Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

MAGNIFÎCIS DÖMÏNIS, S Y N D IC I S, S E N A-' nuque Gcncucnfi dominis fuis verc obferuandis, IohannesCaîuinus, Spiritüm prudentiæ örfortitudinis, prolperumque gubernationis fue ceflum à Domino precatun

Voticsin mente venitiJlaChriftifententia,qua tantiæftimatquod Vy holpitibus colligendisimpenditurhumanitatisofficium,vtinfuas rationes aeceptiimferat,fimuloccurrit,quàm fingulari vos ho-^ nore dignatus fit, qui vrbem veftram non vnius vel paucorum, fed commune Ecclefiæ fuæhofpitium effe voIuit^Scmperapud homines profanos no modo làudata, fed vna ex præcipuis virtutibus habita fuit hofpitalitas. Ac proinde inquibus extremâ barbariem ac mores prorfus efferatos dam nare velJentjCOS flt^£i'ilt;$,vel quod idem valet,inhofpitalcs vocabant. Laudis auté veftræ longe potior eft ratio, qubd turbulentis hifce miferifque tem-poribus Dominus vos conftituit,quorû in fidem præfîdiumque fe confer-rent pii innoxii homines,quos no fæua minus quàm facrilega Antichri-fti tyrannis c patriis fedibus fugat ac difpellit.Neque id modo:fed facrû e-tiâ apud vos domiciliû nomini fuo dicauit, vbi pure colatur. Ex his duo-bus quifquis minima partem vel palam refcindere, vel furtim aufcrrc co-natur , non hoe agit modo vt nudatam præcipuis fuis ornamentis vrbein veftram deformet, fed eins quoque faluti maligne inuidet. Quanuis enim quæChrifto amp;nbsp;difperfts eius mebris præftantur hïc pietatis officia, caninos impiorum latratus prouocét, meritó tarnen hæcvobis vna compenfatio fatis effe debet, quod è cælo Angeli, amp;nbsp;ex omnibus mundi plagis filii Dei benedicunt: vt fecure pütidam eorum maledicêtiam fpernere liceat, quibus in Deu ipfum plus,quam in vos euomere,nulla eft religio, nee pudor: imó qui vobis detrahere volétes,a Dei contumeliaincipiunt. Quanuis ea-dé hæc occafio multoruin vos odia inflammet,nihil tarne inde vobis me-tuendum eft perieuli,quandiu eorum furori manus fuætutelam opponet illc qui fidum fe promifit earum vrbiü fore euftodem, vbi amp;nbsp;fedes erit E-uangclii fui dodtrinæ, amp;nbsp;pi is hominibus quos ferre mûdus nequit, dabitur aliqua ftatio. Omitto qubd de plaeando hoc hôftium gencre vos elfe foli-citos nihil attinet,quando nemo vobis infenlus eft Euangelii caufa,qüi non vos alioqui vcl perditos effe cupiat vel oppreffos.Cæterum,vt demus nônift hâc ob caulam vos profeffis fanæ dodrmæ aduerfariis effe exofos, quiaveftro patrocinio cam defendi videt: pofthabitis taméeorûmachi-nationibus ac minis, duo hæc inuida propiignacula conftanter tueri vos decet,puræ religionis cultum,St piam foiiêdæ Ecclefiæ euram,quam Chri ftus alis veftris tegendam commifit.Qubd ad couitia pertinct,quibus nos meritorii Papæ rabulæ ineeffunt,defedionem ab Eeclefia efte,quod cum a.ix.

Roinanafedefecîmusdiflidium.; vtinam vero plena fidiicia, corâ Dco gf Angelis teftari nobis lîceretjab ilia colluuie quàm lôgiflime nos abefle, vt facilis eftac expeditaeius criminis,quo nos grauare folent,defenfio.Catbo licæfcilicetEcclefiæ titiilo gloriantur, qui in vniuerlà Legis amp;nbsp;Euahgelii dodrina partem nullam à fadis corruptelis integram reliquerunt, qui to-tumDei cultum fuperftitionum luarumfœtore profanarunt, qui omnia Dei inftituta fuis figmentis adulterare non funt veriti. lmb tam catholica eft errorum,congeries, quibus euerfa ab illis fuit tota religio, vtobruendæ perdendæque centics Ecclefiæ fufficiant. Nunquam ergofatis magnificè, pro merito,immenfam Dei bonitatem extollerelicebit, quafadum eft vt ab illo exitiali gurgite mirabiliter emerft,fixâ habeamusin folidaæterna-que Dei veritate fidei noftræ anchoram. Et certe Papatû nihil aliud quàm monftrum ex innumeris Satanæ fallaciis conflatum efte, amp;nbsp;quam obten-dunt Ecclefia,Baby lone magis confulâm,vnus hic Commentarius erit, vt fpero, luculétus teftis.Interea quod res habet,ingenue fatebormos ab illius lacunæ fordibus, quarum fc contagio nimis longe diffundit,nô fatis procul diftare. Queritur Antichriftus,nos ftbi clapfos efte. nos autem gemere cogimur,nimismultaex vitiis,quibusorbem terrarum infecit,apud nos efterefidua. Nobis reftitutaeft fyncera dodrinæ puritas, integra religio, ftmplex Dei cultus,genuinaSacramêtorumratio,qualisaChrifto tradita eft. Verùmquominus vigeateaquædebebat morûvita:quecorredio,hæc maxime caufa eft,qubd bona pars effrarnis illius licentiæ memor,quaPapi ftæ contra Deum impunelafciuiunt, Chrifti iugo aftuelcerc non poteft.I-taque,qubdhoftesnoftri, vtfalfanos inuidia apudimperitosgrauent,o-diofe clamitât folutam à nobis effe difeiplinam, hoc vno abunde, vel no-bis tacétibus,rcfellitur eorum calumnia,qubd nullum domi maius certa-mê nobis eft,quàm de immodico (vt multisquidem videtur) noftro rigo-re. Atqui,quum mihi collegilque mcis fitis optimi teftes,non magis aufte-ros efte nos vel reftridos quàm flagitat officii neccftitas,adebque cogit:ficu ti nostutb in confeientiæ vcftræiudicio acquicfcimus,itaviciftimquàm ridicula fit hac in parte hoftium impudentia, tanquam ex re præfenti iudi-care vobis promptum eft. Nûc vt priuatim de me aliquid dicâ: etfi com-pluribus mcis fcriptis,qualitcr hanc Ecclefiam inftituerim,toti mundo te-ftatum efte confido,operæpretium tarnen fadurum me putaui,fi aliquod cxtaretfingulare eiusrei monumentum, quod nominis veftri inftriptio-nem haberet. Magni enim intereft, proponi in omnium confpcdu do-drinægenus,quodàmetraditumefte agnofcitis.Etfiautemin omnibus, quos hadenus edidi libris,poft mortem quoque meam vobis,ô: populo vo bis commiftb prodefle ftudui:miniméquc decet,quæ ex vrbe veftra ad ex-teras nationes manauit,dodrinâ,longe latéquc vberem profetie frudum.

in fua lede negîîgi : Commcnüârium tarnen Hune qui peculiariter vobis di catus eft, tenacius veftræ memoriæ hæfurum confido. Qupd vt fiat, Deum ipfum precor vt cordibus vcftris inïcriptû,ita penitus fuo digito infigat,nc vllo vnquâfatanæ artificio deleatur. Na eins eft,Iabori meodare fucceffum, qui mihi hune pridem animû dédit,vt nihil magis cupiaquàm fideliter ve-ftram omnium falutem curare. Pofrô,ficut ab exada boni Paftoris diligen tia, amp;nbsp;aliis virtutibus, quas ofFieii rnagnitüdo excellentiâqiic poftulat,me procul abefle coram mundo ingenue fateor: amp;nbsp;coram Deo tot vitia,quæ meum curfum impediunt, afiTidue deploro: ita profiter! audeo,fidem mihi, reétârnque voluntatem non deeffe. Qjiod fi interea obftrepere non de-finant improbi:ficuti meum eft bene agendo refellere eorum calumnias: ita veftrarum erit partium eafdem landa,qua polletis,authoritate compe feere. Valete Magnifici ac mihi in Chrifto venerandi domini,cuius præ-fidiovoscommendo.GencuæCalend.Ianuarii. M. D. LIIL

QVid fignificct Græcis Euagelii nomen,Gtis notum cft.ln Scriptura vcrd kut læto amp;nbsp;fœlici exhibit» nobis in Chriftograti» nuncio eipitur; vt difcamus, contcmpto ^mudo, Sc. eaducis eius opibus aedeliciis, incomparable hoc bond toco cordis affe-■ (Siiappctcrcjoblatumquc eoplcäi.Quod profanes homines facere videmus,vt in va nis mundi gaudiis intemperanter exultent,nullo aut perquàm cxiguo fpiritualium bonorum fen-fu tangantur,omnibus fere nobis eft ingenitum.Ergo Dcus,vt vitium hoe corrigat,nuntiu queni de Chrifto publieari iubct,Euangclii nomine peculiaritcr infignic. Ita enim admoncr, non alibi verum Sc folidum gaudium poffc obtineri,vt ßnc in ipfo complètes habemus omnes beat» vit» numéros.Quidam Euangclii nomen ad gratuitas omnes Dei promiffiones extendunt, qu» fpac fæ funt etiam in Lege Sc Prophetis.Nec vere negandum eft,quoties fe Deus propitium homini-bus fore teftatur,illifquc peccata remittit,quin Chriftum fimul offcratieuius propriu cft,vbicun* que affulgetjlætitiæ radios diffundere.Fatcor ergo,Patres eiufdem nobifeum Euangclii,quatum ad gratuit» ialutis fidem fpeâat,confortes fuiflë.Vcrùm,quia Spiritus in Seripturis italoqui fokt,Chrifti demum aduefttu publicatum fuifle Euagelium; nos quoque hanc loqucndi forma re-tineamus. Aeilla fit Euangelii definicio quam pofui: folenne efle de patefaifta in Chriftogratia præconium.Quaraiione vocatur Euangelium,Dei potentia in falutem omni eredetiiquia Deus iuftittaillie fuam manifeftativocatur Sc legatie qua fibi homines réconciliât.Porrd,quonia Chri ftus diuinæ miferieordi»,patcrnîque in nos amoris pignus cftiidco amp;nbsp;propria eft Euagelü mate ria. Hincfaâum eft vt Euagelü nomen pcculiariterobtinuerinthiftoriæ, qu» Chriftûapparuif-fe in carne,mortuu,amp; à morte fufcitatum,ac tandem in cælos receptu fuiffe narrant. Quanquam enim fccundum rationem nuper adduôam hoc nomine cenfetur Nouum teftamcntumivfus tarnen obtinuit, vt per fyneedochen fie voeetur pars ifta, qu» Chriftu nobis in carne exhibitum, mortuum efle, Sc ex morte refurrexifle teftatur. Cæterùm,quia non fufficeret nuda hiftoria,im6 ad falutem nihil prodeffet; non fimpliciter narrant Euangelift», natumeffe Chriftum, amp;nbsp;mortuum, Sc mortis viâorem: fed in que fincm natus fuerir,quorfum mortuus fuerit ac refurrexerir, Sc quis inde ad nos redeat fruâus, fimul exponunt. Hoc tarnen inter eos quoque eft diferimen, qudd alii très in narranda Chrifti vitaamp; morte funt fufiorcsihie autem nofterin doârinam,qua Sc Chrifti officium,amp; mortis refurreâionifque virtus explieatur, magis infiftit. Non tacentilli quidcm,venifre Chriftum vt falutem mundo afïerret,vt mortis fuæ facrifieio,mudi expiaret pec cata,vt denique omnes Mediatoris partes pcragercf.quemadmodu Sc Iohannes in hiftorica nar-rationealiquatenus verfatur: fed doörina, qu» vimamp; fruâu aduetus Chrifti nobis dcmonftrat, logèclariusinhoc apparet,quàm in rcliquis.EtquG omnibus cémuniter propofitû fit Chriftum oftcndereipriores illi corpus, fi ita loqui fas eft, in medium proferunt; Iohannes verdanimam. Qjiamobrem dicere folco, hoc Euangelium dauern efle,quæ aliis intclligendis ianuam aperiat. Quifquis enim Chrifti virtutem, vt hîc graphicc exprefla eft, tenucrit, is veto demum profedu qu» ab aliis traduntur de exhibito Redeptore,leget. Creditur Iohannes hoc maxime confilio ad feribedum adduâus, vt Chrifti diuinitatem contra impiasEbionis Sc Ccrinthiblafphemiasaf^ fercrct. idque Eulêbius Sc Hieronymus ex commun! veterum fententia referunt. Sed quæcun-que illi tune fenbendi fuerit ratio, minime tarnen dubium eft, quin longius Eeelefiæ fuæ Deus profpcxcrit. Sic ergo quatuor Euageliftis diâauit quod fcriberent,vt diftributis inter ipfos par-tibus,eorpus vnum integrum abfolucrct.Nune ergo noftrum eft, quatuor ita mutuo inter fe ne-xu coniungerc,vt nos patiamur quafi vno omnium orc fimul doccri. Quddquartu in ordinc lo.^ hannem ]oearunt,in eo habita fuit temporis,quo fcripfcrat,ratio;fcd in leftione diuetfus ordo v-tilior; vtfcilicetapud Matthæum Sc reliquos leâuri Chriftum à Pâtre nobis efle datum, in quem fincm manifeftatus fit,primùm ex lohanne difeamus.

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. L

In ipfo vitâ erat: amp;nbsp;vita erat lux honiirtum,' Et lux intenebris lucet, amp;nbsp;tenebræ earn no ’’comprehenderunt,

IN pRiNcip. erat sermo. Hoc cxordio xternam Chrifti diuinitatem prædicat: vt fciatnus æternum cfle Deum,qui manifcftatus eft in carne.Poi ro hic fcopus eft,generis humani inftauratjonem fieri oportuifle per Dei fiÜum : quum eius virtutc creata fuerint omnia, quum folus creaturis omnibus vitam amp;vigorcminfpiret,vt in ftatu fuo maneant : acpræfertimin homincipfo fingulare ediderit tam virtutis, quàm gratix fuæfpecimen:adeôque poft Adæ la-pfum ac dcfeiftioncm,non tarnen deftitcrit erga pofteros liberalis effe ac beneficus.Atque hæc doûrina cognitu in primis necelTaria eft. Nam quum extra Deum minime quærcndafit vita amp;falus:quomodoinChriftumrccumbcretfidcsnoftra,nifi certo conftitutumeffet quodhîc docetur? Ergohis verbis teftaturEuangelifta, nos ab vnico amp;nbsp;æternoDeo minimedifccdere, quu in Chriftum crcdimus:dcindc ciufdem beneficio vitam nunc reftitui mortuis, qui natura adhucintegravitæ fons amp;nbsp;caufafuit. Quôd Sermonévocat Dei filium,hæcmihifimplexvide-tur effe ratiOj quia primùm æterna fit Deifapientia amp;nbsp;voluntas,deinde exprcffa confilü eius efti gies. Nam vt fcrmo charaâer métis dicitiir in hominibus, ita nS inepte tranffertur hoc quoque ad Deum, vtper Sermoné fuum dicatur nobisfeipfum exprimere. Alix fignificationes w hoyu, non ita conueniunt. Eft quidem Grxcis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Se definitio,amp; ratio,amp; fupputatio: fed nolo fupra

fidei mex captum argute philofophari. Et videmus Dei Spiritum adeo ciufmodi argutias non probare, vt nobifeum balbutiens,quàm fobric de tantis arcanis fapiendum fit, tacendo clamct. Porrô quemadmodum fe Deus in creando mundo per Scrmonemiftum patcfecit,ita prius ha-buit apudfe rccoditum.vt duplex fit relatio:prior ad Deum,alteraad homines. Seructusiupci-bifllmus ex genre Hifpanicanebulo, xternum hune Scrmonem tune demum exortum effe fin-git,quum in mundi creatione exertus eft.Quafi vero non prius fucrit ,quàm virtus eius externo opere fuit cognita.Longc aliud hîc docet Euangelifta : neque enim Scrmoniaffignat temporis initiû, fed ab initio fuifl'e dices, fccula omnia tranfeendit. Nec me latet quid oblatret hie canis: amp;nbsp;quid olim cauillati fmt Arrianimempe Dcum creaffe principio cxlum Sc terram,qux tarnen Xterna non fint:quia Principii nomen magis ad ordinem refpiciat, quàm xternitatem defignet. Sed hanc calumniam Euangeliftaprxucrtit, quum dicit fuifle apud Deum. Si à tempore cœpit effe Sermo,aliquam in Deo temporum feriem inucniat neceffe eft. Et fane hac particula nomi-natim difeernere voluit cum Iohannes à rebus omnibus creatis. Potcrant enim multa venire in métem:vbinam effet Sermo ille, quomodo vim fua exercret, cuius effet naturx, vnde cogno» fei poffet. Negatigitur in mundo Sc rebus creatis hxrendumeffe : quia femper Deo coniunâus fuerit,antequam mundus cxtarct. Nunc qui Principium ad cxli Sc terrx originemtrahunt, an non Chriftum rediguntin communem mundi ordinem, à quo diferte hie cximitur? Qua in re non tantum filio Dei atrocem faciunt iniuriam, fed xterno quoque eius Patri, quemfapientia fuapriuant. SiDcumabfque fuafapientiaimaginari nefas eft, fateri oportet, non alibi qux* rendant Sermonis origincm, quaminxtcrnaDcifapicntia. ExcipitSeruetus, nonpriuscom-prehendi Scrmonem poffe,quàm quum Deus à M.ofe loqucns inducitur. Quafi verb non fubftitcrit in Deo,quia palam noninnotuit.Hoc cft,quafi non fucrit intus,doncc extra prodire cccpit.Se^d anfaminfanis eiufmodi deliriis prxeidit Euangelifta,quum fine cxceptione aftiimat, Sermoné fuiffc apud Dcum. nam ab omnibus temporum monietis aperte nos reuocat.Qui efgt;

tcmporcverbiimpcrfeâo colligiint perpetuum ftattim, non fatis firma rationenituntiir. Verb« r. R A T,inquiiin^continuâfcriemniagis cxprimit,quàm fi dixiflet Iohanes,Fuit.Sed in tâtis rebus magisl'olide argumentandum eft.Illud autem vnu quod atcuIi,fiifFicere nobis debet: quod Euageliita nos in æterna Dei adyta mittit: vt il lie feiamus quafi abfconditu fuifle Sermoné, an-tequâlc in externa mundi fabrica patefecerit.Reâe ergo Auguftinus,principium hoc cuius nûc fit incntio, principio carere admonet. Tametfi enim Pater ordine prior eft quàm fua Sapientia, ilium tarnen fila gloria fpoliant,qui vllû temporis punâumimaginantur, quo Sapiêtiam fiiani præcellcrit. Atque hæc æterna eft generatio, quæ ante conditummundurn immenfo fpatio la-tuit quidem in Deo, vtita Ioquar,longis annorû fiicceflionibus obfcure Patribus fiib hege ad-umbrata,tandem plenius in carne exlubita fuit. Miror quid Latinos moucrit,vt ÿ Myv tranffer-rent verbum, fie enim vertendum potins fuiflet tÎ/î)|Ua. Vcrùm vt demus aliquidprobabile fe-quutos cfleinegari tarnen no potefi, quin Scrmo loge melius cSueniat.Vndc apparet quàm bar baram tyrannidem cxercuerint theologaftri,qui Erafinum adeo turbulente vexarunt ob muta-tam in melius vocemvnam. et sermo erat a.pvd de v m. ladiximusjitafiipramfi-dum amp;nbsp;creaturas omnes locari, amp;nbsp;omnibus feculisprioréftatui Deifilium. Verùmfimulhæc locutio diftindamilliii Pâtre hypoftafinattribuit. Abfurdè enim dicerctEuangclifta, Semper cum Deo vel apud Deum fuiffe, nifi propria quædam illi fubfiftentia in Deo foret. Ergo ad re-fellendum Sabellii errorê valet hic locus, quia oftendit Filium à Pâtre differre. lam admonui, fobrie in tantis arcanis fapiendum efic, amp;nbsp;modefteloquendum. Exeufatione tarnen digni funt veteres Ecclefiæ feriptores, quiquu aliter redam amp;nbsp;fynceram dodrinam aduerfus flcxiloquas hærcticorurn ambages nonpoffcntairerere, voces quafdam excogitate coadifunt, quæ tarnen non aliud fonarent quàm quodalioquiin Scripturis traditur. Très hypoftafeis vel perfonasin vna amp;nbsp;fimplici Dei eîfcntiafubelle dixerût. Nomen Hypoftafeos primo ad Hcbræos capitc, in eo fenfu habetur, cui Subftantiæ nomenrefpondct,vtfiimitur apud Hilarium.rsreymim vel per-fonas vocarunt difcretasin Deo proprietates, quæ fe mentibus noftris confpiciendas ofFerunt. Quemadmodum dicit Gregorius Nazianzenus, fe non pofie vnum cogitate quin mox tria cir cû affulgeant. et sermoerat devs. Ncquis de diuina Chrifti eflentia fcrupulus ma-ncaticlare afletit efle Deu. lam quum vtiicus fit Deus:Chriftum eiufdê elfe cum Patte clTcntiæ, amp;nbsp;taméin aliquo differre fequitur.Sed dehocfecundo membroiam didum eft. Quod ad eflen-tiæ vnitatem lpedat:nimiafiiit Arrii improbitas,qui ne æternamChrifti diuinicatem fateri coge retutjfiditium nefeio quem Deum effe garriebat. Nos autem quum audimus Sermonem fuille Deum, quid eft quod de æternaillius elfentia amplius moucamus controuerfiam?

nie erat iN igt;R I NC I p. VtprædiélamcntibusnoftrisaltiusinfigatEuangclifta,duo iliafuperioramembrain breué epilogum colligit, quod fuerit femper, amp;nbsp;quidem apud Deum: vt principium intelligas omni tempore fuperiur.

O M NI a per ipsvm. Vbi Sermonem elfe Deumafferuit, amp;nbsp;æternà cius eflentiam præ-dicauit,nûc ab operibus diuinitaté eius probat. Atque hæc pradica eft notitia,ad qua nos præci pucalfueficri conuenit. Frigebit enim apudnos nudii Deinomen Chrifto attributû,nifi talcm rc ipfa fides noftra cum fentiat. Apte autê prædicat de filio Dei quod in cius perfonam proprie competit.interdu quidé fimpliciter dicit Paulus,omnia per Deû elfe, Rom.n.d.36 .Scd queries cóparatur Filius cum Pâtre,hacnota diftinguifolct. Qi^arehicmos loquendivfitatus eft,Pâtre omnia fecilfe per Filin,amp; à Deo per cundé Filiu omnia elfe.Hue auté fpedat Euangcliftæ confi liû,ficut dixi,quôd ftatim ab ipfa mundi creatione Sermo Dei in externû adum prodicrit.Nam qui! in fua elfentia prius clfct incomprehenfibilis, tue eius vis effedu palàm fuit cognita.Qiiida ctià ex philofophis Deu ita conftituunt mundi architcdu,vt mentéilli in côdendo hoc opificio adiunganr.Id quidem rede, quia cogruenter cum Scriptural fed quia mox in friuoliscogitatio-nibus cuancfcunt,nS eft curcorumteftimonia cupide appetamus. Quin poti us cælcfti hocora-culocontcnti,plusmuitodicifciamus,quàmmcnsnoftraconcipiat. et sine ipso fa-CTVM EST NIHIL QvOD,amp;:c.TamctfiVariéhiclocuslcgitur:cgotamcn,citracontroucr fiam,vno contextu itaIcgoiFadum eft nihil quod fadum eft.Atquein co confentiunt omnes fe rcGræci codices, faltem magis probatæauthoritatis. Deinde fenfusomninoita poftulat. Qui particulam iftam,Quod fadum eft, difiungunt à fuperiori orationc, vt adfcqucntcmfcntcntia anncâant,coaâumfenfumadducût: Quod fadum cft,inipfo cratvita,hoceft viucbat,autin vi tafuftincbatur.Sedhuncloquendimodum nufquamcreaturis attribuioftendent. Auguftinus morefuo nimium Platonicus ad ideas rapitur: quod Deus antequam mudum conderet, forma totius opificiiin mente fua conccptamhabucritiarque ita vita corum quæ nonduniextabant,in

s E C. I o H A N N E M.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2

Chriftofuenc,quùineo ordinataerat mundicreatio.Sedquàmiftudfit àmcnteEuageliftàS longe remotum,niox vidcbimus.Nunc ad prius membrû rcdeo.Non eft vitiofa hæc

V cin Ipccicm vidctur.Quiaenim nihil non molitur fatan,vt Chrifto aliquid detrahat, nomina-tim tcltari voluit Euangelifta,eorum quæ fada funt,nihil penitus cxcipi.

IN ipsoviTA ERAT.Haâcnusdocuit,perSermonemDeicreatafuifleomnia.Nunc corum quæ creata f itérant,conleruationcm fimiliter illi attribuitiacfi diceret,non fubitam modo cius virtutcm,quæ mox tranlicrit, apparuilTc in mundi creatione : led in eo efle confpicuam, quôdftabilis amp;nbsp;lîxus naturæ ordo durat:qucmadmodu ad Heb. cap.i.a.3. diciturfuftinere omnia vcrboautnutupotcntiæfuæ. Cætcrum vita hæc vel ad inanimata extendi poteft,quæfuo modo vniunt, etiamli fenfu careanf.vel de folis animantibus exponi.Parum relert vtrum cligas: Gmplcx enimlcnfus eft, Sermonem Dei non modo fontera vitæ fuilTe creaturis omnibus,vt elFc inciperent quæ nondumerant:fcdviuificacius virtutefieri vtinftatu fuomancant. Nifienim continua cius infpiratio mundum vcgctet,neceire crit quæcunque vigcnt,protinus decidere, aut in nihilû redigi. Denique quod Paulus, Aâ.iy.f.aS, Deo aferibit, N os fcilicet in ipfo efle amp;nbsp;mo ucriamp;viucre, Iohannes Sermonis bcneficio fieri teftatur. Deus ergo eftqui nos viuificat:lcd peræternumSermonem. vita erat lvx hominvm. Aliasinterpretationes quæà mente Euangcliftædifli dent,cólultó prætereo.Hîcjmeoiudicio,partem vitæ commémorât,qua homines reliquis animantibus præcclluhf.acfidicerctnon vulgarem hominibus datam fiulle vitam,fed quæ cum luceintclligcntiæ coniunda effet. Hominem porrô ex aliorum numero fc-gregat: quia niclius Dei virtutem fenfu in nobis pcrcipimus, quàm procul ipfam intuemur. Sic Paulus admonetin Adis, Deumnon cfl'eprocul quærendum j quia fe intus in nobis patcfaciat. aÆi/./1/, Poftquam ergo generalem gratiæ Chrifti confiderationem Euangelifta propofuit, vt homines propius ad cam reputandam adducat,oftcndit quid ipfis peculiariter datum fiierit:quódfcilicct creati non fiicrintpccudibusfimiles; fed mente præditi gradû altioré obtinucrint. Porrô quia Dcusnonfruftralucemfuainillorummentibusaccendit,fequiturin hune fine effeconditos, vt ipfum tam fingularis boni authorcm agnofeat. Et quando luce hanc,cuius Scrmo featurigô crat,inde ad nos trâffudit,inftar fpcculi effe debet,in quo diuinâ Sermonis vimclarc cernamus.

î ET LVX iN TENEBRis L v c E T. Obüci potcratjhomincs tamêmultis Scripturæ lo cis vocari cæcos:amp; cæcitatem cuius damnantur,plusfatis notam effe. Mifere cnim in totafuara tione cuanefeunt: amp;nbsp;vndc tot errorum labyrinth! in mundo,nifi quod homines proprio fenfu nonnifi advanitatcmamp;mendacium feruntur? Quod fi nulla in hominibus lux apparet,cx-tindum eft illud diuinitatis Chrifti teftimonium,cuius proxime Euangelifta meminit.llle enim tertius erat gradus,vt dixi,in vita hominum quiddam longe effe præftantius, quàm fit motus amp;nbsp;fpiratio.Hanc quæftionem anticipâtEuangclifta,amp; primumquidem admonct,lucem, quaini-tio donati fucrant homincs,non effe ex præfenti corum ftatu æftimandamtquia in hac vitiata amp;nbsp;degenere natura, lux in tenebras verfa lucrit. Interea tarnen negat prorfus extindam effe intclligcntiæ iueem; quia in obfcura humanæ mentis caliginc adhuc quædam fiilgoris Icinûllæ cmi cant.Nuncintelliguntledores duo effe huius fententiæ membra.Nam multû diftarc nunc hommes dicic ab integra ilia natura qua initio præditi fucrant: mentemenimeorum quæ lucida Omni ex parte effedebebat, tenebris immerfam mifere cæcutire.ItaquegloriamChriftiinhac naturæ corruptionc effe quafi obtenebratam. Sed rurfus contendit Euangelifta in mediis tenebris adhuc quafdam extarc lucis rcliquias,quæ diuinam Chrifti virtutem aliquatenus oftendat. Ergo fateturEuangcIiftamcntcm hominis cxcæcatamcffe: vtmerito cêfeatur tenebris oppref-fa. Poterat enim mitiore verbo vti, ac diccrc obfcuram vel caliginofam effe lueem : fed clarius cxprimerc voluit quàm mifera fit poft primi hominis lapfum noftra conditio. Quod vero lucé in tenebris luccrc affirmât,id ad naturæ corruptæ laudem minimepcrtinct,fedpotiusad tollen dumignorantiæprætcxtum. et tenebrae eam non comprehend.Quanuis exigua hac Iuce,quæ nobis refidua cft,fcmpcr adfe inuitauerit homines filius Dei, dicit tarnen Euâgclifta nullo profedu hoc effe faâu,quia videndo non vidcrint.Ex quo cnim alienatus fuit homo à Dco,fic ignorantia métem cius oppreffam tenet,vt quicquid lucis in ca reftat,finc effe-du iaceaifuffoçatû.Et hoc quotidie experiêtia probat. Quicunqi enim fpiritu Dei nô fut rege niti,quu ratione aliqua pollcat, certo documêto funt, hominé non tantû vt fpirct effe conditu, fed vt intelligat.Cæterû ab co rationis fuæ dudu ad Deu nô perucniur,ac neaccedunt quidéivt tor.i corûintclligcntia nihil tandé fit quàm mera vanitas.Vndc fequiturdc hominûfalutc adîi cffc,nifi nouo auxilio Deus fuccurrat;quia quu lumé in cos fuû cffiidat Deifilius^unt tamé co vlque hebctes,vt vndc fit 1 u men iftud,non comprehendant:fcd deliriis amp;nbsp;praui» imaginationi-

Cap.I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN. EVANG.'

bus abrcpti prorfus defipiunt. Duæ funt præcipuæ luminis partes quodadhuc in corrupta natura rcfidet. Nam omnibus ingenitum eft aliquod religionislemen. Deinde inlculptum eft eo-rum confcientiis boni amp;nbsp;mali difcrimen. Sedqui tandem inde fruftus emergunt,nifi quod religio in mille fuperftitionum portenta degenerat? Confcientia autem indicium omne per-uertit, vt vitium cum virtute conftindat.Inftimma,nunquam naturalis ratio homines ad Chri-ftum diriget. lam quod prudenüa ad regendam vitam inftrufti funt, quod ad præclaras artes ac difciplinas natidd quoque totum finefruftu euanefcit.Porro tenendum eft,Euangeliftam de naturalibus tantum donisloqui,regenerationis gratiam nopdum attingcre. Duæ enimfunt di-ftinftx filii Dei virtutes. prior qua: in mundi architeâura amp;nbsp;naturæ ordine apparet : altera veto qua natura collapfam renouât amp;nbsp;inftaurat.Vi eft æternus Dei Sermo,per cum conditus fuit mundus:cius virtute acceptamfemel vitamomniaretinent:homo inprimisfingulari intelligen tiæ dono ornatus fuit : amp;nbsp;quanuis fuadefeâione amiferitintelligentiæ lucem, videt tarnen adhuc amp;intelligit,vt non fit penitus abolitum quod naturaliter ex filii Dei gratia habet.Sedquo-niam lucem quæin eo adhucrcfidet,ftuporefuo amp;nbsp;prauitate obtenebrat,fupercft vt nouu officium fufeipiat Dei films,hoc eft mediatoris:qui hominem perditum,regencrationis Spiritu reformer. Ergo præpoftere philofophantur amp;nbsp;intempeftiue, qui luce hanc, cuius meminit Euan-gelifta,adEuangelium referunt,amp; falutis doftrinam.

7 Hic venit in teflimonium,vt teftificaretur de Itimine: vt omnes crede-rent per eiim.

9 Erat lux vera,quæ illuminât omnem hominem venientem in mundu. IO In mundo erat,amp;: mundus per ipfum fadus eft, amp;nbsp;mundus eum non cognouit.

g F V IT H o M o.NuncdiflerereincipitEuangeliftaquomodoSermoDeiincarnemanifcfta tus fiicrit. Acnequis addubitet,Chriftum efle æternum Dei filium:IohanisBaptiftspra:conio cclcbratum fuifle récitât. Neque cnim fe tantum hominibus vifendum Chriftus exhibuit : fed voluitetiamteftimonioIohannisacdodrinainnotefccrc.ImoDeusPater teftem hunc Chri-fto fuo præmifit:quo facilius oblatam ab illo falutem omnes reciperent. Poftet tarnen abfurdu prima facie videri, Chrifto aliunde dari teftimonium, quafi ipfe indigeat. Atqui pronuntiat, fe ab homine teftimonium non quærere.Refponfio facilis amp;nbsp;nota eft,teftê hunc noftra,non Chrt fti caufa,fuifle ordinatum.Siquis obiiciat,nimis infirmum efle teftimonium hominis, vt Chriftus probetur efle filius Dei:hic quoque inpromptu eftfolutio, non citari Baptiftam quafi pri-uatum teftem,fed qui di uina authoritate præditus,angeli magis quàm hominis perfonam fufti-ncat.Ideo nonfuarum virtutum elogii,s ornatur,fedhoc vno,quód Dei Icgatus fuerit. Ncc ob-ftat, quod Euangelii prædicatio Chrifto commiflafuit,vtfibiipfe teftis effet. In hunc cnimfi-nem fpcâabat Iohannis præconium,vt ad Chrifti doiSrinam amp;nbsp;miracula attenderent. m i s-sv s A DÏ o. Vocationem Iohannis non confirmât, fed obiter tantum eius meminit. Hoc ad certitudinem no fatis eft, quu mul ti fponte currentes,diuinitus fe miflbs iaßent ; fed Euangeli-fta paulo póft de hoc tefte plura verba fadurus, fatis habuit vno verbo præfari, non venifle nifi Deimandato.Pofteavidebimusquomodo Deuminifterii fuiauthoremaflerat. Nunctenen-dum eft (quodpriusattigi^quod de Iohaneprædicatur,in omnibus Ecclefiædoôoribusrequi-ri,vt à Deo vocati finf.ne alibi quàm infolo Deo fundatafit docendi authoritas.Nomen expri mit, non tantum hominis defignandi caufa, fed quoniam ex re ipfa illi inipofitum ftiit. Neque enim dubium eft quin Dominu.s ad munus refpexerit,cui lohannem dcftinabar,quu ita vocari per angelum iuflit,vt inde omnes agnofccrent eum diuinx gratis præconé. Tametfi cnim paf-

fiuè pmn’ accîpi potcft,atqueita zd pcrfonam referri,quód Deo gratus lohancs fucrit:cgo tarnen libenter ad fruâum quem ex eo alii percipere debebant,extendo.

y HicvENiTiN te ST. FinemvocationisbreuiterperftringitmempcvtChriftoEccIe-fia pararee, quemadmodum ad Chriftum omnes inuitans,fatis oftenditnonfua caufafe venif-fe.Adeo aute comendatione opus no habebat Iohânes,vt Euangelifta moneat ipfum non fuifle luce,neimmodicuseiusfpledor Chriftigloriam obfeuret. Sicenim quidaillifixi hærebant, vt Cb riftum negligeret. Quemadmodum fiquis auroræ afpcciu attonitus, ad folem oculos vertc-rcnodignetur.Porroquofenfuaccipiatnomenl vc i sEuageliftajmoxvidebimus.Suntqui-dem pii omnes lux in Domino,quia eius Spiritu ilkiminati, non fibi tantu vident, fed alios etia fuo exemplo dirigunt in viam falutis.Apoftoli etiam pcculiariter luxvocantur, quia Euangelii facem pra:ferunt,quæ mundi tenebras difcutiar.Sed hie diflerit Euangelifta de vnico amp;nbsp;æterno illuminationis fonte,quemadmodum ftatim clarius oftendit.

5gt; ERAT Lvx VERA. Vera lux non opponitur falfæ:fed Chriftum ab aliis omnibus difeer nerc voluit Euagdifta, ncq uis hoc illi putaret efle cum angelis vel hominibus commune, quod lux dicitur.Hoc porro diferimen eft,quöd quicq uid lucidum eft in cælo amp;nbsp;in terra,aliunde mil tuatur fpledorem fuum-.Chriftus autem lux eft,ex feipfa amp;nbsp;per fe refulgesideinde irradians totu orbemfuofulgoreivtnonaliafitvfquamorigo vel caufafplendoris. Veram ergolucem dixit, cui natura proprium eft lucere. q^v ae illvminat omn. homin. Prxcipueinhocin-fiftit Euangelifta,vt Chriftum lucem efte doceat, ab cfFedu quern in fe quifque noftriim fentit. Poterat fubtilius difputare,quód Chriftus,vtpotelux æterna, fulgorem fibi ingenitum habeat, non aliunde accitumifed nos potius ad experientiam quam habemus omnes,reuocat.Nam quû nos omnes fplendoris fui participes faciat Chriftus,faiendum eft hoc honoris propric in ipfum folum competcre,vt lux vocctur.Cæterum bifariam locus hie exponi folet. Quidam enim no-tam vniuerfale ad eos reftringunt,qui Spiritu Dei regeniti,lucis viuificæ fiunt compotes. Augu ftinus fimilitudinem adducit ludimagiftri,qui fi vnus in vrbefcholam habeat, dicetur omnium magifter, etiamfi multi adfcholam non accedant.Ergo hoc comparatiuedidumaccipiunt,Oni nes illuminari à Chrifto : quia nemo iaâare queat fe aliter quàm eius gratia vitæ lucem adeptu cfte.Sed quum omnes generaliter ponat Euangelifta qui in hunc mundum veniunt, mihi alter fenfus magis arridetiQuod in totum genus humanum diffufi fint ab hac luce radii ificuti crianj prius diâum eft.Scimus enim hoc homines prx aliis animantibus fingulare habere,quôd ratio-ne amp;nbsp;intelligentia præditi funt,quód diferimen redi amp;nbsp;iniufti in fua confcientiainfculptum gc-runt.Nemoitaqueeft,ad quem nonperueniataliquis æternælucisfenfus.Sed quia fanatici ho mines locum hunc temere arreptum longius torquent,vt feilicet inde colligant, omnibus pef-æque offerri illuminationis gratiaimeminerimus hie tantum agi de communi naturæ luce,quæ longe intra fidemfubfidit. Neque enim cum toto mentis fuæacumineac perfpicacia quifqua hominum in regnum Dei penetrabit.SoIus eft Spiritus Chrifti, qui ianuam cælorum dédis a-perit.Deinde meminerimus rationis lucem quem Deus hominibus indiderat,fic obfcuratam fuifle per peccatum,vt vix in denfis tenebris, adeôque in horrendaignoranlia amp;nbsp;errorum abyf-fo exiguæ fcintillæ emiccnt-.quæ etiam protinus fuffocantur.

10 IN mvndoerat. Hominesingratitudinisaccufat,quôditaquafifpoteca;cutierint,vt caufa lucis quafruebantur,illis incognita fuerit. Hoc autem ad omnes mûdi ætates patef.quia; antequam manifeftatus fit in carne Chriftus,fuam vbique virtutéproferebat. Ergo quotidianr illi effedus corrigere debebant hominum torporem.Quid enim magis abfurdum,quàm hauri-; rc ex riuo fluente aquam,amp; mente non conciperc fôntem,vnde riuus ipfe fcaturiat?Igitar,quôd mundus Chriftum non cognouit antequam manifeftareturin carne, nullareperictur iuftaigno rantiæ excufatio.Hoc enim corum ignauia amp;nbsp;maiignoquodamftupore accidit,qui eumfemper virtute prxfentembabebant.Summa eft,nunquam talcm fuifle Chrifti abfentiam à mudo,quin homines eius radiis expergcfadi,in ipfum attollerc oculos debuerint.Vndcfequitur,culpamil* lisimputandamefle.

Il 1N s V A V E NIT. Hic vero prorfus deplorata hominum prauitas amp;nbsp;malitiaihîc plufquam fcelerata impietas apparet,qubd quum Filins Dei fe in carne confpicuum exhibuit, amp;nbsp;quidem Iudæis,quos fibi Deus ab aliis Gentibus velutin pcculiu fegregaucrat: non tarnen agnitus nec receptus fuit. H une etiam locum varie exponût. Aliqui enimpromifeue de toto mundo Euan-gcliftam putant loqui.Et certe nulla eft pars mundi,quam non fibi iure vêdicet Dei Filius.Scn- . fus ergofecundumillos; Quû Chriftus in mundum defeendit, non in alienos fines ingreflum-dTeiquia totum genus humanum,propria crat eius hæreditas.Sedrcdiusfcntiunt,meo iudicio,-b.iii.

Cap.I. , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EVAN G.

qui referuntadfolos ludæos.Subeft enim tacitacomparatio,qua magis exaggcrat Eiiangeîifta hominumingratitudinem. Filius Deifibiin vnagétedomicilium clcgeratzquumillicapparuir, reiedus eft.Hincergoclareperfpiciwr,quàmmalitiofafithominum cæcitas. Hocautcmoni-ninodiccndum fiiiqvtfcandalumtolleret Euagclifta,quodmultis tûcobiicerc poterat ludæo-rum increduIitas.Qutim enim fpretus ac repudiatus eilet ab ea gente, cui nominatim promilfus fueratrquis ilium putalTcttotiusmundircdcmptorem’Ideovidemus quantoperein hac parte laborer Paulus. Cæterum taminverboquàm in nomine fubeft empliafis. Vbi prius erat Filius Dci,iIluceumEuangcliftadicitvenilTe. Significatergo nouum amp;nbsp;extraordinarium præ-fentiæ modum,quofeFiliuS Dei manifeftauit,vt ilium homines propiore intuitu côlpiccrcnt. Qyum dicit i N s v A,Iudæos aliis Gentibus comparat:quia fingulari priuilegio in Dei fami-liamcooptati erant.Chriftus ergo fe illis primo obtulit tanquam domefticis, amp;nbsp;qui peculiari iu kAi.«»-} readeiusimperiumpe.tinebant. EôdemfpedatilIaDeiquerimoniaapudlefaiam: Boscogno fdtpoirelToremfuum, afinus præfepe domini fui;Ifrael autem non cognouit. Qtianiscnim totiusorbis habeat imperium,fe tarnenpeculiaremlfraelis DominumIacit,qucm vclut infa-crum ouile collegerat.

li QjoTQ^voT AVTEM. Ncquos moretur hocobftaculu,quôd Chriftum ludæi contem-pferint âc refpucrint,pios qui in ipfum crcdunt fupra cælum attollit Euâgclilla. Dicit enim fide hancgloriam confequi,vt filii Dei cêfeantur.amp; in particula vniuerfali, Ç^otquot, fubeft anti-thefis.Cæca enim gloriatione ludæi eft'erebantur, aefi foli Deum haberentfibi obftriclum. Pronuntiat ergo Euangelifta mutatam eflefortemrquia abdicatis ludæis,Gentes in vacuum lo cum fuccedant. Perinde eft enim aefi ius adoptionis ad extrancos tranfferret. Hoc eft quod di-cit Paulus, interitum populi vnius, vitam totius mundi fuilTe : quia Euangelium veluti ab illis expulfumjlongelatéquepcrtotumorbemdifliparicœpit. Itapriuilegio quo exccllebâtfpolia-ti funt.Chrifto autcm mhil obfuit eorum impietas:quia amp;nbsp;alibi erexit regni fui fedem,amp; promi feue ad fpemfalutis vocauitomnes populos qui prius videbantur à Deoreiefti elfe, dédit FIS POTESTATEM. N omé ’o'Iif.flaç mifii dignitaté hoc loco fignificat: amp;nbsp;præftarct ita verte-re,adrefellendum Papiftarum commentum. Hue enim locum pclTime corrumpunt.-quia intcl-ligunt optioncm tantum nobis dari,fi quidem beneficio hoc vti libuerit.Ita liberum arbitrium ex hac voce,tanquam ignem ex aqua eliciunt. Habet hoc prima fpecie aliquid coloris : quod E-uangeliftanon dicat Chriftum faccre Dei filios,fed dare poteftatem vt fiant.Hinc ergo colligut nobis gratiam hanc folum ofFerri,in arbitrio noftro elfe eius fruendæ vel refpuendæ facultatë: fedhoc friuolum vnius voeis aucupium contextus euertit. Nam continuo poft fubiicit Euange ■'Hfta, fieri Dei filios no propria carnis voluntate,fed quu ex Deo nafcutur.Quod fi fides nos regenerat vtfimus filii Dei,amp; earn cælitus infpirat Dcus:aperte conftat non potentialiter tantum à Chrifto nobis ofFerri adoptionis gratiam,fed ipfo aciu,vt loquuntur.Et fane Græcis Îj?/â/xa7!);interdumcapitur:quifenlüs huicloco optime quadrat.Periphrafis autem qua vfus eft Euangelifta,plus ad commcndandamgratiæ excclletiam valet,quàm fi vno verbo dixifrct,Om-nes qui in Chriftum credunt, fieri ab ipfo Dei filios. Nam de immundis amp;nbsp;profanis hie loqui-tur,quiperpétuaignominia damnati,in mortis tenebris iacebant.In eo itaque admirabile gra-tiæfuæfpecimenexhibuitChriftus, quod tales hoc honore dignatus eft vtfubito filii Dei efle inciperent: ac huius beneficiimagnitudinem meritO cxtollit Euangelifta : quemadmodum amp;nbsp;Paulus ad Ephefios 2. a. 4. Quod ficui magis placeat communis nominis fignificatio, non tarnen poteftas hie ab Euangelifta ftatuitur media quædam facultas quæ plenum amp;folidum ef fedum tollat:fed potius intelligit datumfuifle immundis amp;nbsp;incircuncifis à Chrifto, quod im-poffibile videbatur.Incredibilis enim rcrum conuerfio tuncfada eft, quum Chriftus ex lapidi-bus cxcitauit Deo filios.Eft igitur poteftas hcstntTnç, cuius meminit Paulus ad Col.i.b.i2, v bi gra tias agit D co,qui idoncos reddidit nos ad parucipanda Sandorii fortem. qvi credvNt IN nomen. Chriftirecipiendimodumbreuiter notât, quum fcilicct in cum creditur. Fide ergoinfitiin Chriftum,ius adoptionis confequimur,vtfimus filii Dei.Et certe quum ille vni-cusfit Dei Filius,minimead nospcrtinct hie honor,nifi quatenus eius fumus membra .Rurfus hincilludcommentumrefcllitur depotentia.Potcftatcmhanc dari Euangelifta pronuntiatiis quiiam credunt. Atqui certum cft,reipfaiame{re Deifilios.Fidei ergo nimis derogant,qui tantum hoccredendo cofequi hominem dicunt vtfilius Dei fiat fi velit; quiapræfcntis elFedus loco,fufpenfam potentiam ftatuunt.Craffior adhucrepugnantia apparet in eo quod ftatim fequi-tur. Dicit Euagelifta iam ex Deo efle natos,qui credut.Non ergo facultas tantfi eligendi offer-tur,quu iam idipfum de quo agitur,obtineat.Etfi autem Hebræis Nome pro virtute fæpe acci«-.

pîtiir:hîc nmrn rclatio cft ad Euangclü doârinam.Tunc eiiim dcmiim in Chriftum crcdimusgt; quumnobis prædicatus cfELoquor de ordinaria ranone,qua nos Dominus ad fidem adducit, Idquediligcnternotandum eft,quiafibi multi confufamfine vlladodrinæ intelligentia fidemr ftulie-fabricant. Qucmadmodum apud Papiftas,credendi vcrbo nihil magis tritum,vbi tarnen nuHa eft ex Euangelii auditu Chrifti notitia.Ergo Chriftus per Euangelium fe nobis offert,nos autcmfiie cum redpimus.

y QvtNoNExsANG. QuodoUiquc hîc prauamiudæorum cofidentiam perftringiqui-d;im putantjlibentcr ampleiâor.Habebant illi fempcr in orc generis-fui dignitatem,quafi ex fan ôa progenie orti, naturaliter fanâi effent.Et meritô gloriati fuiffent Abrahæ genere, fi legitimi filii, acnon dégénérés fuiffent : at fidei gloriatio nihil prorffis carnali genituræ arrogat, fed vni D'ei gratis fert acceptum quicqurd eftboni.Dicit ergo Iohanes,qui ex Gentibus ante immun-dis Chrifto credunt,nô ex vtero nafci Egt;ei filios,fed à D eo refingi,vt effe incipiat. S anguiné vi-deturpofuiffe in numero plurali,quo longam generis fucccffionem melius exprimeret. Nâ hæc parscratiaiâantiæ ajgt;udludæos,continuaferiepoffe originemfuam referre vfquc adPatriar-chas. GARNIS vûlutas amp;nbsp;v i r i, idémihi fignificat.Cur enim Caro pro mullerefumatur,quê-modum multi cum Auguftino voluut, ^o non video.Potius rem vnam diuerfis verbis repetens Euangelifta,eam meliusinculcat,amp; aldus mentibus infigit. Tametfi autem Iudæos,quiin car-nefuperbiebant,proprie rcfpicit:ex hoe tarnen loco generalis dodrina colligi poteft: (^od filii Dei cenfemur,non effe hoe naturxnoftrae proprium,ncque.ex nobis proficifciffed quia Dominus voluntarie nos, hoc eft gratuito amoregenuit.Hine primo fequitur, fidem ex nobis nS pro-uenircffedfpiritualisrcgenerationis cffefruófum.Negat enim Euangeliftapoffe quenquamcre dere,nifi qui ex Deo genitus cft. cxlefte ergo donum efffides. Deinde, fidem non frigidam effe nudamque notitiam,quum nullus credere poffitjuifi Del fpiritu reformatus. V idetur tarnen E-uangeliftapræpoftereregcnerationemfide facerepriorem,quu potius effeâus fit fidei, ideóque pofterior.RefpondeOjVtrunqueoptimeconucnire: quia amp;nbsp;fide concipimus incorrupdbile fernen,quo innouam amp;nbsp;diuinamvitam renafcimur.Et tarnen iam fides ipfa opuseft Spiritus fan-di, qui nonnifi in filiis Dei habitat.Ergo fecundum diuerfos relpcdus, fides regencrationis no-ftræ pars cft,amp; in regnumDei ingreffus,vt nos in filiis fuis numeret.Quod enim Spiritus mentes noftras illuftrat,idiam adrenouadonem noftri pcrtinet.Hoc modo ex regeneratione,tanquam cx fonte manat fidcs. Sed quoniam cademfide Chriftu recipimus, qui Spiritu nos fuo fandifi-«at,ideodlcituradoptionlsnoftræcffeprinclpium.Quanquamalteradiftinâlo afferri poteft «larior amp;nbsp;magis expedita. Namquum Dominus fidem infpirat,occulte nos amp;nbsp;arcano quodam amp;nbsp;incognito nobis modo nos regignit.Fide autem donati,viuo confeientiæ fenfu non adoptio-nis modo gratiam,fed vitx quoque noukatem amp;nbsp;alia Spiritus faned dona apprehedimus. Nam quumfides,vt didumeft,Chriftumrecipiat,nos inomniumeius bonorum poffeffionem quo-dimmodoinducit.Itaquantum adfenfumnoftrumfpedat,nonnifi poftfidem,Dcifilii effein-clplmus. Quod fi adoptionis frudus eft vitae æternae hæreditas-.videmus vt Euagclifta vni Chrifti gratia: totam falutem noftram adfcribat.Et fane,vt fe penitus excudat homines, Dei filiis nihil dignum reperient,nifi quod ipfis Chriftus contulerit.

*4 Et Sermo caro faótus eft, amp;nbsp;habitauit in nobis ; amp;nbsp;vidimus: gloria eius^ gloriamtanquam Vnigeniu a Patre.Plenusgratiæ amp;nbsp;veritatis.

14 Ï.T J ER-c AR o f A CT. IamdocetquailsillefueritChriftiaduentus,dequomcmincrat: nempe quod carne noftraindutus, fe palam mtindooftedit.Etfi autem incffabile arcanu, quöd Deifiliushumanamnaturamindueritjbreuiter attingit Euangelifta,miretamcn perfpicuaeft hæc breuitas. Ludunt hlc quidam amp;nbsp;inepdunt friuolis argutiis dcliri homines, Sermonem dici carncm effe fadum,quia Deus Filiumfuum,vt mente conceperat, hominemin mundum mife-rit:quafi Sermo ille,vmbratilis nefcio qua: fuerit idea.Atqui oftcndimus,veram in effenda Dei hypoftafin exprimi hac voce, garnis eda nomen plus ad exprimenda eius mentem energiiE habet,quàmfi dixiffet hominem effe fadum.Oftendere voluit ad quàm vilem amp;nbsp;abiedam coa ditionem Dei filius noftra caufa ex cæleftis fuae gloriæ celfitudine defeederit. Scriptura quu de homine contemptim loguitur,carncm appellat. Quum autem tantafit diftanda interfpiritua-1cm Sermonis Dei gloria, amp;nbsp;putidas carnis noftrae fordes,eoufque tarnen fe filius Dei fubmific, vt carncm iftam tot miferiis obnoxiam fufeiperet. Cæteru Caro minime hîc pro corrupta natu ra accipitur,vt fæpe apud Pauluin,fcdpro homine raortali:tametfi fragilem amp;prope cuanidaia b.ilii.

çius naturam per contemptum notât Pfal. 78, Rccordatus eft quiacaroftintJefaia: 40, Omnis J'A4o.i,.lt;s-. foenum: Sc fimilibus locis. Simul tarnen obferuandurn eftfynecdochicS cfle locutioncm: quia pars inferior totuni hominem comprehendit.StuIte ergo Apollinaris,qui Chriftum finge bat corpore tantum huniano veftitum abfque anima. Nam ex innumeris teftimoniis colligcrc promptum eft, non minus anima quam corpore præditum fuifte. Et Scriptura quum hommes carnem vocat, non ideo exanimes ipfos facit. Clara igitur fententia eft,quód Sermo ante fecula ex Deo gcnicus,amp; quifemper apud Patre rcfidebat,homo fuerit faiftus. In hoc fidei capite duo præcipuè tenenda funt : fie in vnam perfonam coaluifle duas in Chrifto naturas, vt vnus atque idem Chriftus verus fit Deus amp;nbsp;homo. Altcrum verb, non obftare perfonæ vnitatem, quin di-ftinftæ naturæ maneant, ica vt diuinitas quiequid fibi proprium eft retineat, humanitas etiam feorfum habeat quod in earn compecit. Itaquefatanquu variis deliriis per hæreticos conatus fit fanam doftrinamfubuertcre; femper tarnen ex duobus his erroribus alterutrum inuexit: vel Chriftum itaconfufe filium Dei effe Sc hominis,vt ncque fua illi diuinitasintegra maneret,ne-que verahominis natura effet circundatus; vel ita carne effe veftitum,vtquafi duplexeffet,duäf-quehaberctdiuifasperfonas. Sicolim Neftoriusdiferteconfitebaturvtranquenaturam: fed Chriftum vnum fabricabac Deum,amp; alterum hominem. Eutyches autem contrà: quö Chriftu Vnum agnofeeret Dei amp;nbsp;hominis filium, neutram ex duabus naturis illi relinqucbat : fed fingc-bat effe fimul permixtas. Et Seruetus hodic cum Anabaptiftis talcm fingit Chriftum, qui confufe fit conftatus ex duplici natiira:quafi homo diuinus. Verbo quidem pronuntiat eile Deum: fed 11 vcfana eius commenta recipias, diuinitas ad tempus in naturara h umanam conuerfa fuit: Sc nunc rurfus natura hominis à diuinitate abforpta cft.His ambobus lacrilegiis rcfcllcndis ap pofite loquitur Euangelifta. Quum Sermonem dicitcarnem effe fadum,clare hincperfonæ v-nitas eolligitur. Neque cnim conucnit alium nunc effe hominem, quam qui verus lemper fuit Deus: quum dicatur Deus iftefadus effe homo. Rurfum,quum diftmde Chrifto hominiSer-monisnomen tribuat,fequitur Chriftum,quu homofaduseft, non dcfiiffe tarnen effequod fgt;rius erat: Sc nihil in æterna ilia Dei effentia quæ carnem induit,effe mutatiim. Denique fic fi-ius Dei homo effe cœpit, vt tarne adhuc fit illc æternus Sermo qui nullum habet temporis ini-tium. ET HAB I TA V IT. Qui exponuntcamcm fuiffe Chrifto velut domicilium,non affe-quuntur Euangeliftæ mcntcm:neque enim perpetuam manfione hic Chrifto in nobis ailjgnat: fed dicit ad tempus inftar hofpitis verfatum effe. Verbum cnim quo vtitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ä. taberna-

culis dedudum cft.Nihil ergo fignificat aliud quam Chriftum in terris defundum effe muncre fib) iniundOjVcl non tantu momento vno apparuifle:fed verfatu effe inter homincs,donec officii fui curfum abfolueret. Cæterû dubiû eft loquatfirne in genere de hominibus, an de fe tantS, amp;reliquis difcipulis,qui teftes oculati fiierunt eius quod dicit. Ego hocfecund'j magis probo: ftatimenimfubiiät:ET conspeximvs gloriam e i v s. Tametfi enim ab omnibus cófpici potuit Chrifti gloria,tarnenmaximæ parti propter cæcitatcincognita fuit.Pauci tarum quibus oculos Spiritus fandus aperuit,hac gloriæ manifeftaiionem vidcrunt.Summa eft, Chrt ftum ita cognitum fuiffe hominem, vt aliquidlongemaius Sc excellentius in fe confpiciendum præbuerit. Vndefequitur,Deimaicftatem non fuiffe exinanitam, quanuis carne circundata cffet:latuitquidcfub carm*shumilitate,fedita tamcnvtfulgoréfuûcmitteret. tan q^v a m, no eft improprietatis nota hoef oco,fed potius veram Sc folidam approbatione defignat.Sicuti r.t.». quum Paulus diciqTanquafiiii lucis ambulate,vult nos verc operibus teftari hoc ipfum,quód fimusfilii lucis.Intelligit ergo Euagelifta confpedafuiffein Chrifto gloria quæ filio Dei con-grueret,certumqi effet diuinitatis teftimoniu. vnigenitvm vocat,quia vnicus eft natura filius : acfi eum fupra homines Sc angelos locarct, ac illi vni affereret quod in creaturam nulla competit. plenvs grati ae. Proximæfcntcntiæ confirmatio cft.Aliis quidem in rebus apparuit Chrifti maieftas: fed hoc præ aliis fpecimcn elegit Euangelifta, vt nos in pradica magis quam fpcculatiua eius notitia cxerceat. quod diligenter notandum eft. Certe quum Chriftus ficco pede fuper aquas incedcret, quum fugaret dæmoncs, Sc aliis miracul is exererct fuam potentiam,vnigenitus Dei filius cognolci potuit: fed partem approbationis Euangelifta in me-■diumadducitjCxquafuauem frudumpercipitfides; quiafcilicetinexhauftûgratiæamp; veritatis fontem Chriftus reipfafe effe teftatusfit.Dicitur ctiam Stephanus fuiffe plenus gratia, fed alio fenfu. Plenitudo cnim gratis in Chrifto,fons ille eft vnde nos omnes haurire oportet: ficuti fu-fius paulo póft dicendum eri t.Poffct hoc per hypallagen exponi pro veraci gratia: vcl exegcticc hoc modo,Plenum fuiffe gratia,quæ eft veritas aurpcrfedio.fed quia iterum ftatim repetet ea-dem loquendi formam,vtroquc loco cundem effefenftim arbitrer. Gratiam hanc Sc veritatem

poftea Legi opponct.Ergo fimpliciter interprccor, Chriftum Apoftolisinde agnitum fuilTe pro filio Dei,qiiód complenrcntum omnium quæ ad fpirituale Deircgnum pertinêt, infe habercr. Deniquc quodin omnibus vcre fepræftiterit Rcdemptorcm amp;Mcffiam;quæ maxime infi-gnis cft nota qua difcerni ab aliis omnibus debuit.

Iohannes teftificatur de ipfo, amp;nbsp;clamauït, dieens, Hic erat quein dice-bain, Qui poft nieveniens mihi præpofitus fuit,quia excellentior me erat.

Quia Lex per Mofen data eft:gratia amp;nbsp;veritas per lefum Chriftum fada eft.

Deum nemovidit vnquam : vnigenitiLs Filiusqui eft in ftnuPatris, ipfe enarrauit.

IOHANNES T E ST I F I c AT VR. Nunc rccitat quale fuerit Iohannis præconiu, Verbo piæfcntis temporis continuu adum dcfignat. Et certe perpetuo vigere debethæc doârina, acß vox Iohannis perpetuóauiibushominuinfonaret. Sic c l a m and i verbum deinde ponit,vt Iohannis doârinam minime obfcuramvel ambagibusimplicitam fuilTefignificetjnecilium fufurralTe inter paucos homines,fcdpalàmalta voce prædicafle Chriftum. Prima fententia hue fpedat,Chrifti caufa fuifle miflumùtaque abfurdû elTe vt ipfe emineat iacente Chrifto. h i g crat,inquit,qucm dicebam.quibus verbis intelligit fibi hoc ab initio fuiftcpropofitum,vtChri ftus innotciceret: arque hune fuarum concionum fuiffe finem,ficuti nS aliter legationis fuæ mu nusexequipotuit,quàmadChriftumdifcipulosfuosvocando. ctY i post me ven it. Tametfi aliquot menfibus maior natu crat quàm Chriftus ,hîc tarnen de ætate no agit,fed quia Prophetæ omcium exercucrat aliquo temporisfpatio, priufquam in medium Chriftus prodi-rcf.ideo fe tempore facit priorem. Ergo publier manifeftationis refpeâu Chriftus lohannem fequutuseft. Quæ fequuntur,ad verbum fie habent, a nt e me factvs est, qvia PRiMvs MEVS ERAT. Senfusautemeft,ChriftumiureprælatumfuifleIohanni,quiaex-ccllentioreflct.CcditigiturChrifto,amp;lampadcm(vtprouerbio diciturjillirefignat. Sed quia pofterior tempore exorius cft, hoc non obftare admonet quominus præfcrendus fitprO dignitatis fua: merito.Sic omnes qui vel donis Dci,vel honoris gradu exccllunt,raancie infuo gradu dccct,vt infra Chriftum fubfidant.

ET EX P L EN IT VDI N E. Nunc de Clirifti ofFicio concioncm incipit,quôd bonorum o-mnium affluentiam infe contineatùta vt non aliunde vlla pars falutis petenda fit. Apud Deum quidé eft fons vitx,iuftiria:,virtutis, fapientix:fed fons nobis occultus amp;nbsp;inacceflus : horu verb omnium copia nobis in Chrifto cxpofitafuit,vt inde pcterc liccat. Vitro enim ad nos fluere pa-ratus cft,fi modo tranfitum illi fide demus. Pronuirtiat in fumma,extra Chriftum nihil prorfus quærendum efteboni. quanquam hæc fententia pluribus membris conftat.Primô enim often dit omnes nos fpiritualium bonorum inopes prorlus ac vacuos efte. In hoc enim abundat Chri-ftus,vt dcfeiâui noftro fuccurrar, vt egeftatem fubicuet, vt ieiunos ac famelicos fatiet. Secundo admonet fimulatque à Chrifto difccffimus,fruftra nos vel guttam vnam boni quærcre; quia in ipfo folo Deus quicquid cft bonorum refidcrc vol uit.Ergo angelos amp;nbsp;homines aridos,inanc cæ lum, fterilcm tcrra,omnia deniquc nihili repcriemus, fi aliter quàm per Chriftum velimus fieri donoru Dei participes.Tertio admonet minime timendu effe nc quicquam nobis defit, fi modo hauriamus ex Cnriftiplcnitudinc,quæficnumcris omnibus perfefta eft,vr fenfiirifimus, ve reinexhauftum effe fontem;amp; Iohannes vnumfe exrcliquis facit, non modeftiæ caufa, fedvt clarius pateat,neminem prorfus cxcipi.Dubium tarnen eft,generalitérne de totogenere huma-noloquatur,an tantum eos intelligat qui poft Chriftum incarne exhibitum plcnius fadifunt bonorum eius compotcs.Certumquidem eftpios omnes quifub Lege vixerunt,cx cadem pic— nitudine haufilTc ; fed quialohannes, mox temporum difcrimen fubiicit, magis probabilc’cft h'lc proprie ab ipfo commendari huberem iftam bonorum copiam,quam Chriftus aducntu fuo protuUt.Scimus enim pareius fub Legeguftata fuifleDei beneficia: Chrifto autemin carnc cxhibito,quafi plena manu effufa fuifle ad fatictatcm.Non quöd huberiorc quifquam noftrüm Spiritus gratia abundet quàm Abraham:fcd de ordinaria Dei difpenfatione,amp; de modo ac ra-tionc difpenfandi loquor.Ergo Iohannes vt difcipulos fuos melius ad Chriftum inuitet,pronu-tiat omnibus in co propofitam. efle bonorum quibus deftituuntur copiam. Quanquam fi Ion-

gius extendcrc placeat, nihil in eo etiam erit abfurdiâmo contextus non male hoc modo fluet, Omnes ab initio mundi patres à Chrifto hauliflequicquid habuerint donorum ; quia tametii Lex per Mofen data effet, non tainen inde gratiamobtinuerint. Ego tarnen quid niihi place-rct,prius oftendi: nempe quod hie cum patribus nos Iohannes conférât ; vt hac comparatione, quod nobis datum eft amplificet. et gkatiam pro gratia. Quomodo locum hunc exponat Auguftinus,faùs notum eft, Quicquidfcilicet bonorum identidem nobis à Deo fuggeritur,amp;: tandem vitam ætcrnam,non mcritis noftris rependi quafi debitam mercedcraded hoc nieræ effeliberalitatis, quod priores gratias ita rémunérât Deus, amp;nbsp;dona in nobis 1’ua coro nat.Piequidcmidamp;fcitcdi(3:um,fedadpræfcntcmlocumminus apte. Simplicior effet Icn-fus, Û comparatiuc acciperes pardculam o/n ; acfi diccrct, Quafeunque in nos gratias cumulât Dcus,peræque ex hoc fonte manare. Poffet etia accipi quafi notafinalis caufæ:Nos gratia nunc accipere, vt aliquando Deus opus falutis noftræ compleat : quod erit gratiæ complcmentum. Ego tarnen corum fententiæ potius fubfcribo,qui nos irrigari di cut effiafis in Chriftum gratiis. Quod cnim à Chrifto accipimus, non modo tanquam Deus nobislargiturdedPaterin eu con iulit,quodtanquampercanalcm adnosmanarct. Hæceft vnélio, quadelibutus fuit, vtnosie-cum omnes vngerei;. Vnde amp;nbsp;il!e,Chriftus vocatur:nos,Chriftiani.

Q_y I A LEX PER M o s E N. Eftprolcpfisjinquapræuenitcontrariam exccptionem.Tan ti cnim erat apud ludæos Mofes, vt ægrc quicquam ab co diuerfum admitterent. Docet ergo Euangelifta,quatö inferius fucrit Mofis minifterium Chrifti potcftate.Simul comparatio ha:c, Chrifti virtutem non parum illuftrat. nam quum Mofi nihil non deferrent ludæi, admonct E-uangelifta pcrquàm exiguumcffequodillcattulit,fi cumChrifti granaconferatur.Erat enim alioqui magnum obftaculum,quódfe ex Lege habereputabat, qua: nonnifi per Chriftum con fcquimur. Caiteriimnotandaeft antithefis, quum Legem opponit gratiæ amp;nbsp;vcriiatimam vtiu-que horu Lcgi defuiffe fignificat. veritas auté,meo iudicio,pro firma amp;iólida reru ftabi-litatc capitur.Per nomen g r a t i ae, fpirituale eorö complementu intclligo, quoru nu da lite rain Lege continebatur. Ac poffunt duæ iftæ voces per hypallagen eôdem referri, acfi dixiflet, Grauam, qua coftat Legis veritas,in Chrifto deraum exhibita fuiffe. Verum quia idem mane-bit fenfuSjConeftafne an diftinguawarum intereft. Hoc quidem certum eft Euangelifta vcllc, in Lege adumbratam duntaxat fuifle fpiritualium bonorum imaginem: in Chrifto verb folide præftari:vnde fcquitur,fi Legem à Chrifto feparcs,nihil illicreftareprxter inanes figuras. Qua rationc dicit Paulus ad Colo.a.c.,!/, illic effe vmbras,in Chrifto corpus.Ncque taméimaginan dum eft quicquâ fallacitcr in Lege fuiffe oftefum; Chriftus enim anima eft quæ viuificat quod alioqui effet in Lege mortuum. Sed hie aliud agitur, quid fcilicet Lex per fe, amp;nbsp;abfque Chrifto valeat. Negat autem Euangelifta quicquam in eafolidum inueniri, donee ad Chriftum vétura fiicrit.Porro veritas hæcin co confiftit,quod per Chriftum obtinemus gratiam, quam Lex mi nime potuit confcrre.Itaque Gratiæ nomen generaliter aeäpio,tarn pro gratuita pcccatoru re-miffione,quàm prorenouatione cordis. Nam quu hie difcrime veteris amp;nbsp;noui Teftamenti bre uiter notetEuangelifta,quodfufius dcfcribitur lerem.31.6.31,quicquidadfpiritualcm iufti-tiam fpeófat, hoc verbo complcditur. Eius autem duæ funtpartes, quod gratis fe nobis Deus reconciliat,peccata nonimputando:amp; quod Legem fuam cordibus infculpit, acintus per Spi-ritumfuuminillius.obedientiam homines reformat: vndc apparet Legem perpcram ac falfo exponijfiquos in fe rctineat,vel impediat quominus ad Chriftum accédant,

DEVM NEMO viDiT vNQVAM. Aptiffimeliocad proximæfententiæ coufirmatio-ncm additum.Cognitio cnim Dei, ianua eft qua in bonoru omniu fruitionem ingrcdimur.Er-go quu fe Deus nobis per folum Chriftum patcfaciat, hinc etia confequitur, omnia à Chrifto petenda effe.Hæc doftrinæ fériés diligenter notanda eft.Nihil magis tritum vidctur,quàm pro rideifuæ modo percipere vnumquenque noftrùm quæ Deus nobis offert: fedpauci fiint qui co gitent, vasfidei amp;nbsp;notitiæ Dei afferendum effe quo hauriamus. Quôd Deum à nemincvifum effe dicit,non tan turn de externo corporel oculi afpcélu intelligcndum:nam generaliter fignificat,quum Deus 1 ucem habitet inacccffam,non pofte nifi in Chrifto, viua fua imagine,cognofci. Porrô hunc locum ita vulgo exponut:Quum nuda Dei maieftasin fe fit abfcondita,nunquam potuiffe comprchendi,nifi quatenus fe in Chrifto manifcftauit; Deum ergo nonnifi in Chrifto patribus olim fiiiffe cognitum. Ego verb pbtius hic Euangeliftam in comparatione iâ adduâa infiftere fentio,quanto fcilicet noftra quàm patrum conditio fit potior : quia Deus qui prius in arcana.fuaglorialatebat,femme quodammodo vifibilemfecerit. Nameertequum vocatur Chriftus expreffa Dei imago,id ad peculiarc noui Teftamenti beneficium pertinet.Sic eria hoc

loco Euangcliftjnouum amp;nbsp;infolituni quiddain defignar,quum Vnigenitiï,qui eratin finu Pa-tris,nobis cxpofiiiiTe dicit quod alioqui occultum crat.Dci ergo manifcftationcm, quæ per E-iiangelium nobis allata eft,commendat: in qua nos à Pan ibus difeernit, facitque illis fuperio-rcs.Quemadmodum amp;nbsp;Paulus fufiustralt;9:ar,fecundæ ad Corintb.cap.3. amp;nbsp;4. Nullum enim,vt lub Legc,amplius vélum elle prædicat: fed Deum palàm in Chrifti facieconfpici. Sieur abfur-dumviderur,Patres,Dci notitiapriuari,cxquibus Prophenr nobis bodie etiam face præfcrût: Rcfpondeo,non fimpliciter aut præcifeillis negari quod nobis tribuitur, fed minoris amp;nbsp;maio- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(

ris, vtloquuntur,fieri comparationem.Quiailli paruas tantiim viuælucisfcintillas habebant, euius plciiLis bodie fulgor nos illufti at.Siquis cxcipiat, Deum tune quoque facie ad faciem efi'e vifum: dieo afpeâum ilium minime cum noftro conferri:fcd prov t tune folebat Deus obfcui è amp;■ quafi procul fe oftendere, quibus clariusapparucrat,,iife facie adfaciem vidifle dicunt. Itaque temporis fui refpeâum babcntûnterim Deum no videbant,nifi multis inuolucris obte-âum.Singularis fuit vifio illa,amp; reliquis fere omnibus cxccllentior, quain monte Mofes impe-trauit, Exod.33.d.23. amp;nbsp;tarnen nominatim Deus pronuntiat, Faciem meam videre non poteris, tantum videbis tergum mcum.Quametapbora plena: amp;nbsp;liquida: rcuelationis tempus nondum venifle fignificat.Eft etiam notandu,Patres,quum Deu afpicere vellent,fempcr oculos ad Chri ftum ver tilTe. Nó tantum boc intelligo,quôd Deu in a:tcrno fuo Sermone intuiti fint,fed quod ad promiflam Cbrifti manifeftationé tota mente,totôque cordis afFcétu intenti erant. Qua ra-tione dieet Cbriftus ipfc cap.8. Abraham vidât dicm meum.Porto quod fubalternatur,non pu-gnat.Manct crgoilluà fixum,Deu,qui prius cratinuifibilis, nunc in Chrifto apparuifle. Quu dicit F I L I V M in finu Patris fuiflcjfumpta cft ab hominibus tranflatio,qui in finii fuu admit-tere dicutur,quibufcuni arcana omnia cómunicant. Sedes cofilii, peâus eft.Ergo Filium ab in-timisfecretis Patri fuifie docct:vt feiamus in Euangelio nos habere quafi apertum Deipedus.

ip nbsp;nbsp;nbsp;Et hoc eh teftimonium Iohannis, quando mifemnt ludæi lerofolyma

Il nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T line interrogarunt eum, Quid ergo? Elias es tu? Et dicit, Non fum.

22 Dixerunt ergo illi, Quis es, vtrelponfumdemus his qui miferûtnos? Quid dicis de teipfo?

25 Ego,inquit, vox clamantis in dererto,Parate viam Domini, quemad-modum dixit lefaias propheta.

ET HOC EST T E S T1 M ON. Haâcnus loEannis concioncm de Chrifto habitam retulit Euagelifta : nunc defeendit ad teftimoniu magis célébré, quia Sacerdotum legatis redditfi fuit vt lerofolymam perferrent. Dicit ergo lohannem aperte profeflum effe quorfum à Dco mifliis cftet.Quarritur primùm,quo confilioipfum interrogauerint Sacerdotes.vulgo exiftimant Chri fti odio falfum honorem lohanni eo.s detulifte-.atqui tune nodum illis innotuerat Chriftus.Di-cunt alii piacuiffemagislohannem, quod ex gencre ac ordine Sacerdotali effet: fed ne hoc qui-dem eft probabile.Nam quum faufta omnia fibi à Chrifto promitterent,cur fpote finxiflent fi-bi faffum Chriftum?Proindc alia ratione induâos fuifle arbitror. Diu iam carueiat Prophetis: Iohannes repente amp;nbsp;ex infpcrato prodierat.Ereâi expedatione erant omnin animi. Addc,quod propinquumMeffiæaduentumomnesanimisconccpcrant. Neinofficio fuotorpere videan-tur Sacerdotes, fi rem tanti momenti negligant aut diffimulent, quærunt ex lohanne quffnam fit.Ergo initio nihil aftute egerunt:quinpoüus redemptionis defiderio impulfi,fcire cupiunt an lohannesfitCbriftus; quiavfitatumin Ecclefiaordinem mutare incipit, Neqaetamen nego quin fimul retinendi fui iuris ambitio apud eos valuerit: fed tarnen nihil minus habebat in animo, quàm Chrifti honorem ad alium tranfferre. Nec quicquam agunt à perfona quam fufti-nent, alicnum.Nam quum gubernacula tenerent Ecclefiæ Dci,curare eos dccebat ncquis fe te-mereingereret, nequis emergeret nouæ fedæ author,ne fidei vnitas in populo feinderetur, ne-qiiis nouos amp;nbsp;extraneos ritus in medium proferret. Apparet ergo vulgatam fiiiffe de lohanne famam,quæ omnium mentes excitauerit. Hoc autem admirabili Deiprouidetia gübernatum fuit,quo illuftrius cflcthoc teftimonium.

20 ET coNFEssvs E S T, E T NON N E G A VI T. Hoc cft, planc amp;nbsp;fine ambagibus,vcl

Cap.I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN E V A N G.

vllafimulationeconfeflus cft.Confitendi verbum prioreloco,in gcncrc capitur,qu6drem, vt erat,expofuerit.Secundo repetitur,ad exprimendam confeffionis formam. Difcrte ergo refpo dit fe non efle Chriftum.

2-^' eliasestv? CurEIiampotiusquàmMofcnnominant? QuiaexprophetiaMalachix Malach.4.b.f. hunc cxoricntis Mcffiæ quafi luciferum fcre tenebant.Hoctamcn exopinione falfo præfum-pta quærunt.Nam quum hominis animam putarent ex vno corpore ad aliud migrare,dum M a lachias propheta Eliam mittcndum denunt)at,Eliam ilium,qui fub Achab vixir, imaginaban-tur vencurum efle.Quare mcrito amp;nbsp;vere refpondet Iohannes,fe nonelTeEliam.Loquitur cnim wlt;«rr I exeorumfcnlu:ChriftusautemcxgenuinaProphetæintcrpretatione Eliam ipfumelle affir-mat. PROPHETA E s T v’ Pcrpcràm Erafmus ad Chriftum reftringit. Nam quod articu-lusadditur,nullamcmphafim habet hoc loco: amp;pofteafatis declarant legati fe alium à Chri-fto Prophetam intellexilfe.Ita enim fubfumunt. Si neque Chriftus es,neque Elias, neque Pre-phcta.Diuerfas itaqueperfonas videmus notari. Alii feifeitatos putant an effet aliquis vnus ex veteribus Prophetis:fed neque hæc expofitio mihi probatur.Potius hoc nomine,Iohannis officium defignanr,an conftitutus fit à Deo Propheta.Dum hoc negat, non modeftiæ caufa men-titur,fed fyncere amp;nbsp;ex animo fe à numero Prophetarum fegregat:nec tarnen pugnat hoc refpo-fum cum Chrifti elogio.Iohannem Chriftus ornat titulo Propheræ : imo addit ipfum effe plus qudm Prophetam.Sedillis verbis nihil aliud quàmfidem amp;nbsp;authoritatem eiusdoôh'inæ ven-dicat,amp; fimul munerisilli iniunâipræftantiam extollit.lohanes autem hoc loco aliud fpeftat: nempe quod nullum proprium mandatum habeat,vt ordinarius mos Prophetarum fuit: fed tantum prajco fit Chrifto deftinatus.Similitudine hoc clarius patebit.Quicunque ctiam de rebus non magnis mittuntur lcgati,nomen amp;nbsp;ius legatorum obtinent : liquidem propria habent mandata.Tales fuerunt omnes Prophetæ, qui certis vaticiniis inftruâi, Propheticum munus exercuerunt.Siquares maximi pondcris agatur,acduo mittantur lcgati,quorum alter mox ad-futurum nuntict,qui de tota rei fumma tranfigat,hicpofterior conficiendi negotii mandatum habeat,an non prior legatio pars amp;nbsp;appendix huiuspræcipuæcenfebitur’Hæc in lohane ratio valuit: cui nihil aliud iniunxcratDeus,nifivtChriftodifcipulospararet.Atquc hic fenfus ex circunftantia loci cotextuque facile elicitur.Nam oppofitum membrum, quod mox fequitur, cxpenderc conuenit. e g o,inquit,non fum Propbeta:fed vox in deferto damans. Quare hinc pendet difcrimen,quód vox damans vt paretur via Domino,non fit Propheta feparatam Sc li-tgt;i propriam fundionem habens,fed fubalternus tStum minifter,vt ita loquar, amp;nbsp;eius dodrina quædam duntaxat audiendi alterius magiftri præparatio. Hoc modo Iohannes,quanuis Pro-phetis omnibus excellentior,non tarnen eft Propheta.

2,j vox ex A M ANT I s. Qüiadocêdipartesfibitemerefumpfiffet,nifiminifteriopræditus, ï«/4o.rf.3. oftcnditquænamfitfuafundio,eamquelcfaiætcftimoniocomprobat. Vnde fequitur,cum nihil nifi diuinitus iuffum agere.Iefaias quidemno de vno lohanne illic loquitur, fed Ecdefiæ inftaurationempromittens,futurumprædicit vtadhuc audianturlætæ Voces, viam jubentes fternere Domino.Tametfi ante Dei aduentum notât,quum à Babylonico exilio populum re-ducet: verumtamen complementu fuit,’Chrifti in carne manifeftatio. Ergo in pra:conibus,qui Dominum appropinquarcnuntiarunt,principatumhabuit lohannes.Porroargutcphilofopha ri in Vocis nomine (quodnonulli faciut) friuolum eft.Vox diciturlohannes,quiaimpofitail-li fit clamandi prouincia.Allcgorice quidem lefaias defertum vocat miferam Ecdcfiæ vaftita-tem,quæ populo reditum negate videbatur:acfi diceret,tranfitum quidem obftrudum effe ca-ptiuo populo,fed Dominum viam reperturum per inuia.Sed defertum illud vifibilc in quo Io hannes concionabatur,fymbolum vcl imago erat vaftæ folitudinis quæ fpem liberationis tol-Iebat.Si hanc fimilitudinercputes,facile videbis non torqueri Prophetæ verba. Nam ita Deus omnia copofuit, vt populo fuis miferiis attonito ante oculos ponerct huius vaticinii Ipeculu,

iî Itaque interrogauerunt eum,amp; dixerunt illi, Quid ergo baptizas,fi tu non es Chriftus,neque Elias,neque Propheta?

Rcfponditillis Iohannes, dicens. Ego baptizo in aqua; médius autem mter vos ftat quern vos nefcitis.

s E C. I o H A N N E M ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7

iS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hæc in Bediabara fada funt trans Iordane,vbi erat loliannes baptizas;

eR-ANt ex ph a r. I s ae I s.DicitfuiffePharifæosquituncprimatû tcncbantiiiEccle-fia,vtfciamus nonfuifle contcmptibilcs aliquos exgrcge Lcuitarum; fed homines authoritate præditos, Hmc fit vtdcbaptifmoquæftionémoueât. Vulgares miniftriqualicunquercfponló contend fuifientufti autemquia elicercncqucuntquodcupcrcnt, tcmeritatisinlimulantlo-hannemjquodnouum rituminduccre audcat.

iÏ Q.VID ERGO BAPT. Quiimhosttcsgradusconftituunt,vidcnturaptcratiocinari:Sinec Chriftus CS,nee Elias,nee Prophcta.Neqticenim cuiufviseft baptil'mivlum inftitucrc. Penes Mefliam futuraeratomnispoteftas. De venturo Eliahanc opinionem concepcrani,quód ab co inchoanda effetregni amp;Ecclcfiæ infiauratio.Prophetis ctiam Dei concedunt, vt prouincia fibi iniunciam obcant. Conftituiint igitur nouitatem elle illicitam, quod Iohannes baptizar, quum nulla illi publicaperfona à Deo impofita fit. Sed in co falluntur, quod Eliam ilium ells non agnofcunt,cuius fit mentio apud Malachia:tametfi Eliam fe effc negat que ipfi fomniabar.

lij EGO BAPT. AQ.VA. HocadcorrigcudumcorumcrroicmfatisvalcrcdcbcbatUedprofc élu caret claraalioqui admonitio apudlurdos. nam quum ad Chriftum eos mittit, iamque eu adeffe pronuntiat: hinc confiât non modo diuinitus conllitutum effe vt fit Chrifli mimfler : fed effe verum Eliam qui ad teftandam Ecclefiæ renouationem miflus fit. Porro non exprimi-tur hie plena antithefis : quia diferte fpiritualis Chrifli baptifmus non opponitur externo Iohannis baptifmO)fcd facilcfubaudiripotcfl iflud poflerius membrum de baptifmo Spiritus: amp;nbsp;paulo poll Euangelifla vtrunque pomr.Duo autem huius refponfionis flint capitaiqiiod lohan nes nihil prætcr fas fibi vfurpetiquia authorem baptifmi fui Chriflum habet,in quo confiât fi-gni veritas.deinde quod nihil habcatprætcr externifigni adminiflrationem : vis autem amp;nbsp;effi-cacia penes vnum Chriftum totafit.lta baptifmum fuum affcnqquatcnus eius vcritas aliunde pcndet.Interim verb fibi adimendo Spiritus virtutem,Chrifli dignitate extollir,vt in eum fold refpiciat homines. Hoc optimu eft teperamcntu,vbi minifter quicquid authoriiatis fibi védicar, ita mutuatur à Ch'rifto,vt etiâ ad eum rcfcrat,illi foli omnia tribuens.Cætcrû nimis leui hallu-cinatione faélum eft,quód Iohannis baptifmum anoftro diuerfum clleputaiunr. Neque enim hie Iohannes de baptifmi fui vtilitatcamp;vfu difputat: fed tantum cum Chrifli perfona fuam cofert. Quemadmodum hodie fi quairatur quæ fint noftræ amp;nbsp;Chrifli partes in baptifmo,fateri oportet, Chriftum folum præftare quod baptifmus figurat:nos,pra?ter nudam figni difpcf atio-nem nihil habere.Duplcx eft in Scriptura de facramentis loquendi modus. Nam alicubi docet lauacrum effe regcnerationis,illic ablui peccata,nos inferi in Chrifli corpus,crucifigi vctcre no-ftrum hominem,nos in vitæ nouitatem refurgere.Ac tunc quidem Chrifli virilité hominis mi-nifterio coniungit,vt certe nihil aliud eft miniftcr,quam Chrifli manüs. Quarc eiufmodi locu-tiones, non quid per fe conférât homo, fed quid per hominem amp;nbsp;fignum, tanquam fua organa, eft'iciat Chriftus,oftcndunt. Verum quia procliuis eft infuperftiticnem lapfus, deinde homines pro ingenita fibi fuperbia ereptum Deo honorem ad fe rapiunt,ideo Scriptura vt facrilega hanc infolentiam compcfcat,miniftros interdum à Chrifto difcernit; vt hoc loco.vt feiamus nihil miniftroseffevelpoffc. medivs inter vos. Eorumfocordiamobliqueperftrin-git,quôd Chriftum ignorent,ad quern maxime animos aduertere debebant.Ac femper hoc fe-dulo inculcat,nihil de fuo minifterio pofte çognofci donee ad authorem ipfum ventum fuerit. Dicit Chriftum inter cos medium flare, vt ad cum cognofeedum ftudia exciter.Summa autem hue redit,vt fe deiiciat quantum fieri poteft,ncqu.a in parte honor illi perpcram delatus, Chri-fti præftantiam obfcuret.Probabile autem eft has illi fententias frequentes fuiftein orc,quura vidcrct fe immodice pcruerfis homintim iudiciis cxtolli.

nomeninfcirehlc à quibufdam pofitum fuit. Nam poftca vidcbimus quàm vicina lerofoly-mæ fucrit Bcthania.Bcthabaræ autcm fitus, qucm topographi dcfcribunt, optime cum Euan-geliftæ verbis conuenit.Quanquam de vocis pronuntiatione non contcndo.

Poftridie videtIohannes lefnm venientem ad fe, dicit,Ecce Agnus Dei qui tollit peccatum mundi.

30 nbsp;nbsp;Hie efl de quo dixi,Pofl me vcnit vif qui mihi præpofitus efl,quia ex-

3’ Et ego non noueram eum: fed vt manifeflaretur Ifraeli, propterea ego veni aqua baptizans.

Et teflificatus efl Iohannes dicens,Ego conlpexi Spiritum defcenden-’ tern inflar columbæ de cælo, amp;nbsp;manfit fupereum.

mihi dixit,Super quern videris Spiritum delcendentem,amp; manentem fu per eum, hie ell qui baptizat in Spiritu fandlo.

POSTRIDIE. Non dubium eft quin iampriusdcMcflîæ cxhibitione verba feciflet Io~ hanncs;fedquum exortus eft Chriftus, voluit breui tempore innotefcereilliuspræconium: 8c iam inftabat tepus quo Chriftus finem illius minifterio adferret. quemadmodumfoie exorto aurora fubitoeuanefcit.Ergoquum Sacerdotibuslegatisteftatusefletadefle iamamp;vcrfari inmediopopuliàquo baptifmi veritas amp;virtuspctcnda eflet, poftridie cum palam oftendit. Hæc enim duo continua temporis ferie coniûâ-a,pkis ad mouendos animos valet. Hæc eadem ratio eft cur Chriftus fe in eiusconfpeâumoffcrat. ecceagnvs dei. PræcipuuChri fti officium breuiter quidem, fed dilucidc exponit, quód fcilicct peccata mundi mortis fuæ fa-crificiotollens, homines Deo reconciliet.Aliaquidembeneficia nobisconfert Chriftus: fed hoc fu mmiim,à ex quo reliqua dcpêdent:quód iram Dei placando,facit vt iuftiamp; puri cenfea mur. Ex hoc enim fonte proflutintomnes bonorumriui,quod Deus peccata no imputando,in gratiam nos rccipit.Ideo Iohannes vt nos ad Chriftum adducat,à gratuita, quam per ipfum co lequimur,peccatoru venia exordium facit. Porro in voce a g n i ad vetera Legis facrificia allu dit.Erat illi cumludæisnegotium, qui facrificiis alfueti, aliter de peccatorum expiatione do-cerinonpoterant,quàmpropofitoin medium facrificio. Quiimautem variæfucrint fpecics, vna hie per fynecdochen ponitur. Et probabile eft lohannem ad agntim pafchalem refpexifle. In fumma notandum eft lohannem haclocutione vfum cire,quæ addocendos ludxos aptior crat,amp;plus habebatenergiæ:quemadmodum nos hodiepropter baptifmi vfum,melius appre hendimus quid valeatpcccatorum rcmiflio fa.nguine Chrifti parta,quum audimus nos illo a-blui amp;nbsp;purgari fordibus noftris.Interca qiium fuperftitiofe de facrificiisvulgo ludæi fcntirct, vitium ill ud obiter corrigit, quorfum fpcâarint ilia omni^admones. H ic peflimus crat facri-ficandi abufus,quód in fymbolis defixam habebant fiduciam. Ergo Iohannes Chriftum pro-poncns, ipfum tcftaturclfe Agnum Dei:quo fignificat, quafeunquefub Lege viâimas ludæi offerte foliti erant,minime ad peccata expianda valuilfeifcd fuifletantùm figuras, quarum exhibita fuerit veritas in Chrifto ipfo. p e c c a t v M,fingulari numero, pro quauis iniquitate ponit; aefi diccret, Quicquideft iniuftitiæ quod Deumab homimbus aliénât, per Chriftum tolli. Etquumdicitmvndipeccatum,hancgratiamadtotumgenushumanum promifeue extcndit:ne fibi folis ludæi mifl'um redemptorem putcnt.Sed hinc colligimtis vniucrfum mun dumeodemconftringircatu : amp;quia cundifine cxccptionemortales,rcifunt iniuftitiæcora Deo, rcconciliationc opus habere. Ergo Iohannes generaliter de mundi pcccato loquens, nos propriæ miferiæ fenfu afFiccrc,amp; ad quærendum remediu hortari voluir.Nunc veto quod om nibus offertur bencficiu, amplcdi noftrû eft; vt ftatuat finguli nihil fibi obftare quominus rc-conciliationcm in Chnfto inucniant,fi modo duce fide ad ipfum accédant. Porto vnicam tollcndispeccatisrationcm ftatuit. Scimusab initiomundi, quumemnes conuidostcncrct propria confcicntia,anxiè in promerenda venia laboraffc.Inde tot cxpiationû genera quibus

DeLimpIacarifalfoputabant.Fateorquidem adiiltcrinos omnes placationumritus àTanâô principle origincmduxiffe:quialcilicetDcuslâcrificiainftitucrat quæ homines ad Chriftum dirigercnt.Sed tarnen proprium fibi quifque placandi Dei modum confinxit. Iohannes auteni nos ad vnum Chriftum reiiocatmcc aliter quàm eins beneficie Deum nobis cfTe propitium do cct;quia ipfe vnus tollit peccata.Quare non aliudpeccatoribus reliquum facit, mfi vt ad Cliri-ftumconfiigianr:quohumanas omncsfatiftalt;ftiones,piacula omnia amp;redemptiones eucrtitivt ccrtè nonniliimpia commentafunt,diaboli aftu inuenta. t o l l e n d i verbum bifaria expo ni potcft;vcl quod Chriftus onus quo eramus opprefli,infe receperit, quemadmodum dicitur, peccatanoftrainlignoportaffc:amp; lefaias dicitpacis noftræcorredtionemilli fuifteimpofitam. vel quód pcccata aboleat.Sed qtiia hoepoftcrius pendet à priore, ideo libenter vtrunque rcci-pio: quódfcilicetChiiftuspcccata noftra ferendo auferat. Quanuisergo peccatum mnobis perpetuo hxreat,tarnen quoad Deiiudicium,nullum cft:quiaabolitumChnftigratia,nobis no imputatur.Nec difplicctquod Chryfoftomus annotat,verbopræfcntis temporis continuum aâum defignari. nam expiatio,qua femel defumftus eft,fempcr viget. Cætcrum non fimplici-ter peccatum à Chrifto tolli docet,fed modum fimul dclïgnat,quódfcilicct Patrem nobis pro^ pitiauerit mortis fuæ bcncficio . Hoe cnim fub Agni nomine intelligit. Sciamus ergo tune nos demum Chrifti gratia reconciliariDco,fireiftàad eius mortem nos conferimus: amp;nbsp;ftatui-musilium cruci affixum vnicamefle viélimam expiatricê quafublatus eft omnis nofterreatus.

Hie ESTDE Q_y o DI X I. Summatim comprehendit omnia, quum Chriftum affirmât effe qucmfibipræferendum docuit.Hincenimfcquiturlohannem nihil quàm præconem efle in il li us gratiam miftum-.vnde rurfus confiât Chriftum effe Mefilam. Porró hïc tria enumerat. Nam quum dicit virum poft fe venirc,fignificat fc tempore fuiffe priorem, vt viam Chrifto pa-raretjiuxta Malachiæ teftimoniiim,Eccc mitto Angelummcum coram facie mca. Qiium dicit fibi præpofitum,hoc ad gloriam refertur, qua Deus Filiumfuuni ornauit quum prodiit in mu-dum ad explendum Redemptoris munus. Ratio tandem fubiicitur,quia Chriftus dignitate lo-hannemlongefupcrct. Non fuit ergo aduétitius honor quemilli detulit Pater, fed xternæ eius maieftati debitus. Cætcrum de haclocutionc fuprà nonnihil attigi, Prxpofitumfcilicet effe, quia primus erat.

et ego non noveram. Nefufpedlumfittcftimonium,quafi amicitiæ vel grariæ da-^ tum,dubitationcm præuenit:aliam fe Chrifti notitiam habere ncgans,quàm quæ diuinitus ob* tigit.Summa ergo cft,Iohanncm ncque ex fuofcnfu,ncque in hominis gratiam,fcd inftinäu Spi rims,amp; Dci mandato loqui. v e n i,inquit,A q_va baptizan s;hoccft,vocatus fum,amp; or dinatus ad hoc m'unus,vt eum patefacerc Ifracli.Quod poftca clarius exponit,amp; cofirmat Eua-gelifta,dum ipfum teftificantcm indu cit quod diuino oraculo Chriftum cogmtum habeat.Pro eo quod hie habetur, Veni ad baptizandum: illic diferte exprimit fc miflumefte. Sola cnim eft Dci vocatio qux Icgitimos Ecclefix miniftros facit;quia quicunque fe vitro ingerit, quacüque polleat vcl doétrina,vel facundia,nihil tarnen authontatis meretur;quia Dcum authorem non habet. Quum autem lohannem vt legitime baptizarer,oportucrit à Deo mitti,hinc collige non effe in vllius hominis arbitrio facramentainftituere : fed hocius vnius clTc Dci proprium, ficut alibi Chriftus,vt Iohannis baptifmum probct,quxritfftne è cxlo,an ab hominibus.

VIDI spiR. DES c. instar coLVMBAE. Impiopria eft, vclfigurata locutio. Qui bus cnim oculis Spiritum vidcrepotcrat?Scdquiacolumbaccrtum amp;nbsp;minime fallax prxfentix Spiritus fymbolum crat,Spiritus metonymicc vocaturmo quód verè fit, fed quód oftedat qua-tu fert hominis captus.Atquehxc trâlîatio trita eft in facramentis.Cur cnim Chriftus pané appellat corpus fuü, nifî quia rei nome apte ad fignû tralfertur: prxfertim vbi lignum veru amp;nbsp;effi-cax, fimul pignus cft,quo ccrtiorcs reddamur, réipfam quæ lignatur,nobis prxftari. Nó tarnen inteIliga5,Spiritû fub colîibainclufum fuiire,quicxlû amp;nbsp;tcrrâimplct: fed virtutc fuifle prxlcn-lé:vtfcirctlohanncs,nonfruftraoculisfuis obiicitalcfpcctaculum.Qiiemadmodû nos Chrifti corpus feimusnon alligatumeffepani, fed eius tarnenparticipationefruimur.lamquxritur, cur lub columb.x forma Spiritus tunc apparucrit. Tenenda femper cft lignorum analogia cum vmtatc.Quum Spiritus A poftolis darctur,vifx funt ignex linguæ amp;nbsp;dillcélx,quüdfpargenda eilet per omnes IinguasEuangclii prxdicatio,amp;:igncamvirtutcmhabitura.Scd hoc loco Deus rcprxlcntarcpalàmvoluitillamChriftimanfuctudinemquamlefaiascommendat,Lignum fu migansnon cxtinguct,amp; calamuni caflatum non confiinget. Tune cnimprimiim Spiritus lu-per eum dcfccnderc vifus cft,non quód prius co vacuus fuiffctifed quia tune quafi lolcnni ritu inauguratus fuit.Scimus cniminftarhominispriuati per trigintaannoslatuifle: quia nondtiin

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;manifcftationis tempus aduenerat.Quum veró mudo fe patcfacere vellet, à baptifmo incœpiti

Tune ergo non tamlibi,quam fuis accepitSpiritumiatque idcovifibilis fuit defcenfusille, vt fciamus in eo relidcrc donorum omnium copiam, quorum mopes amp;nbsp;vacui fumus.Idque cx. verbis Baptiftæ colligere promptum cft:quum enim drei t,Super quem vidcris Spiritum defcendé tem, ac manentemfuper cuni, is eft qui baptizat Spiritu : perindc valet acfi dicerer, in hunc fi-nem Spiritum confpeólum effe fub forma vifibili,amp; requicuifie fuper Chriftum,vtfuaplcnitu dineomnesfuosirrigaret. Qiiidfit BaptizareSpiritu,lupràbrcuitcr attigi: nempcluü baptifmo cfFedum dare,lie inanis fit vel irritus;quod Spiritus lui virtute præftat.

Conuerfus autemIefns,amp;intuitus illos fequentesfe, dicit ipfis, Quid, quæritis? Qui'dixerunt illi,Ilt;abbi,quod fi interpreteris, exponitur,magi-lter,vbi manes?

Dicit illis, V enite amp;nbsp;videte. V enemnt amp;nbsp;viderut vbi maneret, amp;nbsp;apud eum manferuiit diem illum.hora autem erat fere decima.

37 EccE AGNvs D E I. Hiiic clatius patet quod iaprius admonui, Iohanne,quu fentiret fc ad ftadii fui metam appropinquarc,affiduc inftare iolitum vt Chrifto lampadem traderet.Co-ftantia ctiam plus fidci teftimonio conciliat.Sed quod continuis diebus tarn fedulo in repeten da Chrifti commendationc infiffit,co admonet peradum iam fibi effe curfum. Hlc prætcrea videmus quàm tenue amp;nbsp;humile Eccicfiæ principium fuerit.Iohannes quidem Chrifto difeipu los parabat:fed Chriftus nunc demurfi Ecclefiam colligere incipit. Porto duos tantum habet obfeuros amp;nbsp;ignobiles hominesifed hoc epoque ad illuftradam eius gloriam facit, quod breui temporis fpatio non humanis opibus,nec valida manu adiutus, regnufuu miro amp;nbsp;incredibili modo pi opagat.Porro notadum eft quorfum prxeipue homines adducatmepe vt in eo pecca-torum reniiffionem inueniant.Sicuti autem Chriftusfe confulto difcipulis obtulerat,vtad fc venirentjita nunc benigne venientes animat amp;nbsp;hortatur. neque enim expedat dumipfi priores verba facia t: fed rogat, q_v id q^aer it i sîHæc tam blandaamp;comis inuitatio quæ femel duobus Erda ef^adomnes nunc pertinet. Quare timendum non eft ijc fe nobis fubducac

s E C. I o H A N N E M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9

ChriftuSjVel facilem acccffum ncgct,G modo nos ad fe afpirarc viderit:quin potius manu porte âaconatus noftrosiuuabit. Etquomodononoccurreret adfe venientibus,quivagos Sc. ciratv-tes procul quærit, vt in viam reducat?

, vcrbiDei interprètes. Tametfi ergo Chriftumnondum agnofeût vnicum Ecclefiæ magiftrum, commoti tarnen Iohannis elogio,ilhim Prophetæ 8c doftoris loco habent:qui primus eft ad do cilitatem gradus. vb i manesî Hoc exêplo docemur, talem ex primis Ecclcfiæ rudimen-tis concipiendum efl'e Chrifti guftum, qui nos ad proficiendi ftudium inflammet. Deinde non debere nudo amp;nbsp;cuanido afpcôfu clTc concêtosifed expetendum elle eius domicilium,vt nos ad fe hofpites rccipiat.Sunt enim pcrmulti qui Euangelium proail duntaxat olfaciunt : atqueitafi-nut Chriftumfubito euanefGere,amp; cfflucrc quicq uidde iplo didicerant. Qiiâquam autem tune non faûifuntperpetui eius difcipuli,non tarnen dubium eft quinnofteilla plcnius eos erudie-ritjVt paulo póft fibi penitus addiâos haberct.

41 Inuenit hie prior fratrem fuum Simone : amp;nbsp;dicit illi, Inuenimus Mef-fiam,quod interpretando dicitur Chriftus.

4i Adduxit itaque eum ad lefum. Intuitus eum lefus dixit, Tu es Simon filius lonattu vccaberis Cephas,quod eft, h exponas, Petrus.

40 ERAT ANDREAS, Huc fpedat Euangcliftæ confilium vfque ad finem capitis, vtfeia-musquomodopaulatim adduâi fiierint Chrifto difeipuli. Hîc de Petro narrat,pofteaPhilip-pum 8c Nathanaelemadiunget. Qiiód Andreasftatim fratrem adducit,in coexprimitur fidei natura,quæ luce intus fuppreflam non fufFocat,fcd potius hucillucfpargit.Vix fcintillamvnam Iiabct Andreas,qua tarnen irradiât fratré fuum.V a; igitur focordiæ noftræ,fi plenius illuminati, non alios ftudemus ciufdem gratiaî faccre confortes. Imo in Andrea duo animaduertcre licet quæ lefaias cxigità filiis Dei: nempe vtquifquc manum proximifui apprehendat: deindeVt di- EJä-iu.?. cat, Vcnite,afccndamus in montem Domini, 8c ipfe nos docebit. Fratri enim manum porrigit Andreas ; fed intcrea hunc finem habet propofitum , vt fibi in Chrifti fchola fit condilcipulus. NotSdum prætcrca Dei confilium eft,quód Petrum,qui futurus crat longe præftâtior,Andres opera ôc minifterio ad Chrifti notitiam deduct voluit;nequisnoftriim,quantumuis excellât, dö ccri à minori recti fet. Grau es enim morofitatis fuæ, vel potius fupcrbiæ pœnas dabit, qui propter hominis contemptum,ad Chriftum venire non dignabitur.

41 iN VENi MVS MEssiA nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nomcn Græcé interpretätus eft Euangelifta,vt quod

arcanumiudæiserat, totimundo vulgärer. Porrohicordinariuseratrcßumtitulus, quemad-modumfolcnnisillis erat vniftio.Sednonißnorabantinterea,Regem vniim diuinitusvngedum cffejfub quo fperanda effet pcrfeâaæternaquefœlicitasipræfertim quum terrenumDauidisre gnuni minus ftabile expert! forent. Deinde qUemadmodum ipfos variis ærumnis fubados, 8c grauatos ad Mcffiæ expedationem crexitiita clârius illis patefecitpropinquutn eitis aduetum. Nam Danielis vaticinium præ aliis illuftre eft,quantum ad Chrifti nomen fpedat. Non enim vt fuperiorcs Prophetæ regibus illud tribuit, fed vnius Redemptoris facit proprium. Hine mos loquendi paffim obtinuerat,quotics fada erat Meffiæ aut Chrifti mentio,ncqué alium nifi Rc-demptorem intelligerent.Sic infra capitequarto dieet Samaritana mulicr, Meffias veturus eft: quo magis mirum eft à tarn paucis cxccptum fuiffe, qui tam cupide ab omnibus expedabatur, amp;nbsp;in ore omniuiï^ ernt.

42, TV ES S IM O N, amp;c. Chriftus Simoni nomen imponitmonvt fieri folct inter homines, ex prærcrito aliquo cuentu, vel ex co quod iam cernitur : fed quia Petrum fadurus ipfum erat,

Cap. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EVANG.

Primùm dicit,T ii cs Simon filius lona.Mutilum patris nomeponit: quod fatis vulgare eft,qiifi in aliénas linguas nomina tranfferuntur. Nam ex capite vltimo, conftabit filium fuifTe lohan-na,vcl Iohannis. Hoc verb totum perindc valet, acli diccret, longe alium fore quam nunc fit. N equc enim honoris cahfa pattern commemoraf.fed quum obfcuro gencre natus cflet, ac nul lius inter homines exiftimationis, hoc fibi non fore obftaculopronunciat,quominus rcddat virum inuiâæ fortitudinis. Ergo hoc tanquam vaticinium, Euangelifta commemoraqquod Simoni impofitum fueritnouumcognomen. Vaticiniumintelligo,non tantiim quiapræui-derit Chriftus futuramin Petro fidci conftantiam, fed quia prædixcrit quid illi daturus effet. Ergo gratiam qua ilium donate poftea ftatuit, iam elogio commendat ; ideo non dicit hoc illi in præfentia cognomen effe, fcddiffertin futurum tempus ; Tu vocaberis Cephas, inquit. Pios quidem omnes Petros effe conuenit, qui in Chrifto fundati ad extruendum Dei tern-plum aptentunfed hie vnus propter fingularcm cxcellentiam ita vocatur. Interea ridiculi funt Papiftæ, qui cum in Chrifti vicemfubftituunt, vt fit Ecclefiæ fundamentum. Quafi verb non ipfe quoque in Chrifto cum reliquis fiindatus fit. bis autem ndiculi, dum ex lapide caput fa-ciunt.Extat enim iri Gratiani rhapfodiis infulfus canon fub Anacicti nomine,qui nomen He-bræum cum Græco permutans, amp;nbsp;«ipaxZui non diftinguens à Cepha, Petrum putat cbftitutum hoc nomine Ecclefiæ caput. Porto Cepha, Chaldaicum magis,quàm Hebræum eft nomen: fed ilia poft Babylonicum exilium vfitatacratpronuntiatio.Itaquein Chrifti verbis nihil eft ambiguum.Pctro enim quod minime vnquam îperaffet promittit: amp;nbsp;fuam in co gratiam fccu lis omnibus commendat, nequid illi obfit prior co4itio,quum infignis hie titulus nouum hominem faftum effe declarer.

■43 Poflridie voluit lefus exite in Galilæam, amp;; inuenit Pliilippum, amp;nbsp;dixit ini,Sequere me.

4J Inuenit Philippus Nathanaele, amp;nbsp;dicit illijnucnimus leliim filium Io feph ex Nazareth. De quo fcripfit Mofes in Lege,amp; Prophetis.

4^ DixitiIliNatlianael,Ex Nazaretlipoteftahquid boniefl'e? Dixitilli Philippus, Veni,amp; vide.

45 SEQVERE ME. Hacvnavoccqubdacccnfus fijitPhilippianimusadfequcndumChti-ftum,inde colligimus quantafit verbi cfFicacia;fcd non in omnibus promifeue apparet. Deus enim multos compellatnullo profeiftu:pcrinde acfi inani fonitu eoru aures verberaret. Externa igitur verbi prædicatio per fe infruduofa eft,nifi qubd reprobos 1 ethal iter vulncrat, vt red dantur coram Deo inexcufabiles. Sedquum arcana Spiritus gratia illam viuificat, neceffe eft: fenfus omnes fic affici, vt homines quocunque Deus vocat, fequi parati fint. Ergo roganduS Chriftus eft vt candem in nobis Euangelii potentiam exerat.Cætcrùm, in Philippo fequendi Chrifti peculiaris ratio fuit.Iubctur enim fequinon modo vtquiuis noftrùm,fcd tanquam co-tubcrnalis amp;nbsp;indiuiduus comcs.Scd tarnen hæc vocatio,fpecimen eft vocationis omnium.

44 ER AT EX B E T H s A ID A. Videtur dataoper^pofitum btiius vrbisnomen,quoilluftrior in tribus Apoftolis pateat Dei bonitas.Scimus quam feuere vrbi illi Chriftus alibi minctur, ac malcdicat.Quareexgenteadebimpiaamp;fcelcrataqubd aliqui à Deo in gratiam receptifunt, perindc habendum eft acfi ex inferis cdudi effent.Qubd aute Chriftus ex profunda ilia abyffo creptos, tato honoredignatur vt Apoftolos c5ftituat,idpræclaru amp;nbsp;mcmorabilc beneficiû eft.

43 iNvENiT PHiLippvs N A T H A N A E L. Vtcunquc hæc Ecclcfiæ incunabula dcfpc-ftui habcantfuperbi homines,noftrum tame eft, maiorem in illis Dei gloria perfpicere, quam fl magnificus ab initio amp;nbsp;modis omnibus fpledidus fuiffet regni Chrifti ftatusrfeimus enim in quantam moxfegetem hoc exiguum fernen exereuerit. Porrb idem hie ædificandi ftudium in Philippo nobis proponitur,quodprius in Andrea. Modeftia etiam notatur, qubd nihil aliud cupitacftudet,nifivthabcatquifecum à communi omnium magiftro difeant. inveni. MVS IE SV M.Quam tenuisfueritmodulus fideiinPhilippohinepatet,qubd deChriftoqua tuor verba profari nequit, quin duos craffos errores permifeear. Facit ilium filium lofeph ; amp;nbsp;patriam Nazareth falfb illi aflignat: amp;nbsp;tarnen quia fyncerc fratri fuo prodeffe cupit, amp;nbsp;Chriftu patefaccrc,Deo probatur hæceiusfedulitas: amp;nbsp;profperum etiam fucceffum habet. Dada quidem opera eft vtfequifque intra fines fuosfobriecontineat. Sane Euangelifta hoc quafi laudc

dignum in Philippo commémorât quod Chriftum bis deformer: fed eius doârinam vtcunque vitiofa cflct ic crroreimplicita,vtilcm fuitïc refert,quia ad hunc fcopum nihilominus tendebat vt Chriftus verè cognofceretur.Iefum ftultc dicit filium Iofcph,impcrite Nazarenum facit: fed interea non adducitnifi ad filium Dei qui ex Bethlehem natus eft : nee adulterinum Chriftum fabricat,fed tantum vult cognofci qualis à Mofc amp;Prophetis traditus cft.Videmus ergo hoe in doótrina cHc præcipuum, vt quoquomodoad Chriftum perueniant qui nos audiunt. Multi quum fubtiliterdeChrifto difputant,fuis ramen argutiisita cum obfcurantamp;inuoluunt,vt nunquam repcriri qucat.In hunc modum Papiftæ Chriftum non dicent effe filium lofcph ; di-ftinâeenim tenent quid nominis habcat : fed interea virtutem eius cxinaniunt:itavtfpeârum oftentent loco Chrifti. An non præftarct cum Philippo crafle balbutirc,amp; rctinere verum Chri fum,quàm diferto arguióque loquendi modo fiâitiuminducercîContrà,multi funthodiepau perculi idiotæ, qui dicendi rudes amp;nbsp;ignari, multo tarnen fidclius Chriftum docent quam om-ncs Papæ thcologicu altisluisfpeculationibus.Admonctitaquehiclocus ne faftidiofcrcfpua mus, liquid minus apte à fimplicibus amp;nbsp;indoiftis de Chrifto didum fucritj modo nos ad Chriftum dirigant:fed nc falfis hominum commends à Chrifto abftrahamur, hoc nobis femper in prompturemcdiuni fit,vt puram eius noddam petamus ex Lege amp;nbsp;Propheds.

EX NAZARETH. InidorcfugitNathanael,Chriftipatria(vtquidéàPliiüppoiudicata fuerat)offcnfus:fcdprimiim dccipitur incófidcrato Philippi fermone.Nam quodillcftultcpu-taucratjhic pro certo fumit. Accedit deinde prarpofterum indicium ex loei odio vel cótemptu. Vtrunquc diligenter nobis obferuandum eft. Parum abfuit quin hic fanâus vir acceftum fibi ad Chriftu præcludcret. Qimrc hocîQuia quod de ipfo perperam didum fuerat à Philippo,réméré ipfe,credit. Deinde quia præfumpta opinio eius animûoccupaucrat,vt nihil fperarct boni à Nazareth.Nifi ergo nobis tedùlo caucmus,nó erimus extra idem pcriculu.Et fane ciufmo-di obftaculis quotidic moliturfatan nos arccrc ab acceflu Chrifti. Plurima enim medacia fpar gi aftute curat,quæ vel cxofum,vel fufpcâû nobis Euangcliû i eddant,nc ipfuni guftarc audca-mus. Alterum ctia lapidcm moucrc non definit,vt Chriftu nobis contcmptibilé reddat. Vide-mus enim quale multis offendiculum fit crucis humilitas, quæ tam in Chrifto capite, quàmin eius membris apparct.Cæceriim,quia vix tarn cauti efle polfumus, quin tentemur his fatanæ ar iificiis,faltcm nobis protinusfuccurrat, ven i,amp; v i d E.PalTus eft Nathanael duplicemfuum errorc hoc Philippi dido corrigi. Itaque eius cxcmplo dociles nos primiim amp;nbsp;morigeros præ-beamus:dcindcncrccufcmus inquircrc,vbi Chriftusipfc dubitationes quæ nos vcxant,exime re paratus eft. Qui aftirmatiuc hanc fententiam legunt,vehcmentcr crranf.quàm enim frigide hoc eftet didum?Deinde feimus vrbem Nazareth no fuifle tunc in pretio habitam,amp; Philippi refponfum fatis oftendit illam hælîtationis amp;nbsp;diffidentiæ fuilïe vocem.

4S Dicit 1111 NadfanaeI,Vnde me noftftRefpódit lefus, amp;nbsp;dicitiIIi,Priuf-quam Philippus te vocaret,quum eftes fub ficu,vidi te.

$1 nbsp;nbsp;nbsp;Tune dixic 1111, Amen amen dico vobis,pofthac videbitis cæliim aper-

47 EccE VERE IS R A E L I T A. QiiüdChriftusNathanaelcmlaudat,nonfacitinciusgra tiam,fedfub eius perfona communcm dodrinam proponit. Nam quumfe plerique,fideliu ti-tulo vendirent,qui nihil minus ftmt quàm fideles,veros amp;probos à falfis aliquanota difeerni, operæpretium cft.Scimus quanto fupcrcilio gloriati fucrint ludæi in pâtre fuo Abraha:quàm confidenter generis fui fanditatemiadaucrint. Interea vix ccntcfimus quifquc reperiebatur nonprorfusdcgencramp;alienus àfidePatrum.Ergo Chriftus,vthypocritisiaruamdctrahar,bre iiitervcrumilraelitam definit:amp;fimulfcandalumtollitquod mox exoriturum cratex impia gentis contumacia.Naqm cenferi volebantfilii Abrahæ,amp;fandus Dcipopulus,infcfti Euan-

Cap.Ii; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EVANG.

gelii hoftes paulopoft futuri erant. Ergo ncqiiem exanimetvelpcrturbet communis omnium fere ordinum impictas,mature admonet ex multis qui Ifraclitaru nomen obtcndfit, paiicos cffc veros Ifraclitas. Porro quia hæc ctiam Chriftianifmi definitio eft,non Icuiter prætcreundus eft hie locus. Verum,vtpaueis teneamus Chrifti mentem,notandum eft n o l v m 1'ynceritatioppo ni.DoIofos ergo vocatqui alibi dicutur in Scriptura,dupliccs cordc.Ncc tantum craflaillahy-pocrifis taxatur,quum fe bonos viros fimulant qui fibi male cofeii ftint:fed alia etiam interior, dum ita cæcutiunt homines in fuis vitiis, vt non aliis tantum,fed fibi mentiantur. Cordis igitur coram Deo intcgritas,amp; erga homines reftitudo Chriftianum facit; fedpræcipue dolumilium Chriftus notât,cuius mentio fit Pfalmo 32.a.2.eyH.sâf,hîc plus fignificat quam ccrtc.Eft quidem Græcis fæpe fimplex aftirmatio: fed quia hie inter rem amp;nbsp;nudum titulum, iubaudienda eft an-tithefis,vcre dicitur circ,qui re ipfaeft qualis cenfetur.

48 vnde me NosTi?Quanuisilliblandirinoler,audiritamenabeovoluir,vtnouamin-terrogationem eliccrct, cuirefpondensprobaretfefiliumDei. Nonfruftra autem interrogac Nathanael vnde noius lit Chrifto. Nam hominis tarn fynceri qui omni dolo vacuus fit,rarum eft exemplum;amp; illam puritatem cordis nolle, nonnifi Dei eft.Cæterum,Chrifti refponlio vi-dcturparumappofita.NequeenimfiNathanaelcmfub ficu vidit,penctrarcidcopotuit in alias cordis latebras. Veriim alia eft ratio:na ficuti Dei proprium eft cognofccrc homines nunquam VifoSjita etia viderc qui oculis non apparent. Qu uni ergo fciict Nathanael fe non humano more viium fuifl'e à Chrifto,fed vere diuino intuitu,hinc colligere potiiit no humanitus lam ipfum loqui.Eft igitur probatio ex paribus fumpta. Neque cnim minus in Deum copent viderc qtiæ funt extra confpeâum,quàm de cordis puritatc indicium ferre. Colligenda piæterea eft ex hoc loco vtilis dodtrina; quü de Chrifto minime cogitamus,ab ipfo nos confpici: atque ita fieri ne-cefte cft,vt auerfos reducat.

49 TV Es Fitivs DE I. Quodex diuinapotcntiafiliumDeiagnofcit,n5mirumcft.Scd qua rationelfraelis regem vocat?ncquc cnim res coniunélæ vidétur;led Nathanael altiusrcfpi-Cit:iam Mefliam elle audicrat:huic doârinæ cófirmaticncm quæ data eft,fubnectit.Tenet etia aliud principium, non elTe venturum filium Dei, nifi vt fe Dei populo regem præftct. Merito itaque regem Ifraclis fatetur, qui filius Dci eft.Et certe fides no in lola Chi ifti cirentia(vt ita lo quar)hærere debct;fed eius virtutem Sc officium attendere. paium enimprodellet fcircquifna fit Chriftus,nili hoc fecundum accedercr,qualis erga nos elle velit,amp; in quem finem millus fue rit à Patre.Hinc faâum cft vt Papiftæ nonnifi vmbratileni Chriftû habeant: quianudam clTen tiamapprehendereilliscuræfuitiregnum vert» eius, quodferuandi virtu te conftat,neglexe-runt.Porro quod RegemIfrâclisprædicatNathanael,cuius tarnen regnum ad externosvlque mundi fines extcnditur,confclïio eft ad fidei menfuram finita. Necdû enini co progrelius crar, vtfeiret ton mundo deftinaiû elPc Regem: vel potius vndique colligcndos elfe Abrahæ filios: vt totus mundus clTet Ifrael Dci. Nos quibus patefaâa eft regni Chrifti amplitudo, has angu-ftiastranfilirccóuenit.IntereaNathanaelisexemplofidénoftraexerceamusauditu verbi, con firmemus quibufeunqi poïïumus adminiculis:ncc mancat fcpuka,fed in confelTione crumpat.

jQ R. E s I’ o N DI T I E s V s. Nonrcprchcndit Nathanaclcm qualinimiumctcdulusfucrir,fed potiusfuo calculoprobans ciusfidem,maiorailli amp;reliquis confirmationis argumentapro-mittit. Adde quod vni homini fpcciale hoc erat, vifum elle fub ficu à Chrifto abfente, amp;nbsp;pro-culrcmoto:nfic verb probationcm, qua: futura fit omnibus communis,Chriftusadfcrt;ideó-que 1'ermonem quafi ex abrupto ab vno homine ad omnes conuertit.

51 V IDEE IT I s, inquit, caelvm a per t v m, amp;c. Multum autem errant, meo iudicio, quianxiequærunttempusamp;locum, vbiamp;:quandoNathanaclamp; reliqui cælumapertum vi-dcrint. Potius cnim quiddam continuum defignat quod Temper extarc debebat in cius regno. Fatcor quidem aliquoties difeipulis vifos fuilTc angelos, qui bodie non apparent. Fatcora-1 iam fuifle cæleftis gloriæ manifcftationem,quum afeendit Chriftus in cælum,quàm nunc no bis conftet.Sed fi probe reputamus,quod tue faftum eft,pcrpetuo viget.Nam quum prius nobis cluufum eilet regnum Dei, vere in Chrifto apertum fuit. Huius rci vifibile fpecimcn editu fuittam Stephano,amp; tribus difeipulis in monte, quam aliis difeipulis in Chrifti afeenfu. Verum fignà omnia quibus fe Deus nobis præfentem oftendit,ad cxlj apertionem pertinent,maxime vbi fe nobis in vitam communicat.Scquituraltcrum membrum deangelis. Hi dicuntur A scender E ET DE SC ENDER E, Vt diuinæ crganos beneficentiæ lint miniftri. Ergo hac loctitione,mutua inter Deu amp;nbsp;homines comunicatio notatur. Hoc autem beneficiu Chri fto acceptum ferre conuenit:quia fine ipfo,hoftile potius angelis nobifeum dilTidiu eft,quant

familiaris iiiüandi noftri cura.Idco fuper ipfum afccnderc 8c dcfccndcre dlcuntur ; non quód illi foli miniftrentjfed quód cius rcfpelt;Su,atqu,e in eins honorem compleéiantur fua cura totu Ècclcfia: corpus. Nccdiibito quin ad fcalam alludat quæ monftrata ftiit patriarcha: lacob per lomniu-.vcrè cnimin Chriftopræftatur quod vilïo ilia adumbrabat. Dcniquchuiuslocifum-ma cft,quum cflet totum genus humanum extraneum à rcgno Dei, nunc cælorum ianuam no bis effe patefaââ,vt firn us eines fanciorum, 8c angelorum focii : at que vt hi ordinati falutis nO ftræ cuflodeSjCx beata quiete ad ooem miferiis noftris ferendam dcfcendunt.

c Etant autemillic hydriæ lapideæfex pofitæ fecundum purificationê ludæorum,continentes fingulæ circiter metretas duas vel tres.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o

'J Dicit illis Iclus : Impiété hydriäs aqua. Et impleuerunt eas vlque ad fummum.

ÿ Quumautem guftafletarchitriclinus aquamvinumfadam(nonno-uerat autem vnde edet,led miniftri nouerant qui hauferant aquam ) votât Iponfum architticliiiLis,

10 Et dicicilli,Omnis liomo primo bonû vinum ponit: amp;nbsp;quum inebria-î’ ti fuerint,tunc quod detenus eft.'tu veto leruafti bonum vinum huculqué.

n Hoc principium lignorum fecit lefus in Cana Galilææ,amp;manifellauiÉ gloriamfuam,amp; credideruntin eum difcipuli eius.

’ N VPT I ae fact, svnt in cana gali L.Quûhiftoriahæcprimuà Chnftoedi-tum miraculum ccntincat, vel vno hoc nomine ad cam confiderandam maxime attentes effe nos dccet.Quanquam,vt poftca videbimus,aliæ funt caufæ, quæ nobis cam cómmcndét. Sed ex progreffu multiplex vtiliias dilucidius conftabit.Locum primo nominal Euangelifta, Cana Galilææ,non illam quæ verfus Sareptam fita,inter Tyium 8c Sidoncm, maior diftacft hu-iusalterius comparationc qua alii in forte Tribus Zebulum locat: alii vero Tribui Afcr affî-gnant.Nam 8c Hieronymus tcflatur,adhLic fuo tempore illic eius nominis extitifle oppidulu. Vicinamccrlè vrbi Nazareth fuiflecredibilccftzquum nuptiarum caufa co vencrit Chrifti mater.Itincre diei vnius à Capernaum fuifle diffitâ ex capitc quarto conftabit. Vicinitas quo-que vrbis Bcthfaidaindc colligi poteft,quód triduo poftquam in finibus illis ChriRus fucrat, cclcbratasin Cananuptiasfuiffe Euangelifta commémorât.Ficripoteft vtrenia etiam non procul Ierofoiyma,amp; tame extra Galilæam fucrit.Scd hoc quia mihi ignotum,relinquo. e t EK AT MATER lEsv. Probabüc cft aliquem fuilTe ex confanguineis Chnfti,qui vxorcm duxcrit.îcfus cnim matri tanquam cornes hîc addituri Quód difcipuli fimul vocâtur,indc col-ligipoteft,quàm ftmplcx 3cfrugalisfucritilli viucndiratio, quiamcommune cumillis viue-bat.Sed hoc abfurdum videri polTctjquôd homo non admodum diues ncc ccpiofiis ( vt pate-bitexvinidefeâu) in Chrifti gratiam quatuor aut quinque alios inuitet. Verùm inter ino-pesfacilioreft,amp;magisingenuainuitatio; quiadedccus nonvercntur,qucmadmodum diuites ft minus laute amp;nbsp;fplédidè hofpitcs fuos tradent.Prifcum cnim morcm communicationis mu-tuæ paüpcres magis rctincnt.Hoc tarnen rurfus parum ciuilc videtur,quôd cenuiuas fuos pati-tur Iponfus in media cœna vino dcftitui.Nam parum confiderati hominis eft,vinum, quâtum conuiuis fufFiciat,non haberc.Rcfpondco nihil hîc narrari quod non frequenter accidat, præ-fertini vbi non eft quotidianus viniyftis.Dcindc cotextus oftendiqfub finem conuiuii cœpif-e.iü.

fe vinum dcficcrc,quum iam ex morefaturos cflc oporteret. Sic cnim loquitur Archîtricliniis, Alü deterius vinum inebriatisapponut: tu verb hucufquc quod optimû crac, fciuafti. Adlixc, non dubico quin hoc totum diuina prouidcntia ^ubernatum fûcnt,vt locus eflet miraculo.

DIGIT MATER lEsv. DubitatipoteftjlpcrétncaliquidacpctatàFilio,quuninullum adhuc miraculû ipfc edidiflct.Etfieri poteftvc talc rcmedifi non cxpcâans, cum admonucrit, vtpia aliqua exhortations conuiuis tædium eximcret,acfimulIcuaret pudorcm Iponfi. Porro hancanxiæro/4TO0«£« vocemfiufTeinterpretor.Nam quumviderct fanCJa mulicr polie conui-uium turbari,quôdparum le honorificè accipi putantes, qui vocati fucrant, fremerent aduer-fuslponfum,aliquidlblatiioptauit. Chryfoftomus cam muliebri alFcdu libi amp;nbsp;Pilionclcio quid fauoris captaffefufpicatur. Sed hæc conicâura nihil rationis habet.Scd cur tam duriter à Chrifto repcllitur?Relpondco,qu5uis neque ambitio,neque abus carnis aftedus iplam ageret, in CO tamc peccaffcjquod fines luos cxceibc.Quod fobeita eft de aliorumincômodo,amp; mederi quoquo modo cupit,hoc humanitatis cft,ac virtuti dandûifcd intcrca le ingerédo, Chrifii glo-nam obfcurarc poterat.Qu^anquam fimul notandum eft, Chriftum non tam cius, quàm alioru caula fie loquLitû elle. Maior cius crat modeftia amp;. pictas, quàm vt adeo Icucra calbgationco-pus haberet. Deinde non peccabatipla feiens amp;nbsp;volens; lcd Chriftus pciiculo tantum occur-rir,ncaliôquàmoportet,trahaturmatris dl(3:um,quafi cxciuspræfcripto miraculum poftca edidcrir.

(ly IB TiBi MEcvM M V11 ER? Græcè ad verbum eft, Quid tibi amp;nbsp;mihi. Sed Græcis tantundem valet hæclocutio,ac Latinis,Quid tibi mecu. Vctus interpres multos fcfellit, qui putarunt Chriftum negate, vini defcûum pertinere adfuam amp;nbsp;matris eu ram. Atqui ex fecun-domembrocolligcrcpromptum eft,quàm id remotum lit à Chrifti fenfu. Curamenim hanc fufcipit,ac fuaruni clic partium teftatur,quum addit horam fuam nondum vcnilie. Vtrunque ergo coniungi dcbet,ChnftLim tencre quid faâo fit opus;amp; tarnen matris admonitu hac in rc nihil fadurum.Infignisccrtclocus. Cur cnimmacn præcile negat quod libcralitcraliisqui-buflibet toties pofteaconccflitîDcinde cur fimplici rcpulfanô coniétus,câin vulgäre muberu ordiné cogit,nec iâ matris nomine dignatur? Hac Chrifti voce palàm coftat dcnûtiari homini-bus,nc homines nominis materni honorem fuperftitiole in Maria euehendo ,quæ Dei propria funt in ipfam tranft'erant. Sic ergo matré Chriftus alloquitur, vt perpétua ac commune Icculis omnibus doftrinam tradat,nc iramodicus matris honor,diuinam fuam gloriam oblcurct. Por ro quàmncccfl'ariahæcadmonitiofucrir,excralîîs fœdifquefuperftitionibus, quæpoftea fc-quutæ funt,plus fatis notû cft.Faâa eft enim Maria rcgina cæli,fpes,vita,amp; mundi lalus.Dcni que co progreflus eft vefanus furor, vtChrifti propemodu nudati fpoliis cam ornarét. Qu unique has execrabilcs in filium Dei blafphemias damnamus,maligni amp;nbsp;inuidi vocamur à Papi-ftis.Imo improbè calumniatur, famftæ Virginis honorem hoftiliter à nobis impugnari. Quält verb non hab eat quantum illi honoris debetur,nifi Dcafiat:aut hocilli fit honorificum,facn-lcgistitulisornatam,in Chrifti locum fubrogari.Atrocem ergo ill] Mariæ iniuriam faciunt, quando vtmentitis camlaudibusdéforment,Deocripiunt quodfuumeft. nond V m v e-NiT HoRA MEA. Significatfchadenusnonincogitantiaveltorporcceflafic.Incereafub-indicat fibi rem curæ futuram,vbi opportuni tas aducncrit.Itaque ficut matré infimulat,qubd intempcftiiic fcftinct, ita rurfum miraculi fpem facit. Vtrunque agnofcit fanda Virgo, neque cnim amplius cum compcllat. Et quu miniftros admonct vt quicquidille præcepcrit, faciant, nouumquiddamfpcrarcfeoftcndit.Cæterum hæc dodrinalatiuspatct.Quotics Dominus nos tenet fufpcnfos,auxiliiimquc luum differt,non idco torperc, fed potiiis opera fua lie modcrari, vtnihilnifi opportune agat.Qui ad fatalem temporum ordinationcm hunclocum traxcrunt, magis funt ridiculi,quàm vt verbo vno fit opus ad cos rcfellcndos.Hora Chrifti aliquando di-citur,quæ illi deftinata eft à Patrc.Et tempusfuum poftea vocabit, quod illi commodum crat, amp;nbsp;aptum ad exequenda Patris mandata;hoc autem loco,temporis ad agendum fumendi amp;nbsp;cli-gendi arbitrium fibi vendicat.

digit mater EI vs ministris. HîcfandaVirgofpccimeneditveræ obedicn tiæ,quam Filio dcbcbat:vbi non de bumanisofßciis,fcd diuina cius potentia agebatur. Modc-ftc igitur acquiefeit in Chrifti rcfponfo,aliófquc fimilitcr hortatur vt cius imperio parcant. Fa-teor quidem ex circuftantia prælcnti Virgincm lie loquutam clTc,acfi ncgarct hacin parte quic-quam fibi elle iuris,Chriftum fuo vnius arbitrio fadurum quod placuerit.Scd fi cius confilium fpcdes,latius patet hæcfcntcntia.Potcftate enim,quam fibi perperam fumpfifle vidcri poterat, fc abdicatprimiim amp;nbsp;exuit: deinde totam vni Chrifto aflerit, quum fequendum præcipit cius

jmperiuin.Ergo generaliter Eine docemur,fiquid expetimns à Chrifto, non aliter nos votorum fore compotes,nifi ab ipfo toti pcndemiis,in eumrelpicimus, facimus denique quicquidiubet. Atqui nos ad matrem non ablcgat,fed ad fc inuitat poiius.

erant avtem illic hydr.Ex liipputationc Budæi has hydrias admodu capaces fuifle coIligimus.Nam qnum metreta facialvigmti eongios,fingLilæ vtmimmum huius regio-nis fextarium continebant.Largam ergo vmi copiam fuppediiauit Chriftus : nempe quæ plus centum amp;nbsp;quinquaginta hominibus fufficerct ad hilare conuiuium. Adde quod tarn numerus hydriarumquàm modus ipfc, ad comprobandam miraculiveritatcmiacit.Si duo tantum aut tres congii fuiflent,fufpicari multi poterant aliunde fuiffe aducäos.Si in vale tantùm vno faäa fuiflet conucrlio aquæ in vinum,non ita pcrfpicua teftataque fiiilTet miraculi certitudo.Nó fiu ftraigitur Euangeliftanumcrum commémorât,neefruftraexprimit quantum caperent. Porro hocexfupcrftitioncnatumerat,vttotactamamplavalaillicproftarcnr. Abluendi quidemri-tumhabcbantcxLcgeDci:fcdvtmundus lempernimius eftin rebus externis, ludæi præfcri-pta à Deo limplicitatc non contend, continuis afperlionibusludebant; atquc,vtambitiola eft luperftitio,non dubium eft^uin hoc etiam pompa: feruirct. quemadmodum hodie in Papatu vidcmus,qua:cunqucad Deicultumpertineredicuniur,admeramoftcntadoncm die compo-fita.Duplex ergo vidumeratiqubd abfque Deimandato in fiâitiadc fuperuacua ceremonia temcreleoccupabantidcinde, quod religionis prætextu,ambitio inillo apparaturegnabat. Miraporroin Papatu quorundam nebulonumfuitimprobitas, quihydrias obtrudere auft funt,primùmcxigua:menfura:,deinde etiaminæqualis. Arque hodi’c nihil cos puder, in tanta Euangcliiluce,talcsadhucimpofturasvcndirare.hoccertcnoneftfanere præftigus,lcd cards audaâerilludcrc, Mundumverb à fatanafafeinatum cffepalàm eft, qui tam craiialudibria nonfentit.

iMfLE, hydr. aqja. Ridiculumminiftrishocpræccptunivideripoiuit:aquæcnim iam crat plus fatisded hoc modo agerc nobifeu Dominus lolct,vc illuftrior emergat eius pote-tiaexinlperatofucceiru.Quanquam hxccircunftantia,admiraculi commcndationemaddita eft.Namquummimftriinfufa aquavinum haùriant,nullahærcrc poteft lufpicio.

8 Eôdemfpcéiatquôd vinilaporem ab ar ch i t r i c i i n o probari voluit Chriftus priufquam guftarct ipfc,aut quifquam alius ex couiuis. Quod autem tarn placide illi in omnD bus obteperant miniftri,hinc colligimus mulrum in eo fuilfercucrentix ac dignitatis.Architri clinumvocat Euangelifta,quiinftruendo conuiuio,amp;nicn(is ordinandispræfcâuscrat:non quodlautum ac fplcndidum adco conuium lucrit'.fcd quia honorificæ appellationcs, ex diui-lum lautitiis ac fplendore,etiam ad paupprum nuptias tranffcruntur, Sed miru eft quod Chriftus frugalitatismagiftef,vini,d: quidempræftantillimi,magnam copia largitur. Refpondco, quum nobis quotidie Deus largum vmiprouentum fuppeditat, noftro vitio fierifi eius beni-gnitas, irritamentum eft luxunæ:quin potius hæc temperantiæ noftræ vera eftprobatio, fi in media afflucntia, parci ramen ac modcrati ftimus. Quemadmodum Paulusgloriatur,fead rW(p.4.f.igt;. vtrunque cdodii elfe, vt abûdarc, amp;nbsp;efurirefdat.

HOC I'R INc11-1V M signorv M.Sculuseft,hocprimumfuifleex Chriftimiraculis. Qiiod enimangeli paftoribusipfum in Bethlehem natum nuntiarunt,quöd Magis ftellaappa-ruit,quöd Spiritus lanftus in Ipcdecolumbæfuper cum defccndituametfi hæc miracula tuc-runt,non tame proprie abipfolunt édita. hic autem de miraculis agiiur quorum iple author cxtitit.Friuolum enim eft acridiculum,quódquidam dicunt inter miracula qua: Chriftus in Cana Galilxx edidit,hoc primum numcrari: quafi verb ad manifeftandam virtutem fuam,fi-‘ bi locum delegcrit,vbi nonnifi bis fuilTe Icgitur. Quin potius Euangcliftæ confilium fiiit,tcm poris ordinem,qucm in exerenda fua virtute Chriftus tcnuit,notare.Nam ad annum vfquc tri— cefimum,domi l'e,tanquam priuatus quifpiam homo,cótinuit.Baptilmo initiatus,ad obcunda funftionemfuam inde in lucem prodire cœpit,amp;palàm claris documentisfaccrequorftim à Pâtre rnilTus foret.Non mirum ergo fi primum diuinitatis fuæ fpedmen in tempus illud diftu-Iit.Magnumconiugiidecus,qubd nuptialeconuiuium non modo Chriftus fuapræfentiadi-gnatus cft,fcdprimo à fc edito miraculo ornauit. Extât vetufti quidam Canones,quibus clerici nuptias adiré vetantur.Caula vetandi fuit,ne lafciuias,quæ illic vtplurimum graffantui-jfpe-ûando,earum quodammodo approbatores cflcnt.At verb longe pra’ftitiflct, tantum illucgra-Ultatis fecum afferre, v t liccntiam compcfccrent,quam fibi in latcbris indulgent proterui homi nés acdilToluti,Nobis verb potius Chrifti exemplum fit pro lege : nee quiequam putemus vti-lius eile iactu,quàin quod cum fccifle Icgimus. manifestavitgloriam. Quia

Cap. IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EVANG.

tuncfcilicet memorabile amp;nbsp;gloriofum fpccimen edidit, vndc filium Dei effe conftarct. Quæ.. cuque enim miraciila oftedit mundo,totide diuinæ eius potentiæ teftimonia fuerut. Tuncaute opportunumilluftrandæ eiusgloriætempusaduenerat,quumex Patris mandate innotefccrc vellet. V nde eriam colligitur miraculorum finis.Pcrinde enim valet hæc locutio,acfi didum ef. fet,Chriftum,vt patefaceret gloriam fuam,miraculum hoc edidifle.Qiiid ergo de miraculis fen tiendum,quægloriamChriftiobfcurant? credidervntinevm discipvli. Si difeipuli crant,aliqua fide iam imbutos effe oportuit.Sed quu hadenus non certaamp; explicita fide eumfequuti effent,tunc demu fe illi addicere cœperunt,vt Meffiam agnofeerent, qualisiam illispra:dicatusfucrat.Magna veroChrifti indulgentia, quod pro difeipulis habet, in quibus la pufilla eft fides. Et fane hæc dodrina generaliter ad nos omnes pater. Na quæ adulta nûc cft fidcs,infantiamprius fuam habuitfimô in nemine tam perfeda eft,quin ad vnum omnes credé-doproficereneceffcfit.Itaquiiamcredebant,quatenus adfcopum maiorcs quotidie faciunt progrcffus,credere incipiunt.Ergo qui fidei primitias adepti funt,femper adprofedum conten-dant.Frudusetiam miraculorum hîc oftenditur; nempequodadeonfirmationem profediim-que fidei referri debcnt.Qui alio dctorquet,totum eorum vfum corrumpit amp;nbsp;adulterat.Sicuti Papiftas videmus non alium in fincm iadarc fiditia fua miracula,nifi vt fidem obruat,amp; à Chri fto mentes auertant ad creaturas.

Poft hoc defcendit in Capernaum ipfe amp;nbsp;mater eius, amp;nbsp;fratres eiUS, amp;nbsp;difcipuli eius:amp; illic manfitnon multos dies.

ly nbsp;nbsp;Et faófo ex funiculis flagelio,omnes é Templo eiecit cum ouibus amp;nbsp;bo

Et his qui columba's vendebat dixit,Tollite iha hinc, ne faciatis domu Patris mei domum mercatus.

s.fc. 17 nbsp;nbsp;nbsp;Porro recordati hint difcipuli eius quod fcriptum fit,Zelus domus tux

iz DESCENDIT iNCAPERNAVM. TranfitEuangcliftaadnouamhiftoriam.Qiioniam autem propofitum illi erat pauca memoratu dignaquæ alii tres omiferant,colligere:tempus de-fignar quo hoc,quod didurus cft,geftum fuit.Narrant enim amp;nbsp;reliqui quod hîc legimus Chri-ftumfcciffe:fcddiuerfumtempus,fimile,non idem effe fadum demonftrat. Bis ergo Chriftus Téplum foeda amp;nbsp;profana negotiatione purgauit.Scmel circa legationisfuæ exordiafiterum veto quu è mudo migraturus effet ad Pattern. Cætcrum,vtfummâ tcncamus,fingula ordine bre-uiter excutieda funt.Qiiod boues ac pccudcs ac colûbævenales in Teplo proftab3t,quôd fedc' bât illic colybiftæ, honefto prætextu non caruit. ladare enim poterant,negotiatione quæ illic fiebatminimeprofanameffe;fedpotius fpedarc adfacrumDeicultum,vtinpromptu quif-que haberct quod offerte poffet Domino;amp; certe piis hominibus valde commodum erat inuc nire fub manu quafuis oblationes,amp; hoc modo leuari hue amp;nbsp;illuc curfitandi moleftia.Mirum ergo eft,cur tantopere id Chrifto difplicuerit. Sed dux rationes notandx lunt. Nam quia ad quxftum amp;nbsp;auaritiam fuam hoc mercatu abutebantur Sacerdotes, tale Dei ludibrium feren-dum non fuit. Deinde quicquid excufationis obtendant homines, fimul tarnen acpaululum décimant a Dei mandato,reprchenfionedignifunt,ac corredione opus habet. Atque haeprx-cipuc de caufa Chriftus Templi purgationem aggreffus eft:qucmadmodum dare pronuntiat, Templum Dei non effe locum mercatus. Quæri tarnen poteft cur non potius aufpicatus fiti dodrina.Videtur enim hxc tumultuofa amp;prxpoftera effe ratio, manum admouere corrigen-dis vitiis,priu£quam adhibitum fuit dodrinæ remedium. Atqui aliud fpedauit Chriftus. Na quia iam tepus aduenerat quo iniundu fibi à Patre munus publice obiret,Templi poffeffione quodammodo adiré voluit,ac diuinx fux authoritatis documetum ftatuere. Atque vt omnes ad eius dodrinara attêti cffent,torpentes ac fopitas mentes nouo amp;nbsp;infolito facinore experge-

fieri oportuit.Iam Tempiu cælcftis doârinæ amp;nbsp;pietatis facrarium erat. Quum doiSrinæpuri-latcm rcftituerc vellet, operæpretium fuit vt fe Templi dominum comprobaret. Adde quod facrificia amp;nbsp;alia pietatis exercitia adfpiritualem fuum fine reuocare non aliter poterat,quàm abufum tollendo.Ergoquod tunc ab eo geftum eft, quoddam eius reformationis præludium fuit, ad quam peragendam à Pâtre milfus f uerat.In fumma,Iudæos excitari decuic hoc exem-plo,vt à Chrifto infolitum aliquid, 8c minime vulgare expeäarent;fimul commonefieri decuit de vitiato amp;nbsp;peruerfo cultuDei,ne emendationemrefpuerent. et fratr.es E I V s. Cur fratres fe Chrifto comités adiunxerint,incertum eft, nifî fortefimul ituri e-rant Ierofolymam.Cæterum,fiatrum nomine quoftibetcognatosHebraica lingua defigna-EÎnotum eft.

13 erat PROP. P A s c H A , I T A Qjz E V E N 1 T. Ad vcrbum Græcc liabctut, Et vcnit: fed Euangelifta copulam pofuit loco rational is particulæ. V cnift c enim tunc fignificar,vt Pa-fcha celebraretlerofolymæ. Huius autem conlilii duplex eratfinis. Nam quum noftracaufa Ecgi fubiedus elTct filius Dei,omnia Legis mandata exaâcferuâdo,plenæ iubiedionis amp;nbsp;obe dientiæ typum infuaperfonaexhibere voluit. Deinde, quoniamin populi frequenna magis prodeftepoterar,hacfere occafionefempervfus eft.Ergoquotiespoftea dicetur,venifle Chri-ftum diebus feftis Ierofolymam,hoc idco ab ipfo fadum obferuétlcâores, primùm vt à Deo inftituta pietatis exercitia cum reliquis coleret: deinde vt in maiore populi confluxu publi-caret fuam dodrinam.

NE FACiATisDOMVM PATRis M E i.In fecunda cicdione gtauius ac fcuetius lo quutum commémorât alii Euangeliftæ:quôdfcilicet ex Tcmplo Dei facerent fpeluncam la-tronum.Atque itaagendum eft,vbi mitiorcaftigatioprofedu caruit. Nunc fimpliciter admo net,nc T emplum Dei in alienos vfus vertcndo,profanenr. T emplum, Dei domus vocabatur, quôdillicDeus peculiariter inuocari vellet, quôd virtutem illicfuam exereret, quod deni-quead fpiritualcs amp;nbsp;facros ritusillud dcftinallet. Acfe quidemDei filiumpronuntiat Chri-ftus,vt fibi ius amp;nbsp;authoritatem repurgâdi Templi vendicet. Porto quia fadi fui rationem hic reddit Chriftus, fiquem indeffudupicolligcrelibet,in hacpra:cipuèfententiainfiftere conue nit. Cur ergo ementes 8c vendentes eiicit ex Templo? Vtcultum Deihominumvitio adulte-ratum,fuæ integritati reftituat, atque hoc modo Templi fanditatem inftauretacaflerar. Sci-mus autem extrudum fuifle Templum illud, vt eorum vmbra eilet, quorum viua effigies ex-tatinChrifto. Itaquevtlacrum Deomanerctjnonnifi adipiritualesvfus applicandum erat. Hacde caufafas citenegatinemporium conuerti. Phneipium enimfumit ex Dei inftituto: quodfemper nobis tenendum eft. Quibufcunque ergo præftigiis ludat fatan, quicquid à Dei mandato vel tantillum deflcdit,fciamusperuCrfum elle. Speciofus adfalledum eratille fucus, luuari amp;prouchi Dcicultum,quumadmanum fidelibus porrigebantur quæ offerrent: fed quia Deus in alios vfus Templum fuum deftinaucrat,nihil moratur Chriftus quæ aduerfus or-dinem à Deopofitum obiici poterant. Non cadem hodie templorum noftrorum eft ratio: fed quod de vetcri Templo dicitur,ritc 8c proprie in Ecclefiam competit. Eft enim cælefte in terra Dei facrarium. Qy are ante oculos femper verfari nobis debet Dei maieftas,quæ in Ecclefia re-fidet,ne vllis inquinamentis polluatur.Manebit autem tunc demum integra eius fanditas,fi nihil in ea admiflum fuerit à Dei verbo alienum.

17 RECORDATI svNT DisciPvti.Fruftrahîcfenonnulliimpediunt,quærentes,quo-modoScripturærecordatifuerintdifcipuli,cuiusadhucerant expertes acignari. Neque enim intelligendum eft tunc illis fubiilTe in memoriam hunc Scripturæ locum. fed poftea quu diui-nitusedodi,apudfereputarent quidnamfibi vellet hoc Chrifti facinus, diredore Spiritu hie Scripturæ locus illis occurrit. Et certè,opcrum Dei non femper extemplo caufa nobis apparet, fed poftea temporis fucceflu confilium nobis fuum apcrit. Atque hoc cohibendænoftræ auda-dæ aptiftimum eft frænû,ne Deo obftrepamus, fiquando noftro iudicio minus probantur quæ facit. Simul moncmur, quum Deus nos quafi fufpenlos tenet, patienter expedandum efle ple-nioris notitiæ tempus: amp;nbsp;feftinationem nimiam,quæ nobis ingenita eft,cohibcndam efle.Nam ideoplenam opcrumfuorum manifeftationé Deus differt, vt nos in modeftia contineat.Senfus ergo eftjDifcipulos tandem affecutos effe, Chriftum zelo domus Dei,quo flagrabat,impu]fum fuiffe,vtprofanationesillas è medio tolleret.Tcmpli nomine proculdubio totumDei cultum Dauid per fynecdochen defignat.Sic enim habet integer verfus,Zelus domus tuæ comedit me, amp;nbsp;opprobria exprobratium tibi ceciderunt fuper me. Vbi fecundu membrum priori refpodet, imö nihil aliud eft quàm exegeticarepetitio. Summa vtriufque membri eft, Dauidem tarn an-

xiede aflcrendaDci gloria fuiflc folicitum, vt libenter caput fuum probris omnibus quæiti Deum iaciebantreprobi,fuppofuerit;tanto zelo æftuaflc,vt hic vnus afFeâus alios omnes deglu tiret.Atquc hoc quidêfenfuillepræditum fe fuiffe tcftatur: fednon dubium eft,quin dclincarit infuaperfona,quæ McHîæproprie congruebant-Ideo dicit Euangelifta,hâc fuifle vnam ex no-tis,quibus agnitus fuitlefus àdifcipulis, regni Deivindex ac reparator. Obferuaaute,Scriptu-ræ dudu fequutos cfTcjVt de Chrifto fentiret quod decebat.Et certè qualis fit Chriftus,vel quor fiinipertineat quicquidgeffit amp;nbsp;paflus eft,nemo vnquam tenebit, nifi duce amp;nbsp;magiftra Scriptii ra. (^areprout quifque noftrùmproficcrein Chrifticognitione cupict, fedula amp;nbsp;continua Scriptural meditatione opus erit.Domus Dei no fruftra meminit Dauid, vbi deillius gloria a-gitur. Nam Deus, quanuis fibi fufficiat, ac fe vno contcntus efle poffit, vult tarnen in Ecclefia illuftrari fuam gloriam. In quo fingulare amoris erganosfui documentum præbet, quodfuam gloriam.quafliudiuiduo nexu cumfalutenoftraconiungit. Reftatnunc'vt feadChriftiimi-tationem finguli coraparenf.quando in capitis exemple generalis toti corpori dodrinaprcpo-nitur:ficuti docet Paulus Rom.iî.a.3. Ne patiamur, quStum in nobis eft,facrum Dei templum vllo modo inquinari. Interea tarnen cauendum, nequis vocationis fua: fines tranfiliat. Zclum omnibus nobis cum filio Dei commune effe oportet:at non omnibus protinus licet flagellum arripcre, Vt vitia manu corrigamus. Neque enim eadem nobis potcftas data eft, nec idem in-iundum munus.

Refponderunt ergo ludæi ac dixerunt ei,Quod fignu oftendis nobis, quod ifta facias?

Keipondit lefus,amp; dixit eis,Deftruite Templum hoc,amp; in tribus diebus erigam illud.

Dixerunt ergo ludæi, Quadraginta amp;nbsp;fex annis extrudum eft Templum hoc,amp; tu in tribus diebus enges illud?

At ille dicebat de templo corporis lui.

Quum ergo refurrexiftet à moituis,recordati funt difcipuli eius,quod hoc dixiftet eis:amp; crediderunt Scripturæ,amp; fermoni quern dixerat lelus.

QV OD s I GN V M osTENDis. Quod in tauto coetu nemo Chrifto manum iniccit,nullus ex pecuariis amp;nbsp;nummulariis violenter eum repulit,hinc colligere licet, diuinitus fuiflc omnes percuIfoSjVtattonitiftuperent.Quarenifiprorfuscxcæcati fuiflent,hoc fatis illuftre erat miraculum, quodvnus contra multos,inermis contra validos,ignotus contra tantos principes tantu aufusfuerat. Cur enim illi no obftabat, quum logefupcriores cflcnt,nifi quod diflolutæ amp;nbsp;quafi fradæ erant eorum manus?caufam tarnen interrogandi aliquam habcnt. Neque enim cuiufvis eft,fiquid vitiofum eft aut difplicet in templo Dei, ftatim mutarc. Damnarc quidcm corruptelas omnibus liberum eft:verum fiad eas tollcndas priuatus homo manum admouet.

temeritatis arguetur. Qiiia mos vendendi in Templo, rcccptus erat : Chriftus rem nouam amp;nbsp;inufitatamaggrefluseftimcritopoftulantvtfeaDeomifliim probet. Snmunt cnimprinci-pium iftud:In publica adminiftratione,nó efle fas quicquam mutarc, fine certa vocatione ac mandato Dei:fed in altero errabant, quod admittcre nolebant Chrifti vocationem,nifi edito nairaculo.Nequc enim id in Prophetis amp;nbsp;aliis Dei miniftris fuit perpetuum,vtfigna edcrent: neque Deus ad hancneceflitatem fcadftrinxit. Ergo in fignoflagitando perperàm Dcolc-gemimponunt.Quodludæos Euangeliftainterrogafle dicit: hocnominc proculdubiomul-titudincm qua: illic adftabat,amp; quafi totum Ecclcliæ corpus intelligit:ac fi diceret, no vnius autalterius hunc fuifle fcrmonem,fed populi.

destrvite tempi vM,amp;c.Eft allegoricalocutio:ac data opera Chriftus itaobfeure loquutus eft,quód apertorefponfoindignos iudicabat.Quemadmodu alibi teftaturfe in pa rabolis loqui apud eos,quia arcana cseleftis regni capere nequcunt.Primùm autem illis negat quot;quod poftulabâtfignu:vel quiaprofeâu caruiflet:vel quia Iciebat non efle opportunum té-pus.Aliquidinterdum ctiam importunis eorum precibus conccflit.Nunc crgo,magnam can fam obftitilfe oportet cur rccufauerit.Interea tamen,non vulgari figno poteftatem fuam ap-probatum ac fancitumiri fignificat,ne excufationis prætextum inde captent. Null a enim di-uinx in Chrifto virtutis maior approbatio defiderari poterat,quàm ipfius refurreefio à mor-

te.Sed hguratè id infinuit:quonia clara promiffione cos non dignatur.In fumma, traftat incre-dulos vt mcrcntur;amp; timul ab omni contemptulc eximit.Nondum quidem obftinatos cfic co-ftabatdcd Chriftus fatis tcnebat qualis elTet corum afFeßus. Quæri tarnen poteft, quû tam mul ta amp;nbsp;varia miracula cdidcrit,cur vnum hlcattingat. Rclpondeo,de aliis omnibus miraculis ta-cuiirc:quiarolarcfurrcetio,adosillisobftrucndum lufFicerct; dcindequia Dei virtu tem coru ludibriisproftitucrcnolcbat.Nam amp;nbsp;idco,de refurreebonis lux gloria allcgorice loquutus cft. Tertio, dico eumprotuliffe quodeaufæ quadrabar. Nam his verbis demonftrat fibiius omne in Templum compctcrc,quum in vero Dei Templo extruendo tantumpoliit.Tamctfi vero no men Templi ad rei circunftantia accommodât,apte tarnen amp;nbsp;congruêter corpus Chrifti Tem-pium vocatur.Tabcrnaculü diciturcorpus cuiulquc noftrüm,quódin eo habitat anima:Chri-ih autem corpus,diuinitatis cius domicilium fuit.Scimus enim hlium Dei fie naturam noftrarn induiiïe, vt in carne,quam aflumpfit, æterna Dei maicftas,tâquam in facrario habitarct.Quód autem hoe loco abutebatur N cftorius, vt probaret non vnum amp;nbsp;ciidcm elle Chriftum Dcum amp;nbsp;hominem,fitcilc rcfclli poteft.Sic enim colligcbat:Filius Dei in carnc,tanquam in templo ha bitauit: ergo difiumfta: crantnaturæ,vt minime idem eilet Deus amp;nbsp;homo. Atqui,hoc argumcn turn ad homines tranfferri poftet. Sequetur cnim, non vnum efte hominem,cuius anima in corpore habitat tanquamin tabernaculo. Proindc hæc loquendi forma adtollcndam pcrlcntB inChriftovnitateminfullètorquetur. Porro notandum eft, corpora ctiam noftra vocan Dei tcmpla;fed diucrfofcnfu:ncmpe,quia per Spiritus fui vim «Scgratiam Deus in nobis habitat: in Chrifto autem plcnitudo diuinitatis corporaliter, itavtvere fit Deus manifeftatus in carnc. E R I G A M 1 I. L V n.Hic fibi Chriftus rclurrcétionis fuæ gloriam vcndicat, quum tarnen Scri-^ ptura paftim teftetur opus efte Dei Patris. Scdhæcduo probe inter feconueniunt. Scripturae-nim vt Dei potentiam nobis commedet,Patri hoc diferte adferibit, quod cxcitauerit Filium à mortc.Hic vero Chriftuspcculiaritcr diuinitatem fuam prædicat. Ac Paulus vtrunque conci-liat,ad R.om.8.c.ii. nam Spiritum,qucni facit refurreâionis authorem, promifcuè nunc Chri-fti,nunc Patris Spiritum nominat.

10 Q_v ADR AGI NTA SEX anni s.Confcntit cum hocloco Daniclisfupputatio.Septem enim hebdomadas numcrat,quæ annos quadragintanoucm efficiunt. Sed antequam ad lincm vltimæ ventum effet,abfolutum Templumfuit.Quöd in hiftoria Eldræ longe breuius temporis fpatium notatur,tametfi aliquam habet repugnantiæ fpeciem, minime tarnen cum Prophe-tæ verbis pugnat.Ereélo enim lanciuario,antcquam Templi ædificium perfectum foret,facrifii cia ofterre cœperunt. Poftca diu intermiftum fuit opus, populi ignauia:qucmadmodû ex que-rimoniis Aggei clarè patet. Seucrè enim ludæos aceufat, quôdnimis fedulôintenii adextiuen daspriuatas ædes,Dci Templum mutilum rclinqucrcnt.Sed quorfum cius Templi mentioné faciunt,quod ab Hcrode quadragintaantc annis vel circiter excifum fucrat? Nam quod tune habebant Tcmplum,tametfi magnificentiflime amp;nbsp;immanifumptu erat extrudum, intra o6to tarnen annos Herodes præter hominum opinioncm abfoluerativtrefcrt lofcphus lib.antiq.iÿ* cap.vltimo. Mihiprobabilevidctur, perindebabitam fuifte nouam Templiftruâuiam, acli vêtus illudfempcr in ftatu fuoduraffet: quo plus veneraiionis ineftet: atque ita ex vulgari amp;nbsp;vfitato more fuifte loquutos, quöd Templu à Patribuslummadifficultate vix per annos qua-draginta fex conditu fuerat.Porrô hæc refponfiofatis oftendit,quo animo fignû peticrint. Na fiparatifuiftentProphctæ diuinitusmifto reuerenter obfcqui,nonitafuperbè repudiaffenc quodde oftlciifui approbationedixcrat.Teftimoniumaliquoddiuinæ virtutis habere volût, interea nihil admittunt quod non hominum modulo refpondeat. Sic hodie Papiftæ miracula flagitant, non quodlocum daturifint Dei potétiæ.namillisfixum eft,homincs præfcrre Deo, ncc vnguem vnum ab eo defleétere quod vfu amp;nbsp;confuetudinereceptum habent.Sed ne abfquc ratione videantur Deoefte rebelles,colorcm hune prætcxunt luæpcruicaciæ. Itacæcoim-petuinfidelium animifecum tumultuantur:vt Dei manum fibioftendi cupianr,ncc tarnen di iiinam efte velint.

22 «iyvM EGO svRREx. A MoRTVis. Rccordatio hxc fupcriori fuit fimilis, cu-iusnuper meminitEuangelifta. Loquentem Chriftumnointclligcbantdifcipuli. Poftcafuo tempore fruâumprotulit, qux fruftra in aërem cuanuifte videbatur doctrina. Ergo quanuis multa in Domini fadis amp;nbsp;didis ad tempus obfcurafint, non idco tarnen dcfperandum cftmcc Ipcrnendum quod non ftatim affcquimur.Obferuandus eft cótcxtus,quöd Scripturæ amp;Chri-fti fermoni crediderint. Significat cnim Euangelifta,Scripturam cum Chrifti fermonc confc-* rendo fuifte adiutos,vt in fidc proficcrent.

Cap.! I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. IN EVAN G.

a} MVLTi cREDiDERVNT,amp;c.Appofitèhancnarrationcmproximæconnedit.Signiim quale appetcbant Iudæi,Chriftus no dcderat.Nunc quu pluribus miraculis nihil aliud profece-rit apud eor,nifi vt frigidam Sc vmbratilem fidcm concipcrcnt,fatis comprobat hie euentus, in^ dignos fuillc,quorum votis obtempcraret. Fuit quidem hie aliquis lignorum fiudus, quód in Chriftum multi crcdiderunt,adcóqj innome eius, vefe cius doàrinâfcqui veileprofiterentur: (NOME N cnim,authoritatislocohicpofiuieft.Ji Poteratha:cqualifcûqucfidcilpecics,quæad hue erat euanida, in veram Hde demu emergere. Poterat hæe vtilis effe præparatio ad celebran-dum apud alios Chrifti nomen.Eft tarnen illud verum quod diximus,procul abfuiirc à refto af feâu,vtindiuinisoperibusproficcrcnr,ficutiparerat.Cæterum,n5 fuit hæcfideifimulatio qua venditarefe apudhomines vellent.crant enimpcrftiafi Chriftum efle magnum aliquem Prophe tamdortallis etiam tribucbantilli honorem Meflia:, cuius tunc magna paffim crat expcâatio. Sed quia proprium Mefliæ ofticiumnon tcnebant,pra:poftcra crat corum fidcs qtiæ in mundo ac rebus terrenis hærebat. Deinde frigida crat,amp; fcrio cordis alFeâu vacuapcrfuafio.AlTentiun tur enim Euangclio hypocriræ, non vt fe in obfequium Chrifti addicant, ncc vtfyncci apietate Deum fequantur vocantem, fed quia agnitam vciitatcm prorfus rciiccrc non audent, ac præ-fertim vbi nulla eft repugnandi caufa.Nam ficuti non inferunt vitro nec gratis bellum DcOjita vbi fentiunt cius doârinam carni fuæ prauifqtie cupiditatibus elle aducrfam,ftatim cxaccrban tur,vel faltcm à fide iam concepta rcliliunt.t^os ergo Euangclifta crcdidifTc dicit,ego non in-, tclligo fidem fimulaffe quæ nulla cffctjfed coaeios aliquo modo fuill'e vt Chrifto nome datent: non ftiiffe tarnen veram amp;nbsp;legitimam eorum fidem inde confiât,quodillos efuorum numero ChrifiuscxcluditjCuiusiudiciofiandumcfi.Adde quodfidcs ifia tantfi exmiraculis pendebat, nulla adhuc radice egerat in:Euangelio;ita nec fixa ncc ftabilis efle potuit. Adiuuanlur quidem miraculis filii Dci,vtadfidcmperucniant: fcdilludnonduefivere crcdcrc,quumDcivirtutem mirantutjVt doârinam fimpliciter credant elTc veram,non autem penitus fe illi fubiiciant.Pro-indc vbi generaliter de fide fermo habetur, feiamus aliquam efle fide quæ mente dtmtaxat ap-prehenthtur, amp;nbsp;pofiea facile euaiiefcit;quia in corde infixa non cfi.atque cacfi.quam lacobus lacoLi.c.i/, vocatmortua ‘.fed vera fidcs Spiriturcgcncrationis fempcr confiât. Obferua noneundcm effe cz i.-LS, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;apud omnes opcrum Dei profccium : quofdam enim ad Deum vfquc adducunt:alios percclliit

cæcotantùmmotu,vtDciquidempotcntiSanimaduertant,fcdtamcnnon definant vagari in fids cogitationibus.

CHR.ISTVS NON cR EDEB AT. Quôd cxponunt quidam Chtifiumab illis fibica-uifl’e,quia probos non effe ac fidos noucrat:mihi non videturfittis cxprimcrc Euangclifiæ men-tem. Longé etiam minus conucnit quodadducit Augufiinus de catccliumenis. Potius hoc vult Euangelifia,mco iudicio,non habitos fuifle à Chrifto pro germanis difcipulis,fed taquam leues ac friuolos fuifle contemptos. Locus diligenter notandus, non omnes qui le profiicntur Chrifticflcjcoramipfotalcscenfcri.Sedadiungifimuldebetquæ moxfcquitur ratio,i a omnesnouerat.Nihilhypocrifipcriculofiuscft,cumaliasob caufas,turnquódvitiumcftplus quam vulgare. Nemo fcrè eft qui fibi non placcat: dum autem inanibus blatiditiis nos falli-inus,Dcumputamusnobifcumcæcutirc. Hic autem moncmurquatum eiusindicium à noftro diftet.Nam quæ inuolucris tcâanos fugiunt,iplepcrfpiciuquæ fucato fplcndore perftringunt Prswer.ii.d.i. nobis oculos,ipfc ex occultofonte,id eftintimo cordis afFcâuæftimat.Hoc eft quod dicit Salo mon,Dcumfiiatrutinaponderate cordahominum,quum illi fibiin viis Inis blandiuntur.Mc-minerimus ergo cos demu veros cfTc Chrifti dilcipulos, qui illi ptobatifunt, quia fol us eftido-ncus huiusrei arbiter aciudcx.Nuncquæritur,quum dicit EuangeliftaChtiftu mN ovisse OMNES, cofne folos dcfignctdcquibusnuperloquutus eft, anpcrtincathocad vniuerfum hominumgenus. Extendunt hoc multi ad communcmhominumnaturam,acputanthicdam-nati totum mundumimpiæ ac perfidæ fimulationis.Et certe vera eft fententia, nihil pofle inue niriinhominibuscurillos Chriftus dignetur fiiorum numero : fed ego contextui non video quadrate. Reftringo igitur ad cos quorum prius fafta fuit mentio. Veriim quia dubitari potc-

rat vndehxc Chriftonotitia,hancquæftioncm anticipans Euangelifta,refpondet perlpeßum Hiiire Chriftoquicquid inhominibus nos latct, vtpoffer iure fuointer homines diicernerc. Chriftus ergo qui cordium eft cognitor,monitore opus non habuit vtfciret quales effent ifti. Eo autéingenioprxditoSjamp;co animi aftedtu effenouerat,vt meritó àfe alienos duceret.Qiiod quidam rogantan non exemplo Chrifti fufpeâos etiam habere poffimus qui fuæ probitatis Ipecimen nobis non dederunt, nihil ad prælentem locum facit. Noftra cmm ratio longe di-uerfa eft;quia Chriftusipfas arborum radices notas habebatmcs verb nonnifi ex fruâibus qui palam apparent,cognofcimus qualisfit vnaquæque arbor. Porrôquumcharitas,tefte Paulo, 1 ulpicax non fit,de hominibus ignotis finiftrè abfque caufa fufpicari fas non eft. Cæterùm ne abhypocritis Temper fallamur, amp;nbsp;ne improbis eorum fallaciis nimium expofitafit Ecclefia, proprium Chriftieft,nos Spiritu difcretionisinftruere.

ï T~^ Rat autem homo ex Pharifæis, Nicodemus nomine, princeps inter K^Iudæos.

Hic venir ad lefum noâ:e,ac dixit illi,Rabbi,fcimus quôd a Deo vene ns magifter.nemo enim Iiæcfigna poteft facere quætacis,nififit Deus cum illo.

3 Reïpondit Iefus,amp; dixit illi. Amen,amen dico tibimifi quis iterum na tus ht, non poteft videre regnum Dei.

4 Dicit 1111 Nicodemus,Quomodo poteft homo nafci, quum ht fenex? Nunquid poteft rurlus in vterum matris hiæ ingredi,amp;: nafci?

5 Reipodit Iefus,Amen amen dico tibi,nih quis natus huent ex aqua amp;nbsp;Spintu,non poteft ingredi in regnum Dei.

erat a V T e m h O 11 O. Nunc in perfona Nicodemi fpeâandum nobis Euangelifta proponit,quàm fluxa amp;nbsp;caduca fuerit eorum hdes,qui miraculis common,Chrifto repente no men dederant.Hîc enim quum ordinc Pharilæus effet, amp;nbsp;principcm locum tencrct m lua genre,loge fupra alios cxcellcrc dcbuit. Nam in vulgo vtplurimum régnât leuitas.Hûc autem qui doârma amp;nbsp;vfu pollebat,grauem quoque amp;nbsp;cordatum hominem elle quis non putaffet? Atqui ex relponlb Chrifti conftat,nihil minus quàm ad difcêda pietatisrudimenta paratum veniffe. Si primarius inter viros minus eft quàm puer,quid de prcmifcuo grege fenticndumîQuanqua autem conliliumEuàgeliftæ fuerit nobis vclutinfpeculomonftrare,quàmpaucilerololymis ad recipiendum Euangelium rite difpofiti eff cnt,aliistamcn nominibus hæc nobis hiftoria ap prime vnbs eftiacprælertim quod in eadocemur,de corruptahumani generis natura,quis réélus fitinicholam Chrifti ingreffus,quibusinitiis formari nos adprofeétum cæleftis doârinæ oporteat.Concionisenimquam habet Chriftus hæc fummaeft, vtverifimuseius difcipuli, nos oportere fieri noues homines. Verùm antequam longius progredimur, ex circunftantiis quas Euangelifta hic récitât,expêdere conuenit quæ impedimenta Nicodemum tenuerint, ne le totum Chrifto darct. ex pharisaeis. Hoc quidcmhcnorificumNicodcmo fuit apud fuosifed Euangelifta illi titulum hune non tribuit honoris caufaifed polius obftaculum fuiife notât quominus libéré amp;nbsp;foluto animo ad Chriftû vcniret.Vndc monemur, qui in mû-docxcellunt, vtplurimum implicitos tenen pcffimis laqueis; imofic videmus multos teneri conftriâos, vt ne Icuiffimo quidcm veto in cælum tota vita afpirent.Vnde diâi fint Pharifæi, alibi docuimusmam quafi medullam Scripturæ amp;nbsp;arcanu fenfum tcncrent,foliLcgis interprètes fe cfle iaâabatiatque hac ratione vocabant fe Pherufim.Effenis tametfi aufterior vita con-ciliabat fanâitatis famam,quia ramen heremitis fimilcs à commun! vira Si hominum confuc tudinc diffidebant,idco Pharifæorum feda in maiori pretio crat. Porió Euangelifta non tantum commémorât Nicodemum ordine fuiffe Pharifæum,fed vnu ex gentis luæ primoribus.

fuo cniin fplcndore oculos quafi pcrftriélos habcbat. Obftabat etiam forte pudor:quia ambi-tiolibominesdefuafamaattumcireputant, liad difcentium ordincmcx magiftrali faftigio femel defcédcrint. Nee dubium eft quin ftultaIciétiæ opinione inflatus fuerit. Denique,quu fc magnifaccrct, fibi dcccdcre quicquam nolebat.Et tame aliquod pietatis fernen in eo le pro-fêrt,quöd Dei Prophetam apparuilleaudiens, dodtrinam cæiitus alJatamnon contemmt nec negligit;fed aliquo cius dcfiderio tenctur. Quod ftudiû nomiifi ex Dei timore amp;nbsp;rcucietia na turn erac.Multos titillât friuola curiofitas,vt de.rebus nouis auide inquirant : fed non dubiuni eft,quin Nicodemum rcligio Sc confciétiæ fenfus impulerit, vt Chrifti dodlrinam familiarius nolle cuperet.Ac quanquam fernen illuddiu quafi cinortuum latuit, mortuo tarnen Clinfto, tiuélumproduxit,qualcmncmovnquamlperalfet. rabbi, scimvs. Tantfidcmvalet iiæc verba, acfi dixiliet, Magifter, fcimus quod veneris magiftcr. Sed quum tûc literati homines vulgo Magiftri dicerentur, Nicodemus priore loco Chriftum ex more falutans, vfitatuni nomen illi tribuit; pofteaauté a deo milium elle affirmât,qui magifteriofungatur.Atque ab hoc principio pendet omnis dodorum authoritas in Ecclefia. Nam qufi ex folo Dei verbo fapere nos oporteat,non alii certe audiendi funt,nili quorum ore Deus loquitur.Et notandum eft quum apud ludæos rcligio valde corrupta Sc prope dillipata eilet, hoc tarnen axioma fem-per fuilfe retentum:Nó elle Icgitimum docl:orem,nili qui à Deo profedus crat.Cæceriim,quia nulli fuperbius ac fecurius gloriantur Dei titulo,quàm pleudoprophcræ, difcrctione hic opus eft qua fpiritus probentur.ldeo fubiicit Nicodcmus,conftare Chriftum elfe diuinitus milium, quia Deus fuam in co virtutem potentius exerat,quàm vt negari pollit,Dcum illi adclïc.Sumit autcmproconfeiro,Deum nonlolcreniliperfuos miniftrosopcrari;vtita,quodillis iniunxit munus,oblignet.Ncque id tcmereïquum miracula Dominus femper dodrinx fuæ figilla die volueiit.Rcde etiam Deum facit vnicum miraculoru authorcm, quum dicit neminem pofte hæc lignafacere,nifi Deus fit cum illo. Perindc enim eft, acfi allcrcret non humanitus fieri, fed Dei virtutem hie rcgnare,amp;; palam cminerc.In fumma: quum duplex fit miraculoru fi uclus,vt præparcnt ad fidemideinde vt cam ex verbo conceptam melius confii menuin priore parte Nicodemus rede profccerat,quia verum Dei Prophetam exmiraculis Chriftum agnolcit. Vidc-tur tarnen hoeparum die firmum.Nam quum femel Prophetæ fallaciis luis impcritos non fc-cus dcludant,quam fi veris fignis Dei miniftros feprobarent, quale dilcrimen erit veritatis amp;nbsp;mcndacii,fi ex miraculis pcndcat fidesftmo difertè Mofes pronuntiat hoc modo nos tentari an Deum amemus.Nota quoque eft Chrifti amp;nbsp;Pauli admonitio ; vt fibi à fignis mcndacibus ca-z.rltejj.z.c.». ucantfideles,quibus Antichriftus multorumperftringct oculos.Refpodco, fieri quidemiufto Dei permiftu vt fallanturfatanæ præftigiis qui digni lunt. V criim id nonobftare dico quin elc-dis appareat Dei virtus in miraculis,qu£E illis fitveræ fanæque dodrinæ non fpernéda appro-i.Cor.ii. .li. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Paulus gloriatur Apoftolatum fuum fignis Sc virtutibus fancitum fuifte. Ergo vtcu-

que in tenebris fe pro Dei fimiaiadet fatan,vbi tarnen aperti funt oculi,amp; lux fpiritualis pru-dentia: afrulgct,miracula Dei præfentiâ,qualem hîcprædicat Nicodemus,fatislolidè teftâtur.

3 AMEN amen DICO TIBI. QuodbisvoccmA MENrcpctitChriftus,idfacitcxcitä-dæ attentionis caufa.Nam dc re omnium maximè feria amp;nbsp;graui verba faóturus, needle habuit Nicodemum magis attentum reddere, qui alioqui totum huncfermonem negledim aut leui-tcrprxteriiftct.Huc ergo fpedat duplex afteueratio.Cæterùm,quaquam longe petitus amp;nbsp;pro-pc intcmpcftiuus videtur hic fcrmo,aptiftime tarnen inde exorfus eft Chriftus. Namficuti fru-Itrain agro inculto fernen Ipargitur, ita ctiam temerè proiicitur Etiangclii dodrina, nifi prius fubadus fuerit auditor:amp;rite ad obcdientiamac docilitatem compolitus. Videbat Chriftus multis fpinis refertum Nicodemi animum,multis vitiofis herbis præfocatum, vt vix fpirituali dodrinæ vllus eftet locus. Hæcigitur exhortatio arationis inftar fuit ad cum purgandum,ne quid dodrinæ profedum impcdirct. Qu arc mcmincrimus ita femel vni hoc fuiffe didum, vt cadem quotidie voce nos omnes filius Dci compcllct.Quis enim noftrum prauis affedibus va cuumfc dieet,vt talipurgationc opus non habeat? Ergo fi probe amp;nbsp;vtiliterin Chrifti fchoha proficcrclibet,hinc exordium faccredifcamus. nisi cty i s itervm natvs. Acfi dicerctjQuandiu non habes quodpræciputim eft in regno Dci, non multi hoc facio quod me agnofeis magiftrum.Hic cnim primus in regnum Dei ingreftus cft,vt fis nouus homo.Quonia ante infignis eft hæc fentdia,fingtilas partes propiusexcutercconucnit. vide r EicgnûDci idem valet,acingredi in regnum Dcirficutimoxpatcbit cx contcxtu.Scdfalluntur,qui regnum Dciprocæloaccipiunt: quumpotiusfpiritualcmvitamfignificctquæ fidein hoemundo in-cboatur, mag/fque in dies adolefcit fecundum alliduos fidei progreftus. Ita fenfus eft, nemine

vere aggregari in Ecclefiam poffe,vc cenfeatur inter Dei filios, quin prius renouatus fit. Itaque breuiter hie oftenditur quale fit hie Chriftianifmiinitium. Atque haclocutionefimul doce-mur,exules nos acprorfusalienos à regno Dei nalci, ac perpetuum nobis cum ipfo diflidmm ciTe,donee alios fecunda genitura nos faciat. Generalis cnim eft ientétia, quæ complcâitur to-tum humanum genus. Si vni hoc dixiflet Chriftus,vcl paucis,nó poffc eosperuenirein eælum, nifi prius renati eflent,poiremus coniicerc,certas perlonas duntaxat notari. fed de omnibus line exceptione loquitur.Eft cnim indéfini ta oratio, q uæ tantundé valet ac vniucrfalis, Quicû-que no fucrit renatus,amp;c. Porrô verbo renafcédi,nô partis vnius corre6honc,fed renouationé totius naturæ delmnat. Vnde fequitur nihil elfe in nobis nifi vitiofum.Nam fi in toto amp;nbsp;fingu-lis partibus neceftaria cft reformatio,corruptionem vbique diffufam elfe oportet. Qua de re paulo poft fufius dicédum crit.Erafmus Cyrilli opinionem fcquutus, aduerbium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;male

tranftulit,à fupernis. Ambigua eft,fateor,illius fignificatio apud Græcos: fed Chriftu Hcbrai-cè cum Nicodemo loquutum efle fcimus.Porro illic amphibologie locus non fuifl'et,qua de-ceptus Nicodemus, in fecunda carnisnatiuitatepueriliter hæfitat. Nihil ergo aliud concepit ex Chrifti fcrmone,quàm hominem deintegro nafci oporterc, antequâ in regno Dci céleatur.

4 oyoMODO POTEST H O M O N A S c I. Tamctfi loqucndi forma,qua vfus cft Chriftus in Lege amp;nbsp;Prophetis,expreffa non erat:quum tarnen paffim in Scriptural enouationis mentio occurrat,fl’tque vnum ex primis fidei rudimentis, confiât quàm infeliciter Scribæ tune in Seri pturæ leâione verfati fint.Non fuit certè vnius hominis vitium,nefcire quidfibi vellet regene rationis gratia:fed quum in friuolis argutiis fe occuparen t ferè omncs,quod m pictatis dodri-napræcipuum eft,negligcbatur. Quale hodie exemplum Papatusm fuis theologis nobis præ-bet.Namquum totavitafeinrec5ditisfpeculationibusfatigent,quicquidproprieadcultum Dei, adfalutis noftræ fiduciam, ad pietatis exercitiafpeftat, nihilo illis noüus cft quàm futo-ri vel bubulco aftrorum curfusfimo fibi in exoticis myfteriis placcntcs, genuinam Scripture dodrinam quafi magiftrali graduindignam exprofeft’o contemnunt. Non eft ergo quôd mi-remur Nicodemum hic velut ad feftucam impingcre.Eft enim hæc iufta Dei vltio,vtqui fibi præftantiftimi ac fummi videntur dodorcs,quibus fordet ac vilis cft communis dodrinæ fim plicitas,in minutis articulis obftupefcant.

î NI SI Q_v I s NATvs FVE. EX A Q_y A. Locus hic Varié cxpofitus fuît. Quida cnim putaruntduas regenerationis partes diftinde exprimi: amp;fubAqua:_nomine, veteris hominis abnegationem notari:per Spiritum verb intellexerunt nouam vitam. Alii tacitam antithe-fimfubclTc putant : quafi Aqua amp;nbsp;Spiritum, purafcilicetac liquida elcmenta,Chriftus terre-ftriamp;crafTæ hominumnature opponat.Ita allegorice hocaccipiuntdidum: quafiiubcret Chriftus nos graue amp;nbsp;onerofam carnis maflam exuere, amp;nbsp;fieri aque amp;nbsp;a'éris fimilcs, vtfurfum tendamus,vel faltem non ita degrauemur in terram. Sed vtraque opinio mihi aliéna videtur à Chrifti métc.Chryfoftomus,cui maior pars fubfcribit, Aque nomen ad baptifmum refert: Ita fenfus cflct,nos per baptifmum ingrcdi in regnum Dei,quia illicnos Spiritus Dei régénérât. Hinc fadum cft vtpræcifa baptifmi neceffitas ftatueretur adfpcm vite etcrne.Atqui,etia fi demus Chriftumhîc loqui de baptifmo,non tarnen fie vrgendafunt verba vtfalutem in ex-terno figno includat: fedidco potius Aquam Spiritui adiungit,quiafub illo vifibilifymbolo, quamDeus Spiritu fuo vitenouitatemfolusin nobis eft'icit,teftatur atque obfignat. Verum quidem eft,baptifmi negledu arceri nos à falute. atque hoc fenfu ncccflarium elle fateor. Sed fakitis fiducia præpoftcre fub figno includitur. Quantum verb ad hune locum attinet, nullo modo adducor vt Chriftum de baptifmo verba facerccredam:hoc enim fuiflet intempeftiuu. Tenendum enim femper memoria eft confilium Chrifti quodantèexpofuimus: nempe qubd Nicodemum hortari voluit ad vite nouitatem,quiaEuangelil capax non erat,donec alius ho mo efte inciperet.Eft igitur vna amp;nbsp;fimplex fcntentia,nos deintegro nafci oportere, vt fil ii Dei fimus:atquc huius fecunde geniture Spiritum fandum clTe authorem. N am quum Nicodemus Pythagoricam palingenefiamfomniaret, Chriftus vt hune illi errorem eximeret, inter-pretationis vice addidit,non fieri naturaliter vt fecundb nafeantur homines, ncc opus elTc vt altcrum corpusinduant:fed nafci,quum mente amp;nbsp;animo renouatur per Spiritus gratiam.Ideo Spiritum amp;nbsp;Aquam pro eodempofuîtmeque hoc durum,autcoadum videri debet. Frequês ac tritus loquendi mos eft in Scriptura,quum de Spiritu fit mentio,ad exprimendam eius vim, Aque vel Ignis nomen adiûgi. lam aliquoties habuimus, Chriftum efle qui baptizat Spiritu fando amp;nbsp;igni.-vbi ignis nihil à Spiritu diucrfumfonat,fcd tantum qualis eius in nobis lit effi-cacia,oftendit. Quod autem hic præponit nomen Aque,nó muîtum ad rem intereftùmb hec

locutio melius fluit quàm altera:quia fcilicet metaphoram fequitur nuda amp;nbsp;aperta fcntentia: acfi diceret Chriftus,Neminem effe Dei filium donee per aquam renouatus fuerit: hanc vertgt; aquam,efle Spiritum quinosrcpurgat,amp;qui virtutefua innosdifFufa,vigorem infpiratcæ-leflis vitæ,quum natura prorfus aridi fimus.Et mcrito Chriftus vt Nicodemo luam infcitiam exprobretjformamloquédi Scripturæ vfitatamadducit .Debuitcnimagnofccrc tandem Nicodemus,quod à Chrifto ditfum erat, ex communi Prophetaru doftrina efle fumptum. Ergo A Q_y A nihil aliud eft quàm interior Spiritus fanâi purgatio amp;nbsp;vegetatio. Adde quod no eft infolens copulam cxcgetice fumi,quum icilicctpofterius membrum explicatio eft prioris. Ac mihi etiam contextus fuffragatur.Namquum mox rationcm Chriftus fubiicit cur nos renafei oporteat,præterita aquæ métione,folo Spiritu quam exigit vitæ nouitatem conftare docet.vn-de fequitur aquam non efle à Spiritu feparandam.

g Q_yoD NATVM EST EX CARNE. Probat à contrariis claufum nobis omnibus eflc regnum Dei,nifi per palingenefiam ingrefliis nobis patefiat.Sumit enim illud pro confeflb,nó pofle nosingredi in regnum Dei,nifi fpirituales fimus.Atqui ex vtero nihil afferimus mfi car-nalem naturam.Sequitur ergo nos omnes naturalitcr cxulare à regno Dei,amp; cælefti vitapriua-tos,manercfub mortisferuitute.Porro quum Chriftus hicratiocinetur, renafci oportere homines,quia tantum caro funtitotum proculdubió hominem fob carne comprehedit.Caro ita-que non corpus hoe loco fignificat,fed animam ftmul, adeóque fingulas eius partes. Nâ infol— fè Papiftæ theologaftri adpartem,quam vocant fcnfualem,reftringunt:quia hoe modo ineptiï eflet Chrifti argumcntum,Secüda natiuitate opus eflc,quia pars noftri vitiofa fit. Quödfi Caro Spiritui opponitur,tanquam corruptum integro, peruerfum reâo, pollutu fanlt;3:o,inquina-tum fyncero.inde colligere promptum eft,totam hominis naturam vno verbo damnari. Men-tem ergo noftram amp;nbsp;rationcm Chriftus vitiofam efle pronuntiat,quia carnalis eft:omncs cordis afFeftusprauos efle amp;reprobos,quia ipfiquoque font carnales. Verumhic obiici poteft quæftio, Quum anima no gignatur ex humana fobolc,præcipua noftri partc,nos ex carne non nafci. Hinc faftum eft vt putarent multi,non modo fecundu corpus nos à parentibus ducere o-riginem,fed animas fimul ex traduce propagari.Abfurdum enim videbatur, peccatum originale, quodpropriam in anima federn habet,ab vnohomine diftufum efle in omnes pofte-' ros, nifi animæ omnes ex illius anima, tanquam ex fonte, manaffent. Et certè hoc primo a-fpeâu videnturinnuere Chrifti verba, nos ideo cfTc carncm,quia ex carnenafeimur. Re/pon-deo,quantum ad vcrb.a Chrifti fpeéiat,non alium elfe fenfom, quàm nos omnes carnales efle vtnafeimur: amp;nbsp;quatenus inhuncmundum prodimus homines mortales,naturamnoftram nihil nifi carnem faperc . Simpliciter enim hie inter naturam 8c fupernaturale donum diftin-guit. Nam quöd in perfona vnius Adæ totum genus humanum corruptum fuit, non tarn ex genituraproucnit,quàm ex Dei ordinatione : quificut in vnohominenos omnesornauerat, ita fpoliauit fuis donis. Quarenon tarn vnufquifquc noftrûmà parentibus foisvitium 8c corruptionem contrahit,quam omnes paritcr in vno Adam corrupti fumus : quia ftatim poft cius dcfedionem,Dcus quodnaturæ humanæ dederar,abftulit.Suboritur etiam alia quæftio. Certum enim eft in hac degenere vitiataque natura manere tarnen aliquid donorum Dei refi-duumivnde fequitur,non omni ex parte nos efle peruerfos. Solutio facilis eft : Dona quæ nobis reliqua fecit Dominus poft lapfum,fi per fe æftimcnrur,laude quidem eflc digna : fed quu per omnes partes grafletur mali contagio,nihil innobis fyncerum reperietur 8c omni inquina-mento vacuum. Ç^od aliqua Dei notitianobis adnafcitur,quöd in confeientia infculptu eft aliquod boni 8c mali difcrinien,quödingenio pollemus ad tuendam præfentem vitam, quod denique tot modis antecellimus brutas peGudcs,id per fc, vt .à Deo proficifeitur, præclarô eft: fed in nobis perinde inquinata font hæc omnia,atque vinum vafis fui fœtore prorfus infeéium acimbutum,bonifaporis gratiam perdit,imo guftu 8c amarum 8c noxium eft. Notitia enim Dei, qualis nunc hominibusrcftat,nihil aliud eft quàm horrendaidololatriæ 8c fuperftitionu omnium fcaturigo : indicium in rerum dcleiftu aediferimine, partim cæcum ac præpoftcrum, partim mutilum amp;confufum;quicquidinduftriæ habcmus,invanitatcmamp;nugasdcfluit:vo'-luntas autem ipfa furiofo impetu præcox,totaadmalumrapitur.Itaque in tota natura,nulla reftitudinis gutta fupereft.Vnde conftat,fecunda genituranos ad regnum Dei formandos cf-fe.Idque volunt Chrifti verba: Quia homo ex vtero matris,carnalis tantiim nafeitur, Spiritu refingendum efle, vt fpiritualis efle incipiat.Et s p i r i t v s nome,bifaria hie capitur:ncmpc pro gratia8c effeâu gratiæ.Priorc enim loco Chriftus SpirituDei vnicu puræ 8c reâænaturæ authorem eflc docet:poftea nos fpirituales eflc fignificat,ex quo fumus eius virtute renouati.

IO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Relpondit Iefus,amp; dixit ei,T u es magifter lfraelis,amp; hæc ignoras?

“ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Amen,amen dico tibi,quod nouimus,Ioquimur: Sc quod vidimus,te-

Si terreftria dixi vobis, Sc non creditis:quomodo fi dixero vobis cæle-ftia,credetis?

7 N £ MI R E R I s.Variehunc locum torqucntintcrpretcs. Quidam Nicodemiamp; fimilium craflitiem perftringi putant: acfi diccret Chriftus, non efTc mirum,fi cælcfte illud rcgcneratio-nis myftcnum non capiant,quando nc in ordine quidcm naturæ, corum quæ fub fenlus cadur, rationem aflequuntur. Alii argurum quidcm,lednimis coaftumfcnfum excudunt,Sicutiliber eft venti flatus,ita Spiritus genitura nos in libcrtatem reftitui,vt loluti à peccati iugo,fponte ad Dcum curramus. Aiienum etiam prorfus eft à Chrifti mente quod affert Auguftinus,Spiritum Dciftioarbitriocftcefficacem. Melius Chryfoftomus amp;nbsp;Cyrillus qui fimilitudinem àvento fumptam eftedicunt, atque ita accommodant adpræfentcni locum ; Qtium vis eius fentia-tur,originem tarnen amp;nbsp;caufamlatere. Ego,vt ab corumfententia non longe difeedo, ita Chrifti lenf urn amp;nbsp;clarius amp;certius exponere conabor.Retineo principium illud,quod fimiliiudine mutuatur Chriftus ab ordine natura:.Incrcdibilc ducebat Nicodemus quod de rcgencratione amp;nbsp;noua vita audierat, quiaregcncrationis huius modus altior crat ciuscaptu.Chriftus vt ciuf- nbsp;nbsp;'

modi fcrupulum illi cximat, in vita etiam corporali mirificam Dei virtutem extare docct, cumins ratio occulta cft.Hauriunt cnim omnes ex acre vitalem fpiritû.Ipla aëris agitatio lenfti pcr-'cipitur,vnde tarnen proueniat,amp; quo abeat ncfcimus.Si in hac caduca amp;nbsp;euanida vita lam potenter agit Dcus,vt mirari cogamur eius virtutcm:quamablurdum cft,in cæleftiacfupernatu- i.cor.iy.e.jf. tali vita arcanum eius opus, mentis noftræ apprchcnlione veile metiri, vtnon plus credamus quam apparct? Sic Paulus,quu aduerfus cos inuehitur qui refurrcâionis doârinam idco abii-ciunt,quod impoffibilc videtur,corpus quod nunc puiredini obnoxium eft,vbiin puluercm amp;nbsp;nihilum redaâum fucrit,beata immortalitatc induidocordiam illis exprobrat, quod in grano tritici nonconfidcrent limilcm Dei potentiam. Neque cnim germinatfernen, donee putrefa-étum fucrit.Hæc ilia eft admirabilis fapictia de qua cxclamat Dauid. Nimis ergo ftupidi funt, P7lt;(Z.io4.f.i4 qui communi naturæ ordine admoniti,non altius afturgunt,vt Dei manum inlpihtuali Chrifti regno longe potentiorcm agnofcant.Cætcràm,quüd nurari vetat Chriftus, non ita accipc. re conuenit,quafi fordere nobis v cl it tani præclarum Dei opus, amp;nbsp;quod præcipua admiratio-nc dignum eft. Sed admiratione nos tcncri non vulr,quæ fidem noftram impcdiat.Multi cnim rcfpuunt quafi fabulofum quodnimis arduum ac difficile putat.In fumma,ne dubitemus Spiritu D ei nos rchngi,ac fieri nouos homincs,q uanuis agcndi modus nos 1 atcat.

g SPI RIT vs QJZO VVLT S PI R A T. Noii quod propriè voluiitas fit in flatti, fcd quia libera fit agitatio, amp;nbsp;vaga,amp; variamunc cnim aer in hanc,nunc in illam partem fertur. Hoc au-temadrcmlacit:quialiinftaraquæcontinuomotu flucrct, minusrfletineomiraculi. s i c E ST OMNIS. Significat Chriftus non minus pcrfpici in hominis renouatione Spiritus Dei motum amp;nbsp;aâ:ioncm,quàm aëris in hac terreftri amp;nbsp;externa vita: fedmodu effe rccoditum. Nos ergo ingratos effe amp;nbsp;malignos, fi incomprchcnfibilem Dei virtutem in cxlcfti vita non adora-mus,cuius tarn illuftre fpccimcn in hoc mundo nobis cxhibet : h minus in rcftituenda animæ falute illi tribuimus,quam intuendo corporis ftatu, nobis demonftrat. Applicatio paulo crit clarior,fi fententiam ita refoIuas,Talis eft vis amp;nbsp;cft'câus Spiritus fanfti in hominc regenito.

9 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;MODO possvNT HAEc FIERI? Vidcmus quid maximc obftct Nicodcmot

quicquidaudit,portento fimilc exiftimat,quia modum non affequituriita nullum nobis pcius obftaculum cft,quam propria arrogantia,quôd fcilicct fapere femper volumus plufqua opor-tet:ac proinde diabolico faftu reiicimus quicquid rationi noftræ non eft expofitum.Quali ve-roimmenfam Dei potentia ad tarn anguftu modulurcftringi æquûfit. Licet quide de modo amp;nbsp;ratione operu Dei^liquatcnus inquirerc,modo fobrie amp;nbsp;rcucréter. Sed Nicodemus hac obic-dione,quafi fabula rcpudiat,quod fieri pollc no credit.Qua de re plcnius traffabimus cap.d.

Cap.Ill- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EVANG.

JO TV ES MAGISTER ISRAELIS. Quia fruftri apud hominem fuperbuni tempus amp;■ opcram docendo fc confumcrc videt Chriftus,ad obiurgationem dcfccndit. Et certè apud talcs nullus vnquam doûrinæ profcâus erit, donee prauæ confidentiæ flatu, quo turgent, exinaniti fucrint.Porro hoc ad domahdum faftum aptillimeilliobiicitur. naminquo fibi maxime vi-detur acutus amp;nbsp;prudens,eius infeitiam Chnftus cxagitat. Hoc grauitatis 8c perlpicaciæ elle ducebat,rem impullibilcm non admittere: quiaftultc credulus dt,qui alterius diétis nondum bene comperta rationc annuit. Sedinterea ridiculus cft Nicodemus cumluo magiftralifupcrci-lio,quôd in primis elcmentis magis quàm pucrilitcr hæfitat. Tabs certè dubitatio turpis ac pudenda cft. Qualis cnim religio, qualis Dei notitia, qualis régula bene viucndi ,qualislpcs vitæ £Eternæ,nifi tenemushominemlpiritu Dei renouariîEft ergo emphafis in voce habc. Quia cnim hâc doftrinæ partem Scriptura identidem incul cat, ne poftrcmis quidem tyronibus ignora elle debet. Nullo itaque modo terendum cft,vt cius ignarus fit ac rudis, qui Doâorem le in Ecclefia Dei profitetur.

IJ QVOD K o V I M V s L o Q^v I M V R. Qilidam ad Chriftum amp;nbsp;lohanncm Baptlftamhoc referunt: alii numerum pluralcm loco fingularis polîtum elle dicût. Ego verb non dubito quin fe Chriftus omibbus Dei Propheiis coniungat, 8c communiter loquatur in omnium perlona. Philolophi emm, alifque ventoft Dodores nugas læpe quas commentifunt, ingerunt ; hocau-tcmChiiftus fibi 8c omnibus Deiferuis tanquamproprium vendicat,quôdnonnificcrtam do-drinanitradunt.Ncque cnim mittit Deus qui de rebus ignotisvcl dubiisgarriant. fed eosin fchûla fua format,vt quæ ab iplo didicciint,aliis deinde tradat.Porrô ficut Chriftus hoc clogio doétrinæluæ ccrtitudinem nobis commendat, italuis omnibus miniftris legem medeftiæ præ-fcribit,ne propria fomnia vcl conieduras obirudant: ne in medium proférant humana figmen-ta,quibus nilul lolidi fubcftdcd fidele ac puiû Deo teftimcnium reddant.Vidcat ergo quifquc quid fibi à Domino reuelatum fit:nequisfideifi!æmctastranfiliat,nequisdcniquc fibi loqui permittat, nifi quod à Domino audicrit.Notandumeüam cft quôu Chriftus dodrinamfuam iurciurando hic confirmât, vt plena illi apud nos conftet authoriias. testimonivm xosTRVM NON REcii'iTis. Hocidcoadditur,nequiddecedat Euangelio,ob ho-nbnum ingratitudinem. Qtiia cnim apudpaucos fidcminucnitDei veritas, pallini vcrorc-pudiatur à mundo,à contemptu aflerenda cftmeideo minori in prctiofit cius maicftas,quôdil-lam totus ferè mundus fuperbe dcfpicit, 8c iuaimpietate obfcurat. Qiianquam autem fimplcx 8c vnus cft verborum fenlus,duplex tarnen ex hoc loco dodrina colligéda eft. Prior,ne labaicat apudnos Euangelii fides, fi paucos in terradifcipulos habeat : aefi diccret Chriftus, Vtcunque non recipiatisdodrinammcam,manetnihilominus certa 8c ftabil)s;quianunquam cfticictho-ir.inum incredulitas,quin Deus perpetuo veraxnianeat. Altera,quod non impunè effugient qui hodie abrogant fidem Euangelio;quando facrofancla eft Dei veritas. Hoc elypeo muiutos elfe nos oportet,vtaduerfus hominum contumacia in obedientia Euangelii pcrgamus.Tcncndum quidem hocprincipium cft,vtin Dco fundata fit fides noftra, Sed vbi Deuni habemus autho-rem,tanquamfupraca:los euedi,fecure debemus totummundumpotiuscalcarc,vcl ex al to dc-fpiccpc,quàm vt nos quorundam infidclitas perturbet.Quôd icftimoniû fuum non rccipi con-queritur Chriftus,inde colligimus hoc verbo Dei omnibus feculis fûiHc quafi fatale, vt apud paucos fidem obtincret. Nam ad maiorem numerum amp;■ ferè ad totumpopuli corpus pertinet verbum non recipitis. Quarc non eft quod hodie nos cxanimctfideliumpaucilas.

si terrestria. Concludit Chriftus,Nicodemoamp;fimilibus cfteimputandum,fiin Euangelii dodrina minus proficiant. Per fe cnim non ftarc oftcndit quominus omnes redè in-ftituat, quando ad terram vfque defeendit, vti^os in cælum attoHat. Hoc nimis tritum virium cft,vt fubtilitcr 8c argutè doceri homines appetant.Hinc tantopere bonæ parti arridcnt altæ 8c abftrufæ fpeculationcs. Hinc eriam minoris Euangelium xftimantpl crique, quod illic magni-loqucntiam non rcpcriut,quæ ipforum aurcsimpleat. Itaquein ftudio vulgaris amp;nbsp;humilis do-dnnæfeoccuparenondignantur. Atquinimiacftiftaimprobitas, quod idco minus honoris dcferimusloquentiDco, quiafcillcadnoftramruditatcmdemittit. Ergo quödcraflèamp;plc-beio ftylo nobifcum balbutit Dominus in Scriptura, hoefeiamus caula noftra fieri. Quifquis tall humilitatcofFcndi feiadat, vel prætcxitquominus Dei verbofcfubiiciat, mcntitur. Qiii cnim Deum fibipropinquum ampledinon fuftiner,multo minusfupranubes ad cum cuola-bit. terrestria, quidam exponuntrudimenta fpiritualis dodrinx. Nam abnegatio noftri,quoddam eft pictatis tyrocinium. Sedpotius iisfubferibo qui hoc ad docendi formam referunt. Tamctfi cnim cæleftis fuit tota Chrifti concio,adeö tarnen familiariter loquutus cft,

s E C. I o H A N N E M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i8

Vtfermo ipfe tcrrcftris quodamodo poffit videri. Prxtcrea, non dcbcnt verba h^c reftringi ad vnicam concionem.Hic cnim vlitataquam tcnuit Chriftus doccndi ratio, hoe eft plebcia fini-plicitaSjCum pompa amp;nbsp;fplcndorc confertur,cui ambitiofi homines nimis cupide addiâi funt.

’3 Ec nemo afcendic iii cælum, nifi qui defcendit é cælo, Filius hominis quiejftmcælo.

Ec ficut Moles exaltauit ferpentern in deferto, ita exaltari oportet liLim hominis.

Sic enim Deus dilexit mundum, vtFihum fuum vnigenitum daret: vt omnis qui credit in eum,non pereat,fed habeat vitam æternam.

17 Non enim inifitDeus Fihum luum in mundum,vtcondemnet mun* dum:fed vt feruetur mundus per eum.

ïS Qui credit in eu,non condemnatur:qui verb non credit,lani condem-natus efl:quianon credidit in nomen vnigeniti Filii Dei.

NEMO AscENDiT IN cAELVM. ItcrumhortaturNicodcmum,nefibiacfuæpct-fpicaciæ confidat. Neminem enim mortalium poffe fuainduftriain cælumpenetrate, nifiqui duce filio Dei illue tendet. Afeenfus enimin cælum puram myftcriorum Dei notitiam,amp;fpiri-tualisintelligentiæ lucemfignifican Idem cnim hoc loco docct Chriftus, quod Paulus,quum promintiat,non capcre hominem animalem quæ Deifunt. Itaque totum humani ingenii acu-mcnarebusdiuinis arcet, quia longe infra Dcum fubfidit. Sednotanda funt verba : Solum Chriftum, qui cæleftis eft, in cælum afccndcre:aliis omnibus præclufum efle ingreffum. Nam prioremébro nos humiliât, quum totum mundum à cælo prohiber. lubct Paulus ftultcfccre nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

apudfcipfos,quicuque Deo fapere cupiunt.Nihil minus libcntcr facimus.Ergo teneda eft fen-tentia,Euancfccre ac deficcre fenfusomnes noftros, quu ad Dcum venitur. fedpoftqua cælum nobis claufit Chriftus, remedium in promptu offcrt,quum addit, Filio hominis datu elfe quod omnibus aliis negatum eft.N cque cnim quod afeendit in cælum, id ftbi pritiatim ac folus facit, fed vt nobis dux lit amp;nbsp;direftor. Atque hac caufa,vocauitfe Filium hominis, ne dubitemus com-munem nobis cum co cftcingrefliinr.qui idco carnem noftram induit, vt nos bonoru omnium cofortes haberct. Quu m ergo vnus fit Patris confiliarius,admittit nos in ea arcana,quæ in abdi-toalioquilatcrcnt. Videtur tarnen hoc clTeabfurdum,quod fe dicit e s s e incælo,quo teporc in terra habitat. Si refpondcas, verum efle illud refpeftu diuinitatis, loquendimodus aliudfo-nat;quódfcilicct homo ipfe in cælo fuerit.Dici polfet,non fieri loci mentionem, fed conditio-ne tantum difeerni Chriftum àreliquis,quia hærcs fit regni Dei, à quo totum genus humanum exulat: fed quum in Chrifto propter vnitatem perfonæ, fatis frequens ac tritumfit,quod vnius naturæ proprium eft, ad alteram tranlferri, non alia folutio quærcnda eft. Chriftus ergo qui in cælo eft,carnemnoftram induit, vtporredanobisfraternamanu,fccumnos ad cælum euehar.

14. ET sicvTi M o s E s. Clarius explicat quorfum dixerit fc vntim efle cui apertu eft cælû; nempe vt omnes illuc inducat,qui modo etimfequi duâorê volcnt.Sc cnim palam omnibus amp;nbsp;aperte expofitu fore teftatur, vt fuam ad omnes virtute diffundat. exaltari, fignificat col locari in loco edito amp;nbsp;cxcelfo, vt omnium afpeiftui patcat.Id faótu eft Euangclii prædicatione. Nam quod de crucc quida exponunt,contcxtuinon quadrat, amp;nbsp;alienu eft ab inftituto.Simplex ergo verboru fenfus cft,quôd Euagelii promulgatione,inftar vexilli crigendus fuerit Chriftus, quoiiitcnderentomniuoculijficutprædixeratlefaias. Huius cxaltationis typum ftatuitinfcr-pente ænco, qui àMofe ereftusfuit, cuius confpeâus falutarc rcmediii iis crat,qui Icthalifcr-pentu morfu vulnerati crant. Nota eft hiftoria quæ habetur Num.ai.c.«?. Porto in hune fincm hoc loco adducitur,vt fe doceat Chriftus Euangelii dodrina conftituendum efle ante omnium oculos-.vt quicunqi ipfumfidc intuitifuerint,falutê percipiant.Vnde colligcndû cft,Chriftum nobis in Euagelio clare proponi,nequis de obfcuritate queratur:amp;: patefadionë hanc omnibus efle cornuncm,amp; fuum efle fidei afpedu, quo tanquam præfcntem cernatiquemadmodum dicit P aultjs,ipftim cum cruce fua graphicè depingi,quum vere prædicattir. Non eft autc fimilitu Cttlat.}.aiù dû impropria vel longe pctita.Sicut externa tantum crat ferpentis fpccics,intus nihil tabificum

aut vcnenofum :itaformamcarnis peccatricis induit Chriftus, àpcccato tarnen puram amp;va-cuatn,quo lethalc in nobispcccati vulnus fanaret.Ncquc enim fruftraDominus olim,quum à fcrpcntibus vulncrati cll'ent Iudæi,tale antidoti genus oppofuit.Atque hoc ad cofirmationera fernionisiChriftohabitivalcbat. Namquuminftarobl'curiamp;abieâi hominis contemni fc viderct,nihil aptius afFcrre potuit ferpcntis cxaltatione: acfi dicerct, Non dcberevideriabfur-dum,fi præter hominum opinionem ex infimo cuchatur,quia id in ferpetis typo iam adumbra-tuml'ub Lege fuerit.Qtiæritur nunc,an I'e Chriftuslérpéti comparet, quia fit aliquidfimile: an verb facramentum fuill’e fignificet, quale fuit manna. Tametfi enim manna corporalis erat ci-„ , btis.dcftinatus adpræfenté vfum, fimul tarnen myfterium fpiritualc fuiffeteftatur Paulus. Ide ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i,. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f.1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.1- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' Î • A nbsp;nbsp;nbsp;/'...r-

vt de ferpentc æneo lentiam, turn hic locus me inducit, turn quod inpoiterum leruatus tuit, donee populifupcrftitione in idol urn conuerfus effet. Siquis aliter iudicct,non contendo.

id SIC ENIM DEVS. Primam falutis noftrx caufam Si quafi fontem apcrit Chriftus; fdqj nequa dubitatio hxrcat.Neque enim tranquilla eff animis noftris ftatio,in qua quiefcant,donee adgratuitum Dei amoreni ventum eft. Ergo ficuti non alibi quàm in Chrifto tota falutis noftrx'matcria quærenda cft:ita videndum vnde nobis Chriftus fluxerir, cur nobis oblatus fit feruator.Vtruque hie diftinftc nobis traditurzquodfcilicct fides in Chriftumfit omnibusviui-fica,amp;quodideo vitam attuleritChriftus, quiacælcftis Pater genushumanum quod amat, perirc nolit. Atque hic ordo diligéter notandus eft. Vbi enim de falutis noftrx origine agitur, vt ingenita eft natura: noftrx impia ambitio,ftatim obrepunt diabolicx imaginationes de pro-priis meritis.Deum ergo nobis ideo propitium effe fingimus, quia dignos iudicauerit quos re-fpiceret. Atqui Scriptura vbique meram amp;nbsp;fimplicem cius mifcricordiam extollit, qux mérita omnia aboleat.Nequc aliud fibi volunt Chrifti verba, quuin Dei amorc caufam ftatuit. Nam If/jf/i.rf.t. ß altius confcendcrclibcat,Spiritusperos Pauli ianuamobferat,amorcmhuncdoccns in pro-pofito voluntatis cius fundatum ellc.Et certe nonobfeurum eft, italoquutu effe Chiiftum, vt homines àrefpecfufuiadlolamDcimifericordiamtraduceret.Nec Deum,quia aliquidin nobis tanto bcneficio dignum aniniaducrtcrit,ad nos liberandos induct urn pronuntiat, fed li-berationis gloriam in folidum aflignat cius amori. Idquc ex contextu melius ctiamnum patet. Datii enim clTe hominibu.s Filiu fubiicir,nepercant.Vnde fcquitur, doneeperditos ope lua di-R»to fc gneturChriftus,omneseftexternoexitiodeftinatos. HocetiamPauIuscxtemporiscircun-ftantia demonftrat: quia fcilicet dileâi fuimus,quum adhuc inimici eflemus perpcccatum. Sa-nè vbi régnât peccatum,nihilinuenicmusprxtcriramDci,qux morte fecumtrahit.Solaigitur mifericordia eft, qux nos Deo réconciliât, vt fimul reftituat in vitam. Videtur tarnen hic modus loquendi cum multis Scripturx teftimoniis pugnare, qux primum diuini erga nos amoris fundamentum in Chrifto ponunt,extra ipfum verb oftendunt Deo nos effe cxofos.Scd memoria tenendum eft,quod iam prius admontii, arcanum amorcm, quo nos apud fe complexus eft cxleftis Patcr,quia ex xterno eius propofito manat, omnibus aliis caufis fupcriorcm effe : gra-tiam verb, quam nobis teftatam eff e vult, amp;nbsp;qua in falutis fiduciam crigimur, à rcconciliatio-ncper Chiiftumpartaincipere. Namquumneceffefit illipeccatumcffcodio,quomodo nos ab ipfo amari ftatuemus, donee expiata fintpcccata, quorum refpedu mcritb nobis irafeitur? Ita Chrifti fanguincm interccdcre oportet adplacandum nobis Dcum,priufquam vllus patcr-nxeiusbeneuolcntixfcnfusadnos perucniat.Cxtcrum,vtpriorelocoaudimus,Dcum quia nos diligebat, Filium fuum in mortem pro nobis dediffc;itamoxfubiicitur,Chriftu vnum effe in quern proprie refpicerc fides debet. Dédit Vnigenitum, vt quifquis in cum crcdidcrit, non pcreat.Hic,inquam,rcaus eft fidciintuitt]s,Chriftum fibi proponere,in quo Deipedus in amo rem effufum ccrnat:hxc firma amp;nbsp;folidafultura,in morte Chrifti, tanquam vnicu pignus,recu-bere. vn i ge n i ti nomêi/^pccTruè^ eft adcomendandam diuini in nos amoris vchcmcntiam. Quia enim non facile fibi homines pcrfuadentaDeofediligi; vtomnem dubitationem cxi-merct,nominatim cxpreflit, tantopere nos Deo fuifle charos, vt nc vnigenito quidem Filio pe-perceritnoftracaufa. Qufi ergo fatis fuperque teftatam nobis fuam charitatem fcccrit Deus, quifquis hoc tcftimonio non contcntus,adhuc vacillat,nonleuem Chrifto iniuriam facit, quafi vnusaliquis ex vulgo temcre in mortemproiedus fucrit.Qiiinpotius itareputandu cft,quanti vnigcnitunj fuum ftlium Deus xftimat, tarn pretiofam illi fuiffe noftram falutem, cuius pretium vnigenitiipfius morte effe voluit. Cxteriim hoc nome iure Chriftus obtiner,quia vnicus eft natura Filius.Nobifcum verb hunc honorem adoptione tunc demum communicat ,quum inferimur in cius corpus, i credit in evm, non p er e a t. Infignc fidci do gium,qubd nos ab xterno interitu vindicat. Diferte enim cxprimerc voluit,quanuis ad mor-

tcm viileamur nati, certa tarnen ofFcrri liberatione in Chrifti fide: ita morte quæ alioqui nobis immineqminime tiineda efl'c.Êt vnmcrlalenota appofuit,tu vt promifcue omnes ad vita: parti cipationé inuitet, tu vtpræcidatcxcufationem mcredulis. Eodé etiâpcrtinctnomé Mudi, quo prius vlus eft. Famctfi enim in mudo nihil reperictur Dei lauore dignu,fctaine toti mûdo pro-pitiu oftcndir,quu fine cxceptionc omnes ad tide Chrifti vocat,quæ nihil aliud eft quàm ingref iusinvitam. Cæterùm meminerimus,itacomuniterpromitti omnibus vitam inChriftoqui crcdidcrintjVt tame minime communis omnium fit tides.Patet enim omnibus Chriftus,accx-pofitus cft:rolis tarnen eleâis oculos Deus aperit,vt fide ipfum quærant.Porro hinc cóftat ad-mirabilis fidei cfFcdus, quia per earn Chriftu recipimus qualis nobis datiis eft à Patre: nempc qui nos æternæ mortis reatu iblutos, vitæ æternæ hæredes cfficiat : quia mortis lux facrificio pcccatanoftraexpiauitjnequidobftctquominusnosprofiliisfuis agnofcatDcus , Quando igitur Chriftum cum mortis fua: cfFicacia amp;nbsp;refurreótionis fructu ampleétiiurfidcs, non mi-rum eft ti per cam,Chrifti quoque vita potimur. N ondum tarnen fatis liquet cur amp;nbsp;quomodo vitam nobis conférât fidesian quia Spiritu nos fuo régénérât Chriftus,vt viuat in nobis ac vi-geat Dei iuftitia:an verb quialanguine eius purgati àpcccatis, graiuita venia iufti apud Dcu cenfcmur.Certumquidcm eft hæcduofempcr coniuntta cfle.fed quia hie de falutis certitudi-iieagitur,tenendapra:cipue eft hæc ratio,nosideo viucre,quiaDeuspcccatanon imputando, graas nos amat.Ideo nom inatim facrificii fit mentio,quo timul cu pcccatis maledißio amp;nbsp;mors aboliracft.Iampriusadmonuiquorfunrfpcdenthæcduo membra;nempc vtfeiamus vitam nosrecupcrarcinChrifto, qualumus in nobispriuati.Nam inhacmiferahumanigeneris co-ditione,prior ordine eft redemptio quàm lalus.

NON ENIM MISIT. ConfitmatioeftproximxfcntentiæzquianonfruftraDcushucad nos Filium fuurn mifit. Atqui no venit vt perdat.Scquitur ergo proprium efle Dei olFicium,vt falutempcrcum confequanturquicunquccrediderint.Iamnoneftquod dubitet quifquam, vcl anxiclaborer quomodo mortem polfit effugerc, quando tcncmus hoc efle Dei contilium, vtnosabea Chriftuscripiat. Rcpctitur iterum m v n d i nomen,ncquis omnino arccri fe putetjfi modo fidci viam tenet, i v d i c a r e hie pro damnare,vt multis aliis in locis,acci-pitur.Qiiod autemfc venilfc negat ad damnandum mundum, in eo proprium aducniusfui fi-nem notât.Quid enim opus tint Chriftum ad nos perdendos venirc,qui ter quatérque pcrie-ramusîNihil ergo aliud in Chrifto confiderandum,quamqu0d Deus pro immenfafua boni-late opitulari nobis voluit,vt perditos feruaret:amp; quotics nos peccata noftra vrgent, quotics fatan ad defperationcm follicitat, obiiciendus eft hicclypeus, Deum nos xterno cxitio nolle opprimi,quiaFilium fuum falutcm mundi ordinauit. Quod autem alibi docet Chriftus fc in iudicium venilTcjquod vocatur petra Icandali, quod dicitur pofitus in multorum ruinam, id accidentale cft,vel(vt italoquarjaducntitium.Qui enim oblatam in eo gratiam rcfpuunt,di-gnifunt quiiudicem cxperiantur, ac tarn indigni fœdique contemptus vltorem. Cuius reiin Euangelioluculcntumfpecimenapparet.Namquumpropriè fit Deipotentia in falutcm om- ixomo.!’.«’-ni credenti, facit multorumingratitudo vtillisin mortem cedat. Vtrunque optime expreflit Paulus, quum fein promptu habere vindidam gloriatur, in quaomncsluæ dodrinæ aducr-farios conticiar,poftquam impleta fuerit piorum obedientia. Pcrindeenim id valet, aefidi-cerct,dcftinari præfertim ac primo loco Euangclium fidelibus,vt fit illis in lalutcm; fed poftca nonimpune cclfurum incredulis,qui contempta Chrifti gratia, cum mortis authorem habere maluerint,quàm vitæ.

Qvi CREDIT IN E V M, NoN coNDA MN. Quodtotics,actamfcduloinculcar,cx-tra mortis pcriculum efle omnes fidclcs:hinc colligcre licet quàm neceffariafit fiduciæ certi-tudo amp;nbsp;ftabilitas,nc perpetuo trépident ac æftucnt confcientiæ.Itcrum ergo pronuntiat,nullam manerc damnationem vbi credidcrimus.quodctiam infra, quinto capitc fufius exponet. Præfcnstcmpus hicaccipitur loco futuri ejc confuetudinclinguæ Hebraicæ.Vult enim fideles àmctudamnationisfecurosefl’c.ProximafcntentiaQ^v i vero non credi T,amp;c.figni ficat no aliud elle rcmediû , quo mortem quifquam honiinum cffugiatiacfi diccrer,Omnibus qui datam in Chrifto vitam rciiciunt, no reftare nifi mortem,quia non alibi vita eóftet quàm in fide.Præieritum verbi tempus t/4lt;pa7i^ç pofuit,quo melius exprimeret deomnibus incredu lis aâum elTe.Notandumautem Chriftum peculiariter de hisloqui quorumimpietasfein ma nifefto Euangeliieontemptu prodidcrit.Tametfi cnim verum cft non aliud vnquam fuillc cf-fugiendæ mortis remedium quàm fi ad Chriftum confugerent homines, quia tarnen hic Chri ftus dlflerit de Euangelii prædicatione, quæ fpargenda eratper totum mundum ,fcrmoncm d.iii.

Cap.III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EVANG.

aduerfus eos ftringit,qui accenfam diuinitus lucem fponte ac maligne extinguunt.

’V Hoc autem eft iudicium,quôd lux venit in mundum: Sgt;c dilexerut homines tenebras magis quam lucem. Erant enim mala eorum opera.

Ip HocAVTEMEST ivDiciVM. Occumtmiirmuribiisamp;querimoniis,quibuscxagt tare folentprofani homines nimium (vt ipli piitanr) Deingorem,quiimleucrius quàm opta-rentjcum illis agit.Durum videtur,omnes qui in Chriftum non credunt, exitio deuoueri. Nc quis itaque fuam damnationcm Chrifto adlcribat, propriæ cuiufque culpæ imputandam efle docct.Ratio,quiainfideIitas,malæ confeientiæ teftis eft.Vnde confiât,obftare lüamprauitatê incrcdulis,nc ad Chriftum accedant.Sunt qui putantnotari hicduntaxat fignum damnatio-nis.At Chrifti confilium eft,hominum improbitatem compefcerc, ne fuo more tergiuerfari, vel cum Deo expoftularc audcant,quafi inique eos traâet, dum infidelitaté morte æternapunit. Taie ergo indicium æquum elle, nullifque calumniis obnoxium demonftrat; non tantum quia peruerfè faciut, qui tenebras præferuntluci,amp; Incem vitro fibi oblatam fugiut:fed quia illud odium lucis nonnifi ex animo male fibi confci o Sc fcelerato nafcitur.RefuIget quidem in multispulchrafanftitatisfpecies,qui tarnen Euangclio aduerfantur : verum vtlandiores an-gelis appareant, hypocritas efle minime dubium eft , quinon aliadecaufarepellunt Chrifti doârinam,nifi quialatebrasfuas amant,quibustegatur eorum fœditas.Qriumergofolahy-pocrilis infenfos homines Deo reddat,tenentur omnes conuiófi: qui^. nifi luperbia excæcatiin vitiis fibi placerent,prompti ac voluntarii client ad recipiendam Euangelii doélrinam.

il? Et vcnénintadlohannein^dixeruntque illi,Rabbi, qui tecuhi erattras Iord.anem,cui tu teftimonium i-eddidifl;i,ecce hic baptizat, nbsp;nbsp;omnes ve-

27 nbsp;nbsp;Reipondit Iohannes ac dix it : N 0 poteft homo accipere quicquam,ni-’

Ipfi mihi telles eftis quôd dixerim,Non fum ego Chriflus, fed miffus film ante eum.

xz POST H AEC vENiT lEsvs. Vcrifimilc eft Chriftum, cîapfo die fcfto, veniffe in ea ludææ partem, quæ vicina erat oppido AEnon, quod in tribu Simeon fuilTefitum, confiât ex cap.îofue ly. a q,v a s illic multas fuilTe Euangclifta dicit,quarum non ita frequcnsinludæa copia crat.FuifTe autcm duo hæc oppida AEnon amp;nbsp;Salim non procul à confluente lordanis «Sc laboc tradut gæographi:quibus vicinam faciunt Schytopolin. Cæterum ex bis verbis collige-relicet,baptil’mum fuiflc celebratu à lohanne amp;nbsp;Chriflo,totius corporis fubmerfiohe. Qua-quamdeexternorituminus anxic laborandumcft, modo cumfpirituali veritate,amp; Domini inftituto acrégula congruat.Quantum vcro coniiccre licet,fecit illa vicinitas,vcfpargercntur varii rumores, multifcrmones agitarentur paflîmde Lege, de cul tu Dei,dc Ecclefiæ itatu, oB duos nouos baptiftas fimul exortos.Nam quod Euangelifta Chriflum baptizaflc dicit, id ad ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prima exordia rcfcro;quôd tune fcilicct munus fibi à Pâtre iniundumj»ublicè aufpicatus fue-

rit.Tametfi autcm per difcipulos hoc agebat Chriftus,hîc tamê ranqua baptifmi author nomi natur,omiiris minillris qui nihil agebant,nifi eius nomine ac mandate. Qua de re initio proxi-i mi capitis rurfus aliquid diçetur.

3_ç ORTA IG. Q^VAESTio E S T,amp;:c.Non fiuflta hic Euangeliflàiecitât ortam à difcipu-lis lohanis quæftionê.Quo minus enim doârinainftrlidi crânt,coconfidentius ad difputandu fc ingerûc'.vt femper audax efl-inlcitia.Si ipfos aggreffi fuilTcnt alii,excufari poterat; lcd quod impares ad certamen fLiflinendum,vltro laceflunt ludæos, id temere faciunt acperperam.Hoc autcm fonant verba,mocam fùiflc ab illis quæftionem. Prxterquam autcm quôd derc inCO-gnita,tcmerè,vltrafcientiæfua:modumdiirerendopcccabant,lùberat altcrum quoque non minus.vitium, quodillis non tam propolitum erat, legitimum baptifmi vfum alTerere, quàm tucri magiftri fui caufam, vt fua illi integra maneret authoritas. V trun que rcprehenfione di-gnum:quôd non tenentes quænam fit vera baptifmi ratio, ludibrio exponut facrum Dci infli-tutum:amp;quôdpcrucrfaambitionc,magiftri lui partes aduerfus Chriftum fufcipiunt. itaque vno verbo perculfos ac ffaâos fuiflc apparet, quum obieâum clTct, Chriftum quoque bapti-zarc.Nam in hominis perfona occupatqdodrinæ minorcm habebant curarn.Eorum exetnplo doGcmur quorfum rccidant quiprauis hominû ftudiis potius,quàm Dci zelo aguntur.acpro-indc monemurvnum hoc fpeâandum,amp; modis omnibus curandum eflc,vtfolus Chriflus e-mineat. de pvrgatione. Quæftiodepurgationefuit,quialudæisvariaerantbapti-fmata à Legeprælcripta: nec Icgalibus illis contenu, multainfuper à maioribus accepta ftu-diofe colebant.Quüdiamnouuspurgandiritus inducitur àChriftoamp;lohannepoft tantam copiam amp;nbsp;vaiietatcm,id abfurdum elle ducunt.

2g cvi TV TEST. R. E DD IDI s T I. Hocargumento vel Chriftumfaccre contenduntmi norem Iohannc,vel illi reddere obftriélum, quia honore afFcûus fuerit.Quôd enim honorific cis clogiis Chriftum ornauit Iohannes,idin bcneficio députant.Quafi vcro talcillipræconiG non debueritrimô quafi non fumma fuerit hæc cius dignitas,præconem clTc Filii Dci. Nihil o reftius fuit Chriftum poftponcrelohanni, quia eiustcftimonio commcndatusfuerat.Scimus enimquidteftatusfueritîohannes. Quoddicuntomnes ad chr i stv m venire, peruerfæ æmulationis vox cft.Mctuunt enim,ne mox deferatur magifter à frequentia.

27 NON POTEST HOMO. Nônulli ad Clirillü rcfcrut, quafi impiæ aducrfus Dcu audaciæ aceufet difcipulos,qui adimere Chrifto nitatur quod illi à Pâtre datû cil. H ûc itaque fenlum cfle voIilt:Quod ille in tâtum honoré breui cmerfit,diuinitus faâô cft.Fruftra ergo deprimere cótenditis,qué Deus in al tu fua manu extulit. Aliis auté videtur cfle exclamatio, in qua præ indignaüoneprorupat,quüd tamale haâcnusprofcciffcntdifcipuli.Etccrtènimis ablurdum crat,que toties audicrat Chriftû clfc,adhuc veile cogercin ordinê,nc fupra miniftrö fuu emcr-gCret.Mcritü itaque pronütiarelohanespotuit,fiuftracófumi opcradocêdis hominibuSjquia d.iiii.

furdi font amp;nbsp;ftnpidi,donee mete renouati fucrint. Verum ego potius eorum fentétiæ fubferibo, qui de lohanne exponuntmempe quodin fua amp;nbsp;illorti manu effeneget, magnufe crearc; quan-do hæc noftra omnium menfura eft, vt fimus quales effe nos Deus voluit. Nam ft ne ipfe qui-dem Dei filius fibi honorem fumpfit, quis ex grcgeplus appetere audebit,quam datum fu erit i Domino? Vna hæc cogitatio,fi penitus omnium animis inlideret,abunde iufficerct ambitioni cohibcndæ.Porrô ambitione correâa amp;nbsp;abolira,fimul contetionum peftis lublata foret. Vn-de cnim Ht, vtfe quifquc plus iufto efferat, nifiquia à Domino non pendemus, vt quern nobis gradum aftignat,eo fimus contenti?

ipsi MiHiTESTES. Expoftulat cumfuis difcipuüs Iohanncs,qu0dfuis fcrmonibus fidem non habuerint.Sæpius monuerat fe Chriftum non cflc.Ergo nihil rcftabat,nifi vt feruus eftet filio Deifubieftus vna cum reliquis.Atque hie locus notandus cft.Ncgandoenimfc Chri ftu efle,nihil fibi rcliquum facit,nifi vt capiti fubie(ftus,tanquS vnus ex reliquis in Ecclcfia mi-niftretmcque ita cuchatur,vt obfcurct capitis honorera, seante m i s s v m dicit,vt viam Chrifto pararct:ficuti apparitores Regibus folcnt.

Qui habet ip.onfam,{ponfus eft. Amicus autem Iponft, qui ftat amp;nbsp;audit eum,gaudio gaudet propter voceni {póft. Hoc ergo gaudiummeuni impletum eft.

31 nbsp;nbsp;Et quod vidit,amp; audiuit,hoc teftatur,amp; teftimoniu eius nemo rçcipit.

35 nbsp;nbsp;nbsp;Qui4«tfw recepiceius teftimonium,ftgnauit quod Deus fttverax.

ctyt HABET spoNsam. Hac firailitudinc melius confirmât, vnum efle Chriftum,qui cximitur communi aliorum numero. Sicuti enim qui vxorem ducit,nó ideo amicos inuitat amp;nbsp;adhibet ad nuptias, vt ill is fponfam proftituat,vel iure fuo ccdens in focietatem admittat thori coniugalis-.fed potius vt coniugium honorifice abillis cultum,fanftius reddatur; ita Chriftus miniftros fuos non ideo ad docendiofficium vocat, vt Ecclefia fubafta, dominium fibi vfur-pét,fedvtfidcli corum opera ad cam fibi fociandam vtatur. Magnum hocamp; prxclarum eft, præfici Ecclcfiæ homines,qui perfonam filii Dei fuftineat. Sunt igitur tanquam amici,quos fibi adiungit fponfus,vt in commune nuptias celebrcntifcd diferimen tenedum eft,vt gradus fui memores,quod proprium eft fponfi,ad fe non trahant.Summa hue redit, quantalibct cxcclle-tia polleant doftorcs, non tame obftare Chrifto deberc, quin folus in Ecclcfia fua dominctur, folus cam verbo fuo regat.Subinde in Scripturaoccurrit ha:c fimilitudo, quu exprimerc vult Dominusfacru adoptionis vinculii,quo nos fibi coniugit. Sicuti autem vere fe fruendum nobis offert,vt noftcr fitdta meritb fidem à nobis amp;nbsp;charitatem mutuam ftipulatur, quam vxor marito debet.Porro coniugium hoc in Chrifto omni ex parte impletum fuir,cuiusfumus caro amp;nbsp;offa,vtPaulusdocet.Caftitasquamrequirit,præcipuè in Euangeliiobedientiafitaeft,ne vllo modo à pura eius fimplicitate abduci nos finamus : quemadmodum idem traftat, 2.C0-rint.n.a.2. Vni itaque fubeffe Chrifto nos oportet, cum nobis efle vnicu capur,ne pilum quide nos à fimplici Euangelii dolt;Srinadefledere,cumfolum haberegloriæprincipatum,vtffionfi ius amp;nbsp;locum apud nos retincat.Quid miniftri? Certe cos accerfit Dei filius, vt officium fibi in facris nuptiis peragendis impendant.Quarc corum partes funt,modis omnibus fatagcrc,vtfpó fam,cuiusillis mandata eft cura,caftam marito virginem exhibeant;quodfcfaccrc Paulus glo-riatur,co qucmcitaui loco.Qui verb Ecclefiam fibipotius, quam Chrifto conciliant,perfide violant connubium,quod ornare debercnt.Et quo maiori noshonore dignatur Chriftus,dum ftionfæ fuæ cuftodcs facit,eo fcelcratior eft noftra infidclitas, nififuum illi ius integrum tucri ftudemus. hoc ergo gavdivm mevm impletVmest. Significatfcvotoru omniu m fummam adeptum cffc,ncc iam effe quod defy derer, vbi videt regnare Chriftum, amp;nbsp;illi audicntiam,quam mcretur,dari.Quifquis itaaffeffus erit,vtpofthabitofui reipedu Chri-

ftum cxtollat, amp;nbsp;eins honore contentus fit, fideliter Sc cum fruôu Ecclefiæ præerit : quifquis autem ab hoc fcopo vel minimum diucrtet,impurus crit adulter,nec aliud poterit quam fpon-fara Chrifti corrumpere.

jQ I L L V M OPOR.CRE scERE.Vltcriusprogrcditur.QuiacnimpriusinfummSdignitaté à Domino cueäus fuerat, hoc fiiifle temporale admonef.nüc exorto iuftitix loli cededum effe. itaque non modo inanes honoris fumos, qui hominum errore in eum temere congerebantur, repeliit ac difcutitifedetiafolicite cauet, vt verus ac legitimus honos, quemilli Dominus con-tulerac, Chrifti iplcndorcm obfeuret. Hac ratione dicit, quöd haólenus habitus fuit fummus Propbeta, fe in tam excelfo gradu nonnifi ad tempus fiiifl'e collocatum, donee aduenirct Cbii-ftuSjCui lampas tradenda erat. Interca teftatur,æquo animo fe palTurum, vt in nihilum rediga-tur,modó fuis radiis totum mödum impleat Cbnftus Sc occupet.Atque hoc Iohannis ftudium omnes Ecclefix paftores imitari decet,vt Chrifto euebendo capita Sc humeros fubiiciant.

jr cty I E s V p E R N I s. Aliafiniilitudine oftendit quantum àreliquis omnibus diftet Chri-ftus,amp; quanto fit fuperior.Regi cnim,vel fummo duci cum comparât, qui ex alto tribunali ver ba facicns,pro imperii fui reuerentia audiendus eft.Sibi veto fatis elfe docet,fi ex imo fubfellio loquatur.Chriftum dicit è fupernis veniffc,non tantum quatenus Deus eft, fed quia in co nihil nili cæleftc ac maieftatis plenum cernitur.In fecundo membro,vulgaris traflatio femel tantum babet,q_y I ex terra e s T-.SedGræcicodiccsindiuerfaleôtioncconfentiunt.Sufpicor ab hominibusindoiSisrcpciitionem,quafuperuacuamducebant/uifleerafam;fcdperinde va let, acfi dicerctur,Qui è terra eft,originem fuamfapit,acpro naturæ fuæ conditionc fubfiditin ordine terreno. Hoc itaque folius Chrifti proprium elle aflcrit,vte fublimi loquatur,quiaè cælo defeendit. Sed quæri poteft, an non à cxlo quoque profcâus fit Iohannes, quantum ad vocationcm Sc munus,idcóque audiendus fucrit Dominus per os ipfius loques? Videtur enim cælcfti, quam tradit, dodrinæ effe iniurius. Refpondco, non fimpliciter hoc effe diótum : fed comparatiuc. Si feorfum confiderantur miniftri,tanquâ è cælo cum fumma authoritateloquû-tur, quod à Deo mandatum eft : fimul autem atqueincipiunt opponi Chrifto, nullos effe am-plius oportet.Sic Apoftolus ad Hebræos cap.ii.f.2j,Legem cum Euangelio committcns,C^u impune,ait,nonccflcritiisquiloquêtcmin terra afpernati funt: videtenccumafpcrncmini qui ècælis eft.Vult ergo agnofei in fuis miniftris Chriftus:fed ita vtfolus maneat Dominus,illi autem content! fint ordine feruorum; præfertim vbi ad comparationem venitur,ita vult difeerni, vt folus cmineat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

3^ ET qvod vidit et AVdI VI T. Pcrgitinfuoofticîo lohanncs.NamVt Chrifto parct difcipulos, cius doélrinam à certitudine commédat, Quod nihil proferat,nifi quod à Pâtre fuo accepit.Vifus amp;nbsp;auditus dubiæ opinioni,vanisrumoribus,amp;: figmentis quibuflibet op-ponûtur.Significat cnim,nihil eum tradere,nifi probe cognitum.Sed dicet quifpiam,parum h-dei mereri,qui nihil præter auditum habet.Refpodeo,hoc verbonotari,Chriftum aPatre cdo-âum effe,vt nihil nili diuinum afferat, vtpotefibi diuinitus reuelatum.Id auté in totam Chrifti perfonam competit,quatenus à Pâtre miffus eft in mundum legatus Sc interpres.Poftea mundi ingrati eudinem accufat,qui tam certu ac fidelem Dei teftem impie amp;nbsp;federate refpuit.Occurrit autem fcâdalo, quod multos à fide auerteregt;amp; multorum curfum impedire vel morari poterat. Nam vtfolemus ab hominum itidicio nimiumpendere,bona pars Euangelium ex mundi con-temptu æftimatffaltem, vbi videt paffim reiici, hoc præiudicio occupata, difficilior eft ad cre-dendum Sc tardior.Proinde quoties videmus talcm mundi pcruicaciam, bæc tarnen admonitio nosinconftantieiusobedicntiarctineatjEffe veritatcmàDcoprofeâam.QuumdicitN emi-N E M reciperCjfignificat paucos efle Sc propemodum nullos fideles,fi conferantur cum ingen-ti irapiorum turba.

QYi ÂVTEM RECEpiT E. T E s T I M O NIV M. Hîc pios ad amplexandamintrcpidè Euangclii dodrinam hortatur amp;nbsp;animat: acfi dicerct,Non effe caufam cur eospudcatfuæpau-citatis acpigeat,quâdo Deumhabcnt fideifuæ authorem, qui vnusinftar omnium abunde no-bis fufficit. Ergo ctiam fi totus mundus Euangelio fidem abroger ac detrahat, non debet hoc bonis obftarc quin D co fubfcribant.Habet etiamin quofccurè acquiefcerc liceat, quü fciunt, Euangelio credere,nihil effe aliud quàm Dei oraculis fubfcribcrc. Intercacolligimus hoc effe fideiproprium,Vtin Deumrecumbat,amp;ftabilitafitin eiusverbo. Nulla enim lubfcriptioeffe potcft,nifi priores partes Deus loquendooccupauerit. Qua dodrina non tantum ab omnibus humanis figmentis difeernitur fides,fed etiam ab opinione dubia Sc fufpenfa. Neceffe cnim eft vt Dei veritati, quæ omni dubitatione exempta eft, refpondeat. Ergo ficut mentiri non poteft

Câp. I IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EVAN G.

DetiSjitafidémvacilIaré abfurdumeft. Hocpræfidio muniti,quibufcunquemachinisnostur-barc ac concuterc fatan conetur,perpetuó ftabimus viâores.Hinc ctiam moncmur,quàmgra-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tum ac pi'cticfum coram Deo facrificium lit fides. Nam vt nihil illi pluris eft quàm lua veritas,

itanullus illiacceptior cultus præftariànobis poteft,quàm dum fide nofira profitcmur ilium efle veracem. tunc illi demumfuus honor vere confiât. Rurfuni nulla grauior illifieriin-iuria potefi,quàm dû Euangelio non creditor. Spoliari enim fua vcritatc ncquit,quin abolca-tur tota eius gloria amp;nbsp;maiefias. Atqui eius veritas in Euangelio quodammodo inclula cfi,illic-quc cam vultagnofci.Quarcincreduli nihil Deo,quantum in le cfi,reliquum faciûtmon quod Dei fidem labcfaâet corum impictas, fed quod per cos non fiat quin iplum arguant vanitatis. Nifi plufquam faxei fumus,hoc tarn præclarum elogium,quo ornatur tides, ardétifiimum eius ftudiumaccendere in animis nofiris debet. Quantus enim efi hie honos, quo miferos homun-cioncs dignatur Deus,vt qui natura nihil fint aliud quàm mcndacium amp;c vanitas, idonci tarnen cenfeantur qui facram Dei veritatem fubfcriptionc fua comprobent?

34 Qj E M ENIM M I s I T. Confirmât proximam fentcntiam. oficnditcnim verè nobis efle cum Dco negotium,quû Chrifti doßrinam rccipimus:quia non aliunde profeßus fit Chriftus, quàm à Pâtre cælefii. Solus ergo Deus eft qui per cum loqui tur. Et certc Chrifti doârinæ minus tribuimus quàm oportet,nifi cam agnofcimus elfe diuinam. NON ENIM EX WEN-SYR A.Duobus modis exponitur hie locus. Quidam enim adcommunemdilpenfationem ex-tcndunt,quód.Deus,qui fons eft bonorum omnium inexhauftus,minime fe cxinaniat, quû large amp;nbsp;vbertim fua dona efFundit in homines.Qui ex vafe aliquo hauriunt quod diftribuat, per-ueniunt tandem ad fundum.Sed periculum non eft nc quid tale Dco contingatmeque vnquam tarn larga crit donorum eius affluentia, quin noua lubinde largitate cam, vbi vilum fuerit, fu-pcrct.Vidctur expofitio hæc habere aliquid coloris,quiaindefinita eft oratio. Ego tarnen Au-guftinumpotiusfcquor,qui de Chriftointerpretaturhoc cfledißum.Necobftat quodnódum fit exprefia Chrifti mentio in hoc membro; quû omnem ambiguitatem tollat pofterius mcm-brû, vbi ad Chriftumreftringitur quod promifeue de multis dißum vidcri poterat. Nam htec verba proculdubio cxcgctice addita funt,Patrem omnia Filio dedifleinmanû,quia cum amet. ideo vno contextu legcndafunt.Et verbum præfcntis temporis quafi continuû aßum defignat. Tametfi cnim Spiritu femel donatus fuit ad fumma vfque perfeßionem, amp;nbsp;tarnen alfidue tan-quam cx fcaturigine longe latéque manat,ideo non inepte nunc ctiam accipcrc à Patre dicitur. Qiiod fiquis fimplicius interpretari malit,non eft infolcns teporis mutatio in ciufmodi verbis. Senfus nunc clarus eft, Chrifto non efle ex menfura datum Spiritum, quafi gratiæ, quapollct, facultas ad aliquem modum finita fit.quemadmodum Paulus dccet, i.Cor.ia.a.y. amp;nbsp;Ephef. 4-a.7, fingulis diftribui fccundum donationis menfuram ,ita vt nemo vniis ad plenum abundet. Nam quum hoc mutuumintcr nos fi'aterna: comunicationis vinculû fit, vt nullus fibi feorfum fufFiciat,fed viciffim alii aliis indigeant;in hoc à nobis diffcrt Chriftus, quod Pater imnicnfani Spiritus fui copiam in cum effudit. Etfanè Spiritum abfquc menfura ineorefidere oportet, quo hauriamus omnes ex huius plcnitudine,quemadmodû primo capitc habuimus.Atquc hue fpcßat quod fcquitur continuo póft, igt; a T R, E m illi dedifle in manum omnia.Neque cnim his yerbis, Chrifti modo excellentiâprædicatlohâncsifcdopulétiar, quaprædituscft, finem criam amp;nbsp;vfum fimul often dit: vtfcilicct tanquam arbiter à Patre conftitu tus,fingulis, prout vifum efi atque expcdit,diftribuat;qucmadmodum fiifius cxplicat Paulus quarto illo ad Ephefios capite quodnupercitaui. Quantumuisergo fuos varie locuplctcr Deus,hoc vni Chrifto fingulare cft,habere omniain manu.

MrtwLio^4ilt;s-. credit in FiJium,habet vitam æternam: qui verô incredultis eft Fi i.kM.î.6.10. Iio,non videbit vitam,fed ira Del inanet fuper eum.

PATER diligit F I l I V M. Scd quid fibi vult ifta ratio? An alios omncs odio habct? Rcfponfio inpromptu eft,Nonagi dcvulgari amorc,quo Deus homines à fe conditos,vcl ali.a opéra fuaprofequitur:fed de fingulari illo,qui à Filioincipiés, inde ad omncs creaturas manat. Facit cnim hicamor,quoFilium amplexus,nosquoquein eo amplcßitur,vtperillius manum nobis bonafua omnia communicct.

fto petenda cflc,fed teneamus ctiam fruendi modum.Porro fruitioncm in fidc pofitam elfe do-cet:necimmeritô: quadoquidemper cam poflïdetur Chriftus, quifccum amp;nbsp;iuftitiam amp;nbsp;vitani

iuftitix fruâutxi, afFcrt.Qn^Ddautem vitæ caufa vocauir fides in Chriftum, indc colligimiis, in folo Chrifto vitam contincri : ncquc eius nos aliter fieri compotes, quàm Chrifti ipfius gratia: fed non conuenit inter omnes,quomodo ad nos perueniat Chrifti vita. Quidam cnim ita acci-piunt, C^ioniam credédo, Spiritum recipimus,qui nos in iuftitiam régénérât,nos eiufmodire-gcnerationc falutem confcqui. Ego autem, quanuis hoc efle verum fatear, fide nos rcnouari, vt Spiritus Chrifti nos regar, primo tarnen loco confideradam efle dico gratuitampeccatorum re-miflionem,quafit vt Deo accept! fimus: dico item in hac fola totamlalutis fiduciam amp;nbsp;funda-tam efle Sc confiftcre:quia non aliter iuftitia nobis coram Deo imputari potcft,nifi dum pccca-ta nobis non imputât. Q_y I vero incredvlvs e s T.Sicutivitâin Chrifto propofuit, cuius dulcedine nos alliceretnta nunc æternæ mortiaddicit,quicuquc Chriftonon credunt. At-que hoc modo amplificat Dci bcncficiû,quu admonet,nullû clTc aliud cftugiendæ mortis rcme-diu,nifinosChriftusliberct.Indeenimpédethæcrententia,Quôdin Adâfumus omnesperditi* Si autem Chrifti oflficiu cft,quodpericratfcruare, merito qui oblata in eo falutem refpuunt, in morte manent. Di:(imus nupcrhoc proprie ad cos pertincre, qui Euangeliumfibipatefadum rciiciunt.Etfi enim eodem exitioimplicitum eft totum humanumgenus,grauior tarnen amp;nbsp;duplex vltio eos manct qui Filium Dei reeufant liberatorem. Ncc certè dubium eft quin Baptifta mortem incredulis denuntiando,eius terrore nos ad Chrifti fidem ftimularc voluerit.Porro his verbis damnari palàm eft rcdigfque in nihilum, quicquid extra Chriftum iuftitiæ fe habere pu tat mundus. Nec eft quôdobiiciatquifpiam,iniqu5 efle, vt qui pii alioqui amp;nbsp;fandi funt, ideo pereant quia non credunt. Fruftra enim in hominibus fingitur aliqua fanditas, nifi qua donati iünt à Chrifto. videre vitam pofuir,pro frui vita.Cæterùm quo melius exprimât,nihil reftare nobis fpci, nifi à Chrifto liberemur, dicit iram dei manere fuper incredulos. Quanquam non difplicet quod docct Auguftinus,manendi verbo efle vfum,vt fci.Tmus iam ab vtero nos morti efle dcftinatos,quia filii iræ omnes nafeimur. Saltern eiufmodi allufioné liben ter admitto:modo tencamus, genuinum 8c fimpliccm efle illum,quê dixi, fenfum, Sicincredu-lis omnibus mortem incumberc, amp;nbsp;cos tenere oppreflos ac fubmerfos, vt effugere nunquâpof-fint. Et certc, quanuis naturaliter danati iam fint reprobi,fua tamê infidelitatc nouafibi morte accerfunt. Arque in hune fine data eft Euagelii miniftris ligadi poteftas. Hæc cnim iufta eft hu manæ côtumaciæ vindida,vt quifalutarc Deiiugû cxcutiunt, feconftringant mortis vinculis.

ï Oftquani ergo cognouit Dominus quôd audiiflent Plianfæi,Iefum i plures facere baptizare difcipulos quàm loliannem,

s Erat autem illic puteus Iacob. lefus autem fefl'us ex itinere, fedebat fie fuper fontem,quum effet hora fere fexta.

aperirct Euangelio, in colligendis ouibus Ifracl, ad quas miflus crat, occupari oportuit. Ergo quod Samaritanos dignatus eft fua doârina,extraordinarium quafi tortuitum,vtitalo-quar.Scdcurfccclfuniamp;Iatebras Galilææ petit : acfi innotefcerc nollet, quod maxime optan-dum erat?Refpondco,ipfum tenuiffe rationem agcndi,atque opportunitate temponsfictuiflc vlum,vt nc momentum quidem præterirct.Stadium ergo luum or dine, amp;nbsp;quo doccbat tempe-ramento conficere voluit. V ndc ctiam docemur,nos ita debere animis elle cumpolitos,vt neque vllo metu terreamur quin pergamus in officio, neque in accerfendis periculis limus iiimiû précipites. Haneporró mediocritatcmvcrecolcnt,quicunquein fuamvocationserunt mtenti. Nam amp;nbsp;Dominum conftanter fequentur, vel per medias mortes : nec temcrcleproiicient,lcd ambulabuntin viisfuis. Meminerimus ergo, non vitra progrediendum eile, quam vocatio no-ftrapoftulat. pharisaeos folos commémorât Euangeiifta,quiinfefti Chrifto fucrint: non quód alii Scribx fuerint amici; fed quia fefta liée tuncregnabat : amp;nbsp;ipli pii zeli prétexta maxime infaniebant. Qi^éritur an Chrifto plures difcipulos muiderint,quiamagismlohan-ncm propenfi, eius dignitati amp;nbsp;famé ftuderent.Alius eft verborum fenfus.Nam quu eos idiam prius male haberer,diicipulos à lohanne colligi:magis exalperauit corum animos, quum vidèrent plures adhuc Chrifto accedere. Ex quo autem Iohannes fe nihil quam préconem hilii Dei efle profeifus crat,maior ad Chriftum concurfus fieri coepit.amp; iam minifterio fuo prope defun-âus crat. Ita docendi amp;nbsp;bapdzandi munuspaulatim Chrifto refignauit.

ETSi lEsvs IPSE NON B A p T I z A B A T. Bapüfmus Chrifti vocatur, quern per a-lioru m manus contul it ; vt feiamus baptifnium ex miniftri peribna minime éftimandu m elfe: fed vim eius totam penderc ab authorc, cuius nomine amp;nbsp;mandato confertur. Vnde fingularis ad nos confolatio redif.dum Icimus baptifmum noftrum ad nos ablucndos amp;nbsp;renouandos non minus habere cfticacié,quàm li à f ilio Dei nobis datus forct.Ncc dubium eft quin ab externa figm adminiftrationc,quandiu in mundo verlatus eft, confulto abftinucrit, vt teftatum omni-busleculis faceret,nihil decedere ex virtuie bapiifmi,dum ab hominc mortali cffcrtur.Inlum-ma,non tantû intus baptizat Chriftus Spiritu Iuo,icd fymbolum ipfum quod ab hoinine nior-tali fufcipimus,perindc habendum eft, acfi Chriftus ipfc manum c célo excrens, ad nos vique porrigeret.Quod ii Chrifti eft baptilmus,qui per homine datur-qualilcfique fit mimftcr, Chri Iti eile no delinet.Atque hoc ad rcfelledos Anabaptiftasfufficit, qui miniftri vitio baptiimum quoque vitiari contendunt, amp;nbsp;huius delirii caula Eccleliam turbant. Quemadmodum contra Donatiftas eodem argumento appofite vfus eft Auguftinus.

Qv AE DiciTVR SI c H AR. Hicronymus in cpitaphio Paulé,vitiofe ita legi putat,quu potius Icgendumfit Sichcm.Et certe hoepofterius antiquum amp;vcru eftenomé conltat. Veiùm probabilc eft,iam Euangelifté tempore vocem Sichar iuillc in vfu.Deloco fatis conucnit, vr-bem fuifle fita in latere métis Garizin, cuius incoix à Simeone amp;nbsp;Leui proditoriè céfi fucrût; amp;nbsp;quam Abimelech indigenafolo poftea xquauit.Scd tanta fuit loci cómoditas,vt tertio vi bs illic condita fuerit,qua Hieronymi fcculo N eapolin vocabat. Et Euangclifta oniné controucr lia tollit,tot additis circunftantiis.Na ex Mofclatis collar, vbina fuerit ager ill e,qué lacob filiis lofeph attribuit.Monté quoqj Garizin Sichimx fuilfe vicinu omnes fatétur.Tcmplü illic fuii-fc cxtruâum,mox dicemus. Quin illic diu habitauerit lacob cü fuafamilia, minime dubiö cft.

lESVS AVTEM FEssvs EX ITINERE. Nonfimulauitlaffitudmcm:fcdICvcta feflus erat.Nam quo magis ad fympathianpropenfus forct,nobifque condolefceret,infirmi-tates in fc noftras l'ufcepitiquemadmodum docet Apoftolqs. Hue pertinet temporis circunfta tia.Nequc enim mirum,quod circa meridiem fitiens amp;nbsp;lalTus ad putcum quieucrit. Nam qufi dies ab ortu folis ad occalum vfque,duodecim haberet horas: fcxta erat Meridics. Quum di-cit s I c fcdiire,quafi geftum hominis fatigati exprimit.

VENiT MviiER EX s A M A R I A. Quod aquam à mulierC poftulat,non fimplicitcr coconfiliofacit,vtciusdoccndématcriam habeat: litisenimeum vrgebat, vtbiberc opta-ret.Sedhocimpedimento elfe non poteft quin doccndïoccafioncmnattus,ca vtaturiquialué neceflitati mulicris falutem prxferat.Ergo fitisfué oblitus,quafi colloqucndi fuppetat otium amp;nbsp;commoditaSjVt earn in vera pictate inftituat, anagogen ab aqua vifibili ad fpiritualcm dc-ducitid: eius animumirrigat cxlcfti doârina,qué aquam illinegauerat.

Q.VOMODO TV IVDAEVSQVVM SIS. Exprobratiocft,quarctaÜatcommuncmgé tis filé cótcmptum.Notum cft Samaritanos fxcem populi fuilfe ex alicnigcnis colleéfâ.Qiiia corruperant Dei cultum,multófque peruerfos amp;nbsp;adulterinos ritus colebant,Iudéis mcritö e-rantexofi.Intcrca tarnen non dubium eft,quinludéi magna ex parte carnali fuo odio Legis

zelG prætexerent. Nam apud multos plus valebat ambitio amp;nbsp;inuidia, amp;nbsp;quod ill is dolcbat re-gione fibideftinatam, àSamaritanis occupari, quàm quodde violatoDeicultu fohciti elTcnt ac trifles. Erat tarnen iufla diflidii ratio, modo pun ac rede compofiti fuiflcnt affcdus. Ideo Chriflus quu ad primam Euangelii pu blicationem Apoflolos mi trit, vetat ne ad Samaritanos diuertât.Verùm millier ha:c facit, quod omnibus ferè efl ingcnitu. quia eniminpretióeflccu-pimus, ægerrimcferimus nos cotemni. Adcoquehic efl comunishumanænaturæ morbus,vt velitquifquefuavitiaplacerealiis.Siquisautenosamp;noflraimprobat,flatimfine difcriminc irafcimur.Excutiat fc quifque,amp; hoc fuperbiæ fernen in animo fuo repcriet, donee extirpatum à Spiritu Dei fuerit. Mulier crgoifla,quiagêtis fuæ fupeiflitioncs apudludæos damnarifeie-bat,nuncillisin Chrifli perfona inful cat. Quodmoxfcquitur,Iudæos n i h i l haeerh cum Samaritanis commercii,! muliere didum puto. Alii ab Euagelifla explicationis vice additum accipiunt.Et certe parum rcfert,vtrumuis fenfum cligas; fed mihi videtur optime congrucre,quod mulier Chriflum hoc modo fubfannet.QuidîAn tibi fas efl potum a me pe-tcrc,quum vobis adco profani fimus?Siquis aliter maliqnon contendo. Cæterùm, fieri potefl vt ludæi à Samaritanis vitra moduni abhorruerint. Quemadmodum cnim diximus falfo zeli colore abufos eflc,ita modum excedcre promptum fuit:quemadmodum accidere foletomnibus qui prauis affedibus indulgent.

Dicit ei mulier: Domine, neqiie quo haurias habes,amp; puteus eft altus: vnde ergo babes aquam viuam?

Numtumaiores patrenoftrolacob, quidedit nobis puteum, ôc ipfe ex eo bibit,amp; filii eius,amp; pecoraeius?

Re(p6ditlefus,ac dixitilIi,Omnis qui bibit ex aqua hac, fitietrurfum: Qu.1 autem biberit ex aquaquam ego dabo illi,non fitietin æternum: fed aqua quam ego dabo ei,fiet in eo fons aquæ falientis in vita æternam.

Dicit ei mulier, Domine, da mihi aquam banc, vt non fitiam, neque veniam buc ad bauriendum.

respondit iesvs. NÛC fumptaoccafione, incipit Chriflus de Spiritus fui gratia amp;nbsp;virtutcconcionari, fdqueapud mulierculam, quæindignaprorfuscratcumquaverbumfa-ceret.Mirum certe bonitatis eius exemplum.Qpid cnim fuit in miferahacfœmina,vtcxfcor-to, Filii Dei repente difcipula fieret? Quaquam in nobis quoque omnibus idem mifericordiaî fpecirncnexhibuit.Nonomnesquidcm mulieres funtfeorta : nonomnes viri flagitio aliquo notati ;fed quam vHus noflrûm præftantiam in medium afferet, cur nos cælefli dodrina, amp;nbsp;a-doptionis honore dignatus fueritîNec fortuite» accidit cu tali perfona colloquium.Nam quafi fub typo nobis oftendit Dominus,fc nequaquam ex dignirate eligerc,quibufcu falutis dodri-nS comunicet. Atque hocquide primafpecieadmirabilecofiliu efl,quödtot prætcrmiferitin Iiidæa magnos viros,interea cum hac muliere familiariter contulerit fermonem, V erîïm nobis fub eius perfona exprimi oportuit,quàm verum fit illud Prophetæ,Inuentus fum à non quæré-tibus mciiis qui de me non rogabant,palam apparui.Dixi nonpctetibus,Ecce ego adfum. s i sciRES DONVM DEI. Ego hæc duo membra: Si donum Dei feires ; Et quis fit qui tecum loquitur-.ita diftindè lego,vt pofterius fit quafi interpretatio prioris. Hocenim fingulare Dei crat beneficium,præfentcm Chriflum habere, qui vitam æternam fecum ferebat. Senfus clarior erit,fi vice copulæ particulam exegeticamfupponas. Sifeires donu Dei: nempe quifna fit qui tecum loquitur.Cæterum,his verbis docemur, tunc nos demum feire quifnam fit Chriflus,quu tenemus quid nobis in eo dederit Pater,amp; quid bonoru ipfe nobis offerat. Ea autem cognitio ab inopiæ noflræ fenfuincipit. Namvtadremedium quis afpiret,eumpriusnecefle efl malis fuis afFici.Itaque Dominus no ebrios fed fitiêtesmó faturos,fed famelicos inuitat, vt comedant amp;nbsp;bibant. Et quorfumad nos mitteretur Chriflus cum Spiritus plenitudine,nifi noS vacui cflemus’Cætcrùm, vt multum profecit is qui defedum fuum fcntiens,quantopere aliéna ope indigeatjiamagnofeit: itanonfufficeretfub malisfuisgemere,nifiprompti,paratique

Cap. 11 IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EVANG.

aiixilii fpes accc Jcrct.Qyia hoc modo nihil poflcmus quam moerore tabcfcere;vcl certc,quod Papiftis acciditjhucilluc ciirlitando,inutili öc 1'upcruaciialaflitudinc nos conficcre. Vcriim vbi Chriftus apparct,nó amplius fruftravagamur,rcmedium pctituri vnde nullum dari potcft : fed recta ad cum pergimus.Hæc igitur vera demu amp;nbsp;vtilis eft gratia: Dei cognitio, dum ca tcimus in Chrifto nobis ciTe expofitam, ciiifque manu nobis porrigi. Simul admonct Chriftus,quam effieax fit bonoru fuorû cognitio: vtpote quæ ad ca expetenda nos ftimulat,animófquc noftros accendit. s i fcircs,inquit,pcteres. Porro fcopus verborum minime obfeurus eft : voluit enim mulicris defidcrium acucrc, ne oblatam fibi vitam cotemptu rciiccret. dedisset tibi A QV A M V I V A M. His vcrbis teftatur Chriftus, fi adipfum dirigantur vota noftra, minime irrita fore. Et certè,finc hac fiducia prorfus frigeret petendi ftudium.Vcrum vbi ad fe venicn-tibus Chriftus occurrit, atqueadomnesfatiandosparatus cft,iamnó cftpigritiævelceffatio-ni locus. Atqui hoc nobis omnibus efle dnftum nemo non fenti ret,nifi fua cuique obftaret in-credulitas. Quanquam autem ex re præfcnti nomen Aquæ ad Spiritum tranftulit:latis tarnen in Scripturis trita eft ha:c metaphora, amp;nbsp;optimam rationem habet. Sumus enim inftar aridac fterilifque terræ, nullus in nobis fuccus,nullus vigor,donee Spiritu fuo nos Dominus irrigat, Vocatur etiam Spiritus alibi Aqua mfida,fed diuerfofcnfu:quiafcilicctfordcsquibustotilca-temus,abftcrgit amp;nbsp;purgat.Sed hîc amp;nbsp;fimilibus locis de arcana vegetatione agitur,qua vita in no bis inftaurat,tuctur, amp;nbsp;perficit. Sunt qui de Euangclii doftrina exponat. Cui ego hanc appclla-tionem congrucrc fareor. Sed ego Chriftum exiftimo totam renouationis gratiam hîc complc-óti.Scimus enim in hoc miflum efiejVtnouam vitam afferat.Aquam igitur,meoiudicio,bonorum omnium vacuitati qua laborat aepremitur humanum genus, opponerc voluit.Porro A-quam viuam non modo nominat ab cft'célu, quafi viuificam:fcd ad diuerfas aquarum fpccies alludit. Viua ergo dicitur,ex viuo fonte fcaturiens.

n DOMINE, NEQVE Q.VOHAVRIAS H A B E s. Sicuti à ludæis dcfpiciebantur Sama ritanijita viciifimillos contemptuihabebant.Itaquehæcmulicr Chriftum initio afpernatur, adcóque cumfubfannat.Satis intelligit Chriftum figurateloqui:fedeumperftringit contra-riafigura:acfi diccret,plus cum promitterc, quam præftare queat.Deinde,arrogantia: eum in-fimulat,quód fe præfcrat fanóto Patriarchs lacob.Iacob, inquit,in fuum amp;nbsp;totius familiæ v-fum cStentus fuit hoc puteo:tuneprsftantioremhabcs aquam’Qudm vitiofafit hsc compa-ratio,inde fatis liquet,quódferuum domino,amp; hominem mortuum Deo viuenti opponit ; amp;nbsp;tarnen quammulti quotidie in hoc idem vitium incidunt? Quo magis cauendum eft, ne couf-queeuehamus hominum pcrfonas,vtDeigloriamobfcurcnt.Reucrenter quidem colenda funt dona Dei,vbicunque apparent.Ergopietatc infignes viros,alii’fque raris dotibus prædi-tos honore profcquipar eft.Sed eatenus,vtfemper Deusaltè emincat fupcr omnes,vt Chriftus cumfuoEuangelio confpicuus fulgeat. namillitotummundi fplcndorcm cedere oportet. Notandura ctiam quod Samaritæ faifo gloriabaturfc progeniem clfe fanétorum Patrum. I.ta hodie Papifts quu fpurii fint, amp;femcn adulterinum, pluiquamfuperbeiadant Patres, ac Ic-gitimisDeihliisinfultant.EtiamficxIacobfecundumcarncmorti fuiffent Samaritæ, quia tarnen prorfus erant dégénérés, amp;nbsp;à vera pictate alicni,præpoftcra fuiftet hæc gloriatio .Nunc quum Cutthæifint origine, velfaltem ex profanis Gentibus colleâi,non tamenfanâi Patriar chæ falfü nomenobtéderc dcfinunt.Vcrùm idfinc profedu.itafcilicct omnibus accidere nc-ceffe cft qui perperam in luce hominum cxultant,vt Dci luce priuentur, ncc quicquam focic-taüs habcant cum fanôtis Patribus,quorum titulo funt abufi.

OMNiSQvi bibitex A çtv A.Vtcuqucfepaiumproficerc vidcat Chriftus,adeôque ludibrio haben fuam doftrinam,pcrgit tarnenclarius cxponerc quod dixerat.Difccrnit cnim vfumvtriufqueaquæ:quôd altera corpori ad tempus feruiat: visalteriusin vegetanda anima perpétua fit.Nam vt corruptioni obnoxiumeft corpus, ira fubfidia quibusfouctur, caduca Sc fluxa effe oportet. Quod animam viuificat, nonnifi æternum efle poteft.Cæterùm,cum Chri-fti verbis non pugnat, quod vberioris gratiæ defiderio vfquead vitæfinem ardent fideles. Neque cnim vfquead plcnam fatictatem primo ftatim die nos potarifignificat: fed tantum hoc vult,Spiritumfanâ:umfcatebram effeperpetuo fluentcmiita non cirepericulum vtex-arefeant qui fpirituali gratia renouati funt. Quanuis ergo tota vita fitiamus,ccrtum tarnen cft non in vnum dicm vcl ad breuc aliquod tempus nos Spiritum haufilfc, fed vt perpetuo fcaturiens nunquam nos dcficiat.Itafitiunttota vitafidcles,amp;quidemardcntcr:amp; tarnen viuifico fucco interim abundant.-quiaquatuluncuquereccpcrint gratiæ,id cos afliduc vcgetat,vtnun-qua fint prorfus aridi. Quarc fatietas ifta non defiderio,fed tantum ficci tati opponi tur. Qiiod

Dicit ei Iefiis,Vade,voca virum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vein hue.

Reiponditmulier,amp;dixitei,Nonhabeovirum. Dixiteilefus,Bene dixifti,nôn habeo virum:

Quinque enim viros habuifti, amp;nbsp;nunc quern habes, non eft vir tuus. hoc vere' dixifti.

Dicit ei mulier,Domine,video quod tu fis Propheta.

Patres noftri in monte hoc adorauerunt:amp; vos dicitis quod lerufalem fit locus vbi oporteat adorare.

Diciteilefus,Muller,crede mihi, venithora quando nequein monte hoc,neque lerofolymis adorabitis Pattern. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

vocA VIRVM Tvv M. Vidctur hoc nihil ad rcm faccrc. Imo putarc quispoflct, Chriftum,mulieris proteruia fradum amp;pude.fadum,aliö defledere fcrmonem.Sed no ita eft. Quu enim viderctfeurrilibus didcriis excipi quod diccbar, aptum huicmaloremedium adliibuit. Percutit enim mulieris confeientiam peccati fenfu. Atque hoc rurfus præclarum eft mifericor-dia:fpccimc'n,quôdpropeinuitamtrahit,quæfponteaccedere nolcbat.Sedillud quodattigi præcipuè notandum,vulnerandos eftepeccati fenfu qui nimium fccuri funt, ac propemodum ftupent.Talibus enim fabulófa erit Chrifti dodrina, donee ad tribunal Dei citati, cum quem fpernebant,timere tanquam fuum iudicem cogantur. In hunc modum tradâdifunt omnes qui feurrili fm dicacitate aduerfus Chrifti dodrinam infurgcrc non dubitant, vt fentiant non im-

pune hocfibicelTurum.Tanta ctiam multorum contumaciaeft, vt audientiam illi nunquam daturi fint,nifi violenter fubaäi.Ergo quoties infipidum videmus effe Chrifti olcum,aceto mi-feendum cft:vtfapcrcincipiat.Imó,hoc nobis omnibus neceflarium eft. neque enimferio af-ficimur loquentc Chrifto,nifi pœnitentia cxpergefadi.Ergo,vt rite quis proficiat in cius fcho-la,propriæ miferiæ demonftratione, quafi aratro,eius duritiem fubigi nccefte cftiquiafola hxc cognitio delicias omnes nobis excutir,nc amplius audcamûs Deo illudere.Itaquc,fiquando no bisobrepat verbi Deincgleftus, nullum aptius remedium erit, quàm fi fequifqucad pcccata fua reputandafolicitet, vt ipfum fui pigcat, adcóque expauefaftus Deiiudicio, humilietur ad eius obfequium, cuius contemptu ante lafciuicbat. non habeo virvm. Non-dum emergit illius admonitionis frudus,qua mulieris animum ad pœnitentia Chriftus pungc-re volucrat.Et certe nos ita ebrius noftri amor fopitos tenet,vcl potius hebetat, vt minime nos excitentprimæ punétiones. Sed huic quoque tarditati appofite medetur Chriftus, dum vlcus ipfum validius prcmitiapertc enim fuum illi flagitium exprobrat. Quanquam non vnam fcor-tationcm hie notari puto. Nam quod qj i n q_v e viros habuiftc dicit, credibile eft id fuifl’e faaû,quod pctulans mulier amp;nbsp;immorigcra,maritos ad faciendum diuortium compulerit. Sic ergo verba interpretor,Quumtelcgitimismaritis Deusiunxiirct,nullufecifti peccandi fincm, donee pluribus repudiis infamis,te adfeortationem proftituercs.

jp DOMINE, VIDEO Q_v Ó D,amp;c.Hîc iam emergit obiurgationis fruâus. Neque enim mo-defte tantiim culpamfuam agnofcitmulier,fcdaudiendæ Chrifti doâ:iinæ,quampriusrcfpuc-bat,prompta amp;nbsp;expofita,vitro earn appétit amp;nbsp;flagitat. Ergo (vt iam dixi) veræ docilitatis initiu eft pœnitcntia,amp;ad fcholam Chrifti ingrediendam ianuæ apcrtio.Docct autem nos fuo exem-plo mulier,quum nobis oblatus eft dodor quifpiam,vtedum eflehae occafione, ne fimus Deo ingrati,qui Prophetas nuquam nobis deftinat,quin veluti porreda manu nos ad fe inuitet.Tc-jiendum autem eft quoddocct Paulus,diuinitus nobis mitti qui docendi facilitate pollent. nbsp;nbsp;nbsp;Rojw.io.e.n,

20 PATRES NOSTRI. Falfumcftquodquidaputant,eoqu0dmoleft.Tcfretacodiofamii-licriobiurgatiojcamaftute alio delabi.Qiiin potius àfpeciead genus tranfit,amp; depeccato fuo cdoûa y generaliter in puro Dei cultu inftkui vult. Rite autem amp;nbsp;ordinc hoc facit,quod Pro-phctamconfulit,neincolendoDeociTet. Perinde acfi inquirerct exipfoDeo, qualiter co-Iivclit.Niliilenimmagisperuerfum,quanivarioscultus arbitrio noftro fingere abfqueDci verbo.Porrointerludæos amp;nbsp;Samaritasdc veraadorandi régula perpetuum fuifle certamen fatis notum cft.Tametfi enimCutthæi amp;nbsp;reliqui aduenæ qui decern Tribubus in exiliu abdu-âisjin Samanam tranflati erant, plagis coaâi I'ufcepcrant Legis nt us,ac [c Deum Ifrael col ere profitebantur,Cvt2.Reg.i7.e.27.1egimus) crat tarnen mutila apudcos «amp; multismodis vitiata religio.Quodludæis tolerabilenonerat.Scdmagis accenfafuerat contentio,poft templuin monte Garizin extruftum à Manafle, Iohannis fummi Pontificis filio amp;nbsp;laddi fiatre: quo té-porc Darius vltimus Perfarum rcx,pcrmanu Sanabaletispræfeâi ludæam tcnebat.NamMa-naffes duda in vxore Satrapæfilia, ne fratreeffet inferior,Saccrdotem feiliic crcauit:ac quof-cunque potuit apoftatas præmiis ad fe pell exit. quemadmodum lofephus lib. Antiquitatum n. refert.Quod autem vera: pictatis defertoribus lolemne eft,vt patrocmium fibi ex Patrum cxe-plis quærant,id tunc feccrunt Samaritani-.ficuti ex verbis mulieris colligerc licet.Patrcs noftri, inquit,adoraucrunt in monte hoc. Certum eft non fuiffe ea caufaindudos, vt facrificia illic of-ferrcnt;fedpoftquamillic crexerantperuerfum cultum,fcquuta eftpertinacia,qu£cadprætcx-tus captandos ingeniofa fuit.Fatcor quidem interdum ftulto zelo, non iecus atque œftro, fti-mulari leiies amp;nbsp;inconfidcratos homines,vt quod dfandis fadum fuilic audiunt, protinus fine iudicio in exemplum arripiant.Scd alterum illud vitium magis commune cft,vt fuis erroribus colorcm inducant ex fadis Patrum:idque in Papatu cerncre promptum eft.Verum quia hie lo eus infigni documento eft,quam præpofterc facianr,qui pofthabito Dei madato fe conformât ad Patrum exemplamotandumell quot modis hicpcccarcfoleatmundus. Sæpe enim contin-gir,vt fine delcdu pro Patribus maiorpars fequatur,qui minime omnium habendi erant Pa-trcs.Itabodie Papiftas videmus quu inflatis buccts Patres decantant, nullum Prophetis amp;nbsp;A-poftolis locum dare:vbi autem paucosnominarut honore dignos,coaccruare ingentem homi-num fui fimilium cateruam, vel faltem dcfcendcread corruptiora fccula,quibus etfi nondum tarn craffa barbaries inualucrat, religio tarnen amp;nbsp;dodrinæpuritasmultum declinaucrant.Er-go tenendum eftfcdulô difcrimen,ne Patres cenfeantur,nifiquosconftabit fuiffe Dei filios: deinde qui pietatis fua: excellcntia hunc honoris gradumpromcriti fint. Frequenter etiam in eo pcccatur,quód temerc ex Parrum fadis communis Lex ftatuitur.Vulgus enim non fads honoris fe Patribus habere putat,nifi eos eximat hominumnumcro.Ira dum nobis in mentem no venit homines fuiffe qui labipoterant,vitiavirtutibuspromifcuemifcemus.vndefcquiturpc£ fimain viuedi rationc confulio. Nam quum ad Legis regulamcxaminanda fint omnia homi-num fada,trutinam ipfam fuis ponderibus fubiicimus. denique vbi tanii fit P atrum imitatio, impunc poft eos fe peccarc mundus putat.T ertium vitium cft,praua æmulatio, vbi fcilicet nec eodem præditi Spiritu,ncc codem inftrudi mandato, trahimus in exemplum quod Patrum a-ixoLi.amp;.ii. Ijlt;qtiis fccit. Quemadmodum fiquis priuatus gladio vicifei velit fratrum iniurias,quiahoc fc N«w.iv.fc.7. cit Mofes;fiquis de fcortatoribus pœnas fumât,quia fecit hoc Phinees. Hîc natus eft immanis ille furor madandipropriosfilios,qucmadmodum multiiudicant,quôdludæipatrifuo Abra Gm.ii.a.i. hæ fimiles effe volcbant.quafi veto generale hoc effet præccptum,Immolafiliuta tuum Ifaac: ac non potius fingularis vnius hominis probatio . Talem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vtplurimum faftus amp;nbsp;ni-

miaconfidentia parit, dû fibi plus nimio arrogant homincs,ncc fuo modulo fe quifque meti-tur.Interca Patribus nulli funt redi imiratores,plurimæ fimix.Ex hoc etiam fonte fluxiffe bo-nam partem veteris monafticcs fatebuntur, quiprudcntervetcrum fcripta expendent. Ergo nifi fpote errare libeat, femper videndum eft quo quifque Spiritu donatus fit, quid fcrat cu-iufque vocatio,quid fingulis conucniat,amp; quid fingulis fit mandatum.Huie tertio vitio affine cft^aliudjconfufio fcilicettemporum,dum pofteriin Patru cxemplis occupati,diucrfam agen-di Lege fibi à Domino præfcriptam effe non cogitant. Huicinfcitiæacceptû rcferri debet im-méfa ccremoniaru congeries,quibus obruta eft Êeelefiafub Papatu.Statim ab Ecclcfiæ éxor-dio in hac parte pcccari cœptû cft,quiaplusvaluitftultaludaifmi affedatio quàm decebat.Ha bebâtiudæifuafacrificia: ne tali pópacarerét Chriftiani, inuentus eft immoladi Chrifti ritus. Quafi verb deterior futura effet Chriftianæ Ecclefiæ cSditio,fi ceffaffét omnes vmbræ quibus oftufcari poterat Chnfti claritas.Sed poftca logius crupit,ac fine modo graffatus eft furor. Ergo ne hîc labamur,fempcr ad præfente régula attêtos effe nosoportet. Olim fuffitus,Iuminaria,

Veftcsfâci-aî,altare,vafa,amp; fimiles ritus,Deo placcbSc:nêpe quiaobedicntianihil habet gratius vcl magis prctiofum.Nuc à Chrifti aduêtu mutata eft ratio.Èrgo quid nobis in Euangcliopræ-feribat, côfidcrâdû : ne temere fequamur quod fub Lege Patres feruarunt.Nâ quæ tune fuit pia facrorum obferuatio,hodie fceleraiu facrilegiu foret. Hoc Samaritanos decepif.quia no reputa bant in exeplo Iacob quâtum differret téporis ratio. Patriarchis altaria palTini engere licuerat, quod nondum ordinatus eßet locus que poflea Dominus elegit : ex quo verb Deus Templû in moteSioiuflîtextruijceßauitpriorlibcrtas.HacrationedicebatMofcSjPoflhacnofacietisfin Deuter.iigt;tf.i» guliquodfibireâuvifum fucrit,fedtantumquodvobispræcipio. Nam exquoDominus Legem tulit, reâum fui cul tum alligauit ad Legis iplius décréta, quum antèliberior effet vfus.Si-milisprætextuseratadorantibusinBcthel.lllicenimfolcmne Deofaerificium obtulerat la-cob.fed poffquam locû Dominus lerofolymis defignauerat,amplius no erat Bethel,fed Bethallen.Nunc videmus quis fuerit flatus quæflionis. Samaritanis Patrum exemplu crat pro regu lailudæiin Dei mandato fundati erSt.MuIicr ha:c,tamctfi gentis fuæ confuetudine haâenus co lucrat,nontamein ea acquicfcit.AdorationêhïcintcIligcnóquamIibct:(naquotidianisprcci-bus vbiqi locus erat)fed cui annexa crat facrificia: vt publica amp;nbsp;folcnis effet rcligionis ,pfcffioj

MVLiER CREDE MiHi. Primarcfponfifuipartebrcuitcrccrcmonialcmcultum,qui fub Lege fueratinflitutus,abolet.Nam quum dicithoram inflarc quæ nullum habeatpropriu amp;nbsp;pcculiarcm adorandi locum,fignificat temporale fuiffc quod traditum à Mofe fuerar,atquQ itaiam adefle tempus quo diruatur maceria. Hoc modo cultum Dei ex prioribus angufliis e-duólum,latius cxtédit,vt eius participes fiant Samaritain.Quum dicit venire horâ,præfcns efl loco futuriifenfus eft tarnen, iam propè inftare abrogationem Legis, quod ad Templum amp;nbsp;Sacerdotium fpeftat,amp; aliosexternos ritus. Deum nominando p a t r e M,vidctur cum obliqué opponere Patribus quorum mentioncm fecerat mulicr. Acfi diccrct, Dcum communem fore Patrem omnibus,vt iam fine locoruni amp;nbsp;gentium difcriminc communiter adoretur.

Vos adoratis quodnefcitis, nos adoramus quod feimus : quia falus ex ludæis eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Sed venit hora,amp; nunc eft,quando ven adoratores adorabunt Patrem in Spintu amp;nbsp;veritate: etenim Pater tales quærit qui adorent ipfum.

Deus eft Spiritus:amp; eos qui adorant ipfum,in Spiritu amp;nbsp;veritate oportet adorare.

Dicit ei muller, Scio quod Meffias venturus eft, qui dicitur Chriftus; quum ergo veneritille,annuntiabit nobis omnia.

VOS ADORATis. Nunc quod brcuitcr attigcrat dc Lcgis abfogationc , fufius cxpomL Summa tarnen orationis partiturin duo membra,Priore, forma colendi Dciqux in vfu kicrat Samaritanis,fupcrftitionis amp;nbsp;erroris damnat ; apudludæosvero probam amp;nbsp;legitimam fuiffc tcftatur.Et caufam differentia: fubiicit, quodludæis conftaret cxverbo Dei cultus fui certitu.* do;Samaritani autem nihil certi ex orc Dei tenebant.Sccundo dcclarat ritus haâenus à ludæis feruatos,brcuihabiturosfincm. vos adoratis. M.cmorabilisfcntcntia,quadoccmur nihi in religione temere vcl fortuito effe tcntandumiquianifi adfitfcicntia,noniam Deus, fed phantafma vel fpedru colitur.Itaque hoc fulmine concidunt bonæ omnes intentiones,quas vo canf.habcmus enim, homines nihil poffe quàm errare, vbi fua cos regit opinio fine verbo aut mandato Dei.Nam Chriftusperfonam amp;nbsp;caufam gentis fuæ fufcipiens,Iudæos longe àSamari tanis diftare docct.Cur id? Q_y o N i A M EX ipsis est s a l v s,inquit.quibusverbisfi-gnificat,hoc vno eos præftarc,quôd ætcrnæfalutis fœdus cum illis pepigerat Deus. Quidam ad Chriftumrcftringunt,qui ex ludæis progenitus cft. Et certe,quando in ipfo omnes Dci promif fiones ratæ funt ac firmæ, nullanifi in co falus. Sed quia minime dubium eft quin ludæos ideo præferatChriftus,quôdnon incognitumaliquodnumen, fed Deum vnum adorant,quife illis patefccit, amp;nbsp;à quo funt in populu adoptati; fub nomine Salutis, faluifica ilia manifeflatio quâ ex cælefti doârina habebant,intclligi debet.Sed cur dicit ab illis effe,quum potius apud cos dc-pofita effet, vteafoli fruercntur?Alludit,mco iudicio, adid quodprædiâum crat à Prophetis, Legem à Sion prodituram. Nam eaconditionc fegregati ad tempus crant à reliqi^s populis,vt

ab ipfis tandem ad to turn mundum pura Dei cognitio rnanarct.Summa tarnen hue redit, Non rite coli Deuni,nifi ex fidci reditudine, quam ex Dei verbo gigni necefle eft. vndefequitur, ad idololatriaprolabi quicunque àverbo difcedunt. Clare cnim teftatur Chriftus,idolu autinane figmentum ftatui Dei loco, vbi verum Dcum homines ignorant: damnat autemignorantix omnes quibus fe Deus ipfe non patefecit.Nam fimulac verbi cius luce deftituimur,regnant te-nebrx amp;nbsp;excitas. Notandumautemeft,Iudæos,quum fua perfidiaaboleuerint vitæ æternx fœdus cum Patribus fancitum,thefauro illo priuatos elTe quern tunc adhuc tcnebant:nondum cnim abdicati erant ex Ecclcfia Dei. Nunequum abnegent Filium, nihil cum Patre illis commune eft.Idem de omnibus fentiendum,qui à pura Euangelii fide, ad fua amp;nbsp;hominum comen-tatranfuolarunt. Quantumuisfibiinfuapertinaciablandianturamp; plaudantqui cxfcnluluo vcl hominum traditionibus adorant Dcum,hæc vna vox de cxlo detonans,quicquid fc habere putant diuinum amp;nbsp;fandum profternit,Vos adoratis quod nefcitis.Itaque,vt Deo probetur no-ftra religio,neceffc eft vt in fcientiam ex cius verbo conceptam rccumbat.

2’3 SED venit h ora. SequiturpofteriusmembrumdeabrogandoLcgalicultu.QiiGdi cit,Hora venire aut vcnturani, ordinem à Mofe traditum non fore perpetuum docet.quum di cit,Horam iam nunc cnc,fincm imponit cercmoniis ; atque ita admonet impletum efle corre-dionis tempus. Interea Tcmplum amp;nbsp;Sacerdotium riwfque omnes illis annexos probal,quan-tum ad prxteriti temporis vlum. Porro vt oftendat Deum neque Icrofolymis, nequein monte Garizin vclle adorari, altius principiumfumit: Veramfciliccteius adorationcm in Spiri-tu fitam efle. Nam inde fequitur rite vbique locorum inuocari. Primum tarnen hîcqux-ritur : Cur amp;quofenfu fpiritualis vocetur Dei cultus. Hoevt tcneamus,notanda eftanti-thefis inter Spiritum amp;nbsp;externas figuras, ficutiinter vmbras amp;nbsp;veritatem. Dicitur ergo Spiritu conftare Dei cultus, quia nihil aliud eft quam interior cordis fidcs, quæ inuocationcm parit: deinde confeientiæ puritas, abnegatio noftri, vt addidi in Dei obfequium fimus illi, quafi fa-erx vidimx.Hinccxoritur altera quxftio,An nonfub Legefpiritualiter cum Patres colucrint. Rcfpondeo,quum femperfuifimilisfit Dcus,nonaliumab initio mundi CultfiprobaiTc quàni fpiritualem,qui cius naturx congrueret. Cuius rei Mofes ipfc fatis locuplcs eft teftis,qui multis locis declarat non alio fpedare finem Legis, quam vt fide amp;nbsp;pura conlcicntia populus Deo ad-hxreat.Verùm,idclariusexprimuntProphetx,quumfeucrèinuchunturinpopuli hypocrifin: quiafatiffadum Deoputabat, poftquam facrificiis dcfiindus erat,externaque ilia pompa.Ni-hil opus eft multa hue tcftimoniaadducerc, qux paffim occurriit; infignes tarnenprx ahis loci funt,Pfalmo vo.Icfaix i,v8,amp; (Vd.Michxx 5.Amos 7.Cxtcrùm,itafpiritualis fuitlub Lege Dei cultus,vt tarnen implicitus externis tot cercmoniis,carnale aliquid amp;nbsp;terrenum in fpccicm iape rct.Ideo Paulus Galat.4.b.5i,ceremoniascarnemappellat,«amp;egcnamundiclementa.Similiter .4.1. nbsp;nbsp;nbsp;author cpiftolx ad Hebrxos,Sanduarium vetus cum fuis appcndicibus terrenum fuifl'c dicir.

Ideo cultum Legis apte diccmus fuilïeinfualubftantiafpiritualem: formx relpcdu, carnalcni quodammodo acterrenum.Erat cnintVmbratilistotaillaratio,cuius veritas nuncpalàm appa ret.Nuncvidcmus quidnobifcum ludxi commune habucrint,amp;quid diuerfum.Omnibus le-culis fide,prccibus, gratiarum adione,puritate cordis, amp;nbsp;vitxinnoccntiacoji Deus voluit, nec aliis vnquam facrificiis deledatus eft; led erant in Lege varix accefliones, vt Spiritus amp;nbsp;veritas fub inuolucris laterent ; nuncrupto Templi velo,nihil obfeurum vcl tedum. Sunt quidem amp;nbsp;nobis hodie externa quxdam pietatis exercitia,quibus ruditas noftra indiget: verum is eft mo-dus,eaquefobrietas,quxnudam Chrifti veritatem nonobfcuret.Deniquequodadumbratum Patribus fuit,palàm expreflumhabemus.Hocvero dilcrinjenin Papatu non modo confiifum, fed penitus euerfum fuit. Neque enim illic minor eft vmbraium denfitas, quam fuit olim fub ludaifmo. Quin manifeftu inter nos amp;nbsp;ludxos diferimen hie ftatuat Chriftus, negari non po-teft. Quibufeunque clabi cauillis conentur,in externa tantiim forma nos eftc Patribus dilTimir les conftat,quiaillifpiritualitcr Dcum colcntes,ccrcmoniis adftridi crant,qux Chrifti aduen-lufuntabolitx, Chrifti ergo prxfcntia, quantum in fc eft, Ecclcfiamlpoliant, quicunque cam grauant immodica ccremoniarum turba. Nec moror euanidos il los colores :Multos ex vulgo non minus hodi e indigere talibus adimniculis,qu.àm olim inter ludxos.Scmpcr enim, quo or-dinc Ecclefiam fuam regi voluerit Dominus, Ipedandum eft ; quia vnus ille quid nobis expe-diat,optimcnouit.Ccriumautcm eft,rationidiuinitusordinatx nihil eflemagis contrarium, quam cralTam amp;nbsp;bis carnalem pompam,qux regnat in Papatu.Spiritum quidem tcgcbatLega-Ics vmbrxzfed iftæ larux prorlus eum deformant. Quarc ad tam foedas amp;nbsp;indignas corruptclas minime co^niiicndum eft. Vtcunque caufentur aftuti homines, vcl ad vitia corrigenda nimis

timidi,rcsiftas effe medias,ideôç, indifferenter habcndasxcrte tolcrabile non eft,præfcriptam à Chriftonormam violari. ver i a d or a t or e s. VideturobitertaxareChnftusmuI-torumperuicaciam, quæ poftea erupit. Scimus enim quàm pugnaces amp;nbsp;contcnnofi,patcfado E uangclio, fuerint ludæi in tuendis ceremoniis quibus affueuerant. Quaquam 1 atiu s patct hæc fententia. Quiaenimfciebatmundumàfuperftitionibus nunquam purum forc,ideopiosamp; redos cultores à pcruerfis amp;nbsp;fidis fegregat. Qup teftimonio inftrudi, r apiftas damnare in fuis omnibus figmentis, amp;nbsp;corum probracontemnere ne dubitemus. Quid enim ractuendum eft, quum audimus placere Deo nudum hunc amp;nbsp;fimplicem cultum,qui Papiftis idco defpedui eft, quia cereraoniarum congeric non turget?amp; quid illis prodeft inanis carnis lplcndor,quo Chri-ftus teftatur Spiritum extinguiJ Quid fit Deumcolerc 1 n spiritv et veritate, exfiiperioribus dilucide patct. nempe, ablatis vetcrumrituuminuolucris,fimplicitcrretinere quodfpiritualc eft Dei in cultu. Nam veritas diuini cultus in Spiritu confiftit; ccremoniæ aute quiddam erant aduentitium.Atquehlcrurfusnotandum eft,nonconfcrri veritatcm cum mcn-daciOjfed cum externafigurarum acccffione:vtfitpurafimpléxque(vtloquûtur)fpiritualis cultus fubftantia.

,4 DEVS EST SPIRITV s. Confirmatio ab ipfa Dei natura. Quj.im homines caro fint, non mirumeft fi illis arrideant quæipforum ingenio refpondent. Hine fit vt multa commi-nifcantur in cultu Dci,qua: oftentatione plena, folidi nihil habent. Atqui hocinprimis expen-derc eos decebat,fibi cum Deo efle negotium, cui nihilo minus eft cum carne diifidium quàm igni cû aqua. Hæc fola cogitatio, vbi de coledo Deo agitur, ad frænanda ingenii noftri lalciuia fufficere dcbcbat:quöd adco fimilis nobis no eft,vt quæ nobis maxime placent,illi naiifeæ fint ac tædio.Quodfi hypocritasita excæcat fuafuperbia,vt Deumfuo arbitrio,vcl potiuslibidini fubiiceie non formidcnt,fciamus tarnen hanc modeftiam non vltimum invero Dei cultu locu tenere,vt nobis fufpedum fit quodadlubcfcitfecundum carnem.Porrô quia adeius altitudine confeendere non licct,mcminerimus petendam effe ex cius verbo rcgulam,qua dirigamur.Lo-cus hie fæpe àPatribus citatur aducrlus Arrianos,ad probandam Spiritus diuinitatem:fedperpcram co torquetur:quia hie fimpliciter pronuuat Chriftus,fpiritualisnaturæ efle Pattern luu; jdeóquercbus friuolis non affici, quemadmodumprofualcuitatchomincsfolcnt.

IJ MESSIAS VENT V R V s EST. Quanuis impura amp;nbsp;multis erroribus confufa effet apud Samaritanos religio,principia tarnen quædam ex Lege fumpta,eorum animis infixa erant:qua-le hoc fuit de Mcffia.Probabilc autem eft, quum ex Chrifti fermonc colligerct mulier infolim mutationeminftarcEcclefiæ Dei, ftatim fubiifleChriftimemoriam,fub quoplcnamrcrum omniuminftaurationem fperabat. Qiium Mcffiam dicit venturum, de tempore propinquo vi-detur loqui.Et certè multis argumentis fatis confiât,paflim tunc credos fuifle omnium animos Mcffiæ cxpedatione,qui rebus mifere collapfis,imó perditisfuccurreret.Hoc quide extra con-trouerfia eft,mulicrem Chrifium Mofi amp;nbsp;Prophetis omnibus in docendi officio præferrc.Tria cnimpaucis verbis compledicur.Primo,Legis dodrinam non fuiffe numeris omnibus abfolu-tam,l cd illic rudimenta dutaxat fuiffe tradita. N ifi enim vlterior quidam fuiffet progreflus,no diccrct Mefliam annutiaturum omnia.Eft enim tacita inter cum amp;nbsp;Prophetas antithefis, quod propria: illius fint partes, difcipulo.s ad metam pcrduccrc ab illis tantu initiates. Sc quafi in fia-dium indudos.Sccundo declarat mulier talem fe Chrifium fpcrare,qui futurns fit Paths intcr-pres,amp; piorum omnium dodor ac magifier. Pofiremo fignificatnihil cius dodrina melius vel pcrfedius efle appetendum: imo hunc vltimum fapientiæfcopum cfrc,vltra quern progredi fas non fit. Vtinam verb qui nunefeiadant Chriftianæ Ecclcfia: columnas,faltcm hanc mulicreu lam imitaretur, vt fimplici potius Chrifti dodrina content! forent,quàm fibi magifterium ne-ftio quod arriperentad ingcrendafua commenta. Vnde enim conflata eft Papæ amp;nbsp;Mahumeti religio,nifi ex prauis additamentis quibus fefinxcruntEuangcliidodrinam complete? Quafi abfque talibus deliriis mutila forct.Sed quifquis in Chrifti fcholaprobe ent edodus,non alios fibi magiftros acccrfet,ac ne admittet quidem.

egosvm Q_y I LOQVoR TECVM.QuumfcmulicricfleMcffiamfatctur,dodo-rcmproculdubiofcoffert,quô fpci ab caconceptæ refpondeat. Itaque mihi verifimile eft vbe-riorem dodrinamfiti eins cxplcndæ fequutam efleiac tale quidem gratiæ fuæ documentum in paupcrculafœmina extare voluit,vt teftatum omnibus facercf,nunquam fe oflicio deefle, vbi dodor appetitur. Periculum ergo non eft,ncquem omnino fruftretur quem paratum difeipu-luminuenicf.quiverôfeillifubmitterc grauantur (vt multos videmus fuperbos amp;nbsp;profanes homines) vel qui aliunde^erfediorcmfapicntiamfperanr, vt Turcæ Sc Papiftæ, digni funtqui c.ii.

Cap.IIII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EVAN G.

per innumeras præftigias circumafti,mcrgantur in errorum labyrinthum.Cæterùm his verbis. Ego qui loquor,fum Meflias filius Dei:Meffîæ nomen quafi figillum commendat obfignandæ Euangelii fui dofl:rinæ:quia ftatuendu eft à Pâtre fuifle vnâum, amp;nbsp;Spiritum Dei in co requic-uilTcjVt falutis nuntium ad nos perferret: quemadmodum teftatur Iefaias,cap.lt;Si.a.i.

TJ Interei' autem venerunt difcipuli eius, mirati funt quôd cum mullere loquebatur.Nemo tamê dixit. Quid quæris,vel quid loquens cû ea?

28 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Reliquie ergo liydriam fuam muller, nbsp;abut in vrbem, ôc dicit ho-

2p nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Venite nbsp;nbsp;videte Iiominem qui milii dixit omnia quæ feci, nunquid

jp VIDETE HOMINEM. Quia dubitantcrliîcloquitur,vidcripofTctChriftiauthoritatc non valdc fuiffe permota.Refpodeo,quia ad diffcredum de tantis my fieri is idonea no erat,pro fuomoduloeamfatagerevtciucsfuiàChriftofedoceri fuftineant. Porrohicad cos excitan-dos,optimus erat ftimulus,quum ex figno no obfeuro neque ambiguo, Prophetam effe cogno fcerct.Nam quiaex dodrinafaccre iudiciumnonpoteranr,vtilisaptaque illis erat hæc inferior præparatio. Dumitaque res occultas mulieriaperuifreaudiunt,hinccolliguntcfre Dei Prophetam, Quo conftituto, attendcre ad eius dodrinam incipiunt. Quanquam mulier vitra progreditur: nam confiderare cos iubct,niinquidfit Mcffiasthoc vno fcilicet contenta,fi quod iamin Chrifto inuencrat, illi ftio impulfu quærant: inuenturos enim feiebat, pluf^ quapromitteret.Sedcurmentitur, omnia Chriftum fibi dixifle ? Iam priusadmonui,non de vna fcortatione fuiffe reprehenfam à Chrifto, fed paqcis verbis obieda illi fuiflc .plura to-

tius vitse peccata. NequeenimfingulasfententiasEuangchfta reccnfuit:fed fiimmatim döj cuit,Chriftum,vtmulierisdicacitatem compefcerer,Iuperioreni ac prÆÏentemeius vitamin medium protuliiTe, Intcrea vidcmus, accenfam pio zelo raulierem, iibt fuæquc cxiftimationi minime parccre, vt Chriftinoméilluftrct.nam recitandisl'uis probris non abftinct.

jz EGO ciBVM H A B E o. Mirum cur fefliisamp;efuriens cibumrccufet. Nam fiquis hoc fa-cere eum dicat, vt fuoexemplonos erudiatad tolerandaminediam: curnon igiturpcrpetuo fecit?Sed alib tendebat eius confilium,quàm vt rcfpuedum fimplicitcr cfle cib um diceret.T e-nendacftenimcircunftantiahæc,quôdeum licvrgct præfcntis negotii cura, totumque eins animum occupât, vt cibum negligere illi moleftum non lit. Ncque tarnen fic mtentumefle profiteturad exequenda Patris mandata,vt neque edat neque bibat. Tantum quid libi prius lit vclpoftcrius,oftcndit.AtqueitafuoexempIodocet, regnum Dei omnibus corporis com-modis efle præfcrcndum.Edere quidem amp;nbsp;bibcre nobis Deus permittitimodo nc ab eo quod præcipuum eft,abftrahamur:hoc eft,vt fuæ quifque vocationi leruiat. Dieet quifpiam, fieri a-liter non poffe quin auocamenta lint cibus amp;nbsp;potus,qua; aliquid temporis melionbus ftudiis abftrahant. Eft hoc quidem vcru,fateor. fed quia Dominus pro lua indulgentia nobis conce-dit vt carnem noftram curcmus, quantum poftulat neceffitas : non definit qui parce amp;nbsp;fobriè fouendo corpori dat operam,Dei obfequium interea præferre,vt decet.Quanquam fimul ca-uendum ncita addicti limus horis noftris,quin parati fimus cibo nos fraudare, vbi propofita aliqua occafione,quali præfentem horam nobis Deus códicit. Talis opportunitas qtiumnunc in manibus Chrifto effet, quæ effluere poterat, earn obuiis vlnis ampleâitur amp;nbsp;rctinet. Quia igitur negotium à Patre iniunâum fic vrget,vt alia omniaomittere necelle fit,cibum poftha-berenon dubitat.Etcertèabfurdumfuiilet, mulierem relida hydriaadvocanduni populum currere,in Chrifto minus cerni ardoris. Denique, fi nobis propofitus hic crit fcopus, non pcr-dere ob vitam viuédi caufas,non difficile erit optimum modum tenere. Qui enim propofitum hunc habebit vitæ fincm,vt Domino feruiat:a quo ne prarfenü quidem mortis periculo fas fit nos abduci:hoccertè pluris quàmcibum amp;poium faciet. Metaphora cibi amp;potuseo gratiïB plus habet,quüd tempeftiuè ex præfenti fermone duda eft.

34 ciBVS MEVS EST. Significat,non modö hoc fibi cffc antiquiffimum,fed nihil effequo magis deled:etur,vel in quo 1 ibentius amp;nbsp;cupidius fe cxcrceat. Quéadmodfi Dauid,vt Lege Dei eómendet,non tantu pretiofam fibi fuiffe dicit,fed melle quoque dulciorcm.Ergo,vt Chriftö ■ fequamur,non tantum ftudiofe nos impendere Deo conuenif.fed tam effe volfitarios ad per-agenda eius mandata,vt minime fit moleftus aut grauis labor. Porró,quu addit Chriftus, v t PEK. F tc IA M eiusvoluntatem:fatisexponitquænam fitPatris voluntas,adquamintentus erat.nempe vt iniundum fibi munus expleret. Itafingulis refpicienda cftfua vocatio : nequis Deo impêfum ferat.quod temerè füo arbitrio fufcepit.Cæterùm,quæ fuerit Chrifti fundiojfa tis notum eft: Promouere fcilicet Deircgnum,animasperditasin vitam rcftituere,fpargere lu cemEuangelii,deniquefalutemafferremundo.HarumrerumpræftantiaIaffoamp;famelico,cibi amp;nbsp;potus obliuionem induxit.Hinc tarnen non vulgaris ad nos redit confolatio, dum audi-mus Chriftum de hominumfaluteadeó fuiffe folicitum,vteam curarefumma illifuerit volu ptas.neque enim dubium cft,fimiliter hodie quoque erga nos affici.

3S Nonne vos dicitis, Adliuc quatuor menfes funt,amp;: meflis veniet ? Ecce dico vobis,attollite oculos veftros,amp; videte regiones, quoniam albæ funt lam ad meflem.

Et qui metit,mercedem accipit, amp;nbsp;fmólum congregat in vitam æter-nam:vt amp;nbsp;qui feminat,fimul gaudeat,amp; qui metit.

nonne dicitis. Profequiturfuperioremfentétiam.QuÏaénimnihilfibi priuseffe dixerat,quam perficere opus Patris,nunc oftendit quam fit illud maturum. fdque facit com-paratione meffis. Sicuti enim vbi maturuit fcges,meffis ferre moram non poteft: quia alioqui grana coiwiderent ; ita nunc matura fpirituali fruge, tard^dum effe negat, quia damnofa fit ' e.iii.

cefTatiô. Vidcmus quorfum adduda fit fimilitudo; nepe ad cxprimenda fcftinationis caufani. Particula hac, nonne dicitis, oblique notare voluit, quanto attentiores fint hominu aninii ad rcsterrcnas quàm cæleftes.fic enim meflis dcfiderio æftuant,vt anxie fupputcnt mé-ies ac dies ; interca in colligcndo tritico cælefti mirum vt torpeant.Atque banc prauitate non fol urn nobis effeingcnitam, fed vix à cordibus noftris reuelli pofle, quotidianus vfus arguit. Nam quLim onines terrcftri vitæ in longum profpiciant,quàm negligcnter de rebus diuinis co gitamus ? Sic alibi Chriftus ipfe, Hypocritæ, vos ex cæli facie iudicatis qualis futurus fit dies craftinus, tempus autem vifitaüonis meæ non agnofcitis,Matth.i6^.a.3.

^6 ET Q_v I METiT MER. Accip. Alio argumciito probat, quàm fedulô incumbere nos deccat in opus Dei: quia fcilicetampla amp;nbsp;fplendidalaborirepoiitafitmerces. Fruâum cnim promittit,cumque non corruptibilem,nec caducum. Quanquam quod de fruäu fubii-cir, bifariam exponipoteft: vel vt fit mercedis declaratio: atque ita bis idem dicerct diuerfisvcr bis: vel vt commendet eorum operam,qui Dei regnum locupletant,quemadmodum repctet cap.ij.c.ilt;j,Ego elegi vos,vteatis,amp; fruâu afFeraüs,amp; fructus vefter mancat. Etlanè verbi mi-niftris vtrunque ingentes addere animos dcbet,ne vnqiiam fub labore fathifcant,dum fibi pa-ratam elTe in cailo gloriæ coronam audiunt:amp; feiunt fruftum meflis fuæ non pretiofum modo fore coram Deo, fed ctiam æternum. In hue finem paffim in Scriprura,mercedis fieri folet me tio,non autem vt inde operum mérita æftimentur.Quis enim fi ad calculum ventum fiierit,nó pœna ignauiæ magis,quàm diligentiæ præmio dignus reperieturîErgo optimis operariis nihil reftabit aliud,nifi vtfupplices ad veniæ deprecationem confugiant: fed Dominus qui paterne nobifeum agit,vt noftram ignauiam corrigat, amp;nos alioquiparum cordatos melius animer, eratuitam mercedem rependcrc dignatur.Porrô hoc adeo non cuertit fidei iuftitiam,vt potius ftabiliat.Vnde enim fit vt quicquam in nobis quod remuneretur,inueniat Deus,nifi quia Spi ritu nos fuo donauit î Arqui Spiritum, arram pignufque adoptionis efîe feimus. Secundo, vn-de fit vt mutilis amp;nbsp;vitiofis operibus tantum honoris Deus habeat,nifi quia poftquam nos fibi gratis reconciliauit,vitia quæ operibus noftris adhærent,non imputando, præter vllum meri-tum accepta habetîSumma huius loci eft,Laborem,quem docendo impendunt Apoftolj,mini mè durum autgrauemdebereillisefle:quum fibi tam vtilem, Chrifto amp;nbsp;Ecclefiæ fruduofum eflefeiant. vT et q_v i seminat. HisverbisadmonetChriftus,finecuiulquamfore querimonia quôd Apoftoli aliens culturæ fruâum colligent. Atque hæc amplificatio notan-da cft.Namfi in mundo,eorum gemitus,quilaboris fuifruâum queruntur allô tranfferri,non impediunt,quin nouus pofTeflbr fegetem ab alio iaâam libenter metat : vbi mututis eft con-fenfus,mutuum gaudium amp;nbsp;gratulario,quato alacriores effe meflores conuenicîVerùm vthic locus probe intelligatur,tenenda eft inter fationem amp;nbsp;mcflemantithcfis.Satio fucrat,Legis amp;nbsp;Prophetarum doârina.Tunc enim fernen in terram proieâum manebat quafi in lierba : do-ârina autem Euangelii,quiaadiuftam maturitatem homines adducit,aprèmcfliconfertur. Lex cnim ab caperfeâionc longé diftabat,qua: Chrifto demum exhibita fuit. Nota eft etiam pueritiæ amp;nbsp;virilis a:tatis coparatio, quam adducit Paulus ad Galatas,cap.4.a.i,quæ eodem tê-dit.Deniquc,quum præfentem falutem Chrifti aduentus feenm attulerit, non mirum eft fi E-uangeliu,in quo apertaeft regni cæleftis ianua,meflis vocetur doârinæProphcticæ.Neque ta men hoc obftat,quin Patres fub Legecolleâi fuerintinDei horrcum.Vcriim,fimilitudo hæc ad docendi modum referenda eft. Nam ficuti Ecclefiæ pueritia vfquc ad finem Legis durauit, prædicato autem Euangelio mox fuccefllt adolcfccntia, ita tue maturefeere cœpit falus,cuins fementemduntaxatfecerantProphetæ.Sedquumin Samaria hune fermonem Chriftus ha-bucrit,videtur fationë latins,quàm ad Legë amp;nbsp;Prophetas extendere. Et funr,qui promifcuc ta de Gentibus,quàm de ludæis hçcexponat. Fateorquidem quæda pietatis grana femper in toto orbe fparfa fuiffe: amp;nbsp;minime dubiu eft quinpræclaras fentëtias, quæin philofophis amp;nbsp;pro-fanis feriptoribus extant,Deüs corum manu quodammodo feminauerir.Sed quum adultera-tumfueritfernenilludabimaradice,amp;quæindeenafei potuitfeges,licet nonproba neege-nuina,immcnfaerrorumcongericfuffbcatafuerit, tamnoxiam corruptionem abfurdumeft fationi conferri.Deinde quod de cofenfu gaudii bîc habctur,in philofophos aut fimiles minime competit.Nondum tarnenfolutus eftnodus, quiaSamaritanos Chriftusin fpcciem défi-gnat.Refpondeo,quanuis apud eos omnia corruptelis infeâa eflent,fiiifle tarnen illic abfcon-ditum aliquod pietatis fernen. Vnde enim fimulac verbum de Chrifto audiunt, tâta eius quæ-rendi promptitudo.nifi quia ex Lege amp;nbsp;Prophetis' venturum efle Redemptorem didicerant? Fuerat quidem Iudæa,peculiaris Domini ager,quëper fuos Prophetas excoluerat: fed quonia

aliquantula fem inis portio in Samariam dclata crat,non absrc dicit Chriftus,illic quoque nia^-turuiflcfcmen.Siquisôbiiciatclcdosfuifl’e ApoftoIoSjVtEuangclium vulgarent totimfido^ refpófio facilis eft,Chriftû,vt tempus ferebat,Ioquutu clTc, nifi quod in Samaritanis Propheti cæ doôtrinæ fernen,licet multis zizaniis niiftfi ac refcrtû,àfpc fruélus ia propc maturi comédat.

jy iNjtoGENiMVERvsESTSER. Ptoucrbium hoc vulgarc crat,quo indicabât mul tos fæpe alieni laboris fruâum pcrciperc.quanquam hoc diucrfum crat, quod ægrè patitur is quiläborauit,fruiäum ab alioaufcrri,quû Apoftolifocioslætitiæ habeantProphetas.Ncquc tarnen hinc poteft colligi,Prophetas ipfos,corum quæ in Ecclefia hodic geruntur, teftes vcl co feios cflc:quia non alio fpedat Ghrifti confiliu, quam hoc affedu docuilFe Prophetas quadiu. vixcruntjVt de frui3:u,quemilliscolligcre non dabatur,iamgaudercnt. Non abfimilis eft com-paratio,qua Petrus primo epiftolæ fuæ capitc vtitur: nifi quod generaliter fideles omnes hor- i plt; r.i.f.iii tatur:Chriftus autem hie folos difcipulos compellat,amp; in corum pcrfona,Euagclii miniftros. lubct autem his verbis itain commune fuas operas coferre, vtnulla inter cos praua fit æmula-tio;qui priores ad opus mittuntur,ita debcrc ad præfentcm culturam efle intentos, vt aliis qui deindcfuccedenr,maiorembcnediaioncm noninuideant : quimittuntur,quafiadmaturSftu gem colligendam,co alacrius in partes fuas incumbat. Nam comparatio quæ hie fit inter Legis amp;nbsp;Euangelii dodores,poteft ctiam his fingulis inter fc aptari.

Quum autem venit in Gahlæam, receperunt eum Gahlæi qui omnia viderat quæ feceratlerofolymis,die fefto. nâ amp;nbsp;ipfi vénérant ad die feftu-

4t mvltoplvRES credidervnt. ExfucccflùipfopalàmeftjChriftumnonfuif-fcplusæquofacilcm vtillisannucrct. Videmus enimquàm fruduofum iftudfucrit biduum quod pctentibus conceffit.Quo exempio doccmur,nunquam ceflandum cfte,quotics regnum Dei propagate licet.Quodfitimcmus ne obnoxia fit finiftris rumonbusnoftra facilitas, vcl fæpiusfitinutilisjpetamusàChriftoSpiritficofiliiquinosdirigat.Hiciamalio fenfu ponitur c R E D E N DI vcrofi, quia no tatiim ad fide præparatos fuifle fignificat,fed reda fide iriibu tos.

^®P-UlL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN E VANG- '

prcucnit fcicntia,cuius lÏmul fit mcntio. Nam profedus ab homine mortali fermo, aures qui-dcm implcrc Sc l'atiarc potcrit:fed aninium in tianquillafalutis fiducia nunquam ftabiliet : vt mericó ie gloricturfcirc,qui audiuit.Ergoinfidehoc primumeft,vt Chriftü lciamus elle, qui perluos miniftros loquitur. Deinde, vt luumilli honorem tribuamus;hoc eft, ne dubitemus elTc fidum ac vcraccm;vt freti tamcerto authore,ineins dodrinam l'ecurè recumbamus. Cæte ‘ rtim,quôdIcfum mvndi servatorem amp;;christvm prardicant,idproculdu-bio habent ex airdit u.Vnde colligimus,EuangeIii fummâ intra biduum familiarius illis fuilïc à Chrifto traditam, quàm hadenus lerololymæ fuiffet. Et Chriftus falutem, quam attulerar, toti mundo communem elle tefiatus elt,quô melius intelligerét,ad fe quoque pcrtmcrc.Nc-que cnim tanquam legitimos hærcdcs ad participandamlalutis gratiam eos vocauit:led do-cuitfe veuille, vt in Dcilamiliaextraneosadmitteret, ac paeem offerret iis qui procul erat.

4^. ipsEENiMiF. svs TESTiF. EST. Spccics rcpugnantiæ quæ hîc ptimo intuitu apparet, diuerfas expofitiones peperit. Nimis argutum cft quod alFert Augullinus, Chriftu honorecaruifleapudfuos,quiaplusrolobiduoapud Samaritanos profecerit,quàmlongo tempore apud Galila:os:ablque miraculis plures acquificrit in Samariadifcipulos,quàm in-gens miraculorum numerus in Galilæa lucrifeccrat.Non placet ctiam quod Chryloftomus pairiam Chrifti intelligit Capcrnaum,quiaillic fréquentais quàm alibi fuerit. Cyrillo ita~ que potius fubfcribo,qui reliéla vrbe Nazareth,in diucrl'am Galilææ partem abiifl'e dicit.Il— lamcnimnominantreliqui tresEuangeliftæ,quumhoc teftimonium Chriftireferunt .Poffer quidem hic elfe fenfus,quôd quum plenæ illuftrationis tempus nondum veniffet, latere in patria,tanquam in obfcuriore rccciïu,voluerit.QLiidam etiam exponunt, biduo fubftiüf-fc in Samaria,quôd nulla erat feftinandi ratio in eum locum vbi con temptus cum manebat. Alii putant rcôlà in Nazareth profedum, ftatim inde commigrafle: fed quia nihil talc refert Iohannes,non audeo huiediuinationi dare locum. Ergo illudverius, quum in patrka Nazareth cotemptui fc vidcrct circ,diuertiire alio potius. (^arc mox fequitur, VenilTcin oppidu Cana.Et quod limul additur,Fuifle cxccptum à Galilæis propter miracula, rcuerentiæ non contemptus fignum fuit, profheta in sva patri a. Non dubito quin hæcpro-uerbialis fiieritfcntcntia. Scimus autem prouerbiis eelebrari, quod fæpius amp;nbsp;-ra otaJ, vfu venire foIet.Qiiarc non eft quærcnda exadius perpétua veritas; quafi necefle fit femper veru elTequod illic dicitur. Certu quide elt, alibi Propbetas potius celebrari,quam in patria.Fieri ctiaminterdumpotcft,amp; re ipla accidit, vtProphetam non minus colant clues fui,quàm ex-tranei:fed prouerbium docctquid magis tritum fit ac vulgare: nempe Prophetis alibi potius vbivis locorum honorem tribui, quàm apud fuos. Poteft autem duplex origo efle huiuspro-uerbii, ac fenfus.Eft cnim hoc vitium vniuerfale,vt quosin cunis vagientes, quos puerilircr ineptietes vidimus,!! tota vita nobis defpedui fint:quafi nulliprofedus pucritiamfequut! ef- “ fent.Accedit Sc altcrum malum,quod inter notos magis rcgnat,æmulatiofcil!cet. Mihi tame probabile eft,natumindc prouerbium, quod Propheta: à gentefua tam mal è accept! fucrint. Nam boni Sc pii homincs,quum tantam inludæa aduerfus Deum ingratitudine, tantum verbi contemptum,tantam contumaciam cerncrent, merito hanc qiicrimoniamiadare poterant, nufquam minus haber! honoris Dei Prophetis, quàm in tcrrafua.Si prior fenfus magis arri-f J J det,nomen Prophetæ generaliter fumendum erit pro quouis dodorc ; quemadmodum Pau-lusEpimcnidem appellat Crctcnfium prophetam. recefervnt evm. Andiutur-nus fucrith!chonor,nonfatis conftat.Nihil cnim procliuius eft quàm donorum Dciobliuio. Nec alio confilio hoc narrat lohannes,n!fi vt feiamus fub multorum teftium oculis édita fuif-fe à Chrifto miracula, vt longe latéque prædicatafuerint.Iterum notatur vnafignoru vtilitas, quod viam dodrina: fternunt. nam faciunt vt Chriftus rcucrcntiam obtineat.

Venit ergo lefus iterum in Cana Galilææ,vbi verterat aquam in vinu. Erat autem Regius quidam,cuius films infirmus erat,in Capernaum.

”^7 nbsp;nbsp;Hie quu audifiet lefum ex ludæa in Galilæa veniire,abiit ad eum,amp;ro

48 nbsp;nbsp;nbsp;Dixie eigo 1111 Ielu.s,Nififignaamp;prodigiavideritis,non credetis.

49 Dixit illiRegius iple,Domine,defcedeprmsq moriaturpuellus meus. JO Dixit 1111 lefus, Vade,films tuus viuit. Credidithomo fermonique illi

51 Quum autem adhuc defcenderet, fenii occurrerunt illi, amp;nbsp;nuntiarunt dicentes,Films tuus viuit.

p Scifcitatus ergo eft ex ipfts,qua Hora melius liabinftet: dixerunt illi, Hen horafeptima reliquit eum febris.

« Cognouit ergo pater quod fuiftet eadem bora qua dix erat illi lefus, Fi bus tuus viuit.Et credidit ipfe,amp; domus eius tota.

4« ER.AT REGivs QViDAM. Hæc vcriorlcdio : cliam fi fecus Erafmus fcntiat. FatcoF quidem illo tempore Regulos ftiiffe diâos,qui nunc Duces voc5tur,aut Barones,aut Comités: fcdtalis crattunc Galilææ ftatus,vt nemo eius ordinisin Capernaum habitare potuerit.Porro vnum aliqué ex aula Herodis fuiflc arbitror.Na qui à Cæfare miffum putSt,nihil habent colo-ris.Cæterùm,nominatim hoc exprcffit Eu5gelifta,quia in taliperfona illuftrius erat miracul'J.

47 QVVM AVDissET I E s V M.Quodopcm à Chrifto pctit, fidci quidcm hoc aliquodfi-gnum eft.fed quöd opis ferenda: modum Chrifto præfigit,ex co apparet quanta fuerit ruditas. Chrifti enim virtutem ad corporis præfentiam alligat. fcilicet de Chrifto non aliud concepe-rat, quàm Proplietam efle diuinitus miffum cum hoc mandato amp;nbsp;facultatc, vt miraculis cdcn-dis fe Dei miniftru probaret.Hoc tarnen vitium,quanuis reprehenfione dignum, Chriftus dif-lîmulâs,alia de caufafeuerc cum obiurgat:imö in genere omnes ludæos, quod miraculoru ni-tnis cupidi foret.Scd vnde nunc tanta Chrifto afperitas,qui alios miraculaappetentes comiter accipere folitus cft?Fuit certe ei tue certa aliqua ratio quæ nos latct,cur fcuerius quàm ex more fuo ,ageret cum hoc homine. Et forte non tarn eius rationcm habuit, quàm totius gentis. Videbat parum authoritatis habere fuam doârinam-.ncque tantum negligi,fedprorfus Iperni. Intcrea defixos efle omnes in miraculis,amp; totos corum fenfus ftuporemagis quàm admiratio-neoccupari. Impiusergo illc qui vulgo tunc regnabat verbi contemptus,hancilli querimonia extorfit. V erum quidcm eft, ctiam ex fanâis quofdam interdum, nc promiffionum veritas a-pud eos vacillaret, confirmationcm à fignis optaffe : videmus ctiam Deum, quum placide corum votis annuerit, minime fuiflc offenfum ; fed longe maior prauitas hie à Chrifto notatur. Sic enim pendebat à miraculis Iuda:i, vc verbo nihil refiduum lacèrent. Ac primo quidem hoc prxpoftcrum habebant, quod apud ftupidos amp;nbsp;nimis carnales nulla erat doârinæ reuerentia, nifi miraculis expergefafti clTcnt. Oportuerat enim Dei verbum in quo à tcncris educati erat, illisplufquamfamiliare effe. Deinde quum miracula eflent édita, adco nonfequebatur is, qui debet,profeiftus,vt attoniti ftuperent. Sic nulla crat eorum religio, nulla apud eos Dei notitia, nullum pietatis exercitium,nifi in miraculis. Quo fpedat etia ilia Pauli exprobratio, ludæi fi-gnaquxrunt. Significat enim, fignis abfque ratione amp;nbsp;modo addiâos, nee Chrifti gratia, ncc vitæ ætcrnæ promiflionibus,neque arcana Spiritus virtuie affici; quin potius faftidiofe Euage burn refpuerc,quia illis præter figna nihil fapiat. Atque vtinam non hodie quoque plurimos tc neretfimilis morbus'.fedhacvoce nihil magis vulgatum,Præcedani miracula,vt aures præbea mus huic dodrinæ.Quafi verb ica fordere nobis debcat Chrifti veritas, nifi aliunde fulciatur. Verùm, etiamfiingentifignoru'maceruo Deus eosobrueret, metiuntur tamcn,quum fe credi-turos dicunt. Extcrnaquædam admiratio nafceretur,fcd nihilo clTct maior doârinæ attentio.

49 DOMINE DESCENDE. Quaudo hic togandopcrgens tandcmimpcttat quodvolcbat, collige non ideo reprehenfum à Chrifto cfl'c,quafi eum abiiccre prorfus vcllct,ac preccs repu-diaret:fedhocpotiuscófiliofccifl'e,vt corrigcrct vitiumillud,quodilliaditumadveramfidcm obftruebat. Et tenendum eft memoria quodprius dixi,hanc communem totiuspopuli repre-henfionem magis fuiire,quàm vnius hominis propriam. Atqu e ita,quod in votis noftris præpo-ftcrum eft,vel contortum,vel fupcrfluUjnecelfc eft corrigi vel rcfecari, vt noxiaobftacula tol-lantur. P orro quum aulici homincs,lauti ac fuperbi efle folcant, nec libentcr patiantur fecum durius agi,notandum eft hunc neceflitate fua amp;nbsp;orbitatis metu humiliatum,non cxcandefccrc neque obftrcpere,quum afperius à Chrifto cxcipitur: fed obiurgationem illammodefto filcn-tio tranfmittere. Idem amp;nbsp;innobis experïmur.Miræ enim funt noftræ deliciæ,miraimpaticntia

amp; morofitas,donee mails fubaéli,faftum amp;nbsp;fupcrciliiim deponcre cogiinur,

^0 FiLivs Tvvs V I V I T. Hïcprimö relucctlîngularisChiiftihiimanitasamp;înduIgentia, quyd hominis ruditati ignofeens, longius virtutemiuam extendit, quàmfpcraucrat. Pctebac VC Chriftus aduentu fuo iilium fanaiet. AEgrotu quidem liberari à morbo poHc,fed non mor-timni cxcitari putabat.Ideo feftinationcm vrgct,ne mors præucniat.Ergo qcium vtriufque ve-niam Chriftus facie, hinccolligere licet, quanto apud cum in prctiofit velpufilla fides. Hoc quoque obferuatu dignum,quod Chriltus eius deliderio non obtempcrans,plus multo conce-dit quàmpetierat.Nam tcliimomum habet depræfcnti filiifanitate.Itafæpe cælcftis Pater vo tis noftris quoad circunftantias non obtemperans, modis inopinatis ad nos iuuandos opcra-tur,vt difeamusnihil illiprælcriberc.Quum di'citfiliumviucrc,fignificat ex mortis pcriculo cf lecreptum. credidit homo sermon i. Quiahac perfuafione imbutus venerat, Chriftum elTc Dei Prophetam, ideo ta facilis ad credendu fuit, vt vocem vnam mox arriperct: arreptam in animii dcfigerct. Quanuis ante de Chrifti potetia minus honorifice fcntirct quàm par erat,tamcn breuis promiirio nouam repente in eius animo fiduciam pcpcritivtin vno Chri fti verbo filii fui vitam inclufam die ftatueret.Atque hacpromptitudinc verbum Dei à nobis recipi decebat:fcd multum abeli,quin tarn prælcntcm in auditoribus Icmpcr effedum habcat. C^uotus enim quifque eft,qui multis cócionibus tantumproficiat,quantum hic femiprofanus vnica voce au data? Quo plus ftudii in excitanda noftra tarditate ponendum eft;rogandus veto inprimis Deus, vt cordanoftra fic afFiciat, ne minus ad credendumprompt! fimus, quàm ipfc ad poiliccndum facilis ac benignus eft.

p Qv V M AVTEM ADHVCDESCEND. Hîcfidcî cffedus dcfcribitur,vnà cum verbi efti-cacia. Namficuti Chriftuspuciurniam moriturum verbo in vitam reftituit,itapater fide lua momento vno filium faluum rccuperat.Sciamus ergo quotics fua beneficia nobis cftci t Domi nus, virtutem eius adprxftandum quicquid promittit, fcmper fore expofitanumodo nc ianua illiobftruatnoftraincredulitas. Hocquidcm non die perpetuum, imö non eflefrequens aut vulgarefatcor,vtftatim ad opem nobis ferendam Dominus inanumfuam cxcratdcd quotics diffi-rt, fua illi conftat ratio, amp;nbsp;quidem nobisvtilis.Hoc quidem certum eft, adco nunquara ipfum in mora clTc, vtpotius cum obftaculis noftris pugnet. Ergo quu præfens eius auxilium nonapparct,reputcmusquantainnobis diftidcniialatcat; vellaltemquàm tenuis amp;reftriâa fit noftra fides. Atqui non miru eft, fi beneficia fua perire nolit, ac tcmcre in terram proiiccre, fed deponcre vclit apud cos qui porredo fidcifinu ea excipcre parati funt. Et quauis non code fcmper modo fuos iuuet,nunqua tame irrita crit cuiufqua fidcs, quin fentiamus veru die quod docct Propheta, promiftiones Dci,eriam vbi moram trahere videtur,maxime ramen fcftinarc.

p scisciTATVS ERGO E s T. Qiiodfetuos rogauit quado melius habere filius cœpif-fet,fadum eft arcano Dei impulfu,quo miraculi vcritas magis illucefccret. Nam amp;nbsp;nos ad fuf-focandampotentia: Dei luccm,natura plus quàm maligni fumus,amp; in hoc variis artibus incubit fatan,vt opcrum eius afpcdtim obfcurct.Quare,vt laudc fuam apud nos obtineant,itacon fpiciia nobis reddi necdfc cft,ncquis dubitationi fuperfit locus.Quanlibct ergoingrati fint ho mines,non tarnen patitur hare circunftantia tarn infigne Chrifti opus fortunæ adferibi.

$3 CREDIDIT IPSE, ET D o M V s. Vidctur cflc hocabfurdum,qu0d fidei initium Euan-gcliftain eo homine commcmorat,cuius fidem prius laudauit. Ncc poteft c r e d e n d i ver-bum,hoc quidem loco,ad fidci progrcfliim referri; fed tenendu eft, hominem ludæum amp;nbsp;edu-catuminLegisdodrina,iamaliquofidciguftupræditumfuifle,quum ad Chriftum acccftit. Quod deinde credidit fernioni Chrifti, ilia fuit particularis fidcs qua: non longius patebat, quàm adfilii vitam: nuncautem alio modo crederc cocpit,quiafcilicet Chrifti doârinam am-plcxus,fe vnum ex eius difeipulis elfe profelTus eft. Ita non iam filium duntaxat Chrifti benefi-cio fibi incolumcm redditum iri fperat: fed Chriftum agnofeit Dei Filium,ac nomen dat eius Euangclioitotam familiam comitem habet,quæ miraculi teftisfucrat.Nec tarnen dubiumeft, quin opcram dedcrit vt fccum omnes fui ad Chriftianifmum conccderent.

Ofthæc erat dies feftus ludæorum, amp;nbsp;afeedit Chriftus lerofolymam. Eftautem lerofolymæ adProbaticampifcina,quæ vocatur Hc-

3 nbsp;nbsp;nbsp;In his fedebat inukitudo magna ægrotantium, cæcorum, claudomm.

4 Angelus enim per interualla defcendebat in pifcinam Sc aquam tur-babat.Qin ergo primus defcenderat poft turbationem aquæ,fiebat fanus, quocunque olim morbo detentus fuiftet.

y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Erat autê homo illic qui trigüa amp;nbsp;odo annos trafegerat in infirmitate.

Hunc quum vidiftetlefus fedentem Sc nouifletquód lam laboraflet multo tempore,dicit illi, V is fanus fieri?

7 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Refpondit illi infirmus, Domme,hominem non habeo,qui me,quum

turbata eft aqua,demittatinpifcinam:interea autem dum ego venio, ante me alius defcendit.

Et ftatim fanus fadus eft homo ille,amp; fuftulit grabatum fuum, Sc am-bulauit.Erat autem Sabbatum die illo.

I ERATDiES FESTVS. Quanquatn non exprimitdifertè Euangelifta,quifnamdies bic fueritjprobabilis tarnen conicâura eft,Pentecoften notari:fi tarnen quod hïc narratur,fta-tim ex quo in Galilæam venerat Chriftus,faâum eft. Nam mox à Pafchatclcrofolyma profc dus,per Samariam tranfiens,quadrimeftre tempus vfque ad meflepa numerabat: Galilæam in-greflus fanauit aulici filium.Subiicit Euangelifta diem hunc feftum fequutum elTe. Ergo temporis ratio h uc nos ducit,vt Pentccofte intelligi debcat: quanquam de ea re non contendo.Vc-nit autem Chriftus lerofolymam ad diem feftum,partim quia tunc propter populi concurfum maior erat propagandæ dodrinæ opportunitas : partim quia oportuit ipfum Legi fubiedUm cflc,vt à Lcgis feruitute omnes redimerctiqucmadmodum iam alibi monuimus.

AD PROBATICAM, pisciN A. Additur loci circunftantia; vnde colligimus,non obfcu-rum,velpaucis notum fuiflc miraculu.C^od cnim locus hominum ftequentiacelebris fuerit, quinque porticus indicio funt,amp; T empli vicinitas hoc ferebat. Adhæc nominatim dicit Euan gelifta,iacuifle illic multos ægrotos.Quantum ad nominis rationê fpedat,meritó à dodis reii-citur Hieronymi commcntum,qui Betheder facitcxb E t h e s d a, amp;nbsp;gregis domu interpret» tur.Pifcinæ enim hïc fit mcntio,quæ foro pecuario propinqua erat.Ratione etiam carent, qui Bethfeda legunt,quafi locum pifcationis.Probabilius ergo fentiunt, qui exponunt locum effu fionis. Nam nipN Hebræis,defluxum fignificat. Euangelifta autem Chaldaice(vt tune ferebat communis linguæ vfus)pronuntiauit, Efda. Ego enim aquam per canalesdudamfuifle arbi-tror,vt inde Sacerdotes haurirent. Nifi forte impofitum loco tuit nomen, quöd per fiphones aquafunderetur. probatica autem, meo iudicio, dida fuit, quöd pecudes illuc addu-cerentur in facrificium offerends,

SED EB A T MViTiTVDo. Fieri poteft vt in porticibus iacuerint sgroti ad rogandas cleemofvnas,quumiliac tranfirpt populus qui Templum adoradi caufapetebat.Etillinc etia emifolebantpccudes infacrificium offerendæ. IntercaDcusfingulis diebusfeftis numerum aliquemfanabatjVt hoe modo præfcriptum in Lege cultum,amp; Templi fanditatem comenda-ret. Videri tarnen poftet hoc abfurdum, quöd quum nihil tale fadumlegamus, quo tempore maxime florebat religio,imo quum Prophetarum feculo nonnifi extra ordinem édita fuerint miracula;rebus adeö collapfis amp;nbsp;propc confufis illuftrior folito apparuerit Dei virtus amp;nbsp;gra tiainmiraculis. Rcfpondeo,duasftiiuecaufas, meo quidem iudicio. Nam quum Spiritus in Prophetishabitans,fatislocuples diuinæ præfentiæ teftis foret,non alia confirmatione tüc in-digebatreligio. Signis enimplufquamidoneisfancitaLexfuerat;amp;Dcus innumeris tefti-moniis non defierat mandatum à fecultum comprobare. SubChrifti verö aduentum,quia Prophetis deftituebatur,amp; miferrimus erat eorum ftatus, variæque tétationcs vndique ipfos vrgebant : extraordinario hoefubfidio habebant opus, ne putarent fe à Deo prorfus deftitu-tos,atqueitafradideficerét.Scimus cnim Malachiam vltimumfuifle ex Prophetis-.atqueideo fuæ dodrinæ claufulam hâc apponit, Vt rccordentur ludæi Legis à Mofe traditæ,donee Chri ftusappareat. Vtile enim Deo vitu fuit, eos Prophetaruinopiafufpenfos ad tepustenere:quö

Cap. y. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN E V A N G.

maiore Chrifti defidcrio flagrarcnt, amp;fibi exhibitum cxcipercnt maiore rcucrcntia. Interea ne teftinionio carerct Tcmplum,amp; facrifiaa, amp;nbsp;totus cultus, vndc falus mudo proditura erac, hocliinationisdonoludxosretinuitDominus,vtfcircntnon tcmerèle à rchquis gcntibus cfle d Deo fegregatos.Nam Deus ægrotos fanando,tanquam manu è cælo exerta,palam mon-ftrabatfibiprobarihocadorationis genus quod habebant ex Legis præfcripto. Deinde non dubito quin tempus redemptionis inftare, iamque propinquum elTe Chriftum,falutis autho-rem,talibus fignis monuerit;quo melius omnium animi expergeficrent. Duplicem huefigno-rum vlum illaætate fuilïe arbitror,vt fibi Deum adeffe cognofeerent Iudæi;atque ita,connan tes in Legis obedientia manerent.Deinde vt intenti eflent adfperandum nouum amp;nbsp;inlblitum ftatum. cLAVDoRVMjCAEcoRV M. Vt fciamusnon vulgares morbos à Domino cura-tos fuilTe,quafdam corum fpccies exprimit Euangclifta. Neque enim claudis amp;nbsp;cæcisfubue-nirepolFunthumana remedia. Trifte quidcmfpedaculumilludfuir, viderc in tatahomintim caterua multiplicem membrorum deformitatem. V crùm, ibi clarius interim refulgcbat Dei gloria,quàm in confpedu ingentis excrcitus amp;nbsp;optime compofiti.Nihil cnim magniheentius, quàm vbiinfolita Dei potétianaturæ defedus corrigit amp;nbsp;inftaurat; nihil etiam nccpulchrius necfuauius, quàm vbi pro immenfafua bonitate humanis miferiis opitulatur. Quare, illud nobiliftimumtheatrum extare Dominus voluit, in quo confpicua eflet non modo indigcnis, ♦ fedetiam quibulvis hofpitibusluamaieftas. Atque vt iamattigi,non vltimum hocTcmpli ornamentum ac decus fuit:quum Deus extenta manu fe adeffe palam faceret.

4 ANGEivs ENI M.FuitquidempropriumDeiopus,aîgrotosfanare:fedquemadmodum manu amp;nbsp;opera angclorum vti con fucuiqita angelo mandauit partes iftas. Qua rationc vc can tur angeli potentiæ aut virtutes;non quod Deusfuam illis virtutcmrcfignado,otiofus iple in cxlo fedeatifed quia potenter in ipfis agendo,virtutcm fuam magnifiée nobis teftatâ facit.Ma-Ic ergo illi amp;nbsp;peruerfc qui proprium angelis quicquam affingunt; vel quiita medios ftatuunt inter nos amp;nbsp;Deum,vt Dei gloriam quafi procul remotam oblcuret; quu potius fe in illis præ-fentem cxhibeat.Ideo cauendæ funt deliræ Platonis fpeculationes, Qtiia nimia fit inter nos amp;nbsp;Deum diftantia,adeundos effe angelos,vt nobis gratiam concilient:'quu potius redàad Chri-ftum venire nos oporteat,vt cius dudu, aufpiciis amp;nbsp;mandato angelos habeamus falutis noftræ adiutorcsSc miniftros. per intervalla. PotcratniomentovnofimulomnesDeus fanare: vcriim vt miraculafuum habent finem,ita Sc modum habere debent.Quemadmodum fc.Re5.4.e. 31? amp;nbsp;Chriftusadmonet,quumtotmortuifinttcmporeElifæi,nonnifipuerumvnumfuifleexci tatum:quum tot viduæ famelicæ elTent temporeficcitatis, vnius tantum inopiæ ab Elia fuifte fubuentum. ItafatishabuitDominus,paucisægrotispræfentixfuæljpccimcn edere. Cæte-rùm,fanandi modus qui hîc deferibitur, fatis admonet nihil minus cfle confentancum, quàm vtfüo iudicio homines Dei opera fubiiciant. Quid cnim obfecro opis vel remedii ex aqua tur bida fperari poteratîSed italcilicct nos proprio fenfu exutos,Dominus ad fidei obfequium af fuefacit.Nimis cupidèfequimur quæ prætcr Dei verbum rationi noftrx arridcnt. Ergo vt nos fibi morigeros rcddat,ea fæpe obiieit quæ cum rationenoftra pugnant.Tuc ergo demum do-cilitatemnoftram probamus,vbi claufisoculisfequimur nudum verbum,etiamfinullum ope-a,.R/^.f.c,io. ræpretium videmur nobis faduri. Simile exemplum habemus in NaamanSyro, quern lepræ curandæ caufa,Prophetaad lordanem mittit: Sc ipfe quidc hoc velutludibriû initio alperna-t us, rc ipfa tandem fentit,Deum fie præter humanam rationem agere, vt nos tarnen nunquam fruftreturautludat.Interea AQjVAEturbatioclarudocumentu fiiit, Deum pro fuo arbitrio libéré elementis vti,amp; operis efFedum fibi vendicare.Eft enim hoc plufquam commune vitiu, creattiris adfcribcre quod vnius Deieft. Vcrùm nimiæ ftultitiæ erit, fanitatis caufam in aqua turbidaquærere. Sic ergo externum fymbolum commendat,vtfymboli afpedu,adipfum vnicum gratiæ authorem ægrotirefpicere cogantur.

5 eratavtem Q_y i d a m h o m o.Varias circunftantiascolligitEuangeliftaqiiæ cer-tam mirâculo fidem faciunt.Diuturnitas morbi,fpem curationis abftulcrat.Illo aquæ remedio priuari fc coqueritur. Sæpius conatus fuerat fe in aquam iniicere,fed ff uftra:nullum illi ab ho minibusauxilium:hincmagisconfpicuaelucet Chriftivirtus.Eôdemctiam tollcndi grabati præccptum fpedabat,vt omnibus palàm foret nS aliter fanatum quàm Chrifti bencficio.Quü enim validus acrobuftus omnibus membris quibus antè captus fuerat,repentc furgit,tam fubi ta mutatio magis excitare amp;nbsp;afficerc debetfpedantium animos.

g vissANvsFiERi? Nonfcifcitatut quafi de rc dubia:fed partim vtgratiæ quæ offere-batur defideriumin eo accendat, parüm vt teftes qui aderat, reddat magis attentos ; quos aliud

cogitantes fugere poterat miraculum; vt fæpe in rebus fubitis accidit. Fuit igitur his duabus caufis neccffariapræparatio.

NON HABEo HOMINEM. Facit hic ægrotus quod folemus fere omnes. Dei enim au-xiliumfua cogitationc includit,necplus fibi polliceri audet,quàm mente concipiat.Quód au teminfirmicatieiusignofcitChriftuSjineo fpeculumhabemuseius indulgcntiæ quamquo-tidie cxpcriturquifqucnoftrùm,dumnosinpropinquis mediishærcmusdefixi,ipfeverô manu præter fpem ex locis abfconditis prolata,demonftrat quantum bonitas fu a fidei noftra: an-guflias exuperet. Præterea hoc cxemplo ad tolerantiam nos crudiri decet.Longum fîiit trigin-ta annorum tempus quo Deus beneficium fuum in mifero hoe hominciuuado diftulir, quod tarnen illi ab initio præftare ftatuerat.Quantumuis ergo diu nosfufpenfos teneat,fic anxie ge-mamusfub noftris ærumnis,vt tarnen longi temporis tædiu nunquam nos exanimet.Etfi enim nullus exitus appareat,quum malanoftra longius protrahuntur, ftatuendum femper eft, Deu mirificum efle liberatorcm,qui virtute fua,obftacula omnia facile perrumpit.

ERATAVTEM SABBATVM. MinimèChriftumlatebatquatamoxoffenfiofequu-tura effet,quum hominem vidèrent farcinis onuftum incedere. Na geftare fabbato quiequam oneris,nominatim lexvetat. Sedduplexfuitratiocurpofthabitahuiuspericulirationetale fpedaculum ederetChriftusmempe vt miraculum vulgó melius innotefccret: deinde vtocca-uo darctur,amp; quafipatefierct via præclaræ concioni quammox habuit. Tanti porro erat mi-raculi illius cognitio,vt populi oftenfionem fecurè negligere debuerit:prxfertim quum in pro ptu effet iufta dcfenfio,qua etfi improbos nonplacauit, abundè tarnen refutauit eorum calu-nias.Tenendaigiturrcgulaeft,Etiamfitotus mundusiniram efferueat,publicandam nobis effe Dei gloriam,prædicandâque eius opera,quatcnus gloria» eius intereft nota effe. N ec veró fatigari nos vel frangi oportet,ctiam fi infœliciter nobis cédât noftrum hoc ftudium,modo ilium quern dixi finem propofitum habeamus,ncc tranfiliamus officii noftri metas.

IO Dixerunt ergo ludæi ei qui fanatus fuerat,Sabbatum eft: non licet tibi tollere grabatum.

Relpondit 111 is. Qui me fecit fanum, ille mihi dixit, Tolle grabatum tuumamp;ambula.

w Interrogarunt ergo eum, Quis eft ille homo qui dixit tibi, Tolle grabatum tuum amp;nbsp;ambula?

15 Porro qui fanatus fuerat,iion nouerat quis eftet; lefus enim fe fubduxe rat. quia turba erat in loco.

14 Poft hçc inuenit eum lefus in Templo, amp;nbsp;dixit ei,Ecce fanus fadus es,. ne amplius pecces,nequid deterius tibi contingat.

Etpropterea perfequebatur lefum ludæi,Sc quærebat eum mterficere, quod Iiæc faceret fabbato.

IO SABBATVM EST. Quum tucnda omnibus effet fabbati religio,relt;Sè amp;nbsp;meritô hominé accufant.Sed quum excufatio ab co adduftaillis non fatiffacit,in eo iampeccareincipiunt: co gnita enim caufa,abfolui debuit. Geftare onus, vt diffu eft, eratfabbati violatio: fed Chriftus qui eius humeris onus impofuit,eum authoritatefua fublcuat. Doccmuritaquc hoc exemplo à præcipiti iudicio cauedum cffe,doncc cuiufque faffi ratio penitus nobis comperta fit. Quic-quidpugnat cum Dei verbo,fine controuerfia damnari mercturffed quia hlc fæpc hallucinari contingit,præcedat modefta amp;nbsp;placida inquifitio,vt fanu fit ac fobrium indicium. Nam quia Iudæi,prauo affeftu occupati,inquirerc non fuftinent,iudicio amp;nbsp;moderationi ianua obftruGt. Quodfi paffi fuiffent fe doccri,no modo fublatafuiffet offcnfio,fcdlongius,magno cum pro-fcffu,ad Euangelii notitiam perduûi effent. Nunequatcnuspeccarint,vidcmus:quiafcilicct iuftam defenfionemnon admittunt.Dcfcnfio autem eft,quód is qui fanatus fiierat,nihil fe fa-cere refpondet,nifi eius mandato qui ius amp;nbsp;poteftatem iubendi habuit. Tametfi enim nondu tenebat quifnam effet Chriftus,perfuafus tarnen erat diuinitus miffum effe,quia diuinam eius

Cap. y. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EVÄNG.

virttitetn cxpertus erat: at que inde authoritatc prawlitum effe colligit, vt neceflario Uli fit parS-dum.Sed videtur hoc quoque reprchenfionc dignum,quöd miraculum à Lcgis obcdientia eu dimouet.Fatcor quidcm cum non fans firmo argumcnto niti vel pugnare : bis tarnen alii peccant, quod nequc reputant hoc extraordinariu eile Dei opus,ncc ludicium fiifpendunt, donee Prophetam Dei verbo inftruótum audicrint.

J, NON N OVERAT Q_v IS ESSET. Noluit ccrtè Chfiftus tanti opcris gloriam cuanefee-re.fedpriusnotumaccclcbrceflevoluit,quamfeeiusauthorcprofiterctur.Ideopaulilperfe s VBD V X IT, vtludæis licerctfineperlonærerpedudcreipiaiudiciûfaccrç.Atquchinccol ligimus no polTc hominis fidei tnbui quod fanatus fuerat,qui nc lanus quidcm mcdicum luu agnofeit: amp;nbsp;tarnen quod iuflus fuftulit grabatum, fide diredrice fadum videtur.Ego verb fi-cuti non nego arcanum faille aliquem in eo impulfum fidei, ita ex contextu clarèpatèrc dico, folidædodrinæ,inquaacquiefceict, ac puræ lucis fuille expertem. ,

POST HAEC iNvENiT EVM. Hxcvcrba claiiusdcmonftrant,Chriftumnonidco la-tuiilc ad tépus,vt bcncficii fui memoria periret:iam cnim vitro in medium fc profcrt.tantu vo luit priorc loco opus cognofci,deinde fe pratdicari authorem.Porro hiclocus vtiliffimam do-driiiamcontinet.NamquumdicitChrillus, ecce sanvs pact vs e s,nosDcibenc-ficiis perperam abuti fignificat,nifi ad gratitudinc excitemur. Neque enim exprobrat Chriftus quod dedit'.fcd tantum admonct ideo fanatfi fuifle hominem,vt gratiæ accept« memor,Dcu liberatorem tota vita colcrct.Ergo ficiiti nos fcrulis adpocnitentiam erudit Deus amp;nbsp;ftimulat, ita ad eandem nos inuitat fua bonitate amp;nbsp;elementia.imo hie vniuerfalis eft tarn redemptionis noftr«,quàm omnium Dei donorum fcopus,vt nos habeat prorfus fibi addidos. Porro fieri hoc nequiqnifi pœnx iam elapfæ animis infideat recordatio: amp;nbsp;qui veniam adeptus eft,in hac meditatione tota vitafe exerccat.Docet etiam hæc admonitio,quicquidpatimur niali, pecca-tis noftrisimputadum effc.neque enim fortuit« lunt hominum calamitatcs, led totidem funt caftigatori« ferulæ.Primo itaque manum Dei qu« nos percutit agnofccre oportet, non c«cu fortunæ impetum imaginari in mails noftris: deinde hue Deo honorem tribucre,quod quum optimus fit Pater,ex noftris miferiis voluptatem non capiat:ideóque nunquam durius nos tra det,nifi peccatis noftris ofFenfus.Quum igt; e c c a re vctat,nó exigit vt ab omnipcccato fitim munis,fed comparatio fit fuperioris vit«. Hortatur enim Chriftus vt pofthac rclipifcat,neque maneatfuifimilis. neq^id deterivs. Si nihil ferulisprofiaat erga nos Deus, qui-bus Icnitcr nos tanquam teneros ac delicatos filios humaniflimus pater caftigat, nouam perfo nam amp;nbsp;quafi alicnam inducrc cogitur.Flagella ergo ad domandam noftram fcrociam arripitgt; quemadmodum in Lege denuntiat,Leuit.z6.b.i4. Dcut.2,8.b.i;,amp; Pfal.32.c.sgt;. imópaffimin Scripturisoccurruntciufmodi teftimonia.Itaque,quódnouis fubindemalis affidue premi-mur,idnoftr« cotumaci« acceptu referre decet.neque enim foltim refradariis equis amp;nbsp;mulis fumus fimilesjfcdplufquamindomit« beluæ.Quare non miru cft,fi atrocioribus pœnis quafi malleis coterat Deus, quibus mediocrispœna nihil prodeft: frangi cnim«quu eft,qui corrigi nonfuftinent.Infumma,hic pœnarum vlus eft, vt cautioresin pofterum reddamur. Si ad pri-mos amp;nbsp;fecundosidus opponimus obftinatam cordis duritiamgt;fcptuplo grauius fcrit. Si dato ad breue tempus refipifeenti« figno,mox ad ingenium redimus.hanc noftram obliuiofam Ic-uitatem amp;nbsp;focordi« plcnam acrius caftigat. Cætcrum, in huius hominis perfonaintucri ope-r«pretiuin cft,quam benigne amp;nbsp;indulgenter nos tolerct Dominus . Finge eum feniopropin-quum fuifle: in primo tarnen «tatis flore morbo correptum fuifle oportuitjfortafTc amp;nbsp;à prima pueritiainuafit cum morbus, nuc quàmgrauis fuerit tot annorum peena, rcputa.Atqui certu eft nimiam Deo fcucritatem obiici nonpolfcjquod tarn diuturno läguore femimortuum hominem confeccrit. Qu,öd ergo leuiuspledimur, id fieri difcamusquôd Dominus proim-méfa fua bonitate fummum pœnarum rigorem temperet. Difcamus ctiam nullas elfe tarn f«-uas amp;nbsp;atroces pœnas,quibus non aliquid addere Dominus poflit,quoties vifum crit. Nec du-bium eft quin fibi horrendos fæpe amp;nbsp;prodigiofos cruciatus mileri homines improbis fuis querimoniis acccrfant,dum negant mala fua augeri pofte. An non h«c abfeondita funt in the faurismcis?inquitDeut.32.e.34.Notandumpr«tercaeft quam tardus fit caftigationum Dci in nobis profedus.Nam, fi Chrifti exhortatio fuperuacua non fuit, colligerc inde licet,huius hominis animamnondum bene vitiis omnibus purgatamfuifte.amp;certèaltiores funt in nobis vitiorum radices,quam vt die vno vcl altero eu elli queant-Morborum vero animæcuratio 15 gè difficilior eft quam vt cxigui temporis remediis contenta fit.

A B11T H o M o. Nihil minus in animo habuit quàm coflarc Clirifto inuidiam: nihil ctia

minus fpcrauit quam vt tantopere furercnt aduerfus Chriftum. Pius ergo afFedus fuir, quum vellet iufto ac debito honore rncdicumfuum profcqui. ludæi verb in co virus fuumprodût,2gt; non niodo Chriftum accufant violatifabbati,fed in extremam fæuitiam crumpunt.

^7 lefus auCeni relpondit illis,Pater meus ad hoc vfque tempus operatur, amp;nbsp;ego operor.

Ob hanc igitur caufammagis quærebantipfum ludæi interficere, nonfolumfoluebatfabbatum,{ed amp;nbsp;Patremfuum vocabatDeum,æqua-lem fe faciens D eo.

Refpondit ergo Iefus,amp; dixit illis, Amen amen dico vobismon potell Films facere a feipfo quicquam,nifi quod vident Pattern facientem: quæ enim ille facit,hæc amp;nbsp;Filius fimiliter facit.

PATER MEV s. VidciidumquodcfcufionisgcncrcvtaturChtißus.NontclpondetLcgS de colendo fabbato temporalem fuiffc,amp; quæ iam abrogandafit:quin potius violatam à fe he gem fuifle ncgar,quia hoc diuinum lit opus.Fuit quidemilla vmbratilis ceremonia,cui finem impofuit Chnftusfuo aduentu, ficuti Paulus docct ; fed præfcntis caufæ ftatus in co minime vertitur.Iubentur enim homines à fuis tantum opcribus fcriari. ideö circuncifio quæ Dei eft, ° «O-i-tas, non hominum opus,fabbato aducrla non cft.In hoe capite infiftit Chriftus,Non turbari diui-nis operibus fanótam quietem quæ Lege Molis mandata eft. Atque hac ratione non fuö modó faftum cxcufar,fed eius ctiam quigrabatum fuum tulit.Erat enim appendix, amp;nbsp;quafi pars mi-raculi,quia nil quàm eius approbatio crat.Deinde fi inter Dei operacenfetur gratiarö adio,amp; gloriæ eius præconium, nó fuitfabbati profanatio,Deigratiampedibus ac manibus teftatam tacere.Defe tarnen præcipuè loquitur Chriftus, cui ludæi magis infefti crant.Intcrca fanitatê quam ægroto reftituit, diuinæ luæ virtutis fpccimé effe tcftatur.Filium fe Dciprædicat,amp; fi-bi comunem efle eum Pâtre agendirationem airerit.QuisfitSabbativfus,amp;quibus dccaulîs præccptum fuerit,nuncpluribusnondilputo. Quodadpræfcntcmlocum fufficit,adcb non abriipit vel impedit curium opcrû Dci £abbatireligio,vt potius ipfis folis concédât locu. Cur enim hominibus ceffationem ab operibus propriis Lex cdicit, nili vt ad côfidcranda Dei ope-rafenfusomnesfuos vacuos amp;folutos applicét’Impiusergo Lcgiscuerfor eft,nedû peruerfus intcrpres,qui libcrû Dci operibusregnû mfabbato non cocedit.Siquis obiieiatproponi Dei exêplum hominibus, vt feptimo die quiefeant, olutio inproptu eft,Nonin co conformes efle homines Deo, quod ferias ille egcrit,fcd quod à turbulétis huius mudi aâionibus ccflantcs,ad cæleftcm quietem afpirent. Ergo Dci labbatumnon ceflatio eft,fcd folida pcrfeÔio,quæ tra-quillum pacis ftatum fecum adfcrt. Ncc obftat quod Mofes dixit,Deum operibus luis finem Gewe/1.4.1. fecifle.fignificat enim perfeéto mundi opificio, confecrafle diem ilium quem homines medi-tandis eius operibus impcnderent.Interea non defiit mundu àfe conditü fua virtutc fuftinere, regere fuo confilio,bonitatc fouere, amp;nbsp;cûfta fuo arbitrio in cælo amp;nbsp;in terra ftatuere. Ergo fex diebus abfolutafuit mundi creatio:regimcn verb eiusperpetuû cft,amp; alfiduèin tuendo amp;nbsp;c5-feruando eius ordinc Deus operatur:qucmadmodum Paulus docet in eo nos viuere,amp; moue-ri amp;nbsp;efle,Aft:.i7.f.28.Et Dauid ftare omnia docct,quatenus caSpiritusDcivcgetat:deficerc au pjiz,io4.rf.v lem fimulac eius vigore deftituta fuci int. N cc generali tâtùm prouidentia creatam à fc natura tuetur Dominus,fedlingulas eius partes ordinär actcmpcrat.Præfcrtim verb fuo præfidiofer uatactegitfideles,quosinfidcmtutclâmqucfuamrecepit. ET ego operor. lamChri-ftus,omifl'o præfcntis caufæ patrocinio,miraculi finem amp;nbsp;vfum exponit :nempe vtinde agno-featur Dei filius.Nam hoc in omnibus fadis amp;nbsp;didis habuit propofitum,vt fc oftcndcrerlalu-tis authorem.Hoc diuinitatis proprium eft quod fibivendicat, quemadmodum etiam Apo-ftolus,Hebr.i.a.i.dicit,cum fuftinerepotenti fuonutuomnia. Scdidcofc Deumteftatur, vt in carne manifeftatus Chrifti officium præftctfita è cælo fc profedum affirmât,vt præcipuè fein velitquorfum defeenderitin terram.

18 obhancigitvr cavsam. Flacdefcnfionc adebnon fcdauitillorumrabiem, vt poùusimtauerit.Ncc verb ignaruscrat quàm maligna effet corum improbitas, amp;nbsp;quàmfcr-rea obftinatio:fcd hoc primiim fpedauit,vt paucis fuis,qui tune adcrant,prodeffct. Deinde vt inlucemprotrahcretinfanabilem eorum maliiiam.Docuit autemnos fuo exemple nunquam

Cap. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN E V A N G.

cedcndum efl's impiorum furori,quin Dei ventatem, quantum neccflitasexigit, toto mundo inuito amp;nbsp;obflrepente aflerere couemur. Nec eft cur male habeat Cliriftileruos,fi nonproft-ciantapudomnes ex animilcntentia,quando ncChriftoquidemfucceflit. Nec verb mirum eft,quo magis fc cxerit Dei gloria,latanamin fuis membris amp;nbsp;organis violcntius tuniultuari. Priore mejnbro quumiafcnlosChrifto fuifle dicit Euangelifta, quiafabbatum fo!uerat,cx corum feniii loquitur.Nam remfccus habuifle iam ante docui.Præcipua indignationis.caufa eft,quod Deum Patremfuum vocauit. Et certè voluit Chriftus Deüpcculiari quodammodo Patremfuum intelligi, vtfe à communi aliorum ordine eximcret. AEqualem ic Deo fe-cit,quum perpetuam fibi Operationen! tribuerct.Adeo autem hoc Chnftits non ncgat,vt cla hus confirmet.Qiiorcfellitur Arrianorum vefania,quific fatebantur Chriftum elle Deum, vt Patri æqualcm non putarent : quafi verb in vnaamp;fimplici Dei eflentia reperiri aliqua poflit inæqu alitas.

lo capite infiftit,diuinum efle opus quod carpebant ludæi. vt intelligant cum Deo ipfo fibi clTe bellandum,fi damnarc pergan t quod illi necefle eft adferibi.Locus hie varie olim agita-tus fuit inter orthodoxes Patres,amp; Arrianos.Arnusminorem Pâtre Filium indc colligebar, quia ex fe nihil poftitiExcipicbant Patres,notaritantiim his verbis pcrfona:diftinéfioncm,vc feiretur Chriftum à Patre eft'emon tarnen intrinfecaagendi virtuteeum priuari.Atqui vtrin-que erratum cft.Nequcenim dénuda Chriftidiuinitatehabetur concio:amp; quæ mox videbi-mus,in xternum Dei Sermonem perfe amp;nbsp;fimpliciter minime competunr,fed tantiim quadrat Deifilio,quatenus incarne manifeftatus eft. Sit nobis ergo ante oculos Chriftus,vtàPatrc miflus eft mundo redemptor.In eo ludasi nihil humana natura altius reputabat. ideo coten-dit fe humanitus nonfanalTeægroium,feddiuina virtute,quæfub carne vifibililatebat. Hic caufæ ftatus eft:Qii/im illi in carnis aïpedu defixi Chriftum contcmncrcnt,iubct eos altius co lurgere,ac Deum intueri. Ad hancantithefinreferendus cft rotusfcrmo : Longeerrarecos qui fibi cum homincmortali negotium effeputant, d.um Chriftum aceufant dcoperibus VC-rè diuinis.Ideo tantopcrc alFirmat,nihil in hoc opère fibi cfTc à Pâtre diuerfum.

11. oigt;. Significarhisverbis,miraculumquodinfanandohominc cdiderat,nonfuiflcfum-mumexoperibuslibià Patremandatis. Tenucmcnimduntaxatillic guftumpræbuerat eins gratiaijcuiusproprièamp;minifter amp;nbsp;author cftmcmpevt mundo vitamreftituat. Qiium addic VT MiREMiNi, obliqueeorumingratitudinemperftringit,qubdilludtamfplcndidum

virtutis Deifpecimen contemnerent;acfi diccrct, Quantûuis Eebetes fitis ac ftupidi, quæ poft-liac faâurus eft per me Deus, vel inuitos in admirationem rapient. Videtur tarnen hoc minime fiiiflc impletum,quum feiamus ill os videndo non vidiffe.ficuti ctiam lefaias dicit,reprobos cæ- If/ tf-f. entire ad lucem Dei. Refpondeo,Chriftum hie de eorum affeftu loquutum no cfle/cd taniiim notaffe quam magnifiée paulopóft fe Dei Filium probaturus effet.

QVEMAD. ENI M I'A T E R. Summatim hic comprchcndit quâlc fibi datum fit à Pattc ofi ficium.Tametfi enim fpeciem vnam eligere videtur,eft tarnen generalis doétrina,in qua fe vitx authorem prædicat.vitâ autem,amp; iuftitiam amp;nbsp;omnia Spiritus iamfti dona, omnes laliitis no-ftræpartesinfe continet.Ac certè miraculum hoc,ita oportuitfpeciale cfl’c virtutis Chriftido-cumentum,vt communem ilium fruäum proferretmempc vt apcriret Euangclio ianuam. No-tandum porro qualiter vitamnobis Chriftus côferat:omnes enim inuenit mortuos: ergo à re-furreiäione initium fieri neceffc eft. Non tarnen fuperuacuum eft quod duo verba fimulcon-iungit:quia non fans effet nos à morte effe ereptos, nifi vitam plene amp;nbsp;folidc nobis reftitueret Chriftus. Porro,hancvitam non omnibuspromifeuam facit.dicitenimfevitam dare c v i V V 1 Tjquo fignificatnonnifi certos homines,hoc eft eledos,hac gratiafe peculiariter dignari.

NEQjE ENIM F A T E R. Gcnus ipfum nunc clarius exprimit, quod Pater in Filii perfo-na mundum gubernet,ac eius manu imperium excrceat. i v d i c i v m enim pro imperio Sc po teftatc accipit Euangelifta fccundum phrafimlinguæ Hebraicx.Nuefummam tenenius,quod. traditumfit Chrifto regnum à Patre, vtarbitrioluocælum acterram modcrctur. Sed videri poffethoevaldc abfurdum,quöd Pater refignato imperii fui iure,tanquam priuatus quilpiam homo, in cælo otietur. Refponfio facilis eft; hoc non tarn Dei, quam horninumrefpeólu dici: nam in Patre nihil mutatum eft, dum Chriftum conftituitfummum regem, ac cæli tcrræq-, do-minu.Eft enim ipfe in Filio,amp; in co operatur; fed quia dum volumus ad Dcum alcendere,fen-fus omnes noftri ftatim dcficiunt:ponitur nobis ante oculos Chriftus,tanquam confpicua Dei inuiflbilis imago. Noneftigitur curfruftranos cælorum adyta fcrutando fatigemus, quum infirmitati noftrx confulatDeus,vbifcpropinquuminChriftipcrfonaoftendif. qmn potius lt;|uoties de mundi regimine, de noftro omnium ftatu, de cxlefti noftrx falutis prælidio agitur, difcanius ad Chriftum vnam referre oculos,ficuti penes ipfum depofita eft omnis potcftas,amp; in cius facie Deus Pater,qui alioqui procul effet abfcóditus,nobis apparct,ne nuda.Deimaicftas immenfofuo fillgore nos abforbeat.

vtomNES honorent.HocmembrumfatisconfirmatquodnuperattigijDeumnó itainChriltiperfonaregnare,quaGipfe,vtfolcnt ignauireges,quiefcat incxlozfcd quia in Chrifto potentiam fuam declaret,feque præfentem exhibeat.Quid enim aliudfibi volunt hæc verba,Vt omnes honorent Filium:nifi quod Pater agnofei vult ac coliin FilioïErgonóftrum eft Deum Pattern in Chrifto quærere,illic intucri cius potentiam,i!lic eum adorare. Nam,ficu ticonunuopoftfequitur, qv i NoN hon. f i l i v m, legitimohonoreDcumfraudat.De-um effe colendum fatentur omnes ; adeoque hie fenfus nobis à natura ingenitus, altas habet in cordibus noftris radices, vttiemofimpliciter Deo honoremfuum negate audcat; intcrcaho-minum mentes, Deum extra viam quærcndo cuanefeunt. Hmc tot fiélitii dii, hinc tot peruerfi cultus. Verum ergo Deum non alibi quam in Chrifto reperiemus, necrite aliter cum colcmus quam Filium ofculando, vtDauid docet.NamvtalibiteftaturIohannes,QuiFiliumnon . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;habet,ille fimul caret Patre. Pulchris quidem amp;fplendidis titulis ornant Turcxamp; ludæiqué

adorant Deum:fed hoc tenendum eft,Dei nomen,quum à Chrifto feparatur,nihil quam inane effe figmetum. Ideo quifquis Deo veto cultumfuum probari cupit, ne à Chrifto defleâat.Ncc alia fuit Patrum ratio fub Lege.Tamctficnim obfeurumChriftiafpeftumhabebant fub vm-bris,nunquam tarnen Citra Chriftum fe patefccit Deus. Sed nuc ex quo exhibitus fuit Chriftus incarne amp;nbsp;rex nobis impofitus,totum mundum illiflelt;äcre genua oportct,vtfe Deo fubiiciat. Nam quum ilium federe ad dexteram fuam Pateriufferit,qui D.cdmimaginatur fine Chrifto, dimidia fui parte cum mutilât.

' Qvi sermonem mevm a vt) I t. Hîc modus amp;nbsp;ratio honoris exprimitur,nequis in externo duntaxat aliquo ritu,amp; friuolis ccremoniis fitum effe putet.Nam Euangclii doamp;i-na,Chrifto inftar feeptri cft,quo fideles fibi à Patre fubieffos regit. Atque ha:c definitio in pti-mis notatu digna eft.Nihil magis tritum cft,quàm falfa Chriftianifmi profeflio. Nam amp;nbsp;Papi-ftx,quiinfenôfflmi funt Chrifti hoftcs,plufquam audaftcr tarnen cius nomine fuperbiunt: fed hlc Chriftus non alium à nobis honorem cxigit, quam vt Euangelio fuo obediamus. Vndefe-quitur,quicquid honoris Chrifto defcrunt hypocritæ,proditorium effe ludx ofculum.V t ccn-

Cap. VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EVAN G.

ties regem ipfum nuncupent:regno tarnen amp;nbsp;omni poteftate cum fpoliant, dum fidem non halbent Euangclio. Fruâumobcdientiaifimul commcndat,quumdicir,H a b et v i t a m ae-T E RN A m; quofimusadcampræftandâmagis voluntarii. Qiiiscnimtamferrcus eflcdebet, quin propofito æternæ vitæ præmio,fefe libentcr Chrifto fubmittat? Et tarnen videmus quàm paucos fibi concilier hac tanta benignitate.Ea eft noftra prauitas,vt fponte perirc magislibcar, quàm tradcre nos Dei Filio in obfequium,vt eius bcneficio feruemur. Vtrunquc ergo hie com pIcftiturChriftus;amp;regulam piifyncer/q; cultus,quern à nobis exigit,amp;rationcm quanosre-ftituitin vitam. Neque enim quod prius docuit, teuere fufficeret, cum fcilicct ad fufeitandos mortuos venifle,nifieuamfciremus,qualiteramorteliberet. Pronuntiat autem vitam obti-ncri dodrinæ fuæ auditu:vocc a v d i t v s fidem intelligens,ficud mox fe declarat.Atqui fides non in auribus,fedin corde federn habet. Vndeporrô tantafidei vis, alibi dichimeft. Semper quid nobis Euangelium offcrat, rcfpiccre conuenit. Neque enim mirum eft, qui Chriftum cum fuis omnibus mentis recipit,eum reebneiliari Deo,amp; à mortis rcatu abfolui:qui Spiritu RcCT.f .^.4' nbsp;nbsp;fanfto donatur,eum indui cælefti iuftitia, vt in vitæ nouitate ambulet. Particula quæ additur,

CREDIT IN EVM Qjv I ME M I s IT,ad ftabilieudam Euangclii authoritatem valet: dumChriftusà Deo profedumefleteftatur,non humanitus fabricatum. Quemadmodum vhan nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alibi negat, à feipfo clfe quod loquitur, fed à Patre fibi mandatum. in ivdicivm

NON VENiT. Hie tacita fubeft antichefis inter reatum, cui naturalitcr omnes fumus ob-noxii,amp;gratuitamabfolutioncm,quam per Chriftum confequimur.Nifienimomnes maueret damnatio, quorfum attincret inde eximerc, qui in Chriftum credunt? Sitigiturfenten-ria,Nos clîe extra mortis periculum,quia Chrifti bcneficio abfoluimur.Ergo vtcuque nos fan dificet Chriftusacregeneret Spiritu fuo in vitæ nouitatcm,fpecialiter tamenhicgratuitapcc-catorumremiflio notatur, quaiblaconfiftit hominum beatitudo. Vere enim demum is viucre incipit, qui Deum habetpropitium. Quomodo autem nos amarct Deus,nifipeccatis noftris ignofeeret? t r a n s i v i t. Quod Latina quædam exemplaria habent in futuro tempore, Trâfibit,ex infeitia amp;nbsp;temcritate cuiufpiam natum eft, qui mentem Euangcliftænon chiens, fibi conccflit plufquam par erat. Nam in Græco verbo nulla eft prorfus ambiguitas. Trafitum autem à morte iam efle fadum non inepte dicir, quia amp;nbsp;incorruptibile eft in filiis Dei vitæ fc-men,ex quo vocati funt,amp; iam in cælefti gloria per fpem Chrifto cofident, amp;nbsp;regnum Dei in-Co/f/.s-o-j. tra fe habent certo conftitutum. Nam quod abfeondita eft eorum vita, non idco fide earn pof-fidcre definunt: quod vndique à morte obfidentur,non idco tranquilli efle definunt^ropterea quod fe Chrifti præfidio norunt efte fatis tutos. Interea memincrimus, fideles ita cfie nunc in vita,vt mortis femper materiam circunferant.Sed Spiritus qui in illis habitat, vita eft,quæ rcli-j.Cor.ir.r. zs. quias mortis tandem abolcbit.Eft cnim vcrum inudPauli,mortem vltimum fore hoftem, qui deftructur. Necfane hie vel de plena mortis abolitione, vel de folida vitæ exhibitione agitur. Sed quanuis inchoata tantum fit vita in nobis,tantam eius certitudinem fidclibus coftare pro-nutiat ChriftuSjVt fibi metuere à morte non dcbcant.nec mirum,quum in ipfum infiti fint,qui fons eft vitæ inexhauftus.

Amen amen dico vobis, quod ventura eft Hora, amp;nbsp;nunc eft, quando moitui aiidient vocem filii Dei,amp; qui audierint viuent.

AMEN AMEN. QuumtoticsiurantcminfalutisnoftræcaufaDeiFiliumEuangcliftain-ducit,hinc primùm,quàmfolieirum fit erganos eius ftudium,perfpicimus: deinde quantoperc rcferat,fidemEuangeliibcne acpcnitusfixamfancitamqucefle. Videturterteincrcdibilene-feio quid narrari,quumprædicatiir hic fidei effeftus,de quo Chriftus dilTerit. Ergo iurciuran-do confirmâtadeô viuiheamefle Euangcliifuivocem, vtad fufeitandos mortuos fit effieax.

De morte fpirituall eutnioquifatis conuenit.Nam qui ad Lazaruni,amp;; filium vfduæ Nairn, amp;nbsp;fimiles referuntjContextu ipfo rcfelluntur. Primo admonct Ghriftus nos omnes elTc mortuos, antequam nos ipfeviuificct. Arque hinc pater quid rota hominis natura adfalutcm comparan-dam valeat.Papiftæ quû liberum futim arbicrium crigere volunt, homini Samaritano com.pa-rant,qucm femiuiuum latroncs in via rcliquerant. Quafi verb allegoriæ fumo obfeurarc ciara fententiamliceat,qua nos Chriftus morti plane addicir. Etfanc qtium poft primi hominis de-fedionem alienati à Deo fimus per peccatum,quicunquefe æterno inrcritu opprcH'os no agno fcunt,nihil aliud quam fe decipiunt inanibus blanditiis.Fatcor quidem in hominis anima all-quid manere vitæ refiduum.nam amp;nbsp;intclligentia,amp; indicium,amp; voluntas,amp; omnes lcnius,to-tidemfunr vitæ partes ; fed quia nulla pars eft, qux ad cælcftem vitam afpiret, non mirum eft ft torushomo,quatum attinet adregnum Deijmortuus cenfetur.Arque hanc mortépluribus verbis Paulus dcclarat(Ephcf.2.a. i,amp; 4.d.i7) quû dicit nos alienatos efle à pura amp;nbsp;fana ratio-ne métis,totóq-, cordis affeduDeo inimicos,amp; iuftitiæ eins aduerfos,cæcos errate in tenebris* amp;nbsp;prauis concupifeentiis deditos.Si naturæ adcö corruptæ nullus eft vigor ad iuftitiâ appeten dam,fequirur exrindam efle vitam Dei in nobis.Ita Chrifti gratia vera eft à morte refurredio. Hæc porrb gratia nobis per Euangclium confertur. Non quod externa vox tantfi habeat ener giæ,quæ plerunquc fruftra aures verberatfted quia Chriftus corda noftra intus Spiritu fuo al-Joquitur,vt vitam nobis oblatam fide rccipiamus. Neque cnim promifeue hie de omnibus mortuis agitzfed cledostantum intGlligir,quibus Deus aures perforât amp;nbsp;apcrit,vt Filii fui vocem capiat, qua: cos in vitam reftituat. Im o diftindè Chriftus luis verbis duplicem gratiam nobis c5mcndat:quu dicit,Audient mortui vocé,amp; ea audita viuent. Ncque enim minus præ-ter natura eft, mortuos audirc,quàm in virS,vndc cxcidcrant,rcuocari.Ergo vtrunque arcanae eft Dei virtutis.Qini dicitv ENT VR A est ho ra,et nvnc e sT,loquiturtanquâdere priusinfolita.Et cerre promulgario Euangclir, noua amp;nbsp;fubita mundi refurredio fuit. Si roget quifpiam,An no femper vitam hominibus dederit verbum Deiifacilis eftrefpofioiDodrinam Legis amp;nbsp;Prophetarum, quû deftinata elTetDci populo, magis hoc habuifle officii,vt qui Deo geniti crant,in vitafouerer,quàm vt reduccret à morte.Euangelii autem diuerfa fuit ratio,quo genres à regno Dciprius cxtraneæ,diuifx à Dco,amp;: priuatæ omnifalutis fiducia, in vitæ focie-tatem accitæ funt.

Q^vEMAD. ENIM PATER HABET.OftêditvndctantavocifiixcftiCacia,QuodfciIi-cetjipfefitfonsvitæ,amp;: earn voce fuain homines effundat. Nequeenim nobis exclus ore pro-» flueret vita,nifi penesipfum eflet eius caufa amp;nbsp;origo.Neque enim Deusvitaminfehaberc dici ttir tantum,quod propria virtute amp;nbsp;intrinfecafolus viuaf.fed quia vitæ plcnitudincm in fe co-tinens,omniaviuificat. Arque hoc quidem proprie in Deum compctit, quemadmodum PfaL 3^.c.5,habetur, Apud tc eft fons vitæ.Sed quia Dei maieftas, vt eft proeul à nobis difl'ita,fimi-lis effet featebræ latent! amp;nbsp;abfcôditæ, idco palam fe in Chrifto exeruit. Habemus itaque pro-ptum amp;nbsp;expofitumfontem ex quo haurireliceat.Hicvcrborum eft lenfus: Qiiod Deus vitam apud fe occulta amp;nbsp;quafifepulta habere noluerir,atque ideo traffuderit in Filium vt ad nos ma naret.Hinc colligimus proprie hue titulu adferibi Chrifto,quatenus in carne manifeftatus eft.

ET POTESTATE M DEDIT EI. Itcrumrcpctitdatum fibifuififeimperium à Patre, vt plcnam amp;nbsp;in cælo amp;nbsp;in terra rerum omnium poteftatem habeat.’o^Kin'« hlc dignitatem figni-ficat. I V DI c IV M verb pro regimine amp;nbsp;impcrio accipitunacfi diceret,conftitutum efle FiliG regcmàPatre,quimundumgubcrnet,atque excrccatPatrisipfiuspotcftatcin.Ratio quæ mox fubiiciturin primis notanda, q.v i a f i l i v s hominis est. Significat cnim tarn ma-gnifica poteftate ornatum prodire ad homines,vt illis communicct quod à Patre accepir.Qiii-dam non all ud hoc loco dici pu tât,quàm quod habetur apud Paulû,ad Philip.cap.2.a.7,qubd Chriftus,quumin forma Dei effet, feipfum exinaniuit forma ferui accepta, léque humiliauit ■vfque ad mortem crucis.Et propterea extulit ilium Pater: amp;nbsp;deditilli nomé omni nomine præ-ftantius-.vt coram ipfo fleftatur omnegenu,amp;c. Sed ego longius extendo; Chriftum,quatcnus homo eft, vitæ authorem à Patre fuiffc ordinarum,ne proeul nobis quærcnda fit.Neque cnim fibi Chriftus acccpit,quafi indigcret:fed vt nos locupletarct fua opulcntia- Summa eft: Patefa-âum nobis efle in Chrifto homine, quod in Deo reconditum crat : amp;nbsp;vitam prius inacceftam, nunc in promptu effe. Qubd autem nonnulli rationem hanc à fuo contextu auulfam, fequen-ti membro conneâunt,coaâum cft,amp; aChrifti mente alienum.

NE miremini hoc. Videtur parum appofite ratiocinari,dum eins quod dixerat con firmationem ab vltiniarefurredione petit. Neque enim maius eft,corpora excitari quàm ani-

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f.ii.

mas. Refpondco, non ex re ipfa hk comparationem fieri maioris amp;nbsp;minoris ; fed ex liominum fcnfu.Nam vtfunt carnales,nihil miranturnifi externum amp;nbsp;vifibile, Hine fit,vtanimæ refurre-âionem fecurè prætereant:carnis autem refurreâio plus habeat apud eos admirationis. Simul facit craffa hæc noftra ftupiditas ,'vt longe plus ad fadedam fidevalcant qua: oculis cernuntur, quàm quæ fola fide cocipi pofTunt. Quia de vltimo die meminit,nó amplius additur reftridio illa,E T N V N c E sT'.fed tempus aliquando fore fimplicitcrpronuntiat.Veriimoccurrit altera exceptio. Nam etfi fideles corporum refurredionem expedant, non poffunt tarnen eius no-titiæ inniti, vt ftatuant nunc animas cripi à morte, quia olim corpora è fepulchris rclurgent. Apudimpios verb quid magis ridiculum, quàm ignotu (vt vulgo aiunt) per ignotius probare? Rcfpondeo,hîc Chriftum de fua potetiagloriari apudrcprobos,vt tcftaium faciat, plenam rerum omnium inftaurationem à Patre mandatam cfle:acli diccrct: Quod niic à me inchoari di-co,aliquando fub oculis veftris abfoluam. Et certe, quod nunc Euangeliifui voce animas lulgt; intcritu demerfas Chriftus viuificat, id quoddam vluma: refurredionis præludium eft. Porro quia totum humanum genus compleditur,mox inter cledos amp;nbsp;reprobos difccrnit. Quæ parti-tio oftendit,reprobos,vt nunc Chrifti voce ad indicium citantur,ita cadem voce pertrahendos femel amp;nbsp;fiftendos ad eius tribunal. Scdcur tantumiepulchrisinclufos nominat ? quafi participes refurredionis futuri non fint alii, fine qui naufragio perierunt, vcl à beftiis iunt dcuorati, vel in cincrem redadi.V eriim quiafcpcliri communitcr lolent mortui,per fynccdochcn omnes intelligit,qui pridem extindi funt. Atque hoc magis emphaticum eft, quàm fi mortuos tantum dixilfet.Namquosfpiritu amp;lucemorsiampriuauit,fcpulchrumvelutàmûdofubducit. v o x Filiiclangorcm tubæfignificat,qui Chrifti iuffu amp;nbsp;viriute pcrfonabit.Nam quod angelus præ co vel apparitor futurus eft,id non obftat quominus tribuatur iudici, quod gcritur eins autho ritate,amp; quafi fub perfona.

ct.v I BONA EECERiNT. Fidclcsàbonisoperibus defignat:quemadmodumàfrudu arborem cognofei,alibi docet.Bona autem ipforum opera laudat,quibus afua vocatione opcram dare cœperunt.Latrochim,cuivitamincruceChriftuspromifit,quitotavita fcelcnbus deditus fucrat, intc_r extremos demum fpiritus adredi ftudiumafpirat. Sedquia renafeitur nouus homo, amp;nbsp;expcccatimancipio, iuftitiæferuuscfleincipit, totusfupcriorvitæ curfiis in rationcm non venit coram Deo. Adde quod ne pcccata quidem,quorum rcatu fe quotidie ob-ftringunt fideles,illis imputantur. Nam fine venia,ncmovnquamcxtitit in mundo ,qui bene vixiife cenferi qucat.Imo nullum omnino bonum opus cenfebitur, nifi cuius viliis Deusigno-fcet:quando omnia mutilafunt amp;nbsp;corrupta.Fadores ergo bonorum operumhîc dicutur,quo$ Paulus illorum ftudiofos aut zelotas vocat, ad Titum cap.2,.d.i4. Sed æftimatio ha:c ex paterna Dei indulgentiapedct,qui gratuito probat,quodreiici merebatur.Qubd ex locis iftiscolli-gunt Papiftæ vitam a:ternam rependi mentis opcrum,nulla difficultate rcfellitur.Neque cnim de falutis caufa Chriftus tradat,fed tantum eledos àreprobis fua nota difcernit:idquc facit vt fuos ad fanditatem 8c innocentiaminuitet atque hortetur. Et nos certe fidem qua: nos iuftifi-cat,cum ftudio bene iufteque viuendi coniundam eflenon negamus: fed tantum doccmus, non alibi quàm in fola Dcirnifcricordiaquieiccrcfiduciamnoftrampoirc.

Nonpoffumfacereegoa meipfo qiucquam : quemadmodum audio,’ iudico, amp;nbsp;indicium meum luftum eft: quia non quæro voluntatem mea, fed voluntatem Patns,qui me mifit.

AllUS eft, qui teftatur de me, amp;nbsp;noui quod verum fitteftimoniu quod teftificatur de me.

non POSS.fa. ego a me ipso. Supcruacuu foret hîc fubtiliter difputarc,à feipfó-ne,an aliunde poflitfiliusDci,quodadætcrnâ eius diuinitatemfpedat.Ncquc cnim talibus ar gutiis nos occupare voluit. Proindc nulla crat caufa cur fc tam anxie torquerent veteres, in re-pclléda Arriicalumnia. Filium Patri æqualcm noncire,nebuloillciadabat,quianihil poftetà fcipfo. Refpondentfandi vin, Filiumiurc Patri ferreacceptum quicquidhabet, à quoperfo-nx refpedu,principium fuum ducit.Scd primùm Chriftus hîc de nuda fua diuinitatc verba no ficit:fcd vt carne noftra indutus cft, feab externa fpccic minime xftimadu efle admonct, quia aliquidhabcathomincaltius.Dcindcvidédumquibufcû negotium habcat.Iudxos,quiipfum opponcre Dco tentabant,refellcreilli propofitü eft. Ncgat ergo,fe quiegua faccrchumanitu.s,

ljuia ducemhabeat 5: moderatorem Deum,qui in fe habitat.Hocfemper memoria tcnendn: quotics de fc loquitur Chriftus, fibi tantum fumcre quod hominis proprium eft, quia ludæos relpicitjqui pcrperam eum quafi vnum aliquem ex hominum vulgo elfe dicebant. Eadem ra-tione,quicquidhominefupcriuseft,adPatremrefcrt. ivdicandi verbumpropriècom-pctit in doârinam: fed ad totam lîmul adminiftrationcm pertinct:acfi dicerct,fe Patrem in o-mnibus authorcm habcrc:fibi pro régula cflc eius arbitriumhdeôque ilium fore vindiec. e t ivDicivM MEVM ivsTVM EST. Concludit,extraaleamrcprchenfioniscflefadafua

dicta,quoniam nihil nifi mandato amp;nbsp;duâu Patris aggredifibi permittat. Reftum enim elfe quicquidàDeo manat,abfque controuerfîa fixum cfle debet.Hancmodeftiam,primuminter nospictatisaxiomaelTe decebat,adcôreucrenterdc verbo amp;nbsp;opcribus Dei fendre, Vtfolura Dei nome adprobandam iuftitia Sc rcftitudincmfufficeret. fed quàm pauci repcriuntur, qui Dcum,nifî cogantur,ftatuant iuftum efleîDcus quidem fuam iufti tiam,fateor,cxpericntia no bis demonftrat:fcd ipfim ad carnis noftræfenfum reftringere, ne aliter de eafentiamus,quàm ingenium noftrum didat,nimis licentiofa cft impictas. Sitigitur ccrta amp;nbsp;indubiaconfequen-tia,reâum amp;nbsp;verum cfle quicquid àDeoeft, nec fieri poflequinverax fit Deus in omnibus verbis fuis,iuftus amp;nbsp;reâus in omnibus fadis.Simul monemur, hanc efle vnicam bene agendi rationem,nihil nifi duce amp;nbsp;aufpice Deoaggredi. Quodfitotusinnos pofteamundus infur-gat,hxcinuiâadefenfiofuppetet:nonerrarcquiDeumfequitur. c^yiA non qvaero voLVNTATEM MEA M. Hîcminimefuamamp;Patrisvoluntatem,quafircscontrarias,inter fe committit:fed tantum refellit quod fallb putabant,eum humanaaudaciaimpelli magis, quàm Dei authoritate regi.Negat igitur propriû fibi affcâû effc,amp; feparatum à iulfu Patris.

Ji SI egotestimonivm. Non detrahit hîc teftimonio fuofidem, quam alibi forti-teraflerit.Sed eftmodus conceflionis. Quia cnimaliunde fatisfuperque inftrudus erat Chri-fl:us,ne fibi credatur remitrit.Si meum,inquit,de me teftimonium vulgari hoihinum more vo bis fufpeâum eft,efto,ne valcat.Scimus autempro vero amp;nbsp;legidmo non haberi quod quifque defepraidicat, etiam fi verè alioqui loquatur : quia nemo in propria caufaidoneus eft teftis. Quanuis autem iniquum fit in hune ordinem cogi Dei filium, mauult tarnen iure fuo cedere, vt hoftes fuos Dei authoritate conuincat.

34 Ego veto ab homine teftimonium non accipio, fed hæc dico vt vos failli litis.

Ille état lucerna ardens amp;nbsp;lucens: vos autem voluiftis exultare ad tempus in luce eius.

36' Ego veto habeo teftimonium maius quàm Iohannis: opera enim quæ dédit mihi Pater vt perficiam ea,ipfa opera quæ ego facie,teftàtur de me, quod Pater me miferit.

55 vos M I s I ST I s AD I OH. Priufquam Dei teftimonium proférât, vrget eos Iohannis rcfponfo,cui fidem detrahere honeftè non poterant. Quorfum enim ad eum mittere attine-bat,nifi eius dicris ftare vellent’mittunt enim tanquam ad Dei Prophetam.Itaque eius vocem fibi inftar oraculi fore fimulant. Tametfi autem fubeft hîc quoque altera concefllo, clarè ta-men illis exprobrat Chriftus, nihil prætcr malitiam obftare, quominus credant.Ideo ad rem phirimùm facere videmus hanc circunftantiam, quodmiferint adlohanné, amp;nbsp;quafi difeendi animo feifeitati ab co fuerinr,quifnâ effet Mefl)as,amp; rame pro nihilo duxerint eius rcfpofum.

54 testi monivm AB homine non accipio. AtquinonfruftraDeusipfumfibi teftem elepit;amp; alibi Chriftus ipfe pronuntiat,difcipulos fibi fore tcftes.Refpondeo,Chri-ftumIohannis teftimonio vti,non quôdindigeat, fed quatenus noftra rcfert,indc aliquid habere confirmationis.Mutuâtur homines inter fc alii ab aliis teftimonium, quiacarere eo fub-fidio nequeunt. Alia eft Dei amp;nbsp;Chrifti conditio. Nam fi virtutem Philofophi prædicant non effe alicnæ opis indigam,quid in fc habet homo,quo Dei veritatem fulciat’Et ftatim etia Chri ftus fubiicit feIohannis teftimonium proferre,corum caufa; quo fignificat non tarn fui habere fe rcfpeaum,quàm hominibus confulcrc,dum Euangelii fui præconcs excitât, per quos nobis de voluntate fua teftctur.In quo etiam mira eius bonitas relucct, dum omnia ad falutem no-f.iii.

“P'V, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EVANG.

ftiadttéperat.Quarc noftrucft viciflim dare opcrain,ne fruRra in nobis fcruSdis fit folieitus. 35; ekatlvcerna ARDENS. Quódlohanncmvocatluccmamardcntem,indemagis arguitiircorumingratitudo : fcquitur cnimnonnififpontecôscæcutirc,quum acccnfa fucrit Dei luccrna ante corum oculos. Séfus itaque vcrborum cft,Dcus vos crrare noluitzlohanncm cnim conftituit luccrnam, cuius fplendor vos dirigeret. Quod ergo me non agnofcitis Dei fi-liümjfitcrrore voluntario. Sequitur alia exprobratio, quodnonmodoclaufisoculisluccni fibi oblatam pra:tcricrint,fed data opera abufi fuerint ad Chriftum opprimendu.Qiiod enini lohanncm extollere fupra iuftum gradum parati crant,id ex malignoamp; perfido cófilio orieba-tur,neFilio Dei locusclTet-Pcruerlum hunccæleftislucis abufum Chriftus eleganter lafciuia: comparât: quemadmodum fi paterfamilias luccrnam fcruis noâu accendat ad peragenda quæ mandauit officia, illi autem cius vfiim ad comeflationes amp;nbsp;omne proteruiæ genus tranfferat. Porrö ficuti bis verbis lüdæos aceufat Chriftus, ita nos in commune omnes admonct, ne piis dolt;9:oribus,quos rcâa; viæ duces nobisDeus ordinat,ad vagandum hue Sc illuc abutamur.Et quam vtilis fit admonitio,omnium temporum experientia oftcndit.Toto vitæ curfu regendos fufeipit Deus homines ad vltima vfque mctam:Prophetasfuos mittitreéforcs. Ea cft hominu intépcrics,vtproteruèfaltarefineprogrciru,quàmambulandoprogredimalint:cainconftan-tia amp;nbsp;IcuitaSjVt perpétua direftione ipreta amp;nbsp;rcie(Ra,rapiatur adfubitos fuos affeftus. ideo di-cit A D TEMP VS, vel Ad hora.Qiia vocc coru ftiiltitiâpcrftringit,quôdputarint fluxa amp;nbsp;e-uanida protcruia æterna Dei lueem pofle cxtingui.Ita hodie Papiftæ,quotquot Deus pios do âorcs Ecclefiæfuæ,ranquam acccnfa lumina dédit,in contrarium vfum trahutrquafi illispro-pofitum fit oculos,Iucis afpe£l:u,fibipræftringerc. Ncc modo luccrnis abutuntur adfuffocan-dam Dei lucem,fed ctiam in tenebris fa:pc exultant : vt quumaduerfus puram Euangelii do-drinaminfulfis rabularumfuorumcommentisfuperbiunt. Cætcrùm, quodhlc Chriftus de lohannc pra:dicar,Paulus omnium fidclium commune facit: quia fermoncm vitæ habétes, ta-quani luminaria fulgcrc dcbcant in mundo.Proprie tarnen in Apoftolos amp;nbsp;Euâgclii miniftros compctcrc docet Chriftus,quôdfaccm rcliquis præfcrunt.Nam quum omnes in tenebris exei verlemur,Deus verbi fui luce nobis affulget.Scdhicpcculiariterlohannemornathoc elogio, per cuius minifterium Deus Ecclcfiæ fuæ multô luculentius affulfit.

37 ET Q^v I MI SIT ME. Pcrpcram hoc ad voccm in baptifino cius auditam rcftriiTgitur: Patrem cnim teftatum inprætcrito temporefuilTcdicit : vtfignificctnon ignotumfe prodire, quia pridemin Lege amp;nbsp;Prophetisilium Deusinfignierat,vtnotasfuasfecum affcrret,vnde pof fet agnofci.Dcum ergo teftatu dcFilio fuo efte intcrpretor,quotiês olim veteri populo lalutis

fpem fccit,vcl plenam regni Ifracl inftaurationcm pollicitus eft. Ita ludæos dcccbat cohccpta habere ex Scripturis Chr]ftiideani,antequam in carne manifeftaretur. Quod præfcntem con temnunt,adeóquereiiciunt,eoplanumfaciunt nullum fc habere Legis guftuin:quodctiam illis Chriftus cxprobrat.Lcgislcientia perinde gloriabatur,acfiin Dei finu educati elTenr. N E qve vocem Eivs AVD. Chriftuspoftquamfcnoniccipi conqucftuseft,acriusinuc-hitur in eorunicxcitaté.Quód vocem Dei eos nunquatn audilîc,amp; s igt; e c i e m nunqua vi-diHedicitimetaphoricxfuntlocutioncs, quibus infumma docere vulr,alicnos eflcproidus à Dei notitia.Nam ficuti vultu 3c iermone homines fe patefaciunt : ita Deus vocem ad nos fua Propherarum voce emirtit,amp; in lacramentis quafi vilibilcm formam induit, vnde cognofei pro modulo noftro queat. Vcriim qui Dcû in viuafua effigie non agnolcit,fatis hoc ipfo pro-dir,nullum fe numcn colcrc, nifi quod ipfe fabricauit, Ideo Paulus oppofitum oculis ipforum Velum diciqnc cernant Dei gloriam in facie Chrifti, 2.Cor.3.d.i4

38 ETSER MoNEM EIVS. Hic vcrus eft profcduSjdum radices agit in nobis ferino Dei, vtcordibusnoftrisinfixum,ccrtamillic ledern habcat. Cselefti doófrinx locum apud ludæos negat efte Chriftus,quia Dei filium,quern ilia vbique commendat, non recipiunt. amp;nbsp;merito hoc illisobiicit. Ncqiic cnini fruftraper Mofen 8c Prophetas loquutus eft Deus. Atqui non aliud habuit confilii Mofes, nili vtad Chriftu reâà omnes vocaret. vnde conftat,non efte eius difcipulos,qui Chriftu répudiant. Deinde quomodo fermoné vita: habebit in I'e manentem, qui vitani ipfam repcllitîQuomodo tenebit Legis doiftrinam,qui Legis animam,quantum in fe cftjCxtinguit? Nam Lex line Chriftoinanis eft, nccquicquam habet lolidi. Quo igiturpro-pius quifqucnouit Chriftum,tantundem profecit in Dei fcrmonci^

39 scRVTAMiNi scRiPTVRAs. Quod prius dixerac Chriftus fe Pattern habere tc-ftem in cælo,ad Mofen Sc Prophetas referri diximus. Nunc fequitur clarior explicatio: tefti-monium enim illud in Scripturis extarc dicit.Iterum verb ftultam eorum iaefanriam perftrin giqquod vitam fc habere in Scripturis profitebatur, quum mortuam tantiim litcram arnpe-rent.Neque enim fimpliciter rcprehenditquod vita quæratur inScripturis ; quando nobis in eumfinem amp;nbsp;vfum deftinatæ lunt: fed quod ludæi viuificam libi die Scripturam putarent, quum alien! effent à gcnuino eius fenfinimo quum lucem vitæ qua: illic continetur, fuffbea-rent.Quomodo enim fine Chrifto vitam Lex conferet,quifolus cam viuificat? Cætertim,do-cemur hoclocOjCx^ripturis petendam effe Chrifti notitiam. Nam qui de Chrifto imaginâ-tur quod ipfis libuit,tandcm nonnifi vmbratile fpedrum eiusloco habebut. Primô igitur te-‘ nendiieft non aliunde quàm ex Scripturis, Chriftu ritecognofei. Quödfiitacft,fequitur,hoc animo legendas cfl’c Scripturas, vtillic inucniamus Chriftu. Quifquis ab hoc feopodefleéfer, vtcunque difccndo fe fatigettota vita,nunquam adfcientiam veritatispcrucniet.C^id enini fapere abfque Dei fapientia poffumus?Porró quemadmodum iubemur,Chriftum in Scriptu ris quærerc,ita hoc loco pronuntiat non irritum fore noftrum ftudium. fic enim illic de Filio fuo teftatur Patcr,vt cum nobis indubiepatefaciat.Sed hoc bonampartem impedit, qtiod ne-glciäim,amp; quafi in tranfeurfu tantiim fuperficiem infpiciunt. Atqui fumma attentione opus crat.Idco penitus abfconditum hunc thefaurum fcrutari Chriftuslubet. Quarc qubd ludæi, qui afliduè Legem in manibus habcnqfic abhorrent à Chrifto,eorum focordiæ impiitandum cft.Confpicuus enim gloria: Deifplendorrelulget inMofe:fedipfi velum appctunt,quodfple dorem obfeuret.s criptvrae vocc,vetusTcftamentu intclligi,fatis notfi eft.Ncque enim in Euangclio primùm manifeftari cœpit Chriftus, fed qui à Lege amp;nbsp;Prophetis teftimonium habcbat,palàmfeinEuangelio exhibuit.

40 et non vvltis. Iterumexprobratnihilillisprætcrmalitiamobftare,quominusvita in Scripturis oblatam peiwiant. Nam quum cos nolle dicit, ignorantiæ amp;nbsp;cæcitatis caufam prauitati amp;nbsp;contumaciæ affignat.Et certè,quum tarn benigne fe illis offcrrct,fponte eos cæcu-tire oportuit.quum verb lucem data opera fugcrent, imb quum infidelitatis fuæ tenebris fo-lem obruere cupcrenqmeritb acrius cos obiurgat Chriftus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

45’ Ne piitetis qiiod ego accufatums fini vos apud Patrem: eft qui vos ac-cufet,Moles,in queni vos Iperatis.

40^ Si enim crederetis Mofi,crederetis etiam milinnam ille de me fcripfit. 47 Si verô illius fcriptis non creditis,quomodo meis verbis credetis?

41 GLORiAMABHOM. Pcrgitinobiurgationc:fcdncfufpcclusfit,quafipropriam caufam agat, occupando præfatur fc nihil morari hominum gloriam : nec fua referre, vel fibi dolerc quod contemni le videat: amp;nbsp;certe maior eft quàm vt pendeac ab hominum iudiciis, quando nihil detrahere illi potcft totius mûdi malignitas,ac ne pilum quidem ex eius amplitudine mi-nucre.Sicautéinfiftitin refellédacalumnia,vtfuprahomines feextollat.Poftealibéré in ipfos inuehitur,Dcique contemptum 3c odium illis obiicit.Tametfi autcm multum à Chrifto honoris gradu diftamuSjfiniftra tarnen hominum iudicia fecurè nos contemnere oportet. Certè fummopere caucndum ne ad iracundiam nos prouocet contemptus no ft ri. quin potius hac tantum de caufa irafci difcamus,fi fuus Deo non habetur honor. Hæc fanäa zelotypia nos v-rat 3c excruciet,quoties mun^um videmus itaingratum effcjVt Deum reiiciat.

DiLECT. DEi NON HA. Diledio Dci pro toto pietatis fcnfu hîc capitur. Amare enim Deum ncmopoteftquin eumfufpiciat,féquetotumillifubmittat. Quéadmodum vi-ciflîmvbinon régnât amor Dei, nullum poteft elfe obfcqucndi ftudium. Qua ratione hanc Legis4àx«ip«Aâ[/'ù)wponitMofes,vtdiligamusDcumnoftrumextotocorde,amp;e. in nomine P A TR I s. Hoc quidem titulo pfeudoprophctæ fc venditant,vt hodieplenisbuccisiaâat Papa fc Chrifti vicarium. Imo nonnifi hoc prætextu miferos homines ab initio decepit fatan. Sed Chriftus hîc remipfam non fucum defignat. Namfc ideo Patris nomine venilfe teftatur, quia 3c à Pâtre miffus fit,amp; fideliter quod mandatum cft,pcragat.Porrö hac nota legitimosEc elefîa: doâoreSjà fucatis 3c adultcrinis difeernit. Quicunque igitur feipfos efferunt, ac propriu fibi in animas magifteriû arrogant, cosintrepidè rciieiendos effe docet hic locus. Nihil enim feparatum à Deo habere debet, qui eius feruus céfericupit.Nunc fi de tota Papæ doârina fiat examen,cæci quoqueipfi videbunt,proprio nomine eum venifle.

EGO VE NI I N No M. QuôdDeumnonamcntnccrcuereaturIuâa:i,probatChnftus hoc argumento,quiapfeudoprophetas cupide rccepturifint, quumfubiicerc fc Deo reeufent, Sumit enim pro confeffo,hoc praui 3c impii animi fignum elle,quum pofthabita veritate,libé-termcndaciishominesfubfcribunt. Siquisobiiciaterrorehocplerunquemagis,quàmmali-tia fieri, inpromptu eft rcfponfio : neminem fatanæ impofturis effe obnoxium, nifi quatenus peruerfa quadam cupiditatc médacium veritatipræfert.Qiiî fit enim vtfurdisloquatur Deus, promp tos amp;nbsp;al acres inùeniat fatan ;nifi quia àiufticiaaucrfi,iniquitatem vitro appetimus? Quanquam notandum cft,Chriftum propriè de his loqui quibus peculiariter illuxit Deus, fi-cuti ludæos hoc priuilegio dignatus erat,vt edodi eius Lege,redam falutis viam tenerét .Talcs certumeft aurem minime præberefalfisdoâoribus, nifiquiafallioptant. Ideo diciî Mofes (Deut.i3.a.3.)quu furgütpfeudoprophetæ,hoc modoprobari amp;examinari populum,an Deu fuum diligat.Vidctur quidem in multis innoxia efle fimplicitas.fed minime dubium eft quin illIs oculos perftringat hypocrifis quæ intus in eorum animis latct. Certum enim eft, Deum ianuam nunquam clauderepulfantibus,nûquam eosfruftrarià quibusfyncerè quæritur. Ve-rè itaque Paulus hoc Dei vindidæ adfcribit, dum cfficacia illufionis daturfatanæ, vt credant mendacio,qui reieda veritate approbarut iniuftitiam;amp; cos perirc dicit qui diledionem veri-tatisnon receperunt vtfaluifierent.Itahodicmultorumhypocrifisdctegitur,qui Papæ frau-dibus acimpiis fuperftitionibus addidi, virulcto furore in Euangelium cxardent.Nam fi cô-pofitos ad Dei timorcm animos habercnt,timor ille obedientiam fimulgigneret.

44. Q.VOMODO vos POTE STI s. Quia durumvideripoccrat,cosquiLcgisamp;Prophetarum domeftici àpueritia difeipulifuerunt, tam craflæinfcitiæ damnari,amp; ftatui vcritatisho ftesiimo res videri poteratincredibilis : admonet Chriftus quid eos impediat quominus cre-

• dâtmempe quôd illis fana mente ambitio adimerct. Propriè enim Sacerdotes 8c Scribas allo-quitur, quifuperbiaturgidijfubiicerefeDeonon poterant. Eftautcm hîcinfignis locus,qui docct omnibuspræclufam eflefidei ianuam, quorum animos inanis terrenæ gloriæ cupiditas occupât. NccefTe enim eft qui vultaliquis effe in mundo, vagum reddi 8c cuanidum, ita vt ad Deum minime tendat.Tune demum ad cælcftis dodrinæ obcdictiam fe homo coll igit, quum

hoc fibi præcipue totavita quærcndum fcntit,vtfc Deo approbet. Sed videtiir pertierfa cohfi-dentiaqiiafe hypocritæ coram Deo extollunt, maius elTc obftacnlum, quàm fitmundanaam-bitio;atqui fcimiasillo etiam morbo maxime laborafle Scribas. Refponfio fecilis cft:falfam e-nimfanâimoniælarua qua rude vulgus fallcbant,detrahcreillis Chriftus voluit. Crafliusita-que vitium quafi digito monftrat, vnde palam fiat omnibus,eos nihil minus efle, quam quod haberivolebant. Deinde quanuisaducrlusDeumexultet hypocrifis'.femper tarneninrnundo Sc coram hominibus ambitiofaeft. Imo hxcfola eft vanitas quæ nos inflat, praua confidentia: dumnoftro,tS:aliorumpotius, quàm Dei iudicio ftamus. NamquiDcumvere iudicemfibi proponit, necefle eft vtfraclusamp;proftratusconcidat. Ergo vt quisgloriam à folo Deo quæ-rat,ncceflccftpudorefui confufum,adgratuitamillius mifericordiamconfiigerc. Et certequi Deumrcfpiciunt,damnatosfe aeperditos vident, nec quicquam fibi effe reliquuminquo glo-rienturpræterChriftigratiam.TalisgIoriæftudium,fempcrcumhumilitatcconiunâumcrir. Quantumveróadprxfentem locum fpclt;Sat,non aliter ad capiendam Euangelii doârinam comparatoseffehominesfignificatChriftus,quam vbifenfiis omnes fiios amundo abftra-âos in folum Deum conuertunt, ac ferio reputant fibi cumillo effe negotium : vt deliciarum, quibus fibi illuderefolent,obliti,in confeientiasfuas dcfcendant.Quare nihil miru,fi tarn pau-cos hodie docilesEuangelium inueniat,quum omnesfurfum deorlum fcrat ambitio.Nihil etia mil urn fi ab Euangelii profeffione multi deficiant : fua enim vanitate abrepti cuolant. Quo maiorc ftudio vnum hoc quærcre nos decet, vt coram mundo contempt! Sc abieâi, in nobis etiam confufi,cenfeamurintcr Dei filios.

47 NE vvTETis. Ergaobftinatosamp;præfi-aftos.vbidoftrinaamp;amicismonitionibus nihil proficitur, hæc ratio tenenda eft ; vtfeilicetad Dei tribunal citentur. Pauci quidem hunt qui aperte Deumrideant:fed qiiamplurimi Deum, cuihoftiliter ipfifunt aduerfi, propitiumfibi fingendo,inanibus blanditiis feciire ludunt. Ita hodie gigantes noftri, qui totam Chrifti do-ôrinamimpieconculcant,perindctarnenfiiperbiunt,acfiex intimiseffent Dei amicis. Quis enim Papiftis alibi quam apud cos Chriftianifmum effe perluadeat? Tales erant Scribæ, qui-bufeum hîc difputat Chriftus.Quumfummi effent Legis cótemptores,Mofen tarnen magnifi cè iaétabanf. vt non dubitarent eum inftar clypei Chrifto opponere.Si grauem fc illis Sc mtole-rabilcm aduei farium fore minatus effet,fcicbat hoe totum contemptum iri.Ergo paratam illis à Mofeaceufationem denuntiat. Falluntur autem qui putant hïcinter Mofis Sc Chrifti officia notari difcrimcn:quia Legis propriu fit, reos peragere infidèles. Neque enim eo refpexit ChrR ftus ; fed tantum vtfiduciamexcuterethypocritis, qui Mofis reuerentia falfó gloriabantur. Quemadmodum fiquis Papiftis hodie regerat,nullos forc illis magis infeftos hoftes fanâis Ec-clefiæ doaoribus,quorum titultim improbe mentiuntur.Porro hinc difcamus,non effe fruftra Scripttirisgloriandumiquianifiverafideiobedientia colimusDei Filium, totextremo die accufatorcsinnosfurgcnt,quotillitcftesDeusexcitauit.Quüdicitcossperare in mo-s E N,non infimulat cosfupcrftitionis,quafi falutis fuæ caufam Mofi adferiberent: fed cos intcl ligit perperam niti Mofis præfidio,quafi cumimpiæ contumaciæpatronum habituri effent.

45 SI ENIM crederet I s. Oftendit curMofes futurusfiteorumaccufatoriquiafci-licct eius doârinamrefpuunt. Scimus autem nonpoffe Dei fcruis maiorem fieri iniuria,quàm dum contemnitur eorum doârina,vcl probro afflcitur. Deinde quos Dominus verbi fui mi-niftros conftituit, eius quoqtic vindices effe oportet. Ergo dtiplicem omnibus fuis Prophetis impofuitperfonam : vt piis magiftri effent ac doâoresinfalutem,reprobosolimfuo teftimo-nio confodiant. Quöd dicit Chriftus Mofen de fe feripfiffe, longa probatione no indiget apud eos qui Chriftum agnofeunt effe finem Legis Sc animam.Vcriimfiquis eo non contcntus,locos fibi oftendi defyderct:primtim confiilo vt diligenter legar cpiftolam ad Hcbræos,cui Stephani quoque concio refpondet, Aäorum capite y.Dcinde vt obl'eruet quæ Paulus ad fuum inftitu-tum teftimonia accommodât. Paucos certe locos effe fateor quibus Mofes palam Chriftum prædicet : fed quorfum tabernaculum, facrificia, Sc ccremonix omnes, nifi vt figurx effent ad primum illud exemplar formatæquodin monte illi oftenfum fuerat? Ergo fine Chrifto cua-nefeit totum Mofis mini fterium. Deinde videmus vt populumad fœdus Patrum affidue reuo cct,quod inChrifto fancitumeraf.adeoquc vt Chriftumconftituatpraicipuumcaput amp;nbsp;fun-damentum foederis.Neque hoc fanâis Patribusignotum fuit,qui femper in Mediatorem ftie runt intenti.Longior traäatio brcuitati,cui ftudeo,non congrueret.

47 sienimillivs scriptis. Videtur hîc Chriftus minus fibi fidei quam Mofi a-ftruere:atquifcimus v oce Euangelii concuffum effe cxlum Sc terram. V eriimChriftus fermo-

nemfuumad cos attemperatquibufcum loquitur. Namiudæis citra cotrouerfiam fan fta erat Lcgis author) tas.Ita fieri non potcrat quin Chriftus Mofe effet inferior. Hue pcrtinet antithe-fisscRiPTORVMamp;vERBORV M.Naoi eoruminfidclitatcm inde exaggerat,quod Dei ve ritas quafi in tabulis confignata,fidcm tarnen apud eos non obtineat.

2 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Et fequuta eft euin turba mil lea, quia viderat figna eius quæ edi-

Î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sublatis ergo lefus oculis. de intuitus quod turba multa veniret ad eu,

$ nbsp;nbsp;nbsp;Eft hic puellus vnus qui habet quinque panes hordeaceos, amp;nbsp;duos pi-

n Sumpftt autem panes Iefus,amp; gratiis adis diftribuit difcipulis, difeipu li vero difcumbentibus. Similiter amp;nbsp;ex pifciciilis quantum volebant.

iz Poftquam vero fatiati funt, dixit difcipulis fuis, Colligite quæ fuper-funt fragmenta,ne quid pereat.

13 Collegerunt ergo, amp;nbsp;impleuenint duodecim cophinos fragments, quæ ex quinque hordeaceis panibus fuperfuerant his qui comederant.

I POSTEAABiiT lEsvs. Qiium fada Chrifti ac dida colHgcrc folcat lohanncs, quæ præterieranr alii tres Euangeliftæ,hoc loco hiftoriam miraculi ab illis narratam prxtcr more fuum repctit: verùm hoc facit certo confilio,vt inde ad Chrifti concioncm tranfeat, quæ po-ftridic habita eft in Capcrnaum;quia res erant cSiundæ.Quare hæc narratio,tametfiillj communis eft cum tribus reliquis, hoc tarnen habctpeculiare,quód in alium fincm tédit, ficut vi-dcbimus.Dicunt alii,hoc fiiiffc fadum paulo poft mortem Iohannis Baptiftæ : qua temporis circunftantia,caufam difeeffus Chrifti notant.Tyranni enim vbi femel imbuti funt pioru fan-gu ine, exardent in maiorem fæuitiam: non fccus ac potandi intempéries, fitim ebriofis acuit. Ergo ChriftusfuaabfentiaHerodisftirorempIacarc voluit, mare Galilææprolacu Gcne-faraaccipit. Quumadditv oc at v m fuiffeTyberiadis, melius locum exponit quo fecon-tulit Chriftusmeque enim totus lacus habuit hoc nomen, fed tantum pars ripæ vicina, in qua fita erat Tyberias.

S' sEQVVTA EST TVRBA. HiiictantusfcquédiChriftiferuor,qu0dpcrfpcdaciusvir-tute in miraculis,magnum aliquem Prophetam,amp; à Deo miffum perfuafi erant.Cæterùm,hic omittitEuangcliftaquodaliitresrcferuntjdocendoamp;fanandis ægrotis confumptam fuiffe diei partem;amp; quumiamfol in occafum vergeret,rogatum fuiffe à difcipulis,vt dimittcrct tur bas. Summam enim breuiter pcrftringcrc fatishabuit, vt hac occafioncnos ad rcliquum con-textum, qui pofteafequetur,deduccret.Cæterùm,hîcprimo loco perfpicimus,quatoaudicndi Chrifti ftudio populus ardcrct,quod omnes fui obliti, nodem fecure in loco deferto expedat.

Qno minus cxcufationis habet torpor noftcf, vcl potius focordia, quod cæleftem Chrifti do-ärinanijfamis cur^ adeó non præfcrimus, vt minima quæque auocamcnta fubinde nos à vitæ æterna: mcditatione abducant:imô rarilfime contingitvtChriftusnosmundiobftaculislb-lutos amp;nbsp;cxpeditos inueniat. Adeó nemo eufequi vfque admontem defertum paratus eft, vt vix decimus quifque eu excipcre fuftineat,quum le domi offert, inter medias cómoditatcs. Qiian-uis autem in toto fere mundo gralfctur hic morbus, cei tum tarnen eft neminem regno Dei a-ptum forc,nifi qui exculTis talibus dcliciis,cibum animæ cupidius appetere dilcat,quam vt ven ter illi fit obftaculum.Sed quia nos caro Icmper ad fua comoda folicitat,hoc quoque rurliis no tandum eft,eorum curam Iponte à Chrifto lulcipi qui feipfos ncgiigunt. Ncque cnim expeófac dumfrmeliciinclamet fcinediapcrire,necfuppctercquicquamcibi: fed cibum illis non roga-tus parat.Dicet aliquis,nó effe iltud perpetuum,quôd fæpc videamus pios, dum prorl’us regno Dei funt addiâi,fame tarnen confici,amp; propemodum tabefccre. Rcfpondco,Chriftum etiamfi hoc modofidcmamp; tolerantiamnoftram probarc velit,rcfpiccrc tarnen ècælo noftram ino-piam,amp; de ea fubleuanda,quantum nobis expedit, effe folicitum; quod autem non ftatimfuc-currit,optima ratione,licct occulta,id fieri.

3 ASCENDIT IN M o N T E M, Secclfum proculdubioquærcbat Chriftus vfquc ad feftum diem Pafchatis.Ideo dicitur fediffc in monte cum difeipulis. Atqui id quidem cófilii cœpitfc-cundum hominem,fed interea aliud fuit Dei camp;filium,cui libérer obfcquuius eft.Quanuis ita-quehominum confpeftum fugcrct,fetarnenvelut in celcberrimum thcatrum produci Dei manu patitur. Maior enim hominiim frequentia in deferto monte fuit, qu.un in populofa ali-qiia vrbe:maior ctiam fimæ celebritas ex miraculo nata cft,qtiàm fi ftciillct in medio foro Ty beriadis.Quare hoc exemplo docemur fic ex rebus natis confilia capcrc,vc tame fi aliter fucce-dir quàm putauimus,nobis no doleatfuperiore effe Deum,qui omnia moderetur fuo arbitrio.

$ DI c. p H I L I p I- o.Quod hiclcgimus diâum vni Philippo,aliis omnibus divium fuiffc tra dunt, fed in co nihil ablurdi.Probabilc cnim eft Pbilippum ex comuni omnium fenfu loquutu cifeiideopeculiariterChriftusiJlirefpondct. Quemadmodum continuo póft, Andrcam lo-qucntcminducit:vbialiifermoncmpariter omnibus aftignant. Tentâtdifcipulosin perfona Philippi, an miraculum expeftent quale mox vifuri crant. Quum videt cos de extraordinario Tcmedio nihil conciperc, tunc eorum mentes quafi fopitas incitât, vt oculosfaltem adpræfcnté rei confpciäum habeant apertos.Hîc autem feopus eft omnium quæ difcipuli afferunt, vt à populo rctincndo Chriftum dehortcntur.Et forte fibi in co priuatim conlulunt,ncpars incomo-di in eos redunder.Quare neglecfis corum obicaionibus,pcrgit Chriftus in fuo inftituto.

7 dvcentorvm denariorvm. Quum denarius, ex Budæi fupputatione, quatuor caroleos valcat,amp; duos turonicos, fumma hæc ad x x x v Fracicos vcl circitcr,afccndit. Hane fumma fi diftribuas in quinque hominû milliaifingulx centuriæ habebunt quatuordccim fo-lidos turonicos.Nunc accédant vfque adnumerum millcnariummuliercs amp;nbsp;puerifitareperies Philippumfinguliscapitibusfcfquituronicuminexiguopaneemendo attribucre. Vcrùm, vt in magna turba fieri folct,plurcs forte effe arbitrabatur. Cæterùm quum tenues amp;nbsp;minime pc-cuniofi forent difcipuli, fummæ magnitudinc Chriftum tcrrerc voluit Andreas : acfi diccrct, non fuppcterc opes,quæ adpafcendumpopulum fufticcrent.

IO facite homines discvmbere. Qupdnoncitiusadfpcmquamdabat Magi-giftcr crefti fucrunt difcipuli, ncc illis in mentem vcnit,cius potentiæ tribucre quantum decc-batjtamctfi reprehenfione dignus fuit ftupor,non paruam laudem mcrctur prompta corfi obe-dicntia,quód cius mandato nunc parent, quid confilii habcat ipfc, amp;nbsp;quo profeétu faduti fint quod faciunt, ncfcicntcs. Eadcm populo obfequendi facilitas, nam de fine incerti omnes, vno tantum verbo iulfi difcumbiint. Atque hæc veræ fidci probatio, quum Deus homines quafi in tenebris ambulate iubet.Id vt fiat,difcamus nobis non fapcre, fed in rebus cófufis nihilomi nus fperare profperum euentum, quum Dcum fcquimur duccm,qui fuos nuquam fruftratur.

11 GRAT I IS ACTIS. Nou fcmcl uos monuit cxcmplo fuo Chriftus,quoties cibum attiu-gimusjà prccibus aufpicanduni cfl'c.Nam quæcunque in vlum noftrum deftinauit Deus,tan-quam immenfæ cius bonitatis,amp; paterni in nos amorisfymbola,ad eum celcbiadum nos inui tant.Etgratiarumadio,ficutiPaulus(i.Tim.4.a.4.) docct,folcmnisquædâfanlt;ftificatio eft,vt corum vfusnobispuruseffeincipiat. Vndcfcquitur facnlcgos effe donorum Dei profana-tores,qui ea,ncgled:o Deo,ingurgitant. Atque co magis notadaeft hæc admonitio,quód vide-mushodicbonammundipartéfebeluinomorcfaginare. QuódPA NE mdifeipulisdatum, voluitiuter eoru manus crefeere, hinc docemur,quii alii aliis mutuô feruimus,ücum benedi-

ccrelâborinoftro. Niinctotiusmiraculifummamcolligamus. Hoc autc habet cum a!iis coin niunc,quódin eo diuinamfuam virtutem Chriftus cum bencficentia coniundam cxeruit. Eft cciam nobis eiusfentcntiæ confirmatio,qua nos exhortatur ad quærcndum Dei regnuin, rcli-qua omnia nobis adiedumiripronuttens. Namfi corum curam fufcipit quilubito tantrim impetu ad eum delati fuerant, quomodonobis dccflet,fi cum conftantianimipropofito quæ-ramus?Sinct quidem interdum(vt prius dixi)fuos clurire,nunquam tarnen cos luo lubfidio de-ftituct. Interim optimas caufas habet cur nobis non opituleturnifi in rebus extremis. Addc quod Chriftus palam fccit, ic non fpiritualem tantiim vitam mundo conferre, fed alcndis etia corporibusàPatreeire prxfedum. Bonorum cnim omnium affluentia illi in manum data cft,vt tanquam canaliseam in nos eftundat : quanquam impropric canalem voco, quum po-tius fons viuus fit ex xterno Patre fcaturiens. Ideo Paulus, quicquid eft bonorum, communi-ter à Patre amp;ipfo nobis precatur. Et alibi, in omnibus per eum gratias Deo Patri agendas do-cet. Nee modo æternæ eius diuinitatis proprium eft hoc munus,led Pater etiam in carne œco-nomum nobis eum confticuit,per cuius manum nos pafcat.Quanuis autem no cernamus quo-tidieocLilismiracuIa, non minus tarnenliberaliter vim fuam Chriftus in nobis paicendisex-plicat.Et certc non legimus eum quotiesfuis coenam dare voluit,nouis mediis vfuin cfle.Qua-repræpoftcrum votum fuerit,fiquisinufirato aliquomodo cibum amp;nbsp;potum fibi deferri flagi-tct.Adde quod non magnas populo lautitias parauit Chriftusifedpanchordcacco amp;aridis pi-feibus contentos circoportuir,quimirificamcius virtutem palam in cœnaillacernebant. lam verb etiamfi quinque hominum millia non faturct hodie quinque panibus: totum tarnen mun dummirabilitcrpafccre non dcfinit.Eft quidem hoc nobis paradoxon,NS viucre hominem fo lo panc,fcd fermone qui egreditur ex ore Dei. Sumus enim externis mediis adco affixi, vt nihil fit dilFicilius quàm à Dei prouidentia pendere. Hine tanta trepidatio fimulac non fuppetit pa-nis ad manum. Verum fiquis omnia rite expendat, Deibenediâioncm in omnibus alimentis cerncre cogctur.Sed vfu amp;nbsp;afiiduitate nobis vilefeunt naturæ miracula. Nee verb hac in parte tarn ftupor nobis obftat,quàm malignitas. Quotus enim quifque eft, qui non vago mentis cr-rorc cælum amp;nbsp;terrain ccniies circuire main,quàm Dcum fcoffcrentcm aipiccreî

Ncque cnim maior Dei largitas luxuriæ irritamentum efie dcbct.Ergo qui abundant,fc olim rationereddituroseflememincrint immodiciC copia: ,nififcduló amp;ndelitcr in bonos amp;nbsp;Deo probatos vfus reponant quod illis affluit.

o Jb G. 1 U rl A IN IN h, M* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;39

tur Mcflia effc.nequó enlm alió fpcdabat Chriftus.Scd quod habet de Chrïfto notitie conce-ptLim,mox in alicnu finem pcrperam cóucrtunt. Atque hoe plufqua vulgare hominibus vitiu cft: fimulac illis fe Deus patefecit, corrumpcre fuis mcndaciis ac peruertere eius vcntatédmo quum redam viam ingreflï videntur,mox àfeipfis dégénérant.

VT facerent regem. Quod regis titulumamp;honorem. Chriftodeferre in animo habebant ifti homines,id exratione aliqua oriebaturdn co verb multum errabant, quod fibi licentiamfumebantcreandiregis.NamScripturahoc vniDeo vcndicat.Quemadmodu Plal-mo fecundo habetur, Ego conftitui regem meum, amp;c. Deinde, quale illi regnum aftingunt? Terrenum fcilicet,quod prorfus alienum eft ab crus perfona. Hinc difeamus quàm penculo-fum fit in rebus diuinis,rclido Dei verbo, quicquam ex fenfu noftro comminilci .Nihil enim eft quod non adulterer præpofterum mentis noftræ acumen.Et quid iuuat zeli prætcxtus,quu præpoftero noftro cultu magis fumusin Deumcontumeliofi, quàm fi conlulto amp;nbsp;data opera quilpiam eius gloriam impugnet?Scimus quàm furiofi ad extinguendam Chrifti gloriam fua Tint hoftium conatus .Illa certe extrema vis fuit, quum in cruceinadus eft. Atqui hoc modo amp;falus mundo parta eft, amp;nbsp;de morte aefatana Chriftusipfemagnificum triumphumcgit. Si nunc regem fe creari palTus effet,adum erat de fpirituali eius regno, Euangelium æterna infa-mia notatum eiret,fpcs falutis prorfus deleta. Hoc tandem proficiunt fiditii cultus, amp;nbsp;honores temerè ab hominibus excogitati, vt Deum veroluo honore fpoliatum,dedccore tantiim onercnt.Notandum eft etiamR a p i e n d i verbum. VolcbantChriftumrapcre,inquit Euan gelifta,hoc eft,violentoimpcturcgcm,quanuisinuitum,facerc volebant.Quarefi probari illi cupimus quern deferimushonorem,lemper quid poftulet fpedandum cft. Et ccitè, qui honores à fe inuentos Deo obtrudût, quodammodo vim illi Se manum aft'crunt,quum redi cultus fundamentum fit obedientia.Hinc prætcrca difeimus quàm reuerenter inpuro amp;nbsp;fimplici Deiverbomanendtimfitiquiafimulatquepaululum dcflcâimus,fcrmcntis noftris inficitur veritas,vt iam definat eflcfui fimilis.Habebat ex verbo Dei regem fore,qui promiffus erat re-demptonfed exfuo capite regnum terrenum comminilcuntur,amp;: prætcr Dci verbumregnum illi deferut.Ita quoües verbo Dei opinionesmoftras mifeemus, fides in fi iuolas coieduras de-generat.Ergo ad modeftiam fe afluefaciant fideles,ne cos in peruerfum zeli ardorcm abripiat làtan,vt gigantum inftar violenti in Deum irruant,qui tune demum rite colitur, quum ilium ampledimurfe nobis offerentem.Mirum autem eftin quinquehominum millibus tam præ-cipitemfuiireaudaciam,vt in creandonouo rege arma Pilati,amp; imperii Romani potentiam infeprouocarenon dubitarint.Etcertum eftnunquam co fuiflcprogrcffuros, nifi Propheta-rtim oraculis freti, Deum à partibus fuis ftaturum, feque ira fuperiores fore fperaflent. Sed interea errabanqregnum fingendo,quodnufquam Prophetæcommendauerant. Tantum ergo abeftvt ad conatus fuos iuuandos præfentem habeant Dei manum, vtfc Chriftus potius fubducat.Eadem ratio fuit cur tam diufub Papatu mifcri homincsin denfistenebris, quafi Deo abfcnte,vagiti fint,quia cius cultum fuis commends totum polluere aufi fucrant.

descender VNT EI vS DISc IP VLI. Nondubiumcftquinlandiu latere volue-rit Chriftus,dum turbadifïlueret. Scimus quàm difficile fit fedare populaiémotum.Atqui fi palàm fuilfet tentatum quod animis conceperant, fparfus mox fuiftetrumor:poftca verb non ita facile fuiffet inuftamfemel maculam eluerc. Totumintereailludtempus precibus impe-diqquemadmodum alüEuangelifta:refcrunt;forte vt Deuspater illampopuli intemperiem corrigerct. Qubd miraculo traiicit lacum, difeipulis hoc prodeft ad cbfirmandam rurlus eorû fidem.Longius etiam frudus manat : quia poftridie colligere promptum fuit toti populo, illu fua virtute,non nauigio aduedum.Ripam cnim obfidcbant,ex qua cum foluere oportebat:amp; vix inde fuiftent abftraâi,nifi vidiflent difcipulos alib tranfire.

tenebrae iam eraNt. Iohannes multas circunftantiaspræterit,quasaliiponunt; quads ifta eft,qubd per aliquot horas cum aduerfo vento ludati funt, Nam probabilc eft poft primas nodis tenebras ortam fuiftetempeftatem. Dicunt autem quarta demum vigiliaChri-ftum apparuille difcipulis.Qui in dimidio lacus fpatio adhuc cos iuiffc coniiciunt,quum illis apparuit Chriftus,quia lohanes dicit tue viginti quinque aut triginta ftadia fuifle progrelTos, ineofalluntur,q)putant eosnauigaflein vlteriorével aduerfamripa.NamBcthlaida prope quameditum fuifte miraculum Lucas teftatur, amp;nbsp;Capernaum quo nauis appulit,fitæ hint in eodem tradu.Plinius lib.j. fex miliaribus lacum hue latum efle tradit, longii autem fedccim. lofephus lib.3.belliludaici centumilli ftadia inlongitudinem,quadraginta mlatitudincm affignat.Porrb quum odo ftadia miliare vnum cfficiant, hinc colligere promptum eft, quan-

Cap. VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EVAN G.

tum alter âb al ter o difcrepet.Quantum adpræfcntcm nauigationem pertinet, tântum fpatii, nonrclt;âocu){u,fediaâarioncconfeâumfuiffe diuino. Vtcunqueres habcat, voluit docerc Euangeliftain lummo periculo fuiffe veiTatos,quuml'e Chriftus oftcndit.Poflctautem vidc-ri ablurduni quod fie vexantur difcipuli Chrifti, quu aliis trâquilla fit nauigatio. Sed ita fæpc Dominus lüos exercer grauibus periculis, vt eu in libcrationc melius Sc familiarius agnolcât.

TERRiTi svnt. Timofis caulam exptimunt rcÜqui Euangeliftæ,quodfpcôfrumelïe putarent.Fieri autem non poteft quin confternatio amp;nbsp;metus nos inuadat, quum oculis obiiei-tur fpcârû aliquod,quia vel facana nobis illudcreputamus,vel Deum aliquidpoitendere.Cæ-terùm, hic tanquam in fpeculo nobis proponit Iohannes qualis concipi à nobis poflit Chrifti notitia abique verbo,amp; quid afferat.Nam fi nudum fuæ diuinitaiis Ipecimen exhibcat,fta-timadfigmentanoftradelabimur,acfibiquifqucidolum, Chrifti loco iabricat. Poft mentis erroresiequitur poftea trepidatio Sc confulus animi pauor. Sed vbi loqui incipir,cxeius voce tumliquidampcrcipimus folidamque notitiam,tum gaudium metibus noftris amp;nbsp;læta pax afFulgct.Multumcnimhis verbis fubeft pondus: ego s v m, n e t e r r. e a m i n i. Nam hinc docemur,in l'ola Chrifti præfentia nos fatis amplam habere fiduciæ materiam,vt trâquil-lifimusamp;fccuri:fcdhoc nonnifiad Chrifti difcipulospertinet:pofteacnim videbimusini-pios cadem voce fuilTe proftratos.Dücriminis caula cft, quod reprobis amp;nbsp;incredulis iudex eft miflus in exitium. quarc cius confpeélum fuftinere nequeunt quin ftatim abforbcantur.Pii au tem,qui fibi agnolcunt propitiatorem effe darum,audito eius nomme, quod illis eft certum amp;nbsp;diuini anioris amp;nbsp;fuæ falurispignus, quafi à mortein vitam excitati animes colligunt, amp;nbsp;quafi ferenum cælum hilares confpiciunt,quieti in terra rcfident,amp; omnium malorum viâores,cius præfidium omnibus periculis opponunt.Cæterùm,non tantum verbo eos folatur Sc erigit, fed etiam reipfatimoremcximit,tçmpeftatemfedando,

Poftridie turba quæ ftabat trans mare, quum vidiflet quod nauis alia non erat iliic, mil ea fola in quam confeenderant difcipuh eius: amp;quôd non veneratlefus cum difcipulis fuis in nauem,fed foil difcipuli abierant. ^3 Pori ô aliæ naues vénérant T y beriade, prope locum vbi comederant panem,poftquam Dominus gratias egiffet.

^4 nbsp;nbsp;nbsp;Quum ergo vidiflet turba lefum il lie non elTe, nec eius difcipulos,co-

ay nbsp;nbsp;Et eo inuento trans mare,dixerunt illi,Rabbi,ex quo tempore bic es?

22, posTRiDiE. HîcEuangcliftacircunftantiasrefcrt,vndecóiicerepoflctturbadiuinum fuifle Chrifti traiedum. Vna fuerat nauis, earn fine Chrifto folucre vident : veniuntpoftridie aliunde naues,quibus vehuntur Capernaum:illic Chriftum reperiunt. Rcftat ergo vt miracu-lo aduedus fiicrit.Eft autem in verbis alaidxoüTor, fed fenfus nihilominus fatis clarus cft. Nam priore membro dicit Iohannes vnicam fuifle naucm,eam fub omnium oculis à ripa amp;nbsp;loco il-lofoluifle,nec habuifle Chriftti vedorenrpoftea fubiieit naues Tyberiadc vcnilTc,quibus ad-uedafuerit turba,quçad ripacoledcrat, quafi exitus omnes obfidés, ne elabi Chriftus pofler.

prope locvm vbi comederant panem. Ambiguus eft verborum fenfus: pofluntenimita exponi, vel quod Tyberias vicina fueritloco vbi fatiati àChrifto fueranc quinquepanibus:vel quodnauesadripam loco propinquàm amp;nbsp;fubiedam appulerint. atquc hæcpoftcriorexpofitiomihimagisprobatur. NamBethfaidapropcquamcditum fuifle mi-raculum illud Lucas exprimit, inter Tyberiadcm amp;nbsp;Capernaum media cft. Itaquenaues,quu ex lupcriorc loco defeenderant, legebantripam illam,in quaturbæ ftabanr. Ncc dubium eft quin applicitæ ad terra fuerint, ad recipiendos vedores. Quum Iohannes iterum commémorât Chriftum gratias EGissE, noncftfupcruacua repetitio. Significatenim precibus Chriftum impetraiTe,vt pauculi illi panes tot hominibus pafeendisfufficcrcnt.Et quia frigidi adprcces ac ignauifumus,bis idem nobis inculcat.

iy trans MARE. Dixinius antchac vrbem Capernaum non fuilTcfitam in aduerfa ripa. Tyberias cnim in ca parte lacus fita cft, in qua latiusfe diffundit. Sequitur poftea Bcthfaida: Capernaum verb in extremo rcccflu iacet,non procul ab egreffu lordanis.C^od autem loha-nes trans lacum ipfum locat, non debet ita intelligi, quafi regio ex diametro oppofita fuerit.

fed quia in cxtrcmo illo reccffu flexuofus lacus fuerit, ac propter find interpofitum no potue-rit iter confici,nifi per longos circuitus. Plebeio itaque more Trans mare dicit Euangelifta: quia redu m iter amp;nbsp;vfitatu m nifi nauigio non patebat.

Refpondit ilJis lefus, ac dixit. Amen amen dico vobis, Quæritis me^ non qnia vidiftis fignarfed quia comediftis ex panibus,amp; faturati eftis.

Operamini cibum,non qui perit:fed cibum, qui manet in vitam æter-nam,qiiem Films bominis vobis dabithunc enim Pater fignauit Deus.

Refpondit lefus amp;nbsp;dixit illis, Hoc eft opus Dei, vt credatis in eum quern ille mifit.

REspoNDiT iLiis lEsvs. NonrefpondctCbriftusadrogatum,VtfuamÜlispo-tentiam commendet in miraculo,fed potius obiurgat,quód inconfideratè ruant: neque enim illis conftabatveraamp; légitima fadi fui ratio,quia aliud in Clirifto quàm Chriftuipfumquæ-rebant.Hoc itaque in illis vitii notatur,quód Chriftum,ventris non fignorum caufa quærât. Neque tarnen negari poteft quin miraculumrefpcxcrint. imo prius narrauit Euangelifta,fi-gnis fuifle commotos ad fequendum Chriftum : fedxjuia miraculis abutebantur in alienum finem,meritó illis exprobraqquod maiorem ventris, quàmfignorum refpedum habeât. Acfi cos negaretinDei operibus riteproficerevt decebat:hicenim verus fuilTet profcâus,fic Chriftum agnofccre Meflîam, vtillife docendos ac regendostraderent, aceoducetende-rent ad cælefte Dei regnum.Atqui nihil ab co maius expeâant quàm vt bene habcant ac cS-mode in hoc mundo.Porro hoc eft Chriftum fpoliare præcipua fua virtute. datus enim ideo à Pâtre fuit,amp; ideo fe patefecit hominibus,vt Spiritu fanfto donatosin imagincm Dei refor-met,vt fua iuftitia indutos in vitam æternam ducat.Multum ergo intcreft,quid in Chrifti miraculis fpedemus.Nam qui ad regnum Dei non afpirans, in commodis præfcntis vitæ hæret, non aliudquærit quàm vt ventremimpleat.Qucmadmodum hodie multi cupide Euangeliu aniplederentur,fi crucis acerbitatc vacuum,carnis tantum delicias afferrct.Imô multosvide-mus nomen Chrifto dare,vt hilarius amp;nbsp;folutius viuant. Aliifpe lucri, àlii mctu,alii in corum gratiam quibus placere volunt,Chriftife difdpulos profitcntur.Ergo,hoc in quærcndo Chri ft:o primum eft,vt contempto mundo quæramus regnumDci,amp; iuftitiam eius. Cæterû,quia fibi vtplurimum homines imponunt, ac fibi perfuadeiit optime Chriftum à fe quæri, dum to tam eins virtutem adulterant,more fuo Chriftus particulam amen duplicaf.quafi iurciura-do vitium quodfub hypocrifi noftralatet,cxtrahere è tenebris velit.

^7 OPERAMINI. Docct quorfum intenta cflefuoruftudia velit :nempc ad vita æternam. fedquiaproingeniinoftricraflitiefemper rebusterrenis addiéli fumus,ideoprius corrigit ingenitum ilium nobis morbum,quàm oftendat quid agendum fit.Illa fuiffet fimplex doétri-na,Operamini cibum incorruptibilem-.fedquia nouerat hominum fenfusterrenis curis dc-uinâos teneri,primùm laqueis illis folui,«amp; expediri iubet, vt in cælum affurgant. Non quôd fuos à labore prohibcat,quo fibi quotidianum viâum acquirant, fed terrenam hàc vitam cæ-leftipofthabendam cffeadmonct:quiahæc vnaviuendipiis caufa eft,vt in mundo peregrinates feftinent in cæleftempatriam.Deinde videndum quid hie agatunquia enim Chrifti virtutem adulterant qui ventri amp;nbsp;rebus terrenisfunt addidi, quid infequærcndumfit,amp;qua de caufaquærendus fit,difputat.Cætcrîim,mctaphoras vfurpatfermonis çircunftantiæ congrue tes. Si nulla fuiffet cibi fada metio,citra figuram dixiflet,Vos depofita mundi cura,ad cælefte vitam cniti oportet.fcd quiailli ad pabulum tanquam pecudes currebant, metaphoricè Chriftus fcrmonemfuumcontexit,ac cibum quidemvocat quæcunquead vitænouitatem perti-nent.Scimus autem animas noftras pafei Euangelii doârina,dum in nobis eft effieax per Spiritus virtutem. Ergo quum fidcs fit animæ vita,quæcunquc fidem alunt amp;nbsp;promoucnr,cibo co parantur.Hoc cibi genus, incorrupübile vocat, amp;nbsp;manerc dicit in vitam æternam,vt feiamus non in diem animas noftras pafci,fed educari in fpem beats immortalitatis: quia opus falutis noftræ inchoat Dorainus,vt perficiat vfque in dié Chrifti. Ideo Spiritus dona recipere nos co uenit, vttefferæfint acpignoravitææternæ. Nam etfi reprobi cibum hunc guftatumfæpe re-fpuuntjVtin illis non permaneat;fideles tarnen animæ vim iftam manentem fentiunt, vbi vim Spiritus ineiusdonis minime caducam,imo nunquam excidentem percipiunt. Futilis eft

eorum argutia qui ex Operandi voce,colligût nos vitamætcrnam opcribusmercri.figuratèe-nim(vt diâiim eft)Chriftus homines hortatur vtfua ftudia ad cælcftis vitæ meditationem ap-plicent,quum alias foieant mundo eile afFixi.Et Chriftus ipfe omnem fcrupulum eximir, quu ic teftatur hunc cibvm do nare, nam quod donatione cius confcquimur,nemo propria induftriafibicomparât. Eftquideminhis verbisaliqua repugnanciæ fpecies: fed facilcbæc duo inter feconueniunt,quódfpiritualisanimx cibus,gratuitumfitChriftidonü;amp;quód nos toto cordis afteöu hue eniti cóueniat,vt fiamus tanti boni participes, h v n c E n i m tater siGNAViT. Confirmât proximam fententiam:quia in hoe deftinatus nobis fit à Pa trc. Perperam hunc locum vetcres add,iuinam Chrifti eflentiam torferunt, quafi fignatus di-caturquiacharader eft,amp; expreffa imago Patris.Neque enim hïc de æterna fua eflentia fub-tiliter dilTerit, fed quid fibi mandatum fit amp;nbsp;iniundum, quid habeat erga nos officii, amp;nbsp;quid pctcrc àfe amp;fperare debcamus.Porró aptametaphoraad vetuftum morem alluditmam quod volebantauthoritatefua fancire,annulisfignabant.Ita Chriftus,nc videatur quiequam fibi fix mere, has partes à Pâtre, fibi fuifle impofitas pronuhtiat, amp;nbsp;hoc Patris decretum quafi infcul-pto figillo patcfàdum efle.Summa eft; Quum minime fit cuiufuis pafeere animas cibo incor-ruptibili,Chriftus in medium prodit,ac fe authorem tanti boni promittens,fimul adiungit,fc approbatum efTe à Deo,amp; cum hac fignatoria nota hominibus ruilTe miffum. Hinc fcquitur, nonirritumforeeorumftudiumqui animasfuas Chrifto pafeendasofFcrcnt. Sciamus ergo expofitam nobis efte in Chrifto vitam,vt quifque noftrûm non fortuitô, fed cercus de fuccef-fu ad eam afpiret. Simiil tarnen docemur, crimine falfi teneri coram Deo,quicunquc laüdcmt hanc alio quàm adChriftum tranlïerunt.Vnde confiât, Papiftas omnibus dodrinæ fuæ parti-busprorfusefTefalfarios. quotquot enim in Chriftilocum fupponunt falutis media, toües quafi indudis lituris,hoc Deifigillumquod vnum eftauthenticum,fcelerata audacia, amp;ncfati daperfidiacorrumpunt. Nos verb ne in ilium horribilë reatum incidamus,Chrifto integrum acillibatum feruarc difcamus quicquid illi à Pâtre datum eft.

Q_y I D FACiEMvs V T,amp;c. Satis intcllcxerat turba hoitatum efte Chriftum, vt altîus contenderét quàm ad præfentis vitæ commodamcc debere in terra occiipari quos Deus alio vocat.Verùm qui fie interrogant,exparte hallucinâtur,quôdlaborandi rationemnon tenent: nequeenim cogitant Deum per manumFiliinobis conferre quicquid adfpiritualcm vitam necefTe cft.Primô quærunt quid facereipfos oporteat: deindequum opera Dei nominant,va ganturfinefeopo. Ita ignorantiamgratiæDeiprodunt. Quanquâvidentur hicfuperbè Chri ftoobftrcpere,quafiimmeritôeosarguat:acfidiccrent,Nullàmneæternæ vitæ curam nobis cfTeputasîquid ergo facerenos iubes vitra quàm facimus? opera Dei intelligc quæ Deus exigit,amp; quæ illi probantur.

HOC ESTOPVSDEi. Loqüuticrantdcoperibus:Chriftusadvnumopuseosreuocaf, hoc eft ad fidcm:quo figni fielt,quicquid extrafiacm homines moliuntur, inutile ac vanfi efte: folam verbfidemfufficere; quia hoc vnum à nobis Deuspoftulat,vtcredamus. Eft cnimhîc inter fidem amp;nbsp;hominum ftudia ac conatus tacita antithefis.-aefi dixiflet, Fruftra fatagût homines,quum fine fide ftudent placcre Deo,acfi extra viam currendo,ad metam non cédèrent. Eft ergo infignislocus,quöd homines quantumuismiferè tota vitafe fatigent,ludunt tarnen ope-ram,nifi fides in Chriftumfit illis viuendi régula.Qyi ex hocloco colligunt fidem donum elle Deijfalluntur.neque enim quid efficiat Deus in nobis,fed quid requirat ae velit,Chriftus do-cet.Videtur tarnen id effeabfurdum, nihil Deoprobaripræter vnamfidem. neque enim con-temni debet charitas,nccalia pictatis officialocum amp;nbsp;honorem perdunt. Ergo vtcunqüc pri-matum teneaf fides,non tarnenfuperuacuafunt alia opera. Refpofio facilis cft,ncque enim fides vel charitatem vel vllum aliud bonum opus cxcludit,quando omnia in fc continet. Fides enimvocaturvnicum Dei opusj quia per ipfam Chriftumpoflidentes,filiiDei efficimur,vt nos Spiritu fuo gubernet. Quia ergo à fide Chriftus eins fruftus non feparat, non mirum'eft fî in ea conftituarproram(vt loquuntul•)amp;;puppim.QuidvaleatCredédiverbum,diximuster-üo capite.Hocfempcr memoria tenendum cft, vt vis fidei nobis confier, definiédum elfe quid fit Chriftus in quem credimus,amp;cur nobis àPatredatusfit. Cæterùm,punda efteorüihca-uillatio qui huius loci prætcxtu,opcribus nos iuftificari cotendunt,fi fides iuftificat,quû ipf3 quoquevoceturopus primum.Satis confiât,Chriftum improprièloqui,qùùmfidci impônit nomen operis.ficuti quum Paulus Legem fidei amp;nbsp;Legem operum inter fe comparât. Deinde quum’operibus negamus iuftificari homines,operaintelligimus quorum merito fibi homines gratiam apud Deum concilient. atqui fides nihil ad Deum afFert, quin potius hominem va-

cvium amp;nbsp;inopcm fiftit coramDeo,vt ChriftOjCiüfque gratia impleatnr. Quare paffiuü cft öpiis, vt ita loquar, cui nulla potcft rcpendi mcrces. Ncc aliam confcrt homini luftitiam, nrfi quam à Chriftorecipit.

30 Dixerut ergo illi, Quod ergo fignum facis, vt videamus amp;nbsp;credamus tibi?quidoperaris?

31 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P acres noftn manna comedenint in deferto,ficut fcriptum eft, Panem -

30 Q_yoD siGNVM FAcis, Hæc improbitas plus falls tcftatur quàm vci’è alibi didum fit,Gcneratio hæc praua fignum quærir. Signorum admirationc ad Chriftum prius tradi fue- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.j,

rant:nouorurfus figno obttupefadi,Cliriftû confcfli funt cfle Mclïiam,amp; regem volcbanthac fiduciacreate: nunc tanquam abignotofignumpoftulant. Vnde tamlubita obliuio, nifi quia Deoingrati, adconfpedum virtutis eius maligne ca:cutiunt? Necdubiumeft qiiinfaftidiant quæcunque hadenus vidcrunt miiacula, quöd Chriftus eorum votis non obfcquitur, nee eum rcperiuntqualcmfibifinxerant. Sifpesoblatafuiflectcrrenæ fœlicitatis,affiduos illi plaufus dedifrent:Propheta,amp;Meffias,amp;FiliusDeiabfquecontroucrfiafuilTetab illisfaluratusinunc quiaeosobiurgat quodcarnifintnimium dcditi,audiendumamplius non putant. Et hodic quam multi funt illisfimiles? Initio enim quia Chriftum vitiisfuis blandum fore promittunt, cupide arripiunt ciusEuangclium,nullam ciusprobationemdefydcrat:fedvbiadabncgatio-nem carnis, amp;nbsp;crucis tolcrantiam vocantur, tunefidem Chrifto abrogate incipiunt: quxrunc vnde ortum fit Euangelium.dcnique magiftcr illis elTe definit Chriftus,fimulatque eorum votis non refpondet.

3t patres nostri. Ergovicus digito Chriftus tetigit,quumeos inftarbrutorum ani-malium venire diceret adfaginandum ventrem : hunc enim cralfum afïedum produnt, quum Mcffiam poftulant à quo palcantur.Et quod magnifiée cxtollunt Dei gratia in manna,id aftute faciunt ad obruendam Chrifti dodrinam,qua immodicum ftudium corruptibilis cibi damna-bat.Nam ex aducrfo opponunt fplendidum elogium quo ornatur manna, quum illi nomen tri buiturpaniscæleftis. Atqui non co confilio Spiritus honorificc manna appcllatpancm cæli, quafiDcuspopulumfuum tanquam porcorumgregcm faginando,nihil illi præftantius de-derit. Ergo nihil excufationis habent quum fpiritualem animæ cibum, qui nunc à Deo ofFcr-tur,impie refpuunt.

paNis enim DEI E ST. Ratiocinatur Chriftus à dcfinitionc ad definitum ncgatiuci

Cap. VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EV ANG.

hoc modOjPiinis cæleftis eft qui è cælo defccndit ad dandam mundo vitam. In manna nihil fiiit ralc.Ergo non fuit illc cælcftis panis.Interea veto confirmât quod prius dixit,Sc à Patre miffum-clTc, vt longe excellentius homines pafcat quàm Mofes. Manquidemècælovifibili,hoc eft ex nubibus defccndit : fed non ex regno Dei æterno,vnde ad nos manat vita. Etludzi quosallo-quitur Chriftus, non altius fpedaoant quàm quod in deferto bene rcfcrti 8c faginati fuerat patrum ventres.Panem Dei nunc vocat quern prius dixitpanemcæli : no quod aliunde fit quàm à Deo,qui nos in præfenti vita panisfuftentat:fed quiaille demum cenfetur diuinus,qui ad bea tarn immortalitatem animas viuificat. Cæterùm hic locus docet totum mundu Deo efl'e mor-tuum,nifiquatenuseuChriftusviuificat:quianufquanifiinipforcperieturvita.InDE s CE N-s V è cxlo duo notanda funtmcmpe quod in Chrifto diuinam habemus vitam,quia à Deo pro-fedus eft vt nobis fit author vitæ.Deinde quod nobis propinqua eft cælcftis vita,vt fupranubes volare 8c mare traiicere opus non fit. Nam ideo ad nos defccndit Chriftus,quia furfum afcendc re nemo potcrat.

Qqi^i defcendi ê cælo, non vt faciam voluntatem meam, fed volunta-tem eius qui me mißt.

Hæc autem eft voluntas eius qui me mifit,Patris,vt quodcunque mibi dédit, non perdam ex eo, fed refufcitem ill ud in nouiflimo die-

Eil.aliiid cflc colligunt quàm fidem,nonfatis appofite ratiocinaniur. Fateor ccrte non aliter nos Chriftum cderc quàm credendo ; fed manducatio ipfa effcâus eft ac fruâub fidei, potius quam fides. Neque enim fidcs Chriftumintuetur duntaxatquafi procul remotum,fed eum ampleäi-tur vt nofter fiat, 8c in nobis habiter, facit vt coalcfcamus in eius corpus, communcm habea-mus cum ipfo vitam,vnum denique fimus cum ipfo. Ergo verum eft Iola fide manducari Chriftum , modo fimul teneamus qualiter nos cum ipfo coniungat fides, non sitiet vn-Q_v A M. Videtur hocpræterrationcmadditum,quia officium panisnoncftfitimreftingucre, y t efuriem fedat.Plus ergo pani tribuit Chriftus,qu àm ferat eius natura. lam dixi,quód panis tantum nomen vfurpet, quia icilicet ita ferebat mannæ comparacio cum cxlefti eius virtute, qua animæ noftrx in vita luftinentur:intcrea panis nomine totam alimetorum fummam intel-ligif.atque id extritogcntisfuæ vfu.Hebræi enim Pané comedcre, per fynecdochen,pro Cœ-nare aut prandcre accipiunt. amp;nbsp;quum à Deo pctimus pancm quotidianum, potum amp;nbsp;reliquas vicæ partes comprehendimus. Senfus ergo eft, Quifquis fc ad Chriftum contulerit, vt ab ipfo vita habcat,nihil ei defuturu qui n ad fatietaté vfque omnibus vitx fouenda: præfidiis abudet.

36 SED DI XI V OB I s.Iameosincrcpat,quóddonumDcifibiexpofitum,malignèreiiciat. Eft autem hie nimis impius Dei contemptus, rciicere quod quis agnofeit ab ipfo datum. Nifi teftatam illis feciirct Chriftus fuam virtutem,ac palam feciffet fe à Deo prodiilfe,poterat eoru culpam fubleuarc ignorantiæ prætextus; fed quod eius doârinam répudiant, quem prius Mef-fiam Domini confclfi funt,extrema eft indignitas. Verum quidem eft,nunquam fic data opera refiftere Deo homines,vtfibi cum Deo negotium effe cogitent.quó pertinctillud Pauli, Nun quam Dominum gloria: cruäfixifrent,fi ab illis fuiffet agnitus. Sedincreduli, quia fponte cæ-cutiunt ad lucem,meritó videre dicuntur, quodftatim cuanefeit ex eorum oculis ; quia fatan eortimmentes obtenebrat.Hoc extracontrouerfiam eft,quöd dixit eos v i d i s s E,non de cor porisafpeäu debere accipi: fedpotiusnotari voluntariara cæâtatem, quödillum qualis erat, cognofccre potucrint,nili ipfis fua malitia obftarct.

^7 Q_yiCQ_viD DAT MIHI 1'ATER. Nequiddodrinxfuxdetogcteorumlncrcdulitas, tantæ contumaciæ caufam cfredicit,quödreprobifint amp;nbsp;àgrege Deialieni.Hocitaqiie confi-lio inter cleâos 8c reprobos hic difeernit, vt fua nihilominus mancat doârinæ aiithoritas, qua-uis aptld multos fidem non obtineat.Nam 8c impii verbo Dei detrahunt,amp; pro nihilo habent, quia eius reucrentia non tanguntur;amp; multi infirmi ac rüdes,dubitant an vcrbumDci fit,quod à bona mundi parte refpuitur.Huicfcandalo Chriftus occurrit, quum fuos effc negat quicun-que non credunt. talibus fi non fapiat Dei veritas, nihil effc mirum: fed omnes Dei filios cam ampleéti. Primo loco dicit ad fe venire quofeunque illi Pater donat.Quibus verbis intclligir, fidem non effc in arbitrio hominum, vt promifeue vel fortuito hic amp;nbsp;ille credant : fed Deum cligere quos Filiofuo quafi de manu in manu tradat. Nam quum dicit venire quiequid datur, inde colligimus non omnes dari. Rurfum colligimus, tanta Spiritus efficacia operari Deum in eleäisfuis,vtnemo eorumexcidat. Nam doNa NDi verbum perinde valet aefi dixiC-fet Chriftus,quos elegit Pater,cos régénérât,amp;mihi in Euangelii obedientiam addicir. IT EV.M QV I VENiT AD ME. Hoc ad piorum confolaüoncm additum cft, Vt ccrtó ftattiant, fidefibipatereäditum adChriftum, amp;fimulac infidemeiusactutelamfc tradide-rint, benigne reccptumiri.vndefequitur falutarcm forc omnibus piis Euangelii doärinam, quianemofe Chrifto difcipulumoffert, qui non viciffimiliumfentiat 8c experiatur fidum 8c probum dofforcm.

,faliitemclcäos,Euangelium valebit. non perdam ex eo.Hoccft,nonpatiarniihiau fcrri velperirc.Qiip fignificat,nó ad diem vnu vel paucos,fe effe falutis noftræ cuftodcm,fcdfi-bi ad extremum vfque curæ futuram, vt tanquam à. carceribus ad metam vfque nos perducat. Ideo mentioncm facit vltimæ refurreâionis.Àtque hæcpromiflîo plufquam neceffaria eft mi-fcrè laborantibus in tanta carnisinfirmitatc,cuius fibi quifque noftrûmfatis confcius eft. Singulis certè momentis labefaâari poflct totius mundi falus,nifi fideles Chrifti manu fufFulti,in-trepidè ad dicm refurreâionis tendcrent. Sitergo hoc animis noftrisinfixum , porrcdam efle nobis manum à Chrifto, vt nos minime in medio curfu déférât; fed quo eins duâu freti fecu-rèaddiemvltimumoculos attollcre audeamus. Alia etiam de caufa meminit refurrcâionis: quia dum vitanoftra abfcondita cft,fimiles mortuis fumus. Qiiid enim difterutabimpiis fideles,nifi quod miferiis obruti,amp; tanqua oues maâationi dcftinatæ,fempcr altcrum infepulchro pcdcm habent?imô parum abeft quin à morte fubinde abforbeantur. Vna crgo fpci amp;nbsp;patien-tiæfultura reftat,fi omiflb præfcntis vitæftatu,ad diem ilium vltiniumanimosfenfufque no-ftros conferimus,amp; per mundi obftacula tranfim us,donee fidei noftiæ fruâus tandéappareat.

4° HAEC A V T E M est votvNTAS. Dixcrat tuendæ falutis noftræ partes fibi à Pâtre I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mandatas cflc:nuncmodumquoque définit. Hæcitaque obtinendæ falutis ratio,fiobedia-

mus Euangelio Chrifti.Hoc quidem iain nuper atTigerat:fcd nuncmelius exprimit, quodfub-obfcurè fuerat didum. Qiijod fi Deus fide feruari vult quos elegit, amp;nbsp;ætcrnû fuum dccretum, hoc modo fancit ac exequitur,quifquis non contentus Chrifto, de æterna prædcftinatione cu-riofè inquirit, quantum in fc eft, prætcr Dei confilium faluus elfe appétit. ElcâioDeiperfc occulta eft,amp; arcana.-eam Dominus vocatione, qua nos dignatur, patcfacit. Quare infaniunt qui fuam vel aliorum falute in labyrintho prædeftinationis qua:rût,propofit»m fibi fidei viam non tenentes. Imô pra:poftcra hac fpeculatione vim prædeftinationis amp;nbsp;effeSum cuerterc co-nantur-.namfinosin hûcfinem elegit Déus,vt crcdamus;tollcfidcm,amp; mutila eriteleâio. At-qui in Dei confilio continuam Ä ordinatam principii amp;nbsp;finis feriem abrumpere nefas eft. Porrô,vt indiuiduo nexu clcâio Dei vocationem fecum trahit;ita quum effîcaciter nos Dcus ad fidem Chrifti vocauit,hoc perindc apud nos valeat,acfi infculpto figillo,fuuni de falutc noftra decretum comprobaret. Nam Spiritus teftimonium, nihil aliud eft, quàm adoptionisno-ftræ obfignatio.Ergo fua cuique fides æternæ Dei prædeftinationis locuplcs eft teftis: vt altius inquirere, facrilegiumfit : quia atrocem Spiritui fando iniuriam facit, quifquis fimplici cius teftimonio fubfcriberc detredat. videreamp;credere fuperiori fententiæ opponit. lu-dæis enim exprobraucrat quöd non crederent, quum tarnen vidift^nt. Nunc in filiis Dei cum fcnfu,quempercipiunt,diuinæ in Chrifto virtu tis,fidei obedientia coniungitur.Porro ha?c verba oftendunt fidem ex Chrifti notitia fluere: non quod prxtcr fimplex Dei verbum quiequam defydcref.fed quia fi Chrifto fidamus,qualis fir,amp; quid nobis afFcrat,fentirc nos oportet.

4t Murmurabant ergo ludæi de eo,quia dixerat ^Ego fum panis qui de-' fcendiêcælo.

42' Et dicebant, nbnne bic eft lefus fihus lofeph, cuius nos nouimus pa-trem amp;nbsp;matrem?quomodo ergobic dicit,E cælo defccndi?

43 nbsp;nbsp;nbsp;Relpondit ergo lefus,amp; dicit illis,Ne murmuretis inter vos.

44 nbsp;nbsp;N emo poteft venire ad me, nift Pater qui me mißt, traxerit eum; amp;nbsp;e-

47 EftfcriptuminPropIietis,Eteruntomnesdo(ftiaDeo, quifquisergo audiuit à Paa-e,amp; didicit,venit ad me.

' 4t MV rmvrabant. Exortuminde fuifle murmur Euangelifta docet, quöd ludæicar-! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nis humilitate offenfi,nihil in Chrifto diuinum aut cælefte conciperent. Quanquam duplex il

lis fuifle obftaculum oftendit. alterum enim fibi exfalfa opinione fingebant, quum dicerent, Hic eft filius lofeph, cuius pattern amp;nbsp;matrem nouimus. Alterum erat ex peruerfo iudicio, quod filium Dei Chriftum effe non putabant,quia carne indutus,ad homines defeederat. At-qui nos nimium malignifumus,fi ideo defpicimus Dominum gloriæ,quôdfe noftra caufa ex-inaniuit, forma ferui accepta, nam hocluculentum potius immenfi erga nos amoris amp;nbsp;admira bilis gratiæfpecimen fuit. Deinde non fie l'atebatdiuina Chrifti maieftasfub contemptibili

8c abîeâa carnis fpccic, quin fnultiplicis fulgoris fui radios cniittcrct. Sed craffis hominibus amp;. ftupidis decrant oculi qui perfpicerent manifeftam cius gloriani.Vtroque modo nos etiam quotidiepeccamus.Primô,magnum hoc nobis impcdimcntum eft,quod Chriftum nonafpi-cimus niu carneis oculis;ita fit vt nihil inipfo magnificum nobis appareat.vitiofo enim noftro fenfuquicquidinipfo cft,eiufque doétrina,pcrucrtimus,adeo finiftrifumus interprétés.Dein de eo ipfo non content!,multa falfa arripimus quæ Euangclii contemptum pariant. Quinctia multi fibi monftra fabricant, quorum prætextu Euangelium fibi exofum reddant. Ergo data opera repellitmundus Dei gratiam.ac nominatimludæos exprimit Euangelifta : vt Iciamus profeftuab his eflemurmurqui fidci amp;Ecclcfia: titulofupcrbiebant.vtomncsdifcamus Chri ftum reuerenter fufeiperc, quum fe ad nos demittit : amp;nbsp;quo propior nobis eft, eo libcntius ad eum accedere,vtnos ad cælcftcm fuam gloriam extollat.

43 NE MVRMVRETis. Murmuris culpam in cos reiicit:acfi diceret, Doârina irica nuIlS continet ofFcndiculi materiam ; fed quia vos reprobieftis, virulcntos animos veftros irritât: acidco non fapit,quia infipidum eft vobis palatum.

44 NEMO POTE sT,amp;c.Nonfimp!icitercoruTriprauitatemaccilfat,fedfimuladmonethoc peculiare effe Dei donum,propofitam àfe doâ'rinâm amplefti. quodideo fadt, ne ipforu in-credulitasinfirmos conturbet. Multos enim tenet hæc ftultitia, vt in rebus diüinis ab hominu Tcfpcâu pendeant ; itafitvt Eüangelium fufpedum habeant fimulatquc vident non recipi à mundo.Rurfum increduli fibi in fua pcruicacia placcntes,Euangelium damnare audent, quia ipfis non arrideat.Ex aduerfo itaque pronuntiat Chriftus,Euangelii dodrinam, quanuis pro-înifeuè omnibus pr£dicetur,non pone tarnen ab omnibus pcrcipi,fcd opus elfe noua mente amp;nouo fenfu ; nonefleigiturfideminhominum arbitrio, icddiuinitusconfcrri. Quia v e-jfi R E ad Chriftum metaphoricè hie pofitum eft pro crcdcrc;EuangeIiftavtmctaphoram co texatinmembro oppofitOjT.RAH i cos dicit quorum mentes illuminatDeus,amp;corda fledit ac fotmatinChriftiobedientiam.EIæcfummaeft, nonmirumcflTe,fiab Euangeliomulti abhorreantiquianemo vnquam fponté ad Chriftum accedere poterit, nifi quern Deus Spiri-lu fuo præueniet.Inde autem fequitur,non omnes trahi,fed Dcuni hac gratia dignari quos cle git.Quantum ad trahendi modiim fpedat, non eft ille quidem violcntus qui hominem cogat externo impulfu,fed tarnen effieax eft motus Spiritus fanöi, qui homines ex nolentibus amp;nbsp;in^ uitis reddit voluntarios.Quare falfum cftillud amp;nbsp;profanum,nonnifi volentes trahi:quafi homo fe proprio motu obfequentcm Deo præbcat.quôd cnim homines Deum volentes fcquun tur,idiam ab ipfo hâbcnt,qui corum cordain fuum obfcquium formauit.

45quot; fest scRipTVM IN P R O P H E T I s. Cofirmat Chriftus Icfaiæ teftimonio quoddî-xiqNcminéadfe venire nifi à Pâtretradu. Prophetas nominatin pluralinumero,quiainvn5 corpus colleda: erant omnes prophetia:,vt mcritó polfct vnus cenferi Prophetarum omnium liber.Porrb,locus qui citatur,cxtat apud Icfaiàm,cap.$4.c.i3,vbi de Ecclcfiæ inftaurationc ver ba faciens,filios illipromittit Dei magifterio cdodos. Vnde colligerc proptum cft,non aliter poffe reftitui Ecclefiam,nifi Deus magiftri partes fufcipicns,fidcles ad fc adducat. Docendi ra tio de qu a loq uitur Prophcta,nonin externa tantum voce fita cft, fed in arcana etiam Spiritus fand! opcratione.In fumma,hoc Dei magifteriuin eft interior cordisilluminatio. Quod dicit o M N E s,ad cledos reftringi debet,qui foli funt genuini Ecclcfiæ filii. lam non difficile cft vi-derequomodovaticiniumhocChriftus adpræfcntem caufam accommoder. Docetlefaias tune verè demum ædificariEcclcfiam,quum filios habet diuinitus cdodos. Aptèigiturinfert Chriftus, non effe ocillos hominibus ad perfpicîendam vitæ luccm, donee aperiantur à Deo. Simul etiam in nota vniucrfali infiftit,quia inde ratiocinatur,omnes qui à Deo docentur,cffi-cacitertrahivtveniat.atquchucjiertinetquodmoxfubiicitur. q^visqvis ergo a v-DI V I T.Summa cft,rcprobos cflc,amp; exitio dçuotos quiconque non credunt ; quia omnes Ec-clefiæ filios amp;nbsp;vitæ hærcdes Deus fibi obedientes difei pulos reddat. Yndc fequitur, neminem exDeieledisà Chriftifidcalicnumforc.Proindc ficutiprius negauitChriftushomines ad credendum effe idoncos nifi trahantur, ita nunc pronuntiat cfficaccm cfle Spiritus gratia,qua trahûtuTjVt neceffario credât.His duobus membris prorfus cuertitur totaliocriarbitrii facultas quamfibifomniantPapiftæ .Nam fi tune demum venire ad Chriftum incipimus,quu nos traxit Pater;fidciinitium minime in nobis eft,ncqucvllapræparatio.Rurfus, fi veniant omnes quos Pater docuif.non credendi tantum optionem dat illis, fed fidem ipfam. Ergo quôd dirc-dioni Spiritusfpontc obfequimur,hæc pars gratiæ cft,amp; quafi obfignatio ; quia non traheret nos DcuSjfi tantum porreda manu voluntatem noftram in medio fufpenfam relinqucret.Pro-

(j^p.VI. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN E VANG.

prie autem nos traherc dicitur, quum ad plenum vfque fidci cffcâü Spiritus fui virtutemex^ tendit.AudircàDcodicuntur,quiDeo intus loquentifeex animo fubiiciunt,quiainilloru cordibus Spiritus regnat, venit ad me. Oftendit indiuiduamconiunftionemquam cum Pâtre habct.Scnfus enim eft, Fieri no poffcquin fe Chritto addicant quiconque Deifunt difcipuli;amp;Dco clTe indociles qui Chriftum reiiciunt: quiahæc fola eft fapientia quam in Deifcholadifcunt elcâiomnes,adChriftumvenire.Ncquc enimPater quieum mifit,fc ipfum abnegate potcft.

Non quôd Patrem quifquâ viderit,nifi is qui eft à Deodiicvidit Pâtre.' 47 nbsp;nbsp;Amen amen dico vobis,qui crédit in me,habet vitam æternam.

5° nbsp;nbsp;nbsp;Hic eft panis qui e cælo defcêdit, vt ex eo edat aliquis, amp;nbsp;no moriaturJ

SI nbsp;nbsp;nbsp;Egofum panis viuus qui e cælo defcendi. fiquis ederit ex hoc pane, vi-

uetin æternum: Sgt;c panisquemegodabo,caro ineaeft quamego dabo pro mundi vita.

NON QjvoD PATRE M.SicutihaftcnuscomendauitPatrisfuigratiam,itanuncfedulo ad fe vnu reuocat fideles. Nam vtrunque coiungi debet,nullam haberi pofle Chrifti notitiam, donee Pater illuminer fuo Spiritu qui natura cæci funt:amp; tamé fruftra quæri Dcum,nifi præ-cunte Chrifto-.quoniam altior eft Dei maieftas, quàm vt ad cum hominum fenfuspertingant. Imo cxitialis crit abyffus quæ putabitur efle Dei cognitio extra Chriftum. Quum Patrem fibi folicognitumcffcdicitjfignificat hoc officium infepropric competere, vt hominibus eum manifcftct,qui alioqui eft abfcondirus.

Qji CREDIT iN ME. Pioximæ fententiæ expofitio, Docemur enim his verbis tunc innotefcere nobis Dcum,quumin Chriftum credimus. Deum enim inuifibilem tunc cernere quafiinfpeculovelinviuaamp;expreflaimagineincipimus.Ergo malcdhSum fit quicquidde Deo nobisproponitur,nifidirigatin Chriftum. Quidfitin Chriftum credere,priusexpofui: neque enim confiifa amp;inanis fides imaginada eft,qua: Chriftum virtu tcfuafpolict:qualis eft apud Papiftas,quidc Chriftocredunt quantum libuerit. Namideo vitam fide confequimur, quiafeimus inChrifto contineri omnes vitæ partes. Quod quidam ex hoc loco colligunr, crederein Chriftum idem efle atque edere Chriftum'vel carncm cius, non fans firmum eft. Hæc enim duo inter fe, tanquamprius amp;pofterius, diffcrunt : ficuti ad Chriftum venire, amp;nbsp;ipfum bibcre.Præcedit enim acccfliis.Fatcor non manducari Chriftum nifi fide: fed ratio cf^ quiafide eum recipimus,vt habiter in nobis, fimiifque cius participes, adeoque vnum cum ipfo.Quare manducatio,efFeófus eftautopus fidei.

EGO SVM PANIS VITAE. Pistcridquodptiusdixeratjfeviuificumeffepané,quo animæ noftræ aluntur, vt id melius amplificef, fimul antithefin repctit huius panis amp;nbsp;veteris manna:,vnàcum hominum comparatione. p'a tres, inquit vestri comedervnt WANNA, amp;c. Manna dicit corum Patribus caducum fuifle cibum,qui eos à morte non excmit.Sequitur ergo,animas non alibi qudm in ipfo cibum inuenire,quo in fpiritualem vitam pafcantur.Porrö tenendum eft memoria quod alibi admonui, non hie haberi de manna fermonem,quatcnus Chrifti figura fuit arcana. Nam eorclpeiSu Paulus Spiritualem cibum nominat.Seddiximus Chriftumhîcauditoribusfcrmoné fuum attcmpcrarc, quitantiim de pafeendo ventre foliciti, nihil in manna al tins fpcâabant. Merité itaque Patres corum mor-tuos efle pronuntiat,hoc eft qui fimiliter ventri addifti f uerunt.Et tarnen eos ad edendum in-uitat,quumdicitfevenifle vt edat aliqvis. Perindecnimvalethxclocutio,acfidi ccret omnibus feinproptu fore qui tantum edere volent. Neminem ex his qui Chriftu femel comcdcrintj'M OR I intelligc,quianunquamextinguitur qua: ab ipfo nobisconferturvita, quemadmodum habuimus capite quinto.

EGO SVM PANIS vivvs. Saipius idem repetit, quia necquicquam eft magis cogni-tu necefTarium: amp;nbsp;pro fcquifquefentit quàm difficulterfidem apud nos inueniat, amp;nbsp;quàm fa-cilè ac cité effluat.Vitam omnes appetimus:fed ftulte ac peruerfe per ambages vagamur in ca qua:rcnda:oblatam maior pars faftidiofè rcfpuit. Quis enim non fibi vitam fingit extra Chri»

-ftum’quotus vero quifque eft,cui Chriftus vnus fitiffaciat? Non igitur fuperuacua eft incul-■catiOjdum afferit toties Chriftus fe vnum ad dandam vitam fufFicere. Sibi enim vni vendicat {gt;anis titulUjVt omnes viuendi fiftitias fpcs cx animis noftris reuellat. Pane viuum nunc appelât,qucm prius dixit pané vitæ,eodé fenlu;nempe acfi diceret viuificum. Defccnfum cæli iub-inde commémorât,quia in hoe mundo,cuius præterit figura amp;nbsp;euanefeit, non repcrieturfpi-ritualis amp;nbsp;incorruptibilis vita:fedtatiim in cælefti Dei regno.Quoties verbu ed e n di ponit, ad fidem nos hortatur,qua: fola facit vt fruamur hoc pane in vita. Neque id fruftra; quia panel funt qui manum extendere dignentur, vt ori admoueant hunc panem : imo quum Dominus in os vfque illis porrigit,pauci funt qui guftent; fed alii véto fc ingurgitant: alii quafi Ta-talo fimiles,prope cibum ipfum fua vecordia efuriunt. pan is qvem ego dab o. Quia vis ilia arcana conferenda: vitæ,de qua loquutus eft,ad diuinam eiu s effentiam referri poterat, nunc defeendit adfecundum gradum : ac vitam illam in fuacarne pofitam efle docct, vt inde hauriatur. Mirificum fane Dei confilium,quodin ea carne, vbi folaprius mortis materia e-rat,vitamnobis propofuerit.Atqueitainfirmitatinoftr« conlulit,dum nos adfruenda vitam non vocat fupra nubes, fed earn excrit in terra ; non fecus acfi in regni fui adyta nos euehcret. intereaingeniinoftri fuperbiam corrigens, fidci humilitatem amp;nbsp;obedientiam probat ; dum vitam petituros,in carne fua,in fpeciem contcmptibili,fubfidere iubet. Sed obiicitur contrà, Chrifti carnem non poffe vitam dare, quæ amp;nbsp;morti fuit obnoxia, amp;nbsp;nunc per fe immortalis non eft. Deinde hoc minime competcre in carnis naturam,vt animas viuificet. Refpondeo, quanuis hæc virtus aliunde quàm ex carne proueniat, nihil tarnen obftare quin apte in earn competat hie titulus. Namficuti æternus Dei Sermo fons vitæ eft,itacaro eius veluticanalis vitam, quæ intrinfeca (vtloquuntur) in diuinitate refidet, adnos diffundit. Atque hoc fenfu dicitur viuifica,quód vitam,quam aliunde mutuatur,nobis comunicat. Id minime obfeurum eritjfireputemus quænamfitvitæcaufa,nempeiuftitia. Atqui quanuisafolo Dcoiuftiua fluat,non alibi tarnen plena eius exhibitio nobis conftabit, quàm in carne Chrifti.Nam in ca impleta fuit hominum redemptio : in ea oblatum facrificium expiandis pcccatis : obedientia Dcopræftita, quæ ipfum nobis placaret : caquoque pcrfiifafuit fandificatione Spiritus : ea tandem deuida morte in cæleftem gloriam recepta fuit. Sequitur ergo,omnes vitæpartesil-lic fuiffe locatas: nequis poftit iure conquer! fe priuari vita,quia procul lateat. qjv am ego dabo pro mvNdivita. Dandi verbum varie accipitur.Prior donatio, cuius priuS tneminit, quotidie fit, quoties fcilicet fe nobis Chriftus offert. Secundo loco donationem illam vnicam notât,quæ fada eft in cruce,quu fePatri in facrificiu obtulit:tunc enim fe in mortem cxpofuit pro hominum vita: nunc adpcrcipiendum mortis fuæ frudum nos inuitat. Nihil enim nobis prodeffet, vidimam illam femel efle immolatam, nifi nunc facro epulo vefcc-remur.Porro hoc notandum eft,quod carnisfuæ immolandæ partes fibi Chriftus aflerit.Vn-de apparet quàm improbo facrilegio fe contaminent Papiftæ,qui fibi in Mifla vfurpant quod vniciillius Sacerdotis proprium fuit.

Deceitabant ergo ludæi inter fe,dicentes, Quomodo poteft Hie nobis dare carnem edendam?

53 nbsp;nbsp;Dixit ergo eis lefiis, Amen amen dico vobis,Nifi ederitis carnem Filii

54 Qm manducat carnem meam, amp;nbsp;bibit meum fanguinem, habet vita æternam:amp; ego refufcitabo eum in nouilTimo die.

55 nbsp;nbsp;Caro enim mea vere eft cibus, amp;nbsp;fanguis meus vere eft potus.

Qui manducat meam carnem, amp;nbsp;bib it meum fanguinem, in me manet, amp;egoineo.

Quemadmodum me mifttviuens Pater,ego quoque viuo propter Pa -trem:amp;qui manducat me,ille etiamviuet propter me.

ires veftri manna amp;nbsp;mortui funt: qui maducat Hue pane, viuet in æternû.

DECER.TABANT ERGO ivDAEi. ludæos rurfus noHiinat, HOn honorîs câufa ,fed i vtfuam illis incrcdulitatem cxprobret, quod familiärem dcvitaætcrna dodrinamnon rcci-piunt: vel faltem de re adhuc obfcura amp;nbsp;dubia non modefte inquirunt.Peruicaciæ enim amp;nbsp;co-temptus fignum eft,quod pugnalle eos dicit. Qui verb ita contentiofè difputant, viam libi obftruunt ad veri notitiam. N cque tarnen hoc inillis fimpliciter reprehenditur, quod de modo interrogauerint. nam eadem reprehenfioin Abraham amp;nbsp;beatam Virgincm cadcrct. Ergo vel imperitia falluntur, velparumcandide faciunt, quipræteritarixandi libidine amp;nbsp;auda- ' cia, quas tantum damnat Euangelifta, folam particulam q_v o m o d o, exagitant ; quafi lu-dæis ncfas fuerit de modo manducationis inquirere. Atqui hoc focordiæ potius imputanduni eft, quàm fidei obiequio tribuendum, fi dubitationum nodos, qui nobis foluuntur Domini vcrbo,fcientes amp;nbsp;volcntes tenemus implicitos. Qi^arc non inquirere tantum licct de mandu-candæ carnis Chrifti modo, fed eum quoque teuere operæpretium eft, quatenus in Scriptura cxponitur.Facefl’at ille bis contumax humilitatis prætextus: Mihi vna ilia Chrifti vox fufficit, quum pronuntiat carnem fuam verè cibum efle:ad reliqua libenter cæcutio. Qiufi verb non . idem futurus fithæreticis color, fifponte ignorent ex Spiritu fanólo conceptum eflc Chriftii, quia fernen Abrahæ ipfum credcntcs, non vltrd inquirât. Solùm tenenda eft hæc moderatio in arcanis Dei operibus,ne plus fcireappctamus,quàm verbofuo definit.

amen AMEN Dico VOBIS. HociufiurâdumChriftocxtorfitindignatio,quumtant fuperbocontemptugratiam fuam rcfpui viderct. Nequcenimiamfimplicidodrina vtitur: fed incutiédo terrori fimul minas admifcet. AEtcrnum enim exitium dcnuntiat omnibus qui vitam à carne fua petere recufauerint.acfi dicerct,Si caro mea vobis contemptui eft, fcitote no , aliam vobis fpcm vitæ reftare.Hæc omnes gratiæ Chrifti contcmptores manet vltio, vt cum fuafuperbia male pereant. Atque hacpræcifafeueritate vrgendifunt, ne fibi blandiripcrgât. Nam fi mortem ægrotis remedia afpernantibus minamur,quidimpiis agendum eft, dum vita ipfam abolere, quantum in feeft,nituntur? Qubd dicit carnem filii ho minis, , emphafim habet.Perftringit cnim eorum contemptum,qui inde nafcebatur,quia reliquis ho-minibus fimilcm videbant.Senfus ergo eft; Contcmnite me vt libet, propter humilem amp;nbsp;ab-ieâum carnismeæ confpeâum : tarneninclufa eft incontemptibili haccarne, vita: quafi vos priuatis,non alibi rcperietis quod vos viuificet.Crafliis fuit veterum error, qui infantulos pu-tarunt vita æterna priuari,nifi Euchariftiaillisporrigerent. Neque cnim de Cœnahabetur co cio'.fed de perpétuacómunicatione, quæ extra Cœnæ vfum nobis cóftat.Nec verb reâe Boe-mi,quiihoc teftimonioprobarenqvfumcalicis promifeuumdebcreomnibusefle. Qubdad infantulos fpeâat,eos Chrifti inftitutio à Cœnæ participationc arcet:quianodufeipfos probare, nondum colerc memoria mortis Chrifti poll’unt. Eadem inftitutio calice omnibus vnà cum pane communem facit:mandat enim vt inde bibamus omnes.

Q_yi mandvcat CARNEM MEAM. Rcpetitio eft, led non fupciuacua : Confirmât enim quod crat creditu dilEcileiNo aliter carne fua amp;nbsp;fansuine animas pafci,quam corpus po tu amp;nbsp;cibofuftinetur. Ergo, ficutinuperteftatus eft, omnibus qui vitam alibi quàm in carnc fua quærunt,nihil rcfiduum elfe prætermortcmiita nunc pios adbonam fpemanimat,dum vitam illis in eadem carne promittit.Obferua,qubd rcfurrcâionem toties adiugit vitæ æternæ: quiafalus noftra ad ilium vfqucdiem abfcondiia erit. Ergo quid nobis Chriftus conférât, fentire nemo poteft,nifi qui fuperato mundo, refurredionem vltimam fibi ante oculos ponit. Ex his verbis palam apparet, perpera de Cœna exponi totuni hue locum. Nam fi verum elTct, quiconque ad facram Domini menfam fe ingerunt,carnis amp;nbsp;fanguinis cius fieri participes,o-mnes fimilitervitârefcrrêt. feimus autcmulrisin exitifi ccdcre. Etcerteineptu fiiiflctac inte-pcftiuG, de Cœna tue diftercrcjquS nóduinftitucrat.Ideo de perpétua fidci maducatione cum tradarc certu cft.Simul tamcn fateor,nihil hlc dici quod no in Cœna figuretur,ac vere præfte-tur fidclibusiadcbqucfacra Cœna Chriftus quafi huius cbcionisfigillu efle voluit. A tquehæc ratio eft,cur apud lohannem nulla fiat Cœnæ mctio.Itaque genuinum ordinem fcquitur Au-guftinus,dum inter explicadum hoc caput,Cœnam non attingit,donec adfinem vfque ventn eft.Tunc autem docet myfterium hoc in fymbolo rcpræfentari, quoties Ecclcfiæ facram Cœ nam celebrant,alibi quotidie,alibi tantiim diebus Dominicis.

CARO MEA VERE EST ciBvs. Idcalfis vctbiscofirmatiSicutiinediacorpus tabe-feit amp;nbsp;cóficitur,ita anima,nifi cælefti pane rcficiatur, mox fame peritura. Nâ quu affirmât car ncm fuaverc efle cibu,animas,fi careant ciboifto, famelicas elfe fignificat. Tunc ergo vita in Chrifto inuenicsjfi vitæ materia quærasin cius carne.Ita cu Paulo iadarc conucnitjiuhilnob is

cxccllereprætcr Chrifl:umcrucifixû,quiafimul atque àfacrificio mortis élus difccflîmUs,nihii prætcr morte nobis occurrit.Nec alia via nos ad diuinæ fuæ virtutis fcnfum deducit,quàm per morte Sc refurreâioné fua.Ideo Chriftû ampleéiere feruû Patris, vtfc vitx principe tibi oftenj dat.Na quod fe exinaniuit,hoc modo ditati fumusomm bonorû affluentia;cius humiliaiio ac dcfcêfus ad inferos nos in cælû extulitxrucis malediâionê fubeundo, nobile iuftitiæ trophæu ercxic.Præpofteri ergo funt interprètes,qui animas à Chrifti carne abducunt. Sed cur feorfum fanguinisfui meminit Chriftus,quifub carne cotinetur? Rcfpondeojhabitam ab ipio rations fuillc noftræ ruditatis. Nam quû diftinâc cibum amp;nbsp;potum exprimit, vitam quam præftat, nu-rnerisomnibuscompletam cfTeadmonet, ne dimidiam tantum vel mutilam riobis fingamus: aefi diccret,nullam nobis defore vitæpartem,fi modo edamus carnemfuam,amp; fanguinem bi-* bamus.Sic etiam in Cœna,qua: huic dodrinæ refpôdet,non contentus panis fymbolo,caliccm fimul adiungit,vt dupliccm vitæ tefieramin ipfohabcntes,cofolo content! efl’edifcamus. Ne-« que enim pattern vitæ rcperict in Chrifto, nifi qui cum totani amp;nbsp;folidam vitâ fibi cfTe ftatuetj

JS Q_yi maNdvcat carnem m e a m. Aliaconfirmatio, Namquumvitam folus in fe coniineat,eiusfruendæ modumpræfcribit,vt carnemfuam edamus: aefinegaretfe aliter no ftrum fieri, nifi quû fides noftra in eius carnem dirigitur. Neque enim adChriftum Deumvn-quam perueniet, qui hominem negligit.Quare,fi tibi visaliquid cum Chrifto effe commune, cauendum in primis eft ne carnem eius faftidias. Quum dicit fc in nobis m a N e r e, perinde hoc valct,acfi diccrct,hoc vnum effe vnitatis vinculum,amp; hac rations fe nobifeum coalelcere, «juum fides noftra in mortem eius recumbit.Porto iterumhinc colügere licet,verba de exter-no fy mbolo non fieri,quod multi promifeuè ex infidelibus percipiunt, tarnen à Chrifto alieni manent. Hincpræterearefellitur deliriumillud,Iudamnon minusfumpfiffc Chrifticorpus, quàmreliquos,dum omnibusporreâus eftpanis àChrifto. Nam ficuti ad externu fignumin-feitè reftringitur hæc doârina, fie tenendum eft quod prius dixi, illic obfignari doârinam quæ hîc habetur. Atqui certum eft,Iudam nuquam fuiffe Chrifti membrum: deinde plus quàm ab-furdum eft, carnem Chrifti mortuamamp; fpirituvacuamimaginarizpoftrcmoridiculifunt, qui vllam carnis Chrifti manducationcm abfque fide fomniant ; quum fola fides, os (vt ita di-camjanimæ fit ac ventriculus.

$7 QjvEMAD. MisiTME. Hadenus quomodo nos vita: compotes fieri oportcat, Chriftus diffcruit.Nunc ad caufam principalem tranfit;quia prima vitæ origo i n Patte cft.Præuenit au-tem obieaioncm,quia videri poterat Deo,quod fuum eft,detrahcrc,quum fc facerct vitæ cau-fam.Sic ergofe facit vitæ authorem, vt aliundefibi hoc datum concédât, quod aliis miniftrat. Notemus hancquoqucorationem accommodari ad corum captum quibufeum loquebatur Chriftus.fe enim Patri comparat,tantùm carnisfuæ refpedu. Tametfi enim Pater vitæ princi-piumeft: Sermo tarnenæternusipfequoque proprie eft vita. Sedde æterna Chrifti diuinitatC hîc non agitur,quiafeipfum proponit, Vt carne noftra veftitus fepatefecit mundo. Quod ergo fe viuerc propter Pattern dicit, non competit in nudam diuinitatem : neque etiam limpliciter amp;pcrfehumanænaturæ conucnit:fedclogiumeftfiliiDeiin carne manifeftati. Deinde fei-mus Chrifto non cfle infolens, Patri adfcribere quicquid in fe habebat diuinum. Notandum autem eft,très hîc rccêfcri vitæ gradus.Primum locum obtmet,viucns Patcr,qui featurigo eft, fedremota amp;nbsp;abfcondita. Sequitur Filius, quem habemus vel ut fontem nobis expofitum, amp;

' per quem ad nos vita diffunditur. Tertia eft, vita quam nos ab ipfohaurimus. Nunctenemus fummam. Quia Deus Pater penes quêrefidet vita,procul à nobis diftat,Cbriftus quafi médius ftatuitur,qui eftfccuda vitæ caufa,vt inde ad nos vfquc perucniat,quod alioquiin Deo latcret.

j8 Hie EST pan IS. Redit ad comparationemmannæamp;carnis fuæ, vndecxorfusfucrar.

fic enim claudendus illi fermo fuit, Non eft cur mihi præferatis Mofen, quia Patres veftros in defertoaluerit:quum ego vobis longe præftantiotem cibum fuppeditem. mccum enim cæle-' ftemvitamaffero. Namvtfupràdiâumcft,Fcælodcfccnderepanisdicitur, qui nihil terre-numvelcorruptibilefapit,fedimmortalitatemfpiratregniDei. Hanc virtutemnon experti funtin manna, qui tantumpafcendo ventri intend erant. Nam quum duplex fuerit mannæ vfus,Iudæi,cum quibushîc Chriftus difputat, nihil fpciftabant præter cibum corporalem. Vi-* ta autem animæ minime caduca eft,fed proficit in melius,donce totus homo renouatus fuerit« jp nbsp;nbsp;nbsp;Hæc dixit in fynagoga,docens in Capernaum.

6Q Multi itaque ex difcipulis eius, quû audiHent, dixerunt, D utus eft liié fermo,quis poteft eum audire?

^^p.VL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EVAN G.

lefiis autcm quum nouiflet in feipfo quod de hoe murniuraret difcipu-11 fui,dixit eis,Hoe vos ofFendit?

lt;^3 Spiritus eft qui viuificat: earo nonprodeft quiequam. yerba quæ ego loquorvobis,Spiritus nbsp;nbsp;vitafunt.

6^ Sed funt ex vobis quidam qui non eredunt. nouerat enim ab initio Ic-fus qui effent non eredentes,amp; quis effet qui proditurus erat ipfum.

JP haec DIXIT IN synagoga. Locum defignat Iohannes,vt fcianius multos intcr-fuiffe : deinde concionem fuiffe habitam vt de re graui amp;nbsp;feria. Sequitur tarnen mox, ein tanta turba vixpauculos fuifl'e qui profccerint ; imö hæc doârina multisqui fe Chrifti difcipulos profitebantur,defcäionis occafio fuit.Si aliquos tantùm ofFcnfos effe dixilTet Euangelifta,iain iftud ferè prodigii loco habendum eflet; fed quod turmatiminfurgunt,amp;fimul confpirant, quale exemplum effedicemus? Quare penitus animis noftris infideat hæchiftoria:ncquando nobis contingat Chrifto loquenti obftrepcre.Deindc,fiquid tale cernamus hodiein aliis,nc fi-dem noftram conturbet corum fuperbia.

60 DVRVS EST Hic s E R M o. Quin potiusin illorum cordibus erat durities, non in fer-mone.Sed itafolentreprobi,lapides ex Dei verbo fibi congcrere, ad quos impingant. Et quum ferreafuacontumaciaruantaduerfusChriftum, queruntur durum effe eins fermoncm:qui potiusipfos mollire debuerat. Nam quifquisfehumiliter Chrifti doârinæ fubmittet, nihil in ea reperiet durum aut afperum:incredulis verb, qui fe peruicaciter opponent, malleus eric kw.ij./. contcrés petras,ficut Propheta vocat. Porro quum eadem nobis omnibus ingenita fit duritics, fi exfenfunoftroiudiccmusde Chriftidoi3:rina,totidemparadoxaerunt,quotverba. Quarc nihil fupereft, nifi vtSpiritus dircâioni quifquefe commendet, Vt cordibus noftris inferibac quod alioqui ne in aures quidem penetraret. q_vis potest evm avdire?Hîc perfpi-cimus qudm maligna fit incredulitas. Nam qui falutis dodrinam impie amp;nbsp;federate rciiciunt, cxcufatione non contenti,vitro filium Deireum fubftituereaudcntfuoloco,amp; indignum pro-nuntiare qui audiatur.Ita hodie Papiftænon modo Euangclium audader répudiât, fed fimul crêpant horrendas blafphemias, ne videantur abfque caufa repugnare Deo. Etcertc quum te-nebras appetant,non mirum eft fi fidis portends ill os deludit Iatan.Sed quod illi pro fua intern perie ferre nequcunt,non tantiim modeftisac docilibus ent tolerabile,fedeos eriget aefuftine bit.Interea reprobi obftreperisfuis conuitiis nihil quàm grauius fibi exitium accerfent.

ffi IE s V s A VT E M Q_v v M N o V I s s ET. Sciebatquidcm Chtiftusoffcnfioncmà rcpro-bis conceptam non poffe tolli. Neque cnim tam cos vulnerat dod:rina,quam putriduni quod intus in corde vlcus alebant,dctcgit. Voluit ramen modis omnibus experiri num quis inter cos qui offenfi fucrant, fanabilis adhuc cffetneliquis autcm os obftruere. interrogando, fignificat nullam cos caufamhabere,velfaltem in dodrinaipfa minime cffefcandali matcriam. Sicco-hibenda eft eorum improbitas, qui canina tantiim rabieperciti, verbo Dei malcdicunt ; ca-ftigandaquoquecorum ftiiltitia,qui temerecontra veritatem ruunt. Dicit Icfumin feipfo nouiffe-.quiailli nondum ingenue protulcrantquideos mordetet; fed tacito murmure inter fe fremcbant.Præuenit ergo apertas eorum querimonias.Si obiiciat quifpiam, no obfeuram fuif fe eorum naturam,quum difertis verbis refpuerent Chrifti dodrinam.Fatcor quidcm data effe verba qurprius retulitlohannesffedfimul dico, eos auerfandummorciadaffc inter leob-ftrepcras iftas,amp; quafi raucas voccs.Nam fi fermoncm habuiffent cum Chrifto, ipes fuiffet Ion gèmelior, quod aperta illi fuiffet via ad docendum. vndequumfeorfum obloquuntur, viam libi ad dilcendum praicludunt. Nihil ergo melius, quum Domini fenfum non ftatim affcqui-mur,quàmredàadipfumvenire,vtnodosomnes nobis expédiât, hoc vos offen-DI TîVideturhîcChriftusnontameximerefcandalum,quàmaugcre:fiquistarnenpropiuscx-pendatfcandali caufam,eratin hac fcntentia,quód eorum animos placare dcbcrct.Humilis amp;nbsp;abiecta Chrifti conditio, quam oculiscernebant, quum came indutus nihil ab hominum vulgo differret,illis obftaculo crat ne diuinæ eius virtuti locum datent : nunc quafi fubduâo velo ad cælcftis fuæ gloriæ confpeâum cos rcuocat:acfidicerer, Quia inter homines fine honore vcrfor,vobis fum cótemptui,ncc quicquaminme diuinum agnofeitis.Atqui paulo poft fict vt Deus magnificavirtutemeornatumab hoccontcmptibilimortalis vitæ ftatu fupra cælos ex-

tollat.namin Chriftirefurreâione talis apparuit Spiritus fandipotentiajquæChriftuln cflefi-lium Dei palam faceret.ficut etiam docst Paulus,Rom.i.a.4. Et quu dicitur Pfal.a.b.y, Filius meus es tu,ego hodie genui te:refurredio quafi fpecimen ftatuitur vnde debuit ifta Chrifti glo ria agnolci:afcerifus veró in cælum,gloriæ iftius complemcntum fuit. Quod dicit s e p r i v s fuifle in cælo,humanitati propriè non quadrat,amp; tarnen de Filio hominis loquitur.fed hæc lo-quendi forma infolens non eft, quando duæ naturæ in Chrifto perfonam vnam conftituunr, quod vnius proprium cft,ad alteram tranfferrc.

spiRiTvs ESTQVi V I V I F I c A T. Hisverbisdocet Chriftusnullumapudludæos doârinæfuæ profeâum efle:quia quu fpiritualis fit amp;nbsp;viuifica, aures non reperiat benè præpa ratas.Sed quia varié expofitus fuit hic locus, principio genuinû verborum fenfum tenere ope-ræpretium eft-.hinc facile patebit Chrifti confilium. Quôd carnem prodeffe negat,malè Chry-foftomus,meo iudicio, ad ludæos refert, qui carnal es erât.Fateor quidcm in cæleftibus my fte-riis totam humani ingenii vim euanefccre ac deficere:fed camfcntentiam non continent C hrifti verba,nifi violenter torqueantur.æquè in antitheto coaâus effet fenfus,quôdfcilicet Spiritus illuminatio viuificet.N ec refte etiam illi qui Chrifti carnem prodeffe dicunt quatenus cru-çifixa eftjcomefam verb nihil nobis afferre ; quin potius comedere earn neceffeeft, vt crucifixa profit. Auguftinus fubaudiendum putat folam amp;nbsp;per fe, quia debeat cum Spiritu coniungi: quod cum reipfa cSfentaneum eft.Nam Chriftus ad modum edendi fimplicitcrrefpicit. Non ergo quamuis excludit vtilitatem, quafi nullapercipi ex carne fuapoffit: l'édita demuinutilem fore pronuntiat, fi à Spiritu feparetur. 'Vnde enim habet caro vt viuificet, nifi quia fpiritualis eft ? Ideo quifquis in terreftri carnis natura fubfiftit, nihil in ea reperiet nifi mortuum. Sed qui oculos attollent ad Spiritus virtutem quaperfufa eft caro,non fruftra viuifica dici, ipfo effedu amp;nbsp;fidei experientia fendent.Tcnemus nue quomodo caro verè fit cibus, amp;nbsp;tarnen nihil profit: nempe cibus eft,quia peripfam parta nobis eft vita, quiainipfaplacatus nobis eft Deus, quia in ipfa complétas habemus omnes falutis partes : nihil prodeft,fi ex fua origine amp;nbsp;natura æfti-metur:neque enim vitam conferet Abrahæ fernen quod per fc morti eft obnoxium:fed à Spiri tu accipit vnde nos pafeat. Quare nos quoque vt ab ea verè alamur, fpirituale fidei os afferre decct. Quod autem adeô concifa eft fententiæbreuitas,credibile eft idfaôumeffe, quia fie agëdum elfe ducebat Chriftus cum incredulis.Ergo hac claufula quali fomonem abrupit,qui3 indigni erant apud quos plus verborum facerct.Interim pios amp;nbsp;dociles non neglexit, quia hîc paucishabentquodabundèillisfatilfaciat. verba qjae ego eoqjoR.Àllufioeft ad proximam fententiammam Spiritus nome hîc diuerfo fenfu accipit.Sed quia de arcana Spiritus virtute loquutus erat, eleganter hoc ad doâxinâfuam tranffert,quod Ipiritualis fit. Nam vox s P I R IT v s in adicâiuum refolui debet.Porrô fpiritualis vocatur fermo qui nos furfum inuîtat:vtChriftum,duccSpiritu:fidc,noncarnisfenfu,incæleftifuagloriaquæramus. Scimus enimerumquæ didafunt, nihil nifi fide comprehendi. Acnotatuetiam dignum eft quodvitam cû Spiritu conedit. V itam ab effedu nominat fermonem fuum ,quafi viuificumzfed viui-ficum nemini fore docet, nifi à quo fpiritualiter percipitur : nam alii inde mortem potius hau-rient.Apud pios fuauiflimum hoc Euangelii elogium eft.qubd certi funt fibi in æternam falu lem deftinatum effe:fimul tarnen monentur vt idoneosfe difdpulospræbere ftudeant.

^4 sedsvnt Q_yiDAM EX voBis. Rurfus culpam illis afcribit quod Spiritu vacui, dodrinamfuam male corrumpant acdeprauent,amp; hoc modo vcrtantfibiin exitium.Poterant enim alioqui obiieere, Tu quidé viuificum effeiadas quod loqueris;fednihil tale experimur. Dicit ergo ill os fibi effe obftaculo.nam incredulitas,vtfemper eft fuperba, nihil vnquam affe-quetur in verbis Chrifti qua: contemptim dcfpicit. Ergo fiquid proficere cupimus fub hoc ma-giftro,animos ad iplum audiendum rite compofitos afferamus.nifi enim humilitas amp;nbsp;reucren-lia aditum eius dodrinæ patcfaciat, mentes noftra:plufquâfaxeæ funt, nec vllamfana: dodri-næ partem admittent.Proinde quod tam exiguus hodie Euangelii protêdus cernitur in mundo,meminerimus hominum prauitate accidere. Nam quotus quilque eft qui fibi renuntians, Chrifto verè fc addicatî Quôd tantum quofdam dicit effe incredulos, quuni hoc crimen ferè in omnes competeret, feciffe ideovidetur nefiqui adhuc effent fanabil es,defperatione animos abiieerét. noverat enim ab i n i t i o.HocideoaddiditEuSgelifta,nequisputettc-mere iudicaffe Chriftû de fuis auditoribus. Multi fe ex eius grege effe profitebantuf.at fubita defedio hypocrifindeeexit. Sed eoru perfidiam quu adhuc aliis occulta foret, Chrifto notam fuiffeEuangelifta dicn-.idque non tamipfius caufa,quàm vt difeamus indicium non ferre nifi de rebus benè compertis.nam quod Chriftus ab initio fciuit,hoc diuinitatis eins propriû fuit.

Alianoftra eft ratio'.quiaenimnonfumus cordium cognitorcs,fiifpcndcrc Judicium dccet,do nec externis fignis fe prodat impietas,atqueita arbor àfruûibus cenfeatiir.

Et dixit,Propterea dixi vobis,quôd nemo poteft venire ad me, nifi illi fueritdatuma Patre meo.

cs nbsp;nbsp;nbsp;Ex eo multi eius dilêipuli abierut retro,nec amplius cu eo ambulabac.

Et nos credidimus,amp; cognouimus tu es Chriftus filius Dei viuetis. 'jQ Relpondit illis lefus, Nonne ego vos duodecim elegi, amp;nbsp;vnus ex vo-bis diabolus e/l?

71 Dicebat autem ludam Simonis Ifchariotem. bic enim erat eum tradi-turus,quum vnus eflet ex duodecim.

lt;îj PROPTEREA Dixi. Iterumfideiïiadmonetrammadmodumamp;fingulare donumefle Spiritus Dci,ne miremur Euangelium no recipi paffim ab omnibus, nam, vt finiftri fumus interprétés, minus honorificè de Euangelio fcntimus,quia totusilli mundus nonfubfcribit. venir enim nobis in mentem, qui fieri poflït vt falutcm fua maior pars hominum fponte reiieiat. Quüd ergo tanta eft fidelium paucitas,caufam aflignat Chriftus,quiaadfidemluaperfpicacia nemo hominum perueniat:omnes enim cæcos efle donee à Spiritu Dei illumincnturrfolos igi tur eflè tanti boni compotes,quos eius participationc dignatur Pater, nam fipromifcuaomni-bus hæc gratia effet,intempeftiu è amp;nbsp;extra rem eius mentio fieret hoc loco. Tenedum eft enim Cbrifti confilium,non multos Euangelio crederc, quia nonnifi ex arcana Spiritusreuelationc nafeatur fides, d o n a n d i verbo hîc vtitur pro eo quodprius dixerat t r a h e r e: quo fi-gnificat non aliam nos trahendi caufam Deo efle ,nifi quia gratuito nobis fauet.Quod enim confequimur ex Dei dono 8c gratia,nemo fibi propria induftria comparât.

EX EO MVLTi Discii’vioRVM. Nunc rccitat Euangelifla quanta perturbatia concionem illam fequuta fit. Eft autem hoc horribile portentum,quôd tam benigna 8c comis Chrifti inuitatio alicnare multorum animos potuerit,præfcrtim qui prius illi nomen dederat, adeóque familiäres erant eius difeipuli. Sed hoc exemplum nobis quafi fpcculi vice proponi-tur,in quo cernamus quata fit mundi prauitas amp;nbsp;ingratitudo, qui exipfa viæ planicie,fcandali materiam fibi ftruit ne ad Chriftum acccdat.Dicercnt multi,fatius fuifle non moueri eiufino difermonem,qui defedionis caufa multis fuif.fed longe aliter nobis ftatuendum eft .Naquod de Chrifto praîdidum fuerat,in eius dodrina perfpici tunc oportuit, amp;nbsp;nuc quotidie oportet, I(/.8.f.i4. nbsp;nbsp;nbsp;cum fcilicet lapidem efle ofFenfionis. Sic quidem temperanda eft nobis dodrina, ncquem no-

ftra culpa offendamus : quoad fieri poteftretinendi funt nobis omnes. Denique cauendiim ne inconfidcrate loquendo,mdes vcl infirmos turbemus.Sed nunquam adhiberi tanta cautio po-terit,quin multis fcandali occafiofit Chrifti doâxina: quiareprobi exitio dcuoti, venenum ex cibofaluberrimo, 8c fcl exmelle fugunt. Certe quid vtile eflet, optime tenebat filius Dei : vi-demus tarnen eum non eft'ugercquin multos exfuis offendat. Ergo vtcunque multi abhorreat apura dodrina,fupprimere tarnen earn fas non eft. Tantu memincrint Ecclcfiæ dodores Pau-t.Tîw.t.f.ir. linæ admonitionis, verbumDci rcdefecandum effe. turn deindepcr quæuis offendicul a intrépide pergant. Qubd fi multos deficere contingat, ne idco minus fapiat nobis verbum Domi-ni,quiareprobis non arridet: nimis enim delicati funt ac molies quos defedio quorundam fic percellit, vt illis cadentibus fimul labafcant. Quum addit Euangelifla non amplivs A mb V IA s SE cum ChriflOjfignificat no plenam fiiifle apoftafia,fed tantum quodfe à Chri fti contubernio fubduxcrint:damnat tarnen eos quafi apoftatas. Vndc difeendum efl non pof-fe nos latum pedem retrocederc, quin procliuis ad perfidam abnegationem lapfus nos nianeat.

67 dixit ERGO lEsvs DVODEciM. Quia grauiterconcuti poterat Apoftolorum fidcs,qufife ex magna turba reflate tam paucos vidcrent,Chriflusfermonemfuum ad eos conti ertit,docétquc non efle caufani cur fe aliorum Icuitatc amp;nbsp;inconflatiaabripi finant.Nam dum cos rogat, nunquid velintipfi quoque difcederc, ad confirmandam corum fidem facit. Duin

«lîm fe illis proponit apud quern maneant, fimul hortatur ne fe comités adiungant apoftatis. Et certè û in Chrifto fundata crit fides, ab hominibus non pendebit, neque vnquam vacilla-bit,etiarafi cælum terræ mifeeri videat. Ac notada eft circunftantia, quod Cfinftus omnibus ferè difcipulispriuatus,folos duodccimretinet. qualiter lefaias prius lulTus fuerat teftimoniu ligate, amp;nbsp;Legem obfignare in difeipulis. Talibus exemplis docetur vnufquifque fidelium, etiamfi neminem focium habeat,Dcum fequi.

lt;S8 RESPONDIT ER. EI siMoNpETRVs. Omnium nomine hic Pctrus,ficut alibi, -rcfpondet:quia idem erat omnium fenfus,nifi quod in luda nihil erat fyncerum.Porro huius relponfiduofuntmébra.caufamcnimadducit Petrus cur libérer vnà cum fuis fratribus ac-' quiefcat Chrifto:quia eius dodrinamfibifalutarem ac viuificam effe fentiunt. Deinde fate-turquocunquefeconferant,eorelilt;fto,nihilprætermortemeflereliquum. QuQdicit verba v i t AE,gcnitiuusloco epitheti ponitur, quod Hebræis frequens eft.Infigne porrö Euâ-gelii cncomium,quodnobis vitam «ternam miniftrat, ficuti Paulus teftatur elTe Dei poten- Row.i.Litf. tiamin falutemomni credcnti.Continet quidem amp;nbsp;Lex vitam: fed quia mortis æternæ reatu tranfgrefloribus denuntiat,non poteft aliud quàm occidere.Longé aliter nobis in Euangelio vita ofFertur,dumfcilicetgratis nos fibi Deusreconciliat,peccata non imputando.Cæterùm, nihil hic vulgare de Chrifto prædicatPctrus,quu cum habere dicit v i tae ætcrnæ vcrba;fed hoc vni illi vendicat tanquam proprium.vndefequitur illud fecundum quod nupcr attigi, fi-mulatque à Chrifto difceftiim eft,vbiquc, præter mortem,nihil efle refiduum. Qjiare omnes qui eo magiftro non contehti ad hominmn commenta tranfuolant,manct certu s intcritus.

fp ETHOS c R E D I D I M V s. Verbafunt præteriti temporis,fed polfunt rcfolui in tempus præfens. atqui id ad fenfum non multu m intereft. Porrö his verbis fidci fummam breuiter ]?etrus compleftitur. Sed videtur confeflio hæc nihil ad præfentem caufam facerc. quæftio cnim de manducadaChrifti carne mota fuerat.Refpódeo, etiafinó protinus alTecuti fint duo-decim quicquid docucrat Chriftus,fatis tame cfTe quod pro fideifuæ modulo falutis autho-remfatentur,feque per omnia illi fubiiciut. CR edend i verbum priore loco ponitur,quia reâæ intelligêtiaîinitium eft,fidei obedientiaiimo fidcs ipfa verè mentis oculus eft.V erum co tinuopôftnotitiafubiicitur,quæfidem3b erroneisfalfifque opinionibus difcernit. Cre-duntenim’rurca:amp;Iudæiamp; Papifta:,fed nihil noruntneque tenent. At fidei annexa eftco-gnitio:quia nobis certo amp;indubie conftat Dei vcritas:non qualiter apprehenduntur huma-næ fcientiæjfed dum earn cordibus noftris Spiritus obfignat.

70 Respondit EIS IEsVs. QuuomnibusChriftusrefpondeatjhinccolli^musomnes ex ore Petri loquutos cfle.Porro Chriftus hic vndecim Apoftolos inftruit amp;nbsp;armat contra nouum fcandalum quod iam inftabat. Fuerat hæc grauis fatanæ machina ad quatiendam corum fidem,quum ad tam paruum numerumredaâielfentzfedeosludælapfus penitus exanimate poterat.Nam quurn facer ille numerus à Chrifto delcftus efler,quis vnquam putaflet ex eius integritatc quicquam poffe dcccrpi ? Perinde igitur valet ifta Chrifti admonitio, acfi dixiflct,Soli ex magna caterua duodccimreliqui eftis:fi fidem veftram non labefccit multoru infidelitas, parate vos ad nouum certamen. nam hæc manus,quanuis exigua, adhuc vno ho-minc minuetur.QuödChnftusD von E c i m àfeeleâosdicit,nôrcferturadæternuDeico-filium(neque enim fieri poteft vt quifquam corum excidat qui præordinati funt ad vita) fed quum delecti eflent ad inunus Apoftolicum,pietate amp;nbsp;fanâimoniapræ aliisexcellere ipfos dc-cebat.ErgoELECT osprocximiisamp;àvulgofegregatispofuit. diaboivs est. No dubium eft quin ludam maxime deteftabilem hoc nomine reddere voluerit. Falluntur enim qui vocis atrocitatem exténuant : 8c certè qui tam fandum munus profanant, eos non poflTu-musfatis cxecrari.Angelivocantur dodores,quilegationefuaprobe funguntur.Iurc ergo dia bolus cenfetur,qui in ordinem afeitus tarn honorificum,fua perfidia amp;nbsp;feel ere degenerat. Eft ctiam alia ratio,quod Deus inreprobosamp; fceleratos miniftros ,fatanæ plus iuris amp;Jicentiæ permittit,quàm in quofvis alios ex plebe homines. Quarc fi diabolicus furor eos agitat qui in paftores eledi erant,vt fimiles fint feris belluis acportends: adeo hine vilefeereno debet or dinis dignitas,vt potius nobis commedeturiquando eius profanatione fequitur ta dira vltio.

71 dicebat avtem I v d a m, Tamctfi fibi male confciuscrat ludas,non legimus tarnen fuifle commotumiadeo ftupidi funt hypocritæ, vt vulnera fuanonfentiant: coramho^ minibusvero fronds funt adco ferreæ,vtfe optimis quibufquepræfcrre nondubitent.

I quot;r? T ambulabat lefus poft hæc in Galilæa : non cnim volebat in ludæa JZZambul are,quia quærebant ludæi eum occidere.

5 Dixerunt ergo ei fratres fui, Tranfi hinc,amp; abi in ludæam vt amp;nbsp;difci-puli tLU videant opera tua quæ facis.

4 nbsp;nbsp;Nemo enim in occulto quicquam facie, ôc quærit manifeftus efte. ft

Dixit ergo nils lefus, Tempus meum nondum adeft tempus auteni veftrum femper eft paratum.

Non poteft mundus odifte vos: me autem odit, quia ego teftificor de ipfo quod opera eius mala fint.

Vos afcendite ad diem hunc feftum : ego liondum afeendo ad diem buncfeftum, quia tempus meumnondum impletum eft.

a iNSTABAT AVT. DIES FESTvs. Tamctfi uihil affitmo, ptobabilc tamcn cft fc-cundo poft baptifmum Chrifti anno hoc accidifle. De hoc fefto die cuiiis meminit Euangcli-fta,plura nunc dicere nihil attinet.in quem finem amp;nbsp;vfum mSdatus fucrir, Mofes docct Lcuir. a3.a.a.ncmpe vt annuo ritu in memoriam reuocarentludæi patres fuosannisquadragintafub tabernaculis vixiftc,quu domibus carCrenr, vt ita celcbrarentlibcrationis gratiam. Suprà autem diximus duplicemChriftofuifle caufam curlerofolymavenirctaddiesfeftos; quiafei-licet Legi fubielt;ftus,vt ab eius feruitute nos omnes redimeret, ex eins obferuationc nihil præ-termittere voluit. Deindequiainhominum frequentia amp;nbsp;extraordinario confluxu melior eratpromouendiEuangeliiopportunitas.nunc autem ficChriftumin feceflii Galilææquie-uiff e narrat Euangelifta,quafi lerofolymamvcnturus non eflet.

vt onincs te prædicent,fac vt in te vertas omnium oculos. Et mundum opponunt paucis ho-minibus inter quos fine honore dcgebat. Poteft alius quoque fenfus clici ; Si hxc facis : hoc eft,quu tanta virtute fispræditus,vt famam tibi miraculis cocilies, noli caperdere. nam quic-quid à Deotibi datum eft, fruftrà hie confumis vbinulli funtteftesac æftimatores idonei. Hine perfpicimus quanta fit in reputandis Dei operibus hominum focordia. nunquam enim fic loquuti fuiflent Chrifti cognati,nifiluculenta diuinæ ei us virtu tis fpccimina, quæ cufum-maadmiratione debuerant fufpicere acreuereri, quafipedibus calcall'ent. Quod de Chrifto hie audimus,quotidic vfu venit,vt filiis Dei plus moleftiæ propinqui exhibeant, quam extra-nci.funt enim facanæ organa quæ nunc ad ambitione, nunc ad auaridamfollicitant qui Deo puré ac fideliter feruire cupiunt. Sed Chriftus talcsfatanas acriter repellens,fuo excmplo ad-monet non efle ftultis fratrum votis obfequendum.

NEQVE ENIM FRATRES. Hinc colligimus quam nihili fit carnalis propinquitas. perpetuam enim infamiænotam Spiritus inurit Chrifti cognatis, quod tot operum telHmo-niis conuiâijue tum quidem credebant.Ergo,vt ait Paulus,quifquis in Chrifto cenferi optât, j.cor.r.ff./. fit noua creatura. nam qui fe totos Deo addicunt, patris amp;nbsp;matris amp;nbsp;fratrum locum apud Chriftum obtincnt:alios à fe prorfus ab dicat. Quo magis ridicula eft Papiftarum fuperftitio, qui in virgine Maria,poftbabitis omnibus aliis,folum fanguinis honoré efferunt.quafi non re-prehefa ab ipfo Chrifto fuerit mulier qu æ ex media turba clamabat,B eatus vterus qui te gefta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17«

uit,amp;vbcra quæ te laéèarut.Rcfpódit enim Chriftus, Quin potius bcati qui audiut vcrbûDei.

TEMPVS MEVM N oND V M vENiT.Dc téporc moitis falio quidam interpretatur.na tepus profedionis fuæ notat:atquc in hoc fe à cognatis differrc teftatur, quod illis liberu eft ac impune licet omnibus horis coram mundo prodire, quia mundum fibi amicum ac propitium habeant;ipfc autem fibi meritó timeat,quiamunduminfeftum habct.Sigmficat autem his ver bis cos perpcram de re nota confilium dare. D einde carnal es prorfus effe arguit,quum cos dicit non poiTe odio haberi à mundo ; nam pax mundiimpio in vicia amp;nbsp;omne malorum genus con-fenfu redimenda eft.

me vero odit, q_v I A THSTiFicoR. Mundus hîc pro hominibus nonrenatis accipitur,qui ingenium fuum retinent. Quiconque ergo nondum funt Spiritu regeniti,eosfibi aducrlarios efte Chriftus pronuntiat.Et cur?Eo quod damn et ipforum opera. Q^od fi iudicio Chrifti acquiefeimus,fateri neceile eft totamhominum naturam adeo vitiofam ac peruerfam cffe,vt nihil inderefti,nihil fynceri, nihil bom oriri queat. En cur fibi placeat quilquam no-ftriim quandiu apud fe manet.Iam dicit Chriftus fe odio haberi,quia teftetur mundi opera ma la effe.Significat non poffc Euagclium rité prædicari quin totus mundus ad Dei tribunal reus ci tetur, vt ita conteratur amp;nbsp;in nihilu redigaiur caro amp;nbsp;fanguis:iuxta illud,Spiritus quum vene nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.0.3,

rit,arguet mundum de peccato. Simul hinc difeimus tantamefle hominibus ingenitamfu-perbiam,vt fibiinfuis vitiisblandianturac plaudant.nequecnimreprchenficxcandefceren^ nifi nimiofui amore cæci,fibi adularentur inpropriis malisfimo in hominum vitiis præcipuu amp;nbsp;maxime cxitiale eft faftus amp;nbsp;arrogantia.Solus Spiritus nos manfucfacit, vt reprehenfiones placidé feramus,adeo que nos fponte offeramus Euangelii gladio madandos.

Quum autem afcendident fratres eius, tunc amp;: ipfe afeendit ad diem feftLun,non palam,fed quad in occulto.

Et murmur multum de ipfo erat in turbis.lii quidem dicebant. Bonus eft. alii autem dicebant,Non,fed feducitturbam.

mansit ingalilaea. Hie ab vna parte Euangeliftafuboculis nobis ftatuitChri fti cognatos,qui Dei cul turn vulgar! more præ fe ferunt,fed tame impiis funt amici,atque idco fccure ambulant.Ab altera parte Chriftum ipfum, qui mundo exofus, clàm in vrb^m^ venir, donee officii necefîitas ilium cogit aperte fe oftédere. Quod fi nihil miferius eft quam a Chrifto diueilijmalediftapax quæ tanta mercede confiât vt Chrifio renuntiemus.

IV D AEI E R G o oy ae R E B A N T E V M. Hîc confidcrandum eft qualis fuerit Ecclefiat

flatus.Nahi îüdæi illo tempore taquam famclici promiflæ redemption! inliiabant:tamen quS illis apparet Chriftiis,fulpcnfi hærent.hinc confulum illud murmur amp;nbsp;varii fermones. Qiiod clanculumlufurrant,lignum eft tyrannidis quam fibifumpferant Sacerdoces amp;nbsp;Scribæ. Hor-nbile certè exemplum,quum ilia co tempore vnica fuerit Bcclcfia in terris, bic nobis proponi velut confulum äi informe chaos. Qui præfunt paftorum loco,mctu amp;nbsp;terrore opprelFum te-nentpopulûjin toto corporefœdavaftitas amp;nbsp;triftisdiffipatio. Per i v d ae o s,promifcuâple-bem mtclligit,quæ iam à duobus annis ad audiendum Chriftum aflucta,eum requirit quando cxmorcnonapparet.NamquumdicuntjV B I est ille? notum hominem defignant.amp;ta men vo-x. ifta oltendit non f uifte haâenus ferio affeâ:os,amp; femper ambiguos pendere.

la MVRMVR MVLTVM. Signilicat,vbicunqucturmatimfehominesaggregabantfvtfieri foletinmagnis côuentibus) clancularios fermoncs de Chriftohabites fuiire.jDifl’cnfioquæ hic refertur,mdicio cft,non elle nouum hoc malum,vt varia fint de Chrifto hominum indicia, eiiam in medio Ecclefiæ finit. Sicuti autem Chriftum recipere non dubitamus, qui pridem damnatus eft à maxima geneis luæ parteuta nos ciufmodi præfidio munitos elfe dccct,neho-dicrnis diftidiis tui bemur. Deinde quanta fit in rebus diuinis hominum remeritas,fpeâare licet. Inniimmonegoiiononitafuiflentlicentiofi-.atvbidc Filio Dciamp; facrofanâa eius do-étrinavertiturquæftio, extemplo iudicium præcipitant. Qupmaior nobis feruanda eft moderatio, ne incôlideratè vitam noftram cumæternaDei veritate damnemus. Quodfipro im-poftoribus nos mundus habet,meminerimus hæc elle Chrifti ftigmata, modô interim reipla nos præftemus vcraces.Üftcndit præterea hic locus, in magna mul titudine, etiam vbi corpus iplüm confulum eft, Icmpcr efle aliquos rede fentientes; led paucimentis bene compofitæà multis inlanis obruuntur,

Iff nbsp;nbsp;Kefpondit illis lefus, ac dixit, Mea dodrina non eft mea, fed eius qui

ip Nonne Mofes dédit vobis Legem, amp;: nemo ex vobis facit Legê? quid me quæritis interficere?

14 ascendit in te m P. NuncvidcmusnofictimuifleChriftujVtfuispartibusdeeflet. nam hæcilli moræ caufa fuit,vt in celebcrrimo conuentu habere concionem poffet. Interdum igicur periculiscedcre licet:fed nplla bene agédi opportunitasnegligi vel omitti débet. Quod in téplo docct,facit hoc ex veteri inftituto amp;nbsp;morc.nam quu Deus tot ccremonias mandauit, populu fuum noluit in frigidis amp;nbsp;vanis fpcdaculis occupari.V t aute conftaret vtil i tas, doflri-nam oportuit fimulconiungi. Atque hoc modo externi ritus, viuæfunt rerumfpiritualium imagines, dum formamfuamhabent ex Deiverbo. Quiaautem tune Sacerdoces fere muci

O n Vo. 1 lt;7 jn Zk IN IN JL IVl, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zj.2

erantjScribæ vero fuis fcrmentis Sc falfis commentis adulterabantpuram doörinamjChiiftus docendi munus fufccpit,amp; merito: vt qui fummus effet Sacerdos: quemadmodum paulo póft nihil fe nifi ex Parris mandate aggredi prædicat.

ET miraban.ivdaei. FallunturquificcxccptumfuiffcputantChtiftifermonem,Vt in pretio amp;nbsp;honore effet. Sic cnimmirantur ludæi, vt contemptus occafionem inde captent. Nam eaeft hominum ingratitudo,vtin a:ftimandis Dei operibusfpontcfibi Temper accerfant errandi materiam.Si Deus vfitatis mediis agit amp;nbsp;cofuetavia/vt loquunturjmcdia ha:c quæ o-culis apparent,quafi vela,nos impediunt à manus diuinæ confpectu. nihil ergo,nifi humanum tuncagnofcimus.Sin veró infolita Dei virtus Sc natura: ordinc ac mediis vulgo notisfupericr refulget, obftupefcimus, Sc quafi fomnium euanefcit quodfenfus omnes noftros penitus aft'icc re debebat.Nam qux cft noftra fuperbia,pro nihilo ducimus cuius ratio non apparet.Erat hoe mirabile gratiæ amp;virtutis Dei fpecimê,quód Chriftus à nullo magiftro cdoßu5,eximia ramen Scripturæ intelligentia pollcbat.imó qui nunquam fuerat difcipulus, præftantiffimus crat do-äoramp;magifter. Atquihocipfodefpiciunt ludæi gratiàm Dei, quia conimcaptumftiperar. Proindc hoc exemple moniti,maiorem quàm pro more, Dei reuerériam adhibere dilcamus in operibus eins confiderandis.

MEA doctrina,non EST MEA. Quodludæisfcaudalumerat,Chriftusquafifea lam potius effeadmonet, quæ furfum eos euehere debeat ad cernendam Dei gloria. aefi dicc-retjQuando videtis deétorcm non formatumin fchola hominum,diuinitus ci uditu eile agno-fcite.Nam idee Filium fuum ex mechanica potius officina prodire voluit cælcftis Pater,quàm ex Scribarumfcholis,quô magis confpicua effet Euangelii origo. nequisin terra fabricatîi pu-taret:vel hominem quempiam fingeret effe eius authorem. Sic amp;nbsp;Apoftolos Chriftus rudes ac idiotas fibi delegit, ac tricnnio pallus eft fubfiderein crafla ignorantia, vt momento vno cdo-öos,quafinouoshominesadeóque angelos è cælo dclapfos,proferret.Intereaoftendit Chriftus vnde petenda fit fpiritualis doârinæ authoritas; nempe à lolo Dco. Qupd autem doârina quæ Patris cft,fuam effe negat, in eo captum auditorum refpicit, qui nihil de eo altius fentie-banqquàm hominem cfle.Ergo per conceflionem ita diuerfus à Pâtre haberi patitur, vt nihil tarnen profcrar,nifi ab ipfo mandatum.Summa eft: quod Patris nomine docet, non effe hominis, necprofciftumab homine,vt impune contemni poflit. Videmus quo argumente autho-ritatem concilierfuæ doârinæ ; nempeipfam ad Deum authorem referendo. Videmus etiam quoiure amp;nbsp;qua ratione audientiam fibi poftulet:nempe quia miffus fit à Pâtre doâor.Horum igitur vtrunquc habeat oporter,quifquis docendi munus vfurpat,amp; fibi fidem vult haberi.

SI QVI s V o L v E R, I T. Occupatio qua contrarias obieffiones anticipât. Nam quum il lie multos aduerfarios haberet, cuiuispromptum fuiffet obftrcpere. Quid tu nobis Dei nome iaâas, à quo teprodiiffe non agnofeimus?' Quid axioma iftud nobis obtrudis, (quod tibi minime concedimus) nihil te docere nifi ex eius luffuÆxcipit ergo hic Chriftus reâum indicium jnanare ex timoré Dei amp;nbsp;rcuerentia:ideo fi animos habeant ad timorem Dei compofitos,facile agnituros an verum fit néene quod prædicat. Quo fimul il 1 os obiiq ue perftringit.nam vnde fit vt difeernere nequeant,nifi quod reftæ intelligcntiæ caput ipfos deficit,pietas Icilicct amp;nbsp;ftudiîi obfequendi Deo? Scntentiahæcinprimisnotatudignaeft : affidue nobis infidiatur fatan, 8c vndique tendit laqueos vt fuis fallaciis nos capiat.Hic nos Chriftus ad caticndum optime præ-fflunit,nequibusciusimpofturis fimus vnquamobnoxii;nempefiparatifimusin Dciobfe-quium, minime ilium nobis deforc quin Spiritus fui luce affulgcar,vt difeernere liceat inter ve ritatem Sc mcndacium. Nihil ergo aliud nobis obftat quominus reffe iudiccmus,nifi quod indociles fumusacprxfraâi,aciuftamnoftræ hypocrifeos pcenamfuftincmusquoties nobis fa-tan illudit.Sic Mofes admonet,quum cmergunt pfeudoprophetæ, tentari nos ac probari à Domino,quianunquamfallenturquireffoeruntcorde. Hine apparetquam perperamamp; ftulte hodiepermultijdumerrandipcriculum mctuunt,hactrcpidationc fefc impediant ab omni difeendiftudio:quafifruftradiffu fit,Pulfate Scaperietur vobis. Nospotius ft Dco tetiin ob-fcquium fimus addiffi,Spiritu difcrctionis ab eo nobis datum iri nc dubitemus, qui perpetuus fit dux ac direffor. Si aliis fluffuari libet, fentient tandem quàm vani fint ignorantiæ fuæ præ-textus.Et certe quicunque hodie hæfitant,amp; dubitationem fuam foucrc malunt, quàm Icgédo vel audiendo ferio inquircre vbinam fit Dei veritas,eos in gcncralibus principiis fccurè Deum contemnere videmus.Dicct hic fe pro mortuis prccari, quia ingenio fuo dift'ilus, quod de pur-gatorio commenti lunt peruerfi homines, damnarc non audeat ; interea licentiofe fibi feortari permittct.Ille negabit fibi tantum effe acuminis,Yt inter puram Chrifti doffrinam amp;nbsp;adultcri-' h.i.

nahomînum figmcnta diftinguerc poflit, interim ad furandum vel peicrandum fatis HabeEit. Dcniqueomncsiftifccpticiquidubitationis velum obtendunt in rebus hodie controuerfis, manifeftum Dei contempium in rebus minime obfeurisprodunt. Itaque non eft quod mire-mur àpauciflîmishodierccipi Euangelii doârinam, quumtamrarusfitDei timor in mundo. Cætcrùm,in his Chrifti verbis continetur vera pietatis definitio, quum fcilicet ad fequendam Dei voluntatem ex animo paratifumus. quod faccrenemopoteft nifi quife proprio lenfu ab-dicaucrit. an egoa mbit so l o cti Notandumquomodo indicium fieri vclit Chri-ftus de quauis doftrina. Nam quæ à Deo eft,cam fine controucrfia vult rccipi:quæ aute eft ab homine, earn libéré repudiari patitur. Solam enimhanc notam quainter dodrinas difeernere conueniat,ponit.

18 I A SHIP so L OQ^Hadenus docuit non alia caufa cæcutirc homines, nifi quia no re-guntur Dei timore.Nunc alteram quoquenotam apponitinipfadodrina, vndc cognofccreli-ccat fftne Dei,an hominis.Nam quæcunque Dei gloria illuftrat,fanda eft amp;nbsp;diuina; quæcun-que autem hominum ambition! feruit, amp;nbsp;cos cffcrendo obfeurat Dei gloriam,non modo nihil fidci merctur, fed acritcrrciici debet. Nunquamigitur errabitquifeopum fibi proponet,Dci gloriammunquamfpccie redi hallucinabitur qui ad hue quafi Lydiumlapidem exiger ac pro-babit quod fub Dei nomine affertur, Hine etiam monemur neminem fidelitcr obire pofte dosons munus in Ecclefia,nifi qui ambitione vacuus, vnum hoc fibi agendum fumet,vt totis vi-ribuspromoueatDeigloriam. Quum dicit,i n i v s t i t i a m ineo non EssE,fignifi cat nihil prauum vcl fucatum,fed agere quod probo amp;nbsp;fyncero Dei miniftro dignum eft.

ip NONNE MOSES, Noii rcfcrtEuangclilta continuafcrie habitum à Chrifto fermonem, fed tantùm capita rerum breuiter decerpit quæ adfummam totius rei faciunt. Accenfi in cius odium fuerant Sacerdotes amp;nbsp;Scnbæ,quôdparalyticumfanaftct:hocfe Legis zelo facereprofi tebantur.vthypocrifineorum refcllat, argumentum fumit non à re,fed à perfona. Qifiacnim licentiofe omnes fuis vitiis mdul gent, acfi nulla lex illis vnquam fuiftet cognita: inde colligit nullo eos Legis amore vel ftudio tangi.Non fufficcrct quidem hæc defenfio, ad probanda cau-fam.Nam vtdemuseosfalfumcolorcminducereprauoamp; iniuftoodio, non tarnen fcquitur rede fccifte Chnftfi, fiquid prætcr Legispræfcriptum commifit.Ncque cnim ab alienis pccca tis petenda eft cuIpænoftræleuatio.Scd Chriftus duo membra hicconiungir. Priorc compel-lathoftiumfuorumconfcicntias: amp;nbsp;quufe Legispatronosfupcrbeiadarent,laruam banc ipfis dctrahit.nam exprobrat quôd fibi permittant violate Legem quoties libuit. itaque Legem illis non efle curæ.Deindc ad caufamipfam dcfcendir,ficutimoxvidebimus.fic conftat luis par tibus plena amp;nbsp;folidadcfcnfio.Ergo huius membrifumma eft,Nullum efle Legis zclum in eius contemptoribus. Vndc infert Chriftus aliundeimpclli ludæos ad tantam rabiem, dum ip/um intcrficcrc cupiunr.Tn hunc modum extrahendi funt impii ex fuis latebris, quoties Dcum amp;nbsp;fa nam dodrinam oppugnantcs,pio fc hoc affedu agerefimulant. Qiii hodie acerrimi funt Euan geliihoftcs,amp;maximecxtremivindices Papatus, nihil habentadfauoremmagis plaufibile, quàm quodzeli ardore incitâtur.Cætcrùm, 11 cxcutiatur eorum vita, omnes turpibus flagitiis operti,palam Deo illudunt. Quis in Papæ curia craftiim Epicurifmum regnare nefeit? An ita vcrccunde fœditatem fiiam tegunt Ej)ifcopiamp; Abbates, vt aliquareligionisfpccies apparcat? Monachi etiam amp;nbsp;fimiJes rabulæ nonnefic adomnem nequitiam, adlibidines, auaritiam, amp;nbsp;quæuis feel erum monftraproiedi funt, vt vita eorum DeiprorfuselTeoblitos clamitet? Nunc verb quu nihil eos pudeat, Dei amp;nbsp;Ecclcfiæ zelo fc venditarc,an non hoc Chrifti relponfo ff x-nandifunt?

aguntur,vel dum iH is mens amp;nbsp;ratio adempta eft. Et fane ficuti lenes amp;nbsp;moderata: caftigationes paternæ funt Dei ferulænta vbi durius amp;nbsp;fcucrius nos traftat,non videtur manu fua nos percu-tere,fedpotius adhibere diabolum carnificem amp;nbsp;iræ fuæ miniftrum. Cæterùm, turba fimplici animo Chriftumobiurgatmequeenimvulgo nota erant faccrdotum confilia. Stulti ergoiftx homines infaniæ tribuunt quod fe Cliriftus ad mortem raptari conqueritur. Hine doce-xnur folicitecauendumefle,nefentcntiamfcramus de rebusincognitis ivcrùm fiquando ab imperitisnostemeredamnaricontingat,patienter Chriftiexemplo deuoranda eft huiufmo-diindignitas.

3l VNVM oi’vs F E c i.Nunc perfonisvalereiufliSjdereipfatraftareincipit.Demonftrat enira minime cum Lege Dei pugnare quod ediditroiraculu. (^óddicitfe vnum opusfeciflcj fenfus cftjfe vnius tantum criminis reum agi,vcl in vno tantiim opere reprehendi, quod fabba to hominemfanafTet; illos autem,fingulis iabbatis plura opera cade aut prorfum fimilia quum faciant,non vocarcilla in crimen. Nullum enim fabbatum præteribatquin multiinludæa infantes circunciderentur.hoc exemplo faâumfuum défendit; quanquam non fimpliciter ratio-cinatur à fimili,fcd eft maioris amp;nbsp;minoris comparatio. Hoc fimile habebant circuncifio amp;nbsp;fa-natio paralytic!,quod vtrunque erat diuinum opusifed hoc fecundum, præftantius efle Chri-ftus contendit,quia beneficium adtotum hominem extenditur. Porro fi hominem àcorporali tantiim morbo lanafl'et, non valerct comparatio. Circuncifio enim quæ ad animx ^anitatem f* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fpeâat, plus haberetexcellentiæ. Chriftus ergo fpiritualem miraculi fruâum cum externo be-

neficiocorporiprxftito coniungit.Itaque integram hominis falutcmcircucifionimeritö præ-fcrt.PolTei etiam efle alia comparationis ratio; nempe quod facrarnenta non femper vim amp;nbsp;efi-feftum præfentem habeant ; ipfe autem Chriftus efticaciter operatus fit in fanando paralytico. t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sed priorem illam expofitionem magis ampleâor, quod maligne amp;nbsp;calumniofeludæi opus im

probent in quo magisrelucet Dei gratia,quàm in circuncifione, cui tantum honoris deferunt, vt per earn fabbatum minime violari purent. Admiratio de qua loquitur,fignificat murmur il-lud exortum exChrifti faóto,quia aufum fuifte putabant plus quàm fas erat.

12 jropterea MOSES, lllatiuaparticulaiionvidcturquadrare.'itaqucucnnullilt;/gt;«tsts accipiunt pro «Aäts; fed corum opinion! Græcafyntaxis repugnat.Simpliciusitaqueinterpre-tor,circuncifionem ita fuilTe madatam, vt fabbatis quoque necclTari us foret eins fymboli vfus. Propterea, inquit; quafi diceret, indc illis fatis fuifte monftratum, non violari cultum fabbati diuinis operibus. vt Chriftus circuncifionis exemplum ad præfentem catifam accommoder: mox ramen corrcûionc vtitur,quum dicit,Mofcn non fuifte primum circuncifionis miniftrum. ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sed hoc illi fatis erar, quod Mofes tarn feuerns fabbati exaftor, iufterat tarnen oâauo die cir-

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cuncidi infantcs,etiamfi in fabbatu m inci differ.

24 NE IVD-i CET I s.Poftquamdefenfionemabfoluit,obiurgationeetiamvtitur,quodpra-uis affeâibus abrepti, exrc amp;nbsp;caufa indicium non faciunt. Circuncifio apud illos iuftam reue-rentiam obtinebat: quum fabbato fieret, feiebant Legem non violari ; quia Dei opera inter fe rite confentiant.Cur non idem ftatuunt de Chriftioperc,nifi quia conceptum ex perfonapræ-iudiciunijillorum mentes occupât? Ergonunquamreftumerit indicium nifi quod ex veritatc rei fcratnr.Nam fimnl ac perfonæ prodeunt in medium,oculos amp;nbsp;fenfus in fe conuertunt,vt ve ritas protinus euanefcat. Hæc admonitio quum in omnibus caufis amp;nbsp;negotiis valere debet, tu verb plufqua neceffaria eft vbi de cælefti doiärina agitur. Nihil enim magis procliue eft,quàm ab ca nos hominumodio vel contemptu alienari.

Et ecce palam loquitur,amp; nihil illi dicunt.an forüin verè nouerût principes qued hic eft verè Chriftus?

^7 Sed nouimus vnde hic fit: Chriftus autem quum veniet, nemo cogni-turuseftvndefit.

2,8 Ci^’^ahatergoIefusinTemplodocens,amp; dicens,Et me noftis,amp; no-ftis vndefim, amp;nbsp;à meipfo non veni, fed verax eft qui mifit me,quem vos nonnoftis.

iy Q3riDAM EX lERosoLYMiTANis.Quibusfcilicetcópertserantprincipuminfi-diæ,amp;quifciebantquantopere inuifus effet Chriftus.nampromifcuum vulgus,(vtpaulo ante vifum eft) hoc pro fomnio aut deliriohabcbat. Ifti ergo qui noruntquàm impotenti aduer-fus Chriftum odio flagrent gentis fuæ primores,non fruftra mirantur,illis quielcentibus Chri-ftum in Templo non modo palam verfari,fed libéré ctiam concionari. fed in eo peccant quod in miraculo prorfus diuino non reputant Dei prouidentiam. Sic carnales homines quo-ties infolitum aliquod cernfit Dei opus, mirantur quidem,fed nulla diuinæ virtutis confidera-tio illis interim in mentem fubit. A tqui noftrum eft prudentius expendere Dei opera, præler-tim quu impii omnia machinando,Euangelii curfum non impediunt vt cupercnt,ccrtó ftatucn-dum eft irritos effe eorum conatus,quia Deus oppofita manu fua eos difiiciat.

rietur,qui regat populum meum.Sed continuo poft, alterum egreffum excelfiorem, idcôquc recouditum amp;nbsp;arcanum prædicat. Miferi autem ifti homines dum nihil in Chrifto rclpiciunt nifi quod defpedui fubiacet,temere colligunt non cum effe quipromiffusfucrat. Sic igitur hu milcm in carnc Chriftu intueri difcamus,vt hæcquæ ab impiis defpicitur humilitas, nos ad cæ leftem cius gloriam euehat.Ita Bethlehem vbinalci debuit homo,ianua nobis erit qua adxtcr num Deum ingredi liceat.

Q_v E M voS NON NosTis. Significatnon miiu cffc, fi nctuslinlæis'no fit, qui Dcum ignorant.Nam hoe eftreâèfapicndiiniüum,in Deum rcfpiccrc. Deinotitiam fibi tribiicns, figiiificat fe non temere in tantam confidentiam effern.amp; cxemplofuo admonet non elle leui-ter ingerendum Dei nomen v,t de patrono ac vindice caufæ noftrS gloriemur. Sunc cnim mill ti plusfatis audaces in iaâada Deiauthoritate.imo phreneticisqui pro Dei oraculis comméra fuavenditant,nihil ad repudiandaomnium liominumiudiciapromptiusamp; animoßus fing! potcft.Sed his Chrifti verbis docemur à ventofa amp;. futili confidcniiain primiscauendum elle: tue verb demum foriitcrrefiftcndum eflehommibiis,vbi probe,compertanobis cftDei veri-tasiquiautcmfibiceribconfcius eft Deum à parte fuaftare, non eft curinfolcntiæ crime me-tuatjtotam mundi altitudinem calcando.

15 Q.VIA AB IPSO svM.Nônulliduohæcmembraficdiftingunt,vtpriusaddiuinâChri-fti elientiam referant:altcrum admunusilh à Pâtre iniundum, cuius cbcundi gratiacarnem naturamquehumanaminduit.quod tametfireiieere non audeo,ncfcio tarnen anita argute loqui voluerit Chriftus.Fateor quidem cæleftem Chrifti exortum inde poffe colligi,fed aduef fus Arrianos hæc ætcrnx eius diuinitatis nonlatis firma effet probatio.

q_vaerebant ergoevm c o m p r e h é‘n d e r e. Nondecrat nocendi voluntasy imb ne conatus quidem,amp; vires ftippetebat. Cur ergo in tanto ardore quafi pedibus amp;nbsp;mani-busligatis torpent?Euangelifta relpondcr,Qjv i a nodura Chrifti horavcnerar.quo admonet, Chriftumcontra illorumvimamp;finiofosimpetus,Deipræfidioteâumftulle. Etfimul oc-currit crucis fcandalo,quia non eft cur turbemur quum audimus non pro hominum libidine abreptum fuiffe Chriftum ad mortem : fed quia Patris decreto in talc facrificium deftinatus crat.Atque hinc colligcndaeft vniucrfalis doârina. Nam vtcûquc in diemviuamus,mortis ta men hora cuique conftitutaƒftapud Deum.Res difficilis creditu, qubd tot fortuitis cafibus obnoxiijtot hominum ferarumque iniuriis amp;nbsp;infidiis cxpofiti,tot obfelTi morbis,fimus tarnen extra omnem periculorum aleam,nifi quum euocare nos Deus volet, fed cû diffidentia noftra ludandum. Acprimùmquidem tenenda eftdoétrina qualemhicaudimus.deinde finis quo fpe(äat,amp; exhortatio quæ inde ducitur.vtlcilicetcuris omnibus in Deumproieâis quifque vocation! üix inferuiat,nec vllo metu reuocetur ab officio.nemo tarnen fines fuos tranfiliat. Neque enim prouidentiæ Dei fiducia vitra progredi fas eft,quam Deus ipfe præcipit.

Multi autein ex turba crediderunt in eum,amp; dicebant,Chriftus quuiu venerit,nunquid pkira figna faciet,quam Ilic facit?

31 Audierunt Pharifæi turbam murmurantem bæcde eo: amp;nbsp;mifeiunt ' Phanfæi amp;nbsp;Sacerdote,s miniftros vt comprehenderent eum.

35 Dixit ergo illis lefus, Adliuc paululum temporis vobifcum fum, amp;nbsp;va do ad euin qui me mifît.

Quis eft hic fermo quem dixit, Quæretis me,amp; non inuenietis?amp;quô ego vado,vos non poteftis venue?

3t mtitiavtem ex tvrba. VideripotcratconcionatusefleChriftus apudfurdos amp;penitusobftinatos:dicittarnen Euangcliftafcquutumfuiflc aliquem fruétum. Ergo vtcu-que alii frcmant,alii ridcant,alii calumnientur, exoriatur variæ diflenfioncs,non tarnen inuti-lis eritEuangeliiprzdicatio. Ideofpargcndum fernen, amp;nbsp;patienter fuftinendum dcncctcm-porisfucceffu fiudus fe proférât.Cæterum,c r edend i verbum hic impropriefumitur, quiapendebant ex miraculis potius, quàm dodrinæ innitebantur, needum perfuafi étant Ic-fum effe Chriftum.fedquia adipfumaudiendum comparât! crant, amp;nbsp;citanquammagiftro fe dociles præbebant,tal!s fidei præparatio vocatur fides.Ergo quod exiguam boni affedusfein tillamtam honorificotitulo Spiritus dignatur, id nos animate debetne fidem quantumuis exiguam,Deo acceptara fore dub itemus.

avdiervnt PHARIS ae I. Hinc apparet Pharifaros, quafi in cxcubiis locati effent, ad omnes occaCioncs intentos fuiffe,nc Chriftum cmergere finerent.Priore loco eos Euange-liftafolos nominat: deinde Sacerdotesillis adiungit,quorum ipfipars erant. Non dubium eft quin vtpræcipui liaberi volebant Legis zelotæ, acrius reliquis omnibus fc Chrifto oppofue-tint. Verùm quia foli pares nonfuiffent opprimendo Chrifto, negotium dctulerunt ad totum Sacerdotum ordincm. Ita qui inter fe alioqui diflidebant, vno iam confenfu fatanæ aufpiciis interfe confpirant aduerfus Dei Filium. Ca:tcrùm,quum tantus Pharifæorum ardor, Sc tam anxiafedulitas ftierir pro tyrannide fua tuenda,amp; corrupto Ecclefiæftatu: quanto nos ferue-tiores effe deccbat in afferendo Chrifti regno ? Non minus hodie infana eft Papiftaium con-tentio ad extinguendum Euangelium. Hoc interea peflimum eft, quodfaltem fuo excmplo ftudia noftra non acuunt,vt animofius in piæ fanæ^ue dodrinæ patrocinio fudemus.

ADHvc PA V 1 V 1 V M. Sunt qui exiftiment fermoncm hunc ad præfentem populi coetu haberi.’alii verb ad miniftros,qui mifli ad capiendum Chriftum fuerant. Sed mihi non dubiu eftquinhoftesfuosproprie compellct Chriftus, àquibusinitum perdendi eiuscSfilium fue-rat.Deridet enim eorum conatus,quod fruftra omnia moliantur,donec tempus à Pâtre decre tumaducnerit.Etintcrira contumaciam illis exprobrat, quôdoblatam fibigratiam nonmo-dörefpuant,fedfurioiequoqueoppugnent:amp; fimul earn breui auferendam minatur. Quum dicit voBiscvM svM, eorum mgratitudinem perftringit, qubd quum illis à Patre da-tuseffet, quum ad eos dcfcendiffet c cælefti gloria, quum familiariter illos adfe inuitansnihil magis cuperet quàm ipfis adcflc,pauci tarnen erant qui eum admitterent. Quum dicit, Adhucpufillumtemporis,admonctnon diu paffurumDeum, vttamfœdo contemptuiex-pofita fit lua gratia. Interea verb fignificat ncque vitam neque mortem fuam eorum arbitrio fubicdamefle,fedconftitutumfibieffeàPatretcmpus,quodimplerioporteat. vado ad EVM Q_v I ME MisiT. Hisverbisteftaturfemortenequaquamextinâumiri,quinpo-tiusvbi mortale corpus cxueritjfemagnificorefurrcftionis triumpho declaratum iri Dei Fi-lium-.acfi diceretjSatagitc quantum in vobiseftmunquam tarnen efïicictis quin Pater me Ic-

gationeiniunâaperfunâum,in cæleftcm fuam gloriam recipiat.Itaquenó modb integer mihi ftatus manebit poft mortc,fcd longè excellentior conditio mihi tunc parata eft. Cartcrùm, hinc colligenda cft generalis admonitio: Nobis enim adeft Chriftus, quoties in fpéfalutis per Euangelii prædicationem nos vocat.Nam Ephef.i.d.i7,Euangelii prædicatio non fi-uftra vo-catur Chrifti ad nos defeenfus. Si manum ab ipfo porreâam apprehendimus, ipfe ad Patrem nos dcducet.amp; quandiu peregrinandum nobiscritinmundo, non modb propinquum fe no-bis offender,fed in nobis perpetubhabitabit. Qabdfiiniuspræfentiam negligimus,nihil illi dcccdet:fcd ànobisdifcedenSjà Deo amp;nbsp;vitaprorfus alienos relinquet.

Q^VAERETis ME. Quærebantilli Chriftum,vtinterficerent.HieChriffusinambigua verbi fignificarioneludit:quiamox futurum erat vt alio modo eum quærerentmempe vt mi-fcris fuis aeperditisinrebus aliquid opis autfolatiiinueniret.acfi diceret, Molefta nunevobis eft ac intolcrabilis exigui temporispræfentia:fed breui contingetvt me fruftra quæratis: quia non corpore tâtùm,fed virtute etiani procul remotus, veftrum interitum c cælo fpeftabo. Sed poteff hie qua:ri,qualis ifta fucrit quærendi Chrifti ratio,quum fatis conftet de reprobis Chri ftumloqui,qui ad extremum vfque inreiiciendo Euangelio obftinatifuerunt.Nonnulliad dodrinam referunt: quia ludæüuftitiam operum perperam fedando, minime cóïeqiiuti fint quodvolebant.Plurcs deMeiriæperfonaaccipiunt,qubd ludæi redadiad extrema, Rcdcm-ptorem fruftra implorauerint.Ego autem fimpliciter anxios impiorum gemitus hïc notari in-tcrprctor,dumneceffitatccoadi,adDcumvtcunquerefpiciunt. Sedtunequoque quærendo non quæruntmamincrcdulitas amp;nbsp;peruicacia eos quafi obfcratis cordibusa Deoarcet.Cupe-rentquidem Deum adeffeliberatorem : fed impœnitcntia amp;duritia cordis fui viam fibiob-jg. ftruunt.Exemplum habemus in Efau, qui ob ereptam fibi'primogenituram non mœrore tan-tàm afficitur,fcd fremens acffcndés,in furiofam indignarionemprorumpit. Sed intérim adeb procul abeft àreda quærcndæ benedidionis via, vt tune femaximè ea indignum reddat. Sic Deus in reprobis grariæfuæ contemptum vlcifcifolef.vtvêl atrocibus pœnis afflidi,vel mife-riæ fuæ fenfu conftridi,vel compulfi in alias anguftias, querantur,clament, eiulent : fed nullo profedu; quia femperfuifimiles, tandem quamprius ferociamintus aluntmeque ad Deum feruntuqfcd potius cum mutatum vellcnr,quando abolere nequeunt. Hinc difeamus maturb excipiendum effe Chriftum,vbi fc q uafi præfentem fiftitme cius fruendi occafio nobis effluat.

.amp;.«■. nbsp;nbsp;nbsp;nuia fi femel claufa fuerit ianua.fi-uftra innredi renfabimit« O iiagt;rire Dominu.inauit lefaias.

dum inueniri poteftnnuocate eiim dum propc cft.ScduIo itaque occurrere Deo coucnif, dum adeft tempus bcneplaciti;ficuti alibi loquituridem Prophcta. quia ncfcimus quandiu noftra focordiam laturus fit Deus. In verbis iftis, vbi ego svm, non poteftis venire, tempus præfens loco futuri ponitur.

QVo Hic iTVRvs E ST? HocconfultoEuangcliftaaddidit,vtoftendcrct quantus fuerit populi ftupor.Itaimpii non modo furdi funt ad audiendam Dei doârinam, fed horri-biles quoque minasludibundi præ'tereut, quafi aliquid fabulofum audirent. Nominatim lo-quutuserat Chriftus de Patre,ipfi autem in terra fubfidunt: nec aliud cogitant quàm migra-tionem in regiones longinquas. Græcosludæis vocari tranfmarinas genres, faiis notum eft. Non tarnen intelligunt Chriftum ad incircuncifos vcnturum,fed ad ludæos qui per varias mu di plagas diftipati erant.Nam di s per s i on i s nomen indigenis cuiufque loci, amp;nbsp;qui in-colunt natale folum non quadraret: ludæis autem profugis amp;nbsp;exulibus optime conuenit. Sic Petrus epiftolam fuam priorem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ponti, Galatiæ, amp;c. infcribit. Et lacobus

duodecim tribus it-nJicce-mipä conftitutasfalutat. Quæ locutio fumpta eft exMofe amp;nbsp;Proplie tis.Ergo fenfus verborum eft,Num hie mare traiicict, vtfe adludæos conférât, qui habitant in mundo nobis incognito? Fieri poteft vt Chriftum hoc ludibrio vexare voluerint: Si hic eft Meirias,an regni fui federn in Græcia figet,quum Deus terram Chanaan proprium illi domi-cilium affignauerit? Verum vtcunque res habcat,videmus feuera Chriftr denuntiatione nihil fuifte commotos.

37 Porro vltimo die qui niaximus erat diei fedi, ftetit lefus, amp;nbsp;clamauit dicens,Siquis fitit,veniat ad me,amp; bibat.

3S nbsp;nbsp;nbsp;Qui credit in me,quemadmoduni dicit Scriptura, flumina de ventre

39 Hoc autem dicebat de Spiritu, quern accepturi erant credetes in eum? Nonduni enim erat Spiritus fanä:us:quia lefus nondum giorificatus erat.

37 VLTIMO DIE. Hlcprimonotandumeft,nullishoftiumvelinfidus velmachinationi-bus territum fuifte Chriftu,vt ab officio defifteref.quin potius vnà illi cum periculis creuifle animimagnitudinem,vt fortius pergcret.Hocamp; temporis circunftantia,amp;nequentia populi,amp; clamandi libertas teftantunquum manus vndique fibi intentas efte feiret. Nam proba-bile eft,tunc miniftros ad exequendum imperium fuifte paratos. Notandum deinde non alio quàm Dei præfidio fretum ftetifte contra tarn violentos eorumconatus, qui omnia poterant. Nam quæ alia ratio afferri poteft,cur poft inftruftam ab ill is caterua cclebcrrimo die, in medio templo,vbi quictum regnum habebant,concionatus fuerit Chriftus,nifi quod illorum ra biem Deus cohibuit?Nobis tarnen hocipfumvaldevtileeft, quod Euangelifta Chriftu pleno ore clamantem inducit:vt ad fc veniant quicunque fitiunt. Nam hinc colligimus non vnu autalterumtenui amp;oblcurofufurroinuitari ; fedita omnibus promulgarihancdoftrinam, yt neminem Iateat,nifi qui vitro aures obthurans.altum amp;nbsp;fonorum clamorem non admittit.

s I Q_y IS s IT IT. Hoc membro omnes hortatur ad bonorum fuorum participationem, modo propriæinopiæfibiconfcii iuuaricupiant.Nâ omnes quidéfumusinopes,omniumque bonorum vacui amp;nbsp;indigi : fed non omnes ad quærendum remedium ftimulat inopiæ fuæ fen-fus.Hincfitvtmultipedem nonmouentes,in miferodefcäu tabefcanf.imöpermultos fua vacuitasnonafficitjdonecDeiSpiritusignifuofamem amp;nbsp;fitimaccedatin illorumcordibus. Ergo Spiritus officium eft,faccrc vt fiiam gratiam appetamus. Quantum verb ad præfcntcm locum fpectatjhoc principio tenendum eft, non alios ad obtinendas Spiritus diuitias vocari i Chrifto,nifi quiillarum defiderioæftuant. Scimtisenim accrrimumeftetormentumfitis,vt robuftiffimi quique amp;nbsp;paticntiftimi omnium laborum, in fiti tarnen deficiant. Sitientes tame inuitatpotius quàm famclicos,vtmetaphoracontinuer,quapofteavtetur,in nomine Aquæ amp;nbsp;verbo Bibendi,vt inter fe refpondeantomnes orationis partes. Nec dubito quin adlefaiæ locum alludat,Omncs fitientes venite ad aquas.Nam quod illic Deo tribuit Propheta,in Chri-fto demum necefle ffiit impleri. Sicuti rurfum id quod cecinit bcata Virgo, quöd plenos amp;nbsp;fa-turos inanes dimittat. ideo reâà adfe venire iubet. aefi diceret, fe vnum efte qui fiti omnium cxpIcndæfufficiat.Falli autem amp;nbsp;fruftralaborare, quicunque aliunde vel minimum fitis fuæ leuamen petunt. et bibat. Hortationi additur promiftio. Etfi enim hoc eft hortandi h.iiii.

verbiim,proiniffioncm Mtncn infc continet : quia tcftatur Chriftus non fearidani acficcani eflc ciftcrnam,fed fontein incxhauftum,qui large amp;vbcrtim potum omnibus fuppcditet.Vn-dcfcquitur non irritum fore dcfidcrium,fi ab co expedamus quod nobis dceft.

38 Q,v I CREDIT IN ME. Vcnicndi ratio hicoftcnditurmcmpc quodfidc, nonpcdibus acccdere conucniat.Imo venire nihil aliud eft quam credcreifi tarnen credendi verbum rede definias:quemadmodum priusdidum eft,in Chriftum nos crcdcrc, dum cum amplcdimur qualcm fein Euangclio proponit,virtute,fapicntia,iuftitia,puritäte,vita,amp; omnibus Spiritus donisrcfertum.Cæterùm,promiflioncm quamnupcrattigimus,hicclarius amp;nbsp;plcnius conftr-mat.Docct enim plcnam copiam fibifuppctcrc,quanos adfatictatem rcficiat.Eft quidem fa-tis dura in Ipeciem metaphora,quum fluuios aquæ viuæ è ventre fidelium fluxuros elfe dicit: fenfus tarnen minime dubius eft, quod nihil Ipiritualium bonorum vnquam defuturumlit credentibus, a q_v a m viuanominat,cuiusfcaturigonunquamarcfcit,ncc definit communs fluxus. FL V v I o s plurali numero vocari interpretor multiplices Spiritus gratias,quæ ad Ipi-ritualcm animævitaneceffariæfunt.Infumma hîctamperpctuitasdonorum Spiritus,quàra aftluentianobispromittitur.Qiiidam de ventre credentium aquasfluercintelligunt, quum is qui Spiritu donatus cft, partem ad fratres fuos dcriuativt mutua elfe debet inter nos communicatio.Scnfus tamen mihifimpliciorvideturrquodquifquisin Chriftum credeqfon' tem vitæ quafi in fc featurientem habebit,qucmadmodumfuprà capitc quarto dicebat Chriftus, Qui biberit ex aqua h ac,non fitiet vn q ua.Nam quu ordinariuspotus fitim nónifi ad bre-ue tempus reftinguat,Chriftus nos fide haurirc dicit Spiritum,qui fons fit aquæ falicntis in vi-tam æternam.Neque tarnen lie primo die fidèles Chriftofaturos elfe docct,vtpoftea non efu-riant ncque fitiant:quin potius Chrifti fruitio nouum cius defiderium accédit. Sed fenfus cft, Spirituminftar viuiamp;fcmperirriguifontiscircincredcntibus;qucmadmodumamp; Paulus ad (i Romanos cap.S.b.io, teftaturipfum clleinnobis vitam : quanuis adhucinrcliquüs pcccati mortis materiam circunfcramus.Et fané quum quifque pro fidei fuæ menfura donorum Spiritus compos fiat,non potcftinhac vitafolidaeorumplenitudoconftarc. Vcrumficfidclcs in fidc proficiendo fubindeàd noua Spiritus incrcmcntaafpirant,vtprimitiæ quibus imbuti funt,illis advitæ perpetuitatem fufticiant.Sedhinc etiam monemur quàm cxiguusfit fidei no ftræmodulus,quum vixguttatiminnobis diftillcnt Spiritus gratiæ,quæinftar flumiiiu pro-flucrêt,fi iuftum Chrifto locum dâremusdioc cft,fides nos ciuscapaccsrcddcrct. q_v e m a d. DICIT scRiPTVRA. Quidamhocrcftringuntadfupcriusmcnibrum;aliiadpoftcrius. Ego ad totum orationis complcxum extendo.Dcinde,mco iudicio,non defignat hîc Chriftus certumaliquem Scripturæ locum; fed teftimonium ex commun! Prophetarum doârinalu-mit.Nam quotics Dominus Spiritus fui abundantiam promittens,cam aquis viuis comparât, præcipuèrefpicitad Chriftiregnum,amp; eo dirigitfideliummentcs.Ergoomnia deaquis viuis vaticinia,fuumin Chrifto complcmentum habent: quiaipfc vnus rcconditosDci thefauros nobis aperuit amp;nbsp;patcfccit. Ideo effufæ funtin eu Spiritus gratiæ,vt de plcnitudinc eius omnes hauriamus. Digni ergofunt qui miferè perçant, qui tambenignè accomiterà Chriftovoca-tijhucamp;illucvagantur. dicebat de s p i r i t v. IntcrdumaquænomcnSpiritui tri- gt;nbsp;buiturob munditiem:quia eius cft purgarc fordes noftras: fed in hoc loco amp;nbsp;fimilibus difli- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

NoNDVM ENIM ERAT spiRiTVS. Scimus ætcmum eftc Spiritum î fcd Euangclifta illam Spiritus gratiam quæ poft Chrifti rcfurrcâionem effufa fuit in homines, quandiu fub t humiliferui forma pcrfaîuseftChriftusinmundo,palàmextitiflcncgat.Etcompâratiuequi-demloquitur:ficutiquumopponiturnouumTcftamentumvctcri.Dcus Spiritumfuum fi- ! delibus promittit:acfi nunquam eum Patribus dcdiffet.Iam turn certè primitias Spiritus accc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

perant difcipuIi.Nam vndc fides nifi à Spiritu? Ergo non fimpliciter negat Euangelifta gratia Spiritus ante Chrifti mortem piis fuilTe cxhibitamifcdnódum ita illuftrem amp;nbsp;confpicuâ tune fuilTejVt poftca futura crat.Eft cnim hocpræcipuum regni Chrifti dccus,quôd Spiritu fuo Ec clcfiamgubernat.Atquiiuftam amp;nbsp;quafifolenncmregni fui poflefTionem tune adiit,quum CUC dus cft ad Patris dexteram. Non mirum ergo fi plcnam Spiritus exhibitionem adillud tempus diftulit.Supereft tarnen vna quæftio: num hîc vifibiles Spiritus gratias, an verô rcgcncrationc intelligat,quæ adoptionis cft frudus,Refpondco,indonis illis vifibilibus tanquam in fpeculis

Spiritum apparuïflc,qui aducntu Chrifti promiflus fucrat.-propriè tamëhïc agi de virtutc Spiritus,qua renafcimur in Chrifto,ac cfFicimur nouæ crcaturæ.Quod ergo nunc Chriftus ad Pa-tris dexccram gloriofus fu ntmaq-, imperii maieftate præditus fcdet,nos in terra inopes amp;nbsp;ieiuni ac prope inanes bonoru fpiritualiii iacemus,tarditati amp;nbsp;anguftiis fidei noftræ imputandû eft.

40 nbsp;nbsp;nbsp;Multi igitur ex turba quum audiflent Iiunc fermonem, dicebant, Hie

4^ Abi dicebant,Hie eft Cbriftus. Alii autem dicebant,Nunquid ex Ga-Iilæa Cbriftus venturus eft?

42' Nonne Scriptura dicit quod ex femine Dauidis, amp;nbsp;ex oppido Bethlehem, vnde erat Dauid, venturus fit Cbriftus?

43 Dilfidiumitaquein turba fuitpropteripfum. Porro quidam ex ipfis volebant comprehendere eum,fed nemo iniecit'in eum manus.

40 MVLTi I G I. EX TVRBA. lam rccitat Euangelifta quis poftrcmæ illius concionis fru-ÖUS extiteritmempe quod aliis aliud fentientibuSjdiffidiumexortumfitinpopulo.Notandum eft lohannem de profeffis Chrifti hoftibus non loqui, vel qui fanæ dodrinæ odio iam imbuti cflcnt:fed de vulgo hominum,vbi maior inregritas effe debucrat.Tres autem enumcrat fpecies. Primi Icfum fatebantur verc Prophetam.vndc colligimus no abhorruifle ab eins doftrinaded rurfumquàmleuisamp;friuola fuerithæc confeflîo,indeapparet,quod dodorcm probantes, quidnam tarnen fibi velit amp;nbsp;quidIoquatur,nec intelligunt,nec guftant.Chriftum enim no po-terat vere tanquam Prophetam ampleâi,quin fimul Eilium Dei, amp;falutisfuæ authoremagno fcerent.Hoctamcn habent boni,quod aliquid in Chrifto diuinum fcntiunt,quodin eius reue-rëtiam ipfos inducit.nam ab bac docilitate facilis deinde elTe poterat in fide tranfitus. Reâius fccundi, qui plane fiitentur Chriftum elTe: fed alii contra infurgunt: Vnde nafeitur conflidus. Quo exempio monemur, non debcre nobis hodic mirum vidcri,fi variis certaminibus interfe homines feindatur. Audimusfehifma ex Chrifti fermonefiiifleortunijnequc id inter genres à fide aliénas,fed in media Dei Ecclefia, amp;nbsp;quidem in prima Ecclefiæfedc. an propterea Chrifti doSrina acfi turbarum materia cftct,in crimen traheturgt;Imó vtcuque tumultuctur totus mun dus,tarn pretiofa eft Dei veritas,vt optandum fit faltern à paucis rccipi.Quarenon eft. quod la bafcant noftræ confcientiæ,dum videmus ctiam cos qui cenferi volunt in Dei populo, inter fe variis opinionibus ccrtarc. Quanquam fimul notandum cftjdiffidia proprie originem non habere ex Euangelio. Neque enim folidus hominum confenfus effe poteft, nifi in certam verita-tem.Quod ergo pacem inter fc colunt qui Deum ignorant, id ex ftuporc magis, quàm ex veto confenlu proucnit.In fumma, quæcunque dilTidi a emcrgunt, quum prædicatur Euangelium, corum caufa amp;nbsp;fernen prius in hominibus latcbat : fed tunc demum quafi ex fomno expergefa-âi fe mouere incipiunt:qualiter vapores aliunde quàm àfolcprocreantur, quauis nonnifi exo-riente foie emergant.

4^ NvNQj^iD EX ga L I L AEA. NctemerèChriftumrcncerevidercntur,Scripturætcfti-moniofefe armant. Quod tametfi perperam torquet aduerfus Chriftum, habirit tarnen aliqua vcrifpcciem.In co tantum falluntur,quód Chriftum Galilæum faciunt.Scd vnde hæcignora-tio,nificx cótemptuïNifi enim grauatifuiflentinquirere, Chriftusillisvtroquctitulo infignis apparuiflet,natus cxBethlchcm,amp; filius Dauidis. Sed tale eft noftrum ingenium; in rebus mi-nutis ignauos effe nos pudct,in regni cæleftis myftcriis plufquam fccure ftcrtimus.Notare ctia operæprctiumeft,iftosadqua:rcndum prætcxtumquofcà Chrifto auertant,fcduloseffeamp; induftrios,qui alioqui adcapeffendafanam dodrinam mire tardi crant amp;nbsp;hcbeics. En quomo do foieant homines ex Scripturisipfis,quæ ad Chriftum nos manu ducunt,fibi obftaculum ftruere,ne ad Chriftum accédant.

43 ^tV iDAM EX ifsis. His verbis fignificat Euangelifta non modo contemptum abillis fuiffc Chriftum,fcd impiæ eius reiedioni coniundam fuiffe fxuitiam amp;nbsp;nocendi libidinem: vt fempercrudelis eft fuperftitio. Q^bd autem irriti fucrunteorum conatus, Dei prouidentiæ acceptum referridebet. Quia enim Chrifti hora nondumvenerat, vt prius didum cft,Patris fui fretus præfidio ac tedus,pcriculis omnibus fiiit fuperior.

4Î nbsp;nbsp;nbsp;Venerunt ergo miniftri ad Pontifices amp;nbsp;Pharifæos, atqtie hi dixerunt

Re{pondemntminiftri,Nunquam fic loquutus eft homo,vt hie hoinO’ M nbsp;nbsp;nbsp;Refponderunt ergo eis Phanfæi,Nunquid ôc vos fedudi eftis?

4S nbsp;nbsp;nbsp;N uiii quifpiam ex principibus credidit in cum,vel ex Pharifæis?

JO Dixit illis Nicodemus, is qui node ad eum venerat,quum vnus eflet ' ex illis,

Si nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nunquid Lex noftraiudicat hominem, nifi audieric de ipfo prius, amp;

5^ Relponderunt,amp; dixenint illi, Nurn tu quoque ex Galilæa es ? feruta-re,amp; vide quod Propheta ex Galilæa nonfurrexerit.

4j VENER.VNT iGiTVR. HÎCccmcrclicctquàmcæcalitimpiorumarrogatitia;magnitu dine,qua excellant in mundo,fic mirantur amp;nbsp;adorant, vtius amp;nbsp;fasl'uperbè cal care non dubitet, Siquid autem non fuccedat ex voto,Iibentcr cælum terræ mifcercnt.Dum cnim quærunt impii Sacerdotes, cur non addudus fibi fticrit Chriftus, eoufque potentiam fuam cxtollunt, vt nihil imperio obftare debueriç,

4^ nvnqjam sic loq^vvtvs e sT.FatenturiftifolofeChriftivcrbofraólosamp;do-mitos,nec tarnen propterca refipifeunt, neclegitimum tribuunt verbo honorem. Si verum eft, nunquam fic loquiitura clTc hominê,cur non diuina vis,quam fentirc coafti funt,corum corda Ifyd.n.4.4, nbsp;nbsp;ficalFccitjVtfe totosDco addiccrent? Sed itafcilicet impleri oportuitilludlefaiæ, Profternet

impiumSpiritu oris fui. Qiiinetiam poftcavidebimus, vtfola Chrifti voceconfufi quieuni ad mortem qua:rebant,non fccus ac malleis percuffi ceciderint retrorfum.Difcamus ergo tan-tam Chrifti doârinæ vim fubeftc,vt impios quoque terreat: fed quum hoc illis cedat in exitiu, danda opera eft vt molliamur potius quàm frangamur. Atqui plurimos hodie cernimus mini-ftris iftis nimium fimiles, quostametfi Euangelii doörina in fuiadmirationem inuitosra-pit,adeó tarnen non fe Chriftofubiiciunt,vt in hoftiumcaftrisnihilominusmaneant. Alii veto détériores, qui in gratiam impiorum, dodrinam quam à Deo clTe intus conuiâi funt, quibus poflunt probris fœdè infamant.

47 N V N Q^v I D E T V o s s E D v c. Sic miniftros fuosincrepât, vt tamêretineat in obfequio. Nä his verbis abfurdu ac indignu efle fignificant,etiamfi totuspopulus dcficiar,ipfos non fta-re.Videndum autem,quo argumento fulti tam fuperbe Chrifto infultent. Plebcios tättim in-quiunt, amp;nbsp;imperitos homines à partefua habet : primores amp;nbsp;eximius quifque ci funt aduerfi. PHA R I s AEo s nominatimcxprimut,quia præaliistâfciétiæquàmfanóüutisfamäobtine-bant,vt effent quafiprincipum principes. Videturquide hæcobiedioaliquid habere coloris: nifi cnim præfeâis amp;nbsp;Ecclcfiæ reiSoribus fua conftet authoritas, nihil vnquaritèpotcrit con-ftitui: ncc ftatus etiam bene compofitus potcrit diuturnus cffc. Scimus quanta fit vulgi intem-pcries.quare deformis cofufio mox fcquatur neceffe cft,vbi cuique,quod libet, licet.Eft igitur ad moderandum Ecclefiæ ordinem ncceffarium frænum, corum qui præfunt, authoritas. At-nwer.i7.k8, qucitaDci Lege cautumcr3t,vtfiquaexcitata effet quæftiovel controuerfia,cius cognitio pc nesfummum Sacerdoté foret. Sed in co peccatifti,quôd fummûius fibi arrogantcs,Dcofub-effe nolunt. Detulit quidem Deus fummo Sacerdoti iudicium,fed nonnifi ex Lege fuapronun tiare eum voluit. Qiiicquid ergo authoritatis habet paftores,fub Dei verbo fubfidit, vt omnibus in ordinem coadis,à fummo vfque ad infimumfolus Deus emincat.Si paftorcs officio fuo probe amp;nbsp;fynccrè fungentes, authoritatem fibi vindicant, hæc erit fanâa amp;nbsp;légitima gloriatio: fed vbi abfque Dei verbo nudahominu authoritas effertur,euanidaeft ac futilisiaûantia.Sa: pe autem contingit,impios in Ecclefia dominari. ita cauendum cft ncquid tribuatur homini-bus, fimulatquc à verbo Dei difccdunt.Hac moleftia videmus Prophetas ferè omnes fuiffe vc xatos.nam ad obruendam eorum doârinam fubinde obiieiebantur m agnifici ifti titul i,Prin-cipum,Saccrdotum,amp; Ecclefiæ.Iifdem hodic armisinftrudi Papiftæ nôfccus ferociunt,quàm ©lira Chrifti amp;nbsp;Prophetarum aduerfarii.Eft quidem horrenda hæc ca:citas,quod mortalis ho

rao Deo fe opponcre non verctur. Sed hue infaniæ adigit eos lata, quibuspluris eft fua artibitio quam Dei veritas.quot; Noftrum eft intcrca cam verbo Dei reuerentiam habere, quæ totum mundi fplendorem extinguat,amp; difeutiat inanes eius fumos. Male enim nobifeum agerctur,fi à principum arbitrio penderet falus noftra; amp;nbsp;nimium inftabilis effet fides, quæ illorum nutu ftarctvcl caderet.

49 tvrba H ae c. Prior pars fupcrbiæ erat, quodSacerdotii titulo freti, omnes fibi tyran-niceftlbiicere volebat. Altera eft,quodreliquos defpiciuntquafinulliuspretii’.'vtfcmperin a-lios contumelioli lunr,quicunque fibi plus iufto placcnt:amp; immodicum noftri amoremfequi-f tur fratrum defpelt;ftus.Toj:am plebem exccrabilem effe pronuntiant. qua de caufa? Prætexunt quidem Legis ignorantiamffed aliud fuberat, quod fcilicctnullam putabant effe fàriâitatem, nifi in fuo ordinc. Quemadmodum hodie dum Papales facrifici fe folos Ecclefiæ titulo vendi tantes,laicos(vt vocat) non fecus ac profanes afpernantur, Atqui vt infanam hanc altitudinem dciiciatDeus,humilesamp;contemptosfummis quibufque amp;excellentiffimispræfert.Acnôtan dum eft,Legis feientiam hie iaä:ari,non quæ ad pietatem amp;nbsp;timorem Dei homines crudiatjfed qualem ipfi habebat, quum magiftralifuperciho, tanquafoli idoneiLegis interpretcs,relpofa darent.Eft quidem hoc verum,maledi(ftoscffe,quicunquc in Lege Dei cdolt;Sinófunt,cuiusco gnitio nos verè fandificat.Sed cognitio hæc no reftringitur ad paucos,vt praua confidentia in-flati,aliorum numero fe eximant. veriim communiter ad omnes Dei filioslpeäat,vt à minimo vfque ad maximum fimul in candem fidei obedientiam colligantur.

50 DIXIT ILLIS N I c o D E M V s. EuangeliftaNicodemum nobis dcfcribitqüafihomi* nem medium,qui nequeferio piæ doâriniE patrociniumfufeipereaudeat, nee tarnen fuftineac veritatemopprimi.QujimdiciteumeffeQ_yi nocte venerat,partimhocadlaudem cius,partim ad dedecus facit.Nifi amaffet Chrifti doftrinam, nunquam Ic opponere aufus fuif fet impiorum furori.fciebat enim, fiquis tantiim hifceret,protinus expofitum iri inuidiæ amp;nbsp;pe riculo.Ergo quod vocem vnam,licet infirmam,iaäare audct,emicat ex eius corde tenuis quæ-dam pietatis fcintilla. Sed quod non défendit liberius Chriftum,in eo nimiam timiditaté pro-dit.Significatergo Euangeliftaeumadhucfapcrenoäislatebras,neeverum Chrifti effe dififi«. pulum.Noâu femel ad Chnftû venifle dicit,palàm verb ftetifle inter hoftes, amp;nbsp;locum retinuif fe in eorum caftris.Hoc eo diligentius notandum eft,qubd multi hodic dum obtchdunt fc Ni codemo effe fimiles,hac larua induti,Deo fe impune illudere confidunt. V t demus quod poftu hnt, nihil ipfos differre à Nicodemo, quid tamé obfecro taie eos exemplum iuuatîNicodcmus damnandum elle Chriftum negat donee auditus ftierit. Nempe tantundem de Iatrone,de fica-rio dici poflet.Notum enim ac célébré eft ilIud,Satius effe abfolui nocentes, quàm innocentes dam nari. Deinde vt Chrifti perfonam leuare ftudeatjdodrinâipfam relinquit ac deferit. Quid hîc pio amp;nbsp;fideli homine dignum rcperiemus?Ergo fernen Euangelii, quod poftea frudum tu-lit,adhuc fuffocatum in eo latebat.Longè vtilius exemplum hoc aptabimus in alium finë,Do-minum fæpe efficere, vt dodrina qux periifle videbatur ,’paulatim occultam radieem agat, amp;nbsp;tandem poft longu m tempus germen aliquod emittat, primùm abortui fimile, deinde viuum ac vegetum:ficuti Nicodemi fides nouum ex morte Chrifti amp;nbsp;fubitum vigorem traxit.

Ji nvNqvidtv qvoqve ex GAtiLAEA Es? ExGalilæaeffedicunt,quicunquc fauent Chrifti partibus,fdque probrofè,quafi neminem in feâa fua habere poflît, nifi ex igno-bili Galilææ angulo. Quôà autem tanta violentia ferutur in Nicodemum,inde apparet, quàm furiofo odio aduerfus Chriftum arderent. Neque enim quafi ex profeflo defenfionem Chrifti fufceperatjfed tantum negauerat damnandum efle,priufquam auditus cffet.Sic hodie apud Pa piftas ne minimum quidem æquitatisfignum quifpiamdare poteft ne Euâgelium opprimatur, quin hoftes furiis perciti hæreticum effe exclament.

B et prof, est q_v. in DOM. svAM. Scquitutiammirabilisadionisexitus.Siquis reputet quale tune fuerit regnum Sacerdotum, quanta rabies, quantus apparatus;ab altera parte Chriftum nudum amp;nbsp;inermem,nullóque hominum præfidio muni turn cogitef.céties de ipfo aftum crat. Quod fponte difïluit tam valida confpiratio,amp; omnes illi tanquâ vndæ maris pro-priofeipfosimpetu frangunt, quis non agnofect manu Dei fuifle diflipatos? Manet autê Deus femper fui fimilis. Itaque quoties volet, omneshoftium conatus difeutiet, vt omnia habentes ad manum, ad confilium fuum excquendum parati amp;nbsp;inftrudi, rebus tarnen infedis difeedant. Et nos fæpius experti fumus, quicquid machinati erant hoftes ad Euangclium extinguendum» incredibili Dei gratia irritum mox cecidifle.

3 Adducunt autem Scribæ Si Pharifæi adeummulierem in adulteiio deprelienfam,amp; fiftentes earn in medio,

'4 nbsp;nbsp;nbsp;Dicunt ei,Magifter,hæc mulicr in ipfo adu deprehenfa fuit,quu adul-

S nbsp;nbsp;nbsp;In L ege autem Mofes nobis mandauit vt eiufmodi lapidarentur.tu er-'

lt;? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pono hoc dicebant tentantes eum, vtmateriam habcrent eius accufan

7 Qiium autem pcrftarent interrogando eum, fublatis oculis dixit ad cos,Qui vcftrûm immunis eft a peccato,primus lapidem in earn iaciat.

Illi veto quum audiflent,amp; a confcientia arguerentur,exierunt finguli initio fadlo à Senioribus vfque ad vltimosdta reliólus eft lefus folus,amp; mii her quæ in medio ftabat.

IO nbsp;nbsp;nbsp;lefus autem fublatis oculis quum neminem vidiftet prætcr mulierem,'

« nbsp;nbsp;nbsp;Dixit illa,Nemo,Domine. Relpondit ei lefus,Neque ego te condem-

J ADD V c vht a VT E M s c R.I. ET pH A R.Satiscoftatbiftori^hancolim Gfscis fiiiffc ignotam. Itaquc nonniilli coniiciunt aliunde alTutam cffc. Scd quiafemper à Latinis Ecclcfiii rccepta fuit,amp; in plurimis vetuftis Græcorum codicibus rcperitur,amp; nihil Apoftolico Spiritu indignum continet, non eft cur cam in vfumnoftrum accommodarc recufemus. Qu,öd dicic Euangclifta mulicrem à Sciibis adduâam cffc, fignificat id aftum fuifle inter eos ex compofi-tOjVt infidias in Chriftum tendcrent. Pharifæos nominatim exprimit, quiain ordine Scribaru præcipui crant.Fuit autem incaptâdocalumniæprætcxtu nimia eorum improbitas,quam ipfi quoqueorefuoprodunt. NequeenimdiffimulantclarumfehabereLcgis præccptum : vnde fequitur malitiofe eos facere quod adhuc interrogant vcluti de re dubia, fed hoc illis cofilium fuitjVt Chriftum ab ofFicio prædicandæ gratiæ difeedere cogèrent,vt videri poftet varius amp;nbsp;in-coaftans.Ideo difertè commémorant damnari adultéras à Mofe,vt Chriftum Legis præiudicio illigatum teneant. neque cnim abfoluere fas erat,quosLex damnabat.Si Legifubferiberet,videri poterat fibi quodammodo diftimilis.

•6 lEsvs AVTEM c ON IE. DE OR SV M o c V L. Hocgcftu cotum contcmptum præfc tulit. Itaque infeite meo iudicio faciunt,qui diuinant hoc vel illud fcripfifte. Nec mihi proba-tur Auguftini argutia, qui putatnotatum fuifte hoc modo Legis amp;nbsp;Euangelii diferimen, quia non fcriberct Chriftus in tabulis lapideis, fed in hominc, qui puluis amp;nbsp;terra eft. Potius enim voluit Chriftus, rem nihili agendo, oftenderc, quàm ipfi audientia indigni eftent: quemadmo-dum fiquis alioloqucnte, digito fuo lineasin pariete ducat,vcl tergum obuertat,vcl alio figno demonftretadid quoddiciturfeminimeattendere. Itahodiequumfatan variismodis noi i redo docendi curfu abduccreconatur,multa quæ nobis obiidt,contemptim præterirc nos de-cct.Multis friuolis cauillis, perinde acfparfisin aërem nebulis, Papiftæ, quantum infc eft, nos exagitant.Si in fingulis difeutiendis anxie fe occupent pii dolt;ftores,tclam Penelopes ordientur. Tales ergoremoræ,quæ nihil quàm Euangelii curfumimpediunt,prudenter ncgliguntur.

J Qji VESTRVM immvnis EST. Hoc dixît cx mote Legîs.Inftituît cnîm Dcus vt m.ileficosamp;rceleratosfuismanibusinterficercntteftes fccundum quos iudicatum crat, quô maior effet in teftimoniis religio. Multi cnim ad obruendum periurio fratrem temerè profi-Iiunt,quia non cogitât léthale fua lingua vulnus feafterre. Atquchæc eadem ratio apudiftos quanuis perditos calumniatores valuit ; quia in rem præfentem addudi, feroces illos fpiritus dcponunr,quibusinflati vénérant. Quanquam hoc à Legis præfcripto diuerfum habent Chri fti verba,quôd illic fimpliciter Deus monebat, non effe lingua damnadum hominenijnifi que propriis manibus occidere liceret:hîc Chriftus perfedâ à teftibus innocentiam exigit; nequis nifi purus amp;nbsp;integer omn/que culpa vacuus, crimen in altero vindicandum fufeipiat. Quod autem tune paucis dixit,tanqu^ omnibus nobis didum acciperc oportet.ncmpe vt quii'quis alium accufat,fibiipfe indicatinnocentiæ Legcm:alioqui non malefada perfequimur, fed po-tius hominu perfonis fumus infefti. Verùm interim videtur ex mundo tollere indicia,vt nemo fcelerum vindicemfeprofiteriaudeat. Qu_is enim reperietur iudex qui nonaliquain refibi male confeius fit?quis teftis prodibit nulli culpa: obnoxius? Videtur ergo teftes omnes a foro, amp;nbsp;iudices à tribunal! arcere. Refpondeo,non effe hoc pra:cifum ac fimplexinterdidum quo vetet Chriftus peccatores in corrigendis aliorum peccatis officium fuum facere : fed tantum hac voce reprehedi hypocritas qui plufquam fcueri,imó truces aliorum cenfores, fibi fuffque vitiis benignè indulgent. Nemini igitur obftabuntfua pcccata quominus aliéna corrigat, amp;nbsp;quum opus fuerit,ctiam puniat,modö tam in fe quàm in aliis quicquid damnandum eft, ode-rit.imo hincfieriinitiumdebet,vtfuam quifque confeientiainterro^et, amp;aduerfumfeteftis fit aciudex, priufqua ad alios defeedat. Ita fict vt fine hominu odio cu peccatis bcllu geramus.

9 ETA conscientia argverentvr. Hie apparet quanta fit vismalæconfcié-tiæ. Quum impii ifti hypocriræ Chriftu fuis cauillis cludere in animo haberent,fimul tarnen ac corum confeietias vna voce pungit, perculfi diffugiunt. Hoc mallco frangenda eft hypocri-tarum fuperbia, vt fcilicet ad Dei indicium reuocentur. quanquam fieri poteft vt pudor ill is apud homines incuffus,plus valuerit quàm Dei timor. Eft tarnen hoc magnum, quod fe vltrà reos fatcntur,dum confufi diffugiunt. Notandaetiam circunftantia eft qua: mox exprimitur, vt quifque eorum honore alios antecedebat,rcatu fuo citius tadum fuiffe. Atqne vtinamfal-lem in Scribis noftris qui hodie fuamoperamadChriftum oppugnandum Papæ venditant, tantum effet verecundiæ ! fed adeóipfosdepuduit,vtflagitiis omnibus infames, eo ipfoglo-rienturquodprobrofis impune effeliceat. Porrofimul uotandum eft quantum à verapœnitc tia différât hic peccati fenfus quo tadi fuerunt Scribæ. Sic enim affici nos Dei iudicio oportet, vt tarnen latebras non captemus ad fugiendum iudicis confpedum, fed potius ad cum dc-precandæveniæcaufaredànosconferamus. relictvs est iesvs soivs. Hoc cffecit Spiritus prudétiæ,vt impii fruftrà tentato Chrifto ccffcrint.Ncc vero dubium eft quin fnturi fimus quibufvis hoftiu machinis fuperiores, fi modo régi nos ab code Spiritu finamus. fedidco faepe opprimi nos contingit,quöd negledis eorum inudiis,dc capiendo confilio paru fumus folliciti’.aut freti noftraprudentia minime reputamus quàm ncceffarium fit nobis Spiritus regimen.Solum Chriftum manfiffc dicitmon quodrclidus fuerit à plcbe quam prius do ccbatrfedqniaScribæomnesquiadnltcram produxerant,nonfueruntilli amplius molefti. QuQdicitur m v 11 ere m mafiffeapud Chriftu,difcamushoc cxemplonihil nobis effe me-busquàm ad eius tribunal rcos adducijmodö nos eins iudicio placide amp;nbsp;obedieter tradamu«. n neqve EGO TE c onde M N o. NonreferturhicfimplcxChriftiabfolutio: fedquöd mulieremliberamdimiferit.nequemirum.nihilenimfuaperfona alienum fufeipere voluit. Miffus erat à Patre ad colligendas oues perditas. ergo vocationis fuæ memor, mulicrem hor-tatur ad pœnitentiam,amp;gratia: promiffione illamfubleuat. Qui hinc colliguntnon cffecapi-tali fupplicio vindicanda adulteria,cadem ratione concédant neceffe eft hæreditates non effe diuidendas,quia Chriftus fe in eo negotio arbitrum inter duos fratres interponcrenoluit. I-mo nullum non fceluseximctur Icgum pœnis, fiadulterispoena remittitur. tunc enim amp;nbsp;cui-uisperfidiæ amp;nbsp;veneficiis amp;nbsp;iugulationibus amp;furtis apertaeritianua . Addequod adultéra quumffalfum partum fupponit,non tatiim furatur nomen familia:, fed ius hærcdum legitimæ foboliereptum, adalienos traffert. Hoc verb malorum caput,quód vxor qux viro addiôa e-rat,cum eius dedecore feipfam ad flagirium proftituit,amp; fimul violât facrum Dei fœdus, fine quo nulla in mundo fanftitas falua manct. Atqui hæc Papalis eft theologia,Chriftu hoc loco Lcgemgratiæ attuliffe,quadetur adulteris impunitas.Et quum Chrifti gratia,qual cm vbique nobis commendatEuangeliidoftrina,modis omnibus delete conentur ex animis hominum,

•Cap. VIIL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EVANG.

hac fok in parte gratia:,Legem fonorè predicant.cur iftud? nifi vt cfFra:ni libidine thoros ferè omnes impune contaminentîhocfcilicct profcâum eft diabolico illo cælibatu vt promifeuè Icortentur quibuslegitimam vxorem habere no licet. Nos verb teneamusfic remitti homini-busàCliriftopeccata,vtpoliticumtarnenordincm nonfubuertat,indicia amp;pœnas legibus conftitutasnonabolcat. amplivs nolipeccare. Hine colligimus quifnam gratis Chrifti fit finis-.nempe vt Deo rcconciliatuspeccator, falutis £ux authorem pie fandeque viuendo colat.In fnmma,eodeni Dei verbo quu venia nobis ofFertur,fimuI vocamur ad pœni-tétiam.Cæterûjtametfi exhortatio hæc in pofterum tempus refpicit, fimul tarnen peccatores fuperioris vitæ memoria humiliât.

Rurfum ergo lefus illis loquutus eft, dicens, Ego fum lux mundi : qui fequitur me,non ambulabit in cenebris,fed liabebit lumen vitæ.

’3 Dixerunt ergo ei Pliarilæi, Tu de teipfo teftaris, teflimonium tuum non eft verum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

’4 Relpondit lefus, amp;nbsp;dixit illis, Et fi ego teftificor de meipfb, verum eft teftimonium meumiquia nom vnde venerim amp;nbsp;quo iturus fim : vos autê non noftis vnde venerim amp;nbsp;quo lEurus fim.

IJ EGO SVM Lvx M V N D I. Qui proximamhiftoriamomittunt, hue Chrifti fermoncm contexunt cum ilia concionc quam vltimo die eSuentus habuit. Eft autem hoc pulcherrimu Chrifti clogium dum vocaturlux mundi. nam quum ca:ciomncs fimus natura, remedium proponitur quo à tenebris eruti amp;nbsp;liberati, veræ lucis fimus compotes. Neque vni aut alteri ofFertur hoc bencficiumiquiafe totius mundi lucem Chriftus prædicat. Neque enim bac generali fententiadifcrimenfoliim interIudæosamp; genres,fedctiam inter dodos amp;idiotas,inter eximios amp;nbsp;vulgares tollere voluit. Sed primo loco tenenda eft huius lucis quærendæ ne-celTitas.Neque cnim vnquam Chriftofe illuminandosofferent, nifi qui amp;nbsp;hunc mundum tc-nebras effe,amp; fe penitus cæcos ante agnoucrint.Sciamusergo,quum lucis obtinendæ ratio no bis in Chriftooftcnditur,damnari nos omnes cæcitatisiamp;quicquid lucis alibi efle putamus, tenebris ac denfæ nodi conferri.Neque cnim relert Chriftus quidhabeat cum aliis commu-nc,fcd hoc fibi propriu acfingulare vindicat. Vndefequitur,cxtra ipfum ne fcintillam quide elTe veræ lucis.Exit quidcmaliquafplcndorisfpecies,fedfulgetri fimilis, quæ nihil qudmocu lospræftringat. Notandum cftpræterea, vim amp;nbsp;partes illuminandi non reftringiad Chrifti perfonam.quanuis cnim procul à nobis abfit corp6rlsafpedu,Iuccm tarnen fuamquotidicE-uagelii dodrina,amp; arcana Spiritus fui virtute erga nos excrit.Nondum tarne plena lucis huius definitio nobis cóftar,nifi difcamus Euangelio amp;nbsp;Spiritu Chrifti nos illuminari, vt feiamus in ipfo abfeonditumefle omnis feientiæ amp;fapientiæ fontem. q_v 1 s E Q_v i T V R me. Do-drinæ exhortatio fubiicitur,quampromiflio mox addita confirmât. Nam quum audimus extra errandi pcriculum effe quicunque fe Chrifto regendos permittunt,incitarinos adfequen-dumdecef. amp;nbsp;hue nos quafiporreda manu trahit ipfe. Plurimum quoque valere debet tam ampla ac magnifica promiHio, quod fibi per medias tenebras certam viam fore certi funt qui in Chriftumoculos dirigent.Neque id adfpatium aliquod duntaxat, fed donee ad meta per-iientum fit.Namidfibi volunt verba futuri têporis,quöd in tenebris non ambvlabvnt, fed habebuntlume vitæ.Eodcmpertinethocpoftremu,in quo difcrtèexprimiturlucisperpe-tuitas.Quarctimcndum non eft ne in medio nos itincredcficiat, quum pcrducat vfque ad vitam.Genitiuus moreHcbraicoproepitheto efredum notante capitur,acfidixilTcf lumen viuificum.Porro non mirum eft tarn craffam errorum ac fuperftitionum caligincm in mudo grairari,vbi tarn pauci funt qui in Chriftum afpiciant.

13 DixERVNT ERGO p H A RI s AE I. Obiiciunt quod vulgo dici folct, ncmini in propria caufa fidcm elTc habendam. Nam v e r v m teftimonium prolegitimo amp;nbsp;fide dignopo-nitur.In fumma,figuificant temere eum verba perderc,nifi aliunde probationcm habcat.

14 et siegotestificor. RefpondetChriftus,fatisfideiamp;authoritatiscflefuote-ftimonio,quia non fit priuatus quifpiam ex communi hominum grege, fed longe aliam perfo-namfuftineat.Namquumdicitfelcirevndevcncrit, amp;nbsp;quo iturusfit,itafeeximitcommuni hominu numero.Scnfus ergo cft,quód in propria caufa quifque fufpedus eft, amp;nbsp;legibus cautu eft nccuj in rem luam loquenti credatur: id in filio Dei, qui fupra totum mundum eminetjlo-

cum no habere. Non cnim cenferi in online hominu, fed hoc priuilegio ornatum clTe à Patre, vclbloverbooirineshomines inordinenicogat. Novi vnde venerim. His verbis pronunuat libinon efle originem ex mudo, led à Deo profedum efle : ideóquc iniquum efle amp;nbsp;abfurdum fuam doârinam,quæ diiiinaeft, fubiici hominum legibus. Sed quia tunc forma ferui indutus, propter carnis bumilitatem illis contemptui erat, fimul reuocat cos ad futuram rcfurreâionisfuægloriam ; quædiuinitatispriusoccultæamp; incognita: illuftre fpecimen fuit. Quarc non debuitobftarc médius illc ftatus, quin fcvnico Dei legato pridemfibi in Lege promiffo fubiiccrent ludxi. Quumfeire fe dicit,illos vero nefeire, fignilicat fuæ gloriæ nihil decedere per eorum incredulitatem.Porto quum nobis idem teftatum fcccrit, omnes impio-rum oblocutioncs amp;nbsp;ftrepitus defpiccre fides noftra debet, ncque cnim poteft in Deo funda-taeffe, quinfummamundialtitudine longe fit fuperior. Verum vtfuaEuangelio maieftas apud nos conftet, nos in cælcftem Chrifti gloriam femper intentos clTe oportet, amp;nbsp;fic audire in mundo loquentcm,vt meminerimus vnde prodicrit,amp; quäle nunc imperium,legaticne fua pcrfunäusjObtineat.Nam ficuti ad tempusfc humiliauit,itanunc in dextera Patrisrefidet, vt omne genu illi fledatur.

Iff , Et 11 ego ludico, indicium meum verum eft:quia folus non Ium : fed ego amp;nbsp;Pater qui me mißt.

18 Ego lu q tefiificor de meiplo, amp;nbsp;tefiificatur de me Pater qui me mifit.

D ixerunt ergo illi, Vbi eft pater tuus?Relp6dit Iefus,Neque me noftis, neque Patrem meum.Si me noiretis,Patrem etiam meum vtique nofletis.

20 Hæc verba loquutus eft lefus in gazophylacio, docens in templo : amp;nbsp;nemo apprehendit eum,quia nondum venerathora eius.

ïj vos secvNDVM c a rn e m. Bifariampotcftexponi-.vclquôdexprauocarnisfuæfen fujvel quod ex perfonæ intuitu indicium faciant.Namc a r ointerdum pro externa hominis fpeciccapitur.amp;fcnfus vterque hnic loco probe conueniet.Qma fine dominêturaffedus carnis,fiuc perfonæ intuitus in iudicio valeat,illic neque veritas neque æquitas locum habet. Sé-fus tamê mihi videtur fore ccrtior,fi carnem opponamu s Spiritui, vtidco Icgitimos acidoncos elle neget indices,quia Spiritum non habent duccm. ego non ivdi co q.v en q_va m. Hic quoque variant interprètes. Quidam ita diftinguut,quôd non iudicet quatenus homo.A-lii ad tempus refcrunt,quöd quum in terra eflet, nondum fufeiperet iudicis munus. Augufti-nusvtranque expofitionem adducit,iudicium fuumlufpendcns. Atqui prior ilia diftindio nullo modo quadrate poteft.Sunt cnim duo huius fententia: membra: quod non iudicet Chri ftus: amp;nbsp;fi iudicet,firmum fit amp;nbsp;authenticnm eius indicium,quia diuinum cft. I taque prins mê-brum,vbi fe indicate ncgat,potius adlocipræfcntis circunftantiam reftringo. Nam vt melius lioftes fuos fuperbia: conuincat,hac comparatione vtitur,Quôdfibiliccntiâvfurpentpræpo-fterèiudicâdi,amp; intercaipfumfimpliciter docente, amp;nbsp;abftinété iudicispartibus ferre nequeât, jg Et si ego iVDico. Corredio eft,nc vidcatur penitus iurc fuo ccdcre.Si iudicOjin-quitjvcrum eft indicium mcnm:hoceft,authoritatcmmeretur.Inde veto authoritas,quüdnihil agit,nifi ex Patris mandato.Locutio ha:c non svm s o l v s, perinde valet,aefi negaret fe vnum qnemlibet cfte ex hominum numéro,fed confidcrandum cum perfona à Patte impo-fita.Sed cur non potins diferte fibi diuinitatem alTerit, vt verè amp;nbsp;merito poterat ? Nempe: quia fub carnis velo latebat diuinitas,Patrcm in quo magis cofpicua erar,in medium adducit. Hue tamenfpedatoratio,vt diuinum cenfeatur quicquid agit ac docct.

jy poRRo IN LEGE VESTRA. PolTetinfirmumprimafpccicvidcrîargumêtum:quôd nemo in propria caufa teftis admittitur.Scd memoria tenendum eft quod iam dixi, Chriftum fcilicet eximidebercàvulgo hominö:quia neque homo fitpriuatus,necpriuatQfuum negotiu trader. Quodfe diuerfnm à Patre facit,in co fe auditoru captui accomodat, I'dque pro officii ratione:quia tunc P atris erat minifter:idcóqne cum fibi totius dodrinæ authorem ftatuit.

19 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5:^^- pater tvvs? Minime dnbium eft quin per ludibrium de Patre quiefic-«

riût-Pi'æterquS enimquödprofolitofaftu contemptim ab illis exccptu fuit quod de Pâtre di xcratjlimul eum l'ubfannant,quôd magnificè cxtollat Patremfuum, aefigenus è cælo duxif-fet.Itaque his verbis Patrem Chrifti negant tanti fibi cfle, vt eins caufa Filio qiiicquâ tribuSr. Atque hinc tam audax Chrifti cotemptus paflim hodie erupit, quôd pauci à Deo miflum efle cogitant. N E Q^vE ME NosTis. Non dignatur eos certo rcfponfoifedpræcife illis igno räntiam exprobrat in qua fibi placebant.Quærebant de Pâtre: interca quum Filium haberét oculisprælcntcm,videndo non vidcbant.Hæcigitur iuftafuperbiæ amp;. tam impiæ ingratitudi-nis pœna fuit, vt qui Filium Dei familiariterfibi exhibitum Ipreuerant, nunquam ad Patrem accederent. Qupmodo cnim ad Dei altitudinéquifquam mortalium confeendct,nifi eius manu infublimetollaturîPorro DeusinChrifto leadhominumhumilitatem demifit, vt manu porrigeret.qui Deum hoc modo fibi appropinquaniem reiiciunt, nonne digni lunt qui cælo arccanturîHoc idem feiamus amp;nbsp;nobis omnibus dici. quifquis cnim ad Deum afpirans, exordium à Chrifto non facit, necefte eft vt tanquamin labyrintho vagetur.nequeenim fruftra vocatur imago Patris,vt iam alibi diâum eft.Cæteriim,vt omni rcâa Dei notitia priuâtur qui præterito Chrifto gigantum inftarin cælumcontcndunt, iraquifquisin Chriftum nientem

x.Ctir.j.i/.iS. amp;nbsp;fenfus omnes dirigetjis redà ad Patrem ducctur.neque cnim falfù Apoftolus pronûtiat per Euangelii fpeculum,nos Deum clarè intucrifub Chrifti perfona.Hoc certè incomparabile eft obcdicntiæ fidei præmium,quod qui fe coram Chrifto humiliât, fupra cælos omnes pénétrât vfque ad camyfteriaquæangelifufpiciuntamp; adorant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

HAEC yerba loclvvtvs est,amp;c. Gazophylaciumparscrattemplivbifacræo-blationcs rcponebantur.Celebris ergo erat locus.vnde colligimus habitum fuille hune à Chrifto fermonem in magna hominum frcqucntia,vi minus exeufationis populus haberct. Simul admirabilcm Deipotentiamin eo nobis commendat Euangelifta, quôd Chriftum palàm in , templo düccntem coaâi fucrintfcrrc,qucm nuper ad morte trahendum quærebant.Nam quu pacatum illis in Templo imperium effet,vttyrânica libidine illic dominabantur,poterant fo- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

lonutu Chriftumeiicerc.Qupdautem docendi officium fibifumercaufus eft, curnon violé-tam manumilliftatiminiiciunt ? Videmus ergoDcumilli audientiam feciffe,amp; texiffe fuo præfidio, ne eum attingerent iæuæ beluæ,quum ad carum ridus expofitus clfet.H o R ae iteru mcminitjVt difeamus Dei non hominum arbitrio nos viuere amp;nbsp;mori. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

Itaque dixi vobis quôd inpeccatisVeftris moriemini: nifi eniin credi-deritis quôd ego fuîn,in peccacis veftris nioneniini.

ai ego VADO. PoftquâfenihilproficercvidctapudobftinatoSjdenutiatillisexitiu:atque hic eft eorû omnium finis quiEuangeliu refpuunt.Ncque enim temerè in aérem fpargiiur;lcd necefte eft odorem fpirct vitæ vcl mortis.Summa autem verborû eft:Scnfuros tandem impios quanto fuo malo rciecerint Chriftum vitro fc ipfis ofFerentem. Vcrùm idfcrô, quum amplius pœnitentiæ locus non erit. Atque vt magis pœnæ propinquitatc cos terreat, piimum le paulô pôft abiturum dicit.quo fignificat tantum ad breue tempus illis prædicari Éuangelium.quôd fi hanc occafionem prætereant,non femper acceptum fore tempus,amp; dies faluti deftinatos.Sic ctiam hodie quum ad ianuam noftram pulfat Chriftus, ftatim obuiam cundiim eft, ne ignauia noftram perta:fus,fe nobis auferat. Et certè multis omnium temporum experimentis cognitu fuit quantopere metuendus fit hic Chrifti difceftùs.Scd primo tenendum eft quomodo Chriftum quæfierint ifti de quibus nunc agitur.Nam fi vera fuiflet côucrfio,non fiuftrà eum quæ-fiffenf. quia non falfôpromifitpræftofcadfuturumquotiesingcmucritpeccator. Non ergo intelligit Chriftus fe reda fidei via ab illis quæfitum iri, fed qualiter homines extremis malis anxii,Iiberationcm vndecunquc appctunt.Namincreduli Deum fibi propitium haberecupe« rent,fed interea ipfum fugerc non definunt.Dcus ipfos vocatzacccfliis, in fide amp;nbsp;peenitentia fi-

tus eft. Atqui duritiem cordis opponunt Deo: amp;nbsp;defperatione fiaéÜ, aduerfus cum frchiünt. In fumma,tantum abeft vt ad Dcuafpirent,vt locum non concédant eiusauxilio,nifileipfum ab-^ ïicgef.quod nunquâ fadurus eft. In hunc modii quantumuis impii elTent Scribæ, redëptionem OLiæ per manûMcftiæ promilTacratJibenterfibi aptaifent,modôfeiplum tranifiguraliet Chri ft.us adilloruingeniû.Proinde his verbis minaturChriftus,acdcnutiat omnibus incrcdulis,tan tis anguftiis,poftqua contempferintEuangelii dodrmam,conftridu iri,vtclamaread Deû co gantur :ledirritumhunc fore vlulacum: quia, ficutididum eft, quærcndononquxiUnt.Idque fatisclareproximaparticula exprimitur,quumdiGit MOR I E M I N I in peccato v e-s T R o. Caufam cnim interitus fore docet.quod Deo ad extremum vfque immorigeri erunt ac rebelles. Quale autem hoc peccatum fit,mox videbimus.

N V N Q_y ID occiDET sEiPSVM. Pergunt Scribaî non modb infccUro contemptu, fed etiam in proteruia:fubfannant enim quod dixerat non pofte ipfos fcqui quo erat iturus:acft dicerent,Si feipfum interficiat, fatemur non pofte nos elTe illi comités, quia non libct. Nam amp;nbsp;Chfifti abfentiam pro nihilo duccbant: amp;nbsp;putabant co fc fore in ommbus ftiperiotes. ideo iu-bent eum procul faceflere quo volet. Horribilisfane ftupor : fed ita reprobos fafcinai fatan,vt plufquamtemulenta vecordia fein mediamflammamiræ Deiproiiciant.An non hodieeunde in multis furorecernimus,qui obftupcfadiscofnciennis,quicquid audiut de horribili Dciiu-dicio,iocofe amp;nbsp;feurrili petulatia eludunt? Quanqua certum eft hunc efte Sardoniu rifum,quia intus fodiutur cæcis pundionibus; fed mox quaft priuati fcnfu,in funofos cachinnos ciupunt.

VOS ESTIS AB I N F E R N I s. Quiaindigni crant quos docerct, tanrum præcifisob-iurgationibus eos pcrcutere voluit; vt hoc loco pronuntiat cos non capcre fuam dodrin3,quia prorfus abhorreant à regno Dei. Porro fub mvndo amp;nbsp;infernis compleditur quic-quid habent homines à natura:arque ita diftidium ponitinter Euangelium Iuum,amp; acumen ac perfpicaciam humanæ mentis:quia Euangelium,cæleftis fit fapicntia,mcns autem nOftra in ter rafubfidat.Nemo itaque idoneus erit Chrifti difcipulus,nifi quern Spiritufuo formaucrit.At-que hinc fit vt tarn rara fit in mundo fidcs:quia naturaliter totum humanum genus alienum eft àChrifto amp;nbsp;auerfum,nifi quos ipfe furfum peculiari Spiritus fui gratia crigit.

IN pECCATis VESTRIS M o R I E M IN I. Pluralem numcrum nunc ponit, quum ante fin^^ulari vfus elTct in eodem fcnfu:nifi quod prioreloco notarc voluit incredulitatem,ma lorum omnium fontem ac caufam efte : non quia incrcdulitas folapeccatumfit, vcl fola nos æ-ternæ mortis reatu coram Deo obftringat, vt quidam nimis hyperbolicè loquuntur, fed quia nos aliénât à Chrifto, priuatque eitis gratia, vnde petenda erat à peccatis omnibus libcratio. Quod ergo obftinata malitia mcdicinam refpuut Iudæi,hoc illis lethale eft malum:amp; hinc fit, Vtfatanæ mancipati,peccata peccatiscumularcnondefinant, nouófque fibircatus fubindc accerfere.IdcomoxfubiicitjN I s I cred id. q,vod ego s i M.Ncque cnim perditis alia eft falutis recuperandæ ratio,nifi vt ad Chriftum coftigiant.Cxtc^m in hac locutione,Q.y o d E G o s I M,fubeft emphafis-.quiafubaudienda funt quæcunque SÄptura Meffiæ tribuit,amp; ab ipfo fperare iubet.Summa tarnen cft amp;nbsp;caput, Ecclcfiæ inftauratio, cuius principium eft lux fi-dei,vnde nafeuntur iuftitia amp;nbsp;noua vita. Qiiidam ex veteribus perperam hoc ad diuinam Chri fti eflentiam traxerunt,quum de officio erga nos fuo différât. Hæc fententia obferuatu digna. Nütn malain quibus demerfi funt nunquam fatis repu tant homines: deinde etiamfi intcritum fuumagnofeere cogantur,ncgledotarnen Chrifto advana rcmcdiacircunfpiciunt. Quarete-nendn eft,donee liberatrix Chrifti gratia fe exerat,graftari innumcram maloru omniu colluuie.

Dixerunt ergo illi, Tu quis es? Dixit eis lefus, A principio, quia amp;nbsp;lo-quorvobis.

Muka habeo quæ de vobis loquar amp;nbsp;iudicem: fed qui me mifit, verax eft,amp; ego,quæ audiui ab ipfo,hæc loquor apud inundum.

Non cognouemnt quod Patrem illis diceret.Dixit ergo illis lefus, Quum exakauerius Filium liominis,tunc cognofeetis quod ego fum, amp;nbsp;à raeipfo nihil facio:fed quemadniodum docuit me Pater,hoc loquor.

Et qui me mi{it,mecum eft.Nó me reliquit folum Pater,quia ego quæ illi placent,femperfacio.

A PRiNcipio. LongefalluturquiPrincipium,nominandicafuaccipiunt:ac(îætcrnam fuam diuinitatem Chriftus hîc aflercrct. Græcè nulla talisambiguitas cfle potcft : fed tamcn Græci quoqueinterprétés inter fc variant. Conucnithoc quidem inter omnes,fubaudicndam effe præpofitioncm: fed multi aducrbialitcr exponunt,quati diceret Chriflus,In primis hoc tenendum elfe-Nonnulli etiam, vt Chryfoftomus,vno contextu Icgunt, Principium quod amp;nbsp;lo-quor vobis,multa habeo quæ loquar de vobis amp;nbsp;iudiccm.quam fententiam amp;nbsp;Nonnus carmi'* nereddidit.Diuerfa tarnen Icdiomagis rccepta cft,amp; genuina mihi videtur.Porrô ay;^’intcr-pretor Aprincipio:atqueitamcoiudiciofcnfus eft: Nofum derepente ortus:fcdquemadmo-dumiamolimpromilFusfiieram,nuncinmediumprodeo.Etaddit Qjv i a et loq^vor V OB I s:quofignificatfatisclare fe tcftariquifnafit,fi modoauresipfi haberet. Caufalisparti-cula9fl,non fimpliciter ad reddendam caufam pofita eft:quafi velit Chriftus probarc fc ab ini tio fuiire,quia nunc loquitur: fed talem cum ilia cuius meminit æternitatc, doûrmæ fuæ con-fenfum affirmât, vtindubiæ confirmationisloco debcat habcri. Ira refolui poffet: Secundum principium: hoceft,ille de quo iam olim ficutiamp; nunc quafi deintegro confirmo:vcl,Et fane quod nunc quoque loquor,conforme eft cum feculorum omnium oraculis,vt fit firma ap-probatio.Infumma,duobusmembrisconftathocrcfponfum.namPR i nc i igt;i inomine, co-tinuamætatumferiemcompleiftitur,exquoDeifeedus cumPatribus fancitumfucrat. Quu fectiam loq_v i dicit,præientcmfuamdoârinamantiquisvaticiniis coniungit, arque inde pendere docet. Vndefequitur,nonaliam fuifle ignoranüæ caufam Iuda:is,nifiquia amp;Pro-phetis amp;nbsp;Euangelioeffentincreduli. nam vbique Chriftusvnus proponitur. Fingebant illife Prophetarum effe difcipulos, 8c in æternum Dei fœdus refpicere ; atquiinterca Chriftum rc-fpuebant, qui ab initio promiffus fuerar,amp; coram fe illis offcrcbar.

MV LT A HABEO. Quia furdis fc canetc videbat,non vltràprofcquitut fcrmonCjfcd tan-tùm pronuntiat Deum eins doârinx quam contcmnunt,fore vindiccm:quia cius author fit.Si vosaccufare velim, inquit, amplam matcriammihi fuppeditac veftra malitia amp;nbsp;improbitas, fed ego nunc fuperfedeo.Pater autem qui mihi docendi prouinciam iniunxir,non omittet partes fuas; fibi enimconftabit, vt verbumfuum afferatabimpio amp;nbsp;facrilcgohominum contem-».Tiaj.x.t.ij. ptu.Eodem fere pertinet Chrifti diffum quo ôc illud Pauli, Si abncgaucrimus, ilIcfidelis ma-nct,fcipfum non potcft abnegate. Infumma, Dei iudicium minatur incredulis qui fidem abrogant eius verbo:quia necelfe eft vt fuam veritatem defendat. Atque ha:c vena eft fidei no-ftne ftabilitas,quum Deum vnum luftleere ftatuimus ad ftabiliendam doârinæ luæ authorita tem:quanuis earn torusmundus répudier. Hoc præfidiofrctiquicunquc fidelirer Chrifto fcr-uiunt,fccurèpoflunttotummundummendaciircumpcragcrc. et ego q.vae avdï^ V I. Nihil fe proferre dicit quod non acceperit à Patre. Atque hæc vnica eft doârinæ approBa tio,quum miniftcr à Deo profcctum oftendit quicquid loquitur.Porro feimus Chriftum mini ftrj perfonam tunc egiffe:quare non niirum eft fiideo audiri poftulet, quia ad homines perfc-rat Dei mandata.Cæterùmjllio cxemplo communcm tori Eccicfia; legem prælcribit, vt nemo nifi ex orc Dei loquens,audiatur.Scd quemadmodumperuerfam honiinum arrogantiam deficit qui fe abfque Dei verbo ingerut,ita pios doiftores qui fuæ vocationis probe fibi cófcii funt, iqftruit i5:armatinui(ftaconftantia,vtDcoducecunftis mortalibusaudaffcrinfultent.

27 NON coGNovE. Hincapparctquàmftupidifintquorfimcntcspoflidetfatan.nihilccr-tè clarius cfle potcrat quàm ipfos citai i ad Dei tribunal; atqui prorfus cæcutiût, quod amp;nbsp;alii» Euagelii hoftibus quotidie accidit.Porro talis eoru cxcæcatio nos ad timoré inftitucre debet.

Q_y VM exaltaveriti s.Stuporcillo quern notauitEuangcIiftaoffcnfus Chriftus, indignos efleiterum pronuntiatquipluraaudiant ex orefuo. Vos,inquit, nunefenfusomnes habetis quafi fafeinatos, ideóque nihil corum quæ dico intelligitis : fed erit aliquando tempus quum Dei Prophetam inter vos fuiffe verfatum,voblfque loquutu fcictis. Ira fcilicct cum im-piis agendum eft:præcilc ad fummi iudicis tribunal vocandi funt. Eft autem fera hæc cognitio cuius meminit Chriftus,dum impii ad pœnam traiäi,Deum quem placidereuercri debucranr, fuum iudicé inuiti agnofeunt. neque cnimrefipifccntia illis promittit,fed pronuntiat poftquS nouo amp;nbsp;inopinato iræ Dci horrore pcrculfi fuerint, torporcm in quo nûc acquiefeunt, illis ex' euffum iri. bic Adæ aperti fueruntoculi, vt pudorc confufus, latebras fruftraquæritando, fc perditum effe tandê fentiret. Qffanquâ ilia Adæ cognitio quæ per fe inutilis fuiffet,Dci grati» ■ inbonumeiusceffit. Reprobiautemdefperationeobruti,in hune tantum fincm apertosha-bentoculos,vtfuumexitiumcernant.Cætcrùm,adhoccognitionis genus ipfos variis modis Deus adducit. fæpc cnim flagellis coaâi Deum fibi infcftum effe difeunt; interdum nullo ad-

hibito tormento intus eos cruciat. Nonnunquam dormire patitur,donee eos è niundo cuocet. exaxtandi verbomortemfuadefignatChriftus. Mortisautemfuæmcminit vtpræmo--near,etiam fi fecundum carnem efi cxtinguant,nihilprofefturos:acfi diceretjNuncmeloquen-tem luperbè cluditis:mox vitràgraflabitur veftra impietas, nempead cædem vfquc.Tûcquafi voti compotes triumphum canetis : fed breui peffimo veftro exitio fentietis quantum ab inte-ritu mors mea differat.Exaltationis nomine vtitutjVt magis eOs pungat.Confilium ipforu erat, Chriftumin vltimos inferos demergerc. bacfuafpe longe ipfos frufiratum iri afferit, ac pror-fus contrarium fore cuentum. Fieri quidempoteft vt alludcre ad externam mortis fuæ forma voluerit: nempe quia in crucem tollendus erac. Præcipue tarnen gloriofum cius fucceflum re-lpexit,qui præter omnium opinionem paulo pôftfequutus eft. lam quidem in cruce ipfa,dele-to pcccati chirographo, amp;nbsp;abolito mortis rcatu, de fatana magnifiée triumphauit coram Deo amp;nbsp;angelisifed triumphus hic,prædicato Euangelio, tandem hominibus quoque confpicuus ef-fe cœpitJdem fubindc pofteaaccidit,vt è fepulchro Chriftus in cælum emergeret. Quod no-bis hodie fperandum eft. quicquid enim ad Chriftum in doârina fua amp;nbsp;Ecclefia opprimêdum machinentur impii, non modo ipfis inuitis emerget, fed fcelcftos eorum conatus conuertetin maioremregnifuiprogreffum. qvod ego s v m. Iamadmonui,nonaddiuinamChrifti eftentiam hoc referri, fed ad officium duntaxat. quod etiam ex contextu melius patet, vbi ne-gat fc facere quicquam nifi ex Patris mandato.Nam hoc perinde valet,acfi diceret,fc diuinitus elfe miftum,amp; fïdeliter partibus fuis fungi. A m e 11gt; s o nihil f a c i o ; hoc cft,non me ingeroad quicquam temere aggrediendum. x o.Qjr e nd i verbum eodem fpeftat; nempe ad docendi munus.Nam quum probate vult Chriftus,nihil fe facere Patris iniuiru,dicitfe lo-qui quemadmodum ab ipfo edodus eft.Hæe itaque eft verborum fumma,In hac tota admini-firatione quant damnatis,nihil eft meum.- fed tantum exequor quod mihi Deus iniunxit. Illius verba funt qua: ex ore meo auditis:amp; vocationcm meam, cuius author eft ipfe, folus gubernat. Cætcrum,mcminerimus(quodianialiquotiesattigi) adcaptum auditorumattemperari hæc verba. Quiaenimvnumexhominum vulgo Chriftumcenfebant,fuumeflenegat quicquid diuinu habetiquafi diceret,noneflehominis,nequeab homine: quiaperipfumnos Paterdo-cet,ac vnicum Ecclefia: magiftrum conftituit.ideo fc à Patre edoäum efle aflerit.

ET Q_y I ME M I s IT. Iterumglonatur, Deum, cuius duäuamp;aufpiciis agit omnia, fibi adfuturum ne fruftra amp;nbsp;fine profedu laboretiacfi diceret,virtutem Spiritus Dci cumfuo mi-nifterio coniundam eflc.Eadem fiduciapios omnes dodores præditos effe conucnit,vt non du bitentmanumDciforefibi propinquamdum puraconfcientiafcilli,qualcsrcquirit,mini-flros præftant.Ncquc enim verbo fuo eos inftituit Deus vt frigido ac inani fonitu aërem verbe rejitifed arcana Spiritus fui eft'icacia dat verbo fuccefliim,amp;: fimul fuo præfidio eos tegiqvt ho-ffibus fuis proftratis,contra totum mundu.m inuidi perftent. Et fanè fifcipfos ac proprias facilitates æftimentjfingulis momentis concidere neceffe crit. Vna igitur perftandi ratio, fipcr-fuafifintfeDei manu fuftineri. Sednotanda eft caufa curprofiteatur Chriftus Deum àparti-bus fuisftare, neefe eius auxilio vnquamdeftitutumiri : quiafcilicet totusab eius nutu pen-deat, amp;nbsp;bonafide illi miniftret.. Hoe enim valet aduerbium sempe r ,non aliqua tantum exparte ipfum Deo obfequi,fcd penitus ac fine exceptione eius obfequio efle addidum.Proin de fi eandem Dei pra:fentiam experiri cupimus,ad cius imperium tota noftra ratio exigéda eft. Nam fiquam partem regiminis occupet fenfus nofter,quiaaberitDci bcnedidio,ftudia noftra omnia in caffum cedent. Quódfi ad tempus lætafpeciesprofpcrifucccflus arrideat, exitus tarnen demum infelix erit. Quum dicit Chriftus s e n o n fvisse rexictvm soxvm, oblique de gentis fuæ perfidia conqueritur, in qua nullos fere reperiebat qui manum datent. Intcrea oftendit vnum hoe fibi fatis fupérque cfle,quöd Deum vindicem habeat.Sic amp;nbsp;nos ho die animatos efle decet,nc fidelium paucitate fragamur. quanuis enimtottis miindtis dodrinæ noftræ aduerfus fit, nonfolitarnen fumus. Inde fimul apparetquam ftolida fit Papiftarum ia-dantia,qui præterito Deo,fuamultitudincfupcrbiunt.

tis bac nota difccrnit,quôd qui falfô iadarut fidem,ftatim à carccribus,vel in medio ftadii cur-fu deficiunt: fideles autcm conftantcr pcrguntvfque ad mctam. Ergo vt nos pro difcipulis ha-beat Chriftus,conftantiæ ftudendum cft.

Ego iu fentiOjVt in promifcua turbafieri folct,confufe refponfum fuiffe Cbrifto:amp; qaidcm à conteinptoribus potius quàm ab iis qui crcdidcrant. Eft autcm hic mos Schpturæ valde vfi-tatus,quoties de corpore populi fit mcntio,generaliter adfcribcre omnibus,quod in vnam partem tantum competit. Porto qui fe obiiciunt cffe fernen Abrahæ amp;nbsp;Icmper ftiiflc Hberos, facile colligebât ex Chrifti verbis,fibi libertate tâquam ïeruispromitti.Hoc veto ferre nequeût, fe populum faniSum amp;nbsp;eleâum,in feriiitutem addici. Qu.id enim proderat adoptio, amp;nbsp;tadus quo a reliquis gentibus fegregati erant, nifi filii Dei cenlerentur ? Ergo iniuriam fibi fieri pu-tanc,quum illis libertas quafi aduentitium bonum proponitur. Abiurdum tarnen videri pof. fet quôd negant fe vnquam ferui)flc,quum toties opprelfi fuiflent ab aliis tyrannis,amp;; tune Ro manoimperiofubieâijfub grauiffimo onere feruttutis gemcrcnt.Hinc quidem videre prom-ptum eftquàm ndicula fueriteorum gloriatio : erat tarnen hic aliquisprætcxtus, quodini-qua hoftium dominatio non obftabat quin iure liberi mancrcnt.Sed in eo primùm errabant, quod non reputabant ius adoptionis lux in folo Mediatore efle fundatum. vndc enim liber S Abraliæ lemen,nifi quod fingulari Redemptoris gratia à commun! generis humani feruitute cximiturîAlter etiam error minus tolerabilis,quod quum prorlus elfent dégénérés,cenferi ta menvolcbant inter Abrahæ filios,neccogitabantlolameffe Spiritus regenerationê,quæ legi-timos Abrahæ filios facit. Atquc hoc omnibus ferè fcculis vitium fuit nimis commune,referre ad carnis origincm extraordinaria Dei dona: amp;nbsp;quæ ad corrigendam naturam remedia con fcriDeus,naturæadfcriberc.Intcreavidemus vt Chrifti gratiamàfearccant, quicunque va-na confidentia inflati fibi iri fua forte placent. Atqui ferë m totum mundum graflatur fixe fu-perbia,vt vix centefimus quifque fe Dei gratia indigere fentiat.

14 Q-V I FACIT P EC c A T V M,amp;c. Argumcntûàcontrariis.Liberosfeiadabant: pecca-ti feruos efle probat,quia carnis defyderiis mancipati, affiduèpeccent. Mirum eftautcm non conuinci propria experientia homines,vt depofitofaftu fehumiliatedifeant. AtquehodiÈ hoc plufquamvulgareeft, vtquoquifque maiorimolevitiorum obrutuseft,eofcrociusliberum arbitrium, verborum ampullis extollat. Cæteriim,nihil aliud ih fpcciem Chriftus hîc pronutiat,quàm quodolimàphilofophis iaâatum fuit. Qui fuis cupiditatibusaddidifunt, cos fub teterrimaferuitute agere.Sed altioreft ac magisrecondituslcnlus. Ncque enim tantum quid malt fibi homines accerfant, fed qualisfithumanx naturx conditio, difputat. Phi-lofophiputabant fuoquenquearbitrioferuumfieri, amp;rurfus redireinlibcrtatem.Verùnl hic contendit Chriftus,fetuituti obnoxios efle omnes quos iple non libérât, adeôque origine feruos efle qui ex corrupta natura, peccati contagionem trahunt. Tenchda cftgratiæ amp;nbsp;natu-ræ comparatio,in qua hîc Chriftus infiftit:vnde facile conftabit libertate fpoliari homines,ni-fi aliunde earn recupcrent.Cætcrîîm,ita eft voluntaria hæc feruitus,vt qui neceflario peccant^ non tarnen cogantur ad pcccandum.

3Î SER.V VS AYTEM,amp;c. Addit fimilitudincm àlcgibus fumptam amp;nbsp;iurc poIitico.Vt fcr uus,etiamfi ad tempus imperct,non tarnen hxres eft domus; vnde concludit non efle folidain amp;nbsp;perpetuamlibcrtatem,nifi quæ per Filium obtinctur. Hoc modo vanitatis arguit ludxos, quia laruam pro re oftentent. Nam quód carnalis crant Abrahx progenies, nihil nifi lama e-rant.Locum occupabat in EcclefiaDei, fed qualem Ifmacl ad breue tempus fibi vfurpauerat, feruus libero fratn infultans.Summa eft,quicunque fe Abrahx filios efle gloriatur,nihil prx-ter fallacem amp;nbsp;euanidam fpeciem habere.

35 Si ERGO vos Fiiivs LiBERAVERiT. HisVetbisfigrtificatihfevhumcom-petere ius libertatis,aliosomnes,quum feruinafcantur,nonnififua gratia liberari.Nani quod natura proprium habet,nobis adoprione cómunicat,dum fide inlenmur in eius corpus, ac effi cimureius membra. Ita memoria repetendum eft quod priusdixi:nosEuangcliivindiâa ab co manumitti. Chrifti ergo beneficium eft libertas noftra,fed earn fide confequimur:qux etia facit vt nos Chriftus Spiritufuoregeneret. Quumdicit verb fore liberos, emphafis eft in aduerbio v e r e: fubaudiendum eft enim antitheton ftultx perfuafionis,qualudxi turgebSt; ficut amp;nbsp;nunc bona pars mundi regnum fibi imaginatur in miferrima fubieâionc.

SCIO Q,v on semen abrahae sitis. Hoc per conceflionis formam diâum interpreter.Interea tarnen eorum ftultitiam ridetquod friuolotitulo glorietur,acfidiccret: Vt vobisdetur iftudinquo tantopcre vobis placctis,quidtarnen iuuat Abrahx filios vocari,qui aduerfus Deumeiufquc miniftros infaniant? qui impio amp;nbsp;fcelcrato veritatis odio pcrciti, ad innoxium fanguinemfundendum prxeipites fcrantur ? Vndefequitur nihil minus effe quàm quod dici volunt, quia nihil fimilehabcant cum Abraham. Q^v aeRitis me in-

tere. Quu dicîtfe ad morte quæri,quiafermo fuus no habcatin ipfis locum: fignificatnon fimpliciter eire homicidas,fed Dei amp;nbsp;veritatis eins odio impclli ad taie infaniam,quod longe a-trocius eft.Ncque cnim tune intra homines fe cótinet iniuria,fcd Deû fimul violât, s e r m o-N I sfui capaces cffeipfosnegat,quiamalitiaobftruâoshabeatanimos,nequidfaniadmittat.

38 Q_voD viDi APVDPATREM. SæpiusiamPatrisfuimcminerat.nuncargumcntoà contrariis colligit,amp; Deo aduerfos amp;nbsp;diaboli filios cffc,qui fuæ doârinæ refiftût.Ego,inqüir, non profero nili quod à Pâtre didici.Quî fit ergo vt tantopere vos exafperet fermo Dei, nifî quiapatrem habetis contrarium? Se l o qv i dicit,illos F a c e r E, quiadodorismunus ipfe obibat,ipfi autem furiofe eius dodrinam extinguere moliebantur.lntereafuum Euangelium àcontemptu vindicat, quia nihil mirum fit fia filiis diaboli oppugnetur . C^idam vertunt, FACIT E:acfi diceretChriftus,Agedum,monftratevos efle diaboli filios, mihi repugnando. Nam ego nonnifi ex Dei præfcripto loquor.

3^* nbsp;nbsp;nbsp;Re{ponderunt,amp; dixerunt ei, Pater nofter Abraham eft. Dicit eis le-

40 Nunc veto quæritis me iiiterficere, hominem qui veritatem loquutus fum vobis,quam audiui à Deo.hoc Abraham non fecit.

41 Vos facitis opérapatris veftri. Dixenintergo illi, Nos ex fcortationc nonfumus geniti,vnnm patrem habemus Deum.

4a Dixit iIlls Iefus,Si Deus pater vefter effet, me diligeretis. Ego enim à. Deo exiui,amp; veni.neque enim à meipfo profeôlus fiun/ed ille me mifit.

PATER NosTER A B R A H A M . Altcrcalio ifta nimis clarè oftcndit quàm fiiperbè amp;nbsp;ferociter omnes Chrifti obiurgationes contempferinr. hoc fibi perpetuo arrogant, le elle A-brahæ filios; nec tantum eo fenfu quôd geniti ftierint ex progenie Abrahæ,fed quôd fintfan-dum genus,Dei hæreditas,amp; filii Dei.Interea tarnen nonnifi carnis fiducianituntur.Atqui car nale genus fine fide nihil nifi mera eft larua. N une intelligimus quid eos tantopere excæcaue-ritjVt Chriftum etiâlethali fulmine armatum fiifque dequefecerint. Sic hodie Papiftæ verbu Dei quodlapidesmouere poffet,tanquam fabulofum rident,amp; audader ferro amp;nbsp;igni perfequu tur:tantum quia fallaci Ecclefiæ titulo freti,Deo fe pofte amp;nbsp;hominibus illudere coniidunt. In fumma,hypocritæ fimul ac fpeciofum aliquod integumentum nadifunt, quafi in corum corda non pcnetretDcus,ferream ci contumaciam opponunt. SI FILII ABRAHAE ES S, lam Chriftus dégénérés Abrahæ filios apertius àlegitimis difeernit. Namipfum quoque nomen omnibus detrahit,qui funt Abrahæ diffimiles. Sæpe quidem contingit vt patres à quibus geniti funt,filii monbus non referanf.verùm hic Chriftus de origine carnali non difputat: fed tatùm inter Abrahæ filios corâDeo cenferi negatj qui fide non retinent gratiam adoptionis. Nam quum Dominus Abrahæ feminipollicituseftetfe fore in Deum, increduli omnes hac promiffione abieda fe abdicabant ex genere Abrahæ.Status ergo quæftionis eft, An reputan-difint Abrahæfilii qui oblatamfibi inverbo benedidionem abiiciunt, vtnihilominus fint . gcnsfanda,peculium Dei,amp; rcgalelacerdotium.Hocnegat Chriftus,amp; meritô : quia Spiritu renafei oportet qui filii funt promiftionis, amp;nbsp;nouas effe creaturas quiconque locum appetunt inregno Dei.Non crat quidem inutile acnullius momenti,carnale Abrahæ genus, fiquidem accederetveritas.Refidetenim Dei eledio infemine Abrahæ,fedlibera:vthæredes vitære-putentur quos Deus Spiritu fuofandificat.

40 NvNc VERo QVAERiTis. Dcmonftratabeffcdu,minimecfteAbrahæfiliosVt iadabant,quiarefiftunt Deo.quid enim præcipuè in Abraham laudatur,nifi obedientia fidei? Hæcigitur diferiminis nota eft,quoties ab extraneis dilcernere oportet eius filios.Nam inanes tituli quaiecunque pretium coram mundo concilient, apud Deum nihili funt. Ergo iteru co-cludit Chriftus, filios efte diaboli,quia veræ amp;nbsp;fanæ dodrinæ tam infefti fint hoftes.

'41 Nos EX SC ORTAT I ONE. Nonplusfibivendicantquàmantea.Idemenimapudeos pollebatefteAbrahæ amp;nbsp;Deifilium.fedin eograuiter errabant,quôdDeum fingebat vniuer-fo Abrahæ femini obftridum.Nam ita ratiocinantur,Dcus fibi Abrahæ genus adoptauit: ergo quum fimusex Abraham geniti,nos Deifilios efte oportet. Videmus nunc vt fanditatem ex vtero fe habere putauerint,quia orti eftent ex radice fanda.Dcnique Ecclefiam Dci fe efte

contendunt,quiaoriginemducantàfanâis Patribus; QuemadmodumEodie cotinuaaPatribus fucceffro Papiftas inflat,«amp; plulquam turgidos reddit.talibus eos præftigiis deludit fa^ tan,vt Deum à verbofuo:Ecclefiani à hde:regnum cælorum à Spiritu feparét. Sciamus ergo, quaniiis lecundum carncm Ipurii non fint,fcd plaufibili Ecclefiæ titulo Ic vendirent, nihil mi nus effe quàm Dei filios,quifernen vitæ adulterarunt.Nam per qnafcunque circumeant ambages, nunquam tarnen elabi poterunt quinhac fola iadantiaefFeratur, Nosfandis Patribus fucceflimus'.crgolLimusEcclefia. Quodfirefellcndisludæis valuitChfifti refponfum,non minus hodie ad iftos coarguendosfufficit.Nunquam fiet quidem quinperperam nomen Dei improbiflima audacia mentiantur hypocritæded nunquâ efticient apud eos qui ftabût Chri-ftiiudicio,quin ridiculæ fint mendaces iftæ quas effutiuntglonæ.

42' SI DEVS PATER VESTER ESSET. Tale eft Chrifti argumêtum,Quifquis eft Del filius,primogenitumciusFilium agnofcet ac diliget: vosautemme.odiohabetis: non eft ergo quod VOS efle gloriemini Dei filios. Locus hic diligenter notandus eft, nullam effepieta-tem,nullum timorem Dei,vbi Chriftus reiicitur. Fida quidem religio Deum audader obte-dif. fed quid confenfus habere cum Patre poffunt,qui ab vnico eius Fil io diflidenftqualis eft ifta Dei cognitio,vbi viuaeius imago refpuiturîAtque hocfibi volunt Chrifti verba, quum fe A PATRE VENissE tcftatur. fignificat enim diuinum effe quicquid habet. Idcóque minime confcntaneum effe vtveri Dei cultores,cius veritatem ac iuftitiam réfugiant. Non veni,inquit,àmeipfo'. nihil obiicere mihi potcftis quod fit à Deo alicnum : nihil denique vel tcrrcftre,velhumanumreperietis in meadodrina, totaque adminiftratione. Neque enim de fua effcntia,fed de officio diffcrit.

44 Vos ex patre diabolo eftis,amp; cupiditates patns veftri vultis facere .llle bcmicida erat ab initio,amp; in veritate non ftetit,quia veritas in ipfo no eft* Quumloquitur mendaciuin,expropriis loquitur; quia mendax eft, at-que eius pater.

43 Q.y A R E loqvelam. Exprobrat hoc loco Iudæiscontumaciam,quæ tanta crat,vt ne audire quidem loquentem fuftinerent.Hinc colligit,diabolico furore agi ac rapi. Quid à fer-mone différât loquela,non video.plus enim eft dicere,quam loqui. Atqui no quadraret,quod minuseffct,priorelocoponi.Multificdiftinguut,vtfinisinterrogationisfitinvcrbo agno-s c I T I s: quafi interrogatio iftis tantum verbis conftaret, Cur loquelam mearn non agno-fcitisîVt mox fequatur caufæ redditio,Quianonpoteftis audirefermonem. Ego autempo-tiuslegedum vno contcxtu arbitrof.acfi dixiffet,Qiud caufæ eft quod fermo meus quafi bar-barus amp;nbsp;ignotus vobis cft,vt loquedo vobifcum nihil proficiam, adcoque vt ne auribusquidem admittere digncmini quod dico’Priore igitur mcmbro, ftuporcm eorumperftringif. al-tero,præfradum amp;nbsp;impotens dodrinæ odiunnpoftea vtriufque caufam affignat, quum dicit, Ex diabolo elTe gcnitos. Interrogando enim præciderc hoc illis voluit quod affidue illi iada-banf.fe rationc amp;nbsp;iudicio adduci ad refiftendum.

44 Vos ex PATRE DIABOLO ESTIS. Q^odbisobfcuriusdixcrat,nuncplcniusex-primit,ipfos effe diaboli filios. Cæterùm, antithefis fubaudienda eft, quod non poflint Filio Dei tarn infefti effe, nifi Pattern haberent perpetuum Deihoftem.Porro diaboli filiosvocat non tantum proptcrca qiiodeum imitantur;fed quia eius impulfu, ad oppugnandum Chriftu ferantur.Sicuti enim filii Dei nominamur,non tantum quia fiimus illi fimiles, led quia Spiritu nos fuo gubcrnat,quia in nobis viuit ac viget Chriftus, vt nos ad Patris fui imagincm con-formetfitarurfum diabolus eorumdicitur pater quorum mentes excæcat, quorum inftigat corda ad omnem iniuftitiamiin quibus denique potenter agendo, tyrannidcm fuam exercer, a.ad Corinth.4.a.4,Ephef.a.a.i,amp; aliis in locis.Cætertim,fruftra amp;infulfè Manichæi ad pro-bandu fuu deliriu hoc loco abufi funt. Sicuti enim quu Scriptura appellat nos Dei filios, hoc ad traducem, vel ad origine fubftantiæ no refcrt,fed ad Spiritus gratiam,quæ nos régénérât in vitæ nouitatemùta hoc Chrifti didum ad fubftantiæ traducem nihil pertinct, fed ad naturx corruptelam,cuius caufa amp;nbsp;origo eft hominis defedio.Qupd ergo homines diaboli filii na-i.iiii.

Cap. VIII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I N E V A N G.

fcuntur,noneftcreationiimputandum,felt;lpeccati viüo. Chriftusautcmabcffcâu hoc probat,quia fponte amp;nbsp;ex animo addiabolumfequendumpropcnfifint. ille howicida. Exprimit quænam fint illæ cupidi tatesrac duas fpecics comemorat, crudclitatcm,amp; mendaciu: in quibusfatanæ nimium erant fimiles ludæi. Quod dicit fuifle homicidam,fignificat homi-ni machinatum fuiffe cxitium.fimul enim atque creatuscft homo,prana noccndi libidine im-puliusfatan,ad eum perdendiim vires fiias contulit. Cæterùm, Chriftus non creationis initiu intelligit,quafiilli Deusnocédi ftudiumindiderit ; fednaturæ vitiofitatem in fatana damnat, qua fibi ipfe contraxit. Quod melius patet ex fecundo mebro,vbi dicit, in vERiTATEno ftetifle. Quanuis enim fubrerhigere concntur qui diabolum natura malu fuifTe fingunct verba tarnen hæc, mutationcm in deterius clarè cxpriniunt : amp;nbsp;ideo mendacem cficfatanam ,quia à veritate defciuerit.Ergo,quód mcndax cft,nó ideo fit quod natura diflidium femper habue-rit à veritate’.fed quonia voluntario lapfu ab ca cxcidit. Hæc fatanæ dcfcriptio, nobis pcrqua vtilis eft,vt pro fe quifque ab cius infidiis caucre ftudeat, amp;nbsp;fimul vim atque impctum arcerc. Circuit enim tanquam truculentus leo quarrens quem deuoret, amp;nbsp;mille ad fallcndum artibus eft inftruétus.Quomagis fideles fpiritualibus armis ad pugnandum munitos, amp;nbsp;ad excubias agendas vigilifobrietateintentosefle oportet. lamfi fatanhuncaffedum cxuerenon potcft, non eft cur turbemur quafi re noua amp;nbsp;infolita, dum fubinde emergût varii crrores. fuos enim incitâtfatan quafi flabella, qui fuisimpofturis mundum demcntent. Necmirum eft tam vali-doconatuincumbercfatanamad obruendam vcritatis luccmrcft enim vnicaanimæ vita. Ergo mendacium adextinguendam animam præcipuum amp;nbsp;maxime Icthale telum habet.Hâc fatanæ cffigicmquum in Papatuhodieomnes oculatiperfpiciant, primiimrcputareeosconuc-nir,quo cum hofte bellum gerantrdeinde ad Chrifti fui ducis,(fub cuius vcxillo militanQpræ-fidiumconfugere.Quodproximèfequitur lt;331 ia veritas in ipso non est:c5 firmatioeft ab efFedu vel à pofteriori (vt loquuntur)fumpta. Quia enim veritatem odit fata, nec earn ferrepoteft,quin potiustotuseftmcndaciisdelibutus:hinccolligit Chriftus, àveri-tate prorfus excidifle, amp;nbsp;fuiffe auerfum. Ergo ne miremur, fi apoftafiæ fuæ fruâus quotidie profert. qjv v m loqvitvr mendacivm. Vulgo itaexponunt, Quafimendacii culparanegarctChriftus competerein Deumnaturæauthorem,acpotius ex deprauationc effe diccret.fed ego fimplicius interpretor, Quôd diabolo vfitatum fit métiri,nec aliud noue-ritquàm fraudes,corruptelas amp;nbsp;præftigias fabricate. Ncque tarnen inepte ex hisverbiscolli-gimus,diabolûàfeipfohocvitiumhabcre:amp;ficcffeilliproprium,vtfiimulaccidentalefit.Na quum diabolum Chriftusmentiendi artificemfacit, manifcftê eum à Deo feparat, imo con-trarium pronuntiat. Eodem quoque pertinet p a t r i s nomen,quod mox fubiieitur : nam ideo fatan mendacii pater dicitur, quia à Deo alienatus eft, inquofolo veritas refidet, amp;nbsp;ex quo tanquam ab vnico fonte manat.

47 lt;i,v IA AVTEM veritatem. Cofii'mat fupcriorêfententia'.quia quu nullailHs tcfifté dicaufa fit, nifiquodillis exofa eft acintolcrabilis veritas: palàmfefilios fatanæ effeprodut.

4ff Qiiis ex vobis arguicme depeccato ? Si autem veritatem dico, quarc non creditis mihi?

4S nbsp;nbsp;Reiponderunt ergo Iudæi,amp; dixerunt illi, Nonne bene dicimus nos

Q^v I s EX VOBIS. Hæcinterrogatioexfiduciaeft.namquunulliprobroobnoxiufe-feprobèfciret,hoftibusfuisquafivilt;âorinfultat.Nectarnen immunéfe abeorumcalumniis effe dicit.nam quum nulla obloquendi materia illis effet, non tamê Chriftum conuitiis incef-fere definebant.fednullum in fe crimen hærereintelligit. Atque hoc fignificat verbum ficut Latini dicunt coargucre,vbi quis reipfa conuiâus tenetur. Falluntur tarnen qui putant Chriftum hic perfedam fuam innocentiam affcrcre,qua folus inter homines excelluit,quate-

bi poffe obüci negarct,quo minus fidus effet Dei minifler. Qu.emadmodü amp;Paulus gloriatur, fe nulla in re fibi effeconfciû.Neque enim ad totam vita hoc extenditur,led eft iblius doârinæ amp;nbsp;Apoftolatus defenfio.Hîc ergo abs re quidâ de perfeâione iuftitiæ philofophâtur, quæ fo-li Dei hlio conucnit:quum hoc vnum propofitum habeat, fidé niiniftcrio fuo facere,ficuti cla-rius patetexconlequentibusmioxenimiterumftibiicitjSivcritatcm dico amp;c.Vndccolligimus dodrinæ fuæ magis quàm perfonæ caulam agerc Chriftum.

Q^v I EST EX DE O. Quia iutefuo fumeic hoc pro cofcffo potcft, fc Pati’is cælcftis Icga-tuni effe, Sc bona fidemunusquod mandatum eftexequi,vehcmentiusineosinuehitur;ncque cnimiamobfcura erateorum impietas,quuminrelpuendoDciverbo tam client contumaces* Oftenderat nihil fibi poffe ab il lis obiici quin doccret tanq Liani ex ore Dei. Concl udit ergo nihil ipfoscLim Deo habere commune, quia non audiant:acpræteritafuimentione, bellum illis cutn Dco effe denuntiat. Cætcrùm, docemur hoc loco, nullum effe cLinus reprobæ mentis fi-gnum,quàm vbi quifpiam C hrifti doclrinam ferre non potcft,ctiam fi alias in Ipecicm angelica lanâitate fulgeat:quemadmodum fieamlibenterampleaimur,habemusquafi vifibileeleâio-nis noftræ figillum. Nam qui verbum habet,fruitur Dco iplb: qui autem reiicit, iuftitia amp;nbsp;vita le priuaf.quare nihil nobis magis timendum,quàm ne iniftud horribile indicium incidamus.

NONNE bene d I c I m V s. Magis ac magis produnt quâtopere obftupefacli fint à fata-na:qui plufquam conuifti,pcr mediam tarnen dcfpcrationemruerenó verentur. Porto quu du plex conuitium ingérant Chrifto,nihil tarnen aliud volunt in fumma,quàm hominem effe de-teftabilem,amp; malo Ipiritu agi.Qixia Samaritanos ludæi pro apoftatis habebant,amp; Legis corru ptoribus,quoticsinfamia grauare aliquem volcbant, Samaritanum vocabant. nunc ergo quia nullum habent atrocius crimen quo Chriftum infamer,temere amp;nbsp;fine iudicio triuialeiftud ar-ripiunt. Vt paucis dicam,petulanter eos videmus maledicere,ficutifolent quicaninarabieac-ccnfi,non reperiunt quod dicant.

EGO daemonivm NON H A B E o. Quod ptiotc criminc omiffo, fe tantum defccun-do purgat,quidam ideo faâum putant quod contumeliam perfonæ fuæ faâam neglexerit:tan tùm autem fufeeperit doârinæpatrocinium. Sedmeo iudicio falluntur; neque enim credibile cft tam fubtilcvitæ amp;nbsp;doftrinæ habitû fuiffe àludæis difcrimcn. Deinde nominishuiusodiu (vt diximus)inde natum erat,quôd Samaritani peruerfi ac dégénérés Legis cultores, cam mul-tis fupcrftitionibus amp;nbsp;corruptelis vitiauerant, totiimque Dei cul turn polluerant extraneis fig-ntcniis.Atmuftintis ad allcgoriam confiigit, quod Chriftus non abnuerit Samaritanus vocari, quia verus fit gregis fui cuftos.Scd aliud mihi videtur faille Chrifti côfiliuni. Q^um enim eo-dem fpeftarent duo probra quibus impetitus fuerat, fub vno vtrunque refellit: imo fiquis rite expendat, magis cunigrauabant Samaritanum vocando, quàm dæmoniacum. Sed quemad-modumiam dixi, fimplici refutatione contentus eft Chriftus, quam fumit à contrario, dumfe Partis fui honori ftudere affirmat.Ncceffe enim cft Spiritu Dei régi, amp;nbsp;fidelem effe Dei feruû, qui rite amp;nbsp;fyncerc cum honorât, vos coNTVMEllA me aff. Poteftitaexponi hoc membrum quafi queratur Chriftus non habcri fibi honorem quo dignus eft qui Dcigloriam promouef.fed ego altius cumrefpicere puto ; nempe quod Patris gloriam cum fua coniungat: aefi diceret,Nihil mihi arrogo quod non cédât in Patris gloriammam in me relucet eius maie-ftas, eins poteftas amp;nbsp;imperium in me refidet. Quum ergo tam indigne à vobis cxcipior,in Deu ipfum cftiscontumeliofi.Ideoprotinusfubiicit,Dcum huius foreiniuriæ vindiccm. Poteranc enim ambitionem i 11 i obiicerc, nifi teftatus effet fe non priuato carnis affeâu de fuo honore effe follicitum,vel contemptu’.fedquatenus honor vel contemptus Dei agitur.Cæterùm,ctfilon ge à Chrifto diftamus, certo tarnen quifquc ftatuat, fi ad quærendam D ci gloriam ex animo intentus fiqfatis amplam laudem apud ipfum effe fibi repofitam; femper enim experiemur verum effe illud,C^i me honorant, eos honorabiles reddam. Siapudhomines non modo con- i.S4».i./5o. temptus eft,fed etiam probris obruitur,æquo animo expedet dum illuceat dies Domini.

Amen amen dico vobis, fiquis fermonem meum feruabit, moitem non videbit in æternum.

Dixerunt ergo illi ludæi,Nunc cognouimus quod dæmonium babes. Abraham mortuus eft, amp;nbsp;Prophetæ, amp;nbsp;tu dicis, Siquis fermonem meum feruauerit,non guftabit mortem in æternum.

.VIII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I N E V A N G.

B Num tu maior es pâtre noftro Abraham, qui mortuus eh? amp;nbsp;Prophe-tæ mortui funt.quem teipfum tu facis?

S4 Refpondit Iefus,Si ego glonhco meipfum,gloria mea nihil eh:eft Pater meus qui me glorificat,quem vos dicitis Deum veftrum eße.

îî Et non nouiftis eum:ego autem nom eum: amp;nbsp;Ci dixero quôd non noui eum,ero fimilis vobis mendax.fed nom eum,amp; lermonem eius feruo.

amenamendico V ob I s. NondubiumquinaliquosinturbaillaChriftusfanabi-lcs cognoucrir,alios etiam doiSiinæ fuæ minime aduerfos. Sic ergo terrerc voluit impios quorum dcploratacrat malitia, vttarnenconfolationis materiam bonisrelinqucrct, vcl adlcalli-ceret nondum perditos.Ergo vtcunque maior pars abhorreat à verbo Dci,nunquam tarnen fie totus ad coarguédos improbos intentus elle debet pius doctor, quin fi!iis Dei fimul falutis do-ârinam impertiat, amp;nbsp;conetur adfanam mentem reducere, fiquilunt non prorfiis incurabiles. Hic ergo Chriftusfuisdifcipulis vitamætcrnampromittitjfcddilcipulosrcquirit qui non tan tùm auribus annuant, vt afini, vel ore profiteantur fc probare eins doctrinamded qui feruent nonfecusacpretiofumthefaurum.v i s v r o s mortem negat: quia vbianimam hominis fides viuificatjiam mors retufo aculeo,amp; veneno abfterfojlethalc vulnus infligcrc non poteft.

NVNccoGNoviMvs. Pcrftant reprobi in luo ftuporc : nec magis promiflionibus, quàm minis tanguntur : ira ncque duci ad Chriftum, neque trahi poflunt. Q^iod nonnulli ca-lumniofe torqueriab ipfis verba purant,quia dicant Mortem guftarc,quod ex Chrifto non au-dicrant:mihi parum iblidû videtur.Potius fenrio, locutioncs Hebrxis fuifle lynonimas, Mortem guftarc, êc Videre, pro mori. Verùmin co funt finiftri interprètes, quôdfpiritualcm Chri-fti doârinam ad corpus tranl'fcrunt.Mortcm nemo fidelium viliirus eft, quia ex lemine incor-ruptibili renati,etiammoriendo viuunt: quia Chrifto capiti luo coniunéli, morte extingui nc-qucLint: quia mors, illis tranfitus eft in regnum cælefte •. quia Spiritus in illis habitans, vita cft propter iuftitiam,donee quod refiduum cft mortis abforbcat.lfti verb vtcarnaleslunr,nullam agnofeunt à morte liberationem,nifi qu e palam in corpore appareat. Atquc hic morbus nimis vulgaris eft in mundo: vtplcriquc Chriftigratiam pro nihilo ferè du cant, quia cam æftimanc duntaxat carnisfcnfu.Ergoneidemnobjs contingat,expcrgcfaciendæfunt mentes, vtfpiritua-1 em vitam in media morte pcrcipiant.

73 PATRE Nostro abraham. Altcrumvitium,quôdfplendorcAbrahæamp;fandtoru, Chrifti glorix tcncbrasofFundcrc conâtur.Atqtii nonfecus ac lolis fulgor ftclias omnesobfcu rat,itapræimmenfo Chrifti lulgorc, quicquidgloriæ cft in Sanélis omnibus euancfccrcoportet. Inique ergo, amp;nbsp;præpoftcre f'aciunt,quôdfcruosoppcnunt Domino. Quinctiam Abrahæ amp;nbsp;Prophetis iniurii ftinr,dum illortim nomine abutûruraducrlus Chriftum. Vcriim hæc quo-qiic prauitas omnibus ferè Icculis gralîata cft,amp; hodic adhucgraftatur,vt impiilaccrando Dei opera.ipiumfibiquafi contrarium Eiciant.Illuftrauit Deus noméfuum per Apoftolos amp;nbsp;Mar-tyrcs’.Papiftæidolafibi ex Apoftolis amp;nbsp;Martyribus côfingunt,quæ Dei locu occupent: annon hoc modo fibi ex Dei gratiis fabricant machinas ad diruêdam eins virtutem? Quâttilum enim reftat Deo,vcl Chrifto,fi habeant fanéfi quod illis prodige largiuntur Papiftæ? Proindc fcicn-dumeft confundi totumrcgni Dei ordinem, nifi longe infra Chriftum liibfidant Prophetæ, Apoftoli,amp; quicquid cft Sanâ:orum,vt folus ipfe emincat. Nec fane magis hononficc de San-élis poflumus loqui,quàm quum ipfos Chrifto fubmittimus. Papiftæ autem vtcunque fucum facial imperitis,probosfc iaéfando Sandorn cultores, Dco amp;nbsp;illis paritcriniuriafaciunt,quod illis in fublime euedis, Chriftum cogunt in ordinem. Ac dupliciter quidem hic peccant, quod in dodrin.1 Sandos præfcrunt Chriftoideindc quôd illos veftientes Chrifti fpoliis, eum propc fua virtute exinaniunt.

74 SI EGOGLORiFico. Antcquam de iniqiia ilia comparatione rcfpondcat, præfatur fc non quærcrepropriam gloriam : atquc ita occurrit corum calumniæ. Siquis obiiciat Chriftum fe quoque ipfum glorificaffc: prompta eft folutio,quôd hoc humanitus non fcccrit, fed duce ac authorc Deo.nam hîcfvt pluribus aliislocis) fe per conceflionem à Deo feparat.In fumma,pronuntiat nihil fc gloriæ appetcrc, nifi quod fibi à Pâtre datum fit. Docemur autem his verbis quado Deus filium fuum glorificat,non paffurum vt impune cum côtemptui habeat mundus.Intcrcaad Chriftum rcucrcnter col endum non parum animi addere debentfidehbus

voces illxDei c cælo fonantes,Ofculamini Filium,Adorêt cum omncs angeli,Fledatur illi o* mnegenu, Ipfum audite, Ipfum genres reqiiirant,Humilietur oninis caro.Monemur præterea his verbis,quicquid gloriæ fibi homines à feipfis conciliant,friuolum cfre,ac nihili, Quàm igi-tur cæca eft ambitio,dum tam anxie de nihilo laboramus? Ergo affidue nobis ante oculos ver-feturillud Pauli diâum,Non qui feipfum commcndat,ille probatus eft;fcdquem Dcuscom- i.cor.io mendat.Cæterùm,quia deftituimur omnes Dei gloria,difcamus in vno Chrifto gloriari,quate nus nos facitfuæ gloriæ per gratiam confortes. lt;\v em vosdicitis. F ail um nominis Deiprætextumquemarripcre confueuerant,illiscxtorquet.Scio(inquit)quàm audafter iaéte-tis vos elfe populum Dei’.fed mendax eft titulus ille,quia Deum non agnofeitis.Vnde etiam di feimus quænam fit légitima fidei profeflio.-nempequæ ex vera notitia oritur. Vnde autem no-titiatlla,nifi ex verbo’Ergo quiconque Del nomenabfque Dei verboiaélant,nihil quàm men tiuntur.Interea Chriftus cofeientiæ fuæ fiduciam,illorum proteruiæ opponit, atque ita omnes Deiferuos animis compofitos effcdecet,vt hoc vno contcntifint,Dcum à parte fua ftare,etiam fitotusmundus contraeuminfurgat.ItaProphetisolim amp;nbsp;Apoftolis contra tcrribilcstotius nrundi infultus ftetit inuifta animi magnitudo-.quia feiebant à quo miffi effent. Cæterùrn,vbi deeft folidaDei notitia,nihil eft quod nos fuftineat.

ET siDixERo. HacparticulateftaturÇ^iftusfeofficiincceflîtatccogiadloquédum, quiafilentium eius perfida effet veritatisproditio.Infignis fententia, quod in hune finem fe no bis patefaciat Deus,vt fidem cordis,apud homines ore profiteamur quû opus eft.Neque cnim parumterroris incutere nobis debet, quod qui diflimulantin hominum gratiam, ac Dei veri-tatem vel abnegant,vel impiis copimentis dcformant,non Icuiter tantùm carpiintur,fed able-gantur ad diaboli filios.

^6 nbsp;nbsp;nbsp;Abraham pater vefter exultauit vt videret them meum: amp;nbsp;Yitht,amp; ga-

57 Dixertint ergo illiludæi, Quinquagintaannos nondum habes, amp;nbsp;Abraham vidifti?

58 nbsp;nbsp;nbsp;Dixit illis lefus, Amen amen dico vobis, priufquam fieret Abraham,

^6 abraham VATER VESTER. Conccdit illis verbo tenus quodprius abftulerat, Abraham fciliceteffeillorum pâtre. Oftenditauté quàm friuola ilia fueritobieâio nominis Abra-hæ. llle(inquit)nonaliûtotavitafinéhabuitpropofitum,quàmvtrcgnum meumflorere con-fpiceret.ille me abfentem defidcrauit-.vos præfentcm afpernamini. Q^od de vno Abraham hîc prædicat Chriftus,in omnes Sanftos competit.Scd in Abrahæ perfona, quia totius Ecclefiæ pa ter cft,hæc doftrina plus habet ponderis, Qjjifquis ergo in num ero piorü cenferi cupit, is Chri ftipræfentiani qua decct lætitia excipiat,cuius defiderio Abraham cxarfit.Nam e x v l t a n-KI verbo vchemcnsardénfque affcâusexprimitur.Nuncfubaudicndaeft antithefis. Q_uum adhuc tam obfcura effet Chrifti cognitio, tanto eius defiderio accenfus fuit Abraham, v t eins fruitionem bonis omnibus præfcrref.quàmfœda igitur corû ingratitudo, qui fibi palàm exhibitum fpcrnunt,adeôque reiiciunt? dies hoc loco æternitatê non fignificat,vtputauit Au-guftinus,fed tempus regni Chrifti,cx quo carne indutus,mundo apparuitvt Redemptoris mu-nus impleret.Sed nunc quæritur, quomodo mamfcftationem Chrifti etiamoculis fidei Abraham vidit.Nam hoc eu altéra Chriftifententia videtur minime quadrare,Multi Reges amp;nbsp;Pro- L«f.io.(/.x4. phetæ optaruntvidere quævidctis,nec tarnen vidcrunt.Refpondeo,fidé in Chrifti intuitu fuos habere gradusiquo fit vt Prophetæ veteresChriftu procul côfpexcrint,ficuti promiffus illis fue Tatmectamenquafipræfentéccrnerc licuerit,quemadmodûfàmiliariter acpenitusfc confpi-cuum reddidit quû è cælo dcfccndit adhomines.Porro docemur his vcrbis,ficuti non fruftra-tus eft Deus Abrahæ votum,ita hodie non paffurum vt quifquamfine profcâu ad Chriftû afpi ret,quin pio eius defiderio refpondeat. Quod ergo non fe pluribus dat fruendum, in caufa eft hominum malignitas,quia à pauciscxpetitur.Gaudium Abrahæ teftatur notitiam regni Chrifti pro incomparabili ihefauro fijiffe ab iplb habitam; amp;nbsp;m hune finem dicitur gauifus effe vi-

Cap. IX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN E V A N G.

fo die ChriftijVtfciamiis nihil cum pluris fecilTc.Cæ terum,hHc fidci fua: fruâu pii omnes pcr-cipiunt:,quód Chrifto vno cótenti,in quo plene amp;nbsp;in folidû bead flint amp;nbsp;fœlices,trâquillas amp;nbsp;hi lares cofeientias habet. Et certe nemo rite cognouit Chriftu,nifi qui hoc illi tribuit honoris,vt in co prorfus acquiefcat. Alii exponut Abraham morte iam dciundum fenliffe Chrifti præfcn tiam, quum mundo apparuit; atqueitadefyderii amp;nbsp;vifionis tempora inter fc diuerfa faciCt.Et verum quidcm cft,fpiritibus Tandis poft morte patefadum Chrifti aduentu,cuius expedationc fufpcnfi fuerant tota vitaifed nefcio an expofitio tarn arguta,Chrifti verbis conucniat.

'n Q,v IN Q_y aginta ANNOS. Chrifti didum ab impolTibili refcllcrc conantur,quôd fe Abraha: ante multa fe'cula mortuo æqualcm faciat,nondum ipfe quinquagenarius.Tamctfi au tem nondum annos triginta quatuor natus erat Chriftus,plus tarnen illi ætatis cóccdunt,ne vidcan turnimis exade amp;nbsp;præcife cumillo agerc:acfi dicerent,Tu certe non itafenem te facies vt te iadcs annum quinquagefimum attigiffc. ideo qui coniiciunt facie magis attrita fuifle quam £Etas fcrcbat,vel n ó fieri hoc loco mentione de annis folaribus,vtriquc de nihilo laborat.Pa pia: vero figmêtû, qui Chriftûfupra annos quadragintavixifle tradidit, nullo modo rccipiendû eft.

jS PR.IVSQJAM FIERET ABRAHAM. Quiainctcduli nonnifi ex carnali afpedu indicant, Chriftus fe maius quiddam amp;nbsp;altius humana fpecic habere admonct, quod fenfibus car-nis abfconditum,folis fidei oculis cernitur. fi^undum hâcrationcmfepotuifte à fandis Patribus vidcripriufquam in came palam extaret^iis tarnen verbis vtitur:Priufquâ(inquit) A bra-ham nafceretur,ego fum.Sed his verbis eximit fe è vulgo hominum,fibfquc cæleftcni virtutcin ac diuinam vindicat,cuius fenfus ab initio vfquc mundi in omnia fecula difFufus fucrit. Qi],an-quam bifariam exponi verba hare polTunt : aliqui enim fimpliciter hoc in xternam Chrifti di-uinitatem competereputant, ac comparant cum illo Mofis loco, Ego fum qui fum. Egovero longius extendo: quia virtus amp;nbsp;gratia Chrifti quatenusmundi Redeptor eft, omnium ætatum Hefc.ij.fc.g. nbsp;nbsp;communis fuit.Conuenit igitur cum illo Apoftoli dido,Chriftus heri amp;nbsp;hodie amp;nbsp;in fecula.Sic

enim videtur contextus exigere. Dixeratprius diemfuum ardenti dcfiderio expetitum fuiffc ab Abraham: quia hoc ludæis incrcdibile erat, fubiicit fe tunc quoque fuifle. Porro non fatis firma erit caufæ redditio, nifi intelligamus iam turn agnitum fuifle mediatorcm à quo placan-dus effet Deus. Qi^od tarnen feculis omnibus viguit mediatoris gratia,hoc ab æterna cius diui nitate pendebat.Itaque hoc didum Chrifti, infigne diuinx effentiæ clogium continet. Notan-da etiamcftfolennisaffeuerandi formula a MEN amen. NecdifplicctquodChryfoftomus inpræfcntiverbitcmporepoduseffeexiftimat.Ncqueenimdiciteramvelfui,fedEGo s v m: quo xquabilcm amp;nbsp;ab initio ad fincm vfque eundem ftatum fignificat.Ncc dicit,Priufquam ef fet Abraham;fed,Priufquam fierct:principium illitribucns.

ï viDiT HOM. C AEC V M. Hoccapitcilluminationem cæciEuangcliftadefcribit,fimul doétrinamadmifcensquæmiraculifrudum commcndct. a nativitate. Hæc cir-cunftantia, Chrifti virtutcm amplificat. neque enim humanis remediis curabilis erat cæcitas quam allatam ex matris vtero pertulerat illead virilem vlque ætatem .Inde autem difcipulis oblata fuit mouendæ quæftionis occafio,cuius peccati hæc eflet pœna. Primo,quum teftetur Scripturaærumnas omnes quibus obnoxium elf genus humanum,ex peccato prouenire-.quo-ties aliquem miferum cernimus,fieri non poteft quin ftatim vcniat in mentem hæc cogitatio, incommodaquibus premitur,pœnas efle manuDeiinfliâas . Scd hic tribus modis errari lo-let.nam quum in alios quifque acerrimus fit cenfor, pauci lunt qui eandem in fe, vt par erat, feueritatcm adhibeant.Sires fratri meofunt aduerfæ, mox Dei indicium agno(co:fi me gra-uiore ferulacaftigat Deus,conniueo admeapeccata.Atqui in reputandis pcenis quifque àfe-ipfo exordium facere dcbebat,vt nemini minus quàm fibi parceret. Quare fi æqui in hac par tciudiccs eile volumus,in noftris potius,quàm alienis malis difcamus effe peripicaccs.Secundus error eft in rigore immodico; quiafimulac tangitur quifpiam Dei manu,capitale hoc cffc odium interprctamur,amp;lcelerafacimus ex dcliais,ac propè defperamus de eius falute. contra autem,peccata noftraextcnuando vix delidinobisconlcii fumus vbi grauiffimum fcelus admiffum eft.Pcccamus tertio,quodpromifcue arripimusaddamnationë quofcunque Deus cruce exercer.Certum quidemeftquodnuper diximus, mifcriasomnes originem trahereex peccato’.fed Deus variis de caufis fuos affligit.Nam ficuti quorundam crimina non vlcifcitur in hoc mundo,fed pœnas differt in futuram vitam, vt cas duriorcs exigat : ita duriuslæpe tra-dat fideles fuosmon quod magis peccarint,fed vt in poftcrum carnis vitia mortificet. Imo in-terdum peccata corum non reipiciens,tantiim comm obedicntiam probat, vel ad patientiam crudit.Sicuti videmus fanâum lob præ aliis calamitofiim,ncc tarnen pcccatis fuis vrgeri : fed aliud effe Dei confilium,vt fcilicet rebus etiam aduerfis,mclius teftata fiat eius pietas.Præpo fteri igitur funt interprétés qui ærumnas omnes indifferenter peccatis aflignant; aefi æqualis effet pœnarum modus,vel Deus aliud non rcfpicerct in hominibuspuniendis quam vnius cu iufque mérita. Quare duo hie obferuandafuntjiudiciumincipcievt plurimum à demo Dei: ideóqueipfumpræteritisimpiis feucrèanimaduertere iniuos quum quidpeccarunt, amp;nbsp;eius flagella in corrigendis Ecclciiæ vitiis multo duriora effc.Deinde cur homines affligat, diucr-fos effe fincs.nam Petrum amp;nbsp;Paulum non minus quam Iccleratiflimos latrones cai nifici fub-iecit. vnde colligimus non fempcr in hominum pcenis extare caufas quæ digito poffint mon-ftrari.Cæterum,quôd difcipulicx communi fenlu interrogant quale Deus peccatum virus fuerit in cæco fimulac natus eftmon tarn id faciunt intempcftiuè,quàm dum quærunt an pec-caueritnondumnatus.Quanquamhæc tamabfurdaquæftiocxvulgaricommcntoquodtûc inualucratjfumpta fuit. NamexaliisScripturælocisclarc apparet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c|uam Pytha

goras fomniauit, ab illis fuiffe creditâ.Hinc videmus quàm profundus fit labyrinthus homi-nu curiofitas,præfcrtim vbi acceffit au dacia. Alios nalci claudos,alios ftrabcncs,alios prorfus cæcos,aliosmonftrofo corpore videbant; quumablconditaDeiiudiciarcucrerideceret,vo lucrunt in eius operibus caulam habere conipicuam.lta fua temeritate in illas pueriles nugas prolapfi funt,vt putarent animam vita vna defunâam in nouum corpus migraie, amp;nbsp;ibi lucre débitas anteaâæ vitæ pœnas. Ncc vero hodieludæos piidct tam fœdum delirium pro cælefti oraculo in fuis fynagogis iaâare. Quo exemple docemur, fedulo effe caucndum,ne fi in Dei iudicia vitrafobrietatis modum inquirimus, in horribiles abyffos nos abripiat vagus mentis error acpræcipitet.Prodigii fane inftar hoc fuit quod in cleâo Dei populo,in quo cæleftis fa-picntiæperLcgem amp;nbsp;Prophetaslux acccnfafuerat,tamcraffofigmcnto fueiitdatus locus. Quod fi eorum audaciam tam feuere virus eft Deus, nihil hac modeftia in reputandis Dei o-peribus melius eft, vtin admirationem crumpant meutes quoties illorumfugit ratio : aclin-guæprotinusexclamcnt,luftus cs Domine, amp;nbsp;reftaiudiciatua,licetcomprehendi nequeant. Qupddeparcntum peccatis rogant difcipuli, non abs re cft. Etfi enim ob partis noxam non EteA.ig.e.to. plcélitur innoccns films, fed anima quæ peccauit,ipfa morietur : non tarnen irrita cft ilia de-nuntiatio,quôd Dominus parentum fcelcra reiieit in finum filiorum, amp;nbsp;vindex eft in tertia rxod.^.lt;!4, vfque amp;nbsp;quartam gcncrationem.Ergo ira Dei per multas ætatcsfæpe in vna domorefidef. amp;nbsp;quemadmodum fidelium pofteris in illorum gratiam bcncdicit,fic Si impiam progeniem ab-iieit, filios cum patribus ineundeminteritumiufta vindifta deftinans.Nequc hoc modo con

queri po te ft qiufquam,fe alieni peccati immcritó pœnam lucre : quia vbrdeeft Spiritus gratia,cx nialis coruis malaoua nafci neccffc eft.Hæc fuit Apoftolis dubitartdi occafio,an Dominus a'iquod parcntumfcelus in filiovltus effet.

neq_ve hic peccavit. NonfimpliciterChriftus hominem cæcum aceius parentes Omni culpa libérât,fed tarnen negat caufam cæcitatis in peccato quærcndam efl’e. A tque hoc cft quod priusdixi,aliudinterdumcffeDco propofitum,quum ærumnas iniungit homini-bus,quàm peccata eorumperfequi. Idco quum latent affliétionum caufæ, cohibenda cft eu-riolicas,nc amp;nbsp;Dco faciamus iniuriam,amp; maligni ergafratres fimus.Itaqucaliam rationem ad-ducitChriftus,hominemhuccæcumfuiffenatumvt in eo manifestarentvk. OPERA DE i.Nondicit opus vnum,fed plurali numéro opera, quâdiuenim captusfuitocu lis, diuinæ fcucritatis exhibitum fuit in eofpccimen, vnde timereaefe humiliare reliqui di-fcerent.fequutum eft poftealiberationis beneficium,in quo refulfit miraDei bonitas.Quarc, his verbis Chriftus difcipulos erigcrc voluit in fpem miraculi,fcdintcrea generaliter admo net,caufam hancfatisfupérque in mundi theatro debcreiuftamac legitimam videri, quum Deus nomen fuum illuftrat.Ncc eft quöd cum Deo cxpoftulent homines, quum gloriæ fuæ organa cos conftituit in vtranquepartem,fiuc mifcricors,fiue feuerus apparcat.

4 ME OPORTET OPERARI. lam ad hoc fe miffum teftatur vt Dei gratiam in cæco il-luminandopatcfaciat.Porro fimilitudinem ex communi vitæconfuctudine mutuatur. Orto cnim foie furgit homo adlaborem,nox autê quicti deftinata eft, vt habetur Pfalmo 104.C.22. DIEM ergo vocat tempus fibi à Pâtre finitum,quo opus fibi mandatum perageret.Itavt quif-que adpublicum aliquod munus vocatus eft,tanquam in operas diurnas incumbere debet ad exequendum quod muncris ratio flagitat. Inde porro colligcnda eft vniuerfalis rcgula,fingu-lis vitæ fuæ curfum quafi diem effe. Qiiarc, vt operarios ad fedulitatem amp;nbsp;induftriam ftimu-lat lucis breuitas,ne ipfos nodis tenebræ inter primes conatus deprehendant, ita quû breuc te pus vitæ nobis datum ccrnamus,pudcat nos torpere in otio. denique fimulac Deus per voca-tioncmillucct,minimc cunâandumeft,ne opportunitaseffluar.

J Q.VANDIV fvero IN MVNDo. Hocperoccupationcmadditumintcrprctor.vidcri cnim abfurdumpotcrat,Chriftum fibi tempus operandi præfigerc,quafi pcriculum effet ne eu aliorû more nox opprimeret.Ergo fe ab aliis itafegregat,vt tame fibi quoque finitu effe dicat opcr3ditempus.SccnimSolicomparat,quiquumfulgorefuoilluftrctterram,ramenquu oc-cidit,diem fecum aufert.Itaquc mortemfuam fignificat tanquam foils occafum fore, no quæ luccm eins extinguat vcl obfeurct, fed cius confpedum eripiat mundo. Intcrca docet quum in carne produdusfuit,tunc verèlucidûmudi diem extitiffe.Etficnim omnibusfcculis Deus illuxerat, nouum tarnen amp;nbsp;infolitum fulgorem Chriftus aduentu fuo protulit. vndc infcrt il-luftrandæ Partis gloriæ hoc maximè idoneum aptumque effe tempus,quafi diem fereniffimu, inquo mirificisoperibusfemagis confpicuumexhibere Deusvolucrit.Vcrumhlc exoritur quæftio,quia poft Chrifti mortem maior Dei virtustuminfrududodrinæ, tum in miraculis *.c«r.4.bö'. enituit:amp;Paulusadtêpusfuæprædicationisproprie hocaccómodat, quödDeus quiàprin-cipio mundi iuffit è tenebris luccm fplendcfcere,tunc per Euangelium in Chrifti facie refplen duerit.Et nunc non minus mundum Chriftus irradiât quàm quum inter homines coràm ver-farus cft.RefpondeOjChriftum compicto fundionis fuæ curfu,non minus potenter operatum cfle per fuos miniftros, quàm perfeipfum quum in mundo ageret. Idquidem vcrtim effe fa-tcor : fed no obftatprimó quin per feipfum exequi debticrit quod à Patre mâdatum erat,quo tempore in cum finem exhibitus fuit incarne. Non obftat deinde quominus corporalis eius præfcntiavcrus amp;nbsp;fingularis fucrit dies mundi,cuiusfplcndor in omnia feculadiffufus fucrit. vnde cnim amp;nbsp;olim fandis Patribus,amp; nobis hodic lux amp;nbsp;dics,nifi quod Chrifti exhibitio fem per radios fuos longe emifit, qui perpetuumdiem texerent? Vndefcquiturjquicunquedire-dorem non habent Chriftum, tanquam cæcos in tenebris palpitando confufe amp;nbsp;fine ordine . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vagari. Interca tenendus cft fenfusillc, quodficuti fol pulcherrimumtcrræ ac cæli theatrum,

totiimque naturæ ordincm oculis aperit,ita præcipuam operum fuorum gloriam Deus in Fi-lio confpicuam exhibucrit.

e Hoc quQiii dixilTet, delpuit in terram,amp; fecit lutum ex iputo, amp;nbsp;ille-uit lutum luper oculos cæci.

7 nbsp;nbsp;Et dixit eijVadejlaua in pifeina Siloæ,quod eftfi interpreteris^Miflus.’

8 nbsp;nbsp;nbsp;Vicini itaque,ôc qui viderant eum prius, amp;nbsp;quod mendicus eflet di^

Alii dicebat, Certê bic ell. Abi verb,Similis ell illi.ïlle autem dicebatj £2:0 fum.

quot; Refpondit ille,amp; dixic^ Homo qui vocatur Iefus,lutum fecit, amp;C illeuic ocLiIos meos,amp; dixit mibi, V ade in pilcinam Siloæ,amp; laua.pollquam verb abii amp;nbsp;lain,vidi.

6 f^'E.svv IT ïii TER.RAM. CofiliumChnfticrat,vifumcæcoreftitucre:fedïcmAggrc- v ditur modo in fpecicm valdc abfurdomam Into oculos illincns, cæcitatcm quodammodo du plicar.Quis non vel mifcro homini eum illudere putafTct, vel inftar hominis dcliri ridiculaj ineptias agitare? Atqui hoc modo czci fidcm amp;nbsp;obedientiam probare voluit, vt omnibus effet exemplo.Fuit certè hoc no vulgare fidei fpecimcn, quod cæcus nudum verbum amplexus, vifum fibiredditum iri certo confidit : atque hac fiducia properat ire quô iuffus eft. Prxclara ctiam obedientixlaus,quödfimpliciterobfequiturChrifto,etiamfimulta incontrariam paf tem auocent. Atque hoc verx fidei expenmentum eft,quum pia mens fimplici Dei verbo contenta,fibi promittit quodincredibile alias videtur. fidcm fcquitur mox obfequii proptitudo, vt fe Deo regendum placide tradat,qui fidum fibi ducem fore perfuafus eft. Minime dubium eft quin ludibrii fufpicio ac metus cxco in mentem vcnerit:fcd per omnia impedimenta pcr-runmerc illi facile fuit,quum ftatucret tutum efle Chriftum fequi.Siquis obiiciat, non agnitu fuiffe Chriftum àcæco qualis crat,vtpotucrittanquam Dei filio iuftum illi honorem habere: fateor id quidem:fed quia à Deo miftum effe credebat, illife fubiiciens, amp;nbsp;eum veracem effe nondubitans, nihil in ipfonifi diuinumintueturâmo quödintam exigua notitia totuin fe Chrifto addixitjCO plus laudis meretur cius fides.

7 L A V A iN PI s c IN A s I L o AE. NequeinL VT o, neque in a.q_va sitoAEquic-quamadfanandos oculos fuiffe virtutis certum eft : fed Chriftus libéré externis iftis fymbolis fua imraculanon femel ornauit,fiue vt fideles affucfacerct adfignoru vfum: fiue vt oftenderet fuoafbitrio fubeftc omnia : fiuc vt teftatum faccret tantum effe potentiæ in fingulis creaturis, quantum ipfe dare vclit. Quxrunt tarnen nonnulli,quid lutum ex puluerc amp;nbsp;fputo compofitu fignificef.amp; hanc fuiffe Chrifti figura intcrpretatur:quia puluis terrenam carnis naturamifpu-tum autem ex ore profedu,diuinam verbi eflentiam notet.Ego aute allegoriam iftâ,quia plus argutix quam foliditatis habet,omitro:hac fimplicitatc contentus, quôd ficuti primum ex lu-to homocondituseft,itain refingendis oculislutum adhibucrit Chriftus: in corporis parte eandem potentiam demonftrans, quam Pater in toto homine fingendo cxcruit. Vel forte hoc figno teftatum voluit,fibi non efle difticilius difeuffo impedimento aperire exei oculos,quam hominum cuiuis lutum abftergere.Rurfum fux effe poteftatis tencre hominis vifum; pcrinde ac fiquis od^os luto illinat.quod pofterius magis mihi arridet. Lauare in pifeina Silox, idco fortt hiflit,vt ludxis exprobraret nonnifi per eos ftarc quominus fentirent prxfentem Dei virtu teïh; quemadmodum fux xtatis homines lefaiasobiurgat quod contemptis aquis Silox, tacite fluentibus,rapidos amp;nbsp;violentos fluuios appctant.Eadem quoque fuifferatio mihi videtur, cur Elifxus N aaman Syru in lordane lauare iufferit. Pifeinam hanc,fi Hieronymocredi-miis,efficicbant aquxeertishoris ex mote Sion ebullientes.Intcrpretatiovocis siloa con-fulto ab Euangelifta additur;quiafons illcteplovicinus,quotidie ludxos venturi Chrifti ad-monebat:quem tarnen coràmfibioblatumafpernatifunt. Gratiamergo Chrifti Euangelifta nobis commcndat,quöd ipfe vnus tenebras noftras illuminer, vifiimquc cxcis reftituat. Nam in vnius hominis perfonanaturx noftrx conditio depingitur,quodfeilicet luce amp;intelligcn-tia omnesab vteropriuati fimus.deindequod mali huius remedium à folo Chrifto petendum fit.Obferua autem quod quum prxfens illic effet Chriftus, ncgligi tarnen fymbolanoluit,ad coarguendum gentis ftuporem, qux inanem tantum fignorum vmbrarctinebat, abolitafub-ftantia.Cxterum,mirifica Chrifti bonitas in eo rcfulget, quod vltró ad excum medicus acce-

ditjiiec eins preces in ope ferenda expeftat. Et fané qniim natura ab eo auerfi fimus,nifi occur ratpriufquam vocetur,fuaqueinifcricordiainlucisamp; vitæobliuione demerfos prarueniat, adum de nobis eft.

g VICI NI itaq^ve et Q_y I VID. bfonvicinis tantum notus erat cæcus, fed paffim ctiam totius vrbis incolis,quôd mendicus federe ad portam rempli foiebat; talesautcm, vulgi oculos magis in fe conuertunt.Hæcnotitia hominis ad plures miraciili famam vulgauit. Cæ-teriim,vt ingcniofaeft impictas in obfcurandis Dei operibus,multi putarunt non cundem eflc hominem,quia in eo noua Dei virtus confpicua crat.ita quo fplendidior eft opcrum Dei ma-ieftas,minus fidei apud homines inueniunt.Sed illorum dubitatio ad comprobandum miracu lum valuit , quiahinc fadum eftvtfuopræconiocæcus, Chrifti gratiam magis celebrarct. Proindeomnesiftascircunftantias non fiuftra colligit Euangelifta ex quibusmiraculi veritas clarius enituit.

,y Rurfum ergo interrogarunt euni etia Pharifæi,quomodo vifum rece-piilct.Ipfeaute dixit eis,Lutu impofuitfuper oculos meos,amp; laui,amp; video is Dixeruntergoex Plianfæis quidam, Hic homo non eft a Deo, quia fabbatum nonferuat. Alii dicebat, Quomodopoteft homo peccator hæc ligna facerc? amp;nbsp;diftidium erat inter ipfos.

iNterrogarvnt e V m etiam pHARiSAEi. Hanc confcffionem ex ore exei iam ante populus audicratuiunc eius teftes Pharifæi quoque fiut,qui obiicere poter ant rumo-rem fine capite tcniere excitatû ab hominibus plebeiis, non minus temere fuifle exceptum. Ac primo quidem omilTafaâiquæftione (vtloquuntur) deiure tantum difputant : non enim nc-gant quin vifiim Chriftus cæco reftituerit,fed crimen inueniunt in circunftantia temporis : ac negant Dei efle opus quo violatum fuit fabbatum.Sed primo quærendum erat an diumum o-puSjCflct fabbati violatio, Qu,id autem obfiat quo minus hoc videat,nifi quiaprauo afFeófu amp;nbsp;malitia excarcati,nihil vident?Adde quod iam prius fatis fupérque edoâi luerant à Chrifto,nó magiscum fabbatopugnarequæ Deushominibus largitur beneficia, quàm circuncifioncm: amp;nbsp;Legis verba homines àfuistantum,non Dei opcribus,quicfccrciubét. Quod ergo errorem pro confefTo fumunt tarn valide rcfutatum,obftinatæ malitiæ imputandum eft. fal tern no alia de caufa errant,nifi quia errare libet.Ita Papiftæ friuolas putidafque calumnias quibus centies refponfum eft,fubinde tarnen perfriâa fronte ingcrcre no definunt. Qu^id ergo nobis agendu? Nempequum locus datur, quantum in nobis eft rcfellenda eft eorumimprobitas, qtiifalfain-tiidiaEuangelium grauant Sc infamant.Si nulla, quâtunuis iufta defenfio os illis obthurct,n5 cfi quod fatifcamus:fed magno amp;intrepido animo obftinatahæc malediccndi libido qua nos opprimere volunt,calcanda eft. Axiomata fumunt quæ libenter illis concedimusmon audien-dos efte qui ab Ecclcfia difccflîonem faciunr,amp; abrumpunt fidei vnitatem.Scd quodpræcipuc difeutiendum crar,amp;quod dilucide millclocis cxpofuimus,diflîmulanterpra:tcreunt: Papam cumluacateruanihil minus quàmEcclcfiam eflcftarraginem cxcommcntis adulterinis eófla-tam,amp; infeâam tot fuperftitionum figmentis,multum àfyncera fide diftare. Atqui fiiriofafua pcculantia non efficient, qiiin tandem præualeattoticsactam folideteftata à nobis veritas. In eiindem modum Pharifæi plaufibile aduerfus Chriftum axioma fumebant. Non effe à Deo quifquisfabbatu nonlcruabat:fcd inique Sc falfo opus Dei ladabantfabbaii efle violationé.

Iff OyoMODO potest homo PECO ATOR.Pcccatorhic,ficutaliispluribusIocis,pro fcelerato Sc Dei contemptorcfumitur. Quare cum Publicanis Sc peccatohbus edit magiftcr Marf.i.f.nf« vefter?hoc eftimpiis amp;nbsp;flagitiofis hominibus,quorum vulgo infamis eft nequitia.Nam ex fabbati violatione colligebant hoftes Chrifti profanum elle ipfum hominem, amp;nbsp;omni rcligionc vacuum.Ifti contra, qui medii lunt amp;nbsp;æquiusindicant, pium amp;nbsp;religiofum hominem elle fta-tuunt,qui ad edenda miracula infigni Dei virtute fit infti uétus. Quanquä non fatis firmum vi-deturargumentum. Namamp;pfeudoprophetis interdum Deus permittit figna quædam edc-re:amp;fcimiis fatanam inftarfimiæ, Deioperaimitari vtincauiosfallat. Imorefert Tranquil-Jus,quum Vefpafianus in ludæa effet,ac ius in medio foro ex tribunali dicerct,iogatum à cæco fuilfe vtlputo eiusoculosillincrct; hoc rcmedium aSerapidefibi infomniis monftraiumcffe. Vcfpafianum,quiatcmcreludibriocxponerefcnollct,cun(âantcramp;ægre co addudfum elle. Quum tarnen vndique amici inftarent, cæco dediffc quod petebat : atque ita repente apertos fuiffe eius oculos.Quis Vefpafianum proptcrcaintcrfcruos Dei numcret, vcl pictatis laude eu infigniat?Refpondeo,apud pios amp;nbsp;Dei timentes,miracula indubias effe potentiæ Spiritus fan-dfi tefferasifed iufto Dei iudicio fieri vt miraculis fallacibus incrédules nonfccus ac præftigiis deludatfata. Q^od ex Suetonio nuperretuli,nó puto effe fabulofum:fed iuftæ potius Dei vin difta: hoc adferibo: quod quu tot amp;nbsp;tarn præclara Chrifti miracula à ludæis cotempta effent, tandem vt meriti erant, adfatanam fuerintablcgati. Debucrant enim ex Chrifti miraculis in PuroDeicultu proficcrc,in Lcgisdolt;ftrinacófirmari,amp;affurgcread Mcffîâiplû qui finis erat Legis.Et certè Chriftus cæcG illuminâdo,fe Mcffiâ effe clarc teftatus fucrat. Qfii Dcû in fuis o» peribusagnofeere rcculat,nó modófocordia,fed malitiofo contêptu reeufant: anno digni lunt ques Deusfatanæ fallaciisfubiiciat? Meminerimus ergo Dcûfyncero cordis affcâu quærendum cffe,vt nobis Spi ri tu.s fui virtute fe patcfaciat; obedienter cius verbo præbédas elle aures, vt veros Prophetas miraculis non fallacibus diftinâc notet ac defignet. Ita fict vt fua apud nos miraculis vtilitas collet,ncc fatanæ impofturis fimus obnoxii. Qu^od ad iftos pertiner, tametfi hoc probe faciut quod de miraculisin quibus apparct Dci potcniia,reucrétcr loqufitur,non ta men fatis validam rationé opponût curcéfendus fit Chriftus Dci Propheta. Ncque ctiâEuan-gelifta pro oraculohabcri voluit corumrcfponfumitantum impiamhoftium Chrifti cotuma-ciam in medium profert,qui malitiofè in confpicuis Dci operibus quodearpant captantes,ne admoniti quidem,paulifpcr fubfiftunt. et di s sen s i o er at inter e o s.PcffimS in EcclefiaDei,amp; maxime noxium malum eftfchifma:quî fit ergo vt Chriftus difeordiæ mate riam inter ipfos Ecclcfiæ doôlorcsfeminetîRcfponfio facilis cft,non alium fuiffe Chriftofiné,

Cap. I X. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN E V A N G.

nifi vt omnes quafi porrcda manu ad Deum Patrem adduceret. Diflenfio autem, exeorum ma litia Orta eft quitus animus non erat ad Deum accedere. Scbifmate ergo fcindunt Ecclefiam quiconque Dei veritati parère ncnfuftinenr- Præftat autem inter fe dillidere homines, quàm limul omnes vno confenfu dpictate deficere. Proinde, quoties emergunt diflidia, Temper con-lideranda eft origo.

DI c V N T er Qv r caecvs fverat. Quo magis fedulo inquirunt, eofepotentius cxcrit Dei veritas:pcrindc enim faciunt acfi flamma quis extinguere flatu fuo vellet.Ergo quo-ties videmus omnia impios moliri ad opprimendam Dei vcritatem, non eft cur terreamur, vel nimium de euentu fimus Iblliciti : quia nihil quàm eins lucem magis co modo accendent. Porto quodfcifcitantur à cxco quid fentiat, non idcofit quod morcntur eius indicium, vel pili a:ftimet:fedquiahominemmetuperculfumcxanimi fui voto refponfurum fpcrent. Qua in parte Dominus ipfosfruftraturmam ccrte quod homo plebeius intrepidc,ncglcdis corum minis, Chriftum affcrit Prophctam efte,Dei gratia: acceptum referte merito conuenitivt ha:c fidu ciafitquafialterum miraculum. Quod fi tarn cordate amp;nbsp;libère Chriftum efle Prophctam con fciftis eft,qui Dei filium efle nondum tcnebat:quàm pudenda eft eorum perfidia qui metu fra-öi vel cum abnegant,vel conticcfcunt,quum feiant ad Patris dexteram federe,atque inde ven-turum totius orbis iudicem?Qu.um ergo exiguam notitiæ fcintillam hie cæcus non ftiffocaue-rit,danda opera cftvtex plcnofulgorequicordibusnoftrisilluxit,ingcnua amp;nbsp;integra con-fcffiorefiilgeat.

i8 Non crediderunt ergo Indæi de ipfo quod cæcus fuiflet, ac vifuni re-cepiflet,donee vocaruntparentes eius qui vifum receperat.

ip nbsp;nbsp;nbsp;Et interrogauerunt eo.s,dicentes, Hie eft films vefter, quern vos dicitis

2.0 nbsp;nbsp;nbsp;Relponderunt illis parères eius, amp;nbsp;dixerunt, Sciinus quod file eft films

Quomodo autem nuc videat,nefcimus:aut quis eius apenierit oculos, nos nefcimus:ipfe ætatem habet,eum interrogate,ipfe de fe loquetur.

Hæc dixerunt parentes ems,quod timerent lud æos.iani enim confpi-rauerant ludæi vt fiquis eu cofiteretur eft'e Chriftu,e fynagoga enceretur. ^3 Propterea parentes ems dixerunt, AEtatem habet,ipfiim interrogate, jg NON credidervnt. Duo hlc obferuanda funt, quod non credant faftum efle miraculum,amp; quodfpontc prauo Chrifti odio cxcæcati, quqdpalàm eft non cernant. Ipfos Euan-gclifta non credidiffe refcrt.fi ratio qua:ritur,non dubium eft quin voluntaria fuerit corum cæ-citas. Quid enim obftatquominusiuculehtum Dei opus oculisfuisfubieftum non vidcant: imo quod plufquam conuicfi,non tarnen crcdantquodiam habcntcompertfi : nifi quod interior cordis malitiaclaufos tenet corum oculos? Idem in Euagelii quoque dodrina implcri Pau lusdocet: velatam enim vel obfeuram eftencgat,nifi reprobis, quorum mentes excaicauit dcushuiusfcculi. Talibuscxemplismoniti, difeamusnon acccrfcre nobisobftaculaqua* nos à fide arccat. I vdaeos pcrfynecdochcnEiiâgeliftanominat,quipopuli gubcrnaculatenebat.

HicESTEiLivs VESTER. Quiapriotevianonfucccffit,nouamaliamtcntanf.fcd Dominus hie quoque mirabili ratione non modo corum conatus difturbat,fedin contrarium ctiam fincm vcrtit.Porro non vnumfimplicitcrqua:runt,fedafturcplura inuoluunt,vtrcfpon fionis anfam prxeidant. Sed parentes cæci ex multiplici amp;nbsp;captiofainterrogatione dimidiâ tan turn partem cxccrpunt,adqnamrefpondcnt:filiumfuum efle tcftantur,amp; cæcum fuifleab vte-ro. K inc fequitur non natural iter cum viderc,fed miraculo apertos fuiffe il li oculos.fcd hoc po ftcrius,quiaodiofumerar, prætcrcuntiquofilentioproduntfuamingratitudincm. Nam ccrte tarn il lu ftri Dei bcncficio afFe(fti,ad ccicbrandum eius nomen ardcre toti debebant. Atqui metu contcrriti,gratiam Dei quantum infe eftfepeliunt : nifi quod teftem fuoloco fubftitufit fi-lium,qui amp;nbsp;minore inuidia amp;nbsp;maiori fide rem totam,vt gefta eft, prædicct. Cærerùm ctfi pru-dcnter,dum pcriculum déclinant, mediam hanc excogi tantrationem, vt per os filii fui oblique

de Chrifto teftcntur,lioc tarnen non obftat quin per os Eiiangcliftæ Spiiiius èoiüm molIJticm damnct,quia partes interim fuas deferunt. Quanto itaque minus babebunt cxcufationis qui perfida abnegatioiic Chriftu cu fua doétrinajcum miraculis,cû virtutc Sc gratia prorfus obrilfit?

c oNsvi RA verant ivdaei, Hic iocus docct vetcrem,amp;fcculis omnibus vfitatum cxcommunicandi moré fuiffemeque cnim tunc primùminucnca cxcómunicatio fuit: lcd quæ iam olim aduerfusapoftatas Sc cotemptores Lcgis vfu rcccpta crat pcena, in Ghrifti difcipulos veria fuit. Tenemus ergo, ex vetuftilTima EcclelirdiJciplinaortum elfe excommunicandi ri-tum.Deinde nonnuper cœpiflc,ncque vnius tantum leculi cileboc vitium,vtfandaDeiinfti-tuta fuis facrilegiis impii homines corrumpant. Elfe aliquam corredionis formam qua rebelles cohibcrentur,Deus ab initio voluit.Hac poteftate Pontifices amp;nbsp;Scribæ non modo tyranni-cè abufi funt ad vexandosinnoxios, fed Deum ipfum,eiûfque doéirinam nefarie tandem oppu gnarunt. Quum potentior eflet Chrifti veritas, quàm vtiure amp;nbsp;ordine ad refiftendum parcS forent,excommunicationum fulminavibrarunt ad cam opprimendam.Idé Sc in populo Chri-ftiano fadum eft •. vix enim exprimi poteft quàm barbaram tyrannidem cxercuermt pfeudo-epifeopi in plebefubigenda,ncquis mutirc auderet:amp; nunc videmus quanta truculentia telum hoc excommunicationis in omnes Dci cultures rorqueât. Sed ita ftatuendum cft,vbi hominu hbidinein alicnumfinemrapiturexcommunicatio,lecurepoflecontemni.Nequccnim Deus, quumiusexcommunicandiEcclcfiæfuæ mandauit,gladioarmauittyrannos vel carnifices ad iugulandasanimas : fed rcgulam pra:fcripfitpopulifuigubernandi:amp; quidem ea lege, vtfum-mumipfe imperiumtencret,homines verb haberet miniftros.Fulminent ergo vt libueritpfeu docpifcopi,non alios inanibus fuis crepitacuiis attonitos reddent,quàm qui voce fummi pafto ris nondum cdodi quodnam fit veru ouile, vagi Sc dubii crrant.In fumma, quos videmus non fubeircChrifto,ccrtoccrtiuscftlcgitimaexcommunicandi poteftate cflepriuatos. Ncc vero timendum eft,ne à fuo cœtu nos abdicent, vndc Chriftus vita amp;nbsp;falus noftra exulat. Quin potins fi Chrifto coniudicflecupimus, fponte ex Papæ fynagogis difeederenos oportet ; tantum abeftvt nobis obfteteicdionis metus.Ca:terùm,etfi ritus cxcommunicandi tam indigne in ve*-teri Ecclefia corruptus fuerat : Chriftus tamé aduétu fuo extingui noluit:fcd reftituit fuæ puri-tati,vt de integro apud nos vigeret. Ita hodie quatunuis fœda in Papatu grafletur fandæ huius difciplinæ profanatio, potius ad pnftinam fuam integritatefummo fttidio à nobis rcuocanda cft,quàm vt cam aboleamus.Nunquä adeö bene res in mundo compofitæ funt, quin fandifli-mæquæque Dci leges hominu vitio in corruptclas degenerent. Nimiu profedolicentiæfata-næ daretur,fi in nihil U redigere poftet quicquid adultérât. Nullusiam Baptifmus nobis refta-rct,nulla Cœna,nulla denique religio,cuius nulla partem à fuis inquinamcniis reliquit intada.

Vocarunt ergo fecundô hominem qui cæcus fuerat,ac dixerunt ei, Da gloriam Deo:nos feimus quod hic homopeccator eft.

Refpondit ergo ille amp;nbsp;dixit, An peçcator fit, nefeio : vnum fcio, quôd quum cæcus eftem,nunc video.

Dixerût ergo ei rurfum,(^id fecittibi?quomodo aperuittuos oculos? ^7 Re{ponditillis,Dixi vobis ïam ante, amp;nbsp;non audiftis: quid rurfum vul-tis audire^nunquid vos etiam vultis eius difcipuli fieri? /

Conuitiati funt ergo illi, amp;nbsp;dixerunt, T u efto eius difcipulusmos Mo-fis fumus difcipuli.

19 nbsp;nbsp;nbsp;Nos feimus quod Mofi loquutus fit Deus-.hic vero vnde fit nefeimus.

30 Refpondit homo, amp;nbsp;dixit illis, Certe in hoc mirum eft, quod vos ne-feitis vnde fit,amp; apemit oculos meos.

31 Scunus autem quôd peccatores Deus non audit: fedfiquis Deifit cul-tor, amp;nbsp;faciat eius vcluntatem,hunc audit.

Si A feculo non eft audicum quôd aperuerit quifpiam eius oculos qui na-tus fuiflet cæcus.

Cap. IX- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EVAN G.

Z4 V o c A R VN T ERGO SEcvNDO. NÓ dubium cft quin pudorc coadi cæcum vocarint, quem nimis firmum amp;nbsp;conftantem prius experti fuerant.Ita quo vehementius ludantur aducr fusDcunijfubiiide pluribuslaqucisfeinduunr,amp; fortius feconftringunt.Cætcrùm, itainterro gant vt vi infua verba ipfum adigere conétur. Speciofaquidempræfatio cft,quum liortantur ad dâdam Deo gloriamifcdftatim imperiofè vêtant ne exanimilui fenfu rcfpodcat. Ergofub nominisDeiprætextu,feruileobfequiumabilloexigunt. da gloriam deo. Tamctfi ad caufæ circunftantiam referri bare obteftatio poicft, ne Dei aloriam obfcuret cæcus, beneficium quod accepit,in hominem tranfferendo:potius tarnen fuKferibo corum fententiæ qui fo-lenncm foiffe formulam exiftimant,quæ adhiberi folebat,quum iufiurandum ab aliquo exige iofuej.t.i $. rent. Nam amp;nbsp;lofue iifdcm verbis Acbam adiurar, quum veram fubrepti anathematis confef-fionem exprimere vult.Monebât autem bis verbis, non leui contumelia Deum affici, fiquis per eius nomen fallcret.Et certc quotics iurandum cft nobis,occurrere debet hæc præfatio, vt non minus pretiofa nobis fit verita5,quàm Dei gloria.Id fi fieret,longe alia conftarct iuramenti rc-ligio.Nuncquia bona pars Deum abnegari non cogitans, quumadmendacium aflerêdumin-uocatur eius nomcn,temere amp;nbsp;contemptim adiurandumprofilit : omnia periuriisrefertafiint. Interca videmus vt bypocritx, cüam dum maximam Dei reuerentiam obtendunt, non modo fucum fadant, fed impudéter quoque illudât. fimul enim addunt vt in fua verba impie eu ma -nifefto Dei probro cæcus iuret. Ita fcilicet fcelerata eorû confilia Deus in lucem protrahitivt-cunque vanis coloribus induccrc,amp; fiditiis vmbris tcgcrc conentur.

ANPECCATOR s I T, N E s C I o. Vidctut cæcus ab ingenuo teftimonio nonnibil metu defledere.Neque enim crcdibilc eft de Chrifto ipfum dubitafle, vt verba fonat. fed ego potius ironice loquutum arbitror,quo ipfos acrius pungcrct.Côfeffus paulo ante fil erat Propbetam: quum nihil proficcrcfeviderct,depcrfonaiudiciumfufpcndcns,rcm ipfam proponît.Êigo ifta conceffio fubfannatione non caret.

iff dixervnt ergo El RVRsvM. Quumimpiosvidcmustantopcrcinprauisfiusa-dionibus fatagerc,pudeat nos torporisnoftri,quôdtam frigide in agendo Chrifii negotio ver-faraur. Quumautem vndiquecalumniandimateriamvencntur,vtmiraculumrcnebrisinuoL uant. Dominuseorum conatuspræclare difeutitinfrada cæci conftantiameque enim tantum in fententia perftat, fed libéré eos,amp; feuere obiurgat, quod veritatem fati^notam amp;nbsp;comperta fubindequærendo,obruere ftude3t.Pcruerfum ctiam Chriftiodiu illis exprobrat,quum dicir, I N v N Q_y r D vultis fierieius difcipuli?fignificatenim,quanuisccnticsc5uidi fuerint,maJigno hoftilique affcdufic efle occupatos,vtnunquam cefluri fint.Mira fanclibertas,quôd homo co temptibilis amp;nbsp;obfcurus, imo proptermcndicitatem fercprobrofus,fccure omnium Sacerdo-tum furoremin feprouocat.Si exigua duntaxatfidei præparatio, quum ad pugnam ventum cf-fct,ijlitantumdeditfiduciæ,quidcxcufationispra;texentqui extra tclorôiadum,magni Euan-gelii præconeSjin pcriculisobmutcfcunt? Porto hæc quoqueinterrogatio cft ironica. Signifi-cat enim malcuolétia cos,no fynccro veri ftudio impelli vt hanc quæftionê tain fcdulo vrgeat.

convitiati svnt ergo iiLi. Probabilc cft, quæcunque illis conuiiia fu-riofæiracundiæ impetus didauit,tumultuofè in eumconicciffe. hoc autem vnum ex rriultis friit,quod Legis apoftatam vocarunt. Ncque enim eorum iudicio, Chrifti poterat clTe difei-pulus,quin à Lege Mofis deficcrct. Acdifcrtèbæc duotanquam inter fepugnantiaopponunt. Cætcrùm, hic in fpecicm pulcherrimus cft color, quod difcedcre à Mofis dodrina nictuunt. Eft enim hæc verapietatis régula, audiendos cfTcProphetas, per quos loquutum cfTe Deum ’ccrtö conftat : ne quibuflibet hominum dodrinis circunferaturfides. Ab hoc verb principio deducunt,quam habent de Lege Mofis certitudinem. fed mentiuntur Mofisfe efle difcipulos, Roj» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qui à Legis fine auerfifunt. ItahypocritæDeumlacerarefolct,quumvolunceiusnomenob-

'^■'’•4. tendere.Si Chriftus anima Legis cft,vt Paulusdocet,quid erit Lcxabipfofeparata,nifi corpus mortuum’Hoc exemple doccmur,non verèaudiri Deum, nifi quum attentuseft auditor adeius vocem,vtpercipiatquidnam fibi velit acloquatur.Quudicuntfe N e s c i r e vndefit Chriftus,hoc3dpatriam vellocumnatalem non rcfcrtur,fedadmunusProphcticu. Caufan-tur enim fc nulla habere vocatiqnis eius notitiam,vt eum tanqua i Deo profedum rccipiat.

30 CERTE iN HOC MiRVM EST. ObHquèpciftringitcos,quôdtaminfigifimiracu lo nihil commoti,Chrifti vocationem fibi efleignotam fingant:acfi diccret, minime cfTc con-fentaneum vt talc diuinæ virtutisfpecimen pro nihilo ducatur,ac Chrifti vocatio fie probata

eratrefiduum, ainictunt . Cæciquidem nafcimur omncs,fed tarnen in corrupt« vitiof«-« que natura: tcncbris aliquæ adhuc fcintillæ emicant, vt différant homines à brutis pecudi-bus. Nuncfiquis fupcrbafenfus fui confidcntia inflatus lubuccrc fcDeo rccufet, videbi- ' tur extra Chriftum fapiens,fcd claritas Chrifti eum infatuabit: quia tunc demum patere inci-pit humanæ mentis vanitas, quum in mediufn prodit cxleftis fapientia. CxtcruUi, plus quiddam, licuti iam attigi, cxprimcre his verbis Chriftus voluit. Nam hypocritæ priufquamaf-fulgcat Chriftus,nonita contumacitcr refiftunt Deo : fedftmulatque lux propiusadmotaeft, apertomarte,amp;quafiexprofeflb aduerfus Deuminfurgunt. Facitigitur iftaprauitas amp;in-gratitudOjVt duplicetur corum cæcitas,amp; Deus iufta vindiâa oculos prius vera luce priuatos penitusconfigat vel confodiat.Tenemus nunc huius loci fummam, quod in mundum vcneric Chriftus vt cæcos illumincf.eos verb qui fapcrc fibi videntur,ad infaniam redigat. Priore au-tem loco illuminationis meminit,quoniam hxc propria eft aduentus eius caula.Neque enim venit vtiudicct mundum,fedpotius vtferuet quodperierat: licut Paulus quumfe vindnftam i.Gor.io.t.er. inpromptu habere prxdicat contra omnes rebelles, fimuladdithuicpœnæ locum fore, poft-quam implcta fuerit piorum obedientia.Neque verb hxcvltio ad Chrifti perfonam reftrin-gi dcbet;acfi non idem quotidic efficerct per Euangelii fui miniftros. Quo magis cauendum eftnequis noftriim infana fapientia: opinione,horribilem hanc pcenam accerfatrfedexperien-tia docet quam vere hanc fententiam Chriftus protulerit.Plurimos enim videmus fpiritu ver tiginis amp;nbsp;furoris pcrcuti,non alia de caufa nifi qubd exorientem iuftitiæ folcm ferre nequeut.

Viuebattunc Adam, amp;nbsp;veraintelligcntixluce prxditus erat,quumplufquam fas crat vide-re appetcndo,diuinum illud bonum pcrdidit.Nunc fi in cxcitatem dcmcrfi,amp; ita humiliaii à Domino, nobis tarnen adhucintcncbrisnoftrisplacemus,amp;phrencticum noftrum fenfum opponimus cxlefti fapientix, non mirum eft fi ingraucfcat Dei vltio, ita vt bis exei redda-mur.Hxc quidem olim eadempœna impiis fub Legeinflifta fuit. Namicfaias ad excxcandu populum veterem mittitur,vtvidcndo non videat,Excxca cor populi huius, amp;nbsp;aurcseiusag-graua,amp;:c.Verùm quo plenius fe in Chrifto, quàm Prophetis exeruit diuinx lucis fulgor, eo illuftrius extare amp;nbsp;conl'pici oportuit hoc cxcxcationis exemplum, ficuti hodie meridiana lux Euangelii in extremamrabiem hypocritas prxeipitat.

4° avdiervnt q^vidam ex PHARIS ae is. Scnfcrunt ftatim illo Chrifti diâo fc vulnerari;amp;tarnen videntur non fuilfc ex peflimis, quia palam infefti hoftes magis à Chrifto abhorrcbant,quàm vt fc il li adiungerent.lfti autem fuftinebant Chriftum audire,fed abfque profeftu:quia nemo idoneus Chrifti difcipulus, nifiqùifcipfumcxucrit:àquoproculifti a-berat. Porrb hxc interrogatio exindignatione nata eft, qubd fibi putabant iniuriam fieri,fiin excorumordinemcogcrentur : amp;nbsp;fimul faftuofum gratix Chrifti contemptum vnà cumlu-dibrio prxfe ferf.acfi diccrenr,Tu igitur fine probro noftro inclarcfcere non potes. hoccinc ferendum eft,vt tibi honorem ex contumclia noftra acquiras ’ Qubd autem cxcis nouam lu-cem promittis,abihinc amp;nbsp;facefle cumtuo beneficio . nequccnim hac mcrcedeilluminari abs te volumus, vt obtincasnos hadenus fuiftecxcos. Hincpcrfpicimus,fuperbam amp;nbsp;virulen-tam fcmper efle hypocrifim.Supcrbix eft,qubd feipfis contend, fibi quicqua adimi nolut.vi-rulcntix, qubd oftenfo morbo, tanquam grauitcr Ixfi exafperantur, amp;nbsp;cum Chrifto expoftu-lant.Hinc Chriftiamp;gratixquamoffert,contemptus.Emphafiseftinparticula eti a M;quia fignificant, quanuis reliqui omnes exei fine, indignum tarnen eflc vt ipfi in communi ordine cenfeantur.Vitium,his quifupra alios emincnt,nimis familiarc,vt faftu ebriipropemodumfe obliuifeantur efle homines, si caeci es set is. Duplex his verbis poteftineffe fenfus. vel qubd ignorantia fubleuaret aliqua ex parte corum culpam, nifi plane, conuidi cum veritate data opera pugnarenf. vel qubd mcdicabilis in ipfis effet ignorantix morbus,fi modo turn agnofcercnt.Priorcm fententiam confirmant, Chrifti verba qux habebimus capile deci-moquinto,Si non veniffcm,amp; loquutus fuiffem eis,pcccatum non habercnt,amp;c. Sed quia hlc in contextu fequitur, qjv bn se vider e dicant,vt inter fc refpondcant antitheta, vi-deturhoc melius congruere,fi exponas cxcum clTe qui proprix cxcitatis confeius, remedium morbo quxrit.Hoc modofumma crit, fi agnofccretis malum vcftrum,non effet prorfus incu-rabilemunc autem quia vos putatis fanos,manetisdefperati.Quum peccatum cos non haberC dicit qui cxcifunt,non ita excufat ignorantiam quafiinnoxia amp;nbsp;extra culpx rcatum cffet'.tan-tùm fignificat promptum effe mofbo remcdium,vbifcrib fentitur;quia dum cxcus ad libera-tionemafpirat. Deus ad fcrendam opemparatus eft. Infanabilcs autem funt qui in mails fuis ftupidi, gmtiam Dcifpernunt.

Men amen dico vobis, qui non ingreditur perofliuminftabuluni ouium,fed afcendit aliund e,iUe fur eft amp;c latro. ui autem ingreditur per oftium,paftor eft ouium.

Huic oftiarius aperit,amp; oues vocem eius audiut: amp;nbsp;proprias oues vocat nomine,amp;: educiteas.

Et quLim proprias oues emiferit,ante eas vadit, amp;nbsp;oues eum fequutur: quia nouerunt vocem eius.

Hane fimilitudinem dixit illis lefusnlli autem non intellexeruntquæ-nam eflent quæ dicebat illis.

AMEN amen dico vobis. QuiancgotiumChiiftocratcufflScribisamp; Succrdo-tibus,qui habebantur Ecclefia:paftores,fi vellet doârinam fuam recipi, necelTe cratipfos fpo-liari huius tituli honore.Poteratetiam multum fidci derogate eius dodrinæ credcntiiim pau-citas.Contendit ergo non omnes in paftorum vel ouium numero habendos qui externu in Ec clefia locu vfurpat.Sed hac demu notaIcgitimospaftores àrcprobis,gcnuinas oues ab adultc-rinis difcerni,fi ipfc vnus omnium fcopus fit, amp;nbsp;principium amp;nbsp;finis. Hæc admonitio cu omnibus fcculis vtilis fuit, tum hodie præfcrtim neccfTaria eft. Nulla eft nocentior Ecclcfixpeftis, quàm dum lupi fub paftorum larua graflantur. Scimus ctiam quàm durum ofFendiculum fir, üuum fpurii vel dégénérés Ifraelita: fcpro Ecclefiæ filiis venditant, amp;nbsp;hocpraitextu inful tant fidelibus. vtrique malo per continuos fere ætatum fucceffus obnoxia femper fuit Ecdefia.Sed hodie rudes amp;nbsp;infirmos nihil magisperturbat,quàm quum Sanâuarium Dei vident a fummis Euangelii hoftibus occupari. Neque enim facile in animum inducunt,Chrifti dodrinam efle CUI tarn acritcr ab Ecclefiæ paftoribusrefiftitur. Deinde quia maior pars falfis doftrinis cir-cuducitLir per varios errores’.dü finguli alios refpiciut amp;nbsp;cxpedat,nemo ferè in reda viam fc pa titur adduci.Ergo nifi lupis amp;nbsp;furibus fponte nos exponerc libet, ne in laruatis paftoribus vel ouibus fallamur,in primis cauendum eft.Magnificum cft Ecclefiæ nomen, amp;nbsp;merito : fed q uo plus reuerentiæ mcrctur,eo magis follicite ad notandum veræ vel falfæ Ecclefiæ difcrimen in-tentos elTe nos decet.Aperte hic negat Chriftus pro paftoribus habêdos qui talcs fc iadât;vcf cefendos cfTe in ouibus quicuque externis infignibus gloriâtur. De ludaica Ecclcfia fermonc habetmoftræ in hac parte non diffimilis cft ratio. Spedadus eft etiam confilii eius finis quem dixi,nc fcilicet terreâcLir vcl labafcantinfirmæ confeientiæ, quum Euangelio infeftos vcl cô-trarios cernunt,quipaftorumloco regnantin Ecclefiameàfidepropterca refiliant quôdpau-cos ex vulgo Chriftianorû in audienda Chrifti dodrina condifcipulos habent. q_v i non iNGREDiTVR. Incptcfaciuntmcoiudicioquifubtiliusfingulasparteshuiusparabolæ cxcutiunt.Nobis ergo fummam hanc teuere fufficiat, quodquum Ecclefiam Chriftus fimi-lemfaciatouilijinquoDeus omnes fuos aggregat,fe comparât oftio,quia non alius,quàm per ipfum,in Ecclefiam pateatingrcflus.Hinc fcquitur,cosdemum probos cfrepaftores,qurrc-dà ad Chriftum ducunt. Eosin Dci ouile verè colligi,vtcenfeanturin eius grege, qui fc vni Chrifto addicunt.Cætcrum,hoc totum ad dodrinam refertur. Nam quum in Chrifto abfcon dit; fint omnesfapientiæ amp;fcientiæthcfauri, qui indealiô dcfledit,neque viam tenet, neque per oftium ingreditur.Nunc quifquis moniiorcm Chriftum non afpernabitur, facile fe ab ea dubitationeexpedierquætam multospcrplexos tenet,quænamfit Ecclefia, amp;quinamfint paftorum loco audicndi.Nam fi nos à Chrifto abduccre tentant, qui paftores vocantur, fu-' gicndi funt Chriftiiuffu,nonfecusaclupivcl fûtes. Ncccumaliogregeincundavelcolcn-da focictas,quàm qui in pura Eiiagelii fide cofpirat.Hac rationc hortatur Chriftusfuos difei-pulos vt fe ab incrcdula totius gentis multitudinc feparent, ne impiis Sacerdotibusregendos fcpcrmitrant,nec fibi fucum ex vanis amp;nbsp;ventofis nominibus fieri finant.

Hvic osTiARivs APERiT, Sicui Dcum intclligerc übcat, uou tcpugno: imó vi-detuthîc Chriftus confulto Dci indicium falfæ hominum opinion! opponcrein approbandis

amp;teftatâ,nihil tarnen fiJei apudcos obtineat. Et quo magis eorum focordiam vrgcat vel ßii Litiäm,niiracLdi excellcntiain co amplifient,quod ab vltimahominum memoria nunquam fando audiîum fit, talequicqiiam fuiffe ab bomine faftum . Vnde fequitur, malignos efle at-que ingratos,qui ad confpicuum Dei opus vitro conniuent.Colligit ergo à Deo cfTe miflum, qui tanta fpiritus Dei potentia inftruâus eft,ad comparandam fibi ac dodrinæ fuæ fidem.

SCI M VS AV. Q^voD PECCATOR.ES. Falluiitur qui cæcum cx vulgî opinionc fie lo-quutum efle putant.Nampceeator, hîe quoque vtpaulo ante, impium amp;nbsp;feeleraiu fignifieat. Eft autem hseperpétua Seripturædoärina,quödDeus nonexaudiatnifiaquibusvero amp;nbsp;fyneero corde vocatur. Na quu fola fides ianuâ nobis ad Deu aperiat,ccrtû eft impios omnes ab acceflu eius arccrifimo teftatur fe abominari eorîî pieces,fîcut ad eorum facrificia naufeat. Singular! enim priuilegio filios adfc inuitat, folus eft Spiritus adoptionis, qui incordibus noftris clamat Abba Pater.In fumma,nemo ad Deum orandu rite eft comparatus, nifi qui cor fide purgatum habet. Impii verb ficuti in fuis precibus facrum Dei nomen profanant, ita po-tius huius facrilegii pcenas daremerentur,quam vt quicquamin falutem impetrent. Ideo non male ratiocinatur ca:cus,Chriftum à Deo profeâum cftc,qucm fuis votis ita propitiû habet.

Refpondemnt, amp;nbsp;dixerunt ei, Tu in peccatis natus es totus, amp;nbsp;tu nos doces? amp;nbsp;eiecerunt eum foras.

Audiuit lefus quôd eiecident eum foras, amp;nbsp;quum inuenidet eum, dixit ei, C redis tu in Filium D ei?

Eunc dixit lefus, In indicium ego vein in hune niundum : vt qui non vident,videant: amp;nbsp;qui vident,cæci nant.

Hæc audierunt quidam ex Pharifæis, qui erant eum illo, amp;nbsp;dixerunt ei,Nunquid ôe nos cæci fumus?

DixitillisIefus,Si cæci efretis,nonhaberetis peccatummunc autem di* citis,Videinus.peecatum igitur veftrum manet.

IN PECCATIS NAivs ES. Nondubitoquinadciuscæcitatcmalluferint:ficutiftl perbis hominibus mos eft miferos amp;nbsp;calamitofos vexare. Ergo perinde illi infultant, aefi ab vtero matris cum fcclerumfuoruin nota prodiilTet. Nam paffim Scribarum animis infidebat hæc perfuafio, quod animæ vna vita defundæ, in noua corpora migrarent, atque illicpcenaS penderent priorum fcelerum .Inde conftituunt ifti,eum qui cæcus natus eft, iam tune peccatis delibutiim fuiffe acfœdatum.Hæcpræpoftera cenfuranobis documento effe debet,fedulô ca uendueffe,nefcmper Deiflagelliscuiufquepeccatametiamur. Habet enim (vtprius vifum eft)Dominus varios fines,cur ærumnas hominibus infligat.Præterquam verb qubdifti hypo critæ mifero homini infultant,fimul contumeliofè rcfpuunt quanlibct fandas amp;nbsp;probas eius admonitioncs.vt hoc plufquam commune eft,nequis ab eo fe doceri fuftincat,quem contem* nit.Porrb quumfcmpcr audiendus fit Deus, per quofcunquc tandem nobis loquatur; difea-musneminem contcmnerc,vt Deus nosfemper dociles ac manfuetos reperiat*. etiamfi conté-ptiffimo Sc nihili hominc ad nos docédum vtatur. Nulla enim eft deterior peftis,quàm quum aures faftus nobis obftruit,nc audire dignemur qui vtiliter nos moncnt.Et Deus fæpc conful-tb viles amp;: abiedos eligitadnosdocendos amp;nbsp;monendos,qubaltitudinemnoftram fubigat. eieçervnt evm foras. Quanquamfieripoteftvtimpetufadoeumextratcmpln eieccrint,mihi tarnen videtur alius effe Euangeliftæ fenfus. qubd eum excommunicauerint: atque ita fuerit eicdio,iuris fpecie obteda. Et hoc contextui melius quadrat: quia fi per con-tumeliam tantùm eiedus fuiffet,nô erat hoc tanti momcnti,vt fama ad Chriftum peru eniret. Nunc qubdChriftus audiuit, inde coniicio rem quafi feriam folenni ritu ab illisadam effe. CæteiTim, hoc exemplo docemur quàm friuola fint amp;nbsp;minime timenda hoftium Chrifti a-nathcmata.Si ab eû cœtu ciieimur in quo régnât Chriftus-, horrendum illud indicium in nos

Cap. IX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EVANG.

fcrcur,quo(ltraiiaiïiurfatan.àî,çju.iaàrcgno Filii Dei exulamus. Verum ab co loco vbi Chri-ftus per verbum amp;nbsp;Spîritum fuum non præfidet, fpótc fugiendum nemo nos expellat: tâ-tum abeft vtmetuendumfittyrannicumilludiudiciumquoimpii fcruis Chriftiinfultant.

3Î ET Qv V M iNvENissET EVM. Si rctcntus fuiffct in fynagoga, pcriculum crat nc paulatim à Clirifto alienatus,inidemcumimpiis cxitiu mergerctur. Nunc extra templum va-ganti Chriftus occurrit,eielt;3um aSaccrdotibus excipit amp;nbsp;amplc(3itur,erigit proftratum,amp; vi tam otFcrtad mortem addiólo.Hocidem amp;nbsp;noftro tcmporö cxpcrti iumus.Namquum Luthe-rusamp;aliifimiles,initiocrafliorcsPapæ abufus reprehcndcrent,vix tcnuem habebantpuri Chriftianifmi guftu. Poftqua-incos fulminauit Papa, ac terrificis bullis à Romana fynagoga I cicdifunt,manuiIlisporrcxitChriftus,acpenitusillisinnotuit.Itanobisnihil melius quàm abEuagehilioftibuslógiUimeabcflCjVtipfcpropius ad nosaccedat.cR E DI s in filivm D E I? ludxum alloquitur qui Legis doftrina àpucro imbutuSjpromifTum fuifle aDeo Mef-fumdidiccrat. Perinde igitur valetiftainterrogatio,acfi cum hortetur Chriftus vt Mefliam fcquatur,féque illi addicat.quanqüam magis honorificonomine vtitur, quàm tunc folebant. hàbebatur e nim Mcflias tantum Hlius Dauidis.

yS , CLV I s EST, VT CREDAM? Ex hoc cæçi rcfponfo apparct quanuis dc Clitifto nihil ad-huc ccrti vel liquidi tcncrct,promptum tarnen ac docilem fuifle.nam perinde fonant hæc ver-ba,acfi dicat,Paratusfumfimulacmihioftenfusfuerit,cumamplelt;fti.Notandumautemquód à Chrifto Propheta cæcus doccri cupit.iam enim pcrfuafus crat milTum à Deo cfle Chriftum. Qu^are fidem fuam non tcmere eins dodrina: fubiicit. '

37 ET V I Dl ST I £ V M. Non potuitcæcushisChrifti verbis aldus prouchi quàm ad frigida iciunamquc fidci particulam.Nam de virtute fua,amp; quorfum àPatre miflus fuerit, amp;nbsp;quidna nbsp;nbsp;nbsp;I

attulcrit hominibus,Chriftus nihil mcminit.Atqui hocin fide præcipuum eft, vtfeiamus facri j ficio mortis cius cxpiatacflepeccata, amp;nbsp;nos Dcoreconciliatoscfte : refurredionem, dcuiâæ | mortis tnumphum eflemos Spiritu cius renouarijVt carni amp;peccatomortui,iuftitiæ viuamus: i ca ' , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ipfum effe vnicumMediatorcm:Spirirü eius,adoptionis noftræ arram cflcdnipfo denique có-

ftarcomnesvitæxtcrnæpartes, VeriimEuangeliftaauttotumfermoné quemhabuit Chriftus non recitat:aut tantum fignificat cæcum dedifle Chrifto nomen,vtpofthac vnus ex cius di fcipulis effeinciperet.Ego quidem non dubito quin Icfus volucrit ab eo Chriftus agnofci, vt abiftofideiprincipio,inpleniorcm deindefui notitiameum adduccrct.

3^ ETADORAViT EVM. QiiæripotcftaudiuinumChriftohonoremexhibuerit.Verbu quo vtitur Euangelifta nihil aliud fignificat quàm genuflexione,vel aliis fignis cultum amp;nbsp;vene rationem teftari. Mihi certè probabilc cft hic rarum aliquid,amp; infolitum notarimempe quod cæcus longè plus Chrifto honoris,quàm homini vel Prophetæ detulcrit. Nee tarnen co vlque tunc profecilTe puto,vt Chriftum fciret Deum in carnc manifeftatum. Quid ergo fibi vult a- . . doratio? Quum pcrfuafus clTct cæcus lefum cfle Dei filium,quafi in mentis cxccfliim admira-tione raptus,coram co fe proftrauit.

iNivDicivM vENi. ludiciinomenhoclocopropœnaquæimpüsamp;Dcicontem-ftoribusinfligitur,fimplicitcractipinonpoteft,quiaadilluminationis gratiam extenditur.

udicium ergo vocat Chriftus quodrcsconfufas amp;nbsp;diffipatas inlegitimum ordinem reftituit: Significat tamé hoe admirabili Dei confilio fieri, amp;nbsp;præter cómuneni hominu fcnfum.Et fanè nihil minus confcntaneüiudicathumanaratio,quàm à luce mundi cxcæcari cos qui vidét, Eft igitur hoc vnum exarcanisDeiiudiciisquibushominumfupcrbiamdeiicit.Porró notandum eft,cæcitatcm cuius hîc fit mentio,non tam à Chrifto,quàm ab hominû vitio eflc.Ncque cnim nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;|

fuanaturaquenquampropriccxcæcat:fcdquumrcprobinihilquàmciuslucemcxtingucre eu | piant, oculos mentis quos habet malitia amp;nbsp;prauitatc infcâ:os,oblata lucc perftringi necclTc eft. Infunima,quum Chriftus fuapte naturalux fit mundi, hoc accidentale eft, quod cius aduentu quidam cæci fiunt. Quæri tarnen rurfum poteft,quum omnesad vnum paflim damnentur cæ- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

citaris,quinam fint ifti videntes. Refpondeo id per conceflionem ironicè didum effe, quia in- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

creduli quum oculis capti fint, fc tarnen vaidc acutos ac perfpicaccs putant. atquc hac fiducia elatijDcum audire non dignantur: amp;nbsp;extra Chriftum præclaram fpcciem habet carnis fapicn-tia; quia miindus quidfit verè faperc non apprchcndit.Viderecrgo eos dicit Chriftus,qui fub ftultafapicntiæ fiducia fc amp;nbsp;alios fallentcs,proprio fenfu feruntur, vanàfque fuas imaginatio-nesprofapientiahabent. Talcs,fimulatqueapparet ChriftusinEuangcliifui fplendore,cæci fiunt; non modo quia detegitur quæpriusin tcncbrisinfidelitatislatebat eorum ftultitia,fcd quiaiufta Dci vindidain altiores tenebras demcrfi,exiguum illud nefeio quid lucis quod illis

qiiominus ipfe folus Ecclcfix fuæ prxfit, 8c folus paftor ernineat. Tametfi enim eorum vtitiir tniniftcrio,paftöris tamcn munusfua virtute obirc amp;nbsp;exequi non definit. Iraetiam magiftri funt amp;nbsp;doâoreSjVt eins magiftcrio non dérogent. Denique paftoris nomen qunm ad homines trâffertur,fubalternum eft,vt dicunt.Et Chriftus ita honorem fuum cum miniftris communi-cat,vttamipfori]m,quam grcgistotius vnicus tarnen maneat paftor .Nunc quum dicitfe venif fe vt vitam habeant oues,fignificat eos tantum luporum amp;nbsp;furum rapinis efle expofitos,qui fub cius pedo fe non conrinent.amp; quo plus addat fiducia:,quieunqucab eo non dehciunt,in illis vi tarn affiduo profcdu augeri,amp; cofirmari prædicat. Et certcprout quifque in fide progreditur, eopropius ad vitæ plenitudincm acccdit;quiain eo crcfcit Spiritus,qui vita eft.

» • Ego fum paftor bonus:paftor bonus animam fuam ponit pro ouibus. n nbsp;nbsp;nbsp;Mercenarius autem, amp;nbsp;qui paftor non eft, cuius propriæ non funt o-

ues,videtlupumyenienteni, amp;nbsp;relinquit oues, amp;: fugit, amp;nbsp;lupus rapit eas, diflipat oues. '•

^5 Mercenarius autem fugit, quia mercenarius eft, amp;nbsp;non eft iIIi cura de ouibus.

Sicut cognofcit me Pater, amp;nbsp;ego cognofco Pattern, amp;nbsp;animam meam pono pro ouibus.

PASTOR bonvsanimam svam. Ex fingulaiT amoris afFedu quo oues profequi-tur,qu4mvere feillis paftorem exhibcat, oftenditrquia de earum falute vfqueadeo eft follici-tuSjVt ne proprix quidem vitæ parcat; vndefcquitur, plufquam ingrates effe, amp;nbsp;ccntics dignos qui pereant,amp; ad omnenoxx genus fint cxpofiti,qui tam benigni amp;nbsp;amabilis paftoris cuftodia rcfpuunt.Porrö vcriflimum eft quod A uguftinus monct:proponi hic quid in Ecclefix regimi-ne cxpetendum,quid fLigicndum,amp; quidtolerandum fit. Nihil magis optabile,quàm vt à probis Sc ftudiofis paftoribus regatur Ecclcfia. Se vnum effe bonum paftorem profitetur Chriftus qui per fg in primis,amp; deinde per 1 u a inftrumenta,Ecclcfiam fanam amp;nbsp;incol umem prxftat. Quoties ergo res bene iunt compofitx,amp; prxfunt hominesidonei,illic Chriftus re ipfa pafto-temagit.Sed multi funt lupi amp;nbsp;Fûtes, quipaftorumlaruatcdi, Ecclcfiamfederate difiipant. Tal es,quocunque nomine gloricntur,fugiendos effe Chriftus dcnuntiat.Mercenariisfipurga-ri poftet Ecclefia, melius res haberet : fed quia hoc modo fideliumfuorum patientiam Dominus exercer, fimul etiam illo fingulari beneficie indigni fumus,vt Chriftus infynceris paftoribus nobis apparcat: tolerandifunt,vtcunquenonprobcntur,ac merite etiam difpliceant. Mer cenariosintelligequidoclrinampuramrctinent, amp;quiperoccafioncm (vtPaulus loquitur^ P/«/;f.i.6.ir, potius quam redo zeloveritatcmannuntiant.TalcSjCtfi non Chrifto fidelirerfcruiant,audicn difunt.NamficutiPharifxos audiri voluit Chriftus,quiafuper cathcdramMofisfedebant:ita hoc honoris Euangelio nos habere conuenit,ne eius miniftros,licet minus probes faftidiamus.

Qupniam autem minima quxquc ofFendiculainfipidum nobis Euangeliumrcddunt, ne tales delicix nos impediant, femper nobis in mentcni veniat quod prius attigi:fi non ita potenter in miniftris viget Chrifti Spiritus,vtpalam in illis paftorem fe exhibcat,nos vitiorum noftrorum pœnasdare:amp; interea obedientiam noftram probari.

mercenarivs a V. et Q_y I PASTOR NON EST. Tamctfipaftoris nomen Chri ftus vni fibi vindicat, tacite tarne inrtuit, organisfiusin quibus agit aliquomodo commune ef-fe.Scimus enim quam multi poft Chriftum,fanguiné pro falute Ecclefix fundere non dubita-uerint. nec Prophetx ante cius aduentu vitx fux peperccranL Sedin fua perfonaabfolutu exé-plarproponit,vt miniftris fuis regulam prxfcribat. Quam enim fiæda amp;nbsp;pudenda eft noftra fe-gnities,fi nobis vita noftra preriofior eft Ecclefix falute, cui fuam Chriftus pofthabuii? Cxtc-rùm,quod de tradenda pró ouibus vita hic dicitur, taquam certum amp;nbsp;prxeipuum paterni affe-dus fignum eft.Voluit primo Chriftus teftatfirclinqucre,quam fingulare amoris erga nos lui fpcciméin mortefua ediderit : deinde adimitationé exéplifui puocarefuos omnes miniflros. Differentia tamé inter hos 8c illum notanda, quod vitam luâimpendit in fatilfadionis pretiû; fanguinem fuum effudit adpurgandas animas noftras ; corpus fuum in vidimam expiatricem obtulit,qua Patrem nobisplacaret.InEuangelii autéminiftris nihil tale effe poteû,quiomnex

Cap. X. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.’.. IN rV.ANG,

purgatione indigët, 5c vnico Hlo facrificio expiantur,amp; Deo rcconcilianttir.Sed hîc non difpu-lat Chriitus de mortis fuæ efRcacia aut fruâu vt fe al ns comparer, fed vt probet qualiter erga nos afFeäushierit; deinde vt alios inuitetadfcquedumfuum exemplum. In fumma,ficiit proprium Chrifti fuit vitam nobis fua morte acqtiirere, amp;nbsp;præftare quicquidEuangeliumconti-nct:ita commu ne paftorum omnium officium eftjdoârinam qua annuntiant, viiæ fuæ difpen-dio tu eri; amp;nbsp;Euangelii doârinamfanguine fuo obfignando, teftari quàm non fruftra doccant^ falutem fibi äc aliis à Chriflopartam elTe. Hie tame moueri poteft quæftio, nunquid mcrcena jius habendusTitjqui luporum occurfum, quamlibet ob caufam déclinât. Hæc quæftio olim quafi in re præfenti agitata fuit,quum tyraniinEcclefiam crudeliterfæuircnt.Tertullianus,^k limilGS,niinis meo iudicio inhacpartefucrunt auftcri.Auguftini moderatio longe melior: qui ita paftoribus fugerepermittit, (i publicæ lalutifua fuga magis confulant, quàm gregem fibi conlmiftum deferendo prodant. Hocautem fieri indicat,quum Ecclefia non deftituitur idoncis miniftris, Sc paftoris vita ficpriuatim impetitur ab hoftibus,vt fuaabfentia corum rabiem mi-tiget. Quod 11 commune periculum eft, magffque timendum nc fugerè credatur paftór, non confulcndi voluntate, fed timoré moriendi, nullo id modo licere contendit : quia fugæ exemplum magis noccbir,quaminpofterumprodefte queat eius vita.Lcgai;,qui volet,Epiftolam ad Honoratum epil’copum centefimam oâogcfimam. Secudum hanc rationem Cypnano'fugcre licuit: qiii mortem adeo non horrebat, vt oblatam vitamperfidanegationc rcdimcrc fortitcr abnuerit. Solum hoc tenendum eft,vt gregem fuum paftor, adeóque lingulas ones vitæ fuæ pr^^ferat. cvivs pro vr.non svnt oves. Videtur hie Chriftus omnes fine exce-ptione præterfc vnum faccre mercenarios.Narnqubm ipfe vnus fit paftor,ncmini noftrum fas eft oucs quas pafcit,fuas vocarc.Scdmcmincrimus, qui Chrifti Spiritu aguntur, cos proprium fibidiicere quod capitis eftfidque non vtfibi poteftatem vlurpenr,fcd vtfidcliterfcruetquod fibi commiflum eft. Nam qui verc Chrifto coniunótus eft, nunquamalicnum àfeducct quod illi tamcharum fuit.Id eft quod poftcadicit, mercenarivm fv g er E,quiaouiumcuT ram non habcf.acfi diccret,grcgis dillipationc non tangi, quia nihil ad fe pertinereputac. Nam qui mercedcni fpedaqnon gregem,vtcunque in tranquillo Ecclefiæ ftatu fallat,tandem vbi cO minus certandum fucrit,perfidiæ fuæ documentum edet.

14 ET COGNOSC.O ovE s MEAS. Priore membro fuum erga nos amorcm rurfus com-mendat : cognitio cnim ex amore nafeitur, Sc curam fecum trahit: fimul tarnen fignificat fiifqj deque fibi clfe omncs,qui Euangelio non obtempérant,quemadmodum feeundo membro rc-petit:amp; confirmât quodpriiis dixcrat fe viciffim ab ouibus agnofei.

_ ij sicvT coGNosciT ME p A T E R. Nihil attinet,ac nc cxpcdit quidcm iufpinofas il-las fpeculationcs ingredi; qtiomodofuam fapientiam Pater cognofcat:quia Chriftus fimplici-ter,quatenus vinculum eft noftræ cum Deo cóiun(ftionis,fe inter ilium Sc nos medium ftatuit: acfi dicerer,non magisfieri pofTc vt noftri obliuifcatur, quàm vt Pater cum rciiciat vel negli-gat.Tnterca mutuum à nobis officium exigif.quia ficuti ad nos tuendos confert quicquid à Pâtre acccpitfacultatis,itavultnos habere obfequentes amp;nbsp;fibi addiâos : quemadmodum totus ipfe eft Patris,amp; omnia ad eum refert.

Iff nbsp;nbsp;nbsp;Et alias ones habeo quæ no funt ex hoc ouili;illas etiani me oportet ad-

17 nbsp;nbsp;nbsp;Propterea me Pater diligit,quia ego pono animam meam,vt rurfus fu

iS nbsp;nbsp;nbsp;Nemo tollit earn a me,fed ego pono earn à meipfo. Poteftatem habeo

ponendi earn, amp;nbsp;poteftatem habeo iterum fumendi earn, hoc mandatum accept à Patre meo.

Iff ALIAS OVES HABEO. Quanquamnonnulliadomnespromifeuehocrefcrunt,tani ex ludæis quàm ex Gcntibus,qui nondum erat Chrifti difeipuli; mihi tarnen dubium non eft quin ad Gentiu vocation erefpexerit. o v i le enimappellatveteris populi colledioné,qua à reliquis mundi populis diremptus,in Dei peculium amp;nbsp;vnum corpus coalucrat. Sic cnim hi-dæosfibicooptaucrat Deus, vtritus amp;nbsp;ccrcmonias velut quædamfcpta illiscircundaret, nc incredulispermixti effent : quanquam oftiym ftabuli gratuitum crat vitæ æternæ feedus in

paftoribus.acfi diceret, Aliis guide plerunq uc mundus applaudit,eófque libcnter honore pro-Icquitufifed Deus,penes que imperiû eft,no alios agnofcit ac probat quàm qui ones hac via du cunt. Qu,ödN OMINE ouesdicitvocari,admutuufideicófenfunircfcro:quiavno DciSpiri-tu inter le coniunâifunt difcipulus amp;nbsp;doâorivt præeathic,fequaturille. C^iôd quidâpriuatâ notitia exprimiputant, quam de fingulis ouibus habere debeat paftor,an fatis firmû fit,nefcio.

c hanc siMiLiTVDiNEw. Encurfapientiæiaßanüaclati,Chriftiluccmrcfpuercnt. naminrenonadcoobfcura,funtplufquâhcbctes.Inhisverbis,N on inteilexervnt Q,vaena M ES SENT, amp;c. varia eft apudGraîcosleâio: quidam codices habent ad verbum, Non i n t e l l e X ER V n t q_vae l o «3_v e b a t v r. Altera qua fequutus fum ,plcnior cftjtamctG eôdcm redit fenfus. Tertia eft, quod non agnouerunt cffc DeiFiliumquidefeipfo loqucbatur:fed hæc minus rccepta.

Fur non venir,nifi vt furetur,amp; maôlet,amp; perdat.ego veni vt vitam ha heant,amp; abundaiitius habeant.

Cap. X. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN E V A N G.

rvnt EOS OVES. Clirius nunc confirmât quod obfcurius ram dixcrat fub allegoriarfi-gura:n5 fuiffe fcilicct ex Ecclcfia Dciqui extra viam ab impoftoribus abduâifunt.Hoc idco primum dicitur,ne quum magnam errantium turbam ccrnimus, eorum exemple nobis perire libcat:dcindenetitubcmus,quû impoftoribus ad pl u ri mos fallendes Deus habenaslaxat. Ne-que enimhxc leurs eft cofolacio, vel tenuisfiduciæ materia: quiifcimusinter multipliccs inful tus amp;nbsp;infidias luporu, amp;nbsp;latronû, Chriftû féper fide præfidio tutatû efl'e fuas eues, nequa ab eo dcfcifceret.Sed hic exoritur quæftio, Qiiando quis incipiat exgrege Chrifti cffc.Multos eniin videmus magna vicæ parte pallatos errare per deferta, qui tandem ad Chrifti ouileaggregan-tur.Reipódeo,nomeno v i v m hieduobus modisfumi.Quumpofthac dieet Chriftus,fcalias adhuc habere Oues,omnes Dei elcftoscomprehendit, qui tunc nihil habebantouium fimilc. , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nunc eues intelligitiampaftoris nota fignatas. Natura certe nihil minus quàm eues fumus,

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quin potius omnes nafeimur vrfi amp;nbsp;leones, donee Spiritus Chrifti nos cicuret, amp;nbsp;ex fcris ac in-

domitis beftiis manfuetas pecudes formet. Ita fecundum arcana Dei eleâionem in eius corde iam ones fumus nondum adhuc nati : vocatione qua nos in ouile fuum colligit, ones in nobis elfe incipimus. Iam qui in ordincm fideliu vocati lu nt,cos magis tenacitcr fibi hxrcre affirmât Chriftus,quàm vt vagi amp;nbsp;inftabilcs circunferantur qualibct noua; dodrina: aura. Siquis cxci-piat, pofte interdum eciam quife Chrifto addixerant, errare, idque frequenti experientiapro-bari;ncc fruftra has partes apud Ezechielcni bono paftori tribui,vt dilperfas oucs congreget: fatcor cquidem non raro hocaccidcrc, vt qui fidcidomcftici fucrant, ad tempus alicnentur: fed non pugnathoc cum Chrifti fententia:quia quatenus errant, quodammodo ones efle defi-nunt.Hocftmpliciter vult Chriftus, omnes Dei cledos ctiamfiinnumeris erroribus tetatifiie-rintjin pura: fidci obedientia retentos elTc,nc fatanæ ciûfque miniftris in prxdam forent expo-fiti.Hoc autem non minus admirabilc eft opus Dei,quum ouespaulifper cuagatas iterum col-i-lo/j4w.x.f.i9 quàm fi in ouili perpctiio claufa: maneret.Iftud quidem fcniper amp;nbsp;fine cxceptione verum eft,non eftenoftros qui à nobis cxefit: led qui ex nobis funt, manere vfquein finem nobifeum. Cætcrvinijhic locus fummum ptidorcm mcrito incutere nobis debet. Primiim quod adpafto-ris nortri vocem tarn male fumus aflueti,vt vix earn pauci frigide aufcultcnt. Deinde quod ad eum fcqucndum,tam deft des ac pigri fimus. De bonis loquor, vel qui faltcm funt tolcrabiles. nam magna pars eorum quife Chrifti difcipulos iadant,proterue aduerfus cum recalcitrat. Poftrcmó,quódfimulatque voxaliqua extrancipcrfonuit,hucilluc inftabilcs rapimur:ha:c in-conftanti.a amp;nbsp;Icuitas fatis prodit quàm male adhuc in fide profcccrimus. Quod fi minor eft ere dentium numerusquàm optandum fit.'dcindefi multi ex paucisfubindc diffluunt,habentpii doftores confolatione qua fefuftincant,quód ab elcftis Dei audiuntur, qui Chrifti oucsfunt. Noftrum quidem eft fedulo dare opcram,amp; modis omnibusfatagcrc vt in fidci vnitatcm,fi fieri poftitjtotus munduscoalefcaf.intcrim noftro numero contenti fimus.

pERMESictyis IN G R ED I A T vR.Eximiapiorumconfolario,quód vbifemcl Chri ftumamplexifucrint,extra pcricuIumfeclTeaudiunt. Namfalutcmillisamp;profpcrum ftatum ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chriftus promittit. Deinde partes duas exprimit, quod tuto quocunque opus fuerit,inccdcnt:

deinde quod adfatietatem vfque pafccntur.Pcr ingressvm et e x it v m Scriptura £x-pe omnes vitæ aiftiones fignificat.Sicuti Gallice dicimus, aller, CT nenir pro verfari.| Duplex ergo Euangelii vtilitas nobis commendatur his verbis: quod in eo pabulum animx noftra: repc rienqqua: alioqui famclicæ languent, nec nifi ventopafeuntur : deinde quod nobis fidelis cu-ftodia amp;nbsp;propugnaculum crit aduerfus luporum amp;nbsp;latronumincurfus.

IO F VR NON vENtT. Hocdift^Chriftusquafiaurcmnobisvcllicat,netorpcutcsamp;incau tos miniftri fatanx nos circunueniant. Facit cnim nimianoftna fccuritas vt vndique nudi falfis doftrinis pateamus. Vnde cnim tanta credulitas, vt qui in Chrifto fixi quicfccrc debebant, per multos crrorcs circunuolitent ; nifi quia à tot falfis doiftoribus nonfatis fibi metuunt nec ca-uent? Hue accedit quodinexplebilis noftra curiofitas, nouis amp;nbsp;extrancis hominum figmentis fic delclt;ftatur,vt fpontc infano curfu ad furcs amp;nbsp;liipos ruamus.Non abs re itaque Ch riftus, fal-fos doftorcs quamlibet blande fe infinuet, Icthale femper venenum afferre tcftaturiquo magis ad eos arcendos intenti fimus.Similis eft Pauli admonitio ad CololT. cap.a.b.S, Videte nequis vosprxdcturpcrinancm philofophiam,amp;c. ego ven i. Alterafimilitudo.namquumha-clenus Chriftus ianuamfe vocauerit: amp;nbsp;verospaftorcs,quiadhancianuamoues congregant: nunepaftoris induit pcrfonam:«amp; quidem fcvnicum efle paftorcm prxdicat,vt certe in ncmine alium proprie hie honor amp;nbsp;titulus compctit. quotquotenim fidi funt Ecclefixpaftores, quia eos ipfc excitat,neccft'ariis dotibus inftruit, gubernat fuo Spiritu, in illis opcratur: non faciunt

Chrifto fancitum.Ideo alias oues vocat qux non ciufdcm crant nora: ,fcd diucrfi generis. Suma cft,paftorale Chrifti ofHcium ludææ angulis non includi, ledlongiiispatère. Verum qiii-dem eft quod hie dicit Auguftinus, SicutintraEcclcfiam miiltilunt lupi, ita foris multas efto oues; fed præienti loeo no per omnia cóucnir,vbi de externa Ecclciiæ îaeie agitur : propterea quod Gentes,quæ ad tempus extraneæ eranr, poftea in regnum Dei limul cum ludæis afcitæ lunt.Quâdrarctarnen hacin parte fateor, quodeues nommât Chriftusincrédules, quiniliil minus,quam ouesin fc æftimari poterant.Nec veto tantum hoc nomine quales futuri fint do cct,quinpotius ad arcanam Patris elcâioncm hocrefert:quiaiam cuesfumus Deo, antc-quam ipfum fentiamus nobis elTc paftorem; quemadmodum alibi dicimur fuiftc inimici quo tempore nos amabat. quarationeetiam Paulus dicitnosprius à Deo fuili'c cognitos, quàm ilium cognolceremus,Galat.4.b.‘). u la s etiam oportet. Significatratam fore elcâionem Dei,vt nihil perçât quod faluum cffevclit. Nam arcanum Dei confilium quo or-dinatifunt ad vitam homines,tandcmfuo tempore patefacit vocatio: amp;nbsp;quidem cfficax, dum fibi Spiritu in filios regcnerat,qui prius ex carne amp;nbsp;languinc geniti crât. Quæritur tamé quo-modo adduâi fucrint Gentiles vt ludæis aggregarentur. neque cnim ludæos fœdus quod cû Patribus Deuspepigerat,abiiccrcoportuit vt Chriftonomé datent; necrurfum GétesEegis iugû fubire oportuit,vtin Chriftuminfiti,ludæis aft'ociarcnrur.Hîctcncnda cft diftinâio inter feederis fubftantiam amp;nbsp;externas acceffiones.Nam aliter in Chrifti fidem concedere non po terant Gentes,quàm æternumillud fœdus amplexandonn quo fundata erat mundi falus'.Eioc modoimplctafuerunt vaticinia,Loquentur alicnigenælingua Chanaan.Itcm, Apprehédent feptem ex Gentibus pallium vnius ludæi,ac dicêt,Ambulabimus vobifcum.Item, V enient ex longinquispartibus,amp;afccndentinmontemSion. Idcoctiammultarum gentium pater A-braham fuit diâus, quia ab Oriente amp;nbsp;Occidentc venturi étant, qui cum co accumberent in

tegno Dei.Quantum autem ad ccremonias attinet, illc cft médius paries quem Paulus diru- Ef/)f/.i.c.i4. tum fuifle docet. Itain fidei vnitatem ludæis coniunâi fuimus quoadfubffantiam. Ccremo-niæ autem abolitæ fucrunt, nequidobftaculiclïet, quorainus illi manum nobis porrigerent.

Et piet vnvs grex. Hoc eft,vt in corpus vnum coal efeantomnes Dei filirficuti vna fatemur catholicam Ecclefiam,amp;vnius capitis vnu efle corpus nccefie eft. Vnus Deus, inquit Paulus,vna fides,vnum baptifma. Itaque nos vnum efle oportet, ficuti in vnam fpem vocati fumus,Ephef.4..a.4.Quanquam autem in diucrfaftabulavidctur hic grex diftinlt;ftus,commii nibus tarnen feptis inclufilunt,quipaflim per totum orbem fparfi funt fideles ; quiaomnibus idemprædicatur vcrbum,eadcm in vfu funt facramenta, idem prccandi ordo ; amp;nbsp;quæ ad fidei profelTioncm rcquiruntur.Obfcruamodum,quogrex Dei colligitur : nempe quum vnus cft omnium paftor,amp; vox cius auditur. Quæ verba fignificant, vbi fubeft vni Chrifto Ecclefia, eius imperio paret,doârinæque aufcultat, tune demum rite compofitum effe eius ftaium. Si quid talc apud fe nobis Papiftæ oftendanqfruantur quo tantopcrc fupcrbiunt Ecclefiæ titu-lo.fin verb illic filet Chriftus,pedibus calcatut eius maieftas,ludibtiohabentur facraciusin-ftituta:quidaliud eft eorum vnitas quàm diabolica confpiratio,quæ omni diffipatione peior cft,acmagis exccranda’Proinde meminerimuslemper à capitcfumcndumcffe exordium. Vn-dc amp;nbsp;Prophetæ quum Ecclefiæ inftauraiioncm dcfcribunt,femper Dauidem regem adiungut Deo:acfi dicerent,nequc Ecclcfiam efle, vbi non régnât Deus, neque extarc regnum Dci,nifî Vbi paftoris lionos Chrifto defertur.

17 propterea me PATER D I L I G I T. Eft quidem alia fuperiot caufa cur Pater Filiû diligat. Neque cnim fruftra vox audita fuit è cælo, Filium elle dilcâum in quo Dei bcncpla- hlatth.jJ.tyt citum rcfîdet. Sed quia amp;nbsp;noftra caufa faéfus eft homo,amp; in hune fincm eum Pater complexus cft,vt nos fibi reconciliaref. nOn mirum cft quod fcideodiligi affirmât, quiafalutcmnoftram propria vita chariorem habct.Mira veto diuinæ erga nos bonitatis commendatio,amp; quæ nos merito in admirationcm fui totos raperc debeat, quod no modoamofé Vnigenito debitum in nos vfque diffiindiqfed ad nos,veluti ad finale caufam,refert.Et certè mhil opus fuit Chri-ftum carnem noftram induere in qua diligeretur,nifi vt nos rcdimédo,patcrnæ mifcricordiæ pignus effet, vt rvrsvs svmam eam. Quia non paruo mœrorc audita Chrifti mors difcipulos afficerc poterat, imo etiam grauiter concuterc corum fidem, confolatur eos fpe rcfurreâionis moxfuturæ;acfi diccret, non hac Icgefe moriturum vt abforbcatur à morte,fed vt vidor mox refurgat.Et nos hodieita Chrifti mortem repurare conuenit, vtfimul in mentem veniat refurredionis gloria. Ita eum vitam fuiffe agnofeimus, quia cum morte cori-greffus,magnificè cam déuicit,amp; nobilcm cgit triumphum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Cap. X. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I N E V A N G.

i8 nemotollit EAMA ME. AltcvacofolatiocjiufedifcipuliinChiiftiHiortèfuflé tent:quód non moriiur coaâus, fed fponre fe pro falutegregis offert. Porto non tantum homines necispoteftatem infc habere negat, nifi quatenuspermiferit: fed àqualibct vi neceffi-tatis fe eximit. Alia noftri ratio quibuspropterpcccatum impofita eft moriédi ncccffitas.Na-tusquidemeft amp;nbsp;Chriftusipfe mortalis homo; fedhre voluntaria fubmiffio fuit, nonferui-tus aliunde iniunâa.Munire ergo difcipulos fuos voluit Chriftus,ne ipfum panlo póft ad mor tem rapi videntes,frangercntur animis,acfi opprefTus effet ab hoftibus:fed mira Dei prouidc-tia fieri agnofcerêqvt mortem pro gregeredimendo obiret.Ethuic dodrinæ perpétua ineft vtilitas : quôd ideo morsChrifti piaculû fitpropeccatis noftris, quia voluntarium fuitfacri-ficium.iuxtaillud Pauli,ObedientiavniuSjiufti faâi funt multi.hæc verba, pon o fam a M E I p s o, bifariam exponi pofrunt,vel quodfe vita exuat Chriftus, manens ipfe integer, ac fiquisvefte à corpore fuodeponcret.’vel quod fuoarbitriomoriatur. hoc m andatvm. Rcuocat nos ad æternum Parris confilium, vtfeiamus tantam illi fuifle curam falutis noftræ, vt Filium fuum vnigcnitum,tantus quantuseft,nobis dicaucrit.amp; Chriftus ipfe qui in mudum venir vt Patri fe obedientempræbcret, confirmât fcnon alium habere in omnibus fcopum quafn vt nobis confulat.

Alii dicebant, Hæc verba non funt dæmoniacimunquid dæmonium potefl: cæcorum oculos aperire?

Et ego vitam æternam do eis :amp; non peribunt in æternum ,nec rapiet eas quifquam ê manu mea.

iÿ DissiDivM iciTVR. Hic fuit fruâus cocionis Chrifti, quod aliquot fibi difcipulos acquifierif.fed quia multos etiam aduerfarios eius doéfrinahabct, inde exoritur diflidium, vt feindantur inter fe qui prius erant quafi vnum Ecclefiæ corpus, nam vno confenfu omnes pro-fitebantur fe colère Deum Abraha:,amp; Mofis Legern fequi.Nunc vbi Chriftus emergit, difli-dère eius caufaincipiunt.Si verafuiffetillaprofcffio, Chriftus qui fummum eft vinculum ch» ritatis. amp;cuius officium eft quædiffipatafuntcolligerc, confenfum corum minime abrumpe-ret. Sed Euangelii fui luce multorum hypocrifim dctcgit,qui falfo tantum prætcxtu fucati, fc populum Dci elfeiaâabant.Itaetiamnuncfâcitmultorumprauitas, vt diffidiisturbcturEc-clcfia,amp; contentiones ferueant:intcrim quiconturbat paccm,culpamin nosrciiciunt,acfehif-maticos vocant: hocenim præcipuocriminegrauamuràPapiftis,quôd tranquillum Eeelefis ftatum coneufferit noftra dodrina.Atqui fi Chrifto placide fcipfi fubmittcrent,ac manum da-

rent vcritatijftatim fedati effent omnes motus.Sed quum ipfi fiemant ac tiimultuetur aducr-fusChriftum,nec alia lege quiefeere nobis pcrmittant,niu vt extinda iaccat Dei veritas, amp;nbsp;Chriftusàregnofuo exulet '.iniuftenobisobiiciunt fchifmatiscrimen:quodipfis imputan-dum effe,ncmo non cernit.DoIédum fane eft inteftinis difcordiis lacerari Eccleliam; fed præ^ flat effe aliquos qui le ab impiis difiungant,vt Chrifto capiti fuo vniantur,quàm omnes in co tcmptuDei efle concordes. Itaquefemper in Ichifmatibus videndum quinam à Deo amp;pura cius dodrina difceffionem faciunt.

2.0 DAEMoNivM HABET. Quàm poffunt odiofiffimo probro infamant Chriftum, vt eu audire omnes horreant. Nam impii ne cedere Deo cogantur,furiofe amp;nbsp;claufis oculis in fuper-bum cius contemptum prorumpunt,amp; alios incitant ad eandem rabiem;nequa vox Chrifti cu filentio audiatur, atqui ipfa Chrifti dodrina fatis in fe defenfionis habet aduerfus câlumnias.

2i Atquehocfuorefponfo intelligunt fideles quum H AE c verba negant esse daemon i a c i. Perinde enim eft acfiiudicium ex re ipfa fieri pofeerent. Veritas enim (vt didu eft)feipfamfatis affcrit.Atque hoc eft vnicum fidci noftræpræfidium, quodnunquam cfFice-repoterunt impii,quin Dei virtus amp;nbsp;fapientiain Euangeliorefulgcat.

2Z FACTA svNT EN c AE N I A. Acfidiceres,innouationes: quiatemplum quodpollutu fuerat,deintcgroconfccratum fuitaufpiciis ludæMachabæi,ac tucinftitutu fuit vtquota-nis feftus ac Celebris effet dedicationis nouæ dies; vt Dei gratia quæ finem Antiochi tyrannidi tnipofuerat,memoriarcpctciet. Tunc autein tëplo Chriftuspromorcapparuit,vtinfrequéti

^^3 hominum cóuentu huberior effet prædicationis fuæ frudus. porticvm soiomonis lemplû vocat Euangeliftamon quodSanduariû cflct,fed rempli foliim appendix.Nec porticu veteremintelligit à Solomone olim extrudâ, quæ à Chaldæisprorfus diruta fucrat;fcd quam ludæi forte primtim,ab exilio Babylonico reucrfi,ad exemplar veteris illius conditam, nomine etiam ornauerant, vt plus haberet dignitatiszdcindc Herodes,noui rempli conditor.

2.4. circvnded. ergo evm iVDAEi. Non dubiiim cft quin aftutc Cliriftum ag-greffi fuerint,faltem qtiiprimi erant huius confilii atithores.nam vulgus promifeuum potuit line fi-aude expetere vtlelùs palàm manifeftaretfcmiffum effe à Deo liberatorem : fed pauci captioie amp;nbsp;per infidias voeem hanc in turba clicere volcbant, vt per tumultum è medio tolle-rctur:vel Romani in eum manus iniicerent. Quod fe queruntur teneri svspenso s,eo præ feferuntjferedemptionis promifl'ætamardentereffecupidos,vt Chrifti defideriumaffidtiè corumanimos folicitet.Arque hic verus eft pietatis affedus, nufquam alibiinuenire quàm in folo Chrifto quodmentibus noftris fatiffàciat, càfqueverètranquillet: quemadmodtim amp;nbsp;ipfeloquitur,Venire ad me omnes qui anxii eftis,amp; onerati;amp;ego reficiam vos,amp; quietem in-uenient animæ veftræ.Ergo qui ad Chriftum veniunt, fie comparâtes effe dccet, vt fe ifti fin^ gunt effe.Sedimnicritó Chriftum accufanr,quafi hadenusnô ftabilieritipforum fidem. nam per cos tantum ftctcrat,quo minus picnam amp;nbsp;folidam habcrcnt cius notiüam.Sed hoc incredu lis perpetuum eftjfluduari dubios maUe,quàm fundari in certo Dei verbo.Ita hodieplurimos videmus,quum vitro oculos claudant,fpargere fuæ dubitationis nebulas,quibus obfcurêt cla-ram Euangclii lucem.Multos etiam vidcmus Icucs fpiritus,qui per friuolas fpeculationcs voli-tandojfixâftationêtota vira non reperiunt.QuumpoftulâtvtChriftus palàm vel l i b e r e, amp;cum fiduciafemanifeftet:lenfus eorum eft,ne obliquèamplius, amp;:quafi per ambages fein-finuet.Ita obfcuritatis infimulant eius dodrinam,quæ tamen fatis aperta amp;nbsp;fonora fticrar, nifi ' in hommes furdos incidiflet. Admonet autem hæc hiftoria,non pofl'e nos maloru m infidias amp;nbsp;calumnias effugerc, fi ad prædicandum Euangelium vocati fumus. Quarc in exctibiis ftare o-portet,nec quafi rc nouapcrcelli,quum idem nobis quod Magiftro accidet.

2j DI XI vobis. NondiffimulatDominusfeeffeChriftum,nequetamendoccteosquafi fint ad difeendum idonci:quin potius malitiam in qua obftinati erant,illis exprobrat;quia nihil hadenus profecerant, verbo amp;nbsp;operibus Dei edodi. Quod ergo non cognofeitur ab illis, id eorum vitio impurat:acfi dicerct, Dodrina mca fatis per le ad intelligendû facilis cft:culpa autéinvobishæret,quiaDeomalignerefiftitis.Pofteade operibvs loquitur,vtduplicis contumaciæ iplosconuincat.Nampræterdodrinâluculentum habebant in miraculistefti-moniujuifi Deo fuiffent ingrati.Bis ergo repetit eosno c R e d e r E,vt coarguatipfos fponte furdos effe ad dödrinam, cæcos ad opera: quodfignû eft extremæ ac defperatæ malitiæ. Dicit fe O P E R A feciffe innomine Patris,quia hic eratfcoptis, vt Deivirtutem in illis teftata face-ret,vnde palàm fieret,iplum effe à Deoprofedum.

Cap. X. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN E V A N G.

ncquc doârinæ fidcm lubcant:nempc quia fint reprobi. Notadum autem eft Chrifti confiliG. Nam quial'c Dei Ecclefiam elle iaCtabant,nequid eorum incredulitas Euangelio deroget, crc dcndi donum fpeciale elle pronuntiat.Et certe vt Deum cognofcant homines,prius neceftc eft Gal(U.^,l.9. ab iplo elle cognitos,vt dicitPaulus.Rurlum,quos Deus no relpicit,lcmpcr ab co manereaucr los neceftc eft.Siquis obmurmurct, caulam incredulitatis refidcrc in Deo,quia penes cum fo-lumfitoues faccrc : refpondeo, iplumomni culpa liberari, quando hominesnonnifi yolun-' tariamalitiagratiamrciiciunt. Cociliat Deus libi fidcm quancumfatiseft,fcd feræ beftix nfi-quam maluelcunt,doncc in oues,Deifpiritu mutatæ fuermt. Qui tales runt,fruftra tentabunt leritatisluæ culpamin Dcumreiicere, qux iplorum naturæ propria eft. Infumma, fignificat Chriftus nihil ellemirum, fipaucoshabcat Euangelioluo oblcqucntcs,quia fcroccsfintac indomitæ bcftiæ,quicunquc ùpiritu Dei ad obfequium fidei 1 ubaâi non lunt. Quo magis in-dignum eft atque ablurdum, vt ab hominum fide pendeat Euangclii authoritas : quin potius reputent hdclcs,eö Ce magis Deo obftriâos cftc,quôd quum alii in cæcitatc mancant,Spiritus iliuminatione ad Chriftum traâi funt.Hîc ctiam habent Euangclii miniftri, quo fc coniolcn-tur,li non omnibus vtilis fit eorum labor.

Refpondit eis lefiis, Multa bona opéra oftendi vobis ex Pâtre nieo: propter quod eorum operum lapidatis me?

Rcfpónderunt ei Iud.æi,dicentes,Non bom opens caufa lapidamus te, fed bla{phemiæ:amp; quod tu quuni homo fis,facis teipfum Deum.

Quern Pater fanâ:ificauit,amp;: mißt in mundum,vos dicitis blaiphema -re,quia dixi Films Dei fum?

svsT. ERGO ITER. LAPIDES. Siciitipictas in afferenda Dei gloria fuo zelo ardcr, quem Spiritus Dei moderatunita infidelitas mater eft furoris.Et diabolus ita impios cxagitar, vt nihil quàm cædcs fpirent.Hic exitus dcinonftrat quo ammo Chriftû interrogauerint. Nam apertaconfeffio,cuiuscupidos fe fingcbant,illosftatiminrabicmadigit: amp;nbsp;tarnen ^uum ita violenter ferrentur adopprimcndum Chriftum, non dubium eft quin ludicii colorcm obten-derint:quafi hoc agerent ex Legis prælcripto,vbi Deus pfcudoprophctas lapidari iubet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dwrw’.ij.a.r.

mvita bona opera.HîcCbriftusnontantiimcaufameftcnégateuritafsuiant,fed cos ingratitudinisaccufat, quod Dei bencficiis tam iniquam mercedem rependant. Neevno vel altcro opcre fe de illis bene meritum effe commémorât, fedplurimis in rebusIc fiiifle erga cos bcneficum. Deinde non erga fe modö, fed potiusin Deum ingratos eife coarguit,quum ft dicit Patrisminiftrum,qui cius virtutem in medifi protulcrit, vt illis nota icftaiaquc foret. Nâ quum dicit ex p a t r E,fignificat Deum fuiffe authorcm.Summa eft; Voluit Deus per me vo bis innotefcercjpræclara beneficia vobis per manum meâ largitus eftæxcutitc me quantum vo letis,nihil inter vos gefti nifi laude amp;nbsp;gratia dignu m. Necefle eft igitur vt D ei dona in me nunc furiolè,perfequi velitis. Interrogatio autem plus habet momenti ad pungendas eoru confeien' lias,quam fi fimpliciter afferendo loquutus effet.

Non boni operis cavsa. Qi^amlibetapertebellumcumDcogerantimpiljnuh-quam tarnen fine honeftoprætextupeccarevolunt. Êrgoduminfaniuntaduerfus filium Dei, hac crudelitatenondum contenti, vitro cum accufant,féque Dei gloriæ patronos faciunt ac vindiccs. Q^are neceffe eft v t bona confei entia murus fît nobis aheneus, quo probra amp;nbsp;calum-nias,quitus impetimur,fortiter repellamus. Quocûque cnim colore fplcndeat corum malitia, amp;nbsp;quicquid ignominiæ nobis ad tempus inurant,fi pro caula Dei pugnamus,illc fc minime ab-negabit quin veritatem fuam affcrat.Sed quia nunquam impiis défunt prætcxtus ad grauandos Dei feruos,amp; fîmul accedit ferrea impudentia,vt viâimaledicerc no definant; patientia amp;nbsp;ma fuctudine opus eft qux nos in fine vfque fuftineat. B L asphemiae noméquodapudprofa-nos lcriptores generale eft pro quouis couitio, Scriptura ad Deum refert,quû læditur cius ma-icftasjamp;contumcliaafficitur. qvodtv q_vvm homo s i s.Duæfuntblafphcmiaîfpc-cies, vel quum proprio honore fpoliatur Deus, vcl quum illi quippiam affingitur ciusnatura indignum amp;alienum. Chriftum ergo blafphemum amp;nbsp;facrilegum effe contcndunt,quiamorta lis homo, diuinum fibi honorem vfurpet. Et vera erat hæc blafphemiæ definitio, fi nihil aliud quàm homo fuiffet Chriftus. Tantum in eo peccant, quôd diuinitatem quæ in miraculiscon-fpicua erat,ccrncre non dignantur.

No N NE EST scRiPTVM. Obicdum fibi crimcn diluit non negando fe Dei Filium, fedtuendohoc rcâcdiaumefle. Qu,anquam refponfumfuum magisaptatperfonis,quàm remipfam penitus explicet.nam corum malitiam refellere in pra:fentia fatis habuit. Quo fen-fu vocaucritfe Filium Dei, oblique infinuat, magis quàm plane exprimât. Argumentum autem quo.vtitur,non à paribus fumptum eft,fed à minoriad maius. Scriptura Dcos vocat quibus funâionem honorificam Deus impofuit ; hoc ergo honoris titulo loge dignior eft que Deus fegrcgauit,vt fupra alios omnes emineat : vndc fequitur, malignos amp;nbsp;finiftros effe interprétés,qui prius illud admi ttunt: in fccudo autem arripiunt offenfionis caufam. Teftimonium quodcitâtChriftus,inPfalmo 1 xxx 11.habetur, vbicxpoftulatDeuscumregibusamp;iudi- l’/i/.Ss.*. cibus terræ, qui imperio amp;nbsp;potcntiatyrannice ad fuas libidines, ad opprimendos miferos, amp;nbsp;quoduis iniquum facinus abutuntur. Exprobrat autem illis quôd parum mcmorcs vnde tantum dignitatis acccperint,nomen Dei profanent. Hoc Chriftus ad præfentcm caufam accom-modat,quüd deorum nomine ornentur,quia ad regendum miindum Dei fint miniftri.Eadcm ratione amp;nbsp;angelos Scriptura Deos appellat,quia per illos Dei gloria mundumirradiât. No-*

Cap. XI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EVAN G.

tan da eft locutio, a d q_v os sermodei factvs est: intclligit enim Chriftus cer-to Dei ntanJato efleinftruélosrvndecolligimus,imperia non temcrc, neque hominum error« clTe cxorca,fcd Dei arbitrio conftituta efle : quia poliricum ordinem vigere inter homines, iu-réqueac legibus nos gubernarivclit. Qua rationedicit Paulus, Deo rebelles cITe quicunque poieftati reliftunt ; quia non fit poreftas nifi diuinitusordinata. Siquisobiiciat, alias quoque vocationes efle à Deo, amp;nbsp;illi probari:neque tarnen propterea agricolas aut bubulcos aut futo-res vocari deos; R-cfpondeo, non cfTe hoc general c,vt quicunque àDeo vocati funt ad certum aliq uod vitx genus,dii vocentur: fed Chriftum de regibus loqui quos Deus in alüorem gradu extulit, vt præfint atque excellant.In fumma, feiamus magiftratus ideo efle deos,quia impcriu Deus illis mandauit. legis nomine hoc loco Chriftus totam doftrinam complcâiiur,qua Deus veterem Ecclefiam gubernauit.Nam quia Prophctx,Legis duntaxat interprètes fuerut, merito amp;nbsp;Pfalmi cenfentur Legis acceflio.s criptvram non posse solv i,perindc valet atquc,Scnpturæ dodrinam eflcinuiolabilem.

35 Q.V EMPATER s A N c T I F I c A V I T. Qtiaidam eftpiis omnibus communisfandifica-tio.Sedhlc Chriftus aliquid longe praiftatius fibi vindicat: nempe quod vnus ab omnibus aliis fegregatus fuerit,in quo fe virtus Spiritus, amp;nbsp;Dei mai eft as cxcreret; quemadmodum fupra, ca.-pite 6’.c.l7,fe ab eodem Patre fignatum elfe diccbat, Proprie autem hoc ad Chrifti perfonara rcfertur,quatenusincarncmanifeftatus eft. Itaquehæcduoconiunda funt, quod iandifica-tus fuerit amp;nbsp;miflus in muiidum: fed fimul tenendum eft quorfum amp;nbsp;qua lege mifliis ftierir, vtfcilicet falutem ex Deo afferretjatque omni ex parteprobaret le ac prxftaret Dei filiu. vos DiciTis BLASPHEMARE. Torquebant hunc locum olim Arriani, vt Chriftum pro-barent non natura Deum efle, fed quafiprecariam habere diuinitatem. Sed facilis efthuius erroris refutatioiquia no difputat hie Chriftus quis in fe fit,fcd qualis ex miraculis in carne hu nbsp;nbsp;nbsp;■

mana agnolci debcat. Neque enim vnquam apprehendi à nobis æterna eins diuinitas potcrit, nifi cum amplexi fuerimus quatenus à Patre exhibirus eft Redemptor. Adhæc, memoria ten«-dum eft quod prius attigi,Chriftum hoc loco non palàni,neque difertè vt inter fuos difcipulos teftari quifnam fitifed magis infiftere in refellenda heftium fuorum calumnia.

Si aucem facio, etiamfi inilii non credatis, operibiis crédité: vt cogno- ' fcatis amp;nbsp;credatis quod in me eft Pater,amp; ego in eo.

. nbsp;nbsp;nbsp;39 Quærebantergo eum rurfus apprebendere,amp; exiiiit ex manu corum.

40 Et iterum abiit trans lordanem in locum vbi Iohannes primùui bapti-zabat,amp; manftt illic.

41 nbsp;nbsp;nbsp;Et multi venerunt ad eum,ac dicebant,Iohannes quidem fignum nul

37 SI NON F A c I o OPER A. Nccxcipercntludæifruftraab coiadarifandificationcm, amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

quicquid inde pendebat : iteru inculcat fua miracula, in quibus fatis luculentu edidcrat Ipcci- nbsp;nbsp;nbsp;|

men fua; diuinitatis.Eft auté conceflionis fpccicsiacfi diccret,Nolo alia lege vos ad fidem mihi habcndamobftringi,quàm fi res ipfain medium prodcat: impunc vobis liceat mereiicerc,nifi mihiDcuspalàmteftimoniumrcddiderit.opera patr i s nominar,quxverèdiuinaciâti amp;nbsp;in quibus maior potentia refulgebat,quàm vtpoflciit homini adferibi.

3^ SI A V T E M F a c I o. Oftcnditcos impii amp;nbsp;facrilegi contemptus teneri plané conuiAos, quia manifeftisDei operibus nihil honoris defcrant.Eft autem fccunda conceflio,quum dicit, Etiam vt de doârina vobisdubitare permitram,faltern negate non liccbit,qua; edidi miracu-la,cx Deo efleiDcumitaque,non hominem,ex profeflb reiicitis. Cætcrùm, quod fidem poft-ponit fcicntiæ,quafi ordinc fit inferior, ideo facit quod illi cum incrcdulis amp;nbsp;præpoftcris ho-minibus negotium eft,qui nifi experientia vi(fti,amp; coaiSi,nunquam Deo cedunt.Nam rebelles prius feirc volunt,quam credant. Et tarnen nobis etiam coufque indulgct Deus, vt opcrufuorum notida, ad fidem nos prxparet.Vcrùm cognitio Dei amp;nbsp;arcanæ eius fapietix,fidcm ordinc fcquituriquiafideiobcdientiaianuamregnicælorumnobisreferat. in me est pater. Caf.jo.fjs. Idem repedt quod fuprà aliis verbis dixerat, Ego amp;nbsp;Pater vnumfumus. Hue tendunt omnia, j

quütlin fui iuminiftratione nihil à Pâtre diucrfum habeat.Patcr,inquit,in me cft:hoc cft,diui na virais fein me proferc.Et ego in Pâtre fumdioc eft, nihil ago nifi aufpiciis Dei, 1 ta vt mutua fit inter me amp;: Patrcin coniunétio.neque enim hic de eflentiæ vnitate fermo habetnrifed de ma nifeftatione diuinæ potentiæ in Chrifti perfona,vnde conftabat diuinitus miflum elfe.

Q^vaerebant ergo evm apprehendere. Proculdiibio vt eum ex Templo extraherentjftatim lapidandummeque enim Chrifti verbis mitigatus erat eorum furor. Quod clapfumdieltEX eor v m m an vmonaliterquàmadmirabiliDeivirtutcficripotuit.Quo monemur nosmaloriim libidini minime elle expolitos ; quam Dcus,quoties ita vifum eft^ frænofuocohibet.

40 ABiiTTRANs IORDANEM. Tranfiit Chriftus vitra lordanem, ne fibi aflîdue non magno cum fruâu pugnandum foret. Itaque exemplo fuo docuit occafione vtendum effe. De loco fcceflus vide cap. i,veifu 28.

41 ET mviti VENERVNT ADEVM. Concutfus hic oftcndit Chriftum folitudinem minime quæfiilfe vt ab officio defîftcret, fed vt facrarium Dei erigeret in delerto, quum eum lerofolyma (quie propria erat eins Icdes) obftinate repuliffet. Et fané hæc horribilis fuit Dei vltio, quod quum Tcmplum à Dco cleétum fpelunca latronum effet, Ecclcfia Dei in loco ignobilicolledafuit, iohannes qjvidem. ColliguntChriftumlohannepræftan-tiorem effe, quia tot miraculis fît infignis, quum Iohannes nullum miraculum edidifl’et. Non quod femper indicium ex miraculis facri dcbcat;fed quodmiracula doétrina: adiunâa,nonle-uepondus habcant, ficuti iam aliquoiics dictum eft. Porto oratiohæc defeâiuaeft. Comparant enim Chriftum cum lohanne,fed tantum alterum membrum exprimunt. Deinde pro con feffo fumuntjiohanncm fummum fuiifc Dei Prophctam,amp; fingulari Spiritus gratia præditum. Seite ergo ratiocinantur Chriftu lohanni præferendum efl’e,quia hoc nonnifi certa Dei proui-dentia Etftum fucriqvt Iohannes maximus alioqui Propheta, nullo tarnen miraculo commen-datuseffet; vnde conficitur,rationem Chriftiineofuiflehabitam,vtplurisficrct. q_v ae-cv nq3' E A V T E M D I X E R A T. Non videtut hoc ab illis diótum,fed ab Euangclifta addi-lumeffe,vtdoccrctduplici argumentoeosfuiffeadduélos vtin Chriftumcrederent:quia re ipfa videbant verum effe teftimonium quod ei Iohannes reddiderat, amp;nbsp;plus illi dignitatis con-ciliabant miracula.

A nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autem quidam nomine Lazarus,a Bethania,caftello Ma

i Mana autem erat quæ vnxit Dominum vnguento, amp;nbsp;abfterfit pedes .4.7, eins capillis fuis:cuius frater Lazarus ægrotabat.

î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Diligebat autem lefus Martham,amp; fororem eius,amp; Lazarum.

s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Refpondit lefus,Nonne duodecim funthoræ diei?fiquis interdiu am-

JO nbsp;nbsp;nbsp;Siquis autem ambulet noólu,oflèndit:quia lumen non efl: illï.

J aegrotabat avtem Q_y t DA m. Tranfit ad aliamhiftoriam Euangclifta, quæ miraculum continet,in primis memorabile.Præterquàm enim quod Chriftus in fufeitando Laza l.ii.

Cap. XI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN E VANG.

ro fingulare diiiinæ virtutis fpecimen edidit, fimul viuam imaginem ante oculos pofuit fucurx noftræ refurrectionis:amp; fuit hic quafi poftremus actus,amp; claufula.iam cnim morns tempus ap-propinquabat.Non mirum igitur fi præcipuè gloriam fuam in eo opercilluftrauerit, cuius me-moiiaml'uorurnanimis vôlcbatmaximé infixamcffc,vtquædameffet 1'uperiorum omnium obfignatio. Alios Chriftus mortuosfufcitauerat,fcd nunc inputrido cadauerepotcntiamfuam exerit. Verum circunftantia: qua: ad celcbrandam in hoc miraculo Dei gloria taciunt,fuo loco à ordinc notabûtur. Qiiod Lazaru Bethanienfem ex castello Mariæ ac Marthæ fuiffc dicitjprobabilc eft fuiffc expreffum,quiaobfcurior inter fideles Lazari fama crat quàm fororû. Nam l'anctæ iftæ miilicrcs (Shriftum hofpitio excipere folcbant,quemadmodumex Luca appa ret. Nimis craliahallucinatio fuit quod monachi amp;nbsp;fimiles rabulæfub Papatu, excaftello,id eft oppidulo vel pago,arcem fcceruni.Eiufdem etiam infeitiæ eft quod Mariam hanc Lazari fo rorem fingunt infamem illam amp;probrofæ vitx mulieremfuifl'e cuius meminit Lucas cap. 7. f.

z pus quo vfus eft Euangelifta, vnxit, non ad tempus rei geftæ de qua nunc agitur, referri debet,led ad tempus quo I'cribebatiacfi diceret,Hxc eft Maria qux poftea vnguentum effudit, cu ius caufa exortum eft murmur inter difcipulos,

J EccE, Q_yEM AMAS AEG. Brcuis nutitius, fed vndc Chtiftus facilè colligerc potctat quidnamduxforores vellent. Namfub hacquerimoniaverecundè pieces ftias inlinuant,vto-pem ferre velit. Non prohibemurquidem àlongioreprecandiforma. Hæctarnen fumma eft, curas noftras,amp; quicquidnos malorum angit,inDei finum coniicerc,vtrcmcdnim afferat.Sic amp;nbsp;cum Chrifto aguntiftæ mulicres: malumilli fuum familiariter exponunt, ac indcleuationc fpcrant.Notandum ctiam quod impetradi auxilii fiduciam coiicipiunt ex Chnfti amore.atquc hæcpcrpctua eft rite orandi régula. Vbi enim amor Dei,illiccerta eft amp;præfensl’alus:quia non amar, amp;nbsp;deferit.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PorroinChriftimiraculis,nonformidololaDeipotentia,ledbencfica fuauifque apparuit.

Ergo quum mortispericulum effcncgat,vbifuam amp;nbsp;Patrisgloriam vult manifcftarc,rcputan dum eft quorlum Sc in quern finem à Patre miflus fitmcmpe vt leruct,non vt perdat.Magnum ctiam pondus habet hæc locutio, PR o dei gloria, vtglorificcturfilius Dei. Inde cnim colligimus Deum in Filii fui perfona fic vellc agnofei, vt quicquid fibi honoris haberipoftu-latjFiliotribuatur.Ideo habuimusfupracap.5’.d.Z3, Quinon honorâtFilium, neque Pattern honorât.Quarc fruftra Turex Sc ludxi quum fint in Chriftum contumcliofi,fe Deum colcrc obtendunthmo Deum à feipfo diuellcre hoc modo conantur.

J diligebatavtemiesvs m arth a m. Videnturinfpccicmhxcpugnare,quod biduummaneat Chriftus trans Iordanem,quafi Lazari vitamnegligens,amp; tarnen ipfum aefo-rorcsamaredicatur. Nam quum follicitudinemamorgignat,ftatimaccurrcredebuit. Porro quum Chriftus vnicum fit diuinæ gratix fpeculum,docemur hac cius mora, non xftimaiidum effe nobis amorcm Dei àpræfcntirerum ftatu. Rogatus, fxpe auxilium fuum differt, vel vt o-randi ardorem magis acuat, vel vt patientiam noftram exerccat, fimulquc affucfaciat ad obfe-quium.Sic ergo Dei opem fidelesimplorcnt,vt fimul difeant votafuafufpendcre,fiquandotaf dius quàm videtur neccffitas poftularc,manum fuam adipfosiuuandosproférât. Nam vtcun-que ccffet,nunquam tame dormit,nccfuorum obliuifeitur. Interea certo fimus perfuafi ipfum quofcunquediligit,vcllefaluos effe.

caufa faciiint,quâm fui refpedu,quód fibi quifquc cimeat, ficuti commune crat omnibiispc-riculum.Ergo quum crucem fubterfugiant,idque faten pudeat : quod magis eft fpcciofumy fe pro magiftro iollicitos elle obtendunt. Idem quotidie pcrmultis accidft. Nam qui ab officio déclinant,crucis metu,multipliées hinc inde prætcxtus fibi accerlunt adobtegêdam luam mollitiem,nc vidcantur abfque iuftacaufa Deum fraudare debito obfequio.

ÿ NONNE DvoDEciM svNT. Varié c^politus fuit hiclocus. Quod putatuntnon-nulli doccribis verbis mutabilcs elfe hominum animos, vt fingulis interdumhons nouum ac diuerfum confiÜum capiant, nimis remotum eft à Chrifti mente : nee fane referre digna-tuseilcm,nili quia in vulgare prouerbiumceffit. Ergogenuino «Sclimplicifcnfucontentift-mus, Primum, limilitudinem mutuatur Chriftus à node amp;nbsp;die . Nam liquis m tenebris iter faciar,non mirum li fubmdeimpingat, vel erret, vel labatur : at lux Solis intcrdiu viam mon-ftrat,nequidfitpericuli.VocatioautemDci,inftarlucisdiurnæ eft, quæ noserrare velimpin-gerenonpaticur. Quifquisergo Dei verbo obtempérât, nee quiequam aggrcditurnilieius iuiru,illum quoque habet è cælo dueem acdiredoré,amp; hac iiducialccurè de mtrepidè viam ar ripere poteft.Nam,vt habetur Pfalmo pi.b.ii,quifquisin viis fuis ambulat,angelos habet cu-ftodcs,amp;: eorum duétu tutus eft, ne adlapidcmpes eins ofFcndat. Chriftus ergo hocprælidio fretus, animofè pergit in ludæam, lapidationcm non metuens, quia nullum lit errandi pcri-culum, vbi Deus Solis officium faciens, nobis prælucet,curfumque noftrum moderatur.His Verbisdocemur,quocicshomo propriisconfiliisfine Deivocatione fepernuttit,totameius vitam nihil quàm vagum amp;nbsp;erroneum effe curfum;amp; qui maximefibilapere videntur, vbi os Dei non interrogant,ac Spiritum cius non habent adionum omnium præfidem, cæcos elfe in icnebris palpates, vnam hanc elTc redam viam, fi vocationis diuinæ probe nobis confcii,præ-cuntem femperhabemus Deum.Hancinftituenda: vitx rcgulam fequitur ccrtafiducia pro-fperi fuccelTus:quia fieri no poteft quin fœliciter gubernet Deus. Atque hæc cognitio plulqua necellarianobis eft. vix enini pedem ad fequendumeum mouere polTunt fideles, quin mille ftatim obftacula ingcrat fatan, varia hinc inde diferimina oftentet, modifque omni bus viam obftriiere machinetur. Atqui vbi Dominus taquam accenfa luce fua nos ad pergendum inui-tat,magno animo pergendum eft, etiamfi multæ mortes iter obfideant. Quia nunquam pro-gredi nos iubct,quin additafimul promiflione animet,vt certo ftatuamusbene ac fœliciter no bisceffurfi quicquid ex cius mandato fufeipimus. Hie curruseft noftcr,in quequifquisfercci pict,lallitudincnuqua dcficict.imo fi magis arduafint obftacula quàm vt per ipla curru vcha-mur, his tarnen alls inftrudi,fcmpcrreperiemus exitum, donee ad metam peruentum fuerit. non quod fidclibus nihil aducrfi accidat,fcd quia res aduerfæ illis adiumentafunl in falutem. Summa eft, intentosfemper octilos Dei fore in eorum cuftodiam, qui ad cius nutum intend crunt.Hincrurfum colligimus,quoties hominesnegledo amp;nbsp;præterito Dei verbo, fibi temerc indulgent,amp;quodadlubcfcitfufcipiuntjtotumvita:corum curfum malcdidum cfleaDomino,Icmpérque eorum audaciæ cæcæquelibidini paratam elfe vindidam. Diem autem hie Chriftus cxmorc antiquo in duodccim horaspartitur. Quauis cnim æftate ac hyeme dies va rient,fempcr tarnen diurnas horas duodccim,amp; totidem nodurnas habebant.

11 Hæc loquutLis eft,amp; poft hoc dicit illis,Lazams amicus nofter dormi-uit,fed vado vt expergefaciam eum.

15 Dicebat autem lefus de morte eius: illi autem putabant de dormitione fomni eum dicere.

1Î Etgaudeo,jppter vos,quôd no fiieri illic,vtcredatis.Sed eamus ad eu. Iff Tunc Thomas cognomine Didymus, dixit condifcipulis, Eamus de nos,vt moriamur cum illo.

17 nbsp;nbsp;nbsp;Venititaque Iefus,amp; inuenit eu quatuor dies la in monumeto habete.

11 amicvsnoster dormivit. QinapriusncgaiieratlethalemcfTemorbum,ncre inopinata nimis turbentur difcipuli,nunc fimul mortuum elTe indicat, amp;nbsp;fpcm refurredionis l.iii.

facit.Miraautemcorumruditas quoddiâum Clirifti defomnoaccipiiint. Etficnim meta-phoricaeft locutio,adeo tanicn frequcns ac trita eftin Scripturis,vt ludæisomnibus familia-riter nota elle debucrit.

ftatim manum porrigit, opem eius non apprehcndimus. Ergo vt Lazari rclurreâioncm vc-rè diuinum efle opus agnofeerent difeipuli, earn differri oportuit, vt longiflime ab humano rcmedio abcffct.Cæterum,memoria repetedum eft quod prius attigi, paternam Dei erga nos indulgentiam hie rcpræfentari in Chrifti perfona. Qim ergo Deus nos malis obrutos lagucrc diufinit,fciamuseumitafalutinoftræconfuIere.Nosquidem tucanxii triftefque gemimus, \ fed Dominus bononoftrogaudcf.ac duplex eius humanitas refulgetin hac parte, qubdnon nbsp;nbsp;nbsp;i

tantiimvitiisnoftrisignofcit,fedlætusrationesinuenitquibuscacorrigat. vt creda-T I s. Nonintclligithocprimum in illisfuiffcfideirudimentum,fedinchoatæiamfidci co- ( firmationem,quum adhuc pcrquàm exigua effet ac debilis. Interea fubindicat,nifi palam cx-erta fuiflet Dei manus,ipfos non fuiffc credituros.

iS tvnc THOMAS. Haâcnus Chriftum retraherc conati funt difeipuli: nunc fcqui pa-ratus eft Thomas, fed abfquc fiducia. Saltern promiflione Chrifti fe non munit, vt hilaris ac tranquilluseumfequatur.Hæc enim vox defperationiseft,E a mvs vt mor i a m v R,quu cos de vita certos deceret cffe.Porro relatiuum nomen e o, tam de Lazaro quàm de Chrifto poteft exponi.Verum fi de Lazaro cxponas,ironia erit: acfi diâum effet, Quid proderit illuc vcnireînifi forte non poffumus aliter amicorum officio defungi, nifi vt mortem fimul oppe-tamus.Magis tarnen alter fenfus mihi probatur,quôd Thomas non recufet cum Chrifto mo- nbsp;nbsp;nbsp;5

ri.Sedhoc,quemadmodumdixi, ex inconfiderato zelo manat, quia animumpoiius ex fide promiffionis colligeredebuit.

C ip Et multi ex ludæis vénérant ad Martham amp;nbsp;Mariam, vt eas de fratre g fuo confolarentur.

Dixit ergo Maixha ad lefum, Domine, fi fuifles hie, frater meus non fuiflet mortuus.

24 nbsp;nbsp;Dicit ei Martha,Scio quod refurget in refurreétione in noiußimo die^

2.^ Dixit eilefus, Ego fuiii refurreûio amp;nbsp;vita : qui credit in me , etiamfi inortuus hierit,viuet.

Dicit ei, Certe Domine;ego credo quod tu es Ghriltus Films Dei,qui in mimdum veiiturus erau

18- ERAT AV. bethaKia. Scdiilo pcrfcquitur Euangelifta quæ ad hiftoriæ ÇertJtu-dinctn faciût.quàm vicina effet lerofolyma caftello Bethania: re fere, nccui mirum fit multos illinc ex amicis ad confoladas iorores veniffe,quos miraculi teftes Deus elle voluit. Nam etfi humanitatisofficio adductifucrant,arcano tarnen Dei confilio inalium finemilkic fuerant collcffi,nc obfeuraefletLazari rclurrcétio,vel domcfticos tantum habcret teftes i Hie autem maligna gentis ingratitudo conuincitur, quod hoc tarn luculentum diuinx virtutis fpecimcn in loco celebrijin niulta hominum frequétia, Sc prope vrbis portas, quafi in theatro cdittim, ftatim ex omnium oculis euanefcit.Imo Iiidæi oculos maligne claudendo, data opera non vi-derunt quodfub oculis crat.Nec vero nouum eft vel rarum vt homines,qui nimis cupide fem per niiraculis inhiant,ad corum confidcrationcm prorlus fint hebetes ac ftupidi. Diftantialo corum quæ notatur, minor duobus paffuum milibus fuit. Stadium enim pedes fexcentos, hoc eft centum amp;viginti quinque paftus continet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ■

15) vt eas de fratre svo consol arentvr. Hoc quidem fpeâabant illi: at Deus aliud,quemadmodum dictum eft.Porro inde apparet domu Lazari Sc lororö plenam , fuiffedignitatis, Sc honorificècultam.Cæterû,quianaturaleeft vtluâum amp;nbsp;mœroré homini-bus rnors fuorum afferat, no improbandum eft hoc officiu cuius meminit Euangeliftamifi 3» vitiofus exceffus,vt in aliis vitæ partibus,hic quoque régnas, rem per fc no vitiolam corrupit.

^0' MARTHA I G I T V R Qv V M A V D I s s. EgrcdlturMarthacxtrapagllm,vtpoftcavi‘-debimus,non tantum fortaflisreiiercntiæ caufa, fed vtiplum occultius cxciperet: quiareccns crat memoria periculi, needu bene quieucrat boftiumrabies,quæ Chrifti inGalilxam tranl-itupaululumledata,audito ciusaduentu violcntiusdeintcgroerumpcre poterat.

It DOMiNF, SI FVissEs Hic. Incipitàqucrimonia:quàiiquamhocmodo vcrecundc fignincat quid velit. Perinde enim eft acli diceret, Poteras tuapræfentia fratrem meum eri-pere àmortc,imó nunc ctiam potcs;quia nihil tibinegabic Deus. Sicautem loqucndo,magis affeffuifuoindulget, quàmfe contineat lubfideirégula. Hæcquidem verba partimex fide profefta effe fateor ; led dico permixtos fuifl'e incompofitos affcótus, qui cam vltra inctas ar-riperent. Nam quod fratrem fuumnon fuiffe moriturumfibipromittit,fi adfuiffet Chri-ftus, vnde illi hæc fiduciatCertc non concepta erat ex aliqua Chnfti proinillione. Reftap igi-tur vt temere fuis votis potius obfequatur,quàm fc Chrifto fubiiciat. Fidci eft quod Chrifto ■potentiam tribuit,fummamquc bonitatem ; quod autem fibi plus perfuadet qtiam à Chrifto audicrat,idcftàfidcalienum.tcnendus enim lempcr eft mutuus inter verbum amp;fidem con-fenfus, ncquidfibi temere prætcr Dei verbum homo fabricet. Addc quod inprælcntia Chrifti corporali nimis hærcbat Martha.Ergo fidcs Marthæ immoderatis votis pcrniixra Sc impli-cita,fupcrftitionc etiam non omnino vacua,pleno fulgore clucere nonpotuit:tantùm eius Icin tillæ in his verbis emicani. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'■

^3 resvrget frater tvvs. Mira Chrifti comitas, quod Marthæ in his quæ dixi-mus vitiis ignofcens,plusilli vitro promittit,quàmpræcile amp;nbsp;aperte petere aufa fuerat.

2,4. SCIO Q_vÓD resvrget. lam vero hic ninfia Marthæ timiditas fc prodit, quód Chrifti diûum extenuat.Diximus nupcr,longius quàm par crat fuiffeprogreffam, quum fibi exproprieanimifui fenfufpemfingerctmuncincótrarium vitiumlabitur,quôdChrifto ma numtendente quafi trepidans fubfiftit. Quare vtrunquciiobis cauendum eft: ne Dei verbo deftituti, fpcs cuanidas bine inde quafi ventum haiiriamus : rurfum nc Dominus os fuum a-pericns,corda noftra yel occlufa,vcl nimis angufte reftrida i'nueniat. Cæterùm,hoc refponfo ampliusaliquiddicere Martha voluit,quàm Iperareaudcbat ex Chrifti verbis;acfi dicerct,Si de vit ima refurredione intelligis,nihil dtibito quin cxcitandus fit frater meus extreme die,amp; hac fiducia me confolor:fed nefeio an maius aliquidmihifignifices.

2$ EGO svM R E s VR R ectjo E T VIT A. Primtlm affirmât Chriftusfc rcfutrcdione

amp; vium cfTe.Deinde vtrunque ciusfententix membrum fcorlum amp;nbsp;diftinéiè exponit. Refur reftionem priorc loco fc nominat: quia ordine prior eft reftitutio à morte in vitani, quàm vitx ftatus. Atqui totum genus humanum in morte demerfum eft. Nemo itaque virx compos erir, nifiquiprmsrefurrexeritamorte.ItaChriftusfe vitxinitiumelTc docet. Pofteaautem lub-iicit vita: quoque perpctuitatem,fuæ gratia: opus elTe. Porro de fpirituali vita cum loquijcla-rè demonftrat expofitio qux mox fequitur, Qui credit in me, etiam ft mortuus fuerit, viuct. Quarc ergo Chriftus refurredio eft? Quia filios Adæ qui à Deo alienati crant per peccatum, Spiritu fuoregcneratjVtnouam vitam viucreincipiant : qua derefufius differui lupra cap.f, d.ai,amp; 24. Et Paulus ad Epbcf.2.a.f,amp; j.b.8, optimus eft huius loci interpres. Eant nunc qui naturæ motu præparari homines garriunt ad recipiendam Dei gratiam . pcrindc eft acli dice-rent mortuos ambulare. Nam quod viuunt homines, acfpirant,fenfu, intelligcntia amp;: volun-tatc prxditi funt: id totum adintcritum tendit, quia nulla animæ pars eft vcl facultas qux non corrupta fit, amp;nbsp;à reditudinc auerfa.Itafit vtmorsvbique regnum occuper. Nam mors anima:,alienatio eft à Deo.Ergo qui in Chriftum credunt,quum prius mortui effent, incipiût viuerc:quia fides,fpiritualis eft animæ refurrcdio,amp; animam ipfam quodammodo animat vt jet viuat Deo:fecundum illud,Mortui audient vocem Filii Dci;amp; qui audierint,viuent.Pra:cla-rum fane fidei elogium,quod Chrifti vitam in nos tranffundens, à morte libérât.

ETOMNis Q,v I VIVI T, ET CREDIT iNME. Sccundi mcmbri expofitio; nempe quomodo Chriftus vita fit: quia vitam quam femel contulit, nunquam cxcidcre patitur, led ad finem vfqueconferuat. Quidenimin tanta carnis fragilitate hominibus fieret, fi vitam Icmel adepti,poftea fibi relinquerentur? Ergo continuum vitæ ftatum in ciufdem Chrifti vir-tutc fundatum effc oportet,vt quod cœpit,pcrficiat.Fidelcs autem ideo dicuntur nunqua mo-ri:quia corum animæ incorruptibili femine renatæ,Spiritum Chrifti in fe manentem habent quo affiduc vegetantur.Nam etfi corpus morti obnoxium eft propter peccatum,fpiritus tame iilc vita eft propter iuftitiam,Rom.8.b.io. Quod autem exterior homo quotidic in illis corrfi pitur,adco nihil inde veræipforum vitæ decedit,vtcius progreffusadiuuct: quia interior homo renouatur de die in diem,2.Cor.4.d.kJ. Imo ipfa mors, quædam illis à mortis leruitute manumiffio eft. cred is hoc? Videtur prima fpccie Chriftus ideo de fpirituali vita dillerere,vt à præfcnti defidcrio Marthæ animu abducat. Optabat Martha rcftitui fratri fuo vitam:ExcipitCbriftus,fevitæpra:ftantioris effeauthorcm,quiafcilicet cælcftivirtutefidcliu animas viuificcr.Cæterùm,n6 dubito quin duplicem gratiam compledi voluerit. generaliter ergo fpiritualcm vitam commendat, quam fuis omnibus confert : led inde guftfi præberc vult huius virtutis,quam mox in fufeitando Lazaro oftenfurus crat.

27 CERTE DOMINE. Vtprobct Marthafc crcdcrc de Chrifto quod audicrat, ipfum cffc refurreâionem amp;nbsp;vitam : refpondet fe credcre ipfum effe Chriftum, amp;nbsp;filium Dei,vt certe hæc cognitiofummam bonorum omnium in fc comprehendit. tenendum cnimfemper eftquor-fum promiffuseffet Mcflias,amp; quod illi officium tribuant Prophetx. Quumautem eum cffc Martha confitctur,qui venturus erat, fidemfuam cofirmat Prophetarum vaticiniis. Vnde fequitur plenam return omnium inftaurationem,amp;folidamfœlicitatcm ab cofperandam effc: denique miffum cffe,vt verum amp;nbsp;abfolutum regni Dei ftatum crigat amp;nbsp;componat.

28 Quum hæc dixiflet, abut, amp;nbsp;vocauit Mariam fororemfuam fecrcto, dicens,Magifl:eraded,amp; vocatte.

s E C. I o H A N N E M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;77

34 nbsp;nbsp;nbsp;Et dixit,Vbi poftiiftis eiim? Dicunt ei,Domine,vcni,amp; vide.

37 Quidam autem ex illis dixerunt Non poterat bic qui aperuit oculos cæci,tacere vt etiam bic non moreretur?

3^ lefus ergo rurfus fremens in feiplo,venit ad monumentumzerat autem fpelunca,amp; lapis pofitus fuper earn.

2-8 vocAViT SOR.OREM. ProbibileeftChriftumMarthxrogatu extrapagumfubftitif fe,ne intantamhominum frequentiam prodirct. Timebatenim periculum,quód nuper è media morte vix elapfus effet Chriftus. Ideo ne longius fpargeretur fama deillius aduentu, clam forori fuæ mdicat. magister adest. Nomen m a g i st r i oftendit quo loco inter pias iftas matronas habitus fuerit Chriftus. Quanquam autem minus adhuc profecerant quam deccbatjhoc tarnen iam erat magnum,quod le illi difcipulas prorfus addixerant.Et fubitus Ma rix difccffuSjVt in eius occurfum vcniat,non vulgaris reucrentiæ teftis eft.

31 ivDAEiERGo Q^v I erant cvm ea. TamctfiChriftipermiffu Marthadomu rc-uerfa erat vt fubduccret c turbafororem, aliud tarnen confilium Chrifti fuit : vt illos fcilicet haberet miraculi teftes. Hoc quidem illi minimè cogitant; fed nouum non fuit,homines quafi in tenebris, arcana Dei prouidentia,quó nequaquam tendebant dcduci. Mariam adfepulchru pergere cxiftimant,cx corum more qui Indus fui irritamenta quxrunt. Rcgnat cnim vnlgo hie morbus,vt mariti vxoribus vidui, parentes orbilibcris, amp;nbsp;viciflim maritis vxores, amp;nbsp;libcri pa-rentibus priuati vcl cognatis ,vel amicis, dolorem fuum ambitiofe quibuS poffunt modis au-geant.Et folcnne eft varia artificia in hunc fincm coquiri. Ita fcilicet quum iam inordinati fint hominum affedus,nouis ftimulis cos incitant,quö vehementiusac maiorc impetu contraDeu ferantur.Porto iftorum officium erat Mariam retraherc, ne ex fepulchri afpedu Indus mate-riam colligerct:vcriim tarn acre remedium adhibcrc non audct,fed fouent ipfi quoque intem-pcrantiamdoloris,comitésfepræbendo.ltafæpc acciditvtparura valeant eorum confolatio-nes,quifuis amicis nimium blande indulgent.

jx AcciDiT ad PEDES E I V s.Quod procidit ad eins pedes,inde colligimus vltia com-munemhominum modum in ilia domo cultum fuiffe.Nam etfi coram regions amp;nbsp;principibus viris folebant fe in terram profternere, quia tarnen nihil habebat fecundum carnem Chriftus in fe regale aut magnificum,alium in fine procidit Maria ad eius pedes. Ncc verb id erat fadu-ra,nifiperfuafafniffet,DcieffeFiliu. domine, si fvisses h i c. Qu^anqua honorificè in fpecie videtur de Chrifto loqui,quld tame in his verbis vitiolu fit,nupcr oftéfum cft.Ncquc cnim Chrifti virtus,quæ cælii amp;nbsp;terra rcplebat,reftringi ad corporale eius præfentiam debuit.

33 I H fremv IT s EiR iTv. NificondoluiffctChriftusillorumlachrymiSjftctiffetpotius vnltu rigido. Quum autemfpontc fe illis conformâtvfque ad flcium,ouuTO3lt;i4u teftatur. Cau-fam enim talis affedus,meo indicio exprimit Euangelifta, quum dicil vidiffc Mariam amp;nbsp;rcli-qnos flentes. Qiianuis non dubitem altius eum fpedaffe: nempe ad communem generis huma ui miferiam. Tenebat cnim quid fibi mandatum effet i Patre, amp;nbsp;quorfum in mundum miffus effet nempe vt nos cximcretmalis omnibus.Hoc vtopcre ipfo præftiût,fic oftenderc voluit fe-rio animi affedu fe prxftare.Ergo Lazarum fufcitaturus,antcqua remedium opemque afferat, fremitu fpiritus, ardo doloris knfu amp;lachrymis,teftatur malis noftris perindc fe affici,acfi ea i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in fepaterctur.Scdquomodo fremitus amp;nbsp;perturbatio in perfonam Filii Dei compctunt’Q^ia

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;videtur quibufdam abfurdum effe, fi Chriftum dicamus tanquam vnum aliquciir ex hominu

numerofuiffehumanispaflionibusfubiedum, nonaliter exiftimant Vel doluiffe vel gauifum • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;effc,nifi quia affedus iftos quoties vifum eft,arcana quadam difpenfatione in fe recepit.In hanc

fententiam Auguftinus ab Euangelifta didum putat quod turbauerit feipfum, quum aliosra. plant fui affedus, regnumque vel potius tyrannidem ad turbandas eorum mentes cxcrceant. Senfum ergo effe putat, quod Chriftus alioqui fedatus, amp;nbsp;ab omni paffionc immunis.frcmi-tum amp;nbsp;dolorem vitro accerfiuerit. Atqui meo iudicio magis confentanca erit Scripturæ hæc fimplicitas, fi dicamus filium D ei quum carnem noftrartr induit, fpontc etiam humanos fimul

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;affedus induifle.vt nihil à fratribus,cxccpto tantum peccato,differret.Hoc modo nihil dcroga-

tur ClinlH gloriæ,quum voluntaria tantum dicitur füiffcfubmiHîo, qua fadum eft vt in ani-mæ afFeâibusnqbis fimiliseffet. Cæterùm,poftquam abinitiole fubmifit,nonputandutn eft ab illis vâcuum fuiffc amp;. immunem: atque in co fi atrcm fe noftrû probauit, vt fciamus mc-diatorcm nobis effe qui infirmitatibus noftris facile ignofcat, amp;nbsp;fuccurrere paratus fit, quas ipfe infe expertus cft.Siquis excipiat,quum vitiofæ fint hominum paffiones, non congrucre vt filio Dei communes fint nobifcum:Refpondco,inter nos amp;nbsp;Chriftum longam elle diftantiam. ideo cnim vitiofi funt noftri affeûus,quia intemperan ter munt, nccmodum vllum tenent : in Chriftoautcm,quiacompofiti fucruntmDeiobfcquium Sc modcrati, vitioptorfus carebant. Imo dupliciter vitiofi funt ac pcrupfi bominum affcdus.primiim quia turbu lento motu ferfi-tur, nec ad veram modefti-T regulam ordinati funt: deinde quia non femper oriuntur ex légitima caufa,vcl 1 altem non refcruntur ad fine legitimum. Intemperiem effe dico,quia nemo gau-det vcl triftatur quantum fatis eft, Sc quantii Deus permittit:multi etiam ffænum potius cxcu-tiunt.Facit etiamentis noftræ vanitas vt doleamus vel triftcmur ob res nihili, vel nulla de cau-fa, quia mundo nimiumaddidi fumus.InChrifto nihil tale, nulla enim eins paffio vitrafuum modum vnquam crupit, nullanifi iufta Sc ex rationc rcdóque iudicio fufeepta. Vt hoc clarius patcat, inter primam hominis naturam qualis à Deo condira fuit. Sc hanc dcgencrem quæ per pcccatum corrupta eft,opcræprctium eft diftingucrc.Deus quum hominem crearet,affcdus il-li indidit, fed morigeros Sc ration! obfequentes. quód au tem nunc funt incompofiti Sc rebelles , accidcntalc eft vitium. lam Chriftus humanos affedus fufccpit,fed citra nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quia fit vt

qui paffionibus carnis obfcquitur,Deo non obtempérer. Turbauit quidem fciplum Chriftus, Sc vehementer commotus fuir,fed ita vt fc continueritfub Patris voluntate. Infumma, fipaf-ïîoncs dus cum noftris conféras, non minus intdr fc diftabunt quàm aqqa pura Sc illimis, iran-quilloque tradu fluens,a turbidis lutofifque fpumis differt. Porro ad ferream Stoicorum du-ritiem refpuendam,Vtium Chrifti exemplum fufficerenobis debet, vnde cnim, nifi ab ipfo, pc-tenda nobis eft fumma: perfedionis regulaîQiiin potius ftudendum eft, vt correda domiraque contumacia,qua propter Adæ pcccatum implicit! funt noftr! affedus,Chr!ftum fcquamur du-cem,qu!nosinordinemred!gat. Sic Paulusnonfaxcum anobisftuporemrcquirit,fcd tcmpc-1.T/K//.4. .ij. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;luâtim iubetjnctriftitiæ nos dedamus ficut increduli quifpcnon habent.nam Sc ideo in fc

rcccpit Chriftus noftrosaffedus,vr cius virtu tc fubigcrepoffimus'quicquid in illis vitiofQ eft.

4i Ego autê fciebatn qnód me femper audis: fed propter turbam quæ cir-cunftat,dixi,vtcredant quod turne nuferis.

44 nbsp;nbsp;nbsp;Et exiuit qui mortuus fuerat, tafens vinólus pedes manus, amp;c facies P

39 DOMINE, lAM FoETET. Hoc fignum cft diftidcntiæ: quia minus qiiàm dcccar,fibi de Chrifti virtute promittit.Radix mali eft,quia immefam amp;nbsp;incomprchcnfibilem Del potentia,’ carnisfuæ fenfu metitur; quia eniin vitæ nihil minus conuenit quàm putredo amp;nbsp;fœtor, colligit Martha iam non elTe remedio locum.Ita quum præpofteræ cogitationes animos noftros occ u-pant, quodammodo arcetur à nobis Deus,ne opus fuum in nobis impleat. Certe non ftetit per Martham quin frater perpetuôiaceretinfepulchro:quiafpemvitæ eius fibi pra?cidens,viam fi-mul adeumfufeitandumobftruere Chrifto nititur ; amp;nbsp;tarnen nihil minus habebat in animo. Hoc facit fidei imbccillitas,vt diftraâi hue amp;nbsp;illuc,nobifcum ipfi pugnemus:amp; dum altera ma nu porreâa petimus à Deo auxilium,altera in promptu oblatum repellamus.Non mérita qui-dem fuerat Martha,quum dicerct,Scio quod quicquid pctieris à Deo, dabit tibi; fedparum iu uatconfufafidcs amp;implicita,nifi quumadrem præfentem vétum cft,invfum applicctur.Cæ-terum in Martha perfpicere licet quàm muliiplicesfintlideidefeâus ctiam in optimis. Venerat prima in occurfum Chrifti. hoc non vulgare pietatis teftimonium ; amp;nbsp;tarnen impedimenta illi obiicere non definit.Ergo vt aditus ad nos patefiat Dei gratiæ,dilcamus longe maiorem il li potentiam tribuere quàm capiant fenfus noftri;quód fi non fatis apud nos viget prima amp;nbsp;vnica Deipromiffio,faltem quum nosfecundo amp;nbsp;tertio confirmat,exemplo Marthæ acquicfcamus.

40 NONNE DIXI T I B i.ObiurgatMarthædift'idcntiâ,quôdnôfatisfpei cxauditapromif-fione concipiat.Apparet autem ex hoc loco plus aliquid Marthæ fuifle didum,quam ad verbu Iohannes expreflent. quanquam vt admonui, hoc ipfum volebat fibi Chriftus, quum fe voca-ret refurreâionem amp;nbsp;vitam.Damnatur ergo Martha quod no diuinum aliquod opus expcâet. SI CREDA s. Hoc ideo dicitur,nonfolfim quia fides oculos nobis apcrit,vt Dei gloriamin fuis openbus fulgcntem cerncrc nobis liceatifed quia fidcs noftra Dei potentiæ,amp; bonitati via ftcrnitjVtfe erganos exerat,ficuti Pfal.8i.c.ii,habetur,Dilata os tuu,amp;implebo illud. Qiiem-admodum rurfus incredulitas obftruit acceflum Dco,amp; quafi claulas tenet eius manus; qua ra lionc alibi dicitur,Nó poteratillic lefus fignum edere propter eorum incredulitaté; non quod nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t.

alligata fit Dei virtus hominum arbitrioiled quiaillam,quantum in fe eft,malitiæ fuæ obftacu Io arcent,indigni funt q uibus fe patefaciat.Sæpe quidem fit vt fiipcret Deus ciufmodi obftacu-la;fed tarnen quotics manum fuam retrahit nc incredulosiuuct, hoc idco fit quia illam non admittunt, inridelitatisfuæ anguftiis conclufi. videbis gloriam dei .Nota miracu lumvocari Dei gloriamin quo Deus manus fuæ virtutem exerens, nomenfuum glorificat. la verb Marthafecundo hoc Chrifti dido contenta,Iapidemmoueri patitur. nihildum videt, fed quia audit non fruftra hoc à filio Dei mandari,cx lolo eius imperio libentcr pendet.

41 lEsvsAVTEM s V s T V L I T o c V L o s. Signum animi fuitad precandum vere com-pofiti.Nam vt quis rite Deum inuocet, cum ipfo oportet coniunftum elfe : quod fieri ncquit, nififupra terrafubIatus,cælosipfosconfccndat.Non fit hoc quidem oculis; quando hypocri-tæ,quiin profundis carnis fuæ fordibus demerfi funt,videntur toruo afpedu cxlum ad ie attra hereifed quod illi fimulant,filiis Deifynccre præftandum eft.Nequc tarnen quiin cælum oculos attollit, Deum illicfua cogitatione includere debet, qui vbique diffufus, cælum amp;nbsp;terram implet:fedquianunquam fe expedite poffunt hominum metes à craffisfigmentis, quinhumi-le aliquid,amp; terrenum de Deo fentiant, nifi quumfupramudum credæ funt,illuc nos reuocat Scriptura,amp; teftatur cælum Dei effe federn. Quantum ad oculos fpeftat, non eft perpétua ce-remonia,amp; fine qua non conftet légitima oratio.Nam Publicanus,qui deieâo in terram vuiru precatur, cælum nihilominus fide fuapenetrat. Vtile tarnen eft cxcrcitifi illud, quo fe experge-faciunt homines ad quærendum Deu. Imo precadi ardor corpus fæpe ita afFicir, vt præter me-ditationem,vitro mentemfequatur. Certe non dubium eft quin Chriftus, quum oculosfuftu-lit in cælum,fingulari vehemétia illuc raptus fucrit. Adde quod ficuti apud Pattern totus erat: itaaliosquoqueadipfumfecumdeducercvoluit, gratia s AGo.Ordituràgratiarum aâione,quuni nihil pctierif.fed quanuis Euangclifta precatum effe conceptis verbis non référât,minime tarnen dubium eft quin prsceffent votum.ncque enim aliter audit! potuit.Et ere-

dibilc eft inter illos fremitus, quorum meminit Euangclifta,oraflc;quia nihil minus confenta-ncum eft, quàm fecum intus, vt ftupidi hominesfolent,eiTe tumulruatum. NuncimpctrataLa zari vita,gratias Patri agit. Porrô quod acceptani Patri refert hanc virtutcm, nee fibi arrogat, in co 1'c Patris diintaxat miniftrum profitetur. Nam prout fe ad hominum captum attempcrat, nunc palam diuinitatem fuam aflercns,fibi vendicat quiequid cft Deimuncfuftmcrehominis perlonam contentiis,totam diuinitatisgloriam Patri concedit. Vtrfiquc vno verbo Euangeli-ftaoptime hïc conciliât, quum dicit audiri à Patre Chriftum ; fed eum gratias agere, vt Iciant homincs,quód à Patre miflus fuerit,hoc eft,vt Dei filiu agnofcât.Quiaenim nonpoterat Chri fti maieftas in fua altitudine apprehendi,Dei virtus,qua: in carne eius apparuir,ad illam altitu-dinem gradatim fubuexit rudcs,amp; tardos hominum fcnfus.Nam quum totus efle noftcr voluc

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nt,nonmiiumcftfi variis modis fe nobis accommodct.imo qui propter nos exinaniripaflus

4a sciEBAM QVOD SEMPER.. Occupatio eft, ncquis putarct non tanta gratia poliere apud Patrcm,vt promptum illi effet quæcunque vellet miracula edere. ^ignificat ergo tantum elfe ffbi cum Patre cólenlum,vt ab co nihil fibi ncgetur;imó nulla prccatione fuiffe opus, quu foliim exequeretur quodfibi à Patre mandatum feiebat; icd quo melius teftatum fiat homini-bus hoe vcrè diuinum opus effe,idco fe inuocaflc Patris nomen. Siquis cxcipiat, Cur nó igitur omnes mortuosfufcitaueritffacilis eft refponfio,ccrtum modum Dei confiliofinitum effc mi-raculis,quarcnus fuffïcere noucrat in Euangclii approbationem.

43 VocE MAONA c L A M A V I T.Quód manunonattingit,fcdvocctantuminclamat,in eo melius fe profert diuina eius potentia : fimul arcanam amp;nbsp;mirificam verbi fui cfficaciam nobis commendat. Qupmodo cnim vitam mortuis reftituit Chriftus,nifi vcrbo?Proindein fufeitan do Lazaro vifibile fymbolurn exhibuit fpiritualis gratiæ, quâfidci fenfu quotidie experiraur, dum voccmfuamviuificameff'coftcndit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î

tincnthodicludæi,Vt corpuslintcotegentcs,caputfcorfum peplo inaoluant. sol v i t e, [ Rcftabat hoc ad amplificandammiraculigloriam, vt diuinfi opus, quod afpcxcrant fuis oculis k Iudæi,manibus ctiam palparet.Facere cnim poterat Chriftus vt fafeias, quitus ligatus erat La-

conciliari nos Dco,nifiEcclefiaquoquepcccata nobisrcmittat. Sed vndefolucndiLazariin-iunâas difcipulis fuiffe partes diuinant? C^in potius id Iuda:is mandaffe colligimus, quô illis omnem dubitationis fcrupulu m exi merct.

4$ nbsp;nbsp;Multi ergo ex ludæis qui vénérant ad Mariam,amp; cófpexerant quæ fe-

4ff Quidam autem ex illisabierunt ad Pharifæos, amp;nbsp;dixerunt illis quæ fc , ceratlefus.

47 Collegerût ergo Pontifices amp;nbsp;Pharifæi concilium, amp;nbsp;dixerunt, Quid facimus?quia hic homo multa figna facit.

48 nbsp;nbsp;Si dimittimus eum ficj omnes credent in eum: amp;nbsp;venient Romani, amp;

4P Vnus autem ex illis Caiaphas,qui Pontifex eratanniillius, dixit eis-. Vos nefcitis quicquam,

so nbsp;nbsp;nbsp;Neque reputatis quod expedit nobis, vt moriatur vnus homo pro po

SI Hoc autem à feipfo non dixit, fed quum effet Pontifex anni illius,pro-phetauitquod lefu s moriturus effet pro genre.

3 r, U. 1 U H A JN iN H M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;79

4j MViTi ERGO. Non paffus eft Chriftus/rudu carerc quod cdidcratmiraculum; quia hoc modo quofdam ad fidem adduxit. Tenendus eftenim duplex miraculorum vfus: nempe vt vel ad fidem nos præparent,vel in fide confirment, priorcm hîc notât Euâgelifta.Eos cnim de quibus loquitur, diuinam Chrifti potentiam miratos, ac rcucritos fuifle intelligit, vt fe illi difcipulosfubiicerent.alioquinudummiraculumfufficereadfidemnonpoterat.Ideo crede n d i verbo nihil aliud hic intelligi debet,quàm docilitas ad amplexandam Chrifti doâri nam.In aliis,qui Chriftum deferunt,deteftabilis ingratitudo apparet,vel potius horribilis furor, vndecolligimus quàm cæca amp;væfana fit impietas. Refurreâio certe Lazarivel lapidea corda mollire dcbuerat. fed nullum eft Dei opus quod non impictas venenifui amaritudinc inficiat amp;nbsp;corrumpat.Ergo vt proficiat ex Dei miraculis homines, neceffe eft cor ipfcs habere purgatum.NamapudquosnonvigetDeinietus amp;reucrcntia, etiamficælum videant terræ miicerijpræffaâa ingratitudine fanam dodrinam refpuere nunquam definent. Sic hodie mul tos Euangclii hoftes freneticis fimiles cumexerta amp;nbsp;confpicua Dei manu pugnarevideas. Interim tarnen miracula à nobis flagitant:fed non alium infinem,nifivt fe hominum portera contumaciter refiftendo effe oftendant.Qupd autem ad Pharifæos Chriftus defertur, ideo fit,quia pro fua hypocrifi acriores ad Euangelium oppugnandum crant.Eademratione paulo poft nominatim eos exprimit,quum narrat coadum fuifte concilium. Ipfi quidem pars erant Pontificum: fedeosfpecialiter nominatEuangclifta, quia ad inflammandam collegii totius rabiem quafi flabella erant.

47 collegervntergo PONT I f I c e s. Nominusprodigiofacæcitashîcin Sacer dotibus defcribitur.nifi plufquam ftupidi effent ac bruti,aliqua faltem Chrifti reueretia,poft tarn illuftre diuinæ eius virtutis fpecimen, tangi decebat. Nuncadobruendam Dei gloriam, cuius intuitu obftupcfcerccogutur,confulto,dataqucopcracóueniunt. Non hoc quidem di-fertèiadant, vellcie Deo bellum inferre:fed quum extinguere Chriftum nequeant,nifi euer-faDei virtutc,hanc certefacnlegaaudacia palam amp;nbsp;indubic oppugnant. Semper quidem fu-perba eft,Dei'que contemptrix infidelitas ; fed non ftatim co prorumpit, vt cornua fua courra Deuin attollat. Cæterùm,vbi diu reludati Deo funt homines, hie tandem eft e xtremus adus, fine vllo diuinitatis metu, gigantum more,afcenfum fupra cælos moliri. fatentur cnim Chriftum multa figna edere.Et vnde illi tanta virtus? Ergo ex profeffo ad opprimendam D ci virtu tern,quæ in Chrifti miraculis ielucet,fc accingunt.lnterim non ceffat Deus; fed quanuis diffimulei ad tempus, ridet ftolidam corum arrogantia^, donee veniat proferendæ iræ tempus,ficuti habeturPfalmoa.d,li. lt;lt;v id p ac i mv s? Hisverbisignauiamfuaaccufant, quafi diccrcntfua cefl'atione fieri,vt Chriftus longiusferpaf.quia poffmt ftrenuè agendo cur-fum eiusabrumpcre.Hæceft impiorum confidentia,quafibi nihil non vendicanf.quafi in eo-rummanu fit, agcreprout libitum eftiquafi etiam operisfucccffus,eorum votisfubiaceat.Ac fiquis omnia rite expcndat, hicfuam induftriam diuinæ vlrtuli opponunt, quafi fatagenda poffint Deo fuperiores euaderc.

48 SI dimiserimys evm. Quidfinondimittant?nempc,vtiamdidumeft,infuoar bitriopofitum effe non dubitant, Chrifto viamobftruere ne vltcriuspergat,modóleduló co trà nitantur.Si fuiffet Chriftus impoftor quifpiàm,officium quidem ipforum erat,fe interpo-nere,nc oues agrcge Domini abduccrcf.verùm miracula eius confitendOjfatis declarant,Deu fe miiiimè curare, cuius virtutem tam fecurè faftuoféque contemnunt. v e n, i e N t romani. Sceleri obtenditur fpeciolus color, boni publici ftudium. Hic præcipuè meius eos

1 angebat,ne concideret eorumtyrannis; vcriim fe de templo,amp; cultuDei,de Gentis nomine, 1 depopuli ftatu folicitos effe fimulant. Et quorftimhoc? Ncque cnim videntur fallcndi caufa, I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rales übi prætextus accerfcre;non concionantur adplebcm; feorfum,amp; in occulto inter fe de-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;libérant. Quumfibi fint omnes ciufdempcrfidiæ confcii,cur noningcnuèfua confilia,fenfuf-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;que in medium proferunt? Nempe quantunuis craffa fit amp;nbsp;conuida impietas, fociam tarnen

I hypocrifinferè habet.Itaobliquisambagibus, vellatebrisfe inuoluit,vtfub virtutis fpccic, tl fallat.Præcipuum quidem illis confilium fuit aliquam grauitatis,modcrationis amp;nbsp;prudentiæ I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;imaginem oftentare,vt aliis fucum facerentffed ciedibile eft eos quoque inani ifta larua fuif-

I , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fe deceptos, quum fibi iuftam Chrifti perfequendi occafionem effe fingerent.ltahypocritæ

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ctiamfi intus coarguat eos confeientia, poftca tarnen vanis figmentis fe inebriant,vt vidcatur

pcccando innoxiifinterea manifeftè fccum ipfi diffident.Initio cnim confcffi lunt Chriftum multafignacderc'.nuncfibi à Romanis metuunt ; quafinonfatis,fupérquepræfidiifitin Dei I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;virtute,quæfepræfenteminillisfignisexhibebat. venient romani. SignificatE-

Cap, XI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN E VANG.

iiangeliftahanefuiffe deliberationisfummam,vtqiiodinftabat pcrictilum,cauerent.Siqiiid inquiiint, in publico ftatu nouari Romani inccllcxerint, timcndum eft, ne millo exercitu gen-rem noftram perdant vnà cum templo,amp; cultu Dei.Pcrucrfa autem conl'ultatio eft de cauen-dis pcriculis,quæ cffugerc non licet,nifi velimus à rcCto curfu dcfleâerc.Piimo loco quærcn-dum eft,quid mandet Deus,ac fieri vclitiqualil’cunque nos mancar euentus, fixum illud ma-nerc debet.Ifti vero tollendum Chriftumftatui'it, nequidincómodi accidat,fi pergereiplum, qua cccpit,paffi fuerint. Quidautem fi diuinitus fuerit miflus ? An Deiprophetam ale rcii-cient,vt pacem redimant cum Romanis’Hæc lunt eorum confilia, qui verè amp;nbsp;ex animo Deû non rcucrentur:quid fas,amp; reöumlitfufque deque habent: quia tantum pendent ex euentu. Atqui hæc vna eftptèfanftéque deliberandi ratio; primiim, vt quæramus quidnam Deo pla-ceat:deindc,vt intrépide lequamur quicquid pra:fcribit,necvllo metufrangamur, etiamfi nos mille mortes obüdeant. Namadioncsnoftræ non adquemlibet venti flatum, iedadvolun-tatem vnius Deiperpetuo dirigendælunt.QuifquisfecurèdilcriminacontemnitjVelfaltem fuperato eorum metu fimpliciter Deoparct,fi3eliccm tandem exitumhabebit. Nam præter o-mnium rpem,conftantiam, quæ in verbi fui obedientia fundata cft, benedicit Deus: incredu-Iis vert) adeônihilprofuntluæcautioncs,vtquomagis funt meticulofi, pluribusielaqueis implicent. Cæterùm, inhachiftoria feculinoftri formam graphicè dcpnâam habemus. Qui prouidi amp;nbsp;circunfpefti haben appetunt,cantilenam banc identidem habent in ore,habendam cflepublicæ tranquillitatiscurammouationcmquammolimur, multis pcriculisnon carere. Poftquam hac falfa inuidia nos grauarunt, nullum melius inueniunt compendium, quàm vt Chriftuin fcpeliendo,turbis omnibus occurrant. Qiufi verô profperè illis ceflurus fit tam im-pius gratix Dei contemptus, dum fedandis turbis hoc cxcogitant rcmedium, vt abolcatur fa-• • ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lutis doétrina.Quin potius eucnictimpiis quodriment: quanquam vt confequi poflintquod

fpcranc,nimis tarnen indigna cft hæcmcrccs,ofFenfoDco,mundumplacare. locv m host r. v m. Incertûcft, templumneintclligant,anpatriâ i’iiam. In vtroqueauremfalutcmlua verti purabanr.Templo enim diruto ceflabant facrificia, folcnnis Dci cultus, amp;nbsp;nominis eius inuocatio.Ergo fiqua crat religionis cura, de tcmplofolicitos cfle deccbat. lam veto hoc ma-gnoperc inrererat ad tuendum Ecclcfiæ ftatum,ne rurfus è terra lua abducerentur. Memores adhuc crant exilii Babylonici,quôd in primis feuera fticrat Dei vItio.Tritû ctiam inftar pro-uerbii apud eos erar,quod l'æpc in Lege occurrit,fpccicm elle abdicaiionis,fi Dominus ipfos c terra illaciiccrct.Colligunt ergo nifi perd3rurChriftus,incolumcm non forcEcclcfiam.

vNvs EX iiLis c A 1 A P H A s. Brcuisfuitconlültaîio,quiapaftus noneft Caiaphas diu cos hæfitarc.Porro vnumredimendæfalutis modumaflignar,vtinfontem intcrficiant.En quofceleris crumpant, qui fineDei timoré confilia exfeniu carnisfuæ potius capiunr, quàm ex Dei vcrbo:amp;vtilefibi fore confidunt,quodper bonorum omnium authoremnon liccr. Perinde cft enim aefi Caiaphas diceret, prouocandam cllé iram Dei, vt bene amp;nbsp;profperè ha-beant. Quare difcamusnunquamfeparare vtileàlicito.-quandonihil boniautlætilpcrandu cft,nifiexDeibenedidionc:quxnonimpiis amp;rcbcllibus, quifubfidiaex diabolo petunt, fed fidelibus,qui fimpliciter ambulant in viis fuis, promifla eft: amp;nbsp;ramen aliquid colons habebat hæcratio:quia publica vtilitas fempcrpræpondcrarc debet. Verum(vtiam dixi)non magisfer uaturpopulusicelcratainfontis morte, quàm totum hominiscorpus,dumpctiturfolumiu-gulum,vclpcftus tranffigitur gladio. i pontifex erat. Nonvocatanniillius Pontificem,quöd annuum duntaxateffet munus:fedquum vcnale eflet, tranfferrcturad va-rios homines prætcr Legis prxfcriptum. Honorem Deus finiri nolucrat, nifi morte hominis: fed rebus turbatis amp;nbsp;confufis faâû crat, vt Romani fua libidine Sacerdotes fubinde mutarer. Porro Euagelifta Caiapha negat hqc a seipsodixisse, non quod tanqua arreptitius, amp;nbsp;fanaticus voce non intcllefta emiferit. loquurus cft cni m ex proprio fenfu. ied Euangelifta fignificat, fupcrioréfuiffclinguæ eins impullum; quiaDcusabquidaltius quàmipfiin mente vcniret,cius óre teftatiieffe voluit.FuitcrgotuncquafibilinguisCaiapJias.impium enim,amp; crudcle nccadi Chrifti confiliu,quod in animo.conccptu habebat, cuomuit;Dcus vero lingua eius alio flexit,vt fub ambiguis verbis vaticinii'i fimul proferret.Voluit ante Deus ex fede Po-tificia m'anare cælcftc oraculu,quo minus excufationis effet Iud.Tis.Nam ctfi ex toto il 1 o cœtu nullius cofeientia tada fuit:fenferut tarne poftca ftupori fuo venia minime deberi;ncc obftitit Caiaphæ impictas,quinlingiuT eiusSpiritus fandi effet organö: quiaDeus Sacerdotiu àfe in-ftitutu potius rcfpexir,quàm hominis perfona;amp; ilha fuitratio,qua attigi, vt vox è fublimi lo-cocmiffa,cIariusexaudiretur,amp;plushaberctreucrcntiæacpondcris.EodémodopcrosBalaa,

que Spiritu prophetiæ donaucrat,populo fuo benedicere voluit.Sed plufqua ridiculi funt Pa-i»iftæ,qui inde colligût, habédû elle pro oraculo, quicquid Romano Pôtirici cfFutirc libucrir. ’rimiim, vt illis demus (quod vanû eft) Prophetâ fempcr clTcjquifquis cftfummus Saccrdcs: probare tarnen neceflehabebunt,RomanumPontificcm Dei mandatocreari.Nam Saccrdo-tium hominis vnius,Chrifti aduentu abolitum fuit; ncque vfquam legimus,diuinituspræfcri ptiipofteafuilTejVtvnus quifpiam totiEcclefiæpræeffct. Vt hocquoquefccundô iIJis demus, lus amp;nbsp;honorem Pontificis ad Romanum epifcopum tranllatum effe : vidédum quid Sacerdo-tibusprofueriqquôdCaiaphæ vaticiniumamplexifunt.VtlubfcribantiIIiusfententiæ,con-fpirant in mortem Chrifti.Procul verb à nobis faccffat tabs obcdiêtia,quæ nos ad horribilcm apoftafianijFilium Dei abnegâdo, impellat. Eadem voce blafphemat,amp;: fimul prophetat Ca-iaphas:qui eius dido obfcquuntur,contempta prophetia blafphemiam arripiunt. Idem ne co tingat nobiscauédum, fi Romanum Caiapham audierimus: alioqui fimilitudo claudicarct. Quæro prætcrca,an quia femel prophetauit Caiaphas,fingula Pontificis verba totidem fem-perfint prophetiæ. Atquipaulopoftfummumacpræcipuumfidei noftræ caput, blafphemiæ damnauit:vnde colligimus quod nunc Euangelifta rcfcrt,cxtraordinarium fuific,acpræpofte-rè in exemplum trahi.

î’ Q.VOD lEsvs momtvrvs ESSET. Piimo, Salutis noftræ fummam in eo confi-ftere Euangelifta oftendit,fi Chriftus nos in vnum aggreget. Nam hoc modo nos Patri recon-ciliat,penesquemeftfonsvitæ.Vndeetiamcolligimusdiffipatumeflegenus humanum,amp; à Deoaîienatumeffc, donee fub Chriftocapitecoalcfcantfilii Dei. ItaSandorumeommunio, præparatio eft ad vitam æternam: quia in morte manent omncs,quos Chriftus ad Pattern non colligit', ficutiiterum dccimofeptimo capite videbimus. Idcoamp; Paulusdocet, miffum elTe Ep!gt;ef.i.b,io. Chriftum,vtquæcunqueincælofunt,amp;terra,colligeret.QuarevtallataàChriftofalutcfrua mutjfublato diflidio nos vnu cum Deo,angelis,amp; inter nos fieri oportet.Huius vnitatis caufa, amp;nbsp;pignus fuit mors Chrifti, qua adfe omniafuftulit : fed quotidic per Euangelium in Chrifti ouile colligimur.

NEC PRO GENTE soiVM. Significat Euangelifta reconciliationcm à Chtifto fada, ad Gentes quoque extendi.Sedquomodo Fim dei vocantur,quos miferadiflipatio,in quacrrabant.hoftes Dcircddcbat? Refpondeo,vtiamalibi didumeft, fuifl'ein Deipedore fibos.quiinfeipfis vagæ étant aeperditæ oues:imô nihil minus quàm oues,fcd potiuslupi,amp; feræ bcftiæ.Filios ergo Dei,etiam antequam vocentur, ab eledione æftimat, qui fide tandem amp;nbsp;fibi,amp; alüs manifeftari incipiunt.

54 nbsp;nbsp;Itaque lefus no amplius palàm ambulabat inter ludæos: fed abiit illinc

in regionempropinquam defeiTO,in vrbem quæ dicitur Ephraim,amp; illic verfatus eft cum difcipulis fuis.

îs Inftabatautem Pafchaludæorum:amp; afeenderunt multi lerofolymam ex regione,ante Pafcha,vtpurificarentfeipfos.

5lt;5 nbsp;nbsp;Ç^ærebant ergo lefum, amp;nbsp;dicebat inter fe quum in temple ftctiflent,

57 Dederant autem Sacerdotes amp;nbsp;Pharifæi mandatum, vt fiquis feiret v-binam eftet,indicaret,vt caperent eum.

jî coNsvi. TABANT VT IN T E R F I o E R E N T. Nattat Euangclifta Chtiftum îtcrum fugiffe,quumtanto hoftiu furore fc peti fciret.Meminerimus tarnen nonita fugifre,quô fe Partis vocationi fubduceret. neque cnim aliud habuit propofitum,nifi vt tépore diuinitus præ-fixo,ad fubeundam voluntariam mortem fe fifterct.Porrb confilium,cuius Euangelifta niemi nit,non tam de Chriftooccidédo eraqquàm vt rationcm aliquam inuenirentillius opprimé-di.Hoc iam apudeos decretum erar,cflc tollendum è medio; altera tantum deliberatio refta-bat,quomodo exequi pofTent quod ftatuerant.

54 q^vaedicitvr Ephraim. Nomen vrbis quod hîcpofitum Icgimus, vel corrupte fuifie tunc pronuntiatum arbitrer,vel certè nouum.Scimusenim quanta poft exilium Baby-lonicumfadalinguæ mutatio fuerit; amp;nbsp;fimul quàm diuerfa terræ facies;vt non mirum fitre-

Cap. X I î. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I N E V A N G.

cenfcri quædâ loca,quorum nulla antiquitus notitia fuerat. Difcipulos Chrifti nominat, non quicunquc rcccperant cius dodrinam, fed qui affidui crant eius comités, amp;nbsp;viuere folebanC in codem contubernio.

ASCENDER. MVLTI, amp;C. ANTE PASCHA, VT PVRIEIC. Non Crat hocprXciß mandatum vt fc purificarent ante immolationem pafchatis. Ideo non dicit Euangclifta venif-fc omnes,lcd multos. Nemini quidem immundo licebat vcfci;fed iftam fandificationcm fpo-te, amp;nbsp;priuato affedu lulceptam ftiilTc dico, vt alii minime vefei prohibcrentur : quanuis ante diem feftum tali ritu pricparati non eflent.Cæteru Euangeliftæ confilium eft,oftenderequàm Celebris fucritpcrtotamludæam deChriftofama.Namquivndecunqucin templumconue-niunt,præcipuè intenti funt ad qua:rcndum Chriftum,amp; fermones inter fe de co agitât. Qux-runt quidem iplum humano morc,fed tarnen quærendo,detegunt obftarc Sacerdotum tyran-nidem quo minus palam appareat.

C A P. XI L , T Efus ergo ante fex dies Pafehæ venit Bethaniam, vbi erat Lazarus,qui J, mortuus fuerat,quern fufcitauerat ex mortuis.

2 Fecerunt ergo ei ilhc conuiuium,amp; Martha miniftrabat: Lazarus aute vnus erat ex difcumbentibus cum eo.

5 Mana itaque accepta libra vnguenti nardi piûicæ pretiofæ, vnxit pedes lefu, amp;nbsp;exterfit cap illis fuis eius pedes: domus autem nnpletaefi o-dorc vnguenti.

4 D icit ergo vnus ex difcipulis cius ludas Simonis licariotes, qui tradi-turus crat eum:

y Quare vnguêtû hoc no væniit trecêtis denariis,amp;datû eft paupcribusl 6 Dicebat autem hoc,no quod pauperes illi curç eïTent-.fed quia fur erat, »eGinftretÄ»* amp;nbsp;marfupium habebat,amp; portabat ea quæ’immittebantur.

7 nbsp;nbsp;nbsp;Dixit ergo Iefiis,Sine cam:In diem fepulturæ meæ feruauitiftud.

I I E s V s,amp;c. venit bethaniam. Videmusnimispræcepsfuifleeorûiudiciu.qui Chri ftum venturfi non piitabant.quo monemur non ita properandu elTe,quin patienter, amp;nbsp;quictis animiscxpcdemus,du opportunitasadueniat nobis incognita. Venit ante Chriftus primo Bethania, vt inde lerofolyma triduo poft fc conferat.Interea opportunum tempus amp;nbsp;locum ad fe prodedum dare ludæ voluit,vt ipfc ad ftatam horam adclTetparata vidima.Ncque cnim quid futurum fit ignorat,fcd voluntarius ad immolationem occurrit.Quum autemiex diebus ante Pafcha veniffet Bethania, illic quatriduofubftitiffe, cxMatthæo amp;nbsp;Marco colligere licet. Quo die fadum illi fuerit conuiuium,in quoa Maria vndus eft, Iohannes non exprimit : fed probabile videtur nonmulto poft quam appui erat, id effefadum.Porróquód vndioncm, cuiusmentio fit apud Marcum amp;nbsp;Matthæum,nonnulli ab haediuerfam efte putant,falluntur. Mouet cos temporis ratiotquia priufquam Euangcliftæ duo Chriftum fu ifle vndum comme-morcnt,defignant tempus bidui.Verum folutio facilis cft,amp; quidem duplex. Neque cnim Iohannes dicit Chriftum primo die aduentus fui vndum cfle.Ita potuit hoc fieri quumiam di-fcclTumpararct.Quanquam(vtiam dixijaltera coniedura probabilioreft,quod vnofaltcm vel altero die ante difcelTum vndus fuerit.Certum enim eft,Iudam,antcquam duos ex dilcipu lisChriftus pafchatis gratia mififlet,cum Sacerdotibus pcpigiffe.atqui ad minimum,diem vnu intermedium fuifle oportet. Addunt Euangcliftæ captaffecommodum tempus tradcndi Chri fti,ex quo pretium accepcrat. Quod ergo fada bidui mentione vndionis hiftoriamfubiiciut, quodprius accidcrat,pofteriore loco narrant.Ratio autemeft, quia quum retuliffent Chrifti verba,Scitis quod filius hominis poft biduum tradetur: quod priusomiftiim fuerat, nuc attc-xunt,quomodo amp;nbsp;qua occafione proditus fit à difdpulo.Iam fatis conuenit Bethania: fuifle 2. vndum.Matthæus amp;nbsp;Marcus dicunt cœnafle tunc apud SimonemLcprofumedomusa lohan-

ne non exprimicur, verùmfatisindicat, alibi quàmapud Lazaruni Sx. Martham ccenatum efle^ diim L A Z A R V M facit vnvm ex discvmbentievs: nempe qui vnà cum Chri-ftoinuitatus elTet.Nccvero quicquamineodinîdiicft,quüdMattha:usamp; Marcus vnâum fuilTe caput recitantjhic autem noftcr,p E D e s.Ordinaria erat capitis vndioivndc amp;. Pliniusm nimia luxuria députât,quôd talos quidam vngerent. Cofentiunt autem tres inter fe, Cliriftum non parce à Maria fuiffe vndum, fed largam vnguenti copiam effufam. Quod ergo Iohannes de pedibusloquitur,pcrinde valet,aefi dixiflet,totum Chrifti corpus vfquead pedes fuifle deli-butuni.Eftcnim auxefisin voce pcdum.quod melius cxfequcntibuspatet,quumfubiicit, Mariam àbllerfiffe capillis fuis pedes. domvs av. imp le ta est odor e. Nó erat lim plex liquor ex nardoelicitus: fed varia erat confeótio ex rebus odoriferis. itaquenon mirum eft,odorc perfufam fuifle totam domum.

4 nbsp;, DI c iT EU GO V N ï 5 EX DI SC IPV11 s. Sequiturludæobmurmuratio,quamMat-

thæuspromifcuè difcipulis,Marcusquibufdam eorum tnbuit. Verùm Scripturx familiareeft per fynccdochen ad plures tranlfcrre quod vnius cft,vcl paucorum. Quanquam mihiverifimi-leeft, murmur à fololudaortumeflc: reliquosautcm fuiife commotos,vt ci fubfcriberent. vt facile cftiufurris,quafi flabcllisvanosin nobis atfedus accendi: præfertim verb (vtnimium ad finiftra iudicia propcnfi fumus) obtredationes locum in nobis inucniût. Neiùm credulitas, quam Spiritus Dei in Apoftolis reprehendit,nobis excmplo eft,nc audicndismalignis vocibus nimium fimus faciles ac creduli.

J Q_vARE VNGVEN. HOC NON VAEN. TRE, CEN. D E N A.VulgaiTS vngucnti libra dc-cem tantum dcnariisconftabar, tefte Plinio : fedfummumpretium opiimi vngucntiidem fta-tuit trccentos amp;nbsp;deeem denarios. Confentiunt autem Euangcliflæ fuifle hoc pretiofiflimum vnguentum. Quare non abs rc ludas libram trccentis dcnariis æftimat. Quæ lumma ad quin-quaginta libras moncta; Gallicæcxfupputationc Budæiafccndit.Pono quum omnes ferè de-liciæluxumfuperfluumimplicitumhabeât,quomaior erat pecuniæ iactura,co plus coloris ad murmurandum habuit ludas : aefi diceret, Si feciflet Maria exiguum fumptum, exeufationis aliquid haberetmune vcrô,quiimin rc nihiliimmané pccuniæ lummam perdidcrit,nônneiniu riain fccit pauperibus, qui multum inde Icuatioms fentire poterantî N ullam ergo veniam mc-rciLir cius fadum.

® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IA F VR ERAT. Rcliqui Apoftoli,non malo quidem ftudio,fedinconfiderate Maria

damnant.Iudas autem fccleri luo honeftum prætcxium captat,quum pauperes in medium ad-ducit, quorum nulla illi erat cura. Docemur autem hoc exemplo quàm monftruofa bcilua fit habendi cupiditasidamnum quod fibi fecifle ludas videtur,ablata furandi materia,ad tantam eum rabiem adigit,vt Chriftum proderc nOn dubitct.Et credibile eft no modo apud alios me. titum fuifle de pauperibus fraudatisfled fibi quoque intus, vt hypocriiæ folcnt, bladi turn efle: quafileuedelittum effetChriftiproditio,quapenlarevolebataccepuim damnum. Prodendi quidem Chrifti vnafuit caufa, vt prædam c manibus elapfam adfc quoquo modo rctraherct. Nâconceptaob lucrum amifl’umindignatio, cum ad prodendi Chrifticonfilium impulit.Mi rüm autem eft cur talem œconomum dclcgerit Chriftus, quemiciebat furcm effe. Quid cnim hocerataliud,quàmlaqucum porrigerc quofc ftrangularct? Noncftquod hîc refpondcat mortalis homo,nifi Dci iudicia profundam effe abyflum. interca Chrifti fadiim in communê tegulam trahi non debet,vt pauperum curam, vel aliudfacrum munus mandemus homini ne-quam amp;nbsp;fcclerato.Legem cnim impofuit nobis Deus,quinam ad Ecclefiæ rcgimcn,aliaquc of ficiavocandifintihanctranfgrcdi fasnoncft.AliafuitChriftiratio: quiquumæterna Dcieffet fapicntia,arcanx eiusprxdeftinationiin ludæ pcrfonalocum dcdit.

7 sineeam. Quum Mariam omittiiubet Chriftus, perperam amp;nbsp;iniuftè faccrc docet, qui proximis fuis fine caufa molefti funt,ac litem de nihilo intentant.Longior eft apud alios Euan gcliftasChriftircfponfio:fumma tarnen cadem. Vndio quam ludasculpabat, hoc nomine de-fenditur,quôd fitfcpulchralis.Ergo non probat Chriftus quafi ordinarium culiû,amp; cuius com munis in Écclefia efle dcbcat vfus. Nam fi quotidie talc fibi officium præftari vellet, quiduis potius dixiffet,quàm hoc fepulturæ fuæ datum. Et certe Deus externas pompas non moratur, Imô quum nimis procliuc ad carnalcs ritus hominis ingenium effe vidcat, fubindc nos in il lis parcos amp;nbsp;fobrios effeiubet. Qjaare præpofterifunt interprétés, qui ex Chrifti rcfponfo inle-runt,Placere Deo fumptuofos amp;nbsp;magnificos cultusiquum potius Mariam excufct,co quod cx-traordinarium fibi officium præftitcrit,quod ad perpetuam colendi Dei normam exigi no de-cebat. iN DI EM SEPVLTVRAE, 8c.c, Quum dicit feruatum fuifle vnguentum, fignificat

Gap. X11. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I N E V A N G.

non intcmpcftiuè profufum cffc,fcd pro temporis circiinftantia.Scruari cnim dicitur,qno«3 habetur quad fub cuftodia, vt commode amp;nbsp;opportunè promatur. Certum enimcftfiqtiisfum' ptuofisdeliciiseum ante oneraffet,non fuiflepaffurum. Atqui negat ex more feciffe Mariam, fed vtfibi extremum officium impenderet. Porro corporum vnftio tunc non inanis ceremo-nia erat, fed potiusfpiritualefymbolum, quod fpem rcfurreófionis ante oculos ponerct. Ob-fcuræ adhuc erant promiffiones,nondum rcfurrexcrat Chriftus,qui non immerito vocatur Re t.CoMo.f.io fyrgentiuinprimitix.ErßO opustalibus adminiculis habebant fideles,quæ ad Ch rifium adhuc abfentem cos dirigèrent. Ideo nonfuperflua tunc fuit Chriftivnâio,quummoxfepelicndus foret.vngitur enim,tanquam in fepulchrum condendus. Id nondum fcicbant difcipuli: amp;nbsp;Maria proculdubio repente impulfafuit, vt Spiritu direäore id faceret,quodpriusnó fuerat mc-ditata. Verum Chriftus ad Ipem refurreâionis fuæ accommodât,quod illi tantopere improba-bant:vtipfavtilitaseosàprauamorofitatereuocet. VcrùmvtDeus veteris populi pueritiam talibus exercitiis regi voluitfita hodie abfurdum effet idem tentarcmec fine Chrifti iniuria fie-ret,quifplendore aduentusfui talcs vmbras difcuffit.Sed quia nondum eiusrefurrcâio figuris Legis complementum attulerat,externo ritu ornSda fuit eiusfepultura. Nuc odor refurredio-nis eius fatis per fc efficaciæ habet abfque nardo amp;nbsp;aromatibus,vt totum orbem viuificet.Cxtc riim, meminerimus in iudicandis hominum fadis ftandum effe vnius Chrifti fententiæ, ad cuius tribunal femel nos flare oportet.

g PAVPERES ENIM SEMPER. HABETis. Tcncdumcftquodpriusadmonui,cxtraor-dinarium Mariæ faâum difertc hîc àquotidiano Chrifli cultu difeerni- Quare fimix funt non imitatorcs, qui pondis amp;nbsp;fumptuofo apparatu Chriflui^colereaffcftaof, aclîprobarct Chriftus quod femel fadu erat,ac non potius in pofteru m fieri vetarct. Quod fe negat cum difeipu-lis femper fore,ad genus praifentiæ referri debct,cui carnalis cultus,amp; fumptuofus honor con- ; ucniat. Nam quod Spiritus fui gratia amp;nbsp;virtute nobis adeft,quód habitat in nobis,quod nos c- ƒ tiam carne fua amp;nbsp;fanguine pafeit, nihil hoc ad corporeos cultus. Quare, quicquid pomparum ï cxcogitarunt Papiftæ ad Chriftum colendum,fruftra illi impenfum ferunt,quum palam repu- • diet. Qu^odpauperesdicitfempernobifeumfi.ituros,tamctfiineoTudæorumhypocrifimpcr-ftringit, colligerc tarnen inde vtilem dodrinam licet: nempefacrificia, qux Deo grata funt, amp;nbsp;fuauiter oient, effe cleemofynas,quibus inopia pauperum iuuatur; nec rite alios fieri fumptus ) in colendoDeo.

p nbsp;nbsp;nbsp;Cognouit ergo turbamululudæorû,quôdilliceflec.venerûntque non

propter lefum tantdm,fed vt Lazarum quoque vidèrent, quem fufeitaue-ratex mortuis.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;10 Confultarutautem Principes .SacerdotLim,vtamp;Lazaruinterficerent,

It nbsp;nbsp;nbsp;Qiiia mulnludæorû propter ipfum difcedebant,amp; cred ebat in lefum.^

n nbsp;nbsp;nbsp;Poftridie turba multa quæ ad feftum venerat, quum audiflet venire Ie

COGNOVIT ERGO TVRBA MviTA. Quo propius crat moTtis Chrifti tcmpus, cO magis celebrari omnium fermoncoportuit eius nomen, vt hxc adpleniorenl fid cm effet prxps ratio poft mortem eius. prxfertim Euangeliftacommemorat celeberrimum fuiffcrecensillu^ miraculum excitati Lazari : amp;nbsp;quia fingularein eo diuinitatis fux fpccimcn Chriftus edideraf, multos eius teftes Deus effe voluit. Quum dicit, non propter lefum tantu veniffc, fed Laza-ri etiam caufamon intelligit in gratiam Lazari,quafi hoc illi honoris feorfum detulerinr.fed vt mirabile virtutis Chrifti fpccimen in Lazaro confpicerent.

fatan impios exagitar,vt nullum faciancinfanicdi finem, ctiamfi cælum Sc terram amp;nbsp;marcillis Dcusopponar. Nam hæctamnefaria conlukatio ideodclcribitur,vtfciamus Chrifti holies non errore velftultitia fuiireinduâosadtantampertinaciam,fedrabiofamalitia, vtneDeo quidem bellum inferrehorrerent. Deinde vtfciamus non oblcuramfuilTeDej potcntiam in Lazarircfurredione,cuius delendæ non aliud remedium excogitate potuitimpictas,quàm vt fcelerata Sc execranda cxde è medio tollerctur homo innoxius. Cæterùm, quum in hoc totus fit fatan vt penitus obruat, vel vtcunque obfcuret Dei opera, noftrum eft ad cotinuam corum meditationem fedulo intcntos efle.

12 POSTRIDIE TVRBA MVLTA. Hunc Chrifti ingrcfTum reliqui Euangcliftæ fufius enarrant; fummam tarnen omnium hic nofter complcditur. Primo autcm loco tenendum eft Chrifti confiliummempe quod lerofolymam vitro vcnit,vtfe morti ofFerat.Nam mortem eius voluntariam elle oportuit;quia nonnifi obedientiæ facrificio poteratira Dei crga fios pla-cari.Nequeeninicumlatebateuentus.Priulquam tarnen ad cruccm trahatur,folenni ritu vult fe tanquam Regem àpopulo excipi. Imo palam déclarât fe rcgnum fuum aufpicari, admorte pergendo. Etfi autem magna populi frcquentia celcbratur eius aduentus,hoftibus tame igno-tus eft,doneeimplctis vaticiniis, quæ poftea fuo loco videbimus, fe verum.efle Melliam com-probauit.Nihil enim omitterc voluit, quod ad folidam fidei noftræ confirmationem faceret. TVRBA M v 1T A Q_v AEAD F E ST V M VENERAT, Ergo aduenæ ad præftandum Filio Dei pietatis officium longe promptiorcs fuerunt, quàmciues lerofolymæ: quos tarnen exem-plo clfealiis omnibus dccebat. N am quotidie haoebant facrificia: templum femper erat in confpelt;Su,quod eorum corda ad ftudium quxrendi Dei accendere debebat: illic erant prima-rii Ecclefix doftoreshlliclucis diuinæ facrarium.Nimis ergo fœda eoruingratitudo, quod ta-libus exercitiis à pueritia imbuti,Redcmptorem fibi promiiTum vel refpuunt, vel ncgligut.Sed hoc Vitium feculis ferè omnibus commune fuit, vt eo audacius Dcum homines contemnanr, quopropius,amp; magisfamiliaritcrfeillisoffert.Inaliis autem, quirelidisdomibusaddiemfe-ftum celebrandum conuenerant,multo plus feruoris, vt folicite inquirant de Chrifto: amp;nbsp;quum venire audiuntin vrbem,illi obuiam gratulandi caufa prodcunt.Nec verb dubium eft,quin ar cano Spiritus inftinftu ad cum occurlum excitati fuerint.Hoc prius faétum fuilie non legimus. Sedquemadmodum tuba: clangore, aut voce præconisfubditosfuos aduocant terreni Princi-pes,quum imperii fui pofteffionemadcunt.-itaSpiritusfuiimpulfu Chriftus populû hunc col- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î

rentur,nonfccus ac pecudcs.Stulto igitur,ac præpoftero eorum voto indiilgere, 8c obfcqui no

H RAMOS PALMARVM. Palma, viâotix amp;pacisfuit fymbolum apudveteres. Sedra-mis palmarum vti folebant,quum alicuiimpeiium deferrcnt,vclftipplicitervilt;âorem depreca rentur.Videntur tarnen iftiramos palmarumfumpfiirein manus,tanquam lætiiiæ 8c fcftiuita-tisinfigne,quûnouumRcgéexcipcrcnt. clamab. hosan n A.Hac voceteftatifuntfein lefu Chrifto Meflïaillû agnolcerc Pàtnbus olim promifrum,amp; à quo redéptio, 8c falus fperan daerat. Nâ Pfalmus c x v i i i,vndefumpta cftifta acclamatio, de Meflia eSpofitus fiiit in hûc finem,vtfanâi omiies afliduis votis ardétcrcius aduentû cxpetcrcnt,amp; fummareuerétia eu ex-cipetent quum cflet exhibitus.Probabilcergo eft,imô certô poteftcolligi,pairim tritam fuifle prccationcm hancapudludæos,adcôquc inorcomnium verfatam. Ergo SpirituDci verba præcuntc,bcneprccatifunt homines ifti Chrifto, amp;nbsp;præconcs ab eo deleâi fucrunt, qui teftatu faccrent Mcfliam venifle.Cæterùm vox,Hofannacxduabus Hcbræis conflata,tantundcmva-let,atqueferua,vclfaluumfacobfccto.Hcbta:i quidem aliter pronuntiant, nempen o siah-N A.Sedvfitatumcft,pronuntiationem corrumpi,quoties verba in alicnamlinguam tranfferun tur.Confultb tarnen Euangcliftæ,quum Græce fcribercnt,rctinuerût vocem Hcbraicam, quo melius exprimerentturbam folcnni precandi formula vfam fuifle,quæ primùm à Dauide tra-dita,amp;connnuaætatumferiein populo Dcireccpta,peculiaritcrin vfum ilium facrata crat, vt regno Chrifti benediccrent. Eodem fpcéfatquodmoxfequitur, benedictvs qui venir in nomine Domini. Eft enim hæc quoque fauftaprccatioprolæto amp;profpero regni illius fuc-ceflUjVndependebat Ecclefiæ Dei inftauratio 8c fœlicitas. Qu,ia tarnen videtur in eo Pfalnio

Dauid de fe potius, quàm de Chrifto loqui: nodus hie primiim foluendus eft. Ncc difficiles eft folutio:feimuscnimin queni hnemregnumpenesDauidem, amp;ciuspofteros ftabilitum fue-rit ; vtfcilicct quoddam velut prxludium eilet æterni illius regni, quod luo tempore manife-ftandumerat. Nequeenim Dauideminfefubfiftereoportuit,amp; Dominus piorum omnium oculos alio fubinde eonuertit per Prophetas. Quicquid ergo de £c cecinit Dauid, merito ad regem ilium refertur,quileeundum promillionem exorituruserat ex eiuslemine Redemptor. Cxteriim,vtilis hinc nobis colligenda eft admonitio.Nam ft membra fumus Eccl eft a:,Dominus ad idem illud defiderium,quo fideles fub Lege afteâos elle voluit, nos hodie quoque lo-licitat.nempe vt toto corde optemus florcre,amp; profpere habere Chrifti regnum.neque id modo,fed vt precibus noftris hoc teftemur:amp; quo plus lit nobis animi ad precandum,notandû eft verba ab eo nobis diâari. Væigitur noftræ ignauiæ, fiferuorem ilium, quem Deus excitât, vel frigore noftro extinguimus, vel tepore fuffocamus. Intereafciamus non irrita fore vota no-ftra,quæ duce ac magiftro Deo concipimusttantum ne pigri fimus,aut fatigemurrogandonlle fidus erit regni huius præfes, vt ipfum inuióta lua virtute, præfidiôque tucatur. Manebit qui-dem cùam nobis ceffantibus, ôc ftabit eius maieftas: fed quod fæpe non ita magnificè viget, vt decebat, quin potius collabitur ( quemadmodum hodie horrendam cernimus diflipationem eius,ac vaftitatem)id vitiis noftris accidere certum eft.Qiiod atitem exigua,amp; ferè nulla appa-ret eins reftitutio,vel faltem 1 et è proccdit,torpori noftro imputcmus. Quotidic petimus à Deo vt regnum eius adueniat: lcd vix cétefimus quifquelcrio. luftè ergo priuamur Dci benediâio-ne,quam expetere grauamur.Doccmur etiam hoc verbo,vnum elle Deum, qui Ecclefiam 1er-uat,amp; tuetur; neque enim libi vindicataut tribui iubet,niliquod fuum eft. Quum igitur co Imguas noftras formante petimus vt regnum Chrifti feruet, fatemur vt maneat regnum hoc in fuo ftatUjDcum ipfum vnicû elle falutis authoré. V titur quidcm ad id hominu opera: lcd quos manusfuaaptauit. Deinde lie hominesadhibet ad promouendum Chrifti regnum vel confer-iiandum, vtfolusipfe omnia Spiritus fui virtute per eosinclioct,acperficiat. Q_v i v E N i t iN NOMINE DOMINI. Tcncndum eft primo quid fibi velit hæclocutio, Venire in Dei nomine.nempe in nomine Dci venir, qui non temere fe ingerit, neque honorem falfo vfurpat: fed rite vocatus, Deum habet aâionum fuarum ducem amp;nbsp;authorcm. Competit elogium hoc in omnes Icgitimos Dei miniftros. Venit in nomine Dei Propheta, qui à Spiritu famSo dire-* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dus,lynccrc,quam è cælo accepit dodrinam, hominibus tradit. Venitin eodem nomine Rex,

per cuius manum Deus populum fuum gubernat.Sed quiafupcr Chriftum requieuit Spiritus Domini, amp;nbsp;idem eft caput omnium : amp;;quicunque ad regenda.m Ecclefiam vnquam fuerunt ordinati,eius impcriolubieâi fuerunt, imo riuuli fuerunt ex fonte deduâi, proprie dicitur in nomine Dci venifTe.Nec tantiimimperii gradu præ aliis cxcellit:fed quia totum fe nobis Dciis CoZoffi 6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in ilIocxhibet.Nam in co habitat plenitudodcitatis corporaliter, vt Paulus inquit: amp;nbsp;viuaeft

Dci imago.Denique verus eft Immanuel. Quarc fmgulari quodam iurc venifTe in nomine Do mini dicitur:quia per cum non ex parte, vt antea per Prophetas, fed in folidum Deus fe patefe-cit. Ab ipfo igitur fumendum eft exordium tanquam à capitc, quum bencdiccre volumus Dei miniftris.Iam quia pfeudoprophetæ fuperbe iaöant Dci nomen, amp;nbsp;fallaci hoc prætextu fe ven ditant,quum tarnen diaboli impulfu ad perdendam Ecclefiam fcrantur, fubaudienda eft anti-thcfis,vt Dominus cos diiripct,acin nihiîû redigat.Ita bencdiccre Chrifto non pofTumus, quin maledicamusPapæ,amp;facrilcgæ tyranidi, quamaducrfusChriftum crexit.Sua quidcm anathe mata,non fccus ac fulmina, magno imperil in nos vibrât: led quæ Iccure contemn ere velut inanes ampullas licet.Ex aduerfo autem Spiritus fanétus horribile anathema hîc nobis didar,quo vfque ad vltimos inferos cum toto fuo fpledore amp;nbsp;pompa mergatur.Nec verb Potificealiquo opus eft qui malcdiftionem in cum pronuntict,quando femel Chriftus pueros hac poteftate do nauitjvbi ratumhabuit eorum clamorem,ficuti alii Euangeliftx narrant.

14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;AVTEM iNvENissET lEsvs ASELLVM. Hâc hiftoriæ partem magis di-

ftinéfè alii Euangcliftæ narrant:ncmpe quod duos miferit Chriftus ex fuis difcipulis qui afinu adduccrcnt.Iohanncs qui vltimus omnium fcripfit,fatis habuit,rerum, quæ iam à reliquis tra-âatæerant,fummasbrcuitcrnotare.hincfit vtmultascircunftantias omittat. Species autem rcpugnantiæ, quæ plcrofquc turbat,non magno negotio difeutitur. Quod Matthæusdi-cit Chriftumfupcr afinamfedifle, amp;nbsp;pullum eius,fynecdochicè accipi debet. Quidam fin-gunt infedifleprimum afinæ, deinde eius pullo, amp;nbsp;ex fuofigmento allegoriam cliciunt,quod primùminfedcrit Iudaicopopulo,qui ferendo Legisiugopridem afluetus eraf.poftea Gentes tanquam rudern ac nouitium afellum fibi lubieccrit. Sed ilIud fimpliciter verum eft,Chrifto

fuper afinumcquhafTejqui vnà cum marre addudus fucrat; amp;nbsp;vt conucniut Propheta: verba, apud qucm rcpetitio eft,Hcbræisfatis trita;qiiæ idem bis diuerfis verbis exprimit:Superafinu inquit,amp; luper filium fubiiigalis.Euangelifta nofter,qui breuitati ftudct, omiffo priore mcm brOjpofteriustantiimadducit.Porro Zachariæ vaticinium,quodtLinc impletumfuir, ludæi quoquc ipß de Melîia exponere coguntur. interea ramen nos fubfannant, quod afini vmbra deluli, lîlio Maria: tribuamus Mefliæ honorem. Atqui longe aliis tcftimoniis nititur fides no ftra.Ncc verb quiirndicimusIefiimclTe Chriftum,hinc ordimur,quôdafinoinfidcns lerofo-lymam fit ingrclTus. Confpiciia enim in eo fuit gloria, qualis dcccbat Filium Dci, fieu ti ha-buimus primo capiic.Prxcipuè autem diuina eius virtus inrefurrcdionc effulfit. Vcrùm hæc nonfpernendaeft confirmatio, quod Deus mirabili fuaprouidentiainifto ingreflii, quafi in aliquotheatrojcompletumZachariævaticiniumpropofuit. ne timeas. InhacPro-phetæ fcntentia,vt earn Euangelifia récitât, notandum eft primo non aliter tranquillam ani-mis noftris quictem conftarc, nec aliter nobis metum amp;nbsp;trepidationcm eximi,quàm vbi Chri ftuminternos regnare Icimus. Alia quidem funtProphetæ verba: nam adlætitiamamp;iubilu fideleshortatur.ScdEuangeliftanofterexpreflît quomodoanimi noftrifolido gaudiocxul-tennriêpe vbi ademptus eft metus,quo torqueriomnes necelTe eft, donee recóciliati Deo pace ilia habeant, qiiæ ex fide nafeitur. Hoc ergo boni nobis per Chriftum obtingit, quod libera-ti à fatanæ tyrannide, confrado peccati iugo, foluto rcatu, morte abolira fecurè gloriamur, Regis noftri præfidio frcti-.fub cuiustutela pofitis nihil periculi timendum eft. Non quod va'gt; cui timore fimus quandiii degimus in mundo:fcd quiafiducia quæ in Chriftum recumbit,O' mni timore fuperior eft.Quum adhuc procul abeffet Chrifius,iubcbat tarnen Propheta lætos cfte,atque hilares illiusfeculipios homines: quia venturus effet. Ecce(diccbat) Rex tuns ve-niet: ergo ne timeas. nunc ex quo venir ,vt fiuamureius præfentia, co fortius nobis cum timore ludandum eft, vt ab hoftibus noftri.s fecuri, placide amp;nbsp;alacritcr Regem noftrum cola-mus.Alloqucbaiur fuo temporeProphetaSioncm:quiaillicdomicilium eratacfedcsEccle-fiæ. Nunc ex toto quidem mundo Deus fibiEcclefiamcollcgit:hæctamcn promiffio pecu-liaritcr ad fideles dirigitur, quifc Chrifto fubmittunt,vt in ipfis regnet. Quod Chriftu indu-cit in afino cquitantc,figuificat regnfi cius à mundi pompa,fpledore,opibus,amp;: potentia alienu forc:fdquc externa fpecie monftrari oportuit,vt fpirituaJe effc omnes palam agnofccrcnt.

Hæc verô non cognouerunt difcipuli eins primum-.fed quando glori-ficatus frutlefus ,tunc recordati fnnt quod hæc erant de eo fcripta,amp; hæc fccerant il Ji.

Pharifæi porro dixerunt inter fe; Videtis quod non proficitisquicqua? Ecce mundus pod eum abiit.

rudiat,ncin reputandisDeiopcribusftupidifimus.MembrumiftudjCt.v oD haec de eo E R. ANT fcripta,amp; hæc feccrantilli:ficinterpretor,quód tunc venir primùm in mentcm difci-pulis,non temere hæc fafta fuille Chrifto: neque homines iftos i nanitcr lufiffe ; fed totum hoc negotium DeiprouidcntiafuilTcgubernatum : quiaimplerinecefle erat, quæcunque fcripta fuerant.Proinde ita rcfoIue,Hæc ei feccrunt,{icut de ipfo fcripta eranr.

jy testimonivm b-eddidit tvrba. Itetum rcpetit quod dixcrat, multos fam3 tanti miraculi cxcitatos veniffe Chriftoobuiam.Ideoenim turmatim exeût,quiapallim fpar-fusfticrat rumor de Lazaro in vitamreftituto.Iuftam crgomateriam habebant ifti,cur filio Mariæ tribucrent Chrifti honorem,quum tarn infignis eius virtus illis nota eflct.

VI det IS Q^v Ó D Non proficitis qvicq_vam. His verbis ad maiorem ic rabiem inftigant.Eft enim quædam ignauiæ exprobratioiacfi dicerent,Plebem ideo ad Chri-ftum deficerc,quöd nimis tardi effent ac molies. Hie loquendi mos eft defperatishominibus, quum fe ad extrema quæque tentanda parant. Quod ft tanta eft ad malum pertinacia Dei ho-ftibus,longe conftantiores in redo propofito nos effe dccct.

Erant autem qiiida Græci ex his qui afeenderant vt adoraret die fello. 21 H1 ergo accellerunt ad Philippum, qui erat ex Bethfaida Galilææ, amp;nbsp;rogarunteum dicentes,Domine,voluiTius lefum videre.

ii Venit Philippus, amp;nbsp;dicit Andreæ, rurfus Andreas amp;nbsp;Philippus di-cunt iph lefu.

I tunclerofolymæ, amp;invicinislocisfiebant.Senfusergoeft,Chriftumnonmodoab incolis Iudææ,qui ex pagis amp;vrbibus ad diem feftum ven eran t,fuiffe pro Rege cxceptum: fed ad homines quoqiie tranfmarinos,qui ex longinquis terris venerant,famam eius manaffc. v t a-DORARENT. Potcrantid quoqucinpatriaifed Iohannes folenemcultum dcfignar,qui cu facrificiis erat coniundus. Quanuis cnimreligio amp;nbsp;pictas non effet tcmplo affixa, non tarnen alibi licebat facrificia Deo offene ; neque alibi habebant arcam teftimonii, quæ diuinæ præ-fentixfymbolum effet.Spiritualiter quotidic domi fuæ quifquc Dcum colcbat ; fimul tarnen externa cultus profeffio fandis fub Lege præftanda erat, qualis præcepta erat à M ofc ; vtfein tcmplo fifterent coram facie Domini.In quern fincm ordinati crant dies fefti. Quod fi tarn IS-gapcregrinatioabiftismagno fumptu, maiorc molcftia,necfine periculo fufccprafuir,ne externam pictatisfux profeffionem negligeret : qualis hodic excufatio obtendi potcft,nifi domi noftræ verum Deum nos colere teftamur?Ccflauit quidemlegalis cultusffcd Dominus ba ptifmum,facram Cœnam,amp; publicum orandi ritum Ecclcfiæ fuæ reliquit, in quibus fe excr-ceant fidcles.Horum ergo negledus nimis frigidum pictatis ftudium in nobis effe prodit.

compellantifcd per Philippum cupiunt patcficri fibi acceflum. Rcucrentia enim fnodcftiani femper exfe gignit.Qnod auté bine colligunt Papiftæ,inuocâdos effe mortuos,vt nobis apud Chriftumamp; Patrem lint patroni; magis ridiculii eft,quam vtrefutationc indigcat. Loquuiur Græci coràm eu PhiJippo. Qu,i mortuos inclamaqà quibus eft ieparatus: quid, obfccro, habet fimileîSed hi ftini humanæ audaciæ frLi(ftus,poftquamlemci extra verbi Dei metas vaga-ri fibi pcrmifit.Sanftorum inuocationem temere commenti lunt Papifta: ex fuo ccrcbroinunc VCfibi fallacem ex verbo Deiprætextum concilient, corrumpuntaclacérant Scripturam, ac indignis earn ludibriis exponere non du bitant.

V E N I T HORA. M ulti hoc de morte exponût; quia per earn illuftrata fuit Chrifti gloria. Itaquefecundum cos,Chriftus iaminftare mortis fuæ tempus pronfitiat.Sed ego potiusadE-uangelii publicationem rcfero;acfi dixiiret,noritiamlui mox Ipargendam fore per omnes mu di plagas.lta voluit confternationi occurrere, in quam difcipulos coniicerc mors ipfius potc-rat.Oftendit enim non efte cur animis concidant : quiaEuangelii dodrina nihilominus per totum orbempublicabitur.Porro ne iftagloriæ cogitatio paulo póft cuanefcar,vbi adiudica-tus fuerit morti,fiifpenfus in cruce,ac demùmlepultus; mature anticipar,amp; mortis fua: igno-minia,gloria: nihil obftare admonet. Ad earn ré aptiffima fimilitudine vtitur:Nifi(inquit)gra-num frumenti mortuum fuerit,fiue putrefcat, aridum manct, ac ftcrilc. Mors autem feminis meliiis ipfum viuificat,vt inde prodcat frudus. In fumma, Chriftus mortem fiiam fationi co-paraqqua: dum videtur ad interitum tritici tendcrç,longc vbcrioris prouetus caufa eft.Qua-quam autempræfentitemporis articulo maxime admonitio hæc ncccflaria erat, perpetuum tarnen vfum habet in Ecclefia. Acprimiim à capite inciperc conuenit. Tcrribilis illafpccics, ignominiæ amp;malcdidionis,quæapparctin morte Chrifti, no modo obfeurat cius gloria,fed è cófpedu noftro prorfus tollit.Nó eft igitur in morte fola hærcndû: fed frudus,qué protulit rcfiirrediojfimul reputandus eft. Ita nihil impediet quominus vndique rcfulgeat cius gloria. Hine deinde ad membra tranfeundu cft.ncquc enim I'olum in morte intcrirc nosputamus,fcd vitaquoque noftra inftar eft perpetuæ mortis,Colofr.3,a.3. Adum ergo de nobis erit, nifi iftâ confolatio fiiccurrat,qua nos erigit Paulus,Si exterior homo nofter corrumpitur, interior re- Ciit.^.d.T.6. noLiatur de die in diem.Sit igitur hæc continua piorum meditatio,quum premuntur variis æ-rumnis,quumanguftiis couftridi tenetur,quum fame,aur nuditatc,aut morbis laborant,quG iniuriis vexantur, quum videntur fingulis momentis propemodum à morte abforbendi,hanc effe fationem,quæ Itio tempore frudum profcrct.

Q_y I AMAT aN-imam s V A M.Dodrinæ exliortationcm Cliriftus aniicdit. Nd fi mo- -r ri nos oportet,vt frudum feramus, patienter ferendu eft,vt Deus nos mortificet. Qjtia autem vitæ amorcm amp;nbsp;odium,inter fe opponit, tenendum eft quid fit vitam amare amp;nbsp;odiffe. Q^i im-modico vitæ præfcntisdcfiderioimp]icitus,non poteftnifi coadus, mundumrelinqucre, vita amare dicitur. Qui autem per contemptum vitæ huius alto animo ad mortem pergit, dicitur vitâodilîcmonquod fimpliciter vita odio habendafit, quæ mcrito cenfetur inter fumma Dei beneficia: fed qtiia earn libenter abiiccrc debent fideles, quum cos à Chrifti acccflii remora-tur;quemadmodum fiquis onusmolcftum amp;nbsp;incommodum,quum vult alio properarc, à fuis humcris exctitiat.In fumma,Vitam hanc amare non perfe malum eft, modo in ca tanttim pe-regrinemur,femper adfeopu noftrum intcnti.Na hie legitimus eft amadæ vitæ modus, fi in ea mancmus quandiu Domino vifum fucrir,amp; ciufdem arbirrio fubindc parati fumus ab ca mi-grarc-.vel vt vno verbo dtcam, fi cam quafi manibus geftantes, offerimus Deo in facrificium. Quifquis vltrà addidus eft præfenti vitæ, vitam fuam perdit, hoc eft, coniicitin perpetuum cxitium.Perderc enim hicnon fignificat amittere,aut facerc rcicharæ iaduram, fed exitio tra derc.Satis vulgare eft a n i m a e nomen pro vita accipi, Quidam pro fedc affeduum hoc loco accipiunt,acfi dixilTet Chriftus,Quicarnisfuæ votis nimium indulgct,ille animamfuam pcr-dit.Scdhocnimiscoadum eft, illudalterumfimplicius, quodis demum optirnam habet vitæ perpetuó fruendærationcm,quicaninegIigit.Porrô vccîariorfitfcnfus,particula,i n mvn-B O, quæ femel tantum exprimitur, bis repetendaeft, vtfenfus fit, Pcflimè cos vitæ fuæ con-fulere,qui earn in mûdo amant.Rurfum eos verè feire quomodo feruanda fit vita, qui earn in mûdo conténunt.Et ccrtèquifquis mundo affixuscft,cælefti vita vltrófcpriuat,cuius non aliter futuri fimus hærcdcs,nifiinquilini fimus,amp; hofpitesinmundo. Idco bclluinus eftilleaftc-dus,quircgnatinomnibusincredulis,dum efleappetétes,fuum illudefle in mundo includut. Hinc fit,vc quo quifquc magis folicitèintcntus eft in fuam faluté, à regno Dci, hoc eft à vera vita fc aliénée, qvi odit anima m svam. lamadmonuihoccomparatiuccffcdi-

âuin:quJa fpernenda fit vita,quotics nobis impcdimento eft ne Deo viuamus.Nam fi præpô-dcretcælcftisvitæmeditatioin cordibus nofths, nullius-momentiericmundus,vtnosreti-ncat.Hinc etianilbluitur,quæ hic pollet obiici,quæftio;Multi per defperationem, aut a'iis de caufis,ac vitæ præfertim tædio,morté fibi confcilcunt, quos tanié non dicemus faluti l’uæ pro-fpieere. alios ad mortem rapit ambitio, qui limul in æternum exitium fc précipitant. Sed hic Chriftusdifertis verbisodium autcotemptumcaducæ vitæ cômendat, que ex lenfu vitæme-lioris camp;cipiunt fideles.Proinde quilquis m cælû nô relpicit,nondum didicit quomodo feruâ-da fit vita.Porto hoc pofterius membrum addidit Chriftus, vtterrorem incuteret terrenæ vi-lé nimium cupidis:quiafi demerfilumus in amorem mundi, vt no facile fit eius obliuilci,fieri non poteft vtin cælum pergamus.Sed quum tam violenter Chriftusnos expergefaciaqnimis abfurdum elTct exitialem lomnum dormire.

siQ_vis MiHi MiNisTRAVEKiT. Quomotsminusnobisaccibafitacmolefta, Chriftus ad earn libenter fubeundam excmplo fuo nos inuitat. pudebit certè hoc honoris rc-eufare vt fimus eius difcipuli.Atqui non alia lege nos in fuorum numerum admittit, nili qua ipfe præmonftrat viam,lcquamur.Eft autem nobis duxitincris ad obeundam mortem. Mitc-Icit ergo, amp;nbsp;quodammodo fuauis redditur mortis acerbitas,dum nobis eius fubcundæ conditio cum Filio Dei communis eft.Ergo tantum abeft vt nos propter crucem abhorrerc à Chri-fto conueniatjVt potius in eius gratiam mors appetenda fit.Eodem pertinct quod lequitur,E t VBiEGosvM, iLLic MINISTER MEvsERiT. Exigit cnim ne reculent lui mi-niftri fe morti fubiieere, ad quam præire ipfum vident. Neque cnim æquiim eft, vt quicqua habeatfeparatumminifter à Dominofuo.Futurum tempus in verbo e r i T,pofitum eft vice imperatiui, more Hebraico. Aliis videtur cfleconfolatioiquafi promitteret Chriftus confortes fuæ refurredionis fore,quibus graue no fucrit limul moridcdillud quod dixi,probabilius cft.Poftea enim additur conlolatio, quod Pater mercede non fruftrabitur Chnfti mimftros, quiindiuidui fuerint illi comités tamin vita,quàm in morte.

^7 nbsp;nbsp;N une anima mea tiirbata nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quid dicam? Pater,fema me ex hac ho

Pater,giorifica nomen tuuni. Vemt ergo vox e cælo. Et glorificaui, amp;nbsp;iterum glorificabo.

E 25 Turba ergo,quæ ftabat, amp;c audierat, dicebat tonitru fidum elTe. Alü dicebant. Angelus eiloquutus eft.

coaftus tiitttiitîfcd quia timori fponte fe fubieccrat.Statuendum eft tarnen,verc no fide tiftiuif fe.Quanquamin hoc reliquishominibus fuit diflîmilis,quôd aft'câus fuo.s habuit temperatos in obedientiam iuftitiæ Dei ; ficuti alibi diiSum eft. Altera etiam vtilitas hinc ad nos redit. Si nulla in Chrifto fuiflet turbatio ex mortis timoré,quis noftrûm putarct adfe fpedare eius cxe-plum? Neque enim mortem line dolorisfenfu oppctere nobis datum eft: fed quum audimus non fuiflein eo ferreumrobur,colligimus animos ad eum fequendum: nequeobftat nobis car nisinfirmitas,qux mortem expauefcit, quin duci noftro comités nos addamus ad ludandum. ET Q_y ID DI c A M? Hictanquamfuboculis ccrnimus quanti conftiterit falus noftraDei filiOjdu in vltimas anguftias redadus,neq; verba inuenit quibus exprimât doloris vehcmentia: ncc confilium fecundum hominem. Quod autcm vnû rcftat,confugit ad preccs;amp; fe libcrari à morte poftulat. Rurfum, quia fimul vidctfcæterno Dei confilio deftinatum efle vidimam propeccatis:votumillud,quodingcns mœftitiaexprelTeratjmox corrigit,amp; quafi iniedamanu leipfum retrahitjVttotusacquiefcatPatrisarbitrio. Notandilunt hoc loco quinque gradus. Nam primum locum tenet querimonia,quæ erumpit ex immenfo dolore. Secundo ,lcntitfc opus habere remedio: amp;ncmctuobruatur,fccumquæritquidnam fit agendum.Tertio,ad Patrem fe rccipit,cumque liberatorem implorât. Quarto, votu m quod agnofeit vocationi luæ aduerfum,retradat,amp; quiduis pati præoptat, quàm vt non impleat quod fibi à Patreiniûdum cft.PoftremOjVna Dei gloria contentus,reliqua o.mnia obliuifeitur, aepro nihilo ducit.Sed vi-detur hoc parum decere filium Dei,quôd votum illi inconfideratè effluit, cui ftatim rcnuntian dum cftjVt Patri obediat.Fateor certe hanc efTe crucis ftultitiam,quæ fcandalo eft fuperbis ho-minibus. Sed quofe magis exinaniuit gloriæ Dominus, eo luculentius habemus immenfi cius amoris erga nos fpecimen. Cætcrùm,mcmoria tenédum eft quod prius admonui: humanos af-fedus, à quibus Chriftus immunis non fuit,purosin eo fuiiTe,amp; à peccato immunes: ratio eft, quia compofiti erant,amp; temperati ad Dei obfequium.Neque enim obftat quin mortem natu-ralitcrhorreatChriftus;amp;tarnen cupiat parère Deo:nempe fecudum diuerfos refpedus. Hinc illacorredio,quum dicitji’R o p T E R. E A veni in hang h or a M.Vtcuquc enim mortem per fe timcreliceat:quia tarnen reputat quorfum miftlis fit,amp; quid exigat Redemptoris of ficium,conccptum ex naturæfenfu horrorem,Patri domandum offert; vcl potius eo domito,li-beramp;foliitus ad exequendum Dei imperium fe accingit. Quodfi Chriftiaffeâusomni vitio puros itafubigioportuit, vt Patriobfequens effet, quantoftudioin hoc incumberenosopor-tet:quando totidcni Dei funt inimici in nobis,quot ex carne noftra affedus fcaturiunt’Sit hæc igiturpiorum meditatio,vim fibi facere, donee feipfos abnegauerint. Simul notandum eft,nó tantum affedus eos effe frænandos qui ex diametro pugnant cum DciSvoluntate : fed qui vo-cationisnoftrae curfum impediunt: etiamfi alias praui nonlunt, ncc vitiofi. Hoc vt clarius patcat, in primo gradulocanda eft Dei voluntas. Infecundo,voluntas hominisfyncera amp;intc-‘ gra,qualem Deus Ad£Eindiderat,amp; qualisin Chrifto fuit.Inpoftrcmo,noftraquæpeccati con lagione infeda eft.Voluntas Dei,régula eft cui fubiici oportet quicquid eft inferius. lam pu-ra naturæ voluntas Deo per fe rebellis non erit ; homini tarnen, etiamfi totus ad reditudincm formatusfit,multaimpedimentaoccurrent,nififuosaffedus Deo fubigat.Chrifto igitur v-tium amp;nbsp;fimplex certamen fuit, vt quod naturalitcr tenebat, timere defineret, quum agnofeit aliter Deo placere. Nobis autcm duplex eft : quia cum carnis noftræ contumacia ludandum eft. Hinc fit, vt fortiflimi quique athlctæ, nunquam tarnen abfquc vulnere fupcrent. pa-teRjSErva me. Hicordonobisfcruanduseft,quotiesvclmetu angimur,vclvrimurdolore,vt ftatim cordanoftrafe adDeumefferant. Nihilenimdctcriuseft,vclmagisnoxium, quàmintus alerc quod nos cruciat: ficuti videmus bonam mundipartemfe arrodcreeæcis tormentis-.atquc in omnibus qui ad Deum no aflurgunt, hsec iufta eft focordiæ pccna,ne ouic-quam leuationis fentiant.

PATER,GLORiFicA NOMEN TVVM.HisvcrbisPatrisgloriâfcalüsomnibuspræ-ferre teftatur,etiam pofthabitaamp;ncgledavitæratione.Atquchæc vera demum eft votorum omnium moderatio,fi Dei gloriam ita expetimus,vt reliqua omnia locum cis cedSt.Hæc enim compenfatio abunde nobis fuffïcerc debet, vt quxcunque grauia amp;nbsp;molefta funt,a:quo animo feraraus. et gl or i f ica v i. Tantundemvaletacfidixiffet,Perficiam quodccepi. Neque enim Deus opus manuum fuarum mutilum deferit,vt habetur Pfalmo 138. b.S.Cætcrùm, quia Dei confilium fuit, crucis fcandalo occurrerc, no modo promittit gloriofam fore Chriftf mortem;fed fimul tot décora commendat,quibus eum iam prius ornau erat.

ftiipida fucritturba quæ adftabat. Quidamfurdis auribus quafi confufum fonu.m acciplunt, quod diftinde protulerat Deus. Alii minus hcUetcs,multurn tarnen diminuunt ex maieftatc di-uinæ vocis,quumangelumfingunt authorem.Sedidem hodie vfu quoquevenir.namfatis articulate loquiturDeus in Euangelio,amp; illic vis amp;nbsp;energia Spiritus le protert,quæ cælum amp;nbsp;terra cócutere dcbcatifcd tam frigida eft apnd multos dodrina,quafi tâtùm ab hominc mortali pro-diret: aliis verb balbuseft Dei fcrmoacbarbarus,nófecusac tonitru.Quæritur tarnen,an tru-ftra, amp;nbsp;fine vllo profedu vox illa de cælo infonuerit. Refpondeo, quód hic turbæ Euangelifta tribuit,nonnifi in partem competere. Fueruntenim præter Apoftolosetiam aliqui minus fi-niftri interprètes, léd Euangelifta breuitcr notare voluit quid promifcue in mudo fierifolcat: nempe quód maior pars Deum audicns,clare amp;nbsp;fonore loquentem non audit.

jQ NON propter. ME. AnnonconfirmationeopushabuitChriftus:velminoremciuscu-ram,quàm noftri,habuit PaterîSedtenédum eftillud principium: Sicuti Chnftus noftra caula carneminduit:itaquicquidbonorüacccpit àPatrc,noftracaufa fuilleilli collatü.Deinde hoe quoque verum eft,vocem è cælo fuilFe édita populi refpedu. neqj enim externe miraculo opus ipfe habebat.Porró hic tacita eft exprobratlo,quód ludæi quafi lapidü inftar, furdi fint ad Dei vocem.namquumeorumcaufa loquaturDeus,nihil exculationis habeteorumingratitude, dum aures non accommodant.

NVNc ivDiciVM EST M v N D I. lam Dominus quafi ccrtamine dcfundus,amp; iam nó timoris folu,fed mortis quoq; vidor exultât. Magnifiée enim frudfimortisfuæprædicat,quæ difcipulisconfternationispoteratcaufacfle.i v d i c 11 nomen aliisreformationcm,aliis dam nationem fignificat. Egoprioribus magi.saftentior, quiita exponunt, quód mundus in legiti-mumordinemreftituendusfit. Nam vox Hebraica m s p h a t quæpcr i v d i c i v m rtddi-tur,rcdam conftitutionem fignificat. Scimus autem extra Chriltum nihil in mundo nifi confu fum elfe.Etfi autem iam regnü Dei erigcre coeperat Chriftus, mors tarnen eins verum demu fta tus rite compofiti exordifi, amp;nbsp;plena mndi inftauratio fuit. Notandû tarnen fimul,quód hæc in muiido reditudo conftitui nequeat,quin regnumfatanæprius abolcatur, qtiin redigatur in ni-hilum caro,amp; quicquid Dei iuftitiæ aduerfiim eft.Denique neceffe cft,vt mundi ncuitatc mor tificatio præcedat.Quarepronuntiat Chriftus,ciieiendum elfe mundi principe: quia hinc dif-fipatio amp;nbsp;deformitas, quód dum tyrannidem vfurpat fatan, graflatur iniquitas. Eiedo itaque fatana,mundusàdefcâionercuocaturfubDei imperium. Siquisroget, quomodo deiedus in morte Chrifti fuerit fatan,qui aftidue bellare non definit; relpondco, eiedionem hanc non re-ftringi adexiguum aliquod tempus, fed defcribiinfignem ilium mortis Chrifti cffedum,qui quotidicapparet.

SI E X A L T A T V s F V E R O. Scquitur modus ftatucndi iudicü: quôdfcilicet Chriftus in crucéfublatus,omncs adfe colliget,vtè terrain cælum ipfosattollat.DicitEuâgcIifta,Chriftu fpcciem mortis fuæ indicafle. Non dubium ergo eft quinfenfusfir, crucem inftar vchiculi fo-rc,quo fecum ad Patreomnes attollat.Videri tucpotcrat exedus è tcrra,ncquid ampliusilli cu hominibus commune foret; fed longe aliter ceffurum pronuntiat: vtfcilicet trahat furfumad fe,qui in terra defixi erant. Qu.'mquam autem alludit ad formam niortis:gencraliter tarnen in-telligit,mortem fiiam non fore dilïidium,quo fcparctur ab hominibus:fed nouam terræ in cx~ lum attrahendærationem.Quôdo M n e sdicit,referedumeftad Dcifilios,quicxgrcgcfunt. Aftentior tarnen Chryfoftomo,quiparticulavniuerfali vfumefteChriftum tradir,qiiiaex gen SwfMio.f.itf. tibuspariter amp;nbsp;ludæis colligenda eflet Ecclcfia,fecundumillud,Erit paftor vnus,amp; vnum oui le.Vetusinterpretatio Latina haber,Omnia traham adme:amp;Auguftinusitalegendumcontcn dit: fed confenfus Græcorurn omnium codicum pl uris apud nos valere debet.

34 Refpondit ei turba, Nos audiiumus ex Lege quod Chriftus in æter-num manet: amp;nbsp;quomodo tu dicis, Oportet exaltari Filmhominis? Quis eft ifte Films hominis?

3Î Dixit ergo illis lefus, Adhuc ad breue tempus lumen vobifeu eft: ambulate donee lumen haberis, ne tenebræ vos comprehendant. amp;nbsp;qui am-bulat in tenebris,non nouitquo vadat.

Donee lumen liabetis, eredite in lumen, vt filii luminis fins. Hæc lo-quutus eft lefus,amp; abiens abfconditus eft ab illis.

AVDtviMvs EX LEGE. Non dubium eft quin maligne verba Chrifti cauillari propo fitfi illis fuerif idco fua eos malitia exc3:cat,vt in clara lu ce nihil cernant. N egant Icfu m libi ha bendum pro Chrifto,quiafc moriturum dixerit,quii Lex Mcffiæperpetuitatem tribuat.Qiia-li verb non habeatnr verunque diferte in Lege exprellum j quód vbi mortuus fuerit Chriftus, florebit eins regnum vfque in finem mundi.Ifti verb exfecundo membro calumniæ anfam ar-ripiunc.Principium auté erroris fuit,qubd exfcnfii carnisfplendorem regni Mefliæ æftimabât. HincfitvtChriftumrcfpuant; quia non refpondeteorumhgménto.Sub legi snomine,Pro phetas etiam comprchendunr,amp; tempus præfens in verbo manendi, pro futuro ponitur,fe-cudum phralim Hebraicam. Interrogatio ifta, q, v is est iste filivshominis?1u-dibrium infe continet,aefi Chriftus breuiillarefutationeviâusiacêrenvndeapparet quam ar rogans litinfcitia.Pcrmde enim eftach dixillent, I nuc,ac te Chriftum efleiaäa, quu tuaipfius confeftio te nihil affine habcrecoarguat.

adhvcadbrevetempvs. Tametfi hoc refponfo Dominus benigne eos admonet, fimul tarne acritcr eos pungitrobiurgat enim eos qubd in luce ca:cutiant,amp; limul denuntiat bre Ul lucem ablatum in. Qu um dicit,exiguum adhuc tempus reftare lucis,confirmat quodiam di xerat de mortefua. Quauis enim lucem non corporalis luæ pra:fentiæ,lcd Euangcliiintclligat: tarnen ad dilceffum 1 uum alludit:acfi diccret, Quum tune abicro,non dcfinam lux efle, ita nihil mihi per tenebras veftras deccdec. Qufi dicit l v m e n illis adeffe, oblique eos perftringif, qubdoculis claufisluméprætercant: ideóqueindignoseftcfignificat,quorum foluaturobic-ctio,quia 1'ponte libi crrandi matcriam acccilant. Q^bd dicit,lumé illis nonnili ad breue tépus ffilgeredncrcdulis omnibus cSmunc eftinam Dei filiisScripturafolemiufticiæpromittitoritu rum,qui niinquam occidat.Ielaia; (îo.d.iii, Non fulgebit vobispofthaclbl interdiu, nequelu-napernoffemiled Dominus erit vobis inlucem æternam. Omnibus tarnen folicite ambulan-dumeft quialucis contemptum tencbræl'equuntur. Quæamp; caufaeft curtam denfa noxamp; caliginolaantehac pluribusfeculis mundo incubuerit, quiapauci dignatiluntad cælcftis fa-picntiæ fulgoreni incedere.Nobis enim illucet Chriftus per huangelium,vt quam monftrat fa lutis viam,lequamur.Ergo qui Dei gratia non vtutur,oblatum lumen quantum in fe eft,extin-gunt.Et quo plus terroris incutiat, admonct quam niifera lit eorum conditio qui luce deftitu-tijtoto vit.Tcurfu errant. Nam pcdcmmoucre nequeuntline lapfus vclctiamruinæpericulo. lain verb in tenebris nos elle pronuntiat Chriftus,nili ipfe nobispræluceat. Hine collige quid valcat humana: mentis perfpicacia,vbi ipla libi eft dux amp;nbsp;magiftra extra Chriftum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

36' CREDITE I N L vii EN.Hortaturvtlide,lucispoftelfioneretineant.F i l i o s cnimlucis appellat,quitanquamvcrihæredes,eainfincm vfque fruuntur. haec loQlVVTvs est IES V s. Mirum vidcri poffet curfeabillislubduxerit,qui tarn cupide eum cxccperant. fed ex aliis Euangeliftis colligere promptum eft de hoftibus habcri hiclermoncm, quospium bonorum amp;nbsp;limplicium ftudium pcllime vrebat.Nam aduenæ qui obuiâ Chrifto progreffi crant, cum prolequuci funt in templum vfque,vbi in Scribas amp;nbsp;vrbanam turbam incidit.

37 Porro quum tanta figna feciflet coram ipfis,noii credideruut in eum, muiu 3S nbsp;nbsp;nbsp;Vt fermo lefaiæ prophetæ cópleretur quem dixit,Domine,quis credi-

40 Excæcauit eorum oculos,amp; mdurauit cor eorum, vt non videant ocu- le/a. «-.«-.v • lis,amp; corde intelligant,amp; conuertantur,amp; fanem eos.

37 qjvvm tanta signa. NequéimpediatvelturbetqubdChriftusà ludæisdefpeâus fuerit, feandalum hoc Euangelifta remouet,oftcndcns præclaris amp;nbsp;minime ambiguis teftimo-niisfuilïcinftruâ:uni,quæfidem illi Sc doârinæeius facerétifed Dci gloriam amp;nbsp;virtutcm,quæ in miraculispalàm fulgebat,non fuifle à cæcis confpedam.Principio itaque tenendum eft,per Chriftum non ftetiffequin fidem libi conciliaret apudludæos ; quiapluribus miraculis abun-de teftatus eftquifnam effet: ideo iniquum effe ac ration! minime confentaneum vt corumin-credulitasquicquam illi detrahat.Sedquia hocipfum multos teuere anxios amp;nbsp;perplexospote-rat, vndetantus ludæis ftupor, vt v i s i b i l i s Dei potentia nihil eos moucrcf. vltrà Iohannes

progreditur,fidem fcilicet non ex communi hominum fcnfu nafci, fed fingulare rarumque Dei elie donu.Atque hoc de Chrifto fuillc ohm prædiâu,quôd vix pauci Euâgclio crediturieffent. ßS VT SERMOiESAi AE. Non (îgnjficat lohaniics nccefliiatcm ex vaticinio ludæis fuifle impofitameque ahud protulit Icfaias quàm quod illi Dominus ex arcanis confilii fui thelauris patefecit. Tacente quidem Propheta id accidere oportuit ; fed quia nelciebatur quid futurum eilet,nili teftatumDcusfeciiretper osProphetx: rcmalioqui hominibusobfeuram amp;nbsp;ferciii-credibiiem Euangelifta in vaticmio, quali in fpcculo, ante oculos ponit. d o m i n e q^v i s c R. ED 1 D I T. Duofunt liuiusfentcntia: mèbra.InpriorelelaiasdeChrifto verbafacereiam exorfus,quumpræuidcatquicquid de Chrifto promulgatipfe,amp; deinde per Apoftolos publi-candum crat,pallim à ludæis reieâum iri:quali adimmane prodigium ftupens, cxclamat, Domine quis credet auditui noftro? In fecundo autem membro caul'am paucitatis agnofeit, quod fcilicet homines fuo marte hue minime pcrucniant : Deus autem non omnes vulgo illuminet, fedpaucos Spiritus fui gratia dignetur. Quod ft inter ludxos non debuit obftinata multorum incrcdulitas obftare ftdelibus,quantunuis numero pauci eflcnt:cadem hodie quoque apud nos valeai ratio,ne Euangelit nos pudeat,quanuis paucos habeat difcipulos.Inprimis tarnen notan da eft ca ratio qua: fLibiicitur,quód Icilicct fideles non proprium acumen,led Dei reuelatio fa-ciat.B R. A c H I I nomine potentiam intclligilatis notum eft. Dei brachium quod in Euagelii doânna inclufum eft, Propheta latercadmonct, donee patefiat: acfimul tcftatur,non omnes piomilcue hums reuclationis efle participes; vndc Icquiiur multos cæcitatifuæ relinqui inte-rioris Jucis expertes, qui audiendo non au diant.

59 EROfTEREA NON poTERANT CREDERE. Hoccftaliquantodutius.’quiavtvct-ba fonan tjobftruifta ludæis via^A: præcifa crededi facultas fuit,eo quod Prophetæ vaticiniû cæ ciiati cos addiierat,priufquam vtrunuis ipfi eligcrcnt. Relpondco nihil elle abfurdi,fi accidc-rclecusnon potuitquam Dcuspræuiderat. Sednotandufimpliccm nudamquc Dcipræfcien-tiam,rerum caufam non eft’e: quanquam hïc non tam prælcicniiæ Dei, quàmiudicil amp;nbsp;viiidj-lt;ftæ nobis habenda eft ratio, Nequeenim Dciisquid ècælofpcculctur faduroseffe homines: fed quid ipfe fadurus fit pronûtiatmépe quod ftuporc amp;nbsp;vcrtigincpcrctitiet impios,vt de ipfo-rum malitia vltioncmfumat.Namlncnotatur caufapropinquaamp; inferior, cur verbum fuum quod natura falutarc eft,Deus exitialc ludæis ac mortiferum elFc vclit:ncmpc quod fuamali-tiaitameritieffent.Hanepanamipfisimpoffibilcfuiteffugere, quumicmel Deoftatutû effet iplüsin reprobum fenfum coniicere,amp; verbi fui lucem illis vcrtcrcin tcncbras.Nampoftcrius hoc vaticinium in co diffimilc eft priori,quód il lie Propheta non alios crcdcre tcftatur,quàm quos Deusgiaruito fuo beneplacito illuminât,cuius caufanon apparct. namquumex æquo perditiluntomnes,Deus mcrafuabonitate, quosvifumcft,areliquisdilccrnit.Hic autem ob-durationcm commémorât, qua ingrati populi malitiam vltus eft Deus. Hos gradus qui non obfcrLiant,pcrpcram diuerfos Scripttiræ locos confundunt.

40 ExcAECAViT c o R.Locus cft cx icxto capitclcfaiæfumptus,vbi Dominus mature Pro pheta admonct,non aliu operæ eins qua docendo infumet,profcdû forc,nifi vt deterior tedda-tur populus.Primiim ergo dicit,Vadc,amp; die populo huic, Audiendo auditc, amp;nbsp;ne audiatis. acfi dicerct,Mitio te vt verba faciasapud furdos.Pofteafubiicif.Excæcacor populi,amp;c.quibus ver bis fignificat, verbum fuum reprobis in pœnam fe deftinarc,vt inde craflior reddatur corum cæ citas,atque in altiorcs tcncbrasmcrgatur.Formidabilefanè Dei indicium,qufi humanas mentes dodrinæluceitaobruit,vt omni intelligentiapriucnturiimo quum exvnicaeorumluce caligincm illis obducit. Porto notandum eft id accidentale effc verbo Dci,quód homines cx-cæcat. Nihil cnim minus confentancum qudm vt nihil à mendacio différât veritas, panis vitæ mortiferum fiat venenum, amp;nbsp;medicinaaugcatur morbus. Verùm id hominum malitiæ impti-tandumcft,quævitamconucrtitinmortcm.Notandum prætercaeft,DominumaIiquandopcr fcipftim excæcarc hominum mentes, quum iudicio amp;fenfu cas priuat: aliquandoper fatanam amp;nbsp;pfeudoprophctas,quum corum fallaci is illas dementaf.aliquando ctiam per fuos miniftros, quum illis noxiaaclcthalis cftfaIutisdoârina.Cætcrum,modb fidcliterincumbant Prophetæ in munus doccndi,amp; laborisfuifruâtim Domino commendent, ctiamli minus ex vorofuccc-dat,cos deficcre vel labafccrcnon oportet: fufficiatpotiusquàdlaborem fuû Deo probari no-runt,quanuishominibusfitinutilis: imo odorem ilium doârinæ, quem ftbi mortiferum red-ï.Cflr.i.lt;/.ir. dunt impii,bonum amp;nbsp;fuaucm elfe Deo,quemadmodum teftatur Paulus, cor aliquandopro fede affeduum poniturinScriptura: fcdhîc (vtinpluribus aliis locis) parsanimæ intclleâi-ua(quam vocant^notatur hac voce.In eundem modum loquitur Mofes, Deutcr.2.‘j.a.4, Non

dédit tibi Dominus cor ad intelligcndutn. vt non vid'eant ocvus. Memine^ rimus ftrmonem haberi à Proplieta deincrcdulis quiiam ante Dei gratiam refpuerant.Certu quidem eft talcs fore omnes natura,nifi Dominus quos elegit,ad obfequium luum formaret. Itaque ab initio par eft amp;nbsp;indiffcrcns hominum conditio: fed poftquam rcprobi vitro amp;nbsp;pro-priamalitia Deo rebelles fuerunt, huic vindidæ locus eft, vt in reprobum fenfum conieâi, mere magis ac magis infuum exitium non definant. Proindc quod Dominus eos coucrti non vult,ex eorum culpa manat, quia ipfi fibidefperationis fucrunt authores. Brcuiter ctiam his Prophetæ verbis docemur,quale fit noftræ ad Dcum conuerfionis initium: nempe vbi corda illuminât q uæ ab ipfo tan diu auerfa cffe necefle cft,dum fatanæ tcnebris occupantur.Contrà autcm ea eft vis diuinæ lucis,vt nos adfe rapiat,amp; in imaginem Dei tranfformet.Frudus con uerfionis additur s a n a t i o, quo nomine intclligit Propheta Dei benedidioné,ac profpcru ftatum,adeóque libcrationem ex omnibus mileriis qua: ex ira Dei proueniunt.Iam li hoc rc-probis contingit,præter verbi naturamueneda eft antithcfis contrarii vfus:nempe in eum fine prædicari nobis verbum,vt nos illuminer in veram D ei notitiam,vt ad Deum conuertar,nóf-qu e ill i reconciliet,quö beati ac fœlices fimus.

41 HAEc DIXIT I E s A IA s. Neputarcntleâoresintempeftiuè citarihocvaticinium,di-fertè admonetIohannes Prophetam non vni feculo doótorem fuifTe mifirum,quinpotiusofte-familli fuiffe Chrifti gloriam;vt corum quæ fub regno eius futura erant,tcftis effet. Qiiorfum cnim tendebant prophcticæ rcuelationes, nifi vt quod acccperat illi à Deo,rcliquis quafi per inanus tradcrentîCætcrùm pro confeffofumit Euangelifta,quód vidcrit lefaiasgloriamChri fti.Vnde colligit, doftrinam fuam ad futurum regni illius ftatum accommodaffc.

4^ Ego lux in mûdu veni,vtquicûque credit in me,in tencbris no maneat 42 vervntamen MViTi. Q^umludæiconfufoftrcpituamp;ferociaChriftûtampro-teruè reiicerent,videri poterantad vnumomnes confpiraffe. Dicit tarnen Euangelifta in illa commun! infaniagentis,multos fanæ mentis fuiffe. Memorabile fané exemplum gratiæ Dei: nam impietas vbi femel præualuit, quædam eft vniuerfalis lues, quæ fua contagione fingulas corporis partes inficit.Singulare ergo Dei donum eft, quum in populo ita ccrrupto fynceri aliquimanent.Qu,anquam eadcm Dei gratia hodic quoqueperfpicitur in mundo; nam qua-tuniiispaffim graffeturimpictas amp;nbsp;Deicontemptus,acfuriofeconenturinnumeriexterminate prorfus Euangelii do(ftrinam,fubindc tarnen aliquos inucnit receffus.itafit vtfuas quaf-damftationeshabeatfidcs,ncprorfus exuletamundo.ParticulaET i a m cftcmphatica,nam in ordinePrincipumtarn infeftum amp;capitalc Euangeliiodiumerat,vtincredibilecffctv-numaliquemillicpoffc fidelem inueniri.Eo magis admiranda Spiritus Dei virtus fuit, quæ co penetrauitquo nullus acccffuspatcbat:quanquamnon fuitillud vnius ætatisvitium,quod præfrafti amp;nbsp;immorigcri Chrifto fucrint Principes. honor cnim, amp;nbsp;opes 8c dignitas comitem fere habent fuperbiani.quarc difficile eft fpontanca humilitate domari,qui arrogantia inflati vix fe homines cffe agnofcunt.Quifquis ergo in mudo excellit,fuam magnitudinem,fi fapiat, hâbebitfufpeââ,neillifitobftaculo.Quod m v lt o s fuiffedicit,nonitaaccipiasquafiaut maior,aut dimidia pars fuerit:nam aliis comparât!,quorum ingens crat turba,pauci erant: fed iidemcrantmulti,fiinfcrcputarcntur. propter pharisaeos. Improprieloquivi detur,dum fidem à confeffionc feparat.Cordc cnim creditur adiuftitiam,ore confcffio fit ad falutem.nec fieri poteft quin fides in corde accenfa,flammâfuam proférât. Rcfpondeo hîc notât! quanta fuerit in ill is fidei imbecillitas qui adeo tepebant, vcl potius frigcbant. In lumma, fignificatIohannes Chrifti dodrinam amplcxoscffc,quiaà Deo profeâam cognofcercnt, fed non fuiffe viuam in illis fidem,nec quadecct virtute præditam: quia non dat fuis Chriftus Spi ritum timoris,fed conftantiæ,vt libéré 8c intrépide confiteri audeant quod ab ipfo didiccrut. Etfi non arbitroriftos prorfus obmutuiffc; fed quia non fatis ingenua erat eorum confcffio,

Cap. X11. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN E V A N G.

Euangclifta,mco ludicio, fimpliciter negatfuam fidem profcflbs efle. Ifta enim légitima erat profelfiOjVt palam Chrifto nomen datent. Quarc nemo fibi blandiatur,qui vilain parte tcgit ac diffimulat fidem fuam,ne incurrac in hominum odia. Nam quantuuis odiofum fit Chnfti nomen,non eft excufabilis timiditas qua: ab eins confeflione vel minimum deflcâere nos co git.Obferua ctiam minus efte in Principibus fortitudinis amp;nbsp;cóftantia::quia ferè in illis regnat ambitio,qua nihil magis fcruile eft. Atque vt vno verbo dicam,terreni honores quafi aureis co pedibushominemligant, ne libéré officium fuumfaciat. Quo æquius obfeuris Sc tenuibus Ibrs üia. ferenda eft,quia multis faltem pellimis laqueisfolutilunt. Magnosinterea amp;nbsp;nobiles cum fua luâari Fortuna decet,nc ipfos impediatquominus fe Chrifto lubmittant. Pharifaros terrorifuifle commémorât lohannesmonquod per alios Senbas amp;nbsp;Sacerdotes cuiquamim-punèlicerec Chriftife vocare difcipulum : led quiafub zeli Ipecie impotentior in iftis ferue-batlæuitia.Eximia quidem virtus cft,cuenda: religionis zelus:fed vbi l’ubeft hypocrifis, nulla poteft fingi peftis nocétior. Quo magis rogandus eft Dominus, vt nos moderctur certa Spiritus fui régula. NE EiicERENTVR EXTRA syna'g. Enquidülisobftitetif.ncm-peinfamiæmctus;quiaeieûl fuiftentèfynagoga.Porrö hincapparet quanta fit hominum pra uitas,qu£E optima quæque Dei inftituta non modo corrumpit Sc adultcrat,fedin cxitialcm ty tannidem vertit.Excommunicatio neruus elfe debuerat fanâæ difciplinæ, vt pœna eilet in pró ptu,fiquis Ecclefiam contemneref. atqui eo traduâa fuerat,vt quilquis faterctur fe cfle Chri-fti,àfocietatefideliumcxularet: quemadmodumhodie Papa ad eandem tyrannidem exercé-dâiusexcomunicationisfalfoprætexitxæcarabienô modo fulminât contra omnes impios, •fed Chriftum è ca:lefti lolio deiicere conatur.Et tame titulum facræ iurifdiâionis,qua Ecclefiam fuam ornauit Chriftus,impudenter obtendere non dubitat.

DiLEXERVNT ENiMCLORiAM. Quodnullaiftis inieâa fuetlt fupctftitio, fcd folùm apud hominesprobrum fugitarint,difcrtè exprimitEuangelifta. Nam liplus apud eos valuit ambitio,quàm umor Dci,lequitur inani conl'cicntiæ metu fuifle libcratos.Iam obfcr-uent lefl:ores,quanta: ignominiæ damnetur apud Deum eorum timiditas, qui fidemfuam a-pud homines inuidiæ metu diflimulant.Q^idmagis.præpofterum,imô quid magis belluinS cft,quàm Dei iudicio friuolos hominum applauluspræfcrre? Atqui tali infania occupario-mnespronuntiat,quihominuminuidiam déclinant vbi confitenda eftpurafides.Etmeritô: Ueb.ii.e.z/. nbsp;nbsp;nam Apoftolus quuminuiftam Mofis conftantiam laudat, ilium obduruifte dicit,acfi inuifi-

bilem vidilTet: quibus verbis fignificat, vbi quis oculos in Deum defixit, infraâû Sc plufqua adamantinum fore eius peiSus. Hinc ergo mollities quæ nos adperfidam fimulationem dif-flucrefacit,quôdinmundi afpciftu,fenlus omnes noftiihebcfcunt. Namfyncerus Dei alpe-dus,ftatimomnesopum Sc honorumfumos difeuteret. Eant nûc quibusleue aliquod Sc quafi veniale dcliâû videtur circ,obliqua Chrifti abncgatio,quum ex aduerfo pronuntiet Spiritus, fœdiushocportcntumcirequà.Trficælu terræmifceatur.G l or i a m hominuamarc,hoclo CO fignificat veile apud homines in pretio haberi.Ergo intelligit Euagelifta, ita mundo addi-dos fuiflc iftos,vt hominibus,quàm Deo placere mallent. Adde quod dum Chrifti abnegato-res hoccrimincaccufat,fimuloftenditvanam Sc nihiliexcommunicationem fuifle,qua Pontifices præterius Sc fas abutebantur. Quarc inane efle tcrriculamentum feiamus quicquid ho-dieanathematumcrepat Papa,vbinobisccrtôconfcii fumus,nihileumaliudmoliri quàm vt nos à Chrifto abducat.

44 lEsvs AVTEM c L A M A V I T. Huc fpcdat fcntcutia, vt fuos animct Chriftus ad iuftï amp;inflexibilem fidei conftantiam:fubcft tarnen etiam incrcpatio,qua corrigerc voluit pcrucr-fumillum metum.Clamor ad vehementiam facit-.quia non fimplex eft dodrina: fed exhorta-tio ad ipfos acrius ftimulandos.Summa eft,,quôd fides in Chrifto, non in hominem quempia mortalcm,fedin Deum rccumbit: quia nihil in Chrifto nifi diuinum inuenit, imo in eius fade Deum intuctur.Inde abfurdum cfle colligit Sc indignum,eamquafi dubiam nutare. Maior enim fieri Deo iniuria non poteft,quàm fi nobis eius veritas non fufficiat. Is ergo demum in Euangelio rite profecit,qui fiduciahac fubnixus,non fe hominibus, fed Deo credere, contra omnesfatanæ machinas firmus ac quietus perfiftit.Ergo, vt Deo tribuamus fuum honore, non folùm mudo vacillante, fed fatana etiam turbante Sc labefadante quicquidfub cælo eft, ftandum in fide elTe difcamus.Dicuntur fideles in Chriftu m no credere,quando in humano c-ius afpedu non fubfiftut.Nam hie cu Patrefe comparas,Dei virtute rcfpicerc nos iubet,quia L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;carnisinfirmitas nihil per fc firmitatis habet. Poftca quu difcipuloshortabitur vt infe credat,

alius erit fenfus. Nequecnim illic opponitur Deus homini,fed Chriftus in medium cumfuis

4S ET Q,v I V ID E T ME. VidcFC iftud pro cognitione accipc. Nam vtconfcicntias,qua; variis fubinde agitationibus alioqui forent obnoxiæ,bene ac penitus tranquilletjad Patre nos rcuocat.Ideo enim certa eft firmaque fidei ftabilitas,quia mundo eft fupcrior. Vbi au rem ve-rè Cbriftus cogiiofcitur,in co refulget Dei gloria, vt certo feiamus, non pendere ab bomine quam in ipfumhabemus fidem; fed in Deo ætcrnofijndatamefle: quia à Chrifti carne ad di-uinitatem aflurgii.Quod fi ita eft,non tantum perpetuo in corde fixa efle debet, fed etiamintrépide fc in lingua,vbi opus cft,proferre.

4^ EGOLvx VENi. Quo diicipulos fuos fortiores amp;nbsp;magis ftrenuos reddat, pcrgit adhuC in prædicanda fidei certitudine. Ac primo fe in mundu venifte teftatur,vt lux eftetjqua eruan-turhomines ä tenebris amp;nbsp;erroribus;amp; fimul potienditanti boni modum adferibit dices, v T Q_vic. CREDIT IN M E,amp;c. Potro ingratitudinisCOSomucsinfimulat,quifuoEuau-gelio cdolt;fti,fe ab incredulisnon feparant.Nam quo præftantius eft hoc bonum, à tenebris vo cari in luccm,eo minus excufationis habent qui lucem in fc accenfamignauiafuavel ncgledu fufFocant.Multumponderisineft his verbis, veni luxinmûdum. Nam etfi ab initio lux fuit Chriftus, non tarnen fiuftra hoefe titulo infignit, quod venerit ad prazftandum lucismunus. Atque vt habeamusgradus diftinclos,aliisfe lucem efle magis docer,quàm fibi.dcindc,nó tan tumangclis, led etiam hominibus. tertio fe exhibitum fuifle in carne, vt plenü fulgorem emit teret. Vniuerfalis particula confulto addi ta efle videtur, partim vtcundis fidelibusfinc exceptions bonum hoc commune facercf.partim vt incrédules oftendcrct ideo perire in tenebris, quia fpontc lucem fugiunt.Iam fi in vnum coaceruetur rota mundi fapientia,ne fcmtillaqui-dem veræ lucis in ilia congerie reperictur: fed potius erit informe chaos;quâdo vnius Chrifti proprium eft,nos à tenebris liberate.

Et fiquis audierit verba mea,neque crediderit,ego non iudico eum.no cnim veni vt iudicem mundumzfed vt fernem mundum.

Qui rencitme,amp; non accipit verba mea,habet qui ipfum iudicet : fer-mo quern loquutus fum,ille ludicabit eum in nouiffimo die.

Quia ego à meipfo non loquutus fum:fed qui me mißt Pater, ipfe mihi mandatum dedit quid dicam,amp; quid loquar.

Î0 Et noui quod mandatum eius vita æterna fit.quæ itaque ego loquor, ficuti mihi dixit Pater ,ita loquor.

47 SIQVIS AVD. verba mea. Poftquam degratiafuadiflëruit,fuófque hortatus eft ad fidei conftantiam'.nuncpungere incipit rebelles. Quanquam hicquoque feucritatem initigat,qua digna eft eorum impietas,qui veluU exanimipropofito Deum rciiciunt. ludicitt enim de his ferre ruperfedct:quia potius venerit in omnium falutem . Primo loco tenendum eft,ipfum hie non de quibuflibet incrcdulis loqui:fed qui feientes amp;nbsp;volentes, doftrinam Eua gclii fibi monftratam rciiciunt. Cur ergo damnare eos Chriftus non vult? Nempe hie depofi-ta ad tempus iudicis perfona, quo plus animi omnes habcant ad refipifeen tiam, falutem pro-mifeuè omnibus offert,amp; brachia fua ad omnes amplexandos extendit.QuSquam interea crimen nonleui circunftantia amplificat,fi tarn benigna amp;nbsp;fuauem inuitatione répudient, pcrin-de cnim eft acG dixiffer, Ecce ego adfto ad omnes vocados,amp; oblitus perfonæ iudicis,hoc vnu habco propofitum,vt alliciam omnes:amp; qui iam bis perditi videntur,ab interitu eripiam.Ne-mo igitur ob Euangelii contemptum damnatur,nifi qui amabile falutis nuntium alpernatus, vitro fibi exiriumaccerferc voluit. I VDI c A N D I vcrbu,vt patet ex antitheto s er v are, pro damnarc Me accipitur.Hocautem ad proprium, amp;genuinum Chrifti munus referri de-bet.Nam quod Euangelii caufagrauiusdamnanturincreduli,accidcntalc eft, non ex eius natura,vt aliquoties diximus.

48 Q.V I reiicit me. Nefibiindulgcant impii,quafiimpune aducrfusChriftumlafci-uiant,Mcborrendam denuntiationem audit, quod etiam fi quiefcat ipfe, fola tarnen doârina fufficiat ad eos damnandos:quemadmodum alibi,alio indice opus fore negat, quàm Mofe, in quo gloriabantur.Scnfus eftigitur,Egoquidemingcnti falutis veftræ defiderio flagrans, iure meo abftineoinvobisdamnandis,amp; totus ad feruandum incumbo quodperiit : fednonpro-pterea putetis vos è manu Dei elapfos. nam vt maxime taceam, folus fermo qui à vobis

contcmptusfuerir,idoneusefl:iudcx. et nonaccipit v e r b a. Poftcriusmcmbrö cxcgclis eft prions. Q^ia enim ingenitacfthoniinibus hypocrifis, nihil illis faci'ius eft quàm verbo tenusiadaie fe paratos effe ad recipiédum Chriftuni.amp; videmus qiiàm vulgaris fit, ctia interpeftimos quofque,hæc iaâantia.Qiiarc tenenda eft ifta definitie,Chi iftunirciici,vbi no ainpleélimurpuramEiiangelii doârinam. Papiftæ pleno quidem ore Chiifti nemen perio-nanf.fiinulatqueprofcrturrynccra eins veritas, nihil illis ediefius .Tales non fccus acludas, Chriftiim ofculantur.Ideo diicamus eum in verbo ftio includere, Sc illi pia:ftare qutm vnicè cxigitjobedientiæcultum. sermo qvem l oqv or. Nonpotuitmagisfplendidoe-logioextolii Euangeliiauthoritas, quam dum illiiudicii poieftas defertur. Namlecundum bare verba,nihil aliud erit extremum iudicium,quàmEuangcliea: dcâi inæappi obatio.Con-feendet quidemipl'c Chriftus tribunal : ledlententiam exveibo qiiodnûcprædicatur,laturu fe aflerit.Hæc denuntiatio,extremum impiis terrorcm incutere debet, quando eius doânna: indicium eftugere non poterunr,cui nunc tam lupeibè iniulrant. Significat lamé Chriftus nûc eosleniù earere,quando extremi iudicii mentionem facit. Tunc enim palam fore admcnet, qux nuncillis ludibno cft pœna . Rurfum inxftimabilisadpiosccniolatio hincredit, quöd vtcunque nuncà mundo dänentur,ie tamé iam in cælo abfolutoseflc ncndubitant: quia vbi-ciinquefedem habet Euangelii fides, creófum eft Dei tribunal ad feruandum. Hoe iure fréti, non eft quöd Papiftas moremur cum præpofteris eorum iudiciis : quia fides noftra etiam fu-pra angelos emmer.

4P Qv I A A MEI p so NON L O Q_^v. Ncquid cxtcma hominis fpecies de maieftate Dei detrahatjfubinde nos reuocat Chriftus ad Pattern. Hac de caufa toties Patris meminit. Et eer tèquuninefas fitaliö iranffcrrc vllam diuinægloriæ micam,neccflccftprofcâumàDeoeflc fermonenijCuiiudiciumdcfertur.Hîc autem fie à Pâtre Chriftus difeernit, nonfecunduni di-uinampcrfonamfimpliciter,fcdpotiusfccundumcarncm:ncfcilicet dodrina humanitus æ-ftimata,minushaberet ponderis. Cætertim,fi hominum legibus ac dodrinæ fubclTent con-fcicntiæ,non congruerct hæc Chrifti ratio,Scrmo,inqiiiT,mcusiudicabit:quianonprodiit ab homine:iuxtaillud,Vnuseftlegiflator,amp;c.Quinctiâhinccolligerelicct,quàmimmanefitfa-crilegium,quôd animas aufus cft Papa fuis commentis obftringerc. Plus cnim fibi hoc modo arrogat,quàm Dei Filius,quifc loqui ncgat,nifi ex Parris fui præfcripto.

jo mandatvm eivs vitaaeterna est. Itcrumdodrinæfuæfrudumcomcn-dat,quô libentiu s fe omnes illi ftibmittant.Tam vero æquum eft vt D ci vltioncm fendant ira pii,quem vitæ authorcm habere nunc reeufant.

I A N te diem feftum Pafehæ feiens lefus venifTe horam fuai'n,vt tranf-• Zkiret ex hoc miindo ad Pattern, qunni dilexiïïet fuos qui in tnuudo erant,in fineni dilexit eos.

i Et cœna fada ( quiim diabolus iam immifîiTet in cor ludæ Simonis Ifcariotæ vt eum traderet,)

s Deinde lacit aquaminpeluim,amp;: cœpitlauare pedes difcipulorum,amp;: abrtergere linceo quo præcindus erat.

I antediemeestvm. MilitacofultoprætcritIohannes,quæàMatthæOjamp;reliquiî feiebat narrata efle.Ipfevcrd tradadu fumit quod ab illis fuerat omiffô:quo in numéro cft hi-ftoria de pedu lotione. Tametfi vero poftca clarius exponet que in fine pedes 1 auerit Chriftus fuis difcipulis,vnotamé verbo hîcpræfatur,teftatu ciufmodi fymbolo fuifle, coftantéaeper-

petuu imorem,quo femel illos cóplexus erat, vt eius côfpcâu priuati,certô tam eh ftatueret ne morte quidem fuifleextinctû. Qu^æperfuafioctiaincordibusnoftris hærercnûcdebet.Verba funr,Chriftû V s Q.V E in einem a m a s s e fuos,quiinmödoerat.Curhacperiphrafi Apo ftolos defignat,nifi vtfciamusillos eomaiori curæ fuiffe Chrifto,quiain pcriculofa amp;nbsp;diffici-li inilitia,vt nos,laborabant? Quarc etfi procul videmur à Chrifto abefledeiendum tarnen eft, nos ab co refpiciiquiafuos diligit qui in mundo verfantur. Neque enim dubiû eft quin cûdem nuncquoqueaffedugerat,queminipfomortisarticuloretinuit. vt transi, ex hoc MVNDO AD PATREM. Locutio notatu digna:refercur cnim ad Chrifti notitiâ,quôd mor-tem fuam noucrit tranfitum cfle ad cæleftc Dei regnum. Qupdfi illuc properans/blito amore non deftitic fuosprofequi, non eft curnunc putemus mutatum efie eius afteâum. lani quuin primogenitus fit ex mortuis, pertinet ifta mortis definitio ad totum Ecclefiæ corpus, quod fit ad Deum tranfitus,à quo nunc peregrinantur fideles.

a coena facta. Totum Chrifti confilium in lauandis fiiorum pedibus, amp;nbsp;fruâumbu-ius hiftoriæ fufius mox traâabimus fuo loco. Nunc fequamur verborum côtextum.Dicit hoc fuifle faâum quum iam in animo haberet ludas Chriftum prodere: non tantum vt oftenderet miram Chrifti patientia,qui tam fcelerato amp;nbsp;perfido defeâori pedcslauarcfuftinuit : fed ctia tempusilluddataopcrafumpfifle,quovelut extremum vitaefuæ aûum mortivicinus perage-ret. Qupd diaboli impulfii conceptum à luda proditionis confilium fuifle dicit, hoc ad expri-médam fcelcris atrocitatem valet. Fuit enim horribile iftud,amp;plufquam tragicum facinus,iii quo fc protulit fatanæ efficacia. Verum quidé eft,nihil ab hominibus mali perpetrari, quo non cos inciter fatan: fed vt quodque magis tetrum amp;nbsp;execrandum eft feelus, ita in eo magis confi-derandus eft diaboli furor:qui hominesà Dco relidosfurfum ac dcorfum rapit.Cætcrùm,etfi hominis cocupifccntiafatanx flabello accéditur, ipfatamé fornax efleno définit: ipfa igné intus conceptu habct:ipfa flabelli agitationé cupide recipit,vt impiis fublata fit omnis exeufatio, J sciENsiESvs ctv oD oM N. DEDIS. Hocidco additum fuifle interpreter, vtfeia-hius vndc Chrifto tam compofita animi quiesmempe quôd iam mortis vidor,animûadtrium-phum,quiraoxfequuturus crat,extulit.Solét homines metuperculfi multaagicare:nullum ta-1cm in Chrifto fuifle motum Euai^elifta fignificat : quiatametfi à luda mox tradendus clTet, omniatamenfcicbatàPatrefibieflc tradita.Siquis rogct,quomodo igitur poftea eoufque mœroris redadus fueritvt fanguinefudaret,Refpondeo,vtrunque fuifle neceffarium,vt mor- ' temhorrcrct,ac nihilominus intrépide perageret omnes Mcdiatoris partes.

4 posviT VESTE s.Supcriorcmtantiim veftemabcodepofitamfuiircintclligejnontuni-cam.Scimus enim Orientales oblongis veftibus fuifle vfos.Qua: paulo póft fequuntur verba, coepit Lava RE pede s,amp;-c.confilium potius Chrifti,quàm externum adö exprimunt. Nam fubücit Euangelifta eum à Petro exorfum cfle.

® domine, TV MiHi lavas pede sî Otatio eft abominantisrem abfurdam, amp;nbsp;in-dignam.Nam interrogando quidnam facial Chriftus,quafi manum illi iniicit.Laudabilis quidem modeftia:nifi quouis cultu atque honore potior obedictia cflet apud Deunuimo nifi hæc vera amp;: vnica humilitatis régula effet,fubiieere nos in obfcquium Dei, amp;nbsp;fenfus omnes noftros 'habere eius arbitrio deuindos: vt quicquid fibi placere proniintiat, nobis quoque abfque vlla eontrouerfiaprobetur. Inprimisergo lexiftaritecolendiDeitcncndacft, vtparatifimusabfi-que mora fubfcribere,fimulatque aliquid mandat.

7 lt;ty OD EGO F A c I O. His verbis docemur fimpliciter obfcqucndum cfle Chrifto,etiamfi non appareatratio cur hoc vel ill ud fieri vclit.ln domo bene morata confilium eft penes vnum patremfamiliàs; illi feruos decet manus ac pedes impendere. Nimis ergo faftuofus eft,qui Dei imperium detredat, cuius ratio ci nota non fuerit. Quinetiam latius patet ifta admonitio: nc fcilicct nefeire nobis molcftuin fit qua: Deus vult nobis efle ad tempus abfcódita. Nam quauis feientia dodior eft hæc ignorantiæ fpecies,quum Domino concedimus vt fupra nos fapiat.

S Dicit ei Petru.s, Non lauabis pedes nieos in ætemum. Refpondit ei Ie-fus,Si non lauero te,non habebis paitem mecum.

Dicit ei Simon Petrus,Domine,non pedes meos foldm: fed amp;nbsp;manus, ÔC caput.

'° nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dicit eiIefus,Qui lotus efl:,non opus habet ]auari,nifi pedes:fed mun-

n nbsp;nbsp;nbsp;Noueratenîmproditorêfuum:propterea dixit,Nó omnes mudi eftis.

8 NON LAV ABIS. Haâcnus excufabilis fuit Petri modeftia:quanquam ne ilia quidem '/i-tio carebat.Nunc tarnen grauius peccat,quod correptus nondum cedit. Atque hoc commune vitium eftjVt ad errorem pertinacia accedat. Spcciolus quidem color,quod ex reueretia oritur detredatio.Sedquiadiâolimplicitcrobfcquens non eft, ipfum quoqueaflerendi Chriftofui honoris ftudium,gratiam perdit.Hæcigitur veraeft fideifapientia,quicquid à Domino profi-cifcitur,tanquam rite Sc ordine faftum probare. Sc reuerenter ampleâi. Nec certe aliter nome cius faniftificari à nobis potcrit: quia nift ftatuamus optima ratione fieri quicquid facit,fubin-de obftrepetcaro noftra,vt proterua eft,nccliium illihonoré nifi coaöacedet. In fumma, donee fe in Dei operibus iudicandi licentia homo abdicauerit, etiamfi Deumipfum honore pro-fcquiftudeat,fubfpeciehumilitatisfcmperlatebitfuperbia. si non l a v e r o t e.Hsc Chrifti relpofionondu exprimit,quocôfiliolauareinftitucritdifcipulispcdes.Taniû fimilitu-dine ab anima ad corpus dcduäa,admonct,nihilfenouu facere,aut perfona fua alienö,difcipu-lis lauando pedes. Interim oftendit quam ftulte fapiat Petrus. Ide amp;nbsp;nobis accidet fimulac no-bifeum litigatecœperit Dominus.Quandiutacet,nontemereab eofe difTentireputanthomi- , nes: verum nihil illi facilius, quàm vno v erbo refutare quicquid coloru obtendunt. Quia do-minus ac magiftcr eft Chriftus,abfurdö videtur Petro, pedes ab eo fuos lauari. Atqui tale officium rcpellens,quod præcipuum eft in falute lua,rcpudiat. Continet etiam hæc fententia generalem dodrinam, nos omnes feetidos effe,amp; inquinatos coram Deo,doneefordes noftras Chrt ftusabftergat. lam quum ipfe fibi vni vindicet ablucndi munus,fuam quifque immunditiem illi purgandam offcrat,vt locumobtineat inter Dei filios.Sed antequam vltrà progrcdimur,tc-nendum eft quid hie fignificet l a v a n d i verbum. Sunt qui ad gratuitam peccatorum venia: funt etiam alii qui ad vitæ nouitatem référant: tertii ad vtrunque extendunt. Quod ego poftre mum libenter admitto. Lauat cnim nos Chriftus,quum peccata noftra facrificii fui expiati one delet, nc in Dei indicium veniant. Lauat rurfum,quu prauas Sc vitiofas carnis cupiditates Spi— ritu fuo abolet.Sed quia paulo poft in contextu patebit, de regenerationis gratia eum loqui,in illafententiapræcifenoninfifto,quôdhîcablutionem veniæcomplexusfit,

lt;) domine, NON TANTVM PEDES. Qu^umaudiretPetrusfeeflepcrditum,nifipurga-tionemàChriftooblatamadmitteret, hæcnecefTitas ad eum domandumapta demum magi-ftra fuit. Ergo depofita contentionc cedit, fed vult lauari totus:amp; vere quidem agnofeitfe to-tum quantus quantus eft,naturâ fordibus refertum efle:ideóquc nihil agi,fi vna tantumin parte abluatur.Sed hie quoqueper incogitantiam errat,quód'acceptum iam beneficium pro nihi-lo ducit.Perinde enim loquitur,acfi nulla adhuc peccatorum remiftione, nulla Spiritus fanifti-ficationc donatus eflet.Itaque merito hicquoque à Chriftoreprehenditur. Quid cnim illi an-tea contulerit, in mcmoriam rcuocat: quanquamfimul omnes fuos admonetfub vnius hominis perfona, vt accepta: gratiæ memores, qui d adhuc fibi in pofterum opus fit,repu tent. Primo dicit fideles totoselfe m v n d o s, no quod omni ex parte pun fint, vt nulla in illis macula am-plius hærcat: fcdquoniampræcipua fui parte mundati funt: dumfcilicet ablatum eft regnum peccato,vt iuftitia Dei fuperior fit:quemadmodum fiquis totum corpus fanum dicat,quôd nul lo vniuerfalimorboinfeâum eft. Ergo vitæ nouitate nos Chrifti difcipulos teftemur oportet, quando fe puritatis au thorem in fuis omnibus effe prædicat.Cæterùm, hæc etiam altera fimili-tudo ad rem præfentcm addufta cft,ne lotio pedum quafi abfurda reiiceretur à Petro. Quem-admodum enim Chriftus acapite vfquc ad pedes abluit quos fibi difcipulos initiât : ita in his quospurgauit,inferior parsquotidiepurganda reftat. Neque cnim primo ftatim die toti rege-nerantur filii Dci,vt nihil quàm cæleftcm vitam fpirent. quin potius manent in illis carnis reli-quiæ, quibus cum tota vitaalTiduum certamcn habent. Ergo pedes metaphorice vocantuf omnes affclt;Sus, Sc curæ quibus mundum contingimus. Nam fi omnes noftri partes occuparet Spiritus, nihil cum mundi fordibus nobis amplius effet, nunc verb qua parte fumuscarnales, humireptando, velfal tern pedes in lutum figendo,tantundem immundilumus.Ita fempcriniie nit Chriftus quod in nobispurget. Porro hie de remiftione peccatorum non aßitur:fed de re-nouatione,quapaulatim,amp;pcr continuos fucceffus Chriftus fuos prorfus a carnis cupidi' tatibuseximit.

lo ET VOS MvNDi ESTis. Hxcpropofitiocftquafiminorinfyllogifmo:vndefequitur pedum lotioncm proprie eos dccerc.Exceptio tarnen additur,vt fe quifqueexcutiar,fi forte ta-gatur ludas refipifeendi affeftu.quanqua in tempore voluit reliquos difcipulos munire, ne fee-

kris,quod mox patefacicndum erat, atrocitas cos rurbaret;acfi in corde cælcûi gratia imbiito conccptum efTctxonfulto tarnen nonnne abftinet, ne illi refipifccntiæianuam præcliidat. Vc-liim quum ille dcploratus cffct,nonnifi ad augendam eius culpam valuit admonitio. Difcipu-Hs autem valdeprofuit,quódindc melius illisinnotuit Chriftidiuinitas.Dcindefenferuntpu-ritatemnon efle vulgare Spiritus donum.

n Po/lquam ergo pedes eorum lauit, ôc recepit veftimcnta fua, difcuni-bens nirfum,dicit dlis ,Scitis quid fecerim vobis?

14 nbsp;nbsp;nbsp;Proinde fi ego,qui Dominus fum amp;nbsp;Magifter, lauipedes veftros: vos

i; nbsp;nbsp;nbsp;Exemplum enim dedi vobis,vt quemadmodum ego feci vobis,ita fa-

i(î Amen amen dicovobis,non eft feruusmaior domino fuo,neque Apo itolus maior eo qui iplum mittit.

u posTQVAM E R G o,amp;c. Nunc tandem quo confiliolaueritChriftusdifcipulis pedes,CX'^ ponit.Nam quod inferuit defpirituali lotione,quafi digreflio fuit à propofito.Nifi mor.a à Pc troinieâa effet, Chriftus de ilia re verbum faâurus non erat. Nu ne ergo faâifui rationemape rit; nempefe, qui Magifter cft omnium amp;nbsp;Dominus, exemplum tradidiffequod fequantur pii omncs:nequis ad officium quantunuisabieâum amp;nbsp;vile, fratribus fuis amp;nbsp;æqualibus præftan-dum defeendere grauetur.Nam bine charitatis negleâus,quôdfe quifque pluris faciens quàm par fit,reliquos ferè omnes defpicit. Nec fimpliciicr modeftiam docere voluit : fed fimul præ-feribere banc cbaritatis regulam, vt alii vicilTim aliis fermant. Nulla enim eft cbaritas vbi non cft voluntaria in iuuando proximo feruitus. s c i t i s q_^v id f e c er i m. Videmus Cbri-ftum fie ad exiguum tempus cclaffc difcipulos, vt probata eorû obedientia, tempeftiue illispa« tefecerit quodprius oportuerat ipfos nefeire. Nec verb iâ expedat dûinterrogét, fed vitro præ*-ucnit.ldé amp;nbsp;nobis vfu venier,fi modo paffi fuerimus etia per ignoras vias nos ipfius manu régi.

,4 SI EGO Qjyi DOMiNvs s v M. Argumcutum à maiori ad minus. Impedit fuperbia ne ca quæ inter nos vigere dcbcbat,colatur aiqualitas. Chriftus verô,qui longe ftiper omnes emi-nct,fe demittir, vt pudorcm fuperbis incutiat,qui ordinis fui amp;nbsp;gradus obliti, a fraterna com-municatione fefe eximunt. Quem enim fe putat mortalis homo,fi fratrum onera ferre, fi fe accommodate aliorum moribus,fi denique fufeipere ea officia rccufat,quibus continetur Eccle-fiæ vnitas? Summa cft, nimium fibi bominem arrogate, qui non cogitât ealege fe inter infir-mos fratres verfari,vt officiis etiamin fpeciem fordidis benignè amp;nbsp;comiter feïubiiciat.Notan dum cft etiam,quôd Chriftus fc cxcmplû dedifle admonct. Ncque enim omnia eius fada pro-mifeue ad imitationcm trahi conuenit.Papiftæfe Cbtiftiexéploquadragefimaleiciuniumfcr-uate iadant. Atqui videndum in primis erat,an exemplum prodere voluerit,ad cuius normam fe difeipuli formarcnt.Nihil verb Icgitur taie. Quare non minus peruerfa cft æmulatio,quàm fi in cælum volare tentarët.Adde qubd vbi Chriftû fcqui deccbat,fimiæ fucrunt magis, quàm imitatorcs. Quotannistheatricampcdumlotioneminftituunt: itainani,nudàquccercmonia fc pulchre defundos effe putanr.-defundi,fibi permittiit fratres contcmnerc. Neque id modo, fed poftquam duodccim hominibus lauetunt pedes,omnia Chrifti membra crudeliter lacérât, adeóqucin faciem Chrifti ipfius confpuunt. Quare nihil quàm fœdum Chrifti ludibrium eft comica ilia pompa.Nec certe Chriftus hie anniuerfarium ritum commendaf.fcd nos tota vita paratos effeiubet adlauandos fratrum pedes.

jg amenamendicovobis. Sunt quidem prouerbialcs fententiæ, quarum vfus lon-gius patef.quæ tarnen adpræfentcm circunftantiam aptandæ funt. Quare falluntur, meo iu di-cio,qui generaliter cas accipiut,quafi hlc difcipulos Chriftus hortetur ad crucis tolerantia.Vc-jy riusenimeftillisprofuo inftituto vfumeffe.PofteafubiicitB e a t o s effe,fi hæccognofcat,amp; faciant. Neque enim vera cognido dici mcretur,nifi quæ fideles eoufq’, adducit,vtfecapiti fuo co forment. Vana potius imaginatio eft,du Chtiftu,amp; quæ Chrifti funt,extra nos confpicimus. Hine collige,donee fe quis fratribus fuis fubiicere didiccrit,cum nefeire,fi'tnc Chriftus magi--n.ii.

Cap. XIII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I N E V A N G.

fter. Quiim aiitem nemo fe omni ex parte fratribus impendat,multi etiam lente amp;nbsp;frigidè fe in charitatis ofFiciis exerccant,hinc apparet quantum à plena fidei luce adhuc diftemus.

18 Non de omnibus vobis loquor:ego feio quos elegerim: fed vt implea-tur Scriptura,Qui edit panem mecum,fuftulit contra me calcaneu fuum. lam nunc dico vobis priufquam fiat, vt quum faólum fuerit credatis C quod ego fim.

20 nbsp;nbsp;nbsp;Amen amen dico vobis, qui recipitfiquem mifero,me recipit:qui au-

JUfWO.d.AO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•ƒ*

i8 nondeomnibvs VOBIS Lo Q_y OR. Iterumfignificat effe aliquem inter difeipu-los,qui nihil minus fit re ipfa,quàm difcipulus.Idque facit,partim caufa ludæ, quo magis cum inexciifabilcm reddat: partim reliquicoctus,ne quemlabcfadetludæ ruina. Neque tantum eos animat,vt cadente luda ipfi nihilominus in fua vocatione perftent : fed quia non omnium communis fitfoelicitas,cuius meminit,eo maiorc ftudio expetendam elle docet,amp; conftantius in ea mancndum.Iam hoc ipfum,quöd perftabunt,elclt;ftioni fuæ tribuit.Nam vt caduca eft ho-minum virtus, adquanlibet aiiram nutaret, Icuiflimóque impulfu rueret, nifi fuftinerct earn Dominus manu fua: fed quia gubernat quos elegit, quafeunque machinas admoueat fa-tan, nihil proficiet, quin firma conftantia ad fincm vfque perfeuerent. Nec tantum pcrfeuc-rantiahic eleâioni accepta fertur,fedetiam pietatis initium. Vndcfitvtvnus magis qiiàm alter fe Dei verbo addicat? nempe quiaeleâus eft. Vndc fit rurfum vt pergat idem in redo pix vitæ curfu,nifi quiapropofitum Deiftabile eft, vt inchoatS manu fuaopus abloluai? Deniquc hie fons eft diferiminis inter filios Dei amp;nbsp;incrédules : quod priores adoptionis Spiritu trahun-tur adfalutcm : alios carofuanullo frænocohibita,in exitium rapit. Poteratalioquidicerc Chriftus,Scio qualis vnufquifque veftrum futurus fit;fed nequid fibi arrogent,quin potius fo-la gratia,non propria virtute àluda fe differre agnofcant, eleâionem illis gratuitam ftatuit, in qua fint fundati. Quaredifeamusinde pendereomnesfalutisnoftræpartes. Quodautem alibi ludamintereleâos numerar,diuerfus eftloquendi modus,non contrarius. Nam illic nota-tur temporalis eleftio,qua Deus ad certum aliquod opus nos deftinaf.ficuti Saul,qui in regem cleâus erar,rcprobus tarnen fuit. Nunc autem de a:terna eleäione difierit Chriftus, qua cftici-mur filii Dei, amp;nbsp;qua Deus ante mundumconditum nos prædeftinauit ad vitam. Etreprobos quideminterdumornatDeus Spiritus donis, adexequendum quodillisiniungit munus. Sic regiæ in Saule virtutes ad tempus refulgent: fic amp;nbsp;ludas egregiisdotibuspollcbat,quales Apo-ftolum Chrifti decebant. fed alia longe eft Spiritus famSificatio, qua Dominus nonnifi filios fuos dignatur.Nam eos mente amp;nbsp;corde renouât, vt in eius confpedu fanâi fint, amp;nbsp;irrepre-henfibiles.Deinde,viuam in ill is radicern habet, quæ cuel li nunquam poteft, quia pœnitentia caret Dei adoptio. Hoc interea fixum manet, diuinaî effe eleiftionis munus, quöd Chrifti do-(ftrinamfide amplcxi,vita etiam fequimur. atquehanc vnicam efle beatitudinis noftræ cau* fam, qua difeernimur à reprobis, quod illi deftituti gratia Spiritus, malepereunt : nos Chri^ ftum habemus cuftodem, qui manu fuanosregit,virtutéqucfuatuctur. Hicprætereadarum diuinitatis fuæ teftimonium Chriftus reddit. Primùm,quum fepronuntiat non'iudicare huma no more:deinde,quumfcelcdionis facitauthorem.Na iftud s c i r E,dc quoloquitur,propriu eft Dei;fedalterum hoc cftîcacius,quum àfe teftatur fuifie eledos,qui ante mundi creationem cledi funt. Na hoc tam infigne diuinæ eius potentiæ Ipccimcn magis afficerenos debet, quàm ficcnticsipfumScripturavocaretDcum. vt impieatvr s c r i pt v r a. Videriab-furdumpoterat,qui ad ordinem tam honorificum eledus fucrar,nonfimul verapietate fuifle imbutum: prompta cnim erat exceptio, cur non elegiflet Chriftus quem inter Apoftolos afei-fccrc volebatîimocur Apoftolumereaffet,quemnoueratadcofceleftumfore?Sic ergo fieri oportuifleadmoner,quiapra:diâ:um fucrat:vel faltem nihil nouum accidcrc,quia idem exper-tus fuerit Dauid. Qu,idam cnim vaticinium citari exiftimant, quod proprie in Chriftum com-petat. Aliis videtur efle fimplcx c5paratio:quôd ficuti Dauid ab hofte domeftico indigne prodi tus fuitrita fimilis Dei filios maneat conditio.Sccundû hos,fenfus effet; Qmod vnus ex meis di feipulis nefarius eft proditor magiftri,nô incipit nûcprimû hæcperfidia graffari in mudo:quin potius hodie vfu venit quod Scriptura teftatur fuiffeiam olim fadu.Sed quu in Dauide adum-bratû fuerit,quod plenius inChriftô poftca fpedandu erat,prioribus libeter affétior,qui impie

tum proprie fuifleewonunt quod Spiritu prophctico prædixcrat Dauid. Vidcturprxtefca nonnullis abrupta efle oratio,in qua l'ubaudiendum fit principale verbum. Vci um fi vno con textu legas, Vt impleatur Scriptura, Qui mecum edit pancm, cleuat contra me calcanéum, nihil deficiet. Porto T o l l e r e- c a l c À N e v m metaphoricè fignificat prætextu amieitiæ aliquem per infidiaÿ adoriri, vt opprimaturincautus. lam quodpaffus eft Chriftus, qui caput noftru éd amp;nbsp;exemplar, patienterquoquc nobis ferendum eft, quifumus eius mébra. Et certe ordinarium hocfeculis fere omnibus in Ecclefia fuit, vt nullos haberet hoftes magis infenfos, quàm domefticos. Qu are ne fideles perturbet tabs indignitas, mature fe ad tolerandospro-ditores affucfaciant.

I A M N V N G D I c o. Hac fentcntia fuos admonet,adeo caufam no efle cur labafcant quu ex eorum cœtu prodicrit vnus reprobus,vt eorum fidem melius confirmari dcceat. Nifi enira qculis cerneremus in Ecclefia quod de eius ærumnis amp;nbsp;certaminibus prædiâû cft,merito lub-iret animos noftros dubitatio, vbinam vaticinia. Dum autem Scriptuiæ veritas cum experié-tia noftra congruit, tune melius fentimus nos curæeffe Deo,ciufquc prouidcntiagubernari. Cætcrùm haclocutione, G R E D A T I s q^vod ego s v m, fignificatlcMefliamillumeffe qui prpmiflus fuerat.non quod ludæ proditio ad fidem adducere cœperit difcipulos: fed quia maioresprogreffus fides ipforum fccir,quum ad earum return experientiam delcédercnt,quas audietantprius ex ore Chrifti.Iam veto duplexpotcft effefenfus:vtpoft rei cuentum creditu-rqs dicat,quiaeum nihil latucrit:vel nihil coru defuerit illi, qua: de Chrifto teftatur Scriptura. Quoniam autévterque non malèquadrât,liberûfitpcrmele(âoribushùc vel illû cligere. ao A M EN A M E N DI c o V OB I s. Vclnouushîcfctinodcfctibitur, amp;quidcm abruptu^, acmutilus:velfcandalo Chriftus occurrit quod exoriturum état ex ludæ fcclere. NamEuan-geliftæ nonfemper contexunt perpétuas concioncs Chrifti : fed interdum diuerfas fententias truncatim congerunt : quanquam magis probabilecft,voluifle Chriftum ofFendicuIo mede-ri.Plus fatis apparet quàm tcncri fimus ad rccipicnda ex malis excmplis vulnera.ita fit vt vnius hominis defedio ducentis aliis lethale infligat vulnus ad extinguendam eorum fidem : deeem aut viginti piorû hominum conftantia vix vnumædificet.Ergo quum taie monftrum poneret Chriftusanteoculos,fimulneceffe fuit,difcipulis manum porrigere,ne perculfinouitatere-troccderent.Nec illorum modo habuit rationem,fed pofteris etiam confuluit.Nam alias poCgt; fethodiequoqueludæ memoria nobis grauiter nocere. Qu^um cnim diabolus non poteft nos àChrifto ipfiusdodrinæodjoalienare,vel tædium,vel contemptum cxminrftrisipfisingcrit. Hæcauteni Chrifti admonitio oftenditiniuftum effe vtquicquam ex dignilate Apoftolica minuat quorundam impictas,qui in officio perperam amp;nbsp;federate verfantur.Ratio eft,quia co fidetandus fit Deus mimfterii authordn quo certè nihil reperiemus contemptu dignum : deinde etiam Chriftus ipfc,qui conftitutus à Pâtre ynicus dodorper Apoftolos fuos loqui-tur.Ergo quifquis Euangelii miniftros reciperenon dignatur, Chriftum in illis, amp;nbsp;Deumin Chrifto rciicit.Incpti autem amp;nbsp;abfurdi funt Papiftæ, dum ad ftabiliendam fuam tyrannidem hoc ad fc encomium trahunt.Namprimùmfc alienis amp;nbsp;emendicatis plumis ornant,quum nihil habeant Chrifti Apoftolis afFme.Deinde,vt Apoftolos efle demus,nihil minus voluit Chri ftus hoc loco,quàm ius fuum ad homines iranffcrrc. Quid cnim aliud eft rcciperc quos mittit Chriftus,nifi locum illis dare, vt iniundum fibi munus implcant ?

’ Hæc quum dixiflet Iefus,turbatus eft fpirit:u,amp; teftificatus eft,ac dixit, Amen amen dico vobis quod vnus ex vobis me tradet.

27 nbsp;nbsp;Et poft buccellam mtrauit in eum fatanas. Dicit ergo ei lefus, Quod

- - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n.üi.

Quidamcnimputabant,quialoculoshabebatludas,quod diceretilb Icfus, Eme quibus opus babemus ad diem feftum : vel vt pauperibus ali-quid daret.

11 HAEc Q_y V M DIX I s SET I E s V s. Quo fanâius cft munus ApoftoHcum, maiórquc eius cxccllentia,co fœdior,magifquc deteftanda fuit ludæ proditio. Tale igitur, tamque im» mane portentum Chrifto ipfi horrore incuffit, dum videtincredibili vnius hominis fcelcrc fœ dari facrum ilium ordinem,in quo Dei maieftasrelucere debuerat.Eodem pcrtinct quodfub* licit Euangelifta,eum testific atv m esse. Nempequiares magis prodigiofa erat, quàmvtfimpliciterdifta,ftatimcredipoffet.tvrbatvm fpirituChriftudicitjVtfciamus no vultu modo,amp; verbis 1'pecicturbati hominis dediffe,fed pcnitusita fuilTe in animo fuo af. fe(Su:amp; s p I R I T v s pro mente capitur,vel anima.Neque enim quorundam opinion!fubfcri bo,qui Chriftum exponut quafi violento Spiritus motu fuilTe impulfum,vt in hare verba pro-rumperct. Fateor quidem, Spiritum omnes Chrifti affeftus fuiffe moderatû : fed alia eft mens Euâgeliftæ,quôd interior,nec fimulata fuerit hæc Chrifti pallio.Idque noftrafeire magni im-tercft.quia ipfius zclus nobis ad imitationcm proponitur, vt ferio exhorreamus monftra ifta, qua: facrum Dei,amp; Ecclefiæ ordincm euertunt.

21 AS p ICI E bant ita qv. s e m v t V o. Qui fibi no male confciifunt,anxii reddun tur Chrifti difto:vnus ludas ficobftupuit in fuamalitia,vtnon tangatur. Tanti apud difeipu-los erat Chrifti 3Uthoritas,vt certó perluafi elTent nihil temere ab ipfo dici.Satan verb ex corde luda: omnem reuerentiam excuflerat,vt ad repellédas omnes admonitiones faxearupe eflet durior.Tametft autem parum humaniter videtur facere Chriftus,qui innoxios ad tempus torquer: quia tame illis profuit ciufmodi anxietas,nihil illis iniuriæ fecit Chriftus. Expedit cnim vt audito impiorum iudicio,filii Dei torqueantur etiam ipfi,quó fe ipfos cxcutiant, caueant-que hypocrilimindcenimillisdaturoccafiofe amp;fuamvitam examinandi. Docet autemhie locus,fic interdum taxandos efle impios,vtnon ftatim oftedantur digito, donee eos manu fua Deus traxerit in luce.Occulticnim lunt fa:pe in Ecclefia morbi,quos diflimulare non licet.In-tcrim nondum ita matura eft hominum ipiorum nequitia,vt detegi poffit.Tunc igitur hæc tenen da eft media ratio.

23 nbsp;nbsp;nbsp;03' EM lEsvs D111 GEB AT. Pcculiaris amor,quo Chriftus lohanem complexus eft,

dare teftatur non pugnarc femper cum charitate, fiquos aliismagis amamus : fed totum in co pofitum cft,vt amor nofter Dcum refpiciat:amp; quo quifque Dei donismagis excellit, in eura fcratiir, Ab co fcopo nunquam vel minimum Chriftus deflexit. Nos verb longe aliter : nam, quæ eft ingenii noftri vanitas, pauci funt qui homines amando, propius ad Dcum accédant. Atqui nunquam redè compolita erit hominum inter fc diledio, nifi quæ ad Deum referetur. Qj^od narrat Iohannes fen iscvbvisse infinu Chrifti, poflet hodie id vidcri parum dc-corum:fed tails erat tunc difcumbendiratio.Nequccnimfcdebantvtnos,ad mcnfam:fedcal-ceis cxuti,amp; puluinis innixi,inledulisfemifupini iacebant.

cvi EGO iNTiNCTAM BVCCELLA M. Siquis quxrat,quorfum attinucritporreda ofFula notari proditorcm, quum poffet Chriftus palam cum nomine defignare, ft notum effc vellet,Refpondco talc fuifle hoc indicium, quo vni tantum innotefccret Iuda.s, ncque ftatim produccretur in omnium confpedum.Cæterùm,vtilefuitIohannem huiusrei teftcmeffe,qui aliis poftcafuo tempore patefacerct. Confultb autem Chriftus manifeftationem ludæ diftu-lit,qub æquiusferamuslatêrehypocritas,doncctrabanturin lucem.Videmus luda inter alios fedentcm,iudicis tarnen ore damnatum. Nihilo melior eft eorum conditio, qui inter Dei fi-lios locum occupant.

2,7 iNTRAViT IN EVM SATANAS. Q^um ccrtum fit nonnifi fatanx iiiftindu tantum à luda conceptum fuifle nefas,cur nunc primùm dicitur in eum ingreffus fatan,qui regnu in eius corde iam occupauerat?Verùm vt fæpc crederc dicuntur, qui in fide,quam pridem ha-bcbant,magisconfirmantur,atque itafideiacccflio vocatur fidcs: ita nunc quum ludas pror-fus fatanæ addicitur, vt furiofo impctu rapiatur ad extrema quæquc, dicitur in eum ingreffus fatan.Nam vtgradatim proficiunt Sandi, amp;nbsp;quatenusnouisfubindedonis augentur, Spiritu fando dicuntur implcri:ita quatenus fuaingratitudineiram Deiinfeimpii prouocant, Do-

minus Spiritu fuo omni ration is luce, adcoque humano fcnfu nudatos,fatanæ mancipat. Hæc horribilis eft Dei vindiaa,dum homines in fenftim reprobum traduntur,vt nihil ferèà pecu-dibus diffcrantiimo in flagitia ruant,à quibus abhorrent ipfæ pecudes.Ergo in timoré Domini folicitè ambulandu eft,ne ft eius bonitate malitia noftra vicerimus,tandé nos iradat fatanæ libidini. Cætcriim porredaà Chriftooffula,fatana: locum minime dédit ; fedpotius ludas accepta offulafc totum fatanæ tradidit.Fuit hæc quidem occafio,fed non caufa.Debebat etia plulquam ferreum peâus tanta Chrifti indulgcntia molliriinunc defperata amp;nbsp;infanabilis eius obftinatiohocmcretur, vtfuoiufto iudicio Deus cor illius perfatanam magis induret.Sic dum bcncfaciendohoftibus carbones ignis congerimus in corum capita, fi prorfusfunt infa-nabiles,magis vruntur infuum exitium.Ncquc tarnen hæc beneficentiæ noftræ culpa eft, qua ipforum corda ad nos amandos inflammari decuerat.Falfo putauit Auguftinus,offulam hanc iymbolum eflecorporis Chrifti: quandoquidem extraCœnæaélioncmporreâa fuit. Nimis verb infulfedelirant,quidiabolum finguntc{rentialitcr,vtloquuntur,Iudam intraft’e. Nam EuangeliftanonniGde vi amp;nbsp;efficacialoquitur.Moncmurautem hocexemploquàmformida-biIispœnacosomnesmaneat,quiDominibeneficiaabufufuoprofanant. qv od f a c i s FAC ciTi V s. Non ira IudamhortaturChriftus,vtcenfcripoflïtimpulfor: potius vox cft dcteftantis.Haftenus ilium variis modis rcuocare ftuduerat, fed niillo profeâu. Nunc vt hominem deploratumalloquitur,Pereas, quandotibidecretumeftpcrire.Atque ineareiudicis officio fungitur,qui morti adiudicat,non quos fponte per ditos cupit,fcd qui iam fiia culpa fe ipfos perdiderut.In fumma, non imponit ludæ Chriftus percundi ncceffitatemifed talem elfe pronuntiat qualis iam priiis erat.

28 nemopiscvmbentivm. Vel nondum aliis retulerat Iohannes quid à Chrifto au-dilTetjVcl ira perculfi fucrunt,vt non effent præfenti fenfuiimo lohannem ipfum verifimile eft fuiffe quafi extra fc raptum.Cæterùm,quodtune accidit difeipulis, fæpcin Ecclcfiafieri cer-nimus,vt pauci fidelium difeernant hypocritas,quos Dominus clara voce damnat.

VT PAvpERiBvs ALiQ_viD CARET. Satisnotumcftcxalüslocis,quantafucrit Chrifti tenuitasitamen aliquid ex tantillo quodhabcbat,pauperibus erogauit, vt nobis regu-lam præfcriberet.Non enim diuinaffent Apoftoli depauperibus loquutum effe, nifi cx more ordinario iuuandi paupcrcs.

30 Quum ergo buccellam fumpfiflet ille,côtinuo exiiut.erat autem nox. 3' Qiundo ergo exiuic, dicit leius, Nunc glorificatus eft Films hominis,

3^ Si Deus glorificatus eft in eo,etiam Deus glorificabit eum in feipfo, amp;nbsp;continuo glorificabit eum.

33 Filioli,adhucad exiguum tempus vobifcum fum;quæretis me,amp; que- s«/m7.‘-34. admodum dixi ludæis quod quo vado ego,vos non poteftis venire : etia nunc dico vobis.

34 Præceptum nouum do vobis, vtdiligatisinuicem,quemadmodum di lexi vos,vt etiam vos diligatis inuicem.

3$ In hoc cognofeent omnes quod difcipuli mei fitis, fi diletftioncm ha -bueritis inter vos mutuam.

NVNc glorificatvs fst. Inftabat vltimi horaifcicbat Clitiftus qudm dcbilcs effent fuorum animiiquibus ergo fieri potuit modis,eos voluit fi]lcire,nc cocidcrcnt. Nos ho-die folacrucis Chrifti memoria ad trepidationem impellit,nifi mox occurrat cofolatio,ipfum fatanæ,peccati,amp; mortis vidoremin cruce triumphalTc. Quid ergo difeipulis accidcrc potuit, quu mox Dominum vifuri effent omni probrorum gencre oncratum ad crucem rapi? An non adeb trifte amp;nbsp;deforme fpcdaculum centies cos obrucre potuit? Qiiarehuicpcriculo medetur Chriftus,amp; eos ab externo mortis afpcftu ad fpiritualem fructuin reuocat. Ergo vtcunque in cruce appareat ignominia,quæ per fc confundcre fideles poffer,teftatur ramen Chriftus cande cruce fib i effe gloriofam.MébrG,quod proxime fequitur,E t devs glorif. estin eo, confirmationis vice additu eft. Erat cnim illud paradoxon,quôd gloria Filii hominis cx morte n.iiii.

apud homines probrofa,amp; coram Deo ctiam malediâa,cmergcret. Oftendit igitur quomo-do fibi gloriam pariturus fit ex tali mortc:quia fcilicct Deum Patrcm glonficct.Nam in Chri fti cruce,quafiinfplendidiflimo theatro incomparabilisDei bonitas toti mfidofpeâata fuit. Surfum quidem amp;nbsp;deorfum in omnibus crcaturis relucet Dei gloria; fed nunquam illuftrior alibi fuit,quam in crucc,in qua admirabilis fada eft rerum conucrfio:oftcnfa omnium homi niimdamnatiofuitiabolitumpeccatum,rcdditahominibusfalus:toto deniqucmundo repa-ratOjOmniainordinemreftituta. Quanquamautéparticula i n, fæpeaccipiturpro Hebraico Beth,ac tuncidem valet atque p e R,malui tarnen limpliciter vertere,Deumin Filio hominis glorificatum: quialocutio videbaturmagisemphatica. Quum dicit et glorifica-Tvs EST DEVS, copula ET incaulalcmparticulammeoiudiciorefoluidebet.

J2, sidevsglorificatvs e st.Colligit Chriftusfe gloriofum triumphum relatu-rum effe ex morte:in qua hoc vnum propofitum habet, vtglorificet Patrcm fuum.Neque c~ nim Pater gloriam fuam ita quæfiuit ex morte Filii, quin ipfum faccret eiuldcm gloriie parti-cipem.Mox igitur fore promittit,vtdeleta ignominia, quarn ad breue momentum fubiturus crac,magnificum eniteat in mortefua decus.quod ctiamimplctum eft, Adeo enim nonobfeu rat Chrifti dignitatem mors crucis quam perpeffus efl:,vt illic maxime rcfulgcat:quatcnus fei licet illic incredibilis eius amor erga humanum genus, immcnla eius luftitia in expiandopec-cato,amp; ira Dei placanda:mirifica eius virtus in vincenda morte, fatana fubigendo, cælis deni-queapcriendis plenum fulgorcmemifit.Iamad nos ctiamomnesextenditur hæcdodrina: quia etfi totus mundus in noftram infamiam confpirct, fi tarnen fyncerc amp;nbsp;ex animo fcruirc Dei gloriæ ftuducrimus,dubitandumnon eft quinipfe viciftimnos glorificct. Confolationc augetChriftus à temporis brcuitatc,quum hoc c ont i n v o forepromittit.Porrotametfi gloria hæc à die refurreftionis cœpit,hîc tarnen maxime notatur,quæ cótinuo poft fequuta eft eius propagatio,quum mortuos fufeitans Euangelii amp;nbsp;Spiritus fui virtutc, nouumfibi popu-IQ crcauit.Propriu enim mortis Chrifti decus,eft frudus qui inde manauit in faluté hominu.

F 111 o L I, ADHVc PAVLVLVM. Quia fieri non potcrat quin grauilTimo mœrorc difcipulos afticeret magiftri difccfl'us,idco mature præmonet fe non futurum cu ill is diutius: fimul que hortacur ad patientiam.PoftrcmOjVt tollat intempeftiuû defiderii ardorcm, cosne-gatftatimpoflefequi.F i l i ol o s vocando,blandaiftaappellationcnonideofeabillismi grarc docet, quia minus cureteorumfalute, quum tenerrimc ipfos amct.Induit quidem carné noftram in hunc fincm vr frater noftcr fit:fedin il lo altcro nomine maior amoris vehementia exprimitur. Quod feapud cos repctcre dicit quod anteludæis dixerat, eft quidem id verum, quoad verba,fedin fenfu difcrimeneft.Negatcnim cos fcquipoffc,vt temporalem fuiabfen-tiam æquo animo ferant,amp; quafi frænum illis iniicit,vt fe contincat in ftatione fua,donec mi litiam lua in terra cópleuerint. Non igitur cos in perpetuum arcet à regno Dei vt ludæos: fed tantiim iiibct vt placidé expedent dum cos fecum in regnum cælcftecolligat.

. PRAECEPTVM NovvM D o V o B I s. Coufolationi addit cxhottation?, Vt fc mutuo diligantiacfi dicerct,Intcrea du corpore à vobis abfum,mutua charitatc teftamini non fruftra VOS fuilTe à me cdodos;fit hoc continuu veftrum ftudiû,fit prxeipua meditatio.Cur præceptu nouu appellet,non couenitinteromnes.quibufdamvidcturefle hæc ratio, quód quu literale, amp;nbsp;externu effet quicquid de charitate olim in Lege præfcriptu erat, Chriftus Spiritu fuo cor-dibus fidelium infcripferit.Ita Lex fccundu eos noua cft,quam nouo modo promulgat, vt ha-bcat plenum vigoré.Scdillud meo iudicio nimis coadum eft,atque alienu à Chrifti mete. Alii nouu ideo præceptu dici exponunt,qu0d tamctfi Lex ad diledionem nos rcuocct:quia tarnen multiscercmoniis amp;nbsp;appedicibus eftimplicita illic dodrina charitatis,nó tam clarè emincat: contra autem in Euangclio fine vllis vmbris ftatuatur in charitatc perfedio. Ego vt hancin-terpretationem no prorfus rcpudio,ita Chriftu fimplicius loquutu effe arbitror. Scimus enim leges initio diligentius fcruari,fcnfim verb labi ex hominum memoria,donec tandem obfolc-fcant. Ergo Chriftus qub melius infigatfuorumanimischaritatis dodrinam, à nouitateeam commcndat:quafi dicerct,Volo huius mandat! vos perpetub effe memorcs, acfi Lex efferre-ccnsnata.Videmusinfumma,confilium Chrifti fuine hoc loco,ad charitatem fuos hortari, ne vnquam ab eius ftudio fe abduci, aut eius dodrinam fibicffluere fincrent. Porrb quam neccffariafuerithæcadmonitio, quotidianis experimentisdifeimus. Quiacnim difficilecft retincrecliaritatem,hominescapofthabita nouosfibi colcndi Dcimodos fingunt; amp;nbsp;Iatan multafuggeritinquibusfe occupent. Itaaccidit vtfruftra fatagcndo,illudcreDeoconen-■ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tur, fe autem dccipiant. Ergo elogium hoc nouitatis fubinde nos ad colendam charitatem

excitct.lntcrca fciamus vocari nouum, non quod cœperit nunc primum placerc Deo,quan-do alibi vocatur Legis complcmentum. diligatis vos mvtvo. Extendi-tur quidcm etiam ad extraneos vfque charitas ; quia fumus omnes ex eadem carne, omnéfquc adimaginem Dei creati.Sed quiain regeneratis clarius elucet Dei imago,vinculum amoris inter Clinfti difcipulos multo arâius elle par eft.Charitas in Deo caufam quærit,inde habet fuâ radiccm,amp; illuc refertur.Ita vt quemque vere agnofcit efte Dei filium,magis ftudiofe amp;nbsp;ardê-ter compleiftitur. Deinde non poteftmutuus cfle amoris afFcdus, nifimiisqui eodemregun-tur Spiritu.Primum ergo charitatisgradum hie notât Chriftus: fedrurfus tenendum eft, ficuti Dei Bonitas fe ad totum mundum extendit, amp;nbsp;diffundit:ita nobis omnes efte amandos, etiam qui nos odio habent. SuQ exemplumproponit, non quiaaflcquiipfum poffimus,qui immen-fofpatio nospiæcedit:fcd vt adeundemfaltem tendamus fcopum.

jy IN HOC coGNoscENT o M N E s. Confirmât itctum Chriftus quod prius dixerat,non fruftrafuiffeinfchola fuainftitutos, qui mutuo inter fe diligentiquafi diceret, Noipfi tantum feietis vos efte meos difcipulosifed profeflio veftra apud alios quoque vera probabitur. Quum autéhacnotadifcernatfuos Chriftus ab alienis, fruftrafe fatigantquirelida cbaritate nouos amp;nbsp;com menti tios cultus fufeipiunt. qualishodievanitasin Papatu regnat. Necvcio fuperua-cuum eft quod in hanc partem Chriftus tantoperc infiftit.Nihilo melius inter amorem noftri, amp;proxiini conuenit,quam inter ignem amp;nbsp;aquam. Atqui amornoftri fic omnesfenfus noftros deuindos tenet, vt charitas prorfus exulet.Putamus nos interea rite defungiiquia fatan multas illecebras habet,quibus fucum nobis faciar. Quifquis ergo vere Chnfti efte, amp;nbsp;à Deo agnofei ciJpit,totam vitam componat amp;nbsp;dirigat ad amandos fratres,amp; hue fe aflidue follicitet.

Dicitilli Simon Petrus,Domine, quo vadis? Refponditilli Iefus,Quô vado,non potes me nunc fequi:poftea autem me fequeiis.

37 nbsp;nbsp;nbsp;Dicit 1111 Petrus, Domine, quarc non poflum te fequi nunc’ animam

3'^ Relpondit illi lefus, Animam tuam pro me pones?amen amen dico ti-biiNoiicanetgallus,donecmeterncgaucris. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mdtt.is.i3i.

3® domine, q_v Ó VAD I sîHæcintcrrogatiopendetexdidoilIo Chrifti,Sicutdixi ludæis, amp;c. Hine autem apparer quanta fuerit Petri rudiras, qui toties admonitus de Chrifti difcelTu, perinde turbatur acfi nouum aliquid audiret. Quanquam in co nos illi nimium fimiles fumus; quotidieenim audimusex ore Chrifti quæcunq; ad vfum vitæ apta,amp; cognitu ncccfl'ariafunt: vbi adrem veniiur, non fecus percellimur acnouitii,quibusnihil vnquam didum fuit.Often-dit deinde Petrus feimmodico carnalis Chrifti præfentiæ defidcrio teneri. Nam pro abfurdo hoc ducit,fc mancntc,Chriftum alio migrate. Qj/o ego vado. Coercet his verbis Chri ftusimportunum Petri dcfiderium. Præcifc autem loquitur, vt magiftrum decet: mox tarnen didifui acerbitatem temperat. Docet non fore hoc nifi ad tempus, quod difiundus er it afuis. Cæterum docemur hoclocolubiicere Deo vota noftra,nc fines fuos tranfiliant: quöd fiquan-do lafciuiant,patiamur faltem hoc fræno retrahi. Cattcrùm, ne animis frâgamur,fuccurrat quæ mox addita eft confolatio,dum fore promittit Chriftus vt aliquando ad ipfum colligamur. Si-gnificat enim Petrum nondum cruci ferendæ maturum efte, fed velut Icgctem adhuc in herba: formandumtamen amp;firmandum téporisfucceffu,vtfcquatur.QuarerogandusDeus vtquod inchoauit in nobis,in melius augeat.Reptandum interca eft, donee cclcrius currcrc datum fiie rit.Iam vt nos tolérât Chriftus, dum adhuc molles fumus, amp;nbsp;teneri: ita difeamus non abiiccre infirmos fratres,quilongeadhuc abfunt à meta. Optandum quidem eft vt currant omnes fum moardore; addendaeft ctiam omnibusalacritas;fedfiqui tardiusincedunt,modü viam tc-neant,benefperandumcft.

37 Q.VARE NON possvM TE SEQ_y I NV NC? Dcclatat Petrus hisverbis feægrè tu-lifte Chriftirefponfum. IntelligitfepropriæinfiAiitatis commonefadum efte : vndc colligit fuum vitium fibiobftare quominus ftatim Chriftumfcquatur : fed hocilli minime pcrfuafum eft.Natura enim inflatû eft humanum genus propriæ virtutis fiducia. Ergo vox ifta Petri, qua-lis nobifeum opinio nafcatur,dcmóftrat: népe quöd plusfatis viribus noftristribuimus. Hine fit vt quiduis aggredi audeant non inuocato Dei auxilio,qui tarnen nihil poftunt.

voluit proprio cxpcrimcnto faperc,ftultorum inftar,qui nunquam fapiunt, nili accepta plaga* Inuiäam conftantiam promittit Petrus,amp; ex fyncero quidem animilui fenfu loquiturdedplc na temcritatis fiducia eft:quia non rcputat quid fibi datum fit. Qui a auté ad nos pertinet cxem plunj,difcant finguli excutere fuos defelt;äus,ne fe inani confidcntia efFcrant.No poffumus quidem nimium nobis de gratia Deipolliceri:fcdhîc reprehenditurfecura carnis præfumptio, quum fides timorem ac folicitudinem potius gignat. noncanetgailvs. Quia ex ignorationc noftri prodit audacia öc tcmcritas,taxatur Petrus quod extra telorum iaäum ftre-nuusfit miles:quiaviresfuasnondum cxpertuSjputetfcaliquidpofTe.Pœnamillefuæarroga-tia: dedit,qualcm meritus erat: vt nos fulciat Dominus virtute fua, viribus noftris diffifi mature ad ipfum confugere difcamus.

In domo Patris mei manfiones multæ funtrquôd fi non,dixifiem vobis. vado adparandum vobis locum.

Et fiabiero,amp; parauero vobis IocLim,iterumreuertar,amp; fufeipiam vos ad me: vt vbi ego fiim,vos quoque fins.

Dicitei Thomas, Domine,nefeimus quo vadas, amp;nbsp;quomodo pofiu-mus viamfcire?

Dicit eilefus, Ego fum via, amp;nbsp;veritas, amp;nbsp;vita. Nemo venir ad Patrem nifi per me.

Si cognouilTetis me, Patrem meum etiam cognouifietis:amp;: ab hoc tem pore cognofcitis eum,amp; vidiftis eum.

NE TVRBETVR COR VESTRVM. Non abs rc tam multis verbis confirmât Chriftus difcipulosfuos; quibus tam arduum amp;nbsp;formidolofum certamen paratû crat. Ncque enim ifta mediocris erattcntatio,quôdpaulopôft ipfum vifuri crantin crucc pendentem:inquofpcâa-culo nihil quàm extremæ defperationis materia crat. Quum ergo tantæ perturbationis hora inftaret,remedium oftendit, ne viâi fuccumberent.Nequc enim fimpliciter hortando,ad conftantiam ipfos animat:fcd vnde petedafit fortitudo,fimul docetmépe ex fide, quum ipfc agno-feitur Dei filius,qui fatisin fe habet præfidii ad tuendam ftiorumfalutcm.Tenendafempcr cft temporis circunftantia,quód difcipulos Chriftus fortes amp;nbsp;intrépides ftare voluit,quum omnia videri plufquam confufa poflent.Érgo hic clypeus nobis quoque ad talcs impetus fuftinendos aptanduscft.Ficri quidem nequit quinfcntiamus varies motus:fcd itaconcutij^decct,vtnô concidamus. Dicuntur ergo non turbari fideles, quia verbo Dei innixi, ctianflilLmmis diffi-cultatibus premantur,redi tarnen,amp; firmo gradu côfiftunt. c R e d i t i d e v 14. Poffer etiam imperatiuo modo Icgi, Crédite in Deum,amp; in me crédité : priortamen 1 cébo melius quadrat,amp; magis rccepta cft.Ca:terùm,hîc oftenditur ftandi ratio,qucmadmodum didu m cft: nempe fi in Chriftum recumbit fides noftra,amp; eum non fccus ac pra:fcntcm, mamique porre-danosiuuantem refpicit. Sédmirum cft cur hicpriorelocoftatuaturfides in Patrem. Potius enim dicendumerat difcipulis,crcdendum cflein Deum,cx quo in Chriftum crediderît; quia vt Chriftus cftexprefla Patris effigies, ita primùm oculos in eumconiiccre oportet:amp; hacetia caufa ad nos defeedit,vt fides noftra ah ipfo incipiens, ad Patrem céfeendat. Vcrùm aliudipc-dauit Chriftus: nemo enim non fatetur Dco credendum effe: atquc hoc fixum cft axioma, cul fine controuerfiaomnes fubfcribunt:amp; ramen re ipfa vix centefimus quifquc credit:tum quia nimisprocul ànobis diftatnudaDei maieft^fe : turn quia omne genus nebulas opponit fatan, quæ Dei confpedum nobis abrumpant:itafit,vt fides noftra Deû in cælefti fua gloria, amp;inac-celTa luce quærcns,euanefcat. Sponte etiam caro mille imaginationcsfuggerit, quæ nos à refto Dei intuitu aucrtant. Se ergo Chriftus quafi feopum proponit, ad quem fides noftra fi diriga-tur,rcpcrictin promptu vbiquiefcat.Eftenim verus Immanuel, qui fimul acfidequæritur, intus nobis refpondet. Eft vnum hoc ex præcipuis fidci noftræ capitibus, debere fidem noftram,

ne vageturper logos circuitus,ad Chriftum vnum dirigi:ne in tentarionibus vacillet,fiftendam in co clTe. Atque hæc vera eft fidci probatio,vbi nunquam à Chrifto,amp; promiflionibus in ipló datis patimurnos diuclli. Theologi Papales quum de obiedo fidei dilputant, vel garnunt po-tius,nudam folum faciunt Dei mentioncm;Chrifti nulla ratio. Qui ex eoium comentis lapiùt, necelTecft vt ad tenuem quemlibetleuisauræ flatumvacillét. Pudetfuperbos homines htimi-litatis Chriftindeo adincomprehenfibilc Dei numen euolant. Atqui nunquam in cælum per-ueniet fides,nifi quæ Chrifto,qui humilis inlpecié Dcusapparct,fel'ubmittat: ncque vnquam ftabiliserit,nififiilturamquæratinChriftiinhrmitate. indomo patris mei. Quo-niam abfentia Chrifti,mœroris caufa erat,fe no ideo abire teftatur vt ab illis feparatus maneat: quoniam ipfis quoque in regno cælefti lit locus. Hæc enim eximendafulpicio fuit, Chriftum ad Pattern afccndere,vt fuos in terra negledos relinqueret.Perperam traäus fuit hic locus in a-lium Icnfum; quafi doccrct Chriftus diftinâos elTe honoris gradus in regno cælcfti.M vitas enim mansiones dicit, no varias, aut difparcs: fed quæ pluribus fufticiant; acli diceret,no ftbivni,fedomnibusedadilcipulislocuilliceflc. Q_yoD si nondixissem vobis. HÎC variant interprétés. Nam vno contextu ita Icgunt quidamiSi non effent vobis iam paratæ manfiones,d]xillem me præire ad eas paradas. Ego autemaliorumfcntcntiæ potius accedo qui fie diftinguût. Si me vnum maneretcæleftis gloria, nolle vos fruftrari; dixiflem ergo vobis,ne-mini prætcr quàm mihi,locum effe apud Pattern. Sed res aliter habef.cgo enim præcedo,vt pa tem vobis locum. V t ita legamus, contextus meo iudicio exigit: fequitur enim contin uo poft, Siabierovtparem vobislocum.Qujbus verbisfignificatChnftushuncluidifccllusfinemelfe,vt locum l'uisparet. Summaeft,quodnon priuaiim libi cælum confccnderit Dci lîhus,vtil-lic feorfum habitetffed potius vt cômunis fit piorum omnium hæreditas, atque ita cóiundum fit membris caput. Exoritur tamé quæftio, Qualis fucrit Patrum conditio poft mortein,ante-quam Chriftus in cælum afeenderet. V ulgo enim colligût,fideles animas in limbo fuifle inclu-' fas,quia dicat Chriftus fuo in cælum afccnlu paratumiri locum.Sed relponlio facilis eft,quôd locus hic parari dicatut in diem relurredionis. Natura enim exulat humanumgenusàrcgno Dei: Filius autem qui vnicus cft hæres cæli,poffeflionem noftro nomine adiit, vt per ipfum no-bis acceffus pateat. Nam in eius perlonaiamfpe cælum poffidemus,vt Paulus docetad Ephef. i-a.3.non tarnen fruemur tâto bono,quoufque rurfus idem in cælo appareat.Non ergo hic Pa-irum ftatus poft mortem à noftro dilcernituriquia vtrifquc pariter locum parauit Chriftus, in quem extremo die omnes redpict. Ante recon ciliationem peradam fideles animæ velut in fpc-culaerant intentæ ad redemptionem promiffam, amp;nbsp;nunc bcata quicte fruuntur vfqucdum compleatur redemptio.

J ETS1ABIER.O. Conditionalis patticula tcfolui dcbct in aductbium tcmpotis ; acfi di-ftum effet, Poftquam abiero, iterum rcuertar ad vos. Cæterùm, reditus hic non debet de Spi-ritu fando intelligi,quafi nouam fui prælcnüam exhibuerit Chriftus dilcipulis in Spiritu. Eft quidem illud verum,quod nobi(cum,amp; in nobis Chriftus per Spiritum habitat.fed hic de ex-tremo iUdicii die loquitur,quo tandem venict ad fuos colligendos.Et certe quotidie locum no bis parat, fi totumEcclefiæ corpus refpicimus. Vndcfequitur noftri in cælum ingreffus non-dum maturum adeffe diem.

I diciteithomas. Tamctfi prima facie vidctur cum dido Chrifti pugnare Thomæ refponfum,non tarnen illi propofitum fuit abrogare magiftro fidem. Quæritur tarnen quomo-donegctquodallcruit Chriftus.Refpondeo,interduminfandisconfulas eflenotitiasiquiarei certæ amp;nbsp;fibicxpofitæ modum derationemnontenent. Sicà Prophetisprædidafuit Gentium vocatio ex veto fidei fenlu,quam tarnen Paulus tefratur fuille arcanû illis abfconditum. Quu ergo crederent Apoftoli Chriftum ad Pattern migrare,nelcirent tarnen quomodo regnum ade ptuîus effet,mcritô cxcipit 1 homas ipfos nelcîre quô vadat. Inde colligit magis oblcuram elfe viam.Priufquam enim curium ingredimur,lcicndum eft quo tendamus,

qualis futura fit fua conditio apud Patrcm-.fcd in re magis neceflaria infiftit. Libenter audiiTrt Thomas quid aduruselfei in cælo Chriftus:ficutinosargutisillis fpeculationibus nunquam fatigamur.Atqui ftudium amp;. opcram alibi locate magis conuenit:quomodo fcilicetbeatxre-fyrreäionis futuri firaus confortes.Summa porrö humsfententiæ eftjQuifquispotitur Ghri-fto,nihil illi deeffe; idcóque vitra vltimam perfedionem eniti, quifquis eo vno contentus non cft.Ponitautcm tres grad us, acfi principiumlceffedicerct, ac medium, amp;nbsp;fincm. Vndc Icqui-tur,ab ipfo incipiendumcffc,in eodcmpergendum,amp; dcfincndum. Non eft certe cxpetendaal-tior lapicntia, qudm qua: nos ad yitam ajternam ducat. Hane in fe inucniri teftatur. lam vita: obtinendæ ratio eft,vt fimusnouæ creaturx. Hoc quoque non alibi quxrendum effe pronun-, tiat. Et limul viam ie clTc admonet,qua fola illucpcrucnire liceat. Ergonequa in parte no-, bis defit,manum errantibus præbcf.ac coufque fe demittit, vt ladentes qu oque pueros dirigat:, ducem fe profeffus,non relinquit fuosin medio ftadio, fed veritatis compotes facit. Demum, efFicit vt eius frudum percipiant, quo nihil melius, velprxftantiusfingipoteft. Quum via fit Chriftus,non eft quod le inhrmi,amp; rudes ab co querantur deftitui. Quum veritas fit,amp; vita,ha bet fimul in fe,quo perfedilTimis quibufque fatilfaciat.denique de beatitudine nunc prxdicat Chriftus, quod nuper dixi de fidei obiedo.Beatitudinem hominis in folo Deo fitam elTc certe omnes indicant amp;nbsp;fatcntur:fed in eo poftea fallutur,quöd Deum alibi,quàm in Chrifto qux-rentcs,eum à verafua amp;nbsp;folida diuinitate quodamodo aucllunt. veritas quibufdâ hîc fal-uificam cælcftisfapicntixlucem fignificat; aliis verofubftantiam vitx, bonorumque omniu fpiritualium,quæ opponatur vmbris amp;nbsp;figuris,ficuticapiteprimo,Gratia amp;nbsp;veritas perlefum Chriftum fada eft. Mihi v e r i t a s pro fidei perfedione accipi videtur, ficuti v i a pro ini-. tio amp;nbsp;rudimentis. Ha:cfumma eft, quodfiquis à Chrifto defledat, nihil poterit quàm errate: fiquis in eo non acquicfcat, nihil quàm veto,amp; vanitate alibipafcctur:fiquis vitra cum tendat, mortemvitælocoinueniet. nemo venit ad patrem. Expofitio proximæ fenten-tiæùdco enim via eft, quia nos ad Patrem ducit : ideo veritas amp;nbsp;vita, quia in co Pattcm appre-hendimus.De inuocationc quidem hoc verc di ci poteft,quôd nullæ preces,nifi Chrifti patroci nio cxaudantur.’fedquiahïcnó de oratione differit Chriftus, fimpliciterintcllige homines mc-ros fibi fingere Iabyrinthos,quotics relido Chrifto ad Deum venire contendunt.Probat enim Chriftus fe vitam cfle,quia non alibi,quàm in ipfo Deus, apud quem eft fons vitæ, poffidetur.. Quarc omnis extra Chriftum theologianon modo confufa eft acinanis: fed etiam delira, fal-. lax,amp; adulterina.Nam etfi philofophis præclaræ interdum voces efFluant, nihil tarnen habent nifi euanidum,amp; peruerfis etiam erroribus implicitum.

Philippe, qui vidit me, vidit Patrem: amp;nbsp;quomodotu dicis, Oftende nobis Patrem?

ÏO No credis quod ego in Patre,0^ Pater in me eft?verba qua? ego loquor vobis,a meipfo non loquor: Pater autem qui in me manet,ipfe facit opera.

S tanto tempore VOB. svM. IurePhiIippumobiurgatChnftus,quödpurosfidei oculosnon habucrit.Deum habebat præfentem in Chrifto:eum tarnen no intuebatur.Quid illi obftititnifi fua ingratitudoîltaamp;hodiemalè inEuangelio proficinntquinon contend folo Chrifto, in erraticasfpeculationes feruntur, vt Deum quærant. Stultahæc cupiditas ex contemptu humilitatis Chrifti nafcitur:quod eft valdeindignum;quum hac in parte immen-fam Patris bonitatem rcpræfcntet.

II CREDITE MIHI Q_vÖD E G O. Primùmàdifcipulispoftulatvtfidcmhabeantfuotc-ftimoniOjdumfeaflcritDeielTeFilium. Quiaautem hadenusnimis tardifuerant,oblique corum ignauiam perftringit.Si mea,inquit,afFirmatio non facit fidem, amp;nbsp;tam parui æftimor d vobis,vt nonputetis verbis meis credendum,faltem pcrfpicite iftam virtutem, quæ Dei prz-fentiæ vifibilis eft imago.Eft quidem illu d valdc ablurdu m,non pendereprorfus ex ore Chrifti,quumampledi fine vHa hæfitationc oportcat quicquid vel vno vcrboindicauit .Sed hic Chriftus difcipulos obiurgat,quôd tories eadem de rc admoniti,tam parum profecerint.Non docet quænam fit fidei natura,fedfc habere teftatur, quod etiam ad coarguendos incredulos fufFiciat.Qmàditeruminculcat,EGo in patre, et pater in me, noneftfupcr-uacuum.Namplusfatisexperimur,vtnosadvanamcuriofitatem naturanoftra folicitet . Na extra Chriftum egrefli,tantum idola à nobis confida habebimus. In Chrifto autem nihil eft nifi diuinum,amp; quod nos in Deo retineat.

ta fuit eius.diuinitas,fedpoftquamad Patterndifceffit,luculentaeius documenta expertifunt fidclcs.Scdnos vel ftupornoftcrimpedit,vel malignitas,quod neque Deum in fuis opcribus confidcramus.nequç ChriPum in opcribus Dci. Multos tarnen conturbat quod Apoftolos dicitjMAioRA Q_y A M iPSE ïECERAT O P E R, A faâutcs. Rcfponfioncs alias, quaî hucafFerrifolcnt,omitto,hac vnacontcntus.Principio tenendum eft quid velit Chiiftus:adco : fcilicct non alligatam eile corporis fui præfentiæ virtutem illam,qua fe Filium Dei efle pro-bat,vtpluribus,fcabfentc,acmaioribuscxperimentisilluftrandafit. Atqui afeenfumChrifti paulopoftfequutacftadmirabilismundiconuerfiojinquapotentius feexeruit Chrifti diui-nitas,quàm quum inter homines ageret.Itavidcmus non fuilTc in Chrifti perfonainclufam di uinitatis eius approbationemjed dift'ufam per totum Ecclefia: corpus.Cæterùm, hoc f a c e-R E de quo loquitur,neque folis Apoftolis proprium eft, neque fingulis piis commune, fed ad totum Ecclehæ corpus Ipcdat. q_v i a vado ad patrem. Ratio,curfalt;fturi fintdi-fcipuli maiora,quàm Chriftus ipfe:quoniam adita regni fui pofTeflione fuam potentiS plenius ècælodemonftraturusGt.Vndcapparctnihil dccius gloria minui,quödpoftciusdifcelTum excellcntius operati fint Apoftoli,qui tantum fucrunt cius organa. Imo hoc modo apparuit, jpfum ad dexteram Patris federe,vt omne genu coram ipfo fledatur. Et ipfe paulo pôft, clarc affirmaifeomniumquæpermanusApoftolorumedentur,foreauthorcm.Q.v j cq^v i d pe-T I ER IT is, FACIAM, inquit.Scd quæritur,An non Mediator iam tune erat,cuius nomine rogandus effet Pater?Rcfpondeo, Mediatoris officio clarius defundum effe ex quo cælefte Sanduariumingreffuseft:vtrurfusfuolocodicendumerit. vt gl or i f i c e t v r. Con-gruit hic locus cû Pauli dido,Vt omnis lingua conficcatur,quôd lefus Chriftus cft in gloriam Dci Patrix,Phihp.2.b.n.Finis omnium eft nominis Dei fandificatio.Sedlegitimusfandifica- ! di eins modus hîccxprimiturmcmpe in Fiho,amp;per Filium. Nam quû nobis per feabfcondita j fit Dci maieftaSjin Chrifto rcfulget:quum occulta fit cius manus,eam habemus in Chrifto vi- nbsp;nbsp;I

fibilcm.Ergo in beneficiis quæ nobis largitur Pater, Filium ab co fepararc fas non cft, iuxta 1 illud. Qui non honorât Filium,neque Patrem honorât.

’4 siqjvid petieritis,amp;c. Noneftinanis repetitio:videntomnes,acfentiunt fc indignos effequi ad Deum accedant:prorumpit tarnen maior pars,quafi lymphatica,amp; Deum temerc,fuperbéque compcllat.Poftea quum fubit in mentem illa,quant dixi,indignitas, varia fibi quifque media fabricat.Dcusautem nos ad feinuitans, Mediatorem vnum, per quem ex-orabilis fit ac propitius,nobis proponit.Sed hîc rurfum exultât humani ingenii prauitas: quia maior pars non definir,rclida via,per flexuofas ambages circumire. Hoc idco fit, quia nonnifî tenuiter amp;nbsp;maligneapprchêditur in Chrifto Dci potentia amp;nbsp;bonitas. Accedit amp;nbsp;fecundtiser-ror,quôd no reputamus à Dci acceffu nos omnes meritô arceri,doncc ab co vocemur; vocarl autc nonnifi per Filium.Quod fi vnum teftimonium non fatis apud nos habet ponderis ,fcia-mustamen,quum Chriftus fecundo itérâtrogandum in fuo nomine effe Patrem, quafi manu nobisiniicerc, ncfiuftraquærendis aliispatronisoperamperdamus.

Kî Et ego rogabo Patrem,amp; alium Paraclctum dabit vobis: vt apud vos maneatinæternum,

15 ET EGOROGABO PATRE M. Hocquidcmfcdando, quemexChriftiabfen-tia concipercpoterant,dolori,datum fuit rcmcdiuni : fimul tarnen promittit Chhftusfc præ-ceptis fcruandis vires daturum.nam alioquiparumefficaxfuiffetexhortatio. Ergointempore occurrit, docétque,vtvtabfitab illis corporc, non tarnen fe palTurum vtauxiliodefti-tutiiaceant: quia per fpiritumfuumillisadcrit. Spiritum hie vocat donum Patris: fed quod ipfc precibus luis impetrabit. Alibi àfeipfo dari promittet. Vtrunque verc amp;nbsp;apte dicitur. Nâ infrale. quatenus mediator amp;nbsp;patronus noftcr eft Chriftus,à Pâtreimpetrat Spiritus gratia : quatenus Deus eft,earn à feipfo largitur.Séfus huius loci eft,Ego vobis à Patre Paracletus datus fui,fed adtempusmunc defundus curfu meo, alium petam vobis dari,qui temporalis non fit:fedper-petuoapudvosmaneat.pAR acleti nometaChrifto,quàmSpirituihîctribuitur,amp;iure; vtrique enim commune munus eft, nos côfolari,amp; exhortari,amp; nos tueri fuo patrocinio.Fuit fuorumpatronusChriftus quandiuinmundo vixit:deinde Spiritus tutelæ amp;. præfidio eos cô~ mifît.Si quærat quifpiam. An non fub Chnfti clientela etiam hodie fimus, relpofio facilis eft, Chriftum elfe perpetuum patronum:fed non vifibili modo. Quandiu vcrfacuseft in mundo, palàmfeillispatronumexhibuitmuncverôperSpiritumfuumnostutatur. au v m àfevo cat propter bonorum,qua: abvtroqucpercipimus,difcrimcn.Chrifti proprium fuir,expiando peccatamûdi,iram Dci placarc,redimcre à morte homines,iuftitiam ac vitam acquirere: Spiritus proprium eft,nos tam ipfius Chrifti,quàm omnium eius bonoru facere participes. Quâ-quam non male hinc perfonarum diftindio colligitur. Proprietate enim differre Spiritum à Filio necefle eftgt;vt aliusfit.

Ip Adhuc pauluIuiTj,amp; mundus me non amplius videbit : vos autem vi-detis me:qiiia ego viuo,amp; vos v metis.

ip ADHvc PAVIVLVM. Profequiturcommcndationcm peculiarisgratix,quædifcipu-lis ad leuandum,imó tollendum mœrorem fufficere debcbat.Quum fubdudus, inquir, ero à mundi cófpedu,vobis nihilominus adero.Cæterùm vt hoc arcanoChrifti intuitu fruamur,no æftimadaeft carnis fenfu præfentiacius vel abfentia: fedfidei oculis ad perfpiciedam eiusvir-tute intentos effe nos decet. Ita fir,vt Chriftu Spiritu præfcnté fempcr habeant,amp; afpiciant fideles, quantunuis corpore ab eodiftent. q.vi a ego vivo. Poteft effe duplex fcnlus: Vel vt hæc fentcntia,proximi membri confirmatio fit: vel vt feorfum legatur,idco viduros fi-

deles,quia viuit Chriftus.Priorem fenfum libenter ampledor,ex quo tarnen elicitur hæc altera doólrina,vitam Chrifti noftra; caufam effe.Initio caufam difcriminis notât,cur videndus fit àfuis,non à mundo:quia videri ncqueat Chriftus,nifi fecundum vitani fpiritiialem, qua mun dusorbatuseft.Non videt Chriftum niundus,nihil mirum.morsenim,cæcitatis caufa eft. Verum fimulac fpiritii viuerc quis cœpit,oculis etiam ad Chriftum videndum præditus eft.Hoc autem idco fit, quia cum Chrifti vita, etiam noftra coniunda eft ; atque ex ea non fecus ac ex fontefuo manat.Mortui cnim fumus m nobis:amp; vita,quanobis blandimur,mors peffima eft. Ergo quum de adipifeenda vita agitur, vertendi funt in Chriftum ociili,amp; vita eins fide ad nos tranffcrenda: vt certo ftaiuant confeientiæ noftræ,quâdiu viuit Chriftus, nos à periculo intc-ritus efle tutos.Stat enim iftud fixum,nullam fore eius vitam membris mortuis.

ao IN ILLA D I E. Multi ad diem Pentccoftes referunnfedpotiusnotaturcontinuustan-quam vnius diei tenor,ex quo virtutem Spiritus fui exeruit Chriftus vfque ad refurredionem vltimam.Iam tunc cognofeere cœperant,fcd erat tenue quoddam rudimentum: quia nondum tarn efFicaciter operatus in illis fiierat Spiritus.Nam hue verba tendûr,non pofte otiofa fpecu-latione cognofci,qualisfit facra amp;nbsp;myftica inter nos amp;nbsp;ipfum vniorqualis rurfum intcripfum amp;nbsp;Patremfiedhunc vnumeius nofcendæ modum effe,quumviramluam arcana Spiritus effi-cacia in nos diffundit.Atqueillud eft fidei experimcntum,cuiuspaulo ante memini.Quod autem olim abufi funt hoc teftimonio Arriani,vt Chriftum probarentparticipatione tantiim amp;nbsp;gratia Deum efte,facile diluitur corum cauillum.Neque enim Chriftus de arternafua eftentia fimplicitcr diftcrit;fed diuinamillam virtutem,quæ in eo fuit patefada,commcndat. Quem-admodum enim Pateromnem bonoru plenitudine in Filio depofflit : ita viciftimfe totum in noseffuditFilius.Dicimurin ipso essE,quiaineiuscorpusinfiti,iuftitia:,bonorumque eiusomnififumus confortes. Ipfe i n nobis eftedicitunquiaSpiritusluieft'icaciadare demo-ftrat,le nobis elTe vitæ authorem Sc caufam.

21 Qui habet præcepta mea,amp; feruat ea, is eft qui diligit me: amp;nbsp;qui Hili-git me,diligctur a Patre meo;amp; ego diliga eu,amp; manifeftabo meipfu ei.

22 nbsp;nbsp;nbsp;D icit 1111 lu das, non illelfcaiiotcs, Domine, quid faólum eft quod tc

^3 Refpondit lefus amp;nbsp;dixit illi,Siquis diligit me,fermone meu feniabit,amp;: Pater meus dill get eu,amp; ad cu vcniemus,amp; manfione apud eu faciemus.

24 nbsp;nbsp;Qin no diligit me, fermones meos non feruat: amp;nbsp;fermo quern audiftis

Q^v I H ABET PR.AECEPT A M E A. Itcrum rcpctit fuperiorcm fcnteniiam, quod ccrta amoris erga ipfum noftri approbatio in eo fita fit,fi præcepta eius feruemus.cuiusrci toties ad-monct difcipulos,ne àfeopo aberrcnt:quia nihil procliuius eft nobis, quàm ad carnalcm afte-dum delabi,ita vt fub Chrifti nomine aliud quàm Chriftum amemus. Quo fpedat ctia illud Pauli x.Corinih.$.c.i6’,Etiamfi nouerimus fecundum carnem Chriftum, non tarnen amplius ficeumcognofcimus.Simusigiturnouacreatura. habere praecepta, fignificatinil-lis effe rede inftitutum: s e r v a r f autem,fe amp;nbsp;vitam formarc ad corum rcgulam. qv 1 DILIGIT ME.PcrindcloquiturChriftus,acfiDeumfuoamorepræucniréthomines.Quod abfurdum eftmam quo tempore inimici eramus, rcconcilianit nosfibi, Rom.4b.1o. EtnoW i.Io/j4».4.6.io funt Iohannis verba,Nó quod priores dilcxerimus eu,fcd ipfe nos prior dilexit. Vcrum hlcno eft difputatio de caufa,vel cffcdu.Ideo perpera colligitur,amore, quo Chriftum coplcdiniur,, Dei erga nos amore efleordinepriore.Tantficnim hoc voluit Chriftus,bcatos fore omnes qui ipfum diligent;quia viciflim ab ipfo amp;nbsp;Patre diligeturmon qi tue incipiat Deus ipfosdiligcre: led quia ipfi infculptfi in cordibus habet paterni eius amoris tcftimoniu.Eodcm fpedat,quod proximo fequitur,mcmbru,M anifestabome ill i.Cognitiocertè amore præcedif. fed hoc voluit Chriftus, fc puris dodrinæ fuæ cul toribus daturum,vt in dies in fide proficiat^ hoccft,Faciâvtpropiusamp;fiimiliariusadme accedant.Hinc collige, frudiim pictatiscfle,pro-greflumin Chriftinotitia. Nais quife habend daturSpromifit,reicdishypocritis proficerc facit omnesin fide,qui Euangclii dodrinam ex animo amplcxi,fe totos in eius obfequium for mant.Atque hinc fit, vt multisretro abeutibus vix decimum queque videamus in redo curfo

progredi:quia maior pars indigna eft cuife manifcftet Chriftus. Notandum autcm eft, quod hie amplior Ghrifti cognitio tanquam fingulare noftri in Chriftum amoris præmium proponi-tur.Vndefequitur incomparabilem ellethefaurum.

11 dicitilliivdas. Nonabs re interrogateur inter paucos lucem fuam contineat Chriftus, qui Sol cftiuftitix,aquototummundumilluminaridecct. Itaque minus confenta-neum efle videtur, vt paucis irradier, acnon vbique dift'undat abfque dilcrimine fuum fulgo-rem.Refponfio Chrifti non explicat totam quæftioncm:quia nulla illic ftt mentio primæ cau-fæ,curfepaucismanifeftansCbriftus,maioremhominumnumcrum celer. Namcertè omnes initio pares inuenit,hoc eft à fe prorfus alienos. Qu-^-re ncmine eligere poteft qui ipium amet: fed ex hoftibus fuis digit,quorum fleâat corda in amorSfui: vcrum,difcrimêillud quod à pro-pofito remotum crat,in præfentia attingere noluit. Confilium eius erat,difcipulos ad ferm pie-tatisftudiumhortari, vtmaiores in fide facerent progreflus. Ergo contentus fuithac notadi-feernere eos à mundo, quod Euangelii dodrinamferuent. Hæc autem nota,poftcrior eftfidei principio,quia vocationis eft effedus. Alibi difcipulos admonuerat Chriftus gratuitæ fuæ vo-cationis; atqueidemin memoria illis poftca reducet.Nuc tantiim iubet in dodrinx fux obier-uantiam amp;nbsp;pietatem incumberc.Oftendit porrö Chriftus his verbis,quomodo rite obediatur Euangeliomepe quu officia noftra,amp; externx adiones ex iilius amore nafcuntur.Fruftra enim laborat brachia,amp; pedes,totumqj corpus, nifi in corde regnet amor Dei,qui gubernet externa membra. lam quu certum fit nos fcruare Chrifti præccpta, quatenus ipium amamus, fequitur nullibi poffe reperiri in mundo perfedum eius amorem:quia nemo eft qui perfede feruet cius mandata.Gratum tarnen Deo eft corum obfcquium qui ad hue fcopum veto conatu afpirant.

^5 pater MEVS DILI G. E V M.Iam priuscxpofuimus no ftatuünfccûdoordine Deiamo-rcm,quafi pietatenoftrafequatur,vt amoris caufam: fedvtcerto perfuafi fint fideles, obedien-tiam quam Euangelio præftant, Deogratam efle: amp;nbsp;nouafubinde donorum incrementa ab eo expedet.v eniemvs ad Evwquimc diligir,hoc eftfcntict in fc refidcre Dei gratia, amp;nbsp;ma-gis magifque in dies Dei donis augebitur. Ergo diledioncm nominat, non illam aiternam qua nondum natos ctiam ante creatummundum complexuscft: fedexquo cam cordibus noftris obfignat,quum nos facit adoptionisfuæ participes. Acneprimam quidem illuminationemin-lelligit: fed eos fidei gradus,pcr quos affidue fideles pergere oportct,iuxta ilIud,Habenti dabi-tur. Pcrperamergoexhoc locoeliciunt Papiftx duplicem amorcm quo Deum profcquimur, Fingunt Dcu naturaliter à nobis diligi priulquam nos Spiritu fuo iegcneret:amp; hac ctiam prx-paratione nos mercri regenerationis gratiam. Quafi verb nonpaflim doccat Scriptura, amp;nbsp;ipfa ctiam experientia clamer,nos prorfus à Deo auerfos efle, cififque odio infedos,amp; refertos,donee corda noftra muter. Tenendum eft ergo illud Chrifti confilium, quod venturi fint ipfeamp; Pater,vt fideles in perpétua gratix fiducia confirment.

^4 Q^v I NoNDiLiGiT ME. Quja incrcdulis pcrmifti funt fidclcs in mundo, amp;nbsp;COS tan-quam in mari turbulento variis proccllis agitari neceffe eft:hac rurfum admonitionc cofirmat eos Chriftus,ne abftrahantur mails cxemplis. Acfi diceret,Nc refpicite in mundfi,vt ab eo pen-dcatis:quiafemper eruntquimeamp; meamdodrinamcontemnant: vos autcm gratiam, quam femel amplexi eftis,conftanter ad finem rctinetc. Intcrea fignificat mundum iuftas lux ingrati-ludinispœnas dare, quum infua cxcitatcpcrit ; quando verxiuftitix conteptu impifi aduerfus Chriftuodiu prodit. et sermo q_v e m a v d. Ne propter mûdipcruicaciâlabafcât,auc vacillent difcipuli,authoritatc rurfus dodrinxfuxcóciliat,quü teftaturipfam à Deo cfrc,non humanitus in terra confida. Atq; in hoefidei noftrx cofiftit firmitas, fi Dcii nobis ducc efle fei-mus,nec alibi quam in xterna cius veritatc effe fiindatos. Quatunuis ergo cu fua proteruia in-faniat mudus,fequamur Chrifti doftrina, qux fupra cxlu amp;nbsp;terra longe cminct. Quu fermone negat efle fuu, accommodât fc difcipulis:acfi diccrct,Non humanum efle: quia fid el iter tradat quod illi à Patre iniundu eft.Interea fcimus,quatcnus xterna eft Dei fapictia, ipfum efle vnicu omnis dodrinx fontem,amp; eius Spiritu loquutos eflc,quicunque ab initio fucrunt, Prophetas.

as Paracletiis autem Spiritus fandus, quem mittet Pater in nomine meo, ille VOS docebit omnia,amp; fuggeret vobis omnia quæ vobis dixi.

ay Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis : non quemadmodum mundus dat,ego do vobis.neturbeturcor veftrum,neque formidet.

Audiftis quod dixerim vobis, Vado, amp;nbsp;venio ad vos. fi diligerctis me gauderetis vtique quod dixcrim,Vado ad Patre,quia Pater maior me eft.

HAEC LOQVVTVS s V M. Hocidcoadciir,nedefpondcantanimum,ctGmiHUSprofccc-rint quàm par erat. Spargebat cnim tunc doârinæ fernen, quodaliquandiu lufEocatum latuit in difcipulis.Ergo eos ad benefperandum hortatur,donecfruâum proférât dodrina,quæ nune videri poffet inutilis.lnfumma,teftaturillisindod:rina,quamaudicrant,fuppctcre vbcrcm confolationis materiam,nec alibi quærendam efle. Quod fi nonillis ftatim apparcat,iu-betelTe bono animo, donee Spiritus interior magifter, idem in ipforum cordibus loquatur. Valde vtilis omnibus admonitio.nifi ftatim conlequimur quicquiddocct Chriftus, obrepit faftidium,amp; irritum in rebus obfeuris laborem infumere nospiget. Atqui affcrenda eft proni-5ta docilitas,præbendæ aures, Sc rctinendaattentio, fi rite in Dei fchola proficcre cupimus; iræfertim veto tolerantia opus eft, donee patefaciat Spiritus quod ffuftravifi fumusfæpius cgifle,vel audifle. Quare ne languefcatin nobis difeendi ftudium, vel in defperationemlaba-mur, vbi non ftatim alfequimur loquentis Chrifti mentem, fciamus hoc nobis omnibus dici, s p I R. 1T V s tandem svggeret quæloquutuslum. Hancquidcmpœnamdenuntiatincrc dyiis Icfaias, vt fermo Dei fit illis tanquam liber claufus. Sed Dominus hoc etiam modo ple-runque fuos humiliat.Ideo patienter ac placide expeäandum reuelationis tempus,nec verbum propterea refpuere decet. Cætcrùm,quum teftetur Chriftus proprium elTe Spiritus fanâi mu- । nus,doccre Apoftolos,quod iam exipfius ore didiccrat, fequitur irritam. Sc nihili fore externa prædicationem,nifi accedat Spiritus magifteriu.Duplicem ergo habet Deus docendi modum. N am amp;nbsp;hominum ore infonat noftris auribus. Sc intus Spiritu fuo nos compellat ; idque facie nunc eodem momcnto,nuc diuerfis temporibus,prout illi vifum eft. Obferuaautem quænani , fint ilia omnia,quorum doâorem fore Spiritum promittit:Suggerei,inquit, vel reducetin me- nbsp;nbsp;i

moriam Q_v AE c V N Q_y E di x i. Vnde fequitur non fore nouarum reuelationum architc- | dum. Hoc vnoverborefu tare licet quæcunquefubprætextu Spiritus in Ecclefiam figmenta ’ ab initio hucvfqticfatan inuexit. Mahometes Sc Papa, communehabent religionis principiu, ? non contineri in Seriptura perfedionem dodrinæ,led quiddam al tius reuelatum efle à Spiritu. 5 Ex eademlacunanoftro tempore Anabaptiftæ,amp; Libertinilua deliriahauferunt.Atqui impo ftor eft fpirittis,non Chrifti,qui cxtranetim aliquod ab Euangelio commentum ingerit. Spiri-turn enim Chriftus promittit, qui Euangelii dodrinam, quali fubferiptor confirmer. Quid fit mitti Spiritum à Patre in Chrifti nomine,fuprà expofui.

az paceM R ELiNQjo VOBIS. Pacisnomineintelligitprofperumfucceflum,quernfi-bi mutuó prccari fol ent homines dum fimul cóueniunt, vel alius ab alio digreditur. Hoccnim valetp AC I s nomen in lingua Hcbraica.Alludit ergo ad vulgatumfuæ gentismoremiacfidi-ccret, Relinquo vobis meu valetc. Sed mox fubiicit longepluris efle hanc pacem,quamfoleat efle inter homincs,qui plerunque frigide tantum ceremoniæ caufapacem in orchabent : vel fi pacem alicui ferió prccantur,non tarnen cam rcipfa dare poflunt. Chriftusautem pacem fuam non in nu do amp;nbsp;inani voto fitam effe admonet,fed cum effedu coniundam. Summa eft, difce-derc quidem ipfum corpore,fcd pacem eius manerc penes difcipulos: hoe eft, fore eius benedi-dionefempcrfoelices. ne tvrbetvh. cor v e str v M.Iterumtrepidationemcorri-gir,qua ex fuo difcelTu cóceperant difcipuli. Caufam trepidadi efle negat:quia corporali tantu eius afpcdti careat,vera auté eius præfentiafruatur per Spiritu . Hoc præfctiæ genere nos quO-que cótenti effe difcamusmec carni indulgeamus,qus Dcü féper externis fuis figmêtis alligaf.

2.S siDiLiGERETis M E.Amabant haud dubie Chriftum difcipuli; fed aliter quam decC' bat.Fuit cnim aliquid carnaleadmiftum,vt ab co diuclli nó fuftincrent. Qiiöd fi fpiritualitef eüamaflent,nihilmagisillisfuiflctcordi,quameiusadPatréreditus. qv i a pater mA' I OR ME EST.Vanedetortusfuithiclocus.ArrianijVtChriftumprobarentqucndâfccûda-riumelTeDcUjobiicicbant minoré elfe Patre.Patres orthodox!, vt tali calumniæanfam pricci derentjdicebant hoc debereadnaturam humanamreferri. Atqui vtimpie hocteftimonio abu* flfunt Arriani.'itanec reâa,necconfentanea fuit Patrum folutio. Hîc cnim neque de humanâ Chrifti natura, neque de æterna eitis diuini täte fcrnio habetur, fed pro infirmitatis noftræ ca-ptu fe medium inter nos amp;nbsp;Deum conftituit. Et certe quia ad Dei altitudincrh pertingere no-bis datum non cft,dcfccndit ad nos Chriftus, vt nos eoufqtie attolleret. Gaudendu,inquit,erat, quôdredeam ad Patrem:quiahæcvlrimaeftmeta,adquamtendere vos oportet. Non oftcndic his verbis quid à Pâtre in fcdiffcrat:fedquorfum ad nos dcfcendcritmempc vt Deo nos vniret. doncc eô peruentum fuerit,ftamus velut in medio ftadio. Nos quoque Chriftumnonnifi dim^

dium]amp; lacerum imaginamur,nifi ad Deum nos pcrducat.Similis eft locus Pauli, i.Corin.lÿ.c. 24,vbi dicit Chriftum tradituru effe regnum Deo amp;nbsp;Patri,vt fit Deus omnia in omnibus.Regnat certc Chriftus non in humana tantum natura, fed quatenus Deus eft manifeftatus in carne. Quomodo igitur rcgnum exuetînempe quia diuinitas quæ nuc in fola Chrifti facie cerni-lur, tunc palam infc confpicua crit. Hoc folum diffimile eft, quod Paulusillic perfeâionem vltimam defcribit diuini fulgoris,cuius radii fulgcre cœperunt eic quo afccndit Chriftus in cx-lum. Vt res clarius patear,craflius adbuc loquendum eft.Non confert hie Chriftus P atris diui-nitatem cum luamec humana fuam naturani diuinx Patris effentiæ comparât : fed potius ftatu prxfcntem cælcfti gloriæ,ad qua mox recipiendus eratracfi dicerct,Cupitis me retinere in mun do. Atquiprxftatin cælumafcendcre.Sicergodifcamus Chriftumafpicerein carne exinani-tum,vt nos ad beatx immortalitatis fontem ducat. Neque enim dux nobis conftitutus eft, Vt tantum in fphxram lunx, vel fobs nos cuehat:fed vt nos vnum efficiat cum Deo Patre.

30 nbsp;nbsp;nbsp;Non amplius multa loquar vobifcum : venit enim niundi huius prin-

3’ Sed vt cognofcat mundus quod diligo Patrem,amp; quemadmodum mi hipræcepit Pater,fie facio:furgite eamus hinc.

ip ETNvNcnixt VOBIS. Opoituit hae de re fxpius moneri difcipulos : quia arcanum crat omni humano captu longe aliius. Se autem prxdiccre teftatur quod futurum eft, vt poft euentum credant.Fuit enim hxc vtilis fideiipforum confirmatio,quum memoria repeterêt va-ticinia Chrifti,amp;oculiscompletumcernerent,quod exoreilliusanteaudierant. Videturtame fpccies elTe cóceflïonis;acfi diceret Chriftus, Qu^ia nodum tam recoditi myftcrii capax eft modulus vefter,cgo vobis ignofco vfque ad rci euentum, qui vobis interpretis vice erit ad hanc do ôrinam cxplicandam. Ergo tametfi ad tempus vifus fit furdis cancre, poftea apparuit non fiu-fira quafi in aërem fparfa fuiffe verba:fcdiaiSum fuiffein terram fernen. Quemadmodum au-îemhîcdefermonefuo, amp;nbsp;rerum cuentu loquitur Chriftus: ita mors eius, amp;nbsp;rclurrcdio, amp;nbsp;in cxlumafeenfus in vnum cum doftrina coalefcunt,vt fidem in nobisgencrent.

30 nonamplivsmvita loqjar V OB. Hoc verboattentosfibi difcipulos redde-rc voluit, amp;eorumanimis fuamdodrinamaltius infigere. Satierasenim faftidium vtpluri-mum affcrt.Ardentius autem expetitur quod non habetur ad manum: Sc excipitur maiori ftu-dio,quod ftatim è medio tollendum eft.Denuntiat ergo fe breui abiturum, quo magis cupidi fintaudicndxdoârinx. Q^anquam aute toto vitxcurfudocere nos no ceflat Chriftus, poffec tame etiam ad vfum noftrum aptari hxcfententia.quia quû breuc fit vitx noftrx curriculum, occafionc vtendum eft. venit enim pk i ncep s hvivs mvndi. Poterat fimpli-citer dicere breui fe moriturum,aciam inftarc horam mortis: fed circuloquitur, vt prxmuniat eorumanimos, nctam dcformiamp;abominando mortis genereterriti deficiant. Nam credere in ipfum crucifixum,nihil aliud eft, quàm vitam quxrere apud inferos. Primum dicit hanc fataux poteftatem datum iri; deinde addit, fe ideo ceffurum, non quod neceflitate cogatur: fed vt Patri obediat. Vocatur diabolus, mundi princeps,non quod feparatum aliquod regnum à ' nbsp;nbsp;Deohabcat, quemadmodum finxerunt Manichxi : fed quia Dei permiffufuam in mundo ty-

Tannide exercet. Quotics itaque hoc diabolo epitheton tribui audimus, pudeat nos miferx no ftrxfortis. Q^antunuisenimfuperbiant homines,diaboli mancipiafunt,doneeregenitifint Chrifti Spiritu. Nam m v N d i nomine hie comprehenditurtotum humanum genus. Vnuseft enim libcrator,qui nos ab hac horrenda fcruitute eripit,ac vindicat. Cxterùm, quum hxc pri-mi hominis pcccato inflida fuerit pccna, ficu ti quotidie in deterius ob noua pcccata augefeit, difcamus amp;nbsp;nos,amp; peccata noftra odilTe. Sic autem captiui tenemur fub fatanx imperio, vt ramen noncxcufctnos àculpa hxcferuitus, qux voluntariaeft. Notandum eft prxterea tribui hlc diabolo quod ab impiis hominibusgeftum eft.Nam quum ferantur fatanx in)pulfu,meri-toopLiiciusccnfeturquicquidagunt. in me non habet ci_vicctyAM. Quia fadu eft Adxpcccato vt mortis imperium habeat fatan, Chriftum, qui ab omni noxa immunis eft, attingerc nonpoterat,nififevitrofubicciffet. Quanquam hxc verbalatiuspatere arbitror, quàmcxponifoleant.Sicenimloquuntur interprétés. Nihil in Chrifto repcritfatan,quianul-lain eo mortis materia eft,quum purus fit ab omni peccati labe.Atqui meo iudicio, non fuam

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tantum mtinditicm liic prædicat Chriftus, fed diuinam qiioque potefl:atem,qiia; morti no crat

obnoxia.Teftatum cnim efle difcipulis oportuir, non inhrmitatc ipfum fuccumberemc minus honorifice de virtuteeiusfentirenc. Vcrùminhacgenerali ientcntia etiamilla prior includi-tur,quôd fatanæinfubcunda morteobftridus non lit.Vnde colligitur, vicem noftram, quum fc morti fubmitteretjobiiffe.

‘ vTCOGNoscAT M VNDV s.Aliquivno cotcxtulegut,Surgitc,camusEinciVtplcnafit oratio ; aliifeorfumlegunt vcrbailla, amp;nbsp;hlc defeâumefleputant. Quia non magnimtereft, quoad fenfum,vtrLinuis eligas,in medio relinquo.Hocprxcipuenotandum eft,hie Dei decrc-tum ftatui fummo loco, nc Chriftum putemusfatanæ violcntia raptum ita fuifle ad mortem, vt quicquamilli præterDei cófilium acciderit.Deus enim eft,qui Piliumfuum ordinauit pro-pitiatorem,amp; qui eius morte expiari mundi peccata voluit. Hoc vt fieret,fatanæ ad breue tempus permifit, quafi vidorem illi infultare. Satanæ ergo non refiftit Chriftus, vt Patris decreto obtemperet,atqucitafuam obedientiam in pretium iuftitiæ noftræofFerat. svrgite, ea-M V s H I N c. NonnulliexiftimantChriftum his didis,locummutaire;amp;quxfequuntur,inter ambulandum fuifte ab eo dida :fed quum poftea fubiiciat Iohannes egreftum fuiffe Chriftu, magis^confcntancum videtur, quod difcipulos hortari Chriftu.s voluerit ad idem obfequium Peo præftandum, cuius tarn præclarum fpccimcn in ipfo cernebant : non autem quod eodein momentoipfos eduxerit.

y * Ego fum Vins, VOS palmites. Quimanetinme,amp;egoineo,hicfertfru dum multum:quiafine me non poteftis quicquam facere.

Siqiiis non manferit in me,vbi eieólus fuerit foras, tanquam palmes,0C exaruerit,colligent ipfum,amp; inignem coniicient,amp;: ardebit.

I . EGO svM V I T I s. Summa huiusfimilitudinis eft, nos ftcriles efle atque aridos natura, nifi quatenus Chriftoinfiti,noua vim amp;nbsp;aduentitiam ab eo haurimus-a/^^nxoealiosfequutus,vi tern tranftul i ; xAiijuaSe palmites. Eft autem vitis proprie planta ipfa, non ager vitibus confitus, lib. J .tleNatU’ quem vineam appellant. Quanquaminterdum pro vinea capitunlicuti quum Cicero pauperu ïelt;,.ii.4' agcllos, amp;nbsp;viticulasconiungit. Palmites autem, brachiafunt quæ vitis fupra terram emittir. Quum autem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Græcis vitem quoque fignificet,amp; â/umMf vineam,magisin cam fententia

inclino,quodfe Chriftus terræ vitibus confitæ,amp; nos plantisipfiscomparct.Quanquam ea de re cum nemine rixabor. Tantum monitos volui Icdorcs, vtfcquantur quod magis probabile cxcontcxtu vifumfucrit.Initio hîcfuccurrat quæ in omnibusparabolis tenenda eft regulamo excutiendas efle fingulas proprictates vitis: fed tantum fummatim fpedandum efle quem in fi-ticm Chriftusfimilciftudaccommodet. Tres autempræcipuæfuntpartes,quódnulla nobis bene agendi facultas,nifiab ipfo fupperat:quódnosin ipfo radicem habentes,Pater purgandû cxcolit:quódinfruduofospalmitestollit,vtinignemproiediardcant.Omnes ferè pudet nega re quicquid habent boni, li bi elfe à Deo : fed poftea gratiam vniucrfalem fibi datam efle fin-gunt:quafinaturalitcringenitaeflet. Chriftus verbpræcipuein hocinfiftit, vitalem fuccum a fe vnomanare:vndefequitur,infruóhiofamefl'e,omni’fqucbonivacuam hominumnaturam: quia vitis naturam nemofapit, donee in cum fuerit infitus. Atquihoc fpeciali gratia datuf foils clcais.Primus ergo bonorum omnium author Pater, qui nos manu fua plantar :vitæ autem principium eft in Chrifto,exquoradiccm in eo agereincipimus. Quum fe veram vite appellat,pcrinde eft acfi dixiflet,Ego vere fum vitis. itaque fruftrafe homine.s in quærendo alibi vigorcfatigat'.quianon aliunde proucnietvtilis fruftus, quam à palmitibus ex me progenitis.

aliiignauiafufFocant, folicitudinem his verbis incutit,quunl Cx vite tolleridos pronuntiat quicunque erunt infriisSuofi palmites.Sedquæritur, an fruSu poffitcarcre, quiinlitus cft in Chrifto.RcfpondcOjMultos in vite cenferi opinione hominum, qui re ipla radicem in vite nö habét.lta Doniiniis vineam luam nommât apud Prophetas, populum llïae],qiii externa pro-feflionenomenEcclefîæhabebat. et q^vicvnq^ve ervctvm affert. Docet his verbis,fideles ne dcgenercnt,opus habere aflidua cul turn,nee boni quicquam proferre,ni-fi Deus manumfubindeadmoucat. Neque enim fufticictnos femel faâosfuifle adoptionis participes,nifi Deusgratiæfuæ curfum in nobis profequatur.Putationismeminit; quia fu-pcrfiuis,amp; noxiis vitiisabundat caronoftra,eorumqucnimis fœcunda eft,qua: fine fine excre-l'cût amp;nbsp;pullulanr,nifi Dei manu purgemur. Quum dicit putari vites vt ffuäum vberiorcm af-fcrant,docet quales debcant elfe piorum in pictatis curlu progreffus.

j sine me Nihil potestis. Claufulacft,atqueapplicatiototiusparabolæ;Quan-diu extra ipfum fumus,nihil boni frudus amp;nbsp;Deo grati pro ferre: quia ad bene agendum minime fimusidonei.Hancfententiam Papiftæ non exténuant modo,fed cncruantiimo prorfus c-ludCinEtfi enim verbo tenus fatétur,nos fine Chrifto nihil pofTcjaliquid tamé facultatis fuppe-tere nobis fomniant,quod per fe quidem non fuffïciat, Dei tarnen gratiaadiutum cooperc-tur.Neque enim hominemita exinaniri fuftinent,quin aliquid exfe conférât. Verùm tam data Chrifti verba eludere non itapromptum eft. TaleeftPapiftarum commentum. Nos fine Chrifto nihif'j)offe:ab co tarnen adiutos habere aliquid ex nobis prætcr cius gratiam.Chriftus verb contrapronuntiat nos nihil pofte ex nobis.Palmes,inquit,fruaum non fert à fcipfo. Ergo non tantum coopcrantis fuæ gratiæ auxilium hic commendatifednos penitus priuat omni virtutè,nifiquamfuppeditatipfe nobis.Ergo hæcparticula,s ine m e,fie refol ui deb et,N5-nifi ex me.Sequitur aliud cauillum,Palmitem enim obtendunt aliquid habere à natura : quia fi alius furculus non frugifer in vineam inferatur, nihil producer. Verùm hoc facile diluitur: quia non difterit Chriftus,quid genuinum habeat palmes antequam viti adhærcatifed intclli-git potius tu ne nos demum incipere palmitcs fieri,dum nos in ipfum coaluimus. Et certè Scri-ptura alibi oftendit nos,antequam in ipfo fimus,inutilc amp;nbsp;aridum efte lignum.

S In hoc glorificatus eft Pater meus, vt fruôhum multum feratis, amp;nbsp;fitis mei difcipuh.

P Quemadmodum dilexic me Pater, ego etiam dilexi vos ; manete in dileâione inea.

IO Si præcepta mea feruaueritis,manebitis in diledione mea: ficut amp;nbsp;ego præcepta Patris mei feriiaui,amp; maneo in eius diledione.

n Hæc loquutus fum vobis,vt gaudium meuni in vobis maneat,amp; gau-dium veflrum completum fit.

'J SI manseritis in me. Quia fxpefentiiint fidel cs fefamclicos cffe,amp;proculab-effe ab ilia opima pinguedine qua: ad vberem fruûum reddendum fufFiciat, ideo nominatim hoc additum eft,Quibufcunquc rebusindigeant,qui in Chrifto funt,paratum efle eorum in-opiæ fubfidiunijfimulatque à Deo petierint.Vaide vtilis admonitio.nam vt nos in ftudio pre-candiexerceac Dominus,fæpc efurirc patitur.Vcrùm, fi ad eum confugimus, nunquam votis noftris décrit,quin iuppeditetex fua inexhaufta copia quicquidfuerit nobis opus, i.Cor.i.a. j. Quumdicit, SI verba mea in vobis manserint, fignificatnosfideinipfo radicem agere. Nam fimulac difeeffum eft ab Euangelii dodrina, Cbriftus extra fe quæritur. Dum nobis conceffum iri promittit,fiquid voluerimus;quiduisoptandi licentiam minime in-dulgct.Male enim confuleret Deus faluti noftræ,fi ita facilem fe nobis, adcóque morigerum præberet.fatis enim feitur quàm præpofteris votis vtplurimum lafciuiant homines.Scd nie vo ta fuorum reftringit ad legem rite precandi, quæ Dci'arbitrio fubiieit noftros omnium affe-âus.Idf^ue circunftantialoci confirmât, v elle enim fuos intelligit no diuitias,vel honores, vcl aliquid fimilc,quod ftultè expetit caro:fed vitalem Spiritus fandi fuccii,quo frudificenr.

’o sipRAECEPTA MEA. Môdum pcrfeucrantiæ oftcndit : Si fcquamur quo ipfc vocat. Nam vtdicit Paulus, Qui in Chriftofunr,non ambulant fccunducarncm, fcdfccunduSpiri-tum.Hæc enim inter fe perpetuo funt coniunàa,fides, quæ apprehendit gratuitum Chrifti a-morem,amp; bonaconfcientia,vit«4i*enouitas. Etcertè non réconciliât Chriftus Patri fideles,

' Vt iinpunè lafciüiâtrfdd vt Spiritu ipfôs fuo gubcfnâs,fub Patris manu amp;impcrio cotineat; va defequitur,abiicere Chrifti amorem,nili qui vera obedientiaprobantfe eius cffe difcipulos.

■■ Siquis obiiciatjpendêre igicur à nobis falutis noftræ firmitudinem, Rcfpondeo pcrperam rra hi in illam partcm Chrifti verba : quia obedientia quam illi præftant fidèles, nô tam caufa eft cur fuum erga cos amorcmcontinuet,quàm amoris cfFcâus. Vnde cnim fit vt vocationifuæ refpondcant,nifi quia Spiritu gratuitæ adoptionis agunturîScd videtur nimis ardua conditio nobis imponijVt Chrifti præcepta feruemus,quibus continetur exada iuftitiæ perfeâio, quæ moduninoftrum longe fuperat.Nain inde conficitur,irritum fore aniorem Chrifti,nifi angelica puritate præditi fimus.Solutio facilis eft. nam quum de ftudio rede fandeque viuendi a-gitChriftus,quodinfuadodrina præcipuum eft caput,minimèexcludit,ncmpcdegratuitaiu ftitiæ imputatione,qiia fit vt per indulgentiam veniæ Deo placeantnoftra officia, quæ mutila per fe,amp; imputa reiici mcrebantur.Cenfentur itaque fideles feruare Chrifti præcepta,quû hue fufi ftudiu applicant,ctiamfi longe à meta diftent:quia foluti funt ab illo rigore Legis, Maledi D«». dusomnisquinôimpleueritomnia,amp;c.sIc VT et ego igt;r. aece igt;t A.SicutinChrifto eledi fumuSjita in co nobis ad viuu exprefta eft vocationis noftræ effigics.Itaque merito fc hîc exêplarproponit,ad cuius imitationé le pii omnescoforment.In me,inquit,rclucet eorumfi-militudo,quæ à vobis poftulo. videtis enim vt verè Patri meo addidus lim in obfequiu,atque in hoc curfu pergam.Ipfc viciflîm non me ad momentum aut breue tempus dilcxit,fed perpetuus eft eius amoris ergame tenor.Hæc conformitas capitis amp;nbsp;membrorum femper ante ocu-los habenda eft, no tantum vt fead Chrifti exemplu formate ftudeant fideles: led vt confidâc Spiritu ciusfe quoiidiein melius reformatü iri,vt adfinem vfqueambulentin nouitatc vitæ.

H ae c LO Q^v VTvs S V M VOBIS. Subücit amorem fuû minime ignotum effe piis: fed fideifenfupercipijVtbeatapacefruanturconfcicntiæ.Nam gaudium,cuius meminit,ex pa ce ilia nafcitur,quam habent cum Deo quicunque gratis iuftificatifunt. Quotics ergo pater-Jius erga nos prædicatur Dci amor,fciamus veri gaudii materiam nobis dari,vt tranquillis c5 iciëtiis de falute noftra certi fimus.Porio g a v d i v m vocatur Chrifti,amp; noftrû,diuerfo rc-fpedu.Chrifti eft,quia nobis ab eo datur:ipfe enim amp;nbsp;author eft, amp;nbsp;caufa. Caufam elTe dico, quia exempli fumus à rcatu,dum corredio pacis noftræ illi impoli ta fuit. Authorem fimul vo CO,quia Spiritu fuo metum amp;nbsp;anxictatemin cordibus noftrisabolct, vnde emergit ferenaifta hilaritas.Noftrum alia ratione dicitur:quia ipfo fruimur,ex quo nobis donatum eft.Iam quu pronuntiet Chriftusfc hæcideo loquutum, vtgaudiu habeant difeipuli, ex lus verbis ftatui-mus,quicunqueinhacc5cioneritèptofecetint,habeteinquoacquicfcat. manendi ver-bo lignifient non caducum aut temporale cffe gaudium,de quo loquitur: fed quod nunquam excidat,vcl effluat. Quare difcamusquærendam in Chriftidodrinafalutisfiduciâ,quæ tamin vita quàm in morte vigeat. gavdivm vestrvm compietvm sit. Addit folidu hoc amp;nbsp;plenum gaudium foremon quod omni prorfus triftitia vacui fint fidclesifed qubd exu-petet gaudii materia,vt nullus vnquam metus,nulla anxietas,nullusmoeror eos abforbeat.Na quibus in Chrifto gloriari datum eft, illis neque vita, neque mors, neque vllæ mifetiæ obfta-bunt,quominus triftitiæ infultcnt.

ly Pofthac no dicà vos feruos,quiâ feruus nefcit quid faciat dominus eius; vos autê dixi amicôs,qura quæcuque audiui à Pâtre meo,nota feci vobis.

mendat Chrîftus,quo melius falutis noftræ fiduciam ftabiliat. Nue veto longîus progreditur, vt nos fuo cxemplo ad Fratres amandes inflammet.Vtrunquc tarnen fimul coniungit: na im-a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dulcedinem vultànobisfidepcrcipi. Deinde hacrationc adcharitari»

defideriiSjCafte amp;nbsp;iuftè amp;nbsp;piè viuamus in hocfeculo.Profaniautem homines,qui impio Eua-gelii contemptu aduerfus Chriftum lafciuiunt,eius amiciiiæ renuntiant.

ij posTHAC NON DiCAM VOS SERVOS. Alteroargumentofuumergadifcipulof amoremdemoftrat: quodfcilicetpenitus feillis patefecerit, quemadmodum familiaris inter amicos communicatio locum habet. Ego,inquit, longe plus vobis detuli, quam morralis homo feruis ftiis folcat.Hoc ergo pignus fit vobis meæ erga vos charitatis,quód comiter amp;nbsp;amice cæleftis fapientiæ arcana,quæ ex Pâtre audieram, vobis expofui.Præclarum certè Euange-lii encomium cft’.quód illic Chrifti cor habemus quodammodo apertum,ne dubius fit nobis, vel obfeurus eius amor.Nó eft quod Fupranubes tranfcendere,vcl in abyffos penetrare opte-mus ad petendam falutis noftræ certitudinem : fufficiat nobis hoc amoristeftimonium,quod in Enagelio continetur: quia nunquam fallet. Dicebat Mofesveteri populo, Quæ tam incly-ta fub cælo gens eft,quæ Deum habeat appropinquantem fibi, ficuti tecum hodie communicat Dcus’Atquimagisexcellit noftra nobilitas, ex quo Deustotumfe in Filio effudit. Quo maior eft eorumingratitude amp;peruerfitas,qui admirabili Euangelii fapientianon contenti, fuperba libidine ad nouas fpeculationestranfuolant. nbsp;nbsp;qvaecvnq^ve avdivi. Cer-

tum eft, non omnia quæ feiuit Chriftus,nota fuiffe difcipulismec verb fieri poterat vt ad ta-tam akitudinem pertingerent;amp; quum fit incomprehenfibilis Dei fapietia,vnicuiquc adeer-tam menfuram partitus eft,quantum fatis erat fciétiæ.Cur ergo fe omnia patefeciffe dicitîRc-fpondeo,hoc ad Mediatorisperfonam amp;nbsp;officium reftringi.Medium feinter Deum,amp; nos co ftituit,quiexarcanoDeifanâuario acceperit quænobis de manu,quodaiunt,in manutra-deret.Nihil ergoeorum quæinfakitem noftram erant. Sc quæfeire noftrareferebat, omifit Chriftus apudfuos difcipulos.Itaquatenus ordinatuseft Ecclefiæ magifter, acdoâor vnicus Cjk/r J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;audiuit à Patre quod non fideliter fuos docuerit.Tantum adfit humile difeendi ftudium,

ac docilitas. Sc fentiemus non fruftra Euangelium à Paulo vocarifapientiam, quæ perfedoJ reddat homines.

Non VOS me elegiftis,fcd ego elegi vos:amp; conftitui vos,vt eatis amp;nbsp;fru-â:Lim afferatis,amp; fiuólus vefter maneat: vt quodpetieritis à Patre in nomine meo,det vobis.

Si ex mundo eiretis,mundus quod fuum eflet,diligeret:quia autem eX mundo non eftis,fed ego elegi vos ex mundo,propter id vos oditmûdus.

mino fiio:fî me pcrfcquuti funt,amp; vos perfêqucntur:fi fermonc meum fer-uaucruiit:,amp; vellrum feruabunt.

Sed hæc omnia facient vobis propter nomen meum, quia non noue-runteum qui unfit me.

NON VOS MEELEGisTis. Clarius adhuc exprimit, non ipforum merito ,fed gratia: fuæ debere fern acccptum,quód in tantum honorem perucnerint. Nam quum fe eledum fuif* fc ab illis negat, perinde hoc valet aefi diceret, quiequid habent, minime fibi propria arte vel induftriacomparafle. Vulgo mutuum quendam concurfum fingunt diuinæ gratiæ,amp; humana: voluntatis'.fcd iftaantithens,Ego vos elcgi,nonfum à vobis eleäus,in folidum vni Chrifto vin dicat quod inter ipfurn amp;nbsp;hominem partirifolent: aefi didum effet, nonfponte moueri hominem ad quærendum Chriftum,donecprior quæfîerit.No agitur hîc quidem decommuni pio-rum cledione, qua in filios Dei adoptantur, fed de particulari, qua difcipulos fuos ad munus prædicandiEuangeliideftinauerat. Verum,fi gratis nullo fuo merito eledifucruntilliad munus Apoftolicum,certum eft multo magis gratuitam effe eledionem, qua exfiliis iræ, amp;nbsp;femi-ne maledido efFicimur vitææternæ hæredes. Adde,quód gratiam fuam Chriftus,qua elcdi fue raut in Apoftolos, Gc commendatin hoc loco, vt priorcmillam, qua inGti fucrantin EccleGæ corpus,Gmul coniungatämö generaliter quiequidin ipfos contulerat dignitatis, his verbis c5-plcditur.Interim fatcor de Apoftolatu difertè tradari.Confilium enim Chrifti eft,inci tare difcipulos ad munus fuumftrcnuèobeundum. Materiamexhortationisfumitexgratuito fäuo-re,qu O ipfos dignatus fucrat.Nam qu o magis obftridi fumus Domino, ad præftanda quæ re-quirit officia feruentiores effe decef. alioqui fœdæ ingrâtitudinis crimen effugerc nonliccbit. Vndcapparet nihil effe quod nos acrius ad fände piéque viuendi ftudium accendere debeat, «juam dum agnofeimus Deo nos omnia debere, nihil nos habere propriumitam initium falutis noftræ,quàmomnes quæindefequuntur partes,fluereexgratuita eiusmifericordia. Porró quam vera fit hæc Chrifti fcntétia,inde clarè pcrfpicitur,quodeos fibi Chriftus Apoftolos dc-legit,qui omnium ineptiffimi videri poterant.Quanquam in eorum perfona perpetuum gratiæ fuæ monumentum extare voluit.Nam quemadmodum admonet Paulus,quis hominum repe-rietur ad obeundam 1 egationem idoneus,qua fibi Deus humanfi genus réconciliât? Imö quif-nam eft mortahshomo, vt fuftincat Dei perfonam?Solus ergo Chriftus eft, quifua cledione idoneos efficit. ideo Paulus Apoftolatum fuum ex gratiadeducit, Rom.i.a.v.Item ad Galat, i. c.iî.fe ab vtero matris fegregatum fuiffe commemorat.Imo quum ferui fimus prorfus inutiles, qui omnium præftantiffimi videntur,nc minimæ quidem vocationi pares crût, donee elcdi fue tint. Interea quô quifque ad altiorem honoris gradum euedus eft, meminerit fe magis Domino effe deuindum. constitvi vos. Eledio occulta eft donee re ipfa patefiat, quum munushomini iniungitur cui deftinatusfuitrquemadmodum Paulus, eo quem nuper citaui lo Calat.i,tAh CQ, poftquam retulit fe ab vtero matris fuiffe fegregatum, poftea fubiieit Apoftolum fe creatu cffc,quum ita vifum eft Deo. Sic amp;nbsp;Dominus teftatur, lercmiam fibi notum fuiffe, antequam effet in vtero matris, quem tarnen ad munus Prophcticum fuodemum tempore vocat. Fieri tarnen poterit vt quis rite formatus ad docendi munus accedat, imo hoc in Ecclefia ordinariu cft,nequis vocetur, nifi qui iam comparatus eft ac inftrudus neceffariis dotibus. Qjjôd Chriftus fcvtriufque facit authorem,nihil mirum; quandoquidem nonnifi per ipfum agit Pater, amp;nbsp;ipfc cum Pâtre agit.Ergo ambobus communis eft tam eledio,quàm ordinatio. v t e a t i s. Nunc oftendit quorfum meminerit fuæ gratiæ, vt eos fcilicet alacriores ad opus redderct. No otiofacratdignitas Apoftolatus-.fcdcum fummisdifficultatibus certareipfos decebat. Stimu-lum ergo addit Chriftus,ne laborcs,moleftias, amp;nbsp;diferimina réfugiant. Hoc argumétum à fine fumptum eft. Deinde ab effedu ratiocinatur Chriftus, quum dicit, et f r v c t v m affe-RATi s.Vixenim fieri poteft, vtferiôquifquamamp;gnauiteroperiincumbar,nififTuâuofum laborem fperet fore.Ideo pronuntiat Chriftus conatus ipforum non irritos fore nec inutiles, fi modo prompt! fint adobfequendum. Neque enim hîc tantum præfcribit Apoftolis, quid fe-rat ac poftulet eorum vocatioifed ne languid! fint,vel frigeant, profperum illisfucceffum pro-mittit. Vix die! poteftquantum habcat moment! hæc confolatio aduerfus tottentationes quæ quotidieoccurrunt Chrifti miniftris.Ergoquotiesnobis videmuroperam ludere,!n memoria hoc veniat,fadurumtandemcffe Chr!ftum,nelud!crum fit amp;nbsp;inane quodconamur.Nam tunc maxime locum habet prom!ff!o,quum nihil ff udus apparet.Hodie nafuti homines,amp; quicun-

que fapere mutido videntur,conatus noftros tanquam inconfidcratos fubfannarlt:quxa fruflr* tentcmus cælum terræ mifccre:nam interca frudus votis noftris non refpondcc.Scd quû Chri-ftus ex aduerfo pollicitus fuerit fequuturum operæpretium,quod ad tempus latet,fedulö inter mundiludibria in officio præftando laboremus. QÛænturiam, quare frudum hue perpetuum fore Chriftusdicar,quum dicitE t frvctvs vester maneat. QuoniamEuangelii dodrina animas Chrifto acquirit in æternam falutem,mul tis videtur hæc effe frudus perpetui-tas ;fcd ego fententiam longius ex tendo : nempequód ad finem vfque mundi ftatura lit Eccle-fia.Nam labor Apoftolorum hodie quoque frudificat,amp; prædicatio noftra non vnius eft fecu-lijfcd Ecclefiam propagabit,vt poft mortem noftram nouusprouentus emergat. Quum dicir, F R V c T V svefter,perin de loquitur acfi partus effet eorûinduftria,quô tarnen doceat Paulus, i.Cpr.j.È.7. cos,qui rigant vel plantant nihil effc.Et certè excellcntius Dei eft opus Ecclefiæ creatio, quàm vtcius gloria hominib us adferibi dcbcat. Sedquia virtutéfuaniexcrit Dominus per manura hominum,ne fruftralaborcnt,folet etiam in ipfostranlferre quod libiproprium eft.Mcminc* rimusintcrcatam benigne cumornarcruosdrlcipulos,vt eosanimetjUon inflet. v t q.v i c-Q_y iD pETiERiT I s. Hoc mcmbrum non additum fuftex abrupto, vtmultisvideri poft« fet. Nam quum docendi prouincia longè luperet hominum vires, accedunt innumcri lata-næ inlultus,qui nunquam fuftincri poll'cnt,nifiDeivirtutc. Ergo nc deficiant animis A-poftoli, Chriftus cumoptimofubfidio occurrrt : aefi diceret. Si vobisplus eritnegotii, quàm Yt parcs fitis adexpicndummunus veftrum, non décrit vobis Pater meus. Nam hac lege con.-ftitui vos Euangelii miniftros, vt manum luam ad vos iuuandos extentam habeat Pater, quoties in nommemeopetetis vt vobis opemferat. Et certè, quódplcriqucdodorcs vel per ignauiam flaccefcunt, vel prorfus concidunt delperatione, non aliunde contingit, nili quód in ofticio precandi torpent. Proinde hæc Chrifti promiflio nos adDeuminuocandunifolicitat. Nam quifquis agnolcct à folo Deo clicfucceflum operis,quum timoré amp;nbsp;trcmorc fuum ci la-borem offerer.Contra verb fiquisinauftriafuajconhfus, Dci auxilium ncgligat,vel haftam,amp; elypeum abiieiet vbi ad rem ventum fiierit,vel multum latagcndo,nihil tarnen proficiet. Por-rö hic duo vitia cauendafunt,arrogantiæfcilicet ac diffidentiæ. Quia lîcuti Dei auxilium fe-, curé prætcreunt,qui putantfeiam rem habere in manu; lie multi difficultatibus fuccumbunt,

17 HAEC PR AE c I PI O V OB 1 s. Hoc quoquc tempcftiuè additum cft, Vt fcitcnt Apoftolt in primisrequiri mutua inter miniftros diledionem, quo Ecclefiam Deicumcordis ftudio æ-dihcent.Nullum enim maius impedirnencum, quàm dum fcorûim quifque laborat: ncc in cô-mune finguli operas fuas conferunt.Nifi ergo fraternam interfe focictatem colât miniftri,ficri poterit vt aliquas erigant moles,fed diffipatasmullum interea crit Ecclefiæ ædificium.

jg SI MVNDVS vos oD I T. PoftquamApoftolosarmauitChriftusadpugnam,fimulctia ad patientiam hortatur. Neque cnim promulgari poteft Euangelium, quin protinus mundus infaniat. Quare nunquam fieri poteriqvt mundi odia effijgiant pii doôorcs. Hoc mature præ-dicit Chriftus, nc illis contingat quod tyronibus folct, qui propter imperitiam, hoftibus non-dum vifis audaces, vbi ad pugnam ventum eft,expauclcunt. Nec tantum ideo præmonetfuos Chriftus, nequidillis nouum, vel inexpcéfatumaccidat, fed cos fimul confirmâtfuo cxemplo. Nequecnimæquumeft,quumipfecxüfus mundo fuerit,nos quicius fuftinemus perfonam, mundum, qui femperfui fimilis cft,habcrc propitium. Verbum jivJoxtn, in modo indicatiuo vertere malui. quanquamfiquisimpcratiuum malit,nonrepugno: quiafenfus nonmutatur. Pluseftdifficultatisin voce,quæproximèfcquitur. namquum fepr i oR e m difeipulis vo-car,tam ad tempus, quàm ad dignitatem referri hoc poteft. Prior expofitio magis rccepta eft: nempe qubd Chriftus ante Apoftolos odio habitus fuerit à mundo-.verum fecunda mini magis probaïur; qubdquum Chriftus,quilongèpræcellit,nontamenîmmunis fuerit ab odiis mundi, cadem conditio à miniftris non reeufanda fit. Eadcm cnim locùtio eft cum ea quam primo capitc,d.i7.5O,bis habuimus,Qu,i poft me venir,mihi prxlatus cft,quia prior me erat.

jp SI EX mvndo e s s et I s. Aliaconfolatio,quüdidcomundo fint exofi,quia ab eo fegrcgatifunt.Hæcautcm vcracftcorumfœlicitas amp;nbsp;gloria: quia hoc modo abcxiüo erepti funt.E L i G E R E hîcfegregarc fignificat. lam fi clcâi fuerunt ex mundo : fequitur cos fuiffe mundi partem, folàque Dei mifericordiadifeerni à reliquis qui pcrcunt. Cæterûm, m v N ni nomine omnes qui Spiritu Dei regeniti non funt,hocloco Chriftus defignat. Nam Ecclefiam mundoopponit,vtpleniusvidcbimuscapitex v 11. Nequetarnen cum hacdoârina pugnat Bj,î».ii.(1. 18. ilia Pauli exhortatio, Pacem habete cum omnibus, quantum in vobis cft. Namquæ additur

s E C. I o H A N N E M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;102

exceptio,tantundem valet aefi diccret, videndum clTe quid nobis liccat amp;nbsp;fas fit, ncquis ftudio p!acendi,mundi,corruptelisindulgeat.Veiùmpoteftadhucaliaobiiciqua:{ho. Namfcclcra-tos,qiji ex mundo funt,vulgo non odio tantum haberi cernimus,fed execrationi cffc.Hic certè mundus nondiligit quodluum eft.Refpondeo,terrcnis hominibus,qui agunturprofenfu Garnis fux, nunquam verè odio effe peccatum: fed tantum quatenus proprii commodi vel damni cura eosafficit. Quanquam Chnfti confilium non fuit negate quin mundus inteffinis difeor-diis fcrueat,amp;intra fc tumultuetur : tantum oftendere voluit, mundum nonnifi quod Dci eft, in fidelibus odio habere. Atque hinc quoqueliquet, quàm ftultè délirent Anabaptifta:, qui hoc vno argumento colligunt,fe Dci elfe feruos,quia maiori hominum parti difpliccant. Pró., pta eft enim exceptio, quôd multi qui ex mundoîïint, quos fcilicet deleélat fada rcrum omnium confufio,eorum dodrinæ faucant; multiitem ex mundo cam oderint: quiapoliticum or dinem cupiunt mancrc faluum.

20 mementote SERMoNis. PofTctctiamindicatiuomodolegi,Memorescftisrfedfen fu non admodum diuerfo.Imperatiuus tarnen modus,meo iudicio,mclius congruit. Eft autem confirmatio proximæ fententiæ,vbi dicebat Chriftus fe mundo exofum fuifle,qui tarnen difei- ., puIiseratpræftantior.Neque cnima:quumcftvtpotiorfitfcruiconditio,quàmdomini. Por- . rô,vbi de perfonis loquutus cft,mentioné etiâ doôtrinæ facit.Nihil enimpios magisconturbar, quàm dum doâ:rinam,quæ Dci eft,fuperbè ab hominibus contemni vident. Eft enim porten-lum horribile,cuius afpeefus fortillimum quodqtic pedfus labefaéfarc poftet. Sed dum ex alia parte fuccurrit,ipfum Dei Filium non minus contumaciæ expertum cfte,nô eft quôd miremur doârinam Dei tam parum habere inter homines reuerentiæ. Quôd s va m et illorvm doctrinam dicit,ad minifterium refertur.Vnicus eft Ecclcfiæ niagifter Chriftus: fed do-ôrinamfuam,cuiusminiftcr primus fuerat,voluit deinde per Apoftolosfuosprædicari.

21 SED HAEc omnia. Quia prodigiofus eft mundi furor,dum itainlalutis fuæ dodrinâ infanit,caufam affert Chriftus, quôdcæcaignorantiaferatur infuam perniciem. Nemo enim cxprofeftb contra Deum in bellum infurgeret.Cæcitas ergo eft, ac ignoratio Dei quæ mundu . rapit vt bellum inferre Chrifto non dubitct.Sempcr ergo habenda eft caufæ ratio: nec alibi ve ra confolatio eft,quàm in teftimonio bonæ confcientix. Hinc ctiam ad gratitudinem erigendi funtanimi: quôd dum incæcitatefua mundus périt, Deus nos fua luce dignatus eft. Intcrca tenendum eft,Chrifti odium exftupore mentis proucnire:quum Deus non cognofeitur. Nam vt fæpe dicojcæca eft incrcdulitas:non quôd nihil rntelligant, vel fentiant impii:fed quia cSfufum cftquicquidhabentnotitiæ,amp;ftatim euanefeit. Qua de re alibi copiofius tradaui.

Si non veninem,amp; loquutus fuifleni eis,peccatum non haberent.nunc autem exeufationem non habent de peccato fuo.

Si opera non feciflem inter eos quæ nemo alius fecir, peccatum non ha berenr.nunc autem amp;nbsp;viderunt,amp;oderuntvammequàm Patrem meum.

Sed vt impleatur fermo feriptus in Lege eorû,Quôd oderût me gratis. Ffai.}f.e Quum autem venerit Paracletus, quem ego mittam vobis a PaU'e,Spi ritus veritatis,qui à Pâtrepiocedit,ille teftificabitur de me,

22 s I NON VEN 1 s SE M. Qiiôdludæosdixerat odio profequi Euangelium,quia Deum noncognofeerent:ncquishoc valereputaret adlcuandam eorum culpam,fubiicitcos maligne cæcutire : quemadmodum fiquis claudat oculos, nelucem afpicerc cogatur. Nam alio-qui obieâum fuiffet Chrifto,Si Patrem. tuumignorant, qui fit vt eorum errorinon fuccurras? Cur non faltcm tentafti an prorfus eftent indociles, néene? Rcfpondet, fe boni, ac fidi doôoris officio perfunâum effe, fed fineprofeâu : quiaeosmalitiaadfanammcntcm redire paffanon fu crit.P orrô,fub illorum perfona terrorem incutere omnibusvoluit,qui Dci veritatem vel fibi oblatamrefpuunt,vel cognitam volcntcs oppugnant. Etfi autem illos terribilis manet Dei vin diâa, Chriftustarnen fuos difcipulos hîcmagis refpicit : vteertaVidorix fiducia eos animet, nequando fuccumbant impiorum malitia:. Nam vbi talem audimus fore exitum, iam quafi in mediapugnatriumphumagerc licet, peccatvmnon h a b ER e n t. Videturinnuerc ,

Cap. X V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(N. EVAN G.

Chriftiishisvcrbi.s folam incredulitatem peccatum cfle; amp;funtquibusitavilt;Jcnir. Augufti-nus quidcm magis fobriè, fed tarnen ad cum fenfum accedit. N am quia fides rcmittit amp;nbsp;dclct omnia pcccata,dicit vnumefleincredulitatis peccatum,quod damnet. Verè hoc dicitur:quan-doquidem non modo obftat incredulitas ne eximatur hommes à mortis reatmfed fons amp;nbsp;cau-fa cft malorum omnium. Cætcrùm totailiadifputatio nihil ad przfcntcmlocumfacit.Nequc enim generaliter accipitur peccati nomen,fed pro circunftantiacaufa:,quætraâatur:acfi dice-rct ChriftuSjULillo modo excufabilem effe corumignorantiam, eo quodinfua perfona maligne Dcumrefpuiflcnt;quemadmodum fi infontem,iuftum,acpurum vocemus, quem nonnifi ab vno crimine abfoluerc volumus,cuius reus «rat. Ad vnam ergo peccati fpeciem reftringitur ifta Chrifti abfolutio:quiain Euangelii contemptu amp;nbsp;odio ludæis ignorantiæ prætextum tol-iit.Exoritur tarnen adhuc noua quxftio,Annon ante Chnfti aduentum fatis fuerit incredulitas ad damnandos homines.Et funt fanatici homines,qui ex hoc loco perperam colligunt,quicun que ante Chrifti aduentû mortui funt extra fidem,dubio fufpenióque in ftatu fuifle,donee illis fc Chriftus manifeftaui t. Quafi vero non extent complures Scripturæ loci,qui folam confeien Hem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;reatu fatis fuiffe tcftatur.Mors inquit Paulus,vfquc ad Mofen regnauit in mundo.

Et alibi, perituros fincLegetradit,quifincLegcpeccaucrint. Qiaid igitur fibi vult Chriftus? Certc conceflîo cft iniftis verbis : qua fignificat nihil amplius reftare Iuda?is quod obtendant ad leuandam culpam, ex quo feientes amp;nbsp;volentes, oblatam fibi vitam rcpulerunt. Ita exeufatio quam concedit illis,non abfoluit pcnitus,fed tantùm fceleris grauitatem extenuat; iuxta illud, Scruusfciens voluntatem domini fui, amp;nbsp;fpernens, grauius vapulabit.Neque enim Chrifticon filium fuit veniam aliis promittcre:fed hoftes fuos, qui contumaciter Dei graüam rcicccrant, teuere conuiâos : quo palam conftaf et omni venia amp;nbsp;mifericordia indignos elfe. Notandum autem quod non loquitur de nudo fuo aduentu ; fed qui cum dodrina coniunâus fuit. Ncqiic enim ob folam corporis præfcntiam tanto crimine obftridi fuiffent:fed dodrinæ contemptus cos prorfus inexculàbiles reddidit.

I3 I ME oDiT. Infignislocusquodocemur,neminemodiohabcrcEuangeIiidoârî-nam)quinfuamaduerfusDeumimpietatemprodat. Aliud quidcm multi orepra: feferunt. nam quum ab Euangelio abhorreanr,volunt tamê videri optimi Dei cultorcs. Scdnugæfunt: intus enim latet Dei contemptus. Itafit, vtdodrinæ fuæ luce Chriftus multorum hypocrifin I detegat. Qua de rc plura cap.^.c.io. diximus in ilium locum. Qui male agit, odit luccm. Item ( cap.j.d.! 5,Qui non honorât Filium,ncquePatrem honorât. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

14 stopERA NON FEcissE M.Opcrum nominecomplcditur,mcoiudicio,quæcunquc diuinæ fuæ gloriz fpecimina edidit.Nâ amp;nbsp;miraculis,amp; Spiritus fandi potêtia, amp;nbsp;aliis docunie tis clarè probauitfc cfle Dei FiliS;vtin co cófpicuacfTctVnigcniti maieftas,ficuticapite primo habuimus. De miraculisobiicifolct, necplura, nec maiora ab eo fada cfle, quàm à Mofe amp;nbsp;Prophctis.Nota cftfolutio,hacratione excellcre Chriftû in miraculis: quianon minifter dun-taxat,vtreliqui,fcdproprie author fuerit.Suo cnimnominc,fuoimpcno,fua virtutevfuseftad edenda miracula.Cæterùm,vt dixi,in genere comprehendit omnia caileftis amp;nbsp;fpiritualis poten tiæteftimonia,quibusilluftratafuitciusdiuinitas. vidervnt,et odervnt. Con-cludit non poffe tergiuerfando effugere hoftes fuos:quâdoquidcm virtutem fpreuerint, quant nbsp;nbsp;i

prorfus diuinam eflé conftabat:fuum enim numen palàm Deus protulerat in Filio; quare fru-ftra diduri crant,fibi dun taxat cum homine mortali fti ifle negotium .Locus hic admonet,vt id confideranda Dei opéra attend fimus: in quibus dum excrit virtutem fuam, debitum fibi honorem haberi vult,ac deferri.Vndefcquitur ingratos aduerfus Deum cfle, «Se malignos, quicu-que cius dona obfcurant,vcl contemptim prætercunt.

SED V T c O M PL EA T VR. Q^odprætcrnaturamcft, videtur incredibile. Atquinihil minus rationi confcntancum,quàm Deum odifle.Ideo dicit Chriftus tanta malitia infedos cf-fc eorum animos,vt gratis odcrint:quo ipforum fcclus amplificat.Citât aute Chriftus locum ex Pfalmo XXX v,quem dicit nüc compleri: non quod iam idem prius Dauidi non accidiflet:fclt;l vt obftinatam gentismalitiam perftringar, quæ per condnuas ætatumfcrics ab atauis ad abne-potes tranfmilla, fine fine regnabat; aefi diceret,nihilo ipfos meliorcs efle patribus, qui Dauidi fine caufainfefti fuerant. legis nomine Pfalmosdefignaf.quia tota Prophetaru dodrina nihil aliud erat,quàm Legis appendix.Etfcimus Mofis minifterium ad tempus vfque Chrifti du-rafle. Ipforumporro Lcgem vocat,n5 honorrs caufa:fed vt acriuspungantur familiari elogio-acfi diceret, Lcgemhabent quafi hxrcditario iurc fibi traditam : in qua mores fuos graphicè «iepidos vident.

25 Q^VVM AVTEM VENER.IT. PoftquamoftcnditChriftusApoftoHsnonminoHsdé-* here efle Euangclium,quia multos habeat aduerfarios, ctiam in Ecclcfia ipfa : nuncimpio iU lorum furori Spiritus teftimonium opponit, quofulFultæ eorum confcientiæ nunquam laba-fcant:aclîdiceret,Sæuietquidem mundus contravos;alnsludibriocritvcftra do6trina;alii ca cxecrabunturdednulli erunt tarn violent! motus,quifidei veftræ firmitatem labefaâent, vbi Spiritus fanâus vobis datus fuerit,qui fuo teftimonio vos ftabiliet. Et certe hoc vnum eft no ftrum præiidium,quum mundus vndique tumultuatur,quód Dei veritas per Spiritum fandu incordibus noftnsoblignata,quicquid in mundo eft, infra fedefpicit. Namfi obnoxia eflec hominu iudiciis,centics quotidie fidem noftra obrui cótingeret.Ergo diligenter notadum eft, vbinam inter tot varias agitationes confiftere nos oporteat : nempe, quia non fpiritum huius mundiaccepimus,fed Spiritum qui ex Deo cft,vtfciamusquæ à Deo nobis donatafunt.Vnus ille teftis potenter difcutit,diffipat,euertit quicquid ab hoc mundo in altum attollitur ad ob-feurandam autpeffundandam Dei veritatem.Quiconque hoc Spiritu præditi erunt,adcope j-iculum non eft vt propter mundi odia vel contemptum,animum defpondeant,vt vnus quili-bet eorum futurus lit totius mundi vidor.Interea cauendum eft ne ab hominum relpedu pen deamus. Qu^andiu enim ita vagabitur tides, imo limulac ex Dei fanduario egrefla fuerit, mi-ferè fluduari necefle eft.Ergo ad interius amp;nbsp;arcanum Spiritus teftimoniû reuocanda eft,quod ftbi è cælo datum efle noruntfideles.Teftariautem dicitur Spiritus de Chrifto,quia fidem no ftram in eofolorctinet,acfiftit,nevllamfalutis partem alibi quæramus. Vocatrurlus Para-cletum, vt eius patrocinio freti,nûquamtrepidemus .Voluit enim Chriftus hoc elogio fidem npftram munire, ne vl lis tentationibus fuccumbat. Præfcnti etiam circunftantiæ aptandum eft quod vocat Spiritum vcritatis.Subaudienda eft enim antithcfis,quöd extra hunc teftem va riècircunferanturhomines,nec vfquamloliderefideant : vbicunqueautem loquitur,omni dubitationeamp;fallaciæmetuliberethominummetes.Quoddicit se a flt;atre missv-RvM, (Sirurfus a patre procedere, adaugendumauthoritatispondusfacit.Nc-que enim contra tamvalidosinfultus, contra tot actam impetuofas machinas fufficeret Spiritus teftimonium,nili perfuafi ellemus à Deo profedum elle. Chriftus ergo eft qui Spiritum Wittitjfedexcæleftigloria: vtfeiamus nonhumanumefte donum,fed certum diuinægratiæ pignus.Vnde apparet quàm friuola fuerit Græcorum argutia,quando horum verborum priE-textu,Spiritum a Filio procederenegarunt. Patrem enimfuo more Chriftus hie nominal, vt ad diuinitatis fuæ intuitum attollat noftros oculos.

i7 ET vostestimonivm redditis. Significat Chriftus non fore eiufmodi Spiritus teftimonium,quod priuatim fibi habeant Apoftoli,amp; quo fob fruantur: fed quod latius fe peripfos diffundat:quia futuri erant Spiritus organa, ficuti loquutus eft ipforum ore. Vide-musnuiic quomodoexauditufit fides, amp;nbsp;tarnen fuam certitudinem habeat à figilloamp;arra Spiritus. Q^ibus non fatis nota eft humanæ mentis caligo, hi fidem nat-uraliter ex fola prædi-catione concipiexiftimant.Contravero plerifquefanaticisfordet externa prædicatio,dum ml gnifice arcanas rcuelationes, amp;nbsp;MSDiauxo/Aoif fpirant. Atqui videmus vt duo hæc fimul Chriftus coniungat. Tametfi igitur nulla eft fidcs, donee mentes noftras illuftret Dei Spiritus, amp;nbsp;corda obfignet:non ramen ex nubibus petendæ funt vifiones, vel oracula;fed verbum, quod prope nos eft,in ore noftro,amp; corde,fenlus omnes noftros fibi deuind:os,amp; in fe defixos habe- Dp»f.3o.f.i4. re debet.ficuti pulchrèIcfaias,Hocfœdus meum,inquit Dominus;Spiritusmeusquempofui fuperte,amp; verba meaquæpofui in ore tuo non deficienr,amp;c.Particulaifta, ab initio p V I ST I s M EC V M, ideoaddita eft, vtfeiamusplus fidei mereri Apoftolos,quia oculati fuerunteorumteftesquæannuntiantificutdicitIohannes, Quodaudiuimus,quod vidimus, quodmanusnoftræpalparunt.Ita enim modis omnibus confultumnobis elTe Dominus vo-luit,nequid adfolidam Euangelii approbationem deeffet.

1 1 Alienos à fynagoga facient vos:fed venit hora,vt quifquisvos inter-fecerit,arbitretur fe cultum præftare Deo.

mini quod dixerim vobis. Hæc autem vobis ab initio non dixi, quia vo-bifcum eram.

I HAEc LOQ,vvTV.s svM VOBIS. Rurfus conimeiTiorat nihil coruni qux dixit, 111-peruacuum efle:nam quum pugnæ amp;nbsp;certamina eos nianeant,legitimis armisante tepus fuifle inftrucndos.Interea veto fignihcat,fi haqcdodrinam probe mcditatam habcant, ad rcfiften-dum pares fore.Cæterùni,quod tûc Apoftolis dixit, nobis quoquc diétum cflc meminerimus. Ac primo tenendum cft,Chriftum non mitterc in arenam fuos inermcs-.idcoque neminem in hac militia deficere,nili ignauiæluæ culpa.Nec verb expcdandum eft dum in rem prælcntcm vcntum fueritded potius danda opera,vt afluefadi his Chrifti iermonibus, ac familiaritcr im buti,pugnam,quum opus erit,capeflamus. Neqiie cnim dubitandum eft quin vidoria in manu fit,quandiu iftæ Chrifti admonitionespenitus animisnoftris mfixæ crunt. Nam quum di-citjNe fcandalizemini,fignificat minime cflc pcriculum ncquid nos aredo curfu aucitat. Sed hincapparct quàmpauciriiè hanedodrinam difcant,quöd quifibi videntur earn extra teli iadum memoriter tcnerc,vbi conlcrerc manus oportet, tâquam cius prorlus ignari amp;nbsp;rudes, deficiunt.Siccrgo armahæc nobis aptemus,ne vnquam effluant.

ALiENos A synagoga. Eiat hoc noii Icuc fcandalum turbandis cotiim animis,’ quod tanquam fcelerati homines,ex pioi urn ccetu profligandi crantdaltcm qui fc populii Dei efle iadabant,ac gloriabantur Eccleliæ titulo. Neque enim perfecutionibus tantum,lcd pro-X.Cpr.4.f.n. bris amp;nbsp;ignominiæ obnoxiifunt fidcles,qucmadmodum dicit Paulus. lubct tarnen Chriftuse-tiam contra huncinl'ultum firmo.sftare:quia priuati lynagogis,nihilominusin regno Dei ml neant.Summaeft,nondeberenosfrangipcruerflshominumiudiciis,quinfortiter fubcamus crucis Chrifti opprobriurnihocvnocontcnti,quod caufa noftra, quarn indigne amp;pcrperani damnant homines, Deo probetur. Porro hinc colligimus Euangelii miniftros non tantum à profeflis fidei hoftibus maletradari : fedetiam fummaignominia interdii affici apud cos qui domcfticiEccleliæ videntur,imô ctiam colûnæ. Scribæ amp;nbsp;Sacerdotes,àquibusdamnati fuc-runt ApoftolijdiuinitusleconftitutoscfleEccleliæiudicesiaciabant. Et certè penesiploscrat ordinarium Eccleliæ regimen:amp; fundio iudicandià Deo crat,non abhominibus.Verùmfua tyrannidc totum ordinem à Dcoinftitutum corruperant.Itaficbat,vt poteftas quæin ædifica-tionem illis concelFa fucrat,nihil aliud effet quàm immanis ieruorum Dci oppreflio ; cxcora-municatio, quæ medicina efle debuerat purgâdæ Eccleliæ, ad pietatem inde cxterminandain conuerfa foret. Idquumiamfuo feculo experti fueiint Apoftolimon cft quodhodienosma-gnopere terreant Papæ anathemata, quibus in nos propter Euangelii teftimonium fulminât, neque enim timendum cft ne plus nobis noccant, quàm veterailla Apoftolis. Imô nihil magis optâdum,quàm vt alieni limus ab eo cœtu, à quo Chriftus exulat. Interea notemus tam craflb cxcommunicationis abufu non fuifle tarnen fadura vt abolira fiierit difciplina, quam ab initio Deus in Ecclelia fua ftatucrat. Nam quum in hoc totus lit Sat3n,vt omnia Dei inftitura a-dulteret,minimeilli ccdendum cft, vt propter corruptelasè medio tollatur quod Deus in perpetuum fanciuit.Ergoexcommunicatio no minus quàm BaptifmuSjiSf CœnaDomini,corre-dis vitiis,in purum aelegitimum vfum'rcuocanda eft. sed venit hora. Inlcandalo illo adhuc infiftit Chriftus,quôd hoc libi iuris arrogant Euangelii hoftes,vt fc purent Dcofa* eras vidimas offerte quum fidelc.s occidunt. lam per fe durum cft, innoxios crudelitcr vexari: fed longe acerbius ac molcftiuscft,iniurias quibus Dci filiosafficiûtimpii,iuftasccnfcripce-nas,amp; débitas corum fcelcribus: fed tantum nosprælidii in reda confcientiaftatucre decet,vt patienter ita nos ad tempus opprimi feramus, donee apparcat c cælo Chriftus,catifæ noftia? Si fuæ vindex.Sedmirum eft,hoftes veritatis,quum libi malècófcii linr,ncn modb fucumfacerc hominibuszfedetiam coram Deolaudem exiniuftafæuitiaflbi vendicarc.Rcfpondco,hypo-critas, quantunuiscoscoarguat confcicntia,fcmper tarnen blanditias acccrfcre,quibusfeial-lant. Ambitiofifunt,crudeles,fuperbi,fcdprætcxtuzeliomniahæcvitiatçgut,quôfibiimpu*

ne indulgcar. Accedit etiâ furiofa quædâ cbrictas,poftquâfanguine martyrum fiicrut imbuti.

9 ET HAEC F AC I ENT. Non fruftra ad iftaoi confiderationcm fubinde Apoftolosrcuo-catCbriftuSjVnam cflecaufam cur itain cos inlaniantincrcduli.quia Deum ignorant. Nequé tarnen hoc Icuandæ corum culpæ caufa dicitur, fed vt cæcum corum furorem alti s animis de-fpiciant Apoftoli.Sæpe enim fit vt authoritas quapollent impii,amp; fplcndor qui in illis reful-get,modeftas concutiant ac pias mentes. Côtrà verb Chriftus fanda magnanimitate infurge-rcfuosiubet,vtaduerfarioscontemnant, quos error duntaxat, Si cæcitas impellit. Hie enim murusnofteraheneus, quum certoperfuafifumus,Deum à parte noftra ftare :qui autem nos oppugnant,rationc dcftitui.Cæterùm,his verbis monemur,quam graue fit malum,Dei ignoratio,quæ facit, vt ipfi quoque parricidæ laudem amp;plaufum fceleri fuo captent.

4 VT QV V M VENERIT HORA, EORVM REMINIS c.Repetit quodiS dixerat,nS elTc hancvmbratilcm philofophiam,fedquxadpraxin amp;nbsp;vfum aptandafitiacfenunc de his rebus concionari,Vt re ipfa oftendantnon fruftrafe fiiifle edodos.Quö dicit, v t recordemini, primbiubet repofitaeffe in animis,qux audierunt. Deinde quum vfuspoftulabir,eorum elle memores:tandcm fignificat non parum in eo efle momenti,qubd vaticinia profert de rebus fu turis. NON DIXI ab initio. Quuteneri adhucjamp;imbecilles client Apqftoli,qua-diu cum illis verfatus eft Chriftus in carne, ipfis Optimus amp;nbsp;indulgentiflimus magiftcr pepcr-cit,neque palTus eft vitra vires premi.Ergo non magnopcrc tunc confirmatione opus habebaf, quum otium illis,amp; immunitas àperfecutionibus daretur. Nunc mutandam illis elTe ratione denuntiat:amp; quoniam noua cos manet conditio,fimul hortatur, vt feadludadum comparent.

Î NvNC VADoADEVM. TcmpctatOptimaconfolationequemexfuodifcclTuconcipc-re poterant dolorem; quod valde nccelTarium crat. Qui hadenus molliter habiti fucrat, voca-banturinpoftcrum tempus ad graues amp;nbsp;arduaspugnas. Quid ergo futuruerat, nifi Chriftum fcirentincxIoelTefalutisfuæpræfidemîNam a d Patreire,nihil aliudcft,quàmrecipiin cx-! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lîftcm gloriam, vt fummo impcrio potiatur. Hoc igitur illis triftitix folatiû, ac rcmediu pro-

ponitur,qubd Chriftus corpore abfcns,fedebit tarnen ad Patrisdexteram,vtfua virtute fideles tueatur. Cxteriim duo hie vitia in Apoftolis reprehendir, qubd vifibili carnis fux prxfcntix nimis addidi erant, deinde, qubdeafublata, mœrorc occupât! nonattollcbant altiusoculos. Idem amp;nbsp;nobis contingere folct.Chriftum enim fenfibus noftris femper afFigimus:dcinde fi pro voto non apparet, fingimus nobis defperationis materia. Videtur quidem fallb Apoftolis hoc obiicijcos non roGARE qub abeat Magiftcr,quri prius ea de re anxie feifeitati eftent.Sed facilis eft folutio, fic ipfos quxfiifte, vt ani mos ad fiducia non attollerent ; quod in primis fieri dcccbat.Scnfusergo eft,Audito mco difceflii expaucfcitis,ncque reputatis qub difeedam, vel in quern finem.

7 SED EGO vERi TATE M. Vtilemforcabfentiamfuamteftatur, vtdefinat veile ipfum habere oculisprxfente;amp; fpeciem iurifiurandiadhibet. Quia enim carnales fumus,nihil dif-ficilius eft quàmpræpoftcrum hunc affedum ex animis noftris rcuellere, quo Chriftum è cx-lo ad nos detrahimus.Hanc verb vtilitatis fpeciem exprimit,qubd non aliter Spiritu fando do nadi erant,nifi ipfemundum relinqueret.Longeautévtilior,ac magis expetenda Chrifti prx-fcntia,quaper Spiritus fui gratiam, amp;nbsp;virtutem fe fruendum nobis præbet,quàmfi nobis ante oculosadelTct.Nequehîcmouenda eft quxftio. An non potucrit Spiritum Chriftus cli-ccre,quu in terris ageret. NamproconfelTofumit Chriftus quicquidaPatredccretum eft.Ec certc vbi femel oftédit Dominus quid fieri velit,ftulta eft ac noxia de polTibilitate difputatio.

S Et quum venerit illc, arguet mundum de peccato, amp;nbsp;de iuftitia, amp;nbsp;deiudicio.

‘° nbsp;nbsp;nbsp;De iuftitia autem,quia ad Patre meu vado,amp; amplius no videbitis me.'

. 15 C^um autem venerit ilie, ntm^e Spiritus veritatis, ducet vos in omnem vcritatem.Neque enim loquetur à feipfo,fed quæcunque audierit, loque^ tur : ÔC quæventura ftmt,annuntiabit vobis.

i4 Illenieglorificabit,quiademeoaccipiet,amp;annuntiabitvobis.^ Omnia quæ habet Pater,mcafunt:propterea dixi vobis,De meo a.cci^ piet,amp; annuntiabitvobis.

S Q^yvMVENERiT iLLE. Omiffa cxpofitioiium varictatc, quam nobis pcpcrit locl obi'ciintas,rantiimarferam quodmihivideturexgcnuino elle Clinfti fcniü.Pronuierat Spi-ntiim fuum dilcipulis;nunc dom præftantiam ab efFcâu commendat ; quia Spiritus hic non cos modo priuatiiîi reget, lulhncbit, ac tucbitur:lcd vim luam amp;nbsp;ehicaciam latius difFundet. ARGvET mvndv M,inquit,hoc cft,nó mancbitinclulus in vobis:fedpotétiaeiusfe àvobis proferct in totum mundum.Spiritum ergo illis promittit, qui futurus lit iudex mundi, amp;nbsp;per quem eorum prædicatio adeo viua cfficaxque lutura lit,vt in ordinem cogat qui prius cfFi æni hcentia exultantes nullo mctu nec reiierentia tcnebantur.Notandum autem cft, Chriflum no de arcanis reuclationibushîc loqui,led dc Spiritus virtu tc, quæ in externa Euangclii doäri-na,amp; hominum voceapparet.Vndc enimfitvt in animos penctret vox hominis, radiccm illic agat,fruétihcctdeniquc,cxlapideiscordibus carnea faciens, amp;nbsp;innouans iplos homines, nili quiaSpiritus Chrifti earn viuificatîalioqui eßet mortualitera amp;inanislonitus; qucmadmo» dum pul ehre docct Paulus, a.Corinth.^.b.d, vbi Ic miniflrum Spiritus eße iaöat, quia Deus potenter in cius dodrinaopcrabaiur. Senius ergo cfl, quumSpiritu donati fucrint Apeßoli, cæleRi ac diuina virtute inüiuäos fore, quaiurildiâionem in toto mundo excrceant. Cæte-runi,hücSpiritui potius quam iplis tribuitur, quianihilhabebuntproprixpoteßatis; vipcte quiminiltri tantum crunt amp;nbsp;organa,folus autem Spiritus in illisprxlidcbit.Sub m v b d i no nunc,tam cos qui vere conucrtendi erant ad Chriltum,quàm hypociitas amp;nbsp;reprobos compre-hcndi exißimo.Duobus cnim modis hommes arguit Spiritus in Euagclù prædicaiicnc. Quidam cnimleriotanguntur vtlponte le humilient, Iponteiudicio fublcribant quo dair.nan-tur. Aliictliconuicii, rcacumnon poflunt tftugere, non tarnen ex animo cedunt, ncclelub-miituntiniusac ditioncm Spirituslandi : quin potiusiubaâi, intusIrcmunt, amp;nbsp;ccnlufinca definunt tarnen intus contumaciam alcrc. N une tenemus quomodo Spiritus mundû argucre debucrit per Apoflolosmempe quia ludicium luum Deus in Euangelio patcfecit,quo pcrcul-fæ confcicntiæ malafua,amp; Dciipfius gratiam lentirc cœpei tint. Nam verbum pro con-uinccrehîcaccipitur.Atqucad huius loci intclligentiam non parumiucisaflerct quod habetur i.Corinih.i4.c.i4, vbi fie Paulus,Si prophetent omnes, ingrcdiatur autem incrcdulus vcl idiota,arguitur ab omnibus,diiudicatur ab omnibus, amp;nbsp;lie occulta cordis cius manifeßa fiût. Propriè illic Paulus dc vnaarguendi ipecic agif.quum fcilicct Dominus cleflosluos adpocni-tentiamadducitperEuangclium; Icdhincdilucidè patet quomodoSpiritusDeiinfonitu vo-cis humanæ hommespriuslugononafluctos,imperiumfuuagnolcere amp;fubirecogat. Qiiæ-ritur nunc in quem hnem hoc Cl.rißus dixerit. nonnulli caulam odii,cuius mcmincrar,notari putantiacfi diceret,idco forcinfcnlos mundo, quia Spiritus vicilfim perillos mundum vrge-bit.Sedego aliispotiusfubfcribo, quidiucrlum fuille Chrißi confilium tradunt,ficuti lam initio attigi.Magni enim interfuit vt feirent Apoßoli,non vulgare fore Spiritus donum quod illispromiirum fuerat.Singularisergo cius excellentiadefcribitur,quôd Deus hoc modo tribunal fu urn criget ad iudicandum totum orbem.

9 . D E PEc c A T o Q_v I DE M. Nunc vidcndumrcftatquidfitdc pcccatoatguctc. Vidctuf Chrißus infidelitatem facerc folam peccati caufam. idquc varie ab interprctibus torquciur: fed quemadmodum præfatus fum,non refcram quid finguli doccant vcl Icntiant. Primo no-landumeß,indicium Spiritus à demonßratione peccati incipcre. hoc enim Spiritualis doâii-næ exordium cß,homines in pcccatogenitos nihil in fe habere nifi peccati materiam. Porro infidelitatis meminitChrifius,vtoßenderetqualisinlc fit hominum natura. Nam quia vim culum,quo fc nobis vnit,cß fides, donee in iplum credamus, extra cum lumus, amp;nbsp;ab co diuifi-Tantundem igitur valent eins verba,acfi dixißet,Spiritus quum vcnerit,oßender ac cóuincet, cxtramcregnarein mundopeccatum. Proindehîc nominatur infidclitas,quia nosfeparat à Chrißo, atque ita facit vt nihil præterpeccatum nobis rclinquatur. In fumma,damnatiir his verbisnaturæhumanæcorruptio amp;prauitas,neputcmus Vclguttam vnam reditudiius fine Chrißo nobis ineffe.

W DE IV ST IT IA. TencndaeßgraduumfcricsqiiamponitChrißus.Mundumnuncdi-cit arguendum dc iuflitia ; neque enim iuflitiam efurient ac hiicnt homines, inio cum faßjdio

s E C. I o H A N N E M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lo;

tefpuêt quicquid de ca dicctur,nifi taüi fucrint fenfu pcccati. Præfertim de fidelibus fic haben dum eft,non pofte eos in Euangelio proficcrc, nifi primiim humiliati fuerint: quod ftcri no po-teftnifipeccatisagniris. Proprium quidcm cftLegismunuscoicientiasvocare adDciiudiciu, amp;. terrore vulnerarc:fed rité Euangelium pridicari nequit,quin à peccato in iuftitia,amp; à mor-leinvitam deducat. Proindeneceftccft vt àLcgc mutucturpnmumiftud membrum de quo loquutus eft Chriftus.Cæterùm ]uftitiam,hîcintel!igequæ nobis per Chriftj gratiam commu-nicatur.Eam Chriftus ftatuitin fuo a'd Patrcm afcélumccimmcrito.qucmadmodum enim,tc-ftc Paulo,refurrexitpropteriuftificationcm noftram,itanûcaddexieramPatnslcdct,vtquic-quid illi datum eft poteft.iiis cxerceat, Sc fic impleat omnia. Denique è gloria cælefti luftitiæ fua: odore mundum perfundit.Spiritus autcm per Euangelium pronuntiat hunc vnfi elle mo-dum quo iufti cenfeamur. Idcoà conuicEonc peccatilecundushicgraduseft, vtconuincat Spiritus mundum quænam vera fit iuftitia. Nempe quod Chriftus fuo in cælum aiccnfu, vita: regnum conftituit,amp; nuncfedet ad Patris dexter3m,vt vcram iuftiuam ftabiliat.

DE iVDicio AVTEM.Quiiudiciinomenprodamnationeaccipjunt,rationcnonca-rent:quiamoxfubiicitChriftus,mundipnncipemeffeiudicatum. Mihiramen videtur diucr-f[isfcnfusmagiscongruerc,ncmpequödaccenla Euangeliilucepatcfaciat Spiritus,Chrifti vi-ôoriaquafatanæ imperium deiecit, ftatum mûdi rite amp;nbsp;ordine fuiftc compofitum:acfi dicerec veram cftc iftam inftaurationéqua rcformantur omnia,quû ipfe Chriftus lubado amp;nbsp;triumpha tofatana,folus regnum obtinet. ludicium ergo rebus cófufis amp;nbsp;diftipatisoppomtur, vcl vt brc uius died, antitheton eft lt;xTa^l!if,2cG reditudinem quis diceref.quo fenfu frequenter lumitur inScriptura.Scnfuscrgocft,fatanamquadiuimpcrio potirur,niilcere omnia amp;nbsp;turbate,vtfoc-di fit ac deformis operum Dei confufio:fed vbi tyrannide fua exuitur per Chriftii,tunc mudo reparato,ordine bene tempcratfi lucerc. Ita mundu Spiritus de iudicio cóuinci t,hoc eft, quod Chriftus dcuido iniquitatis princ^e,quæ prius collapla erant amp;nbsp;diuulla,in ordincm reftituat, ADHVC MV LT A H A B E o.No potuit taiitu apud difcipulos valcrc Clirifti cócio quin fill eos ruditas adhuc perplexos in multis tenerct: imo vix tenui guftu libabant quæ ipfos penitus reficeredebebant,nifi obftitiffetcarnisimbccillitas.Fieri ergo non poteratquinfuæ inopiæ co feii, metu amp;anxietatelaborarmt. Chriftus autcm cumhacconfolationeoccurrit, quod acce-pto Spiritu,noui 8c longe alii homines futuri fint. Quod igitur pares ferendo cftc negat,fi plu-raamp; altioraillis dixerit,hucpertinct,vtfpe mclioris profedus eredqnondefpondeant animos. Mctirienim gratiam, quadonandi erant, ex prxfentifenfu non oportuit, quum tarn procul à cælo abeffent-In fumma, bono 8c forti animo cftc iubet, quantunuis nunc fint debiles. Cæte-rùm,quia nulla prater dodrinam fultura erat in quam rccumbcrét,admonet Chriftus fe illam temperafle pro corum modulodic tarnen vt altior 8c vbcrior breui fpcrandafit. acfi dicerct,Si nondumad vosftabiliendosfufncitquodcxmeaudiftis,tolcratepaulifper. Nam paulopoft Spiritus magiftecip edodis, nihil amplius décrit, abfoluctillc quod rude adhuc in vobiseft. Nunc quæritur quænam ifta fuerintquibusdifcendisnondtimidonci erant Apoftoli. Papiftx Vt fua fig^enta pro Dei oraculis obtrudant, hoc loco improbe abutuntur. Chriftus,inquiunr, nouas Apoftolis reuclationes promifit: ergo in Scriptura fubfiftcrc non conucnit, fuprà quàm illefuos vocaf.Primum fi cum Auguftinoloqui placeat,folutio ad manu erit. Verba cius funr, Quum tacucrit Chriftus, quisnoftrum dicat ifta vel illacflcJautfi diccrc audcat, vndeproba-bit’quis tarn vanus aut temerarius,qui ctiam fi vera dicar, fine vllo diuino teftimonio aftirmct ca effe quæ diccrc tunc Dominus noluit? Verum certior nobis ad eos rcfellendos ex Chrifti ver bisfuppetit ratio. Perfedus veritatis magifter dicitur Spiritus : quem pollicitus eft Apoftolis Chriftus. quorfum autcm promiffus eft, nifi vtacccptamabco fapientiam per manus tra-dcrent ?Datus eftillis Spiritus, quo duceamp;diredorc,iniundofibi officio defundi funt. Eos V idemille Spiritus in omnem v er i tat t m perduxerat, quum dodrinæfuæfummafcri-ptis complexi funt. Huie dodrinæ quifquis aliquid addendum putat,acfi mutila effet amp;nbsp;femi-plena,non modo Apoftolos infimulat malæ fidei, fed in Spiritum blafphcmus eft. Si dodrina quam litcris cofignarunt, àtyronibusadhuc 8c nouitiis profeda effet,non fuperuacua effet ac-ceftio: nuneveró quum corumfcripta quafi perpetux lint cius reuclationis tabulæquæ illis promiffaamp; præftitafuit,nôpotcftfineatrociSpiritusiniuriaquicquamilli addi. Porro quum adresipfas ventum cft,plufquam ridiculi funt Papiftæ.illa cnim arcana quibus portandis impa res erant Apoftoli,pucriles effe nænias definiunr, quibus nihil inanius, vcl magis fatuum. De-feendere fcilicet è cælo Spiritum oportuit, vt dilcerent Apoftoli quo ritu facrandi effent calices cum fuis altaribus, baptifandæ campanæ, bencdicenda aqua luftralis, 8c miffa celebranda.

Vnde igitiir difcunt morioncs amp;pueri,qui ad vngucm tcncnt hæc omnia?NihiI iraqne apertius eft qudm Deo illudcre Papiftas,quum è cælo prodiifle fingunr, quæ tam Cereris aut Profcrpi-næ myftcria fapnnit,quàm abhorrent à fyncera Spiritus fapicntia. Nos verb nifi velimusingra ti elTe Dco,acquiefcamusin ea dodrinacuius authorcs eftc Apoftolos, fcripta eorum tcftârur; quandofummailliccæleftisfapicntiæpcrfcdionobis prodita cft,quæ hominem Dei perfe-dum reddat. vitra earn progredi fas eftc non putemus. Nam altitudo noftra amp;nbsp;latitudo, amp;nbsp;pro-fiinditas in co pofita eft,vtlciamus charitatem Dei quæ nobis exhibita eftin Chrifto. Hæc co-gnitio omnemlcientiam fiipereminctjVt inquit Paulus.Etquumtradit in Chrifto abfeonditos efte omnes fapientia: amp;fcicntiæthcfauros,nonaliquem ignotum Chriftum fabricat,fed quern fua prxdicatione ad viuum depinxit,vt cernatur quafi ante oculos noftros crucifixus, quemad-modudicit,ad Gala.3.a.i.Cæterùm.nequa mancatambigmtas,Chriftusipicpoftcaibis verbis cxplicat quaînam ilia lint quæ nondum ferre poterant Apoftoli. qvae ventvra svnt, annvntiabit vobi Sjinquit.Hocquidem nonnulliadSpiritumprophetiærcftringût; fed meo iudiciopotitis futurum regni fuifpiritualis ftatum defignat,qualcm paulo poft relur-redione cius Apoftoli viderunt, fed tue cóprehendcrc nullo modopoterant Non ergo vatici-nia illis promittit de rebus poft corum mortem futuris : fed tantum fignificat aliam fore regni fui naturam, amp;nbsp;gloriam longe maiorem quàm nunc animis concipcrc poftint. cuius arcanæ fa-pientiæ(quam per Ecclcfiam cælcftesquoque angcli cum admiratione difcuntjthcfauros Pau lus explicatin cpiftola ad Ephefios à primo capite vfquc ad fincm quarti. Quare non eft quod à Papæ archiuis vel fcriniis petatur. non enim loq.vetvr a. semetivs o.Con-firmatiocftilliusparticulæ,Ducetvosin omnemvcritatem.Scimus fontem veritatisDeum c£-fe,atquecxtra cum nihil cftccerti vel folidi.Qu^arcvt Spiritus oraculis plcnam tuto adhibcanc fidem Apoftoli,Chriftus diuinaforepronutiatiquafi diccret manarc à Deo ipfo quicquid Spiritus attuIcrit.Neque tame his verbis minuiturSpiritusmaicftasiquafi vcl Dcusno fit,vcl Pâtre fit inferior: fed refcruntur ad mentis noftræ captum. Quia enim propter velum interpofitu non fatisaftequimur quanta rcucrentiacxcipere dcccatquæ nobis reuelat Spiritusiideo expref Ü fit diuinitatis mentio, quemadmodum alibi vocatur arra, qua nobis ratam facit Deus lalu-tern noftram, amp;nbsp;figilium quo cius certitudinem nobis obfignat. In fumma, docere Chriftus voluitjdodrinam Spiritus non fore mundi huius,acfi in acre nafccretur, fed ex cælcftis Sandua rii ady tis prodituram.

IPSE ME GLoRiFiCABiT.TamadmouctChriftus,nonventurumSpiritum,quinouu aliquod regnum crigat: fed porius qui ftabiliat gloriam illi à Patre datam. Multi enim Chriftfi docuiftefomniant,tantum vtiudimentatradcret,pofteadifcipulos tranfmittcrctin altiorcm fcholam.Hoc modo Euangelium pluris non faciunt quàm Legem,quæ pædagogusfuifte veteris populi dicitur. Hunc errorem alter nihilo tolcrabilior fequitur, quod Chrifto valere iufib, acfi regno perfundus,nibi! nunc effet, Spiritum in eius locum fubrogant. Ab hoc fonte Papa-tus amp;nbsp;Mahometis facrilcgia fluxerunt. Nam ctfi inter fc multis in rebus funt diffimilcs ifti an-tichrifti : commune tarnen principium habent ; Euangelio quidem nos initiari inredam fidem,fed aliunde petendam effedodrinæ perfedionem,quæ nospenitusexpoliar. Si Papæ obiicitur Scriptura : illic hærendum effe negat, quia Spiritus fuperucniens mult’s additamcn-tisfupraillamnosctiexit.Mahomctes prædicatfinefuo Alcoranohomincsfempermanerc puc ros. Falfo itaque Spiritusprætextu fafeinatus fuit mundus, vt à fimplici Chrifti puritate difee-deret. Namfimulac Spiritus à Chriftifermone diucllitur, quibuflibet deliriis amp;impofturisa-perta eftianua.Similem fallendiviamtcntarunthocfeculo multi fanatici. Dodrinaquælcri-pt.a eft,illis vifa eft litcralis. Nouam ergo theologiam excudere placuit, quæ ex reuelationibus conftaret.Nunc videmus quàm non fuperuacua fucrit Chrifti admonitio, quodper Spiritum, quern miffurus crat,glorificandus effet: vt feiremus, non alias effe partes Spiritus fandi, quàm vt regnum Chrifti ftabiliat,amp; quicquidilli à Patre datum cft,affcrat fanciatquein perpetuum. QuorfumigiturSpiritusdodrina? NonvtnosabducatàfcholaChrifti,fedpotitis vt ratafit vox illa,quaiubemur iplu audirc. Alioqui Chrifti gloriæ detrahcret. Additur ratio: d e m e o A c c I p T ET,inquit Chriftus: quibus verbis fignificat, nos in hunc finem Spiritum rccipcre,vt bcneficiis fuis fruamur. Quid enim nobis confertîV t abluamur Chrifti fanguine,vt abolcatur per eius mortem in nobis peccatum, vt vetus homo nofter crucifigatur, vt valeat eius refurre-dio ad nos in vitæ nouitatem reformandos, denique vt bonorum eius fimus participes. Ergo nihil feorfum à Chrifto Spiritus nobis confert, fed à Chrifto fumit quod in nos tranfifundat. Idem amp;nbsp;de dodrina fentiendum : ncque enim nosilluminat, vt abducat vel tantillum à Chri-

fto: fedvt compleat quod dicit Paulus, Chriftum effe nobis fadumfapientiam. nam thefauros illos,qui in Chrifto lunt abfconditi,refcrat.In fumma, non aliis quàm Chrifti diuitiis nos locii pletat Spiritus,vt eius gloriam per omnia illuftrct.

IÎ Q^V AE C V N Q^V E PATER HABET, MEA SVNT. Quia vidcri pOtCtat Clltiftus, Pa-tri eripere quodfibi vendicabat,fatctur habere fe à Patre, quicquidper Spiritum nobis com-municat.Cætcrùm, quuin dicit omnia Patrisfua effe, inperfona Mediatoris loquitur: quia de plenitudine eius haurire nos oportet. Semper ad nos refpicit, vt didum eft. Atqui videmus vt lé maiorpars hominumfallat, quæpræterico Chrifto, Dcumper vagos circuitus quærit. Alii exponut, commune efle Filio quicquid habet Pater,quatenus idem eft Deus.Scd hie non tdm de arcana amp;nbsp;intrinfeca (vt fic loquar) potentia diflerit, quàm de iniundo fibi erga nos officio. Denique fuas diuitias pra:dicat,vt nos ad ftuendum inuitct;atque inter dona, quæ per eius ma num à Patre accipimus,Spiritum recenfet.

Paullfper, amp;nbsp;non videtis me : amp;nbsp;itcrumpaulilper,amp; videbitis me.quia fwiÂm eço vado ad Patrem.

’7 Dixemnt ergo quidam ex difcipulis eius inter fe, Qiiid eft hoc quod dicit nobis, Paulilper, amp;nbsp;non videtis me; amp;nbsp;iterum pauliiper, amp;nbsp;videbitis nie?Et,QLiôd vado ad Patrem?

’S nbsp;nbsp;nbsp;Dicebant ergo, Hoc quid eft quod dicit,Paulilper ? nefeimus quid Io-

Cognouit ergo lefus quod vellet eum interrogate, amp;nbsp;dixit eis,De hoc quæritis inter vos,quôd dixi,Paulilper, amp;nbsp;non videtis me: amp;nbsp;iterum paulilper,amp; videbitis me.

Amen amen dico vobis,quôdplorabitis vos, amp;nbsp;lugebitis, mundus au-tem gaudebit:VOS ante triftabimini,fed triftitia veltra in gaudiu vertetur. I fAVLispER, ET NON VIDETIS ME. Sæpius de fuo difccffu Apoftolos Chriftus prxmonuiqpartim vt eum fortiori animo ferrent, partim vt ardentius cxpetcrcnt Spiritus gra-tiam,cuius non magnum defidcrium cos tencbat,quandiu habebant Chriftum corporc præfcn tcm.Cauendum ergo ne faftidiolè legamus,quodnon fruftra Chriftus inculcat.Prinio dicit fc illis paulopoft ereptum ir i, vt confpedu eius priuati,in quofolo acquiefcebant,non tarnen de-finant prælenti efle animo.Deinde abfentix fuæ fubfidium illis promictit: imo teftatur fc bre-ui reltiiutum iri poftquam ablatus fuerif.fed alio modo,ncmpe per Spiritus fandi prxfcntiam. Quanquam hocfecundum membrum alii fccus exponunt, Videbitis me quum à mortuis rc-furrexero'.fcd nonnifi ad exiguum tepus:quia mox in cælum recipiar. Sed mihi verba eum fen-fumadmitterenovidétur,pA v l i sper amp;vidcbitisme.Quinpotius,hacccfolationcfublc-uat ac mitigat fuæ abfcntiæ mœrorem,qu ód non diuturna futura fit,ac ita Spiritus gratia com mendat,per quam illisperpetud adfuturus fit. Acfi promittcrct fe non multo poft rediturum, ncclongufore tempus quo eius confpedu carebunt.Nequc abfurdu exiftimari debet quod le vidcri dicit dum Spiritu in difcipulis habitaf.nam etfi oculis non cernitur, certo taméfidei cx-perimentocognolcitur eius prælcntia.Verum eft quidem quoddocet Paulus,peregrinari fide- nbsp;nbsp;cer fbg'

les à Domino quandiu in terra verfantur,quiapcrfidcm ambulant,nóper afpedum.Sed æque verum eft,meritóinterca gloriari polTe quod Chriftum fide habcant in femancntcm,quódilli adhærcâtvtcapiti membra, quodfpe cælum cû co poflidcant.Ergo gratia Spiritus nobis fpccu lum eft, in quoafpici vult Chriftus,fecundu illud PauIi,Etia fi cognoucrimus Chriftii fccundu carnem,nontamenampliuscognofcimus.fiquisin Chrifto,nouacreatura. qvia ego v a-DOAD PATRE M.Aliiexponunt,nonvidcndumampliusàdifcipulisChriftun),quiaincælo futurusfit,illiautem in terra.Ego potius ad fccundum membrum refero,Videbitis me breui: quia mors mea non eft intcritus qui me à vobis fcparct, fed tranfittis in cxlcftcm gloriam : vn-de fc diuina meavirtus ad vos vfquc diffundct.Docerc itaque mco iudicio voluit, qualis futura lit fua poft mortem conditio, vtfpirituali eius prxfcntia contenti efl'ent, neque putarenc quicquam fibi obeffe, quod non amplius cum ipfis agcrct vt mortalis homo.

Cap. XVI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN EVAN G.

ip COGNOVIT lESVs. Qi^anquavideturinterdumDominusfurdisIoqui,fuorumrudi-ratific tandem fuccurrit, vt non fit inutilis cius doftrina. Noftrum vero eft dare operam ne ad tarditaté accedat vcl fupcrbia vel ignauia, fed potius humiles nos præbeam’ ac dicédi cupidos.

p L OR AB IT I s VOS Er LvoEBiTis. Oftendit qua de caufa fuum difccfliim infta-re prxdixerit,amp; fimul promiflionem addident de maturoreditumempe vt melius fcirés,quàni neceflarium effet Spiritus fubfidium,Dura,inquit, amp;nbsp;ardua tentatio vos manet. nam vbi morte ablatus fuero,mundus fuos triumphos aget. Vos in grauiffimo mœrorc eritis:mundus fc bca turn, amp;nbsp;VOS mifcros iudicabit. Volui igitur vos armis neceffariis ad hancpugnam inftruere. Tempus au tem medium defignat inter mortem fuam amp;nbsp;miffionem Spiritus, quia tunc opprcf faiacuit quodammodo eorum fides, tristitia vestra, in gavdivm ver. Gaudium intelligit quo præditifuerunt accepto Spiritu: non quod immunes poftca fuerintà triftiria,fedquôdfpiritualigaudio abforptum fueritquicquid ferendum erattriftitiæ. Scimus Apoftolos quandiu vixerunt,ccrtaffc duram militiam, indignis probris fuiffe traâaios,multas habuiffe luftus caufas ; fed Spiritu renouati priorem infirmiiatis fcnfum exucrant,vt heroica altitudine facile calcarcnt quicquid malorum ingerebatur. Hie ergo præfens infirniitas cum Spiritus virtute confertur,quamox donandierant. Namadtempus fereobruti,poftcanon modo alacritcr pugnarunt,fed fplcndidiim egerunt triumphum in mediis pugnis. (^anquam fimul notandum eft, non modo notari tempus medium inter Cbriftircfurrcftioncm amp;nbsp;mortem Apoftolorum,fcd quod poftca etiam fequutum eftiacfi diceret Chnftus, lacebitis ad tempus cxiguum tanquam proftrati, fed vbi vos erexcrit Spiritus, incipiet nouum gaudium, quod per continues progreflus augebitur,donec rccepti in cæleftem gloriam,folidègaudcatis.

il nbsp;nbsp;nbsp;Muller quum parit,triftitiam habet,quia venit hora eins, quum autem

peperit fihum, non ainplius rcininifcitur afflidionis, propter gaudium, “ quod natus fit homo in mundum.

ii Et vos igitur tnftitiani quidem nunc habetis: rurfuni ante videbo vos, i amp;nbsp;gaudebit cor veftrum,amp; gaudium veftrum nemo toilet à vobis. j Et in ilia hora me non interrogabitis quicquam. Amen amen dico vo- nbsp;;

Haólenus non petiiftis quicquam in nomme meo: petite, amp;nbsp;accipietis, vt gaudium veflrum plenum fit.

il MVLiER Q_vvM PARIT. Similitudinc proxîmam fcntcntiam confirmât, imô cla’ rius fcntcntiam fuam cxprimitiquôd fcilicet non tantum g-iudio mutandus fit corum mœror, fed materiam quoqueaefegetem gaudiiinfccontincat. Fitfæpcnumcro, vbi rebus aducrfis fucceffit profpcritas,vt homines priftini doloris obliti,totosfeinlætitiâcffundant;dolortanic qui præceflit,nô eftlætitiæcaufa.Chriftusautêfruâuofamfuoru triftitiam fore fignificat,qua Euâgelii caufapertulerint.Et certè no alius doloru omniû,quàm infœlix exitus cfïc poteft, niß quuin Chriftobenedicutur.SedquiacruxChriftifcmpcrinclufamhabctinfeviciori5,merità 5 dôlorem,qui indeconcipitur,CIiriftus ipfe fimilem facit dolori parturientis fœminæ: qui mcr cede fua penfatur, dum fœtus in lucem editus, puerperam cxbilarat. Non quadrarct autem fi-militudo, nifi gaudium pârcret dolor in Chrifti mcmbris,dum cius paffionibus communicant : ficuti parturitio in muliere caufa cft partus. Hue etiam aptanda cftfimilitudo ,quod quumacerrimusfit mulierisdolor,citôeuanefeit. Nonparuaigiturharclcuatioeratdifcipu-lis, quum doloremfuum auditent minime diuturnum fore. lamad nos accommodandus cft huius doiftrinx vfus. Ex quo Spiritu Chrifti regeniti fumus, debebat in nobis vigerc gau-diutn, quod omnem malorum fcnfum abftergcrct : dcccbatinquam nos puerperis efle fimiftS quæ folo fœtus fui confpeâu fiemouentur, vt illis fuus dolor non dolcat. Scdquia primitias tantum acccpimus,amp;quidem valdc tenues, vixmodicasfentimusfpiritualislætitia:guttas,qua: dolori noftro afperfiE,eius acerb i tatem Icniant. Et tarnen exigua ifta portioclarc oftendit, adcö nunquam obrui mœrore qui Chriftum fide intiicntur, vt in extremis malis gloriole tarnen exultent. Intcrea verb quoniam hæc omnibus crcaturisimpofita eft conditio, vtpartu-riant vfque ad vltimum redemptionis diem,fciamus nobis quoque gemendum effe, donee eï

«ontinuis præfentis vitæ miferiis liberati,fidei noftræ frudu palàm ccrnamus.In fumma,puer-pcris fimilesliint fideles,quatcnus in Chrifto renati, iam in cælefte Dei regnum amp;nbsp;beatam vi-tamingreflifunt :fimilesautemgrauidis parturientibusfœminis, quatenus adhuc captiui in carnis ergaftulo ad fœlicem illum ftatum lufpirant,qiii lub ipe latet abiconditus.

21 G A V DI V M V E s TR V M NEMOToiLËT. Gaudii ptetium non paruHi auget pcrpc-tuicas.Nam hinc fequitur leues cfle ærumnas, 3c æquo animo tolerandas, quæ momentanea: funr.Porro his verbis admonct Chriftus quodnam lit verum gaudium.N ccelfe eft vcfuis gau diis cito pnuetur mundus,quæ nonnifi in rebus caducis qua;rit.Ergo ad Chrifti refurredioné veniédumfin qua æterna eft ftabilitas. v i s v R v m le dilcipulos mtclligit,quû rurl'us eos vifi-tabit Spiritus lui gratla,vt perpetuo eius confpeâu fruantur.

25 NON iNTERRoGABiTis Q_y I G Qjv A M. Poftquam difcipulis Ixtitiam promifit Chriftus ex inuida fortitudine amp;nbsp;conftantia,nunc alteram Spiritus gratia,qua donandi eranr, prædicatmempe tantam intelligentia: lucem,qua: ipfos ad cæleftia vique arcana euehat. Tanta erat tunc in illistarditas,vt ad minimum quenque 1'crupulum hæfitarent.nam vtpuerial-phabetarii verfilm vnum fine pluribus remoris non continuant,ita inlingulisferè Chrifti verbis quædam erat offenfio,qua: illorum profedum impedirct. Paulo póft verb Spiritu lando il luminati,non amplius remoras vHaspalfi limt, quin familiaris ac nota il lis effet Dei fapientia, vtinoffenlócurfii inter Dei arcana pergerent. Non defieruntquidem Apoftoli, etiamquum infummumlapicntiæ gradum eueóü effent, os Chrifti interrogare: led hic tantiim fit duplicis ftatus coinparatio.-acfi diceret Chriftus,corum ruditatem corredö iri, vt qui in minimis qui-bufquc nunc fubfiftunt,facile adfiimma vfque myfteria nullo negotio pénétrai ent. Tabs eft locus 1 eremiæ,Non docebit quifque proximû fuum,diccns,Cognofce Dominum,quia omnes à minimo vfque ad maximum,dicitDominus,mc cognofcent. Non tollit certè Propheta, ne-queabolet dodrina, quæ in regno Chrifti maxime vigere dcbet:fed vbi diuinitus edodi lue-rint omnes,craffaiinfcitiæ negat amplius fore locunuquæ hominum mentes occupât,donee il lis fol iuftitix Chriftus per Spiritus fui radios illuxerit. Pon d, quum nihil àpuens differrenc Apoftoli,imo truncis magis fimiles effent quàm hominibus,qualcs repente extiterint Spiritus Jnagiftcrioedodqfatisnotumeft. q_vaec. petieritis a pâtre meo. Déclarât vnde illis noua hæcfacultas:quiafcilicet ex Deofapientiæ fonte, quantum opus erit, pleno ore haurire illislicebit:acfi diceret,Timédum non eft ne deftituamini intelligentiæ dono: quia Pater cum omni bonorum alRuentia ad vos large ditandos paratus erit. Cæterùm, his verbis admonet,nonideo Spiritum promitti,vt quibus promiffus eft,illum ignaui ac fterten-tesexpedent: fed potiusvtfedulo intend fint ad petendam gratiamquæ offertur.Infumma, pronuntiatfe tune ita fundurum effe Mediatorisofficio,vt liberaliter amp;fupra votum illisim-petret à Pâtre quicquid petierint. Sed hîc exoritur difficilis quæftio. An tune primùm cœpe-rit inuocari Deus Chrifti nomine,qui nunquam aliter hominibus propitius cfle potuit, quàm in Mediatoris gratiam. Tempus futurû defignat Chriftus, quo datums fit cæleftis Pater dilci-pulis quicquidnomine fuopetierint.Sihæcnouaeft acinfolitagratia , colligipoffevidetur, quandiu in terris verfatus eft,nondum egifte aduocatipartes,vtper iplum gratæ effent Deo fi-delium preces.quodetiam mox clarius exprimit: Hadenus, inquit, non petiiftis quicquam in nomine meo. Atqui probabile eft,Apoftolos orandi rcgulam,quæ in Lege præfcripta erat, fer uaffe. Scimus autem Patres non fine Mediatore orare folitos, quum tot cxcrcitiis ipfos Deus adtalemorandi formamaffuefaccret.VidebantfiimmumPontificem in fanduariumingredi tonus populi nomine:videbant quotidie facrificia immolari,vt ratæ effent coram Deo Eccle-fiæ preces. Erat igitiir hoc vnum ex fidei principiis, temerè 8c fruftra Deum inuocari, nifi Me-diatoreinterpofito.Tam verô Chriftus cum fe effefatis teftatus fucrat difcipulisffed tam obfcu raerat cognitio,vt precesfuasnondum rite ad eius nomen formate poffent.Necvero quicqua in eo eft abfurdi,quôd Deum precati fint fub Mediatoris fiducia ex Legis præfcripto, necramen plane amp;liquidôintcllcxcrintquidnam hocfibi vellet. Adhuc extentum erat rempli velum,!)^ maieftas fub vmbra Cherubim ablconditaerat, nondumcælifanduarium ingreffus erat verus Sacerdos, vt pro fuis intercederet, nondum fanguinefuoviamdcdicauerat. Non igitur mirum fi Mediator non fuit agnitus fleuri nunc,ex quo in cælo pro nobis apud Pattern . nbsp;nbsp;apparet, facrificiü fuoeum nobis reconcilians,vtaudeamusnosmifcri homuncioncs illuc

cumfiduciaprodire. Nam certè Chriftus perada expiatione incxlum receptus, Mediatorem fe palàm oftendit. Cæterùm, notanda eft tam frequens repetitio huius particulæ, quod nos in Chrifti nomine orarc deceat • vtfeiamus impiam efle profanationcm nominis Dei, p.iii.

quuni quis ipfoprætcrito,fiftcrefeaudet adDci tribunal. Qu.odfianimisnoftris probe infi-xacrithæc perfuaiio, Dcum nobis libetcr amp;nbsp;large daturum eile quicquid Filii nomine petic-rimuSjiion aduocabimus hincinde diuerfos patronos infubfidium, fed vno illo content! eri-mus,qui totics ac tarn benigne fuam opera nobis defert.Porrô dicimur o R a R e in Chrifti no mine,quum ilium nobis aduocatum ftatuimus,qui gratiam apud Patrem concilier,ctiamfino men eius,labiisdifertènon exprimimus.

i-l PETITE. Hoc ad tempus manifeftationis rcfcrtur,quæpaulo poft futuracrat. Quo minus excufabiles hodic funt,qui hétis Sanctorumpatrociniis, banc dodrinæ partem obicurant. V etcrcm populum oportuit oculos ad vmbratilcm fuum Pontificem,amp; pecudum viétimas co ucrtere,quoties precari vellet.Nos igitur plufquàm ingrati, nifi fenfus omnes in verum Sacer-dotem defixos tencmus,qui propitiator nobis eftexhibitus, per quem nobis facilis amp;nbsp;pcruius fitaditusad thronum gloriæDei.Addit poftrcmo, vt gavdivm vestrvm ple-N V M SIT. quo fignihcat nihil ad perfeftam bonorum omnium copiam, nihil adfummam votorum, nihiladtranquillamfatietatemdeforc,fimodoinluo nomine à Deo poftulcmus quicquid nobis opus eft.

iy Hæc in prouerbiis loquutus fum vobiszfed venit bora quando non am plins in parabolis vobifcnni loquar,fed palam de Patre annuntiabo vobis.

Tn ilia Iiora,in nomine meo petetis, amp;nbsp;non dico vobis quod ego roga-bo Patrem pro vobis:

jpfe enim Pater amat vos, quia vos me amaftis, amp;nbsp;credidiftis quod e-goaDeo exiui.

Exiui à Patre,amp; veni in mundum:rurfus relinquo mundum, amp;nbsp;profi-cifcor ad Patrem.

HAEc I N PR o V ER B11 s. Cofilium Chrifti eft animos addere difcipulis,vt de meliore profedu bene fperantes,non purent inutilem efle quam audiunt dodrinam,quanuis in eanon multum affcquantur.Poterat enim il lis obreperc lufpicic, Chriftu nolle intelligi,ac de indu-ftria ipfos tenere fufpenfos.B reui igitur fore denuntiat vt dodrinæ frudum fen tian t, quae fua obfcuritatefaftidium in corum animis create potcrat. massai Hebræis prouerbiumin-tcrduin fignihcat. quiaautemproucrbia vtplurimum figuras amp;tropos continent, inde fit vt Hebræi m e s s a l i m appclléta:nigmata,vcl infigneslcntétias,quæ Græcis ApophthegmaW yocantur,qua: aliquid ambiguum vel obfeurum fere habent.Senius ergo eft,Nuc figurate vo-bifcum,amp;:nonfimplici,planaqueorationeloquividcor:fcdbreuiloquar vobifeumfamilia-riuSjVt nihil fit vobisin meadodrina perplcxum aut difficile.Nunc videmus quod iam attigi, animaridifcipulos maioris profedus fiducia, nedodrinam abiiciant, quianondumcapiunt quidfibi velir.Nifi enim fpcs proficiendi nos accendat,difcendiftudium frigere ncccflc cft.CiE terum, res dare oftendit, Chriftu non ænigmaticè loquutu effe,fed facili,adcóque craffo dicedi gencrc vfum'apud difcipulos; fed tâta erat eorum ruditas,vt attoniti,cx orc cius pendérent. Q^are ifta obfeuritas non tam in dodrina fuir, quàm in eorum mentibus. Er certè idem nobis hodie accidit:nam fermo Dei non fruftrà hoc elogio ornatur,quöd fit lux noftra: fed eiu$ fulgorem tenebræ noftræ fie obnubilant,vt putemus nos mcras allegorias audirc. Nam ficutl ic/a.xS.f.n. minatur per Prophetam fe Barb arum fore incredulis amp;nbsp;reprobis, acfi blæfis efretlabiis:amp; i.Cor.^.a.}. PaulusEuangeliumdicitabfconditumeffetalibus, quia eorum mentesexcaicauit fatan:it^ infirmisamp;rudibus magna ex parte confufum aliquid fonat, vtnonpoflitintclligi.Nam ctß non prorfus tenebrofæ hint eorum mentes,ficutinfidelium:funt tarnen velut ncbulisimplici' tæ. Et Dominus,vt nos propriæ inopiæ fenfuhumiliet,ita ad tempus ftupcrepatitur: fedquos Spiritufuoilluminât,itaproficerefacit,vtillisfamiliaris acnotusfit illefermo. Arque hue fpedatpofterius membrum, venit hora, hoc eft, mox ventura eft,quando non loquar vobifeum amplius figurate. Certè non alia docuit SpiritusApoftolos quàm quæ audierant ex oreipfius Chriftufed irradians eorum corda, tenebras eorum difeuffit, vt Chriftumquafi nouo amp;nbsp;diuerfo modo loquentem audientcs,mcntemeius facile caperent. Quum dicit a n-nvntiatvrvm se de p a t r e, fcopum hunefuæ dodrinæefTeadmonetjVtnosad Deu adducat,in quo pofita eft folida fœlicitas.Scd reftatvna quæftio,quomodo alibi icat da-

s E C. I o H A N N E M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;108

tumefle difcipulis noffe myfteria regni Dei:quibusbk faterut fc ænigmaticè loquutum.nattî illicjhoceft Matth.ij.b.iijdifcriincnftatuitintereosamp; reliquuni vulgus,quódin paiabolis apud vulgus loquatur.Rcfpondco, non fuifle tantam in Apoftolis ruditatcm quin ccnuiter lal tcmguftarcnt quid vellet Magifter.Ita non fine caula eos è gregc cæcorum eximit. Nuncfer-monem fuum il lis hadenus allegoricum fuifle dicir,præ ilia confpicua intelligentiæ luce qua mox per Spiritus fui gratiam illisdaturus erat. Vtruque igitur vcrum, quod longe excellèrent fuper cos quibus infipidus erat Euangclii fermo: amp;nbsp;tarnen adhuc alphabctarii elfent rcfpedu nouæ fapientiæ quam illi Spiritus attulit.

2^ IN iiLAHORA. Iterumcaufamrepetitcurtamliberalitertuncapcriendifintcælcftes thefauri:quia fcilicet in nomine Chrifti peient quicquid fibi opus eiit. Deus auté nihil quod Filii fui nomine petctur,ncgabit.Scd videtur elfe in verbis diflidiumfl'ubiicit enim continuo poft Chriftusjfuperuacuum forc vt Pattern ipfe rogct.Quorfum autem attinct,ipfiusnomine i. prccari,nifi fufeipiatpatroni munus?amp; Iohannes alibi cum nominat aduocatum noftrü. Pau-lusetiam teftatureum nunc pro nobis intercederc.Idcm confirmât author epiftolæad He-bræos.Rcfpondeo, non fimpliciter hoc loco negate Chriftumfe interceflorem forc ; fed hoc tâtùm veile,tam propenfum fore erga difcipulos Patte, vt fine vlla difficultate fpontc daturas fit quicquid precati fuerît.Occurret Pater,inquit,ac pro imméfo erga vos fuo amore patronu, qui alioqui pro vobis verba clTet fa(âurus,præueniet.Cæterû,quu dicitur intercedcrcChriftus pro nobis apud Patre,nihil deipfo carnale imaginemur,acfi ad Patrisgenua procûbens,prcces fuppliciter cociperet.Sed virtusfacrificiiquolemel Deû nobis placauit,femper vigens amp;nbsp;effi-cax,fanguis quoexpiauitpeccatanoftra,obedictiaquâpræftitir,côtinuaeftpro nobis intcreef fio.Infignis eft hie locusquo doccmur cor Dei nos tenere,fimulac Filii noméilli oppofuimus.

Q.V1AVOS MEAMASTis. Moncmut his verbis vnicum elTe vinculum noftrx cum Deo coniundionis,fi Chrifto coniundi fimus. coniungimur au tern fide non fida, led quæ ex fyncero affedu nafeitur, que a m o r i s nomine defignat; ncque enim pure in Chriftu credit, nifi qui illu ex animo amplcditur.quare hoc verbo,vimamp; natura fidei bene expreflit. Vcriim, fi tunc demum amarenos Deusincipit,cx quo Chriftu dileximus:fequitur à nobis cflcinitiu falutis:quia Dei gratiam præuenimus. Atqui huicfcntcntiæreclamâtplurimaScripturæ tefti-monia.Promiffio Dei eft,Faciain vt me diligant.Et Iohannes dicit,Non quod priores dilexe-ritnus eum.Superuacuum effet plurcs locoscolligerc:quia nihil hac dodrina ccrtius,DominS vocare quæ nonfunt,fufcitare mortuos,alienis fe adiungere,formate corda carnca ex lapideis, apparere his à quibus non quæritur. Refpondeo,homincs ante vocationcm, fi funt ex elcdis, arcano modo à Deo amari,qui fuos omnes diligit antequam crcati fint:fed quia nondum rcco ciliatifunt,meritö cenferi Dei inimicos, ficut amp;nbsp;Paulus loquitur. Secundum hanc rationem Riü«.r.ki®-blc dicimur amari à Deo, dum Chriftum diligimus ; quia pignus habemus paternæ cius dilc-dionis,quem ante horruimus vt iudicem nobis infeftum.

18 Exivi A patre. Hæclocutio,diuinaminChriftovittutemnobiscommcndat.Nequc enim firma in ilium conftaret fidcs, nifi diuinam eius potentiam apprchendcret. Parum enim aut nihil,mors cius amp;nbsp;rcfurredio,duæ fidei columna:,nos iuuarcnt, nifi cælcftis virtus ill is annexa eflet.Nunctenemusqualiter nos deceat Chriftum amplediiita fcilicet, vt confilium amp;nbsp;virtutem Dei,cuius manu nobis offertur,fides noftra reputet. Neque enim frigide accipiendu eft quod exierit à Deo'.fedfimul tenendum eft quorfum, vel in quern finemexierit: nempevt i.Cer.i.J }»• effet nobis fapictia, fandificatio,iuftitia,amp; redemptio.Secundo membro, quod moxfubiccir, notaturvirtutis perpetuitas.Poterant enim cogitate difeipuli,temporale illud efle beneficiu, quod Redemptor mundo effet miffus.Dicit ergo fe redire ad Pattern, vt certo ftatuant, nihil corum bonorum,quæ attulit,fuo difeeflu exciderciquia ex cælcfti fua gloria, mortis amp;nbsp;refur-redionis fuæ vim amp;nbsp;effedum in mundum effiindat.Mundum ergo reliquit,quum infirmitates noftras exuens,in cælumrcceptus eft: fed viget nihilominus erga nos eiusgratia : quiafedet ad Patris dcxtcram,vtpotiatur totius mundi imperio.

19 Dicunt ei difeipuli cius,Ecce nunc palam loqueris, amp;nbsp;prouerbium nul lumdicis.

• 30 Nuncnouimusquodnoueris omnia,amp; no opus babes vtquis teinter-rogetdnhoc credimus quoda Deo exifti.

Î’ Relpondit illis Iefus,Nunc creditis? ecce ventura eft bora, amp;nbsp;nunc vc-

nit,qua difpergamini quifque in fua, amp;nbsp;me relinquatis folum. quanquani non lumfoluszquia Pater mecum eft.

33 Hæc loqnutus fum vobis, vt in me habeatis pacem. In mundo tribula-tionem habetis:fed confidite,ego vici mundum.

iDicvNT EiDisciPVLi. HincapparctquàmefFicaxfucritconfolatio:quiadeicâos prins amp;nbsp;fraétos animos, fubito in magnam alacritatcm erexic. Et tarnen certü eft, minime ad-huc aflcquutos cflc difcipulos, quid valerct Chrifti fermo. Scd quanuis eius nondum capaccs cirent,folusodorcosrecrcauit.Quôdexclamât,Magiftrû palam l oq_v i,amp; abfquc figu ra,incoquide modiiexccdunt: cxanimi tarnen fenlutcftaturquod res eft. Quodnos quoquc hodie experimur. nam qui pauxillum tatum guftauit ex Euangelii doétrina, magis accenditur, amp;nbsp;plus loge fcntit cnergiæ m exiguo fidei modulo,quam fi totus Platoilli cognitus effet. Imö gemitus,quos SpiritusDci excitât in cordibus piorum,luculcnti funt teftes,Dcum arcano mo-dofupraeorumcaptumoperari.Namalioqui Paulus non vocaretipfosincnarrabiles. Sic habendum eft,Apoftolos fenfiffe aliquid profeótus,vt verc teftari poflent non prorfus ænigmati-caiamfibieffe Chrifti verba;fcdineofuiffe deceptos,quódfibiplus æquofapete videbâtur. t nbsp;nbsp;Inde autem error,quod nefeiebant quale futurum eflet Spiritus donum.Exultant ergo ante tc

pus : perinde ac fiquis nummo vno aureo diuitefeputaret.Colligunt ex quibufda fignis,Chrj-ftum à Deo prodiiffc: perindegloriantur,acfi nihil amplius deeflet. Atqui ab ea notitia longé adhuc aberant,quandiu non tenebant qualis fibi futurus in pofterum eflet Chriftus.

NVNc CREDiTis. Quiaflbinimiumplaccbantdilcipuli,cosadmonctChtiftus,Vt infirmitatisfuæ mcmores,potiusfeintramodLilum fuum contineant. Nunquam autem latis probe agnol'cimus quid nobis dcfir,amp; quantum à fidei plenitudine diftcmus, quovlqueadfe-rium aliquodexperimentum ventum eft. nam res ipfa tue oftendit quàm debilis fiieritfides, quam putabamus plena effe.Huc reuocat Chriftus difcipulos,ac breui fore pronutiat vt ipfum relinquant.Eft cnim perfecutio inftar Lydiilapidis ad probandam fidem, cuius paruitas dum apparet,rrcpidare incipiunt,amp; fe contrahere qui prius inflati erant. Ergo interrogatio Chrifti eftironica : acfi dixifl'ct,Itane vos ia(Satis,quafi fidereferti ? Atqui inftat examen quod vacui-tatem veftramprodet.Siccoercendaeft noftrafccuritas, dum nimis exultât. Sed videripofl’et, vel nullam prorfus ftiiffc fidem in difcipulis, vel tunc fuiffe extindam, quu relido Chrifto hue illuc difperfi funt.Refpondeo,vtcunque deieda fuerit,ac velutluccubuerit fidcs,tamen fuiffe aliquid rcfiduum,vndcpoftca nouifurculipullularent.

NON svM s o L V s. Hæccorrcdioadditacft, vtfeiamusChrifto nihil derogarijdumab hominibus relinquitur.Nam quum in ipfo fundata fit cius veritas amp;nbsp;gloria,neque à mundi fide pendeat , ficontingat ipfum à toto mundo dcferi,manctnihilominus integer; quia Deus eft,nonalicnofubfidioindigcns.QiK)ddicitp A T R E M secvm fore, perinde valet'at-que Deu ab cius parte ftaturum,vt minime opus habcat quicquaab hominibus mutuari.Hoc quifquis probe meditatu habcbit,vcl toto mtindo nutate firmus cófiftet,ncc cius fide cuertet aliori'i omnium dcfcdio.Neccnim Deo tribuimus iuftu honore,nififolus ipfc nobis fufEciat.

35 HAEC L o Q_y V T V s SVM VOBIS. Rurfum inculcat quàmncccffahæ fint confolatio-ncs,quibüs fuerat apudipfos vfus.Probatautem hacratione,quödcosin mundo plurimæ æ-rumnx,amp; tnbulationesmaneant.Notandaigiturprimùm hxc admonitio, vt ftatuant omnes pii multis miferiis vitam fuam fubiedamfore, vtfeadtolerantiamcomparent. Quumergo inftar maris tumultuofi nobis fit mundus, non alibi quàm in Chrifto reperietur verapax. lam cius fruendæ modus,quem hîc definit,notandus eft. Dicit pacem habituros, fi in hac do-drina profecerint.Volumusergoin mcdiisafflidionibustrâquillashabcre,amp;folutas mentes? attenti fimus ad hanc Chrifti concionem,quæ nobis pâcem in ipfo conferet. c o N f i d i-T E. Sicutivariisafflidionibustorporemnoftrumcorrigidecet, acnos expergefieri adqiix-rendu malorû remcdiûiita non vult Dominus nos animis frangi,fedpotius alacriter pugnarc. quod fieri non potcft,nifi defucceffu certi fumus.Nâ fi dubio euentu pugnandu fit,totû ftudiu noftrû mox cocidet.Érgo Chriftus ad certamc nosvocâs,certa vidoriç fiducia inftruit:quauis adhuc fudandii nobis fit. Porrô,quia femper in nobis multa eft trepidadi materia,hac rationc fidenducffedocet: quiaipfeno fibi priuatim,fednoftracaufamûdi fucrit vidor.Itafict,vtin nobisferèopprefli,magnificæilliusgloriæintuitu,adquâ caput noftru cmerfit,tutà poffimus quicquid maloru nobis incûbitjdcfpicere.Proinde fi Chriftiani effe cupimus,minime nobis à

eruce quaréda eft immunitas:fed hoc vno con ten ti fimus, quod fubChrifti aufpiciis militantes, etiam in ipfo confliâu, fumus tarnen extra periculum. m v n d i nomine complcöitur hie Chriftus quicquid aduerfum eft piorum faluti: præfertim verb corruptelas omnes, quibus ad ftruendas nobis infidias abutitur Iatan. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

î Quemadmodum dedifti illi poteflate omnis carnis : vt omnibus quos dedifti ei,det vitam æternam.

* HAEc LoQ_yVTVS EST lESVS. Poftquamde tolcrantiacrucisconcionatuseftDo-minusad difcipulos, confolationespropoftiit quibus innixi perlifterenuPromiftb Spiritus ad-Uentu ill os in ipem meliorem inuexit,ac de regni lui gloria amp;nbsp;Iplendore dilferuit. lam conucr-titfeadpreceSjidque merito’.frigct enim do0rina,nifi diuinitus efticaxreddatur. Proindeexcm plum doctoribus proponit.ne tanttim fpargendo verbo impendat operam,fed precibus quoque admiftis, Dei opem implorent, vt cius bcnedidio fruduolum reddat eorum laborem. In lum-ma,hæc Chriftiprecatioquafiobfignatio fuitfuperiorisdodrinæ; tum vtinI'erata eflet,turn vtcertamhaberetfidemapuddifcipulos. Quódlohanesnarrat,s vb iatiS' in c ae l v m o c V L I s Chriftum orafleddardoris amp;nbsp;vehementiæ non vulgaris fignum fuit : verè enim hoc geftu Ghriftus teftatus eft am mi affedu fe in cælo cffcpotius,quàm in terra, vt rclidis homini-buSjfamiliarchabcretcum Deo colloquium. Cælum autem refpexit, non quôdillic inclufus fit Deus,quiterram quoque implet; fed quiaillicpræcipueapparcteiusmaieftas. Deinde quia cælorum conlpedusiios admonct,fupra omnes creaturas longe eminere Dei numcn. Eodem pertinetmanuum eleuatio in precibus.nam quumpigrifint natura hornines,ac tardi,terreftré-que ingenium eos deorfum inclinet, opus habent talibus excitamentis: imo vehiculis quæ ad Deum ipfos extollant.Cæterum,fi verè Chriftum imitari cupimus,cauendum eft ne plus exprimant ceremoniæ, quàmfit in animo: fed interior affedus oculos, manus, linguam, amp;nbsp;quicquid cftjimpclIat.Qiibd Publicanus deiedis oculis rite Deum orauit,non eft huicfententix contra-rium. Nam etfi peccatis fuis confufus,fedeiecit,nonobftitit tarnen ilia humilitasquin veniam peteret cum fiducia.Chriftumaliter precaridecuit,qui nihil habebatpudore dignum. Deinde certutn eft Dauidemipfum aliter atque aliter diuerfis temporibus precatum efle,proutres fe-rebat. pater, venit hora. Petit Chriftusilluftrarifuumregnum,vt viciflim ipfe Patris gloriam illuftrct.Dicit horam venifle,quia tametfi patefadus miraculis, amp;nbsp;omni virtutu genere Filius Dei fuerat, adhuc tarnen obfeurum eratfpirituale cius regnum quod paulo poft effulfit.Siquis obiiciat,nihil minus gloriofum fuifle Chrifti morte,quæ tunc inftabar,Refpon-deo, in morte ilia nobis confpicuum elTe immenfum decus quod impiis eft abfeonditum : quia illic agnofeimus expiatis peccatis mundu Deo reconciliatu efle, abolita malcdidione, fatanam deuidum. Atque huefpedat votum Chrifti, vt cxleftis Spiritus potentia,mors fua frudfi proférât,qualis æterno Dei confilio fuerat decretus.Horam enim venifle dicit, non quæ hominum arbitrio fit præfixa,fed quam Deus ftatuerat. Nee tarnen fupcruacua eft precatio, quia fie pen-det Chriftus a Dei voluntatc,vr tarnen fibi optandum efle noucrit quod ille certo futurum pol licitus eft. Fadurus quidem eft Deus quicquid dccreuit, non modo ftertente toto mundo, fed etiam répugnante; verùm interea noftrum eft,quæcunquc promifit, ab eo petcre: quia hic pro-miflionumeftvfus,vtnosad prccandumfolicitent. vt et filivs tvvs glorie.

, Significatmutuam efle illuftrationem gloriæfuæ amp;nbsp;Patris. Quorfum enim apparet Chriftus, nifi vt nos ad Patrem ducat? v ndc fequitur, quicquid honoris defertur Chrifto, Patris honore

adco non minuerc,vtmagisftabiliat. Tenendum femper memoria eft quam perfonam hoc Io» coIuftineatChriftus'.nequecnimfolaeius æterna diuinitas nobis côlîdcranda eft; quialoqui-tur quatenus Deus crat manifeftatusin carne,amp; pro Mediatoris officio.

QV EMAD. DEDISTI ILLI. Itcrum Confirmât nihil fenifi Parris voluntati confenta-ncumpcKre : ficuri hæcperpétua eft orandi régula,non plus pctere, quam quod vitro daturus effet Deus, quia nihil magisprxpofterum qu am proferre coram ipfo quicquid nobis libucrit, POTESTAS oMNis c A R. N I s, Imperium fignificat quod Chrifto djtum eftquuPateril-lum Regem amp;nbsp;caput conftituit. fed finis notandus eft,ncmpc vt v it a m aeternam fuis omnibus conférât. Imperium ergo accepit Chriftus non tarn fibi, quam falutis noftræ caufa. Sponte ergo nos fubiicerc Chrifto conucnit,non rantiim vtparcamus Deo,fedquoniâ eafub-iedione nihil magis amabileiquu nobis viiæ ætcrnæ fit caufa. Cæterùm,no dicit Chriftus fe to-ti mundo præfedum elfe vt vitam omnibus promifeue confcrat:fed gratiam hanc reftringit ad eosquisiBi dati svnt. Qupmodoautemdatiînamamp;reprobosPaterillifubiecit.Re fpondeo folos cledos ex peculiari elle eius grege,cuius cuftodiam tanquam paftor fufeepit. Ef go regnum Chrifti ad omnes quidem homines cxtcnditur:fed nonnifi fobs eledis eft faluificû, qui voluntario obfequio fcquutur vocem paftoris.alios enim parère fibi violenter cogit,donee tandem feeptro ferreo penitus eos conterat.

J haecavtem e s t ae t er n a V I t a. Nuncmodum donandæ vitxdcfinit : quiim fci!icet,eledos illuminât in veram Dei notitiam : neque enim de fruitione vitæ qua fperamusgt; hie tradat.’fed tantiim quomodo perueniunt homines ad vitam. Atque vt hæcfententia probe intclligatur, primo tenendum eft, nos omnes in morte effe,donee illuccat nobis Deus, qui fo-lus vita eft. V bi autem illuxit, quia fide cum poftidemus, fimul ingredimur in vitæ pofleffionc. Hine fit vt eius cognitioverc amp;meritôdicaturcflèfaluifica. Porto fingulis fere verbis fuum ineftpondus.ncque enim quælibct hie notalur Dei cognitio:fcd quæ nos in imaginéDci tranf format ex fide in fidem.Imo eadem eft cum fide qua infiti in Chrifti corpus, diuinæ adoptionis confortes, amp;cælorumhæredeseflficiinur. Qi£ia autem nonnifiin Chrifti facie cognofeitur Deus,qui viua eft atque exprclfa eius imagozideo dicitur, c o g n o s c a n t te, et chri-STVM ojEM MisiSTi. Nam quod priore loco ftatuitur Pater, non referturadordinem fidei’.quafi mens noftra,Dco cognito,ad Chnftum poftca defeendatifed fenfus cft,Deum,Me-diatore demum interpofito, cognofci.Adduntur duo epitheta, v er i amp;nbsp;s oi ivs: quia neccZ fe eft primum,vt Deum fides ab hominum vanis figmentis difeernat, ac firmacertitudine euni amplexa,nufquamflcdaturautvacillct : deinde vtftatucns nihil effc in Deomutilumnccim- ' Îerfedum, vnico ipfo contenta fit. Quod nonnulli ita refoIuunt,Cognofcant tequi foluseS )eus:frigidum eft. Senfus ergo eft, Solum te agnofcant pro veto Deo. Sed videtur hoc modo Chriftus fibi abdicate diuinitatis ius amp;nbsp;nomen. Siquisrcfpondcat, Dei nomen Chrifto fimili-ter vt Patri,aptandum effeicademde Spiritu iandoquæftiomouebitur. Nam fi Pater tantiim amp;nbsp;Filius,vnus funt Deus.ab hoc gradu depcllitur Spiritus:quod pcræquc abfurdum cft.Solu-tio facilis cftjfiquis adrationem loquendi attendat, quam paflimin Euangelio Iohannis tenet Chriftus-.dc qua iam fuprà totics admonui ledores, vt affu efccre debuerint. Chriftus in hominis forma apparens, fub Patris perfona Dei potentiam, cfl'entiam amp;nbsp;numen defignat. Vnus ergo verus eft Deus,Chrifti pater; hoc eft Deusille,qui pridem mundo redemptorem promife-rat,vnus cft.Scd in Chrifto reperietur deitatis vnitas amp;nbsp;veritas.quia ideo humiliatus fuit Chriftus, vt nos in al turn eueheret. Vbi eo peruentum eft, tunc diuina eius maieftas fe profert: tunC ipfc totus in Patre, amp;nbsp;totus in eo Pater agnofcitur.In fumma, qui Chriftum à Patris diuinitate feparat, eum nondum agnofeit quifolus eft verus Deus : fed potius alienum fibi Deum fabri-canldcoiiibemur Deum cognofccre, amp;nbsp;Chriftum quern mifit, per quern velut porreôa manU nosadfeinuitat. Quod videtur quibufdaminiquum effc, fi ob fol am Dei ignorantiam percant homines,inde fit quia non reputant penes fol urn Deum effe vitæ fontem: amp;nbsp;qu icunque ah eo alicni funt,vitapriuari.lam fi ad Deum non acceditur nifi fide, infidelitas neceffario in morte nos dctinet.Siquis obiiciat iuftis alioqui amp;nbsp;innocentibus fieri iniuriam, fi dananturrrcfpon-fio in promptu eft,nihil in hominibus effe redi vel fynccri,quandiu in natura fua mancnt.Re-Co/ff/fj.t.10. nouamur autcm,teftc Paulo,in imaginemDei,percognitioncm. Nunc tria capita fimul colli' gcre opcræpretiû eft:quöd Chrifti regnum, vitam amp;nbsp;falutem afFcrat.Secundo,quód no omnes inde vitam percipiant: nequeetiam Chrifti officium fit vitam omnibus dare, fed tantiim ele-0:is,quos eius tutelæ comifit Pater.Tertio,quôd hæc vita in fide pofita fit,amp; ea dignetur Chriftus, quos in fidem Euangclii illuminât. Vnde coll igimus, non omnium commune effe i 11 umi-

nationis amp;nbsp;cæleftis fapientiæ donum, fed peeuhare eledis. Verum quidem eft ofFerri Euange-lium omnibus, fed hk Chriftus,arcanum efficacem docendi modum commendat, quo foli filii D ei trahuntur ad fidem.

4 egoteglorificavi. Hocideodicit,quiatumjneiusdodrina,tuminmiraculis innotuerat Deus mundo. Hæcautem eft Dei gloria, fi agnofeimus qualis fit. Quum additfc pERFEcissE opvsquodiniundumerat,intelligitfedcfiindumelTetotovocationisfuæ curfufilludenim maturum fuit tempus quoipfum recipi deceretin cæleftem gloriam.Nec tan turn de munere docendi loquitur, fed alias etiam minifteriifui partes comprehendit.Nam etfi præcipuum caput adhuc reftabat, nempc facrificium mortis,quo expiaret omniu peccata,quia tarneniam aderat bora mortis, perinde loquitur acfi illam quoque iiibiiflet. Hæc igitur fum-ma eft, vtàPatre mittaturin pofleflionem regni : quandoquidemconfedo ftadio, nihil am-pliusillirefiduum effet, nifi vt'Spiritus virtute fiudum amp;nbsp;effedum omniumproferret, quæ ex Patris mandato in terragefferat, iuxta illud Pauli, Exinaniuitfeipfum, forma ferui accepta: PfciZif.i.rf./. propterea extulit ilium Pater,amp; deditillinomcn,amp;c.

Î Gt OR I A Q_vAM HABVi APVDTE. Glorificari apud Patrem optat,non vt Pater intus eum glorificet fine tefte,fed vt receptus in cælum, magnifiée illic amplitudinem fuam ac po tentiaexerat,vtilliomnegenufledatur,amp;c.itaqueparticulaapvd patrem,inprioreme- iWcmt-io. bro,terreftri amp;nbsp;caducægloriæopponitur: quemadmodumPaulus,quu dicit,femel mortuum peccato,nunc Deoviucrc,beatam immortalitatemexprimit : poftca déclarâtfe nihil aduenti-lium cupercjfed tantirm vt appareat talis in carne qualis fuit ante conditum niundum:vel fi cla riusmalis, vtdiuinamaicftasqüamfemperhabuerat,nunc rcfulgeat inMediatorisperfona, amp;nbsp;in carne hominis quam induerat. Infignis locus,quo docemur Chriftum minime effe noui-tium vel temporale Deu. Nam fi a;tcrna fuit eiusgloria, ipfe quoque femper fuit.Adde quôd inter eius amp;nbsp;Patris perfonam manifefta hie diftindio ftatuitur. vnde colligimus non modo æ-ternum effe Deum,fedæternum quoque Dei Scrmoncm,ex Patre antefeculagenitum.

Manifeftatii nomen tuum Iiominibus quos dedifli mihi ex mundo, (tui erant,amp; mihi eos dedifti)amp; fermonemtuum feruauerunt.

s Ego pro ipfis rogo,nonpro mundo rogo; fed pro his quos dedifti mihi :quia tuifunt.

’° nbsp;nbsp;nbsp;Et mea omnia,tua funt: amp;nbsp;tua,mea: amp;nbsp;glorificatus fum in ipfis.

venio.Pater fände, feruaeos in nomine tuoquos dedifti mihi, vt fint v-num ficuti nos.

manifestavinomentvvm .Hk incipit Chriftus pro difeipulis fuis Patrem ora-re:amp; quo amoris affedu ftatim mortem pro ipfisobiturus erat, nunc commendat eorum falu-tem.Primaautem ratio commendandi eft, quod dodrinam amplcxi funt, quæ homines cfficit vere Dei filios. Non defuit quidem Chrifto fides amp;nbsp;diligentia qua omnesad Deumvocaret; fed in eledis tâtùm vtilis amp;nbsp;effieax fuit eius labor.Comunis omnibus fuit eius prædicatio,quæ Dei nomen manifeftabat: nec deftitit etiam apud obftinatos gloriam eius aflerere. Cur ego fe paucis tantum manifeftaffe dicit,nifi quia foli eledi Spiritu intus docente proficiunt? Collige ergo, non omnes quibus proponitur dodrina, vere amp;nbsp;efficaciter doceri : fed quorum mentes illuminantur.Caufam eledioni Dei Chriftus affignat:quianon aliud diferimen ponit,cur aliis præteritis manifeftaueritquibufda Patris nomen,nifi quiafibi dati erant.Vndcfcquitur,fidem ex æterna Dei prædeftinatione manarc: amp;nbsp;idco non omnibus promifeue dari,quia non omnes adChriftumpcrtincnt.Quumaddir,TV 1 erant,et eos mihidedisti. Primiim his verbis notatur eledionis æternitas;dcinde quomodo à nobis cofideranda fit.Declarat Chri ftus Dei femper fuiffe eledos.Eos ergo Deus àreprobis difeernit non fide,aut vllo merito, fed mera gratia : quia dum maxime ab ipfo alieni funt, pro fuis tarnen in arcano confilio reputat.

Cap. XVII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN E V A N G. ... .

Certitude in eo confiftit,quod Filio tradit in cuftodiam quofeunque elegit,ne pereant: amp;nbsp;hue coniicere oculos oportet,vt certo teneamus,nos efle ex ordine filiorum Dei;nam in fc abfeon-ditaeftDciprædcftinatio:infoloautéChrjftonobispatefit. sermonem tvvm ser-vavervnt. Hîc tertius ell gradus. Primus cnim eft eledio gratuita: fecundus autem donatio ilia,qua tranfimus in Chrifti tu telam.Recepti à Chrifto,pcr fidem in ouile aggregamur. rcprobis cft'luit fermo Dci:fcd apud eleâos radicem agit,vnde 1‘eruare eum dicuntur.

p EGOPRoipsis R oG o. Hadcnus tctulit Clitiftus quod gratiam conciliate poterat di fcipulis apud Patrcm:nunc prccationem ipfam format, in qua oftedit nihil fc peterenifi Pattis voluntati confentancum; quia Patri commendet duntaxat quos ipfc vltró amat. Aperte enim fe pro mundo orare negat; quia folicitus non fit nifi de proprio grcgc,qucm ex manu Patris ac-cepit. Poffet tarnen vidcri hoc abfurdum. ncque cnim melior prccandi rcgula inucniri poteft, quàm fi Chriftum duccm,amp; magiftrum fequamur. Atqui iubcmur pro omnibus orare. deinde Chriftus ipfc indifferenter poftca pro omnibus orauit,Pater ignolce illis, quia nefeiut quid faciunt.Rcfpondeo,prcces quas pro omnibus concipimus,reftringi tarnen ad Dei eleâos. Hue amp;nbsp;ilium amp;fingulosoptaredcbemusfaluos effe, atque ita compledi totum humanum genus: quia nondum diftingucre licet elcdos à reprobis:interea tarnen aduentum regni Dei optando, fimul prccamur vt hoftes fuos perdat. Hoc tantum intereft, quod pro omnium falute oramus quoscognofeimus adimaginem Dei effe crcatos,amp; quibus nobifeum cadem eft natura-.eorum interitum Dei iudiciopcrmittimus,quos ipfe reprobos effenouit. Prccationis autem, quæ hîc refertur, alia fuit quædamfpccialis ratio, quæ in exemplum trahi non debet. Ncquecnim ex nudo tantum fidei, amp;nbsp;charitatis fenfu Chriftus orat: fed adyta cælorum ingreffus, ante oculos habet arcana Patris iudicia,quæ nos latent quandiu per fidem ambulamus.Porrb ex his verbis colligimus Deum, quos vifum eft, fibi ex mundo deligere vitæ hxredes futuros : ac diferimen hoc non haberi ex hominum mcriro,fed ex mcro illius bencplacito pendere.Nam qui in homi nibus ftatuunt eleâionis caufam, à fide incipiant oportet. Difcrtè autem pronuntiat Chriftus, Patris fuiffe qui fibi dantur.Certum autem eft idco dari,vt credant, amp;nbsp;fidem ex hac donatione flucrc.Si fidei origo eft donatioifta,amp; cam ordine, ac tempore præcedit eleâio: quid aliudre-ftat nifi vt fateamiirgratis eligi, quos Deus è mundo vultferuatos?Iam quum Chriftus pro foils elcdisorct,ncccffaria eft nobis eleâionis fides, fifalutcm noftram Patri vclimus ab ipfo commcndari.Graucm ergo fidclibus iniuriam faciunt, qui eleâionis notitiam delete conan-tur ex eorum animis,quód cos Chriftifuffragio priuant. Refcllitur præterea his verbisperuer-fus corum ftupor qui eleâionis prætcxtu fefe ignauiæ dedunt, quû potius acuere in nobispre-candi ftudium debeat,quemadmodum docet Chriftus fuo excmplo.

dus fit à Pâtre. Non alios, inquit, tibi com mendo, nifi quos pro tuis agnofcis :quia nihil ha-beo abs te feparatum. rcpulfam igiturnon patiar. Secundo membrooftenditiuftam fibi cfle caufam cur eledos curæ habeat; quia fui fint, ex quofunt Patris. Omnia hæc ad fidci no-ftræ confirmacioncm dida funt.Salus non alibi quamin Chrifto nobis eft quxrenda. Chrifto non erimus contenti,nifi fciainus nos in illo Dcum pofliderc.Teneda eft igitur vnitas ifta Patris cum Filio,quæ facit vt nihil inter fediuifum habeant. Secundo membrocohæret quod fubiicit,sE GLoRiFicATVM ESSE indifcipulis.SequiturenimæquumelTevtvicif-fim eorumfalutem promoueat. atque hocconfirmandæ fidei noftrx optimum eft fymbolum, quodfalutem noftram nunquam négliger Chriftus,fiin nobis glorificatus fuerit.,

II NvNCNoN svM IN MvNDo. Alteram caufam adducit cur tam fedulo pro difci-pulisoret: quiafcilicetmoxdeftituendi fintcorporalieiusprxfentia,fub quahadenusquie-uerant. Qjiandiu cumipfis verfatus erat,nonfecusacgallina, fouebat eos fubalisfuis: nunc difeedens petit à Pacre vt eos pratfidiofuo tegat: idque facit eorum refpedu. Nam eorum tre-pidationi remedium affert,vt rccumbant in Deum ipfum, cui nunc eos quafi de manu in ma-num tradit.Hincautemnon paruanobis confolatio, quumaudimus FiliumDeieomagisde fuorumfalutcfolicitum efTcjdum eos relinquitfecundum corpus. Nam inde colligendum eft noshodiequoque duminmundolaboramus,ab eo refpici,vt ex cælefti fuagloria noftrisx-rumnisfuccurrat. pater sancte. Ineumfinemtendittotaprecatio,neanimiscon-cidat difeipuli,quafi dctcrior fit fua conditio propter corporalcm Magiftri abfentiam. Nam quum illis Chriftus ad tempus datus effet cuftos a Patre,nunc quafi prouincia fua defundus, reftituit eos in Patris manum, vt pofthac eius aufpiciis ac virtutcfeructur. Summa igitur eft, qun difcipulis aufertur carnis Chrifti confpedus,nihil eos iadurx faccre : quia Deus in fuam tutclamipfosrccipit,cuiusvirtusperpétuaeft.Modfiferuandiadfcribit, vt sint vnvm. Namquosferuarcdecreuitcxleftis Pater, eos in fandam fidei amp;nbsp;Spiritus vnitatem colligit. Sedquia nonfatis eft fiquouis modo inter fe homines confpirent,additur particula, s i c v t i et Nos. Tunc igitur demum fœlix eritnoftra vnitas,fi Dei Patris,amp; Chrifti imaginem re-fcrat:quemadmodumcera,cuiimpreffus eft annulus,formam ab eoaccipit. Cæteiû,quomo-doPateramp; Chriftus vnumfinr,paulo póft exponam.

dedifti mihi cuftodiui,amp; nemo ex illis periit,mfi films perditionis,vt Seri pturaimpleatur.

13 Nunc autem ad te venio, amp;nbsp;hæc loquor in mundo, vtliabeant gaudiu meum implecum in feipfis.

DVM ERAM IN M V N D o. Dicitfc Chtiftus fetuaffe COS Pattis nominc,quiafe minifttfi dutaxatftatuit,quinihil nifi Dei virtute gefferit,atquc aufpiciis.Significatergo minime effe confentaneu vt nunc pereant,quafi fuo difceffu extindafit Dei virtus,aut emortua. Sed valde hocabfurdum vidctur,quódfcruandi partes Chriftus Deo rcfignat:acfi confedo vitxcurfu defineret fuorum effe cuftos.SoIutio in promptu eft, fermone hie tantum habcri de vifibili cu ftodia,qux in Chrifti morte finem accepit.Nam fane quandiu in terra verfatus eft, non aliunde virtutem mutuari ncceffc habuit qua difcipulos feruaret; fed totum hoc ad perfonam Mc-diatoris refcrtur,quifub forma fcrui ad tempus appariât. Ia verb difcipulos iubet, ex quo de-ftiçui externo adminiculo cœperint,redà in cælû fenfus fuos attollere. Vnde colligimus,Chri ftum hodie non minus fcruarc fideles,quam olim; fed diuerfo modo, quia diuinain co maie-ftas palim refulget. q^v o s dedisti mihi. Rurfumcodcargumcntovtitur,minimè decere vt Pater vnquaabiiciat quos Filius eius mandato vfquc in fine minifterii fui fcruauit: acfi diccretjEgo quod mihi iniundum abs te erat,fidclitcr cxecutusfum,acpræftiti,ncquidin manumcaperiref.nuncquandotuum dcpofitumrecipis, tuumeftprofpicere vtfaluum ma-neat.Qilod I vda Mcxcipit, non caret ratio ne. Nactfinoncratcxeledis, amp;nbsp;exgermano Dei grege,officii tarnen dignitasillamfpcciempræbebat.Necfanè quifquam aliter de eo fenfif-fet quandiu in tam eximio ordine ftetit. Eft igitur,quod ad grammaticam attinet, impropria exceptio: vcrùm fi rem expendimus, ChriftG ex commun! hominumfcnfu ita loqui oportuit. Cæterum,nequis putaret labefadata fuiffe in Tudx exitio ætcrnâ Dei eledioné, fimul adiecit illueffe pERDiTioNis FiLivM, Qujbus vcrbis fignificat ruina cius,qux repente co-

ram hominum oculis accid.it,fuifle diuinitus pridem cognita. Nam filium perditionis Hebræi vocanthominemperditum, vclcxitiodcuotum. vt scriptvra impleret vr. Refertur ad proximum mcmbriim,Excidit ludas, vt implerctur Scriptura. Cætci iim,pcrpera quifpiam inde colligerct, defcäioncm ludæ Deo pouus quàm illi elle imputandam ; quia nc-cellitas ci ex vaticinio impolita fuerit.Neqiie cnim rerum cuenius ideo vaticiniis adlcnbi dc-bet,quiaillicprædiâusfucrit. Nec fane aliud dcnuntiant Prophetæ, quàmquodipfisquoquc taccntibus futurum erat.Non eft igitur inde petcnda rcrum caufa.Fatcor quidem nihil acci-dcre,nifi diuinitus ordinatunufed nunc tantùm de Scriptura quæftio eft, an cius prædiâioncs amp;nbsp;vaticinia hominibus necellitatem afférant. quodiam falfum elle móftraui .Nec verb Chri fti confilium eft,caufam cxitii luda:in Scriptura tranlfcrre: ledtantùm cffcndiculi materiani tollere voluit,quod infirmas animas concutere poterat.Tollendi autem ratio eft : quia lam o-lim Spiritus Dei fic fore teftatus cftet.Nam feré ad res nouas, amp;nbsp;1'ubitas cxpaucfcimus. Valdc vtilis admonitio,amp; quæ late patet.V nde enim fit vt hodie maior pars hominum fcandalis fuc-cumbat,nifi quia Scriptura: teftimonia non occurrunt,quibus probe Deusluos muniuit,dum mature prædixit quicquid malorum ac perturbationum vifun erant?

13 HAFc LOQjoR IN M V N D o. Hic oftcndit Chi'iftus non ideo fc tarn fcdulo Pattern oraftc pro difcipulis quafi anxius effet de futuro corum ftatuded potius vt eorum anxictati re-medium afferret. Scimus quantoperepropendcant animi noftri ad externa lubfidia ; fiqua fc offcrunt,mordicus apprehendimus, nec facile patimur ab ill is diuelli. Patrem ergo coram di-Icipulis prccatur Chriftusmon quia vllis verbis opus fit,led vt illis dubitationem cximat. Lo-quor,inquit,in mundo,hoc eft ipfis audientibus, vt tranquilla lint corum corda.Iam cnim in tuto crat eorum faills,quum à Chrifto depofita effet in manfi Dei. gavdivm luunominat, quoddifcipulos oportebat ab ipfo concipere : aut fi breuius mauis,cuius ipfe author eft,caula 8c pignus.Namin nobis nihil nifi terror amp;inquietudo;in Chrifto autelolo,pax 8c hilaiitas.

11- nbsp;nbsp;nbsp;Ego dedi illis fermonem tuiim, amp;nbsp;mundus eos odio habuit: quia non

14 EGO DEDI ILLIS sERMoNEM TVVM. AlionominecommcndatPairidifcipu-losiquia propter mundi odium opus habeantipfiusauxilio.Simulcaufamodii aflignat, quod Dei fermonem amplcxifint,qucm mundus ferre nequit.Acfi diccret,Tuumcft eosprotcgcre, qui propter fermonem tuum mundo exofi lunt.Iam tenendum eft memoria quod nuper audi-uimus,nncm huius prccationis effe, vtimpleatur Chrifti gaudium in nobis. Quoties ergo lie accenfus eft in nos mundi fiiror, vt videamur parum ab intcritu abeffc, ftatim hunc clypeuni opponerc difcamus,quôd Deus cos nunqiiam deferctqui pro Euangelio laborât.Dicit non ESSE EX M V NDO difcipulos,quia à mudo feparantur, quofeunque Spiritu fuo régénérât. Non finer ergo Deus oucs fuas vagari inter lupos,quin fc illis paftorcm exhibcat.

ij Non rogovttollas eos. Docetinquopiorumcofiftatlalusmon vt omninio leftia liberati, otium amp;nbsp;deliciascolantifcd vt inter media pericula, falui tame maneât Dei au-xilio.Ncque enim Patrem admonctquidna expédiât; fed confulit potius infirmitati fuorû,vt votafua,quæ vtplurimum metas tranfiliunt,hoc,quempra:fcribit,modo tcmpcret.In fumma, non promittit difcipulis Patrisgratiam,qux eosfubducat ab omni cura amp;nbsp;laborc: fedquxin-uiiftum robur aduerfus hoftes fuppeditet:neque obrui finat ingenti mole certaminum qux fu-ftincndailllserunt.Ergoficupimusfecundum traditam à Chrifto regulamfcruari,non optan-da eft à malisimmunitasinecrogandus Deus vt ftatim nos in bcatam quietem tranffcrat '.fed contenti fimus certa viffonx fiducia ; amp;nbsp;fortiter mails omnibus interim rcfiftamus ; à quibus fœlicem exitum Chriftus nobis precatus eft à Patre.In fumma, no tollitfuos Deus è mundo; quianonvult molies effeamp;ignauos:liberattamen àmalo,ncobruantur. Vult enim eos certa-rc,fednon patiturlethaliter vulnerari.

gnius'cosiuuctcxlcftis Pater:amp;fimul indicat non proucnire odium ex eorum culpa, fed quia Deo amp;nbsp;Chriftoinfenfus fit mundus.

*7 sanctificaeos. Sanâificatio ifta,regnum Dei,ciufquc iuftitiam copleâitur: qUum fcilicet nos Spiritu fuo Deus renouât,amp; renouationisgratiam cofirmat in nobis, ac profequi-tur vfque ad extremum.Rogat ergo primtim, vt difcipulos fandificet Pater, hoc eft totos fibi addicat,amp; vindicettanquafacrum peculium. Deinde modumfandificationisdefignatineque id fine caufa.Phreneticienim homines multaquidem dcfanâificationcfutilitcrgarriunt: led præterita Dei veritate, per quam ipfe nos fibi confecrat. Rurfum, quia alii non minus deliri nugantur de veritate,amp; verbum interea negligunt, diferte exphmit Chriftus, non alibi quam in verbo extare veritaté, qua filios fuos Deus laniSificac. Nam s e r m o pro Euangelii doâri nacapitur,quam exorcMagiftriiam Apoftoliaudierant, amp;nbsp;cuius moxfuturicrantapud alios præcones.In hunefenfum tradit Paulus Ephef.ç.f.aô, mundatam efle Ecclcfiam lauacro aquæ in verbo vitæ.Deus quidem vnus eft qui fandificatifed quia Euangelium eft eius potentiain falutem omni credent!,quifquis ab co medio recedit, ncccfle eft vt magis ac magi.s fordefcat. VERITAS hicperexcellentiam pro luce cæleftisfapientiæ accipitur,in qua fe Deus nobis patefacit,vtadimaginemfuamnosconformet.Hoc quidem perfenon cfftcit externa verbi prxdicatio,quamipfamreprobi impie profanât. SedmeminerimusChriftumde eledisloqui, quos Spiritus efficacirer per verbum regenerat. Quum autem Apoftoli non pro rfus expertes effent huius gratiæ, colligendum eft ex Chrifti verbis, non primo ftatim die perfici in nobis fandificationem:fed continuo vitæ curfu nos inea proficcre, donee Deus tandem carne ex-utosjiuftitiafuaimpleat.

Qvemadmodvm tv me misisti. Alio argumente precationem fuam confir-mauquia fcilicet communis fecum,amp; eadem fit Apoftolisvocatio.Ego,inquir,nuc perfonam illis impono quam hadenus i uftii tuo fuftinui. Ergo Spiritus tui virtute inftrui necefTe eft, vt tanto oneri ferendo pares fint.

FT PRO HIS SANCTiFico MEipsvM. His vctbis clarius cxplicat cx quo fontc fluat illafandificatio, quæ per Euagelii dodrinam in nobis peragitur: nempe quiaipfe Patri fe cSfecrauitjVt eius fanditas ad nos perueniret.Sicuti enim aprimitiis benedidio difFunditur in totumprouentum:ita Spiritus Dei nos Chrifti fanditate afpergit, fac/tque eius participes. Ncque idimputatione folùm:nam hac ratione dicitur fadus nobis efle iuftitia:fed dicitur etiâ Cw.i.d.jo« fadus effe nobis fandificatio : quia nos in fua perfona quodammodo Patri obtulir, vt Spiritu eius renouemur m veram fanditatem.Porro fandificatio hæc quanuis ad totam Chrifti vitam pertineat,in facrificio tarnen mortis eius maxime illuftris fuit:quia tunc apparuit verüs Saccr-dos,qui tempiurn,al tare, vafa omniajS: populum per Spiritus virtutem confccraret.

Non pro ipfis autem rogo tantum, fed amp;nbsp;pro iis qui credituri funt per fermonem eorum in me,

Vtomne.s vnum fmt: quemadmodum tu Pater in me, amp;nbsp;ego in te, vt d ipfi quoque in nobis vnum fint: vt mundus credat quod tu me miferis.

Et ego gloriam quam dedifti mihi, dedi eis: vt vnum fmt, quemad -modum nos vnum fumus.

Ego in ipfis, amp;nbsp;tn in me: vt ipfi perfedi fint in vnum, amp;nbsp;vt cognofcat mundus quod tu me miferis,amp; dilexeris eos,ficut tu me dilexifti.

20 non pro ipsis avtemrogo t a nt V M.Nunc precationem,quafolos Apo-ftolos hadenus complexus fuerat,longius cxtendit:ncmpc ad omnes Euangelii difcipulos, qui futuri erât vfque ad finem mundi. Infi'gnis certe fiducia: materia ; nara fi per Euangelii dodrinam credinius in Chriftum, minime ambigendum eft quin iam cum Apoftolis colledi fimus in fidelem cuftodiam,ncquisnoftrumpcreat. Hxc Chrifti precatio tranquillus eftportus, in quern quifquisfe recipit, fecurus eft ab omni naufragii periculo.Perindc enim valet,acfi con-■ ceptis folennibus verbisiuraffet Chriftus,curæ fibiacftudio cffefalutem noftram.lnitium an tern fecit a fuis Apoftolis,vt eorum falus quæ nobis certa eft, nobis certiorem propriæ faluti J fidem faccrct.Ergo,quoties nos aggrcditurfatan,opponerc hunc clypeum difcamus,nos Apoftolis,facro filii Deiore,non fruftra coniundos efle; vtomnium falus in eodem quafi fafcicu-

loinclufa effet. Proinde nihil eft quod nos acrius ad Euangelium amplcxâdum ftimularcde-beat.Nam vtinconiparabile bonum eft,Chrifti manu nos effen i Deo,vt ab intern ulcriicniur incoIumeSjita mentô eiusamorcm Sc curamaliis omnibus præferri decet.Hacin parte prodi-giofaeft mundi vecordiailalutemexperuntomnes ; indubium eius obtinendæmodum tradit ChriftuSjà quo fiquis deflciffat,nihil ilb bonæfpei fit refiduum; vix tarnen centefimus quiiquc recipcrc dignatur, quod tam benigne oblatum erat. Notanda cft autem loquédi forma, r R o omnibus rogat Chriftus qui in ipfum credituri funt. quibus verbis admonet quod lâ aliquo-ties diximuSjfidem noftram debere in eum afpicere. Quod proximèfcquitur membium, i- f EoRVM sermonem, vimacnaturamfideioptimecxprimit:amp;fimulfamiliariternosco firmat, qui feimus fidem noftram in Euangelio per Apoftolos tradito fundatam effe. Ergo,vl nrilliesà mundo damnemur,fufficiat hoc vnum,quôd Chriftus inluopcculio nos agnolcit, amp;nbsp;Patri commendat. Væ autem Papiftis, quorum tam longe ab hac régula aberrathdcs,Vtcos nonpudeatexecrabilem blalphemiam vomere; nihil nifi ambiguumamp; flexiloquum haberi in Scriptura.Itaquefola Ecclefiæ traditio illis credédi magiftra eft.Sed nos meminerimus, fo* lam à EilioDei vnicoindice probarifidem,quæ ex Apoftolorum doftrina concipitur. Porro certum eius tcftimonium non alibi reperietur quàm in ipforum feriptis. Notanda cft ctiamio cutioc R ED E R E pet fcrm.onem,quæ fignificat fidé ex auditu nafci; quia Qtganû quo nos ad fidem trahit Deus,externa cft hominum prædicatio. Quarc Deus propriè fidci author eft;homines autem ipfi, miniftri per quos creditur,quemadmodum amp;nbsp;Paulus docet i. Corinth.3.a.f'

VT OMNES vNVM siNT,amp;c. Itcrumfœlicitatisnoftræfeopuminvnitatepræfigit,as meritô.Hic enim humani generis eft interitus, quod à Dco alicnatu,in fc quoque mutilum amp;nbsp;tpiKf.4.4,3, diffipatum eft.Contraria ergo eius inftauratio,fi in corpus vnû rite coalcfcatificuti in co Palier“quot; lusEcclefiæperfeâionemftatuit,fiinterfecohæreant fideles vnofpiritu: amp;ideodatosfuifl® Apoftolos,ProphetaSjEuangeliftas 8c Paftores dicit, vt corpus Chrifti ædificando inftaurent) doneeperueniaturin vnitaiemfidei.Idcôquefideles exhortatur vterefeant in Chriftumqui caput eft,ex quo totum corpus compaftum amp;nbsp;connexum,pcr omnem iunffuram fubminiftra-tionis,fccundum cfficaciam,in mcnfuracuiufque membri, augmentum fui facit in ædificatio-nem.Proinde quotics de vnitate verba facit Chriftus,veniat nobis in métem quæ extra ipfum eft,fœdamundiamp; horribilis dillîpatio.Deindefeiamus hocbeatævitæeffe initium,fivno Chrifti Spiritu gubernemur omnes ac viuamus. Cætcrùm,tencndum cft quoties vnum fc eum Pâtre effe in hoc capite pronuntiat Chriftus, fermonemnon haberi limplicitcr de diuinaeius cffcntia,fed vnum vocari in perfona Medi atoris,amp; quatenus caput noftrû eft.Sic quidem pr^' cifè multi ex Patribusinterpretati funt,Chriftum vnum effecum Pâtre,quiaæternusfit Deus. Sedhuceos abripuit contentiocum Arrianis,vt concifasfententias inalicnumfenfumtor* querent.LongèautemaliudChrifti confiliu fuit,quàmadnudamarcanæ fuædiuinitatisfpC' citlationem nos euehere.Siquidem à fine ratiocinatur, ideo nos debere vnu effe, quia alioqut inanis amp;nbsp;infruâuofaeffet quam habet cum Pâtre vnitas. Ergo vt rite comprehendas quo pef' tineatiftud,Chriftum 8c Patrem vnum effe, caue ne Chriftuexuas Mediatorisperfona,fedfquot; potius confideravt eft Ecclcfiæ caput, amp;nbsp;membris fuis coniungeûtaoptime ftabitcontextuS ne irrita fit vel inutilis Filii cum Pâtre vnitas,eius virtutem oportere in totum piorum corpu’ diffundi. Vnde etiam colligimus,nos vnum cum Chrifto effe: non quiafuam in nos fubftan'*^ trâffundar,fed quia Spiritus fui virtutenobifcu vitamfua, ôc quicquidacccpit à Pâtre bonorum communicct. vtcredat mvndvs. Quidam mv nd vm exponuntclcâos,qOi tune adhuc erant difperfiifed quia toto hoc capite,Mundi nomen, pro reprobis accipitur, mS' gis in diucrfam fententiam inclino. Accedit quod cotinuo pôft,eundcm mundum cuiusiiunc meminit,ab omnibus fuis feparat. credendi autem verbum impropriè pofuit EuangC' lifta,pro agnofcereidumfcilicetincrcdulicxpcrientiaipfaconuidi, cælcftêacdiuinam Chrifti gloriam pcrcipiunt:ita fit vt credendo non crcdant,quia hic fenfus vfque ad intcrioremani-mi affcâum non pénétrât. Atquc hæc iufta Dei vltio cft,vt oculos reprobis pcrftringat diuinX gloriæfulgor,quiafynceroamp;liquidoeiusaLfpcâudignin6funt.Poftca vtitur c o ONO sceH DI verbo in eundem fenfum.

etegogloriam q^v a m. Obferua fie in Chrifto expreffum fuiffe perfcft® bcatitti-dinisexemplar,vtnihilfibipropriumhabucrit: fedpotiusdiucsfuerit adlocuplctandos luoJ fidei es.Hæc noftra beatitudo eft,vtin nobis rcparetur,ac deintegro formetur Dei imago, qu^ per pcccatum dcleta cft. Chriftus non tantum quatenus eft æternus Dei fermo, viua cft imago ipfiusifcdhumanæ quoque naturæ quara nobifeurahabetcoraraunera,infculptafuit

nx glorix effigies ,vt membra fua in earn tranffiguret. Idem etiam Paulus docct a, Corin.3. d, 18,Nos reteéta facie Dei gloriam intuendo,in candem imaginem tranlformari,tanquam ex gio riain gIoriam.Vndefcquitur,neminein Chrifti difeipulis habendum, nifi in quo gloria Dci, à Chrifti effigie,tanquam ab annulofignatorioimprcllaconlpicitur.Eodemfpcâantquæpaulo póft fequuntur verba, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

23 EGoiN ipsis, ETTv IN M E. Doccrc cnim vult,infe rcfidcrç omncm bonoruplcni-tudine,amp; quodin Deo occultu erat,nuncinfe palam extarc,vt infuos communicationc iranf- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

fundat'.ficuti aqua ex fonce hue illuc per canales defluens,agros paftim irrigat, et dite-XER.I s EOS. Significatdiuini ergapiosamoris iftud maxime illuftre efi'elymbolu, amp;nbsp;optimum pignus, quod mundus quoque,velit nolit, fentire cogitur, dum in illis habicans Spiritus cæleftesiuftitiæ amp;nbsp;fanâitatisradios emittit. Innumeris quidem aliis modis quotidie tcltatum nobis facit Deus, quàm nos paterne diligat:fed iurepræ omnibus cminct adoptionis nota. Subiicitpræterea,ET dilex.eos sicvt tv me d i l Ex.quifius verbis caufamamp;origine amorisnotarc voluit.Nafimilitudinis particula in caufalerclolui debet,perindeaclidixif ict,co quod me dilcxcris. Vnus enim Chriftus eft,in que cópctit clogiû dileófi. Deinde cælcftis Pater codem quo Ecclcfiæ caput amore complexus eft, membra quoque omnia profequitur, vt neminem diligat,nifi in Chrifto.Qu^anquam ipecies qtiædamrcpugnantiæ hie cxoritur.Na Chriftusfvt alibi vifum eft) immcnfum Dei erga mundum amoremin caufa fuiffe prædicat, vt Filiumfuum vnigcnitunidedcrit.Si caufam cfFeâu luopriorem elle oportet, colligimus extra s»frà}.b.i6'. Chriftum hommes à Deo Patre fuifle dilclt;ftos:Iioc cft,antequam ordinatus fuifl'et redemptor. Rcfpondco,amorcm illic, amp;nbsp;in fimilibus locis vocari mifericordiam qua Deus erga indignos, tmó hoftesquoquefuosafFcausfuit,antequam eosfîbireconciliaret. Mirificacerte, amp;nbsp;huma-noingenioincomprehenfibilisDei bonitas,quódin hominesquosnonpoteratnonodilTe,be-ni^uolus caufamodiifuftulerit,nequidamorifuoobftaret. Etdupliciter quidemdocetPau.

bis,nos in Chrifto fuiffe dileaos:primum,quia nos in ipfoelcgit Pater ante mundi creationem: ^’’quot;•t-i’.io. deinde quia in eodemnos fibi rcconciliauit,féquepropitium exhibuit nobis. Enquomodo amp;nbsp;hoftes fimul fimus amp;nbsp;amici, donee expiatis peccatis redierimus cum Deo in gratiam; fide verb iiiftificati,proprie à Deo, tanquam Filii à Patre,demum amari incipimus. Ilie veró amor quo fadum eft, vt ordinatus fit Chriftus, in quo gratis nondum nati,amp; lam tarnen in Adam perdiû cligcretnur,in Dei peäorc abfconditus,humanæ mentis captum longe fuperat.Dcum quidem nunquampropitium quifquamfcntiet,nifi qui in Chrifto placatum apprehenderit. Cxteriim, ficuti Chrifto fublato, cuanefeit omnis diuini amoris guftus: ita ftatucre tuto licet, ex quo fide infitifumusin eius corpus, non effe perictilum ne à Dei amore excidamus. Neque enim euerti poceft fundamentumhoc,Diligi nos,quia Parer eum dilexcrit.

14 nbsp;nbsp;nbsp;Pater, quos dçd ifti mihi, voIo Vt vbi ego fum, il li quoque mecum fint:

Vt videant gloriam mea m quam d edifti mihi : quia dilexifti me ante créa tionem mundi.

Pater iufi;e,amp; mundus tc non cognouit: ego vero te cognoui: amp;nbsp;hi co- , gnouerunt quod tu me miferis.

Et manifedaui eis nomen tuum, amp;nbsp;manifeftabo : vt dileólio qua dilexifti me,in ipfis fit,amp; ego in ipfis.

24 VOLO VT vEi EGO sv M. Vcllcprooptatcpofitumeft.Nequccmmprxcipicntisffcd rogantis eft oratio. Potefttamcn duplcxeffcfcnfus : vel quod externa fui præfentiadifcipulos potirivelit: vel vt in regnumcælefte, quo præceditiple, Deus tandem eos adducat. sic vi-eer e^ ior I a m quidam cxponunt,fruigloriæparticipatiorie quam habet Chriftus. Alii autem, fidei experimento fentire quid fit Chriftus, amp;nbsp;quanta fit eius maieftas. Ego, omnibus probe expenfiSjdeperfeâapiorum bcatitudine Chriftumloquicxiftimo:acfi dicerct, non ante voto fuo forefatilfââum,quàm illi in cælum recepti fint. Eodem gloriæ confpcâum refero. Gloriam'Chriftiiam tunc cerncbant,vtfcilicet per tenues rimas exiguum amp;nbsp;obfeurum lumen ad hominem in tencbrisclaufum peruenit.Nunc optaiChriftusvtproficianteoufquc,dirm palam folido fulgorcin cælo fruantur. Petit in furama, vt Pater eosper continiios progreflus ad plenum gloriæ fuæ confpcâum deducat, q^v ia dilexis ti me. Hoc quoque longe meliusperfonæ Mcdiatoris,quàm nudæ Chrifti diuinitati conuenit.Durum cft,quód Pater la nbsp;nbsp;‘

'. quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;q-i-

pientiamfuamdilcxerit. Verîim vtillud recipiamus, contextus alió nos ducit. Nondubium cft,quum oprauit prius Chrillus, vt coniunâi lecum effent Apoftoli, amp;nbsp;gloriam regni fui vidèrent, quin loquutus fit Vt erat caput Ecclefiæ. Nunc amoré Pattis, caufam efle dicit. Qu are fc-quitur fiiiffe dilefl:um,quatenus deftinatus erat mundo redemptor. Hoc amorc complcxus eft cum Pateï ante mundum conditum,vt effet in quo amaret fuos cleâos.

PATER ivsTE. Mundocomparatdifcipulosfuos,Vtindccorumcommcndationcm,amp; gratia apud Pattern amplificet.Iure enim eximios cffe oportet,qui foli Deû cognofcunt,qucm totus mundus reiicit. lure eos fingulari affedu commendat Chriftus, quibus no obftitit mun-diincredulitasquominusDeumagnofcercnt. Patre i v s t v m nominans,mudo, amp;nbsp;eiusmali-tiæ inful tat: acfi diceret, Quantunuis fuperbe mundus cStcmnat Deû, vel refpuat, nihil tarnen proptcrea il li decedcre:nec poffe fieri quin illi integer maneat iuftitia: fuæ honor. Quibus verbis admonet, ficin Deo fundatam cffe dcberepiorum fidcm, vt rucntc toto mundo nunquam labafcat.Sicuti hodie Papatusiniuftitiæ nobis damnandus eft,vt fuam afferamus laudcm Deo. Cætcrum, no dicit fimpliciter Chriftus cognitu fuiffe Deû à difcipulis, fed duos ponit gradus: quod ipfe cognouerit Patrem:amp; difcipuli cognouerint quod ipfe à Patre miffus effet.Sed quia cotinuo pbftfubiicit,fcillis manifeftaffe Patrisnomë,commédateos,ficutidixi,àDcinotitia, quæ àreliquo rnundo eosfeparat.Intcreanotanduseft fidei ordo,qualis hie dcfcribitur. Filius, qui prodiit è finu Patris, folus eum proprie cognofcit.Ergo quiconque accedere ad Deum cu-piunr,nccefleeft vt Chriftum obuiamvenientemrecipiant,féqucilliaddicant.Illctadem,poft-quamagnitusfuerit,ad Deum Pattern difcipulos fuos attollet.

aff MANTFESTAVijET MANIFESTAS O. Fundus cft quidcm Clitiftus offîcio dodo-ris,fcd ad Pattern manifeftandum arcana Spiritus reuelationc, no autem folo vocisfonitu vfus cft. Intelligit ergo fe efficaciter docuiffe Apoftolos. Cætcrùm, quia debilis adhuc crat corum fides, maiotesprogreffus in futurum tempus promittit: atquc ita cos adfperandam ampliorem Spiritus gratiampræparat.Quanquam autem de Apoftolisloquitur,communis indc exhorta-tio nobis colligenda eft,vt ftudeamus aflîducproficere : neeputemus tam bene nos cucurriffe, quin multum via:adhucreflet quandiufumuscarnecircûdati. v t d i l e c t i o,clv a,amp;c. Hoc efl,vt eos in mediligas:vcl vtamor,quo me complexus es,ad eos vfque fe diffundat. Nam diledio,quanos profequitur Deus, propriè loquendo, non alia efl quàm qua Filium fuum ab initio dilcxit,vtin eo nos quoque gratosfibi amp;nbsp;amabiles redderet. Et certe,vtpauloante didû cfl, quantum ad nos fpedat, fumus,cxtra Chriflum, Dco exofi : tune autem demum amare nos incipit,dum in corpus Filii diledi coalefcimus.Inxflimabile fidcwriuilcgium,quôdfcimus di ledum fuiffe Chriftum à Patre,noftra caufa,vt ciufdem amoris eflemus confortes,ac perpetuo fimus. Sednotandacftparticula,EGo in ips i s, qua docemur non aliter nos comprehendi in illo amore cuius meminit,nifi in nobis habitet Chriftus. Quemadmodum cnim Filium afpi cere non poteft Pater, quin totumeius corpus fimul anteoculos habcat'iitafi volumus in eo afpicijVerè cius membra effe oportet. '

î TTAEc quum dixifl'etlefus,egrefrus cft cum difcipulis fuis trans torren tem Cedron,vbi erat hortus,in quem introiuit ipfe amp;nbsp;difcipuli eius-

s Relponderunt ei, lefum Nazarenum.Dixit illis Iefus,Ego fum. Stabat autem amp;nbsp;ludas qui tradebat eum,cum illis.

' alios tres Euangelîftaslcguntur: idquc facit confultô: ficutimultamcmoratudignacölligcre illi propolhiim fuit, de quibus alii tacent. Ergo quæ hie delunt, ab aliis mutuentur leâoies. TRANS TORRENTE M CE DR ON. Additur Gl £Ecè articulus, acfi à ct'diis noiDcn habc-rct torrens. Probabile tarnen eft errore obrepfille. Nam vallis, vel torrentis Cedron, læpius jn Sciiptura fit mcntio. Ab oblcuritate fic vocatus eft locus, quod vallis concaua, idcóquc vm-broia foret • Qu^anquam de ea rc non contendo: tantüm affero quid fit venfimilius, Cófilium Euangeliftæ præcipu è Ipecfandum eit in loci indicationemam oftendere voluit Chriftü fponte ad mortem prodiille.Venit in locum,quem ludæfamilianter notumfciebat.Quorlumid,nifi vtlpontefcofFerarproditori,amp;hoftibus? Nec cum fallebat incogitanua,quum omnium, quæ inltabant,prælcius effet. Poftea etiam fubiicitlohaneseum obuiamprogrcflumeffc. Mortem ergo non coaclus,led vitro fubiit,vr voluntariu eff et facrificium.nam fineobcdientia nobis ex-piatio parta no cllet.Hortum porro ingrcditur,non quxrendi latibuli caula,lcd vt liberius lia-bcretorandifpatium.Q^iod verb ter mortem dcprecatuseft,propefoqtioddiximusoblequio nori rcpugnatduäari cnim cum difficultatibuseum oporruit,vi tandem vinccret. Nunclu ba-do mortis horrore,liberèamp;alacnter ad mortem properat.

; fieiet impium. Huiils quidcmProphctiæcomplementumPaulusinfinemvfqucfufpendit,2. ad Theft.2.b. 8. Videmus tarnen quotidicad Chrifti vocem concidere impios cumfuo furore amp;nbsp;fupcrbia.iunc autem quum cecidcrunt qui ad Chriftumligandum vénérant,vifibilefymbo-lum eius pauoris exhibitum fuit, quem, velint nolint, intus feiitiunt omnes impii, Chtifto per fuos miniftros loqiiente. Cæterùm, quum hoc velut accidentalefiicrit voci Chrifti, cuiusproprium cft,mifcros homines qui in morte iacebant,crigcrc, vim ifta proculdubio erga nos proférer, vt in cælum vfque nos artollat.

7 Ruvfum ergo eos interrogauit, Quern quæritis? Illi autem dixeruntje funi Nazarenum.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.... nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'1

« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vtimpleretur fermo,quern dixerat,Ex His quos dedifti milii,non per-»

^RVR.svM ERGO EOS INTERR.HincapparctquidvalcatcxcæcatioquapctcutitDcus inipiohimrncntcsiamp;quàmhorribilisfiteorum ftupor,poftquamiuftoDci iudicio fafeinati funtàfatana.Boucs amp;nbsp;afini fi cadant, fenfu aliquo tanguntur ; iftidiuinam Chrifti potcntiam manifeftc experti,non minus fccure pergunt ,quàm fi ne hominis quidem vmbram inco vidif-fent.imo ludas ipfe non mquctur.Difcamus igitur mctuerc Dei iudicium,quo reprobi in ma-num fatanipermiffi magis obftupcfiunt,quàm brutæ pecudes. Nec dubium eft quin Iatan vc-

fano eos impctu rapuerit adtamfupinam audaciam.Nulla enim pbrenefis eft quæ tam violenter hominem prxcipitet,vttalis excæcatio.Namperinde aducrfus Deumruunt impii, poftqua conieétifuntinfenfum reprobum,acfi cummufcatantum negotium effet. Sentiuntquidcm eins potenüam, fed non vt fleâantur. Centies enim potins frangi continget, quàm vt cedant. Deniqiie fu a illis mal itia velum eft,ne ad Dei lumen attendant; obftinatio plufquam lapidcos reddit,ne vnquam patiantur le domari.

NON pERDiDi ctvENQ^v A M. Videturhæcfcntentiaintempeftiuèadducijquæadani mas pertinet potius,quàm ad corpora.Neque enim Chriftus incolumes vfque ad extremû fer-uauit Apoftolos'fcd hoc præffitit vt inter affidna pcricula,amp; demum in media morte,tarnen in tutoeffetæternaeorumfalus. Relpondco,Euangeliftamnonfimpliciterdecorpora!ieorum vitaloqui:fed hoc potius veile,quod Chriftusillisad tempus parcens,ætcrnæ eorum faluti con fuluent.Confideremus quanta adhucfucritillorum imbecillitas : quid faâurosputamus fuif-fc,fi ad vi uum examinati effent? Quum ergo noluit eos Chriftus fupra vircs,quas dederat,iplos tentari,ab «terno exirio eripuit. Atque hinc colligere generalem dodrin^m licet; Quâuis mul-tistentationibus fidemnoftram probet, nunquam tarnen nos in vltima diferimina venturos, quinrobur fimul ad vincendumfuppeditct. Et fane videmus vt fubindenoftræ infirmitati in-diilgeat, quando totfatanæ amp;nbsp;impiorumconatusoccurfufuo procul rcpellit ; quia nos impa-rcs,amp; nondum maturos vider.Denique fuos nunquam producit ad certamen, nifi bene inftru-dos,vt etiam pereundo non pereantiquialucrum illis paratum eft tam in morte quàm in vita,

II Dixit itaque lefus Petro, Mitte gladium tuum in vaginam : Cahcem quem dedit mihi Pater,non vis vt bibam ipfum?

C 13 Et abduxerunt ad Annamprimùm.Erat enim focer Caiaphæ,qin erat Pontifex anni illius.

BionitijZelum noftrum moderari difcamus. Et quoniam ad audcndum plus quàm Deus mandat,femper prurit carnis noftræ lafcÎLiia,fciamas zelum noftrum male ccirurum, quotics vitra Dei verbum quicquamaudemus.Fietintcrdum vt nobis arrideantprincipia : fed tandem da-bimus temeritatis noftræ pœnas.Sit igitur fundamentum omnium quæ aggredimur,obedien-tia.Monemur etia,quibus caufam Chiifti agerepropofitum cft,non fcmpcrita dextrè fe gcre-rc,quin aliquid vitii obrepat;quo magis folicite rogadus eft nobis Dominus,vt nos in fingulis aâionibus gubernet Spiritu prudentiæ.

II MITTE ciADivM TVVM. Hoc ptxccpto improbat Chriftus fadum Petri.'Notan-da autem ratio eft:quia priuato homini nonlicuit contra eos mfurgere qui publica authorita-temftruâierant.Namid exreliquistribuscolligi poteft, àquibus referturgeneralis Chrifti fententia,Qui gladioperculTeritjgladio peribit. Cauendumergo,ne vi amp;armis rcpellere co-nemur hoftes noftros,ctiam qui iniufte nos laceflunf.nifi quantum permittunt leges,acius pu blicum.Namquifquisfe vitra vocationis fuæmctasingerit, etiamliplaufum reportet à teto mundo,faâumfuumDconunquamprobabit. nbsp;caiicem Q_y e m dédit. Videtur

fpecialishæc eireratio,quôdChriftumobmutefcere oportuit,vtinftaragniduceretur ad vi-âimam.Pcrtinet tarnen ad cxemplum:quoniam eadem à nobis omnibus tolerantia exigitur-Affliftionespotiombus comparât Scriptura. Perindecnimacpatcrfamiliâ.s cibum «Sepotum filiis ac domefticisfuis diftribuitnta hoc iuris in nos habet Deus, vt fingulos trader provt vi-fum eft.Siue auté profpcris rebus nos exhilaratifiue aduerfis humiliat,propinare dicitur fuauë vel amarum potum. Chrifto hæc deftinata eratpotio, vt mortem crucis pro mundi rcconci-liationeobiret.Dicit ergo bibendum fibi efle caiicem quem Pater admenfus eft acporrexit. Eodem modo amp;nbsp;nos ad crucis tolerantiam compofitos effe oportet. Neque tarnen audiendi funt fanatici homines,qui morbis amp;nbsp;aliis quibuflibet malis quærcnda effe remedia negant, ne refpuamus porredum à Deo caiicem. Quia iemel nobis moriendum effe feimus, paratos ad mortem effe conuenit:quiaaurem mortis tempus nobis eftincognitu,ordinatis à feipfo fub-fidiis Dominus vitamnoftram tueri nobis permittit.Ferendi patienter morbi, quanlibet car-ni noftræ graues fint : quandiu tarnen nondû confiât léthales effe, quærcnda efileuatio. Tantum cauendum efi,nequid tcntemiis nifi quodper verbum Dei licet. Denique, modo femper fixum ifiud in cordibus nofiris mancat, vt Domini voluntas fiat, caiicem ab co datum bibere nondefinimus,liberationemàmalisquibusvrgemur,quærcndo.

Il tvnc cohorset trie. PolletvideriabfurdumquödChrifiusquivocefuamilites proftrauir,nunccapifepatitur.Namfivolebat tandem hofiibusfepermitterc,quorfum o-pus fuit edere tale miraculumî V erùm oftenfio diuinæ potêtiæ duplicitcr profuit .Valet cnim adtollcndumoffendiculum,ne Chriftum putemus infirmitatc vidum ceffiffe. Deinde com-probatquàm voluntarius ad obeundam morte fuerit.Quatcnus crgovtile erat,fua contra ho fies virtutëafferuitffcd vbi obediendû fuit Patri,continuit fe vt vidima fieret.Cæterü.memi-nerimus ligatû fuiffe Filii Dei corpus,vt foluerétur animæ noftræ à peccari amp;fatanæ laqueis, ij ET addvxervnt AD A N N A M. HocprætcreuntreliquiEuangcIiftæjquiaadfum-mam hiftoriænon multum faciat-.ndiil cnim illic memorabile geftum eft. Loci forte commo-ditascosinduxit vtin ædibus Annæ Chriftum deponerent,quoufque PotifexSacerdotum co-cilium vocaret. pontifex a n n i i i l i v s, Non mtclligit annuum fuiffe fummi fa-cerdotiimunusfquodmulti falfoputarunt) fed tûc temporis Caiapham fuiffe Pôtificéiquod ex lofephoapertèconftar.Eratperpetuus honor expræfcripto Legis,neefiniebatur nifi morte: fed ambicio amp;nbsp;inteftinæ difeordiæ feccrant vt Romani Præfides, deiedo vno Sacerdote, pro .fuo arbitrio aliu qui pecunia aut fauore pollebat,fubrogarent. Ita Vitellius dciecit Caiaphâ, cui lonathas Annæ filius datus eft fucceffor.

difcipulus ille notus Potifici.Itaque ingreßiis eft cû lefu in aula Pontificis.

Petrus autem ftabat foris ad lanuam. Exiuit ergo alter difcipulus qui notus erat Pontifici,amp; dixit op;ariæ,amp; introduxit Petrum.

17 nbsp;nbsp;Dixit ergo ancilla oftiaria Petro, Num amp;nbsp;tu ex difcipulis es honûnis

Stabant autem ferui amp;nbsp;miniftri qui prunas accederant, eo quod frigus effet : ôc calefaciebant fe. Erat autem Sf Simon Petrus cumillis ftans, calefaciens fe.

ALivs DiscipvLVS. Qupfdam fefellitleuis conielt;äura,vtbunc difcipulum putaret efle lohannem-.nempe quia fupprcflb nomine de fe loquifolet. Sed vnde cum fuperbo Ponti-ficc familiaris notitia Iohäni,qui ignobilis erat pifcator ? Et quomodo fieri potuit vt Potificis domu ffequentaret, quum efl'et in Cbrifti contubernio’Magisprobabile eft hunc non fuifle vnum ex duodecim; fcdvocari difcipulum,qui doärinam Filii Dei amplexus efl'et. Non eft autem curiofusIohannes in digerendaliiftoria;quiafatis habet breuéfummam colligere. Na poftquam rctulit,Petru m femel Chriftum ncgaire,qu æda alia permifeet, deinde redit ad alias duas negationes. Hine fadum eft, vt minus attend ledores colligerent primam negationem fuiflcin Annæ ædibus;fcdnihil talc fonant verba,quin potius clarè exprimuntfuifle Pontifi-cis ancillam quæPetrum compulit adChriftum negandum. Tenendum ergo eft quum addu dus efl'et Chriftus ad Pontificem,nó fuiffe quoflibet admiflbs, fed difcipulum qui notus crat, fuagratiaimpetrafle aditum Petro.Iam minime dubium eftquin vterque pio ftudio Chriftu fequutusfit: Ïed quumteftatus efletvocefuaChriftus fePetro amp;aliis parcerc,longe vtilius fuiflet gemere amp;nbsp;precariin obfcuro aliquo angulo, quàm prodire in oculos hominum, quum tam malèfirmus eflet.Nunc officium quodremifit illi Chriftus cupide vfurpat : infidei autem confeffione in qua ad mortem vfquc perftandum crat,dcficit. Semper ergo videndum quid à nobis requirat Dominus:ne fe quiinfirmi funt,ingerant in res non neceflarias.

17 DixiT ER.. ANC. osT. PETRO. IntroduciturPctiusinatdumPontificis;fcdnimis iniquopretio,quód Chriftu in ipfoingreflu abnegate cogitur. Quum in primo limine adeó turpiterimpingat,detcgituriadantiæeiusvanitas. Gloriatus fuerat fcinuidum forcathlcta, * amp;nbsp;parem vincendæ morti-.nunc vnius ancillæ voce,amp; ea quidemnon admodum minaci confii fus,armaproiicir.En humaniroborisfpecimcn.Fumuscertèeft quiequid viriumin homini-busapparct,quod flatumoxdifcutitur.Extraprxliumfumus plusiuftoanimofi:fcdcxpcricngt;' da oftendit quàm ftultc ac denihilofupcrbiamus.imö quum nullas fatan machinas adhibet, ipfi nobis fingimus vanos terrores,qui nos ante tempus conturbent. quot;Voce mulierculæ territus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

fuit Petrus.quid nosïannon fubindc trepidamus adftrcpitumfoliicadcds?Vanapcriculi fpe-cies eminus Petrum perculit:annon puerilibus ludicris quotidie à Chriftoabducimur? DenP que ea eft noftra fortinido,quæ fine hofte vltrö ipfa concidat : ita fcilicct humanam arrogan-tiam vlcifcitur Deus,dum feroccs animos cftœmmat.Homo non virtutc, fed flatu tantum rc-fertus, fi bi facilem contra totu m m undum viétoiiam promittit: atqui vi fa cardui vmbra pro-tinuscxpauefcir.Qu^aredifcamus non alibi quàm in Domino fortes cfTc. non s v m.Noh videtur quidé præcifacffc Chrifti abncgatio:fed quö Petrus fateri timet fe ex eius efTedifcipu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

lis,perindc eft aefi negaret quiequam fibi cumillo cfle. Qupdnotandum cft:nequisfophifticè agendo fe elapfum purer,vbi oblique tantum recedit à fidei confeflione.

j8 siMONPETRVScvMiLLis STANS. Quöd addit Euangclifta Petrum ftctifTc cum miniftris amp;nbsp;feruis ad prunas,id facit ad contextum hiftorix,ficuti poftca videbimus.Caï-terùm,hinc apparet quantusfuerit Petri ftupor,qui fecurè cum turba impiorum hominum fc calefccir,quum magiftrumnegalTet. Quanquam fieripoteftvt metu retentus fuerit: ne cgre-diens èdomoPonrificis,inalterumfimiledifcrimenveniret. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

ip nbsp;nbsp;nbsp;Pontifex ergo interrogauit lefum de difcipulis fuis amp;nbsp;dodrina ipfius.

2^ Re{ponditiniIefus,EgopalamloqLiutusfummundoiegofemperdo’' eni in fynagoga amp;nbsp;intemplo,quo omnes ludæi conueniunt, amp;nbsp;in occulto loquutus fum nihil.

Quid meinterrogas ? interrogacos qui audierunt quidloquutus fim illis :ecce hi fciuntquæ ego dixerim.

2} nbsp;nbsp;nbsp;Refpondit ei Iefus,Si male loquutus fum, teftificare de malo : fi autem E

interrogavit iesvm. Interrogat Pontifex Chriftum perindc ac faâiofum ali-qucm,qui difcipulos fibi cogendo, Eceicfiam fcidiflet. Interrogat quafi plcudoprophctam, qui nouisamp; peruerfis dogmatibus conatus effet fidei puritatem corrumpere.Chriftus perfun-étusdoâorismunerc,nouam defenfionemnonaggreditur :ne tarnen veritatis patrocinium dcfcratjoftenditfe paratum effe ad tuenda omnia quæ docuerat. Intcrca fimul coarguit Pon-tificisimpudentiamjquiderenotiflima tanquamdubiainquirat, Nonfatiseft, quödredcm-ptoreni fibi oblatum refpuerunt, vna cum promiffa fibi falute, nifi totam Lcgis expofitio-n em fimul damnent.

ao EGO PALAM L O Q_v V T V s svM. Pucrilis cft quorundam crror,qui hoc Chrifti rc-Iponfo damnari exiftimant qui clam amp;nbsp;in cubiculis traéiant verbum Dei ,quum publice per impiorum tyrannidemnólicet.Ncqueenimdifputat Chriftus quidliccatnécnc.’ fcdillipro-pofitumeftrefutareCaiaphæimpudentemmalitiam. Videtur tarnen hic locus pugnarccum altera Chriftifententia, vbi Apoftolos iubet publicare fuper telt;Sa quæ illis in aurem dixerat. Item,quum pronuntiat non omnibus datum effe vt audiat arcana regni Dei: ac ideofe digna-rihac gratia folosduodecim.Refpondeo,quum hoc loco negatfe quiequam loquutum effe inoccultOjidreferriadipfam fubftantiam,quæfcmper cadem fuit, quanuis diuerfa effet do-cendi forma. Neque enim aliter loquutus eft inter difcipulos, vt aliud traderet: neque id fecit aftutè,quafidataoperacelarcvelletpopulumquxinter parietes paucis dicebat.Quare bona cÓfcientia tcftaripotuitfelibcrèprofeffum efle,amp;:fynccrepublicafle doârinæ fuæfummam.

12 H AEC Q_y V M ipsE DixissET. Hoc idco additum cft, primùm vtfciamus quanta fuerithoftiumChriftirabies,amp;quàmtyrannicumimperium.Deinde qualisinterfacerdotes illos difciplina.Sedcnt quafi iudices:interea fæuiunt vt truculenræ belluæ.Coaâum eft concilium,in quo fumma vigere grauitas debebat: minifter vnus tantû licentiæ fibi fumit, vt in media caufæaâionc,in confpcduiudicum,rcum quinullain re noxiusrcpertuscft,cædat. Quarc non mirumfi in tam barbaro confeffu damnatur Chrifti doôtrina, à quo non modo omnis æ-quitas cxulat,fed omnis quoquehumanitas amp;pudor.

SI M A LE I oQ_v VT V s s V M. Hoc cft,fi pcccaui,accufa : Vt caufa diâa,pro modo défi fti pi cclar. neque cnim hæc cft légitima agendi ratio:fed longe alitis ordoamp;alia modeftia iudiciiscôuenit.Conqucritur ergo Chriftus grauem fibi faftam effe iniuriam,fi nihil peccaue rit.quöd fi pcccaucrit,legitime tarnen, amp;nbsp;non violento impetu agendum effe. Sed videtur hîc Chriftus minimèfcruare quod alibi fuis præcipit. Neque enim dextram maxillam ei porrigit, àquoinfiniftrapcrcuffus fuerat. Refpondeo, non requirifemperinChriftiana patientia, vt qui cæfus eft,tacitus deuoret iniuriamifed primùm vt æquo animo cam perferat ; deinde vt de vltionc non cogitans,potius ftudeat vincerc malum bono.Improbos iam plu s a:quo fpiritus fa tanæadnocendum impelfit,vt nemo illosirriter.Abfurdè igiiur exponunt Chrifti verba, qui trahuntin earn partem,aefi iuberet noccndiplusfatis cupidos,nouis ftimulis incitari. Neque enim aliud fibi vult,quàm vt ad fccundam iniuriam ferendam quifquc noftrûm potius paratus fit,quàm vt primam rctalict. Quare nihil obftat quin cxpoftulet homo Chriftanus indigne læ fus,modo animus ab iracundia vacuus fit,amp; manus à vindiôapuræ.

^4 miseratavtem annas. Scntcntiahæcperparenthefimlegenda.Q^iaenimdi xerat Chriftumdeduffumfuiffead Annæ a:dcs,amp;ita narrationem luam profequutusfuerat, quafi illic habitus effet Sacerdotu couentus,nunc admonct traduôu fuifiein ædes Pontificis. Quia autem verbi tépus multos dcccpit,rcddcrc maluiin tempore plufquâperfcâo,Mifcrat.

iî nbsp;nbsp;Erat autem Simon Petrus ftans amp;nbsp;calefaciens. Dixerunt ergo ei,Nun-

Dicitvnus ex leruis Pontificis,qui cognatus eius erat cui Petrus abfci-derat aunculam,nonne ego te vidi in horto cum illo?

2y NEGAViT 11 LE. Horrcndus Petr iftupor,qui Magiftro negato, non modo nulla poe-nitentia tangitur,fcdipfa peccandilicentia fe indurat. Si unguli ordinc cum rogaflcnt, millies ncgare non dubitalTet.En quorfum præcipitct fatan miferos homines, poftquam eos è gradu deiecit.Notanda etiam eft circunftantia,quam alii Euangeliftæ exprimunt ; nempe quôd exe-cratione interpofita teftatusfif Chriftumfibi eflcincognitum . Itaquoiidie multis accidit. Initio non tarn grauis eritlapfus:accedet deinde confuetudo, poftquam fopita fuerit confcicn tia .Tandem qui alTueuerit ad Dei contemptum,nihil fibiillicitum ducet, fed extrema qux-qu e audebit. Qu,are nihil melius quàm fibi in tempore cauere, ne vel minimum quicquam fi-bi indulgeat,qui tentatur à fatana,dum adhuc eft integer.

i? coNFESTiM gallvs c e c I n I t. Galli cantum mcmorat Euangelifta,vtfciamus Petrum diuinitus in ipfoarticLiloadmonitum fuiffe.Ideo alii dicunt, tunc recordatum fuiflc vcrborum Domini. Quanquam narrat Lucas non fimplicigalliciniocommotumfuiffc Petrum,donee eum Chriftus afpexit. Ita quifquis femel fatanæ impulfu ruere cœpit, nulla voce, nullo figno,nullaadmonitionereuocabitur,donee oculosin cum Dominus ipfc coniiciat.

Adducunt ergo lefum à Caiapha in prætorium. Erat autem mane ; amp;nbsp;ipfi non introierunt in prætorium, vt ne contaminarentur, fed vt edc-rent Pafcha.

^9 nbsp;nbsp;Exiuit ergo Pilatus ad eos,amp; dixit, Quam accufationem affenis con

F 3° nbsp;nbsp;Refpondemnt amp;nbsp;dixerunt ci, Si non effet hic maleficus, non tibi tra-

31 Dixit ergo il lis Pilatus, Accipite eum vos, amp;nbsp;fccûdum legem veftram indicate eu. Dixerunt ergo ei Iudæi,Nobis non licet interficere quequam. mxmI nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fermo lefu impleretur, quern dixcrat, fignificans qua morte ef

2'8 addvcvnt ergo I e s V m. Ante diluculum,examen illud,cuius meminitEuange-lifta, habitum fiiit. Interea non dubium eft quinfuaflabclla paffimhabuerintin vrbe, qui-bus plcbem accendcrent. Ita repente exarfitpopuli furor, quan vno omnium confenfu depo-feeretur Chriftus admortem.Examen verb habitu fuit à Sacerdotibus: non qubd penesipfos fcrendæfentcntiæpoteftaseftenfed vtpræiudiciofuo opprclTum iudicitraderent:quad iam fatis de eo cognitu clTet.p raetorivm vocabat Romani,tarn domu præfidis,quàm tribunal vbiexerccri folebantiudicia. VT ne contaminarentvr. Quod ab omni inquinamento abftinent, vt purifccundum Legispræfcriptum, Pafcha Domini edant, in eo quidem probanda eft religio.Sed duplex vitium cft,ac vtrunque nimis craflum:quôd non cogitant, plusfe intuspollutionisferre,quàmcontraherepoffintcxingrclTu quantunuis profa-niloci.Dcinde quod in rebus minutisfeduli plus quàm oportet, quodpræcipuum cftncgli-gunt.Coinquinatis ékinfidclibus,inquit Paulus,nihil mundum:quiapollutæfunt eorumme-t es.I ft i verb hypocritæ quu malitia, ambitionc,dolis,crudclitatc,auaritia fcatétes,fœtorc fuo cælum amp;nbsp;terram propeinficerent,fibi tantum ab externis inquinamentis metuunt.Ergo ludi-brium minime ferendum eft, qubd Deum placate volunt,modo nc ex contaiftu rciimmunda: fordes contrahant, vcræpuritatis obliti. Altero vitio laborat hypocrifis, qubd cercmonias anxie colcndo,rcs maximasfecure omittit.Nequc enim inalium fincmIuda:is mandabatDo-minus ritus illos,qui habentur in Lege,nifi vt ad veræ fanftitatis amorem ac ftudium alTuefce-rent. Adde qubd nufquam in Lege prohibitum erat domum hominis Getilis ingredi: fed cau-tio erat à Patribus traditamequisperimprudentiam ex domoimmunda aliquidcontagii cerferet.Boni autem ifti Legis interprétés in colando culice attenti,ftrenue camclum deuorat. Atque hoc hypocritis ordinarium eft,vt maius nefas eflc ducant pulicem quàm hominem oc-cidcre.Cui vitio affine eft illud altcrum,humanas traditiones facris Dei mandatis longe pr«-fcrre.Ergo vt rite Pafcha edant,puros fe feruare volunt. Cæterùm, immunditiem includunt prætorii parictibus,interea cælo amp;nbsp;terra teftibus innoxium ad mortem flagitarenon dubitat. Denique Pafcha vmbratile,fiâaamp;fallacireuercntiacolunr,ipfumautcveru Pafchano modo

facrilcgis mambas violant,fed xtcrno interitu,quantum in fe eft,obruere conantur.

2^ ExiviTERGopiLATVSADEos. Profanus homofuperftitioni,quamridct acco-temnit,non ægrè indulgct.Cæterùm inipfo caufæ cardine boni iudicis officio fungitur,quum profcrrc iubet, fiquid accufationis habeât. At Saccrdotes quafi fatis authoritatis habeât ad dâ-nandum quereum faciunt, nihil aliud refpondét,quàmfuo præiudicio ftandum cffc.Obliquè cnim de Pilato qucruntur, quia non fatis confidat eorum probitati. Curnon, inquiunt, vitro perfuafum habes, morte dignum efle, quern nos perfcquimur?En quomodo impii,quos Deus in fublimem honoris gradum extulit,fplendore fuo quafi excæcati,quiduis fibi permittant. En ctiam quàm temulenta fit fuperbia. Chriftum volunt cenferi maleficum, quiaeuni accufant. Atquifi ad rem ventum fuerit, quænam eiusreperienturmaleficia, nifiquod ægros omne genus fanauit, dæmoniafugauic ex hominibus,paralyticos amp;nbsp;claudos erexit, cæcis vifum ,furdis auditum,mortuis vitam reftituitîRes quidem ita habebat, amp;nbsp;ipfi plus fatis conuidi erant. V e-, rum,vt nuper dixi,nihil difScilius eft quàm expergefieri homines fuperbia ebrios,vt fana «amp; có-pofita mente iudicent.

31 SECVNDVM LEGEM VESTRAM. Non dubium cft quin Pilatus corum barbarie amp;nbsp;violentiaofFenfus, i 1 lis exprobretillam damnandi formam quam vrgcbant, à communi gentium omniG iurc amp;nbsp;humanofenfu abhorrerc.lntcreafimul cos pcrftringit,quöd gloriarcturfc LcgchabcreàDeo traditâ.Ironicèdicit, A cc I p IT E evm vos. N cquc cnim paflus effet, iudiciu ab il lis de capite hominis fieri: fed perinde eft acfi dixiffetjSi veftra effet poteftas,trahe-retur fubito ad fupplicium indida caufa. Hæccine eft igitur Legis veftræ æquitas,hominc nul-lo crimine damnare? Ita impii dum falfo nomen Dei obtendunt, fandam eius dodrinam ho-ftiumcalumniisfubiiciuntiamp;maledicedioccafio cupide à mundo arripitur. nobis non Licet. Fallunturquiputantludæos recufare quodillisdelatum eratàPilato-.quin potius quum feirent fibi perludibrium didum cflcjAccipite eum vos,excipiunt, Tu hoc non permit-tcres.Ergo quum fis iudex,munus tuum exequere.

VT sermoiesv, amp;c. Tandem fubiicit Euangelifta ita oportuiffe fieri, vt impleretur quodprædidum à Chrifto fucrat,Tradctur Filius hominis in manus Gcntiû.Etcertè hoepræ-cipuum caput eft,fi cupimus mortis Chrifti hiftoriam eum frudu legere,vt æternum Dei confilium fpedemus.Sifti tur filius Dei ad tribunal mortalis hominis.Si hoc putemus geri hominu libidine, oculos autem non attollamus ad Dcum, fidem noftram pudefieri ac confundi necefle crit. Vcriim vbi agnofcimusillo Chrifti rcatu noftrum coram Deo abolitum effe, quiacælcfti Patriita placuit reconciliarc fibi humanum genus,hac fola cogitatione in fublime elati,intrc-pidè amp;nbsp;fine pudore in ipfa Chrifti ignominia gloriamur.Difcamus ergo in fingulis huius hifto-riæpartibusfenfus noftros in Deum redemptionis noftræ authorem conuertere.

35 nbsp;nbsp;nbsp;Ingreffus efl; ergo iterum in prætorium Pilatus,amp; vocauitlefum, amp;nbsp;di

3Î Relpondit PiIatus,Num ego ludæus fum? Gens tua amp;nbsp;Pontifices,tra-dideruntte mihi:qiud fecifti?

3^ Refpondit IefQS,Regnu meum non efl: ex hoc mudotfi ex mundo hoc eflèt Regnum menm,minifl:ri mei vtique deceitarent ne traderer ludæis. Nunc autem Regnum meum non eft hinc.

33 iNGRESsvs EST ITER V M. Probabileeft,multavlttocitroqucfuiffcdidaquæEuan-gelifta fubticet.-quod etia promptum eft ex aliis colligere. Sed hie nofter in vno capitc maxime infiftit; Pilatu fedulo percontatG effe, iuftene an iniufte tradus effet Chriftus in iudicium.Co-ram populo,vbi feditio ferucbat,nihil potuitagi,nifitumultuofe. Prætorium ergoingreditur. Et quidem confilium eius eft, Chriftum abfoluerc; Chriftus autcmipfe,vt ob ediat Patri, dam-nandum fe offert. Atque hæc ratio eft,cur tarn parce refpondeat. Quum iudicem habcret pro-pitium,amp; qui aurcs li benter accommodaffct,non difficile illi erat caufam fuam agcreifed cogitât ad quid defeenderi t in mundum: amp;nbsp;quorfum nunc à Patre vocetur. ideo fpotc obmutefeit, ne morte effugiat. tv es rex i vdaeorv MîQiniftioderegnonunquâàPilatofpôtc mota effet,nifi hoc crimine grauaflent Chriftum ludæi. Qu,öd autem præ aliis omnibus odio-

fum eratjfumit Pilatus, vt eó tranfaâo abfoluat reum. Refponfum Chrifti hue tendit,in ea ac-culatione nihil efle coloris.Ica obliquam rcfiitationein continct:acfi diccrct,Mihi ridicule crimen obiicitur,cuius nc minima quidem fufpicio in me cadit. Inique verb tulifle Pilatusvide-tur, quodquæfieratChriftuscurfehabcrctfufpcâum. itaqueper indignationcm exprobrat quicq uid mali eft, clTe à propria gente. Ego, inquit, fedeo iudexmon alicni, led gentiles tui tc acculant. Noncftigiturcurmeinuoluasdilcordiisveftris. Per me, amp;nbsp;Romanos vobis agcrc quietis liceret:fed ipli vobis moleftiam facelTitis,cuius partem fubirc muitus cogor.

REGNVM MEVM NON E s T. Fatcturhis vcrbis te Regcm cflcded quantum ad proban dam innocentiam fatis crat,diluir,amp; purgat calumniam.Negat cnim quicquam diffidii efle regno fuo cum politico ordinc; acfi diccrct, fallo accufor aefi tentaircm aliquid turbarc, aut no-uarein publico ftatu. Concionatusfum de regno Dei: fedilludfpiritualc eft. idco non eft cur me rcgni alFcâati fufpcâum habeas. Cætcrum ifta Chrifti defenlio fuit apud Pilatum: fed ca-dem vtilis piis omnibus eft doôtrina vfque ad finem mundi. Nam li terrenum effet Chrifti rc-gnum,quiapra:terit figura huius mundi, inftabile amp;nbsp;caducum effet: nue quia cælefte vocatur, hinc fimul afferitur cius perpetuitas.Ita fi totum orbem terræ labelaftari contingat,non modo inter motus amp;nbsp;concuffiones, fed ctiam inter hornbilcs ruinas amp;nbsp;interitus, ftabileS nihilominus manent noftræ confeientiæ, modo ad Chrifti regnum attendant. Si tyrannice vexamur ab im-piis,falus tarnen nobis integra confiât in Chrifti regno: quodhominum libidini minime obno xium eft. Denique quum innumeris procellis affidue æftuet mundus, feparatur inde regnum Chrifti,in quo nobis quærenda eft tranquillitas. Docemurpræterca qualis fit natura hums rc-gni.Nam fi nos fecûdiim carnem beatos redderct, nobifque afferret opes, delicias, amp;nbsp;quicquid optabile eft ad vftis præfcntis vitæ ffaperet terram amp;nbsp;mundum:nunc autem quantunuis in fpe-ciem mifera fit noftra conditio, lalua tarnen manet nobis folida fcelicitas. Hinc quoque dilci-mus,quinam pertineant ad hoc regnum:nempe qui Spiritu Dci renouati, cælcfté vitam in fan-ditate amp;nbsp;iuftitia meditantur. Quanquam fimul notandum cft,non negari quin fit in hoc mundo Chriftiregnum.Scimusenimfedernfuaminanimis noftrishabere: quemadmodum alibi ctiam dicit Chriftus,Regnum Dei intra vos eft.Sed proprie loqucdo,rcgnum Dci in nobis ha-bitans,inmundo peregrinatur; quiaprorfusdiucrfaeft cius conditio, m i n i s t r i m e i VTiQVE DECERTARENT. Probat fc tcrtcnum regnum non affedaffe: quia nemo fc mo-ueat,nemo arma capiat. Nam fi priuatus quifpiam regnû fibi vfurpet, neceffe eft vt per fadio-fos homines vires acquirat. In Chrifto nihil apparct taie. Sequitur ergo non effe terrenum regem. Sed quæritur hoc loco,an regnum Chrifti non liccat armis defendcre.Nam quum iuben-tur Principes ofculari Dci Filium,non tantum illis mandatur vt fe priuatim fubiieiant cius im-perio,fcd etiam vt conférant quicquid habent poteftatis ad tuendam Ecclcfiam, amp;nbsp;affercndani pietatem. Prirriùm refpondco, perperam amp;nbsp;infeite facerc, qui hanc confequentiam deducunt, non debere Euangclii dodiinam amp;nbsp;purum Dci cul turn armis dcfcndi:quia non eft tune defen fus Chriftus in fua pcrfona.Tantum cnim ex præfcnti fado ratiocinatur Chriftus, quàm fiiiio-lum fit quod calumniofè detulcrant ludæi.Deindc ctiam fi Chrifti regnum gladio propugnent pii regcsjfieri tarnen hoc alio modo,quàm defend!foleant régna mûdana.Regnum enim Chrifti,vt fpirituale eft, in dodrina amp;nbsp;virtute Spiritus fundari oportct.Eodê etiam modo pcrficitur cius ædificatio.Ncque cnim Icges amp;nbsp;edida hominû, neque poena: ad confeientias vfque perue-niunt. Hoc tarnen non obftat quominus per accidens regnum Chrifti tueantur Principes: partim dum externam difeiplinam conftituunt:partim dum fuum patrocinium commodat Ecclc-fiæ contra impios. Cætcrùm,facit mundi prauitas, vt magis fanguinc martyrum ftabiliatur regnum Chrifti,quàm armorum præfidiis.

37 nbsp;nbsp;nbsp;Dixit ergo ei Pilatus,Nunquid ergo Rex es tuîRefpondit Iefus,Tu di'

CIS quod Rex fim ego : in hoc ego natus fum, amp;nbsp;in hoc veni in inunduin, vt tcftimonium redda veritati. Qu^ifquis eft ex veritate,audit vocem inea-

38 Dicit ei Pilatus, Quid eft veritas? Etquumhocdixiftet,rurfuinexiuic ad Iudæos,amp; dixit ilhs,Ego nulluin crimen inuenio in eo.

3^* nbsp;nbsp;nbsp;Eft autem vobis confuetudo vt vnum vobis dimittam in Pafchate.vul-

40 Clamauerunt ergo rurfus omnes, dicentes, Non liunc, fed Barabbam. Eratautem Barabbas Jatro.

57 T V DI c I s Q_y oDREx s V M E G o. Tamctfi iam ex priore refponfo intcllexerat Pila-tus Chriftum aliquod fibi regnum vendicare : Chriftus.tarnen hoc idem nunc certius affirmât; nec eo contentus,alteram fententiam fubiicit,quæ fit veluti illius diâi obfignatio. Vnde colli-giftiuSjdoamp;inam de regno Chrifti non vulgarem cflc,quum tanta afTeucratione dignam ipfe duxerit.Eft quidem generalis fententia,E G o in hoc natvs s v M,vttcffimoniumrcdda veritati:præfertim tarnen ad loci huiuscircunftantiamaptanda eft. Cæterùm,hoc fonant verba,Chrifto efle naturalcjVtfitvcraxideindeinhocàPatrceflcmifTum.' ideóqucpropriumclTe nbsp;nbsp;:

cius munus. Quarenon eft periculum neilli credendo fallamur : quandoquidem impoffibile cft,eum aliudquàmvcrumtradere:cuimunus aflerendæ veritatis diuinitus attributumeft, amp;nbsp;ftudium natura ingenitum. Cty i s q_v is est ex*veritate. Hoc addidit Chriftus,non tarn hortandi Pilati caufa:quodfe nullo profedu fadurum circfciebat:quam vtluam dodrinam ab indignis contumeliis, quibus fubieda erat, vindicaret.acfi dixiflet, Crimini hoc mihi ducitur,quód me profefliis fim efle Regem, atqui hæc indubia eft veritas,quam reueren-tcramp;finecontrouerfia excipiunt quicunquefuntrcdoiudicio,fanaqucintelligentia præditi. Quanquam ex veritate eos efle dicit, non qui naturaliter verum perfpiciunt, fed quatenus Spi— ritu Dei reguntur.

38 QViD est veritas? QuibufdamvidcturPilatuscuriofèinquiferc,vtfolcntintcrdfi profani homines cupide appeterc ignotæ reifcicntia,intereanefciétes cur hoc velint. Illis enim tantum propofitum eftauresfuaspafeere. Ego verb potius vocem efle faftidientisinterpretor. Putabat enim fibinonparuminiurix fieri Pilatus, quod cum Chriftusomni veritatis notifia priuaret.Iamin Pilatoagnofcimuscommunemhominummorbum.Quauisignorantix con-feii nobis fimus omnes,pauci tarnenfunt qui fatcrifuftineant. Hine fit vt veram dodrinam ma iorpars refpuat. Poftea Dominus, qui doótor eft humilium, fuperbos excæcando, quamnie-rcnturpœnam,ipfis infligic.Ex eadem fuperbia nafeitur faftidiumillud, quodfe ad difeendum fubmittere non dignantur:quia fib i pcrlpicaciam amp;nbsp;acumen ingenii omnes arrogant.Rcs ere-ditur trita cfTe,veritas; Deus autem contra teftatur captu humanx mentis longe altiorcm. Idem in aliis quoque accidit.Prxcipua Theologix capita funt,De maledidionc generis humani,De corrupta natura, De mortificatione carnis. De renouatione vitx, De rcconciliafione gratuita per vnicumfacrificium,Deiuftitix imputationc, qua acceptus eft Deo pcccator. De illumma-tioneSpiritus.Hxcquiafuntparadoxa,communishominumfenfuscótemptimrepudiat.Pau-ciergoin Deifcholaproficiunt: quiavix decimusquifque reperiturquiad prima rudimenta attendat. Curautem, nifi quiapropriol'enfu metiunturarcanam Deifapietiam? Quodautem itriforie loquutus fit Pilatus,hinc apparct,quöd ftatim cgreditur.In fumma,Chriftofucccnfct: quia veritatemfe proferre iadct,qux prius in tenebrislatuerit.Hxc tarnen eiusindignatio dc-nionftrat impios nunquam adeo morofe reiiccre Euangelii dodrinam,quin aliqua eins cffica-cia tangantur. Nametfinoneoufqueprogreffus eft Pilatus vt docilem leprxbeat,cogitur tarnen intus pundionem aliquam fentire.

3P estavtemconsvetvdovobis. Hoc Pilatus femper animo voluebat,qualitcr cripcrct Chriftum à morte. Quum autem tantopere ardcret populi furor,mediam viam tene-bat,quairaros ^inimos placaret. Putabat enim hoc fafis fore,u Chriftus pro malcfico dimiffus, perpétua ignominia notatus elTet. ideóque Barabbam prxeipue deligit, vt eius comparationc, Chrifti odium mitiget. Erat enim ob fcclerum atrocitatem omnibus maxime infenfus. Quid enimdeteftabiliuseftlatronc? Et Lucas commemorataliis etiam criminibus fuifl’ercu.Qubd autem eum Chrifto prxferuntIudxi ,nonabfquefingulariDciprouidcnfia accidir. Minime enim decuit tam indigno pretio à morte liberari Dei filium. Interea in extremam ignominiam morte deiedus eft,vc B arabba dimilTo médius inter duos latrones crucifigerctur. C^ia omniu fcclerainfcfufc^crat,quorum non aliter peragipoterat cxpiatio,amp; gloria refurredionis, qux moxfccuta eft,cftccit vt mors quoqueipfa magnificus eflet triumphus. Porro in ifta confuetu-dineturpcamp;craffum fuit vitium,qüodRomanusprxfesludxis vnumaliquemex fcclcratis in Pafchate donabat. Hoc quidem ficbat ad celebrâdam dici fanditatem: fed rc ipfa nihil aliud

. nbsp;nbsp;erat, quam feeda eius profanatie. Nam teftcScriptura,Abominatiocft coram Deo,quinocen-

temabfoluit. Multum ergo abeftquin eumdeledct prxpoftera eiufmodi venia. Hoc ergo «emplodifcamus,nihilmagis efleprxpofterum, quam veile Deumnoftrisfigmenfis colerc.

Nam fimulac proprîas imaginationcs fcqui homines cœperint,nullus eft modus,donee in extre ma quæquc deliria prol apfi, palam Deo illudant.Lex ergo «iiuini cultus non aliunde quàm ex eius præfcripio petenda eft.

J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Exiuit itaque Icfus foras,portans fpineam coronam, ôc purpuream ve-

O num cr2:o vidill'ent eum Sacerdotes 8gt;c miniftri,clamarunt dicentes, . . . . ' Crucifige,crucinge.DiciteisPilatus,Accipiteeumvos,amp;crucifigite.Ego enim non inuenio in eo crimen.

I AppREHENDiT piLATVS I E s V M.Pcrftat in fuo confilio Pilatus.Priori tame igno-minix fccundam addit: quia ludæos fperat mcdiocri ifta caftigatione contentos fore, vbi cæ-fusflagellisfueritChriftus. Quod autem tamfolicitclaborat,amp;nihilproficir,ineocxlcfte dccretum nobis reputandum eft,quo deftinatus erat Chriftus ad mortem. Intcrea eius innocen tiafxpius teftimonio iudicis afleritur,vt feiamus eum ab omni culpa immunem pro aliis reum fubftitui, amp;. pœnam alienis peccatis debitam fubire. In Pilato verb notabile exemplar trepidx confeientiæ cernimus: Chriftum orc fuo abfoluit, amp;nbsp;fatetur nullum in eo efle crimen : pœnam tarnen infligit tanquam noxio.Ita hue illuc tranfferri, amp;nbsp;in contrarias pugnantéfqucfentcntias diftrahi necelTc eft, quibus non eft tantum animi, vt quod redum eft, inflexibili conftantia dc-fendant.DamnamusPilatum omncs,interca didu pudendum eft,quàm multos lîmileshabeat mundus, qui Chriftum non modo in eiusmembris, fed in dodrina etiam flagellant. Multi, vt feruentà morte qui pro Euangelio laborant, eos cogunt ad impiam Chrifti abnegationem-Quid hoc aliud cft,quam Chriftum ludibrio exponcrc, vt infamem vitam degat?Alii dum pau caquædam excerpunt exEuangclio,quæ probent,totum Euangclium lacérant. Præclaiumali quid effedum putant,fi pauci crafli abufus corredi fuerint. Atqui præftaret fepultam efle do-drinam ad tcmpus,quàm fie flagellarimam diabolo amp;nbsp;tyrannis omnibusinuitis rcnafcetur.Ni hil autem difticilius,quam fuæ puritati reftitui,vbi femel corrupta fuit.

ACCipiTE EVM vos. NoluitChriftumtradereineorummanus,neque libidinipet' mittcreitantum fe fore negateorum carnificem: quod ex rarionc mox additapatet, vbi dicitf« nullum inucnircin co crimen ; aefi diccretfe nunquam addudum iri, vtfanguinem innoxium fundat in eorumgratiam. Quodfoli Sacerdotes amp;nbsp;miniftri eum ad crucem depofcunt,indcap parct non fuiflc tantamin populorabicm,nifi quatenusiftis flabellisaccenfa deinde fuit.

B 7 Refponderunt ei ludæi, Nos Legem habemus, amp;nbsp;fecundiim Legend noftrani debet mcri,qtiia Filium Dei fe fecit.

»0 Dicit ergo ci Pilams,Mihi non Ioqueris?Nefcis qucdpoteftatcm ha-beam crucihgendi te, amp;nbsp;poteftatem Jiabeam dimittendi te?

n Refpondit Iefns,Non haberes poteftatem vllam cotra me, nifi tibi da -ta eflet defuper.Propterea, qui me tradidit tibi,maius peccatum habet.

7 Nos .leoem habhmvs. SignificantfeiurcChriftijperfcqui,nonlibidineautodio* Sentiebant cnim fc oblique perftriôos elle à Pilato. Loquuntur autem vt apudhominem Legis ignarum;acfi diccrent,Nobis permiflum eft more noftro viucre : religio autem noftra no patiturvt quisfepro Filio Dei venditet. Porro hæcaccufationonprorfus carebat prætextu: ledinhypothcfigrauitcrcrrabant. Generalisquidemdoctrinavera crat,fasnon efle homini- lt;-bus quicqua fibi diuini honorisfumere;ac morte efle dignos quiconque ad fe traherent quod Vnius Dei proprium erat.Gaufa autem erroris in Chrifti perfona fuit, quod neque reputarut quibus elogiis Mefliam prædicet Scriptura:quiainde colligere promptum crat efle Filiû Dei: ncc etiam inquircrc dignati funt,efletnc lefus il le Meffias olim à Deo promilTus. V idemus ergo vtex vero principio falfam confequentiam deducant : quiamalefubfumunt. Quo exem-plo monemur, inter doârinamgeneralem amp;nbsp;hypothefes feduló diftinguere. Multi cnim im-penti amp;lcueshomines,fifemeldeccptifucrint veriprætextu,ipfa quoqucScripturæprinci-piareiiciunf.quæ licentia hodicplus iufto in mundo graflatur.Mcminerimus ergo fie cauen-dum effeàfallaciis,vt principia,qux vcrafunt,intcgramaneant, ncclabcfaâetur Scripturæ fides.Rurfus hoc modo facile refutarc impios liccbit,qui Scripturæ teftimonium, amp;nbsp;quæ inde fumuntprincipia, maliscaufisiallöamp; perperamobtendunt. Sicuti quumhodie Papiftæ Ecclcfiæ authoritatem magnifiée excoll tint, nihil afferuncin quo non conlentiantomnes filii Dei.Ecclcfiam efle fidelium matrem,cire columnam veritatis, elle audiendam, régi à Spiritu fanéto cûtendunt:nihil horii negandû cft. fed quû trahere ad fe volût quicquid iuris Ecclcfiæ dcbetur,improbè amp;facrilegaaudacia rapiunt quod nihil adfepertinet.Nam hypothefim ex-pendere conucnir,an ipfiEcclcfiæ citulum mcreantur.Hîc autem’ prorfusdeficiunt. Similiter quum furioie in omnes pios læuiunt,hocfc colore cxcuiant, quôd ordinati fint ad tuendam fidem,amp; paeemEcclcfiæ.Sed vbi propiusadrem ventum cft, clarèpcrfpicitur, nihil minus cos habere in animo,quàin veræ dodrinæ patrocinium: nulla minus qu àm pacis amp;nbsp;concordiæ cura tangi-.fedpro fua tyrannideduntaxat pugnare. Qui generalibus principiis contend, ad circunftantias non attendunt,nos merito putant à Papiftis oppugnari:fed caufæ cognitio fu-mos illos quibus illudunt,facilè difeutit.

8 MACisTiMviT. Duplex poteft elici fenfus. Prior eft,quód veritus fuerit Pilatusnc fuftinerctaliquam culpam,fi exortuseffet tumultus : quia Chriftum non damnafTet. Alter, quod audito F ilff Dei nomine,mens eius rcligione taft a fuerit. Hu ne fccundum fenfum confirmât quod fequitur in contextu: nempe quod piætorium iterum ingreffus, Chriftum inter-• rogat vnde fit. Inde enim apparct pcrpleium fuiffe, amp;nbsp;anxium : quia facrilegii pœnam mc-tueret,fi manuminiicerctin Filium Dei.Notandum autem cft,quum rogat vndcfitChriftus, non fcifcitari de eius patria:fed hoc perinde valere acfi dixiffet, Efnc homo natus in terris, an Deus quifpiamîSic ergo hune locum interpretor,quöd metu numinis pereuflus Pilatus,inter factum,vtaiunt,amp; faxum hæferit.Vidcbatenim ab vnaparte tumultum feruere: ab alterate-nebat eumconftriétû religio, ne vitandipericuli caufain Dei offenfam incurreret.Excmplum

J hoc in primis notatu dignum eft.Quum tam deformis effet Chrifti confpcdus, flmul tarnen ae Dei nomen audit Piiatus,eum inuadit timor,ne diuinum numen in homine plufquam ab-iedo amp;nbsp;contempto violet. Si tantum in homine profano valuit Dei teuerentia, nonne ter re-probos effe oportet,qui hodie de rebus diuinis perlufumamp;iocum fecurè,amp; ablque vllo metu iudieantîNam certc documento eft Pilatus,religionisfenfum hominibus ingenitum efle à na turarqui non patitur eos audaâer quouis ruere,quum de rebus diuinis agitur.Ideo dixi in fen-^mreprobum conieâos cflc,quos in traftandaScripturædodrina non magis affïcit Dei ma-ieftas,qu3m fi de vmbra afini effet difceptatio.Sétient tarnen olim in fuum exitium, quant ve-nerandum fit Dei nomenjeui hodic tam contemptim,imó contVtmeliofe illudunt.Didu horrendu eft,quàm fupcrbè amp;nbsp;fcrociter à Papiftis damnetur clara amp;nbsp;teftata Dciveritas,amp; inno-xiusfanguisfundatur. Vnde,obfecro,tam ebriusftupor, nifiquiain mentemjillisnon venir, quicqüam fibi negotii cum Deo effe?

dcri abfurdilm non debet: Gquidem memoria tenemus, quod prius monui, non ftetifle cum coia Pilato ad caulam fuam agenda, vt rci folcnc,qui ablolui cupiunt: (cd pot ins ad lubcundu judicium. Nam cumlulceptanoftrapcrl'óna damnari oportuit. Hæc ratio eft cur detenfione abftjneat:nec tarnen pugnat Chrifti liJcntium cum Pauli fcntétia, vbi dicit,Memento Chuftd (ub Pilato edidifte bonam confcffioncm. Quantu m enim fatis erat, Euangclii fidem illic afle-ruinncque aliud fun mors eius,quam doârinæ ab ipfo traditæ obfignatio. Nen defuit ergo Icgitiniæ confellioni Chriftus,fed tacuit quoad petendam ablolutioncm. Adde quôdperjcu-lum erat ne Chriftum abloluei ct Pilatus,tanquam vnum e:c diis Hótitiis ; quemadmodum vo* luit cum Tiberius referre inter Romanos deos.Mcriió itaque Chriftus ftultam banc 1'upeifti-tionem,lilendo répudiât.

IO NESCIS Q_vÔD FOTESTATEM. Hincapparettcrroremillum,quorcpcniecom-motus fuit Pilatus, cuanidum fuifle,ncchabuifte viuasradiccs.Nuncenimtimoris oblitus, profilit in luperbum amp;nbsp;immanem Dei contemptum. Pcrinde cnim Chrifto minaiur,acli nullus efletin cæio ludex.Scd hoeprofanis hcminibusfemper accidcre ncccflc eft,vt extuffo Dei J. metu,mox ad ingenium fuum redeant. V nde etiam colligimus,non abs re vocari cor hominis fraudulétum.Namquumillicmlideataliquis Deimetus, limul ebullitmcraimpietas. Quif-quis ergo non regemtus eft Dei Spiiitu, quanuisciusnumenad momentum rcuercrifeofte-datjContrariis factis mox fiinulatum fuille bunc timorcm prodet.Iam in Pilato imaginera cer-nimuslupcrbihominis,qucmluaarabiiioadinlaniaraaciigit. Nara dura potcntialuara vult cftcrrcjiuftitia:laude,amp; fama (e priuat;Chriftura (atetur innoxium. Parera ergolatroni fc fa-ci t,dumgloriaturle pofte 111Û iugularc.Sic luniultuari irapias confeientias ncccffe eft, in qui-busnon regnat fides,amp; veraDeicognitio : amp;nbsp;illic varies cainisaffcâusinter 1'econfligere. Et Deus hoc modo præclarè le de huminumlupcrbia vlcilcitur, dum fines fuos tranfiliunt,vt fi-bi immenfam potentiam vlurpcnt,iniuftitiæ vitro le damnantes,fu mmo probro,amp; infamia fe afficiant.Quare nulla maior quàm luperbiæ cæcitasraec mirum,vtpote quæ manum Dci,cô-' nbsp;nbsp;nbsp;tra quam iinpmgit,l'cntiat vltricem. Quarc mcmincrimus non elle temerè exultandum in fu-

tilibus iaftantiis,ne ridiculi fiamus.præiertim qui in lublimi gradu locati lunt,modeftèfc cô-tincant;ncc eos pudeat Dco l'ubiici,amp; legibus elle obnoxios.

H NON H A B E R E s F O T E s T A T E w. Aljqui generaliter cxponunt, quôdnihil nifi Dci pcrmidu geratur in mundoiacfi dicerct Chiiftu.s, Pilatum,qui omnia fepolTe exiftimar, non plus tarnen faifturum quam Deus conccdct. Vera quidem eft fententia, régi hune mundum Dci arbitriq: atqucvtomniamolianiur impii,non pofte tarnen vel digitum mouere,nifi modérante arcana Dci potcntiailedrcûius, meoiudicio,fcntiunt,qui locum huncreftringuntad Magiftratus officium.Stultam enim Pilati arrogantiam caftigat Chriftus his verbisiquod per indele cxtollatacli poteftaseius non aDco clTctiacfi dixiftet,Tu omnia perindc tibifumis,acfi nonlemel Deqrcddendacftct ratio. Atqui nofinecius prouidétia fafl-uscsiudcx.Cogitaergo cæleftceiustribunal tuocftel'uperius. Nullaaptioradmonitioinucniripoteftadreprimcnda corum intemperiéquialiisprælunr,neiureft.ioabutâtur.PatcromniafibiIicerein filiosputat, maritus in vxoré, dominus in Teruos,princcps in populum,nifi quii in Dcum rcfpiciur,qui cer ta lege eos dominari voluit, fropterea qvi me tradipit. Putant ludxos maiorisculpæreosfieri quàm Pilatum: quiafccleratoodio, amp;perfidamalitia contra iuftuni . gra(ïentur:amp; quidcm priuati homines,ncc Icgitimo imperio prxditi. Ego verb aliter, baccir-cunftantiagrauius,amp; minus cxcufabile efle eorum crimen cxiftimo : quia imperium diuinitiis conftitutum, fuælibidini fcruire cogunt. Magnum cnimfacrilegium eft, fanda Dei ordina-tione ad quoduis nefas abuti.Iure detcftabilis eft latro, qui miferum viatorem iugulat manu fuaifed qui prætcxtu ludicii infontem occidit,magis fceleratus. Ca:tertim, no amplificat illo-rumcrimen, vt Pilatum fubleuet : ncque enim bunc cum illis comparât ; quin potius eodenr rcatu fimulomnes conftringit:quia fanâampotcftatéparitercontaminant. Hoc tanfümcft diTcrimé,quöddirc(9-è petit Iudæos:PiIatumverô,qüiobfcquitureorûlibidini,obliqu'èraxat.

Il Ex eo quærcbat Pilatus dimittere eumnudæi autein claniabant, dice-tes, Si hune dimittis,non es amicus Cæfaris.quifquis fc Regem facit,con-f tra dicit Cæfari.

C 15 ' Pilatus ergo quum audiflet hune fermonem, adduxit foras lefum, ôe fedit pro tribunal!, in loco qui dicitur Eapidibusftratus, Hebraicè au;

is; nbsp;nbsp;nbsp;Illi autem clamarunt: Tolle,toile,crucifige eum. Dicit illis Pilatus, Re

gem veftrum crucifigam ? Relponderunt Sacerdotes, Non habemus regem nifiCæfarem.

s(î Tunc ergo tradidit eum iJIis, vt crucifigeretur. Accepemnt autem le-fum amp;nbsp;abduxerunt.

ly NON habemvsregem. Hîc vcro fc prodit horribilis furor, quod Sacerdotes, qui exercitati in Lege effe debebant,Meffiam rciiciunt,in quo tota populifalus inclufa crat,à quo pendebant omnes promifliones,in quo fundata erat tota religio. Certè gratia Dci,amp; bonis o-mnibusfeabdicant Chriftum repudiando. Videmusergo quanta vecordia correpti fuerint. Fingamus Chriftum non fuiffe Chriftum: nulla tarnen illis exeufatio eft, quod Regem prætcr Cæfareni nullum agnofeunt. Primùmenim deficiunt àfpirituali regno Dei.Secundö,tyran-nidemRomaniimperii,quammaximeexecrabantur,iufta: gubernationi præferunt,qualisà Deo promiffa erat.ita impii vt Chriftum fugiant, non modo fe priuant vitaæterna, fed omne miieriarum genusfibiacccrfunt. Contra verb vnica eft piorû fœlicitas,fubeffe Chrifti regno,

flue iufto amp;nbsp;legitimo dominio fubicâi fint,quoad carncm,fiue à tyrannis premantur-TR.ADIDITEVMILLI s.Cocgit quidcm PilatumillorumimportLinitas, vtChriftunJ traderet:neque tamcn id fadu eft tanquain tumultu, fed morefolenni damnatus fuitquia amp;nbsp;duo latrones caufa cognita,ad cruce fimul damnati fut. Scd hoc vcrbo vtitur Iohancs,quo melius confirmetimplacabili populifaïuitiæ datûfuille Chriftu, qui nullius delidi cóuidus erat.

Dixerunt ergo Pilato Sacerdotes ludæorum. Ne fcribas, Rex ludæo-rum:fed quod ipfe dixerit,Rex fum ludæomm.

ly E XI VIT iN LocvM Q_v i,amp;c.Ciicunftâti«quæhîcnôtatur,nômodoadhiftori£Eccr titudincm,fed fidci quoque noftræ ædificationem plurimum valent. Qftærcnda nobis iuftitia cftin expiatione à Chrifto perada.Ergo vt fe piaculum pro peccati.s noftris effe probarct, tum educi extra vrbem,tumfulpcndiin ligno voluit. Hoftiæ cnim,quarum fanguispropcccato ' fundebatur,folcbant extra caftraeft'erri ex Legis mandato,amp;eadcm Lexraaledidumpronun-tiatquicunqiieinlignopendct.Vtrüquein Chnftoimpletu cft, vtcertà nobis pcrfuafumfit, d.zj. peccata noftra facriricio mortis eius cxpiata elTeùpfum fuifle execrationi fubiedum, vt nos à malcdiâione Legis redimerct, Galat. }.b. 13: fadum elle pcccatum, vt in eo fimusiuftitia Dei, a.Corinth.^.d.auedudum effe extra vrbem, vtfordcsnoftras quæilliimpofitæerantjfecum c medio tollcrct,Heb.B.b.i2.Eodem pcrtinet quod poftea de latronibus lequitur. Quafi enim per fe non fufticeret fupplicii atrocitas, médius fulpéditur inter duos latrones: amp;nbsp;quafi no vnus quilibet effet ex aliorû numero,fed omniû fcelcratiffimus,amp; maximè deteftabilis.Séper enim memoria repetendu cft il 1 ud, nihil feciffeimpios Chrifti carnifices,nifi quod Dei manu amp;nbsp;co-filio decretü effct.Neque enim Filium fuu cxpofuit Deusilloriim libidini:fed ex fuo arbitrio, amp;nbsp;animifcntentiafiki tanquam vidimamimmolari voluit. Quodfioptimaratione nonca-ruit Dei confilium in omnibus his qu x pari Filium fuum voluit,tum hornbilis iræ illius gra- r uitas aduerfuspcccatum;tum immenfaerganosbonitatiseiusmagnitudonobis rcputâdaeft. Non aliter abolcii potuit nofter omnium rcatus,nifi Filius Dei catharma pro nobis fieret.Vi-demus eum quafi omni fccleiuin congeriepollutum in locum cxecrabilem cogi,vtillic coram Dcüamp;hominibusmalcdidusappaieat.Nimiscertèftupidifumus,nifiinhoc fpeculo clarè cernimus,quantopcreabominctur Deuspeccata. Plufquam verbfaxei,nifi expauefeimus ad taie eius iudicium.Dum autem altera ex parte teftatur Deus fibi tam charam fuiffenoftramfa lutem,vt Filio vnigenito non pepcrcent, quàm effufam bonitatis amp;nbsp;gratiæ magnitudincmil-ï-Co,., nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lie confpicimusîGffiifquis ergo mortis Chrifti caufasritc expendet vnàcum frudu qui inde ad

nos redit, illinequcftultitia vt Græcis,ncquefcandalum, vtludæiscrit crucisdodrina:fed potius inæftimabile diuinæ tum virtu tis,tum fapicntia:,tum iuftitiæ,tum bonitatisfpecimen» acpignus.Qmi dicit lohânes loco nomenfuiffeo o lgoth a,de lingua vcl Chaldæa, velSy riaca accipit.Eft autem nomen dedudum à Galgal, hoc eft à voluendo; quia in cranio cft vc-lut pilæ aut globi rotunditas.

scRipsiTA VTEMETTiTVLVM. InfcritEuangelifta memorabilcPila« fiidiim poft latam fententiam. V fitatum quidem forte fuit,ütulosapponcrc,quum pledercntur male-rici,vt pœnæ caufa in exemplum omnibus nota effet. Atqui in Chrifto hoc extraordinariu eft, quôd lineignominiatitulusapponitur. Pilati enim confilium fuit, quo feoblique vlcilcere-tur de ludæis,qui fua peruicacia iniuftum de homine innoxio fiipplicium extorfcrant,totam gc teni in Chrifti perfona damnarc.Ita Chrifto nullam proprii fccleris notam inurit.Verùm lou-

gèaltiusprofpcxitDeiprouidcntia,quæPilatiftylumgubernauit.Non venitquidcm Pilato in mentem celebrarc Chriftum,vtlalutis authorcm,amp;: Dei Nazaræum, Sc Regem eledi popu-li:Denscamen hocEuangeliiprxconium nefcientiquidfcriberet,didauit.Eodemarcano Spiritus impullu fadumeft, vttitulumpublicarertriplicilingua. Nequecnimcredibileeft fuiflc hoc ex communi vftr. fedDominus hocpræludiomonftrauitiam tempus inftare, quo Filiifui nomen vbiqiie innotefceret.

2i dixervnt ergo pilato SAGER. Scntiuntfcpdiofèpcrftringi'.atqueideocupc rent mutari tituluin, qui fine gcntis infamia Chriftum folum grauaret. Cætcrùm,interea non diffimulant quanto veritatisodioinfcdi fint, qui ne minimam quidem eius fcintillam ferre queunt.Ital'emperminiftrosfuosinftigatfatan, qui fimulac minimum aliquidcmicat diuinas lucisjfuis tenebris extingucrc,vel faltem fiiffocare conentur. Coftantia verb Pilati diuinæ pro-uidentiætribuendacft;ncquecnimdubium,quin eins animumvariismodis tcntauerint.Scia-musergodiuinitusfuifle retentum, vtinflexibilismaneret.Nonccirit PilatusSaccrdotûprc-cibus, necfe ab illis corrumpi fuftmuit: at Deus per os eius teftatus eft,quàm ftabilefit Filii fui rcgnum. Qu.ödfiin Pilati fcripturamaioroftenla fuit regni Chrifti firmitas, quàmvthoftium machinis concuti polTet : quid de Prophetarum teftimoniis fentiendum, quorum ora amp;nbsp;ma. nus fibi Deus facraui t’Pilati quoque exemplum officii noftri nos admonet, vt cóftantes fimus intuenda veritate.Non retradat homo profanus quod verè,licetfine mente amp;cófilio,de Chri fto fcripfit : quantum ergo dedecus, fi minis, vcl periculis territi, difcedimus ab eius dodrinæ profeflione, quamDeus cordibus noftrisperSpiritumfuumobfignauit? Notandum præterea cft,quàm execrandafittyrannis Papiftica,quæ plebcm ab Euâgclii, Sc totius Scripturæ ledio-ne arcet. Pilatus homo reprobus, amp;nbsp;alioqui fatanæ organum, arcano tarnen inftindu deftina-tusfuitEuangelii praico, vt breuem eiusfumma tribus linguis vulgärer.Qui ergo eiusnotitia, quantu in fe eft,fupprcfla curant,quo loco nobis habendi funt,quû le prodât Pilato nequiorcs?

^3 Milites ergo quum criicifixiß'ent Iefum,acceperunt veftimenta eius(amp; feceriint quatuor partes, vnicuique militi partem) amp;nbsp;tunicam. Eratautem tunica inconlutilis a fummo contexta per totum.

Dixerût ergo inter fe, Ne fcindamus eam:fedfoitiamur de ea cuius fît, vt Scriptura impleretur, dicens, Partiti funt vellimenta mea fîbi, amp;nbsp;fuper veftitu meo miferuiitfortem.Et milites quidem hæc feceriint.

^3 M I L I T E s E R G O. De vcftibus Chrifti inter milites diuifis apud alios quoque Euangeli* ftas fit mentio.Quatuor erant milites,qui reliquum veftitum inter fe partit! lunt.Reftabat tunica inconfutilis,quæ quu diuidi non poftct,lupcr cam fors iada eft. V t mentes noftras in con-fiderando Dei confilio retineant Euangeliftæ, in hac ctiam parte impletam fuilic Scripturam admonent.Locus tarnen,quem adducunt ex Pfalmo xi, videtur intempeftiuè ad præfenté cau-fam trahi. Namquum illicqueratur Dauidfehoftibus prædæfuific, metaphoricèlubnomine veftiumfua omnia defignaf.acfivnovcrbo diccret, Spoliatumfe, amp;nbsp;nudatum ab improbis fuilTe. QuamfiguramdumnegliguntEuangeliftæ,ànatiuofenfu difeedunt. Sedtenendumeft primo loco, Pfalmum ad Dauidem reftringi non debere, quemadmodum ex pluribus fenten-tiis patet,præfertim verô ex claufula,vbi habetur,Celebrabo nomen tuum in Gentibus. quod de Chrifto exponere necelfe eft. lam verb non mirum, fi oblcurè in Dauide adumbratum fue-rit,quod in Chrifto exprefliuscernitur-.quantofcilicet veritas fuo typo clarior elfe debet. Scia-musporrb nudatum fuifte Chriftum fuis vcftibus,vt nos iuftitiafuaindueret.Nudum eius cor pus hominum probris fuifte cxpofitum,vt nos cum gloria apparcamus ad Dei tribunal.Qubd allegoricofenlu quidahiic locum ad Scripturatorquét,quælaceratur ab hærcticis,nimiscoa-âum eft. NÓ difplicet quidem comparatio, qubdficutifcrael àprofanis militibus diuifæ funt Chrifti vefteS; ita hodie peruerfi homines totam Scripturam, qua Chriftus, vt fe nobis confpi-cuumpræbeat,veftitur,alieniscommcntisdifcerpunt.Scdminime ferenda eft Papiftarumim-probitas cum horribili Dei blafphemia coniunfta. Scripturam dicunt ab hærcticis lacerari.iu-, nicamverb,hoc eft Ecclefiam,iniegrammanere;vtreicda Scripturæ authoritatc,fideivnitatcm infoloEcclefiætitulo confiftcreeuincant. Quafi verb ipfa Ecclefiæ vnitas alibi fundata fit, quot;quàm inScripturæ fide.Qmim ergo fidem àScriptura diuellût,vtvni Ecclefiæ addiâafubia-ccat,tali diuortio non iam Chriftum defpoliant, fed crudeli facrilegio difeerpunt cius corpus.

X IX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I N E V A N G.

Quanquamvtillisdemus,Ecclefiæfymbolum effe inconfutilcm tiinieam,minime obtinc-buntquod captant-.quia probandumrcftabit penes ipfos effe Ecclefiam, cuius nullum pror-fus fignum oftendunt.

Stabant autem luxta crucein lefu mater eius,amp; foror matris eins Maria Cleophæ: amp;nbsp;Maria Magdalena.

Çdium vidifletergo lelus matrem,ac difcipulum aftantem, quem di-ligebat,dixit matri fua:,Muher,ecce Elias tuns.

Deinde dicit difcipulo, Ecce mater tua. Et ex ilia hora accepit earn di-fcipulusinfua.

MVLiER, ECCE FiLivs T V V s.Quafidiceret,Pofthacnonverfaborintcrns,vtpof-fimtibifiliiofficiapræftarc. Huneigiturinmeumlocumfubrogo,qui partes meas fufeipiat. Idem fibi vult,quumIohannidicit,Ecce mater tua. Mandat cnimhisvcrbis,vt cam matris loco habcat:nec fecus curet ac matrem. Quod dicit,Mulicr, amp;nbsp;matris nomine abftinct: quida idco fadum putant, nc grauius doloris vulnus animo cius infligeret. quod ego non reiicio. Vcriini, altera coniedura non minus probabilis eft,quod oftendere voluerit Chriftus,pcrado hiimana: vitx ftadioiamfe conditioncm illamexuerefubquavixerat,accælcftercgnumingredi,vbi angelis amp;nbsp;hominibus impcrct. Scimus enim Chriftum femper fideles à carms intuitu rcuocare folitum.Id autem in morte præfertim fieri oportuit.

Poft hoc feiens lefus quod omnia iä impleta eflent, vt impjerctur Scri^ ptura,dicit,Sitio.

Porió vas politum crataceto plenum.Illi autem fpongiam aceto impie tamjiylfopo circiindederunt,amp; obtulerunt on eius.

30 Quum ergo fumpfiftet lefus acetum,dixic, Confummatu eft. Et inch-nato capitc tradidit Spiritum.

18 nbsp;nbsp;nbsp;sciENsiEsv s. Muka conful to præteritîohâncs ab aliis tribus narrata. Nunepoftremu

aàum,in quo mul tum incrat ponderis,dcfcribit. Quum dicit Iohannes vas illic fuiffepofitum, loquitur tanquam de re vfitata:ac mihiprobatur, genus potionis fuiflc confeäum ad mortem accelerandam, quum miferi homines fatis diu torn effent. Potum verb non petit Chriftus, donee omniafucrintimplcta;quoimmcrumerganos amorem,amp;inæftimabilefalutis noftræ ftu-dium teftatus eft.Nullis verbis cxprimi fatis poteft quam acerbos dolores perferretmon tarnen eximerelecupit,donecfueritDeiiudiciofanffalt;Sum,fuIfqucomnibus numeris conftet expia-tio.Sed quomodo dicit omnia fuiffc impleta, quii adhuc præcipuum caput deeflet? mors ipfa fcilicet. deinde, an non refurredio ad falutis noftrx complementum facit? Refpondco, lohan-nem complefti qux mox fequutura erantmondum mortuus crat Chriftus,nondu refurrexerat; fed videbat nihil ampliusobftare quin ad mortem amp;nbsp;refurredionem pergcret. Atque itafuo nos exemplo ad folidam obedientiam inftituit : ne graue fit nobis Dei arbitrio viucrc, ctiamfi inter maximos dolores languendum fit. vt impleretvr scriptvra. Ex aliis Eiiangeliftis colligerc promptum eft,notari locum ex Pfalmo trp,Dederut in efcam meam fel : amp;nbsp;in fiti mea potariint nie accto.Hxcquidc locutio metaphorica eft,qua fignificat Dauid,non modo fibi negatS fuiffe opem qua egebat,(cd mala crudeliter fuiffe duplicata.Scd nihil abfurdi cft.fi in Chrifto clarius exhibitu fucrit quod tenuiter adûbratu fueratin Dauide. Nâ hincme-busperfpicimus quantu différât à figuris veritas:quö palàm,amp; quafi infolidii apparentin Chri fto,qux tâtùm figuratèpaffus eft Dauid.Ergo vt oftcdcretChriftus fe eu effe cuius Dauid lufti nuerat perfona, voluit aceto potari: fdque in fidci noftræ cófirmationc. Qui fenfum allegoricu fabricât in verbo s i T i e n d i, arguriæ magis, q veræ ædificationi ftudet. amp;nbsp;palam re fel li t eos Eu^elifta,qui petitu à Chrifto acctu fuiffe dicit,quu ad morte ^pcraret. Quû dicit spongi a m hyftopo fuiffe circûdata,intelligeï arbufti baculo fuiffe defixa,vtpoffet ad osChriftiadmoueri.

jegt; consvmmatvm est. Idem vcrbfi rcpctit quo nuper vfus fucrar.Cæterùm,hæc Chri fti vox mcmoratu in primis digna eft. Quia docctin eius morte totum falutis noftræ comple-nientum,amp; fingulas partes contineri.Iam antè monuimus,non difiungi à morte rclurredione: tantùmChrifti confilium eft,fidcm noftram rctinerc in fe vnoinc huc,vcl illuc dcflcdat.Senfus ergo eft,Quicquid adfalutem hominum facit,in Chrifto conftare,nec alibi quærcndum.Vcl, quod idem eft,Sal mis perfedionem in eo effe inclufam.Subeft ante tacita antithcfis:quia mor-temfuamveteribuslacrificiis,amp;figurisomnibusopponitChriftus : acfidiceret, Quicquidfub Ecge in vfu fuit,nihil ad expianda pcccata, ad iram Dei placandam, ad comparadam luftitiam perle valebat; nunc demum vera mundo oftenfaamp; exhibita eft falus. Huie dodrinæ annexa eft omnium Legis rituu abrogatio.Vmbras enim iam fedari, exquo habemus in Chrifto corpus, præpofterum effet, Q^ód fi in hac Chrifti voce acquiefeimus, vna eius morte ad falutem Contentoseffenos dccet, nec vllaaliunde fubfidia accerferefas eft. Atqui huefpedat tota Pa-patus religio,vt fibi homines innumeros quærcndæ falutis modos cxcogitent. V nde colligimus abominâdisfacrilcgiisfcaterc.Prxcipue hac Chrifti voce damnatur Miffæ abominatio.Ccffa-rc omnia Legisfacrificia oportuit: quia vnico mortis Chrifti facrificio perfeda fuit hominum falus.Quo igitur iure,vcl prætextu fibi licuiffe Papiftæ dieet,facrificium nouum erigere, quod Deum hominibus réconcilier? Excipiunt non effe nouum, fed illud idem quod Chriftus obtu-lit. Atqui facilis eft refutatio; quod nullum offerendi mandatum ipfi habeant. Deinde quod Chriftus femel vna oblatione defundus, pronuntiet ex cruce totum effe perfedum. Ergo pluf-quam falfarii funt,quiteftamentumfacro filii Dei fanguine obfignatum, perfide corrumpunt acviolant. emisit spiritvm. OmnesEuangeliftæ diligenter mortem Chrifti expri-munt, nec immérité, nam hinc nobis vitæ fiducia; hinc ctiam fccura aducifus mortem gloria-tio, quod earn vice noftra obiit Dei filius: amp;nbsp;cum ca ludando,fuperior euafit. Notanda autem eftlocutio quam vfurpat Iohannes;qua docemur piosomnes, quicum Chrifto moriuntur,fe-çurèanimasfuas deponere in Dei cuftodiam,quifidclis eft,necpcrirc finetquod feruandura

fufcepcrit.Hoc inter filios Dei amp;nbsp;reprobos difcrimen cftmoricndi; quod hi animas temere ex^ halantdlli autem Dei tutelæ committunt,quafi pretiofum depofitum,cuius fidus erit cuftos vf-queindiemrcfurredionis. NomenspiR it v shicproanimaimmortaliaccipitur,quema(l-modumfatispatct.

ludæi ergo (vt non inanerent fabbatho corpora in criice, quia parafce-ue erat, erat magnus dies dims fabbatbi) rogarimt Pilatum vt frange-reiitur eorum crura,amp; tollcrcntur.

Quum autem ad lefum vcniflcnt poftquam viderunt eum iam mor-tuum,non fregerunt eius crura.

Sed vnus mditum lancea eius latus aperuit, Sc continuo çxiuit fan-guis Sc aqua.

Et qui vidit, teftimonium reddidit. Sc verum eft eius teftimonium, Sc die nouit quod vera dicit,vt vos credatis.

QV fA p A R A s c E V E E R A T. Hxc quoquc narratioad fidem ædificandam valet. Pri-miimquiaoftenditimpletumfuiflein Chriftiperfonaquodin Scnpturisprædiâû crat.dcindc quia myfteriumcontinctnon vulgaris momenti. DicitEuangclifta ludæosrogafTc vt corpora tollerentur è crucibus. Mandatum id quidem fucrat Lege Dei: fed ludæi(vt folet hypocritæ) rebus minutis tantiimintenti,fine vllofcrupulo maximafccleraprætereunt. Nam vtfabbathu fuum religiofc celcbrent,de externa pollutione anxii funt. Intcrca non reputant quàm nefandu fuerit IceluSjvita priuare hominem innoxium.Sic paulo ante vidimus non ingreuos fuifle præ-torium,nc fc polluèrent, quum totam regionem pollueret corum impietas. Interca per eos exc-quitur Dominus quod falutis noftræ plurimu intcrcrat, vt mirabiliter intadum maneat Chri-fti corpus,amp;ex eius latere fluat fanguis amp;nbsp;aqua, erat magnvsdies illivs sabbat h i. MagisreceptaIcdio eft,Erat magnusille dies, hæctarnen quampofui, inmultis vc-tuftis amp;nbsp;probatis exemplaribus habetur. Eligant leâores vtram maluerint. Si legas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in gc-

nitiuo, fabbathumproipfahcbdomadcfumedumcrit:acfidixiiretEuangelifta,fuilTeilIiusfe-ptimanæ diem feftum,pafchatisrefpc(Su,celeberrimum.Loquitur autem Euangclifta de proximo die cuius initium cratab occafu folisrquo maior crat religio,cadaucrafufpcnfarclinqucre. Sin veto magis placcat in nominatiuo cafu legere,Erat ille magnus dics,eodcm fere rccidct fen fus,quantum ad fummam rci’.in verbis tantum erit varictasmempe quod fabbathum illudfan-ftius faceret pafehæ acceflio.

Q_vvu AVTEM ADiESVM V E NI s s E N T.Quod fradis duorum lattonum cruribus, Chriftum mortuum inueniunt, atque ideo non attingunt eius corpus, in eo extraordinarium diuinæ prouidentiæ opus apparct. Dieetquidem profanihomines naturalitcr fieri vt aliusa.lio citius moriatur; vcrùm,qui totam hiftoriæ feriem expedct,arcano Dei confilio adfcribcrc cogc tur,quód mors,omnium opinione celerior,Chriftum à fradione crurum exemit.

SED vNvs MiLiTVM LANCEA. Qjjodlanccacoufoflumfuitciuslatusàmilite,fi-dum eft ad mortem comprobandam:fed Deus longe al tins rcfpcxit,vt mox videbimus. Puerile verb Papiftarum commentum,quicx lanceario,Longinum fccerunt, propriu viri nomen cf-fefingentes:ac ncquid fabulæ deeffet, cæcum prius fuiftc militem nugati funt, amp;nbsp;recepto vif^ ad fidem conucrfum.Itaquc ab il lis infandorum catalogumrclatus eft. Talibuspatronisquu fuffultæ fint coru prcces quotics Deu inuocant, quid obfecro impctrare vnqua poterunt? Sed digni funt quicuquefpreto Chrifto fuffragiamortuorum captant, quos diabolus adlaruas amp;nbsp;Icmuresabripiat. exivit sangvis et a Q_yA.Hallucinatifuntquidam,miraculum hlcfingetes.Naturaleenimcft dumcoagulaturfanguiSjamilToruboreficriaquæfimilcm.No tiimctiam eft in membranapræcordiis vicina,aquamcontincri.Deccpti autem funt illi,quod tarn fcdulo Euangclifta inculcat aquamfluxiffecum fanguine, acfialiquidinfolituamp; præter

s E C. I o H A N N E M; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jU .

natun ordinem rcferret. Sedaliud ei fuit cófilium: nempe vt nartationem fuam aptarct Scri-pturæ tcftimoniis, quæ mox fubiicit ; pra:fertim veto vt indöclicerent fideles quod ipfe alibi admonet, Chriftumfcilicet veniflecum aqua amp;nbsp;fanguine.quibus verbis fignificatfecura attuliffe verani expiationem amp;nbsp;verum lauacru.Nampcccatoru remiflio amp;nbsp;iuftitia, animæque puritas,duobus iftis iymbolisin Lege figurabätur,facrificiis Sc ablutionibus. In facrificiisfan guis peccatacxpiabar,acpretium eratiræ Deiplacandæ . Lauacra,teftimoniacrant veræpuri-tatis,amp; remédia ad purgandam immunditiem,ac dclédas carnis for des. Ne ampli us in illis ele-mentisfubfiftat fides,Iohannes quinto Epifiolæl'uæcapite teftatur, vtriufquegratis;comple-mentumeflein Chrifto : hic autem vifibileeiusrei lymbolum profert. Eodem fpcftantquæ Chriftus Ecclefix fuæ reliquit facramenta.Nam in baptifmo, purgatio Sc animæ puritas qüæ vitæ nouitatcconfiât,nobis oficnditur.Cœna autem peraâæ expiationis efi pignus;fed longe l à veteribus Legis figuris differunf.quia Chrifium offerut veluti præfentem, quem adhuc procul abefie Legisfiguræindicabât.Qu^are no difplicet quodfcribit Augufimus,exChrifii latere fluxiiTc nofirafacramêta : tune enim verc demô à fordibusnofiris abluimur, Sc renouamur in fandam vitam:tunc redenpti à morte,amp; foluti à reatu,cor5 Deo viuimus,quH Baptifiiius Sc facraCœnaadlatusChrifii nos dcducôt,vtinde,t5quâ ex fonte,quodfigurât, fide hauriamus.

56 os NON coMMiNVETVR. TefiimoniumhocfumptumcficxduodccimoExodi,vbi Mofesde agnopafchali tradat.Sumit autem Iohannes pro côfeffo,Agnum illum,fymbolurA veriamp;vnicifacrificiifuilTe,quoredimcndaeratEcclefia.Necobfiat quodin memoriam re-demptionis iam fadæimmolahatur. Sic enim volebat Deusillud beneficium celebrari, vt in futurum tempus fpiritualemEcclefiæ liberationem promitterct.

ne controuerfiaadChrifiumaptat, quamagnicomedendiformam præfcribit Mofes.Ex hac analogia,amp;fimilitudine fruâum non vulgarem colligit fidcs:quia fakitem in Chrifio exhibit tam,in omnibus Legisccrcmoniisintuetur.Et hue fpcâat Iohannis confilium, Chrifium veru fuiffe redemptionis noftra; non tantum pignus,fed etiam pretiunuquia in eo impletum cerni-tur quod olim fub figura Pafehæ ofienfum fuir veteri populo. Quo etiam monentu r Iiidæi, in Chrifio quærendam elfe omnium fubfiantiam,qua: Lex figurauitmon rcipfapræfiitit.

jy viDEBVNTiN q_v EM TRANsFixERVN T.Locu huuc qui fccudum litcrâ de Chri fio exponere conâtur,nimis violenter torquent.Ncc veto in hune finem ab Euagelifia citatur: fedpotius vt oftendat Chrifium effe Deum ilium, qui olim conquefius fuit per Zachariâ fibî pedus àludæis trâlfodi.Illic autem Deus hominum more loquitur,fignificâs péri ndc fe vulnc-rari populi fceleribus,ac prælertim obfiinato verbi fui côtcmptu,vt lethale efi in homine mor tali vulnus,cui cor cft tranffixum* Sicut alibi dicit, Spiritum fuum mœtore affedum effe. Iam quia ChrifiusDcus efiin carne manifefiatus,dicit Iohannes in vifibili eins carne palàm fuifle impletu,quoddiuina cius maiefias fecundum rationcm,quapati poterat,pafl'a fuerat à ludæis: no quod iniuriis hominû obnoxius fit Deus, vel ad eu vfque perueniât quæ illi ex terra probra ingeruntur:fcd quia hae locutione exprimere voluit, quâti facrilegii rea fit hominû impietas, dum fe contumaciter in cælum attollit. Merito autem lohânes ludæis adfcribit, quod militis Romani manu peradû efi: quemadmodu alibi dicuntur,Filium Deicrucifixiflc,quanuis digi- aÆi./3«?^ to non attigerint eius corpus. Nunc quæritur, promittàtne Deus pcenitentiam ludæis in falu-tem,anfe venturumvltorem minctur.Ego,dum locum diligentius expcndo,vtrunque comple di arbitror ; quod fcilicet reliquias tandem ex perdita Sc defperata genre,in falutem colligct Deus ; Sc contemptoribus horribili fua vindida ofiendet cum quo negotium habuerint. Sci-mus enim Prophetis non minus audader folitos fuiffe illuderc,quàm fi abfque vllo Dei man-dato fabulati effent. Hoc illis impunè ceffurû negat Dcus;quia tandem caufam fuam afferet.

3^ Pofthæc autem rogauit Pilatum lofeph Arimathienfis(cjui difcipulus eratlefu,occultas tarnen propter metum Iiidæorum) vt tolleret corpus le-fu: amp;nbsp;permifit Pilatus. V enit ergo,amp; fuftulit corpus lefu.

Venit autem amp;nbsp;Nicodcmus(qui venerat adîefum node primûm)fe-rens mifturam myrrhæ amp;nbsp;aloes,circitcr libras centum.

lllic ergo propter parafeeuem ludæorum, quia monumentum prope erat,pofu erunc lefum.

38 rogavit pilatvm JOSEPH. lam recital Iohannes à quibus ,amp; quo in loco, amp;nbsp;quàm honorificè I'epultus fuerit Chriftus. Duos nominal Iohannes, qui Chriftum fepulturæ mandarunt,Iofeph,amp; Nicodemum;quorû prior à Pilato fibi mortui corpus dari petiit : quod alioqui expofitum fuiflet militum libidini, Ilium Matthæus diuitem fuiffe, Lucas verb dccu-rionem,hoc eft,Senatorii ordinis teftatur : Nicodemum verb capite tertio vidimus dignitatc inter fuos fuiffe præditum. fuiffe verb etiam diuitem colligcre promptum eft ex tantofum-ptu quem fecit in afterenda miftura. Ergo illjs hadenus obftiterat diuitix,ne Chrifto nomen darét, amp;nbsp;in pofteru non minus obftare poterant,ne profeffioné fufeiperent tantopere odiofam amp;nbsp;infamem.Et nominatim Euangelifta cbmemorat lofeph antehac metu fuiffe rctcniû,ne au-deretfe Chrifti difcipulum profiteri.De Nicodemo autércpctit,quod antca habuimus,clàm amp;nbsp;noâu ad lefum veniffe.Vnde igitur repente hcroica illis animi fortitudo, vt in extrema de-fperatione intrépide in lucem prodcant ? Omitto mamfeftum diferimen, quod fubire neceffc fuit.fedhoc magnum eft,qubdæternumcumgêtefua bellumfufeipere non dubitarunt. Cer-tum ergo eft cælefti impuifu faftumcffcjVt qui viuo debirum honorem propter metum non detulerant,quafi mutati in nouos homines,accurrant ad cadauer mortui. Afferunt ipli fua aro mata ad condiendum Chrifti corpus;fed hoc nunquam feciffent,nifi odore mortis cius perfufi, r»l,4n.ix.Li4. amp;imbuti.Vndcapparet quàm verèdiótum effet ab ipfoChnfto, Nifi granum friimentimor-tuum fuerit,ipfum folum manct:poftquam autem mortuum eft,abunde fruäificat.Nam mor tem præ vitaipfa fuiffe viuificam,illuftrc hichabemus documentum. Et tantum valuit odoris fuauitas,quem(pirauitmors Chriftiiniftorumduorum hominumanimos, vtomnes carnis affeiftus facile extinxerit. Quum in illis regnaretopum amor, amp;nbsp;ambitio, infipida erat Chrifti gratiamunc verb totus mundus illisfapere delinit. Cæterùm pfeiamus eorum exemplo nobis præfcribi quidnam Chrifto debeamus.Uli duo,vtfideifuæ fpecimen ederent,Chriftum è cru-ce fublatum non fine ingenti periculo,conftantcr tarnen in fcpulchrum tulerunt. Turpis ergo amp;nbsp;pudenda ignauia eft,u regnantem in cælcftigloria,fidei confeffione fraudamus.Qup etiani minus excufabilis eft eorum improbitas,qui quum hodieperfida fimulatione Chriftum abne-gent,Nicodemitarnen exemplumprxtexunt. Acvna quidem in re fimilcseffe fateor, qubd rWlt;gt; 11 9 nbsp;nbsp;Chriftum,quantum infe eft,lepultum curant: fed nunc non eratfepeliendi tempus, ex quo a-

feendit ad Patrisdextcram,vtfupra homines amp;nbsp;angelos confpicuus emineat,amp;omnis lingua fummum cius imperium prxdicet. occvltvsvrop. metvm ivd. Qu^ia metus hic fanâæ conftantiæ opponitur,quam operatus eft Spiritus Domini in corde lofcph, proba-bile eft non caruiffe vitio.Non qubd omnis metus,quo fibi fideles à tyrannis,amp;'Euangclii ho ftibus caucnt,vitiofus fit:fed quia fefe prodit fideiimbecillitas, quoties metu fupprimitur fidei confeffio.Sempcr videdum quid madet Dominus,amp; quoufquenosprogredi iubeat. Qui ceffatin medio curlu,Deofenon fidere oftendir,amp; nihil excufationis habet, qui pluris vitam fuam facit, quàm Dei mandatum. Quod Euâgeliftatitulo amp;nbsp;honore difcipuli lofeph digna-tur quo tépore nimis timidus erat, nec teftari audebat fidê fuam cora mundo,hinc agnolcimus quàm dementer agat Dominus cumfuis,amp; quàm paterne eorum vitiisignolcat.Neque tamé eft cur fibi blandiantur falfi Nicodemitæ, qui non tantum occultam intus fidem retinent, fed dum confenfum fimulantcum impiis fuperftitionibus, quantuminfeeft, Chriftifenegant effedifcipulos.

40 sicvT MOS EST iVDAEis. Poftquamcxtrcmaignominiadcfundus cratChriftus incruce,honorificaeiusfepulturameffeDeus voluit, vt effetgloriæ refurredionispræludiu. Sumptum no mcdiocremfaciuntNicodemus,amp;Iofeph,vtfuperuacuusvideri poffit:fcd confilium Dei fpedandum eft,qui etiam Spiritu eos fuo impulit ad prxftandum hue Filio luo honorem,vt cru cis horrorem nobis tolleretfepulchri odore. Cæterùm,quæ extraordinaria funt, in exemplum trahi non debent.Deindenominatim cxprimitEuangcliftafepultum hiiftc,qué-admodum ludæis mos erat. Qmbus verbisfignificat,hanc fuiffe vnam ex Legis ceremoniis.Na veterempopulum,cui nonitaclarè teftataerat refurreÓio, amp;nbsp;qui fpecimeneius, aepignusin Chrifto non habebat,talibus adminiculis fulciri oportuit,vt conftanti fide Mediatonsadué-tum expedaret.Quarenotandu eft difcriméinter nos,quibusiJluxitEuagelii claritas,amp;inter

patres, quibusfigiiræjChrifti abfentiain fupplcbant. Hæc ratio eft,cur tune fuerit rolcrabibs maior rituum pompa,quæ hodie vitiono carcrct.Nam qui hodie tamfumptuolèmortuos fe-peliunt,non tam mortuos homines, quàm Chriftum ipfum Regem vitæ é ciclo detraâum,fc-pulchro,quantum in le cft,recondunt:quia cius refurreâio veteres illas ceremonias abrogauit. fuit etiam magna inter genres fepeliendi cura amp;nbsp;religio, quæ origine proculdubio à patnbus habuit,ficut facrificia.Sed quum nulla apud eos vigeret Ipes relurreâionis, non fuerunt patrû imitatores,fcdfimiæ.Promiiriocnim,amp; verbum Dei tanquam anima eft,quæ ceremonias vi-uificat.Sublato verbo,quicquid rituum vfurpant homines, etiamfi externa Ipecie piorum ob-feruationi conu cniar,nihil al iud eft quàm putida,vcl fatua fuperftitio. N obis vero ( vt diéium cft)hodie colendaefthacin parte fobrictas, aeparfimonia: quiaimmodicifumptus,odorem relurreâionis Chrifti extinguunt.

eratavtemin loco. Hoctertiumeftcaput,quodobferuandumeiredixiinhi-ftoriafepulturæ.LocumexprimitEuangeliftapluribusdccaulis.Primùm,nontemere,necline certa Dei prouidentia accidit,quüd in fcpulchro nouo con'ditum fuit Chrifti corpus. Tametfi enimeommunemobiit mortem cum aliisomnibus,quiaramen primogenitus ex mortuisfti-turus erat,amp; primitiæ refurgenrium,nouumillifepulchrum datum eft.Aliud quidem fuit Ni codemi amp;nbsp;lofeph confilium. nam quia pauxillum temporis reftabatvfque adoccafum fol is, quod erat initium fabbathi,quæfita fuit ab illis loci commoditas.Deus interca præter eorum rnentem Filio fuofcpulchrum adhuc intaâum delegit. Ergo fanâis hominibus tantû placetlo ci propinquitas,nc fabbathum violent;Deus autemquod minimè quærebant,illis offerr,vt Fi lu fui fepulturam fymbolo aliquo a commun! ôrdine difeerneret. Hue etiam valebat circun-ftantia loci, vtilluftrioreffetrefurreâio, amp;nbsp;hiftoriæ,quæ proximocapite fequitur,nonpa-rumlucisafferrct.

P Rima autem die fabbathorum,Maria Magdalena venir mane,quum adbuc tenebræ efTent, ad monumentum, amp;nbsp;v idet lapidem fublatum è nionumenco.

Currit ergo,amp; venir ad Simonem Perriun, amp;nbsp;ad airerum difcipulum quem diligebar Iefus,amp; dicir eis, T iileriinr Dominum ê monumenro, amp;nbsp;nefcimus vbi pofuennr eum.

Currebanr aurem duo fimul,amp; aker difcipulus præcurrir celerius Pe-rro,amp; venir prior ad monumenrum.

Er capireinclinaro,videtpofiralinreamina,non tarnen ingreflus eft. B Venir ergo Simó Petrus fequens eum,amp; ingreftus eft in monumentû,

Etludarium quod fueratfuper caput eins, non fim.ul cum linteis poft-tum,fed feorfum inuolutum in vnum locum.

Tunc ergo ingreftiis eft etia aker difcipulus, qui venerat prior ad monumentum,amp; vidit,amp; credidit.

prima avtemdie SAB b. Quoniam rcfurrcâio Chrifti præcipuu eft fidci noftræ caput,amp; fine quo fpes vitæ ætcrnæ iacerùdco in ea probanda magis infiftunt Euangeliftæiqué-admodumhicnoftcrmultatcftimoniacolligit,quibuscerti fimus,Chriftum cxmortuisrcfur-rexilTe.Poiret tarnen vider! abfurdum,quôd non proférât teftes magis clafficos.nam à mulicre nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

initium fac!t:feditafc!licet impletum fuit illud, Eligi à Dco quod infirmum eft in mundo, amp;nbsp;ftultu amp;contempcibile,vtfapientiâ, amp;nbsp;virtutem,amp; gloriam carniscôfundat.In difcipulis cer-

tè nîhilo plus fuit terrcnæ dignitatis,quàmin mulicribus quæ Chriftu fequutæ crât; fed qui» Chrifto placuit eos habere primarios refurredionis fua: teftes, vno hoc nomine fatis funt au-thentici,omni'queexccptioncmaiores.Sacerdotibusamp; Scribisjtotique populo, amp;nbsp;Pilatoctia nihil aliud obftitit, quominus Chriftu refurrcxifle certô fcircnt,nifi craflà 8c voluntaria cxci-tas.Fueiût igitur omnes digni qui videndo non viderent.Interea paruulo grcgi fe Chriftus pa tefecit.Ca:rerùm,anrequam vltràprogredimur,opcra:pretium eftmonftrare quomodo inter fc EuSgeliftæconfcntiant,in quorû verbis apparet primafpeciealiquid diflîdii.Iohânesnonifi vnam Magdalenam nominat, Matthæus duas,Marcus tres, Lucas certum numcru non définir, fed tantum cômemorat vcniffe mulicres,quæ Chriftum à Galilæa fequutæ crât. Verum hic no dus facileitafoluitur,quôdficuti Matthæusponitduarum nomina, quæmagisnotæcrant ac célébrés inter difcipulos-.itaIohannes contentus eft vnius tantum Magdalenæ nominc:intcrea tarnen alias non cxcluditdmô ex verborum eius contextu colligere promptum eft, illam non fuiffc folam.nam paulopoftdicit Maria plurali numero, Nefcimus vbipofuerint eum. Ergo quanutsde comitibuslileat Iohannes, nihil tarnen narrat abaliisdiuerfum,quiplures fuiftc cómemorant.De temporis varietate nondifficiliseftfolutio. Quum dicit Iohannes venifle antelucem,intclligefupcrantibusadhuc nodistenebris ingrefTasfuifleiteriantequam verb ad fepulchrii ventum foret, lux dici exorta foit. vefpere autem poftfolis occafum, iam finito fabbatho emerat aromata.Atque hucreferri debet aliorü narratio. Alia videturefTcrepugnan tiæ fpecies;quód Iohannes dicit fibi amp;nbsp;Petro duntaxatloquutamelTe Mariam: Lucasautem narrat iplamad vndecim Apoftolosveniffe,amp;eiusfermonem habitumpro dclirio.Sed facilè difcLititur.-quia Iohannes colicgas fuos reliques confultô præteriit;ipfe enim 8c Petrus foli ad fepulchrum venerunt. Quod Lucas folius Petrimeminit, eiufdem eft rationiscum eo quod nuperdiximus de Maria Magdalena,amp;reliquis mulicribus. Porto credibile eft alios nouem dilcipulosmctu retentos circmc fi turmatimprodiiffent, nimis fuiffcntconfpicui. Necobftat quod videtur innuere Lucas,fprctû ab illis fuiflcMariæfermonczquia continuo pôftfubiicir, Pctrûcucurriirc.Qu,arefimpliciter intelligit, primo auditu fuiflequafi attonitos; fed tandem colledo animo Petrum illam fequutum elle, vifendicaula. Qubd auté récitât Lucas Chriftu apparuiffeManæantcquam difcipulisnuntiaflctfepulchrumeire vacuum, inuerfaeft narra-tionis fcrics:quod planum fit ex contextu:fubiicit enim quod lohâncs teftatur accidilTcpriuf-quamillalefum videret.Nec verb quiequamineo eftablurdi, quû Hcbræistritum fit,priorc locorcfcrre,quodordinctéporiseftpofterius. prima sabbathorvm. Nonreferut Euangeliftæ, quando vel qualiter refurrexcrit Chriftus : quia illis fatis fuit exponcre quando amp;nbsp;quibus innotucrit eius refurredio. Dicit ergo Iohannes Maria venifTe prima die fabbatho-rum. Ad verbum quidcmeft,v N A.-fed Hcbræistritum eft, vnûponcreloco primi'.quiain nu-merisprincipiumincipitabvnitate.Quum autemfeptimusquilquedies quieti eflet dicatus, totam hcbdomadem,fabbathû vocarunf.hoc honoris dantes dieifanditati, vt reliquum tempus denominationem ab co fumeret. Vcncrîit ergo mulieres poftridie fabbathi ad fepulchru, quumeodem dic,fcd poft occafum folis,cmifrentaromata:deinde clanculum fub nodistene-bris,vt in rebus trcpidis ficrifolct,vrbc egreflæ eflent.Primaautédiesfabbathorû fuit, rcfpe-du proximi fabbathi:quiainitium erat feptimanæ.cuius fabbathum crat claufula.

ExiviT ERGO SIMON pETRVs. Mirum eft,quum tam pufina,ac fcrè nulla tant in difcipulis,quàm in mulicribus eflet fides,tantum fuifle ardoris. Et certè fieri nopoteft quin pietas eosimpulcrit ad quærendu Chriftum. Manebatigiturfernen aliquod fidei in eoru cor-dibus: fed ad tempus fuffocatfi, vt nefeirent fe habere quod habcbant.Sic Dei Spiritus in cle-disfæpc arcano modo operatur.Infumma,tenendumcft,fuiflcaliquamoccultam radiccm,cx quafrudumemcrgcrecernimus.Qiianuisautemfueritconfufus, 8c multa fuperftitionc im-plicitus hie pictatis fenfus quern habebanr,ego tarnen fidei nomen illi impropriè tribuo: quia nonnifi ex Euagclii dodrina cSccptus eraf.nec alio tendebat quàm ad Chriftum. Ex hoc tandem femine feprotulit vera 8c fyncera fides, quæ relido fepulchro ad cælcfté Chriftigloriam confcendcrct. Scriptura quû de fidei rudimentis loquitur, Chriftum dicit nafei in nobis,amp; nos viciflim inipfo.Atqui difcipuli ferè infra infantiam Iocandifunt,dum Chrifti refurredionem ignorant, fed Dominus tarnen ipfos quafi fœtus in vteroclaufos fouet. Prius fuerant fimilcs pucris,amp; aliquoufque progrefli erantiled tanta ex Chrifti morte débilitas fupcruencrât,vtite-rum gignendi eflent ac formandi, quemadmodum Paulus de Galatis loquitur. QubdPetrus qui minus fcftinaucrat, prior tamcn ingreditur fepulchrum,hinedifeamus multis inrcccflix plus dari,qiiàm in fronte appareat.Et certc multos interdum, qui toti principio feruebant, de-

ficcre videmusjvbi ventum eft ad conflidum:alios autein,qui Icnti Sc ignaui putabantur, immi ncnti pcriculo nouos animos induere •

5 videtpositahnteamina. Erant linteamina velut exuuix, quæ fidcm rcfur-redionisChrifti faccrent.Neque enim probabile erat,nudatumfiiifle corpus, vt alio tranffer-

•j retur.Hocnequeamicus,nequehoftisfaduruserat. QiJodsvDAB, i ocaputobtedufuifledi citjindercfellitur Papiftarum vanitas,qui fingiittotum corpus linteo vno fiiifle infutum,quod adorandum mifcræ plebeculæ oftentât. Omitto Latinæ linguæ infeitiamzquafadum cft,vt to lius corporis tegumento imponerentlinteoli nomen,quo fudor è facie abftergitur.Omittoim pudentiam,quód quinque aiit fex in locis diuerfis idem fc habere fudarium iadât. Sed hoc tarn craffum mendacium minime tolerabile eft,quod Euâgelicæ hiftoriæ palam répugnât. Hue ac-cedit fabulofum miraculum,quod finxerûtdeexaratainlinteum corporis Chrifti eftigic. Ob-fccrOjfi talc miraculum editum fuiflet,an filcntiofupprimeret Euangelifta, qui tam Icdulo cô-memorat quæ minus habebant momenti ? Sufficiat ergo nobis ilia fimplicitas, quod Chrift us abiedis mortis infignibus,tcftari voluit fe beatam amp;nbsp;immortalem vitam induifle.

viDiT, ET cREDiDiT. Ftigidacftiliacxpofitio,quamnounulliaffcrunt 1 lohauncm credidiflequod ex Maria audierat,fublatumfcilicet fuifle Chrifti corpus.Nufquam enim cre-dendi verbum, præfcrtim vbi fimpliciter amp;nbsp;fine adiedione pofitum eft, in hoc fenfu reperies. Nec obftat quod domum fufpenfi adhuc amp;nbsp;perplexi redeunt Petrus amp;nbsp;Iohannes: nam aliquot fuprà in locis hac locutione vlus eft Iohannes,quum fidei profedu notare vellet, lam vero narrat Lucas, miratum efle Petrum vifa tali fcpulchri fpecic, Quo fignificat veniffc illi maius ali-quido,amp; altiusin mentcm,quàm quodretulerat Maria.Sæpiusaudierant ex ore Chrifti, quod tune cernebant oculis: fed hoc ex eorum animis effluxerat. Nunc vero nouæ rei confpedu ad-moniti, diuinius fentire de Chrifto incipiunt ; quanuis adhuc longe abfint à pura amp;nbsp;liquida fi-dcinotitia. Ergo feipfum accufat Iohannes, dum hoc fibi fuifle credendiprincipium fatetur, vbi figna refurredionis Chrifti cófpexit,Ad hæc,fuum,amp; fratrum vitium amplificat:quód no tantum obliti eflent verborum Chrifti,fed Scripturas non tcnerent,Fidei enim defedum huic ignorantiæ adferibit, Vnde etiâ colligi poteft vtilis admonitio,focordiæ noftræ imputâdû efle, quum nos latent quæ de Chrifto cognofeenda erant : quia in Scripturis non profccimus quantum decebat,quæ Chrifti virtutcmadliquidumpatefaciunt, Nelongiuspetamus exemplum, videturquidemobfcureamp; tantum fubinuolucrisillicindicari Chrifti refurredio : verum attends ledoribusfatisclara extant teftimonia. Probat Paulus in Adis ChriftumdebuifTerefur-gere,quia Deus per Icfaiam pronuntiatfub eins regno mifcricordiam Dauidi promiflam,fore ftabilcm. Putaret imperitus quifpia nihil ad rem facerc quod Paulus adducit, Verum quiconque tenent fidci principia, amp;nbsp;rite funt in Scriptura cxercitati, facile agnofeunt quam apta fit ra-tiocinatio. Nam vtChriftusgratiam Dei in perpetuum nobis ftabiliat, cum perpetuó viuere neceffe eft.Plurimifunt fimiles loci quos nunc colligere ncceflc non eft,Tribus ergo fimus con tcnti.Pfalmo kJ.c, io.habetur,Non permittes vt fandus tuus vidcat corruptionem, V aticinium hoc Petrus amp;nbsp;Paulus de Chrifto exponunt ; amp;nbsp;meritö, quando nullus cft ex filiis Adam qui no fit per fe corruptioni obnoxius.Ergo illic afleritur Chrifti immortalitas.Minimè etiam du-bium eft ad Chriftum fpedarc fententiam illam, Dixit Dominus Domino meo, fede à dextris pjy. no.4.1 meis, donee ponam inimicos tuos Icabellum pedum tuorum, Mors autem non deftruetur nifi vltimo die. ErgotribuiturChrifto regnum vfque ad finem mundi : quod ftare non poteft fine cius vita.Omnium vero clariffimc loquitur Icfaias qui poftquam morte Chrifti prædixit, continuo póftfubiicit, AEtatem eius fore incnarrabilem. In fummatenedum eft, adeo plcnam amp;nbsp;g. omni cx parte abfolutam efle Scripturæ dodrinam,vt cius ignoratio iure cenferi debcat, quic-quid fidei noftræ deeft.

‘° Abierunt ergo riirfus difcipuli in fua. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C

» Mana autem ftabat Fons, ad monumentumploras: porro quum fleret, inclinauit fe in monumentum,

“ nbsp;nbsp;nbsp;Et videt duos angelos in veftibus albis fedentes, vnuin ad caput, amp;nbsp;v- '

*3 Et dicunt ei illi,Mulier quid ploras?Dicit illis,Quia tulerunt Dominu nieum,amp; nefeio vbi pofuerint euin.

H nbsp;nbsp;nbsp;Quum hæc dixifl'et,conuerfa eft retrorfum,amp; videtlefuni ftantcm, amp;

Dicit ei lefus, Muliei-,quid ploras? qucm quæris? Illa exiftimans quod D hoixulanus cfl'et,dicit ei,Domine, ft tu fuftulifti cum,die milii vbi eum po fuens,amp; ego tollam cum.

ABiERVNTERGo. Dubüs adhuc amp;nbsp;fufpcnfis aniniis domum rcuerfos efle credibile eft. quanuis enim fe Iohannes credidiffc dicat, non fuit tarnen firma ilia fides,fed confbfus quidam miraculi fenfiis,amp; ecftafi fimilis, donee melior accedcret confirmatio. Et certc ex nudo alpeâu folida fides concipi non potuit. Adde quód ill is fe videndum non cxhibuit Chriftus,doncc melius à carnali fuo ftupore expergefafti effent. Laudabilc quidem ediderant zeli fuiipecimen,ad fepulchru propcradoiChriftus taméabfcódiius illisfuir,quû nimisfuperftitioieillû quærebat. n MARIA A VTEM STABAT. Nunc incipit narrare Euangelifta quomodo Chriftus ad teftandamfuamrcfurreâionem tammulieribusquàrn difcipuhs apparuenr. Tanietfi autem hic nonnifi vnius Mariæ fit mcntio,mihi tarnen probabilc videtur,alias quoque muliercs fimul cum cafuiffe.Nam quod aüi putant metu fuiffe dilapfas,rationi non eft confentaneum. Volut illi fugerc repugnantiam, quæ tarnen nulla eft,vtprius oftendi. lam quod difcipulis in vrbem redeuntibus,manent ad fepulchrum muliercs,non eft quod magnoperepræ illis laudenturicó-folationcm enim amp;nbsp;gaudium illi fecum referont ; hæ vero in fletu inani amp;nbsp;fupcruacuofe occu-pant.DeniejuefoIaeosfuperftitiocumaffeciu carnali adfepulchrumdetinct.

iz viDiTDVos ANGELOS. Mira Domini indulgcntia,qui Mariæ,eififquc comitibus tot viiia condonat.Neque enim vulgar! eas honore dignatur,angelos fuos mittedo, amp;nbsp;tandem fei-pfum manifcft:ando,quod Apoftolisnegatum fucrat. Tametfiautem eodemmorbolabora-bant Apoftoli amp;nbsp;mulicres, illorum tarnen ftupor minus erat excufabilis,qui tarn probe amp;nbsp;exa-âc edoftijtam male profecerant. Certc no fine eorum pudore mulieres elegit Chriftus, quibuS fe primum patefaceret. Porro incertum eft angclófnc cognoucrit Maria,an homines effe puta-ucrit. Albas veftes feimus gloriæ cæleftis fuiffe fymbolum.fic albis veftibus indutus fuit Chri-

2, ftns^tium in monte tribus Apoftolis confpicua fuit eius maicftas.Idem refert Lucas de angelo AÆio.a.jj nbsp;nbsp;qui Cornelio apparuit.Nccinficiorlineas veftes in vfu fuiffe Orientalibus.Scd DeusinornatU

angelorum fingulare aliquid amp;nbsp;infolitum oftédit,amp; quafi notas impreffit quibus difeerni pof' fentabhominibus. Adde quod Matthæusafpcûumangeliquiloquutus eft cum mulicribus, fulguri comparât.Poteft tarnen fieri vt timorcm folùm ex admirationc earum mentibus mcul fent. nam attonitasftctiffeapparct. Cætcrùmquotiesvifibilihominum fpecicamp;veftibusin-dutosapparuiffc angelos Icgimus, hoc hominumruditati datum fuit. Veris ctiam corporibuî interdum fuiffe indu tos nódubito. Vcrum an fola fucrit corporum fpccies in duobus iftis an-gelis,quiafupcruacuum eftinquirerc,in mediorclinquam.Mihifufficit datam fuiffeillisàDo mino humanam formam,vt coiifpici amp;nbsp;audiri poffent à mulicribus: ornatu autem non vulgar! amp;nbsp;inufitato fuiffe præd!cos,qu! cos ab hominumordinedifcernens,diu!num aliquid amp;nbsp;cælcftf oftenderet. vnvm ad capvt, et vnvm ad pede s. Quod apudMatthæum,nonnifi vnius angel! fit ment!o,à Iohannis narrationc non diferepat. Neque enim ambo fimul Mariam alloquuti funt, fed alter corum cui commiffa crat legatio. Allegoria Auguftini nonfatis firma eftjquodillc angelorum fitusindicaucritprædicandumEuangclium ab ortuadoccafu® vfqucfolis. Hoepotius notatu dignum eft, talibus aufpiciis inchoaffe Chriftum regn! fuiglo-riam.Nam quod angel! fepulchrum eius honorant, eo non tantum abolcturcrucisignominia, fed cæleftis Chrifti maieftas affulget.

MVLiER,Q_viD pioRAS? Plutadixiffcangclum,cxalüsEuangcliftiscolligcrepro®-mumeftzfcdlohânesfummâ breuiter delibat,quia hoefatis erat teftâdæ Chriftirefurrcâicni-Eft autem obiurgationcamp;confolatione mixta oratio, obiurgat angelus importunum Maris fletum; fimul tarnen lætitiam mifcet,dum flendi caufam effe negat,qu!a refurrexerit Chriftus.

viditiesvmstantem. Quæripoteftvndehallucinatiohæc,quod IcfumMaria non agnofeit, qui plufquamfamiliariternotus illi effedebebat. Putant quidam ipfum aliéna^ forma apparuiffe.Sed ego in mulierumoculis potiusvitium fuiffeexiftimo; qucmadmoduni de duobus difcipulis habetur apud Lucam.Non ergo dicemus Chriftum nouas fubinde facies» inftar Prothei cuiufdam, induiffc: fed effe in Dei arbitrio, qui oculos dedit hominibus, acic® corum,quoties ita vifum eft,hebetare, vt videndo no videant.Imo in Maria habemus cotnniii-

ne errornm human! mentis exemplar. Quanuis enim fe ofFerat Chriftus in confpeöum,varias tarnen formas illi aflfingimUs,vt quiduis potins cocipiat fenfusnofter, quàm verum Chriftum. Nam q U um per fe fallax fit m entis noftræ afpeélu s,fafcinatu r etiam à mundo amp;nbsp;fatana, nequid veri difeernat.

domine,SITV s V ST v L I s T I E v M. Dorninumappellatcommuni gentisfuævfu. Nam agricolas quoque,amp; alios ignobiles homines Hcbræi dominos falutant.Videmusautcm Mariam nihil adhuc nifi terreftrefapere : Chrifti tantum cadauer nancifei cupit, vt fepulchro reconditum teneat ; quod vero præcipuô eft omittit,vtafpirctaddiuinam refurreâionis cius virtutem.Quare non mirumeft fi tarn craflus affedus velum opponat eius oculis.

’7 Dicit ci Iefus,Ne me tangasmondum enim afeendi ad Patrem meum: fed vade ad fratres meos, amp;nbsp;die eis,Afeendo ad Patrem meum,amp; Patrem vefl:riim,amp; Deiim meiim,amp; Deum veflriim.

Venit Mana Magdalena annuntians difcipulis quod vidifTet Dominum,amp; hæc dixiffet ei.

15 MARIA. QubdMariamadbreuetempuserrarcpafliiseftChriftuSjVtilenobisfuitadfidei certitudinem-.nuncautem ab errore ipfam verbulo vno reuocat. Prius earn alloquiitus fuerat: fed ille erat quafi ignoti hominis fermo : nuncrecepta Magiftri perfona,compellat nomine di-fcipulam-.qucmadmodum babuimusdecimocapitc, Q^öd bonus paftorriominatim adfevo- Sufraio.a.j. cetfingulasgregisfui oues.Voxergoifta paftoris,pénétrât in animum Mari!,oculosilli aperit, fenfus omnes excitât,amp; afFicit,vt protinus fe Chnfto tradat.Ita in Mana depidam habcmus vo cationis noftræ imaginem. Nam hic vnus n obis in veram Chrifti notitiam ingreffus eft, fi nos ipfc prior cognofcat; deinde familiariter ad fe inuitct,non ilia communi voce, quæ promifeu è infonat omnium auribus, fedquapeculiariter onesfibi à Patre datas vocat.Ideo Paulus, Poft-quam,inquit, cognouiftis Deum, imo cogniti eftis ab eo. Porrb efficacia fermonis inde appa-ret,quod ftatim Maria debitum Chnfto honorem tribuit.Nomcn enima abbon i, non mo do honorificum eft, fed profeffioncm continet obedientiæ. Teftatur ergo Mariafe Chrifti di-fcipulam, amp;nbsp;ilU tanquam magiftro fe addicit. Hare mirabilis eft atque arcana humanx mentis conuerfio,quQ DeusfuoeamSpirituilluftrans,cXobtufa,vel etiapenituscxca,fubitó perfpica-cem reddit. Præterea exemplum Marix exhortationis vicceffe debet, vt quotquot Chriftus ad feinuitat,vicilTimillifine morarefpondeant. Voxipfaa a b b on i,Chaldaicaeft:quanquam illi Ribboni pronuntiant. fed vfitatum eft verba mutari, durti in alienam Linguam vertuntun Perinde autem valet ac Dominus meiis,fiue Magifter.Sed inuäluerat Chrifti tempore ratio lo-quendijVt Rabbi, amp;nbsp;Rabboni fumereni pro magiftro.

^7 NE M E T A N G A s. VidcturhoccumMatthxinarrationeparum efteconfentaneum.Nam ille difertc icribit, mulieres amplexasefle pedes Chrifti, lam quum palpari à difcipulis vofue-rit, quid caufx fuit cur Mariam à tadu prohiberet ? Facilis folutio eft, fi modo teneamus nori anterepulfasfuiffe mulicrcsatadu Chrifti, quàmquumin co tangendo iam nimix fuiffent. Quatenus enim ad eximcndam dubitationem opus erat, fe proculdubio tangi non vetuit :fed quum videret in pedum complexu nimis defixas effe, zelum ilium inconfideratum moderatus cft,ac corrcxit.Hærcbât enim in corporali prxfentia,nec alium eius fruendi modum tenebant, quàm fi vnàin terris ageret. Q^are ftatuendû eft,non antè prohibitas ftiilTe àtaâu,quàm vidif-^ fet Chriftus ftulto earum amp;nbsp;intépeftiuo defiderio fe in mundo retineri. Notanda eft etiam ratio quam fubiicit,Qjz i a nondvm a s c end i ad patrem. lubet enim bis verbis,mu lieres alFedum fuum fufpcndcre,donee in gloriam cæleftem ipfe efletreccptus.Dcnique finem refurredionis fux oftendir, non qualem fibi illx fingebant, vt rediuiuusin mundo triumpha-ret.’fed potius,vt fuo in cailum alcenfu pofleffionem adiret regni fibi promifli,amp; è Patris dexte ra Spiritus fui virtute Ecclefiam regeret. Hic ergo eft verborum fenfus, ftatum refurredionis non fore plenum, amp;nbsp;numeris omnibus abfolutum, donee cxlitus ad Patris dexteram federet. Perperam ergo facere mulieres, quæ dimidia tantum refurredionis parte contentæ, ilium in mundo præfentem habere cupcrent.Duplex autem eft huius dodrinæ vtilitas. Prior eft,vt fur-fum mentes attollant,quicunquc errare nolunt in quxrendo Chrifto.Secunda autem,vt terre^

Cap. XX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I N £ V A N G.

niscarnis afFedibusfefecxpediantquicunque ad cum tedunt,qucmadmodn Paulus admcnct. Colo.i-a.i. .8. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FRATR.Es M E o s. Quidam F R A T R V M nomcn ad Chlifti coguatos rcfliin-

gunt.Scd male meo iudicio; cur cnim ad il I os potius, quàm ad difcipulos mifillet? Rcfpondcnt Sufra.7.a4. illi,QuiaalibiteftaturIohanncs,iIlos fuiffeincreduIos.Sed cos,quorumillicfat menno, Chri-ftum tanto honore dignatum clTe probabile mihi non eft. lam verb concédant oportet, Maria obedienter fecifle quod à Chrifto lufla erat. Atqui fcquitur continuo poft, earn ad difcipulos venilTe.Vndecolligimus de illisloquutum fuiffe Chriftum. Adhæc,fcicbat Chriftus,vno in loco congregatos eflc difcipulos,quos ifti,opinione fua,feparant.Et valde abfurdum foret,habita nefcio quorum ratione, neglcâos efte difcipulos,qui in vnû locum aggrcgati,anxie inter fpem amp;nbsp;metum æftuabant. Adde quod locutionem iftam mutuatus effe videtur Chriftus ex Plal.22. Pfai.zz.c.t}. yjji habetur, Nuntiabo nomen tuu fratribus meis.Nam eins vaticinii complcmctum hoc loco referri,extracontroucrfiam cft.Statuoigitur ad difcipulosin comunemiflam elle Mariam.'id-que faâum interpretor exprobrandi caufa, quod ad credendum adco tardi focordéique fuil-fent. Etcertènonmulicribustantum,fed bobusquoque, amp;nbsp;afinismagiftrisdigni crant ,apud quos tarn feduladocendi opera amp;nbsp;affiduitatc hlius Dei tarn parum autfere nihil profeccrat. Eft tarnen hæc mitis amp;placidacaftigatio, dum Chriftus itadifcipulos admulieriim fcholam ablcgat, vt per cas ad fe rcuocet. Inæftimabilis etiam eius bonitas in eo relucct, quod niulicrcs deftinat acconftituit Apoftolis teftes rcfurredionisfuæ. Nam quæillis mandatur Icgatio, vni-cum eft falutis noftra; fundamentum, amp;nbsp;præcipuum cælcftis fapientiæ caput continet. Quan-quam fimul notandum cft,hoc fuifle extraordinarium,amp; quafi accidentalc.Iubentur nuntiarc Apoftolis,quod illipoftca pro iniundo fibi munere toti mundo publicarunt. Sed hoc non fa-ciunfvt Apoftolo:. Quareperpcrani ex hoc Chrifti mandato legem cliciunt,qui mulicribus permittunt baptifandi partes. Nobis fufficiat, quod in il lis Chriftus immenfos gratiæ fuæ rhe-fauros explicuit, dum illas femel præfecit Apoftolis magiftras: fie tarnen vtnollet in exempli» trahi,quodfingulari priuilegio faólum eft.præfcrtim id in Maria Magdalena cernerclicet,qux feptem dæmonum priuscaptiuafticrat. Perinde enim hoe fuit, aefi Chriftus ab vltimisinfcris cdudam,fupra cælos attollcret.Siquis obiiciat, no fuiffe cur Apoftolis Chriftus muliercsprx-ferret,quæ non minus carnal cs erant ac ftupidx. Refpondeo,difcrimcn inter has amp;nbsp;illos nonin noftro,fediudicisarbitriocffepofitum.Deindeacrius obiurgandos fuiffe dico,qui non modo præ aliis edodi fuerant, fed ordinati totius orbis dodores, vocati lux hominum, amp;nbsp;fal icrrx, adeö turpiter defecerant.Intcrim placuit Domino in iftis contempds, infirmi'fque organis,vit tutis fuæ fpecimen exercre. ascendoadpatrem m e v m. Afeenfus nomine illam, quam nuper expofui,dodrinam confirmatmempe idco le refurrexiffe,non vt moram traheret in terra,fed vtcæleftcm vitamingreffus, fccum eo fideles trahcret.In fumma, hoc verbo Apo-ftolos vetat in fimplici amp;nbsp;nuda refurrcdioncfubfiftere,fed vltrà iübet progrcdi,vfque dum ad fpiritualc regnu, ad cxleftem gloriam,ad Deum ipfum perueniant. Magna igitur emphafis eft in verbo hoc A s c e nd o:quiamanum Chriftus dilcipulis fuis porrigit,nealibi,quàm. incælo fœlicitatcm quærant.Nam vbi thefaurus nofter, ibi amp;nbsp;cor noftrum elfe dccet. Chriftus auttm furfum fe afeendere prædicat.Ergo afcédere nos oportct,nifi vclimus ab eofeparari. Cætcrùn', vbi addit fead Deum afeendere,quicquid ex eius difeeflu triftitiæ amp;nbsp;anxietatis conciperepote-rant Apoftoli,facile difeutit. Significatcnim fc diuina virtuteforefemperfuisprxfentcm. A-feenfu quidem notatur locorum diftantia: fed quanuis corpore abfit Chriftus, quia tameapud Deum cft, virtus eiu.s vbique difFufa,fpiritualem eius præfcntiam clarè dcmonftrat. Quprfum cnim afeendit ad Dcum,nifi vt fedens ad eius dexteram,in cailo amp;nbsp;terra rcgnaret?Dcniquc hac locutione diuinamregni fuipotentiam commendarevoluit, ne carnis ablcntiam molcftè ferrent difcipuli. lam vcrôillius fraternæ coniundionis, cuius nuper fada eftmentio, frudus amp;nbsp;effedus cxprimitur,dum Chriftus Deum amp;nbsp;Pattern nobis communem fccum facit.Ego,inquit,ad Pattern afcendo,qui etiam vefter eft. Alibi audimus nos omnium Chrifti bonorum fados effe confortes. Sed hoefundamentum cft, qubd fontemipfum bonorum nobifeum com-municat.Hoc certè inæftimabile bonum cft, quôd ftatucre tuto amp;nbsp;fccurè poflunt fideles fuuni effe Deum,qui Deus eft Chrifti-.fuum effe Pattern, qui Pater eft Chrifti. Nec veto timendum eft ne temeritatis arguatur hæc fiducia,vbi in Chrifto fiindata cftivcl fuperba fit iadantia, qua Chriftus ipfc nobis orc fuodidauit.Porró, Chriftus dev Mfuûappellat,quatcnusfumptalcr-ui figura,fcipfum exinaniuit.Eft igitur hoc humanx eius naturæ proprium:fed in totam perfo-namconfettutvnitatisrcfpcdu:quiaidemeft homoamp; Deus. Quódadfccundum membrum fpedat,diuerfa eft etiam inter nos amp;nbsp;ilium rationpfe enim natura Dei filius, nos adopüone du-

taxanfed gratia: quamper ipfum confequimur,ea eft ftabilitas,vt nullis diaboli machinis con-cuti qucat,quin femper vocemus Patreni noftrum,qui nos in Filio fuo vnigenito adoptauit.

IP Quum ergo vefper effet diei illiiis, qui primus erat fabbathorum, claufæ effent lanuæ, vbi congregati erat diicipuli propter metumludæo-ruiTi,venitIefus,amp;: ftetit in medio,amp; diciteis,Pax vobis.

2.0 nbsp;nbsp;Et quum hoc dixiffet, oftendit eis manus, amp;nbsp;latus fuum. Gauih ergo

Dixit itaque illis lefus rurfum,Pax vobis:quemadmodum mifit me Pa ter,etiam ego mitto vos.

2.5 nbsp;nbsp;Quorum remiferitispeccata,remiffaeruntilhs : nbsp;nbsp;quorum retinueri-

15 lt;i,vvMERGo VESPER ESSET. lam narrat Euangelifta Chrifti confpcâu difcipulis probatam fuilTeeius refurrcâionem. Non fine Dei proiiidentia contigit, quodin vnum locu omnes conuenerant,vt certior ac luculentior effet reifides. Notandum eft qiiàm clementcr e-gerit cum illis Chriftus,quinonnifi ad vefperumfufpenfos tenuit.Adde quod cis illuxit,no-uæ vitæ pignus affcrcns,quum fe mundo tenebræ offundcrent. Quod fimul conucnerant, fi-dei vel faltcm piiaffcdus fignum fuit.Qu^bd fcclaufis ianuistenebant occultos,in eoaliquid. infirmitatis agnofcimus.Nam ctfi in fortiftimos amp;nbsp;inuiâæ conftantiæ homines interdum ca-ditaliquismetusffictarnentrepidaffetueApoftolos colligere próptumeft,vt fidcidefeâum proderent.Excmplum notatu dignum.nam ctfi minus fortitcr fe gerunt quàm dcccat, non tarnen infirmitati lux indulgcnt.Latcbras quidem fibi quxrunt fugiendi periculi caufa ; colli-gunt tarnen animos,vt fimul mancant, alioqui dilapfi effent hue amp;nbsp;illuc, nee quifquam aufus fuiffe t ahum afpicere. Hoc modo nobis cum infirmitate carnis noftræ ludandum cftmcc frx-nuintimorilaxandum,quinos addcfedtioncmfolicitat. Et Chriftuszclumeorumbcncdicif, dum itacongregatis apparet; amp;nbsp;Thomas merito priuatur communi fratrum fuorum gratia, quodtanquam vagus autcrraticus miles,ab vnitatis vexillo difeefferat. Difeantergo quini-mium timidifunt,fefe acucrc,amp; hortari ad corrigendum carnis fux timorem. In primis verb cauendum,nemctuscosdifpergat. et clavsae essent ianvae. Circunftantia hxc diferte addita fuit:quia diuinæ in Chrifto potentix illuftrc fpccimcn cotinct. Nam quod putant quidam,reicratasilli fuiffe fores per aliqucm, amp;nbsp;humano more ingreffum ; prorlus à mente Euangeliftæ difcrepat.Sic igitur habendum eft, Chriftu non fine miractilo ingreffum cffe,vtdocumentumedcrctfux diuinitatis,quöfuosdifcipulos magis attentos rcddcrct. in-terea tarnen verum effe minime concedo,quod afferunt Papiftx,Chrifti corpus pcnctraffe per ianuas claufas.Hoc ideo contendunt, vt corpus gloriofum non modo reddant fimile fpirittii, fedimmenfum effe,nullôquc loco contincriobtineanr.Vcrùm nihil talc fonat verba: quia no dicit Euangelifta intrafte per ianuas claufas’.fed repente ftetiffe inter difcipulos, quum tarnen claufæ effent ianux,nec aditus illi effet patefaâus manu hominis. Scimus Petrfi è carcere ob-ferato egreffum cffeian ideo dicendum crit per medium ferrum,amp; affercs pcnctraffcîFaccffant ergo pueriles iftæ argutix,qux nihil.prorfus habentfolidi,amp; fecum trahunt multa dcliria.No bisfufficiat quod Chriftusinfignimiraculorefurrcâionisfuxfidcmfancirc voluit apud difcipulos. PAX VOBIS. Vulgaris cft falutandi forma apud Hebrxos, qui pacis nomine faufta omnia,amp; profpcra,qux cxpeti folent ad beatam vitam,defignant.Tantundem ergo va letlocutio,acfi dicas,Bene amp;nbsp;fœliciter fit vobis.Quodideo moneo, quia nonnullifruftra de pace amp;nbsp;Concordia hic philofophantur:quum nihil aliud Chrifto propofitum fucrit,quàm di-fcipulis b cne precari.

20 ostenditeis m a n V s. Hanc confirmationem addi oportuit, vt modis omnibus illiscompertumeffet Chriftumrefurrexiffc. Sicui indigntim amp;nbsp;alienumeffe videtur Chrifti gloria, quod vulneraadhuc à refurrcâione geftet : primùm cogitet Chriftum non tam. fibi, quàm nobis refurrexiffc.D einde,quicquid in falutë noftram eft,cffe illi gloriofum .Na quod feipfum ad tempus exinaniuit,in co nihil deceffit eius maieftati.Iam quu vulnera ifta, de qui-

bus nunc agitur, aclilluftrandamrcfurrcdionis fidcmvalcant, minime dcrogant cius glorie. Siquis autcm hinc coIligatjChriftumadhuc habere confoflum latus,amp; manuspcrforatas,ridi-culus eric:q«um certum fit temporalem fuilTe vulnerum vium,donee certo perluafi clTcnt A-poftolijipfum àmorterefurrexilfe.QuûdicitlohâncSjG avisos cffedifcipulos,Domini co-Ipeâujfignificat quicquid mœronsmors Chrifti illisattulcrar,noua vita fuilic difculïum. d i-xiT IT ERV M, PAX VOBIS. Sccunda hæc falutatio non aliô mihi videturi'peâarc,nifi vt libi audientiamfaciat Dominus; qualemmcrebatur rcrum deqmbus aûuruscrat,ma-gnitudo amp;nbsp;grauitas.

zi Qjf E M A D M OD V M MI s I T ME. His vetbis fuos Apoftolos cjuodammodo inaugural Chriftus in officifl cui prius eos deftinaucrauDimifli quidc ante fiierat per ludara, fed tantum Vt precones,quiiuberent audiri fummu doâorcm,non autem vt Apoftoli qui perpetuum ob-irent docendi munus.Nunc autem eos Dominus legatos fibi ordinal,qui regnum cius in mu-do conftiiuant.Maneatigiturhocfixum, Apoftolosnunc primuminftitui ordinariosEuage-111 miniftros.Pcrinde autem valent ciusverba,acfi dicerct,(c dodoris officio haâcnus defundu elfe : complcto igitur curfus lui ftadio,fc nunc cafdem illis mandate vices. Nam inteiligit hac lege fc crcatum tuilTc à Patre,Ecclcfiæ dodorem,vt preirct rcliquis ad tempus: deinde lubro-^pher nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;garet in fuumlocu qui abfentis vices fupplercnt. Qua etiam ratione Paulus dicit cumdediftc

/•4.b.ii. alios Apoftolos,aliosEuangcliftas,aliosPaftorcs,quiEcclefiam vfqucadfincm mundiguber-ncnt.Primum itaque teftatur Chriftus,quanuis ipfe temporale habuerit docendi munus,Eua-gelii tarnen prædicationcm no cxigui efl'e temporis, fed æternam forc.Deinde,ne minor fit do drine authoritasin ore Apoftolorum,iubctin candem, quant à Pâtre accepit, fundione ipfos fucccdcre,candemillis imponit perfonam, acidem iuris aftignat. atqueita fanciri eorum mi-nifterium oportuit.Eraiitcnimobfcuri,amp;gregarii homines. Deinde, vt in illis eflet fummus fplcndor ac dignitas,fcimus tarnen quicquid eft honiinum,fide ciTe longe infcrius. Qu are non abs re Chriftus cum Apoftolisfuis communicat quam à Patre authoritatcm accepit : vt hoc modo declarer non humanitus,fed Dei iuflu illis iniungi Euâgelii prædicationem. Cætcrùm, non ita fubftituit in locum fuum,vt fummo magiftcrio cedat, quod penes eum vnum refiderc . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;voluit Pater. Manet igitur ipfe,æternumque manebitvniciisEcclefiædodor: fed hoc tantum

intcreft, quùd loquutus ore fuo quadiu in terris verfatus eft,nunc per Apoftolos loquitur.Ta lis ergo eft fucccflio,qua nihil C hrifto dcccdat ; fed illi ius fuum faluum amp;nbsp;intadum mancat, *^*^•17.4.f. honórque intcgcr.Eft cnim inuiolabilc illud decrctum,quo lubemur ipfum audire, no alios.

Infumma, Chriftus non homines hîcornare voluit,fedEuangeliidodrina. Notandum pra:-tcrea eft, hie non tradari nifi de Euangclio prædicando.Neque cnim mittit Chriftus Apoftolos ad expianda mundi peccata,adiuftitiam comparandam,ficuti à Patre mifl'usfuerat.Quic-quidergo pcculiare habcbat,hoc loco non attingit: fed miniftros tantum inftituit aepaftorcs ad regendam Ecclcfiam:amp; ca quidem lcgc,vt folus ipfe poteftatem in folidum retincat : hi verb nihil fibi vendicent præter miniftcrium.

21 insvfflavit. Quia ad tarn arduum munus nemopenitus mortaliumidoncus eft, idco Chriftus Spiritus fui gratia inftruit Apoftolos. Et fane, res humana facultate longé fu-pcrior eft, regere Ecclefia Dei, perferre Icgationcm ætcrnzfalutis, erigcrc rcgnii Dei in terra, amp;nbsp;homines ad cælos attollcrc.Q^are,nihil mirum cft,idoneum neminem inueniri, nifi Spiri-I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tu fando afflatum.Ncmo cnim poteft de Chrifto verbum vnum faccrc, nifi Spiritus linguam

cius gubcrnct: tantum abeft vtfufticiatquifquam adomnestam præclari officii partes fidc-literamp;ex animo implcndas. Cætcrùm,hæc vnius Chrifti gloria eft, formarc quos Ecclcfia: fuæ dodores præficit.Nam idco in eum effufa eft plenitudo Spiritus,vt fingulis ad certam men furam conférât. Deinde quum vnicus maneat Ecclcfiæ paftor, ncceffe eft vt in miniftris, quorum opera vtitur,Spiritus fui virtutc proferat.quod ctiam externo fymbolo teftatus cft,quuni in Apoftolos fufflauit.ncquc cnim hoc quadraret,nifi ab co prodirct Spiritus. Qu^omagis dc-teftabile eft Papiftarum facrilcgium, qui honorem Filii Dei propriû ad fe rapiunt. Nam cor-nuti corum Epifeopi in creandis facrificis, Spiritumrudandofc efflare iadant.Sedrcsipfacla rè dcmonftrat, quantum à diuino Chrifti flatu différâtputidus corum anhelitus:quia nihil a-liud quàm ex cquis afinos faciût. Adde qubd non modo Spintum Chriftus quem accepit,co-municat cumfuis difcipulis:fed tanquam fuum largitur:nempc quem habet cum Patre com- ' muncm.Qu^are diuinitatis gloriamfibi vfurpant,quicunquc Spiritumfc flatu dare profiten-tur.Iam verb notandum cft,quos admunuspaftoralc vocat Chriftus, necellariis ctiam donis ornarc,vt parcs fint exequendo muneri: velialtcm non inancs nudiquc accédant. Qupd fi ve-

rumeft,nulIoncgotiorcfeniturftuItaPapiftarumiaâantia,quidumfuam hierarchiammagnifias præconiis cxtollunt,ne minimam quidem fcintillam Spiritus fandi poflunt in fuis E-pifcopis oftendere.VoIunt vt Icgitimos crçdamus effc Ecclcfiæ paftores,adcôque Apoftolos, amp;nbsp;vicarios Chrifti,quos apparetomni Spiritus gratia prorfus efle vacuos. Atqui hic nobis cer taregulapræfcribitur xftimâdx eorû vocationis,quiEcclefia: Deipra:funt:fi videmusSpiritu fanâo donatos.Præcipuc tamê voluit Chriftusordinis Apoftolici dignitaté alferere. AEquu enim erat vt fingularis effet corum authoritas,qui primi amp;nbsp;præcipui ad prædicandum Euange burn eledi erant. Vcrùm,fi tune flatu Spiritum Chriftus contulit Apoftolis, videturfuperua-cua fuiffe Spiritus fandi miffio,quæ poftea fequuta eft.Rcfpondco,fic datum fuiffe Apoftolis Spiritum hocloco,vt afperfi duntaxat fuerint eius gracia,non autem plena virtute imbuti.Nâ quumapparuitinlinguisigneisSpiritus fupereos,prorfusfuerunt renouati. Etfanènonita nunc eos conftituit Euangelii fui præcones,vt ftatim ad opus cmittatifed potius,vt alibi habe- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ.

tur,quiefcere eosiuffit.Et fi rite omnia expendimus,non tam in præfentia neceffariis eosdoti-bus inftruit,quàm in futurum tépus Spiritus fui organa deftinat. Quarc hic flatus ad magni-ficamillam Spiritus miffionem,quam toties pollicitus fucrat,magna ex parte rcferri ac extendi dcbet.Porrô,quumarcanainfpirationepoffet Chriftus gratiam conferre Apoftolis, vifibi-1cm flatum adderc voluit ad cos melius cofirmandos.Symbolum autem hoc fumpfit Chriftus à vulgari Scripturæ morcicui tritum cft,Spiritum conferre ventoxuius fimilitudinis ratio bre uiter expofîta fuit fuprà capitc tertio.Sed obferucnt lcdorcs,extcrno amp;nbsp;vifibili fymbolo fimul verbumconiungi.Nam amp;nbsp;hincfacramenta vim fuam mutuantur. non quôdin voce, quæau-ribus perfonat,inclufa fit Spiritus eflicacia: fed quia à teftimonio verbi pendet eorum omniu cffcdus,quæ exfacramentis percipiunt fideles. Flat Chriftusin Apoftolos; hi non flatum mo-dô,fed Spiritum quoque rccipiunt. Cur’nifi quia illis Chriftus promittit? Similiter in Bapti? fmo Chriftum induimus,abluimur cius fanguine:crucifigitur vêtus homo nofter, vt regnet in nobis Dei iuftitia.In facra Cœnafpiritualitcr Chrifti carne amp;nbsp;fanguine pafeimur. Vnde tanta vis,nifi ex Chrifti promiffione,qui Spiritu fuo efficit, ac præftat quod verbo teftaturîSciamus ergo, quæcunque comentifunt hommes facramenta, nihil aliud quàm mera ludibria effe, aut friuolos lufus. Q^ia nulla fignis poteft conftarc veritas,nifi vbi adeft verbum Domini. Quo-niamautem nunquam itain facris luditur fine impia Dei contumelia, amp;nbsp;animarum interitu, fumnao ftudio cauendæ funt taies fatanæ præftigiat.Siquis obiiciat, non effe culpandum quod faciuntEpifcopi Papales,dum flatu inaugurât fuosfacrificos, quia illic verbum Chrifti anne-xum eft figno;Kefponfio in promptu eft, Chriftum non loquutum effe Apoftolis,vt perpetuu facramentuminEcclefia inftitueret: fed femel teftari voluiffe quod nuper diximus : non allude quàm à fefolo prodire Spiritum.Deindc,fe nunquam munusiniungere, quin fimul virtu-tem fuppeditet miniftris fuis,eôfque facultate inftruat. Omitto quod in Papatu,in fine m longe diuerfum,velpotiuscontrariumfacrificicrcantur:ncmpc ad madandum quotidic Chri-ftum:quum ad homines Euangelii gladio immolandos creati fuerint Apoftoli.Interea tenendum eft illud quoque, Chriftumfolumdare quicquid bonorum in fignis externis figurât aç promittit.Non enim ab externo flatu,fed à feipfo Apoftolos iubet Spiritum acciperc.

^5 çtvoKVM remiseritis peccata. Nondubiumeftquinhîcbrcuitercomplc-xus fit Dominus Euangelii fummam. Neque enim feparanda eft hæc poteftas rcmittendi peccata àdocendi officio,cui vno eStextu annexa eft.Dixeratpaulo antè Chriftus, Sicut mifit me viuens Pater,ita amp;nbsp;ego mitto vos.Nûc quorfum fpeâet,ac quid fibi velit ifta lcgatio,declarat; tantuminterpofuit quodneceffcerat,feillis Spiritumfanöumdarc,nequidexfeipfis agerent. Hic ergo præcipuus eft Euangelii prædicandi finis, vtDeo reconcilientur homines, quod fit gratuitapeccatorum vcnia,quemadmodum amp;nbsp;Paulusdocct 2.Corinth.$.d.i8, vbi Euagelium hacratione appellat miniftcrium rcconciliationis. Multaquidem alia continet Euangelium, fed hoc in primis agit illic Deus,vt recipiat homines in gratiâ,peccata no imputando. Qu.arc, fi fideles Euangelii miniftrospræftare v01umus,fummo ftudio in hanc partem incumbere de-cet.NaminhocmaximèdiffcrtàprofanaphilofophiaEuangclium,quia hominis falutcmgra tuitapeccatorumremiffioneconftituit.Nam amp;nbsp;hinefluunt alia Dei beneficia, vtnosillumi-net Deus,ac regcnerctfuo Spiritu,vt reformer ad imaginemfuam, vtinuida fortitudinc contra mundum amp;nbsp;fatanam nos armct.Itaque tota pietatis dodrina amp;nbsp;fpirituale Eccl cfiæ ædi-ficium,fundamcntoillonititur, quód Deus nos à peccatis omnibus abfolutos,gratis fibi ad-optat.Cætertim,ita mandatü ChriftusiniungitApoftolisrcmittendipeccata,vtminime quod fuum eft,in ipfos tranfferat. Proprium cius eft peccata rcmittere. Hunc honorem, quatenus in

Cap. X X. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN E V A N G.

ipfum copetit,Apoftolis no refignat:fcd iubet fuo nominercmiffiione peccatoru tcftari,vt per eos Deo homines rcconciliet.Denique folus ipfe propriè loquédo per Apcftolos iuos pccca-ta rcmittit.Poteft ramen qux n.quum teftes foliim vel præcones hums beneficii,non authorcs eos conftituatjcur tarn magnifiée extollat eorum poteftatem.Rcfpondco,hoc ftabiliendx fidei noftræ fuiffe datum.Nihil noftramagis intereft, quàm vt fccurè llatuere nobis liceat, non vc-lMe.i.g.77. nire inmemoriam peccatanoftra coram Deo.Zachariasinfuo Cantico, hanc vocatfeietiam falutis. Ad cam probadam quum Deus vtatur hominum teftimonio,nuquam acquiefeent c5-fcicntiæ,nifi in eorum perfona Deum ipfum loquentem agnofcant.Ideo dicit Paulus, Horta-mur VOS vt reconciliemini Deo,tanquam Chrifto per nos obfecrante. Videmus nunc cur tam fplcndido clogiocommendetChriftusacometminifterium,quod Apoftolis iniungit: nempc vt tuto fibi perfuadeat fideles,ratum effc quod audiunt de remiflis peccatis;nec minoris faciat reconciliationcm,quæ voce hominum ofFertur,quàm fi Deus ipfe manum è ca:lo porrigeret. Acvbcrrimum huiusdoârinæ fruäumquotidiepercipit Ecclcfia, dum paftoresluosintelli-git diuinitus ordinatos eile æternæ falutis fponfores; nec peccatorum rciniffionem, quæ apud 111OS eft depofita,procul effe quærcndam.Ncc verb propterea vilefccrc nobis debet incompa-rabilis hic thefaurus,quia in vafis fiâilibus exponiturdedeft cur agamus gratias Deo,qui tan-to honore dignatus eft homincs,vtin teftanda peccatorum remiflionc,fuam ac Filii fui perfo-nam fuftineant.Fanaticos autem homines feiamus dum hanclegationem fpcrnunt,Chnfti fan , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;guinempcdibuscalcare.Rurfiim pIufquaminfulfifuntPapifta:,quilocumhunc admagicas

fuas abfolutiones detorquent.Nifi quis pcccata fua confeflus fit in aurem facerdotis,nulla fc -cundum eos fperanda eft rcnnflio.Chriftus cnim pcccata voluit per Apoftolos remini: abfol-ucrc autemnequeunt,nifi caufa cognita.Ergo confiteri neceffe eft. Sedridicula eft eorum hal lucinatiodum,fummumcaufæ cardinemprætercunt:nempehoc iuris conceflum efle Apoftolis ad afferendam Euangelii authoritatem,cuiusillis cómiffa erat prædicatio. Ncque cnim confeflionarios hic inftituit Chriftus,qui occultis fufurris examen de fingulispcccatis habcat: fed vocales Euagelii fui præcones,qui gratiam expiationis per Chriftum partæ, piorum cordi-bus obfignent. Qu^are tenendus eft modus rcmittendi pcccara,vt feiamus quænam fit ifta quæ Apoftolisdataeftpoteftas. q_vorvm retinveritis. Hocfccundummembruni addit Chriftus ad terrendos Euangeliifui contemptores, vtfeiant non impunc ceffuram fibi cftehancfuperbiam.Ergoficuti ApoftolisiniuniSacft falutisamp;vitæ æternæ Icgatio,ita rur-fum armati fucrunt vindida aduerfus omnes impios,qui oblatam fibi falutem rcfpuunt,v t do-cet Paulus 2.Corinth.io.b.6.Cæterùm ordine pofterius eftrquiapriore loco oftendi oportuit verum amp;gcnuinumEuangelii prædicandifincm. QuôdDeoreconciliamur,hoc Euangelii proprium eft;accidcntale verb, qubd morti æternæ addicuturincreduli. Qua rationc Paulus, dum illam, cuius nuper mcmini,vindiftam denuntiat incredulis, mox fubiicit, Poftquam im-pleta fuerit veftra obcdientia.Significat enim proprium effe Euangelii,vt inuitet omnes ad fa-lutem;aduentitiumautem effe,vtinteritum quibufdam affcrat.Notandum taméeft,quifquis Euangelii voeem audit,nifipeccatorum remiffionem illic fibi promiffam amplcditur,reatu amp;nbsp;æternadamnatione obftringi.Nam ficut Del filiis,odor eft viuificus'.ita iis qui perçût,odor eft mortis in mortem.Non qubdneccffariafitdamnandis reprobis Euangelii prædicatio,quu naturaperditi fimus omncs,amp; præter hæreditariam maledidioncm nouas mortis caufasfibi quifquc accerfat:fcd quia multo grauiorcm pœnam merctur corum contumacia, qui feientes amp;nbsp;volentes filium Dei fpernunt.

Dixerunt ergo ei aJii dilcipuli, Vidimus Dominum. Ipfe autem dixit eis,Nifi videro in inambus eius veftigium clauorum, amp;nbsp;mifcro digitiini meum in veftigium clauorum, manùmquc meam mifero in latus eius, non eredam.

Poft dies autem olt;fto,rurfus erant intus difeipuli eius, amp;nbsp;Thomas cum ' ipfis. Venit ergo lefus quum ianuæ eflent claufæ, amp;nbsp;ftetit in medio, amp;nbsp;di-xit,Pax vobis.

^7 nbsp;nbsp;nbsp;Deinde elicit Tliomæ,Infer digitum tuum liuc,amp; vide manus meas: Sc

2'P Dicit ei lelus, Quia vidifti me Thoma,credidifli: beati qui non vide^ runt,amp; credidcrunt.

24 THOMAS avtem. HîcTliomxincrcduUtasrefertur,vtindcmeliusconfirmetuFpiofu fidcs.Non modo tardus ille amp;nbsp;difficilis ad credendum fuit,fed etiam cStumax. Fecit eius duri-tieSjVt fe rurfus cadem fpccic videndum ,atquc etiam palpandum Chriftus præberet.Hoc modo non illi folum,fednobis qiioque nouum adiumentum acceffitteftandæ Chriftircfurreâio-ni. Cæterùm,nobis exemplo eflThomæ peruicacia,prauitatemhanc fere omnibus effe ingeni-tam,vtfpontefeipfosimpcdiant,dumpatefadus eft ad fidem ingrefliis.

ay NISI viDERo,amp;c. Hicnotaturfonsvitii,quiafaperequifqucvultcxpropriofenfu,ni-miumque fibi indulget. Hæc verb verba nihil habet affinefidei: led fenfualc eft, vt ita loquar, iudicium.Idem omnibus accidit,qui fibi addiâifunt,vt verbo Dei locum non rebnquant.Ni-

~ hilinrereftlocumneclauorum,anfiguramautveftigium legas. Fieri enimpoteft vt librarii ïrâtr verterint in 71 juzivel è conuerfo.Senfus tarnen proptcrea non variat.Ideo liberum fit Icôio-nbus,vtrum magis placuerit eligcrc.

iNFER.DiGiTVMTVVM.De Chrifti ingrefTu amp;nbsp;falutSdi formaqua vfus eft,iam femel diximus.Porro quod tarn facile Chriftus T homæ cóccdit,quod improbè petierat, adeóque ad inanus fuas palpandas, amp;nbsp;contredadum vulnuslateris vitro cuminuitat,hinc colligimus quàm ftdulb noftra: pariter amp;nbsp;illius fidei confuluerit.Nec enim vnius Thomæ, fed noftri quoque ha bitafuit ratiomcquid ad ftabiliendam fidem noftram deeffet. Mirus autéac prodigiofus Tho-mæ ftupor.fimplici Chrifti afpedu non contentus, manus quoque habere volcbat refurrcótio-nis tcftes.Ita non pertinaxfolùm,fedfuperbus etiam,amp; in Chriftum contumeliofus erat.Nunc faltem vifo Chrifto,pudofe confundi amp;nbsp;expauefcere debuerat. Atqui perinde acfi nullius cul-pæ effetfibicófcius,audaaer amp;nbsp;intrépide manum luamingerit. Colligcre enimpromptum eft ex verbis Euan?eliftæ,non prius rcfipuifle,quàm taâu ipfo conuidus effet.lta fcilicct,dum minus honoris quàm par fit, tribuimus verbo Domini, fcnfim non cogitantibus obrepit deterior pcruicacia,quæ illius contemptû fecum affcrt,omnémque eius reuerétiam nobis excutit.Quo magis laborandum eft in cohibenda ingenii noftri lalciuia, ne fibi quifque plus quàm fas eft,in repugnando pcrniittens,quafi extindo pietatis fcnfu,fidei ianuam fibi præcludat.

iS poMiNvs MEvs, ET DEVS MEVs. Serb tandem expergifeitur Thomas;amp; quemad-modiimfolentqui ex alienatione mentis ad feipfos redcunt,præ admiratione cxclamat,Domi-nus meus,amp;; Deus meus.Nam abrupta oratio plus habet vchemêtiæ. Nec dubium eft quin pu-dore compulfus eruperit in hac vocem,qua fuam focordiam damnaret. Adhæc, tam fubita ac-clamatio fidem nonprorfus in co fuiffe extinda demonftrat,quanuis fuffbcata effet. Non cnim Chrifti diuinitatem in eius latere, vel manibus attredat : fed ex fignis illis multo plus colligit quàm oftendant. Vnde hoc, nifi quia repente ex obliuione amp;nbsp;veierno ad feipfum redit? Ergo verum effe apparet quod iam dixi,fidem quæ abolira videbatur,latuiffc velut obrutam in eius cordc.ldcm amp;nbsp;multis interdum contingitrnam ad tempus quafi abiedo Dei timoré lafciuiunr, vtnuffaiamappareatin illis fidcs.fimulac verbaliqua Dciferulacaftigatifunt,fubadacar-nis ferocia,redcunt adfanam mente. Certè morbus per fe ad docédam pictatcm non fuft'icerctè Vnde colligimus,purgatisimpcdimcntiscmcrgcre bonû feme quod iacebat oppreflum.Cuius rei infigne extitit exemplum in Dauide.nam libidinis fuæ compos,videmus quàm fecurè exul-tet.Ncmo nonputaffet deletam eo tempore fidem ex cius animo fuiflc. Atqui breui Prophete admonitione tam fubitb in viam reuocatur, vt colligcre promptu m fit, igmciil urn aliquem, licet demerfus effet,ftetifre tarnen in eins animo,qui mox in Hammam crumperct. Quantum ad homines fpedat, perinde rei funt,acfi amp;nbsp;fidc, amp;nbsp;Omni Spiritus fandi gratia fe abdicaficnt. Sed fitimmenfa Dcibonitatc,ne cledi in tantum alicnationis pra:cipitium ruant. Quare lolicitè cauendum eft ne àfide excidamus.Statucndum tarnen eft,Deum occulto fræno eledos fuos rc-tincre, ne exitialiter cadant, amp;nbsp;miraculo fouere femper in eorum cordibus qualclcunquc fidei fcintiHas,quasnouo Spiritus fui afflatu,fuopoftea tempore accendat.Cxterùm,duo funthuius confeflionis membra. Fatetur Thomas Chriftum eflc Dominum ftium; deinde altius confeen lt;lit,acDeum quoquenominat.ScimusquofeyiiutribuatChiTftoScripturaDo u i n i nomen:

quiafciIicctcpnftitutuseftàPatréfummusmodcrator,quiimpcriofuoot«niacontineat:corâ quo flcâatLtromnegcnu;qiii dcnique fit Patrisvicarius in mundo gubernando.lta proprie Do mini nomen in eum compctit,quatenus Mediator eft in carne manifeftatus, amp;nbsp;caput Ecti efia:. Sed Thomas ex quo Dominum agnouit, ftatim euehitur ad æternam eius diuinicatem.Et me-rito.Namideo ad nos defcendit Chriftus,amp; primtim quidem exinanitus eft: deinde collocatus ad Patris dcxteram,ca:Ii terræquedominium obtinuit,vt nos ad diuinamfuam amp;nbsp;Patrisgloria attolleretr Quarc vt fides noftva ad æternam Chrifti diuinitatcmpcrueniat, initium fieri oportet ab ea notitia qua: propior cft,amp; magis facilis.Ita vere à quibuldam diâum eft, à Chrifto ho mine nos deduci ad Chriftum Dcum:quiafic gradatim proficit fides noftr3,vt Chriftum in ter' ra apprehendens,natû in ftabulo, fufpenfum in cruce, ad gloriam refurredionis tranleat:ac inde tandem ad æternam eius vitam amp;nbsp;potcntiam,in qua refulgct diuina eius maieftas.Interca fic habendum eft,no pofte Chriftum rite à nobis Dominum cognolci,quin mox fuccedat diuini-tatis eius cognitio. Nec verb dubium eft quin hæc communis piorum omnium debeat effe co-feftio quam videmus à Chrifto probari. Nuquam certe paftiis fiiiftct honorem Patri creptum, falfô amp;nbsp;temereinfe tranfferri.Atqui manifeftè ratu habet quod didum fuit à Thoma, (^are vnus hic locus adrefellendam Arriiinfaniam abudc fufticit. Neque cnim duos imaginari deos faseft.Addequbdfimul hîcexprimiturperfonæ vnitasinChrifto,quumidéamp;Dcus amp;nbsp;Dominus vocatur. Emphaticè etia s v v m bis appellat, vt declaret ex viuo amp;nbsp;ferio fidci fefu fe loqui. at) Q^v I A viDiSTi ME THOMA. Nihil in Thoma rcprchendit Chriftus, nifi quod adco fuerit tardus ad credendum, vt violenter trahi ad fidem nccefte fuerit fenfuum experimentis: quod prorfusabhorret à fidei natura.Siquis obiiciat nihil minus congruere, quam vt fidesdica tur, conceptaex tadu amp;nbsp;afpedu perfuafio: folutio facilis eft ex hisquxiam prius dixi. Neque cnimfolo tadu,vel afpedu fimpliciter addudus eft Thomas,vt Chriftum efte Dcum fuum ere derct:fedcxpcrgefadus,inmcmoriam reuocauit quæprius fere cftluxcrat,dodrinam, Neque enim ex nudisrcru experimentis manarefidcspoteft, fednccefte eft vtorigine habeatà verbo Dei. Thomamergoideoobiurgat Chriftus, quod verbofuo minushabuerit honoris, quam debebat; amp;nbsp;fidem,quæ nafeitur ex auditu,amp; prorfus in verbum intenta effe debet, ad alios fen-fusalligaucrit. beati Q_y i non vid. et cred. Hie fidem co nomine commendat Chriftus, quodinfimplici verbo acquiefeens, àfenfu amp;nbsp;rationc carnis minime pendet. Breui ergo definitione vim amp;nbsp;natura fidei camp;plcditur:ncmpc quod nonfubfiftit in præfenti afpedu, fed pénétrât vfque ad cxlos, vt credat quæ fût abfcódita ab humano fenfu. Et certe hoc dandu eft honoris Deo, vt nobis euTimçvç fit eius veritas. Habet quidem fuum afpedum fides, fed qui Hei II 41 mundo,amp; terrenis obiedis minimefubfiftit. Quarationedicitur rcrum inuifibilium, vel no a.C»rgt;».s.k7. apparentiu demonftratio . Paulus autem caafpedui opponés,fignificat non hærerc in confide-rando'præfentium rerum ftatu,ncc circunfpicere ad ea quæ in mundo apparcnf.fed ab orc Dei pcnderc:fed verbo Dei fretam fuperare totum mundum,vt fuam anchoram in cælo figat.Sum-maeft,nonefte redam fidem,nifi quæ in verbo Deifundata,adinuifibileDei regnum confiir-gitjVt iupcrior fit omni humana apprehenfionc. Siquis obiiciat, hancChrifti fententiam cum alterapugnare, vbipronuntiat beatos efteoculos quiipfum præfentem cernunt: Refpondeo, non de corporali tantum afpedu Chriftu m illic loqui,vt hoc loco; fed de rcuclatione,quæ pih omnibus communis eft,ex quo ipfe mundoRcdcmptor apparuit. Apoftolos cum fandis Rcgi-bus amp;nbsp;Prophetis comparat,quifub obfeuris Legis Mofaicæ vmbris detenti fuerant. Nunepo-tiorcm fidelium fortem effe dicit,quia plenior lux illis affulgeatfimo quia exhibita fit illis figu-rarum fubftantia amp;nbsp;veritas. Chriftum tuncoculis carnis cernebant multi impii, qui tarnen ni-hilo propterea beatiorcs erant ; nos verb qui Chriftum nunquam oculis afpeximus, beatitudi-nc ifta fruimur quam Chriftus commendat. Vndefcquitur,beatos vocari oculos, qui fpiritua-liter quod in co cæleftc eft ac diuinum,confidcrant.Nam hodie non fccus intuemur Chriftum G4/4f.3.«.i. nbsp;nbsp;in Euangelio,acfi præfentem fe nobis fifteret. Quo fenfu dicit Paulusad Galatas,crucifigi cum

ante oculos noftros. Quarc,fi cupimus in Chrifto videre quod nos fceliccs ac beatos rcddat,di' fcamus credere non videndo. His Chrifti verbis refpondet quod habetur i. Pct.i.b.8. vbilau-dantur fideles qui Chriftum diligunt que non viderunt:amp; exultant gaudio inenarrabili,quan-uis cum non afpiciant. Quod autem Papiftæ hæc verba torquent ad fuam tranffubftantiatio-nem probandam, plufquam friuolum eft. Vt beati fimus, credere nos iubent Chriftum effe in fpeciepanis.Sed nihil minus fuiffe Chriftopropofitumfcimus,quàm vt fidem fubiiccrethomi nu commétis:quæ fi minimu tranfiliat vitra verbi metas,definit iam effe fidcs. Si credere pro-mifeuè oportet quæ non videntur,quicquid prodigiorfi fingere hominibus placuerit,quicquid

fab uî ar um efFutire,fidem noftram habebit obftriâam. Ergo vt locum habeat hæc Cbrifti fen-tcntia,in primis probandumeftexverboDeiiddc quo ambigitur. Verbum quidcm pro fua tranllubttantiatione afFerunt.'fcdquod probe cxpofi tum,nihil eorum delirio fuffragatur.

3Ô Multa quidem etiam alia figna fecit lefus corä difcipulis fuis, quæ non funtfcnptainlibrohoc. •’

31 Hæc autem fcripta fuht, vt credatis quod lefus eft Chriflus Filius Dei: amp;c yt credences jVitam habeatis in nomme ipfius.

y miraculis, quàmvtfideiadminiculafint acfulturæ. Valent cnimadpræparandas hominum mentes,quô plus reuerentiæ déférant verbo Dei. Scimus enim quàm frig^dafit amp;nbsp;tarda noftra attentio, nifi aliunde ftimulcmur. Deinde non parum authoritatis acccdirreceptæ iam doûri-næ,quum cius fulciendæcaufapotentem manum fuam è cælo cxcrit: quemadmodû dicit Mar- lAare.is.d.io, eus, docuiffe Apoftolos,Domino coopcrante,amp; fermonem confirmante fequentibus fignis.Er go quanuis proprie fides in verbum Dei recumbat,amp; ad verbum rcfpiciat, taquam ad vnicum fuum feopummon tarnen vana eft acceffio ex miraculis:modô ipfa quoque ad verbum referan- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

rur,cóque fidem dirigant.Cur miracula vocentur figna,alibi diximus.-nempe quod ill is Dominus ad confiderandam fuam virtutcm excitât, dum aliquid nouum, amp;nbsp;infolitum oftendit.

lEsvsEST CHRtsTVS, Chriftum intelligit, qualis in Lege amp;nbsp;Prophetis fuerat promiirus:nempc Mediator Dei amp;nbsp;hominum,lummus Patris legatus,vnicus miidi inftaurator, amp;nbsp;author perfedæ fœlicitatis. Nequecnim nudum amp;nbsp;inanem titulum arripuit Iohannes, quo Filium Dei ornaretzfed complexus eft fub Chrifti nomine quæcunque illi officia Prophetæ af-fignant.Idco confiderandus eft nobis qualis illic delcribitur. Quo melius patet quod nuper di ófum fuit, fidem in miraculis non hærcrc, fed recta deduci ad verbum. Perinde eft enim acfi di-xiffet Iohannes,miraculis comprobatum effe quod olim Prophetæ verbo docuerant • Et fane videmus Euangeliftas ipfos non fimpliciter infiftere recitandis miraculis:fed magis in doétrina occuparizquiaper fe miraculanihil nifi confufam admirationem parèrent. Qnare fenfus ver-borumeft,fcriptahæceffcvtcredamus,quatenusfignisadiuuaripoteft fides. Addit,F i l i v s

' DE izquiaexcommuni hominumordincnemorepertus fuiffeiadres tantas peragendasido-neusznempe ad Pattern nobis placandum, ad expianda mfidi peccata, ad mortem abolendam, ad'diruendum fatanæ regnum,ad veramiuftitiam amp;nbsp;falutem nobis aftercndam.Cæteivim,quu FILI inomévnicèinChriftucompetatjfcquiiurnonadoptioneefleFiliüjicdnatura.Quarc, in hoc nomine continetur æterna Chrifti diuinitas. Et certè qui Chriftum ex tam luculétis do-cumentis quæ in Euangelio extant, Deum noagnofcit,quiacæcutit in plenalucc,nc Solis quidcm ac terræ intuitu dignus eft. VT CREDEN.VITAM HAB. HlC qUOqUC fidci cffcduS addituseftad cohibendam hominum cupiditatem,ne plurafcire appetant quàm quæ fufticiunt advitam obtinendam.Quænam enim ifta effet improbitas, non contcnium elle ætcrnafàlutc, ac veile tranfilire regnicæleftis metas? Cæterùm,hicpræcipuum doétrmx fuæ caput repetit Io hannes,fide nos vitam æternam confequizquia extra Chriftum nioriui,fola cius gratia in vitam reftituimur. Qua de re fatis multa diximus fuprà capite tertio,amp; quinto. Quöd Christi N o M ENpotiusdixit,quàmc H R i st v Mjhuiuslocutionisratio expofitafuit primo capite b.ii.Eo fe référât ledor,!! videbitur,nc fæpius eadem iterando moleftus fim.

I nbsp;TA O flea manifeflauit fe iterum leftis difcipulis ad mare Tibenadis.mani

2- nbsp;nbsp;nbsp;Eratfimul Simon Petrus,amp; Thomas,qui diciturDidymus, amp;nbsp;Natha

nael q erata Cana Gahlææ,amp; filii Zebedæi, amp;c alii ex difcipulis eius duo.

Diciteis Simon Peti us,Vadopifcatu.dicuntci,Venimus amp;nbsp;nos tecum. Exierunt,amp; afcenderunt in nauem ftatim,amp; illa noóle nihil ceperunt.

4 nbsp;nbsp;nbsp;Mane autem lam faólo ftetitlefus in litore: nó tarnen cognouerunt di-

î Dicit eis lefus,Pueri,num quid obfonii habetis?Refpóderunt ei,Non. At ille dicit eis, Mittite in dexteram nauigii partem rete, amp;nbsp;inuenietis. Miferunt ergo,amp; iam non valebant illud trahere præ multitudme pifciu.

B 7 Dicitergo difcipulus ille quern diligebatlefus, Petro,Dominus eff.Si-mon ergo Petrus, quum audifTet quod Dominus eflet, tunica fuccinxit fe. erat enim nudus:amp; mifitfe in mare.

S Alli autem difcipuli nauigiolo venerunt. (Non enim longe aberant a terra,fed circiter cubitis ducentis)trahentes rete pifcium.

9 Vt ergo defctnderunt in teiram,Yiderunt prunas pofitas ,amp; pifcem fu-perpofitum,amp; panem.

’° nbsp;nbsp;nbsp;Dicit eis lefus, Afferte depifcibus quos prendidiftis nunc.

“ Afcendit Simon Petrus, amp;nbsp;traxit rete in terram, plenum magnis pifci-bus,centum quinquagmta tribus. amp;nbsp;quum tot efl'ent,non eft fcmum rete.

D icit eis lef'us, Venite,prandete. Et nemo difcipulorum audebat interrogate eum,Tu quis es?quum fcirent.quod Dominus effet.

’3 nbsp;nbsp;nbsp;Venir itaquelefus,amp;accipit panem,amp; dat eis,amp;pifcem fimiliter.

C *4 Hac lam tertia vice manifeflatus eft lefus difcipulis fuis, poftquam re-furrexerat à mortuis.

I POSTEA MANiFESTAViT. Incumbit adhuc Euangelifta in Chrifti refiirredionei« probandam,acnarratfeptemeum difcipulis apparuiffc:inter quos Thomam numcrat,non tarn honoris caufa,quàm quöd cius tcftimonio citius credendum’eft,quo magis obftinata fuit ein« incrcdulitas.Eft autêfatis prolixus Euâgelifta;quia circûftantiasomnes diligéter colligit, qu® ad certitudincm hiftoriæ faciunt.Lacû Tiberiadis more Hebraico mare vocari,alibi diximus.

3 VADO piscATVM. Quôdoocrampifcationidabat Pcttus,non debctvideri alicnum eiusofficio.Flatu ordinatus fuerat Âpoftolus,vt nupervifum eft; fed tatifper cefTabat dumin-duereturnouavirtute. Nondumenimad exercendumdocendi munusprodire iuflus fuerat: fed tantum admonitus de futura vocatione,vt ipfe amp;nbsp;reliqui intelligerent, non fruftra fe ab ini tio fuilTe eledos.Intereaagunt quod folcbant,amp; quodpriuatos homines decebat. Paulus qui-dem in medio prædicationis curfu vidu manibus quærebat. fed diuerfa ftiit ilia ratio: fic enim partiebatur tempus,ne labores manuarii cum à docendo abftrahcrent. Petrus autcm,amp; eius co mites,quia ab omni publica funftione otium eft, bbcrefctotos pifcationi impedunt. .ilia NocTE NIHIL cEPER V N T.Tota node paffus cft Deus fruftra cos fatagere,adilluftran-dam miraculi fidem.Nam fiquid cepifTentjUon ita dare in continuo fuccefTu innotuiflet Ch« fti vircus:fcd dum tota node fruftratijfubito ingenti captura potiuntur,iuftaillis datur occafio agnofcendæ Domini graciæ.Eodem etiam modo fideles fæpe excrcct Deus, quö fuam il lis be*

s E C. I o H A N N E M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;151

ncdiâionem commendet.Si profperè fcmpcrfuccedercr,quotics Ubori manum admoùemuSj nemo ferè Dei bcnediâioni acceptum ferret quod babcretoperæfuæ pretium: iaöarentom-nesfuam induftriam,amp; manusfuas ofcuIarcntur.Scd vbiinterdumnulloprofeûu fefatigant ac macérant,fiquis pofteameliorfruSus contingir, coguntur aliquidextraordinarium agno-fcere.Itafit vtlaudem profperi fucceflus Dei gratia: tnbuereincipiant.

6 mittite in d e X. p a r t e m. Nonimperat ChriftusproiureaepoteftateMagiftri ac Domini; fed confulit vt vnus quifpiam è populo. Difcipuli autem confihi inopes, homini quanuis ignoto faciU obtemperant.Si ante primum iadJum tale aliquid audiflent,non tuiflent tarn prompti ad parendum. Quod ideo monco,ncquis mirctur ita fuilTc morigeros, quu iaflr longa amp;nbsp;irritafatigatione effent domiti.Quanquam non vulgare hoc fuit tolerantia: documc turn,quod laborem,in quofc infoeliciter cxercucrant totanode,poft exortam dici luccm con-tinuant.Etcerte vt Dei bcncdiftioni locus detur,conftantcrcxpedanda eft. nihil enim magis præpofterum,quàm manum ftatim ab operarctrahcre,nifi fruduofa appareat.Scrio laboraf-le difcipuloSjteftis eft Petri nuditas. Atqui non detredant periculum faccrc ncui iadus,ncqu5 occalionem negligant.Qu^od tarnen obfequuntur Chrifti præccpto,fidei adfcribi non poteft. audiunt emm tanquam ignotum hominem.Nunc fi nobis molcfta eft noftra vocatio, quia vi-detur effe fterilis labor quern fulcipimus:vbi tarnen nos Dominus ad pergendi conftantia hor-tatur,colligere animos deccr:non décrit tandem feelix euentus,fed opportuno tempore.

7 digit ergo discipvlvs ille. Suoexemplo docctEuangeliftajquotiesno-* bisprætcr fpem benefucccdit,tollédas effe ad Dcii mentes-.quia venire protinus in métem de-^ct,exciusfluxiffe gratia beneficium hoc, qui bonorum omnium author eft. Pia ifta diuinæ gratiæ agnitio,qux Iohannis animoinfidebat,cum ad Chrifti quoque notitiam deduxit. Ne-que enim Chriftum oculis cognofcit:fed quia perfuafus eft diumitus oblatam effe pilcium co piam,colligit Chriftum cffc,a quo diredæ fuerantipforum manus.Scd quemadmodum in lo-hanne prior eft fides;ita mox Petrus cum ardore fuperat,quando pofthabitarationc periculi,in lacumfcproiicit.Sequunturaliinauigio.Pcrueniunt quidem omnes tandem ad Chriftum;fed Petrum fingularis ardor prx aliis rapit.Cxteriim ambulâdônc,an natando traiccerit ad ripam, dubium eft.Hoc tcncre fufficiat,quód rclido nauigio iter arripucrir,non fuiffe prxeipitem tc-tncritatis impetumifedprozeli fui menfura ante alios progreflum effe. non valebant iLLVD trauere. Primum in tam copiofa pifcium captura Chriftusfuæ virtutisfpeci-men edid.it : alterum verb, dumoccultafua virtute integrum rctefcruauit, quod alias feindi ac difrumpi ncccffe crat.Iam acccdunt aliæ circunftantix, quod carbones in ripa accenfos re-periunt difeipulizquod adllint pifccs,quód expofitus eft illicctiam panis. Quantum adpifeiu numerum fpedat,non eft fublime aliquod in eo quærendum myfterium. Argute Auguftinus ex repetitis numcris,Legern inde.amp; Euangclium confiât. Verum fiquis propius cxpenaat,repc-rict puerilem effclufum.

10 AFFERTE DE 1'isciBvs. Tamctfimomcnto implctumfucratrctccitramagnum eorum laborem,capturam tarnen illis Chriftusaffignat.Sicpanem vocamusnoftrum,quern pc tentes nobis dari,fatemur ex Dei benedidione proucnirc.

li NEMO DISCH’, avdebat. Qiiairipoteftquidillisobftitcrit,pudomc cxrcucrcn-tia,an aliud quippiam. Atqui fi videbat Chriftus cos ambigere,dcbuit,vt fxpe alias,occurrerc corum dubitarioni.Rcfpondeo,non aliam fuiffe pudoriscaufam, nifi quiafatisconftabat effe Chriftum.Scifeitari enim folcmus de rebus dubiis amp;nbsp;obfcuris.Significat ergo Euangclifta,n5 interrogaffedifcipulos Chriftum, qubd veritifucrintilliiniuriani faccre : adco fe ciarc con-fpicLiis fignis patefccerat.

HACiAM TERTIA VICE. Numcrus tcmarius ad tcmpotis diftantiam rcfcrtur. Plus fepties iam apparucrat Chriftusifed quicquid vno diegeftum fucrat, fub manifeftatione vna compleditur. Significat ergo per intcrualla vifum effe Chriftum difeipulis, vt fidem fu£C re-furredionis faccrct.

Quuni ergo pranß effent,dicit Simoni PetroIefu,s,Simon Iohannis,di ligis me pins qnàm hi? Dicit ei,Etiam Domine,tu fcis quod amem te.Di-cit ei,Pafce agnos meos.

jjf nbsp;nbsp;Dicit ei rurfus fecundô,SimonIohannis,diligis me? Ait ilh,Etiam Do

Cap. X X I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I N £ V A N G.

«7 nbsp;nbsp;Dick ei tertio,Simon Iohannis,amas me? Indoluit Petrus, quod dixif-

fet fibi tertio, Amas me?Dixitque ei,Domine,tu omnia nofti,tu fcis quod amemte.Dicitei lefus,Pafce ouesmeas.

i8 Amen amen dico tibi,quu. efles iunior,cingebas te, amp;nbsp;ambulabas quo '' volebas : quum autemfenueris, extendes manus tuas,amp; alius te cingct,amp; ducet quo non vis.

g Hoc autem dixit, fignificans qua morte glorihcaturus eHet Deum. Et quum hoc dixifl'et,dicit ei,Sequere me.

Q-V VM ERGO PR A N SI ES SENT. Iim narrat Euangelifta quomodo Petrus in cum honorisgradum vndcexciderat,rcftitutusfuciit.PcrHdacertè illaChrifti abncgatio,de qua audiuimus,ilium Apoftolacuindignumreddidcrat.quoniodoenim diet idoneusfidcimagi-fter,qui turpiter abca JefcccratîCrcatus tucrat ApoltüIuSjnépc cû luda.Ex quo autem loci lui del’crtor tuerat,limul ctiam priuatus erat honore Apoftolatus.Ergo nuncilli tam libertas do-cendi quàniauthoritas ielhtuitur,quarum vtranqueamiferat lua culpa.Ac nequid illi oblta-retdefechonisinfamia,cius memoriam abftergit Chiiftus, ac dclct. T alls in intcgrîi reftituiio, Sc Petro Jeciusauditoiibusnecellariafuit ; illi quideni,quo magis ftrcnuèmunusluù obirct, vocationis itcrum fibi iniunciæ certus Jus veio, ne macula in honiine hærcns occafio diet Iper ncndiEuangelii.Hodic quoque noltra pluriniumintcreli,Petrum adnosprodirctanquam no uum hominem, cuius aboliiuinfit dcdecus quodobftarc polletcius dignitati. s i moN loii. AMAS me! HisvcrbisfignificatChiiftus,ncminenipollcfidciiterfcruircEccle-fiæ,amp;opcramluamimpcndercgrcgi pal'ccndo,nifi altius rcfpiciatquam ad homines. Prmci-pit) munus palcendi per Iclabonolum eft acmoleftû.quandofcilicct nihil difficilius dtjquani hominescontinercliib Deiiugo:quorum multiinfirmilunt,alnlcuesamp;protcrui;aliitaid],amp; fegnes, alii dun Sc parum dociJ es.lam latancjuaicûque poteft ofFcnfiones ingcnt.quibus fran-gat boni paftoris animum vel debilitct. Hue accedit multorfi ingratitudo Sc aliæ tæuii cauiæ. Nunquam ergo in hoc officio conliantcr pcrgct,nifi m cuius corde fie regnabit amor Chrilti, vt fui oblitus totvimquc le illi ad Jicens,impedimenta omnia fuperet.Ita le affeâfi fuille dccla-t Cor.r.f.14. P-iuIus,quum dicit,Chantas Chrilliccnltringitnos,hocrcputantesquódfi vnusmortuus eft pro omnibusjomncslimulconucnitcllemortuos. Quanuisenimamorcm intel ligat, quo nos coplexus eft Chriftus,lt;S: cuius morte lua lpccimenpræbuit,adiungit tarnen mutuum afte-i.CDMfi'.i/.ii. dungqui ex tanti bcnehcii fenfu nafeitur. Rurlum veto alibi improbos Sc falfos dociorcs qui Ecclefiam turbant,hac notainfignir,quod non diligant Dominum lefum . Meminerint ergo qui àd regendam Ecclefiam vocanrur,fi munus fuum rite probeque exequi cupiuntjnitiumn-bielTe faciendum à Chriftiamore. Interim luculcntèteftatur Chriftusquanti faciatfalutem noftram.dum ita fingularirerpaltoribuscamcornmendat. Atque hoc fibi documcntuni fore alTerit quantopere ab il lis amerur,fi ca folicitè curent.Nihii certè cfficacius potuit dici ad ani-mandosEuangclii miniftros,quàm dumaudiunt nullum Chrifto gratiusofficium clTc,quàni quod pafcendo eins grcgi impenditur. Piis autem omnibus non vulgaris inde haurienda eft conlolatio.'dum le Filio Dei tâ charos die acpretiolos audiunt,vteos quafi in locum 1 uû fubgt; roget. Sed eadem dodrina no parum terroris meutere debet falfis dodoribus qui Ecclcfix regimen pcruertunt:QuianonlcucsChrifto pœnasdatunfunt,quifeabillis violari pronun-tiat. PASCE A G NOS. Vcrbum pafccndi Sctiptura mctaphoricè ad quodujs regimcii ac-commodat.Hic autem quia de fpirituali Ecclefiæ gubernationc agitur,opcræpretium eft no-tare quibus partibus conftetofficium Paftoris.Ncqucenimhîc nobis otiofa aliqua pingitur dignitasmecChriftushominimortali imperium aJiquod defcrt,quodconfule cxcrceat pro fua libidine. Vidimus autem fuprà,capite decimo,Chriftum proprie vnicu m die Ecclefiæ Pa-ftorem.Vidimus ctiam cur nomé hoc fibi fumat:nempc,quiafalutisdodnna regat ouesfuas, adeóquc pafcatiquiaille demum verus eft animæ cibus.lam verb quia hominum opera vtitur ad prædicandani doctrinam, nomen quoque fuum ad cos tranffert, vel faltem cum ill is com-municat.Legitirni ergo demum Paftores coram Deo ccnfcntur,quifub Chrifto capitc, Ecclc fiæpræfunt per verbi minifterium’.vndecolligcrepromptum eft, quid onerisimponat Chri-ftus Petro,amp; qua lege cum gregi fuopræficiat.Quo fatis dilucidè refclliiur Romanefiura ini-

s E C. I o H A N N E M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;132

probitas,qui locû hue detorquent ad ftabilicndâ Papatusfui tyrannidem.Pctro,inquiunt, praî aliisdiiSiim eft,Palceouesmeas.Curillipotius diélûfit,quàmreliquis,iamantè fxpoiuimus: nempe,vtpurus oninifiniftra nota,liber clTetadprædicâdumEuangclium.amp;idco tercum Pa-ftorem conftituit Chriftus, vt très abnegationes, quibus fibi Petrus æternum probrum cotra-xerat,abolitæ,eius Apoftolatu m no impediant: quemadmodum prudenter obleruant Chryfo ftomus, Auguftinus, ôc Cyrillus, amp;nbsp;plcriquealii. Cæterùm, nihil Petro datum eft his verbis, quod non omnibus Euangelii miniftrisperinde fit commune. Fruftra ergo Papiftæ ideo con-tendunteffe primarium,quiafpecialiter vnus vocetur. Atque vtdemus tuiffe priuarim illi aii-quid honoris delatum,vnde quxfo euincentlocatum fuiflem primatu? Fueritlane præcipuus inter Apoftolos,an inde protinus fequetur, fuiflc vniuerfalem totiusorbis Epifeopum? Adde quodquicquid accepit Petrus, nibilo ad Papam magis pertinet, quam ad Mahometum. Quo cnimiurepro hærede Petri fe venditat? Deinde,qiiis illi i'anusconcedcqhîciusaliquodhære-ditarium à Chrifto pofitura efleîSucceffor tarnen vult haberi. Vtinam qiiidem cflet.Ncmo no-ftrùm illi répugnât quin amp;nbsp;diligat Chriftum,amp; curam fulcipiat pafccndi ciusgregis.fed ncgle-fto Chrifti amore,amp; reiedo pafccndi officio fucceflionem iadare,nimis abiurdum eft,ncc mi' nusftul turn.Quemadmodum autem Chriftus docendiprouinciam Petro mandans,loljuido-Io,vel animarum carnifici erigcrenoluit,cx quoEcclefiam miferè opprimeretnta breuiicr ad-monuit quale probet Ecclefiæ fuæ rcgimcn.Sic larua detrahitur cornutis omnibus Epifeopis, quifola theatrica pompa,amp; inani titulo contenti,ius cpifcopale fibi arrogant.

PASCEOVES MEAS. Nou omncs promifeue Chriftus pafeendos tarn Petro,quam aliis committit:fedtantum agnos fuos, vcl oucs.Alibiautem definit quólnam reputet in li;o grege; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;io.ó.ï.

Oues,inquir,meæ vocem mca audiunt,amp; fequuntur me.vocc alirni non audnint.Danda quidé eft opera probis dodoribus, vtomnes colligatadChriftum. Et quiadifccrncrc ncqueunt inter oues ac ferasbeftias,tentandu eft modis omnibus an maluefacerc pofimt qui lupis fimilcs lunt magis,quamouibus. Sedpoftquam omnia conatifuerint,nonnifielcdisouibus prodentla-bor.Inde enim docilitas amp;nbsp;fides, quod Pater cæleftis Filio tradit in obfequhim,qiios ante con-ditum mundum clegit.Cæterùm,admonet hic locus,nullos pofte in falutcm,Euangelii dodri-napafci,nifi manfuetos ac dociles.Neque enim fruftra Chriftus difcipulos fuos agnis Ôc ouibus cotnparat.Sed fimul notandum eft Dei Spiritu cicurari,qui natura vrfi,aut leones cranr.

17 indo L VIT pETR V s.ProculdubiononfenfitPetrus quorfumtendererChriftus,idem toties rogando.Putat igitur oblique fe infimulari, quafi non rcfpondcrit ex animo. Sed iam o-ftendimusnonfuifTefiiperuacuamrepetitionem. Deinde,nondumfatis expertus erat Petrus quam penitusoporteat Chrifti amorem corum animisinfixum cflc,quibus vincendæ funt innu meræ difficultatcs.Poftca longo vfu didicit,non fruftra tale examen efte habitu. Porro in cius perfona docentur qui fubiturifunt regenda: Ecclefiæcüram, nonleuitcr tatumfe cxcutere: fed al tins examinare quo zelo præditifint,nein medio curfu refiliant,autdeficiant. Docemurctia omnes,placidè,amp;æquisanimis ferendum efte fiquandonos Dominusrigidius examiner: quia iuftas habet eius rei caufas,quæ nobis plerunque funt ignotæ.

18 amenamendicotibi. Poftquam hortatus eft Chriftus Pctrum ad. pafeedas oues, eundem quoque armat ad obeundam quæ inftabat militiam. Ita non modo exigi t ab eo fidem, ac diligentiam.fed inuidu animQ in pcriculis,amp; conftan ria in tolcrada crucc. Denique ad mor tern obeunda,vbi opus fucrit,pararu efte iubet.Etfi ante non æqualis eft paftorii omniu conditio, cóuenit tarnen admonitio hæc omnibus aliqua ex parte.Parcit Dominus multis,amp; ab coru fanguine abftinet;hoc vno côtcntus,quôd dum viuût,bona fide fe totos illi cofccrant. Sed quia nouas fubindepugnasamp; multiplices mouetfatan,necefic eft ad morte paratos efte quicunque pafccndi munus fufcipiunt.vt certè illis negotium eft non folùm cum ouibus,fcd ctiam cum I u pis.Qu^od ad Pctrum fpedat, voluit cum Chriftus de exitu fuo præmonitum, vt affidue medi-tareturfanciendam efte demumjropriofanguine dodrinam,cuius cratmini,fter. Quanquam videtur Chriftus in his verbis, no eius tantum habuifTc refpedu, fed martyris clogio apud alios ornafle:acfi dixift'et,fore longe alium atblctam,quam fe præftitcrat.

15 Q_vvM ESSES I V N I o R, Videtur fenedus quicti amp;nbsp;otio efte deftinata : quare vacalio fenibus darifolet ab oneribus publicis.Et milites fiunt emeriti. Potcrat ergo Pen us fibi in ilia ætatepromittcretranquillumvitæftatum.Contra,pronuntiat Chriftus inuerfum iri nati.ræ ordincm; vt qui fuo arbitrio iuuenis vixerat,fencx alieno regatu r, amp;nbsp;quidem violentum imperium ferat.Cæternm,in Petro infigne habcmus communis noftræ fortis fpeculum.Multis com modaeft aciucundaviræ ratio antequam à Chrifto vocentur ; fimulac nomen illi dcdcrunt, ac

Cap. X X I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I N E V A N G.

recepti flint in difclpulos,vel faltem aliquanto póft tempore, trabutuf ad graues pugnas, ad tu-multuolam vita,adingcntia pericula,interdû adipfam quoque morté.Hæc códitio,tamcifi du ra eft, no tarnen ægre ferêda.lntcrea fie teperat Dominus crucc, qua vult feruos fuos expcrii i,vt illistantifper indulgcat,dum maturuerit eorum virtus.Ncquc cnim ignora cft illi corû infirmi-tas,vitra cuius modum eosnon vrget. Sic Petro ignouit,quandiu tenerum adhuc arque imbel-Icmeffc ipium vidcbat. Difeamus ergo nos illi ad extremum vfque fpiritum offerre, modóro-bur fuppeditet. Qu^ gt;u re fœda multorumingratitudo apparet. Nam quo mitius nobifeû agit Dominus,eo magis affuefeimus ad perpetuam molliticm. Ira vix centefimus quifquc reperitur qui non obftrepat, fi poft longam indulgentiam durius tradetur. Atqui potius reputanda crat Ôci humanitas,quôd nobis ad tempus parcit.lta dicit Chriftus, fe quadiu in terris verfatus cft, difcipulos fuos hilariter habuilTe, aefi nuptiis intereircnt, quos poftca manebant ieiunia amp;nbsp;la-chrymæ. alivs te ginget. Multi genus mortis notariputant, quod exicnfis brachiis fufpenfus fucrit.Vcriim ego fimpliciter cingendi verbo eomprehendi interpretor externas om-ncs adiones,quibus fe amp;nbsp;vitani fua homo componit.c i n g e b a s te,hoc eft,induebas provt libitum crat:pofthac autem tollctur hæc formandi habitus libertas. Porró quo fupplicii generc affedusfueritPetrus,nefcirepræftar,quàmdubiisfabulishaberefidem. dvcet ctyo NoN V I s. Senfus eft,Petrum no luo fato,ied vi amp;gladiomoriturum.Sedvideturabfurdum, quod Chriftus mortem eius voluntariam forenegat. Nam vt nulla conftantia,fic nulla martyrii laus, vbi quis ad mortem inuitusrapitur.Verùm, hoc ad diffidium carnis amp;nbsp;fpiritus quodlentiunt infc fideles,refcrri dcbet.Nuquam enim tarn libero folutóque affedu obfequimur Deo, quin mundus amp;nbsp;carovciutfuniculis quibufdamincontrariumnosretrahant. Vndeilla Paulique-rimonia,Nonquod volo bonu,hoc facio,amp;c.Præterea notandum eft,naturalitcr omnibus infi turn efte mortis horrorcmiquianaturæ répugnât, veile dilPolui. Itaque Chriftus, etfi toto corde compofitus erat ad parendum Dco,mortem tamen deprecatur. Adde quod Petro formida-biles erant cruciatus, ex hominum fæuitia. Q^are nihil mirum fi mortem aliquatenus refugc-rit.Sedineoclariusprobauit quam Deoobedicntiam præftabat,quôd mortem quam per fc libenter fugifler, fpontetamen obiit: quia feiebat itaplacere Deo. neque enim vllafuiflctpa-tientia ablque animi palTione. Atque hæc cognitu valdc vtilis cft dodrina.Nam amp;nbsp;nos ad pieces folicitat: quianunquamabfquefingulari Dei auxilio vincerc polTemus mortis timorcm: ideóquenihil reftatnifi vtfuppliciternosoffcramusiniregendos. Deinde valet ad fubleuan-das mentes noftras,nc prorfus concidant,fiquando trepidare in pcrfccutionibus cStigerit. Qiii martyresnulk)fuiftctadosmetufingunt,defpcrationis materiam fumunt ex proprio metu. Atquinoneftquodafequcndo illorumexcmplonosdetcrreatnoftrainfirmitas,cui fimilcin experti funt,vtnon poflent nifi fecum pugnando,dc hoftibus veriratis triumphum agcre.

Ip siGNiFiCANS Q_VA MORTE. Magnumhabctpondushæcpcriphrafis:etfienimfco-pum hunc piis omnibus propofitum efle dccet,vt Dcum tarn vita,quàm morte fua glorificcnt; voluit tamen Iohannes pcculiari clogio ornarc corum mortem,qui fanguinc fuo Euangeliuro Chrifti obfignant, noménqueilluftrant. ficuti Paulus docct, ad Philippenfes i. c. ip. lam verb noftrum eft,quern mors Petri frudumprotulir,coIligcre.Namignauiæ noftræ culpa eft,nifi inde confirmatur fidesnoftra: amp;nbsp;codem ctiam tendimus, vt per nos illuftrctur Dei gloria. Hunc finem fi confidcraflent Papiftæ in morte martyrum, nunquam illisfacrilcgumillud,amp; detefta-bilc commentum veniftet in mentem ,’valerc ad iram Dei placandam, pretiumque pro pccca-tis foluendum. e t qjv vm hoc dixisset. Hie exponit Chriftus quorfum ilia vio-Icntæmortisprædidiofpcdarctmempcvtfc Petrus ad tolerantiam comparer. Qiiado,inquit, mors tibi fubeunda eft meo exemplo,îequerc ducem tuû. Cætcrùm,quô libcntius Deo ad cru-cem vocanti Petrus obtcmpcrct,duccm fe Chriftus proponit.Nequc cnim generalis cft exhor-tatio,qua cum ad fui imitaiionem inu itet, fed tantum agit dcfpccic mortis. Hoc autem vnum quicquidacerbitatis in morte cft,non parummitigat,dumfcantcoculos noftros offert Filius Dei cum beatafua refurredione,quæ triumphus eft nofter contra mortem.

20 Conuerfus aute Petrus videt difcipukim quern diligebat Iefus,fequen-1Î.C.13. tem-.qui amp;recubuit in cœna fuperpeólus eius,amp; dixit,Domine quis efl il-lequi traditte?

ti Hunc ergo quum vidifTet Petrus, dixit lefu, Domine,hic autem quid? îi nbsp;nbsp;nbsp;Dicit eiIefus,Si eu volo manere donee venia,quid ad te?tu me fequcrc.

*î nbsp;nbsp;Exiit ergofermo inter fratres quod difcipulus ille no moreretur : no

dixerat ei lefus quod non moreretur : fed, Si volo eum inanere donee ye--niam,quid adte?

^4 Hic eft difcipulus ille qui teftimoniumperhibet de his,amp;fcripfithæc: Si fciinus quod verum eft teftimonium eius.

Sunt autem amp;nbsp;alia multa quæ fecit lefus, quæ ft fcribantur fingulatim, ne ipfum quidem munduni capturu arbitror, cos qui fcriberentur libros.

20 coMversvs petrvs. Habemus in Petro noftra? non modo fuperuacuæ, fed etiam noxix curiofitatis exemplum:qûôd aliorum intuitu,ab officio noftro abftrahimur. Eft enim nobis ferèinnatum,vtalicnæpotiusquàm vitænoftrærationem exigendo, vana inde capte-mus efFugia.Hocenim excufationis colore vitro nos decipimus, quod non fint alii meliores: quafi verb nos eorum ignauia abfoluat.Vix au tern centefimus quifque reputat quid valeat il-lud Paull,Vnufquifque onus fuum portabit. Quarc in vnius hominis perfona communis eft omnium reprehenfio, qui hue amp;nbsp;illuc circunfpiciunt qualiter fe gerant homines :quid autem fibi à Deoiniundum fit, negligunt. In eo prxfertim nimis crafle hallucinantur, dum fe-curèprætcreuntquid poftulet priuata cuiufqueamp;fingularisvocatio. Ex decern vnumDeus cliget, quern vel grauilTimis ærumnis, vel immenfis laboribus exerceat : alios nouem quie-tosfinetjvelfaltemleuitertantiim exercebit. Deinde non eodem omnesmodo tradat,fedde fingulis,provtvifum eft, experimentumcapit. Quiimergo variæfintChriftianæmilitiæfpe-cies,fuum quifque ordinem teuere difcat,nec tanquam otiofi de hoc v el il I o quæramus,dum fingulosnoftrùmcælcftisDuxcompellat : cuiusimpcriofieintentos nosefredecet,vtaliao^ mniaobliuifcamur. Qvem diligebat iesvs. Ideoinfertahæcperiphrafis fuit,vt feiamus qua de caufa compulfus fiiit Petrus ad mouendam quæftionem quæ hîc refertur. ab-furdumenimputabat,folum fe vocariomifrolohanne,qucmfempertantopere Chriftus dile-xerat.Itaque prætcxtu non carebat ifta Petri interrogatio, cur nulla fieret Iohannis metio:acfi mutatus effet erga eum Chrifti animus.Eius tarnen euriofitati anfam Chriftus præcidit, refpS-dens eius non referre quid alii aduri fint,dum obtcmpcrandum eft Dei vocationi.

2'2 siEVM VOLO manere. Quodvulgo ttuucata fuithæcfcntcntia,amp;priusmcm-brfi affirmatiuè legerunt,Sic eum volo manere donee vcniam-.librariorum infeitia fadum eft, non interpretis errore.Nequeenim in Græcadidionefallipotuit, fed apud Latinos facile po-tuitobrepere vna litera, quælotumfenfuminuerteret. Totaigituroratio interrogatiua eft, acicgi debet vno contextu. Voluit enim Chriftusmanum iniicere difcipulo, vt eumintra vo-cationisfuæ metas continerct. Nihil tuarefert,inquit,nec te feifeitari decetquid de collega tuo agatur: hocmeo arbitrio permitte, folùm de te cogita,amp; teadfequendum accingc quo vo caris.Non quod fuperuacua fit omnis cura de fratribus: fed modum habere debct:vt curafit, noncuriofitas quænos impediat.Rcfpiciat igitur quifquead fuosproximos, fi quo modo valeat ipfosfecum ad Chriftumtrahere, non autem vtfeillorumoffendiculisremoretur.

25 EXIIT SERMo. NarratEuangclifta,exChriftiverbisperperamacceptis manaffcinter difcipuloserrorem,quodnunquam moriturus effet Iohannes. Porro eosintelligit quifermo-ni interfuerant,hoc eft Apoftolos.non quod ad eos folos pertineat nome fraternum, fed quod fuerint quafi fandæ vnitatis primitiæ.Poteft etiam fieri vt præter vndecim notetur ctiam alii quitunccumillisagebant.acEXE vNDi vcrbofignificatfparfum vitrocitróque fuiffe hunc errorcm,quem tarnen probabile eft non fuiffe diuturnumffed tandiu inter cos obtinuit,donee Spirituilluftrati,rediusamp;purius de Chriftiregno,aboIitiscraflisfigmcntis,fentirét.Cæterùm quod de Apoftolis narrat Iohannes,quotidieaccidit:nec mirum .namfidomeftici amp;nbsp;interio-res Chrifti difcipuliitadelufifucrunt,quanto procliuior crit eorum lapfus qui non tarn fami-liariteredodifunt in ChriftifcholaîSed notemus fimul vnde proueniat hoc vitium .Vtiliter nos docet Chriftus in ædificationem,amp; quidem perfpicueifed nos 1 u ci tenebras inferimus pra-uis noftris commcntis,quæ ex proprio fenfu accerfimus. Nihil certi de lohane pronuntiare vo-luerat Chriftus:fed tantum fibi aftcrereplenam in cum vitæamp; mortis poteftatcm.ita fimplex aevtilis per feerat doftrina:fcd plus fibi fabricant acimaginanturdifeipuli quam diöum file rat. Quare, vttuti fimusab eodem periculo,fobriefapere difcamus.Scdcaeft humani ingenii lafciuia,vttoto impetu in vanitatem ruat. Quo fadum eft vthic quoque error,à quo difertè

Euangelifta cauendum monueràt,nihilominus in mundo gralTatus fit.Nam fabulatifunt, qufi fibi effodi fepulchrum iulTiiret,atqueilluc defccndiffet,vacuum poftridic rcpcrtum cffe. Qua- . f e videmus nullum fore errandi hnem, nifi fimplicitcr amplexi quod à Domino traditum ei^ aliéna omnia commenta repudicmus.

2,4 HIC EST DiscipvLvs ILLE. Quiahaftcnus fuimcntionemfubtertiapcrfonâ fteerat Iohannes,nunc exprimitfe ilium clle:quô fcilicct,plus ponderis habeat teftis oculatus, 8c cui penitus comperta fucrunt omnia de quibus fermonem facit.At verb nequis eins fcimo-nem fufpeâum habeat,aefi ad gratiam effet compofftus,proptcrcaquôd à Chrifto diligeba-tur,hanc obieâionem ànticipat,plura à fe prætenta fuiff e diccns,quàm fcripta.nee de quibuf-uis Chrifti aâionibus loquitur,led quæ ad publicum eius munus Ipeâabant.Nec videri debet abfurdahyperbole,quumfcranturquæpalliminprofanis icriptoribus occurrunt.Nontan- „ tum numerus operum Chrifti confiderandus eftffed pondus quoque amp;nbsp;magnitudinem expen-dere conuenit. Diuina Chrifti maieftas, quæfua infinitate non modofcnlushommum, fed cælum 8c terram,vtita loquar,exhaurit,fuumillicfulgorem mirabiliter proferebat. In cumfi Euangelifta oculos coniieiens attonitus exclamat, iuftam narrationem ne à toto quidem mû-docapipoffc,quismirctur? Deinde minime reprehendenduseft, fi tritareceptâque figura ad commendandam operum Chrifti excellentiam vtitur. Scimus emm vtfeadcommuncm lo-quedi modum aceSmodet Deus ruditatis noftræ caufafimô interdu quodammodo balbutiât. Intcrca tenendum memoria eft quod prius habuimus; quam Euagcliftæfummam literis com plcxifunt, tum ad inftituendam fidem,tum ad falutem conferendam fufficere. Satis ergo fu-pérque fapier,quifquis ritefub iis magiftris profecerit. Et certè quum diuinitus nobis ordinati fuerint teftes, ficuti fideliter de fundi funt luis partibus,ita noftrum eft viciffim ab corum te-ftimonio totos pedcrc,nec plus appetere quam ab illis proditum eft. Præfertim quum corum calami certa Dei prouidentiagubernatifucrint,nc immodicarerum congcrie nosonerarent: amp;nbsp;tarnen deledu habito traderent quantum expedite noueratquifolus fapiens eft, amp;nbsp;fons vnicusfapientiæ Deus;cui laus 8c gloria in perpetuum.