Ô R B I s CHRiSTiANI s T A t V s.

Hoc EST i:)iscy^svs tgt;É püà ’Potenûa GaüiJéy lSlauarræilt;i^ Gùyfioruni Trincipum.

ACTiÖ Gï-*^ mani Nobilisad Reges.Principes Chriftiaili OrbtS Ûtdihes.

Îtem j^XtlCINirM SÎBTLLAf d« Bege Pranciit 'amp; J^auarne HhNRlCO IV.

c 1 à i i X ëi

D I s C V RS r s DE lt;^Elt;SEM gjler carum StiUU'. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

a Et VS èft.de lirtoreæftd-anteS fpeélare vndas, amp;dé terra maria videre impetu procellarû tempeftatuincj« âgitata, non minimam at-ferredcleétationcm. Qiiod facilè credo: quafi quisdî-ceret.fatius e(Te, procul ve-nientia profpiccrcpericula,quàmfubire præ-fentia.Verùmenimucrofi ex altera parte quafi de fpecula nauiculamafpicerem, in quavel decommodisvcl de amicis meis ageretur.iii 'difcrimine verfari, amp;nbsp;fine fpe falutis aduerfô fluftu amp;nbsp;turbine ad fcopulos deferri, non fine doloreinciderem in iftiufmodi fpeftaculum; Si Gallia ne minimè quidem me tâgeret, eiuS ftatum cùm iam intimé perCpiciam, vel nullô cum negotio de ea poflem dicere ; fi quid indé *rtoui mihi afferreturjperinde mihi iftucforet} quicquid foret ; fine moleftia acciperem, pra»-

A X

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Discvrsvj

clarê mecuiTi aélum putans, quod extra teil iaélum firn conftitutus ; neq« iraaiori cum ani-mi commotione alios de hifcc motib. loquen-tes audirern.quàm fi quis, quæ Romæ fub Ti-beciOjâut Neronegetta font, mihipcrcenfe-ret. At vero non poffum,Gallus cum fim.non pofRiin (inquam) maiorem in modum non comiTioueri,præfertim cùmiam videain.meaB vnicam illamSc rei Sefpei tanquam Argona-uem illam, cui, quæ habeam carifsimä, credi-derim, ipfaetiamcum fit velmeipfomihi mul to carior, hae cum videam pafsis velis ad nau-frdgia properantcm : ciun defixis oculis afpi-ciam patriam meam,primam meam paretem, quæ tain varió morboruiri gencre defpcratif-«mèlaborat,fumma cum difficultate extremum iam fpiritum exhalantem.Ignofcenduni igitur mihi hoc eft, fi querelis partem dolori» mei lenire lludeam,cùm voceamp;illæ mufto gra-uiores funt,quaS triftitia.quàm quas Içtitia ex pcÄore depromferit : fiquando in aduerfis voculas minds folitas moeroris nofiri fefies fu-fpiramus,facilius audientiam cöcilianf quàth fide ofcitante ingeniö,afsiduisvoluptatibus lîquefaàlo, quod nihil nifi vulgare partüritj promanarent.Hçc huiufmodi funt.quæ per fe materiæ fclummodo quam traftant, nonor-dinis nomine.leftudignavideri pofiunt Non nulli funt qui patriæ vitâ,amp;fortunis fuis infer-Uiunt; honeftè quidem faciunt, fiquidemid pofiuRU Patriam dcplorarc mese funtpartes,

DE Reb. Gallicis.'

ilii folis lachrymis mihi litâdum eft : ßquidcm nihil iam reftat aliud,in quo débita meaofficia prçftarc quearn.Illos cùm ego laudare fol eam, quid eft quod illi me reprehendcre velint^Fa-ciam idem quodilli, cùm facultas dabitur, amp;nbsp;illi fi hîcell'ent,idçm mecum fentirent.

Dum in hac regione, mi Dicæe, quo me res aliæ meæ perduxerant, animo effem otiofo amp;nbsp;foluto, primùm mihi renûtiatum eft de Rege per Ducem Guifium Parifiis fugaXo:Hic,v» plerunque fama res maiorek fiunt, primus rumor percrebuit.Quifque de hifee quç afferun-tur noua pro fuo animi affeélu çpmmentatur: amp;nbsp;nefeio an ipfc commun! hoc vitio laborahs, hifee hominum fermonibus aliquid ftatim ad-dam de meo. Sed memini me tum quibufdain firæfentibus dixifle, tam crudele aliquid faélu uifie.nonpoficadduci vterederem : non du-bitans.què minùsidfierct,nonftetifie perhu-iusformidinem, fed potiùsin illodcfuturain tam infanam audaciam.Tum temporis aut nó multó ppft, veneruntad manus meas dupea-que diuerfaopufcula.Alterum Regis declara-tio fuit.earum rerum.quæ Parifiis duodecimo die menfis Maij contra fe ipfum tentatafunt: fed ea quidem tam frigida 8c meticulofa, vt ni-hilfuprà, tanquam fi quisdeiniuriaquerivel- | Jet, nee eum tarnen, qui hoc fecerit, no minare audeat; ac fiquis femper fibi metuat ah inimi- ' ci iracundia,donee deferbuerit,ne ad veterem forfan iniuriain accumulet nouam. Rex cùm

6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ Discvrs V8

fit, de viaut fuga pudct quicquain fateri, noc^ iniuriatn banc appellate audet, tantum abeit, vtfuppliciumindicat. Nonimperatvlterius, fed fubditos rogat. Denique quod omniuiß turpifsimum eft, rein fibi diuinam faciendam cenfet,quocitiùsillæ turbæ fedari pofsint, ni-bil tarn veritus,quàm ne Dux Guifius hoc forr faniniquiustulerit, quód in palatio fuo fefe abillooppriini non paffus fit,quin potiùs fibi fugaconfuluerit. Alteruin contrà opuf.uluin binasDucisGuifi) literas cötinet, priorein ad Regem,fecundain ad populuin, vtrafque iatis ^militates,gloriofas, confidentes, in cjuibus res geftas fuas magnified enarrat, dicitq; vnûillû dié à Deo immortal i fibi coelitiis nó datu effe, nifiad magnüaliquodScmeinorabile facinus pçrpetrandûiquod eti.ipfequitur fermone nö, inulto,fed præfraélo animo, nufquâ metû praî feferés, fed fibi profpcra certifsimè pollicitus: Àd extreinû auté minas exaggerat, fibi certû hoc elfe, velinuitis omnibus partes Catlioli-cas propugnare, Sc regio latere quofeunque à partibus Hçreticorum liantes cxcutereiDu-ccmautemEfpernoniuminnuebat. Tua, mi Dicæe, harum rcrum curiofa indagatio,vt ttbi potifsimum ifla darein , me incitauit, vnaque etiamiuftaindignatio mihi hâaextorfitcom-■ inentatiunculam, de reruin Gallicarum llatu tali, qualem hodie videmuseffe, quæ tibi vlui effe pofsit,quô meliùs de hifee duobus feriptis iudicium ferasiquineuulges earn, fi tibiità vi-

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuin

BE ReB.QaLLICIS? 7 fum fuerit j duinmodo de vtriufque noftri nomine cóticefcasinain amp;nbsp;alio nosiam vocainur: fin ininùs.apudte in bibliotheca aflerues.

Gallia in tres partes diftrahitur. Dux Gui-fiusamp;agnati ipfiusex vna parte; Vcluti Duces, May nus, Auinalius, Elbufius amp;nbsp;Mercuræ-us, partim fratres, partim confanguinei, inco iudicio, primas tencnt, amp;nbsp;potentiores viden-tur. Et funtij.quicum fuis coniuratis Sâélum Fœdus nominantur. IpfeRexfecundas tenet, qui legibus quidem inuititur.fedviribusdc-itituitunRex Nauarrenusamp;aliqui etiam Prin eipes Catholici,Regij fanguinis. Dux Mom-inorecius, Suinmus coronæ magiftratus ,Tu-ronius, Chaftillionæus, 8c multi etiam viri il-luftres tarn Euangelici quàm Catholici, ter-tias occupant :quæ vt iuftior, ita Sc firmior, amp;nbsp;ftabilior merito dici pofsit. Primam api pello potétiorem, fiue quia quafi membra vi-dentur propagata de vniuerfaliilla coiuratio-ne omnium totius Orbis Chrifiiani Principu Catholicorû.qui fefe mutuo fee Jere conftrin-xerunt, vtPontificis aufpiciisomnes cos,qui pnriorem religioné profitentur,ferroSc flam-ma perfeqaantur; fiue quod hæc faótio noua fit.Sc nouilsima quæquc in Gallia primo quo-queimpetu nimis dominentur; cuius reiargu mento effe pofsit apparatus ille, quern priori-bus motibushuius regni Euangelicifeccrant: cuius præcipuas ciuitates omnes penè.vnâ fo-lummodovcl duabus exccptis,po{Iederani,8c

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A4

pl s ç V R s y s

tarnen anno vix elapfo,«llis ne vna quidem perrtes remanferat. Siue denique quod inter Catholicos fundata ilia fit, qui Euägelicos numero longé fupcrant. Illi ctfi non oinnino amp;nbsp;omni ex parte inter coniuratos rccenlcantur, in hoc tarnen omets confentiunt, quôdreli-gionein fuam fartam tedam feruarecupiant, atque ifto praetextu i 1 Hs maximé fauere videri volût, qui huius in fe defenfionein fufeipiunt. Atque hacccaufa eft, euthodie Ula fadiopQ-tentior appareat.quamuis reuera neque ita fit, neque ita diu durare pofsit. Quod regias partes magis légitimas dixerim, quis aufit hoc in-ficiari^qui quamdiu ad fuum,non alicnum.vj-ueretarbitrium.amp;illefolus fubditis impera-uit, quod amp;nbsp;idem iam fieret, fi Rex vellet, fed vt maturè hocyelit,neceftariô expedit. Quod fl adhucetiam prqcraftinado omnibus nqtuin fecerit,caique liccre illuqi infuo regno non contemnere modo ,verùm impunêlaccflerc, omnem fpern priftinse dignitatis recuperandç I abiiciat necefTe eft. In illius fola magnanimita-

te.hoc quicquid eftremedij Deusimmortalis collocauit. pixi etiam illius partes imbecillio-res efte.verum eft;quoditanon videtur, amp;nbsp;tarnen 1 rà eft; eius rei plures rationes afferri poC funt. Ilie primùm qui regit, ita omnia admini-ftrauit, yt facilè appareat, ex tribus il lis trium partium antefignanis Regem eum e(re,qui minus valeatSc p|ijs metuat, qui minima quseqt aggredi extimeftat, contra quem reliqui fa-ciW

DE Rb B, Ga lli ci s. 9 filé tentarc , Scfidenter exequi quiduis non dubitant : eô tandem potcftas ôius deuenit.vt nihil aliud iam fit,quo fubditorum animi com p^ci amp;nbsp;in officio retineri queant, quàinauita ilia, quain regibus fuis exhiberefoliti fint, re-uerentia amp;nbsp;patrius mos.quein mutare difficile eft. Magnam (baud dubiê)vim hæc habent in pacataRepubl. nec tarnen itamagnam, quin ynius quadrienij bella inteftina tain facilèea euerterint,quàm Roinæ aliquando minori répons fpatio, Scaliisetiamloeis, vbihæcmala graftata funt,faduin audiuimus. Qupd ex nul la alia re nafcitur, quàm cùm Principes defpi-catui habentur.quo nihil maieftati Regiæ ina-giscótrarium. Exiftis quid trigintaannorum bcllum ciuile, quale hoc noftrum fuit, cffecc-rit,coniccluram facite.Secundd Rex nofter in imperio quafi fol occidens tam imbecillos in pccafu emittit radios, vf iam coràm amp;nbsp;in 0$ amp;nbsp;fcriptis differentes, amp;armis defuccclforedi-micantespatiatur Iftucfi Reges aliquandofe-rant.aQum eft, ilicet, perierunt.Romæ Cæfa-rum temporibus capitale hoc fuit, fi quis de fu turis â morte Imperatoris contingentibus diC-ceptaret, tatum abeft, vt vel verbulum de foc-cefsionc mutirc audcrent. Huiusreiteftisci-tetur locuplcs Tiberius,qui poft aduerfain va-letudincmin extrema iain feneéfuteægrotus decuiïibens, à Caligulahæredefuo,Principe iuueneamp; florente fuffocatusertimetucbat vi-delicct,ne à deliquio refpirans Tiberius, euin

A i

IO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dïscvrsvs

capite multarct, quoddurante deliquio Cali-gulainlinperatorein homines falntarcnt.Tan-taillis religio fuit Iinperatoriam dignitatem âd extremum vfquefpiritum conferuare. Ot-tomani, vt filij in patris cófpeélum prodeant, nunquam patiuntur : quafi fperare filiuin nihil aliud fit quàin defperarc patrem. Sed quid externa quærimus, cum domefticis exemplis abundemusc’Fertur dcFrancifco, cognomine Magno,huiusRegis auopaterno, quod cum iâægrotaret in Caftello fuo dcFontanebleau, quo fe femel receperat,initio menfis Mai j, eo ipfoanno, quo moreretur, adeo illemorbus ingrauefcebat, vt omnes ilium turn aut pro inortuo ducerent.aut faltem no diu fuperffite fututo : flatim ad Henricum Delphinum omnes auli ci con flu unt, qui ob metum iftius fuf-peftae 8c inuifæ fuccefsionis.pertotum fepten nium ad patrem propius non audebataccedc-re : itavtvixvnusquidê alicuiusloci Regi re-Jinqycretur, tarn confertim omnes ad orientis folrsadorationem contendebant. Interim ex illo morbo Rex connaluit, quo liberato, fortè dies, qui voeatur Afcenfiofils, inftabat, qui a-pudGallos admodum folerini ritu celebratur. Surgit de IçéboPrinceps fenior; orhat fe, pro-dir,8c vuhum 8c comain ita componit, vt vel rtiorbi vçl feneélæ nihil appareat: fplendidam 8c iuuerfilem veftem induit; tails in procefsio-re cftnipeéfùseft,8c ipfe etiani velum cono-■ cum d;ftum,illud quo corpus Domini con.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tegeba-

I

DE ReB.GaLLICIS. II tegebatur, co die geftabat, qui reuerfus bafce Voces ad'\ungif.Semela({h/tc,jgt;riiifiuaminoriàr,Jtti JfOMCwcfKrtHf.quodquidem itaeuenit,amp; fubi-lo iTiatatafortuna eft. vixeniin rumorde Régis fanitatc fparfus ert, cùin extemplp omnes àulici viritim animis fufpenfis 8c follicitisad regemreuerterentur: 8lt; iam vicifsim Delpbi-nusadPatris exemplar folus maneret. Itluc fuit Regem efle.iftuc fuit metui amp;nbsp;coH. Quàin yariæadhuc per Orbem genres reperiuntur, apud quas capitale fitvel in prçfumtum, vt lureconfiilti loquuntur, fuccenbrem defun-fti Pripcipis curiofiùs inquirere , vbi Régi antiquius nihil efTe pofsit, quàm incerta hæc omniarelinquere. Atheimiferis!inultôfecus in noftroRege, cuius iinbecillitas 8c nimis len tus languor quid non permifitç' vt nô tantùm de hçreditario regni iure vel in os difputare-tur, verumetiam à quibufque ipfecogi fepaf-fus fuerit.vt hærcdem defignaret,amp; tclfamen-tumconderet, quafi folum rcftaret.iam iam moriendum. Eius in regnando iinbecillitas amp;nbsp;dcfperatio.aliorûmque in illo offendendo im-punitas fecerunt, vt hodierno die tam libéré GaIlus,quàmHifpanus profiter! audcat.fcRe-gisfeftatoremnon efïe; cùm contrà,antetri-gintaannos, prolæfic maieftatisautparricidij criminehochaberctur. Deniquehuius ema-fculatû imperium tam inglorium eft,vt amp;ipfc_ aliquando apud exterum Principem, à corona Gallicana nô ita difiunftam,verfatus,duin

It nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Discvrsv»

fcrinones denoftro rcrum ftatu vitro citrot^i fercrentur.ita quondam dicentcm audiuerim} Eodcm plané numero apud nos Regem efl'e, quo apud Arithmeticos cyphram, vtvocant: quæ cùm per fe nihil valeat.alüs tarnen figuris fl addatur.fummam facit cumulatiorem:quæ, inquam.hifce auribus audiui mcis.çûm gentis noifrx nomine amp;nbsp;pudore,amp; angore.pcnè dif-rumperer: quamuis diuifi amp;nbsp;diuulfi noftri im-pcrij negotia, quibus extraordinaria cogimur accerfereremedia, non tam fua quàm aliéna etiam caufa mccó vocafTcnt, atque ipfius hic fermo non abs re mea fuerit, ad ea quæ cupie-bam, perficienda. Tertió de fuis feélatoribus nihil certi potefl: fibi polliceri. Illi animum pe-nitus defpondent, quia Regem confternatum vident . hi quid ftabilitatis ab illo expeftent, cùm ipfum à fundamentis concutianimaduer tantf Ncque vero hoftem ferio aggredi,lt;jui il-Jius iugulum petit,fatis tutum putant, cum amp;nbsp;ipfum hæc omnia perferre,amp; vix conqueri au-dere plané perfpexerint. Atque hoe paélo turn proceres omnes,tum ciues omneSjtum fubdi-ti denique omnes partes fequuntur. Et credo equidem exomnibus.qui cum illo coniunélif limé viuunt,neminem reperiri.vnoaut altero fortafsis excepto atrienfi feruulo, cui fetuto pofsit credcre, qui nonapud fealiquodfaci-nus fingularei Kegismente alicnum,animo defignauit, qui non cum aliquo inimicoruin Regis fœdus percufsit.Nam fi femel hoc inno-

luerit,

DE R E B. G A L L I C I S. 1} tUerît, Regem fubditum fuutn quencunq; ex-timefcere,alium aliquein efle,cui viribus amp;p(» tentiâ Rex ce Jat.valeat llatim omnis maiefta» amp;nbsp;potcrtas Regia necefleeftiadeuinalteruin oinnesvndiquaqueconfugient. Nosetfilibe-ri cfle non pofsiinus, faltem vni dominö parère voluinus. Si hic dominus aliuin fortè ha-bcat fortioré, continué priorem deferimus,5c pofteriorem amplexam«r:ita homines naturâ funtcôparati. Quod ad Nauarreas partes fpo-ftat, illas iuftifsimas eflc initia horû bellorû fide faciunt.Ille fe défendit; fui defenfio amp;homî nis amp;nbsp;naturælegi cofentanca eft.Scita fe defen dit tàniS j vtpteimilTa Omni quereridioccafio-nè. Régi moleitiâ aliquâ exhiberc, fempcr illi religió fuerit : etiam tû, cùm bello ardere omnia viderct : quippe qui eum faéliofo coniura-torum bello fatis impeditum videret: quan-qùamqul dubitare potuit, quiri iftorum tu-iiiüifuum reliquiæin ipfius tandem caputro-dundarentc* Neqihbc foluni, fed quotielcun-queoccadotulit, illèfe,vitam,foftùnas fuas tories obtulit, ad priftinani Régis àuforitatem ab hollibus vindicandani.ea legé etiam amp;nbsp;coït ditione, vt rata, amp;nbsp;firma ea paéfà habeat, qdaf-cunque illi à Regia maieftaté proponefénturt ilium hæcobtulilfe fciö,immóetiam poftno-uifsimos hos bellicos motus : quanquam infi-tiitainiftis bellis contigerant,quæ illi manifé-ûo documéto eflc poflunt, Deo foli Sc glàdio, ÜuUi tnortalium fibifideadum efle.Firtniores

14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dl $ c V R $ V J

auté ilîius partes non fine ratione dico. Priinû fna ipfius pcrfona inultû iuuat, nec mediocre' hoc bensficiû inimicis acceptû referre poterit. à quib.tam pcritû Imperatoré efle didicefit. 8c certè is eft qui cû præftantifsimis quibufque omniu çtatû Imperatorib. meritô conferri de-beat: at magno cû fuo ma!ô,dixerit quifpiam: certècûillorûmultdmaiore, qui éuih inifto tyrociniö inftruxerint. Sequaccs habet multó ftabiliores eum folum refpicientes iure con-feicntiæ conftriftos.quod adamantino quoda vinculo eos colligauit, fiuereligione quadam commoti, fiue quôdiuftifsimam in fe caufam fufcepiffe fibi perfuadeât. Illius à partibus qui funt, multo expertes magis, magifque exerci-tati, vt deinceps ne in vita quidé vlli cafus auf cuentus mctuendi fint, quos illi iamdudum noniubierufit,necinimicis quicquam iam reffst,quôd machinentur noui. Et fi fuperioreâ duæ partes, haud fecus atq; ifta.illarum, itail-Jæhuius.viresimpetufque pari modoperfen-fî fient,illas,multô magis qua hâc, labefaélatas ccrneremus. Præterea natural! 8c hæreditario fuccefsionis iure nititurjq, ilü à nullo alio,quô uis prætextu præripi pofsit. Et fingamus totâ Galliam muiuo confenfu.ius hoc, cum îlliob-tigerit,ademptura(n:qucm tandem illius lócó debeant fufficere,alterum reperiêt neminem. Nonparûhoceftadiumenti.in petitionenul-lum fibi certum proponi æmulum : certa hæô indicia amp;nbsp;fpei amp;nbsp;folatij plena haud paucos illi feèlata-

DE ReB.GaLL I.CIS, 15 fçftatores cô cilian t nouos, veteres etiain.mul-tô faciliùsretinent. Intérim inultorum aniini, qui antiquain Rcipublicæ formam hfimuta-ri nolint, cùm id line fumma omnium rerum pcrturbationefieri nequeat, bene fecû aduin putant, quôcfab illo folo pendeant, cuicùin ipfæleges portam aperiant, nó eft cur muruin ariete percutiat. AtqUiaiftenus quomodoho-diernodie Galliaru regnum intormatum feu deformatum potiùs fit.videtis. Hæc præcipua membrafunt, quæ certis quibufdam regulis cfFormantur. hifce etiam aliaadiungi'pofTunt, quæ fuis feorfim ordinibus non conftant, fed fub vnoiftorum comprehenduntur.quatenus rcrum fuarum. Sc priuati commodi ratiopo-ftulat, qui ex altera parte quafi fubalternatiin Cbimctipfis fobs cófulunt, fuumquealiispro rerum primordio, non proexitu.confcnfum prçbent:Ij funt,Regina Regis mater,Hifpaniç Rex, Duces Lotharingiæ Sc Sabaudiæ. Quod ab hofeeattinet, ad faces Sc furias feditionuin noftrarum magis infiamandas, ad regem Na-uarrenum,8c Principes ex Regio fanguine,de-tui bandos, fæuis inter fc conuenit vrfis: fed in partitione non item, quifquefibivel integram prædam expetit,vel partem faltem minusinç-qualem : Leonina hæc focietas eft. Coniicite caetera. Hisaccedunt Principes Catholiciex Borbonioru familia, qui à Rege nó difeedunt, fed eius fequutur partes ; propterea quod Religio, quæ fola Regem Nauarfenum feparat.

iS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bi 5 C VR s V s

eos tarnen rainimè fciungit. Qui tarnen eô nû-c|ùam perduci pofTunt, vtfuis fuffragiis Loi-tharingi aut Guifij Borboniis ariccfcrantur: quiri in ilia contentioneRegi Nauarrcno fè-nioriamp; proximiori potiora fentpcr deferent, tanquameaderaftirpeSc fainiliaoriurido, H1 magna potential nuinerosâ iri Galliiigau-dent clientela. Nam poÆ Naiaarræ regem ad vnumvelalterum eorum fceptrûm Scfoliuiri proximitatis amp;prærôgatiuæ iure deuolueré-tur. Hoc illüd eR, qudd adhuc Ducis Guifij confiliaSc décréta plurimùm intertuf bare fo-leat. In bis tam côfufis, amp;nbsp;tarnen quodämmd-do diuifis partium diftinétionibus, quibuS, vt antea dixi,certain quandam rationem pi;çfcfi-ptainque normam dediflc videtis, qui hofäfü confœderatorum fua fibi confilià à csétefiS dî-ùerfa, anim'orumque iriduéliories fibi figilla-tim proponût : Dux Guifius cum fuis afiétIiS,' quiconque huicfœderiinfcruntur.necâliumi, quàm ilium, fuperidrein agnofcunt i aid haric lolam metam collimant, ipfjm imperiütfi zel omninô.vcl maxima ex parte oecupafé. Pfu-dentiahæcinnataeR.qùam defunftùsLotha-firiÿæ Cardinalis.huius PatruuS,hæreditarifli iure fuis poflèris cdnfirmauit. Hic Priricepâgt; holiri imperij folacalamjtas .SePatrem SciPa-iruutn habuit, vtrumque plané virum. Pullti-lantibus igituriam intedinis nodrisdifsidiis/ fegnante Carcjo inter Catholicos amp;nbsp;Euangé-)ices,cûin vidèrent, piæ memorise, Principeni

Condæùni

D E R, E E. G A L t’i C l S. 17 Çohdæuin, qui tuin erat.ad horuin partes in-clinarc,illi quo priinam inateriain hifce ineen-diis fubinini.llrarent, aduerfas plané in fe fuf-teperunt. Dux Guilius primasobtinebat,qui per auxiüa amp;nbsp;confilia fratris fui Cardinalis ipfuin imperium baud dubiâfpe, fed occultâ tainé cogitatione, aut fibiautfuisiamdudum deftinauerat. Ad quod Rege amp;nbsp;Fratribus eius adhuc pupillis exiltentibus, fibi per b el ia ciui-lia patcfaèbam videbat planain, apertam amp;nbsp;di. teftam viam. Obiit illc.Se bic quafi infantulus tutelæ fratris Cardinalis committitur: apud quem vnà tum laéle nutricis primos fatus do-mcllicæambitionisexfuxine videturiquos ta-inen tam dextrè tenellus bic pufio cxbaufe* tat, vt breui præclaraindicia ederentur,Fi!iJ viriditatem Patris Caniciem longè fuperatu-rain.Et vt ingenué fatear.tam multa bic habet à natura cum aniini tum corporis fubfîdia jjvt ad maxima quæquenatus videatur., F-goqui--dem femper huius diem natalem.verè fatalem fuüreexillimaui, quo tanquamdiuino prlbfa-gio nobis portenditur, à Deo nonullasregnjo Galliæ impendere mutationes. Ipfe folusfœ-dus cóftituit, rcliqui cius familiæ omneS hunc Vnum adæquare neejueunt, amp;nbsp;vniuerfi cóiun. ftivclminimam partem earum rerum, quai illeaggreditur.exfeqUiaut perfitetenefeiunt: admodum verfutps.valdefagax, egregiè per-fpieax præ cætcris fingulis fuæ taólionis eft. ld tóirt omnes alij ex faéiis colligant, turn ipfe ex

l8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D I j C V R 5 V »

fcriptisdiqaando vidi, idque eius proprïa ma nu, exquibusquim turpircr fine illo,ex fuis præcipui viri hallucinati fint, in re grauifsima lacilê apparuit.Ëcce quisilli animus,quç meta.quoil propofitum lit.qui reruin progrefTus, Sc quotnodo oinnia adininiftrsr.deinceps con fiderate. Hoeilliacerbumfuit .quodin Ocea-nutn hunc negotiorum priinùm foluens,multos inuenerithæredcs Galliæ regni fibi pend aequales, qui regni capaces aptilaiis eflent per vices fuccedere,matrimoniacontrahereScliberos procreare.Hæc illi animum adimere po-tuifl'ent ; non tarnen propterea cùm femel fefe rccollegerat,frangi aut debilitari fe pati voluit, fed ad tempus fronte fuam fentcntiamoccul-tans, in co acquiefeit tantilper, dum Catholi-cis partibus altiùs fundatum firmiter fefe pof-fit conftab'bre : in eo vero famili« fuzlSc do-meftikæ difciplinz obfequitur; turn fortuna adiuuat ; aliis etiain ad virtutem profperi fuc-cefii|S accedut: ita vt beneficio nominis Sc me-tnonx paternz per bella ciuilia, quæ Patruus illiusaliquafeinper rationeincendcre foiebat, primanus iam funétionis Catholics confti-tueretur, diligétiùs ciuitatibus hifee obfecun-dans.qu J poft lanicnatn illam faéf» funt mul-to turbulentiores, vtpote qus Principem E-uangelicum perpetud formidarent:ipforuni vcrociuiumfamiliaritatibus intimisitafeim-merfit, vt blanditiis fuis amp;nbsp;illecebris omnique ratione popular!in eoruin turn aures turn ani tnos

igt; » Re B. Ga L L i ci s.' iß inos influerct. Prima hæc 5c eertifsima indicia funtjcius, qui tyrannidem affeétat. Rex Carolus fine liberis inoriuus cft;Coniugein 8c Hen ficus habet,fed fine proie : quod maiuscR, regno deeffereélâ lineâ hærcdes animaduertit, collaterales proximè vocari, quo.propiùs ille fibi videtur accedere, vnde fe Jegitimam fuain petere multis teftimoniis iamdudum fignifi-cauit : Occulti etiam rumufculi fpar^untur, eum de Carolo Magno originem duxiÎTe : Va-Icfios autem à Capctonc, qui falfo titulo ad co' ronam obrepferat, 8c Carolinam familiam in-iuilê expulerat: Vnde 5c manifefta indicia data funt, eutn vix tandiu expedare pofle Regis præfentis mortem 5c fratris illius.qui duofolt ex regia fobóle reftabant, vt tum demum fuc» ceffionis caufa ageretur, quin fjotiùs iamdudum hæc anticipari oportuit. Nihil tarn illi vi-âebatur obfiftere.q pax.Nâ cùm foli Catholicî fadiofi Sc ciuitatcs feditiofæ huic vni pro fax«» eflent.cui adherefeeret, omné apud eos Sc fidé amp;nbsp;famâ amififlet, nifi nouos motus cotra Euâ-gelicos refufcitâlTet.Etenim hoc certifsimû elt qdvelutibellûciuile in vnoftatu varia« partes fouet, fie diuturnapaî^eas vniuerfas,Regis folâ exceptâ,penitus euertit.Adeà vt illi nullû præfcntiusremediûeflet, qua omnia inifçere, Scadinutuascædes reuocare, pofteapro fua cômoditate quiduis aggredi.Anno 157X fœde-Hs quâdain focietaté iniuit, huiepofteriori nô difsimilem : Régi nihilominus fua autoritate

Bi

xo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Di s c V R s V s

integra reljftâ,fratre Aléconio adhuc fuperftî-te, qui pluriinoruin animos Sc voluntates ßbi inGalliisobftriftos retinebaf, vt tantô plus huicdetrabineceireenec. 111a non ciciûs nata quàin ftrangulata focietas eft.Sc fub conditio-ne vnius exigui belli contra Huguenotosfuf-cipiôndifœdus dinbluitur,quod tainennôita inulto póft fedatû eft.ûalliis bienniû aut trié-niûiâ refpirandi tépuS datû eft.Interea loci in-credibile diélu eft, fpiritus ifte turbulentus, ambitiofus,facinorofus 8c propterea omnium tolerantifsimus, varias amp;nbsp;diuerfas deg^lu-berefe pafliis fitiniurias, eâgratiâ,neconülia illius fufpeéla fortè eflent,qui,quamdiu pax 8c fumina Regis poteftas durarent,tam péritè o-inniadifsimulauit, vtetiamapüd multosde-fpicatuiduceretur, quibus minimèperfpefta turn caufa fucrat gt;nbsp;tam obftinatæ 8c præfraélæ (vtitâdicam) patientiæ: quoquîpotuitâper-tiùsdiupræmeditata âcabftrufifsima cotlfilia prærtionftrareC' Tandem fratrem Regis Aleh-cortîum, qui turn huius luminibus piurihiùiTl oflFccit.mors opprimit. Hic aliàs erga illû malè afFeftus, cùm fibi quædam de ftatuFlandriæ defignâflet, 111e* qui turn cum rege Hifpaniæ clandeftirta captaret confilia.valde iniuçündâ hac in reilli præftitit operam; adeô Vt fi adhuc vixiftet Alenconius, àmultis hocaudiui dici, Guifio malam ilium gratiam relaturum. Vtut fit.taméinuitifsimè pertrahebatur, adaliquid in Gallia molienduin, Alenconiofuperftite:

huius

DE Re b.g a l l 1 c I s. 21 huius mors fine cafu.fiue confukô acccrfita, illius in rem opportunê accidit. Confultô dice, quia Salredis confefsio amp;nbsp;totus illeprocef-fus iudiciarius mukorum animos bac ex parte fufpenfos tenqit.Humato femel Alenconio,v-no Rege in medio reliéto, ftatim illi pulcra vi-deturoblata occafio, vel adipfum faftigium perueniendi defignationis fuæ, à Pâtre amp;nbsp;Pa-truo poft triginta iam annos inehoatç.à feipfo fummo cum ftudio amp;nbsp;folHcitudine elaboratæ. Nonnulli ita exiftimabant : Guifium in vitam Regis »liquid machinariiAlij inani tantùm ilium laclari fpe, Sc Aftrologorum prædiftioni-bus niti, quæ illi vndiquaque iam occineban-tur.breui certifsima# Regis mortem prænun riantes: V^ndefacileiudicauit, poft principis mortem rpgni ftatum in tranquillo elTe non o-portçre ; non ignarus in Gallüs Regem oinni-nonon mori, quin alter continué furrogetur, qui fuo aduentu omncs molitiones, quas tuin Îirimùmcontràillum aggrediquisvellet.faci-è interru mperet.Quin potiùs ante Regis mor tcmcôtraproximum hæredem armandama-nuseft, idque nomine amp;nbsp;autboritate præce-dcntis Regisobuelari oportet. HocmodoPa-tris monitis, amp;nbsp;domefticis fubfidiis obfcquu-tusanno 1585 nouis furiis impérium exagi-tat:Primùm auteinRegem lacefsit. quem.cùm perfuadere no potuit ad Regem Nauarrenuin oppugnandum.vi cogère ftatuit.Primus præ-textus hic fuit,ob Regis orbitatem periculuin

it nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Discvrsvs

e(re,ne regnu Galliç ad hçrcticos dcuoluatur; id quod amp;nbsp;ipfutn amp;nbsp;reliquos Qalliarn Catholi cos tumultuario ftatim mota cómifcuit: pfæ-cipuè cûin vidèrent, Euangelicorû antefigna-nas.regé Nauarrenû innuétes.tantâ gratia valere, amp;nbsp;fecretiora câ illis cô fi lia communicare, qui Régi ex intimis elTent hoc diélo Ducé E-fpernoniû fignificabât,qui ii nuperriinè ex A-quitania redierat.vbi Nauarræ Regé inuiferat. Deniq; cùm metu il 1 o, que fuoRegi incuficrat, nonnihil fibi côparâlTet fubfidij,exulceratis ia omniû eorû animis, qui Régi vcl à cofiliis, vel à colloquiis elTentxontinuô bel 1 û Nauarreno de Euangelicis denunciap Atque ipfumhoc eius bellum eft, quod hódieetiamadhucdu-rat:cuius in extreme hocfoluincófilij captat, perficere nimirum tadem illud, quod iam diu defignauit: Parifiefe factum certäfidem facit. Nihilampliùs iam illividetur reftate. Namc^ arma publicè contra Rege Nauarræ, idqj con-filio, confenfo amp;nbsp;autoritäre Regis, geftafunt, hoeparueft: Altiùs quid poftulatj Continuari feilicet bellum fumma vi contraNauarræum; Sed præliorum exitus,8c dubius Martis euen-tus eit. Et Princeps Nauarræus magnificus 8c inagnanimus eft, 8c fortunis 8c clientelis præ-potenSî ab hocin præfentiarum fperari quid potcft,nifi magnum aliqUid^ Quod ad perfo-nam illius attinet,in tuto eft.nifi quis prodito-rio doloaut veneno (qd Deus auertat) è medio fuftulerit. Quod ad ciuitates, quas poffi-det,

DB Re B.Ga LllCl S. 2J det.duodecim régna Gallica ad eas occupadas fatis non funt.fed puta eas omnes ainiflas eOe: in regem Galliæ cooptato.fi Deus id tandé ve* lit.præter cnfcin fuû,nihil ampli’ eiTc reliquû: amp;nbsp;hoc tarne fatis eûiQuàtn multi Reges ex car cere Sc inonalterio extrafti funt, vt inaugura-retur.Noftra h^cætasCarolü VILprofcriptu amp;nbsp;ad motes Aruernorû relegatû, poftca coro-nari vidit. Ludouicus X1 l.etia in maxima Bigt; turigum tarri captiy us detinebatur, cùm Rex renûciaretur. Si j|ibabilia fequimur, vix fufpi-cabitur quis. Nauarræ Regé eô aduerfi vnqua jplapfurum;fed necp adhue tame in eo funt o-tnnianncredibile didu eft,quanta vim habeat in fuecefsione.manifeftoiure niti.Hçcsûtquç Duci Guifio cerebri! excutiut.cui non vacuus folùin locus in folio reddendus eft, fed visetia ad rcgnû pofsidéduin præmunienda: id facilè videt. Quoi û ülud in regis Nauarrcni interitu amp;nbsp;fubuerfione poßtü eft:hocin facultatû fua-rû.gratiæ.autoritatisq; amplitîcationc; quætâ diu paru aut nihil incremëti accipiet, dum fibi fatis elTc putet, fub Regis autoritäre legionib’ imperare, ipfumqns aoeô contra Euangelicos fuas copias educe'e. Infinita prxtereainciuf-modi inoütionibus accidere poflent, qux de-fidcriis fuis durant fecurim iniiciant ; amp;nbsp;quoi anté didum eft, parum lucelli ab illis fperao-duin eft, qui fc bene defendere norunt. Tuia ilîudctiainfpeœimminuit,quddcùm Regc'a \ inuitum in iftuc belli coniecegt;'it,fablidtau«

B 4

PiSCVRs’vS

men ad hæcperficienda, nififumiTiis cum difr ficultatibus,coinpararinon pofTunt. Interim ipfe, qiliinter legionespræfefturâgerit, quid tantodignumferet hic promiflbr hiatu.cmn iam nihil aufitï qui gloriosè in initio fui con-flati fœderis loquutus» fi nilnl tâtaexpeélatiq-ne dignum edidcrit.profeCló amp;nbsp;fe,amp; iuos fun-ditùs peiTundabit. Rebus fic ftantibus, in hoe folo acquiefcit, dumfratrem fuuinin Aquita-niain contra Regem Nauarrenum mittit : ipfe incercaipfum Regeminuadit.apud quem ob-liquis quibufdain viis minusque direJtjs rro-ficere fe folus pofle fperat, 8c. minus perdere. FratrefuoDuceMayno ex Aquitaniarenerfo, vbicx rebus geftis hoe folum fuit,quód gioriç regis Nauarreni illiusque prçfecti fummi,Domini deTouraine, quocumilli præcipuércs erat,magnum cumulum adiecerit: Vterq; iam palàm.cum reliquisfuis adfeititiis fanguinis Sc fœderis fociis,ipfi Regi imponunt, qui à generali nihüominus fuoprætextunelatû qui-dem vnguem difcedunt:De bellofcilicethaé-reticisinferendo.In quoomnisarmorum fuo-rum fanélitasfitaeft, cuius beneficio Catholicos fuis obftriclos partibus femperreti-nent. Nam primo impetu Regem prouocare, nimis hoc,fuitinuerecondum: (altem aliquod velum obtendendum erat. Nemôillorum de Regiofanguineeft. Nemoeorum itaPalinu-rus ad imperij gubernacuia fedet, vt vel Regis reformatio vel regni adminiûratio illi tantæ

curs

PE Reb. Ga il ici s, Curg^efTedebeat: Sine hoc vno auteininane amp;c irritum quodcunque ert, quod præcipuè contra eum prætcxant. At verb Rex Catholi-cus non eft^ Papalis fanftitas fanClior non efl. At Huguenotos non oditt’immo cane peius 8c anguc inleélatur. nefas putat illoruin quen-quaih vel coinpellare. Hoc palàm profeirus, runeflo illo die, quofol ipfe nihil vnquain vi. ditiintnanius, feplurestrucidaire Hugneno-tos.quiinDuce Guifium.vnquainvidiireuna-gisque eos etiam vexauit, quàm ipfeGuifiuj poftularet ; vtnon iinineritó grauins Scacer-biùs de Rege, quài® de cóiuratis omnibus con querantur ; quorum præcipui amp;nbsp;primarij no-ftrorum aliquot Temper inagnam cicmentiain humanitatemque expert! funt. qua vna lau de priuarinon debent. Qui ergo fcrupulushic eximipoteric'DuxMayniusnimirum poflre-dituin fuum ex Aquitania flatiin fcripta cdi curat quædam.contraMarefcal lu m Matigno-ni.um, Regis in Aquitania Præfeélum, quem Rex in ilia præfeftura coliegam adiunxerat,amp; hancobcaufam læfæ maienatis Scclandcftini cum haereticis regcque Nauarreno colloquij cum infimular, idque vnum fibi in profeCtio-ncfua, quo minus præclaram aliqüam opcram nauarepofTet, plurimum obllitifTe. Huie obiedæ accufationi ipfum Regem etiam infe-rits dequoqueritur.cumfibi pecunias.com-ineatus, amp;nbsp;fubfidia rcliqua bellianteuertifle, omnem deniqi anfam quiduis prseftandl prae-

B 5

i6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dl s c V* $ V s

ripnifTe, adcô vt eo neminem haereticis atpie^ magisamp;beneuolûreperiripone, apertè pro^ nunciare nondubitauerit. Vocifcratur ex altera parte Guifius,DuccmEfpcrnoniumeuna cire,qui Regem detineat.quiifthocbelloofci-tantem amp;nbsp;fupinum reddat, qui Regi Nauarre-noiniinico faueatvetcrato quodam in fefeo-diotquicùm doininuiB metuit.facilê tarnen baculum inuenk,quo cancm cçdat:hic bic Se-xagcnariuin de pótc deiicitâs ipfus eft, inquit, hæreticorum in Galliis praelidium Sc firma-tnentum. Deniqueomnium, quotquot fint, aduerfusiliummaleuolentiam concitat. Au-daélcr profitetur Sc denunciat, fe ilium omnibus regjlibus ciuitatibui.Äc prçfcéîuris in Gal Jiaexuturura. amp;nbsp;quanquam Regise cohortes omni hatrefeos fulpicione vacent, tamen quia bifceEfpernoftius prçefticas data opera in Pi-cardiafaepiusadoriasprofligauitSubbacfpc-cieamp;inuotucro in fua Præfeétura omnes ci-uitates, omnia qurcunque pofsit præfidia occupât. Rex barum rerum fpcClator.fuas etiain vrbes in débita obediétiaretinerevultj vt hoc «flFeélumdet, fuas sonftitutas iatn eopias in lubfidium educit, peJitatum videlicet amp;nbsp;co-liortes i 1 las, quibas Efpernonium prxefle an-iteadiximus. Ecce iamgrauifsimainaducrfus ^Regeln inftitutam querelam quin eó tandem jcsdeuenit loci.viBolonia per DucemAuma-liû obfcfla fit, Lutetia per G aifiun. capta. Rex in fugam verrus,':«fx,capU',3lt; profligatx Rc-

DE R E B,G A LL I C I J. 27 sis cohortes, quod amp;ipfe Guißus gloriosê de feprsedicare l'olet. Etfuoquidetnipnusiudi. cio, fi quis vrbes aat præfefturas teneat ali* quas Guifiano imperio non obnoxias, fi quis aditum illtadRegnuin intercludereconetur, hofce hærcticos clTc nccefle eft. Quæ hæc tant noua amp;nbsp;infolens religio Ex illo tetnpore fer* turDucem Efpernonium fuis fe præfeéfuris abdicâflc, Sc Régi in manus tradidifle ; ex reli* quisiutem Normaniam Duci Monpenfiero iainduduin decerni. ncque fatis fcio, an illutn ctiam in haerefeos crimen vocet: quod miruin tarnen foret Sc inauditum. Sed vtremtotam çoncludam; DucisGuifij hicaniinusefl:,hæc: mens,hoc confilium, in regem cuadcrc, fi fieri pofsit. hac via proccdit, hifce modis côtendit, bellum inteftinum amp;nbsp;Catholicorum contra Euangelicos faéfû alitihifcc fubfidiis prioruin partium dominatum fibi arrogauit: apud Ca* tholicos iam vel ipfo Rege vel alio quocunq» exRcgiofanguinc Principe, gratiâ plus valet amp;nbsp;autoritate.de quo tarnen ne dolere quidemi illi,ncdum queri debcnt.Defignationum fua*i rum quæ fiducia fit cernite,cx duobus hifce v*l numfaltcmvtalTequatur. Nam vel Rege adJ hue fuperftite partes fuas muniet, refque fuas •O loci pcrducct,vt illo dcfunfto, Régis Nauaf reni vires atterat, 8c ab omni fuccefsidhe ex«’ dudat: fin minus iftuc fortè efficere queat, faltcm ad paélum 8c côuenta eum vel inuitunt pertrahat, vtpote qui perpetuus CathoKcorâ

18 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Discvrsvs

parens,patronusSc fofpitalis lupiter futurus fit:idquenon fincexemplo.Quodfi Nauarrc-num femel fubiugauerit. tctamque Regiam familiam funditùs extirpauerit, tn hæc fe mu-tuo confequuntur : vel ipfe regno folus potic-tur,vel CÛ fqciis fuis viritiin partietur : maiorc tarnen ^meliore parte fibiinetipfi referuata. Ad hafce Thyeftéas epulas inuitat coniiiuas. HifpaniæRegem,Pont.Rom. reliquositaliæ Dominos, omnes Principes Catholicos fibi vicinos, quibushuiusregni fplendorSc maie-ftas non minus fit inuidiofa: ipfiuamp;Regis pro» fpe; ç res amp;nbsp;Nauarræi fœüx fpes nô minus for-inidolofa; quàm vtriufq; intcritus amp;nbsp;cxitiuin il lis forent amp;nbsp;vtiliaamp;iucunda.Scdin toto hoc facinorofoconfilio illudpræ reliquis mihiin-fandum videtur, quôd diuturna Regis vita illi mortisinftar fit, quam nullo modo ferrepof-fit. De eo ipfe fibi profpiciat diligentiùs ; ego fie exiftimo, fi vel tantillum moræ Parifiis tra-xiflet, iamdudum hocelFeélum fuiflet. Quic-quid fit,hoc vnum credo,nihil aliud elfe,quod hactempeftatc vel huicdolorem, vel illi for-midinèm magis adaugeat.Quod fi quisprçtc-rita cum præfentibus conférât, fibiqsaliquan-do in memoriam reuocet,Regem Galliç hunc eumipfumefle, quiannos lyaut 18 natus loties triamphàrit, quinunquam fine viftoria dimicärit, cuius excelfæ virtutis incredibilis famaineunteiamaetatc externafeeptra illi ac-quificrit, adcö vt totius Orbis bellicofifsima

naiio

DB Reb. Gaiucis, î9 ftatio illi parère vellet. Hic.inquain, obftupe-fcat necelTe eft, fi quando audire cótigerit, hu-ius, huius inquam,Regis aniini infirinitatem abieftamquediftidentiatn,alij8noinrtin(ftu,il-lius peétori alioqui generofo tam altè infide-re;hi foli carceres funt.hç erucesjiaec tormen-ta.quibus Deus immortal is hodierno die Gal-liæ regnum tam ïniferècxcrcet. De quo tarne Principe hoc verè mihi dicere videor, fi ilium natura ad meliora tempora referuâflet, fi fub-ditos tali Principe d-ignps reperîfict, quiillius potentiam amp;nbsp;amarent 5c iuuarent fedulo, fi in adolefcentia labores illi in ferro, voluptates in auro non propinâflent; quód harum ni-miumdefiderium, illorum faftidium prorfus poftferclinqueret:fi poftea etiam amp;animum amp;nbsp;regnum tam contrariis ftudiis non defati-gâftent:fummç proculdubio virtutes illi inge-neratæ ad prçclarifsima quæque facinoraper-ficienda eum excitâfTent.Vcrùm Matris in illo euehendonimiusardor,quó citiùs,quædeal. terofiliofibi in animo dcftinâflet, adoptatuin finem perduceret, illain aetatem in graues Sc ferias inoleftias coniccit, quæ ad ludum io-cumq; potiùs fe demittere debuiflet. Satietas honoris ilium iamcepit, antequamfitiret.Sc ambitionis naufeam contraxit, priufquam vt-xi appetere didicilTet. Nacita multo póft (li-ceat modo hoc quicquidvitijin illo notare) defccitpaulatim, 8c à negotio ad otium ani-miqs reoiifsionein cœpitcfleprocliuior. Vfi-

jo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Discv'rsvs

tauhæc mor U in labecula eft.quæ non Pritict puin modo. fed priuatoruin etiain hoininuiri animos facilè inccfsit. Quod reliquum eft, *-dcpto lain r^no, licentiae amp;nbsp;iinpunitatis plc-nifsimumoftendit, quoddiuturna bcllaciui-lia pepererant malum, partium etiam amp;nbsp;con-tumaciaruin plenifsimuin facilê aniinaduer* titioinnesregniprocercs priuata fuafingulos ftudia habere, quæ fequerentur : quum Prin-cipi potius Sc iinperio publico coniuniftis con niiis inferuire femper bonorum fit habitum. Quin ipfe Rexiftucvulnus curare qui debc-ret, fuâ patientiâ exulcerat ms^is : cuius hæc fempervirtus fuit,vtfi nihil eflet,quod votis fuis obfiftere pofsif; fi nihil præpofterê aut adgt; uersé accidereb fi pacata Sc tranquilla omnia; neinoinuentus eft, qui imperiosè magis illo merum illud imperium exercere poflct.Quod fi vel minima quæque intcruenerit difficultas, malos medicos imitatus.lenia remédia,quan-uis noxia J adhibere maluit, quàm pauló acer-biora, valde tarnen falutaria; quern etiam qui' dâ ex præcipuis à confiliis vins ingenio quàtn fimilimo, à cuius cófiliorum fonte totus fluit, amp;nbsp;àquoprae reliquis faciliùsregitur, adiftos eummores erudiuit. Hicille primus Galli« Rex eft, qui eum locorum præredis fuis paélo tranfegerit: quieorum difeeflum preciorede-mit; doillis tantum non loquor, quos motus amp;nbsp;belli fufpicio ciuilis fadionibus adiunxerat:

DS Re S. Ga LIT Cil? )i fed deîî$etiam,qui à Regis partibus ftmper ftcterant. Hic primus il le Rex eft, quem qui« intrepidè amp;nbsp;confidentcr irritauerit. Quod.ad me attinec.etû alij cicmeatiam banc fc miftri» cordiam in Rege noininent, id^ue huic prae-fcrtim futnmsB laudi ducant, quod nonnullo* rutniniariasnunquani fibi aaaniinumrcuo-cauerit; ne eorum quidem,quos fibi obnexio« teneret. Ego.iftuinquidemfi inodû exccdat, incuriam rediùsdiXenin,inaieRati Régi; val« de nocituram. Quæ fi reprehendi forlan mérité nequeattquomodo tarnen in Rege lauda-ri debeat.non fatisintelligo. Hocvnum certè difsimulandum non eft, fed pras nobisferen-dum.cùm primùm calamitofabæcbellorum incendia refufcitarétur,eatn illi à Deoimmor-tali fanam bonamque mentemiinminamfuiC fe.vt ad Regnum rcformandum populumque fuum conTolandum, redâamp;plané Regiâviâ inccderet : Et fi nihil aliud confcclerata Con-iuratorum faftio Galiiæ afferret malithoe vnû tarnen fat eft, quôd Regis prima ilia tam falu-laria confiüa cotaininauerint FaCtiofi illi, quo vno parricidio vel tragicis furiis in æternuin dira fuacapita deuouerunt, Atquevt præfen-tem rcrum ftatum, quæqueiam animoverfat Rexconfilia,penitiùs difcutiamusrQuid aliud qusfofacit, quim quod iurepoteftc' Eô enim folummodô omniailliusfpedant, vt, quamà Deo accepit.vitam autoritatcmqi tueatur.Sed adtamprobâ materiam(vtinquit Comicus)

it nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D r s c V It s V s

iinprobifsimos adhibet fatuos, artemque quKurlubditis functUin, duratn rcgno, fibi-jnetipfiexitiofam : quodipfieucntuï fatisde-inonllrant. Hic Princeps præpotês.quid Gui-fius tentet, quid inuliatur.tain fa ci 1 è vider, vt neino melius, nequeid iniuriâ, cùmipfiusilia meta fit,ad quam prçcipuè collimet.fed ina-lè fibiconlulens adilli refiftendum,haôlenus nimislubricam ingreffuseft viam. Qui tarnen (vt ingeuuè dicâjaliqua ex parte veniam inc-retur, cùm ne vnümquidetn fibi àcôfiliisha-beat, cuius animus vel cupiditate vel timoré non præoccupetur:vt in feiplo vno folafua fi-ta fint prçfidia.Nec vcro citiùs arttia DuxGui fius Sanétifsimæ (fi diisplacùt) Faélionis nomine fufceperat; Faéti'onis non tam nobilisf quàm notæ 3c iamdudum in Gallia de leuiore nota cognitæ : quin rtatim Régi confeélaria quædamScfalfifiima effâta tanquam vcradca cantarenturfin duas niinirum,riecplures,Re-gnum Gîlliçdiuifum efie partes,Huguenoto-' ram amp;nbsp;Catholicorum. lltarum autem alteru.» trinifi ipfepræcfiet,in ilia diuifione præteriri cûomnino, 3c quod in prouerbioeft.dedua.» bus fiederc fellis videretur : Imbeeilliores auté Hugucnotorum partes efle : vnde Catholico-^ ruin ample-xari oportere ratio fuadet ; quo fail© omnem il lam gratiain Sc autoritäre, quant Guifiani conquifierant.in fe deriuaret.illuc in eorum perniciem, in fuam autem perpetuam cedcret falutem. Hucvtefficiat, vcheinentio-

res

DE Reb.Gailicix.

f«samp; prætcr moduinadeoque præter hoini-his naturam concitationes fiinulandæ funt, amp;nbsp;in hæreticos iinmaniter fæuienduin : ferro 8c liainmâ adoriùndji : omnibus, quicunque aut fuerunt, aut futuri funt, maleuolentiæ pahna præripiendaéfE Hoc folo modo ad fefeper-traélis partibüs Catholicis.8c in fuam potefta-temredaélis,Guifianos,quos $c metuitamp;o-ditjfacilè euertct, 8c vno quafi iôlu eademquî opera Hugenotorum eOrümquc Duétorum, qüibus baud ita bene cupit,vires commin'uet. Hem côfultorcsprobos.quibusveftigiis, cùm ad Regni miferrimum interitû, turn fui ipfîus perniciem fpeftantibus,etiam inhodiernuni vfque diem infiftit. Deus immortalis ilium ad faniorem 8c meliorein mentein reducat, vt friiftuin iftorüm confiliorumplaniùs vidcat, pro principe 8c antefignano, quod ille falso Iperabàt.fe feruumplufquam mediartinum, 8c Guifianælibidinis mancipium faélumiain effe. Adeô vt quàm priinùm Guifius aduerfus Regem tumultuari inceperat,ftatim hic fibi o-pinioriis efrore pcrfuafcratgt; ad illius potétiain infirmandam Hugenotis oportere fcrupulum iniici, atque hinc bella ilia diplomata 8c com-mifsiones, hinc pulchra cdiéla, hinc ftrenuîc illat legiones emerferuftt. t)ura hæc nimis 8c afpera aduerfus eôs,qui ofhciosé euin 8c colût 8c venerantur, qui ne cogitatione quidem vn-quam violârunt : manfueta contrâ 8c beneuo-la in eos, qui vcl in finu ferpentem agunt. Iin-

C

4} nbsp;nbsp;nbsp;■ * DiscvrsVs '

lïióetiamvixilliPanicusaliquis terror âcofï-iuratisincuffusellj vix aliquid turbaruin datum eft, vix aliqua ciuitas obfidionc capta eft, quin ftatim Regi Nauarræo aliquid abillo ex-peftandum fit mail, quin ftatim eodempenê momertto copiæ,8c legiones omnes contra eû tducendæ fint.Principem miferè obcçcatum, qui nonintelligat, tam confceleratam focie-tatem,quæ illi vitam banc, 8c fuauifsimam au-rain inuidet, præteXtu tantum 8c fucatafpc-cicniti. Sc fi qua in r'c deefTe illi videantur, id Icuiculis coniefturis explorare potiùs vult, quod vi 8c armis extorquerc non aufit. O exc-crandos vos impoftores, À quibus tam nefaria profluxerunt confilial Nihilne vos pudet,per-fidi, periuri proditofes^ Num Regis eft in regno fuo faéliones fouereC’an non vna pars,Regia nempe, fatisfit,vtctiain alias defiderctîf Namp;nne magna bæc pars eft Regain efiTef Sed dixeritforfan quirpiam,iam diu inualuifTe bas duas partes , Sc defpcratû iam efie remedium. Hci vosinfœlicesî Quis, nifi vos,hæe primùtn inuexit^quisproduxit^quisadbucfouet^Bel-lum ciuile nonne barum partium mater eft 8c procreatrixc'll lud auferas,bæ côtinuo euanef-cent^Quod fi Rex Spartam, quam naftus eft, orriarc velit, fi potentiam fuam agnofccns pro autoritäre Regiadixerit, Pacem volo ,in Catilinaria bacfece quis vel Spartacus gladiator tam confidensreperietur, qui vel verbulû Contrà inutirc audeat^Sin neceflario beUâ gerend»

DE Re È.G À t L f ci Si if’ehdafunt: quincôtrainteftinum hoftêmge~ rantur potiùs,amp; eum viétuin, proftratum eie-ftumqs citovidebimus. Rexnihilbinintis hiS imbutuspræccptis.facilè adducetür.vt crcdat ad curationem banc nihil aliud fibi relinqui loci,nifi vtic ipfe Goniuratoruin facieinin-daat : nifi ipfe fpecie quadain aüdaciùs multi vel ipfis Goniuratis in Eu angelicos fçuiat: Catholicos iamdudû cum Duce Guifioin ideiri fœdus coaluiffe, dtfl'oluendi vinculi vnicairi hanc viam effc, fi fefe in illius locum fuftîciati Sc Itatim Hugenotos fuo fulmine feriat.Et au-toritatem flfe deliberationcm vidctis, quæ tarnen tam allas adhuc radices nô egerânt, quirt metusea omnialôgè fuperaret ; metum dicoj ex iurta ditfidcntiaortum in eoSi qui ilTi à latere femper erant,proque intimis habebat.àdei vt poftquatn iam Côiuratorum armatam mai num vidiffet.ne Lutetiæportæ fatis tutæ.qui-bus fideret, videbantur. Et cùm fola fua præ-fentiavel centum peditesjftorum motuumj quorumfama illius animum perçulerat,autores ,ad inferos facile deturbarc pôtuifTet, ipfé totus attonitus Sc confternatus conrtitit ; Matrem continuo ad eds præmittit, exoratum.vt quiefeant, Regem habeantexcufatuln , fi pâtis tempore débitacurâ amp;nbsp;ofiîcio eos non fi€ profequutus : deprecari iâmfefe hànccülpairt vnam linpofterumfeillis fafturum fatis; pd-’ ftulent modo, quicquid velint, fe Ea ci ! ê afferi-furum. Denique ante fubditorum pedeS fa|#i

0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Discvrsvs

plex Rex quafi proftratus iacet, vt auertat à fd quantum pofsittam turbidos corum motus. Quin potiùs contrà faélis amp;nbsp;cxemplis commo nefacicndi fuiflcnt, fe amp;nbsp;volûtatem amp;nbsp;potefta* tem habere, ad effrxnem eorum rebellionein perdomandam. Verùm ille à bello femper ab-norruit: prudcnter fcilicet profpexit, hoc modo potentiam fuamamp; autoritärem imminui. Et fi hac ex parte coiuratos reformidaret, nort cft cur Euâgclicos oppugnare magnopere eX-peteret. In quo tarnen tandem à Matre viftus cft.quç fibi etiain ani mo norlnulla defignarat* à Regiis con fil iis alienifsimâ. Ad extremum cum Duce Guifio fumraatim trânfigitlâd Regem Nauarrenum debellandum, violetttüift non voluntarium aflenfum præbet. Cui tamê hauditapridem, ante vnum menfem.per tri-gintaliteras, propria manu fcriptas, iudiciuin fuum de Coniuratorum confiliis fevoluntâ-tibus teftatifsimum fecit. Quo animo fit.quid fentiatReX nofter, vel hodiernoetiam die vi-demus : quinarderttifsimè femper hoc concü-pierit, Régi Nauârræo, fat Viriüm amp;nbsp;poteri-tiseefic.adaduerfam partem compefcendain fibiquc adeo ad pacem ftabiliendam, nemo o-mnium dubitare poterit. Verùm fuo mero ino tu iftaproponere nunquam fibi tutumputa-uit; amp;nbsp;ti fortê propofuiffet.ne à feditiofô Con-iuratorum grcge ftatim öpprimerctufj val de extimefccbat. Hoc Régi in votis eft ; viuere,rc-gnare, à fuis obferuari i tam à Confœderatis

quàin

DE Re B. Gallicis. J7 quàm Euâgelicis.Hoc aequum,hoc iuftum eft. Et quidni ita fiat,ipfc modo id velit.Sed faccf-fendû illis pcrniçiofis feditioforü confeftariis eft. fecuSjfi ipfefuam potentiam in dubiuin vocetjfi fc Regem prse fe fçrre non aufit j mirû hoeaut nouum illi videri nô debet, fi alij contra ilium quid tentent aut machinentur. Dt us iinmortalis hocilli tâdemlargiatur, vt qui fit, isefievelit:fuæ gchtisPrinceps ScDoipinus. Id quomodoeffieerct.nifi Rexfit;' In Rcgé ve-rô nunquam euadet.nifi firmum hoc amp;nbsp;ratuin intimismedullis inhæreat, publico fui Regni bono,amp; populitranquillitate pihilfibidebe-re effeantiquius.

Ad Regem Nauarræum quod attinet.illius res.fortunæ voluntatefque longé aliter,diuer-fo feu contrario potiùs modo, fefe habent. at-queduæillaepartes,de quibushaélenus dixi-mus.Namvtillud concedam de vitaautorita-tcque Regiaconfcruanda, hoc illi cumRege coufilium optimè conuenire:contra quâ nihil vuquam vel potuit vel tentarc volu(t : Tarnen ineo difcrcpantiavel maximaccrnitur, quod Rex Nauarræus Gallicaruin Ecclefiarum li-bertatcm fpeélat : eius vindicandæ caufa.Rex fuorum arma ciuilia perfenfit:quia iilam is in-iuftè opprimere voluit. Verùm illius tarnen à Ducis Guifij amp;nbsp;Coniuratorum inceptis amp;nbsp;in-ftitutis Ale Ali-aeitrSir quod dicitur, difsident. Primùm quod Guifius,cui ambitionis furor ad Regnum Gallig non minorem fpem,quàin

C î

}5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Di s c V R s V «

Nauarræa natura,fubininillrat, quo vult psF-uenire alia vi â nop otuit, ni fi per inteftina dif. fidiajegum eueruonem.totiusqi Kegni amp;nbsp;iin-perij inutationem. Nam fi nullum mouifiet iapidem Guifius,fi intacla omnia amp;nbsp;integra reliquifict, nc tantilluin iurisprætexercpt»-tuitineç appel lari aut præfumi hæres quidein vnquain debuit. Nauarræus contràomnenr (u4infpemamp; cxpcétatiqnem in pacis henefi-çio.inordinisamp;modi copllantia collocauit: pihil nquum,nihil infolens concupifeit, nifi vt Itgesinfuq robore ac firmamento maneant: pifiil petit,quod iqranp iubent.Quqd fialiairi forfan femitam indagafe vellet, arinisqueâf qmbitiofa occupatione Regnum affeélaret, fa-çilê proculdubio cqmpetitqrê inueniret, qui tanto plus illi pqtentia amp;nbsp;reliquis ainbitiolO' rpin adiumentis, quanto iHe huic iure amp;nbsp;légitima fuccefsionc praeponderaret.Interim prç-ter hæreditarium regni ius.quod quàm proxi* inè ilium attingit, vniuerfæ etiam totius Or- ' bisChridiani Ecçlefizillius humeristanquâ Atlantçcœlum, piti videntur ; earum fpesSc fortunæ quafi in hocvnofitæ funt. itahuius aduerfus cafus.illarû occafus,huius autoritas, illarumvnica bbertas forevidetur.Illudillud ell.quod iniinicorum adauget potêtiam:illud clRquod omnes vniuerfæ Europç PoBtificios commun! quodam vinculqcontra eumcon-glutinauit.Et fané duminhunc.vtin alteruip qupque,animpm amp;nbsp;cogitationesfæpiuscqn-ucrto,vidßQr inihi videre, Deum iminorulem

DE Re B. G A L L I C I S. J9 p«r hosduos Principes noftrum hoc Galliæ Regnum affliélurum. quainuis in vno adfer-uandum, quàin in altero ad perdendum,amp; a-nimiSc corporis plus fit neruoruiij- verum in altero multo plura funt fubfidia:cùm , quia maiore numero adflipulatorum partes illius fviientantur;tum,quia regia potentia i 1 Ji non* nihilfubferuit. Quodinagis memouet.vtad horum duorum mutuain inter fe collationctn paulifper defleftat oratio noftra. Et quidein næctaiiafant, vtinterPlutarchi vitasmeritô referri debeant. Ego quantum pofium, enitar fedulo, vtin iudiciariam hanc arenam fine o-mniafFeCtudefeendam: quamuis amp;nbsp;Religio-nisergô, amp;nbsp;mearumpartiunq, amp;infinitasob caufas vni multo inagis,quàin altcri faucre de* beam : tarnen nefeio an amor hic meus in tain arduacontrouerfia jne libero iudicio priuarc pofsit, Mihiautemficvidetur; EtfiDuxOui-îius valde magnus quidçm vir fit;Nauarrçuin tarnen multas præclaras virtutes in fe habere, quibus ilium alteruinlongé fuperet. Deçon-filiiseorum nihil loquor, ne in dubium quidé ilia reuocanda duxi : neque à Duce Guifio de-fignata iam iudicare potins vclim, quàm peni-tuscondemnare. nam amp;nbsp;ego natione Gallus fum: De illis folùm loquor illorum veris vir-tutibus, fiucearumfimulacris, quas illis proprias Deusingenerauit:altcri,vt hilcetar.tis dignum fe præftetsaltcri, vt contra cas ipic dc-pugnet. De Rege Nauarrso hoc affirmo.cum

C 4

40 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DiJCVRjvs

in omni vita, ctiamab ineuntcætate, contra ipfam neeefsitatem diinicalTc : omnia ncgotia illius miré implicita fuifles nihil vnquam fine fummis perfecifTe difficuhatibus. Illicontrà, omnia ad yoluntatem afflucbat,amp; primis qui-bufq; inceptis optata occafio Temper afFuIfit: Illi opera potiùs quàm opus, forma quàm materia, voluntasquàm facultas femperdefuit. Nihil erat quod huic prodefie, nihil quod illi obçfic poterat.Quum ergo hi duo fummi Viri hodie Ç quai i potentia tarn variis modis fe mu-tua comparatione attingant,prima hsec coitio fic definiatur : Huic plus feientiæ, plus vfus amp;nbsp;exercitationis, an imi 8c fortitudinis plus inefi fe:Illum vero ambitione 8c fiducia praeccllere, quæ duo ex profpera 8c florenti rortuna ni-miaque potentia nata funt,vt propterea maio-ra ilium aggredi, tentare etiam difficiliorane-cefle fit. Hie minore cum oftentationc 8c leui-tate, minore etiam cum fonituorbem ilium rerum fuarum verfare folet ; Ills alter minore cum expcrientia.certitudine 8c foliditate omnia perfequitur.Ifta me adducunt vt eredam, huncinfecûdis rebus multomelius fibi tem-perare ; quàm ilium alternm aduerfam fortu-namæquo animo fuffcrrepofiTe.fiquandoin earn inciderit. Nihil hie de fuperioribus bellis loquor : inquibus tarnen Dux Guifius omnia ad libidinem fluentia habebat: Hie contrà du-rifiimam 8c extremam quamque fortunam expertus erat : De iftis potiùs rccçntioris me-tnorix

OE R E B. G A L L T CI S. 41 moiiæ rebus geftis dicendum ccnfco : de quitus hoc aflcro : Si ingentibus Guifiuin aufis, veluti aliumThcfcum aut Herculem.aliquan-do vidifTcm.totuin biennium oélo exercitibus Gal I i ci s defatigatum, iis etiam nouo amp;nbsp;recen-ti milite mutuoque fubfidio fubinde refeftis, fuis vexillis amp;nbsp;prdinibus optimè difpofitis, Pucibus amp;nbsp;Jmperatoribus totius Gal 1 iç exer-citatiffimis,inter quos Ducem Mænium illius fratremnumêrandam cenfeo; In ipfoautem præliorum exitu non folùm nihil damni acce-pifle, fed o£lo bene munitas amp;nbsp;commodas ci-uitates obfidione viciffc; poft acerrimaspu-gnas illuftrem viftoriam reportaffe; idque fua propria virtute.non alienis adiutum præfidiis hæc omnia præftitilTe quæ Regé Nauarraeuin aliquâdo féciffe ipfe vidi:Tum demum aptain hanc fore comparatidnem putârim, antea ne-quaquam. Vçrùmdixerit fortafsisquifpiam, Ducem Quifium multô plura aggreffumelfc facinora longeqs maiora : Omnem Regis Na-uarræi fortitudinem 8c virtutem eo fpeôlare tantum, vt huic obfiftat. Id inficias non co. At veroilli fecundofluminc omniumque aufpi-ci is id facere, quidni facile elTetC' Huic rcfra-gante Neptuno 8c aduerfis vends idem effice-re.difficillimum. Quô maiorlabor fit, eôam-pliorem mercedem 8c gloriam comitari ne-cefle cft.In eorum ingeniis multô adhuc plura cùmfimilia,tùm dilsimilia exiftunt. Sed in neutre humile, abieftum,effœminatum repe-

C î

4t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Discvrsvs

riturquicquam. In vtroq* ardens animus eft, id res eorum poftulant. Vterque mitis.comis, familiaris. Vtrique corpus ad labores 5c inolc-ftias tolerandas optiinè conuenic. In animis tarnen nonnihil difcriiqinis deprehcnditur; quorum alter heroica inprimis integritatc eft, magnificus, apertus, liberior paulo, nonnun-quam commotior-.fed ita tarnen, vt in ipfa acie mcdioque difcrimine, Scpraefenti animo,5c prudentiiudicio omnia adminiftrct:tam at-tentusadrem, quae in inanibus eft, tamque promptê, dum ardet, ferrum tundit, vteó mi-nus vel pratterita refpiciat, vel profpiciat conr fequentia. Nunquam fibi in animo inuri pa» tietur confilia è longinquo diduéta; folâfpe contentus in ca acquiefeit. Alter ingenio vago 5c vario,totus corruptus,occultus,tacit«rnus, vafer, prsetermoduin tolerans,cuiufquerei fimulatorScdilsimulator, nihil nifi longé ex vltimis cogitationum oris accerfitum medita-tus : nam fuas fibi ipfe fingat oportet fiducias, tarn lóginquê profpiciensmihil tentans,quod certd perficerc fibi non promiferit. Illudau-tem difficile diélu eft.num'quoque Sequomo-do, in extremum adduétus diferimen, exan-guftiistam promptê feexpedire pofsit, quas anteatam fæpè non fitexpertus. Verùm quo-quo te vertas, magnifine dubio vtrique viri, ve.lpotiùs omnium, quosvnquam Gallia tulerit, longé maximi : qui præclarifsima quæq; cdidilTcnt facinora.fipræpotcns aliquisReX virtuquot;

DE Re B.Ga L LI CI S. 4} yirtutes eorum cxsrere voluiflet, amp;nbsp;fi fa ta I is hæc nollraætas id pcrmififict Sed vt vnde de-fleximus.âd inltitutum reuertamur. De Rege Nauarræo hoc aniè à me diélum eft ; In regni vifceribus nihil is turbulenti confilij, nihil de-fignati.vel habet,vel habere debet; luâ fiduciâ fatis fe fullentat: amp;nbsp;aliàs etiam niinis ell impe-ditus, quo minus inimicorum fuorû nefarios conatus interrumpere polsit. Illius arma hoc tantùm fpedant, hoc folùm volunt, Imperij paccm 8c tranquillitatem non illam, quâEc-clefiæ Gallicanæ cxteræqs etiam priftinâluâ religionis 8c confcientise libertate priuentur: buic tam iniquæ 8c iniuftæ paci nunquam af-fentietur. Non eft cur iam de prærogatiuæ fuæ iare dimicet, nódum tempus eft : res ipfa cùin per le fatis manifcfta fit.quorfum difccptando dubiamfecerit^Multo minusfruftrà nitendo fcfe afriiélarej dum Guifianis Sc Lotharingis tnalum 8i perniciem machinetur.Illis ne malè vult quidê, nifi quatenus illi Reipublicæ malè cupiant : cuius commodis fi modo inferui-rent, eos aptos 8c idoneos fatis agnofceret, fed tarnen vt priuatos. T um eorum côditio.ordo, locus, huiusvalde difpar: quippè qui Regio nomine fit infignitus.Hoc vnum auguftum 3c Vcnerandum Regis nomen, omnein 8c iplorû quos longé infrà pofitosvidct, 8c conatuuin eorum cogitationem fibi ex animo cxpcélo-rat-Quid illc petat.quid menteagitet,quid cô-filij captet,videtis;id fl modo aliqtrid fit,in fut

44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Discvrs vs.

ipfius iufta deîenfione totuin id fitura eft, im. moidciufinodieftjVt inimicos fuos vclinui» tos cogat ad Galliæ pacem, Regi autoritatein, fibi fuifque priftinain libertatein reftituenda. Hoc femel perfectum quum fuçrit, quin poft-ea locupletentfeGuifianiquâtumvelint, per eumlicet, amp;adfummaquæque contendant, modo fine horum trium fuprà memoratorum damno Sc detrimento fiat,fua nihil interelTe e-xiftimat. Ipfa progrefsio vitseqs curfus, reruiq etiam confiliorumque ratio, quam fequitur, vix fatis in fc habcnt firmitatis : vtpote qq^e ab aduerfariorum aélionibus Sc inftitutis totæ pcndeant. In pace viucre finent ,hiclibenter quiefcet:ad arma deuenient, hie eonfeftiip ac-curref.deponent anna,idem amp;nbsp;hie fccerit. Vn-de fit.Jvt fi reliquæ partes Galliæ Sc feditiones ortæ componantur.Rex hoc cognitum fatis Sc perfpeéluiTl habeat.fc fine difficultate,quô ve-]it,hunc pofiepertrahere. Nam qui ratione Sc necefsitate tantum prouocatur,hicetiam nul-lo negotio reuocari mutata velificationc pote-rit. Atque hæc haélenus de tribus illis Duéto-ribus, qui intriplici iftaGallicana diuifione primas tenent. Nunc qui illi fint,qui obliquas fiartestenent, Sc quafifecundarias,adquem copum colliment.quaque fpeferiendi propo-fitam metam ducantur,videamus.Ex iftis Regina Mater Regis primas tenet,quæ dignitatis fuætuendæcaufaà Filij partibus ftare præfe fert : quod amp;nbsp;femper antea fecit, quum adhue plures

DK Re B. G A L L I C I S. 45 plures præter Regem filios fuperftites habc-rct. Sed tarnen quuin nihil fit, quodfilio ina« gisinuicïeatMater, quàinmcruinimperium: hoc eft,quod illam valde malè habeat.Quam-diu pacatam Galliam haheremus, tâtifper do-mi fedenti huic ad lanam amp;nbsp;telam fat otij, fuit, nihil illi à Filio publicæ curae eft: demâdatum, huila negotiorum adminiftratio cômifiTa eft. Adhanc iaéluram refarciendam, vel artefibi corrigêdi iam tali erant, vel cum iis faltem pa-Cifcendum, qui talos iacerent:omnisalioquin labor irritas amp;nbsp;inanis foret.Illud enim ingeniû illius à rebus exiguis paruique momenti fem-per âbhorruit, 8c ftatum regni pacatum nullo modo ferre potuit- De hac regia fœifl in a, cuius propago præcipuasEuropæ partes impe-fio fuo fubieclas tenuit, Sc adhuc etiam tenet, idem plané, quod de Agrippina, dicipoterit: yirihbctscnrif mulicbria yitiit exuijje : modo hoc ipfum in fœmina vitium dicendum non fit. Hæcitafemper in Galliis affueuit, alios aliis inuieem opponere, vt lite pendente ipfa intérim dominari pofsit. Summos cum fummis, cumprincipibus principes, proprios liberos cumreliquisliberis commifit. Minimèenim hoc earn latebat, ita Gallicanas rescoinpara-tas effe, vt nifi noua amp;nbsp;extraordinariâ viâ rem aggrederetur, nullo in loco apud nos fœmina haberetur. Carolo IX. régnante, hæc huius Henrici quafi curatrixfuit, cuius potentiam quàm potuit maximé amplificauit: eam eb

45 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Disc vis VS

caufatni vtipfa iamCarolo inetui eflepoflef/ ld Garolus ïadein, led tardé nimis. plané per-fpcxit. Hoe iamRegeprintiparuin adcptötin quo Mater filiuin, quuin in Polonia Rex elTet^ iminortalifibi obftrinxitbeneficio;nonigna-ra,quin,ni(i prudenter hoc malum anteuertif-fet, tantosin Galliis ciuiles motus futures, vt reuerfuro Regi nullus ad Regnum pateretre-ditus. Hoc, inquam, regnum adepto,Matris autoritas totos tresaut quatuorannosilliba-ta permanfit, tâtifperdum adolékentiorRex tam infirmç ætatis iHecebris,amp; noui regni de-liciis totus detineretur. Pottquam verô impe-rantis vocem, qatain affirmatiuam dicunt, na-élus elTet, fol usque iam regnare vel letlt; il la iatn nccefsitate coaéia ad iuniorem filium, Princi-pem Alenconium extemplô confugit. qui ad aliquodtempus quafi huineris fuiscamfuftia nuit,reddiditque viurariam. Alenconio mor-tuo, aliapofteaconquifiuit remedia ;NamvÉ vt fit, ilia duo præcipua fibi propofuit obfer-uanda. Vnum elteum quicunquead regnura cueefus fit, fibi in prenfando antea obnox'utn reddcrc, vt eô faciliùseum iam inauguratum Regem retineat. Alterum eft, tam min'ficé iu-niorisaugerc potétiam, vtipfeimperij dominus,ad huius lubfidiariam operam petendam implt;llatur,adalteriuslibidinem refrænâdam.-Itahorumduorum inuicem inter fe commil-forum- potentiâ æquabiliter temperatâ fie vfâ «ft,vt ipfa intérim in medio tanquam honora^ t'i»

DB ReB.QaLLICIS.’ 47

TÏa arbitra reliftafola regnaret.Quod confiliû priuatim fi refpicias,non tam ingcnij artisque plenum,quàm frequentis feditionis amp;nbsp;difcor-diae refertifsimum reperictur. Qupd fi poft defunélum Alenconium illa Regem Nauar-ræumfuæ difcipünæ aptum alumnum inue-nifiet, fub illius etiam clypeo latitans, cxinfi-diis femperdepugna(ret:Sed cum religio mul taqucaliaimpedirent, continuo amp;oculum amp;nbsp;animwm adLotharingorum familiam cóuer-tit.Hi nepotes ex filia funt, cui etiam nonnihil profuit inueteratum odium, quo abineunte derate in Regem Nauarræum exarfit.Hæ capitales inimicitiæcùm metum etiam illiincutc-rent.ftatim bocfibi in animo certifsimê pro* pofuerat, Regis Nauarræi iuftae petitioni qui-bufcunque pofsit modis iHudere. Neque tarnen hoc vnquam poterit efficere,nifi vnà etii antiquasregni Galliarumleges, Scconfuetu-dines.fusqidcquefubuerterit. Huicinuetera-to odioaccedit etiam, vt an tea dixi, amor ille, quo Ducis Lotharingi filios profequitur. nepotes ex filia, ad quos natural! quodam a-morisferturinftinélu : Quorum nomine nuf-quain ceflat hoc probri loco ipfi Régi obiicere, multô potiùs ilium debcre nepatibus luis, fo-roris filiis, quàm aliis ex fua familia, nimis tarnen alienis, hanchsreditatem defignare. A-lienum autem Nauarrseum Regem nomina-bat. Hifpani etiam regis filiæ, huic ex filia ne-ptcsfunt: Quibusetiamhæolponte fua,fin«

lt;8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Discvrsvs

omni moleftia, in hac hæreditate partem afsi-« gnabit,rebus præfcrtiin ficftantibus,amp;: impe-nofilij perturbato leoquelibentiùs, vtillead haneconfugiat operamque efflagitet. Atque hoc quide pado beJlè Reginæ Matri cuin Duce Quifio conuenit,ad vexanda amp;perturban-da omnia.ad cófufioni feneftrain aperiendain, denique ad omnem anfam mutandi ordinis amp;nbsp;confuetudiais in fuccefsione rcgni Galliarutn præbcndâ. At veroillud concupifcere, vt Gui-fij potentiaineum modum crefcat, vt Regem ipfuin de folio deturbare valeat.ipfe poftea regnum occupare,ncque probabilc hoc quidein eftlt;nequcarbitror, camhocvnquatn defide-râfle. Sub hifce Reginæ Matris partibus coift-pledi mihipoffevideor, Marggrauium Pentium illius nepote,Ducis Lotharingici filium: cui ne minima quidemfpesin iftafuccefsione affulferit,nifi quam illi auia fuppeditârit. Alter ab hifce eft Rex Hifpaniæ, qui in iftorum mo-tuum initio, quum animaduerteret, inter Re-ginam Angliæamp; Regem Galliæ firmifsimum fœdus renouari, ettamtum ex Belgio delegatos ParifiisagerejSc Regi fummamfuarûPro-uinciarum poteftatem offerte, nihil fibi prius putauit aut antiquius, quàm tria,vel quatuor centena millia coronatorum in famelicas Cô-iuratorum manusimmittere:hâcgratia,vf ah-q«as in Galliis turbas darent:fibi perfuadens, hocvno modo Regem interpcilari poffe, quo minus Belgicis rebus animumadiiceret. Hic

metus

deReb.Gallicis. 49 metus omnium inaximus illius animo altiùs infedcrat : neq; id iniuriâ, quuin vel certo cer-tiusfit, folum Regem Galliæ (mödó omnia doini pacatahabcat) iîlas Hifpanoprouincias è inanibus pofle extorquere.Hæc funr,quæ illius animuin miferè pungunt, vnaque amp;nbsp;Duels Guifij confilia non nihil præcipitant. Hifce adde, quód in extreino etiam hodie metu ver-fatur, ne Rex Nauârræ, quem natura ilji horte conrtituit.ad regnum Galliæ aliquando deue-niat. Huicregnuin Hilpanus iniurtè detinet, cui fi^gt;‘nguesiam præcifæ tandem forfan rena-fcantur, dubitandum non ert, quin ius fuutn répétât periculum etiam ert, nehocvnocon-tentus non fit.Hoc probè videt, fe iam fene.li-beris adhüc quart impuberibuS, regno fuo di-ftraéloneefatis rtabilitó, vel minimaquæque porte port mortem fuam,,perturbationem in-ducere ; Quanto magis Nauarræ Regem, fi in Galliarum Regem ^uquando euadat. Neque vero hocilliprçterfpemert.itafein Lotharin-gicumfœdusinfinüare.illisfacultates8c fub-fidiaad motus cScitandos fubminirtrare,Galliarum Regem interturbare, peflTundarc Na-uarræum : Vtfcilicct, poftquam rcgnutnhoc diuulfum prædæ 8c rapinç vndiquaque expo-netur, ip fe pro nimia lua, qua præ reliquis valebit , potentiâ, prærtantifsima illius parte maximeque opima rapiendi rabiem explear fuam. Quisilli iam de nortris rebus animus, qu« confilia fint.videmus. At vero, vt eo vrtÿ

D

ÿO ‘Discvrsvi

proueliîtur ainentiæ,vtis,qui infinitis alüs fumptibus dtfatigatus eft, fuuin etiam ærariâ exhaurire velitad Ducem Quifiuin Regem creandum, ne verifimile hoc quidem eft. 111e, * inquam, qui, fi modo regni facies Scpræroga-tiuàe iuraiminutanda eflent, eo animofcinper fuit, Vt filiabus (uisregiisneptibus, amp;nbsp;priores amp;nbsp;potiores partes iure optimo deferri debcâr. QuodauteindeRege Hifpano iam diélûeft, idem Duci Sabaudiæ accoinmodari poterir, qui potentiâmultô minus valet, nullaquenifi quæ à focero accipiat,habet fubfidia.

Atqueitafe habent illi omnes, quicunque aut fubleuare, aut fubuertere Galbas exoptât. Ki illi vel falutares vclmortiferihumores sût, qui venas noftras amp;nbsp;artus depopulantur.;ven-ti amp;nbsp;profpcri amp;c. aduerfi , quibus afsiduè exagi-tamur. Atquc ab iftorum difTcntientibus affe-étibusproperfonaruin qualitate varié difcre-pantibus.feu potiùs côtrariis, tota pendet no-ftra fiue faius fiue exitium.Heu prçpotens im-perium,Europç fplendor,quem mille ducen-torum annorum fericsSt decurfum fpaciura longé lateque propagauit, amp;nbsp;vicini hoftes no-ùâ fempergloriâamplificârunt! Poft tot tan-tasqueviélorias neceftarium penèhocfuit, vt tibimetipfi violentas manus affetres, vt tuô îpfius pondéré amp;nbsp;magnitudine taborans nü-tares, fiquidem per orbem terrarum nullum alium externum viftorem ipfa fata tibi deftî-nâflcnt.- **

Sed

b E R F. B.'G A L L I C i S.

Séd vt ab iftis pâulùm defleftâ.qüæ lachry-imas mihi citiùs quàin verba eliciât. Qupniaiîl itafercs habet, vtoinnis nollrâcontentiô Rc-ligionis prætextii QbduC^a,a^i inutationem,i(i eltvtego interpretor, aJ riiinain amp;nbsp;intcritutn regni noftri foluin fpeélare Videatur.nifiDeuS hoc oinen ancrtat : cuinq; hoc commune malum pi?r vniùerfam iam Europâin gralîctur: diuertam aliquantuliim Je via, aliquid faltein de totius ChrilHani OrbisIcatu amp;nbsp;conditioné attexendi causâ, quatenus has duas fulnmas attingunt partes:Qiiarû vna Pôtifici RomanO 1 fubiectaefi, altera ab eadém paulodifiûrftiori Quç quiJéTheologorû more difquirere nolo; Hoevnûfcio, Deum iminortalét'taurûignej ita vario affliCbonû genere populû fu-û explo-rare: liquidé hoc præcipuuln ht, vt tuirt eos in oflicio fuo côtinéat,tû vtnos inprimis iloftrae fragilitatis commmaefaâos ad facrofariclam illam falutisancoram confugientes manu du-fcat ; id quod facil'ê obliuifcimur, quotieftunq; exrehuS fecundis rumidâ ceruice inflatiinfo-Icfcimus. Nequeillud mefugit, vnigenituiii Dei filium difertil'simis hæc verbis pronun-ciaffe: Regnum menmn neflhinc. Ex quibus fa-cilèapparet, exhacterrcAri vita non elTepe-' tendain fâlutem nollram. Quin etiamG cala-mitate aliqua fefe afBigi nonnunqiiam quiî perfcnfcrit,non proptei.ea continuo autania mum delpondere,aut in bona caufa malé cea dere oportet,quafi Deus immortalis fempii*

D t

gi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DI s c V R s V s

terno odioauerfari, i8c de vniuerfa terra h0$ penitusextenninare decrcuiflet.Contrà vide-rceft.Turcasaliasque genresincultas8cbar-baras, quaruin mentes ne minima verîereli-gionis imbuerit opinio, tum miferos illos Pon tificiæ fuperftitionis «rroribus occæcatos,in Omni vita facilè idaflequi, quod concupiue-runt, dum in Reges triumphant, dum terræ ipforum aurifodinas habeit.qnarum vis nun« quam aut deficit aut marccfcit : dum b el la fine repulfa gerunt: tarn felici fidwe hati videntur, Viminiltros inüeniant, quorum mercenariâ opera Principes in mediis cuftodiis perfidê trucidentur. Deniqi cisreligio non eft,Deum importuné laceflere, vtadoptatosexitus libi-dinumfuarüm prouehantur. Cum tarnen ex altera parte, contrarium illis, qui verè Deum colunt amp;nbsp;venetantur, impofitum fit, humeris fuiscrucem geftare : fi modo Redemtoris no-ftri Chrifti veftigiisinfiftere velimus, peran-guftam portam ingrediundum eft. Ad illius exemplar tota hxc vita noftra doloribus, cru-ciatibusamp;anguftiistrâfigcndaert. Hafce nor-mas 8c notas lequuti.quç iis folis, qui veram amp;nbsp;reformatam prohtentur religionem, accom-modandæ font, quid ni concludamus, eosfo-los, inquosDeusanimadüertat,légitimes de genuinos illius filios elTerQuos monendo cor-rigere tantùm vult, rion côdemnando pcrdc-re;corpore caftigare,non capiteplederc.quos vtfilios fuoslAinÙs morigeros, non vtferuos furaces

«

D E Re B. Ga L L I c I s.

furacesautfugitiuos acciperefolet. Et-quam-vis hacteinpelùtetotius orbis Chriihani Reges amp;nbsp;Principes potétifsimi commune quod-» dam fœdus amp;nbsp;focietatem contra omnes Dei amp;nbsp;cleftos Sc diJeilos conflirunt, l'ureiurando ctiam folenni inuicem fcfeobftrinx^untiTa-men amp;nbsp;hoc nihil cft; Nam quem quæfo ex fuis Deusvnquain perire finit, quos verèhabctC' etfi in mcdiisaquisnonnunquam ad mentum vfque immergantur.fubmergi tarnen nunqua patietur ; quin iamiam perituros extenfo bra-çhioeruens, profundo de gurgite liberabit. Neeverô promifsi fui dati veritas certifsima, de qua dubitare nefas eft, hqiusrei lolùm fidé facit ; veruinetiam ex rerum ferie, quæ à iaftis mundi fundamentis inecclefia vfuuenerunt, manifeftç id potero demonftrare. Sed quod antea dixi in Theologorû limites irruere mei iam non ert inftituti. Satis mihi fit, fi oftende-ro, non folùin nos in promptu habere Dei po-tentiam facrainillam ancoram,fupraornnetn-naturam pofitain, ad quam adhærefcamus: Clypeumplufquam feptetn|)licem, adquein omnis mundani impetus acies hebefeit, telaq; retufa reuerberantur:vcrùm 5c in hoc mundo vita^ue humanaà Dco multô pluraque ma-ioraqî.quàm aduerfarij noftri accepimusad-iumenta : Adeo vt fi iniurias perferimus, fi af-fligimur.hçc noftra fola culpa ell,qui illis fub-fidiis, quæ à Deo accepimus, nobifmetipfis fuccurrerc nefeiamus.

D J

f4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D I s G V R $ V s

.Vniuerrus ifte Chrilliani Orbis complexus, guiiPapali dominatiotii parer,vnannni CQn-ftnfu fufFragatus ell ad Euangelicos radicitùs exftirpandos. Sed qui quæfo aut quales tandé perditifsimi ifti Coniurati funtC’ De viribus çorum videamus,nuiTi tant« fint, vt eas ineri-tô inetucrc debeanius. Coniurati fun' Papa, CæfanHi.paniæ Rçx:Tum Principes quidam, Icaliæ ; In Gallus DuxGuifius, Sc.reliquieiuf-dcmfainiliæ, qui Regcin amp;regnum adfuum nutum amp;nbsp;arbitrium conllrictum tencntiln Heluetiis nonnulli confœderati Cantones: Irr Çîerinania aiiqui Principes. Hicoranesreccn-fui, vt audiuiftis, amp;nbsp;qua inaxiiné potui fpecic gloriosà; Pontifices fciiicet,Iinperatores, Reges,amp; multos Principes. Famaelliftos Orbis terriculsmenta in vnuin coaluifie, hoc folo, initoconfilio.vteos, qui vbique terrarum pu-; riorem religionem profitcntur.funditùs era-diarent. Quàm vellem hocitacficC' QuantQ difficilior viéloria.tanto maior gloria. Vcrùin iftafipenitiùs intrpfpiciamus, prima facie vi-debimus, inhactantamultitudine, fingulos penèfeparatim fibi aliquid habere defignati, cuiusedram 5c rationem habe.'.nt: Ideo autem generali huic confilio fe coniugârunt, vt commune illud vniuerforum fœdus,taBtô firmius Ac ftabilius permaneat. Sed quac tandem cons filia ifta fint,diligcntiùs fingula difpiciamus.

Illud de Pontifice Romano patet: Lutherü, Zuinglium, Caluinum bina ilium triente A-pofto-

DE Re B. G ALLICIS. 5$ poftolicat hæreditatis inulétâlTc ; de reliquo e-tiam litetn dubiam efTe. 8c arduain quæftioné, ne vilem redigatur ad aiTcm.De eo valdc labo-rat : ardenter illud expetit, amifTa recuperate, modo id fieri pofsit, amp;c de eoruin praiitanda euiclione fibifatiscaueri, quæ iain pofsidet. Regnum Ang'iæ vniuerfum pinguifsimum boluin fibi è plenis faucibus iampridem ere-ptum videt: In quo fi nouos iam furculos Ca-tholicarreligionisRexHifpaniæ inferere poC-fit, valdeforetiftuc inrem aucupis. Qallias nunquam fibi fubieclas habuit: Gallicapis ec-clefiis fingularibus priuilegiis indultum eft: fed neq; hoc tanti il le facit. Illud illud ell quod cû maximè anxium follicitumqi tenet, quô4 fjauarræus Galliarum Rex aliquando futu-ruselt.ld metuit.nefortè Alpes trapfeat.Fata-Jis Romæ BorbonîCrum Profapia quam ßc na perrimß irritârunt Romani Pontifices de regno Nauarræ, quod côtraiusfasquçRegi Car jiiliæ adiudicârunt. Turn verendum eft,ne hic Rex um potens tnaxiinam religionis re-formatipnem introducat, quod fine Papalis ' autoritatîs diininutionefieririequit. Et quid-ni hic tain facilé id efficiat,quàinolim Philippus cognomentoPulchcr.cçterique complu-rcs Galliarum Reges, Pontificiæ ambitionis infenfifsimi hoftcs,qui idem præftitçrunt^ In hoc igitur iam agitur illiusfalus, vt huiePrinr cipi fpemomnein prçfcindat.ln eo autem pro vir ill fua parte operatn ftrenuam nauat : into-

fS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Discvrsvs

n»t, fulgurat amp;nbsp;fulminât, profcribit, hæretic^ denunciat, perdue)lem, regni Galliæ incapa. ccin, quafi ipfum fpluin penes lipc cfTctjpro libidine amp;nbsp;conferre, amp;nbsp;auferrsimperia. Atque vt buic leuiculæ fuæ Bullulæ aliquod robur Sç firmamentum addat (quæ fua certè vi ad Rupellenfesaggeresperningédos amp;nbsp;perrum-pendps parum valeret, fi nihil aliud accedat adiumenti) bine Orbem Chriftianum totuin Sc armit amp;nbsp;aniraatmeque ceflat.vfque dum ad CardinalemBorbonium deueniat.cui etiain gladiumbenediftum dpnomittit: ex eadem Icilicet offlcina.quailleDiui Pauli.Sc hicenfis planifsimèprodiit. Turn magnainvim pecu-niarum Guifianis pollicetur. polliceri cum di-co, quia præftare nonfolet: Pluris videlicet Pontificatus ipfi conllat, lt;^uam vt tarn cito ex ere alicno emergatmififorfan Syllaaliquis fit jlli ab inferis excitadus. Id facit nc fortè à Romano, vt ita dicam, ftylo fiue veteri fiue nouo, yel tantillum difeedat. Denique quod illi foli datum eft, in crucis bacillo quàm mirâda edit prodigia. Sanélifsimi quæfoPatrispræftigias • videte amp;commentum probum; qui terras amp;nbsp;inferos tædisardentibus contra haereticos in-ftigare vultrquorum in numerpReginam An-glise amp;nbsp;Nàuarrç Regem vtrumque fibi hoftem capitalein compIeétitur.Hofce duos communi illo fœdere,generali quafi quodam amp;nbsp;natio-jaaliconcilio.perdere %ondubitat. Neevero minus9c forfan magis etiam, dcfuperioreSc

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inferio-

DE Re b.Gallici s. 57 inferiore Germania habet, quod cóqueratur, idem quod de Galliis amp;Anglia iam antea fccit. Jllud ergo eft quod fibi pollicetur. Poftquain Rex Hilpaniæ amp;nbsp;Guifiani eos.caftigauerint: Galliam fcilicet amp;nbsp;Angliain occupârint ; Hæ-reticos:id eft, legitimos Principes ac dominos profligaript:poftquam totum Belgium fubiu-gârintjtum nullo negotio fuis vnà cum Cæfa-rcis coniunéliscppiis,vel per amicitiam, vel per vim Germanias Principes Proteftates iin-f»client, vtvclinuiti ceruicesfuaspriftino il-iuspoteftatis iugofubiiciant. Hifce féliciter tranfaftis, vcrifimile quidem non eft, Heluc-jios veile præfraflè nimis tantis copiis fcfe op-ponere,præfcrti)ncuin Cantones iampridein diftraéhfint, qui omnes lundis viribus Duci Sabaudiæad Geneuain recuperandam facile poteruntopitulari. Ad illam, mquain, vrbein recuperandam amp;nbsp;fqlo adxquandam, ex quo vnocapiteSc fonte omnes pervniuerfum Or-bem Chriftijinumhæreticos arcefsi amp;nbsp;deriua-ri vulgo dici folet. Hi illicancelli font, quibus amp;huiuscupiditates,amp; fandæ fcilicet illiusfa-élionisconfilia.amp;voluntates funt circumfcri-ptæ. Hæcego hifce oculisvidimeis, per ipfutn Pontificem Sixtum perferipta in literis qui-bufdam.exltaliain Hifpaniatn mifsis,8cinitio iftorum in Galliis nouifsimorum motuum in-terceptis. Atquehocmodocx parte quidein videmus prætcxtus 8c confilia Pontificia odio amp;nbsp;Inuidiâ fundata. odio, inquam, quo vcl hx-

D 5

^8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Discvrsvs

reticosvniuersê quidemomncs.velfeparatiin amp;nbsp;præ reliquis præcipuos, Regé Nauarræuin amp;nbsp;AngliæReginamprofequitur. A quibus ilH iamdudum non nihil datum eft in4,li, amp;nbsp;reft at ' adhuc forfan aliquid amplius.

Regi Hifpaniæ tres fines, fe priuatim refpi-cictcs.propofiti funt, qui euin ad generale hoe fœdusexpetendum perpulerunt. Primus hic eft, vt ad fœlicemexituin perducat bcllailla contraBelgicas prouincias ftifcepta, abhære-ticis,vt ille vocat,pofteiras;cótraque Reginam Angliæ, quam eidein etiam afteribit numero. Secundus hæreditarium illud eft. quo flagrat, defiderium,Gallias cæteris fuis regalibus feu-dis adiicicndi.id quod multo iam faciliùs fe ef-feélurum putat, propter ius illud, quo gaudet coniugis fuæ nominehæredis Galliæ,ob filias fuas ab eadem fufeeptas. neque cnim legi Sa-licæ, cuius conferuatio noftris Regibus hono-ri femper fuit.fefe vllo modo teneri putaf. VR timus ille eft Regis Nauarrsei interitus, quem velisremisque, quoddicitur, contendit, vtà Gallico feeptro longifsimè amoueaf.cùm quâ plnrima fint,quæ eum in timorem tamjioten-tis aduerfari) præcipitent;quem vnum.Deum immortalemad ipfius 8c pofteritatis eius rui-naip amp;nbsp;exitium referuâfTe credo. .E-xhorura tam coinmpda 8c vtili confiliorum ratione. fummaeû fofticitudinc generale îllud fœdus ^oquot; flatuiti eft; çuius beneficio amp;nbsp;armorû præ-tc.xiuincontuAngVain/ufeipiendorum corroborât.

DE R E B, G A L L I C I S. 59 roborat,8i inimicitiarum adueifus Regem Na Uairæuin: Tumetiam anfain præbet,aliquid per fe fuâ propriâ induftnâ tontra regnmn Galliae moliendi.dum Ducis Guifij.confœde-fati füi.rebuü fuccurrere lludet:Qup cum fine hoc integumento nulla commoda intcrçede-retconfiliorum communicatio. Huiusvnius aufpicii» fpcrat.fe Regem Nauarrænin in Gallus perditnrum , amp;nbsp;fibi eriam de portubus Pi-çardiacamp; Normandiæoptimè profpcâturum. quodin maximum inalum Angliæ 5c Bclgio pederet.miniinè dubitans, i^uin Rege Galliæ femel mortup, Sclegitimo iucceilore è poiîef-fioneeieélo, regnoiam prædæexpofito, facilé îum quidem in bac ludla Loiharingos fup-plantabit, quibus tuin mul'.ô fitfuturuspo-tentior. Arque lilo modo ad fua priuata coin-moda praetextum hune vniuerfalis fœderisilium conuertere quis non videic' Ettam hoc parer, vt non alio confilip, quàm ad illius po-tentiam, Sc Hifpanici imperil incremétum au-gendum.hæcgeri omnia videanrur.

Cæfaris verb quæ alia volqnras elTe potell, nifi vtomnes, quicunque fint per Oi bem ter-rarum Principes Euangelic'., fundicùscradi-çentur^Quagratia:' vt videlicet vniaei Ca Con iuratorum multitudo vno impetu irruentes, huiusvicinosPrincipes Pioteüantes exofient probè. Sed cùm tanta hæc negotia 5c tempus amp;nbsp;fpacium defiderent, arque interea locivix hoc illi céfultum, vt bis rebus iefe profundiùs

6o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Discvrsvj

immifccat, ne forfan Principes hos potentifsi-mos exufcitet.velipfo Cæfare longé fortiores. ideo fe continet adhuc Scquicfcit : quod amp;nbsp;rç-liqui Principes Germanise faciunt.

Satis iam deDucis Guifij confiliis di^utn eft, quaeeó folummodó fpeftant.vtipfïfoluS Galliarum rcgnuin occuper, fi modo id fieri pofsit:fin minus, faltem vt potiores partes pof fideat.Quia in eiufmodi votis focium libcnter non adinittimus: Aut quis in hifee occqpatio-nibus fe negotiorum gertorem efle patietur^

Hscc obiter fignificare volui c© folummodó fpeftätia.vtintelligatis, Ducein Guifiumfub-fidia Hifpanica, ad Gallica negotia promouen da, ea lege atque omine ampleéli, vt mutuam amp;nbsp;fubfidiariam prseftet tandem operam ad Belgicas prouincias repetcdas. Sc vt Reginam Anglist,cui peftem Sc perniciem exoptatj tan-quam foli fui aduerfarij defenfatrici, afflifta Sc J)roftratam aliquado vidcat, vtilia fibi valde amp;nbsp;alutaria cum Hifpano captare confilia: A t vc-rdvt illi integrain regni poficfsionem concç-dat,ipfe Vafallusillifidelitatem prseftet:ipfcfi folus occupare valeat,illius gratia vt de mclio-re parte difccdat:hoc i Hi, vti ego arbitror,nun-quam perfuaferis : Interim tarnen quamdiu fpeciofos iftos prsetextus, quibus mirum fu-CÛ facit, nobis obtrudit,qui nulla alia re quàm rcligioneniti videntur,hunc vnumproHer-culeâ plané Sacrofanéfi Fœdcris columnâ a-snofcere opOrtct.

Italiae

»H Re B. G A L L I C I S. 6t

Iraliæ vero doinini de faa ipforuitt confer-Uationc délibérât : nihil aliud quod agant; Vndiquaque conclufi, ex vna parte Papam, ex altéra Venctos, ex tertia Regem Hifpartiæ re-^iciunt. Quorum territoria etiam tam angu-fta funt.vt de aliis rebus, quài» de fuis finib^us tutandis.cogitare ocîum non fit. Atque hec v-na ratio fuit, quæ eos ad hoc commune fœdus ineundum pellexerit: neque tarnen tanto Cq-tholicæ religionis ardore flagrant,vt non mul-to magis Hifpanicæ potentiæ accefsionem, quàmfuæ religionis diminutioncm reformi-dent. Hoc eos, qui iftorum prouincias inuife-rint,latere non poteft.

Dux Sabaüdiç,ex iis qui in vniuerfalé hanc coierint focietatem,alter exiftit. Viuentead-hucfocero, hiciifdem cumillo communibus Vtetur confiliisûllo mortuo.alij fortafsis non-nu lli reperientur, qui non tam firmis coinpa-gibus in hoc fœderc conglutinentur, vtidem omnino 8c velint 8c nolint.ld à me poftea co-piofiùsdicetur.

Ad Ducem Lotharingium fi refpicimus, certuin eft, quôd, quo tempore quifque præ-teritorum laborum fruélum petet, fumptusqj faâos aequali lucro compenfari poftulabit,Lo tharingica coficlufio cumGuifiaaispræmifsis vix cohærehit.

Helueticoâ autem Cantones in iftuc fœdus coaluifie non arbitror: cùm propter eorû cuiH Rege noftro pùblicam, tum pb domefticam

6i DI s c V k s V s . interfefœderisconiandionciTi. Sed noiiäd-bito.eos.fi non vniueriali huic Fœderi, Ducis taincn Guifij particular! faéîioni copias fuas fubir.inillraturos. Haélenus tainen tiOrt nifi grauatè ad id pertrahi potusrunt.

Atque haclcnusfinguloru-m iftius fœdcris focioruin confilia dehnbare volai,id nimiruin Vt probein, quod anrè dictum à me elt, lingu-Josiftorum fingulasfuas 5c priuatas metas.à cæteris fibi habere propofitas. Tandem vt in-telligatur,licet illi Pythiain ad fua Oracula traitant, nos ipfum Apollinein adhibere, idefti multô certioreiudicio Sc faniore confiÜo res nuftras adminiilrare polTc Atque vt perpetuoi quafifiîo omniapertexamus,nuttefequitur* vt, quæcorumfubfîdia, quæ præfidia,inuetti-gemus. De quibus hoc confijenter dico.fi ad hçc noftra, quç nobis fem per ad inanum funt, eonferantur, tam multa in illis defiderari, vt Bobis turpe hoc nitnis foret, aliquam repuU fain reporta re.

Ab infirmioribus eorum ordiar, quoin numero ipfum Cæfarêamp; Principes Catholicos Germanos effe rcor ; Quorû vires etfi fine dubio magnæ fint, tarnen vicinos habent tantas potentiæ, (vtcuiuis patet) quales funt Rex Daniæ,Eledores,Palatinus, Saxo, amp;nbsp;Brande-burgicus,Landgrauius Hefsiae, amp;nbsp;complures alij fummi Principes amp;nbsp;Domini, vt hi ’-mel fi fcle moueant, illi alteri ne fpeciem quidetii a-liquid aggrediundi præ fe ferre audeant.

lamda-

D E Re B. G A L LI C I s.

latndudum de Helueticis Cantonibus di-xiinus, quantæ eoruin vires fint, amp;nbsp;quomodo Vniuerfali huic fœderi vfui efle pofsint.

1 Quod ad Italiç prineipcs atriôet,5£ Ducein I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sabaudum:ex reüquis omnibus hic vnus.quo

adnospropiùs accedit, cô nobis magis mc-

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tuenduseft. Sed primùm,quicquid poteft.id

domifolùmpotelt: Vitra territorij fui termi-

I nos amp;nbsp;limites, poteftas eius latiùs non diffun-I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ditur. Tumàcertisindiciis, nonabincertise-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uentibus totuspendet ; Socerum habet fatis

fenem ; àcuiusmortelucroinhiat.nequedu-bito, quinoculosfuos potiùs inMediolanen-fem 8i Neapolitanam ditionem delixiùs con-; ieGerit,fifuccefsioregniHifpaniæ inpartitio-nem inciderit. Cuius multa manifelta appa-rentindicia, quumipfæ filiæRegis Hifpaniæ appetentifsimæ honoris fint, iampridemà Pâtre ad publiea negotia adminiftranda in-formatæ,amp; iam quafi in paternorum regnorû polTefsione conftitutæ, segrè admodum pecu-niariâtantùmdotc fe viris nubere patientur, amp;nbsp;tam imméfas poflefsiones iuniori ftatri.iin-puberi,valctudinario, amp;nbsp;vt fama eft,valde etia hebeti.relinquerc.Aded vt (nifi ego fallar)hic Duxfathabiturusfit, quodagat, fi denullaâ-( lia re, quàin de Citramôtanisfuisnegotiis de-liberet:quum amp;ipfemontibusquafi totuscô-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cludatur.Exaltera parte, Vltramontanamdi-

1 CO, quâdocunque hoc expcriri animo libitum ! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft, tam incommoda hæc locadeprchendet:

64 DiscvRSvà vtpote quae ex vna parte Gennanis, ex alteri Heluetiis.cercia Gallis, vndiquaque autein AU pibus quafi finibusfuis circumicribantur: vt copiæ illæ in illius ditione conferiptæ, quæ a* lioquin nifi exiguæadmodntn, in ilium alte-rum locum, vbi aliquid penfi præftandum effet, linefummodedainnoamp; periculo deduct non polTijint.Quod ad neruos i!los belli,pecu-nias fpeélat, illarû doini fuæ ad lautê 8c fplen-didè viuenduin fat habet,ad cxercitum alen-duin non item.

Reliqui verô ItaJiæ principes, qualesfunt Duces Ferrariæ, Mantuæ, Florentiæ, amp;nbsp;Vrbi-ni,qui reliquorum dominorum præcipui ac primarij funt,ad maiorem folummodô tuinu-lum efrtciundum adiunguntur, vtquis ita di-cerepoCsic-.^m nu/tterojâmgi ntem. Alii quç eau-fa fit.nullam reperio.Sün italiahactépeftate, inter duos fummos principes, (quales aliquâ-do Carolus Hifpaniæ Se Francifeus Galliae prædicantur fuiOé) bclla gererentur, ifti fine dubio, in quafeunqi partes pedibusirent, ma-ximo illis forent adiuinento. Si ingens aliqua côtra T ureas cl a fs is paranda effet, finguli ilto-rum vnam aut altéra fortafsis quinqueremcm expedirét,nihil amplius. At verô ad magnum aliquod Se periculofum bclluin, veluti contra Gallos,Anglos,Germanos,Flâdros,vt aliquid firmamenti aut roboris afferât, fieri nó potelE Tû verô,quod antca memini me notâffo, nun-quam tam fanélè in hocfœdus iuràrunt, quin multô

DB Re B. Q A L ri CI S. öj hiültö grauiùs de ainplificâdâHifpahiâ.quàin de laberaCtandâRoinâ,feinper fibi inetuant. üuxParmenfis, dum fùôfolnm noltiineitt illonuméro cenferi debet, partim potefttAt Verô qua ratione Regis Hilpani co pii S in Bel-gio præficitur, valde magnus prorcélô Imperator habendus: Et fine dubio ingentemglö* tiam âutoritatemque adeptus eft, fiüe exerci-tus rationem habeas, cui i mperat, fiue gentiSi vbi b et 1 a gerit. Gui ctiain accedit hæreditaria dignitas amp;nbsp;exiftimatio,memoria videlicet im-perij materni, huic filij fui quàm fiinillimi: Sed quemadtnodum Dux Sabaudiÿ.ita Sc hic vix fatis fibi fsfpere videretur.fi fua priuàta fibi nonhabeatdefignata; amp;nifi certâ potiùsfpé nitatuf.quàmincertâ pendeat. Mea hæc feri-tentiaell: bancfolam obeaufam Sc non aliam; animo cönltanti Scinfraélo tairtgrauesamp;diu-turnos labores in Belgio exantlaüit. Sed ali-quidadhucmagis vrget. Qüaihdiu videlicet in bello gerendo perionam Praifcfti Regis Hi-fpani fartinctjplurimum daiiini amp;nbsp;calamitatii importare poterit. Quod fi jliatn fibi ad prin^ cipatum præmuniat viam,3c dominatum ipfé affeftet,amp; in manibus quod iam habet,rétines re ftudeat, dum beneuolentia amp;nbsp;manfuetudi-hehominumartimosdetinet.nullum dehinö periculû ell, qüin ex fanélo illo foédere quain^ primum fefeeximat.

Dux vero Lotharingiæ magnus ille quideiri dominus eil, fed Princeps imbeciilus: Gai

E

66 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Discvrsvs

ademptâillâ, qua pendel, fpe, de filij fui in regno Galliæ iure hçreditario.quæ fola caufa cû huic fœderi inferuit, ad quietcin amp;nbsp;ocium con tinuo aniiBum adiieiet, nec litigâdofomnum abruinpet. Eltille quidcin apprimè prudens, nec motus noftros ab i11 o protluxilTe fufpicari poffuin. Nunc tarnen in communi ha'c caufa -contra nos fufceptâ, quin fuam etiam ftrenuè nauet operam.dubitari non potell. In quo tarnen incommodo, hoc vnum percommodê nobis accidit, quod illius Audio rctardata,vel coinininuta potiùs Ducis Guifij cognati eft potentia : id quod necefiariô filij caufa faciendum fibi duxit: amp;nbsp;multô plus nobis hoc pafto apportai boni, quàm alioquin po(Tet,fi id non faceret.mali. Verùm Regni caufa ilium in hoc cwrfu reinorari videtur : quod tandem, poft-quaiwfibicum Regina matre Regis fua locru collatis confiliisoptimè conuenerit, pro fi Iio propriopotiùs quàm alieno prenfabit. Hoc autem tanquam honorarium teneo axioma: Ducem Guifium in harum deliberationum Occanum tam a!jè iam proueélum efle, vt ad extremum necelfariô eum vel Regem vel re-migem fierioporteat : nihil enim efttertium. HuiuS rei teftes citentur,iVlarius,Cinna,Pom-peius, Lepidus, Antonius ; Qui poftquam femel tyrannidem affeââflent, idfolùm refta-batr/fnt Ctefar aut nihtl.

Sed quod ad Guifium;deilliusfubfidiisan-teadixi: valde magna eaquidem in Galliiseffet

DE Re B. G À L L i C I S. 67 fe; propterca quod Catholicæpartes ihagnæ fint J apod quasgratiâ 8e autoritatepluriinum Valet. Tuin veto, quûd certum hoc Se ratum fit.Rege'mipfuiri quocûque furoris autaincn-tiæ Guifius proruperit, æquo aniraô omnia laturum. hoc firiniamp;Hnum iibi putatjjrùpu-gnaculutn. De illo veto non eft cur dub'item, quin vtpriuata fibi fua de regno noftrodefi-gnauit, itafidomi in arculis fuis èxIndiadu-cati reliquis refponderent, iampridam mu-nimeqta noftra expugnâlîet.Se pôft aliis etiam mala multaintüliflet. Verùm ad cxfremain inopiam redaélus 8e ^re alieno obrutus eft-.ho minis gloriæ cupidi nouisque rebus lliidentis manifcitfi indicium. Hifte accedit, quôd multos fuis inceptis reluélantes habet.non inimi-cos folùm, vt Regem Nauarræuin, Se eX regio fanguine Principes : verùm aitiicos etiam amp;nbsp;confoederatos, vtHifpaniæ, Lotharingiæ, Sa-baudiæhærcdes, turndomefticos etiameiuf-dem familiæ, qHiæqualicû ipfoad regni fuc-cefsionem iure nituntur. Cum quibus etiam, Cquidein eorum operâ necelTario ^vtendum fit,ad prædae paftitionem vel inuitus cogetur, fi quid fortè fibi deprædari contigcrit. Negotium mihi crede fufpicionum plenifsimum, a-deo vt tota huius fumma potentia, nihil aliud Jiuàmgentis noftræ difsipationem 8e diuul-lonem portenderevidcatur;Ettarnen neque hoc fine fubfidio vnquam perficiet. Nam contra Germanos aut Anglos armagerere diffi-

E X

4B nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Discvrsvs

cillimèadducuntur, imo ncc tutum pStant: Antequam vero haruin rerum Gallicanarum exitus aliquis futurus fit.vt illud akerü aggre-diantur,nunquain psrfuafcris. Longum pro-feélo opus valdeque fufpenfum- In quo obiter illud quidem notarc volui, gentis noftrae proprium quafi vicium: Ita nitnirum à natura nos comparatosefTc, vt fub Rege ftabilitoiamSc confirmato facile nos ad diCsidia^: faétiones, ad Bella inteftina tumultus Sc perturbationes concitemur. Qu,od fi interregnum effet, fiius regni controuerlum foret,nullo modo tanquâ Medeænepotes, propria membra ita difcerpi âfdiuelli patereinur. Nec verô fi princepsaîi-quisad occupandum regnum minus aptum le perfenferit, faltem diftrahere fe facüè polie nihilominus fperet : Id vix cuiquam concede-rctur,nifi potentialicui vicinoPrincipi, ficuti Hifpano Regi,qui partim vi, partim vicinitate fuæregionisextremamaliquam oram veloc* cupatione,vel vfurpatione polïèfTam fibi reti-neret. Quanquam Sc hocdifficiliùsreperietur. Dcnique duo potifsimum argumenta inue-nio, exquibusappareat, minimètam magnâ autingentem, quam præ fcfertj reuera exiliere Quifij potentiam. Vnum illud eft,quod-in primo huius faélionis impetu Sc fummo qualî îEllu,quumhuiusvnius nutuamp;verboomnô Galliamcommoueridcbere noneredere ne-fas effet, turn vel mille equitibus vel pluribus quàin quatuor millibus peditum nunquain ftipa-

DE R E B. G A L L I C I S. 69 ftipatuiTi confpeximus. Qu« omnes copi«, poftquam amp;fuasamp; quasexHifpania accepif-îetpccuniasin ifto milite colligcndo profusê dilapiiiâflet vniuerfas, vnius méfis fpatio funt difsipatæ. Ex duobus illis hoc alteruin erir, quod quumad præliumdiuentuin effet, par-Uaadinoduin cohors Germanoruin milituin conflata,cum quater mille amp;nbsp;quingentis equi-tibus amp;nbsp;tribus aut quatuor millibus pcdituin, adiunétis aliquot Heluetiis, inuito Guifio per mediam ipfius præfeéluram vi via faélà, in ipfumvfqueGalliæ mcditullium pertranfiit, In tranfitu aaté Guifianas copias quotiefcun-que occurrerent, fæpiùs amp;nbsp;fudit amp;nbsp;refudit. Quamuis Quifiùs omnes fuos amicos, focios, commilitones ad fuas fuppetias iam conuo-câfTet: quamuis fuis hifce, maxima etiam partem Regiarum legiotlum côiunélam haberet. Quanquâvixannoiam elapfo magnifiedglo-riari aufus efiet, Germanoruin omnescopias facilè vfqucadReni ripas feprofligaturmn. IJ autem vtfaceret, pluriinum honoris fuiintcr-efle. De quo tamé hoc verè affirmare polïum, fl ad ipfam fummitatem tam perniciofam her-bam cxcrefeere patiamur.ni Deus immortalis illius petulantiam freno coerccat: hune vnuin in omnium longé amp;nbsp;periculofifsiinum 3c in-feftifsimum iis omnibus, qui puriorem profi-tétur religionein,hoftem cuadere necefre eft.

Reftant iam du«partes reliqnis tetriores: Papa fcilicct 3c Hifpanix Rex : 111e vt rcliquis E 5

70 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Di s c v R s y s

omnibus clainofus magis.magisqe pdiosé pb-ftrepcns eft.Ita etiam amp;nbsp;minus potens. Cm il-lud vfitatumeft : ÂcutumleddereiiuiferrKin'yalet exfiers i()fefecandi. Etvtvcrumfateamur.pro cote hic tantum ell.qui gladips exacuat. Pontifices Romani eâdem horâ pènè,quainPontifi-catum furrogantur, decleftione fuanihilin-telligunt ; antea maximam yitæ fuæ partem ip infimo Cardinalium Italicorum ccniù conlli-tuti confumferunt. (ham potentiores inuidiâ amp;nbsp;fufpicione repclluntur) qui durante Çardir nalatufuo,nihil altiùs fapucrunti quàin vt an-nmlm aliquod ftipendium aut beneficium ec-clefiafticumcuratumSc noncuratum, harpa-gandoclanculum fibi corraderent.Romç iara hifce feculis Metelli aut Camilli, Bruti aut Pô-peij nonfiuntPpntifices. In qupmalèadmo-dum cura Italia agitur.Quod rcliquum eft,nemo inuenitur, cui non carè conftet Pontifica-tus:tam frugales autem funt patresfamilias.vt cùm moriuntur, minimum quàin pofsintfuc-ceftbribus relinquant: adeô vt nouo Pontifici, tresautquatuorprimi anni fatisnonfint.ad xsalienum difroluendum,quod Papali ilia ex empto amp;nbsp;vcnditopaébone contraxerunt. Alij interim duriter viuunt ; Illud verôinauditum penè, fi vitra oclo annos vitam propagârint. Quin fi aliquando (quodabfit) fecuseuenc-rit:ftatim illud vulgo vfurpaturiExiitferma in^ terfratres,fuàd difcipnlees iSte non moritur. Nam 3c valdevetulifunt, quum primùm eliguntur:

D E Re B. G A L L I CI s. vtobbreue fuum iinperiû nifi intumuloplu-rimum nocere non pofsipt.Quuin igitar Guû fins iftiufmodi propugnatorçs naélus fit, quid «os extiinefcamus.non video:nifi fortè plum, béas quafdam bullulas.quæ ftifi inçtuenti, ne-mini nocent.

In Regis Hifpanise auro, quàm in Pontificis pluinbo multo plus periculi ineft. Hune ego perfpicio omnium longé potentifsimum amp;nbsp;primum quafi motorem, qui reliquos omnes Planeras tanquam çxcentrico amp;nbsp;concçntrico motu agitate folcat. Vcrùm amp;nbsp;hic ctiam fuas habet incommoditates.cui amp;nbsp;manus fuas liga-ri fæpiùs. Se maxima nonnunquam defpe de-cidere videmus. De eoigitur,quiailliusfama pet vniuerfam Europa ellperuagata,co pauló mihi fufiùs dicendum eft.

Hic Princeps Caroluin V’. pattern habuit. ilium Orbis terraruin faeem; quicœluin Se terrain mifeuinqui quàm magnus ipfe vir fuit, tarn magnas etiain turbas dédit. Qui in alionâ Se dclegatâ operâ, quàm fuæ ipfius perlonæ induftrià.femperfeliciorextitit. Quiomnes fui temporis Sefeculi Principes vicifsitudine quadam ScamicosSeinimicos habuit. Summas tarnen Princeps, Imperator vigilans, fi quis alius vnquam, inoinni militari labore gnauus, Se in rcliqua vita comis Se humanus. Dignusillcquidem Cæfaris nomine, 8c impe-rio dignus Hiceius filius ab incunabulis à pâtre in arduis negotiis itaeducatus Se edodus

E 4

JI nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D I S C V R S V s

ert,vt in rebus gerendis il Ie peritior, bic mul-to tarnen illo habitus fit fortunatior. Verùin amp;nbsp;illud inpriinis huic filio percommodè ceci dit, quodcùmfua hæc tempora ad optima quæ-óueincitauerint,neminém tarnen inuenit.qui Icfe illi hollem conllituere voluerit. Patrisæ-tate vixerunt Magnus Francifcus Galiiiruin Rex:Magnus ille Angliæ Henricus oftauusàn Oriente Solimannusrin GermaniaPrincipes, qui lacis multis ilium implicârunt ncgotiis: ita vt,quoquo fe verteret,ylcus tangcret. Præter-eainciditin vicinas amp;c circumiacentesGentes non minus potentes,necaptas minus ad ilium bello prouôcandum, quàm ad vim à feipfis propulfandam.Hæcfunt.quæ patris àfilio di-fcrepantem conditipnem àperté demonllrât. Contrà vero Philippus hodie Hifpaniæ Rex tamprofperâ femper haftenus fortunâ eftv-fus, vt nihil aduerfi earn vnquam contamina-uerit. Scd 8c hoc illis potiùs Principibus, qui-bufcum viuit,quàm illi ipfi,tribui debct.Gal-lia hac fua ætate Fœminam gubernatriccm. Reges pupillos habuit : Turn bellis ciuilibus jtavcxata,vt domi quod ageret, plusfatisha-beret. Angliain etiam fœmina adminiftrat, qUsE fui fcxusinftinélu du6ta,fatis fibi elfe pu-tat, fifubditos in officio quietè Sc trapquillè retinere queat:fibi ab exteroruin proditoriis amp;nbsp;perfidis côfiliis potiùs cauere.quàm aliquid in alios machinari lludet. Germania per Principes regiturpacis amantes. Ad Oricntem Se-limus

DE Reb.Galiicis, 73 fîinus iinperat, inagnus i 1 le amp;nbsp;bibax amp;nbsp;helluo, pui nihil nifi potare iucundum. Etpofteailli fuccefTurus Amurathes filius feinifatuiis, qui turrifuâ tanquain caueâ inclufus, nunquam velpedem è limine efFerreaudet. Vt minimê hæc quidem vel virtuti eius tribuenda fint.vd fecundæ nimium fortunæ : fed potiùsquiad infortunium euin adigeret, nemo inuétus eft. Ita quafi fine aduerfario ftrcnuus videtur. Ne-que verô in hac tantâ.vt alij volût.fortunâ tam memorabilia effecit. DePortugallia amp;nbsp;India triûphusfacilismultô magisquàm felix fuit. Turn occupatis illisInfulis quæ vulgo Tcrcicre vocantur,amp; Gallis etiam deuidis, tam mirum hocaut magnum videri non debet, fi quisco-gitârit, iuftas amp;nbsp;complétas fuas legionesHi-fpanos eduxifie contra turmatn aliquam tu-multuariam in Galliis amp;nbsp;feruorum manuin finedeleducolledam. Quodad præliaillaad Grauelingam amp;nbsp;Sandum Quintinum com-miflaiHç tantum ex vidoriis paternis reliquiç erant:Hæillæ legionesfuerant.quæab ineun-teaetatecâdem cum Carolo iain fenefortunâ vfæ effent : vt parum hic de fuo fibi vendicarc pofsit: ncqueveroipfe tumibipræfensintcr. erat. In Italia nil autmouitautpromouitqui-dem i lnBurgundia amp;nbsp;regno Neapolitano amp;nbsp;Sicilia nihil. Contrà veto in Africa Golettain perdidit, vnica Pattis fui fpolia, Sc totumiam 3uicquid in i I lis I ucis habuit,rcliquû. In Plan-rjanihil.adeo magnu hadenuseffecit,quin

E 5

74 Discvrsvs

adhüc multô maiorafaciendareftent.In caufa eft.quöd ibi cos inuenitgt;qui illi facilë frigidain fufFundant. Antea non répugnâtes, facilè fuit vincere.Nuncnûctandein .poftquain dignos fua virtute hoftes irritauerit.quid in Anglia cû tantoilloapparatubcllicofitfadurus videbi* mus. Nunc tandem illain tam gloriofam fuain fortunain oftentandi occafio datur. Interim tarnen,in quoprçfenti ftatu fit iain.videamus. Priinùmadætatem quod attinct, vêtus, vic-tus, veternofus eft, corpore languido, decre-Eito, penitùs confefto. Duas tantùin Alias ha

et, amp;nbsp;vnuin puêrulum. Il I æ magnificæ, pro-caccs,gloriofæ,vt nihil fuprà : Altera Duci Sa-baudiænupta:alterain finu paterne enutrita, in negotiis regni inftituta: Haec clauuin imperii tenés, omnia pro libidinefola adminiftrat. Filiolus adhuc puerulus, iudicio vix fano, e-tateinfirmâ,quod anteadiximus. Fótesipfos feditionum videtc. Nam in Hifpania fœminæ fuccedunt. Turn veto illius regnum valde dir ftraftum eft. Belgium,quod taquam pinguio-rem bolum præ reliquis auidiùs degluiirçfo-lebat, deeoiamosilli probé oblitûvidemus. Illas prouincias,quæ illi prorfus praecifiç funt, amp;nbsp;cum Regina Angliæ in vnum regnum coa-luerunt, nulla deincepsrecuperandifpeseft reliqua. Quas veto Parmenns Princepsfuo imperiofubiedlas tenet,vixtuto fibipolliceri poterit, easexfide bona poft mortem ad liberos fuosdeuolutuiniri. Alterum eccePrinci-

pem

DE Re B. Gallic! S. 75 pem magnificum amp;nbsp;magnaniraum.imperato-rem peritum, quem amp;nbsp;fui amore, Sc alicni lilt;-nore profequuntur: qui amp;nbsp;iuftum 5c tnodera-tumin fubaitos, maternis iain anteabeneSc libenter gubernaculis condoccfaftos, cxcrcct imperium: Quiiamdudum Scpotentiasöc au-toritatis fat elf adeptus ad fundum hune dota* Jcmretinpndum, idquein Portugalliæ com-penfationem, quam Rex Hifpaniæ illius iudi-cio illi iniuftè ademit : Qui denique quicquid fiat,iniquifsi)Dé fcret,tantorum fuorum labo* rum frydus, àfœmella aut puerulo percipi (debere. Mediolanenfis ducatus Sabaudiævi-einus cR. Ille etiam ius hbi Coniugis fux nomine prætexet, SeRipulationem propter nuptias vrgebit fedulô. Neapolitanum regnum Se vrbes Italicx, Mediolanenfis Ducis amp;nbsp;partes Se fortunam fcquentur.Portugalliis ne ad-huç quidem fatis fidere poteft: Lufitani Hifpa-nicumiuguin ferre nequeunt : tant© femper omnibus magis inuifum, quo vicinum magis. Id aliàs etiam inter homines plerunque vidc-mus vfuuenire. Ex India verô omnes tam Lu-fitani, quàm Hifpani, huius imperij nerui atq; artus in illius partes penitusibunt,qui Hifpàs niam autLufitaniam occupabit. Hæccùm ita fint,confultiùsfeceritHifpanuS;G deincepsde fuis rebus Se pofterorum,quorum à morte fua régna mirificè diftradum iri facilè videt, po-tiùs quàm de vicinis fuis infeRandis follicitus luerit. Opulentum cum fatcor. Sed fumtum

Di’scvrsvs

eumfacereoportet, qui quserit lucrum:qui infinitas profundere pecunias necefle habeat: quum nulla regio,nulla prouincia illius ditio-nifubditafit.in quaamplifsimisftipcndiis in-numeros milites alere non cogatur.Quem vel adextremamiatn inopiam redigiexeóliqui-do liquet, quodFlandricæ fuæ copiæ nónun-quam integrum annum aut oélodecim menfes totos fine foluto ftipédio queribundæ maneant. Neque verb vt hoc largiamur, tam pe-cuniisabundat,quàm milite deftituitur.Nam nifi ex Geripania,Hifpania,Italia, Burgundia, aliorfum, vnde colligat, nufquam reperit. In quo quàm parum vaTcat,videte.Nam quod ad Germanos, nos modo inter nos vnanimesamp; concordes fimus, velvnum militem conferi-berc:vel faltem eô loci,quo illi velint.traduce-re,penes nos erit prohibere. Itali verbaut Hi-fpani non funt ij, quorum ingens multitudo colligi aut numerofus exercitus conferibi pof fit:neque populofæ hæ gentes funt,quod om-ncs nôrunt. Pro tranfitu vel cuin Gallia, vel Belgio, vel Germania illis futurares eft. loca hæc omnia nobis vicina funt. Tûaut per mare,aut per terræ loca ardua, afpera, decliuia tPaducereoportet, vtfl bene nofmetnoueri-mus nos, dimidiatû exercitum antea amittât, quàmillis vfui efle poterit. Hifpanis vel per motesPyrcnæos tranfeundum nccefTarioeft: Italis per Alpes aut Gcrmaniam. Loca hæc Omnia (modo id nôsvelimus) iftisvndiqua-qus

DE Re B. G A L L I C I S. 77 «(ue pf æclufa. Quod reliquum eft:Rege Hifpa no.in proprijs fuis fînibus (i fe contineat, nihil mifcrius aut abieéli’, nihil oppugnatu facilius cogitari poteft. Et certo certiushoceft,.pcr Portt^alliam eum facillitnè debellari, Sc per. di pofle, fi quifpiain. Antonio Rege iam fuga-lo.acritcr amp;nbsp;aniinosè eum aggredi voluiflet.

Breuiterhîchoftium noltroruin fuinmain potentiam defcriptain videtis:quain,ineafen-tcntia.fi diligentiùs perpendamus, miniind quideintam magna apparet, quàin homines opinantur. Reram exitus Sc varia exempla id probant.Eteniin triginta iam anni elapfi funt, ex quo Belgio recuperando totus incubait Hifpanus ; in quemvnum locumetiamfi vni. uerfamfuampenè eontulerit potentiam,ne-que adhuc tarnen, quid tam egregiè prællite-rit.quicquam apparet. Et quanquam hoc dj-cere nefas fit, eum fatis dignum fefe ho lié adhuc reperifTc, perfpicuum tarnen eft, nifi de-funélus Alenconius malè rem adminiftrâflet, nifibonæ memoriae Principis Auraici violenta mors.Hifpanicæ imbccillitatis locupletilsi-ma teftis, nimisinfœliciterintcrueniflet,iajn totus quafi defperabundus iaceret, totumque Belgium, fecerit licet quantum potuerit, fine aliquafpeamififiet.

Atque hoc modo inimicorum noftroruin rebus,quo in ftatu fint,fingulis figillatim con-fideratis,vulgatum illud prouerbiumverum elle facilé deprehendemus; J})Undefcatt

78 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dis cv r s v s

omneidanrumnonejje. Polteavcró fi quiscaa-fpiciatcôiunftim etiam vniuerfa, iJ niinirutn magno adiumento cfie poterie, ad idemme-cuinfcrcndum iudicium. Nam SclocisScre-gionibus inirum in modumdifsitos animid-uertet Quorum maior pars amp;nbsp;potentior in Hilpanialtalia^uecofillit, quadringentis mü-liaribus per terrain inuicçtn difiundis. Altéra in Galliis, verûm illatam exiguatamqueexi-lis, vtnifi Hifpanormn amp;Italoruinfacultates hifee adiunganturfubfidiariæ,illsB alteraecitô amp;nullocumnegotioopprimentur. Turn ve-rodeprehendet, finguloscorumquihuicge-neraliFœdcrifocij adfciti funt.ne minimam qui dem partem votorum fuorum ad commune Fœdus afferre, reliquam ad priuata fua con filia omnino referre. Maximam autem corum omnium partera. ad eandem quafi metam col limareanimaducrtet. Regem videlicet Hifpa-niæ, Lotharingum,Sabaudum.Guifium, Duces, in vno Galliarum regno «ompetitores ef-fc.In quo quidem negotiofieri nô poteft.quin variæ inter hos intercédant inuidiof« fufpi-ciones.eadeinque quç primùm eos coniunxit, tandéetiam amp;nbsp;difiungat ratio. Perfpiciet prae-terea in multis contrariis plané 8c difsidenti-bus inter fe pugnare côfiliiï.qualiaDucis Par-menfisjSc Sabaudiæ elfe iam anteafignificaui. Deniquefaciléquis cogitarc poterit, illiduo pofteriores quales fint, qui iftius Fœderis, quafifacrseancorxfint, àquibus rcliquiom-ncs

DE ReB.GaILICIS. 79 ne» pendeant,Regem dico Hifpaniæ amp;nbsp;Ponti-ficem Romanum : lllû plané dccrepitumiam vidcri,amp; diuturno morbo ita confcélutn,vt anno hoc proximé fuperiorc, omnibus fe pu-blicis negotiis abdicaueritûta vtinnumeri ho-minescumob niiniam ætatem fenfibus iam penitus orbatum iudicârint. Alter Pontifex Romanus ell; in fuis ifte bonis vfufruéluarius tantum: durante vitâiplepotitur:aliisverô a-lienare nulio modo debet.Neque veto çtatein fi fpeélemus.diu hic viuere potell. Talem au-tem fucceirorem relinquet, qui de fuafamilia euehenda inagis follicitusfit, quàmdedepri-menda aliéna. Qui noua potiùs ipfe fccum in-ibit confilia, quàin prædecelToris veteravefti-giaperfequetur.

Atquehicveluti infpeculo aducrfarioruin nollrorum vires 8c potentiam.non latiore tan tùm fpecie adumbrata, fed limatiore forma, id ell, propiùs lingula delineata afpicerc licet. Nunctieorum communibus fubudîisnollra item communiaopponamus, vt hæc cum illis exaduerfo pugnent.lî quafiinvnumconuo-cemus ilia Reginæ Anglisc, Regis Nauarrse, Regis Daniæ, Gennanorum Principum, Sta-tuum atque OrdinumBelgicorum, Cantonû Helueticorum. quàmingentcm hîc manum, quantam potentiam reperieraus. Siverô con-trà quàin de illis dici potell.nofinetipfi nollris commoditatibus infcruire velimus, ex facili hac8c rainimé impeditâ nollroruin omnium

8ó nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Diic VRS vs.

plus quàiii adamantinâ coniunélione, Galliæ niiijirum.Angliæ.fuperioris amp;nbsp;inferioris Germanise, Heluetiæ amp;nbsp;reliquaruitt , quæ oinncs mira vicinitate, tanquain Homerica aurea ilia louis catena,inter fe inuicem cohærcnt; Non-ne priùs nos coruinOmnes conatus facilé in-fringere poterimus, quàin illi aliquid contra nostentare valeant^ Nos inquam quos Dei religio tantô firmioribus nexibus amp;nbsp;compa-gibusconiu^auit,quanto noftra hæcquàin il-loruin multo purior, fincerior amp;nbsp;folidior exi-ftit: Nos qui nihil aliud molimur, quàin vt nofmetipfos dcfendamus amp;nbsp;iura noftra tute-mur. hoc nos coniungit : Nos qui nihil priuati habeinus propofitum, quod maleuolentiatn inter nos aut inuidiain gignere queat, cuius Contrario iinpetu diuelli autdiftrahi debca-mus. Quistam hebes eft, Videiftisdubitet!* Sedamp; rationes attexam. Tres anni iam funt ex quo Rex Hifpariiç omnia Italiæ nemofa fe-curi perçu n'a vaftârit, ad triremes Tuas foluiri-modô sedificandas.omnes Africæ Moros,viliC-fima mancipia,precio fibi coemerit, quos ad remos ablegaretiTotam Indiana fusquedeqi funditus fubuerterit aurifoftarum multitudi-ne,quô viperinus hic partus terræ fuæ parentis aurea vifcera cxenteraret,quafi iam ad nau-feamvfq» aurofefatiare vellet. Tres anni funt ex quo nihihaliud.quàm ancoræ, funes.rudé-tes, vela, omni iam populo in ore fuit : quuiU ipft Oceano interminatus fit, nifi clafsé fuain

'de Ree.Galli'CIS, 8i fofpitein reduccrec^ Qiiutnnoftcr bic Aeolus Vétos cogorer, ne vel inininUni amain libi nifi fecundain alflarent. At quoi fam lnjc tandem^ Ad vnam (fi diii placet) ingcntein Hifpani-cam Arinadam.vt vocanr.apparandam, id elt, beilicamclalTein nimis fuperbam, cuius fola vinbranon rcliquaruin nauiüin malos tantû; fed turrium templorumque Anglicanoruin pyramides omncs amp;nbsp;fummitates incrédibili terroreobdupefacerer amp;nbsp;dcciiteret. rotum triéuinm fexagenarius bic, vnâ bâc Arinadain parturiuit.Id quod amp;nbsp;alias accidere Içpç vide-inus, Vt maxima quarOi opera necfacilè ncc v-noimpetu proruinpant, aut foras fefe proii-ciant vniuerfa : Sic Sc ifte longo iam tempore 5e multo cum dolore quafi prçgnâs decubuit: Et tarnen nefçio quomodo fem perforé minora quifqueparit, quàm parturit. Ar veró tandem aliquando, fi diis placet, Elepliantis bic partus inBifcaiaexcluditur.in Conquetto ab-laclatur, ad extremum no longe à Caleto An-gliam e.x aduerfo oculis defignans, fatis fibi fortis amp;nbsp;maiufculus videbitur, qui ibi in Capb ftriordinem.hem, equeftrem volui dicere, co-optetur, qui ibi vol aureo garterio, velferrcis compedibus meritifsimé donetur. Hoccine parumargumentieft, invnoloco, in Anglia fola, fat virium nos in promtu babere, ad bu-iusomnium nollrorum hollium potentifsimi conatus refellendosf fres anni funt.ex quoil-liinfulæ minitatuseil, quam tainenadhucne

1

82 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Discvrsvs

perterrefacere quidçm potuit.Hui quando tä-dêilludadueniettépus in quo noccrc queat^ Tantûdem temporis eft, poftquam Dux Guilins Regis amp;regni bonis lepidè illudcns, Hi-fpaniæ pecuniis fubleuatus, copiis Ducis.Par-mcnfis omniumq; Catholicorum Princtpuin fubfidiis fuftentatus,contra Regem Nauarrç-um armagefterit ; Interea loci inhuncfinein cplieélamilitûmanuscft : oélo exercituster-reftres,vnus,nonus videlicet,naualis fuit. Ex his(Deo immortali foli fit omnis honor amp;nbsp;glo ria) oétoreinfeélâ domum-inanes reuertun-tur.Nonus vno prælio deuiélus amp;nbsp;dcieôtus eft vniuerfus. Et tarnen quis tam proieétæ auda-ciæ faluopudore hoc afleuerare audeat, pau-perculum hûc Principem interim vel vno ter-uncio, aut vnico faite milite à quoquam fub-leuariùmmô verô pecuniis Sciubfidiis, quæ abamicisfubminiftrata funt, vel interceptis, vel faite ipfi in manus nunquam traditis.Noti-ne adhue vel Sole meridiano clariùs apparet, iftorum hominum virtutemin pompa potiùs quàm in pugnaefie fitamf Viginti anni conti-nui funt, quibus Rex Hifpaniæ Belgas oppu-gnauit cum omnibus fuis copiis, partim ex Hifpania,partim exitalia colleétis: quibusad-ionxit etiâ quafcunq; àGermanis accipere po-tuitrln omni prçliofortunatusmûquam com-mifTa pugnaert.in qua ille nô quafi triompha* ret.Et tarnen quid tandem perfeétum eftc’Ho-diernodieeoplanéirtloco res funt, vtfiipfi

Belgæ

b E R F B. Q A l L i C I S.

Belgæ bona fua probé nolfe velint.huic pfofe-éîo, quiatainlongèà inctaaberrauit, « calce ad carcercs redeunduin necelTario ell. necid foluin, fed in inagno etiain difcrimine verfa^ tur, ne amp;nbsp;omnium laboruih ScfuintuunLquos ibi iinpendit, iadurain fecerit. lamverôcogi-temus ; fi Dania; Rex, Gennaniæ Principes 5c Heluetici Câtones,qui hactenus boftilein ini-petum nonduin perfenlerunt.fualubfidiaad-iunxificHtad Regis Hifpani ferociain inFlan-dria amp;nbsp;Anglia perdoinâdam.ad Guifianoruin eriain in üalÜis coercêdain Iibidineini quatn-diu putainus hafeeeoi um €0011*4 nos molitio-nes duraturas, fi probabili faltem boininuin conieclurâ niti roluinus:' Fitfi multa à tneiain dicûtur ; tarnen inultó plura bac in parte à me prætereuntur. Intérim, quamuis nos maiores copias,plura etiam adiumenta habeamus, modo in res noftras penitiùs introfpicere veli-inus:tamen dum illi contra multô meliùsfibi notifunt,8e fuasvircsconferunt, nobisetiain longé fiunt valentiores. Sit hoc nofiræ potiùs defidiæ,quàm eorum follertiæ, nottri languo-ris.non eorum ardoris proprium Deus pro fua mifericordia nobis hoc largitus efi, vt non folùm in pace viuere, amp;nbsp;ab eorum tyrannide nos vindicate, fed quod maiuselhetiain eorû collafubiugum mieterepofsimus, fi modó id facere nofmet cupiamus. Sed vttotam hanc rem, ficuti priinùm incepera, itaetiamTheo-logoruin more concludain : Ego quidein fia

F I

5^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DI s c V R s V s

exiftiino, Deumlininortalein profuadiuinA prouidentia hæc omnia guberfiare: cui quid magisdiCplicerepotelt, quàinvt nospropriis viribus noftram libertatê potiùs, quàmillius fummæ mifericordiæaccéptain referamusC*

Scd neCcio quomodoinihi iâ videor, quàui antea, cùin animo magisfoluto.tum ingenio acriore pauloq; vegctiore, qui poil totam iain Europam penè decurfam , perturbatatn 8c af-fljélam, idqi diuifionibus ex rcligione folum-modô ortis, nunc tandem ad Gallias reuertar* quasfolashacvenenatâlueinlîti putabâ. Sed nec Gallia e a fol a elt, quam Deus afflixit, neC folaea eft,cuiDeus ininitetur: vcrùm amp;aliæ regiones eandcm contagionein côtraXerunt. Ad Galliasigitur iam redeo. Arque nunc tandem ad extremum, integurnêtum illud nimis craffum,Si vélum, quod Regis oculostam diu pcrllrinxerat, eique fucum fecerat, eiusque exemploreliquisomnibus Gallis,ad extremû inquam, detraclum hoc inuolucrum elfe 8c gaudeo amp;nbsp;gratulor. Ante triennium cumin primaherba hæcfaélio quafi pullularet, non-nulli turn homines tam præfraôlo animo 8c perfriétâ fronte reperieb an tu r, tam tardiiam-que imperiti, vt perduellionem banc excufare turpe non duccrcnt ; quin religionis veloob-tegerent, formidinem nefcto quairt fimularët, nealiquandoRegitam Catholico forte fucce-deret Hugonotus Bellus hic prætextus prodi-toribusvlui fuit,Régi ad latus afsidentibus, qucm

deReï.Gaiiicis. 8$

qaem tam fuis afïeCtibus furiosè deditum, quem vefanç fupcrftitioni tain deuotuin pro-bè cognôrût, vt hoe vno verbulo il li os occlu-derent.oinnem refellendi anfain præripercnt, omni denique faniore mente priuarent, quo minus de hifce rebus, prout dccuit, iudicare pofTet.Nunc vero cedo mihi hominem exvni-uerfa üaliia vel vnum.vcl impudentein etiain Icfuitam feu quemalium,cui tara ferreum os, Vt audax illud.ne dicam impudés.Ducis Gui-fij contra Regem fuum facinus detendereau-fit. Quale amp;nbsp;cuiufmodi hoc fuerit, eum ipfuin dçilloappello.quipalàm ideuulgauit. Quod. fi quis mcam de hilce rebus fententiam, quid futurum fit, requirat, nimium ille.vt ingenuè fatear,mihi penfi imponeret.Quin amp;nbsp;antea di-ximusiNihil Régi tam periculofumefi'e.quàm Maicllatis fux diminutioné. Earn autem nul-lâ alla re labefaéf ari magis, quàm fi hoc femel innotelcat, eumfibiabaliquo lubditorû me-tuere. cuius hæcvna metus fpccies cft, inho-minum libidinibus conniuere, 'vel potiùsin-dormifeere, in audaces Scfacinorofosminimè animaduertere veile. Hæc nihilominus quum vulgaria tantum deliêla fint, priuatosque homines folummodo refpiciant, tum quidcin manfuetudinis amp;clementiæ intea;umento ti-miditas hæc inuoluitur. At vero, (ô cœlum) fi aduerfus Principem ipfum capitalia hæcfla-gitia nefarij machinentur, fi religiofam illam obfer uantiam,quæ facrofanâæ Regis perfonç

5

g(î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Discvrsvs

debetur.violent.idqueimpunè ferant.ifta qu( fuftinet,Rex cfle définit: Si parricidium hoc tain inexpiabileremittat, fl Rex alto filentio premat, quidiii illud mérité vfurparc liceat: Sceleru finem pntai f gradiiô ejl. Ncque dubitan-duineft, quin intra vnuin bienmuin in tant prodigiofain proruinpet audaciain, vtillatn alteram luduin ipcuinquc dixeris præ eo, hu-ius rabies quod dabit. Reügionein reforina-tioreinipte profiteer, diuina; hoc gratis tri-buatur, qui me tâtâ inifericordiâ dignatus fit: Ego.inquain.qui impièin Deumingratus, ob fupinain beneficiorum antea acceptoruin ob-liuionein, indignum me reddiderim , hoc po-fteriore, cuin iîlis fuperioribus non conferen-do: Nihiloininusfi eôresrediret,vt Rexinea iam opinioneeffet, Regem Nauarræom nosqs reliquos tam grauiter eum l^fifie; tâ abiefta, amp;nbsp;horréda contra amp;nbsp;vitâ Sc regnumjlliusince-ptâfiTe.vtfaluâconfcientia ignofeendû hoc no-bis non fit. Longé hoc à me abfit.vt lub fpecie huîusquerelsE iiliconfulere ita debeain,nos ad fe traducere.iniurias haS obliuilci.ad fubfi-dia amp;nbsp;priuata officia adhiberc, ad hifeeçum exuendum, in quas Coniurati inducrint, an-guftiis. Hoc vnuin tarnen, neqi vt Gallusfum natione, neque Chrittianus vocatione,fcd tan tùm homo conditione cùm fim, aufim confulere. quid dixi, confulcref iininô diuinare po-tiùs: Quod fl ira diuina in illius ipedullis vel intiinis hærcnsadfalutem procurâdam i^luin impel-

DE Re B. G A t L I C I S. 87 ùnpellere nequit.vnaquecum fua regnietiain incoluinitatem : fi ad rcélam paeisviaminda-gandam.ad omnes denique in imperio fuo Fa-dioneSjfuâ folà excepta, radicitùs extirpât! das nó inouetur : amp;, cùin ille folus fceptrû teneat, vtilludinfrufta ab aliis indigné comtninua-tur, Scfinguliillud fibifruftulatiin arripiant, indigné patiatur ; Et hacrationeRexipfe hu-iustotius malifons amp;nbsp;caput fiat: quidni fibi certô pcrfuadéat, Deùm Iminortalein iuftutn ilium amp;nbsp;iudiccm Sc vindicem illi pro falute quam expeétat, amp;nbsp;exquifitiora 8c accumulata iinmifTurum fupplicia. Hæcde Côiuratis tan-lùin intelligi nolo, de nobifmctipfis etiam iam loquor.Id quod aduerfarij fcelereimpulfi.nos necefsitatecoaébfacimus. Interim tarnen ad Regem regnique conditioncm quod attinet, vtrunquehocKqualeeft, regnum pari modo diuulfum 5c difcerptum, tam ab vno quàm ab alteroeft; Subditi æque à nobis atqueab illis Goniuratis difperfi âc difperditi conquerun-tur. Et tarnen nifi nos nofmetipfos dcfenda-mus,illi oppriment:8c fi nemo alius.illi tarnen foli nos pcrfequentur.Et nifi nofmet Régi nos fummittere velimus, illi Regem fibi fubiiciêt. • Et haudfcio an verè illud affirmarc pofsim: Iftuc damni quod regno neccfiariô nos infcri-inus.nihilo tolcrabiliusefie, quàm quodij ad ambitionem fuam, cupiditatem amp;nbsp;libidincm tantum explendam important. At hei iniferisi *d tantum maluin, hoc vnicum reftat rente«

F 4

88 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DI s c V R s V s

cliuna:SoZzî Jltnit:isycllefanari:vt velit tantùin curari.iddelideratur.Sic fine dubio Rexfucu-rus cil non tam pacatus quàin præpotens, cui libentcr homines obtempèrent, quein tnetu-ant,quein ament, cuius virtutem admirentur, ipie modo iliud veilt. Sed qui tandem à Deo precibus hocimpetrari poteritf Vt illiinma-ïiushæcdeturpotellas,in ipfîus animopriùs infideat oportet voluntas. Summe Princeps, num tibiinetipfi tute non crecFisf Neminem profeélo à cófiliis habes.cui tutiùsfidas. Quin egatealiashifceauribusKudiui , RegiPortu-galliæ hoc vitio vertentem, quôdvni prælio fuasFortunascommittciet. Prudenter nimi-rum innuebas,Principe fui,s bonis exuto pror-fus amp;nbsp;dcnudato nihil luéluofius, nihil càlami-tofius cogitari polTe. O temporal Vbinunc peregrinantur faniores cogitationcs tuae;' Tu 'i nonfemel, fed centies de teipfo amp;nbsp;tuis omnibus periclitaris: Quis tandem homo fanaticus hoc tihi in animum innrere potuit;’ Coniura-tosiltos , quibus mors tualubido eft, quibus diadcmatuum vltimusillefinis eft, arma fua, qüæ tuumfolum iugulum petunt, depofitu-•ros. fl tu modo mucrones tuos ftrinxeris, fi tu phalanges inftrucre contra Euangelicos veils. Vahcahiduin confilium 1 Minimè verogen-tium.quin hosftnas potifis.fi fàpias.nâ à Con-iuratisnunquamtibipax eftexpeótanda, nifi Corona illis relinquas. Et credo ego,nó deefie ad itianum impudentes Pfeudolos.qui quotia a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;die

DE Reb.Gahicis. 89 die tibi hoc in au rein infufurrent 8c fuadeant-, vtfacias, amp;nbsp;Coronain potiils quàm vitain re-linquas, autin periculuin coniicias. TcLutetia tuâ fugatum, repuHuin, eiectuinque vidimus, id quod nunquam anteavel abAnglis, vel Hifpanis,vel Gerinanis, maioribus tuis fa-éiuin legiinus. Quid tu contrà per literas patentes populo déclaras:’ niiniâin fei lice t tuam morain in caufa e(Te,cur illi antea banc noxain tibi no remiferint. Ita fcilicet tu atrocifsiinain iniuriam ad aniinuin reuocasc’ Tu populo e-dicis, vt vota faciant, quo citiùs cum illis in grdtiam redeas. Quoinodo igiturc' In Regem hoftiliiinpetuinuadere nihil eft periculif E-fto,quoniam ita vis. Sed qui hodie tibi fugam accerfit, quin eras idem mortem tibicófcifcat, dubitarenon debes.An non hoc.potentifsime Princeps, te periclitari eft^ Cùm fubditis tuis commonftres, nihilfaciliùs,quàmquiduisin tc vitamque tuam machinari:’ quum vindiélæ amp;fupplicij loco vota facis.vt ij cito pacari pof Iînt,quiàte merito fuo maétari debebät.Quis tam infelicite opinione fafeinarepotuit, nifi fcellum ciuile, nullum aliud tuo malo remedium inucniri pofte. hoc vno modo regrtuin tuum,autoritäre à fubditis vindicandam. Vah præftigias'quæ tandem fallaciaeft, ft hæe non fit meraimpoftura^ Aedificio nihil infeftuin inagis quàm ineendium, corpori quàm conti-nuajebrisjmperio quàm bellum inteftinum. Hifce malis mederi expecis f Ignem extingui-‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F 5

90 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Discvrsvs

to,qui ædcs vaftat, febrim tllam côtinuam ex» pellito.quâregnum tuum contabefcit, pacem reftituito,quæ illud incolume côferuet.In hoc folo rcgni tuifalus confiftir amp;nbsp;incolumitas. At inquis, hocvnoverboaudito de pacccumE-uangelicis confîrmanda, ftatimin te vniuerfa totius Orbis Catholicorum armata inultitUT doirruet.qui te de regno deturbabût. Veruin quidé hoc eft.fi hatc ita dicis vt il Ic.qu i non ita pridcm fpcftante Duce Guifio, Parifiis aufu-gerat. Quin illain potiùs virilem tuam vocein audire cupimus, quâad larnacum ScMogon-turum triumphabas, quâtu folusamp;vnus per-terrefeceras hottes magis, quàm totus reli-quus exercitus. illo te modo loquétem audia-inuSî videbisquàin omnia ttatira contremi-fcant. Si pio hoc amp;nbsp;religiofo ardore ad arma te accinxcris,Angli,Germani,Heluetij,equitatu amp;peditatu frequentifsimo tibi in fubfidium accurrent. fattibicopiarumdabuntad Hifpa-niam,Italiam, Galliam etiam vnitam debella-dam. Primùmttatus tui incolumitatem in hoc pofitamipfe cogita, pottcafaciliùsidfubditis tuisperfuaferis, quü tu ipfe idcredas: amp;nbsp;fi illi idcredant, amp;tuidem velis, hottium tuoruin, loco habeanturij,qui contra fentiant. Tuve-ro coniuratos mctuis, at cur^ vt alij pro te ani-mofi fint.iniquè pottulas. vnde nifi à te exempla pétant^ Largire, largire tandem iuttam fie æquam populo tuopacem. AtuisCathplicis initium fumas, fac ij bonum acquumque orét: cætcij

D E R E B, G A L L J C I S. 51 jsæterivtfacilè inviain reducantur, dubitarc non potes.Fungos incros ede oportet,fi tibi in tam inala caufa vclint obdilere. amp;nbsp;tales etiam futvri funt.fi çquam forte pacçm refpuant.fed neque facietit.neque vnquam adhucabiishoc' faélitatum cft. Hpgonotis Miniller,cócio con-cedaturud fat habent,nihil aliud optant. Et tu tarnen adhuc mctuis. At quem tandem:'Deus bonel Num Regem Hifpaniaï^ Quinoftendis illi aliquemParentis, aut Aui depiélam tabu-lam.ipfç.Çaftilliæ à fundamentis concudae to-tç tremêt exliprrefcentq;,poftq tia banc adfpe-xerint.Num Pontif.Romanü;’ An nó hæredes Borboniç virtutis tibi præftô funt: Vab aniles fabulasl Qui fieri boe poted.vt tibi qui ta mul-ta videris, tâta ipfe feceris, ita muito vfu amp;nbsp;ex-periétiâ valeas.vt tibi(inquâ) tam altè hçc fine ratione infideat opinio^Duo bæc certifsima ef fe puta;Vnû,neminê inimicos tuos firmiorem amicû habere,^ te: Alterû.nifi crafsior ilia nubecula propeRupellas.quàilli centies magis te metuunt, boc malû auertidet, Buda ilia pa-triæ fuæ tibi etiâ Régi rogum accédident. Hoc tertiûaddeSccrede etiam verûedc, regnitui amp;populitrâquülitatem quandiu velis, etiam ex animo expetas, nunquam tarnen edeceris, quin per te boefolum ftet, quô minus tu inter tuQS domineris;quô minus amp;nbsp;bos Seillos feep-troamp; Rcgiæ tuæ digni.'ati ta fupplices humi-Icsq; reddas.vt ne digitis quidé crêpant, nifi te permittente. Tibi l)oc quotidie in aurein infu-

9X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Disc v r s v s

furrant ; Catholicorum partes multô poten» tiores effe : tibi huic taaquain oraculo creden-dmn : teeorum Priiicipem 8c duélorein con-ftituere oportet, amp;Guifio haec paltna praeri-piendaeft. Deciperehocquidêin, nonconfu-Jereeft. An te abillis adfuas partestraduci o-portet^ tueosadeasT’ anillipotiùsadteadue-s niante’tu eos récipiase’Regein çfle,id foi um tu» um ell'id folum tibi ageVidumell.reliqua omnia hinc cedant oportet. Quid hoc monftri eft diceree'Galfïaruin Regem de Duce Guifio an-xium amp;lolicituinene, ne for fan abeoMaie-ftasilliusvioletur.autoritas labefaftetur.Num te hocIatcrepoteft^Hacfufpicione ex Rege te aequalein.exæquali inferiorem continuo faco-ret’MuIti ad regnum alTcenfus funt; defeenfus nullus. Regem femel defeendere, præcipitare eft. Suadent vt iraciindiam contra nos (aitein præ referas: qui cùm aliquatulum beüè fimu-laueri$,poftcaferiô ad rem ipfamredis. Nec veto aftutiarum hic finis eft. amp;nbsp;nifi impetus quidam religionis tuæ quafi turbo teabripe-ret.tu ipfe id facilè perfentifceres.Hoc tibi cer-to perfuadeas, Ducem iftum, qui eo iam in regno tuo proueélus eftpotentiæ, Sefortioretn amp;nbsp;maiofem partem eorum,quiilliadfunt,non vllâaliâ teuere ratione, nifi 5^ contra tcipfuin fua omnia télaintenderit. Illos verb qui fuas illi locârunt operas, nihil aliud fpeftare quàm Hugonotorüm exitiutn.cogitasf Minimève-ro gentium.Nec habet viélona lucrum. Si ego me

DE R EB.Gal tiers. 95 mcadiHius feélam penitus abiicerem.qwod adineattinet, (vt ingenuè fatear, quidfcn-tiam) folâ fpc illius aliquando regni occupan-di, iltucfacerein. Nain quôd il los ruinufculos popularisau-ræ collegerit, ardore ReJigionis Cailiolicæ hoc beliuin geri, amp;nbsp;Hugonotos ex-carnificando maCtari, hoeforfan adParifien-fes baïulos.qui per plateas voederando Hugonotos inclamarent.concitaudos, aliquid pon-deris haberet. Qui verb illi adfunt, amp;in regno perturbando focios fele ilü præbent, prorfus allô fuas cogitationcs habent defixas. Et hæc tamé leuifsimacùin lint apud te, baud in nul-iaexiftiinationefunt : qui aduerfus Euangeli-cos fortis amp;nbsp;aniinol'us, contra Coniuratosiin-bellis amp;nbsp;uieticulofus femper extitidi. Ef hoc duinagisjiilis fublidia, exillimationein,gra-tiain.autoritatem concilias, te autein expaue-fcentein cùm qui s videat quidetn, quid edeur ille attonitusnon confidat^ Qiiæ inaior peca candi illecebraquàm iinpunitatis fpesC Natu-ræ quodam impetuad libertarê ferimur. Quæ vnquain Regia potedas cxtitit.quæ populärem non fieri non tentaueritC’Regibusiua ma-iedate il 1 æ 1 a quid charius, quid antiquius elTc debetr' Qtiâtandem aniilsâ.duofolùm reliant remediaad earn recuperandain, quae vtràque eum metui faciût :Iniullavis,amp;immaniscru-deiifas. SummeRex, in quam velis parte mea diéla interpretari, liberum tibi ed, neqi meum elTe duco.tuiscoufiliis moduindatuere. Ve-

94 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Disc VR5 vs

ntm firfori minore cum proprij tui boni àf-« dore à te hxc perleéla; quàin à me perfcria pta fuerint , tanquain æquus æftimator, fl quid forcé mihi hîc ftomachofijs exciderit^ præfertim contra te, idiracundiæ Sciufto do-iori, qui me exftiinulant, quum tantam tibi Ä: videam amp;nbsp;inuideam tâmque atroceirt iniur-iatn fieri tribuendum puces. In quo qui-dem fcelere dum conniues, vide ne hæc fi-Jens patientia pro confenfu Ineritô ha' eatur/ Ne putes me lïtc animitui masjnitudinein in diferinien vocare. vniuerfa Europa me tum fingentem rcfellerct; tu fi teftimonüs indi-geres, nos telles citâtes locupletifsimos.quos tam fæpc debellâris. Hoc mihi credas ve* lim, indignationem illam, qua penè difruin-por, dum tam indigna à pcfsimis monitori-busfufFcrs, portentofam eorum audaciamin quouis moliendo, tuâ Colummodô tolerantiâ fretam,hæc vel inuito mihiexprefsifie, atque bilem,amp; Ilylum exacuifie. Illud me non fugit# intra domefticos parietes tuos illud oinne ma lum latere,quo haélenus non tam pertraélus, quàm dillraélus fis. Quæ verb à te contra tei-pfum geftafunt.inde manârunt.quod, in quo multi Principes falluntur, tuis Confiliariis, immoProditoribusdomefticis, nimiùm cre-* didilli.lpfum me aliquandointerfuiffe memi-ni.quum nonnulli illi quidem boniviri tibi ifthæc nimis odiosê occinerent.omnes vrbeslt; populos, Prouincias Duei Guifiofeobftrin* xifie.

DE Re B. Ga L LI CI S.

xifTe, omnia tua ilium pofsidere. Diélum qui-dcm hoc tibi eft, fed ab ip fis diélum, qui ex ea-dem faélionc elTent.atque ita quidem dicluin, vt te quafi proftituendo ad fuas partes pellice-rent. Ip fa vis amp;nbsp;robur totius Guifianæ contra te manus, in tua aulaalacres volitant : in arca-nis confiliis tuis, in ipfis penetralibushærent, vt minimêmirum fit, fana tua amp;falutaria con filia rebus tarn contrariis amp;nbsp;repugnatibus in-terpellari. Sed quum DeusImmortalisin ex-tremohoc Senouo difcrimine,in quodGui-fius te præcipitaucrat, oinnem cum caufandi, turn dubitandi tibi anfam præfcideriti falte tn hoç.vt te meliùs ames,amp; deinceps, quàm ante hac,diligentiùs cures, permouere debet, vt commodisetiam tuis, tranquillitati Sc miie-ftati in pofterum profpicias. id quum fcccris, eâdem plane operâ 8c regni tui incolumita-lem procurabis.

Inextremo loco te ponatn calamitofi belli facem amp;c furiam, qui ad tuam pernicicm,amp; pa-triæpeftem præclaras illas virtutes foies con-uertere,quæ propterea à Deo tibi inditæ funt, vt vtrique pro dignitate officiosè inferuias. An nullas parricidio tuoapudinferosparataswe-das ardentes elfe putas ƒ qui tuam parentem, nefarieNero, euifcerâfti^ obtainnefandatua fcelera,quorum vel ipfe aélor,velaliisautor extitiftiddque aduerfus earn,à qua tam infini-ta beneficia acceperis. Tanta mala (inquam) quibus mederi poteras, vel minus appetendo^

96 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Discvrsvs

vel inodeftiùsainbiendo, vel tam inCanafn ib lamlibidinemaliquibus faltem cancellis amp;nbsp;fi-nibus circumfcribendo. Lnino veró iafan-daca,quae tu tibiipli propofuiili,refpice; hi tibi carceres.hæ cruces, hæc lupplicia. Q^d 1uK^lcc!tf)al:itiir,fnt)j.lgt;rcin:ti(rcxemjgt;lo nacens, re^ pct'.t Jceleruautornnjccl/is. hïc vide Gebennain tuam Guide, oinniuiu hominuin inilerri'.ne. Quadragintâ iam pene annos numeras, ncc adhuc tarnen ve! Regis noincn arrogare tibi audes. Qiiandotandcin hoc efFeCtuin JabisC' Ans-erôtâ facile otnnes tuos æmuiosteper^ cellere pofle confidisC’ qui in hac futiii tua læ-titiaSc ambitiosâ uccupatione efficient (hcr-cle) vt finciput tibi doleat. Triginta annoruin iaduram iam feci It i, dum eos dcbellare volui» Iti.ex hifce decennium totó prçlcmdito.id tibi in lucrum deputato. reliant xx.Poitxx.anno-rum decurfum fpatium.iam tu fexagenarius, qual is tandem nobis Rex futurus es^S ont qui te audierunt Cardinalem Borboniumhoc no mine facetè irridentem, cui tarnen ipfe non muitôantèperfuaferas, vt fcnium fuum folio Scfceptro obleftaret. exilloveteri fepulchro tuum regnum fortafsis eruere fperaras. Etfi aliquando hoccontigcrit (quodDeusimmor tails omen auertat) quainplurima tarnen adhuc defiderantur, quae optatis tuis refpon-deant.Tu cubito fortafsis Regem Nauarrçum detu.rbare cogitas, vanam fine dubio fpem.in-ancm certè laborem, falfam'denique Sc fru-rtratain

DE Re B. G A L I, I c I S. 97 ttratam cùin tuiipuus.tuin prolis tuæexpe-élationein. Quiiitibi potiùsab iilo caüédum, Guilîe, fi Capias, cenfeo : Ex vnguibus leonem agnofcitüji^ui iLIi indies créfcunt magis, amp;nbsp;tibi vtilptro, brcui refecabuntur. Scdlingamus faltein,tedeturbâfl'c.c)uüm hocfaèlum ïam fit, num tu propterea continuo regnasf Si poft Regis Nauarræi fatalem öccafum, Qalliafta-tim prædæ exponatur; fccus enim fieri boc fiunqam potett; an tu plus potentiæ.autiuris plus, quàm Rex Hifpaniæ habere tibi videria^ plus quàm Sabaudiç Dux Régi üalliârum ex filianepos^tnncillo propinquior, qui regiam neptein nouifsiinam iu vxorem duxcriif tu proximior quàm L'otbaringiæ Dux,qui in ifia petitioneScfeniorScpotior eft,alius item ex fiiiaRegi nepos^ Contrà veró fi regniftatus integer faluusque pcrmanferit, qua rationc tandem faltem legitimaTrincipibus Catholi-cis,Regio fangumeprognatis, iftain prreroga-tiuam præripere te polfe putas? Qui tùm amp;nbsp;numero multi, amp;ætateflorentes fint, nou ci-deo cut tibi non merit© fiant polthumi, nilÏ tuo tu fcelereabortiuos feceris.Tü vero priuf-quam hæctela tota texitur, quis hac in re fatis tibi ftipuladoCauere poteritc’ Regem, quiiain viuit,tibi non os obliturum probéc'Illo fuper-ftite, tibi vota facienda funt. In hac defperata tua curatione, illi primo omnium vena inci-dendaeft,itaperitum te, amp;nbsp;medicum amp;nbsp;me» dicæutnoftendcris. hic lapis tibi amouendus

Q

Öl s C V R s V s èft.Illevnus plusquàm milleNauarrœiÎüîtîI-nibustuisofticit. Huiuslepidi amp;ca!lidicorn-menti n'fi tibi in mentem venerit,hem Thaïes Milefie, te nonemam teruncij : nam in fcriis hegoriis riimius nugatores.Etenim Rege viuo à longé falutandum tibi rcgnû eft, idem etianl amp;nbsp;durante hoc bello ciuili, fl modo id pergis facere,quod iam facis. At tu homo fciücet mof-deftus, nihil minus quàm régna cogitas, amp;nbsp;quorflim igitur ifla omnia, hominis flagitiü? Nifi hoc fit, quôd te furiisexagitet, nifi inex-plebilis quædam Sc vefana regnandi libido te exftimulaucrit, quaîi olim Marius, Sylla, Cse-far perciti fint/ Te dir'S deuoueät opörtetpo-fierorum fccula, quod cœlum amp;nbsp;terrain ita mifcueris, nullius rei gratiâ, nifi v’t vrfà cum Xerxe quafi mel exHymetto peteres. Peftis tcterriinafocietatishurtlanæ honoriscontcn-tio eil; quç tarnen quos pöfsidet,tantä corona pulcherrimarum virtütuift ftipatos plcrüque reddit, vtcos dumreprehédimus, admiremur tarnen. Si efatüs tantùm 8c excelfus animus ad regnandum te pertraxitjtadixefitaliquisfor-tè è pofîeris noftris ; Grauiter mediusfidius hanc in partem peccâflc nafurarn, quod Regê te non procreârit, quum, vt ReX fieres, ipfe in te tam audaélcr hoc fufciperes. Neque forfan haruoi calamitatum tantæ ftragis, quæ à tt priufquamregnuin adipifci queas,edendantf-ceflariô eft, in te faba vîta cudetur : Verdm ita potiùsloquetürpofteritasTatatibiaduentum tuum

DE REf,.GALikCIS.

t'ÙùmînGgâiore nota cortfignare volui'fleité nimismagnum fuilTe, vt perviîtafamportam introire non potueris, tcrreirion capit Hercü-lem, riec vnus orbis Alex,indruift.füraina qui^-Xjue dcinolienda fuerût, vt Nollro loui fat loei effe poflet.tVi’f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yertiii'oßtta gt;\f 'roni Inncnèrè

yiam. Atque ita quidem multoruin fententiîs reus filteris. Sed ita tarnen, vtplurimifcfetuî ■quài» fimilimos exoptarent. Vei contra duin remifsiàs fceleratus elfe vis, producendo no-ftra malaaggrauas.eos imitatus.Equirestciné-rè traéiant turbidas, pergis turbare porrd, vt Ticquid pofsit conquiefcerô: ita boc bonum quietis amp;nbsp;tranqüillitatis nobis inuides: mala interim iiiulta ingeris, 3c animo obfecundaî ïuo.Quid interim detepolberinoftri prçdica-bunt;quot; Contràquàra de illo apudHomeruin lie lA’ âmyivKfi, Sc q u æ feq u un tu r. q ui s èoru m vn-quam de tuis rébus geftisfando audierit, qui te non Lorariuin huius fecuii veré appe lia ri c'^ Sed fi Rex effe non pofsis, fvt es moderatus) nec defideras quidem.Sc quum id, quod velis» non pofsis , prudenter qui dem vis, quod pof-fis. Idfattibieffcputas, vtreturn ftatuin pefa turbes 3c diuellas : cagratia Vt faltem in diui-fioncineliorem tù partem fumas: in quoad-bacetiam miferiorcih te3c peioremoliendis. '•An non fat virtutuin â Deoaccepifti, quibus àmprifsimaabeocommereri poterts, quiqué fuo iure ea tibi dabitf Qui hoc fua bono Rex non mediocriter la;taretur, quod te feinpeï

G i

loo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Di scvRs vs

prxfentcm haberet,idque parentis loco, quo illi es,amp; pro booo amp;nbsp;fideli feruo.qualis illi elfe amp;nbsp;potuiftes amp;nbsp;debuifTes;' Nonne tibi fatius cf-feducis,Regi proprio débita obfequia tua præftare ad patriaiu fcruandain, quàm extero Principi mancipioefle, ad eandé eucrtédam^ Etiainatqueetiam.quidfeceris.vide. Et Pater tuus amp;Auuspatertiusin Italia Regis Hifpaniç partespropugnârunt, Sc tu coruin excinplo idem in Galliis efficerevis. Siccine patriffasf -Scd neq; adhuc in eo funt omnia. Quid igitur^ 'Idprofeßoeft: Religionis Catholicæ ardorc tibi peftusflagrat.SciotehocincócioneSc có-uentu ftrenuê proloqui, in priuatiscubiculis multo fecus.Et tarnen adhuc verédum eil, nifi citiùs Palinodiam canere didiceris,ne valde te tui poeniteat, g, Parifiis Rege tuuin eöfidenter eieceris. Qu^idc' num ille etiam Hæreticus eft; Non. At Rex eft quicunqüe Vel re, vel fpe fit, hoc vnum fcito,tibi inimitus eft Sed tandem tanquamforex tetuoindicio prodis, Scfacilê oftendis, eandem plané caufam efle, cur Regi Nauarræd tarn malè copias. Te videlicet illi fuam magis inuidcre hæreditariam fpem, qua Euangelicam fidem.heque dubito, quin,fi ille pateretur te fore Regem, tu illifacilè permit-teresefleHugonotum. Summe DcuslHaeCci-netua ardes religioeft^ Atquorfum tandem/ vteam augeas:' At multi etiam Turcæ amp;nbsp;Sar-raceni exiliunt, qui Hierofolymitanjum regnû detinent, tibi Sc tuæ familis hæreditariûrquin

tu

DH R E B. G A L L I C I S. 101 tu tuos neruos multo potiùs côtra illos.quàin aduerfus Galliain patriam tuain intendas^ An verô vt religioné tuam defendas, itaveheincs cs^ At quis eft qui oppugnatC' Numquis tain audax,vt litein aliquaiu Catholico intentare velit^ Hæc ergo mea fentctia eft, te nobis per-fuadere veile, lupos fibi iam ab agnis metuerc, à ceruisleones.iniranaturç inutatio. 5c tarnen tu hoc idem dicis. pro fingulis in Qallia Euan-gelicis centum numerantur Catholici. Si Rex Nauarræus viuo iam Rege Catholicos perfe-qui Gbi in aniinum induxerit, irritabitforfan crabrones, qui vlcifcentur probè: fi poft mortem Regis hoctentaucrit.malâprofeélôinibit gratia. At logé aliter feres habet, neq; ilia ^pt© afferre deberesdeuia haecfuntdudos nos facis. Quin dicas(fodes)id res eft.idqi apertè,yt omnes te audiat, te folu regnare veile, te Regé fieri,nihii aliud defiderare.Atque h'ic videmus viuis amp;nbsp;veris fuis colorib.tua depifta infignia.

Sed ad finem iain properat oratio,rem con-cludai'n,nec amplius adiungam,nifi vnum aut alterum verbulum de literis illis,quas euulga-ri curâfti.Primum hocprofiteris.idquepubli-cè, tefolum eum effe, qui inftitueresexpedi-tionetnillam Aquitanicam côtra Regem Na-uarræum, in quern tu tarn inirificè eras afiè-ôlus. Sed cur tandem alter! munus hoc dele.« gafti^ac non potiùs tu ipfe illud fubibast’ Pri-inûmillud quafi præconis voci fubiicis : te A-quitanicj expeditionis autorem amp;nbsp;procurato-

XOJ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D I s C V R $ V s

tem fuiffe.dein cötra Regê Nauarr^u.i^uemi tj. deperirevis,5’tperireeü maximècupias. Ve-rùin quid opuserat, Vt aiiishoc munus deinâ-daresT’cur non ipfepotiqs fubnlV'^ T ibiDucis, loyefi) exéptó aut cevtaviéioriapetenda, aut gloriola mors tibi op.pctcda fuit- Quin fi tu Re gi iâ tuç pcrlon.ç indutli iâotierresjprimo ver-bo códitio.né aetipöWtiEó cliêtelas tuas Ät ço-pias traducas : Rex bifçc aliq.d adiûgct ex (uis. Ibi belloru faces : ibi dignos yirtute tuâholles, inueneris. Quorfum in Éicardiam ti^as flâinas accêdis.Nûamp; ibi hajFetKÎ.funt^ üeusinimor-talis fi illuJ largitus nobis eflet.vt Caletuin Sc, Bolonia Régi Nauarrço tam effent obnoxiæ,^ tu infimulas.ne Lutetia itaperturbâffes, têpe-lliuètibiilleprofpcxi-nèt. fat iâ tibi otij fuifl’et, vtteinter Chaallo.nica:tuaclaullra amp;nbsp;repagu-]a,ta,i;iquâfiriTio feptocôpingeres, neqi de alia, teniagisfoljicit^, de defènfione tua cogitates. Verùm aftutiasquæfohominis videte. Ta id agebas,vtRex fiduciariâ, tut«là rçgni Galiiç, tibi ouê lupocômitteret, ipfe auté in Aquita-niâin militiam ^pficifceretur.tua: folius^aufæ vindex,adeuetteBdû Regem Nauarræum ini-inicumtuum, adiestuas; ibiftabiliendas. eo, nitniruin, vt dum iilc.dcvno tuguriolo obfî-dendo follicitus efêt, tu intérim doini muni-tam aliquatn vrbé caperesEt haçinfuper lege Si conditione, vt reuerfus iamomnia tibi con-cedcret, amp;nbsp;quoufque Sc quoties tibiipfi vifuiH fuerit.Aedcpo^duxhaud ftultèfapis

BE Reb.Gallicis. ïq;. polio nunquam reétiùs tibi cófulere potixifTet». baud fatis tainê inelcare homines noiUSähiot amp;nbsp;ille magis prouidus tibi hacin parte aufcul-tare noluit.Addis præterea.Dncé Elpe« noniû Hæreticos propugnare. Quidniigitur omnes mortâles quotquot fint,qui te Regem elle no-lût,te iudice vcl Hærcticos.vel hæreticorü pa-tronoseffenecetTc fit.ld û i ta ett, fans magnain breui copia hæreticorü haberemus. Hoc interim tu inllaroracuÜ cetiti ratumq; habeto, G vel uainimû eladeftini aut côfuij aut colloquij i 11 i cû Rege Nauarræo interccfsiflet, fi vel mu-gt; nitifsimâ vrbc earû , quas fibi fubieétas tenait illiin manustradidiffetjfivertantillûpecuniis fuis reliquisq;fubfidiis, quib.illetûabûdabat, ■ regiNauarrçoopé tulifset,nihil vel gurguftio-licuiufdâ inCj^lliistibiiam reliftum foret in quibuste occultâtes; Res Guifianæplanifsi-mè ad relliin rediifTentitu totus amp;nbsp;funditùs, iam pridêintcriilîes. Huicigitur defalutetua gratias agito , cuius fincera fides Scfemetip-fum,amp; Regemluum amp;nbsp;ma.gnis $( præfent;ibus afrecit incommodis. Sed ille, incluis, in Picar-diam Sc Normaniam litescaptatu iainduduin abiit.Quam tu (quæfa)tandem particulam iri illis duahus regionibi'3 obtinesf Quarum vni defunftus Alenconius Regius frater præfuir, çui abfenti Rox fuos præfeflps furrogauit. Alteram Dux loyefius eodern plané modo renuit. nequetu, nequemaiorçs tuiqui.cq'-.ain^ hïciariïobtinuiftls, Sed Sc au hæc fa-ifis .ft

'0 4

t

104 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ Dl S C V R S V S

refponfio. Nam cùm regnare velis, tibiquic-quid libeat amp;nbsp;licett etiaiii neccffc etl.Proxiinè fequitur querela tua eaquegrauis de notinul-lôruin liominüm ruinuiculis contra tetuain-que exîlUmationem dificminatis. Quos tamé (diis gratia) hi» tuis rebus geftis potlremis præclarè rcfutârti. O Atticû plané ofatorein! quod nifi ita f ffet, nunquam ifta tainpulchrè pcrpurgaffcs. lucusâi e te homines nimisilli quidctn inaleuoli, qiiôd in nonnullis huius irnperij ciuitatibus tu tanquain turbulentus Tribunus leditiosè populum contra inagi-ftratus fuos à Rege datos ccncitàris.Tu quàin leui brachio ifta repulifti tum.cùin Parifienfes aduerfusiplumRegem fuumirritaucris. infi-éloinaledifto tam parum eft roboris aut fir-initatis. Turn reprehendunt te,quodinPro-uinciis tuis Chalonenfi , Rhemcnlî amp;nbsp;Seyffo-nenfi, rehquisque locis, vbicunque tu vel vnû pedein poluens, Regia veétigaliafis depecula-tus. Quæ coinmodior ratio iiiam infamiæ la-beculam eluendi, quàm (idquod tufecifti) in regia ciuiiatead regiura ærarium cuniculos agere. Leuis dcniqs fufpicio eft, te nefcio quid ^àduerfus Regem amp;nbsp;regnum machinari amp;nbsp;ino-iri .tyrânidem affedare.inhuncfineintecuin tuis Go niuratis, quibus Rex præter quam de-cuit parère voluit,opulehtas Se munirasali-quas ciuitates occu pàiîe. Atveró iftos fumuf-culos vous i lie tu us Lute tiam aduentus quafi vêtus difpulit. quû StillamVrbê tuoimperio

fubiu-

DE Re b.G A L L.i c I S. loy fubiugaueris, Regem expuleris, fatellitcs, qui ad corporiscullodiam clTent, vi coegeris, ar.. mis denudâris, vulnerâris, trucidâris, vniuer-famdenique multitudincm contra Regem amp;nbsp;armaueris amp;nbsp;apimaueris. Hoc paélo pulchrè tuquidem latrocinium facrilegio, homicidiü parricidio, deliélum atrocifcelere vis diluere. quid aliud hoc eft quàin cum ratione infanirec’ Sedin eotriumphare vifuses, quodoétotantum viris nobilioribus comitatus Parifiosin-gredi aufus fis. manifeftum innocenti* tuæ indieiü. O Hercules quàin mira narras,quàm nos audiinusinauditafQuin Rupellas te conféras cum noua tüa turbaaulica, oinni clicn-lclaamp; vniuerfis præfidiis tuis, 5c Nauarræus tantùm quatuor comitatus Nobilibusingre-diatur: turn fi difeefsio tua fugæ non quàm fi-milima fit,extemplôtergum tibi fiet coriutn bubulum. In inferiore Britannia facilè hoc eft dicere: verùm quibusifthuceognitum 5cper-fpeéfum eft,totum Regis Confilium pro te fa-cere, Reginam matrem tibifauere, nullum nô deditiofuinaut turbulentum hominem, nullum non baiulum aut calonera, totam deni-queplebein à tuo nutu penderedlli palàm prç fc ferent Sc profitebuntur, fimplicitatem hanc tuam nimiam fuifie aliuriam.innocétiam plus quàmfufpeétam perfidiam. Qui hoc tibi per-fuaderc pocuitti,vt nos credetemus, te tam rc-mifsè Sc ofcitanter te veile Régi credere, qui poft cohfceleratam illam focietatem initam,

O 5

jo6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Discvrsvs 1 nbsp;nbsp;*

cùm in Concilie i 11 o veftro ad fanélûMorum, altero quafiTridentino, pcftilentifsima feita fœdifsimifœderis,adfuinina fuacapitaniinis eapitalia reuocaretis, tu nunquam accèdere aufusesnifi æquali cum Rege llipatus fatelli-tio,amp; fæpe inaiori: qui tam diu quàin il le in a-cieamp; militari tabernaculo contra Germanos équités verfaretur.tune èliminepedem ex-tulifti, nifi femel tantum,amp; quidem cafu.tum-queper vniushorulæ quadrantem cmanfiftû Imiiio verô boc tuæ potius lollertiæ eft, Gui-, fie.iftiufinodi facinora patrare, quam perpe-trata defendere. Vcrifimile id quidem vide-tur, quoniam de eo tibigloriari viium eft, tuæ hoc poteftatis fuifte,Regem vel inuitum amp;nbsp;re-luétâtem quafi captiuum detinere. Hemlquid exteaudioalienigenaf Regem Galliæ te pof-fe vel repugnâtem detinere , id quod tota Europa coniumftis viribus vix poftet efficeref Ipß Imperator! femper Augufto heroicä animi ma gnitudine prædito hic labor,hoc opus forer. Si Auustuus paternus hoc præfagirc potuilTet, nepotem tam nefanda verba vnquam prol^ turum,ftrangulâfret proculdubio Patré tuuin potiùsjquani tam infœlicem prolem procreâf-fet. In imperiopacatoregnoque trâquillohoc vnum verbulum tecapite tuo. mulialTet. atqj hancctiam aliain caufatn videmus, cur omnia tu penurbes vnus. Inreliqua patte literaruin tuaruin tuu fai em iuditio voces ita dducidæ (uut tamque toirpoiu«iaucpauiuienti,quod

DH R E B. Q A t L I C r s. 1Q7 Vlç dixit, vt difficiiliinum fit contradiccre. In filo loco de fortitudiiic tua prçdicanda adino-dum cüpiofus'CS, qua: tam inanifellè tuadc-jnon(trâiit confiüa, vt ncfciam quid amplius defidcreinqs Extremum tantùm mihi arri-piam,in quo fateris, te Baftilliam, arccm Pari-fiis inuniîifsimam , amp;nbsp;armamentarium ipfuin inuafifie.aliaque loca publica, tum iplas arcu-Ias,in quibusRegisreditusannuiSc cçterave-éligaliareponcbantur. bed eo tarnen hæc omnia con fiho,vt tandem in inanusReg:£e maie-Ratisplacatæ iam 3c tibi recbnciliatæ omnia rellituas : iis videlicet modis amp;nbsp;conditionibus tibi réconciliai», qua» Pontifex Romanus amp;nbsp;Principes ChriAiani intercedentes afsignaue-rint : Id fi minus fiat, fal tem tuis fubfidiis Ca-tholicosncxu quafi amp;nbsp;mancipio foluereten-tares, Sede eorum feruitute vindicate,qui’ad regium latus hæreticis patrocinantur. O no-fter Zeno! quàm neruosè cornuta amp;nbsp;aculeata tua côtorques dilemmatar’ nifi fallor, hoc verbum Placatum ita intelligis, non quictum aut fedatum, cuius iam deferbuitiracundiaifed in ca potiùs conditione coftitutum, vt quafi ma-nibus à tergo reuincfis.ne cum mufeaquidein iam belligerare pofsit. Eô veto ilium loci per Hilpanicas amp;nbsp;Italicas copias te redaélurum confidis. Hæc ilia eft, quam dicis inrercelsio. Et tandem vt breui omnia cçmplcclar, tu è rnultis vnus amp;nbsp;mi fer, S:imbellis lubditus, fer-^lusqucRcgi tuo bellum denuncias. E vobis

io8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D I s c V R s V J

coniuratis alijfuntqui Iwcleuitcrfcrunt.alH ctiatn qui rem feriô aggrcdtuntur.Si augullif» fimæ memoriae defunélus Imperator tantik lumvcrbuli huius Regis Patri dixiiïet, totus Orbis Cbriftianorum-in duas partes diuifus inutuis inter fefearmisconcurriflct.hoc vnico verbulo incitatus Deus modo immortalis pro fuainfinitamifei icordiahuic Regi noftro fa-niorem mêtem largiatur.tum tu GuiCe.quain aliis iam diu machinatus es, paratam tibi peftem putes.vt participes

parent.

FINIS.

EXEM-

109

EXEMPLKM LITE-

rarum, quasDux Guifim ad Regem Gallia,HE n-Ri c r M III.

Otentissime Rex,Domine Clementirsiine, tain infelici ego fidere natus fuin, vt illi, i^ui haftenus, à longoiam tempore,nullo pepercerunt labori aut in-duftriç, quo me à Tuæ Ma-ieftatis fauore gratiâ remouerént, aut etiain prorfus detruderent, tantum tandem efFece-rint ,vt omnia media amp;omncs vias, quas ego ad deuota mea tibi officia amp;nbsp;debitam obfcr-uantiam commonftrandam fedulô captaui, præoccupârint amp;nbsp;interclufcrint: Quod qui-demhifce diebus multô, quàm antehac vn-quam,certiùs magno meo cum dolore didici amp;nbsp;expertus fuin. Wam cùm calumnias amp;nbsp;ru-mores illos finiftros.qui eofinefpargebantur,

ito Literae OVtis Gvuii

vtfnfpicip ilia conc^pta, quâ fides inea ergÄ Regiain Tuàm MiiÄUtein irl dubiuni voca-tur.confirmaretur, diutiùs ferre nonpolTeifi, periçLilo oinni, quod obiifiebatur, contemto, tandeihj vt vitx amp;nbsp;bohoH ineo tonfuléreih, plané decreui,ad Maieitaté tuam.paucis meis aulicis comitatus, inagnaq; fid.uciâ bonx con-ftientiç fretus amp;nbsp;ereclus,accederejperans,me hac ratione omnibus aperté demóltraturum* quàm iniqué hadenusà maleu'ölis meis tra-duéfusamp; Maiertati Tuæ fufpeefus fuerim. Hoftesautem il li, non tam mei.quàin publicas pacis, ciim pati non poffent, vtapudMaielfai temTaam pluribus agerem, veritiici'icct, ne clandeftinæ illoruin maebinationes, c^uibus vfifunt,adMaieflatisTuæ odiiim iii mecon-ci tan dam, detegerentur, amp;nbsp;itie.Maicllas Tua in antiquumbencuolétix Segratiælocum re-ciperet, maluerunt periculofis fuis Confiliis omnia perturbare, amp;nbsp;MaielfatemTuam Sc V’f-bemParifjenfein I'n fummum d’ferimen cóii-cere, quàmconcedere, vt apud Maieftateiti Tuam di’utiiis ertem, Alens illorum maleuola tiinc fatis apparet quod ignorate Regina Ma-tre.amp;inuitis prudencifsimis Sefjieffatirsimis Confiliariis Maieflatem Tuam mbuerunt Sc impulerunt, vtinufitatomodo,-temporeifto fufpicionum amp;nbsp;diffenfionum pleno Sc pericu-lofo PræGdium in VrbemParifienfem, intro-duceret.Sc præcipuos vicos Sc loca munitaoc-Cupare tentaret: Dcclarat quoque peruerfos

eorma

kJi Regem Galliaè. tii

Sorum conatus rumorille, qui multa eos.fi fu* ' periorcs euafiflent, apud Maiertatem Tuain impctrare voluiiïe ait.àMaiellateT ua benigni-täteprorfusaliéna, quæ tacendo potiùspræ* tereó, quàin vt muleisverbis exaggerate odio-fiùs velim. Terror ergo, qui fidelibus tuis fub* ditis inopinato illo Pra:(idij aduentu.inieélus fuit.adarma eos concitauit, vt fcilicct id à fea* uerterent, quoddudum contra eos tentatum fuit. Deusautein per fuamgratiam omnia in inelioreftatu conferuauit, quàm fpçrarequis VnquampotuifTet, Sc imminentem Sciamiain irrueatem calamitatem clemeterauertit. Cuius motus Sc principium Sc medium Sc finis a-nimimeipropofitum tarn perfpicuè docuitSc declarauit, Vt eredam, Maieftatem Tuam Sc omneshomines fatis iam fatis pofTe animad-tiertere.quöd faCla Sc rationes meæ ad prorfus aliumfcopu fint direéfæ, quàm maleuoli mei haftenus Maielfati Tuæ perfuadere conati funt, Nam fi quis confiderat, quä occafione Sc quo comitatu in Maieftatis Tuæ pötellatcra volensme ftiterim ,fiduciam meam,quamin benignitatem MaieftatisTuæ pofui, Sc puratn meam confeientiam , qua fruor, facilè depre-hendet. Quin e.x eo quoque fatis apparet, me de nuilo periculo foHicitum, nec quidquam tnolitum fuifiTe.quod, cum primùm iftius mo-tus clamor ad meas aures perueniret, prorfus inermis in ædibus mcis fuerim.Sc paucioribus tircumftipatus,quàm mea fert códjtio : St ho«

» *

• •

nî Ljterae Dvcis Gvisii inultoruin r.eftimonio atfirixiare pofTuin. Modus iije, quemin vi repellenda adliibui, Maie-llati Tuæ fatis teftari po te II, nihil faéluin ede, autaliudàinetécatuni, quàin quodobedien-tein amp;nbsp;fidelem ininiftrum decet. Labor meus amp;nbsp;indullria, quam in continenda Se Gompe-fcenda Plebe poluijquæ afFecl:ibus plerumquc in eiufmodi motibus prçter moduin indulget, oinnes calumnias refellit.quibus haóèenus ac-cufatusfui, menempe folereMaieftatisTuæ VrbemPatifienfeinadrebellionem Se tuinul-ïus cócitare. Sollicitudo illa.quâ eorum etiain falutem, quostantis calumniis me apudMa-iedatê Tuam detuliire.Se i niinicos meos cótra inecócitafTe Iciebam, profecutus fum, fatis te-ftatü'relinquit, me nunquam de miniilris tuis aut Officiariis (vtfalsó inihi impingitur) vllA rationelædédisautoppugnâdis cogitâde. Me præterca nihil tam exhorruiffe Se declinälfe feinper.quàm gratiâexcidereTuæ Maiellatis, inde colhgi potcil, quod Heluetios militescü Tribunis fuis incolumcs è furentisPopuli ma-nibus eripui Se tutos dimifi. Cùm igiturMaie-ftasTua de his omnibus Se fingulis fatis edo-fta iam fit, vt non dubito, hoe à multis fidis Sc publicæ pacis amantibus TuæMaieftatis mi-nirtris, huius rei teftihus locupletibus. faótuin cfiTe, certó rtatuo, Maieftatem Tuam hinc me-ridianolble clariùs videre pofle,me nunquam cogitandocócepifleid.quodab inimicis meis, ad odium,in ineTuaeMaiettatis inflamman-

• dum,

AD Regem Galliae. nj dum, falsó fc nefariè affingitur. Plané etiain fpero,euentuin tandem certiora mihi datu-ruin huius rei teftimonia. Nee quidquam ma-gis moleftmn mihi contingere potuit.quàm cùm Màiertatem tnam de dil'cefTu cogitare au-direm ; Videbam enim, præcipitaco illo abitu occafionem mihi præripi, omnia rurfism, vt volebam,ad MaieftatisTùæ placitum compo-nendi,amp;in ordinemreducendi; In quototus iam eram, cùm Regina Mater tahtum fefe de-mitteret,amp; me viferct : Cuius meifadieailli propofuiargumenta, quibus illamnitipofTc, planémihi perfuadeo. Quoniam autein.Se-renifsime Rex, Domine cleinentifsime.ifto tempore hoc, quod volui,præftare non potui, dabo omni ftudio operam, vt Maieftas Tua promtam meam obedientiam amp;nbsp;obferuatiatn debitam non vnquam in ine pofsit defiderare: Nec quidquam gratiusmihi accidere poteft, quàm vtprsclaris meis meritis amp;nbsp;fadis illu-IlribusingratiamTuæMaieftatis me rurfuin infinuem, 8c in illam benigné recipiar. Et ad hanemetam omnes neruos , mentem de-nique totam figain atque dirigam.quamdiu Deus Opt.Max. vitæ huius vfuram mihicon-celTerit : Quemprecor, vt Maieftatem Tuain faluam 8c incolumem conferuet, amp;nbsp;imperium Maieftati Tuæfelix amp;nbsp;diuturnum dementer largiatur. Parifiisiy.Maij, 1588.

HAEC, ^VAE SE^E^NTFRi ex ahiiliterü Ducü Guißj ex-cerptafant.

Mn E M vim noftram eo coni ferre coaéli fuimus, vt totdolis HkVoWsM öbieftis,quibus expeditioni no-llrs, in Aquitaniam contra Hæ-reticos fufceptæ.remorç iniicie-bantur, obuiain iremus, amp;nbsp;Regi de Prçfidio in Picardiafatisfacereinus.Etquanquam iftç co-piæ nullam aliam ob caufam nobis caftraop-pofuerunt, quàm vtveteres inimicitias refu-fcitarentjSc nouas diflenfiones fcminarent:A-tnicos tarnen noftros hortati fumus, vt vnius tncnfisiaéluramtanti non ducerent; 8c interim DuxEfpernonius füo exercitu illospre-lïicret.Tandem Efperhonius alias cauflas belli contra Normândiam quæfiuit,quô magis boc impediret:Et inueniflet etiam anfam Sc a-ditum, nifi ego, ex magno defiderio, bellum contraHæreticoscontinuandi, haélenus negotium ita gefsifrem,amp; efFecilTem.vt amici no-ftri tantum qüiefcerent, ne illevllomodoin-feftareturautimpediretur. Vtautem grauiùs eXércerer, nontantùm fuperuacuis illisPræfi-diis, verùm etiam expeditionibus iftis, haéle-nus fine Vllo fruétu fadisiSc vt progreflus belli prorfus interturbaretur, Sc tota moles in me con-

Ad Regém GALirÀÉi Hÿ Cüüe'rteretur; famamea calûniisdifTemînatîS ita profciffa elt, vt diceretur non obfcuro ru-more , mains à me imminere Régi periculum* quàm ab ipfisHærcticis; Meeilimeonari.Pa-rifiis tumukum concitare.cilies cçdereiamp; Ré-gern ipfum captiuüin facere : V'rbem dertiqué in prædam vertere, fubfidium amp;néruoséôi-parare, vt eô, quô vellem,bel!um transfsrre.Sê pro libitu amp;nbsp;commodo meô ducere poflemk Hæc amp;nbsp;talia Regis auribus occinebantur quoi tidie, adfpeciemamp; motum compofitofono» Vttantôgrauioresde meconcitarentur fufpi» ciones. Extremum hoc télunl.quod in me tori quetur, quodque fpem omnem férè mihi àdii mit amp;nbsp;prçfcirtdit; cùm animaduertam,Régemi inagisfbllicitumefie,vtconatibùS meis, quos timetj occurrat, quàm vt cdeptiâm contra Hæi teticos bellum ducat Sc exfequatur. Deiftdé cùm eô iam infortunij delapfüsfim,amp;apud quofdam iam in earn fufpicionem inciderim» vtetiamSanclifsimusNofter ipfe mihi manj dârit Si iniünxerit, Régi, Domino meo legitii mo obedientiam Sc fidem debitam præftarei Hæc defperatio,ad quam me vltima Régi pro-pofitaconfiliaadegerunt, cùm megrauiteres xerceret, fignificatum mihi elt,Regem corpoi ris fui euftodias apertê augere ad qüatuor vei xilla Qallorum,amp; tria Heluetiorüm.Ne igitut^ vnius faltem horæ fpacium tantum Sc tam gra uis culpæ fcclus in me conieflum elTe Sc hærôi re paterer, paullo pèlt me in iter dedi Parifios

H A

liö Literae Dvcis Gvisii

•verfus, oélo nobilib.aulicis meis coinitatus.äc Regi in raediis copiis deinifsè ine obtuli, nul-lo alio faluo códuClu inunirus, t^uàm oftidis ineisamp; eä, quäquilibet fidelis fubditusRegé fuumadit.fiduciâfretus.lrinocentia hæc inea, mens rèéta, apcira, amp;nbsp;benè fibi conicia oinnes illascalulnnias amp;falfos deine fparfosminores l'efutare memo debcbat ; vt amp;nbsp;multos ani-madücrti mihi bac de re tacité gratulari amp;nbsp;gau dcrê. Altreodie, cùm mali nihil cogitarem, pcrpetuô erain cum Rege, amp;nbsp;cum eo de expc-ditione in Aqmtaniain agebain, ad quamo-mni animi defiderio feror. Interim .vtverifi-jnile eft, Rex ab oinni parte exploratoribus dif pofiiisdiligenter anquifiuit,num inaiori co-mitatu appUlifTem, quàin in ingrefTu meoin Vrbemappàrüerat. Et cùm certô comperiffer, rem ita fa habere, nec quidquam à meo ihilite, quorum intra quadraginta miliarià nulIuS ap-parebat, inetuendum efTe; eccëfequehtidie, 3ui eratduodeciinus Maij.fuinmo n.sind duó-

ecimvcxillaHcluetiorum,amp; oélo cohortes Gallorum, in fupplcinentum reliquaruiri Régis copiarum,per portam diui Honorij ingreC-fsefunt, quibusRexcum omni fuoaulicoco-mitatuobuiam proceflerar Cuftodix Regiæ Magifter Sc Heluetiorum Tribuni in manda-tisacceperant.vt prçcipua Vrbis locaoccupa-rent ; Et quo minus impedircntur,ciuiuin or-dinesita difpofîtierant, vt procul ab illis con-fifterenti quo fcilicet, quando ad rem ventuin

«ITct,

AD Regem Galliae, ’ nbsp;nbsp;117

effet. Eine inde dilaberentur, de vxoribusfuis amp;nbsp;Eberis folliciti Sc anxij , quibas in eiufmodi moiibus libéteradefTe lolemus. Interim duin Eæcitageruntur, Scegodomi meæin vtram-Uisaurtm fecurè dorvnirem, paucisillis comi-tibus ftipatus.fingulari Dci prpqidentia, dum populusParifiéfis Eine indediiponituramp;dif-pergitur, illa de re per quoldain Nobiles, qui tum fortè propter negotia quædam fua Pari-fiis compiorabantpr, amp;nbsp;me vifendigratia ac-ceflerant,opportune fané temporeadmoni-tus fum; Deusetiam è vertigio mirabili modo torius Vrbis plebem tommouit, yteertatim omnes ad arma conuolarét ; Et praefentia mea freti.nullo habitocófilio,ftatim eo.quem ego fubito monfirabam, conlliteruntordine. Sc incipiebar ab omni parte foffas ducere. Sc qui-dem tato ardore amp;nbsp;feftinatione, vt in fpatiuin duarum horarum coEortibusillis.quas infro-dudas diximus, fignificari iufferint.fine morä Vrbe excederér, nec in fuburbiis quidem fub-fifterent. Hæc cùm agit aren tur, in vna parte Vrbis Heluetiusmiles einem quedamvulnc-rati accurrüt reliqui ciues,Heluetios adotiun-tur, amp;nbsp;quindecim e irciter trucidant, vulnera-tis viginti quinque,reliquis armaaufferut. Ab alia parte itidem cohors Regia armis exuta amp;nbsp;inædes vicinas compulfacll.in quibuscuin fuisTribunis conclufa fefe coafta continuit. Mouit me hæcvulgi intempéries, vt me medium ingererem, ’amp; nongentos Heluetios Sc

Ii8 Literae Dvcis Gvisii ^ilios Cuftodiæ Regiæ Satellites captos offen-, defem, quos dimitti, tutó deduciadarcein Regiam iufsi.Poft ilium confliétü, in quoeui» dens 8(. lipgularis Dei benignitas apparuit, or tnnes vicos amp;Vrbis plateas circumeundo per-uagatusfum.adfecundam vfqinoétis, 5cmo-neqdo. rogando, minitando apud Ciucs tantum eft'eci.vt Dei beneficio nullæ amplius c£e-des, nullæ rapinæ, qec quidquam damni vlte-hus datum aut acceptum fit; Quamuis ciues mirum in modmn comvnoti effent amp;nbsp;exacer-bati, cùmviginti (vtaiebant).patibulaereéla amp;carnifices iam euocatos fcirent.Se centum nominarent, quorum capita iam crucibus de-uota dicerent: quorum nomina exprimere no eil integruirii fed conicéturis fat manifcllis re-linquo. Non poffum non dicere, quanto me gaudio pcrfufum animaduerterim, cùin vi-dcrcm tantâ me üeum Opt. Max. gratiâ di-gnatum effe : Dum nempc farnam meam à calomnia ilia vindico, qua multis bonis etiam perfuafum fuit,me Vrbein hancin prædam amp;nbsp;cædem plané defignâffe animo. Nähoc cùin facere potuerim, Sccladem tarnen abaliisin-tentatam tanto fludio auerterim, malcuolorü ora malcdica fatis meobturàffc exilliino: Deinde certo Sc manifefto arguirierito fingulare ftudium meuin, quod ad Regem obferuädum amp;nbsp;colendum femper mecum circumfero, omnibus probaui,dum arma Sc tela, quæinme |lringebantur^reftitui,capthios domuin rcdur

AD Regem Galliae. 119 xi, vexilla reddidi, obfefTos liberaui, Sc in omnibus RcgiæMaieftatisdecus ob oculospro-pofituin habuiamp;obferuaui, cuias etiamfor-tilsimus quifque amp;nbsp;conllantifsimus intantis tarbisvixinemoreflcponet. Tuin perfuafuin fuit Regi.vt intra viginti quatuor horaruin fpatium Vrbe Sc arce fuâ excederet, quo tempore ego,quoties voluilTem, vel inuitum Sc re-luélatem detinere potuiffem. Sed abfit.vt hoe vnquatn cogitârim. Habet fortafsis Rexfuas caufias.quibus commotus fait, adhociterin-eündum. Armainentanum, arcein Scalialoca publicaoccupaui, Sc arculas quafdam, in quitus Regia pecunia repofita erat.obfignauirfed , cöcófilio.vtin Regis inanus omnia reftituam, quamprimuin mihi recóciliari volueiit: quod futurum fpero ex intercefsione Sanélifsimt Romani Pontificis Sc omnium Catholicorum Principum ; Ad quod etiam ilium hoc illuftre illi præftitum officium.Sc (ingularisfides,quae in ifto motu abundè à me demonftrata eft, baud dubiè mouebit. Autfi nihil impetrare apud ipfum potero.efficiam tarnen, vt iifdem inediis Religionem Catholicam SejCatholicos omnes conferuera, Sc à perfequutione Sc feruitute eorum, qui ad Regium latus

Hæreticis patroeînantur, vindicem.

120

®^AV5?-A5^«LW2r^W5^2lt;gt;;®ffî

AD POTENTISS.AG

SERENISS.REGES,PRIN-cipcs, rcliquofqueam-pliß. Chriftiani Orbis Ordincs,

SERIA DE REI PIB.C HRISTI A. ns Statu Jalute attj^incolu-mi täte conjeruanda, GERMANI CVIVSDAM

Nobilis,amp; Patiiæ amantis

Viri

C 0 MMO K RFA C TlQ.

\çi D fi quain in alieni s rebus ra-tionibusque iudicij rtaterainad-hibemus, ad eandcin noftra ipfi confilia, nollrasq, omneis aélio-nes appendcremus, Scccttiuso-innis nobis vitæ ratio inllitueretur, amp;nbsp;omnino infinite turn publicæ tum priuatæ calamita* tesaucrterentur.Alienöruin eniin vel pcricu-lorum velcladiuiTi excmplis quafi optimisamp; certifsimis vitæ ducibus ac magiftris, ad res omnes amp;nbsp;inftituédas amp;nbsp;perficiédas vteremur.

Qtiod

ÇOMMONEFAC.DE REP.CHRIST. Ill Quod quidem fapiêtiægenusytitutifsiinuin, ita luauilsiinuin efleneino vnquam fanusdu-bitauit. Sed ferè fit, vt in rebus nofiris diiudi-tandis conftitucndisque, ve| cupiditate vel metu vel alia quapiain animi ægrjtudine præ-pediti, quod ante pedes eft, quodque ceruici-bus iainiam iintninet, baud ante ccrnamus, quàmipfa çalamitate pbruti, repentino inte-ritu tarditatis ac ftultitiæ pcenas lueriinus.Ita-queetfi dealioruin exemplisprudenter fxpe iudicamus, duin tarnen idem 1’e nobis dcuitan duin periculum offert,quia vel rei inagnitudi-ne, vel ancipitiseuentusformidine pertcrriti, amp;nbsp;dum alij fefe moueant circumfpeélantes, inoras inutiles neéhmus, Sc alias nos pcriculi propulfandi rationes habituros fperamus, oc-cafionis opportunitate è inanibus elapfa, oin-nisillafpeciofa fapientia.quæinalieni pericu-liexemplointuendo verfatur, inanisprorfus atque infruóluofa nobis abit.

Nulla quidein vnquam vel refpub. vel ciui-tas.ac ne ciuis quidein vllus aut bonus aut for tisextitit, quinoncenferet, inmoderato po-tentioruin vicinorumimperiofalutem fuam, ac libertatis vitæque ineoluinitatem omnein confiftere.Nequequicquam fuâ tantoperein-tereffe quàinillosipfus vicinosiuftitia amp;nbsp;mo-deratione aniini imperium adminiftrâtes.fuis fe finibus, quafi quibufdam repagulis, conti-nere. Eß: enim in omnibus qüidem ambitio periculofa, fed in illis certè vel omnium maxt-

H 5

m COMMONEF ACTIO DE $ TATV inè, qui quâtutnuis vallis imperij fui finibus, regnandi cupiditatcm nequeunt terminare, Quiacùmimperiorum mutatio fine triftifsi-insc vicifsitudinis fqualore, atque omnium re-rum perturbationc vix vnquâ pofsit exiftere, neeefÏe eft, vt quæcunque illis adiacent regio» nes, vel longifsiino etiam remotae intcruallo, immoderatæ huiusambitionis fluftibus agi-tatæ.funefto tandem interitus atque omnium calamitatum gurgite inuoluantur.Sed quem-admoduin Oceanivel grauifsima tempeftate tumefaéli ac redundatesfluftus, obieélo proximo aggere.vicinis atq; accolis omnem indu-ftriain.laborein, ac vigilantiam vnoanimo, v-noqueopereperinitia adhibentibus, poflTunt baud ægerrimê cohiberi.poftca veró quàm v-no atque altero aggere perrupto, in campos atque arua felongê latequeeffuderint, nuHa nequevi nequc induftria humana prohiben-tur.quin certain atque ineuitabilem.non modo innuraeiabilibus hominum ac pecudum cateruis, fed totis etiam oppidis, latifsimisque fiepe ditionibus acregnisperniciemadferant-: ita plané quæ late fuos fines producunt imperia, fi vnanimi vicinorum populorum confen fu,quafi proximo aggere, fuisregionibus per initia cohibeantur, vix eft vt grauem aliquam aut memorabilem cuiquam cladem inferre pofsint: fin autem perruptis finitimorum vnis aut alteris clauftris,amp;Imperij prolatandidul-ccdine femel animos deliniuerint, 8c fui nq-ininis

REIP VB. CHRISTIAN AB. } «J minis terrorem reliquis etiam iniedum fenfe-rint, nulla certè tanta vised, nullum tam va-ftum aut violentum repagulum, quo furentes idi ambitionis impetus queantamplius coer-oeri. Quod quiconque pod homines natos vi-ri fapientes perfpexerunt(perfpexerût autem omnes, qui quidcro prudentiam ad res gerendas âdhibendam ederati funt) ij fetnperda-tuerunt boni ac patriæ amantis ciuis, maximê autemPrincipis efle, diligéter ac mature pro-uidere, non modo vt in fua Repub.benè bca-teque fuis ciuibus acpopuliseiTet, fed etiam. ne quifinitimi vel Reges vel populi in vicino-rum fedes, quacunque tandem obtenta iudi-tiæfpecieacprætextu, per vim irrumperent, regnive cupiditate alledi, fuos fines in vicinoi rum ditionem ambitiosè propagarcnt. Hinc olim Romani Carthaginenfium crefcentein potétiam, mifsisauxiliaribuscopiis, quæMa-mertinosobfidioneliberarent, amp;nbsp;Hifpaniain ab Afrorum feruitute vindicarent, omnino fi-bi putarunteffe imminuendam. HincAntio-chum Epiphanem, tutelæ fpecie, Aegypto in-hiantem^ fuisfinibus ac regionibus circum-fcripferunt, neque vnquam alicuius vel Regis, vel populi potcntiam in immenfum crefcere pafsi funt. Hinc etiam,nodra maiorumque no droruinætate.Venetorumillaeximia fapien-tiæ lausacprædicatioextitit: quicùm fc baud temerèadbellum fufcipiendum commouere ynquam foleaiit,ita tarnen fua côfilia femper

124 Com VIONEF ACTIO BE STATV temperarunt.vtfi quandovicinos.vet populos vel principes, cernerent imtnoderato am-bitJonis impetu in vicinos vim intentare.fua femperarma infinnioribus præfidio cfle vo-luennt : vt taquam in trutina libratis populo-rum ac Principum Italiæ viribus.nctpo cxiltc-ret, qui fe Venetam rcinpublicam fpcraret ar-mispolTeoppriinere. Quod quidem conltans acpcrpetuum eorura inftttqtum, inter inulta alia praeclara vel præcipuum habetur.quód il-lain rempub. non modoiam ad mille Sc am-plius annosflorentem conferuarit, fed omni etiam virtutis ac fapientiæ laude apud exteras omnes gentes cumulatam atque adinirabilem reddiderit.

Atque hoc quidem exemplum, Laurentius Medices vir fuaætate omnium in Italia f^pien lifsimus, fummo ftudio atque induftria itafe-cutus fertur, vtalta Italiæ pax amp;nbsp;beatifsima tranquillitas, illaætate, eius vnius prudentiæ, omnium propè fcriptorum calcule tribuatur, propterea quód tum fuis cô Gl lis, tum rei pub. Florentins, in qua clauum tencbat,arinis atq; auxiliis omnium Italiæ Principum cupidita-tesitafrenabat, vt fi quis extra fuosfines, am-bitionis ruens impetu, quiequam tcntalTet.ille continuo reliquorum Principum ac populo-Tum armis atque autoritärecoerceretur. Atq; hocquidem certè nemo eft, qui nonvideat, fentiat.ftatuat,nemoque qui non eos populos grauiterincufet,Sc verô etiatn proditæ patriae ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;reos

REIPVB. CHRISTIANAE.

rcos peragat.qui vel metu perterriti, vel igna-uia fradi,vel otij amp;nbsp;quietis luauitate i!ledi,vel tarditate 3c quali quodam veterno confepulti, Veldenique ciuilibus acdoinefticis coniétio-nibus implicati, finitimoruin rcgutn ac popu-loruiia ainbitiofa imperia, per focordiam ita pafsi funt propagari, vt cùin pofteorundein vim atqueimpetum fuftinere non poiTent.tri-ftifsiina calaihitate acpernicie 8c fe amp;nbsp;patriam fuminuoluta cernerecoaéli fint.Ecquiseniin «ft nofti ürn.qm non cenfeat,veteres olim Gallos, fi vnanimi omnes confenfu, lulij Cæfaris iarmainitio repuliflcnt, rempubl.à Romano« rum feruitute liberal« nullo negotio tenere potuiffeC'Scd dum alij vicinorum ærumnæ at-que interims otiofos fe præbent fpedatores, aliis fuis ctiam armis atqué auxiliis pótentiatn Romanam corroborant, perbreui tempore «ores adduéla eft, vtamplifsimum illudpo-tentifsiraumque imperium in prouincias re-dadum, turpi feruitute penitus fueritoppreß fum.

Quid Italia ipfaC’Si adolefcentem Romano-rum potcntiam fub initia communibus armis ac viribus cohibuiflent, neque pafsi effent fi-Îillatim Antiates, Cruftuminos, Ceninenfes, .atinos,mox etiam Volfcos, Aequos, Sabinos,atque inde porro Samnites,Vmbros,Bru tios, Hetrufcos.aliosqucfingulos per fe populos fubiugum venire, annonScfuam liberta-tein tutati elTcnt,amp; reliquos Europe populos

ÎZS CoMMÖNEt ACÏÏÖ ÖE StATV

à fœdae feruitutis capiftro vindicaiïènt:' Et tfi, vixquifqua illofüeitexéplis faélus fapiétion Et dû omnes de aliis tjuidê reitè iudicarüt,nemo eft qui luis temporibus iudicij illiüs fruól3 ad fe potuit tradacere.Atq; ita poft Italia,Sici-lia,iTiox Africaatq; inde porró omnisAfia, 8e jppè vniuerfus tcrrarü Orbis,feuifsimo Roma-norü'iugofubaéfa, focordiæ atq; ftultitiæ pœ-nasdedir. Eadé penitusvel vecordia,vel ftu-pore Chriftianorü Principeatiimiolim occu patij Saracenorü genti at,qj iinperio eas oppof tunitates dedêre, quæ florentifsimas AGæ, A-fricse.atqi Aegypti Ecclefias funefto Mahoine-ti cæ ferui tutis iugo turpiter oppreflas, à vet a cœleftis doéfrinæ cognitione penitus abalie-narût. Quofû tyrannidé cxCepit crudcle Oto-manoruin imperium, quad quidé ex minimis Sc plané contemnendisortüinitiis,pauló mo-métoita mirabiliterexcrcuit,vt iam non Afi^ö » aut Africæ régna,fed ipfius Europæ penitifsû mavifceraperuaferit,vaftarit,euerteric.

Atqui nemo no videt.ipfos Cbriftiani orbis , Principesacpopulos, dûveldomefticisdifsi-diis inter fe implicati.vel ignauia perterriti,vcl ambitione ardêtes .vicinorû cladcad femini-mê putant pertinere, fatis fibi quifq; viriû ford rati, ad gladios Turcarû à fuis firtibus depellé-dos, illorû fcritati Scfpaciû téporisScoppor-tunitate eâ dedilTe, quâ ne ipfi qdé vix vnquS optare.fperare certé nûquamaufi fuifsét.Quo quidé incêdio, nifi Gçrmaniæ dulcifsimæ no-* ftrs

REIPVB. CHRISTIANAK.

ftræ patriæ virtus obditifTet.qua: cômuni côfi-lio atq; iinperij decreto,vires fuas ae vcéligalia côiungenda eiîe putauit, vt quotics necefTe e(^ fec.Otomannicâ ilia potentiâ, vel fuo certo ps riculo cohiberentjiainpridé orbis Chriftianus vniucrfus cöflagralTet.Eade ilia Germaniç virtus olim fe Romanis armis folaobiecit. Cùin enim reliqui amp;nbsp;Europae, amp;nbsp;Africæ, atquc Afiæ inde vfq; ad Perfas 3c Patthos ferè omneis po-puli.eaquâdiximus imprudétia.iugûilloruiri admififsêt:foli German! côiundis viribus, eo-* rû potentiâmultis præliis fregerût.Scfæpè vi-ftores.fæpê etiâ viéti.ita séper vires repararût, vt oblata tâdé per ciui 1 es Imperij Romani dif-fenfiones occafione.ipfi iam ex Germania ma-gnis exercitibus comparatis in Romahoruin ditiones vndiquaqj irrumperêt.Sceos quialiis antêgentibusimpcrârant, nô modo fub German! Imperij iugumiredocuerutit,fed propè ad internecionem etiam deleuerunt. Quç cer-tè virtus,nullis laudibus, nullaprædicatione, fatis poterit vnquam celebrari.

Sed quo maior ac præclarior ilia fuit Maiorti * noftrorûvirtus, eômaiori cûadmirationeac dolore,boni omnes ingemifcüt,nos iâab auita ilia fortitudine dégénérés, tacitos, otiofos, ac fecuros cernere acpati HifpanorûfuperbûSc crudele iugû, propè iam vniuerfo terrarû orbi impofitû, etiam noftris pofterorumq; noftro-rum ceruicibus immincre. Nolo equidcm, vel genres vel Principes inter fe ecmparando, homini cuiufpiâ inuidiâ incitare.Oinnis eniin

128 CoMMONEF ACTIO DE STATV feruitus amp;nbsp;grauis amp;nbsp;viro indigna eft. At vei‘0 Hifpanoruin feruitus, quos iain nuper à Mauris Sc Saracenis ortos,fæuifsiinæ Inquifitionis terror ad Chriftiani nominis confefsioném, inuitosatque obllinatè reluClantes, per viin coegit.an Turcorum feruitute tolerabilior cé-fcri pofsit.haud facilè pronunciaucrim. Efto penes Granatenfes, penes Indos,penes Nea-politanos hociudiciutn.

Illud certè confiât,Roinanoruin iugum.et-fi propter inexplebilem Iinperatoruinaetni-Jituinauaritiain (quorum hybernisplures fo-ctorum ciuitates deletæ traduntur, quàmar-mis holtium vrbes) gentibus effet intolerabi-Ic, tamé ob multaspraeclaras populi illius vir-tutes, fi cum Hifpanoruin fuperbia.crudclita-t€,auaritiaconferatur, feruitutemillam Jiber-tatis.obcdientiam imperij nomine merit© cé-feri potuifie.Sed quoquoinodo fe hoc habeat, illud certè exploratumeft.nifi maturè proui-deatur, Sc cominuni atque vnanimi reliquorû Regum ac Principum confilio, Hifpanoruin conatus atque animi frangantur, propediein fore, vteorum viribus per communem focor-diain in imméfufn audis, ferô amp;nbsp;fruftra fe fint obieéluri ij, qui commune hoc Chriftiani or-bis incendium ad fe nihil dum putant pertinc-re:ac proinde.rati fe,fi quid in fuis finibus ten* tctur, facilè vim omnem effe domefticis armis propulfaturos, vicinorum Belgarum cladcm imminentem otiosè fpeélant: Ncque vident hac

RE I P V B. CH RI s TI A N AE. Üÿ hacfua focordia Hifpanicæ ainbitionis acfu-perbiæflammasaccfnlaseacaperc increinen-ta.quibus poll,amp; ipfoi uin ttcla Si vhiuerfi or-bis Chrilharii oinnes prouinciæ, ditionesac fegnabrcuifintconflagratürà. Neqv.e eniiri fell quôd quis fxiltimec, Brabantia.’,t’landriæ, aut Hollandiçregionibüs buias inqendij tactS compreflas pofie cocrceri, cuius iam non fcin-tillæ.fed ardentes flaijiinç.non modo Italiain; fed Ga^liain.Angliain, Scüriairi, amp;nbsp;Gerihaniâ ipfain.atqueyniuerfum dcnique terraruin or-bein, longé latequeperuagaræ inccnderünt. Atqui ne Hifpani quidetri ipfi difsiinulant,or-bis terrafuin Alonarchi.-.in lato Cbi debari: vt-pote quorum virtus ac fortitudo nouum, atqj antè incognitum terràfuin orbein.artnislub-aélum,legibus atq; inftitutis oriiarit; inorib'us acdifciplinaexpoliuerit.amp;C-ttbolica dértique acRomanareligiorieiinbuerit.Su! elfe tnqrie-risprædicant.eonllitutaMonarchia, reliquOs Chriftiani orbis populos ad eandem fidem ac difciplinamadducére, Scoiniies dé rebgiono controucrfias, nôminis fui atque Iiriperij tcr-rore, armorumque virtutecömpónere. Hæc illi non modo palàin diftitant, quotidiariisq; fermonibus vfurpant ; fed ré ipfa, amp;nbsp;oinniiin^ confiliorum, aélionüm, rationùin,rerüir)''que geftarum certifsiinis atq; indubitatis indiciis apertè côfirmant. Nihil eriimabud agunt, nihil fpeélant,nihil cogitant, quàiri vt fubaélis feiïïçlBelgijpopulis, federn ibi belli ftatuant.

IJÔ Com MOSEF ACTIO DE SÙTV vnde minimo negotio. amp;nbsp;in Germania,amp; ?n' Anglia,amp; in Galüâ.quoties adlibuerit, perrû-pàt. Et primû quidé in eos fuppüciû Itaïuant, quos fuis ft U d il s min'-' fuifle fAuéte5,vel leui lu-fpicione iudicabût:atqi indeporrô reliq.s Chri ftianiorbisRegib.acpopulisquodcunqi vide-bitur jp libidine imperêc, 5c fi qui diélo minàs icrûtaudi'êtes.eos àfinitimis defertos,5chofl;fii manu vndiq; cinctos, infeilis armis opjsrimât, Sefub iugü feruitutismittât. Eg fua omnia cö-filia.rationcs, conatus,iâindc vfqjintenderûf, ex quo oppreiTa armisItalia, nô modo in Ger-maniâ,Religionis inftaurandx prçtextu,fecê-re impetum, fed etiâ orbis Cbriftiani Monar-ebiam omnem fibi fubiieere tentarunt,

Quod quidc vt perfpicué intéHigatur,operç-pretiû erit,nos hic vobis,PotentiEi mi ac Serc-nifsimi orbisCbriftiani Reges, Principes afqj Ordinesamplifsimi,Hirpanicorû côfiliorutn, inftitutorû atq; aélionû omniû férié, inde vftjj à primis initiis ad hæc tépora,ordineac breai-ter explicaré: ex qua més eorû atqj animus, amp;nbsp;fpesomnisatq; inftitutûperfpicué elucefeat: vt ita cômuni malo, cômunibus côfi 1 iis reme-diû opportunû maturé quæratur.In quo nihil equidê dicâ, nifi quod in omnium oculis pofi-tû,amp; quafi in quodâ amplifsimoorbis theatro geftû,neminipoteritefte obfcurû. Quod qui-dem ego dum vobis ob oculos pono,viri Principes, quæfo paulifperattendite, atq; animuin àb omni præiudicataOpinione ad cognofeen-dain

REIP'Vb. CHRIS TIANAÉ.' I}! dam rei veritatein.dHigenteraduertitc,

Pullquam itaquegens HifpanicaFcrdinaft-di Virtute Mauroriiiniugoliberatajongoque arinorum vfu atque exercitaiione roborata^ teliquis fe geniibuS^c .pojïulis bellica laudej vel luperiores, vel cenè pares elÏe polTe ftatuc» runt,continuo ad oceupandain Jtaliain ani» mum adiecerunt : præfertiin cùm ab Arrago-niis,qui olim exHifpania oriundi fedesfuas Neapoli fixerant jad fubfiJium contra Gallos yocatii florentifsiinx ditionis amplil.simam v-bertatem, atqueomnium reruin redûdantçin copiam oculis atque animo luft'ralTent ; Sc iami Siciliam inlulam aJimportados commeatus,' traiicicndasque militmn.copias, ad omnia’ denique belli gerendi fuftenta.ndique prxfi-dia longé oportunifslmam. Gallis eiiain mul-toantè tempore ereptaiixfpnerent. Itaquedc-fertaeieélaq; Alfonli Itirpe, cum Gallo fœduS inèunt, Sc de repartiéda infer fe vniuerfa pro-üinciapacifcütur.Èx quo cùm Gallos ad belli procurationem fegnioreS cunclantiofesqué faclos vidercnt,ortade finibus contentione.aa crius bellum inliaurant, ita tarnen vt nó'mul-to póft,opera Phi!ippiArc!iiducis(cui filia nu-' jferat Ferdinantli) .pacis nouæ conditiones Jropofitæ fancirentur.quö ftratagemate Gal-icis fubfidiis quiè iam in procinciu erant, re-moratisà Confaluoreliquiæ Gallici exercitus ad Crariglianum flumen penitus cæfç Gereac f rofligataji atque ita Gallis omnibus Neapo-’’

î;2 COMMONEF ACTIO DE s TÄTV litano regno procul eieftis, Hifpanioportù-nifsitnam belli fedem, ex qua Italiæ ton impe* Tarent, collocatis præfidiis, amp;nbsp;fubftruclis arci-bus ac munitionibuS occupant. Cuinque iain fub idem fcrè tempus, autoritäre Pontificis Romani, vaftifsimis illis Indiarum regionibus inter LufitanOs amp;nbsp;Caftellanos repartitis. vni-uerfam Américain, atque Indiæ occidetitalis amplifsimum complexum.admirabili amp;nbsp;nun-quam antê audita crudelitate vailatum.impe-rio fuo fubiecilTent,amp; fimul inferioris Germa-niae, quæBelgicam Galliam attingit. Principes ac ditiôries affinitatis necefsitudinc fibi coniunxiflent, rati iam fe habere asrarium vn-de belli gercndi facilitâtes deproinerent, partim propter auri atque aromatum incrcdibi-1cm côpiam, quæ ex Indicis nauigationibus in fingulos propè annos aduehebatür, partim ob mercium innumcràbilé tranfueftationem, quæ i Belgicis ac Batauicis mercatoribus ac nauiculatoribuscumHifpaniis inftituta, ve-éfiçalia mirificèauxerat, adreliquâmitaliam lîbi fubiungendam animum adiecerunt, ac proinde Inlubriam vniuerfain, feracifsimam certè ac florentifsiinain Italiæ partem,fub fpe-cieauxilij Sforziæferédi,Gallis ereptarn.tnox etiam Sforzia opprefTo occupatamHifpanicis præfidiis firmarunt.Florentiæ. Senæ, Pifæ,at-queadeovniuerfæ Hetruriæ ftatum commu-tarunt.impofitoillisDuce, quem fuis parti-bus ac ftudiis addiétum notant. Parmam amp;

Pla-

ÇIEIPVB. CHRIS TIANAE. I}J piacétiamarcibus amp;præfidiofirmarunt. Ge-nuain, Liguftici Maris portuin faftionibus ac difsidiisdoineâicis agitatain.confirmata Do-riis autoritäre atque i inperio, fibi addixerunt. Deniquevariisartibus vniuerfain propèl-taliam fibi addixerunt: extrcinoscertêillius vtrinquc fines penitus inanciparunt. Et nec-duin latiata regnandi cupiditate, cùm multos etiainnuinreftare principes qc populos iqter-ieclos cernerent, qui rion inodp ipfi çfTent Hi-fpaniac gentis impèrium detreftaturi, fed aliis iain fubaclis populis, vindicias adlibertatem fortafie ctiain daturi, putarunteâdem fibi via propulfatidnin hûç efie inetuin,quaiTi pridem antèin ipfis Hifpaniævifceribusadliberriina Arragonioruin gentein penitus edoinandatn tenuerant.cùin nimirum.inieclo Inquifitionis fræno amp;nbsp;prpeeres atquc Ordines in regnico-mitiislibertatefuffragioruin fpoliarùt, amp;nbsp;pro-uinciam omuein infignibus iininunitatuin præfidiiçatqueornamentis nudarunt, amp;po-puluin deniq! yniuerfum acerbifsimo tyran-nidis terrore opprçfTerunt.

• Itaquepmni ftudio amp;nbsp;contention« prjipûm Neapolitanis, inox Mediolanenfibu§ 5ç Sicu-lisaliisquefinitimisgentihu-', Inquifitionein, religionis Catbolicæ tuendæ prætextu.obtru-dunt.Sedcàmgenerofis aniinisobfirinatèob-fillentibus ininùs id fuccederetex fcntçntia, fuppreflbad tempus Inquifitionis nomine, a-liasadperficienduin inftitutuin technascon-

J54 GoMMONEP ACTIO DE SÎATV quirunt. lungitfeRex Philippus arélifsima foederis ncceisitudine cum Pôtifice Romano* cuius amp;nbsp;imperium eftamplum in Italia, Si au* torirasapud omncsfacroianfta. Eifefpondct religionem caiholicam Romanam non modo fartam teélam in fuis ditionibus tueri, fed in alicnis etiam veile (ludiosé inftaurare: amp;fc foederis contra Lutheranos initi principein profitetur: hac ratione Si Hifpanici imperij inuidiam eleuàri, amp;nbsp;Italos principes in foederis focietatem partim (ludio partim metuaf-fcitos,aréliùj deuinciri poffe Iperat. Accedit fefuitarû crefcés pafsim fub idem tempus au-toritas ac potentia. Hisenim vfi corycæisat-queexploratoribus feu Inquifitionis familia-ribus, non modo in fingulas principum ditio-nes.fedin ipfaetiam teéîa Si penetralia viaiq fîbi patefaciunt, eorumque animos tum pieta-tis exiftimatione acreligionis reuerentia, turn fulminumPôtificiorum metu, à rerum noua-darum ftudioabfterritos in ofricio retinent, Si alteros alteris inter feinuifos acfufpeéfosred* dunt. EorunJemqueoperaatqueambitione inuneribusac præbendis Ecclefiafticisex vfiï acre fua in quos velint repartitis, Hifpanici nominispotentiam ac terrorein mirificè fta-biliût. Ita nuperVenetam Rémp.tum fubmif-fis Inquifitoribus, turn inieéla de Aquilegiano Patriarchatu cui velint decernédocontrouer-fia,paulatim fîbi addicerc tentauerunt, Si iain pridem rçliquos propê omnesltalise princi-

P*?

'REI'P VB. CHRIS TI A NJAE, Ijÿ

If es,Severo etiain eos qui géti Hifpanicæ pau-ô viderentur infcnfiorcs, his artibus edomi-tos.quàm obfec|uenti-fsiinosfibi reddidere.

Eademporro regnatidicupiditate ardétes, iifdemq; confifi rtratagematis, iatn oliin ,cijin Carolo V. Eleétoruin fufFragiis Gerinanici Iinperij moles eflet impofita, priinùin qui-dem Galliæ regnum ini'cftis ex Belgioarmis amp;c fæpé grauiter diuexarunt. Mo.x verà in ipfa Germaniæ fnperioris intima viice-ra.religionis Pontificiæ inftaurandæ prætex-t.u.iinpetumfeccrunt.viélisque prælioProte-ftantium Ducibus, de illavndiquaqueoccu-panda,amp;fu£ doisinationisiugofubiungenda feriô cogitarût.ae jpinde munitilsimas quafqs arcesarqueoppidain ipfo Germaniævinbili-co Hilpanico præfîdio coinmunierunt. Sed cùm nequeeorum ambitiofiisimis ftudiis Caroli Iinperatoris æquitas fat is refponderct,ne-que ea quæ occuparant loca, Se longo remota interuallo ab Hifpaniis, Se fortibus vndique ac bellicofis cinélagentibus diu fe polTe teuere aniinaduercercnt, Se iam fingulari Mauritij virtutearquearmis inde pulfi, fnperioremo-mnem Germaniam relinqu'ere cogerentur, Sp in Gallia iam fæpius renouata bclla optato fuccefTucarere cernerent, opiinain quidemth lam.quam certa fpe dcuoràrant.prçdam ê fau-cibus fibi ereptam grauiterferentes, paulifper fubftitcrunt, donee poft Caroli V. exßelgio difceftam,ainbitiofo,fuperbo,amp; veré Hilpani-

IJÖ ÇOMMONEF ACTIO DE STATV çô Philippi Regis ingenio adfuas cupiditates abiifi, alla fibi \'ia, qaod pridem inftituerant, ’*■^^'^»'*^13quot;'' det relierunT. Animaduerterât etiliTi ft» neque in Ciermaniam, nequeinCîal-has, potrequoties adlibuifiet exercituin du-deteiEt (1 pôrtdiïxiflent,comineatumac belli gércndifaciiltates primo quoquediedefutu-taS, nifi occupafis in fuam poteftateiii reda-ôisHollandiæac Zelandiæportibus, confti-lutoque in reliipuiis Bdgij prouinciis Hifpa-nicopræfidio, acimperatis, quibusopus elFet fiipendiis,amp; belli qnoties vellent inferendi,3c eiufdern quandiu videretur fulientandi, pro-rogandique fedem oportunam delegiiient. Çùmautem fc id laluis gentis Icgibns atque immunitatibus ægrè polïe impetrare viderêr, propterea quodexillarnin fanCtionibus exte-ris gcntibiîS cxclafis omnis reipublitæ admi-niftratioperiesindigenasenec,amp; nulla ciaita-tibus vel veébgalia, vel præfidia, nifi ex ordi-num confenlu imponi pofïent, omnino lla-tucrunt antcouam vlierius Impciij ac dpini-nationis liniites piopagarenc,HlasBelgij pro-ùinciasefTe arftionbus iinperij habeniscoer-çendas, l'üisqùe illis legibus,inftitutis.immu-pitatibus ac priuilegiis, amp;nbsp;cûclis denique tuiti libertaris finnamentis, turn præfidiisdignitatis fpoliandas, vt itaeredis pro arbitratuluo eXtruélifque arcibus,imperatisqueveftigali-bus ac fbpendiis, ex florentifsima prouincia fedem belli ad fna ftudia oportunilsimam côlt; ftitue-

REIP VB. CHRISTIANAS.

ftituerent, ex qua deinde aliquot Hifpanicis legionibus finnata.Sc fuæ fideipenitus manei-f)ata quocunque inde adlibuilFet, impetuin acerent.

Exeoitaquetempore, omniafua confilia, omnes rationes, omnes denique aftiones ac ftqdia hue intenderunt, vt inßelgio quavi, quaq; iniuriapræfidia Hifpanica per prouin-cias, ad decern (vt minimum) veteranoruin militum,milia repartirentur,quibus indigena-rum Gallorum militum robur adiungerent, eosque ordinariis equitu turmis, quas in Bel-gio femper paratas, inllruétasque e.x ritu vete-rum ilhus prouinciæ Ducum ac Principuin Rexhabebat, communirent : cas denique vei deuinéta fibi per fœdus atque amicitiam Ger-mani cuiufpiam fide atque opera, vel certè oc-cupata Germaniæ vicina aliqua ciuitate, equi-tatu Germanico, quoties ita ferret vfus, robo-rarent.

Ad banc rem Ericum Ducem Brunfwiccn-fem per initia dele^erunt, quern annua penfi-tatione oblata, quafi quodam authoramento, Philippus Rex fidei fuse deuinxit : eodemquç tempore de Colonia,vel Monafterio occupât! do confilia inierunt. Sedcùm Belgij Ordines Hifpanicapræfidia obftinatèrecufarent, caqt illa.quæ tum ex belli Gallici reliquiis ibi man-ferant.deduci importuné flagitarent, pecunia imperatam nifi id fieret, obfirmatè renuentes, oportunitas illius cladis, qu£ in Africa Tub idé

»3? COMMONEF ACTIO DE ÏTATV

Winpusad Gelbes extitit, qua quidem legio* nesHifpanicæpropè ad internecionem dele-tæ funt,cffecit,vt quam Belgarum petitionetn RexHifpaniæferebatindigniisimè. Severe e-tiam qtiafi atrox rcbellionis crimen graui fup-plicio muléîandam decreueraf.eam rerum ne* cefsita|e viélus.non plané fibi ingratam clTe fi-inulârit.Se prçfidiaHifpanicaexBelgio dedu-cipafiusfit, vtitaliæ ScHifpaniæ fines, amp;nbsp;quas in Africa tenebat munitiones,ab Af|;oruinamp; Turcaruin irruptione cominuniret: Sed certo tarnen confilio ac decreto(quod ne i p fe quidc potuit difsiinulare.Sc Hifpani etiamfcriptis e-ditis teftati fünf) vt prima quaque noua occa-fione, infeHaHifpanoruin præfidiaeô itcruin ablegarentur,quorum vi atquearinis , Scilla (vt arbitrabatur) Hifpanico noinini inufta inacuiaelueretur, 8c vniucrfæ gcntisBelgicæ Jibertas ardioribus iinperij frenis coercere-tur. Adeam rem perficiendam,nullafeobtulit occafio fpeciofior, quàm religionis Romanæ conftituendæ conftans atque inuidum Re* gis Philippi ftudium,cura,fol!icitudo. Itaque cxlîifpania datisfubinde literis.grauiter que-ritur remillam neque Parmenfi neque proce-ribusacmagirtratibuscordi fatis efie. Omni-nofe viderenifi vioicntioraatque acriora ad-hibeantur remedia,Catholicam religionemin Belgio breui pefium ituram.ld veto fe nequa-quam paffurum effe, fed omnium regnorum «cditionuin reüquaruin fadurum potius ia-duram.

RC IP V B. C ft RI s Tf AN AH. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;JJÿ

jéturain. Itaque plané ac ferio veile,vtediftorû de religionc acefWta's.firte vlla dilsimuFatione ad vnguem obferuetur, nullaquc de caufa vei tanalîuinremittatur, (ed acriùsetidin intéda-tur. Ad eain rein, noui per prouincias Epifcor pi vhdique inftituantur, qui inunus Inquifi-torüm exeqnantur ftrenuèuisomnibus præ-Hc Granuellanus Mechlinicnfis Archiepifco-pus, qui lam à Pontifice Ga'erum Cardinali-liuin acceperat, amp;nbsp;propter intolcrabilem am-bitionem atquc effrænem dominandi cupidi-tatem, apud omneS Ordines grauifsima inui-diatUgràbar. Epifcopis autem illis, vreôgna-uiù/inuneri inquififorio intenti effent, prædj ditWbuererur exmanubiis feliquorum eccle-fiaftici ordinis beneficioruln, quosaiebant ni-lngt;ùm efleremüTos in perfequendis mulftan-disqûe hærcticis: fimulqifumma dareturpo-teftaslud'ciotum in omnibus iis caufis,quæ vel palàm, vel obliqué ad religionjs negotium ' fpcclare vidcrentur. Atque itavno tempore, Vnaque opera, omnes gentis ordinesparitcr offendebantur.Nam proceres grauiter ferc-bant Reip.procurationem fibi creptam in vnû bominem nouum, atque exterum Granuella-num conferri : Nobüesindigné ferebant fum-mum defuis'capitibus, amp;nbsp;fortunis omnibus iudicium penes aliquot homunciones obfcu-ros,viles,atque inopcs, côtra morem patriuin fore, quos intelligebant fuisfacultatibus inhi-antes,facilecriminandi occafionein adfuam

f4Q CoMMONJf ACTIO DE STATV perniciem efle aucupaturos : Vrbium magi-llratus freinebantjiudicia contra leges ac iurata à Principe priuilegiaciuitatib.enpi,8c inan-dari hoininibus nullius pretij, qui amp;nbsp;extero principi.Pontificinimirum Roraano, facra-mêto obftriéli eflent, amp;nbsp;iain antè inßnita aua-litjæ amp;crodelitatis fpçciininaedidifientiVni-uerfa denique plebs lupps fortunis fuis inhi-antes pro paftoribus datos fibi querebatur, ita vtinfihiti mercatores depatriis fedibus dcfe-rendiscogitarent, flcvero etiain innumerabi. les in e)çteras regiones commigrarcnt.Ea cum yariisfupplicationibus, libellis, nuntiis,ac le^ gatis ad Regem referrentur, omnesque Qrdi-nes rtydiosé intercederent, vt ne tanta rcruin innouationc populo fidelifsimo præberetur pccafio de antiqua fide ac beneuolétia in Priti cipein quicquam remittet)di, oinnia eprü po-ftulataRcx non modöobftinatè refpuit, fed voluit etjam Tridcntini Concilij decreta.qui-busomnia penê iura patria labefaftabantur, fanciri. Videbat cnim adeffe iam pccafipnem diu multumqueexpetitam. Etenimfuturum vt vel fi difto parerent, Inquifitorum potefta-te femel cpnlbituta, conuulfisque legibus atq; inftitutis patriis, baud difficile tollerentur à medio, qui vel autoritäre, vei gratia a pud po-pulum valerent: atque ita Hifpanica præfidia, amp;nbsp;noua reipublicç forma introducerentur:vel fi renuerent, læfis iam omnibus peræquè Or-dinibus, tumultus aliquis necelfariô oriretur.

kfilPVB. CHRISTIANAS. 141 âd quem coercendum præCdia inittendaccn-ferentur : vel quoquomodo res cadcret, obfti-natè negleftum Regis mandatum,quafi atrox Iscfæ màiellatis crimen fatis caufæ ad gentein omnemfcrrôatque armismulftandam vide-rerur. Neque fefellit confilium euentus. Cùm enim ex flore Nobilitatis nonriulli oblatd in Curialibellofupplices retaliflent, quàmeflet illud Regisinftitutum amp;nbsp;reipub.perniciofunt ic ipfi Régi damnorum.amp;fibi periculofùm,ro-gaflentque vttantifperinquifitionis ilia pro-mulgatio diffcrretur, donécdeeorum poftu-latis,RexipfeinHifpaniaper Legatos* viros ek sûmo ordine primarios cognpuiflet, plebs hacoccafione maiotem aliquam fibi liberta-tein conceflam l'ata,religioncmEuangelicam, qùæ Régi atqùe omnibus Hifpaniseratinui* (iûima* çœpit, licentioflusfottaflequàm par eflet,proüteri,àcpublicèexercere. Hacoccafione tara fpeciofa,Rexprimùin quidem vni-ùérfùrn illüm nobilium ordinem,qui libelluni obtülerant.maieftatiî damnauit: Legatos qui àd fe in Hifpaniam ex Parmenfis proreginse iharidato Veniflent, capite mulftauit : St umul legiofles veteranorum ex Hifpania Duce Albano mifit,qui proceresac nobiles omnes, qui-Hifpanoruin ftudiis minus fauiflent, religio-nis prætextu è medio tollerent: in optimos quofque capitis pœnamfancirent : plebem v-niuerfam grauifsimis oneribuS, veéligalibus acferuitute durifsima muldarent; in vrbibus

14t CoMUONEFACTtO DE STATV stqucoppidisarcescon Jerent:denique Ordî-hes ac Magiftratus autoritäre, ?*;obilicatein dignitate ac fplendorei populmn fortunis, ci-ûitates legibus, imiTgt;unitatibusamp; antîquisprt uilegiis, vniuerlarn denique prouinciainoingt; nibus ornamentis ac praifidiis nudarent : atqi ita Hifpanicis ülis de belli fede in Belgio intti-tuendaconfiliisviam aperirent.Quæ quidem omnia quàm feduloacdiligëter Albanus præ-ftiterit, cùminomniumoculisac luce Vcrfe^ tur,nihil attinet commeinôrare. Atqui non ad Belgij prouincias (-quæ certè imperium minime dctrectabant) fubiieiendas, fed ad Hdpa-nicam in Europa Monarchiam ftabiliendam ca manifcilê fpcftauiffe,,an potetljCuiquain elTe obfcu.i;uin,qu*! quà^®.’^ eoruj.n confilia, rationes, a^wnesque qinnqs volet aduertereC' Nam initio qutçlwTi ad Albani aduenfui^.Co-Joniam ad liUsenum vrben»,eo praîtextu qudiï RegisHifpaniæ p.erduelJes hofpitio acciuita« te donaßent.inuadere cogitauic.Sc llmul eodq tempçreMonafterium Vveltfaliç oppidû fuai poteftati fubiûgtere. Qnod quidem, nifi Aura-ic^Pfinceps comparaus ex Germania copiis ciusimpetumSe cianriliàinteruertiffet,vtruma .que baud dubiè confecium vno tempore vi-diflemus. Nqquctamcn-prpptfrsadefiit, Co-» lonienfibns mandata quaî.vellçtpræfcribere, amp;nbsp;Senatum grauifsimis comminationibus ad obfequium cogéré. Ónm Treuirenfi, qui co iempore luum illi obfequium ad Regis Hifpa-nia

REI P VB. CHRI s TI AN A E. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I4J

éiæ confiliaatqueinftitutaconficiendapolli* cebatur, priinùm quidein fecreto traótare in pernicieni Illuftrifsimi fanftæ memorise Co-mitis Fri der ici Palatini : mox vero ctiain con-tentionein fufcipere de vrbe Treuirenfis di-tionis præcipua.quam in Regis Hifpaniæ pro-tedione cffc contédebat. Cliuenfi Duci Con-filiarioseos dare, qui in eins ditionibus nonaliter ex præfcripto imperarent, quàm fi fuç di-tioni fubiedasRex HifpaniætenuitFet. Emb-danum Comitem clientelæ nomine benefi-tiarium fibi reddere.Leodienfibus anna, tela, commeatum atque auxiliaimperare,amp; in omnibus denique finitimis illis populis meruin imperium exercere. Moxautem Serenifsimx iAngloruin Reginæ.mercatorij contradus nomine, controuerfiam monerunt. Anglosom-nes qui in Belgto elTent, arda cullodia coer'-cuerunt. Reginæ, quosvellentin Angliapro-fcribi,atqueexilio muldari,edixerunt. Jpfius Anglican! regni perduclles, homines nefarios amp;nbsp;confpirationis in Reginam fedæ conuidos, non modó finibus atque hofpitio exceperunf, fed etiain muneribus ac largitionibus,annuif-que pefitationibuslocupletarunt. Scotiæ Re-ginain ad res nouas moliendas variis artibus -concitarunt:eosque qui Scotiæ Proregem ne-fariè trucidarant, etiam præmiis atque hono-ribus alFecerunr.corumq; opera, confilio, manu ad multas res vfi funr. Quid^ quod ipfam ReginamPontificis Romani diplomate, ha-

î44 Commonef actio de statv reticain atqûllegitiinain regni hæredem prd-nunciari curarunc, nefariisque confpirationi-bus in iplîus regni vifceribus excitatis in vit» difcriinen adduxerûc, regnumque iis qui vel-Icnt diripiendum occupandiiinque publica-run.t;’ Sigülatiin autein loanni Auilriaco datû eftnegotium, vt rebus inBelgio contbtutis, ferroatquearmis Angliam inuaderet ; Scotiæ Reginam in matriinoniüm dueêrct, cuin quai regnum Angliæ, Scotiæ, atqueHyberniæ fibi védicaret.' Quod cùin renouatocuin Ordini-bus belJo minimè fuccefsilTet, iteruin alla via per Hyberniam tentandum elTe putaucrurit. MiiTæ funtitaquePontificisquidem Roinafii nomine, inftitutöautem acvoluntatePhilippi Hifpaniaruin Regis,in IrJandiam,Italoruin amp;nbsp;Hifpanorum copi£, ,quç ex ilia Infula,quam fefideifuæaddiélatn fperabant habituros,in Angliam porrô impetufailo.in fuam potefta-tein vniuerfuin illud regnum fubiicerent. Et nifi Ducis Albani rei difiicultate perterriti con lîlio, Philippus Rex earn rem in meliore temporis oportunitatem differendam dccreuiflct, iam pridem vniuerfa belli inöles in Angliain tranilataeffet:vt nimirum illa primùmoccu-pata, atque ca ratione Oceano üalhco amp;nbsp;Bri-tannico in poteftatem redatio, facilior effet Belgij oppritnendi ratto.Galliam porrointef-ca per tencram Regum ætatem,variis difsidiis fluéluantem,omni ftüdio,arte, indiiffria,omnibus denique machinis inteffitio bello impli-tarunt,

REIP VE, CHRIS TIAN AE. 145 fcarunt,vtflorentif$imü illu,l potentifbimulrt-que rïgnum, dojneÛicii arinisad inreniecio-hcinpropêatirituin, poirènt fineinultone-gotio.cùm vfus ferret,opprimere. înterea autê quas illi ciuilibus iis bellis faces ! übmouerint, quæ auxilia fubminillrarint, qua; difsidia ex-tarint.quæ partium iludiajfaéhuneSi fimulta-teisjœdera.confpitatiohes ad fouenduin illud inifcrüm incendium excosjitarint* quid atti-netdiccrei' cùmipfi Régi Chriftianifsimo nô-tuin fit, illos non femel populös fibi fubditos ad defeôtiünem amp;nbsp;ad arma contra fe capeilen-da foliicitafic. 8c ne qùis illud religionis Câ-thôlicæzelofaélumautuiiie.t.etiam ipfos reli-gionisEuangelicæ propugnatorum ac Princi-pum animos ingéiibus poHicitationibus, mu-neribusac pecuniapertentalïe. Cùm ad eius Waieftatem fæpenumerô certis indiciis relatû fit.quasilli machinas ad priuatos multos ciui-tatum ac pOrtuüm marititnorum præfeifloJ corrumpcndos, 8i ab eius fide alichandos ad-hibüefintîquôd ipfom etiam Naüarrç Regeirt pfomifiTapecuhiâ ad dirumpenda pacisfœde-ra ftudiOsè follicitarint, amp;nbsp;ne quidein à Regis fratrc Sereriifsi mo Andium Duce in f atris aC totius regni pernîciem armando.follicitando-qucabftinuerint. Et cùm eum fuis eu piditati-bus minûs obfequentem cernerenr,venenc) ac fubmifsis ficariis è medio tollere tentarint, Vt interea omittam pcnfionariorum.quos voeât, lîumerum.non modôcxlefuitarum amp;nbsp;Inqui-

Commonefactio de stat^ fitionis corycæorum grcge, fed ex aliis ftïpenv diariis, quos non modóapud Galliæ Regem* fedapudomnes ferè Chriltiani orbis Principes ac populos ex intimis amp;nbsp;maximè arcanis CobGIüs fuæ fideiaddiclos habet RexHifpa-niç.qui quoties opus fit,rempuRturbent,fub-ditos ad arma concirent.confiiia aduerfa difsi-pent,amp; quod fibi ex vfu fit, décernant, font e-nim hçc plana,aperta,amp; veroipfisetiam Regt-bus amp;nbsp;Principibus,in quorum perfiiciein com paratur,multó notifsima; Et nemo tarnen eft, quivelhifcerequidemaudeat vel mutire.Tan tus fcilicet omnium animos Hifpanici notni-nis terror occupauit. Nam quid ego de Germania nollra dicamiquæ cùm in omnium ma-ximoverfeturpericulo, amp;nbsp;propèiamHiipani-cæambitionisgurgite abforpta fit, omnium tarnen maximè^ecura periculum negligit, 8e vicinorum teélorum incendium iam vfque ad intimafuijpfiusvifeera peruagatum, nihil ad fe pertinere putat : ita quæ amp;nbsp;Riam priuatam, 8ccommunem orbis Chriftiani libertatem o-lim omnium rtrenuifsimè tutari foi et, adre-pellendum hoc Hifpanicæ ferùitutis iuguin* vidctur omnium ignauifsimd obtorpuific.

Sanè habet in Germania Philippus Hifpa-niæ Rex non iam occultos cxploratores aut penfionarios,qui Principum confilia,atque àrcanaadfe deferanf.fed publicum aflelTorem in Camera Imperij, per quem de caufis omni-busacnegotiis Germaniae cognofcat,amp;tan-quam

RÉIP VB. CHRIS TIANÂK.

kjtiam aliquis vnus ex GerinartiæPrincipibuS dijudicet. Sedet etiain per legatos in omnibus: Imperij cófefsibus.öinhia Coiniriaperluftrat, omnia denique arcana explorât, ncque minùs habet peri'peóla quàiu ipfi GermaniçSeptcm-uiriEfeClores.Quo quid poteft elîe indignius, quid Germanico ncmini cótumeiiofius, quid aut libertati infidioilus, aut perniciofius falu-ti,quàm nullum exiliere Imperij in Germania confenum.nulla Comitia,nullum Scnatu; nullum Ordinum conuentum.ac ne commune quidem luris aciullitiæ tribunal, nifi in-fpcétante cognofcente.ac propemodum iudi-cante,imperantequeHirpano^ Qjiidita:' quiä videlicet circuliBurgundici nomine,qu! inter Germaniæ circulos cenfetur, etiam inter Im-perij Germanici membra habendus eft Rex Hiipanus. Quid hoc quæfo eft, Illuftrifsimi Principes,nifi veftro nomini,auroritati,gloriç apertè illuclere.Se vobi’s videntibus,fcientibus prudentibusque feruitutis Hifpanicç capiftrû imponereC’ Anno à Chrifto n.ito poll inille quingentos, quadragefimo, nifallor,oClauo, ctimvi atq;armis opprefi'am teneret Germa-niam CarolusV.Imperator,Auguftæarmati$ Hil'panicis atqs I talie is legionibus feptus, Comitia indixit:Retulit multas, in inferioris Ger ihaniæ quæ Galliam aitihgit parte, effe tuin vrbes,ttim prouincias, quæ antiqua lege amp;nbsp;confuetudineà Cameraimperij iura folerenÉ accipere lt;nbsp;ad Gerinaniæ commune tribunal

K 2

lt;48 Co MM ONEF ACTIO DE STATV prouocare,amp; denique in Germanise circulis àtquc imperio ccnferi.Ex quo cùm fæpè variæ Orirentürcontrouerfiæ, vclle fevna opera 8c li ri bus finem iinponere, Sc Germaniam beneficie afficererac proinde decernere.vt pofthac omnes omnino quas turn in Germania inferiore, turn in GalliaBelgicaprouincias ac dû tiones tenebat, in vnum Imperij circulum re-daélseBurgundici circuli nOmine cenferétur* Eo nomine, fefuosqucpöfteros Imperio pen* faturos, quantuinad belli Turcici veéligaliM foieant pcnderc duo Éleélores, de cætcro vni. uerfamillam ditiOnemnon tantum ab dmni-bus-imperij indidiOnibus colle£li3, ac fubfi-diisliberamfore, fed etiamoinniCahleriiu-rifdiètione,legibus,atque ediélis Imperij folu-tamihæcfcilicet eft merces fpoliatse nOftrç lu-rifdidionis,audöritatis,Imperij : hoceftferui-tutisauthoramentu. hacenimpecuniola pro-ftituta eft fäcrofahdi huius Imperij dignitas aclibertas, dataqueexteroPrincipi, cuinulla, nobifcum necgeneris,nec vicinitatis.nec lin-gusE, nec iû r is necefsitüdo intercedit, poteftas in noftra Coinitia irrurapendi, in noftris cori-fefsibus fedendi.Sc in CameraImperijfenten-tiamdicehdi, omniadenique noftra cenfilia, rationes, arcana perluftrandi, explorandique. Quod fi in ferui tüte, etiatii fi neque fup«rbus, ncque molcftus fit Dominus, tarnen mifcrri-muin eft pofte effe, fivclit,quisnon videtmi-

•ferrimatö

REIPVB. CHRIS TIANAE. I49 ferrimam profeélo efle noftram Gcrinaniain, in qua Rcx Hifpanus.fi velit, ex arbitrio pofsit imperare Quanquatn quid attinet dicere, fi velit, pofte, cuni iam eü longè latequc in Germania imperare omnes videantc” Quidcniin bac Burgundiei circuli cpnftitutione confe-cutus eft Hifpanusc’ V t non iain in Burgundi-co folùm eirculo pro libidine dominetur, fed Vveftpbalico eti^m, qui certè vnus ex præci-puisac fortifsimis Gerinaniæ circulis eft-habitus,quod vçlit,iubeat,impçrec, amp;nbsp;quafi quidam diftator præfcribat: neque quifquam fit, qui contra mutirc audeat.Hadtenus çriim cïus Imperio paruit ditio Leodienfis, paruit Cli-uenfis, acluliacenfisprincipatüs, paryit tra-ftus Colonienfis,q,c vniuerfa Vveftph^lia.Neque tarnen eft hoe etiamnum Imperio eonten tus, qpinnouQ etiam authoramento illafibi penitqs v,ult mancip^rc, amp;nbsp;in omnes Geripa-niae partes imperium vndiquaqueprotende-re. Vtenim taceam quód extremasferçom-nes Germanise oras inde vfque ab Alpium radicibus ad Oceanum Germanicum tenent ij, qui funt eius obfequiis addiélifsimi, neque itnperiijm refragari aufint: vt nihil iam dicam.quod qui ardifsimisfeederis, f^ngui-nis, nominis, familiæ , affinitatis ncceftitu-dinibus icum illo funt colligati, in Hiftria, Carinthia, Croatia, Sc maxima Pannoniæ parte, SeporroinBauariaimperium habent. Fauces Lyci.Oeni, Danubij tenent ; Auguftæ

K }

150 Gommonefactio de statv

Vindelicoruin, Ratisbons, aliaruinque amlt; plifsimaruinlmperij ciuitatuin ceruicibusiin minentrvt omittain ettam quôd lin perij ipfius clauumin inanuhabent, qui ob Hifparuci rc-gni fpem, Hifpanicæ doininationi baud vn-quain fcopponent. Quis non intelligit, quo tandem fpeftet immenla ifta atque inexplebi-lis dominandi fitis.qua adolefcentem Bauariæ Duccin Epifcopum Frifingenfein Hifpanici Regis ftudio incitatutn, autoritate armatum, flabello incenfiiin ardere omnes vidétc' quein nulli neque amplifsimi Epifcopatus.nec prin-cipatuspotétifsiinipofTunt exfaturare^ Isiain vnopropètemporis moinento eainfibicom-parauit potentiam.vtmultis quideinEuropæ Regibus comparandus, opnibus certèüer-inaniæ Principibus metuendus iure videatur: inulta enimfont atque illuRria in Europa régna,quæ neque finiuin ainplitudine^nee mul-titudine gentium,nec milituin robore, neque omnium rerum copia, cum eius ditionibus comparari pofsint ; neque tarnen conquiefcit, fed Hifpanicæ ambitionis œftro percitus.fem-permaiora ac maiora concupifçit. lameniin præter amplifsimos Epifcopatus Frifingen-fem ac Hildesheimenfem, etiamLeodienfem principatum, amp;nbsp;ditionis amplitudinc, amp;nbsp;gen-tis robore,amp; loci oportunitate nuliifccüdum, Hifpanici Regis opera atqrimpulfuobtinuit. Eietiam Archiepixopatum Colonienfem ad-jungcndum putauit. Nam ctfà hadenus fcm-

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;per

RÏIPVB.-C'HRISTIANAE. TÇÏ jscrLcodicnfis ditioHifpanos,te!is,armisjma-chinis,inilite,comineatu.atque omnibus belli præfidiis-non obfcurè nequc difsiinulantef luuit: quandiu tarnen Colonienfis Eleéloris inetu nonnibil retentusEpifcopus, omnes a-nimi latebras necdum fibi patefaciendas du-xit, etfi re ipfa Hifpaniæ Regis obfequiis fuain omnem ditionem manciparat, verbo tarnen ncutralitatem præ fetulic. lam veró,ne quid reftaret, quo minus Rex Hifpaniæ pro arbr-tratu pofTet planifsimê imperare, Archiepilco patumjetiam Colonienfem, ScfummainElc-éloratus dignitatem, partim armis, partim có-minationibus,p.artimRomani Pontificisau-toritate, ilii, aut potius illius nomine fibi pro-eurauitatqueaddixit. qua certè ratione iam nonfolùm ipfius Qermaniæ armis ac viribus inferiorem illamBelgio finitimâGermaniam oppugnatifed advniuerfam etiam fuperioré Germaniam imperio ac doininationi fuæ fublt; iungendam adituin fibi patefacit ; orrtniaque amp;nbsp;Eleftorum 5c rcliquorü Imperij Principuin veiSigalia fuæ poteftati fubiicit. Qiiç quidem, illuftrifsimi Principes , veftræ dignitatis,ve-ftriquelmperij neruos ac præfidia merito feut per omnes duxcrunt: quibus amifsis amp;nbsp;in ex-teri Principispoteftatem bacnoua Colonien-fis Archicpifcopi eleftioneredaftis, quafi com pedesacnumellævobisinieéf'æ funt, quibus Sc belli gerendi (fi necclfe fit) poteftas adima-tur,amp; feruitutis iugum,quoties Hifpano adli-

K 4

JÇi ÇOMMONEF ACTIO BE STATV buerit.ccrqicibus veftris imponatur.

Nec enim iam ell necelie Philippuin Rcgë lulij Cïfaris cxemplo pontis in Rheno con-fti'iiédi cura magnoperé ditlineri. Pons cniin illi ac traieétùs ellipla Irnperij vfbs,arque Ele-éloratus Cedes Colonia, omnisque ArchiepiC cöpi ditio, quaï huius nutui ac voluntati non fecus ac (uo parebitPrincipi. Quid igituriam reliquuin eli, quoiuinus vniuerlæ Germanijc HifpanUs impel et,cdifta quç velit prçlcribat, amp;nbsp;in quofcunqueadlibuerit, armis iippetuin faciatC NuHü fortalle habet in Cîermanici O-ceani fancibus portuin, in quein ex Hifpania (fi necetïe fit)clafie!n mittatC’Atqui amp;hoc pru dentefcauit nelibi deefict.Prætextu enimvel belli in Phryfios gerendi, vel commeatus in Belgium iifiportandi, Amafioftium çoncedi fibi poftulat:ad earn rem conficiendain nego-gotium dédit Biiliæo Lufitano, vt fibi Emb-danam ciuitatem à comité Phryfiæ Ü rien tali s Edzardo, quem clientelæ nominedeyinftuin babet, ad tempus aliquod quafi commodato tradi curet. Einsbeneficij praemiumGronin-gam oppidum (quod quidem vndique Hifpa-norum manucinHum,atqueomni commeatus oportunitateexclufum. quotics lubebit,fa çilê recepturüs cft)8£ fimul Burgundiæ comi-tatus gubcrnationem,cum veéligalium acre-r ditüsafinui vfura, fuis tarnen præfidiis muni-tam illi pollicetür. Ita perficitvtoportunifsi-pia omnia Germanise ßumina Danubium,

Rhc-

REIP VB. CHRIS TIANAE,

KhcnuiTijLycuin, Oenipontem, Mofam,Mq-feilä,Amafim in fua poteltate habeat,amp; quem-adinodum per fuosclieHtes,amp; neccflarios terra fibi adituin vndique patefeciî : ita in Oceano nihil fit,quod eiusycl vires frangere.vel impetum pofsit retardate. Et quia pofiremô intellexit, quantain olim Carolo magnq dtffi-cultatem ad res gerendas præbuerit inuicîuin illud Saxoniæinferioris robur, Scfimulcom-meminitvnain Magdeburgenfium ciuitatem non ita pridem ab omni confœderatorum au-xiliq nudatam.Caroli V.Imperatoris inuiélif-fimi parentis lui excrcitum detinuifle.vidoria cohibuifTc.ac vires denique fregifle, dedit opcram, vt huic etiam periculo prquideretur, nc-que quicquam plané effet quod in Germania imperium eiuspoffct remorari. perfccit eniin vt amp;nbsp;Romanus Pontifex, amp;nbsp;ipfe Imperator, præter ea quæ iam antê à nobis commemora-ta funt.Epifcopatum etiam Magdeburgéfem, hoc eft, vniuerfum Saxoniæ robur, eidem E-pifcopo fponfione addixerint. Nihil enim pu-tat intercffe, per fcfe ne an per legatum, clien-tem inquam Scconfanguineum atque affinem fuis ft«dits addiâifsimum teneat; cùm habeat exploratum.illo Epircopo,fefe quod volet effe imperaturum.Ncque tarnen his etiam duin fe continet finibus.

Laboratenim vtillûtotius GermaniæPri. inatem creet,cuius nutu atque autoritate omnia Ecclcfiaftica munera, dignitates.acpræ.

K s

154 COMMONEF ACTIG DE STATV bendx in quos fibi adlibuerit, crogentur. Nequeadhucperfentifcitis.viri Germani.Hi-fpaniæRegem in Germania Imperium,non dicam ambire, fed iam occupatum tcnereî’ quiBelgiodeuiéloportus omnes Oceani, 8c Germaniæfluminum oftia in poteftate fit ha-biturus.vobisque omnem nauigandi ac nego-tiandifacultatem quoties libebit, erepturus: quiAmafi etiam oftia fibi iamiain tentet fub-iicere : qui veftra omnia veéligalia amp;nbsp;portoria in fuam poteftitem redigat ; qui Cliuenfibus, Iuliacenfibus, Leodinis, Vvcftphalis leges atqua cdifta præfcribat : Coloniam Imperio fuoparèreiubeat: cuius clientes, propinqui, affines maxiinos acpræftantifsimos Germa-niæ populos fibi fubieétos habcantrqui ex Hi^ fpania in veftris confefsibus 8c Comitiis fe-deat 8cfententiam dicat:veftra omnia confi-ia , rationes atque arcana perluftret : qui non modo quod vultiubeat, vetet, fanciat,impe-ret, fed pro arbitrio etiam Epifeopos Frifin-géfem, Hildeshciméfem vobis defignet:Prinr cipes atque Eleélores Imperij Colonienfem, Leodienfcm,Magdeburgenfcm creet ; qui de-nique Primatein Germanjæ imponat, per quem Ecclefiaftico ordini in Germania am-plifsimo aepotentifsimo imperet^ 8c pro his omnibus, vnum vobis obtrudal, quem habet fibi 8c fanguinis amp;nbsp;affinitatis multiplici-busvinculisobftriéfuin, 8c clientèle nomine deuinduiTi,

REIPVB. CHRISTIAN AE. IJÿ )Jcuinélum,Sc beneficioruin acceptoruin ne-cefsitudine, atque aliis infinitis nominibus addiftilsimuin , queinque certó nouit, nihil niti ex fuo nutu, lententia præfcriptoque ten-taturutn, aéiurninve : quem deniquepropter varias ac multiplices, quæ illi cum aliis poten-tifsiinis Garmaniæ Principibusjntcrcedunt, controuerüas, exploratum habet in Germania ciufinodidifsidiorum faces efTefubmiflit-rum, quænifi cum totiuslacri imperij ruina extingdi nunquam pofsint.Nam cui potcftef-. fe ignota, vetus illa quæ huic eil cum illu-ftrifsimisBrunfuici Ducibus, de mille fupra vnum pagis erauifsima controuerfiac' quam certè filentiofopitam nunquam patietur con-quiefccre.

. Aut quis nefcit quanta æmulatione hæc Baaarorum familia de primi Eleéloratus iure ac dignitate cum Palatinorum ftirpeiam-pridem contenderii^ Quumfibi, fuoque nomini.gentiacfamiliæprimam illam acfumj mam Imperi) Garmanici dignitatem erep-tain quiritentur. quæ certè controuerfia, cùin fe hic tanta fentiet auélum potentià,quanta illi Regis Philippi Rudium ac voluntas vobista-centibus coinparat, denuo excitata quantas Sc quàmfunelfas Germaniæ Tragœdias pariet» quantam ad Hifpanorum tyrannidé,Sc fœdam Germaniæ fetuitutéfeneftram aperiet, quatas denique clades atqueærumnas miferænoilræ atqi improuid» patïiç adferet,quis non vidct^

COMMONEF ACTIO DE STATV

Et tarnen vos hæc omnia,Principes Illuftrifsi-mi.Ainplifsiiniquelmperij Ûrdines.non modo taciticernitis, fedin vtramq;etiam aurem fecurèdormientes, præbetis vos otiofos, gt;c fuaueis finitimorum calamitatis atqs excidij Jpeélatores : amp;nbsp;cùm inccndium hoc parietem proxiinum^ndamento tenus propciaodum exhauferit,amp; veto etiain vcftra teéta atque ca-biliatacitè adlainbens .vehementer labcfafta.-rit, vcftram nondum rem agi cxiltimatis, neq; tam potcntis.tamque ambitiofi ac fuperbi Régis conatibus obfiftendum duciris:’Quid verb reliqui Chrilliani orbis Reges, Principes atq; Ordinesç’Vna tenet omneis focordia, vnus vc tcrnus.Dum cnim vnicum Belgium eius fe ty-; rannidiobiieit, omnibusque Regibus, Princi-pibus.atqueOrdinibus Chriftiani Orbis,5c a-uertendç feruitutis occafionem ac tempus lar-gitur,3c quàm facilè Hifpanicae huius Monar-chiæ fundamenta labefaélata euerti pofsint, fupexemplo cômonftrat, nemoefl:quiré ûbi curîç efle declaret; fed quafi de induftria potér tiam Hifpanorum ad fuatn quifque perniçiem certatim augere amp;nbsp;corrobor^re (ludest, taciti omnes patiunturBelgas diuturnitate acmole belli frados, rebusqueaduerfis tafcefcçntes lâ-guefcere.ita yt quid vcl confili) capiant, vel rei tentent, difficile pofsint conftituere. Interea GalliæRexpotentifsimus, ob femel capta à fratre Andcgauenfi Duce improuida ac teme-raftâ confilia, animo fiuduans, vicinum ineen diuin

REIPVB. CHRISTIANAS.• nbsp;nbsp;I57

äiu,iTi longé lateqvle peruagari cernit, fperans fortafTcfibifatisforeviriuin ad fuas resdoini tuendas.conferuandasque. Ipfe Andegauen-1ÎS rerum fuaruin incertus.quid facial, quidvc fibi ex vfu ()t, decernere nonpoteft. Regina etiam Angliæ, ob öccupatain Pörtogalliam 8c Occanum in Hifpani potcftatem redaétum, attonita videtur ebftupefccre, nequc quid có-filij capiendurti fit, decernere.Hifpanus inter-eaomniconatu ac viribus Belgium preinit.Sc pulchèrrimacôcupitç totius Monarchiæ fundamenta nullo intercedente iacit, itavtiain nominisfui atque imperij terrore atque am-plitudineextremos Orientisatque Occiden-tisfinéslóngè lateque impleat, Scqüodeftà Póritificibus Romanis Catholici Regis nomé cörifecutus, id verè àc reipfa fibi proprium ef-ficiat: quod certè vobis qüidem omeri. Reges, Principes, ac populi Chriftiani, nifi prouide-ritis,extremani feruitütem, huic âütém.quetn veftrafócördia in immertfumerefeere finitis, Regi,datholicam,lioceft, vniuerfalem in om-nésdóirtinatiónem ac tyränidem cóminatur. Philippus quondam Rex Macedonum Græ-ciaj lUerito fufpedus fuif,propterea quod fini-timos aliquot Thraciç populos, Sc Græciç op-pidula fuæ ditioni fubiieiens, reliquæ totius Qræciæ libertati videretur infidiari : ac proin-de cenfuerunt Athenienfes ab vniuerfisGræ-cispotentiam eius cfrerctundendam, immi-tiuendamquerveriti ne quoflagrabat ambitio-

158 Cio'MMONEF ACTIO DE STATV nis incehdio.non modo Græcia omnis, fed fia etiain vniuerfa abfumerettir. Neque fe-fellit illos fufpicio. Nam etfi Philippus morte præucntus, quod animo conceperat, perfia cere non potuit,eum tarnen veteranorum mû litum florem filio Alexandre poil fe reliquic,' caiusroboreviradolefcens, non modo Clras-ciam, fed etiam vniuerfam Afiam, Syriam^Ba-byIoniam,Per(îam,AegyptU!n llbi lubiecit, 8e ad Indoruinâc Scytharumextremos vfque fines* omnia longé latequedepopulatus, ter-tiamillam poil Perfas orbis rerrarum poten-tifsimam Monarchiam breui temporis mo-mento ftabiliuit^ Nos huius Philippi Regis Hifpani neque ambitionisællum metuimus, nec redundantem potentiam im'minuendani cenfemus,qui non vnum, fcdpropè infinitos Variisloeis, atque inUruéliisimos habet à ve-teranis mülitibus exercitus ; qui plus quàm triginta Plifpanorum veteranorum millia irt Variis præfidiis parata frmperatqueinllruéla tenet;qui in Africain, Afiam, Europam, Ame-ricam,atque Indias omneis Sc eoas amp;nbsp;occiduas iinperij fui fines longe lateque fubmouit ; qui Othomannicam potentiam claiTe inllruéiifsi-ma fregit: qui Luiitaniam omnem cum infini-tisOceani infulis,fiorentifsimisque regnisac prouinciis imperiofuoadiecit : qui Vniuerfam îialiam orbis quondam dominatricem fuoarbitrai moderatur : Africæ portas ac littora

non

REIP 7B. CHRIS TIANAE. honpaucain potertatehabet: vniuerfuin O/ oeanum quaquaverfuin occupât : Meditcrra-nei maris infulas omnes præcipuas, ac portus fuat ditioni fubieétas tenetzqui denique omnibus Chriftiani orbis principibus ac populis, quod vult, præfcribit, amp;nbsp;foio nominis terror© quicquid adlibuitexequitur.

Quod fi veró quisexiftimat, euintamam-ploae vafto contentum Imperio.nihil efTeam-piiusattentaturum, nifi quod iureamp;legibus pofsit vendicare, neque in aliéna Impetia aut régna per nefas fadurutn impetmn , is profe-ftó prudensfciensquefallitur,amp; fibi ipfe pa 1-pumobtrudens faluti fuæ ao digpitati pefsi-mè confulit. Primùm enim inexplebilis e£t regnandi cupiditatis fitis, atque ardenti flam-mæperfimilis, cui quo plus alimentorum in-geritur, eó latiùs vagans plura femperabfu-mitacvaftat, neque quicquam'vlla ex part© in confiniis intaélum aut integrum eflc pati-tur. Deinde quisex illa impotent! Portogal-liae occupatione non videt Philippum Regeln nullislegibus,nulloiure, nullisdeniquefan-ftionibus teneri veile ■ƒ Nam fi quod fibi ins in regni illius fuccefsione arrogabat, cur leges armis pcrfregit, iura vi anteuertit, fan-élifsimorum ludicum fcntentias flamma 8c ferro præoccupauit Antonium Regem, Qal-liæ Reginam Matrem, Bregantij Ducem,3c veroetiamipfius Pannenfis Principis filium, ac reliquos denique omnes, qui de regni

ÏÓO Co MM ON B F ACTIO DE à T A TV fuccefsioneambigebât, nefarièdelufitc' Et ad-huciuris nomen aut religionem apud illurrt Valere exiftiinabirnus.qui regnandi caufa nul-lofcnifi arinorum iure teneri,palàmàtqueid totiusorbis Cbrilliani otulis teilatur. Qriid verb/ qui data pecunia Turcam in VenetoS confœderaros arrnauit,eoruinque linpetuin â fuisfinibusin Cypruin auertit.cumnc vllisfœ derum legibus teneriarbitrabimur^ Qui neqs cum Indis j neque cum Granatenfibus^ neque cum Belgis initafœderadiutius.quàiD fibi ex vfu efl'et.fanfta habuit, eiùfne ardens ambitio fœderis aut iuris vlla fandione retinebiturc' Sed quæ tâdem ilium iuris obllringat religio, quem fuæipfius religionis præfcriptû.Sc Pon-tificis Romani autoritas ab omni iuris vinculo liberatC’An verô quem nullç matrimonij leges ab inceftu, nullacóiugij necefsitudo ab adul-teriis,nulla naturae vincula à particidio, nulló denique fidei facramentum à periurio rerinctj «iusardétem ambitionisflammam, regni pro-pagandi ftudio incenfum animû, vltionisap-petitæinfanû furore, iullitiæ aut iüris frigiJa fuffufareftingui vnquam polTe atbitrabimur^ Quafiverd Pontifici Romano minus fiet integrum,regni finium iura quàm ir.atrimönij he-cefsitudinem,quàm coniugi) fahclitatê.quàm fidei facramentü obtenta bulla folüere^’ Quan quam quid attinet iuris prætextüilliüsambi-tionem oppugnare.qui ex iure amp;nbsp;legibus in a-licna imperia inerito fe pofle inuadere i am pri* dein

MEIPVB.CHRISTIAMAÉ.

dem ftatuitlt; Ecquis enim eftRegutn autPrin« eipum. reliquorumque Cbrilliani orbis Ordi-num,in quem fe Hilpsniae Rex non arbitretur iuftifsimam belli gerendicaufain iam pridem babcreC’ Galliæ Regem accufabit, quôdfratrS in fuas ditiones annis irrumpentein ,.npn modo non prohibuerit, fed miiite,commeatu,pe-cunia.armis roborauerit, eoqs nomine hoRetn fe prior declararit : quod Roginæ matris nomine infulas fuas Gallicis armis ac Agnis boftiliter inuaferit. claifçm fuam oppugna-ric, Antonium boftem ac perduellem, non modo rcgno atque hofpitio exceperit fed annis etiain ac milite iuucrit : quod Belgas ipfos omnibus belli præAdiis,quoad potuit, fuftentarit. Angliæ Reginain dieet primùtn quidem effc bzreticam, amp;nbsp;ä Pontifice Romano proferiptam, deinde multis etiara rebus amp;nbsp;terra 8c mari decretis ac geftis hoftiletn ,ergafeanimumprQdidiire,hoftesfuosac per-duelles fouifle, amp;nbsp;tum pecunia, tum commea-tu ac milite iuuilTe, claffem hoRilem in Ocea-num iniAlTe,Antonio Lußtanoauxiliafubint-niftrafle.aurü acnaue» exlndiispervimfub-duxifle. Germanos Principes alios quidécau-fabitur.PrincipiAuraicæ contra fe auxiliatv-lÜTe,alios in Belgio etiam inilitafTe, in alios per Frifingenfemfeu l/codienfemEpifcopum de fin'ibusmoucbitcontrouerßam.in alios de iure Eleftoratus;omncs autem vniuerfim vcl et febacreücoSi jcàRooi. PontiScis obedientia

X«

iCi COMSfONBFACTÎO OE ÏTATV defciuiffe.vcl certè cum üs qui defciueririt.fcsi dus iniiffe pronunciabit, Hos omnesRom»^ nus Pontifex anathemate excommunication nis pcrcuflbs armis ad obfequium cogi vo-kt. An non erit hoe fatis fuperque iuris ad cos iauadendos,ei qui Pontificis Romani mait data pro diuinis oraculis, anathemata pro fullt; minibus habeat^ quiperfcetiam rcligioni E-uangclitæ hoftis fit infcftirsimus,camque tangt; quamhumani generis teterritnam peftem o-derit: qui omnesfuosconatus, omnia ftodialt; confilia,a£fiones,fœderadenique omnia ad ilgt; lam dskndam ac penitus extinguendam fern-per adhibucrit : amp;nbsp;qui, cùm fit omnium homi-numambitiofifsimus, palàin tarnen profitean 'tur malle fe omnium füorum regnorum ac di» tionumiaäuramfäcere, quàm vel minimam huiufee religionis fcintillam inextindam pati: qui denique Germanos propèomnes haud a-lio loco quàmTurcas,Paganos,aut Saracenos, habeat. Qtiid verö Pontifex, an non arbitrabt-turfibiæquê eflc integrum Germaniamani-themate pereufTam Pliilippo Regi diripiédain dare, atque olim eins parenti fuperiores dede-re Pontifices ƒ Paulus III. eiusque antecef-for Clemens VII. Carolo V. anatnertatis fuf-men intentarunt,propterea quod de religione difsidiaputaret autoritäre Concilij generalis, non armis elle decernenda :optimumqueac minimè ambitiofuin Principem ad fumenda in Germanos arma, iouituin ac diu reludanti

REIPVB. CHRIS TIANAEZ cöinminationibus acfulminibus fuis tandem coegcfunt : amp;nbsp;nos exiftiinabimus Philippum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;4

Regem nullis Pontificum flabellis incitatutn iri, vt fe iure arbitretur Germanos in Romanç fidciobfequiumannis poffeadducerec' Quód fiveróquisexiftimat adprotcftantes hæc lo-lùvn pertinere, reliquos ab Hifpanicæ tyrannî-dis raetu liberos effe, iscogitct,v’cteresolini Henricos,Othones, Fridericos,aiiosquefum-inos, potentifsimos, atquc omni virtutis laa-de prçcellentes Viros.maiores Vcftros,illuftrif. fimi Principes,eandem cum Pontificibus reli-gioncm coIuifTs. neque fulminum Pontificio-ruin cufpides minus propterca fcnfifTc: cùm alij Pontificum nutu lua régna atquc imperia in exteros Principes tranfiata viderint, alij 00-rumvelpedibuspropulcadara ceruicem fub-iecerint j vcl ad genua capite ac pedibus nuda-tis fupplices fe prouoluerint.vel denique iraui grauifsimis mulâis ac fuppliciis auerterint. Cogitetfatis caufæ Pontifici Romano ad HU fpaniç Regem in Germanorum perniciem ar-tnandumfore, quôdvideat eosquifuararelU gionem profitcntur,eanderii tamert non modo aducrfus proteftantes non tutari, fed mul-tisetiam fœderibus ac variis necefsitudinum vinculis cum illis coniunftos effe : cogitct denique cùm fe Hifpani fentiant Germaniain no pofle vel fuo imperio fubiicere,vel ad Pontifi-cis Romani obedientiam armis adigere.nifi ad gt;liosfubigendos aliorum operara velfoederifi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

L 2

164 COMMONEFACTIO Dï STATT nexu.ve! cHentcIç necefsitudine.vcl annorut»' terrore fibi addixcrint omnino cam Genna-nis conditionem ac legem fubeundam cfTe, vt vclfœdere atque amicitia fe Hifpanis adreli-quos Germanos opprimendos coniungant, vel ad hos propugnandos.amp;vniuerfamGer-maniam in libcrtatem vindicandam’ cóira Hi. fpanos arma fumant. Quod nifi maturêfecc-rint, 3c præclara ifta Belgicarum rcrum occa-fionc vfi Hifpanicæ potentiæ incrementa inci-dcrint, fruftrà fuis pollea viribus finguli ruen. tern in fuas eeruices immenfæ tyrannidis mo-lem conabunturauertcre. Ertquidcm.cft. in-quam, magna,viriPrincipes, Regis Philippi potentia. Sed eft tarnen eiufmodi, vteiusom. nia fundamenta, quemadmodum veftra ac re-liquorum Principum tolerantia, nc dicam fo-cordia,nataadolcuerunt:ita veftra virtute, co-fcnfioneqs labefaiftata, nullo negotio fint rui» tura. Omnesenim eius ditiones mukis ma-gnisque locorum interuallis inter fc difsitae ia-ccnt, amp;nbsp;facilè eft illis commcatum intercludc-regt; auxilia interuertere, vires denique frâgere: modo vtipfivobis non defitis, modo vt Germania: intermedio vinculo Italiam cum Bel-gioneclinon patiamini. Quod quidem eö erit facilius, quod videatis omnes populos illi fub-iecfos.immanem eius tyrannidem exhorrcfce-re, 8c nihil nifi reigerendæoccafionemquale in lib errate vindicent expcétare. Videtis quan tulisviribus, quàmparuamanu, quim con-tcmnen-

REIP VB. CHRI S T-I AN AB» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*6$

tcmnendis principiis , Auraicæ Princeps ma-gnos Hifpanorum exercitus, Sc vndos illos co-natus irritosatqueinutiles reddiderit. Quanto tempore Belgij prouinciç omni auxilio de-ftitutæ.atque omnibus nudatæ præfidiistan-ti Regis impetum fuftinuerjnt. quàm propè abfuerit.vt dudum quidein loannes Auftria-cus. nuperautem Princeps Parmcnfis cum o-mnibusfuiscopiis ex omni Belgto eie^ti fue-rint: Scnifitum quidemintcllinisdiffenfiqni. bus pleræq; prouinciæ à communi fœdcre de-fciuiiTent.nuncautem aulicorum quorundain perniciofisconfiliis Dux Andegauenfis fortu-nam,quam in manibus habebat, clabi fibi paC fuseflet, non modo èBcIgio deceffurifuerint Hiipani, fedimpcrij fuifinesintra Iberumfor-taffeterminaturi. Itaqueneceft.llluftrifsimi Principes, quodHifpanici imperij terror à re fortitergerenda, vindicandaque communi li-bertate vos abllerreat, ncque quod corum po-lentiæcontemptus fccurosaut fegniores effi-ciat. Nihil Regis illius vobis oberit potentia, fi inaturèprouideritis.fircsBelgicasnon neglc-xeritis, fi Billiæi conatus ab occupando Amafi oftio veftra autoritäre atque imperio fregeri-tis.fi ardente Duels Bauaf iæ ambitionc.eiusq; ergaHifpanicum nomen ftudiu coercucritis, fi CÛ ChriftianifsimoGalliaru Rcge.cum Sere-nifsima Angliae Regina,cum aliis deniqs Chri-ftiani Orbis Principibus, confilia de immen-faiftaHifpanorum potentia intrafuos limites

7 Lj

t6‘S CoMMONlFACTIO DE STATV çoercenda, feriô ac maturé iaiuerttis. Sin au-' tcin patieinini finitimum vobis Belgium, Hi-fpanicis armis iam ferè opprefTum, etiam Germanise viribus atteri : Cliuenfes, Iuliacenfes, Colonienfes ad Philippi Regis mandata con-tremifccre taciti fpeélabitis : Leodienfes ma-chinis,armis,commeatu,atqueomnibus belli pr^ßdiis,quod eft haftenus ab illis ftudios'è fa-ititatum.noftem iuuare nô prohibebitis : neqs DucisBauariææftuantem ambitionem coer-ccbitis.Sedeius imperio Colonienfem Archi-«pifeopatum, atque Eleéioratus dignitatem adiungipaticmini.cumquefuas vires ad Bel-gij perniciem cum Hifpano coniungere non Vetabitis, Severô etiam portumin Germanics Oceano Hifpanorum clafsi patefacietis : Noli-te dubitare, quin reduâo in Hifpani feruituté Belgio, diuifa Se in varias fadiones diftrada Germania, Galliaquc, vel bellis amp;nbsp;contentio-nibus domefticis exhaufta, vel conlîliorum ac ftudiorumpugnante inter fe varietate diftra-ila.Hifpanici noininis terror, atque imperij moles, quaG quidam vaftus atque ineuitabilis Oceani æftus ruptis vicinis aggeribus ac repa-gulisvniuerfumorbem Chriftianum extremç îladis, amp;nbsp;calamitatum omnium âucfibus bre-ni tempore fit obruturus: quodquidem fi qui turn vel armis,vel alia vi conabuntur prohibe-re, ferô fané illi fehtient, quodin orationis ca-Jgt;îte diximus, clapfam hanc prxclarifsimatn fei benê gerendæ oportunitapœ,nulla neque

RE IP VB. CHRIS TI ANAE. 167 yinequevoto rediturain, focordiseactarlt;ixa-‘Û5 méritas à nobis pœnasrepofcerc. Hoc ego pmenvt ab vniuerfo orbe ÇhrilHariç,maxi iiiiè »utem à duleifsima inea patria GarminiaJDo-mlnusauertat: amp;vos. iliuftfifsitniGeriiianîse Principes,reliquiqueOrbis CHriftianiReges potentifsimi, 8c Ainplifsimi Ordines, vcftraq; i^mnia conûlia.atque infl:ituta,Spiritu fuo fan-•fto ita moderetur, vt quod erit ex vfu reipubu Çhriftianæ.quodque ad diuini nominis g'iQ-nain. 8c populi falutcin fpeftabit, decernati?, ftatu^tis,acreip{âexeqwainini,etiain atque ~ ctiâmardentifsiinisvotis.pcrChtiltilh- j

SV nomen,exoptoatque nbsp;nbsp;nbsp;n

' .depreeor. ,

J, ■■

. ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ft .

’ V . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ Is

\ ■.

• A-V

7(58

VATICINIFM SIBTLLAE peReoe Francu Nauarr^ Henrico tÿ. calmmitatihuitott Europe tmpendentibm.

SN N p Ç I 3 I 3 X X. die menfis Mirtijiij. repertum cft in Helue-tia irt Tauri mótis hiatu, qui tum _ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;magnisimbribus acciderat.mö-

nimeHtuin quoddam, hoc modo înfcrîptum:

PROPHETIA' T.SIBYLLAE ou LVii M V IS N E. quibusnotis quidfignifice-tur.haudfacilè (vt opinor) quilquam quan-tumuis acutus diuinarit. Verba autem mooi* mentp infculpta hæc fuerunt:

Ortttur Sjdui in Europa fupra iberos-^d magnam Septentrtonu domum, cuius rad^ crbem terrarum ex tmprouifi 'üluUrabunt. Hoe verb erit tempore deßdetatißimo, quo mortaleù poßtie ar mù pace vnanimes com-pleHentur. Çertabitur qutdem variüper dtuturnt tnterregni occaßonem (ludiis-, eut tmperÿ habena tradantur. Sed vine et tandem auiti fanguinù prop ago, qua eb vfque armorumvtprogredtetur i donee fata con-traria

VaTICINIVM SIBYLLAE.' MÔÿ traria fatis obHiterint. Nam cbdem ferl tempore, hoc demer fi ßdere, cotnuum cjuod dameitu lumen lon^ ardetiorihui Mauor^ tisigmbtti exardefiet. Feriint hocce iubar ante diem ingentt mortalium defiderio dtuum nubibui condet. ^o extin^o, pofi dir os amp;nbsp;fingutnolentts cametas, igniuo-^ masjj call facies, nihil arnpltus tut urnfalu~ tar eue erit. of^ animantibus call firma, mentum ^pugnantibus^ planet is amp;nbsp;centra-riis curfibus labefaclabttur:concurrent vr^ bibus vrbeistfixa curfiu anteuertent errati-cas, aquabunt aquora montes : Hac omnia denique erunt noxinteritus, ruina, dam^ natio,ac ater na tenebra.

Hoc ænigma cum m mauus mea$ nuper ia-cidiHet, pupugit ilHco meum aniinum cogita-tio Regni Franciæ, amp;nbsp;cius Ratus, in quo nunc Serenifsimus amp;re atque cognomento Chri-ftianifsimus Rex Henricus Quartus verfatur: verbisque illius oraculi diu multutnque pec-penfis atque animadüerfis, tandem in cam o-piniönemfumadduélus, vtinitium eiusadiU luin ipfutn Regem Varias de ipfius hölUbus ac pei ducllibus vjilorias pertinere exiftime: rciiquam vero partem ad calainitates Ruropae Vniuerfæ, totiqqe adeo terrarum orbi mini^

4

»7® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V A T I C I N I V M

tantes. Nam illis verbis : Qrietur Sydits in fnpra Iberosad magnant Septentrionù dmnum, baud facilè.vt ppinor.quifquam aliô fpeftare exiftU mabit, quàinad eundein Henricuin IV. qui eumfolumNauarræamp;Bearniæ rcgnû (quod fupraHifpaniamad Pyrcnæos montes pcrti-net) obtineret, iure tarnen propinquitatis 8c agnationis, ad magnain Septëtrionis domum, hoc cft,ad fpcra regni Francici(qupd abHifpa-ni« finib.ad Septétriones fpedat)vocab4tur. Quodautcmfequitur, radios illiMßderiideim^ frouife terrarum crbem iliuffraturos, tncilè quiuis fentiet ad eundem Regem pertinere; qui certê przter omnium expedationé, fuperiore Regç yilifsiini monacbi manu intcrfeélo ad regnuin lt;ueftus,fplendore fui nominis piorû omnium animos, qui in orbe Chriftiano funt.eolluftra-liit, Iztitiaque 8c gratulatione compleuit. Sequitur futurum iltud tempore deßderatifimo, qui tnortalesfioßtü amtispatent Unanimes compleffetur, hoc eft, venturum exorta ilia luce tempus op-tatifsimum.quo tniferimortales Franci totla-trociniis, tot luéluofis ac longinquis bellis dé-fefsi.abicftis armisfummo Audio pacem com-pluribus præliis fccundis acviftoriis à Rege partam, fibiq; ab codcin' oblatam ampledcn-tur.Quod tempus vcrifsimè Sibylla defidera-tifsimum atque optatifsimum appellat Parta enim poft bellum diuturnum pace,

Tutus bos (ytaitHoratius) ruraperambulat, S‘acatumyolitant permartifauitte, tCuipaii metuttßdes.

s I B Y L L AE|

2^llii polluitnr casia dcmMßtiprü. M.9S lex macuhfum edomuit nef At. Laudantur fimilipfole puerperit.

C(il[gt;amjgt;œna lgt;rentit comes.

Certahiturqnidem yahis, inquit,/)cr diututniIn-terregm occafo»ejludtù,cuil)ti^erij habena tradatnr, Vbi Interregnu pfpicuè appellat, eû regni fta-tû, qui iâ in Gallia cernitur : cû regio ciuili do-ininatu.ppe interinortuo,inultó maxima ciui-tatû pars à Rege dcfecit, coruinqife latronû ac tyrânorû partibusadiuxit, qui Regiû imperiû affeélât,regniq;gubernacula arinis occupare conâtur. C^anquâ eccuius tâdé regni admini-ftrationé occupare poterût.cü pluresfc Reges futurosfperét, quâ régna, tota Gallia fuftinere pofsit^Itaqi redê Sibylla fubiûxitiScd'Viwccttd-deauitiregnibropago. i. iuslegitimæluccefsionis Sc hçreditatis,quç huicRcgi HêricOjpptergra-dûagnatiqniSjpximû.quo, defundo Régi çoa iûduserat, diuinoatqj huinanoiuredebetur. Vincet,inquit jfurialcsillosconatus amp;latro-cinia.hçc foboles atq; jppago fainüiç Borboni-€se,quç ta diu arma côtra perduclles excrccbic, atque aduerfus cos progredietur, doneefatt contraria fatu »tyîirenMt.hoccft.quandiufatalesillç tépeftates interfecôfliftabûtur, quâdiu fatalis illedcfeftionû morbus Frâciaî ciuitatesoccu-pabit.Nâ codé ferè tèpore,inquit,(quo fcilicet lilaregij Seauiti fanguinis foboles efflorefeet) hoc demerfo fdere cortntl quodda eins lume logé arden tioribus Manortis ignibu-^ exardefeet,hoc eft,fydcptt illo non extindo, fed in pacis atq: ocij fludia^

17* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V A T I C I N T V M

intente, amp;nbsp;quâfi demerfo, alter quieJam quafi fyderisiiliusradius.boc eft, Regisipfiuspro-pinquus amp;cognatus exorictur, qui acriùsat-que ardcntiùs amp;nbsp;quafi præcepsin arma ruct.âe eius Archityrânitrueem atque irnhianeindo-minatum euertet, qui fuis rebus diffidens ala-ftorasamp;parrîcidas illos côtraprincipemre Sc nomine Chriftianifsiinumexcitauit.Verû hoc pofterius inbar aniediem, id eft præmatura'mor. te magno mortalium defiderioamp;luôuextin-guctur. Quod autem fcquitur, fi non ad orbis totius, certé ad Europæ vniucrfæ calamitates pertinct. Itaautem pcrfpicuumeft.vt nullius interpretationisindigeat; inqait,«Hlt;Krj rent yrbibas : Ver^Uius feitè amp;luculentê, (vt cmnia) his verfibus deferibit:

richi.t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;interfe Icgibits yrbes

Cencurrent:ßenit tato Miirt nnfiiu arbe^ yteum tarceribuf fefe effudère quddng^, Addmitfe inJ^atia:i^frujlrtt, retinacnhi tendes Ferturetjuüauriga,nee audit (urrushiibendd. . Nee vero folum hocSibyllæ vaticiniam ti-tastempeftates circa hæc tempora euenturas figtïificauit. Nam aliaextat cóplura earundem calamitatum prodigia, multis ab bincfeculis édita , cuius generis non pauca Vvilbelmus StucltiusTigurinus, magnusimprimisamp;prç-clarusTbeologusnupcraccuratè collegit.No-tum eft,inquit, antiquum illud amp;nbsp;vulgó dccla. matum de Anno 1588. carmenScoraculum, quo vel mundum circa bæc tempora interitu-* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rum.

lt; I B Y L L AB.

m

rum,vel inGgncs amp;nbsp;adiniraudas reró commu' tationes futuras efTe fgnifîcatur.

Aiilk anni) (yeriim ) huinfmotii non fuit Cidum. retercS(tu(lumetixère,fJocanno emnia lugere.

Mundifinem ]t no habebii,^ermutationem)n4£ ÿjamyidebif.

Item illud cx verfibus Germanicis in latinos «onuerfis.

fpojb mille exfgt;lctos â ^drtn yirainis annos Et^oji quingentos rurpes ab orbe datot

Obtogepmus otiautumtrabiïù annus, Jng)net,isfecum triltia fataferet.

Si non hoc anno tottis mains occtdet orbis. Si non innihilum terrafretumj, ruet:

Cunda tamenmundifurfutn ibuntat^deorfunt lmperia:iff’ lulhis yndi^ magitts erit.

Qqtn ne illud quidéprætcrcundum cft.ha-rum tantarum calamitatum caufam etiatn i Pontificiisin Sacerdotum auaritiam atqiim-pietatem conferri. Extantenimloachimt Ab-batis, cclebcrrimi inter Pontificios Dodoris coinmentarij in Apocalypfin Iohannis amp;nbsp;Pro-phetam Danielem circitcr treccntis amp;nbsp;oifto-ginta ab his annis fcripti.Sc nuper Colonise cû illuftri 8c magnifico tituloitcrum edin.quihus prxdicit fore, yt fioltremistemforibns ira in:: cendatur m E(.gt;ifcopos ür 'Pralatos Eccleßa ^^niante, f/roptereaquodîlei feruitium (vtipfius verba vfur pemus) nonfolùm impedierunt, yerum etiamyerbS S)ei adulterauerunt, hemczpitcxux.fnnouifii mtsditbus (ineiüit) cadet fuperbia¥rlt;elat«ium antf

**4 VaTICINIVM SIB’TLLAE.

btiLintium :n delictis cathedrie dollórunt citrfialiuni ftóuertcntur, eruntyiri annunciittores Euangel^ (irciiinfjiiitqii.eper totam Eccleßitmgeneralem,fortes in ßdc,-i:si^y!races in doifrinaiss^yità. Item alio loco.* Ftsturum eft briirßts,'yt orta dßerdia inter Principesi lt;nbsp;not tarnen all iml)erio,Eccleßapomana corruat, i

Galliarum regno difßdat,ac yindefiiit erelfi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;!

i^proueifa ingloriani,in(le deie^

i{a-amp;dcßciia yeniet in rapinanti