A D DIT Ï funt ad fînem Iibelli duo,alter De Teftamctito dei unico QC xterno, alter uero De utracg in Chrifto natura»

PISTOLIS D. ApoftoliPauli XIIII.addonunc VII.epiftolasapoftolo/ Erum Canonicas noftris illuftratas Commctariis.fihacopella noftra ccclefiar Chri

fti prodertc tibicp Ledor pieinfcruire poffim. Verum baud abs re confuecum ba^ rum epiftolarum ordinem mutaui. Licet enbn quatuor poftremæamp; ipfsccano^ niese fandlæ Sl^ utiles fint, multis tarnen nominibus praeftant priores Petri amp;nbsp;Ioannis. Nam totidem propemodum babent fententias amp;nbsp;myfteria quot uerba.Ardent ôC uû uunt in bis omnia.Purifiime tradlantur in ipfis prsccipua rebgionis noftrsc capita,fides in Cbriftum purificans.charitas prscceptumClirifti unicum,innocctia fanfta etpatien.' tia malorum uiftrix. Vbiç in his relucct authoritas amp;nbsp;reuerenda maieftas apoftolica. Prseterea de prioribus nemo bonus uel dodhts dubitauit unquam. Habitse finit in eccle fia Cbriftipro gemmis incomparabibbus femper, unde primas tenent merito.Tuum erit pie Ledlor,labore noftro bene uti amp;. gratura eife bencfadiori Chrifto, Cui fob glo^ na femper.

OMNIBVSPERGERMANIAMFRATRI ßyS NOMINE CHRISTI E V A N G E L H Q_V E AFF L I C TI S ET exulibus,Heinrychus Bullingerus gratiam.uitæ innocentiam 8(. patien^ tiam à deo patre opiat per lefum Chhftum»

ISI fanfli quotquot ab cxordio mundi uixcre uarijs affliclionibus exerciti,innumcris obicdli fuiflentpcriculis.merito qiiidem iiices noftras.ô fratres,niinclugercmus,tcnipo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

ratp nollra fane quam ex ulcéra ta turbida^ accufarcmus, quibus praeter meritum folo ucritatts amp;nbsp;Chrifti nomine perfecutionc 8C dira fuftinemus odia.affligimur, in exilium pellimnr.Si qui optimebabemns,nullo momento niti.tanquam ones occifîonis reputamur. Verum id illud ipfum eft quod prædixit dominus, uenturum tempus quo quifquis interficiat nos uideatur lOrfW-ic. cultumpra:ftarcdeo:quóamp;apoftolus Paulus alludens, Omnes (inquit) qui pic uolunt uiuere in Chrifto lefuperfccutionempatientur. Porro mali homines impoftoresproficicntin peius, dum amp;nbsp;in crrorcm abducunt 8C errantipfi.Proinde non infelices admodum in ucritate, licet in mundo in feliciiïimi.fumus.Siquidé perfeueran tibus copiofilfima eft apud deum mcrces repofita. De qua cum multis hacepiftola agatPetriis, fiiætp aetatis homines miraeuidentia ad tolcrantiam cxhortetur,uigt; fum eft ipfam uti noftris illuftrata eft Commentarijs, dicareimd commcndare nobis omnibus. Scio enim quam grauiter tententur multi. Nam ueterum exemploriim immcmorcs, uel in lege dei non probe doftijUeritatem rcligionis uel multitudinc uel felicitate faecniari mctiuntur;utab corum parz te ueritatem ftare autiimct,apudquos eftiiióloria.fecuritas atq; uoluptas, quin amp;nbsp;hominum applau fus celcbritas(p:apudeos autemmcndaciiim,quiutuariis affliguntur malts, ita paucitate quotp funt contemptibiles.Sed ea funt indiciadci, nt prophetæ nonnunquam fnper hacre cum deo content dcrint.Abanic enim.Vftpquo (ait) domine clamabo,amp;l iten exaudics;(^iarcrcferuafti me in iftain Abakuk i* iufta tempora«^iarc refpicis contcmptores SC taces concnlcante impio iuftiorem fe^ Proptcrea lace FfakjSt ratur lex,cum(]j impins ficpræualet egreditur indicium peruerfum.Cçterum ifta quidcm iudicio dei iufto rclinquamus: noftrum eft accurate ueritatem fpcflare.in hac perfeuerare,enen turn deo commit tere.Hucuocat hac epiftola Petrus.qua interim ueramreligioncmitapropugnat,nt quifep uel medio eriteranimatusuelnonprorfusftupicii ingenq pro ifta quiduis cupiat amp;nbsp;ferre amp;nbsp;facerc. Nosiam iftius fubqciemns hypothefin» Vobis antem omnibus imprecor firmam in pietate couftantiam SC patientiamperChriftum.cuifoligloriaß(honor. TigurimenfcMartio,Anno

Oßfeurior pMiô eü prior Petri epi/kta^mm nwdo propterfententiM reconJitiores,fed nbsp;nbsp;propter or^

dinem perturbatiorem a]perioretnq;,^uem nos in prttfentinrum uel complandre, uel certe alijs occa^ fiorumfubntittiftrareiftiiddexterius ahfoluendi, eondbimur. Conßlitvm certutn nemo (opmor) pra^ Statui, fixiffet, nifiipfe Petrui adiecijfet ad finetn epifiol^e, Per Syluanum uobisfidelem fratrem, ut arbitrer, paucis ß’^ipfi.adhortans actefiificaits bane ejje ueratn gratia deiinqua fintts.Hittc enim toUigimui banc efifie epifio« lain bortatoriam pmul cr expofitoriam.Ua enim fideles bortatur in ea fide guam acceperaiit,neglects affiia fiionibiKperfeuerent,ut interim fumntariom religionis cr fidei fitndamentaubiij; ponAt, denig; nbsp;nbsp;Cbriftia=i

tta perfiringat officia. Defultoria enim eR-Perfeeutio 4fide uel abfierrebat uel prorfus auocabat ( ut fit) pluri Patientia. tius,potißmum ergo bortatur ad patientiam,gui buiiu epiHolte ueluti primarius fiopus eR: cui protinus atte Fides uera^ xitur alius non minus infreguens,ad confirmatioaem tomen fupcrioris pertinent, utrifiimam efje prodicatios »em gua de fide CbriflianA ipfis fit prlt;edicata.ld etenim boc attexitur eonfilio, ne ißi fefrufira in cauffa non bona, pati timerent. 'Veritati huic adiungit pietatisfynceritatem integritatemg;, defleiiens ad inttocentilt;eflu- Innocentia, guo in loco non minore diligentiafreguentiaue loborat guàm in fupcrioribus.b’iaximaf enim partes

primi qj- fecundi capitis buic impendit,ddhortans ut uitam uiuant fandam cr fua uocatione dignam. Hlt;ec au tern omnia generatim profeguitur. Abf jluta uerofide cr uita innocentia,gute uerne pietatis fumma e/l,figt;eci4^

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSCRIPTIOEPIST,

***♦ tte pertra^tit Chriflfatul' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;apprime nece/faria officia, docens quid debedmut iMgiflratui,legibiHf

quid deceat jcruo!,quid coniugatos: breuiter Chrißi cxcmplo ad maxintiU quaf^ uirtutes potißimum uero ad patientiam cr innocentiam uit‘e animat,ubiq; amoliens quod impedire, cr admouenf quod promouere ad hac Çr afflis poterat,id^ agit à fine fecuttdi capitis,per tertium er initia quarti. Nam fubßnem huiiii mira ardore mira^ euidentia tolerantiamfuadcns a^fliâiones atténuai, In r, autem ad officiorum inßitutionem rediens, inßituit epifeoP os,hortatur^ ad hunulitatem animi er accuratam uigiliam. In fiMnma,Varia eß epißDla,er ueluti lo ets luxuriant commumbui:in quibus tamen primat tenent, fidei in Chrißum ueritof, uiU innocentia (ßib qua recenfentur uaria officia) fanàaq; tolerantia. Kaxima ergo ex hac expeâes licebit, qua fidei Chrißiante uis Cr ueritas,qute uera religio,qute uer£ fidei opera,qua Chriflianorum officia,qua patienthe dignitat erc.

Dicho^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Erudita ucro eß,er profiäo digna, (ut Erafmus ait) apoßolorum principe, pl^na authoritatis ac maieflu

tis apoßolicf, uerbis quidem parca,fcntentijs uero differta»Scriptam aiuntè Babylone per Syluanwm,

Etrus apoftolus kfu Chn'fti aduenis fparfim incolentibus Pontum,Galatiam,Cappadotiam, Afîam amp;Bîthyniamdele (ftis iuxta præfinitionem dei patris per fanÆficationem fpiri# tus in obedientiam amp;nbsp;afperfîonem fanguinis kfu Chriftû Gratia uo* bis amp;nbsp;pax multiplicetur,

rn-typixtpif duo habet praecipuajcrtiuin ueluti 7raf2ygt;/i,attamcn lepidum amp;nbsp;faluberri' PetrjM dpoßoB mum eft. Primo enim proditurepiftolæauthor petrvs illequondam Chriftodilc^ loru priticeps, flus uir,dcquo plurimafcripferuntEuâgcHftæ. Huncueteresprincipemapoftolorutn dixere,non quod primatum apud apoftolos fuiffe putarent,qualem neotcrici cotra feri pturas tuentur,fed quod cseteris ardentior, primas ferè in agendo dicendo^ apud do^ minum in ordine apoftolorum teneret, amp;nbsp;quod ipfî gratia præ mukis copiofior à deo data effet,undeôlt; cætcris nonnunqugm conftantior laudentior fuit,quanquameun* Lue* i*. dem oportuerit non dtra myftcrium maximum fieri inftrmitatis humanæuerae^ pce^ nitentiæexemplum.D.Cæcilius Cyprianus hune ipfum facit typum unitatis ecclefiar, Tibi dabo cia* de Simplicitate prælatorum in hsc uerba fcnbens,Loquitur dominus ad Petrum, Ego Mer« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tibi dico,Quia tu es Petrus,amp; fuper iftam petram xdificabo ecclefiam meam, amp;nbsp;portx

inferorum non uinceniearn, amp;nbsp;tibi dabo claues regni cœlorum, 8i quæ ligaueris fuper terram erunt ligata amp;nbsp;in coelis,amp; quxcuncp folueris fuper terram erunt foluta amp;nbsp;in cce' lis. Etcidem poft refurreflionem fuam dicit, Pafeeoues meas. Etquâuis apoftolis omnibus poft refurreflionem fuam parem po tes ta tem tribuat 8i dicat,Si cui remiferitis pcccata,remitentur ei: ficui tcnueritis,tenebunturî tarnen ut unitaté ma nifeftaret^unitatiseiufdemoriginemabunoincipientê fua authoritate difpofuit. Hoc crant utiqj Si cæteri apoftoli quod fuit Petrus pari confortio præditi SC H o N 0« RIS ET POTESTATis,fcdexordifiabunitateproficifciturjUtecclefiaunamon-PrfriM an Ro» ftrctur.Tantumfanfliffimusillcmartyr.PorrôPetrum perhibétueterummonumenta inamuenerit, à Neronecrucispatibulodamnatum, itamigraffe, utipftprædixeratin Euangeliodo-minus.Nec me latet quid multi de eo difputarint quod Petrus Romam nunquam uene rit. Ego uero uetuftis hac in rediuerfum teftantibus plus fidei tribuerim. Habeo autem teftes locupletiffïmos.Irenaeum aduerfus Valentin.lib.;.cap.i. Tertullianumin Præfcri ptionib.hæretproximos apoftolorum temporibus.Laflantiû Firmianum in 4. cap^i« Caium quoqifcriptorem uetuftiffimum, Si Dionyfium Corinthiorum epifeopum, a-pud Eufebium,queminterim in opéré Chronico falfumeffetemporum computationc nonambigo.lbienim refertPetrumRomamueniffeanno Claudrj Cæfaris fecundo,re xiffe^Romanam eedefiam annis zr. Occubuiffe enim ultimo Neronis anno qui impe rauit annis 14. Atqj hanequidem fentêtiam imitatus cft Si D. Hierony.in opéré de uiris Illuftribus.Cætcrfl fi accurate ifta conferamus ad ea quæ Paulus fcripfit in i.cap.ad Ga-latas,prorfus illam Eufebi] computaüonem falfam effe deprehédemus. Id quod Siante nos

nos dariflïmus uir amp;nbsp;Heluetiæ noftræ decus immortale D.Ioachîmus Vadianus obfer« uauit.In Galatis enim refert Paulus fe poft an nos quatuordecitn(nitiiirum à conuerfio nefuajafcêdifTeHierofolymam, ibi^inuenüTe Petrum,loanncm 8( lacobum. Is auietn fextus erat Claudq annus.SienimTiberius u.annis regnauit, ut de eo fcnpfitSuetoni-us,amp; in is. anno paiTus eft Chhftus,ut teftatur Tertullianus,fuperfunt de regno eius an ni f.His unum adime.Altero enim à morte Chrifti anno ad fidem Chrifti conuerfus eft Paulus.Remanent ergo anni 4« quibus fi addas ex Caligulæ regno annos 4.3^ ex Clau* dii 6^. inuenies annos de quibus Paulus in Galatis loquitur 14. Non iam refera tres illos annos,quorum in gt;nbsp;cap.meminit.Ita enim nono Claudii anno Petrus etiamdum Hiero folymis fuiifet.Nec uero ftmileeftPetrum Claudio uiuenre Romain uenifteturpote cuius nulla fît à Paulo in epiftola ad Roma.mentio,ne(^ à Luca in poftremo Aâuum cap. interim cum in epiftola Rom. fcripta multo inferiorum nomina cum reuerentia recen-reat,prsterea Aâorü hiftoria in quarium ufcpNeronis annum deducatur. Proinde fî ue ra fcripfere ueteres,uerifîmile eft Petrum poft Paulum, cum iam Nero annis aliquot im peritaiTet, amp;nbsp;Paulus fortaftis Hifpaniam adtiftet appuIifteRomam confîrmandi euange li) fratrum^ gratia.Sed nos de hac re ut dubia ita non magnæ frugis prolixius difterui-musquàminftitueramus. Secundo docetWiyfa^H quibus fcripta dicataue fit epiftola, îraf£7r/i/'K,uoiçquos alfî profelytos.alfî aducnas cxponunt,cum Græcis tTrn/'KAciamp;popu lares dicantur.PopuIares uero dixere Latini de uno populo amicos. Proinde non abfur dum fuerit ft intelligamus hancepiftolamludxis Petri popularibus eiTefcriptam.Quo amp;nbsp;iliud pertinet quoddifperftonis meminit. ludæos enim bellorum procellæ olimfub Airyriorum,Babyloniorum, Perfarum amp;Macedonum regibus ortæ alios alio difpule-runt : utabunde fatis facra teftatur hiftoria. Nec^ uero confequens eft iftis regionibus à Petro prædicatum fuiiTe euangelium propterea quod hanc ipfts adfcribit. Romanis eni adfcripftt Paulus Romanos, quos lunius amp;nbsp;Andronicus primi in religione inftituerât. Lcgûtur et Galatæ et Afiani Paulo praeceptore in fîde primo efic imbuti. De Bithynis et Cappadocibus nihil prodit facra hiftoria. Certè Petrus iftis omibus hac epiftola attefta ri uoluit earn fîdem, quam acceperant ftue à Paulb ftue ab ipfo Petro ftue alio quopiam apoftolorum, ucram efte. De Ponto multa Strabo Gcog.n.lib.ô^ Plinius in c.Tertium iam fequitur. Namcum paucis potuiffctdicere,Petrus apoftolusgratiamamp;pacem pre-cor omnibus Ponticis amp;nbsp;Afianis Chrifto dicatis, maluithoc poftremü copiofius perfe-qui,S^ Chriftianx religionis maxima commemorate myfteria, adeo^ amp;nbsp;falutis ueræ pietatis modum rationem^perftringere. Prima in hac ratione eftipfa dci eleäio libera, EleHiodeiordi fed nonnuda.Nam£KXtKTû/§(ait)tta7àarf07vcut3'//j0t§jiraTpûç.Ele(fîiocrgoioftitutaeftfe- noria cundum præfînitionem ftue præfcientiam.Hac uero amp;nbsp;mifericordiam fuam et iufti tiam prodit deus.Mifericordiam quidem,quod citra meritum noftrum fola amp;nbsp;natiua bonita te nos uocatamp;beatiidquod Paulus ad Ephe.i.latius perfequitur. luftitiam uero quod eleäio non eft temeraria,fcdfecundam prxfcientiam.Hxcenim redemptionis expiatio nis^ trahit myfterium. Quos ergodelegit,infanâifîcationem deleginhoc eft,quos bea at deus eos nô tcmcrebeat,fed per fanâifîcationem fpiritus. At uoceSpiritus omné ex- Sanäificatio ternum excluftt purifîcandi ritum, fîdem in Chrißum unicam extulit.Clarius enim fe-quitur.In obcdientiam amp;nbsp;afperfioncm fanguinis lefu Chrifti. Eccehæccft ucra fpiritus fanâifîcatio,obedirccuangelio,fîderc Chrifto.qui fanguine fuo effufo dignos nos fecit æterna uita. Ncqjuero dubitandfi eft Petrum Afperfionis uocabulo allufifle ad legalia. Quaftdixerit,Salus dileflis dci no cotingitexafperfo uituli fanguine,fed exredemptio-neÇhrifti- De qua recopiofius difputauitPauIusadHcbræ.p.Ratioigitur ueræ falutis hæceft. Eligimuradfalutem àdeo.Iftauero non tcmcrcconfertur,fed per redemption nem Chrifti,in quaoportuitdeclararicumifericordiatumiuftitiadei.Huicautê Chri-ßo unice fîdendum, eius^doârinx obediendum.Itat^errant qui folam Eleâionê uel prædicâi uel iaâitant t fîdem uero, iuftitiæ fruâus, amp;nbsp;preces ardentes ceu inutiles conn temnunt. Quafi uero EIcâio deiiniuftaauttemcrariacflcpoflît.Quos(aitPaulus)præn fciuit,eofdemec præfîniuit conformes imaginisfîlti fui amp;c,Defalutationeapoftolica in

( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN I, EPIST.

Prfx. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Paulim'g epîftoli» »lias copiofius.In hac praeter communem morem,Pax (ait) molfiplp

cetur:nimiruni quod ibt animi pace fccuritatc^ opus eft, ubi mala praeter folitum atfli-gunt hominem. Hucpcrtinetilludfaluatoris dtâunt, In mundoaffltâionem habebi* ti8,inmcueropacem.

CAP, I. Laudandus eft deus amp;nbsp;pater domini noftrf lefu Cfirifti, quf I'uxta fuam copiofam mifericordiatn regenuit nos in fpem uiuam, per hoc^ refurrcxit lefus Chriftus ex mortuis in hscreditatem immortalcm èC in contaminabilem atcp immarceffibilem, conferuatam in ccclis erga uos qui uirtutc del cuftoditnini per fidem ad falutem, quæ in hoc parata eft ucpatefîatin tempore fupremo,

Expofnioneinit negotium, gratulatione^ in animos fefeinfinuat auditorum.Suin-ma omnium iftorum in hoc eh.Laudandus eft deus qui mifericordia fua per Chnftum redemit nos à morte, uitam^ nobis donauit æternam, Copioftus autem perfequitur membra ringula,partim utipfum dei beneficium commendaret,partim utconfequenti S^crificium bu argumentationi uiam fterneret commodam.Principio laudandus eft deus inquit,Lau-di«. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dis enimfacrihcium noui populi,gta(iftimum deo facrificium eft, quo ft quis non lira-

DeinomizM, rit,nequaquamnomineChnftiaccenfenduserit. Deindeperexpofttionemfubiungit, quis fit ille deus, nimirum pater domini noftri lefu Chrifti. Quafcntentia diuiniiatem Chnfti Si perfonatu demonftrat fubfiftcntiam. Et nomina fiuc appellationes dei,effen tiam dei non circumfcnbunt plcne^ nobis referont, fed aliquo modo amp;nbsp;formula qua-dam captui humano comoda efterunt.Iam amp;nbsp;drum effe aliud non eft quam heneficum, benignum,bonum,auxiliarcm, deniq;Si uitam 8i conferuatoi em effe omnium. Cum ergo iftam fuam bencficentiam amp;o^cs ineffabiles turn maximemundo prodidit, cum (ilium unicum in mundum mifit,non abs re dicitur pater domini noftri lefu Chnfti,ut pote qui fein Chrifto maxime deum, id eft benignum Si feruatorem oftrderit. Sed ipfc Petrus dilucideiamadditcauffas cur fit laudandus, in quibus ftmul Si diuinænaturx declaratur indoles, Dicitenim, Qui iuxta copiofam fuam mifericordia regenuit nos in Mi/eri(0rdi4 fpem uiuam Propterea (inquit) laudâdus eft deus,quod nullis noftris prouocatus me-dei. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;riti8,mera Sinatiua bonitatefua duâus,nosà morteæternareuocauit ad fpem uitaeim

mortalis.Hæc ueroeuangeliifummaamp;fcopos eft. Vide autem qgrauibus uerbis efterat fingula.Mifericordiæappofttumadditepitheton,copioram aut multam aut diuitem 3p pellitäs.Propheta cnim,lVliferator (inquit) 8i mifericors dominus, longanimis 8i m«! tum mifericors.Non in perpetuum irafeetur amp;c.Pfal.ioi Deinde multo uiuidius cft,Rc Reno/êentw, genuit nos in fpem uiuamtquäm ft dixiffet,Reftituit nobis uitam. Principio enim Rege nerandiuerbum commoner nos noftrae infirmitatis amp;miferiæ. Genuerat nos Adam^ fed ad mortem« Natura enim fÜft irx fumus« Régénératione ergo opus fts qui ftlii bzte des^ dei effedebebant. Hane uerorenafcêdipoteftatêfecit deus omnibus in Chriftum credentibusiut diligentius excutitur apud loannêin capite primo Si tertio.Deinde plus dixit,Regenuit nos in fpem uiuamtquäm ft dixiffet, Viuificauitt non tarn quodoratio-nis genus diceodi^ figura auguftior eft, quam quod ipfa res ftc enunciata nefeio quid magni fpirare uidetur. lam Si modum Strationemoftenditperquamftmusrenatifn ReJùtreHio» fpem uiuam,nimirû per id quod deus fitium excitauit à mortuis. Refurredio fanècom prehendittotum Chrifti myfterium. Refurredioneenimdeclaraturorbi quodpecca-tum fit expiatum.Nift enim peccatum expiaffet dominus,prsualuiffet mors peccati pa na.Rcuixit autem dominus, proinde Si mortem Si peccatum aboleuit: non quod non ftnt,fed ne fidelibus noceant, qui iam per uiuificam Chrifti refurredionem difcuntui-bnmwtatitah tamparemipfis effeparatani.Ocquamuliisin i.adCorinthioscapite gt;r,Porrôhicmi »

PETRI. CAP VT ' f» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7

ra uerborum turba miro incremento loquitur de xterna uita per Chriftum nobis par* ia,quam iam ante uocaratSpem uiuam, nunc hxreditatem uocat immortalem,Grxcc incorruptibilem^taciiacollationehanchxreditatem cunâis in orbeprxmüs prxferensjn hoe fæculo nihil tam ßrmum, pulchrumamp;dehderabileeRqoodincorru ptionis htexperst hzefola fpes niuihcadCimmortalis eft, Reliqua duo Paraphrases Gc interpretatuseS,Manetillanosfelixhxreditas,quzneqptsdiomokSiauecontamina' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

ri,neq^ fenio ütüuemarceiTere poiTit. Apparetautem poÄretnä metaphoram fumptain efie à floribus. Ad fuperiorem ampliheationem pertinet amp;nbsp;fequês,Conferuatam in cœ* lis erga uos. Hocautem amp;excellénam SC certitudinem falutis dcciarat. Quafï dicar, Nec eft quod metuamus,ne quis hanc interuertat,aut earn nobis præripiac hsreditatem,aut humanis æSimet fenfîbus.cceleftis amp;nbsp;diuina eft. Paulus in CoIoiTen, hanc eandem rem alhs uerbis ita eloquutus eS; Emortui eSis, ÔC uita ueSra abfeondira eS cum ChriSo in Htbr^isabfeo* deo.Et ad Philippenfc8,Noftra (ait) conuerfatio in cœlis eft,ex quo amp;nbsp;feruatorem expe dcre eft ferua= (Samus dominumIefumChriftum,quitran«figurabitcorpusnoftrumhumi!c, utcon re,ergo abfeon formereddatcorporifuoglohofoSCcTroindefpes noftra.hoccrthatreditasnoftracce dita,ideftfer* leftis eSjXterna.Exuti enim mortali hoc corpore ipfum numen in fua fubSantia uidebi Hâta, mus,in fua fpecie.cum^ uniuerfis dotibus opibus^ fuis.fruemur^ his omnibus non Deteternauitd. parce,fed ad fatietatem.non ad faftidium.quod ferè comitatur faturitatcm,fcd ad iucun nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

dam iinplctinnem.-quæ quidem minus aSicitur txdio quàm flamina,dum perpetuo in marc influuntjSd per terrx aby(rumrefiuunt,nullumadferunthominibus tædium,fed commodum potius amp;gaudium, femperrigando lætihcando ac noua germina foueiv do. EtSeneca dehacalibimultofeliciusTheologaSnsquibufdamdiiTeruit. Sequitur nunc occupatio,Si enim brauium félicitas amp;nbsp;beara uita in coelis conferuata eft, quid in* renm nos in tcrrisç’quæ hic nobis fpes babendaÆuftodimur (inquit) uirtute dci per fi Sicdelabiturad dem,ad falutem.Mulra hie nobis mala perferenda pietatis nomine:fed uineunt fanâi ft patientiam, dequæ uirtus dei eft.NamSf Ioannes,Hxceft uiâoria (ait) qux uicitmundum ftdes ue ftta,Fides in aducrfisanimat,confirmat,confolamr,crigitôlt;ducit,neufp(am impinga* mu8,aut fl mere coeperimus,non corruamus, falSte^ excidentes Coliidamur. Proinde dum in humanis agimusnullx indueix, nulla pax fperanda eft. Cxterum ubi féliciter hancabfoluerimus militiam, turncoronaiftaimmarceftibilis in coelisrepofita imponi Corona immar tar uincentibus.Id quod Petrus ficextulitjÇ^x in hoc parata eft,ut patefiat tempore ex ceßibilis, tremo. Extrem um autem tempus animæ refpedu eft, quum ex humanis excedimus : at refpeflu finis rerum omnium, quum corpora refufeitantur ad indicium r turn enim ae* ternum 0lt;animoamp;corporcuiuentfanflijimpnperpétuamorteperibunt. Non potui hic non annotate Paraphraftis uereaurea uerba.ifta, Nunc latent prxmia amp;nbsp;fxpe iuxta uulgarcm xftimationcm peius habent qui meliores funt, 8i perire uideniur qui maxi* me funtincolumcs,amp; florere uidentur qui maxime pcreunt.Hic exercendx pietatis tern pus eft, prxmio fuu m prxfcriptum eft tempus, quod non oportet antcuerterc. Nobis interim fit fatis,quod xterna félicitas nobis eft in tuto, quam nullus hominum aut dæ* monum poftitintercipcre, modo nc nos deficiat fidcs ,qua negleâis rebus mortalium, toti pendcamus à coclo. Sint interim feroces qui dro rebelles fidunt nwdi prxfidfis, in* fultent interim : cxterum ubi uenerit ilia dies uerfis in diuerfum return uicibus afftigen tut illi,uos exultabitis uiâores.

in quo exultatis,nuncad breue tempus, fi neceffe fit, afflidi in uarqs cxperimentis,quo exploratie fidei ueftræ multo pretiofior auro quod périt,tarnen per ignem probatur,reperiaturin laudem, amp;nbsp;gloriam. Sc honorem,tum cum reuelabitur lefus Chriftus.

Fundamentis perfupcriora ialt;Sis,captis^ bcatitudinis xternx dcfidcrio Icâoribus, Patientidt fuperftruit nunc patientix ptxclarum xdificium,per prxmia amp;nbsp;coeleftia bona ad ipfam adhortans.Diximus autem in argumento Patientiam frequentem amp;nbsp;eelebrem efte hu* ius cpiftolxlocum. Ad huneporromodum cohxrentlingula* Dixit immarceiribilcm

8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* IN I, EPIST*

coronam nobis eflic in ccrfis repofitam.Huic iam fubiungitjn quo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exulta

tis,uel (imperandi modo) exult3te,deßirilchjr0uvpenvndtr6ßtnfSllend, qui nunc aduerfam fortunamexperimini.Cxterum utbreuiias doâaargumentationeeft referta, ita hica-' liud quo(^ à temporis breuitateintertexiturargumentum.Habentmala fingulajquan» tumuis magna fint,fînem fuumtSC totû hoc quod uiuimus tempus quam breuidimum Brenit^Hilft eft,MaIa itaqß minus diuturna funtPulcherrime enim Seneca,Propone (ait) profundi temporis uaftitatem amp;nbsp;uniuerfum compleâere: deinde hoe quod xtatem uocamus hu manam,compara immenfOjUidebis quàm exiguum fit quod optamus, quod extends mus.Ex hoc quantum lachrymz, quantum folicitudinesoccupant,quantum mors an lequam ueniat optata,quantum ualetudo,quantum timor, quantü teneri aut rudes aut inutiles anni^Dimidium ex hoc edormitur.Adticelabores,luâus,pericula,Einteiliges ctiam in longilTima uita minimum eflequoduiuitur. Adticitur E aliud non minus iugt; cundum E cofolatione plenum,Si necefle iït.Quafi dicat,Si exigat negotium ipfa^ fa^ lus noftra,breui finiet affiiâiones dominus.Fidelisenim deus qui non finit nos tentari fupra id quod poirumus,Vel,Affliâi,fi opus fit,id eft non afflixerit dominus nifi profit uobis affliâio. A caufta ergo duâum argument5,Dec!aratur autem ifto eos errare piu-* Affli^fn* rimum qui crucem fiue afftiâionem inter fumma infortunia prima numeranttuel non ^4, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;expeâata dei fententia fibtjpfis imponuntcrucem.Hoc enim crede, fi neceftefit, domi^

num nô obdormiturum res tuas t tu magis curaueris utadafHiâionem tuam patienter feras manum eius fiue ipfa cruxmulto fiuepauco fit ferenda tempore. Ad

illud pertinet,quod affliâiones iam expérimenta uocat,ab utilitate argumentas. Locus autem prxfens à Paulo elucidatusIegituradRom.nGloriamurfuperafHiâionibus,fci entes quod affliâio Ec. Nam notiflimus alias locus* Quin Econfequens nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de

auro E igné facit ad expofitionem locî prxfentis* Quod enim ignis eft auro,id affliâio eft fideli. Aurum igné non deperditur,fed probatur purgatur^. Proinde affliâionibus non perduntur fideles, fed excoquuntur, in hoc ut fynceri fint in fide. Reâe ergo affip âiones uocauit expérimenta. Duâum eft E hoc argumentum ab utilitate, fed exorna^ cum collatione E allufione.Confertnr enim auro fides,qux E ipfa ut aurum probatur, at^ hac re auro fimilis eft, fed auro nobilior fides. Aurum fane prenofifTimum eft in re^ bus mortalium,fed longe excellit fides, qux reram xternarum eft, cum illud caducum fit,res alioqui perdita E peritura.Erafmus in Chiliadibus, ê;^i/crèç'^7rvf/ (ait) d^tfç, Aorum igni probatS dicitur is cuius ftdes rebus aduerfis explorata fpeâata^ eft. Vfurpat hanccollationem E D.Petrus apoftolus epiftola priore tpAu TZAt;cuT^o/j pjjuo-/'» 'ma.Tf'^^ufjSjjisd'tà.TTufôç clV(/'oK/M«^ö/zSzziy,*d eft,Multo pretiofius auro quod perditur,fiuc auro peftifero,quod tarnen per ignem probatur.Eftautem hocauro non citra miracU' lurn peculiare,ut igni non folum non fiat deterius, fed magis ac magis enitefcat. Itidem is qui uere bonus eftobieâis malorum procellis illuftratanimi uirtutem, non amittir* Etquxfequuntur. HaäenusenimErafmiuerbaretuIimus. Allufum quoq^ ad liceras fandas. Nam Pfalmo cf, Quoniam probafti nos deus (inquit Dauid) igné nos exstni' nafti,ficut examinator argentfi.lnduxifti nos in laqueum, pofuifti tribulationes indor^ fo noftro, impofuifti homines fupercapitanoftra.Tranfiuimus per ignem Eaquam, E eduxifti nos in refrigerium.ltem Zacharix n. qui locus maxime huepertinere uide» tur,legimus dixifte dominum,Et conuertam manum meam ad paruulos,E erunt in o^ mni terra,dicitdominus.In duas partes diuidentur E deficient, E tertia pars relinque* cur in ea,E hanc ducam per ignem E excoquam eos ficut excoquitur argentum, E pro babo earn ficutprobatur aurum. Porroidtotum (iam iterum defleâicadutile)inhoc fit, ut quod hie uidebatur illatum ad dedecus, cedat in laudem, gloriam E honorem* Habet autem uirtutem derborum congeries, eximiam fignificans fore fanâorum glo.« riam,non in hoc mundo,fed turn enm apparuerii faluator Chriftus.Ioannes enim, Sei mus (ait) quoniam fi apparuerit, fimiles ei erimus, quoniam uidebimus eum ficuti eft. Et Paulus, Transfigurabit corpus noftrum humile,ut coforme reddatcorporifuo gio

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;riofo*Item, tuftum eftapud deum, reddere qs qui affligunt uos, affliâionem E uobis

PETRI CAP. I» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9

felaxationemjSCc.i.Theflalonicen.i.Haâenusanimauîtaffliâos nomine fîdei ad pati.. entiam:potiiïtmum autem fpem futurorum bonorum propofuit, quæutfolafidepcr* cipiuntur,ita patientia fola fide animatur.

quem cum non uideritis diligitis,in qucm in præfcntia, cum non ui» dean's,credences tarnen exultatis gaudio l'neffàbili ôôglorificato,repor tantes finem fidei ueftræ,falutem animarum,

N une ergo de ingenio fidei paucula hæc obiter inferit, ut aditum fimul ad approba^ tionêcertitudinis fidei paret.Caro expérimenta pofcitamp;uifibilibushærct: Fidei autem De natura fi* nature eft rebus inuifibilibus, hoc eftæternis amp;nbsp;diuinis hærere, Paulus em ad Hebræos dei. undccimOjFidcs (inquit) eftfubftantia rerumfpcrandarum,argumentum eorum quæ non uidentur.Vbi piura de natura fidei annotauimus.Certè Petrus paucis fidei uim 8C effeâumcomprehendit. Principiocnimadimitillifenfum animalem amp;obieâumuifi^ bile,fubftituens fpiritualem St internum adeo^ coeleftem fenfum, qui nititur rebus Sd Uerbisdei æternis,Chriftum (inquit)non uidittis.fed in prælenriarum.hcceftin mun dooculiscarnalibus. Alias enim nemo nefeit 8C fidei (nos effeocalos. Nam in Galatis dicit Paulus,O ftuiti Galatæ,quis uos fafcinauit ut non crederetis ueritati quorum an teoculos lefus Chriftus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;adumbratus, inter quos Sé crucifixus Hac rationc Chrifitu iit Cae

adeft amp;nbsp;uidetur Chriftus in Cerna ilia myftica, quae fi tantum pane amp;nbsp;uino eômuni Si na, contempla* prophano (utficdicam) inftruâaeffet, iam neq; Cernamyftica nequeCernadomini tioaefidei. dici poffet.Iam quæ fides comprchendit,ueré comprehcndit, uera enim non fai fa corn prehendit.Proindecumin Cerna dominum fidei oculiscôtemplamur.uereutiq} adeft in Cerna dominus,uerè inquâ ut fidei pofeit natura. Quod ergo alii fub uocc Vere cor poraliteraatcarnaliterfubingcrflt,deruo contra fidei naturamadiiciunt,Fidcsfancorlt; thodoxa credit Chriftum dominum incarnatum, in carne mortuum Strefufeitatum, afcendiffe eerlos, federe ad dexteram patris, inde uenturum iudicare uiuos 8i mortuos, Igitur quoad in hoc mundo agit fidelis,non uidetautattingicaut manducat Chriftum corporalitcr.id eft carnalitcr,fed magis fpirituaIitet.Siquidem ipfe Chriftus apudloangt; nem de uera iuftitia 8( fide differens ait,Spiritus fanâus autem arguet mundum de iufti ti3,quia ad pattern uado.Si pofthac non (,amp;£amp;3f ert) uidetis,id eft uidebitis me.Sed de hac Tépuipro tem re alias. Deinde fides uera efficitin cordibus fideliüdileâionem cum dei turn proximi. pore^ Hine cnimPctrus,Quem cum non uideatis (ait)di!igitis.Et Paulus ad Galat.y,In Chri Dileâio. fto lefu neqj circumcifio neqj præputium quicquam ualet,fed fides per dileâionem yisfjüjj» efficax aut agens. loannes quot]^ diledionem proximi cxdilcdionedeiæftimâs dicit,Si quis dici t,D ili go deum,8i fratrem fuum odit,mendax eft. Qui enim non diligit fratrem fuum quem uidit,deum quem non uiditquomodo poteft diIigcrc^Prafterea pa cem Si gaudium parit fides in pedoribus fidelium.Nam Petrus,Credentes tarnen exul Gaudium^ tatis gaudio,ncc uulgarifedineffabili amp;glorificato,ideft defecato-Gaudiaenim mundi uaria difturbant infortunia:atgaudiü fidei nemo hicinterturbat. In hoegaudio omnia periculacontemnentesfandi per patientiae amp;nbsp;uirtutum tramitatem conftanterpergüi aduitam.Nam fidei finis eftæterna uita. Petrus enim. Reportantes (ait) finem fidei uegt; ftræ falutem animarum. Ita oportuit Si Chriftum pati amp;nbsp;ingredi in gloriam fuam.Et in AdislegimusPaulumexhortatumfuiffeAntiochenos,Sc Lyftranos Iconienfes^ ut perfeucrarentin fide, Sc quod per multas afflidiones oporteat intrare in regnum dei, Ado.14.Iam ut fide nil ueriu8,certius SC conftantius eft,ita fineeius aeternauidelicet uita nil certius,ueriuspræfentius^.

de qua falute exquifîerunt amp;nbsp;fcrutati' funt prophetæ, qui de uentura in uos gratia uaticinati funt, ferutantes ad quem aut cuiufmodi tempo fis articulum fignificaret qui in illis erat fpiritus Chrifti,qui priufquam acciderent teftabatur uenturas in Chriftum afflidiones, ÔC quæ eflent confequuturæ glorias.

I(K nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT« IN I. EPIS T«

Duo fimulhifceabfoluit.DilTeritenim defidet noßrxuentateaccertttudine,ne3ffli âi timerentfe pati propter caulTam finedodrinam prauam. Sed Si prophettis amp;nbsp;Chrt ßi exempio docet,nó nifi per aduerfa patere aditum ad Felices beatas^ fedes.Paraphragt; ßes ifia paucis quidem gt;nbsp;fed dilucidilTime (ut alias fere omnia) exponir,hifce uerbis,Ingt; gens lucrum eft cum iadura caduci corporis feruaturimmottalis anima. Sic uifum eft sterno confilio dei.ut his rationibus falutem confequcrêtur homines, quibus amp;nbsp;Chri ftusipfeperuenit ad æternambeatitudinem.Neqjenimhxc fortuite gerfitur, fed quod nos fadum uidtmus id prophets ueteres,qui multoante nos uaticinati funt fore,ut per fidem Sc euangelicam gratiam abfq; legis Mofaics prsfidio feruaremini, diligenter ex* quifierunt amp;nbsp;fcrutati funt,non contend tanquam per nebuiam uidere, quod eftet fura* rum,fed illudquoq;piacuriofitatefcifcitatifuncàfpirituChnfti,quiiam tumillisarca no affiatu fignificabat quid effet paffurus Chriftus, ac moxad quatam gloriam euehen dus,quo uel quali tempore id effet futurum : fiquidem ingenti defiderio faluds huius te ncbanturillorum animi,TantumParaphraftes. Suntaurem nobis fingulaexadiusSC diligentius excutienda.Namhiclocusmaximafirmamêta8Cmyfteria fideinoftrscon Vniu eß tinet.Principioquodattinetprophetarum dignitatem 0C3utboritatem,nonpoffum fa tui «ftrr« cr tismirariquorundamcraffaminfciriamamp;temeritatemblafpbemam,quicuminpro* nout tefiimitit phetis fint inexercitatiffimi nec in I iter is apoftolorum magis dodi,audét tarnen fibi cen ibriam uirgulam in pietatis negorio fumere, pronuncianres duos effe fpiritus, duo tefta menta.amp;duplicem populutfortaffisaddenialiquandoex Cerdonehsreticiffimomon ftro duos etiam deos, alterum quidem cum priorc facculo crudclius, alterum uero cum pofterioreminus agentem. Quam fententianiopinioncmueimpiiffimamplanemul* tis in Martione pcrl’equutus eft eruditiffimus Tertullianus dodis in ilium libris xditis. Equidem fareor diuerforum fpirituum.teftamcntorum.duplicis^ populi mentionem fieri in facris : fed longe alio fenfu quam ifti in tel liga n t« Ifti protinus clamitant ueterera ecclefiam prorfus fuiflecarnalem,Chriftiecclefiam nouumeffepopulum.nempefpiri* tualem.Vetus ergo teftamentumcarnaleeffe.nouumautemfpirituale.Proindeamp;fpiri* turn nouum effe datum nobis,de quo fcriptum fit,Spiritus nondum erat datus, quia Ie fus nendum erat glorificatus. Item, Nefeitis cuius fpiritus fitis, Cxterum non expen* duntifti populiludaiciTeftamenti Si Legis datærationem uimamp;inftitutum. Abmi* ReUgio anti“ tio nullus uel Adar,Enoch,Noeuel ipfi Abrahae prxfcriptus Ceremoniarumordo.Pri quorûpittrum» mi fxculi homines nitebantur pollicitationi primis fadarparentibus, Semen mulieris calcabit caput ferpentis. Abrahæuero Si pofteris in paucaquxdam capita tota religio* nisfumma eftconieda,inhancnempe,Erodeus tuusdlt; feminis tui poft te. Deus in* quamomnifufticicntiafiuecopixcornu, Dabo tibi fernen, illud uidelicet quod caput ferpentis calcabir, in quo omnes Gentes feruabuntur. Tu uero ambulacoram meamp;filt; integer. Id uero totum quid erat aliud quam quod nobis in Chriftianxfidei fummadi citur.Deus noftri mifertus filium fuumin mortem pro nobis dedit, uteius morteferu^ ci amp;nbsp;dodi pofthac uiuamus in nouitate uitæ Hadenus ergo unus eft fpiritus Si unum teftamentum utriuft^populi. Porro ubi uetus ilia Adx, Abrahxamp;omniumaborto mundifandorum fides amp;nbsp;religio in pofteris conuidu Aegypriacoobliterariinccepif* fet,idololatria Si corruptis Gentium mohbus ceu contagione uitiatis ludxis, per Mo* fen edudiin defertum, ibi^ad montem Sinai intra ueteris religionis metas accarceres inclufi funt Lege fcripta.Hxc tabularum erat, ipfo dei digito inferipta, qux Siauthore Chrifto Siapoftolis aliud nihil quam amorem dei Si proximi, hoc eft ra ipfa religionis capita,qux fupra Abrahx diximus effe data,comprchendit, qux amp;nbsp;i pfe dominus lefus Si apoftoli cius prfdicationc Si fcriptis docuerunt. Hadenus ergo fpiritus iterum unus ceftamentum quoque idem utriufq; populi. lam uero cum ne lege quidem fcriptaSC abfolute omnia qux ad beatam Si honeftam uitamfufticereuidebanturcomprehen* dentetradentemintrauerx Sfauitxreligionis limites continerentar.ipfisfubindetu« multuantibus, Si ad Aegyptiacos mores deficientibus, circumferipti funt Si ftatuus ri* tibus^ quibufdam Sacrorum,quos generali uocabulo nominamus Ceremonias*

PETRI CAP. T, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Il

Hæritu quidem amp;nbsp;agendi modocarnaksfunt, fîgntfîcationeautem Tpirituaka. Porrô ipla kx quæ uoluntas dei eft fpiritualis eft : quatenus ergo carnalis, refpeâu hominum nondei carnaliseft,amp;iccirco ea parte qua carnalis, non eft de fubftaniia(utaiunt)kgi8, Necpuero ôi fanâi ceremonqs quicquam tribuerüu Id cum multi« aftrui poftitprophe larum 8(. biftoriaru teftimonqs, unico tarnen fed eo per quàm claro amp;efticaci leremix comprobabimus teftimonio.ln r.ergo capitedtcit,H^c dicic dominus exercituum deus Ifrael, Holocauftomata additeuiâimis 8C ueûras carnes édité: quia non fum loquutus. vndfira/Jènd cum patribus ueftris, amp;nbsp;non praecepi cis in die qua cduxi eos de terra Aegypti de uerbo uwerfletfch holocauftomatum amp;nbsp;uiâimarum : fed hoc uerbum præcepi eis, dicens, Audite uocem felbs. Non efua meam amp;nbsp;ero uobis deus amp;nbsp;uos eritis mihi populus,8C ambulate in omni uia quam man rio, Pfal-^s)» daui uobis, ut bene fit uobis. Quid uero his fuper hac re dici potuit planius Videmus ergo dco, turn quoq; cum cercmonix fummo eftent in pretio amp;nbsp;ufu, fpirituakm fuifle ccclcfiam,carnakm uero non minus tuncquocp quàm nunc exofam. Vetusigitur po* ConfuleGal.^, pulus propter figuras amp;nbsp;res iftas (ignihcatiuas, nona fubftantia,fed magis accidente Le gis diâus eftcarnalis aut uetus populus. Quis autem tam uæcors utnunccolligat, ergo tota kx carnalis,ergo populus uetus carnalis, Tunccnim non minus quàm nuncfpiri lualis amp;carnalis erat populus. At turbatores noftri neutrum admittunt. Nam ut uetc^ rem ecckfiam prorfus carnakm faciunt,ita contra Paulum i.Corinth.io. noftram ccck fum carne exemptam,prorfus fpiritum eife uoIunt.Sed redimus. Vnus fuit fpiritus fan ôorum in kge SC ante kgem, Cætcrum in kge multi erant qui negkâo kgis fpiritu lite ram fequercntur occidentem, ii aûtdignaslucbant pœnas, Horum ergo refpcäu,quin Con/èr h^c eu amp;nbsp;figurarum caufla pollicebatur dominus fpiritum amp;nbsp;cor nouum, kgem amp;nbsp;teftamen^ jLleroni*. turn nouuiTunon utiq; nouum SCalienum à primario Abrahæ teftamêto, aut diuerfum à fanâorum fpiritu, fed eundem, amp;nbsp;hoc unoabundantiorem quo præfcntiora nobis funtea quæ fanâi ueteres expeâabant. Eundem ergo fpiritum nobis dédit 8i alium ue nouum.Eundem quia eadem religionis fumma.'amp; alium hue nouum, quia alio mo. do amp;nbsp;palàm fe iam aperit diuina bonitas, adimpkgs ipfa rc per filium incarnatum om^ niaquæabauis noftrisauis^promiffa. Vides ianT undeenatæftntappellationes uete^ risôlt;nouiteftamenti8CpopuIi,8Cquodattinet ipfam teftamenti amp;nbsp;Icgisfubftantiam idem fnutriufcj populi fpiritus.Si enim omnino diuerfus effet, iam Chriftus SCapofto li perperam nobis Abrahæ Sfueterum exempla,imô ipfam fidem propofuiffentimitan dam,Petrus certe fpiritum prophetarum palàm hocin loco fpiritum Chrifti nominal.

ApudLucamdurius excipiens intempeftiuam difcipulorum uindicandi cupiditatem L«flt;e 9« dorninus.no damnatHeliæ fadum autfpiritum, cum amp;nbsp;Baptifta dicatur fpiritu Helix imbuenduSjfed zelum nimis præcocem in difcipulis culpauitjd^ commun! fehemate dicens,Nefeitis cuius fpiritus fitistpro eo quod eft, Nefeitis aut certe no expenditis quo animo iftaloquamini.Iam quod apud loannem kgitur,Nondum crat fpiritus fandus, quia lefus nondum erat glorificatus, loquutionis genus eft dependens ex confequenti* Hadenus enim fpiritus quidem in ftdelibus fuerat, fed copiofius pluribus ab afeen* fioncdabaturcredcntibus.VndeSi Auguftinusqu^ftionem fuper hac re mouens,quo modo negetur fui fie fpiritus in fandis cum poft multos alios kgamus SimeonéÂ Za-chariam repktos fpiritu fando prophetafre:amp; refpondet, Eundem quidem fuifle fpiri turn fandum, fed modfi donationis fuifle diuerfum.Sed hxc paucis.plura in Adorum capite x.SC Hcbr. capite s. Plura fcripfitTertullianus aduerfus Martionem in 4.Iibro SC contra ludæos.Irenæus quotp aduerfus VaknuEufebius item in præfatione Ecekfiaftt cæhiftoriæ,ô^Ladantiuslib,4.cap.io.SymboIum fecundoconditumdifertis uerbis in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

bunc modum conhtendum docct,??:?^^t/ç to TniiVAt« to ayio/j twçtop, XtxAHQf) Aoc KaóoA/xtó ifgjj) sc7fSquot;oXt«àù Vhàw*«/;, hoc eft,Credo in fpiritum fan âum dominum, qui loquutus eft per prophetas in unam catholicam amp;nbsp;apoftolicam ccclefiam,Audis unum atq;eundem elfe fpiritum qui perprophetas loquatur in unam generalemccckfiam,olim quidem à prophetis nunc abapoftolisuerbo ueritatisqui fandi fpiritus inftindus eft, colkdam, Cæterum qui kpidum iftud de duplici fpiritu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* '

Il- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN r» EP ÏS T.

commentum obtrudunt tîmplidonbus, aliud uolant quàtn quod fuauia alias amp;nbsp;hypo critica uerba prima fronte pollicentur.Res enim molifitur nouas,nouam ecckfiam coU iigerecogitant,e qua magiftratum expellantamp;fererum dominos in eacöftituant: ideo enim minifterium uerbi noftri,quod tarnen non noftrü fed dei eft ,’omnem^ fandi ma giftratus adminiftrationem in unitate amp;difcipiinaecclefiaftica conferuäda öc inftituen da,condemnant.5ed pereaimaligni fpiritus cófilium.nos iam ad noßra redimus. Qux EMngelium ex prophetx nobis protulere ex fpiritu dei non animi fui libidine prodiderunt. Prodide.-propbelK, nbsp;nbsp;nbsp;runtautem totam hanceuangeiq de falute aeterna per Chriftum cöfequenda rationem,

quam Petrus hicfalutem,moxgratiam (ein Irüntlichen handel Gottes) appeliitacSalus enim gratuito nobis per redemptionem Chrißi contingit« Nec uulgariter aut per träfennam falutis myßeria nobis contemplanda propofuerunt fed exaâiifime.Rerum etenim diut narum fitientilTimi falutis myfteria cxquirebant öi fcrutabantur.Siquidem Daniel non poßremus inter prophetasprimanos illa de re uir defideriorum à domino appellatus eß, certequod nihil magis deßderaret quam rerum diuinarum amp;nbsp;falutis ueræ cognitio nem,quae amp;nbsp;illi pro uotopraecsteris contigit.

Capita religio Cæteram tria fubiicit perconfequentia rerum capita, fedea in quibus fidei Chrißia-nk CbrißioMt næcomprehenditurfumma,quæprophetsßudiofe à numineexquifierintorbi^fcri pto ceu per manus tradiderint. Pnmum, Äd quem aut cuiufmodi temporis articulum falus per Chrißum eßet peragendatquando aut quibus temporibus eßet uenturus.Sex cundum,Quasafßidionesefletfubiturus.Tertium,Quomodogionäcandus. De fin^ De MeßMtem guIisfigillatimdicemus.PrincipioquodtemporaChrißiattinetclariß'imaextantpro^ poribust nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;phetarum teßimonia.lacob enim patriarcha apud Mofen Gene.4s.N0n auferetur (in-

quit) fceptrum de Iuda,ÖC legislator de medio pedum eius, donee ueniat qui mittendus jfaiit «♦ efl,ö^ad eumeritexpeäatio Gentium. EamprophetiamOnkelus Syrusinterpresad huncmodum,interpretePellicano noßro, expofuit, Non recedetpoteßas regia dedo^ mo Dauid,Slt; Rriba de ßltis ßliorS eius ufc^ in fæculü, quouf^ ueniat Meß'ias cuius eß regnum,dt ad eum obedientiam prsflabunt Gentes. Eufebius uero Ecclefiaß. hifloris

Woß teßimoni Iib.i.cap.4.prophetiäiflam detemporibus Hcrodis Antipatri,qui primus exalienigena um» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rum genere ortus regnum obtinuerit Gentis Iudaicac,exponit. Sed amp;nbsp;pleriqj ecclefiaßi.'

corum feriptorum adeummodum interpretarunt, Cæterum huicexpofitioniaducrfa tur quod apud leremiain in cap. ». diuina fententia in lechoniam ita pronunciatur,Sic dixit dominus,Scribite uirum ißum orbatum ßne hxrede, uirum qui non profperabp tur in diebus fuis.quia non profperabitur à femine eius uir fedens fuper folium Dauid, amp;nbsp;dominans adhuc in luda. At Chrißus dominus intra «rzo.plus minusue annos non dum adueniebat, amp;nbsp;intra hos nullus legitur dignitate poteßate^ regia regnaßein folio Alij,licet Leut» Dauid fuper luda.Quod enim de Machabæorum dominio multa legütur, ad rem prx tieeßent^dice* fentem nihil pertinent. MachabacienimdeßirpeLeuitica prognatierant.Proindccla-bantur tarnen ret iam quod in fîne regni Babylonici prophetia Iacob de feeptro auferendoexpleta ßt. firps luda» nbsp;nbsp;Nam in lechoniaabrogata eß dignitas regia domui luda: fed nondum interim nafeeba

lur Schilo Meß'ias Chrißus dominus.Quid ergo dicemus cum uideamus Eufebianam expofitionem parum habere ßrmamenti^’Certc expendenti ißa diligentius duo occur* rerunt,qup hic opponi poßc uidebantur.Prius.prophetiam Iacob no modo de feeptro fed lege quot^ ßuelegislatore aaferendo dißerere. Porro legislatorem quem Iacob uo* cauit pijjh’a etiam doäö in lege,fcribam, SC vo^oepuAxx« iudicem uirum^ prirnarium appellitant liters fanâæ.Tales uero nunquam defuerunt tribui luda à resdißcata urbe lofeph. Anti^» ufq;ad Herodem ilium magnum,qui primus ex alienigenis ßbi in populo ludaico para lib.i4-»cap,ult» uitmonarchiam.Peß'undata enimaBabylonqs dignitate regia,emerferunt è tribu lu* da duces, quorum primus Zorobabel apud Haggeum 8C Zachariam fuiße refertur cre Pedes in Danie tus fanguine regio. Nam Matthso indice filius fuit Salathiel qui rege lechonia erat na* lefignificàtpo tus. Proinde non frußra crediderim pedum amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in uaticinio Iacob fieri mentio*

flremas regno* nem.VoIuitenim fignificare primo quidem regiam dignitatem foreconculcandâ: dein rum partes, de uero è conculcatis rcliquqs exorituros duces di uiros in fanâitate primaries, e qni^

bus deinde nafciturSs fit Schilo,tum quidem cum turbatis rebus mortaliü rcrum fum^ ■na totius^ ludaicæ gcntis imperium ad alienigenam fuerit deuoIutum.Quod à Baby-« lonica captiuitate ad Herodis ufcp tempora complecum efie comprobabimus,ubi prius iftudannotauerimusiftis palam probari rcgnumChrifti non forecarnale.Vidcmusc* nim carnalia in regno ludæ omnia elTe abrogata priufquam adueniret rex uerus 8Cæter nus. lam uero ad fuperiorum confirmationem expofitionem^ faciunt ea quae dicfltur alibi à prophetis alqs. Haggei ultimo legimustin die illo dixit dominus exercituum, aC' Haggetitt cipiara te Zorobabel filium Salathiel, feruum meum,dixit dominus, amp;nbsp;ponam te ficut annulum, quia te elegi Jn die inquam illo quo commouebo cœium amp;nbsp;terram 8C omnes Gentes, hoc eft,quo primaria régna mûdi inter fe committam, Perfico Macedonicum, Macedonico Romanfltin iftis inquam turbis te amp;nbsp;pofteritatem tuam feruabo, Te cnim clegi,ut fis annulus fignatorius,hoc eft ille per quern ueritatem promiflionis meæ obfi-gnem.Id eft,tc elegi ut ex te nafcatur Chriftus fecundum carnem, qui omnibus fatisfa^ ciat quae in lege SC prophetis promifi, Daniel autem clarius in 2. cap Jn diebus autem rc Daniel^ gnorum illorum (inquii) fufcitabit deus coeliregnum quod in æternum non diffipabi iur,6C regnum eius alteri populo non tradetur.Comminuet autem amp;confumct uniuer fa régna haec, amp;nbsp;ipfum ftabit in æternü. Vide obfecro confonantia prophetakm.etiam Sub Romano Damel.In diebus (ait) rcgnorum,uidelicet Maccdonici amp;nbsp;Romani,quae paulo ante po= imperio natui ftremo loco rccenfuerat,fufcitabit deus regnum Chrifti ætcrnfi, quod omnia aliacom- chriflui. minuet, Superius enim mentionem fecit cuiufdâ lapidis fine manibus abfcift'i de mon^ te,qui immiffus regnis omnia comminuerit.C^is uero hie lapisç’Refpondeantprophe ifatie xs. tæ alii,refpondeanteuangeliftæ.Chriftus dominos eft lapis iftecoelodefcendens,ex uir PpAiir. gine natus.qui coelefti uirtute citra humanam opem fibi totum fubdiditorbem.Similia MdttEn, his inuenies S(apud Zachariam in cap. Pofteaquâ enim monarchiarum conflidum Luclt;e exadius Sc copiofius quam Haggeus pinxiflet, tandem ad lefum facerdotem ac Zoro» ZacbariM, babelcm peruenicns,ita ad hunc dei iuifu loquitur,Sic dicit dominus excrcituö dicens, Ecce uir nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Germen (alii Oriens) nomen eiusÄ fub co germé crit, SC aedificabit tern

plum domini. Et ipfe ædificabit templum dominçSC ipfe portabit decorcm amp;nbsp;fedebit ct dominabitur fuper folio fuo,SC erit facerdos fuper folium fuum, 8( confilium pacis erit

interambos.Quibusnihilpotuitadrempræfentemdiciquadrantius.Videmuscoram chrifluiàtem' quomodo fubuerfo ludæ foliojubrepferitereliquiisifte Zorobabel, c quo tandê com poribuiAdtedi miftis inter feregnis Sc femutuolaccrantibus Romanis^ fuperantibu8,nafciturChrû Se» ftusuerusrex Scfacerdos. Zorobabeldicitur germen,quia deftirpeDauid.Ex men,àtempori hoegermine orietnr (ait) aliud germé, illuduidclicet de quo Icrcmias in xj.Ecccdicsuc but Dauid nient Sc fufeitabo Dauidi yt-^y germen iuftum.SCregnabit rex SCfapiens crit. Et Germen Zorobabel quidem aedificauit tcmplum domini. Sed propter Chriftum cadem fenten propter pro» tia rcpetitur,Et ipfe ædificabit tcmplum domini,illud nimirum de quo Haggeus,Et ue- mißionett nient cum defidcrabilibus omnes Gentes,SC implcbo domum iftam gloria, dixit domi nus exercituü. Maior erit gloria domusiftiuspofteriorisquàmprioris,dixit dominus exercituumtSCin loco ifto dabo pacem,dixit dominus exercituum.Id quod ludæi nun-« quam poffunt oftendere impletum efTccarnaliter. In ccclefia autem noftra abunde præ^ ftitit omnia dcus.in qua fimul SC rex SC facerdos eft Icfus Chriftus dominus noftcr, qui fibi ex ludxis SC Gentibus ccclefiam delegit macula 8c ruga carentem.Et ut nulla erat in.« ter lefum SC Zorobabelem xmulatio,itanullacogitandaeftinterpatrem SCfilium. Ex bis (opinor)intelligere licetquodtametfifeeptrum à ludafubmonarchiaßabylonica ablatum.attamcn c medio pedum ludæ non fit fublatus, donee rcrum fumma adHerodem Afcolonitamdeuoluta,e tribuludanafceretur Chriftus dominus, qui SC tex Sc facerdos regnauit in folio Dauid patris fui. Atc^ häc quidem priorem arbitratus fum efte rationem qua difficultas uaticinq Iacob,SC contraria lercmix fententia,fupera^ ti atqj explicari poffit.

Sequitur iam ratio poftcrior.Danicl,qui merito defiderioru uir cognominatur,fcra^ Danielis hebdo tans respopulidei futuras SCprxterita expendens,animo confternatusquod uiderei madieexponun ßß tur.

I4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C o M M E N T. I N I. E P I s T,

omnes fcrèprophetias ueteres impletasjn fummum uenit dircrimen.Lrgens rnîm kre miæ uaticiniû confyderans^ quod fceptrû à luda effet ablatum,amp; quod LXX.anni ca^ ptiuitatis iam effent cxaäi, interim uero populus ludæ nihilominus oppreffus ageretin ter idoIolatras.Hierufalem iaceret uaftata, regni ô( gentis fu^ gloria intenffet prorfus,ad deum conuerfus amp;nbsp;in orationem ardentiffimam profufu8,quf 9.cap. Danielis continet iur,orat dominum,ut fecundum promiffiones fuas populum reducat, Hierufalem reff i tuât, id^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ff propter dominum,Chriftum intelligens,quem Dauid in

Quid de lum* Pfal,io0,Dominu fuum appellitat. Non (ait Daniel) propter nosipfos reftitue nos,fed tis eiusnatus propter Chriftû dominû,nempe ut per hune loti orbi exhibeas quod pollicitus es« Niû werushomo, et enim populü tuü reducas, nifi urbem reffituas, quomodo exibit lex de Zion SC uerbum tarnen dominuf domini de Hierufalem quomodo implebuntureaquæpromiffffi per prophetasƒ lant Mer«;, MattiU» ergo exaudiri à deo meretur, qui ardentiffimis uotis,non fuam fed dei quaerebat gloria* Itaq; protinus ip fi aftat angelus Gabriel expoff turus fata populi ludaici, nêpe quod K' ducendus,quod Hierufalem ædiffcandaideinde quod deffinato tempore adducenda fit Wabj? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iuffitia fæculorum,id eff Cbriffus qui eff omniumfæculoru 8C. fanâorum

ab exordio mundi ad finem ufey iuffitia amp;nbsp;fandiffcatio, per que uifio amp;nbsp;prophetia à deo obfignatur.id eft, per quern rata eftecit deus quaecunq; prædixit per os omnium farnffo^' rum fuorum prophetarum.Praefupofito itaq; eo quod populus reducendus amp;nbsp;urbs re^ ftituenda adeo^ iam iam reftituta fit confequétibus differit de temporibus Chrifti-Pri* us in genere propofuerat hebdomades LXX- hoc eft,dixerat ludaico populo totidem re ftare hebdomades ab urbe reftituta ad excidiu ufq; cum gentis turn urbis,intra quas ta^ men omnia effent adimplenda quae deChrifto prædixerantprophetæînuncergofpc^-ciatim differit de fingulis ,amp;principio deicmporibus Meffiæ quando fit uenturus.di« cens,Seito ergo amp;nbsp;animaduerte quod ab exitu uerbi, ut redeatur amp;nbsp;aedificetur Hicrufalê Leuitaf» ufqjad nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CHRiSTVMprincipem hebdomades feptem amp;nbsp;hebdomades fexagin

ta duæ.Cpterum propheta hebdomades annorum intelligit.Septuaginta aS t hebdoma des efficiût annos 49o.Hic ucro ab urbe rcaedificata ad Chriftû ufqj non 7o,fcd ffp.numcx rantur hebdomades.Nam 7.0fffz«cc#ificiuntff9.Remanet ergo ad alia tempora, ultima ilia amp;nbsp;unica nempe feptuagefima hebdomas t at intra n.Darii annum amp;nbsp;4z. Augufti,ue«-luti limites amp;nbsp;fepta.currit præfens es. hebdomadû computatio.Daniel eni ab exitufaiO uerbi ut aedificetur Hierufalem, ufqj ad Chriftû hebdomades «rs.Eft auté notandum lo-quutionis genus, Ab exitu uerbi,ut reftituatur Hierufalem.Id cm pollet,quaff dicas Ger manice, 'itpennfich verlojjvn das lerufalemgebuwen. Hoc autem faeSum legimus n.Darfi Hiftagt; fpis anno,Nehcm.f.Quibus amp;nbsp;lofephus confentiens dicit Nchemiam opus fuftinuiffe per annos duodecim.Cum ergo zo.Darfi Artaxerxis (quod omnium Petficorû regum, ut Aegyptiorum Ptolomaeus ac Pharao,Romanorum Caefar,Palaeftinorum uero Abff melech,cognomen erat)anno Nehemias manumiffus fi t,ut exrat Nche.i.duodecim au^ tern annos impendent urbi reftituendæ, eerie ji.Darn Hiftafpis aut Artaxerxis anno o* pus abfoluit. Nunc ergo Daniel hoc dicii,Numcrabi8 à jz.Darii anno hebdomades id eft annos 4Sj.totidem enim annos efficiunt se-per feptenarium numcrum muliiplica u,amp; habebis annos Natiuitatis Chrifficertos.Videamusiam temporum exChronicis rationem quomodo ifti concinant uaticinio.n. annus Darfi incidit in j. annum Olym^ piadis 7i.Olympias autem habetannos 4. Porro4z. Augufti annus quo natus eft Chri« ftus incidit in 3. annû Olympiadis iP4. Tolle iam ab his 194. Olympiades rz.fupehores, Sc remanebunt Olympiades m, Porro i»i. per quaternarium numerû multiplicata con ftituunt annos 4ss.ccrtcff9.hcbdomadum annos, r.duntaxatannisfuperantibus. Nam es,hebdomades efficiunt tantum 4S3. annos. Verum exiguus hie s.annorum numerus fuperans nihil poteftexpofitioni huic aliasfibiprobeconftanti,fimplici,claræacuerx dubfi ingerere.Scripfimus ante annos aliquot De hebdomadishifceopufculum,fed in lerim uariaexperientia in primis autem D. Theodori Bibliandri praeceptoris noftrifide liffimi doâiffimi^ inftitutione SC opera didici nullam fupputationemcertioremeffe, iquàm quae fiat per Olympiades* Ula ergo qux turn fcribebam ad iff a nunc exigi amp;nbsp;con.* ferri

PETRt. CAPVTI» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ly

ferri adcocpcxhif«farciri5lt;cmcndari uolo. Quodattinetadrem præfentem, abunde præftitum fartum^ opinor per Danielis diligcntiam, quod quifquam defidcrarepotc* ratinfubobfcuro lacobiapudMofenx’nigmate.Opinoramp;illudlucedanuseïïeexpox fitum, quod Petrus dixit prophetas fcruiatos cflc adquem aut cuiufniodi temporis arti culuin uenturus effet Chriftus.Haâenus cnim audiuimus quanta feduütate, certtiudi^ ne amp;nbsp;diligentia in hacreindaganda laborarint Mofcs, Daniel, Haggeus amp;nbsp;Zacharias, quiamp;ipfumpundumaduentus Chriftiacu (utdicitur)actigcrunt.

Sed quia femel coepimus Hebdomadas Danielis obiter enarrare,addamus Sfulti- Depaßiune cy mamillam.hoccftfcptuagcfimam, utexillaidquoqjcolliquefcatquodetiamhicpro- gloria Chrifli pheta uenturas (Ut Petrus ait) in Chriflumafflidiones admiranda clantate prsedixeriri ex prophctiî» Sequitur igitur, Eipofthebdomadesfexagintaduas (iamomittitminoreninumerum, qui tarnen fubintclligendus eft) occideturChriftus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;öc nihii ei, intelligehabe-

bunt quod impingantmeriti. Hadenus de temporis articulo quo Chriftus erat uentu^ rus fcripfit,nöc de Chrifto ipfo,dc populi peccato 8( excidio dicet.Hoc autem de Chri-fto dicir. Exadis hebdomadis iftis ^9. in poûrcma ifla amp;nbsp;ultima hebdomada occidetur Chriftus.Nam in pofieriori uerfu clarius fubditur,Confirmabitautem padum multis Multis quiaGé hebdomada una.Vbi maximeloquutionis genus obferuandum eft, Hebdomadi cnim tibusquoq^^cr uidetur tnbuerequod re uera Chrifti eft,qui morte fua (ut in Hebraeis difputat Paulus) cmnibus credê teftamentumconfirmauit. Scd5lt; nobisinufueftloqui, Hicannusfclixeritautabun= tibus,Matt,ilt;r, dantemdabitfrugumcopiam.Porrôhæcfeptimanapcrtingità natiuitateadcxcidium iwred«;» fe ex uflt;p urbis Slt;gentis.Aliam enim rationem à fupcrionbus habere uidetur. Necenim in^^luduntt tcgra necdimidia tantSannos quinq^ habet,quae fi ducatur per denarium fient anni 70. intra quos Chriftus abfoluit tempus difpcnfationis, amp;nbsp;ludaei menfuram peccatorum, utpoftdirutumtemplumamp;urbemfolo æquatam obtingeret ab Ifaiaamp;aliisintcntata, repudiatio. lam fi per Olympiades 70. annorum inquiras numerum, dices omnia fibi pulchreconftare.Diximus enim Chriftumnatumefte tertio anno Olympiadis 194, cae terumcóftattemplumamp;urbem Hierofolymorum dirutaeffefecundo Vefpafiani Cae^ farisanno.quifecundus annus crat Olympiadis lix. numerantur ergo à nato Chrifto adurbisexcidiumOlympiades is.quaeefticiuntannos 72. hoceft.ultimam iftamhe^ bdomadamunoatq^akcroduntaxatannofuperante. Totidemfermecolligunturan-fiifîperCaerarumquoq;annosfupputa(ioneminftituas, Tam probe fibi confiant Si certa funt dei oracufa.lllud uero in primis iepidum eft quod hâc ipfam Septimanam du uidit.ita utdimidiataChrifto.amp;dimidiata populo amp;urbifcruiat. Intra triginta iresan^ Curfuset mors nosabfoluit Chriftuscurfum fuum.In mortem enim à popularibus fuis traditusprx' Chrifli^ ter meritum.uelipfoiudicc Pilatoatteftante,NihiI criminis inuenio in hochomine;dei tarnen difpenfatione propter peccata mfidi expianda,in crucem adadus,clamauit,Con fummatS eft, inclinato^ capite emifit fpiritum. Protinus au tern atq; hæc fada, fciffum eft uelum rempli à fummoufcp deorfum: utuelhifcefignisprodigtis^deusatteftare^ Cur duriceruicibus ludæis per hoftiam hlq abrogata iam effe omnia typica facriftcia. Re de ergo Daniel, In dimidio (inquit) hebdomadisceffabit hoftia Si facrificiS. Seddum illi conftanter pergerent fanda quidem olim at nunc nephanda Si abominanda offerre facrificia.praetcrcaôffandos Chrifti perfequerentur,incxiliumpellerent,amp; multos in- Vaflätio tent' terimercntjionganimitatcfuaadptxnitentiamuocauiteosdominus,perrefiduoshu- plicrurbis» ius hebdomadis trigintafeptem annos, imo Si minis ab concepta abfterruit pertinacia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Siquidem (aitprophcta) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ideft, Etfuperalam pinnam fiuc

portam abominationumuaftaior(intellige)erit. Vocat autem templum ipfum quod hadenus fandum dicebatur abominationes. Abominabaturenimea dominus quae à morte Chrifti fecundum legem in templo ftebant.Ergo prodigio quoda fuper pinnam flue portam rempli per procuratorem ludaeaePilatum curauitftatui uaftatorem, ideft fi gnumUaftationis.Legimus enim in hiftoriisPilatum portae templi dominiciauream impofuiffe Aquilam. Porro Aquila Romanorum intcrfignc fignum erat furoris diui-ni,portendês Romanos Sitemplum Si urbem occupaturos ni cœptis defifterent, Chri

I« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN I. EPIST*

domint fufciperent. Sed nequicquain moniti perrrxere patrNm menfuram ini* plcrc:proindcdcus iußairacommotus amp;nbsp;templum 8i urbcm 8i Gentem funditus cxci dit^uelutiimmiiïodiluuio. Id^ totumfecitperprincipalempopulû uenientem (iuxia Balaam uaticinium) ex Italia. Nec primo protinusaggrefluiftos unica (trage extinxir, fed per uarias calamitates, turbarum, feditionis, coniurationis, famis amp;nbsp;peflilentiz per annos jf.uexatos,ad finem demum belli excidittnimirn in uindiâam omnis elfufi fan* guinis iufti prophetarum, apoftolorum ac Chrifli domini potifTimum, Si ut reliquijs Abr9g4io k* iudæorumpaiàmdeclararet,quodMe(riammiferitpoIIicitum, quilegemadimplene, git. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fummam religionis intra hdei amp;nbsp;charitatis limites conftituerit, abrogatis fimul ceremo

niis hue facris carnalibus tempii omnibus. Iccirco enim oportuit poft conculcatum fa* cerdotium Si regnu ne tempii quidem ruinas pofteris fuperftites remanere. Et hæc qui* ‘dem copiofîus, fed non abs re Si citra ieâorum (ni failar) inhgnem utilitatem huius^ lociluculentamexplanationem. Audiuimus enim quae hieprophetaChriftopraefcri* pferit tempora,amp; quod pafTibilem fore prxdixerit.

Addamus iam ex eodê hoc propheta, quas ille praedixeritconfecuturas Chrifti mor Glorù Chri/S tem glorias.In r.capite, Afpiciebam (inquit) in uihone noâis. Si eccecum nubibus clt;x uiâoriitcrre' li quaß hlius hominis ueniebat,amp; ufq; ad antiquum dierum peruenit,amp; adduâus eft in gnwrn. confpeflum cius. Etdediteipoteftatem amp;nbsp;honorem amp;nbsp;regnum,amp;omne8populi,tri* bus amp;nbsp;iingux feruient eixpoteftas eius poteftas aeterna, quae non auferetur, Si regnum cius non corrumpetur. Teftimonium hocfoecundum eft,amp;prxteridquoddifertelo* quitur de confecutura gloria Chrifti, totum pene Chrifti myfterium perftringit. Initio enim pulchre notatur utraq; Chrifti indoles diuina Si humana.Secundum diuinam ue nit ad antiquum dierum,id eft fimilis fiue coxqualis eft path. Neq; enim ea loquutio lo calitereftexponenda.Confequens fententia,Etaddult;3useftinconfpcâumciu8,locali* ter exponenda cft,non tarnen citra «eoTfn^/j.llla porro fimilitudineni habet: ut cum La* tinus dicit,Acceditad hoc,hoceft,huic non diftimile eft. Itaqj Chriftus fecundum diui toM.u nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nam natura path coæqualis eft. Vndc à loanne ucrbû dei,à Paulo uero charaderamp;ima

Hrb-c.t» go fubftantixdeijitem in forma dei dPdeozqualts eftedicitur.Secûdum humanam na* Coh/f.i. turam uerus Si perfedus homo eft, Hine enim non dicitur homo, fed filius hominis, Ph’hp.it nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vt enim apud Gellium Pronto cenfet eum plus dixifie qui ait Multi mortales,quam qui

dtfarechrißui dicit Multi homines t ita plus dixit qui ait Filius hominis, quàm qui dicic Homo. Illud Hi Euangelio di enim comprehendittaciturn quendam genium omnibus infitum indolem^ humans eatur filiutho= naturae amp;mifcrix.Verumigituramp;pcrfedum hominem fateturChriftum Daniel cum n'mif, hlium hominisapellitat.Id quod Paulus dilucidioribus uerbisitaextulit,Exinaniuitfe* ipfam forma ferui fumpta in hmilitudine hominum conftitutus, Si hgura repertus ul homo.Cfterum homo fadus eft ut haberet quod pro homine offerret.Id ubi explefle^ Si unica hoftia xternam redemptionem inuenilTetjCÖfedit ad dexteram patris,inde uen turns iudicare. Si approbate omnibus imptis iuftitiam amp;nbsp;innocétiam Si gloham fuam, Vialth.iei. nbsp;nbsp;nbsp;Vnde coram Caiapha confiftens Si uarias ab imptis contumelias perpetiens, tandem

ad prxfens teftimonium prophetae allufit Si dixit, Ammodo uidebitis ftlium hominis fedentem à dexths uirtutis, Si uenientem in nubibus coeli, Crucem ergo Chrifti ilia in primis gloria eft confequuta,quod rediuiuus coelos afeendit, quod ineoelis fedetad de* Hit tofir loan xteram paths. Porroiudicio futuro maxime declarabit gloham fuam, quod path coae* nit (itp.r* nbsp;nbsp;nbsp;quaiis,quod unus folus Si zternus deus fit cum patre Si fpiritu fando : quin Si iph, ubi

finis appetierit omnifi, fubdetur omnia,hoc eft ipft fubticietur poteftas aduerfaria, ea^ tormentis excruciabitur perpetuis, ipfe uero una cum fandis fuis æternum regnabit* Hxc ex Daniele.

Subticiemus iam amp;nbsp;alia prophetarum de palTione Si gloria Chrifti teftimonia,nec ^acharutde quælibet nec uulgaha,fed dtlucida,prfclara Si certiffima quidem ilia.Apud Zachaham paßione et gio in cap. t. ita de lefu facerdote magno diftiehtur ut pleraq;amp; Chrifto domino competat, ria ebrifit nbsp;nbsp;quxdam uero prorfus Abi habeatpeculiaha lefus facerdos. In his uero hie illius gelTit

typum.lntcntacurlefu à fatanachmen. Tenatumamp;faluatoremnoftrumàfatanare* fert

PETRI. CAP V T 1» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»7

ferthiftoriacuangcIica.Cnmeninieniatumcratfordidaueftis.Hacfignifîcabaturîncar natio Chrifti. Specie in enim ferui fufcepit dominus î amp;nbsp;caroeius cum reuera puriffima amp;nbsp;fanâiflima effet,pcccati caro uifa, Satanx fpem iniecit,fore ut nonnihil fibi iuris in I0ati,t4* pfum effet reliquum. Sednihilinuenitineo. Et(i enim torris SCnoßrifimilisfadus (it, concupifcentia tarnen non ambuftus, fed in ara crucis crematus morte fua nos ab aeter-na morte redemit.Hæc de incarnatione Si paffione dominimunc de glorificatione. Au^ ferte (inquit dominus) ueflimêta fordida ab eo.Ecceabftuli à te iniquitatem tuam Si in^ dui te(j^'\y'5v^'Q)puri8 ueftimentis. Chriftus dominus de fpiritufanäo conceptus,pcc^ catum non habuii, nec dolus inuentus eft in oreeius, Dominus autem impofuit ei om» nia deliâa noffra.Oblatus eftergo,utpeccatamundiexpiaret.Qua reabfolutatertiadie rediuiuus apparuitdifcipulis,non iam mortalem,fed dariffeatam carnem habens.Præ^ terea Si Cidaris munda corona aureaimpofita e(t capiti eius. Deus enim dédit illi no men quod eft fupra onine nomen,ôCc.Philip.i. Quod autem hic (it poft hiftoriam fen« fus genuinus,comprobabunt uerba confequentia. Sequitur enim,Audi quxfo lefu fax cerdos magne,tu,amp;: amici tui fedentes coram tetquia uiri portendentes funt.Ecce enim ego adducam feruum meum Germé, Quia ecce lapis quem dedi coram lefu, fuper lapi* dem unum feptem oculitecceego cxlabo fculpturam eius,dixit dominus exercituum.et delebo iniquiutem lerræ.in die uno.Iefum amp;amicos,id eft confacerdotes, palam nomi natuiros portenti. Omnes enim facerdotes Aharonici typi fueruntfacerdoti) Chrifti. ifrfw «♦ Quin Si planius fefe exponens addit, Ecce adducam eum in quem omnium oculi funt intenti.qui in crucem adadus.uno die et una hoftia omnium peccata aufcret,Chriftum (igniheans dominum,quem primo feruum uocat, (icut Ifaias in cap.4x,quem locum ci-tauit Si Matth.in cap, n. Secundo appellat ipfum germen, de quo paulô ante diximus. Tertio lapidem, propter firmitatem,ficutamp; Ifaias amp;nbsp;Daniel. Super hficlapidcm unum, id eft primarium.dicit fuiffc oculos feptem: ideft, in Chriftum effe omnium prophetarum S^fandorum oculos intentos.Omniumcnim fæculorumhrmitasetfaluseft Chri ftus. Et R. Dauid Kymhi rede diuinat feptenarium numerum perfedionis effe. Porro hunc lapidem fculpfit deus.quando clauis cruci (Iffixus eft Chriftus, Tue uero uno die amp;nbsp;unica hoftia perfeflos effecit in perpetuum eos qui fanflificantur. De qua re copiofif firne difputauit ad Hebrxos Apoftolus.In i3,huius prophetxcapite pater per profopo« pociam ad gladium,GIadie(inquic)cxcitare fuper paftorem meam,Chriftum fignificäs, qui ex hoc loco apud loannem in lo.paftorcm feouium dicit,propter affumptam natu-ram h umanam 8i difpenfationis myfterium, Sed aliud quoq; in Chrifto excellêtius eft, Çequitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Etfupcr uirumcohxrentemmihifiuecognatumfiue Exprejjumdiui

coxqualem meum, Chriftus enim fecundum diuinam naturam patri coæqualis eft,æ- tiitcüisChnfii tcrnus,immortali8 : fed fecundum naturam humanam paffibilis.Proindeadditur,Per- teßimoniuia. cutepaftorem,Slt; difpergêtur oues, Paffionemenim ôlt;crucem eius (îgnificauit gladius, qui ubiprouidêtiadeifilio effet immiffus,difperfidifcipuli,folum in afflidione relique*: runt dominum,De qua reapud Matth,in is-,cap.plura,Adderem his tj.Ifaiæ caput cla-riffime de paffione Si gloria Chrifti conferiptum, nifi non multis ante diebus in s. cap, Aâ, Apofto, conferibens Commentarium paraphrafi expofuiffem. Ex Pfalmis (î poft totclara teftimonia requiris plura, extat inter alios de Chrifti difpenfationc Si myfterio teftificanSî.ir,xx.SCjo9,Hæcauteminhocexpofui uerbo(îus,utuideres quomodofpiri-tus Chrifti ipfum aduentus Chrifti articulum.paffionem Si gloriam, per prophetas or biexplanarit.VndeiamcolligimusreligionemChriftianamlongecertiffimamamp;uerif v ■ nbsp;nbsp;nbsp;’

fimamefte,utpotequætantis,tamdoâis,tamfandis,tam^uetuftisnit3turteftibus.C^ ; tera uero quæ ad Petri pertinent confilium expofuimus incapite huius difputationis, iam ad uerba Petri redimus.

quibus amp;nbsp;lUud reuelatum cft, quod baud fibqpns,i'mô nobi's mini's; ftrarent hæc quæ nunc annunciata funt uobi's, per cos qui uobis præs: dicauerunt euangelium per fpiritum faneftum emiffum è ccelo, in quæ

l8. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN I» EPIS T,

Qÿod ffrophe nbsp;nbsp;Pluresexpofitionesin Annotationibusfuisrcccnfui'tErafmBstfedoccupatîoeft.Rc

txnotùfcripfe fpondeienimillisquiprophetarumfcripta nihil ad fcpcrtincrcSCueten dunraxatpo* rwit» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pulodatacrcdunt Imô (ait)non idcododiinfpirati^ à dfoprophctarHnt,utfibiipfis

aut fui duntaxat tempons hominibus confulerent, fed ut omnem pofteritatem étudié rent. Sic6lt; Paulus, Quafcunq; (ait) feripta funt, in noftram doârinam feripta funbuc per confolationeni feripturarum fpem habeamus. Et in Adis cauflTam agens coram rC' ge Agrippa.Nihil (inquit) extra id doceo, quod priusdocuerunt prophetæamp;Mofes^ Adorum ic, Eodéergofpiritu profeda funtqu^fcripiereôCegere poftprophetasapo ftoli.Deprophetis emaudiuimus.quodfpiritusChriftifueritineis.DeapoftolisnunC audimus quod ea annunciarintquæ prius reuelata fint prophetis.Nam quæ illi dixerûc I0an.1ff.14* nbsp;nbsp;uentura,hi uenilTeSC expiera trftantur,id^ fpiritus fandi opera, quiiuxtaeuangelicant

Aâo.t, hiftoriam non muitis ab afcenfione Chrifti diebus apoftolis datas eft, nimirum utcce-lefti uirtuteroboratieuangeliumhoc prædicarenttotiorbitiam quæad ftnemadieda cftfententia,lnquædefiderantangeiiprorpicere,hyperocham dCracitamquandamcol lationem habet.fed ad maximam euangeli), hoc eft negotii Chrifti commendationein Eiwngfli« fan* facit.Egregicenim Paraphraftes.Haec tam (ait) ineffabili dei conlilio gefta,non mirun» ftorâdeltci«* fiprophetxconcupircebantcernere.cumetiam iplîs angelis fitadmodutniucundum gratum^fpedaculum,cuiuscontemp!ationenonqueuntexpleri. Certeinueniasnoti raro in facris ueteres patriarchas amp;nbsp;prophetas maximoanimi defiderio Chnfti exoptaf feaduentum. Et Chriftus hoc nominebeatosdixitapoftolos, quorum oculi mderint quar multi reges Si prophet« uiri utit^ primarii Si cruditi cupierint oidere, fed non utgt;-deront.Simeon ille pius 8C luftus fenex pufionem fufcipiens lefum in ulnas, fibi toti^ mundo congratulansclamat.Nuncdimittis feruum tuum domine fccundum uerbum tuum in pace. Quia uiderût oculi mei faiutare iuum,quod parafti ante faciem omnium populorum amp;’c.

Quapropter fuccindi lumtys mentis ueftræ, fobrq, perfecte fperate in earn quæad uos deferturorauam,dum uobis patcfitlefus Chriftus, tanquam ftlq obedientes ut non accommodetis uos priftints concupi« fcentrjs,quibus dum adhucignoraretis Chriftft agebamini, fed quem.« admodum is qui uos uoeauit fandus eft, ita ipfi quoep fandi in omni conuerfatione reddamini, propterea quod fcriptum eft, Sandi eftote, nam ego fandus fum,

Demonftrata ex prophetarum reftimonto religionis Chriftian» fidei^ certitudin^ amp;nbsp;quod fatali quadam necelTitate imo paterno dei confilio ad exemplum capitis Chn* fti,omnia eius membra fintafftigendanaminfert, Contempta igituraffliâioneinueri^ (ateßrmiperfiüite. HuictarnenlUationiaüudiam mftitutumappendit. Defledu^nini ad innocentiam uitx,ad quam miris modis incitât credentesiquod fine hacftdes elfe ne queat,fed6Cpaticntia nulla elfe polfit. Oratioautem miracopia mirac^exornationeeft; uariegata.prpterea 8C occulto fpiritus afflatu uegeta ftorida^.Cum enim paucis potuiP fetficcollegirtc,Igiturcum hxcita habeant,amp;uideatis quid frugis ferat patientia,8C q certa fitea ^es cuius gratia affligiminfimmobilcs in uentateperftatennaluit tarnen hoc quot;Vera er fynce pofterius omni diligêtia per figuras orationis exornatum proferre. Principio enim uti^ rd/idcf, tur metaphora tranfumpta ab ijs qui impedimentis omnibus pofitis expediti accinguil tur innen. Aperiturautem metaphora per unicam uoculamadiedam. Lumbosenitn non corpori8,fed mentis dixit.a corpore ad animumtranfiens. Tertullianus 4.aducra fus Martionem libro, Succingere (inquit) debemus lumbos, id eft expediti elfe ab im^ , nbsp;nbsp;pedimentis laciniofx uitx SCimplicitx.ltem lucernas ardentes habere.id eft,mentes à fï

de accen fas,amp;openbus ueritatis relucentes,at(pita expeâaredominû.id eft Chriftum, Breuiter,Succinât lumbis funi,qui omnia animo impedimenta ueritatis depofuere,ro' tum^

PETRI.. CAP VT I« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19

tum^ deo animum deuouere foIi.Sequitor enim quod exponat, vihpovTtç, id eftTobrii ß Ueuigiles:hoceft,fuccinâilumbi8 funt,qui uigiks fiue fobrii, ueternuni carnis exculTe runt,amp;: humanae fapientiæ crapulam edormierunt.Porro id tum fit,cum TiXtZwç.id cft, perfeäe fidimus euangelio, quodgratiam dei nobis nunciac, ex qua nobis donatus cft filius dei.Iterö enim fequitur expofitio, «xzä7fK«Äu4^ j«o-Sx|gt;;s»,id eft.Per reuclaiionem kfuChriftiîfiuc utErafmus ucriitfignificätiu8,Dum nobis patefit lefus Chriftus.Hoc eft,Illam intelligogratiam qua nobis lefus Chriftus manifefiatus eù, lam uerohifceo^ mnibus uerbis nihil aliud dixitquàm Proindeexpundis omnibus è peâore humanis carnalibùsue affeâibus, toto corde crédité Chrifto domino, qui uobis przdicatus eft per euangelium.Non ergo operæpretium fuerit multis hicagere de Sobrietate, Cafiita teautTemperantia,dequibus nihildicitur,fed deueraS^ fyncera conftanti^ fide in Chrifium,quæ excoquitamp;abfumit carnis affeâione8,pauorem,inconfiantiamd^im^ patientiam,afpern3tur autem mundi uoluptates amp;nbsp;gaudia, uni fefe deo totam dedicas* Quod uero fequitur ad uerbum hoc fonat.Vt filfi obedientiæ, nequaquam conformes prioribus ignorantiæ uefirz cupiditatibus, Erafmus perfpicuitati Audens fenfum pro^ be reddidit. Oefledit autem Petrus ad innocentiam, ad quam argumento à natura filio innocentidpue rumdudohortatur.Filiorumeftgenioamp;adisreferreparentem, huius obcdirepræce.- integritofwU, ptis.Porrofides efiicit nos filios dei,qui nos è mundo euocatos fibiuultininnocentia uitz feruire.Proinde nos quidem qui deo credidimus, no in priftinz natiuitatis fed no uae uitz moribus ambulare debemus, Voluptatibus, luxui, crapulz, ambitioni,irz, aua ritiæ,fuperbiæ fefe dedunt,qui hunctantum mundum norunt, Chriftum amp;nbsp;uitam bea taminfuturofzculonefciunr. Nos autemqui uocatione euangelfidemundoauocati fumus,utilia non expedemus quz fuis ilk impartitur cultoribus, fed maiora amp;nbsp;pet ma^ nentiora amp;nbsp;amceniora, animu quoq; amp;nbsp;mores carnis auitos debemus mutare. Oe qua transformationefcripfitamp; Paulus Romanorum n.Quin SCipfe Petrus hikeprotinus SM^Htaoni^, adiungif Patris coekftis exemplum inuitans ad innocentiam amp;nbsp;fynceritatem dices, Sed qucmadmodum is qui uos uocauit fandus eft,ita ipfi quoqjfandi eftotc in omni ueftra conuerfatione.ld^ iam denuo confirmât amp;nbsp;expllnatekganti à pronunciaris petita fen tentia,luxca illud quod fcriptu eft, Sandi eftote, quia ÔC ego fandus fum. Locus autem extatLeuitici 19, Czterum fandimoniailla de qua loquitur Petrus non contingit no.' bis exnoftris meritis,fed exfideChnfti,qui nos lauit à peccatis noftris amp;nbsp;nos fibi fan..

dificauitinpeculiumperfidem,cuiusuirtutecuftodimurabilkcebrismundi,quzcu* i.Corinthte, ftodia hie dicitur fandimonia. Alias nemo nefeit mortalem non pofleæquari integrita teamp;fandimonia deo. Proindenobisdum in humanis agimus noftra eft fandimonia, quae gratia magis quàm merito fandimonia eft.Plura de hac re in Pfalmo 14. Ezechie^ lis jö. Sc paulô poft in capite quarto. Hine uero intelligimus errareillos quipraeceptis externis,ceremoniis rebus^ nihili.fandimoniam inftituunt.Qualis eftfuperftitiofa SC propudiofa monachorum colluuies, unà cum reliqua fuperftitioforum dodorculo^ rum turba, conftituente fandimoniam in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(utPaulus ait) non iuo-ißv«

Et (î patrem inuocatis ( citra pcrfotjarum refpedum lucîicantem iuâ Xta cuiufe^ opus)uidetc ut in timoré conuerfantes incolatus ueftri tem pus tranfîgatJS. Cum feiatis uos non caducis rebus, uelut argento aut auro fuiffe redemptos à uana ueftra conuerfatione, quam ex patrum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

acceperatis traditione,fed pretiofo fanguine, uelut agni immaculati 8^ incontaminati Chrifti.

Eodem hæc pertinentquô SC fuperiora. Iterum enim adhortaturad innocentiam ui Fidesueratimo tæ,argumento dudoà natura fideiôicognitionis dei. Inuocandi enim uerbum pofuit rem dei habet» pro ucraamp;folidareligionefeufidc.Vtfitfcnfus,Siuerccredidiftisdeo,fiitêcognouiftis

elfe patrem ueftrû,ita tarnen ut fimul malum puniat citra ullius perfonx refpeduni

10 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN U EP I s T.

AiStf.i*. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;alibî cnim ad Cornelium idem Petrus dicit. In ueritäte compcrio, quod non fit perfo.»

narumrerpeâusapuddeum.fed in quacuncp genre qui timetdeutn SCoperaturiufti« tiam acceptus eft illi) iam ipfa hæcdei agnitioemcier,ut hoc temporis quantulumcunqj fit,quo à patriis,hoc eft coeieftibus fedibu8,exules, in hifee reptamus atqj peregrinamur terrisjranfigamus in timoré deû Aitimorabimmundittaomniabftrahit/anâimonû am euftodit ôC gignit.Hic ego reliqua diligenti leâori expendenda relinquo,nêpe quod præcipuo huic argumento cuius fummam iamiamexpofuimus, alia duo intertexuit, Prius,quod uera fanâimonia non confiftat in circumcifione,non in ritu legis excerno, fed in uera animi pietate.Hinc eni dixit, ludicat iuxta cuiufq; opus.Poftenus,quod bregt; Hfamp;r/.n.c;» uiiate 8i miferia huius uitæ item conditione nofira quod hic non habemus manentem ij.Mp. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;locum,noluptates mundi fpernendas, coeleftia autem amp;nbsp;uere permanentia bona ambiquot;

enda,fuarit.lamd£ à redemptionis pretio,qaodpercollationemegregieamplificat,ingt; nocentiam fuadet. Liberati (ait) eftis adeo^ amp;nbsp;redempti,non auroautargento, fed fan guine Chrifii,redempti inquam à uana conuerfatione, quam ceu per manus acceperagt; tis à patribus.Quo uero maius eft pretium quo redempti fumus, quo maius periculunt

Vitttftrttditios èquoliberati rumus,hocmagi$cauendum,neiifdeminuoluamurfordibus.Porràua* tutpatrunit nbsp;nbsp;nas patrum traditiones de Gentium amp;nbsp;ludæorum potes intelligere inftitutis. Gentes e*

nim à maionbus idololatriam acceperant, quam facile fequitur omnium fcelerum ier-na. ludæi uero facra ôCceremonias colebantamp; uenerabantur, quæ difpendq mukum, utilitatis autem parum habuere. Ad tempus erenim correâionis ( ut apud Paulum eft) impoli ta erant.Ab qs ergo.hoceft fuperftitionibus, erroribus amp;nbsp;peccatisjlibcrauitnos Chriftus.A Legeuero quædei uoluntas perpétua eft (loquimurautemdedecalogo,dé fide amp;nbsp;charitate) neminem Iiberauit, qui ucnit utlegem adimpleret. Quod pretium re-demptionis attinet, aperta fa tis eft collatio. Ad amplificationem pertinet quod fanguû nem pretiofum uocat,quod ipfum Chriftum agnum immaculatum, amp;nbsp;incontamina* turn a P pell ira t.Ni h il enim in orbe pretiofius eft Chrifto amp;nbsp;redemptione eius.Nihil habet anima nobilius,nihil chariusautdefiderabilius. Hic ex fpiritufanâo conceptus SC uirgine natus macula caret, purus amp;lllibatus eft ab omni immunditiaeinquinamentoi unde amp;nbsp;pro peccatis noftris hoftia pura, fanâa amp;nbsp;illibata folus elfe potuit. Id quodlege quoqj apud Mofen in n.cap.Exodi praefiguratum erat. Ad quem locum alludens etiam Baptifta de Chrifto domino teftificans dicit, Ecceagnus dei qui tollitpeccatum mundi. Et Paulus,Pafcha noftrü immolatus eft Chriftus SCc, De redemptioneautem per Chri ftum præftita pluribus difputatum eft apud Paulum ad Hebræos 7,s.!gt;.Sl lo.item ad Ro manos cap. Reâe uero ex hoc loco aeftimamus perperam colligere eos qui ex patrum maiorûmueconfuetudineauttraditionibusueriutemreligionisalicuius approbareuo lunt.De eorum ftultitia alibi in Ada apoftolorum diximus.

Qin'præordinatusquidemfucratantequam coditus effetmundus fed manifeftatus fuit extremis temporibus propter uosquiperil/um creditis in deum, qui ilium excitauit èmortuis,amp;f gloriâeiaedit, utuos fidem amp;nbsp;fpem haberetis erga deum:

Occafionearrepta de Chrifto domino pro moreapoftolico dilTerit obiter. Quotîes enim per occalîonem licet excurruntapoftoli in myfterium Chrifti. Quod autem hiedt Chrifltu agnui cithuiufmodieft, Quæ deagno hocimmaculato pura inquam Chrifti hoftiadicimur, ab origatemun non nupera funt aut hominumarte inuenta uel compofita.fed xterna amp;nbsp;æterni dei con dt occifùt, filio profeâa.Deus enim ab æterno filium fuum facrificio deftinauit, ut per hoc emun Apoe.u» darenturfandi.Vndealibi Chriftum loannes agnüuocat ab origine mundi occifom, id eft eum qui ab æterno hoftiæ fit deftinatus per quam mundenturomnes ab origine mundieleâi.Paulusenimin $gt;• cap.ad Hebr. Chriftumnon nififemeloblatûeftefubfï nem mundi teftatur.Eft Si illud in uerbis Petri confiderandû.quod redéptio noftra gra tuitaeftiSi eniin uno Chrifto falus eft, SC is nobis antequä iacerenturfundamêta mûdi deftinatus

PETRI. CAPVTI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Il

deftinatus eft, profeâo Talus non ex merito noftro qui nondum eramus, fed exnatiua bonitaie prorfus gratuita eft« De qua re copioftus fcripftt Paulus adEphefios i. Dieet ■am aliquiSjSi ab æterno deftinauit nobis ftlium deus, qui faâum eft ut ferius h une mi' ferit in mundS Refpondet Petrus,Sed manifeftatus fuit extremis temporibus propter Uos qui per ilium ereditis in deum. Vbi duo nobis eonfiderâda funt.Prius,quod ipfum In nottißimii té dei eonfiliû ftaiuit non quibufuis fed poftremis tandem temponbus fandtos per filium poribm ebri' redimere.Idenimperpropheta8orbinuneiauit,quihaecTubpoftrematemporaprxdi pusnatuit xerunt futura.Proinde apoftoli non temere poftremorum meminere temporum t qux amp;nbsp;poftrema non ideo dieuntur quod finis immineatprotinus toti mûdo,fed quod po» ftrema fint refpedu uifionum amp;nbsp;prophetix qux per Chriftum implendx erant. Poftc' nus,quod cofilium amp;nbsp;fadum dei à nobis non eft eulpandum calumniandumue, quod hoe fie feeerit,aui illud tardius feeeht, fed in quouis opere dei quid aut quare feeerit eO' gitandum. In prxfentiarum cum gratiarumadione expendendü quod quxcunt^ deus per Chriftum fecit,propter nos fecittnimirum in hunc finem, ut per Chriftum eogno (camus deum,cognito^fidamus toto pcâorc. Nam in Chrifto dcclaratur nobis ueri' tas,iuftitia atep bonitas dei, quibus reâe perceptis deo quàm firmiftime adhxreamus* Quxcuntj ergo deus cum Chrifto egit,in hoc cgit ut nos fibi familiäres faccret,amp; xter numbearet. Atqj illud in negotio Chrifti expendendumeft, non cur tardius miferit, aut quare fanâis patribus non prxftiterit, ut amp;nbsp;ipfi coràm afpicerenteum quern falutis fux credebant efle authorem. Prxierea expendédum quid feeerit, nempeexcitarit ilium à mortuis, ut nobis (ficut Si fupra annotatum eft) certam faceret immortalitatis fpem;

hanc ipfi contulit gloriam,utpropter ipfum haberemus fpem in deum.ld eft eum no Gloria Cbri/K. bis dedit mediatorem,ut liberum ad deum haberemus accelTum. Nam amp;nbsp;Paulus ad Ro manos ndicir.Per Chriftum nadi fumus aditum fide in gratiam iftam in qua ftamus 8C gloriamurfub fpeglorixdei.Porrofiin eo uera amp;nbsp;unica filp dei gloria eft ut ilium creda mus amp;nbsp;côfiteamur eum efle per quern nobis iratum numen placatum,amp; aditus ad xter^ nas fedes paratus fit, item cuius nomine in confpeâum dei prodire audemus, quoties del peccati onus uel periculorum procellx opprikunt amp;nbsp;in profundum demergunt, certe planum eft illos glorix dei derogate, qui prxterito Chrifto diuos contendunt efle pcccatorumpatronosjamp;hominum mérita, hocefthumana commenta pararcaditum adxdes beatas.Refponfum eft fuperioribus ad calunias noftri quoq;fxculi rixatorum, quibus hoepotiflimum nomine damnatureuangelium, quod iamprimum fit reftitU' tum.Seddehis alias.

Qui animas ueftras pur ificaftis obediedo uen’tati,per fpin'tum,cum charicate fraterna ab omni fimulatione aliéna: expuro corde uos inui^ cem diligite impenfe, renati non ex femine mortali, fed immortab per fermonem uiuentis dei amp;nbsp;manentis in æternum. Poftquam omnis ca« ro quafi gramen eft,amp; omnis gloria hominis quafi flos graminis:exa« ruit gramen amp;nbsp;decidit flos:uerbum autem domini manet in æternum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Verba Petri ad ueritatem Grxcanicam ad hunc propemodum modum habent.Ca' ftificantes animas ueftras.in obedientia ueritatis,per fpiritum, ad fraternä dileäionem, qux finefuco fit,expuro corde inuicem diligentes uehementer.Cxterumcuiuis expo* fitum puto quo hxc uerba pcrtineant,amp; quomodo cum prxcedentibus cohxreant, Di xeratdefide amp;nbsp;fpe in dominum, id^ obiter, cum alias inftitueratdicere de innocentia amp;nbsp;fandimonia uitx. Verum cum ilia non nifi ex fide nafcatur, fubinde de fide,aliud ta' men agensjdiflerit, interim uero ad inftitutü rediens uiciflim ad fandimoniam tranfilit. Eo iam pertinet quod de caftificationc(ut fic dicam)animarum profert.Caftificatio ani Vtrx fan^liwo morum nihil aliud eftquàm uera fandificatio,quxquidem hypocritica eft fi ex animo ni^notatioper non eft. Animum ergo addidit Petrus, fed amp;nbsp;cauflam, In obedientia ueritatis per fpiri' ^ecies er affia tum.Author enim uerxinnocentix amp;nbsp;fandificationiseft fpiritus deitqui ex eo nomen nia»

il nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT, IN I. EPIST.

adeptus eft. Namfcriptura fpiriium dei ab eftrâu fpiritum fanAifîcattonis uel fpiritüm fanAum uoeat.Qui non quouis modo aut ritu fanAiftcarjed in obedientia uentatisjd cft per fidfm ueram. Illa enim ueritati obedit. Atqui bare poft fe trahit dileâionent, nee quamuis fed fraternam.hoc eft Chhftianam.quæ fucutn nefeit.Porrô ilia fueum nefeit, qus expurocordeS^ kTivœç,ideftintenfe,uehemêterfiueiirtpenfediligitproxinit'ni, Dequamultisegitloânesapoftolusinfua Canonica. HaAenu» uerodefcripfttpcrgra dus ftucfpecies quafdam ueram fanAimoniam,quæ confiftitin hde,animi pietate, mo* ribus puris amp;nbsp;charitate Chriftianarnunc ad hanciterum animat rapit^ argumente du Re/ufeentia, Aoà renafeentia Si indoleftliorum. Quafi dicar,Renatos noua uita decet.nrmpeutmo ribus parentem référant e’quo nati funt. Porto renati fumus non utic^ carnaliterthoc enim intellexit per fernen corruptibile, fed fpihtuaüter, nem pe per fermonem uiuentis dei.Conuenit igitur ut nouam uiuamus uitam, id eft fanAam, fpiritus fan Ai uirtute Si opera inftitutam.Sermo autem fiue Verbum dei, uis dei Si potentia coeleftis cft, quant apudloannemin capite tertio dominus cumNicodcmodehacipfarenafcennadifpu* tan8,aquam amp;nbsp;uentum appcIiitat.Non quod renafeentia uirtute elementorum fiat, fed ideo ifto dicendi genereufus eft, utcollattone Si ftmilitudine rerum terreftrium faciüui coeleftia intelligercmus. Renafeimurergo calitus fpiritu fanAo côuertenteamp; inftitaéte corda noftra uirtute fuaatqj opera uerbi ueritatis .quodabipfoferuatorenoftroapud Mattharum femini confertur fru Aificanti.Nec caret myfterio Si emphaft quod non dû xit.Per uerbum dei,fed,Per uerbum uiuentis dei. Signihcauit enim efticacem amp;nbsp;uiuen* tem uim uerbi agentem in cordibus fidelium. Audiût quidem Si impi) uerbum dei, fed nulla interim uiuihea uis in cordibuseorû.Edluerfo per fernen corruptibile ÔCprimani natiuitatem intelligit uim,hoceft impottntiam carnis, deniq; totam corruptioncmgegt;’ neris humanitquam fane uaris calamitates uana^ fcelera ut renafeentiam omnis gene Omni;c4tofer ri8Comitâturuirtute8.Atq,'hiciteruminuenitquo à terreftribusabftrahatadcoeleftia, Hur4. ■Vrrf’ttMi Nam uerbum dei acternum.contra uero oninia terrena marcida effe dicit, adducensele* dei/ternum. gantiffimam ex 40. Ifaiar capitefententiam. Qua diuinu» uates ludaros in Babylonica captiuitate oppreffos folatur.poilicels futurum.ut conuuifo regno Babylonico iph do mum redeant.Iftud autem praefenti confirmât fententia, qua totum mortaiium genus comparatgraminiun primis uero Babylonéftori, qui tarnen emarcuerit. Cmnia enim mortaiium flaccida,ïolum domini conftiium perpetuum Si immutabileefte. DiuusPe trus hac fententia generaliter ufus eft (utre uera Si apud prophetam 7VCMAixK«eoX/H«‘eft) aduerfus omnem carnis gloriam, opes uidelicet, uoluptates, prudentiam, Si quicquid præcipuum eft in rebus mortaiium. Cæterum eirgans illud miferiæ humanx ftmula^’ chrum per gramen fiue flores Si folia adumbratum, ctiam ethnicorum feriptis célébra^ turn extat, Glaucus enim apudHomerum lliados cr. ad hune modum interprète ErS'^ fmoloquitur,

Taie quidem genus eft hominum quale eft foliorum, Quorum hxc uentus humi fundit,rurfum ilia uirefeens Profert fylua fimul Veris iam afflauerit aura.

Loet conuuus» Iam Si multa egregia ex hoc loco dogmata difeere, uel locos communes licebit annota* re.Qux uel qualis uera caftitas. Qualis efle debeat fraterna charitas. Quod prima natiui tas omnes^ uires carnis noftrx nullx funqquâdoquidem ad falutem renafeentia opus eft.Quid uel qualis fit renafcentia.Quod omnia mundana fluida amp;nbsp;peritura fint, folum uerbum domini xternum. Qux fi quis per Angulas perfequi uelit partes, iuftum pene uolumenconferibettego mei officii elfeputoiftapaucis annotate, confilium ueroau. thoris Si orationis contextum fuperftitiofius etiam obferuare Si ceu digito demonftra* rcftudiofo LeAori.qui deinde fingula diiigêtius excutiet atq; perrimabit, nifi commet! tarns abuti uelit.

Alq Verbuminterpretantur Chriftum,quixiernipatris uerbum, amp;nbsp;in prophrtîs

promifTus in finctemporum fitexhibitus. Alq referuntad Verbü proximeprarcedenst

nee male«Vt fit fenfus, lllud quod uobis euägelica prxdicatione annunciatum efi^illud Animât hacad ipfumdominiuerbumefi qaodinuito mundo, inuitisinfernalibus furiisinxternum perfènerâtitim, manebit. Et fanè ut ut mille quingentis haâenus annis fxuierint tyranni 8i male genii aduerfus ueritatem euangelicam uidrix tarnen perftitit Temper perftabit^ aduerfus O' mnes infultus Antichrifti in fïnemuft^« Interim uero peribit impiorum mundi 8(.

nis gloria,maieftas,iaââtia amp;nbsp;fuperbia: nee peribit modo in hoe faeeulo ipfa impiorum caro floris in morem fenfim mareefeens,fed in futnras referuata pcenas fine rerum om^ nium appetiente refufeitabitur,ut xterna,hoe eft condignaæternum luatfuppIieia.Cs terumuideripoterathæefententiaPetriSfdoâaeffeClaufuia,quatotam huius i.eap* Stimme euan^ difputationem elauferit, ueluti eum Cieero poft copiofam argumentationem qua pro^ gel^, bauit quod bellum contra Mithridatem fitfufeipiendum, tandem, Quare uidete (ait) num dubitandum uobis fit omni ftudio ad id bellum incumbere, in quo agitur gloria nominis ueftriamp;c.Sicenimamp;Petrus poft copiofam difputationem dcfidc.patientiaSC fanâimonia claufulamfubiiciensdicitjTSro Jï nbsp;nbsp;iyi/Aiaîr/xàç,Hocau

tem eft illud uerbum quod cuangelizatum eft uobis. Verbum autem fummam rci amp;nbsp;ne gotium ipfum dixit,quemadmodum amp;apudprophetas legimus, Verbs domini quod faäum eft ad Ofee amp;c.Senfus cnim eft. Hadenus uero fummam corum contexui quæ olim uobis per euangelii prxdicatione copiofius funt expofita. Sunt tarnen hxc noftra, ilia ipfa.Si enim diligétius omnia colligas qux hadenus audiuimus in hoc cap. i. ipfam habebis euangelii fubftantiamtnempe quod deus natiua bonitate dudus, filium fuum ad hoftiam pro peccatis mundi deftinarit priufquam mundus conditus fit,quod^ hac fuam ineftabilem gratia prophetis reueiarir,fignificans quando hxc eftent futura,quan do uenturus Ghriftus.quid pafTuruSjqnomodo glorificandus, qux omnia temporum plenitudine reuoluta prorfus eo modo compléta fint quo cóplenda prxdixerat per pro phetas.Prxfcripto cnim tempore incarnatum 8C paifum aflerit Chriftum,qui fanguine fuo à peccatis nos lauerit,fpiritum^ filiorS dederit, qui ad honefta impellat, nempe ut in hac fide confiantes per patientiam uincamus a^erfa,amp; per ueram fandimoniam ui tx^ innocêtiam,fcd amp;nbsp;in charitate fraternacolamus deum, qui morti genitos regenuit nos in uitx noux inftitutum,amp; fpcm uitx pofthac nunqua terminandx. Ita uides qux fuerit apoftolis ratio prxdicadi euangelii peculiaris, amp;nbsp;quàm longe late^ ab hacabfint ifiorum Décréta quiapofiolico nominegaudent, apoftolicamautem dodrinam pro^ fcribunt amp;nbsp;perfcquuntur.

ProindedepoGta omni mah'naamp; omni dolo amp;nbsp;Gmulationibus ÖC c ap, ij, inuidentqs amp;nbsp;omnibus obtredationibus ut modo nati infantes, lac iU lud rationale ac doll expers appetite, ut per illud fubolefcatis. Siquidê guftaftis quod benignus fit dominus, ad quern accedentes qui lapis eft uiuus, ab hominibus quidem reprobatus apud deum uero eledus 8^ pretiofuSjipfi quoc^ uelut uiui lapides ædificemini, domus fpiritualis, facerdotium fandum, ad offerendum ipirituales hoftias acceptabiles deo perlefum Chriftum»

Eodem SC hxc pertinet quo fupcriora.fed Si candem rem dicit, fed mutata orationis figura.Perftat enim in coepta metaphora fiueallegoria, docens quid renatos deceat. IL lud porro aliud non efi quàm inftitutio in fandimonia 8C innocentia uitx. Ad hanc ue ro infiitutionem illatione defertur. Quafi dicat : Proinde cum per dodrinam euangelii cam nupcr gcncratione coelefii efiis renati, adeo^ pucri Si infantuli dei effedi, xquum cftutpuerosimitatifandosjfceleraquxuis deponatis, in primis autem malitiâ,dolüm. De hit nd Ro« hypocrifim,inuidiam,8fobtrcdationem,maxima8Chriftian^reIigionispcftes.Abhis manos i. uitqs puri funt infantium affedus.Vnde in Euangelio legimus dominS, addudo in me diumdifcipulorSinfantulo.humilitatemanimieius docuiflccxemplo.Matthxus enim

44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT, IN !♦ EPIST.

in cap.s.Contcndcntibus (ait) difdpulis.quis maximus effet in regno coeIorS,ftarait Ie fus puellum in medio iilorum 8C dixit, Amen dico uobis,ni(i conuerfî fueritis 8i effiâi' i.Cor.gt;4» nbsp;nbsp;nbsp;mini fîcut paruuli non ingrediemini in regnum coelorum dlt;c.Huc nimirum allufit apo

ßolus Petrus, qui amp;nbsp;aliegoriam de Lade ex ee, Ifaiæ tranfumpfit,ibi enim legimus, Lz tamini cum Ierufalem,amp; cum ea exultateomnes qui diligitis eam,Sugetis enim amp;nbsp;fatu* rabimini de mamma cofolationis eiusrfugetis 8i deledabimini ab ubertate gloriz eius. Confolans enim ecclefîam propheta dereftitutioneeius uerba facit, inter qus ladisme minit,hoc eft donorum fpiritus fandi,coeleftis fapientiæ,euangelti Si genii diuini, Ineft enim ladi quidam ueluti genius qui in pueros perubera fere trans fun dit ur. Petrus er^ go à corporeadanimumtranfiensnotasquafdamaddiditperquasintelligeremus,de quoIadeIoqueretur,nimirumilloquodelfaias.Notx funt Ao-yixè/j oid'oAoii rationale Si doli expers. Hoc eft, Dum iubeo lac appetatis non corporis aut humanum infe^ tens genium,intelligo,fed rationale, id eft fpirituale,amp; doli expers, id eft fyncerû,ipfani inquam intelIigofynceritatemfpiritumamp;animiintegritatemÆtquemadmodumpue ti non Temper funt pueri, neqjfemper lade uiuunt materna, fed adolefcunt aliquandot ita nolim uos Temper effe pueros, Ted grandefeere donee perueniatis ad menTuram æta-tis plene adultae Chrifti,utPaulus dicitad Epheftos 4. Atqj his ad hunc modumabTo-lutis, calcar admouetcurrentibu8,Addit enim, Atqjhocquidemfacietis, fiquidem gufta ftis oTi^HsoçoKVfi®^, hoc eft quod benignus fiuecomis Si humanus fit dominus. Tan tar enim uirtutis eftillud coelefte nedar,cognitio uidelicet dei amp;euangelti eius, utqui de eo Temel guftarint, eius defiderio Tic capiantur ut prorfus in alios mutati Tubinde Tefe in fide Si rcrum diuinarum Audio Tuperarc contendant, atqj indies magis magis^ ardeât amore Si ftudio rerum coelcftium.Mutuauit aurem Si hanc fententiä ex Pfalmo jj.HarC de priorcallegoria,cui protinus pofteriorem de fpirituali affociat aEdificio,necaliud hac ipTadoccnsquam quodfuperioridocuerat, Chriftianosdcccrefandimoniam. Carte-rum maxima breuilfimis uerbis immifeuit myfteriatfenfus tarnen planus eft, hie, lubct credentes Chriftum accédant,hoc eft Chrifto fidant,fefe per fidemTandificent, uttem plum ac facerdotes deieffe poffint, qfli fpirituales deo offcrain hoftias, id eft cui fandi-monia Si puris litent precibus. Principio autem utitur accedêdi uerbOjfed per metapho ram Ticut Si Paulus ad Hebraros n.Oportetaccedentem ad deum credere.Neq; enim pe dibus accedimusad deum,fedanimo.Proindeaccederefignificatcredere,Slt; fefe deo de Chrißtu tapis dicare.Deinde per eandem metaphoram appellat Chriftum lapidem, fed tropum expo Ktuttf. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nensipfeuiuumaddit.Lapis enim dicitur propter foliditatem acueritatem fidem^in-

fallibikm,fed uiuus additur,ne quis tropum nefeiret. Hicautem de reprobatione Si pre tio Lapidis huius quarda inferit,de quibus paulo poft clarius ac eopiofius dieet. In prar-Tentiarumadinftitutumfuum properans fubiungit,Ita porroad hunclapidemuiuuflgt; Ephe,it nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;debetis accedere,utipfiquocp ueluti lapides uiui fuperardificemini. Et ne quis nefeiret

de quo loquereturxdificio,fefeexponens dicit,Sicautemuoloiftaintelligi.utipfinici il lud fîtis ardificium, uerum dei templum, domus fpiritualis adeoœ Si facerdotium fan-dum,id eft facerdotes fanâi,quiin fpirituali tempio fpi rituales oneratis hoftias,hoc eft uofipfos fide Chrifti fanâificatos^Hæc enim hoftia per fidem Chrifti fie oblata deo pla cetVidenturautem hxcdecerptaeffeex o-s-, capjfaix. In eo enim capitedocetpropheta deum Si templum amp;nbsp;facrificia Si facerdotes repudiaturü,deleâurum uero templum, Templum dei« facrificiumSf facerdotium nouum«Templum dei nos fumu8quideofidimus,i.Cor,}, Si z,Corinth.s,Quin amp;nbsp;Ifaias dei uerba recenfens dicit, Ad quern autem refpiciam nifi ad affiiâum Tpiritu,amp; tremétem fermones meos:’Quafi dicat,Ego uero aliud templum Saeerdotest nbsp;nbsp;mihi elegi,corda famftorum.Sacerdotes porro in hoc tempio funt quotquot Chrifto fi

dunt.lTaias enim in eo quern iam citauimus loco,Et affumam (ait) ex eis (i n tell igi t Gen SacrificiMi. tibus)in facerdotes Si Leuitas.Sacr(ficium autem quod hoc ofteret deo facerdotium,fpi rituales Tunthoftix,non corporex aut uifibiles,beluinf autmateria confiantes terrena, Ted calefies Tpirituales^, Egregieenim Paraphraftes, Vt (inquit) deus fpiritus cfi,non corpus,ita Tpiritualibus hoftqs deleâaturme quiddefideretis Mofi ritus per eua^elium

Chriftiiam antiquatostpro uarqsanimantium generibus maâatisafFetHusmundanos brutos^,]ibid(nem,fuperbiani,iram,inuidiâ,uindiâæcupiditateni,Iuxum,auanriam, pro thymiamate puras preces è fynceri pcfloris ara fubuolantes in ccelS. Hæc Paraph» Reâeergo collegerunt ex hoc loco noftri fæculi Theologi, omnes Chriftianos eifefa' cerdotes:fed hniftrius incellexere tumultuofuli quidam,qui non uocati, non eledi, nec in fcripturis doâi uerfati^ ad faftigium afcendcrunt euangelifticum, fumentes hbi do-cendi authoritatem in ecclefia,quam tarnen in populo Chrifti nemo iïbi priuata autho ritate arrogaret,nilï is (ut Paubs dicit) qui à deo uocatur quemadmodum Aaron. Et fa nèaliud eft eiTe (acerdotem dei, aliud effcminiftrum ecclefiæ dei. Loquimur autem de officio.Sed de his copiofîus difputatü in epiftola ad Hebræos, ubi amp;nbsp;de Sacrihcio Chri fbanorum maxime in cap.ij.ficut ÔC ad Romanos cap.ix amp;nbsp;v- düTeritur. Hic uero mihi temperare non potui,quin elegantiffimos Aurelq Prudcntii uerfus de facerdotio 8C ù' crificioChriftianorum,pnCrimeconfcriptoshifccinfcreremCommentartis,Vcrbaau^ tem funt Romani martyris,qui pofl; longam de deo difputationê in hune modû fubdit,

Cognoftis ipfum,nunc colendi agnofeite Ritum modum^,quale fit templi genus. Quae dicari fanxcrit donaria. Quae uota pofcat.quos facerdotes uelir. Quod mandet illic neâar immolarier.

Solui incapacem poHe necdeftruâilem, ' Pulchram,uenuftam,præminentem culmine, Difcriminatis illitam coloribus»

Innexa crines uinculis regalibus, PofcitlitariuiâimasChriftoamp; patri Quas feit placere candtdatas fimplices, Frontis pudorcm,cordi s innocentiam,

Dei timorem,regulam feientiæ, leiuniorum parcitatem fobriam, Spem non iacentem femper S(. largam manum. Ex his amoenus hofitis furgit uapor,

Vincens odorem balfami,thuris,croci, Auras madentes Perficorum aromatum, Sublatusindecoelumadufqjtollitur, Et profperatum dulce deleâat deum.

His obfecro quid poterat uel excogitari quadrantiug^ Videtur omnino fanâus dci mar tyrdata opera praefentem Petri locum expofuifletfed pergimusad estera»

Propterea continet fcriptura,Ecce pono in Zion lapidem fummum angularem,ele(ftum,pretiofum,qui credet in eum non pudefiet. V obis igitur pretiofus eft qui creditisjcæterum ijs qui non credutjapis quem reprobauerunt ædificates, hic cœpit effe caput anguli,amp; lapis in quem impingiturÔCpetraadquamoiFendant,nempe hisquiimpinguntin fcrmonem,necç credunt in id ad quod amp;nbsp;inftituti fuerant, Vos autem genus eledum,rcgale facerdotium, gens fanda, populus peculiaris,ut Hires annûcietist:ius qui è tenebris uos uocauit in admirabilem lucem fuam»Qui quondâ eratis no populus,nûcpopulus dei: qui quondam

1lt;» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN I, EPIST.

Scripturis dedarat atque confirmât quod haâenus de lapide Chrifto, Sc facerdotio Chriftianorû dixit: ut ßmul amp;nbsp;ChriftS pro more apoftolico,conuerfis nuper ad ßdem ludæisGentibus^commodius prædicaretcommendaret^, et fua contra calûniatores folidaret. Dixerat Chriftum lapidem elTe uiuum quidem, fed rcprobatüab hominibus VnicafilfH in 8( tamê à deo eledum,idiam côprobat Ifaip teftimonio trâfcripro ex zs.cap.Verba Ifaix Cbrtßo. hscfunt:Auditeuerbumdominiôiliufore8,qDiconfuttum uobis putatis(fenfum red-* do)ceremoniis amp;nbsp;rebus externis:faltimini prorfus ÔC frufira uobis faiutem ex mendatio pollicemini. Nemo enim nifi per MefTiam fanabiiur. Sic enim dicit dominus:Ecce ego mittam in Zion lapidem, lapidem probatu, angularem, pretiofum,ßrminime fundatût qui crediden't nô feftinet. Deus ergo unica duntaxat in orbe hrmitaté conftituir, cui qui innituntur no cadunt. Id quod feftinandi uerbo per Mctakpfim ßgnißcauit. Qui enim feftinant plerunc}) impingunt et cadunt,qui uero cunäantius atq; circüfpeäius incedüt rarius offendunt amp;nbsp;cadunt Apoftoli ergo non uerba fed fenfum reddiderunt.Qui credi dcrit in illo non pudeßet.Sedquid nobis fruftra facimus negotiumfcum ipfe Petrus lo^ cum Ifaiæ luculenter exponat,Iucunda enim diftributionc fnbdit, Vobis quidem pretio fus eft qui creditistcæterum incredulis lapis reprobatus.Hic nos de fingulis agemus plu fculis,Petrus enim in fcripturarumabditarelegansoccafionem ampliora cogitandife^ Chrißutlapis. dulisfuppeditauitleâoribus.Piimolapis diciturChriftuspropterfirmitatem(utfupra Pfal. (7. quoq;annotauimus) amp;nbsp;ueritatem. Dauidenimin Pfalmis dicit,DiIigam te dominefoc titudo mea.Dominus rupes mea,amp; propugnaculum mcum,amp; eripiens me,lapis meus. LapistnfùnJa' confidaminipfo,fcutunimcum,amp;cornufalutisme^,protelt;3iomca.Deindelapisdici’ mito ßtndatus. tur fundatus firmiffime, fiuein fundamentofundatus, uel propterfidemdeiimmobk lem.uel propter contemptum ôdiumiiitatem incarnationis, uel propter ædificium im^ Mdftb'iff» nbsp;nbsp;nbsp;pofitum.Chriftus enim fundamentü Si Petra eccicfiae cft.Et Paulus eô alludens ait, Fun

i.Cor.î* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;damentû nemo potcftponercaliud qquod pofîtunieft lefus Chriftus. Sed et nô ipfum

Lapisanÿtla^ nos,fcdipfenos portat,quidixit, Nonuos mcelfgiftis,fed egouoselegi.Ioan.ir.Præte^ rea Angularis diciturlapis. Petrus iitpraefentiarum unica uoce utens âxfo-yGJwaîo/j ap= pellauit,quafi dicas fumangularem : id^ duplici nomine,turn propter glorificationem quprcprobationcm confcquuta cft,tum propter hottes qui ipfum reprobarunt,quibus faflus cft lapis angularis,in quem licetconuitqs impingant impii,fibi tarnen fuis^capi tibus magis quàm angulari lapidi nocent. Augularis quoq; didus qucd iuxta Pauli uer ba ex duabus Gentibus unâ feci t,uclu ti in ædifictis publicis angularis folet duos fibi ne^' Lapis pretio» parietes. lam amp;nbsp;pretiofus dicitur propter pios quibus in hoc mundo nihil eft pre^ fits. tiofius Chrifto pretiocp redemptioniseius.Sentiutenim in hocuno fatis etfe firniameu loan.ff, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ti gaudii Sc uitae,in nulla autcm creatura iftius quicq. Vnde D Petrus apud Ioannê,Quo

iremus domine ïquot; ait, Tu uerba uitæ babes, Si nos credimus Si cognouimus quod tue« Chriftus filiusdeiuiui, Norunt pi) lapidem quidem iftumreprobatum eflcàfapiefld^ bus mundijfedhuicid opponunt,quod reuera pretiofus eft.lmpiis enimfdefcendiuius Lapis reproba iamƒdalterum diftributionis membrum) lapis reprobationis ÔC petfafcandali eft.QMæ tionis, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fane uerba D. Petrus partim ex Ifaiaes.cap.partim exPfal.nz.tranfcripfit.Ifaiaspopui«

luda confolans ne fibi ab incurftone Si minis Syrorum pri ncipis metuat, Dominum fo lum timendum effedocet, qui fit petra firmiffima fibi fidentibus Si fcfead ipfum in fpe rccipientibus,Petraautemoffenfionisdiffidcntibu8, Vtenimfidclium pater,itainfidcz loan.Jt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;linm praetor Si iudex eft deus. Pari ratione Chriftus dominus pfis author eft fal u tis.im-

ptis argumentum damnationis.Nam qui in eum non credit,iam iam condemnatus eft Porro locus Pfalmi nr. hie eft ad uerbum, Lapidem quem reprobauerunt ædiheantes faâus eft in caput anguli. A domino faâû eft iftud.ÔC eft mirabile in oculis noftris.Coo tinent aurem haec prophetae uerba Sigloriam Sicontumeliam fiue morte Chrifti, prae* tereaSefruftratamimpiorumfpem. Caeterum collationem habenttacitam. Quemada tnodum enim aedificantes lapidem aliquem infignem rciiciunt ab aedificio ne locum in co habeatulium, qui tarnen uel inuitis uel nefcqs xdiheq magiftris tandem infummum elatus

PETRI» CAP VT II» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17

clan» angularis fîtiapisnta Chriftus dominus à fcribis ac kgis doäoribus » qui populi dei uidebantur magiftri reprobatus,amp; uelutt impoftor öC feditiofus.minime^ xdificio dri aptus,primum quidem è fynagoga eieäus, deinde uero in crucem a da élus, tandem inuitis hoftibus fuis tertia die àmoriuis refurrexitcoetos^confcendit,fadus iam angu laris lapis, qui ex utrifcp unum fecit, amp;nbsp;pqs author faiutis, imphs argumentum aeternx Petra/eonJali, damnationis exiftit $ in quern ft qui impingunt dodrinx euangelics uel infenft, uel in Chriftumcrucifixum iniurnamp; blafphemi.fuopteuitiocorruuntdCin puluerematte^ runtunSimeon enimapudLucam in x.dixic. Hie poütuseftin ruinam Sein refurreâio nemmultorumin Ifraël.Se in iîgnum cui cótradicitur. Quin amp;nbsp;ipfePetras IfraêÜtas ma ximeimpegiiTedicit.Hienim impegerunt (ait) in fermonem, nec credideruntadquod inftituti fuerant.impingunt enim in euangeliû ludxi.dum eius prxdicationeoftendun tur,non credentes eum effeMefliam,quern tarnen ftdes ueritas^ euangelica Chriftum e(reteftatur,Secuius nomine tot patribus faâx funt promiiriones,quarum cum ipfi hæ Atfio.;* redes fint,eas tarnen opes repellunt quas ipfis ante esteras offert deus. Id quod amp;nbsp;Chri ftusinipftsaccufatapud Matthxum in ». ubi de pluribus de occæcationeeorûdiiferit. Hifce ueroomnibus fuftulitPetrus etiam cruets feandalum, atqjiftorum docuit conte^ mnendas efte calumnias, qui euangelium indignis confpurcant ludibrqs»

Nuneperapoftrophen ad Gentes imoadomnesChriftianosconuerfus dicit,Vos voeatio Gen» autem genus eleâum.regale facerdotium,amp;c.Quibus uerbis fuperiora ilia qux de facer dotioomnium Chriftianorupropofuerat,ita confirmât uttamenfiiumorationisnon interrumpensnouamordiaturtelam.Adhucenimcohxrenthaeccumiisqu^proxime ' prxceiferunt.Hoc enim dicit. ludxi qui Chriftianam religionem de doârinam euange licam conuitfis profeinduntlapidem^ Chriftum reprobant, putant nos eife propha^ nos,fe uero populum eledum,qui templum.facrificiade facerdotium habeatt fed longe falluntur.Namipfos non probat deus, qui carne rebus^externis repudiatis, fpiritu de fpiritualia pofcit.Quod ergo coeperam diccre uos qui Chrifto fiditis effe domum fpiri- Chrifliani loco tualem facerdotium^ fandum, id nunc abfoluam de fcripturis muniam, nempe quod ludaorum po-^ uos qui Chriftocreditis elegeritludxorum inficUlium loco, ut uos pofthacgens eleda pulia deh 8i fanda ipfi fpirituales ofteratis hoftias, facrificium uidelicetlaudis degratiarumadio« nis.Tranfumpfit autem teftimonia ex Exodi cap.ip.Ifaix 4?.uel ea.Si Ofeae 1,Verum re tradabimus fingulateftenim locus infignis de foccundus. Dominus apud Mofennon citraconditioncmelegitinpeculiumgentemIudxorum.Dixitcnim,Siaudiêdoaudie^ Qaacoditione ritis uocemmeam,decuftodieritispadum meum,eritismihiinpeculiumdecundis po eUâiludat, pulis.Mea eft enim omnis terra, fed uos eritis mihi in regnum facerdotale de gens fangt; da.Iftis uero teftatur dominus fuam eife totam terram adeo^adfeomnium gentium pertinere curam.Non enim putandum eft quod deus ucrax, iuftus,Clemens de om nipo tens folos curaricludxos,alias uero gentes neglexeritomnest fed illudpotius credendd eft,quoddum cura gereret ommS, ex omnibus tarnendelegerit fibi gencem ludaicâ in peculiû:itautinhacmaxima potentix,bonitatisdeiuftitixfuxxderetargumêta,in pri^ mis uero per hanc toti erbi exhiberei Chriftfi, adeo^ de hanc faceret ton mu do exem« plum. Interim uero dum illam fibi delegerit, non citra conditionem delegit, utiq^ liberum fibi permittens illam fi uideretur, fi padis nonftaret, repudiate, de aliam in locum iftius fubftituere.Si (ait) audiêdo audieritis uocem meam, de cuftodieritis padu meum, eritis mihi in peculium.Proinde,Si non audieritis uocem meam,nô eritis peculium mû hi.Iam Petrus dixit quod ludxi non crediderintin id adquod inftituti fuerânundeiam planum relinquitur,qaod ludxi pofthac non fint peculium dei,fed illi potius qui audi.* Ont uerbum dei, credunt de padum cuftodiuntJd quod Gentes fecere, unde de Gentes pofthac funt gens uere fanda, id eft munda de feparata à prophanis, uerum utiq; peculium emfundertrut Gottet.Impq fane de prophani, iniurq de blafphemi in filium de euange 1 ium dei non poftunt elfe peculium dei. Regale facerdotium uocauit prxeipuum de nobile fine feledu : ot cum nos delicias noftras uel epulas uel ueftes uel liberos appellamus tegium cibnm ueftem puerum,«'« kiini^liche l}gt;yß,i}der einfurfiltch menfch.lam uero quo illud

18 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* ï N I. EPIST.

pertineatfacerdotium explanantconfeqaentia, utuiresprxdicetisilliusqui p tenebris , uos uocauitin admirabilem lucem fuam.Id quod ex Ifaiæ 4)* cap.defumptum uidetur, ubi ad hunc modum legimuSjPopuium iftum formaui niihi,ut iaudem meam annun.« Annucittre pro ciet.Quibus non abâmilia legis in ira.eiufdem cap.Certe AnnunctSdi uerbo amp;nbsp;prophe celebrare* nbsp;nbsp;nbsp;tæ amp;nbsp;apoftoli utuntur pro laudandi 8C gracias agendi affeâu. Id frequentiiTimum eft in

Pfalmis, Sc Paulus i.Corinth.n. Mortem domini (ait) annunciate donee ueniat,id eft, mortem domini gratiarumaâionibus amp;Iaudibus celebrate. Quin amp;nbsp;hoc loco cauftam Sdcrifitittmlau obiter recenfuit.obquam deus fit à nouohocconcelebrandusfacerdono,nimirûquod dfi, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ab errorum ÔC peccatorum tenebris liberatos,illuminarit nos gratia fua 8Ceuangelica

ueritateiquae muleis nominibus luci paftim in fcripturis confertur,id quod notius eft q Ofcf 14. multis iam exponendum fit. De hoc ipfo facerdotio 8( facrificädi modo Ofeas prophe ta difertiftimis uerbis itadifteruit, Conuertere Ifrarl ad dominum deum tuum. Vnica enim uia ad falutem eft conuerfio ad deum. Ad hanc porro in primis monere debet pec catorum calamitas.Additergo, Quoniam impegifti in peccatis tuis.Sed SC copiofius ex ponit quid deoofferendum fttubiadeumconuertiftatueris* Tantum uerba (ait)por^ rate uobifeum, id eft facrificium confeiTionis ÔC laudis, Bringend nun gute teort mit iicK lam Sc ilia bona uerba,id eft formulam huius facriftcii præfchbit,Dicite, Omnem auferinû quitatem,amp; accipe bonum, 8C reddemus uitulos labiorum noftrorum. Graue inquam fcelerum onus animis incumbit noftris, tu folus id auferre potes, miferere ergo noftri domine.amp;auferànobis peccatanoftra : vndnim recht für gut vonvm, boni confule tenuita« tem noftram, amp;nbsp;offeremus tibi uitulos labiorum, id eft laudes 8C gratiarûaâionem pm eo quod nos à peccatis mundaueris. Hoc uero quid aliud eft, quàm quod Petrus dixit annunciate uirtutem cius qui nos è tenebris in admirabilem lucem uocauit Admirabi lem inquam quia SC Ifaias dixit,Domine quis credet auditui noftro^Et Dauid, A domt no faâum eft hoc, 8C eft mirabilein oculis noftris. Iftis omnibus per fe alias fatis ftrmis adiicit clariftimam de uocatione Gentium fententiam, ex primo capitc Ofcæ fumptam, ne quid dubi) in cuiufquam pedore remaneret, In ea Genres uocauit non populum, id eft impios, quorum non miferabatuideus. Verum hunc locum explanat Paulus ad Ex phefios ».llludobiterannotandumPetrumdixifle nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;populus acquifi-

tionis, tropo Hebraico pro populo parto ftueacquifito nimirum fanguine Chnfti,eifl erarnetvolch, Attamen ego fubindcuerti populum peculii qui proprius nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;SCao

quifitus dicitur.Piura de ftgnificatione huius uerbi Erafmus in Annotationibus ixap* ad Titum.Ifta uero de Chrifto hadenus pcror3uitPetrus,quod folus Chriftus fit firmi tas Sc fundamentum ftdelium, quern cum lodaica gens recipere nolucrit repudiatafit, Sc in locS eius Gentes furrogatæ, quæ pofthac fandus dei populus deo fpirituales, hoc eft laudis SC gratiarumadionis offerant hoftias.

Vn4 eccle/td, nbsp;nbsp;nbsp;Exquibus nos illud primo colligimus,unameneecclefiam,unum populum ueterem

Uttm populiKt Sc noftrum,fiue nos in locum repudiatorum fucceftifte ludxorum.Id quod Paulasda^ rius declarauit per fimilitudinem arboris,c qua naturales rami defradi, 8C in defradO' rum I0CÜ fylueftres infiti fint. Quo SC ill ae domini in Euangelio fimilitudines pertinent, quibus regnum dei uineæ comparât SC nuptfis.Non enim aliam fibi comparât uineam, non nouas componit nuptias,fed alios conducitcolonos,atquiin eandem uineam,SC negledis fis quos primo inuitarat, alios ad nuptias fed eafdem inuitat. Vt uinea femper eadem exdem permaneant nuptix,coloni SC inuitati tantum mutentur.Porro quatutn autqua in re à nobis diftent ueteres illi anteaduentum Chrifti panes alibi fatis eft expo In nouton relh fitum.Secundo colligimus Pontificem Romanum prorfus efieimpiam,utpotcqui fibi gionem* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tribuit, quod nulli hominum citra maximam poteft tribui blafphemiam. Hie enim uec

borum Petri,cuius fe falfo iaditat uicarium, oblitus, fefe ecclefix caput petram 8C funda mentum efte ait.Idem ille uerum Chrifti facerdotio, fuo illo Chananaico, hoc eft merx catorio facerdotum ordine obfeurauit adeo^ 8C conculcauit-fed amp;nbsp;carnalibus fuis facri ftefis fpirituales SC ueras Chriftianorum oblationes in negledum SC contempts abdu^ xit.Id cum hodiepleriq^feramus indignius.ille nos hxreticos efte clamitat.Cxterfi nos nihii

PETRI. CA PVT II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;39

nihil aliud quàm Ghrißi gloi iam aflcrtam 8i ucrum facerdotium uera^ facrificia cupi mus rehituta.Necdiffidimus dco, certi quod fpiritu oris fui indies magis magis^ inter hcietimpiuin, interim SCpetra futurus ütcredentibus amp;nbsp;lapis offenfionis omnibus ad* uerfus ueritatem conuitiantibus. Eruditeenim Zacharias in cap.« ecclefiam amp;nbsp;iierita- Semper oppua tem Chrihianam comparâtlapidi onerisfiueexercitationis, adquemfortitudinêfuam gnataueritiU, explorentadolefcentes.attamennonfineinfignifuopcriculo.Dicitautê,Indieillopo- oppreßiiptfs: namHierufalemlapidemonerisomnibus populis,qui tolient iilumlacrrandolacerax fedjcmper uie buntur,8lt; congregabuntur contra earn omnes genres terrae. Pugnabitur quidc aducr= at uerUtu» fus ueritatem,dabitur^quibufdam uiäoriaamp; fucceffus tarn felix,utprorfus uicilTeup deanturamp; lapidemiftumfuperuerticem capitis leuafle, fed uincet tandem pondéré,ih lis^ ipfisillidetcerebrum uiâoribus.Quod amp;nbsp;Chriftushifeeuerbis fignificauit,Qui ce cideritfupcriapidemiliumconfriogetur,fuper quem uerocecidentcontereieum. Nemo igitur profperitate impiorum feducatur. Aderit aliquando deus ultor.Nihil in hoc mundo ftabile.Omniscaro foenum,amp;omnis gloria ceuHos graministexarmr gramen amp;nbsp;deciditflos : ataerbum domini manet in aeternum. Proinde quifqjcuret ut omnibus diucndiiis margaritam emat euSgelicam, atqj omni huius mundi fecurirate contempta conférât fe in petram Chriftum lapidem uiuum pretiofum amp;nbsp;in fundamentis Zion hr miifimefundatumjCuiquinituntur sternum non cadent.

DiledijobfecrOjtanquam aduenas amp;nbsp;pcregnnos abftinetea carna«« libus concupi'fcentf)s quæpugnantaduerfusanimam, SCconuerfatio;? nem ueftram habete honeftam inter gen tes, ut in hoc quod obtreóant uobisquafimaleficis,ex bonis operibus æftimantes uos,glorificent deum in die uifitationis.

Quae haâenus ex prophetarum teftimoniis de ChriftoIapideSf populo fanflo di- Contextutcr lt;Ha funt,alicna cuipiam ab inftituto Petri potcrantuideri, fed propriiffima funt.Inftitu- ftatia orationii turn Petri eh innocentiam fanâorum peâoribus inferere. Hue iam probe quadrabat te himonia defanâo populo fuper Chrihü fundat«.Hos enim in pnmis decebat innocen tiam uitæ colere,neimpti amp;prophani ficaliquando abiicerentur,ut Iudxi,in quorum locum fubiere,erant abieâi. Verum iftudiam clariffimis uerbis ingeritcum dicit.Obfe-cro utabhineatis à carnalibus defydertis, nimirum ut uerum dei templum,gen8 fandla Ct facerdotium fandum effe poffitis.Pro more autêpriftino paifim non uulgaria mifect argumenta,quibus auditorcs ad fandimoniâ trahat.Principio blandis cos uerbis com- chrifthni pere pellans,monet meminerint fortis fuse, nempe quod in hifee terris non habeant manen grtntfutnM. tern Iocum,fed uelut aduens fint amp;nbsp;peregrini. Nohra enim conuerfatio (ut Paulus ait) in coclis eh, Coelehia ergo nobis cogitanda.animi^ad aeternam patriam alleuädi fuut.

Si quid interim dum hicinexilio agimushnihriorabhuleritfortuna.fi raptores hums mundi nosfpoliarintfacultatibus terrenistautiidexteriorafpiras fortuna,molliu$ hic uiuereconting3t,meminerimus femper nos peregrinos ehe,qui etfilauiius uiuant in di Uerforiis, defertis tarnen delitiis hs pergunt ad ueras patriæ deli ri asj e tfi fpolientur aequi boni^ confulunt, modo ad patrias xdes aliquando perueniant.Nobis icaq; pari ratio-nefpernendauoluptas,contemnend3eaduerfariorum rninae.conhanter perpatientiae campum tendendû ad patriam coelchem, fedes ubi fata quictas ohendöt,ubi amp;nbsp;illorum (utpocta dicit)mcminiire iuuabitPer carnales uero concupifcentias intellexit toiam fee Icrum ÔCpeccatorum uniuerfitatem,quae exconcupifccntia animi malorum omnium amp;fontcamp;fomiteexihit. DceaadRoma.7. Additur caufla cur carnalibus fitrcludandu affcdibus.Militantenimaduerfusanimam.Animaucroaccipiturhic pro méte religio-faamp;iiluminataàdeo, lllamoppugnantconcupifeentiaecarnales, utuincant,occidanr, infuas partes pcrtr3hant,amp;: in fempiternum demergant interitum.Trada eh metapho-fa à militia. Vius cheadem PaulusadGalat r. amp;nbsp;Romanos r.atqjs.cap.ubi de his plura 3nnotatafunt.Hisiunguntur iam argumenta ab honcho St utiliduda.Puîchrum enim chutcoramiis uiuamus fände,qui uelodiouelignorantia, malehciinosinfimulant, CC '

5» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT, IN I* EPIST.

Vrik quoep quod inde glorificatur deus ÔCrcluâantcs pertrahnnturad agaitionemHC htatis.Senlperquidem male audiitChriftiana religio: id quod uidere eft in Apologeti-coTertulliani,amp;in operibus Cypriani amp;nbsp;Eufcbti; nil ergo miruni ft uel hodiemaleaU' diat. Verum innocentiauitaeamp;morum probitate Temper fuperati funtaChriftianisad Derfarq, Eadem rationc ôi hodienobis uincendi funt boftes cuangelq, qui religionem noftramhaerefeos turbarum 8iproditiqnis infimulanu Sanâa 8iueraeftdoârinano^ Ara,fanda amp;nbsp;uera fitetiam uita. Dies uÜïo'kotth^ infpedionis fiue uifnationis hocin logt; ! coin bonam partem ufurpauit.Paraphraftesfenfum fic reddidit Integritate morum SC in omnes beneficentia comperta,rcfipifcent 8C illi agnofcentes errorcm fuum,afflatinii fericordia dei cü illi uifum fuerit SC illos attraherequi uos delegit,iam^ glorißcent eum cxprjs ueftris opcribusquemanteignotum deteftabantur.

Proindefubdid eftote cuiuis humanæcreaturæ propter dominum, fiue régi tanquam præcellenti,Gue præfidibus, ut qui per eum mittan* tur ad uindidam quidem nocentiû,Iaudem uero rede agentium.Quo niam fic eft uoluntas dei ut benefaciendo obduretis os hominibus ftul tis amp;nbsp;ignorantibus:ranquam liberi amp;nbsp;non ueluti prætextum habentes mahïiæ libertatem,fed tanquam ferui dei»

Hadcnus in gcncrc de uera difleruit religionc, ccnîtudinem fidei noftræ oftendens, SCfumma quidem eius fundamentaiaciens, præterea moncns utinhacperpatientiam uitæ^ fandimoniam conftanter pcrfeueremus in fincm ufq;: pofthac fpeciatim ad præ cipua Chriftianorum officia dcfcendens, ea ut in patientia amp;nbsp;uera fandimonia præftan oMire ÆÂw dafintpræfcribit.PrimoautêdiftcritdcobedientiamagiftratuiSclegibusciuilibusprae pr'mcipumgt; nbsp;nbsp;ftanda.In gcncre uero,Subiedi (ait) eftotecuiuis humanæcreaturæ. Id quod Lutherus

uertitjSubiedi eftote omni humanoftatuto.Græcaenimueritas fie habet,UTfraymovp •iTia-n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«Tzo-ft, Et fane «Tzer/ç poteftfignificarccrdinationemSC conftitutionem

ciuilem,quam forfan dixit humanangid eft ad res hominumeonferuandasinftitutam, Cæterum uideri poterat Petrus fuo quodam dicendi gcncre ufus, nihil tarnen dixilfca-liud.quàm quod Paulus præcepitpoteftaiibus fuperemincntibusobediendûcfle.Nant ftatim fubiungitur, Siue régi,fiue præfidibus:quibus expofuit, quid per humanam ingt; tellexerit creaturam, ordina tionem uidelicet magiftratus, quæ ad res h umanas confer-« eonßi uandas fitinftituta.Quod fi priorcmfententiamfuerisfcquutus,cbferuabisdupliceS tutioncff nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;efle Conftitutiones humanasîautenim uerfantur circa religionem, autcirca res ciuiîes.

Quæcirca religionem uerfanturpræfcribuntcultum dei.ceremonias inftituunt, SCex-« tra uerbi dei regulam uaria fuperftitionis inftituta tradunt- Cuius generis funt pleræqi patrumtraditionesSCconftitutiones pontificiæ. Dequibusin Euangeliodominusdi^ xit.Fruftra mecolunt docentes dodrinas præcepta hominum.Porto quæ circa res ciu^' les ucrfantur,æquitatcm,pacempubIicam^honeft3teminftituunr,CuiufmodifuntIe ges Cæfareæ SC ciuiîes,de emendo,uendêdo,locâdo, mutuo, hæredifatibus,id^ genus alqs ad religionem nihil pertinctibus innumeris, Quibus fi quis non obediat,nifi cum Oportet deo pietate Stcharitate prorfus pugnent, non uideo quomodo Chriftiano nomine dignus plut obedire efiTepoffit.Nihilenimftrmamenti habetquod tumultuofuli quidam fubindeobf)ciut, quâmhomùtib. Fruftramecoluni præceptis hominum.Nec^enim hæcà nobis in cultum dei fiunt, fed in emolumentü noftrum,nempe ut falua republica,nos quoq; falui efte poifimus. Neq; uero dominus iftud uerbi (utaudiuimus) dixit de ciuiltbus fedfpiritualtbus (utuoeâQ conftitutionibus quæ ad cultum deiinftituuntur, Quod fi pofteriorcm ampledaris fen tentiam, iam fub regis SC præfidum nominibus omnis generis magiftratûintcllige. De quo adRoma.u.copiofiora dedi, lam uero quare obediendum fit adiungit, Propter do minum. Non (inquit) hoc tantum nomineobediendum, quo fupplicium deuitemus quodfumitde inobediétibus magiftratus, fed quodipfe quoqj dominus obedientiant pr^cipit.Paulus enitn dicitjQuifquis refifti t poteftati;dei ordinationi refiftit,Qui autem reftite*

PETRI. CAP VT Tî, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$1

reftitcrînt, fibtipfis iudicium accipicnr, Appenditur Si aliud cur obediendum fit, Mifli funt ad uindiäam nocentiü,iaudetn uero rede agentium. Finis in quem (ait) inftitutus cft magiftratus,bonus eft, ergo omni modo obediendum eft, Hic autem eft finis,ut fup Cur w/Htutui pliciorum metucoërceanturfceleratijpræmfis uero ad uirtutes incitentur probi, Porro wog^rdfj«, tf'} oiVTS) 7rtu7f/AÂi/ozç,id eft tanquam fis qui per eum mittuntur, anceps 8C dubia eft ora

tio. Ad regem cnim amp;nbsp;ad deum referri poteft,melius tarnen ad deum. Non eft enim po* teftas nifi à deo,qui in Pfai.si.dicitjudicate pauperem Si orphanu, inopem Si egenum iuftificate. Eripite pauperem, Si inopem de manu impiorum liberate, Id demum eft ad uindiäam nocentium, laudem uero bonorum effie milTum. Neqj nouum eft quod laus ponitur pro aftertione defenfione^.Veterum enim Eeges, id quod Si Erafmus ex Pla^ tone annotauit,nonfolummin3banturp«xnam male agentibus.ucrumetiamprafmfis inuitabant ad officia.Et dominus apud Lucam in n. ait, Reges gen tibus imperitant, qui poteftatemhabent tu^^tTflMKaxSvToeZjidcftbenefaâores uocantur. Vocâturautem dixitad morem Hebraicû pro funt.Id eft,in hoc inftituti funt reges, ut benefici fint. Plu ra de his ad Roma.ij.Præterea adiungitur aliud quod moueat ad obedicntiâ.Hæcenim eft uoluntas dei ut benefaciendocalumnias ethnicorum eludatis, qui fi æquum iugum detredaretis lcgum,probabiliter dogma damnarent Chriftianum,qu3fi omni parte quo Si iufto répugnas,cum alias myfteriorum dei ignari,temerius Si finiftrius iudicenc de religione Chnftiana î nolim ergo commodiorem ipfis præbcri noftra inobedientia anfam damnandi fandum Si uerum dogmatis genus. D.Paulus alibieandem hanc ra^ tionê clarioribus uerbis fie extulit,Subditi eftote,ne nomen dei Si dodrina male audiat.

lam uero quod multi tû effent ut amp;nbsp;noftris fuere fæculis, qui libertatis Chriftianae præ- AbuftM liberttt fidio fe à magiftratus Si omniü legum iugo arbitrarentur liberatos,non intelligentes ue tis chrißiaM. ræ ChriftianorS libertatis naturam Si genium.non citra increpationé tacitam dicit.Nec eftquod quifquam ueftrum fe liberratis Chriftianæ titulo obedientia magiftratus iufta fubducat. Liberi fané eftiSjfed à peccatis neillauobisdominentur, à lege, id eft umbra Si maledidione legistnemo igitur malitiæ fuæ aut infti tuto peruerfo debet praetexerc IL bertatemtquafi uero Chriftiana libertas licentia fftccädi fit, quam mox titulo libertatis defendereliceat,Serui dei fumus libcrati à feruitute daemonis.mûdi Si carnis. Deoergo pofthac feruiamys.Deus praecepit magiftratui obediamus, Proinde feruiamus deo obe dientia.Copiofius de libertatc Chriftiana difputatum eft in Romanis,

Rem copiofiffimam uno iam uerbo breui^ fententia coraprehendit, quid Chriftià' ScopU'^exter» ni debeamus non modo magiftratui,fed omnibus pene hominibust id quod multi co- 'Wj«« ßinilio piofiffimis libris aeditis nondum affequuti funt, Sententia Petri tripertita cft. Prima fen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hunmna*

tentiae partem fic exponit Paulus, Redditc omnibus quod debetur, cui tributum tribu-tum,cui uedigal uedigal,cui timorem timorem,cui honorem honorem.Gcrmanice di cercmas,'rh°indyed{rmlt;tn vfMjrfchuldigfjnd.Secandam partem idem Paulus hifee uerbis ex planauit,Ncinini quiequä debeatis,nifi hoc ut inuicem diligatis.T ertiam uero paribus pene uerbis annumcrauit Ghriftus, Rcddite quæ funt Caefaris Caefari, Si quae funt dei deo, lllud tarnen obfcruandû in primis,quod deo timorem,regi uult impêdi honorem, Famuli fubdili fint cum omni timoré dominis non folum bonis ac humaniSjUerum etiam prauis.Nam hæc eft gratia fi quis propter cona feientiam dei fuffèrt moleftias præter meritum aftedus malis, Quæ e« nim eft Iaus,fi cum peccantes alapis cædimini,fufïeretisf At fi cum be^ nefacitis, 8C tarnen malis afFicimini fuffèrtis.Hæcenim eft oratia apud deum,

Inftituitfamulos.Græcaueritas oimTag dixit. At CaeliusLeâio,antiq.lib.M.cap.49, Serui, differentiam ponens inter /oväoij oinîriM, △os/A©^ (inquit) Si otKirng differunt,

S-i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» IN I. EPIST.

uti in fecundo de Concordia prodit Chryfippus.Nam eft oikïth^ qufetiamnum fcrûi-» tutem feruit.ASx©-'autcm ScTriXti/fl^OiU indicat,idcftlibcrtum,amp;uniuerfimminiftrum i,T:imoth,e, quemlibetJnftituit ergo Petrus feruos qui feruitutem feruiebant,amp; fub infidelium do* minorum iugo gementes,indignum putabant ut liber populus,Chnftianorum uideli* cct,tam indignis modisopprimereturab impiorum dominio. HabuereS^ uetera fæcu* la ludam GaliIæum,Saduchum, SpartacS, 8i noftra tempora turbarum per uniuerfam fcreGermaniam authores,quieiufdem fententia?cum his, hbertatem Chriftianorum non intellexere.ln i.ad Corinthios 7.capitedicit Paulus, Qui in domino uocatus eft fer uus,libertus dominieft,neergo tibi fîteuræ, attamen ß potes liber fteri magis utere. Ita amp;nbsp;Petrus ut feruorem amp;nbsp;impatientix xftum reftingueret, ait, Nolo ut Terui ora fua heri li fubducant capiftro, Ted potius uolo ut fubfint dominis fuis, adeo^ amp;nbsp;cum timoreac reuerentiafubhnt. Timor fupercilium contemptum amp;faftumdeprimit. Eadem uerba legere eft amp;nbsp;apud Paulum in f.capiceadEphefios.lamnerefponfarent, Obediremusli eflent uiriboniamp;Chriftiani,at durum eft tarn mifereexcarniftcariinnoxios ab impijs: prxuenitamp;ait,Nonfotum bonis acxquis huehumanis, fed ■nîça-Ko'ÂioTç etiamprauis acafperis,iiuedifticilibus. Rationemaddit,quamperantiftrephonquodpiant ipforum opponitobieâioni. Hxc(ait) eft gratia fl quis prxter meritum tantum propter confei* entiam dei affligitur. Obfeuriorautem pauloeft hxc fentenria propter fermonem info lentiorem.Namhxc eft gratia,dixjt pro eoquod eft,lllud demum mereturlaudem.Ger manicontrariumfeliciuscnunciaucrimus.Dnwir/ïdeßnitvildanckshaten,Etaffligi c/'/ào'u ^t5,id eft per flue propter confci en tiam dei, dixit pro eo quod eft propter cauf* fam iuftam pad, nempe cum affliâus fibi deinnocentia fua coram deo probeconfeius, patienter fert iniutiam.Eam dixit Petrus confeientiam dei.Senfus itaqj eft.lllud deinum deo gratumeft Si fummis uehendum laudibus, fl quis iuftus fltiuftam^ cauflam ha* beat, interim tarnenafflidionem perpetiatur atqjinhacpaticns flt. Huiefententixad-ditcontrariam, quam per interrogationem figurât, dicens, Quid autem laudis fuerit, fl quis ueftrum cum ob malefada uapuIatjfufferCMeritoenim uapulat mali.Cxtcrum fl quis cum benefecerit,illata8 iniuriat conftanti toleret animo, id demum laudem Si a* pud deum Si apud homines non prorfus ftupidos,merctur. Additur enim per Pleona* MdrtyreSt nbsp;nbsp;nbsp;îmonferèautrepetitioncm, Hxc enim eft gratia apud deum. Ex iftis omnibus colligi*

mus cos qui ob malefadacxdunturautpuniuntur nequaquam martyrum nobili di* gnos efle nomine.ExempIa uerius funt quàm martyres.Nam qui méritas luuntpcenas exemplum fiuntaliorum, ut hi illorum calamitate territi minus peccenr. Martyres ue* ro in caufla uera, iufta Si bona afflidi exfl^ teftimonium ferunt ueritati, Sed de hac re copioflflime fimul Si dodiifimc fcripflt D. Aurelius Auguftinus aduerfus Donatianos Pedlium Si Gaudentium.Plura dieet Petrus in cap.4.

Siquidem in hoc uocati eftis ; quoniam Chriftus afflidus eft pro nobis,rdinquens nobis exemplum utinftqueremini ueftigiaipdus, qui peccatum non fecerat, nec inuentus eft dolus in ore eius ; qui cum maledidis incefteretur, non regefTit maledifla, cum malis afficeretur, non minabatur,fed tradidit uindidam ei qui iudicat iufte.

chriftiani ad Auocadonefmeprofeirioneamp;excmplo Chrifti trahensargumêtaeuidentiusrapit trucembaiulan ad patiendam,ita tarnen loquens Seruis,ut nemini noftrum non competant. Primo di damuocatit nbsp;nbsp;cit, Religio Chriftiana non promitdt in hoc fxculocultoribus fuis opes amplas, uolu*

ptates uarias honores^ fplcndidos,fed crucem dCaffiidionem,contemptum amp;faculta turn direptionem.Hac ergo lege in hoc uitx inftitutum à bapdfmate fufeepd eftis, ut pa tiamini.Proinde nemo cauflari poteft fe fua fpe fruftratum efte.Secundo abfolutû Chri fti exemplum proponit,qui c5 innocendflimus effet,affiidionê tarnen fuftinuit.nimiru ut eius exêplo moniti nil aliud q afflidiöes affiduas nobis polliceremur,atq^ in his exerci ti ad qupuis mala facie obfirmaremus.Cxteru uerbis Petri mira ineft copia, uis Si maie« ftas, qua fl quis pro dignitate perfequi incipiat uix mulds abfoluere queannos fummas

P E T R b C A P V T r !, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;JJ

îmimduntaxatperftringemus. Principioingencredicit, Etiam Chriftus afflifluacft pro nobis. Deinde nequis hoc uerbi tantum ad redemptionis pretium traheret, addir, Relinquens nobis exemplum, certe ut infequeremini ueftigia ipfius. Vnde nos colligi= Chrißtu exeni' mus ChriAum non tam ad falutem amp;propitiationem qad iucem SCexemplum mundi plum uititf mifTumeiremortalibus.lnEuangelio fecSdum Matthxumlegimusdixilîe dominum, Mdttkilt;r, Si quis uult me fequi.abneget femetipfum,tollat crucem fuam quotidie ôC fequatur me. loarj.u., lllôautéuideturallufirïe Petrus,quiamp; metaphoram tranfumpfitabijs qui ueftigiis qui buidam imprudétioribus uiam ueluti delineant. Hinc fuccifis membris quid aut qualia qualiue animo palTus ht Chriftus enarrat,ut tacita quadam antithefi intelligamus quid nos quot^deceat.Chriftus (ait) peccaium non fecit, nccinuentus eft dolus in ore eius, attamen affliâus eft.Ea autem funt Ifaiæ uerba ex cap.f j.His iam oppone,Nos uero pec catores fumus adeom non nift ex doiis,mendacio hypocrifi confutit minus igitur mi randum fi nos afnigimur, multo minus etiam deo refponfandû eftquoties panmur. Item, cum dira in Chriftum congcrerent couitia ludæi à horum primores pharifæi ôi Conuitiarû fcribXjUt extat apud Matthæum m »7,cap, ex Pfal.w. cum^ domino non decffent gra* uilTima fcelera qupin aducrfarios uerepotuifleteiacuIarijObticuit tamcn,imôamp;: pro ho ftibusfuispatremobfecrauitcæcitatiseorummifertus. Hinciam difce id quod Paulus ad Rom n.docuit.Bene loquamini de qs qui uos infeâanturtbeneloquamini inquam, amp;nbsp;ne male precemini.Rurfum.Cum indigna pateretur dominus,cum pro omnipoten- vitidiâa. tia amp;nbsp;diuina fua uirtute illos uel fulmine cœlitus uocato, uel teiiureiufla dehifcere femel potuiftet omnes extinguere, deglutire, amp;nbsp;in sternum demergere interitû, nil tarnen uel minabaturiftorum,fedomnem uindiââ patri reliquit, quemS^iuftumiudicemeiTeno uii,qui ut nemini irrogat iniuriam,ira nullam illataminiuriam finit impunitam. Difca mus ergo amp;nbsp;nos uindiâam eidem tradere deo iufto xquo uero ôi ultori : id quod etiam Paulus in eodemcapitedocuir,quodiam iam citauimus.

qui peccata noftra ipfe pertuJit in corpore fuo fuper lignum^quo pec can's mortui,iufiitiæ uiueremus:cuius eiyfdê uibice fanati fuiftis. IMam eratis uelut oues errantes, fed conuerfî eftis nunc ad paftorem ôd cura# torem animarum ueürarum,

Occafioneacceptaexlfaiæcap.n.modiceabinftitutofuodefleâéspromoreapofto^ Chfifltu fatis/i lico fcribitdegratia amp;nbsp;redemptionis pretio, de^ iuftificatione per Chriftû, Pleracp ue- nbsp;nbsp;nbsp;pro pecca

ro tranfcripfit ex Ifaia. Brcuiter,Cum nos onere peccatorfi grauati fuccubuiffemus tur- tw nofirift piter amp;nbsp;iam iam æternum expeâaremus fuppliciû, deus noftri mifertus filium fuum in mundum mißt,qui ferendo oneri idoneus effet.Venicns ergo in müdum filius dei,hogt; minis faâus eft hlius,fufcepta carne peccati,id eft fufcepta natura humana in qua in cru cem adaâus peccata noftra munda fua carnejanâo inquam holocaufto expiauitiquod quidem holocauftum diuinx literæ peccatum appellitani, propterea quod pro peccatis fit oblatum. Alias fideifynceræ 8lt;orthodoxaemyfterns doâi,credimus Chrifti carnem de fpiritu fanâo conceptam,Slt;ex intemerata uirgine natam, carerepeccato labe feu ma cula.In crucem ergo fufpenfus eft Chriftus,ut peccata noftra portaret,id eft expiaret ho ftia corporis fui,ita^ nos mundaretàpeccatistdeinde utinnocentiam uitxcômendaret nobis.Debemus cnim nos qui credimus Chriftum pro nobis paffum elfe mortuum Sd refufcita turn,carnem noftram unàcum concupifcentriscrucifigerc.utin nouam uitam Gabt J* fpiritu dei refufcitati,deum colamus non mortuis operibus,fed uiuis hdei fanâæ fruâi bus.De qua re egregie difputauit Paulus ad Rom.o.Caeterû operibus hifce fandorS up uis,iuftitix inquâ,non tribuenda peccatorfi expiatio,fed fanguini Chrifti. Petrus enim dicit, Cuius eiufdê uibice fanati fumus. Ambrofius alibi iegit,Cuius uulnereplagarum fanati fumus. Alti legunt,Cuius liuore fanati fumus.Eftautéliuor ueftigiü plagxin cu^ te.uel tumor ex plaga concretus,r(« blütmaaß^ Intellexit autem propheta crucem Si uerbe ra,uulnera, fanguinis effufionem dCipfam mortem, quæuita amp;nbsp;emundatio noftra eft. Ex eiufdem prophetæ authoriiate comparai genus mortaliû caibus palantibus,ut apta.

j4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN’ï, EP I s T.

collatione,8f miferiatn notct monalium.Sf grariæ diuinx erga nos magnitudinem.Ea^ dem allegoria ufus eft etiam Chriftus apud Lucam in v .Prxterea ipfnm faluatorem no ßrum (ut in allufione perftaret) -iPipSljja t«jv«07pp, id eft paftorem ÔC epifeopum, fiuc curatorem (epifeopi enim de rebus neceiTariis profpiciun t) uocauitjd quod apud loan nemincap.io.Lucamin v,amp;Ezech,}4.cap.exponitur.Faraphraftes, Chrïfti (ait) uin^ culi8,plagis,uulneribus,cruciamp;mortidebetis,quod priftinpuitæpeccata non imputai deus.Nam ante (nempe ante cognitum Chriàum) uelut eues palanies abfq^ duce, alii aliô aberrabatis,quo quemc]^ fna ducebat cupiditas, exiftimâtes licere quicquid liberet, fed ab errore priftino nuncconuerfi eftis ad Chriftum lefum,paftorem 8c curatorem a* nimarum neftrarum. Hune fi fequamini ferendis prxter meritum afftiâionibus malo» rum,illo duceperuenietis adimmortalitaiis gloriam.

CAP, III, Similiter uxores fubditæ fitis ueftris uiris, ut etiam qui uerbo non obtempérant per uxorum côuerfationem abflt;^ uerbo lucrifiantdura confyderantcumreoerentia coniundam caflam conuerfationem ue« ftram;

vere boM ope nbsp;nbsp;Redit nunc in uiam,SC officia Chriftiana deferibere pergit. Multum autem bonx fru

ra. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gis in matrimonio cft fi reâe inftitutû fit in timoré dei. Nam amp;nbsp;calamitaies uarix amp;fcegt;

lera innumera oriuntur ex coniugio malo.Qui haâenus de operibus bonis ex Pontifia ciorum parte feripferunt uere bona opera negiexerunt, fiâitia quxdam laudibus extu* lere.Nam monachifmum,cercmoniarum ftudium,ieiunia ftolida,amp; preculas fuperftû tiofas laudauere,interim uera Chriftianorum officia neglexere prorfus-Neqj putauerSl eoslaborcsquosperferuncferui uel coniugati ullum inter opera bona habere locum.

impar connu« At D.Petrus his primum affignat.In prxfentiarum easprimfi uxores inftituit, qux in* bium. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;credulis iugatx maritis imperium corum hocferebantimpatientius.Pctrus autem nibs

lominus obediendum efie docet,nimirum in qs qux religioni Chriftianx prorfum ad* uerfa non funt.PauIns enim in i.ad Corinth,cap. 7.Ioquens de impari conubio^Si qux mulier (inquit) maritum habet infidelem, amp;nbsp;is aifentttur uthabitetcum ea, nedimittat ilium ! item fi quis frater uxorem habet infidelem, amp;nbsp;hxc aftentitur ut habitetcum illo, nedimittat eam.Interim pulchre mo net Petrus incredulos uiros non uxorum rixis,fed conuerfatione fanâa in cofenfum religionis pertrahi.Hortatur ergo caftx,integrx atqj modeftx fint,ut integritate qux nafeitur ex fidepermoti mariti iftam quoq^ fidem do drinamampleâanturquam uidenttantarum uirtutumefiealtricem.Etfaneperquâm acres ftimulos habet fyncera probiias,qux plus fere poteft apud aduerfarios non omni no peruerfos quàm doâa difputatio.Sed 8C uita improba plus nonnunquam diruit, fana doârina xdificari poffit.

quarumornatusßtnon externus.quifitus eft inplicatura capillo* rum amp;nbsp;addidone auri,aut in palliorum amidu,uerum occultus,qui eft in corde homo,(i is careat omni corruptela,ita utfpiritus placidus fîtac quietus,qui ipiritus in oculis dei magnifica ac fumptuofa res eft. Nam hoc modo ornabant quondam fe fandg illæ mulieres quæ fpem fuam in deum collocabant,amp; fubditæ erant uiris fuis, quemadmodum Sara obediuit Abrahæ,dominû ilium appellans, cuius fadæeftis filiæ,dutn benefacitis amp;nbsp;non terremini uUo pauore,

Interpres Erafmus ipfe fatetur fe hifee uerbis fenfum magis quàm fuperftitiofe uer* tlabbtu crues ba reddidilTe. Porro plurimum momenti habet qua quis fit uefteamiâus. Nec^enim fitut corperitt temereapud ueteres amp;nbsp;noftri xui homines Adagium increbuit, Ex uefte xftimari homi nem.Credimus enim plericy uarq amp;nbsp;inconftantioris animi indicium efie ueftem uanco lorem,corrupti aut lacerandi cupidi laceratam fiue confciflam,arrogantis amp;nbsp;impudens plus nimio exquifitâ Si procacem, Proinde Petrus aduerfus muliebrem luxu quern fibi uelu

P E T R r. GAPVTriI, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jf

UelutcognatâhabentdtfTen'tjmodeftiam ÔC uitæfanâimoniam cômcndaf. Præcîpuu« âutem fœminarum cultus confiftit çî» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TfixSip, id eß tn contextu plicatura ûue cri

fpatura capillorumicui adduntmitras tiarâsueebiflbcontextas amp;acu uariepnSas, ih-lertis paiTim auri amp;nbsp;argenti gemmarum^ pigmentis. Deinde in amiâu palliorum. At fubpalliorum uocabulo complexus cft Petrus omnis generis omnium nationum æta* tum^ pretiofas amp;nbsp;exquifitas ueßes, quas states uaric mutant,amp; regiones pro uarietate morumdiuerfiffimashabcnt.Hicuero,Nonexternocultu (aitPetrus)exornarurChri fiiana mulier.fedanimi bonis. Vndeiam externum cultum afpernandum internum ue roconfedlandumdocuit. [nternumuerocultumdicitinhomineinterioreeße, nempe Aniima etmêt fifœminafitanimomente^incorrupta,nilagatexaßeäibus mulicbribus,nilintempe hommupiaho rantis,iracundis,rixis,3mbitioni,arrog3ntis uel procacitati tribuat.fed mitis.placida, mointernus^ tradîabilis 8i manfueta fitld demum deo probari.Hic fpiritus,hic ornatus magnifica in quit amp;nbsp;pretiofa res eß in oculis dei. Prophani homines pretio amp;nbsp;fumptu æflimât orna.* turn corporis,amp; hoc meliorem fpeciofiorem credüt, quo pararintcmermtuecariusî fed deus fidem miratur,ex fide sßimat omnia.Csterum ex hoc loco colligimus duplû cem effehominem,ExternumSlt;Intcrnum:magis tarnen probahinternû, qui fi incor-gt; ruptus fitjfanâioremefieextcrnumquoc^.PauIusini.ad Corinth.4 cap.utriufqjmen tionem faciens dicit.Externuni corrumpi quidem,fed internum renouari indies,Proin de qui fapiuntmomentanearelinquunqpermanentia ôi sterna requirunt. Nec Petrus hæc primum de uero corporis cultu protulit,ftd amp;nbsp;Solomon Prouer.n ait,Mu!icr quae honorem tuetur gratiofa eß.Item.iVlulier qus formofa cß,fed i nimodcfla.non diffimi* lis efl porco naribus aureum torquem gerêti.Et iterü in cap,ul(imo,FalIaxuenußas eß, öCuanaeß forma, mulier timens deumlaudandaeß. Et Propertius, Ampla fan's forma pudicitia,Paulus quoqjapoßolus i.Timoth.i.cap.uclutPetri uerbaexponensdiciqVo lo mulieres in amidu eße honeßo fiue modeßo, cum uereenndia amp;nbsp;caflitate ornare feE pfa.s.non tortis crinibus aut auro,aut margaritis aut ueßitu funiptuofo,fed quod decet mulieres profitentes pietatem per opera bona» Fortaßis hsc ipfa Pauli uerba mutuauit Petrus, amp;nbsp;quodfanäos dei uiros nunquam pudait, inter fua retulit. Accufanda igitur hoc in locoarrogans iIla noflri fsculi fuperbia.inuehendum oratori diuino in nimium iflum 0lt; fatuiim corporis cultum, quem amp;nbsp;à prophetis uidemus acerrimc fuiße increpi tum.Gerte ne in hacrequiequam negligerct Petrus,exemplum,at cxemplis ad permo-uendum auditoris animum nihil euidêtius,proponit.Sicenim egere (ait) fanâx quon dam feeminæ quæcrantfideles. Nam uiris erant fubditæ, deinde uarqs uirtutibusfefe exornabanqexternum Si nimium corporis cultum negligebant. Idem itaq}amp; uos fadt tare decer,modo fideles eflis. Atlt;^ hic ex omnifandarummulicrumturba protrahit Sa ram . Hanc matrem facit omnium ftdeliumfocminarumificutexfcripturis confiât Abra ham patrem eße omnium credentium uiroruni, eorum inquam qui exemplum imitan tiir patris,Slt;genium referont paternum,Sara porro Abrahæ fuit fubdi ta, Si dominum Genea^* appellauit ilium.Qua appellatione fummus notatur honor,fumma obedientia.Necpc-nim uerbis Si blanda duntaxat appellatione exhibetur obedientia, fed magis ipfa re. Igt turfiqult;Eg3udentSarædicifiliae,Saræquoq5imitcnturexemplS. Suntfiolidiquidam quilocutionis genus non inteiiigunt,amp;dominos feab uxoribus falutari pofcunt,abu' tentes authoritate fua.Sunt alii qui forditiem hie commendari crcdunr.ut illam purent mulierumeßeintcgerrimam,quaeimmöda uefiecinda.tetricafordida^fimulatfandE moniam.Scdmoduseßinrequalibet. At nil aliud q modumdocuit Petrus. lam cum fuperftitiofulumquocp fit genus muliebrc,0dccirco in rebus nihilifrcquêterexanime^ tur timens fibi ubi nihil pcriculi,amp; credens quae funt fuperfiitiofa minime^ credenda, iubet ut pofito illo inani pauorc totas fefc deo dent. Hie locus efiagendi contra inanes aniles^ fabulas,côtra benedidiones fiultas.fuperfiitionem fœmineam, Si fi quidaliud ert huius generis.Hæc demum uera funt Chrifiianarü mulierum ofiicia.quæ Si à Pau* loin hune prorfus modumexpofita funtin i.cap.adTitum.Sf i.Timoth.y.Quilocific repugnant uitaenonnaticæ,ut noßroiemporefcriptacrcderepoßis.

Viri Rmili'ter cohabitent fecundum fcientiâ uelut infïrmion’ uaß mu licbri impartientes honorem tanquam ctiam cohæredibus uitæ,neinis terrum pantur preces ueftræ*

Mlt;iritortmoffi Viris quotpquidfaöo opus fit praefcribii. Suntcnimqui, utiamiamdicerecoepe^ ram,abutunturauthorirate fuaputantes uiri in uxorem imperium efietyrannidem.Hi clami(ant,Scriptumefi, Vxoriscaputefimantus. Equidem, fed nunquid caput in reik quumtumultuaturcorpusc'annonmagis cafterismembrisferuitomnibusç’an non re-* git amp;confulitomnibus;’ltaamp;maritus uxoris caput elTedebetj'deft iucüdus connidor, confultor 8i uitx dux cómodusjd fi negligat nó magis titulo capitis dignus eft,q caput illud quod,ut in fabulis efi,uulpes inuentû iftonotauitdiderio.O quale fine cerebroca putPetrus itaq^importunam quorundam refrenans audaciam ôC intemperiem, unico uerbo iftud negotium totumccmpledituramp;dicit.Viri cohabitatcuxoribus cum feien tia.Id quod Germanice felicius exponere poiTumus^Sitidvcrnünffiigvndverftândiggegë jneit, Scientiam oppofuitaffeâibus,tyrannidi,iræ,morofitati.Scientia folidaamp;iufia facile re Vernunffi, fiinguit intemperiem animi,Contra uero tyrannidis, arrogantiæ amp;nbsp;iniuriarum caufla eft barbaries ilia quæ nihil rede finit faperc,imprudentiaadeo^ ftultitia amp;nbsp;ftupiditas, quae facit ne ulla quidem beneficia 3gnofcamus,imô ne nos quidênouerimus amplius. Hifce addit argumenta quàm elegantia, certeutperfuadeat.Primumdudumeftabim* bccillitate muliebri.Hoc (ait) maiorem illis honorem deferteôc hoepromptius inferuu te,quoimbeciliiorese(reuidetis, Quaparteallufitadilluddominididü,Inadiuroriuni uiri condita eft mulier, Meminerimus ergo uxores noftras nobis in folatium eftecondi tas:robur,fapientiam 8C affeduum moderationê uirorum elTe: imbeciiiitatem uero mu lieribus quafi congenitam, ut pofthac feramus æquius fi paulô fint imprudentiorcs,ut melius confulamus fi affedibus deditiores. De qua re copioftffime difleruit Erafmus in libello deInftit.Matrimo.infcripto.Difputatumeft.fateor.hicàmultisquishonoruxo ribus fitexhibenduSjCur infirmitatis dixerit uafa Petrus.Sed paucis,Honoris uocabulo ufus eft ut in cap.i.Omnes honorat«amp;: ut nos dicimus, Er hat fy 'm ecren. Deinde uafculu dixit mulierem, utapta fimilitudineimbeciiiitatem adûbraretmuliebrem. Atplerunq; ufuuenituttenernmaquxq;amp;infirmilt;rima uafcula omnium fint utiliftima magis^ neceflaria caeteris,Secundum argumentum duxit à dignitate mulierum.Sunt etiani co-haeredes gratiae.Proinde familiarius tradandx. Huius generis funtquædâ amp;apud Pau lum in i.ad Timotheum i.cap.Peccauit quidem mulier,amp; peccatum in mundum indu xit,interim tarnen fanguine Chrifti mundata eft. Non ergo eft quod ob fexum conte^ mnat uxorem aut lapfum imputet maritus.Tertium ab utili traxit, Ne interrumpantur preccs ucftrp. Vbi enim iurgia,litc8,ucrbcra,ibi nullæ prcces purac.Erafmus propealiud uidetur fequutus.Sic enim fcribiuNe^ enim Chriftiani mariti funt, qui uxores tatum habent ad ufum coitus,imô magis annitendum eft u t fociae fiant ieiuniorum,e!eemofy narum, uigiliarum, precation urn, quo quae uocatx funt ad cómune praemium xternz uiiae,communtbus etiam ftudtishuccontendant*

Poftremo fîti’s omnes unanimcs,fimiliter affedi’/raterna prgditi cha ritate,mifericordes,afFabiles, non retah'antes malum malo, aut conui:# tium conuitiOjfed contra benedicêtes, feien tes uos in hoc uocatos efle, ut benedidionem hæreditate polTideatis*

Veluti pertefus fingulis ordinibus fingulaac propria fcriberc officia, in fafciculficol ligit generalia ÔC fumma quædam qux fi obferuentur accuratius nullum non ordinem rite inftituant atq; coferuent. To JV TtA©-',id eft,In fumma uero,fiue, Poftremo, quae no ta eft ifthaec generalem efle omnium officiorum inftitutionem.Primas hie obtinet Con cordia fiuc Vnanimitas.De hac amp;nbsp;Paulus copiofius in i.ad Corinth, cap.i. amp;nbsp;Philip.». Sequitur cri/AtTrafleç mittlydig, Cum nos tägimur affeflu alien! malitueluti membrorum mos eft,Patiente enim uno côpatiuntur reliqua.Ei Paulus,Mcmores eftote uinflorum.

ait,tanqu^ni unà cumillis uinâi, eorum qui affliguntur, uelutipfi quoq; uerfantes in corpore. Additur igzXaAAlt;?o/ fratcrna præditicharitatc.lntclligitauicm Chriftianam. De qua dominus, Maiorem hac dileâionem nemo habet, ut quis animam fuam ponat pro amicis fuis. Accedit aliud wcnrAayxvo/ mifericordes ucl ex uifceribus propcnfi ad be nefaciendum.Hebrxus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«ifcera fiue miferationes uocat. Germanus ucrtit

lie/?.Addituriterumaliud nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;afhbiles. Referturaduitæconfuetudinem,faciles

commodos^ figniheans Friintlich.AH} uerterût ftudioiî accommodati^ amicitix.Qux Iterumdefleilit hifceprxtereamembrisiungütur,deeoquodetiamChhftusdominusdocuitmalum «td p^tientiamt malo,uel conuitiumconuitio noneflerepulfandum.expofita funtin cap. i.Porro epp cherematequod ad hnem adiecit,affliâos confolatur. ld taie eft. Scientes in hoc uos uo Catos,utbenediâionem hxreditatecófequamini.Quafi dicatt Vtbcnedicatis rjs qui uo bis maledicuntjin primis illud mouere debet, quod nemo hie ueram aftequi poteft be^ nediâionem. Quoad in hifee terris reptauerimus fubinde Bella amp;nbsp;malorum cxpeäan-^ da nobis conuitia.Vbi uero hifee fuerimus exutt miferiis tuqr ueram benediâionem.id eftuitamfempiternamxterna hxreditate poiridebimus,modo hlij benedidioniseftie perrexerimus. Fortaftis allufit Petrus ad illam Abrahx fadam pollicirationem,In femv ne tuo benedicentur omnes cognationes terrx.

bJam qui uult uitam diligere amp;nbsp;uiderc dies bonos, coè'rceatlinguam fuam à malo,amp;labia fua ne loquantur dolum. Decliner à malo amp;nbsp;fa^ ciat bonum,quærat pacem,amp; perfequatur earn. Quoniam oculi domi ni fuper iuftos, amp;nbsp;aures eius ad deprecationem illorum. Rurfus afpej^ élus domini fuper eos qui faciunt mala,

Eandê fere'rem dicit, fedalfjs uerbis. Adducitenim uerbaPfalmi n.ut fimul ilia quo que qufdixerat plus authoriiatishaberent.CxtcrumcIariorafunt ilia quàm quod mul nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

ta egeant expofitione. Illud quoq; conftat ucl prophanarum literarum teftimonio pie- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Idcobuin

rafqjhominumpeftescxuitiooririlingux. Vndepropheta prudentcr ait, Qui uult ui-tarn diligere Si uideredies bonos, id quod in utramq; partem Si defeliciore in terris Si beata utta in coelis interpretari potes, coerceat linguam fuam, ita autem coerceat, ne uel dolum concinnet, ucl mendacia, conuiiia. Si calumnias effutiat. Cxtcrum ut hoeprx.-ftare queat,dcclinet quifq; à malo Si faciat bonû, déférât lires Si quxrat paeem, nee qux rat modo fed Si perfequatur. Atqui ut hoc quoq; gnauiter perhciatillud maxime moue re debet,quod dominus qs benignus eft qui iufti funt,eos^ in fuam cura rccipit Sicle^ menter audit,qui iuftieix Si paci ex animo bene uolunt: rurfus illis iratus Si prxfentifti mus ultor eft,qui faciunt mala. Iraq; fi quis uelit fibi deum propitiû, (i quis illius cupiat ultionem cffugcrc,ipfequoq; fit bencficus,ncmincmlxdat, malum malo non rcpcllat.

lam quis eft qui fît afflidurus uos fî quod bonu eft æmulemtniflmô fî quid etiam accident incômodi,propter iufticiam,beati tarnen eftis.

Pulchreab inaocentia delabitur adpatientiam. Docuit hadenus quàm fanâam cfie deceat Chriftianorum côuerfationcmtiam infert, Quod fi taies elfe pcrgitis,quales efle debctis,Chriftiani,nempe qui omnibus etiam hoftibus benefaciunt,neminem Ixdunt, quis obfccro inuadetatq; affliger benemeritosî’ Hicadticiêdum propter Eclipfim, Ne-•no. Eft cnim tacita fubiedio, cui protinus adiungitur corredio, Porto fi qui fint tanta lt;æcitate attadi,utimmerito8,imôbencmcritosperfcquantur,memineritisuerboruin domini apud Matth.in cap.y.Beati qui pcrfcqutionc patiuntur propter iufticiam, quoniam illorum eft regnum cœlorum.Qux confolatio defumpta eft à caufla amp;nbsp;præmio,ât commode St fummacum dignitateadinftitutum prxfcnsinferta,

Cscterum terrore illorum ne terreamini,necp turbemini,fed domiss îiurndeumfandificateincordibusueftris, Sitis autem parati femper ad refpondendum cuilibet petenti,utloquaminideeaquæ in uobis

Conjlttnti^» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Confîrmat affliâos uerbo dei ne ufpiam in ueri confeiTione tyrannoru minis territi

labafcant aut nutent. Formidulofî, ait, funt ifti fidelibus, qui ut placidi amp;nbsp;modefti funt, ita ifti fæui ÔC truculenti nil aliud quàm minätur SC affligunt. Sed ipfe dominus in euan gelio dixit, Nolite timere eos qui corpus tantum occidunt, animam occidere non pof-funufed ilium magis timete, qui animam S( corpus unà poteft in inferos demergere.Ec Ifaias in s.unde hie locus Petri uidetur defumptU8,dicit,Ne timeatis ncq; paueatis,donii Confißio. nbsp;nbsp;nbsp;num exercituum ipfum fandiftcate,ipfe pauor uefter 8i ipfe terror uefter. Vndeiam cla

ret quod turn fanâificamus dominum cum ipfum fuper omnia obferuamus, ipft adhs remus amp;nbsp;ipfum conhtemur.fpretis mundi conuitiis minis 8C fupplitqs.Proindequoti» es ingruit perfequutionis procella femper horfimeminerimus. Hue refer Ifaiat cap. 49, amp;nbsp;n.Cæterum quod hæc iftum que retulimus fenfum habeant,conuincunt confequen lia uerba de Apologia Chriftianorum. Eaad uerbum He habent’iTo«lt;uo/ srf o'ç ^tto* 7^oyi«/i waVTi Tea a»T0WTZ ’1/^.aç Aoyo/z erift thç ifi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fjnroi layairrHTOÇ cpóêou*

Parati uero femper ad refponftonem ftue fatisfaâionem omni cauifanti uos fermonem de fpe ilia quæ in uobis, cum manfuetudine amp;nbsp;timore.ld eft,Turn uere fanâiftcaueritis dominum in cordibus ueftris, cum parati fueritis placide de religione Chriftiana qux^ rentibus,ueritatem confiteri amp;nbsp;exponere.Poteft tarnen non tarn ad confelTionem Chri fti quàm ad inftitutionêin religione referh.Erudite enim Paraphraftes, Chrifti hoftes (inquit) non funt exacerbandi conuitiis, uerum ubicunqj offerer fe fpes aliqua pofte il*-los ad Chriftum pertrahi, fttis faciles prompt!^ ad refpondendum quibuslibet cupi^ entibus cognofcere,qua ftduciaquaue fpecontemnahs huins uitz commoda,etinccni moda toleretis. Id^ facite non indignabundi non contumeliofe,uelutillis infenft, fed EeJ}gt;ondendwn cum omni manfuetudine Sfreuerentia. Obferuanda autem Synecdoche in uocabulo citilibett Cuilibet.Non cnim iubet id quod uel Chriftus uel Paulus uetant, fanäum proqcereca Katth.7^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nibus amp;nbsp;uerborum pugnis cum aduerfariis contenderetfed ft qux fpes eft de illo qui in«

i.Tiw.es’, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tcrrogatjUel ipfa dei gloria alTerenda, uel nomen Chrifti iuftas ob caulTas confitendum

eft.Nam neqjipfe dominus neq,’prophetaeapoftoliue femper refponderütaduerfariis, ludiciumergo amp;nbsp;deleäus in refponftone requiritur. Nihil interim hiefpedandum eft aliud quàm ut gloria Chrifti amp;nbsp;utilitas proximipropageturlatilfime.Damnaturhifce iftorum uefania qui nufpiam fuauius de Chrifto amp;nbsp;religione uera dilferûi,quàm ubi in tabernisfefeuinoprorfus ingurgitarunt,autitadcChriftodifputantuttandemàuer^ bisaduerberadeueniatur. Aut qui plus nimio amari nihil de religione uel feripto uel uerbo proferunt quod nonfpinis Sfaculeis itafitintricatum ac hifpidumutnuliaex partecitrapericulumhauriri contredariue queat. Id quoddeimportunisamp;intempc^ ftiuis quorundam conuitiis,non autem de iuftis in impios amp;nbsp;impietatem inuediuisin«» telligi uelim.Notafatis feueritas prophetica,nota eft maieftas apoftolica. Colligimus prxtereaex hoc loco cognitionem atep feientiam Chrifti amp;nbsp;euangelq eius olim Chriftia no populo perfpediorem fuilTe quàm ft t hodie. Id quod debemus pötiftciis indignum imoimpium uel nunc quoq; poft tot tantas^ admonitionesputantibusftledionebP blica exerceatur laicns.Verum nos apoftolica authoritate aliud dodi, feimus xquum

Le^iio biMioru Chriftiana religione dignumelfe, utquotquotChrifti nomen profitentur.rationeni’ interdiciturple ^noqi nominis Chriftiani teneant.qux non nift ex literis petitur facris, Indigniftimum (,{, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enim eft ft eius nefeiamus leges acplacita, cuius tame nomine SC profeftionecenfemur.

NemofcPlatonisccnfeteflcdifcipulum,ncmoStoicorum aut Epicureorum agnofeit titulum,nift prius placita SC difciplinam iftius profelfionis teneat adeo^ ad unguem te» neat omnem.Solis Chriftianis licet efle ignaris legum 8C profelfionis fux.Atqui ifta IC' geifta^rationelupi iftirapaces eccleftafticum ouile minore negotiopotueruntirrum^ pere.C^fts enim paucis quibufdam paftoribus in Lege dei dodis,reliquä ftmplicis ple-' beculxturbamaduotum adlibidinem adrapinam amp;nbsp;cxdem habuere expofttilfimam. Nec hodie alia caulfa ita furiunt et in paftores quosipftdicunt hxreticos, et in artem mi prelToriam in^ uulgatas Bibliorum interpretationes,quàm quod oues läpere incipiüt;

PETRI» C A P V T 11 r, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^9

Sailli pro fu a libidine mifera pkbe ad quxftumnunc utquondamabuti nonpoiïunt» Verum dominus qui potens eft uerus iuftus amp;nbsp;deus ulior conterat fatanam iftum fub pedes noftros breui.Fiat»

Et bonam habete confdentiam,ut in hoc quod uobis detrahunt tan quam fcckrofis,pudefiant,hi qui inceffuntueftram bonam in Chrifto conuerfationem» Præftat enim ut bene agentes, fi ita uelit dei uolutas, malis afficiamini,quàm male facientes»

Repetitur illud ipfum quod expofitum eft fuperius in cap. z. Necmirum nec inutile, maxime fi res tam honefta tam^ neceflaria fæpe repetatur toties^ inculcetur.Memine» rimus nos iftud in primis obferuandum eße nobis, quod toties ingeriiur» Equidem in Confeienti/t bo rebus mortalium nihil melius,nihil fuauius aut iucundius illibata atepintegra confeien tia. Sola mens ßbi bene confeiatota^ pendens à deopoteßalacfiter ferre omnia, lilud quolt;^ egregium eft,ß quis hoc ßbi perfuadeat. Nemo in hoc mundo uiuit qui non fuo prematur infortunio.Quandoquidem ergo hie patiendum eft,fatius eft ut in caußa iu^ fta ÔC bona adeo^ propter deum patiamur.quàm in negotio iniufto,quod ut laboris ac doloris multum iu nihil utilitatis habet,Qui patiuntur propter iuftitiam,prxmium fi^ bihabentpropofttumuitamxternam: ad quam deuiâa morte amp;nbsp;temporariisquibuf-dam cruciatibus modico momento exantlatis eluâamur,

Quâdoquidem amp;nbsp;Chriftus femel pro peccatis paiTus eft, iuftus pro iniuftiSjUt nos adduceret dEO,mortificatus quidem carne, fed ui'uiHca« tus fpiritu»

Quemadmodum in fine cap.z.ita amp;nbsp;in huius calce exemplo Chrifti adhortatur ad pa tieniiam.à qua item eidem hxrens exemplo amp;nbsp;ad innocentiam uitx tranfii cómendan^ dam fidelibus. Cxteru id in prxfentiarum no abfoluit.Digreditur enim in locS quem^ piam communem,redit autem ad initium cap, 4. Quod attinet exemplum Chrifti quo commendatur patientia planum quidem hie, fecFSlt; z,cap. expoßtum eft. Ad digreftto^ nem explanandam accingimur,qux ut plurimS difticultatis ica frugis uicißim multum habet-Magno enim 8C excellenti ingenio uiriadmodum fefein hoc loco explicando tor feremos pro ingenft noftri exilitate citra aliorum prxiudicium exhibebimus Leâori x^ quo quod dominus nobifeum communicauit.Duo in Chrifto nobis à patre çœlefti da Chrijlm omniu taefle nemo nefeit-Habemus enim amp;nbsp;redemptionem amp;nbsp;exemplum uitx in ipfo.Itaqj Pe flt;eculorum cr trus producens exemplum Chrifti quo inhortareturad patiêtiam, per occaftonemiam ittatumfalui* deferturadredcmptionem.Namhiceftfcopus huius digrcflionis,Oftendit unica Chri fti morte non tantum fuo temporefuperftitum,aut mortem Chrifti confequentiu ho.- . minnm duntaxat,fed amp;nbsp;omnium à condito orbe defumftorumpeecataexpiari. Princigt; pio autem dicit, Chriftus femel pro peccatis palTus eft, In quibus uerbis duo obferuada cenfeo,quod femel paffuscft,8£ quod pro peccatis paßiis eft, Peccatu expiari nöpoteft Hebrit.o. nifi hoftia mSda amp;nbsp;fanâa adeo^ amp;nbsp;eßußone fanguinis, Sed paßio Chrifti qux uera eft pro peccatis hoftia non nift unica eft, Sola ergo omnium fxculorum peccataexpurgat, Sed dehacrecopiofiusfcripfitinHebrxisapoftoIus Paulus. Deinde addit, Iuftus proin iuftis.Iam uero ftc colligere licet.Iniufti fefe iuftiftcare no poftunt, Omnes autem homi nesiniuftifunt.Proinde nullus hominum fefeiuftiftcare poteft, Vnus Chriftus iuftus lt;ft.Solos itacp Chriftus iniuftos iuftiftcat, Porro iniuftorum uoce no tantum intelligo certx xtatis fed omnium xtatum iniuftos, Receßerat totum mortalium genus à deo,to turn ergo ad deum erat reducendum.Omnes enim tanquä oues errauimus,at dominus Chrifto impofuit omnia peccata noftra, Att^ hie eft fruâus paßionis dominiex, quod fagitiuos reduxit ad patreamp; perditos in xdes beatastid quod Lucas per v.cap.pulchris perfequitur parabolis. Additur amp;nbsp;modus amp;nbsp;ratio redrptionis. Mortuus quidem carne, fed iuftiftcatus fpiritu. Quam featentiam pleriq; ftcexpofuerunt, Mortuus eft Chriftus fecundum corporis imbecillitatem,fed refurrexituittutefpiritu8,Cxterum uideturlogt;

40 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» IN I, EPIST.

In marte chrilt;* quutio refîpere Hebi'aifmum,ut fit fenfus. Chriflus fecundum afTumpram naturant htt i/iittfeftt nbsp;nbsp;nbsp;manam,fecundum carnem uidelicet ueram^declaratus eft efte morcalis,adeo^ 8C homi

nibus uifus eft omnino eife excindustac fecundum fpiritum declaratus eft efte uita mor talium.quod uidelicet uiuificus fit omnibus credentibus. Proinde per fpiritum inicUc^ xit uim amp;nbsp;potentiam Chrifti diuinaatq; uitalem,pulchreafterens in morte Chrifti fpi^ ritum,id eft uitam confiftere mortalium.Poterat igitur uideri haecefte tacita quædl Prx fumptio, quafi dixerit, Scio equidé quod impij nobis Chrifti noftri obqciunt mortem, fed illud expendäi uelim quod fecundum carnem mortuus eft. Sicenim uifum eft deo, ut per ftlri immaculatamhoftiam purgaret peccata fidelium. Vndeilium quoq;corpus mortale oportuit fufeipere, ut haberetquod pro nobis ofterret t exterum illud interim addends erat,quod hxc ipfa mors uitam reparauit fidelibui. Tametfi enim carne moP Calis fuir,fpiritu tarnen eft uiuificus.

mquoenamabijt ÔCfpi’ritibus qui erant in carcere prædicauit, qui inobedientes fucrant quondam, cum femel expedabatur dei lenitas in diebus Moe,cum apparabatur area in qua paucæ, hoc eft, odo animae feruatæ fuerunt per aquam.

Chriflutdefeen nbsp;nbsp;Nunc ucro palam edicit Chrifti mortem profuiftetjsquoqtqui iamolimexcefteranl

dit ad mfirost è uiuis,ln quo,ait, abiit amp;nbsp;fpiritibus qui erant in carcere prxdicauit. Diximus aSt fpiri-turn hoc in loco eife uiuifica illam uim Chrifti.Proinde fenfus eft,Vita quocjß 8c redemquot; ptio ilia per mortem Chrifti parta,defunâis fiue inferis nficiaca eft,id eftmortuis quon dam fandis pairibus profuit. Videntur enim hxc per ethiologiam fiue profopopociam efte fuffigurata,maxime cum in cap.4.multô clariflima fequatur expofitio. Namin hoc

ait,mortuis annunciatum eft euangelium» Atqui euangeiiutn annundari nil aliud eft g redemptionem nundari.Proinde etfi Petrus in præfcntiarum de perfona Chrifti nidea lur locutus quae defcenderit ad inferos, certo ramen de uita amp;nbsp;redemptione Chrifti lo^ quutus eft, quæ defundis quoty profuit:id quod per abeundi praedicandiç uerbaextu lit.Sed plura de his annotauimus in cap. Ad. Plufcula forfan dabimus in cap. huius CrfTfer/jffiflos epiftolf 4.Porrô ubi nam locorum hie fuerit career nobis ignotfi eft.Nihil enim de hoc prodidere literf fandæ.Hoc certum eft quod nil in eo fuit fqualoris,nil tenebrarum aut

cruciatuumtrefrigerti locum nominateuagelicaueritas,deniq^ amp;Sinum Abrahx. Inte rim uero carceris nomen cbtinuit,quod eo in loco detinerentur beatorum animx. Ter tullianus 4. lib. aduerfus Martionem putauitlocum fuifte paulo xditiorcm inferis, Sed nefcio num ita in rebus dubiis,qux fibi referuauit deus, ita liceat cóiedari. Satis fit fideli animx id nouiftie, quod fanguine Chrifti omnes ab exordio mundi animx fandorum à peccatis funt expurgatx.Fortaftis hue pertinuerit illud Zacharix didum, Etiam lu in fanguine teftamenti tui dimififti uindos tuos ex puteo, in quo non eft aqua, lam uero diuerfo quodam modo nunciatS eft inferis euangelium.CreduIis enim fandisœ pa tribus faluSyincredulis porro mérita innotuit danatio. Atqui hie locus anantapodoto in^ abfolutus eft,Defideratur enim ex membris alterum,id quod ex ipfo fenfu orationis ad fidei regulam atq; modum putaui reftituédum farciendumue. Sandorum enim partes iam negligitjimpiorum tantum perftringit,fimul Sduftum dei indicium indicat. Lon»’ ganimis enim deus diu dilfimularat olim prions fxculi impietatem,fi fortecóuertcren« cur ad ipfum,uerum dum pertinaciter in impietate procaci pede pergerent, diluuio im» panitêtes iufte extinxit, Atqß hie per fpeciem genus intellexit, Vnius enim fxculi homi» nes nominauit,reliquos uero in his omnes inclufit impios.Iis uero omnibus nunciatus eft Chriftu8,non equidem in uitam,fed in arguments damnationis cómeritx,ut 8C ptis omnibus in arguments uitx asternx. Quin amp;nbsp;ifthxc omnia etiam in area Noe amp;nbsp;in dilu uio fignificatafunt.Nam ut area fideli Noe occafio fuit falutis, utpoteperquamexun» darum ui ereptus eft, incredulis aero argumentum cômeriti fupplicfi, Nam Paulus ad Hebrxos ii.Perarcam,ait, condemnauit NoëmundS.Item, (^emadmodSdiluuium fiue aqua credulos feruauit arcam in felicitatis portum ferendo,incredulos aSt extinxitt ita

ita Chriftus dominus qui lapis eft pofîtus in ruinam refurreâionem multorum,infe ris quocp diuerfa ratione prædicatus eft, alps ad uitam aliis uero ad interitum, Præterea utpaucæ tum feruabanturanimæ, id eft homines certi Sideftinati: fie nunc quoq; fergt; uantur credences duntaxat amp;nbsp;ordinati ad uitam.qui contempto mundo,per patientiam cxpeâantbona fempiterna*

cuîus figuræ nunc rclpondens baptifmus nos quoep faluos reddi’t, non is quidem quo carni's fordes deponuntur, (èd confciêtiæ bonæ ins terrogatio in deum, per refurredionê lefu Chrifti,qui eft ad dexteram dei,^fedus in ccelû, fubicâis fibi angelis amp;nbsp;poteftatibus ac uirtutibus«;

Expofitiocftfupcriorum Sfeomprobatio quod Chriftusutuecerâitafubfequen- Chrißut haptif tisfæculûideftnoftraquoqjfalusfiu Græcaplushabentlucis/ôâvT/TUTro/jviï^Hpi^wAtaç musnofterßd o-àlsamp;ttxslKrfjLtx. Oftenditautem quod nos eadcm uirtute feruemur qua patres uetuftos eflablutiopec^ conftatefteferuatos, nempe ui redemptionis Chrifti fiueperfpiritfiuiuificum Chrifti, clt;itorumnoßr» qucnuncproptcrtypû(perftatcnimin allegoriacapta)uocatbaptifmfi,Per Chriftum rum, em abluimur à peccato. Nam ne quis de baptifmo aquæ exponeret ipfc præucnit amp;nbsp;ait, varid baptif^ Non is quidé baptifmus nos faluat,quo abluimus fordes externas humani corporisxfed mataapuduete perbaptifmfl intelligo illam uim fidei ilium fpiritfi etuirtutêChrifti adeo^ ipfum Chri res» ftum,quoftt,utconfcientia noftra pacata, fecureagat coram oculis dei. Nam idiotifmfi linguxfanâxclarius exponens pro eo quod Petrus dixit,Confeiêtix bonx interroga-tio in defijErafmus ucrtit,Quo fit,ut bona confeientia bene refpodeat apud defi. Ad cx-pofitionem amp;nbsp;fenfum hunc noftrfi faciunt iam ea quoq;quxfequuntur de refurredio^ ne Chrifti.Nam nemini obfeurfi eft Refurredionêapoftolis, Petro in primis.ufurpari pro uiuifica ilia ui Chrifti 8(. toto redépeionis negotio, lam uero dicit Petrus quod con^ feientia per refurrcâionê Chrifti bene fibi apud defi refpondeat.Dixcratprxterea quod perbaptifmfi aliudnonintellexerit.qillud per quod confeientia conciliaturdeo.Cum itac^perrefurredionê Chrifti concihatur fiuepacificatur,certe nihil uetatquo minus baptifmfi exponamus pro ipfo Chrifto uiuihca ift eius,amp;aqua uitxqua nos lauit à peC' catis. Alii baptifmi facramento exponunt,quibus ut no admodfi reclamo,ita illos ui^ rilTinimoneo ne plus nimifi rebus tribuantereatis. Exponant fefe amp;nbsp;fuas loquutiones fymbolicas quemadmodfi uidentapoftolfi Petru fecifie. Redeem uerilTimehicetiam de facramento baptifmi dixit, Saluos nos facit baptifmus, fed ftatim addit,Non aqux, nc quis elemento nimifi tribueret.rurfus cogitaret in facramentis non fpedanda duntagt; xat uifibilia fed magis interna.Qux ad finem de gloria Chrifti appenduntur, quod cœ^ Gloria Chrifli» los afcenderit,ad dextera patris confideat,quin äC angelos Si omnes uirtutes fibi fubdia derit, excitant hdem noftrâ in eum que credimus totius mundi efle falute.fcandaifi cru« cis extenuant,amp; potentiam uiuihcâ extollunt,ut maiore ipfum fiducia accedamus. Cx^ terum non eft quod propter hxc Petri uerba credas quicq diffidii inter defi et angelos cf fe obortum, cuius gratia illi per Chriftfi fint fub iugfi mdTi: fed ifto loquutionis genere magis adubratur gloria Chrifti qui fuper omes calos eleuatus regnfi accepit xternum, in quo omnibus imperitans creaturis angelis utiturutcreaturis. Vndeconfequenseft ipfum angelis efte maiorê.Id quod copiofius exponitur in epiftola Pauli ad Heb« Breup ter.Hifce notatur ilia filq dei infignis gloria, de qua Paulus dixit, Deus filifi in fummam Philip»!» extulit fublimitatem, ac donauit illi nomen quodeft fupra omne nomê,ut in nomine Ie fu omne genu fc fledat cœlcftifi terreftrifi ac infernorfi, omnis^ lingua cofitcatur quod dominus fit lefus Chriftus ad gloria dei patris. Errant itacp turpiftimequi Chriftfi uel angelis xquât uel minoré effe cenfent.Nam dominus angclorfi amp;nbsp;uniuerfx crcatur^ eft. H^c uero habuimus in illam Petri breuêquidé fed utiliftimâ digrefiioné,qua didicimus Chriftum dominum omnium fxculorum certiirimameifefalutem. Id quod cum illo^ ^Utnfacrilego dogmate nehementerpugnat, qui docent Chriftum pro originalipccca* *0 duntaxat, ucl pro ueterum qui ante Chrifti natalem uixcrc, non pro omnium fideligt; ^mad hnem ufc^ mundi peccatis perlitafie. Atquinoftrum eritiftorum nugas exccrari'

Ä ffdell mente myfterium fidei noftrx tenere, nc facrilega ingrarinidine uel redempB'o« nis gloriam tnbuanius rebus alqs, uel iftam rapiatnus in peccandi licêtiam ÔC omnium fcelerumprctextum.

CAP* nil. Cum igitur Chn'ftus paflus Gt pro nobis carne,uos quoep iuxta ean dem cogitationê armeminüqui enim patiebatur in carnc,deftitit à pec« catOjin hoc uc iam non cocupifeentijs hominum,fed uolucati det quod fupereft in carne tempus uiuat*

Hic demum abfoluit quod in ».ccrperatcap. Quod autem didt rale eft, Cum duxÄ author uit» noftr» Chriftus per uarias afHiâionesin regnum patris introierit, cum^ toleranti» armis deuiceritaduerfarios, æquumeft, ut paribus ad hancpugnamarmii cingamini.Frequensaûteftallufio in facrisad militiam arma^militaria.Vita enimbo^ Chrifttu tone minis altud non eft q militia fuper terra* Quod ucro dicit Chriftu carne pairum,myftegt; paffu/ft rioSCratione non caret. Conftatenim unica Chrifti perfona natura duplici, diuina5C humana,quaruquxqifuumretinetingenium.Iuxtadiuinitatem»ternu8 dfimmorta«* lis eft.Iuxra humanitatê paiTibilis amp;nbsp;morralis eft. Petrus ergo,Chriftus,ait,carne paiTua , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft.Sed ea de re exaâius difteruere ueteres qui Neftorq amp;nbsp;Eutychis blafphemijs refpon*

derût,Cum ueroin Chrifto omnes thefauros nobis dederit pater cocleftis.non tantum ad patientiam hortatur Chrifti exempio, fed SC ad uitx innocentiam, quo iam fequen.' tia pertinere uidetur,Quod qui patiebatur in carne,deftitii à peccato,in hoc utiam non concupifeent. Sic, Qux fententia ab al ijs Rc eftexpofita, Qui in carne affligitur ceifat â pcccaco,ut Petrus bacexpofuerit afflidionis 8i patientix fruâum.Cxterum ipfe credi* Chriflilt;tnipee* dcrimprinium meiiibrumadhucrcferriadChriftutn,Græccficiegitur,oT/ o iraSSi/j sî fiitifmortui» KinxiTM âxx.^T/aç,id quod libétius interpretarerad idioma lingus Hebrææ,QuO' niam qui patiebatur in carne quiefcereautceflarefecitpcccatum.Vtintclliganius mor.-te Chnfti de'.etum efte peccatum.non ut non fit in carne noftra, fed ne reliquum gratis tempus in quo nobis in hoc mortali uiuendum corpufculocai ni amp;nbsp;afîcâibus impend« remus, fed uoluntati dei. Oppofuit it«^ pulchra antithefi concupifeentiis homtnum, uoliitatem dei, Concupifeenriä ucro banc paulo poft ethnicam uoluntaiê uocat,amp; per partes fiue officia acfruâus fubieâo8,quali8 fitexponir.Et Paulus in i. ad Thefl'.4. cap. Hfcait,eftuolütasdei,fanâificatioueftra,utabftineatisàfcortatione,amp;fciatunufquif(9 ueftrum uas fuum poifidere cum fanäificationeamp;honore, noncum affeâu concupû fcenti»,quemadmodum dCgen tes qus non nouerunt deum,amp;c.Plura ad Rom.«.. Si s*

Sat cm eft nobis q? anteatfto ui'tac tepore uoluntatc gcnti'û patraueri mus/5 uerfaremur in lafciurjs,concupifcêtrjs,uinolentfjs,comeftatio« nibus,compotationibus,amp; abominandis ßmulachrorum cultibus*

A tempore Sf anteaâis argumentans adhortatur ad uit» nouitatem.Satis alias 3it,fu per^ fatis flagitiorum defignatum iam olim cum Chrifti fy nccram dodrinam nefeire mustat pofteaquâ dodi fumus ita nos per Chriftum à peccatis eife lotos, ut pofthaeftu deamus innocentiæ.æquum eft ut uoluntatem ethnicam,id eft mores uit» priftinf, boc eft impi» abnegemus.SimuI autem per partes amp;nbsp;fynatrifmon exponit qu» fituoluntas cthnica.quam nimirû antithefi quadam oppofuit uoluntati dendequa fupra mentionc fecitReliqua oiîiia fatis funt expofita,nifi illud forfan uideatur annoiandû alt;riAyelt;xf} ali bi poni pro Sto-ur/aluxu amp;nbsp;petulantia.Budxus in Comment.Iingu» Gr»c»ex Cyrilli Sc Aefchinis authoritate pro libidine dCobfcenitate ftuprorum^ flagitiofa confuetudi Cceebehiff, neexpofuitBreuiter pcriafciuiam omnem intellexit Petrus luxum amp;nbsp;obfcenitatemamp;U cru. bidinem procacem.Subiungûturamp;aliatriainfigniaquidêuitia,s^c(Vc(;iXu'yilt;iU(?,KU|Uoie, If«» s, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TTÔîxi/ç.Ea interpres uertit.ln uinolentti8,comeflationibus, compotationibus. Primfi fi..

Epbe/^r. gnificat morbum quendam animum deditum uino,nugis dC petulanti», qu» cornu lantur uini ftudium,ut eft apud Piinium in i4.cap.u.Secundu fignificat uinolentiam SC comeflationem quidcm/ed mulcum quidem leuitans babentem.Comus enim nodur narum

PEJRk CAP VT Illh nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;435

narum faltationum habetur deus, cuius myftæ probe pöti 8i coronati noäu cum faci^ bus amp;nbsp;inftrumentis muficis ad amicarum fores prodibant faltatum.Tertium inexhau^ ftam iliam notat ingluuiem corum qui ad numerum bibüt,Foedum illud omnibus quû dem fæculis amp;nbsp;apud omnes uitiü, hodie apud Germanos miferos fummo in pretio ha^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

beri coepit.Porro idololatriæ epitheton addiditbaud fuaue, nefariä enim iliam hueabo IdoloMit* minabilem cognominauit.Rationem oftêdimus in Ad,apoft.SC i.cap. ad Rom, adeo^ amp;nbsp;in locis aiiis multis.Lex ipfa Oeute.y.idola omnis generis,quæ uidelicet proftituunx-tur ad cultum, execrans habet: De idolo nil inférés in dom um tuam,ne Has anathema ficut amp;nbsp;illud eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fpurcitiä deteftaberis, Sc uelut inquinamentum ac fordes abomt

nationi habebis,quia anathema eft.Multo igitur minus conuenit, ut qui nomina Cbri fto dedimus, idololatriam defendamus, Idoiolatriam uoco idolorum hue hmulachro-* rum culium.Iam uero nemo nefcitquidad cultum pertineat, öi quanto Audio, quantis impenfisànobis colanturidolarfed de his alibi,

Atc^ id abfurdum nils uidetur quod no accurratisunacum ipfisin candem luxus refufionem,qui de uobis male Ioquuntur,fed redder ras tionem ei qui paratus eft iudicare uiuos amp;nbsp;mortuos.

Occupatio eft. Scio, ait,quid odii moru diffimilitudo uobis fit conflaiuraapud Gen Panitentem ui te8,quibus cu hadenus conuenit uobis,dum focq eifetis turpitudinis fuætat nunccum tdm irridcnt itn frugalitate 8i fandimonia temperantia^ uitæ illorum uidemini damnareluxfi, prodi^ galitatem dC intemperantiä immundam,nil mirû fi obtredât uobis, turpiora impingen tesfcelera, Videas enimuelhodiehelluones quofdam poenitentibusnuncquidem, euangelicä fynceritatem prohtentibus,oiim uero crapulx illorü fociis, impingere hxre fim,blafphemiam,dei amp;nbsp;hdei fandæ odium atq; abnegationem, hoc dun taxat nomine quod pro more nolint pofthacfcortari,alea ludere,comeflari,cöpotare, ftipendia ambi tioforum regum fequi.Notum enim eft iftorS didcrium, Er nbsp;nbsp;ouch et'wAn ehigut gfeJl,yeii

hat jit das tiü-w kót^erifch ding ouch vcrfârt.Sed no eft,inquit Petrus,ut horS conuitqs aut odijs commoueamini,auimutuis conuiiiis calumnian»à uobis repellatis.Habebuntenimiu dicem fufi,nempe eum qui aliquando iudicaturus eft uiuos SC mortuos, qui reddicurus eft unicuiq^ fecundfi opera fua.Confolatur ita«^ Petrus poenitentes à poena 8c praemio.

De iudicio futuro non eft hie dicendi locus.Plura in prophetis,Daniele in primis,amp; in Paulo îtThelT.i.ô^ uTheff. item i.Cor.v.Quod ad locu attinet præfentem,illud dicit: Pana impioru^ Impii iudicabuntur,id eft æternis mancipabuntur fuppliciis, uos aut fi ita m fide coepta ôCintegritateactemperantiauitæperrexeritisadfihemufqj.àmortequidêcorporeaui- quot;nbsp;lient animxueftræ in deo.atadiudiciü futurum refurgét fimul 8C corpora ueftra, ut de^ inceps animal corpore xternu uiuatis,illiporrôanimaSlt;corporeætcrnum ardeant. Matth.ij^

Nam in hoc mortuis quot^ prædicatû eft euangelium,ut iudicentur er »r. quidem fccundum homines carne,uiuant autem iuxta deum fpiritu,

Alia eft occupatio. Atqui Gentes iudiciü fore non credunt, Petrus itacp probat Chri Defcendit ad ftam tarn uiuos q mortuos iudicaturum, Ad hoc enim mortuis quot^ annunciatus eft infirnagt; (fic enim interpretamurGrxcamuocem {i/KypiAi(Ogt;i)uiiudicêturquodadcarnéattinet Uulgari more,quo iudicabuntur omnes homines,fpiritu uero per deum uiuant.Hic ini rio audimus Chriftü mortuis nunciatu efte.Quod quid aliud eft q illis innotuifte Chri ftum,animaru falutem aduenifte,atq5 mortis pretio eos quoq^ redemifte, qui olim in fix de Abrahx excedentes haäenus in beatorü carcere fiue focietatead fatisfaâionê Chrix fti domini detenti funt^Vt nunc liquide uideamus Petrum fuperiori cap.profopopocia elfe ufum.Equidem nobis quoc^ indies nunciatur Chriftus, imoad nos defcêdit Chri ftus, interim nemo putat uel corpus uel anima illius defeendere, Spiritu enim defcêdit, fpiritu 8C uirtute nobis adeftiita 8C ad inferos, id eft mortuos quondä defcendit. Qaoeir caarticulus ille fidei noftrx ex hoc Petri loco defumptus,aliü fenfum non habet q eum Ruem hoc loco exponit Petrustinterim uero per eandéprofopopociamfuffiguratus eft. f^æterum fi quisomnino contendatetiam anima Chrifti ad patres dcfcendiifefanäos, ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DD 4

44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* IN I. EPIST.

non magnopere (utamp; in x,Aâo.cap,teftabamur) rcdamabimus.Lcgatur D, Aur. Au-guft.epift.^p.ad Euodifi,qui fanâe hac de re difputatnnierim uero iftâ fententiâ,ut quae retri uerbis eruta uidetur expendendâ propono leâoribus æquis,qui nefcirc non pof-funt,aniniani Chrifti tutelar paths creditâ,in coelos ifto triduo fuiiTe receptatn Jd enim Lucti t}. gaudii pollicebaturlatronidicenSjHodiemecumehsinparadifo.utitpincoelorumre^ gia,ad quam fimul omnes beatorû animx,hoftia in cruce confumniata,ilicoeuolarunc, Matth.i7gt; nbsp;nbsp;nbsp;cum amp;nbsp;corpora quorunda fandorum in fanâa urbe refufcitata apparerent multis, atc^

ea ipfa hora apparerentqua Chhftus expirauerat ,!in apertum profedo argumentum, quod hac unica hlq dei hoftia mortui iam iam hnt uiuihcati, in^ Cedes beatas unà cum Refurreiiio nbsp;nbsp;Chrifto recepti* Et quia quxri poterai quomodo prodiehnt ex carcere beatorû animaegt;

mortuorum çf amidi corpore an pura fpihtus fubftantiaç’iterum per occupationem dicit Petrus, Ïudi-* iudicium» nbsp;nbsp;nbsp;cabitur quidem amp;eorum caro,qui Chrifto uidore liberati funt, tunc cum omnis caro,

id eft omnes homines iudicabunturunterea uero animpeorum in deo per Chhftum ui uunt 8C Ixtantur.Quo ftmul amp;nbsp;rei fummam probauit, nempe Chhftum iudicaturu up uos Scmortuos.Dixitenim beatorum carnem no refurrexiftie* quot;°quot; refurrexi^ confedaneum eft,quod publico iudicanda fit iudicio,proinde fit futurum iudicium: SC Aniiit4 immor immortalitatem animarum SC corporum refurredionem afteruitLocus eft omninoe* talif. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gregiu8,qui fumma religionis noftrx myftcria, SC cofolaiionem fidelium maxima con-»

tinet,quocirca diligenter notandumcenfeo.Certèmultx hoc confutâturhxrefes.Con futantur SC illi qui animas corporibus exutas dormire fomniant, SC qui refurredionem corporum floccifaciunt.

Omniumfinii Neobticerent,NxtuPetrefuauiscsquiadiudiciidiemtcrminumfane q remotifii^ imtninet, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;reqeis omnia. Id pleriqj fufeipient grato animo dummodo in prxfentiarum uolu

pc liccat uiucrc.Refpondct.Vt ut illi prf fentibus afficianiur rcbus.hoc tarnen certum eft omniu rcrum ut uiciflitudinem efle, itafinemquoqß imminere. Peritura igitureafunt quxilli imprudenter fanemirantunat xterna funtquibus nituntur Chhftiani. Elegai huius generis cxtatPIutarchifcntétiaScpucrisinftituendis, ETi'y^H^ôvuTraçis-ijuoèi'o?, id eft,Temporis pundum eft omnis oita.Item aIibi,Cum exiguum uitx tempus datum fit hominibus, fomnus uelut foenerator dimidiS eius aufert, Plura de breuitatererum omnium ipfePetrus dieet in x.cap,},

VigjiM er oru nbsp;nbsp;Occafionc accepta à iudicio,ficut Chhftus alias fxpe, ita Petrus quoqj ad fobrietatf,

uigiliam amp;nbsp;orationem animat,NotiiTimus eft locus Matthpi in x .amp; apud Lucam in xi, dehacipfa fobrierate,uigilia St precibus,tarn cbrefchptus, ut huius loci poftiteftecom mentarius.Erafmus in Annotaiionibusmonuit vnipu Grxeisutrunep Stuigilareamp;fo' brium efle fignificare. Apoftolos uero peculiahter ifta tria coniungere.fobhetatem, ui' giliam SC orationexut fobhetas opponatur luxui SC cr3pulx,uigilia fomnolentix Stiner tix.Vigilix tradx funt à re militah. Arma militix noftrx fpiritualia, aduerfarq camalia fant,Ephcf.ff,Vidoria nobis confertur coelitus,unde nobis indefelTis prccibus pcten-dum anxilium, ne hoftis potentiftimi ftratagematis delufi fuccumbamus : expellenda è pedoris noftriuallo,quxilleadexpugnationem noftriarhperepoteft, eafuntcrapula, ira,libido,cogitationes uan^ Sc noxix,amp; fi quid aliud eft huius generis.Sic enim uerum inftituehs ieiunium,ueras uigilias St preces, non eas quidem quas cómenti funtfuper^ ftitiofuli harpygx, aut quibus monachi St fachfici hadenus Antichrifto duce penu no ftrum granaha St areas expugnauere nummarias, fed gratuitas dei St integritatis nomi ne fufcepta8,non hypocritica8,fed ueras*

Ante omnia uero charitatem inter uos uehementem habetote.Nam charitas operietmultitudinem peccatorum.Hoipitales eflote erga uos inuicem,fine murmurationibus*

Quia Charitas uera innocentix St omnium officiorum uita St fpihtus eft, in primis commen

PETRI. CAP VT II lU nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4T

commendatCharitatcm Petrus,Charitatem ueronon quamuis, fed intcntam fineuc-* hemeatem ardentémue,quâ alibi uocauit carentern fuco. Eft cnim amp;nbsp;ftmulata charita», manifcfta inuidia pcftilctior.Paulus ad Coloff.j.charitatcm iravtßicr^ofjTiÄe0'mvfj,uin^ culuminquampcrfcäionis cognominat.Et Petrus uimamp;cffeâunieiuanon minorie* ttidentia cxplicans, Charitas ait «aXi/Vft operier fiuc obteget atqj fopiet peccatorum mul titudinem.Nam fenfus eft,fi chariutem feruaueritis inter uos rnutuam, turn citra nego tiutn totam euitaueritis fcelerum turbam. Nam ut ^Äaur!« omnium fceleru parens eft amp;nbsp;uirtutum peftis,ita Styan-B omnium uirtutum origo, amp;nbsp;uitiorS propulfatrixeft. Paulus cnim,Diic(3io,ait,proximo malum non operatur, Confummatioitaqjlegis eftdile öio.AIti hunc Petri locum detorferuntad fatisfadioncm.quafi charitatis opera deleant peccata noftratfed ea quidem expofitio merito paffionis dominicae multum derogatSi cnim ex nobis eft fatisfadio,iam Chriftus fruftra pafTus eft, Charitati affinis eft Hofpi-talitas,proinde hanc adiungit, amp;nbsp;in hac comprehendit omnia alia Chrifftanorfi officia fiucmifericordiæopera.De quibus Chriftus apud Matth, in if. Illa porroomnia debet Ketalepßs. Ne effe fpontanea ac proficifei ex pedorc non difficiii, fed facili öi beniuolo. Hilarcm enim wo mumturatf datorem requirit deus.i.Corinth.s.Plura ad Hebræos jj.

Vt quife^ accepit donum I'ta alius in alium illud miniftrantes,ut bo# ni dtfpenfatores uariæ gratiac dei. Si quis loquiturjoquatur ut eloquia dei ; fi quis miniftraqminiftret täquam ex uirtute qua fuppeditatdeus, ut in omnibus glorificeturdeus per lefum Chriftu,cui eft gloria amp;nbsp;im«« perium in fæcula fæculorum, Amen,

lam cum uaria fint dona amp;nbsp;in immenfumfeextendant charitatis officia, Petrus uno 5eop«-iow«iM uerbo omnia compledens generalem tradit regulam qua fingula digne adminiftrêtur, ptncltonum, Vnufquifqj.ait, donfi fibi à dco datum uelut difpcnfator bonus ac fidcüs in gloria dei, amp;nbsp;utilitatem proximi diftribuat, Proin gloria dei amp;nbsp;amor proximi fcopus eft omnium h umanarum fundionum. Multa in ecclefia oboriuntur difftdia ob donorum diuerfita tem atq;abufum,dum alteralterum fuperare conftndit,dum id fibi quift^ cum faftu Si aliorû contemptu arrogat quod rc uera dei eft.ipfi ucro in hunc ufum à dco collatfl erat. Ut prodeffet plurimis.Petrus ergo donis excellêtibus præditos uocat difpêfatores, non dominos. Dona^ ipfa uaria effedicit,ne quis fibidifpliccat fi minus uideaturaffequu-tus,uel nimium tribuat fi egregtis donis præcellat. Omnia enim difpenfat dominus fa-pienSjUt ipfum agnofcamus,amp; qs utamur ad ædificationêecclcfiæ fur. Copiofiora his habes ad Roma.n.itcm i.Corinth.n. amp;nbsp;Ephef,4, Porrô omiflîs donis Si fundionibus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

reliquis.nelcdoremonerarct grauius,duaspraecipucpcr diftributionêperftringit,pro phetiam Si magiftratfi,quod plurimum mométi habeant fi hæ riteadminiftrentur.Pa- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

raphraftes prius illud de prophetia membrü breuiffime fimul SCappofitilfime fie expo nit,Si cui contingit dodrina facra,fi cui donü eruditac linguae,non abutatur ad quæftû, ad faftum.aut inanem gloriam,fedad proximi falutem Chrifti^gloriam.Sentiantau- » ditores effe dei fermones,nô hominum, Si eum qui loquitur nihil aliud effe q organum » diuinae uocis. Peccant igitur Si multis nominibus execrâdi funt qui titulo Theologico gloriantur,S^ dodores Chriftiani uideri uolunt, fed humana intérim comméra impru dentioribus obtrudunt- Nihil in ecclefia aliud tradédum tradandûmue erat q uerbum ^^^f^*^*** domini purum,Pofterius membrum Græce fignificâtius eft, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mrfgi/ÎMtKr«

,^£o'ç,idcft,Siquis miniftrat (itaanimatus fit) utexuiea (præfitautadmini-ftret) quam fuppeditat deus. Id eft,magiftratus nô fuo robore niti debet,id quod tyran ni folent,fed meminiffe debet quod minifter dei eft,qui iuftus eft Si iuftitiam acæquita-temamat,in his ergo confias amp;fortis fittpraefitinquâ SCimperitctuoIo, fedfecundum uoluntatê Si robur dei, non fecundum affedus humanos.Non enim terror! effe debent principes bonis,fed malis. Nam ultores funt ad iram qs qui male faciunt. Damnantur trgo hicà Petro qui uel fontes non pledunt, uel innoxios non afferunt de nocentium *yrannide,Pfïfueruntpopulo dei Dauid,Ezechias,Iofias Si multi alq uiri fandi,fed in

4^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN I, EP I S T.

uirtute quam deus fuppeditat,Alii hunc locum expofuernt de quibufuts funébonibu», quas ficadminiftrariuelitPetruSyUtnemo fibiuindicetauthoritatê,fedqnifq;deotran* fcribat,qui uim amp;nbsp;robur fuppeditet,ut efFicaciter obeat quod agitBreuiter, in omnibus officfisut proximifalusitadei gloria in primiseft fpedanda, DeoenimperChrifium omnis debetur gloria femper«

Chariflimi ne miremini dum per ignem exploramini,quæ res ad perimentum noftri fi£,perindequafinouumaliquiduobisobtingat, imo in hoc quod confortes eftis afflidionum Chriftigaudete, utin rea uelatione quoc^ glohæ eiufdem gaudeatis exultantes. Si probris affî* cimini in nomine Chrifti,beati ettis, quoniam gloria di. ipiritus dei fu* per uos requiefcit Juxta ipfos quidem maledidis aHicitur,iuxta uos au tern glorificatur.

Patientù. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cyprianus hunclocum in epiftola 4.Iibri fexta,reddit ad huncmodum, Charißimi

nolite mirariardorem accidentem uobis qui ad tentationcm ueftra ht, ne excidatis tan* quam nouum uobis contingat,fed quoties communicatis Chrifti paitionibus per om nia gaudete ut amp;nbsp;in reuelatione faâa claritatis eius gaudentes exuItetis.Si improperatur uobis in nomine Chrifti, beati eftis, quiamaieftatis amp;nbsp;uirtutis domini nomen in uobis requiefcit-HaecexCyprianonon absreannotauimus.Suntenim inhac ucrfionemul ta quæ ad expohtionê faciunt uerftonis uulgatæ.Iam uero tranfit ad Patiennam, de qua per fuperiorafarpius dicerecoeperat, hicomni adhibitoftudio argumcnris non conte* mnendis ad ipfam hortatur.Principio orationem figurât allegoria,dum nos aurOjperfe quutionem fiucaffliäionem igni afiimilat.Dequa rcdiäum in cap.i. Deinde argutnen taturàcaulTa.dumaffligi nos docet,nó utperdamur,fed utprobemur.Cruceenimpto bantur corda fides fanäorum, ficut eodem cap.i.expofuimus, Porro ab exempio SC præmio poft hæc argumenta ns dicii,IIIud neqj nouum neq; durum uideri debet, quod in omnibus ab origine müdi fanâis m'dere eft,quodin ipfo nuper Chriftodomtno prf ceftit, quod deniq; in tantam fubuehit gloriam. Omnes enim prophets fanâi indigna ab impfis perpefti.ipfum dominü lefum uerum dei fiiium,in paftionibus habuerecon* fortemSed illud hic peramoenum eft, quod qui hiccum Chrifto patiStur, cum eodem amp;gIorificätur.Paulus enim,Certusfermo eft,ait,fi commortuifumus amp;conuiuemus, h fufterimus SC conregnabimus.Tantum ergo abeft ut propter affliâioncs nobis dolen

Konu.s* nbsp;nbsp;nbsp;dum aut metuendum,ut potius fi fapimus, exultandum fit. Maximum enim eft confor

tem elTe affiiâionum hifi dei.Maximum eft certum efie de uita beata, ad quam unà cum Chrifto rapiaris,ubi curfum huius uitæ breuem abfoluehs féliciter. At durum uicifiim eft,ais,conuitns profcindi, probris affici 8C sterna commacuîari ignominiaetiamapud pofteros,id^ propter Chriftn,dum fcilicei mihi de iufta cauiTa bene confcius fum. At* qui hoc nomine maxime bead eftis,refpondet Petras,modo no ob malefaâa,fed ob no men Chrifti affligamini. Nec enim eft quod dmeamus iniuriä aut ignominiâ uel in no

Non ignomlnid bis hsfura uel in ignominiâ Chrifti ceflurâ-Nam gloria SC fpiritus dei fuper nosrequie fed /pirùui gio fcit.ld eft,id quidênobis in gloria,deo uero in laudêcedinSequitur enim fententia quz riofuifupernos hanc itaexponit.Tametfi cm SCipfa religio ä^nofipfi malediâis afticiamur, attamen SC requiefiit, nbsp;nbsp;nbsp;nobifipfis,utpote in quibus eft fpiritus ueritatis, amp;nbsp;de religione ipfa nobis bene confcH

fumus tut nunc neqj pijsnecppietadcontumelisautcalumnis impiorum quicquam ofticiant.Quibus interim peccani,non modo in nos fed in ipfum deum, cui fuo tempo re commeritas dabunt panas.

Ne uero quis ueftru affli^atur ut homicida, aut fur, aut facinorofus, aut qui alienis inhiet. Porro ß ut Chrißianus afßigitur aliquis, ne eru^ befcatjitnô glorificet deum in parte hac.

A ffltgi propter Commodû affliâionis cauftas reftringit, ne quis omnê protinus affliflionê aederei feelera» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;efte fanâam, Non omis affiiâio laudem meretur, nec cruciatus quiuis martyrem facit,

PETRI. C A P V T 11U nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47

Ted cauffa iufta, æqua,uera amp;nbsp;bona.NoIim ergo uos,ait,pari ob malefaâa.Qui enim ob furtam,cædem,feditionem,rapinani, aut dolum malum, deniq; ob maleficium quod* Uis fupplicio afficitur nil habet quod glorietur.Nam commentas pendit pcenas.Nemo tarnen ei aditum ad xternas fedes prscludit, modo patienter ferat quod commeruit, tn uera in Chriftum fide excedat, Cxterû fi quis Chhftianns cum fit,ob nomen Chri* fti 8c iufia de caufia affligitur ab impti8,non eft quod pudeat fupplicii quin potius lau» detdeum quiperhafcetemporartas afflidionesad xternadncitgaudia,atqß itaquoqß in hifce terris conformem reddit imagini filii fui, qui amp;nbsp;ipfc per multas afflidiones in* grelTusefi regnum patris.D. Aurelius Auguftinushuic Petri loco maxime innixus Do AKgu/l. contra natifiarum martyrium miris uiribus expugnat,cuius uerba fi afcripfero, non ingratam Donatip^Kt me ledori rem fpero fadurum.Ea uero contra Petiliani epiftolam cap. 17. ad hunc mo* dum habet. De perfequutioneautemueftra querela fedabitur ficogiretisamp;intelligatts prius non omnem perfequutionem elTeculpabilem.alioqui non laudabiliter diceretur, Detrahétem fecreto proximo fuohunc perfequebar, Nam qaotidie uidemus amp;nbsp;filium de patre tanquam de perfequutore fuo conqueri, amp;nbsp;coniugem de marito, amp;nbsp;feruum de dominOjôCcolonûdepofleffore, flireum de iudice, amp;nbsp;militem uel prouincialem dedu* ceuel rege;CÜilliplerunq;ordinatiiTimapoteftatefibihomines fubditos per terrorem leuiarum poenarum à grauioribus malis prohibeantatq^compefcant: plerunqtautem à bona uita Si à bonis fa dis minando Si fæuiendo deterreant. Sed cum à malo Si illicit to prohibét.corredores Siconfultatorcs funncum autem à bono amp;licito,perfequuto* res Si oppreiTores funt.Culpantur etiam qui prohibent â malo, fi modum peccati mo* dus coertionis excedat.ltem iure culpandi funtqui turbide atq; inordinate in eos coer* cendos infiliunt,qui nulla fibi lege fubiedifunt. Etpaulopcft, Si iam uos finecumultu Uitc îegite uos animi,fineturbulentacontentione,fineamariiudine odiorumconfideretis diligenter Anabaptiflie, ez quæ contra uos reges noftræ communionis conflituunt, qua caulTa patiamini. Et fi uos in ecdefia Chrifti efie inueneritis, gaudete Si exuliate, quia merces uefira multa eft in coelis, Vos enim tanquam martyres coronamini; illi autem tanquam perfequutores martyrum iudicantur.Si autem uos contra eccleftâ Chriftialtarcerexifie,5lt; à Chriftia* na unitate.qup toto orbe diffunditur.facrilcgo fchifmate feparatos efic,8c corpori Ch ri fti,quod eft ecdefia toto orbe diffufa,amp; rcbaptizando,Slt; blafphemando, Si quantS po* teftis oppugnando aduerfari fanda Si canonica fcriptura conuincit,uos impii atqj facri Canomca left' legi,illiautem quiuospro tantofceleretamleuiterdamnorumadmonitionibusuello* ptura. corum, uel honorum, uel pecunix priuationedeterrendos coërcendos^ decernunt.ut cogitantes quare ifta patiamini, facrilegium ueftrum cognitü fugiatis, Si ab xterna da* mnatione libercmini,0C redores diligcntiffimi Si cultures piiftimi deputäiur.Hadenus Auguftinus. Illudquoqjuidebaturannotandum aj^oT^ioiTria-MTramp;' compofitam efle uoccm,amp; de uerbo ad uerbum fignificarealienaru rerum infpedorem, Erafmus in Pa* raphrafibus expofuitcuriofum eorum qux nihilad nos pertineantCuiufmodi funtfe ditiofi, malarumartium inueniores, ueteratores, rapaces, amp;nbsp;ft quid aliud eft huiusge* neris. Certeinuoce «aKoTéioç omnisgenerisfacinorofosintellexit,quosiurediuinoÄ humano fuppiictis afticere licet.Qui enim docent alienum à fcripturis Si uoluntatedei efle homines noxios cxderc,latronum ficariorum Siprxdonum patroni funt,indigni Augufije Ciui quibus refpondeatur pluribus. Satis Clara funt,S^ hxc Petri amp;apoftoli Pauli uerba ad täte dei libroi, Romanos b. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cap,ii,

Tempus enim adeft,ut indpiatiudiaum à domo det Quod (i pn'sf mum I'ndpit à nobis,quis erit firn's eorum qui non credunt dei euange* lioÆt fi iuftus uix faluus efFidtur,impius à peccacor ubi apparebitf

lam confolaturafflidos 3 comparatis ducens argumenta, fimul amp;ingenium dei de* Pij actnspij fcribens, qui omniumhominupeccatauifitansin primis tarnen populüfuum affligit, fli^unluriuxta-Sicenim legimus apudleremiamin xy.Quod fi renuerint Gentes bibere calice, dices ad eos^Hxc dicit dns exercituü,Omnino bibetis.Quoniä ecce ego incipio affligere ciuitatê

qus uocatur nomine meo,amp; uos impunes dimitterem:' Non fadam,non eritis imiiin' nes. Ad hunc ergo locum alludens Petrus per co'lationem, Quemadmodum olim,ait, deus Hierofolymitasamp;populumfuum fanâum primo afflixit, deinde ueroreliquas Genies funditus exciditiita hoc quot^ noftro tempore, quod antiquis refpondet,hi,ui hdelis ecclefia afHigaturprimü,deinde ueto 8i impn puniatKur. At^ iftis finiul SCpios confolatus eft,nedeuindiâadei inimpios exercenda,3utdefeiidtateimpiorum,infelilt; citate uero amp;nbsp;opprelTionepiorum hnt foliciti. Quod autem deus impios aliquandoper diturus ht probat à comparais. Si tantis malis afhiguntur uiri boni,quid futurum ac' dimus hominibus imptis, hoceft dei ofonbus amp;nbsp;refponfatoribus, qui ut deum conter mnunt,ita euangelium dei blafpbemris incehuntc'Si inquam per uaria tormenta, per fa mem, exilia amp;nbsp;diras prolcriptiones mifereexcarnihcâturamicidei â^euangelq eius offî ciohifimi profeirore8,quae pœna putas illos manetqui uoiuptanbus dediti,f3ginata car ne omnem (emperaniiam irrident,amp; fandos dei homines fuggillant, produnt, adeoç Siinterimunt.^Addit Si aliud eiufdem generis ex Proucrbiis tehimonium,quod extatin cap.ii.En iuftus in terra retnbutionem accipit,etiâ certe impius Si peccator.Petrus fen^ fum magis retulit,Si iuftus uix (id eft tanta difticultateamp; tantis exercitatus maiis)faluus cftidtur,impius Si peccator ubi côparebii Id eft,quid obfecro is qui alias omnium fce^ lerum immunditia foetetpofthac fperarepoftiuHis adde fi.cap.lfaix,amp; probe expende hnguIa.Nam grauia funthæcamp;imisrecondenda fenhbus.

Proinde qui affliguntur,iuxta uoluntatcm dci, tanquâ apud fidekm conditorcm,deponant animas fuas benefaciendo.

CUufuht, Illatioeftadfuperiorcm dePatientia Chriftianorum difputationem. Colligitenim rem omnem in breuem fummâ,amp; ait,Proinde qui non ob fcelera fed iuxta uoluntatem dei,id eft propter nomen dei fandum afftigimini, omnem oro uindidam tradite iudici æterno,uero,fando,iufto Si incorrupto.interim ipfi benefadis etiä hoftes fuperarecon (endite, euentum uero rerum omnium diuinæ prouidentiæ acbonitati committite, in primis uero animas ueftras ei deo coAcredite, qui quæ condidit nimirum ut bonus con ditor amp;nbsp;pater clementiifimus perire non hnit,max(mecum iphus nomine effundamus Katth.iSt nbsp;nbsp;nbsp;atq; efflemus animas noftras. Chriftus enim in Euangelio, Si quis uult poft me uenire

Ioann. abnegetfemetipfum,amp; tollat crucem fuam Si fequatur me. Qui enim uolueritanimam fuamferuare,perdeteam:rurfus, Qui perdiderit anima fuam meacauira,inueniet earn. D« Aurelius Auguftinus plurima ad hunc locum perrinentia difputat in iib.de Ciuitate dei cap. s. Si 9. difterensdecommodisamp;incommodis quæ bonis amp;nbsp;mails communia funt,itemde cauffiscorredionum quibus hmuiamp;boni Somaliflagcllaniur.In jo.cap* eiufdem libri i.Si zo. cap.z.libri copiohifimis exponit quàm pudêdis profperitatibos lintafftuere,quideChriftianis paulodurioribusconqueruntur temporibus.Tradauh idem argumentum Si D.Cæciiius Cyprianus in Apologia aduerfus Demetrianuni,^ in fermone dePatietia, i quibus petat Ledor quod in hiftenoftris dehderarit. Inueniet in fts plurima qux mirum in modum noftris quadrabunt temporibus, quibuspicriç exfortunaSiinfortuniometiunturomnia, adeoutrcligionem Chrifti ucrambocpo-tiflimum nomine execrentur acfalfamcredant,quod eius cultures afHigâtur,d^ impro^ fperiore femper fortuna utantur.Nihil enim nunc de qs dicam qui euangelio acceptum ferunt quicquid bellorum, turbarfi, morborum Si miferiarum caiamitatum^ miferos inuaferitmortales.Non uidêtifti peccatis noftris maioradeberi-Experientur ergo pro-' pediem quod maturefatis moniti poenitentia fanda propelkre noluerunt.

CAP, V. nbsp;nbsp;Presby teros qui inter uos funt obfecro, qui fum amp;nbsp;ipfe presbyter ac

teftis afflidionum Chrifti, atcp idem confors gloriæ quæ reuelabitur, pafcite quantum in uobis eft gregem Chrifti, curam illius agentes non coade,fed uolentes non turpiter affedantes Iucru,fed animo propen* fo,neœ ceu dominiu exercetes in cleros,fed fic ut fitis exeplaria gregis.

PET Rr. ƒ AP VT V, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49

Redit ad officiorum inftitutioncm, accxcellentifTimum propc officiorum breui qui- Epifeopalit di* dem fed euidentiffima preferiptione informât»Ab epifcoporum.hoc eft præconum uer gnittKt bi exemple,doârina amp;nbsp;authoritate pendet totus populus. Multum ergo refert qua lint eruditione,integntate uitæ, amp;nbsp;conlfantia præditi presby teri, hoc elf feniores ac confu« les,ut lie dicam, populi Chrilfiani. Proinde maximam in his inflituédis operam nauat, fuo primum exemple propolito,ut ipfum imitantes contemptis affliâionibus tempo-rariis, contendant per ueritatis 8c integritatis profelTionem immarceflibilem capefeere coronam:fiue fe malorum SC officii focium presbyteris iungit, ut gratior illis lit inftitu-tio. Præfcribitautemformulasquafdampresbyteris uiuendi.quibusinftruâi féliciter polïint fuo defungi officio» Plurima eius generis uidere eft dC apud apoftolum Paulum in i»ad Timoth»j.ac 4.item ad Titû i» 8C x.cap» qui loci cum hifcePetri uerbis diligenter conferri debenttut amp;nbsp;prophetarum de hac eadem re non minus clari» Ex his enim ple- Presbyteri qtù rac^ fua mutuauit Petrus,qui fc in præfentiarum presby terum appcllitat,nó principem fint. apoftolorum» Atqui Budæus in Comment, linguæ Græcæait, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;antiquior

ætate.utapud Aefchinem,7i5icrßuT^oi touç/Xwaç ætate maiores dicuntur.Tales olim in fenatum legcbantur, utpote multarum rcrum ufu exerciti ac callidi» Trafumitur autem uocabulumin religionem Chrilfianam. In qua presbyteri dicuntur qui in lege dei do-âi,muitaquoq;exercitationein rebus diuinisuerfati,ueluti fenatores ôC legifconfuln runtpopuliChrifti3ni,apudquosuelutlegisdiuinæinterprétés nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inuc

niât quifq; quod ad inftitutionê pertiner religionis. Sic enim legimus apud Malachiam in i»cap.Lex ueritatis fuit in ore Leui,amp; iniquitas non eft inuenta in labiés eius, in pace amp;nbsp;in æquitateambulauit mecum, amp;nbsp;multos auertit ab impietate» Quia labia facerdotis euftodient feientiam, amp;nbsp;legem requirent ab ore eius; quia angelus domini exercituû eft» Sed de funâionc8C nomenclatura facerdotis didum eft in r.cap.adHebraeos. Præterea fc teftem elfe ait afflidionum Chrifti : id quod non modo de praedicatione crucis amp;nbsp;re-demptionis Chrifti,fed afflidionibus quoqj propter Chriftum perpelfis, poteft intelli-gitfequitur enim, Atqj idem confors gloriae quæ rcuelabitur.Innuit enim fc fpem habe-rc,ut cum ilium dignum habuerit Chriftus ut pr» ipfo pateretur aut deniq; iplî compa teretur, eundem fit ad cceleftis gloriae confortium admilTurus» Quo fimul Si presbyte-ros.uti in initio huius capitis monui, cohortatus eft cæteros, ne quid metu poenarum diirimulent,fed libéré Chriftum prohteantur,integritatem doceant,amp;ueritati, fi ficres poftuletjimmoriantur.Qui hodie Vicarq Pétri Si apoftolorum uideri uoluntfucceflo-rcs,non presbyteri fed principes Si tyranni funt, qui non tantum nihil patiuntur propter Chriftum aut ueritatis dodrinam,fcd etiam tormentis conficiunt Chrifti Si euan-gclicae difeiplinæ ftudiofos.lam fequitur, Pafeitequantum in uobis eft gregem Chrifti» Singula hic uerba fuum habêt pondus. In genere presbyterorum deferibens officium, Pa/cere eü do^ aitjPafcitegrcgcmChrifti.Off^iciumcrgocpifcoporumeftpafcerc.Atquifigurâdicen- cere refice di mutuauit Petrus ex prophctis.Hi enim allegorqsutcntcs, ipfum Chriftum uocauere re uerbo uitte, paftorë,ut lercmias in xj. deniq; ipfos prophetas at(^ dodores, paftorcs, ficut Ezechiel in }4.» Ad quæ lîmul ipfe in euangelio dominus ailufifte uidetur, cum in lo» Ioannis cap.

ait,Ego fum paftor bonusî8lt; in xi.adPctrum,Simon Ioannis diligis me plus his, pafee oucs meas. Habent itaqjifta omnia collationcra. Quemadmodum enim paftor obam-bulat, uigilat, difpicit Si curat ne quid défit ouibus» Quemadmodu pro ratione ouium üidum fluc pabulum parat,morbidascurat,feparat, reficit, omnes^ diligentia fumma pafcit,ducit ÔC rcducitiita æquum eft utanimarum paftor uerbo uitæ cibet,aqua fapien-tiæ potct,morbidis mcdctur,firmas conferuet,Si omnem diligentiam adhibeat ne quid ex CO grege amittat pro q Chriftus mortuus eft. Pari tropo Homerus imôfpiritusîan-âus in prophetis regem fubindeappcllauit 7P/iuS/aÀaû?/!,ideftpaftorcm populorû.Plu-rima hic dici polTent, fed rcmittimus Icdorcm ad prophetas» Breuiter, Pafcerc eft doce-re,hortari Si confolari,adeo^ Si uerbo ueritatis reficere. Neqjuero rci rufticæ feriptori bus quælibet probantur pabula, riui quilibet. Ergo Si hic nofter nullü paret ouibus dei pabulum, quàm diuini uerbicibumfuauilfimü animabus^ hdeiibus cœlo demilTum» EE

5o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN L EPIST,

Oues enfm folius paftoris uocem norSt, alienorSnon norunnatpaftorcoeleftis eft.Cx terum cS hæc profelTio durior acpericulofior St, ne quis reSlirer, addit,Tlt;3lt;;^ V|uZ//,id eS, Mattbiir* nbsp;nbsp;quantS in uobisjd eft quantS gratis dederit dSs, Varia enim funt talenta qus in euan«

gelio diuidit paterfamiliastfed in Snguiis tamen probatur Sdelitas.hoc eft illud require tur, ut id quicquid tandé St ftdeliter difpenfemus quod diuina bonitas benigne nobis contuiit.Aln legunt,Pafcite qui in uobis eft,aut,qui uobis fubeft.gregé Chrifti,Signifia t.Corin.tt canterauiem additur Gregem Chrifti. Nos enim miniftri fumus.Chrifti eft eccIeSa.Ba loan-}. nbsp;nbsp;nbsp;ptifta enim. Qui,ait,fponfam habet rponfuseft,AmicusautêfponS,quiftatet audit eS,

gaudio gaudec propter uocem fponS. Proinde illius funtoues non noftrs. Nemo nogt; LuoTax, ftrS dominus eft gregis,fed miniftri Simusomnes,dicente domino, Vtermaioreft,qui accumbitanqui miniftratç’Nônnequiaccumbit^ Accumbit autêeccIeSa, miniftramus nos.Maior ergo eccleSa. At hodie uideas feruum fuper dominam exaltatum,miris mogt; dis fremere minitari 8( confcindere, adeo^ amp;nbsp;indignis modis traâare ipfam.Oe epifco pis,RomanenS in primis, Si eccleSa Chnfti loquor.Illi enim ut uerbo ueritatis miferas Inmoresnc^o oues nunquamreftciunt:itaàbelligerandoetperfequêdaueritatenunquâ ceSanrSem^ rum epifcopo* per in procinâu Martis ftant,femper noui aliquid comminifcuntur,femper noua fade rum* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;raambiunt,redimunt,amp;artibusquiburdam pangunt,ut domina opprimerez in impe

rio peffimis artibus parto,tyrannico Si impio,fccuri agere poffint,Sequitur iam expoS* Cur4epif(Op(t tiq tropi fuperioris.Quodenim prius dixerat pafccre,id nunc exponit per curam agere, lit, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;u^(rM07r»mç,ideftintendentes Sue uigilum moreinfpicientes, autS Sc loquiliceatepi^

fcopantes,id quod multa in fe continet,utZhæc]oquutionoftratium,T^Hndetn^nfi{7en, Veï.-verf^endfy. Vtcunqj uero res habcar,hociamcertu eft, quodpafcentes expofuitper epifcopantesmnde confequens eft quod pafcere Si infpicere Sue curam agere, Z pafto^ Offtcinbofiipa rematq}cpifcopumeffc,idcmSt,Addunturconditioncs certs Snequibus paftoraleof fi9ritcrin4lfgt; ficiumprorfusIanguet,ncmpcutuolcntesaclibenterhocquicquideftmuncris fufcipi^ ant:ne priuatSex eo qusrantcompendiumméueambitioS dominium,imô tyränidem Sbi ufurpent in clerum.Ea nos Sgillatim profequcmur paulo copioftus,Primum coftat eos qui metu aut neceiTitate quapiam isnpulS prouintiam aiiquam fubeunt,fegnius ad' miniftrareillam, Atqui focordia Si negligentia in hacfunäione in primis peftilenseft-Multa enim uigilia alacritate Si indefefta opus eft diligentia. Petrus ergo,Nó coaäe,ait, feduolentes- Peccantigiturquiprophetisdononon uulgariter inftruâi, hoc uno no« minedocendi prouintia detreâant, quod plurimum laboris habeat aut moleftis; aui quiadhocfanâiftimSmunus uocati,nonftrenueadeo^ Zfummacum uoluptatenc' gotium facrofandumalacriter peragunt.TametS non nefciam quofdam etindoâiorfs Z obfcuriores plus nimium promptes eSead id munerisobeundS, AiuntilliPaulum fcribere,Indubitatusfermo,Siquis epifcopimunusappetit,honeftumopu8defyderat. Equidem.fednoneft cuiufuis hominis adiré Corinthum. Sequiturenim, OportetaU' tern epifeopum irrcprehcnftbilcm eSe, unius uxoris maritum,uigilantem,fobrium,ap' Viunerum cor^ turn ad docendu,et qu^ fequuntur.Deinde prscipua peftis huius funâionis eft auaritia ruj^tela, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;muncrum^ corruptela. Non danatur lucrfl honeftfl ex re honefta, Ipfe quoq; in euan«

gelio dSs ordinauit,tefte Paulo, utqui euangeliu annunciatdeeuagelio quoq; uiuat. E( lt;nbsp;nbsp;nbsp;idem ad Timo.dixit,Quod S quis fuis. Si maxime familiaribus non prouidet,Sdem ab

negauit,Zeftinftdeli deterior.Damnatur ergo auaritia,Z quod quidam faciuntquiuel lucri gratia prsdicant,uel qui frufto panis conduâi(ut apud Michea eft)quiduis dicere parati funt. In hos acerbilTime inuehuntur diuini prophets,Ieremias no uno loco.Eze chiel in ij. Michcas in cap.x.et Ifaias in yff.Chriftus iftos mcrccnariorum nomine notât, Paulus in i.adTim.a.cap.eofdem grauiSime increpattat Petrus paucis, /xh, inquit, «i^ eft non turpiteraffeäanies lucrum,fed propenfoanimo,Sucpromptefyn center Zcandide,non ueftrûlucrum reâantes,redeccleSfCommodû.Budsus in Com. ling.Grecs fcribit,4gt;/Ao«iflt;/'ep dicuntur homines lucripets Si qusftuarii.

autem.eft uita turpiter qusftuofa, cui ttAîcve^/« cognatum eft uitium. Demofthenes «p r;^oKtƒ(/'eap de corruptis legatis à Philippe dixit.Proinde non tarn qusftuofa uita,aua' ritia.

PETRU CAPVT V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;51

hri3,qu3m munerum corrupteb hie damnatur.Maleeuenit omnibus in religionis ne« gotipcauponantibus. Teûesfunt ex ueteribus pfeudoprophetxmifere extinâi,lepra quocplelî,amp; malediâio Simonis magi,Aâorum s«Chnftu8 dominus ementes amp;nbsp;uen-dentes magna cum indignatione eiecit e templo. At his omnibus contemptis nofter ille omntlt;t Romitgt; diui Petri, h dqs placet, uicariusjn templo dei fedetSf nihil non uenalehabet. Venales Pont.uenalia, funtilli condonationes peccatorum, uenalia facramenta, uenales epifeopatus, uenalia quoqj beneficia qux uocant ecclefiaftica:breuiter,omnia apud iftfi uenalia, adeo ut me« rito fcribere prx foribus palatii potuerit,Si nihil attuleris iHs uel Petre foras.Porro ter« tia huius funâionis peftis eftambitio,tyrannis aut dominädi libido,qux fi paftoris in« Ambitio^ celTeritanimumJam non pallor fed pr^do,lupus Sclatrofuturus ßt.Proinde dominus in Euangelio,Reges,dixit,gentium dominantur, ôc. qui prxfunt in hoc inftituti funt ut Lmc.xx» bcnefaciant. Vos aSt no he, nempeinftituti eftis ut dominemini,fed qui maior eft inter U08,fiat omnium feruus. Ad qux uerba alludehs Petrus, mxc/’ uç ait, KctraKvfKUQVTiQ

KXNfu//,id eft,ne(]ß ueluti dominio prementes clerum.Hic Erafmus,Cieros autem uocai (inquit) nondiaconos autpresbyteros, fedgregemqui cuiq; forte contigit gobernan« dus.Breuitcr, Clerum dixit fanâum SC deleâum dei populum qui deo ueluti forte ob« uenit,allulionefaâa ad diuilîonem terrx fanâx.Nuncenim totus orbis eft terra fanâa* Nam per totum terrarum orbem eft diftufa eedefta Chhfti. Hic locus ex diametro pu« gnat cum conftitutionibus Papalibus maxime cum Ca.Conftantinus, diftinä.sff. In fumma, Chriftus noluit apoftolos elfe reges, fed doâores, imô SC exemplaria gregis. Nam 8CPaulus ait,Super omnia temetipfum prxbe formam bonorum operum.in do« Titum u ärina,grauitate,in tegritate,doärina ßt fana SC irreprehenßbilis, ut is qui répugnât ru« bore fuftundatur nil habens quod de uobis male dicat.Et dominus in Euangclio,Sic lu ceat lux ueftra coram hominibus,ut uideant ueftra bona opera,glorificent^ pattern ue ftrum qui in coelis eft. Hxc de officio Chriftianorum epifeoporum, qux in fummam colligens Erafmus ita fcribit,Pafcite grcgem.non opprimitc, non expilatetid^ non coa âcuelut exofticio,fed fynceroaffeâu.tanquam patres:nclt;pturpis lucri gratia quafi prx fentientes ecdeßx peftem hincorituram:deniq; non dominâtes moreregum, fed exem plopafcitc.bcnefaâisuinciic.Tantüille.Sed odeusbonequantamorum ueterisamp;no« in Pont.Ront^ ftrxccdefixdifparilitasç’llla habuitepifeopos fanäos,integros,dodo8,conftantes,im« çy-prlt;elatosgt; pigrosôC ad omnia pericula pro nomine Chriftiamp;iuftitixfubcundaforti(Timos prom ptilTimos^.'illi pro ueritate amp;nbsp;Chrifto fanguinem quoq; fuderût ipfum,omne uero ui« tx tempus leâionifacrx precibus amp;prxdicationi dediderunt, fedamp;prxclara confer!« pfere opera,egregti.pq Sc doâianimi monimenta.Atnoftri prorfus in alios mutati,ue« Inti in nouaeccleßa,nouam quoq; funâionem obierunt. Pieriqj enim indoâi funt, cor rupti,impii,uoluptatibus dediti,facrarum^ return prorfus ignari, qui ut in uenatione, aulica ambitione 8C pompa,inalea,palxftra,equeftti 8C militari difciplina abfolutiffimi, ita funt in orationibus leâione biblica SC prxdicandi euangeli) fanâiffimo minifterio, prorfus inexercitati. Nec^ uero tarn felices funt, ut patrum fanâorû fcripta legere pof« ßnt.Conßliariorum dueütur monitis, quibus uelut oraculis credunt, cum fatis conftet ipfos Sc falli SC fallere fxpi(rime,quod unicam ueritatis cynofuram feripturam uidelicet canonicam in rebus omnibus non unice obferuent. An uero uel tu Romane Pontifex, Uel tu mytrata turba iftud negate potes^Quid obfecro clarius hifee diui Petri uerbis,cu« ius nos uideri uultis Vicarq^Sed qux ilia impudentia^ Proferte uel ex his omnibus unS quo Petriimitemini uel doârinam,uel exemplum.Quando ergo uos illius ueftrx pige« bit fortis Certe uel ad prxfcriptum uerborum Petri uobis uita ueftra erit inftituenda, Uelßlendum nomen Petri. Aut fiomnino,ô infelix turba, Paftoris nomine gloriari ue« lis,ego non uideo quenquam prophetarum de ifto paftore nouo quicquam dixilTe,nift isforfan Zacharias ßt,quicap.n.paftoris cuiufdam meminit ftulti,qui dereliâa non ui fitet,difperfa non colligat, neq; contrita fanet, interim uero comedat carnes pinguium amp;nbsp;ungulas fornfi dilToluat. Vnde SC ipfi ceu ftupido acclamans ait,O paftor, ô idolum, ^dcrclinqucns gregcm.Non audiemus pofthac minas ueftras, qui haâenus author!«

Ji nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C o M M E N T* IN I, E P I s T»

täte Petri amp;nbsp;Pauli apoftolorum mifcros excommunicabatis.Didicimus enim iftot à no ßrisftarepartibus,undeamp;tftoruni uerbis amp;doârinafretiquoaduitamueftratnnon compofueriiis ad inftitutum apoftolicum continuis incurfionibus impudéciam iftam ueftram oppugnabimu8,Sed redimus iam ad Petrum,

Et cum apparuen't tile paftorum princeps, reportabitis immarcefli* bikm gloriæ coronam,

Pritmiumpofb nbsp;nbsp;Paßorum princeps ipfe eft dominus lefus qui animam fuam pofuitpro ouibus fuis,

rum, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non mytratus aiiquis nedum Romanus epifcopus.Præmio autem propofito laborates

in uinea domini côürmat ôC confolatur.metaphora duâa à pugilibus amp;(. more coronan di:fed tropum exponit cum addit.immarceftibilem.PauIus enim clarius in i. ad Cor,?* cap,ait, Omnis auté qui certat per omnia temperans eft,illi quidem igitur ut perituram corona accipiant,nos autem utaeternam.Idem Apoftolus de hacipfain i,adTimoth.4gt; cap.difterenSjiuftitiae corona uocat, omnibus paratam à deoqui bonum certamen eer» cant,fidemferuant,curfumconfumniant,amp;aduentum Chrifti diliguni.

Simtliter luniores fubditi eftote fenioribus,fic ut omnes alius alrj uilt;* cifTim fubijdaminL

Senioribui delt;* nbsp;nbsp;Nunc pro more apoftolice fub finem quafdam parænefes fubqcit, In primis autem

betur honor, iuniores monet fenioribus fubditi fint, Seniorum eft ut morum integritate amp;nbsp;exempli fanâo ueluti patres multa^ rerum experientia prudêtiores grauiores^,iuuentuti prx* fint,amp; iuuentus uicilTim illos obferuetac ueneretur,Multum uero refert quo pado ado lefcentum ingenia erga feniores fint animata, Hine enim uel ingenium liberale S( opti» mae fpeiautcorruptum amp;nbsp;omnino prauum facilexftimaueris. Neq^ enim fruftra in Ie» . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ge fua præcepitdominus,Coram canocapiteconfurge,^honora perfonam fenis,amp; ti

medeum tuum,ego dominus.Et Paulus in z. cap, ad Titü paulo copiofioribus Senum ofticia defcribiuForiaffis ad Senti laudem, amp;nbsp;cur illi prscipuum debeamus honorem,il wy^kumptnil laelegansOemeæTerentianifententia pertinuerit,Nunquami(aquifquam benefub» vol jaren, nbsp;nbsp;nbsp;duâa ratione ad uitam fuit, quin res,«etas, ufus, femper aliquid apportée noui, aliquid

moneatjUt ilia quae credas feire nefeias, Si quae tibi putaris prima, in experiundo repu» dies. His uerobreuiter præfcriptis in generefubdit, Omnes inuicem eftote fubiedi. Ici quod Paulus ad Philip.z.copiofius perfequitur,

Humilitatem animi uobis infixam habete, propterea quod deus fu« perbisrefiftit,humilibusautem datgratiam, Humilieminiigitur fub potenti manu dei, ut uos extollat cum erit opportunum, omni cura uc ftra conieda in ilium,Nam illi cura eft de uobis,

'Dehumilitate nbsp;nbsp;nbsp;Praecipua peftis muiui confenfus Si obedientiae mutuæ eft arrogans fuperbia. Proin

contra fuperbi deuthancexpedoribuseticeretftdelium, humilitatéquæarrogantixamp;fuperbiæcon^ am, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;trariaeft,commêdat.Humilitateni animi,dicens,uobis inftxam habete, Animi inqmm

hoc eft ueram.Simulata enim humilitasipftfTima eft fuperbia,SC hoc peftilentior quote dior,î-yKOAJSto(S35 autem dixit pro co,quod eft innodatam habete. Sentit enim humt litatem arderetinendâ effe in animo,ueluti nodis illigata.ne ufpiam excutiatur. CaufTa fequitur quae permoueat. Deus enim fuperbis refiftit, humilibus dat gratiam. Id quod Paraphraftes expofuit,Humilibus libenter impartit fuas dotes.Hoc uero tarn uulgarein fcripturis eft,ut multis non fit opus.Multa enim habes in hiftortis facris exempla quan ta cum indignatione fxpius conuulferit fuperborum criftas altifrimus,quàm benignus Si demens fucrit humilibus.Vide Prouer.lt;r.Ifaiae 14.Ecclefiaft.10, Efthcr f.s.?, Lucae 14» cap. Maria uirgo cecinit, Depofuit potentes de fede, Si exaltauit humiles. His omnibus ueluti infert, Cum ergo tanta fit humilitas,humiliemini fub potenti manu dei.Quaft di cat,Nemo obqciat, Cur me propudiofo ifti fubderê hominit qui enim fe fubiicit alii in timoré domini,nó homini fed deo fe fubiicitNec eft quod quifquä cauffetur oppreffio nem,quafi humilitas noftrainiuriam prouocet opprimentiumaut occafio fit conculca

PE TR h CA PVT V» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yj

tîonîs.Qui cnimfe humiliant in'timoredei,hi fcfefub potent! manu dci humiliant. Pro inde non eft periculum ne conculcentur perpetuo : ille cuius nomine humiliamureue.^ het in altum,ubi illi fucrit opportunQ,qui fapientiiTiine adminiftrat omnia. Nobis itaqj innocentiæftadendum,deouero permittendus rerum euentus« Nouit illequando^ quid quo^ agendum fit tempore. Ab his uero occafioncm accipit docendi.quod omis Omnis cura co cura noftra in deum fit reticienda. Additur caufla.Nam illi cura eft de uobis.Id quod co ^ciendain deü* piofiflïmecxponfltProphetf,Pfalmi in primis adco^ ipfe dominus nofter lefus Chri-ftus apnd Matth.in ff.

Sobrq eftote, ui'gilate, quontam aducrfarius uefter diabolus tancp leo rugiens obambulat quærens quem deuoret, cut refiftite folidi fide, fcientes eafdem affliÆones in mundo ueftræfraternitati confummari.

Denuocommendatnobis temperantiam.integritatemamp;uigilantiam.quod haecin ^®^^*** rebus Chriftianis plurimum habcant momenti.Addit hie quod diligentia exciter-Quo niam aduerfarius nofter non dormitat, fedleoni famclico fimilis obambulat undiqj ca-ptans occafionem perdendi uorandi^.lmitatur Petrus diligétes duces, qui militum ani mos ad uigiliam amp;alacritatem per iftudexcitant, quod fibi negotiu efie cum hofte üre^ nuo docent. Proindcamp;aducrfarium noftrumleoniconfertmcccuilibet, fedrugienti 8C famclico (alias cnim dementiffimi ingenq eft leo) oberranti, amp;nbsp;quærenti quod deuoret: quæomnia fuam habentemphafim- Leonibus comparauit Solomon tyrannos, dices, Ccu leo rugiens amp;nbsp;efuriens urfus eft princeps impius pauperi populo. Proucrb.is.Et Paulus de Neronc loquens, Eripuit me dominus, ait, ex orc leonis. Nec eft quod plura cx Plinio luI.Solino uel ipfo Ariftot-fcribamus de leonibus-Breuiter ferociam fignifica^ re uoluit Petrus, qua hoftis generis humani crudeliter in nos infurgit,ut deuoret, id eft perdat.Sed uos(inquit)refiftiteilli; modum^ 8C refiftendi uires aduerfus tantS hoftem indicans,addit,Soiidi fide, ideft fi folidi fueniis in fidecitra negotiu uiceritis cruentam bcluam.Nam erga diffidentes robur habet, erga fidentes imbellis eft.Plura Diuus Pau» lus ad Ephefios fexto, AdiicitSi aliud quo animetS^confoletur tentâtes, NcqjueroiE lud nouum eft quod tentât uog faianas, ncq; nouu quod per membra fua uos perfequi^ tur,nec folos uos perfcquitur, fed toti gregi Ghrifti omnibus inquam deo dilcäis fratri bus ueftris infeftus eft.Cæterum ifta omnia temporaria funt,amp; finem fuum habebunt.

Seddeus omnis gratiæ, qui uocauit nos ad æternam fuam gloriam per Chriftum !efum,parumper affliâos,idem inftauretuos,fulciat,ros^ boretjftabiliat Jpfi gloria imperium in fæcula fæculorum. Amen.

Clauditepiftolam fententia imprecatoria.qua fimul maxima qufdam religionis no Epi/ogt«» ftrae facramenta perftringit. Deum enim deum omnis gratiæ uocat, hoc eft eum à quo lacobi i-omne donum amp;nbsp;beneficium deriuetur in nos.Ipfe cnim author ÔC fons eft omnium bo norum,Hie uocauit credentes ad æternam fuam gloriam.De qua fcriptum eft,Quf ocu t-Coriiut-lus non uidit,ncc auris audiuit,nec in cor hominis afeendit, ea præparauit deus diligen tibus fe. Vocauit autem ill os non per uiam quamuis,fcd per meritum et redemptionem ioannis 14* plTionis domini noftri lefu Chrifti, amp;nbsp;fub hac conditione.ut hie illi cómoriamur.Nec illudcuiquam graue uideridebet. Nam adbreue tempus hie affligimur.Atquiin atfli- i.Pet.i. dione perfiftendum. lam ergo imprecatur ccetui fidclium Petrus, ut deus qm fidelibus fuis alias ad opituladum promptilTimus eft,ipfos inftauret,fi ufpiam cceperit per negli.-gentiam carnis deftruiinftitutumfandum:fulciat,finutareincipiat:roboret,fi infirme» tur,ô^ ftabiliat ne fubfidat fandum dei ædificium,utin petram firmiffimam fundatum, perftet aduerfus omnestentationis procellas: utin membris femper glorificetur Chri Aus quilaudandus eft in fæcula, Amen.

Per Syluanum uobis fidelem fratrem, ut arbitror, paucis fcripfi ads hortans acteftificans hanc efTe ueramgratiam dei in qua ftatis.

Ï4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» IN 1. EPIS T. PETRI.

Alq putant D Petrum de tertia quadâ loquutum elTe epiftola,fed uidetur de hac ipfa eiïe loquutus. quam uel Syluano tradidit Afianis perferendam, uel iifdem fcribendam Scoptu ep^ diâauit^pro more ueteri.Certe pauds hifceuerbis, quod amp;nbsp;in arguméto epiftoiæ adno tauimuSjtotum fuum colligit inftitutum,nempe cur fcripferit, aut quid quibusue de re bus fcripfcrit. Maximum porrô id argumentum eft tam aduerfus eos qui putant non omnia ea quaead falutem neceftaria funi,fcriptaefte, quàm aduerfus illos qui nullam re ligionem ueram,iuftam amp;nbsp;abfolutam credunt, quàm quae fecundum patrum traditio^ nesfitinftituta.Fetrus enim,Hac,ai(,epiftoia illudobtcftare uolui,hancinquanuncfta cis efte ueram gratiam, id eft fidem amp;nbsp;religionem ueram, Proinde coftat iam omnes eos uerae religionis efteculteres quotquotapoftolicam ampleâûtur doârinam.etft patrum conftitutiones quæ apoftolicae doârinx uel aduerfantur, uel conformes non funt, ne* glexerintprorfus,

Salutat uos ea quæ eft in Babylone ueftræ confors eledionis ccck^ fia Marcus filius meus» Salutateuosmutuochan'tatis ofculo. Pax uobis omnibus,qui' eftis in Chrifto lefu, Amen.

Quemadmodum Paulus ad linem omnium epiftolarum falutationes uarias appen^ dic^i ta Si Petrus facit.Contrauerfum au tern eft inter doâos, de qua Babylone hie locu^ tus ftt.Sunt qui Romam intellexilTe purent, quod ilia per omnia refpondcrit Babylooi. Alii non male de Chaldaica Babylone exponunt. Alii quorum fentétia ueritati nihil re pugnat, de Babylone exponunt, quæ dicitur Aegyptia ÔCalio nomine Ghayrum, quam tarnen Strabo Arabiæ magis quàm Aegypto inlcribit.Marcum uero cuius hie fit men* tio Euangeliftam ilium elTe uolur,quem filium quidem uocarit fpiritualem, ficut Si Pau lus Timocheum.De ofculo diximus in caput Rom. Iam ut Paulus epiftolas fuas hac fententiaclaudit, Gratia domininoftri lefu Chrifti fit cum omnibus uobis, ita Petrus fuam hacconcludit, Pax uobis omnibus qui eftis in Chrifto lefu, Quæ tarn de extern na quàm interna pace in teliigi poteft,magis tarnen de confciéciarum pace.De qua Pau^ lus ad Philipp, fcripfit, Et pax dei quæ fuperat omnem intelledum cuftodiet corda ue^ ftra Sc fenfus ueftros per Chriftum lefum.

Abfoluimus his primam Petri epiftolam, in qua explananda fidei filû fequutus fnm, ne alicubi grauius impingeré.Nodos enim habet perplexi (Timos, quos fi infelicius pro ingenii noftri tenuitatedilTolui,nihil tarnen aduerfus fidei canonem peccaui. Hæcuero ChriftianoLedoriexadiusexpendenda ofTero,utea quæ pietatisfuntobfcruetamp;tc^ neat, à cæteris uero, fi quæ occurrant abfurdiora 8C minus ad rem pertinentia.deficiat» Vbiqj enimmeminilTe oportet uerborum Pauli,Omnia probate,quod bonu eftrenete.

VS EBIV S Carfarienfis uireruditionis ranc amp;nbsp;ktiionis uariæ,lib.luft.Ecdcfi'aft.}.ca , pite i.Petrus apoftolus (ait) prxdicationis fuar monimenta nobis perpauca dereliquit. nbsp;nbsp;nbsp;Mthoritdte

Vna etenitn eins epiftola eft,de qua nullus omnino dubitauic. Nam de fccunda multis __incertum eft, apud plurimos tarnen ipfa etiam legenda fufcipitiir. Quibus tarnen uerx UPetri» bis nolim offendi quenquam, autpermoueri tantundem ut minus dcferatfandiHimac fimul amp;nbsp;utù liftimsc luiic epiftolac, Nam iniquuin eft ut cuiufquam hominis iudicium diuinæ prjtiudicet uerita^ ti,quæ ut certa eft ita in certas quotp reftrifta régulas,facile cöuincit quid canonicum fit Si quid mix nus. Sufcipicdum enim à ccctu ecclefiafticoquicquid confentit cum illis.repcllendum quod cum ijs non congruit.lam etfi fuerint qui dubitarint.plures tarnen qui nihil dubitarunt. Nec illi ullas habet dubij caulfas iuftas. Gerte hoc ne illiipfi quidem negarint, quod in hac prorfus extet nihil qiiod no/ num dici,aut;i reliqua fcriptura alien um uideri poflit.Proinde non eft ulla iftis caufiTa propter quam fecundani hanc epiftolam Canone excludant.autcerte de eins auilioritate quicquam dubitent. Fax teor fane non omneprotinus fcripti genus referendum elfe inter canonica.quod à communibus re gulis non difcrepat ueritatis;plurimum enim hie quotp facit Si fcribentis authoritas Si fcripti uctux ftas. lam uero non défunt nobis uulgaria argumenta, quibus citra negotium oftendere poflîimus. Si iietuftatem huius Si authoritatem.ncmpe quod hæc ab eodemfit apoftolo Petro ardita, à quo 5^ prior.Nam ut c multis iftud duntaxat moneam,Titulus fiueinferiptio, fed Si metio Chrifti in mon teglorificati,8( compofitionis genius fans conuincuntquodPetrift. (^iiodenim alq charadteris Si ftili cauflantur diffimilitudinem.fatis puerile eft, ficut alibi monuimus. Nos ifto contend erimus g» fpiritus Petri imd Chrifti fefe in hac unice exeruit.quod fibijpfi Petrus nulhbi difl’imilis eft,amp; q, max ximi quiq; religionis noftræ antiftites eins authoritate utcanonica Si apoftolica ufi funt,Origenem, Hieronymum.Auguftinum.imd Si ipfum Eufebium,amp; multos alios puto.In primis autem noftris Auguß. de Ci» temporibus hæc congruit amp;nbsp;utilis.imd Si necefifaria eft,id quod fuis in locis indicabimus. Breuiter, uitate deilibro plena eft faluberrimx dodlrinç Si admonitionis.ut mild perfuaferim prOrfiis iftud dubij quodcunqj apud quofeunqj de hac epiftola fuit, ex diaboli enatum efife uerfutia. Inuidebatille nimirum nobis * ‘ tantum thefaurum obtigifife.Dolebat quod regnum fuum tarn diftinftis Si tarn claris depilt;Tum cfx fet coloribus. Timebat phirimas hac tarn falubri admonitione animas periciilum Si laqueos Antix chrifti euafuros uitaturos(p;proindc cum totam aboleranö poflfet, faltem uel alperginibus quibufx dam hanc commaculare uoluit. Nos ut Petri eife credimus attp fufcipimus,ita diuino auxilio inuox cato ut fpiritus fanóti opus exponemus.

Ad cos fecunditm fcribit epißoktm ad quoi ßripferat primam. sic enim ipfe /Âtetur MJ cap. j, Haße tant akerof uobif chartßimtßrtboliterof. Cteterum monitoria eH epißola permultû hebens adhortationiit Dum enim Jptrituquodam diuino perßntißeret diemßtalemßbi aßire pra foribuf,amorc paterna et apoflolica cura adaâut,Holuit priuf Aßanos adeo^ or totam Chrißi ecclcfiam munere aliijuo egregio dona^ re.oficndit ergo ijs ijuod ea religio in qua tunc agebant uera cr abfolutaßt religio • deinde uero adhortatur ut in hac pcrflenf,ittnocentia: uer»eßudeant. Additprotinut ey qult;edam certa ueriC religionif teßimonia, qui bus fttffùlti firmius per^lare queant. Hie iam pßudoprophetas quofdam uenturos priedtcit,quoru nomine hoc ardentius ad coniiantiam adhortetur.Hos enim uiam ueritatis blaßgt;hematuros habituros^ ßmenthefuie com plurimos ßäatores.lüos uero graphice per integru cap,i»depMgit,dißerens de artibus inßndis,peccatis,uer futijs,demum er de interitu eorum.Quibus fumma diligentia af/olutis in j cap.de impijs poHremi fiecuti mo ribus ßribitfde contemptoribuf diuini iudicij, aduerfiu quorum impudentiam effrenem iudtciu dei ßiturü affe rit,docegt;:s fideliS effe,ut contemptis impijs iUis ipßßß parent ad diem iUam certißimam quidem, ßd nemini tarnen cognitam. Porro hitc omnia argumêtis agit preßis er denfis,euidêtibus atq; clarißimis.Sttlus enim gM uis eßffed argumentum ßcile pijs,cy quod ßngulis propemodum uerbis maxima ojferat myfferiUt

SYmeon Petrus feruusS^ apoftolus lefu Chrifti bis quisequeprea ti'ofam nobifeum foriiti funt fidem in iuftitia dei noftri feruato« ris lefu Chrifti» Gratia uobis amp;nbsp;paxmultipliceturper agnitionem dei amp;nbsp;lefu domiiii noftri»

•^6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COM M EN T* I N r I. E PI s T«

Infcriptio hæc exporta eft.Continetfcriptonsnomen,amp;docet quibus fit feripta: tis quoqj iclicitatcm pro more cpiftolari imprccatur. Scriptor eft Symeon ille Petrus apo-Ficir;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftolus.H ic feribit omibus qui icrorzMo/jjd eft xqualein fiueeiufdetn pretti cum eo fi dem

foniti funb Hoceft^ftdelibus in Chriftû omnibus, Afianis tarnen præcipue. Cxterum non dicit omnibus æqualia obtigiftedona per fidemtfed monet àftde arceri neminem, fine is ludxus fit,fiue Gentilis,fed amp;nbsp;omes Ciariftianos in fidei dono xquari.Non præ-fert fealiis, fed omnes Chrifto fidentes alloquitur ut fratres. Fides uero ilia innititur in iuftitiam dei 6lt;feruatorisIefuChrifti. Idquodbifariamexponipoteft. Velquodftdes innitaïur iuftitix, hoc eft ueritati ÔC promiftioni dei t Vel quod hdes fit iuftitia propter Chriftum qui nobis à deo datus.eft fapiétia,iuftitia ÔC fanâificatio.Eft ÔC illud obferuan dum quod dixit, Pacem multiplicari peragnitionem dei amp;nbsp;domini nofih lefu Chrifti* Hic enim dixit,Qui edei it me non efuriet,amp; qui credidcrit in me non fitiet unquam.

T efus diui'na uirtus omnia nobis largita eft quæ ad uitam ac pietatem pertinent, per agnitionem eius qui uocauit nos per ___gloriam ac uirtutem, per quæ pretiofa nobis ac maxima pro# min'a donata funt, ut per hæc effîceremini diuinæ confortes naturæ, fi modo refugeritis à corruptione quæ eft in mundo per concupi# feentiam»

Omnidnohiiin nbsp;nbsp;Confîrmaturus fratresin fide Chriftiipfos^ ad uitæinnocentiamhortaturuscom

chrißp dédit modum in capite negotfi totam fummani religionis in breuia uerba reftringit. Cum^ pater, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;paucis Äcitraexpolitionem dicercpotuiflctjDcus in Chrifto lefu omnia ea nobis fup-

peditauit abundantiftime,quæ ad uitam amp;nbsp;pietatem pertinent; maluit tarnen iftud efter re per admirationem,Vt eius diuinauirtus,amp;c.Vtautê particula admira tiua eft, quem-admodum amp;quàm fæpius.NotüTimus eftliteratis illeuerficulus poëtæ,

Græce eft ùç Et grammatici hoc Homeri carmine eius fignificationem exponuni, wç àyaôoü lt;?gt;ƒ tutç h(9'|U 'iX^ovoi ttIwiKottÛh.

Id iam fie reddant,Dii boni quàm bonæ mentes (bona indoles) erant prudenti Penelo pe.Licuiftet itaq; dtinterpretinoftronegleda uerborum obfcuritatefenfumcopiofius dilucidius reddere.O quàm abüdeomnia nobis largita eft diuina uirtus,amp;c. Ad hûc modum reftituenda funt ctiam Germanica, o wie hat vns die Gottlich krafft ailes fo voUkommen gegeben,dM fû demlabenvnd Göttlichemvpâfen dienet, Eft præterea amplificatio in co quod non dixit deus,fed Diuina uirtus. Auguftius enim eft hoc,fignificans ineftabilem dei poten Ciam amp;nbsp;uirtutem,à qua ipfum facra feriptura dominum Sabaoth, id eft exercituum ap-pcllitat,proquo Lxx.interprétésfcrctranftulerunt,o«uf/©-'(/'ujua^£Cü//,idcft domi nus uirtutum,Aquila uero o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Obferuanda eft Qi accurata in di-

cendo diligentia. Cum enim dixüTet, Diuina uirtus omnia nobis largita eft, ne quis in diâione Omnia luderet, perinterpretationemfubdit, Omnia inquam deditdeusquæ aduitamamp;uitæ pietatem pertinent. De reliquis enim quæ ad uitam df pietatem nihil loan,io, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pertinent nihil anxius eft Chriftianus. Ita quidem 8l loannes apoftolus fcripfit, multa

quidem amp;nbsp;alia extare figna faluatoris,quæ non fint feripta in hiftoria cuangelica, ea uero quæ feripta fint fufticere ad cognitionem Chrifti 8C uitam confequendam. Tota fane religio partim confiftit in cognitione dei amp;nbsp;fpe immortalitatis, partim in pietateue-ra in qua feruus dei in hifeeexerceatur terris, donee ipfi obtingant coeleftia. Vtrac^de-dit deus abundantüTime. Sed quando, dices,aut qua in re fRefpondet Petrus, Tum o^ mnia nobis dedit deus, quum filium mifit in mundum, id quod nobis tum primo re-uelatum eft,quum per fidem fanäam ilium agnouimus. Chriftos enim dominus uoca uit,id eftafteruit nos 2uœ ngj)) «ptqSl.id eft per gloriam amp;uirtutem,ideft,per (llud quod filius dei amp;nbsp;homo uirtutibus facer, hoc eft hoftia pura eftet, Gloria e-nim

PETRI. CAPVT I, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^7

rum Sc apudloanncm ponitur pro diuinitate nbsp;nbsp;nbsp;Ad clariorem fuperiorum expofitio* l9(M.i/

nem faciuntSd fequentia. Hocenim dicit. Gum au tem orbi donalTetfiliumdeus, turn fanè pretiofa SC maxima nobis promiiTa, olim per prophetas adumbrata, fidelibus ex^ hibuit : nimirum ut per base, id eft per agnitionem dei atque ftiii eius efticeremur diuigt; nx confortes naturxthoc eftutinChriftohaberemusimmortalitatemamp;uitamfem^ piternam.Deus enim natura incorruptus immortalis Sc æternus edtSC eadem gloria do flat cum C hrifto omnes eos qui fibi credut. Hxc uero de eo breuiter dida fint,quod i n Chrifto nobis omnia deditpater.Sed quid ifta(ais)adinftitutS PetrifaciuntfPermultS fanè.Nam qui audit omnia qux ad uitam uitæ^ pietatem pertinêt.femei effiein uno alt quo tradita,noua 8C aliéna nec audit nec expeâat amplius.imo repudiatis facile reliquis omnibus receptis femel adhxret firmiftime.ln hoc aût inftituitorationem fuam Petrus Mt ftdelibus perfuadeat,in recepta religione perfeuerent,utpote qux abfoluta SC nullius rei indiga ßt. Quod fi priori fxculo perfuafum fuiflet fcripturis facris omnia qux pieta Lapfiu noflri tisueri^ cultus funtcóprehenfaefte,nóhaberemus nunc tot Décréta, DecreiaIes,Sum loculi-nias,Sententias SC Sententiarios: imo ß uel idi faperemus äc uel hodie crederemus fetp pturis canonicis omnia elTe comprehenfa qux ad uitam pertinent, non ita pertinaciter digladiaremur pro conftitutionibus humanis. Sed ualeant ftulti, 8C qui fordern forde^ fcantadhuc.Porrôconfequenticonditioneaditû fibi paraiadadhortationeminnocen innocentia, ôx. Pulchre aût neâuntur omnia. Dixerat nos per Chriftû in eum eucâos gr3dum,ut aliquando confortes diuinx naturx futuri ßmus.Iam uero xquuni eft ut incorruptio-flem 8C immortalitatê coeleftem expeâantes,à corruptione abftineant terrena. Vnde Pe trus ait,Efticiemini diuinx confortes naturx,fed ß refugeritis à corruptione. A qua ob fecrofQux in mundo eft,amp; qux in concupifeentia eft.Corrûpit enim mundus,corrum pit SC concupifeentia mala.De quo SC lacobus laco.i. SC loannes i.loan.t. Quod auté in Chrifto amp;fcripturacanonica omnia ad uitam necefTariadederitamp;reueiarit deus, non modo Petrus docuit,fed 8C Paulus difertis uerbis ad Cololf.i.amp; x.ad Timoth.j.cap.

Toto ftaeç ftudio hue incumbite, ut in fide ueftra fubminiftreti's uir tutem,in uirtute uero fcientiam,in feientia uero temperantiam, in tem^ perantia uero patientiam/urfus in patientia pietatem,in pietate autem fraternâ charitatem, in fraterna uero charitate diledionem. Hæcenim cum uobis adfint amp;nbsp;exuberent, haud otiofos nccin irritum laborantes eflfîciunt addomini noftri kfu Chrifti cognitionem. Nlam cui non ad;? funt hæCjis cæcus eft,amp;r manu uiam tentas,oblitus fefe à ueteribus pec« catis fuis fuiiTc purgatum.

^QÙ^a.v'w'^W'ro J^,deuerboaduerbum ronat,Ethocipfo uero,ßue. Et in hocipfum au cem.Loquutio eft,pro qua nos reddidimus.Toto itatp ftudio,amp;c.Poterai SC ßeexponi, Eius rei gratia date operam,S(c.Iam palàm inuitat ad ftudium innocentix. Etant enim turn quotp ßeut SC noftro fæculo multi funt qui ore quidem Chriftum confîtebantur, at uita Sardanapalum referebant. Hos in prxfentiarû increpat SC fanâos inftituit ac ad^ monet.Vtiturautemgradationefeftiua,quapropeuirtutes omniûmaximas uelutiin 'Virtutwmcoro fertum concinnauit pulcherrimü. Paraphraftes ifta paucis quidem fed aptiftimis expo^ nlt;t, fuit fenßbus,cuius uerba aferibere non piguitSuntautem hxc,[nnocentiam femel lar^ gitus eft deus,eam non fatis eft tueri,fed omni ftudio adnicêtes fatagite,utbenefaâis lo^ cupietemini,ne hdes ßt otiofa, fed hanc comitetur probitas, ne quid agatur dicatûrue, Fides» nifi quod honeftum cft.Probitatem excipiat feientia, ut non folû fequamini quæ reda Virtas» funt,uerumetiâ perfpiciatis quid,quo loco,apud quo8,quatenos St qua ratione fit agen Scientia» dum.Scientiâ comitetur temperâtia SC animus inuiâus aduerfus omnes illecebras mun Temperatttia» di ßne deflexu conftanter fequacur id quod optimû efle iudicauit. Temperantix iunga^ turpatientia,ut dum benefacitis,mala forciter toleretis. Nam quos blandimencamûdi Patienti4» Qô emolliût hos aliqties frangit impatientia malorû, Patientix adfit pietaSjUt quiçquid Pietas»

58 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN ru EPIS T.

Fr.iZfr«4 cbari agitis autpatimini addei gloriâ referatis.Pietatem comitetur fraternacharitas,uc quem M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;admodum deum amatis propter ipfum, ita itlius gratta diligatis omnes qui deum profï

Dileâio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tentur.Fraternam charitatetn augeat cumulet^ dileâio, quæ benemereri ftudeat de

tnntbu8,non foluin depqs dC Chriftianis, uerumetiatn de imptis. Atq; hi funt fruâus euangelics hdei.HaâenusErafmus.SequentiuerofententiapalàmafFirmatin hisfum tnam ueræ confïftere pietatis,maxime fi exuberent, id efi fi incrementis indies alTurgant ufq; ad plenam menfuram aduiti Chrifti.Senfus autem eft.fi in iftis fueritis coti, tum fa* nèteftabimini quodnonfruftraagnoueritis Chrifium. Q^uidamenim ChrifiumhU' ftra cognofcunt, qui uidelicet uerbis ipfum confitentur, faâis autem negant. Subditur enim amp;nbsp;à Petro contraria fentenria, Cui ucro hæc non adfunt, is cæcus eft manu^ paU pitans, oblitus fefe à ueteribus peccatis fuifle purgatum. Qua nimirum ailufitad itlam DeMte.iS» nbsp;nbsp;nbsp;diram dei execrationem inlegc, Percutiettedominus amétia 8i cæcitateacfurore men«

cistSC palpes in meridie ficut palpare folet cxcus in tenebris. Si nô diriges uias tuas. Qui bus non abfimiliaprodiditamp;Ifaias in cap79. Breuiter, Cæcus iter quidem inftituit,fed obic^ impingit,neccertam rationem habet, palpitât itaqj:ita Si hypocritæ fidei^ fimu* latores fpeciem fanèhabent pietatis.fed ubiq; impingunt,circumaguntur in uo!uptatigt; bus mundanis,amp; ueram Chrifti uiam non uident. Alias enim inteliigerent feà Chrifto non in hoc liberates effe à peccatis,ut in tifdem pergât acrius noua^ accumulent ideiu tidem,fed ut femel peccant mortui, reliquum uitæ tempus Chrifto ac iuftitiae in panü tentia uiuant. Atc^ hoc illud ipfum argumentum eft quod Si D. lacobus in epiftolafua copiofius traâauitQuae omnia mire quadrat in noftri fæculi homines,qui Si ipfi fidem 104» If, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iadances fraâibus fidei carent,omni modo fterilibus arbohbus fimiles, quae proculdu

Quapropterfratrespoti'usoperam date ut uocationem amp;nbsp;eledio* nem ueftram fîrmam effidati's.Hæc enim ß fcceritis,non labemini un* quam, Stquidem ad hune modum abunde fubminiftrabitur uobis in« troitus in æternum regnum demini noftri amp;nbsp;feruatoris lefu Chrifti» tidcîcscMio' lllatioeft, Planisenimuerbisiamadhortaturutpietatiinfiftant.Commodisautem nem efficiunt utituruerbis,utpermoueat. Annitimini,air,utuocationemamp;eleâionemueftramfir« firtnam» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mam efticiatis.Ampla Si augufta hæc eft fententia,illorum refellens blafphemam uxù'

niam qui aiunt, Si eleâus fum plane citra meam fidem amp;nbsp;iuftitiam feruabor, nimirum per folam dei uocationem. Si uero eleâus non fum, non proderunt quicquam iuftitix opera. Petrus enim multo commodius Si fyncerius iubet ut nos eleâionem Si uocatio^ nem noftrâ efticiamus firmam. Non quod infirma fitapud deum eleâio. Stat enim üla immobilis,ut in Romanis docuit Apoftolus, fed quod ordo fit in eleâione Si uocatio.. ne.ut oftendimus in cap.i.epiftolæ prions. Q90S cm elegit hos ad fe trahit ac uocat prx dicationeeuangelicatquos autem uocauit,hos fide iuftificanquos uero fide iuftificauit, hos in pietate Si moribus fanâis côformes reddit imagini filq fui.De pietateergo et mo ribus fanâis loques Petru8,reâiftimeeleâionê,inquit, ueftrâ firmam efficite. Moribus enim fanâis perficitureleâio. Nam uocationêdei îequituruitæ fanâimonia. Proindc lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qui uitæ impurioris funt'prodût fealieniores elfe à uocatione dei. Atcÿ hoc fortaftis no

mine D. Augnftinus non omnino male fertur dixifte,Qui elegit te fine te, nô faluabit te fine te.De ordine Si difpenfatione falutis loquimur, nô nefei) alias nihil deberi uiribus noftri8,fed gratis Si merito Chrifti omné deberi gloriâ. Addit Petrus aliud argumenta quo permoueat,Hæc fi feceritis ou7i/'(XZ(rNT£7fTi,nequaqlabemini unquam. Ideft.nô cxcidetis autaberrabitis à uia ueritatis.Aberrantenim à ueriiatis feopoqui contéptis ligt; teris facris feâantur humanas traditiones. Ad expofitionem huius fentêtiæ pertinetSC fequens.Siquidem ad hune modum 7rAi4a*«uç abunde fubminiftrabitur uobis introitus in regnû deitquafi dicat,Non eftquod noufi aliquod doârinæ genus ampleâamini. In hoc enim habetis quod ad falutem confequendâ fat eft.Proindgt;.’ non immerito miretur ^uis quæ egerit Ponüfidos infania, quod décréta quxdâ Si obfcruationes traditionum humana»

humanarum ad faiutem credidere neceiTarias^Ruunt hic iftorum omnia uelut otiofa ac inania ad faiutem. Diuinis abunde fubminiftratur nobis introïtus in uitam æternam* Perftemns itac^ in traditione Chrifti doârina apoftolorum.

Quapropter haud negligam uos femper commonere de his, tamctß fciatis confirma« fins in præfènti ueritate« Attamen iuftum arbitrer quâdiu fum in hoc tabernaculo, excitare uos per comoniuonem, cum feiam breuifuturum,utdeponam hoc tabernaculum meum, Quemad modum èC dominus nofter lefus Chriftus fignificauit mihi.Dabo igi* tur femper operam, ut uos poft exitum meum horum mentionem face repoftîtis.

Obiter inferitnunc qua occafionequibusuc de rebus fcriberc hanccoeperit. Oratio- De monumêtis nemautem ipfam ficconnedit. Cum itaqjcertôcôftctquodhæc.quam tradidimus uo cr/criptisapa bis,unica uera SC abfoluta fit dodrina St religio fana, non potui non bac uos fubmone- folorum^ reepiftola, ut in hac ipfa pergatis amp;nbsp;perfeueretis ufq;in iàhcm, Porto ncifti obiiccrcnt, Igitur de fide noftradubiias præuertitôf ait, Sciocquidem amp;nbsp;dodos, amp;nbsp;longopictatis progreffuconfirmâtes uos efleinilla ipfaucritatead quânos hortamur: nihilominus non inutile uobis futurû credidimus,fi fubinde eandê uobis rem inculcaremus, amp;nbsp;calca ria adderemus currentibus.Hoc enim certô fcio quod breui fim moriturus: unde prius memoraculû aliquod pium apud uos deponere uolui, per quod xternü apud uos pro-deifem uiuerem^.Nam uoluentibus fubinde uobis epifiolas nofiras noftriimôdodri næ noftræ meminiife licebit etiam pofi obitû, cum poft fata loquentê audire non detur amplius.Hæc de fenfu apoftoli.Iam plurima hic occurrunt monenda.Primü quod falu bris eft cômonitio, tametfi in pietatis fumma 8( dodrina Chriftiana nihil aut paru no-bis deeife uideatur. Deinde quod mira proprietatedlt;fimiiitudineappofitiifima Petrus humanu corpus feenâ fiue tabernaculü uocauit. Duda enim eft nietaphora à ten torfis, quae quod homini oberranti SC nullas fedes fixas babentifuntjd corpus homini.ExtâC quaedam apud D.Paulum ad Heb.n, SC i.Cor.;. quae hunclocum nonnihil explicant, Porrôapud loan,in n.exponitur copiofius quod hoc loco Petrus paucis annotatDicic enim ad Petrû dns, Amen amen dico tibi cü eifes iunior cingebas te ambulabas quo uolebas, cum aût fenueris extendes manus tuas 8C alius te cinget SC ducet quo non uis. Foftremo uidemus quo loco quóue gradu litcræ fandorfi dei hominum fint habendae, Apoftolos Sc apoftolicos uiros dedcrat nobis deus dodorfl loco, Cfterii cum homines client Sc proinde monales qui faltem uno alicui faeculo prodclTe poterat docedo,uifum eft uiris optimis 8C noftri ftudiofilTimis totum dodrinx fux genus fummarie immorta Iibuscredereliteris,atq;it3fetotostranfmittcrcadpoftero8. Quapropter ingenue fate- nbsp;nbsp;ueneratio^

murueras apoftoloru, prophetarum amp;omniûfandorüuetcrum olim in fide mortuo- quot;c crrelitiuijt rum reliquias amp;monimcnta literas effeab ipfis fcriptas,non corpora fepulta.Habentfa flt;tnélorumt nè corpora fuam quoep fpem.fed nos in fandis dei noncarnem, non fanguinem, non o(ra,non ftaturam SC habitum corporis miramur,fedanimumdiuinum,purum,fynce rum,integrum. At libriteftimoniaSCindices adeo^ SC fpecula quxdamformx^ani-mi expreftiffimx funt, Verx itaqj fandorumreliquix nobis ucnerandx ipfi fandorum libri funt,in quibus animum amp;nbsp;fpiritum ilium fuum plane nobis delinearut gt;nbsp;SCceu te-ftamento delegarunt, Proinde prxpofteri funt qui craneum decaluatum exofculantur, atipfum capitis fenfum non magni pendSt. Qui uero diuorum intercelfionem ex hoc loco approbate uoluerunt,infcitiam fuam prodiderStNon enim dixit Petrus,Efticiam ut poft obitum meum me inuocetis: fed, In hoc fcribo (ait) ut etiam me mortuo habea-tis quod dodrinx olim à me traditx admoneat.

Non enim arte compofitas fabulas ftcu«, notam uobis fecimus do^ mini noftri lefu Chrifti uirtutem 0^ aduentum, fed qui oculis noftris afpeximus ilHus maieftatem« Acceperat enim à deo patre honorem Si

éo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, C o M M E N T. I N ! h E P I s T.

gloriam, uoce ad ilium del a ta huiufmodi. Hic eft films meus diledus, in quo mihi complacitu cft.Ethancuocem audiuimus è cœlo delatam, cum efTemus unà cum illo in monte fando»

AuthontMfia Redit ut fîdelibus approbeteam religionem in qua tum agebantcertam,ueram amp;ab drt ChriJUaiue^ folutam cffe, nimirum ut illos permoucrct, in hac pcrftarent huicq) immorerentur« W porrô exquifi tis agit uerbis amp;nbsp;argumentis. Principio in gcnerc dicit, Cactcrum nos qui orbi nunciauimus Chrifti lefu uirtutem ÔC aduentum, non fabulas quafdam fequuti fu mus,fed iilud quod oculis noftris uidimus annunciauimus. Deinde fpeciatim exponic quid uiderintÂtqui in illis uerbis hæc potiiTimum confîderanda funt nobis, Quod to* tum Chrifti negotium in aduenium amp;nbsp;uirtutem partitus eft, Aduentus habet præftitu* ta ilia à prophetis tempora SCaduentum ilium in carnem SCmundum. Virtus uero corn prehendii diuinam Chrifti uim,miracul3,doârinam,quod ipfe Hdelium uita,fa!us, ho ftia,iuftitia 8i rcdemptio eft.Hocitaqj dicit,Quaecunq; de Chrifto diximus quomodo is in mundum uenerit,quanta cum uirtute faiutis hoc negotium peregerit.non ex fabel larum protulimus arcanis, fed ex confefTæ ueritatis côfenfu. Opponit cnim teftimonio ut ficdicam oculato,artc compoliras fabulas. Quales erant olim philofophorum argu* tae magis quàm falubres difputationc8,amp; poetarum figmenta quaedam, a uero quidem defumpta, fed propter uanitatem hominum mcndacrjs inuoluta. Nihil igimr fallaciæ, nihil artis,nihil perfuafionis, nihil confpirationis aut doli mali quifquam in doârina noftra latitare crcdat, Quae cnim doccmus ruftica prorfum fimplicitate abfq; uerborum fucisphaleris amp;nbsp;inuolucris,abfqjfophifmatis8chumanisargutiis auditor!proponi* mus. Vifa cnim narramus côperta. lam quis nefcit certiora efte quae cernuntur quàm quæaudiuntur^’Horatiuscertèfatetur,

Segnius irritant animos dcmifla per aurcm, Qua'm quæ funt oculis fubieâafidelibus,amp;quæ Ipfe fibi tradit fpeâator.

Et loannes apoftolus non abfimili fitfucia orditur cpiftolam fuam,Quod erat ab initio, quod audiuimus, quod uidimus oculis noftris,amp;c. Per Maieftaté uero intellexit Petrus gloriam illam ftlii dei quam uiderunt in monte, Nunc cnim ex omnibus Chrifti cum diâis turn faâis id folü producit quod in montefanâo dominus corâ difcipulis tranf* formatusicgitur apud Matthæum in 17.amp; Lucam in p.cap. nimirum quod inea hifto* ria femel omnia Chrifti myftcria fint comprchcnfa.Ea nos paucis hocloco pcrftringc* Expo/jtuitocui mus.Iefus ergo oftenfurus difcipulis fuis quod à dco pâtre miflus fitinorbemredem* ptor amp;nbsp;doâor,cui confcntiant Icx ôC prophctae, amp;nbsp;in cuius manu fit uita amp;nbsp;immortali* tas,feleâis ex omni turba tribus,Petro,loanne amp;nbsp;lacobo, ut abfolutior elTet teftium nu merus,fubducit illos in montem uehementerexcelfum,ipfaloci celfitudinedeclaransfe nihil humile fed arduum amp;nbsp;cœlefte quippiam traditurS. Nam in montis cacumine pro tinus coram illis transfiguratus eft,id eft, eadem corporis manentefubftantiaaliamin* duit forma 8C illuftriorcm quidem illam.Rcfulfit cnim facies eius in morcm folis, amp;nbsp;uc* ftimentaeiusalbicaruntinmorcmniuisamp;lucis, Sicenim guftumipfis exhibebat alû qucmdiuinitatis,imôimmortalitatisamp;gloriaefuturæ. SimulautemcomparucrcMo* fes a tqj Helias amp;nbsp;ipfi gloriofi.Hi colloquebantur cum ipfo. Diceban t autc excelTum dus quem completurus erat Hierofolymis. Quaecunqj enim Chriftus paffus eft,quæcunqj cgit,non fecus egit nec aliter paiTus eft quàm prophctae amp;nbsp;ipfa Icxprædixerant.In Chri fto ergo confcntiunt lex amp;nbsp;prophctae, Chrifto tcftimoniû feront lex amp;nbsp;prophetæ quod ipfe fit uita crcdctium.Difcipuli ubi tanta uiderent ipfis praefentibus agi, propeniodum exanimati funt,adco^ ipfe Petrus fpeâaculi maieftate totus fibqpfi raptus cupit dus lo ci fempiternus fieri inhabitator,obiitus omnium corum quæ aliquando uiderat in ter* ris,in quibus fomnia 8i umbras uerius quàm rcs ipfas miramur atq; côpledimur. Ma« gna quidem hæc funt,fed maiorafcquuntur, Protinus ergolucida nubcs, quænuliibi non in facris creatori f^uo officium prxftat fuum, obumbrat ipfos, Chriftum tarnen in primis,

PETRI CÄPVT V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;él

primis.cui pater corfeftis maximum fane confertreftimonium ilico,Nam uox c nubc il ia Iucida,nimirum à magnitica gloria,id eft à magnifico deo, qui ob maieftatem inedid bilem ipfa dicitnr gloria,audita eft quæ dicebat : Hic eft filius meus diieâus in quo plaça tus fum,ipfum audite. Hoc uero quidaliudeft quàm approbatio quod Chriftus domû nus uerus fit Meffias,naturalis filius dei, adeo^ 8c patri æqualis diledus, in quo ftbi complacuit uniuerfaminhabitareplenitudinem, Sc per eum fibi reconciliarequx in coc Io, amp;nbsp;quæ in terra ; 8C quod hunc nobis dederit in dodorem, lucem amp;nbsp;exemplum uitæ, in quo habeamus omnia f Abeant ergo pofthac ad Cynofarges quicuq; alios nobis do dores præcipiütaudiendos,quicunq; alios interceftores, aliaue ad falutem media often dunt. Vnus Chriftus proponitur nobis dodor amp;nbsp;redemptor, in hoc uno 8C folo omia habet fidelis anima. V num folum cclebrauere omniu fandorum prophetarum, apo ftolorum amp;nbsp;apoftolicorS uirorum uoces,uota amp;nbsp;fchpta, quæ Si fumma cum animi læti lia amp;nbsp;promptitudinc propter Chriftum fufcipimus,exofculamur amp;nbsp;uencramuncætcra uero quf qs non confentiSt,uc inutilia Si impia execramur.Satis nobis eft Chriftus fum mi dei unicus ftlius.Sedad Petrum redimus, qui miro cofilio exomnibus Chrifti didis amp;nbsp;fadis hoc longe randifTimum 8c faluberrimum delegit, in quo patris coeleftis de filio amp;nbsp;dodrina eius ^apoftolorum habemus teftimonium, ut pofthac, nift uolentes Si ma litiofedeueritatereligionis Chnftianædubitemus,quâhicaudimusat(^uidemustoi tantis^ approbatam efle teftimonijs. Perftcmus ergo ô fratres in recepta ueritate. Do« drinaenim noftra ueritatis dodrina eft coelitus delapfa,quæ uincet in æternum.

Et habemus firmiorem fermonem propheticum cufdumattenditis ceu lucern^ apparenn in obfcuro loco,rede facifis,donec dies illucefcat amp;nbsp;lucifer exoriatur in cordibus ueftris.

Satiscratcredentibusteftimoniumpatris,fed nondumomnescredebâteuangelicæ ’E-udn^elium in hiftoriæ Si prædicationi apoftolicæ,ergo propter iftos, Quod fi (inquit) cuiquam infir prophetic fim» miora uidcantur quædiximus, proferemus prophetarum teftimonia,quibusifti for- datum» taftis plus credent.Quod autem nos de fide Chriftiana docemus,idem ante nos docue-runt prophetæ. Cuius quidem rei argumenta quædam oftêdimus in cap. i. Firmiorem crgojdixit ptoptcr infirmiores in fide,nô quod firmiora teftimonio patris crederet pro- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

phetarum ceftimonia,cum non ignoraret etiam prophetarum teftimonia paths efie in« ftindum.Erant autem ex ludaifnio conuerfi multi uehementer intenti prophetarum te ftimonijs.quemadmodum 8c de Berrhccenfibus tradidit Lucas, quorum ftudiu hie ap-probat Petras,diccns,Cui dumattenditis redefacitis. Eftenimfcripturafacraueluti lucerna quædam,ut ait Dauid in Pfal. ns. (^emadmodum enim lucerna in obfeurum locum pofita oberrantibus uiam aperit emergendi c tenebrisnta fcriptura fando propo fito mente fideli Ieda educit ex erroribus in apertum ueritatis campu.Qui uero mente obfeura Si. curiofa ad facraaccedunt,plus difpendii qcompendii fibi comparant.Pro indePetrus fignificanter addit, Donee dies illucefcat amp;nbsp;lucifer exoriatur in cordibus ue ftris.Habet autem allegoriam locutio.Diem præccditlucifer diei nucius, at ipfa dies per incrementa quædam fuccedit illucefcit^.Iam hifee additur quod tropum explicet,Exo riatur in cordibus ueftris.Ecce,ln cordibus ait,non in coeli regia, exoriatur. Iraq; de au-gméto fidei Si cognitionis Chrifti loquutus eft, quam per luciferi ftellæ ac diei amoenas metaphoras fignificauit.In hunc ergo finem legendi funt prophetaru libri, ut in Chriftum tandem credamus,ut ipfa lux euangelica ipfe^ lucifer lefus Chriftus oboriatur in mentibas noftris.

Si illud prius noueritis,quod omnis prophetica fcriptura non fit pri uatæ interpretationis. Mon enim uoIState hominis allata eft olim pro phetia,fed à fpiritu fando impulfi loquuti funt fandi dei homines.

Quod femel coeperatclariusSfcopiofius hifee exponit, nempe in quern fine aut quo Expo/jtiofàa modo Canonica fcriptura fitlegenda,imô exponenda« Illud (inquit) Ledori propheta- crie feripttfr^^

61 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN If. EP IS T.

rum in primis crit obferuandum, quod fcriptura prophetica //(«ç^'Xua'uiQ ôu y'vitat, id eft propriæ interpretationis non fit. Hoc eft quod ilia non fit exponenda fecundu ca* iufc^ arbiirium fic ut cuiq; fuerit uifum »fed quemadmodü ipfe fpiritus flagitat,qui pro-' phetas infpirauit.Sequitur enim caufta- Non enim uoluntate hominis allaia eft prophe tia,id eft»prophetae qui uaticinia prodiderunt, non é fuo fenfu animi^ arbitrio ea pro^ diderunt,fed à fpiritu fanâo impulft ioquuti funt dei hominesldcirco uaticinia eorum iuxta fpiritus quoqj inftinâum,autipfa fcriptura per fefe,obfcuriora uidelicet per ciario ra,funt exponrda.Infignis eft hie locus quo docemur illud in primis, Quod tametft ho minesfuerintprophets, uaticinia tarneneorumnon fint humana,fed fanâi fpiritus infpiratio.Deinde quod ea demum fcripturae expofitio approbanda fit, quæ ex fcriptu^ ris petita nihil diffidet ab ingenio diuini fpiritus.Oe qua re differuit Si apoftoius Paulus in I. ad Corin, cap.x. Aberrät ergo qui humano iudicio xftimant fenfum fcripturx.Cu enim de fenfu alicuius loci contrauertitur, expofitio uera ue! circDftantijSyUel per contegt; xtum,ucl per clariorê, uel per contrarifi locum crit oftendenda.Noenim ualet hie locus ab authoritate,ut dicamus Thomas,Hugo,Lyranus, uel Gregorius eum locu ita expo* fuere,fedexcutiendxrationes curficexpofuennt,amp;anexpofttioconfentiatcuminge« nio fpiritus diuini,amp; quam ftt fidei Si chahtatis regulp conformi8,fed de his alias plura.

Haâenus uero deeo quod deus nobis in Chrifto omnia dedit, qux ad uitam Sipieta tern pertinent, quodœ hdes fiue religio Chriftiana,certa,uera Si abfoluta fit.approbata coeleftis patris et prophetarum teftimontis.Qu^ omnia fi qui intelligunt reâius ultrô in recepta ueritaie perftant, cum uideant nihil poffe uc! excogitar i, uel dici melius.Omnia enim extra Chriftum Si canonicam fcripturam tenebrs funt.

CAP. Ih Fueruntautemamp;pfeudoprophetæinpopulo,quemadmodumamp; inter uos erunt falfi do(ftores,qui dam inducêt fedas perniciofas,etiam dominum qui illosmercatus eftabncgantcs,accerfentes Gbqpfîscele# rem interim, amp;nbsp;pkriep fequetur illorû exitia: per quos uia ueritatis bla fphemabitur, amp;nbsp;exauaritiafaÄitrjs fermôibus de uobis negotiabûtur.

Deßlßs doHo Aliaminducitrationcm,perquamconftanääillis inhdecômendet.Duâaeftàcon-' ribui- trario.Eft enim fenfus, Quod autem tarn anxie uos moneo deum in Chrifto nobis de-diffe omniat quod toties inculco perftandum effein ueritate recepta, hinc eft,quod cer-IO noui uenturos pfeudoprophetas.qui fint cómentaturi noua quædâ adeo^ Si aliens Bi contraria traditis addituri, Hos auté caueri uelim.Csrerü nemo fibi cauebit,nifi pri-us perfuafum habuerii omnia femel in facris effe tradita quæ ucræ pietatis funt.Hi enim uident nihil fuperefte quod iftis rdinquatur, quaft de nouo adiiciêdum decernendu^. Sic uidemus Paulum in i.adTimo.4xap.ardentifrimis uerbis obteftari difcipulum,imd quemlibetepifcopum, utin tradita difciplina,inconupta mente amp;conftanterpergatt8C cauffam tandem fubdere, Nam erit tempus cum fanam dcârinam nö fuftinebunt, Sic* lamneuanam crederent effe Petri deuenturis pfeudoprophetis diuinationem, addic quod fïdem faciatt Fuerunt autem iam olim amp;nbsp;pfeudoprophets in populo. Ab Antea-De bis confute âis enimtrahiturargumentumtutfitfenfus.Nunquam defuereuelfamftiffimodeipo-hifloridtetpro pulopfeudoprophetæ. Semper enim infelix hoc loliûnimis q féliciter excreuit in agro phcM fanäot» dominico,proindenenuncquidêcefrabuntinecclefia Chhftifalftdoâores.Falfos auté dodores uocauit uel eos qui cótemptis facris literis ftgmenta prædicant humana, uel facras feripturas ad animi fui afteâü libidine^ detorquét, Sed ipfe Petrus illos fuis pinlt; gii coloribus.Certa enim attributa illis tribuit,certa8^ notas Si tanqftigmata quædam oftendit,ut per hæc nemo non, nifi qui omnino nolit,fibi abiftis cauere poiïit.lpfo ein digito indicat quos uelit.Non fecus ac fî quis ita moneat. Si quis obuiâ prodeat qui bac ba fît hifpida Si fubrufa,facietorua,oculis micantibus,uefteftriâa Si uirid(,caiigis indu tus feiffis Si uarii coloris, tedus infuper pileo purpureo,hicater eft,hunc tu cauere me-mentolta enim Petrus, Venient,ait,falfî dodores.qui clam inducent fedas perniciofas, qui dominum negabunt, uiamquoqjueriutis blafphemabunt, Si ex auaritiade ftdeli-bug

. P E T R r» C A P V T I I, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(^S

busfermonibus firditns negotiabuntur. Defcriptioncm ergo ueluti hypotypofim quandam pfeudoprophetarum fubiicit Perrus. Nos figillatim pcrftrtngemus fingula» Priniumattributumeft,o/T(Vtç •^eo'a^»o'/pazpt(r€gt;$«7roÄtzai?,ideft quifubintroducent SubinfroJuce^ haerefes pernitiofas.Eftautcin fingulis ucrbi§,utfoletin omnibus uaticiniis, mira cm- rchterefet. phafls.Non ait, Inducent hærefcs,fcd fubintroducent: id quod Erafmus propriifTime ucrtit,dam inducent.Non ergo palàm negabuntferipturam facram, non omnino ne-gabunt deum,fed ifta conßtentes, aliquid de fuo affuent, atq; hoc ipfum titulo pieratis ac ucritatis contcgent,0i imprudentibus ut uerum proponent. Hærefes autem dixit fe-â3S,ideft infhtutum quoduisnouunahumanûScà canonicisfcripturisfeparatumac alienum,in primis tarnen quod perniciofum cft,idcft quod perdit,dum à Chrifto amp;nbsp;ue to abduct, aut dci Chrifti ÔC ucritatis gloriam transfert. Sic enim Paulus ad Roma.iff. Obfecro,aii,fratrcsutcofidcrctiscosquidiffidiaamp;offendicula CONTRA DOCTRi N A M qua uos DIDICIS T1S gignunt,amp;dcciinetis ab illis.Petrus crgo.Illi, inquitjOO-lentuideri hoftes ucritatis, fed acerrimi propugnatores.cum finthdelium pefles. Nam clanculo amp;nbsp;aliud interim agentes inducent dogmata amp;nbsp;inftituta quædam aliéna SC (epi rata à ueritatc canonica, ergo amp;nbsp;perniciofa. ld quod faâum uidimus Si in priorc illo SC. noftro fçculo. Venit enim Valentinus Sc fimulabat fe dci ucritatis SC Chrifti gloria quae rerc, interim uero ueris falfa SC noxia dogmata aduerfus incarnationc Chrifti mifeuit. Sc cccicfiae corpus confeidit, rapiens moiios in iftud blafphcmum uitac SC dodrinæ fuae inftitutum.Succefl'tt Arrius presbyter quondam Alexandrinus SC de religionc Chriftia na fanâiffimcdifputanSjfubtexuitilIudnefandû de inæqualitatc patrisamp;fiüi dogma, nbsp;nbsp;gt;

Sc totum peneOrientem in fuas attraxit partes. In hoc numero recenfendus uidetur SC Pelagius Britto noxius hxreticus,qui de opcribus iuftitiæquàmoificiofiirimcamp;ad-modum plaufibiliter diifercns.tandem in animis auditorum fui hdutiam gratix^ con-temptum peftiferum faneaculeum reliqmt.Et noftro temporeintereuangclicæprædi-cationis hoftes,profefforcs Legum humanarum, neminem non audias ingenainätem, Quis negarctfcripturasî’Quis non crcdcretefledeum^Iamdudumaudiuimus deChri fto Sc redemptione eius.Semper illi us nobis cua*gelium eft prædicatum.Sed ft interim quisfada amp;diâauitæ^inftituta,opiniones,dogmat3,ritus,ccrcmoni3s,regulas,decre tajd^ genus alia norit expendat SC ad fcriptam dci regulam examiner diftridius. Deus bone quäta rerum diiTimiiitudo. Omnia enim iftorum iuxta euangelion inftituta funr, Sc à communi ucritatis uiaabducunt, SC nouum quodpiam uitæ genus prxfcribunt,in ftituunt amp;dcfendunt.Namut è multis uel unamillamHydrammonafticamprotra-ham,An non ifta clam in cccleftam Chrifti irrepfit.^An no aduerfum traditionemcano nicam priuatum genus uiucndi,0lt; ucre perniciofa feda effe ccepit f Non ergo eft ui mul tis inquiramus quibus de loquutus ftt Petrus,cum ipfa res SC ufus noftri fxculi fubinde iftaexponaniclarilfimc.Sccundumattributumferepcrtinctadcxpofitioncmprimi.In Abnegant uitn co enim dixcrat,quod fedas introduduri effent perniciofas.In hoc oftendit quo pocifTi redemptionis» mum nomine fint pcrniciofæ.Hoc potiffimum quod iftis dominum abnegant. Græca pene' euidentiora funt,^^9üJ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tf'ionó'niJ óf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id eft,Et qui fe mcrca nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, gt;nbsp;„

tus eft dominû negantcs.Significatautcm iftos non omnino negaturos ciTeChriftum, fedea potiffimum parte qua falutaris cft.Valentinus enim non omnino negauitChri-fium, fed ea parte qua hoftia falutaris eft pro peccatis mundi, Incarnationem enim ne-gauit. Arrius uero diuinitatem Chrifti pofuiiin dubium.fecfidum quam dominus no-fter panis eft uitx.Iam SC Pelagius ea duntaxat parte Chriftum qua nos liberauit, nega-uit.Si enim ex opcribus eft iuftitia,Chriftus fruftra mortuus eft.Et monachica pontifi-cia^ religio tantum non adorat nomen Chrifti,fed fi ritus décréta SC cómenta illorum cxpendas,dices nil unquam uirtuti paffionis dominicae magis faiffeaduerfum. Si enim unica hoftia pcccata noftraexpiauit Chriftus,fi femel oblatus,amplius nonoftertur ; fi hoc illi credunt,quid Chriftum offerunt quotidiec'Si folus illc mediator, fatisfadiOjfa-lus.interceffor SC uita eft,quid ifti tot fingunt interceffores fatisfadionis SC iuftitix mo-dosVSed hoc illud ipfum eft quod Petrus dixit,Negabunt Chriftü,fed ea maxime parte

qua redemiuEt redemptionis gloria alijs tribuifle, amp;nbsp;non uni Chrifto,cft negaifeChri ßum.Pudet me hoc locorecenferecondonationummodos,BuIlarû üueDiplomatum artes,amp; alias h ui us generis impoftrices blafphemias. Petrus certum amp;nbsp;celerem iftis im* poftoribus minatur exitium,dicens, A cc er fentes fibqpfis celerem inieritum, Quæ fen* lentia allufionem habet ad fuperiorem.Supcrius enim dixit,Subintroducent feâas per nitiofasthic addit,Sed his fibiipiîs celerem accerfent perniciem. Arrius enim cacâdo exgt; pirauitMifcre ÔC infperato interiere Sd alia hæreticoru monftra. Haud diu præfuit Ma^« chometus.Pauciiïimos annos imperitâtin hune ufe^ dicm Pontifices Romani,Verom ego hanc Petri fententiâ mafim de uindiâa domini exponere, quam illi in fuum fibi ca^ put confcifcût dodhna 8(. uita impia.De poena feduâorum ipCe Petrus paulô poft plu* Lata tfï uia ribusaget.Hisaddit,Etpleriq)fequenturillorHmexitia,Teftanturenimhiftoriae'quàtn gult;e ducit ad i» multos femper habuerint uxfani^fuæ feâatores hxretici Valentinus,Martion,Arrius, teritum» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Donatus.Pelagius.Teftâtur 8(. noftra tempora quot habeat cultores Mach omet Sc Pa»

loan.tf. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pa.Cauftam indicauit apud loannem Ch ri ft us, dicens. Si de mundo fuiftetis,mundus

quod fuum eft diiigeret,fed ego felegi uos de mundo,propterca odit uos mundus. Por* rô illud in primisobferuandum eftquod iftorum religionem non uocauitfidem uel ui tæinftitutum, fed exitium. Nam iftorum dogmatis hæfifte aliud non eftquàm fein in* teritum demerfifle.Solusenim Chriftus eft uia, ueritas amp;nbsp;uita. Nemo autê miretur ho* die fi uideat maxima quxc^ régna amp;nbsp;magnam hominum partem repugnareeuangelio* Id enim futurum prædixerunt prophetae, Tertium attributum eftquod uiam ueritatis Veritdteittbla» blafphemabunt.Porrô non eft nifi unica ueritatis uia,illa nimirum quam nobis in feri* ßgt;hemant, pds canonicis per Chriftum ad coelos oftenditcoeleftis pater, fimplex quidem ilia expo fita amp;nbsp;in arâum comprefta- Hanc illi incefiuntconuitiis, dicentes : Non omnia quxad falutemconfequcndâ ncccflariafunt,cxprefla efle canonicis literis.Apoftolos enim nec omnia feifle nec omnia omibus tradidilïc. Scripturas fanâas effe obfcuras,amp; aliquibos in caulTis fteriles fatis, amp;nbsp;proindcconftitutiones quafdam effe necefiarias, cas quas ipfi condiderint,unde id protinus aceufant hærefeos quod ipfis repugnarit, tametfi èfacris petitum fit literis. Iftud uero eft uiam teritatis biafphemare,Quartum attributû ita fibi Auaritùh nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;peculiare tenent Pontificii,ut nullos hic patiantur corriuales. Ex auaritia, ait,faâitiis fi*

ueconfiais uerbis de uobis negotiabuntur.ld cft,Negleâa ueritatis doârina figmenta quxdam ex auaritia comminifeentur, amp;nbsp;hæc docentes nihil aliud fpeâabuntquàm ut exuobis ftbiquàm plurimumauferantlucri, Quis uero negarcaufit Romanis Chana* nxis.hoceft mercatoribus haâenusomniareligionisfuiffeuenalia? ReligiofanèiHis nil aliud quàm quæftus haberi cœpit.Non fatis putabant effe fi uiuos indulgentes,uo* tis,Mjffis,donis,pcregrinationibus,cultu diuorum,confefrionibus,amp;id genusalfis nu gis deprxdarentur,nifi ôC à mortuis tributum exigèrent Sed nemo uerbis queataffequi quanta impudentiaifti facra Äprophana, auaritia fua inexplcbili corruperint. Et cum taies fint hune Petri locum de nobis exponunt,qui tarnen fola canonica feriptura con* lenti, nullas infuper feâas fubintroduximus, amp;nbsp;myftehü incarnationis ica ueneramur Philip-}» amp;colimusfolum, ut caetera præhoc omnia contemnamus.undcamp;paucoshabemus noftrædoârinæ feâatores fynceros, Viam ueritatis nullus noftrumblafphemat,hu* mana duntaxat figmenta execramur. Quin amp;nbsp;uiâû amp;nbsp;amiâum habétes fis content! fu mus.Pauperibus docemus offerédum efle fi quis deo gratum munus offerte uelit.Netç ullas profitemur deglubendi artes,neq; ulladidicimus uerba fiâitia,quibus fimpliciori bus pecuniam extorqueamus. In noftrum ergo caputcongerunt impudentes cuius ipfi fefereos effe negate non polTunt.

quibus iudicium lam olim non tardât, amp;nbsp;perditio illorum non dor# mitât. NJam fi deusangelisquipeccauerantnonpepcrcit,fedcatenis nodis in tartarum præcipitatos tradidit feruandos in iudicium, Et pri^ feo mundo non pepercit, (èd odauurrt iuftitiæ præconem Noëferua* uitjdiluuio in mundum impiorum indudo»

PETRU C ARV T lU nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;éy

lam diffcritdciudicio amp;nbsp;iufta pcena pfeudoprophetarG.qui fdici rcrum fucccffu dati Mttle perdétur fandos perfequuntur Si opprimunt, putantes in gloria amp;nbsp;uoluptatibus ueram confifte ßl/ido£loresgt; re beatitudineni,neq; unquam futurum ut de ipßs commenta fupplitia fumât deus.Sed Petrus,Nemo,ait,credat iftos pcrpetuo uiduros impunes,Nemo feducatur à falfa ipfo-rum felicitate, quod hic ditefcunt amp;nbsp;fuauiter uiuunt, Haud diu fruentur hac ufura falfæ felicitatis.Hæc h legerent crederêt multi non audiremus quotidie tot blafphemas uo^ ces:Nifi religio iftorum effet uera, haud illis tot obtingcrent bona.Obtingunt fane illis bonatemporariamuita,fedfaginanturhisadmadationem8^interitum.Certôenimiu dicabitipfosdeus, Idnecuieflfetdubium exempla fiueargumenta quædam fubiicitex facris,quibus aftruat falfos iftos dodores diuino iudicio efle puniendos* ludicium uerô ufurpamus ad morem Hebraicum pro pcena et iufto fupplicio- Primum argumentum ab exemple fumptum per collationem à maiori ad minus eft aptatum.Si angdis non pe percit,nepfcudoprophetisquidem pareet. Defediuaenimactruncataloquutioficerit adiedo membre farcienda. Hic ueroamplificathorrendurn fuppliciumquoddeusde angdis fumpfit, ut amp;nbsp;pfeudoprophetis incutiatterrorê. Atqj hic locus eft prepter quem nonnulliforfandehacdubitarunt epiftela, quodnullibiinfacris reperiaturexpreffum quod hic citatur de angdis. Cætcrum uidentur ipfa ex quarto capite lob efle tranferi^ pta.ubi ad hune modum iegimus,Nunquid home dei comparationeiuftihcabitur^'aut fadore fuo puriorcrit uir? Ecce qui feruiuntei.non funtftabiles.ôc in angdis fuis repcx ritprauitatem.Quantomagishi,qui habitant domes luteaSjquiterrenumhabentfun.. damentum confumentur udut à tinea^ Plura nos de iudicio dei quod fibi referuauit eu riofius difputare nolumus, eo contenu quoddifertis uerbis feriptura Dæmones refert in tartarum præcipitatos æternum expedareiudicium que unà cum omnibus fedudo« ribusamp;fedudisæternumdoleant amp;excrucientur. Secundum argumentum à primo nihil differt. Sumptum eft ex Genefi feptimo cap. habetautem hune fenfum, Si ueteri illi fæculo non pepercit quod fedudum eflet amp;nbsp;îedudores haberetpiurimos, certe nec impiis iftis dodoribus, amp;nbsp;fedudis per ipfos pareet. lam prius fæculum fatis mature Noe pneco iu^ monueratperNociuftitiædiuinæpræconem, «S^nuncfatistenipeftiuemonctpera- jlitiie, poftolos 8C apoftolicos uiros, qui fi contemnantur, fupplicium certo fumetur de con.-temptoribus.Olim Noë odauus eft feruatus ( quam loquutionem probe reddidit Ger^ manus interpres felbaehtct. ) Sic fandorum numerus tametfi fern per fit exiguus futurus, feruabitur à feabie hæreticorum ôC fupplicio quod de fedudoribus amp;nbsp;fedudis fu* met deus.

Etduitates Sodomorum Gomorrhæ in cinerem redadas fubs uerfione condemnauit,eos^fecitexemplum rjs qui impie forent adus ri : iuftum Loth oppreiTum ab impudica conuerfatione abominant dorum hominum liberauit. Is enim oculis amp;nbsp;auribus iuftus,cum habL taret inter illos quotidie animam iuftam iniquis iiïorum fadis excrucia bat. bJouitdominus pios è tentationeeripere,iniuftos autem in diem iudicq puniendos feruare.

Et hocargumentumàfuperioribas nihildiferepat. Eodem enim refertur Slt;eodem tiberanturà modo aptatur quo 8C fuperiora, nifî quod in hoc quædam funi apertiora. Principio egt;= dominopij, nim excidium Sodomæ publicum uocat exemplü.et Sodomitas in exemplum omnium impiorum efle fubuerfos.nimirum quodet ipfis non fitparfurus deus iuftus fi in impie täte perrexerint. Deinde copiofius SÎ planius hic loquiturde liberationc piorum. Quæ enim fuperius in exemplo Noc cceperat inabfolutiora amp;nbsp;tediora fuerunt.Hic uero mul tis agit,quomodo Loth à nepharfjs oppreffus, indies coadus fit uidere q nollet. Quo ex loco illud quoqj liquido colligere licetjftud quidem typo eiTe geftu. Nam hodie multi quoep uiri boni in ccclefiaaudire ôC uidere coguntur ab impoftoribus ac fedudoribus quoddoleat. Sed liberauit uirum bonum dominus, poterit ergo uel hodie pios omnes

66 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» IN Ik EPI s T.

liberare» Erafmus monuit hune locum paulo efleobfcuriorem. Eum de uerbo ad uergt; bum ita tranftulic, Afpeâu enim amp;nbsp;audicu iuftus inhabitâs inter ilios, quotidie animam iuftam intquis operibus excruciabat hue explorabat.Signifîcat autem Petrus ilium eum oculos haberet fanâos dCaures fanâas abhorrentes ab omni turpiiudine grauiter diP cruciatum fuifiTe, quod uiuens inter illos cogeretur quotidie uidere ói audire qu^ nollet* Idem in Paraphrafi.Ex his fatis declaratum eft, ait, nunquam committere deum ut cui* quam fua innocêtia fit fruftra,aut ut cuiquam fua impieias fit impunita,etiamfi ad tem« pus leniterfertaliquos,utaliquando refipifcant,etiamlipatiturfuosadtempusaliquan do tentari,tarnen cum tempus adeft noui t pios eriperejam enim fequitur generalis fen vCoM»« nbsp;nbsp;nbsp;tentia lïue Gnome quspiam, Nouit dominus pios e' tentatione eripere, intuftos autem

in diem iudicti puniendos feruare. Atqui miram emphahm habet uerbum Nouit.Cum enim fapiens iuftus Si bonus hi deus, nouit quid, quando Si quomodo quidlibet fit fa--ciendum» Neergo putemus quodiuhorS fit oblitus fi uideamus regnareimpios» Nouit dominus iufius quid cuic^ debeatur, quantum cuiep conceirum,quoufq^ quifq; pro gredi peruenire^debeat.Quocirca cum ad terminos uentum fuerit præfcriptos amp;nbsp;illo-rum libidini 8( intokrandx fuperbiæ, ambicioni,auariti3eamp; crudelitati imponeturmo dus, ÔC aflerentur in libertatem filiorum dei omnes pq, quin óC rerum uertentur uices. Nam impii aeternts fupplicqs excruciabuntur, pq uero arternis uoluptatibus ad fatieta-lem FruentunHæcexpendite diligentius o fratres, qui nobifcum gemiiis Si corruptum adeo^deploratumilludfxculuni nofirumiugetis. Videntur fanèappetqfiediesNoê amp;nbsp;Loth, de quibus etiam in Euangelio dominus. Caueamus ergo ne mundanis deluiï illecebris inuoluamur fimul cum deluforibus Si hypoctitis, fed uigilemus potius folidi ftde.utpodimus hare ante dominum,

maxime uero illos qui carnem fequentes in concupifccntia polluti'o nis ambulant, acdominationem contemnunt,audaces, præfradi, qui gloria præcellentes non uerentur conuitrjs inceflere : cum ipß angeli, qui funtrobore amp;nbsp;uirtute maiores non ferunt aduerfus fefe apud do* minum maledicum iudicium.

Redit nunc ad dcfcriptionem pfeudoprophetarum. Defleflit autem oratione in cn'-Slu^ttnefon» minaiionem.Miro enim feruore perfequitur illos. Hicduo illis impingir, ImmSditiam da. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fiue fcortationem Si contemptum fanäi magiftratus.Cætcrum orationem pulchre fibi

neâit. Dixerat de Sodomitarü Itbidinofa Si nefaria conuerfatione, quam tandem igne amp;fulphurecxcidcritdominusïcommodum ergo nuncingerit, Punietitaej Stillos po tilTimum qui nihil quam carnis uoluptates fequentes, in concupifcêtia pollutionis ambulant, hoceft, Qui fefefcedislibidinibusobleâant, imôtotos fefehoe ccenoimmer-gunt Si confpurcant. Atq; hic nifi caftis parcerem auribus annotarem quid nobis uota pepererint monaftica, Si fiâus ille facerdotücoelibatus. Verum ipfa res clamirat, ipfa^ tefiantur fxcula nofira,quod ab apofiolicis ifiis,fi dqs placet, uiris.totum illud fit,quod Petrus prxdixerat futurum. Namabiftis facrofandtum damnaturmatrimonium,fcor tatio uero Si omnis generis libido amp;nbsp;immunditia defenditur. Eos enim din's exerueiät tormentis,qui ne feedius urantur,coniugio fe deduntrat iftos qui quod uouerunt præ-ftarc non poiTunt Si impuden tius quàm canes per omnia libidinis adulterq ftuprorutn Si feortationis genera gralfantutjin delicqs foucnt,honoribus augent, Si ex ecclefiafti-cis bonis lautiffime nutriunt,ut nunchic fi ufpiam exclamareIicear,O tempora, ô mo-res.Poftehusquodinillisaccufateficontemptusmagifiratus. Ifii,ait,nonmodoimpa Dominationem ri funt, fed etiam audaces Si praefradiamp;intraâabiles.Namauthoritatepubli contemnwtt. ca praeditos non modo coniemnuntjfedamp;conuitqs inceifunt.Id uitq iam percollatio-nem amplificat, Angeli qui hominibus multo fortiores Si maiores funt, cum nuncio-rum uice funguntur, coram deo magifiratui non impingunt maledicum iudicium, id eft crimen audaciusiathitantam fibiauthoritatem,imôimpudentiâfumuntutuelopt2

‘ PETRI. CAP VT I h nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^7

mos principes execrentur,excominunicent,diri8^ deuoaeant, Sunt qui de malis expo nantangelis.iam uero quidcum optimis principibus egerint Pontifices Romani teftan turhiftoriæ:rurfus quomcùoaffeclæ iftiusfefefanâisprincipum ediâis legibus SCor* dinationi ciuili fubduxerint, quomodo blafphement aci hodietotam magiftratus infti lutionenijteftantur Decretales, Builæ, amp;nbsp;quotidians experientiæ. Porrô nibil peccant qui principibus malis peccata, focordiam, uenale indicium, luxum, negkâum iuftitis contemptum legum opprobrant,bocenim faâirarunt 8c prophets,fecit hocipfum amp;nbsp;Baptifta.-fed peccant qui uel magiftratus funâioné ut impiam damnant,id quod Ca^ tabaptiftx uerifTimi pfeudoprophetx folent, 81. qui magiftratus legibus squis non ob.* tempérant,tis fefe exiniuni,eas^contemnunt,id quqdPontificii omnes penèfaciunr*

At iftf ueluti bruta animantia,nanjra genita in capturam amp;nbsp;in perni ciem, in his quæ non intdligunt maledicentes in perditione fua peri« bunt,reportantcs mercedem iniuftitiæ,

Alii rcferiint ad fuperiora.ut hæc ilia abfoluant. Paraphraftes enim, At ifti fpiritibus, inquit,impiis fceleraiiores.ceu bruta pecor3,nata in hocipfum utcapiantur 8c perdant tur,cum non uereanturpræfedis fuis obtredareacmaiedicere, ignorâtes interim illud ipfum cuius gratia de illis maledicuni, quemadmodû corruptis fuis moribus accerfunt fibi pernitiem, ita pecudum ritu peribunt, percipientes impix uitæ dignam mercedem. Cætcrû uideri poterat noui criminis noua effeaccufario,ut crudelitatem iftorum quam Crndelitttft exercent in pios notarit.Leonibus enim, pantheris SClupis natura ad rapiendum ôi fx uiendum pronis illos comparauit.Nefciunt bruta cur fxuiantin proûratos, iram amp;nbsp;ap pctitumfequunturmagiftros. Nefciunt amp;tyranninoftricurnosperfequantur. Nam quoddodrinamueritatiscalumniantur amp;hanc incuipaeffe aiuntimprudenteragüt. Nam illam nunquam intellexerunrProinde amp;nbsp;fandos dei ita perfequuntur ut non ha» béant in eos ullam cauffam. Verum iftud quidem no facien t impune. Nam ut pecudum ferarum^ ritu fæuierunt, ita more infanientium luporum occidentur : ut iniuftitiæ ftuduerût, ita iniuftitiæ mercedem,interitum uidelicet æternum, recipient. Ita uidemus Petrum ubiq; fupplicia intentare prophanis.

pro uoluptate ducentes fi in di'cm deh'cfjs fruantur, labcs ac maculægt; qui conuiuantes in erroribus fuis,infultant uobis,oculos habentes pie nos adulteræ,

Luxum uitæ notâtJfti,inquit,fibi uidentur lumina efleecclefiæ,fed re uera cût’Ao/ mù nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uita.

/xw^tûz,id eft labes amp;nbsp;inquinamenta funt,w«/î vnd vnflâdt, quorn merito puderet pigeretç ecdefia.CaulTa, Exiftimant fuauem ac magnificam ucrecg beatam efle uitam, fi prorfus exuto Omni pudore, feedis uoluptatibus indies indulgeant. Erroribus autem Slt;impo^ fturis acquiruntaclucrantur hoc quod tam lurpiter abfumüt,Petrus ergo,Conuiuan^ tes,ait,in erroribus fuis'.Nec hoc folum, uerumetiam fumme alias miferis infultant pc* tulantius,uelutinfanis,qui præfentis uitæ commodis non fruantur. Et cum nunquam non madeant uino 8C crapula diftêti fint, libidine quoçy foedaardent, Quocirca Petrus fubdit, Oculos habentes plenos aduiteræ: id quod multo uiuidiuseftquàm fi dixifler, Libidinofifunt, Nuncenimeomparauit illos aduiteræ mulieri procaci amp;lafciuienti, proindelafciuos amp;nbsp;prorfus impudentes illos fore fignificauit. Atqj hifee quidem tam affabre Sd tam feitemolliculam iftam prælatorum noftrorum Sf procerum ecclcfiaftico rum turbam deiineauit,ut non uideatur uatieinium texuifle, fed rem geftam deferipfif* fe. Ifti enim uentrem pro deo colunt.in delicqs agunt, hypocrifi amp;nbsp;fuperftitione lucran tur quod abliguriant, feduâis înfultât, Quis enim nefeit quod pecuniis per religionem falfamenobis emunflis nos indies oppugnantî’ Quis deniqj nefeit quod Romanen* fes, miferos Germanos ut beluas amp;ftupidi ingenii homines contemnunt.^Dum enim aliquid fperant feaccepturos clamant, Alman bon Chriftian : at ubi peram euacuaris, grandis fies beftia. De libidine ftupris â(aduiteriis iftotum fatius eft nihil dicere quàm

68 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C o M M E N T» 1 N 11, E P IS T, *

pias aures offendere. Breuiter caret ferè exemplo quod iftis hac in re uidetur eiTe leuicip lum amp;nbsp;parui momenti.

Sgt;C qui à peccando ccflare nefdant, inefcantes animas inftabiks, cor habentes exercitatum rapinis,exccrabiles filq,qui relida rcda uia,aber rauerunt/equuti ui'am Balaam filfj Bofor,qui mercedem iniquitatis di lexit, fed redargutus fuit de fua iniquitate. Animal fubiugale mutum, Humana uoce loquens prohibuit prophetæ dementiam»

In his primo accufat mentem in iftis pœnitere nefciam adeo^ Si.in peccatis induragt; tam.Deinde damnat in illis hoc potifrimum,quod non fatis habebant quod ipfi efTenc rnali.nifi Si alios fi qui efient paulô leuiores in confortium luxuriæ pertraxifient» Id uegt;’ ro fiagitti in facris palTim damnatur grauifiime : amp;nbsp;nofiris illis tam eft peculiare ut paU' cos habeantamicos quos non ifia ratione fibi aftrinxerint. Habet autem diâio Græca (/'tAta^ovTîç.inefcantcs ,allufionem adaucupes qui illecebris quibufdam in retepelliciût aues. Sic enim ifti conuiufis, munufculis Si compoiationibus quorundam hominum Fr4iM» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fidem fibiafiringuncHinc auaritiam Si rapinam ifiorum execratur« Non enim fimpli»

citer dicit,Auari acrapaces funnfed, Cor habentexercitatum (durchriben) rapinis amp;nbsp;im^ pofturis.Iam Si illud accufat quod qu^ftus gratia quiduis faâuri fint,amp; pro muneribus , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quidlibet diâuri.ld iterum augetadieâo è facris exemplo Balaam,qubut extat Nume»

ri zt,capite, ob lucrum ijs maledicebat quos benedixeratdeus. Id cum nofiri quoc^ fo* leant,multo redius fe Balaam lefi Si Simonis magi fuccefibres iaâarent, quàm apofto^ lorum uicarios.Atqj hic iterum mifcet criminationi poenäpro more,Quemadmodum enim dementia auariôi corrupii prophetæ olim corripuitafina: ita nuncplebei Si pror fus contempti homines fuccefibrum Balaam protrahuntimpofiuram, Merito autem lalis patella tali contegituroperculo. Proinde nemo pofthac glorieturinerrore. Deus enimuel deipfispoteftexcitarelapidibusquierrorem.impietatemSfimpudentiam ue^ firamprotrahant,conuincantSlt;concuicent.Verbumdominimanetinæternum,

Ifti funt fontes aqua carentes, nebulæ quæ à procella ferutur,quibus caligo tenebrarum in æternum fcruata eft*

VanadoUrtntt» Reflc comparantur falfi doâores fontibus carentibus aqua, amp;nbsp;nebulis hue atqj illuc uento impulfis.Nam ad fontes recreantur fitientes. Nebulæ autem fitienti terræpluuti fpem faciuntjta doâores in hocinfiituti funt, ut anxias cofeientias uerbo ueritatis con folentur, Si pluuia doârinæ falubris irrigent corda mortalium. Verum cum hi doâo^ res noui euangelica confolatione negleâa, nouos quofdam confinxerint condonatio-nis modoSjid apud eos inuenient fitientes quod apud fontem aqua carentem inuenias, lutum Si fordes, Dereliqueruntenim Chrifium fontem aquæuiuæ amp;nbsp;foderuntfibicp fternas quæaquas non retinent falutares: de quibus multa dominus difieruit in Euangt; gelio loannis.Spem quidem præbebunt códonationis, non fecus atq; nubes quæpiam uentorum procellis iaâata folet fpem facerefuturæ pluuiæ, Sed ut ilia negutculam quigt; dem diftillat,ita hi cum coelefti uerbo deftituti fint, fitientis peceâtis^ animam uana fpe laâant, Nec interim impune, Nam quemadmodum ueritatis lucem tenebris inuolue^ runt humanis,fic uiciffim xterna caligo ipfos aliquando excipiet apud inferos.

Siquide ubi uehementer faftuofa uanitati's uerba fonuerinr,inefcanC homines per concupifeentias carnis uoluptatibus, eos qui uere aufuge rant, eos qui in errore conuerfantur, dum illis libertatem pollicentur cum ipfi ferui fint corruptionis. Siquide à quo quis fuperatus eft,huic etiam in feruitutem eft addidus.

Hifce uerbis exponit fuperiorem parabolam,quod impoftores ifti miferis multa pol liceantur,nihil aütpr^ftent,imô magnificis poilicitationibuSjCcu illecebris quibufdâ in peccau

PETRI. CAP VT It nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;9

peccata rapiant,PoIlicentur,ait,peccatoribus libertärem,id eftpeccatorum condonatio nem,quam interim ipfi non habent, cum fide in Chriftum careant amp;nbsp;ferai fint corru-ptionis.Hicappenditfententiamgenerakm, Aquoquisfuperatusefi,cuius^arbitno tiiuit,huiciureferuusdici(ur.Eamforfanmutuauicex s.capiteloannis.Breuiter.Cæci nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;

funt (inquit) cscis ergo fi uiam oftendant utric]^ cadfit in foueam.lllud uero grauius eft quod pollicitationibus fuis non modo uana fpe illudfit miferis, fed amp;nbsp;maioris mali oc* cafio funt. Eos enim qui femel aufugerant fcelerum turbam, pollicitationibus iftis fuis reuocant,ut poftea confidentius in flagitioforum uia ingredianturjrcti indulgentfis iU lorum. Equidem noftru illud fsculum non nefciuit larginoncs,belia, uenale iudicium, ufuramjaduItenüjfurtumjhoniicidiaJnnidiamjambitionemJuxumeirepeccatamorti fera, ncc illa pofle nifi fanda poeaitcntia Si. fanguine Cbrifti expiariun hac fi conftanter pcrrexilfetaufugeratpcrditioncm, fed uoluptas ÔC concopifcentia carnis remorabatur, huic fuppetias ferebant largae Pontificum indulgentiæ, quas cum miferi uiderent tarn effe largas in eodcm lutoamp; errorcconfidentius haercbant. Videbantparua pecunia iu* ftos ctiam condonationum aceruos poifc parari. Mirandum uero qua fronte Romani Pontifices fub nomine apoftolorum Petri Si Pauli iftas indulgcntiavum nundinas coe« perint inftituere,cum diuus Petrus hac epiftola nobis tam amice fuaferit cauendum effe ab iftis impudentibusmercatoribus. Quofimul amp;fidcmfuam liberauit. Nam fiquis pofihac iftorum credit confidis uaframeniis, perfuafus quod Petri authoritate ifta fa^ ciantjfua culpa feiens SC uolens périt.

Nam fi poftquam refugerunt ab inquinamentis mundi per agnitio? kgantqui nem domini amp;nbsp;feruatoris kfu Cbrifti, tarnen bis rurfum inuoluti fupe ïantur, fada funt ilîis poftrema peiora primis. Satius enim fuiflet illis non cognouiffe uiam iuftitiæ,quàm ubi cognouerunt,conuerti ab eo, quod illis traditum fuit, fando præcepto. Verum aeddit illis id quod uero prouerbio did folet, Canis reueräis adfuumipfius uomitum, fus Iota,reuerfâ ad uolutabrum cceni»

Non negat hifee uerbis peenitentiam lapfis,quod multis Nouatianica tarnen labe in fedisuifum fuit, fed principiohifee exponit fupcriora.oftendésquàmgrauiterpccccnt fedudores SC fedudi:dcindegraui oratione deterret à confuctudinepeccandi, amp;nbsp;conti* nuo fcelerum ftudio.Huc enim orationis dudu delapfus eft,ut ad ftudium puritatis ad* hortetur,occafioncacccptaab qs qui afedudoribus in peccata priftina reuocati impu* den ter in qs pcrgunt.Primum argumentum fumpfitexhiftoria euangelica,Matthaei ca pire 11.8c Lucae n.Quibus locis pulchcrrima parabola adumbratur quàm pcriculofum iit poft uentatem agnitam priftinis indies fordibus commaculari, adeoœ ad femel abne gatam impietatem rcdire.Secundum argumentum collationcm habeuPraeftiteratillis, Grauittfpeccat ait,omninononnouiftcdodrinamcuangelii,quàmpoftagnitamucritatcm,qu3edo* quifciëtespeca cetdeum fidedeledari amp;nbsp;fandinionia,in impuritate per omnia libidinis Scintemperan canh tiae genera graflari. Tertio loco fubiögit duplicem fententiam fiue paroemiam. Vtranep fumpfitabimmudiffimisanimantibuscaneSCfue. Canes reforbentquodeuomuerüt, id quod 8C Solomoncitauit Prouerbiorum is. Sues ab amneprotinus recurruntad cce lium. Itaamp;illi folentquipoftfandameuangelq dodrinamredeuntadporcinä uitam.

Plura de hoc diuerbio Erafmus Chiliad.j.cent.padag.ij.Quod fi cui uideatur hic locus Petri de peccato in fpiritum fandumefie exponendus,nonmagnoperereclamarim, quod Sc argumenti genus hanc expofitionem admittat,amp; certae uideantur uerbis inefte notæ,quæ iftum prope’fenfum indicent atq; euineät. Gerte multam inter fe aftinitatem habent pfeudoprophetae 8C peccatum in fpiritum fandum.Sed de his iudicent kdores.

Hafce iam altéras uobis chariifimi feribo literas, quibus extimulo i J u percommonitionem ueftram (ynceram mentem, utmemores fitis uer

t'7o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN 11, E P I S T.

borutn quæprædida funt à fandis prophetis, mandati noftri qui furnus apoftoli domini amp;nbsp;feruatons,

Pr^/ht fcriptu nbsp;nbsp;hm uerocanit rcccptui, colligens in qucm finem hæc de fa!fis dodoribus fcripfcriX

rdfteauijje^ nimirum in hoc utcommoniii ab ilhscaucremus.Inierimimmifcct obiter undehaecaC cepent,quo plus hdei apud nos haberent.Ex prophetis eni 5^ uerbislefu falnatorisno* ftri plera^ decerpta funt. Nam hi de uenturis pfeudoprophetis et temporibus extreme multa uaticinarunt Petrus itaq^, Scio, ait, quàm fynccriamp;alicnifitis abomnidodrina Si hde faifa,fed uolo interim ut pofthacmemores fitis uerborum domini lefu propheta rum amp;apoftolorum.quibus prxmuniti in recepta ueritate poiTitis perfeuerare,ne ufpp am pfeudoprophetarum (quos illi uenturos fedcauendosmonuerunt) blandiloquen^ tia animi ueftri corrumpantur. Hifce uero fibi commodum ad fequentia tranfitumftru xit.Nuncenim deimpnspohremifxculimoribusfchbii.utmonuimusinargumento cpiftot^.Habet enimhæccauifa affmitatem cum ea quam de pfeudoprophetis tradauit. Cxterumhicnonpuiaui neceflanumefle coptofius ex propheticisSfeuangeiiftarum literis diflerere, autohendereexquibusprophetisqutbusue è locis fingula aecerpferit Petrus.Nam commentary nobis plus xquo excrefeerêt. Certe Daniel dt Zacharias ma xinie in hoc argumente prx cætcris uerfati funt.Noftrum fueriteorS probe meminilfe quæ ifti nobis bona fide tradiderunt, quorum fummarium quodpiam in prxfentia^ rum contexuit Petrus.

illud primum fckntes,uenturos in extremis diebus illufores, qui iu^ xta proprias concupifeentias ambulent ôd dieant, Vbi eft pollicitatio aduentus eiusf Siquidem ex quo die patres dormierunt omnia fi'c per* manent ut ab initio conditionis erant.

De iHuforibm nbsp;nbsp;nbsp;Diligenter dcfcribit quales impfi illi poftremi fæculi futuri fint, Sfqualia corum con

poßrani tent* filia,quales fermones.Principio illufores uocat, non tarn quod illis uerbum domini me poriit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rus uideatur lufus,qquodinftrudi fuftt prxfiigns amp;impofiuris, quibus falluntincau^

tiores amp;nbsp;non omni parte adhærêtes uerbo domini. Hebrxi eiufmodi genus hominum appellant. Deindeiuxta proprias,ait,concupifeentias ambulant.Id quod ex prio ri enafeitur. Quibus enim uerbum domini amp;nbsp;res diuinx lufus funt,fis Si uoluptas pro uita,d£ libido pro ratione eft. Vt enim pro animi fui turpiflimi cupiditatibus turpiter ui uuntjgulam fedantur,dlt; genioduntaxat indulgent,ira etiam pro libidinefua docent dt dicunt,quodcôgruit proftitutæ uitæ ÔC moribus turpiifimis.lam ergo quid diâuri fint per mimefim indicat, Vbi (inquiunt) eft pollicitatio aduentus eius ƒ Naf^um uero habet oratio omni parte audax Si confidens. Abnegai enim amp;nbsp;deum amp;nbsp;iuftitiam eius, dC mor tuorum refurreâionem, Si diuinum prxmium, id^ fummo cum contemptu Si rifu* Quienimiudidumabnegatyis amp;mortuorum refurreâionemamp;diuinum præmium abnegat,adeo^ deum ipfum.Si enim deus eft.iuftus eft. Atiniuftus e(ret,fi non eftei fu turum iudicium Si præmium tarn pfis quam impfis pro ratione operum, fidei d^perfi.' diæ cuilibet paratum. Additur Si aliud per eandem mimefim, quo impie fatis impiam prodantmentem.Mortui(inquiunt) funtpatres noftri,nccquift]uam interim illorum reuixitautredtità mortuis qui nunciaretaliam prxter hanc fuperefle uitam t nec quic^ quam in orbe à conftitutione eius ad huncufqß diem innouatum eft,eadem femper orgt; bis facies,ydem femper nafeentium Si morientium uices,proinde cum hæc ita habeant cur expeâarem uel iudicium ullum.uel ullam mortuoru refurreâionemMgè uiuamus hie dum uiuere conceditur.lftæ quidem Pfaftorum minæ funt amp;nbsp;terriculaméta, quibus nos ueldecipere,uel tyrannidifux nituntur fubiugare.Deus non curat nos, nec ullutn lereW 44* nobis faceftit negotiü,edamus eig;o Si bibamus, eras enim moriemur.Tales funt amp;nbsp;no ftrorû quorundâ porcorum uerius q hominum blafphemæ uoces, Quid nobis indies de ftde,fanâimonia,iudicio,immortalitate inueteratam occinitis cantilenamdam olim iftorü nos.pigait} age de uolupiatibus, poculis Si lepidis puellis difteramus.Quid enim aufpicatt

PETRI. CAPVTIIU nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;71

äufpicati nobis inuexit ilia nupera religio^OHm dum fcortaremur,potaremus princi pum fedaremur ftipendia,ad uotum fuccedebant omniatat nüc cum ifti obftreperi gra-* culi nobis qusdam de fpernendo mundo,de ampleäenda fîde euangelica intonanc, ad uerfa habemos omnia: prxftat igitur nouam iftant doärinam de euangelto contemne* re 8c priftinum uitæ inftitutum fedari amp;nbsp;Ixtari.Sed quid ad ifta refpondet Petrus^ Illuduerouokntesnefdunt, quodcceli lam oh'm ftierint ac terra ex aqua amp;nbsp;per aquam confiftentesdeifermone, per quæis qui turn erat mundus aqua inudatus perijt. At nunc qui font cceli ÔC terra, eiufdem fermonc repoßti funt, 8c feruantur igni, in diem iudkij ÔC perditionis impiorum hominum.

llli,aii,dicunt fe nefcire ullam rerum mucationem^res hominum eodem femper loco Semperpuniuit eadem^ fortuna conftitiiTe/ed illud interim nefciunt, imo nefcire uolunt, quod totus detisimpiof^ fatetur orbisjllud nempe quod idem ille deus femel diluuio in orbem miflb totum abo ieuittmaxime quod tum quoqj impn effent qui iudicium dei contemnerent, 8C prorfus illud ipfum facerent quod hic de illuforibus audiuimus. Ex co autem facile licet collige^ re quod diuina iuftitia non omnibus dormierit femper, fed de omnium fxculorum im ptis femper fumpferit fuppiicium. Huie iam pulchre neéiic propofitionem inftituti fui, deum iudicaturum pios dlt; impios ipfum^ fxculum per ignem.Oüm aqua immiffa ter ram purgauità fordibus.Coeli haäenus perfeucrarunt, fed 8C ipfi ad extremü diem pur gabuntur igne, cum per igné perdentur impq, ficut olim perierunt per aquam. Viden^ tur autem hscfumpta effe ex Ifaiæ cap. ss, Potto quod in priori membro terræmemi^ nit,quod ilia ex aqua 8C per aquam fermone dei hue uirtute diuina confifiat, all u fir ad 1» cap.Gene.ubilegimus, quod aquae terram ex parte nudarint quam prius contexeranr, magna fimul aquarum ui in fublimi pendente.

Vnum autem hoc nelateatuos,diledi, quod unus dies apud domû num,perinde eft ut mille anni, 06 mille anni ut dies unus. Haud tardât dominus qui promifit,quemadmodû nonnulli tarditatem exiftimant: uerum patiens eft erga nos, dum non uult ullos perdcre,fcd omnes ad pcenitentiam recipere*

Dicatiam aliquis, Quando uero ueniet i Diu iam expeâata eft ilia iudicti dies.Hunc Oc têporeum« amp;propheix priores minati funt peccatoribus. Refpondet Petrus, Cum femel conftet diem ilium certo uenturum,non refertadmodum ferius an maturius ueniat-Reâiffime enim loquitur Paraphraftes, Nobis pro animo noftro quædâ longa uidentur qusdam breuiatat De nihil eftgt;ne(^ breue neq; iongum. In fuis promiffis non fequitur cupidita tern noftram,fed fuum sternum amp;nbsp;immutabile confilium. Vtitur autem fententia Mo^ fis quæ extatin Pfalmo s^.qus mire hue quadrat,eft autem huiufmodi, Tu domine re^ digis hominem in puluerem, amp;nbsp;contra dicis, Redite in integrum fîlq hominum. Q.uia mille anni ante te funt, ficut dies hefterna quæ prstcriit, amp;nbsp;excubis noflurns. Te illos diffipante fomnus fiunt,acfubito fient fœnû mutantur. Fœnû ma ne floret SCcrefcit, uefpercincifumarefcit. Siete irato confumimur 8iin furoretuodeturbamur,amp;c. Ex quibus uerbis facile colligere licet quod non tam in hoeproduxeritiftudteftimonium Petrus,ut expeâationem leniret 8C tædium mors difcutcretpiis.q ut præfentiffimâ im piis poenam impédere oftenderet.Qjjodergo iudieti diem procraftinat dominus,quod pernam differt diutius,nemo ita interpretetur (inquit Petrus) quafi ipfe dominus nun quam fit uel iudicaturus orbem, uel puniturus impios, fed propierea fpatium præfcrp bit longius,ui peccatores inuitet ad poenitentiam, Vnde amp;nbsp;Paulus ad Romanos z. Cur diuitias bonitatis amp;nbsp;lenitatis deicontemnis^ignorans quod longanimitas dei teinui-' tat ad poenitentiam.Hæcobfecro expendamus diligentius ô fratres,ne ufpiam per im-patientiam murmuremus contra dominum aut impingamus * Si tardior uidebimr

yX nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN II» EP IST.

uindex noftri dominus,fi benignior amp;nbsp;lenior crga hofies nofiros, meminerimus quod deus non modo deus ultor,fedamp; deus longanimis fit, qui neminem temereopprimii, fedcuilibetfpatiumpoenitendiconcedit. lam fiillehofiis nofier pceniteat,condonanx da illi noxa,ut alias,amp; gaudendum nobis propter ouem refiitutam. Porro fi illelenitate dei abutiiur, certus fis quod diuina uindiâa tarditatem fupplicr) grauitate compéfabit. Certifiimum enim illud Germanum prouerbium.Ldng gebeittet iß nit gßhenckt-

joi^H^opfôno nbsp;Vernet aute dies domini ficut fur i'n noóle, quo cceli procellæ m mo

« etma^nocu tranfîbunt,elementa uero prææftu foluentur,terraç èC quæ in ea. funt opera,exurentur»

Planis iam fed horrendis uerbis defcribit futuram iudictj diem. Inexpeâatus,ait, ade rit dies illa.Dum enim dixennt,Pax 8C fecuritas,repentinus illis incumbet interitusinec aliter obrepet ilia dies mortalibus q fur noâurnus obrepit dormientibus. Id quod Trffc cr iHud, Chriftuspraedixitfuturum Matthæi 24*Sf Paulus i.adThefialon.r. lamquæfequun« Stelle de «xlo tur hypotypofisfuntfuturædiei,ôlt;declarant nobis hyperbolaquadamadco^Si pro cadent, fopopceia quanto lerrore confiernendi S)C quàm diris fupplicris impq fint afiiciendi.

Quod fiquis fimplicilfime iuxta literaminterpretetur,idquodmagismihiprobatur, habet Augufiinumuirumin fcripturis facrismaximum dehoclocodoâiiïimedifpu^ tantemlibrode Ciuitatedeiioxap. gt;3. Et haâenusquidêprobauitdeumiudicaturum orbem Qi puniturum impios,aduerfus impiam illuforum opinionem»

Cum igitur hæc omnia foluantur, quales oportet effe uos in fandis conuerfationibus amp;nbsp;pietatibus expectantes amp;nbsp;accélérantes adaduen« tum diei dei,per quem cœli i'ncenfi foluentur,amp;elementa æftuantiali* quefcêtfSed ccelos nouos ac terram nouam luxta promiflum illius ex* pedamus in quibus iuHitia inhabitat»

Saniümonia, Deflexuquodamdeferturadinnocentiam, ad quam elegantibusargumentis horta tur.ut tandem in optatum feratur poftum. Primum defumptü eft ex repraefenti amp;nbsp;apta tum per collationem,Si,inquit,elementa per ignemexpurganda funt,quæ tarnen nihil peccarunt,quantopere nobis annitendum, ut puri uitæ^ innocentia præclah inuenia^ mur in die illo:’ At^ hocquidem ipfe beatorum locus fiagitat. Noui enim cceli parätur iufiis,iufiitiae ergo fiudendum qs qui noui cœli uelint efie incolæ. Oe coelo hoc nouo Qi terra noua legere efi apud Ifaiam in s$,Qi Augufiinum libro de Ciuitate 2o,cap,i(7, lufip tiam per heterofim pofuitpro iuftis»

Quapropter diledi hæc expedantes, date operam ut immaculati SC incontaminati ab illo reperiamini in pace, domini^ noftri patientiam falutem arbitremini, quemadmodum amp;nbsp;diledus frater nofter Paulus, iuxta fibi datam fapientiam feripfit uobis etiam in omnibus fere epifto lis loquens de his,inter quæ funtnonnulla diffidlia intelledu, quæ in« dodi parum^ firmi detorquent,ßcut ÔC cæteras feripturas ad fuä ipfo rum perniciem»

Illatio eft ad fuperiora.Cft enim fenfus, Cum ergo rem expedetis tantam, prxftat ut indicium hoc tarn rigidum Temper præ oculis habentes,ita pofihac uiuatis, ut ueniens dominus inueniat uos paratos.Quod fi tardius uenerit,nihil aliud cogitate,q quod mo EpißvUD.Pdu ratrahatur propter peccatoresquosfaluare cupit dominus* Atq;hic Pauli fimulepi'* li commendau ftolas commendat fidelibus»Tametfi enim apoftolis ex xquo collatus eflet fpiritus fati' à Petro* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dus, non tarnen quifquam eorum alterius monimenta contempfit» Daniel ille defide^

riorum uir quo non fuit fapientior alter,orationes prophetarum, leremiæ in primis,Ie gerc folebai. Arrogantiaeergo Qi fuperbix fpiritu aguniur, qui optimorum uirorQ opti mos librosleäionededignantur,nec quiequam approbantnifi quodferipferintipfi»

CoIIigimus hinc quoq; quod lîmilis Sf conftans adeo^ amp;nbsp;una omnibus fucrit apofto lis ratio prædicandi euangdii» Interim uero monetutepiftolas Pauli iegamusanimo fiddi ac uigilanti« Effecnim in qs difficilia quædam, fed ijs qui in fide indodi in reli- Scripturie diffi gione parum funi exercitati amp;nbsp;firmi.Nam hi non tantum fcripta Pauli, fed omnes alias dies, fedcomt (cripturasdetorquentadfuamipforumpernitiem.Idenim his ufuueniiquodaraneæ ptis, dulcem fuccum floris fügend. Quia etenim uenenata eft omne quod imbibitprotinus uertitur in uenenum noxium.Sic cum illi mente corrupt! fint omne etiam quodlegunt prauis affedibus deprauant.Rediifime ergo monuit Hilarius,fenfum fcripturis no ciTc infercndum,fedc fcripturis pctendum.

Vos igitur dikdi,pofteaquam præmonîti efl:is,cauete ne Gmul cum alrjs nefariorum errorc abdudi,excidatis à propria ftabilitate, fed ere* fate in gratia amp;nbsp;cogniti'onedomininoftriamp;feruatoris lefu Chriftu Ipfi gloria nunc in diem æternitatis. Amen.

Hacclaufulatotamconcluditepiftolam,amp;inhacmirabreuitatcomniapenecoftrin conclußo, gitquæcunq^fufiusintotaepiftola tradauicAbunde,inquit,præmoniti eftis.didiciftis quae uera fitrdigio,didiciftis quae falfa, amp;quod ingenium fedudorum amp;illuforum,rc ftat ergo ut firmiter in coepta ueritateperfeucretis, amp;ab artibus impoftorum nobis ca-ueatis diligêtiiTime, crefcatis autem in gratia SC cognitionedominilefu, Cui foli gloria in ætcrnum,Amen.

Si ueronSepraeftiti quod in opens initio pollicitusfumChriftiancLedor,gaudcot ’ (in minus,ueniam mereor, ut qui tibi prodeife uolui. Oandu eft etiam breuitati tempos ris nonnihii, quaoppreifus uix relegereno iam dicam reuidereSf expolire licebat quod iamiam effuderam.Sed quid mulds opustquot; eloquentiæ non ftudui, fimplici quadam ra^ done tibi fenfum Petri aperire uolui.Tuum igitur erit opera noftra bene uti,amp; quod be ne amp;nbsp;pie didS uideris,bene amp;nbsp;pie uiuendo exprimere.Beati enim pronuciantur à Chri* fto domino,qui audiunt uerbum dei Si. cuftodiunt illud.

Vi uere cupis,Leiflor,uera ac uiua Chrifti plülofophïa imbiii,huc accede. Siue em fpefles illudPlauti,Pluris eftoculatus teftis unus.quàm auriti deccfiuchocSocratis, Pluris eftau ritus teftis,5 oculati decc; babes hic teftë, fidei probariifimx, dilcftum lefu difcipulum lo annem,tonitrui fïbum, qui in cœna ilia myftica peólori Dfiico admotus.diuina myfteria cxaiftiftime 8i plcniffime baufit. A quo nobê;,ita difponentcdei bonifate,erudita bare amp;nbsp;fanóliftïma

emanauic epiftola,prarcipuum Noui teftamenridecus: in qua breuitate miriftca 8Cabfolutiiritna,eui dentiiis amp;nbsp;perfpicatius de pietate Cbriftiana difteruit,quam omnes alias omnium fapientiftimorum liominum copiofiïTimi commentarij. In banc ego paucula bare commentatus.uolui eruebtiores pro uocare,utipfiproférant meUora : candidates uero amp;rudiores iuuare, ut expeditius in facris agant, Quod fi ipfe in locis difficilioribus aberro.ueniam precor.Nibil enim temere adfero, fed ita prophc tare uolo,ut iudieium fit apud fedentes. Idco^ meliora do(flus,lubens amp;nbsp;uolens cedä.Non eontem.. no fpiritum fanólum in Apoftolo diccntemrSpirituspropbetarum propbetis fubtjciuntur.Cartcrum fi fenfero prarexercitamenta hare noftra pqs plaeere lelt;fl:oribus,dabo et in EpiftolS Pauli ad Hebraros expofitionem. Tu interim orabts dominum pro me ac Tigurina noftra ecclefia. Menfe Mariio Anno 1 s ; z.

Eliberaliui generis eß Epißolit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hortatur credentes, ut puritate uitte ercharitateßofema,

I B nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exprimant. Initio autem totum Chrifli negotium paucis proponit^ Deinde ne quis ex re

H nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;df»gt;ptione Chrifii peccandißbi (id guod pleri^ tum ^uoq;folebant)arriperent licentiam, doeet

ßjem in chriflum cogenitam ßbi habere puritatem uitte:ad cuius amorem er fludium uehemen tißime inflammat, Cæterum erant qui currentes in uia domini remorarentur hteretici er homines malignûhos • ergofiigiendos fuadet,ut Antichrißos,cr annunciatie ueritati indiuulfe harendumt Mox redi'f, nbsp;nbsp;iterum ad

puritatem uitie animat. Aqua deinde ad charitotem tranßt, adhortans, ut hac fiatribus fyncere feruiamuij Cf re ipfa,non uerbis diligamm, Hic «ero interßrit quitdam de probandisß)iritibus:redit ad charitatem cf ßdei uifideliterexcußa,pulchreclaudit Epiflolam.Fideieniminßuperioributquatuorcapitibus,fepememinerat: unde pro more apoflolico,diligentius ea retraäanda erat,

Hifce itaip oppugnauit, Cf ttfluti ex obliquofubruit cutn Hebionica er CerintbMnlt;t phalange, pfeudochri flianos etiam omnes: quorum iHi Chriflum penitus abnegabant, hi uero uerbis,imo loquacitateßtili Chriflum quidem confitebantur,uita autem reßrebant cacodiemonem.lfli praterea loanni anfam feribendi prabuiße ui denlur.-quanquam piafmis cura er ChriHiante plebis amor pijßimum Apoßoli animum, proculdubio ad feri bendum uel maxime impulerunt.

Epidola eil noilris temporibus accommodatißima, quippe quie homines protulere quorum alij diuinita.' tem Chriäi in dubium ponunt, alif uefo humanitatem ignorant, Cf alq rurfusßnt quipietatem metiantur uel fjumanis commentis,uel ceremonijs, uel fuauibus er expolitis de Chri^iana religione uerbis.tfli autem omnes hac epifiola difeunt, Chriflum lefum uamn eße deum er hominem-Dißunt Chriflum lefum unicam er ater nam eße orbis falutem.Difcunt uertm religionem conßflere 'm flde,uita puritate er charitale : non in loquen tia,hoflqs,aut hummK inuentis.

A/Jeuerat fecertißinu adeo^ com^erta {gt;ro/frre,nemp£ eudngelium deJeßu Chr^,uero deo cr homine: in^uo difcamui uitic innocentiam, çr 'mijuo confequamur peccatoru r£mifjttm,ß nwdo peccata cöfiteaimr.

Vod erat ab initio, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cap. ï*

Hic eft mos Ioannis euâgeliftæ, ut feré abfq; omni uerborum ambage fua moxab ipfoaufpicetur deo, ut qui fit omnium rerum initium conferuatio amp;nbsp;fihis.Magnam ifta gratiam habent,fed èc fpeciem quandam cxordti.Nam uc luti beneuolentiam ambiens, dicit fe nihil noui allaturum, fed id quod fuerit ab initio: ncqj dubii quicquam, fed negotium longe compertiffimum, laetum inquam cuangelii nuncium. Idem uero agit in exordio huius epiftolae, quod egit in fui euageifi principio. Nam oftendit Chriftu lefum uerum eife deum.Sc totius orbis falutem unicam.Et Chri ftum quidem dominum fine nomine infinuat, quod hominibus diuina natura fit inef' fabilis nomine^careatPeriphrafiautem ufus miraeuidétia dixit 0K/ja7ràjgt;;i(Hç,idquod erat ab initio,hoc eft, illud omnium rerum principium Sc æternum iliud bonum dei B' lium annunciamus uobis.Longo enim interuallo repetendus eftfenfus.quêobfcurum conturbat hyperbaton Jam quod in Euangelio fuo uerbum dixir,idem hoc loco Quod loan-u erat ab initio nominauit, Et uerbi quidem fignificatio augufta eft apud Hebræos. Hi e-nim uocant quoduis negotium, rem amp;nbsp;cauftam quamlibet, amp;propcmodum id, quod Germanus infinitam rem expofiturus, D4«appellitat* Ita hunclocum fignifi* cantius fortaftis redderet Germanus, Den handel, radt, anfchlag vnd dof dmg das von anfrug was. Initium uero fiue principium longe alia ratione hie inducitur quàm apud Mofen in pri mo.Ibi enim principium uelutiordinis eft,quafi tu dicas, Primo quidem creauitdeua coelum amp;nbsp;terram,deinde uero digeftitfingula. Quern fanefenfum uides fpeâare ad fe^ quentia, fiuerelationem (utaiunt) habere non adfuperioremxternitatem fed confer quentemcreationisordinem.Id quoddlt;Hebraicainnuereuidentur, quibus eft principiumcaputamp;cuiufuis reiexordium. Cxterum hie uidemus Principium notam efte periphrafticam infiniti amp;nbsp;æterni. Neque uerl^ diftimulandum nobis quod fcripfir, Erat, amp;nbsp;non potius Fuihquo certe cauere uoluit ne quis putaret filium per incarnatio-. nem id efledefiifte quod erat priufquä nafcereturexuirgine.Vndeipfe Chriftus fignifi cantiiTime in Euangelio dixit,Priufquam nafeeretur Abraham s-yw tf^/,ego fum. Qui' Io«*«-’’ bus fane oniibusallufum uideturad nomen dei T«7ya-yfa/x^.aTO|y nod ccvs«(Jgt;wvhTO(U nW quod facratilfimum dei nomen illi non ab effeâu inditum eft utcreator, dominus amp;nbsp;o= mnipotensîfedab effentia.Eft enim deus uita amp;effc omnium,quia per ipfum uiuimus, Ailoart mouemur amp;nbsp;fumus.

quod audiui'mus, quod ui'dimus oculis noftris, quod perfpeximus, amp;nbsp;manus noftræ contrediauerunt de fermone ui'tæ.

Hifce iamnotatureuangelii ueritas amp;certitudo. Namadmiräda uerborum uiactur^ baauditores tenetSCurget, Eft enim inoratione mirum incrementum. Non fatiserat quod dixerat, Audiuimus,adiicir,Quod,uidimus.nec hoc contentus.fubdit, Oculisno ftris,imô aliud grauius iungit. Quod perfpeximus, his denic^ omnibus fupcrimponit. Et manus noftræ contreâauerüttquæ loquutio poftrema hyperbolen alias fapit: quan quam amp;nbsp;ad refurredionis ueritatem poterat referri, quani difcipulis comprobauit.redi uiuo corpore ob oculos pofito, 8C Thomæ contredandum oblaro. Porro nihil aliud iftis omnibus dixit,quàm quod in Euangelio iftis uerbisexpreflitjEtconfpeximusglO' loan-i. riam eiusJtem Petrus, No enim artecompofitas fabulas fequuii notam uobis fecimus x,Pet,i. domini noftri lefu Chrifti uirtutem aduetum, fed qui oculis noftris afpeximus illius maieftatem.Sedquorfum pertinet quod fequitur,De fermone uitæfHic demum abfoE uitur fententia, amp;fi planius paulo poft claudatur, hie tarnen aperitur quodnam confix lium quæ res amp;nbsp;quod negotium fuerit ab initio, quid inquam uiderint amp;nbsp;audierint apo ftolijUtiq; uerbum uitae,hoc eft Chriftum Si. falutem euägelicam, uerbum Si negotium

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GG X

7^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT, IN EPIST.

uiuiHcum.Eft cnim fchema HebratcS. In hocenim (inquit in hiftoria) uita erat. Et Pan Chriftus (inquit) mortem quidemabokuituitamautem in lucem produxit amp;nbsp;im* mortalitatem per euangelium.Quin audiamus ipfum fefe exponeniem.

Et uita manifeftata eft,amp; uidimusjdeo tcftamur, annuciamus uo bis uitam æternam quæ erat apud patreni,amp; manifeftata eft nobis»

Epanaphora eft iunda ephexegefrRedit enim ad fefe ut fe de fermone uitf dilucidius expediatjVita (inquit) manifeftata eft,hoceft, uerbum caro fadum, ipfum^ euangelq myfterium orbi retedum eft.Vidimus,repetit ad maiorem euidentiam.Etiam teftamur, Kai' inferentis nota eftjdeo leftamur.Sic loan.i.In principio erat uerbum,amp; uerbum Cx rat apud deum,diC deus erat uerbum» Nam poftremü Et,concludentis eft particula,non coniundio copulatiua. Seruit enim duobus medtis unica illatiotad hue modum. Deus infinitus eft,ab initio id eft ab æterno fubfiftens» Verbum eft à principio, ergo uerbum deus. Huie feruitpofterius, Et uerbum eratapud deum : quod enim deo unitum n/} di6p,'7t^Dg commiiTuram fignificat)cum deo fempiternü fit oportet,adeo^ deus ipfe, Sed uerbu eft apud deum,ergo uerbum deus»Hoc exemplo uides Et, commode amp;nbsp;uerè poni pro illationis particula ergo aut fimili quapiä.Sed quid oro teftaris apoftok,quagt;-. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lis eft ifta tua conteftatio.^RefpondeuAnnuneiamusuobis uitam æternam,id eft,prædi

camus uobis Chriftûlefum,per quern orbi reftituta eft uitasterna.Siquidemin Euan^ I04/1.17. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gelio dixit, Hæc eft autem uita æterna ut cognofcant tefolum deum uerum amp;nbsp;quern mt

fifti Icfum Chriftum.Hic erat apud pattern r Nam uerbum erat apud deum. Et manife-ftataeftnobis,id eft.Verbum caro fadumeft,amp;habitauit in nobis, Dequarepluribus differit Paulus in Philip.i.

LongiJ hyper^ nbsp;nbsp;Hadenus quidem totus fermo fufpenfus fuit,nue demum abfoluitur fententiatquafi

baton^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dicat,Id inquam æternumbonum,quod audiu.mus, uidimus amp;nbsp;peruidimus,annficiagt;

mus uobis,nempe quod hominê deus induerit,quod nobifeS conuerfatus fit, amp;nbsp;quod uitam mortuo mundo reftitucrit.Ver^m hoc paulo copiofius ediftcrit fequentibus. Chrifliana reh nbsp;nbsp;Hine uero liquet quäta fitChriftianæphilofophiæauthoritas,quâiamaieftas,quan

gionMMcntlt;M, ta return geftarum ueritas.NulIaeft fcienti3,nulla religio, profelfio nulla quae Chriftia-næ aequari poftit.lllae enim rebus nitfitur dubqs, ratiocinationibus humanis, uanis ftul ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;torum amp;nbsp;uanorum huminu teftimontis.Noftra autem undiq; fibi confiant, quadrant,

amp; robore quodam diuino compada funt,ut nemo nifi ftultiffimus quifq; dubitarit. QHOuexio ui« nbsp;nbsp;Videbaturamp; hoc obiter monendüifiaapofioliuerba. Quod uidimus Sc audiuimus

fum uerbum ui de uerbo uitae,non pugnarecum iftis locis,Deum nemo uidit unquä.Et cum hoc. No rlt;e. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;que uocem eius unquam audiftis neq^ fpeciem uidifiis. Difeipuli enim non uiderunta«

lodn.i» liud quàm humanitärem affumptamjdiuinitatem nö uiderunt.Quia uero deus huma^ nam induerat naturam,hinc dicunt fe uitam uidifie, hoe efi Chrifium incarnatum qui iccirco uita fit fidelium quod deus.Eft itaq;in uerbis Alloeofis,qua confuetus ordo com mutatur,propter aliquam affinitatem ÔC uicinitatem.Poterant ÔC per hyperbolen cxcu-fari. Quidquodtotusorationisfiatusnon tamadipfamChrifiidei pfrfonam,quàm Euangclii negotium poterat rcferri Vt hic fit fenfus : Prædicamus uobis lefum Chru ftum dei filiuni uitam amp;nbsp;redemptorem mundi, Si quaecüqjdeeo prædicamus uerilTima fcimus elfe amp;nbsp;probatiiTima.

Redimus iam uifuri quis fit frudus aut quæ fit ratio huiusannunciationis,fequp turitaq;,

Vt amp;nbsp;uos focietatêhabeatis nobifcum,amp; fodetas noftra fit cum pa* tre amp;nbsp;fill o eius lefu Chrifto,

Hic eft frudus huius annunciationis Si euageln.quod qui fufcipiunt teftimonium amp;nbsp;credunt unum funt cum patre Si filio,id eft fordere deo iunguntur Si confortes effici untur uitæ æternæ.Sed agè introfpiciamus fingula peni tius,Principio quidem quod ui dimus (ait)annunciamu8 uobis,utamp;uo8 focietatem habeatis nobifcum. Quibus fanè .. j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uerbis

I o A N. C Ä N o N I C A M C A P» !♦ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;77

uerbis omnem à fe purgai dominii amp;nbsp;quxftus fufpitionemQuafi dicatt Annundamus uobis falutana,non quod dominiu cupiamus,autopes ueftras ambiamus.fed ut ueftræ confulatur faluti. Cupio enim uos effe colkgas amp;nbsp;cohæredes illius æterni boni, Vt primo hoc membro nihil aliud uoluerit [oannes,quàm quod in Cor, PauLiftis uerbis inti i.Cor.i« nuauit, Non quod dominemur uobis nomine fidci, fed focii amp;nbsp;adiutores fimus gaudq ueftri, Vidêrur aut metaphorae efle defumptae ab iis.qui in hæreditatêaut funäionc qua piam alios quoq; admittunuqua in re tantu abeft ut fua quærant,ut magis fua aliis com municent.Et Græce eft «o/vuv/a,qux etfi uaria fignificet.hic tarnen,cogentibus cirefiftan tiis,aliud nihil eft q communio,familiaritas,amicitta et focietas.Sequitur.Et focietas no ftra fitcum patre,amp;c,Nihil egregq dixiiTetfuperiori mébro,ft humanam tantum intelle xifTet focietatem, fplendidius igitur fubdit, Vtinquam focietatem habeamus cum ipfo deo.Sicenim 8i alibi orauit: Non pro eis autem rogo tantum,fed pro omnibus qui ere- Io4n,i74 dituri funt per fermonem eorum in me, ut omnes unum hnt,ftcut tu pater in me,amp; ego in te,ut amp;nbsp;ipfi in nobis unum ftnt.Sf ubi ego fum,ibi ftnt mecum,amp; uideant gloria meâ, amp;c,[taq; focietas hie quoq; pro pace cocordia confenfu amicitia 8i forderefumitur,quo deo unimur non fubftantia, fed amicitia amp;nbsp;participatione.De qua in Corinthiis ita fert pfit Apoftolus, Fidelis deus per quern uocati eftis in confortium hlq ipfius lefu Chrifti ùCor,u domini noftri,

Veluti claufula eft ad fuperiora, quafi dicat, Net^ uero iftts omnibus aliud fpedo q ut conquiefcant confeientix ueftrx.Fide autem paraturanimi iranquiliitas et gaudium, kdzi.Kr* externis non item.ConfuIatur Pauli locus ad Hebr.9,

Et hæc eft annuciatio qua audiuimus ex I’pfo amp;nbsp;annuci'amus uobis, Hadenus Chrifti negotium paucis, fed quantuinftituto fuo fatis,pcrftrinxit,often dens, pro moreapoftolico, uitä in Chrifto eflTe redditä. Nunc propius ad fuQ defcendii inftitutu,acdocet hac Chrifti uita no tradi licentiam peccadi, fed magis uitæ puritatem: Et hæc(inquit)eftannunciatio,OT«vgt;j/îAïûc,expofitio eft fine narratioamp;denunciatio,aln promiffionemexpofuere, atqui priorlediohuf magisquadrat.Ethæc(ait)eftdenun-ciatio, nbsp;nbsp;nbsp;iß der antrag, die erforderung, vnd anmutung, quafi diCat, Audiftis qualem fefe nobis

dcusexhibuerit,quomodoinhiio reftitueritpeccato amiflam uitä amp;nbsp;quod uocarit nos in confortium diledi hlii fui,nunc ergo quid is à nobis uicifttm exigat,percipite,iftud ni mirum,quodôc prædicamus,nempc.

Hifce iam traditdodrinam de puritate uitæ. Deus (inquit) fandus eft 8( purus,qui ergo deo cohabitare autilli fordere adhærere uelit,purificetur oportet. Atqui iftud nulla præftabit carnis impotentia, nulla hominis uirtus$proindefiiiûnafcioportuir,qui cor-ruptum peccatis mundum fanaret,amp; innocentem uitam orbi cómendaret.ldeo^ quot quot iftud dei negotium intellexerunt, innocentiæ ftudent,quippe qui fenferunt deum effe fandum amp;nbsp;fandimoniæ amantem, Ita fcriptum eft,Ambula coram me,amp; efto inte- Gene,i7t ger.Et alibi,Sandi eftote,quia Si ego fandus fum.Itcm,Dominc quis habitabit in taber i-euit.iot naculo tuo^Innocens manibus, 8l mundo corde, öle- Et iterumjQuis poterit habitare Pfdtu» cum ignédeuorante.dfaiæ33. Ex quibus prophetarû locis hæcIoannis defumpta uiden- Pp/.»î» tur,Porrôdeum appellauit lucem certefecundum fimilitudinem non fecundû fubftan-iiam,MiTalt;î)ofZKwçita(^Iuxeftdeus,LuccenimnihiIpulchrius,amcEnius,purius;itadeo nihil mundius aut præftantius,Tenebris contra nihil triftius fqualidius impurius 8l fœ diustamp; peccatis ac erroribus quid oro tetrius aut horribilius lam ergofannotatis iftis) certus amp;nbsp;perfpicuus erit allegoriæ fenfus : Allegorica enim funt fequentia, Etalkgoria eft perpétua metaphora.

Si dixerimus quod focietatem habemus cum eo, in tenebris amsi bulamus,mcntimur,amp; ueritatem non facimus.

78' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, COMMENT* IN EPIS T.

Hare inquam aduerfus iftos dicuntur,qui deutn fe nofee dicunt faâis autem nrgaitb Si (inquit) nomen amp;nbsp;fadus Chriftianu uerbis magnificis ultro citro^iaâauerimus, interimperfeuerauerimus inerroribus flagitqsamp;carnalibus deiiderngt;,hypocritar fu* ».Corwtb.ff. mus,peiïimi homines optimarum rerum hmuIatores,Quod enim confortium (inquit apoftolus Paulus) iuftitiæ cum iniuftitiafaut quae communio lucis 8C tenebrarum His confentiuntuerba faluatorisin Euangelio dicentis,Quid autem dicitis Dominedomi« ne,amp; non facitis quae dico^ Veritatem autem facere, eft fidciitatem, amp;nbsp;id quod audis aul proHteris,re ipfa praeftare*

Quod fi in luce ambulamus,ficut ipfe eft in Iuce,foaetatem habemus inter nos mutuam*

Peculiareeft loanni per antithefes 8i membra contraria eandem efferrerem, certe ut res alioqui praeclaras clarius proponatauditoribus amp;infîgaiaItius,Sic in Euägelica hP Io4n,u nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftoria,(^i credit (inquit) in eum non codemnatunqui uero non credit iam condemns

eus eft,quia non credit in nomen unigeniti filh dei. In hoc exemplo uides ter eandêrem ingeri.fed fubinde clarius amp;nbsp;euidentius. Parielegantia amp;nbsp;euidentia eadem res hiequoqt repetitunCxterum ambulamus in luce, qui innocentiae ftudemus, Ioannis Deus eft in luce,id eft,deus abfolute purus eft amp;nbsp;fanâus, Noftro itaq^ modulo ita ambulamus in Io4n.i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;luce ficut deus eft in luce.Ille enim ipfa lux eft Si puritas, Nos ab ipfo illuminamur, Si ilquot;

Rom4«3* luminati nihilominus homines amp;nbsp;peccatores fumus.Qui ergo non ambulamus fecun dum carnem.fed (ecundum fpiritum, focietatem habemus inter nos mutuam. Procul-' dubio,utcumdeoTurnusfoederenexi,ita internoftpfosquoquecohxremusuinculo charitatis.

Digreditur ab inftituto fuo Si ditferit de peccatorum remilTione, Aufpicatur autem abantypophora,utomniaprobecohæreant,Namcumdeusimmaculatus iîtamp;Iuxpu riirima,nos uero in peccatis geniti nihai nifi malorum lerna iimus,uideri poteratnemi^ nem mortalium cum deo tarn fanâo focietate uniri ,nec quenquam pure uiuere pofte* Ei itacp obieâioni occurrit loannes Si dicit, Sanguis ftlq dei emundat nos ab omni pec cato. Vt fit fenfus. Si quis noftras fpeâet uires.alieniftimi erimus ab amicitia dei,neque quifquam inuenietur non pollutusiaiiud porro fpeââdum,gratia uidelicet diuina,qua falui faâi fumus per filium dei,per quern habemus aditum ad deum,per quern amp;nbsp;ablu--i«Cor nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Turnus (utPaulus ait) ScTanäificati Si iuftificati, lam uthæc Paulina miram habet em

phafim.fic hæc Ioannis admirabiliorem.Sanguis enim Chrifti paiTio eft hoftia Si mors Chrifti.EaTortaftis cotemni potuifter,nifi addidiftet,Filii ^ius. At morte Chrifti filii dei nihil uidii orbis uel magniftcentius uel admirabilius, denit^ nullum aliud malagma o^ losn.i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mnibus peccatorum uulneribus medendis przTentius eft, Hine Baptifta quo(^,Ecce(in

quit) agnus dei qui tollit peccatum mundi Peccatum,inquam, dixit is numero fingula ri 'tIuj à/Jijlrrlap, non peccata,eo^ plus quiddam expreftTitquàmfidixiftetPeccata, Per peccatumenim omne idintellexitquod peccati nominecenTeri poteft,fiue id capitale fitfiueminus. Genus itaq;pro omnibuspoTuitTpeciebus Tynekdochaquadam. lamfi peccata dixiftet numero pluratiuo potuiftict cogitari certa fine numerata duntaxat abla^ ta elle non omniatideo peccatum utrobicy dixit Si intellexit omnium peccatorum collu uiem,non unius hominis aut ætatis,Ted omnium amp;nbsp;hominum Si temporum.Cuius egt; quidem rei certiflimas notas utrobiq; etiam Tubdidit, hie, Emundat nos ab omni pecca to,in hiftoria uero, Qui tollit peccatum mundi, Sed mundus ad omnes amp;nbsp;ad omnium reTertur aetates.non ad certum uel hominum uel peccatoru numerum, Plura de his tra--duntur in Roma.cap.r.df i.Pet.j.BlaTphemia8 enim in TacroTanâum dei filium eiaculan tur qui docent Chriftum uel prooriginali peccato tantum,uel pro ueterum deliâis tan turn, uel pro aliquibus peccatis tantum, Si no etiam pro omnibus omnium temporum peccatis perlitaftie,

IOAN. CA NONIC AM, CA P» I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7^

' Sidi'xcrimuspeccatum nonhabemus,noßpfos fallimus amp;uerltaft in nobis non eft.

Alia eft occupatio, quafi dicat, Netg eft ut quifquä hic elabatur 8C. fuam iaâitet mun* difiam,aut ita feluftratum exiftimet ut peccatum no habeat. Nam nemo eft mortalium qui mudatione Chrifti non egeat. Nemo eft qui uiuat (inquit fcriptura) amp;nbsp;non peccet, lob r» Omnespeccaueruntamp;deftituuntur gloria dcit ergo omnespurihcationeopus habe-- RottKhtt mus.H^caduerfus Nouatianos Sf Catabaptiftas fortiflima ScloetaliafuntiacuIa.Quod autê in y.cap,dicit,Omnis qui natus eft ex dco non peccat, expediemus cum expofitio-neeo peruenerimus.Nofipfos fallimus.) Mireeleuatuanamiftorumfpem qui feiuftos efte creduntxaut certe per Chriftum ita mundatos,ut nihil reliqui fit peccati.Et iteru mi re deprimit iftorum criftas cum fubdit. Et ueritas in nobis non eft. ) hoc eft, nihil uerae religionis.nihil pietatis in nobis cft,oucSV/j y^ftç.nihil folidi,nihil fani,

Siconfiteamurpeccata noftra fidelis amp;nbsp;iuftuseft utremittatnobis peccata noftra amp;emundet nos ab omni iniqm'tate.

Contrario membro (more fuo) rem penitius animis fideliu figit,amp; docct conhtenti bus conferripeccatorum remiftionemtcxterum peccata hie effe agnofeenda fiueconft-tenda.Confitentur autem peccata fua, qui infirmitaiem fuam agnofcêtcs totos fefe deo fubqciunt.de fuis uiribus defperant,SC ab unica dei gratia pendent. Hie uero deus fidex iis eft 8i iuftuSjTr/sôç nbsp;nbsp;nbsp;c/'z'Ko£t©-',fri/w vnd vfrecht,qui quae pollicebatur praeftet. Pollicitus

eftautem pcenitentibus pcccatorum remiffam Pfalmo ji.amp;Ezcch.is.Ifaiaeitem i.Iccir cofidcindubitatapraeftabit.Iuftitiaitacphocloconoaccipiturproeauirtutequacmun âim aequum difeernimus ab iniquo,fed pro conftantia ÔC ueritate,Eftenim hdei iunâa uelut expofitio,uidelicet nequis per imprudentiam intelligerethdutiam; fed magis ue-ritatem.Ita fæpe uidemus precari prophetam,Iniuftitia tua libera me.Iteq^iludica me fc cundum iuftitiam tuam. Alibi uero,Ne intres in iudicium cum ferwo tuo, quia non iu^ Ppflifio ftiftcabitpfinconfpeâu tuoomnisuiuens. Iuftitia itaq; dei iniftislocis ueritas deleft, qua paâis ftat,id^ quod dicit,facit.Ab omni inj0uitate.)Etfi indies peccauerimus,ipfe tarnen dei filius fempiterna eft hoftia. Vana itaqj 8C impia eft merx Romana,indulgent tiae,abfolutiones,miff3e,confcfriones,8lt;: ft quid aliud eft eius generis.

Si dixerimus,non peccauimus,mendacê facimus cum, Sd fermo eius non eft in nobis.

Eandem rem tertio iam infert )tceTau|)(o*//).Nam fecxpiabile fcelus eft fi peccatS tiibm diifimules. Quae cnim fanitatis fpes apud cum fuerît qui uulnus perito medico retcgcre nolitfMendacem itaqj facimus deum.non quodæterna ueritas mentiri poffï^fed quod nos ueritati dei non credentes, ipfa reteftamur quod deum non credimus uera dixiife. Si enim credimus deum ucraccm,quifii m peccau noftra non agnofcamusds cnim dP xitjOmnis homo men dax.Iam fi uctum dixit deus, certe non eft iuftus, non eft intelli- Pftlitto «r. gens^non eft requirens deum» Sermo itaq} eius non eft in nobis qui inhrmitatem non agnofcimus.AÓ-y®-' uerbum uclfermo.ponitur pro rcligione ui Slt; ueritate dci.sw» forcht, erkantnus vnd krafpjn fuperiori enim membro dixerai,Et ueritas in nobis non eft.

Kortatur nomine fidei ad uitse puritatem,charitatem mutujm,cr multam uigilantiam, co quod Ataichrb fii multißnt, quorum artes euitare poßintßdo£lrinlt;eßiiritus [aniii bidiuulfe hièferint.

Ui oll mei hæc feribo uobis ne peccetis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP, 11.

Si dixerimus non pcccauimus, mendacem facimus eum. Nunc igitur diluit quod obqci potuerat, Si igitur ueritas dei noftro cômendatur mendacio atq^ Row.s»

go nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST,

pcccato.pccccmus itaq^ ut ueritas dei noftris grandefcat peccatis.Refpondet ergo Ioangt; nes SCaitJfta uero non in hocfcripfi,utad peccandum indtarem, fed in hoc potius fcrt pfl,ut à peccando retraherem.PIuribus id negotrj exponit Paolus in Roma. cap. amp;nbsp;s* ex eo fi copioliora ueli8,pete. Filioli.) Specimen eft apoftolicæ lenitatis Si exordioli for^ muia quxdam admodum blanda,quæ paternum fpirat amorem, longanimitate Si be^ nignitate nobis imitanda.

lam uero cum exigis,apoftole,ne peccemus, rem profeâo exigis homini impoftïbi^ lem.utpote qui totus ex peccatis confutus, nihil nift peccare poftit. Si igitur peccauerp mus,anneprotinus defperabimusatcp peribimus^’HicIoânesperoccupationemtEtfi quis (inquit) peccauerit, aduocatum habemus apud pattern. Neminem (inquit) defpe rare uoIo.Neminem enim reticit ad fe redeuntem diuina bonitas. Neminem à fe pellit, modo fanâe Si folida fide accedat. Id quod alias multis euangelicis hiftorfis proditum Luc.r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft, in primis hiftoria de Maria Magdalene, de Latrone in extremo fupplicio ad gaudia

Luc-ij» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;paradifi uocato,de Zachxo Matthæo Si Petro.Hucpertinent Si illx euangelicx fernen

Lhc.w* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tix, Non ueni uocare iuftos, fed peccatores ad pœnitêtiam. Quifani funt medico opus

non habent,fed qui malehabêt.Item.Venitead me omnes qui laboratis Si onerati eftis. Si ego reficiam uos.Sedagéexcutiamus fingula diligentiustAduocatum (inquit) habe Mattb.9» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mus apud pattern,Grxce nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tçô'ç ro/j -naxifcx., nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autem authore Bu

MdUb.iu dxo,non modo honor, fed etiâ oro fignificat,item pro alio precator interuenio,ut ad^ De parocletot uocacus amp;nbsp;patronus.Vnder^aKÄKT©^ diâus aduocatus Si fautor,qui alicuius cauftam agit apud iudicem,non uerbis tantum,fed qui feipfum interponit mediatorem Siobfigt; deiruapud Germanos, Det vertroßttvnd dent rechten wlgnugthun, Talem dicit loannesciTc Chriftum,nimirum per metaphors quandam aut ethopociam aut per profopopociam. Eft autem ethopceiaimitatiomorumalienorum. Profopopoeia uero perfonarum fi' âio. loannes itaq;de remilfione peccatorum per Chriftum colla ta agens fori expreffit morem,iudicum patronoru et rcorunf referens perfonam:quafi fcilicet pater aut ipfum numen iudex fit, Chriftus ueroaduocatus uel patronus, Si peccatores fiue hominum avdfU7tgt;7rctlt; genus,rei.Attamen ifta,reipfa,aliterfehabent,ita tarnen pr^fcribuntur,ut3llufionibus doâi diuina dCfpiritualiareéiius Si facilius intelligamus. Nam nullum eftinccelofo^ rum iudiciale,nullx funt lites aut accufantiumSCdefendentiumaltercationes.C^oma^ gis mirandum eft,qux iftos agat dementia, qui diuorum interceiTionem probaturi, R' militudinepatronorum,coramiudice aut principe defcndentiumrcos,abutûturî’Con ducit equidem.non eo inficias,aduocatus,fed no quilibet. Habemus autem aduocatum certum ac definitum à deo qui intercédât, ipfum inquam dei filium lefum Chriftum iu Hcklt;e.7* nbsp;nbsp;nbsp;ftum.Talis enim decebatuteftet nobis pontifex fanflus,innoccns,impollutus,fegrega

tus à pcccatoribu8,amp; fublimior calls fadus, cui non fit quotidic necefle prius pro pro* priis,deindc pro populi peccatis offerte. Nam id fecit femel, cum feipfum obtulit. Ma* net autem in xternum Si proinde St^£aTO|ü (hoc eft incommutabile Si quod fucceffio nenon tranfmigretadalium) habet facerdotiumteo quod abfolutiftimeferuarepoffit omnes qui per ipfum acceduntad deum, Temper uiuens, in hoc ut interpeller pro illis. HxcpeneomniaexPaulohuctranfcripfimus. Exquibusxftimare licet curtantopere diuorum interceffionemimpeiamus,certe quod interceffionis beneficiu Si negotium folius fit Chrifti iufti Si facerdotis xterni.

Et ipfe eft propitiati'o pro peccatis noftn's : non pro noftn's ante tan tum,fed etiam pro totius mundi.

Adqciuntur hxc àfanâiffimo Euangelifta paucula quidem fed facrofanda ad maio rem euidetiam Si claritatem.nequis putaret unum atq;alterum peccatu fublatum, non omnia; Si eius rei gratia exiftimaret Chriftum non effefemperamp; propter omnia pecca* tacompellandum. Sane Chriftus(inquit)femper nobis adeunduseft,quippequum fit

fitpropitiatiopro peccatis noftris,necpro noftris tantutn,fecf pro prccatis totius mun-' di. Verum annotauimus huius generis amp;nbsp;alia in cap. i. Græcanica aute hoc in loco funt Chriilut propi auguttiffimSjKodKui^ç (inquit)(AatrzxôijisiHi«.œ/,,qu3equidem multoex- tiatio^ aâius intelligemus,lt;i nonnulla hue ex ad Romanos capite tranferipferimus. Ea funt, Omnes peccauerunt ÖC deftituuntur ilia dei gloria. luftihcantur autem munerefauoris cius gratuitijid^ beneficio redemptionis.quae contigit nobis per lefum Chriftfi, quern deus (uelutorbi unicum fydus) propofuit zAasHpzoyiîjQuodinterpretaruntpropitiatio-nem.Vt ergo,quod uolumus dicam us,'(AaSHfio/z deriuatur (nifallor)ab/A«£r«ê/z,quod eftlitare fiueplacareamp;deum benignum facere.Hincuero eft /Zao-Moç (quo ufuseft hoc in locoloannes) quod perlitationem iigniHcat,facriftciu, fatisfaâionem, placationem amp;nbsp;conciliationem. Eft italt;^ Græcanicæ uoculæ multo maior uis quam Latini exprima-tnus.Prxterea apparec Paulum apoftolum hac uoce allufifle ad Hebrxorum propitiato rium,quod illiuocant r\-^t^3.Nam eftremittereamp;expiare. autemexpiatio, redemptionis pretium 6i fandificatio.Chriftus ergo is eft, in quo patri complaciiß eft uniuerfam inhabitare plenitudinem ,8C per eum rcconciliare cunâa erga fe, paciftcatis per fanguinem crucis eius.per eundem fiue qof in terra funt fiue qux in coclis,Colof,i.

Rede itaeç Si Petrus clamauit,Non eft in alio quoquam falus : nec aliud eft fub cœlo no AÄ,4.. men datum hominibus in quo oporteat nos faluos fieri. Hxc autem fubruite nobis,fi poceftiSjO uos Pontificn,qui negleda hac unica Si xterna falute,indulgentias, pceniten dales faiisfadiones amp;nbsp;Miflas impie impiiflimiucnditis.Namuelhifcelociscôuidi.bla- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-,

Et per hoc feimus quod cognouimus eum,fi iufla jHius obferuamus. Qui dicit noui eum,amp; præcepta eius no feruaqmendax eft in eo ue=» ritas non eft,

Admodum dode ad fefe redit apoftolus ,amp; occupatione rhetorica confequentia ne-dit fuperioribus. Ab eo enim loco, Et languis lefu Ghrifti filfi cius emundat nos ab om ni peccato digrelTus, obiter difleruitdepeccatorism remiftione, altera euangelij parte. Nunc uero redit Si de puritate uitx altera euangclfi partc.exhortattoné continuât. Oc-cupatione autem (ut monuimus) orditur.Siquidem audiuimus, Chriftum lefum facrî ficium effe pro peccatis noftristnec pro noftris tantum, fed pro peccatis totius mundi, Vnde iterate impius colligere potuiiret,Impune ergo et libère peccabo.quâdo iam olim ca fint abolira peccata qux ego nfic quidem facio.aut in pofterum patraturus fum. Hxc autem eft omnium impiorum protrita obiedio,qui protinus atqj difeunt, unico Chri fti facrificio tolli peccata mundi,fuas illas blafphemias eiaculâtur.Sed apoftolus. Et per hocfeimus (inquit)quodcognouimus eum,fiiaffaillius obferuamus,Hoceft, Eaeft . Chriftiani hominis nota certilfima, fi legi diuinx nodes atep dies infumpferit, fi inno- Ppl.i, ' ccntixamp;fandimonix ftuducrit.LocuseftàcaulTis.Eftautcm Chriftum cognofccre re ipfa Chriftianumeffe.Exemplo fict res dilucidior.Qui dicit (ait loânes) noui eum, hoc çft,quiiadaritfe ChriftianumcficScfcintelligereChriftum totiusorbiselTefalutem, intérim uerbumChrifticontemnit, is in tenebris agit: quod fi impuram uitam uiuit profedo hypocrita eft. Si nulla in co ueritas eft nihil folidi imô nullus in co deus eft, Quam fententiam Germanus felicius fortaffis redderetad hunemodum, vnd der hat kein rechte Verrichtung mit Gott.

Idem eft fenfus huius membri qui Si prioris.Ncmo tarnen rotuTOZoyia/z fœdumora tionis uitium committi putauerit,Nam in i.cap. annotauimus id quod per integra epi ftolam 8i omia Ioannis feripta unice obferuari uolumus loanné creberrime uti adeo^ deledari contrarfis inter fe membris componêdis.Id quod hic quoqß fecit,Negatiuam prxmifir,fcdaftirmatiuam hicfubiungit.Porrô charitas, « â7«7rH,accipituràloânc pro amicitia, religione Si coniundione. Vt fit fenfus, Cxtcrum quifermonem eius feruat amp;innocentixftudei, hicuerepiuseft, hiC uere deo foedereôçamicitia iunduseft.

Si nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ' GOMMENT. IN E P I S T. '

Der iß mit Gott recht vcreMit Sic audietnns in quarto charitatem deifumipro uera religio* ne.Sequitur.

Dubia eft fententia. Nam referri poteft non tarn ad confequentia quam præcedêtia* Quod fi referas ad praeccdcntia, iam uelutiepiphonemaamp;claufulaquædamrhetorigt; ca ericac fi tu dicas, Ex iftis uero liquet quod qui Chriftiani funt,pie quo(p uiuüt. Atqÿ ita poterat 8i epanalepfis uideri ad illud inquam refpiciens quod pr^ccflerat,Et per hoc fcimus quod cognouimus eum.ldem enim nunc repetit poft probationem 8i dicit,Pee hoc ftimus quod in ipfo fumus.Et quod paulô ante dixit, Quod cognouimus eum,id hoc ioco clarius eifert, Quod in ipfo fumus,id eft, quod iph uere adhæremus, quod illi focietate 8C amicitia iunâi fumus. Quod fi referas ad confequentia, iam hic erit fenfus,* Si uitamnoftram ad Chrifti exemplum copofuerimus, per hoc inquam fciemus quorf in ipfo fumus.Sed quo interim referemus quod protinus fequitur,Qui dicit fein eo ma nereCMagis itac^ mihi probatur prior fenfus qui hæc neâit fuperioribus. Iam enim fe* quitur feparatum argumentum.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Autàconnexis autab exemplo ducitargumentum.Cuius hic eft fenfus, Quicunque

Chriftiano fc nomine uenditat,is ôC à Chrifti exemplo pendere debet. Qui enim Plato* nici dicütur aut Cynici magiftrorum dogmata df exempla impenfefedantur. Siigitur CWftiM eXfW Chriftiani fumus,agcChriftumquoqjmagiftrum uiiaamp;moribusimitemur.Eftenim plum» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hic nobis àdeodatusfapientia,uitaemagifter,8f uiuumpietatis exemplum, ut eiuscon

Ioan.1}» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uerfatione inftituti,fanââ agamus uitam.Hinc in Euangelio dicit Chriftus,Exemplum

dedi uobis,utquemadmodû ego fcci, fie uos faciatis.Hincetiam ueteres dicebant, Om* ioan.it nem Chrifti adionem noftrameffcinftiiutioncm. Non quodaquam protinus uertas M^th.4t iß uinum, autquadragintadierumcurriculuieiunioamp;inediafuperes. Nameaquibus diuinitatem demonftrare uoiuit,fub hanc regulam non cadunt,fed ea quibus fidem no bis commendauitcharitatem 8C innogentiam. Itaq; pari etiam tropo expedimus quod alii hic iniricatiflimcinuoluunt,fieri non polfe ut quifquam mortalium ita ambulet,ft* eut Chriftus ambulauit.Nam pro noftromodulo amp;iuxtauimgratiæ nobis à deo da* tx,itaambulamus,non utiqjfiliodciæquales,fedquantôà deo nobis conceditur.Neqj uero amp;nbsp;de hac re hic difputatur, fed docetur uitæ integritas, quandoquidem Chriftus, qui Chriftianorum fttarchetypa8,integritatem fua nobis ui ta commendarittundeiam confequatur, indecorum elfe fi quis ex illius familia nomine quidem Chriftiano déco* retur intérim Chrifto uita amp;nbsp;moribus nô refpondeatObferuabis hic quoq; Ambulan« di uerbum ad morem Hebraicum,pro conuerfandi modo effe ufurpatum.ltem apofto* l04n.i4» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lumhifee uerbis,Quidicitfcineomanere,allufifleadiftafaluatorisuerba,Quidiligit

me fermonem meum feruabit, amp;nbsp;pater meus diliget eum, amp;nbsp;ad eum ueniemus Si man* fionem apud eum faciemus,

Chariflimi,non præccptû nouum feribo uobis, fed præceptu uetus qd habuiftis ab initio,Præceptû uetus eft fermo que audiftis ab l'nitio*

Hoc autem de puritate amp;nbsp;integritate uitæ præceptum,ipfa uetuftate,argumento plau fibili,dCà proQÛciatis petito, commendat. Deniq; purgat fegenerali ilia fufpicione qua nonnulliapoftolos reddebant inuifos, quafi euangelica prxdicatione rebus nouisftu* derent.ldeo^ dicit,Cum ad innocentiam uitæ hortor, 8i fandum filti dei exemplü pro pono,nihil noui propono, fed id prorfus quod habuiftis ab ipfo ftatim religiôis initio. Nempe,Prxceptum uetus eft fermo quem audiftis ab initio. Sic enim ipfe fefe exponir. Sed uerborum hic eft ordo amp;nbsp;fenfus,Sermo ille,id eft, ilia prxdicatio, quam audiftis ab initio per legem amp;nbsp;prophetas hocipfum præceptû eft quod iam nuc proferimus.Tota cnim fcripturafacra fidem traditinnocêtiam8Ccharitatem. Et Chriftus in Euangelio, Dilige (inquit) dominum deum tuum ex ton’s uiribus tuis, amp;proximû ficut teipfum. In his autem duobus mandatis pendent lex fifprophetx, Quod ft (inquis) idem eft praeceptum

IOAN» CANO NI CAM, CAP. II» prxceptumeadem doârina priufquamnafceretur Chriftus, 8C pofteaquam natut eft» cadem.Quid ergo nafeendo nobis contulit.^

R-urfum, præceptum nouum fcribo uobis, quod uerum eft in ipfo, idem uerum eft èC in uobis; quia tenebræpræterierüt Sgt;C uerum lumen iam lucet,

E7rw(^0«crzç eft.quam Latini dixere corrcflioncraicuius fenfus cft.Eft equidem Chrî ftiana prædicaiio noua prædicatio.Sed qua parte aut quomodo dicetur noua;' Quod ue rumeftin tpfo (inquit) idem uerum eft amp;nbsp;in nobistquæiententiain Grxcaueritatepau lô dilucidior ( o tsi/j 5tANÔiç àu^, nÿ)) «X/ vaiî/j) amp;nbsp;tarnen propter breuitatê fatis obfcura eft.Copiofîus ergo ad hune modum reddenda» Deniqi nouum præceptum fcribo uo^ bis,nouum inquâ ea parte,qua omnia in fill o uera funt, amp;nbsp;per huncetiam in nobis ue^ riora certiora amp;nbsp;perfediora quàm hadcnus.Hoc enim profuit Chriftus quod ipfe om^ nibus fatisfecit,umbrasôi typosantiquauit,corpus (utferiptura ait)amp; ueritas fitrc- CoUaJpu rum omniû.Lex (inquit Ioanne8)pcr Mofen data eft,gratia SC ueritas per lefum Chri- lodzj.u» ftum exorta eft.Veritatcm autem amp;nbsp;nos facimus qui fpiritu Chrifti imbuti prpeepta dci diligimus. Huepertinet fequens oKTZoAoy»«, Quia tcncbræprætcrcunt,amp;uerumlumen iam lucet. Lumen iftud Chriftus eft, fpiritus ÔC hdes in cordibus ftdelium. Chrigt; ftus autem umbras legis difculfit. Fides item tenebras carnis Sf errorum propellit- Hæc autem orbi contolit Chriftus.Proindepræceptum hoc eft mandatât prædicatio Chrî ßinouadicitur.

Qui dicit fe in luce eflc,Slt;^ fratrem fuum odit, in tenebris eft ufc^ ad^ hue,Qui diligitfratrem fuum in lumine manet. Si offendiculum in co non eft,Qui autem odit fratrem fuum in tenebris eft,8i in tenebris am bulatjSi nefeit quo eat,quia tenebræ occæcauerunt oculos eius.

Rara eruditioned^fupra modum admirabilirationetotam inter fe connedit oratio^ nem qui hadenus harenam fine calce nonnuliis aecenfuifle uidebatur.Nuncenim occa fione fumpta à lumine iterum à connexis ducit argumentum 8C charitatem.potiifimam Chriftianorum noiam, SC alterum huius epiftolæ ftatum,ingerit,quem tarnen in cap,;, ChariM, Sc 4,latiu8 perfcquiturîhic enim obiter earn perftringit, docens Chriftianä religionem» ut puritate uitæ ita SC mutuo amore coftare, V titur autem fuo iterum idiotifmo,qui pe-culiaris eft autoris cuiufuis dicendi genius : nam pro ardore fuo nimio eandem rem di-uerfisamp;geminatis membris cftcrt.Qui (inquit) dicitfeinluceeire.Hoccft quilucem e-uangelicamôf Chriftum fibi iIluxilfefatetur,Namallufitadillud[oan,8,Egofumlux mundi,qui fequitur me no ambulat in tenebris.ln tenebris eft ufq; adhuc.) id eft,etiani dum,etiamfi grandia iaditet. Schema eft Germanico refpondens, Ei iß niit,vnd ob du noch /ovt/k/dppcrtiTl.Et offendiculum ineo non eft.) Quemadmodiiis nonimpingitqui in luceambuIat.Sic is non impingit qui ad lucem Chrifti uiuit, Aut ccrie.Vita fua ncmi ni eftoffendiculo.Etin tenebris ambulat.) lncrementûeftamp; ftmilitudo.Et tenebræ ob^ cæcarunt oculos cius.) A corporc ad animu, per metaphorâ, defledit fignificationcm* Per tenebras enim intellexit carnis caliginem inuidia iram SC odium. Hæcoccxcant ho mines,ut quod redû eft non uideant. Simili allegoria ufus eft etiam Chriftus Matth.cr, Scribo uobis filioli,q? remittutur uobis pccca’ta propter nomen eius» Epanaphora eft,quia enim dixerat fe non ftuderc rebus nouis, iccirco eo redit amp;nbsp;bre^ ui quadam periocha colligit potilfima euangelicæ dodrinæ capita omnibus cum homi nibus turn ætatibus congrua,qu3ft dicat,Quod olim docubidê nunc repeto ut inquam uideatis me uobis antiqua fanda præcipua 8C diuin3,non humana aut nupera aut noua tradere,[nitio,quod peccata nobis remitcuntur,non propter iuftitiam noftram,fed pro pier nomen gratiam bonitatem mifericordiam SC uirtutem lefu Chrifti.Plura huius ge neris legas in Ephef.i.cap,

84 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST.

Secundum amp;nbsp;quod re uera primum eft amp;nbsp;maximum,Non prxdicamus deum igno» turn,fed eum qui eft ab initio,deum inquam uerum uiuum amp;nbsp;æternum.Denuo enim al luftt adeftentiam dei,de qua annotauimus in cap.i.

VetHt reti^io. nbsp;nbsp;Idemrefpondendumeftnoftrifæculihominibus, quidf ipft clamitantnos noua

inaudita quædam producere dogmata, cum tarnen noftra ilia lint ueiuftiftima, amp;nbsp;iam olim prophetarum amp;apoftolorum teftimoniis mundo prxdicata, amp;nbsp;per nos ab huma nisfordibusd^mendaciis (quxafperferant Fontihcii) duntaxat repurgataamp;inlucem prolata denuo«

Proximum eftinfunâioneeuangelicautcarnis labefaâenturcupiditates,amp; utfatagt; loiutaf» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Û1O expellatur regno.Dixitenim Chriftus, Spiritus fanâus arguet mundum de iu

dicio,quia princeps mundi huius iam iudicatus eft. Nulli uero hominum xtati fatanas aeque inftdiatur atq; iuuenili,quad ea xtas tis abundet quibus uitia aluntur. Hine lubrû camdixereuetufti.Armanda ergo erat aduerfusfatanæaftus armaturadei.Dequa pau^ lopoftpluraamp;copioftiTimaapud Pauluin Ephef.s^. Dæmonemautem uocatloannes iliummalft,emphafi quadam: quemadmodü öideum appellamus ayaeof), ipfum bonum,certe fummum amp;nbsp;æternum,

Deus non modo fortis eft iuftus omnipotens terribilis magnus dominus iudex 8i xternas,fedetiäaequus fuauisbenignus familiarisbonus mifericorsamp;pater,quimun do per omnia id prxftat quod folcnt parentes adamatis prxftarcliberis.Producit enim fouetnutritconferuatprotegitcondonatregitamp;fanat. Atqj hxcomnia folusamp;fem^ per facit deus,qui eius rei gratia apud Molen ôC per Ifaif fcripta fubindc fe ingerit paren Ppiwo IOJ» nbsp;nbsp;tis nomine.In Pfalmis Iegimus,Sicut miferetur pater filiorum ita mifertus eft dominus

Scripfi uobis patrcs,quoniam cognouiftis eum qui ab initio eft. Non caretmyfterioquodhancfetflcntiam fecundo iam ingerit. Forfan propter do» num diuinx cognitionis qua,citra controuerham, nihil eft in orbe nobiiius. Rem ergo repetit inxftimabilem, quod maieftatem ac bonitatem dei uerbis quantumuis auguftis nemo fan's cxequi poffit. Repetqt amp;nbsp;propter prxeedens membrum quo deum appella^ uit pattern. Iam uero nehumili hac appellatione uilefceret deus in humanis mentibus, antitheft occurritac dicit,h une pattern non terrenfi efte pattern fed cceleftem, xternam omnium return fubftftentiam uitam amp;nbsp;conferuationem. Ita cumdixiftetin euangelio, lottn.i* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;In mundo erat, mox fubdit, Et mundus per eum faâus eft. Rurfus, Et habitauit in no^

bis.Sed nequis oftendereturhumanitatis imbecillitate, fubiungit, Etuidimusglotiam eius. Hoc modo amp;nbsp;hac ratione putamus etiam hoc loco eandê rem amp;nbsp;idem membrum repetitum cflTe.Quo 8C illud pertinete uidetur quod dixit,Scripft,amp; non fcribo.

Scripfi uobis adolefcentes,quoniam fortes eftis, uerbum dei ma« net in uobis,amp; uiciftis ilium malum,

Sermoncmiterumconuertitadadolefccntes amp;proindcdicit, Scripfi SC non fcribo. Idenim quodprius dixerat paulo breuius 8Cobfeurius nunc clarius 8Ccopioftus repe^ tit.Repetit inquam utcomodius ea fubneâeret,qux de fugicndisconcupifcentiis mun danis dicenda erant. Etfuperins quidem dixerat adolefcentes uiciffe ilium malum, hie fortitudo. nbsp;nbsp;nbsp;autem uiâorix neruum amp;nbsp;uim addit fortitudinem.Fottitudo autem hxc non eft teme^

raria mortalifi audacia,fed animi robur uirtus 8C gratia dei, qux per nos operator, imo Gene,j$t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;temperantia eft 8C conftantia Chriftiana, qualis fuit in adolefcente lofeph. Porto hxc

enaftitur ex uerbo dei eodem firmatur ac conferuatur. At uerbum dei non illud eft ex^ ternum,utuocant, uerbum,fed uirtus fpiritus operatiodiuinainftitutio hdes timor dei amp;nbsp;religio eius.Iftis enim armis fuperantur cacodxmonis artes.Hinc 8C ipfcloannes fub dit,Et uiciftis ilium malum.Quafi dicat, Sicinquamintelligatis uoloquodfuperiusdp xeram,Scribo uobis adolefcentes quoniam uiciftis ilium malum. Non enim ueftris up ribus

IOAN* CAN o NI CAM, CAP. H, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8 J

ribus fed dtuino roboreuicifiis. Viciftisautem dixit,pro uincetis.Quaenalbgepukbre ufus eft Lucullus imperator qui pugnaturus co tra Mi th rida tis ÄTygranis copias.prp ufquam pugnarecoepiftetclamauit, Vicimus milites. Nondum enim uicerat qui non-dum pugnare coeperattuidebatur autem uiciftie qui uincêdi occafionem naâus erat. Ita amp;nbsp;adolefcentes uicifte dicuntur qui rationem uincendi habent.Etpoet3, Dimidium fa-éb (inquic) qui cœpit habet.

Haâenus oftendit fe nullis ftudere rebus nouis, ÔC doârinam euangelicam de fîde in nocentia amp;nbsp;charitate præcipientem doârinam elfe uetuftam facrofanâam.Nunc redit ad id unde erat digreftus amp;nbsp;innocentiam acpuritatem uitse commendat fidelibus.oc caftone nihilominus fumpta ab adolefcêtum pugna amp;nbsp;uiäoria. Retegit autem hoc tan dem loco illud malum quo innocentiaamp;puritas uit^prodituramp;labefaâatur.Poterant ea uideri à caulTis uel euêtis efte petita. Initio autem in genere præcipit.Ne diligatis man dum. Nam in eorum uertimur naturam quorS familiaritatem nobis conciliauit aräior coniunäio amp;nbsp;amicitia. Porro mundus aliquando homines fignifica t müdanos uel pec catores,aliquando impios,aliquädo uero totam uniuerft machinam : hinc loannes fub iungit, Ncqj ea qux in mundo funt, ut intelligeremus apoftolum loquutum effe de con cupifcentqs mundanis.Dequibus paulopoft.

Charitas patns uera eft religio amp;nbsp;fides uera qua difcimus bonitatem amp;nbsp;charitate dei erga nos. Dicit ergo,Si quis feäatur mundfi amp;nbsp;impura fefe obleäat uita,is fane pius n5 eft neqj unquam amicum illud dei negotium fanc intellexit,quod euangelica pr^dicatio ne ad nos defertur.Et mundus amp;nbsp;charitas patris uelutirepugnantia inter fe funt.

Quoniam omne quod eft in mundo,ueluticoncupifcentia carnis,amp; concupifcentia oculorum,amp; faftus uitæ,non eft ex patre,ied ex mudo.

AÎT/oXo-y/'a fiueprobatio eft eius quod dixerat,lneo non effe ullam patris charitatem quimundumfedaretur. Nam nulla (inquit)efgt;conucntioIucisSlt;tcncbrarum.Deus ».Comtfc.e-, cnim purus eft fanäus mundus amp;nbsp;integer.Et religio eius pura eft.Mundus uero corru-ptus eft pollutus ÖC omnigcnis flagitiis diffolutiffimus. Sed amp;nbsp;ftudium mundi cum foe-dum eft tum abominandum.Et hic fefe aperit dilucidiffime apoftolus quid in fuperiori bus intellexeritper mundum,amp;ca qux funtin mundo, concupifcentiam uidelicetcar- Concupifcetittt nis,qua comprehcndit omnia cordis impuraamp;carnaliadefideria.Sicut per cocupifcen tiam oculorum omnia flagilia qux externis fenfibus uifu,auditu,taäu, guftuSCoIfadu concipiuntur SCfiunt,intellexit.Atqui HScXa^ovua'TWjamp;/«,quodLatinus interpres uertit faftum uitx, poterat etiam ad opum fiue facultatum rcfcrri faftum amp;nbsp;pompam. Id uero hoc in loco in primisadmirandum eft quod intra aräiffimam hanc feäionem omnia pene fcelera colligcrc Iicct.Omnccnim peccatum uel fub concupifcentia carnis,uel fub concupifcentiam oculorum,uel fub faftum uitx facultatum refertur.

Et mundus tranfit concupifcentia eius. Qui autem facit uolunta^ tem dei,manetin æternum.

Ab utili Si inutili fuadet puritatem uitx,dehortatur à carnalibus mundanis delide rqs.Mundus (inquit) tranfit 8i concupifcentia eius. Nam Solomon mirifice hoc argumentum traäat in Ecclefiafte docens,nihil ufpiam in orbe effe uel firmü uel fatis tutum. Idem docet SC Mofes Pfalmo $9. Et quis eft qui nefciat toties iam maxima effe mutata, imo Si funditus deleta feliciffimarum Gentium auguftiffima regna;’fummos uiros faftt gio deieäosfSi opulentiffimos adextremam redaäos effe pauperiemç’Redilïïme igitur Si ueriffime dixit lacobus apoftoIustQux eft autem uita ueftra;* Vapor utiq; qui ad exi- l4cobi guum tempus apparet amp;nbsp;mox euanefcit.Reäiffinie quoq^ Si ueriffime dixerunt uetufti, qui hominem bullam effe perhibuerunt.De qua reeruditiffimefcripfitErafmusinfuis Ulis Chiliadibus.Ioannes ueroiftismoxfubncitmembrucontrarium, Quiafitfacituo

S6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST.

luntatem dei manetïn xternu.Faciunt autem uoluntatédei,qtti fïlio eius ereduntloan, cr.Et qui puram uitam uiuüc.Nam hæc eft uoluntas dei (inquit Apoftolus) fanâifîcaüo ueftra,i.Ther.4.Qui ergo fecerit uoluntatem dei,bic uiuet in æiernam*

Ad mundam pertinent errores et hærefes qux non raro folent limplidores iufta ex entere uia ut cótentionibus impliciti.qua eundu fît, prorfns ignorent. Digreditur itac^ hinc Apoftolus amp;nbsp;deterret à doârina falfa, cohertans ad multâ uigilantiam amp;nbsp;ad con^ ftantem in dodrinafpiritus perfeuerantiam-Cxterumid negotii aufpicatur à tempore, Veluti cum Apoftolus dicit,Nunctempeftiuum eft utàfomnoexpergifcamur. ItahiC quotp Ioannes,fîdeles excitans, Filioli (inquit) nouiftimum tempus eft.ld eft periculofa funt tempora,utpoie qu^ turbas feditiones ac uberrimam pfeudoprophetarum triftem fane' frugem minitantur, unde nobis diligenter uigilandum eft* Verum ipfe fefeexpo^ nit,amp;ait.

Et ficut audiftis quod antichn'ftus uenturus fit, etiam nunc antichri fti multi cceperuntc{re:hinc uero feimus nouifTimum tempus efte,

loannes aperte diftinguitinterantichriftumamp;antichriftos. Antichnftus enimeft inftgnis ille hoftis Chrifti, illud ipfumabominandum regnum quo uirtus gloria Si. ma ieftas Chrifti fupra modum blafphematur contemnitur Si propemodum aboletur.Si^ cuti fieri uidemus in regno Turcico Si Pontificio, De quo Si Daniel propheta amp;nbsp;Apo.-ftolus Paulus. Sed antichrifti funt omnes illi qui impia doârina fimplici plebeculæ im^ ponunt.Cuiufmodi eft hfreticorum turba,in qua primas tenent Valentinus, Martion, Hebion,Cennthu8,Arrius, Pelagius, qui ôf ipfî non exigua portio funt prxeipui illius antichriftici regni,magni uidelicet antichrifti prpmbulones.Atq) inde pulcbre colligit loannes,Hinc uero feimus nouiiTimum tempus efle.

Chriftiani olim fuerant quos hie uocauit antichriftos.Quod fi tu Chronica Si pri^ fc«ccclcfiæhiftorias,Tcrtullianum qüot^Irenæum Si Eufebium confulas, inueniesSi moncmMagum,Menandrum,Saturninum,Bafilidê,Carpocratem,CerinthumôCHe« bionem,Ioannis floruilfe temporibus.Et primos quidem duos à feâatoribus fuis dei lo co adoratos.poftcriores autem Chrifti uel diuinam uel homanam negafle naturam.C^ terum cum Chnftianorum nomine fe uenditahnt hxretici obficere quis potuiiret,Cur igitur uocas antichrtftos ? cur ab illorum doârina nos abfterres.qui Chriftana religio« neimbutiæque atq; tu facro funt fontelauati^'Refpondetloannes,Infitias no eo,ChrP ftiani fuerSt, fed è nobis exierunt, ideft.àfideSc uerareligione defciuerut.In cauifa fuir, quia nunquam fueruntex nobis, hoc eft, Reccnfiti quidem funt Chriftianoru numero nomine Si titulo, fed reuera nunquam crediderunt.Nam cum à paftoris uoce nunc ab^ horreant certequalesaliquando fuerintprodunt. Veriffime ergo dixitapoftolus, Non omnes qui funt ex Ifrael funtifrael, nec^ii filq dei funt qui fecundum carnem recenfengt; tur,fed qui fecundum promiifionem,

Genio Si natura uerx religionis probat quod hxretici nunquam fuerint in albo po puli dei et uerorumChriftianorum numero. Quia fifuiffcnt(inquit)de numero eorum qui uerecredunt,proculdubio no potuifTentagnitam abiurafte ueritatê. Nam ad queth (inquit Petru8)ibimus dominéé Verba uitæaeternæ habcs,amp; nos credimus Si cognoui mus quod tu es Chriftus filius dei uiui.Et Paulus in Hebrxis,Fieri(inquit) no poteft ut qui fuerint iliuminati,guftauerint^ donum coelefte,d^c.

Caufla eft cur ifti exciderint,oportuitenim triticu cribrari Si uentilari paleam.Nain amp;nbsp;Paulus, Oportet (inquit) haerefeseffein uobis, quo qui probati funt manifefti fiant inter uos. Idem argument! cxquifitiflimeSfcopiofiiïimetraâauit Paulus imadTimo.

ï o A N* C A N o N I C A M C A P. 11. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;87

fecundo capitc,amp; poft cum Tcrtullia nus in infigni illo fuo De præfcriptionibus hærc-ticorum opufculo»

Oftenfo pcriculo iungit confolationem,Maximum nobis ab hærcticis imminct ma^ Ium,fed tutiagcmus,ß doârinæ fpiritus fanâündiuulfe hæferimus. Nam quxcunque ad falutem funt neceflaria per iftum nobis funt prodita. Ad quem modum pofteaquam apoftolus Paulus fatis graphice pinxiftet pcriculofa extremi fæcuJi tempora,iifdeni pro tinus fubiccir, Ai tu perfiftito in iis qu® didicifti Si. quæ tibi concredita funt î q uæ fe^ »♦T/shîfamp;.j, quuntur. Locus alias eft longeelcgâtiflimus Si huic noftro inftituto conucniéciftimus» Vndionis autem uocabuloaliußt loanncs ad ^îa'iua ucterum,typumfanlt;Sifpiritus, quem hocloco uocat npayio/j,præpofito articulofpccificatiuo,defignans non quetn^ uis fpiritum aut undionem quamlibetfed illius promifti fandi amp;nbsp;dei fpiritus.Qtiod ne gotium mirumeftquàm dodeabfoluerit Dydimus in libris fuis Dcfpiriru fando ædi-fis. Omnia noftis.) Synekdochaeft. Nam omnia noruntftdeles quæ nofleoportebat.

Sunt enim amp;nbsp;alia quæ ignoraffe profuerit.Dicil enim propheta, Altiora te ne quæfieris, Ecc/e j» ôi fortiora te ne ferutatus fueris,fed quæ præcepit tibi deus ilia cogita femper, amp;in mul lis operibus eius ne fueris curiofus.Non eft enim tibi neceftahu ea quæ abfcondita funt uidere oculis tuis.Vide i.Corinth.i.cap»amp; Roma.n.

Quod fi oiîiia tradidit fpiritus,fi omnia (ais) didicimus, quidopus erat tua inftitutio ne.'RefpondetloanncSjNonfcripfiindodisamp;iftarumrcrum impcritis,fedfanèinftitu tos uolui hac mea inftitutione excitare amp;nbsp;currenti (quod dici folet) equo calcar addere.

Etqiioniam omne mendacium ex ueritate non eft.Quis eft mendax nifî qui negat lefum effe Chriftumf

eft Si iTravod'^amp;', id cftprætcritio S^regrefTio» Namamp;fidixifletiftosonv nia uidere, redit tarnen amp;uclutinon uidentibu^ clarius oboculosftatuitantichriftos, iftos inquâ (ut ut magna iaditent) nullatenus efle de cœtu credentium Jdcp probat hoc fyllogifmojQui mendaxeft is ex ueritate non eft.Dudum àrepugnantibus, Sed qui ne gat lefum effe Chriftum,is eft mendax.Proindequi negat lefum efle Chriftum,is ex ue ritate non eft. Hanc uero ratiocinationem dilucidiflimam quidem illam obfcurant tro^ pi Si fchemata.Nam mendacium per cnallagen ponitur pro mendace, res pro perfona. QuanquamSiuehemêterflagitiofos foleamusipfumuocareflagitium,Kar av^Ho-i/j.Ve ritas autem fumitur pro uero integro Si folidogt;imô pro ipfo uero dei populo, pro ueris dei filiis qui per ueritatem funt fili}. Vt nunc Ex ueritate no efle, dixerit pro eo quod eft, non efle deconfortio uere fidelium.Porro n negant lefum elfe Chriftum qui aut diuini tatem aut humanitatemin Chrifto negant aut qui non omnem in eo quærunt plenitu dinem uitam Si falutem.Sed de hac recopiofius difputabicur in cap,;.

Hie eft antichriftus,qui negat patrem amp;nbsp;fîliu» Quifquis negat filiutn is ne patrem quidem habet.

Palam nunc edicit quid fupcrioribus de antichriftis diflerés intellcxerit. Eft itaqj exe gefis.Quafi dicat, Ex iftis uero liquet iftos efle antichriftos dei hoftes (nam antichriftus cóponiturab «m aduerfatiua particula,amp; ;^/s©^)quifiliumautcontcmnuntautpro phanant.Oeumenim non hominem prophanani Si afpernantur. Nam ficut pater fu^ feitatmortuos Si uiuificat, itaetiam filius quos uult uiuificat. Etquemadmodum pater Pdfer non iudi præier filium nihil agit, ita ne citra filium quidem iudicat (quo adminiftrandi Si regni cat quenlt;iuam» funclionem uniuerfam intelligimus)quenquam,quod Si ipfum pofuit pro quicquam.

Eft itaq? omnis adminiftratio filq.qui eftexprefla imago fubftantif paternæ,qui omnia Hebrtc.u moderaturuerbo potentiæfuæ,inhoc utomnes honorentfilinm ficuthonorantpa^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

ex r. Ioannis capire. Ea autem mirum in modum iftorum deteguntimpietatem qui ni* fro dogmate Chrifti diuinitatem negantes damitancfe iftomodo dtuinæ maieflati dC gloriæconfukreutinquamfolus amp;unnsadoreturdeus.Sed ipfa ueritas aliudftatuir, Effe fane' unum amp;nbsp;foium deum uerum adorandum, fed unum efle cum patre tilium,ut qui nunc ftliS adorat patrem non inhoneftarit. Qui enim non habet hlium (inquit apo ßolus) is nepatrem quidem habet.Per filium enim agnofckur pater*

Vos I'gitur quod audiftis ab initiOjin uobis permaneatSi in uobis permanfcrit quod audiRis ab initio, amp;nbsp;uos in filio amp;nbsp;patre manebitis* Et hæc eft repromiftîo quam ipfe pollicitus eft uobis, uitam æternam* lam infert ßnalem conciufionem 8(. id quod pijs perfuafum cupit, utinquam ncgle^ äisiftorum nouis dogmatis ueritati fpiritus indiuulfe harreant* Audierant autem ab initio fanâam apoftoiorum prædicationem, qua pure amp;nbsp;fimplicitcr pqs pr^dicarant ex fcripturisChriftum^hdem,uitxpuritatem,amp;charitatem, Inhisigituruultpermanere amp;nbsp;^erceri credentes.Hic uero admifcet honefto utile* Si (inquit) in uobis permanferit apoftoiica qux amp;nbsp;prophetica eft doârin3,et uos in patre et fillo permanebitis.Sed quid eft in patre amp;nbsp;ftlio permaneret'Vitæxtrnæ confortemefte.Nam fequitur,bt uita xterna eft ilia promiftioquam promifittis qui perftiterintintraditione ueritaiis*

Subinde planius aperit inftitutum acconfiliS fuum,nempe,quod ifta in hunc ftnem fcripferit, ut imprudentiores à nouis abftraherethxreticoruminuentis,auitam autem amarent ac tenerent religioncm,utpote ueram SC firmam.Sequitur enim,

Et undio quam uos accepiftis ab co manet in uobis. Hine non ncs: ceftehabetisutquifquadoceatuosjfedficutipfa undiodocet uosde omnibus,ita uerax eft amp;nbsp;nullum mendacium.

Sunt qui hunc locum fic exponant. Scio quidem nunc in uobis ut ueris dei filqs ungt;' âionem maneretreliquumigitureft, detis operam utfempermaneat. Cxterum accom modatior forfan inftituto apoftoli fuerit hie fenfus. Non eft quod timeatis aut putetis fpiritum fanâum alia nunc docere,alia uero olim docuifte. Nec eft quod uereamini fpiquot; ritum aliquädoceftaturum.Nam ficutunicusSlt;xternus eft ueritatis doâor, fic eius do ârina perpetuo fibi conftat. Si autem hie eft apoftoli fenfus, iam primo eos confutauit qui doârinam fuam.ctiamh à traditione apoftoiica effet alieniffima, nihilominus fpiritus fanâi afTerebanteffeimpulfum. Deinde uero allufnad uerba faluatoris in Euâgelio Io4rt.i4» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dicentis, Et ego rogabo patrem amp;nbsp;alium patronum dabii uobis ut maneat uobifeum in

xternum,fpiritum inquam ueritatis.Huc faciunt amp;nbsp;fequentia, quibus fuperior hxc kn tentia dilucidius exponitur* Hine nonnecefte habetis utquifquamuosdoceat.) cu ôfc.Kai iterum eft inferentis nota.ÇJuafi dicat,Cum ergo fpiritß perpetuum habeatis prxceptorem,non eft quod alienos uobis afeifeatis dodores. Sed fpiritui obegt; dientes,iftud procerto uobis perfuafum habetote.quod uera amp;nbsp;in failibilia font qujeun que ille tradiderit.Porro Catabaptiftx abutûtur hoc loco duplici nomine.Primo,quod i-Timotha- nbsp;nbsp;perfpiritum noninielliguntfpiritumfanflum,fed melancholiamfuamnefeioquam,

phanaticum fcilicetfpiritum, mentem attonitä, amp;nbsp;corruptiffimi animi corruptifllmas imo perplexiffimas ftrophas.Secundo, quod fpiritum fanAum feparant à feriptura fan Aa. Quafi uero ueritas dei à deo feparari poffit. Aut quifquä fit qui nefeiat ipfam etiam fcripturam fanâam creberrime fpiritum cognominari. Et quid obfecro eft feriptura agt; liud quam inftinâus fpiritus fanâifProinde noluit loannes iftis uerbis tollere prxdica tionemautprophetiam.fed à fufficientiaquadam hxreticorum confutare dogmata. Non fecus ae fi tu dicaSjQuxcunq; ad faiutem funt neeeffaria ea fcripturis funtprodita. Id fi uerum eft,ut fane ueritate comprobari poteft, iam nihil opus eft alienis uei doâri^ Hmtjci. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nis ucl doâonbus.Nam fi dogmata ueftra fcripwris repugnant,falfiffima funt.Quis uc

ro audiat mendaces^Si uero ea fcripturis confentiunt, qui fit ut fcripturis non omnem tribuatis

triboatisglonatn^Quidquafide nouis rebus gloriamini.^Et Tertullianus author eft bæ reticos ea retuliftead fpiritum, fuccefiiones amp;nbsp;apoftolorii traditiones.qupfcripturisftr« mare non potuiffent. Verum conftngant (inquit) talealiquid hæretici. ^id enim iilis Hieret/et. poft blafphemiam illicitum eft:* Sed nbsp;nbsp;confinxerint nihil promouebuni.lpfa enim do

ârina eorum cum apoftolica comparata, ex diuerlîtate ôi contrarietate fua pronuncia^ bit necp apoftoli alicuius authoris efte necp apoftolici-C^ia ficut apoftoli non diuerfa in ter fe docuiftenr,ita 8C apoftolici non contraria apoftolis ædidiftentt nifi illi qui ab apogt;-ftolis defciuerunt amp;nbsp;aliter praedicauerunt.HæC ex opufculo De prxfcriptionibus hxreti corum. Cuius equidem libeili leâionem tarn familiärem omibus Chriftianis cuperem quàm eft ufitatum amp;nbsp;crebrum hæretici nomen.

Illatio eft 8C rerum difputatarum condufio.miroardore per repetitionem illata.Hax âenus enim per digreffiunculam dilTeruitaduerfus nouatores dChæreticos de perpétua ueritatis doârina.

Et nûc filioli manete in eo, utcum apparuerit,habeamus fiduciair», amp;nbsp;non pudefiamus ab eo in aduentu eius.

Qui capita Apoftolicarum epiftolarum diftinxit nullam rationem contextus habu^ Difiinéiio eapi it,hincfadum utconiumftafæpiusdifcerpferit.diïiunâauero conimiferit.Huiusrciar gumentum uidifti in initio huius fecundi capitisteiufdem generiseftetiam ftnis. Cohæ ret enim cum materia capitis lertii. Nam redit apoftolus amp;horroreiudicii,ceuàmetu amp;pcrnishortaiuradpuntatem uitæ. (^id enim aliud eft manere inChrifto quàmita ambularcficutipfe ambulauit innocentiffime:’ Et Chriftus ipfe iudicq mentione horta batur ad conftantiam, cum diceret, Quemcuq? puduerit mei ac meorum fermonum in generatione hacadultera, pudebit illius filium hominis cum ueneritiudicare.Etper tiduciâ(quæeft7ra/ygt;-lt;r(k,) non quamuis intellcxitfpem fed libera confidentia. Nam pu dori opponitur,quo fit.ut attoniti ne loqui quidem aut pofiimus aut fciamus.

Sifcitis quod I'ufius eft,fcitote quo3 omis qui facit iufiitiam ex ipfo natus eft.

AConiugatis amp;nbsp;Natura rei duxit argumentum. Nam iuftus SCiuftitiaconiugata funt.Et ita rerum natura comparatum eft, ut genuini filii parentum référant naturam. lam uero fi fumus ex deo per fide renati,amp; deus iuftus eft, certe fideles quoq; iuftitip ftu^ dentamp;iufti funt. Verbaautem Scitis amp;nbsp;Scitotemiram habentcuni gratiam turn uehcx mentiam. Videtur enim Apoftolus cos perftrinxifle qui de iuftiliadeimultaamp; magna commentabantur imôgarriebant,fed impie interim uiuebant.Germanus diceret, ciniffa wüfi ouch äM ander.

In codé adhuc uerfatur argumenta,adhortai ad moru uitieq; innocêtiâ, maxime uero ad charitatêfraternâ, g^^ldete qualê charitatê dédit nobis pater ut filq deinominemur. ^AP. in, r~Amplificatione mira effert id quod iam iam dixerat nos eflc natos ex deo,

amp; commendat fidelibus beneficium amp;nbsp;admirabilem charitatem dei.Scd cha-^^^ritatem dare dixit loannes pro eo quod eft beneficiu exhibere amp;nbsp;diledionem aliquoprxclarofacinorecommendare.Beneficioautemdeipropofito non minus trahit ad innocentiam quàmiuftitiadeifuperius commemorata. Sicenim natura comparatum eft uteos uiciiTim diligamus qui nobis benefecerfit.Et nominari filium dei eft iu-xta proprietatem fermonis Hebraic! efie filium dei.

Hie locus planior fiet fi adhibeas quartu caput prioris epiftolæ Petri,quo poftquam chrt^iani exo

90 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* IN EPIST.

adinnocrntiamcohortatus efTer.moxfubiungit, Atqj id abfurdum illisuidrrurquod non accurratis unà cum ipfis in eandem luxus refufionem, qui de uobis male loquun-* tur.Sed reddituri funt rationé ei qui paratus eft iudicare uiuos amp;nbsp;mortuos. Eandem ab^ furditatemremouetetiam hoc loco loannes. Nam hie eft uerborSfenfus-Scio equidem quanto contemptu eleuaturus (it mundus ft uo8 perrexeritis uitam ftliis dei dignam ui uei e.Sed nolim quenquam eo oftendi contemptu. Nam qui ex deo eft,is ex mûdo non eft.Sed mundus fua tantum nouit,ergo deum ôC diuina non nouit,df proindemundus Elios dei non poteft non odiiTc.Huc iam pertinêt uerba Chrifti loan-v. amp;nbsp;ic.lllud quogt;' a.TiwotEj* nbsp;nbsp;que Pauli, Omnes qui pie uolunt uiuere in Chrifto perfequutionem patiâtur oportet«

Calata- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Iterum illud, Si hominibus placerem Chrifti feruus non eftem. lllud quoq; D. lacobi»

I4C0.4, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Amicitia mundi inimicitia eft cQ deo.Quicuncp ergo uoluerit efte amicus mundi,inimi

Iterum extollitampliftcatione per comparationem Chriftianorum dignitatem.quo minus moueâtur ftcontemnätur à mundo. Comparatioautem inhocconftftitquod nunc quidem ftlii dei dicimur t uerum id quidem paruum eftê, quantumuis perfe ma^ gnum fttgt;ft hs conféras quæ poft banc uitam parauitdeus diligentibus fe. Hue fortaftïs ».TimotE*gt; nbsp;nbsp;quadrabit illud Apoftoli,Siquidê fumus ftlqdei certecum eoetiam patimur, utamp;cum

Romilt;.8* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eo glorihcemur. Atqui adfliâiones præfentis temporis impares funt ad futuram glo^

riamcollatæ, quæ reuelabiturerga credentes. Sed quæ obfecroeftifta gloria ^quidoro futuri fumust'Refpondet nunc dCaitt

Scimus autem quoniam (î apparuerit fîmi'Ies i Hi erimus,quoniam ui debimus cum ficuti eft»

ApparctaOtem nobis Chriftuscumhinc per mortem nosadcoeleftiatraducitgau^ dia,cumc^ orbem iudicaturus uniuerf|^m,omnem refufcitabit carnem,ui torus amp;nbsp;inie^ Io4».r» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gfr homo, æternum cum deo uiuat. Tunefimiles ei enmus hberati adfeâibus morbis

uariis corruptionibus abfoluti autem erimus amp;nbsp;perennes. Tune uidebimus eum ftcuti eft.id eft ad fatietatem eo fruemur. Plura de hac re lege in i. Pauli ad Connth.ir. cap. Ä in epiftola ad Philip.j.flC CololT.j.cap.

Et omnis qui habet hâc fpem in eo purificat fe, fîcut amp;nbsp;ille purus eft.

Ex præftruâis colligit nunc omnes fideles puritatem colere uitæ. Namquinouitôt crédit uitam fempiternam eam^ hacuita præftantiorcm efle.is fefepurificat,hoccftab^ ftinet à concupifeetfis carnis. Propterea quod deus puruseft amp;nbsp;nemoilli nifi purus co.* Suprt(c4p^u habitarepoteft.Sedamp;indignumeft,utisquiadtantumdeftinatuseftregnüqui^un.* tarum opum hæres adoptatus eft fefe omni polluât impurita te.

Omnis qui committitpeccatum, idem amp;nbsp;iniquitatem committit, 8^ peccatum eft iniquitas.

Sic fcripfit loanneSjFIaç o ifiZp'till â^.^T/a//,Kaî 'till '«.vo/xiapTf/p. Et omnis difficult tas in iftis duabus conftftit uocibus, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;«vo/x/'eu. Et prius quidem folet nonnungt;

quam ufurpari pro uitio amp;nbsp;infirmitate, hic porrô grauius quidpiam fonat, nempe fcc.* lus amp;nbsp;fiagitium,cum uidelicetpecco non nefeius quam fadam rem pattern. Pofterius non multumabeft à priori,Nam vexx®^ lexeft.âvoxx/« autem tranfgreffioamp;lcgispræx Peccatum nbsp;nbsp;nbsp;uaricatiOjfumma uidelicet iniquitas,cum feiens amp;nbsp;uolens pcreo.Iam igitur hæceritapo

ini^Mtax^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftoli fententia. [Qui autem Chriftianareligioneimbutusærcrnam uitam crédit St nihix

lominus perftat in immunditia,is fanèinfirmus diei non poteft,fed conremptor uerius eft legum pietatis amp;nbsp;innocentiæ proditor. Vt fit confutatio iftorum qui fceleribus fuis blandientes amp;nbsp;fefefanâimoniæ titulo uenditantes, publica crimina folentinfirmitates errores amp;nbsp;uitia quædam nominare. Nam protinus f^ubieâa fententia impuros iftos ar« âilTime urget, Et peccatum eft iniquitas. Hoc eft, Et quod in impuritate perftat, nemo illi

illi pro errore imputare poteft ,fed fumma eft iniquitas.Germanice, Vttd dißßn laßtrhafftU henifteinfrâuelvndmûtviiitt,

Et fcitis quod ilk apparuit ut peccata noftra tolkrct, Si peccatum in eo non eft.Omnis qui in co manet non peccat : omnis qui pecca.t non uidit eum nec cognouit cum,

A caufla incarnationis ducit argumentum,ut ad innocenriam trahatPotiffima (in-quit^incarnationis caufta fuit ut pcccata noftra tollerer filius dei.Tollerctinquam,id eft hoftia corporis fui cxpiaret: deinde ut pUra do drin a amp;nbsp;fantSo uitae exempio fcclera abo leret, non equidem ut non agerent in hominum mentibus, fedutfandiflcati S(. fideles cxpurgarent fc indies ab iftis, neqj permittcrent imperium. Hue iam quadrant ly. cap. Ioannis,amp; i.PauIi ad Titum.Porro ex genio credentium Si exempio Chrifti denuo col ligit eos qui uere pq funt non peccare,id eft, non perftare in immunditia- Nam prius au diuimus peccatum hoc loco non ufurpari pro errore humano ,'fed pro iniquitate quas eft ex perfidia-Proinde fenfus eft.Omnis qui fide adhaeret deo, is non perfeucrat in im-puritatetergo quicunq^perfeuerat deo non adhæret, imo nunquam ilium uel uidit uel cognouit.MïTalt;?ôf/KÔüç pro eo quod eft,dei negotium nunquam intellcxit.

Referunturhæcnontamadpræcedcntiaquàmconfcquentia. Eft enim exclamatio quardam.ueluti Si ilia,Qui aures habet ad audiendum audiat. Iftis ueroexcitanturaudi MrfWh.u, torum animijUtea quæ dicuntur diligentius perpendant.Er nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;infinite fignificatio

nis eft,non tarn ad perfonam quàm res quafuis refpedans. Cauete ne ullares uos feducat. Nam plurima funt quæ innocentiæ ftudentem remorantur. Hine Apoftoluspoft uConntki^, iftam Epicureorum fententiam,Edamus Si bibamus eras enim morimur, mox fubiun xit,Nedecipiamini.Corrumpuntmores bonos colloquia praua. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem.

herum à coniugacis ducit argumentum, ad Ijunc fenfum, Qui operatur iufticiam is certeiuftuseft.nonis qui multagarrit de iuftitia. Hoc enim eft quod monui.nequis fibi ipfi imponatjUel ab alqs falfa fpecie feducatur.Fucum atqj hypocrifim odit deus, uerita ternexigitaciufticiam,diuinamquidemillam, hoc eft,diuinitus profeâam Si adiilius exemplar formatam, non ab homine uel per hominem inuentam. Ideo^ additur hoc loco.Sicut Si illeiuftus eft,Et in Euangelioî Nifi iuftitia ueftra plus abundant quàm fcri Mdtw.f. barum Si pharifæorum,Sfc,

Antithefiseft.abauthoreôCfaâorumfimilitudinefumpta, Quemadmodumillciu-fHtiä facit qui ex iufto deo natus efttita qui peccat', ex diabolo natus eft. Nam ficut deus fanâus eft Siiuftus,amp; fanâimoniæ amp;nbsp;iuftitiæ fons : ita diabolus omnis iniquitatis author,Ioannis s.

Magno Si graui pondéré repetitur caulfa incarnationis dominicæ.Et quod fuperius dixerat, Apparuit ut pcccata noftra tollerer, id nunc paulo planius dicit, ut di (Tol uat Si aboleat opera diaboli.Huiusautem opera mors peccatum amp;impictas, in mundum fub introiit.Sed per Chriftum ea iterum data funt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Romd’f*

Omnis qui natus eft ex deo peccatum non committit, quoniam k« men ipfius in eo manet amp;nbsp;non poteft peccare,quod ex deo natus eft.

Ex genio Si natura reiargumentatur.Clarius item exponit quod iam iam duobus di xcratuerbiSjQui ineo manetnonpeccat. Nam hiefubditcaulfam,Quoniamfernen ipfius (inquit) in co manet,ut non polfitpeccare, cum exdco natus fit.Alluditcnim ad feminis naturam qua ea referont quæ ex eo nafcuntur.Proinde cu deus fit purus,confe

quens eft ut Si. Blq dei fint pun. Semen autem eft uerbum dei uirtus ueritas. Nam Pe* ».Prt.i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;trus.Diligite (inquit) uos inuicem impenfe amp;nbsp;ex puro corde t renati non ex femine mor

In hoc manifefti funt fill) dei amp;nbsp;filrj diaboli. Omnis qui non fadttu« ftitiam non eft ex deo,amp; qui non diligit fratrem fuum.

Veluti epilogo fuperiora colligit Si tranfitu quodä,mira arte,ad charitatis negotium tranüt.Haâenusenimdeiuftitiaamp;puritateuitædifferuit. Horum fumma eft. (^emad modum ftlti diaboli impuritate iniuftitia Si omni iniquitate pattern referunt: ita ftlij dei puritate iuftitia Si omnigena fandimonia referunt deum patrem. Proinde qui filii dei, id eft ueriChriftiani funt,pie quoq^uiuuntamp;femperinnocentixftudent.Hicautem ai terum huius epiftolæftatum charitatem uidelicetanneâit, ut unica fentêiia utrac^com pleâatur capita. Fratres uero uocauit exmore Hebraico quos nos uocamusproximos ioan.lt;s-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;focios contributes dues Chriftianos.Nam Chriftiani initio Si difcipuli Si fratres appel

Acapitedoârinxamp;religionis Cbriftianxducit argumentum, ut ad charitatem ingt; cendat. Simul Si fuperiorum cauftam reddit, (^emadmodum uero unica amp;nbsp;prxcipua Chriftianorum nota eft puritas uitx,ita Si charitas.Nam ita dixit faluator in Cuägelio, Prxceptu nouS do uobis, ut diligatis inuicem : Sicut dilexi uos utd( uos diligatis inui^ cem.ln hoe cognofcent omnes quod difcipuli mei fttis ft charitaté habueritis inter uos mutuam. Quibus uerbis utrobiqjeodemftlodudisdifcimusloannemuniceftuduiifc ut q proprqiTime imitareturcharaderem amp;docendi modum lefuChrifti. Namficut ilte in Euangeliodixcrat,ln hoe cognofcent,SCc.Ita loannes hocloco dixit, In hoefunt manifefti filq dei.Et ftcut illc teftabatur,fe nouum prxccptum, id eft,prxcipuum Si prx darum in quo omnia effent comprehenfa prxcepta,orbi traditurum, Ita loannes, Hxc eft annunciatio (inquit) quam audifti^ab initio,amp;c,

Exemple, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Proponit exemplû iufti Si iniufti,ftln dei Si ftlt} diaboli ex Gene.cap.4. Exemplis au^

tem nihil eft in docendo nobilius, nihil apertius amp;nbsp;quod magis moueat.Dequa re poft Fabium elegantiffima fcripftt Erafmus in z.Copix,

Cauffam cxdis obiteraperit Si cxdem ipfam amplifîcat. Opera autem pofuitpro o^ Heb'tr.n. nbsp;nbsp;nbsp;mnibus afteâibus amp;ftudqs. Equidem mala mens malus animus.Et fanâi dei nulla alia

Ideo^ cum ab ipfo mox (inquit) mundi initio pium occident impiu8,minu8 miran dum eft ft uel noftris temporibus pietas atq; ph pariter exibilentur ab imphs omnibus. Nihil noui autinufttati ufu uenitfidelibus qui multis exemplis prxmuniti, didicerunt A«o,i4. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod per multas adflifliones pateat uia in regnum dei. Eft autem fpecies quxdam occu

Confolationis loco fubheiuntur hoc fenfu,Iam etft contemnatadeo amp;occidatmun dus,tarnen nos de xterna falute certi fumus. Maximam enim Si indubiratam certitude nem expreffit uerbo prxteriti temporis.Etenim non dixit, Tansferemur, fed Translati fumus.Sicut ô( Ioannis y.Amen amen(inquitChriftus)dico uobis qui fermonémeum audit St credit ei (fie enim exponit quid per audiendi uerbum intellexerit)quimiftc me.

me,habet uitatn æternam, amp;nbsp;in iudicium (hoc eft poenam) non ueniet, fedtranftuic de sic w^uS ater Riorteaduttani.Addttconditioneniapoftolus,Quiadiliginii}sfratres,oT/ autemuarte na erit,ut iniu ufurpatur in fcripturis quemadmodum 8C Hebræorum *!□. Nam in hifce uerbis Chri diciumnonue^

dedit ei poteftatem iudicandi quo(^. quia ftlius hominis eft. Quia, ufurpatur pro niat, Etft,licet fit filius hominis,homo uerus,aitamen diuioam quoqßufurpabit funâionem io4n.r. itt appareat quod amp;nbsp;deus uerus fti, Vel quia ilie filius hominis eft quo de dixit Daniel in cap.y.In præfentiarum poniturpro dummodotutftt fenru8,TransIaii fumus demorte ad ui(am,mododiligamusfratres,ideft,ftmodouerecredamus, Nam lignum ueræh' t,Timotb,i4 dei eft charitas ex puro corde Si confcientia bona Si fide non fimuIata-Neq; aero temere ufus eft ifta metalepft, partim ut notaret fe loqui de fide qux per charitatêeft efficax,par Galat,rt tim utcontinuaret difputationemdecharitate.Nuncenim fequitur*

A poena Si muldfa deterret ab odio Si hortaturad charitatê, Eftentm ueluti antithe*' fisei oppofttafentêtiXjNos translati fumus de morte ad uitam.Et Chriftus loan.s.Niquot; E (inquit) credideritis quod ego fum,moriemini in peccatis ucftris.

Omnis qui odit fratrem fuiim homfcfda eft.Et fcitis quod omis ho* micida non habet uitam æternam in fe manentem»

Probat eum manere in morte qui odit proximum,probat autcm fyllogifmo ex con.* trarifsduâo ad hunc modum, Omnis homicida no habet uitam xternam in femanen tem.Omnis qui fratrem odit homicida cft.Proindc omnis qui fratrem odit,non habet uitam xternam in fe manêtem.Per odium uero intellexit omnia qux odium poft fe tra* hit,amp;quxOuidiusinuidiamdefcribens probeannumerauitlibro Metamorph.i.Huc refer omnia qux aduerfus cxdes proditiones inuidiain Si litcsin fcripturis dicuntur. Quod ft miraris qua ratione homicidam uocarit apoftolus cum qui odit fratrem.confu le uerba Chrifti apud Matthäum in y, Audiftis quoddidfum fit ueteribus,Non occides, amp;c.£odê loco dixit Chriftus,Quicum^ uiderit uxorcm proximi, Si concupiuerit earn, iam moechatus eft cum ea in corde fuo.ltem de Abraham uolente filium madarc.nec ta Gene,u* men madante fcribitur, Quiafecifti banc rem Si non pcpcrcifti filio tuo. Ex quibus o^ mnibus colligimus amp;nbsp;deftinatam uoluniatcm reputari à deo pro ipfo opcrc.In qua fen^ tentiafuerunt Si illi apudgentes qui dixerejn magnis öC uoIuifTefateft. Poteratamp; auf» (T/ç uideri« Nam hoc tropodicimusoccifum qui fit cxfus,exanimatû qui fit dolore aftcx dus.amp;reuixiffequifpemreccperit. Porto in morte manct qui agituitäflagittis undiqj fcatentem, ex quibus exiftit mors. Proinde uitam xternam in fe manentem non habet qui fcelcribus palam déclarât q nihil fidci (qux uita eft fidelium) gerat in pedorc. Qui enim fratrem odit Si cxdit, is animû qualis fit prodit, prophanus fciliccr 8i impius. Sic inquam confiât homicidam non habere uitam xternam in femanctcm.Idco uero hinc non fcquitur, ergo omnes homicidx damnabuntur. Nam Dauid Si latro euangelicus *’R^*’** homicidx fuerunt.Ettum quidem non habuerßt uitam in fc manentem cum opera pa« trarent mortis.Vita enim hominis fides eft,cxdcs ex perfidia eft.Cxterum fideli poenü tentia 8i innocentia reparari potefi.

Per hoc cognoufmus charftatem quoniam ilk anima fuam pro no* bis pofuitjUnde etiam nos debemus pro fratribus animas ponere»

Occupatio eft. Nam hxc eft apoftoli mens. Mirabitur forfan aliquis quomodo fra^ tres fint diligendi, quis inquam fit modus Si qux fit ratio charitatis Chriftianx. Is ergo feiatChriftum lefum huius negotii cfleabfolutiffimum exemplar. Hic uero pro nobis mortuus eft, unde confequens eft Chriftianorum charitatem debere efte fummam, ut^ pote qux Si uitam debeat fratnbus,qua tarnen nihil in orbehabemus nobilius aut chagt; rius.Quidem (inquit Chnfius)dabithomocuius permutationeredimatanimäfuam.^ Aliufitaütapoftolusad ifta faluaioris uerba in Euangelio, dicentis, Hoceft prxceptum loan,if* meum.utdiligatis uosinuicem.ficutdilexi uosMaiorem hacdiledionem nemohabet, ut quis animam fuam ponai pro amicis fuis, Animam uero ufurpauit pro uita. Deinde

94 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* IN EPIST.

animaduertendum amp;nbsp;illud quod Per hoc,dixit pro eo quod eft In hoc, amp;hac ueluti cer-. tiftima nota didicimus qus fttcharitatis ratio quod iilefuam nobis impendit uitam»; Gerinanus ita rcddcrci,Dlt;lt;r6gt;hlt;j6f«d wir erlernet der liebe art.

Qui uero habuerit fubftâtiam mundi,amp; uideritfratrcm fuumegen* tem,8c clauferit uifcera fua ab co,quomodo charitas dei manet in coT

Contrario exemplo Tefe clarius exponit, amp;nbsp;à comparais arguin Si (inquit) terrenaf opes fratri non impartiris,quæ interim inhabiles temere amp;nbsp;difperduntur amp;nbsp;congregan tur, quomodo uitam tuam tui nobiliftimâ portionem,qu^femet amifla recuperari non poteft,egenti impendas^Nulla itacp in te charitas dei, dei inquam, quæ diuinitus infpigt; rata uel ad exemplum Chriftifilii dei formata fit. Verba autem apoftoliplanèfuntpa-theticaamp;quæadmifericordiampiumfolicitarepolTint animum. Paria, fikfi nonadeo elegantia amp;nbsp;euidétia legere eft lacobi i,Sed longecomptiora apud Lucam in is.ubi hæc Vifcerat resdiuitisSlt; Lazaritragoediaceuhypotypofiquadamoculislcâorumfubtjcitur. Vp fcera autem dicntur omnia interiora hominis ut funt præcordia cor pulmo iecur.Quia uero in præcordjis,utPlatonicl quoqj uolunt.adfeâuum fedes eft,hinc ufurpantur ui^ fcera pro rebus ipfis quas continentconcupifcêtia ira doloregaudio, hoc fanèloco pro mifericordia.Eft enim metonymia.

Sententia eft elegans qua totum proponitur chantatis negotium. Etuerbo quidcm mira gratia oppofuit opus, linguæ ueritatem. Sic enim omnem excludit hypocrifin,8C idalTeuerareuultquodlacobusapoftoIusiftisuoIuituerbiSjQuodfifraterautforornu difuerint Regentes quotidianouiÄu, dicat autem aliquis ueftrum illis, Abitecum pa^ ce,calefcite amp;nbsp;faiuramini,non tarnen dederitis iliis quæ funt neceflaria corpori,quæ crit utilitas f lacobi i. Ad ornatum amp;nbsp;gratiam diâionis pertinet amp;nbsp;illud quod fententia hæc Ioannis amp;nbsp;epiphonematis fpeciem habet amp;nbsp;apoftrophes figuram.

Ex ueritate funtqui uerefunt ftlti dei. Nuncenim perenumerationemquanda expo nitcommoda Chriftianæcharitatis, id eft, quid utilitatis ii percipiantqui uerediligût. Locuseftab honeftoamp;utili. Si (ait) uerèamp;ipfooperepræftiterimus charitatisofficia, hocipfo.ceuinfallibiliindiciocomprobabimusquoduerècredimus.VidelVIatth.iy.

Pertinet amp;nbsp;illud ad præfens charitatis commodû,quod cum ad tribunal iudicis eun.gt; dum fuerit nobis nihil timendum fir,eo quod confcientiæ noftræ fint pacatæ,utpote de nulla fibi hypocrifi confciæ. Etleâio Græcanica longe planioreft, Kal nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«ut»

TTihïojuii/j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uero Coram fignificat, ueluti fi quis ad côfpeflum

ftatuatur iudicis.Pit'diu plura fignificat pareo,morem gero,fuadeo 8( perfuadeo,item pla co,utMatthæi is, Ibi enim dicuntprincipes ludæorum, Dicitequod difcipuli eius no-' âc uenerint amp;nbsp;fuftulerint eum.uobis dormientibus.Quod fi hæc res apud præfidem in accufationem uenerit,HAieç7rî»'o'o/x.tjuâuTO//,nos placabimus cum,H9Mv/x.Sçamp;Ai.20M,pifÇ7p/rf

amp; uos Omni culpa amp;nbsp;periculo liberabimus. Ita hoc loco quaorantius fuerit, Pla^ catierimus in cordibus noftris. Cor autêaffeâuum fedes pro ipfis ponitur affeâuum motibus.Id quod in fcripturis frequentiffimum eft.Fruâus itaqj ueræ charitatis amp;nbsp;reli^ gionis eft tranquilla mens, pacata amp;nbsp;fibi beneconfcia confcientia. Qua nihil eft in uin jUCundius.Quod multis alias fententfis inculcauit amp;nbsp;Hebræorum fapiens Solomon.

Quoniam fi condemnet nos cor noftrum, mai'or eft deus corde no* ftro,amp; nouit omnia. Chariflimi, ft cor noftrum non condemnetnos ftdutiam habemus erga deum.

Hiclocus admodum obfcurus eft, fed luce clariorfiet, fi or/ nbsp;nbsp;nbsp;uertamus Quodfi.

NecignorooTi utrumq^fignificaredC Quoniam amp;nbsp;Quod. Cæterum filum orationic oftendis

IOAN. CAN O NI CAM. CAP. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

oftendit utrum ex iflis deligendum fit.Equidem particula Quoniam Gue Qui), caufTa* lis eß:fed nulla cauflalis hue quadrabte. Quod, frequentius ordinal membra, proinde cum duo htciungantur membra,Si condemnet, 8i Si non condemnet, quadrätius eric Quod.Oeindeuerifimile eft oration! fubcffeapofiopcfin, fiue ut planius ôi magis pro^ pne loquar ecliptin,hoc eft defediu,qui he poftit farciri.Dixi de tranquilla mente Slt; con feien tia pacata. Quod G quis ifta (ut fitoeeupationis fpecies) ceu exigua amp;nbsp;nulltus mo* menti res eontemnat credat^ confciétiz motus fupprimi atq; diiTimulari pofte, is feiat deum (idcnimeftdeumcordenoftro maiorem efle)afteduum quoq; deumefte,hoc eftjtalcm qui abdita etiam cordis rimetur adeo^ norit omnia, ut hue nihil fecretorum lateauHuic loco duo alii ancillantur.Prior eft apud loanncm in lo.Et pater qui dédit mi hi oueSjmaior omnibusefttideft uere maximus fummus SC fuper omnes eft. Pofterior apud propheta eft in Pfalmo pj. Qui plantauit aurem non audiet qui finxit oculum non confidcrat î* Alii hunc locum fic exponunt, CJuod fi animus nofter nos accufetac damnetjortior deus qui liberet 8i faluos faciat, Sed quorfum referemus, Et nouit om-niafNunc enim non dicam quod hoc fenfu utrat^ membra coinciderent. Atqui priori fententiæ multo concinnius addes nunc membru pofterius.Chanffimi.fi cor noftrum, amp;c.Cuius fenfus erit.Caf tcrum fi pofito fuco amp;nbsp;fublata hypocrifi in uera charitate am^ bulaueiimus ut confeientia noftra nos non poffit fimulationis Se mendacii conuincere iam libere cum deo agemus.Id enim opponit qs qui quoniam hypocritar funt^cum deo (qui omnia nouit) libereagere non poiTunt.

Eft amp;nbsp;hie peculiaris ueræ charitatis fruâus,quod quæcûq; petierimus accipiemus ab eo.Allufit autem ad uerba Chrifti Matth.ts-,7.amp; loan.iy, Sc is. At ne quis oftendatur ad^ hibeat amp;nbsp;hanc lacobi fententiam,Petitis amp;nbsp;non accipitis, eo quod male petatis ut in uoz Uca#* luptattbus ueftris infumatis.

Quoniam præceptaeiuscuftodi'mus amp;nbsp;ea quæfuntplacitacorâeo facimus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■'

Cauffa eft fed magis repetitum propofitum, ficut S( illud, Hie erat in principio apud deum.Nam outamp;' exponentiseftSCrepetentisprobationemueluticonclufioniscauf-fam.Veluti fi dicâ,Omnis uirtus eft beata, Veritas eft uirtus, ergo ueritas eft beata, quia uirtus. Sic in Euangelio, Deus eft ab initio, d( uerbuin eft ab initio, ergo uerbum deus, quia hoc eratab imtio-Ad hunc modü hicquoqp colligit, Qui uerediliguntomnia quae à deo petataccipiut. Nos diligjmus, ergo omniaaccipimus.quia diligimus. Nam idem eft praecepu fcruare amp;nbsp;diligere,Roma.u.Sequitur.

Ec hoc eft præceptum eius.ut credamus nomi'ni filq eius kfu Chrifti, diligamus nos mutuo,ficut dedi't præceptuni.

Quia meminerai praeceptorum, ideo nunc omnem rnandatorum fummam in duo colligit capita,in fidem feilicet amp;nbsp;charitatcm.Fide agimus cum deo,red charitate efi pro-« ximo.Porro charitatis neruus uis 8C anima,fides eft. De nomine uero, quod pro maie.* ftate,gloria amp;nbsp;uirtute dei accipiiur,alii faepe monuerunt.

Et qui feruat præcepta eius.in illo manet,amp; ipfe in eo. Et per hoc fci mus quod manet in nobis,è fpiritu quem nobis dedit.

Duplici nota 8Cgemina fententiadocei nos eftie Chriftianos qui charitati ftudemus Si innocentiae,qui huius epiftolx capulus cft.Prior fententia eft, Qui deofiditamp;proxi* mos diligit uere cum deo confentit uerus^eft Chriftianus. Sicut pluribus audifti in fit perioribus.Pofterior uero fententia cxiftii ex priore, Nemo autem deconfenfuSi amici tiadei nobifeuminita dubitare poteft nifi quinefeitfpiritumfanflum in corda noftra miftum qui teftetur nos efle filios dei. Ira nunc nemo proprijs uiribus feruat mandata. Rowa,s» Deinde qui Chrifti funtfpiritum Chrifti habent,qui autem carentq non funteius. nbsp;nbsp;»,Corinth,u

9$ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST.

tnterferit ^Uifdam de probatioae /^irituum,demde uero redit ad cbaritatcm, ad ^uam bortatur muUis dem argumentii.

Harifli'mi ne cuiuis fpiritui credatis, fèd probate fpiritus an ex ßnt,quoniä multi pfeudoprophcte exi'eruntin mundum» Digrediturapoftolus.Nam fufpenfo chariratis negotio dilTentdeproba*. tione fpirituum occalïonefumpta ex fine cap.;« Erant enim tum quoqjplurimi, qui fus mendacia fpiritus titulo uenum exponebant. Aduerfus ifiorum impofiuram præmunii fideles, amp;nbsp;monet ne cuiuis credant fpiritui. Spiritus autem fignificat reueiationem fiue

dogma (metonomyce) non ipfum tantum dei fpiritum. Eft enim amp;nbsp;fpiritus malus ac I, Coriitilz« gt;4. mendax.EtPaulus,Spiritus (inquit) prophetarum prophetis fubiiciûtur. Pofuit enim fpiritum pro doârina fenfu amp;nbsp;mente enarratoris.Ea mens amp;nbsp;is fenfus prophetis fubti* citur.ut fl cui uel melius uelappofitiusfitreuelatumilleprotinusmentemin melius mu cet.Etin i,adThe(ral.epift.cap4f.Idem,Spiritum(inquit)neextinguatis.Deindefefeex ponit amp;nbsp;fubdit,Prophetias neafpernemini.f^uafi dixerit,Per fpiritum intellexi prophe cias'hoceft dona fpiritus maxime uero fcripturarumexpofitiones. Ergon’ cenfes Pau-* Ie,omnia citra deleâum à fidelibus eife fufcipienda dogmata ( Refponder, Omnia pro^ bate,S( quod bonum fuerit tenete.Ita loannes quoq^, ChariiTimi (ait) he cuiuis fpihtui credatis, fed probate fpiritus an ex deo fint. Caufla, lt;)uoniam multi pfeudoprophetæ cxierunt in mundum.De quibus audifii in z.amp; nonnulla audies paulo pofi. Rcâepor^ romonent grammatici nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cumalfis nominibus proprijs maxime,compofitum fi

militudinem fere fignificare,ut nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qui fimilitudinem quandam gerebatrc

gis Philippi. Vocauitigitur pfeudoprophetas apoftolus qui cum re uera non fintprox phetæ,aliquam tarnen propheticam præ fe ferant fpeciem.Videlerem.in zj.

Per hoc cognofcitc fpiritum dei. Omnis fpiritus qui cofitetur lefum Chriftum in carne ueniffejCx dlt;o eft. Et omnis fpiritus qui non confi* tetur lefum Chriftum in carne uenifle,ex deo non eft.

ScvTuTP^JOfcc eft. Nam tacite occurrit quæftioni 8i fimpliciorem omni cura libérât, ne is per ignorantiam amp;nbsp;imprudentiam ab argutulis iftis feduceretur. (^od fi (ait) nefcis quæ fit fpirituum difcretio^ aut quæ nam dogmata uera fint quæ falfa,hanc tibi fumito regulam,Omnis fpiritus qui confitetur Iefum,amp;c. Ifta autem uerba apoftoli plus habet in receifuquàm fronte promittätjdeo^diligentius excutiemus fingula. Principiocon

Confiterit nbsp;nbsp;nbsp;fitentur qui uere 8( ex animo crcdunt.Confiteri enim alias laudare fignificat, amp;nbsp;gratias

agerc,utinPfalmis,8(fatcri,utIaco.f Confitcminialtcrutrumpeccata,amp;orateprouo^ bis inuicem.Nam hæc fententia refertur ad fuperioraiquafi dicac,Quod fi mutuæ inter uos fuerint fimultates age quift^ fuam culpam ingenue fateatur,amp;côdonet alter! often fam, amp;nbsp;orate pro uobis inuicem ut falui fitis.Nam S( inoida mens amp;nbsp;fimultate exulcera^ tanonconducitadfanitatemcorporum. In prxfentiarum Confiterieftexcertaanimi perfuafioneimôexperfpeâiflïmaquadam 7rÄxjolt;j)op« reicertiftïmae ô(indubitatxfide re,huicinniti, eam^ utcertiftimam amp;nbsp;ueriftimâ palàm amp;nbsp;intrépide profiter!. Sic enim tradidit ifta 8C ante nos diuus apoftolus Paulus in Hebræis cap.n.Sf in Roma. cap.io.de niq; ipfe Chriftus Matthxi lo.Deinde In carnem uenire fuo more 8C fchemate dixit pro eo quod eft hominem induere amp;nbsp;in humanis agere. Nam idem in hiftoria dixit, In fua uenit,8( fui eum non receperunt.Id eft,Semen Abrahæ induit amp;nbsp;inter fratrcs fuos con.» uerfatus eft,uerum illi negabant ilium efte iftud fernen promiftum. Porro Arrius SC He bion (inquies) alia^ hxreticorum monftra,confefti funt Chriftum in carnem uenifte, ergo ex deo nati funt^^Refpondeo. Etfi humanamin Chrifto naturam non nfgarint,ta men non crediderunt neq; docuerut Chriftum in carnem uenifte. Nam duo funt quae hie fignificantur.alterum quod fuerit ante carnem, SC. alterum ipfa caro. Aliud enim eft ad quod uenicuqdf aliud quod uenit, Itaq; neceftum eft id fui fie aliquid priufquam uelt; nerit

nerit quod in carné uenit, Chriftus itaq; lefus id eft perfona in diuinis filij,uenit in car^ nem.id eft, hominem induit,Sf uenit in carne,ideft,tanquam homo conuerfatus eft. Id quod hæretici non confitentur. Ex qutbus liquidoliquet loannem cum aduétus in car^ nem meminit non loquutü eile de humana tantum natura,ut uideri poterat,red de toto Chrifto uero deo amp;nbsp;homine, ficut eft una perfona in duabus mancns diucrfis fubftan.« tiis.Nam notus eft orthodoxorum confenfus iuxta quê ita confitemur, Vnus eft Chrp ftus non conuerfione diuinitatis in carnem, fed aftïimptione humanitatis in deum. nus inquam non confufionefubftantiae,fcd unitateperfonæ. Ita nunccommodiflÏmc intelligemus per carnem totum illud negotium quod deus egit in aftumpta carne.T urn fanehiceritapoftoIifenfus.Omis dodrinaquf hucunicefpeöat,utdoceatIefumChri ftumdeifilium hominis factum eflc ftlium SCin humana natura nobifcum fuüTecon^ uerfatû,mortuü,refufcitatû,et coelos afTumptum.iilû inquam ipfum illü eife facerdotem amp;nbsp;facrificium mundi unicum : hoeeft, rcdemptionem,falutem, SC ueritatem æternam, ea doéirina proculdubio ex deo eft. Qus autécontrariü agit ea prorfus ex deo non eft. Et hac ratione neqj Arrft neqj Macedonq neqj Photini neqj Pelagq neqjPontificiorum doârina omnis ex deo erit. Nam ft noftris uiribus amp;nbsp;inuentis paratur falus, iam Chri^ ftus fruftra paiTus eft.GaIat.z.En habes regulam quo probes omnia omnium dogmata.

Ethic eft ilk fpiritus antichrifti, de quo audiftis quod uenturus fir, nunc iam in mundo eft.

Aliudit adea quæ audiuimus in cap. z. ea^ dilucidius exponit. Vnde nos difeimus antichrifti fpiritum et uim coepifteapoftolorum temporibus,fed noftris omninoabfo.-iutam effe. Nosenimuidimus Turcica fidemex ArrqetNeftornhæreftbuscolleâam, extremis blafphemtis Chriftum profeidifte. Vidimus amp;nbsp;hifee auribus audiuimus pon^ tiftcia religione,hoc eft indulgenties, fatisfaâionibus,miflis,diuorum cultu,monafticis uotis,a!iis^ id genus humanis inuentis Chriftüadeôobfoleuifteutuixcenteftmahu^ mani cordis portio ei fueril dicata ampIius.Quid ergo reftat aliud quàm ut immani tru^ cuienra amp;fæuifrima antichrifti(quæcertoimnMnetacirruit)perfequutiüne fuperata, expeâemus iuftiifimum uenturum iudicemf

Mitigatio eft, fpecies quxdam corredionis, qua confolatur in difcriminc conftitu^ tos,Similis ei quam habuimus in cap. i. Sed uos undionê habetis,amp;c. Nam hiceft uer« borum fenfus,Monitione hac forfan no erat opus apud uos,qui ex deo nati eftis amp;nbsp;fpi-ritum dei arrabonem habetis, qui cum fit fpiritus ueritatis amp;nbsp;conftantiæ non permittet Epfcf.4« ut uos quouis uento dodrinarum circumagamini. Porro deenallage quae fubeft uerbo Viciftis annotauimus in cap.z.Eos refertur ad antichriftos.

Cauffa eft.No uincetis ueftris uiribus neq; ueftro robore uiciftis ft quid uiciftis, fed dei auxilio, qui fpiritu fuoanimat amp;confortateccleftam fuam. Oicitenim Chriftus in euangeIio,Spiritus ueritatis ducetuos in omnem ueritatem. Non enim relinquam uos io4n.i4. orphanos fed ahum cofolatorem dabo uobis, ilium ueritatis fpiritum. Item,Non eft ut LKoe.zi. anxiededefenftonefttisfolicitimamipfedabo uobis osamp;fapientiam,cui nonpoterunt contradiccrcneqjrefiftereomnesqui aduerfabuntur uobis.Etapud loannem,In mun« iolt;w.Kr. do afflidionem habetis,fed bono animo fttis ego uici mundum.Redeigitur amp;nbsp;proprtif fimedixitapoftoluSjNon eft quod aftus Squires iftorum timeatis.Deus enim uobifeum eft qui folus fords amp;nbsp;omnipotens eft. Vide Ifaiam in ;i, SC Paulum in Rom. cap.s.item Sapientiæ 7.

Ipfî è mundo funt, ideo è mundo loquuntur, 80 mundus eos audit. Nos ex deo fumus. Qui nouit deum audit nos. Qui no eft ex deo,non audit nos.

98 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* IN EPIS T«

lam ucro nequis ofFenderetur multitudine óC profpcritatccrrantium pulchram fub licit antithefim,qua Si cauflas utriufq^ religionis amp;nbsp;dodrin^ oftendit.Chriftiana ex. dco eft.feäatores eius coeleftcsthincin orbe pauciffimos habetucros cultores. Nam müdus cft terrenus, terrena ergo diligit, Sed hominum inuema Si hxreticorum dogmata funt lerrena, impio ftulto Si cxco homine ortatquo fît ut impius ftultus Si Cdecus müdus am plexetur imôimpenfius feâeturmüdana fîueHumana quàm cœlefîia. Allufîtautem ad uerba Chrifîi quæ extant in euangelio Ioan.cap.s.amp; if.

ClaufuIacft.Veluti diceret,Ethaâenusquidem deprobationefpirituü difleruimus* Chariflîmijdih'gamus nos inuicem,quia chantas ex deo eft* Abfoluto negotioâeprobâdis fpiritibus redit ad inftitutumatcç adcharitatem hor* tatur,inde enim digrelTus eratinfînecap.j.Nunc uero ducitargumentum à cauffis. Di ligamus (inquit) nos inuicem,quia charitas ex deo eft,res fanfb Si diuina eft,ilia^ipfa charitas iiludpræcipuum dei mandatum eft*

Et omnis qui diligit ex deo natus eft amp;nbsp;cognofcit deum.Qui nô di« ligit non nouit deum*Quoniam deus charitas eft.

J’ertinent hæcad fuperiorem argumentationem* Idem enim clarius reddit antithefi pofita ob oculos* Et fîlii genium referunt paren turn* ld quod fupra oftendimus. Deus autem charitas eft, Karm^Hirip. Nam hominéproftitutæ impudentiae appellamus impu dentiam,hominem impenfe dementem dementia. Eodem modo Si ratione cadem dp xitloannes deumeftecharitatê,qui Si alias exemplar eft charitatis.Iam enim fequitur*

In hoc apparuit charitas dei, quod filium fuum unigenitu mißt deus in mundum,ut uiuamus per eum.

Dixerat deum eflccharitatê,id uero nunc probat ex aâis,ut nihilominus exemplum fitquocredentcsadcharitatem (ut poftea audiemus)trahuntur. Porro fingulauerba pondéré quodam Si matura quadam jjrauitate mirifîce urget Ledores, mirifice item Si fupra quàm dici poffit proprieincomparabilem dei erga nos charitatem defcribit. Vc^ rum hoc (ait) argumente probauit nobis deus charitatem fuam qua deperitin huma* Io4n«}. num genus quod fîliü fuum miftt.Nam ipfe dominus lefus in Euangelio dicit. Sic deus dilexit mundum, ut daret fîlium fuum pro mundo, En tibi, fîlium fuum dédit nobis. Gene^ut Magnus æftimatur amp;nbsp;merito Abraham qui fîlium fuum deo dederit. Hic autem nihil offert creatura creatori,fed ipfe creator deus fummus uerus 8(æternus fîliumfuum, fuum inquam,nobis impendit,amp; unigenitum quidem ilium. En amplifîcationis incre mentum. Impenditautem impio mundo. Sed quis eft qui pro amicis moriatur •!aut fi' liuiD fuum hofti impendat îquot; Deus autem pro hoftibus fummum decus coeli fuas^ illas gratifTimas delicias, diledilTimum fîlium in mortem dédit. Qux ergo pofthac alia inue nietur charitas ardentiorÿ

In hoc eft charitas, non q? nos dilexerimus deum, fed q? ipfe dilexit nos mißt filium fuum propitiationem pro peccatis noftris*

Etiam iftis amplifîcat charitatem dei.uthoc uchementius euidentiffimis iftis inférât, Si fie deus dilexit nos,ô(c, Amplificare autem folent rhetores correâinne quadâ, ut Ci' cero in Verrem,Non enim furcm,fed raptoremtnon facrilegum,fcd hoftem facrorumr nonlîcariumjfedcrudeliftimum carnifîcem ciuium fociorum^in iudictumueftrum adduximus. Simili correâione fubdidit ôCloannes, Nec eft ut quifquam fuis id tribuat uiribus quod fîlium fuum mißt deus.Non enim nos dileximus deumjed ipfe nos dile* xitdeus.Non ipß nobis falutem noftris parauimus meritis, quæ re uera nulla funt, fed ille elegit nos ex gratia.Nam elegit nos in ipfo (ut Paulinis utar uerbis) antequam iace^ rentur fundamêta mundi,utadoptaret in fîlios per lefum Chriftam,amp;c.Ephef.i. Hinc uero difeimus quanto contemptu Si blafphemia diuinæ gratiæ iaâentur quorundâ de meritis Si libero arbitrio placita* Nam ft falus eft ex gratia iam non eft ex operibus, Sic.

IOAN, CAN ONIC AM CAP. HH. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;99

Romanorum n» Quodautem faperius extukrat »Mifitfilium yt per eutn uiuanius,td nunc ficeffert.Mifu filium propitiationem pro peccatis noftris. Vide qup annotauimus in cap. X,

Adaptai nuncexemplum ad fuuminftitutum.Si (inquit)deu8 tanto nos a more com plexus eft UI ne ft Iio quidéprsdileâo noftri cauiTa pepercerit, çerteiuftifTimü 8c xquiiTi mum eft ut etiam nos mutuo diligamus,necuulganierqaidemfed impenfeimo fla* grantiftime,

Deum nemo uiditunquam. Si diligamus nos inuicem deus in no« bis manet 8^ chantas eius eft perfeda in nobis,

Tacitz obieâionis tacita refponfio eft. Quaft dicat, Iftis uero omnibus nolim quifquot; quam intelligat deutn efte uifibikm.quaft fcilicet is qui nobis in cbaritate imitädus prz ponitur aut nobifcum confentire amp;nbsp;fcedere neâi traditur uiftbilis fit amp;nbsp;corporeus. Stat cnim fcripturz fententia, Deum nemo uidebii 8( uiuet. Aliud autem uolo, eo uidelicet ^od,j3» penetrare,ut intelligatis deum nobis cbaritate unitum e(re,hoc eft, eos cum deo efte ne^ xos fcedere qui fratres diligani.Qui enim d t ligt t ex fpiritu dei diligit. Proinde fpiritus il lecharitatis utrumq^coniûxit,homini deum,deo hominem.Charitasitaq;Chriftiagt;-nacertiflimum fignum eft gratiz diuinxamicitixamp;coniunâionis. Nam charitas eius ponitur pro ipfo deo diligente, ficut Herculis robur amp;nbsp;Czfaris maieftas pro ipfo Hercu leSd Czfare ufurpamus. Et Germanis ufitatiiTimumeft uvperlieb,Filrfilichegnad, Anno* tandum Stillud nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;hoc in loco amp;nbsp;in hiftoriaeuangelica kgicitraarticulumprxpo

fitiuum,fortairis eius rei gratia,ui diuinitatem magis intelligeremus quàm deum.Nam ueraeft propofitio, Diuinitas ànemine eft uifa. Quanquam amp;nbsp;ilia non fit fall a, Deum nemo uidit unquam. Inuenias tarnen qui non perindecapiant fi abfolute dicas, Deum nemo uidit unquam. Apoftoli enim uiderunt Chriftum, qui (ut Paulus ait) deus eft fu Romlt;lt;.si« per omnia benediftus.Quanquam Chrifti carS tantum uifa fit,utoftendimus capite i.

Quz omnia no in hoc monemus,ut deum 8C diuinitatem feparemus, fed ut doceamus quanto Audio quantaue diligentia debeant traâari facra. Quod fi tu deum alibi kgas à prophetis uifum,id certe deaffumpta intelliges forma uel fpecie.qua fefe uoluit morta* lium oculis ingerere. Huius generis plurima kgas apud Tertullianum in opereillo in* comparabili aduerfus Praxxan pro facrofanda trinitate zdito.ltem apud Ambrofium in lib.de Incarnatione dom.Sacra.

Ex hoc cognofcimus quod in eo manemus ipfe in nobis, quonia de fpiritu fuo dedit nobis.

Clarius edifferit quod iam iam de amicitia dei dixit. Spiritualiter (inquit) unum fu* mus cumdeo.Spiritu cohzremus. Poterant autem hzc omnia uideriab utilitateeiTede duâa hoc fenfu, Quod fi fratres dikxerimus unum cum deo futuri fumus. Et in Euan nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;

gelio paria tribuit fidei. Dicitenim, Qui edit nicamcarncm,amp; bibit meumfanguincm lotin.6-» in me manet St ego in illo.Iam utfidelis non cupitipfam Chrifti naturalem, hoc eft hu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

manam carnem edereifed fpiritu contentus, fide in Chriftum lefum mortuum 8c refu..

fcitatum faturatur.lta omnes pi) fpiritu deum uidere,fpiritu deo cohzrere, 8C quoad in terris agunt cbaritate uniri gaudent. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Et nos uidimus ôd teftamur quod pater mißt filium feruatore mun^t di. Quifquis confeffus fuerit quod lefus eft filius dei, deus in eo manet Sd ipfe in deo.

Epanaphora redit ad id quod dixerat, Et mifit filium fiium propitiationem pro pec«= catis noftris.Id uero poteratalicui uideri infirmatum per fubieftam fententiam, Deum nemo uidit unquam,quafi Chriftus non fit deus.Mature icacp redit ac dicit,Et nos uidi mus St teftamur, Quz apoftolica eft atteftatio, rhetorica alTeueraiione Si uehementior

loo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EP I ST.

amp; certior. Plura huius generis annotauimus in cap.i. Addit, Ad religionem itatj pertîgt; nereut confitt'amur,id eftcredamus lefum eiTe dei filium.Niii enim ficcredas amp;nbsp;fatearis profeâô neqj tu in deo cris ncqj deus in tc mancbit,hoceft neqj propinum numen neqj cum numinefocdusamp;conimunionem habebis. Quod fi banc fententiam Apoftoliei iunxeris, quam in initio 4. cap. de adfumpta came tradauimu8,uidebis Chriftum dua^ bus (ut monuimus) conftare naturis. Secundum naturam diuinam falus eft 8( uita, fe^ cundumhumanam gratis pignus Sf redemptionis pretium. Plura require ex tertio fexto cap.Ioan nis,item ex Paulo ad Rom.j .amp; ad Hebr.i.ac i.cap.

Etcognouimus credimus charitatêquâ habet deus in nobis, Oes’ us charitas eft amp;nbsp;qui manet in charitate,in deo manet amp;nbsp;deus in eo.

Fidei certiftimo negotio charitatis coniungit {utin coepta pergat uia ) sque certum negotium,eadem utens afteueratione.Hocenim dicit,Sicutuifa amp;nbsp;comperta docuimus de ftde in dominfi lefum,ita certa quoq; tradimus de charitate. Quod fcilicct deus cha^ ritas fitfcn utnunccolligat)amp;quiin charitate manet in deo etiam maneatamp;deus in eo, Nam cum deus uideri ab hominibus non polfit nifi per fpiritum ôC benefaâa fua, reâe ex aâis uocauit deum charitatem, Ein fiüntlich lieblich gut. De quo nonnihil attigimus in.' ter initia huius capitis,

In hoc perfecfla eft charitas nobifeum, ut fiduciam habeamus in die iudicrj,quod ficut ille eft amp;nbsp;nos fumus in mundo hoc,

Abrupta hortatione docere inftituit ut tarnen non currat(quod dici folct)extra ole« as.Nam notis quibufdam certis ueram amp;abfolutam charitatem defignai. Vbiegoper charitatem non tantü diletftionem fed etiâ totam religionem intelligo qup fide amp;nbsp;chari' tateabfoluitur.lgiturduabus notiscerto deprehendemus an uera religione uerefimus imbuti. Prima, Si confeientiam habuerimus in dieiudicri inconeuflam, Secunda. Si in hoc mundo inftituerinius uitam noftram ad exemplum Chrifti, ut Si nos in innocêtia uit^ Si fumma uiuamus charitate.ficutetipfe uixit.Etde hac re fatis difputatü eft in cap. ».De fiducia uero in dieiudicfi habend#. Si de impauida confeientia de qua fæpius cœpe rat dicere Apoftolus, nec unquam abfoluere poierat,audiamus quæ fequuntur.

T imor non eft in charitate, fed perfeda charitas foras eqeit timoré, quia timor cruciatû habet. Qui autê timet nô eft perfetftus in charitate. Non eft quod multis agamus de timoré feruili Si filial!, necÿ de timoré dei qui eft re.' ProKcr»*» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftudium mandatorü Si reuerêtia eius. De quo propheta dixit, Initiuni

fapientiæcft timor domini. Nihil enim horum hic agitur.Sed timor fumitur pro defpc ratione Si confeientia côftcrnata, quæangitur curis indefcflis.Nam ipfeloanncs ftatim fubiecit,Timor cruciatû habet, Vult ergo dicere apoftolus, Qui ucrc pfi fun t uerc^ cogt; gnouerunt illud amabile,quod deus mundo per filium exhibuit, negotium imô benefî Ro»t.r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cium defperare non poftiint. Nam religio quæ abfoluta eft timorécxpellinhoc eft,congt;

i(Mn,4. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feientiam pacificat. Nam ex fide exiftit pax, Vnde in Euangelio legimus.Qui bibit ex a'

quahacfitietiterum.quiautemexeabiberitquamegodabo non (îtietin æternû.Item, lodff,«, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;£go fum panis uitæ tqui uenit ad me non efuriet, St qui credit in me non ft tiet unquam.

Quod ft quis timet, id eft, ft adhuc acerba ringitur confeientia is in charitate non eft per fedu8,id eft nondum uere Si abfolute, ut debebat, credidir, nondum fefe totum dedidit amico dei negotio.Nam qui fieri polTet ut eius pungeretur confeientia qui credidit deu EfdUfr, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nihil pofte negate fidelibus,quippe qui nec filio pcpcrcerit,fed pro nobis omnibus tra»

Rom,8. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diderit illum^ Hine uero coniiccrclicetpontificiam religionem omnium efte ut perner«

ftftimam ita ftultiftimam quoqj.utpotequæ rebus nitatur equibus nullam expeâes ani mi tranquillitatem,quæ item doceat nefeire hominem odio an amore dignus ftt,

Videturnuncepilogumcontexereeorum quibushaâenusinftammauit adchari' tem,Charitas oritur non ex homine,fed ex deo,quern ideo diligimus, quod ipfe et amo

I o A N, C A N o N I C A M C A P. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lol

Colligit magnificis uerbis non dekâarideum ,fed fplendido chanta tis operc.Qui e^ nim faufta precatur fratri egenti,interim inopiam cius cum pofTi t non iuuat, nihil prae-ftitit.Proximm enim (utin2,cap*audiuimu8)opcre, nonfermonediligenduseft. Etdi ledio dei amp;nbsp;proximi iia cognata funt utaltcra lïnealtera non fubfiftat.Hinc fequitur.

Qui enim non diligit fratrem fuum quem uidit, deum quem non ui dit quomodo poteft diIigereC

A comparatis colIigit.Nam ea quæ coràm contuemur plus mouent q ca quorû men tionem tantum audimus. Si ergo habeas fubftantiam huius mundi, uideas autem fra^ trem tuum cgerc,amp;: non communicaueris ci facultates tuas, iam nulla eft in te dei chart tas.llle enim ut inuifibilis eft, ita non poteft nifi per fpiriium fuum habitare in peâori-bus noftris.Scd fpiritus dei comis eft benignus amp;nbsp;mifericors.Tu uero difficilis es immt tis amp;nbsp;immifericors, hæc itaqj faâa palàm teftantur quod ut fpiritum dei non habes, ita neœ ipfum deum diligas neqj proximum.

Summariolcgis concludit hoc negotium, Eft autem haec fumma legis amp;nbsp;propbeta* rum,Diligedîini deum tuum ex toto corde,SCproximii tuum ficutteipfum.Dicitcrgo Ioannes,Quid uero multis opus.'lpfa dei prfcepta omnia in hoc funt tota ut diligamus deum 8lt; proximü.Proinde qui uere deo inferuire uclint, qui re non ipfo tantû nomine Chriftianieftemalint,fratres diligant.

Dijjerit de uirtute fidei,fidei 'mquain que eß m Chrilhtm lefu/tn, quißt uerm deifiliiti ZT alterna credett' titim falut adeô ut extra eum nonßt uüa faim.

Mnis qui crédit lefumefTeChfiftum ex deo natus eft, cap, v, Apoftoücæfunâioniserat non modo opéra iuftitiaeinculcare fcdSfuim ipfamcp bonorü operum innocentiæ uidelicet amp;nbsp;charitatis anima, quæfidcs eft accurate curare cam^potiffimüexornarcprouinciâ.ApoftcIus itaepeum

fidei.redemptionis amp;nbsp;fanguinis Chrifti in innocentiæ amp;nbsp;charitatis negotio fæpius me* miniftet, nihil tarnen folide amp;nbsp;ex profeftb de ijs fcripfiflet, nunc accingitur ut folidc SC quantû fatiseflepoffit de fidein dnm lefum feribat. Et initio quidem caputfidei propo nit.Deindeuero oftendit quod hæc ftdes non litotiofa quxdâ (utaiunt) qualitas in ani mis hominû fed uirtus amp;nbsp;potentia dei,è qua ilia duo maxima, de quibus haâcnus egit, innocentia amp;nbsp;char iras nafcantur.Et hæcduo in præfentiarü traâabimus.Caput itaep fi dei hoc eft,utcredamus lefum elfe Chriftû, ideftlefum eifeMelTiam.Nam elfe Chriftfi Chrißmefi eft cffeMeffiam.In idem recidituoxutraqj.fed altera eft altera notior. Nam Chri Mc/jX ftus quæGræcanica cft,unâôfignificat.ldcm fignificatô( Mclfias quæ Hcbrai* ca eft. Eft aüt Meifiam fiuc Chriftû effe regem amp;nbsp;pontificem elfe maximû, liberatorem, hoftiam,rcdemptionê8( falutem.Reges enim amp;nbsp;pontifices inungebantur. Regû autem erat liberate amp;nbsp;feruare, Pontificü hoftiis atq; donis iratfl numen placare Chriftus ergo lefus ucri Ifraëlitici populi rex 8( facerdos uerus ucnit i n orbe, S( ea müdo præftitit quæ boni Si iufti principes fuo populo folentStdebent. Samfias tulit leges, impias Si tyran* nicas foluit.Oppreifam libertatem SC ab impijs dirutâ reftituit.Ementcs ôC uendentes è templo (ueluti facer rempli dei uerus rex) exturbauit. Pharifaicâ SC humanâ doârinam impiam iuxtaac inmilem labefadaait. Dei gloriam afferuit. Sed SC ipfum fefe deo patri obtulit,certc ut à dæmonis tyrannide SC æterna morte fuos liberaret.Idem à mortuis re furrexit 8C tanq æterni regni rex SC facerdos æternus cœlos afeendit: ut ibi pro fuis inter cédât amp;nbsp;in orbe regnct.uerus deus in fæcula fæculorü. Hæc uero omnia côfitemur cum confitemur lefum effe Chriftû, Hæcitem omnia iradebat in fynagogis ludæorû apofto A

ft S

lol nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT, IN EPI ST«

lus Paulus cum oftenderet lefum elfe Chriftum. Hæcconfïtebatur 8C apoftolus Peirus cum omnium apoftolorû nomine interroganti Chrifto quem fe eHe dicerenc refponde MattbitSf nbsp;nbsp;nbsp;tet,Tu es Chriftus filius dei uiui. Quemadmodü uero Petrus poft earn confeftionéau'

diebat,Caro amp;nbsp;fanguis non reuelauittibi,fed pater meus qui in coeiis eft:ita hocin loco audimus, Omnis qui credit lefum efte Chriftn ex deo natus eft. Eft eni ex deo natn efte loan, ff» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;doâü efte adeo^ amp;nbsp;coelitus efterenatu. De qua natiuitate pluribus egit Chriftus

apud loan.in j.ubi Nicodemum inftituit amp;nbsp;ait, Nift qnis renatus fuerit è fupemis.non potent,amp;c.Et hæc in tranfcurfu de capite ftdei difternimus.Videamus nunc quomodo oftendat banc fidem efte uiuam 8C bonorum operum feraccm.SeqUitur.

Ex deonafcunturcredentes, ftcut modo audiuimus.Proindecredentesfuntftlii dei* lam ergo docet fimilitudine Humana quod Edes non poflit non progignere à fe charû tatem. Nam ita comparatueft in rebus humanis utqui pattern diligatblium quoq; pa*« tris nomine diligat.Quid quod unicum habent omnes credentes patrem^'Vnde confer quens eft omnes credentes efte fratres uno patte genitos* At immanc fuerit ftagitium fi fratrem quis uterinum oderit aut cæciderit.

In hoc cognofcimus quod diligamus filios dei, cum dcum diligimus amp;nbsp;præcepta eius feruamus*

Nota eft unde poftitcognofci quod uerediligamus.Si (inquit) ipfum diligamus deft neceftario diligimus etiam fratres. Deinde ft raiionem habuerimus mandatorum eius, lam neceftario diligimus. Dileöionê cnim praecepit deus, A pronunciatis igitur denuo probauit quod ftdes non fît fine charirate.Subijcit euidentem caufläm amp;nbsp;aftertionem.

Hoc eft,Ea eftem natura eorû qui diliguntdeSut præcepta eius feruent. Sedfumma pr|ccptorû eft charitas,ergo genio amp;nbsp;inftinäu qdä naturæ,quf ex rcnafcêtia eft diligut.

Et præcepta eius grauia non funt, quoniâ omne quod natum cft ex deo uincit mundû;amp;( hæc eft ufdoria quæ uicit mundum,fides ueftra.

Interferithocnequisobiiciatpræccptorüdeidifficultatem. Nam per contrariafen^ tentiam dicit,Et præcepta eius grauia non funt.Huiusreicauflamftatimaddidit,Quo^ niam omne quod natû eft ex deo (nafcûtur aût ex deo qui credüt) uincit mundü.Atin ». audiuimus mundû aliud nihil efte qmalarü return concupifeentiä amp;nbsp;ftudium. Fides igi tut ea eft uiâoria (uide ut ipfum fefeexponat) quæ uicit mundum. Hine Et ut præcepta eius non fint grauia. QuiaipfaEdes qua^renafeimur facile poteft om nia. Om nia cnim Philip»^.» poftumineo (inquit Apoftolus) qui me confortât. Atq; hoc modo pulchreconiunxit charitati puritatê uitæ, ut quæ haâenus per integra epiftolam coniûâa tradauiteadem ne hic quidem, ubi de Edei ui agitur, feparet. Nam ex Ede enafeitur non modo charitas fratcrna.fcd Si fanäa innocentia têperantia amp;nbsp;puritas.Ita fimul amp;nbsp;hoc probauit Quod uera Edes non fitotiofa.neqj ucrifideles fint impuritati dediti. Nam fanâam effefidem amp;nbsp;fanâimoniæ genitriccm.Huc refer integrû cap.n.ad Heb.dc uirtute fidei feriptû Si ui debis quomodo fide uiccrint mundum omnes à condito mundo ferui dei. Hucperti.-MattEiff» netamp;illudChrifti uerbum, Et portæ infernales non præualebuntaduerfus eameccle.. Eam.qu^ per fidem Chrifto lefu innititur.Illud quoqj. Omnia poflibilia funt credenti.

Puichre conneflit omnia. Nam comodenune tranfit ad id quod inftituerat probare lefum efte dei filium uerum MeiTiam. Pertinentcnim hæc ad expofitionem fapcrioris fententiæ,Omnis qui credit lefum efte Chriftum ex deo natus eft.lam enimabfoluta R-dei ui amp;nbsp;oftenfo quod fides non fit uana quidam opinio fed effieax uirtus.accingitur ut caput Edei,quodin initio fummarie tantum propofuerat,firmi8 nuncfulciatargumen tis.Hifce nimirum quæ iam fequuntur.

I o A N. C A N o N I C A M. C A P, V» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;10 J

Alii hunclocum uarieexpofuerunt.Ego ß quid mihi poftalios conijcere licet ifta db ligentius penfîtanda piis proponokâoribus^Duobus ponfllraumargumctis probare uultquodleruslîthliusdeiuerusfaluatormundi. Iccirco enim adfinemadieciCjlefus Chriftus.Et Græca quidem ueritas fic habet, outoç 2amp;/)b (Tt wPcavg aiiu.ccmq^ Ih' c-ÿç ;^rs^oi;,hoc eft,Hic eft iile ueniens,aut qui uenturus erat per aquam amp;nbsp;fanguinem le^ fus Chriftus.Quafi fenferit diuinu fpiritum per fcripturas prænficiafte aliquando uen-« turum efte faluatorem qui fe orbi probaturus fit per aquam SC fanguinem quod fit faU uaior.Per aquam uero intelligimus coeleftem doärinam Si. (apientiam,id^ ob purita^ tem Sc quod rcficiatacfluauNam fuîa fluoeft,andeamp;fi/o*zçfluxusoratioamp;uerbum» Ex aqua fere omnia nafcuntur,aqua omnia conferuantur ÔC uegetantur. ka nunc meta phorice doärinam Chriftiuocauitaqua, Sed Scfanguinis nomine allufit ad ueterum facrificia.Et fine fanguinis effufione (ait Apoftolus) non fit remiftio.Ponit ergo fangui Hetrxÿ» nem pro hoftia remilfione amp;nbsp;redemptionc. Venit igiiur Icfus doflor SC lux mundi, Ho ftia amp;nbsp;redemptor sternus.Nam docuit coeleftem fapientiâ,amp; morte fua uiuificauit nos, ÔC fanguinefuo lauit, Quibus ecu infallibilibus argumentis mfido dedarauit quod ipfe fit ChriftuSjhoc eft quod lefus uerus fit Meflias ucrus dei filius.

Correâione rem ampiificat.Nam lefus Chriftus no modo uenit per aqna,id eft do^ âor aut legislator,ueluti Mofes aliquis, fed per aquam 8C fanguinem, id eft, redéptor SC conciliatio mundi,cui aqua,id eft euangelicâ iunxit prsdicationem.lia uides aquam,id eft doärinam non effe fola!n,fed fanguini iundam,Hinc in Euangelio dixit Ioannes,Ie loatitu gem per Mofen eifelatam, fedgratiamSC ueritatempcriefum Ghriftumefleexortam.

Eft Sc fpiritus peculiare arguments quod Icfus fit Chriftus uerus dei filius. Per fpirix turn auiem intellexit uel illud fpiritus fandi teftimonifi de quo legimus Ioan, i, Vidi fpi ri turn defcendêtem de coelo fpecie coiumbae, SCc, Vcl illud quod ôC Paulus allegat in Ro Rowxi, maniSjQui dedaratus fuit filius dei cum potêti%per fpiritS fandificationis,8fc. Dequo qui copiofilTima uelit legat Ifaiam in ii.cap,amp; cn.Additur robur SCaggrauatio.

Spiritus teftimonium uerum certum 8C diuinum eft teftimonium, ut fi folum refta* ret fatis roboris cauffa haberet.

Quoniam treisfuntquiteftimonium dant, fpiritus SSaquaS^fan^ guis,amp; hi treis unum funt.

Velutiinfororesagaturproducitteftcs.Dixcrat omnino uerum effe quod lefus fit Chriftus.Id porro negabatur à muftis,AtMofes uoluit ut res dubix difeernerêtur duo rum aut trium conteftatione, Namin ore (inquit) duorü aut trium ftabit omne uerbu. Probaturus ergo rem dubiâ loannes SC in certü ordinem copofiturus teftimonia aquae, fanguinis SC fpiritus,tres producit teftes, aquam inqua,fanguinem SC fpiritu. De qs lox quens tanqua perfonæ fint quae re uera perfonæ non crant.Subcft icaqp uerbis profopo poeia.lam uero fi teftes non confentiant uanü eft teftimonium,Proinde no temere fubx iunxit,Et hi treis unum funt,id eft, omnium fuffragia flue teftimonia confentiunl SC in idem recidut.Germani exadius id fchematis ita reddimus, Die ^Hgen ßnd eint.Quidä muk tis hie agunt de unitatc trinitatis,fed non in loco fuo. Nihil enim hie agit de unitate trû nitatis,quæ alibi cómodius SC firmius inducitur 8C coptobatur. Nam illud membrum, quodquxdâinfertum habentexemplaria (quoniam tres funtquiteftimonifidant,in cedo patcr.fermo SC fpiritus fandus,8lt;“hi treis unum fant)emargine uidetur irrepfiffe, Annotauit id forfan feioius aliquis,qui non uidit aqua fignificari coeleftem dodrinam, fanguine redemptionem, SC fpiritu uirtutem 8C adminiftratione diuinam, Fecit itac^ ex aqua pattern,eo quod ex aqua omnia generari dicätur: ex fanguine filium,eo quod fan guinem fuderinfed ex fpiritu perfonä fpiritus fandi, Verum plura huius generis anno tata funt SC ab Erafmo in eruditifiimis illis fuis in nouum teftamentfi Annotationibus.

Io4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* IN EPIST.

Si teftimonium hominum aca'pimus,teftimonm dei maias eft, quo niam hoc eft teftimonium dei quo teftificatus eft de filio fuo.

Confirmât fuafortiusargumêco dudo à comparatis à minoread maius.VtSiquis ciui honorem putat deferendS,cur non magis confuliî’lta hoc loco,Si (ait) hamano ere dimus teftimonio,cur diuino non crederemus i At diuinum teftimoniü hoc palàm aiTe uerat quod diximus de fifio, nepe quod Chriftus fit dodor cœlefiis uita orbis amp;nbsp;redem ptio.proindecertum eft quod lefus fit Chriftus.Similia legein hiftoria loan.r»

Qui credit in ßlium dei habet teftimonium in feipfo.Qui non credit deo mendacem fecit eum, quia non credit in teftimonium quod teftift* cams eft deus de Elio fuo.

Prius eft ut ChriftS quis amp;nbsp;qualis fitcognofcamus,poftenus uero ut cognitoeo mo do adhsreamus quo eum cognouimus«Iam uero cognouimus eum ut filium dei amp;nbsp;uni cum amp;nbsp;afternum faluatorem totius mundi, proinde æquum eft ut lefu Chrifto toto cor de fidamus QC nitamur ut faluti.Et hie eft finis prædicatæ religionis Chriftianæ.Hinc loannes idem pulchre ingerit,pofteaq quis efletdocuifiet, lam itaqjQiJi (inquit) teftp monio dei credit quo teftatus eft [efum efle uita falutem is teftimoniû habet in feipfo. ideft.ipfam uitam 5lt;rcdeptioncm habet in feipfo, ucre^ aifecutus eft, Nam ufurpauit teftimoniû pro ipfa re teftata pro ipfo Chriftoautfalute. Etperantithefim pro fuo mo« readiicit,Qui autem hoc diuinum teftimoniû non fufcipit,is deum mendaefi coarguir* Caufia.quia non credit in teftimonium,amp;c.

Et hoc eft teftimonium quod uitam seterna dedit nobis deus,8ó ha?c uita in Elio eius eft. Qui habet Elium habet uitam, qui nô habet Elium dei uitam non habet.

Ne quid obfeuritatis ineflet rei nobiliffîmæ fummf haue fubiungit exegeßm ut o-mnia ipfo fole cfariora fieret ut^ nullo alio indigeremus interprété. Et quid oro potuit clariusdiciqquodditfiumeft.^Et hoc eff teftimonium quod uitam acternam deditnobis deus.Rurfus ne quis nefciretquomodooblatamaflcquereturautfufciperet uitam addi dit,Et hæc uitaeft in filio dei,Vt qui nunc filiü dei per fidem poifideatiscerto uiiä ætergt; nam habeat,qui uero huic non fidat is uitam prorfus non habeat.En tibi breuia abfolu ta ôi Clara habes. Quid uero dicent ad hæc facrofanfla amp;luccclariora uerba Pontifiefi^ Qui credit in filium (aitapoftolus) habet uitam,adeöomnis in filio habitat plenitudo. Qui non credit in filium uitam non habet, adeo extra hunc nö eft ulla alia falus, Ideoç qua frontequaueimpudentiaaudetis OOS uitam ueftris tribuereinuentis,quiauditisin A(?ïo.4. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;unico lefu Chrifto amp;in nulla alia re efle falutemç' An non intelligitisdn nullo alioeft fa

i.Timodi'Z* lus.NuIlum aliudeft medium.Nemo uenitad deum nifi per Chriftum.Veftrisfanenae lolt;tn i . nfispopulumdeoperChriftumnonadducitiSjfedàdeo q longiffimeabducitis.utin-quam earn gloriamcreaturis déférant quæreueracreatonsôfmediatorisChriftierat. An ne pudebit uos aliquando ueftræ impictatis^Quôd fi Chrifto (ut uideri uultis) uerè creditis.uni omnem date gloria,amp; cum Apoftolo ex animo clamate, Abfit ut glorier nix fi in cruce domini noftri lefu Chrifti per quem mihi mundus crucifixus eft amp;nbsp;ego mun do. Galat, lt;r. Vide igitur oingratilTimum fæculum an hærefim doceamus qui aduerfus ûnpii antichrifti regnum unici Chrifti unicam gloriam tam anxieadferimus.

Hæc fcripfi uobis qui creditis in nomen Elf) dei,ut feiatis q? uitam ha betis æternam,ôô ut credatis in nomen Eli) dei.

Pertinent etiam iftaad exegefim fuperiorem.Nam hæc (inquit) fcripfi uobis deæter na falute, non quod putem uos efte incredulos : fed credences confirmare uolui ut hoc certiores fitis de uera falute (obferua emphafim) neqjquicquâ dubitarctis de uita. Et ut credatis) id eft credere pergatis. Nam iam nücaudiuimus eos credidifte amp;nbsp;proinde hæc de perfeuerantia funt interpretanda. Credimus autem in nomen filijdeijideftpro^ pterea

ï o AN* CA N o NI CAM, CAP, V, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loy

pterea credimus in Chriftum quod fit filius dei. Nam nulla creatura poteft eitefidei ob (cdum.Ergo nos credimus in nomen filri dei,id eft innitimur diuinx eius uirturi.

Et hæc eft fidutia qua habemus apud cum, quod fi quid petierimus fecundu uoluntatem eius audit nos.Et fi feimus q? audit nos quicquid V petierimus, feimus q? habemus petitiones quas poftulauimus ab eo,

Faciunt ifta adrobur fidei.Nam ei liberius amp;nbsp;confidêtius fidimus qui amp;nbsp;uelit amp;nbsp;pofi-fit prxftare quod cupias.Talcm dicit hoc loco loannes efledeum,certe ut huic per Chri ftum citius amp;nbsp;tutius adhxreret mundus.Fidutiam autem dixit nobilem aliquem thefau rum qui nobis depofitus fit apud deum.Nam thefauris fokmus fiderepIurim,G.Et quid oro auguftius dici poteft quàm quod omnipotens ilk deus audit nos,id eft fefe nobis amp;nbsp;prompium Si benignum impendit, Si prorfus ta km quakm fenobis fordere aftrinxit^ Nam cum certum fit quod audiat nos,eft etiam hoc certum, quod quæcûq; petierimus ab eo dabit nobis. Eft em deus omnipotens Si Schadai.Si modo petierimus fecundum uoluntatem eius, id eft, fi fände fanâa poftulauerimus, Nam uoluntas dei fandaeft SC bona.Caduthie impura amp;nbsp;inutilia omnia qu^ non largiturpetentibus diuina bonitas.

Si quis uideritfratrem fuum peccare peccatum non ad mortem, pen tet amp;nbsp;dabit ei uitam peccantibus non ad mortem.

Quia coeperat de oratione diflerere hinc eandem rem clarius exequitur,ut doceat nos folida fide etiam alqs prodeiTe pofte; non equidem quod alter pro altero crederepoifit, fed quod multum uakat(utlacobus dicit) deprecatio iufti effieax. Iftis uero omnibus Ilt;lt;co6,r, ueluti foeturis commoditatibus Si concomitantes extoilitapoftolus fidei prxeonium. Si (inquit)uideas fratrem tuum peccare peccatum non ad mortem,hoc eft fi uideris fra trem tuum agere uitam non ufq;adeô puram,fed lafciuam Si impudentem,ita tarnen ut interim ueritatemeuangelicam non contemnataut ueritati dodus amp;nbsp;correptus recla-met, iam ora pro homine. Si impetrabis ei uitam, nec huic uni tantum (uide augment turn) fed Si omnibus mortifetum peccatum non peccantibus impetrabis uitam: ut fcili icet n diuina bonitate conuerfi uitam priftinam (butent in melius,Verum quomodo(di cis) uitä dabit homo, qui uitä non habet^Refponcko.Schcma eft nobis quoq; ufitatif* fimu. Nam dare ufurpamus pro impetrare, id^ quodimpetrauimus dedifte uidemur. Dicis.Quid ergo.^cenfes pro incredulis non eiTe orandum^ Iftud porro non agit hoc Io co loannes, fed iftud potius uult oftendere quod ea qux à deo in fide petimus, accipia^ mus.Poterat autem aliquis pro impio aliquo cotemptore dei orare deum^ ipfum non exauditusargueremendacn.lftudutdeclinaretapoftolus,notanteraddidit,lmpetrabis quidem,fi ilk deum conuertentê non contempferit. Nam quid oro dares ci qui offeren tem conuittis peteret ac diceret:Quid dabisc’ quid iftud quafi uero illud curauerim aut petierimunquä.Tibi feruato. Ego uero iftis neqjcgco neqjtalia uolo, Sicenim impff, Quid (inquiunt) euangeliü affers.-’quafi uero quiscuangcliocarucritunquâ.Pœnitcn-ti ä prædicasjcd quid ilia opus^’Chriftu pr^dicas, fed no omnia folus,Viuemus equidé, fed fi meritis noftris uiam nobis adcoelos parauerimus, Hiomnescum morbum noa*-gnofcât,nelt;j ipfum medicG curant.Proindefruftra cucurrerit qui medieü ad takm uo caretérauerit, Alias exPaulodidicimusorandSeftcprooniibushominibus pro bonis t,Timoth.u SCmaliSjUempeutdcus peccatorcsadfcconucrtat,impiisuerooculos aperiat,amp;c,

Eft peccatum ad mortem,non pro illo dico ut roges,Omms iniqui* tas peccatum eft.

Iterurn exponit fe quid intellcxerit per peccatum mortifcrum,amp;qui nam illi fint qui bus oratio fidclium nihil impetret.Primo.Pro co (inquit) qui ad mortem peccat rogari nolo.ldeft,NoIo quis cxpeäct fc quicquam cofequuturum fi oret pro perfido Si impio contemptore numinis. Nam uidcs metaleptica quadam oratione poftulationé pro ipfa poni uenia qux poftulatur.Secudo.Peccatum ad mortem aliud nullum eft quàm pccca lum in fpiritum fanâum,pcrfidiafcilicet amp;nbsp;incrcdulirasNam in Euangelio dicit Chri-

Io6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* IN EPIST,

toan.t, nbsp;nbsp;nbsp;ftuSjSi non credideritis quod ego fum^morienifni in peccatis ueftris. Ethic per fen ten-

tiam generalem fubiicitur,Oninis iniquitas peccatum eft.Ea uei o fententia tantum pol Romd.u. let quantum ilia Pauli, Otnne quod no eft ex fide peccatum eft. Nam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iniuriaeft,

iniuria afit iniquitas eft,cum aliquid fit praeter fas amp;nbsp;ius, Em vnbiü. Quae uero maior eft in iuria quàm praedileâum dei filiumaeternam ueritatem d^falutem paratam nolle agno^ fcere aut reciperedmo oblatam conuitfis profcindere amp;nbsp;fummo cum ludibrio faftidireÿ

Aliud uero eft peccatum fiue alia peccati fpecies.cum credens in Chriftum carnis im becillitaie uiâus carnifuccumbo,fed mox per poenitentiam uitam in melius muto.HfC pfitlmo iSt uero facile condonabitur à deo. Pro hacorabunt fanâi indefinentcr.Nam deliâa quis intelligit^Verumiftaexplicabunturperfequentia.

Quomodo itaqt dixit in i. cap. Si dixerimus peccatum non habemus nofipfos faKi-mus Quid quod iam dixit eftealiquod peccatum quod non fit ad mortem i Sequitur cxpofitio.

Peccant etiam pq fed peccato quod non eft ad mortem.Fideenim purgantur filq dei. Fidecuftodiuntfeabillecebris amp;nbsp;impuritateuitae. FidefilabanturrefurguntCuftodia igitur ilia Chriftiana dicitur innocentia,quam amp;fi faepius labefadetfatanas, euertei eta men non poteft. Quam rem proprijs fane uerbis expreftitloannes cum dixit, Et malus ille non tangiteum.Nam aTifo^ou eft irretire uincire amp;nbsp;adglatinare,Den klaren fchlache/t, utnullafuperliteuadendifpes. Tcntarat quidcm fatanas Dautdem Adamamp;Petrum, fed capere amp;nbsp;irretire non potuit,Et nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;etiam eft quod tentare noftri dicunt,id eft lx

Scimus quod ex deo fumus, amp;nbsp;mundus totus in malo coftitutus eft. Et nos (inquit) qui credimus tj fumus quos malus ille non tangit,fed quia ex deo fugt; mus diuina quoq; amp;nbsp;fanâa diligimus ^uemadmodum ifti quoq; terrena amp;nbsp;prophana diliguntquiexfatanafunt.Totusauiêmundus çî/TSîfvHfSKeToü.id eft in malum ilium incumbit amp;nbsp;innititur. Eftigitur hxc fubieâa ex contrarfis fententia. Quemadmodum uero deus illebonus bonorum eft aceruus : ita fatanas ille malus omnium malorum eft lerna,id quod monuimus amp;nbsp;cap.z,

Scimus autem quod fîlius dei uenit amp;nbsp;dedit nobis mentem ut cogno fcamus ilium qui uerus eft, amp;nbsp;fumus in uero in Elio eius lefu Chrifto, hie eft uerus deus amp;nbsp;uita æterna,

Epilogus efteorum qux difputata funtde fide.Nemo aute uerbis exequi queatquan co ardore quads uerbis 8C quàm felici breuitate omnia dixerit. Venit (inquit; filius dei, Filius inquam dei carnem induit humanam,amp; dedit nobis mentem, cA/airo/a^jntelligen tiam, hoc eft inftituit nos utuera religione imbuti nuncuerum deum cognofcamus amp;nbsp;in uera religione uiuamus. Nam Chriftus eft uerus deus per quern nobis contigit uita xterna.Huic fidere amp;nbsp;illi fefe dedicare eft ueram religionem tenere. Illi uero non credcre uel faltem non foli credere eft fuperftitionem colere.

Per fimulachra omne id intellexit quod ad fimulachra pertiner, aras, xdes, tabulas, anathemata,ornamenta,facrificia,pontifices,uoia,amp; fi quid aliud eft huius generis.Mt ro autem ingenio fimulachra abfoluto Chrifti negotio induxiuNam idololatria enafei tur ex ignorantia dei. Qui ergo deum uerecognofeit, facile ab idololatria deficit. Cum enimuidetneminemintotoorbeefteomnipotentem uerum xternum amp;bonum nifi unum deum protinus ad hunc couertitur deum. Signa qs ftatuimus quorum auxilium imploramus amp;nbsp;quibus bene fidimus. At fidelis mens nemini prj terquam uni deo fidit. Neminem tta^ nifi unS deum colit amp;nbsp;ueneraiur. Non utitp rebus caducis,auro,ebore, argento,

r o A N, CANONICAM cap. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I•7

argçnto,gcmmis 8C ueftibus Damafcenis,quibas dididtæternüm illud bonum non de leâarijfcd fpiritu 8C ueritate,fîdeinnocentia SC charitate.Commode igiturad fincm ap pendit hanccommonitionem,Filioli cauete à fimulachris.Nam qui hacepiftola iam di dicerani unicum tantum efTe deum qui fe orbi aperuerit per filium,in quo fit omnis pie nitudo amp;nbsp;uita xterna, 8i qui docuerituerum dei cultum confifterein fide uitæ puritate SC charitate,gt;i facilime poterantidololatriam deferere.

Ita tradidit nobis loannes hac epiftola uerum deum ueram religionem.Iefus Chri àùs uerus 8C unus eft cum pâtre amp;nbsp;fpiritu fanâo deus. Et Çhrifiiana religio uera amp;in-dubitata eft religio. Sedea uni deoper Chrifium omnem tribuit gloriam falutem ui^ tamdlt;redemptionem.Hunccófitetur uerum efle deum amp;hominem,eum^tradit fan* éium elfe qui non polfit coli rebus caducis fed innocentia Si charitate, ad que ifta qui* dem epiftola cohortatus eft.

IMIS quidcmprocadterepiftolamhanc D.Iacobiquidâcontcmpferunttra(flarunt(p fairriliter.cui peperdffent tnerito uel propter aiitiquitatem ucl propter falubria quac in ipfa continen tur uitx prarcepta. Fateor fane'de hac non nihil dubitatum eile etiatn apud ueteres quofdam.fed hi abfcp petulantia 8i reuerenteradmodum fummarß cum modegt;'

ilia addubitarunt.Nam uthuius quædam proferam teihmonia.Eufebius Cæfarienfis inter ecdeha*' ludici4ueteru fticos fcriptores Graccos haudpoftrcmus lib.Ecdefiaft. hifto. i. cap. zj. uitam amp;intcritum D.Iacobt de bac rp^la. ex Egefippo refercns ad finem ifta appendit uerba,Et haólenus de lacobo cuius ilia habetur cpiftola quæ prima fcribitur inter eas quac Catholicæ appellantur.Sciendum tarnen eilquodà nönullis non rcdpiatur,nec facile quis antiquorum memincrit eius. Sicut ne illius quidem quæ didturludæ, quæ amp;nbsp;ipfa eft uiia de feptem. Nos tarnen fdmus etiam iftas cum cæteris ab omnibus penc ecclefqs rccM pi.Hæc Eufebiiis.Ad quem modum 8C D. Hieronymus inter fcriptores Latinos præcipuus in Cata logo ecclefiafticorum fcriptorum, Vnam tantum (ait) lacobus fcripfit epiftolam quæ de feptem Ca tholicis eft,quæ 8i ipfa ab alio quodam fub nomine eius ædita aifcritur.Licetpaulatim tempore pro cedenteobtinucritauthoritatem. Tantum Hieronymus. D. AureliusAuguftinusamp;rcliquipatres fanéli teftimonqs ex ilia depromptis etiam in rebus ferrjs libcter ufi funt. Tametfi igitur de ipfa non nihil apud quofdam fitaddiibitatum, nemo tarnen legiturillam cxplofifl'e exibilaftecp penitus. Sua illireuerentia perpetuo habita eft,fuum locum in ecclefia nunquam non tenuit.

Dtuerß apud nbsp;nbsp;nbsp;lam qui decimumtertium iîngunt apoftokim lacobum fratrem domini, alium ab eo qui cogno^

ueterci lacobi- minaturAIphei,quaIesapudprifcosfuifleauthoreftin y. CommentarioruminIfaiamlibrodiuus Hierony. facile refutaripoftiint ex eiufdem J).Hieronymi fcriptis contra Heluidium.lbi enim often dit eundem eftclacobum qui amp;nbsp;Alphei amp;nbsp;Minor amp;nbsp;Frater domini appellatur.Paulus certe in i.cap. epiftolæ ad Galaras,Alium,inquir,apoftolorum uidi neminem nifi lacobum fratrem domini.

Qui uero contendunt tertium quendam fuifl'elacobum non apoftolum quidem amp;nbsp;ilium è nume ro duodedm necp decimumtertium.fed alium quendam cognomento luftum fïlium Mariæ fororis matris domini, qui primus ab apoftolis fueritordinatus Hierofolymonim epifcopus, cuius hæc fit cpiftola,ab ipfo refutanturEgefippo,qui in f.Commctariorum fuorum libro ut apud Eufcbium eft, Sufcepit (ait) ccclefiam cum apoftolis frater domini lacobus qui ab omnibus cognominatus eft Iuftus,ab ipfis domini temporibus perdurans uftß ad nos. Et multi quidem lacobi uocatifunt, fed hic ex utero matris fuæ fanifrus fiiit,S(c.Præterea D.Hieronymus in hbcllo contra Heluidium de fo rore ilia matris domini dematreinquamlacobi difputationem concIudens,Reftar,inquir,concIufio ut Maria ifta quæ lacobi minoris fcribitur mater fuerit uxor Alphei amp;nbsp;foror Mariæ manis domini, quam Mariam Cleophæ loannes euangelifta cognominat fuie à pâtre fine à gentilitate fomiliæ aut quacuncp alia cauffa ei nomen imponens.Sed amp;nbsp;Beda in Annotatis fuis in Adla apoftolomm redar guit illos qui tertium quendam confingunt Iacobum,alium^ à lacobo Alphei putant lacobum lu-' ftum amp;nbsp;fran-cm domini. Oftendit autem unum duntaxat fuifte eundem^ eflelacobum qui amp;nbsp;A1-' phei amp;nbsp;Iiidæ 8C luftus amp;nbsp;Frater domini nunciipatus fi t.

Qiiæ quidem non ideo recenfeo quod iudicio præfraifriori banc epiftolamlacobo uendicem fîz lio Alphei, fed ut oftendam quam nihili nitantur argumentis qui epiftolam adimunt apoftolo,aliis ucro ueluti rcrum fuarum certi tribuunr,cum interim maiora fupcrfint argumenta quæ illi hanc trû buant magis quam adimant. Verum hac in renoliimus cum quoquä contentiofum ducerc fiinem. Confultiliime cnim iudicans fanélæ memoriæ D.Erafmus, Superuacuum,ait,arbitror anxie de au thore digladiari, rem potius ampledtamur 8i fpiritum facrum autliorem exofculemur, Huius ergo confilio obfequentes ipfam nunc aggredimur epiftolam.

^Crihit $♦ kf obM conuerps ad Chrifitim dominu, tdeoq; nihil agit in hac epi^ola de primispdei rudiment dogmatis noflhe religionis, de poenitentia, de abrogata legende fide fola iuüifieat}te,hoc eft de fit^

^^lute per unicum Chrifium parta toti^; mundo oblata, aut de peccato er Ithertate Chriftiana id^ genut la cis alijs in quibus proculdubio fiatis erant in^lituti, fed corrigit quadam quic in populo dei exoriebantur pecca ta,Erant enim qui iaHarent fe euangelio credidijfie,interim uero mire impatientes cum propter nomen Chrifii aliquid erat firendum. Erant qui impure loquebantur de fan^la er iufla dei prouidentia omnem peccati cul^» pam reijeientes in deum. idem iaHabant fidem,fed operibus fiuélibttsq; fidei carebant homines uani er irre^ ligiofi. A mbiebant alij munus docendi nulla cxpeilata uocatione, ij er lingua erant promptißimi er ad con* tendendum fiemper armati. Quidam uero ad remattentioresfraudabant proximosgenioq^ indulgebant intern* per antius» Hoj aliosq; his fimiles errores corrigit apoflolica feueritate, adhortans pios ad patientiamfinox e* tiam docens fanâle erreuerenter ioquendum efifie de dei prouidentia,cum certum fit homines non dei uitio fed fua culpa fieri malos»Statim autem poR iUa hortatur ut pofitis affèdlibus carnalioribus uita religionem uerain exprimant,non uerbis,non iaéîabundis de fide uocibus.Fidem enim fiemper efifie fcracem bonorti operusn, imo hancnonpo/fieefie fine bonis operibus» ibidem docet non temereambiendarn efifie docendi fi(n£lionem,docet item coercendam effie linguam,à contentionibus,auaritia circumficribente,a pauperum oppreßione atq; ftudio uoluptatum omnino efie temperandam. Addit ad finem er alia quadam uit£ pracepta er fanila fdlubria». Reóleigitur D. Erafimuscenfiuit lacobum inhacepiftolauerfiari in lociscommunibus. 'bloùro autem feculo mire utilis eft, Laborat enim ijfidem morbis quibui iüud propter quod D. lacobus hanc iedidit,Stilusßcilis eft er expofitus,ratio traiiandi plana er pulchra.

iACOB VS deia.cdominilefuChriftiferuus,duodecimtri CAP» r, bubus quæ funt in difperßone Salutem,

Proditur hac inferiptione quis author huius epiftolæ SC quibus peculiar! terfcripta fit,additur cpiftolaris Salutatio.Author eft lacobus feruus dei ac domini noftri Icfu Chrifti. Homines magnunMxirtimant ft dicantur Regum h uius fæ* cull miniftri. lacobus ter maximum putauit feruum effe lefu Chrifti ueridei amp;nbsp;domini» Deiinquam.idefteflcntiæuiuæ æternæ amp;omnipotentisacomnifcientis. Domini au^ tem, id eft aflertoris ct redemptoris. Diligenter fibi caueriit uiri dei à Titulis arrogantio ribus.Hodie gaudet alius uocari Sanfliffimus,alius Euangelicæ ucritatis reftaurator, alt us lux mundi.alius hxreticorum malleus,Sc ft quid aliud eft quo ftbi palpat humana ftul titia. inferibit hanc epiftolam peculiariter Duodecim tribubus in difperfionc,id eft lu^ dxis per uaria difperfis régna. Captiuitas cm Affyriaca,deinde Babylonica,motus item Afiatici Sc Aegyptiijitem inteftina diflidia 8C Romanorum arma, deniq; SC rabies phari faica cuius meminit Lucas in Aâis cap.s. ludaicam gentem in uarias difiecerant terras» V t autem Petrus peculiaris fuit ludæorum apoftolus, ita lacobus quoqj.Deinde fcripta cfth^cepiftolaomibus ex æquodeifiliis omnibus^ palaniibus.His omnibus impreca^ turfalutem non corporis tantum fed animæ potius, Apoftoli enim animarum magis quàm corporum medici erant»

Pro fummo gaudj'o duci'te fratres mei quotfes in tentationes incidc ritis uarias, illud feientes quod exploratio fidei ueftrg parit patientiam, cæterum patientia opus perfedu habeat, utfitis perfedi amp;nbsp;integri nul« la^ in parte diminuti.

Verum ueræreligionis ftudium certifTimam poftfccrucem trahit uclipfoChrifto Patientiafiud^ apud loannemin cap.v-SC iff.tefte.Fieri autem non poteft utanimus humanus non exgt; det^ pauefcatadperfequutionescarniprorfusintolerabiles. lam erant quibus Euangelium adlubefcebatquidem.fed grauatim interim ferrent ft quid tolerandum eratpropter do tninum. Hi querebantur religionem Chriftianam plus fatis inaufpicatam ac turbulent lam efte, Sc tantum no confternabantur animoexafßiäionibus.Hos ergo compellans

Ila î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» IN EPIST.

D.Iacobus,Tantum abeftjnquit, ut tentationes id eftaffliâiones ob Chriftum infliâ^ nioeroremuobisincutere,utmagis debeant exhilerare» Si enim propius expenderitis quid fruâus enafcatur ex illis,plus fentietis his ineiïe mellis quàm fellis.Statim autê per fubieâam gradationem explicat laudem amp;nbsp;fruâus crucis. Deus,inquit,author eftafflp âionum quas immittit uobis nonucperdatfedutprouehar His enim explorâtfidem num folida fit amp;nbsp;firma. Cedunt in tentationibus qui non crediderunt uere nec fenferüt quid pararit dominus illis qui mundum hune propter xterna relinquunt. Porto explo ratio ilia cum habeat egregia documenta amp;nbsp;expérimenta multa,parit patientiam ut fide iis in re fanâa amp;nbsp;propter prxmia fumma fibi propofita uolens amp;nbsp;libens quidlibet perpe tiatur propter dominum. Patientia autem ilia omne opus bonfi amp;nbsp;uirtutes omnes per.* ficiet abfoluet expoliet, ut fitis undiq; perfeâi Si. integri nec quicquâ defyderetur in uoa bis quodpertinetad perfedionem hominis Chriftiani. Quae quidem congeries amp;co^ pia uerborum eft. D. Paulus ad Hebræos cap. lo. Patientia,inquit,uobis opus eft ut ubî uoluntatem dei peregeritis reportetis promiftionem.ldem ad Roma.r.fifdem propemo dum uerbis de patientia loquens ufus eft quibus hic utitur lacobus.Et D.Cyprianus in ferm, de bono patient, j.dc hacipfa difterens feribit quodad fententiâ lacobi intelligent dam non parum facit.Suntautem hæcMartyris uerba, Patientiaeft quac nos deo corn-mendat Si feruat.Ipfaeft quæ iram iemperat,qu3e linguam frenat,mcntem gubernat,pa cem cuftoditjdifciplinam regit, libidinis impetum frangit, tumoris uioientiam compri mir,incendium fimuitatis extinguit,coercet potentiam diuitum, inopiam pauperumre uouetjtuetur in uirginibus beatam integrita(em,in uiduis laboriofam caftitatem,in coti iunâis Si maritatis indiuiduam charitatem. Facit humiles in profperis, in aduerfis fort tes,contra iniurias Si contumelias mites.Docetdelinqucntibus cito ignofccre,fiipfe de linquasdiuamp;multumrogarc.Tentationes expugnat,perfequutiones tolérât,paftionea Si martyria confuniat.Ipfa eft quæ fidei noftræ fundamenta firmiter ponit,ipfa eft quae incrementa fpei fublimiter prouchitjpfa adum dirigit ut teuere polTimus uiam Chrifti dum per eius tolerantiam gradimur, i^fa efticit ut perfeueremus fili] dei dum patiêtiam paths imitamur.Hadenus Cyprianus»

Quod fi eut ueftrum deeft fapientia, poftulet ab co quidaf, nempe deo, qui dat inquam omnibus fimpliciter necexprobrat,ac dabitur ci: fed poftulet cum fidutia nihil hæfitâs.ISlam qui hæfitat is fimilis eft flu^ (fiui maris qui uentis agitur amp;nbsp;impetu rapitur» Neep enim exiftimet ho mo ille fe quicquam acceptururn à domino» Vir animo duplici incon^^ ftans eft in omnibus uijs fuis»

Orationibuspe Atdicataliquis, Vnde mihieafapientiautpoffîmelfe patiensRefpondet, Non e tenda pattétia, philofophia humana,non à diuorum aut operum noftrorum meritis,fed ab ipfo deo,à quo indefeifis poftulanda eft precibus.Tria uero hicagitapoftoIus.Phncipio docet pa=. tientiam peterc à deo. Deinde oftendit qualis debeat efle oratio noftra,firma uidelicet SC. fidelis nihil prorfum uacillans. Hinc ubicp inferit argumenta quibus Si inuitat ad prêt Sobttdeusado^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;abftrahit à diffidcntia.Solus deus orandus eft in rebus omnibus, maxime uero uc

r(Wd«î. patientiam nobis conférât. Solus enim omnifeius Si omnipotens omnia tantas^ dot tes nobis dare poteft. Abeant ergo quo digni funt qui pro deo diuos animis hominuin inferunt.Horum enim impudentia fit ut creatorc præterito fupplices diuis accidantho mines fimpliciores. Deinde bonam cultus dei partem conférât à creatorc in creaturam, . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;imo hanc plus reucantur ac colant quàm ilium. Arguméta uero quibus moncri poffunt

corda noftra ut fpontc petituri deum accedamus duo funt potiffima. Primum pctitum eft ab ipfa dei promilTione Si ueritate. Nam in Euägelio dixit dominus,Petite amp;accipic tis.Quifquis enim pctitaccipit. Quo rcfpiciensS.IacobuSjPoftulctinquitàdeoqui dar. Si dabitur ci. Secundum petitum eft ab ipfa dei natura,quæ facilis expofita munifica eft. Neminem inquit excludit.Dat omnibus fapientibus Si infipicntibus,pauperibus Si di« uitibus, omni fexui Si aetati. Dat autem fimpliciter» Quod bifariam poteft exponi.Vel,

IACOB ï. CAPVT I» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;III

Dat abundanter SCcopiofe. Vel, Datliberaliter, necfpcflatnoftramgratiamhoccftuÉ beneficio fuo maius eliciat à nobis beneficiû. Sic enim alibi feriptum eft, Qui miniftrat in fimplicitateminiftret,ideftitabenefaciat ut purum fit beneficium,non uitiatum. Eft autem uitiatûcumnonftudio benefaciendi fed maioraconfequêdibenefacio.Idquod auarorameft«Datinquam fimpliciter, necexprobrat,id eft no malignedat,necfoletfagt;-cerequod faciunt fordidi quidam qui dum beneficium exprobrant ex beneficio malefgt; ciumfaciunt» Deus ut natura bonus eft SC munificusitadonafua nobis fyncere pure fimpliciterfanâecopiofebenigne^confertabfqjinuidiaauaritiaSCmalignitate.Dein-dequodadmodumattinct orationis qualisfcilicetillaefledebeatexponithifceuerbis, ejfeoratio» Sed poftuletcumfiduciaJd^quid fit iterumexponensfubdit,Nihil h^fitans.Ergo qui nihil hæfitatpoftulatcumfiducia. Hæfitatautem qui fluâuat nec toto peciorcin pro-mifla dei innititur, fed affediibus SC perturbationibus animi abripitur ut fefe non comic tat diuinaebonitati interim pendet ab humanis prxfidfis. Hoc^ipfumdenuoexpolic Si ob oculos ftatuit elegant! fimilitudine petita à ftuâibus marinis, à quibus etiam du-élum eft Prouerbium Maritimi mores, in homines inconftantes.Huc pertinere uidetuc illud Ciccronis quod pro Plaucio hifee uerbis expofuit, Quod fretum quem Euriputn tot motus tantas tam uarias creditis habere agitationes commutationes fiuâus, quan-tas perturbationes SC quantos æftus habet ratio comitiorumƒ Non potuiflet ergo laco-bus animum haefitantem pidluratioribus depinxiftecoloribusquàm pinxit* Exaggerat SC amplificat euidentiam quod addidit Qui uentis agitur SC impetu rapitur. Mare enim per fe Huit SC refluit, at uento turbatum tantum non infanit. Animorum autem uenti af fedionesfuntSCuariaobiedaquaeanimum nunemetu, nunc fpe.moxdolorecontur^ bant.Dehachæfitationeannotaui qaædaminn cap, PauliadRom.Addit,QuihuiuC-modi eft non put« fequicquamaccepturum à domino. Id quodmiris modisabftrahit à diffidentia.Fide fola recipiuntur dei promifTiones. Quæ autem ad finem adficituryvu /XK, Vir duplici animo inconftans eft in omnibus uijs fuis, hanc habet fentêtiam.Cuius animus bifariam difiifus eft hac parte deum refoiciens, ilia mundumjs inæqualis eft SC inconftans,non tantum in precibus fuis fedinennnibus etiam quæ agit,aliud habens in ore aliud in pedorepro^ tempore nunchocnuncilloaffedusmodo. Solentautêefle tales qui præ animi impatientia nihil ferre poffunt propter Chriftum,fed pro flatu refla tu^fortunæanimum inftituta SCftudiummutant.Nuncem funteuangelici,moxnu^ beculaaliqua obortanonagnofcunteuangelicos. Hoc autem honiinii genus longe eft turpiflimum uel Diuerbiis notatum Gentilium.

Glon'etur autem frater qui eft humilis in fublimitate fua:contra qui diues eft in humiliatione fui, quoniam ueluti flos herbg præteribiuEx=î ortus eft enim folcumæftu SCexaruitherba, ÔC flos illius deciciit,8C de;^ cor afpeftus illius perfj t:Gc amp;nbsp;diues in abundantia fua marcefeet,

Confutat nunc ilia fopit^ quæ excitant SCaIuntimpatientiam,eafuntpauperies, Remouetgu£ contcmptus,opum^ direptio exilium ac profcriptio. Dicit autem, Si quis frater hoc eft impatientiant Chriftianus humilis id eft fpretus à mundo, tenuis fortunæ ac pauper eft, non defpon- fouent, deat animum {imo hoc nominegaudeatac glorietur magis quod apud mundum con-temptusapud deft non fit contemptus. Deus enim quos diligitfiefubuehitad gloria. Nam in humiliatione confiftit Chriftianorum cxaltatio.Sic enim SC Chriftus caput no ftrum humiliatum eft ut aliquando exaltaretur fuper omnes cœlos ipfi^ fubticerentur omnia, lam quod attinet diuites. Solent non nunquam uel bonos uiros in exitium de« tnergere diuitiæ impuræ. Rede ergo D. lacobus iubet diuites fib! gratulari ob humilia-lionem fui,id eft ob ereptas opes. Licet enim in mundo fint humiliati,apud deum interim funtexaltati.Sublata eft peccatorümuItoruoccafio.Pr^terea no eftquod quifquam doleat ob furreptas opes.Sunt enim incertæ SC per omnia floribus fimiles,quibus ut nihil quidem pulchrius in orbe eft, ita nihil inftabilius SC diuturnum minus.Copiofe au-cem poftet hæc traâari parabola, fed plana eft, defumpta ex prophetis Ifaia maxime ex

Beatus uir qui fufFert tentationcm quom'am cum probatus cnt acdpietcoronam uitæ,quam promiHtdominushisàquibusfuentdi:« ledus.

Condudit locum de Patientia.Proponît autem præmium ampliffimum àiram fem picernam fub inuolucris 8C metaphoris petitis à pugilibus SCcoronistriumphalibus. Vnde intelligimus neminem fore coronandum nifi prius certauerit legitime fortiter intrépide. Et Chriftus beatos pronunciat qui perfequutionem patiuntur propter iufli^ tiam,quoniam illorum fît regnum cœlorum. Ex diuitiis autem hoc eftmetalio nulla efi uera beatitudo.At fi quis metalli in morem per ignem tribulationis fueric excoâus fo iidus in fide inuentus is uere felix erit,i,Petn 4»

Ne quis cum tentatur dicat fe à deo ten tari. Nam deus ut malis ten^ tari non poteft, ita necipfe quenquam tentât: imô unufquifquc tenta« tur,dum à propria concupifcentia abftrahitur ôdinefcatur» Deinde concupifcentia pofteaquam concepit parit peccatum, peccatum uero perfeâum progignit mortem»

Deo non efi im nbsp;nbsp;nbsp;Defleâit nunc ad alium locum. Dixit de ten tatione haâenus id eft de afftidionibus

fjutandaculpj quibus deus tentât ideft explorât fidemnoftramprobat^,iam contra eorumdifputa^ peccati noßri. bitimpudentiam qui tcntationem ideftlapfumintentationeCeftenimMetaftafisinuo cc Tentatio ) deo impingunt, dicentes, Lapfus fum fatcor in afflidione fiuc perfequu^ tione,obmurmuraui, impatienter tuli aduerfa, ncgaui Chriftum, tcrrcna magis quàm cœleftiafumfcâatus.atqui dcipotius quàm meaculpaficpeccaui, Curenimtentauic me deus ƒ aut fi omnino tentare uoluit, quare non contulit animi robur ac uires quibus uincercm^His rcfpondet lacobus ad hune modum, Si quem moleftia affliâionum à fta tu mentis redo amp;nbsp;à pietateabducit,t^neftquodimputetdeo,quinoninhocimmip tit affiiciiones ut perdat 8c in impatientiam contjciat, fed ut pro fua bonitate materiam fegetem^ pietatis fuppeditet id eft occafionem præbeat pulchris uirtutibus hoc eft for^ titudini, conftantiae, patientiæ, fidei ôt fpei. Pulchcrrimæ enim hæ uirtutes cxcrunt SC fefe exercent maxime in tentationibusafflidionibus^, Cæterum ut totumhoenego^ tium quod uidelicet deus omni careret peccati noftri culpa fieret fpeâabilius amp;nbsp;explica^ tunicertum^ magis profère qux fit ipfa dei Natura, Dens inquit natura bonus eft, nullis malis follicitari poteft, ideo^ neminem follicitat ad mala. Quod ergo alibi fcri^ ptum eft,Tentauit deus Abraham,hunc habet fenfum, Deus experimentfi fumere uo.-luit defideAbrahæ adeo^ omnibus hominibus documentum prxbere quàm fueric Abraham obfequens amp;nbsp;timens dei. Vnde liquet Tcntarc nonofurpariperpetuopro impellcre, ut in prxfenti accipitur. Nam fenfus uerborum lacobi hie eft, Quemadmo^ dum deus in mala non labitur SCpropellitur, ita neminem in malum propellit.Iam di* cat aliquis, Cui ergo imputabimus mala, aut à quo impellimur ad malum:RefpondeC lacobus, Imo unufquifqj tentatur dum à propria concupifeentiaabftrahitur amp;nbsp;inefca* tur, Quafi dicat, In nobis eft peccati feminarium ipfa uidelicet concupifcentia amp;nbsp;ad ui* tia procliuitas infita nobis adeo^ agnata ex primorum parentum uitio,Ideo^ KCüç dicitur A propria concupifcentia. Malum ergo flue peccatum proprie noftrum eft, quod fuggeftionedæmonis primo quidem enatum eft, nuncautem eadem ilia fouecur Äaugeturindiesapudeorruptos homines, Itaenimamp; de fatana loquitur apudloangt; nem dominus,C urn loquitur mendacium ex proprfis loquitur,quia men dax eft Si men dacti pater. In qua fententia obferuandum eft quod dicit Ex proprijs loquitur.Et, Men dax eft Si mendaeij pater nimirum fons principium Si origo.lnterim uero hacdifputa* tione noftra non ponimus duo rerum principia. Agnofeimus enim unum omnium re Turn principium, Si deum quidem cauffam efte mali,fed talem qualem Si SchoIx uoca* runt fine qua non, Prxterea dicitur Si illudÎM^o^T/Ku§ Abftrahitur Äincfcatur. Deus enim

I A co BI. CAP VT I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;115

cnim bonum condidcrat hominem, ipfe fuo uitio in pcccatum eft prolapfus,adeo^ ab ftradus. Abftrahitur autem qui in diuerfum ab eo in quo fuerat abripicur* Abripi^ tur autem in malum,ergo fuerat in bono. Item deus uel nunc pro ingenitaboniiatefua hominis miferius inferitpeâoribus noftris notiones ueri cquiet boni:atab illis abftra» hunt Sf in diuerfum rapiunt animos noftros cupiditates, quæper cupediasamp;obie« da fenflbus uaria illiciuntur in opera carnis focda.ut fcilicet id quod concupiuimus anix mOjfedemus auide opere^ compleamus«Et fandus Paulus fenfit aliam legem in mente aliam in membris fuis rebellantem legi mentis amp;nbsp;abftrahentem à fando uero iufto bono in id quod non probabat. Lex autem ilia in membris concupifcentia ôC prodiui-tas erat ad peccandum.Lex autem mentis ipfe dei fpiritU8,ipfa ftdes,dei ac ueri notiones crantanimo infculptae à folodeo. Cæterumlegemanimiuelutideopropham,legem autem membrorum ceuhomini propham tribuit.Idcmprodiditamp; de confcientiaaccu fante amp;nbsp;excufante, item de lege Naturae ad Romanos cap.x. Infchbit deus naturae legem in pedorahominum.Ex ilia autem lege informanturconfcientiae.Quod autem praeua-ricamus infculptam legem, non dei uitio id quidem fit fed noftraculpa.qui lumen illud coeleftelutulenta caligine, hoc eft ingcnito malo obfcuramus. Vnde lacobus propriilTi-me dixit homines per concupifcentiam abftrahi Slt;illici ad res malas.Poft quæ allegoha allufionepulcherrima defchbitpeccati ortum progrefTum 8i frudum. Concupifcen tia ceu matrix concipit pcccatum, oritur autem atq; nafcitur cum opereatqj cofenfu fir, perfcdumocciditacdamnat. Intelliguntautem omnes metaphoram efle tradamàcon ceptione partu et effedibus hominis,Et Paulus ad Romanos cap.r.hoc ipfum argumen turn tradans pcccatum mortemamp;damnationemab Adamo deducit,graham uitam Si. falutem à Chrifto.Haec autem expendant qui parum fobrie de iufta del fandag proui-dentia theologicantur.

Ne erretis fratres mei diledi. Omis donatio bona amp;nbsp;omne donum perfecdum è fupernis ell defcendens à patre luminum, apud quern non eft tranfmutatio autconuerfîonis obftmbratio. Is deftinatauoluntate progenuit nos fermone ueritahs, ut eftemus primitie quædam fuarum creaturarum*

Infcrt nuncad hunc modum,Cum aute hæc ira habcant,hoceft cum ex nobis oria- ah homine lur malum,nemo imputer pofthac peccati fui culpa deo, Procul abfit à nobis error tan- malum,ßc omlt;‘ tus.HuicfubiicitdogmaChriftianum.Omnisdonatiobona.amp;omncdonuperfedum ne bonumàfo-' é fupernis eft, Quern locum enarrans Paraphraftes, Vt deus,inquir,fuaptc natura pure io deo efl. fumme^ bonus eft, ita nihil ab ipfo proficifcitur nifi bonum. Igitur fi quid in nobis eft uitioru,non deo fed nobifipfis fcramus acccptum.Si quid bonæ rei,fi quid uerac !ucis,fi quid illibatæ fapiêtiæ,id totû authori deo afcribamus.Si quid lucis habet hic orbis craC-fior.àcœleftibus illis corporibus habet SC potifTimfi à fole.Quicquid à nobis ueræ eft co gnitionis,quicquid puri fynccri^affedus,id à nobis no oritur,qui alioqui nil aliud fugt; mus q peccatores et ignorantes,fed è fublimi proficifcitur,ab authore bonoru omnium ucnit quicquid uerc bonû eft, à fonte totius pcrfedionis obtingit, quicquid legitimfi Si pcrfedum eft,tale^ ut nos deo cómendet. Quicquid uerc lucidu eft,id nobis ex fefe mit tit illc pater Si princcps omnis ucrae lucis.Haec non impartit meritis noftris,fed gratuito Bona non meri nobis largitur,ut eft natura bcnignus.Dona funtuerius qpræmia,liberalitascftucrius taÇeddonauo^ gmerccs.Fas igitur no eft, ut hinc quicquä nobis arrogemus, fed pro noftris malis dei cat lacobus. mifchcordiainterpellemus,probonis non noftris illiusliberalitatigraiiasagamus,Ha-dcnus Paraph. Egregieitaqj lacobus oftendit à deo efle omne bonflidœ nobis confer ri gratuito,ab homine autem malu qui in pcccatis concipitur Si nafcitur nlius irae.Quic quid ergo boni Si falutis eft in homine, id totu diuinae bonitati acceptu feret qui fapit Si deo uult efle gratus. Quod quidê primariû eft religionis noftræ dogma. Subficit ad häc rem pertinentem Si alia rationê à natura dei petita, Apud que non eft tranfmutatio aui conucrfionisobumbratio, Quafl dicat, Deus eft xternus immutabilis Si lux puhflima,

,i4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN E P I S T.

qui no mutatur aut caligine obfcuratur. Apud homines fit frequês tranfmutatio, ut qd f uerat hadienus uir bonus 8C muntficus,mox fiat malus amp;nbsp;fordidus.Deus Temper fui fi mills eft, fein per benefacerecupit. Apud nos funt diei SC nodiis uiciftitudines. Exoritur foi,idem mox denlis conditur tenebris ,imô ipfe fol crefcit ÔC decrefdt,habet obumbra tionesfuas.ln deum ueroxternfi ÔC puriflimû folem nihil obumbrationis cadit.fempec lucidus,Temper illuftris ÔC puriftima lux eft atq; maner. At qui hanc rationé Tecum excagt;-tit,nunq poterit deum fonrem mali conftituere.Porro in hiTceloquutionibus omnibus nemo no agnofcit idiotiTmos Hebraicos, Pacer luminu pro fumma amp;nbsp;xterna luce à quo ceu Tonte omnis lux emicat.Conuerfionis obumbratio,pro obumbratione Tuas haben te uices.Hic uero non polTum Tatis mirari quid S.Hiero.uenerit in mentem, ut h^c Apo ftoliuerba de VmbrisexpoTueritlcgis. Verba Tandtifiquis requirat.hpcTuntini.contra Iouinianumlibro,TranTeamusadIacobum, inquit,qui frater dominidicebatur,tantx fandiitatis tantx^iuftitixamp;perpecaxuirginitatis,utIoTephusquoqjhiftoncus ludxo rum propter huius necê Hierofoiymam TubuerTam referatHic primus epifcopus ex lu^ dxis Hierofolymx credentis ecclefix, ad que Paulus cu Tito Barnaba^ pcrgcbat,loqui tur in epiftola Tua, Nolite errare fratres mei diledii, Omne datû bonü amp;nbsp;omnis perfedla donatio de TurTum eft deTcendens à patre luminü,apud quem non eft difterêtia aut congt; uerTionis obumbraculii.Et paulo poft, Apud que non eft differentia ludpi fiue Gcntiiisgt; nec ilia umbra qu^ uerTabatur in lege premit eos qui de nationibus crediderunt S^c.H^c ille, quern qui Tequuntur mequidënonoffendunt.Prxterea quod deus Talutisôf gratiae omniscß boni non perditionis peccati ac mali author Ticliquet uel ex ^terno dei conTilio amp;nbsp;myftcrio Euangelq,item exfineuocationis noftrx. Diciteni Iacobus,l8 deftinatauo luntate progenuit nos Termoneueritatis, uteffemus primitixquxdä Tuarû creaturarfi. Que quidê hune habent fenTum, Adam genuir nos morti.Scduâus em mendacibus Ter pentis pollicitationibus uita amifit,peccatorDm^ tenebris obTcuratus genuit nos tenc* bris obnoxios,adeó ut nunc coeleßia Taftidiamus,inhieinus auté terrenis.Deus uero no ftrxmifertus calamitatis nullonoftro merito ,puocatus Tola Tua bonitatcregenuitnos^ non iteruex corruptofcminccarnis,Telt;fcxpuriff)moamp; uctilTimofcmincTermonis fter ni.Hic autécoeleftis Termo ram eft effieax ut prorfus muter homines,qui iamexecrantuc quodamarunt prius,amantes nunequxexecraruntantea Idueroeft iiludipTumquodt euangelii myfterio traditur mundo. Hoc iliud xternü dei conliliu eft quo ftatuit répara^ re mundû.Quis auté hxc audiens temcre pofthac peccati culpa dco impegeritî’Rurfus fi fpediemus uocationênoftramadquidTimus uocati, utuidelicetcflemus primitix qux.« dam fuarii creaturarum, no maculx amp;nbsp;labes, Ted opimü dC prxftantiflimu dei Tacrificiff, quod prx omnibus creaturis defi amaret, dco gratu effet,ucra^ colerct iuftitia.Hxc,in* quam, qui fpedat non poteft ullam peccati culpa rciicere in deû.Hpc de apoftoli Tcntetia amp;nbsp;de eo quod homines fuo uitio mali fint, dei beneficio boni, quod^ homines de Tan.» lt;ffa dei prouidentia rcuerenter debeant loqui.De Tpontanca amp;nbsp;gratuita dei in nos uoluii täte,id eft beneficentia,de eleâione amp;nbsp;uocatione noftra copiofius diTputatum eft in epi» ftolis Pauli,ut amp;nbsp;de Regeneratione loan.;.dlt; i.Pet.cap.i,

Itacp fratres mei dileifli,fit omnis homo uelox ad audiedu,tardus ad loquendum,tardus ad iram,[Slam ira uiri iuftitiam dei non effi'eiu

Colligit uela amp;nbsp;concludit locum de diuina prouidentia, nonnihil adhuc reTpeâans locum de patientia. Iraenim quximpacientix uis amp;nbsp;fomes eft efficit quo minus facia» mus iuftitiam dei, hoc eft quo minus fimus maloru patientes, per^ tolerantiä omnem dei iuftitiam perficiamus.PetuIantia uerolingupexignorantia eft rerûdiuinarû. Hpcau té oritur ex ilia temeritate qua prius magiftri effe uolumus q fuerimus difeipuIi,cS quili» betfrenalinguxlaxat, de^religioneamp;operibus dd cornicaturineptiffime.Hincenim funt illx uoces impix. Deus potuit me potentia Tua à lapTu prxTeruare, quia omnipotes eft, qui etiä prouidentia Tua prxuidit quid effem fa3urus,cpteru non prxTeruauir,ipfius ergo culpa non meo uitio peccaui, Ideo^ D, lacobus,baq^ fratres mei dileâi, fit omnis homo

homo,inquit, ad audiendu, id eft ad difcendu ueloxacer diligens impiger,tardu8 ad lo^, quendum,id eft prudens amp;nbsp;circumfpeâus in fermonibus, ne fcilicetlingua mente præ^^ currat,aut aliud loquatur de religtone dei^ openbus q ipfa præfcripfent pietatis docftrt na, qua hie probe didici (Te oportet: fitis itemad irätardi,hoceftanimi potêtes, patiêtes amp;nbsp;longanimes.Caufa additur,Ira hominis iuftitiä dei non efficit.Nä homine fibiipfi eri pitjUt nullü locum habeat ullum pietaiis officium« Nam ut patientia animi^ lenitas to» tum uirtutum chorum poft fe trahit,ftc impaiientia fiuc ira omnia fcelera habet,

Qiiapropter depofita omni immunditia amp;nbsp;fuperfluitate malitiæ, cum manfuetudinerecipite infitum fermonem, qui poteft faluas redde re animas ueftras,

Connedit fuperiohbus cófequeniia.Dixerat paulo ante de um nos ex mera benefi., centia genuiife per fermonem ueritatis.Nune infert, Vt ergo huic femini naturae^ re^ fpondeamus diuinæ, age deponamus à nobis omnêimmunditiam quâ omnes fibi hogt;- ' mines à primo contraximus parente ut fcilicet ex noftris uiribus nihil qua'm peccarc pof fimus,deponamus præterea fuperfluitatem malitiæ,hoc eft inutiles fuperfluos ineptos, Îmo impios de rebus diuinis fermones, qui enafeuntur ex malitia amp;nbsp;ignorantia rerfi digt; uinarum.recipiamus autem infitum ilium fermonem,id eft per regcncrationéillam cce--(eftem infitä pedoribus uim, aut qu^ infita debebat effe animis noftris, quandoquidem were eramus regeniti:recipiamushanc,inqua,cummanfHetudine,ideftrede,eumpatP cntia,modeftia Ôd iuftiti3,modefte Sd prudenter fen tiêtes de operibus dei, fände loquen tes de his.iuftequoq; uiuentes in hoc fæculo. Sicautê poteritanimas noftras ille dei fer--mo faluas facere, qui interim faluas non facit cüimmodeftius ôdfentimusSdIoquimur n patate no de operibus dei,cü irafeimur Sd turbulétiores animi fequimur motus,cum impatientifli meferimusmanumdomini.cumreligionemuerbumdeiSdfidemChriftianaiadamus ’ ore, operc ueroabnegamus. Hac autem ratione magno fpiritu perfequutus eft fupcrio= res duos locos conclufit^, ôd uiam ftrauit confequentibus quibus docet uanos efle qut finefrudubonorumoperummulta defidc 6d»erbodeigarriunt,Regnûcnim deinon in fermonefed in uirtute elfe docuitetiam ipfe Apoftolus Paulus.

Sitis autem efFedores fermom'set non auditorcs tantu fallen tes uos metipfos.Quoniam fi quis audiat fermonem nec eum fadis exprimât, life fimilis eft uiro confyderanti faciem natiui'tatis fuæ in fpeculo. Con« lyderaui't enim feipfum amp;nbsp;abqtjamp;^ continuo oblitus eft quah's effet.

Qui, inquit, audiuntuerbum dei non autem faciunt Sd ideo feChriftianos putant quod audierunt,longe falluntur. Philofophi quidê edifeût bene uiuédi rationes Sd id fa tis eflfe putat longe fallentes femetipfos cü non in lingua fed in uita hominis félicitas fia ta fir.Chriftus autê in euangelio nobis dixit, Beati qui audiunt uerbûdei Sdcuftodiûtih iud.[tem apud Matth.Oninis,inqQit, qui audit ex me fermones hos Sd facit eos, affimii* labo ilium uiro prudenti qui ædificauit domû fuam fuper firmam petrâ. Proinde Sd D. ïaeobus ex doârina Chrifti hortatur fuos.ut quod didiccrunt ex doflrina ucritatis ope re côpleant pietatis, ncq^ fatis elfe purent fi audierint tantû didicerint Sd probarint pieta tis doârina.Falli enim qui in hoc fummam pietatis colIocent.Atq; hic eft feopus confe Audireuerbu quentium ad cap.ufqj ?. Addit egregiam parabola qua explicet q uanum Sd inutile fitau fieißne frnéith difle quidem uerbû dei fed parum cogitalTc de moribus ad illud corrigédis. Vultis audi-re,inquit,q nullum fruâum référât qui Icui ter Sd incogitantereuangclicum fermonem auditSimillimus eft hominicontemplanti faciem natiuitatis, id eft natiuam in fpccugt; lo,qui cum acceiïît ut uideret qua forma eflet nec interim cogitauit de mutâdis form^ ui tqsjidem ille non alius à fpeculo difeedit q accefferat, imô lira ul atq^ recedit à fpeculo ne meminit quidem qualem fe confpexerit. Speculû certe purüTimus eft fermo euagelicus, Adhuncfefecontcmplaturiaccedûtquiucladleâiones uel condones ueniuntfacras.

Ex hjs difeunt qux deceant hominë Chriftianutn, quæ minus,Si qu^ in uita ipfotü ma

culæfunt,labcs, rcclera,protinus rclucêt iliac inhocfacro fpecuio repercutiuntur^infa ciem concuentium.Hic nifi quis cogitet de neuis abluendis repurgandis^ uitiis,inutilis fuit fpedlator atq; auditor: imo ftatim a t c]p uerba in auribus eius fonare celfauerint,celfa uit fimul Sc pcccatorum memoria, fed SC omnia quae illeaudierat obliuifeitur pro^ mo re folito uiuit perdite.

At qui profpexerit in lege perfeefta qug eft Iibcrtatis,ct permanferit, hiccS no fit auditor obliuiofus, fedeffeeftor opis,beatus fado fuo eriu AuJireuerbu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Opponit membrum orationis contrarium quod fuperiori rcfpondetperantithcx

deicumfruilu. fim. Quodautem prius uocauitfpeculumidnuncappellitat Legem perfedlâlibertatis. Et uerbum quidem dei conftans firmum fibiqp per omnia fimilc eftfempcr habês fuam naturam uim SC efticaciam, Varietas ergo illi non exfefe tribuitur,fcd ab auditorû diuer fitate, Accedit enim ad uerbum dei uanus aliquis hypocrita,huic fané fpcculum eft.Rur

fus accedit uir fanae mentis et qui ex animo deum quæri t,ei uerbû dei lex eß: perfediionis Ct libertatis.Iacobus ergo,Qui,inquir,accedit non tantu utaudiat,nô uti uerbo dei tanq fpecuio utatur,fed tanqad abfolutam uitæ regulam omnium^ functionü dirediorium, qui, inquam, totus in hoc eft ut perftciatur ôC uere liberetur ab erronbus ab iniquttati^ bus amp;nbsp;ab omni corruptel3,necincipit tantum pio zelo,uerum magis pergit amp;nbsp;in fandîo Audio permanetttalis,inquam,cum non (itobliuiofus uerbi dei auditor,fedeftedlor mx gis præcepti dei, uere beatus erit. Non quod audierit fed quod pr^ftiterit, id eft uere etex animo credidcrit, fidem^ exprcfleritfadiis. Hue uero oratio lacobi confiliü^ nonfpc^ diat ut perfuadeat nos iuftificari per opera. Omnis enim dodirina amp;cuangehca amp;nbsp;Apo^ ftolica in hoc tota eft ut doceat nos non per opera ac mérita noftra fed per merä Chrifti gratiam in fide iuftificari, Vnde D.Iacobus hoc primariu religion is noftræ dogma non impugnatauteuettit.fedmagisconaturapprobareillamfideni quamiadîabâtquidam bonis operibus uacuam et nihil aliud quàm inanem opinionem amp;nbsp;gloriationênon pro dcfle.fed ueram fidem prodeflequefe bonis operibus prodit,imô quf fine operibus bo nis eife nequit.Dequa repluribus difpueabitur in cap.x.

Si quis uidetur rdigiofus efTe inter uos qui non frenat lingua fuam fed aberrate finit cor fuum huius uana eft religio»

Exemplo planius oftendit contra quos difputet amp;nbsp;qui auditores fermonis no cffegt; diorcs fint,hoc eft qui uera carcant fide interim maxime religio fi uolunt uidcri.Qui uide licet linguam fuam non frenant. Deinde qui corda fua finuntabcrrarc,In quibus fpccie bus omnia alia complexus eft uitia. In lingua enim 8C corde aftediuum fede inhærenc pcccata ÔC omnia 8C maxima. Laxât frena linguae qui irrcucrcnter de dco de operibus c^ iusdeprouidentiadeide fide iuftificante amp;nbsp;operibus fidci loquuntur SC iudicantucl in ipfumdeummaliculpani regerentes uel iuftitiani ita elcuantcsutauditorcscxiftimcnt fe in carnis libertatem elfe alfertos, fa tis deniq; elfe fi quis dicat fe crederc utcunq; uiuac impure interim, Praetcrca linguam fuam non frenant qui fibi non tempérant à conup tqs obtredlationibus amp;nbsp;turpiloqufis, Caetcrum corda fuaaberrare finunthypocritæSd praui homines deum amp;nbsp;timorem eius expediorantes amp;nbsp;fefe totos affediibus SC concupi,. fcentqs tradentes.Ex uago autem SC inftabili cordenafeitur linguæ pctulantia. Qui aux tern talcs funt utcunqj iadiitent fidem iuftificantem 8C cuangelii praedicationcm indubie tarnen uani funt uana^ ipforum eft religio.

Religio pura amp;nbsp;imaculata apud deu 8d patre hæc eft I'nuilere orpha nos amp;nbsp;uiduas in afflieftioe fua, Sd immaculatû fei'pfum feruare à mûdo»

Vfräreligio Ad finem capitis pulcherrima exprimit fententia in quo confiftatucra apud deum ttc fidesguibut rcligio.non in amplis uerbis fplendidiscp de religione,non in multa facrarum litcrarum f âfibltf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ieütone uel aufcultatione etiam, neep uero SC in fis in quibus plcriqj fitam exiftimant,in

L . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dcledlu ciborum ôCdicrum, in monachorum regulis, in milfis.indulgcntfis 8Chorisca*

f * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noniciSjin prolixis precibus ac ceremonfispompaue teplari, fed in mifericordia et cha^

I A co BU CAP VT lU nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«7

rirate in innocentia cuftodiauitæ» Signifîcanter autem dixit Religio pura SC inimacugt; lata.Sunt enim religionesimp«ræôlt;pollutæ,hoceftfupcrftitiones,quarummcntiofi£ ad Coloff. 1. Addit notantcr 8(. hoc Apud patrcm id eft quae locum habet apud patrcra amp;nbsp;quae deo placet,Eft eni religio qua fibi homines placent admodû,qu^ deo interim fu^ pra modum difplicet, clamanti Quis requihuit haec à manibus ucftris^ Vax autcm re-ligionis duo ponitcapita Mifericordiam uidelicet hue Charitatem, amp;nbsp;Innocentiam ue cuftodiam uitæ. Annumerauit fpecies certas atin his comprehenditalias fimiles,pares,affines. Per orphanos ergo 8C uiduasomnesintelligit homines auxilio Scconhlio deftitutos quibus nos opera noftraprodeflcpoffumus. Per mundumintelkxitomnia quae funt in mundo ut funt concupifcentia carnis, oculorum amp;c. Ioan, », At(^ in his ueram uerfari rcligtonem conuincunt poft alios multos hi potilTimum locifcripturae, Deut. ff. «O, Pfal. 14. amp;nbsp;13, Ifaias in i. amp;nbsp;fs, leremias in 7,Si(. iz.Ezech.in is,8(. »x.Ofeas in lt;r, Mieheasin ff,Zach.in 7,amp;8,Chriftusdeniqjipfe Matth,xj.Ioan.ij.PaulusquoqjadRo manos n.Sf i,Theflquot;.4.ut interim infinita alia loca tranfeam,Porró nifi hæc omnia ex de fiant,nulla funt, Omnc enim quod non cft ex fide peccatum eft, Rurfus fi ilia non fi'=s ant, dicataliquis interim fe credereautfidcm habere, nullus eft. Nonenim in fermone fed in uirtuteeftregnum dei. Nihil item ualetpraeputium nihil circumcifio fed fides pec charitatem efticax.OequareO,Auguftinus egregiedifputauitlibro adBonifatiumcon tra duas Pelagianorum epiftolas },cap,5-,

Fratres ne cum refpetîlu perfonarum habeatîs fidem domini noftri c A n. lefu Chrifti ex opinione. Nam fi ingredi'atur in ccetum ueftrum uir au reum geftans annulum uefte indutus fplendida, ingrediaturautem amp;nbsp;pauper in fordida uefte amp;nbsp;refpexeritis ad ilium qui ueftem gcftatfplen didam amp;nbsp;dixeritis illi, Tu Cede hic bene, ôô pauperi dicatis,Tu fta illic aut fede hic fubter fcabellum me5,an non dqudicati eftis in uobisipfîs amp;faâi eftis indices cogitationummal^rumf

Audiuimusreligionemconfiftcre in mifericordia amp;charîtatc. Mine uerooccafio- Reß^ei^us nemcapitfui^fæculi redarguituanitatem, Erant homines qui fidemiaâabantChri.- (onarum châri fti, intérim autem proximorum nullam habebant rationem imôpaupcrescontemne- tatiaduerfutre bant penitus quos tarnen unice fuis comrnendaratChriftus.magni autem pendebant quos opes gloria Simundihuius fortuna magnos fecerar. Contra hos ergo ex prædi-fputatis diflerens Iacobus,Si inquit fidcm habetis ut uultis uidcri.certe eftis religiofi.Fi-des enim uera eft religio.Religio docct charitatem ôi mifericordiam,ergo fi earn habetis fidem quam doârina exemple uitæ nobis commendauit lefus Chriftu8,certe non oportetita ut facitis rcfpiccrepcrfonas, id^ ex opinione id eft ucftra exiftimatione car-nali qua no fpeäatis quàm pius fidelis uirtuofus aliquis fit,fed quam diues nobilis ftent matis^ clarus. Non quod nolit honorem exhiberi uiris honorandis,fed quod impro-bet nimium harum rerum ftudium, pauperum^ contemptum.Cxterum fubierSa hy-potypofi exponit quid et qualis fit illa receptio perfonarum quam damnat.Si inquit ingrediatur in coetum ueftrum aliquis aureo infignis annulo aut torque fplendidâue uefte confpicuus.fimul autem ingrediatur Si pauper aliquis.ncc annulum geftans in digi— lis nee purpuram in corpore fed uefte uili fordida^ leäus, continuo affurgitis non ob aliud quàm quod miramini fplendorê ilium fortunæ inglorium,defertis protinus ime-rito locum honoratiorem cum gcniculationediccntes.Tu fcdehic benetpauperi autem ueluticontemptodicitis,Tu fta illic aut fedeillicfubter fcabellum meum,necob aliud quàm ob fortunam tenuiorem aut ob uiliorem ueftem.Habes qualis fucrit receptio pec fonarumtiam audi quomodo profligetur duriter ab apoftolo, Cum autê fie facitis qu^lt; fo an non ftatim animus uefter réclamât amp;nbsp;condemnat in corde ueftrofaâum hoc ueftrum , qui honorem qui debebatur uirtuti per adulationem tribuitis auro ac purpuræ^ coniemnitis autem eum quem commendauit Chriftus quem item uera animibona

irg nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C OMWENT. IN EP I S T.

commendant,fîdei fynccrius,3nimimodcfti3,fobrictas,caftita8,C3Eteræ^ dotes qufue re fplendidû reddunt hominem:’ Hæc auté de fententia Apoftoli. Non potui autê mihi temperare quin afcriberem uerbotim pulcherrimum D.Leonis luds prcccptoris 8c fra tris noHri obferuandüTimi chariiTimi^ocü, qui eft in illa Explanatione huius Epift.Iu culenta quâ ex ore clariiTuiri D.Huld.Zuingli] excepta triennio ab hincædidit.Hæc au Infitculi iwftri tcm funt opiimi amp;nbsp;doflüTimi uiri uerba, Perfonas accipercaut rcfpiccreloquutioneHc præpofterum braica fignifîcat oculos Sd animum in externum hominis habitumdehgere,eum^ ex iudicium drca hocuelæftimareuclcontemncrecxhocrefpcâuci déferré, eummetuere.ingratiamik Diuiles. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lius quod phas non eftcommiitere, Abhoenephando ^peiTimouitioquoniamlon^

giiîimeabeftdei natura perfpiricumfanâum infcripiuris auocatSfabfterreieosquos iibiin peculium quoddamfeIegerat.Etquoniam humilibusgaudetabomnifaftumun di abhorrens huius rei uiuum exemplar in Chrifto lefu hlio fuo propofuit, qui cum di ues effet pauper, ÔC cum omnium rex atqp dominus feruus pro nobis faâus eft,ut difce^ remus humiles effe ôC pauperes,nec mirari autamare quæ mundus miratur et amat.Sed nec prophetarum atroces minae, nec Chrifti exemplum 8i doârina manfuetiffima,nec Apoftoiotum uoces tantum apud nos ualuerunt, quin grande hoc malum hodie paß' ftm in orbe regnet omnia^ late occuper. Pofteaquam ergo uera rerû uocabula iam pri^ dem (ut Cato aiebat)amirimus quod bona aliéna largiri liberalitas,malarum rerum au.« dacia fortitudo uocatur, difficile eft (inexpertis maxime) in ram confufo SC perturbato rerum omnium ordine,uirtutes non dico amare fed ne noffe quidem SCà uitqs fecerne^ re,partim quodoculus hominis corruptus in externam rerufaciem tantum fertur non inanimumaâionumomnium fontem pénétrât, partim quoduitiauirtutum nomina induuntSC earum uefte fefe uenditant adeo ut uix tandem uel à fpiritualifTimis depre.» hendi poffint, dum feilicet uellongo rerum ufu edodfi id fentiunt, uel hypocrifisfquac perpétua elfe non poteft)fuo feuitioprodit.Catilinaelargitionem turn demum liberali* tatem nonfuifledeprehenfum eft dum proditorio animoapcrto^MartcinurbemSC patriamfuamconfpiralfctSCarmamouiffet. HaecarfotrtoTroAK^;« omnium uitiorumno^ bis omnium malorum denit;^caufa eftfium SC uirtutes 8i uirtutum nominaeuanuerûc. Ex hac hydra tot nobis hypocritae, tot adulatores pulIuIarunt.Nam dum uirtuti nec Io eus eft, nec honos nec praemium, regina ucro pecunia regnat SC quifqj tantum fidei 8C exiftimationis quantum in arcanummorum habet,fit,ut nemo folidae uirtuti nemo ue ræ gloriae ftudeat.Tantum ille.

Audite fratres mei diledi, nonne deus degit pauperes huius mundi diuites in fide amp;nbsp;hæredes regni,quod promifit ijs à quibus diledus fue rite V os autem contemptui habuiftis paupercm, Nonne diuites tyran^f nidem exercent in uosf^ qdem trahunt uos ad tribunaliafamp;^ ijdem ma Ie loquuntur de bono nomine quod inuocatum eft fuper uosC

A perfona Pauperis SC Diuitis trahit argumenta quibus refpcâum perfonarum dif Pauperesdei fuadeat.Etprimo quidem dePauperibus loquens, Pauperes inquitmundi huius elegit amici, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deus, hoc eft,Pauperes deo placent,pauperes hie amat, his diledatur, hos magni facit,

Huie membro opponitur Vos autem cotemptui habuiftis pauperem, quæ fane’magna eft iniquitas adeo^ magna dei iniuria, utpote quæ no in hominem fed in ipfum deunt redundauNam amicorum omnia communia funt. Oportet ergo 8i iniurias effe com.* munes. Et pauperes dei amid funt, Intelligis ergo quantum fcelus fît obferuaffe perfo^ nas. Iam nequisabuteretur nomine Pauper, fignihcanteraddit, Mundi huius hocefi quibus tenuis eft fortuna in mundo, Etcumilli quoq;nonnunquam magni ftntnebu Iones quos eontemnat uir bonus merito, iterum addit Diuites in hde SC h æredes regni.

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hoc eft, qui tametfi inopes lint SC egeni, prædiuites tarnen funt in fide SC uirtutibus agt;

deo^ hæredes æternægloriæjllam ueronequis merito aferiberethumanoftatimfubgt; dit,Quod promifit fis à quibus fuerit diledus, Promifit enim ex gratia datur ergo uita ex gratia, Quod autem SC dileâioni attribuitur, ne id quidem aliud eft quàm gratia,Di*

ligit enim qui credit. Atfides merum dei donum cft.DeindcIoqucns de Diuitibus,cxpo nit de quibus loquatur non omnibus,funt enim quidam diuites uiriboni. Proinde lagt; cobus Diuites inquit exercent in uos tyrannidcm,uiolcntia uidelicer,ufuris 8( alijs artigt; * bus malis opprimentes uos. Illi pertrahunt uos ad iribMnalia,id eft reos uos peragSt uel propter débita uel propter religionem Jidem ilW blafphemant religioncm Chriftianam à qua uos nomen adepti eftis ut dicamini Chriftiani.Eft enim loquutio frequens in fcri pturis quemadmodum amp;nbsp;ilia in Genefi, Inuocabitur nomen meum fuper illos,idcft illi uocabuntur appellabuntur^ meo nomine amp;nbsp;cenfebuntur mei filti* Hodie ccrte uiderc eft ut ill is geniculemur quibus omne ftudium dirigitur ad internetionem uerae religio» nis Sc ad inftaurationem idololatriæ. Atqui ea re,id eft perfonarü receptione,prodimus quàm nulla in nobis fit ftdes uera»

Si legem quidem regiam perficitis iuxta fcripturam, Diliges proxi* mum tuum ficut teipfum, benefacitisifîn uero perfonam rerpicitis,peCî catum commitdtis ÔC redarouimini uelud tranfsrelTores*

Abfoluiturfententiaadhuncmodü, Hinccôfequiturinquitbcnef3cereuo,?ipfam CbriflMHi non opéré profeiTioni ucftræ uos refponderc cum legem perficitis regiam, rurfus peccare a perfonas abipfi redargui lege fi refpexcritis perfonas. Regiam uero legem uocauit præceptü cha» dut fed reliant ritatis, Quodcharitas ueluti corona adeo^ omnium uirtutumregina fit, omniûpræ» legem. ceptorum colophon et fummarium.Docet igitur hoc loco lacobus quod ad Galatas tra didit Paulus,fidem quae per charitatem efticaxeft prodefte.

Quifquis enim totam legem feruarit, offenderit autê in uno, fadus efl: omnium reus, ISÎam qui dixit. Ne mcecheris, dixitetiam,Ne occis das.Qiiod fi non fueris mccchatus occideris tarnen,fadus es tranfgref for legis.

Dixit tranfgreflbres cftelcgis qui recipiuntgerfonas.Id uero uidebaturquibufdam Ncwo exeufd durum admodum.Dicebantenim.Tametfi ilia reabcrrauerimusnonnihil,ideo tarnen fe leuiculis pec non fumus tranfgreflbres legis. Pauperi enim nihil incommodauimus quod ei prætu» catisetlt;}uoddlt;* limus opulentiorcm. Refpondet lacobus, imô amp;nbsp;probat quod fint tranfgreflbres Icgis lijpeccant ÿfd» id^ hacratiocinatione.Qui offenderitin uno,uiolatx legis tenctur reus.Offendiftis au «jw. tem uos in uno, eftis ergo rei uiolatx legis. Si enim fieri poflet ut aliquis totam feruarec legem (quod quidam fibi falfotribuebant) abcrraret autem in uno tantum, iam legis tranfgreflbr non minus fadus eft quam fi omniu efliet reus fadus,ideft non minus hoc ipfo fado fuo illegitimo in legem peccauit quàm fi aliquodpeccaflet ex omnibus quæ lege prohibcntur ne fiant, Non dicit apoftolus quod omnia peccata feccrit qux in lege prohibentur qui unura aliquod peccatum defignauit.fed non minus inquitpcccauit quàm fi ex uniuerfitate ilia peccatorum aliudquodpiam peccaflet.Nam certilfimum eft-cum non cifehomicidam SCaduIterum qui paupercmcontempfitdiuitem in honora» tiorem locum collocauit. Cfterum non minus peccauit quàm qui homicidium commi fit aut adulterium.Liceialterum allero grauius fit, lllucauiem peninet exemplum con» fcquens Qui dixit,Ne mcecheris,idem dixit etiä.Neoccidas.Atidco non fequitur quod qui adulterium commifit idem amp;nbsp;homicidium patrarit, illud autem fequitur quod qui adulterium defignauit non minus peccarit quàm qui homicidium fecit,adeo^ quod hoc nomine fc non poflit excufare amp;nbsp;ueluti innoxium iadare qui tametfi in multis non offendit in certo tarnen aliquo impcgit.Ergo ut ad inftitutum noftrum reuertamur, A» poftolus Vt inquit demus in plerifq; uos inculpabiles efle,id tarnen negate non poieftis à uobis reci pi perfonas, Atqui coftat ea re peccari à uobis cotra regiam legem,unde uos non potcritis à tranfgreflione legis liberare.Caufla.Qui in unam aliquam legem pccca» uit.non minus tenetur uiolatx legis quàm qui in citeras peccat.D, Aurel. Auguft.epift, adD.Hierony,29gt;hunclocu deCharitateexponii,cuiusuerbafiquisrequirithxcfunt« Vnde fiet omnium reus fi in uno oftendat qui totam legê feruauerit^ An forte quia plc»

Ho nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPt ST.

nitudo legis chantas eft qua deus proximus^ diligitur, in quibus prxceptis chantatis tofa kx pendet amp;nbsp;prophetae, merito Ht reus omnium qui contra illam facit in qua pen* dentomnia.^ Nemoautempeccatnifiaduerfus illam faciendo. Quia Non adulterabis. Non homicidium facies, Non furaberis, Non concupifees amp;nbsp;ft quod eft aliud manda* turn in hoc fermonerecapitulatur in eo quod diligis proximum tuum ficutteipfum.Di ledio proximi malum non operatur.Plenitudo autem legis charitas.Nemo autem dili*gt; git proximum niß diligens deum, amp;nbsp;hoc quantum poteft proximo impendat,quern di ligit tanquä feipfum uc amp;nbsp;ilk diligat deum, quern ß ipfe no diligit,nec fe nec proximum diligit. Ac per hoc qui totam legem feruarit, ß in uno offendcrit fit omnium reus, quia contra charitaiem facit,unde tota kx pendet. Reus itaq; fit omnium faciêdo contra earn in qua pendent omnia.Cur ergo non dicantur paria peccata/ An forte quia magis facit contra charitaté qui grauius peccat,minus qui kuiusç’Et hoc ipfo quod admittit fit qui* dem omnium reus,fed grauius peccans,uel in pluribus peccans magis reus.Leuius au* tem uel in paucioribus peccans minus reus,tanto maiore fcilicet reatu,quanto amplius, tanto minore quantominuspeccauerit, tarnenetiam ß in uno oftenderitreus eft,quia contra earn facit in qua pendent omnia. HaecAuguftini funt.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ita loquammi nbsp;I'ta factatis uelun per legem libertatis ludicandi. Sb

quidem iudicium abfep mifen'cordia ent ei qui non præftiteritmiferi* cordiam.Etgloriaturmifericordia aduerfus iudicium»

Ad norma cha Dogma iftisfubiungit,docensad charitatisregulam feu normam omnia uel ditfta ritatis dirigen- uel fadla efleexigenda. Appellatautem Charitatékgem libertatis, quam prius uocauit daomniit, nbsp;nbsp;nbsp;legem rcgiam.Liberat cnim animos noftros legis odio.liberata pcccatis.Vbi ergo chart

tas eftibi libertas eft confciêtiarum.VndeS.Ioannes in Canonica fua Filioli mci inquir, ne diligamus uerbo ne(^lingua fedopercSe ucritatc.Per hoccognofeimus quod ex uc* ritate fumus ct in confpedu eius fuadebimus cordibus noftris,Slt;c.Quod uero dicit nos iudicandos per legem charit3ti8,fumpfit ex doéîrina Chrifti qui apud Matth.in cap.ir. totam facieiudiefi adumbrans eos darnnatione libérât abfoluit^ qui opera prsftiierut charitatis, damnat auté quiopcribuscarueremifericordiæ.Vnde lacobus quoqj in prac fentiarum argumentans à poenis amp;nbsp;przmiis quo magis pertraheretanimos noftros ad charitatis ardens ftudium,Qui inquit, nullam fratribus mifericordia prxftiterit, ei nul* la qnoq; à iudice deo præftabitur mifericordia,fed hoc punietur acrius quo maius à deo fenßt beneficium. Benefecit autem nobis deus imo bonorum aceruo nos locupktauit cum dedit filium,nihil à nobis ftipulatus nifi mifericordiam.Eftote inquitmifericordes quia pater uefter mifericors eft.Date amp;nbsp;dabitur uobis,Et qua menfura menfi fueritis ea* dem remetietur uobis.Et ut uos remiferitis hominibus peccata fua,ita remitter uobis pa ter ccekftis peccata ueftraltem beati mifericordes quoniam mifericordiam confequen* tur.Qua ergo fronte à iudice deo petet mifericordiam qui feruus in conferuum fe præ* buit imniifericordem^Quo ore poftulabitàdeo diligi qui proximum fuum no diligit^ Proindc qui uultinquit lacobus iudicium nancifei dilutum mifericordia, prpbeatfeer* ga proximum uel peccantem uel egentem mifericordem. Adiungit his nunc amp;nbsp;contra* riam fententiam. Etgloriatur Mifericordia aduerfusiudicifi. Vfurpaturautcmgloriart uerbum pro fidenti pacato^ prxditum efleanimo.Nam D. Paulus i. Cor.i. gloria tio-nem ut alias fæpe ponit pro fiducia. Deinde Enallage uidetur efte in uoce Mifericordia» Mifericordiam cnim dixit amp;nbsp;mifericordem intelkxit.rcm pro pcrfona.Et fæpe fit ut per au^»«r;jjuirtuofum hominem amp;nbsp;pacificum ipfam uirtutem amp;nbsp;pacem appelkmus,itami* fcricordiam apprime mifcricordcm.Porro iudicium ipfa eft fententiaet fuppliciu quod per iudicem in iudicio pronunciaturin reum,hoc eftdamnatio.Iam ergo fententia apo ftoli erit,Mifcricors fecuro amp;nbsp;confidenti animo crit in iudicio.Nam non eft quod dam* nationem metuatpropter peccata. Deus enim mifericordiam pollicitus eft illis fe prxfti turum qui mifericordiam exercuerint in proximostita uides hanc extrema apoftoli fen« tentiâ proximo ueluti per antithefim opponi, Proxima eftjmmifericors in iudicio nul* lam

lam alTequitur mifericordiam. Oppofita fententia eft, Mifericors autem mifericordiatn confequitur.

Quæ utilitasfratres mei, fi fidem dicatalîqui's habercfe,fadauero non habcatf Num poteft fides faluum facere illumf Quod fi frater aut foror nudi fuerint egentes quotidi'ano uidu, dicat autem aliquis ue« ftrum illis, Abite cum pace calefcite faturamini, non tarnen dederitis illis quæ funt neceifaria corpori,quæ erit utilitas^Sic ÔC fides fi fada no habuerit mortua eft per fe.

Réfutât nunc ualidius hypocritas 8C titulotenus Chriftianos uiuidis argumétis do' Definiiilurfi“ cens,non fatis cffe uerbis profiteri fidem nifi 8c cpcribus mifcricordiæ 8i charitatis præ de{uera,reß(t4 ftcmuseandem.Ifti, quod amp;paulôante monui,iaäabantfolamfidem iuftificare,feau^ turinanis. temcredere, ergoSiiuftoscffe,amp;redequidcm fiperfüdemintellexifTentca'Iefiêuiuani 8i efficaccm per chahtatem uim, nunc autem iaélabant uanam quandam de dco 8i reli^ gione opinioncm, quam nulla fequebatur uitæ morum^ mutatto« Ea uero nô eft fides illa,cuifcripturæ tribuuntiuftificationem.Appellatur tarnen à lacobo fides,id^ per Mi mefim. Hypocritæ enim de opinione fua ceu fide gloriabantur. Gontra hos autê.Quæ, inquit.utilitas fratres mei, fi dicat aliquis fe habere fidem, faâa uero nô habeatç' hoc eft. Nihil prodeft homini fi tantum dicat, Credo in Chriftum, interim uero effedis caret fi dei. Efficit autem fides in pedoribus fiidelium ferenam confeientiam, tranquillum ani^ Effeifm/jue mum.fecurü,minime^ de bonitatedeiatq^promiffis maxime de rcmiffione peccatorû nihilambigentcm,fed inconcufia fpeætcrnam uitam cxpedantcm.Efficit prçterea ut rc bus ftudeamus Tandis pfis^, abnegemus indies mundanas concupifeentias amp;defyde^ «ia carnalia. Præftat item ut deum diiigamus atq^ proximos,iis inferuiamus ofticiis pie^ tatis mifericordia ac charitate. Hæc, inquâ,funt fada fine frudus fidei.Iam ergo qui his deftituitur.nullum certefruduin ex eo fentit q^od dicit fccredere.Atqjhoceft quod di cit Iacobus,Num poteftfîdes faluum facere illumç’iterum nominâs fidem non uiuidam fidem fed inanem de religioneconceptam opinionem Jaditat aliquis fe habere uel her-bam uel radicem quæ ex lade haufta medeaturfebribus. Hæc quid obfecro prodeft fe-bricitanti fi haufta earn uim non habet quam ifte iadabat habere/ Ad eundem modum quid proderit homini fidem iadafie amp;nbsp;effedibus fidei caruiftet’Iaditat aliquis fidem,fed fides iuftificat Sc ad opera charitatis impellirHicueroiniuftus 8C immifericors eftoQuid ex his aliud colligas quàmiftum fide carercî’ O Jacobus huius reieuidentemproducit parabolam, Si quis, inquit, forori autfratri cui ueftis défit ac uidus quotidianus dicat blandis uerbis, Abitccum piceÇGottberddt'ûch) dominus prouideat uobis uidum 8i ami dum,atqjhæc loquutus nihil interimeorum dederitquæ uiiæ neceflaria funt fuftentan dæ,uerba quidem bona loquutus eft, fed ilia nihil profunt egentibus quinihilominus algent ÔC efuriunt. loannes polius non fermone amp;nbsp;lingua fed in ueritate amp;nbsp;opère docet Chriftianos diligere.Ad hune autem modum habet et negotium præfens.Siquis dicat. Credo in Chriftum 8C habeo fidem euangelicam, egregiam quidem profefTionem fa-cit,at fi nihilominus impurus eft, auarus SC immifericors, inutilis eft i I la profeftio.Id ue ro lacobus ficenunciat,Sic amp;nbsp;fides fi fada non habuerit mortua eft per fe,hoc eft fola id eft inane fidei uocabulum inefticax eft. Et mortuus homo fpeciem habet hominis, uim etopera hominis non habet. Indeautem trada eft metaphora ad fidem uocabulotan- . turn non etiam re fidem.

At hic dixerit aliquis lacobi fententiam pugnarecum dogmate S. Pauli qui ad Rom. Jdcobuition pu î.Colligimus igitur, ait, fide iuftificari hominem abfqjoperibus legis. Et ad Galat.cap. gnat cm plt;iKb. iScimus hominem non iuftificari ex operibus legis nifi perfidem lefu Chrifti. Item ad Ephefios,Gratia cftis feruati per fidem,id^ non ex uobis,dci donum eft,non ex operibus, ne quis glorictur SCc. Cæterum hifee teftimonfis non pugnat cum lacobo Paulus.

Siquidem Paulus loquitur de fide per charitatem efiicaci, lacobus autem hsnc eandem

commcndat, reqcit uero inanem fîdem,qux fîdes dicitur no ex ipfa re Sf uere.fed fecun« dum imita tionc. At hanc non docet Paulus,nec tanta inani tribuit uocabulo. Ipfeenim ad Galat, dixit,In Chriftolefuncqjcircumcifioquicquamualetneqjprxputium,fed fi^ des perdikâionemoperans. lam ueroobiiciatadhucmihiaIiquis,Si6des non eft fides fill operibuf nifi charitate efticax fit,ea^ demum iuftificat quæ bonorum operum ferax eft,quid ue-debeaturiußi^ tat quo minus dicamus ipla quoq; bona opera iuftificare, uel faltem fidei iuftificationis ficatiot partem deberi,openbusautem noftris partem alteram,utfcilicetgratixalterum,noftna autem meritis alterum transfcribaturf Refpondeo, Principio quidem certum eft lufti-* ficari aliud non elfe quàm à peccatis abfolui amp;nbsp;purgari. Eft amp;nbsp;illud non minus certunt amp;nbsp;omnium cum prophetarum turn apoftolorum teftimonfis confirmatum traditum^ peccata noftra nobis nullo operum noftrorum refpedu fed fola dei mifericordia in fan^ guine Chrifti nobis condonari, cui quidem gratix cum fides tribuat purgationem dC reconciliationê noftram dicitur fola iuftificare,ctiam fine operibus. Non enim propter nos amp;nbsp;noftra bona opera fed propter Chriftum ex mifericordia falaos nos feett, Cxte.-rum qui fidei beneficio ftc à patre coclefti purgati funt, inferuntur uiti Chrifto ccu pab mites utfruâum ferant bonorum operum,qui quidem frutfius fequuntur non prxee^ duntiuftificationé.Iuftusenim exfideuiuiuEtiuftus facit operaiuftitix. Hxc autem non faciunt fidem. Fides enim purum amp;nbsp;merum dei donum eft. Habent tarnen illi fru.* äus iuftificatorum perfidem nomen iuftitixeo quod fiantàiuftis. Omne enim quod non fit ex fide peccatfi eft. Ergo quod iufta dicuntur opera ex fide habent. At fides gra-tix eft,unde amp;nbsp;opera gratix efle necefte eft. Licet itac^ ilia dicantur noftra,nó tarnen ideo ceftarunt effe deidona. Quo fit ut pietas non finat luftificationem diuidi, ut pars tran* fcribatur deo ac fidei,parsautem nobis amp;operibus, Flagitatautemiliautinfoliduni omnia tribuamusgratix. Neqjenim alias amp;fidei tribuitur iuftificatio ut noftro operi amp;nbsp;conatui,fed ut mero dei dono amp;nbsp;quod fides om nia tribuit deo,nobi8 nihil quàm con fufionem. Sathanica autem fupcrbiaeft uellede deidonisquafi noftris rebus gloriari, aut earn gloriam qux foli deo debetur ig nos transferre. Solius autem dei opus gloria cft iuftificare impium,remittcrc pcccata,conferrc ui tam,retinerc^ in uia iuftitix.

Hxc uero cum ad hunc modïi tradimus infimulamur à multis hoftes elfe bonorum ' operum amp;nbsp;noux cuiufdam doârinx hxreticxauthores. Intelligunt autem quibus uel ullaeftratioquàmindignistra(fiemurmodis,amp;quod nihil in hacreadferamusquod non polfimus cómuni totius fandx ecclefix alTenfu centum^ fcripturx locis euincere, imó exantiquis etiam orihodoxis^ fcriptoribus demonftrare. Cxterum cum aliquot locos in epiftolas D. Pauli annotarimjibethicfubiungere plana aliquot S. Auguftini doâoris per omnia catholic! teftimonia, ex quibus appareat illam refponfionem quam iam nunc ad obieâa quorundam dedimus omnino efte orthodoxam, non hxreticam aut nuperdomi noftrx natam.

fiugußini fen= Auguftinus de fide amp;nbsp;operibus cap. 14, Cum ergo dicitapoftolus arbitrari fe iuftifï^ tentiadefideet cari hominem per fidem fine operibus legis, non hoc agit ut percepta ac profefla fide eperibtu, de opera iuftitix contemnantur,fed ut feiat ft quifqj per fidem pofte iufti ficari etiä fi opera gratia dei cr legis non prxeeflerint. S E QV VNTVR ENIM IVSTIFICATVM non prxeeduni noßrismerüis. iuftificandum. Vnde in prxfenti opere non opus eft latiusdifputare.prxfertimquia modo de hacquxftione prolixulibrum xdidi qui inferibitur Délitera öC fpiritu. Quo-' niam ergo hxc opinio turn fuerat cxorta,alix apoftolicx epiftolx Petri,Ioannis, lacobi, ludx, contra earn maximedirigunt intentions utuehementer aftruant fidem fine ope-’ ribus nihil prodefte,ficut etiam ipfe Paulus non qualemlibet fidem qua in deum credi-tur,ftd earn falubrem plane^ cuangelica definiuit cuius opera ex dileâione procedunr. Et fides inquit qux per dileâionem operatur. Vnde illam fidem qux fufficere ad falu-tem quibufdam uidetur, ita nihil prodeftie afteuerat ut dicat, Si habeam omnem fidem ita ut montes transferam,charitatem autem non habeam.nihil fum. Vbi autem hxc fi.-delis charitas operaiur,fine dubio bene uiuitur.plenitudo enim legis charitas.

De Litera Si Spiritu ad Marcelli. cap. 9. Si 10. Hie forte dicat ilia humana pr^umpnoi ait,

I A C o B I. CA P V T II» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;llj

ait,ignorans deiiuftitiam fuamuokns conflituere, meritodixi(reapoftoIum,Quia ex lege nemo iuftißcabicur« Oftendit enim tantummodo lex quid faciendum quidueca uendum fit, ut quod illa oftenderit uoluntas impleat,ac fic homo iufiificetur non per le gis imperium fed per liberum arbitrium. Sed ô homo audi quid in Apoftoli uerbis fe« quitur, Nunc autem, inquit, fine lege iu@itia dei manifeftataeft,teftificata per legem öC prophetas» Parumne infonat furdis luftitia dei, inquit, manifefiata eft^’Hanc ignorant qui fuam uolunt confiituere di. huic noluntelfe fubieäi.Iuftitia,inquit,dei manifefiata eft, non dixitlufiitia hominis uel iuftitia propriæ uoluntatis fed iuftitia dei, nö qua de^ US iufius eft, fed qua induit h ominem cum iuftificat impium.Hæc teftificatur per legem ßi prophetas.Huic quippe teftimonium perhibent lex 8i prophetæ.Lcx quidê hoc ipfo quod lubendo di minando et neminem iuftificando fatis indicat dono dei iuftificari ho minemper adiutorium fpiritus.Prophet«autem, quia id quod dixerunt Chrifti impie uitaduentus. Nam hinc fequitur amp;adiungit, dicens.Iuftitiaautemdei perfidemlefu Chrifti,hocefi perfidem qua crediturin Chriftum. Sicut autem ifia fides Chrifii di(^a eft non qua credit Chriftus, ficilla iuftitia dei non qua iuftus eft deus. Vtrunep enim no ftrum eft, fed ideo dei di Chrifti dicitur,quod eius nobis largitate donatur .Iuftitia ergo dei fine lege,non fine lege manifeftata cft.Quomodo enim per legem teftificata,fi fine le gcmanifeftata.'Sed iuftitia dei fine legeeft,quam deus per fpiritum gratixeredenti con^ fert fine adiutorio legis, hoc eft non adiutus à lege.Quandoquidem per legem oftendic hominiinfirmitatem fuam,utadeiusmifericordiam perfidemconfugiensfanaretur» De fapientia quippe eius didum eft quod legem di mifericordiä in lingua portet,legem fcilicet qua reos faciat fuperbos, mifericordiam autem qua iuftificet humiliatos. luftitia ergodeiper fidem lefuChrifti inomnes quicredunt. Non enimeftdiftinäio.Omnes enim peccauerunt di egent gloria dei,non gloria fua. Quid enim habent quod non ac^ ceperunti’Si autem acceperunt,quid gloriantur quafi non acceperint^Egent itaq; gloria dei, di uide quid fequatur, luftificati per gratiam ipfius. Non itaq; iuftificati per legem, noniuftificatiperpropriam uoiuntatem,fed mftificati gratis per gratiamipfius.Non quod fine uoluntatenoftra fiat,fed uoluntas oftenditur infirma per legem» ut fanet gra^ tî3 uoluntatem,d^ fana uoluntas impleat legem non conftituta fub lege nec indigens le ge.lufto enim lex non eft pofita, quæ tarnen bona eft,fi quis ea legitime utatur.H^c duo apoftolus uelut inter fc contraria connedens monetmouet^IeiSorcmadpcrfcrutangt;gt; damquaeftionem atep foluendam. Quomodo enim bona eft lex fi quis ea legitime uta* tur,fi etiam quod fequitur uerum eft, Sciens hoc quod iufto nö eft lex pofita^Nam quis legitime utitur lege nifi iuftus.’’ At ei non eft pofita fed iniufto. An di iniuftus ut iuftifice^ cur,id eft ut iuftus fiat, legitime lege uti debet, quatanquam pxdagogoperducaturad gratiam per quam SOL AM quod lex iubetpolfitimplcre^ Per ipfam quippe iuftificatur gratis,id eft nullis fuorum operum prae cedentibns mentis,alioqui gratia iam nö eft gratia. Quandoquidem ideo datur nö quia bona opera fecimus,fed uteafacereualeamus, id eft non quia legem impleuimus fed ut legem implere polTimus die.

In eodemlibrocap.ij.differerttiam oftendens inter legem faflorumSClegem fidei. Quid igitur interfit, ait, brcuiter dicam, Quod opcrum lex minando imperat, hoc fidei lex credendo impetrat.llla dicit,Non concupifeestifia dicit,Cum feirem quia nemo pogt; teft elfe continens nifi deus det, di hoc ipfum erat fapientiæ feire cuius effet hoc donum, adq dominum di deprecatus fum. Ipfa eft ilia fapientia quæ pietas uocatur qua colitur pater luminum, à quo eft omne datum optimum di omne donum perfedum. Colitur autem facrificio laudis amp;gratiarumaâionis, utcultoreius non in feipfo fed in illo glox rietur. Ac per hoc lege operu dicit deus, Fac quod iubeo: lege fidei dicitur deo,Da quod iubes.Ideo enim iubet lex ut admoneat quid faciat fides, id eft ut cui iubetur fi nondum poteft feiat quid petatifi autem continuo poteft et obedienter facit,debet etiam feire quo donante poffit. Noncnim fpiritum huius mundi accepimus,aitidem ipfeconftantifrigt; mus gratiæ prædicator,fed fpiritum qui ex deo eft,ut feiamus qux à deo donata funt no bis.Quis eft autem fpiritus mundi huius, nifi fuperbix fpiritus^ Quo cor infipiens ob»

fturatum eft eoruin qui cognimm deum no utdeum gratias agendo glorîfîcarunt, nee alio fpihtu dedpiuntur etiam illi qui ignorances dei iuftitiam ÔC fuam iuftitiam uolen« teS'Conftituerciuftitiædeinonfuntfubieâi. Vnde mihi uidetur magis efle fideifilius quinouit à quo fperet quod nondum habet, quam qui ftbi tribuit hoc quod habet: quatnuis utriq; horû præferendus ht, qui S(. habet di nouit à quo habeat, ft tarnen non £e credat iani efle quod nondum eft,ne inddat in uitium illius pharifæi,qui quamquam deo gratias ageret ex his quæ habebat, nihil tarnen petebat dari ftbi tanquam nihilo ina digeretadaugendam perficiendamuc iuftiham. His igitur confideratis pertradatisç pro uiribus quas dominus donaredignatur, colligimus non iuftiheari hominem prx^ ceptis bonæ uitæ nifi per fidem lefu Chrifti,hoc eft,non lege operum fed lege fidei,noti litera fed fpiritu,non faâorum meritis fed gratuita gratia.

In operis concluftone cap. jy• Si inquic propterea non eft opus dei quia per nos agi.* tur,uel quia illo donante nos agimus, nec illud eftopusdeiutraonstransferaturin mare. Quia per fidem hominum fieri pofte dominus dixir,amp; hoc ipforumoperi attrigt; buit dicens. Si habueritis in uobis fidem tanquam granum ftnapis, dicetis monti huic tollere 8i mittere in mare, 8i fier, Si nihil impoftibile erit uobis. Gerte uobis dixit non mihiautpatri, di tarnen hoc nulio modo facit homo nifi ilio donante di opérante die,

Fueruntetiamolim maxime Auguftini temporibus diuerfx de operibusamp;fideiu^ dicia.Diftinguebantinteropera qux fidem præcedunt di quæ fequuntur. Putabanc fidem effect nobis, fequentia autem fidem opera ex deo. Rurfus erant qui exiftimarenc fidei initium elfe ex deo id eft ex gratia, fed quæ fequuntur opera perfeuerantiæ efle no-ftra. ImoAuguftinusipfefateturfealiquando in ea fuifle fententia ut crederet fidem non efle donum dei,fed à nobis efle,in nobis,amp; per illam nos impetrare dei dona, qui-bustemperantcrSiiufteSipieuiuamusin hoc fæculo, Cæterum cam fententiam re-cantauir,^ poft libros Retraâationum æditos conferipfit adhuc duo egregia opufcula, alterumdePrædeftinationefandorum.alterum uero de bono Perfeuerantiæ, in quitus hoc negotium folideSlt;fufetraflat^ocensamp; initium fidei SCprogrelTum di perfe-uerantiam elTe gratuitæ dei gratiæ per quam folam faluemur non per mérita noftra, quod perinde eft ac ft dixiflec folam fidem non opera iuftificare. Locos ft quis breues ex eo libro petat hi funt.

Fidemnonex DePrædeftinationefanflorumlibro cap.i. Suntmanifeftiffimateftimonia quibus tubii fed meru di fides unde pietasexordiüfumitdonû dei efle monftratur. Quale eft illud, quod uni-dtidonumeffe, cuiqj deus partitus eftmenfuram fidei. Et illud, Pax fratribus amp;charitascumfideàdeo pâtre di domino lefu Chriftot di cætera talia. Nolens ergo his tarn claris teftimonfis re-pugnare, di tarnen uolensàfeipfo ftbieftequodcredidithomo,quafi componat cum deo utpartemfideifibiuendicetatq;illipartemrelinquat,S( quod eft elatius primam tollit fibi.fequentem dat illi: di in eo quod dicit eflie araborum,priorem fe facit, pofterio rem deum. Non fiepius atc^^humilis dodor illc fapiebat, Cyprianum beatiftimum lo-quor,qui dixit in nullogloriandum quando noftrum nihil fit. Quod utoftenderet ad-hibuitapoftolum teftem dicentem. Quid autem habes quod no accepifti. fi autemac-cepifti quid gloriaris quafi non acceperis.^ Quo præcipue teftimonio etiam conuiâus fum, cum fimiliter errarem putans fidem qua in deum credimus no elfe donum dei fed à nobis die.

Et cap. 7. Solct inquit dici, ideo crederc meruit quia uir bonus crat di antequam crederet,quod de Cornelio dici poteft,cuius acceptæ funt elecmofynæ di exauditæ oratio-nes antequam credidifletin Chriftum. Nec tarnen finealiqua fidedonabatamp;orabaf. Nam quomodo inuocabatin quern non crediderat^ Sed fi poflet fine fide Chrifti efle faluus non adeum ædificandum mitteretur architedus apoftolus Petrus, quamuis nifi dominus ædificauerit domum inuanum laborauerut ædificantes earn. Etdicitur à uo» bis,Fidcseftànobis,cæteraàdominoadopcraiuftitiæpertinentia. Quafi ad ædificandum non periineat fides, quafi ad ædificium inquam non pertineat fundamentum* Quod fi in primis di maxime pertineat, inuanum laborat prxdicando ædificans fidem nifi

IACOB!» CAP VT tu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;llj

m'fi eain dominas miferando intus ædifîcetQuicquid igitur etantequam in Chriftum crederet, amp;nbsp;cum crederei, amp;nbsp;cum crcdidiiTct bene operaws eft Cornelius,totü deo dan* dum eft ne forte quis extollatur.

Quemadmodum uero in libro de Prardeftinatione fandorum in hoc totus eft ut ap^ oper4 eonjè^ probetinitium falutis,ipfam^ Üdem purS dei donumeire,ita in libro pofteriorede Bo.* no perfeuerantiz multis probat omnia opera quz fidem fequuntur amp;nbsp;enafcuniur ex ft* ex fide,dornt ef de non noftra eiTc mérita, fed amp;nbsp;ipfa elfe dei dona. Nam in ij.cap.Vnde fatis (inquipdi* fe non merits lucide oftenditur ôc. inchoandi amp;nbsp;ufep in 6nem perfeuerandi gratiä dei non fccundum mérita noftra dari, feddonarifecundum ipfius fecretiflimameandem^iuftiflimam, be neficentilTimam, fapientilTimam uoluntatem. Quoniam quos prædeftinauit, ipfos äC uocauituocatione illa dequadiäumeft,Sinepa;nitentia iunt dona Slt;uocatiodei,ad quam uocationem pertinere nullus eft homo ab hominibus certaafteuerationedicen« dus,nifi cum dehocfzculoexieritnnhacaattmuitahumana quztentatiofuperter«* ram, quiuideiur ftare uideat necadat. Ideoquippc ficutiam fupradiximus non perfe» ueraturi perfeueraturis prouidentifTima dciuolincatemircentur,nte(re difcamusnon alta fapientes, fed humilibus conlentientes amp;nbsp;cun timoré amp;nbsp;tremore noftram ipforum falutem operemur.Oeus eft enim qui operatur innobis amp;nbsp;uelle 8C operari pro bona uo luntate. Nos ergo uolumus fed deus operatur in »obis 8(. uelle, nos ergo operamur fed deus in nobis operatur amp;nbsp;operari, pro bona uolungt;ate. Hoc nobis expedit Si credere SC. dicere,hoc eft pium, hocuerum, uî fit humilis amp;nbsp;fuLmifia confeffio amp;nbsp;det VR. tot vm DEO.Cogitantes credimus, cogitantes loquimur, cognantes agimus quiequid agimus.

Quod autem attinetad pietatis uiam Si uerum dei cultum, non fumus idonei cogitate aliquid tanquä ex nobismetipfis,fed fufticientia noftra ex deo eft.Non enim eft in potc^ ftate noftra cor noftrum amp;nbsp;noftræ cogitationesgt;amp;c»

In libro de Gratia SC Libero arbitho ad Valentinum cap. ff. euidentibus feripturae Io Euidetaißimtu cis oftedit opera bona, hoc eft mérita fidcliû planeefle donadei.In r.autêca.Siergo dei, Augufl.loeut. inquit,dona funt bona mérita tua, nó deus counat mérita tua tanquam mérita tua,fed tanquamdonafua. Proindecoofydercmusipfzmcrita apoftoli Pauli,quibusdixitco- Mira coUatio ronam redditurum indicé iuftum, amp;nbsp;uideamus utrum mérita ipfius tanq ipfius,id eft ex Seriptura, ipfo ei comparata, an dona fintdei. Bonum, inquit,certamencertaui,curfum confum« *»Timot.4» maui,fidcmferuaui. Primo iftabona opera finonpraeceftiiTent ea cogitationesbonz, nulla effent. Attendite igitur quid de ipfis cogitationibus dicit. Ait enim feribens ad Co rinthios,Non quia idonei fumus cogitate aliquid à nobis tanquam à nobisipfis,fed fuf t.Cor,f ficientia noftra ex deo eft. Deinde fingula infpiciamus. Bonum,inquie,certamen certa.* ui.Quzro qua uirtute certauetil. utrum quae illi ex femecipfo f»erit,an quz defuper da^ ca fitrSed abfit ut tantus doäor Gentium ignorauetitlegem dci,cuius uox eft in Deuten ronomio.Ne dicas in corde tuofortitudomeaSf potentiamanus mezfecitmihi uirtux Deut,tu cem magnam banc,fed memoraberis domini dei tui,quia ipfe tibi dat fordtudinem face reuirtutem. Quid autem prodeftbonum certamen nififequaruruiäoriarEtquis datui äoriam nift illede quo dicit ipfe,Gratias deo qui dat nobis uiâoriam per dominum no uCortif* ftromlefum Chriftum.EialiolococumcommemoraffetteftimoniumdcPfalmo,Quo Pfal,4tt niam propter te mortiheamut tota die, deputati fumus utcues occifionis, fubiecitatq; ait,Sed in his omnibus fupeniincimus pereum qui dilexit nos. Deinde dixit, Curfum Romans, confummauitfed ille hoe dixit qui alibi dicit,Itaqj non uolentis neq; currentis fed mife.' Rom«?« remis eft dei.Quz fententia nullo modopoteftetiam ficconuerti utdicatur.Non mife^ rentis dei fed uolentis SC currêtis eft hominis-Quisquis em hoe aufus fuerit dicere, aper te fe oftendit apoftolo contradicere.Poftremo dixii,Fidê feruaui,fed ille hoe dixit qui ali bi ait,Mifcricordiam confequutus fum ut effern fidelis.Non enim dixit, Mifericordiam t,Timot. ». confequurus fum quia ftdelis eram, fed ut hdelis effern t hincoftendens etiam ipfam fi« dem haberi nifi deo miferante non poffe SC effe donum dei.Quod apertiffime docet di« Ephef,t» cens, Gratia falui fafli eftis per fidem SC hoe non ex uobis fed dei donum eft Poffent e-nim dicere,Ideo accepimus gratiam quia credimus, tanquam fïbi ftdem tribuentes gra*

'116 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST.

tiam deo. Propter hoc apoftolus cum dixiffetPcr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoc inquit non ex uobif, fed

dei donum eft. Rurfus ne dicerent fe fuis operibus donum tale meruifle,continuo fub* iecit,Nonexoperibus ne quis forte cxtollatur. Non quia negauit auteuacuauit opera R.0W4.». bona,cumdicat Deumunicuiq;redderefecundumoperaeius,fed quia opera funt ex fide, non ex operibus ftdes, ac per hoc ab illo funt nobis opera iuftitiæ à quo eft ipfa

Rom4.i* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deSjdequadidumeft,luftusexftdeuiuit.Homines autem non intelligentes quodait

Rorm. i' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ipfe apoftolus Arbitramur iuftificari hominem perfidem fine operibus legis, putaue^

runteumdicerefufticerehominifidemetiamfi male uiuat amp;nbsp;bona opera non habeat»

GalattT* Quod abfit ut fentiret uas eleâionis qui cum dixilTet quodam loco,In Chriftoenim lefu nelt;^ circumcifio aliquid ualetnetp prarputium, mox addidit, Sed fides quæ per digt; leâionê operatur.Ipfa eft fides quae fideles dei feparat ab immundis daemonibus. Nam Itfcoti z* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;ipfi,ficut dicit apoftolus Iacobus,credunt amp;nbsp;contremifcunt,fed non bene operantur«

Noncrgohabentiftamfidemexquaiuftus uiuit,ideftquaeper dileâionem operatur, ut reddat ei deus uitam æternâ fecundum opera eius. Sed quia amp;nbsp;ipfa bona opera nobis ex deo funt, à quo nobis fides eft amp;nbsp;dileâio, propterea idem ille dodor Gentium etiam

Quoiwdouita ipfam uitamæternam GKATIAM nuncupauit. Etnafciturindenonparuaquaeftio tribuatur ope= quae domino donante foluenda eft, Si enim uita sterna bonis operibus redditur, ficut ribmfiaulcr apertiftime dicit fcriptura, Quoniam deus redder unicuiq; fecundum opera eius, quogt;-gratae. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;modo gratia eft uita aeterna,cum gratia non operibus reddatur fed gratis detur,ipfo apo

Rorm. 4* nbsp;nbsp;nbsp;ftolo dicente, Ei qui operatur,merces non imputatur fecundum grattam fed fecundum

Rprm. h* nbsp;nbsp;nbsp;meritum. Etiterum, Reliquiae, inquit, pereledionem gratiae faluae fadae funt. Et mox

addidit. Si aSt gratia,iam non ex operibus,alioqui gratia iam no eft gratia. Quomodo ergo eft gratia uita ætcrna quae ex operibus furniture An forte uitam aeternam non dixit Apoftolus gratiam;’ Imo uero fic dixit, ut negari omnino non pofTit, nec intellcdorem Rorm.«** accutumfedtantummodointentumdefideratauditorem. Cum enim dixiflet Stipend dium peccati mor8,continuo fubdidit Gratia autem dei uita aeterna in Chrifto lefu do.« mino noftro. Ifta ergo qu^ftio nullo mgdo uidetur mihi diftdlui pofle.nifi intelligamus amp;nbsp;ipfa bona opera noftra quibus æterna redditur uita ad dei gratiam pertinerc, propter Iolt;(n.ip nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;illudqd ait dominus lefus. Sine me nihiipoteftis facere. Et quæ fequuntur. Sunt enim

amp; alia huius generis in confequentibus pulcherrima eiufdem authoris, quæ annotate nolui,quod hæc uideri poterfit quibufdä cffe nimia. Gerte fatis data funt ifta fandifTimi uiri teftimonia, quanq non dubitemexorituros qui hæc noftra contemnant dicant^, Expcâabamus loca Auguftini quibus teftaretur folam fidem non opera iuftificare.at tu nobis adducis nefcio quos locos de gratia dei amp;nbsp;noftris meritis. Cæterum qui tales funt contentiofum funem ducere quam ueram fimplicitatê difcere malum. Quod enim nos appellamus fidem id Auguftinus uocat gratiam, amp;quod nos per opera intelligimus ille explicat per mérita. Fides enim gratis « mifericordiæ dei nititur. Opera autem mérita putantur. Proinde nemo nifi prodigiofe fuperftitiofus contentiofus amp;nbsp;cæcus no uidec squipollere has loqutiones, Gratia non meritis faluamurt amp;, Fide beamur non operu bus. Et utrafq; has pofitiones inuenire eft in Auguftino : id quod uel ex adduâis colli« quefcit teftimonfis. Nos redimus ad lacobum noftrum,qui inuentus eft nihil aduerfari apoftolo Paulo. Nam omnes apoftoliunumattpeundemacceperutfpiritum. Verum diuerfæ traâituum occafiones. diuerfi^ amp;nbsp;temporum ô( perfonarum amp;nbsp;locorum re« fpedus efficiunt ut pugnare fibi uideantur quæminime pugnant. Si frmel inftitutum D. lacobi tenuerimus,nihil erit in ipfo nobis difficile,nihil uidebitur alfis fcripturis re« pugnans. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4

Sed dicet aliqui's, Tu fidem babes amp;nbsp;ego faóla habeo, oftende mihf fidem tuâ exfadlis tuis amp;nbsp;ego oftendam tibiex fadis meis fidem meamgt; Tu credis quod deus unus eft C Rede facis, amp;nbsp;dæmonia credût ôd con# Reddrguitue» tremifcunt, hementer fi» Gohærenthsccumruperioribushocmodo. Dixit omni carerefruâu fi quis dicat demiMnentt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fc

I A co BU CA PVT lU nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;117'

fc fîdemliàbere, ûirhitem interim fidei non habeat,Fidem enim per feÇid eft inane uoea bulum fidei) mortuam efte, itaq; quemiibet takm fidcm habentem euinci pofte errons ac uanitatis: id quidem docuit pulchra ftmilitudineduâa ab illis qui bona imprecanrur egentibus,quibus ramen nihil dant.Idem nuncoftendit planius per profopopœiam.ln ducit enim perfonam magiftri alicuius uera fîde præditi, qui euidenter hypocritas con-uincaterroris. Quafi dicat. Vos quidem üdem ueftram iaâatis egregie, fed ïî quis uera ûdedonatus ferio uobifcum ageret atque conferret, intelligeretis quàm uana fit uefira hdei iaâatio. Fmgamus enim nunc aliquem effica ci fide amp;nbsp;per charitatem operand præ ditumadefteetadhuncmodum expoftulare uobifcum-Dicitis uos habere fidem, Cuin autemconftet fidem uiuam efteuim amp;efticacemquandâcoeleftemœregenerationeni adeo^ fernen diuinum, côfequens eft ut ubicunq; fides eft ibi amp;fruâus fidei fint,argu menta amp;nbsp;indicia naturae diuinæ, hoc eft fanâitatis amp;nbsp;iuftitiægt;Qusro ergo an poftitis ex calibus faâis feu fruâibus mihi fidem ueftram probate, poteritis autem fi modo fidem habueritist age ergo.fi fidem habetis oftendite mihi talibus argumentis fidem ueftram*. Quod me attinet ego poftum id quod à uobis exigo præftare amp;nbsp;fruâibus fide dignis o» ftendere quod fidem habeam.An hic mihi id obticietis argumenti.credere uos unum ef fedeumatq; hoc modo feparari uosàGentilibus ceudeipeculium^’Reâefanècreditis unum tantum efte deum, uerum an hæc fit iufta fides iniuftos iuftificans, an uero hac ueftra refponfioneapprobaueritis fidem ueftram, Sf an fatis fit ad falutê fi dicamus nos credere unum efte deum, diligenter confyderandum eft. Et occurril nobis côfeftim exgt; emplum quo conuincemini huiufmodi refponfione ueftra uos non fatis demonftraftc fidem ueram amp;nbsp;faluificam.Dæmonia enim credunt,amp; hoc ipfum pro fe afferre poffunt quod iam refpondiftis uos. Nam confîtentur lefum efte Chriftum, procidûcanteeum, appellitantimô fatentur hune eftefanâumiliumdeifi1ium,perinde atqueuos dicitis aehtemini unum efte deum dei^ filium lefum Chriftum. Lucæenim4.ficlegimu8 dp monium immundum uoce magna clamafte,Eiaquid tibinobifeum eftlefu Nazarene^ Venifti ad perdendum nosï Scio te quis fis fanâus ille dei.Marci uero ;.Iegimus,Et fpi-ritus immundi cum ilium uidiftent procidebant ei Sfclamabant, dicentes. Tu es filius dei. Hic autem quæro ex uobis num propter hanc fidem fuam ueri^confeftionem faU uaci fintî’ Negabitis opinor. Vnde pari ratione dabitis mihi uos quoq; minimeefte faU uandos propterea quod dicitis. Credo in deum. Veraamp;uiuifica fides non confiftit in uerbis tantum ÔC in hypocrifi.fed in uirtute dei amp;nbsp;ucritate. Eft quidem in fide cognitio fine fcientia,fed non fola.Qui enim ucre agnoucrunt deum,huic ut fummo bono adhae rent, hune ut amantiftimum pattern amant, ad huius increpationem metuunt, at non defperant.Dæmonia autem impfi amp;nbsp;hypocritæ confitentur quidem efte deum,fed huic nonfidunt,hoceft fcfc amp;nbsp;fua omnia uni non dedunt,hunc non ut pattern benignum amant, fed metuunt tantum ut iudicem atqj tortorem. Metuunt fane amp;nbsp;boni deum,fed eum fidei amp;nbsp;fpeiimo Sf charitatis perfeuerantia. Apud illos autem nihil aliud quàm me tuseftamp;defperatio.

Vis uero feire o homo inanis,quod fides abflt;^ fadis mortuafitf A« braham pater nofter nonne ex faâis iuftificatus eft, cum obtulifiet fi:® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

lium fuum fuper altaref Vides quod fides adiumento fuerit faâis illû us amp;nbsp;ex faâis fides perfeâa fuerit : ôiCimpleta eft feriptura quædicit, Credidit Abraham deo amp;nbsp;imputatum eft illi ad iuftitiam amp;nbsp;amicus del uocatuseft* Videtis igitur quod ex faâis iuftificetur homo amp;nbsp;non ex fide tantumC nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Pergit in eodem argumento. Et uerba haec tribuuntur adhuc magiftro illi quem dixï Exempîis {cri-mus per profopopoeiam induct* Isenim contra hypocritas agens ueram^ fidem aÇ pturlt;e confirm LL 4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' githy^ocritiifi.

11« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» IN EPI ST.

ferena amp;nbsp;falfam confutans, Via, inquit, fcire ohomo inanis, quodfîdes abCqueope. ribus mortua fiueincfficax eft,edocebo hocduplici fcripturx exemplo. Subiungit enim bina Abrahæ amp;nbsp;Rachab exempla. Mira autem gratia appeliauit hypocritas homines inanes. Quemadmodum enim uafa uacua hoc crepitant magis quo funt inaniora, ira fide uera iuftitia^ uacui homines multa de deo amp;nbsp;iußitia eius garrifit,imô longe uincüt loquacitateconfiantes Slt;plenos omni bonitateamp; uirtute uiros. Frimu exemplum pc* citum eft ex Gene. n. cap. ubi ftdei uius maximum Abrahz opus mira defchbiiur ener^ gia. Fidei enim atthbuit opus apoftolus Paulus dicens ad Hebrx. n. Per hdem obtulit Abraham Ifaac cum tentaretur.amp;unigenitumobtulit in quo promiftiones acceperat, ad quern didum fuerat,In Ifaac uocabitur tibi fernen,cum illud fecS perpendifTet deum uel à mortuis excitare pofle fernen, unde ilium etiam in refurredionis typum reduxit. Proinde lacobus qui non potuit diuerfum à dodore Gentium tradere per fada intelle^ xit fidem fadis efficacem,amp; nequaquam quod quidam doceri afferi^ putant opera ho.gt; minum fatisfadoria. Fada enimfandaexhdeexiftuntamp;hancuelutidemonftrant. Id quod ipfe Mofes in hoc ipfo Abrahx exemplo fan's teftatur. Angelus enimlibrantt inanumAbrahzinpuerum acclamar, Ne micras manum tuam in puerum, quia iam cognoui quod tu timeas deum, quia nonpepercifti ftlio tuounico propter me. Audis opinor in fcripturis Opus hoc Abrahx uocari argumentum hdei uerx. Per hoc inquic fadum quod unigeniro amp;nbsp;chariffimo filio tuo non pepercifti,fed meilli prxtulifti,plus obfequens prxeeptis meis quàm indulgens aftedui paterno, per hoc inquam fadum ceu ocularem demonftrationem didici nihil in orbe tarn adamatum habere te quod no fis mihi fi petam impenfurua :hoc eft, quod reuera amp;nbsp;ex animo diligas me fupra omnia qux funt in mundo. Qux quidê uerx fidei uis amp;nbsp;natura eft. Pulchrx ergo D. lacobus fubiungit, Vides quod « srlsiç (fwupyet toZ$ 'Ipyotç ätirrSr, id quod uetus interpres uertit. Vides qd hdes cooperabatur opcribus illius ; fed figniheantius uidetur reddi pofTe, Vp des quod ftdes uim fuam exeruerit aut eftieax fuent operibus fiue per opera illius. Sic enim amp;nbsp;ad Galat. 1. cap. hoc uerboufu^eft apoftolus dicens, o yap iVipyHlt;raq jrirpv I19 iisro^o\S/j THÇ TnpiTûpjiQ, 'tVHpyHin ngM i/Jici «ç t« ’tSv». id eft qui enim eftieax fuit id eft uim fuam exeruit in Petro ad apoftolatum circumcifionis, efiieax amp;nbsp;in mefuit in Gen.gt; les. Probe ergo amp;nbsp;proprie dixit lacobus. Vides.inquii,quod ilia hdes Abrahx no fueric in labris tantum amp;nbsp;nuda del confeffionc, fed quod uires amp;nbsp;natiuam fuam uim exeruerit in operibus Abrahx. Addit amp;aliam fententiä qux hanc exponat, Etex faâis fiue ope. ribusftdes ÏTiXecodHideftadiuftamexcreueritftacuram.TtAeot? enimfigniftcat abfolu. tus,adukus amp;nbsp;qui eft iuftx magnitudinis xtatis. Dicebantur eni apud Grxeos rixe« Kpà eximia iufta largiora amp;nbsp;luculenta facra. Proinde quod apoftolus prius exprelTit per tfvvHfye to7ç'ipyoiQ ^uroiZ, uires fuas inoperibusexeruit,idemnuncfigniftcantiusred. diditper wiSp ipySp^TixecüdH luculenteramp;eximieexercuitperopera. Nam luculen. Anperopera turn amp;nbsp;eximium opus Abrahx eft quod prxdicatfcriptura. lam ergo quodquidam noftraabfolua* binc colligunt initium iuftiftcationisftdei hoceftgratixacdeielTe^abfolutionemau. turiuflificatio tem iuftiftcationis operum id eft meritorum noftrorum,nemo eft qui non uideatquàm inceptaperff'a hoe ftt alienum ab inftituto apoftoli, qui hue tantum fpedatnon ut doceat uiribus tiamf Sc operibus noftris abfolui iuftiftcationem, fed ut refutet illorum opinionem amp;nbsp;fe. curitatem quibus perpetuo in oreerat ftdes, in uita autem 8c moribus ipforum perft. dia, lafciuia, nequitia,auaritia,inuidia. Imo blafphemia eft diabolica afferere dei effe initium iuftiftcationis noftrx, fed perfeâionem operum noftrorum. Hoe enim eft adorare opera manuum noftrarum. Hoceftgloriam creatoris creatori tribuere amp;nbsp;créa, turam plus coiere quàm creatorem, imo huic initium tantum tribuere, nobis autem quod perfeâius eft abfolutionem iuftiftcationis. Satan cupit fibi impendi diuinum honorem. Diuinus honor eft credere quod folius dei opus fit, iuftiftcare imptum. Qui itaqß fuis openbus tribuit iuftiftcationis abfolutionem, an non fatanica impie, late crcatorem fuum blafohcmatif Veri dci ftli) credunt 8(. confttentur quod initium ftdei

I A co BI. CAP VT n. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;It9

fideiaciuftificationis abfolutio au tern iuftiBcadonispotiirimSfoIiusdiuinaegratiaefir, amp;quod ipfa uere bona opera fideni ipfam non præccdentia fed confequenda à folo deo fintjgratuita uidelicct dei dona. Vndc cum prophcta clamant, Non nobis domine non nobis fed nomini tuo da gloriam. Sequitur in lacobo. Sic inquit fcripturælocus tntelligendus eft qui habet, Credidit Abratâam deo amp;nbsp;id ifti ad iuftitiam imputatum eft,. Non enim intelligendum eft quod ilia confeftio tantum qua deum unum confitebatur iuftificarit ipfum,fed quod uiuifica fides quae poftea fefe exerebat per operaiuftitiae, iuftificarit ipfum, Ideo enim amicus dei uocatus eft quod fecundum conditiones pa3i foederis ambularet cum deo. Quienim fecundum prauitatem cordis fui ambulät, nulla amicitia iunguntur deo. Nam fcriptum eft, Tu es deus Cui non placet impietas,cui noq cohabitat malignus. Odio habes omnes qui operantur fcelus. Proinde lacobus appen-dit Epiphomena, Videtis igitur quod ex faâis iuftificetur homo Si non ex fide tantum. Vbi iterum abufione quadam id eft per Catachrefim, Faäa ponit pro fide fadis uel ope ribus efficaci, fidem pro inanifideiuocabulo. Nam fignificanter dicit, Etnon ex fide tantum.lllud quoq; uidebaturannotandum elTe in locu praefentem quod O. Leo fub^ monuitloquutionêeffequod Abraham dicitur imolafte filium, Dimidium enim faât qui bene ccepit habet. Et qui in opéré cceptononceffat,facereautperficerccenfetur. Etenimquodad uoluntatem Abrahaeattinetobtulcratfilium fuum,ni fadum ipfum Si librantem manu angelus intercepilfet. Sic facere uel perficere uoluntatê dei dicuntuc prj cum diuinæ uoluntati ex corde affentiuntur Si ad hanc perficiendam impigre accin^ guntur licet carnem fendant reclamantem legemiç membrorû fpiritui rcpugnantem, utcumq; uoluntatem dei ad plenum perficiant nunquam.

Similiter autem amp;nbsp;Rachab meretrix an non ex fadis iuftificata eft cum excepiflet nuncios amp;nbsp;alia uia emififletf Nam quemadmodum corpus abfcp fpiritu mortuum eft,ita amp;nbsp;fides abfq? faiftis mortua eft.

Alterumexemplum petitumeftexlofuæca|^z.Simileeftautempriori.Eademenim aptatio Si ratio utriufq; eft, idem fcopus idem^ confilium. Sed Si Paulus ad Hebræ. u. fideicxctnplu^ cap. ex fide produxit faâa Rachab dices, Per fidem Rachab meretrix no perfit unà cum iis qui non obedicrant, cum excepiflet hofpitio exploratores pacifice. Egregium fane opuseftquodfecitilla,nec^fimplex fed multas habens partes. Vere enim Si ex animo agnouit deum uerum,id^ ex operibus fadis in populo Ifraëlis. Idco^iungit fe IfraëlL tis Si religioni ipforum.ôt fecundum hanc fidcm fuam operatur. Nam Ifraëlitas dei uert cultores recipit atqj défendit, id^ nô citra cxiguum capitis Si omnium fortunarum dL fcrimen. Adum enim fuiflet de ipfa filerechuntinus rex pada interexploratores Ifraë^ liticos amp;nbsp;Rachab, huius item fidem Si beneficia exploratoribuspræftitarefciuiflet. At haecomnibus illis côtemptis periculis impcllcntem fidem fequitur Si ideo beneoperagt; tur. Porto fi fidam habuiflet fidem dixiflet, Fateor fané deum ucftrum deû efl'e uerum, fateor opera ilia magnifica inter uos pcrada diuina elfe opéra dcum^ ipfum ueftris fa-uerepartibusadeo^ipfaegregicamp;uobis Si religioni ueftræfaueoî fed quod præfens attinet negotiü.periculofum ipfi effe intelligitis ó cxploratores,fi quis huic graui cauflae fefe immifceat. Præterea negotium dei parum fuerit promotum fi ueftri gratia peream.

Sed Si mulier Si meretrix fum, unde intelligitis parum aut nihil in re tanta me pofle. Et deus fortaflis nolletagi negotium fuumper meretricem,ipfequidem fatis potêseft qui uos tueatur. Sed Si ipfius eft negotium qui iam iam uobis aperuit lordanem, idem uel obferatas portas citra operam meam aperiet. Huic ergo ueftras res commendo, ego interim nihilominus ueftra elfe pergam. Caeterum nihil talc praetexit. Veram enim ac cffû cacem habuit fidem, quae tam non poteft non bene operari ubicumt^ eft,quàm nd po-teft non arderc Si calefaccrc ignis ubicumq} eft. Ad finem appendit pulcherrimam fenlt; tentiam eleganti comptantfimilitudinc,talcm uidelicet, Nam quemadmodum corpus abfq; fpiritu mortuum eft,ita Si fides ab fey fadis mortua eft. Corpus autem deftitutum fpiritu feu uita nullum facit officium, non mouetur,nemini utile eft» Ita fides nifi fefe

I JO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* tN EPIST.

depromat in opera, nullum facit pietacts officium,non exerit uires.nemini utilis eft,fed inane nomen iaâatur.Et hadenus de ftde 8C openbus contra hypocritas.

C A P* in. nbsp;nbsp;nbsp;Nollte pluresmagiftrifierifratresmei,fciêtcsquodmaius iudicium

Tranfitad locum alium.Deterrctautemquofdamnimiumpropenfosamp; tame non iufteinftrudosadocendifundfione. Quales ôi noftra fæculaplunmoshabent.prarci* pue autem Anabaptiftas,utambitiofiffimos omniummortaliumita pariteromnium rerum plane ignaros.Primo proponitipfam rem uel rei fummam,Nolite plures magi'-ftri fieri fratres mei, Plures, inquam, id eft omnes promifcuc amp;nbsp;ciira deicâum ac uoca* tionem. Addit iam incommodum amp;nbsp;minas quibus abfterreat, Scientes quod maius iu^ dictum fumpturi fimus. Quafi dicat,Qui præfunt picbi amp;nbsp;quibus cura gregis dominici commiffaeft duramfuftinentcondicionem, amp;hoc nomine periculofam quod ouium fanguis S^interitus abipforummanibus requiritur,fidocuerintfecusquam oportet. His adiungit argumentum tertium fumptumab infirmitate hominis, dicensjn mukis enim labimur omnes. Id eft, Ea eft hominis infirmitas amp;nbsp;procliuitas ad peccandum.ut nemo non fæpe ac uarie labatur in uita fua, ut iam nihil fit necelTum aliunde peccata a' fcifcere amp;nbsp;in fe transferre. Aliunde enim in fe peccata transferunt qui ambiunt docendt munus cui funt impares.

Si quis in fermone non Iabitur,hic perfedus eft uirqui poftitfreno moderari totum etiam corpus, Ecce equisfrcnainoraimmittimusut obediant nobis et totum corpus circumagimus.Eccenaues quocp cum tantæfînt èC àuentisfæuisagantur,circumagunturàminimoguber5f naculo quocuncp impetus dirigentis uoluerit, Ita amp;nbsp;lingua pufillum membrum eft amp;nbsp;magna iacftat,

QgMpræfîcien nbsp;nbsp;nbsp;Cohærent cum fupcrtoribus ad hqpcmodum, Vt autem multi amp;nbsp;uarfi lapfus funt

(iiuwuneri do* in uita hominum,ita membre ifto lubrico lingua peccamus multo frequentilTime.Nec cendi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quicquam eft in uita mortalium difficilius quàm fie undic^ moderari linguam ut nun^

labaris.Quod fi quis coercerepoteft linguam fuam 8C lapfus omnes uitare, hie uirper^ feâus uideri poflit qui totum etiam corpus ueluti rationis freno moderetur.Hoc eft qut Liffgu/Mirer» po/Tit amp;nbsp;alios doârina moderari reâe, res fuas omnes aptecomponere. Hine autem defeendit ad recenfendas lingux uires,bona ac mala, qux in hoc proponit ut doceat lin guam homini Chriftiano efte coercendam fidei amp;nbsp;charitatis fanâæ repagulis,quó fpe.* étant qux fequuntur ferme omnia huius capitis. Scopus eft linguam efte coercendam. Ratio additur.Magna eft uis lingux.Expolitur hæc ratio per parabolas. Quod equo fre num eft,quod temo fiueclauus aut gubernaculum naui, hoc homini lingua.Frenu exM guum eft krrum, amp;nbsp;clauus minima quafi portio nauis. Sed quis ilia ideo conrempferic amp;nbsp;non magis obferuaritquod uideat tanta efiemomêta in rebus pufiliis.^Quid ferocius equo effufo in curfumç’ Q9*d fæuius uentorum ui qux maximas rates difiicit amp;nbsp;tan turn non coelum terrae mifcet^ Verum exiguum iftud inftrumentum amp;nbsp;frenum amp;nbsp;gubernagt; culum compefeit utrunq;- Ita amp;nbsp;lingua humana minimum quidem eft membru in cor^ pore, fed maximas habet aires tam ad bonum quàm ad malum. Magna iaâat,id eft res maximas adornat. Pufillum enim cum fiteft tarnen turgidum amp;nbsp;iaâabundumiatc mi^ fcens exitium amp;ingentes exci tans tumultus.totos populos amp;nbsp;régna inter fccómifcens ni cohibeatur freno rationis amp;nbsp;dirigatur temone charitatis. Huie iam infer fummä caugt; fx,ergo lingua homini coercenda eft.

Ecce exiguus ignis quantam materiam incendit.Et lingua ignis eft, mundus iniquitatis. Sic lingua conftituitur in membris noftris qugm.a culat totum corpus amp;nbsp;inflammatrotamnatiuitatis,ôé inflammaturà gehenna»

ï A C o B I, CAPVT III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJ!

Alia parabola oftendit quanta fit uis linguae,ut bine colligamus quanta nobis adhi LhjgM benda fit diligentia quo cohibeatur.Exemplum uero eft accommodatiffimum. Eece,in quit, quantulus ignis quam ingentem materiarum uim incendit. Vnde fæuum illud latiftime uolitans incendium ƒ Ex una natum eft fcintillula. Ita pufillum quidê mêbtum lingua eft,fed ex ip fa eft fumma humani generis pernities.Sequitur enim altera parabogt;-tae pars quae explicatpriorem,Et lingua, aitilledequo dixi, ignis eft.Etfanénaturae opi fex deus ob banc (ignibcationem uoluit linguam hominis amp;nbsp;fpecie 8(colore ignis eftie, nec aliter uolubilem ac rotatikm quàm eft flamma,Deinde per enumerationem ampli^ hcationis recenfetmalalinguæ, utfcilicetappareatquantus fit ignis,quantû incendium Iingua.IVlundu8,inquit, eft iniquitatis.id eft congeries uitiorum omnium,Quemadmo dum enim exigua fcintilla ueluti feminarium eft totius incendii (uerbis utor Paraphra.) iuquicquideftmalorum in uita ex mala lingua uelotc mundo promitur. Etquemadgt; cnodum materiarum aceruo mifeetur paulum ignis utpaulatim totam congeriemin^ cendiomifeeat,italinguaficadmixta eft membris corporis utnicoerceatur inficictSi inquinet fua lue corpus uniuerfum.totam^ hominis uita ab incunabulis ad extremam ufqjætatem inflammet omni uitiorum incendio» Rcdeenim D* Leo,Corpus,inquit, pro ipfo homine, aut pro tota contione ecclefia quae unum corpus eft, aut pro tota a^ ôione amp;nbsp;uita hominis accipit.Sic amp;nbsp;fequentia uidentur intelligi.Nam cum dicit,Inftam mat rotam natiuitatis,uocabulum r^ox^óg accipit pro reuolutione ui tae humanx ab incu nabulis ad extremam ufq; æiatem, FortalTis fcriptum eft aliquando pen ultima a^ cuta,quod curfum ftgnihcat.Et curfum natiuitatis dixit pro totius uitae curfu amp;nbsp;reuolu^ done. At dicat aliquis,Vnde uero linguae humanæ tanta mali uisfRefpondet, A Gehens na-Quafî dicat. Verum illarn mali uim non illi indidit deus uel natura,quæ dentium ual Io amp;nbsp;labiorum maceria admonuit oporterelingux ufum circumfpeâum efle 8C modc^ raturn,fed afflata eft illi ex igne gehennx, unde per impios fpiritus animus concupifcês inflammatur,amp; animi lues per organumlingux prorumpit in maias,amp; hominem e malo reddit peftimum,

Omnis enim natura amp;nbsp;ferarum amp;nbsp;uolucrum ferpentum^ 8^ man':= norum domatur amp;nbsp;domita eft à natura humana, Linguam autem nuU lus hominum domare poteft, incoercibile malum, plena ueneno mor^f tifero. Per ipfam benedicimus deo amp;nbsp;patri, amp;nbsp;per eandê maledicimus hominibus qui ad fimilitudinem dei conditi funt. Ex eodem ore proce dit benediólio amp;nbsp;maledi(ftio»

CoIIationibusdemonftrat linguamincoercibileefTc malum, Idem exadis fiueeffe^ dis probat.Quid,inquit,cft ufquam tarn impoiens quod non aliqua ratione manfuefa ciat humana cura;;’ Nalla eft fera tam fera, nulla eft auis tarn imanis,nullusferpens tarn peftilens,nulla maris belua tam immitis,quin hominum ingeniobeneheiis^ manfue* icat.Cicurantur leones,manfuefeunt tigrides ac dracones,feruiunt etiam elephanti,fu^ biguntur amp;nbsp;crocodili, mitefeunt afpides, redduntur familiäres aquilæ amp;nbsp;uultures,ad a-« micitiam alliciuntur delphini. Sola lingua hominum malum eft immedicabile.quæ ge^ mino malo noxiaeft et feritate infuperabili amp;nbsp;ueneno letali,Hoc autem exponit per con fequentia,Lingua,inquit, laudamus deum SC appellamus pattern noftrum, cum eadem proximum ad dei ftmilitudinem conditum infamemus, Eodem ore canimus deo hym nos Sc fpurca acamatoria carmina,Ex eodem ore calidum efflamus SC frigidum,

Non oportet fratres mei, hæc ita fieruNunquid fons ex eodem fo« ramine emittitdulcem amp;amaram aquamCNunquid poteft fratres mei, ficus oleas gignere aut uitis ficusC Sic nullusfons falfam ac dulcem po« teft aquam ædere*

Ijl nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C o H M E N Tt I N E P I s T.

quantum fit malum,nuncipfum quod uoliutinfcrt,cocrccndam cfle. Binas aatem ad hanc rem perfuadendam adducit parabolas. Principto in genere dicit,Non oportet ita fieri apud Chriftianos. Deinde parabolas profertquibus oftendit uitium linguae de quo egit nunc cum ipfa etiam rerum natura pugnarc. Sunt inquit fontes quifufFun-dant aquam dulcem ac potabilem, funt rurfus qui præbeant aquam amaram falfam^» Id uero mirum no efi cum perdiuerfas fluant uenas. Caeterum prodigq fimile uidetur fi ex eadem uena fonris amara amp;nbsp;dulcis effunditur aqua. Pari ratione eadem arbor non poteflproferrediuerfosfruâus. Oiuerfæ quidemdiuerfos æduntfoetus. Annonigilt; turabfurdumeftimoamp;cum natura pugnatmonflri^ fimile efl: eundem hominem ex eodem corde amp;nbsp;ore per eandem linguam pietatem amp;nbsp;impietatem ueritatem amp;nbsp;menda^ cium.falutemamp;exitium depromere^ Quid coliigemus ex his omnibus^fumma cura ac diligentia linguam eflecoercendam. Quod fi quishac de replurapecii,requiratab Eraf. Rot. qui delinguaaureum fcripfit libellum,

Quis fapiens ÔC fcientia præditus inter uosf Oftendat ex bona con uerfationeopera fua cum manfuetudine fapicntiæ. Quod fi æmulatio nem amaram habetis contentionem in corde ueftro, nolite gloriari amp;nbsp;mendaces elTe aduerfus ueritatem. Non eft enim ifta fapientia è fu^s pernis defcendens,fed terrena,animalis,dæmoniaca. Vbi enim smu# latio amp;nbsp;contentiojibi inconftantia amp;nbsp;omhe opus prauum.

Quidam,quod fuperius monui,ambiebant docendi officium,garriebant expedite de religione, atq;itauolebantuideri fapientes, præterea concertationibus contendebanC frequentius contra illos quibus difplicebat ipforum ftudium, ambitio, fupctbia arro^ gantia amp;rixandi libido. Necaberat zelus amp;nbsp;inuidia. Cuius quidem uiuum exemplum . . hodieinSophiflis illis fcholaflicispartim,partimautemin Anabaptiflisamp;indoâedox falfit habemus. Verfi corripit hos D. lacobus, de^ uera amp;nbsp;falfa difleritSapicntia. Siquis jopifiwM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inquit haberi uultuere fapiens, is oftenriaifuam fapientiam, no in Sophifticis tricis,in

fyllogifmorum argutiis.aut etiam in eloquentiæ phaleris, non in pompofo fupcrcilio-fóuehabitu, fed in fynceritateuitæ.inmoribus purgatis amp;nbsp;in manfuetudine fapientiar, id eft,in manfueta non turgida amp;afpera fiue rixofa fapientia. Addit contrarium. Quod fi cui cordi eft æmulatio dt contentio,non eft quod ullam putet feaflequutSeftefapien^ tiara. At finihilominusillamiadaritjCcrte contra ucrita tern mentitureuangelicam, quae tradit neminera ueræ fapientem effe nifi qui feagnouerit 8C uicerit,præterea deo amp;nbsp;pro* ximofefedediderittotum. Adiungitur his amp;nbsp;alia fententia ueluti fuperioris cauifacur illi aduerfus ueritatem glorientur. Talis enim fapientia non eft è cœlo fed è terra, non repurgata fyncere, fed animalis id eft afteâibuscorrupta,adeo^ demoniaca,ncn dei bono fpiri tu fed malo profeâa. Hoc denuo alia expo nit fententia, Vbi æmulatio amp;nbsp;con leniio.ibi ócKaTasatn'« id eft inconftantia,motus,turbæ, tumultus amp;nbsp;feditio,imô omne opus prauum.

Quæ aût è fupernis eft fapi'entia,primû quidcm cafta eft,deinde pa:* cifica,modefta,tralt;ftabilis, plena mifericordia amp;nbsp;frudibus bonis, abfe^ dqudicationc.fine fimulatione.

Quemadmodum defcripfit fapientiam falfam, ita nunc pingit ueram. Paraphraftes autem eleganter hunc locum totfi exponens,Sapientia,inquit, quæ è fupernis profleifei turàfpirituChrifti,primû cafta pura^eftnullisprauisaffeâibusinquinata. Deinde pacifica ÔC ab omni Audio contentionis abhorrens. Ad hæc modefta minime^ torua, Præterea traâabilis ÔC morigcra.netpgrauatecedens ei qui doceatmeliora. Clemens 8C mifericors erga lapfos amp;nbsp;errantes, quos magis ftudet feruare quàm perdere, leniier toi.-lerans amp;nbsp;nihil non tentans ut refipifeant. Plena frudibus bonis, dum nunquam ceifaC de omnibus bene mereri,impios conuertens ad pietatê,errantcs reuocans.indoâos do^ cens,lapfos crigenSjCeflantes cxtimulan5,affliâo8 confolans, Hæc Paraph. Simul eft 8C

ÿAaKfrwçabfqîdiiüdicationc, certaamp; firma in picrate, quæ à ueritate netantillum quigt; demfeabduci finit,neq;ueritatcm obfcuratamrcdpit,imo ne obfcurarc quidem ulH permittit. Nihil enim fuci habet aut fimulationis. Ad hanc legem ueræ fapientiæ fi exp gas Philofophorumamp;TheoIogorum omnium^ mundi fapientum fapientiam facile cntpronunciarequiduerum quidfalfum fit.

Claodithunc locum pulcherrimoEpiphonemate, cuius hicefifenfu8,Vtautêplan teturiuftitia in ecclefia Chrifh, ut illa ferat frudus in pfis.non contentiofis opus eft ho^ minibus fed qui paci ftudent. Lis enim feritur ex lite, iuftitia ex pace.Iam relinquit illis aeftimandum quos potilTimum admunus fubuehantdocendi.qui fcilicet tales funt qua les defcripfit haâenus, caueant ab illis quibus diuerfa cordi funt. Et hæc depræficien-' dis murieridocendiamp;linguæ uitqs.

VndebelIaamp;litesinuobisflSjónnehincC'NIimirumexuoIuptatiï' cap. iin. bus ueftris quæ militant in membris ueftris C Concupifcitis ôd non ha* betisjinuidetis amp;nbsp;æmulamini,ôlt;: non poteftis adipifci.Pugnatis Sgt;C bel* latis,nonhabetis, propterea quodnon poftulatis. Petitis amp;nbsp;non accipt tis eó quod male petatis ut in uoluptatibus ueftris infumatis»

Caputmultorum fcelcrum eftftudium rei priuatæ immodcratius. Rede enim apo* Contraßudiuitt ftolus dixit. Radix omnium malorum eft auaritia. Hinc enim oritur inuidia,aemulatio, rei priuatlt;et^ contentio,fraus,mendaciü,furtum,ufura.opprefiio, aliquâdo amp;nbsp;cxdes ói latrocinium« Nee pauci turn erantcumhxcfcriberetlacobus,quemadmodumnuncquoq;innume ri funt,qui cum fidem crepabant 8i Euangelium,ad rem tarnen attentiores,limites æqui iuftiÔC boni,rei familiaris augendæ gratia prxuaricantur. Quos in prxfenti feuere corz ripit D. lacobus reuocat^à ftudio impio argumentis uarfis. Sed locü eum pulchre ne^ dit fuperionbus in quibus pacis meminit amp;nbsp;iuftitix.lam enim, Audiftis,inquit,quid de ccat Chrifiianos,iuftitiam 8i pacem* At hæc ulÄ inter uosr’Audio enim bella amp;nbsp;conten.« tiones inter uos efle. Vndc ucro hæCî’Certc hinc quod nulla eft inter uos iuftitia amp;nbsp;fapi- Vndecontent entiauera,quodnullalinguætcmpcries.præcipucueroquodconcupifcentiæfrena pcrgt; tiones nbsp;nbsp;Utes»

mittitis, Putatis bellum quodinbaptifmatecumfaranafufccpiftis eflcdebellatumcum dicitis,Credo-in deum, qui me redemit per filium fuum. Vera quidem amp;nbsp;fanda eft pro^ feffio.Chriftus enim folus expiât pcccata mundi.Intcrim uero in membris remanent re liquiaf quibus cum concertandum cftadfinem ufqjuitæ.Hic autem eftis uos negligent tiores amp;nbsp;profeffioni ucftræ non refpondetis per omnia, quemadmodum dccebat ftre^ nuos milites. Adhucenim non tantum ueterisuitæreliquiædeprehcnduntur in uobis, fed imperium quoqjobtinent, nulla eft cumhis pugna feria. Nam alius concupifcit glo riam,alius inhiatlucro, hieftudet regno, illcuoluptatem uenatur, amp;nbsp;dum non affequL mini quod quifqj uchementer appétit, protruditis competitorem, inuidetis affequuro, dccertatis cumco quiuidcturaffequuturus. Animo difcruciamini.uariis^curarum tu multibus diftrahimini dum quod impenfe petitis non poteftis adipifci.lta nee unicuiq^ fecum pax eft ncqj cum alio. Cupiditates tumultuantur in pedorc, lingua,manus cætc-ra^ membra pugnant acbelligeranturforis cum proximo. Atquiintcrimneq;fatisfit cupiditatibus ueftris infatiabilibus amp;nbsp;àuerisbonisexciditis. Sed obticiathicmihialL quis.Anueropulchrumputasnegligerefamiliamc’An non uiri boni eft profpicereuxo riamp;liberis^ Refpondct.Eft utiqj. VerumChriftianushoneftis rationibus fibifuis^ profpicit. Non utitur malis artibus, nee diffidit dco,imó hunc perpetuis folicitat preci-bus. Deinde nihil non facit quod facerc debet. At uos non petitis à deo quæ uidentur necefiaria, fed à mundo,fequimini negotiationcs prauaSjhis uultis profpiccre rei fami-liari.Nec ignore, inquit, quidetiam nunc poffit obfici mihi, Diu multum^ uos peterc prolixis etiam precibus ad deum eftufis, fed ncquicquam. Ad hoc autem refpondeo, Pe titis fed non hoc quod oportet, neqj quomodo oportet,Siquidem aut noxia petitis pro

»54 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN E P I S T.

falubribus,autpetiti» diffidcntes,autin ufum impium petitis, nimirutti ut quod ex begt; nignitatecontigiffetad fubleuandam uiiæneceflitateniaut egeftatem proximi refocil» ! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iandatn.id expkndis uoluptatibus ueftris infumads.

Adulteri adulteræ nefdti's quod amicttia mudi inimfcitia eft cum deoC Quicucp ergo uolucrit amicus effe mudi inimicus dei côftituitur» AMritia idolo GrauifTime nuncincrepat illos afperrimis utens uerbis.Nam amp;nbsp;apoftolus Paulus ftu latria craduh dium pecuniæ appeilauitidololatriam. D. lacobus uocauitadu!terium, auaros autem teriumefi, ô£ deditos pecuniæ adultères adultéras.An nefeitis,inquit, deum fide fibi animas ue ftras copulalTednuiolatum autem erithocfacrofanduminteruosSC deumconnubiu, fi adametis Colum amp;nbsp;uni totos uos dedicetis. At 6 plus amaueritis opes huius mundi, ft omnia ftudiaueftrahuccotuleritis ut rem augeatis familiärem, perqtinter uos fides SC amorconiugalis. Plus enimmammonæ defertis quàm Chrifto.Eftautem illud præcigt; pue obferuandum quod poftrema ilia apoftoli fententia non tantum refertur ad auari-tiam,fedad omnia alia fcelera.Eftenim nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;generalis uidelicet fententia. Nthil enim

eft commercii lucicum tenebris,Chrifto cum mammona,nihil deo cum Belial,iuftitiae cum iniuftitia:mundumabneget neceifeeft qui uult folida cum deo amicitia cohsrere.

An putatis quod inaniter fcriptura dicat, Ad inuidiam concupifeit fpiritus qui habitauitin uobisCMaiorem autem datgratiam.

Dem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Spiritum fandum deditin corda noftrajd eft femetipfum cœleftis ille fponfus.ucluti

tyfpKtt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;arrham arâüTimæ coniunâionis.Hic autem fpiritus ad inuidiam concupiCcit,uidelicet

amorem noftruni, id eft ut unum quàm ardentiffimeamemus. Zelotypus enim eft.ld quod paftim in fcripturis eft proditum, maxime autem in prophetis t quos quidem Ioccos femel citauitomnesapoftolus, Senfusergo uerborum hie eft. Dixiindignum effe utfponfa Chrifti ftuemens fidelis præterito CponCo colludat amp;nbsp;rem habeat cum manu mona. Idautemuelexillismaxime fcripturæloci8intelligipoteft,qui teftanturdeum ciTe zelotypu. Si enim id uerum eft, ut fane falCum eife nequii quod prodidit fpiritus ue ritati8,non feret deus cultorem qui ftmSl SC mundum deperit, Si Chriftum fe amare di cit,qui mammons feruit,hoc eft lucro Si rei familiari augends inhiat,amp; fidem Chrifti profitetur. Oportet omnino Chriftum fponfum folum Sf præ omnibus diligere, prae hoc omnia contemnere quæ fponfo audimuseife aduerfa. Quad ft quis mihi obiiciat, Rem exigis maximam,amp;quæ non poteft à quoquam præftarimortalium. Refpondeo. Exigit fane'à nobis deus eximium quendam amorem,fedidem confert nobis maiorem gratiam,id eftmulto uberrimam. Equidem difticiilimum eft præftare quod exigit, fed in hoc ipfum largitur uires ut facile poifimus.

Subditi ergo eftote deo,refifti'te aute diabolo amp;nbsp;fügtet à uobis. Äp* propinquate deo,amp; appropinquabit uobis.

Nunc infert fumma cauiTæiquaft dicat,Cum ergo deus fit zelotypus,nec ferat aduE teram Si hominem mammonæ dedicatum,uo8 fubditi efte deo,ut quemadmodû fpon fa marito obtempérai foli,ita uos quoeppræbeteunideo per omnia morigeros, Diabo lus conabitur uos ab illius amore ftudio^ retrahere,amp; uos fibi copulareiuerum illi fir^ ma fide refiftendum,neq: propter eius improbitatem defperandum eft. Vbi enim fenfe rit uos ferio amare dominum,abhorrere illius lenocinia,metuet uos, nec metuet modo fed Si fugiet à uobis. Quæ quidem maxima eft confolatio decertantium nuncbcllG pe-riculoftffimum contralatanam. Et quia ftudium pecuniæ fiue rei priuatæ maxime iungitàdeo,ideopulchramingerens fcntcntiam,Appropinquate,ait,deo,amp;appropin quabit uobis-Nam quo magis mundum fugimus,quo longius à nobifmetipfis Si con.-cupifeentiis noftris migrauerimus,hoc propius accediraus addeum.

Emundate manus ô peccatores, amp;nbsp;purificate corda duplices animo. Affligimini lugete amp;nbsp;plorate, rifus uefter in ludum conuertatur,ô^ gaudiw in mœrorem. Submiffi fitis in côfpedu domini ÔC eriget uos»

I A co B I* CAP VT nil, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ijy

Significatius effertquodhaâenus propofuituduti fubinuolucro« Quafi dicat, Vos autetn appdlo, o peccatores, neq; enim aliud nomen inuenio quo uos commode appel litem,uobifcum inqua mihi res eft. Hoc au tern eft quod peto à uobis, utemundetis ma^ nus.Qua quidem fententia allufît ad illud Ifaiæ,Cum multiplicaueritis orationem,ego nonexaudia.Nam manus ueftrae fanguinibus plens funt«Lauateigitur,mûdamini,dC auferte malitiä conatuum ueftrorn à confpedu oculorum meoru, ccflatc male facere,di feite bene facerc, quf rite iudicifl.aflerite oppreffum.Et per manus quidê fymbolfi aäio« num noftrarum intellexit,fraudes,furta, circSfcriptioncs,deniq} omnes artes qus com mitti folent in negotiaiionibus, à quibus uult abftinerecultorcs Chrifti. Hue pcrtinei quod fequitur.Purificate corda duplices animo.Hsc enim fententia explicat fuperioré, Nam quod ibi uocauit manus,hie corda appellat. Ex corde enim funt aâiones ueluti ex fonte riuuli. Hypocrits autem funtqui emundant manus, corda uero non mundanr* lacobus ergo ueram docens fandlimoniam, manibus adiunxit corda .Duplices animo dixit quos iam uocauit peccatores. Volebant enim Sc dco feruire amp;nbsp;mammons, quum ipfe dominus dixeritin Euangelio,Nemo poteft duobus dominisfcruire.Nonpoteftis dco feruire ôCmammons. Prsterca auariifti amp;locuplctes quibus cum agit apoftolus, effluebantuitaluxuriofa,omnia illorfierantrifus,iocus,gaudia,tripudia,cpuls,dics^ fefti, qus quidem folent plerunq; opes confequi 8lt; ex opibus inftitui. Vnde ftatim ad^ iungit,Affligiminiamp;lugcteamp;pIorateamp;c.Vidcturautemiftafumpfiflccxff.cap*Lucs. ubi dominus dicit,Vs uobis diuitibus,quia habetis confolationem ueftram. Vs uobis qui faturi eftis,quia efurietis.Vs uobis qui ridetis nunc,quia lugebitis flebitis. Proin de lacobus fuadet nunc lugendum eiTeatq; plorandum. Non quod fic damnet modéra ta honefta^ gaudia,fed quod luxum.petulantiam, nimiam in nfus SCgaudiaeifufto nem nolit elfe in moribus Chriftianorum.Iam cum opes quoq; infolentes fupcrbos efticiant, hinc rede fubiungit, Humiliamini in confpedu domini df criget uos.Nam in Euangelio quoq; dixit dominus,Omnis qui fe humiliauerit exaltabitur,amp; qui fe exalta uehthumiliabitur.

Nolite detrahere uobis inuiccm frafi’es. Qui detrahitfratri,qui^ iua» dicat fratrê fuum,detrahii legi amp;nbsp;iudicat kgcm.Quod ß iudïcas legem, non es obferuator legis,fed iudex» Vnus eft legislator qui poteft ferua re amp;nbsp;perdere.Tu quis es qui iudicas aliumf

Exfuperbiaamp;arrogantiafequituriiuor,cxliuoreaatêdetradio,nunccrgoagitcon Detrailia» tra detradionem peffimum uitium.Primo ponitpræceptionem, Nolitcfratres.inquit, uobis inuicem dctrahcrc.Cauflam protinus appendit, Quifquis fratri detrahit.is detra hit Icgi quoq;,id eft pcccat contra lcgeni,quæ uctat nedetrahamus. Rurfus quifquis iu^ dicat proximum,hic fundionem fibi iudicis dei fumit.Csterum debemus nos legi fub di SC obcdirc,nô dominari,uel ifta ncgieâa fequi prauos aftcâus.Eft deniq; iudex unus cui foli eft in omnes uits necis^ poteftas, qui pro iuftitia fua nouit quos 8C quâdo fiue perdat fiue fcruet.Proinde huic committamus omneiudicium,fubiiciamus nos legi, SC abftineamus à detradione. Emphafîm uero cuidentiiTimam habet quod in Ene ponit. Tu quis es qui iudicas alium.^ Primo enim monct ut quifq;in fcdefccdatamp;qualisapud fefc domi fus fit cxpcndat.Inuenietautem quifq; in oculo proprio trabcm,quam cruac fibi priufquam feftucam tollat ex oculo fratris fui. Deinde turpe eft fibi imperium ufur.« pare in feruum alterius iuri fubditum. Quifquis igitur à fummo iudicc nolit iudicari ne ipfe quenquam iudicet temere.

Age nunc qui dicins,Hodie amp;nbsp;eras camus in banc ciuitatem amp;nbsp;facialt; mus ibi annum unum,amp; mercemur,amp; lucrum faciamus,qui ignoratis quid futurum ßt poftero die» Quæ eft enim uita ueftra f Vapo** cnim erit qui ad exiguum tempus apparet,amp; deinde euanefeit : pro eo quod dicere debueritis, Si dominus uoluerit,ct ß uixerimusfaeiamus hoc aut

-Ijé nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST.

illudtnürtcautê exultatis in fupcrbfjs ueftris. Omm's cxultatio tab's ma la eft Jgitur qui nouent rede facere nee facit,hic peccato tenetur.

Coh-ti fÀfhiold Iceruin in auaros amp;nbsp;ftudiofos pecunix ftringcns calanium acclamationecomniodx diuitu uerba et excitât mentes ipforß, 8t per mimefim graphice faftuofa ipforum uerba refert, ftultacg conplia^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pompofa öC prxfumptuofa ipforum confilia recenfrt.qux quidem plana funt,maxime

li conféras cum mercatoriim noftrorum confilqsSC fermonibusamplihcis. Hicenim nihil inuenia8exiguinumerati,mediocris,inexpenfa, ampliffima, grauilTimafuntom^ nia.Nihil auditur ab his quàm delucrandi rationibus, de negotianonibus.deemporiis amp;nbsp;mercibustraro fit ulla dei uirtutum honeftarum^ rerum mentio. Caeteru ab hacua.-nitate,fuperbia,iaäantia 0( cupiditate reuocat per incertitudinem breuitatem^ uitæ hu manæ,dices, Quæ tandem eft ifta uita ueftra, cui uni profpicitis,cui uni laboratis ac mo Iimini.lt;’Nimirum uapor eft adbreue tempus apparens, ac moxeuanefccns. Quod quid Breuittu uitte aliud eft quàm quod prouerbio dicitur. Homo bulla eft i Sophocles in eandem fenten.* humante, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«am dixit, AvÔycoTrôç isinviv/MHOila-Kta. jmivop, Homo,aij,fpiritu8 eft 8(. umbra tantum.

Pindarus uero de hominis uita adhuc uanius inuenit dicens, o-w«ç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id eft ,

Vmbrxfomniumhomo.Nihil fane inanius eft quàm umbra,uideturenimefte cum ni hil fit. At hacquoqj reperit quiddam uanius Pindarus, nimirü umbræ fomnium. Scri* pfit amp;nbsp;in 7, libro elegans caput Plinius de BreuitateÔC mifena uitæ bumanæ, Sed SC ipfe Chriftus dominus eadem rationeapud Lucam in n. legitur ufu8,di(ruadens ftudiû dp uitiarum à breuitate uitæ humanæ, qui locus hue pulchre quadrabit. Verum dicat alp quis,lgitur negotiari prohibes^Refpondet. Nihil nunc de negotiationibus iuftis SC ne* ceflarfis difpmo.fed ueftram culpo uanitatemquatotirebusaddiâieftisterrenis, ateg adeo ut «mor dei nullum apud uos locü habeat, uirtutis ftudium nullum. Volo igituc utanteomniaquæratisregnum dei,utciuscuraf ÔC fanflæ prouidentiæ omniaueftra commendetis, ut^ inculpatæ uoluntati eius uofmet credatis totos. Atqui negleâis his Sententia gene ftudfis fanâis exultatis in fuperbfis uefths. Id quodmalum efttNam omnis talis exulta raiii ponitur tio mala efl.Igitur talem exultaiionem q^lo à uobis effe quàm alieniftimam. Hifcc om* contra omnem nibus fuppingit uiuidum quodpiam epiphonema.Igitur qui nouerit reâe facere nec fa uanam gloria= cit,hic peccato tenetur.Volcbantautem ifti quibus cum agitapoftolus Chriftiani uide^ tionem, ri qui doâi effent euangcliumChrifti,undc,Grauiu8,inquit,peccant qui ex euangeîica dodrina quid agenda fit norüt,interim prauos affedus fequi malunt,q qui quid facien dum fit nondum didicerunt, amp;nbsp;corruptos fequuntur affedus. Videiur autem lacobus idfumpfiffeexillisdominiuerbisquælegunturapud Lucamincapite u.adhunemo.. dum, Ille autem feruus qui cognouit uolunratem domini fui, SC non fe præparauit nec fecit fecundum uoluntatem eius, plagia uapulabit multis. Qui autem non cognouit SC fecit digna plagis,uapulabit paucis.Proinde quod lacobus no dixit hicpeccat, fed

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tza au® isîp, peccatum ipfi eft.fiue peccato tenetur,emphafim habettquafidicat, Huic

peccatum fuum imputabitur pro fcelere maximo, Si ideo maximum quoq^ de ipfo fu^ nieturfupplicium.

CAP» V. Agite nuncdiuites plorateululantes fupermiferrjsueftrisquæaduc nient uobis. Diuitiæueftræ putrefadæfunt, ueftimenta ueftra tineis obnoxiafada funt. Aurum amp;nbsp;argêtum ueftrum erugine uitiatum eft, amp;nbsp;erugo eorum in teftimonium uobis erit, amp;nbsp;exedit carnes ueftras fi* eut ignis.Thefaurum congeififtis in extremis diebus.

SecuritM diui^ Grauius nunc inuehitur in diuitum uina, iram dei malorurn^ glomos Si ipfam da* tum, mnationemfempiternamipfisinterminans,fi tales effeperrexerint qualesmultocum dedecore fegefferint hadenus. Primo autem taxatillorum fecuritatem, infana gaudia Si d^ffolutam uitam.Securi,inquit,eftis confidentes opibus ueftris, ideo exultatis, ludi^ «s Si canitis,cum interim plorandum erat magis Si ululandum, id^ propter æternas il las calamitates quæ ftatim imminebüt uobis, Væ enini,ait Chriftus,illis qui hic habenc confo*

I A co BU CAPVT V* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ij7

conrolationeinfuam,qui hie rident,mox enimflebuntamare. Deinde aliud'uitium ta* xat in diuitibus congerendi Si thefaurizandi ftudifi.Nihilenimipbs fads eft,hinccon' Thefauri diid' dunt, defodiunt, exaggerant perpetuo. Partis uero his ipfi non utuntur nec al rjs dn unt tum, ufufrudum.Maluntfua perire dtu,erugine,alns^ uitijs, malunt tineis Si blattis obqce^ re,quàm indigênbus impartiri. Sed hie addic D. laeobus, Erugo ilia teftabitur ueftram impietateni,qui malueritis facultates ueftras dtu perirequàm in ufus egentium depro* mere. Dominus apud Matchæum in «r. ab incertitudineopumargumentans, oftendit his nihil elfe 6dendum,dieés, Nereponatis uobisthefauros in terra, ubi erugo Si tinea corrumpit,amp; ubi fures perfodiunc amp;nbsp;fiirantur, fed recondite uobis thefauros in coelo, ubi neep erugo ncqp tinea eorrumpit. Præterea damnu diuiiiarum Sianimum diuitum Diuiti£ aculei (de excruciantem notât in præfcnti laeobus,ôi ait,Et exedit carnes ueftras. Curaeenim immodicae quae emerguntex ftudio diuitiarum macérant,pungunt amp;nbsp;tantum non ene cant,unde Si diuitiae à Chrifto eomparantur fpinis.Iacobus addit dmilitudinem, Sicut ignis. Ardet enim Siaeduat auari animus dammis perpetuist ut nunc bis dnt miferi,par tim quod hie nihil nid tormenta fentiuntab opibus, partim quod pod hanc uitam af' fligentur flammis fempitcrnis.Scquiiurcpiphoncma,Thefaurumcongeiridis inextre^ R.om4,t. mis diebus. Quad dicat, Egregie fadum putatis quod auri cumulos congeflidis, quod frugum uobis fuperdnt acerui ingentes : fedcongedidis thefaurum quidem, at paruni uobis profuturum. Congelfidis enim uobis thefaurum diuinæ iræ,congelTidis uobis carbonesfuper capitauedra,deusenimiudauosuindidaperfequeturSc perdet æter^ num.Habct ergo ironiamamp;antiphradm oratio.

Ecce merces opcrahorum qui mefluerut regiones ueftras,quæ frau:« de non reddita eft a uobis, clamat, clamores eorum qui mefluerant in aures domini Sabaotn introierunt.

Furta,fraudes,rapinas Si uiolentias diuitum corripit. Maximfi uero in his peccatum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diuittvm,

ed.mercedeni debitam uel negate,uel diffcrre,uel non iude numerare.Nam lacobus nu meratinter peccata clamantia, ea uidelicet qua^mnium grauiiTima femper in confpe^ élu dei funt Si uindidlam flagitant. Verba petijt apodolus ex Deu.24.cap.ubi legis,Non opprimes merecnarium pauperem Si inopem, due fit de fratribus tuis, due peregrinis tuis qui funt in terra tua atqpntra portas tuas.Die fuo dabis ei mercedem fuam,nec00 cidet fuper cum fol, quia pauper cd amp;nbsp;cum illo fudentat animam fuam, ut non clamet contra te ad dominum,amp; fiat tibi in peccatum.Vtinam uero tarn ilia placerct diuitibus, quàm placet dnancifcanturindudriosmercenarios, Porro dominum inpræfentiap^ pellat dominum Sabaoth.ided dominum cxcrcituum,baud fine caufla.Ita enim figni^ ficat illos potentilTimi ducis manum non fub terfugituros.

In delftrjs uixiftis fuper terram amp;nbsp;lafciuiftis, enutrqftis corda ueftra ut in die occifionis.

Aliud uitium imo fcelus diuitum incufat. Non tantum edis iniurfi in tenues illos uc diuitum. dros mercenarios,fed opes illas male partas pcifime collocatis. Toti enim edis in uolu.* ptatibusatq;delittis. Agitatisepulasamp;conuiuiafrequentia, inhis nullisparcitis fum* ptibu8,omnes inferuturdelitix. Lafciuahicquoq; funt omnia, ioci,falcs, rifus,gaudia, cantioncs,mufica,chorcae Si petulantia diffolutiffima quotidiana funt.Erigun tur in aE turn ædificia regia,parantur horti Si balnea,nec quicquam intermittitur quod carni uo lupc uidetur, Atqui ita alienus fudor uos alit,aliéna fames uos faginat.Ringuntur mcr.* ccnarii,algent alii cum quibus uobis negotium cd,famc dti^ cnecantur paupcres, uos interim fuauitcr Si in delitiis lafciuc pafeitis cuticulam uedram, quotidiana agitantes conuiuia, non minus fplendida quàmalfi folentfedo diemaclata uidlima. Quanquam hocpodremumuidcaturquibufdam ficpoiTeintelligi. Quod tarnen non fecus cedet uobis quàm pecoribus accurata Si diligens faginatio,quæ ubi fuerit perfeda rapiuntur protinus in lanienam Si madlantur.Csternm fuperior fententia melior ed. His fim ilia inuenies apud leremiam in

IjS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST.

Tyrannttdiui’i PefTimum nunc accu fat in diuitibus crimen crudelitatis 8i corrupti iudirii.SoIent amp;nbsp;ùim, nim opukntiores qui iudierjs præfedi funt inuidiam fuam 8C affeâus prauos exercere in dicendis fententiis,Slt; tenuiores damnare, uel quod non foluerunt quantum tilt po^ pofcerant,uel quod liberius de illorum infolentia libidine dC tyränideloquuii funt, uel quod pro libttu obfequi noluerut, uel quod exofam illis religionem fequuntur. Maius autem periculuimminethictenuioribus, quàtn quiclientelis ÔC familqsinftruäi funr, ac refifterepoiTuntiilli cnim cum neminem habeantqui cauflam ipforum agat,neqjuU la fit refiftendi facultas,facile fubuertuntur. Præcipue autem pertinent praefentia ad eoi qui religionis cauHa perfequuttonem patiebantur.Sequitur enim.

Patientes igitur eftote fra tres ufc^ ad aduentiim domini.Ecce agrico la expedatpretiofufn frudum terræ, patienter expedansilium donee accipiat pluuiam tempeftiuam amp;nbsp;ferotinam. Patientes igitur eftote 8d uos amp;nbsp;cofirmate corda ueftra, quoniam aduentus dni appropinquate Pdtictidm (uas nbsp;nbsp;lam ccnfolatureppreffos fermone conuerfo ad affliâos, fimul autem interminatur

indicium diuitibus illis opprefibribus. Sic enim amp;fenfusabfoluitur tandem. Eftenim hæciufta cobæfio,Vos dtuites canitis,ridetis, fecuri eftis.congeritis thefauros, fraudagt; tis mercenarioSjUiuitis delicate,damnatis amp;nbsp;occiditis egenos, perfequimini religionem Chriftianam,bancuultis extin(3am,c^terum dominus propediem aderit,amp;fceleratfta ueftranefandaukifceturiudiciofuoiuftOjlibcrabit^ oppreflbs uita fempiterna ipfis donata,uobis autem in æternum ignem conieâis. Quemadmodum amp;nbsp;Chriftus depin xit parabola Diuitis StLazariLucæ kt. Nunc ergo confolatur oppreffos ,id^ per ad^ uentum domini, in quo digna fint operibus fuis recepturi tarn oppreflbres quàm op* preffi.Adhibethis parabolam pctitam à re ruftica.Quemadmodu cnim agricola æquo animo fert omnes labores ut aliquando metat frudumtita nobis quoq; ferenda eft iniu ria,ut aliquando accipiamus coronam uitae.Et ut pluuiam quae fementi omnino necef^ faria eft non accipit agricola cum uult.fWcutn deus dat,unde ilium patienter expedare neceffe eft Ita àdei pendet 3rbitrio,quâdo liberct nos dominus,quado puniatiniurios, Noftrumerit patienterilliusgratiam expedare. Vnde lacobus infert,Patientes igitur eftote amp;nbsp;uos amp;confirm3te corda ueftra. His^ iterum caput confolationis appendit. Quia aduentus domini appropinquat.Qui quidem domini aduentus non ultima mo* do dies,fed quolibet uifnauonis dies eft qua dominus uenit fuos erepiurus,aduerfarios autem puniturus,

Noh'te ingemifeere fratres alius aduerfus alium, ut ne condemnemi'i* ni.Ecce iudex ante ianuam afljftit. Exemplum accipitefratres mei affli (ftionis ac patientiæprophetas qui loquuti funtin nomine domini.Ec ce beatos dicimus eos qui fuftinent. T olerâtiam lob audiftis, amp;nbsp;finem domini nouiftis quod ualde mifericors fit dominus ac commiferans..

Pertinent amp;nbsp;haec ad fuperiorem fcopum. Hocautem eft quod dicirProindc fratres mei,ne quis fibi uideatur infelicior quod pluribus malis affligitur, neuequis inuideat ei qui mitius habettne fit inter uos impius ille gemitus index liuoris Si difïiidentiae, ut ne condcmnemini.Vtautemidipfisperfuadeat,uariafubiungitargumenta. i. ludexaf' fiftitanteianuamdatums uniufcuiufqjopericondignammercedem. Producitaffli* (ftiones prophetarum Si patientiam, horum exemplo nos hortans ad tolerantiam. Illi, inquit,fuerunt legati dei,interim uero indignis modis traâabantur à regibus,à princi* pibu$,à diuitibus,amp; huius faeculi hominibus: quid igjtur mirum fi nos peccatores quae nolimus experiamur;* Ducitur ab authoritate Chrifti,qui apud Matthaeum in quin tobeatos pronunciauit qui perfequutionem patiantur propter iuftitiam. 4. Petiturab exemple lob,cuius quidem patientia decantatiflima eft.Commemorat Si finem tenta* tionis

I A C o B !♦ C A P V T V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I59

tionis lob.Quafi difat,Nccinud modo fpeâandum quidpaffus fîtiob/edetiam quant felicem finem ijfta concertatio nada fit.Reftitutus eft enim fibtipfi, faâus^ eft in omni fubftantia fcptupio auâiorquàmfucratprius, VbifubtcxitôCquintumargumcntum à natura amp;nbsp;bonitatc dei fumptum.quæ non finit nos fupra id tcntari quod poiTumus.

Ante omnia autem fratres mei,nolitc iurare necp per ccclvr,neç^ per terram,nec^ aliud quodcuncp iufiurandum^Sit autem ueftrum elt,eft: non, non, ut ne in Gmulationem incidatis»

Irapatientiaamp;obmurmuratio habet diras imprecationes amp;iuramenta. Agitigitut Prohibenturitt hicquoq^contraiuramcnia. Sumpfitautem omnia ex quinto eapiteMatthæi e .uerbis ramcnitt. domini.Breuiter,Ghriftianus linguam fuam ita debet moderari, ut in rebus fuis ncque nomine dei neqjcreaturarum per imprecationes fiucdeierationcsabutatur.Deinde ne quid in omnibus fermonibus fuis fimulet aut diffimulet,id eft mentiaf, id^ in dei igno miniam amp;nbsp;proximi deirimcntum,fed loquatur fimpliciter,religiofc, reucrcnter, candide ÔC conftanter» Et uocequidem lufiurandum haud proprie fed per catachrefim ufus cft.Non enim ufurpauit illam pro Sacramêto,fed pro qualibet deieratione. Id quod alq ante nos oftenderunt contra Anabaptiftas, Si ipfe quoque prolixius in iibris contra ipfos æditis*

Quid ergo fâciam in affliâionibus meisç’dicat aliquis, Refpondet lacobus. Ne diffi- Quid fieiji la das deo, ne blafphemes 8i dira impreceris perfequutoribus, ne defpondeas animû, fed projpera er ad côfuge ad auxiliumdominiamp; huiusgratiamindefefl'ispcteprecibus. Idem hoc faciat uerfafortHM» quifquis eft intentationibus,quifquis fentil fibi aliquid imminere periculi. Huic ftatim addit contrarium, Aequo animo eft aliquis.-’id eft,fi quis profperiore utitur fortuna, ne efferatur,fed timeat,fed pfallat,ideft deo agat gratias, Pfalntus enim aliud non eft quàm laus Si praeconium dei,

Infirmatur quisinter uos 7*accerfatfeniores eccïeiîæ, Sdorent fuper eum,ungentes eum oleoin nomine domini.Et obfecratio fidei faluum reddet laborantem,8C eriget eum dominus:amp; fi in pecca tis fuerit,remit tetur ei.Confîtemini inuicem alius ait} delida, amp;nbsp;orate pro uobis inuii^ çemutfaluifitis,

Affliflionis fpecies eftaduerfa corpôris ualetudo. Difputauitautem haélenus de af- Qu^omodü (è fliâionibus patienter tolerandis,nuncueroinftituitaduerfaualetudinecorrcptos quo- gerät lt;egrotttn modoSt ipfi fefc gerant fit alii circa ipfo8.Principio,Siqucm,inquit, affligitaduerfa ua tes, letudo, non acceriat magos amp;nbsp;incantationibus utentes, aut cxercentcs præftigia.fed uo cetadfefeniores ChriftianaeCongrcgationis.SicenimexpofuitErafmus.TOuçTi^tcr^uTt 5gt;»ç.Quanquam nolim ullam contentionem cum eo fufeipere qui per presbyteros intel ligit miniftros ecclefiæ, hoc eft miniftros uerbi. Quod fi quis Iccum exponat de rafis St undistantumfacrificis, nonhabebitullumin uerbislacobipræfidium quo fuamfirmet expofitionem. Liberum enim eftaegroto optimos quoflt;]^uel e’ plebe uel miniftris accerfere,illos confulere,ab his confolationem audire,petereqppietatis officia. Ideo au» tem Seniores dixit, id eft prudentes St rerum diuinarum gnaros, quod iuuentus petu-lans raro fapit,fed nimis obfequens affedibus minus côuenit aegrotis inftituendis con-folandis^. Deinde exponit quid agant,hoc eft quæ fint officia uifitantiuminfirmum.

Orent fuper eum,inquit,ungétes eum oleo in nomine domini. Duo præcipit,ut orent, amp;nbsp;ut oleo inungant aegrotum, Orent autem fuper eum, id eft pro eo. Certum enim eft, tantum domini apoftolum nihil uiriumtnbuererecitationi uerbis^ conceptis amp;nbsp;fu,. perægrotum pronunciatis. Om nis enim uirtus dei ac fidei eft. Et de Orationemox dieet plufcula, Quod Vndionemolei attinct,ntultu8 fuit olei ufus in PalacftinaStper vnilioold

14o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST.

uniuerfum Oricntcm ,præcipueautem adhibebatur ad cultum corporis, ut apudnos folentaqux odoriferæ,amp;ad medicandutn corpori.ld uero fads liquet cum ex alqs fcrigt; pturxlocis turn maxime ex Matth.cap,a.Slt; Lucx T'.lbi enim iubet dominus ieiunanies inungere faciem fuam oleo,neuideantur hominibus ieiunare.Hicautem efFunditpec^ catrix alabaftrum plenum oleo in pedes domini. Proinde cum D« apoftolus iuflit nos sgrotos ungere oleo, notatione ufus, per fpeciem notauit genus, nec aliud præcepit g ut infirmorum corpora curemus,foueamu$,amp; ut medicamenta adhibeamus in nomine domini«Leguntur enim apoftoli domini apud Marcum in s.in curandis xgrotis adhibuifte oleum. Sed amp;nbsp;dominus ipfe xgrotos fanauit aliquando per contaâum, ali-quando ftnecontaâu; aliquando aperuit oculos cæcorum uerbo, aliquando expuitin terram.amp;maceratumlutumoculisilleuitcxciamp;abluereiulTit.Media itaq; naturalia x-grods non funt afpernanda. Quod autem air) hic conftituunt Sacramencum,produnc infcitiam fuam,amp;quàm nihil intelligâtfcriprurarum.lacobus nihil tale fomnianitun-quam quale ifti tantum nonafteruntadfalutemconfequendamefleneceftanum.Lo-quitur enim dccura corporis,de mifericordiSjdc^ offictispietatisxgrotoprxftandis, de medela feu ftdeli ufu medicinx, adhibendx fcilicet cum ftdein nomen, id eft poten« tiam dei,qux nuncper media nunc fine mediis xgrotos hbi reftituit, quam tarnen refti tutionem fanâi non oleo,hoe eft curx amp;nbsp;medicamentis medtisue, fed nomini domini acceptam ferüt. Porro ne quis preces cut in hac re tribuit potiftimas crederet uanas in-efficaciores^ quàm qux tantopere commédentur amp;xgrotis amp;nbsp;xgrotos inuifentibus, Ortdionis nist ftatim fubdit,Et obfccratio fidei, id eft fidelis oratio, qux fcilicet proficifcitur ex uera in deum ftde, faluum redder,id eft fanitati refti tuet laboran tem, id eft morbo obnoxium. Sequiturenim expofitio in ipfis lacobi uerbis, Et erigeteum dominus, Obferuaautem uerborum emphaiim, Dominus, inquit,eriget eum, nonulla uisautarshumana.Etft in peccatisfueritremiitenturei,ft uideliceiamp;ipfe non deftituaiur fide, Namloannes quoq; dixit,Si quis uiderit fratrem fuuni peccare peccatum non ad mortem, petet 8lt;da bit ei uitam peccantibus non ad mortem.Sed d:cis,Si propter noftras orationes remic-tit dominus peccatum,inanis eft crux öhrifti,Refpondeo,Soliu8 meritiChriftiamp;gra-tix diuinx donu efte peccatorum remifttonem. Interim tarnen uult dns ut oremus pro nobis inuicem. ld quo fiat feruidius magna pollicetur, qux quidem folus prxftat pro-Confißio* pterfe,Pofthxciterumprxfcriben8infirmi8ait.Confitcmini inuicem alius alijptccata fiuedeliâaaclapfus (tlt;x nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ueftros, Haud enim parum morbos fouet lau

get recrudefcês fubindedeillatisiniuriis dolor,inuidia,ira,ofFcnfio, Nec aliud eft quod perindeofticitanimis. lubetergo lacobus omnemafteâum in alios grauiuscôceptum expeâorare,dolorem,inuidiam,iram,uindid3m : iubet ut nobis mutuo condonerous noxas,amp; quilibetalteri libéré fateatur peccalîe fein alterumnubet precari ueniam,O4«et* nerdemanderenfinval vndübertrattu^gfry bekennevndvmb ver^yhu^gbitte. Nihilenimaliuddo-cet in prxfenti lacobus, quàm quod de condonatione dominus apud Matthxum in lt;r. cap.SC is, Quo 8C illud pertinere uidetur quod addit, Et orate pro uobis inuicem.Prx« cepit enim dominus idem^ exemplo fuo docet orare pro inimicis. Addit fruâum, V c falui fitis,Menteenim fana,tranquilla Si repurgata ci tius reftituitur corpus, Iterum uero produnt hoe loco fuam infcitiam Pontificii. Nam locum hune qui decondonatio-ne mutua 8i quotidianis oftenfîs feriptus eft, prxcipiens ut alter alteri codonet noxam, confiteaturdeliâü,amp;preceturueniam,iliidetorquentadauricularem iftamfuamCon feirionem,qua prxcipiGt facerdoti alicui facrifico omnes peccatorn fpecies recenfere. Si ab illo abfolutionê à peccatis expedare, Cum tarnen nihil horû in mentem ueneric Iacobo,quiqfimpliciirime dixit ^oxtoXoy6?oamp;ió^«Xo/?Ta7^a7iyiü^.aTa.Cófitcmini uel fateamini libère inuicem delida. Sedubiuelfcriptumdidum uel pidum eftquodâX* XHÀozçlnuicem fitrafus confelfor 8i undus facrifex^’quod confiieri fit omnes peccatorum fpecies recenfere^lta uero ftultitiam fuam produni miferi, quoties fua feripturis fir mareuolunt,D,Eraf.Rot.in Annotationibus luis, Magis, inquit, eft errata quàm pecca-ta,wlt;3ÿ«7rTtoM«Ta,quafi dicas lapfus.Sentitenim de quotidianis oftenfis Chriftianorum inter

IA co Bh G AP VT- V, gt;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14C «

inter ipfos^^uos continuo uuk reconciH3.ri.Alioqui fl de ConfeiTionefenfî/Tecquant di cimus partem facramcnti poenitent(æ,non addidiflet ocAÀHÀotç, id eft uobis inuicem,fed facerdotibus. Ab hac fentêiia nö diflenttt interpretatio Bedp.Et ita paJam citât in Com^ mentariisquosfcripfitinpcap.epiftolæloannis.HæcEraf, .

Multum enim ualet deprecatio iufti efRcax,HeIi'as homo erat Gmili ter obnoxtus afFedionibus ut nos, precadoe precatus eft ne plueret, èC non pluit fuper terram annos tres ÔC menfes fex:amp; rurfum orauit et ccelum dedit pluuiarn,amp; terra produxit frudum fuum.

' Redit iterum ad preces amp;excmplo ex fcripturis, nempe ex j.lib. Regum cap.it.SCis, OrttÜonisuilt adduäodemonftratquanta poiTitoratio, certe utadaffiduumftudium precumincitagt; ret.Initio ponit fenteniiam hanc.MuItum poteft dcprecatio iufti,id eft deo fidentis.tvty-youAimJd eft operans profufa ex animo, affidua. Ç^id enim impetrarei ceflans amp;C tepi-da oratio^ Huie fententia? adpendit exemplum quo confirmer fua, Non eft quod quis, inquit,obficiat fe non eflefandum 8C iuftum,fed peccatorcm amp;nbsp;hominem,Videte mihi Heliam ilium,qui amp;nbsp;ipfeerat homo qs quoqj praeditus affedibus quibus fumus praedi* ti omnes,quia ucro fidem habebat in deum,orauit,nec uana fuit oratio eius.Impetrauit enim quae uidentiir hominibus eiTe impofl'ibilia. Nam non pluit fuper terram annis trf bus et menfibus fex,Deinde uero iterum conuerfus ad preces pluuiam terrp impetrauit, docens nihil non pofte à nobis impetrari pcrorationem fimplicem puramaftiduam ft* delem.Videat igitur quifqj ut in precibus fitaifiduus amp;nbsp;fidelis.

Fratres, fi quis inter uos errauerit à ucritate amp;nbsp;couerterit quis eum, feiat quod qui conuerti fecerit peccatorem ab errore uitæ fuæ,faluam fa ciet animam à morte ÔC operier multitudinem peccatorum,

Tranfità corporisinfirmitatibus adanimi morbos,maximaillispollicenspræmia prdtresefrdn» qui correptos animi uitqs diligenter curarint.Paraphraftes ea perfpicue expofuit,dices, tesreiincere, lam illud perpendite fratres, fi pium eft.fi ChriWianae charitatis eft communibus preci* bus.fubleuare morbum corporis alieni,quanto magis par eft ut animi morbo laboranti bus fubueniamus^ Ncq; enim magnum eft hoc impetrare precibus ut huic aut illi mors aliquanto ferius accidat omnino taméaliquando uentura, fed magnum eft uitafte morlt; rem animi. Itacy fi quis extiterit inter uos qui aberretab EuSgelica ueritate fiue nimium adhucadhprês legi Mofaicæjfiue Paganifmi à maioribus traditi pertinax cultor,ne quis huncexiftimetconuitiis exagicandum, fed hue potius oportet omnibus ftudqsadniti ut conuerfus refipifeat ab errore fuo.Quifquis enim hoc fecerit magno facrificiodeme* rebitur deum,qui non optât mortem peccaioris fed magis ut conuertatur 8C uiuat.Rem enim magnam praeftat qui feruat animam à morte, fratrem liberans à pcccatis per quae morti tenebatur obnoxius.Nec interim is carebit fuo præmio,fiquidem Chriftus uicif* fimhuic fua peccatacondonabit etiam quamlibetmulta.HadenusParaphraftes.Vide turlacobusilla fumpfiffeexis.cap.Matth. Hæcautêpaucula habuimus in cpiftolam D .lacobi,quâ proculdubiofeimus tibi iam effe multo gratiifimâ commendatiftimä^. Curemus finguli ut quod ex hac didicimus altius animis inhsreat noftris, QC ut mail* mus effe Euägelicx doârinx faâores quàm auditores.

Gratubtur fiäeli eccïep^ quod receler ù uerilatem-In bac uero ut perfeueret çr pp mutuo diligat, cr i ppudoprophetfs pbi caueabhortatur,

Enior eledæ domina? 8^ filqs eius quos ego diligo in ueritatc, amp;non ego folus,fed8Comnes qui cognoueruntueritatem, propter ueritatem,quæ permanet in nobis èC nobifcum erit in æternum:erit nobifcum gratia,mifericordia,pax à deo patrc,2lt; à domi no lefu Chrifto fi'lip paths in ueritatc amp;nbsp;charitate.

Infcriptio eft epiflolæ qua con tinetur authoris nomen, quibus illam infcripferit Sf falutatio fiueimprecatio apoftolica.Nä in genere hoc dicit,Senior loannes fcnbo hanc epiftolam fideli ecciefiæ,huic^ imprecor gratiam pacem,8(. utin ueritateamp; charitate perfeuerentQuod autem fe nominat Seniorem non loannem, ideo fortaffis faâum eft quod illud effet apud otnnes ufitatiffimum amp;nbsp;receptum, plenum authoritate 8C fuaui» rate apoftolica,non ob caniciem modo uenerandam, fed ob uocationem 8c officifi fan^ dum. Porro cccicfiam uocat Dominä,quod fponfa fit domini lefuthuius autem eccle* fix membra appellat fiiio8,ita perfiftens in allufione.Imprecatio autem fatis eft nota uel ex aliis epiftolis. loannes pro more fuo appendit Veritatem amp;nbsp;Charitatem, optat^ uc in his fint amp;nbsp;perfeuerenu At ueritatem 9pponit hypocrifi,errori,mendacio,ut ml aliud fit quàm ipfa fides uera, Charitas compieâitur omnia pietatis officia. Prxterea inferic his qux ipfi apud auditores conciliant beneuolêtiam, item quxdam de ueritate quibus confirmer amp;nbsp;attentes efficiat animos auditorum. Quos inquit diligo in ueritate, id eft uere,ex animo,fyncere. Debet enirn charitas Chriftiana effe fine omni hypocrifi. Dili* go autem propter ueritatem.Id eft,ideo diligo quia cultores funt ueriratis. Nec ego fo* lus diligo,fed om nes qui cognouerunt ueritatem. Quibus illorum animos erigit, amp;nbsp;ad amplius ueritatis ftudium prolicit. Quo amp;nbsp;illud pertinet quod dicit nobifcum perman furam ueritatem in xternum.Qua re nemo non poteft non confirmari in pietate.

Gauifus fum ualdc quod inucni de fîitjs tuis ambulantes in ueritate. Geut præceptum accepimus à pâtre.

Aufpicatur nunc à gratulatione, gaudens repertos efie apud illos qui defertis errori* bus amp;nbsp;reliâis feduâoribus ueritatem fint amplexi : nec quamlibet, ( putant enim toto nonnunquam codo aberrates perfpicuam fe ueritatem tenere) fed traditam à patre,per doärinam certeeuangelicam. Neqjenimalia ueritas effe poteft. Videmus ergoatqj di* feimus quas ob res gaudeamus.Videmus qux fit régula diuinx iuftæ^ ueritatis.

Et nuncrogo te domina,non tanquam mandatum nouum feribo ti bijfed quod habuimus ab initio, ut diligamus nos mutuo. Et hæc eft charitas,ut ambulemus fecundum præceptum eius.

Hortatur ut in ueritate euangelica pergant conftantcr,amp; fefe mutuo diligant.Id uero commendat illis ab authore amp;nbsp;uetuftate. Non ego,inquit,prxcipio ut pergatis in uero, fed ipfe dns qui in Euangelio dixit. Qui perfeuerarit in finem ufqj, hic faluus erin neqj nouum aliquod prxceptum nuper^ domi noftrx natum feribo uobis, fed illud uetu* ftiffimum in lege quoq; ipfa prxceptum, Dilige dominum deum SCproximum tuum.

COMMENT» ÏN II. fiPIST« IOANNIS, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.14J

quod Ch rift a s reftituit,amp; quod ab initio ueræ religionis floruit,hoc inquam fcribo uo bis,ut fciiicet diligamus nos mutuo.Videtis quàm hæc non fint afpernäda. Deinde per înterpretationem addit,Eth«c eft charitas, utambulemus fecundum præceptum eius. Hie,inquit,eft genius charitatis Chriftianæ,utferuetpræcepta.Nam dominus in Euan gclio (unde hæc uidentur petita) dixit, Qui habet pr»cepta mea amp;nbsp;feruatea, ille eft quf diligit me.[tem,Maneiein dileâione mea. Si præcepta mea feruauenti8,manebiti8 in dt leâione mea.Hoc eft praeceptum meum,ut dijigatis inuicem ficut dilexi uos.Nec eft qd quis hæc faluatoris uerba miretur.Nam omnia præcepta ad charitatê reuocantur etiam ab apoftolo Paulo ad Roma.n.

Hoc eftpræceptum quemadmodum audiftis ab i'ntno,ut in co am^r bulctis, quonia multi fedudtores ingrefli funt in mundu, qui non con fitent lefum Chriftu uenturu in carne.Hie eft fedudor èc antichriftus., Pro more fuo ingeminat 8(. inculcat charitatem. Addit cauflam cur hanc tantopere urgeat,qu^ quidêcaufta 8i ecclefiam excitât ad uigilantia 8C uehemens pietatis ftudium, Ideo inquit tantopere urgeo dileâionê,ideo decet uos efte diligentes,quia multi feduâo res uenerunt in mundum,qui conantur uos à uia ueritatis abducere in errorem. Ab his cauebitis uobis, amp;nbsp;in uera religione, ueritate 8(. dileâione pergetis. Deinde certis notis pingitillos feduâores.Non confttentur,inquit, lefum Chriftum ilium eiTe Meftiam ue rum deum amp;nbsp;hominem,quern prædixerant prophets uenturum in hunc mfidum. His ftatim infert,amp; profligés iftos dicit, Hie eft feduâor St antichriftus« Plura de his dixi in ».eap.St 4.prioris epiftols,unde hæc breuia farciri poiTunt.

Intueminiuoßpfos ne perdamus quod operati fumus, fed ut mercc« dem plenam recipiamus,

Argumentatur à damno. Videntur autem petita efte ex illis qus apud Ezechiele func uerbis,Si iuftus auerterit fe à iuftitia fu3,St fecerit iniquitatem,num uiuet^ omnes iufti^ tis quas fecit non uenient in recordationem.E^autem monendi excitandi^ particula, qua hie comode utitur )3A£7rîTi£«u7Di/ç,Intueminiuofipfo8,ueIut Germanicequadran Cius reddam,L«gf«(i^K McfcfH6f.Hocucro eft quod dicit,Caueat fibi quifqi,ne fi relinquat quod benecoepit, perdat omnem fruâum eorum quæ haâenus bene geftit,red demus operam utpræteritis antichrifti dofloribus,plena mercedem recipiamus,qus non con tingit nifi perfeuerantibus ufqß in ftnem.

Omnis qui tranlgreditur ÔÔ non manetin dodrina Chrifti,deu non habet. Qui manct in doârina Chrifti,hicamp;patrem amp;nbsp;filium habet.

Grauiora nunc fubiungit. Multo enim maximum detrimentum eft deo carere, neqy' pattern neep filium habere.Cæterum qui non pergit in ueritate St dileâione, is neq; pa crem neq; filium habet. Omnibus ergo modis annitendum eft nobis utin uia ueritatis pergamus.Eadem fcribuntur in t.cap.epiftolæ prions.

Si quis uenit ad uos amp;nbsp;hanc dodrinam non adfert,ne recipiatis cum in domum,nec aue ei dixeritis.Qui enim dicit illi aue,communicat ope hbus eius malis.

Planioribus uerbis præcipitconfortium hæreticorü fugere, St doflrinæ Chrifti con ftanter adhf rere.Hæretici funt qui fuam non Chrifti doârinam adferunt,ucl aduerfam Chrifti dodrinæ prædicationem tradunt St fequuntur.Doârina autem Chrifti cópre^ henfa eftin prophetatum St apoftolorum literis. Quifquis ergo fcripturas non attule^ rit ant aliquid aduerfum fcripturis docuerit, nequaq recipiendus eft in confortiu tuum St tuorQ,neq; in colloquift.inficiunt em corrupta colloquia bonos mores.Cohabitatio qq; fubuertituel optimos quofq^. Per Domfl ergo intellexit uniuerfam cohabitationct per Aue colloquia familiaria. Paraphraftes hæcomnia pulchre hifee uerbis expofuit,Si quis uenerit aduos qui diuerfam ab bac doâhnâafterai, ut uos abducat ab euangelica

•144 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ COMMENT. IN II, EPIST.

ucritate.huicadeo non debetis aufcukare, ut nec in domum fit admittendus fi quaerac hofpitium, nec aue diâo falutandus fi forte fit obuius in uia, Periculum eft enim nefagt; miliamfuoconuiâu inficiat,amp;pro officio communicati teâi rependat maleftcium, at(]ß e falutatione nafcatur colloquium. Corrumput autem bonos mores colloquia pra ua. Porro qui falutat ôC congreditur cum impoftoribus huiufmodi cofors efte uidetur malefaâorum. Addit enim animum improbo dum fe uidet eife alicuius pretii apud eos quos nititur fubuertere, 8C alqs fpecié mali præbet, quafi fauere uideatur illius malitic cuius no horret familiaritatem. Hifce finitimum eft quod legimus apud Ecclefiafticum cap.u. Qui tetigerit picem,inquinabitur ab ea t amp;nbsp;qui communicauerit fuperbo,induct fuperbiam.

Cum multa habcrern uobis fcribenda,noluiper chartam Sgt;C atramen tum:fed fpero me uenturum ad uos, amp;nbsp;præfentem præfentibus loquu turum,ut gaudium noftrum fit completum. Salutât te filq forons tuæ cledæ.Amen.

Concluditepiftolamamp;pollicetur fe uenturum ad ipfos, præfentem^ præfentibus hæc amp;nbsp;alia his fimilia expofiturum copiofius : id^ in hune hnem, non ut dolis capiar, artibus fallat, dominium exerceatautpecuniamemügat, fed utgaudium Chriftianunt fit completum. Completur autem cum reâe omnes hdei negotiQ intelligimus, 8i illud per charitatem exercemus. Appédit ad ftnem falutationem eius ecclefiæ unde banc feri* phuFacit autem ecclefias forores unius Chrifti domini fponfas,amp; membra,id eft Chri ftianos non fine gratia appcllitatfilios. Habet amp;nbsp;illud gratiam quod doârinamuerita^ tis mauult illorum committere mentibus quàm chartis.Et nobis quidem nihil profue^ rit uidifte, audilfe 8C legilfe dodhnam apoftolorum atramento chartis inferiptam, nift ctiam menti inferibamus transferamus^ in uitam amp;nbsp;mores noftros.Refipit autem hæc epiftola per omnia genium Ioannis apoftoli,utcun(p aliicontenderinthanc presbyte-ri cuiufdam Ioannis effe.Sed utcunq^ hominum uanent iudicia,certe in hac nihil fcribi turquodnonlegaturSfin prima,eunoem ergo cum ilia habetfpiritum, utnemohanc nihimpiusafpernaripolTit. Deo fit laus Si gloria, qui uoluntatemfuamnobis ap«*t dilucidiffime.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. T ■ , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

Gr4fCaio guod in recepta ambulet ueritate, beneßcentMm^} exercent infrdlres.Perftringit Diotre» pbcn commendat Dcinetriu/m»

nia tua bene fortunée fofpitator domin us. Eft autem fumma félicitas mens fana in cor« porefano.

dendbus ueritan tuæ, ßcut tu in ueritate ambuIas,Maius bis no habeo gaudium quam ut audiam filios meos in ueritate ambulare,

Gratulatur primo de rccepta ueritate SC quod inhacmaximocumfratrumpraeco* nioambulet. Eftautem in Veritate ambulareuitamagerepiamiuxtarcgulamueritatis abfq; fuco Sc fimulatione. Nec fatis eft fcifteueritatemnifiinipfaambuiemus,ideftad hanc inftituamus uitam noftram omnia dida 8c fada.Porro maximum fandorum gau dium eftcum audiunt nos in Veritateambulare: noluntergo fe fuperftitiofius coIi.Di^ cuntur Sc angeli gaudere de peccatoribus conuerfis ad pocnitentiam, Quae quidem nos animate debent ut omni conatu propagemus ueritatem.

Charifltme fideliter facis quicquid^peraris in Fratres et in hoipites, qui teftimoniurn reddiderunt charitati tuæ in confpedu ecclefiæ, quos benefacies fi deduxeris digne deo.Pro nomine enim eius profedi funt, nihil accipientes à gentibus. Nos ergo debemus recipere huiufmodi ut cooperatores fimus ueritati^

Primum eft ut ueritatem recipiamus SC in fide fimus integri, proximum ueroutfi* musbenefici. Poftreceptionem ergo ueritatis congratulaturapoftolus Caio dehofpita litate Sc beneficentia quam praedicarant coram tota ecclefia qui beneficia reccperät, Qui fanèlocus gratitudinem docet SCquod nemo iufta eftfraudandus laude. Vtautem om* nibus debemus beneficentiam ita pr^cipue miniftris uerbi dominici. Vnde loanncs hos Caio Sc in hoc omnibus fidelibus commendat fideliter, argumentis Utens ab honefto Sc utili duäis,Honeftü eft em.inquit, fi deduxeris digne deo, id eft fi inftruxeris eos uia* tico,benigne apud te foueas.Nofti uero cui impendas,deo,qui dixit,Qui uos recipit me recipit.Huc pertinct Sc confequens ratio, Pro nomine Chnfti profeäi funt. Ideft ut E* uangelium prædicent circumeunt, non ut ditefcant SC res fuas agant.Ideo enim nihil ac cipiütftipëdii à Gentibus quibuspraedicät,certeutcoplus Chrifto frudius afferät quo apud Gentes alieniores funt à fufpitione captatiquæftus.Itaq; nos qui didicimus opera rium mercedefiia dignum efle,debemus huiufmodi uiros bonos recipere SC opibus no ftris iuuare. Appendit hie quoq; ad finem præmium, Vt cooperatores fimus ucritati.ui delicet ut propagemus SC nos ueritatem,8c quandoquidem negatum eft munus docen* di, farciamus id opibus noftrisiuuantesfcilicetillos quiuocati SC muneribusdocendi inftrudiifunt, Dixitautemin Euangelio dominus,Qui prophetam recipitin nomine prophetae,mercedem accipit prophetætSC quicunq;ad bibendum dederit uni ex puß 11 is his poculum aquæ frigidæ tantum nomine difeipuli, amen dico uobis non perditurus eft mercedem fuam, Apparet autem ex hoc loco plurimos turn temporis fuifte uiros bo NN

146 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COM MENT. IN Iir. EP I ST.

nos qui Pauli exemplum imitati Gentibus prædicarunteuangelium'gratis.Gforiam C' nim Chrifti domini tam cupiebant primxu^ ecdefîs homines promotâ ut huius cauf* fa nihil non facerent atqj ferrent.Quibus uero datum non erat docendi munus, hue o-* mnes fuas facultates conferebant,ut nihil deefletrerum necelTariarum iis qui pollebant docendi gratia.lnier hos uero præcipuus erat Caius ille, opulentifllmus ut apparet uir, quemetiam Paulus ad Romanos la, amp;fuum uocathofpitemamp;totiusecclefiæ. Etme^ diar statis homines liberaliter iuuerüt ftudia pietatis. Nos foli in quos fines fæculorum deuenerût ftertimus ignaui. Quibus contigit à deo docendi gratia,nolunt fe res^ fuas exponerepericulo,aut docendi munus non obeunt nifi opimis regiis^ ftipendiis con^ duâi. Verum paucifTimis aut certe nullis talia dantur. Nam quibus miniftrorum uerbi cura commiflacft,mifero8cgerefinunt,adeo^ nihil conferuntdefuisfacultatibus, ut abaliiscoilataiamoliminuideantpræripiant^« Ita uero Scdoârina pietatis pericliUquot; (ur df nominis Chrifti gloria. Dominus autem det nobis fpiritS ilium quem uidemus illorum infediiTe peâoribus,quos in præfenti loannes commendat.

Scripfi ecclefîæ,fèd is qui amat primatugercrc in cis Diotrephes non recipit nos. Propter hoc ß uenero indicabo fada illius quæ facit uerbis malitiofis garriens in nos : amp;nbsp;nec his contentus non folum non recipit fratreSjUeruinetiâ uolentes recipere prohibet amp;nbsp;è congregatione erjeit.

Non Tatis liquet de quo fcripti genere loquutus fit loannes, apparet tarnen hunc fcr* phffe epiftolâ ad earn ecclefiam in qua agebat Caius, qua adhortatus fit ut id facere pergt; geret quod uidebat facere Caium. Verum obftabat fanóüs his monitis Diotrephes qui dam,quem in præfenti perfthngir,accufans in ipfo hærelim,calumnias feu linguæ petu lantiam,amp; ftudium fuperbiæ feu ambitionis,præterea incufat amp;nbsp;inhumanitatis, cotem ptus,crudelitatis,adeo^ tyrannidis in fratres. Eft ergo hie exemplum omnium hæred corum ÔC improborum hominum,qui amp;nbsp;ipft obfiftunt euangelio. Nihil auté nunc Teri bit in ipfum uirulentius,fed referuat in aduentum fuum. Minatur enim fe turn illi detra âurum laruam. Id uero eft ftdelium paftorum nihilcondonare aut parcere impoftori^ bus. Quid putas autem diâurû loannem ft rediret hodie in eas eccleftas qux uideri uo^ luntapoftolicæ,inueniret^ non unum aliquem Diotrephen primatum ambire,fed ingt; finitos fimul cardinales, patriarchas, epifeopos amp;nbsp;proceres ecclefiafticos utnunc nihil dicam de eo quod plericy iftorü contra ueritatis doârinam nefcio quid garriunt, quod puram apoftolorum dodrinam non recipiunt,quod^ recipere uolentes damnantaiq; diris deuouent fulmine excommunicationis fæuo inftiifto, Tam fcilicet periculofa funt tempora noftra.Deus eripiat animas noftras ex ore leonis.

Dilede ne I’miten's quod malum eft,fed quod bonum eft. Qui bene facit ex deo eft,qui autem male facit non uidet deum,

Addit ifta ut ab oftenfione præferuet Caium.Quaft dicat, Nofti quid conetur 8i agat Diotrephes,nolim autem teimitari mores hominum. Hie autem ponit generalem fen^ tentiam,id fcilicet imitädum elfe quod bonum eft,non illud quod malum eft.Quæ qup dem fententia opponi poteft illis qui pro fe allegant longa tempora. patrum mores Sf confuetudines. Adiungit huic amp;nbsp;aliam fententiam, Qui bene facit ex deo eft,qui autem male facit no intelligit dei negotiu, nec^ poft hanc uitam deum uidebit.Proinde quod bonum eft,quod deus iuflic faciendum eft, non quod præfcribunt aliorum hominum exempla amp;nbsp;confuetudines.

Demetrio teftimonium redditur ab omnibus amp;nbsp;ab ipfa ueritate, fed amp;nbsp;nos teftimonium perhibemus, amp;nbsp;noftis quod teftimoniu noftrum uerum eft.

Prauo exempio iungit opponit^ optimum optimi uiri Demetrij, ne defit quod Cai animum confirmet. V ehernen ter enim concutiuntur bonorum animi malorum exem plis.

IOANNIS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;147

plis.undc uidemus mederi huic morbo fcripturas frçqucntifïîmc. Mirs uero intcgrita-tis uirum fuiffc Demetrium ncceffe eft,cui leftimonium fcrcbant omnes boni, deniquc ipfa ueritas.adde óC loannes apoftolus homo fine fuco,qui adulari nihil didicerat.Prae^ terito itaq^ Diotrepheimitcmur potiu» Caium 8C Demetrium.

Mulia habebam quæ fcriberem, fed nolo per atramentum cala^ mum fcribere tibi.Spero autem proünus me uifurum te, amp;nbsp;præfentes corâ loquemur.Pax tibi.Salurant te amicû Saluta amicos nominatim.

Quemadmodum pofteriorem daufitepiftolam, ita nunc concludit amp;nbsp;poftremam* Sunttamen in his charitatis amp;amicitiæpulchra argumenta imitanda nobis potius q difputanda. D. Hieronymus uidctur ÔC fecundam SC tertiam hanc epiftolam tribuerc cuidam loanni presbytero. Ego non uideo quid in his loanni indignum contineaiur. Eft fane in breuitate ilia mira gratia.Habet 8l breaitas fua myfteria.

Vti^s lt;/uem Matthtcm nominat Lebb^um cognomento Thitd£um,dicitur ßiiffeß-aterlacobi Ai (gt;h£i zr Simonis Ch4Hdn£i,uixit ddhuc,fi Eufebio Egefippum dtanti credimus/emporibns Do mitiani, aliquot annis poß fublatosdominiapo^lolos. PromdequodincorruptißimdincidiJJet temporaled ZT jjgt;iritupra;uideret quidporro futurum efjet^hanc fcripßt eptflolam, in quahor

laturfanilos ut nbsp;nbsp;ipß tn pura religione perßuerent, ZT uHjs quoey aßumentoßnt quo poßint perfcuerare,

er ht ueritatem euangelicà exprimaiit bonis opcribus, caueant autem ab impoßoribus, quos hic depingit grä phice exitium ipßs interminans. Pleraq; uero mutuauit poflerioriepißola Petri.^iec id quidem cuiqua/tt nouum uideridebettVidemus enim zr prophetMpoßeriores priorum lepifßeorationes zr libres,atq; aden ufurpafße zr multa ißorant 'tn fua retulijfe feripta. Ergo qult;e hic attingutitur parcius, paulo ßßus tradantur i» epiflola Pétri.

Vdas lefu Chrifti feruus,frater Iacobi,his qui in deo pâtre fan dificati funt qui^ lefu Chrifto feruati funt,uocatis.Mifericor _ _ _ dia uobis amp;nbsp;pax amp;nbsp;charitas multi'plicetur.

Quemadmodû Paulus ita ludas fe uocat feruum lefu Chrifti.Quia uero multi erant Iudæ,ideo ad differentiam aliorum addit.Iacobi frater. Nam Lucas in a. ludam lacobï appellat, quem alii uocantThadæum. Erat enim quadrinominis, ludas, ludas lacobi, Thadæus Si Lcbbæus.Habcs authoremhuiusepiftol^ ôifubfcriptionem.Sequiturqut bus hanc infcribat.Omnibus uocatis,id cft cledis dei.Sed qui funt uocatifSandlificati à deo pâtre. Scdquidicunturfandificati à pâtre .'’Eramus natura noftra impurifiltiiræ, ferui fatanae. Deus autem noftrimifertusfilium fuummifit incarnem.Hiccffuditfan-guinem fuum pro pcccatoribus,8i fanguine fuo nos lauit fao(3ificauit^,afteruit è uitute fatanæ amp;nbsp;nos fibiconfecrauit in peculiû.Ergo fandificati funtqui redempti funt per mortem Chrifti Si per ipfius purgati fanguinem. Habes in hi s totam euangelii fum mam.qoam Si Paulus præcipucimmifcetinfcriptionibus. Sequitur bonaimprecatio, falutatio Si benediâio apoftolica.Mifericordia uobis Sic. Tria autem petit fandis mul-tiplicari Siaugeri,Mifericordiâ,Paccm Si Charitatem. Mifericordiagratia deleft.Hand äuget nobis coeleftis pater cum noftri mifertus condonat nobis peccata.Si fefeomnia^ dona fua in diem liberalius in nos effundit. Si fefe nobis aftringit fubinde fortius. Pax, animat eft tranquillitas Si concordiat ftudium cum omnibus hominibus. Charitas pie nitudo legis eft.

«48 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT, IN EPIST^

Ut non potucrim non fcnbere uobis,obïccrans ut ueRris laboribus ad iumcnto fitis fidei quæ femel data cft fandis,

Cauiïam exponit quæ ipfutn impukrit ad fcnbendum, tta captans benruoknriam, fimul amp;nbsp;fcopum prf ßgit eorü de quibus eft diâurus.Reâe uero monuit £rafnias h une locumbifariam polkaccipi. Prior knfus eft, Non folum mihi fuit fummum ftudium fcribendi ad uos decommuni falute,uerumenamneceftita8 fcnbêdi fuit propter inimk cos Chrifti. Pofterior knfus hiceft, Cum effet mihi mirü ftudiû fcribêdi uobis de com mum falute,non potui non fcnbere,hoceft non potui no obfequi defiderio antmi mei. lam uero epiftolæ kopus htc eft, Vultillos hortan ut laboribus fuis adiumento fint fan âi8,utin fide uera amp;nbsp;femel à Chrifto apoftolis^ tradita perfeuerat e,amp; fraudes fedudp rumdeclinarepoffint. Vel, hortart uu!t utoperibus uere bonis exprimant earn fidem quam dominus fanâis, id eft Chnftianisreueiauit, neuekducanturabimpoftoribus, qui fidem 8i Chriftianam libertatem putant elkpeccandi licentiam.

Obiterenimfubierunt quidam homines impq,quipriusdefcripti fuerant in hoc tudicium,qui dei noftrigratiam transferut ad lafeiuiam, ac deum qui folus eft herus ac dominum noftrum lefum Chriftuni negant.

Quod inquit hanc uobis fci ibo,quod inhortor ut fanâis operibus fidem ueftra cx* primatis, amp;nbsp;ut alqs adiumento fitis ne feducantur, hinceft, quod iam nunc inepferunt quidamimpoftores,qui graiiameuangelicamuertuntinoccafionemlafciuiæ,ipfum^ deum 8( dominum lefum abnegant Habent autem lingula uerba fuum pondus.

ait, gt;d eftfurtim Si. clancuiumingrefli funt. Sic enim notât artes Si impudentiam iftorum qui nolunt uideri hoftes oeritatis pietari»^,imô fpecie pietatis fe uenditant. Pe |t us de nfdem,E.runt inter uos,inquit, falfi doâores.qui clam inducent feâas pernitio* fas.Hos.inquit, præuidit deus ïam oüm ab æter no. Non quod diuina potentia hoc co^ ganturfacercquod faciunt, fed quia quid faduri eiïentpræuidit,defcripfitillos in hoc iudicium,id eft dccreuiteis panam. Alludit enimad iudi' es Si reges populortm.qui fa cinoroforum nomina Si facinora in libellos feu ncbulonum cataiogum atro defignant calculo poenam adr.cientes feekri.Porrô duo in iftis aceufat, amp;nbsp;qued gratiam dei tranf-feruntadlafciuiam carnis,Slt; quod dominum noftrvmlefum Chriftum negant. Siquî dem libertäre per Chiiftum pana Si per euangelium annunciata abutebantur ad turpi tudincm ac peccandi licentiam, putantes ob remilfionem peccatorum annunciatam fi^ bi licere quidiibet Peccabant igitur impudentius Siultro recidebant in earn kruirutem unde tpfos Chriftus fuo fanguine redemerat.qua quidem re deum amp;nbsp;Chriftum eius ab negarunt. Verbis quidem confitebanturjaflis uero negabant,

Vo!o autem uos coït mcnefacerecum feiatis femel iHud quod domi nus pofteaquâ populum ex Aegypto faluum eduxerat, rurfus eos qui non credebant perdiditzquodep angelos qui non feruauerât fuam oriÂ ginem,fed reliquerant fuum domkilium, ad ludicium maani illius diel' uinculis æternis fub caligine fèruarit. Sicut Sodoma Gomorrha ôi his finitimæciuitates quæ adconfimilem modumcumillisftuprisin^ quinatæfuerant, ac fequutæ fuerantcarnem alienam, propofitæ funt exemplo ignis æterni pcenam fuftinentes.

Ëxemplis aliquot coaceruatis demonftrai nô fatis elfe fa ter i liberatos nos elfe Si pro fiteri libertatemeuangeücamnifi Sfuita accédai fanâa.Quibus quidem omnibus con^ futatfeduâoresillos^ adhortatur fandos utuita Chrifto digna fidem Chriftiexprk mant.aliisŒ adiumento fint ne fequantur turpe iftorum exemplum.Vtitur autem prxa fatiuncula a ait,Non eft quod uos doceamcum fatis elfe putem fi uel in memoriam re^ ducam exempla ueietum. Hic iam tria ptoducit, Primum fumptum eft ex Exodo,eft au

tcmhuiufmodi, QucmadmodS deus olim Ifraclcm ex dura Acgyptn régis feruituteper alucum Erythrei maris amp;nbsp;per defertu duxit in terrain promiffam : tea idem ille deus nos ex fatanæ fcruitute per baptifmi lauacrfl quo abluit nos à peccatis omnibus duce Chri^ fto domino ducitaduitamaeternam. Veruin utillis non profuit liberatio qui obmur-murarunt deo in deferto,qui idololatria, epulis deorum, ftupris amp;nbsp;comeiTationibusfc polluerunt, nam illorum aliquot milliaceciderunt in deferto: ita non proderit nobis rc demptionis prædicatio fi perrexerimus in uita impia 8c impura. Secundum exemplum traflauitamp;apoftolus Petrus in z.epifto. i.cap.eftautemtale.Non profuit angelis quod conditiadco^diuinæ naturæ effentfaólt confortes, Vbi enimfcliciflîmamfuam natu^ rammutaffentinprauitatem.neq; pcrftitiflentinfuaconditione, carlo deturbati funt ad inferos ubi detinentur in uinculis ad ultimum illud indicium ufqj,in quo æternæ da tnnationis fententiam fufcipient lta quidem nil proderit amp;nbsp;nobis quod optime condi* dit nos dominus, quod per blium redemit, nifi in (fatione noftra amp;nbsp;officio rnaneamus facientesquxdecentdeifflios.Tertium exemplum pctitum eft ex ip.capite Genefeos, Mulia quidem beneficia contulerat dominus in urbes i 1 las fatales Sodomam Gomorgt;’ ram finitimas, at cum illæ abuterêtur dei bénéfices igné calefti côfumptae funt, id^ in exempts omnibus illis qui domini benefiefis abutuntur ad uitæ turpitudinem.Non enimeffugientiudiciumdei, Reliquaquæbicerant dicenda,petanturexdecimonono capite Genefeos,

Similiter fane amp;nbsp;hi deluH infomnijs carnem quidem polluuntjdomi nos uero fpernunt,in poteftate præditos maledida congerunt, AtMi chaê'I archangelus cum aduerfus diabolbm certâs difeeptaret decorpo re Mofi no aufus eft illi impingere notam maledidi, fed dixit, Increpet tc dominus. At ifti quæ non nouerun t ea maledidis infedantur : quæ uero natura ceu animantia rationis eiipertia feiunt in his corrupuntur..

Dcfcribitnuncfeduflorcsinhuncfinem,utcognofcantur8tdeuitentur,nonutbr km relcuet.Sic autem coherent hxc cum fuperioribus, Quod fecerunt ifti quos extinquot; xit coelitus immiffus ignis.hoc faciunt hi quoqj feduâores.ld iam expolit per enumera tionem.Primo dicit illos effe fomniatores,imô delufos infornnfis, hoc eft fedudos qui ex uanitate mentis amplexentur pro ueris falfa, uoluptates uidelicet, quae miferos red^ dunt,non felices.Videntur enim fibi delitqs frui qui habentinfomnia,cum longe fallan tur.Deinde.Carnem,inquit,polluunt,id eft fefe totos ingurgitant uoluptatibus, libidi* ni,ftupri8,adultcrio,fcortationi,cbrictati ÔC conuiufis, Neep polluunt fe modo, uerum ctiam afpernantur praefedos fuos fandum^ magiftratum : nec fpernunt modo,fed St maledida in ilium congeruntdiris^ deuouent. Id uero fceleris uehementer amplificas adhibet exemplum hoc modo, Cum effet difeeptatio inter angelos bonos amp;nbsp;malos de corpore fiue cadauerc Mofis, tarnen ipfe archägclus Michael ueritus eft diabolo palam dicerc conuitium.fcd quum conuitia illius ferre non poffet,moderate dixit, Increpet te deus.Audimus hic angelum noluiffe malcdicere diabolo, Quis hinc non intelligit tur^ piffimumeffe fi homo fceleratus maledicere nonuereturuirisauthoritateamp;dignitate præminentibusî’Caeterum fequitur in luda, At ifti maledidis infedantur non modo ni hil execratione meritos,fed quae non nouerunt,id eft quæ non intcliigunt, amp;nbsp;ubi nulla eft maledicendi cauffa, Addit h is aliud amp;nbsp;nouum feelus, quod etiam extollit amplifica^ tione, Adco,inquit,luxu libidine^ corrupt! funt,ut in his rebus inquibus animantia ra tionis expertia probe moderate^ dcgunt,ueluti cibo, potu coitu^, in his perditiffime fegerant.Plura petantur ex t. cap.î, epift.Petri,ubi cadem hæcinucniuntur.Quaeuero adduxit de Difceptationeangelorum fuper cadauere Mofis, citauit ex Apocryphis, Et ucrifimile eft concertationem hinc effe ortam quod fatan uelletferuarccadauer Mofis tradere^ Ifraëlitis ut hoc colentes impingerentôt contra dominum peccarentSem-per enim fatan cupit ereptam creatori gloriam creaturæ iribuere. Quod fi uitio non uer

Ifo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C o M M E N T* I N E P J s T.

titur Paulo quod dtauit Menandri Epimenidis Si Arati teflimonia, cur unus ludas ab omnibus male audit quod quædam citauit ex apocryphis.'’Solet uera ptetas nihil afper* nari quätumuis fit obfcurum Si humile, fed cum iudicio ex fterconbus colligit aurum« Idem fecit Si ludas hoc nomine laudandus magis quàm uituperandus. Apocrypha for talfis maximamhabebât apud illos authoritatemadquos hâcepiftolampotiffimûfcri plîuHaâenus ergo inferuiuitillis Si quauis ratione illos deo Si puritati uoluit lucran\

Væinis quom'am ui'am Cain ingrefli funt, 0^ deceptione mercedis qua deceptus fuit Balaa effufi funt, amp;nbsp;côtradiôîione Chore perierunu

Ab aliis fceleribus defcribiteofdem,nempeàparncidioamp;homicidris,àcorruptione Si auaritia, à proditionibus, turbis,ambitione Si faâionibus» Verum non potuic ifta in iptis uiuidius defcribere Si increpare quàm per adiunâa exempla. Sunt autem in iftis fceleribus memorabiles nequam illi tres quos producit, Cain,Balaam, Si Chore* Cain enim infamis eft parricidio fratris quernexinuidia Si propter puriorem religion nem occidit.Et hi,inquit ludas,uiam Cain ingreifi funt. hoc eft,fcquutur mores Si ftu^ dia lacronis,ex inuidia amp;nbsp;auaritia perfequentes fyncerioris theologiæ ftudiofos. Locus petitus eft ex4.cap.Gene.Balaam uero corruptus auaritia Si quarftu, conatus eft maledi cere populo cui dominus benedixeratjta hi,inquit,decepti mercede, quxftu Si largitio nibus iniquis,eftufi funt,id eft in omne facinus prolapft, ut iam non abftineant ab ullo fcelere.Quid enim non potcft auri facra famesj’Eodem exemplo ufus eft Si Petrus x, Pç tri.x. Petitfi eft ex N umeris Mofi cap.xx* At Chore fuperatus ambitione uoluit ad fc ra-perefacerdotium,ideo^ maximam in caftris irraëlitis turbam commouit, uerum non diu Mofi fefeoppofuit.Statim enim cum tota fadione coniuratorum à terra dehifcente abforptus uiuus dcfcenditad inferos, horrendo exemplo demonftrans omnibus mor^ talibus quid expedentqui arrogantiæ Si fuperbiæ fpiritu fedudi contra ueritatis mini« ftros excitant turbas. Huic autem confert fui fxculi imô omnium fxculorû fedudores, qui fibi fundionem docendi uendicanffcpulfis dodoribus ueritatis.Huc pertinent ills uoces noftrorum, Quis uero illis ncbulonibus impuris aperuiffet mentcrn fcripturx^ nos ordinauit fanda fedes Romana, nos fumus dodores illuminati, noftra eft facultas docendi ,Slt;determinandi, iftis ueroamp;principumquorundam ôfpopularium mentes commouentin optimos uiros teftes ueritatis,quos Siaffligunt, fed fuum in detriment tum maximum,Sentient enim aliquâdo quibus cum concertarini.ubi fcilicet adexcm« plum Choritarum méritas penderint pœnas*

Hi funt inter charîtates ueftras maculæ inter fe conuiuantes abfcp uï Iius timoré,fuopte dudu arbitrio^ uiuentes,nubes aquam non haben tes quæ à uentis circumaguntur, arbores autumno marcefcentes,infru giferæ,bis emortuæ amp;nbsp;eradicatæ,undæ efferæ maris,defpumantes fua ipforumdedecora,ftellæerraticæ, quibus caligo tenebraruminæter« num feruata eft*

Haden us quidem depinxit fedudores exemplis, nunceofdem pingit colore ftmilitu dinum euideniiffimo uiuaciflimo^. Priufquam tarnen producat parabolas prxmittir, èuTVÎila'lfj «ri'raZç ScyaTrcWç V|«.wyU nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;àcpôiSwÇ, îauTOi/ç'iPl^oUvoVTiQ» id

eft,Hi funtincharitatibus ueftris maculx,conuiuantes inter fe intrépide,feipfos pafcen tes.Pulchreautem monuitErafmus in Annotarquemadmodum bZoyZcu Chriftianis dici ccxperunt munufcula ex charitatis affedu miftaiita conuiuia qux pauperibus refo« cillandisexhibebantur *a.yanlt;Xi fuiffe dida. Vndefitutludas percharitatesintcllcxerit eleemofynas ftdelium.In his, inquit, i fti funt maculx,dedecorantes nimirum eleemofy nam.Sequitur enim luxuriofis conuiutis inter fefe certantes, id^ ex bonis ecclefiafticis Siabf(^ ullius timoré* Nampafcunt feipfos,ideft paftorumin modum feipfosagunc Si ducunt, SC fibiipfis funtpaftores, nullius parent imperio, fuo dudu Siarbitratu uû uunt.

uunt, unde non eft quod quenquam metuant, fed fecure quod It bet agunt, uentri fet' uiunt,fepafcuntgenio^ indulgent, Hodie eerie uidemus Epifeopos Si Abbates ecclc^ fiafticarum opum tanquain iuftifttmos pofteftores luxu interim diftipantes omnia de^ fendi à regibus Si prindpibus.NulIus eft qui uel mutire contra iftos uel uerbulo audeat aut in mediu proferre quis fit uerus ecdefiafticaru opfl ufus. Rede itaqj dixit ludas iftos femetipfos pafeere Si fuo arbitrio uiuerc,Quonda monachorfl monafteria fuerflt bona rum literarum fcholæ,amp; pauperum xenodochia, nunc funt equorum Si ucnaticorum canumftabula,inertiumquoq^uentrium domicilia, amp;fpiritualium prxlatorum fiue principum (ita enim falutari gaudent) aulæ. Erudite uero 0lt; pie hunc ludæ locum cum Petri uerbis cóiuliiclariflimus uir D. Martinus Luthefus in illo fuo libro nobili quern anieannos xvi, contra Ambrofium Catharinumaedidit.eius uerba ftquis requirat haec funtjLabes Si maculae (funt enim hi homines nihil nifi dedecora Si laljes in popu^ lo dei, cum prorfus inutiles fuis tantum delittis Si uitijs in ecdefia faginati fibi feruiant) Delittis affluences in conuiuiis fuis luxuriantes uobifeum. Mihi hic locus corruptus ui detur, Nam ludas ficreferteundcm.Hifuntintercharitatesueftrasmaculae,interfefe conuiuantes abfc^ullo timorefemetipfospafeentes, Pontificumenim Äfacerdotum monachorumejj delicatam ui tarn deferibit, qui iis quæ pia charitatc fidelium ad eccle^ fiamcollatafunt Si conferuntur indies profufifltmoluxu perdunt,nec dei nechontp num confpedum ucriti,nec fcandalis infirmorum,necodiis bonorum quiequam com moti.Seipfosenim cximiecurancS^pafcunt,nihiialiudquàm maculae, labes, dedecus, onus ecclefiae fadli, cuius debeba nt elfe fumma ornamenta, Si luminaria, Si columina, Nonne ifta iam dudum uidemusç’Vnde Petri uerbum, Luxuriantes uobifeum, in telli*' gi oportet, Luxuriantes ueftris opihustfeu ut ludas indicat, Veftris charitatibus, quia 8i ueftris SC uobis abutuntur ad luxuriam Si pompam fuam, fine timoré, Nam quod Græcus Petri textus habet,In erroribus fuis,quod nofter reddit,In conuiuiis fuis, puto faäam errore librarii metathefim literarum, raîç âTraTcaç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pro co quod lu^

das habet, Tcàç a7«arlt;«ç!/^ii5p,id eft in chasitatibus ueftris feu beneficiis uel cleemo^ fynis.Hadlenus Lutherus, Nunc uenimusadflmilitudines quibus hoc genus homL num pingit. Primo quemadmodum Si Petrus ita Si ludas appellitat ipfos nubes aqua C3rentes,dlt; à uento circumadas.Habent enim fpeciem dodorum ueritatis, pollicentur dodurosfedodrinamfaluihcam,fed ueritatedeftituuntur Si quouis circumaguntuc dodrinæ uento,Ephef.quarto, Secundo uocatarbores quae fub finem autumni prodL tis floribus mendacem frudus fpem faciunt,cum mox cmarcefcant.Non folum autem infrugiferae,ait,fed bis funt mortuae.Ifti enim prxter hoc quod uitamuiuunteuangelL cx dodrinx partim refpondentem,etiam alios fecum cum peruerfa dodrina tum exem plo prauo trahunt in pernitiem.lmo eradicatx funt arbores, haud fecus inquam deplo rati homines quàm arbores radicitus euulfx, quibus iam nulla fpes fupereft reuirefeen di, Tertio alfimilat undis marinis fxuientibus amp;nbsp;in altumfeextollentibus,itanotans iftorum turbas, motus, clamores contra ueritatem, Sed quemadmodum unda marina quofxuiusfuritprocellis hoc magis defpumat fordes,turbatur amp;fefeefficitluculen^ tarn,ita ifti fuis clamoribus, feditionibus nihil aliud efticiunt quàm ut probra fua^ de^ decora omnibus exponant,Videturhxc parabola fumpta elfe ex f?. capitelfaix, ubile gimus, Impii autem funt ftcut mare motum quod quiefeere non poieft, fed aqux eius ciiciuntlutumöiccenum, Quarto nuncupat ftellas crralicas, Sibi enim uidentur ftel« Ixjilluminati uidclicetdodores,lumina mundi,profundifrimi profelfores, fed quia bi non coaftant, nec^ conftantem fequuntur ueritatem, fed magis obfequuntur afte^ dibus, imprudentes confleiun t in naufragium. Poft hxc omnia intcrminaiur ip fis iu-dicium,ôlt; ait,Quibus caligo tenebrarum in xternum feruata eft. Quafi dicat,Etfi nunc uideantur regnare, indicium tarnen domini nequaquäeftugient,Seruacenim hos deus xternum cumfatana puniendos in caligine tartarea,

ce uenit dominus in Tandis millibus fuis ut facial indicium aduerfus o* mnes,amp; redarguat omnes ex eis qui funt im pijnde fadis omnibus quæ impie patrarunc, de^ omnibus duris quæ loquuti funt aduerfus eum peccatores impij.

Ex apocryphis profert teftimonium, quo approbat feduâores illos deo iudid datu^ ros p(xnam,Neceft quicquam in hoc teftimonio quod non de uerbo ad uerbum repe^ rias in fcriptura canonica.N ullibienim nô obuium habes,deuni SC diâa amp;nbsp;faâa noftra iudicaturum,pr^cipueautem puniturum quod in ipfum amp;nbsp;ueritaiem ipiîus libéré imô teinerediâumfueric, Csterumcurludas tant frequenter uutur apocryphis conieâu=gt; ram meam paulôante expofui.

Hi funt murmuratores,queruli, iuxta côcupifcentias fuas ambulant tes, amp;nbsp;os ülorum loquitur tumida admirâtes perfonas utilitatis gratia» Iterum defcribit feduâores à ftudiis fuis.Hi,inquit,cum ambulent fecundutn concu pifcentias fuas,hoc eft cum toti in hoc lint ut quod carni uolupe cft feâëtur, obmurmu rantquotiesaliquid inciditaffliâionis,quod quidem uitium eftmaximü feuere admo^ dum in Ifraëlitis per defertum errantibus punitum. Sunt prarterea queruli dolentes de hominummiferabili€onditione,querentcs demorborum uarnsincömodis.de^bre* uitate uitae,futurä etenim non norunt neq;crcdunt, qui nihil quàm prxfentem curant. Interim tument fuperbia,crepitant nefcio qux de uirtutsbus oracula, omnia tarnen pe* öorefiäo.Ncqjcnimexanimouchtatem^uirtutes amät.Namquidlibetquxftus gra tia obeunt» non loquentes ea quæ ipfa res pofccbat St ueritatis ratio, fed quæblanda SC grata funt à quibus fperataliquid compendii.Palpûnes ergo funt acadulatores turpilTi mi,admirantes perfonas,qua re nihil eftcxcum Si improbum magis*

Vos autem diledi memores eftis uerborum, quæ ante hacdidafue runt ab apoftolis domini noftri kfu Chrifti,quod dixcrut uobis in ex* tremo tempore futuros illufores qui iuxta fuas impias cupiditates am« bularent.Hi funt qui fegregant,animales,fpiritum non habentes.

Ciuilius nunc infert 8C hortatur ut fibi caueant fandi ab impoftoribus illis SC impie täte maxima,mancantautcm in dodrinaapoftolorum.atcp in hoe producit fideles apo fiolorum Chrifii commonitiones.Quafi dicat,Cauebiti8 fcio ab illis.In memoria enim tenaciinhsrentfandxapofiolorumadmonitiones.Priufquam enimexhocmüdoad Chriftum concederentin coelos ecclefixdei cautum uoluerunt,amp; ideoprædixerütuen turos illufores amp;c.Qucd R loca 8C nomina apofiolorum requiras dequibus hæc fintex ponenda,proculdubio Pecrü citauit eadem fcribentem in pofteriori epift.cap.z.amp; j.item apoftolum Paulum qui huius generis multa fcripfit in omnibus epiftolis, praecipue auc in z.adTheir,cap,z.amp;in i.adTimoth.cap,4.amp;inz.epift.cap.4.Eftauteni(Ùligenterob,' feruandum quod tantum apoftolum non puduit ufurpareadeo^ allegare coapoftolo rum fcriptatat hodie inuenias arrogantia ingenia quæ nolint aliorfi bene didis uti,imó nihil rede didum aut fadum purent nifi quod fecerint ipfi. Denuo uero ad finem no^ ris quibufdam impoftores norans ait, Hi funt qui fegregant, id eft qui mouent diftidia contra dodrinam quam didiciftiSjRoma.i^.Deinde animales funt,uacui fcilicet fpiritu Chrifti,tantumodo inferuientes uoluptatibus, nihil fpedätes nifi terrena 8C præfentia.

Vos autem diledi fandiflîmæ ueftræ fidei fuperftruentes uofîpfos per fpiritum fandum orantes uos inuicem in charitatedeiferuate,expe dantes mifericordiam domini noftri lefu Chrifti in uitam æternam.

Idem dicit quod nunc dixit,adhortans ut perfeueret in ueritate,8C opera dent pietati. lada inquit funt fundamenta fidei fandx.Fundamêtum aliud poninon poteft q quod pofitu eftjefus Chriftus lapis uiuus,Super hunc uos ceu uiui lapides coagmêtemini in rem plum

templuni uiuum dei.Et quia hæc ftruflura non poteft uiribus perfici humanisj'dco frc quenter nobis orandus eft deus:orandus aut puris ac fpiritualibus precibus.Cum item charitas illud glutinû fît quod côpingic nos amp;cöglutinat in uiiu corpus ueru^ deo pla cens templü, aduigilandûeft uccharitatemutua cohxreamus amp;nbsp;nos in cocordia retinea mus.Quod quo bat facilius fpedandus eft nobis ftnis omnibus propofitus et quod om nibus nobis imminet iudicium in quo confequcmur mifericordiam amp;: uitam afternam fifuerimusinuenti bdeles amp;nbsp;mifericordc8»Huncergofinem fpeóiantesferuiamus deo in bde uera 8C charitate non fîâa.

Ethosquidemcommifereminidum dqudi’camini,illosautem per timorem faluos facKe,exincendio rapientes,odio profequentes,0C earn qua? ex carne eft maculatam tum'cam.

Pertinenthæcad chariratem amp;nbsp;adpotiffimumhuiuscpiftolaefcopum. Diximuse^ nim ludam inhortari fanos ut operam dent ne iraprudentiores feducantur. Cum ergo nunc mcminifletcharitatis addit, Eadê ilia cbaritas cupit feruareomnes,dolct enim de interim miferabilium hominum.Scnfus enim uerborum apoftoli hiceft.Dum diiudica mini,id eft uosmetipfos feparatis ab illorum cófortio quos uidetis efl'e infanabiles,com miferamini eos amp;nbsp;quodam cum dolore uiccs illorS deflete. Videmus enim idfecifle ma ximaauthoritate SC fandimonia prpditos uiros,SamueIem in primis amp;nbsp;Iercmiam,quo^ rum hie excidium Hierofolymitanum acerbiffime defleuit,ille uero maxima cum com^ miferatione fatum Saulis luxit. Neq; uero fatis eft, inquit, cum dolore deploratos iftos deuitafte, nifietiäomni ftudioaduigitemusutquosuidemusadhuceHecurabilesquo^ uis modo Chrifto lucrifaciamus, præcipue autem urgeamus illos metu amp;nbsp;minis iudicii dei.fi hos ueluti ex incendio aliquo Sodomitico poffimus eripere. Quia uero fani amp;nbsp;ex^ trapericulumconftituti propter humanam imbeciliitatem nonnunquam pereuntuna cum illis quibus ferunt fuppetias, hoc eft,quia meliores nonnunquam uincuntur à pe^ ioribus,ideoaddit,Odio profcquentes,Quafilt;licat,NoIouinimium familiäres uoseffi ciatismalisaututcolludatis cum illis,fed utodiohabeatis malos,non ipfamquide ma* li perfonam.fedquatenus mala eftgt; Huie enim addit,Et earn quae ex carne eft maculatam tunicam:id eft, V olo ut odio profequaniini non ipfos quidem homines, fed turpes affc dus qui exiftuntex carne amp;nbsp;hominem polluunt.Per tunicam enim maculatâ aliud non intellexitquàmexuuias ueteris Adami,concupifcentiasamp;operacarnis. Contranumei eft quod Paulus iubet induere dominum lefum, quod Euangelion iubei nos induere ueftem nuptialem.Sunt autem hae loquutiones fymbolicæ.

El uero qui poteft illos feruarc à peccato immunes, amp;nbsp;ftatuerein c5 fpedu gloriæ fuæ inconraminatos cum exultatione, foli fapiêti deo fer uatori noftro gloria amp;nbsp;magnificentia amp;nbsp;imperium amp;nbsp;poteftas nunc 0^ in omnia fæcula, Amen,

lubilo quodä amp;nbsp;gratulatione condudit eptftolam. In hacautem conclufioncoften« dit quis feruct à peccato, unde fint uircs perfeuerantiæ SC operum bonorum, undc fit ui ta aeterna, à deo uidelicet,cui foli debeatur omnis gloria,nö noftris conatibus et uiribus. Deus eft, inquit, qui feruat nos à peccato ,hic nobis bdeliteradeundus amp;nbsp;orandus eft, idem eft qui efticit per Chriftum utcum gaudio appareamusincofpeduilliuscum uel ex hoc corporeexeundum eft, uel in iudicium tremédum abeundum.Is idem ille eft qui confert nobis per mifericordiam fuam magnam,coronam uitae.Huius ergo folius onv nisgloriaeft.Huicfitlausconfeifio^gratiarumadioinfaeculafarculorum, Amen.

NON femelmcmini in Commentarijsillis noftrislibellorumdeTeftamentounîcoamp;læterz no,item De utracp in Clirifto natura. Suadebant au tem uiri boni illos appenderem Commcntanis» ne quid effet quod Leftorem remoraretur aut fufpenderet.Plures enim cflc qui illos nondum uidcz rint. Acquieui ergo illorum confilio baud grauatim,qui omnibus inferuireparatusfum. Appen* di,lege tu amp;fruere,at(ÿ in Clirifto,ciiius omnis gloria eft, Vale.

I c T V R V S brcui compendio de Tcftaracnto feu fcedcre dci unico 8( ærerno, in quo explanando cum diuino fpi ri tu tnfpiraii prophctf,tum ab ipfo dei fiüo inftituti apoftoli iuftos etiamiibros ædidere.in primis fpiritû tuum imploro Chrifte lefu, quo imbutus cia* re, breuitcr, fobric fecundum analogiam fidei de re ardua necelTaria pariter utili differere pofTim.

Primumauceni uideturccrtaquædam huius nomî nis ratio conftituêda, quod uarius in facris Tcftamcn tifîtufus,uttoci difputationi accedat amp;lluxilluftrior amp;certitudoniaior^

Tißanienti» runt A/afl«««, Latini uero Teftamcntum, aliquotics ipfam fignificat hærediiatcm quae tcftamcto obuenit.Nam tßiarlSi/jLou. tcftari eft,filt; à' (/'•Kx.eHKaq tpim teftamcnto aliquid hae redibus mando.EtLatinis Teftamentû conderc eft fupremam uoluntatem teftari. Te* ftamentum enim diâum uolunt quaiî uoluntatis noftræ tcftimonium. Vlpianus iure« confultus iuftam uoluntatis noftrx fententiam dixit,quam quis poft mortem fuam He* ri uelit. At Gellius S(poft huncLaurentius Valla iurifperitorum etymologiam impro* bantesnegant Teftamcntum ucrbumefle duplex à mentis uidclicetconteftationecom politum,fed (implex eflecontendunt à contcftationeproduâum, qucmadmodum amp;nbsp;faccllum,quod non fit ex facto amp;nbsp;cclla compofitum fed ex facro diminutum. Porto à teftor quod eft teftamcntum condo,fit teftator is qui teftamcntum condit. Atq; bac ft gnificationcufuscfthacuoce Chriftus apudMatthæum in iff.cap. amp;nbsp;Paulus in-cpift. adGalatas ?.cap, amp;nbsp;adHebræos 9.Multusquoq;eiu8ufuseftapudiurifpcritos. Rur* fus ef'i»TÎÔz/jiou^'ns)lt;riMT!Siueù eftpacifcoramp;ftipuloîundc (ßiaßHKH numero fingulari paâum amp;conuentum 8Cpollicitaiioncm,hoc eft WaypiA/cc fignificat.EtapudLatinos à tefte fit uerbum teftor,quod proprie eft teftimonium dico amp;nbsp;iureiurando aftirmotun* de Teftamcntum in facris libris aliquoties ponitur pro promilfione, nec quauis,fed iu* LuciC t. rciurando firmatatfic Zacharias apud Lucam, Vtmemorc(fet,inquit,teftam«i fuifan R.üo,3^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dijlufiurandum quod iurauitpatribus daturum fe nobis.Et Petrus in Adis, Vos eftis

filii prophetarum acteftamenti,quod teftatus eft deus erga patres noftros.Item uel (ßtaeHKM numeroplurali padumquoqj aefoedusfignificat,cuimaximerefpondet Hebrxorum quoda hoccftpcpigitautfcedusinntdcriuaturtquafignifica tione ufurpauit Mofes in cap. v. Si ir. Sic amp;nbsp;nos ufurpabimus in expofitioneprxfcnti. taderis ratio Foedus autem Latinorum grammatici ex co didum putant quod in foedcrc fericn* Cr modutt nbsp;nbsp;do porca fade,hoc eft crudeliter feriretunProprie ucro fadus inter hoftes fit du àbcllo

DE TESTAMENT o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJf

difcediranponitur tarnen pro amicitia amp;nbsp;coniüäione, fed quæ foicnnirer certi« cum ceremontis tum conditionibus cotit, Nam in foederibus certæ prifcis erantceremonir, condittonesprxfcriptionésuecertæ,autfîmauisappellarecapira,quibu8fcilicetcondi tionibus coeat fœdus,quandiu uindat. Accedit facialis qui conceptis uerbis amp;nbsp;ceremo nqs paäum ftrmanpoftqux protinus fcribütur t3balae,rationem torius faderis fcri pto comprehendenies tranfmittentes^ ad pofteros. Quin amp;nbsp;in teftamentis baud düTi^ milis eft ratio,fiquidem primo fcribuntur hæredes, deinde defcnbitur hxreditas, item qui hæredicate poftint excidere,quin di tabulis ne qua fraus üat committuntur obft' gnantur omnia.Interim uero dum mors teftatoris non intercedit teftamentum non ua let.Sed quorfum hxc Quod ipfc deus qui Humana appellatione myfterium hoc unira tisfocietatis^diuinxnuncupare dignatuseft, idemamp;humanum morem proprer in^ genii noftri imbecillitarem in feriendo fadere ucl reftamenti inftiturione fequutus eft. Vnde comodiiTime uidebar faäurus fi hoc ordine per^ faderis condiriones inccdens de teftamcnto dei unico di æterno düTererem.

Quodautem deus hominummorefadus nobifcumpepigerit, teftabuntur fequen^ i/^ramentüfje tia Mofis uerba,qux 17. Gcne.cap.in hanc leguntur fententiam,Poftquam uero nona« derù, ginra dCnouemannorüeiTe caperat Abram,apparuit ei dominus,dixit^ ad eum; Ego deus omnipotens fiue omnifufficiêtia, Ambula coram me di efto integer. Ponam^ fœ-dus meum inter me di te,di inter fernen tuum poft te in generationibus fuis fadere fem piterno,ut fim deus tuus di feminis tui poft te.Dabo^ tibi di femini tuo poft te omnem terram Chanaan in poifeftionem xternam, ero^ deus eorum. Er tu quidem patftum meum cuftodies,tu amp;nbsp;fernen tuum in generatio nib us fuis. Hoc eft padum meum inter me di uos di fernen tuum poft te. Circumcidetur ex uobis omne mafeulinum. Mafeu^ lus autem cuius caro pr^putii circumcifa non fuerit delebitur anima ilia de populo fuo: quia padum meum irritum fecit. Hxc funtuerba faderis, non uerbotim appenfa, fed fummatim colleâa comprehenfa^tqux ft perpendas exaâius.uidebis deum omni mo do morem retulifle humanum.Pnmum enim^xponitur qui conuenerint, Deus uideli cet di fernen Abrahx.Deinde quibus conditionibus conuenerint,utiqj his, quod deus uelitefte feminis Abrahx deus, di quod fernen Abrahx intégré coram deo debeat am^ bulare.ltem quod fadus inter ipfos feriatur perpetuum.Iam di ceremonia quadam fan guinea ftrmätur omnia. Nam de tabulis non eft quod moneam. Siquidem tabularum loco funt uerba Mofts.qux iam nuncrecenfuimus.aut ft copioftora malis,uniuerfafcrr ptura canonica.Nihil igitur nunc reftar,quàm ut de ftngulis ftgillatim dicam.

Eft autem ineftabilis mifericordix di gratix diuinx argumentum quodipfum nu^ Dei« inijtfeea men,ipfeinquam deus xternus,ipfum fadus primus offert, nullis ad hochominum duscumfemine meritis adadus, fed mera di natiuabonitate impulfus. Neefeio an humanu ingenium Abraham^ hoc myfterii uelplene concipere, uel dignis laudibus poffit uehere. Quid enim in orbe maius fadum aut auditum eft unquam,quàm quod xterna illa uis di maieftas,immor^ talis inquam ille omnifeius diomnipotens deus,conditor uniuerft, in quo omnia fubfi ftunt,à quo omnia funt,8f per quern conferuantur omnia, fadere fe miferis di peccato corruptis iunxit mortalibus Hxc nimirum religionis noftrx origo di illud caput pri» marium eft,fola dei bonitate di mifericordia nos faluari. Hoc nimirû illud eft quod pro pheta domi ni in hymno facro,celebri pr^conio toti commendauit orbi,canens,Pius di pfibno 101, plenus gratia dominus,lentus ira,8C magnus mifericordia-Non in xternum contendit, neqj in xternum feruat odium.Non facit nobis fecundum peccata noftra,amp; iuxta fcele ra noftra non retribuit nobis. Quoniam fecundum altitudinem call erga terram prx* ualet mifericordia eius erga timen tes eum.Secundum longitudinem Onentis ab Occi* dente longe facit à nobis tranfgreffiones noftras.Sicut miferetur pater ftliorum,ira mi.-feretur dns eorum qui fe timent.Ipfeenim nouit quale ftmus figmentum,dlt; quod è pul uere fumus amp;c.Sic inquâ diuinx mifericordix bonitati^ debemus quicquid fumus,amp; quicquid conditarû rerum in ufus amp;nbsp;deledationê nofth creatfieft,Deas em omnia pro pter hominé códidiulmo di longe maiora mifericordix fux argumêta in ipfo exhibuic

Ijé nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;nbsp;EXPOSITia

Gene. J, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hominePerfidum enim colfópfutn^ crexit protinus 8i bene fperare iufTi't ï cum^ toti

Adæ progenies ac pofteritas commeruifletflagitiis nefandis perdi funditus, iuftitiam Gene,8, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quidem fuam diluuio terræ infufo exercuit, at mifericordiam Noë amp;nbsp;ültjs abundantifli-

me exhibuit.Quid quod eandem nunc fordere fempiterno cum Abraham ô( pofterita'-te eins paâo ob oculos omnium mortalium ftatuit clariffime^ ut nunc de deo amp;nbsp;bonita te eius hoc dicere pofTum, quod de Carthagine dixit Saluftius, Satius efTe filere quam pauca dicere. Atqui hifeeomnibus hoc diäum uoIo,Oeum ilium optimum maximum efle qui cum Abrahä amp;nbsp;femine eius pepigerit fcedustnunc de femine Abrahæ diccmus.

fernen Atqj hie quidem facile quis impegerit nifi regia inceflerituia. Qui cnim conditiones Abrahie* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;duntaxat foederis expendunt,gratiam uero amp;nbsp;promilTionem dei negliguntjnfantes foe

dereexcludunt-eo uidelicetquod pueri foederis capita non modo non obferuentjed ne intelligant quidem.At qui foederis ta ntum facramentum ceremoniam fiue lignum fpe^ âantgt;eosaccenfentfoederi.quireueraexclufifunt.Cxterum fi lingulistribuasfingula habeas^ non conditionum foederis modo, fedôf promilfionis fiue mifericordiae dei, aetatis ac rationis refpeâum, deprehendcs credentes ex ludæis amp;nbsp;Gentibus elTeillud fe« men Abrahæ cum quo foedus infit dominus: interim uero fobolê,hoc efi:infantes ifio^ rum fordere nequaquaquam excludi : excludi autem ubi accedente rationis ufu foederis conditionesnegligunt. Non fecus atq;uidemusliberos parentumefieliberos,imoS^ hæredes.tametfi per primos ætatis annos nefeiant fe efieparentum uel liberos uel hære des.Abdicantur autem pofiquam ad rationis ufum peruenientes parentum iufia negU gunt.Tum enim parens il I os non filios aut barredes,fed profligatos appellitat nebulogt; nes. Falluntur qui fe natiuitatis fuæprærogatiua nihilominus hliosfamilias iaâitant. Nam nihil à feruo diftat qui iurapietatis in parères uiolauit, imo feruo hoc deterior eft, quo ipfa etiam naturali legeparentibus maioradebebat.Hinc uero nobis ilia apud pro^ phetas amp;nbsp;apoftolos enata eft difputatio de femine Abrahæ, nernpe quod no omnis qui natus fit de Abraham fit fernen Abrahæ,fed qui promiflïonis fit filius,hoc eft fidelis,fi=» ueis ludæus fiue Gentilis fit. ludæi enim iam grandes foederis negligebât conditiones, interim uero fe nihilominus populum dei effe gloriabâtur, freti circumeifione SC quod parente Abraham effentgeniti. Id uero pcrnegat amp;nbsp;impugnat no modo Chriftus cum Veteres quaq; 3poftolis,feduniucrfum etiam prophetarfl collegium. Quod proptereosdiciniusqui ßgt;iritual(s po= inNouoteftamentoprimûfpiritualisfeminis Abrahæ mentionem fiericxiftimarunt. pulus qui ha= Conferatur uel unicum leremiæ cap.4.quo differit propheta de circScifione uera, cum buit cr pro= fecudo cap. Pauli ad Romanostconferâtur inter fe quæ Ifaias,Iercmias, Ezechiel,SC cæ.» mißionesß^iri» tcriprophctæfcripfcruntin generis Abrahæ fidutiam, cum fis quæ Chriftus apudlo^ tuules. annem in s. Paulus quoq;in Romanorum amp;nbsp;Galatarum epiftoladifputauit,amp;liquido apparebiteundem efiefpiritumqui per prophetas dlt;apoftolos paria ante dlt;poftChri ftum natum de uero femine Abrahæ tradidit. Proindequæ iam in facris contra carnale fernen pro fpirituali femine diâa funt,aduerfus eos diâa funt, qui iam adulti fuæ natiui caficircuncifioni^,autfimauiscarnidlt;initiationifidentes,externis^ rebus gloriantes ueram animi pietatem negligebant. Interea uero non excluduntliberos natos parents Pueri fidelium bus fidelibus,qui ex gratia Si uocationepromittentis, dei funt, Nam ex gratia hoc loco feme Abrahte. promittit deus amp;nbsp;ait, Ero deus tuusamp;fcministuipofttc.EtmultocIarius,Hoccftpa^ âum meumintermeamp;uos,amp;fementuumpoftte, Circuncideturexuobisomnema* feulinum.Rurfus ne quis hoc ueteris teftamentihominibus non item nouididumaux Galat.s, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;turnet, Paulum audiatloquêtem Galatis, Quotquot Chrifti funt,fernen Abrahæ funt.

Item, Qui hæredes funt, Abrahæ fernen funt. Rurfus, Qui fand! funt, Abrahæ fernen funt.His fi adiungas,Scd pueri Chrifti funt,hæredes funt, fanäi funt, fponteconfequi Lwc.is. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tur.ergo pueri fernen Abrahæ Si in foedere funt.Huc cnim pertinent uerba Chrifti, Si*

iiCorinlh.7t fite paruulos ueniread me,talium enim eft regnum coelorum.Etillud Pauli, Sanäifica tur uxor incredula per maritum fidelem. Alioqui filfi ueftri immfidi effent,nunc autem fanäi funtjCertc ex gratia Si mifcricordia domini. Verum hic obficiunt quidam : Ergo dum parens infidelis eft,puer qui ab eo progignitur foedere exdufus eft, Et infidèle uo* cant.

DE TESTAMENT o, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iy7

cant,qui uita impuriorc prophanat nomen domini quod alias ore cÔfîtctur. Caeterum hi non expenduntquod parens femel populo dei inferiptus eft, amp;nbsp;quod parentum culpa nó redundat in fiiiosüd quod dominus apud Ezechielem in is.cap.multis indicauit. Circundfi fjintfiltilfrael ôfpopuIusdeiappeUatitametfi prognati fuiflent parentibus malis, quos ob murmur impium dominus proftrauerat in deferto. Dixit enim,Paruuli Deut,i, ueftri amp;nbsp;ftiii qui hodie boni acmali ignorant diftantiam, ipfi ingredientur,amp; ipfts dabo tcrram,8lt;poffidebüt cam.Item Apoftolus in i. ad Corinncap.7. fatis indicat,quàm pro pitius fit dominus qs liberis qui altero duntaxat parente nomen dominiconfttente pro gnati funt. Neqj uerifimilc eft dcum ilium dementiffimum liberis noftris poft miffum faluatoreminiquiorem amp;nbsp;indementioremfaâum.quàm fuerat ergaiftorumliberos, quos ante milTum Chriftum in peculium ckgerat. At fatis conftat liberos iftorum uel malis ortos parentibus fuifledreundfos amp;nbsp;intra populum dei infcriptostnihil itaqj du-bitamus de Chriftianorum liberis.fed hos libere in ecdefiam fidelium baptifmate fufd-piendos cenfemus. Verum de bis alias* Exqs quac hadenus difputata funt darere puto qui fint fernen Abrahæ,ô( quod tUud hoc ipfum fernen fit cui debetur haereditas.

Nuncadconditiones huiusfoederisdefeendimus. Quienimconnedunturfoederi- Conditionesfoe bus.certis conncdunturpræfcriptionibus,utquæq}partium fuum noritofticium,nem pe quid h^cpræftet aiteri,amp; quid uidlTim illa expedetab altera.Deus itat^ qui in hoc foe dere primas obtinet,primo fuum exponitdepromit^ Ingenium,qualeni fe nobis præ-ftare uelittdeinde fubindicat quid uicifTim à nobis exigat Sf quid nos facere conueniat* ItaqjdifertisuerbisSf magno cum pondéré ficpronunciat,Egofum deus omnifuffid- Promißiones enna plenitudo amp;nbsp;copis cornu, id eft ca uis amp;nbsp;illud bonum,quod folum hommi fatis ef dei^ ty qualem fe queat,quod nultius indigum rei omnibus omnia fuppeditat,pternum per fe uiuit mo fenobit hoefas uetur ÓCagit.Haecenim omnia femel fignificat in^ fecomprehendit didio Hebrp nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dcre offvrah

Schadai,qua amp;nbsp;unitatem 8C omnipotentiam bonitatem omnem^ uirtutem fuam mira amp;nbsp;felid breuitate adumbrauit dominus. Cum autem nimia breuitas plerunq; obfcurita tem iaducat,mox explicandi gratia addit, Poftam^ fœdus meum inter me SC te SC inter fernen tuum poft te, ut firn deus tuus dCfeministuipoftte.Nonenimfateftcredidifie deum eftieaut etiam omnifufficientem elfe, nifi prxterea credas ilium deum omnipoten tem omnium rcrum conditorem tuum effe deum, imo remuneratorem omnium quae- Hebreu, rentium fe. lam ut liquido demonftraret quid fit elfe deum omnifuftiicientem,deum fidelium amp;nbsp;remuneratorem timentibus fe.ceu uiuis exemplis fuppadis addit, Dabo^ ti» bi Sc femini tuo poft te omnem terram Chanaan in pofleffionem aeternam, eroi^ deus corum.Quaetamctfi de terra Chanaanpromifla fint adimplendacarnalitertnaminrc- Promißiones bus quoqj ad uit» ufum pertinentibus bonitatem fuam prodit dominus,attamen mul- ueteribmßCldX tis nominibus de acterna hæreditate, uita utiq; coelefti cxponêda uidentur, in priniis ue- no omnino car ro quod in hæc uerba Paulus ad Hebræos fcribit, luxta fidem mortui funt Abraham,!- nales eße^ faac,Iacob cum non acccpiffcnt promiflioncs,amp; procul eas uidiffent SCcredidilfent falu Hebreu. taffent^ filt;confcffifuiftentfchofpitcs atqjaduenascftein terra. Nam haecqui dicöt declarant fepatriaminquirere* lamfiilliusmemoresfuiffentundefuerantprofcdijhabe-bantopportunitatem reuertendi, nuncauté mcliorem expetunt, hoe eft coeleftemPro-indc dominusterram quidem Chanaan nominauit,fed in h3ccæteraquoq;dona,fpiri tualiactiam.amp;bencficiamaioraintclIcxit.C^terumiisdeclararc uoluitquodnamfitin-geniumfuum.aut quid illud fit quod dixerat,Ero deus tuus.Adexplicationemhuiusfa ciuntpromiftiones rcliquae,Bencdicam libi SCmagnificabo nomen tuum eris^bene General* diâus.Benedicam benedicentibus tibi,et maledicam maledicentibus tibi : a tqj in te bene dicenturuniuerfscognationesterræ.Item, NolitimereAbraham,Ego protedortuus Genetij, Sc merces tua magna nimis* Rurfus, Multiplicabo te ficut aftra cœli ÔC faciam te patrem multarum gentium.Ex his enim omnibus æftimare pofiumus quid fit deum ilium fum mum,noftrum efle deum,omnifufticientiam cfrc,nobis confoederatum efle.quod^ il-lius promiftiones atq;conditionesoblatæ non carnales tantum fed SC fpirituales funr* Ipfc enim inprimis dominus Icfus,cxpofitorc ad Galatas Apoftolo,Abrahp promiftïis Gala,j,

*,Cormthat eft,in quo eft plcnitudo omnis,iuftitia,fanâifîcano,uita, redêptioamp;falus, de cuius pie» Iolt;tn,i, nitudine nos omnes accepimus,gratiam pro gratia,quia in ipfo complacuit patri inha^ Colojf.tt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bitare omnem plenitudinem, 8i per fanguinem crucis eius paciftcare omnia quæ in cœ

lo Sc qus in terra funt, At(^ ille idem ilia ipfa hxreditas eft quz hoc dei unico amp;nbsp;sterno teftamentocredenttbus legata eft,cuius fumma (ft quis anacephalæoftm petat) hxceft. Deus coeli fumma ilia amp;nbsp;sterna uis ac maieftas,per quern funt omnia,in quo conftftunt Si mouentur omnia,uuit Abrahs amp;nbsp;feminis eius effe deus, hoc eft, is offert fe il 1 is fruen dum,utpote fufficientia omnium eorum quæ homini necefte funt,ut nunc opem amp;nbsp;ui^ res omnes his polliceatur,fe fcilicet iftorum fore proteâorem, fatietatem, feruatorem, qui infirmum alias hominum genus animo Si corporc ftt confirmaturus,amp; per Chri* ftum dominum à peccatis amp;nbsp;sterna morte liberaturus,donaturus^ uita fempiterna, Hæc de officio Si partibus in hocfccdere,dei,qui fub inuolucro terræ Chanaan Si femi ifait ff, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nis benediâi,ueluti copiæ cornu amp;nbsp;omnes coeleftes thefauros nobis 3peruit,amp; ad fruen

dum omne genus hominum inuitauiuaudiamns nunc quid ille uiciftim à nobis exigat attp cxpedet.

Gfjicia homi» Tu uero,ait,paâum meum cuftodics,tu Si fernen tuum in generationibus fuis, Am^ nif cr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bula coram me amp;nbsp;efto integer. Hæc inquam noftrarum partium, hæc nobis obferuan^

ipfum deceant. da funt. Tu, inquit, paâum meum cuftodies, id eft me pro omnifufficientia tua unum ac folum in rebus omnibus habero, uni mihi toto corde adhæreto. Sic enim amp;nbsp;Mofes Deute.ip iftain Deuteronomio expofuit,dicens, Dominum deum ueftrum fequimini, ipfum tû mete, amp;nbsp;mandata illius cuftodite Si audite uocem eius, ipft feruietis Si ipft adhærebitis. Quid quod protinus in ipfts padi uerbis fequiturf Ambula coram metquibus uerbis ut nihil breuius,ita nihil potuit dici euidêtius,nift quod Ambulare ad morem Hebraicum pro conuerfari pofuir,qui idiotifmus apud nos fie exprimitur, Schick dich vpol vnd recht wandlen vnd ^ellben. Coram me autem dixit, pro eo quod eft ad nutum Si placitü meum. Senfus ergo eft, Vitam tuam per omnia ad uoluntatem meam inftiiue.Cæterum quæ il la dei uoluntas fit,amp; quomodo coram dA polfimus ambulare,denuo clarioribus expo nit uerbis, his,Et efto integer. Nam ftdei conftantia Si fy nceritas, deniq; uitæ innocent cia ac puritas, ilia eft integritas Si uia reda qua coram deo ambulant fandi, Siccnini Si Deide.io, nbsp;nbsp;nbsp;Mofes in Deuteronomio,Et nunc Ifraël,ait,quid dominus deus tuus petit à te, niftutti

meas dominum deum tuum. Si ambules in uqs eius. Si diligas eum,â^ feruias domino Kichete «r, d^o tuo in toto corde tuo,amp; in tota anima tua^Et Micheas,lndicabo iibi,ô homo.quid fit bonum,amp; quid dominus requirat à te: utiqjfacereindicium, Si diligerc mifericor-diam. Si folicite ambularecum deo tuo. Sed quid multis opusç’ Noftrarum partium eft uni deo per ftdem conftanter adhærere, utpote uni amp;nbsp;foli omnium bonorum authori, amp;ad placitûeiusininnocentia uitæ ambulare.Nam qui hæc ncgiexerit.Si alienos quæ^ fierit deos, impie quoq; uel turpiter uixerit, ac deum ceremonfis rebûsueexternis ma^ gis quàm uera fandimonia coluerit,hic fœdere exclufus,exhæres Si abdicatus erit.

Omniiferiptu» In hifee porrô breuifttmis capitibus fœderis tota conftftit fumma pietatis, imô nihil ritadfccdufceu aliud omnium ætatumfandis per uniuerfamferipturätraditum confiât, q quod hifee fcopwn reßr* capitibus fœderis comprehëfumeft, nifi quodfucceffione temporum fingula fufius Si tur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;clarius expoftta funt. Quæcunqj enim in feripturis fandis de unitate,potentia,maiefta^

te, boniute amp;nbsp;gloria dei dicütur,in hoc unico fœderis uerbo côprchenfa fun t, Ego dns omnifufficiétia. Quæcunqjueropromiirionesdc beneficiis corporels,de gloria,regno, uidoriis,opibus Si uitæ neceffariis conferipta funt, unico huic fœderis includûtur uer^ bo,Dabo tibi femini^ tuo terra Chanaan,ero^ deus eorû.ltê quæ poft aliquot tempo ra de Chrifto dfto tam in figura q in ueritate copioftus funt tradita, quæ de iuftitia eius, defandificationeSlt;redéptionefideliû,dehoftia,facerdotioamp;fatisfadione Chrifti, de regno Si uita æterna,itêde uocatione omniü gentiü,debenedidione fpirituali, deabro^ gatione Iegis,de gloria ccclefiæ colledf ex Gentibus Si Iudæis,in hac unica promiffione prænûciata funt,Et benedicenf in te om nés genres,Et tu eris pater multarü gentiumrun de nomen tuü non Abram amplius, fed Abrahä uocabitur. Rurfus quæ de fide in deû, deua*

de uanitate idolorum.de adorando uno deo,de^ unius dei inuocatione amp;nbsp;cuitu, de iugt; Àitia item uera,de iudicio,æquitate 8i charitate coknda per leges uarias, per orationes prophetarum complurimas,per^ apoftolorum epiftolas, deniq; per cuangelicas hifto rias funt prodita, hifce pauciH^imis funt inuoluta, T u autem padiuni meum cuftodics, ambulabis coram me,SC cris perfeâusfiueinteger.

Quod fi libct confer hifcefccderum capitibus legem prophetas Si ipfas apoftolorum CoÜatio totiut Iiteras,amp;deprchcndes omnia iftorumhueceu adfeopum efic rcIata.Nam Icxcut dehac feriptur^ ad primum dicamus) etiam ipfo domino tefte partim amorem dei, partim amorcm proxi fædem capita. mi tradit.Hoc ipfum Si fœderis capitibus traditur. Qmn ipfe Decalogus conditionum Lex» feederis ueluti paraphrafis quædam efic uidetur. Nam quod hic breuibus dicitur. Ego dominus omnifufficicntia,per decalogû copiofius exponitur, ad hune ferme modum. Ego fum dominus deus tuus qui eduxi te de terra Aegypti. Rurfus quod uerbis Tefta-menti ftridiffime pronûciatur, Tu paâû meum euftodies, ambulabis coram mc,eris^ integer, idem in decalogo perenumerationemquandam fie exponitur, Non habebis deos alienos coram me.Non faciès tibi fcuIptiIe,Non afTumes nomen dei tui in uanum, Sabbathum fanéîificabis,Konorabis parentes,Non occides.Non adultcrabis,ôe fi qug funt alia huius generis quæueramintegritatem defcribütinftituunt^.'Deccremoniis paulô poftdicemus, ubi difputabimus de ratione ueteris Si noui teftamenti î ludicialia Ciuiîidpue 1«* îiue Ciuilia quæ præcipiunt de conferuanda pace Si tranquillitatc publica, de punien» dicialia. dis fontibus.de bcllo inferendo Se hoftibus propulfandis, de defenfione libertatis, op^ preflbrum,uiduarum,pupinorum,patriæcp,de iurtiiiæ Se æqutiaiis legibus, de emptio ne,mutuo,poficffionibus,haeredit3te,de^aliis id genus titulis luridicis.annon Seipfa in ca fœderis conditionecomprehenfafuntquæintcgritatempræfcribit,iubetcputco.* ram dco ambulemusf’Quod fi cui hæc fententia noftra parum uidetur firma aut aperra, ipfa Abrahæ expendat faâa qui ab Apoftolo credentium pater appelîatus certo in fœde Romdt4‘ re deifideliter perftitiiSecoram ipfo intégré ambulauit.ls autem, quod iudieialiares ci» uites autexternas attinet, certas rationes in pwniendis fontibus, in pangendis fœderis busjin inferendo bellOjinpoffeiftonibus Se pace publica confcruâda,uidetur fequutus, nec alias quàm quas diâabat animi integritas,ftdci fynceritas,amor^ redii aeproximi, imô quas ipfe longa poft fæcula Mofes (quantum attinetipfam rei fubftantiam ac fum mam) disante deo tradidit populo ludaico feruâdas,Sunt cnim ilia quoq; pietatis offi* cia,uel fanóhiïimis ecclefis ncceiraria,adeo ut fine fis commode elfe non pofiint, neque fis citra periculum unquam caruerint* Cum quod iuxta uerbum domini zizaniaetiam Matth.ift in agro dominico femper fuerit nec unquam defutura fic.Quando enim dominus ziza nia turn maximecradicari noluerit cum eorum excidium uergit etiam in perniciem tritt ci,hoceft,bonorumacf3nâ3eecclcfiæ.Dixitcnim,Sinite crefcereutraq;,nedumcolligt tis zizania eradicetis fimul cum illis Se triticunuquis dubitet eadem ilia lure quoq; pofle amputari falce iuftitiae, ubi nimia Se praematura eorum uis feges^ tenderit in fubuerfio nem ccclefiae î’Tum quod fandi qui non modo fpiritu fed corpore quoqj confiant, Se quoad in hifce terris agunt non omnino hominem exuunt aeprorfus uertunturinfpi ri turn, fed Se rebus externis adconuerfationem fcilicet Se ufum uitae pertinentibus fua etiam iura pcrfolucrccoguntur, Se idcircomagifiratus legum^ciuiliuni opera multis indigent nominibus.Quo magis mirandumefi quaeillosagat dementia, qui magifiraa turn ccclefia dei cxcludunt,quafioperaeiusilla nonindigeat,autfunâioneseiu8fint ciufmodi,utinterfan(SaSefpiritûaliapopulidei opera non pofiint aut dcbcantnume^ raritcum interim ca fada Abrahae quæ re ucra iudicialia funt, inter prima Se præcellcn-tifiimaopera laudentur à fanäo dei fpiritu,Quin Se idem ille in uera Chriftianorum cc clefia.utpote pater omnium credentium ab Apofiolo appcllatus, Se ante legem amicus dei uocatus,primas obtineat,qui nihilominus iudicialia excrcuit. Verum à lege defcen^ dimusadprophetas.HihiftoriamaIiasconfcribunt,aliasOrationcs,quasalfi Dcda- Prophete* mationcs,alfi Sermones fiue Homillas uocauere,contexunt. In hiftorfis exempla quæ^ dam,imô nihil aliud quàm exempla huius fœderis.ficutSe Mofes in fua hiftoria, pro.*

l6o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E X P o s I T I o

ponunt,in quibus uidere cft quomodo deus padis fteterit,deus feminis Abrahæ fuerir,' hoceft,otnnifufficientia defenfor 8i faius,fuinma^ felidtastitem quomodo illud in ter ram Chanaan induxcrit,in hac prouexerit in regnum auguftiiTimum, rurfus quomo^ do hoftcs feminis Abrahæ potend manuattriuent,fuos ueroelementer feruariüdeniq; quomodo fanât coram illo ambularint in integritate, hoe eft, quomodo uni per hdem ueram adhæferint, unum^ coluerint fanâimonia uitæ: pr^terea quomodo alq fœdus hocneglexerintimpietatis^ poenas dederint. Proindehiftoriæpropheticæhuiusfœ^ deris tanquam uiua funt paradigmata, lam in orationibus fuis nihil aliud traâât quàm eadem ilia capita foederis,docêtes quale fit ingenium dei, quàm bonus ille,quàm iuflus, potens,uerax,clemens,mifericors,quomodoilliferulenduminueritate,fidejuftida8^ charitate.Grauiflime item accufant fcelera, in primis negleâum foederis. idololatriam, defertionem perfidiam:deinde homicidia,oppreifionem pauperS,ufuram, iniurias, ftupra, luxum, adultcria, 8( reliqua huius generis flagitia : hortantur ad poenitentiam, proponunt præmia amp;nbsp;beneficia dei, minantur item plagas amp;nbsp;dira dei fupplicia. Rurfus de femine Abrahæ,de Chrifto amp;nbsp;benediâione eius,de regno amp;nbsp;uniuerfo myfterio cius, item de Gentium uocatione amp;nbsp;gloria ecclefiæ quàm dilucidilTime dilferût, adeo ut non, raro non uaticinium,fed hiftoriam rerum præteritarum contexuilfeuideantur.

Ch-ißuiob/t=‘ De Chrifto domino quid dicam,qui non tantum omni dodrina, fed ipfa admirabt gnatio cr uiua li ilia incarnatione fua, fœdus illud dei æternum cum hominum gencre padum mirifi-cöfirinttUoßx= co ac uiuo quodam modo expofuit atqj confirmauit. Dum enim ucrus deus uerum aL deriî» fumpfithominem.iamnonuerbisautargumcntisampliusegitjfcdipfaretotiorbima ximum illud atteftatus eft myfterium, quod fcilicet deus hominem in fœdus amp;nbsp;conform tium admifit,imô nexu indilTolubili ilium ft bi fummo amoris miraculo conftrinxit, SC Z« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod deus nofter fit. Inde nimirum amp;nbsp;Chrifto nomen datum apud Ifaiam credimus,

Didus eft enim Imanuel, quaft quis dicat, nobifeum deus. Inde nimirum euangeliftx tottantis^cxcmplis maxima ea^innumera Chrifti recenfent miracula ac beneficia» His enim dedarauit deum eftie beneficum, adeo^ generis humani copiæ cornu pattern ac Schadai.Quo amp;nbsp;ipfa mors amp;nbsp;refurredio Chrifti referuntur. Sunt enim diuinæ mife ricordiæ iuftiiiæ 8i uitæ reftitutæ certilfima teftimonia, quibus fe deus ob oculos no^ ftros ftatuit 8C totum fefe nobis impendit, benedicês nobis fufeipiens nos per ipfum repurgatos in confortium SC regnum æternum. Quæ omnia loannes euangelifta pau.-loiin,u nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cœleftibus uerbis complexus dicitjn principio erat uerbum,SC uerbum caro fa^

dumeft, amp;nbsp;habitauitin nobis,amp; uidimus gloriam eius, gloriam inquam quæ decebac unigenitum à patre,plcnus gratia 8C ueritate. De plenitudine enim eius nos omnes acce pimusgratiam pro gratia.QuialexperMofen data eft, gratia amp;nbsp;ueritas perlefum Chri ftum exorta eft. Audis hie maximum illud myfterium deum fadum elTe hominem,hoc

J Cocwïth.ö’* nbsp;nbsp;nbsp;totum noftrum elfefadum,habitafte in nobis. Audis potentiam amp;nbsp;gloriam eius illu

xifle orbi, necalio cofilio quàm ut pulcherrimis bénéfices alliceret nos in fui amorem, ColofT^t» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;plenitudo noftradeusSchadai. Nam amp;nbsp;Paulus ait, In Chrifto inhabitat omnis

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;plenitudo deitatis corporaIiter,SC uos eftis in illo completi abfoluti^. Ad hue ergo mo

dum ipfe dominus lefus fœderis alteram partem confirmauit expofuit^, ipfa re indicans deum eftedeum Schadai feminis Abrahæ benedidionemac felicitatem æternam* Alteram uero partem,quam diximus explanare quid uicilfim ille exigat à nobis, amp;nbsp;qua les nos e(reconueniat,idem dominus non minore diligentia euidentia^ nobisin Chri fto ftatuit ob ocuIos.Præfcripferatconditionibus fœderis, Ambula coram mcamp; efto in teger. Veniens ergo in hunc mundum Chriftus dominus,illam^ uiam dei ingreftus uiuum nobis reliquitexemplum quod infequeremur. In Chrifti enimuita quamhoc diligentius defcripferunt euangeliftx ceu in fpeculo quodam uidemus quid nobis infe^ quendum fugiendumue fit,quid deo placeat,quid difpliceat.Huc enim illæ domini fen tf ntiæ pertinere uidentur quæ apud loannem extant,Ego fum lux mundi,qui fequitur 104« ij* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tfc non ambulabitin tenebris,fcd habebitlumen uitæ.ltem, Exemplum dedi uobis,ut

quemadmodum ego feci,fic uos faciatis«Hüc pertinet amp;nbsp;ilia fententia quæ eft in Cano^ nica

DE TESTAMENT o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l6l

nia Ioannis, Qui dicitfe in Chriftoraanerc, debet ficutükambulâuitamp;iplèambula^ ».tod«,*, re.Hæc de uita df exemplo Chrifti uiuo.iam quod doârïnam eius attinet non eft quod multis agam,Quis enim nefcit hanc itaefTe inftitutam utpartim fîdem in deum,partim amorem proximi tradatï'llla priorem foederis rationê expo nit, haec pofteriorem. Fides enim credit deum fumme bonum iuftum amp;nbsp;benebcum eflein hominem, Charitas ue^ ro ipfius innocentiae integritatis^ fons eft.

VenimusadapoftolosChriftidominiprarcones,quiamp;ipfiinboctotifuncutdocegt; Apo^oli, ant quod iïc ingenium dei,quod fo'us ille bonus, iuftu8,faluans Sgt;(. Schadai,quod is be^ nediâum fernen Abrahae promidÇum nobis dederit,quod in hoc uno benediâio,falus, uita amp;nbsp;redemptio (it,item qui teftamenti huius hxredes fint,qui pofteri Abrahx, ut ui« deantur ceu ex profeiTo hbi huius foederis fumpftife expofitionem. Quid quod apofto lus Paulus non femel teftatur fe nullu noux doârinx genus inuenifle.fed omnia Chrû ftianifmi ex authoritate ueteris fcripturx tradere.dn primo cm ad Rom.cap.dicit fe apo-* ftolum eife créa turn feparacum^ ad prxdicandum euangelium dei,quod ante promife rit per prophetas fuos in fcripturis fanâis. Item corâ rege Agrippa Ôi Fefto ludxorum prxfîdecaulTamfuam agens Paulus palam teftatur nihil fe aliud docuifle, q quod progt; phetxprxdixerint futurum fore. Proindecum apoftoliagnofcantprophetas ut prxcc ptorcs 0lt;fidci uerxmagiftro8,certo^conftethos xtcrniilliusac unici teftameti elfe interprétés, quis non uideat ad teftamentum (iue foedus illud ceu fcopum certiftimum fa-crx fcripturx omnia referri^

Exquibus iam confequiturquodordinetertium eft teftamentum (iue foedus illud Vnicu tantum Si unicum ÖC perpetuum elTe.Planis enim uerbis ipfe dominus inter cetera paâi uerba, teflumentum Ponam^, ait, foedus meum inter me amp;nbsp;te, amp;nbsp;inter fernen tuü poft tein generationibus ejje, fuis foedere fempiterno.ut (im deus tuus amp;nbsp;feminis tui poft tc,Prf terca mulris haäcnus approbauimus nihil apud pofteros dereligione uera, quantum fcilicetfubftantiamatti net,diâum fuiife, quod non audierint priores. Abraham certeante circumcilionem 8i Romd,4, legem fine ceremontis,fide duntaxat, iuftificaftts efttidem uiditdiem domini Icfu 8Cga-uifus efttidem xternam cxpeâauitpatriam,tcrrcna haccótempta,amp;idcirco xterna con Hefr.n. fequutus cft.non carnalia ÖC terrena tantôt idem ab apoftolis Chrifti imo ab ipfo Chri» lkc« ip» ftodomino proponitur nobis ubiqjimitandus in fide Si innocentia.Cxterum nulla (i- ifaiæ j-i» militudo aut xqualitas cfTe poteft in rebus natura dilTidentibus.Nifi ergo fidcs 8i inno- lorfn.s» centia Abrahx uera Si Chriftiana fuilTct fides pietas^, perperam ilium Chriftianis imi Hebrte.n» tandum propofuiffet dominus. Vnicumergo teftamentum eft amp;una omnium anteSf ppti .er lu poft Chriftum fanâorum ecclcfia, unicaad coelos uia, unica item conftans^ omnium fanâorum religio, Atq; huius quidem rei copluraadferrem teftimonia,ni(i ipfa res ha-âenus traâau fua perfpicnitate ac fimplicitate uel repugnantem conuinccrettfcd (i quis teftimoniorum ui magis afticitur,audiat ipfum dominum apud Matthxum ita pronun ciantcm,Multitudo ab Oriente Si Occidête ueniet Si accumbet cum Abraham, Ifaac Si Uiattb.s^ lacob.filq uero regni eqeientur in tenebras extremas, illic crit ploratus Si ftridor denti-um,Item apud loannem clarius de Gentium cccicfia congreganda loquentem, Et alias loan^w. cues habco qux no funt ex h oc ouili,illas quoq; me oportet adduccrc, Si uocem mcam audient, amp;nbsp;fiet unum ouile, amp;nbsp;unus paftor. Hue quoq; pertinent complures parabolx apud euangeliftas prxclarx.in primis ca qux eft de nuptiis,amp; ilia qux texitur de uinca, Mdftkto, InhiscnimmutanturinuitatiSdcolonijiifdénuptiiscadem^uincafemperpermanen er «,cr m. tc.Quibus non abfimilis eft parabola Apoftoli de olca Si ramis confcripta.Eadem enim Row4.ii. femper manet olca, arbor eadem, fed defraâis ramis naturalibus inferuntur furculi de olcaftro Idemdifertis uerbis ad Corinthios, Nolim,inquit, uos ignorarefraircs quod i.Cor.io. patres noftri omnes candem efcam fpiritualem edebant,SC omnes eundem potum fpirt tualê bibebant-Bibebant enim de fpirituali qux iilos comitabatur petra.Petra uero fuit Chriftus. Quod fi cui hxc fentêtia noftra eiusŒ ex his Pauli locis cofirmatio noua elfe nidetur,is fciat D, Aur. Auguft.ex hoc ipfo Pauli ad Corinth.Ioco idcmcollegilTe quod Augußmutt nos»Verba eius extant Tradat,in Ioan.4r«in hanc fermefententiam, Ante aduentu do-

l61 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPOSITIO

mint noftri lefu Chrifti quo humilis uenit in carne pr»ccflcrunt iufti fic in eum creden tes uenturum quomodo nos credimus in eum qui uenitTempora uariata funt non des.Diuerfis quidein temporibu8,fcd utrofq; per unum fidei oftium, hoe eft per Chri» ßum uidemus ingreiTos.Nos aedimus dominum noftrum lefum Chriftum natum ex uirgine,ucniflein carne,paiTumeflc,rcfurrexifle,afcendiflc. TOT VH HOC ficutuerba auditis præteriti temporis impletum efle iam credimus, in eius funtfidei focictate nogt; bifcum amp;nbsp;illi patres qui crediderût de uirgine nafciturum ,pa(rurum, refurredurum,in coelos afcenfurum.lllos enim oftendit Apoftolus,ubi ait, Habentes autem cundem fpi-* ritum fidei,Geut fcriptu efi, Credidi propter quodloquutus fum, amp;nbsp;nos credimus pro pter quodamp;loquimur. Prophetadixit,Credidipropterquodloquutusfum.Apofto^ lus dicit,Et nos credimus propter quod amp;loquimur.Vtfciasautê quod VN A StT Fi* DES, audi dicentem,Habentes eundemfpiritum fidei amp;nbsp;noscredimus. Sic8Catioloco, Noloenimuos,inquit,ignorarefratres,Etquæfequuntur. Notus eft enim locus Pauli *’'•^’**^.4.«. I.Corinth■lo.ldem ille in loan, alibi fcribens amp;nbsp;de ecclefialoquens, Quar,ait,peperit A,« Rfcwrat, nbsp;nbsp;bel amp;nbsp;Enoch amp;nbsp;Noe Abraham,ipfa peperit amp;nbsp;Mofen amp;nbsp;prophetas tempore pofterio

res ante domini aduentumtSCqux iftos ipfa 8i apoftolos amp;nbsp;martyres noftros amp;nbsp;omnes bonos Chnftianos.Omnes enim peperit, qui diuerfistemporibusnatiapparuerfit, fed focietate unius populi continentur, amp;nbsp;eiufdem ciuitatis ciues labores huius peregrina* tionis experti funt,amp; quidam eorum nuncexperiuntur,0t ufey in finem csteri experien tur Sic. Ex his uero omnibus liquere puto unam efte duntaxat ecclefiam,Teftamentutn unum ueterum 8C noftrum.

Vttde natano’^ Cætcrum cummultainueniantur in facrisargumentaquae primaftatimfronteTe^ mina ueteris et üamenta duo,fpiritus duo8,amp; populos duos, longe latecp inter fe uideantnr fecernere, noui tefiamëtù qualeillud eft quod apudleremiam kgimus,Eccedies uenientdicit dominus, amp;nbsp;feriam leremiie ji. nbsp;nbsp;cum domo Ifrael 8i luda teftamentum nouum, non iuxta teftamentu quod pepigi cunt

patribus eorum amp;c.Irem apud Ezechielem, Dabo uobis cor nouum Si fpiritti nouum ponam in medio ueftri.ltem ad Gal,4'HS^c funt duo teftamenta, confequens eft ut nuc edifteram unde ifta enata Gnt,quóue fenfu dicantur.Principio ergo certum eft ueteris SC noui teftamenti fpiritus ac populi nomenclaturam non oriri ex ipfa foederis fubftatia, fed afeitittis quibufdam Si accidentibus,qus temporum interuallis aliud atq;aliud pro diuerhtate gentis ludaicæ fuadentibus,acce(rere,non ut perpétua amp;nbsp;unice ad falutem ne ceftaria.fed ut mutabilia Si pro tempore Si pro perfonarum Si cauflarum rationeenata, Ceremoniie. finequibus ipfum foedus facile fubfifterettcuiusquidegeneris funtCeremoniae,ipfum inquam facerdottum Aharonicum.lex itempræfcribens facrificandi,purgandi, ferian^ di^ modum,item ciborum deleâum,quale extrui debeat tabernaculu,dlt; id genus innu mera alia. I ßis enim caruere ueteres fandi,Enoch,Noe, Abraham,Ifaac, lacob, lofeph, qui tarnen deo per fidemimpenfe placuerunt,atq; Gne iftis falutem côfequuti funt.Vn^ Gdl4t,j» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de Sc Paulus ad Galat. Abrahæ,ait,diâæ funt promiffiones Si femini eiustno dicit Si (e-’

minibus tanquam demuitis,fed tanq deuno, Etin femine tuo qui eft Chnftus.Hocaa tern dico teftamentum ante comprobatum à deo in Chnftum, lex quæ poftannos qua dringentos Si trigintacoepit,non facit irritum,utabroget promiftionem. Proinde uete res beneficio foederis non legis autceremoniarü faluatifunt.Namquemadmodü Abra Gene.ii. nbsp;nbsp;nbsp;ham ci credidit qui dixerat. In tc benedicentur omnes gentestita patres Abrahæ tempo

Genctît nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ra præcedentes ei crediderunt,qui dixerat. Semen mulieris calcabit caput ferpêtis. Non

enini hoc primum omnium foedus eft quod pepigit cum Abraham, fed iilud primü eft quod pepigitcum Adam. Vndedifertis uerbis in confequentibus padionibusdicitur, Erigam uel confirmabo uel ftatuam padum meum tecum,id eft foedus femel initum fir miter feruabo. Sxpe em renouatü eft,idm certas ob cauiras,ut cum Noë poft diluuium, nunc cum Abraham,poftea cum Mofe. v num tarnen ate^ idem foedus eft quod confit matur Si ftatuitur cum illis omnibus. Ergon' inquis legem citra confilium rationem^ Lexinfiituta, certam fineutilitateinftituit deusC'AbGt, feddum feminis Abrahae,hoceftludaeorüani mi in Aegypto diutina cohabitationefuiftent corrupt!, utnon m.odo religionêauitant ipfum^

DE TES T A M E N T o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«6j

ipfum^ fœdus propcmodum ignorarent, fed indies magis magis^ defîcerent ad Ae* gypttacam idololatriam,oninem^gentilium facrorum rationem, turn plaçait fapien^ ti element! domino fulcris quibufdam ftxderi coHabéii fubuenire.Primum ergo ipfa pnfet foederis capita reftituit,fed copioftus expofuitjin^ tabulas iapideas proprio digP toinfcriplîuin his autem nulla adhucceremoniarum mentio.Sat enim pr^feriptum c» rat Bdelibus. Verum dum ifti infidèles 8C perfidi effe pergcrent.inieâum eft humeris mi ferorum onus ceremoniarum, quo caruere prifei. Atqui in h une finem atq; hoc confias lio inieâum ex caulTa impellente confiat,ne alienis dfis infttfuerent facra t propria ergo infiituit,ea^ fibi ad tempus correâionis placere pronunciauit, quae fine uero fpiritu 8(. pfalmo49» fine uera fide peraâa adeo^ fine Chrifio negligebat, ut uel ifta ratione tefiamentü con firmarct.præterea SC Chrifti nayfterium hifee uelut typis inuolucrct,eflent^ facramen^ ta SC uerba quaedam uifibilia. Nec ifiudquidem commentû nuper domi nofiræ natum eft, fed ex facris erutum oraculis uetufiorum^ patrum fide decerptum.Tertullianus e^ nim ». aduerfum Martionem libro facrificiorum quoqjoncra, inquit, Sfopcrationum amp;oblanonum negotiofas fcrupulofitates nemorcprehendatquafi deus fibi talia pro--prie defideraucrit qui tam manifeftcexclamat, Quo mihi multitudinem facrificiorum ifnine u uefirorum ôC quis requifiuit ifia de manibus uefiris Sed illam dei induftriam fentiat qua populum pronü in idololatriam 8C tranfgrefTionem eiufmodi offîcijs religioni fus uoluit afiringere,quibus fuperftitio fæculi agebatur, ut ab ea auocaret illos, fibi iubens fieri quafi defideranti, ne fimulachris faciendo delinqueret. Sed SC in ipfis commertiis uitæamp;conuerfationis humans domi SC foris amp;ufq; curamuafculorumomnifariam difhnxit,ut ifiis legalibus difeiplinis occurrentibus ubiq^, ne ullo momento uacarent à dei refpeâu.Hæc Tertullianus. lam ergo quod attinet Decalogum, imo SC ciuilia nulla enata efi tefiamento SC populo dei diuerfitas. Vbit^ enim amor dei SC proximi, fides SC chantas obtinent imperiumtex hominum mentibus Sc teftamenti afeititiis rebus oboe la eft diuerfitas, ut teftamétum quod apud omnes pios unicum eft,ob afeititia quædam amp;nbsp;homines fuperfiitiofiores uetus SC nouum,TarnaIe 8C fpiritualecoeperitdici.Et uetus quidem dicitur (utrelatiuorum ratio pofeit) propter confequês nouum, quod quidem peccatorum remiifionem pollicetur,imô SC per Chriftum prsfiat, fidem quoq; SC cha-ritatem docetiquibus ex rebus omnino non poteft dici nouum, cum nihil noui tradat. Nam ea qua iam recenfuimus ex ueteri traditione habet: proindenouum diciturex eo i quod omnes ceremoniae à Chritto, quern unice prædicat, implctac fint, quatenus typi Sc umbrae erant rerum aeternarum, eaten us enim obfoleuere : quod^ uetus ilia religio quae ante legem latam temporibus iftis patriarcharum aureis,uigebat,innouata,adeo^ per Chrifiûiampleniusamp;dilucidius ceunouo lumineorbi illato reftituta abfolutacp etiam apud nouum populum, Gentes uidelicet, per totum mundum floreat. Sic enim Sc Paulus de hacre dilferuit cum ad Hebraeos s.tumad Ephefios ». Pari modo ac ratione fcriptura uocauit Carnalem populum, non eum quidem qui in teftamento dei per ueram fidem perfiitit, fed qui carnalibus magis nitebatur quàm folidis amp;fpiritualibus tefiamenti capmbus feu promiCTioni dei.Teftem hicaduoco Paulum,qui priufquam di ceret, Nam haeefuntduotcftaméta,præmifit,Dicitcmihiquifublegeuultiselfe,legem G4lat,4gt; ipfam non auditis^'Scriptum eft enim quod Abraham duos filios habebar,unum ex an cilia, dtunum ex libera. Inde enim colligimus Carnalem populum eum effe qui uult elfe fub lege. Deinde non omne protinus fernen Abrahæ fub lege aut carnale efle. Carnale enim dicitur quod legalibus fine feientia SC fpiritu adhæret, per^ ilia externa fe faluari polfe confidit.Habent enim Si ceremonialia fuum fpiritum,quern multis Paulus in epi ftola ad Hebraeos enucleauit. At ifti fpiritu SC confilio ceremoniaru contempto aut non intelleâo abutebanturjlegc.Veri porro Abrahæ filfi liberi funt 8C promiffionibus dei ni tuntur.Proinde habuit quoq; uetuftas Ifraëlem fpiritualem. Perpera enim indicant qui ex partetotumæftimant,utfblent qui non finccontumelia fandorum deiomnesad-uentum domini præcedentes patres carnalis Ifraelis nomine notarunt,non expenden-tes fynekdocha uulgari fcripcurartropohuncnodumclferumpendum. Cæterumnc

|64 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPOS ITIO

ifti clamitcntTropis fibi illudi,tametfi noftra fuperioribus fatis approbaucrifflus, pro ducam tarnen in iftorum gratiam tria maximorû in religione uirorum teftimoni3,aire^ rentiumlfraëlifuiiTepopulû fpiritualem.imo amp;prophetasidemdocuiiTedelegalibus quod apoftoli tradiderunt.Primus ergo leremias in cap.7. in hæc uerba fcripfit,Harc di cit dominus exerdtuûdeus Ifraël,Holocau(iomata ueftra addite uiâimis Si. ueftras car* nes édité. Quia non fum loquutus cum patribus ueftris, amp;nbsp;non præcepieis in die qua eduxi eos de terra Aegypti de uerbo holocauftomatü Si uiâimarum, fed hoc uerbum præcepi eis dicens, Audite uocem meam Si ero uobis deus, Si uos eritis mihi populus^ amp;nbsp;ambulate in omni uia qua mandaui uobis ut bene fit uobis,Ex bis autem uerbis cia* ret quæ fuerit doârina prophetarum de legalibus item quæ fit fumma omnium man* datorum deijipfa inquam foederis fumma.obedientiafiueipfa fides, qua Âfanâos pro ban confiât non legalibus.Prxcepit quidem ilia dominus, fed longe alio confilio, nem pe ut collabenti fubueniret fœderi, ut^ ab idololatria auocaret totos^ fibi agglutina* ret fide,non ut illis cultores iufiificaret, fed ut uenturam iufiitiam Chnfium illis adum* braret. Quod cum intelligere nollent,grauiirime accufantur hoc loco à propheta. Spi* ritum ergo non carnem uel in Ifraëlitis probauit dominus,idcirco uel ante Chrifiû na* turn, populum ex Ifraëlitis fpiritualem habuit, quandoquidem carnalem adeôimpro* bauit. Sanâifiimus quoq; martyr Chrifii Stephanus apud Lucâ in Aâis apofiolorum cap.7. infinitis propemodum ueterum exempiis comprobat quod fides in deum Si an* te legciTi,8cin lege, Si pofi legem deo placuerit, non ceremoniæ, Si quod fanâi,hoceft patriarchæamp;prophetæomnes inquam iuftiantenatum Chrifium, deum fideamp; uitx puhrate coluerint nô rebus externisEn habes omnino fpiritualem Si fpontaneum po* pulum Quid quod Si apofiolus Paulus eodem prope'modo idem afieritin n. capitead Hebrxos,exempiis patrom ab initio mSdi ad ipfa pene tempora Chrifii reduöis^ Quae cum ita habeant quis eft qui non uideat ueteris Si noui cum populi turn tefiamenti no* mina non polTe ipfum tefiamentü ipfam^ecclefiam ueterum Si nofiram fcindere, Spi ritus quoqjidem efiutrifi^.fed refpeâucarnalium iftorum tranfgrefibrum^ quos fia* gitia in Babylonem difiurbarant dixit fe nouum daturum fpiritum, quo nihilominus Si abundantiam diuitias^ charifmatum per Chriftum fidelibus impartiendas fignifi* cauit. Verum de hac re in Commentariis noftris in epiftolam Petri nonnihil difputaui mus.Haâenus enim unitaiem teftamenti afiererecaufias^ cur nouum Si uetus diet coe peritindicareuolui,

Q«il)ut rebiK nbsp;nbsp;nbsp;lam ut nihil in hac re difiimulem Si qua in re Chriftianorum ecclefia qux pofi Chri

prteceUamui Aum natum confiituta efi,prxcellat, breuibus indicem, principio fis quidem quifub le uetereh nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;agebanthoc nominefeliciores fumus,quod omni ceremoniarum onereleuati, anti

quum Si primarium infiitutum,prifcorum uidelicet patrum, quod fineceremonfis fi* dei acinnocêtixjid efi foederis capitibus nitebatur, attigimus. Rurfus quod umbris per fulgore euangelfi difpuifis Si figuris impletis clara Ixtamur ueri täte. Deinde uero quod omnibus patribus ante Chrifii aduentum mortuis nofiram ecclefiam fuperiorem red ditilludefi,quod nos Chrifiom aduenifte,fpiritum abundâtifiimecontuIüTe, gloriam item fuam nunc per totum orbem propagafie omnia^ abfolutifiiime confumafie con* fitemur,quem illi ita uenturum credebant, Si maximo expeâabant defiderio. Hoc no* Luc^ 1» mineSimeon ille grandxuus fe maxime felicem reputäs cIamat,Nunc dimittis feruum tuum dominefecüdum uerbum tuum in pace. Quia uiderunt oculi meifalutare tuum, quod parafii ante faciem omnium populorum, lumen ad reuelationem gentium Si gio riam plebis tuæ Ifraël.

Cdput Matthäi Quod uero alfi caputMatthxi f, obficiunt, non uident dominum lefum ilia fua elc« garni Si diuina concione nonimpugnareuel Mofen uel prophetas,quafi diuerfum uel ^nferintuel tradiderint a'dogmate Chrifiiano,fed errorem uulgicorrigereuerum^le gis ingenium tradere uoIUit.Corruperatenim omnia amp;nbsp;temporis iniuna, Si pharifxo rum infcitiaatqjauaritia. Vndedifertis uerbis priufquâ legis expofitionemaggredere* tur protefians aiqNifi abundauerit iufiiiia uefirapiusq fenbarum Si pharifzorû, non poterids

DE TESTAMENT o, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;léy

poteritis ingrediregnumcoelorum. Proinde pharifæos non ipfum legts autpropheta-rum fpiritum impugnauit Chhftu8,qui pauló ante dixerat,Non ueni legem foluere fed adimplere. DocuitautemeacontionelegemelTeuoIuntatemdei.qux omninofanâa, puradlt;fpiritusquidam fitmundiiïimus, qui hominis quoq; mentemafleâum^exix gat,adeô ut uel concupifcere prohibeat. ld cum ab homine,corrupt!iTima fcilicetcarne, non poiïitpr^ftarijquis non uidet huctotius contionis confilium fpe(nare,utnos in no ftri inducat cognitionem, quæ efficiat ut nobis prorfum abnegatis totos nos in miferp cordiam dei coniiciamus, interim uero omnia noftra cum cófilia turn faâa ad xternam fumme^ puram uoluntatem, hoc eft legem dei non uulgariter, fed fummo ftudioSf quàm cxafliffime exigamus^ Id demum eft foliciteambulare cum deo fando,qui fan-lt;3us eft St cupit ut etiam nos fandii fimus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Leuit. 19-

Parierrore hallucinantes non uident Paulum in i.ad Corin.?, cap.contra pfeudapo« Paulii$ini,ad ftolos difputare,iegalia (ut ex reliquis colliquefcit cpiftolis)ecclefix Ghrifti obirudenti- Cor-î-cap» bus.Nam contra iilorum fuperftitionem imo impietatem afterit Euangeift gloriam,qu j Icgalibus illuftrior fit. Neqj enim co loci de uniuerfa lege,fed ea duntaxat loquitur,qux abokturîintcrim non iubct omnia legis 8C propbetarum reuocare ad literamxfed ôc fpp ritum non quiduis, ut i I lis mos eft, appellitat, fed ipfum dominum lefum qui eft perfe- Row.io. âio legis ad iuftificationem omni credent).

Porto calumniam ftruunt nobis obiicientes hxrcfim Hebionicam. De Hebionitis e- Uebionitie com nimadhuncmodumfcripfitEufcbiuslib.Eccle.hift j.cap.iz.Cuftodiendamcenfente- mijccnt legem tiam legis obferuantiam,necfufficerc(ficinquamilliEuangeliomifcentIegalia)adfalu- Eitangelio,quo tem folam Chrifti exiftimant fidem. Corporalem ergo legis obferuantiam cuftodiunt. wodoj” Apoftoli autem epiftolas omnes pariter refpuunt SC ipfum apoftatam legis appellant.

Nec diuerfa ab his rcferunt, Irenxus, Tertullianus St Auguftinus.Quàm uero dodrina hxc noftra de Teftamcnto dei unico amp;nbsp;xterno, de^ abrogatione legalium aliéna fit ab iftorum blafphemia nemo eft qui iam nefciat.

Sedquid dicemus aduerba domini quæ Ifguntur inhancfententiamapudMofen LocusDeut-ft in Deut. cap. Dominus deus nofterpepigitnobifcumfoedusinHorcbmoncumpa-tribus noftns inrjt dominus padium hoc, fed nobifcum qui in prxfentiarum fumus Sd uiuimus.Auguftinusetgolib. quxftion.fuperDcut.r.quxft.s.fynekdochahöc locum cxponit.nempe de qs patnbus intelligcns quos plaga dei in deferto abfumpfit.llli enim, att,quinon ingrcdmntur-interram promifliionis non pcrtincntadhoctcftamcntum, fedBliieorum,iliiinquam quiquamuis uiginti annorum Stfupra non effentquando deus in monte loquebatur utnumerari tune poHent, potuerunt tarnen annorumelTe decem St nouem St infra ufqjad puerilem xtatê, qua poiTent illa qux fadla St didla funi Stuidere St audireSt memoriaretinere. AtloannesOecoIamp.comment. fuis in lere-miam xditis adhunepene modumexplicat, Apud deum unumeftfoedusilludxter-num,quod pro diuerfitatetemporum uariedifponitur. Et in interioribus quoqj hominis femper unum fuit St ufey manebit, non folum ut eft in xterna prædeftinationetaudi tarnen qualemcunqjfœderum diucrfitatem.Verbis padlus eftcum Abraham dominus, necaliud quàm obedientiam ftipulatus eft ab eo.Sub Mofe aute multa prodigia St hör-renda acceflerunt.no uni duci nota,fed perfpicua omni multitudini.Deinde tot circun-ftantqs uallatur legalibus, qux omnes ad decem illa uerba tabulx foederis referütur Stc.

Iam quod obtici tur de terra Chanaan.de bellis et uidioriis,de gloria St felicitate ludai ca, quæ minime congruant cum moribus Chriftianisquos nihil manet quàm crux St exilium,utpote de quibus feriptura dicit, Omnes qui uoluntpie uiuere in Chrifto per-fecutionem patientur,facile diluitur. Nemo enim negat promiffionem terræ Cbanaan Promißioter^ loco fuiife aftriäam : at uero nemo uicilTim negare potefteandem autcerte fimilium re- rgt;e Chatiaan^ rum terrenarum promilfionem omnibus Gentibus ex xquo efle faäam. Ipfe enim Abraham cui obtigit promiffio Chananaicx terræ ne pedis quidê ucftigium(utaitSte- Atlo.7» phanusjcöfequutus eft,interim uero opes plurimas acquifiuit.quemadmodü pofteri c-tus, Ifaac, Iacob St lofeph, Tametfi enim ne hi quidem terram poiTiderent pollicitam.

l66 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E X P o SI TI O

diuitiis tarnen maxime fuerunt illuftrcs.ld quod à domino in exemplü omnibus Gen* Pfàlmo jff. tibus crcdidcrim faéiuni,quo difccrenifibi quoq; defuturfi nihi!,fï patrum more deum timeant, Atcy huius generis plures promiffïones paflim inuenias,Quod autem félicita« A(3.i4,er 17» temattinetpatrum.certüefteos haudabfolutaufos inhifeeterris fortuna. Percrucem tichrie»it, enim multas^ tribulationes ingrefiï funtin regnum dei.Quis enim nefcit quantum tac CruxfanÜoru, dquorarit Abraham diiitina illafua (utreliqua non commemorem) peregrinationei P^x er Iacobpatriarchanulla profperiorefortuna unquam fuitufus.quamnongrauiflima ca^ uaria interturbariiitdifcrimina. De Mofejofue, Samuele, Dauide.amp;reliquis uiris primariisnoneftquodmulta commemorem, Quis enimunusfufficiatenumerandis iflorum ærumnis.calamitatibus laboribusq^ propter dominû fufeeptis, cum ipfi etiam fcriptores facri ifta uix multis abfoluerint libris Quid quod ft delis populus ludæ non minores perfecutiones ob pietatem achdem nonnunquamà fuis illis perhdis regibus, nennunquam uero à tyrannis exteris perpeffus eft.quam ipfa Chrifti ecclefia à blafphe mis amp;;impiisCæfaribus^Namuthæcfuo8 habet Nerones,Domitianos,Maxcntios,Iu Iianos,Decios,Seueros,Valérianes amp;nbsp;Diocletianosriia uetus ecclefia fuos habuit Pha* raones,AchabJoas.Manafle, lehoiachim, Zedechias, Nabuchodonofores 8C Antio* chos. Imo ueteris ecclefia? facerdotes ac prophete meruerunt Chriftianorfi martyrum Matth.zj. fieri exempla.Siccnim loquutus eft apud Matthæü dominus, Beati qui pcrfecutionem patiuntur propter iuftiti3m,quoniam illorum eft regnumcoclorum.Beati eftis cum in* fedati fuerint uos homines propter me,Gaudete Si. exultate,quoniä merccs ueftra mul ta eft in coelis.Sicenim perfequuti funt prophetas qui fuerunt ante uos.Prafterea dubiS non eft multas fandorum myriades fempcr in Chrifto pie uixiiTe, qui tarnen fidei no* mine nunquam funt uel in exilium ciedi,ucl capitis affedi fupplicio. Paulus ergo iftam i.»rimoth.i, fententiam, Omnes quiuoluntpieuiuerein Chrifto perfecutioncmpatientur, nonut Augu/l» Uh. i. legem communem.fedutconfolationemafflidorumpronunciauit. Varia quoqjperfe cont. i. epi/io» cutionis genera funt, ut non tantum perfecutionem fuftineat qui uel in carcerem con* Caudenti^ capi ijcitur uel ab arbore fufpenditur, fed is q^oq; qui uariis cxcrcetur aduerfitaiibus tenta* te IJ, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tionibus^jid quod pierunqj ufu uenire folet pns otio amp;nbsp;fecuritatcalias utentibus.Nam

amp;:apoftolus Paulus faepiffimetutus àperfecutorum infidqs acfuriis,fed amp;nbsp;fratrum offi ctisrefocilIatuSjgrauiftimosanimiæftus fenfit, Chriftianienim animusetiamalieno Rowd iz, afficitur malo. Vnde Apoftolus dixit, Quis infirmatur, amp;nbsp;ego no infirmorî’Quis offen Hebr£.i}» ditur,amp;ego no urorîquot; Hucacccditqucd fandiffimus uates llaias inqs capitibus quibus i.Corinth.ii» Ecclefiamextoto terrarum orbe colligendam defcribit, in quamamp;reges uenturos di* iiai£ 49‘ fit, non omnino amp;nbsp;femper cædibus exponendam docuit, ut quæ in hac terra omni fit Pfal,i, amp;47» cariturapace,felicitateôfuidoria. Et D. Aurelius Auguftinuslibro de Ciuitatedei r* capitibus poftremis de quorundam Chriftianorum regum uidorqs 8i felicitate mira ea^ ledu iucunda 8i utilia prodidit. Idem uicefimofecundo libro contra Fauftum Ma* nicheum à lt;74,capiteufq;so.multis difputatdebelloamp; iurebelli,quæ longius profe* quinoneftnoftriinftituti.His enim omnibus exponere uoluimusquæ fint conditio* nes foederis,quod foedus illud unicum Si æternum,8lt; unde ncui Si ueteris ncmendatii ram adepium fittfubiiciemus iam paucula de ceremonia Si facramento foederis.

Defdcramento nbsp;nbsp;Qui feriebant feedera, fumebant uel arietem ucl buculam, uel capram, fccabant^

fftdertscircuci has in partes duas, deinde uero per partium tranfibantmedium.obteftantcsnipaäis ßone. fient,fiefedeusdiuidatpérimât^penitus. Indiciahuius ritus uidereeftGenefeos v. Si leremiæ 34» Ad hunc ergo modum alludens deus fanguine foedus hoc dedicat, pla* nis^uerbisexpofitionem additdicens,Et præputiatus mafculus cuius caro prxputtj circumcifa non fuerit, delebitur anima ilia de populo fuo. Id quod non modo de pellicula præcifa,fed magis de toto fordere intelligendum eft,quod fcilicet sterna fit maledi* éfione perimendus qui hoc foedus neglexerit.Sequitur enim cauffæ redditio talis,Quia pa(3ummeumirritumfecit,autdifloluit. Diffoluitautem qui per contemptum fade* ris Si inftituti dei,facramcntum dei ut inutile negligi t, aut ut non ncgligat, fufeepto ta* men foederis fymbolo, ipfum foedus perfidia amp;impuritate prodit. Vndenoscolligi*' mus

D E T E s T A M E N T o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;167

mus infante« qui nafeuntur ex fidclibus,moriuntur autem priufquam neluiuerecœpe inßnteißneß hnt, uel facro foederis fignointra populum dei aferibi potucrint, non poflehuius loci gtio fœderii de præfidio datnnari.Oe contemptoribus enim fœderis amp;nbsp;deaduliis loquicur. Id quod cedentes^ ucrbaipfafatis coarguuntquæinhuncmodumpronunciantur.Etpræputiatusmafcu lus in cuius carne præputium non fuerit circumcifum,exterminabitur anima illa de po pulis fuis.amp;c.lftos autem mifericordia 8C gratia dei credimus faluari, cui non prxiudi^ cant,quiiilos fecundum miniflerium eccleßae tantum iudicant. Habuit Circumeiüo 81.

myfterium quodpiam aliud.Nam Paulus,Teftamentum,ait,inmortuis ratumeftî Heamp;.p» quandoquidem nondum ualetcumuiuitteffator. Oeus autem teffatorefttdeumergo morioportuit.Sedcumisfitimmutabilisamp;immortalis,fernen AbrahaeafTumpfit,SC in aflumpta carne patiturfanguinem^fundit, aceo modo teftamentum, utficdicaih, ratificai.Cæterum ut hoc myfterium patribus in figura traderet, ipfum fernen Abrahæ uoluitcircumcidi, fignificans uerum Abrahæ fernen Chriftumdominum mortefan-guine^ fuo fœdus illud confirmaturum Huius rci gratia ipfc dominus lefus apudMat Mfrttfe.iö-. thæum,de facramento noui foederis loquens,ait, Hic eft fanguis meus,qui eft noui tefta menti, qui pro multitudine efïunditurin remiftionem peccatorum. Hincetiam facra« mentum uetus mutari oportuit,8lt; inftitui nouum. Poftquam enim morte Chnfti om. nia confummata ,amp;ipfumteftamentum confirmatum effet, fignacerteilla quæfutu-ram mortem præfigurabant oportuit mutari, imo 8C in locum eorum fubftitui quæ ft-gnificationcabfoluerent,autperfeäiflfiraam iuftificationemfignificarent. IdquodBa-ptifmi amp;nbsp;Euchariftiæ tribuimus myfterio.Illa enim inftitutore deo noui teftanienti populo fymbola coeperunt effe foederis 8(. gratis diuinæ iam per Chriftum confirmatæ. Prætereafignificabat circumcifio cordis præputium efferefecandum.acdeoferuien- DeMte.io. dum in obedientia fidei.Quibus ergo dabatur Circumcifio, iis primo per minifterium leremit 4» inftitutum^ dei offerebatur gratia amp;nbsp;fœdus dei,qui non dedignaturetiam paruulo-rum effe deus, qui item prior ex mcra gratia fefe nobis obtulit 8i. dixit, Ero deus uefter. Deinde eademcircumcifioneobftringebat fibi^eus deuotos, iubens utipfi hæreant fi=: deSiinnocentia. Exquibuspatetetiam facramento fœderis totum contineri fœdus: quemadmodum amp;nbsp;facramcniis noftris Baptifmo amp;nbsp;Euchariftia continetur tota inno-uati fœderis ratio. Veru de his ad plenum in prsfentiarum diflferere longius ab inftitu-to abftraheret.Satis fuerit iam didiciffe deum in inftituendo fœderis facramento confu lere uoiuiffe rebus mortalium, qui ut corpore quoque, non anima tantum, confiant, ita rebus 8C fignis uifibilibus non raro ininuifibiliumconfiderationeminducuntur. Dedit ergo deus facramenta quæ prifei ea de cauffa uocarunt inuifibilis gratis figna ui-fibilia. Dedit autem ueicribus Circumcifionemamp;Psfa, nobis autem qui poft Chri= ftumpaffumeius populus fumus Bapiifmum 8C Euchariftiam. Csterum qusinhis uifibiliaauiinuifibilia fint^qus uis 8C efticacia, alibi traditumeft, nunc dicemus de tabulis.

Conferibuntur autem, quod ultimum in teftamentisac fœderib'us eft, liters autfi TdbuUfeßa.-mauis tabuls.rationem omnemacteftimonium rci tranfad^cömprehendentes tranf- menti conferi» mittentcs^ adpofteros. Athsetiam fœderis fine Teftamenti nomina fortiuntur. Vo- buntur^ camus enim tabulas de teftamento feu fœdere côfcriptas ipfum uel fœdus uel teftamen tum,cum re ucra teftamentum uel fœdus non fint,féd rerum geftarum 8i conditionum expofitio duntaxatac teftimonium.Quanquam uero dominus pnfeis illis patribus nul las conferibi curant tabulas, nam illi fœdus digito dei cordibusinferiptumgerebant, pofteris tarnen quod ueram religionem à patribus ceu per manu« acceptam propemo-dum expedoraflfent totam, lapideis infculptum tabulis per Mofen dedit.quas 8C fœde- Vetufids areis ris tabulas amp;nbsp;Teftamentum appellauii, nimirum eo cófilio ôiéa ratione quam iam iam itifcnbebat ta^ expofuimus. Prstcrca nequiddcfidcraripoflfetàquoquamipfumimpulifMofen,de- bulis qu£ din* inde prophetas, mox ÔC apoftolos Chrifti domini,integro8 8C iuftos fuper hac re turna perpe^ fcriberc libros, qui ex ipfa re quam tradant Veteris amp;nbsp;Noui teftamenti titulum a- tua^uolebat, pud omnes amp;nbsp;omnibus fsculismeruerunt. Nimirum quod illi fufiffime craderent^

168 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E X P o S I T I O

quomodofcedusiiludcum Abraham initum,uercri populo fucritpræftitum, amp;nbsp;quo* modo ilium per uarias rationes,figuras ac uias in religione ad uitä fub fpe uenturi Chri ßi duxerit.Hi uero doceantquomodoipfum fœdus perChriftum innouatum nouo^ modo dedicatu,quomodo omnia typica per hune fmt impleta, 8C nouus populus mul titudo fcilicet Gentium in unitatem fidei uocata atq; in religione uera inftituta, ô( in ui* tam æternam per Chriftum induâa fit.Arlt;^ hi funtlibriifti ueritatisaciuftitiæ,ad quo* rum præferiptum omnes omnium fæcuiorum doâi fanâi uiri perpetuo uitam jftàie 8, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dem^cultorum ueri dei uere infiitui poiTe crediderunt. Ifaias enim damat, Si dixerinc

uobis,Confulitephytones,diuinos,fortiiegosamp;incâtatores,Nônnequæ(pgensfuos deos confulit tam de uiuis quàm mortuis^ Ad legem ergo ôC ad teftimonium magis ac» Luc£ Iff. nbsp;nbsp;nbsp;ccieratcjmô Chriftus dominus,Habent,ait,Mofen amp;nbsp;prophetas.audiât illostôi fi hos

non audiunt, neq; ii quis ex mortuis refurrexeritcredent. Præterea filis aliqua oriatur dehaereditateinter hæredeSjprotinus tabulas confuiunt,illis^itafidem habent teûan tibu8,ut omnia fecundum tabularum præfcriptum agant. Proinde fi qua oriatur côcec tatio in religiôis negotio de uero uel faifo dei cuitu,tabulas côfuiamus fœderis utriufe^ tefiamenti libros,iilis credamus,fecûdum hos omnia infiituamus. In his enim omnem pietatem Si iufiitiam abfolute comprehenfam efie abunde teftantur duo maxima reli* gionisnoftrælumina.DauidPfaimo t8.amp;Paulus i.Timoth.j.

EpilogiM, in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ifia funt, Leâores candidiffimi, quæ de tefiamento feu fordere dei unico 8C xterno,

quo de antiqui nempe qui in hoc conuenerinr,quibus conditionibus.quoufq^, quôue facramento, dC. täte religionii quibus mandatum fit tabulis,pro gratia mihi à domino collata, uobifeum communica Chri/ltaiJ«e. nbsp;nbsp;re uolui.Partim ut hac refratribus toties nobifeumexpoftuiantibus,magna^ improbi

taiehancexpofitioncmpofcentibusinferuirem. Partim ueroutScripturarum amp;reli* gionis nofiræ,quæ h odie apud multos maie audit,quafi fit hæretica,claritatem, fimpli* citatem 8(. uetufiatem indicarem obiter. VetuftiiTima quidem efi Gentilis religio idolo* latriafiuefimulachrorum cultus,amp;uetufhor quidem quàm fupputentmagnialias no* minis uiri. Sunt enim qui louis temponbus, uel paulô ante templa ÔC nouorü deorum cuitum inftituta credunt. Cæterum uenfimilior uideiur elTefenteniia Herodoti in z bro hiftoriarum amp;nbsp;Strabonis in 17.Geograph. lib.Hiautem Acgyptiosafleruercpri-mos fuiflie cultorcs Ôd authores deorum, à quibus caeteræ Gentes idololatriam ac* ceperint.Equidem diligenter tempora fupputantibus perfpicuumeftlouem aliquot fx culis Mofeiuniorem eue, AtMofesteftatur non modoludaicam gentemidololatriain

Aegyptiorum in deferto ftatuifle deo fimulachrum Apis,fed 8( patriarcharum temporibus uiguifie idololatriæ ftudium.Iam amp;nbsp;ludaica re* iigiouetuftaeft,eaminteiiigoquaecircumcifioneamp; legalibus circumfcribitur, utpoie quae partim Abrahæ, partim Mofis coepit temponbus. Verum iftis longe uetuftioreft Chriftiana. Prius enim iuftificatus in facris libris pronunciatur Abrahâ quàm circum cifus.Vetnftiores hocquoqj funt Noc,Enoch,Seth, Abel, Adam, qui finecircumeifio* neper fidem deo placuerunt. Pigetautem nunc Turcicam Si Papifticam religionem in ter antiquarum religionum fpecies recenfere.llla enim nô multis antefxculis anno fer* meàChriftonato DCXXX. àcorruptifiimo fimulacimpfiffimo authoreMahomc co exora ueritatem blafphemauit.Hæcautem nihilo penèantiquior, Chrifti inftituta, craditionem propheticam Si apoftolicam fimplicitatem,puritatem,ueritatem^ obfcu* rauitNihilhicIoquordeea fidequamduodecim complexam articulis ore nobifeû con fitentunde papifticis 8C dogmatic SC ritibus loquor, quibus illi uteertiftimis, uetuftifTi« misdCinfallibilibus nituntuncuius generis funt Mi(ræ,Simulachra,Monachifmu8,ôi alia multa qux nefciuit Primitiua fanâa^ dei ecclefia. Scholafticorum enim Theolo* gorum primipiius Albertus magnus Gregorium Pontificem Romanum eius nominis primû,quiuixit circa annum domini o C. MüTx ordinatorem uocar. Idem Gregorius ceftatur in epiftola quadâ ad Serenum Mairilien.epifcopum,uetuftatem admififie, (fuis utor uerbis) ut in uenerabilibus locis fanâorum depingeren tur ad inftitutionem rudi« um hiftorix.Sed quam ille uetuftatem intellexerit nefeio, hoc fcio quod Laâantius ille Firmianus

DE TESTA ME N T o, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;169

Firmianus Magni Condantini nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;difertis uerbis dixit.Non cft dubiam,quin rc

ligio nulla (ît,ubtcunq^ ûmulachrum eft. Quibus baud abfimilis eft fandi Epipbanq Sa laininx Cypri antiftitis fententia qua interprète D. Hiero. palàtn pronunciauit,contra Epißolaeä ex» authoritatem feripturarum amp;nbsp;contra religionemnoftram, in eccIefiaChrifti hominis tattom,3gt;foU poni imaginem.At D.Hierony.authonb.Eutropio amp;Profpere Aquitanico excciTitan- 7j. no domini CCCCXXH. Quam ergo potuil Gregorius uetuftatêpro piâura tcmplorum producereî'imô ut maxime produccrepotuerit,prophcta tarnen domini perironiam de fimulachris loquens,Iliane,ait,docerent le^’lam ucro ipfe etiam Gregorius fimulachrO' rumcultumineadem illa epiftoia fuaimpugnauit, quem tarnen Pontificq non modo admirerunt,fedetiam præceperunt. Et Benediâus ille CafTinêfiis abbas quem omnium oraMonachorum patrem appetlitât paulo ante Gregorq floruit tempora, annis forfan LX.fi uera eft fuppuiatio Bedæ de temporû ratione, Paulus cnim amp;nbsp;Antonius quorum roeminit Hierony.monachatui pontifleio nihil patrocinantur. lam uero fi hxc tempos ra prifeis conféras, inuenics religionem Papifticam prorfus effe nouitiam, amp;nbsp;prioribus uetuftate nulla tenus conferendam. Atqui cum ifli hanc nihilominus omnibus alqs præ ferantamp;deuetuflateSCcertitudine eiusmuka commenteniur,multoiufliu$ nos dean^

Ciquitate fldei noftræ gloriamur, utpote qux amp;nbsp;Gentilitia 8i ludaica antiquior,ab initio mundi ad hanc ufep diem durauitjannos nimirum r^os. Computantur enim à Chrifto nato in hanc ufq; diem anniM. D. xxxiiii.atabexordio mundi ad natalem Domini 5974. Eufebius in Chronicis colligit annos y.py. quibus fi addas 104. habebis ab initio mundi 673t, fed nos fequimaluimus facra Biblia quàm Græcorum Commentaria.Etegt;-nimprobauimusfldem Abrahæ, Adæamp;Chrifti fuiflee3ndem.Sedamp;Eufebiusi.lib.ee clc.hifto,cap.i.idem nobifeum aflerit.cuius uerba non pigebit afcribere.non tarnen om nia.Locus cnim prolixiorcft/ed multis nominibus dignus qui diligenter legatur.Om® Chrifîiana /îue nés illi,ait,qui ab Abraham fut fum uerfus ufq; ad primum hominem generationis or^ Euangeltca ß» dine confcribuntur,ctiäfi non nomine.rebus tarnen amp;religioncChriftianifuere.Cum des omnium ue enim nomen Chrifiiani hoc indicée quodCljî ifto quis credenspereius doârinamfi^ dem pietatem ac iuftitiam teneai Ru dns diuinæ adhæreat fapientiæ, atq; omne quod ad uirtutem pertinet exequatur, fi inquamhæcfuntqux uocabulo nominisChrifiiani indicantur Si ueræ eum religionis feâatorcm defignant, hocerât etiam illi fanfli.dc qui busfupradiximus.uiri quodChriftiani nuncelfeconfitcntur.Neqjenimautcorpora* lis cis incrat circumeifio, aut obferuatio fabbati (ficut ne nobis quidem)aut ulla de cibox rum obferuationc religio, uel cætera quæ pofierioribus per Mofen figuraliter magis Si myfticcobrcruanda traduntur.Cum igiturabfq; h is omnibus obfcruationibus fuerint religiofiilli,quorumfuprameminimusuiri,fequuti fintautem fldem eiusquem nos nunc fequimur Chrifli,quem frequenter apparuilfe eis et edocuiffe uel monui Ife ea qu^ adfidemSipietatem pertinent,infuperioribus approbauimus,quomododubitabitur ab illis cœpiife, Si ab illis elfe deduâam huius gentisoriginem,qui Si eundem deum authorem Siducemuitæfequebantur Si infimili religionis obferuantia perfiflebant^ In tantum deniqj hæc in illis pr^mifla Si præformata religio cft, ut ne ipfo quidé nomi^ nc(quodcertéfolumdifïcrentiamfaccreuidetur)habeanturalicni,fed ctipfos iamtunc nonfolum Chriftianos,fcdSiChriftos elfe appellatos diuinateftantureloquia.Etpoft aliaquzdam argumenta, infert, Non igitur nouella neqj peregrina eft Chriftianorum religio uel nuper exorta,fed fi fas cft libéré indicate quod uerum cft,prima omnium atqj exipfa fimul mundi originedefeendens, codem Chrifto deo dodorc Si inftitutore iam inde ab initio fpeciem formam^ fufeipiens. Hadenus rcccnfui uerba fandi Eufebq.

Nuncergo quem obfecro pigeret poeniterétuelaboris uel diflicillimi pro teftamento dei fufcepti,pofteaquam conftat in hoc omnes fandos dei ab ipfa mundi origine deum co^ luilfe,imo pro hoc ipfo charas pofuilfeanimasc’Quem uero in medqs iam fudantem la« boribus non animaretuehementiflimequod xternus ille deus iureiurando fe nobis ternum aftrinxit,quod is foedus il!od xternum omnibus ab initio fandis fandiIfime fer uauin* Sxpe enim in pericula coniedi funt fandi, fæpe ipfa ruinam minitata eft religio,

17» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXP O S [T I O DE T E S T A M E N T O.

fæpiasfuraSffepultauidebatur.imô ipfe deus frequentius fuosputabaturdeferuiflet fed mature fatis exurgensfufisâf oppre(risimptis,ueram reltgionem afleruicfemper«. Idem immutabiiis amp;nbsp;aeternus eft.Idem ergo uel hodie non décrit fois iliis fibi foederexx terno nexi8,ut ut infaniat mundusJpû gloria»

Omnes wk domini fitnt gratia cr ßdet hit ^ui feruant teßameatimt crfordut eûM»

R A TIA iiobîs amp;nbsp;pax d deo pâtre Si lefu Clirifto domino noftro. Habctis liic typts excufam.fratres ôC lymmiftardiarifTimijAflcnionem noftram.quam fcrijs Felicis Si Rc gulæ in celebri coniiencu noftro recitaiii, amp;. quam tantopere cupicbatis pro fratrum Si ____ ecclefiarum utilitatetypis in multa tranfcriptam exemplaria iiulgari. Obtemperauiiie^ ftris monitis.uos uidcritis intérim quam benejConfulueritis.Si quàm féliciter aliéna fruamini opéra. Ego ccrte negotium iftud magnificum Si inenarrabilealias fimplici quadam ratione, fiibtilitatibus iliis ac trids imaginarijs practermifTis.expofiii.Video enim Si in facris iftaquàm fimpliciflimc tradf. Si inçxquifna fide percipi» Proinde ne^ fingulis liæreticorum argutijs, obieÆonibus Si blafplie-' mijs refpondi. Nam fimplicem ueritatem perfpicuepropofuifTeexpofuillcuecftargumentis hærez ticorum mendacium aftruentibus refpondifte. Pncterea liæc difputatio de eficntia dei inftituitur, quam nemo liominum facile expofuerit.Reiljs enim diifum eft,Ôeum comprebenfibilem non ciTé deum. Dei enim proprium eft incomprehëfibilem efle.Reólc item diilum cft.Abyftiim palma meii furatos efre,qui cftentiam dei uti eft concipere. Si Inimanis uerbis efferre uoluere. Quanto prudenz tius confuluitEcclefiafticus,dicens:Altiora te nequæfieris.Si fortiora te neferutatus fueris, fedquæ præcepit tibi deus ilia cogita femper, Si in pluribus operibus eins ne fueris curiofus. Non eft enim tibi necefiarium ea quæ abfcondita funt uidere ociilis tuis : ne ergo in pluribus operibus eins fiicris curiofus.Hæcinqitam expendamus ô fratres.in bis fimus.Noftrum eftclementiam,boniratem,ucri tatem,omnipotentiam,fapientiam Siiuftitiam deiinculcarc,myfteiiiim Cbrtfti,meritumredemptio nis eins Si fidei uirtutem commendare.item charitatis Si innocentiac ftudium urgere. Ab bis ad puz gnas iterbortim imô Si ad ciiriofifiîmarum abfconditariimlij rerum fcriitiniitm auocare cogitât faz tan.Materiam ergo contendendiuberem fuppeditat, nimirum utneceflarijs Si bifceiitibbusrebus negleiliSjOmnia Si ftudia Si difta Si fatfra noftra ad pugnas uerborum dirigamus. Vigilemus itatp fobni,priidcntes,pij,fidelcs,conftantcs in uero ac diligentes fimus.fubinde orantes dominum, utre bus bene geftis,ilium aliquando ciim uniuerfa ecclefia cui nos præfecit,iiideamus ficuti eft. Vos inte rim naIctCjSi ecclefias uobis commiffas diligite.TiguriMenfe Otfrobri.Anno M. D, XXXIIIL

STO NATVRAE TAM DJVINAE QVAM HVMANAF, contra VARIAS HAE RESES, PRO confcfTione Chrifti catholics, Arfertio ôrthodoxa,pcr

R R AT IMO blafphcniatuulguSjdum fumma cum Ex t-arfngffe«« ingratituclincamp; perfidia omnes haercfcs ucritati euanlt; ueritate noori gclicæ acceptas refcrt. Veritas chim ex deoeft rat deus untur hterefes^ fummc bonus purus amp;nbsp;fanâusnon confufionis turba rumuc, fed pacis unitatis author eft: proindc ex ueri-täte cuangelica pax exiftit amp;nbsp;concordiar mcndacium ue-ro amp;nbsp;diffidium, hærcfes 8( fchifmata ex fpiritibus oriun tur defedoribus. Nam dominus apud loanncm aduer-fus ludxos ueritati reclamantes difputans inter caetera ait ,Vos ex patre diabolo eftis, öC defiderqs patris ueftri uultis obfequi.Hle homicida cratab initio,amp; in ueritate non ftetit.quia non eft uentas in eo. Cum loquitur mendacium, ex proprijs loquitur, quia mendaxeft atqimendacij pater.Egoäutem ueritatem dico uobisj nec interim mi« hicreditis.Ncq; iam primumutquintanturcompluresamp;diuinarumdf humanarum Tépon'^izs^tpa rerum ignari felix atep fœcûda eft haercfcto/; foboles.Semper enim ueriratis antiftites an^ Jhlorum ccepe tigoniftashabuerehærcticorum phalanges, amp;nbsp;quo clarius euan gclicæ ueritatis iubar runth£re[cs, mundoilluxitjhoccrairiusfcfeingcfljtinterim hærefew^ fqualor, Teftanturhocapo^ ftolorum tempora,qux ut Nazareos.Hermogcnem, Alexandrum.PhygcIum Si Hymc nxum non commcmorem.protulerunt certe^ina eaq; execranda capita, quorum alte^ rumdiuinitatem,humanitatemueronegauitalterum. Vtenimilliusexecrandum do^ gma refeileret loannes.euangelicam hiftonam tali aggreifus eft exordio,In principio rat ucrbum,Si uerbum eratapud deum,amp; deus erat uerbum.Propter huius autem bla* fphemjas in Canonica fua idem iiIe,Omni8,ait,fpiritus qui confitetur kfum Chriftum in carne ueni(re,ex deo eft:Si omnis fpiritus qui non confttetur lefum Chriftum in car-* ne ueniiïe,ex deo non eft.Caeterum dum adhuc uiuerentapoftoli, non ufqjadeo impu- Omittimtu hie denterSitemerein harenamdefcendebanthæretici. Vbi uero apoftolorumchorus Si pfeudoprophe omnis ilia ætas quæ à domino fufeeperat umæ uocis auditum (Egefippi uerbis utimur) M,hoc cH dehac luce difcefTitjtum uelut io uacuam domu,falfæ dodrinæ impius fe error tmmer^ reticos eccle* fit,Sitanquam ubi nullus iam diuinicenrusdefenforexifteret,nudato,utaiunt,capite ßitueteris» corripientes arma mendacij oppugnareapoftolicam ueritatem nituntur.Sed oppofue**. refcapoftolici crudiiioncSipietateclariirimiuiri Ignatius,Policarpus.Iuftinus, qui iu^ ftumhbrumaduerfus omnes hærefes fcripfit, Apollinaris quoqjcpifcopusHierapoli-tanus,Mufanus,Si Bardefanes Syru8,deinde uero Si Irenxus Si Tertullianus, quorum illeaduerfus hxrefes libros f.hic ueroplures confcripfit.Quid quod dodiorPhilaftrio Epiphanius apud Auguftinum inhæreticorum Catalogo,ad Quoduultdeum recenfet hjrefes nonagintat’Philaftfius numerat ante domini aduentum uiginti Si odoipoft ad uentnm uerocentumuigintiodo.quibusSinonnullasalias adiecit Auguftinus. Atq? ïoânneseuage» hx omnes ftatim ab apoftolorum temporibos ad Auguftini uftp tempora, fermemtra hftjdeceßit 11. trecentosemcrfcreannos.tum uiddicetcumomniumpurilTimcccclefijs tradereturue- rraiam anno. ritas euangelica. Quare ergo hodie propter hxrefes copiofius fuppullulantes male au- A chnßo incar ditueritas,quaft nullaunquam tempora habuerintplures,aut illxnonaliomaneant nato lo;. quàm ueritatis Si euangelicxprxdicauonisfonteMliaomnino origine iftxprodeunt. Or/go hare.-Aduentu enim Chrifti proftratus inimicus ueritatis fatan,uidens idola derelida, Si per feSp.

nimium credentium populum indies regnum fuuni deftrui, atq^ templa quàm pluh'ma fubuerti,neq;illudincendiumfanguinemartyrumexdngui poiïe,excogitaiiitnouam (ut Cyprianus ait) fraudé, utfub ipfo fciHeet Chriftiani nominis SC ucritatis titulo fal-lat incautos. Hærefes ergo in hoe inuenit SC fehifmata, quibus fubuerteret fideni, uerita temcorrumperet,fcinderetunitatem. Proindequosdetinerenonpotuitinuiæueteris excirate,eos circumfchbit amp;nbsp;decipit noui itineris erroreJtaq; rapit de ipfa ecclelïa homi nes,dlt; dum fibi appropinqualTe iam lumini atq^euafitfe fxculi noâeni uidétur, alias ne feientibus tenebras rurfus infundit,ut cum euangelio Chrifti SC cum obferuatione eius non ftantes.Chriftianos fc uocent, SC ambulates in tenebris habere felumen exiftimêr, blandiente aduerfario atq^ fallente.qui fecundum Apoftoli uocem transfigurât fe uelut angelumlucis, amp;miniftros fubornatfuos uelut miniftros iuftitiae, afferentes noâem pro die,interitum pro ralute,derper3tionem fub obtentu rpei,perfidiam fub prartextu fii dcj,Antichriftum fub ïiocabulo Chrifti,ut dum uerifimilia mentiuntur, ueritatem fub Cauffïehitre* tiütate fruftrentur.Conftatpraetcreaiufto deiiudicioingratam 8C fuperftitiofam curio^ fum, fitatem, negleâam^fidciinexquifitamfimplicitatempuniriperhærefes^Mcritoenim erroneis feduc unturopinionibus,qui necucritati credere uolunt.ncc dco pro fimplicp täte puritate^ fidei grati funt,fed curiofa, fuperft itiofa ac impia feâari, animi quoq; im potentiæ indulgere malunt. Sunt enim quos rerum obledat nouitas : funt quos gloria uexatinanis.qui fcili eet nouam aliquam lucem orbi primum intuliffe uideri uolunt,aut certe uidiffealiquid egregn,quod ante ipfos uiderit nullus: funtalii qui uel mundo do* gmatis nouis placere,uel aures ftulta libidine pruriêtes titillare, eo^ modo uel opes cor rädere,uel in honores SC fundiones publicas penetrate,uel iniurias quas fibiab ccclefia fticis illatas exiffimant,dentatacharta uindicarc,hoceft prac'fides ecclefiarum perfequi, odiofluscalumniarijatqjadeoecclefiæinuifos reddere/euerocommendareacingerere interim,ucl certe fufeeptam aliquam opinionem amp;nbsp;arrogätius amp;pertinacius,necrraffc autaliquid nefeiffe uideantur.afferere uolunt. Atqj hinc exiftunt harrefes, hic omnino haftefccc/) fonseft,nonipfa ueritas auteu^ngelfi prxdicatiofanda.Praetereaconftathae i,CwiHtamp;.n* refibus probari pios.Dicit enim ApoftoIus.Oporiet hærefes in uobis effe, quo qui pro bati funt inter uos manifefti fiant.Idem leftatur SC Mofes Deuteronomq 13. Decct ergo nos 0 fratres,fobrios,prudentes amp;uigilantes effe tenentes myfterium fidci,habcntes^ confeientiam bonam,quibus repulfis multi circa fidem naufragium faciunt. Nos cogt tationes artes^ fatanæ pofthac uel ex bis quae diximus ignorare non poffumus.Diu il=» leueterem ecclefiam quaffauit perfequutionibus tyrannorum ,poftea SC baerefibus pro phanorum quorundam hominum cócuffit.ldcm uidemus ilium 8C moliri SC agcre no* ftro etiam fæculo. Conatus eft ille ftatim ab ipfo religionis initio Chrifli gloriam ïibc^ fadare,opprimere,penitus^conculcare,adeôotomncs pene haerefes achæretici fata* na duce à uera Chrifti cognitione aberrantes in Chriftum ceu fcopulum impegerint. Nec aliud hodie nobis quoc^ expedandum. Conabitur proculdubio pro ingenioar* te^ ueteri prophanorum hominumopera Chrifti demini noftrigloriam, fidei amp;pic* tatis praetextu obfcurare.Vigilandumitaq;nobis amp;nbsp;orandum, nein hac tentationegra Conjiliu hiÙM ui lumen amitientes uerum à uia aberremus reda Ego certe pro gloria domini noftri Ic Ajjcrtionw. nbsp;nbsp;fu Chrifti,SC ut ignita fatanæ iacula, laquei item errorum 8c hærefum uarq euitentur fa

cilius,ftatui in præfentiarum de Chriftouerodeoamp;hominedifferereeaquapoffuni breuitate 8C fimplicitatecötra hærefes omnes pro confeffione Chrifti catholica î in qua differtacione primo loco recenfebo uarias fuper hac re hæreticorum opiniones, quibus fecundo loco opponam confeffionem fidei de Chrifto catbolicam amp;nbsp;orthodoxam, Po ftremo expofitionem atq; confirmationem huius fubiiciam, ita interim temperatam ut hæreticorum fimul refellanturopiniones blafphemæ»

opi= nbsp;nbsp;Equidem optandum uniuerfas prifconim hæreticorum opiniones fimul cum hærc

niones» ticis animabus ita in auerni phlegetontem effefubmerfas,ut nullæ uel nominum uel do gmatum eorum reftarent reliquiæ, fi non eafdem noua fubinde fpecieuariegatas obtru deret orbi fatantcum uero is fui femper fimilis idem perpetuo uoluat faxum, baud ci tra infigne

V T R I V s QV E N A T V R AE C H R I S T î. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17J

infîgne dci beneficium crediderim faâum, quod 8C fceleftiiTimorum hominum nomix na amp;nbsp;opiniones ipforum ad nos ufq; peruenerut. Voluit enim diuina bonitas dtris iftis amp;nbsp;blafphemis perfidorum hominum exemplis ab erroribus ad confeiTionem fidei fim pliciiTimam uocare,adeo^ docere nos aliéna ftultitia bene frui» Atq; hoc nomineconfi liôuenuncrecenfeo ueterum hæreticorum dediuinitaieamp;humanitate Chrifti opinio^ nes,quas interim toto corde execramur.SC ore pleno abnegamus»

Noëtus Praxeas Hermogenes ôi Sabeliius, qui amp;nbsp;Patrispaffianorum commun! no* Q«i errarint tantur titulo.fubftantiam dei non in tres perfonas fed in tres uoces diftinxerunt, ut pa* i« diuinitate ter mundum côdiderir,idem ipfe filii nomine carnem affumpfehtacpaffus fit,commugt; chrißi^cr tato^nomineiamôCfpiritusfanâus ueneritin difcipulos. Iftos alii Vnionitas,aln ue* modo, ro Perfonarum confufores appellarunt. Arrius cum fuis dilfimilem dixit patri filiumt coepiiïe enim in tempore.adeo^ SC crcatum,imô nec uerum ilium ncc naturalem dei fi-lium,neq; patri confubftantialem cfle. Pari modo amp;nbsp;Photinus SC Artemon initium filq duxerunt ex uirgine, quafi ab æterno cum pâtre non fuerit. Ita amp;nbsp;Eunomius amp;L Aetius filium patri per omnia diffimilem exiftimarunuEbion quoq; Bafilides,Gherintus,Car pocrates,Paulus Samofatenus amp;Theodocion, Chriftum merumconfeffîfnnthomi-nem.cxuiroôffceminaaliorumhominümorenatum.licetanimamhabueritpropheti cam,amp; filius dei didus fit,hoc enim faâum elfe fecundum adoptionem gratui tâ, iuxta quam omnes etiam Chrifiiani dicantur filq dei.Hos omnes Prudentius poëta Chrifiia nus Homuntionitas nominauit.Omnes enim diuinam in Chrifto negarunt naturam»

Marcion ucro Cerdon amp;Manichaeus perhibent Chriftum phantafma alTumpfiflc, Qgi non corpus uerum.Valentinus autem tametfi corpus Chrifti omnino non abneget,in in humanitate ficiatur tarnen id de uirginis aifumptum efte fubftantiatcalitus enimallatamfingit. chnjli,Qr Apelles uerocorpus illi tribuitaëreum SCcarnem fydeream,quam ab elementis fibi con modo, traxerit in aère,amp; per uirginem uelut aqua per canalem trâfierit.lftos Aurelius Prudentius commun! appellatione cognominauit Phantafmaticos. lam amp;nbsp;Arrius, ut teftatur Epiphanius.Ch riftum dixit folam afium pfi fie carnem fine anima,uerbum enim illi ani ms loco fuifie.Sequutus dein Apollinarius animam Chrifto tribuit, fed ademit ei men tem,hoc eft rationem præcipuam uidelicet animp uim,qua omnia dqudicat,dC maxime ab omnibus alqs animantibus differt.Atqj hi funt qui de humanitate Chrifti fenferunt impurius amp;nbsp;minus orthodoxe.

Sed Sc in alTumptione hominis Si unione Si proprietate naturarum in Chrifto uehe Qui errnrint menter abfurda tradiderunt hæretici.Eutyches conftituit in Chrifto unicam modo na ’m unione er turameam^ ex diuina SChumana compofitam. Diâi funt Si Monothelitae, unicam proprietate na duntaxat in Chrifto uoluntatem afierentes.Hanc carbonariam uitans Neftorius, inci- turaram efcri» dilin calcariam.Confitens enim duas perfeâas in Chrifto naturas,totidem quoq; fecit ßi, er lt;iuomoo perfonas, negans uerbum earn! unitum in perfonam eandem, fed inhabitafie modo. do.

Vnde Si Mariam uirginem falfo dei matrem appellari contendebat. Timotheani quoq; hzretici à Timotheo quodam fic diâi naturas inuicem confuderunt. Et Apollinarius hanc diui cuangeliftæ fententiam, Verbum caro faâum cft,exponebat. Verbum tranf* inutatum eft in carnem. Atqj hzc quidem confefiïo de Ch rifto hacreiica, ueluti aditum quendam aperitadconfefiionem Chrifti orthodoxam, quæ omnino fatetur contrari* um.Eft autem huiufmodit

Credimus in unum deum,pattern omnipotentem,omniu conditorem. Et in lefum Confeßio ßdei Chriftum dominum noftrum uerum Si uiuum ueri Si uiui dei filium,genitum ab æter catholica er nodefubftantiapatris,ideoamp;coæqualem fine o/xo^lt;riop,ideft, confubftantialempatri, orthodoxy. per quern omnia faâa funt, qui propter nos Si propter noftram falutem incarnatus Si uerus homofaâus eft,conftans rational! anima SC carne noftra uera, quam neep deccr« lis recumtulit,ne(]pdeaëreuelfyderibu8 finxir, fed coopérante fanâo fpirituex fubftan lia intemeratæ uirginis Mariz afiumpfit,homo utiq; uerus Si perfeâus, ficuti deus ue* rus Sc perfeâus,manens in duabus illis fubftantqs fiue naturis, non ipfis quidem inter fefecommixtisuelconuerfis,fcdfodetate Si modo quodamineftabiliinunamperfo«

y nam infeparabikm unitis. Non cnim duos Chriftos aut filios confîtemur,fed ueruitl deum amp;nbsp;hominem unum 6lium,traditum quidem in mortem ob peccata noftra, 8i re.' fufcitatum propter iuftificationcm noftri, aflTumptum quoqj in coelos, federead dexte^ ram patris,inde uenturum cum clan ta te ad fumêdos fanâos in uitæ æternæ S( promif* forum coeleftium fruâum,amp;ad prophanos iudicâdos igni perpetuo, faâa utriufq; par tis refufcitatione,cum carnis uera reftitutione. Credimus amp;nbsp;in fpiritum fandum, eiuf^ dem eflentiæ,potefiatis amp;glorix cum pâtre amp;nbsp;hlio, à quibus procedit, qui loquutus eft per prophetas,in unam fanâam 8( apoftolicam ecclefiam, in qua omnes fanâi gratuit to huius opera fanâifîcantur.in quam ôC lauacro regenerationis, facro fcilicetbaptifmi ' quot;nbsp;fymbolo,fufcipiuntur,coilatoin nomen patris,filn ôifpiritus fandi,

Inhdnccon[rf=‘ Hæceftcathoücæ fidei in primis utriufqj in Chrifto naturae orthodoxa confeffio, fîonem confen quæuna acfola fimplicitäte tkpuritätefua facile difcutitomnemerrorisachærefumca fit totut orbis, liginem.Haecconfefliofyncereamp;i]libate.cuftodita eft ab initio à fanâisamp;eledis deio» mnibus.Haec quoqj toties ab hæreticis impetita uictnx Temper perftititimmotaHabuit enim propugnatores di fortiftïmos Si in facris cxercitatilTimos.uiros quorum paulô an tememinimus apoftolicos,amp; poft hos nihilo fegniores ecclefiarum uigilantifl'imos epi fcopos,amp; ecclefiafticos fcriptores.RecenfuitBeda illein Iibro de Temporum raiione fy nodos fex,in quibus ueræamp; catholicae confeflTionis Chrifti negotium diligentius tra* élatum adeo^ aduerfus impias hærefes defenfum eft. Primo enim Conftantinimagni temporibus, anno Chrifti C c CX X HH, ex toto terrarü orbe congregataeftNiceaein Bithynia contra Arrium C C C X v H b patrum Synodus. Deinde fub Gratiano princi pe AnnoChrifti CCCLXXXilf. Conftantinopolifynoduspatrum CLXXX.coa dfaeftaduerfusMaccdoniumamp;Eudoxium. Porto contra Neftoriumin Ephefo CC» patres conuenerunt, imperante Theodofio magno. Anno Chrifti ccccxxniu InChalcedoneautemfub Martiano principe anno Chrifti CCCCLtiitcongregatur Synodus DCXXX,patrum contra Eutychen amp;Diofcorum Alexandrinumepifco* pum.Caeterumin Synodo v,Slt; Vi, quarum utraqjConftantinopolicelebrataeft.Ne ftorq amp;EutychisMonotheIitarum^dAmata eft haercfis,Atq} non haecmodo,fedcas teræ quoqj damnat» funt.non placitis humanis,fed fcripturis facris. Teftâtur hoc præ Clara eorumtemporû monumenia epifeoporum, tam Latinorum quàm Graecorom, Athanafii in primis,Bafilii.Nazianzeni, amp;nbsp;Cyrilli,Hilarii quoqj, Auguftini amp;nbsp;Ambro fq:quorum opera pqfiima amp;claboratifl’ima,fi quidam tamfynceroanimolegerent, quàm temerario amp;nbsp;prompte de rebus nondû inteiletftis pronunciant,inuenirentquod morbis ipforum mederetur ualidüTime.Quin ôC apoftolus Paulus,Omnia (inquit) pro bate,quod bonum eft tenete: fed dum illi non modo pertinacius fuis nitûtur capittbus» fedamp;fanâorumdeihominumafpernanturfcripta,merito erroribus circumaâi caeci Pdtru cr Con^ amp;amentes tandem concidunt. Atqui fîcinquiunt oppugnabant olim Poniiftcq uerita filionsm in hac tem reducem.obqcientes patres amp;nbsp;Confilia.Caeterum nos netp patribus neqj conuen^ reauthoritdft tibus fanâorum nitimur,nift quatenus conftatiilos confona fcripturis amp;nbsp;dixifte amp;fta^ tuifte, Neqjpar ratio eft. In iftam enim confeffionem quam profeiTi fumus, non femel totus confenfît orbis,imô nemo pius de rcligione Chrifti aliter fenfit unquam.In Pon-tificiam autem religionem pauciflîmi confenferunt, præterea præcipui ccclefiæ doâo^ res decertis praecipucarticulis Pontificiæ religionis uel aliterfenferunt, ucl illos pror.» fus ncfcierunt.Ccrtèmonarchiam Romani pontificis nefcqtprimitiua ecclefia, neqjul la eius ratio habita eft in Synodis prifcis.Simulachra in templis ueteres epifeopi non tu liftent.Aperta eius rei argumenta relucent ex Athanafii operibus amp;nbsp;Epiphanii faâoa* puddiuum Hieronymum, fed omnes hiftoriæ acerrimum ilium confliâum inter Orientales atq; Occidentales eccleftas propter ftmulachrorum ufum, quid utrinq; fan^ citum,quomodo utrinq; coadi conuentus epifeoporum, alter^alterius ftatuta refeide ritatq;damnarit,copiofiftime narrant, (ncidit autem isconfliâusinConftanrinorum dlt;Leonum C»farumtempora,dumnumerarenturanni à Chrifto nato, paulô minus feptingentiquadraginta. Et Platina inuita Agathonis difertisuerbisfateturloannem

Portucfi. epïfcopum Conftantinopoli primum Miflam célébra flc in templo Sophiæ fa cro,eum^ rituin facrificandi,quem Romana (ut3itSabellicus)fanxifletccclefia,appro batum fuiifeàGræcis;atquiis annus erat à nato Ghrifto feptingêtefimus tertius.Trane fubftantiationemferotandemdefiniit Turonicum VuercellenfeacRcmanum Confia Iium,Pnfca ergo patrum fxcula uel illa quæ Pontificii ut uetuftiffima mirantur, nefcie^ runt, uel aliter de ipfis fenferunttut nunc non fit par ratio Ponnficiorfl qui nefcio quos patres Si conuentus nobis obiiciunt,amp; noftrorum qui in confeffïone Chrifii aberrant tibuSyUetuftifiimain iftam Chrifti confeifionein opponunt. Verum ut ifti uideant con feifionem noftram non ex traditionibus humanis, fed facrarum lirerarumarcanis peti^ tam adeo puram,fimplicem Si ueram eSe, primo de diuinitate, fecundo autem loco dc bumanitate Chrifti ex fcripturis difputabimus.

Qui Chnftum negant uerum elfedeum, timent neChrifium confitétes plures cum De unitate o* ethnicisfareantur deos.Sicenimnouitfatan ucritatemdefendendocócuteie. Vnicum trinitatedei\ deum uindicat.ut de unico hærefim faciat, nempe ut mundo perfuadeat patrcm incar^ natum Si palfum ueniffe in difcipulos : atqj hoc proponcns putat fe ueram polTidere ue ritatem,dum unicum deum nó alias putat credendum, quàm fi ipfum cundem^ 8C pattern Si filiumSi fpiritum fan(3umdicat,quafi non ficquoq,'unus fit omnia, dum ex uno omnia,per fubftantiæ fcilicet unitatem, Si nihilominus cuftodiatur ûiKcvo/aîaç (ut Tertullianus habet) facramentum,quæ unitatem in trinitatemdifponit,rres dirigens, pattern Si filium Si fpiritum fanóïum. Tres autem non ftatu,fed giadumec fubftantia, fed formarnec poteftate.fed fpecie.Vnius autem fubftantiæ, Si unius ftatus.óé unius po teftatis: quia unus deus, ex quo amp;nbsp;gradus ifti Si formae amp;nbsp;fpecies in nomine patris Si In amp;nbsp;fpiritus fandi deputantur.Vnum ergo Si nos fatemur elfe deum, fedhancappelia tionem tres compledi perfonas,qu3e fint proprietatibus quidem diftindae,fed fubftantia interim coaequalcs. Ordinem enim recipit trinitas, qu® inæquaütatem alias nefcit, neq; quicquam uel temporis uel corporis habet.Pater f^olus à nullo eft,filius à patre fine initio gcnitus eft,ab utrotj uero procedit fpiritus fanflus. Trium tarnen una eft deltas, coaequalis maieftas. Non enim tres dft funt, l?d tres unus deus. Scd oftendunt forralfis quænonnultisuideri poterant noua Si à fcripturis aliéna uocabula, fubftantiaefiueef-fentiæ,pcrfon®,confubftantialis Si coxqualis. Cæterum id negotio theologico fyncc* VocMdttûHti ro alias ac piano ufuuenit quod contraâibus humanis, qui cum apud ptifcos propter 'm religions ne morum integritatem Si fimplicitatem 8comni fuco carercnt,uafricie tarnen Si dolis ho gotio^ minum cortuptilfimorû co rcdadi funt, ut hodie nc uerbofilfimis quidem inftrumen-tis à mendaciis amp;nbsp;dolo rcpurgari praeferuari^ queant.Olim poft chirographum deb i tt tcftimonium nihil cxigebat à debitore creditor, fed Si pauciflimis ftridilfimis^ uerbis ipfa quoq; inftrumenta fcribebantur ueteribus.lta fa tis quoep crat quondam confiteri, Credo in deum pattern, filium Si fpiritum fandumreuriofitas prophanorum quorun dam hominum effecit,ut candem rem nunc cogamurcxplicatioribus effari uerbis. lam ut res non ex uerbis quibus effertur, fed ex ipfo iure Si re ipfa quæ eft, æftimatur : fie ni-mirum quilibet pius hoc negotium non ex uerbis,fed ipfa reac ueritate æftimabit.qua-libufcunq) tandem efferatur uerbis. Oiuus Ambrofius de fide contra Arhanos cap. r» fgregic ait,Quomodo dicis Arrianein fcripturis diuinis non inueniri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Qua- o^woèro'zo/t»

fi ouoèrö-zo/j aliud fit quàm quod dicit dominus, Ego Si pater unum fumus. Ego de patre exiui,amp; ueni in mundum.Ego in patre,amp; pater in me. Qui quum effet in fortha dei, non ra pi nam arbitratus eft ut clfet æqualis deo. Hæc eft tarnen nominis ratio, ut in patre amp;nbsp;in filio unitatem fubftantiæ credas, licet rem ipfam quæ eft inenarrabilis definite non poffis,ut fiuelumen dc lumine dicas,fiue uerbum de uerbo, fiue fpiritum dc fpiri-tu,fiue dominum dedon;ino,quodcunq5 deco dixeris, unius tarnen clfentiæ pattern Si filium credas. o/xo^a-top enim Græcidicunt,quod nos cum uno aliudipfum. lamamp;D. Perfona, Aurelius Auguftinus muliis agitdefignificationeperfonæ librodeTrinitatefeptimo» In quinto autem libro capite nono paucis uerbis totum pene hoc negotium expédiés^

Dicimus,ait,unam effcntiam «el fubftantiam, tres autem perfonas; quemaHmodu mul ti Latini ifta traâantes,8lt; digni authoritatedixerunt,cum alium oiodum aptiorem non inuenirenc,quo enunciarent uerbis,quod fine uerbis intelligebant. Re uera enim cura pater non fit filius,amp; fiiius nó fit pater,amp; fpihtus fanâus ille, qui etiam Donum dei uo catur,nec pater fit nee filius, tres utiq; funt. Ideo^ pluraiiter diâum eft, Ego ÔCpater ult; num fumus.Non enim dixit, Vnum eft,quod Sabelliani dicunt, fed, unum fumus-Taimen cum qusritur quid tres^'magna prorfus inopia humanum laborat eloquium. Di* Non ut tresdij âum eft tarnen tres perfonæ.non utillud diceretur,fed netaceretur.Paulo uero fignift* dicerentur, fed cantius 8(. fimplicius hunc nodum diftecans Gregorius ille Nazianzenus D, Hierony* dum MiitM in‘ mi in explanandis fcripturis præceptor,in libro deLaudibus Athanaffi, Cum (inquit) terimafferitur, dicimusuna ourZa SCtres uTrôsacrtÇjilludquidcmnaturamdefignatdeitatis,hoc autem netitcereturaut trium proprietates.Idemconfimiliter fentientibus Latinis, fed propter linguz fuz an* dißimularetuir guftiamamp; nominum penuriam non ualentibus abeftentiafegregarefubftantiam, hoc perfonttrum di eft,ab ouerZoe U7rós-(xo'z/gt;,propterea induxerunt perfonas, ut non tres eflentiz recipiantur. fÿnâioin feri» Etfanè vTrôs-acr/ç,idem eft quod îAôtkç.Â quod 'n^anr/j natura fcilicetfubfiftens.Vn pluris expreß de8£DionY{ias dedeoloquens,lt;^alt;ßc(Tfta-v7r05^ix7D^ dicit,ideft,unitatemintriplicina* ft, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tura fubfiftentem.Sed quid rem fimplicem obfeurioribus ac copiofioribus inuoiuimus

uerbis, cum ipfa fcriptura, quz unitatem dei unice propugnat in natura eius explican* da ubiq; diftindis utatur uocabulis?Si enim trinitas non eft. quorfum pertinent patris, ftlii amp;nbsp;fpiritus fandi nominaç'Perfonas ergo,gradu8,hypoftafe8,fpecies,formas,fiue pa trem,fiilium amp;nbsp;fpiritûfandum nomines,perinde eft, dummodo credas amp;nbsp;inteliigas uni Simiie unitatis tatem dei fubfiftere in trinitate,Slt; hanc fua habere propria. Nec id quidem difficile,cum er trinitatis ferme fimilequidpiam cernaturin rebus creatis.SoIenim cum unus fit,gignit tarnen ex dei, k radios,turn ex utro^ proficifeitur calor.Quemadmodum uero Solfons eftluminis, ita pater fons eft filii,qui eft lumen de lumine, £t u t à Sole fimul amp;nbsp;radijs manat calor,ita ab utroq; tarn patrequàm filio procedit fpiritus fandus. Si iam fingas Solem qui nun* quam uel efte cerperit uel efie defiturus fi^nónneab hoc fempiterno fempiterni nafeen cur radij,amp; utrinep proficifeeretur calor zque fempiternus fTertuliianus aliud fingit fi* mile,fruticis fcilicet radicis amp;nbsp;frudus.Auguftinus uoluntatisgt;rationis 8imemorif,quz una fint anima.Verumiftaquf de trinitatetraditfcriptura,inuifibiliaineffabilia^ funt. Redius ergo Ambrofius,Si aliquam,ait,comparationem de rebus his quz uidenturin deo facias,ipfa diftimilitudine rerum non rationem oftendes, fed altercationem difpu* tationis induces,ut cuius uocedefcnptumeft,Cui mecomparabitisfCum ergoaftimi* lari non poftiitdeus, fufficiat nobis credere quod ipfe de fecredi uoluit, 8C quod nobis Katihtis, nbsp;nbsp;nbsp;in facris literis przferipfit. Dixit ille, Baptizate eos in nomine patris, filij amp;nbsp;fpiritus

fandi.Item de Chrifto, Hie eft filius meus diledus. Turn amp;nbsp;fpiritus fandus apparebat Gene.i* in fpeciecolumbz. Faciamus hominem ad imaginem amp;nbsp;fimilitudinem noftram. Item Pfalm. tu feriptû eft, Verbo domini coeli fadi funt, amp;nbsp;fpiritu oris eius omnis uirtus eorum. Tres Gene,i8, nbsp;nbsp;nbsp;apparuerunt Abrahz,amp;unumadorauit.Ioannesquoq; Baptiftadixit, Qui è coeloue*

loan,t, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nit fuper omnes eft,amp; is quern mifit deus uerba dei loquitur. Non enim huic ad menfu

Lhc«4« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'T^ni dat deus fpiritum.Pater diligitfilium,amp;omnia deditilli in manum. Item, Spiritus

Ipiz tn. nbsp;nbsp;nbsp;domini fuper me eo quod unxerit me,ad euangelizandum pauperibus mifit me. Cum

uenerit paracletus quern ego mittam uobis à patre,fpiritus ueritatis.qui à patre proce« 0* Iff» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dit,ille me glorificabit,quia de meo accipiet amp;nbsp;annunciabit uobis. Omnia quzcunq; ha

bet pater mea funt,propterea dixi quod de meo accipiet amp;nbsp;annunciabit uobis. Sunt in* numeraaliahuius generis pafTim in fcripturis teftimonia, perfonarum proprietatem OeHfe.s^* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;diftindioncm plane fignificantia.Quibus non répugnât quod alibi dicitur, Audilf*

rael,Dominus deus tuus deus unus eft. Si enim hzefententia uera eftjdiftbluta eft to* ta hzrefeo)^ compages. Cogitenim nos fateri diftindas iftas perfonas infeparabilia ter fibi effe nexa8,dC pattern,filium amp;nbsp;fpiritum fandum unumeffe deumuerum.St enim non eft unus, duo funttfi duo funt, mentitur qui dicit, Dominus deus tuus deus unus efttmentitur qui dicit, Videte quoniam ego fum deus, amp;nbsp;non eft alius przter me«

inc.Sed quia deus ucrax eft.SC menriri non poteft,pater,filius 8i fpiritus fandus, hi fcilp eet tres unus deus funt.Quaero enim an hic locus Mofis de Chrifto intelligendus fit,an non Si de Chriftointelligendus eft,confequens eft patrem 8C filium unö efle deum. Si uero de Chrifto inteHigendus non eft.duo erunt dij amp;nbsp;duo domini.Nani amp;nbsp;filius palam in facris dicitur deus äC dominus. Similiter quæro,cum Auguftino, quis apud pro-phetam dixerit, Ego fum dominus. Si non eft alius præter me, pater ne an filiusi’ Si pater hoc dixit,non uerum dixit. Nam ÔC filius dominus öc deus eft. Si uero filius dixit, ne ipfe quidem uerum dixit, quia eftalius dominus pater.Si autem hoc dixit trinitas.pro-fedo ÔC uerum dicit, 8C omnes falfum dicere oftendir,qui perfonas confundunt,uel pro pter perfonaru diftindionêin^qualitatem in diuinitate uel plures deos inducunt, Trim tas enim unus dominus deus nofter eft, SC præter ipfum alius non eft: atqj in hac trinita te,quæ deus eft,pater deus eft,amp; filius deus cft,ôC fpiritus fandus deus eft,ÔC hi tres unus deus. Cemprehenduntur hæc inexquifita fide, quæ fandis dei oraculis curiofitatc po-ftergaia,fyncerccredit.RcdècnimmagnusilIe Alexandriæ Athanafius, Deus compte* Mhanafiui^ hcnûbilis(ait)noneft deus. Nam fi nec angelos necanimas noftra8,qu3C (untres create, apprehendere ualemus,quanto magis decet ipfum illorum conditorem incomprehen» fibilem^Quæ omnia partim aduerfus illos difputauimus,qui piaculum credunt.fi Chri ftumfateanturdeum,quafihocconfitentcs,protmus plures fateantur deosîpartim aduerfus eos qui perfonas in trinitateconfundunt.

Nunc teftimonia fubiiciemus,quibus approbabimus Chriftum lefurndiciSCelfe chrißuiuerns deum uerum lt;3c naturalem dei filium,gcniium ante fæcula,patri per urania fimilem atqj confubftantialem.

Primum autem prodeat Thomas, qui apud loahné in lo. Cap. ex co quod Chriftum uideret fuperata morte rediuiuumaftare,confeiruslibéré, excIamauit,Dominus meus amp;nbsp;deus meus.Quæ confelfio fola omnem erroris deftruit blafphemiam.Deinde prode-ant amp;nbsp;prophetæ,in primis autem Ifaias prophetarum princeps.Is profopographia egre gia Chriftum in capitenono depingens, Puei^ inquit, natus eft nobis,amp; filius datus eft nobis: Si erit principatus fuper humerum ipfius. Si uocatum eft nomen ei us Mirificus, Confiliarius,Deus,Fortis, Pater in æternum, Princeps pacis, lam fi quis contentiofius afferat Ifaiam Chrifto non ipfum dei nomen incommunicabile tetragrammaton tribuere,fed quod etiam dfis falfis,rebus quibuslibct magnis.iudicibus Si angclis afcribatur,idco^ prophetam nil auguftius dixiffe quàm fi Chriftû uocaffet magni congt; filfi angelum: is expendat quod per confequentia attributa, Fortis Si Pater ætetnus,con uincitur.quod uccabulumproipfo uerodeo pofitüeft, cumferiptum fit. Etpatrem uialth. nolite uobis uocare fuper terra. Vnus eft enim pater uefter qui in ccelis eft. Quid quod leremias in cap. zj. Chrifto plane tribuit nomen dei tetragrammaton, dicens.Ecce dies uenient,dixit dominus,ôC fufeitabo Dauid germen iuftum, ôtregnabitrcxôC profpera-bitur,SC faciet indicium Si iuftitiam in terra.In diebus illis faluabitur luda amp;nbsp;Ifrael habi-tabit confidenter : Si hoc eftnomen eius quo uocabunteum lehouah.id eft Deus,iufti-tia noftra. Qua fententia quid obfecro dici poiuitplaniusç’ Imô ne quis iftud prophetæ exiftimet excidilfe temere, idem iifdem uerbis repetitur Si inculcatur in capite trigefimo tertio.

lam SC Pfal.4r.de Chrifto rege Si fponfa eius ecclefia,fcilicet contextum efle, non mo do conuincitauihoritasapoftolica adHcbr.i.cap.fed 5C hic uerfus.DiIexifti iuftitiam,et chrißuiun^iui odiftiimpietatem.proptercaunxit te deus deus tuns oleolætiiiæ præ confortibustuis. Hune uerfum protinus fcquituralius in hanc fententiam, Audi filia(fie enim ioqui in-ducitur pronubus) SC uide,SC inclina aurem tuam,SCobiiuifcere populi tui Si donius pa tris tui,SCconcupifeet rex decorem tuum. Quoniâ ipfe dominus tuus,SC adorabis cum. Mdtth,4t Qui locus non tam dei fiue domini Si adorandi uerbo efficax eft, quàm quod in Deut. fcribitur,Dominum deum ueftrum fequimini.iprum timete,mandata eius cuftodite.Si Deut-n» audite uocemeius.Ipfi feruietis,SCipfiadhxrcbitis.

id præcîpucagit.S^ inter alia multa argumêta diuinitatis fux clariflTima,Pater meus (ait) ad hoc ufcp temporis operatur,amp;egooperor. Exquibus uerbisuelftupidiilliludxiin^ teliigebantquod fe patri dicerei elTe confubftantialem. Sequitur enim, Propterea ergo qusrebani eum magis interhcere ludzi,quia non foium foluißet fabbatum, fed amp;nbsp;pa-trem fuum dixilTetdeum^xqualem (efaciens deo.

loan«to.Ouesmex,ait,uocemnieamaudiunt,amp;egocognofcoeas,df fequunturme. Sc ego uitam xternam do eis,nec penbunt in sternum,neq; rapict eas quifquam de ma nunieaHancpofnionemox ficapprobat, Pater meus qui dédit mthiillas,maior omni« bus eft,id eft,maximug omniQ eft, Sc fuper omia eft (cóparatiuus pro fuperlatiuo) amp;nbsp;ne mo rapiet de manu patris met.Hic fubintelligenda tllatio fiue pofttio, ergo nemo rapiet cas de manu quoq; mea. Sequitur enim con6rmatio,Ego SC pater unum fumus. Cum ergo nemo poftit eas rapere de manibus patris,ego uero SC pater unû 6mus,nemo pote ritamp; demanibus meis rapere, Vnitas igitur ilia patris amp;nbsp;hlii non de Concordia tantum, ut quidam garriunt,fed de unitate fubftantis,glorisamp; potentix inteliigitur.quod fcili-cet filius patri per omnia fitxquaHs, unus utiqt deus uerus cum patreamp; fpiriru fanâo. Interim ueroobferuaquod non dixit. Ego SC pater unum fum, fed unum fumus, quo notata eft perfonarum impermixta diftantia.lftis porro uerbis perciti ludxi lapides cor ripiuntutlefum fternant. Aiqui is refponditamp;ait, Multa prxftiti uobis beneficia, ob quodillorummelapidabitisfRefpondentjOb bénéficia non fapidabimus te,fedob bla fphemiam,amp; quia tu homo cum fis,faci8 teipfum deum. En ludxi ut ut occlufis palpée oculis, ocuiatiores tarnen Arrianis, inteliigunt hanc Chrifti fententiam, Ego amp;'pater unum fumus, eo pertinere, quod filius patri confubftantialis eft. Imo ipfe dominus SC perhdiamillorum incrcpitans,amp; diuimtatem fuam aifcrens.fubifigit, Siferipturaquae faifa efTe non po(eft,iudices propterea decs nominat, quod uerbum dei ad eos faâû eft, id eft,quod ipfis poieftas à deo fada eft : quanto iuftius ego me drum efTe fateor (obfergt; ua interim ifta per comparationem, non xquiparationem dici, quafi fe ea ratione deum dixerit,qua indices dii nuncupati funt : id quod nonnullis imponit) ego inquam,qui à patrefandificatusamp;inmundummifrusmm,quem^ ipfa opera diuina probant eife deum^’Credite ergo quod pater in me fit,amp; ego in paire,hoc eft,quod unu fim in eamp;en-tia cum patre. Quod enim paulo ante dixit. Vnum fumus, hie fignificantius dicit,Ego in patre, SC pater in me : nimirum ne quis unum de concordia Sc amicitia, non unitate fubftan tix i ntelf igeret.

Ioannis 14. magna libertate Sfuerborum luce abfqj omni xnigmatepalâm ad difei* pulos dicit, Ne turbetur cor ueftrum, Creditis in deum, Sc in me crédité. Ego fum uia, ueritas SC uita.Qui uidit me uidit pattern. Non creditis quod ego in patre fum, amp;nbsp;pater in me^Cum autem conftet Chriftum elfe dodorem ueritati8,cófequens eft, quod non feduxeriteos quos fibi fidereiulTit. At hdei obiedû deus eft. Creatura enim id efTenon poteft. Chriftus itacy deus eft. Alibi enim clariffime dicit, Ego fum panis uiuus qui de coelo defcendi,qui confidit mihi habet uitam xternam.

Ioannis tz.pari perfpicuitatepronunciatamp;ait,Pater uenithora,glorifîca6liûtuum, ut Sc filius tuus gloriftcet te. Steur dedifti ei poteftatem omnis carnis, ut quotquot dedi fti ei det eis uitam xternam.Hxc eft aurem uita xterna,ut cognofcant te foium deum ue rum,amp; quern mififti lefum Chriftû Quibus uerbis amp;nbsp;unitatem dei afteruitcontra eth« nicam religionem,qua plures dii coluntur, SC perfonarum diftindionem infinuauit,in terim dare prxdicans fe uerum SC foium eife deum cum patre, unum inquam non pin reg,tametfi diftindx notentur perfonx.

Paulus quoqueapoftolusnon unolocoapertis uerbis Chriftum uerumfateturefTe deum.uniusfciliceteiTentixcumpaire. Ad Romanos enim fcribens p.capiteutramcy in Chrifto naturam figniftcantiflimisafTeruit uerbis.dicens, Iudxorumfuntpatres,ex quibus eft Chnftus,quantum attinetad carnem,qui eft in omnibus deus laudandus in fxcula.Qux uerba ut nulla expofitioneegent,(ic ßdeli homini fatis in hacrcfaciunt,dC omnes hxrefes facile confringunt*

In 1. ad Corinth, s.capitc, Tamctfi ßnc,ait,qui dicantur dq fiucin ccelo fiuei'n terrât quemadmodum funt dq multi,amp; domini multitnobis tarnen unus eft deus, qui eft pater ille ex quo omnia amp;nbsp;nos in illum:amp; unus dominus lefus Chriftus, per quern omia. amp;nbsp;nos per ilium, Vnum hie deum patrem, unum dominii lefum Chnftum dixit : non quodicfus Chriftus non fit deus, fed ne Gentilibusfcriben8,p!ures uidcreturaflererc deos.Vnum ergo confeffus eft,interim uero unum quoq; dominum confitetur, ut in-telligamus hunc quidem fpecie diftindum efte à patre,fed eundem in potentia.Hac eti-am decauftaadieeit, Expatreut fonteefleomnia. Per ftliurn uero ut uerbum ipfiuselTe omnia. Vna igitur utriufqjeftentia, perfonæ diftindae funt. Scripturacerteindifcrimi-natim feredei Si domini utitur uocibus. Vtranq^ Chrirto attribuit Thomas.

Ad Calatas i. cap. idem Paulus ficafferitdiuinitatem Chrifti, ut interim non neget fuiffeauteflehominem,fed auguftiusquippiam ineoagnofcitquàm recipiatuulgus, ipfum inquam uerum effedeum.Dicic ergo.Paulus aportolus non ab hominibus,neqi per hominem,fed per lefum Chriftum acdeum patrem, qui ilium fufcitauitàmortuis, uocatus Stc.Ad Titum capite i. Apparuit,3it,gratia dei falutifera omnibus hominibus erudiens nos.utabnegata impietate, pie uiuamus expedantes beatam illam fpem amp;nbsp;ap-pantionem gloriae magni dei amp;nbsp;feruatoris noftri lefu Chrifti,qui dedit femetipfum pro nobis,amp;c,Sed quando hæc Pauli fententia cuipiam uideri poterat anceps,quf tarnen re uera fimplexeft,audiat loannem iliumtonitruifilium minimeobfeuris uerbisteftifi-cantem dicentem^,Scimus quod films dei uenii amp;nbsp;dedit nobis mentem, utcognofca’ ijoan.f, musillumqui ueruscft,amp;fumu8 in uero,infiliocius lefu Chrifto,HiC E ST VER VS

Tametfi iam ex qsquæ pofuimus teftimonia fatis perfpicuum fit Chriftum efle ab Chrißwt atera sterno fecundum naturam diuinam,naturalem^,hoc eft,uerum dei uiui ftliurn,fubq-«(M eft eeterni ciemus tarnen amp;nbsp;huius rei clara aliquot teftimonia, fi id prius monuerimus fcripturam putris filins^ Filq nomineperfonarum proprietati patrocinari.Filius alias,authore Apoftolo,dicitur quodhaeres conftitutus fit omnium,quod^tfplendorgloriae, Siexpreflaimagofub ftantiae paternæ.Idem dicitur Primogenitus, quia ante omnia genitus : Vnigenitus, Primogcniti« quia folus à dco genitus.Omnia cnim alia quae funt,fada funt.Solus filius ab aeterno di er ynigenitm, citurgenitus ex fubftantia patris. Proindefiliumdei uiuiconfitcntes Chriftum,hunc uerum deum efle confitemur.

Et Petrus quidem apoftolus à Chrifto interrogatus plus in ipfo agnofeit quàm ani- K(ttth,ilt;r^ mam propheticam : erant enim qui turn quoq? crederét Chriftum efle uel Icremiam uel Heliam,uel exprophetis alium quempiam,adco^, ut nonnulli uel hodie dicunt, Pro-phetam dei magnumtat Petrus libère confitetur,Tu es Chriftus ille filius dei uiuentis. Etapudloannemin cap. «r. Domine uerbauitæaeternæhabes,ôfno8credimusamp;:co-gnouimus,quod tues Chriftus filius dei uiui. Ita Slt; loannes Baptifta apud loannem in primo capite, Vidi (inquit) fpiritum defeendentem fpecie columbæ de ccelo, amp;nbsp;manfic fuper eum,ô( ego non noueram eum.fed qui mifit me ut baptizarem aqua is mihi dixit, Super quern uideris fpiritum defeendentem ac manentem fuper eum, hie eft qui bapti-zat fpiritu fanâo:8( ego uidi amp;nbsp;teftatus fum hunc efle filium dei.

HucquoqjpertinetillodpatristeftimoniumapudMatthæumin 3, Si i7.capite,Hic Quomoda eft filius meus diledus in quo placata eft anima mea, ipfum audite. Dicimur quidem Si chriflus filim nos qui credimus filq dei in facrismerum per adoptionem. Nam natura filq irae fumus, dei, cr quanta Si propter Chriftum dileiSi Si filq.Chriftus uero uerus Si naturalis filius dei, non alie- do nosßl^ deù no meritOjfedfuaptenaturafiliuseft,adeo^diledus patri, ut propter ipfum uniuerfo mortaliu generi placatus fit.Huncergo nobis dodorem praefecit.Hanc uiam tori mun» do monftrauit.Hunc uere fapientem Si uiuificantem efle pronuciauit.Habetenim uer-ba uiiæ æternæ,8( fpiritus fanâus fuper cum manct, fed amp;nbsp;fpiritu fanâo baptizat, imo Si fuper hunc uiuum uiui dei filium ædificatur tota ftrudura ecclefiæ, quæ fané nobis nemo fanusafcripferit, utut dicamurfilq dei. Nos ergopcradoptionemfilqfumus, Chriftus natura patri per omnia coxquali8,incrcatus,xternus, immenfus Sfomnipo^

Matthaci iff.dicit princeps facerdotum ad Chriftum, Adiuro te perdeumuiuum,at dicas nobis,an tu ßs Chnftus filius dei uiuic’Dixit illi Iefus,Tu dixidt. Veruntamen di» co uobis,amodo uidebitis fiiium hominis fedentem à dextris uirtutis, ÔC uenientem in nubibus coeli^Quam quidem fententiam mutuauitdominus ex 7, Danielis capite,ubi inter cætera Icgitur, Videbam in uifione noflis, amp;nbsp;eccecum nubibus coeli, tanquam fi-Jius hominis uenicbat,8lt; ufq? ad antiquum dierum peruenit,0lt; coram co fecerut appro pinquare eum.Porro quid aliud eft perueniread antiquum dierum,qua'm patri per om niacffecoæquaIem.'’Certèdominus apudloanncm in r.cap. candefermerepetens fen* tentiam,Sicut pater.ait,habet uitam in femetipfo,ftc dedii amp;nbsp;Olio uitam habere in femet ipfo:amp; poteftate deditei iudicandi quoq;,quia ille filius hominis eft,de quo fcilicet Dagt;-niel uacicinabatur.

Chrifluiquoa Noloautemquenquaminexpeditiftîmo hoc negotio remoretur modus loquendi modo dicatur fcripturae crebcrrinius,quo filius quaedam narratur accepifte àpatre.MuIii enim haerett acce* ci inæqualitatem patris ÖC filii approbate uolucrunc ifto loquendi modo. Cæterum D» fiffe» Athanafiusde Arn'anaS^ CathoIicacôfeftioneadTheophilumlibro s.hocfophifma ita diffoluitjQuod autem accepit filius/ecundum hominem accepit,id eft fecüdum fer-' uüem formain,fecundum noftrae conditionis naturam, ipfo domino in Euangelio di» cente,Et indicium dédit ei facere,quia filius hominis eft, Sed D. Aurelius Auguftinus li bro de Timitate i, cap. ». expofuit Dare pro generate, id quod iftis apud loannem ucr bis.Sicuthabet pater uitam in femetipfo, ita dedit hlio habere uitam in femetipfo, con^ ftrmatdicens, Neq; enini iam exiftenti uitam non habend dedit uthaberct uitam in femetipfo cum eo ipfo quod eft uita fitHoceft ergo, Deditfilio uitam habere in femet* ipfo, genuit fiiium incommutabiiem uitam, quod eft uita xterna, Sed redimus ad te« ftimonia.

Ioannis 3. dicitdominus,Amen amen dico uobis.antequam Abraham ßeretautna fceretur.ego fum.Non dixit,cgofaflus f^jmt fed de Abraham dixit, Priufquäfieretaui nafeeretur,Fieret ergo ad humanam naturam,fum uero ad diuinam pertinetfubftand« am-Netp enim de conßlio aut promiftione Chrifti loquutus eft, ut nugantur quidam, fed de fubftantiajd quod uel ex præcedentibus liquet. Neq; uero uel de carne fua loquu tus eft Chriftus.Nam de femine Abrahae fecundS carnem natus eft.Proindefecundum fubftantiam ßue naturam diuinam ab aeterno eft.

Loch» toan. 1, Clarifttme autem in primo capite loannes aetetnitatem filh dei S(sternam ex patre trailatuit natiuitatem oftendens dicit, In principio erat uerbum, amp;nbsp;uerbum erat apud deum, 8C deus erat uerbum,iilud uidelicetquod in principio erat apud deum.Verbum autem uo cauit ßlium dominum noftrum lefum Chriftum,non conßlium autpromiftionemin deo concepum de filiotid quod hifeeduobus argumentis approbamus.Protinus fubi) citur,Omnia per uerbum eftie condita.fed conftai per ßlium,non per promiftionem o« mnia efle condita,uerbum ergo filius eft. Deinde fequitur, Et uerbum caro faâumeftt praedeftinatio autem uel promiftio incarnata non eft,ßlius dei incarnatus eft,teftätean« gelo, Quod nafeetur fandum filius dei uocabiiunproinde per uerbum nihil aliud intel lexit loannes quam ßlium. Hicerat,inquit, in principio. Principium autem longe alia fîgnificatione hicinducicur,quàm apud Mofen dicentem,In principio creauitdeus coe lum amp;nbsp;terram.Ibi enim principium ordinis eft,relationêhabens ad confequentiatquafi dixerit,Primo quidem condidit deus uniuerfitatem amp;nbsp;uaftam illam molem, deinde di« geftit ipfam.Hic uero principium nota eft infîniti amp;nbsp;xternitatis, ut intelligamus filium dei efte in principio,id eft ab xterno.Nam amp;nbsp;Micheas in cap.r.Et tu,inquit, Bethlehem Ephrata paruulus quidem es in millibus Iuda,fed ex te mihi egredietur qui erit domina tor in IfraehSf egreflus eius à diebus xternitatis. Prxterea Erat dixit, non coepit autfa« dum eft,fed Erat.Itaamp;ins.cap'dixit,Priufquâ Abraham heret,«^^ ’iifjt.i ego fum,non fuixquaß nûc per incarnationem id efte deßerit quod erat. Deus enim incommutabilis amp;nbsp;inconuertibilis eft.FiIius ergo dei in principio eft,qui alibi feipfum etiam principium appel«

V T R I V s Cty E N A T V R AE C H R I S T I, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i8l

appellitat, Atquinequis (ibtinuicem tnifcerctpcrfonaSjpatrcmcxiftimanseffequi oer.* bum eft:fta[im addit.Et uerbum erat apud deum.Neq; enim quod eft apud deum,amp; degt;-us apud quem uerbum eft una perfona eft, fed duæ funt. Rurfus ne quis propter perfo-riarum diftantiam fepararet diuinam eftentiam, eueftigio inferr. Et deus erat uerbum.id eft, filius unus 8i uerus deus eft cum pâtre,una ergo utriufq; diuinitas,coæqualis maie« ftas ôC gloria. Quid uero multis opus çquot;conftat Euangelicam hiftoriam in hoc fcriptam eiretotam.utcredamuslefumeflefiliumdei, NamincalceEuangeliifuiloannes, Hare fcripta funt,inquit,ut credatis quod Icfus eft Chriftus filius dei,8C ut credêtes uitam ha-beatis per nomen eius.Omiftis ergo (eftimonns,proferamus nunceciam argumenta ali quot.fed 8C ipfa uel ex fcripturarum teftimonijs petita, uel fcripturarum robore confir-matatfi forfan quis hacrationemagis inftituituratq;reuincitur.

Deus in fcripturis ineffabilis, inftnita 8C omnipotens definitur effc exiftcnti3,qaae fei Argumetiscol licet fuapte uiriutefubfiftat, 8(. omnibus effe tribuat. Sicenim legimus Exodi tertio,Et ligitur aitMofes ad dominum,Ecce ego ueniens ad filios Ifrael,dicameis, Deus patrum ueftro diutnittif. rum mißt me ad uos,0i fi dixerint ad me, Quod eft nomen eiusc'quid dicâ eisÆt refpon dit dominus Mofi.Sum qui fum.ficergo dices ad filios lfraeI,S VM mißt mead uos Jam uero legimus Chriftum apud loannem in s.cap.dixiflejPriufquam Abraham fieret ego fum Jtem,Si non credideritis quod ego fum,moriemini in peccatis ueftris.Chriftus ergo non per adoptionem, aut appellationem, aut communicationemjed per uericatem uerus naturalisé deus eft.

Omnis item iubftantiaquaecreatura non cft.dcus eft.Vniuerfitas enim rerum diuidi Chriflitsnoefl tur in creatum 8lt; increatum. Filiusautem dei Chriftus dominus creatura noneft.Nam creatura. fcriptum eft, Omnia per ipfum fada funi, amp;nbsp;fine ipfo fadum eft nihil quod fadum eft, Chriftus igitur deus eft.

Itemperdeum uiuimus,mouemur8lt;fumhs,utinquitPaulus Ado.ir.fedperfilium kfu^chrißtu uiuimus. Namisuita eft fidelium, Ioan. i.i4.SfiJoan.f.filius ergo deus eft.Solius enim uitaefi. dei uiuificare eft. Viuificat autem filius, ut i^fe teftatur Ioannis «r. amp;nbsp;lucapite, unde deus eft.

ApudIfaiamin4i.amp;4r.cap.aitdominus,Egorum,egofum dominus,amp;n5eft abfep kfut chrifltu niefaluator,non eft ultra deus abfq? me. Deus iuftus amp;nbsp;fatuans non eft praeter me. At Ie- [aimefi. remias in u, cap. Chriftum filium Dauidis, ÔC deum,amp; iuftitiam noftra uocat.Praeterea idem Ifaias de Chrifto uaticinans, nomine patris ad filium dicit. Dedi tein lucem Gentium,ut fis falus mea ufe^ ad extremum terrae. Proinde dum nullus alius deus prxter u-num,nulla alia iuftitia amp;nbsp;falus præter unam eft,Chriftus autem ille deus,ilia falus iufti tiaeft,confequés eft Chriftum uerumeiTedeu, patri per omnia coaequalem. Hucquoqj lefufChrißui pertinet quod idem Ifaias in eodem 4^. cap. Permeipfum (aitpater)iuraui,exibitexore adorandut» meo in iuftitia uerbum amp;nbsp;non retradabitur, quia mihi fledetur omne genu, amp;nbsp;iurabit omnis lingua. Atquiad Philip, i.fcripfit Paulus,Donatum eft Chrifto nomen quod eft fupra omne nomen,ut in nomine lefuomne fc genu fledat cce'eftium, ac terreftrium SC infernorum, omnis^ lingua confiteatur quod dominus fit lefus Chriftus, ad gloriam dei pa tris t id eft. Cum uero Chrifto fteditur genu, cum is adoratur amp;nbsp;colitur,cum ilium fatemur deum fiue dominum noftrumefle, id quidem non cedet ad dei ignominiam. Namloan.y.fcriptumeft, Pateromneiudicium(ideft,omniaiura,ut uocant,amp; priuile- Gloru lefu gia,alle rachty vndgeraebtigkeit) dedttfilio, utomnes honorent filium, ficut honorant pa- CbrißL trem.Qui non honorât filium, non honorât patrem qui mißt ilium. Atq; haec quidem eius dei gloria eft,qui denuo apud Ifaiam, Ego, ait,lehouah dominus deus,hoc nomen meum,eigloriammeam('^f^^’p)alteriuelalienonondabo.Cumautemexfuperioribus teftimonfis conftetomnem dei gloriam filio efte datam, irrefragabiliter confequitur le-fum Chriftum dominum noftrum non alienum efiedeum, nec alterum, id eft fepara-tum à fubftantia patris, fed eundem. Quid quod ipfe dominus lefus apud loannem in i7.hancgloriam fibi ut propriam, non autem ut oblatam accepramue uendicat cum ait. Et nuncglorifica tu mepater apud temetipfum gloria,quam habui priufquam hie mun

dus elTeiapud re.Quam habui, non quam acccpi, ait: id quod propter eos dicimus qui difpenfationis rationem intelligere nolentes, forde amp;nbsp;per mahtiam quandani abutungt; turdandi 8i accipiendi uocibus.lftauero tam diluddajam euidentia SC folida funtdei* tatis Chrifti ueræ teftimonia, ut uniuerfa hærencorum phalanx aduerfus hanc claram ueritatis luceni ôC inuidum hdei robur nihil poiTitjUt utringatur, infaniat, ÔCfruftra . biuidoriam polliceatur.Vicitmundum Chriftus,amp;regnabitdeusinfæ(;ula femper.

Jefui Chriflui Prouerbiorum quoq;oâauocapi(eIoquiturdiuinafapientia,Oominu8 poiTeditme fapienliadei, in initio uiarum fuarumantequam quicquam facerct.Ab æcernoordinatafum.à capi-te,ab antiquis terræ, antequam conderetur terra. Quum non eiTentabyiTi genita eram^ nondum eruperant fontes,nondum montes amp;colles conftiterant, adhuc terram amp;nbsp;flu mina non fecerau Quum præpararetcoelos, ibiego, cum eo eram cundacomponens* Paulus ucro in t.ad Corinthios i.capitc, Nos, ait, prædicamus Chriftumdei poten* tiam ac dei fapientiam.Chriftus ergo ab æterno uerus amp;nbsp;naturalis eft dei ftlius. Atcp hie Solomonis locus nonnullos ueterum mire torfit.Graecosenimfequutilegerunt,Domi nus creauit me in initio uiarum fuarum, ideo^ multa hie commenti funt, ne hæreticis urgentibus darecogcrentur Chriftum eife creaturam amp;nbsp;in temporeconditum.Atqui propheta,teftc ueritate Hebraica fenpfit, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;nbsp;Dominus poftedit fiueacquifiuit

me.quod perindc eft ac ft dixiflct,Dominus genuit metfed poftidendi uei bum innuit fa pientiam deo infeparabiliter amp;nbsp;naturaliter Temper efte innexam, quam fcilicet ab æter« no habeat.amp; ceu peculium poflideat.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lam amp;nbsp;finiilitudo ôc imago non diuerfarum inter fe rerum, fed iimilium amp;nbsp;parium fi

Colojjlu Ueæqualiumeft.Cum itaq; Apoftolus Chriftum piamsuerbisappellttetimaginemdei Hebrrfti, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inconfpicul,Slt; charaäerem fiuecxpreflam itnaginem fubftantiædei,nece(rariumeft fi*

lefiii Chrißitt nbsp;nbsp;nbsp;Chriftiani apud Micheam in capite 4. dicunt, Omnes Gentes ambulant, unaquæqj

MU çjquot; d«âor, in nomine dei fui, nos autem ambulabimusin nomine dei noftri. Ambulantautem tn nomine ac uia domini lefu, hic ergo deus eft. Quo illud quoq; pertinet quod ipfe pater coelitus uocedclata teftatur,S^ ait,Hic elT ftlius meus dileâus in quo placata eft anima, mea.ipfum audite.Si enim huic componas quod dominus Deuteronomft i;. dicii,Do minumdeum ueftrum fequimini.cuftodite mandata illius,amp;uocemeiusaudite:necef* ft täte quadam compulfus confttebitur Chriftum eife deum uerum.

Christ» Ezechielis J4. capite dicit dominus, Solus ego pafcam gregem meum : at paulo poft pa/hr^ addit,Pafceteum feruus meus Dauid.lam ft folus deus pafcit,amp; Chriftus pafeit, opor* tet fane ftlium patri confubftantialem cfletalias non pafeeret unus deus.

left« ChriRut Nemo item poteft rcmitterepeccata,nifi folus deus, utteftatur fcriptura Marei fecun rcmittitpecca* do.Chriftusremittit. Eftenimagnus dei quitollitpeccatumundi: ergoChriftus deus ta. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft.Quod autem fanguini eius.quod uerbo Euangelft tribuitur 1 emifl’io,item quod ba*

ptifmo,nonut fanguini,fedutfanguini ftlft deitribuitur^alftsutperftdeminftlium deiefticacibus.

left« Chrißut nbsp;nbsp;nbsp;Practerea neceflarium eft MciTiam uerum,omnipotentem amp;nbsp;æternum elfedeum. Rc

gnumenim MefTiæafternum.omniumætatum, temporum amp;nbsp;hominumeft, utregem huius regnioporteat efle omnifcium,sternum, omnipotentem, omnibus præfentem, amp;nbsp;cordium fcrutatorem,quæ quidem uni deo competunt.Iam uero dominus lefus ipfe eft Meifias uerus,in lege amp;nbsp;prophetis promiifus.Cuius rei clara extant tefttmonia, Da* niclis 9.Ioannis 4.9. amp;io.ItemAlt;So.tj.cap.uerusitac^deuslefuseft.

kfiuchrißui Chriftus item lefusmediator eft dei Si hominum. Oportet autem mediatorem u* mediatoren, triufq; naturæ participem cfle,proinde oportuit Chriftum non hominem purum, fed etiam deum efle uerum. Alias enim non potuifleimediate fiueintercedereinter deum amp;nbsp;hominem.

lefietchriflui Eticremiae i7.capitcprophctaclamat,MaIcdiâu8omnisquifpem fuamcollocatin f^esnoHra. homineibeatus uero qui deoftdit. De Chriftoautemfcribiturlfaiae n. InipfoGen* le« fperabunt. Et Paulus Chriftum fpem noftram dixit; imo ipfe Chriftus dominus

V T R I V s Q^V E N A T V R ÄE C H R I S T r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;igj

non fcmcl dixit, Amen amen dico uob!8,qui fidit mihi, habet uitam æternam t necefTe eft igitur Ghriftum non purum hominem,fed deum effe ucrum, uiuum,acternum, patri per omnia confubflantialem.

Verum moleftus fortaffis fum ifta amp;. teftimoniorum SCargumentorum copiofa tur-ba,fed utileeft Chrifti domini hoftibus, fedS^ ueræ fidei ftudiofis infirnüoribus alias, opes ueritatis amp;nbsp;fidei catholicaefirmamentafolidaoftentare.nimirumutillifuffundan tur ruborc,Slt; uel réclamantes reuincantur,hi uero in fide confirmentur,atqj difcani hæ reticorumuitareblafphemias.

Nuncdeucra ÔChumana carneChriftidifputabimus,quænontamcruceSfigno- chriüui «erw minialudaica.quàm ingratitudine 8C perfidis hserctica indigniffimc blafphematur. homoesl, Dum cnim hi nunc fydeream, nuncaêream,mox cœleftem, item Scphantafticam car= nem fingunt,quid aliud quàm ipfum Chriftum abnegant SC blafphemantç’Si enim ue-ramcarnemnonaffumpfit Chriftus,ipfenecuerenatus, necmortuus, neefufeitatus, ncqjueroamp;incoelosfufceptuseft. Omniaenim ilia perumbramSCfafcinumquodpi-am falfo amp;nbsp;mendaciter egit, toti^mundoimpofuit. Sed abfit ut pia mens iftud uel per fomnium fufpicetuninterim tarnen hæc incommoda.imô execrabiles aliæ fequerentur blafphemiæ.fi ueramcarnemnoinduiflet dominus: atqui ueritas minime obfcuris uer bis teftatur dominü noftrum lefum Chriftum uerum dei filium, ucre efle incarnatum, hoceftnatumdefubftantia uirginisMariæ,

Hue enim pertinet ilia prima de Chrifto feruatore promiiïio, quæ legttur Genefeos tertio.Semenmulieriscalcabitcaputferpentis. Entibi.Chriftusdiciturfernen,adeo^ mullens fernen, id eft uerus homo de uero homine, amp;nbsp;tarnen non ex uiro uiri fernen, fedmulierisalicuiusprxclaræ.ideftuirginis fernen. Ifaias entmin capite r.Ipfedomi-nus (ait)dabituobisfignum,Ecce uirgo concipietSCparietfilium,Sicuocabisnomen eius ImmanueLButyrum Sc melcomedet,ufq;dumfciatreprobaremalum SCeligerebo nunuDicitautem propheta. Non excidet promiftis deus propter fcelus SC perfidiam re gis Achaz.Huius autem rei hocerit fignum,Concipiet uirgo SCpariet filium.Decreuc« runtquidem duo reges Syrus SC Ifraëlites excfhdere regnum luda, fed fruftrabutur fpe fua-Non enim auferetur feeptrum de luda,donee ueniat Chriftus : priufquam uero ille uenerit,excindentur duo illi reges, atqj ita omni liberabitur periculo luda. Interim uero utranc^ Chrifti indolem puldiredefcribit.Diuinam naturamperftringitparcius,dum ipfam unico notât nomineImmanuelem appellitans Chriftum.Oehumana difteritfu fius, Virgo, inquit, concipiet SC pariet filium : uirgo inquam non c«lum conciptet. Et angelus apud Lucam in primo capiteadiecit,Concipietin utero,utnotaretcarnem Chrifti de fubftantia uirginis forealTumendam. Sed SC fanâa ilia Elizabeth fecundum uaticinium SC promiftionem Pfalmi iji.Benedida tu,inquit ad Mariam,inter mulieres, amp;nbsp;benediâus frudus uentris tui. lurauerat enim dominus Dauidi ueritatem quam mu tare non potuit, De frudu uentris tui (dicens) ponam fuper folium tuum. Proinde SC Ifaias propheta, Pariet,ait, filium, id eft, uerum hominem, adco^ ueram carnem,non fydeream aut aeream.fed filium, filium inquam defemine 8C lumbis Dauid t quod quidem de nullo potuit intelligi uiro. Quæ enim Immanuelem dicitur conceptura 8C pari-tura, ea uirgo concipere 8C parère debet. Proinde confequens eft quod caro Immanue-lis accepta fit de fubftantia uirginis,quæ erat de domo SC familia Dauidis. Ad uerä Chri fti humanitärem defignandam faciunt SC illaquæ fequuntur in propheta, Butyrum 8C melcomedetjufqjdumfciatreprobare malum.SCeligerebonum. His enim ceu notis ue rum pingithominem,qui audibusquibufdamcrefcit.co^ fouetur SC pafeitur cibo, quo pucri uefei folent,imô qui SC puerorum more faftiditis amari8,fuauia malit,

Inquinquagefimotertio capite idem propheta mira hypotypofi Chriftum fecundum carnem defcribcns,ait,Cfefcet hie coram domino unquam uirgultum,SC ficut ra dix in humo fiticulofa. Non erit ei fpecies aut decor,cum intuebimur eum, nulla eritei forma,neqj reputabimus cum. Defpedlus SC contemptiffimus erit omnium, uir dolo-rum Scxgntudiuum peritus. Sic inquam defpeâum SC nullius reputauimus,ut uultus

noftrosabcoaucrtcrcmus. Quapropter la bo res noftrostulit ipfc,amp;do!orcs noftros portauinnosautemexiHimabamuseum à deo plagacum amp;nbsp;huniiliatuni. Cum tarnen ipfeàtranfgreflionibus noftris uulnerecur, amp;nbsp;proprer iniquitates noftras conteratur. Et quæ (equuntur.Nam integrum illud caput abunde teftaturàChrifto ueram carnem cfleaflfumptain.Phantafma enim uulneribus non confoditur, amp;nbsp;corpus fydereum aut aci cum non angu(iiatur,côtenrur autdolortbus angicur Illa omnia ueri, humani, mor tabs atqp pafTibilis corporisaitnbuta funt.Hoc pertinet Ôi Pfalm.ü»

Paulus item adGalatas 4. quam fimplicirtïmcaflcritChrirtüexmulicreeflefaiSuni, nihil nunc de conditionc maths di putafls, quam ex alqs (cripturae locis uirgincm cfle didicimusjed de fcxu 8C fubliantia Chi ifti fecundum carnem loquiiur, quod illamaC* fumpferit ex corpore muliens,ueram uriq;,Nam in i.adTimctheum i.capite,Vnus,in quit,eft deus,unus etiam mediator det amp;nbsp;hominum,homo Chriftus lefus,qui dedit fegt; metipfum pretiumredemptionis pro omnibus- Idemad Hebraeos 1. capite, poftea* quam pluribu.s dilTeruifletdediuinaChrifiinatura.tum SC de humana, tandem prola^ to in mediü liaiac teftimonio, Eccc ego amp;nbsp;pueri quos dedit mihi deus, infert, Poftquam igitur puericemmenium habentcum caincamp; fanguine,amp; ipfc fimiliter particeps fa^ ÖUS eli eorundem,ut per mortem abolcf et cum quimorti, habcbat imperium, hoc eft diabolum, amp;nbsp;liberos redderct eos quicunq; metu moriis per omncm uitam obnoxii e.' rantferuituti.Nufpiam enim angelos aflunnt,fed fernen Abrahæaffumit. Vndedebuit per omnia fratribus fimilisreddi,utmifericorse(Tetôlt;ftdclis pontifex, in his quaeapud dcum forent agcnda.ad expiandum peccata populi.Nam ex hocquod ipfe tentatus eft, poteftSt bsqui lenlanturfuccurrcre. Haäenus Paulus, qui fmgulis pene’uerbis ueram carnem Chrifti propugnauit,amp; phantaln ancorû coelcftem, aéream aiq; fydeream car^ nemimpugnauit.adeoqjdilfoluit. Pnmo enim, Vtpuencarnem amp;nbsp;fanguinêhabenr, fic ipfequoqjeorundèparticeps fadus eft. Deinde,In hoc.ait,aflumpfitcai nem utmo^ ripofict,amp; mortem fua morteaboleret.Atqui phätafticum.quod uocant,corpus mor^ tern hmulat, non moritur, Hinc dicit, Per omnia ftmili* fadfuseftfratubus. Catcrum nos Carne uera amp;nbsp;anima rabonali coftamus, carne ergo ueia QC anima rationa'i conftat Chriftus.Qtiiamp; tentatus dicitur,quod iterumueræcarnis argumentum eft, ficutSf mi , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fericordiaamp; fideliias. Illud uero omnium eft euidemilTimum, quod palam dicit, Nuf-

piam angelos alfumit, fed fernen Abrahæaflumit, Per angelos uero intclligitonics fub-ftantias ipihtualesaut fubtiliores, cuiufmodieft Valentinicorpuscoe'eftc, acreumfiue fydereum ApelliSjphantafticum ucio Marcionis.uno uerbo iftas fabulas femel concu* ticns,Nufpiain,inquit,in facris Icgas Chriftumafrumpfiftcangelostaffumpfitenimfe* men Abrahæ,ideft,ucrum hominem de profapia Abrahæ.Et fane propter ueram natu ram humanam ex prima promiftionc dicitur ubitj in proplictis femen.Probcergo lo--t.Jodn.4, annes ap ftolus, Omnis,ait,fpiritus qm confitetur lefum Chriftum in came uenilfe ex deo eft:amp;qui non confitetur lefum Chriftum in carne uenilfe, ex dco non eft t amp;nbsp;hie eft fpiritus Antichrifti,de quo audiftis quod uenturus fit,8lt; iam nuncin mundo eft.

Chrijli ctiro be nbsp;nbsp;Aduerfush arc tarn perfpicuaamp;folidafcnpturæteftimoniaaudenthominesquidam

nediâaexuir* prophani execrandas fub ueritabs pietatis^practextu proferreblafphemias.Vcrcquû ginenatapure, dem amp;nbsp;fecundum fcripturasalferunt omncm Adaepofteritatem malcdidfionielfeob* noxiam ; fed quod indecolligunt, Chriftum etiam, fi de fubftantia uirginis prodicrit, quandohaecoriginemab Adam duxit.malediâioni elfe obnoxium,non expenduntax mentes quod uirgo mater ilia pronunciaturelfcbenedida inter muliercs, tumamp; Icfus ipfeappellatur bencdidlus frudlus uentris Mariae. Nulla ergo hie locum habet ucl male^ didfiouel impuritas.In legcfcriptumeft.Mulierf] fufceptofcmincpepcreritmafculum, immundaerit feptem diebus.At hie uirgo pcperit, amp;nbsp;nondefemineuiri, fed pcrcoopc Expom'turlo* rationemfanâi fpiritus concepit.Omnia ergo hiepura funt Nam amp;nbsp;angelus huius my cusLuc,i‘ fterfi nuncius percontanti uirgini,Qtiomodo concipiam amp;nbsp;pariam filium, quando ui^ rum non cognofcoc'refpondit,Spiritus famous fuperueniet, ideftccelitus defeendetin te,0f uirtus altiffimi obumbrabit ubi, Id iam uocans uirtutem ahilfimi feu omnipotent tis,

V TRI VS CLVE NAT VRAE CHRIST!. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i8y

tts,quod iam iam dixcrat fpiritum fanâum. Deinde quod obfcurius dixerar, Superuc* niet in te.hicdilucidius efifert^Obumbrabit tibi,id eft, amp;nbsp;umbra alarum fuarum teprotc getatq; incorruptam feruabit,5lt;foccundam reddet. Nam utnimias Solis ardorftcrili-tateni aruis inducit,ita umbra non raro fcrtilitatis caulTaefttquo nimirum allufitange^ lus qui ftatim fubiöxit,Quaproptcr amp;nbsp;quod nafcetur fanâum uocabitur filius dei. Au» diant SC expendat hare dara amp;nbsp;cuidentia angeli uerba hæretici. Nafcitur Chridus de uir gine,amp;qui nafcituramp;filiu8 dei fanduseft,fando feparato^ à communi nafcendi modo,quodmalcdidioncmaKinet,afditusinIucem,purusomnino,quiapurifrimidei filiuSjinquem nullalabes uelmacula recidere poteft, quippecumpuritatefuanoftram quoep impuritatêeluerit.Prfuiditiftud fandilÏimus dei uates Dauid.qui in Pfaimo my Expo«i(»r ftico 110. de Chrifto dominoconferipto, natiuitatem cius puriflimam amp;nbsp;mirificam per nbsp;nbsp;pfal.uo^

ftringenscanitjn magnificentiis fanditatis ex utero aurorae tibi ros natiuitatis tuae.

perturbatior uerborum conftrudio fenfum plan urn alias obfcurat nonnihil.Si ergo fic ordines, Ros natiuitatis t«æ tibi ex utero auroræ in magnificêttis fanditatistfenfus erit, Magnifica quadam fanditateSf moremirabili na.^ceris.Nam natiuitas tua fehabebitut generatio roris,qui ex aurora pura ueluti matrice nafci uidetur. Elicit enim interdiu fol nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'*

e terra U3porem,ut amp;nbsp;ipfc in Metheoris indicat Ariftotelcs, qui ob calidi furfum ducen tis paucitatem temperatp nodis uel uefperarunifrigoredeorfum ducitur.atqj in aquam foluitur.guttatimfingulisinhærensherbaruniapicibus. Plinius quoepin is.natura* Iis hiftoriaelibro,ln nodibus,ait,fcrenis 8lt;cmni aura quiefeente, ncqjinnube, neqj in flatucaduntrores.Eôiamalludensprophctadixit,VtSole terraclicithumoremSfro* rem creatrficSoliuftitiæ Chriftus é terra,hoceft, corpore uirginis ceuaurora pura na* fcetur,miriftce quidem Si modo quodam facrofando.lftis autem 8C illorum elifa eft bla fphemia,qui dominum noftrumaliorumhominum more natum efie mentiuntur,è coniugio fcilicet lofeph amp;nbsp;Mariae,cum tarnen Matthæus iftud fcelus hifee uerbis mani* feftercuulfcrit,Priufquamconucniflentdeprchenfacftgrauida è fpiritufando.Porrô M(tftamp;.«« lofeph maritus eius, quoniam erat iuftus SC nolebatillam infamare, uoluitclanculum ab ea diuertere.Hæcautem cum is in animo uerfaret,ecceangelus domini in fomnis ui* fus eft illi,dicens,lofeph fili Dauid.ncmetuas adiûgere tibi Mariam uxorem tuam.nam quod in illa conceptum eft,à fpiritu fando profedum eft. Pariet autem ftlium, 8C uoca» bis nomen eius leîum. Quibus in uerbis prxrer puram natiuitatem compluraetiam re lucent ueræ carnis argumenta, qualia inftnita penè 8C in fecundocapiteLucx inuenias» Ibi enim non temporis modo, loci ac generis Chrifti fît mentio, fed amp;earum circum* ftantiarum,quae ueræ carnis natiuitati adhxrent. Dicit enim, Poftquam complet! funt dies pariendi.peperit fîlium fuum primogenitum, ac fafetis eum inuoluit, reclinauit^ inpræfepi. Veræfane carnishxcfuntindicia, nonputatiuiautaëreicorporis. Cætera iam breuitatis gratia tranfimus, paulo poft plura de hac ipfa re diduri, ubi utramq; in Chrifto naturam demonftrabimus.Hadenus enim deueracarne,fed pura, immacula* ta fupra^ benedida diiferuimus ea qua potuimus breuitate SC luce.

(^iautcm Chriftoanimamademcrerationalcm,ucrbumfubftitucruntanimxlo* Chriftm rationa co,uidcnturprotfus fibicxcidiffenefciffe^ redemptionismyfterium. Abinitioenim nalemhabuit dominus hominem ex anima 8C corpore fccit, qui poftmodum peccando perift. Chri* Mimant. ftus autem ucnit ut faluumfaceret quod perierat. Primumergo uidendum nobis eft quid nam illud fit quod perierit, ex quo facile deprehendemus quid dominus uenien* dofaluarit. Pcriitautcratotushomo ex corpore amp;nbsp;anima perfedus.Hicenim legem à deoaccepit. Idem ille Si legem dei contempfitttotusergotranfgrediendopeccauit,SC proinde totus iam fui peccati uitio perqt. Si autem totus per n t, lotus faluatoris benefi* cioindiguitrScfitotcsfaluatoris bcneficioindiguit,totum Chriftus ueniendo falua* uit:amp; fi totum ueniendo faluauit,non corpus autanimam.fed corpus amp;animam, qui bus totus homoconftat.Ä: quibas peccaifeuidetunaflumpfit. Quid quod teftimonqs fcripturae apcrtiilimis animam alfumpfifie Chriftus conuincitur Apudloannem to*

.186 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ASSERTIO ORTHODOXA- -

ties ingeminat,Anitiiam meatn pono pro ouibus meis. Nemo tollitcam à me, fed ego ponam cam à meipfo. Poteßatem habeo poncndi cam,amp; potcftatcm habeo iterum fu^ mendi earn Jtem,Et nunc anima mea turbata eft,amp; quid dicam.^Pater feruato me ex hac hora. Et iterum,Coepit lefus affici dolore amp;nbsp;moe(titudine,amp; dixit,Triltis eft anima mea ufq; ad mortem.Quæ omnia animae rationali, non uerbo mirihco amp;.incómutabili com petunt. Oiuus quoq; Ambrofiuslibrode Incarnationis dominiez facramento capite LHoegt;. feptimo hunc Lucz locum tradans, Proftciebat lefus aerate amp;nbsp;fapientia ôC gratia apud deum amp;nbsp;homines,Quomodo,ait,prohciebat fapientia dei ç’Doceat te ordo uerborum. Profedus aetatis amp;nbsp;profedus fapientiz, fed humanz eftndeo ztatem ante przmifit, ut fecundum hominem credcres didum. Aetas enim non diuinitatis, fed corporis eft. Er^ go fi proficiebat state homini8,prohciebat fapientia hominis. Sapientia autê fenfu pro heir,quia à fenfu fapientia.lefus aüt proftciebat state amp;nbsp;fapientia. Quis fenfus proftcie.' batç’Si humanus,ergo ipfc fufeeptus eft.Si diuinus, ergo mutabilis per profedö. Quod enim proftcit utiq; mutatur in melius : fed quod diuinum eft non mutatur : quod ergo mutatur non utiq; diuinum. Senfus igitur proftciebat humanus, fenfum ergo fufeepit humanum.Hsc Ambrofius.Certc fi carnem modo fufcepilfet, nefeio quid nobis congt;' Hrtr/.r« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tuliflet bruts per fe modo carnis alTumptio. Verum multo religiofius Paulus, Haben«

tes igitur,inquit,pontiftcem magnû, qui penetrauit cœlos, lefum ftlium dei.teneamus confcflionem.Non enim habemuspomiftcem qui non poffitaffici fenfu inftrmiiatum noftrarum,fed tentacum per omnia,iuxta fimilitudinem abfe^ peccato. Accedamus igi tur cum ftdutia ad thronum gratiz,ut confequamur gratiam. Qui locus folus fatis fuegt; ritpietatiftudiofisaduerfus inanimatz carnis Chriftiaftertores.

Hadenus ucro apertis, opinor, fcripturz (eftimonijs tum amp;nbsp;fîrmig folidis^ argU.* mentis approbauimus Chriftum cum deum uerum.tum hominem efteuerumrconfe^ quens nunc eft.ut de proprietäre8i unione harum dicamus naturarum.

uer Quzrédum ergo quomodo uerbum caro fadum fit, utrum ne in carnem mutatum bumctffo ß» fit,an necarnem induçritaffumpfentue. Czterum deumimmutabilcm Scinformabi^ (Sum/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Icm credi necefTeeft utztcrnum.Transfi^ratio autem interemptio eft phftini. Omne

enim quodeunq; uel mutatur uel transftguratur in aliud,definit elfe quod fuerat, in.* CI pic die quod nô erat.Deus autem neqp définit efte.neq; aliud poteft dfe quàm eft. lam ueroconftatuerbumftueftlium-dtiunius elfe dfentiz cum deo,qui quandoquidem mutariauttransformarinon poteft, confequens eftquod ueibumintelligaturcarofa« dum.dum ftt in carne,amp; manifeftatur,amp; uidetur.amp; contredatur per carnem, aut dum alfumitcarnemiutiam ilia fententia,Et uerbum caro fadum eft, loannes nil aliud dice.* re uoluerit,quàm deus alTumpftt hominem.Neq; uero ueritatem peregrino corrumpi^ mus,ut quidam nobis falfóinipingunt,gloftemate. Nam ipfe loannes in Canonica fua ufus eft ueniendi uerbo. Dixitenim, Omnis fpiritus qui eóftteturlefum Chriftum incarneuenilfe,exdeo natuseft.Paulusueroaftumendi.Oixitenim, NufpiamalTumit angeios,fed fernen Abrahz alfumit-Expende item quid fequatur protinus in eodem lo anne,Et habitauit in nobis, hoc eft, iilud uerbum quod carnem fufeepit hoe habitauit in nobis,hoceft,incarnchabitauithumana.amp; inter nos hominum morecóuerfatum, inde amp;nbsp;Immanuel didus eft.Quid quod alibi fcriptumlegimus. Qui peccatum non fc« cit,fadus eft peccatum;' Hic ft fecundum canonem hzreticum hanc quoq; exponamus fentcntiam,cófequens crit ftlium dci non in carnem modo,fed SC in peccatum efle con^ uerfum. Czterum ftdes intelligit Chriftum pro nobis hoftiam amp;nbsp;expiationem dfe fa-dum pro peccato.Legimus przterea aquam uinumelfe fadum. Atqui nemo nefcita-quam illam ita dfe in uinum uerfam, ut nihil prorfus remanferit de natura aquz, tota enim iam commutata uinum erat. Ergo ft quis nunccontendat pari modo didum dfe. Verbum caro fadum eft, confequeturdeum incarnatione prorfus mutatum dl'e in ho minem,adeo^ deum pofthac dfe nullum. Hue fcilicet abducuntur blafphema ifta uer-futia 8C fubtilitate fua. Certc Eutyches parum fancaufpicatus, Abbas Bizantinus,fub-tilitateexecrabili fedudus duas naturas in Chrifto^quod Si initio monuimus, ita con-fundebat

V T R I V s Q_y E NA TV RAE CHRISTI, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1S7

fundebatuthumanam aiTumptamquidem, fedaiTumptionis conditioneabolitam efle doceret,necin Chrifto manfifleamplius quam diuinam naturam. Hominem ergo deo abfumebat, necfinebatcarniaiTumpcxinChriftoiocum. Nos autemcredimus ætcr- d«« «dtwricin num patris uerbum ita alTumpfifTenataram humanam,utquælibet perfe natura imper chnßo» mixte geniumfuumretincat. Aliud eft enim quod aflumit,8lt; aliud quod alTumptum eft. Proinde non eademipotuiteftecarnis diuinitatis^ natura. Huius nuncteftimonia nö ftngula fed prxcipua,cû ex fcripturis diuinis,tum ex fcriptoribus facris profcremus.

Ifaias in 7. capitc, Virgo.inquit, concipict amp;nbsp;pariet filium, ÔC uocabitur nomen eius Immanuel. Fatetur ergo MelTiam tarn hominem quam deumeffe appellandum. Nam amp;nbsp;in 9.capitc,Puer, ait,natus eft nobis, amp;filius datus eft nobis. Atlt;^ in co quidcm teftix monio filius datur, nam ab ætcrno eft; SC puer nafdtur, nam in tempore fecundum ho minem inccpit.SicapudMichcamin f.nafciturfecundumcarnemin Bethlehem, fed fc cundum diuinam naturamegreffus ciusabinitio.àdiebusæternitatis. Zachariæ ij. le^ gimus pattern profopopœia quadam compellaregladium fiue afftidionem ,ac dicere, Gladie excitarc fuper paftorem meum, amp;nbsp;fupcr uirum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;coxqualem meum, di*

xitdominus cxercituum,Percute paftorem.amp;difpcrganturoues gregis. Quoteftimox nio primumdifcimus paftorem iftum,qui Chriftus eft, patri eflecoaequalem deum ue^ tum, amp;nbsp;tarnen eundem hocminorem efte fecundum naturam humanam, iuxta quam paiTibilis eft Sf percutitur.

Quin ipfe dominus Icfus apud Matthæum in capite xx.Pharifxos interrogans dixir. Quid uobis uideturdeChrifto cuius filius eft;’Dicuntei,Dauid.Aitillis, Quomodoer go Dauid in fpiritu uocat eum dominum,dicens, Dixit dominus domino meo, Sede à dextris mcis,donee ponam inimicos tuos fcabellum pedum tuorum.Si ergo Dauid uo cat eum Dominu, quomodo filius eius efh’ Quafi dicat,Cum re uera filius fit Dauidis, interim ucro amp;nbsp;Dominus, confequens eft MeiTiam efle uerum deum 8i hominem. Ad h une modû amp;nbsp;Danielis p.capite primo quidem legimus, Et nunc audi deus nofter ora* cionem ferui tui amp;nbsp;dcprecationes eius, öi illumina faciem luam fupcr fanduariü tuum defolatum propter dominum,id cft,propter RAcffiam uerum dei filium promiffum,qui in lerufalcm regnaturus fit,amp; de Zion apoftolos in totum orbem terræ emifturus. Dcgt; inde uero planiifimis uerbis, Et poft hebdomades, ait, fexagintaduas occidetur Chri-ftu8,confefius eftitac^ Danielin Chrifto tarndiuinam quam humanam naturam,

Paulus ad Romanos 1. utramq; naturam in Chrifto agnofccns, Paulus,ait,fcruus Ic fu Chrifti, fegregatus in euangelium dei, quod antepromiferat per prophetas fuos in fcripturis fanäis, defilio fuo qui genitus fuit ex femine Dauid fecundum carnem, qui declaratusfuitfiliusdciperpotentiam,fpiritum fanäificationis Si. refurreâionemex mortui8,lefus Chriftus dominus nofter. Fatetur ergo Icfum Chriftü uerum efle deum Si hominem. Nam fecundum hominem illius natiuitatem reducit ad ftirpem Dauidis, Secundum diuinam naturam nihilo minorem imocoxqualem patri facit, declarat^ deitatem cius tribus argumentis, Potentia fcilicct fignorum, de qua pluribus agit ipic dominus apud loannem in ;,8(. lo.capite.Spiritufanâificâte, ScRcfurredioncexmor tuis,qua euiâa,incrcdulaThomæmens clamauit, Dominus meus 8i deus meus, Porto qui anfam errons fui quærunt in difliuncula defihitus fine declaratus, nodum quæ .runt in fcyrpo.Grxcecnimcft of/damp;£VT©^,quafiquisdicatccrtopronunciatus,Slt;uelut certis demonftratus argumcntis,quæ ÔC fubiungitprotinus,

AdPhilippenfes x, capite idem Paulus longe apertifltmis uerbis utramqpin Chrifto Locut Apojhli naturam confitens,ait. Is affcâus fitin uobis, qui fuit amp;nbsp;in Chrifto Icfu, qui cumeflet ad Philip. In forma dei,non rapinam arbitratus eft, utcfletæqualis deo, fed femetipfum inaniuit ddfuî, forma ferai fumpta,in fimilitudine hominum conftitutus,amp; figura repertus ut homo, humiliauitfemetipfum,faâus obediens ufqjad mortem, mortem autem crucis. Habes hic apertiftiimum teftimoniu non modo incarnationis,fed 8C in ipfo totum totius Chri fti myfterium mira breuitateamp; lucccxpofitü.Iefus Chriftus,ait,in forma dei fuit. Quid eft in forma dei eftej^Sequitur.Formam ferai fumpfit, Sed id perinde obfcurum eft.Sub

diturergojnfimilitudinehominumconftitutusjdeftjaâuseftcarterishominibusfi» milis.Sequitur enim quod amp;nbsp;hoeexplicec, Et figura repertus ut homo. ld quod lingua noftra figniheantius fic exprimimus, vnd geßalt halben erfunden xcieein menfeh fin folßd eft om ni modo ut uerus homo repertus. Quid ergo eft elfe in forma dei i nimirum omni modo uerum elfe deum,deo per omnia coæqualem. Id quod per confequens diiuddius de cIaratur,Non rapinam arbitratus eft ut eilet æqualis deo. Id eft,hoc ipfum quod deo qualiserat,nonitareputauitut folentqui perrapinantaliquidpoftident, miferetimen tes ut iî ab eo uel latum,quod dici folet, unguem difeedant, poiTeiTione exciderint- Vel, Non ita fibi putauitfaciundQ,utfaciunt qui rapinam tuentur. Auguftinus libre fecun^ do contra Maximinum Arrianorum epifeopum capite Rapina, ait,res eft aliéna qux per iniuriam poiTidetur.Cum ergo dei hlius natura effet filius, deo per omnia æqualis, non rapina,id eft alieno ni o do, fed natura erat æqualis deoEt tarnen cum fie effet, arqua lis deo,inaniuit fcmetipfummon utiq; quod is effe dcfincret qui ab initio erat,cum deus ht inconuertibilis, fed ea re fe exinaniuit, quod ueluti regia trabea pofita, ferui formam affumpiit.Obferua autem quod dixit Affumpfit,quod uerbum prsfens illud de inani^ tione (utfiedicam)exponit.Quodenim affumiturnon deperditurtamp;quodaffumir, feipfum re affumpu non perdit,fed affumptum in côfortium admittit Ç^id quod ma nifehiffim3ftatimfequiturinterpretatio;’Humiliauftfeipfum,Proindeinaniuitfe,idem eft quod humiliauit fe. Videmus ergo unum ilium lefum Cbriftum duas habere natu* rasdiuinamamp;humanam,non iibi inuicem immixtas,fedproprietatediftantea.

Hue enim faciunt permultum iftae apud loannem antithefes, Pater maior me eft.Et, Ego amp;pater unum fumus.Item, Qui Édit mihi habet uitam æternam. Et,Qui credit in me non credit in me,fed in eum qui mifit me. Alterum enim ad diuinam, ad humanam uero naturam refertur alterum.

Scriptoreiec» Verum ifta iam olim fumma cum diligentia à maximis religionis noftræ uiris acferi flefiaflid de ptoribus traâata funt. Ex uetuftiffimis plurimi hoc negotium expofuere, Athanafius utra^ in chri* in primis in epiftola ad Epiâetum Corinthiorum epifeopum, Tertullianus quoq;in li fionatura^ broaduerfus Praxeam,fcdamp;Irenæus in ftrtioaduerfus hzrefes libro,amp;*Ambrof]us de Incarnationis Dominiez facramento. Ex uetuAioribus uero de utraep Chrifti natura feripfereLeo primus eius nominis, amp;nbsp;Geiafius Romani Pontihees. Vigilius item martyr Ôtepifeopus Tridentinus lib. r. amp;nbsp;loannes Caffianus libros 7. Nos aliquot faltem ex. uetuftiffimis proferemus teftimonia.

Hippolytut^ HIPPOLYTVS martyr, amp;nbsp;Arabum metropolis epifeopus in memoria Hzre-fum,Chriftus,ait,procedens in mundü, deus amp;nbsp;homo apparuit. Et hominem quidem eius facile eft intelligerecum efurir, amp;nbsp;fatigatur, amp;nbsp;laborat, amp;nbsp;fuit, amp;nbsp;formidat, fugit, orat,contriftatur,amp; fuper ceruical dormit, 8c calicem refpuit paffionis, df anxius fudat, amp;nbsp;ab angelo confortatur,amp; à luda rraditur amp;nbsp;contumeliam patitur, à Caiapha amp;nbsp;Hero de defpicitur.à Pilato flageliatur,ei^ à militibus illuditur, amp;nbsp;à ludzis ligno affigitur,âf ad pattern damans commendat fpiritum,amp; indinato capite emittit fpiritum,latus quo quelancea perforatur,inuolutusinfindoneponiturinfepulchrum,amp;àpatredietertia refufeitatur. Diuinitatem uero eius uidererurfus darum eft, quando laudaturab ange-lis,amp;hoc à paftoribus infpicitur,amp; expeâatur à Symone, amp;nbsp;ab Anna teftimonium per hibetur,amp; qusritur à Magis, amp;nbsp;à ftella delignatur, amp;nbsp;aqua in nuprtis operatur uinum, amp;nbsp;increpat mare uiolentia commotum uentorum, amp;nbsp;ambulat fuper mare, amp;nbsp;cæcum ex natiuitate uidere facit, amp;nbsp;mortuum Lazarum quatriduanum refufeitat, amp;nbsp;uarias facit uircutes,dat^ difeipulis poteftatem.

Amphihehut, amphilochvs Iconnepifcopus,NoIi,ait,paffionescarnisuerboimpaffibili applicare. Deus enim fum amp;nbsp;homo hæretice. Deus fîcutprohtentur miracula. Homo heut teftantur paffionesgt; Quia ergo deus fum amp;nbsp;homo, dicquis paffus eft ƒ Si deus paf-fus,dixifti blafphemiam.Si uero caro paffa eft,cur non paffioni applicas, cui inijcis quo que formidinemf Alio enim patiente alter non timet, amp;nbsp;homine crucihxo non pertur-baturdeus* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

V T R I V s QV E N A T V R AE C H R I S T I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»89

EVSTATHIVS epifcopus Antiochcnos aducrfus Arrianosfcribitjnfaniunt, EußfUhiut^ debacchantur,amp; infano aguntur furore,imô âi fuis exccfferunt mentibu$,qui deo uer* bopaiTionemapplicarepræfumunt. Sienim in Chrifto plcnitudo deitatis inhabitar, primum quidem aliud eft quod inhabitat aliud quod inhabitatur.Si autem naturae dif-feruntab alterutris nullam mutationem plenitudini diuinitatis coexifterequifquam fa teri debetJIla feorfim appiicanda funt ei qui ex anima conftat SC corpore»

ANTIO C H vs Ptolemaidis epifcopus in fermone contra hæreticos, Noli, ait, Antiochtd. confundcrenaturas,0( circa difpenfaiionem non contremifcas.Tencdeum,da deo de* centia: fufcipe hominem, da homini deccntia. Efuriit ifte, qui fecundum tc: pauitille, qui ultra te eft. Sitiuit^qui hodie natusefttambulauit fupra mare, qui fine tempore fpienduit»

TERTVLLIANVS aduerfus Praxeam dicit,Videmus exfcripturisduplicem fta TertMÖMni«, Cum,non confufum,fed coniundum in una perfona, Deum SC hominem lefum Chri* Hum. Et adeo falua eft utriufqj proprietas fubftantiae, ut 8C fpiriius res fuas cgerit in illo, ideft uirtutcs,amp; opera,Sc figna.amp;caro paiTiones fuas funda fit, efuriens fub diabolo,fi tiens fub Samaritide,fiens Lazaru, anxia ufqj ad mortem, deniq; mortua eft. Quod fi lertium quid eifet ex utro(^ confufum,ut eledrum,non tarn diftinda documenta pa* terent utriufcp fubftantiae,amp;c.

I o A N NES ChrysostoMVS Gonftantînopolitartæ urbis epifcopus in loan. Cl}r3fo.gt; cpiftolam Pauliad Timotheum priorem,homeli3 7.fcribit,Enimuero mediator utrifcp ßomm. eis debet focictateconiungi, quorum mediator cft.Idquippcmcdiatoris eft proprium, Mtrorumqjparticipemfieri, quorumfueritmediator. Quemadmodum enim locicu* iuslibet medium utramq; partem contingatnecefTe efttita SC naturarumambarum me* dium oportuit utrafqj naturascontingereatiç connedere. Quemadmodum igiturho* mo fadus eftjta etiam deus erat. Homo qutppe purus mediator nunquam penitus fie* ret. Oportebat enim huiufmodi mcdiatorem cumdeocolloqui. Deus item folus me* diator efie non pofteuNeq^ enim eum fufcepifient hi, quorum mediator accederet. Sed fit hie finis teftimoniorum utriufqj in Chrif^ naturae, quarum utrac^’ in fuapropric* tatepermanct.

Dicendumporrocritdeconiundioncnaturarum Chrifti infeparabili, qdam qui* Con'mnUio ma dem alii unionem, alii communionem,alii mixtioncm SC focictatem uocant,ipfam feili tMrar««» chr cet conncxionem, amp;,ut ita dicam,cohærentiam duarum naturarum perfonam Chrifti conftituentium. Et fane a de uocum ratione aliquid dicendum eft, Coniundionis uo* id, cabulum uidetur longe inter alia tutifTimu cfTe, quo SC fandus Auguftinuslegiturufus librodeTrinitate u.capite s.V'nionisueroScCommunionis uoces fi confideres pro* pius paru tutae funt, licet SC Auguftinus non infrequenter Vnionis 8C Hilarius SC unio* nis Sc communicationis, deniq; amp;nbsp;focietatis uoce utatur. Sandus Irenaeus ufurpat uo* cabulum Mixtionis, fuo quidem tempori non incommodum, at noftro propter irru« ptas exortas^ hxrefes admodum periculofum. Veruntamen ututhabeatratio uoca* bulorum, id tarnen longe certifiimii eft duas efle in Chrifto naturas diuinam SC humagt; nam eas^ manere impermixtas,ita ut neutra de altera (nifi per communicationem idio matu) participer, fed proprietatem fuam utraq; feorfim illaefa cuftodiat. Eft 8C illud in* dubitatum plane quod hae proprietäres in Chrifto permanentes unitatem perfonf non difibciant.Cohxret enim in uni täte perfonx nexu indiifolubili/ed SC ineftabili diuinae naturx humana. De qua quidéaudacius difputauit humanaprxfumptio.cum muiro fatius fitparciffimede illaloqui,0C intra fcripturarii metas magna cum religione teneri, Ifaias enim clamat amp;nbsp;ait.Generationc eius quis enarrabitî’fentiens omino unione illam naturx diuinxcû humana inexplicabilêefle. loannesquoqjiftednidiledus difcipulit* qui in finu dfii recubuit,qui^ omnifi perfpicaciiTime diuina ilia trcmêda^ dei myfteria uidiflecrcdit,ueluti renuensqupmpiu fithumanûanimüfcrutari.paucis et fimplieiter, Verbü, inqt,caro fadS eft,S( habitauit in nobis,amp;c. Ita 8C Paulus breuib.fed certis id ne gotii abfoluêSjCitra contrauerfiâ ait magnü eft pieratis myfleriû,deu8 manifeftatus eft

in carne,iußiücatus eft in fpiritu SCCtHabes puram Sf apoftolicam (iniplicitateni,nec eft quod nteliora 8i apertioraexpeäes. Vnio illa eft incarnationis myfterium quo deus ho mo faâus eft« Hane finiplicitatcm,id eft hoc uerbum incarnatum 8( hunc Chriftum do minumduarum naturarum infeparabili coniunäione conftantemeccleiîæcumoccia dentis tum orientis fimplici purüTima^ fide confeffae funt, donee Neftor prxful Con-ftantinopolitanus furios contra ueritateni percitus unitatem häc perfonz foIueret.Necp enim unam fed duas fecit, unam nempe diuinitatis humanitatis alteram« Nec enim fa-tebatur Chriftum natura eftedei ftlium fed adoptione et merito, ideo^ no credebat u-num Chriftum in uerbodeiSf carnc fed feparatim atq; coniunäimalterumhliumdei alterum ftlium hominis przdicabat« Sed audiamus quid contra huncueritascatho-lica proférât, Verbum,ait,caro faäumeft. Sed SC ftdclis teftis ueritatis S» Cyrillus epifcopus Alexandrinus Anathematifmo primo. Dum, inquit, dicimus uerbucarnem efte faäum,non confufionem, non mixturam, nö conuerftonem, aut immutationem contigiffc dicimus circa eumtfed unitum potiusineHabiliterdfinenarrabiliterfanäo corpori animam habendintelligibilem. Quod autem uniri dicitur, non omnino con-funditur.fed fit in aftumptione magis alterius. Aftirmamus igitur ex deopatre uerbum in alTumptione faâuniifanâz amp;nbsp;animatz carnis, unitum^ fecundum ueritatem incon fufe, ex matrice ipfa proceftilTe hominem, permanftlTe autem etiam ßc deum uerbum: ideo^ 8i merito Si iure fandam uirginem dici genitricem deüld quidem optime Si pftf lime led tarnen nonnihil obfeurius diäum Huldrychus illebeatzmemorizZuingli-us,Tigurinz eccleftz epifcopus, exponii pari ratione, fed paulô clarius in Ratione ftdei adCarolum Auguftum,Iocis aliquot fcripturzinduäis« Naturarum,inquit, diftinâæ proprietäres Si opera, perfonæ unitatem non diffociant« Non magis quàm in hominc animus amp;caro duas perfonas conftiiuunt« Vt enim ifta natura diuerftlTima fant,itadi-uerfis quoq; proprietatibus SC operationibus pollent. Attamen homo qui ex his conft-ftit,non duz perfonz funt, fed una eft. Ita deus 8c homo unus eft Chriftus.dei ab zter-no,d£ hominis à temporis difpenfatione,in ^ternum ftlius,una perfona.unus Chriftus, perfeäus deus, perfeâus homo« Ita ut efhm quz diuinz funt naturz prbpter perfonz unitatem SC perfeäionem nonnunquam humanztribuantur.amp;qu^humanzfuntin-cerdum de diuina dicantur« Filium hominis fefedicebat elfe in coelo,cum corpore coe-los nondum confcendilTet« Pro nobis perhibet Chriftum paftum elfe Petrus, cum fola humanitas patipoftit« Sedpropter perfonz unitatemueredicitur, Etftliusdeipaftiis eft, Etftlius hominis dimittitpeccata« Nam amp;nbsp;is qui ftlius dei amp;nbsp;hominis una perfona eft,pro humanz naturz proprietäre paftus eftt 8i is qui ftlius dei 8C hominis una perfo-na eft, pro diuin^ naturz proprietate peccata dimittit Tantum ille.Habes nunc quid feil tiatueritasSf quid rede confttearis deinfolubili illa naturarum nexu. Quibus ft conféras caput Ioannis fextum complurima huius generis inuenies, imototusinhoceftlo-annes,athunc ftnepericulo legerenon queas,nifi pleraq^ad hunc fcopum referas.

lam SfCelaftus epifcopus Romanus pulchreuideturtotum hoc unionis naturarum Chrifti negotium tradidifte in eo libello quem feripftt contra Eutychem Si Neftorium, eius uerba hzc funt« Certe facramenta quz fumimus corporis amp;nbsp;fanguinis Chrifti,di-uina res funttpropter quod 8i per eadem diuinz efticimur confortes naturz, amp;nbsp;tarnen elfe non definit fubftantia uel natura panisamp;uini«Et certe imago SCfimilitudo corporis amp;nbsp;fanguinis Chrifti inadione myfteriorum celebrantur« Saris ergo nobis euiden-ter oftenditur hoc nobis in ipfo Chrifto domino fentiendum, quod in eius imagine profttemur,celebramus Si fumus,ut ficut inhanc fcilicet indiuinam tranfeuntfan-do fpiritu perftciente fubftantiam, permanent tarnen in fua proprietate naturz tfic illudipfum myfterium principale, cuius nobis efficientiam uirtutémque ueraciter reprzfentantjiisex quibus conftat proprie permanentibus, unum Chriftum, quiz integrum uerumque permanere demonftrant« Sed Apoftolus ( inquiunt) dixit de ludzis , Si cognouiifent, nunquam dominum maieftatis cruciftxiiTent. Ecce ( inquiunt) dominus maieftatis eft cruciftxus« Plane hoc dicimus, hoc fentimus, falua impalTi-

V T R. I V s OJV E N A T V R AE C H R I s T I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^1

împafTibilitatedei taris. Dei tas cnimimpafTibilis, femperfineambiguitatc pcrfiftir. Si'-cutenitn legiturdominus maieftatis Chriftus, fie utiq; legitur etiam hominis filius. Itaq; amp;nbsp;dominus maieftatis filius hominis eft 8i homo eft, amp;nbsp;filius hominis deus eft maieftatis amp;nbsp;homo deus eft,amp; quiequid deitatis cft habet homo filius hominis,amp; quie-quid humanitatis cft habet dominus maieftatis. Beatum Petrum audiamus dicen.-tem, Chrifto igitur carne paffo omnes eadem fide armemini. Carne paiTum dixit, non deitate,cum tarnen ipfa deitas totum fuum faciat quiequid caro perpefia efttfi^ cut Sc films hominis fuum habet totum quiequid eft dei,amp; fub una perfona merito U' nus atq; idem dicitur paii quiequid ut deus homo pati tur, non infirmitate SC conditio^-ne paiïibili,fed dignatione fuam faciens pafiionis iniuriam, adunatione particeps,fed fi ne pafiTibilitatecompatiéstficutunusidem^uirtutesoperatur quiequid ut homo deus operatur.Si enim quamuis corporeis obnoxia anima paflionibusfit hunian3,amp; eorum uel muleeatur blanditqs,uel afticiatur aduerfis, SC compatiédo fen tiat ipfa quiequid con ditioni carnis infertur, non tarnen fecundum feipfa quaeeft animæ fubftantia uilo uuU ncrefauciatur,uclquibuslibetplagis ucxationibûsuecôtingitur.Vndediâumeft, No.-litetimere eos qui occidunt corpus, animam autem non poffunt occiderc. Quomodo poftet fieri ut deitas his fubiaceret rebus,quibus anima non fubiacere cognofciturr’cum tamen,ut diâum eft,diuinitas non pafTibilt täte, non cruciatione, non affiidione, non uulneratione pa ffibilis fit,fed ea dignationequa fufeepithominem’, fibi^ uniuit,fuum facit quiequid hominis eft, quia homini tribuit quiequid dei eft, ita tarnen ut ab omni paftibtlitate prorfus intemerata permaneat.Hanc regulam catholicp fidei orthodoxx^ doârinæ,quam à cunâis patribus catholicæ^ magiftris ecclefiæ, ficut eorum diâa te-ftantur,quæ recenfere perlongum eft, ex diuinis manantta fontibus, ad nos ufq; tranf-miifa fufcepimus.Haâenus Gelafq illius uerba recenfuimu8,quæ quod noftrum attinec inftitutum planiora funt quàm quæ ullam recipiant expofitionem.

Ex illis tarnen ipfis uerbis myfterium quoqj Euchariftiæ nobis clucefeit. Nam ex ta- De Euchdri/lia nonefacramenti Euchariftiae, ceu paradigmate quodâ oftendithominem deo in unam perdigreßto^-perfonam fie efte unitum,ut neutra interim fiAftantia fuam amiferit naturam. Nam pa new, nem SC uinum fie efte corpus Chrifti, utinterim panis SC uinum maneant, diuina acce« dat fubftantia, SC fie ex utrifq; unum fiat faeramentum. Prudenter autein 8C orthodoxe intertexuit, Etcerteimago ôCfimilitudo corporis Scfanguinis Chrifti in adîionemyfte riorum celebrätur, nimirum ne quis putaretereaturampanis 8C uini in eum honorem efte fubueflam in quem conftat humanam efte aftïimptam.Hæc enim ineffabiliter unira eft deitati,adeo ut amp;nbsp;ipfa uiuifica dici pofTit,id quod de pane nemo dixerit, nifi per li-beram quandam hyperocham imagincm propter^ unionem panis cum uero corpore Chrifti facramentalem.Secundum hancenim dixit Chryfoftomus,O ingens miracu-lum, ô magnam dei humanitärem erga nos, qui fupra confidet patri ilia ipfa hora om nium tenetur manibus,amp; dat fe uolentibus foucre 8C amplcdi.Monet ergo Auguftinus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

ubiqj facramenta noftra non carnaliter aut fenfibiliter, fed fpirituali mente efte iudican-da expendendaeg, Præcipueautem j.de DoârinaChriftianalibrocapite p.denoftris ioquens facramétis,Non graui,ait,operationcfignorß onerati fumus,fed pauca quædâ pro multis eademçp faâu facillima 8C intelleâuauguftiifima SCobferuationecaftiftima Duo fiteranteta ipfedominus Slt;apoftolicatradiditdifciplin3,ficutieftBaptifmifacramentum,dlt; Cele- agnouit^Ter bratiocorporis Si fanguinis dominitquæ unufquifcpcumperceperit, quôferantur im tuüiurmit bums agnofcit.ut ea non carnali feruitute, fed fpirituali potius libertate ueneref. V t aût literam fequi',BC figna pro rebus quae his fignificäturaccipereferuilis infirmitatis efttita inutilitcr figna interpretari maleuagantis erroris eft. Rediftinie igitur Chryfoftomus homcliainMatthæum sj. Credamusitaq;(ait) ubiqj deo.necrcpugncmusei etiams Fide,nonfenßu fifenfuiSC cogitationi noftræ abfurdum efte uideatur quod dicit, fed fitetiam rationi- hiecpercipi, bus SC uifu magis ratus fermo eius.Sic SC in ipfius facramentis faciamus, ne folum fpe-âemus in ea quæ propofita, fedamp; uerba ciusretineamus. Nam uerba eius decipcre nequeuntjfenfus uero nofter facile dcci oitur. Illa nunquam excidunt, hie faepilTime fal-

litur.Quoniam ergo ilk dixit. Hoc eft corpus meum, nulla teneamur ambiguirate, fed Confonpltitio' crcdamus.ôCocuIismêtalibusipfumuideamus.Nihil emfenfibiktradiditnobis Chri^ nefidei in Ca^ ftus, fed res quidem fenfibiies funt, omniaautem intelligibilia funt. Sic amp;nbsp;in Baptifma na adedchri* per rem quidem fenfibilem fttaquædonum.quod autem perficitur.ncmpe rcgeneratio ftut^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;renouatio,mentepercipitur,Nam fi tu incorporeuseftes, nuda tibi hxc omnia tradi

diflct dona, quia autem corpori coniunâa eft anima tua, in rebus fenftbilibus eaquae mente percipiutur tibi tradidit,amp;c.Audisnimirumomniahicefteintelligibiliaamp;men» tepercipi,Chriftum nihil fenftbiletradidiftc. Quo fîtutimpiilignum corporis,non ipium corpus edant, amp;panis no uertatur in ipfum naturale corpus Chrifti. Alias enim illi eo quoq; uefcerentur,qui ramen mentecarent, qua fola editur Chriftus. Nec tarnen inutiliteruifibilefacramentuminftituitdominus.Namnos nonmentefola,fedetiam corporeconftamus, quod fenfibili imaginead conliderationem (ut Dionyfius ait) dp Cdnon Uicente uinarumrerumfubuehioporruit. Vndcamp;Canon NicenaeSynodiinhaecuetbaprae« Synadi de Eu’‘ fcribebat, Iterum etiam hie in diuina menfa ne humiliterintenti limus ad propolirum thari/tia, panem poculum,fed exaltata mente fîde confideremus fitum efte in fanâa ilia menfa agnum dei tollentem peccarum mundi, qui non uidimarum more à facerdotibus facri fîcatur,amp; pretiofum illius corpus 8i fanguinem uere fumentes nos credere hæc efte no Non eücibits ftræ refurreâionis fymbola. Propter id enim non multum accipimus fed parum.ut feia corporaltft mus quod ilia non ad fatietatem, fed fanâimoniam percipiuntur. Dixit autem iterum etiam hie,quod in fuperiore Canonede facro baptifmatedixerat, Baptifma noftru non fenfibiiibus oculis fed mentalibusconliderandum eft. Aquam uides Conlidera diui-nam uim quae in aquis tatet. Nos enim fpiritu fanâo amp;nbsp;igni baptizari tradunt facra elo quia,dCC,HæC ucro per digretfionem occafioneà uerbi« Gelafti fumpta neceftario dixi-mus,propter illos maxime qui aiunt nos in facramêtis nullum recipere myfterium, fed nudum duntaxat afterere lignum,nil nifî purum panem 8Cuinum. Dum enim nos iu^ xta Auguftini præceptum neq^literz adhaerere, neep iuxta feruilem infîrmitatem figna pro rebus iplis accipere uolumus, illi calumniâtur nos inutiliter figna interpretari. Sed fit hiefînis digreftionis de Euchariftia, rAimus adinftitutum noftrum de Vnionefiue coniunâione naturarum Chrifti, addimus^ nunc quocplocos aliquot maximorum in ecclefia uirorum amp;nbsp;maxime orthodoxorum dodorum, Auguftini uidelicetd^Hiero nymi,id^ hocpotilTimum nomine ne quis (utlapfusinhis facilis eft)unionishuiui uirtute Chrifti dommi corpus extendat per omnia, imo non iam propter unionem in^ feparabilem naturarum,fed propter accedentem corpori refufeitato clarifîcationem, illocabilecrcdat, quod feratur per omnia, exuta prorfus corporis aut carnis humanx proprietate.Quanquam hxc poftint àpaulô diligentioribus, uel ex qs quae hadenus di fputatafunicaueri,uerum proderunt dC haecoptnor parumexercitatis.

perfo^ nbsp;nbsp;D. ergo Aurelius Auguftinus epiftola $7- ad Dardanum ubi docet quomodo deus

M nonexien* ubiqi.NoliitaqjdubitarejinquitjibinunceftehominemChriftumlefumundeuentUquot; dit corpui chri rus eft,memoriter^ recote amp;nbsp;fîdeliter tene Chriftianam confeftionem.quoniam refur^ fliperomniat rexità mortuis,afcenditin calum,fedetad dexterampatris,necaliunde quam inde uen turus eft ad uiuos mortuos^ iudicandos t amp;nbsp;fic uenturus eft ilia angelica uoce teftante, Quemadmodum ire uifus eft in coelum,id eftin eadem carnis formaatqjfubftantia, cui profedo immortalitatem dedit naturam non abftulitSecundum hanc formam non eft putandus ubiqj dilfufus. Cauendum eftenim neita diuinitatem aftruamus hominis, ut ueritatem corporis auferamus. Non eftautem confequens ut quod in deo eft, ita fit ubi^ ut deus.Nam amp;nbsp;de nobis ueracilTima fcriptura dicit quod in illo uiuimus, moue^ mur Si fumus.nec tarnen ficut ilk ubiep fumus,fed aliter homo ilk in deo,quoniam ali^ „ ter Sc deus ilk in homine proprio quodam SC fingulari modo. Vna enim perfona deus „ amp;nbsp;homo eft amp;nbsp;utrunq^ eft unus Chriftus lefus, ubiep per id quod deus eft, in coelo au* „ tem perid quod homo.

In eadem epift.Spatia,inquit,locorfi toile corpohbus,nufqua erunt, Si quia nufquS erunt,nec erui.T oik ipfa corpora qualitatib. corporü,nó erit ubi fint, amp;nbsp;ideo necelTe eft ut

V T R I V s Cty E N A T V R AE C H R I S T I, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;195

Ut non fint.Et in fineEpifto. Chriftuin,inquit,dominum noftrum unigcnîtum dei fia lium patri æqualem, eundem^ hominis filium quo maior eft pater,Slt; ubiqj totum præ fentcni efte non dubites tanquam deum, amp;nbsp;in eodem templo dei eife tanquain inhabi-tanteni deum,amp; in loco aliquocœli propter ueri corporis modum. Eadem idem ille do cet multis aliis locis praecipue autem TratSatu in loan, yo.item contra Felicianum Arria num cap.9.ic.n.ôC «x.rurfus de Agone Chriftiano cap.i .2^.amp; xs.

D.autem Hieronymus in cpiftolaquadam ad Pamachium de Erroribus Ioannis cpi Corptn domini fcopiHierofolymitanitanta feueritatcabilloGarnisuerpinChriftodominoconfeffio gloriulum non nemrcquint ut cum ille corporuni refurredioncm fateretur, ita ut quemadmodû Ghri jitillocabilc, ftus in eorefurrexit corpore quodapud nos in fcpulchro iacuitconditü, fie 8C nos in il-lis ipfis corporibus refurretSuros quibus nüc cirefldamur Si in quibus nunc fepciimur, tarnen non contentus Hierony. perpetuo urget hominem Origenici erroris fufpitione nifiinconfcflionefuanonmodouocabulum corporis fed etiam carnis,in quo fcilicet cxpÜcatius exprimitur corporis naturalis proprietasamp;ueritas,poneret.Namalia,in- Cdrni!crcorlt;‘ quit,Garnis àiia Gorporis definitio cft. Omnis caro eft corpus,non omne corpus elf ca porw dijfcrëtia ro.Garo cft propric quæ fanguincuenis oftibus neruisqa conftringitur. Gorpusaurem quanquamÔCcarodicaturinterduin tarnen æthereum uelaërcumnominaturquodta-lt;Sui uifui^ non fubiacet, plerunq; uifibile cft atqj tangibile.Panes eft corpus fed non caro.Hæc Hieronymus.

Porrô fl quis nefeit qualc fueritOrigcnicum de Rcfurreâionc corporum dogma eu- OrigfMw fezjs ius iain nuncnicmini,audiatipfum Hieronymü.DicitOngenes(inquit)diiplicem erro tcntiadecori^o rem uerfariinecclefia,noftrorum 8lt;. haereticorum. Nos fimpliccs ôilt;})(Àô(7'af«aç(id efta- »ƒ Chrifti cluri inatorcs carnis ) dicerc quod eadem ofta amp;nbsp;fanguis S( caro, id eft uultus amp;nbsp;membra to-tius^compagocorporis refurgatinnouiifimadie, fdlicet ut pedibus ambulemus,opamp; remur manibus, uideamus oculis, auribus audiamus amp;'c.H3PC nos innocentes Si rufti-cos ait dicerc. Hærcticosuero in quorum parce font Marcion Apelles Valentius Manes nomen infaniæ, penitus Si carnis Si corpgris refurredlionem negate Si falutem tan turn tribuereanimæ, fruftrai^ nos dicereadexemplum domini refurre(3uros,cum ipfc

' quoq; dominus in phantafmatc refurrexerit,8f non folum rcfurredlio eius, fed Si ipfà natiuitas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ideft putatiueuifa magisfitquàm fuerit. Sibi autem utranqjdifplicc

rc fententiam, fugerc fe Si noftrorum carnes Si hæreticorum phantafmaia,qui3 utraq; pars in contrarium nimia fit, aliÿs id uolentibus feelfe quod fuerût,aliis refurredlioncm

' corporum omninodenegantibus.Et poft aliquot uerba fubftciens Origenis fentétiam, Aliud,inquit, nobisfpiritale Si æihereumpromittiturcorpus, quodnccraduifubia- Error inßgitK, cet.nec oculis cernitur,nec pondéré pregrauatur,amp;: pro locorum in quibus futurum cft uarietatcmutabitur.Et paulo poft ex eadem Origenis fententia addit.Nec uos ô fimpli-ces refurredtio domini decipiat quod latus Si manus monftrauerit, in liitore ftcicrit.in itinerccumGlcopha ambulaucritSc carnes Si ofta haberefe dixerit. Illud corpus alfts pollet priuilegiis.quod de uiri femine Si carnis uoluptate non natum cft-NecdilTi mulat naturam aerci corporis amp;nbsp;fpiritalis. Glaufis enim ingreditur oftfis^Sf in fradlionc panis ex oculis euanefcit. Etquæfcquütur.Haâenus enim rccenfuiexHieronymo Origenis dccorporibu8rcfufcitatisclarificatis^opinioncm,quam Hieronymus omnibus oppu gnatncCuisutcrroneam. Nunc ergo exeodem fubiungo catholicamScorihodoxain

IdeoHieronymus adloan. epifeopum Hierofolymitanu obfcuriusconfitentcmamp; Dominum dre= domini amp;nbsp;noftram refurrctfiionêfpirantcm^ nonnihil Origenici errons, Vis, inquit, furreilionecor - refurrcâionêcarnis ueritateamp; non put3tiue,utloqucris confiteri,poft ilia quibus igno pt« ucruin ba= rantiü blanditus es auribus quod in ipfis corporibus in quibus mortui fumus amp;nbsp;fcpulti buit, refurgamus, hoepotius adiunge Si diCjQuoniam fpiritus carnem Si ofta non habet fi-

' cutmeuidetishabere,amp;propricadThomâ,Inferdigitûtuûinmanusmeasamp;manum tuä in latus meûSf noli cfleincredulus fed fidelis.Sic et nos poft rcfurreâionéeadë habe Pbilipgt;3o biinus mébra quibus nunc utimur, eafdé carnes Si fanguiné Si ofta,quorû in feripturis

fanâis OPERA non N a T v R A damnantur, Hæc cft ucrarcfurrcflionisConfeflîo, qux fie gloriam carni nribuit,ut non auferat ueritatem. Et poft aliquot uerba. Ego libe re dicam,amp; quanquam torqueatis labia,trahatis eapillum,applaudati8 pede.Iudæorum lapides inquiratis,fidemecclefiæapertift^imeconfitebor. Refurreâionis ueritascatholû cæfinecarneamp;oiribusjfinefanguineamp;membrisintelltgi nonpoteft. Vbicaroamp;ofta amp;nbsp;fanguis 8C membra funt, tbi necefte eft ut fexus diuerfitas fit. Vbi fexus diuerfitas eft, ibi loannes loannes, Maria Maria. Noli timereeorum nuptias qui etiam ante mortem in fexu fuo fine fexus opéré uixerunt, Angelorû nobis fimititudo promit(itur,id eft bea titudo ilia in qua fine carne amp;nbsp;fexu funtangeli, nobis in carne amp;nbsp;fexu noftro donabitur, Mearufticitas ficcredit,amp;ficintelligitfexumconfiteri finefexuumoperibus, hommes refurgereamp;ficeosangelis adsquari.Necftatim fuperfiua uidebitur membrorum refur reâio,quæ caritura fint ofticio fuo, cum adhuc in hac uita pofiti nitamur opera non iin plere membrorum. Similitudo autem ad angelos nó hominum in angelos demutatio, (ed profeâus immortalitatis amp;nbsp;gloriæ eft.

Idem refpondês ad fuperiora Origenis argumenta per id maxime côfiirmantis Chri fti corpus proprietatesamififte ueri corporis,fpiritale^ faâum elfeprorfus,quod à re^ furreâione è fuorum oculis euanuit,amp; quod ad difcipulos claufis intrauit ianuis. Quo Chriûtii cud» modo ait ueras manus amp;nbsp;uerum oftendit Iatus,ita uerecomedit cum difcipulis,ueream nuit ex oculis bulauitcumCleopha,uerelinguaIoquutus cft cum omnibus, uero accubitu difcubuit fuorüfLuctis-» in coena,ueris manibus accepitpanem bcnedixit,fregitamp; porrigebat illis. Quod autem ab oculis repente euanait,uirtus dei eft,non umbrae amp;nbsp;phantafmatis. Alioqui amp;nbsp;an te re furreâionemcumeduxiftenteum de Nazareth ut præcipitarentdefuperciliomontis, Cranfiuit per mediO8,id eft elapfus eft de manibus eorum.Nüquid iuxta Marcionem di» cere poirumu8,quod ideo natiüitas eius in phâtafmate fuerit, quia contra naturam qui tenebatur elapfus eftî’Quod Magis licet,hoc domino non licet i Apollonius Tyaneus fenbitur cum ante Domitianum ftaret in confiftorio,repente non comparuit.Noli po^ centiam domini Magorum praeftigiis adaequare, ut uideatur f uiïTe quod non fuit,amp; p» tetur comedifle fine dentibus,ambula(relSne pedibu8,fregiirepanem fine manibus, lo.. quutus elfe fine lingua,amp; latus monftralTc fine coftis.Et quomodo inquies non cogno feebant eum in itinere,fi ipfum habebatcorpus quod antca habuit^ Audi feripturam di centem,Oculi eorum tenebantur ne eum agnofeerent. Et rurfus, Aperti funtoculi ecM rum,amp;cognouerunteum.Nunquidalius fuit quum non agnofcebatur,amp;alius quangt; do agnitus eft^'Certe unus attp idêerat. Cognofeere ergo amp;non cognofeere oculorum er3t,nd eius qui uidebatur, licet amp;nbsp;ipfius fuerit. Oculos enim tenebat eorum ne fe agno fcerent.Deniq; ut feiaserrorem qui uerfabatur in medio non corporis domini, fedocu lorum fuilfeclauforum, Aperti funt oculi eorum,inquit,amp;cognoueruteumamp;c.Etpau Chriflui cldU’^ lô poft,Porrô quod claufis ingrelTus eft ofttjs, ait, eiufdem uirtutis fuit cuius amp;nbsp;ex ocu^ fit ingrejjtaia* lis euanefeere. Lynceus (ut fabulae ferunt) uidebat trans parieté,dominus claufis oftfis nuis, ioan.10, nifi phantafma fueritintrare non poterit^’Aquilæ amp;nbsp;uultures tranfmarinacadauera fen tiunr,Saluator apoftolos fuos nifi oftium aperuerit non uidebitç’Dic mihi acutilfimedi fputator,Quid eft maius tantam terræ magnitudinem appendere fuper nihilum, amp;nbsp;fu« per aquarum incerta librare,an deum tranfire per claufam portam, amp;nbsp;creaturam cedere Poterat re/}ion creator! i Quod maius eft tribuis,quod minus eft calumniaris. Petrus fuper aquas am« dericr angelo bulatgrauiS^folidocorpore.Mollis unda non cedit, paululum fides dubitat,amp;ftatim runt mintjkrio naturâ fuam corpus inteliigit,utfciamus fuper aquas non corpus ambulalfe,fed fidem. apertußtiffeut Et mox concludes difputationem hanc Hierony. Oro te,ait, qui tantum contra refur.* in Ailis cap, f, redionemfentis,argumentari8,anfimplicitermecumloqueri8;’Credisuere dominum refurrexilfein eodem quo mortuus, quo fepultus eft corpore, an non credis ^Si credis cur I s T A proponis per quz rcfurrcâio D E N E G A T V R Si non credis, quid ita impe ritarum laâasanimas,amp; refurreâionemcalfonomineuentilas.^Hzc Hierony. contra loan. epif.Hierofoly.His aût puto non mediocriter illuftratu elfe præfens de proprieta* te Si unione naturarum Chrifti myfteriü.Et uideor forte quibufdâ prolixius ifta agere»

Ipfa ergo res nunc pofeit, ut fummis rerum capitibus repentis uela tandem colliga^ Epiloguf^ mus, Quädo uerofacerilleAthanafïus totiusdifputationis huius dc Chriftouerodeo amp;nbsp;homine negotium fummabreuitate tide SC euidentia collegit,malui tand in domino uiri uerba recenferc.quàm noftra pio Leäori obtrudere.Suntautem illa huiufmodi.

Fides reäaeft, utcredamus amp;nbsp;conüteamur quia dominus nofter lefus Ghriftus dei lilius Deus amp;nbsp;Homo eft.

Deus eft ex fubftantia patris ante fxcula genitus,amp; homo ex fubftantia matris in fx-* culo natus.

Perfeöus deus.pcrfeflus homo ex anima rationali amp;nbsp;humana carnc fubfiftens.

Vnusautem nonconuerfione diuinitatis incarnem ,fed alTumptione humanitatis indeum,

Nà ficut anima rationalis 8C aro unus eft homo.ita deus amp;nbsp;homo unus eft Ghriftus.

Dc reliquis uero quod dominus lefus propter nos in mortem traditus, refufeitatus. Sc in cerlös fufeeptus eft,quod fedet ad dexteram patris,iudex uenturus uiuorö 3C mor^ tuorum:alio loco 8C tempore,ü res poftulet.diccmus copiofius tin prxfentiarum de Di uinitateamp;Humanirateduntaxatftatuimus difterere.

De fpiritu fanäoeruditiflime 8C pqlTime feripfit Didymus Alcxädrinus authorGrg eus,quem Latinum fecit D,Hieronymus, Ambrolius quoqiad Gratianum, amp;nbsp;Idatius Glarus Hifpanus aduerfus Varimadum.De Ecclefia porro diligêtilfime difputauit Au^ guftinus aduerfus Donatianos, at de Corporum refurreäione Tertullianus. Cumç hæc Leâoribus propono SC eccleßarum doâores ad leâionem ueterum inhortor,diui na non humana fuadeo.Omnia enim hxc cum facris conferri, ipfa ad facra probari^ bona autem teneri uolo.

Magna nobis à deo dclegata eft fundio, fymmiftæ charilTimi, Magna nobis undiqj pericula imminent. Feruetintumefeit^indiA magis magis^ perfequutionum mare. Gontemnituràmultisucritas. Nullaeftapudplerofq; miniftrorûuerbi, féliciter etiam fuo fungentium officio,authori tas. Ex omni parte ingerunt fefe falforum fratrum tur-mae.GircumfpedecrgoSi prudenter agendum nobis, nequid temerc. Vigilandumô fratres SC orandum, ftrenue item arma fpiritus exercenda fumenda^ pro ueritate con^ tra eccielïae Chrifti hoftes ac defertorcs.Nullus labor,nulla nobis pericula detredanda* Ponenda nobis uel ipfa anima pro teftamento dei 8C Chrifti fui,fi ita flagiter negotium. Verum feruatur illa in fempiternum,dum hic deperdi uidctur.Fortes ergo aic^ conftan tes fimus in fidei ucra confcflïonc defenfione^, promiflïonum dei memores, SC quod ipfe dominus plurimos pfeudoprophetas, turbas perfequutioncs^ futuras praedixit, in quibus omnibus foli q fint faluandi,qui in finem ufq; perfeuerauerint.

Oeui manifißAttu eft a» carne,iu/li/ictitM eft 'm jjgt;iritu,uifui eft tingelii,pritdicatui eft Gentibui^ fides im habita efl M mundo,receptm eft (« glorM,