IN E P I S T O L A M

Apoftoli Paull ad Ro^ manos:

COMMENTARII» PER VVOLF= gangvm mvscvlvm fanum*

Cum Indice rerum uerborum lo-cupletifsimo.

2). L V, Men-fiMartio,

gio CominaZJttirtenperg, Amonte3elgardo,T)ominoß(ocumpri-mis ohferuando, 'LJuolJg.yiiCufculiisgranamo^tat,ac

pacem a T)omino'.

BI decurfupræfèntium temporumcoz gito, Princeps illuftrifsimejgemina mi'hi rerum facies, in caufa religionis noftræ, plun'mtim inter ft diuerfa occurnt : læta una,tnftis altera» Læta iolari fplcndo' reinuftrior,ac ccciitus maxi'mo piarum confeientiarum folatio allatajiucundifsix mam offert æternæ ac uere beatæ uitæ promifsionem,ac blando fefe afpcélii om niUcuiufcuncp ordiius homimb.infinuarefatagit. Alacriter accipic fibi credences, mœftos ac deïeélos placidis uerbis lolatur erigit, infirmos confortât, cum bofte antique lucflantcs fideh'teradiuuat, errantes comiter inftruit,fegnes ac torpidns uigilanter excitât, pecz cantes indefinenter ad uiam iuftinæ reuocattcontradicentibus man fuetè quidê, ueriiin iuxtà fortiter refpodetn'ncredulos ac ft prorfus auerfanteSjtanquam æterno exitio deuotos, cum lachrymis deploz rat.Circuitpafsim, lucem geftans amp;nbsp;offerens omnibus, ac uniuer' fum hoc tenebrarum chaos difpellerecontendens» Vtdemeueraz citer in confpeftu Domini amp;nbsp;ingenue fatear, cummihiintenebris catholiciscumalqs erranti primumanno M, D» X V 111» uiftnda darctur,confpe(ftam in fronte illius ueritatem inftinftu diuinæ graz tiæ cupide fum amplexus, nec ab ilia me ulla ratione abftrahi paffus cft Scruator Chriftus, cui honor fit, amp;nbsp;gloria in ftmpiternû: quem oro quotidie,ut in illa me ad finem ufque fanlt;ftificet,confirmet ac fer uct,nec permittat ut latum ab ea unguem uel ad dexteram uel ad fiz niftram dcclincm» Facies hæc Euangelium cft Chhfti filrj Dei, lux errantium,folamen triftium,robur infirmorum,excitatio defidum, conciliatio difsidentium ,uirtus Dei.faluari cupientibus:in fumma, uita morientium,falus pereuntium.Huius refpeftu noftra hæc tem pora in coclos uftp éxtollo, ac beatos prædico oculos,quibus uidc' re,amp;: aures,quibus audire datum eft,quæ diuina prouidentia ad eoz folationem eledorum in caligine Babylonica ftdentium,tam eft eftz menti ad nos miferatione coclitùs demitterc dignata»

Poft elegantem ueró hanc,amp; cxoftulandam diuinç ueritatis facF cm, eueftigid fubftquitur monftrum horrendum,ab ipfis inferis ad extinguendum Euangelicæ ueritatis lucê immiffum. Aipedus huz ius trifarius eft, ut putes te Cerberum uidere tricipitem ♦ Primùm obrjcitur in illo Superftitio,malum inucteratû 8^ infupcrabilc.Hæc cum ufque aded fit infana,ut quos colit uiolet:quodcp amarc amp;nbsp;anv pledi debebat,timeatamp; fugiatîcrrorestarnenfuos,quôdpublici

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«c 2 fint.

EPISTOLA

fint,nomineuetcris Catholicæftdciornat,6chocpado inemen* dabiles reddit. Ädiierfiishanclaruam pugnatum eft non modo no-^ ftris tempor ibus fortiter , fed amp;nbsp;inde ab initio nafeentis Ecclefiæ a multis pijs fidelibus Chrifti miniftris : uerùm nihilofeciusuircs nada,falfis'queopinionibusinflata,Ecclefiam confpurcarembunc ufque diem pergit.

Secundus afpeólus admodum horribilis,adbærethuicaliquangt; to propiuSjfiCjUt uelut ex illo natus efte uidcatur.Eft hie cruentus to tus, trucibus oculis, fronte minaci, dentibus ad uorandum acutis, terribiliter frendens:ac nihil aliud quam carceres,torturas,laqueos, gladium Sc ignés Ipirans. Perfequutio eft fidelium Chrifti,fæuiens inomnes cos qui iuperftitionem catholicam auerfantur,Scimpu/ gnant.Horrenda plane facies,inueterata ÔC ipfii, ac perpetuis odijs ueritatem Dei impugnans, nunquam tarnen expugnans. Alios profcribit, èc in exilium expellit, alios facultatibus ipoliat, alios fqualidis carceribus includit, alios hærefeos à fan(ftis patribus da-» mnatosueltruncatjucl laqueofuipendit,ueligniinftar holocaufti comburendos tradit.

Tertius cft,uanus,leuis,diftolutus,irrcligiorus,impurus aeputi' dus tile Epicurifmus, quern hodiepaftiminualefcere,Sc omnesor^ dinesafupremisad infimosufquc corripuifleuidemus.Myftæhü-' iusfunthominesirreligiofi,fine fide,omnemreligionemin corde ri dcntesjadiaphorijucrtumnijfimulatores ac diflimulatoresjcrapulae Sc ebrietati dediti,uentris ierui,impudicf,icortatorcs 5c adulteri, fun's inhiantes,raptores,ac Martis magis quam Chrifti mihtiam (c' ftantes. Horum colluuies in Ecclefia omnino uiam parat Orienta-11 Aiitichifto,qucmadmodumpilt;fturatafuperftitio Occidentalipri mum prælufif,deinde tota feruire cæpit^C^em autem Gcrarum fcri pturarum imperitû Cerberus hie triplex afpeClu tarn tetro non ten reat,acbreuiruituriChriftianifinimetuanxiu reddatC^VerilmDeo Optimo maximo fit gloria,perChriftum lefum Dominum acSerua torem noftrum, qui pufillum gregem fuum tot modis afflidlum, SC in medio infernalium horum fpeeftrorum ueriantemjuceueritatis fuæ,8c omnium iucundiflima Euangclq fiii facie non deftituit. In hanc oculos mentis noftræ,ab horribilitricipitisCerberi aipeiftu auerfos intendamus, in hac uniuerfbs præfentis uitælabores Çolc' mur,in hac toti conquicftamus.Si quern improba fuperftitio ibllici tat,ad hanc fefc uertat,ut cumftas iUius tentationes dodrina uerita' tis inftrudus fuperet. Si quern iæuaSCcruenta periecutio tcrrct,ad hanc propere confugiatdlludqp Chriftifonantem audiat: Nolite ti' mere cos qui corpus occidunt, animam ueró occidere non poHunt: fed euin potius timete,quiubi corpus occidit, 6c animam in gehen-nam abrje^re poteft. Et illud.’Non eft difcipulus iupermagiftrum» Si me perfequuti iunt,Sc uos perftquentur Jtem:Bcati eftis cum ma ledi*

NVNCVPATORIA, lcdi’xennt uobis homincs,amp; perfecuti uos fuennt,ac dixennt omnc malum aduerfum uos,mcnnentes propter mc.Gaudete amp;nbsp;exultate, quonia mercesueftracopiofaeft in ccclis.Sic enim perfequutifunt Prophetas,qui fuerüt ante uos.Hæc audiens pius fidelis animus, inucritate Chrifti confirmabitur, amp;nbsp;non modo minas,fed amp;nbsp;iplani mortem pro uoluntate Domini patienter conftanticpfidefubibit: cogitabitep, non efîc præter rationem falutis noftræ,quôd ad hune modum fuos excrcet Dominus,cuinon placet ut torpefcamusac diffluamus, patiamurcp longæ pacis mala» Certum eft autem quod nie dicitj'uirtutê fine aduerfarqs marceflere» Porro fi cui offendicu' loeft noftri feculi Epicurifmus, auertatfead lucem EuangeTq ,inz deep uelut ex ipfo ore Chrifti audiat: Necefte eft ut ueniant offendi/ cula:itcm,futurum ut refiliant ab ipfius regno ac difcipulatu multi, fidesep ufque adeo rarefeat in terris, ut cum uenerit,ægrè fit illius a* liquidinuenturus: dcniquecharitasrefrigefcat,amp; iniquitas abum det.adhuc amp;nbsp;illud: Multi uocati,pauci ele(fti»amp;: quæ alia funt huiuft modi multa »Horum confideratione agnoftat ueritatem uerbiDo/ minici,quam luculenter noftro hoc feculo implcri uidemus» A' uer' bisChrifti tranfeat aduerba Apoftolorum, præcipuèPauIi,cuius Epiftolæ,maximè quam ad Romanos, Romanis tam prifeis quâm pofteris egregiè competentem fcripfit,triplici huic fpedro abundè occurrunt» Ex ea quæ Romanis inferipta eft,quam hic in lucem ut* cunque expofitam damus,pctere licebit fortiffîmum antidotum co* tra fuperftitiones tam ueterum quam noftrorum, contra metum perfecutionis,amp;^ aduerfus offendiculum exuperantis Epicurifmi.

Quur autem ifta ad Celfitudinem tuâ,Pnnceps illuftriflimc,fcri* bam,paucisaccipe» Primüm,fciomehifcederebusloquinon mo/ dó princjpi iuxta feculum, ftd fimul pio ac fideli,ad quem potifiïmiï competit illarum confideratio,6c de cuius fide ac religione Chrifti certa extant experimenta.Deinde,ab eo tempore quo diuina proui dentia quietemac tranquillitatemnoftram non finegraui ratione turbauit, haud modicum ex eo folatq accepi,quód incidiin notier aminfignium aliquot uirorum,pro EuangelioChrifti fideliteramp; conftanter decertantiumn'n quorum album generofam illam Celfi^ tudinem tuam, ciim propter fingularembcneuolentiam,quamina erga me,cumanno quadragefimo oAauo Bafileam ueniirem,ac poz fteaininclyta hac Bernenfium ciuitate declarauit,tu propter infraz ftamin ueritate Chrifti conftantiam,nonimmeritó primo loco re-pofui, deep celebranda illa,ac pofteris pro ingenq mei tenuitate co* mendanda follicitè cogitarêcoepi» Dum autem earn cogitationem mecumipfeuoluoacreuoluo,peropportunèaccidit,ut lOANNES HERVAGivs typographusBafilienfis,uetusmeusamicus,acCeP fitudini tuæ apprimè notus,lucubrationes hafce meas in Epiftolam Pauliad Romanos ad prælumfuû in lucem edendas pofceretz quas a 3 illi

EPIST. NVNÇVPAT.

itii hoc facih'us tradidi, quod paratam mihi hac in re occaHonem ofFerri ccrnerem, qua mcmoriam corum ,quæ inter nos in pracz fenti hac tribulatione interceflerunt, Cclfitudini tue refricarem ac qualemcunq? animimei gratitudincm dcclararem. Mitto itaque ad te,iIIuftriiKPrinceps,lucubrationcs meas in didamEpiftolam ad Rom.quamnorunt omnes pièdodipulchcrrimamefle,8óexpedi-' tam Chriftianç religionis Epitomen:fore iperans,ut fepofito tenui' tatismeæreipeélu'ad Apoftolum ipfum magis quàm ad me rcfpp cias:8c hunc laborem meum nomini Celfitudinis tuæ nuncupatum non modo boni confulas,fed pro Chriftiani Principis beneuolen tia cum gratia fufcipias.Tue me Cclfitudini,Princeps illuftriffihumi liter commendo, quam ego uiciflim Deo optimo maximo in tur' bulentiffimis hiice rerum tcmpeftatibus,commendare non

definam. Bernæ Hc!uetiorum,Anno falu^

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tisnoftræ

PRAEFATIO IN EPISTOLAM A P Ogt; ftoli Pauli ad Romanos»

T1 pint, commtnuti quoque, in banc uere Üolicam Spißolam,niulti tnßgnes amp;nbsp;eruduiuir^quorum dili^ gentia pio amp;nbsp;cordato leHori plurimum goteß adjèrre emolu-menti. lgt;lec meipropoftti eß,god illorum lahores oproßtii ali-quid c ommentando molinßed quoniammediocritati me a ex ofßcio incumbit ,ut qua ^goßo lue ad eosßrigßt, qui turn ^o-ma in Chriilt^tn utcunque credehant, Eccleßa TJei exponam,qua pot er o tarn bre-uitate quamperßicuitate ea in medium adferam, qua aduerum e^germanum[en ßm explicandum meo iudicioßtcere uidelgt;untur.[4rbitror autem inter eoi qui ue-rißnt Chrißidnißaudquaquam opUi eße,ut humano more laudemut nbsp;nbsp;c'emende-

mtu ^po^olum,quemipß quot;Dommus teflimonioßo omniuueracißimo ftatim mit io conuerponis Uhus commendauit.ßcut.^Eür.9.le^tur:'Uade,inquit ad.^naniam Dominus, quoniam organum eleäum eÜ mihi tile, ut port et nomen meum coram Çentibus et Eegibus, acßlijs Ißael. Ego enim oiîendam dli,quanta oporteat eum pro nomine meopan. Et ipß .^ipoftolafus tllius hiiîoria,quam Lucas in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bonafide tanquam mdiuiduus illius cornes nbsp;nbsp;oculatus teilis conßripfit, plus mereturfidei,

quam ut à maleuohs,ueliußiciarqs, uelturpis quaiîus[eEatoribus conuelliqueat: quorum hoc noftrofeculo,contra Û4pofiolicam huius organi Dei autorit at em aper-tum eil os omniu impudentißimum. Experiutur .^poiloltca doErina cnergiam lucem,unde mala ipßrumfludia manißeßantur nbsp;nbsp;redarguuntur. Et quemadmo-

dum Chrifius Seruator noiler hoe hominumgenus perßrinxit,quoniam mate agul, ' odiunt lucem: amp;nbsp;quam odiuntß extinguere nequeuntfinßamemßltem redder e mo huntur. Et ne id pr opr q iudicij temer it ate ßcere uideantur, nequßirne ußrpant K^pofioliTetriteftimonium, undemcautiortbusperfuadeant, Epijlolas ‘Pauließe inrelleEudißlciles amp;nbsp;obßuras: ficqfiomparatas,utimperttioribus cau[ds errorum [ubminiilrent.quare non eßepermittenaum,ut uulgo leganturßdabdendas potius, amp;premendas. Habet autem locus Petri, qui inpofieriore illius Epifiola cap. ultimo legitur,ad hunc modum:QuapropterdileEi,hac expeEantes date operam^utimma culati incontaminati ab illo reperiamini in pace:Dominiq^ noßripatientiam,frlu temarbitremitit'.quemadmodum amp;nbsp;dileEusßaternoßer Paulus,iuxta fibi datam [agientiam ßripfit uobis, etiam in omnibus ßre Eptilolis.,loquens de hisiinter qua ßnt nonnidla dtßlcilia intelleEu, qua indoEiparumqßrmidetorquent,ßcut nbsp;nbsp;ca

ter asßripturas,adßam ipßrum perniciem.Hac ibi, qua ußqueadeo ad commenda-tionem Eßßolarum Paultßaciunt.pst tmpudentßimos nbsp;nbsp;inßgni malicia excacatos

eße oporteat omnes eos,quitarn e^egiumteßimoniumin diuerfium detorquentes,ad obßurandum doErinam Pauli ußrpant, quod ad illius eß commendationem prola-tum. Tribuit enim ilhßpentiam non humanitus acquißitamßed diuinitus datam: deinde teEatur, eum ßcundum datamßbi ßpientiam Epißolas ßas confiripßße: ^dq^ de qßem rebus, de quibus ipß admonebat: nbsp;nbsp;ijßemfidehbus, quibus ipß firibe-

bat.Sedaddit,inter quaßsntnonnulladißicilia intelleEu. Verum. Suntetiamini-pfis i^poßoliPetrißriptü nonnulla intelleEu difficillima,ßcuti legere licet inpriore cc 4 tllius

P R AE F A T I o»

Epfiolacap. 3.amp;4,amp;invoßeriorecap. z. Siquorundam olfcuritasin Epi-ßolts Tauli meretur.^ m omnia illitaßriptapopulo cSr' Ecclefia 'Dei} manihiu abri-piantur, eadem ratione auferatur nbsp;nbsp;Epifloù l^etri. Quinpotius qua obfcurafunt,

commode exponunt doSli ilU hominei,ut abimperiti6fànequeantintelligi? Sed,in-quiunt, detorquentur ah tndoSlis nbsp;nbsp;inftahilihus. Quarepatuu eß, ut adimantür in-

doSlu, ciT* refer uentur leSlwni doSlorum. Eadem ratione adimatur 'e medio omnisfa-cra fcriptura. TSlam amp;nbsp;de illa teßatur Tetrus.quodah indoEis amp;nbsp;in^ahilthus detor queatur. Ethocipßtmhomines ißi iampalamedttuetiamlihrisagunt,acTrinci-pes urgent-^ utpopului Chr ißi à leSlionefacrarumfcripturarum arceatur:ut tmplea-Matth.ii. turillud Chrißi, Errat'u neßientes fcripturai. Scripßt,^po^olus nonfolum Epifco-pii amp;nbsp;reliquu Chrißiminierufed Ecclejqs acßdelihus E.omanu, Connthß, Çlt;i latu,EpheßjSt Collojfenßhus, ‘Philtppenßhus, Theßalonicenfthus amp;nbsp;Ehrais:tdé^de rehufßdeinoßra, quarum cognitioperttnet adomneSy amp;nbsp;omniU concernit ßalutem. Etßripßt, cum adhuc effet cogn^io Chrißirecens ac rudu. quot;Nunc e^uodßriptum eß ßdelihui ehr till adhuc rudihiu e^neophytü ,utpalam ac public e leger et ur, poß totßcula,tamq^ diuturnamreligionts Chrißianaconfirmationem Chrißianisho* minihm legendum negatur : idfpßremts iSlia t empor ihus, qua ßcßnt comparât a, ut diligentißtmamßcrarumfcripturarum leEionem requirant. L onge aliter ani-, nbsp;matua erat Chryfiftomtu, quifuper Matth, expoßtioneßeundatcap. 24. //omiüa

49. adhunemodum firibit: Quia in tempore hoc ex quo occupauit hareßs Eccle-: ßas.nullaprobatiopoteß eße uera Chrifttanitatu: neq^ refugium Chrißianoru aliud eil, uolentium cognoßerefideiueritatem, nißßriptura diuina. ^^Intea enim multh modu oßendebatur,qua eßet Eccleßa Chriili, nbsp;nbsp;qua ßtilitas:nunc aut nullo modo

cognoßitur, uolentib. cognoßere quaßt uera Eccleßta Chrifli, nißtantumodoper fcripturas. Quare^Quiaomniahacquaßntproprie Chriiliinueritate,habent amp;nbsp;hareßs illa inßhißnate,ßmiliter ecclcßas nbsp;nbsp;ipßisfcripturas diuinas,ßmiliter Epi'

ßopos cateros^ordines clericoru,ßmiliterquot;Baptißnu,ßmiliter Eucharißid,et catera omnia,demq^ ipßm Chriilu.TJolens ergoquucognoßere,quaßtuera Eccleßa Chri ilf.undecognofeet in tantaconßußoneßmilitudinu,nißtantummodoperßripturasl Item,€xmorih.ipßspriuiinteliigehatur Eccleßa Chriili,quando c'ouerfatio (dyriilia-norum aut omniuaut multorüeratfanila,qua apudimpios «0 erat. Nunc aCa,aut tales autpeioresfailifint Chriiliani,qualesjunt hareticiautßtiles. ^dhuc aut maior continentia apudtllos inuenitur.,quauu inßhifmate,quam apud Chriitiaaos. Qtii ergo uult cognoßere,quaßt uera Eccleßa Chriili, undecognoßat,niß tantumo-dj perßripturas^Sciens ergo Dominus tanta conßtßenemrerüinnouißimu efß die-busßuturam,ideo mandat,ut ChriHianiquißintin Chriilianitate,uolentesfirtoiita-tem accipereßdeiuera,adnullamremconfigiant, nißadßripturas. .^hoquißdd alias reipexerint,ßandahfabuntur pertbunt,non intelligentes qua ßt uera Eccle ßa, Efac die. Et fiper Epiilolam ad Coloß./Eomilia 9. magnopere hortatur Chri-iltanos omnes,pracipuefeculares,ut comparent ßhi facra quot;Biblia, uel filtern nouum 'Teßamentu.fÄt uerbaeiusaßtgnaho,quaßchahent:i\K-s(seTSi7cafccu.oiBt^ TtetU' oi PtKaTiltoi ngù nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fvyßs* amp;nbsp;tT£'

wxypsEiXt

P R AE F A TI ©♦

rAc/lxlt;r(LO(iÂSyS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CYCP ’naiTùil} DUriOli T lia.Kfilli’r HH

'TOCS y^ottpo^s./fiecihi Conferanturißa adftudiaeornquinoßris tempo-ribttspicrisßripturtiyprueßrüm Spßolis Taulißtnt nbsp;nbsp;nbsp;adeo iniqui.ut malint deciel

tn 3ccleßa Christ legi citari^K^rißotelem,quam Taulum:quortiitis J^onackorum ßmma, amp;* male confitlta ‘Pontißcum décréta-, quamßcrat ßripturas:uideaturq^ ex huiußnodi indubttatu iudicß amp;nbsp;arguments,quam non Christ gloriam amp;nbsp;Eccle-plt;eilliuifalutem,ßdpot 'uumaniße^lieueritatti oppreßionem ad hoc quarant, utß~ cur e poßint abß^ ullo négocia,patrimonio Christ ad inanemßam gloriam,ocium, lu-xum, nbsp;nbsp;u ent rem,in media imperita plebu caligine abuti,Quareperßanguine Chri-

omniußdelium, maxim'e potentium operam amp;nbsp;ßudium imploro, ut conatib. tarn ^gt;^pqs,tam impudentibus,tam peßilentibui,pro uiribus occurrant'.e^ßcrasßriptu-‘gt;^as,praßrtim Euangelicof^in ußim plebi Chrifli, ß unquam hiße ßaltempoßremii ternporibu^ quacunq^ poterunt ratione,aliut ordinando,aliui imprimendo,alius uen-dcndo ac di^rahendo, q qui in magiftratußnt,poteÜate fia hanc libertatem nbsp;nbsp;c^-

^noditatemdeßendendoaßerantiamp;'uindicent: quandoquidemuixalia manißeßiore O impudentiore nota dcprehendi licet,quam hoc hominum gentu natumßt nbsp;nbsp;^i-

ritu Satanée impellatur,adobßuranda hr fibuertenda omnia promouenda uerita-tuadminicula.,^lioquißquaruntßalutemmortaltum, nbsp;nbsp;iteruatis manifeîlatio-

ntm, quorßim attinet quodlucem doBrina ,^po^iobca plebi Chri^ieripiunt, O'ß ^ravum illißripturarum leBionem denegant?Quare non urgent cum d^poßolo, ut uerbu Del habitet interßdeles luculenter? Quare non admonet cum Chryßßomo^ut ßculares Chri^iani,quoi uocdt,ficra ßbi Biblia, uelnouumfaltem7e3tamentucom parent, oßudioße legant^.Kinc erratis,inquit ChriHiu,quodfiripturas ignoratu.Et (-hryßü, PEnc caufi eß omnium malaru, quodßriptura fiera ignorantur, Ißi, hinc errant,inquiunt,tot 3ccleßa,quodfiripturai leguntthinc omnium praßntium ma-lorum ac dißidiorum caußt eß, quodjcriptura,praßrtim Taulina,in manui hominum [ecularium,laicorum acpiebeiorum uenerunt. Ex hac diuerßtate qu 'is no ui-dtt,qudmßnt diuerfi Chrißi O Chryßßomiuota ab iEorum hominumßudiol^Na-tafünf noßroßculo contentionei ac quaßiones deßde, rebgione, O* f^era Chrißi Ec-(leßa,lgt;iata fint inquam conßiEationes acres O uehementes in media caligine. 'Nos clamamtu, Dentur lumina uerbi Dei,leganturfieraßriptura,inipiciantur teßima niaprophetarum ChriHi, O* ,gt;ipoßolorum. Illi contra uocißeranturßMequaquam, jed claudantur oßia, ne quidlucu inßeratur: nißadßeratur in noßras manus, adex-tinguendum uidelicet,ne quidagatur a uulgo cognofiatur. Et hißunt, qui Epdlolii J^auli uehementerßunt iniqui,praßrtim ißt qua ad quot;Romanos e^ißripta:quoru ma-liciam obiter perßringere uolut,dignam qua acerrim} impugnetur,amp; publica quoq^ Chrißianorum populorum poteßate coerceatur.

Simul conuenio amp;nbsp;commoneßtcio omnes eos qui ad hoc fint uocati, ut Euange-liumfilutis ac uitaplebi Chriihproponant : ut quo magußalßrum Tontißeumfi-tellites in oppreßionem fier ar um ßcripturarumincumbereuident,hoctpß maiore Jeduiitate cunClos fideles publice hortentur, utficrarüßripturarÜ leEiont uigilanter noEes ac dies intendanttmeminerintq^, hinc natos eße in cccleßa error es contra quos hodie pugnamus,quod ßaera firipturamaiorib. nailris fiere partim deßdia Epi-

PR AE F A TI o, fcoporumypdrtlmmdlicïdJ^enachorumignota. TSleque pitisoßcio ßtofaBumpH* tent^ß hac âe re proßtggeßti populum admonednti niß cirto ordtneßcrarumßriptu rar um leclioncm in publica Bccleßaßdelihus dfipenßnt: cum propreredj/juod ma~ gnainoleuit deßdia eorum, q^uicoptam e^ßtcultatem ßripturof domi legendtne-gligunt: tumpropter eos, qui legere neßciunt, quorum multitudoßmper nbsp;nbsp;ubique

eß maxima. Quamoneo, utcunque capiantur^teßabuntur tarnen in die Domi' ni^non eßemeußmßnißroßdconuenientißimo conßlio:quo Bccleßs ChriHi muï tomeliuiacßdebusconfultpoterit, quam quo utunturhodie Eccleßarum pralati. Sedha£lenu5 de re manißeBißimapltußtu.

De ordine Sptßolarum Tauli anxte nonnulli quorum. Quamuis ea cura nonni^ hu adillarumßcit imelleéJum, nolim tarnen in illam curioßus à quoquam incum-bi. Omnesßreineo conßntiunt, hanc quo adIRomanos eß,non tdeoprimo locopO' 7u,qu\d ordineßte^ tempore prima: ßdquod proßantiorßtcoteru,maieilateac dignitatererum quo ine a traUantur,proßrtimpropter doUrinam gratio iuÜi* ßcationis-.quotam dilucide ac diligenter aliquot hic capitibusexpbcatur, utdtgna ßttotaEpißolaquomemoriter aßdelibu6 edißatur, nullonondte uoluaturac reuoluatur. IRefirumßrßan quot;Rom^rsi Fpiitol^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prorogatiuam adcelßtudinii

ac primat USßi commendationem : quaß propt er eaprtmum ßt ante r cliquasßrtitA locum, quod Eccleßa Romanaßupra coteras omnes emineat, amp;nbsp;principatum obti-neat. XJerumßrantur illißoßiritu, etßperciliü attollantßpra omnes ChriHi Ec-cleßas-.ut quo altius attolluntur,hocgrauiore ruina inproceps delabantur. l:lt;[os intC' nmßlutis noilro memores, maießatem, nunquamßtu oÜimatam Epißolo bft ius utilitatempiafedulitateampleUamur exoßculemur.

Primarius illius Hatus eß, qua in re ßtaßtßalus nbsp;nbsp;iußitia noîîra cor am Deot

quo nobis quoßio omnium prima, nbsp;ßmm'e neceßaria uideri debet,de qua totus or

bis dißeptat. ^am omninoßc comparatißmus omnes, ut nemo ßt qui non cupiat re lusßis eße quam optim^e conßultum. Carnales homines,quia in bonis terrenis félicitât emßtam ejße iudicant,ßeÜantur illa impenßßtrn^.ßapientiores aliaperßequuntur, unde conßientiasßaspacatas reddant. Qui exgentibus nominephilofiphio tur^t, ßnem bonorum in fludium collocantßpientio. ludoiproprioßo iuHitio, quoßt ex obßruantia operumlegalium, toti amp;mordicusinnituntur. .^tq^itaSatantotum orbem partim terrenarum rerum pro^peritate, partim inanisßpientioperßaßone, partim proprio lußitio fiducia inebriat ac dementat. Carnalium hominumßb-citas quamßt inants acfluxa, totßculorum experientia admodum eß manifeÜ'e dc' claratum.Et philofiphorumßripta uanitatem hanc Epicureorum abundeßtss rC' darguerunt. QMre minus ex tllapericuü cauß Chrißi ac ueropietatis obßitur. ^tgeminum illudmalum,quodex mundano cumßpientio tum iußttio perßaßo ne naßcitur, quaß coniunSlu copijs doBrinamgratio ac uero iußißcationss tnd eßnen ter impugnat, nbsp;nbsp;tarn Qentes quam ludoos aduerßus ueritatem ChriÜihofliliter ar

mat. Quapropter Operoprecium uißmeil Ky4podlolo,utßngulariquadamdiligen' tia, eil' inuiilaueruatupotentia utranque,amp;mundanoßpientioperßaßonem, expropria iußttio ßductam retundat, conuincat^ amp;* Qentes amp;nbsp;/udoos ejßepecca-tores o iniuHüs:necßertpoße,ut uel philoßphioßudio ueloperibus legis ueram co-

ram

P R AÈ F A T I O,

* ŸdmDeoiuHitiam conß^iAntur'.pdneceßariumeßemortalilttsomnihftSyUtper grat\am CbriÜißde Mftißccntur, acßr tient ur. Dtim arguit in uniuerßm, omnes eß ßiniuilos ac peccatores, id e^uodtrihus primk capitihus ßcit .ßmuleuincit, neminem foßeiniudicio l)eitanijtiamiuiliitidiciißruart:eo quod die unictite^ reddat ßcun-dumßaBaßa,ßueßt ludneuißue Çrnecm. Conßquentur tranßtußacit ad doéîrinant gratta. Etenim,quoniam gratta Egt;ei opus hahent quaßruetur,quicunq^ iniuilißnt (9* peccatoresßnt autem mort ales uniuerßpeccatores, eis* tntußi'.conßquiturßc eße grat tarn iDei adßlutem mortalibus omnibus neceßartam, utßnetllaprorßusßrue-tur nemo. T^orro quoniamgratia iDeißeranda eÜ eis* acceptanda ad normam propoßtum mißrentis E)ei f neq^ enim conuenit,ut qui condemnationis reus eilßr-mulss^atiapraßribat et. a quo tuß'e poteßcondemnarrßdrequiritur,utpraßri-ptumgratta ab illo accipiat, eiT* animograto compleilatur.) T)eus autemßc ab ater-no conilituit, ut ingratiam recipiat acßruet omnes eos qui in Chrt^umßliumßum credunt, incrédules uero morti at er na ßubqciattquamueluti minor em,.^poßolus reliquis capitib. ad undecimum ußqueprobat, declarat nbsp;nbsp;munit. Se-

quitur,ßolagratia Dei in Chri^lumeredentesßaluari,incrédulesueropérire,quan-* lumuis uelphiloßpbia dudio, uel operum legisßducia turgeat. Huiußmodiärgumen tts,^po^olus colligit,probat amp;*conßrmat hancpropoßttonem-.Solaßdein Chrißum conßare mortalibus lußittam amp;ßaluiem cor am Domino.quam intolerabilem iudi-^ cant,damnant nbsp;nbsp;impugnant, quicunq^ tn mundo uel fipientia uelluditiapropria

nomine reliqud prailantiores badetur, quamcum^ tandem religionem aut hareßm proßteantur..

^ea praterrattonem eß, quodad ’RomanespotißimumdedoPlrinabacgratia Deißalei in Chrißum, eis* uera iußißcationis tanta copia, eis* tam urgenterßertbere Uoluit. T^rimum enim,quicquidlsabebant de doBrina Chridi,non h^ebantßnceru ac purum,ßdtanquama pßudapoilohs acceptum,corr upturn eis* adult ermum', id quod ei9* ueteres agnouerunt, quod argumentum huic Spißola à Kierong^mo, ut pu-* tatur,pramißum manißeß^e teßatur. £rant autem pßudopoßoli duplicu generis. Iqexgentibus conuerß,philoßophiam ißirabant uerius quamßnceram Chrißi doäri nam.,^lq,qude Synagoga ludaerumprodierant, adhuc legis amulatione teneban-ittr, eis*Moßn cum CJsrißo commtßcentes,nonpurum Chrßiianißmum docebant,ßed obßruantia legalium rituum inße^um. £t ißtgloriabanturplurimum de autoritate ^etri,lacobi nbsp;nbsp;Ioannis,tanquamcapitum inter ^poilolos: eis* de Eccleßa Rfiero-

ßb)mitana,in qualegis Rutoßaica obßeruantiainuielabilitercußodiretur. 'Utrunque aut pßudapoiiolorum genus inßenßßimu erat huic t^ipoßoloßummoc^ ßudio curßum doiirina illius impedire conantes, nußqtia non irrepebant, ut uellaBapurioris Chri-* ilianißmißemina zizanqsßis uictarent{quod patet in Çalatts} uel praoccupando a-* grumßtioni dei^iinatum do Erinaßua primißc tnßcerent, utßubßquens do Erina gr a tiaparum loci acßueeeßus conßqueretur.quodaccidit 'Romanis. Hos Satan transfer mauit, amp;perßonam illts tndidtt miniEroru eis* ^poßolorum Chrtßi,idquod^po-Siolus z. Cor.s}.. queritur: quo eis*ßaciltusreciperentur,eSt*penitiusßßinßnuantes ChriEianißmi puritatem uiciarent eis* corrumperent. Kerum maliciam cum ßape~ numero expertus eßet ^poßolus,ßtretq^ Romanos ab illts occupâtes teneri, idquod eis* caput

P R AE F A T I o»

ér c dp ut eÜ doBrina Chripidn^e^ ueræ/dlutisfunddmentum'.per loanc illii Epißn lam operoßus amp;nbsp;ufpenttas explicat,probat tir confirmât:quoniamfiiebat eoipurborts huius doHrma ChrtÜiprorfius eße ipnarosdmrno in diuerßm tnfiitutos.

^Deinde erat urbi quot;Romanorumpropter Imperij eminentiam ueluticaput quod^ dam, unde quicquiddla recepißet, omniu factlltm'e ac mapno damno,fimalum, rur-Jits tnfipni emo lumento,fibonum eßet, in omnes ubiiy terrarum repiones tir ciuitatei uelutt membra quadam deriuaretur.Quareiam turn prauidens prudettßimus pofiolus,quanti refirret,quomodo in fide Chrifii urbs ifia infittueretur, eir quantum ex ilia malum,fiiquidem tnfincerumpfiudapofiolorumfirmentum,quo imbuta eratt renner et,in reliquum eßet orbem immedicabtliter redundaturum f quod nos fine mifirrim'e tir maxima Ecclefiaru Chrifiimalo expertifitmus) neceßarium amp;ope-raprecium ludtcauit, ut tanquam fidehs Chri^liminifier ad Romanos fialfi doClrina iam infieClos accuratiusfiriberet : amp;nbsp;quantum infi eßetßturorum malorum radi-ces,antequam altius agerentur,amputaret. TJerum quidprofiecerit,poßeriorafiecula ntmium dilucide declararunt. HaClenusprafiari libutt, quantumfiifficere uidetur ijs,quibuf in aliorum firiptis legere beet, qua hie depeccato,lege,gratia,iuHitia, fide,

carne t^ ^iritufubqcipoterant: quibus uocibus inhac Epifiolafiequenter utitur s^poHolut. Tgt;Jos commo dius arbitramur, ut fingulafiis loeit

potius,quam in Trafatione dec lar emus.

T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

COMMENTARII WOLK gangi Mufculi Dufani,in Diui Pauk Apoftok Epiftolam ad Romanos»

CAP7T PRIMVJM,

A V L V s fcruus lefu Chrifti uocatus ad munus Apoz ftokcum fegregatus in Euangcliu Dei, quod antèpro/ miferat per Prophetas fuos in fcripturis fanólis de filio fuo,quigènituseflex femineDauidfecundum carné, qui declaratus eft filius Dei cum potentia, fecundu fpiz ritum fandificationis, ex eo quod refurrexit è mortuis lefus Chriftus dominus nofter, per quem accepimusgratiam ac mune^ ris Apoftolici funétionem, ut obediatur fidei inter omnes genres fuper ipfiusnomincjquorum de numero eftis Si uos uocati Icfu Chrifti:omhi bus qui Romç eftïs diledts dei,uocatis (àndisjgratia uobis amp;nbsp;pax à deo pâtre noftro Si domino lefu Cbrifto.

AB EN T hoc Apoftoli Paulus Petrus amp;îacobuspeculiare,Ut fia tim initio Epiftolarum nomina iuapræmittant,quæ res noneft Apoftolicæinconucnfcns authoritati. Imirantur illorum exemz ________ plum qui fe fucceiforcs Apoftoioriim iaditant, qutbus optarim, ’ Ut non folùm hoc feribendi gcnercd'ed Si doârinæ Cbrik t cum puritate tS fcduhtrtte Apoftolicimuncris fidem amp;nbsp;authoiitatem dedarenLÜenomine Pauli arbitror haud efle qu^rendum cunoüus,quQmodo éC quando ufurpa ri cceptum fit ab Apoftolojcum conftet eum in iudaifmo uocatû fuifle Sau/ lum.niud potius dignum cft quod admiremui, quod ex Saulo ueri Dauidis Chrifti perfequutore faélus eft tam fubito Paulus» emfdem feruUs Si Apo/ ftolus,quem paulo antè tam fuerat acerbe perfequutus.

Paulus,inquit, feruus icfu Chn'fii.) Pertinent ifta ad uoeationem Apoftol/j qnam non finecaufa praemittit. Pfeudapoftoîi apoftolatuin Pauli obfcuz rare conantes, ingerebant fe paffim hoc nomine, quod effent difeipuli priz, morum Apolîolorum, Si ab illis ad prædicandi munus miffî. Paulum üeró nullus nee Chrifti nee Äpoftolorum authontate cômendatum propria tcz »neritatepraedicandi munus ufurp'affe. Contra illorum nequitiam quemad/ modum in omnibus alqs,ita in hac quot^ epiftola profitetur fc effe feruum non alicuius Apoftolifed ipfius Chrifti, Siquoniam uariafunt feruorugez nera,fpecificandi gratia fubifcitjdicens:

Vocatusad munus ApojioUcum',ue\ ut in Græco eiï-, uocatus Apoftolus.') Non firaz pliciter dicit : Seruus lefaChrifti Si Apoftolus, prædicans Euangcliuin Dei, fed ut teftetur fenon ultro abfque authentica uocatione Apoftolaz, turn Euangclicum ufurpaffe : Voeatus, inquit, Apoftolus, Si fegregatus inEuangeltum Dei: quibusuerbisfignificat fehaudquaquam calumniam agnofcere pfeudapoftolorum, qua iplius Apoftolatum in fimulatione proz pi tæ temeritatis Si prçfumptionis infamem,fufpe£ftum,SC contemptum red dere conabantur»

Segregdtus inEuangelium T)ei.) Apoftolus generaliter fonat nunciumamp;lez gatum.Vt Apoftolatus fuifoecificationem exprimât,dicit fein Euangez lium Dei effe fegregatum,Graccceft,«lt;?gt;a?ilt;r/4^()?,id eft peculiaritcrfelez lt;ftus,3f quafi ab alqs uel hominibus ucl fidelibus, uel uitte ftudtjs ad hoe fez paratas Si fanétificatus,ut Euangelium Dei prxdicet.Quomodo fit Si quan a do ad

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARII

dn ad Apoftolatum trocatus, utderelicet Aäorum ç.Sif »«.Sifad Galatas Scgregatum fuilTeex utero matris,ex eo liquet,quod Galatas i.dici't: Gunt autem placuit ei, (^ui' nie fegregauit ex utero matris meæ. Significat fc non fuiffe per occalîonem.-SCfortuitô adEuangelicum Apoftolatum uocatum, fed fingulari confilio Dei ad id munens inde ab utero materno felecfîû ac de ftinatum^nô minus quàm reîiquos Del minifîros, prophetas 8gt;C. Apoftolos.

Qiiodante promiferat per prophetas fuos in feripturis fanëîisde fihn fuo, ôic. Poterat fimpliciter Jiccre : Paulus feruus lefu Chrifti, uocatus ad munus Apoftolicum,fegregatus in Euangelium Dei, omnibus qui funt R.o mæ dilec^is Dei,gratiâ èC pacê,2Cc. Vcrû quoniam ad comendationê Apo/ ftolatus fui dixerat fe elTe tri Euangeliû Dei fegregatü,!!! ôC Euangeliû quod prædicabatmoxinfitio ornarct,cômendaret,ac declararettuoluitiftapcr pa renthefim inducere,ad cum ufcç locû quo dicit : Omnibus c^ui Romæ cftis ôtc.Commendat aût Euangelium quod docebat primû ab authoritate dint na,cum uocatillud Euangeliû Dci.Sic dodîrinam fuam nô humano aliquo ftudio ÔC cogitatu inuentâ.fed à Dco traditam,adeocß diuinâ non huma/ nam elfe monet.Deinde uindicat Euangelicam dodlrinâ ab infamla Kou.vi'nf Miàffjcum dicitiquod ante promiferat per prophetas fuos- Sic comendat earn à uetuftate,cac^ non qualibetfed prophetica. Tertio magnam illi exiftima tionem per id conciliât, qùpd dicit cam olim à Deo promifTam per feripta prophetica.Màgna eft feripturarum propheticarum authoritas, praîfcrtini apud ludæos. VndeôC Agrippac regiinamobqciebat,dicensîCredis rex Agrippa prophetisf Scio quod credas.Huc etiam facit,quodrcripturas pro pheticas uocatfandîas.SicfidemdoôrinæEuangelq conciliatex authorita tcfcripturæ propheticæ ac fanc^æ.Quarto,ornât Euangelium Dei fingulari quoque dignitate,cum dicit, de filio fuo. Aïulta iuntac differentia promiff fionum Dei genera,uerum Euangelio tribuithaud uulgarem aliquam pr(V 5 miffionem,fed omniû auguftilfimam ac felediflimam, nempe de filio Def

Qjiigenitus fuit ex femine Dauid fecundumcdrnemtcjuideclAratus.ftitfilius Deicunt potentih crcdtera.y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Qiioniam dixerat Euangelium fiium quod prçdicabat à Dro

per prophetas fuilTein feripturis fantffisde filio ipfius promilTum, confc/ quenter etiam hoc exprimit, quem filium hune Dei intelligat. Qiiando/ quidemin feripturis facris quoque alijatque alqfilq Dei uocantur, quem* admodum amp;nbsp;Ifrael primogenitus Dei uocatur in feriptis Ofeæ prophete, pq qüoep fubinde filij Dei nominantur. Dicit itac^ fpecificandi gratia : qui Éenïtus fuitexferaine Dauid fecundum carncm,ÔCc,N^de quolibetfilio )ei inrelligatu'r,defcribit cum de quo loquitur certis ac talibus prædicatis, quae competere non pofrunt,nifiei qui fitfimul filius Dei SC nlius homff nis,hoc eft, dC ueruS Deus uerus homo. Ad humanitatem eius pertinet, quod dicit: Qiii genitus eft ex femine Dauid fecundum carnem.Non fimpli citer dicitiqui genitus eft fecundum carnem,fed addit, ex femineDaufd, ut admoncat, Chriftum quem prædicabat, eum ipfum efte, quem propheticæ feripturæ de femineDauidis proditurumiamolimpromiferunt, quæ pro/ miftîones adeb inter ludæos notæ ac célébrés fucrunt,ut dominus uulgo fi' lius Dauidis ab illis uocaretur,àquibus Chriftus elfe credebatur. Ad diuff nitatem Chrifti pertinet,quod fubijcit:Qiii declaratus eft filius Dei cum po tentia. Poterat aliquis obijcerc, quomodouocas eum filium Dei, quem de femine Dauidis genitum elTefatcris/Quare ftatim fubiccit : qui declaratus eft filius Dei: quafi diceret : Quamuis fecundum carnem natus fit de femine Dauidis,adeotç Ô6 uerus homo exiftat,declaratus tarnen eft filius Dei.Græ eus habet.3«, id eft, qui determinatus, uel finituseft filius Dei.Non dicit wçaoeiiôçvTOf: quareuulgatus interpresrnale SCincoftilteucr it, qui prædeftinatus eftfilius Dei. Eft autem quemadmodum ÄfErafmiis annotat,ócZlt;’a{/ aliquid determinareae quafi certafententia pronunciarcac declararcjUt nequeat melius hæc uocula reddi hoc loco, quàm per uerbum deda/

AD RO MANO s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J

A dccïarandi.Dkftcn/m ApoRolus Chnftum fih'um Dauidfs ccrto euideri ter cflc filiïim Dei dcclarariim.

Cunt potcntiiiyfccuntium fptritum fjn0}{ficäbotji^,0'c.') Exponit quomodo fit Cil ri/ fills filins Dei dedaratiis.Ciim porcntiaq'nquir^uel ut iiulgara uerfio habet, in iiirtute.Clarius cfi,ut quod in Grxco cil ?uz/ce/x^, id cfi, in potentia, Ic/ gatur,curn potentia : udaduerbiahtcr,potentcr. Loquirurenim Apoftolus pro more IinguæEbrææ frequenter, licet fcribatGræce. Ebra'i, diduripo/ tenter,dicuntn'Qïi ud nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ideft,inuirtutc,inporcntia.l'rgodicit Apo

ftolus,potentcrefrededaratum,quod filius Dcifi'tChrifius. Quod fi mauis legere,inpotentia,iiclcum potentia,intdligedepotentia nbsp;uirtute miracu

lorum,per quam dedarataeftifia glpriaChrifii quod fit filius Dei. ' ' Secundum fpiritum fandificationis,inquit. Loquitur de fpiritu Dei, uo/ catq; cum fpiritum fandificationis,morc F;braico,id cft fpiritum non fandi/ fitatum,fed landificantem, eoqubd ilJefilios Dciac credentes fandificar. Et additj'erefurrcdioncmortuorum.Sichabct Græcus.Hçc particula aliter atq; aliterexponi potefh Primum,utintelIigaiTius Chrifium uirtutefpirttus fandi èmortuis excitatum,eoq5 pado filitim Dei efle per huiuimodi diuinâ potentiam déclara turn,undc ÔC Thomas comprobata illius rcfirrcdicncex damabar,dicehs:Domiqusmeus SC Deus meus.Et hanc potentiam Apofto lus Ephefiorufn primo prædicatjcum dicit: Secundum operationcm poten/ fiæeius quam operatus eftin Chrifio lefufu/cirans illum àmortüis, ôi conz ftituens ad dexteramfuàm. Deinde ut quæ hic dicuntur, referamus non foA lùm ad earn poferitiam qua filfum fuum Deus e mortuis exettauitifed nbsp;nbsp;ad

cam,quapoftillius refiirredïionem difcipulimifïb fpiritu fandoindùtifuc:’ runt,amp; ad miraculorum patrationem Euangdtjq,' pra.’dicationcm inftrudi, qua de Chriftus ipfeïoquutus cftdicens Luce ultimo: Vos autem fedete in eiuitatc quoadufq? induamini uirtute ex alto.Et Adorum primo : Sed acci/ B pietisjinquitjuirtutcm fpirttus fandi fuperuenientis in uos, Ôô eritis mihite fies,Sec.Et hæc expofitio uidetur efte commodior. Loquitur cnim Apofto^ lus non fimpliciter de potentia Dei qua excitatus eft Chriftus à mortuis,fed de ea qua eft póft refurredioncm declaratus quod fit filius Dei.Potentiq rcA furredionis occultior erat,quàm ut unigenitS Dei declararet, quarenccefTa riumerat utper fpiritum fàndificantcm exoriretur uirtus ac potentia Dei tam manifefta, utpoflètfublato crucis fcandalo comprobare ac declararc, effe eum qui crucifîxus fucrat non modo iuftum amp;nbsp;innocentem hominem, fedfilium D'ei.Fadum autem hoc eft ubi mifTo poft afcenfionem domini fpiritu fando,uirtutecœleftifuptinduti £lt; inftrudi, qui nominis illius fidc prôfitebantur,eam{çuirtutcm flgnis ac portentis omnium clariftl'mis dccla/* rarunt.Si hune fenfumrecipimus,quod in Ebræo eft, «i «sactamp;r id êft,è refurredione mortuorum, idem crit quod ex co tempore quo refurfe/ xit à mortuis, ccTtv M/tesia-itüs viKÇtSp-, à refurredione, id eft, poft refurfedionê mortuorum-Cordato ledori fit indicium. Illud,quod dicendum fuifte uidez tur â^(M-«s«lt;riaifftxvixçiiyt'5fdcft,è refurredioneex mortuis, ubi dicit ïfic-iûüf vixç^i/,e refurredione mortuorum, cum loquatùr tarnen non de alto* rummortuorri refurredione, fed deçà qua Chriftus ex mortuis refurrexie, haud opcraeprecium eft, ut accuratius admoneam, præfertim cum idantea lit ab Erafmo fadum.

lefusChriflusCàmitiuf no/ler.) Videtur hæcparticula ociôfcac fupcrfluepo/ fita.Vèrùm uolüit Apoftolus ipfum nomen lefu Chriftl repetere, tdtç cum âebitæreuerentiæconfcflione,ubt declaratum eum filiûDei teftatur. Neqt enini fatis erat ad propofitum, quod dixerat initio, effe fe feruum Icfu Chri fti,fed ubt fe ih Euangelium Del fegregatum efte dixit, quod de filio fuo pro miferit olim per prophetas tn feripturis fandis, ilIinsq? ôf humanitatê c fez rnineDauidiSîSCdiuinægenerationisgloriamîrxpreftitjnequa relinquerc tur obfcurltas,de quo filio Del loqueretur, nomê illius clare ac difèrtc repe

tere

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CO M M E N T A R I I

tcic uolin'tJncommoditatc aut quam hyperbaton admiflum gignit,no pote A ris cómodiïis tollere,^fi ex adinonitione Vallæ côiungasfiCordincs quçdi ciintiir ad hune modum. Segregatus in Euangcliû DeGquod ante promtfez rat per prophetas îuos in fcripturis fanc?îis denlio fuo (qui genitus eft ex fe/ mine Dauid fecundum carncm,qui dcclaratus cft filius Dei cum potëtia Ce/ cundum fpiritû fandîifieationis,cx eo quod refurrexit c mortuis)Iefu uidel( ect Chri Ro domino nofl:ro,per que accepimus,ÔLC.Et hanc Icdîtonê Græca no impediunt.Ad id enim quod legitur,:^^ Ttf t/» ctù'Ttfjfine ullo impedimêz to poftabfolutam parêthefîm cçnedi poteft, quod dicic, ina-ixoïritiSi «wex^

id eft, de filio fuo Icfu Chrifto domino noftro. Poterat ad hune modî dicere,quod proiniferàt perprophetas fuos,6Cc.de filio fuo lefu Chriftodo mino noftro,qui genitus eft ex femine Dauid, ô^e. Verû mox atep dixerat, de fih'o fuo, déclaratione dus fubiecit, qua comprobatus eft efTe filius Dei, priufquam nomen in carne acceptû exprimeret. Ea fuit Apoftolo cura conz îeftim tjs occurrendi,quat ucl in fpeciem offenfura uidebantur.

Per querrt acccpimusgran'am ac muneris Apoftolici fundlionem, ut obediatut fîdci' infer omnes Gentes,fuper ipfius nomine.

Redit ad cômendationcm ac declaration? Apoftolatus fin”, ad reprimenz dumpfeudapoftolorS nequitiam. Qiioniam dixerat, eftefeuocatû ad muz nus Apoftolicû,uocationêhâ.* Apoftolatus fui uindicatàcalumnia pfeudz apoftolorG,quific deuocàtionePetriacrcliquorûApoftolorô,quod abipfo cftent Chrifto eleôi 5C uocati,gîoriafiantur,ut fidclibus pcrfuadtrêt,nô cfle Paul«uerû Apoftolû Chrifti, propterea quod nô eftet ab ipfo Chrifto pet* inde atc^ cætcri uocatus. Dicit itaq5,per quê,uidclicet lefum ChriftS domiz num noft»«,accepimus gratiam 6C muneris Apoftolici fundionê: q.d.Gloz riantur pfeudapoftoli uocatos eftè fc 6C miftos ab illis,qui ueri fint Apoftoz li,ab ipfo Chrifto uocati,quafi Apofiolatus meus hoc fit nomine reprobanz * dus,quod nô ium eodem tempore6C modo uocatus à Chrifto,quo uocatiab illo funt Petrus,Iacobus,loannes,6Cc. Vcrùtri Apoftolatus meus nihilo eft inferior fit reliquor«,de quibus non fyncerègloriantur. Sum enim haudz 3uaquam per alium quempiâ uocatus, S pereundem ipfum Chriftûlefunt ominu noftr«,per que accepi gratiam a Apoftolatû. Hoc dicens, nôdero g‘afréfiquofu Apoftoforu uocationï, fed Apoftolatû fuû à calumnia pfeudz appftolorö uindicat.Perinde erant £Cilli amp;nbsp;ipfe à domino uocati, nilî quod ill i mox initio dominicæ praedicationis,ipfe uero dem« poft illius afeenfioz nem,quod tempus attinct, deinde quod modû uocationis c5cernit,illi à do^ mino in terra circumeunte,ipfeautêab exaltato iam ad cœlcftia ccclitus éz rat nouo quodàm Ôc fingulari modo uocatus.

Quod autem nô fimplû iter dicinPer que accepimus Apoftolatû, fed, per queaccepimus gratiam 6C Apoftolat«,diuerïîmodeexponitur. Accepit Az poftolus àDeo per Chriftû gratiam cum mifcricordiam adeptus ad cogni' tibnê ac fidem ueriiatis côucrtcretur,qua de re ».Tim.i.dicit: Sed mifericor diam confequutus fum,q'iia ignorans ieci in incredulitate.Superabundauit autê gratia domini noftri cum fideôCdileêiione, quæeftin Chrifto lefu. lté gratiam accepit a domino c« uocaretur ad Apoftplatû. Sic Gaf.i.Cum pîaz cuit ei, inquit, qui me fegregauit ex utero matris, ÔC uocauit per gratta fuagt; , ut reuclarct filium fu« per me. Adhuc gratiam accepit,cum per fpiritû fanz Ôum tant« cft cfti'caciæ ad prædiçationê Euangelfi adeptus,ut omnia ad IR lyricos ùfq; repIeretEuangelto Dei,6f plus omnibus laborando,plusctiani fruêtus adfcrrct,ut no immerito diêîus fit organ« eleófl. De hac gratia i.Co rin.’5.fic feribiuGratia eius erga me inanis nô fuit, fed plus omnibus illis la boraui.Non ego aût,fcd gratia Dei quæ mec« cft.Prætcrea gratiam accepit etiam hoc ipfo, quod munu» Apoftoltc« accepit, quod fancrefpeducorû, quibus Chriftus ann«ciatur,reâe gratia uocatur, nô minus quodEph.4-

eiufmodi

i

AD ROMANOS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5

A cnifmodi fiindiones nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dei uocantiir qiiae data fint Ecelefiæ. Quo/

ciincß fenfu dicfîum Apoftoliintellexerimusscômodiffime gratiam Apo* ftolatiim coniunxit,quæ utrac^ in ipfa quoc^ funt uocatione illius coiunâa,

VtoMidtur fideiinteromnrsRentes fupcr ip/iusnomine^) Græcceft às.V7rxKo{iu «(«)f,id cft,ad obedientiâ fidei. Intelligitiir tiafie. Ahj,iit idem fit,atq5,ad obe diendS fidei,uel,ut obediatur fidei,hoc eft,ut omnis ratiocinatio fapientiæ, omnis fiducia iuftitiæ humane captiuetur.ô^ corda fidei fubqciâtur. Alij ficj ut fide accepta obediatur Deo. Nam amp;nbsp;ipfa fides ueriffima eft obedientiâ Dei.Qtiâuis neuter fenfus aliquid habet periculi, imô paru inter utruncç eft diicriminis,pofterior tarnen, meo iudicio, præfenti loco uidetur effe, accô/ modatior. Exprefiît hac particula duos fines. Prædicationis Euangelicæ gc neralem unû, Apoftolatus fui fjjecialem alterû. Generalis finis Euangelicæ prædicationis,cft credere in nomê,Chrifti,ôô Euâgelio illius credendo obe/ dire. Specialis Apoftolatus Paulini finis erat, ut obedientiâ fidei in nomen Çhrifti obtineret interomnes Gentes. Nam huic Apoftolo earn præcipue ob caufam cocrcdirus erat Apoftolatus,ut Euangeliiï Chrifti prædicaret in/ ter Gentes. Sic Galat.i.dicir.Cum uidiftenteftemihiconcreditumEuange/ lium præputi],ficut amp;nbsp;Petro circumcifionis^ÔCc. Vndc fe Docfiorem 2lt; Apo ftôlum Gentium uocat. Haec autem dicendo,uiam parat, qua officium fuu RcTmanis qtioq? probet ôd accommodet.Quare ftatim fubrjcit:-

(Quorum de numero eftis er uos uocati leßi Chrifti.') Sic ratione reddit, quare aufit adurbem tarn célébré fcribere.Ne quam temeritatêacpræfumptionêadmit tere uideatur, fignificat accepifle fe hoe muneris ab ipfo Chrifto domino, ut Euangelium fuu prædicet gentibus omnibus, ideotp qm amp;nbsp;ipfi funt de nu/ mero gehtiü,quibus deftinatS eft Euangcliü,quotquot funt uocati lefuChri ftficonftringi fe Apoftolatus lui funéïione, ut ad ipfos fcribat, Ô6 de qs quæ B ad ueram Chrifti fidem ac falutem ipforum neceflaria uidentur admoneat.

Omnibus qui Kom£cftis dileilis DehuocatisfuniUs.) Implent ifta locum epigraphy. Significantenim quibushgcfcribaturEpiftola.R.atio,cur hieponantur eft, quód cum dixilfeuquorü de numero eftis ÔC uos uocati lefu Chrifti,res ipfa poftulabatjUt certo exprimeret,qui nam illi eflent Qiiare in loco exprefte.di xiuOmnibusqui R-oma? eftis,amp;c.utfimul fatisfacerctpræcedétibus,ôô Epi ftolæ competente ôô neceflariâtandem præmitteret epigraphen. Dici-tautê nôfimplicitertOmnibus qui Romæ eftis,fed addittdilcóis Dei,uocatisfan âis, neuideatur cunéîisR-omanæ ciuitatis ciuibusô^ incolis indiferimina/ tim fcribcre,fedfidelibus tantû,qutin Chrifti erant fidem qualitercunq; in/ duâi. HosuocatdilcélpsDeiôô uocatos fanéîos,propterfidem in Chriftû. Alioqut genres ôC alienæ funt à Deo SC prophanæ,donee alienæ funt à Chri fto Eph.i.Qtiod eos uocatos fanéîos appellat,no fie eft diclum, quod fandi fucrint antec^ ad fideni Chrifti uocarétur,fed quod cum prophani eflent per fidem in Chriftum,ad quam erant uocati,fa(fti fintfanéîi, id eft de mundo in populû 2C peculiumDcieleéîi.Pulchreautê duobus ïftis elogqs non iblùm Chriftianæ fidei dignitatê,quæ faneftos acDeo dilceftos homines reddit, fed amp;nbsp;fuauitatem animi fui erga illos, SC prçclaram exiftimationem cxprimit,et animos eorum ad ca quæ ftripturus eft placide ac candide legenda, quanta in ipfo cft,parat ac fletftit.

Grdtu uolis er pdxd, Deo pitre noftro,er Oomino tefu Chrifto.) Hæc eft falutatio ApO ' ftolo confueta.Non folum ciuileeft falutandi officium præmittcre, quotiefz cunq; amicos uel ore uel fcripto côucnimus,fed plurimû etiam facit ad con* ciliandS illorû beneuolentiam. Qtiid cnim aliud agimus falutando amicos, quod omnia illts profpera non optarnus tantiï corde,léd ÔC uerbis ad illo/ rum conftientiam diferte apprecamur,atq; ira animû erga cos amicû ac be/ neuolû profitemurfApprccaturautê illis gratiam ac paeê a Deo pâtre ÔC do mino noftro leftj Chrifto-Facit hoc tan^ Apoftolus Ch riff i, SC gratiç huius aepacis minifter.Et Chriftus fie fuos inftituit,cum eos ad prædicandû emit* a $ teret

tcrctiitpaccm hanc homim'bus falutandopRcrrct. Gratia ucro nthil eft hie 4 ah'ud quam fingulan's bencuolenn'a Det St fauorts propenfto, quo acceptos habet credentes tn Chn'fturn.Pax eft ÔC ani'mi 3^ rerum optata tranquillttas fuccefTus 5^ profperttas. Cum Dcuin patrê 5( domtnu noftrum le.um Cliriz ftum nominat,figniftcat fe ôC patn's SC filrj efle miniftrum, amp;nbsp;hoc (c nomine ad cos fcribcre, quo omnia tilts Felicia ac profpera hoc falutandi officio apz prccaf. Nec fimplicitcrdicit'a Dco patre à domino Icfu Chrifto, Fed, a Deo patre noftro ÔC domino Icftt Chrifto, ut admoneat Fc non ad alienos, ied ad eos Fcriberc,qui ipFi eundem parrem ac dominum Chriftum Fccum agnoz Fcant.Scd hacQcnus obiter abFcp ulla curioFiorcpræFentis cotextus infpedio he prinetpium hutus Eptftolæ quantum pro leiftorcFufficçre utdctur,e plaz nauimusSi quis exquifitiora deFidcrat,uideat criam aliorum præFerrim noz ftri (cculi cruditorum hominum commcntarios.Iain more noftro uideaintis quæFcorfim conFyderanda ueniant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. .. nbsp;nbsp;. .

o Bs E R, 1. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;chrifti.') Qiiod nomen Pauli conccrnit,quamuis no liqueat

certo,quomodo pro Saulo uocatus fit Paulus,conFyderandum tarnen eft,no efle hoc fine Fingulart confilio Dei fatftum, quod fam infignis Apofiolus SC organum eleclum hoc nominis accepitjUt Paulus^id eft modieus ac paruus, uocaretur,cum antea in lege amp;nbsp;iuftichs carnis didlus effet Saulus,id eft, pez titus,ponulatus,optatus ac defideratus,quales haben' Folcntuiri magni, prg cipui,ac rcltquis præfiann'ores. Sic qui magnus fucrat in ftudio legis ôF iu/ fticqs carnis tatftus eft exiguus ac paruus in fide Sc Apoftolatu Chriftt.Muz tatio ifta admodû facftaeftconuenicntcr. Nifi cnim ex Saulis fiamus Pauli, no poterimus humilis Chrifti fieri diFcipuIi ac Ferui,cuius hæc uox eft : Nifi conuerfi fuerttis,5lt; efficiaminificutparuuli^no intrabitis in regnû cœlorû. Non intellcxcrût tftam regni Chrifti conditions Apoftoli, cum inter fc con tenderent, quis ex ipfis Fufurus effet maior. Vtinam intclligant earn hodie qui Fe Fucceffores Apoftolorum non præftant Fed iatftant. Titulotenus Font ® Fcrui Feruorum Dci,rcipFa omnium domini,Pontifices,primatesj ufrunq;fiz bi St: cccleftisSó terrein Imperrj gladium uindicantes. Vide aufcm quatn conucnicnter ifta cciungantur ; Paulus,inquit, Fcruus lefu Chrifii.Scruuin efte,qiiid aliud eftqu'am cuiqj FcruircfNifiin EccleFia Romana forfan idem eft efle Feruum SC ciTc Dominû, ubi Feruus Feruorum Dominû fignificat Do minantium.At in Ecclefia Chrifti, ubi Fcapha Fcapham Fonat idem eft Fcruu elle quod Feruire.Seruirc ^ute legitime non poterût,nifi qui ucre Funt in ani mis Fuis Pauli,modici ac parut.Eft enim Fcruire, SF animo aureamp; totisui ribus erus effeuoluntatt prorFus addi(ftum,cui Feruitur. Hoc nemo præftaz bit nilîFpïritu humilitatispræditusFeipFum c5 primisabnegauerit, ôé ë Sau lo Paulus FitfaeftUs, præFertim Fi Dominum hune inFpicias, cuius Fe Paulus Feruum profitetur. Seruus, inquit,leFu Chrifti. Is leFiis Chriftus quam eft in coelo magnus SC excelFusytam eft in terra humilis 5lt; cotcmptus. Qiiare fieri no poteft, ut quiFquis illi in terra pro ipFius uoliitatc legitimeFeruit,no aftici atur omnis generis probrisj'nq? mille re: n diFcrimina rapiatur,qu5 ignomiz nia pro nomine ipFius no ferêt nifi Pauli,humiles,modict,St: abiccfti.Dedua bus iftis uocibus,leFu Chrifti, quid in ill is fit Chiiftiano homini cogitanduf, ditftum eft alias.Nemoiatis expenderit,n5 modo quantus in illis myftcrioz rumDeitheFaurus,FcdSt: quanta diuinæ conFolationisFuauitasfit recondtz ta,cuius guftum non experiuntur,nifi ucri ac Fynceri Chriftiani.

o B s E R. 11. nbsp;nbsp;nbsp;vocdtuf A(}ofl-olu!,ffgregatui in Eudngclium Dei,') Confydcrandum eft, quod ubi;ft

Feruum lefu Chrifti uoeauit,eôFcftim addit, uocatus Apoftolus,amp;:c.quibus uerbis no Folum minifterrj Fui ipeciem exprimtt. Fed SC ab omni illud terne? ritate uindicat,non fimplicitcr Apoftolum Fe.Fed uocatum Apofiolum uoz cans.Locus hie diligeter eftdeuocatione notandus, propter eos potifftmu, qui ubireligio Deiuiget, ac locus efthonori pariter 5C quæftiii accommoz dus,ultro non uocati accurrunt,amp;: quibus poftunt at fibus Ecclefiafticis FeFe non

AD romanos, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;‘ 7

non miniHèfifs fed digntfaribus infinuanf,feruos(^ Dci SC Apofïolós impuz denttiïïmeuocant.Contra horiiin temeritatêuidcqua-n pugtietgaod Apoz ftolus hxc duo ftatuTi inïtio Epïftolæhuiïispræmi'ttit. Vnum quodfii uocaz rus feruus léfu Chrtfthaltcrü ad quid fit uocatus.Ad Apofelarum uidehcetJ Reddant rationeun ApóQcIa'us fiii Romani Pontifices. Glcriâtur fe fcriios eflcDei,SC Apófiölica fungi auihoritate, quare 5C federn fuam uocantnon Epifcopalemsied ApofioIicam.Si ferui Deifunt,doceantnos prinium à quo firtt uo'cati, deinde qua in re Deo icru.iaht. Qui non fei utr, fafio uocatiir lerz ùus.Qui fcriiitnonuocàtus, falfouocatfe feruum eins aquo non eft uccaz tiis«Si furtt AooftoIijUtiqj funt mifti. Nam Apoftolus ionat miffum ac nunz ciiim. Si mifti funt^doceantà quo SC ad quid.Deinde quare non exequantur officium milTionis. Si mifti non font,quarelifurpantfibi titidum Apoftolaz tiisrQuis fatis exp. nderi!,quam firtt ueherricntcr culpabilcs, qui uel nort im plent mirtifteriu Apoftolatus, cum ad iftud uocatifint Sc mifti, uel iâdîiiant Apoftolicam auihorifatem, cum ad Apoftolatum ncc uocatifiht nee rnifTif Deinde coniyderartda funtpræcipua in regno Chrifti uocationis genera, quorum unum generale eft,alterum ipeciale. Generalis uocatio eft, qua adi. gratiam Dei uitam artcrnam per fidem in Cliriftum hærcditandam omne g nus mortalium uocatur. Ad banc pcrtirtet quod Chriftus dicit : Itein orbe uniucrfum,SC predicate Euangeliû omni ereaturæ. Et i Docete omnvs gehz tes.EtMatth.il. Venite'ad mcomrtes, SCc.Et quod Apoftolus ».Tim,diz cicQuiuuIt omneS homines faluos fieri,0tquot;c.Hinc eft quod credetes'in Chri ftum appellat uocatos fandlos.Specialis uócatio eft, qua ftlecfti ac fegregatt homines ad minifteria regni Dei obeunda uocantur, de quibus uidere eft Ez^ phcf.4-.ubificlcgimus:Eripfcdedit quo'Haru Apoftolós,quofdam Prophez tas,quofdam Eujngchftas,quofdam paftores SCdocftorcs Generalis uocatio '■ non generc tantum, fed SC ordin? prior eft. Prius eft elTc Chriftianum quam ® cffeÀpoftolum.Apoftoliprirhumadfidemin Chriftum,dcindead Apoftoz latQ funt uocati. Pra-terea potior ctiam eftgenera'is uocatio ad fidem, quam Ipccialis ad minifterrorum fundftonem.Etenim maioris dignitatis eft elfefi/ li im Dei quam efle fefuum Dci.Sunt autem filti Dei,quotqnot in Chriftuin fillum Deif redunt.Ioh.i.Denïcp elTe miniftrû Dei,non eft caiiia fa'utis.netç per quam,ncq;finequanon, eft autcm'fidesin Chrtftum. Etenim fine gcncz rail hacuocationcnemo,fincfpeciaIiUcroinnumerifaluantur.Ideoadillam omncs,ad iftam ucro pauci, idep nônifi exgeneralitef uocaris, hoc eft,cx fiz dc'ibus Sc Ch iftianis uocantur.Ad hæc,ctiam hoc nomine potior eft gcncz ralis uocatio quamfpccialisjquod no propter miniftros uocamur ad fidem, fed miniftri propter eos qui ad fidCm fuht uocandi,ad muntis Euangelicâ uo cantur.Dignum eft omnino, ut in honore fint miniftri Chrifti, obfecro ante quanto dignius eft, ut in prccio maximo fint filij Dei SC fiatres Chrifti uniz geniti Dci^ Tertio,cogifemUs etiain quàrn ftupcn'dæ fit bonitatis Dei arz gumenrum,quod non folum paratiis eft recipere ad ie uenientes pcccatores fiCgratiam ambientes,quos omnium iuftifllmcdamnarc porcrat,fcdultro cz tram quofuis ad tllt onum gratiæ fuæ uocat,5if ex numero fidclium quofdam peculiaritcr dcligir,quosaduocationem aliorum emitiar. Quis iinquam fa/ tisexpendif,qu3m fit diuina htec bortitas àd falutem humani generis procli uisSC propcnfa,qua? reuera SC omnium mcritilTimcdicereporcft tfilrj homi nis quiifnam ad falutem ueftram facere dcbui,quod non fccerimf’præfertiin ricogitemus,quod non folum prophetas Sc'ApoftoIos,fcd ipftim quoepuniz genitum ad uocandû perditos miferit. Quarto,ctiam hoc confydercmus, Vocatus,inouir, Apoftolus. Vocatus quomodofVtitpadDominum.Apo ftolus 0^ miftiis a quo r plane à Do'mino. Sic Dominus uocans ad lt;e,6C mit* icnsàfefalutè humanigeneris difpenfät- Nemo poteftefle Apoftolus Doz mini,id eft,mifrus 'a Domino,nifi uocatüspriirtû ucnerit ad Dominû. ADno aut necefTe eft mittatur, quifquis futuius eft uerus ïiumânæ falutis miniftcr.

lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMMEN T ARII

Qin' currunt nee uocati nee mffli a dotnino, ncqp gloriam d. uoliintatfs neep noftram färtitem, fed quae fua ftint qüærunt- Oportet ut accipiatà domino feruusjtriiniftcr; Apoftolus,primum rfiintfterij poteftatêjqua in nominemit tentis tohgatur,deinde mandâtû gratie,quod annuncictmundo«Quarenifl fit uocâtùs ad dominum,ôô ab ülo accepta legatione rriifTüs, quocuricç loco habeàturiHmundojimpoftoreftjôônonmodoinutilisfedamp;rnoxius. ~ , Qüinto,6lt;^ illud expende: Vocatusjinquit, Apoftolus. Vocationê Si poftôlatum confurigit.Non ftint hæc duo dirimenda. Apoftolatus no eft ad aliuhi qaàm ad uocantem referendus. Vocatio autem Dei efl, ergo amp;nbsp;Apo* ftoIatus.Qiii uocatyidem Si mittit, Si qui mittitur, eius eft nuncius Si tus à quo uocatus eft SC mifliis- In regno Dei unius Chrifti hæc eft autfiori/ tas,uffituocans mittens nuncios, ScApoftoIi non funt nifi Chriftinun/ cq.Ncmo Apoftolorum Chrifti alterius cuiufpiâ uocatus eft Apoftoli lega tus 5C nûcius. Vfus eft Paulus multorûdifcipulorû opera,quorû tamê nemo illius eft Apoftolus ac lega tus didus, Vnde c:^o funt Apoftoli illi,qui ä Ro mano Ponrificead aulas Cæfarû acRcgûmim nûctjaclegati uotâtur Apo ftolicifPapa fedet Romæ ufurpâs fibi locû Si authoritatê no iâ Apoftolorîï, fed ipfius Chrifti,2^ uocat ad fe,créât Si mittit Apoftolos, quod nemo un^ Äpoftolörü têtaffet. Tanta uidelieet eftimpudêtia iedis huius Apoftaticaf, Sextô,obferuandülm etiam eft,quod dicit:Scgregatus in EuangeliQ Dei»

Videmus hic mtniftfum SC Apoftolum Chrifti hominêeflefegregatum in Euangelium Dei. Vis cognofeere uerum Chrifti miniftrumt* Vtde an fit ab omnibus alqsnegoerjs ufqueadeôfcgregatus,utnihil prorfus aliud médité/ tur,agat,amp; uiuat,quàm utEuangelio Chrifti prædicando Ô6 illuftrando to/ tus quanfus quantus eft feruiat. Hoc uelut indicio depræhendcs eû elfe ho/ minem haud uulgarem, hand feculare, ftd uere fegregatum in Euarigefium Dei,ideoq5 Siuerum Chrifti miniftfüm. Contra, fi uidefis eos quife iâSiitit Epiicopos, fcrïios Dei, Apoftolos Chrifti, fie elTc rebus ÖtT negocijs huius mundi addi(ftos,ut intérim Euangehj Dei prædicationem nepili quidém fa ciant,immo no ad fe,fed ad fordidulos monachos pertinere iudicenr.agno/ fee homines no in Euangelium Dei fcgregatos,fed ad mundum hunc pertiz nentes,amp; hadenus mendaces Si impoftores, quod fe pro Chrifti uenditant miniftris, cum nemini minus quam Chriftoferuiant.Hosita uidemusaliez nos effe ab Euangelio Dei,ut inianus fit oportet,quiiquis eos putatfegrega tos efie in Euangelium Dei, Si non magis Kcfxeamp;La-fi^/vs «tw ttP id eft fegregatos Si alienos ab Euangelio Dei. Quid autem de illis fentien/ dum eft,quibus parum eft quod fegregariSt^ alieni funt ab Euangelio Dei, nifi ctiam hoftes, aducrfarfj,SC perfequutores fintEuangelq Dei, cuius de/ bebantefreprarcoricsS^miniftrif nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;,

Septimo,arbitror St!' illud efte coniyderandum. Dicit fe Paulus uocatum effe Si fegregatum in Euangelium Dei. Segregatus fueraf ex utero matris, uocatus poftca demum cum iret Damafeumjad perfequendum Chrifti fide/. les.Infpiceuin illius,quç inter feparationëô^uocationê interceiïîtjqùâipic GaI.i.paucis perftringit,dicês:Audiftiscôuerfationêmeâquemihtali.quâz do fuit in Iudaifmo,quomodo fupra modû perfequutus fi'm Ecclefîâ Dêi, 9^ oppugnarim ilîâ,profecerimq; inludaifmo fupramultoscoætaneos fflcos in gencremeo, abundantius æmulatorexiftens paternarum mearum tradi* tionum, Cum autem placuit ei qui me fegregauerat ex utero matris, utuqz caret me per gratiam fuam Si reuelarct filium fuum per me,ô(fc. Vide admiz rabilem diuinæ prouidentiæ difpenfationcm. Homo ex utero matris in Eu^ àngelium Dei fegregatus, nô modo ignarus erat eius rei,ad quam erat fegte gatus ac fan(ftificatus,Së effe potuitquod nô intelligebat, ôcTcüius etiam nul lo prorfus fenfti afficiebatur, fedô^ præaftjsludæisillam fummozeloacfic perfequebatur,ut natus ad perfequendû Euangelium Dei uidereturjierius, quam ad illius prædicationê fegregatus, donee tandem uocatus Si couerfus

Euange/

AD RO JW ANO s, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9

A Euîgeliïîm ad quod fuerat fcgregatus intclh'gcrct nbsp;prædtcaret.Qiiod Dciî

uocanrcm ac fegrcganrem concrrnirouidcmus boc excmplosquam nS fègrez ger ac uocet mmiflros fuos formi togt;aiit per occafionem,uel aliquo l'Ioi û ré/ ïpclt;5tu,propfcrca quodfint do(5i 5t ad minificn'û ad qiiodeh'gûtur accomo/ dbficuti principes huius mundi faccre cogûtur,fedeligat fibi, fègregctq; ad/ hue in utero matris conftitutos,ne quâfibi gloria m bac l'n re uïndicet ni la ca ro,fed omni's fègrcgationis huius libertas glon'-a in fola di'uinæ prouidcn/ tiæ difpofitïoneperinaneat.Qiiod autem fegregatum Sl poflea uoc^iû Apo' ftolum attinet. Videinus hic,quàm non debeamus fiatim defjicrare de falute corumjqui ucritati ad tempus aducrfântur,quaîî nunquam lilî fine adhæfuri, fienq; nequeatjut qui ad uïram a-ternâ ex utero matris e.ft cJcdîus,gratiæ Dci aliquandc? refifiat. Multum difériminis cft inter fegreganenem uocatio/ nctn.Segrcgatio locum habet in ignorantibus qüoqj, neç dcinit ea qùæ igno rantiam comitantur,ut funt,fiipcrftitio loco rc!igionis,zclus aduerius ueri/ tatem Dcipro errore^ pcrfequutio fidclium Chrihi, SC quæ huiufmodi funt alia. Vocatio uero,nebulas ignoranriæ,cfrorum,2c præpofterï zeli tollit, ÔC exhofteucritatis J^ncerum reddit Chrifli minifirum. Vtraqjinmanu Del cft,qui S)C fegregat quem uulr,2C uocat fegiegatüm quando uulfsficut'ôé Pau lus teftatur, diccnsiCum autem placuit cGqui me fegregaùerat ex utero ma tris,utuocarctmcpcrgratiamfuam,amp;'c.' '' ,, nbsp;nbsp;: ƒ

Odtauo.In Euangelium Dci,inquit. An non 20 alia prædicanda erant A/ poftolojpræter Euangelium DeifÉrant SC alia praedicandajfed no aliéna ab Euangelio Dei.Acft.iv.fignificatprædicandam iibifuilTcôô pœnitchtiam,ôir dicm quoep iudicij quo iudicabitur orbis, Chriftus difcipulis. ftitspræcc/ pif,utdocerentomnesgentes5quo quaé ipfispræceperàtft’i-uarent. Verùiw ifta non funt aliéna à feopo Euangelii,fed annexa ac ftibfcruicntïa.Et tameh quot;■^nondicitfead prædicationempœnirentiæ,autobferuantiampræccptorum ® Dci,ueldcnunciationemfuturiiudicfj,fed in Euangelium Dci fegregatum.

Hocenim caputcft,quo referendafuntrcliquà,2c quodotftiïna eft Apofto/ lica cenfenda.Inueniasqui 2cquot;ipÛpœnitentiam amp;nbsp;obferuanfiam præcepto* rumDci fidelibus proponanr,de(^ extremi iudicq die fortiter intonent, uegt; rum ifta non ad feopum Euangcli) Dei,Ted aliô,ueI ad queftum uel ad doeftri nam operum ac meritorum difigant.De iftis dici non poreft, quod fegrega/ ti fint in Euangelium Del- ■

Quodantepromiferatperprophctidfuosinfcrifiturfsfitnflitdcfiliofuo.) Admonet hic obser«,, locus,quid potiffimum fpetftandum fit in prophetieis fcripturfs.Habcnt qui 111’ dem iHçrcdargutionis populi peccantis,ôd pœnas impœnitehtium minan/ tur.Verùm nô erat in eo feopus primarius ad quê coflimâbM prophetç, led fpirituuaticiniorumproipiciebantaduenrurummùndi Scfuatorem.Ethoc potilTimum nominepijshominibus uaticiniaïllorûfemper in maximo fue/ teprecio. Sentiebant enim elfe in illis Euangelti Dci deChriftopromilfio/ nesjquem ardentifiïmis uotis expedîabant. Poftreuclationcm quoep Ghri/ ’ ftfiqusc in mundo cft per Euangclq fadla praedicationcm, magn^ cft utifitas propheticælcdîionis, adhocfaciens.urpromilîîonesDiideChrifto filio i/ pfius cum Euangelio conferentes,liquide depraLhendamus dodrinam Euan gelicam nihil elfe minus quam nouam 2c humanitus excogitaram, fed diui/ nis uaticinqs iam olim 'a Deo per prophejtas ipfi'us promiffam.

Deindepbferua, quod uaiicinia prophetarum promilfioncs Dei uocat. ' Multum diferiminis eft inter uaticinia,quibus quæ futura funt prædicûfur, 2lt; inter promiflîôncs.Promiffîqfiquidem nonfimplfatcr futurum aliquid prædicit, fedobligationem quoep habetpromittentis, quatenusin debitum uergit qupdcunqj promiffum.Eft quidehi indubitata certitudo ctiam in ua^ ticinijsprophetarû,ucrûillahoc tantû habent, ut quid futurû fit pramucier, promifla uerbDei 2ó dégrada acuolwtate quoqs Dei teftan^quid nobis, no ftro bonojfacereudïtjôu ex gratia, donojacgratuitabeneuolêtïafaciût de/.

biti

»0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COHMENTARII

bWobligattone. Obfiringutcnfm promittentc.Hgcduo diligcnnffiiTie funt a Û1 promifljonibus Del cor.fidcranda.Ncmo rccfledicitur promitterc pœnas Öl exitium,fed qiiæhuiufmodi funtminari foîcmus.Qiiæbona funr^gratuiz tamcgbeneiiolentiam Öl donum habcntjret^e promitruntur. SicApoftolus Galatas 5. dicit ; Äbrahx' per promifTionem donauitDcus.QLiaredoÓtn'na operüm, acmentorumex diametro pugnatcum rationeöf natura promifz fionum Dci.Vndcrurfus Paulus eodem loco dicit: Si exlcgc (id eft,exopc nbus amp;nbsp;iuftitia legis) eil hæreditas,iam non ex promifîîone.Et quäuis que/ libet promiffi'o adiundam habet obligationem,ea tarnen nobis nö fic eft Ipe dîanda,ut Ii'bertatem ac bcneuolentiam gratiæ Det in promifTis illius extiiv guamus.Namamp;hocipfum ftupendægratiæDei argumentum eftsquodno modo ab æterno falutts noftræconfilium ccepit,amp; libéra nos gratia faluarc conftituit, fed earn gratiaeftfac libertateirupcr prophetas fuos diu antes promifit, in Obligationen! promittendo cömutauit. Sic uidelicet patrusn fidel fuccurrcreuoluit, qui Chriftiaduentum feculis aliquot præccffcn.int. Atcß ita quod poft abfolutam humanigeneris redemptionem Éuangelqprçz dicatio facit in mundo,id faciebant in cordi’bus patrum ac piorum temporf bus præccdêtibus diuinæpromifliones defuturo Chriftircdêptoris aduêiu^

Tertio confidcrandum 66 illud eftjquod dicittin fcripturis fandis. Cogi/ temus hic de prouidcntia Dei,qua promiftî'ones fuas non iólum ore prophc tarum profirri,fed Ô6 liter is mandai i uoluit. Sic cffecit, ut 66 memoriae maa darcntur,ö6 fideliterad pofteros tranfmitterentur. Poterant pertradi«ones conferuari,66amaioribus minorum cognitioniuelut infinuari. Verumne quatemeritateuel negligentia corrumperentur,hacuol«itutiproutdc«tia, ut literis concrcdercntur,66 integrç cuftodircntur. Oportet itaeç magnacffe ingratitudinê corum,qui fcripturas facras fusq; dec^ fi^ciunt,ac de illis baud indicant aliter, quam quafi humanitùsfintexcogitatæ. Deus,inquit Apo* ftolus,promifitperprophetas fuos in fcripturis landlis.Et x.Pet.i.Hocpri^ mum intelligentes,inquit, quod omnis prophetica feriptnra propria inter/ pretatione nÔfit.Non enim uoluntatehumana allata eftaliquando prophe' tia,fcd fpiritu fando infpirati loquuti funt iandi Dei homines. Deinde-,ma' gna ac deteftanda eft eorü malitia,qui à fide ac certitudine facrarum ftriptu rarum defiedentes inania nugamêta,quæ uocant agrapha, fidelibtishocno mine proponunt,quod tradita fint ab Apoftolis,66 paré cum facris Icriptu/ ris mercantur authoritatem,quafi mox manifeftum fitjeffe ca ex traditioni/ bus .Apoftolorum, fieriq; potuerit, ut diuerfa traderent Apoftoli ab tjsqux in facris fcripturis leguntur. Ad facras feripturas miferuntnos Ô6 Chrifit» 66 Apoftoli,no adincertas traditiones, quæuel mentiuntur Apoftolos aiv thorcsjuel fuperftitiofte funt,66 plerunq; fcripturis facris pugnant.

Qiiarto,nec illud tranfeundum eft,quod dicir,dcfiliofuo,Promifit Deus Euangelium de filio fuo, quod nihil eft aliud, quam quod promifit orbi fi/ lium fuö. Admonethaec particula,ut cogitemus de ftupenda illa Ô6immen/ fa philanthropia Dei qua mundum fic dilcxit,ut unigenitum fuum dederiG quo quifquis in ilium crcdiderit,non pcrcat,fed habeat uitam æternJ,quatii dilcdionem patris fui Chriftus ipfe Ioannis tertio praedicat. Vide commen tarios noftros fuper loannem.

Quigenitusfuitexfeminc DMiJfccundumcdrncm.') Primum illudobferua,q«odno fimpliciter dicit: Qui genitus fuit ex femine Dauid,fed addif,fecundum car nem.Hac ipecificationcadmonet Apoftolus,non efle Chrifti natiuitaté fe/ cundum carnem tantum confiderandam, quandoquidemno homo tantum fit, fed 66 Deus, no carnaliterduntaxat genitus fit, 66 filius hominis faéîus, fed 86 filins Dei ab æterno ex illo genitus exiftat. Alioqui quorfum attinez batfpecificatio ifta,ntcum dixiftet,qni genitus fuit exfemineDauid, conz feftim fubqccret,fecnndum carnem fPoteft’ne qiiifquamex feminehomiz nis aliter nafti, qnàm fecundum carnem f Nequaquam. Carnalis natiuiz tas eft,

A D R o M A N o s. . .. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;il

gt; . .

A tas eft, quæcunqnc cft ex fcminc carnis. Quaréqnod attinebat ipfum Da/ uidis feiTien, ôd quæ ex illo cft generationem, non erat nec eiïe ut adtjceret» fecundum carncm. R.ehnquitur crgo pofitam efle banc fpecificationè pro/ pteripftim Chriftum,utdtfting«crcrur inter duasilh'nsnatiiras, humanani êddniinam,nequtsexeo quoddixit: Qiiigenitiis fuitex (emineDauidis» mhilaÜud efïeChriftum opineturjquàm nudum, hominem,£lt; carnem de carne Dauidis. Perinde ac fi de morte Chrifti diôurus,ne quis exiftimet il/ lum fecundum diuinitatem quoeç mortuum efleincruce, fpecificandi graz tiadicas.Mortuus eft Chrifius fecundum carnem,uel fecundum hominemgt; utdiuinitatemilliusexcludas,2idabomnipaiïïonefcparcs. ■ î o. v c

Deinde confiderandum en',quod non dicit:Qiii inuêtus eft,ucIîQ«i cort uerlatus eft ut homo,fed ut ueritatem humanæ naturæ in Chrifto exprimât, natiuitatem carnis illius ponit, dices: Qui genitus fuit ex femine Dauid fe/ cundumcarnem.Quodgenitum eftexfeminehumano,homoutic^ eft na' turalis ac iicrus,ficuti eqiius eft quod ex femine nafcitur equino. Sic retunz dit Apoftolus errorem eorum^ qui Chriftum alTerunt carncm non ex utéfo Virginis fumpfifie,fed cœlitus fecum dctuliffe. Non fimpliciterdicit: Qui genitusElit, fed addit ex femineDauid. Non poteft uere ex femineDauid natus dicijfi no ex carne ilhus genitus noftrar facftus eft carnis particeps, fed carnem fuam cœlitus in urerum Virginis attulit.

T ertio,Slt; illud pcrpendamus,quod non fimpliciter dici^qui genitus fuit ex femine humano,fcd,exfemineDauidis Homo fuit Slt; Dauid,ÓC fernen il Ims humanum utiep fernen eft,atcj5 ita Chriftus ex femine humano uefus ho rno natus, ueriim non fuit Apoftolo fatis, ut Chriftum ucrum hominem ex femine humano diceret effe natum,fcd id agebat hoc loco, ut admoncret confiteretureum hominem effe Chriftum,qui promiftusfueratDauidi,quê B omnes pq fecundum uaticinia prophetarum uerum MelTiah uenturum ex/ peâauerant.Itach notanter dixir.Qui genitus fuit ex femine Dauidis fecun dum carnem. Simul óbferua,quod non dicit:ex feminelofeph, fed, ex fez mine Dauidis.Etat quidem-ód lofeph de femine Dauidis,utpote ad domum filt;familiam Dauidis pertinens,fic ut reuera ex femine Dauidis natus diet pofTet, fi quis exillius effet femine natus, ueriim ne lofepho Chrifti tribue/ ret natiuitatem,qui non ex illius eft femine, fed de fpiritu fando conceptus ÔC ex utero Virginis natus,uigilanter non lofephi fed Dauidis fèmê pofuit, ad quod nó folus Iofcph,fed 06 MariamaterDomini pertinet, de cuius car/ ne carnem filius Dei affumpfit,06 hanc ob caufam uere filius Dauidis in fcr i pturis norainatur. , । nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;'

Quarcautem filius Deifacftus fitfiliushominis,uiderclicetEbr.t. . ic

Qut dccktatus fuit filius Dei,cum potentia fecundum fpiritu tn fan/ ÄificationiSjCX eo quod refurrexit è mortuis)

Animaduefte quod non dicit: Qui facQus fuit filius Dei, fed, qui déclara* tus fuit filius Dei. Aliud eft fieri filium Dei,8f aliud dcclarari filium Dei.De credentibus in Chriftum Ioannis i,legimus:Dedit,inquit,poteftatcm filios Dei fieri his qui credunt in nomen eius. Per adoptionem addignitatê iftam affumimur, utfiamusfilqDei.Chriftus ueronon eft faeftusfed natus filius Dei,generatione no.têporariafedfempiterna. Duorum igitur admonemur hocloco. Vnum eft,diuinitatem Chrifti,fecundum quam filius eft Dei,non cœpifteprimum, cumnafcerctur ex femine Dauidis, fed dcclarari cœpiflè, Alterû, efle illam fic abfeonditam ab oculis carnis,ut opus habuerit déclara tione,quo cognofeeretur. Cogitemus hie, quam non debcat mirum uideri, fi dignitas adoptionis noftrçfic eft in oculis mundi obfcura,ut haudquaqua pro filqs Deihab’eamutjquando unigenitus Dei tarn illuftri declaratione o/ pushabuit,utquiseffetcognofeeretur.Nuncquidem fumusfiltjDei,oera mundus non cognofeitnos,quia non nouit patrem noftru, ideorj ludibrijs aepro/

ax

ac probris impunè ac temere afFicimur. Sed hçc eft fors filiorum Dei in hoc (èculo,quam communem habent cum Chrifto unjgenito Dei.

Simul Slt; illud cogitemus.Qui declarauis,inquit,fuitfih'us Dei. Déclara tus Si. manifeftatus eft fiîius Dei in hoc mundo,SC tarnen reprobatus.In pro priauenitjSc fut cum non recepcrunt.Et mundus cum non cognouit. Ergo nullam habentexcufationc quotquot in cum non credunt, quandoquidctn non fimplicitcr uenitin mundum^fed cum declarahonc.Si opcrajinqui^no fcciffem,quæ nemo alius fecit,peccatum non habcrent. Quare friuolum eft quod ludæi ad excufandum incredulitatem fuam dicunt, haudquaquâeftc uero fimtlcjUoIuifteDcum promtftiones patribus fadîas tarn obfeuro ac dc/ fpicabili modo ÔC fie adimplcrc,ut nihil palam apparetet omnium eorûqvç fuerant tarn luculentis uaticinijs magnificcpromiiTa. Nec fcripturas faerss fidelitcrinfpexcrunt, necpdcclarationcm filij Dei malicia cordis excæcati obferuarunt. Qiia'm cnim humilis erat ac defpicabilis Chrifti aduentus ÔC afpevlus,tam cratilluftris ac ftupendus opcrum illius fplcndor.

Deinde obferua quod dicit,cum potcntia.Conuenientcrpotcntiæ tribui tur,quod per banc declaratus fit filius Dci.Infirmitascarnis,quacin Chrifo filio hominis apparebat,prælertim cum pateretur in cruce ac moreretur,di/ iiinitatem illius obfcurabatSC fidem inipfum tanquam filium Dei impedic bat.Omnium ita«^ conucnicntiflîmè dilpofit« erat,ut diuinitas filij Dei per carnis infirmitatê 8C humilitatem obfcurata.Maicftatc ac fpicndorc poten/ tixtió humanacfcdprorfusdiuinædeclararctur, de qua fcribit Euangclifta, cum dicitiEtuirtus de illo cxibat,óC fanabatomnes.Talis cratea dcclaratio qua poft illius a feenfionem omnis generis miracula ÖC portenta per A poft o losfubnomineeiusædebantur.Regiamaieftas declaraturfingulari poten/ tia.Sicdiuinafilq Dei maieftas fplcndorecœleftis potentiæ declarabatur. Omnino diuinum quiddam eft efte potentem,ficuti humanum eft, efle in hr mum Sc impotentem. VndeSCDeus propter infinitam potentiambM did/ tur,id eft,fortisSCpotens,quemadmodum SC quo nomine fiCprinci pes Sc magiftratus uocantur in Icriptufis, propterea quod potentes ftint in hoc feculo.Quis fatispcrpendcrit,quanta in uerbis Chrifti iapientia,quar/ tat^ infadis bonitas rcIuxcntcA.quot; tarnen uifum eft Apoftolo conucnicntiys ut filium Dei cum poten(ia,quam cum fapientia SC bonitafe d.ecfaratum di' ceret,propterea quod carnis illius mentions fecerat. Habet ctïam particula ifta plurimS confolationis,ad crigendurn fidefium artimos,qui potentia adlt; uerfaria Satanæ ÔC mundi infcftantur.Etenim fidepotêtiæ Chrifti,qua mun dum uicit Satanam, uitreq; ac necis fe declarauit elle Dominum, in cun/ dis aduerfis erigunturSC confiimantur.

Tertio, confiderandri SC ilfud cft,quod dicir.fecundu fpiritu iandificafio/ nis. Vide quomodo utriep naturæ Chrifti fuaaffignet attributa.Humanitati tribuit carnc:diuinitati fpiritii Carnis eft infii mitasjfecundflquâ crucifixiis eft ÔC mortuus. i.Cor.n.Spiritus eft potentia, qua declaratus eft filiusDei. Efa.M.cum uelletProphera infirmitatê AegyptiorS tarn hominui^’ cquosö exprimcrc,dixit: Aegyptus homo Ô5 no De«s,amp;’ equi cor« caro 5C no fpiriz tus.Sic tribuit infirmitatê carni,SC potentia fpiritui,qui Deus cft.ltaq; que/ admodum dediuina Chrifti natura dixiuQiii declaratus fuit filius Dei cum potentia fecundum fpiritu fandificationis,ex co quod refurrexit e mortuis, itade humanitate illius diccrcpotuiffct : Qiii declaratus fuit filius hominis cum infirmitatê fecundum cainem ex co quod crucifixus eft SC rnortuus.

Simul obfcrua,quod no fimplicitcr dicit: fecundum fpiritu,lt;cd addit,ian/ dificationis.Loquitur aSt de fpiritu Dei,quo Chriftus fecundu humanitate fandificatus eft,0C in mundû hunc miflus,ficuti loh.’o.dicit: Que pater fan dificauit Sc in mundû mifit,fccundû diuinitatê ucró credêtcs amp;nbsp;elcdos içfc fandificat. Ergo tdê fpiritus Dci,quê hic uocat Apoftolus fpiritu iândinca tionisjÔC Chriftûfandificauit,iuxta uaticiniû Efaiæ cap.’Si.bpiritus Domi/ ni fiipcr

A D R o M A N o s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;13

ni fuper me,co quôd unxi't me,8fc.SCappann'onêfpiritiis S.in fpeciecolube cumàloannebaptizaretur (upra ipfum dcfccndcntis, ô6 crcdentesin eurn lànôificat, quo refßexit idem hic Äpoftolus Ebre. cum dicit : Qui enini fancîihcatôc qui fancflificaniiir ex uno omnes, Dco uideliccc pâtre qui filiz um iûuin fpiritu fandifîcatiôis inaugurauir, fandilicaiiit,SC in mundum ad hoc mifit,ut elctîîos Sô credentes in ip!um eodcin fpiriru iandîifi'caret ôô iiriz buerct. Hic ipiritus fandîifîcationis declaratur ac manifeRator eftfi'Iioruin Dei.Etenim line illo nihil fumus aliud quàm caro intinna amp;nbsp;prophana.Qiii cunqueautem illoaguntur,hidcmum funtfilq Dei Ronh 8.

QiiartOîEtiam hoc confydera quod dicit. Ex eô quod refurrexit è mortuz. is Refurreclion/s è mortuis meminit, ut occurratofFendiculo crucis ôômor tis.DiligenrcreftobocuIoshabenda utraep mortis SC rcfurredîionis Chri ftf imago- Etcnim fie eft diuinitus confiitutum,ut quemadmoduin per infir mitatem carnis imaginem portamus crucifixi ac mortui pro nobis Domini, ita tandem per potentiam fpiritus excitati imagine geramus Hlq Deiemorz tuis refufeitati. Inamœna ac triftis eft mortis imagof Confidamus, erit bre/ ui,utillaabolita foelicifsimamregnantis in cœlofilq Dei induamus imagi ncm,illiq; conformemur in fempiternum.

Per quern accepimusoradam ÔC Apoftolatum, ut obcdiaturfideiin- o bser. ter omnes gentes fuper ipfius nomine, quorum de numero eftisK uos Uocati lefu Chrifti.) In co quod Apoftolus ad retundendum pieudapofto lorum calumniam per ipfum Chriftum gratiam fe Apoftolatum accepifz fefcribit,admoncmurdeimprobitate SC malitvieorum,qui cum non fint ue n Chrifti miniftri,pcrpetuo tarnen de Apoftolis gloriantur, quod illorum fint fticceflbres,ÔC hac fe fpecie uenditantes ueris Chrifti miniftris,ipfo fpi^ ritu Chrifti imbutfs St: ad prædicandum Euangelium Dei mifsis negocium

B faceftiint, quafi non fint legitime ad id muneris uocati. Hac improbitate curfum docftrinæ Euangelicæremorari conantur,nefi is obtincat manifefta fiat ipforum impoftura- Odiunt enim lucem,quia mala hunt ipforum opera. Horum nequitiam expertus eft Apoftolus, Sc noftro quoque fæculo multi præclariminiftri Chrifti funtexperti. Sicutautem Apoftolus confeientiæ fuæteftimonio fretusconfidenter illorum reprefsitimpudenriam, quodfei ret fe ad prædicationê Euangelq non ftiapte fponte cucurrifse,fed per Chriz ftum cfTc miflum, itafaciendum eft omnibus ueris Chrifti miniftris, curanz dumq; neimprobitati pfeudapoftolorûS^pfeudocpiftoporû uel latum unz guem cedant.Gloriantur illt de nefeio qua,nihil minu.’^ quam canonica, ele dioneacfuccefsionc,opponantipfiueram SC efficacem uocationem quam acceperiintnonapleudocpifcopoaliquouel confpirationemalignantium fed ab ipfo Chrifto, cUius fpiritu fegregati flint, Sc ad prgdicandum mifsi. Tab's erat SC prophetarum conditio,qui Sil ipfi nequifsime à Icribis, phariz fais,Saccrdotibus,Pontificibusacfenioribus populi infeftabantur.

Deindeobferua, quod gratiam SC Apoftolatum coniungit. Nondicit tantum,pcr quem accepimus Apoftolatum,fed præmittit^ratiam. Per que inquit,gratiam 5C Apoftolatum accepimiis.Vbiifta non luntconiun(fta,az gnofeere licet Apoftolatum non ueriim fedfalfum. Vbicunq:; uideris eiuO modi Apoftolos,Epifcopos,ac paftores,de quibus iudicaie no potes,quod gratiam acccpcrint à Deo Apoftolatui SC Epifcqpatui conucnientem, ne dubitesnonefteucros fed falfos ac fiditios Chrifti mir:iftros,quantumuis tituloten’ac pompa feculari fint illuftres. Nequitenim fieri, ut Apoftolatu accipiant à Chrifto fine gratia,ad id muneris neceftaria, quiconque ueraciz ter ab illo uocantur 8C mittuntur.Secundum hanc normam prorfus infallibi Iem,iudicentpq de RomanacEcclefiæ Apofobs, Pontificibus, Epifeopis, paftoribus,ac prælatis.facile uidere eft, fit ne minifterium illorum cum gra tia Chrifti coniundum uel fecus.

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C o M M E N T A R I I

Tertio notandum amp;nbsp;jllud eft,quod fiibijcit: ut obediaturfidei, uides hie, A quis fit finis fçopus Euangelicæ dC Apoftolicæ prædicationis.Haud ui ms quam ut fides obtineat in mundo.Sic èc Chriftus dicebat, cum Apoftolos luos in cuiuftos totius orbis fines emitreret. Ite in orbem uniuerfum,ö^^præ=* dicateEuangelium omni creaturæ. Qiii crediderirSe baptizatus fuerif, uus erit,Ër ApoftolusEphef.4-cum miniftrorum Chriftigcncra Ecclefieda ta recenfuiftet, finem minifterij illorumpofuit unitatem fidei in Chi iftum. Qiiarcquicunqj alio fine prædicant docent in Ecclefia, alienifunt 'a ueris Chrifti miniftris,qucmadmodum ÔC fcopus dodîrinæ illorum alienus 5^ di/ uerfus eft afcopo Apoftolico. Qiiod autem nonfimpliciter dicit, ad fidem, uel ad credendum,fed ad obedientiam fidei,admonet nos ,quo loco fit habe/ da nobis fides. Non eft libertati noftræ permiiTum, ut Euangelio Dei creda/ mus uel fecus, fed iure obedientiærequiritur.fides. Sic gt;. lohan. ?. Hoc eft, mandatum eius, inquit, ut credamus in nomine filij eius lefu Chrifti Eft ergo fides obedientia, Obedientis autem non eft, utde præceptis inquirat, SC ratiocinetur,ftdutfimplicitcrobediat. Sic credentisnoneft,utquæ creden/ daproponunturcurioljusinueftiget,0ti acuminerationisferutetur, Sapien/ teshuius mundi omnium arbitranturefteftultifsimum, quod uerbo Deifi/ ne diligenti inquififione credimus.Iudicant çnim fàpientis eftc non credere fed fcire quae fint amplcxanda. Nam fides illis nihil eft aliud qu^m incerta quædam ÔC in confulta opinio.Nos uerb fc'imus fummam eflè fapientiam fi dem habere uerbo SC EuagelioDci,quantumuis rationenoftra rcclaihante, quæ in caufa Dei ac ialutis noftræ prorfus eft cæca, ac rurfus incredulitatem illam rationis noftræ non foJum eftedeteftabilem diffidentiam, fed,0C impi/ aminobedientiam iuftoDei iudicio damnandam, ut non fruftra didlum fit à Domino Ioan.J.Q.'-'* noncreditiam indicatifs eft.Et t.Theftal.i.qtif fumet uinditftam de his qui non nouerunt Deum,5C non obediunt Euangelio Do/ 5 mini noftri lefu Chrifti.

. Q.uarto.In eoquoddicit:Interomnes genres,duo funt coniyderanda. Vnum cftjgratiam Chrifti,quæ per Euangelium annunciatur, omnibus eft fe gentibus deftinatam. Alrcrum,rcquiri ab omnibus gentibus obedientiani fidciEuangelicæ. Ad primum pertinet quod Chriftus dicir, docete omnes gcntcs.Adalterum referendum eft, quod Pfaim.i. legimus, Poftula'ameôd dabo tibi genres hærcditatcm tuam, ôc pofteftî'oncm tuam termines tcri æ* Laquercbcllionisrei flint omnes illi, quiobedientiam hanc fidei Euange/ licæinEcclefijs Chrifti intcrucrtunr,ÔL adftiastraditiones transferunt,qita/ fi conftituti fint fidei noftræ Domini ÔC Magiftri.

Quinto. Obiter SC illud obfcrua,quod addit,fuper ipfius nomine. 1. Co/ rinth.s.dicit Apoftolus.Nomine Chrifti legationefungimur,tanquam Deo nos obfecrantcpcr nos,rogamus pro Chrifto reconcilieminiDeo. Et Lucæ ultimo. Chriftus dicit : quod oporreatprædicari in nomine ipfius pceniten/' fiam ÔCrcmiftîoncm pcccatorum in omnes genres.Hic atidimus ex Apofto lo, cius fidei o^dientiam requiri à gentibus omnibus, quæ fit in notncii Chrifti.ItaquelicutiprædjcatioEoangelq in orbem eft Chriftifub nomine mifra,quem pater Dominum ac Seruatorem omnium conftituit, ita ôi^fides Euangelica non rendit in aliud nomen quamciuidem Chrifti. Nequeenim aliud nomen fub cœlo datum eft hominihus,in quo oporteatnos faluosfie/ ri,A(ftorum 4.Valeanf igitur,qui caufam fidei acfalutis noftræ ad ah'osme/ diatorcs ac Scruatores transferunr,id quod improbiflimefaciunr,qui Chri/ ftianos homines ad quæftioncs nbsp;nbsp;torturas uiolenier rapiunt, 8C fidem ab il*

lis exigunr, non in Chriftum, fed in bcatam uirginem, 8C mortuos fandos. Non dicunt ; Credis in Chriftum.'^ fed: Credis ne in bcatam uirginernfNon credis in fandos f Non credis in Papamf Vbi fidelis refpondet: Credo in Chriftum filium Dei unicum noftrum Seniatorcm ac Dominum. In fan/ dos non credo. Sum enim Chriftianus, mox audit, hæreticus cs,ad ignem, -

«d

A D R o m'a N Q s, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;if

A adigncm.Et quihocfaciuntîglonanturfe cflc Apoftolicos catholicos Chriftiminiftros.

Scxto.Quorum de numero, inquit,eftis uos uocati lefu Chn'fti») Vide hic quomodo Apoftoliis non extollat Romanos chn'ftianos fupra reliqua’s gentesjfed numero^fortijac uocationi illarum cÔiungat. Excellêtiffimaerat Romanæurbis Maieftas cum jfta ïchberet Apoftolus, propterca quOd toti ferë dominaretur orbi. Verùm non relpextt ad Maiefiatçm ÔC excellentiâ urbiSjfed ad gratîam Euangclicæ uocationtSjCUiUs erattt uniuerfæ totius or bis nadones diuinæ dignationis gratia parncepSiideoq; non fubiecit omniz umnationum fideles Ecclefiæ Romanæs fed hancrefiquis tanquam partem ahquam totius coniunxitiAmplius cft Regnum Chrifii, quàm utuniusurz bis poteftati fubqciatur,ô(f ficuti Hieronymus alicubî dicit: Maior eft orbis urbe. Si qui Chriftiani funt Rom a?, membra funt Ecclefiæ acRegniChri* fti,non caput.Ncqueenim de mundo eftregnum Cbi ifti, utaltquafîtmun* dani Imperii pi ærogatiua agnofcenda inEccIefia, fed oportet eos quiRo/ mani funt,ubi ad Chriftumueniunt Romanæ exccllentiægibbos fuperz ciliaponerc, ad humilitatem paruulorum conuerti,tam abeftjUtpræ cæ/ teris chriftianis aliquid propter Romanæ urbis nomen debeant fibi uindiz carcfingularisexccllentiæ, ut de dominiotaceam,quod in Ecclefîas Chrifti ' ufurparunt. Et dubio procul hue refpexitipfe quoque ChryfoftomuS,cum ebryfoßomut^ præfentem particulam exponens dicit./cuMajoif y»^lt;/'iaAtgt;ôjji£v©' -7elt;fwcar4f j(S)çvtf»7ïvj öixyfzÄjJ«? «TTiicrt/! KceSu^on nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cdi-nk nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;U

tTreia^H -n-n. Xk^ktdujj 1(9« tfaerjAtvo(/, tb»? 7iin.vt^ctïi.Koïs Tt. TsXioit «oartf epuin -nis idvuri tjjko-i KH£V'^0iiSb/iV7ù) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(TKvSâi/ »(pet

SfaxiJj/ («/WW ècsiô{j^£i'.i.7rà ànH nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;WλA«î(ra4 Ti^rlôii bu 'n e7ra(lt;, fiiç fcs-»

•TniàKxSou.çStÿ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-tb

jt ’(flù (/lit/}xlt;rxû!)p oùw« tLjj 7r€of wù nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'KroUp-iaptcflio iTrityK'ÿ^' nth'n mP-n Ätyap^ip iis

«4X5« vp-ds IT'STi.si^pi'r wp «fc xlt;W vpêis.'H^ dx sttÇV, ob nbsp;nbsp;nbsp;xT^ ZQ

vpiïpxTiddpx5p^'IX•^x)^xp\.xxK'^x^, Hæcille,quænongrauabor redz

derc propter eos qui Græcencfciunt.Ad Romanos inquibdifterens, qui ue lutin quodam totius orbis ucrtice iedebant,nihil illis plus reliquis gentibus tribuit,neque propterea quod turn dominabantur 2C regnabant, aliquid cos in fpiritualibus præ cæteris habere dixit,fed qucmadmodum,inquit, omniz bus gentibus ita Sf uobis prædicamus, atqucitaeos Scythis ac Thracibus connumerat.Alioqui ntfi hoc fignificare uoluiftct,ftiperfluum fuilTet dicere in quibus eftis ôô uosfacit autem hoc, ut fuperbiam illorum deqeiat ôf infla tionem animi cuacuet, admoncattçefte cosreliquis æquales. Quapropter fubiunxithoc ipfum dicens, in quibus çftis5lt;uosuocatilefuChrifti, hoc eft, cum quibus eftis Sôuos.Ernon dixit, alios uobifeum fcdiios cum alqs uocauit, iatis opinor diligcnti manifcftum eft ledîori,uoluifle Chryfoftoz mum Romanæ .Ecclcfiælaftum hifeeuerbis pcrftringereÔ6 omncm illam prærogatiuam refcllcrc, quam perpétua quadam improbitate in Eccicfia Chrifti ambiucrunt.EtBafilius in Epiftola quadam ad Eufebium Samofatez numEpifcopum feribendumefle admoncf. Occidentalium Epifeoporum Corypheo (. Romanumintelligens.) pxxßiOipx xeivap-^igxipxoixpt hoc edj ne arbitretur dignitatem efleftiperbiamôfelationcm.EtadEpifcoposItaz Iiæ. «71 xilt;fgt;xÄbuiwrvf^xx^0ÄvtxxÄHXixf\sy(^i^i,idc{l,Siueuos ipficathoz licæ Ecclefiæ caput elle putatis, fatis liquide fuperbiam illorum pcrftrinz gens,quam fe pro capite omnium Ecclefiarum Chrifti iam tumuenditaz re cœperant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

omnibut qui RomxcHis dileilii Der, uoedtis fdnélis.') Obfcrua hic quibus elogqs o Bssi, fideles Chrifti cohoneftet Apoftolus. Poterat fimpliciter dicere : Omnibus v 11. qui Romæ eftis Chriftiani. Neque enim alqs quam Chriftianis feribit. Ve/ rùmpro Chriftianis uocateosjdeledos Dei, QC uocatos fandlos. Confydez

b 1 randum

ilt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;; Ö M M E N T A R I I

randumftic pnhctpio efl, quomodo in illisquicredebant/nChrtfiiinigra'' tiam diuinæ diIcÆom's commendet, at que ira figm'ficer, quo cos loco ha/ beat. Omnino necefTecfl, ut præclarc deilh's fcnttamiis, quos Deo ludi'ca/ mifs eiïe charos QC dilcdos. Alibi dicit: Honore inuiccm præuenicntes. Meritohoc faciunt, qui feiunt ChriftianoseflêamicosDei. Solent in aulis principum admodum haben'inprecio,qui uidcnturaprincipc fingulariter diligi.Nec temcre Icditurqiiisquis principi gratus 6«^ acceptus habetur,ne minimus quidem cateIhiS'.‘Quamconuenirquæfo,utChriih'anus deChrigt; ftianojdiledîus Dei de dilcdio Dei,honorificc fentiat r Qiiam eft æquum,ut diligantur in domo Dei quos Deus ipfe dih'gere dignaturf

Obferuemus etiam hoc loco pecius uere Chriflianum Sgt;C Apoftoh'cum. Non dicit : Omnibus quiRomæ eRis diledîis filijs, fed : Omnibus qui Ro' mæeftisdiletftisDei. Romanus Pontifex fokt fuos, etiam Regest prinz cipes, uocare diledos filios- Hoc cnim agit, ut perfuadcat illis, quod ale diligantur, ut hoc bladimento inefcatos-decipiat. Quantulûeftautemdiligf ab liomine fimulatorc, etiam ft ucre diligatc Qiiid quæfo felicitatis ex co omnibus illis accedit, quibus à Romano Pontificehoc fcribitur ciogioC At à Deo diligi,omncm excedit huius fæculi felicitatem pariter Sl digniraz tern. Romanus Pontifex adfè trahit quibus hoc paeîo îcribit, Apoftoîus ChriftinonadlèjfedadDeum ipfiim animos fi'dclium erigit, dum eosdilez lt;ftosDeiuocatos fandîos appellat. Longe etiam alius fpiritus in Apoftoz lo depræhenditur,quhm in Dotftoribus dtffidenfiæ, qui omnibus ncrtiis hoc agunt,ut Chriftianus quifquedcamorccrgafeDeidubitetac fluâuet. Apo ftolus quippc dicit *. Eftis diledîi Dei : Ponrih'ch contra, nefeithomo, utruin Deolîteharus uel minus. Sicilli omnium peffimetam deDeoquàmdéfi/ delibus Chriftifentiunt,Ô^ cœleftem gratiam,cum omni fuaeffîcacia,quan/ turn in ipfis eft, in cordibus Chriftianorum cneruant, deinde gratiamdilcz g dlionis Dei nefeio quibus medijs promcrcri docent,quæipfi ad hoc confinz xerunt,ut inde queftum ab anxijs dtibijs flutftuantibus animis emulgcâr.

Deinde obfcrua quam commode fubiungat, uocatis fancfîis. Habet hæc particula argument tun diuinæ dilecfîionis. Etenimnilîdiligerct Deus non uocarctadicdilcdîos. Deinde,cum non iolum uocamur, fed àC uocaticni obedimus, ôf uocati Ipiritu gratiæ fandîifi'camur, manifcftum fît, quoddili/ gamuràDeo. Etenimncc uocatio neç fandîifîcatiofideîium alio eftquant addileeftionisDeigratiam referenda. Non dixit:diligtntibusDeum,fed, diledîisDei, ne quid huius noftris tribuatur meritis. Cogitemus ergo,quoz modo colligere dcbcamus effe nos Deo charos, ex eo quod nos de mundo hoc ad gratiam fuam cœleftem ôf filiorum Dei communicationem uocaz uitôf fancftificauit. Prætercanotemus,quod Chriftianos uoeatfaneftosquiz bus fefibebat, utique adhuc in carne uiuentibus ôf nondum pcrfecftis. At in Ecclefîa Romana uocantur Chriftiani laiciôf fatciilarcs, ôf iàncftitatis cio/ gium mortuis tantum tribuitur,quos Pontifex propter nefeio quæ miracu/ la canoni2auit,quadercuidein commentarrjs noftris fuper Pfal. ilt;s. Ver î. ibi crgafandlos qui funt in terra.fiCc. Apoftoîus hoc loco faneftitatem non députât noftris meritis fed uocationi Dei. Vocatis, inquit, faneftis. Non commendatur noftra iuftitia, quando fanefti uocamur, fed uocantis nos iancftifîcantis Dei gratia.

Gratia uobis pax à Deo pâtre noftro, Si Domino Icfu Chrifto;) Principio conlyderandum eft hoc loco,quæ fît ratio falutandi. Sed ca de re uide in commentarqs noftris fuper Mattheum capitequinto, ibi. Si ûluz taucritis,5C capitedecimo,ibi.Salutatedomum.Continet lalutandi ratio di* ledïionis affècftum, quo præditus eiTe debet quifquis proximum falutat, fîuc illcamicusfi't, fîue inimicus. Deindeobleruandum eft ^enus falutationis uere Apoftolicum.Apprecatur Apoftoîus nihil aliud,quam quoduocatio/ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nifuæ

A D' R O M a N O S, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^7

ni fuæconUcnjt Mini'fter Dei eft, id^ non iræ fed gratiæ, non inimicitias fedreconciliationis ôCpacis. Optât itaque ftatim initió giattam 8Cpacem fidelibixs Chriftij quam Sc annunciabat ÔC prædicabat. Sic cor Apoftoli hoc ipftim fpirat,quod ore annunciat.Id quod prædicatîex animo fidelibus euenire cupit.Non folum prxdicatgratiain SiÇ pacem,fed SC efRcaciam prç dicationis fuæ fidelibus apprecatur. Ruifus non folum gràtiam Qi. pacem apprecatur, ficuti Romanus Pontifex nudis uerbis Apoftolicam benedi/ dionem fuis optât,fed quod falutando apprecatur ex officio quoque Apo/ ftolatus iui prædicàtôC annunciat., nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;»

Tertio notandum ÔC hoc eff,quod pacem gratiæ Dei fubiungit,id quod adinodum conuenienterfacit. Admonemur, neminipofle contingerecer/ tam flue,rerum iuarum fiue confcientiac pacem, nifi ex gratia Dei.’ Pacj's SC tranquilfitatis, ficut omnis felicitatis, fons eff, efle in gratiaDei.‘Nihil faciunt hie noftra rnerita, nihil noffræ uires, nihil noftra ipforum qualis='^ cunqueiufiitia.^ola gratia Dei SC recipit nos in pacem ueram,SC receptos fidelitcr conferuab Contra,fenfus iræ Dei omnium reddit turbatiffimos ÔC inquictiflimos, ut non fit præter rationem, quod propheta tam obnixe dcprecatuf dicens : Domine nc in furore tuo arguas me, neque in ira tua corripias me. , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

,Qiiarto SC illud eft obferuandum,quod non fimpliciterdicit.Gratia uo bis Sc pax à Deo^ fed addit, patre noftro,ôC Domino lefu Chrifto. Omni/ um eft accomodatiflimum quod Deum uocat patrem noftrum, facit enim hocpiurimum ad fidutiam gratiæ Dei mente fideli concipiendam. Etenim facilefidutiam gratiæ Deiconcipit animo, quiiquis ilium non folum De/ urn fed SC pattern noftrum effe credit. Siquidem nihil eft animo paterno ad gratiam illam procliuius,qua quifquis pater eft, filios fuos profcquitur.Si/ mul etiam déclarât,quam illis gratiam precetur: Animi fcilicet parerni,quo

B nihil poteft effe fidelius Sc ad benefaciendum propenfius.

Et hoc confydera, quod Chriftum uocat Dominum, facit hoc ubique in omnibus fuis literis. Admonet nos, omnem efle Chrifto poteftatem à Deo patre datam, ut feiamus a patre nobis nihil polTe confingere, nifi per ipfumfilium Chriftum feftim, qui conftitutus eft Dominus omnium quæ in cœlo fuht SC in terra. Sic ipfede fe teftatus eftp’dicens: Omnia mihi traditafunt à patre meó Matthæi n. SCtDafa eft mihi omnis poteftas in coc lo Sc in terra.Matthæi ultimo.

I- X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;** nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

Primum gratias ago Deo meo per lefum Chriftum (uper omnibus' ûobis,quod fides ueftra annunciatur in uniuerfo mundo.

-- Habent ifta exordium gratulantis animifignificationecommendatum. Gratulatur illis fidem tam pr æclaram SC eximiam, ut paflim in toto depræ/ dicareturorbe.Ethocgratulationisgenerc beneuolcntiam illorum captat. Gratulatur autem baud uulgariter, fed gratufatiqne tali quæ affçCîum ipi/, ret animi non folum de bono fi'delium 1 ætantis,fed 8C donum Dei agnofeen tis Scgratias agentis' Et facit hoc non quolibet fed primo Epiftolæ loco, ideçuerbis etiam exprimit, nonfîmpliciter dicens: GratiasagqDeo meo fed: Primum quidem gratias ago Deo meo per lefum Chriftum ftiperom/ liibus uobis,quod fides ueftra annunciatur ^c.quo fingularis cuiufdam er, gaeos exprimât amoris fignificationem. Occalîo uerbefat Romanorum. fidei in uniuerfo mundo annunciandæ, urbis celebritas SC aduenarumex' qualibet natione frequentia.

o B s E R V A N D A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Confyderandum principio eft fanClorum uirorum ingenium, in eo quod animi gratitüdinem ergaDeum hac in re oftendit, qua tanquam præ/, b gt;nbsp;clara

chra S' cximiaamanter 8C cum gaudio afftciebatur. Sic folent pn,quo£ics aliqiitd non in proprqs duntaxar,fed ÔC alicnis rebus expcnunrur, quod fit præfians SCfinguIare: confcfiim ad confydcrationem dïuinæ bonitansSi^ grafiarum aóioncm ràpiUnrur. Et hoc eft uerc facrifi'cium laudis, Deo multoacccptfus,quamfacrificiafinruicul 'irum, SCliircorumoblatione'suc argent! 2*!^ auri. Nam hoc gerterefaci ificq adimiturcarni omnis gloria fa' pientiæjfuftitiæ, potentiæ ÔCc amp;f uni dàtur Deo, unde eft quicquid ufjjiam præclari geritur.

Deinde perpende quod dieft: Deô.mco. Singularis fi'dei’ affedîum fpirat, quod Detim üocatDeum ftium. Vfus eft'ilJo Dauid, cum elTctin magnistentationfbus Só afflidïionibus. facihuseft,2CuuJgarisfidei,ftuo/ ces omnium creatorem Deum noftrum, èC Deum omnium mortah'um. At qui firma fide Deum agnofcit SC co lit, non folum ut communem om/ nium, fed ut fuum Deum, necefte eft, flh' plus fidat maiore obferuaiv tia obediat ac ièruiat, Sgt;C in neceftitaribus firmiore fidutia opem ab fb ïo pofcat.

Tertio,obfcrua quód hon firriph'citer merhiriit Dei fui, fed adiicititien/ tionem Chrifti lefu-Nec dicit,gratfas ago Deo meo amp;nbsp;lefti Chrifto,fed,gra , tias ago Deo mco per lefum Chriftum. Sic mediatorem Chriftum Ickim agriofcebat, per qUem ftmt quae borta dahtur hominibus, ólt;fcnfus eft diuiuæ bonftatis ÔC affcdlus ucræ graritudinis. AgnoUit Apoftolus ha/ here fe per Chriftum,qu'od Deus cifetDeus fuus. Si quod tanto gau/ dio propter fidem Romanorum afficeretur, ilforu'mque nomine Deo iuo ageret grätfas : Admoriemur, ut pari fide in mediatorem noftrum Ghriz ftum leftim refpiciamus,quoties fenfu aliquo bcneficiorum Dei tangimur, Sc uel Deum noftrum inuocamus,aut cohmüs\

Qnarto^ Super omnibus uobis inquit. Duo obferua,puïcherfima ucre jj' charitatis fpecimitia. Vnumeft, quod pro ijs bonis, quæ ahjs alioru'm/ que miriiftcrio diuim'tus eóntigerunt,Domino Deo fuo gratias agit.Non/ dum prædicaucrat Romæ,ne fufpiceris, qiiodde opcris fui frudij (Ckuti folent artium prdreeptores de difcipulorum füorumprofcdïu.)glorietur,at/ que ita humani quicquam’patiatur.

Arbitratur Chryfoftomus uulgato deceptfts errore, Petrum Apofto/ Rim Romæinitio prædïcafte, primam queRomanorum fidem ex iHïus or/ tam fuifle prædicationibus, id quod multispoteft argumentis refelli. Congt; ftar tarnen ex hoe loco, fuiïTea nonnulhs Chriftum Romæ prædicatum, antequam ifta fcriberct Paulus- Hi quicunque 5C qualcfcunquefucrinf,ni/ fill inuidetillis Apoftolus primiriarum iftarum gloriam, fed de opereilld' rum SC falute Romanorum fidelium, perinde Deo gratias agit, ac fi pti/ mus ipfe Chriftum Romæprædicaftet,SCfrudîus huiusgloria ad fepertfne ret.Omentem uere Apoftohcam,SCnihil nifigloriam ChriftiSCmortaliunt falutem ubiquefpedlantem. Nos contra fic hodiefumus animati,utarger rimedeqs agamusDeogratias, quæ nobisbenefiunt, deinde fi quidpræ/ clari agaturab alqs, opens huius gloriam inuidia potiùs quam gratulatio/ neprofequamuf.

Alterum eft, quod non fimplicitet dicit : Gratias ago Deo meo pro uoz bis, fed,pro omnibus uobis. Sic omnes ex æquo amanter compIcCle/ batur, utnihil inter illos diftriminaret- Non quod omnes pari eiientfi/ de præditf, inque pietatis ftudio pariformiter animatf fed quod propter Chriftum cos omnes æqualiter diligerct.Sicfolctuera Chrifti dilceftio,cun dos ex æquo fynccra charitate profequt, perinde atque facere iolcnt az uarf, qui omnepecuniæ genus propter infatiabilelucri ftudium, ad fccuz pidifti'mc coaceruant.

Athoz

AO ROMAîîOS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19

At hodj'e longé diuerfum fieri ùidemüs. Leuifiimis decaufis non fohini Chnftianam ämicitiam amp;nbsp;unttatcmfoluimus, fed ÔC acerbifiimi odq afFe/ diis indiiiriitis. Sic qualifcuncp opiniönum uarietas in caufarn rapitur gra/ ùiiïîmorum diflïdiörum ÔC fchifmatiï,quæ infania ad fangüinis eft'ufionem üfqueinualuit. Et q^lipr^ alrjsimpotcntiüs infecusfentientcsquamiplîs placet fæu(iirft,q demum optimoS fe Chriftianos cfieglonantur,c«mnc mi camqnidcmhabeantChrifiiânifpiritiis.

Qiiinto. Clÿodfides, ihc^uùyüeàrti dnnuncidtur in uniitetfo mundo.') Vide, non dicit, qtiod urbs iiefira dominatur in uniücrfo miindo) fed quod fides iieflra arinunciatur in uniuerfo mundo. Ne femel quidem in tota bac Epi# fiola Catholicæ Romanorum poteftatis ac Maieftatis recordatury qua tum orbis erant Dorniribfcd qs immoratur potius, quæ Regni Cbfifti gra/ tiam ac felicitatem concernunt, quamuis in oculis mundi uideanrur fuper-ftitiofa Sf ridicula. lam ucrô,qui de iedé Apofiolicagloriantur, pluris faci/ untcatholicum dominium SC mundi hUius opes,gloriani,lt;plcndorem là* ftum,quàm uniiierfiim ChriftiRegnum.

Pra’terea obièrua, quod ßdei nominatiin metninir. Huius potiffîmain' ubique rarionem babet.Neque immerito boc facit.In ea fiquidem fitum cft non modo omnis uèræ pieratisjfed ÔC fclicitatis falutis fundamentum pa ritcracfiabilimentum.

Ad bæc, illud perpende. Dixit Ce grattas agere Deo pro omnibus fidelibus qui Romæ erant. Et fubiunxit caufam : quod uidelicet fides illo/ rum annuneiaretur in uniuerfo mundo. Qui gratias agit Deo pro alqs, utiqué pro magno aliquo beheficio Dei, quod contigerit illis, gratias agit.' Grau'as egit Apoftolus pró Romanis,propterea quod fides eorum annunz ciafenir in mundoErgo magnum SC prçclarum Dei donum ac beneficium efi, ficuidatur,utcredar in Chriftum. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Nec illud tranfcunduirfefi, quod non fimpliciter dicit: qUod fidern con fequuri eftis in Chrfftum, fed, quod fides uefira annunciatur in uniuerfo mundo. Admonemur,‘’quàm neqUeat latere fides. Qiii uere credunt,id quodcreduntloqUuntuf, fpirantôt uiuunt. Non potefiijiifitus fidei latez rein peétore credentis, fed nititur in apertum. Sic qui Romæ in Chriftum credere cœperant,quod corde credebant ore Sf opère confitcbantttr,qüam uis ea fidei manifeftatio innumerïs efletpericulis obnoxia. Alioqufifi fi/ dem fuam quafi in pe(?îore fepultain ahfcondiiTenr, quomodo in lïn'iuerfo fuiifetannunciatamundor' Hodie inueniuntur Chrilliani, quiabunde ad falufem fatis efle putant, fi quam füntueritatis cognitionem adepfï,fibi foz lis in cordé recortditam fei ucnt,amp; altilîîmc difiimulent earn fidern,qcîam ni dent à potentïbus huius mundireprobari.Ighorant illiquid fit fideS,SC quæ fitilliusnaturaamp;T energia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

Confyderemusetiam hoc loco prudentiam Apofioli. Célébrât Sf comz mendatRomanorum fidern ex eo, quod pallîmintoro annunciabatur orz be. Ea commendatio, fi' penitius coniyderetur, urgentes habet ftimulos quibus in Chriftum credentes urgetacfollicitat, ut rumoridcfideipforum, iparforefpondeant.Romanihodie,pro dominaru magis quam proChrifti gloria ôé ædificatione Ecclefiæ dimicantes,ufurpant hune locum pro ftabiz liendo fedis ipibrum primatu. Ecce, inquiunt, encomium Romanæ fi/ dei, de qua prædicat Apoftolus, quod iam turn in uniuerfo cœperitorz be annunciari. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Quare digna eft,quaf etiamnum ad finem ufque prædicettir ôii obtineat in mûdo. Nolunt ifti hominesobferuarefpiritUjApoftolirfcd adunû hune afterêdûEcclefiçRomançprimatû toti rapiûtur.Nô agit hoc Apoftolus,ut Romanorûfidêfuprareliquas Chrifti extolIatEcclefias.Necp hocipià uer^ bâ conuincurtt quç no excellentiâ fidei fed annûciationê c ômendât.PrimS b‘ 4 gaudez

«•

gaudebatob id ÄpoRolus quod qualiacunquefi'def Chriftiane iaifJa vflent pnmordiàj in urbc refum domina, deinde, quod rumor de ilia in to/ turn foaigcfetur orbcm ; quern fperabat ad propagandum Euangelium Chrifti puirimum alJaturum incremcntii Hie crat Apoftolicipelt;5îoris afFe/ dîus, quem ad Philippen, capitc primo exprimif, ubi dicit. Scire autem uolo.uos fratres,quód quæ circa megeruntur,magis ad profedumfaci/ untEuangelrj, itaut uincula mea manifeftafacSa fint in Chrifto in toto pra:* torio, 0(^ in cæteris omnibus, fic utpluresèfratribüs in Domino confiden/ tes propter uincula mea abundantius audeant fine timorc uerbum Dei Io/ qui. Ältj quidem propter inuidiam fiC coritentionem, alfj uerb propter bonam uoluntatem Chrillum predicant,nonhulli excharitate,fcientes, quod indcfenfioncmEuangelij pofitus fum, aliqui autem ex contentióne Chriftum annundantnon iyncere,exiftimantcs feprefltiram fufeitareuinz cultsmeis Qtiidenim r Dum quouismodo fine per occafionem fiuc per ueritatem Chriftus annuncictur. Et in eo gaudeo, quin gaudebo. Plane confimili modo afFiciebatur erga fidem R.omanorum,dc^eo plurimiim lactabatur, quod illic quocunque modo annunciatus eiTetChriftus,'fiueid fynccrefadum efletiiue infynccre. Sperabatenim fore, utbuiufmodipri/ mordiaexurbetam celebri ueluti quodam uertice in reliquum orbis cor/ pus qualitercunque iparfa plurimum acciperent incrcmenti. Quam autem incôfÿderantes funt, qui hinc arguere nituntur, fidem Komanam iam turn fupra reliquos Chriftianos omnes eminere ccepifTe f Si per miraculum ho/ die fides in Chriftum ConftantinopoJi eoufque obtineret,ur rumor de ilia per totum orbem uulgaretur, quæfo firmum ne eiTet,fi colligeret ex eo quifquam,fidem conftantinopolitarum reliquis omnibus eiTe præftantio/ femf'Nequaquam.Ettamen quid prohiberet, quo minus pius homo idem fcriberetad urbisillius fideles, quod Paulus ad Romanos, nempe, GratP as ago Deo meo, per Chriftum lefum, quod fides ueftra annunciatur ® in toro mundo f plane faceret hoc eadem ratione cum Apoftolo quod inde futurum fperarct, ut incrementa Chriftianæ fidei per totum Tur/ corunï propagarctur Imperium. Sed efto,fuerit turn Romana fides omni/ urn excellcntiiFima’. Quid inde commendationis ad præfentem Ecclefiam quæ Romaceft,‘amp; federn illiusEpiicopatusaccedere poteritfProrfusni/ hik Olim erant egregij ChriftianiEphefi, Corinthi, Philippis, Theftaloni/ cac SCc.quorû fi'des Apbftolico teftimonio plurimum eft comendata. Ve/ rum mortui Hint illorum femporum fideles qua fuit in illislocis fidei Chriftianæ integritas,iamdudum ceflauit. Qitid iam prædtcetur de fide Romanorum Sole clarius eft, Sc plurimum deplorandum. Si ad illosiani fcriberetApoftoIus,longe alia legeremus, nempe ea ipfai quæ defaftu,hy/ pocrifi, auaricia, uerfutia, Simonia, 5C immiindicia' ipforum annuncianz tur in mundo.

Tertis mihi Deusertyquem coIo fpiritu meo, in Euangelio filq ipl?/ us quod indertnenter meritionem uertri faciam Temper in precibus me/ is orans’, fi quomodo tandem aliquando profperum iter contingat, uolt; lente Dcd‘,ut ueniam ad uos.

Magno ftudio beneuolentiam eorum captat Apoftolus ad quos fcribif* Ad hoc facit,quod tantopere prædicat, quofit erga cos affetftu præditus,cu ius cuidenfiam ineo exprimit, quod affirmât fe in orationibus fiiis ad DeS perpetuam ipforurn facere mentionem, magnoep teneri uidendi ipTos deft/ derio,qui utricÇ affcdlus flagrantis habent amoris fi'gnificationê.Sciebaria/ ne,quâti référât, quid fentiât de nobis quos doduri fumus. Sic enim copats tus eft hoîs animî' ut multo facili’’ difeiplinâ eius fubeat prçceptoris,de ^üo

A D R o M A N o s» . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M

fibi poIIicetur,qiiodrynccrefitcrgaipfumafFeâus,quaménisde quodfuer j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fum cxpcntur,ucl fufpicatur ialtem.

Tcllts mihireus eR.) Habcnt hæc uerba utm turamcntiscuius fibi rcligio/ ncfidcm apud Romanos de afFctfîu quo erga eos flagrabat conciliât- Lo/ quitur de re quæfira eft in pcnerralibus cordiSi adéoqj intcftata. Proin/ de cundoium cordium cognitorem Deiim aduocat ïn teftem, faciebat hoc Apoftoliinramentum cum ad gloriam Dei tum adRomanoriimfaiu/ tem. Obiter obferua contra errorem Anabaptiftariim, ufque adeo Iicitum cfTe luGïirandum in caufa lufta ac fcn'a, ut illo ufi Gntamp;^ Apoftoli. Ve? rùmdciurciurandouidequæcommcntanjsnoiîn'sin pfalmos adiecimus»

Cüifcruio inquit. ) Qui nulla facrotum reh'gionc tenentur frequenter ac tcrncreiurant, Deumq; fa’penumero dum menttuntur mcndacio luotefleni citant. Ne fiuic temeritari obnoxius efle utdeatur, mox arque dixitr Teflis mihiDeus c{l,fubfungit cui feruio. Admonemur, ilh's demurn Credenduni cHeiurantibus, qui fie uiuunt,ut certis argumentis timoré cultu ac religio/ neDeipræditidepræhendantut. Athod{èSCadiurantur,Óóiurantibuscrez ditur,quorumuita palam eft imp ia 3l Hagiciofa. ' nbsp;nbsp;gt;nbsp;nbsp;nbsp;'

Spirif/imroinquit.) ScruitUr bifariam.Obitcr,preteranimifenfentiam^ pcrfun(fiorie,dcnique refpedu proprij emoIumenti.Hoc genus feruitutis re*

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pröborum cft,necprobatur. Deinde ex animo, corde redo, bonaq? fide. Sic

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feruiuitDeo Apoftolus. Êthoceft quod dicit:Spiriru meo.Longefecus

comparati crant pfeudapóftoli,quf cultum Dei carnalibus 56 externis obfer uationibus metiebantur.Vide Gala.r.ac Philip.ï. ■ nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;;

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jnEuangeUofilijiffiiis,) Varia ftï-nt minifteriotumgcncra.Quarc Ipeciein

exprcffitcius minifterq, quo Deo feruiebat. Prædicabat Euangclium filq Dei,à quo fundionem banc Apoftólatiis acceperat. Hac prardicationc fer/ B UiebatDeo. Sunt ergo prædicatorcs Euangeltj de Chrifio filio Dei, ueri fciuiDci» Etutinam tale.« habcrentEccIcfiæ, qui cum Apoftolo ueraciter gloriari ac diccre poflent, Teftis nobis Deus eftjcui fauimus fpiritu in Eiiangeliofibi ipfius. Quales fint plerique, non eft noftrura pronunciarc. Qi.ia!cshabeantur,amp;S quo fint loco apud cos quoep qui Euangclio Chrifti nomen dcdcrunt,plus fan's eft manifeftum.

Quod indefinenter mentioncm ueftri faciam, fempcroransinprcz cibus meis.) ,

j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hoc uidclicct erat, quod Romanis fidclibus de fe cupiebat eftc perz

fuafum. Nodes ac-dics cratiHorum mcmor non in pedore m'odo fed amp;nbsp;in'

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;præcationibus fuis,quibus indefinenter cceleftem opem curftii Euangelico

pofeebat a Domino. Vides indefinensfuiffe Apoftolo orandi cxercitiumf' tildes quain fcdulo pro fidelium oi aucritEcclcfijsfHabcs exemplum fidclis Apoftoli ac Chrifti miniftri.

Citaturhiclocus inEpiftola Anacleti Papæ tcrtia,adftabilicndum Ro* manefedis primatumi Vcriim cadem rationc probaucris 5C Philippcnfcs Theflaloniccnfcsl'.uncbabuiireprimatum. Nam S6 illis cadem hie ipfcfcri pfit Apoftolus. Philip, i. amp;nbsp;Theflal. ». At hoc non indent Romanæ præro/ gatiuæ aftertores. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Si quomodo tandem aliquando profperum ifer contingat.

' QuidoraucritadDcum hifccucrbisexprimit. CupicbatproncifciRozquot; I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mam.Votihuius nondum fadus crat compos.Nondabatur commoda oez’

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cafio,quaprofpcro poftet itinere proficifei. Scicbatcam eftc in manuDei,

ideo ad ilium creberrime pro itineris huius profperitate precabatur. Pro/

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fperitasiftaamp;l'modum SCtempusopportunum requirebat. Vtrunqjinnuic’

cum dicit Î Si quomodo, ideft, quocunquemodo, aliquandoprofpérum iter contingat. Vocula tandem, fic eftinlpcrfaut manifcftamhabeatmolez' ftiac

I

I

1» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. COMMENTA MI

ftiæquæcxmorant,notam. Vides fanclos quoquc cfTe illiobnoxfos. înte/ 4 n'm obferiia quam m'hil præfcripfcrit DeOj neque de modo necp de tempore proficifccndi Romam, fed utrumque prouidcntiæ illius reliquen’t. Siquoz canque modo inquit amp;nbsp;tandem ahquando prolperiimiter contingat.Qua/ (î dieeret.Si qtiocunquemodojqui illi placeatjamp;f aliquando,ubi uidelicetil* 11 placuen't.Et reuera nihil poten t agi profpere, fî non modi's £lt; temporibiiii àDeo fixisfedpro noftra iplbrumtemeritateprælumatur,Vndeamp;.notanz ter addit.

VolenteDeo^ utuenUmaduos ) Quantwmuis cuperctproficifct Romam,rez lecittamêhocfuumdefydeiïum in uolunratem Dci, fine quanihil féliciter tentatur,prafl'ertim fitenteturnon modopræter fed ôô contra uerbuinDci. Notum eft quid euenerit lonæ prophetæ. Quare non f ulfra eft quod lacoz bus monetcapirequarto, Eccenunc, inquit, qui dicitis,craffinotbimusin ülam ciuitatem Sic- quum ignoretis quidftiturum lit in craftinum. Quac eft enimuiraueftraf Vapor eftadmodicum parens ôf deinceps exterminaz tur.Quare dicatis,fi Dominus uoluerit fiée faciemus hoc uel illud.

ViHCftùwarfMoî inquit.) . Çum iliud non daretur, quare non cuocauit eos ad fe Corinthum, proauihoritate Apoftolicac Vides Apoftolum longediz uerfum ab illis Apoftolis qui hodic poteftatem Apoftolicam prætexentcs quofuis ad fe Romam non fimpliciter fed minis horrendis citant, ut lo/ quuntur.

Dcfydcrocnimt/idercuos. ) Voti ftii ratfonem reddit, quare cupiat uenire Romam. Amabateos propter fidem in Chriftum. Amoris autem hic eftaf' fe(ftus,utquosamamus uiderectiam geftiamus.Sicdicit: Defyderoenimui dere uos. Qui Chriftum amant, diftclui fiC efie cum illo gloriamq; illius uiz derecuçiunt.Sicpij cupiiintutdereEcclcfias, quas audiunt fynccraseflein fide Chrifti.

Et obferua quod non dicir ; Cupio uidere urbem Dominam orbis,illi/ usqt ueftram magnificentiam,fed,Dcfydero uidere uos. Quarc f Quia fi/ desillorum annunciabatur in uniutrfo mundo. Potentiam ÔC amplitudiz nemcius urbis non morabatur,fed fidei amorc tanquam fidelis Chrifti Az poftolus duccbatur. Atpfeudapoftoli in haefibi urbe federn dclegcrunt» non fidei amore capti, fed exccllentia ac dominatu illius illefiîi, ut hu/ fus oeiafione dominant in Eeclefias irnpcrioillius fubicfiîas potirenttin

Vt ibejuod i'npertiar uabis donum fpirituale. ) Non erat defydcrium ApoftoK uaniim fié carnale^neccuriofa cratuidendi illos cupido, fed prorfus utileSi Chrifiianum uotum, minifterio Euangclico conueniens. Prodefteilliscuz pit bat in Chrifto. Vtaliquod impertiar uobis donüm inquit. Non inhiaz bat trrrenis emolumentis, ncc in co crat, utuenderet illis charifmata Anoz ftolica , fitf fidîis uerbis inter cos ncgociatctur, Et uidc modeftiam. Non dicit: Vt multa uobis magna'quc charifmata communicem, fed, utaliz quod faftem donum uobis impertiar. Cum polTct illis prodefTe plurimunt» haud tarnen eft infolentius de feipfo loquutus.Addif,Spfritualc, ne de terre nisdonis intelligatur, atq; itaadmifpat Regni Chrifti, quod Ipiritualceft non terrenum,fefe accommodât.

Dices. Cum difpenfatiodonorum Ipirituaîium ad Ipiritum Chrifti perz tincat, f. Corinthiorum duodecimo quomodohanc fîbitribuens Apofto/ lus dicit : ut aliquod impertiar uobis donum fpirituale fRclpondeo. Loz quitur tanquam minifter fpiritus Chrifti. Difpcnfatio charifmatum fpiri/ tualfum utique eft fpiritus Chrifti, ueriim difpenfât illa per minifterium Euangelicum, Ôd utitur adeamdifpenfationcmDodoribusacpaftoribus, Sic. t.Corinrh.tf. dicit : Sicut egentes, multos autem locupletantes. Quarc non eft temeraria præftimptio quod hic dicit: Vt aliquod impertiar uobis do numfpirituakjSed Apoftolici miniftenj commendatio. Intercatum agno'

feendum

A D R O M A N O S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;25

A fcendum Sc fl’ud efl : Qui plantar nihil eft, qut ngat^nihil eft, fed Deus qui datincremcntum.i.Connth.j.

(\uo conformcmini,itjquit.') Admonct cos clanculum prophæ infirnu'tau's. Erant enim adhuc neophytiin fide Chn'fti, ac tales quibus pcrtculum erat neapfeudapoftofts circumucnirentur. Obquam etiam caufam ram coptoz fam ac undiquc mumtam difputationcm deluftitia ftdci quafola faluamur inftituit. Ethic mamfeftc uidere licet non fui'fTe Komanos reliquisinfide excclicntiorcs. Sic apcrit de quo genere donorum ipirirualium loquatur. Præclarum donum eft confirmai i ineo quod bene cœpcris. Neceflariuin quocÿ eft admodum. Sine hoc enim nemo fidelium in fide perfiftet. Ridicu/ lum uerb commentum eft,quo fuffraganci in Ecclefia Chrifti loco confirma tionis hodieutuntur.Confirmatio credentium uerbo dodîrinæ, adhortatio nisamp; confolationis non externo oleo confiât.

Hoc uero eft, ut communcm capiam confolati'onem in uobis. ) Mitigat per expofitionem,quod dixerat: Quo confirmemirji. Nondicit: ut confolationê ex me capiatis, fed, ut communem capiam cófolationem in Uobis.Cauetneinfoicntiusdeft,SChumiliusdeillis quam par fitfentireui deatur, dumfignificat fibiquoque opusefle confolationê- Simul pulchre cauef,nepudoreillos afficiat.Tum enim minus pudefien folemus,ubiftóh foil fed cum alijs qscppotioribus, qua inredeficere ac confolationis egere ufdemur.Interea tarnen fubmonet cos,quarfi dcEeant auidi efie confolatioz nis fpiritualis, qua in fide Chrifti confirmatiores ïeddàhtur. Imttandaeft hæc prudentia fpiritus miniftris Chrifti,quo SC caueant irampdeftiam, ô^fi* mul aliorum imbecillitati prudentcr confidant-

Per mutuamfidem ueftramßmul cr meam. ) Dcclarat, qua in TC Cllpiat Si ƒ onfirz mare eos.SC communcm in illis capere confolationem,in fide uidelicet,cacp mutua,illorum ac fua. Modefterurfus. Non dicit, meam fimul Si^'ueftram, ® ne fuam arroganter præfcfre uideatur,fed,ueftram fimul Si meam.Àdmone mur, omnem nofiri confirmationem elTein fide erga Chriftum- Ephefi 4» Adinftaurationem5inquit,fanlt;ftorum,inopus adminifirationis, in ædificaz tionem corporis Chnfti,donec perueniamus omnes in unitatem fidei, amp;nbsp;az gnitionisfilrj Dei in uiamperfeefium, in menfuram ætaiisadulti Chrifti,ut non amplius fimus paruuli Sic. Deinjde neminem efle adeb fide perfedurn quinon mutua poftit aliorum fide corfoborari Si confolationê fpiritus eriz gi. Non eft autem ociofum, qliod non fi'mplicitcr dicit, per ueftram fidem, fed, per mutuam fidem ueftram fimul ôfmeam- Diferepantia fidei offendit ac turbatjconfonantia uerb cbnfolatur Si confirmât, qua uidclicet fides ea? dem ac mutua reperitur- Confolatio hec uera eft ac folida,fi mutua fides fuc rirnon erronea fed uera Si germana. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Nolo autem ignorare uosfratres, quodfæpe propofuerim uenftead uos,licet præpeditusfuerim ad hunc ufque diem,)

Quia dixerat:orare ft frequenter adDeum,ut'tandem aliquando prolpe/ rum iter uplente Deoucniendiad ipios conftquatur, pccupationem hanc fubticit,qua cogitation! illorum occurrat. Poterant cni.m cogitare.Et quid il lum impediuit,quo minus haefienus ueneritr'Sçpe quidem propoiui,inquit, uenire ad Uos, ueriim ad hunc ufcp diem præpeditus fui, quo minus uenire potuerim. Quafi diccret,per me non ftetit, quod non ucni, ied proponenti femper reftitit Dominus.

Videmus igitur hoc loco,bonos quoep piorum hominum conatus baud: quaquâ efte in libero ipforum arbifrio,fed fubindc contra illorit propofitum impedin' à Domino,uel in aliud têpuS differri.Bonus uric^ conatus eratfruz âum Euangclq quærereapud Romanos idc^ eum Apoftolum',qui peculiari ter Apoftolus erat Gentium. Veriim nondum erat coram Domino tempus opportunum,quo ifta uoluntas effeefium fortirctur.

Quid

*4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COHMENTARII

Qin'dautem inipedierirPaiiIum, uanaturapud docüos.Impcdftiisfor/ fan fuit muknudincnegocioium Euangelij Eccicfiarum, quibiis plantan dis Sc inßdeconfirmandis crat occupatus. Studcbatcnim prædicarcChriz ftiim cum primis ilÜs GentibLiSjquibus ille nondum innotuerat. Et hanc ob caufam impediebaturgt; quo minus Romam proficifci poflet. Hac dc re nide infra cap.i ;. Accedebat etiam improbitas pfcudapoflolorum, per quos Ec/ clefiæ turbabantur,quibus ubicp refiftere cogebanir, Hoe paSïo commemo I. ThefJ-t. ratfeprepcditumfuin'caSatana,neucnirct Theflalonicam.Nonnunqiiani. Sc per fpiritum prohibitus eft proficifci aliqiio ad prædicandnm Euangclifi Vide Ad.itf. Sunt itaqueminiftri Chrifii in manu Dei, nee liberum illis cd quolibet loco prædicare Euangelium.Aliquandoimpediuntur omnino,ali quandoretardantur,ncc opus eit fcire harum rcrum caufas foli Deo cogniz tas,in cuius manu eft non folum ueritas Euangelij,fed ÔC uentatis difpenfa/ tio. Patienter ergo fcrendum efifi quando conatus noftri,quantumuis bont diuino confilio autimpediuntur aut differuntur. Nectimendi funt conaz tus impiorum,qui adhuc multo funt minus in libero ipforum arbitrto.

Quo fruótumaliquem haberem inter uos quoquequemadmodutn ÔC inter reliquas gentes.) Sciebat fe ad hoe eiïe uocatum ad Apoftolatum Sc ad Gentes milTum à Domino,ut frudum adferret,iuxtailludloh. Ego pofutuos,utcatts Sefrudum adferatis. frudus ifie Apoftolicæ legationis efi fides in Clirifium quafaluamur crcdcntes.Huic conuenit omnes ChrilH minifiros indefihenter eife intentoSj Pfeudapoftoliquæfierunt Romænon frudum Apofiolicum,fed amplas dignitates pariter SC opes, quas acquific* runtetiam, atfibi non Chrifto. Rurfus autem uide modefitatn. Nondicin quo amplifsimum frudum,fed quo aliquem frudum haberêinter uos. Hoe eft,quo aliquid uobis utilitatis in fide Chrifii mea adferrem præfentia.Etilz lud prudentiæ efi,quod addif,quemadmodum 6C inter reliquas Gentes.Ca B uetne urbis amplitudineSC excellcntia motus ad ipfosfingulariteruenire cupiat.Signifi'cat fe tanquam Apofiolum Gentium perinde ipfis atquecæ/ teris gentibus in Clirifio confiiltum efie uelle,ideotßpropofitüfibi elfeproz ficifciad ipfos tanquam ad Gentes non tanquam ad Romanos rcrum Do/ minos.Hue Sc fequcntiafaciunt.

Græcis Si BarbariSjfapientibus SC infipientibus debitor fum, ka,qua turn in me eft, paratus fuin uobis quoep qui Romç cfHs Euangelisaro )

Quoniam dixerat magno feiam olim defyderio Romam proficifcenditc neri,utinteripfosquoquequemadmodum amp;nbsp;interreliquas Gentes aliqu^ haberet frudum,ne quæ fua efientSC non illorum quærere uideretur, fiibie/ cit de debito quo obfiridus erat indifcriminatim omnibus Non dicinCræz Cl quippe 6CBarbari fapientes SC infipientes debitorcs mihi fi.int,ad quem modum Romani Apofioli uniuerfum Chrifiianum orbemperpetuofibidc bito obfiridum elfe uolunt,fed debitor ego fum,inquit,Græcis SC Barbaris fapientibus SCinfipientibus.Quare non meo fed uefiro cmolumento ad uos uenire cupio,non ut h uobis debitum aliqiiodemungam,fed ut quod uobis quemadmodum Sc altjs omnibus in Chrifiodebeo fideliterpræftem.Mira/ bitur quifquam quomodo inter fe conueniant, quod dixit, quo frudum alf quem haberem inter uos, SC quod fubiungit, ene fedebitorem ipfis, idcotç paratum efie uenireadipfos. Videtur enim frudus folutidebiti redirenon ad debitorem, fed ad eum cui debitum redditur. Quare dicendum Riifïè uidetur : Quo frudum aliquem haberetis ex me. Sum enim uobis debitor. Aut : Qiio frudum aliquem haberem inter uos, eftis enim mihidebitores. Refpondeo. Optime conueniunt quæ dicit. frudus Apofiolicus infefalus eftcrcdentium.Dum Apofioli reddunt quoddebent frudus qui ex eo conz fcquitur,nonfic habetur ab ipfis ut ipforum fit,non credêtium,illius fruitien Ipforum eftjtanquam organorum,Domini cfi,tanquam authoris, credentiu eft in/

A D R o M A N o S.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»?

A eft intcrfm fîlfus ufus SCfruitio-Sic fruóus Apoftolorum faliis eft orbis.Sic fokitio debit! Apoftolici falutis frucftum attuh'r credcntibus.DludtGræcis SC Barbans, compleditur Gentes iiniuerfas. Loquttur communi Grarcorum more,qui rel'.quas Getes omnes uocabant Barbaros, propter linguarum in/ cultam duritiem.Sic Romanos quoep inter Barbaros complecftitur Apofto/ lusjrefpetftu uidelicct Graecorum.Non fic,inquit,uerfor inter Græcos, ut re liquas Gentes tanquam Barbaras contemnamSC auerfer, abfit, fed feiome tamBarbaris quam Graccis cftedcbitoremGræci faftidicbantreJiquas Gen tes,propterca quod iermone ciTent rudi,duro,ô^ ineleganti. At Chrifti Apo ftolusperindeampledlebatur Barbaras nationes atque Græcas. Hand enim ipedabat linguarum morumqj diicrimina,fed gratiam Chrifti omnibus indi ftriminatinideftinatam nationibus. Huius refpedu amanter compledeba/ ttir omnes Gentes,tarn Barbaras quam Græcas. In Chrifto lefu quippe non eft Græcorum non eft Barbarorum,fed credentium refpedus. At hodie uide qu'am diiiérfimodefint inter feaffedi Chriftiani,Gcrmani,GaI!i,ItaIi, Hifpa nijAngliSt'c.

Quod addit : Sapientibus SC infipientibus, meo iudicio, referendum eft ad quailtatem,non Gentium fed fi'ngulorum hominum,ut fit fenfus. Vt non diftrimino int. r Gentes, proptereaquod alias ftint Barbaræ alias Græcç, ira non diferimino inter homines, quod alij funt fapientes alrj infipientes, fed tanquam omnibus debitor cxiftens,omnes ex æquo compledor. Sunt tame qui per fapientes Grecos, iuxtaillud: Graeci fapientiam poftulant, per infix pientes Barbaros intelligant.Nos hicobferuemus tarn elfe in hoc fæculo ftt pientemneminetmeui non fit opus adfalutem, utfit auditor ac difcipulus t;uangelri,rurfus tarn rudem,barbarum SC idiotam efle neminem,quin que/ difcipulus efte Euangclij, modo fidem illi gratia Dei adiufus habeat- Mi* fab^sdodrina,quae Slt; heceffaria eft fapientibus, fiC accommoda rudibus B ihfipientibus.

, Dft/forf«;»,inquit.) Quod fit illuddebitum,quocundis eratGentibusde/ Éitor Apoftolus,in eo exprimitur, quod dicit, ita quantum in me eft, para*/, tus fum uobis quoqj qui Romæ eftis Euangelizare. Ergo debitu illud erat, prædicatio Euangclq. Hane debebat omnibus. Sic i.Cor»9.dicit : Etfi Euan/ gelizauero no eft mihi gloria.Neceffitas enim mihi incumbitîuæ enim mi/ hi nifi Euangelizaucro-Ad hoc debitum adftringebatur primum uocatioiie diuina,qua fegregatus erat per fpiritum fantftum in Apoftolatum. Munere 6Cofficio Apoftolatus obftringebatur. Sic debitores funt Ecclefiæ Epifeoz pi ac paftorcs,ad prædicandum Euangelium Dei. Clamant hodie pro refti/ tutionedepofitorum.Reftituant ipfiquodabftulerunt Ecclefiis, SC feddant debitum quo il 1 is funt obligati,fi ueri uolunt effe Epifcopf.Dcindc aftringe, batur ad hoc debitum foluendû ex eo quod totac tantisdonis linguarumtp uan'etatediuinitus cratadmunus Euangelicum inftrudus- Sic qui fapicn/ tiam,uires,opes accepit à Dominojad hoc accepit,ut debitor fit rudioribtis, imbecillioribus SC pauperibus. Non dicit hie Apoftolus,debitor fum Dcq, quamuis eftet debitor Dco,fed,Græcis SC Barbaris,fapientibus ÔC infipiehz tibus debitorfum,inquit,undef'Deus ita conftituerat- Reddiderat eum de/ bitorem omnibus Gentibus.Euangelium regni fui dono miferat orbi.Doni huius difpenfationcm credidcrat Apoftolis. Erant ergo Apoftoli debitores orbi,addifpenfandum donum Dei no ipfis, fed mundo per ipfos traditum, n4,inquit,q«anf«m in tneejl,pdratusfum.') Significat fe paratum elTc ad præftan* dum ipfis debitum officium,idqi in promptu,quantum fit in fc,interca tame pcndercafingulari diipofitione Dei. qd.Quod nondum ac| uos uftp pcrue/ Ri, non mihi feddiuinæeftdifpofitioni tribuendu. Obferua. Paratuserat Apoftolus ad proficifeendu Roma, i^uis diuinitus impedirefur.Ergo licet eifeparatum ad faciendum,quod nondum faccre licet. Ifta animi propenfio Ron aduerfatur diuinaj uolûtati, in reliciia SC pia. Paratum efle ad facienda

c ea quae

t i« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMxMENTARif

ca quæ niinquam facere Iicct,alienum eft à pqs homtnibus. Mi'nifter Dei e/ A tiam in his quæ ad ofFicium ipfius pertinent, non erit fui arbitrij, fed pendez bit à uoluntatc Dei,illiustç difpofitionem fequetur,interea paratusjubi Doz minus uoluerit,ad muneris fui exequutionem.

Vobis quoq; qui Rotftlt;eeßiSfine^mtyfUiingelizdre.') Habcnt ifta auxefim animi ad euagelizandum omnibus parat/. Vfqueadcó, inquit, paratus fum ad redden dum GentibusEuangelicac prædicationisdebitum, utuobis quocç, quam* uis komæ fitis, ubi cumprimis periculo eft obnoxia doc^rina Éuangeftj, ßz uangelizarecupiam.

No«p«/)»mepudeti.udngclijChrtjli.') Sciebat Euattgclium Chrifti R-omæ fumz mis fore probris obnoxium,ideocß prædicationem illius multum allaturam pericuIorum.Quare cum dixiftct,quant5 in me eft paratus fum uobis quocp qui Roma; cftis euangeli2are,tacitæ eogitationi eorö quibus fcribebat ocz currit, Poterat illi cogitaretT une hic Romæ EuangeJizabisr' Si fcires quan to cum difcrimine,qiralibus ScSquântis ignominqs Euangelium tuum hie fis Romæ inter potentes'ac fapientes huius mundi prædicaturus, nunquâ hue ucnirepropoheres,Sitita,inquit. Non meterrentifta. Nonftigio quemuis fubfre pudorem pro Euangelio Chrifti. Scio precium ac maieftatem illitis, quæ maior eft apud me, quam ut me illius pudere poftit. Hoc animo præz ditus fuit i^oftolus,non modo priufquàm Romam uidiffet, fed turn quotp cum illic eftet in uinculis propter Euangelium Chrifti,qua de re inpofterioz re adTimotheum cap.i.fic fcribit: Nolierubefcere teftimonium Domini noftri lefu Chrifti,heep me uindlum eius,fed collabora EuägeliOiamp;c.in quo pofitus fum ego prædicator,amp; Apoftolus amp;nbsp;magifter Gentium,ob quam e/ tiam caufam hæc patior,uerum hand confundor.Scio enim cui crediderim, ac certus fum quod potens fit depofitum meum feruare in ilium diem.Extra diferimen facile eft præfumere quiduis, ucrû in ipfo difcriminc prion's proz 5 pofiti retinere conftantiam, id demum animi eft in uera fide Dei iynceri ac confirmât/,ac mentis in cognitione ueritatis fic fundatæ,ut ab ilia nullis toz tins mundi poftit iudicqs quantumuis diuerfis auelli.

Qviid hie de iïlis dicemus epifeopis quibus inter Chriftianos quoep quos habent pro fubditis,pudor eft prædicare Euangelium Chriftif*

Potentid liquidem Deiejlad fdlutem omni rredenti. ) Poftquam dixit,haud pudere fe Euangcltj Chrifti, rationem huius adqcit. Reperias fic animatos,ut nulla re quantumuis probrofa pudefiant.NuIIo dcdecorcpudcfierGnulliscp mendaz eqs confundi,hominum eftimpudentiiTimorum.Quarenehuiufmodi uidc retur impudentiapræditus omnem abiecilTe pudorem, rationem reddit ob qua non pudeatfe Euangelq Chrifti,hominis crucifixi, dC à fuo populo eon demnati, cum prædicatio ifta extremæ ftultitiæ damnaretur in mundo. Po* têtia quippe Dei eft,inquit, ad falutêomni crcdeti.q.d.Qiiantüuis cm dam* nef in mundo Euangeliû hoc Chrifti,reputemur^ amêtes qui nomê illi dedi mus.Scio illud elTe potentiâ Dei in mundû hue humanæfalutis gratia mifsa.

HabetiftaotZioAs}-»« encomiûEuangclq,quouirtusiIlius6C efficacia uaz niffimo mundi huius iudicio opponitur amp;nbsp;commendatur.Comprehenditur autemab Apoftolo uerbis numero quidem pauciftimis, at ftnfu grauilfiz mis, ac perfeóiffimis PotentiaDei eft,inquit.Poterat dicerc,gratia Dei eft, ucritas Dei eft,confilium Dei eft,6(rc. Verùm quoniam Romani reru prope omnium potentes,potentiam tantum non adorabât,SC quæ infirma funt aut efte uidentur,contcmnebant, u/us eft hoc præfenti elogio potentiæ Dei, il/ lamcß uniuerfæ non Romanæ modo,fed totius quoep mundi potentiæ oppo ftiit.Gloriofa eft in rebus mundanis potentiâ, inquit, potentes nihil funt minus quàm pudori obnoxq. Qiiare ergo puderet me Euâgelq Chrifti, cum fit illud potentiâ non hominis alicuius, quæ alterius hominis maiorc poftit potentiâ uinci,fed omnipotentis Deft Deinde quôniam uaria eft diuinaf potentiæ operatio,qua partim creata funt,partjm confèruantur, partim gugt;' bernantur

AD ROMANOS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3?

X ! f bcrnanturomn!a,neiïocts huius gcncralitas fenftim obfcuriim gignercf,fpe cicin adiec)t,diccns,ad faluiê.Porens eft Dfus pcrdcre Só in nihilü rédigeré aducrfanttafibi omnia.Ea potenna rccï.' confyderata, potenna faliiandtcos quos potcrat perdere mirüm niodum Euan'gchü Chn'ftt cómendat hoe elo gio,quo potên'aDei adfalutê efleprædicatur.Siç i.Cor.r. Sermo cruciSjinz quit,ijs quidem quipereunt ftultitia cfl:,at nobis qui faluiê confequimur, po tentia Dei eft.In poftèriofe.ad Timoth.cap.i.dogiû hoe nónihil declaratur, ubi fic Icgimus: Sed èfto pariieeps afflidionS Eu^hgclij iuxta potetiam Dei, quifaluos fecitnos,2Cc.amp; paulópóft:Qin mortê abolcuir, uitSq; amp;^iinmor/ talitatê inlucê produxit- Sed quæriturquomodo hæc potêtia Dei tribuatur Euangeliojcum illud nee morte^nec Satanam neepcccatum uicerit, fed per Chrihnhæc efle uida annuncict. Refpondeo. Opus pôtentiæhuius oinnP no Dei eft.Is per morte filij fui triilmphauit de peccato,Satana,05 morte. Saz hls autêfic paria córnunicatur orbi perEuangelium, minifteriaJitcr quatez nus prædicatur,efficaeiter uero quatenus in cordibus elcóorü non eftlitera ueluox tranfiensjfed fpiritus inhærês.£lt; opcrans. Is autê eft in illis à quibus fidcpercipitur.Qiiarc adiecittOmni credenti. Incredulisnanc^ no eftuirius Dei adfa'uandüjfed iud ciüpotius adperdendü. Interim hie obfcriia, quant nófit alia ratio qua iàluamur,c^ quæ nobis per Euangelium Chrifii ofFertur. Salus noftra coitat no humana aliqua,fed diuina potctia,ut cxcludantur om nes noftræ iufiiciæ uires.Deinde ea ipfa potêtia Dei confiât,qua ipfe nos faluaire coftituit. Ea aut eft per Euangeliû Chrifti Et notam uniucrfalem obz fcrua. Non fimpliciter dici t: Crcdcn{i,ftd,omni credcnti.Non eft perfonariï acceptio coram Deo.Qtufquis in Chriftûfiüu cius crcditjfahius erit. Seruit hæc obferuatio cotra tentationê prædeftinationis. Non cftaût intelligcndu de quauis fidcjfed decaquç eft. ex auditu Euagehj Chrifti,utcoftet argiimen J tù pr.a?fèntis loci. Euartgeliû,itlquit,eft potêtia Dei ad falutê omni ci cdenti. • Quid credêti.^hoc ipfum uidelicct,quod de Chrifto prçdicai per Euangeliû.

Judioprrmum fimul crGrlt;èfo,inquit.) Qued dixittomni credenti,exph'cathaq Farcicula. Intelligit pcrIudæosSêGræcosuniucrfas totiusorbis nationes,' adepe^ SC cuniftos quarumcunqjnationum mortalcs.Græcos pofuit pro gen tibus, coprahendens fub illis etiam Barbaros. Sic SC inftacap.». Omnege/ nus hiimanum per ludæos eft amp;nbsp;Græcos compIexus.Eadem igitur falus om nibiis omnium nationum hominibus deftinata eft in Chrifto,SC per eandem potentiamDei pcrEuangelium uidelicetdifpcnfandapropofita. Qiiod prz ciincm ûçrodifpcnfationis illius concernit, priores funt Græcis lud-^b.qt'ii* buspiitrtum EuangeJium prædicart oportuit, deinde transferri ad Gentes. Hacdc.reuidcCommentariosnoftrosinMatthæumcap.ro.

lufticia eniin Dei per illud patefitex fide in fidem, ficut fcriptum eftt luftusautcm cxfideuidluruscft. • x ,,,

Ratinne reddit cius quodprædicaiiit de EuangeliOiillamqj fcripturis con firmat. Quafi' roget quifquam,prfmû quarc dicat Euaiigehum Chrifti poten tiam efte Dei ad falutêidcindc quarc credcnti,rcipondctad utruq;, per arguzi mentum expcriçntiæ,qua manifefto conftabat eXcri potentiâ Dei ad faluan dum per diipçnfationê Euangdij,idqt ëxfide in Chriftu. Sic utitur uerbo rez’ uelandi,manifeftandi,ac patcftendi.Curfus Euâgelij tab’s erat, ut palam dez, dararetiir,difpenfari ilium uirtute diuina.Crefccbatpaftim fides in Cliriftû, amp;nbsp;cfficacia fidei magnis ac manifeftis argumentis decIarabatur.E^' id ageba turper rninifteriQEuangelij,excuiusauditu nafccbatur fides,muta tioprioz ris uitæ,innouatio mentiû,ueræcç pietatis ac iuftitiæ ftudium.In fumma,no uafîebantapudeos omnia,qui Euangelio Chrifti credebât.SicpcrEuangez lium patefiebat iuftitia Dei,iuftificans credentes in Chriftum,adcocp SC lalz. uans.De hac iuftitia Dei non eft ut hic dicamus.Dicemus de ilia infra cap.?. Vbi quod hic obiter attingitur,fufius explicabitiir.IIlud in tranfeurfu obferzi c nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ua.Cum

»« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C o M M fe N T À R I I

ua.Cum dicendum efTet : Potenn'a enim Dei ad falutem, d/cin rufliti'a cnnn A Dei per illud patefit.Ergo patefacSio iuftitiæ Dei in credentibus, argumen/ turn habet potentiæ Déi faluantis credentes.Sine hac quippe fieri no poteft, tit mundum fit ac fakium,quod de iinmundo efi: femine n^td ac perditu. Et il lüd quoep cogitet lettor,an no conucniat hie uoeê Græcam t/liKcuoa-oLbu uerz tere iu(tificationem,ficnti infra in fine cap. 4 .uertiturj ac legere : luftificatio enim Dei per illud patcfi'tex fide ad fidemf

Ex fide, inquit,»» fidem.) Hoc aliter atqj aliter exponunt.Aug.de fpiritu H tera cap.n.ficîEx fide fcilicet annunciantium in fidem obedientium. Hicro» ad hunc modumiEx fide uniulcuiufiç noftrû in fidem prædicationis,ue!:Ex fideludçi in fidem Gentilis. Ambrofius exponit de fide promittentis Dei ÔC fidecredentis hominis,ut ex fide in fidem,fit idem quod, ex fidepromittenz lis Dei in fide credentis hominis reuelatur iufticia Dei.Ex recêtioribus noz nulli ficiEx fi'de credentis in fidem Dei promittentis. Chryfbfto-fentit Apoz ftolum loqui primum de fide fantfîorû qui fuerunt in Vetcri teftamento,qiio rum mentio fit Ebr,If.deinde de fide in Nouotefiamentocredentium. Scho laftici fic : Ex fide informi, in fidem formatam, quod recentiores quidam fie €xprimunt,ex fide rudi ÔC adhuc infirma in fidem firmam 8C corroboratam. Vtaddamcitrahofum omnium præiudicium,qûid ego fentiam, exiltimo ijuod in Grçco efi tK nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ebraifmum,quem Ebraicc fic liceat

cxprimere,nquot;\Wgt;lt; «7 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id efi,3 fide ad fidem,utexprimâtur incre

menta 0^ abundantia fidei,qua paflim iufiicia Dei in credentibus dcçlaraba tur.Confimilis loqtiutio habetur Pfal.84.ubi fic legitur, nbsp;nbsp;nbsp;S3

id efi,eunt de uirtute ad uirtutê,q.d.Eundo ad domS domini magis atcç maz gis corroborantur,tam abefi ut delaflentur ac fatigetur.Sic fides Çhrifio ere dentium fumptis incrementis auditor QC illufirior reddita iufiitiam Dei de/ clarabat. Nihil difficultatis habet hic fenfus, nec diferepat à Græcis uerbis Uwi's-uafaf'!s«s-if/,modöuocula ftf,nonpro,in,fed pro,ad, accipiaturac Icga ® tur,^ fide ad fidem.Nec infrequens efi bic ufus ifiius uoculæ,ut pro ad pona tur,id quod Græcè dodii norunt. Potefi Sd fic exponi:Iufticia enim Dei per illud patefitafidead fidem,id efi, afidefingulorum fidelium.q.d.Sifingulo rum ndclium uniufeuiufep fingulatim, alterius pofi alterius fidem in Chrift3 cofydercs,dcprafhendes ubiq? pateficri iufiicia Dei,qua finguli iufiificatur.

Sicutfcn'ptumefljinciinttJufi-ufdutcmexfidcuiâurus efi.') Locus hic ex fecundo caz pite Habakuk prophetæ defumptus efi,ubific legitur. Si moram fecerit exz pedla eum,quoniam uenicns ueniet Sd non tardabit.Ecce elatus(fi quis erit) anima eius,non profperabitur in eo. At iufius per fidem fuam uiuet. lufium uocat credentem promifiis Dei,ifiumcp difeernit ab elatis 5d impie incredu/ lis,quibusminatur exitium ac perditionem. Credentibus ueropromittitfaz lutem Sd uitam.In Ebræo efi id efi,uiuet, quæ uox non fimplicitcr pro iituere pofita efi,fed pro ereptionc ac conferuatione ex perditione ad uitam. Sic fcriptura uerbum hoc in piel,quod uiuificare fpnat, pro conferuarc ad uitam,ufurparefoletficutiuidere cfiEfaiæcapitcfeptimo,ubi fic legitur; Et erit in die ilia rt^r^id efi,uiuificabituir uaccam armenti ôd duas oucs- Id efi,eripiet 8d conferuabit èclade. Etludicum uigefimoprimo;Etdcderunl, eis muliercs Vn *^^3, id efi, quas uiuas feruauerant. Et primo Paralip.unz decimo;EtIaab ‘A3UJ' lt;3 'n'’n’’,id efi,uiuificauitrcfiduSciuitans,hoc cfi,refiaurauitacrefccit.Sicprophetapollicerur credentibus fore ut per fiz dem fuam ad ueram uitam firuentur.Quare Apofiolus præièntem Ioc3 tanz, quam omnium conuenientifiimum ad præfentem caufam adduxit. lufiifica, do Dei,inquit, patefit per Euagelium à fide ad fidem,atcp ita impletur quod, didlum efiaprophera:Iufius autem ex fide uidlurusefi,nc quis menouûaliz quodSdàpropheticisïcripturisalienum dogma intro,ducereputet«

Vide autem quùmfithoc uaticinidm propfietæ accommodum doffirin» Euangelicæ, ut non frufirafit, non hic modo,fed amp;nbsp;Galat, tertio,ôd Ebreoz rum

ADROHANOS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iÿ

A mm dccimo,ufurpatum ab ApoftoIo Pn'ncipio, l'n eo quod crcdcntem uo/ cat luftumi Dcindejqiiod luflo polltcctur uitam,falutern uideUcct Si confer uan'onem èx pcrditionc perdid humani gcnehs.Teru05qu0d.eam illi uitam pollicetur propter fidem ipfius.Ex fidefuasinquitjuiuet. J\ihil hic tribuitur proprtæ nifiiciæac meriu's bonorum opcrum5fed utiufticia coram DcOsita ui'ta ac liera falus fidei adfchbitur.SoIet hic locus ad id quoqj citan^quod l'ufiüs ornnia dici't Si facit ex fi'de fuaîUt omnis illius uitashoc efi, omnis côz uerfatio in hoc fæculo flua t ex fidcs quafi' ex quodam fonte. Et reuera fie ha/ beti.Crcdidi'sinquit Apoftolus,quare amp;loquor. Non potcftiuftus alitercre derc 6C aliter uiueregt;IoquiSi faccre. Quareuehemeter errant hodicpleriqjj qui fan's cfie putant,fi corde credant, ehamfiquod credunt nullis necdidîis necfadis confi'tcantur, ne cruci Chrifti cum uehs credenu'busïiibqciatttur. Et hac opinione in corde ipforum nata ufqueadeo fefc fallurtt /pfi, utxohtra fuasipforum confcientias.ad fallbs cultus pcrïndecum erfantibUs afCedâf, ac fi nulla prorfus client uèhtatis fcienu'a imbiïti. Verùm eà dé fc in Profeç/ ronoftfofufiusdixtmus» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. - ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. t'..,,

Palàm criim fit irâ Del de ccelo,aduerfus omnem impi’etatem SS l'niu/ ftitiatn hotiiirtum qui ueritatem in iniuftitia detinenu

Nota caufalis,)^5indicaf ifta ad probàndam præcedentê fententiam elTc fubiedîa. Arguitatitem Apoftolus ex contrario, iLifl-itiamDeielTe ex fide. SiEuangelium elTe uirtutem Dei ad fakitcm omni credenti. Probatur cnim illud duobus modis.Phmum,ex eo quod iufiitix ftudium,ô(S ucra erga Deiï fiChomines animi probitas fêfeapud eos exerit, qui per Euangelium Chri/ fti ad ucram fidem uenerunt.Ifta probatio palàm oftenditur in eledlis.Dcinz de ex contrario, nempe ex eo, quod qui ifta fide carent. Si ueritatem Dei in iniuftitia detinent,plcni ftint omnis generis flagitqs,SCuera iufticia deftituz

B ti. Qiiemadmodum fi probaturusfismcdicinamquandam hochabereutuz naualcatcotra morbû aliquem,utpotepeftcjcius probatio duo hæc exiger» « yt,fifueritadhibita,fânetaegrotum.

’ Sineglcdîajægrofus omnino mohatur. gt;. nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

, Sumit autem hoc argumentum Apoftolus ex flagitiola uita incredulorîf, maxime Gentium (nam in tertio capite aget de ludæis) quæ tam manifeftè acdeplorate eratcorrupta,utneqüiueritdubitari grandis cuiufdam pcccaz tiid cflepœnam.Etquia hoc apudeos potiirimum confpiciebaturxqtii Eu/ angelicæueritati obnitebanturincreduli, ucritatemcj; Dei detinebanf ininz luftitia Si impietatc,hoc eftjimpediebant. Si quafi captiuam à luce prohibe bant,per impictatem cidololatriæ,de qua fubdet,re(fte dicit,iram Dei de cœ lo reuelarifupcr omnem iftam impiorum hominum impictatem,hoc eft, fia gitiofam illam uitam, qua tum pafiim in apcrtiftïmis Si confiffis fcclehbus apud incredulos uiuebatur,teftem efle iræ Dei de ccelo aduerfus earn eido* lolatrarüm impictatem fuccenfæ. . nbsp;nbsp;; nbsp;nbsp;nbsp;,

Et hoc argumentum ad fînem ufcp capitis uerfat. ..

* Ponit peccatum Si impictatem eidololatrarum,fanquam fontem reliquo tum,undeueritas in iniufticia detinebatur.

x Deinde, déclarât indicium ÔCiram Dei. ,, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

» -, Subiedo catalogo uiciorü,m recertfef,quibus flagitqs hoc impiorum fx/ culum ifto tempore fucritobnoxium.

4 Oftendit impios iftos elle inexcufabilcs, propterea quod contra cogniz tam ueritatem deliquerint.

Videmushocloco,quomodouitaflagitiofahominum increduforum fit obskr, 1. manifeftum iudicium irae Dci.Fit aliquando ut ira Dei non agnoicatur proz pter Ipeciem fandîimoniæ, qua quafi niuc qua,dam tetfta eft.Quando uero proruitur in omnefacinus, apertilîîmum lignum eft iræ Dci.Idcoretfte Pau/

• lusj non dixitfimpliciter tlrafcitur enim Deus omni impictati hominû,fcd:,

c ) Ira

ÎO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMEX TARI I

IraDeircuelaturfuperucladucrfusomnem impictatcm ini'uftitiatn ho' minum, amp;c.

Videi-nnabilc judiefum Apoftöli. Miindus putat eflefignum iræDcb U aliqua calamitatcpuniancurreprobuPauIus ucro fatitligniim ifxDeh gt;-utâ flagttioßm eoruin qui ueritatcm in innirtitiadefthcnr.

Qüid nos diccmiis de hoc noftro fa?ciilof'^^uod*narn genus flagjttj no pla ne régnât in orbe Chriftiano;quot;Si l'ram Dei uita iinprobaGreueJàtjquid ahnd cxpeêianduin eft,qu'am fummunl cxitinmf’

° Yiƒ ’ Cin'ns lïeDei fignû Sgt;: reuelaho cft uitaflagïtiofarEius fcilicet queefladgt; uerfus omnë nnpietatê îilnrftinam hoirnntr^qin uerttarê tn ininftitia deti/ nêt.Que eft aûl tTta impictasd'nfrà câ dcclarabû: nêpe cidololatria.Ergo ilIa caufa eff nitæ flagfriofç lmô nita flagitiofa po^na cii eidololatriç : fed de hac oBSE R. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;QuantafîtiIIairaDcinotatiirineo,qnoddic/t Apoftoliis, deco^lo

” reuelan irain DenNanj ifta adiedïionefignificat banc l'râ Dei no cfTeuuïga/ rê,fcduulgari ditiorê.quæ tanta fit,ut agnofratur cœlcftis ulti'o.Soletnns an tem italoqui '.EshMGottvomhymmclhcräb'^efehcn^ iflcynfira/fwnGott, ôëc.qttan/ do fjgm'ficare uolutnus adnu'tti ucl eiïè adinïlEim tam grande facinns, qnod

OBSE R fic‘diftifiæDej,ut«tlonganimi mtolerabïle-

1111. ' Qiiam magnum peccatim fît detincrc ucriratêîSf^quî fînt qui hoc faciunt. Nempehonunes ïmpiq eidolorum cuhorcs NamuetitasDeinon habetinz fenfiores hohes quàm hoc hominum genus.

Propterea quod id,quod de Dco cognofci potcffgt;manifcftû eft l'n i Ill's.

Déclarât,quod dîxiteos uen'tatcm detmere mîniuftîtia, Eftaiitê ueritas, cogniti'oSC uerusDeî cultus.Inïuftitîa ucro eh hoc loco peccatum eidoloîa triæ ôë falfus Del cultus- Jdeo fubîungiteflc illîs ccgnitioncm Del, quæde/ beat ad uerû cultum Dei duccre, duceret etiain, nifi illam per eidololatriam detmerent Äfimpedircnt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;B

B s E R. I, Vïdemus in hac âdietfta ratîone cogm'ti'onë Dci, ex fui natura eb tedere, • ut uerus Deus coIatur-Hæc enim quafi fens quidam eft omnis impietatis. ;

SEP. 11, Quod de D ’ocognoi'cipoteft.Notantcrnodicit: Propterea quodDeiis manifeftus eft in illis,ucl:quod cftenriaDci manifefta eft in illisjfediquodde Deo cogno'ei poteft : ’nucnies non omnia Dei manifeftata cftehominibusgt; fed cTe qua’dam, quæ non cadant in cognitionem hominis, qtiædam tiero compræhendi poffe.

Hoc notandum eft contra temeritarc ingcnicrum curiofor3,nc fcrutentur in Deo quod cognofei non poteft.Talis eft ilia difputatio de Trinitate diui/ na,quomodo pater, ÔÔ films fpiritus fantftus una fint fubftantia,quomodo filius à patre g(gnatur,2C fpiritus fandîus ab utroq; procedat, quæ magna te/ meritateSë iàtis irreligiofein fcholis difputata fiint- Talc eft ctiam quoddi/ fputarunt de illis temporibus quæ fuerunt ante conditûmundum, quid tuin Deus egciit,ubifucrir,ô(^ an non potuerit plurcs mundos faccrc,ÔC quæ alia funthisfîmilia.

Contra has difputationcs probe tenendum eft,non omnia pofte cognofet quæ Dei funt,fcd quædam talia eife quæ cognofti queantaedebeantetiam.

nnacnimillisrcuelauib') Probatio eft præccdentis-

Videmus hic unde fit communis ilia cognitio Dei in animis mortalium ubicp rclucens.Nempcex rcuclatione Dci.Ea tanta éft,utnemo illam queat cxcLitere iitut conetur-

Siqui'dem quæ funt inuifibilia i!lius,ex crcadonc rhundfiopcribus ut/ dclicetintclle(fta,pcruidentur,ipfaq5 a?tcrna eiuspotentia aediuinitas.

Duo hic facit.Primum déclarai quid fit illud -n yvca^oti m5i iriuifibi/ lia illius quæin cognitionchumanam cadunt. NempeomnipotêtiainiusS^ diuin!tas,id cft,bonitas fempirerna.

Vt cnim Deus idco dicitur, quod opefua fuccurratomnibus, ita diuini/ tas rede

AD ROMANOS? - • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3» ,

* tas rcdeaccjpitur pro ca bom'tate, qua omnibus pra’nocfl.

Prorfus aurcm rcifïe in his duobus includitur cognitio Dei-Nempe quod

fit oinnipotcnSïamp;Tquodfiimmè fit bonus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

i Altcrum efioquod docet etiam modum, quo tradatur illa rcuelatio omni potcn'æ A' bonitatis Dci.Ex creatione,inqint,mundi, opeiibtis ilhs Dei,

, qua?ob ocuiospofitaconfpiciuntur. Inqiiibus fanènon foliimcft artenden dum quid quodq; fit, fed quale quantum, quo faeiens, quam conftans, ÔC quam utile fit.

Etideo rec^eutitur didione intelligcndi,dum dicitomnipotentiam Sódi uinitatesn Dei confiante Sé infinitam intelledam perfpici ex operibus Dei.. Nam ipfa quidem omnipotentia ôC bonitas Dei ilunispculis corporeis uide tur. Eft enim inuifibilis ; ucrum ex uifibilibus uirtute intelkdus depreehen/ ditur colligitur.

Et hoc eft donum Dei hominibus traditum,hoc eft bonum rationis, tie rus uius,intclligere fciiicet ex uifibilibus res abiconditas, fapientiam, iufti/ tiam,omnipotenriam,Slt; bonitatem Dei.

Videmus ergo hoc loco,quam ad manum fit omnibus,unde potcrut onv o s e r. nipotentiam 06 bonitatem Dei cognofcercjillainq; colere.Quid enim eft ex operibus Dei in toto hoc mundo,quod non gloria Dei prçdicetf Ergo quicz quid in oculos, quicquid inufum, quicquid in qucmcuqtp fenftim noftrum unquam ccciderit, co debet uftirpari, ut omnipotentiam à bonitatem Dei cognofcamus S»i uencremur. ...

Adhoc,ut ftntiiicxciifabilci.) Hoc adiecit,utoftendat tantum diuinç cognitio/ nisadminiftratum efie mortalibus, ut de Deo nihil queri poffint, nec liecat ullo mododiccre: Deum non cognoui, omnipotentiam amp;nbsp;bonitatem illiuç ignoraui,quomodoillum coluilTcm; Hoc dido retjeitomnem omnis impie r tatis cu'pam in homines impios, Si iuftificat Deum, qui fatis fefe ad pieta/ ® tern declaraucrir,^ improbitati mortalium tribuit quod cognitus non co!i/f turutDeus. Eftenim omnis excufatio in ignorantia fita. Vbi ucro feientia adiunda eft malitiæ,ibi nulla eft excufatio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

Videmus hoc loco ad quid faciatquod cognofeitur Deusareprobis,2C o^ser. quoduerbum Dciprædicaturimpqs.Nam ctiamfi co non facit ut emendçn tur,có tarnen ualet,ut fintinexcuiabiles.Ec ccrtenon eft modici momenti,id iuftitiæ dare Deo.quod fine omni illius culpa fiatjquod pafiim dclinciUitur,

S E Cty I T V r: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

proptcrea, quod cum Deum cognouerunt, non ut Deum glorifica? uerunt,nccp grati fuerunt.

Dcclarat,SC fimul rationem reddit eins quod dixit,cos efie inexcufabiles, qui ucritatem Dei in impictate detinent, utfimul intelligamus, quare ilJos dicat efl'e inexcufabiles,cC de qua impictate dicat-Mundus alioqui impieta tern transfert ad uitam fccleftam Si flagitiofam. Paulus ucro docet ie loqui delonge alia impictate,quæimpcdimcntofitdiuinæucritati. Eft itacß incx/. cufabilis impietas,Dcû no ut Deum colerc:dcindc no iicrâ gratiam reddere.

Loevs HIC EST DE CVLTV DEI VE/ ro ucl falfo difierendi.

VeramcognitionemDciuidcmushicexigcrcduo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;obser. i.

1 Vt cognitus colatur. Cultus ratio eft illius omnipotentia Hac de re con/ fentiuntomnesnationes.Et Paulus hie non culpatGentcç,quodDcum non colucrint,uel non colendum putaucrint. Certequi dicit Deum no utDeum efle Gultum,is fatetur ilium aliquo efie modo cultum.

Vt grati fimus. Hoc pertinetad ipfius bonitatem.Idcofuprà coniunxit Apoftolus æternam Dei potentiam amp;nbsp;diuinitatc. Ad qua? duo refpondent, cultus ôi? gratiaruin acftio.

Defalib

ft, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, COMMENTARU

De falfb cuitu Det obferuandum eft tres ilh'us efle fpecies. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A

I Eil pro uero Deo colerc falfum.Illa cft Gentium. Vide Sap.tï.

1 Eflucrum qut'demDeum colerc,fed non folum.Hoe prohibeturExo.ï®. Hoe modo peccarunt Ifraclitæ, amp;nbsp;nos Chn'fttam'. Hinceft quoddicit feeP fe zclotem.

H I C NOTA.

I Quid fitiuxta uerum Deuiii altos quoc^ Colere. Hoe patet in fimtlitudi/ ne coniugis adultéra?.

X QuarationeidnoIitDeus.

» Qiiia folds uerus Deus nbsp;nbsp;amp;nbsp;non alias quffquam præter ipfum.

i Q.uiaunusfuffÏcit omnibus.

f Quia fdis omnibus fempef ÔC ubicp adefle uult êtf potefl.

5 Qiiare flatim in principio decalogi fcedcris hoe «etuerif.

I Vtfctièmus hoe rupto niptQ cfTc foedus uniucrfum. Stmilitudo cóiugii.

» Quia tngènidm populi pfonum crat ad hoe malum, I AfTuefeceratetiamirt Äegypto.

4 Ratio mail huius eft defeêlus fiduciæ StT amoris.

1AM EXPENDANTVR NOSTRA.

I Multitudo tutelarium fan(ftorum,uice deorum omnino ad forma gentfS. a Modus colendi prodit fandtos habcri loco deorum. Vide Pfàlmum »«.in Commentary's noftris.

OBIECTIONES.

Prima. Non colimus iHos ut deos.Scimus eosnon efTedeos.

Refpondeo.Idem eft ac fi adultéra dicat, non habeo amatorem meiim lo/ co mariti.Scio ilium non efle legitim urn coniugem meum. Credo te hoefet re.Attamcnfacis illi quæ tantum debentur marito. Ita habet ôt^præfcns ex/ cufatio. Duofuntquæproduntiftam eidololatriacfpectem.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g

1 Inuocatioinneceftîtatibus. * CuItus.NamhæcJuofoliDcodcbcn/ tur.Pfàl.s o.Inuoca mc,SCc.Matth.4. Dominû deUm tuû ad. Excmplû Gen/ tiû. Qiiid illi dtjs fuis fecerunt, quod Papiftæ no faViurtt Tandis quos colütf

Secunda obiedio.Ipftim Deum colimus in Tandis.Nam feriptu eft: Lau/ date dominû in fàndis eius. Refpondeo.Hoc dicebâtamp;' Gentes de dÿs fuis.

Deinde aliud eft laudare Deum in fandis,ô^ aliud colcre fandos.

Tertia. Gentium dij erant dæmonia. Nos colimus fandos. Refpondeo.

Attamen homines SCcreaturas colitis.

Qiiarta.Sandiacccpcrunt poteftatem à Deo,teftibus fignis.Refpondeo. Non ideoinuocandi funt nee colendi. Ad.»4.de Paulo. Et Gentes ifta de dijsfuispotcruntdiccre. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

DE TERTIA SPECIE EIDOLOL. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Ea eft,Dcum quidem non falfuift'fed Ueriim intendcre in cultu,fèd norite ilium colere.Sicpeccarunt amp;nbsp;îüdæf amp;nbsp;Gentes. Haneponit hic Äpoftolus, 6C dat câ fapietibus-Eft ein fpeciofior. Vide Aug.de côfetifu Euâg.Ii.i-

Sed uani fadli fünf per cogitationes fuas,Si obtenebratum eft infeiens cor eorum.Cum fccrederentefte fapientes, ftuki faifti funt, mutaruntep gloriam Dei immortalis per imaginem, non folùmad mortatis homû nis cftîgicm cffîd:atn,ucrumctiam uolatilium, quadrupedum ôireptiliu.

Ifta declarationem habent impietatis,qua Deus non ut Deus, id eft, ne^? ad uoluntatem DeijUeœ ad cum modum, quo decct colitur.

Principio diciteos fados efleuanos, id eft uanitate corruptos, uanitad dedt tos.uana fedantes.Dicuntur autem uana, no quæ fimpltciter mendacia funt Si falfa,fed quæ pro ucris ufurpantur Si coluntur, in quæ fpes mortaliS ponitur,fed fruftra.Opponitur ifta uanitas ucritati qua in Dcum folum fidigt; tur,qua Deus ut rite cognofcitur,ita amp;nbsp;rite colitur.lfta eft ueritas quç reddit nos ueracesjô^ ab omni uanitate libérât.

Sunt

AÖROMANQS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iî

Suntitalt;^«ani,quotq5 Dcum non ut Deum coIunt,Sif uana cftomnis tllo rum fpes.Quid ergo eft omnts iUorum cultus,njïï iplïfl'ima uanitasr' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\ •

peinlt;Je,üpdefaóifint uanijundeobtencbratü fic infciens cor €orn, 8i^ uri deftulttfa(ftifint,declarat, cum dicir,^ -niiffi/liaAsyKr/jiaitcu/T^^id cft,inratioci natfonibus fuis, id eft, in fapicntia fuj.Nam loquitur non derudibus,fed de philofophis, quiuulgo habebanturpro fapicnnbus,S(^ difputationibus per/ uerfæfapientiæreliquos lèduccbantacdementabant. ' nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

Eft ergo fons omnis impictatis ôf errorum x/lix^yKrtiis^ hurtiani cordis in rebus diuinis,ut non fruftra prohibüet ft populo ftio Deus,ncfaccfet fibi lu^ xtabcnepIacftumipforuin,Dcutu2;hoccft,ne colerent fe fuis adinuentionl •• quot;’i bus. Qiii'd ergo eft quod hodieaudi'mus,?ö^(tr »«4« Gott thut aufs guter meynung/ das videMgdect m gut vndgeflit Cott• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' uuate Dei hb-ó^

Admonemuritac^ utgraftfimus diui'no munerft quo cognitionefuâ mor taji’um mentibus infundit, adhaereamustpuerbo ipfius,nihil addentes de no chbeologiafri ftro,nc de ipft uani reddamur,ac cordibus cxcis Sc ftultis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ pftnt.

TertiOjUtintelligatur dequibus rariocinationibus lapicnt« tuiius fecuJi loquatur,exempli gratia fubqcfti mutaueruntiç gloria immortalis Deft dec»

Taxatur hoc loco eidcilolatna,de qua commemorat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

gt; Quodortusfitufusimaginumincultudiuino, excogitafionibus huma/ nis,hoceft,ex cordibus inlipientibus de obcæcatis,adcoi^ ftultis. lam diner fum apparetcarnalibus,qui putantufum imaginum incultu-diuinoefledp uinam inuentionem.Ad Gak$.dicitillam efteftudumcarnis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

4 Secundo, dat illiuiolationem ÔCimmutationem gloriæDer. Vocatautê hic gloriam Deftaut rcpræfentationê diuinæ matcftatis,quæ apparet in opo ribus ipfius,ex quibus potentia ipfius agnofcitur,autcultû Dciqui præftan duscftinfpirituIoh.4.Mutationemucrouocattranslationem. r

Perfemagnum eft,transferregloriam Dei- Capitaleeft, rransferre Cxfa/ B ream maieftatê. lam nô folû hoc fit per ufum imaginû,fed transfertur gloria Dei omniû ignominiofiflïmc, dû nec^ ad cœleftes aliquos fpiritus, aut alias uiuas imagines Dei, fed ad imagines mortuas hominû inortalium transfer-/ tur.Etquod omnium eft infaniflimum,eftam ad imaginem uolucrû, beftia/ nim quadrupedum ac reptilium^^id quod multis modis fccerût Aegyptîj, dC pofteaquoq? Romani,qui Anferi Capitplino folennia facra inftituerût. \’f.^ dcAuguftinumdeCiuitatcDcilib.^.cap.ij; gt;

ASTVS SATANAE. • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^3

Confyderandus eftitaq; hocloco ingens ôC nunquam fan's animaduerfus Satanxaftus, quod nientes mortalium adeô cxcxcauerit, ut dum putant fei fummoperc colcre Dcum, de ilkiftiare gloriam Dci, hoc ipfo, quod putant adgloriam Deifaccrc,glQriam DefuiofantSi immutant, reddunturep reidi «inæ maieftatis Quomodo poftet hoc fieri,nifi oblcuratx de ftultæ fatftæel/ fent mentes mortaliumf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ -

’ Tot funtuiucntis opera Dciquçnihil ahud faciiint, quod gloriam Dei, stuhüeßßcjuit prædicant,6lt;^ca eftmortaliû excitas,utlucêglor/æ Dei non uideant,aut cer foUiubi^fpleit teiilanon moucantur nifimortuasmortuorum de mortalium imagines,ope dentis périma/ rahommum,quodftripturatotlocistaxaf,.oboculoshabeant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ginemfohspif

. Deinde,tam latcregnat immortalis gloriaDei,ut nullonô loco maieftas nbsp;nbsp;nbsp;»««’orw

numinis purçmenti Gccurrat,cultusueroimaginûcultum Dei Infinitis cer/ fts locis,mortuisc];imaginibus alligar,id quod nihil eft aliud quàm gloriam Deialligarcoperibus manuum hominû, quodferipturamultis locisculpat ac damnat.Iftablafphemia tantaeft, ut SC à Scncca hominc crhnico fit con/ dênata,cuiusuerbacitâtur ab Auguft.deCiuitatcDcilib.'.cap.io. Sacros,’ inquit,immortalescpdeos in materia uiliftima atq;ignobili dedicât habitus »llishominum,ferarum(^SCpifciumadfingunt,2lt;'c ' . '

Poterit autê quilquam mirari,cum gentium (imuladhra,nô folum ad imaz gincs hominû,fed àlpeftîmorum ac Ipurciftîmorum hôuiinû fucrint efftdîa, utputa

î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COM MENTARII

utputa,Iouis,Saturnt,Apollim’s, Mercurq, Venens, Ssfc.cnrfimpliciter di/ A óionem hörfünum pofucrit,£C non hæc nomina adieccrîGqUo eorum flagi/ tta,qiiæ gentes cokicrût} taxaret, atq; ita cultû deorû abominandû redderct.

R-efpondeo* Fortius cft quod dicit Apoftolusjquàm fi hoc fecifiet.Nam turn potuidethus fufpicari Apofiolum non cuIparC aliud, quàm quod Genz tes per imagihem hominum malorum Dcum coluerunt, fuifleç illum ah'ud facdurum fi imagines homirium luftorum cokiïfïèrit. Ideo utiturnota morra lKatts,quae corhmunis eft 5gt;Cluftis amp;iniuftis,ut diTcamus neq; per luftorum hominum imagines Deum efle colendum, nifiûelimus gloriam immortalis Dei mutarepeitimagincm môrralium hominum.

Qùapropter tradidit illos Dcus in defydcria cordium fuorumjin itn îmundkiam) ut ignominia afïîciant corpora fua in femetipfis.

Ifta ad finem ufcp capitis pertinent ad declarationê eorum queïùpra dixif» nempe iram Dei palàm Geri de cœlo aduerfus omnem impietatem ôC iniufit tiam hominû, qui ueritatc in iniuftitia dctinentJ Qtiæ fit ilia impictas in' iu{|itia,ô(C qui fint,qui ueritatê in iniuftitia dctineât in præmiflis declarauit. Nunc fubijcit declarationê iræ Dei aduerfus cam impietatê que ucritati glo riæ Deircpugnat,dicens:QiiaproptertradiditinosDcusin defyderia corz diüm iùorum in immundiciam,ôcc.

Licet ante Gentium uita tnnumeris fuerit peccatis obfcoena 5gt;C corrupca, principio tarnen ÓC notantcr iHorü immunditiam in mediü adducit,qua paft firn omnis generis libidini dcditi crant. Nam ilIa erat adeö uulgaris öt excel Iens,utncgari nó potucrit,nec ullo pado dcfendi quam Só gentiü portar ædi tis libris ini èdlati iunt.Hanc facit confpicuum cfte argumentum itx Dei.

Iftam adfcribit gentibus,amp;SEph.4.uide locum.

Inducit autê earn in gencre primü didionc immundiciæ. Erat enim uaria perfpeciesjnecunatrhfpecie polkiti erat,fedomnis generis impuritatclaz g TRAD ID IT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, (borabant.

Illud tradidit,uetercs exponunt,pcrmifit, ad hoe,ut caucant, ne Deo ctiP pa adferibatur peccatoru. Veru fcriptura nó ueretur Deo dare quod impios cxcæcet,induret,feducat,tradatin reprobû fcnfum,ô^ tarne nihil culpç ex il lo poteft adfcribi iuftitiæ Dei,quar omnia certis ac iuftis de cauflis agir.

Qui comrautarunt ueritatem eius mendacio, Si uenerati funt, colue/ runtc^ ea quæ condita funt, fupra eum qui condidit, qui eft laudandus infæcula,Amen. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Repetit cauftam huius iræDci, quâ fuprà quidem pofuit. Sed hic itéra inculcans magis ampIificat.C^uod iupr'a uocauit mutationê gloriæ Dei, hic uocat mutationê ùeritatis,SC quodillic fimilitu‘dinem,hic mendacium.Et ut impietatem earn redder apcrtam,fubtjcit cokiifle illos cçeaturas fupra condi torem creaturarum,id quod. eft fumma omnium infania*.

Anrtedinqui eft laudandus iti fæcula, ut exprimât affedum fuû, doceatc^ Deuin efle fofüm ad quem omnis latria pertineat. Et ut ilia Deo foli detur, optât,dicensyAmen',id eft,fiat.

orser. I. Qudproptertradidit.') VidemushicuitamflagitiofamcflefignîïiræDei.Nos aliquando beatos putamus,fi uiderimus quofdam in hoc feculo libidini fug uiucrc pofte, Apoftolus oftendit hoc elfe d.ultionis argumentum.

O B s E R. 11. Q»rfpropt£T,erc.) Et infr'a : Qjii commutdruntueritätem eius menddcio.') Admonemur unde fit immûdicia eorû qui falfum Dei cultû fouet ac promouêt,quicp eido la colunt,quâ tantg efle pcrtinaciæ uidcmus,ut omnino aucrti nequeat. Nez peex ira Dei,qui eidololatriam ita punit. Vide Ofeæ4.1deo fornicabuntur filiæ ueftræ,SCc. Sed nunquid fié fi quiuocantur Euangelici,fornicantur amp;nbsp;adultcriu admittuntfplane.Sed hinc colligimus iram Dei adhuc in quoft dam durare. Licet etiâ fublatæ fint imagines, nondû tamê ucrus Dei cultus apud oês obtinuit,filt;: nondû oes pœnitêtiâ de preterita eidolólatria egerSt.

Quid

AD ROMAMOS.

A nbsp;nbsp;Quid eft in caufta, quod Pontifictj fcortattonê Ô!: itnmunditiam fuam de/

fercre nequeuntrNihil fcilicet aliud qu'am quod diuinitusin illam funttradi tijid eft,uenundati,ut fub ilia quaft fub quodam tyrarino captiui dctincâtiir, proptcreaquodabimpietatcfalfofum cultuum nondefiftunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Indcfyderidcordisipforum.) Vtdemushi'cmatcriammall latrrein peiftonbus obser. hominum. Corda noftra (unt corrupns defydertjs infeda.Ab fill's Iiberat gra nbsp;nbsp;’ ’ *’

tfa Dei eos quf ad falutem ele(^i funt.Proinde orandus eft Deus, ut det gra/ tiam fuam,ne defydertjs proprijs tradfti pcreamus.

* Vtignominia afficiantcorporafua. Immundiciameffe corporisigno/ obser. mintam. Vidc gt;.Cor.lt;5.

i Ignominiam corporis cfle ftgnum iraeDd. Eft aute corporis ignomim'a qiiandocunqi dotes illius in abufum rapiUntur, lîue era pul a, fiue ebrictate, fine fcortatione,id fiat. Vuk Deus,utcorpori noftro fuusfithonor.Eftenim egregium opus Def Honor corporis eft, fi ad glon'am Dei feruiat. Qiiod ft corpus in eum abiiftim rapiatur ut cogatur feruirc kbidini,ukra naturæ cur/ fum, quid aliud eft hoc ignomiriiæ, quam apertum iræ Dei fignum y quo fit, Ut infra honorem beftiarum abijciatur homo ad imaginem Dei fatftus.

Quicommutdrunt,') Nota hie quid fit cultus eidolorum.NcmpecommUtatiO qbser.’ Ueritatis in mcndacium.Ergo mendacij notam gcrût imagines,!!! cultu Dei v. proftantes.atc^ ideo certum eft cultum eidolorum eftè ex diabólo,qui pater eft omnis mendacij.

Et obferua quod non dicit : ÔC coluefunt dæmonia, uel malos homines, uel ligna ac lapides, opera manuum hominum, autaliquid tale^ quæ per« Uerfitas eidololatrarum fubinde non agnofeit : fed, coluerunt cfeaturas ftp praconditorem. Hoc negate non poterunr. Et tame tantum habet peccati, uttantæirxDeiobnoxiosreddat. Vide Aug.Epift.^ÿ.adDeogratias.

B Quamobrem tradi'dk eos Deus in cupiditates ignominiofas. Nam ôifœmina: illorum mutauerunt naturalem ufum, in eum quieftprætcr naturam.Similitercp ôimafculfirclido naturaliufufœminæ exatferunt per appetentiam fui alius in alium, mafeuli in mafculos fœditatem per/ petranteSjôC præmium, quod oportuit,erroris fui in fefe recipientes.

Qiiod fuprà proxime ante hune locum de cupiditatibus cordium in gene re dixit,hoc iam déclarât in fpecie. Adducit autem cupiditatem omnifl igno miniofiirimam,quac non folum excedat limites naturæ,fcd iHi plane contra/ ria rcpugnet,in qua cognofcamus manifeftum iudiciiim iræ Dei in eos, qut ueritatem in iniuftitia detinent,û: mendacio commutant,creatorem(ç créa/ turæpoftponunt.

Niw er fainind- illorum.) Emphafim habet ÄS amplificationem iræ Dei, in eo quod nec fœminas pudor cohibuit à tarn infanda immflditia j nec mafculos, rationis uigor ac dudus. Et ut infaniam huius mali innuat, dicit il 1 os natu^» ralem ufum mutafle in eum qui eft contra naturam, deinde quod alius in a/ hum exarferit-

Et premium quod oportuitiCrc.) Perpetuo inculcat,iftam infandam immundi/ tiam effepœnam diuinitus infliâam, 6Cper impietatê promeritam,ut que/ admodum ipfigloriam Dei uiolarunt ftta eidololatria,ita fuam quoiç gloria per abominandam iftam immundiciam confpurcarent.

Ndm er foemindr,crc. Et mdfeuli in mdfculos,) i Quam graue fit hoc peccatum o b s E R» t» amp;deteftabileDeo, teftis eft Sodoma, cuius interims, perpetuum ueftigifl, perpetuum!^ eft iræ Dei ad finem ulcp mundi durans exemplum.

* Quam fit apertum iræDei fignfl,Slt; pcenaeidololatriæ teftis eft hie Pau/ li locus, SChodie quocçTurcæ ôd Itali. Chryfoftomus dicit Apoftolum de infandaifta libidine ideo ad Romanos fcribere, quod iftiiam olim ilia labo rarint.EtSaluianus Maflilienfis Epifeopus, deprouid.Deilib.fi.de Roma/ nisita

gt;« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C o M M E N T A R I I

nis ita fcribttî Viciofitas QC impuntasjquafi germanitas quædam eft îloma/ A norum hominitm, quafi natura quia ibi prxcipuc uitia, ubicuntp Roma/ ni:fi qui funt Romæ ab hoc deteftabili fcckre alienijficut arbitror eiTc mul/ tos,hofce nemo bonus cum fccleratis coniunxcrit.

P 8 s K R. nbsp;nbsp;nbsp;Reliäonaturiliufu faminlt;e,) Gradus ad iftam fpurcitiam eft, difceiTus àcurfii

• * *’ nbsp;nbsp;naturæ.Naturalis ufus eft, qUem Deus inter mar cm SC fœminam conftituit,

ut duo fint in carne una.Hunc odit Satan, SC deftruere molitur,inlt;^ alium or dinem,imb abufum peruertcrc, ut iprctis licitis,ad illicita relabantur morta les,incipiantcp peccare contra ipftim opificem Deum,

Repudiatio uero naturalis ufus foeminæ dupliciteradmittitur. Primum per cos qui quouis gcnere immundiciæ conipurcantur,toti(ç dciÿdcrijs car nisimmergûtur,ut dum iatiati quodammodonaturali ufu fceminae fuerint, incipiant illius tædio affici, ôô ad eüm afpirare qui eft contra naturam. Hac itcr eftpcr iicentioüftimam fcortationem. Hortandum hic ad modeftiamöf pudorcm,prarctpucmulierum genus» » Deindepereosqui fandîimoniac prætextu, matrimonium abiurant,ô6 naturali coniuntftione maris amp;nbsp;fccmi/ \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;næ,diuinitus infrituta,’pretaô^ contemptajrnares tTiaribus,mülieres mulie/

ribuscommifcentur, quaficonftitutio Humana poflit naturam hominis in angeftcam mutare.

«BSüR. Cauendum eftaüt.neideoputemuslicitumefle,fimas cumfœmitîaqua/ * ’ nbsp;nbsp;nbsp;uis commercium habeat,propterea quod naturalis ufus eft maris cum fœmi

na*Non moxlicitum eft,quod naturaleeft.NatUralecftuidcreocufis, mani bus contingcreSC appræhcndere,pedibus ife,dentibus comcdcre,lingualo qui. VerHmfrocuIis,manibus,pedibus,dentibusuelisuti adfurta,adrapien ‘ dum alicna,ö^ ad ea quæaliorum funt confumenda, deinde lingua ^duaniz täterfr ÖC malitiam,iarn no crit licifum,ctiam fi naturaÜter ifta fiant.ka natu/ rails quidem ufus eftft masfcorteturuel adulteriumadmittatcum multere, j ucrum,quia contra ordinem Dei ÔC diledîionem proximi pugnaciam illiciz tus eft,idcocp prohibitus à Deo»

o B s E R. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;errorisfui.') Videmus hic non excufari eos qui per errorem in

* ’ eidololatria perfeuerant, putantes ft Deum apprimc cok're,cum fan's fùffft cientes diuinæ cognitionis cauftàs ad manum habeant,maximeuerbfiDei, unde poftent etioris fui admoncri, nift pcrtinaces eftent. Eft aliqua erroti» ignorantiæ excufatiojuefum apud eos, quibus defueruntcauflae ad ueri/ tatem perueniendi.

ORSER. nbsp;nbsp;nbsp;Quod oportebdt, in fefe recipientes.quot;) Quoniam oftcndit his uerbis portentofan»

• V. nbsp;nbsp;iftam immundiciam efte peertam à Deo inflKftam,3C per peccatum eidolola/

triac promcritam,eonfyderandum eft,quam fit admfrabile pccnarum genus, quo peccata peccatis ita puniuntur, ut non fit, quod dolear, ftd qiiod turpi/ ter libeatjSC pœna non faciat ad demolitioncm,ftd magis ad incrementüui/ ciorum,amp; ad perniciofiftimam excæcationê. Quando enim Romani,quan do Turcæ iftam fuam libidinem intelligent efteimpietarispccnam, cum fit Sc à Magiftratu impunita,06 nihil habeat,quod doIeatfProindeut uere Au guftinus feribitfapiens homo,iftam pœnam St uindieftam iracDei hoc ma/ gis pertimefeet,quo minus habet doloris in fenfu. Quidautem doloris in/ ferat fenftbus hominum impiorum.etiam noftra fecula in all is declarant,qid de laudibus Sodomiæ fcribuntjid^ operis diuinum appellant, amp;nbsp;ftmul arfir mant ft non folcre libidinem iuam alio cxplere modo,ÖL fatuum efre,qui So domia non obledtetur.Digni funt ifti,qui titulis dignitatibus Ecclefialh’/ cis orncntur,ÖC digni funt huiufmodi libelli, qui publice apud eos proftent» qui «eritatem Euangclrj Dei ha?refeos damnant.

Et quemadmodum non probauerunt, ut Deum agnofeerent, ira tra/ didit eos Deus in reprobatn mcntem,ut fadant quæ non conucniunt.

Conftanter urget,fignum efte iræ Dei,uitam illam impiam eerS^qui ueriz (atets

AD ROMANOS, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J7

£ tatem in fntuflftfa dctincnt, qui Deum nó ut Deum glon'ficanf, fed glon'am illius mutant in imagines,ÔCc, Ethocquidem fupràdeclarauit, ifto uerolo/ CO æquitatem Iniius ir^ Dci «indicflæ adfertjUt doceat illos propha Cocor/ diahancplàgampromeniiffè.Qviomodof' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Clucmitjmoclum,inqiiit^nonprûbâueruntutDeumitgnofcercnt,o^c.) Nô dicit, QllCin/ admodum Deum non cognouerunt,in notitia non habiierunt, (cd,non pro/ baueruntut Deum agnofeerent, hoc efi-, non æftimatunt, non certo conftiz tucruatbocunumene fpedîandum,ut Deum ritëagno'cerent colerent, atc^ id cognitionis quod de Deo habuerunt, (nam fuprà di^ it eos accepilTe cognitioriem Dei,0lt; infra dieet eos iuftitiam Dei cognouifle) eontempfez runt,neglcxerunt,nulltus æftimarût. Qiiibusfaneuerbis farijideclaratjideo illos merito à Deo traditos efle in reprobam mente, quod nullo ferio ftudfo cpiendi Deiprædttifuerunt,fed cuanuerunt in fuis cogitationibus, ut fupra dii5um,qüau leuieulum fit colcreDcummec referatquomodo Deum coles, quoep loco ilfum habeas. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f ,.s .• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•.

Videmus hie quid fit quod Pfal.iR.dicitur,Deus cum peruerfoperuerrif.j obse*. r. Proprium officium Dei non eft tradere mortales in reprobam mentem, fed magis inpiobam ac fanam. Qüoniam uero ea mortaliuin eft peruerfitas, ut quern debcbantfummoloCo habere,acrite colere, ilium habeant infimoSif proïiotoac libidine propria,colant uel non colanr,merito officiû fuû quoçp erga mortales perucrtit,traditc^ eos in reprobam mentemjut quomodo erga fefaciunt quod non conuenit,ita amp;nbsp;erga feipfos 5C alios faciant quæ nó con ueniunt. Hie maxima pars mortalium amp;dcliquit perpetuo, amp;hodiequocç delinquit. Cogitandum eft hie quid fitDeû habere in notitia', quoniam nez mo talisuideri unit,qui Deum igrióret. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

In reprobam mentrmiUt faciant ea quie non conueniunt.) Videmus hic.omnia uitia efz o b S e R, 11. ' fe ex mente reproba.Ex cordecnimmalo quæ mala funtfluUnt. Matihæi «s.

Proindc orandus eff Deus ut fit mens fana,fi non in corpore fano, tame fpiz ritui Dei mcrigero.Mcns hominis gubernationem habet hominis.llla fi Ric ritproba,probaerit Sc uita hominis. -, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Repleti omni iniuftitia,fcortatione,uerfutia,auarina,mah'tia,plcni inz uidia.cædc,contentioncjdolo,mails moribuSsfufurroneSjobtredlatorcs, oforcs Dei,concumcliofi,clati,gloriofi,excogitatores malorum, parentir bus immorigeri, expertes intclligentiæ, paóforum haudquaquam tenaz ces,abeni à charitatis affcólu,nefcn fœderis,immifericordçs.

Dixit fuprà effe eos cordiumfuorumconcupifcentqs traditos, id hie cerz tisexperimentisucrum effeprobaGut interim difeamusquafes fint reproba ïummenriumconcupifceritiæ,5Cquafisuitâ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;..... , nbsp;nbsp;.

, ^eplctiÂnt\uityOmniiniuflnid.\ Iniuftifiam hic ponitin gencre proomriis ge nerts uitijs,peceatis,36iriiquitatibus.Sicut iuffiria generalis uirtus eft animi fCiHGita iniuftitia generale uiciuin eft animi praiii ÔC iniqui.Qiioniam mulz tæiùntfpecies inïuftitiæ,illi autem non una ÔC altera,fed omnibus,nonfimz pliciter infe(fîi,fed prorfus repleti crant,fic dicit: Repleti omni, id eftomnis generisiniuftitia, Significatomnem illoruuitam exundafle crebris,narijs,: enórmibus iniuftitiæ exem'pIis.Qiios pecuniam quotidie haud paree fed copiöfeac leui de caufa expenderc uidemus,plenos elTe pecunia Germant* cedicimus.Sic pleni ncquitia dicütunqui quotidie aliquid facinoris nequi/ ter admittunt. Ex abundantia ac perpetuitate fcaturiginis plenitudo fonz tis'cognófcitur. , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

,^Deindegenen' fpecies fubnelt;ftit,texens catalogum uitiorum,quorum uiz ' ginti duorecenfet,haüdleuia,fed admodum gra'Uia ac uehementer ueræ iuz ftittç contraria.Recenfetautê ca promifcue, pfæter feriem qua inter fe conz ncâunturiSC aliud uel ex alio confcquitiir ucl aliud comitatur.Qiiarenó eft Ut magnopere in ’connedendis illis laboremus. Neq; ctiam conuenit, ut orz d dinem

gt;«

dinemin'cïorum irt comiptarum mentium confuHonc qnætatnus. Singiiîa tarnen brcuitcr iiideamus.

Scortatione,inquit ) Omnis generis immundiciem aclibidi'nem noce bac feortan'onis complcditur,ncquis de fimphci,utuocant,fcortationc tantunl intelligar.lnualueratpaflîm,prælertim murbibus cclcbrioribus, qualiscrat Roma, enormis, uarïa, ÔCportentofa fcortandi libido, qua generis htimani propagario piiirimû dehoneftatur,ÔL creatoris opificiû conipurcatur. Qua/ re non immerito uicïuin hoc primo loco recenfetur.

verfutii.) Græce eft -mvnizix. Interpres fequutus eft ufum huius uoct's^ quo à doâis plerun ufürpatur. Ahàs lîgnificat id uiciû aniini praui,quo ftruen ' dis molellijs maliciofcftudetur. Etquoniâ Satan adurriarius Dei torus hue incumbit, idrçingenif in primos noifros parentes ftatim initio declarauit, uocatur.

Audritia.') Græcc wAt9rip’ar,ftudiû cftplura habendi. Viciû animi infatiabi lis,præientibâs haud côtenti,fed ad ulteriora inuadenda perpetuo hiâtis.La bora bant illo Romani uehementer,ideôc^ nùHis opibus âC honoribus con/ tenti, imperium fuum indefinenter cxtendcreamp;Tamplificare moliebantur.

MdUtid.) Græcc xtftxifï.Nonquærimusquomodo ufifinthacuocc doôio/ res Græci SC'Latini, fed côtenti fumus eo Icnfu, quo ufurpauit illâ Apofîo/ lus.Sic iudicàmus eOe malitiâjftudiû uidelicet finf propeniionê animi ad fa/ ciendiim malum,uCqueadco, ut qui hoc uitio laborant, fingulari delcóatio/ ne afFiciantur,ficubi malt quicquam defi^narepoterunt.

Pleniinuidia.) Notius eft hoe uitium quam ut expofirionê requirat. Repe/ tit uocê pkni tudinis,qua catalogü hue exorfus elr, fignificas eos hifce uitqs haudleuiter fed uchementer Iaborafte,amp;^ nó minus plenosfuifte inuidia, cx de,cót( ntioncSi^dolo,^ fcortatione,ucrGjtia auaritia SC malitia.Quomodo autem cohæreant,inuidia,cædcs,contcntio,dolus,annotatum eft ab alqs.

Mdlis niorihus.) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uocat Apoftolus morumad humaniï conuidïum

pertinenrium corruptionê,quam ahasuocant nsixorpo-Tiicty-Poteileti^m con îuetudo malefaciendi,qua alius in alio detinettir uitio,uocari.

Sufurroncs^ohtreiljtores.') lidêcfteuidenturobtrciftatores quifufurrones.Hoc fenfti ingeminauitrê eandem ad uitrj huius exaggeratione. Qiiidâ hofcefic dircernunf,ut fufurrones fint qui clanculum deferunt,obtrc(ftatorcs, quiuel clanculum uel pa'am obloquuntur, omnia quæ bona funt amp;nbsp;honefta cotra/ dicendo damnantes,ficutiuox KXTttÄfcÄäy inriuereuidetur.

ofom Dfi.) J funr,quibus ex animo difplicent omnia quæ religions obferuantia Dei concernunt,ufq;adeó,ut quafi hoftes Dei efte uideantiir. Qtiemadmodu thcophilus eft,qui ftudio obfcruâtiæ Dei delelt;ftatur,ita funt theoftygesiqui mêtionenuminis ac religionis Dei triftantur ac moIeftStur.

ContumeUafi.') Sunt qui procliues funt ad uituperandum,conuitiandum,ô(î uiolcnter opprimendum,hoc eft,ad quamuis iniuriam inferendum.

Eldti,gîorioft.') Matrê ponit in medio duarû filiarû.Sup-’rbia elatio men/ tis mater eft,è qua nafeuntur St contumclia 2C iaâantia.Sic uidemusftiper/ bos efteSC contumeliofos,SC arroganter gloriofos.

Pxcógitdtoresmdlorum.) Vft^adec» uidelicet mali,uthaud cotentf malis uulga ribus ufitatis,noua Së inufitata excogitent.Eiufmodi ingeniafingularitcr funtmalitioia.

Pdrentibusimmorigeri.) Adinhumanitate pertinet quç fcquûtur,quorû primû cft,nullâ reciperc inftitutionê ad ea quæ bona funt SC honefta,ne à parêtibiis quidem.Sicnotât malitiam pueritiæ,qua impqà pueris funt incorrigibiles.

Expertes intelligentie,') Hoc cft,ufc^adeô facultate intelligendi quæ bona funt ÔC honefta deftituti,utbruta magis qu'am hominesefieuideantur.

Pdéloru hdudqudcjui tertdcâs.') Grçc è eft «lt;r(w5fcT2ff,^d ionat ine3pofitos,ftcutctiâ habet uulgata uerft'o Is fenfus perftringit confufionê mot5 ôl totius côuerfa t/ôis uitç.uerû ut Erafm’ uerzit^itrubâi^i funt qui fidê padîorû nemini feruât.

Alieni

AD ROMANO si nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;99

A AfirniichariMitttffrâu.) Græcé «s'fljgt;jrf?ideftfincaffe0uhuman(tatishomi nes diiri SC inhumain erga quofuis etiam cognatos SiC coniundos.

Nefci/focdertt,) Græcè «asróre^ïsf.Sunt autem«cnrovlt;/ïfli homines irrcconcih'a? blies amp;nbsp;implacabilesjquos fi femel ofFendensjnunquam placare potens»

ïmmifericorfles.') Hoc elt, adeó dun' fiC immites, ut nulla cuiu^cunij hominis nuTcria,quantumuis graui,ad commiferationem permoueantur.

Breuiter catalogum huhc uicioru percurrimusjin quo uelut in fpeculo uf dere licet,quaefithumanacnaturæ pcrpeccatumacuenenû Satançfada cor ruptio5amp;^ quoufi^ peruerfi reddantur, quos Delis proprer pcccatû eidoloiaz triâtin mentcm traditreprobam Âf abfurdam. Rurfus fi uirrutes hifceuicijs oppofitas confÿdei es in eledis ac fidelibus,in quïbus manifeftaïur luftificaz tio Deiperfidem in Chriftum,inuenics eos iepletos effcomni iuftit(a,mun« ditia,intcgritate,beneficentia, bonitate, diledione fraterna, horrorecædis, tranquillitatCîfimplicitate,bonis moribus,pacificationc, bent didione, dile dione ac ftudio Det,humilitate SC modcftia,excogitanone bonorû,obcdiê/ tia ergamaiores,intelligctia,fi'de,humanitate,placabiht3te amp;nbsp;miiericordia.

Qui cum Dèi iuftitiam cognouerintjncmpc,quod ij qui talia faciunt, digni fint morte,non folùm ca faciunt,fed 8C deledlantur illis qui faciunt* Græcèefi cruü(lt;by’ô«ïlt;ri.Significat eauox obledare ic,fômercium habere, fuauiter affïci quibufdam,quos probamus tanquâfimiles nofii i amamus, iiixta illud,pares cû paribus congaudenr.Erafmus ucrnt,airtnnuntur,quod meo iudicio non fatis exprimit Apoftoli mentem.

Amplificathifceüerbisimpiaruamp;^ corruptaru mentium prauitatêJneft aût illis gemina amplificatio. Prima in eo quod dicit il los peccare côtra con fcientiäjno ignai os iwfiitiæ Dei,qua morte damnâtur qui talia faciût. Hadie nus cognofeebant De5 quod fit iudex ac uindex reproborû,amp; quod que ipfi J faciebant,digna cfient morte,fid tamê ca faciebât. Quid hoc aliud efi, quàin ” feienter 6d prudentertram Dei prouocare,ôd morti fefeobnoxium redderej'

Altéra,in eo eft amplificâtio,quod fubqcit,nô folùm faciût ea,fèd Ôl dele* dâtur illis qui faciût.Sic gaudiû eft impijs focios habereimpietatis, Abûdè •nalûeft,peccarecôtra confcienti5.Id demû grauiiîlmâ habet huius mali au xefim,quod ftjcietate confimiliter peccantium pereiinrium deledantur.

Vtinam inter ethnicos duntaxat, ÔC non etiam irt Ecelefia Chfifti taies in/ ucniantur,qui fid contra confeientiam percent, facichtes ea quæ fciuntefte digna morte,ôd interea auerfentur,odio profequantur,probr/s profeindanr, amp;nbsp;acerbe infedentur eos,qui iuftitiæacpictati ftudent, amanter uerocom/ pledantur eos, qui ÔC ipfi pariter admittunt confimiliaj perihdc atcjj ipfi uoluptatibus fuis funt immerfi.

c A P V T II.

Hryfoftomus que in hoc capiteagûtur,in généré intclh'gitdeu/ mortalibus, fpecialiter uero putataduerfus eos cfTe feri pta,quirerumapudR.omanos potiebanrur,amp;' inalicstanquam fubditos, decernendi ÔC iudicandi ius habebant.

* Nonnulli ex recentionbus totum hoc caput de ludçis exponunt.

J Quidâ uero fpecialiter hypocritis fiue Iudæis,fiue Genribus accômodît. 4 Verùm nihil prohibet,qutn de omnibus in uniuerfum mortalibus ea in-* telligamus,uicp ad eum locum,ubi nominatim ludæos appellat. Nam iuxta hanc fententiam nihil deceditillis,quiuel de ludæis tantû üel de hypocritis exponût-Quemadmodûenim in eoquodDauid omnêhominê mendaeem elfe pronunciat,nihil derogatur Paulo,qui Cretenfes femper mendaces cfle fcribitjita in eo quod Paulus dicit : inexeufabilis es ô homo, quifquis es qui iudtcas,non excluduntürludafi,multô minus hochominum genus quod po tilfimû ifto iudicâdi morbotenetur,ut funt hypocritat. Quan^ hypocrifi Auguftinus dicat carere,aut neminem mortalium, aut certc paucinimos.

d » Quapro*

4® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARII

Quaproptcr,inexcufabili's es,o hotno.qinfquis es qui ludicas, a Græcadtlt;fîto, cwxTnXsyvrQ'y fat is pure reddita eff, pro/nde nihil opus eft ut mulüs earn expltcemus.

«eZv«£/,quod iudicare Iigntficât hoc locosquemadmodum ÔC Matth.7«prô repræhendere,àccufare,culpaf e,côndcmnare ponttiir.Nam omnino qui fa/ dum ahquodrepræhenditjaccufatSCdamnatjiudicatilludeflêmalûjÔCeutn qui fecit,maïèfeci(rc,poenamcÿ promeruifte.

Quafgt;ro()teriiùi]ait,incxcufMlKes^tiiudiects.) Propofitio eft,quareos peccatifa cit omnes eos qui indicant ah'os.Nam ca prauitas eft humant cordis,ut proz priatn impictâtem hoc padoconeturobtcgerc,ut dum quç mala in ahjs funt feuere damnat,amorem iuftitiæamp;^ innocentiam propteiam fimulet.

Propofitionê hanc infert ex præcedentibus- Nam didio,lt;/î*ô,quaproptcr, fat is ôftendit iftam fententiam Apoftoh',illationem efle ex præmiiïts,quç in fine primi capitis Icgûtur,ubi fie habetur: Qtii cum iuftitiam Dei nouerinti nempe,quod îj qui taliafaciunt,digni ftmt morte,ôfc.

Quemadmodum enim primo capite fapientes eidololatras inexcufabiles effe declarauibcx co,quôd cognitionê Dei ex creaturis illius habentes haud glorificauerunt eum ut Deum,ita hoc loco eos qui iudicant altos, inexcuiàz biles ex eo facit quod iuftitiam Dei non ignorant, nec eos latet, dignos efle morte,qui mala ilia quac recenfuit,admiferint. Nam ut tgnorantia malt eum qui male agit,quodammodo excufabilem facilita cognitio mali amp;nbsp;boni om nem exculationem adimit malefacientt. Vt exempli gratia : Si quis Regem non honorant,peccat quidem: fed excufabiliter,ii ignorer efle regem, fteus fi fciat.Ita Si Abimelech peccautt quidem, quod Saram uxorem Abrah» ad fe accepit : attamen nonnihil exeufattonis habuit ignorâtia,id quod ex ipfo textu liquet.Et Paulus idco ueniam fe confeqiiutû effe dicit, quod ignorans Ecclefiam Dei periequutus fuerat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;B

Itarß Apoftolus potentiflîmeprobat omnem hominem qui tudicat, reum cfle,ô^ exeufari non poffe, ex eo, quod nullam queat ignorantiam peccatis fuis prætexere. Nifi enim feiret quid bonuïn quid malum, quid iuftum quid iniuftum t deinde damnabilem efle eum qui malefacit, certe nec repræhenz deret nec culparet malefacientes.

obomo. Illudjw KvSÿUTTt,emphafim habet, qua uidetur fuperbos Si opinioné propriæ iuftitiæ turgidos humanæ corruptionts, communis illius, admo/ nere uelle, ut cogitent fe uel hoc ipfo quod homines funt, hoc efle non poiz fe, quod fimulant. Et quia neceifariam uidebat iftäm efle admonitionem, fecuhdo earn ponit.

Tale eft Si illud, Wf. Quifquis es, fiuc fis fapiens, fiue fis ludæus, phariz f3eus,in lege dodus,Sic^

Nam hoc ipfo quod iudicas akerum,ceipfum condemnas*

Probat illlid,quod dixit : Quapropter inexcufabilis es qui iudicas* Nam reuera inexcuiabilis eft, qui feipfum condcmnat:quomodo enim excufari poflet,qui proprio iuo iudtcio condemnaturf

Vide fapientiam Apoftoli.Qui hoc morbo iudicandi Si condemnandi a/ Iios laborant,certe nihil minus uideri uolunt,quam feipfos codemnare,cum toti in eo fint, utdum alios culpant, ieipfos iuftificent. Nihil enim aliud fa/ ciuntdum alios reprachendunt, culpant Si damnant, quam utfe iuftosiufli^ tiæ ftudiofos,malorum ofores ac deteftatores efle fimulent.

At Apoftolus potenter eos peccati reós eflê euincit,ita ut fint inexcufabi Ies,propterea quod nolint uelint hoc ipfo feiê damnent, quo uolebant erga alios propriamoftentare iuftitiam Si fandimoniam,

Eddem enimficistu,quiiudicas.') Redditærationtsprobatioeft.Poteratenimiu ftitiarius diccre. An ideo meipfum condemho,quod cos qui malefaciuntiuz dicofAn quod malum eft iudicare Si repræhendcre in fe, raalum eft Si pecz catumf

A D R o JW A N o s. ■' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41

2^ catumrNunqu/d Deus quæ mala funt ludicat, SC ludicium ettam honiiz nibus dcdjtf' Qiiomodo ergo meipfum condemno, qui alios ludico, dignos' qui mall admiHt grana iudicenturf'

Ifti obiedîionï occurri t,iit redditam ran'onc fi'riTier,dicêgt;; Eadem enim fa* cfs tu,qui iudfcas,quafidiceret‘.Nontueormalitiam alicuius, neep adimo m dfcfiim mall. Malum enim dignum eft Temper quod ludicetur ô^culpetur. Sed non in uno amp;C altcrojtion folùm in alijs,(ed Ôl in tcipio. Cum itacp idem facias tu,quod in alijs codemnas, quid aliud iudicio tuo facis,qu'am quod te/nfum eadem facientem condenmas/

Habet itaq; ifta Pauli argumêtatio, qua amp;nbsp;ludæos amp;nbsp;Gentes peccati reos amp;;inexcufabiles cfTe probat,huiufmodi fyllogifmum:

* Quifquis feipfum condemnatj'nexcufabilis eft.

Teipfum uero condcmnas,quialium iudicas. Ei go,

’ Qiiialium iudicas,inexcufabilis es.

Minor egebat pro bationé.Propterea adiecit: Eadem enim facis tu,qui fudicas.Ät«^ hoc ipforum confcientqs permifit, quarum teftimoniuminfuz perabileeft, nee opus habet alijsteftimontjs. Maior nulla eget probatione. Nemo enim negat eum nullo padto excufari pofTe, qui proprio iudicio ie/ ipfum condemriat.

lilud autem quod Apoflolus hie urget, ncmpc,feos efle, StT proprio iudiz ciodamnatos incxcufabilitcr, quialios indicant in eo quodipfifaCiunt : ita notum amp;■ firmum cft,ut8C Gcntiumthocphilofophi amp;nbsp;poctæ,commuhira/ Sf«fc4‘ tionis captu nouerintfafficpfint. Vnde Senecadicit,philofbphos bene quiz dem docentes alios, ipß uero male uiuentcs,in fuum ipforum cfTc couitium dahH. difertos. EtDauid nulla fortioterätione pCccati fui admoncri, inexcufa bilis déclara ri potuit,qdanl ea,ut prior ipfe in alianl fententiam mortis ob, Gz. niiilatumà prophetafacinusferrettutlegiinus i.Sam.p,,

Scimus autem cjuod iudi'cium Def eft fecundum ueritatem aduerfus eosquitab'aagunt.

Commodepoftquam eos ex proprio iudicio inexcufabiles èfteeuicit,dc iudicio Dei fubijeit,cuius ea Gt arquit3S,ut nullam perfonâ accipiat, nullacp limulationcfallatur,fcd eos omnes,quicunop Gnt,puniat ôf pro damnatis ha beat, qui quæ mala funt agunt.q.d. An non extremæ infaniæ eG quod putas infontem cflcte,ex eo quod alios iudicans,teipfum iuGum cGeGmuIas,cum eadem 5C tu facias. Putas'ne Dei tcfallerepofFc iudiciumf Scimus aütê, hoc eftjindubitatum eG,Deum efrciuGum.iudicem,qui neminem habeatiflforiz tem, qui male agit. Indicium enim eins fecundum ueritatem eftj in omnes qui maleagunt,non fecundiirri fpeciem necß fecundum perfonam.

Cä^itäsdutcmhocobomo,) Öbiurgationem habentiltacum adiundta comina Gone. Opprobrat autem dementiam, qua cum proprium indicium no effu/ giant hypocritæ,pntant fe indicium Dei effugerepofle, qnaG minus iuGus fit Deus quam ipfi,nec damnet ea quæ ipfi fuo ipforû iudicio in alqs dânant.

■^ut diuitias benitatisilUus,zrc,contcmnis.') Q^d.Quod fi noGiiudicium Dei, quare in impoenitentia perfeuerasfAn ideo quod bonus eG SC longanimis f At no oportebat bonitatem Dei cotemrtere. Cogitasf Si tabs eflem puniret.Quia uero nonpnnir,fcd ôfinfupef benefacit,argumentum cGinnocentiæ meæ. An non hoeperuerfum eft,ad canfam impœnitentiærapcre,quod ad pcentz tentiam magis permoueredebebatf'Vides, quomodo inftct,quomodo ur/ gcat,ut non folum quod coepit,reos effe illos coiiincat SC inexcufabiles, fed etiam dementes,obftinatos, peruerfos, contemprores bohitatis longani/ mitatis Dci,ira ut nec feueritate iuftitiae Dei,nec bonitatc ôf longanimitate illius,ad poenitentiam queantimpelli.

Illud otf -crABTif 7*1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ebraiftnus çft,pro,diuitc copiofiflima atz

fjueampliflima bonitatCi

d r É('

I

4-t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARir

A

Et àucrbo cfî: bom'tas qua qufs omnium fèfc ufuiexpo/ flit ÄS accommodât omni bus.Ea cft ifta Dei ampliflîmaboniras,qua tam ma lis quam bonis benefacit,ram ingratis qu'am gratis,de qua eft Matth.?.

Illud Rgà?llt;ùzo^«?,anthropopathiam habetcommodilîîmam.Eft enimpa* tiêtia,qua quis tolérât quæ alioqui corredîa ucllet, idtß cum animi moleftia, cohibensfeàuinditfta debita,ut fit reiipifccntiæ locus.

MKKçoêv^^icc uirtus eft qua Ebraus dicitur Deus, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id eft,Ientus ad

iram,tardus ad ultionem.

MiTc«/ai«,renpifccntia cft,qua pcccatum poft faâum agnofcimus^amp;S dole/ musjà/tiTKjid eft,poft,ÄS voaii intelligere.

OB SERVANDA.

I Primum. In eo quod Apoftolus tam ludæis quam Gentibus,hoc eft,oni/ nibusinuniuerfummortalibus,excufationem omrtem adfmit, utuiafitgra/ tiæDei, prædicationicj Euangch'cæ. Videmus qu'am neqùeamus Èuange/ Itjgratiam agnofcere,nedumacceptarc,nifi primum fimus incxcuiabilitet propriænoftrçimpietatis conuidli- Haudquidem ad hocutdefpcremus,fcd ut gratiæ dodrinam co maiofi defyderio àmpledamur. Hocenim eftquod Apoftolus agit: Nequeenimidem eftinexcufàbiiem efle, ÂSprtuari mifenV cordia De/ eum qui impius eft SC inexcufabilis, gfatiac^ Dei SC falute deft// tui, quae per fidem I'n Chriftum eft, qua pr/uat uUa ittcredul/tas, ÄS perucifi cordis impcenitentia.

Deinde uidemus hoc loco, qu/dadferat nobis quahTcunque ilia De/-bo/ niep SC mal/ cogn/t/o,amp;S cenftira,qua culpamus cos qui male agunt. Nçmpe ad Iioc,ut coram Deo fimus inexcufabilcs, utpote proprio iudicio condemz nati.Quid ergo fuperbimus infcientqsamp;argutijs noftris, quibus ualcmus non ad corrigendum noftra, fed ad iud/candum al/orum errata, hoc eft ad B condemnandum nos /pfos.'“

Proindenotanter obferuandum cft hoc in nobis indicium,quo condem/ namus aliorum malefada. Nam quid aliud in eo facimus, qu'am quod uelut Dei præcones fentent/am aduerfus nos ipfos profcrimusf

Non eft autem abtjeiendum illud donum Dei, quo iud/camus SC condem namuS ea quæ malafunt, modo u/deamus,ut abfit affedus iuft/tiam fimulan di. Nifi cnim adfit /udicium mal/,quomodo nos iplbs pr/mum deinde SC rrem corr/gemus f Tametfi enim uerum eft, quod inexcufabilcs nos faciat, hoc indicium, feruit tarnen ad hoc, lynos ipfos cognofcamus,damnemui deinde SC fratri coniulamus. Satins eft quae mala iunt prox/mi damnare, quàm cum illis ea laudare SC approbate, qui quod bonS eft malum, SC quod malum cft bonum efte dicunt.Efa.?.

E/us quod dicitiScimus quod iud/c/um Dei eft leefidum ueritatem in coi qui male agunt,duplex ufns eft.

Primus,ut terreamur ifta iudietj Dei uer/tatc, SC contra omnem fimula/ tionem SC perfonatum.

Alter,utnonmorcmurmundi huius indicia fine nos damnet fine laudet» Poteft en/m falli,cum foins fit Deus,qu/ uere indicet : utpote, qui iôlus cor/ da feiat SC fcrutetur.Hinc Paulus nihil/ ducebat argu/ ab humano die, con/ tra pfeudoapoftolos qui paftim fpfi præfcrebantur.

Habet /taqUe terrorem hic locus, habet item SC conlblationem, deinde Sc caut/onem.

Poftremo. Nunquam fan's poter/t expendi quod dicit: Andiuitiasbo/ n/tatis,SCcætcra.

t Primum,quanta fit illa d/uina bonitas,non fol um in tolerand/s,fed SC in conferuandis malis.

’ Deinde, quae fit /Ilius ratio. Nempe non ca, ut perduremus in impicta/

AD RO HAN o Ï.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4lt;

A tc, fed utadrefipiTcenti'äm impellamur etiahi,niGncïimus pcnierfflimo mo do contempta hac bonitatead pcrditionem abuti, quod ad fallitem concef* fum ordinatiim eft.

5 Tertio»ut bonitas h^c éxertipli mee nobis fît ob ocuîosexpofita, quo Sc ipfi illam ihduamus etga proximos adiicrfum rios delinqucntcs.

Setî iuxta duritiatn tuamSC corpeeniterc ncfciuttiicolligis tibi ipß tram in die iræ.

Vrget impœnitentes fcueritate diuinf ludicijjquam ideo fufeexpon/t, ut perterrefaefiis animis impiorum,neceflitatem gratiæ rcgni Chnfti plez hius perfuadeat.

Etentm non hoc agit ut defperationem inqciaf, fed ut ad Chn'Gum impel lat. Videamusfingula.

« Sed iuxtaduritiiim tudin,cxc^^ Quia dixctat: An diuiti'as bonitatis eontemz hisiprimumobijcit hi'c fontem huius contemptus, nempe duritiam men/ tis,8Ccor poenitere nefeium. Quibus ucrbisôô D um iu{îificat,ôf illos accufat,qui nulla potuerint bonitate Dei ad poenitcntiam ficói, fed præ duricia cordis omnia contemnant, qua: Deus magno frudio bonitatis ad hoc ut refipifeerent, impendit. Itaamp; nos folemiis coriim dunriam noraz re, qui nullis bcneficqs nctfli fuftinent, tribuentes illis coidafaxca,hoccff, inliumana. Et certe durum cor amp;nbsp;plane faxeum fit oportet, Só ueræ «m/ TOwsWî quod tanta Dei bonitate, tanta patientia, tanta longanimitate, ad refipifeentiam fledîi nequitj quod tot bénéfices quotidianis cmolliri non fuftinet.

Illud nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uetus interpreS reddidit, cor impcienitens*Ve/

rùm non eft alfequiitusGræcæ diôioriis üirtutem,ncquc mentem Apoz

I ® ftoli. Nonenim hocacccufatApoftolus tantum, quod fînt impœnitentes, fedquod pœnitere nefeiant, ad pcenitentiam nullopaifîo flcdli queanf,ut Kiii7Vv9H-ns fit cori ut ita dicam, impœnitihile, hoc eft, ut mus commode uertit,cor pœnitere nefeium. Aliud eft autem impdeni* tentem eifeiaiti, cum queas craftinO ad pœnitehtiam induci. Et aliud eft talem elît’squi pœnitere nefciasjncc ullo paôo ad pœnitentiam prouo/ cari queas.

Ôbrjcit enim illis Apofiolus tafem durifiam , quæ non folùm bonitate Dei patientia amp;nbsp;lenitate non emolliatur ad tempus, fed quae nequeat e? tiam emolliri.

1 Deinde admonet mali, quéd iftam duritiam ôf obftinationem mai net,dum dicit thefaurizas, id eft, accumulas tibi ipfi iram indiemiræ dC reuclationis iufti ludicq Dei. Hoc eft, auges tibi ipfi magnitudiném pœz nae5quamluesinnouiflimodie,dicfcilicetirae ôôuindidæ»

Vtitur autem feita metaphora ab illis furnpta,qui diuitias coHigurit qua exponit, quid fit uere contra omnem Dei bonitatem in peccatis per/ durare, amp;nbsp;hic non puniri . Vtenim opeS reconduhf diUites, quibus nori fruuntur,ita illi,qui delidorum fuorum pcenas hic non luunt,2lt; in im/ pœnitentia fuaperfeuerant,nihil aliud colligunt ac reponunt,quam euz muium quendam acthefaurum pœharum^ Debetur enim ünicuique faz cinori fua pœna iuxtaiuftum Deiiudicium, quo reddetur ünicuique fez cundumfua faâa.

AgnouithoeSC Valerius Maximus, qui libfo primo capite fecundo,dc Dionyfio Tyranno,qui ipfefibi talern thefaurum infuturüm repofuit, ita feribit. Lentoquidem graduad uindidamira diuiha procedit, tarditatem ucro fupplicti,grauitatc pœnarum compenfat. Quemadmodum igitur quaein thefaurum ponunturin futurum feriianda, SC aliquahdo proferenz da reponuntur, ita amp;nbsp;ea delida quæ committimusin impœnitcntia perlez

d 4 ueraiv;

COMMENTA RII

uerantcs non intenbunt, non cuancfccnt, fed fuo tempore uelut è thcfàir ro proferennir.

coWgii tibi i/ Haud qin'dem tfti data opera SC prudenter pernas fîbi ipfis in futuro fæcU/ fgt;fi. vidt ebry/ lo reponunt.Qiiis enim ita infanit ut hoc faciatrEt certe illi,cum quibus follomum. poftolo pugna erat,nihil minus faccre utderi uolebât. Quia uero res ipfàita coram Deoiuftoiudice habebat, utiftecontcmptus Ôl. impœnitentia nihil ahud efletquàm augmentû irædiuinæ, hoceft, nihil aliud operareturquàm aïK^ionem futuræpccnejita loqui uoluït Apoftolus, 8^ utoftenderet eos fuç ipfîus pcrditionis caufam efle Âf operatorem, non Deum. Quemadmoduni nos folemus di’cere ad eos, qui ad fuam ipforum perniciem male uniunf, Du mcreU dir dein cygrn vnglùck/ h'cet hoc nemo prudenter facial : lcd quia curfus ipfe uitædeploratæ ad perditioncm tendit,ad hune modum loquimur.

Portenrolà fane dementia eft^fibi ipficolligerepœnarum thefaurum,cunt omnes hommes fibi l'pfis bene elfe cupiant Vcrùm hoc agttur Apolfolo, ut depi(5la fila dementia,ad pœnitcntiam obffinatos, atc^ adeô ad Chriilum ur geat,adqucm unum tanquam perpetuum quendam feopum omnia din'gif. J Tertio admonet dtei,quem cci tû cOnffituit Dcus,ad iudi'canc;um,SC red/ dendum unicuilt;^ fecundum quod gcHït lîue bonum fine malum : neq;’ enim modica caufa impcenitehtiæ hinceftiqUod imptjdlem iftum futurum aut non creduntjaut rton ccgitant.

iM. nbsp;nbsp;Vocal cum dlcm, dicm iræ,hoc eff ultionis, pet metonymiam, quo lènfii

iMCTAKg. plcrunq; fcn'ptura iffa didiioneuhtur.VtExodi k Mififti iram tuam, SCuo raui'tcoslîcutflipulatn. Vocatautem huncdicm ideodiem iræôC uîtionts quia in co mifencordiæ locus non erit,fed tota ira De! in fcelcratos accendc tur,Âr ad plcnu omnibus rependetur. Vnde in prophetis obtinuir,ut me/ morabiles ultiones, quibus etiam in hac uita impiorû fccIerapuniuitDcus, dies uocenturiræ,ultionis,ôif adfliólionis.

Addir,5Creuelationis lufîi iudicr) Dci.Notanter non lôlum dlcit, luflt ludicrjDeijfedreuelauonisiuftiiudicnDci. cam iilidici adfcribens reuela/ tionem qua patcfiar,quid quifque meritusfir.Interea enim dum impfjsbcne efl,3f pi] adfliguntur, interca dum hynocritaf florent, uere pq premuntur, quodammodo abfconditum eff tuftum Del tudi'ciUm quôd reueîândum tan dem eft dum unicuiq; fecundum opefâ ftia retribUetur,id qitod in futUro iu/ dicio uidebimus. ReiSe igitur eum dicm uocat, diem rcuelandi ludicq Del Augujl. iufti. Interea unufquifcp cû caufa fua dormiet, cum caùfa fua refurget ad illu diem,ante tribunal fîfteridus, ut ftntcntiâ fuam accipiat ultima Si perpétua.

Quædam cxeitiplaria Græca,de quibus eft amp;nbsp;Argcntinertftiiftaj reue/ lationis iufti iudicqDef,interpofitacohiun(9ionediufdLinf,utIegatur,K!^i'

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Av'/.iceç Kpûc Axcuflxeziri«'? 'tH nbsp;nbsp;nbsp;Atlt;^ itâ k'git SCChryfôftomuSàEt ut ÈraC/

mus colligit, Theöphylaóus qtiocp imitator Chryfoftomi,

luxta cam ledîionem futuro iudicq diei Paulus hoc lôco tria aftignat*

» Vnum,quod eum uoCatdiem iræ, id eft, Uihdidîæ amp;nbsp;ultionis. Propterea quod mifericordiæ locus in eo nullus futurus fit.

i Alterum, quod illi adftribit reuelationem,nimirum oceuîtorum,idquod multislocis facit. In eoenim diereuelabunturnôfolum occulta impiorum, ôf ipfi impq, qui in hoc feculo pro pqs habiti funt, fed occulta pioritm, 8^ ipfifilq Del. Nam,amp; reuelationem nIiorumDci futuram expédiant omnes creaturæ,ad Românos 8.fie adColoffenfes i. Vita ucftra,inquit,abfcondita eft cum Chrifto in Deo. Quando Chriftus manifeftatus fucrit, uita noftra, tune nos cum illo manifeftabimini in gloria.Ecce ÔC Chrifti rcudatio, u/ niucrfalis uidclicetjôf in oculis omnium impioi um futura,illi diei adfcribi/ tur. Eti .Iohannis î.ita legimus. Videtequalcm charitatem dédit nobis pa/ ter ut hlq Dei nominemur.Propter hoc mundus non nouit nos,quia nen no uit cLim.Chariffîmi nunc filq Dei fumus,fid nondum apparuit id quodfutu/ rifumus.Scimusautem quodcum apparucrit,fimilcs ei erimus.

Ter/

AD ROMANOÎ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4Ç

5 Tertium efl'jniftum Dei itidicnim, quod,ut Chryföflomo pîaccr, notan/ ter additum ef},nc quia irani ifti diet adfcripfit, inteliigatur ani'mi common' 'wiiô((^,qua:nunquamiulhtiætramitcmobfcruafgt; neemodum ui'ndidx noz uit.Entenim ultio ina,quam per iram fignificauit, non furentis tyranni, fed iufti iudicis ad normâ tudi ludicii^ïn quo nihil plane indulgetur affetSibus.

Et certe non potuit cfficacius dC potentius hypocritas ïmpios,gratiæ Deï contemptores,obftinatos ÔC pœnitere neicios reuerberare quàm commemü ratione, imô obieciione huius dieij cùiU ïpGus defcripiiortc, breui quidem^ fed plane terribili.

(iuireddet uirictàtji f.-cundum.') Quia in fine capitis primi meminefat iuftitiaé Del. Deinde in îfto dixerat,iudicium Dei effe fecundum ucntâtem,item fuz turum iufti iudicq Dei diemu'ftouclut elogio exprimit clariusquid uocet indicium Dei fecundum ucritatem ÔC iuftum indicium. Nempe quo ’reddèz tur unicuicp fecundumfadra fua. Id eft, in quo non iecundum faciem, fecun«’ dum perfonas,aut munera iudicabitur,fed fecundum ipfa fapinora, nue bdz nafiue mala.Atq? hoc eft officium iufti iudicis. , ,

• Pungititatç Apoftolus hypocritas gratiæ SdEuangclij Dei conternptoz tesjopinionelegalis obferuantiæfecuros, commemoratioile huius dici, cui in omnes commune iuxtaueritatem iuftum indicium adferibit, utterri? tos ad gratiam Chrifti quonismodo impellat, dodtrinamt^ fidei, ut ad iuluz tern neceflariam commendet ac tuc.atur.

Rapinnt ôd uexanthoc diefiurn Apoftoli, Qi. qüæ inox feqnuntür, côhtra doârinam fidei Sd iuftificationiSjhoftés gratiæ,doâores meriti humani, no animadueitètes quid agatur ab Apoftolo.Paulus nondû in eo cft,nt doccati an uel operibus noftris uel fidei tribnatnr uita æterna. Nam iftud aget in fez quentibus.Sed adhne cum hypocritis ludîatur, inimicis gratiæ Ôd Euangelq Chrifti,nihil nifi mer^s iuftittas Qi tnera bona opera fpirantibus- amp;nbsp;erga iuz ® diciumDci fecuris. Hofum flißehcilium nideqeiari luitur àrgumento iufti indiciiDei,cuiQbnoxqfuhtinnniuerfuiftotnnesqnimaleagunt,fiueIudæi • fint fine Græci.Atq;ideoaçcôrnmodiftimedî(ftiortibusütitur,qUafaduerfen tur illifecurifati,quam ex diferimine Si perfdhatu populi Dei Ôi non popuz lijcircnmcifornm Si non cirenmeiforum fibi tôcepctant. Vtpote cum diciti gt;nbsp;Qiu'fquis es quiiudicas» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ett

» Indicium Dei eft fecundum üentatem. Ei :

} Rcuelationis,ôô iufti iudicq Dei. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Et:

• 4 Qtn'redditurus eft unicuic^iuxta fada fua. Etinfrà;

• 5 Aduerfusomnemanimam. Eli

lt; Mox aperte :IudæiprfmumSdGræcii Ëtt

7 Omni operand bonüm. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Eti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;..

* Non eft perfonarû acceptor.Vt rcliquà taceâ qtiæ hoc capite fùbqciUnL

Oportebat obferuare inftitutum Pauli.Aliud eft indicium Dei, alind grà tiaDei,quæ per Euangelium prædicatur ih noinine Chrifti. Cum Apoftolo neceffarium eflet,utcontra fecuros hypocritas ôd gradæ Dei conteinptores argùmento iudicq diuini uteretur,non potuit aliter illo uti, quàm ut explicâ ret illius iuftidam.Sed de ifta quæftione infra quædam dicemus.

Mira impoftura plane ea quç ab Apoftolo ad hoc dicüntur.ut iuftitiarios ad gratiam Enangelîj impellat, pro defenfione iuftïtiariorüm contra dotftriz namgratiajrapere.

Accumulâttibiip/i iram-) Hoc pcrpetubinfbnclauribus noftrisjqüotiesuidez oBàt«; fi rimus nos in peccatis perdurantes, nthilominus tam prolixe Bencfictjs Dei frui. Quod fi contigerit nosih futura uitahon alium thefaurum reperire, quàm iftum imptorum ôdcontemptorum bonitatisÔC knitatis Dei, certe miferb deliciabimur. Praeftat ut eum de quo eft Aïatthæi fexto, recondi/ turn inueniamus.

Tibiip/îi) Chryfoft.annotatiimpios fua ipforu culpâ perire,ncc pófte quic o a s a a. gt;nbsp;»» quàth

4« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARII

quam adfcrtbereDeo Iam reueramiferö cft quenquam fiiæipfius pcrditionj a ïafctuirc.Nihn æquc mordcbit in futuro fupplicio,c^ ifta confcicntia,cogi/ tabimus,Deus plus $ par crarfecir,tu in caufs es huius calamitatis.Quidui dcmus iniHis quibus mon'unuir libcri infantcscQiiäm difficileeruitun'pfo rum animiS) quo perpetuo angütur, nempe fe effein culpa quod mortuusßc »nfans,infanrem effe ncglcôiiinr Quid quæfo fururum eft illiSjqui per con/ fciennam fcient fe efTc in culpa pcrpetuæ fuæ ipfius condemnationis, quod tantam Del bonitatem contcmpferint öi pclïîniè inuertenntf'

Hif tjui bencfdäif immoräntcs ) Pofuerat generalem fcntcnn'am qua cxprimerct æquitatem iufti ludtcq Dei,dicens : Qui reddinirus cftunicuiiç feciindS fax óa fua.Iam ut earn latins cxplicet,utitur diflributione,qua docet quid iuftis, quid iniuftis repenfurus fit iuftus ille iudex in die iHo ire Ä' iuftiiudicq.Qua fane dtftributione opus non habuiffet, fi idem reddinirus elTet omnibus fiue iuftis fine iniuftis. Hic itaq? primam d.ftributionis partem ponitjqua often dit quid reddiiurusfitiuftis.His,inquir,qui,2Ce.

o RD o LECTIO NI S.

Locus ifte alitcratcpaliierlegituràueteribus Vêtus transîatio ftc habet: His quidem fecundum patientiam bonioperis gloriam ôc honorê,fiCincor/ ruptionê quçrentibus uitam æternam. Vbi no licet certo uideretprimS quid dicatiuftos quærere,quo illud nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fit referendum,an ad uitam æternam,

utlegas tjs quidem qui fteundû patientiam boni operis uitam çternam quç/ runt,uel ad gloriam,honoré ôôinccrruptionctut legasjijs quidem qui fecun/ dum patientiam boni operis quçrunt, gloriam honoré amp;nbsp;incorruptionê. Deinde,quid dicat Deum rcddiiurum iuftis,quo prçcedens à7re(/?«o-a,quod repetendû eft,lit referendum,an ad uitam a?t. rnâ,ucl ad gloriam, Sfclurû le gas, qui redder uitam apternamiucl,qui redder gloriam amp;' honorem, SCc,

Et certe Græcus textus ira habet, ut utroq; modo legi queat. Atç ex ifta g amphibologia fatftum eft,ut uetvrcs uaric legerint-

Ambro/lw. Àmbrofius uerbum reddendi refert ad gloriam amp;nbsp;honorem, Sfc.amp;f quar/ rendi,ad uitam arternam ad hune modum. His qui fecundum patientiam ho ni operis quærunt uitam aftei nam,redder Deüs gloriam, QCc, Nam ira expo nitîHos dicit,inquit,qui parientiam Dei fcienres,SC priorum ôperum pœnû tentes,bene uerfantur,freti fiducia fidci,nediu hic pofiti damnum incurrsnt ' promilîac uitæ*Dabit ergo eis gloriam amp;nbsp;honorem. Et ne non ïtalde magna hoc ad præfentis uitæcomparationem uideretur, quia amp;nbsp;hicglorioft üidcnz tur quidam amp;nbsp;honorati,adiccit incorruptionem, ut ex eo alia gloria a/ lius honor intelligerctur,quando incorruptio fimul comitabitur, ÔCc- In die enim iudictj,incorniptis iam dabitur honof gloria. Hi ergo qua-tunt uitS lt;eternam,qui nonfolùm bonæ profelfionis funt,fed Sf uitæ.Hæc ille. Hanc fententiam fequutus apparet amp;nbsp;Hicro.tam legendo quàm exponendo.

Origenes alteram lerftionê fequitur, nempe, qua iuftis tribuatur quod glo riam,honorem,amp;^ incorruptionem quacrant,ôc Deo quod illis uitam repenz dat æternam. Nam ita feribit î Quærentibus,inquit, gloriam 6C honorem incorruptionem pro boni operis patientia,uita æterna dabitur,no folùm lu* dœis, quibus crédita uidentureloquia Dei,fedetiam Græcis,quia iuftum eft indicium Dei,SC rton tant« ludæorû Deus eft,fed amp;Gentiû.Harc Origenes.

PraftereaSCil!ud,-ïti?p£i'x«amp;’vTODM9»'ûlt;z tfgt;-»àgt;«^,bifariam legitur. Qufdî ita. His quidem qui per boni operis perfeuerantiam quærunt gloriam, amp;fc. Atq» ita uertit Eraftnus in annotarionibus fuis, putatt^ iuftam elle lerftioné, ut Tnîf articulus applicetur ad participium

Quidam uero,his quidem qui funt fecundû tolerantiam boni operis, hoc eft,qui funtperfeuerantes in bono opéré, utquemadmodum mox wù lt;««?,id eft,eos qui funt ex côtentione,pro,côtentiofîs dicit,ô6 ww »* îriàlt;S/x«r, id eft circumcifos.Et certe contextus uerborum ita habet,deinde côiunâioz nés iftx {jiSm ÔC Vè',quidem ôd uero,ita pofitae funt,ut quemadmodum abfoluz te conz

A D 1. o M A N ö s* ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4f

A te contcntiofbs uocàt.wàô^tezôâatf, fdell, eosqin' fiintex conitentionc, ïta abfölute qiioc^ perfciicrantes in boni's opcribus iiocet, raw ''^i^ovbv fcçgt;» ' (cya^i^id eft^eos qui in bono opcrein benefaciendo perdurant. Per gforiam,, honorem, inçorruptam uitam, fclicitatcm futuram, intclligunt Ambrolïus amp;nbsp;Chryfoiîomus»

His uero,qui funt ex contenti'onc,ôic.

L E C T I O. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;■ r . ■ ■ .

E(l hic M^xKoÂvêôp, Cum etîim ordineleôionis confeqüentiæ fequi de/ beret:His ucro quifunt ex contcntionc, SCc.irâm ôCindignarionem, iùbau/ dfreddctDeus,fubijcitur,ira indignatio5intenigc,reddetur gloria autcni ÔC honor omni opcranti bonum,id eft,reddetur,ut apparent hic initium effe houæantithefis. Atqui ficfolentqui ex animo loquuntur, âcrnagis in rein quàmin ucrbaardcrttjquæ negligentia etiam Ciceroni ncdum Apoftolono ingrata uidetur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

Qui ucnïdtic^uidfin nonobtemp.') Exponit quos uocet contentiöfos. Nimirum cos,qutbus illuxit ucritas,nô eos,quos illanondum attigit. Notât enim cos qui ueritati repugnabanr.Id autem nemo poteflfaccre, nifi cui ilJa ofFertur. Propterca,non dicit:Qui ucritatem non nouerunt.Scd qui non admiferunt, non acquieucrunt repugnarunt,contentiofe reflitcrunt.

Recfîe autem dicit, ueritati. Nam cum uehtas inliarlucisfir, cfuæclaüfoà ctiâm oculos ferrât, certenon potcritnon efle contcntioius qui «nius fplery. dort aducrfatur. Elf enim is demum contcntiofus, qui nullis quamuis aper/, tis argumctis periuadefi iïiftinctjfcd pcrpetuo cogitât,quid regcrat, quomo do fe in fpeciem tucatur, ne ucritatem amplcdli cogatur. Eft autê ea ueritas, cuius hic Apoftolus meminit,non alia qu'am dequaeftlph.i.Lexper Moy/. fen,gratia ôt tieritas per leium Chfiftum exorta efî-,amp;.' fiucritas uos îiberaue g rit,uereliberieritis.loh.8. - nbsp;- nbsp;nbsp;.,-r' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•* nbsp;nbsp;-

obtcmperdntdtttcni iniufiitid',') Rrêîo ordine antithefeos dicenducrat,obtcm/ perant autem mendacio,ucrum minus erat,quam pollulabat iuffitiariorum

V prauitas.Non enim mendâcio folum obtempérant, quiueritati immorigeri funt,fed ôC iniufl:itiæ,fâcicirtesquæpraua funt. Vultnanq; Apoftolus earn cæcitatem S6 prauitatem ifti obftinationi adfcribere, qua potius ifti homi/ nés cuiuis iniquitati,quàm ueritati Dci obtempérant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Chryfoftomus exucrbis obtcmperaridi,notatlapfum iftorum hominum nonefteneceftïtatis,feduoluntatis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;: nbsp;nbsp;nbsp;.

indi^nâtio,ird,tribuldtio,crc.) Congerieseft uocum,qüa Apoftolusexagge/ rareuultimpiofurn ultionem,qiiam fenfuri funt in iudicq die, Indignationê àgy«.

iram Deo tribuit per anthropopathram Sed per nmonymiaip euadimus, ne demus Deo animi common paftionem. Atep Apoftolus percommemo/ rationem iufti iudicq antea iftam cogitationem excluait.

Tribuldtionemcrdngii/b^mt) Vtraque uox fonat animi coartationcm, Slt;S quandam quafi conquaflationem, urpote cum in maximfs malis nullus pa' teteuadendi locus. « nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, . nbsp;nbsp;nbsp;*

Jnomnnnditimdmhominis.) luxtafcripîuræphrafim fæpcquidem anima pro homine accipitur. Vcrùm quia hic nonfimplicirer in animam dicit, fed ad»=, dit hominis,deindcoperantismalû,uideturfignificare,quæ hominis portio potiffimûfittribulationêillam ÔC anguftiam fenfura. Nempe nobilior, ani' ma fcilicet,ut feilicet declarer grauiiîïmas fore paftîoncs.Eft enim tanta ani/ mi anguftiati pafrio,ut mortem citius fubeat,qu'am ut banc ferat.

Opcrdntcf mdlum.) Operari hic nô eft tantum de cxtei nis fadis, fed 2lt; de in/ ternis animiconlilqs intelligcndum,contra hypocritas êv' iuftitiarios.

ludteiprimum C7' Grteci.) Nam licet utricp cognitione Dei fortiti fint, atep ideOj ihexcufabiles per legem naturæ opera Dci,ut fupra primo,Iudæus tarnen ÔClegem feriptam peculiariter, atq: eatenus amp;nbsp;maiorcm cogniticnem iuftiz tïae accepittideô dicit Apoftolus: ludaei primum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;''

Quidam

COHMENTARII

Quidam fntdligunt hicpcrGræcos nonomncsnationes rcliquas extraquot; ludæoSjfed tantum Græcos,qui maiore per philofophiam diuing uirtutis æquitatis cognitione præ alijs donati fuerunt,atcp jta ludços Ô^Græcos prç/ cipueponi,âd hune modum.Indignatio SC ira mànct omnes eos qui male az gunt,præcipuè tarnen Iiidæos ÔC Græcos, propterea quodiftimaiorem luz ccm ueritatisconfequutifuntdicctrcliquæ nationes no fintexeufatæ. Nam amp;^ipfis patefecitDeus iuftitiærcditudincm. ,

GlJhd ueroikonor ZTpdx.) Ex hoc loco uidemus lèdionem D. Ambrofi),no ita abfurdam cfle, qui legit Deum redditurum gloham, honorem, QCc, Fax eft omnimoda félicitas.

MENS APOSTOL 1.

Vt deijciat fiduciam ludœorum, quam in cerimonias opera legis collo canr,totus in eo eft,ut oftendat exigi uefàm iufiitiam,quia indicium Dei fez cundum ueritatê eft,fecundum fadïa cüiuii^. Deinde exigi ab omnibus nulz loperfonarum rcfpeóu.Hinc fubtjéit; Non eftenim refcedïusperfonarum apud Dcum.Iudæis cærimonias legis non prodeiTe fine irudio pietatis.Græ cis non obfuilïe quod eas non habüerint fi pietati dediti fuerint.

I DE O digit:

Per tolcrantiam boni operis.Non dicit,per tolerantiam circumtpurgatio num,fabbatorum,obfationum,iêd, boni operis.

Etaduerfusomnem animam hominis operantis malum.ludaei primum. Et omni operanti bonum,Iudæo primum,

SEQVVNTVR DVAE QVAESTIONES.

Qÿitlîio I. Prima. Quomodo nos ex Apoftolo doceamus hominêiufiifîcari coram Dco ex gratia per fidem folamjquæ eft in Chrifium leiîimjamp;T non ex operiz biis,cum hic idem Apofiolus dicat : Qui reddet unicuiqi fecundû facQa fua. Et,R.cddetuitam æternam opérant! bonumJSôc.Et Chriftus Matth.i«.dicat feredditurum unicuicp fecundû opera fua. Quid igitur faciemus illis locis, ® qui fidei adfcribunt falutem uitam æternamfimô roti Apoftoli difputatio ni hac Epiftola,ôô caquæad Galatasefi,qua tuetur fidei iuftitiamfQuidrez fpondebimus aduerfarqs, qui ex ifto loco ÔC fimilibus, dodirinac noftræ caz lumniam firiiuntG

RESPONSIO AD ISTAM QVAESTIONEM,

Primo, exigemus ab adueriàrqs ut dent gloriam^ uerbo Dei, gloriatn inz quam ueritatis,non folùm hoc loco fimilibus,fed afqs, qui fidei,falutê, uitam,SC iuftitiam adfcribunt. Efi enim utrobtq; Deiuerbum, pürgatum fez ptuplum.Idem faciemus QCnos. Haudenim fibiipfîaduerfatur fpiritusfan-' dus. Verum cft quod fcribttApoftoIus.Iudicium Dei iufium eft,fccundiim ueritatem cfi,reddet uÊ^cuique fecundum fada fiia, bonis bona,malis mala. Vtinam utriq: ifiud probe pendamus,non ad contentionem,fcd ad ædificaz tionem.Ef tarnen ucrum eftetiâ,quod infra fcribitcap.î.î.t.luftitiaDcipcf fidem lefu Chrifti in omnes St fuper omnes qui credunt in cum.Et,Iuftifîcaz ti gratis pergratiam ipfi'us.Et,Ei qui non operatur, credit autem in eum qui luîfificauit impiurn, fides eins reputatur ad iuftitiam, ôtfe. Etquæ habet ad Galat ad Eph.ad Tit.ôf alqs locis.

Dcinde,ut liqueat ifta fibtjpfis non efte contraria, nec pofte quæ hic Paiiz lus ponit aduerfarqs patrocinari,expêdemUs quid hicfaciat Paulus,5C quoz modo iftis non folum nô contra fidei iuftitiam SG gratiæ dodrinam, fed maz gis pro ifla contra fiduciam operum utatur.

Duo funt hominum genera, quibus Apoftolus dodrinam operum obijz citproptcrea,quod adgratiam Chrifti malefehabeant. Vnum efteorQ,qui fub profclîionc fidei SG gratiæ Chrifti de fide præfumunt multa, cum non fiz dem fed opintonem tantum fidei habeant, atq? ex mortua fide animi fecuri/ tatem conceperint.Iftos cxcitat,dum fidei efficaciam urget operibus bonis, cfle declarandam.Et ad iftam inanem fidem reipiciunt etiam patres,quando dicunt,

1-

À D R o M A N o s, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4?

A diciint, non fuR/ficari qiicnquam folafidc,quæ fit fine openbus, intelljgcn? tes nonueram illam,fed mortuam fidem.AItoqui fi de uera inrelh'gerent,no fccus eflcnquàm fi dfcerent,non fufflcit foKis ignis ad calefaciendiim,fine ta lore,qiiæ penlTologia abfurda cfTcr. lam necPaulus de alia quàm de uera efficaci fideIoquir«r,dum lufttfîcationem illi adfchbit. Sed de iftis poftea, ubt adtcrn'um caput peruenerimus.Hic nihil huius agit Apoftokis.

Alterutn cn-corLim,quinondum do’drinam EuSgelq acceperunt, fed illi, «nagno Ihidioreludanturlècuri perfuafiohe'propriæiufiitiæ,Ôf opinionele galium obferuationum^utfiinthÿpocritîc, pertinacilTïnii iuftitiarn.Curn; iftis pugnat hoc locô Apoftolus,totus in eo,ut conuincat primiim clTe pec/ catores,dcinde.ut illis fidutiam iufiitiæ legis eximat,amp; iufhtiæ Dci qug per fidem eft defydcriutn inculcet. Ad ifiorum perfonas hic fefe accommodarc findet. Nam aliter loquendum eft, cum illis qui ex lege iufiitiam querentes fine naturæfiuefcripta, repugnant gratiæSt aliter cum illis qui peccatorum fiiorum conicq gratiae Chrifti capacesfaâi funt.2lt; alioqui plus fatis diuina iuftitiammetuunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î-,'’

Quibus quæfo argumentis aitjs cum hoc hominum generejnempè iufli/ tiarqs amp;nbsp;hypocritis ageret,quam quibus utitur omnium accommodiffimis» nempe, indicium Dei elTeiuiium, efie fecundum ucritatemr’ At iuftum Dei iudicium eft,ut cuitp fecQdum fadla fiia rependatur Nam hoc exigit iufiitia Deiut bonis bona,malis mala retribuâtur. Id fane oportet illisobrjccre, qui depeccatis fuis iccui i gratiam Dei refpuunGÔC lege Dei,cui non obediunt. Cue fcriptæ,fiuenaturali, nituntur. Non ad hoc utdoceatur, non effealiam uiam falutis, quàm qua? eft ad normam iuftitiæ iudicqq; Dei, negeturq; do/ ârina gratiæ. Neçp ad hoc, ut tribuatur hoc uiribus humanis, quod queant iuftitiæ open bus uitam promet eri æternam: cum Sf Dauid dicat. Ne Litres g in iudicium cum feruo,ô(rc.Et Apoftokis infra cap.Non eft iuftus, non eft quifaciatbcnum,nôeft uftp adunum. i.neunus quidem.Sedad hoc,ut me/ tu iuftitiæ Defagnitioneq; peccatorum fuorum ada(fti,ad regnûgratiçquæ cftper fi'dem Chrifti adducantur,St perEuangeliumDei ialuen;ur,cum non liceat alioqui faluari,non quod non uerùm fit,quod hic dicit Apoftolus, fed quod non lit iuftus, qui non peccet qui nonopüshabeat ut gfatiæDeiper Chriftum faiuetur. , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Et ut int elligas plane que dicimus,finge debitorem efte mille aureorunij non habentem quidem undefoluat.ô^ tamê perpetiio ucl non intelligentem débita uel non agnofeenferri fiiam penuriam,quàm non fit futuruS foluendo, fi creditor aliquando fit ad iudicem rapturus. Deinde finge amicum eire,qui remiftîonem totius debiti paratus fit, impetrare'acrcditore, illamqj offerac nihilexigens aliud, quàm agnitionem debiti, ôô fiduciam remiflionis per ftiuminteruçntum*

Quod fi debitor iftam gratiam non agnofcat,quin magis ftudiofe repel / lat, tucçfisconftitutusabamicoillo proximus quidâ, adhoc utperfuadeas tnifero quateriusoblatam gratiam,unicamfcilicetlibcrationisuiam admit/ tat, audiast^ ab illo perpetuo iftasuoces. Nihil debep. Aut non tantum dc/ beo. Aut nihil exigat creditor uel iudex. Aut bene foluêdo fum. Aut omnia reddidi.Tantum uel tantum dabo,ô^ liberéro.Non timeofententiam iudi/ cis. Bene abfoluet me. Caufamnorihabeo malam. Qiiid iftidiceres aliud quàm quod primum aperires debiti magnitudinê: deindeiufti iudicq quod experturus fit, iuftitiam ôlt;f VEi^ï?‘O,quornodo foluerida fini omnia fi caufam permiferit deferriad iudicem, quomodo hoc habeat iudex, ut fonte puniar, infontem dimittar,nefperethicfefaciléeuàfurum. Confulercs,utoblatam amici gratiam acceptaret, antequairi adiudicium trah'eretur, quod eaelfer unica euadendi uia. , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, .

, Ad eum plané modum liàtet inftitutû Pauli hoc loco.Refpicit ad perlt; fonas, cum quibus luâatur. Obijcit iuftum Dei iüdicium poftquam euiçit e cftc

cfle peccatores. Intcrca qiu'dê fatcair, fufl-is dari utrâ ætemâ, fed jHis qui m A bonts operibus perfeuerent, quia tamen nemoprorfus hocfacitgt;nec uajer, fine gratia Chrifii,ifii difputatiôi fubnetfii t dotftrinâ gran'ç ÔC recociliatiôis.

Taie cft ôC quod Chrifius facit^Lucæ ’o. erga eum fcn'bam ÔC legisperiz tum qui tentandodicebat, Magiflerquid faciendouttam æternam pofTidez bofCui dicebat,Quomodo legisfin lege quid feriptum efif Et,hoc kc ui Ucs.Q.d.Soluequod debcs fie liber ens-

AD VE RS. ITAQ_yE ERRANT.

I Primüm,quod putant nos iflos locos uel non intelligere uel negare-Deinde,quod ipfi eos locos qui gratiam De! dC luftitïam bd ci commenz dant,fugiunr, aut Îîniftra interpre, corrumpunt populo«^ Dcï noproponût. f Tertio,quod putant non polie utraq; ifta uera efle fadîor legis iuftincatur, Sé coram Deo non iuftificatur,ex operibus Icgis omnis caro,unde negate co guntur, fidem folam iufiifi'care, putantes bona opéra à nobis negai i mcrcez dem habere coram Deo, id quod non negamus, cum tota fcriptura hoc inz culcet,ad hoc,ut bene operemur. Sed hoc dicimus,quod non litiuftus quam futurus corâDeo,qui foluere, queat fua iuftitia, atqt ideo earn iuftiriâ quç per fidem Chrifti efi,omnibus ncceflariam cfle,adeoq; folam iuftibcare. lam, ut iftam quæfiionem abfoluam fi aduerfarijs noftris ita arrident, illi de iuftitia Dei,fie operum loci, quibus Deo tribuitur, iubum fudiciû in om/ nem animam hominis operantis bonum,'uel malum, nonprohibemus, neep negamus eos elTeueros.Duntaxathæcfaciant.

« Primum uideant utfint tufii, nihil omittentes eorum quacfacienda funt* pofiquam operibus fuis ita confidunt, ut ncglefiîa gratiæ dodrina aude/ ant ftare iudicio Dei,

X Deinde ut nobis non adimant thronum gratiç, permittant nobis cos loz cos,qui fideiin Chriftum tribuuntiuftitiam, falutem, ôd uitam, quando qui g dem feimus nos elle peccatores,nec pofie in iudicio Dei noftram etiam iufti tiam perfifierc, fi remota mifericordia iudicetur. Nosenim malumusfîdu/ ciam ponere in fanguinem Chrifti,quàm in noftram iuftitiam,malumus bUc ampicfiîi prædicationem gratiac,quàm dotftrina merit! hitmani ledtici* J Tertio fatemur,nemincm inanifide, uel fidei opinionefaluari,neperp«gt;* tuo nobis iftud impingant,fed uera fiC efficaci fide,quæ corda iuftificat. ' 4 Qiiarto exigimus opera fiC nos, led ut telles fidei,non ut caufam falutisgt; quam uni gratiæ Chriftitribuimus, idt^ iuxta fcripturasfacras quibus gratia in finem ufq? nitemur,Deo^ gt^ti erimus.

In fumma,duo funt fora,unum legis iuftitiæ, 6C iufti iudicij Dei. Hic dâ/ nantur pcccatores,laluantur iufti,Icgis falt;fiorcs,fi qui funt, fed Paulus cuinz cit non elTc.Hic mcrces fecundum debitû datur. Altcrum eft gratiæ,thronus Chrifti mediatoris. Hic iuftificâtur impij fie faluâtur gratis,!! pcenituerint Si crediderinnHucpeninetdodîrinaEuâgelij.Hic imputatio eftiuftitiç infra4» ALTERA OJAESTIO.

Qunerentibusglotiain crhonorem'i ucluitinn teterndm.') Qtiçripoteft hic, Qiiomodo iufti,id eft,perfeucrantes in bono opéré, dicantur querere gloriam fie hono ' rem, fiCc. cum unicus feopus fit eorum qui Deum diligunt, ut illi placeant, fiead uoluntatem eius uiuant,fie Philofophi agnouerintliirtutê efie non pro pter frufilus qui illâ fcquuntur, fed propter feipfam fequendâ fie appefendS* ' Ad hæc quomodo gloriam,honorem quçrant pro boni operis patientia, uel per boni operis patientiam,cum omnem fiduciam nein fua bona opera fed in Dei mifeticordiam colloccnt.

RESPONDED.

Primo, Quod iufti futuram uitam cum illius gloria fie imtnortalitate(u( Erafmus hic«lt;?gt;^«flt;ri«puertit,) querere dicuntiir,nihil mifû cft,cfi Si Rom.*i dicantur ilia fperare.Ia certe quod quis fperat,ctia querere dici poteft,fed id no eft ita intelligendû quod principaliter hoe querât,fedmagis fecundario.

‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Adfecunz

AD ROMANOS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5’

A Ad fecundum refpondeo.Si redîa Icdîio acceptetiir,cuius ftrpra memini, mon poteft hinc colligi, quod iufti tametfi uitam xterrtam quærant cum illi^» us gloria ôC honore,ôf incorruptionc, illam quçrant bonorum operum fuo/ rum refpedlu, fedfimpliciter, quod in bono opéré perfeuerent, ÔC quod uita ætcrnaoi quærant, id quod poflunt faccre etiam line aliquo refpedîu fidu/ cia operum fuorum quantumuis bonorum.

Qiicmadmodurn enim impi] QC perfeuetantes in malo opéré, tametfi no ideo mali permanent, ut fibiipfisæternumfuppliciumquærant, cum nihil minus fperent aut cogitent, tarnen rcdîc hic dicunturfibiipfis colligcrc thefaurum ira: in diem iræ, propterea quod quæ agunt, etiam fi nec Ifiercnt, nec quarantj eo tarnen currant ôif hoc operentur,ut in futuro fæculo inueni/ ant colledtum thefaurum fuppliciorum, eademratione ôCdeiuftisintelligi

poteft quod hic dicitur. Nempe quod quia perfeuerantiam boni operis comitatur gloria, honor, et incorruptio uita que æterna, rede dicantur iu/ ’ fti ifta quærere dum in bono opere perfeucrant etiam fi non ideo in illo per/ fadunt, ün fcuerent,uthæcaflcquantur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wlirß; es noch

i Qiiiueritati non obtemp.Notandum hic quid fequatur eos, qui non obediiintucritati. Nimirumut obediantmcndacqs. Nequit enim aliter fie^ ri. Non cft medium. Qiiemadmodum non poteftnon intenebris effe, qui

ftudioluccm aucr atiirdiurnam.

Î Obtempérant nero iniuftitfæ uidemus hic lïifliim Dei nidicnim. Non di ci't,obtempérant uero mendacio,quod tarnen iieriim efljfed iniuftittæ.Ergo non foknn obtempérant mendacqs, qui uen'tatcm repellunt, fedS^iniuftiz tiæ,hoc eft,fcrui hunt omnis imïiftitiæ. Quemadmodiim ennn qui fol cm Uerfatur,n6 hoc tant« incurrit,quod in tenebn's cft,fed 8é quod errat e^Iabiz tiirac péritita èC qui uen'tatem impugnat non fohim in errore manetofed infacinora qugque ruit • Sic uiciiïîm qui ucritari obtempérât non modo fei/ cntiâ Deihabet,icd iuhitiæ tramitê ambulat.Ita ÔCEph. . Paulus cogni/ tioni ueritatis tribuit iufhtiam uitar,Slt;errorib. tribuit omnigenâiniuftiam,

Apparet hic quomodo cauendum fit mahtm contentionis, unde iff a ma/ lafluunt. Videmus hodiequidfaciat hoc malum apudeos qui libidine con/ tendendi laborant.

ludæiprimumôC Græci. Inhisduabusnationibus, uidemusab eoplus tequiri, cui plus eft datum. Deinde etiam eos quibus non eft tantum quantum ahjs datum haud quaquam fore liberos à iudicio Dei. Nam omnibus,li/ Cetinæqnalitcr, tantum eft à Deo datum, ut nequeantefle inexcufabiles,fi quod malum eft faciant.

Non enint eflperfonarum refpeéluf apud Deum.) Adhuc in eo cft Apoftoîus, Ut

commemorationeiufti iudicfj Dei,quo reddi dixit unicuique fecundum fa/ dafuabona operand gloriam, honorem ôf pacem,mala Ucrô,iram,indigna lionem ÔC afflidionê,urrobi® ludæo primum amp;nbsp;Græco, 5C ludæos ÔC Genî« *cs ad earn iuftittam quæ per fidem eft in Chriftû, capeftandam adhortetur,

Etquiadixerat ludæoprimitm Græco,atque ideo eiufdem fortisfe/ ceratcoram Dco 2C ludæos Gentes, uiderctur hoc uerbludæis rarum SC infolês adijcit hanc probationem, celebrem in feripturis nempe, Apud De« non efle rcfpedum perfonarum.

Habetur autem hoc didum Deuteronomio 10. in hutte modum. Circurn/ öeKtero».iV.' ’ cidite igitur præputium cordis ueftri SC ceruicem ueftram ne induretis am/ ’ quot;nbsp;' plius, quia Dominus Deus ucfter ipfe eft Deus deorum, SC Dominus domi/ nantium,Deusmagnus, 5lt;potens5lt;terribilis, qui perfonamnon accipiu Quibus laneuerbis Mofes præpofteram fiduciam ludæorum excutit,quani fibi de circuncifione SC patribus conceperant, unde Apoftolus commo/ dilfime huric locum probationis niceinduxitutcum primis notum ludæis* quem tarnen non redis oculis intuebantur.

Eft autem « 7refl^w7roÄ«d-i«, cum non ex men'to caufæ, fed ex refpedu per/

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;e X lonæ

î» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARII

illi cStrlt;(ri4 tß (bnænidtcattiftV’ocataero fcnptiira perfonamjuel «uïtum, extcmum ßa/A DeoJatur turn SCcondlUoncm hoininis.VtftfîtI«dæi»s,GræcLis,circumci/us,præpu* ^.j-guiSjdnics,pauper,dorninuSsferuuSîmasjfcemina.Atçp ita utiturhoc di’do a-m, Paulus Eph.s.CololTî.admoncns heros ut feruisæquj fint. Et Petnis apud co//T Cornclium hoc dtdîo pulchre 5C commodfiîime uti'tur, cuin dicit,!« uen'taz Aâ.io' compcr.o, quod Deus perfonam non refpictt, /ed qui ueretur ipfiimj Si faett quod l'uftum efi,in quacuncç gentefit,eft ei acceptus.

Probatur itaquefortilsimenon effeearn ludæis coram Deo prærogaf«/ uam, Ut foil fi beneegen'nt, bonafi'nr recepturfigennbus ucro non ita, autfi male egerunt, non fint recepturi mala, recepturi ucro fint qui ex Gentibus funr, id quod efict perlonarum refpedu duci, Deoq; non bene conueniens» fed magis earn clTe lufii Dci tudtctj æqüiratem, ut qui beneegerit quifquis fit, fine ludæus fiucGræcus, bona recïpiat, qui male, mala . Atque hocez Row.io. tiam agit infra cap»io,ubi dicitiNon enim cft diftincfiio ludçi et GrçcijQuifi quis inuocauerit nomen Domini,faïuus erir.

Quifunque enim fine lege pcccauerunt, fine Icgc ÔC pcn’bunc, K qui-cunq? in lege pcccauerunt,per legem iudi cabuntur.

Hac copulatiua propofitionedeclarat præmifiam fcripturaî fententiam» ad quid earn iuduxerit aperiens:Nempenec Gentes exeufari pofitcoram Deo, fideliqucrint, propterea quod legemnon habeant, quam habentluz dæi, fed perituros fine lege feripta qui fine lege feripta deliqucrint. Nec luz dæos excufabilcs elfe fi in lege peccaucrint, lèd per legcm iudicandos. Atep îta nullum efie coram Deo perfonarum nempe ludeorum dC Græcorum rcfpc^um. ludæum non idco euafurum pœnas, quod iudæus efl:, Græcum non laeo damnandum, quod Græcus elî, legcm feriptam cum iudæis no habet, fed unumquemqueiudicandum foreiuxta id quodgefsit.

Chryfofiomus illuddc Gentibus, fine lege peribunt, intelligit idem efi fe,atquc non grauius fed mitius iudicari,hoc cft non habere legcm aceufanz tem, fed ex folis naturæ rationibus iudicari. Et reuera mitius périt, qui una tantum ratione périt. Ifta ucro eo pertinêt ut declarct Apoftolus tam abefle, utiudæis conférât impunitatem lex Moyfi, ut fintduplici nomine peius damnandi. Nam præterquam quod ipfi ex naturæ rationibus iudicantur, ludicanturetiam ex fententia legis feriptæ, quamtranigrediuntur. Qiianz to fiquidem raaioreimbutus cft diligentia tanto maiores dabit pcccatorum pœnas,qui per legcm delinquit.

Non enim qui audiunt legcm iuftifuntapud Deum, fedqui legcm faeftis exprimuntjiufti habebuntur.

Poftcriorê partem copulatiuæ propofitionis quam præmifcrat hac fubz ietfta fententia probat, cum ordine deberct priorem primo loco probate quæ genres fine lege peccantes fine lege quoep perituras dicit. Vcrum quia ifta pofterior pars qua in lege peccantes per legcm iudicandos dixit probaz tionefacilior eft, mox earn exequitur, priorem quæ maioredeclarationeoz pus habcbat,pluribus poftea probabit.

Videretur airt omnino fuperuacaneiî, probate eos qui inlegepcccStjIcge quoep iudicandos efte, nifi ea fuiftet ludæor« infania ut ex lege fibi iuftitiarri fperarent, quam tarnen non feruabant, ut Chriftus illis opprobrat lohan.?. quafi fatis fit audirc legem, licet fadis contra illam delinquas, èCnon magis requiratutjut quæ præccpta funt opère præftcntur.

Videtur itaep Apoftolus breui quidê fententia fed fatis apertacaiconz fradici nequcatjudæorû præpofterâ legis fiduciâ taxare ac deij cere. Verum poft aliquant© latius exequetur illud,pcr legem iudicabutur legis tranlgrefz fores ubi nominatim per Apoftrophem ludæos alloquctur.

o B I E c T I o.

Interreliquas fcripturas quas pro doârinaô^fiducia operumcontra do/ drinam

AD RO il AN o s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;53

A cînnam fîdet SCgratiæ Chrifti falfb ufurpât quid5,etiam Banc ApoftoJi fen tentï'am tnducfit,qua putant fe dodlnnâ de Hdei iuftificatîôe côiiellercpof/ fe,8c probat e, non ex fidc tantum,fed ex open'busïuftifîcart hominêcoram Ôco,cum Apolrolus infra cap.î-apcrtccolligat,nunam carnêu'deftneminê prorfus luÛifîcari cot a Deo ex operibus legïs, ut luftificationê fidei omni/ DUS 2C ludæis nbsp;gentibus ad faliitem neccffàriâ faciat. Quid ergo dicemua

hoc locorNam omnino fibi ipli difcrepare uidetur Apoftolus. Hic dicit fa/ «Sores !egis iLilhfican, St ne pûtes intelligendfi efle coram hominfbus tan/ turn non coram Deo, additapud Deum.Infra colligit 8C conckiditncmi/ nem prorfus coram Deo ex operibus legis lulh'ficari, quod certc priori fen/ tentiæ uidetur conuenirenon pofle.

R E SP O NDE O.

Duplex ncgocium obrjeit ifta quæftio. Vnum quomodo relpondcamus aduerfai f)s propriæ lullitiædocSoribus SCgratiathoftibus, Alterum quomo do tucamur ApoRoIum ne calummæ patcat.

Qiiodattinet ad argumêta aducrfariorû,n5 eft opus ut bic multi's agam, cum paulo ftipra illis relpoderim, SC hoc loco Ambrolium illis obfjccre lice rct,fi cum Anibrofio fentirem qui hancfentcntiâ Apoftoli iftis uerbis expo/ nit-Hoc inquit,dicit Apoftolus,quia no hi iufti funt qui audiût lege, fed qui credut in Chriitû,quem lex promifîr, SC hoc eit faccre legem. Omnis aut nó facit Icgem,qui nó credit Iegi,dum non rccipit,cui lex teftimoniü perhibef. Qui aüc in lege nó uidetur eftcjquia incircücifus eft carne,credit autin Chri ftum,hic feciffe Icgem dicitur-Ét ille qui fe dicit in lege eflc, id eft Iuda?us,aii ditor legis fit, nó fa(Sor,quia nó credit in Chriftum fcriptu in lege, ficut dixic Philippus ad NathanacfiQtiemfcripfitMoyfcs inIegc,SCprophetç,inucni/ mus lefum.Hæc ille,quæfi obrjcerê aduerfarqs, puto non habcrêt quomodo B ncgocium ex hoe loco faccrent-Et certe quanquam argumentis SC menu' A/ t poftoliiftaAmbrofi) expofitionon farisfaciat, tarnen fan's liquctiflum Dei uirum longe aliter erga doeSrinam gratiæ fideiq; iuftifîcationem animatum futlTequamiftifintoperumdoftores, id quod fuislocis aliquando uidebi/ mus,ubi Apoftolus dodïrinam fidei tracSabir.

RcIicSis itacp aduerfarqs uidebimus quomodo faluctur Apoftoli fentetiaï in fpeciêcôtrariæ. Qiiibus cxph'catis puto ctiam aduerfariis refpÓfum fore.

FasSores, inquit,lcgis iuftificabötur cora Deo.Deinde infra. Ex opcribus legis,nó iuftificatur aliqua caro cora Deo. Vrrunt^ ucrû eft. Sed audi quo.

Duplex eft iuftificandi cora Deo ratio. Vna ex debito, Altera ex imputa tione. Nihil fingo,utranq? ponit Apoftolus ipfe,ut infra uidebimus cap.4. Qiiæ debiti eft,ad opcratores pertinct.Quæ imputationis, ad cos qui nó 0/ perâtur fed credunt in eum qui iufiificat impium. Vna eft legis,altera eft E/ uangelij.Iam da mihi qui legi Dei bonis operibus fatisfaciat, itaut nequeat tranfgrefsiois damnari,is certecoraDeo iuftus habebitur, mercedemcp iu/ fticiæ capietex debito. Nam ci qui operatur, inquit Apoftolus, merccs no imputatur fecundS gratia fed fecundS debitû.cap.4.Q_uem aûtdabis,qui fa ciat bonû SC non pcccct f Non eft^ inquit,qui faciat bonum SC nó pcccet,ne «nus quidê,infr3 ?. Et Dauid.Ne intrcs,SC c.quia nó iuftifi'eabitur in confpe lt;Su tuo omnis uiuês. ideoep beatos uocat cos quibus rcmilFæ funt iniquita/ tes Sc quorum teâa funt peccata. Qiiod itat^ Apoftolus hic dicit. Non au ditores legis fed faCIorcs legis iuftificantur cora Deo, ad eos pcrtinct qui iu ftitiam quærebât ex operibus legis, quam propria iuftitiam uocat cap. 10, di fcernês illam ù iuftitia Dei quæ perfidem eft in ChriftS, quafi dicat,Quod fi iuftitia coram Deo cam qugritis quç eft ex operibus legis, certe ca no eft ex aud('ta,fed ex praeftita SC opere adimpleta lege.Iuxta lege non potcrit Deus iuftifi'eareeum qui audit tantum legem,SC nó facit ea quæ lex præcipit, fed eum iuftificabit,qui totam legem faSIis exprimit. Vos aSt cum tantum fitis auditores Icgis,Iegis prxeepta non feruantes, quae eft ifta infania, quod iu/

e 3 ftitiatn

C O AI M E N T A R I I

ftiti'am uobis faîutem pollkeminf cx opcribus Iegis,cum fnagfS fitfs èxlc gis fententia, quam non feruans, códemnandi Protndc relidailla propria iufticia,quam ex opcribus no fcruatç legis fruftra quæritis, apprehendiie iu ftitiæ imputationê qiiç per fidem eft in Chriftum.Ifta eft mens Apoftoli hoc loco. Vndefacile patet,quomodo quod infra dieft neminêiuftificari ex opC tibus legis,fic accipiendû.Nempe,non ira,quod fi quifquam eftet qui totani legem feruarct,ut illi non fit coram Deo futura iuftitiæ merces. Abfit. Nant iftud iudici iufto non conueniret. Sed ita,ut intclligasneminem efte morta.^ burn, qui legem ferner, hoc eft, iuftitiæ legis, quæ animnmplané coîleftem ÔC ipiritalem requirit, fatisfaciat. Ideo fcilicet, neminem coram Deo iufti^ ficaridicit ex opcribus legis, quæ certéin fe bonà iunt SC fandla, atqueità relinqui,quærendâ efte earn iuftitiâ, quæ propter fidem Chrifti gratuite im-* putatur credentibus.

Nihil ergo diferepant iftâe Apoftoli fententiæ. Verum eft, opera iuftifi’* cant, Rurfus ucrum eft, opera non iuftificant fed fides. Itiftificant opera, fed certé peccatorem non iuftificant cum ea non habeat. Non iuftificant opera» ' fed fides,quia nemo eft qui faciat bonum non peccet, Cui debcretur mcr^

CCS ex debito propriæ iuftitiæ,credenti uerópcr gratiam quæ eft in Chrifto» I'mputatur iuiritia. Fac ueramefTe iftam fententiam, Necftar deorum potus. utpoctæ fabulantur, inebriat amp;nbsp;Ambrofia deorum cibus faturat. luxta iP lud, lupifcr ambrofia fatur eft , fiC neeftare tifuit. Deinde fubiunge negati* uam, Nempeambrofia nemo faturatur fié nctftare nemo inebriatur,fed pa^ nefiéuinofaturanturfié iftebriatltur mortales. Poiîuntne utræque ueræ eiz fe i PolTunt, fi intelligas, idco non faturare ambrofia mortales, ncc inebriaz Tcnecftar, non quod in feipfis hoc non fa ciant, fiutare,fedproptcrea quod mortales illis non utantur,

Ceruifia inebriat. Verum eft fi bibas.Cetuifia nemo inebriatUr fed uinot Et hoc uerum eft,fi de illis intelligas, qui ceruifiam non habentes,uinum biz B, bunt. Fac ceruifiam efTcpropriam iuftitiamAiinUm iuftitiam Dei qua letifiz cantur corda. Et transfer caufam ad eos qui neep ceruifiam habê^neque friiz mentum unde ilia conficitur,hoc eft,qui prorfus alieni funt à ceruifia, atque tdeo uinum bibunt fié inebriantur. Item ucrum eft. Panis confortât corhoz minis,ut eft in Pfalmo 104. Rurfus ucrum eft. Non panfs fed manna conforZ tat corhominis.Quomodo f Si refpexeris eoôqui quadragintaannos in dez fertis palabundi nec panemhabebant nec frumentS undefitpanis, fié tarnen coelefti cibo pafeebantur.

Ad eum plané modum UetUm'eft,Qiii legem faeftis ekprimunt,iuftificanz tur coram Deo. Ét rurfus ucrum eft.Ex operibus legis nemo iuftificatur cOz ram Deo, fed ex fide . Videlicet non legis fed carnis noftræ defetftu, qtient gratia Chrifti adimpfet, ut qui non pofTumus bonis opcribus faiuari, leg! ^ue Dei fatisfacientes ex debito iuftitiæ mercedem apprehendere, faluez mur per gratiam imputatæ iuftitiæ, beneficio Chrifti, quod credentibus irt ïpfum eft promiflum.

Hoc pa(fto,arbitrof concilfatas efTe Apoftolifentcnlias, ôé refponfuift •aduerfartjs,fidelium fit iUdicium.

Namvum Gentes^qutelegem non habentt crc) lam priorem partCm præmiffæ prOz |3ofitio’nis probat, qua dixit cos qui fine lege dclinquut, finelegé etiampez tituroseffe. Probat autem ad hunc modum.

i lure pereunt, qui feientes ôé prudentes faciunt qUod maium efle feiunt»}

amp; nbsp;nbsp;Gentes uerb malum quod feiunt prudentes faciun5

» nbsp;nbsp;Ergo iure pereunt.

AfTumptionem probat, ex eo quod ex Gentibus reperiantur qui quæ te/ gis funtfacientes, oftendantopus legis feriptum incordibus fuis, atepideo licet Icgem non ha béant, uidelicet Moyfi, fibi ipfîs funtlex, atteftante illud tiropria ipforum côfcientia, maH bonisp non ighara, utpote, quæ cogita tfoz.

nibus,

À D ROMANO SÏ

' il nibus, ne! potius tatiocinätionibus fuis,ueï quç bofiâ funt defeûdat, ueï qiiç malaadmittuntur accufet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

luud Natura quæ Icgjs fîint facnint non eodem modo etiam apud uetez Ambr* res exponitur, Ambrofiits fntellîgit cos ex Gentibus, qui Chrïfto credidez runt, opuscßlegis dicitefTefidem in Chriftum,legis finem.

Hunc tmitatur Aiiguftinus exponehs illud natura, de reftituta naz Auguß. de fpfri ivrapergratiam ChrdH.Huncmouetquod Apoftölus dicit opus legis fcrl/ etlitera-j^ ptum in cordibusiftorum, cum Hieremïæ trigefimo tertio illudadfcribatür ^7-^^ ftouoteftamcntok

Ghryfoft.per naturam hic tntelh'git naturalem illum intelledum coIIi“ cbry; gendidifccrnenditpfacultatem.

Hieronymus inrelJigit de cthnicfs,fiüe qui ante Chri'fti hatiïiitatèm natu hw«» raliter lufti fueruntifiue qui etiam nurtc boni aliquid operantur.

Quidam ex noftris cum Ambrofiö öd Augufrino, quidam cum CbryFoz ftomo faciunt. Mihi üerö ita uidetur,falüo tarnen aliorum ludicio» « Per mturM.') Cum Chryföftomo intelligendum effenaturalem difeerneh ■ hendi inter bona öd mala ratiohem öi. facultafem , Ratio eil, quod Apoftöz lus uidetur difputarc deludttis 3d gentibus extra Chrifti adhuc gratiani coh ftitutis,nihiltpaliud agcrequam ut probet utrofque ihexcufabiles cHe,fipec cauerint. Et qiiiauidebaturiniquum Gentes æquèatque ludteos damnari, aim ipfæ legem no receperint, ifta induxiffe non de quibufdam tantum, fed in uniuerfum de omnibus,ad hoc ut oftendat et Gentes no cfTe fine Iege,hoc eft^norma quadam quae didet rede uiuendum öd quod malum eft fugiend« efTe-Huc puto omnia pertinere* t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Non dicit omnia quælegîs iunt. Vt rede Hieronymus di

Xerit Apollolum (oqui deqs gentibus quae aliquid boni Operantur. NeqUe enim nccefle efi,ut omnia legis faciat Græcus,ad hoc, ut declarer fe feierttiä

B habere boni 3d malt

sibii^ßsfuntlrx )Hoc ejlek iumincilatura^tairttum babentutfeipfos dócc/ requeantqindredum, quid iniquum,quid faciendum,quid non,etiam citrâ Mofaicæ legis adminiculum.

OpMî legis.^ ïd cft hoc quod lex Moyfi præftat ludæisjiubens ac uetans,fad hoci omitrè illud. hoc præftat naturalis inrelledus Gentibus, ut utriquekz gi fit idem opL'Ä»

Scriftum tn cordibut.') Ad’differcntiam îegis Mofaicæ fcriptæ in chartis.

simul dtteflante cofffcienti'a. ) Non fimplicïtcr atteftahtci fed, fimul. Vt intellk gas cam naturalem colligcndi 8d iudicâdi uim, in cordibus feriptam non eP koccultam, fed itä hianifeftam utpeccantis cörifeiehtia öd togitàtiohes fiz *nul aftiptilentur öd atteftenrur.

Indie quoiudicabit occultdhominum.) Hypocritas ürget. Nâm hon foîum OCCltlz ta fed 8d manifefta iudicabuntur.

luxtdÉiidngehum meum^) Süunl uocat fingüiari alFedu, propterea quod elTct fibi concreditum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

• Pt'ricfMwCbriyiiioBifariâlegftari AutertimrefertutàdiudiciûquodChriftô Iraditû eft h pâtre,aut ad Euangeliu quod Paulo per Chriftû eft cóeredituni.

• gt; Noneflpri-fondrumrrfpcäatdpadDeunt.)nLnaslociuCus triahabet» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ôBàÈItlii

• * Vt feiamus æquitatem iufti iudicq Dei, qua fiat,ut non fimus euafuri pÔ2 pas fi male egerimus, propterea quod aliam perfonâm getimus à Turcis ôd alrfs incredulis.Hoc terreat.

• t Vt feiamus apud Deum non elTe differentiam ïudæorum et gentium, di uitum 3d pauperum,maris 3dfaîminæ,domini et ferui, fed falutem eflè expc dandam omni credenti öd irtuocanti.Hoc foletur.

• » Vt öd nos ad exemplum patris noftri, perlbnàs non recipiamus. Hoc , admoneat*

Si cnimscHlrt ttdtura j«« lf^û,crc.) Videmus hic neminem feientia redi deftiz o 8 s'e «. * t* e 4 tui.

5« ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O M H E N T A R I î

nu’.Plura fcnmt moftalcs otnnes quàm facianr, atcg ideo rch'nqiu'tiir) ncmv nem non pcrire fua culpa.

08 5 ER‘ ’ Obferuandaigiturconrcjentiaquæpcfpctiïocarpitacmonetpcccâtes, idcpinhacin'ta,ne cogamurilh'ustcftimoniû ferre in die iudicq, ubi occuiz ta omnia ludicabuntur.

Notent etiam hic, qui non putant pofsibile efle, ut Chriftus fit omnia iu dicaturus. Nihi! opus habebit externis teftimonijs cum ipfa confeientiafit depeccatis teftatura.Exemplum efto Sap.$»

ossER. I n I, nbsp;nbsp;nbsp;Secundum Euungclium mewn,') Videmus hic no folum hoc efle Euangelicæ do

drinæ, iitremifsionem peccatorûpcr Chriftum prædicctj fed exigi etiam, ut ôd indicium omniû prçdfcetur per Chriftum futurum. Recfle itacß in arti/ culis fïdei noftræ pofitum eft,qui uenturus cft iudicare,ÔCc-

Bref tu ïudjciis cognominjrû,C!rc.)Iudços nunc nominatim adoritur pcccatorûtÿ cÔuincitnon minus Gentes,imo Gentibus in uitae pcruerfitatcadæquat.

Et quia dixerat apud Deum non efle refpedum perfonarum, cas perfo/ nas quas gerebât, imô eas glorias quas perpetubflabant, oboculos obfjciG recenfet,amp;^ exaggerat,ut uidelicet eo maiore condemnatione dignos decla ret,quod tôt donis potiti, nihilo iècius malitiæ ftuderêt quam Gentes ipfæ» Qui cnim plus accipitjplura redderc tenetur.

R-ccenfet autem prærogatiuas numero dcccm,quas fibi ludæi aduerfum Gentes fuperbiendo ftimebant, 5C magno fupercilio oftentabanr,quasad tres principales 6C fummarias redigere licet nêpe primo, quod eflent pccu/ liaritcr initiati Deo.Dcinde,quod cognitionê diuinæ uolûtatis præcipuatn haberent.Tertio,quod doeflores etiam clTcnt reliquorum mortalium, Poftquam ifta reccnfuit,fubifcit quàm non rcfpondeant iR is prærogati/ lïis, uitae probitate fed ÔC ipfi no minus $ reh qui mortalcs cotra cam ipfatn cognitionê diuinæ uolutatis quam ex lege habebât,delinquût,fur5do5adul/ ® terandoîfacrilcgium admittcndo,pcr Icgis tranfgrefsioncm Deum dehonez ftando,quç omnia ad hoc faciunt,ut doceat Ô6 ipfos fub peccato côclufos ex lege non poflefibi fperareiuftitiam, atep ideo neceflTe habere gratia Chrifti non minus qu'am Gentes.

Eccetu Judieuscognomindris.') Magnus cratnominis iftius fplendor, in quo 5^ ludæiplurimum infolefcebant. Huic occurrit tacite, tantum commémoras obiter prærogatiuam. ludæus, inquit, cognominaris.Benè.Sed quæfojluz dæum nepræftesf

X Ac^Kilt;’/fiïi«/c^.)Bifariamcxponitur. ’♦ Acquiercis,idcft,deleêïaris,il/ laniteris. i. Chryfôftomus legit.Non dicit,inquit,accepifti Icgem,fedacz quiefeis in legc.Nccp cnim circumeundo laborandum fuit ludæo, quærenz dumt^ quid faciendum, fed ftatim in promptu legem ad manu habuit, quæ illi uiam ad uirtutem oftenderet.

Notanter itaep dicit, Acquiefeis in legCjfiue delecflaris in lege,places tiz bi de lege,quafi cubes in ipfa legc.attj ideo infoleftis. Magnum eft fateor. Sed quæfo,Seruas ne legcmf

Df«ifro«.4. nbsp;nbsp;nbsp;Animos illorû extollebat fingulare donum datæIcgis, de quo cft Deut«

• 4 .Quæ eft gens cui fint leges,Sêc.ut eft Icx ifta,SCc.quemadrtîodum filt;:PfaL i47.Annunciauituerbum ftium Iacob, iuftitias indicia fuaIfracli. NuIIi genti fie fecit.

• s G/orâràinDfo.)Notanter nondicit.CoIis Dcum.Ex Dco,inquit,tibiquo dammodo laudcm quæris. Quemadmodû folcnt de fæculi magnatibus noz nulli gloriarfquos tarnen ex animo non colunt.

Iftatria pertinent ad primamiudæorumpcrfonam, ncmpequod eflent populus Dei,ucl populo Dci,Deo ipfi,illiusq; ftatutis confecrati.

• 4 Et noßiuoluntdtem- ) lam ingreditur altcram perfonam ludæorû qu'am gere bant, de qua ftipcrbiebant.ncmpe quod haberent icientiam retfti.

Non dicit- Eifacis uoluntatê. Sed nofti uoIuntatem.Atqui feruus feiens ôf non

ADROMANOS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^7

8^ non facîens,uapulabit muîtum.

5 Proba!exim!ä.)c/loKi/^xi^ai/ Paulo eft certo ac cum tudicio explorareQC ludiz care,quod non ad afFedum fetl ad intclleóus I'udicnim pertinet.

T£c nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vetus uertic utih'a, quafi eflct fcn'ptu a-vnlt;^^^ovTX tfta intelz

Icxcnm non ira,ut uelit Apoftolus ucrc eos ac certo cognouifle quæ funt in ge exim/a, fed quod ira glon'an ftnt, talemqjfihiipfis comprobauonem re^ rum exiTiiarum ac pacftantfum ucndicailcnnt.Rurfus no dicit,Ptæftas exi/ mia,fed Probas extmia.

Inud,inftitutus ex lege,ita pofitum eft, ut liceat uel ad præcedêna uel ad feqiientiareferrc.

x(rT(f^-s{^ivoç.) 'a uerbo xffryxto/xwjboc eft uoce I'nftruor, di'dlio eft Ecclefia: quodamodo pccuh’an's fatQaexeo, quod pn'mi fideles per fedulos doctores uiua uoce ad fidem Chrifti inftituebantur. Hinc Catechumeni uocati funt, qui fie infti tuebanfur.

Conßdis teipfum,)Gr:ece Tmffoidxi Perfuades tibi ipfi, ducê efte te SCo'Vi/ de quomodo taxetludæorum mfolentiam.

Obferua quod non dicit,Es dux caecorum,es lumen ambufantiu in tenez bris, erudis infipientes, doers imperitos, babes fonnam cognitionis ac ueri tans,fed confidis tetalem efte uel exatftius,perfuades tibi ipfi tetalem efle.

qki i^itur dUum doccs. ere.) Tcrriam perfonam de præfumptione docendi az lios,folum ex aiqs conucllit propter deteftandam infolcntiâ ôé impudentiâ, qua hic utebâtur ludæi in Faciêdis profclytis, quomodo ôC Chriftus in eis ta xat Math.’-3.Curritis,inquir,mare SC aridam, utfaciatis profelytu unum. Et poftquam eum feceritis,Êicitis ilium duplo peiorem.

Tcipfuinnüttdoccs.') Nullam probationem adqcit, qua couincat cos furari,az dulterari,facrilcgiûcommitrerc,Icgem tranfgredi.Qua quæfo rationef An defuerût Apoftolo argumêta Su teftimoniaf Non puto, Cur ergo non addu xitfldeo uidclicet,quod ufqj adeq creuerat id temporis ludæorû improbi* tas,ut fatis fuerit ifta moncre.Ncq;’enim,tametfi imprudentes effent plus faz fis, audebantifta negate, baud fecus quàm fihodie Eccicfiafticis manifefta obtjcias feortationem.

Illiid.^dm nomen Dci propter not dehonefidtur in gentibut. ) Si GræCOfS uulgatam aedi h«c refert Çf» tionêinfpicias,unadidîiôcadempta,aduerbûifta Efa.sx.reperies. Quidam chryfofi, referût ad Ezecb. ca.5lt;’. Et certc exipfa probatiôe Apoftoli,fatis liquet,quac fueritctiam tumludæorû uita. Nimirû tab's,ut fcandalo fuerint nomini Ùei quemadmodû perpetuofuerunt. Potenter itac^ cuincit Apoftolus etiamiuz dæos egere gratia Chrifti,necç pofte ex lege iuftificari, nô minus genres.

Detraifta itai^ perfona qua tegebantur ludæi,ademptiscp omnibus glorqs corû fatis docet Apoftolus, no pofte eos iftis prærogatiuis corâ Deo excu* fart,fed magis damnari. Chrifoft.Icgitperinterrogationê Alium no docesf

Item notât omnes iftas prærogatiuas taies effe,ut magis beneficium Dei quam uirtus ludæorum in illis recêfeatur, id quod facit ad auxefim condem nationis ipforum.

Ewtuludjpus,) Notandumcftexco,quodpraerlt;^atiuasdiuinitus acceptas obs sr-u quidem fed male collocatas obtjeit, quid nobis Chriftianis fieri poftit, qua fimusbabituri excufationê,quibus multo concefta funtmaiora.MuItofiqui dem ampb'oriseftdignitatis,efte CbriftianS quam cfteludæum.

Qtiæ de cognitióe obqcit ÔC nobis funt notanda, qui gloriamur 8C ipfi de o b s e r. 11. cognitione diuinac uolutatis 55 ueritatis forma,quam per Euangeli} prædica tionem accepimus multo perfeâiorcm quàm fit ea quæ eft per legem.

Notapda eft infignisiila impudentia, qua parati fumus omnes ad doz obseru». çendum,ea uero quæ moncmus alios,non præftamus, ad hoc tantum inten* ti,ut aliorum peccata,noftris neglc(ftis,obicruemus SC reprehendamus.

Nec hoc prætereundum eft, quod buic populo obficit cam peruerz obser. iin. fitatem , ui cum nemini maiora diuinitus fint concefta, nemo tarnen

fuerit.

5? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O M 'm E N T A R I I

fiierit,in qao nomêDei apiid Gentes incredulos dedecorofiils fit blafphe* matum.Metuendiim nobis Chriftianis hoc malum.

Tanta fiquidem corruptio iam olim in populis fidem Chrifii profiten? tibus obtinuit, ôdhoc nofirofæculocxcrcuit, utfi ad illos conferanturna/ tiones areligione Chrifiiâlienx,iarethomo cordatus non efiefub cœlopo pulos,qui minus oftendant timoris DeGpietatisjiuftitiæ, àC honeftatis ia. quibus tantum fcelerum 8é flagitiorum impune regnantium dcpræhendaz tur, præfertimfiinfpicianturillij qui plusrcliquis de catholica ÔCApofto/ lica gloriantur Ecclefia.

Nam circuncifîo quidon prodeR,ß legem ferudris,') Poftquam abftulefat fiiperciK timilludludæorum, quo propter ludaiciim nomen, legem Dei, ueritatis^ cognitionem infolefccbant, feque coram Deo amp;nbsp;hominibus iufios arbitra/ bantur,reftabatdccircûcifioncadmonere,in qua plurimum fuperbiebant îudçi,haud quidem,quomodo abrogata fit in uniuerfum per ueritatem Chri ftijied quomodo fine uera cordis iuftitia,id efi, circuncifione illâ interna ni/ hil profit, ut ftultifRmum fuerit ludæos tantopcre fibi de ilia placere tan/ ta'que ex ilia polliceri.

Eft aufcm præpofitjo huius foci tab's, Coram Deo ualet non carnis dr/ cuncifio,legem non feruantis.Hoc eft,coram Deo circuncifus eft,qui legetn Deifcruat,etiamfialioquijfi'tpræputiatus, fuccincftiushoc dicit alibi circun cifio nihil eft coram Dcogt;fed obferuantia mandatorum Dei.

^dgt;n circuneißo quidem prodcR.ißlegem ferudris.') Ambrofius circuncifionetU hie intclligit,pro ex Abrahg feminenat« efle, Abrahe pofteritati acccnfcri,

Mihi uidetur fimpliciter accipienda non pro amputatione duntaxat peb liculæ. (Qiiid enim ilia profuerit. ) fed pro eo, quod per iftam præputîj am/ piitationem gerebatur.Nam in fœdus SC populum Dei affumebatur qui cir/ cuncidebatur.Erat’enimcircuncifioilla carnis iacramentum initiationisin ueteri,quemadmodum Baptifmus in nouo teftamento quo in regnu Chrifti ® qui baptizantur inaugurantur.

Dicit itaque. Quid gloriaris, ô ludæc de circuncifione ilia carnis,^ putas te illius benencio iuftificari coram Deo C certe fallen's, Nifi enim legem ieruaris, in cuius obferuantiam circunciius, 6C inauguratus est nihil proderit fignum.

Qiïod autem non per negatiuam dicit circuncifio nihil ualct, fi legem non feruaueris, fed peraffirmatiuam, prodeft quidem circuncifio, fi legem ferues,ideofacftunveft,utcalumniam uitaret, ne uidereturomninoomnem circuncifionis uftim negare, quafinullo paefto profit per circuncifionem clTe inpopulum ÔC fœdus Dei initiatum,proindecaute dicit. Prodeftquidem 6Cc. Q. d. Gloriaris in circuncifione, illamt^ magnt facis. Nonabnuo.Eft enim aliquis illius uftis, fed certe illi tantum, qui legem feruarit. Namiftud demum eft, quod à circuncifio requiritur. Cum autem tu legem non fieruesj quid gloriaris in circuncifione quæ tibi nihil proderitf

QJAESTIO.

Sed hic oritur quàcftio, quomodo dicat Apoftolus circuncifionem pro/ deffie licet adiedla conditione, cum alibi dicat. Circûcifio nihil eftjUtprimiat Corinth.v.Galat. quinto Vltimo.

Hieronymus quæftionem iftam mouet, ita fioluit. Aliquid eratôfi , proderat tanquam fignum in fiuo tempore. Nihil tarnen ctiam turn, ni/ fi adiunSla iuftitia.

Veriirn illi loci Galat, quinto Vltimo, prima Corinthiorum ficptimojamp;T hie præfiens inter fie nihil dificrepant. Quod enim hie dicit, fi legem fieruaris, alibi dicit, fied obfieruatio mandatorum Dei, led noua creatura, fied fides quæ per diledîionem operatur, quæin unum tendunt. Cum ergo Io/ cum haberet in ueteri Teftamento circuncifio proderat quidem, fi con? iunda erat obferuatio mandatorum Det » id quod in nouo teftamento

locum

AD ROMANO S; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fp

A locum non habct.Iam dicas lfcet,Baptifmus prodeft qiiidem fi fi'dem fernes» Quodfi tranfgrefTor legis fucrïs, circûcifio tua in prçputium uerfa eft. Hoc eft, Prçpunato nbsp;ethnico fimilis es Non es mehor prçputiato. Nïhil

n'bi confert,nihil prodeft tua circuncifio.Iudaifmus tuus pro gentth'fmo haz betur coram Dco lmofiuerba Pauli exadîe pondérés,nihil aliud dicit,qu'am quodfitranfgrelïor legis fueris, iamnonludæus es, fed ethnicus,omnino, iam non circuncifus es,fed plane prçpuriatus,ut ut carne fis circurtctfus.Nâ rnox palam diett, non cfleludæum eumqui in manifefto, neque cireunfioz nem earn, quæ in propatulo efii

Ita ÔC Hieremias hurle popukim incircuncifurn auribus uocat,cap.«. 8Cin circunciium cordibus capi?.Ët Stephanus Ado.7’idem facit.

Vigilanter autem non fi'mpliciter dicit, circuncifio præputium fadla elf» fed addit tuajut uiretcalumniam.ne uideaiur magis circuncifi'oneminfe quàm legis tranfgreflbrem carpere,fed magis oftendat eüm in culpa cire,qui tranfgreffione legis circuncifioncm fuam inanem reddiderit.

M «xçûCv^w, Compofita didîioab ««póp quod fonat extremum ÔC quod elf, occultatio obdutfiio, à uerbo fvai quod eft oculo, oblepio, obduco didaàwtf^vricfpræputium, ab eo^quod extremum uirgæ genitalis obtineat adhuc éCocculat obdudîa pellicula, quæfiampurata fuerit 'rfw nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;red

dir,idefi, circuncifioncm. lam l'cilicet facile eft ex eihnieo præputiato fieri circLincifum in carne.

Ergo fi præputium iuftificationes legis feruàuerit noniîe pfæpÜtiüW illius pro circuncifione imputabiturÆt iudfcabit, dCc,

Dieftionem præputq bis ponithoc Iocogt;primopcr metonomiam,fecunz do fimpIicitcr.Quod enim dicit,Ergo fi‘ præputium iuft. leg- ièr, Intelligenz dijm eft.fipræputiatus,id cft,cthnicus,lcgem fer. Atep ut ita legis ipfe conz ® textus uerborum cxquirit,cum fubiungit,nonne,prçputium illius.Cuius ilz liusf præputtjcAtquid eft præputium præpuiq,pro circuncifione imputabiz turf Nihil. Proinde oportet, utprius præputium metonomicèpropræpUz tiato Iegatur,fecundum uerb fimpliciter.

Vtitur collationeprodcclaranda propofitionciopponens ethnicum hoz mincm,carne ôf naturapræputiatum quidem,cordeuerôctrcunciftim,aclc gisDci feruantcm,hominiludço in carne quidem circunciiô, corde uerb irt circuncifo,aclegis tranfgreffori.Attp exhorum collarione déclarât quod di^ xit,non elfe coram Deo perfbnarum refpe(ftum,atcp adeo neep refpici à DeO circuncifioncm carnis fine ea quæ cordis eft, fed magis obferuatfonem mâz datorum Del,ita ut homo ethnicus præputiatus carne,circuncifus cofdepo ttorfitapud Deum homine ludæOj legis tranfgrefi’ore,cum hoc ipfumhàz beat quod Deus unumrequirit- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;=

« Etiam hoc loco difeeptatio eftjde quibUs GentibliS ihteliigaS,qüæ iufti/ ficationes legis feruantcsiudæis meliorcs fintlegê tranfgredienttbus.An de Chtiftianfs ucl non Chrtftianis. Verùm hoc loco, puto nihil referte de quiz busaccipias. Nam etiam ante Chrifti adlientum rcperjtffunt ethniciquoS Deus folidaiuftifia donauerit,nec periculum eft fi de Chfiftianis capias, ne Apoftoli argumentationem infirmam rcddas,quod peficuli habet locus fuz pra cap.i.tradatus in quo conuincit genres peccatofes feientiam rediamp; inz iufti habere,attçadeo feiêter delinquere inexcufàbilcs efteacmerito pe* fire,etiamfi legem feriptam non habeartt. Cum uerb hoc loco nihil aliud agat, quàm ut doceat circuncifîonem carnis,at fimiles externas legis obfer* Uationes,in quibus fupcrbiebant,iüftitiamcp fuam collocabantludæi, nihil aducram iuftitiam facere, nihil eft perieuli de qiiibus gentibüs exponamu» fed expendamus ipfa uerba.

Ergo)j.)amp;c.Quod nô dicit per affirmationê gères eaquçlegis ftintferuare, üt antea dixerat,comodiffimâ argumètâdi ratione feruat q.d.finge mihi talé ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;effe queriz

cflc qucmpiam ethntcum.Intcnm permute mihi hoc, ôfc. Quod argumen? tandi genus adeo in ufu adeolt;^ Iiberum ÔC firmum efle putatur,ut impoflî bilia petenti aduerfario tantifper dum arguit, ni cm cinq; lùam explicat, lar/ giri nemo grauetur.

tßiKouaiiJcccfos vop^Ts.) Sunt illa legjs mandata,quæ fn fehabent ùitæ probi tatem, ut quæ fidem concernunt ÔC dikdionem, ad quem locum non pertk nent cerimonia; legis.Necß panturargumentatio Paulf, utdeccrimontjs le/ gis intelligas, fiue refpicias ethnicû, hue ludçû.Nâ cthnicus cen'monias le/ gis nô feruat,at^ obid ipfum pro ethnico habetur, amp;nbsp;ludæus cercmonias le gis qui'dê fcrûans lt;/ltKeu.cgt;gt;(ix{of uerô illnis nô feruansjtranfgreffor legis habet.

No««f,) utitur interrogatione raris in loco. Erat enim tfla argumentatie» adeo manifcfîaut fiduciahter auiusfitludeum ipfum iudicem cius quod age bat conftituere.Q.d,Efto tuipfe index. Cum Deus perionam nonrefpiciar, fed ipfam öbfei uatiohem mandatorum Riorum, an non potior fit coram illo cthnicus legis lüRitias feruans,Iudgo legis tranfgrefioreC

Itnputabitur.) Verbum Acgt;-»f(j/xlt;«,ab ApoRofo plerunqjuRirpatur eo fen^r, quo latinùuerbùm f mputandi.Impuratur aurcm id,quod non cfi in fe. Vt c3 dicit credenti imputari iuftitiam,id eR,crcdêtem haberi pro iufio.lta hiedi/ cit præputium imputai t pro cireuncifione,id elhprçputiatum haberi pro cir cuncifo,pro fcminc Abrahæ.pro filio regnû

Qiiodefi ex natura prçputium. ß.urRisper metonômiam preputium pro prçputiatOèld eftjs qui natura SC conditione cthnicus ôé prçputiatus eP,qui ita natus efi,ut non fit de carnali femine Abrahç,fcd natus cthnicus, niiHutn commertium habens cum carnali Ifracle.

Qiiipcrliteram âC ctrcuncifionem transgreifor csicgis. Qiiomodolu/ dæus legis tranfgreffbr eftper literam ÔC circuncifionemfAn lex ôd: circunci fio frâfgrefTorcs faciûtf Çertc hoc alibi dicitjlcx introducRa éfiproptcr tranfi grelTioncm.Hocdicit.MocipRîm qùod legem aceepifti in Iiterajamp;circunci ® lionem in carne,tam abéft,üt te coram Deo iuftû rcddaf,ut magis transgrefi foré faciatlegis. Vbi enim hôefiiex,ibi non cfirransgrcfTio.ltaqiquid glo' riaris in eo,unde rrtagis quàm cthnicus cot â Deo reus faéîus es ôC dànabilist'

Etuidc ApoRôIiüigilannàm.Debcbat antithefis gratia dicere,tciudica/ bit qui ludeus eaSd circuncifusper literam,SC circuncifioncm carnis,uei ùm non quadrabat propofito. Erat enim ih co,ut éitincerct ludxos iftos, neque ïudæos efic, ncq? circuriciios, fed plane cthnicos Ôtquot; incircuncifos. Vndeôi fupra non dixit. Eccetii ludæus csj fed ludeus cogiiominaris.Et infra. Non enim eft ludæus is,qui in manifefio ludæus eR,heqi circuncifio cfi,ca qi’e in manifefto cR,propterea quod netçlitera rieep carnis circuncifio ludçû facit» Deinde quia uidebat intolerabile fore jî dicerct hominé ethnicum Sgt;d præ putiatum iudicareôC condemnarc,homincm Ilidæiimôf circuncifum,noiâ ternondixir, te iudicabit qui ludæus es, per literam SC cti cuncifioncm,fcd qui tranigreffor es legis per literam àf circuncifioncm,ut tolcrabilcô^ plana reddat ethnicum hominé,legis feruantcmiudicarc,Iudæû legis tran'greflb' rem,id efl;,mclioré effe corâ Deo ludço legis transgreirore,qui beneficio cir cuncifiôisôC literç nullo alio loco utatur,quàm ut inde fiat legis trâsgrefibr.

Nontninitî,ôfc. Occupatiocft.Poterat ludæus diccrc. Qiiomodopo/ tefi præputium imputaripro circuncifione f Quomodo potcRhomoethnt/ eus haberipro ludæo incfrcuncifus pro circuncifo r Inducit ergo dupliccm ludaifmum.Externum «idclicetamp; internumDecxtfrnodicit.Noncnimis qui in manifefto.i.ib câlrrie,inlitera,inextcrnis carnalibus legis iuftittis»

Ifti ludàifmo adimithoc, ut coram Deo ludæum faciat, aliquid conférât inter ludæum SC ethnicum difeernat.

De intcrno fubdit. Sed qui in occulto,id cft in cordc,in fpiritu, in uenta tc.Ifti dat hoc, quôd ludæi dabant externo, etiam fi exrernus non adfit, ni/ mirum ut uereludçumuerecircuncifum reddat coram Deo.

/D ROMANOS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«1

Obferua qua diligentia uratur Paulus hoc loco. Confenintur inter fe opz pofita,quæ oportet ut feparata funt intueri, Icgerecp per particulam excluiiz uam,tantum,uelfolum,utpotc. Non enim qui in manifefto tantum ludanis eftjludæus eft, necea quæ in manifefto tantum, amp;c. Et, Non litera tantum, amp;c. Neiniderroris incidamuscum Manichæis,utdicamusante gloiifica^ turn Chriftum inter ludæos non fuifl*c,qui fpiritu tuerint ludæi SC circumcilî corde,putemusep ubi Vêtus teftamentum fuit,ibi nihil fuifle noui, ubi fitez ra, ibi nihil fpiritus,ubi carnis circuncifîojibi nô fuifle cordis circuncifionc, id quod non effet dodîrinam Pauli,fed blafphemiam Manichæorum faperc, itcircumdßo cordis.) Ea eft iuxta Aug.pura ab omni illicita concupircentia iioluntas in fumma,eftreftitutio natura:corrupte perpeccatum, eft mundaz tio cordis,illumirtatio mentis,eft regeneratio ôd renouatiointetni hominis. Deifta circuncifioneuidePhil.î.CoIoff.î*

Qjtit fpiritu conftat,nott liters.) Litera eft lex fcripta, etiam quod ad decalogunt attinet,quotraditur mandat« redîeuiucndi,illa occidit.i.Cor.î. Vide Aug. ’ Infpiritu.) Bifanam exponitat. Qiiidam legunt de mente noftra, id eft, de intima ui mentis noftræ,unde omnia reguntur,ut intelligas cordis circutnei fionem fieri non in came cordis,fed in fpiritu mentis,hoc cft,ipfum hohiinis fpiritum renouari-Et certe ita uidetur leiftio Græca intclligcnda,cuin non di cat per fpiritum,uel ex fpiritu,fed in fpiritu.Et Hier.ita intelligit.

» Quidam uerO legut de fpiritu Dei ianlt;fto,ut Aug.de ^iritu SC h'tera,cap, «.Atqi ita intelligit â ErafiTius,utputo,cüm ucrtit,quæ fpiritu confiât.

Verum non multüm refert quomodo legas. Nam utrunep uerum eft. Ifta circumcifiö fit in fpiritu hominis SC per fpiritum Dci.

Ifti funt omnium inconfydcrantiflimi cum fuo Origenequi per literam liz teralem fenfum: per fpiritum intelligunt fenfum myfticum,quos ipfe Augii ftinus libro præditfio refellit, oftendens literam effe omnem dotfirinam feriz ® ptaminhteris,camcpocciderc,nifiadfitfpiritus Dei uiuifi'cans.

Cuius laus ttonex ho.) Etiftudno eodem modo exponitur. Ambrofius ifa inz tclligit,quafi dicat,quç circuncifio no ab hominibus,fcd à Deo Iaudafur,ad/ diicens Abraham« non placuiffe Deo per circuncifionem carnis, fed per figt; dem mentis, Auguftinus,qui magis placet,intelligit tanquam dicat,cuius laus,id eft,cuius dignitas,id quod in ea laudabile eff, quod laudem merctur, id non eft ex hominibus,fed ex Deo,id eft,hoc non habet ex hominibus,fcd exDeo,qui fuo fpiritu fine ope hominis earn circuncifioncmfacitin corde.’ Quo fenfu non hoc agit Apoftoluà ut oftendat a qüibus faudetuf cifeumeiz fiocordis,ÖC neget earn ab höminibus laudàri, id quod nort fäciebat ad pro/ pofitum, fed ut declaret interna: circumcifionis laüdem effe èx folo Deo,id eft,cam efle folius Dei opus,fine adiunóa humana opera, ut hoe paefio extol Iatethnicum,circumcifum corde,fupra eum qui de carnis circumcifionéglo riabatur, laudemt^ illam SCgloriam quam paflïm circumcifores ludæi fibi etiatn apud Gentes quærebant,quibus circumcifionem carnis obtrudcréco nabantur,deijcerct. Vide Gal.ult.NecÇ enim, inquit, legcm euftodiunt, qui circûcidi uos uolût : fed ideo circucidi uos uol«t,ut in carne ueftra glorienf.

Ex his puto fatis liquet quid hoc loco agat Apoftolus,quomodo propoffz tiónêfuam,nempe: Nihil effe coram Deo circumcifionem carnis, fed exigi obfcruationem mandatorum Dei,ad deqciendum fupercilium iudaicum, fa tis claram Sc munitam reddai.

I^atncircumcifto quidem prodeft^ß legemferuarts.)'Videmus hic quid nobis Chriftia nis didqueat,de Chriftianiftno in quem per baptifmum initiati fijmus,gloz riantibus.Nempe baptifmus quidem prodeft, fi uitam ac fidê baptiiati præz ftiteris. V erùm hodie pauci funt qui etiam de baptifmate glorientur.

Circumeißo tua in prteputium uerfa eû.) Notandum hic unde æftimefhür à Domiz no,nempe non a fignis externis,fed ab ipfa noftra uita.Quod fi üitäm gentiz liiim præftiterimusjcerte baptifmus nofter uertetur in gentilifmunîV

f Ergo'

COMÄiEN tARlt

Ergo qnotfcs de floßri æftimatione agiturjOon eH: iiidendumqui fimüs ex initiationc,fcd qui fimus ipfa fide Só inta.

Quoties ucro quæritur, quo rtobi’s fit iidendum, ihi non ufta noflra refpi/ cicnda,fed tnagi's qu/d per mifericordiam Dei credentibus firpromilTunijö^ per baptifrrtum obfignatum.

essER, Tc^Hipcrh'tframcrcircum.triUtfgreJJâreîle^n.') Vi'dehicquid IiteraEuartgelij “ôC baptifmus conférât gentih'ter uiuennbus. Nempe hocgt;utfint trarifgreff»/ res Euangelqjnifi adfit fpiritus Chrifti. Ergo facramenta non conferunt iu/ ftitiam,bcet ad cam mentes nofiras excitent.

Sed hodie funt qui nihil aliud dant facra- quàm quandam profcflîonc bo/ norum operum,negantes cfTefymbola gratiæ.

Ö B s E R. nbsp;nbsp;No« ii qui in manifefio,) Hoc fumus coram Deo, quod in oceuîto ftimus, non

un. quodin manifefio tantum.Locushiceftcontraomnem hypocrifim.

Hocquidemiudicq habet Deus, ut hominem æfiimet non ex co quod in publico^fed magis quod in corde eli,uerùm nobis non eft hoc datum. Opot tet nos æflimare hominem ex frudlibusj quia non eft conceflum nobis ut ad interiora 2C fecreta cordis penetremus. Vndc illud eft : Homo iudicaf ex fa/ cie,Deusuero intucturcor.Item.Profundum efi cor hominis Sc inxrurabi/ lc,8ô quis cognofeet illudrHicre.17.Et Sencca aIicubi;OtuIis,inquitjdeho^ mine non credo»

CaPVT iH.

Væ eff igi’tur excellentia ludaeiC Quæ utilftas cîrcumcifîom's^ Summa totius huius capitis tertq efi, quod ludei adhuc poté/ tius peccati conuincunturjad hoc ut manifefium fit,omnem ho/ minem fub peccato efle, ÔC egerc gloria Dei, ut nihil fit reliqui unde mofralibus falus confiarc qucaf,nifi unum hoc, ut in Chriz 3

ïium credamus,amp;r per illius gratiam fàluemur credentes,

Primum ucro per occupationem aliquot obiedîionibus obiter occurrit, Utpoficafineomni contradidionepropofitûfuum firmet,doceat, nô effé diftinâionem inter ludæum Ô6 Græcum, lcd omnes peccatorcs cfïc, opiistß habercutgratis iufiificentur per fidem in Chrifium.

Qult;f rftigitHrexccîlentiâ,crc.) Dixerat fuprà capitepræccdcnticircumeifione prodcffcquidcm filcgcm fcruaritcircumcifus,alioqui circumcifionêà præ/ putio nihil diffare.Imö Græcum ÔC præputiatum, fi ca quæ legis funt feruet, pro circumeifo haben. Atep ita fi hæc caufa rctîîe rcputetur,non efie ludæum qui forts tantum,neq? circumeifionem quæ in carne tantum fit, fed ludæumi efle eum qui in occulro,2f circumeifionem ueram cam elle,quæfit in fpiritiJ non litera,cuiuslausfitnon exhominibus,fed ex Deo.

Ida ucro utdcbantur,Gentes æquarc ludæis, imb ludæos in clafTcm Gert tium côtjcerc,omniqî prærogatiua fpoliare corâ Deo in uniuerfiim, id quod non agebatur Apoftolo. Nam is nihil agebai tota hac difputatione aliud, ut in caufa iuftitiæ coram Deo,pares,id eft, peccatorcs utrinrp faccret lu/ dæos ôf Gentes:interea non negans,multum prærogatiuæ ludæis præ Gcn tibus concelTum efle ditiinitus, quod multis etiam profuerit ad falutem, ue/, rùm non ex propria iuftitia,fed ndcoraculorum Dei-

Cùm ergo uiderctiftam cogitationem uerfari pofle in aftimis ludeorunij idcpnonfincgraui feandalo SC magna offenfione, inftituitillioccurrere, licet breuibus,potenter mederi.Proinde ultro earn ponif,idcç apcrtc,ipfjs fei licctludçorum uerbis pofitis,uel magis ipfos ludæos ità loquentes induces.* Quæ eft igitur excellentia, ôfc. Qualî diccret : Si nihil diferiminis eft inter nos amp;nbsp;Gentes, fi æqua eft conditio utrinq; coram Deo, quemadmodum ar/ gutaris, quainre nos ludæi Gentes cxcellimus r Si nulla, quæ utilitas tan/ dem eft ludæum e(re,circumcifum effe,populo Deiaccenfum eiTecSi niilh hinc eft utilitas,quid eft quod nos Deus in populum füum peculiars aftitm/

AD ROMANOS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dj

A pOtfQnid €ft,quod fœdiis nobifcum inijt,quod Ïegem dcdit, nbsp;reh’qiia quæ

ludæi præ Gentibus habeiTnisfCur nos à Gentibus fegregauttfSi iiero Gen tes excenim«s,amp; ea que feparatim accepimus à Deojpræclara (ùnt ôC utih'a, ut quid nos Gentibus æquasf'

Ifti cogitationi itaq;refpondet ad hune modum:

ïllud,-ra nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ut Âttici profcrunt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aliquando /iiperfluum ôi

inane, aliquando cximium, id eft ÔC excellens fignificat, ut Sc hoc ïoco ponitur,ut retfte uertere queas. Qiiaé eft itac^ ludæi excellcntia uel præ/ ftantiafAutjOiiid habet igitur ludæus in quo excellât;ut Erafmus üertit. '

Multum,(}cr omncm modum.) Græcâ cxemplaria habent ttoAv.ui refpondeatur adprius huius quæftionis iTiembrum.Nempc, ii Sv 7® 'nSt iislt;ra!âsi P^rt/ notât uerbErafmus Icgendum ciTe titAA«, ut refpondeatur pofteriori amp;uici/ niori membro queftionis, nempe « wh nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ç’î id quod fanç co*

niodiorêkdîionceffîcit. Verum ututicgasnon eft curiofediuexanda Apo/ ftolica ftriptura.Nihil cnim eft pcriculi,utri membro applicetur reQ^onfiox Nam idem interrogatur in utroep. Per circumcifionem cnim comptehendit in uniuerfum omnem Iudaifmum,propterca quod circumcifione inaugura/ tio conftat in ludaifmum.

Refpondet itacp per àffïrmationê,non fbliim dicens aliquam eftecircum/ cifionis utih'tatem,fed multam.Neq; id fimplicitcr,fed adtjcif,peromnêmo/ dum uel omnino,utuidelicetoftendatfe fatis magnificedeludæorum præ/ rogatiua fentire contra earn fufpicionem quam fibi ut de oibre ludaifmi, lu* dæi falfo concepcrant,

QV AE S T I Ô.

Sed hicquæftio nobis nafcitur, quomodoApoftoIus hoc locoafterat id quod poftea hoc ipfo capite diferte eft negaturus. Hie quippe dicit, ludæos B peromnem modum multum excellere Gentes infra uero cum rurfus interro gaffet,Qiiid igiturfExcellimus cosfrefpondet,Ncquaquam.Qiiomodo ifta' nondiferepant f Optime conuenit utriq; loco, ft fpédîes quatenus ludæi exz cellant Gentes,amp; quatenus non cxcellant.In eo cxcellunt fcilicet, quod fin/ gularia diuinitus beneficia per circumcifionis fymbolumaccepcrunt, quæ Gentibus nonfuntconceifa, quæ tarnen magnam in feutilitärem compræ/ hendenmt.ln eo uero Gentibus æquales funr,imópeiores ctiam,quod diui/ nabeneficentiajfingulariilla, maleufi,nihiloampliusueram iuftitiam alTe/ quuti funt,qu'am ipfæ Gentes quæ ilia carucrunt.

Et ut intelligatur dare quod dico. Pone duas domos fub unius patrisfai/ hiilias iure ac tnoderamine conftitutas,qüarû alteri data fit lucerna quæ per omnem domum nodis tenebras iliuminet,amp; copiam inoffenfeagendicon/ uerfandit^ faciat,alteri uero non fit data;

Deinde pone domcfticos cius domus,in qua lucernæ beneficium eft,praê nimia fomnolentia pigneie ira torpidos, ut illo no utantur, ftd uel altum dortniant,uel ad Iucernam,utut claram,cæcutiant,ô(: paflim ebrioruni more offendant,aut dono lucis peruerfe abutantur.

Hie te rogo,quid ifti habcant in quo altcrius domus familiam excellant? Dices, multum omnino. Rurftis uero dices, eos nihil plane differre abillis, propterea quod æque dormiaht S)C errent afç illi,imo dices cos efle peiores.’

Ita plane habet conditio ludæorum amp;nbsp;Gentium. Atc^ hic indes, quam no folùm fibi ipfi non diferepet Apoftolus.Scd quanta efficacia ÔC euidentia, i/ mb quanta prudentia concedat,imcgt;aflerat ludæorum prærogatiuam mul/ tam omnino eire,atque ex eo ipfo unde ipfi rcliquos faftidiebant, reliquis e/ uincateflepeiores.

Pn’mum quidem,quod cohcredita funt iiïis oracula Deh

Hiclocusaut habet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;indidione TipiSp, cuiuidetur fubqcidé/

bcreyî^T4Ç«F,'J35t7T)(zj(fl«Âslt;5T«.Autlegendumeft,primum,pro prætipuo Ôi:

fl prima/

COMMENTARII

primario^quaflquàmiRud Eraf noli t.Origcnes ùa legit Quod pn’imimiH/s ■* concredita funt oracula Dei,quafi Paulus hoc commcndet,quod ludæis prt mum ante alios oi aculaDei præftita fint, öd' non inagts Ümpliciter quod ilz lis concredita funtquæ Gentibus negata,

niud,-?« A»5/j«,quidam ucrtunt oracula, quidam eloquia, quidam promii/ fiones. T u uero ifta fimul omnia retfîe intclligcs.

07Ï u9jïfcvö«ö-«v 'lie XayiK 'tS^ Græcifmus eft, Græci ita dicunt, 'rlh nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T«i/Tiu/iCOmmifïum eft mihi minifteriû illud. Et Paulus alicubi

i.Cor.9.Gal.i.Tit.i.-BXi-zrts-lt;rt/ga« ygt; tva)},tZiô(/.i. côcrcditueft milii Euangcliû»

Ollendit hic Apoftolus quam habeat utilitatê, quam prærogatiuâ circûd fio Et cum infràcap.9»plura reccnfcatjiic unû tantil ponit, fed talc quod om nia reh'qua infc c^ledatur.Nempe,qiiod ludæis pre Gentibus côcclîà fint oracula,ôd promiflionesDei,quibus feDeus pollicitus efiforeDcum Abra hæ ôd ièminis illius,bencdidurû illos,habiturumq5 utpopulum pcculiarem, ôdc.lfta fane omnino funt eximia ôd mâgnar pf ærogatiuæbid quod ôd pafiîai ' nbsp;nbsp;in icripturis cômendatur. Vide Dcut.4.ibi fie legtmus : Hæc eft enim ucftrà

fapientia ôd intelleôus coram populis,ut audientes uniuerfi præcepta hçc di cant.En populus fapiens ôd intelligens,gens magna. Nec efi alia natio ram grandis, quac habeat deos appropinquantes fibi, fient adeft nobis Deus no? fter.Que eft enim alia gés fie in clyta,ut habeat ceremoniasïuftaq? indicia Sf iiniucrfamlegê,quam egopropono hodieanteoculos ueftros rÉtPfal.H?» Annunciat uerbum fuumlacob, ôdiuftitias ôd iudicia fualfraeli.Nonfecit taliter ullinationi,0d iudiciafua non manifeftauiteis.

Tu uero nota, quod ôd Chryfoftomus obferuauit, eâ poni ab Apoftolo» quae magis Dei bönitatê quam ludæorum probitatem comendant. Non diz cit,quod oraculis Dei crediderint, fed quod ilia diuinitus acceperint. lam fi fan's efiTetacciperelegem'aDeosfruftraMofesDeutcronomij 4.dccuftodja g diuinæ legis fubiunxiftet.

Qjiidtnim fi quidäm fucrunt increduli;'^ Qiiia commendabat utilitatem circum^ cifionis inco,quodludæi oracula diuina acceperât,uidcbatmox regeripofi fe à Gentibus.Et quid eft,quod oracula diuina accepcrunt,cum illisnonac/ quicuerintf Qiiæeftifta utilitasp

Ifticogitationi occurrit,oftendcnsnihilominus magnamefle circumci/ fionis utilitatem,ctiamfi quidam non crediderunt,

NumpcrfidittiUorumfidcni DacuacuMitf) Eides Dei pro ueritateDei accipitur, ut ôd mox liquet cum dicinSit Deus uerax.Rurfus alia interrogatione urget impofiibileefrc,ut propter quorundam incredulitatem nulla fit utilitas con/ creditorum oraculorum Dei. Q.d.Scio quofdam incrédules elfe, uerùm ex co non fcquitur nullam effe utilitatem ex oraculis Dei. Alioqui oporteret fi/ dem Dei quorundam efle incredulitate fadâ irritam, id quod eft impoftibi/' le.Itacp tuetur hac abfurda confequentia minorcm,quae eft circumciios prç^ rogatiuam habere ex oraculis Dei.

Abßt.) Hac negatione exprimit abiurditatem intolerabilcm efle, hoc co/ gitare de Deo,ut fidcs illius noftra perfidia reddarur irrita.

sit Deus urrax,omnif autem homo mendax ) Chryioft.ifta legit per conceflîonê,ad bunc modum.Quid eft quod quidam non crcdideruntfucl quid eft,quodfi/ dem Dei erga quofdâdefendo uerbis illius incrcdulos.^Efto fit omnis homo mendax,ut ôd icriptura habet. Qin'd tû Deus certe uerax crit. Poteft'ne io/' credulitas mortalium Deumfacere mendacemf AbCr. Viurpatautêfcriptu'' ræteftimonia,cxPfalmis $«.ôd nlt;s.quibus fua corroborât.

OMNIS HOMO MENDAX.

tD intercanotanduuideturdeuerbo -^3,id cft,mcntitus eft,quod pro defy cere aliquando fumitur,ut de aquis no deficientibus Efa.sS.legitur id eft,non deficient,cuius refpedu quidam hic Apoftolum,dcindç^ Dauiz dem exponût ica,ut accuiètur ortinis homo dé eo mendacio quo iallii homoj non

AD ROMANOS,

non iudicio,no animo,fed impotentia ueritatem præftandi, id quod feren/ dum non eft.Maior eft enim corruptio humanx naturar, quam ut hoc fenfu ifti accufan'oni fatisfiat. Mendacium triplex eft.

• Eft quod fit impotentia cum non poteft. i ludicio errante cum no in/ telligit. I Animo cum non uultetiam quod re(ftum eft præftare mortalis. At^ hoc triplici mendacq genere mendax eft omnis homo.

Quemadmodum fcn'ptum eft,ut iuftificeris in fermonibus tuis,8;c.

Ad maiorem declarationê SC probationem huius loci, inducitdicîîum Da Uidis ex Pfal.si.Cuius di(fîi expofitio non omnibus eadem eft.

• Primum,quidam exponunt ad cum modum,ut illud : ut iuftificeris in fcr tnon.referri debcat ad initium Pfalmi,Miferere mei Deus, SCcut iuftus ap/ pareasin fermonibustuis,fiuequibusmihi regnum pollicituses,liuequi* bus mifericordiam 5C pecatorum remiftïonem promilifti, ueniam orâtibus» Q.d.Etiam fi ego indignus lim,tu tame dignus cs,qui uerax depræhendaris. * Deinde,quidam exponunt ita ut ad proxime pracccdens, nempe,tibi fo/ li peccauijSCc-rcfcratur.Sed ifta Icdlio cautioncm requirit,nc abfurditati Io/ eus detur. Abfurdum enim effet Dauidi dicere. Ideo peccaui ut tu iuftus efz fes,SC in iudicio uinceres Nam certe non hoc finepeccauit, id eft, non hoc peccando refpexit Dauid,quicquid Deus reipexerit.

gt; Chryfoft.refert ad illudtSit Deus uerax,omnis aute homo mchdax. Efto lit ocs homines feedus Dei uiolarint SCperfidi fucrint.hoc illuftrior eritfides fiC ueriras Dei,qui nihilominus promiffa fua feruat,atqi ideo in iudicio uirtz cet. Apertior effet huius loci lenfiis,fi illud nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;per Grafcos uerfum eff

fet,non oTTamp;if fluffed lt;/î«7lt;,id cft,non,ut5fed,propterca,quapropter, ideo,ut Ic gatur:Tibi foli peccaui,SCc.Qiiapropter quod ad me attirict, fi in indicium rapiaris, certe uidîor cris. Et plane ilia dieffio æque poteft reddiper B proptcrca,atcp pcr,ut.

Verum ita uifiim eft ipiritui fantffo uertere, non fine ratiohe. Magis ehim fpedanda eft prouidentia Dei in his rebus,quam quid nos peccando fpedîa/ iicrimus.Ccrte illud conclufit Deus omnes fub peccato,utomnium miicrca tur,magis tangifur per ut,quam per propterea.

Origenes in eotOmnis autem homo mendax, fophiftis cauillandi occa/ fionem aufcrt.Poteratenim oggeri. Si omnis homo mcndax,ergo SC Paulus mendax,0C Dauid.Siilliquolt;$mcndaces,ergoquoddicuntnon eft uerum* Si uerum non eft,ergo non eft omnis homo mendax.

Huie iwZ-spt«?»« ita occurrit,ur dicat Dauidem ÔC Paulum hon ex fc,ut ho mines, led ex fpiritu fandio hoc dicere. Veriira non moxmendacium eft quicquid homo dicit.

Illud.In uerbis tuis.Q_uidâptOjpromiflîonib.Dei,quidâ pro,in cauiatuai Illud, iuftificaberis, pro, apparebis iuftus. Nam alioqui Deus ill/ ftus eft etiam fi ex noftris peccatis iuitiria illius non appareat.

STATVS HVIVS SECTIONIS.

Circttmci{i exccllunf Center.) Hane propofitiohem probat ad hunc modtim*

’ Quicunque præcipuis donfs à Deo honorati funt, illi excellunt minus honoratos.

1 Circumcifi prat Gentibus dono oraculoruhi Dei honorati funt, Érgoî

I Circumcifi excellunt Gentes.

Minor non egebat probatione.Erat enim mahifefta*

Maioruidebatur probanda. Nam moxoccurrebat. Quid quodoracuh'i Dei honorati funt,quibus pleriçp illorum fidem non habuerunt f Q.^nd pro/ fucrunt incredulis oracula Dcif

Ifti obiedioni occurrit,ut maiorem tucatur,per ea quç ftibdit. Num inerc dulitas illorum fidem Dei irritam fecit.^Et : Imb, fit Deus uerax, omnis ante homo mendax,ficut fcriptum eft,ut iuftificeris in fermonibus tuis,fiCc. Quç

f s probatio

GOMMEN TARU

probatfo duplici notninc firma eft. Primo per arg.ab abftifdo.Deinde per A iententias fcripturæ.P/aL5lt;ï.”ô.5’.

Videmushicquamodcratione eximcnda fit pnrpoftcra fiducia in exri/ monias óC beneficia Dei. Nempe ita,ut caute non reijciamiis ca que in fe bo na funt.Sedut illamagnifi'cedeprædiccmus, amp;nbsp;interca ramen reqciamus co rum fiduciaTijqui falfo fibi i'pfis dcillis blandiuntur.

Priinum (]uod illii concreditdfintomculdVici-') Qiiantum fit beneficium Dei, finer/ bi fill oracula populo conceflerit.Contra cos, qui dicûthodie,Quidprodeft illadodin'naEuangcIrjfPauci funtqui dia bene utantur.Infràio.poftcaquam pcrcxclamati'onem dixiflet, Qiiam fpccïofi pedes, dCc.fubiunxit, Scdquis credidit auditui noftro Sic prædidum eft, quid ergo mirum fi fie uftiuenitf

Quid cnimßcjuiddtn non crcduntd^umincred.illorum,) Hic duo notanda ftint. Pri/ mum quanta fit confolatio, quod adeb excellens cft ueri tas ÔC bom'tas Del, ut per incredulorû improbitatc caftari nequear. In mundo ita habet, ut fub/ l'ndc boni per malorum improbitatem promdîispriuentur pn'ncipiim do/ nis,apud Deum uero non l'ta.

Dcinde,ut ôC nos ad eum modum ucraces SC boni fimus, ne quorundam improbitas noftram bomtatem irritam faciat,fcd magis commendet.

vt iu/lificerlf infer.) Videmus hic quid cogitandum fit, cum quafi in tudi/ cium uocauen'mus Deiim,propterea quod nos uidetur durius ah'quanto caz ftigare.Hic in memon'am reuocanda funt quæ dch'nquimus, quorum conlÿ/ deratione admoncamur,noftram efle culpam,eamcç tantam, ut quanrumuis caftigemur,nihdo tarnen minus gloria iuftitiæ Deo,nobis Uero ex iniuftitia mérita debeatur confufio.

Cogitemusetiam hoc loco, quid futurum fît ilïis qui ueritatem Dciafif mendacii arguunt, immo hærefeos condemnant, alq itnpijßimerident, ubi in extremoiudieiod3mn3to,totoi{npio mûdoiuftificabitur inftrmonibus fuis Deus ôô iiidîor cum gloria apparebit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;®

Quod fi iniuftitia noftra iuftitiatn Dci commcndat5amp; cæücrd.

Dixerat tam abefte,ut quorundam perfidia incrcdulitas Üdem Dei eiia cuarit,ut neq; ex co quod omnis homo mendax cft,ucritati Dci quicquâ de/ ccdat,immopeccatisnoftrisfieri,utiuftitiaDeireddaturclarior,addult;fto lo CO ex Pfalmisjid quod nihil uidebatur fonare aliud, quàm fi dixifletapertis iicrbis, iniuftitia noftra iuftitiam Dci commendat etiam, tam abeft, ut cam irritam reddat.Promifit autem fe fore Deum iftius populi,id abftp dubio iaz ciet,tametfi plericp illi fidemnen habeani.

Hæc uidebat Apoftolus tanquam paradoxa, malignis ingentjs occafio/ nem fore ucrifimilcm, unde calumniam ftruerent, atep idco ifta'^iK€xcramp;ac digrcffiunculafiniftræ cogitationi amp;nbsp;fophifticæ collcdîioni uiam preduditr

Colligebant autem ex præmiftîs duo abfurda aduerfarij. Primùm. Si ne/ ro iniuftitianoftra iuftitiam Dcicommcndar,quiddicemus,^Ân non iniuz ftus eft Deus, qui infert iram,id eft,qui uindicat noftram iniuftitiamf Alte* rum, Siiniuftitia noftra iuftitiam Dei commendat,peccandum igitur eft ' mala facienda ut eueniantbona.Bonum enim eft,iuftitiamDci commenda tiorem reddcrc. Ergo fimus iniufti, ut noftra iniuftitia iuftitiam Del corn* mendatiorem reddamus.

Habent autem iftæ cauillationcs fophifticos paralogiftnos ex fallacia ac/ cidentis ftrudîos ad hune modum.

I Qiiicquid iuftitiam ueritatem Dci commendat illuftrem reddit, laU dabilc eft, nedum indignum quod puniatur.

Z Iniuftitia noftra iuftitiam Dcicommendat illuftrem facit, $ Ergo laudabilis cft,SC indigna quæ puniatur.

ADHVe.

I Qilifquis punit benemeritos,iniuftus eft.

AD ROMANOS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;Jÿ

Ä * AlDeüs hoc facit,cum punit peccarorcs,tnfuftos,Ô!Î’mendaccsCnam il? hfua ihiuiîitia iuftitiam Dei commendanres,uticp de iHo bene mcrcntur.) f Ergo deus puniens mortalium iniuftitiam,iniufiiis eif.

Fallacia eftaccidentis, qua fcilicet tribuitur ipïïrei, quod compctit accï? denn'jid quod non debet fieri,nifi fit accidens eflcntiale.

Resefthocloco,iniufiitianofi:ra,cut commendatioiuftitiædei accidens cft,quod fcilicet non in fe habet,fed aliunde, nempe ex bonitatc dei, pecca/ tisnoftris bene abutentis.Laudabile fane efi,commendareiufiitiam dci,fed hocpeccatum noftruin per ïe non facit. Net^ nosideo peccamus, ut dei iu/ ftitiam commcndemus, proindepeccatis nofiris non competir, quod illius accidenti côpctit.Non clh igitur iniuftitia noftra laudabilis, fed damnabilis, atq? idco dignaquæ puniarur,ncc deusiniuftus qui earn ulcifcitur,ièdplane iuftus. Similis paralogifmus undealterum abfurdum cognofcas.

’ Morbi magnitudo commendat precium medicinæ.

» At preciû medicinç cômendare Ôl illuftre reddcrebonû eft 6C cxpetêdû. î Ergo morbus bonus efi,amp;^ expetendus.Non fequitur. Nam morbus hoc in fe non habet,ied per accidens.

A L î V JÔ.

* Tenebræ luccrnam acccnfam illufircm reddunt

ï At lucernamreddere illufircm iucundum eft.

î Ergo tcncbræ iucundæ funt,fallacia eft accidcntis. Non cnim hoc eft ek eftentia amp;nbsp;natura tcncbrarum,(êd ex accidcntc,quod fane iucundum eft, te» nebræ ucro per fe iniucndæ funt,qua’,nifi' clfet claritas lue is in fe tanta, que/ admodum rcliqua ita amp;nbsp;lucem obîcurarent. Contraria contrarîjs, ut hic an/ notât Origcncs,mutuo collata, fefeprodunt 6ô illuftria reddunt. Ita Sauliô improbitas,probitatcm Dauidis illufircm reddidit £lt; commcndauit.Et con uicia Semei Dauidis patientiatn,amp; defeCtio populi ad Abfalonû illius mari/ fuctudincm ôd fidem claram reddidit.Verùm hoc non cxfeipfis, fedper ac/ cidens:undcneq? Saulis improbitasineq; Semei conuicia, nec^ populi defez âiolaudcdigna,fcd magis damnabiliafueriinti

ALIVD.

Talc argumentum efficics excontrarió.

» Quicquid pcccatum auget, irariicj operatur, Ôômortem adminiftrat, de^ teftandum eft.

i At IcxMofiitafacit, teftcApoftoIo.

’ Ergo lexMofideteftanda eft.Quomodo itaqucfandla dicitur SC iuftaf HictribuiturIcgi,quod non lex, fed accidensillius facit, per improbitateni mortalium,atcß idco admittitur fallacia accidcntis. Culpanda cnim non eft lex, fed magis noftra corruptio, quæ facits ut quod ad uitam datum erat; mortem adminiftret.

ALTERVM ABSVRDVAî ItA HABET,

Faciamusmala uteucniantbona. Hoc eft,fi noftra iniuftitia iuftitiam dei comendat, bonum eft, utiuftitia dei commendetur, fimus iniufti, utbo/ nûhoc cueniat. Rurfus eft accidcrifis fallacia,quæfatts patet ex præmiftîs.

Tale eft ac fi dicas: Lædamus infontcs,ut cxerceatur illorû patictiä,SC red datur illuftrior.deinde SC locus fit mifericordiæ iuftorn,qua foletur lugêtes.

Occidamus homines,ut habeant mifericordes quod fepeliant.Et deus ha/ beat,in quo fuam potentia in die rcfurrcóionis declarer, fufeitans mortuos.:

Merctrices ôé pcccatorcs præccdcnt in regno dei.Simuè ergo metetrices 6ópeccatores,utin regnum dei reliquos præcedamtis.

DE SENTENTIA CHRYSOST. ET AAîBR.

Ifti locum hune ita exponunt,utintel!igantApoftoIum no hocuelle,nefn pe, quod iniuftitia nofira Dei iuftitiam cómendct,fcd iftud tan$ calumniS adiierfarioru inducere 00 rcfellere, ut rem abftirdam per aliam abfurditatem tctundat.Q’d.Sed hie dieentaducrfarij mcinoftram iniuftitiam Dei iuftiti3

£ 4 commeffz

A

lt;t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARIÏ

comcndare 5C illuftrcm reddcrc. Quod fit abfiirdum) uef ex bis QUæ inde abfurda colhgi poflent facile apparet. Nempe, Si iniuftitia noftra iuftitiatn Dei,utipfi,exuerbis mcismale colligunt, cómendarct óóilluftremfaceret, fequeretur Deü iniuftu cflejqui iilcifcerctur peccata noftra,ó(^ facienda ma/ ïaefie,utbona eueniantjquibus quid poteft abfiirdius dicifVnde quidâ col/ ligunt rctrogadu ad hunc moduin. Deus iudicaturus eft mundö, ergo opor/ tet ut iuftusfit,etiam in eo quod peccata uindicat iudicat. Nam nifi mun/ dus peccaflct.immerito à Deo iudicarctur.SiDeus iuftus efi,in eo quod pee cata iudicat èC damnatjcerte no poterût nofira peccata iuftitiam illius com/ mendarc. Alioqui damnarenrur bene meriti,ncc pofiet Deus iuftus eiTe, qui ulcifceretur bene meritos- Veriim fi rede ÔC exadius reputes quid Apofto lus agat,deinde, SC no fcquantur ifta abfurda etiâ ex eo quod iniuftitia no ftra iuftitiam Deicômendaredicitur,magis,opinor,arridebit prior fentêtia.

INTERPRETATIO.

Mumanomoreloijubr,') Parenthefiseft.q.d.Itafolctratio humanade rebusdi/ uinis argutari. V ult enim oftendere, ifta fe non ex fua,fed magis peruerforiS fententiainferre. OrigcnescomemoratquçdamexempIariaGræca habe/ re gt;«£amp;’tù'éçôi7nyu'd cft,aducrfus homine, utlegas ; Num iniuftus cft Deus qui inducat iram aduerfus hominesfEtilIud Atya referas ad fequens. Abfit ut quia dixerat,?! fcfyfxÂ*; fubiungatur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mP 3 fCH nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hoc dico. Abfit. Sed

iimplicior cft communis Iccftio»

Abfit.) Qiiia iftae illationes inferebantomniu abfurdiftîma,idco fimpIicitcrperncgatjSC à feretjcit cam impietatc,qua Dco autadimereturiu dicium iuftum,aut tribueretur iniuftitia.Duplici ratione no poffet Deus iu/ dicaremundum. ». Quod mundus ut bene meritus immerito iudicaretur» ». Quod Deus ut iniuftus alios iudicare nô poftet.Ita facit 6C infra cap.*« ubi cum dixifletjubi abundauit peccatû,ibi abundauit 6C gratia,ftatim initl f ligens quid finiftri mortalium malignitas ex eo illatura cfletprcoccupansdi cit: Quid ergor'Manebimus ne fub peccato.ut gratia abûdet f Kîox ftjbijciK Abfit.Eratcnim abfurda illatio.

Sienim ucritas Dfiper meum menJdâum.) Ifta nô dicit Apoftolus ex fiia fenteniia» fed magis per imitationem, reproborûprauitatem ipforum quafiuerbisex' primit,non quod ipfi ita fentirent,fed quod iftam abftirditatcm ApoftoJoui buerent-Nam fubdit,perparenthcfim quemadmodS de nobis maleloqutuv tur,SC ficut quidam aiunt nos dicere.

Et nô potius guemadmodu de nobis mAlcloquuturJ) Eclipfim b abet bic locus. Nädeif deraf uerbu alii^d,ut legas: ac no potius ita agimus,fcntimus ucl cogitamus* Quorum dumnutioiufta eH.) Bifariam legitur-Aut ut intelligas iudicium cotu® qui ifta dicunt SC carpunt, quo uidclicet ipfi eas abfurditates condemnawt» unde quidam Iegunt,quod ipfi fane merito codemnant. q.d. Quod fiiftacx mets uerbis fequerentur,merito me cohdemnarent. Aut ut Icgas, qui metv to condemnabuntur. Vultautcm Apoftoliis hoediefto oftendere quam nus fit ab ifta fententia,ut Dco rribuat iniufti'tiam,patrocinium^ ferat mor/ talium iniuftitia*, ut nihil talc fit ex ftiis uerbis inferendum. Nambocipfigt; quod feiunt abftirdum efte,fi dicas DeS peccata noftra, nifi fit iniuftus, co«' dcmnare,confitentur noftram iniuftitiam merito damnabilem elle. ErgocS fint peccatores,rcdle proprio iudicio damnantur per diuinam iuftitiam,gra/ tiam Dei répudiantes.

o R 91K. r. nbsp;nbsp;nbsp;si iniuftitianofira.) Videmus hie quo aftu Satan conetur perpetuo dotftrinani

Euangelq SC gratiæ Dei horrendis calumnijs dcteftabilem 8^ fugiendam red dere,ut nihil miröfit,fi hoc nobis ufuucniat,cûamp; Apoftolo acciderit- VerS hoc ut no ncgiigêtê redditApoftolu in fuis fcriptis,fcd magisuigilantê,ita et nos reddere debet cautiores,ne noftra culpa locus calûniandi def improbis.

gt;B 91X« 11. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quo enim pdilo iudicaturus effet Deus mundumc} Obferuandû eft hoc Ioco,quo

modo repellêdæfint impiae iliac cogitationcs,quibtis iniuftitia noftra ita pal liatur

ADROHANOS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«9

IiaturacdefehditurjUtnobfsiuftinajDco tnbuaturiniuftitfa,tanquam is j'n culpa fif,quod nos peccamus.Ncmpc nó cfl'e tracfïandas ac dilputandas tlïas cogttationesjfedfimplicitér ut abfurdiïTSC impijlT.pernegandas ól reijcienz dasjinentesq; no liras magis in co firmandas^Dcum cHe niftum iudiccm,qui neminifaciat inîiirïaiTi;, atq;ideo redicpcenas Rimpturûdenoltra iniußitia» Paulus ta’cs cogi'tationes uno ucrbo afereijcit.Jdem nobis faciendü, fa/ tcamurplànCjnô poffe nos abfurdas ifias confcquentias inrelligere,illud ue. ro indubitato fcirc,Dcum eflciudiccm iuftum,quiiudicatuius fitorbcin.

IJdmi^imodoiudicabitDcustnundum;’') Videhic quam ccrto ftatuat Apofiolus obs e r; mundum ludicandum elFc à Deo, ut cx eo lulhttam Dei tucatur. Ncijj em'm nbsp;nbsp;111-

poflet Deus,fi miuftus clTe^mundn ludicarc. At ïudicabit mundum-Hrgo lU ftus clt. Ta ccrto ergo ludicabitur müdus certo Deus luftus efi iudex.Cu randn i'taq? nobis client à mundi malitià fegregemur, ne cum illo condemne, mur.Magna crit illius condemnatio,quia immenfa funtdclióa-

'Eacidmus ntdld ut euenidnt l)ond,guarum ddmndtio iufld eß.') Hoc nos fæpc rc ipfa dici/ o b s E R; mus,quicquid orc fimuIemüS.Quot ftruimus fraudes,ut quæ mala facimus, nbsp;nbsp;11 » i.

aefeimus effe mal3,atq; idco etiatn excufamus’.palliätes bona indcucnire di camusfut exempli gratia.Quidam diuites.quando luxus gratia corripiutur» qui ita mailifeftüs eft QC enormis, ut excufatione opus habcat aliunde peti/ tajmox regcrunt.Ätqüi multa bona inde redeunt ad pauperes operarios ma-nuariosacdiurnos,qiüinde fuftentantur,quafipropterealuxurictur,utpau peres alantur,amp;5quafipauperesfineIuxudiuitumncqueantaIi,Sónómagis-ipfifuadèfyderiarequantur,Slt;paupereshoncftioribusmodisaliqueanr.

Ita quidam turpiflïmaacfceleratiffimalupanariahoc nomine defendunt, quod cx eo multa bona proucniant. Quibus dicehdum. Non funt facienda mala uteucniant bona.

g Quidigiturc'Prdcell/iiiusç') Propoficûtrât Apöfiolo declarareôôeüincerc,nctÿ Gentes cx philofopbiæ cognitionc ÖC ftudio,hetp ludaeos cx legis amp;nbsp;legaliS obferuantiaru adminiculo ucram iulhtia apprçhcnd/iïe, fed utrosep peccato res coi'athDeo irtcxcufabiles effe,ita ut nulla in rc ludæi gentibus melio’= res exiffant.Occurrebat magna effe ludaorü diuinitus cóceflam prærogati Harn magnâ effecircûcilÎDnisutilitatêjnêpeaccepiffcoraculaDei gentibus liegata,iiidebatur negate dignitatë hüius populi qua feriptura tot locis com mêdat ôfextollit.Huic offenfîoni ôifufpicioni occurrit digrelîîûcula aliqua* qua tam abeft ut neget,ut etiâ pleno otefateatur,affcrat, ÔC tucatur etiâ con/ tra Græcorû quorundam impietatê,iffam ludæorn prærogatiuam ôô circûci Ronis utiliratc,etiam fi il’anôbencfintufiludæi. Cum autemiOudegiflet^ utdebatpcriculum elTerurfus ex ludæis,he illi pro fuo more earn ludaicæ di gnitatis confcffîonê ôi âfTertionê pro confirmandö fuo fupercilio aduerfus GenteSiSi ftabiliendapra’pofterafiduciain obferuantialcgis,propri»£3?iu/ ffitiæ perfuafioncpetuerfæ abripcrêt,£c côtra Chriffigratiâ in fuam ipfôrû perniciem obftinate abuterêtuf, ac dicerent: Adbuc igitur Gentes præcelliz mus, adhucCor?mDeo acceptiorcSfumus reliquis, adbucmeliores futnus Gentibus.Huicfalfæopinioni utfimul ibffitutû fuum,utcoeperat,exequere turcommoda tranfitionc,per occupationemoccurrit,dicens:

Quidigiturc’PræccUimusc’') Q.d.Cum itaq?res ludæorûhabeantad bunc mogt; dum,ut multum excellant Gcntes,ergô Gentibus melioresfumus,ôi potioz rest Quid ergo eff quod ludaeos Græcis ad£cquaui,imó prope infra GræcoS abiecicNullo modo,inquit, præcellimus, fed ffmilcs fumus Gentibus pecz catorcs amp;nbsp;nos.Quod autem non dicit,Pra£'ceIlunt.Ted præcellimus,quo uer bofeiplum quoq; conumerar,0L ineo,quoddeludæis erarpofitUrus,netnpe æque peccatores efle illos atq; Græcos,côtnunicat, ad hoc facit ut eo reddat tolerabiliorê admonitionê:nâegre ferimus,ff ita corrigi uideamur,ut qui fo li praui fimus.Ita infra no dicit,Sciris aSt,^d quæcûq5,2lt;lc.led fcimus,etc^

Sed hie dices,Ergo SC Apoftolus fic corruptus crat,quetnadmod5 defejiz

bit

7« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COÄMENTARII

bit hic ludæos ÄT Græcos utiq?, fi naturae pcrucrfitatcm refpexcrîs, in qua cum reliquis mortahbus communicauit.Id ipfe quoq^ confefîiis cft dices: Non eft fri carne mca bonum.Quod uero taha in illo non aperte dcpræhenz debanturigratiæ Chrifti opus eraf.

Phyflognómon quidemex eorum numero, qui ié mortalium ingénia ex habitu corporis ôô orislineamentisdepræhenderepoiTeiadantjinipedlo So crate hominem fatuumacftüitumjmulierofum, fixf pæderaftcn, uinolentum Sgt;^ intemperantem ciTe pronunciauit. Cum indigna« amici,homini dira mi/ narêtur,Socrates cohibês illos refpodebatjNihil plane mêtitus eft,fed quod natura fum,hoc certo ac uere pronûciauit,nâ omnino talis eftem,nifi me phi lofophiæ comifiifem. QUæio an non Paulus ueriusdiceret, omnino talis eném,nifi megratiæ Chrifticomififtém Proindehac inre no eft ipedîandu quid gratia contulerit credentibus in Chridumc'Sed quales natura genuerif.

Illud, Nullo modo, cum emphafi dixit, qua quidem uerbis ludæos nullo modo meliorcs elfe Gentibus dicit,feniti uero intelligitomnium eife deplo/ ratiftîmos.Plusenimfignificatquàmdicif. Qiiidnanqp aliudeftquod ilIos quidem propter fingularia Dei beneficia fupra Gentes extulit,quod uero ad uitæ probitatem altinet,iam Gentibus meliorcs ciTe pernegatr

Maluit àutern innuere qüod uerum erat,id(p ipfis ludæis expendendS daz re,qu*am palàm edicere,rtcuidelicct contra ueritatera iritatiores redderêtur.

lam enim anted probauimus cdußi redditif-') •nQgt;ftltet(r«{nêct nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Poteft etiâ reddl, an/

te accufauimus,ante culpaiiimus jôêc.qüemadmodum ÔC Chryfoft Jegifle ui detur,cum dicit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ise/'auuir.Eüautem Kficrnyofsif

aceufare,crimen intcndere,id quod ÔC uerbû nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fignificat, maxime cum

hocadiundîisponiturcaufis.Etcertefiperuerfitatem Ô6ludæorum Qc Gen/ tium confyderes,nihil necefle erat Apoftolo illam probarc,cum omniû rit manifeftiiîîma,fed fan's erat illam culpare tantum amp;nbsp;criminari.

Fecit autêillud cap.i.^iod Gentes atiinet,S^ 2.quod Iudæos,taxans ùtro tumep uitam amp;nbsp;corruptiirimam,argucns^ eos omni eflé iuftitia nudos.

luddos zj- Grtecot.) Per Græcos quidam intclligunt non quafuis Gcntesjiêd cos qui Græcorû inftitutione prudêtiores erât reliquis. Videtur ein Apofto lus in ifs culpandis opera fingularê impêdiire,qui prç alifs iuftitiæ ftudere ui dcbâfur.Nâilh's damnatis,qui inter getes philoiophiæ ôC inter ludaros Icgi ftudebât facile intelligebaturreliquâ turbâ iuftina iolida prorfus eife uacua» 1 Sub peccdto effe.) Id eft,peccato obnoxios efle,peccato feruire, iub illius Vf/ rannide captiuos ad omnem illius libidinem detineri.

» Vel ut quidâ exponût,reos eflé dânationi,propter peccatiï obnoxiosi

Quemadmoduinferiptumefi.) Satis quidemapertâ feceratiam antea, acculâuez ratep ludæorn prauitatê.Vcrüm propter incredibilem illorô obftinationêôfT hypocrifim etiâ feripturæ teftimonia,quibûs contradicere no poterant indu cit,utfine omni contradidîione euirtcat ludæos corâ domino cufpabilcs eflé amp;nbsp;gentibus nihilo meliores,imô etiam peiores.Nam tametfi in hoc cftutuz trofq; SC ludæos ÔC Gentes peccati arguat, Ô6 omni iuftitia priuet, iftas fed' pturastamêpropter ludæos inducit.Nam nihil laboris exigebat Gentesar/ guère peccatorum,id quod antea iam iulficienter fecerat.

Colligit autêifta fcript.teftimoniacxuartfslocis. ExPfalmis hincind^» deinde SiC ex Efaia prophcta,in quibufdâ magis fenfum c^ uerba appendens.

Totum hune locû quidam retuleruntin Pfal.i4.non uidentes,undeÂpoz ftolus omnia concgerit,putantcstpPfaImo ifta decflé,atcp ideoillircddenda eflé,quafi ludæi Pfalmum his ucrfibus fpoIiarint.Qiiidam uero anxif fiierSt, quomodo Apoftolû tuerêtur quiuidereturPfal.i4.adfcriberequæ inEbrço nô habenr,quafi nominatim ex Pfal,i4.iftalé inducerc dicat,SC no magis ex uarîfs locis ea defumat.In iftis anguftîfs amp;nbsp;ipfeHieronymus fuit,eo permUz lierculam Euftochium indudïus,ut ipfe comemoratin prologo Commenta/ ta;tj itf.in prophetam Efaiani'Sed uideamus locos ipfos.

À Ö ROMANOS

Non eft iuftuSjnè unus quidem,non eft qui intetli^at,non eft qui cx-quirat Deurujomnes dcflexerunt,fimul inutiles faéti runt,non eft qui fa cfai bonitatem,non eft ufcp ad nnum.

ïfta funt hadcnus ex Pfal.i4* Verum no omnino luxta reriem ucrbonimj fille qupd Ebræa fiue quod ad Græca attinet.De fenfu tarnen nihil dccedih

Illud. No» eftiuflus.) Apofiolo non faciens bonum idem efi-, quod, non eft fiiftus.In Ebræo eft,ïi1Ü T^’4?5? Non eft faciens bonum.In Grxco eft, ïk tsi muSy jg«s^ÓT{C7«.Non eft faciens bonitatemi

Illud. Nr unus quidem.') In Ebræo non habetur hoc loco,fed fubdetur poftca.

In GræcoIegitur,îsxfcsx(/tû)ffcw.Noneftuf^ adunumjquaniparticulam bis ponitGræcaucrfio,quainnoshabemus,

Non efi tjui intelliglt;it,non eft qui csc^iratDeuin.) Hie Apoftolus quædam ottiilït,ut' pote,Dominus de cœlo profpexit fuper filios hominum, ut uideatfi eft intel iigens,ôfc.Èx hl's defumpfitquodad propofitum faciebat.

Simulinutilesfttili funt.) In Ebræo eft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;corrupt! funt,Coputruerunt.Grç

CHS reddidit «jijsaâÿo-ori/.Inutilcs falt;fti funt,metaphoram Hebræâ relinquens, fenfum reddens : ita ÔC nos metaphoricôs eos qui inutiles funt, laborê fù f gientes,uocamus,flt;i«I,putidosjaddentesj du ftinchft von feule, Ita amp;nbsp;Ebræa diiflio fignificat fœtuit,putrefa(ftum eft*

Illud. Non eft ufcç ad unû, in Ebræo eft BÄ pN. i. Ne unus quidem* Corruptionem huntdiuenatur^f) Apoftolus ex fcripturis propter ludeoru pertina ciam probaturus illam ordine omniu reiftiffimo aggreditur, ad hunc modû.

Primum ponit in genere. Non efle iuftum, nc unum quidem, id quod fa/ Nontfliuflus, tisfuiflet non pertinacibus. Eft enim quafi quædam fummaria propofitio, summ^irw quod dicif: Non eft iuftus, ne unus quidem. Quemadmodum enim iuftitia propoßtioi omnes in fe uirtutes, utpote generalis uirtus, ita ôf iniuftitia omnis generis flagitia compleditur.

Non eft qui intelligat,non eft qui exquirat Deunt.) fam pcramplificationêattexit in^ AMphficatioite iuftitiæ membra,interna fimul ôC externe.Et quoniâ omnis iniuftitia in duo diuiditur. Non facere quod bonum eft. 2. Etiam quod malum eft facerej nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'°

ideo iftam accufationc,ut plena eftet,fimili ratione in ifta duo membra diui/ dit.Prius teftimonio exPfal.i4ifumptOjprobât:alterum exuarqs âltjs locis.

In priore membro primû quaC internam mali radicem ponit,diccns:Non eft quiintenigat,nô eft qui exquirat De5,quibus oftendittotum internû ho minem eftedeprauatûjdum probat neep intelligente efTenctçDeumexqui/ yquot;,^**”* rere, ut uideas ambasillius partes primarias illas, unde totus homo regituf ôC ducitur, uim ftilicet intelligendi ôf ratiocinandi, deinde SC affedîuûefle deprauatas SC corruptas,ita ut quç Dei funt no intelligat, QC quod peius eft^ Pfccdtuw congt; de Deoetiam nihil cogitet,nulia cura Deiafficiatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tw primai»w

Perpende uero,qu3m apte ignorantiam Dei præmiferit, üt intelligas fieri

110 poire,Ut rite Deû exquirant,qüi in rebus diuinis cæci ftint. NofTe Deurrl uita eft æterna.Ita ignorare Deum,initium eft omnis mali. Hinc eft quod Sa tan magno ftudio mentes mortalium in cæcitate amp;nbsp;ignorantia diuinarû re? rum dehnet, ÔC Paulus turpem Gentium uitam ifticæcitati acceptam fert* Namcorrupto iudicio,nequeuntaffe(ftus non effe peruerfi öf cortupti.

Dmnes deftexerunt.) Rede hoc.Quid enim aliud fequeretur, quam ut à uia Dei defledat,qui nec intelligihnec amat quod redû eft ÖC iuftum.^ Nam om nino tales affedibus fuis obftquuntur,carnales carnalibu^quemadmodum fpiritales fpiritalibus fuis affedibus obfequundant. V ide Eph.^.amp;r 4, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Simulinutiles faäifunt.) Hocex eoneceftario fequitur, quoddtxit eos àuia Dei deflexifre,id quod nihil eft aliud,quam quod fequitur, No eft qui faciaé bonum.Eatenus enim utilis eft homo,quatenus quod bonum eft facit.

Vides iam ad externam uitam progreflam maliciam effe, uelut fterilita/ tem ex putrida nbsp;corrupta radices

Nori

9

71 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARIT

No»efiufq; Adunum.) Quidam hkjUt Auguft.PïaI.«4.uR^ ad uniim» cxduff/ uelegunt,per unum intelligentes Chrïftum, quiuniis eximatur ab ifta corz ruptione humani generis, purus ab omni prauitatc, ÔC folus Deû intelligês, reqiurens,utilis,2C qiiod bonum eft faciens. Quanquam hoc per fe iieru eft, in loco tarnen non rede ponirur. Nam Ebræus non habet ufcp ad uniim, fed V'N Q5 pN, id eft, ne unus quidem. Et Apoftolus quoqj ifto loco non id az g‘t: ur probet Chriftum iftius elTe corruptiohis expertem.

Nonnulli cum Iiidæis facientes per iÿnecdochen arg.Apoftoli encruant» per omncs intelligentes, multos, quæ fane loquutio aliquando repctitur,uf, exiuit ad eû omnis Hierofolyma, id eft, magnâ rnultitudo de Hierofolyma. Aut uolunt Dauidem loqui de fui tantum fæciili hominïbus, îd quod no eft fîrmum,Quanquam enim arguat malitiam fuifæcuïi, inducit tarnen SCiplê tcftimonium fcripturæ ex Oenefi',cap.lt;s.taïe,unde probetj totam mortaliutn naturam eftc corruptam,idi^ teftimonio Dei,qui de coelo deipexeifit, ÔCc»

Proindenotandæ funt emphaticæ 111 æ loquutiones.Non eft qui faciatbo num,omnes dcflexerunt,fimul inutiles fatfti kmt,non eft ne unus quidem.

Obtjciunt multos in fcripturis laudari hoc nomine,quod iufti fucrint,ut Noe,Iob, Abraham,SCc.Refpondemus: Quod iuftidiôi iint, ex coHationc aliorum improborum didi funt,non ita ut plane fine peccatis fuerint. Sidiz cas. At qui tantæ improbitatis nô fuerunt,qUahra hïc omnibus tribuit Apoz ftolus. Rcfpondeo : Natura fuerût taies,gratia Dei falt;fti funt meliores.Pauz lus uero humanæ naturæ corniptionem in feipfa éxira encrgiam diuinægra tiæ ob oculos ponit,ut gratiæuiam paret.

Scpukhrumtif'crtumguttureorum,} Sequuntur odîo uerficulihincîndecxfcrîptu risdefumpti. Ifiud. Scpul.ap.gutt.eorum.linguis fuis dolofe agebant^ex Piâimo quinto deiumptumeft*

Venenum afp.exPfalmo mo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g

Quorum os.ex Pfaimo io,VeIocesped.5fcontritio8ifcala.exElà,57^

Non eft timor.Pfaimo i«.

Hifceuero lam alterummembrum humanæ corruptionis abfoluit, quod eft.malum etiam faccrc. Quanquam enim ad renrobationem noflræ corniz ptionis fatis fit oftendifte,ad omne bonû opus efle nos inutiles amp;nbsp;reproboSi quemadmodum reifte mala arbor dicitur, quæfteril scftêlt; digna,ideo q«3t: «xcidatunproptereaquod fruiftus bonos non adfert,tamen pergitetiamhoc oftendere,ncmpe elTe nos non folùm reprobos ad id quod bonum eft, fedez tiam ad omnia mala procliues, peflîmas icilicet arbores malosftuiftus proz ferentes. Dicititaque:

Scpulchrumpaumguttureorum.') Metaphora utitur ad exaggerandû ilîudquod anteadixit,omnes homines eflemendaces,quafidiccret:Ex ore ipforûquafi quidam fœtor mendacium, ôicorruptio ilia àffeftuS exhalat, utrededicas: Sepulchrum eftêapertum, undecàdâucrurn putredo fcétorem exhalans ft' ipfam prodit.Et pulchre refpicit àd id quod fupra dixeraf,corrupti funt. Vt oftendat, quomodo ilia interior corruptio ad extériofem uitam progrediaf. Sic Chriftus dicitMatth.*$ Ex corde ueniunt maIa,Sfc.

Linguis fuü dolofe agunt.') In Ëbræd eft, blandiuntur,quo uerbo notât nonfimplex mendaciUmifed ftudiofum,concinriatum,SCfubdoIum.

Hue pertinent ÔC quæ fcquüntur Uerienüm aipid.

Et nota quomodo ômnia exaggefet,ut faciat nos non fimpliciter mendaz ces per impotentiamjfed cUm iumma malitia,8C ad maximam proximoruoi perniciem, quod per metaphoram ueneni fign.

Item os eoriim pïenû eft. Non fimpliciter dicit,maledilt;ftio eft in oreeorûs fed os eorum plenum eft maled.

Ita Si illud: Veloccs ped.Non tantum dicittSanguinem effiindunt, fed, ut notet ftudium procliuitatem effund.fang.dicit ueloces pedes. Nam ad ea quæ libenter facimus,pedibus ueloces fumus, tardi ad ea quæ non lubent.

Ulud

AD ROMANOS; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;71

Ïlïud.Cwfnfto er wWwjjcrc.) Qiiidam exponunt pa{ïiiie,ut intelligas,talP bus omnia cedere calami'tofe ÔC mifere.Sed ad iftâs exaggeratione's ÖC angu ftiaspræfensmagisconucnit,utadîiueexponas. , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Viam^dcis nonco^.') Non tantum, non ftintpacifictj féd riéfciuht effe paci'fi/ ct.ut illud Hïer.i.Bcne facere nefciunt

üon eR timor Dfi «tnff oailoseorumi) Suniniam malt rcpctit:quafi diceret:Hæc o/ nmiaideo funtquodtimoreDei carêh't.

Scimufdutem,ctc.) Præoccüpâtio cft I quid ad nos ifta ? diduri erant ludæiY Ad uos utleg pertinent præ reliquis omnibus. Scimus’enim quod quæcuncg lex di'citjiftis di'eat qüæ fub lege funtjid eO,quibus lex data eft.

Et uide qùàm potenter glonam legis unde t«mebant,in ignominiam lUo/ fum uertat.Gioriabanturfibi ÔC non gentibus datam eflelegem. Redle, fei/ mus hoc inqui't.luxta illud: Non fecit tali ter omni nationn Pertinent igitur aduosiftaquælex dicit.Lexautem iftataxatininisquibusloqUitur: loquv* tur uero illiSjquibus data eft.Ei go uobis loquitur, amp;nbsp;uos reos facit tantæ cor ruptionis,ideocg coram Deo damnabiles. Legem uocat gerieraliter 5gt;C lar/ ux, geomncmfcripturamlàcram,PïàImosetiamamp;Prophetas,ÔLC-

EtnotanterdicitjScimusiEratforfangeneralisfententia inter ludæos. Et Sfiwut. tacite proprias confcientias ipforum per illam communicatioriem appellat, omnemiç diffimulationem aufert.

V tonne Of obturctur.') Gentium, cap.i.Iudæorû ifto. quanquam 6CGentium ifto. Notât autempulchre impudentiam hypocriticam,qua nos iuftos elle fimulamus,iftislocis retundn

Omniffiiundu!.) HocuolebatApoftolus^hoc agebat fcilicet.

Quiderj^o^ExccßimusC') Notaturclanculûingcniûnoftrû,quonosmagniæfti obse«, i. marnusjii à magnis uela muftis honorâtifuefimus,cum fimuspeffîmi.Qualî cogttîuodwtz mox bonus lit, cû diuinitus benefit. Ifli morbo occurrit eiiâ Mofes Dcut.9. n^e bonîMis h

^jonofliuftusEioneRfdcirns benum.} Vide hic quid fit efieiufturniÖL quæfitiuz

ftitia quæ defyderatur iri nobiSiNempe facere nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t«rfe wuimo”quot;*

I^on efi inteüigens. t^on rp: exijtiircns DaiiK») Radix malæ uitæ,cæcitas eft ÖC ignoz q b s e R. i u rantiàDci.Éphef.4. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-, obser.

Sepulchrum pdtcns^) Per ifias exaggerationes,admonemur, quàm non fimpli 111. citer mail,fed plane ita con upti fimus,ut ad omnia mala,unit magna,propez o b s e r; deamus. Hoc deqeiat noftrum fupercilium, ôr obturctnoftram impudentia *’ * ■ Sc hypocrifim,faciattp etiam aliorum tolerantes.

Qua,ppter exoperib.legis no iuftificabituromis caro in cófpcótu ei^.

Viderat Apoftolus,cx eo,quod circucifioni 5C ludaifmo plurimû dignita tis Sc utilitatis dederat,occafione augendi faftus fui fumpturos ludæos iufti tiarios multum de operibus legis gloriantes,atq; itleo ctiarn ifti malo per ali Îuot fcripturæloca occurrendö putauit,qucd SC fecit,oftcndens 6C probans udæos non elTepotiores in caufa iuftitiæ coram Deo, Gentibusi imb plus ctiam probauit, quàm probandum alTumpferat.Ex his enim quæ lex culpat in ludæis facile apparct ludæos peiores ettam efle Gentibus.

lam fubficit conclufioneni ex præmiirisjdicens: Quapropter ex operibus legis non iuftificabitur omnis caro in confpeóu eius. Qiiapropterc Propter quidrNimiriim cum tarn abeftutludæi, qui fub lege funt, quibuslex louui'’ tur,per opera legis iuftificatt fint, ut ctiam in uniuerfum omnes per ilia dam nentur,0C peccatorum adeo enormiiim, tantæcp impictatis arguantur, quid aliudfequitur,qu'am ex operibus legis noh iiiftificariquenquam.

Exoperibufte^if.) Variant hie pafres leronymus per Opera legis intelligitcir cumcifionêôC reliquas legis cerimonias. AuguftiCÔtenditqrnniapræcepia Iegis,etiâdecalogi,intelIigeridaeire.Ambrô.qüo^ totamlegêintenigit. Eç certenonimmerito.Nammoxfubditur: Perlegeni enim cognitio peccati. Deinde no folum no iuftificantcerimonialia^fed ne«ç moralia legis. ut enim Here dicit Aug.NullG omnino opus 8C præceptû legis eftjquod poffit homiz

g neni

74 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O M M E N T A RI I

Hem iuftificarc. Vo cat autem Apoftolus præcepta legis, opera legis, non A quod lex ca faciat,fcd quod ea lubcat, atq; idco rccflelegis dicutur opera, no ndei,qiio(^iii(ru amp;nbsp;tinpulfu legis fiant, no dudlu energia fidef,âf fpiritus» lioniufitjicubitur,') lufiificari eft pro iufto cenferi 0^^ haberi, Aliquando etiam pro iuftum fieri. Sedhic quærirur,quotTiodo coram Deo non iuftificetur, qui præcepta legis operatiir,cuius enim eft lex nifi Deif' præcepta legis ftint præccpta Dei.Et quomodo no iuftificatur coram Deo qui opera legis illius facitrSi apud cos non iuftificatur,qui ilia præcepta non dederunt, nihil mi/ rum fuerit.QLiomodo ucro no iuftificatur apud legislatorêDeum, quipræz cepta illius facitrDcinde, quomodo fupra cap.i.dixit:Non qui audiuntlegê rufti funt apud Dcum,fed quilegêfadîis exprimunt,iufti habebunturfQuo/ modo concordat,quod hie dicit:Ex operibus Icgis non iuftificabitur omnis caro in confpedu Clus'quot; Hac de re fupra fan's dixb oftendnç quomodo uz traeç fententia ucrafit.

Omnis caro.) Scripturæphrafis cft,pro uniuerfis mortalibus.Notantcr aiP CintinioJeufur/ tern Apoftolus hoc loco carnis didlionem pofuit, contra faftum ludæorûÔi^ patadtaio, opinioncm propriæ iuftitiædifputans,ut adfuam ipiorum cognitionem cos rnduccret,admoneret(ß propriæ SC communis infirmitatis amp;nbsp;corruptionis, carnis uocabuIo.Q.d.Quofcunq; mihi referas,fiue ludæosfiue Græcos, ca/ to funt,ut una didione dicam, corrupit autem omnis caro uiam fuam uana fîC infirmafada,SC ad omne bonum opus reproba.

incon/pcilueius.) Siftccarnem inconipedum Dci,cum uniuerfa fua iuftitia, amp;nbsp;omnibus uiribus ac motibus uteunep elicitis, quid quæfo erunt omnes il/ lius iuftitiæ,nifi pannus mulieris menftruatæfHabet enim emphafim relatio nis quod dicinin confpedu illius. Obijcitquippc cogitationibus noftrisim menfam illam amp;nbsp;perfedilfimam diuinæ iuftitiæ puritatem, ad cuius indicia quot;nbsp;etiam angeli immundi funt.Hinclob 4.ita IcgimustNunqtiid homo compa rationeDeiiuftificabitur, autfadore fuo purior crituir f Ecce qui feruiunt ei,no funt fideles,6C in angelis fuis repcrit prauitatê. quanto magis hi qui ha bitant domos IuteasrÖLC.Étcap.15. Quid eft homo ut immaculatus fit, Só ut iuftus appareat natus de muliere f Ecce inter fandos eius fideles no funt, Si cœli non funt mundi in confpedu eius,quanto minus abominabilis Siinuti lis homo,qui bibit quafi aquam iniquitatemfEt cap*J$. Nunquid iuftifi'eaW tur homo apud Deum,aut mûdus crit natus de muliercr’ Ecce luna etiam no fplendet,5C ftcllæ no funt mundæ in confpedu eius,quanto minus homo,pu tredo Si filiushominisuermisf Itaamp;^ Exod.î4.dicebat AIoyfesîNuIluscjin confpedu tuoperfeeft innoccns. EtDauid pfalmo 14?« Ncintres iniudiciS cum fcruo tuo,quia non iuftificabitur in confpedu tuo omnis uiucns.

Commodum itacß Apoftolus carnem ducit ac ftatuit in confpedum Si in dicium Dci,utuel exipfa confyderationeconfpedus Si iudietj Dci,immen fæcjî Si abfolutiffi'mæ illius iunitiæSCpuritatis,deindecarnis totmodis im/ mundæSc corruptæ,deijciatur faftus ilie propriæ iuftitiæ SC opinionis, qua plurimum tumcbantludæi.

Anfmaduertit enim Apoftolus omne illoru de propria iuftitia perfuafio/ hem hinc eftc,quod obliuifeerenturfe efte carnem, nec confyderarent exa/ diftîmâ reditudinê diuinæ iuftitie,quid fit reuera in cofpedu domini fifti, il ließ probari Si iuftificari-Na dicit: Perfedi eftotc quia Si ego perfedus fum.

Per legem enim cognitio peccati.) Conclufioni,tametfi ram ex premiftis,^ ex iua quoep ipfius ucritatefatis firmæ,fubtjcit ratiunculam iftam, cuius argumcnx Mg icon/ turn eft ab ufu Si cffeclu Icgis,ludaicæ opinioniplane contrario.Qd.Qiio/ • trario. modo enim eflet ex operibus Icgis iuftitia coram Deo, cum lex no fit ad hoc data, utiuftificct, fed magis ut peccati rcosarguat; Peccati enim arguitSC condemnat,hoc ipfo,quod peccati cognitionem infcrt.Eft autem per legem peccati cognitio.Ergo no iuftificatio. Quemadmodum igitur per lucem eft cognitio furtijatcR ideo Si condemnatto,tta Si per legê eft cognitio peccati, àtçp

AD ROMANOS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7$

atlt;$ ita Sc condemnatio. Cum ergo lex non uiuîfîcet'fî cnnn data cfTet ïex ut utuificaret, uereelTet cxlege luftitia, GaI.î.) fed magi's condemnet occî/ datpeccati rcos,quomodo putatisex operibus legis luftificari carncm pof/ fe in eonfpedlnDeifcerteiuftificationi contraria eft condemnatio, iuftitiæ peccat«m,uitæ mors. Dehac uero caufa dieet cap v.fufius.

tJunc ucrojîne le^e iuflitid Dei mdnifcflat.-( eß.) HaCîcnils unum hoc egit Apoftolus, utprobaret ludæos SC Græcos, hoc eft, to turn mundû, pcccato obnoxios elîè,ÔC incxcufabücs coram Deo^in iudicio Dei confiftere no pofle, inanê»^ efle omnê iuftitiam illâ qua illi ex lege ifti ex uiribus rationis intumefcebât.

Nunc demum principalcmhuius caufæ propohtione, SC totius Ëpiftolæ ftatû aggreditur,nempe,qua in re fita fit ucra iuftitia coram Deo. Nam poft iftarndifputationêdeuanitatcfapientiæhumanæ QC operît legis, in quitus nonfitiuftitiaDei,dclydcrabatUf iam Ôi. quodammodomaturum erat,uto/ ftcnderet,qua demum in re iuftificatio fit hominis coram Deo. Infert ergo il Iam ad hune modum:Nunc uero fine lege,SCc.

llIud.Nunc uero,quidam faciunteflenotam temporis Euangehcbin quo tandem fit per efficaciam Euâgclicæ prædicationis manifeftata iuftitia Dei, Ut idem fit quod fuprà primo capite dixit: Non me pudet Euangelrj. Poten/ tia liquidem Dei eftad falutcm omni credentfludæo primum ÔC Gtxco, lu ftitia cnim Dei per illud rcuelatur ex fide in ft'dem.

Quidam uero ftnfum hune reqeientes, dicût hanc particulam efle notam illationis 5^ conneCîionis. q d. Dum ergo conditio humani generis, deinde Sc legis fie habet,ut oftendimus,fequitur iuftitiam Dei fine lege ex Deo elTe perföem.Veriim Apoftolusnondicit:Nunc ergo,utinnuercifeconneCie/ viJeinfriutin re Sc inferre ifta ad formam confequentiæ. Sed, Nunc uero. Deinde non di/ cit : Nunc cft iuftitia Dei fine lege ex fide. Sed, Nunc manifeftata eft iufti/ tia Dei fine lege.

Illud.Manifeftata cft,poteft bifariam intclligi, Aut ut referas ad prædicâz tionem Euangelij,quod per Euangelium prædicata fit iuftitia Dei perfidem inChriftum. Autintclligasjnon tam deprædicatoEuangelio de illius ef/ ficacia,qua iuftificatis hominS cordibus,lux quædam,antea no uffa,fingula ris cuiufdam iuftitiæ probitatis in uita illorum, qui Chrifto crediderant, omnium oculis feft offundcbat,SC reipfa prædicabat, neqj per ftudium phi/ Iofophiæ,nec5 per legis opera, fed per fidem Chrifti ueram effe iuftitiam, ut quemadmodu cap-i.exipfa Gentium uita, tot modiscótaminataj 6C poftea cap.^. Sc ifto tertio ex uita ludæorum per legem quo^ condemnata, neep ex rationis uiribus humanacp fapientia,necp ex oncribus ÔC ftudio legis iuftifiz cari mortales euicir,ifa hoe loco potenter 5Ccfticaciter probet ex credentiü Chrifto uita ueram iuftitiam Dei fub prardicatiohcEuangelfjdiuina poten' tiafingulari 5C inaudita haCïenus efle manifeftatum. Notât hic Chryiôftoz mus quomodo cautedixerit Apoftolus:Mani.'eftata éft,ne uideàtur negarc illam anteafuifTein eleCîis,5C noui aliquid indücere. Sane ifta manifeftaz tio iuftitiæ Dei quæ per efficaciam eftfidei, omnium eft potehtiflima. Nos Uero illam non admodum curamus*

JuflitidDei.) Et iftam particulam licet uarieinterpretari. Autenim poteft exponi de iuftitia qua Deus iuftus cft,promiffionê fuam feruâs. Attp ita exz ponit Ambrofius,fcribcns iftam Dei iuftitia elTe mifericordiam Dei qua pec can's ignofcit,ideo diCîam iuftitiam,qtiod depromiflîone originem habeat. Cum enim promiffum Deireddif, iuftitia Deidicitur. Iuftitia enim Deieft, quia redditû cft,quod promifliim eft.Etcum fufeipit confugientes ad fe, iu* ftitiadic(tur,quianonfufcipereconfugientêiniquitascft. Hæc Ambrofius.

Aut certe exponipoteft de ea iuftitia,qua nos coram Deo iuftifi'camur.Id quod dupliciter fit. Vno modo per imputationê. Ahero,pcr purificationcm’ cordium noftrorû,quæ utraq? in fcriptUris fidei dantur. Ifta uero noftra iufti tia^qua non folùm pro iuftis cenfentur eofatn Deo,id quod gratiac eft,fed ÔC g * iwfti

7« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tOMMENTARII

iufli' reddimur^quod operation's cft fpin'tuts landi, in fiac uita quide^ incfz pit,fed non abfoluitur mft' in futui a.

Quod fi cxatîîe confyderetur,qiio tcndatApoftoIuSjquid fibi probanduni fumpferit,contra quos difputenuidetur hic magis intclligenda effe ca iuliiz tia qua nos iufti reddimur,quàni qua indus cd Deus,ut amp;nbsp;uiderc eft infra^U/ bi mox diccniuftifîcantur autein gratis per illius gratiam, licet 5gt;^ hoc ueru fit,quod iuftitia Dei,quæeft in præftitis promiffisjpcrEuangcIij prædicatto neni manifeftata cft.Quia uero Apoftolus meminitfideinoftræ,dicens:Iu* ftitia ueroDeiper fidemlefuChriftiinomnes ôôfuperomneseosqui crez dunt,fatis mandeftutn eft (nam iftis uerbis exponit de qua iuftitia dicat ) in* telligêdum efte deca,qua nosiuftifiimus. Nain iuftitia ilia qua Deus iuftus eftgt;non eft per noftram fidem,hoc eft, non nititur noftra fide, quemadmodff Scfupr'adixit: Nunquidillorum incredulitas fidcmDei euacuauitf' Abfit» Imo fit Deus uerax,omnis autein homo mendax,

Atfj; lege.) Id eft,ablq; opera Sé adminiculo legis exiftens. Vl intelligas in (iitiam Dei, de qua hie fit mentio, non habere ex lege, aut aliquo illius opc/ rc,utfit iuftitia,icd magis ex illius gratia,qui iuftificat impium. Atq; ideo pu tat Auguftinus Icgendum effehunc locum ad iftum modum. Nunc uero iti^ {iitiâDet fine lege, manifeftata eft. Non ut intelligas earn fine lege manife/ ftatam eftc.Negat enim fe uidere, quomodo teftimonium habeat ex lege, fi finclegefitmanifeftata- Proindeputat legemquoq; faccread maniteftandS luftitiamDei, ucl hoc ipfo quod oftendens peccata, ad mifcricordiam Dei quærendam impellit. Ideo non elle Icgendum, ut manifeftatio iuftitiæDei adimatur legi,fcd ut negetur iuftitiam Dei cITe ex Icgc.

Nihil uero impcdit,quo minus legas iuftitiam Dei manifeftatam cfTefinc legc,fiue intelligas de prædicatione Sé dodtrina lcgis,fiue de illius operibus. Non crit abfurdufiintelligas Apoftolum loqui delegis prædicationc SC do drina,quafi dicat:Nunc ucro,quando nos legem nec doceamus nec prpdice ® inus,fed Euangeliumde Chriftolefu, abfep Icgis prædicationc per dcxftrinâ Euangehj manifeftata eft iuftitia Dei,ÔCc.

Tcflimonium habensdlegeamp;prophetii.) Hisucrbis occuftitfufpicionf,quapuz tabatur Sé legi Sé prophetis contrarius, docettp fc Icgcm Sé prophetas fuolo co habere .Imo magis hoc agit, ut doceat Ie non nouam quandam iufticiatn docere, qua lex ignorer, de qua nihil loquuti fint prophetæ,fed cam,quæ tez ftimonio legis Sé prophetarum nitatur.Et certe no mediocriter taxat hie iu/ dæorum cæcitatem,qui non obftruarent legem ip fam de qua tantopcrcgio/ iiabantur,non Iblum peccata ipforum condemnarc, Sé omnem operS iuftiz tiam rcrjcercjfed Sé teftimoniû ferre ei iuftitiæ quam ipfîtam pertfnacitcr im pugnabant. Pulchrc autem Matthæi i7.déclara tum eft in transforma«/ one Chrifti, Sé apparitione Mofis Sé Hcliæ, cum Chrifto Ioquentium,quod hic Apoftolus feribit.

Nihil uero opus eft hic adducere aliquot Icgis Sé prophetarû teftimonia* quando ipfeApoftoIus,quodhic breliircr afllgnatjpoft latiuseft dodlurus Sé explicaturus,addu(fiis aliquot teftimontjs ex lege Sé prophetis.

luüitia uero Dei perfidem lefuChri/lit) Per repetitionem exponit, de qua iuftitia dicat. Dixerat iuftitiam Dei manifeftatam cflefinekge, teftimoniumtpha/ here cxlcge8Cprophetis,iam ut notumfiqquæ ilia fit iuftitia,imb magis un/ de conftet Sé qua in refita fi't,pofteaquam ex lege non cft,addit per expofi«/ uam repetitionem,diccnsiluftitia uerq Dei,de qua Ioquor,cft eaquaepernz dem cftlefu Clirifli,fiCc.Ponit autem hie princ/palcm propofitioncm huius caufæ,quam oportetueluti fcopff femper ob oculos habere, ut obferticmus quo argumêta Apoftoli omnia tendant, Sé quomodo ad hunc fcopfl feranf,

Notanter aut addit,Iefti Chrifti.Nam alioqui ludæi nolebât uideri repro* baiores efle fidei.Glorictur enim Sé ipfi de fide. Vcrum ilia carcnt,quoniafn promiffionibus de Chrifto fadis,0C ut in Chhfto adimpictç funtgt;reîu«âtur»

Inomne»

AD ROMANOS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;77

Inomnetcrfuprromneteosquicredunb) Nonnulli putanthic cfle TtAiOv^o-z^óp, No bis nihil abundatjuturujdeatur elle copia ucrborum. Atnbrofius iiidetur ita intclligere,ut prins ad Iudæos,altenim ad Gentes pertineat.Ccrtû eft. Com pleâitur uniuerfum genus mortaiium Apoftolus, quod 2lt; ex fubiciftis ratio nibus liquet. Non eft autem præter fingularem rationem 6Ó affecftum, quod bisponit uniucrfalem pairticulam.Mihi uidetur ita uoluiffe cômendare im/ tnenfam illam Dei bonitatem,qua gratiam fuam in Chrifto lefu abunde qui*. bufuiscredentibusinfunditSócómunicat. Nam omnino tale aliquid uoluC iftæ didiones uS\. Vult enim loqui pleno ore deoblata uniuerfis morta bbus, imbcfFufa largiter ÄS copioft, Dei gratia. Et certc nonabfqj ratione. Nolebant enim hoc agnofcere ludæi. ,

Illud.Qiii credunt,non eft ihtelligendum de nuda fidc,quæ aliquando eft fine fiduciajqua fola apprehêditur iuftitia ÄS mifericordia Dei. Nam alioqui ÄSdaemonescredunt Sê'contrcmifcunt. EtMar.i.Matth,8.Lutæ 4.confiten turChriftum, 6C filiiim Dei elTchunc Iefum,ô(S tarnen nullus eorum hac fide iuftificaturautßluatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

EX OPERIBVS LEGIS.

Hoc loco obferuandum eft omnibus in uniuerlum opcribus, quæ ab ho/ o b s e ». t. minibus fiunt,adimi uirtutem iuftificandi.Si enim opera diuinæ legis no iu ftificant,quîEtandem funt opera quæ iuftificant f'Neep putandüm eft, quod ideo damnentur opera quæ alcge traduntur,fed quod ad iuftificandi ratione non admittanturtquanto minus opera traditionumhumanarumf

OMNIS CARO.

Perpendendum hie fuerit, quid de fe ientire debeant hypocritæ ÄS iuftiz o ” tiarij : nempe,eire fe carnem.

IN CONSPECTV JLLIVS, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

8 Ifta abfoluta ÔS inaccefia Dei puritas amp;S iuftitia fuo loco coniydcrata,mul 0 b s e r. turn ualet contra opinionem propriæ iiiftitiæ.

PER LEGEM COGNITIÓ PECCATI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, „

Confyderanda eft hie noftra prauitas,qua fir,ut quæ in fe bona præcipiuz o b s e rS tnr,non nifieófaciunt,utnos cohdemnentamp; peccatiarguant. Lex enim iu* nbsp;nbsp;i n *•

fta eft 2lt; fanda,nos Hero carnales. Obferuandum ergo in fcripturis,quomoz do nos peccati arguat.

MANIFESTATA EST.

Quomodo per Euangefium iuftitia Deimanifeftetur, didû eft fupr'a cap. 0b s e I. Nota de efticacia fidei in credentibus,fine qua mortua iunt in nobis omnia Vi quæueramiuftitiam concernunt.

PER FIDEM lESV CHRISTI.

Hoc altiffimementibus noftris infigendum eft. Nunquam enim fatiscrez o b s e r.' ditum eftjiuftos rios haberi coram Deo perfidem lefu Chrifti»

IN OMNES ET SVpER OMNES. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Ifta con/blatio notanda eft contra prædeftinationis tcntationê.Nempc iu o 5 s e R. ftitiam illam Dei no huic aut illijfed omnibus efle oblatâ,tantû credant ô^fi/ de amplcâantur.Noftrum non eft curiofe ferutari qui lînt eledi qui non.

Non cm eft diftindlio. Oês em peccauerût ac deftituutur gloria Dei.

Quia dixerat iuftitiam Dei manifeftatam elfe perfidem lefu Chrifti in 0/ mnes amp;fuper omnes eos qui credunt,id quod nihil aliud eft,quam quemadz modum amp;nbsp;mox dieet,apud Dcum neminêiuftificari nifiper gratiam, iiidez batur ludæis res dura,qui perpetuo quandam diftindionem fomniant inter fc amp;nbsp;Gentes.Ideo fubijeit : Ideo dico iuftitiam fidei per Chriftum fuper om ncs amp;nbsp;in omncs,non opcratorcs,fedcredentes manifeftatam éife, quod plaz ne nulla eft diftintftioludæorum St Gentium cöram Deo.

Et ut etiam declarer,quare dicat nullam efle diftin(ftionem,Iudæos no efle potiores Gentibus,iterâ repetit quod fuprà dixeratjomnes elfe peccato obz g gt;nbsp;noxios

•y« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'C o M M E N T A R I I

noxi'os,rctrptUfîsî^ probaUerat,ncpcomnes pcccaffc,SL dcQftiitos cfTeglo/ A ha detCn cVgo pcccaiiehnt oês,qutd porcht Jifttnóïióis efle inter peccatoz res quod ad caufam iuftitiæ attinet, etiam fi quod ad perfonatG extcrnG atti/ net, ludæi différant a Gentibus, ut nos hodiedifferimus à Turcjs dC ludæisf

omnn.') Non folùm referenda eft ad td tempons,in quo gratia dotnini illu xit,SC fidei iuftitia manifeftatâ eft. Sed etiam retro ad præten'tG mundû uni/ uerfum ufqt ad Adam,utfimu! includantur fandîi ( id quod ôf Ambrofius annotat) Noe, Abraham, iraacjIacob,Mofes, Samuef, Dauid, prophets SC quotquot ex patribus in fcripturis iuftitiæ nomine comendati funt,quorunt gratia ludæi pIurimG fuperbiebant) ut fntelligamus amp;illos no potuifTcpro/ prijs uiribus SC iuftitiat operibus iuftificari coram Deo, fed opus habuiffe SC ipfoseaiuftitiaquaeeft per fi'dem promifTi feminis ,60 quod Omul cumalijs pcccatores fuerint.

Peccauerunt.) Verbum hOc non tantG de ac^ualibiis peccatis,utuofanf, frt/ tclligcndu eft, fed etiam de ipfo corrupts naturæ habttu peccatore,quo coit cipimur SC nafcimur omncs pcccatores SC natura filtj iræ,ut pariter includa/ mus 8Cinfantes,qui etiamfi necdum quid bonû,quid malum fit cognofcunt, Sc adfimilitudinê tranfgreftionis Adæ nondûdeliquerunt, tarnen in Adam omncs peccauerunt,Ô£f per unius inobcdientiSconftituti funt pcccatores,ut Sc ipfe Apoftolus infra cap.s.docebit. Et hoc eft,quod patres tâta diligen tia contra negatores pcccatt originis urfcrGt,nobis quocp probe tenendft, ut fciamus ufum ac neceffitategratiæ Chrifti etiam infantibus noftris commit nicari debere. Nam SC ipfipcccatores funt,acdeftitutigloriaDei,quatenus ex Adam proucniunt.

iisàvîtfaiTj»«/ïó/w-r Si».) Hic lociisuaric cxponittir 5Clcgitur. Veteres omncs IcguntjfiCcgcntgloria Dei. Erafinusmaluit uerterc, Et deftituuntur gloria Dei.Hunc fequuntur recentiorcs fere omncs.lam egcre SCdeftitutum efte, idem quidc efle uidentur.Nam qui cget, omnino dcftitutus efted, quo eget, Sc qui dcftitutus eft, fi inteJfigas dencc eftartjs, nam hie non loquimur den5ncceftartjs,nefitlocus fophifticisarguttjs, eget co, quo dcftitutus eft, OePitutifunt multum tarnen refert hoc loco quid Iegas.Jlliquilegunt,dcftituti funtglo' g/on«Do. ha Dei,per gloriam Dei afiud atep aliud intelligunt. i. Quidam cômunica tionem fingularem diuinæcognitionré,fâpientiamillarn fcilicet, qua maic/ ftas Dei cognofeitur prædicatunquafihic Apoftolus dicat,omncs diuina fapientia SC cognitione deftitutos efte, per quam Deo gloriam dare queant in omnibus. 2. Qiiidam per gloriam Dei intelligunt intcgritatcm,fan(?îi/ moniam,ôt' perfeiftionem illam,quam Deus in hominequem ad imaginent fuam,ad imagincm Dei,ac principcm creaturarum reliquarum creauit, ha/ beredebebat. Atqiieitaa nonnullisGermaniceredditiimeftjvntijHdwg/fffdf»’ ehren die Gott ein inen hdien fait.

egentglorirt nbsp;nbsp;nbsp;Qui uero Icgunt: Et egent gloria Dei,per gloriam Dei intelligunt gratuiz

tam condonationem 8Cremiflionem pcccarorum,iuftitialt;j imputationcm, qua ideo egentin uniuerfum omnesquod gloria propriæ iuftitiæ dcftituti funtAtq? itaintellexiftc uidetur Jcronymiis,cum dicit; Et egent gloria Dei, quia non habcntfuam. EtcxErafmo uidcreeft aliquot excmplaria latina ha berc.Et egent gratia dci. Glorificaturenim, inquitillcin hoc deus, quodex fua boniratcferuathumanngcnus.Hinc Euangclnim,id eft, prædicatiogra tiæChrifti,ab ApoftoIo.’.Tim.i.Euangeliûgloriædei uocatur.EtadEph-'. non femel atep iterô,fed quarto,imc) quinto,nifallor,ubide myfterioredem/ ptionisloquitur,gloriæôôlaudisdei mcminit.ln laudcm,inquit, gloriægra hæ fuæ,/n qua gratificauitnos in diletfto filio fuo,âfc.Ita etiam intcîIexitPri mitianus il le Vticcnfis,rccens inlucê editus.Nam ira exponitîEt egent glo/ ria redemptoris. Ifta fententia pofterior uidetur mihi uerifimilior, SC inftt futo Apoftoli accommodatior,in quam eôlibentius inclino, quodplurima facit ad commendationetn gratitc Euangelt|lt; Quin SC ipftim uerbwm fàtis

uidetiK

A D R o 51 A N o s» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7j.

* utdctur ïnnucre,fntenigcndum cHe de glorfa gratiæ dei,qua opus halx nt ad falutcm omncs mortales,magis qu'am de ea quam amiferunt per tran/greffio nem Adïe.St' enim de lila quæ in Adam amiïta eft loqueretnr Apoftoîus, no utcrctur nerbôpræfenns,fed magi's prætcriti tempon's. Quadrarct enim ma gis ilk fenfiiifidiceret5amp; deftituti ftint gloria Dei,quonia'm dixit: Nam omz nespeccaüctunt.Qiiia uerodicit vs'tçÿrTi’, quodredduntdeftituuntur, ai biz tror commodius intelligi pofTe de gloria gratia: Deb legendum cum paz tribus : Egent gloria Dei.

Quod fl omnino uidetUr legendumjUo egent^fed dcftituuntun proptcrca quoduerbum vsifiu/zot nonitauideaturnecefTariam egcftatem exprimerci atqîfidixf(ret,2igô«i't;^ylt;rlt;f/,àut uel quæuerba fignificantßne côtrouerfia,egere,opuS habere,cum ùstpio/^iu magis lîgnificct fi proprie in/ terpreteris^poftetiores habeo,uel pofifemus uenio,ôf per metaphoram, caz rco,ucl deftituor,ab eo fumptû, quod rj qui in fiadtjs curfu certando poftrez mi funt,brauio deftituuntur, amp;nbsp;gloria uidloriæ priuantur, qua tarnen no re? fledicerentur opus habere 2lt; egere, cum fine ilia quoep qiieanthomines ei? feôd commode uiuere, quod fi,inquam,ifta uidetur cius uerbi quo Apoftoz lus hic utitur,'fignificatio,pufo tum gloriam Dei hoc loco non pro ca fuhien da qua Deusapudnos gloriofiis cite debebat,fiueperfandïimoniam amp;inz teeritatera imagmis ftiæ in nobis, fiueper hoc quod nos cam laudando gio? riAcaredebebamusjficutDcUm,ncq; ctiam pro ea gloria, qua ßne egemus, nimirum gratiæ illius,fcd magis pro ea,qua nos apud ipfum gloriofi Si illuz fires per integritatem iufiitiæ efle polTimus,ut quemadtnodum iuftitiam dei pleriinque uocat Apofiolus, non earn qua Deus apud nos, fed qua nos apud ipfum iufticenfemur, itaetiam hoc loco gloria Dei fit non ea de qua Deus apud nos,fed qua nos apud Deu fiqUidem iufti noftris eficmlts liiribus, gloz .. riari pofiTemus-Hoc feniu,nihil aiiud diceret Apofiolus,quam ad hunc mo? dum-Nam omncs peccauerunf,8CdcfiituuhtUrgloriationc omni apud Dcûi quemadmodum fupra dixit,ut omneos obfiruatuf, Si infra hoc capite diifiu rus efi.Vbi igitur nurtc efi gloriatio Exclufa efi. Erat enim Apofiolo non parumncgocq tn co,ut glorias illasinfi'nitasifiiusludaicifupcrciltj, quibus perpetuo opinione iufiitiæet-ga quafuisnationes infolefccbant, dcqcerct. Si inanes redderet,oracp ipforum obfirueret Si ofienderct, eriam ipfos cum omnibus rcliquis iufiitiæ propriæ defiituros efiè gloria Si laude.

Atep iftum fenfum uidetur tenuiffe Germarticus interprcs,in uerfionefiia ubi ita reddidit, vnJ mangicn desrhumhden fican Gott haben foltcn, hoc cfl, hey Gotti. Nam ita etiam in marginc annotauit, Apofiolum hoc agcre, utofiendat irz Htam efieomnem humanorum opcrum laudem SC gloriam, maneretj lolam In omnibus Dei gloriam Si gratiam.

Si uero placet fententia ueterum de gloria gratiæ Dei, qtiæ efi, quod ge? fiushumanum bonitate fuaferuat,non puto amurdum efie, fi legas ciim pa? tribus : Et egcnt gloria Dei,quando ôf Erafmus fccunda Corinthiorum un? dectmo, quod in Græco efi, its« wstfip nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vfftfwöaf, reddidit ; Cunl

ciTcm apud uos SC egerem»

lufti'ficantur autem gratis per ittius gratiam»

Erafmus non reddidit,ut UctU3,iufiificati,fcd iuftificatittir,ôf de fiiO addi/ ' ditconiundkoncm, autem,utinoffenfior efTctledlio.

Mihi uero uidetur illud /ixcuavijSb^et pofitumpro nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id eft, Ut

iuftificentur,ut ita legas : Omnes enim peccauerunt,amp;: egent gloria Dei, ut iuftificenturgratisper illius gratiam, SCc.utillud /ixtu^siiSbfot expofi* toric fubnciatur,quo declarer, quo SC qua gloria Dei opus habeant omnes*

Apofiolus nequitfatis inculcate abfepomni merito gratuita nosDeimiz fericordia faluari. Arque ideonon habet fatis dixiftc, neminem iüfiifîcari ex operibus legis coram DeOjfediuftitiam Dei effe ex fide Chrifti in omnes S£ g 4 fupet

8o' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O MM E N T A R U

fupcr omncs5 nifi addat 8(5urgeat juftificari nos gratis : nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enim eft, ex

dono,qucmâdrT»odum fi uitam Ô5 hbcrtatem ex dono permittas latroni,quê tulle potcras àufcrrc Ira uidelicet uuk Apoftoïus luftïfîcan' nos coram Do/ mino.Dcjndc neq? ifla didione contcntusjadq cit, per illius gratiam, ut totum nobis auferat,ac bonitati Dei adfcn'bat.

cr4i«f. Dïuus Ambrofius, «nuoccjgratisj'ntelligitnos luflificart fola fide, dono Deï Nam ita annotat.Iuftifican funtjinqin'tîgransj'quia niliil opérantes ne/ ■Äolnfid«. que uicem reddentes, fola fide dono dei ïufiïficati funt.Hæc die. Quid hic âduerfârq gratiæ Dei c' An non eft orthodoxus Ambrofius An non ortho/ doxe hoc fcripfitf Qius ilium hac in re unquS repræhendirÆt quid eft quod dicitjnihilopcrantcs,quàm quod iuftificationê nullis operibus priores com meriti fumusfôcfsuicem reddentes,quam quod illam adepti nullo opere com penCamus flta fandus uir non habet fatis adnotafle, fide nos iuftifi'eari, nifi fola fide nos iuftifi'eari dicat,8(5 addatetiam,nihil operantcs,neq} uicem red/ dentes.Dixiftet ad morcm fophiftarum noftrorum,nihil Icgalis obferuatio/ nis ooerarvtes,ficumhoc hominum generc gratiæ Chrifti adUerfari uoluifi fet. Et ifti funt qui hæfefim clamant fi doceas,fola fide nos iùftiificari,Ô£5 per/ petuo patres 0lt;5 fidem orthódoxam obqciunt.

Eft autem hie locus» iuftificahtu^ratisper illius gratiam diligenter no/ tandustquia dixcfat,iuftitiam Dei efteper ndem in Chriftum, neputetur fi/ dem iftam eius efle dignitatis» ut iuftitiam coram Deo mereatur, adqcit, iu/ ftificari nosgratis perillius gratiam.

Videmus ergo hie iuftificationern non tribui fideijtanquâdignæcuidam in nobis qualitati,fed magis gratiæ dei,idq} ex dono gratis, proptcrea quod fides gratiam illam déi per quam iuftificamur appræhcndit.

I Eft qüidem fides uera,nouaquedam quabtas in pedoribus noftris. Sed no iuftificat nos quatenus eft noua qualitas,fed quatenus gratia dei in Chri/ (lo oblatam appræhendit.Proindenonftint audiendi,qui finguntnosobid ® tantum fide iufttficari.quod fi'des fit initium renouationis SC purgatiohis-

» Deinde 8C hoc uerum eft, fi'des de qua Apoftolus loquitur, non eft in' formis,fed formata: non mortua, fed uiua: non ocioià» fed effieax: non fola, fed multis uirtutibus cumulata 8Cornata. Effïcax eft per diledionem, per fpem, per patientiam, 8C perfeuerantiam diligit, opefatur,fpcrat, patitur, deum colit,metuit, 8(5 ueneratur. In fumma» fideS eft hominis regenerati ui/ ta.Et tamennon ex eo iuftificat quocl diligit»opcratur,fperat,patitur,colit 8(5 ueneratur Deum, fed quatenus cfeditj 8c gratiam dei apprehendit, quæ fo/ la nos gratis iiiftificat.

Itaque oportet correlatiuas iftas iententias,fi'de iuftificamur,SC, gratis iu/ ftificamurpergratiam, diligenterobferuare,necaufam iuftificationis,quaî perfidem eft,demus uel qualitati uel effïcaciæ fidei,ied gratuitæ dei bonita/ ti ô(5gratiæ:nec^àfide regenerationem interni hominis, SC uiuidam illius efficaciam fed à caufa iuftilicationis excludamus. Alioqui nunquS crit con/ Icientia fecura, fi non intuitu mifericordiæ dei,fed propriæ mundiciæ deo fc acceptam eftc arbitratur.

Per redcinptionnn qult;ec(i in Chrißo Jefu.) Quia gratiæ dei meminit, perquam gra tis iuftificantur omnesjiam cxplicat latius,quod uno uerbo dixerat, ut no io lum feiamus gratia deirtos efleiuftificatos, fed opus gratiæ quoq? 8^ mod3 iuftificatiortis aliquànto clarius cognofcamus.Proinde circQftantias iuftißz cationis noftfæ diligenter 8Ç quafi Rhetörico more defcribit.

I Deus eft qui iuftificat. Infra.

i Iuftificat gratis, per fuam gratiam.

5 QiiomodofPcr redémptionem quæ eft in Chrifto.

4 Quomodoille redemitf'Sanguine fuo.

Î Quibus contingitilla gratia,^ credentibus.

Quare ad huncmodum;'Ad oftendendam iuftitiam fuam.-

Et ob/

AD ROMANOS»

* Ètobfénïa Miierbo redempn'otiisquo occultæcaptfin'tat/s admonuent», Venundati em eramus fub peccato»Loquitur nanqj ad fimi'h'tudinêeoi« qiu' öbhoftfbus in bclJo capti,peramjcosdata pecunia redimöturS^hbcrantur. , kttsAvij:«/

Annotant Cbfyfoft.amp;Hieron.quodnon dicit,lt;^^lAvT]Oftilt;rîû;fj fed o-i-aiSt KTreAv-TfWff-iOüfdioc eftjnon per emptionem, fed rcdemptionem. Vt innuatur ftonfimpliciternos àChrihoemptosefrc,quemadmodum emi folcnt,qua:. ^ntea ih empton's uire non fuenin^fèd rcdemptos efTtsquomado quæ antea, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

cmptons quidcmfuerunt,fedfuntmödoaliq«o adempta. Nam Dci eramus Cgt;er fus creatfoniSjflbcgerat autem óó captfiiauerat nos per peccatum Satan.

*deo rede dicftur nos redemifTe Chrfftus,patriq} rcftituifle- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

Annotant nóimmen'to utn'qïChryfoft.SC Hfcron.utcaiieamus nédenuo àd ph'ftinâcaptiuitatê unde redêptf fumus,reIabamur.Et certe mento peritj qui cum fit per dominû fuff è captiuftatc redêptuss denuo ad hofiê rejabftuù

QHfffjpropofwtDn/rpropicMton«)«.) latn exph'cat etfamipfam redemptionem, quaeeftperChrffium. Prfmum diciteurnàpatrepropofitffeffe redempto rem : hoc cfi,ifiud fuffTe confilium ÔC propofiium patris ab fnitio,utper filiû ûiumredimeret ac liberaret captiuos. Licetcnim mors Chrffti fit preciû re/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

demptionfsjfd tarnen efi^ quia patenta propofuit, Et de ifto Dei propofitogt;

pieracplegürttur adEphcfi.

Commode afft utitur didîione propiciatorîn Vt oflendat iftud propofitu

Dei per federn propiciatortj,qüam fieri præceperat Exo.iS.adumbratû, iarri

tüm itelut figuram in Chrifium rcfpexifTc. Imô Chriftüm efTc amp;nbsp;fuifle illud

propiciatorium, ubipeccatorurn cft quærenda remfiïio» Deinde oftendit,

quo precio fit fada ilia redemptioi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

PfYfidenj'jMeruenienteipliti'sfdngMne.') Qiiod di'citj per fidem, Chryfofi.nedle/ PerfiJorii

8»t nec exponitjfed omnino n5 habet. Ambrofius leginQuem Deus propoz

5 fuitpropitiatoremfidei.EtexponitfdeodiciaPauIo, qüoddeus prOpolue/

ritfepropfciaturôhumanogeneri in Chfiftô^flcrcdat.Hicronymuàrefertad

fanguinem Cliriftfinimirum propiciatorem effe Chriftum fill's qui fe fàngui

ne ipfius redemptos cfle credunt Hoc tarnen obferuandû eft hic agi 'a Paulo,

Utoftendatredêptionêiffâ ladâefieper fanguinèChrifti.ï.perillius morte,-

Iftë redirnendi modus etiam in ueteri teftamento adumbratus eft per fan/

guincm agni, qui poftibus f lit tus Ifraelitas ab angelo percuflbre liberabat.

Nort autem dicitfimplicitcri vÆ ca/xaZ., fn fanguine^fed addit,ipfius,iit ob/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

latanim pcciidurrt fanguineni rcrjciat.VidcEbr.?* Si fahguiBpecudum^Sife*

quanto magisifi-efahguisf'

Aioßcnlimcmiultitiiefuie.) lufiitiam dèfqüidani hic bonitatem dei intelligfft,

cuius fententiæ tiidctur etiam Chryfoftomus cfle, qui iiiftitiam dei ofiendf

uelpotiusoftciltari in eo dicit^ qüodpeccatores iufios facit, quemadmodö

l^otentiam fuarn oflendit^dum infirmos reddit potentes: diuitias, cum pau/

Peres facit opulentostiiftam,cum mortuosuiuifieat.AmbrofiusintelfigitiiP

ftitiam dei qua promifla fua prrfflat.

Pcrremiffiottcmpeccatoruniprceteritoruifi.') Ergoinrcmiitîortepeccàtoritmoftett/

^fiüriuftitiadefiid efl-,bonitas dei. Quod autem dicit, præreritorû pecca/

forum,non eo rapiendum efiiut tantum pro fills petcatis,quæ ante pafTiong

Chrifif admiffa funf,ualeat ifia Chriftf redempifoj qviefnadmodff impij qui?

dam ut quæftum fuum faluent,tradunf, docerttes oportere nos ipfos pro pec

catfs noftris fatisfacere,propterea quod Ghrfftus præteritoru tantum pecca

forum remiffionem fanguine fuo acquifieritj id efij eot urn quæ ante aduenz

fum ilium admifla iunf,8ó pro peccato originaii,uel f Ilfs etfam quebaptifmà

præccdünt,prô cæteris quenq; oportere Deo fatisfacerc.

Et ex hoc loco Nouatus errorc fuum,quo lapfis poft baptffmum adftfl adl

poznitentfamfiC peccatorurn remiflionemnegat,eonfirfflareconatiis eft. nbsp;nbsp;nbsp;r

Quidam ex noftris itaeffugiunt, ut dicant ApoftolS fimpliciter deomrti

tempore,ÔC de omnibus peceatis loqui, no fpecialiter de tempore *llo,qUód

àduen^

«fc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARIl

aduentutn Chnfti præccfTinproptcrca quod omnibus tcmpoHbus peccafo/ A rum reiniffïo per unum Chriftum conftct.Qtioduero atnnerad ho. quo^ df citiPræteritôrûpeccatorûquæDeus toieratiit,dicuntomntn; peccatorure^ iTuffîônem,prætehtorûeHe no futiirorâ.Neq; enim ficii puitc uf remiitatur pcccatn quod nondiim cft admifrum,atcp ideo remifliohem peccafor 3 nô h» berc locû nifi in præteritis peccatis.Hoc fane conRat ( niÜ qiicd kom.Poaz tifex tandem eoprorupitamênæ, ut Ô£? pro futun's peccatis induîgentiaslar gitus fit,ut hic prorfiis exclamandû fit illud Quid non mortah'a pedtora coz gis Auri fàcra famesf) Verùm fi uerfaorum contextus expendatur, meo lïi dicio, Apoftolus de præteritis temporïbus Ioquitur,quæ Chrifii aduentum prarceflerunt,hac uidelicct ratione,

Oftenderat totum mundum obnoxiû elfe Deo, net^ Gentes philofophiæ ftudio,ne(^ ludæos operibus legis iuftificatos effe corâ Deo, nuUam elle dix ftin(Rionê,peccafieomnes, egereq; gloria Dei. Deinde lufiifiam Dei tandê poftremis illis temporibus per prfdicationê Euangelq manifcftatâ eflè, cam fcilicet,quæfitperfidêlefu Chrifti in omncs ÔCfuperomnes,idi$ gratis per gratis DebÄ: redcmptorêlefum Chriftû,quem propofucrit Deus propiciaz torem,interucniente ipfius fanguine,ad oftendendam iuflitiam fùam,5fc.

Hic audirepoterat. Si per legê non efiiuHitia coram Deo. Si peccauerCt omnes,5Cobnoxtj funt Deo.Si demû ifèo tempore pofiremo poit aduentum Chrifii uefirfmanifefiata efi uera iufiitia, quâdicitis efic per fidem in Chrix fium uefirû,quc facitis redemptorêôif propiciarorê per fanguinê ipfius, que Hierofolymis poft tot annorum millia fudit,qu;d iacit mus patribus nofiris, qui anteaduentûilliusobdormieruntfin quo feruati funtilliÆtenimaduen turn Cbrifti ueftri nô uiderSt.Et uos dicitis per legis opera,per cirtûcifionê, per fabbafa,peroblarionê,purgationes,ctiâ per uniueriam Jegem nufii morx taliuin falutê conftarc potuiiTejfcd per fidem in Chrifiû ucftrû,cuius fanguix, nepartafit redemptio Damnabimus ne tot hominû myriades,totpatres,qui omnes hæc tempora amp;nbsp;iftam ueftram redemptionem non uideruntf'

Ifii cogitation! occurrit, quod dicit præteritorû peccatorS remifllonc effe per fanguinê Chrifti,nô folùm corn qui tum uiuebant, fed amp;nbsp;retro om/ nium,qui aduentû ipfius præceiîêrvït. Et in co notanter dicit, iufiitianrDci oftentata quodammodo elîê,quod propter fanguinê filq ftii poftremis têpox ' ribus tandêeffufum,no folùm præfentis têporis peccata,fed ÔC eaquæ rétro lapfis fæcuîis admiflâ erant,rcmiierit,quæ fcilicet patienter tolerauerat,cuni punire pofiet,ÔL cum per tolcrantiâ diuini debuerint ad refipifeentiam per/ moueri,mindi iinpietas eo euaferit, ut iemper fit reddita cumulatior aux lt;fiior,ipietamêinaomniaparatusfiierifremittere,propterlângufnêfihî credentibus’ Atcçhoc efi quod Ambrofius dicit hoc loco. PropofitumDei fuificTuccurrere peccatoribus per fanguinê filij fui, tam fuperis inferis, id eft,tam uiuis,(^ ante illius aduentum mortuis. Et ut quidam putantetiâ hoc cfi,quod Petrus i.Pct.*.dicir,Chriftum inipiritudcfcendifteadinferos,Eux angeliumtß prædicaffe fpiritibus illis in carccre ccnfiitutis,amp;.c.

Similem locum habemus Ebr.ç.ubi cùm docuiflet Apoftolus per fângui/ nem uitulorû ÔChircorS non potuifte conftare remiffionê peccatorû,inducit Chriftum mediatorê noui Teftam.per cuius mortem ad redcmptiöncearS quot^ præuaricationû quæ fub priori feftamento admilîæ funtua’cntê,ij qui uocat! fiint,promiflîonem acceperintæternæhatreditati s. Vide locum.

Hoc fcilicet ëft quod hic agit Apoftolus, interca nô cxcludcns à gratia ilx la redemptoris aliquod tempus poftcrû, neq? aliqucm hominem, dumtaxat adfit fides, fed unum hoc agens, ut faciat Chriftum cÔmuncm totius mundi utriufqî Teftamenti redemptorem Ôl uerum propiciatorium, in quo fit credentibus omnibus peccatorû expofita remifiïo. Nihil itaçg loci hic haz bentfiue Nouatiani,fiue reliqui gratiæ Chrifii aduerfarq.

Quod autem per fanguinetn Chrifii non folum fit ueteris T eftamenti de/ liâorijm

AD ROMANOS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' g;

'Kâorôremiffîojfed 5^ nout huius,in quo fumus i deinde fto folum corâ quæ ante,fed ôC poft bapii'ftna admittuntur,fatis patet i.Ioh.i.ubi lie legimus:Pf lioli mdjhæc fcribo uobis,ne peccetis,00 fi quis peccauerit,aduocatû habe/ mus apud patrem Jefum Chnftum iuftum,amp; ipfe eft propin'atio pro peeea/ ti's noftns,non pro noftris ante tantû,fed 8gt;C pro totius mundijamp;'c.Eccesnon tantS pro noftris, inquir, fed pro totius mundi. An totus mudus coartatus eft tantS in tempus ueten's TeftamentifDeinde quibus fcnbir,nifi Chriftia ' nis lam baptizatisfHis di'ci't Chriftum,etiam fi poftbapnfinum peccent clFe aduocatum coram Dco,amp;iA«ö-;x()p,ideft,propiciationem,

Quæ Deus tolcrauft,ad oftendendam iufttci'â fuam in præfenti tcm^ pore,in hoc,ut fit ipfe iufluSjÔi iuftificans cum qui eft ex fide lefu.

Ifta funt probe notanda St' expendenda diligenter. Nam non mox cuiuis legenti fenfus occurrit Apoftoli.

Dixerat qua in re iuftitiâ fuam oftenderlt Deus,nempe in remiffionc pec/ catorum, eorum maxime, quæ ctiam inpriori teftamento admiftafucrant, quæ longanimitatc fua tolcraucrat,amp; non,ut merebantur pro iuftitia fua pu nierat. lam quali rationem tarn dfuturnæ ac prolixæ tolerantiæ fubqciens acdecIarans,dicit:Dcum pcccataprioris teftamentiideo tolcraftci filiumq? fuum in ifta poftrema tempora diftulifte,qui tandem genus Inimanu redime rct,uteoredderct clariorê manifeftiorêiuftitiâm fuam, quauidelicctipie luftus eft.uerus ac bonus,Slt;^ iuftificans eUm qui eft ex fide lefudd eft,qui eft ex numero credentiû Chrifto. Nam ifta Dei iuftitia per fide Chrifti : ifta re/ demptio per fanguinê Chrifti,nó fuilTet adeo Infignis Ô6 illuftris,fi mox ini/ tiocorruptigeneris humanifuiflet abfoluta. Propterea dilata eft in poftrez ma tepora,ut ubi pcccatS abundauit,abundans quoep elTet SCgratia.Quem* admodum mcdicinæ bonitas uirtus no ita confpicua redditur, fi mox ini/ B tiomorbiadhibitaa-grotû, nondum addefperationem magnitudinemorbi addu(ftum,faniratireddiderit) quam fitpoftremo tandem dcplorata iam fani täte admota ægrotû, de quo defperatum fit 2C conclamatum, amp;nbsp;in quo om/ nesmedicinæreliquænihil potucrint,perfpicuecuraucrit.

Cum ergo fadîuriim effet ad oftenfionem iuftitie diuinæ, fi aduentus Chri fti amp;nbsp;redemptio per fanguincm illius non præproperc,fed pcflîmè habente humano gencre fieret,certe neceflariû erat,ut per tolcrantiam illam longani mem parceret peccatis humani generis, donee ueniret redemptio, qua ipfe abæterno propofucrat,6C poftremis temporibus manifeftandam deftinaue rat.Et hoc paSîo Apoftolus non fine caufa magnæ ÔS non ociofæ quæftioni fatisfacit,quam ex ipfa materia quam tracîabat,nafci uidebàt.

vbiejligiturgloriatioc'') Pofteac^ Apoftolus fatis cuidenter euiceratnihil ha/ bereludæosjquo Gentes cxcellerent,fed æquepeccatores elle atq; Gentes, egerecp gloria Dei,proptcrea quod ex operibus legis non iuftificetur coram I^eoullacaro,fediuftificatio fitfupcromnes StSin omneseos qui credunt; tteep enim efle diftindioncm,peccaffe aftt omnes iuftificari gratis per gra tiam Dei,per redemptionem quæ eft in Chrifto Iefu,SCc. Iam comode fa/ tis in tempore ad deijeiendum faftum ilium ludeorum iuftitiarqs de fua lufti tia præfumentibus infultat,diccns: Vbi eft igitur gloriatioÆrat autê ludeó* rum gloriatio,quafibi belle placebant SC aduerfum Gentes infolefccbanr,in eofita,quod gloriabantur fe elTe populum Dei,effc circumcifos,habere legê Dei Sc id genus multajcx quibus fibi iuftitiâ coram Deo pollicebantur. Hu/ iusitac^ gloriationis cum nec effet modus,necnumerus, nec finis, atq; nihil adeo doCîrinæ fidei aduerfiretur,attp ilia ipfa gloriatio,rede Apoftolus eam( quoq^ dcqcit,pofteaquam ilia omnia ad iuftitiam coram Deo non faccre,fec| , exfola fide iuftitiamDei,id(ç gratis,per illius effegratiam declarauit.

Quemadmodum enim fi quis ci,qui de medicina quapiam plurimû gloria tUSjdepræhenftis effet nihilo fanior reliquis iHa non utentibusjdicat; Vbi eft ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nunc

t4gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COHHENTARII

nunc tua glon'atio Videsïam re ipïa nihil elïe quod h'bf poIWccbaHsjS^ in re infirma gloriatum eflcjciim nihil minus acgrotus fis reliquis?

Ifta certe mfultatio non eft animi maligni, amp;nbsp;de miferia gaudentis aliéna, fed potius animi amici ad hoe parata;, ut miier propriæ admonitus fiuititiae refipifeatjuiamcp relt;?îàm qua curetur,ingfediatur éi. ufurpet»

ObfcrLianero,(p priidenter no dicat: Vbi eftigftur circumcifiofubicftlu daifmusMibi funt legis ôpera,de quibus gloriamini cum tarnen illorü often/ derit aC probarit innrmitarê amp;nbsp;inefficaciam in caufa iiiftificationisjfed cauz te:ubi eft igitur gloriatioi'uidelicctneputaretuf culpam üellelegi ac circócf fioni adfcriDefe,tanquam ludaifitio inimicus. Sed ut oftendat eos efle in euf pa qui ftulte fibi pollicerentur iuftitiam ex lege, cum magis ex illa deprçhen dantur efle peccatores,proprio non Icgisuiciogt;

Exclufaeü.) Non dicitdmminuta eft,ièd,excluia cft.Non enim relinquitur tiel in minima aliquare gloriandi locus, id quod amp;nbsp;iùprà uoluit,cum dixit; Vtobtureturomncos.Ethic modus percontandi, ubieft igitur gloriatioî idem agit.q.d.Nuiquâ.Nam ifto infultâdi modo uti iblemus, ubi nihil eft fit

' perdepræteritagloria,ubiplaneadumeft,ÄSconcIamatü.VtDeut.n-Vbi funt dij tui,in quibus habebas fiduciârEtEia Jv. Vbi efirex Aemath, amp;nbsp;Ar/ phadfS^c.Et i.Cor.i$. Vbi eft mors uidoria tuaf ubi eft morsftimulus tuus^ Exclufa eft,)No dicit,euartuit ac pcrnt,quod tame uerS crar,ied,cxclufa el^t quo uerbo magis exprimit intempeftiuâ iam Sgt;i impudehtS dein ceps effe lu dæorû ia(ftantiam,ut qute nec locu rîec tepus habeat,Ô£rc.nimirû poft aduen/ tum Chrifti,qui no meritoru coronatorjled peccatorS ialuator uenit,amp; tunt ucnit,cum longo tempore con^iciiS iam elietfadum, neminem per legem Sc proprias uircs iuftificari pofte. Iraq; quæ ante Chrifti aduentum aliquid adhuc uidebatur habere loci, certe poft ilium omnino impudens fit oportet ifta ludaeorum gloriatio.Retfte itacp dicit:ExcIufa eft.

Per quätn legcmfOpcrumc’Noft.Sed per legem fidei.J, \^ide nequeat ieipftim ApO ftolusfatis decIarareEx prarmiflis confpicuû erar,quopa(fto efletludgorum excluia gloriatio.Non tarnen côtentus,adrjcit,Per quam legemc' operûf no. Sed per legem fidei.Quid illud fit,quod ludæorû tandem gloriationem plaz ne cxcluferitjhisucrbis oftendcreuoIuit.Nen7pe,nonIegcmoperum,fedIe gem fidei.Hoc eft,non per earn Iegem,quaîexigatopcrumiuftitiam,fedper eam,quæ exigatfîdei iuftitiam,quæimputeturcrcdenti gratis.

Videtilr aût obfcurû efle,quoddicit,legem fidei,cumdisdiapafonà ftin/ uicem diffttæ fint lex ÔC fides,amp;S fides nihil minus fit quam ex lege.

« Qiiidam cxponuntlegem fidei dodrinam fidei,legem more Hebraico fu mentes pro dodrina.

• 1 Quidam uero per legem fidei intelligunt, uim fideijlegê exponentes eft feuim cogentemaquibufdamad aliqua,ut infra capite y.dicit inmembris ftiis elTe legem quandam repugnantem legi mentis.

• 5 Hieron.legem fidei intel ligit determinate fidei ftatû,ÔC fubiffgit,hoc eft» nouu Teftam. Vtlex operS,data in Sina feiugatur à lege fidei data in Zion. Chryfoft.exponit legem fidei efle ialuari per gratiam.

$ Sunt qui dicat eflTe t/cù imitationem, ut illud loh.«. Hoc eft opus Dei ut credatis in eum que mißt ille.Et Chryfoft. uidetur quolt;y eius elTe ftnz tentiæjcum diciuEcce SC fidem uocat lege, iftis nominibus libcnter immoz rans,quafi leniter declinet nouitatis fuipiciónê,qu5 ingerereuideri poterat.

Vtut accipiamus, liquet Apoftolu difternere inter lege Mofijamp;f gratiam noui Teftamêti,q«Ç eft per fldem Chrifti,legcmcç Mofi uoCare lege opera, gratiam noui Teftamenti legemfidei, quodifta exigat fidcm,ficut ilia opez ra, ifta iuftificet crcdentes,quemadmodum ilia operantes.Iam quoniam lex Mofi,id eft, tempus ueteris Teflamentigloriationcm ludæorû nonfuftuli^ urgenteoperumftudio,gloriandilt;^ præbente materiam,fiiftulit autem SC , plane exclufit noui Teftamenti gratia, lex fidei faluans credentes gratis pec

A D R o M A N o s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8$.

A grat fam Dei 8f redemptfonem Chrfftf,reâe Iiidæorum glorias per legem fi* def tandem omnfno exclu fas elTe dfeft. Quodfi perlegem operiim fuifletfip ftftfa non foffletopus lege ffdei. Qiifauefo ilia non iuftificauftneceflc fuft hums opera quae ut luftificat credentess atq? fta operarforum glorias exclu/ dit. Tribuit ftaq? legi operû,quod per cam iuftitiariorû gloriatiö arrogan tia non tollatur. Vnde plerun^ uidemus iuGitiarios illos operafiös arrogan tesefTc ÔC iac'îabundos rehquorum contemptores atep irn foreSi qüales Ho/ die quoqi uidemus ihueteratös pariter ac nouos monachos qui propter do/ ârfnam fidei amp;nbsp;gratiæjimpughatamç operum fiduciam hos re^ mifsionarfos uocant.

Vicifsim,ubidieftperlegem fîdcfexcludfomnem fuftftiæproprfægio/ riatfonem,uidemus noui teftamenti myftas ôf alumnos humilcs elle ôf mo/ deftosj defua iuflitia nihil, omnia uero de gratia Dei perChriftum præfu/ mentes,et gratiâ Dei ex amnio ampledîentes.Vndehaud illibenterferemus Pharifeorû iftorû inufiones,d6modo locus fit et copia potiuhdg diùinæ gra/ tiæ amp;nbsp;illfus iuftitfaequçeft perfidê in Chriftû.Haiid grauatim etfâ aliéni eri mus ab ifta luftitiariorû glqriatfoncj Ut non noftro merito fed gratia Chrifti faluati,glonemür in cruce Chfiftiidicatnüsep cum Paulo, Abfit mihi gloria/ ri nifî in cruce Domini hoftrilefu Chrifti. Et. Non alpernamur gratiam Dei.

ArbRramur igitut fidc iuftifîcarf horninc mTnc operibus legis.

Arbitrartiurincnoneftopfnamuruelputamus. Noncnimdicit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Aoyt^oia^tt,

fed nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoceftcertisrationibuscolligimusôf concludfmus, affirma/

mus ex præmifsis,6C pro certo inferimus.

Hominem.') Ambrotpro æthnfco tantum intelligft, forfan propter fcquen/ tia.ubi fubiungitur. An ludæorû Deus tantum f Nunquid Gentfûf Chry

J foft.uero,annotât,nô dixifîe ApoffolQ,lud2e0,fcd hominê, idç ad hoc,ut to tf orbi fa! ut is portas aperfret,atq3 ideo communis pofuiffe naturæ nomen.

Colligit ftaqj Apoftolus ex præmifsis,neminem iuftificarf cX opefïbus Icgis, fediufîitiam homini côtingere fine opcribiis legis perfidem Chrifti; Atq? ita poft indudîas rationes,et lcriptürarS teftimohia primariam propofi* tionê iam probatârefumit et ob oculos ponit tan^ elaboratâ iS et côfpicuâ.

Illud uero fine operibiis legis quidam de ceremonialibus tantum ut Am brofius,deinde èCHieronymus (fi' titulusillorum commentariorum non fal lit. ) Quidam uero de uniuerfii fimul tam moralibus qu'am cerimonialibus intelligunt ut Origenes.Et Çhryfoft.inter exponendû omiffa didîionelcgis dicit fine operibüs faluari fide eos qui per opera faluari non potuéruht.

Apoftolus aûtlegis didliohë adiecitnô idèoiqüôd tahtû lègalia opera in caufa iuftificationis excludere uoluerit, fed qüod ilia inter omnia mortaliu opéra prçcipua efsêt et Etdei illorû nomine plurfmùm glorfarêtur,putarêt(^ fine illis faluari neminê poffe-Hac ratione,quâuis probarit fine omnibus o/ peribus fide iuftificari tam ludæos quàm Græcos,iegis tamê uocabulû adiè/ oitsPropter contentfofam ludæôrû gloriationem ÔC arrogantiâ reprimendS.

Exhocîoconataeftcontentiodeeo, an fola fides iuftifi'cctnec he. No/ ftri cum patribus quibufdam,colligerunt fola fide iuftificari hominem. Ad-ucrfarq,quibus neep gratia Chrifti hecji mens Äpoftoli fatfs nota eft non fo/ lumhoc negantjfed amp;nbsp;noftris calumniam corruptionisôf falfataApoftoli/ cæ fententiae impingunt, belli homines nori iiidentes earn calumniam nori tam noftros qua patres petere.Eccius etiam hacrefim elTe dicit, fi quis fidem folamabfcp operibus iuftificare doceat.'

Hane litem dfrempturi quidam docent uerum quidem elTe fola fide abfep operibus iuftificari homfncm,fed initio tantö fidei in Chriftu,ut intellfgen/ dus fit Paulus hoc aftruere,quod nec^ opera ludæis ad fidem Chrifti uenieni tibus profuerint, neq; peccata, quSuis multa, gentibus obfuerint quin mox Atep in Chriftum credere cceperint, coram Deo pro iuftis habiti fint. Verum

h poft'

«« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C d M M E N T A R I I

pofl iuilïfî’càtfonem f cm non i’ta habere hoc efljnon amplfüi fnlam fidem ta A ftificaré in illfs qui fuftificatt funt, fed ncceflaria ad falutcm cfTe opera bona quibus mcrcantiir bona uitae ætcrnç-Atcp de hac fua fentenna ita ,i2,Ioriantur , ac fi nnfquam antca fit audita,fed ipfis primum hoc temporercuelata.Snm? pferuntautcmeamcxcommcntarrjs Hierony. qui hocloco quern iam traz clainus fic habent.Dicit autcm Apoftolus de eo homine qui ad Chriftum tie nicns fola cum primum credit fide faluatur.

Quid hie dicemusr' placet quod fatentur fola fide iufiifi'ean eum qui prf miiin in Chriftû credit. Quod uero credentê docêt, SC iuftificatû iam, opcriz bus oportere iufiificari, idcß quafi primarie iuflificationis fine faciQt,fidei in ftificationis initia tantû rribucntes,tam eft abfurdvi,quafi dicas anima quidc folam mox corpus ingrciTam uiüificare, pofica uero no ita, quo quid poteft elfeabfufdius Apoftolus dicit R.o.i. Vita iufti efte fide, no dicitinitia elTe liitæ tantû,uita iufti quid habct/Fîabctcharitatê,Dei ÔC proximi,habet fpc, habet patientiâ,habet timoré Dei,habct animi modcftiâ,St quætÿ bona ope ra.Iamfiiuftus ex fide uiutt,ergo iuftiis ex fide crédit,dih^ir,fpcrat5timct,co lit Deû, modeftus eft, ÔC bona operatur quæ iuftificatio fidei per omnê iufti uitâ durât, qucmadmodffanîmæuiuificatio durât in corpore ufq; ad ultima uitæ fpiraculû,ut quemadmodû reefte dices anima folâ no initio tantû,fcd5lt; per omnè uitâ uiuifîcare corpus, licet habeat fua opera, quibus tamê nô adz feribitur ipfa utuificatio,quæ folius eft anima?,ita etiâ re(fte dicas folâ fidêiu ftificarenô tantÔ initio, fed per omne iufti uitâ, licet cffïcaxfit in bonis ope* ribus, quibuS tâmeh ipfa iuftificatio ncquit adfcribi,hoc eft, quibits nequit iuftus reddi operas,qui nifi iuftus eflet fide ifta bona nô opcraretür. Atq; ita ' res habet,fi confyderauçrimus altéra iuftificandi partcm,quæ eft nô iuftitiæ imputatiojfed impuripedorispurgatiojdequa Apóftolus Petrus, Atftji. fi' de inquit purificans corda illorum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g

Quodfiloquunturdeimpütationeiuftitiæ quæperfidem eft, ncquefic tarnenueriimeftquod dicunteam initio tantum ualcre. Eft enim neceflaria peromnem uitam fantftorum amp;nbsp;iuftificatoriim, quæpeccatis nunquam caz ret, quorum opera funtfieiit pannus menftruatæ, Chriftusdicit. Etian* fi omnia feceriris, dicitein utiles ferui fumus, ôfc.Et credentibus fcribitloz bannes iam iuftifieatis,fiquis peccauerit, aduocatum habemuS apüd paz trem lefum Chriftum iuftum, ipfe eft propitiatio pro peccatis hoftris* Non dicit, ôf ipfe crat propitiatio pro peccatis noftris, iam uero oportet ut iuftitiam obttneatis bonis ueftris operibus. Qiomodo iiero ifta réconcilia/ tio apprehendituràpeccatoribus,nififidein Chriftum,etiam poftillampri mariam iuftificationem;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sed uide quid Apoftolus Phil.î.dicat de ifta

fidei iuftificationc.

Num îudæorG Deus tantuC An nô amp;nbsp;gcntiuf Cette gentiu. Quarts doquidê unus eft Deus qui iuftificabit cire, ex fidc,et preputiû per fidc.

Pofteaquam cuiceratiuftitiam non efle ex operibus legis,fed ex fide tan* tumjidcpnon folumJudæisfedôfgentibus, qua in rc etiam hocnonpanim «idebat turbare Iudæos,qucd Gentibus eftet adiftam iuftitiam acceffus, ïnChriftofaluatoreacpropiciatorc. Putabantenim ca quædiuina oracula de uentuto Meftiah habent tantum pertinere ad ]udæos,non etiam ad Genz tes, cuius gratia non parum conte ntionis initio prædicati Euangelrj cratinz ter efedenteé ludæos. Et Paulus ad Eph. gloriatur iftud tanquam fingulare myfteriumà fæculis abfconditum Apoftolis Chrifti fibi eftcreuelatum. Huic ita his Uerbis ôccurrit,dicens.An ludæorum Deus tantumf Nunquid Ô6 Gentiumr'quafi dicat. Quid tibi mirum uidetur, quod 8C Gentes gratia:' huius participes eftedico.Quomodo putas illam ad ludæos tantum pertfnef rec Eft ne Deus iudæoruni Deus tantum f Certe eft amp;nbsp;gentium f Si getiz tium^quod negarenon potes,certe amp;nbsp;gentium faluator eft. Idem agit ôd inrz

! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ira

A D R o M A N o s. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«7

*. fra cap.io.Non eft diftinâio Iiidçi GræcûNam idem Dominus omnium, Eci.Titn.x.Vnus Deus ôôunus mediator,5lt;c.

Et uide quomodo Apoftolus hoc loco ilkid Icgi's exponat, audi IfracI, Dominus Deus tuus Deus units eftu'd quod ludæi putabant i ta dici, ac fi il/ Il's tantum fît unus habcndus DeUstcum nihil aliiid fttjquam nuUum in orbe Uniuerfo Deum cfle praeter uerurn ilium unum.

Illud qui iuftificat ex fide 8C per fidem, putatura qUibufdam liarietatem aliquâ habere propter iloculas ilia s ex 6Cper,lituidereeft in Origche. Hie/ tonymo tarnen amp;nbsp;reliquis idem eft*

Quod dicit fide iuftificari omnes fiue ludæos due Gentes non ociofe Ie/ gendum eftj propter eos qui nefeio quam falutem etiam illis qui extra Chri ftum funtpromittunt, exeoquod Deus unus eft omnium. Nobis non licet aliter hac dereiudicarequ’am fecUndum certas iftas fcripturas.Eftquidem Deus omnium,atep ideo faIuator,UoIens omnes homines fa’uos fieri, uc/ tQeosquos faluat adcogrtitioneueritatisperfideducit SC faluat.u Timo.^i

Legem igiturirritamiC^ci') Iftaobicóio nafciturcx co quod ludaeoS quoque non minus quam Gentes oftendit abftplcgis operibus fideiuftificari. Quid «goopublegcf Ergo lex per fi'dem inanis redditaeftpAbfit inquit * Quin magis ftabilimusiJlamfide. Qiiomodo fides legem non faciat ii iitam,fed ftabiliatjUaria traduntur.

Hieronymus dum probamus uerurn eftc, inquit, quod lex dixit, legem Perfeaiele^Jt legi,teftamentum teftamentOj circumcifionem circumcifioni fuccefturam, chn/iuraJ/altt Ambrofius idem agit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;..... .

Chryfoft. èC Aug.dicunt ita ftabiliri legem per fidem,quod ipfa iiiftitiani nbsp;nbsp;nbsp;''

præftiterit quam lex quærebat.Qiiod erat opus legis inquit Chryfoftomusp Qtatenus iuftumredderct hominem uerurn hocpræftarcrtonpotuit. Ve/

B niensuero fides hoc ftatim præftitit: uoluntatem igitur legis fides ftabilit dum quod lex uoluitad fincm perdüxit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Confydcrâdüm hoc loco eft,quid faciat imperitia eorfi, qui diuinæ pro/ o b s e r. i. nidentia? ratiónem, qua cutfus lalutis noftræ difpenfaturbaud intcliiguntî lex non crat data,ut iuftificarct ac falUaret,fed utdifciplina eftet 6C pædago# gia adChrifttim fuo tempore uenturum. ludæiquoniam iftanonintclligc/ bant fedarbitrabantur omnem falutishUmanærationcminlegecfTc fitam, audita fidei dodîrirta colligebât, efte cam blafphcmiam in Dcum,eo quod Ie gem redderct irritam.Etenim äicbant,fi ex operibus legis nemo faluatur, ad quid eft datalexp Ergo faâa eft irrita. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Cobfimiltmodo argutanturhodie homines impcritiSiiuftificatfo falus 6c uita non eft ex dodlrina bonorum operUms fed ex fola fide, ergo irrita amp;• uanafunt omnia quæin facris fcripturis de bonisleguntur operibus. Ver3

iftiS 6C ludæis inculcatur ab Apoftolo, hand quaquam efte hanc fidei con ditionem,ui irfitam faciat legis doôrinâ,cum illam magis adimpleat ac fta/ bilianVanum in fe non eft quod lex de uerae iufticiæftudio tam multis prac^ cipit. Sc Irani Dei tranfgrclToribus mandatofum illius minatur* Verum ni/ bil cffîciti nifi qüód naturaî noftræ corruptionem redarguit, ÔC confeientias noftras iudicio Dei reddit obrioxias ac territas.Idem facit SC doârina bono/ mm operums ftdcs üero, qüoniam iuftificat credentes ÔC corda credentiùm purgat,quod neqp Icx apud ludæos,neep philofophia apud Gentes,necç do/ Sîrina bonorum operum apud Chriftianos præftare poteft, tam non aduer/ fatur bonorum opefum doSîrinæ,ut illam màgis ftabiliat.Etenim quodin le geàludæis in philofophia à Gentibus,in dodîrina bonorum operum à Chri ftiahis quçritur, illa præftat ac per gratiam uirtutemcp Chrifti perficit.Qua^

re magna contumelia dodrinam fidei afficiunt illi qui ftudium bo/ norum operum per cam irritum reddi mentiuntur,

illitj quamcunqß uitæ difToIutionem fal/ foimpingunt. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. -

h * Cap.

/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAl»,Vt IUI.

A C T É N V S cönclufcrat Apoftoliis tanquam probatum eer/ tis rationibus euKfîum luftincan’ hominem fineopenbns le^is, per fidem,gran's,per granam Dei : lam quia pofecbat ipfa docen* dl ratio, ut propofitionem ifam eti'â aliquo declararct illufira/ rct çxemplo, cófpteuamcp, per exempla fandïoriim qui ad eum modum non operibus fed fide coram Deo luftificati eflent ob oculos exponeref, exemz. plum hoc capite ex ueterx teftamêto dcfumptum in medium adducit, in quo uerum efTe dec lararet quod anteiam rationibus certis probauit.

Et licet multorum patrum exempla ad manum clTcntjUiRim tarnen eftez xemplum Abrahæadhanc caufamufurpare, utpotepatris Ifraelitarum, cuius nomineludæi plurimum infolefcebantquiq; magnæ authoritatis uenerationis apud omnes crat Iiraelitas,SC quern Deus ipfeprædixei atforc patrem multarum gentium, cuius plurima laus SC commendatio in fcriptuz ris habetur. Sciebat enim fecillimum effe pcrftiafu, neminem iuftificari ope ribus coram Deo fi dcclaratum eiïèt Abfahamum quoque ipfum non operiz bus fed fide coram Deo eiTe iuftificatum,id quod in alio quopiam qui tantas probitatis non fuinet,ut in latronenon potcratadeo fieri darum.

Tradat autem hoc exemplum Abrahæ multis hoc toto capite,( dempto uno Piâlmiftæloco quêilliimmifcct.) Verfans, adornâs,amplifi'câs, amp;exz pollens illud mere plane rhetorico, ut uidcrc liceat fpiritui fando no deeffc artifi'ciS, fi quado opus fit, ut caufa ucritatis ampliter ac iplendide tradetur.

Quid igitur dicemus patrem noftrum AhrahaminucnifTefecun/ dum carncm.

Qjiidigitur dicemusf) Qiiafi dicat. Ifaque fi nemo prorfiis mortafium ex opez ribus corâDeo iuftificatiir,quid dicemus de Abrahamo patrenoftro fecunz dum carnem r Qiifd tile inuenit,id efl, confequutus eft f An earn iuftitiam qua: eft ex operibus,uel cam quæ eft ex fide;' Certe non earn qua: ex operiz bus eft,fed earn quæ eft ex fide.

Illud non fimplicitcr hoc loco inucniendi fignificatione aceP piendum eft, fed utidem fit arque cumlaborefiCftudioconfcquutumefîé, quemadmodum ufurpaturSlt; Gcn.tlt;s. ubilcgimus, feminauit autem Ifaac anno illo, inuenit centuplum. Certelaborefeminandihoc ipfumquarez bat quod poft inuenifie dicitur.

Illud fecundum carncm, bifariamlegitur. Autenimrefertur ad patrem noftrS,aut ad uerbum inuenifle. Ad inuenifie,refert Ambrofius, quern imiz tatur Bullingcrusiad patrem noftrum Chryfbftomus,Hiero.SC Origenes.

Et obferua prudentiam Apoftoli.Quamquam in co eft,ut quemadmod3 glorias ludæorum de lege, Icgis operibus, 3^ circumcrfionc, amp;nbsp;toto ludaifz modciecit hacfîcnus, ita nunequoep easillis auferat quibus propter Abraz bam patriarcham gloriabantur,non tarnen illud ita agit, ut uideatur cam po ftcritatem uilipendereaut aliquam degencrationcm, ut folcntapoftat3r,faz pereatepideo nondicit,quiddicctis Abrahampatrem ueftrum fecundum carncm inuenifie, fed. Qiiid dicemus Abraham patrem nofirum, 6Cc. Vtoz ftendat fequoqj agnofccreauthoritatemillam uencrandam Abrahæ,habez ritpadhucuelle 6C recenferi inter illiuspofteros,atq;ideo quæ fcripturus fit no finiftro afFedu fcribcre,fcd ucritatis cxplicâdæ gratia in mcdiQ adducerc.

Notanter autem addit, fecundum carnem, id quod Chryfofiomo eouiz detur inftitutum, ut extenuetcarnalcm ilfam fuccefsionem, quouiam paz retmeliori,nempe illiquæ eftper fidemjdqj propter Gentes. Quidenim magni eft filium Abrahæ efîè,fecundum carnem de qua fuccefsionc gloriari poflent SCifmaclitæ ôôEdomitæ. Secundum fidemuerô filium cfTe Abraz hæ, id demum gloriæ fuerir.

Si cnim

ADROMANOS,

Si enim Abraham cx operibus iuftificatus eftgt; habet quod glorie-tur,at non apud Deum.

Hoe dicif. Abraham habet corâ Deo laudemjeamtp non modicâjaudcm uideheet luftniç.Igitiir ilfam nô habet ex operibùsjfed ex fide. Si enim ex o/ peribus luftificatus effet,haberct etfic‘qiudêlauderh',fed apud hommes,non apud Deum qubuïdeîicet externa fâdîa non confyderat, côfyderat uerô affê/ dus fpintus,ujde fiipra cà.t cunis laus non ex hominibus fed ex Deo efi.

Quidam iHud^ at non apud Deum, Icgunt pro, at non de Deoi quafi dp cat. Habet quide'rh Abraham,!! ex opéribus iuftifîcatus efi, in quo glorictur fed de bonitate Dei non po'teritgloriari, nec luftitiam fuam diuinaî accepta referre benignitati. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Annotât hort4ncommode hoclocô Chryfofiomusdiio effic gloriatfo/ num gênerai opefum uniim, fidei alterum, cxtolli uero ab ApoftoJo gloria/ tionem earhqüat ex fide efi, eo quod ilia fit apud hommes, iftauero apud Deum.Gloriatiohem uero accipitpro gloria. Qui enim inquit ex opéribus gloriatur, proprios labores obtendir,qui uero ex fide gloriatur,is Deum gîo rifîcat Sgt;^ iïiagnifacit, illiusq; bonitatem obtendix Ô6 ueritatem. Af^ ita fides gloriationcm habet,ôiS non habet.Propriæ uirtutis non habct,diuina: boni* ta tis haben

Quid enim feriptura dîcftC Credidit autem Abraham Deo, Si impu/ tatum eft ci ad iuftitiam.

Quidenim.Probatfo eftexauthoiitate faefæ feripturç fumptajqua côfi'rz mat utran^ particulam præteriti argumenti, affîrmatiuam quä licet non ma nifefte pofiicrit,mtelligcndam tarnen ex oppofita hegàtiua dédit,nempe A/ 5 braham fide iufiificatû effe coram Deo, amp;nbsp;negatiuam nempe, Abraham no effe iuftificatum ex opcribus,ahoqui nô habiturû fuiffe gloriâ apud Deum. ïam cum certû fit habere ill G gl oriâ apud Deum, indubitatû effe quod ex fi/ de cam habeat et nô ex opéribus.Hoc fcilicet indudo feripture loco probat.

EfiautemlocusifieGencfis.i$.ubilcgiturapparuiffeDcum Abrahæ,ac ctn.u» dixiffe,noli timere Abraham, ego proteêîor tuus fiim, ÔC merces tua magna nimis. Abraham uero dixifle. domine deus quid dabis mihi. Ego uadam fi/ nelibcris.Mihinôdedifti fernen, amp;ccceucrnaculus meus hærcs meus erit.

Turn ftattm fermonem domini ad eum fadum effe, non erithic hæres tuus, fed qui egreditur de utero tuo, ipfum habébis haefedê. EdudlOq? foras dixif/ fe dominum, fufpice cœ!um amp;nbsp;numera ftellas fi potes. Sic erit fernen tuum. Hic credidiffe Abraham deojimputatumc^ il li efie ad iuftitiam.

Duo habet hic locus,que diligenter funt côfyderanda et explicâda. Vnu, quod dicit ; Credidit Abraham deo. Alterum,ôi imputatum efi ei ad iuftitiâ 1 Credidit Deo. Videri poteftnon bene conueniens hoc teftimonium caufar, quam agit Apoftolus,nempe ad probandam iuftitiam fidei, quæ eft in Chri ftum, cum in eo tantum fiat mentio fidei Abfahæ,qtia credidit promifsioni de feminis fui multiplicationetquæ res erat terrenà éf cOrpOfalis, et que fidpi in Chnftum non béncconueniat. At^ ideo quidam pütantPauIum hune lo cum dçtorqucrc ad fidem Chrifti,illo^ abuti ad hoc,ut SC fiôîis laudibus fi/ dem Çhrifti reddat cômendatiorem,et hoc paâo ad Chriftû ludços alliciat.

Oportet hic feite,quid fit fidcs,id quod fçitc ànonniillis annotatur.Nem pc fidem effe fiduciam mifcricordiæpromiffæ, ut proprium obiedum fidei fit mifcricordia dei promiffa,dcum effe ueracem,propitium ac beneuolum, ■ Hoc obictJlum immotum eft fidei, in quibufcûnque promifsis fiue fpiritali/ busfiuccorporalibus,ututuarientrespromifræàdeo,etperfidem etiamex* pcôîatæôt^ apprehenfæ, manct tarnen femper immotum fidei obielt;ftû,dcuin effe bcneuolum,propitium,ucraccm,amp; feruatorem,efre deüm,in fumma. ‘ Ita fides Abrahac uerfabatur hoc loco fpecialiter quidem circa promiffam h 3 ieminià

9^

(etntûls acpoften’talis miildplicationcm,fides Iacob Gen.i?. circa cyfjcc^a/ tionem reditusacuiduS) Dauidts circa uidoriam hoftiïiin.Et tarnen uec braham pofleritatis fiiæ multiplicationem, nec Iacob uidiim ac reditinn, n€c Dauiduidoriam fidepotuiflent expedare, nifiprimum fide ftatuiflent propitium fehabercDeum ÔC in promifsis ueraccin.Ethaec fidiicia conftare nonpofietfine promifsioneDei. Et eamhabuit uniuerfalem Abraham e,/ tiam hoc loco, non folum iftam particularem. Nam præmiiTum efh Noli tiz mere AbrahâjEgo protedor tuns 5Cc. quæ promtifio principalis efi, ad qua funtparticulares omnes, nedum iftafpecialis,referendæ. Itaque fides hæc Abrahæ, nihil erat aliud, quam fides miiericordiæ amp;C bonitatis Dei, ad qua ctiam eaquacin Chriftumeftrefertur.Nam omninocognata fibiefl fides, cuicunquetandem promifïïoni particularisefpccialicredatur. Commoz de igitur Apoftolus hune locum pro ftatuenda fua caufa adduxir, ut nihil in lt;o fit tortum i fi ad ilium modum obferuauerimus quid fit fides, SCquod fit perpetuum illius QC principaleobiedum.

* Étimputâtum efteiadiujlitiiim,') Dixifupra Apofioîum non fblum hoc probd/ re quod per fidem iuftificatus fit Abraham,fcd SC quod fine operibus fit iufti ficatus. Eft igitur hoc loco uerbum imputandi diligenter obferuandû. Nam alioqui ad fpeciem locus cfleutdcturîjs qui moxdicunt; Concedimus Az brahamumfideiuftifîcatumelle,fedubi eft ilia exclufiua, fine operibus, uel fola fide,uel gratis SCc.Licet enim fide iuftificatus fit, nihil ramen impez dit, quo minus coniunganturSC opera fideiutæquedici poftit, ÔC propter opera luftificatum efteAbrahamum. Contra iftam obiedionemfortifsime pugnat uerbû imputâdi.Id quod et ipfe Apoftolus mox explicat,cum dicitî

Eiucroqutopcratur, tnercesnon imputaturfccundum gratiam,fed fecundum debitum. Eiuero qui non operatur, fed credit in eum qui iuz ficat impiumjfides fua imputatur ad iuftitiam,

Hac gemina fententia addudum feripturæ loctim caufæ fua; applicat,^ oftcnditiuftifîcationem Abrahæ,proptereaquod fuerit imputatiua, non pofteadfcribioperibus,fednecelTecfte,utfolifidei adfcribatur. OLiaref • Quia uidelicet operibus iuftitiæ laus debetur ex merito uelut merces, a: no ex gratia. lam imputare non eft attribucre quod ex debito dandum eft, fed eft gratuito dare 5C aftîgnare, quod iure negari poterat. Ideo non poteft ï'fta imputata iufiitia operibus Abraha; adfcribi, quia noneft débita redz ditio fed gratuita imputatio*

lîlud. Ei quioperatur, ôC, qui hon operatur, fèd crédit, prudenter legen* dum eftne Apoftolum de fideoeioiâ ÔC mortua,hoc eft hiftorica,quæ SCdez monibus communis eftloqui, Abrahæ'que bona opera demi SC fidem tanz tum tribui putemus cummultisSC magnis heroicisuirtutibus confpiciiuà fuerit, quasSC feriptura inillo commendatjièd hoc tantum agi, ilium non ex operibus quæ præclara habuit, coram Deoiuftificatumefle, fedexfide tantû.Ideo,quoddicitEi qui operatur,intcnige,ideft ci qui operibus iuftitia mereturjilli ccrteiuftitianon poteft imputari per gratia,fed debetur ut mer* CCS.Et : Ei ucro qui non operatur,id eft, qui operibus fuis iuftitiam non mer retur,icd crédit in eum qui iuftificat impiû, id eft, Sed bona fiducia eft erg% Deum,cuius tanta bonitas eft,ut ôCimpiniuftificet,id eft, proiuftohabeat, fi illi fidem habuerit. Hic fcilicct ingenium iuftorum SC credentium in perfo na Abrahæ Apoftolus clare tradit ÔC explicat, taie elfe, ut tametfi bona pluz rima operêtur,agnofcant tarnen fe indignos elfe, qui illorum gratia iufti haz beanturimo elle impios,fi pro mcritisiudicandiuenirentatq; ideo fiduciam omnem in bonitatem SC mifericordiam dei collocât, cuius amplitudine fiatgt; ut SC impr) coram dco iuftificentur per gratiam. Atquehic aperte uidcsobzj iediim ndei efte, non propria mérita fed mifericordiam dei iuftifîcantfs itn?

piura

AD ROM AN O Si nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yi

pium,idc^nonfofiiminlatrone,fcdô(fm Abrahamo. ,

Hic locus diligenter infpieiendus, enucleandus, uerfahdus 8^ memonaé commcndandus, imo toto pccflore abfôrbendus eft tanqüam potcntifsimuâ contra docfîores mcritorum hitrnanorum. Vides hicoppofita^Operibus nié rerïjSC operibus non meren'.Merccdcm ôâ gratiam,debitû Ôc gratuitam iinz putationê, quæ fimul effe non polEint, ut uidcre eft infrà u. Si ex gratia lani non ex open bus. Alioqui ïam gratia non eft gratia- Vides etiam ex fide iit ftificari idem efl’eatiç ex gratia iuftifican, quemadinodü ex operibus, idcin atque ex debito iuftifi'carû

Ifta Scholafticis non placent, propterea quod putant cÔfcicntqs non adz ferre certain falutisfiduciam.QiiantuminteIligo,iIIi eodcmfpedant quo il/ li,quî gratiæ dodrinam proinotatfi cupiût, Vtriqj enim quærunt docîrinam; qua côfcientqs fit fi'rma ac certa falutis fiducia amp;nbsp;perfuafio. Schqlaftîci üerô magis rationem amp;nbsp;curfum humanæ uitæ in confilium uocant quàm autbori tatem facræfcripturae, atque ideo putant ccrtius conftare làlutis fpem, fi ex/ pedanda fîtexdebito, q'uam ex gratia- Putant enim ihccrtam efteipem,quæ non fit nata ex meritis,atq: ideo quærunt amp;nbsp;ftatuunt rneritû SC debitû ut effi^ Ciant certam falutis fpem.Iuxtaillud-At fpcs ex mcritis quæ ueriit æqua ue/ nit. Noftri ucrô licet eodem fpedîcnt, ex fcripturis tarnen àdmoniti, tiiderût falutis pèrfuafionê nUlli confcientiç pofte certam efte amp;nbsp;incocuflam, fi nitcrt dum fitoperibusnoftris 2C operum nofiroru meritis, quænlaflc inarliâfunt fi iudicio dOmini exàminentur. Nun^ enim legi dei iàtisfacimUs. AtqjideÔ tradunt aufcultandû effe S. fcrïpturç, que docct fidendu éfte pforriißis diuigt; nis,quç nituntur non noftris meritis fed ueritate diuina,fide ucrô apprehen/ duntur. Itaque certa eft falus qu^ éxpecftatut- per mifericordiam dei, propter promifsionêdei -Ëft eiiim Deus uerax,omnis homo mendax, amp;nbsp;incerta qug cxpecftatur per noftra mérita, propter corruptam ilatuHmi qua fit, ut etiam B omnes rioftrç iuftitiç fint inftar patthi muliëris mcnftruatæi

Quetnadmodu et Daüid éxpiicâtbèatificationêhômim's,cui' deUsîni putatiufticiamabfcpoperibus. Beati quorûretniflæ funt iniquitatesSi quorû teda funt pcccata.Beatus dit cui no imputabit dominus peccatu.

Qiianquam ad inftitUtum fatis fit exemplum Abrahaî,tamen ad abundâ/ tiam etiam teftimonium Dauidis àdducit,adhoc, utuideaht ludæi ifturri fcnfum imputatæiuftitiæabfque operibus pergratiam Dcfnon eife ab ipfó tecens inuentum,fed Si àDaüideahte fe agnitum ÔCproditum,idcç aper/ tisucrbis. Quemadmodumamp;Däuidifiquir,Defumpfitautemhocteftimä niiim ex Pfal.n.in quo ifta notanda funt , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pjuhu

’ Primum Remiisionem peccatorum effe iuftitiamnoftram. Hocexeo fiquet, quod Apoftolus hune locum qui eft de remifsione peccatorum, ap/ plicatad probandam caufam in qua de iuftificatione hominis agit,quæ eft fineoperibusperfidem. Alioqui quomodofacerethocteftimoniumadiri/ ftûutum ApoftolirQuemadmodum Si Dauid,inquit,explicat beatificatioz nem hominis cui Deus imputât iuftïtiam abfqueoperibus, qüibusuerbis o* ■ ftendit idem hoc teftimonio Dauidis declarari,quod ipfe declarandum fum^ pferat. Nondicitfimplicitcr,Dauid explicatbeatificationemhominis,'fed Quemadmodum amp;Dauid. Etftatim beatus uircui Dominus non impugt; tatpeccatum. Illud Apoftolo idem efti atque fidixiftetBeatus uir, cuiim/ ^utat dominus iuftïtiam abfque operibus. Ergoiuftitia deieft quægratis iinputatur,non imputari peccatUm.Quid autem iuftum elfe aliud eft, quani pcccatis elfe liberum peccatis aUtem nemo liber eft' Si punis, nifî per graz tuitam imputationem iuftitiæ,5C remiftîoncm peccatorum.

i Deindeuidemushocloco ApoftoloidemeflTeiftamirnputatam gratui/ tamiuftitiam, quodProphetæbeatificationem,cum dicit. Beatus uir, Beati quorum remiflæ funt iniquitates, id quod idem eft, ac fi dixilTet, iufti funt,'

■ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h 4 quoj*

9» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARII

quorum rèmiflæ funt iniquitates» lïiftus eft ille ufr, eut non imputâtdomü A nus peccatüm . Ergo beatificanoeftiftaxuftitia,quîe gratis imputatur abf/ que operibus-

Tertio. Ôbferuandutn hOc eftgt; qUod fide opus fit ad iftam beatifieaz tionem, quæeftiuftitia gratis ïmputata,qUoriiàm Apoftolus deeaarguit quæ imputatur proptef Fidemj ergo, Qui créditfuftus eft QC beatus» propter rcmiffîonem peccatorumiàbfqucoperum meritis.

Refpondcanthiequi fidem initio tantum cum primum creditur, iuftifiz carc dicunt,quomödöifta adipforum ferttentiam quadrent, qua Apoftoli uerba eneruantf Si iüditia dei per fidem eft abfque operibus, quæ gratis im putaturperretnifsionêm peccatorum,dicemüsneeam iiiftitiam imputarift dei initio tantum credendifErgo remifsio pèceatorum gratuita,poft baz ptifmùrrt non apprehendetur fola fide,fed adfcribenda erit operibus, contra apertum textum i.Ioh.i. cuius ÔC ftipra memfni.

Deinde quis poterit aflerere et probare Dàüidem hoc loco loqui tantum de initio fidei,ideft, deiHisduntaxat,quiiam iftcipiuntcredere, ira ut ratio beatificationis huius nonhabeat locum in illisqui iamanteiuftificatidez linquunt,SC ueniaw per fiduciam bonitatis dei quæruntr*

TertioîSi expendatur locus ex Genefi, qui fidei Abrahæ abftp operibus, atque ideo foli, iuihtiam adfcribit, quis noil iiidet iftam iuftitiam imputari hoc loco notl homini qui primum incipiat ctedere, cüm, ut càp. u. legitur, iam diu antea Deo crediderit atque ex fîde patriam ad uocationem dei reliz queri^uteftEbr.iir

fcpi/îoU nbsp;nbsp;nbsp;A tep huius gratia plane fateor me non uidere,quomodo lacobiEpiftoîa,

ituobh cvjrn Paulo concorder, non folum, quod difertis uerbis iuftitiam foli fideî detrahit, ( id quod forfan per diftindionem fidei hiftoricæ 8( iuftificantts, hoc eft Liiuæ ôC efticacis cxcuiari poterat) fed amp;nbsp;quod hoc feripturæ loco 1 ad confirmandam iuftitiam operum abutitur, cum nullius operis hic fiat mentio, SC Apoftolus hinccolligat iuftitiam imputari fidei abfcp operibus amp;nbsp;nom inatim abfque operibus. Malo itaque cum ueteribus de authore Ez piftolæ lacobi dubitare, quàm fl Ii us authoritatem ad obfcurandam Apofto li doeftrinam puram, certam ac folidam admittere,maxime cum 6C Hieronyz musdicâta ueteribüs aflertum,illam non efteApoftoli lacobi, fed altcrius cuiUipiamjôC fuccedente tempore inueniffeauthoritatem. Mirum fane, cur apud ueteres authoritatem, ubiEpiftolæ Pauli in authoritatefuerunt, non inuenerit, inuenerit uerôpoftea procedente tempore. Nimirum quod ueritas iuxta prophetiam Pauli paulatim magis ac magis inualelcentemett dacio proculcari cceperit.

Interea tarnen uerum eft, quod facobus dicit, inanem effe earn fidem £C mortuam, quæ faâis carcat, fed anteilige fi locus fit 6C facultas Nam alioqui ncc arbor hyeme dici poterit infrugiferâ auf mala j etiam'fi nul/ lum ferat frudum, ncc dormiens homO poterit diet cæcus, aut furdus,aut mutusjCtiam ficum dormit nec uidet necaudit nec loqiiitur. DeindeSC hoc uerum eft quod ex operibus fides perfedîa, hoc eft, ucra 5C uiua redz datur,idcft,agnofcatùr. Sed hoc nondum eftiuftificarï hominem exof 6i[cruii- péribus. Aliud cnim eft iüftifîcarifidem,aliud hominem iüftificari. Fides quidem ex operibus iuftificàtur, atque id tantum apind homines, ôf ho/ mo quoque ex operibus, fed apUd homines i fecus apud Deiims cui non folum fides abfque faâis fi défit facultas,fed ÔCipfa corpora abfque refpiz ratione SC plane mOrtua non mOrtüa funtfeduiua. Qiiid cnim opus eft cognitioni diuinæ frutftus Operum f An ignorât fidem efleincordeihißfez fe prodatfuo frucfturlam cum fidem tantûrefpiciat,5C illam tantum quæràt, certcinconfùltoadcaufam iuftificationisadmittûtur h lacobo opera. Sedz lacobus loquitwr de lieraÔCuiua fide. Verum. At de eadem loquiturSC

Paulusÿ

i AD R O M A N O S.’J’J.

A' Paulus, tattlen opera excluditnominatim, in hac caufa.Scd, utdixi‘,utiit omnia lacobt excufantur, hoe non potent, meo ludicio, excufari, qued Az. brabamum exeoquod filïum fuum obtulen'tiuftifïcaruin cnedicif,cum co loei nlillafiat lüftincationismentio,deinde, quod iftum locum dicit irnpfcz ri per luftitiam opcrum,quem hic Paulus in conrrarium contra iuftitiam o/ perum adducitkNcminitarnenpræiudico,nccp quiequam pertinaciter aflez to, fed fententiâ meam fimpliciter profero.Cordatorû bominû efto ludiciCî.

Bcâtifîcatio ioiturhæc incircumeifionem tantum deucnit an amp;in

O

præputiumC

Immoratur adhuc exemplo Abrahæ, uel potius ad illud poft interpofitiï teftimoniumDauidis,fufius explicandum,rcgreditur.

Agit autem hac fetfîione quatuor, ad caufam facientia quant traeftat.

P R I M V Mi

Primum, eodern Abrahæexemplo adhuc propofitioneriî ftiam probat nempe, iuftitiam efte ex fide, abfque operibus quant ab initio capitis huius quarti tribus argumentis munierat.

« Abraham habet gloriant iuftitiæ corant Deo. Ergô non ex operibus* Nant fi ex operibus iuftificatus effet, haberet quidem gloriam apud homiz nés fed non apud Deum.

I Scripturateftatur Abrahæ imputafam fidem efte ad iuftitiam. Eftitac^ ifuftitia Abrahæ non ex meritis fed gratuito imputatajitacy nô ex operibus^ Alioqui effet ex debito non ex gratia.

i luftitia eftex condonatfoncpeccati gratuita. Probat hoc ex addutfici teftimonioDauidisiErgo non ex operibus.

lant itaqj rcuerfus ad exemplum Abrahæ,idem probatper argumentuni : ordinis, quo iuftitia deinde ôé circumeifio Abrahæ contigit qui talis eft, ut B nequeat opus circumcifîonis cauia effeiuftificatiAbrahæ.Nam caufaprior eft effedtbretfto ordinciluftitia uero contigit Abrahç ante circumcifioncnti. Igiturnequit circumeifio eo loci haben',ut ex caiuftificenturhomincsi

Atep hoc argumentum ita eft manifeftu,ut confidenter interrogandi fche mateutatur,non fimpliciter diecns. lam bcatitudo ifta contigit Abrahæ nô Lucfin in circncifionc fed in præpiJtio,fed ita.Bcatificatio igitur ifta an in circUitiz cifione tantum an amp;nbsp;in præputium deuenit Deinde amp;' repetit,Qtiomodo ergoimputata eft,cum effet in circlimcifione, an cum effet in præputio.'^No tum cnim crar,ift5 imputa tionê faôâ cflc in præputio exiftenti nó in circum cifione. Vnde eadê cófidentiafubdit.Non in circumcifiorte fed in prçputio*

Obferuaucro, quod pro iuftitia ponit beatificationem .Nam in eoeftut probet iuftitiam effe ex fide non ex operibus.Huius nbsp;fupra monui.

; . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s É C V N D V AÏ,

Secundo loco,per occupationê, ufum Stf ratio/ hern circGciftonts fubfjeit-Animaduertit enim mox cogitaturuludeû. Si iuz ftificatus eft Abrahâ ante circöcifionê ad quid ergo opus erat circucifiohef' Igitur fruftra impoftta eft. Ifti cogita tteni refpondet dicês:Et fignum accepit circumcifîonis ut effet fignaculum iuftitiæ fidei.Hoc eft. Ex eo quod iuftifiz catus tarn per fide poftea demû circûcifus eft Abrahâ,recftc quid? colligimus illuex circûcift'one nó effe iliftificatS, propterea tamê nó fequitur nullûfuif* fecircûcifionis ufum.Collatû eft cnim utfignn,nimirGquo iuftitia ilia fidci in Abrahamo obfïgnarcF,ur que Deo chara eflet,imo,quo Abrahaipfe ütift ftificatusobfignarctur,inqjfcedere in quod crat affumprus confi'rmaretur.

Notandum aurem eft, quomodo Apoftolus dicateffe fignaculum iuftiz tiæ fidei fignum tllud fœderis,quod in carne fua accepit Abraham cum poz fteris, de quo eft Gen. i r. Hoc eft paeftù meum, quod obferuabitis inter mei SC inter nos, ÔC fernen tuum poft te. Circumeidetur ex uobis omne mafeuli/ num.Irtfansodîodierumcircutncideturinuobis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

'. ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îatn

COMMENTARII

lam quia ludæi plurimum de tfto fœdcris fignogloriabanturjomniinri commodiisimè ex eo ipfo probatfœdushocnon opcriim, fed bdci luQïtia, non mcn'to humano^fed diuina gratia nithirï eo quod dicit circumcinonem foederis huius figniim efle obfignationem iuftitiæ fidei, quae fuerit in præpu tio id(^ iri ipfo Abrahamosqui earn primus accepit.

DE VSV r.T RATIONE SIGN O/ rum ôl facramcntorum.

Annotatur hoc loco à plcrifcp quis fit fignorum fàcramentaliû ufus, proz ptcrea quod circumcifio quæ ifti populo initiale facramcntum fuit, ab Apo ftolo uocatur fignum jdcinde Sd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iuftitiæ fidei, quam rationem habe/

re öf noftra Sacramenta omnes confentiunt quotquot ego Uidi»

tipiuM' Signum inquitcircumcifionisaccepit,hoc efi, circumcifionem accepit quæ fignum eftiquemadmodum nos dicimus fignum uel SacramentumBaz ptifinijid efi,baptifmum quod fignum uel Sacramentum cft.Nelt;^ enim omz nis circumcifio fignum eft,nec]p quælibet tinóio fignum eft. Signum autem cfle finiunt rem aiiquam uifibilem, quæ aliquid aliud, præterquam quod uiz detur oCulis,mentibus fpedantium cogftandum ingerit.Vt circumcifio ilia carnis admonebat foederis cum Deo initi, deinde nbsp;nbsp;circumcidendi corz

dis. Baptifmus nofter adinonet 5lt;ipfe foederis diuini, deinde ÔC renoua/ tionis fpiritufiandii.

Dein uocat circumcifionem erij)^ceyilt;/l« qua didîione illam Cecemit à fignis fimplicibus ( uoco aût fignafimplicia,quæ nihil aliud in fe habent,nifi quod fignant aliquid. Vtlapidum cumuli iuxtauias fignâteam efteredïamuiam, cui à latere locati funt,præterea nihil habent oflficq. ) Eft enim nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;if talc fiz

gnumjquod non folum fignat aliquid.fed SC quo aliquid obfignatur,amp;f qua* ti quadam cuftodia munitur, quo uidelicet certificatio quædam rei quæ geri tur traditur et offertur.Vt obfignatio teftamenti no folum fi'gnificat aliquid, j ncmpe cuius fit tcftamentum,fed illud ctiam corroborât de ueritatc teftaz tur.Ita per circumcifionem prçterquàm quod fignum erat,etiam fcedus cum Abraham initum obfignabatur ôf confirmabatur, ita ut anima non circumz ciCi in ifto populo rca fuerit fradîi fœderis.Habebat promifsioncmtEgo ero Deus tuus Sc Deus feminis tui.Illa ifto figno obfignabatur SCfirmabatur.Ita Sc Baptifmus nofter non folum fignum eft,fignificans aliquid fedSC obfigna tio eft in corpore noftro, annexa promifsioni. Qiii credidcrit SC baptizatus fuerit faluuserit,qua obfignationcquafi figillo quodamrcdemptori nofiro alTerimur SC afsignamur,deq; gratia reconciliationis 8C redemptionis certifi camur,fiquidem nde illam apprçhenderimus. Alioqui ut nec uerbum ipfum ita nec adiedîa obfignatio profuerit nifi acccfferit fides,

• Fiepudiandi iunt quorundam errores.

I Eorum quiuim iuftificandi dederunt Sacramentis ex opcre operato, cum non Sacramentum fedfi'des Sacramenti iuftificet-

1 Eorum qui Sacramenta fecerunt tantum certasquafdam notas, ad hoc inftitutaSjUt eiTet inter populS Dei 8C incredulos aliquod difcrimen,dcindc quibus crcdcntcs inter fe copularentur. ‘

» Eorum etiàm qui profeftionis figna tantum ex facr. fecerunt S)C allegoz rias bonorum operum.

ad p r I m V m articvlvm h V I V s fedionis adqciendum,

Ï Quod Apoftolus cum probandum effet fidem iuftificareabfqueoperiz bus, non folum cerimonialibus fedSCmorahbu^ circumcifionem inducit, non ad hoc rapiendiim eft, ut error ftabiliatur eorum, qui in caufa iuftificaz tionis cerimonialiaquidem opera eXcludunt, moralia ucro neceflario conz iunguntSCincludunc. Qiiod enimhie circumcifionis meminit, noi^ideo fecit, quod illam tantû excludat in caufa iuftificationis, cum infra totakgc CÛ omnibus fins præceptis,ÔC maxime moralibus, retjeiat, ubi dicit leg?ira operart

ADROHANOÎ.

A opcran', id quod ho magts de cenmoru'alibus, qu'am de moralfbus intelligt poteffj amp;nbsp;cap.v-tiohisnan'rn inducit legem moralem de rtoh côcupifccndo. Mcminit aut circum’eifi'onis in ifto Abrâhæ exemplo,qüi earn primus acce pit,non prœtcrràtionem. Nam huius gratia plun'mûgloriabantur Iudæi,il/ laiÿ ad infolentiâ abutebâtunquafi ex ea corâ Deo lulh'fîcâti efl~cnt. Often/ dens igitur illam in Abrahamo l'plb no hoc cgifle, quod fibipfis ex ea ufur pabantjfatis potenter ïllud neq; in pdften'S ageredemonftrat.

T E R T I V M.

Vt cflet pater omnium credentïum,pcrpræpudutn,utimpui:aretur amp;illis l’uftitia.

T crtïo locOîCoïl l'git ex adduôo Abrabæ txemplo, Abrahâ effe patrê non folû circumciforû led præputiatorû crcdcntiû,propterea quod in præpuz 110 antei^ circumcidcretur per fidem lïiftitiâinuenit. Vnde ilIudjUtelTet pâ teromniûcredcntiSjnôcfl referrendü adcircumcifîonê^utlcgasjcircumci/ fionê idco accepiïTe, ut eflet pateromniû crcdcntiû per præputin,id 011, eO/ rum qui funt in præpucio credentes-Sed ad hoc quod in præpucio luftifica/ tus per fidê fcn'bitur,ut referas ad proxime precedens, nempe quæ fuerat in prçpucio. Facit enim Abrahamû prepupiciatu ad hue ante^ circumcidere tur per fidêclFc pâtre ommû credentiû eorû qui funt in prçpucio credentes, ut ÔC ïlli's credentibus imputaretur ad luftïtiam fides.

Vide itaqj quam potenter ludei's adunat gloriam illarri, qua le folos Abrâ hæpofteros elfe gloriabantur, reicâis ab illius,fuccefsioneinGircumcifis, euincens Abrahamum eflepatrem noh folû circumciforû fed 2lt; incircumci forum,lmb prius incircumciforum quàiti circumciforum. Si igitur ad polie ritatem Âbrahæ pertinent Sf præpuciati credcntcs, ergo ad Deum perti/ lient,cuius ell Abraham, nbsp;ad ilhus exemplum credentes coram Deo'iulli

g habenturjutiam non folum ludæidcDeo uero ÔC pofteritate Abrahg fed Sd Gentes,fl çrcdanr,gloriari queant.

Pulchrciglturexponitillud Gcn.iT.Quohiam patrem multarum gentlû conftitui te,ne de lolis circumcifis intelligatur.

CL,V A R T V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. .

' Et pater circumeifionis rjs qüt nô folû circumcifî fed qui amp;ueftigqs fidei ingrcderéturgt;eiusuidclicctquæ fuitin præpucio patrisnoftri Abrahæi lam quarto loco,non côtentus co quod SC Gentes in polleritatê Abrahç, fi crcdantjlnclufit ipfos ludæos ollendit,nifi ad exemplum Abrahæ credant nccpproptcr carnalcmfuccefsionem neep propter circumcifloncm ad polie ritatchi Illam Abrahæpertlncrc. Vbi uldemus Abrahamum hic patrem di/ ci,non propter camalem gencrationem, fed propter fidel prælogatiuam exemplar,t'n quo omnibus præcclsit præpuciatis SC circumcilïs.

Et uide quam pulchre uitam conuerfatiohem credentis Abrahæ,’ dicat fuilTe in fide, tribuens illi uelligia quædam, ad hoc polleris rcli/ dîa,utamp;: ipfihac fidciuia ingrederentur,admônens iter Abrahænonfuif/ fe in illis operibus legis ex quibus ipfi fibi iullitiam çoram Deo pollité/ bantur, fed in fide,

Illa uelligia fidei Abrahæ pulcnrcdepingit Sfob oculos ponit undc/ cimum caput Epillolc ad Ebræos. u deinde fimûl SCaliorumqui fide am/ buleucrunt coram Deo, ut ÔC nos ad earn ratiohem uitæ nollræ conuer/ fationem inllituamus.

xatTOfç so^}^^(rl rot! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r*) msiois, Sihgulari prudentia loquitur A/

polloIus.Vultollendere qui fint habendi pro ucris Abrahæ filijs.Nimirum' lion opérantes fed credentes. Etneputeturdeinani quadam ôô ociofa qua/ Iitate in Homine, autopinionc magis uera fideloqui,dat fidei in ùita Az fcrahæ in illius nempe præpucio,uelligia,eaq; obleruabilia. Qiiæ uero funt illaueftigia fidelfNimirü fadla fidei,quçfn prçpucio Abrahçdeprehêdunt.’

Rurfua

COMMENTARÏI

Rurfus ne locum det fiduciæopcnim, non dicit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fed ywf

sTjs-t©-, ut doceatfidem in uita Abrahæfpedendam efle,ut totam illius uitam moderata fît. Sic ähbi dicit,quorum imitemini fidcm»Eadem fofern'a uti'tur S)C in uefbo Ti»^»lt;ruNón d/ci't ßmpHcirer ■^teiTrarStrt ucl nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fed

quodeft non umplicitcr utrtinq? ingredi 8i ambulare fed ex ordine dircefîe ad præfcriptam normam incedere illud certe eft eorum qui ad pran* xa ueftigia incedunt* Vride nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uerftjs dicünturjco quod no Iiberojfcdor/

dinato amp;certo eradu iriccdut lta Apoftölus cxi^it utqui filij uelintefle brahæîUeftigia ndei Abfahac fequantur*

Vttui kSio. nbsp;nbsp;Eft autem ledio Grgcä cofyderanda,quam male feddidit uetus interpres,

qui ita habet, non his tantum qui funt ex circumcifione fed Äf his qui fedan tur ueftigiafidei,quaeeft in präfpucio patris noftri Abfahæ, quafi Apofto/ lus dicatnon folum circuncifoSjfed et credentes fifios efle Abrahç,cum non hoc dicaf,fed in hoc fit ut doceat cirdüMcifos nififidem Abrähachabeant,no cfTefilios Abrahæ. IgiturnotandumCftjqüodnon dicit » roy,fedToîf»xUîrïeiTlt;)#lt;«?M«»o(/,id eftnon ijs qui folum funt circümcifi] fèdijs qui non tantum circümcifi funt fed ueftigtjs fidei ingrediuntur.

DE CIRCVMCISIONE VT EST SIGNA/ culum iuftitiae ßdei^^

Qiiæritur hoc îoeo quomodo infantibus conripetat circumcifio,cum ilîa fitfignaculum iuftitiæ fidei;eamlt;p infantes Hebræorum odauo die nô dum habuerint. Abrahæ quidem fîgnacuIûfuiffeiuftitiæfidefiiMhil eftdubiûjfez , eus ucro uideturde infantibus. At ilh's quoque dari præcepta eft circumfio*

VARIE RESPONDETVR.

• • Quidam dicunt Abrahæ quidem fuifle iuftitiæ fidei obfignationê, non autem infantibus.Illis fuifl'e fignum foederis tant5,ideo darf præceptû,quod fœdus pertinueritnô folum ad credentem Abrahamum fed QC adomnespo* fteros eius,eiiamdomefticos. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;®

Hinc nataeft fententia patrum de fideparentum, in quam baptizcntur paruuli, quæ, fi profunditas mifericordiæDei, deinde amp;nbsp;foederis ratio,Ego ero Deus tuus QC feminis tui poft te,c5iyderetur, nonomnino ratione caret, luxta quorum fertterttiam non funt exigendi fidem infantes cum iftaexadio fît præter ætatemi quemadmodum eamnec^ Chriftus eStegit à paruulis ad fe deportatis Math. ^9^

I nbsp;nbsp;A' puero nemo exegit fàpïentiâm, nec ilïi quifquam mox imputât ftuiz

titiam, nifiaccefferit iudicium ætatis.

• * A' plantula recenti nemo exigit fruiftvf, nec ilfi niox adfcribic fterilitatê. t Princeps à fuis exigit fide, adultis fcilicet, nô ftatim etiâ ab infantibus.

1, Alq dicunt paruulis quoq^circumcifîonem fuifle figriaculiim iuftitiæ fi deisnon quidê præièntis,ut Abrahæ,fed futuræ,hoc eftjcircüncifbs fiCobfiz gnatos eos elTe in fidem Abrahæ iuo tempore apprehendendam. luxta iftoz rum fententiam Apoftolus ludæos potenti argumêto admonet, ut iuftitiam non aliter quærant quàm per fidem in quam pueri fint obfignatû

gt; Præter iftos funt, qui etiam pueris facramento fœderis irtitiandis reuera adfcribant fidem,tîixi hoc uno,fidem elfe donum Dei, quöd rätiönis ulû no cgeat.Cum iftis nemo facit ex omnibus patribus. Verum per meliccbitftia fententia fruantur. Nolo enim cuiquam præiudicare temere. Ifta dico proz ptererrorem eorum qui negartt infantes efle bapti2andos,ex eo falfbs quod rationcm feederis 0^ ordinenl oecorlomiæ regni Dei non intelligunt, nec faz tis expendunt.

o B s E R. 1. lild félicitas an circuntcifonitui. ) Videmus hic,quod etiam ftipra riotauimus, idem eflcjiuftitiam fidei, remifsionêpeccatora ÔC noftrâ felicitate: Hoc eft, certum eflederemiflionepeccatorû, eflenoftram iuftitiaamp;f beatificationê.

OBS ER. 11. 1 InufufignôrS,expendendû.Gratiâ oblatâ,adcertificandascôfcientias»

* Admonerinos utacceptægratiærclpondearaus.Ro.«.

In hoc

1

AD' ROMANOS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t»

A , nbsp;nbsp;ïnhof ut e/Jctpdter omnium ere Jentium. ) Videmushtcquainrefitaßtuniouctc/ obsb*.j».'

ris popult noui teftamenti. Abraham eft omnium pater. Quorum f Crez dentiü. Ergo fide coadunatur uterq; populus Si hoe ef},unitas igitür Ecclez Cxex ludxis gentibus cógrcgatXjeit in fide Chrifti lefu. Quid ergo cum filis 7,(acramcntis, Äfreliqüishumanis inftitütis faciuntquiinïHorÜthobz feruantiam unitatem redigunt Ecclefiae Chrifti;*

Non enim per legem promifsio,) Önnis illa diCpitt3tio Pauli de caufa iuftificaz tionfs, eft concathenatio quxdam dehffisima Ód argumentofa, in qua altcrü penJetexalteroiOrobatürex àkerô,inferturqî exalrero- Htnc perpétua funt lila, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TïTtf âf »g.id eftj Etcrtim, quonfam, propterea,igitur,quibus

Uelantecedarttiaper fequenria declarantur aut probantur, uel lèqucntiacx antecedentibus inferuncur. Pröindequifquis iftam dilputationem fibi clarâ facere cupir,u(deat ut iftas illationcs,et probationcs probe obreruef.lt;r«i4;^oj» qaoJdameft, iuftitiâho'.nmisefteex folafide, ideo, nequeexopehbus, ne» que ex circu nctftone, neque ex lege gt;nbsp;Hue referenda funt órnnia, tanquam ad caufx eaput.

‘Non enim per legem ' Part'’cuïacaufalis,oftendit ifta,probationer efte antece denrts,nempc cius quod dixeratpofteros Abrahe een'endos eflenou folum circumeiios fed et incireüeifos fine fijeoon eftepofteros Abrahx. Iftud iam htius declarat, 36 firmum facit.

Eftautc nrutrusargUm'tùmabordineeaufæftirnptG.Nimirîrabordiné Àme legem une , pfOTiifsionts qui Abrâhæfaâac atântelegerri. Vndeeertè nôporcrarobz *’quot;» leruatiolegi;cauQmprom itehefeditatis Ypofteritatis (ufti'nerc.lamüëgt; rbluJacidehxreditateifta 36pôftcrita*èAbrah e promifla ex fiducia legis gloriibîtur,quafi ideoeftrntpofteri Abrahç,etcapaccspromifsionis,quod légem haberêt:Genres uero nort eirent,qüoJ ad legem n gt;n pcrtinercnticum omnis ift i prxrogatiua pofteritatis Abrahæ promtffæq;hærcdiratis Ibla He de conft (üi il eapaees faeiat ercdërttes tantUm, fiué illi fint ludati fine Qeti teâ.H JC argumentum traftatur in Gai.cap.îk nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. . nbsp;nbsp;- .

niud,hxredem foremundifimpliciter accipioeuni Ambrofiodepromif/ fa hxredirate terræCenaan, Gen.15.1 r. Qiiidam de Chrifto femine Abrahaî Gen. IX. Pial, t. Non ablu fit autemà feopo fi de terra Cenaan intellexero. Nam earn h ereditatem fibi ex lege uetidicabant ludæi.

Etenîtm fi q qui ad Icgcm pertinent, hxrcdes funt, exinanita eft fîcfes,' 8j foluta eft promifiio.

Rurfus adieda caufalis ratioDixit non efie per legem promifsionem trahifadam. Adijcit rationê potuit ex tempore colligere, fadæ promiftioz î'is.Sed erat nota ea ratio. Addit igitur et iftam,ex natura relatiuofû dudam. Ptomifsiô 36 fides relationem inter fe habent. Promifsio exigit fidem, fides promifsionc nititur. Promifta cft aSt fimpliciter hærcditas.Ergo fides capaX iUtus c.l. Si igitur Icx facit hærcdes, exinanita eft fides fimul Ô6 promifsio.

Sed obferua cur non dicat, Etcni.n fi per legem cotltigiflet promifsio Az brahaî,fcd)fi qui ad legem pertinent,hæredesftinr,36e.cum tarnen iftafintfu periori argumentoprobationis niceadieda. lud ei gloriabantur fe eflehælt;= redes propterea quod pertinebant ad legem Hoc uerum fuifret,fi ex lege da? ta effet Abrahe hireditatis promifsio. Etludcei firmiter illud exaddudo A/ trahi cxemplo coclufiffcnt ad hune modum. Abrahæ contigit ex Icge hærc ditas.Et nos fumus ex lege,ergo 36 nos fumus hæredes. Cum uero hoc non fir,fed ex fide fit hæreditas,uis ifta argumenti facit pro Paulo : Abrahi ex fiz decôtigithçreditas no ex lege,ergo et uobis no ex lege fed ex fide côtinget.

NirnUxinmoperituf,) Probat quoddixJt,fidem 36promifsionem irriram eP fc,fihafreditaspcndeat àlege. Si dicas quomodo, refpondet. Nam lex iram operator. Argumentum eftà contrarijs efiedibus legis, qui certè ad caufam lt;wftifîcationis 36 capiund« gratuit« promifsionis non faciunt*

i Sed

9f _ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CO MM ENTA Ri t

Sedquærftnr, qnomodo lexiram operetur (fcf eft,iiindióam fcripturæ) cum fit fanc?îa, iufta, bona, conuertat^ corda Pfal-i?. Apoftolus reddit ranonem,dtccns:

Siquidcmubi non cH lex-iibi-non eJitrinf^rrfsio.)C2yt^(î dic^t.Trinrgrefsioni

tur uindidîa non hærcditas. Vbi uerb^ex eft,ibi tranigrefsio eft. Ergo QC uin dida.Igitiir non hærcditas.

■Qiioraodo autem tranfgrcfstofit atlt;^ adeo fiC uindi(fta,ubilcx cRiUidebl mus infra latius cap. 7» Loquitur hie delcge fcripta, no quod illi tranfgreb» fioncin non habcantjqui non habent legem ftriptam, cum habeât legem naz turæ,uerum quod hæcütlegis conditioj-utreos reddat tranigreflbres lgitur ubi plus legum,ibi plus eft SC tranfgreftionum. Attjhoc lurium non eft Ic gis fed dcprauatænoftrænaturæ,quæcarnalis eft,cum lexfitipiritalis,progt; phana eft SC mala,cum ilia fit iandaet bona. Iftacocludipoftunthoc modo* « Vbicunep tranlgrefsio elt,ibi irrita fit promiisieu

Qjtûiritmmcretûr.) x Vbiucröeftlex,ibiefttrani^eisio»

9 nbsp;nbsp;Ergo per legem irrita fit promifsio.

Ex iftis coeludet fummatim per Epifogû. Igitur ex Sd€ daturhxr éditât» o B s E R. I» nbsp;nbsp;nbsp;4nmisfii^iirftfjda sy if-riu promifi.) Videmus promifsionem 2^ Gdem hie coa

neShindiuuIfe»

oBsER. ii. Dolt;ftrinalcgum,irritasreddiatraCc^.

« 8 s E R' nr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VbiI^xibitrdnl^grcfsio.) Penfanda naturaf nofiræ coiruptio.

PrDpffrlt;lt;4lt; exfiiilc,^uc'riTO ix n-triur.habent Cjræca,nimirum txÄ^TrltKSs, Défi/ deratur cnim aliquid adperfeSHonem fentcntiæ,id quod ex præcedentibus, nnde ifta-concluuo infertur, ftimendum eft. Vt, datur haîreditas,uel conftaC hacreditas,aut promifsio uel talequicquam»

Concludit ex præmiffb argumento, quod duxerat ab impofsibili Sfah' furdo, nempe, fiex lege confiât hæreditas, inanis SC irrita faSla cftiitraque amp;nbsp;fides SC promifsio. Cum cnim impofsibilefit promifsionem Dei irritanr fieri, atque ideo SC fidem ab ilia pendentem, reSîè colligit non exlegecon/ flat hærcditatem utputabaat Iudæi,(èd ex fidc.Hoc uidelicct innuit illauo/ nis nota A«

Vtfecundum gratiam,ift firmafit ptomiTsto untuerïô femi'm*.

l-elt;ftio apud Gr^gcos uifa eftuetcri iftterpreti fuperftai quic^ habcre.Nan» icahabet, jf«kxtkdero évja amp;iStÙKii tTrxyyi^ixy, cp.K)d fpfereddidit ad hunc modujUt fecundum gratiam firma fit promifsio qitafi abwndetof Icgêdumtÿ fit,»Fflexfl!7tt^Cflt;i/Jii^eu«|Jl7r«7gt;tAilt;r, ud »era k^ctxJiiCatxtf •rivi7rttyyiÄix[gt;, Verum Apoftolus non fandet (upeifiuis,neqtrefacile abtin datuerbis.Qiiin magis abundatcrebra nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;que Sfhoclocopcrficienda

«ftaliquo uerbo,ut, fit, uel confier,ut inquii fecundum gratiam conftethacz reditas.Qlt;iid itar Ad hoc,inqait,ut firmafit promiftio.

Qtiia collegerathæredftatem no confiarc ex legc.propterea quod eo pa/ lt;fio nequiret confifiere promifsio,id quod elîet impofsibiles ôf abfurdum di «ere, iam b regionehas rationes per argumenram anecefTario duSlum.fubq cit ei quod tntulcrat,idcirco ex fide dari hacreditatem. Quafi dicat. Cum ita* que impofsibile fit promifsionem Dei fieri irritam,fieret autem fi ex legceP lethæreditas,qùid aliud fequiTur,quam necefTario hacreditatem cxfideconz fiare,propterea quod necenefit confifiere promifsionem dei.Ea ueroconfi/ flit gratia der, cum lex tram opcretur,proprer tranfgrefstonem.

IDCIRCO EX TIDE.

Dixerat, barredirate Abrahæ SC femini efus promiftam non efie cîç lege* In lid probauit Enthymemate. Non eft ex lege harreditas. Nam fi ex lege eft hærcditas, irrita fada eft promîftiö. Nam lex fïam operator. Vbi defydera/, tur maior,ut fit fÿllogifmus ad hunt modum..

« Quicquidinanctnredditpromifjionctndci, in co no confiât hæreditar.

Hacredes

AD ROMANOS.

F?’

f 1 Haercdes conftitucre eos qui fiint ex lege,inanê reddit promi'fsronê dei.

$ Ergo ex lege non confiât h æreditas.

»■ Deinde, quia fubiecerat àfTertiuâ, fed ex iuflitiâ fidei, neCcfle îiabebat amp;nbsp;illam probare.Nam tametfi pfôbauetit nÔ effe ex lege, hondû tâmê clarS erat efle propterca ex fide. AfTerduam itacp probat per arguments à necefla rio ad hune modum. i Quicquid hrmâ reddit promifsionem dei in co con ftathæreditas. x HæredesaStconflituereeosquifuntcxfide, firmâ reddit promiisionedei. î Ergo ex fide codât hæreditas. Hue pertinetquoddiz cit, Idcirco ex fide, ut iecundum gratiam firma fit promifsio.

Notandu efl aûthoc Ioco,$ apte Apoflolus côiungat gratia,protnifsioz nem,2lt; fidein,quibus hoc tfibuit,ut neutra queat ab altera feparari • Gratia Sc fides ita habent in hac caufa,ut mediam inter fe promifsionem copleclan tur 2C effiCacem reddant.Ex gratia nara eft promifsio qua ÔC nititur. Eide ap prehenditur inq? elFedum ducitur. Nullus itacp locus efl apud promifsione dei,operibus,legi,circumcifioni,propterca quod nequitapprehendi merito operum. Alioqui iam nó elTet gracuita promifsio. Opus itacp efl, utfides acz cedat qurnon nititur propria iuflitia,ied gratia 3C ueritare dei.

ObleruandS uerb efl, quod nó fimpliciter dfeit, ut firma fit promirsiö,he üidcatur ueritatê dei fundare noîlra fide,quafi fit in feipfa imbecillis,fed adi) cit,omnifcmini,id efl, tarn Gentibus J udæis. NimirSut promifsio dei,az lioqui in feipfa coflans öC firma,firma fit ctiâ uniuerfo femini Abrahæ.Nam ÔC illifaCla efl, non tantS Abraliæ lam femcn,id efl,poflcritas Abrahæ,non concludebatur in unam rantuin ludaîoru nationem, fed ampletdebâtur omz hes totius orbis genres. Non erant autem omnes circùcifæ,nÔ erant omnes fub Iege,nô erant omîtes ex carne Abrabae-Proinde nereliquæ Gentes quæ 8C ipfie ad fernen Abrahæ pertinent, quorquot creduht, ab ifta promifsione ® excluderctur,atqî ita ÔCipfapromifsio inahis reddcretur,re(ficcolligitihære ditatem non lege quemadmodum neep circûcifionc confiflerc,fed fide, quai uaacapax reddit promifsionis diuinæ uniuerfum Abrahæ fernen.

Non ci quod efl ex lege tantu.ucrû etiam ei quod efl ex fide Abrahç.

Exponit quod dixit, omni femini, ne puteturloqui de ludeis tantum Quemadmodum enim fupradeclarauit Abrahamum effepatrem omnium credcntium,non ad circumeifos tantum pcrtinere,fed ctadincircâcifôs, ad utrofque uidelicet, fi credantjoflendens patemitatem Abrahæ non nid cirz cumeifionc, ita 3C hic, ut oflcndat fernen Abrahae non nid neque compte/ hendi lege, fed fide, dieft,Non ei qui efl ex lege tantû, uerum etiam ei quod efl ex fide Abrahae. Hfnc fubqcit.

Qji ejl pitrifotnnium ns/lr-um. ) R.Urfus Uniuerfale particuîam ufi.irpàt,quafi diz cat.Non foîumîudteorum,rtônfolum circûciforum, non folum inlcgcexiz ftentium,fed omnium no’lrum,ufdelicet’crcdentium quorumcuncß.

Sicuticn’ptum efl.Pdtrcm tnukarum gentium conflituf te.

Ne uideatut de fuo ifta colligcre,fcripturâ fnducit,ut ucl ex ilia intelIigaC fc nihil adferre noui,a quo tantoperedebeant abhorrere, fed iflud iam olim diuinitus ita effe difpofitum. El autem locus ifle Gen.17. ubi Deus ad Az brahamumitaloquutus efl.Ego fum,SCponam padummeum tccum,eris(5 pater multarum gentium.Nee ultra uocabitur nomen tuum Abram,fed apz pellaberis Abraham, quia patrem multarS gentium conflitui te. Admonet itaque cos uel ex nomine Abrahae, cuius ea eft ratio, quod propterea tndiz turn efl, qufa futurus erat multarum gentium pater. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inquit Mulz

titudinis gentium,ne effugium fit ad multitudinem uniiis ludaici populi.

Valet autem uirtus huius argumenti ex natura rclatiuorum. Si enim Az braham efl pater multarum gentium,ergo non una tantum gens ad illius po fteritatem pertinct,fcd muitte illæ quarum pater conflitutus efl. Nam relatiz ua inter fe funt pater SC femen.Igitur non foli ludæi ad feme Abrahæ accen '

i X fendi

ïoc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C o M Jï E N T A R I I .

fèndi cfliSjfcd quæuis etiam Gentes,fi fîdem Abraliæ habnennf. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a

Ad exemplum Deitcui credidit,) Hæcnon (cnptiiræuerba flint fêd Paub'.Legi/

tur aixtem tlkid »«ïtçvwti uan'e. Quidam, coram dco, quidâ ante de«m,quafi Apoftolus dfcat, Abraham ctfinonapud mundum, anteDeiim tarnen efie patrem omnium credentium.Qiiidam uero kgunt,ad exemplum, ad fimiliz rudincm Dei,ut Chryfofiomus, qui interpretatur perô/gt;taîiuç. EÆ autem »t/üTtz rarrndcm quod ex oppofito, «el iuxta oppofifionem, quod non male iierri poteft, ad exemplîîjuel ad fimilitudinem, aut ad imaginem ; propterea quo4 imago fuo archetypo uelut ex oppofito correfpondct.

Qommendat autem Apoftolus iftam Abrahçpatcrnitatcmquam hadez nus et rationibus et fcripturis ad omnes crcdcntes et nationcs pei tinere pro^' . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bauit,etiamà dignitate archetypi fui cui uelut ex æqiio refpondét, nimirum

quod fimilis fit patcrnitati DeiîCUi ille crcdidit’Quafi dicat. Quid borrctis iz ftam patcrnitatem Abrahæ, cum adeo non abfurda fit, amp;nbsp;prœter rationemut conformis fitpaternitati Dei,ad cuius exemplum acceditr'

Qiia ucroin refitafitiftafimih'tudo inter utranquc patcrnitatem,tam eft ex eo colligendum, quod multarum Gentium pater ■conftitutus clTe dicitur Abraham,nt intclIiganTus SC Deiim non efte unius tantum gentis deum, fed multarum ficut Abrahamum,quàm ex lt;0 quod fubpcitur.

Qui uitæ reftituit mortuos acuocat ea quæ non funt tanquam fini.

Hoc eft.Qucmadmodû Deus cius eft uirtutis potentie,ut uitæ rcftiniat mortuos,SCuoceieaquænon funt,tanquamfint,ira Abraham fideilh adhæz rens, incf illâiftam uirturê Deiomnipotcntêrcfpicicns, eftècir, ut cum efteC iame!Tiorruus,hoceft,effcet’id, quod ad pofteriratcaliquS acquirandâ nihil eft aliud cp emortuû elfe, reuiuilceretacfœcûdus ficrct,uocarcturcp parer cre dentiûomniû, ctiS eoru quinondu eirenr,quafi iam cftent, ait^ irarcipondet pulchre archetypo fuo,etiamhac rationc.

Chryfoftomusadqcitôt aliam fimilitudinem inter Drum SC Abrahamîî, ® nempe, quemadmodum Deus fine naturalicognatione perfidem eft parer cle(ftorum credentium,ifa Abraham.Hoc quidem ctipfum uerum elt,fcd non uideo,quomodo ab Apoftolo tradatur»

tpiloffif. Abfoluitiam Apoftolus argumenta quæ ab exempîo Abrahæad confiez mandam propofitionem de iuHificationcfideidcfttmpfit, per quæ totamlu/ dcorum ueluti rlu/'TrxvtTrhlxi/ ftibucrtit in uno ido Abrahæ exempîo, Præfuz mebant plurimum de operibus Iegis,de circumeifione, de pofteritate Abraz hæjde lege,de promifta hærcditatc SC bencdidtionc.Hæc omnia illis abftulit cuidêtifsimis rationibus ôc fcripturis, idi^ quod fupra modû admirabile efi, in ipforum patriarcha Abraham,in quo mirum in modû fuperbiebant- Proz bauit Abrahamû fide iiiftificatum efte abfi^ operibus, citra meritû, fola Dei graria,iuftificatum efte ante circumeifionem in præputio perfidem,ne quid huius circumeifioni pofsit ad fcribi,circumcifioncm ilium accepiftefignacu lumiuftitiæ fidei, fadîum cficpatrem omnium credentium, non folum corS quictrcumcftbfed SC eorum qui in præpucio credunt. Deinde permateriam promifsionis, per illius naturam SiTrationem, probauit h.Trediratêâf bene/ didîioncm illam Abrahç amp;nbsp;feminieins promiiram,non conftarc ex Icgc,fcd ex fide-Adiccit rationes,quibus oftendirimpofsibilecfte ut per legem conz ftet hæreditas, ôC neceftari5,ut conftet fide, ad hoc,ut conftet gratia,firmatß fîtpromifsio uniucrfo femini, ram Gentibus qiiàm ludæis quotquotcrcdûf. Conclufir, Abrahamû igi? effe parrê multarû gentiû nô per lege,fed per fide, ad cxcmpIûDei, cui crediditln quib’omnib^ ftupcndû cft,quodnofolûdo cuir ludæos ncq? ex Iege,nccR ex circûcifione,nccp ex periôna ôC prærogatiz ua Abrahç,nequeex promifta hæreditate ea pofsidercquçfibiipfispoHicez bannir, fed hæc omnia plena efte argumenris ad iuftiriâ fidei deduccntibiis, quâ tanto furore impugnabât,no aliter,qj fi ftrcnuus quidâ pugil aduerfariû ûiumfpolieiomnib^armissinquibus fiduciâ uiâoriac collocauerat,deinde

non

À D ROMANO S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lo*

non foliTtn Cpoîiet, fed lifts ipfis cum quocp fternat uulnerct ♦ Ita utdeltcet potens eft ueritas, utqutcquid uerf ab aducrfarijs ufurpatur, cogatur contra cos tpfos facere pro defendenda ueritate, quod genus uiäortx omnium eft potentifsimum fimul ÄS illuftrifsimum*

iJcirco rxfide^utfecunduM gratiM,utßrmiißtfgt;i‘imifsio,) VidcmUS hic,quaeftt ràtldi quod fide iufitficamur,^ benediÀortem hæredifatis accipimusjnon open'/ bus.Ä^signantur duç rationes. Prima,de fccundum gratiam,hoc eft,ut falus nobisconftet non ex merito fed ex graria^ut omnis gloria cédât didinai bO/ nitati.Hinc Paulus ubi irtculcat no* gratta fâfuaft, per fidem in Chriftdmgt; quam gratiam etiam in omnibus fere epiftolis imprecatur cjuibds feribih

Vt firma fit promifsio Dei. Nam Deus ex fua gratia pollicitus eft ièmi* ni Abrahtebencditflionê.lfta protrtifsiolabefadlaturpérdodïrirtam opcr5,fi de uerb firmatur,dum credéntibus idftitiâ impdiatiir^ SC benediSîio datur iti Chrifto. lam fi firma eft promifsio, firma éft etiam bencdiSïio credentium. Vbi funt, qui docent dubitare de gratia Dei?

qk''c/lpjt'-'r omnium noßruin,!tcutfertptü e/l^Pdti^cnt ntultitrum gentium conflitul te.) Quid tafek’gmirdckomanis Bpifcopisf Aut deApoftolo Petro Videmushic Unumeftepopulumueteris SCnoui teftamentb quod fub ferniné Abrahae, communis omnium credentium patris,Comprehenditdr.Math.^. x Deinde unitatem popUÜ Dei fitam eife in fide Abrahx» non in lege Dei, multo mi/ nus traditionibus humanià.

Cgt;u’u;uißcdtmortu!)!, czc. ) Expendêdauirtu^ potentiaDei.iniftô Abrahæ typo ob oculos no iros pofita SCcommendata. In rcrum natdra uiuduo funtqu euidencuurimpofsibilia. Vnum, utqdodmorcuum eftjuidum red/ datur.Alter.inijUt quod non eft nee unquam fuit,creetur ut fit, SC turn etiant j cum nortdum eft docetdr.Hec pulchrc in typo ifto Abrahæ uidentur Mor/ * tuum erat corpus Abrahæ, mortua matrix Saræ, SC tarnen uirtüte fidei, quai fufttdptæputio Abrahæ uiuifîcântdr, id eft, fcccundantur) idqj non folum Carnali, fed etiam, immo niagis fptritali fobofe* Nimirurti ad exemplû eius qui uiuificat mortuos. Seminis docatur pater,nondum exiftenfis pater fi/ liorUni, quorum nuÜds âdhdc crat,quorum aliqui irt fitie murtdi demUm ge/ nerabuntur,qut tanlen 3C ipfi dicentur filrj Abrahæ. Ifta dicurttur ad corn/ mendatione n fidei qdæ pfædicatur in hoc Abrahâmo • Verdm irt fequenti/ bus fidem Abrahæ diligenter expoliet Apoftolus,utaüdiemus.

Q»; prêter fpcm fub fpe credidit, cTc.) Poft iitftificationis argumenta hinC ad fi/ nem ufq? capitis duO agit Apoftolds. lt;nbsp;Ëxpolit SC ob óculos uifendam po/ nie Abrahæ fidem,cuius exemplum induxerat. » Appficat illius iuftifica/ lïoném ad rtoftram fidem. Vtdebarttdr enim ifta duo ad ea quæ haSienus c/ gitdci'yderafi- » Primum enim quia extuleratAbraliæ fidem,illicßdocderäC acceptam refem' iuftitiam coram DeO. Queri poterat qltomodo tanti habe/ teturfides córamDeo,utilliusgratiaimpurare uoluerit iuftitiam. Nequit enim ratio humana cotenta efte fcripturis,rtifi audiat SC rationes. Ét alioqiïi lilt uidetur fideà res efte leuicula. ld quod 5C nos hodie experimur. Neitaq^ prætercaufam uideaturfidci tantuni tribui corâm Deö,expoh'tiorteillam uf fendâ ornât 3C explicat. i Deinde quia obqci poterat, Et quid ad rtos quod Abrahæ fides ad iuftitiam imputata eft fdoCet iftud no Abrahæ tantum fed ÔC noftri gratia fcriptum eftèjUt feiamus SC rtobis imputari adiuftitiâ fipro/ mifsis Dei credamuS.

iNfBRPREtATIO.

Qui prætcf fpem fub fpe cfedidit fe fore patretn multarutn gcrttiu in/ xta id quod ditftum eft.Sic ér it fernen tuum.

Primum ponitpromifsiortem Deiquæ Abrahæ demuhipticâtionefeml nis fui fafta eft Gert.i$.cum artrtorum eftèt circiter centum, SC Sara eflet no/ nagenaria. Deinde ilU ex latere adiungit fidenijdicens^Qtii credidit fe fore â f patrem

ici Z nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'C W W U N T A R. I f

patrcm muîtanimgentfiïm, fîcut didum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vt autèm admoneat futffe A

præclaram amp;(. xnfîgncm fidcm),amp; quæ admtrationc digna fit5addn:Qiit prçz terfpemfttb/pe credidiM'dquoduelutfumman'c pofitû, mox declarabit èC cxph'cabit. Poffunt aSt obfcura uideri\in ifta Ioquutione,pnmum quid uo cct prætcr fpcm crcderc-jdeinde fub fpe credcrc. Nam uidêtur abfurdi quid/ pï'am habcre Si contrarium inter fe hæc uerba. Si cnim prætcr /pcm crcdi/ difjmiomodo fub fpccredidit.Si fub fpegt;quomodoprætcr fpemf'

Qiiamuis fcipfum dcclarabit Apoftolus, tarnen iftas loquutiones operç precium e(t exponcre. Gredere per fe,eft uerbis Dci fidem habcre. Fide» cnim Chn'ftianorum non eft inanis opïni'o præter uerbum Dei mente con^c pta:fit aût ilkid duplicitcr» i Pn'mû quâdo prçdicaturaliquod fadû,ut quä/ do nobis prædiclt;itur Chn'ftus pro noftra ïâlutc crucifixus. Ibi cxhibitûïatn focneficiû fide apprehçdimus.Dcindc quâdo aliquid promittitur.Idquiano folû crcdimus futurû, fed ÔC fperamus, hoc efi, cum dcß^dcriocxpcdlanius, rec^è fub fpc di'cimur crederc.Nam ibi fidei côïungitur fpcs,fidcs credit uct/ boDeï,ïpes expédiât promtifiim. Sic Abraham cum haberet uerbûpromtf/ fionfsde multiph'cationc fcmi'nis ftn',primum illfcredcbat, tanquam Dco» qui mentirt ncqueat.Dcinde quiadcfvderk) ferebatur in rem promifiàm ac^ cedebat fidei fpes,unde dtcit,Qui Rib fpc credi'dif.

» Quodautemdiett, prætcr fpcm credidir, idem efi atq;, dcfpcratis rebus credidit ac fpcm habuit. Dicuntur autem res defpcratæ, quando iuxta iudi/ Cium ratiouîs nuHus fuperefi fpei locus, unde probabih'tcr ah'qua fpes fumi queat.Naturali’terenim credinir fidfperatur quod cxrationcprobabili appa rct cfTepofsibile. ItaSd nos Germant loqut'mur.Esiflkeyn bofnungntchr da-, fîgnifi cantes non cfTerationcm aliquam fpci rclidam, magis quàm non effefpem ampliusinquoquam.

Spes cnim bifan'amfehabet; Efifpcs exrationibus collcdîa» Dcillacft quod dicit, Qiiiprêter fpem credidit-Nihil cnim ad oculum crat,undc ratio B humana colligcrepoflet Abrahamum iam fenem efFœtum ex uxore ftert/ li 2d iam fene fore patrcm multarû gentium» Atq; hoc dcclarabit mox Apo/ ftoIus.Dcindeeft'fpcsnon rationis fedfideiiudicionitens. Deilla cilquod dicit,quifubfpecredidit. Etillam quocß explicabit infra.Itacj nihil côtrarij aut abfurdi habet hic locus,fi ad cum modum expendatur,

Ac non infîrmatus fide, baud cófydcrauit fuum ipfius corpus latn c/ mortuum,cum centum ferè effet annorû,ncc emortuum utcrum Sarx.,

Declaratio èfteins, quoddixii Abrahamö credidifle præter fpcm. Non erat cnim amplius fpes ex naturæ uiribus fufcipîendæ prolis, cum ambo ef/ fent ód Abraham et Sara iam proueda ætate 2d effbetis corporibus. Vt igiwr exprimât illam naturæ impofsibilitatem 2d magnitudinê fidei in Abraham non dicit, Non confyderauit corpus fuum iam frigidum 2d propter ætatem ad fccturam incptum,fed iam emortuum,item emortuum utcrum Sare.NoU CorpMr emoT/ quod utriuic^ corpus iam fadum fueritcadaucr, fed quodadprocrcandâfo/ i«»mgt; bolcm, quam fcecundifsimâ polliccbatut diuina promifsio efletiam emorz tuum,ctad uiuificandam fccturam impotens.Quemadmodum cnim uitalia membra uocamus non quæ tantum per feuiuunt, uel aliunde uiuificantur» fed quæ potentiam habent uiuificandi alia.Etdeum ipfum uiuentcm appeb lamus, non tam quod ipfe per fe uiuir,Jqu'am quod omniauiuificat, à uirtute fcilicet iHa uiuificandi omnia, ita rede uocatur corpus uiuidü,nó quod tan/ turn infcuiuit,fcd quoduirtutem habetgignendi 2duiuificandi. Cumillam nee Abraham haberet nee Sarahjredèdicuntur ab Apoftolo, ad expriment dam non fimplicitcr ineptitudinem aliquam, fed impofsibilitatem procréa« dæ foboliSïCorporibus fuiffe emortuuis.

CCV AES TI O.'

gt; nbsp;nbsp;Sed dieet hic quifquâjde Sarah facile credi'dero, quod utero fuerit emor*

tuo,

IDROHAMOJ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»OS

J «Je,cum eflet /am nonagenar/a, SC ut fcnptura habet,cc/Taflent Uli Seri mu/ Ijcbn'a.Dc Abraham ucro quomodo iierc dicatur non indco, cum poft ob// tum Saraeh,quæ anno uitæ fuæcentcfi'mo uicefiino fcptimo dcmum,hoc eft poft natum Ifaac tricefimo feptimo mortua cft, al/am uxorcm duxerit atq; ex alla fufeeperit fcx filios,ntuidcrc eftGene/ïs ^s-Nam ipfc Abraham poftnaz turn Ifaac annos adhuc u/xit feptuag/ntaqu/nque, amp;^poftobitum Saræ 1«, Quomodo ergo Apoftolus h/c corpus centenarî) uocat emortuû, quod nec ante td ætatis, l'n generando I/maele anno uita: fuæ ge.nec poft in procrcan/ dis ex Kethura h'beris,cum ultra annos elTet i57./nfœcundum fuit, fed uiiu'/ dum e/Te repertum eftf

QLiæftionem hanc mouent OrigencsyHicrofiyfnus, Auguft/rtus,âf ex rc centiohbus Oecolampadius,fed uar/èfoluunt.

Of/gencs expom't de fp/ritali mortifîcatione corpor/s Abrahæ, item SC Saræh,hoc eft, de propoftto SC uirtute cotïnentiæ ac domita ïam libidine ge ncrandt. Verum fi ea eftet Apoftoli ment, nihil opus erat córnemorarc qua ætatefuerit Abrahâ,5Cuterus Saræh fuerit emortuus. Non obfcruat argu mentum Apoftoli in eo efte, utoftendatamplitudinêfîdei Abrahæ no ineo quod cont/nentiæ propofito reiedo, operam dederit fufcipiêdæ ex Sarah fó boli,fed quod credidit ac fperauirpræter fpem» Non dicinQtii præter conti hentiæ propofituin ftib fpc credidir, fed qui præter fpem credidit, l'nnuês ita fuifTeutriufqî corpus cmortuûjutnunafuperfueritgignêdçprolis/pes. Pro/ inde Origenes quæftioncm quam multis uerbis mouet,rton foîuif.

Hieronymus SC Auguftinus exponût Abrahæ corpus ab Apofioîo non fiinpliciter fçd fecund« quid emortuû ad gignendu didîû efte,nempe ad hoc, ut ex Sarah iuxta promiisionê dei pater fieret futuræfoboliisjnÔ ut ex luueii cula.Etrcdduntrationêphyfica. DicuntphyficorûeiTefenrentiam, hominc fenem ex mulicre etfi nô plane adhuc eîœta, tamê proucdliore ætate,no toi/

* 1ère liberos,rollere uerb ex iuuêcula, SC uicifsim mulierem prouedioreæta/ te,quç tarnen adhuc uires gignêdi habeat,ex uiro effbeto SC feniculo nô con/ cipereliberos,côcipereuerô cxeoquifitadolefcens SC iuuenis . Atqîita red dunt rationem quomodo Abraham dicatur emortuo corpore fuifte, nempe gignendi liberos ex Sarah nonagenaria,non ex Kethura iuuencula.

Origenes non contenais horum duorum rationc,aliam afsignat,nempe, declaratam eftepotentiam dei eteffîcaciam fîdei in eo,quod corpus Abrahç omnino iam emortuiim SC ad gignendu impotens, ufque adeo faâum fitiu/ uidum ac fœcundum, ut non folum ex Sarah, fed poft multos etiam annos «x Kethura liberos tulerit.

Ego uerô haud cum Origenc fed cum Hyeronymo SC Auguftino fenti'/ femalo.NamOrigenes non obferuauitpoïteritatem Abrahæ promiftam, cuicredidifte fcribitur, SC cuius fides tantopere prædicatur, pendcre exea feecunditatequæ Sarædataerat,nonKethuræ. Inca uidclicctSCfidcieffica/ cia ôepotentia dei daclaranatr,non in ea quæ eft ex Kethura. Nam nihil mi/ «■utneftuelinfolens,uirum grandæuûex iuuencula patrem fieri,cumidem antca fit toties ab adultioribus SC graadioribus ætate fadlum,

Quod autem die it. Non eft infirmatus fide, oftendit ex confyderatiogt;’ otferiMiîif ! neuiriumSlt; curfus naturæ, infirmam reddi fidemergad/uinas promifsio/ nés.Non confyderauit,inquit,quafi dicat- Quod fi confyderaftet emortuum corpus fuum, SC cffbetum uterum Saræh, tam forti fide non fui/Tet. Eft ita/ que ægritudo fidei, confyderatio rerum naturæ,5lt; uicifsim fortitudo, fi non utres naturæ fed Dei promittentis ueritas SC potentia,de qua fubiûget, con/ fydçra ta fuerit,

QJC AE S T I O I I.

Verum occurrit hic fcrupulus quomodo dicat Apofioîus Abrahatnum hon confyderafte corpus fuum emortuû, SC matricem Saræ emortuam, cum i 4 tarnen

COMMENTARII

tarnen Gcn.n.Iegatur rifiiïe in corde Rio amp;nbsp;dixiflc.Putas ne cenfcnario ria/ fcetur fiIius,SC Sarah nonàgenan'a parfetr'

Certe negari non potclt, ïfta ücrba Abrahae expn'mere quandam fcnïlis emortin' corpon's confyderatïonêitamin Abrahàmo quàm in Sarah. Ve/ mm Apoftokis non de fimplici côfyderationc loquïtür) qtiam Abrahac non adi'mit, fcn'ptura till ctiam tn'bufti led de tait qua: fidem in promifsionê De» reddidtlTct infirmam. Vnde dicinNort eft tnfirmatus fidc^ necp conlÿderautt quot;corpus füu emorrufft'am, td éftà credendo non eftimpedttus côfyderanonc corpon's fut emortut. Ideo æ Ribiunget. Verum ad promtlstonem Dct non hæntabat ob tncredulitafêi fed robuftus facfîus eft fide, ut oftehdat Abraha/ mtim confyderatione emortut fut amp;nbsp;Saræ corpon's à fi'depromilîæ poften'ta tis non elfe auulfum aut detedlum. Ah'oqui fiC ipfa Apoftolt uerba déclarant Abrahx l'n menteucntfleemortut corpon's fut, item amp;nbsp;Sarah, cum diCitin/ fra,Robuftus falt;Ruseftftde,thbuensgIonam Deoi certa perfiiafione conce pta,quod is qui promiferat,i'dcm potês eflet præftare. Qiiibus uerbts cer tedeclaratUr confydcralTe ah'qùopadlo Abrahamum, quàm ïnepto efletad generandum corpore,ucrumhihtl l'nde di'motû ab integritate fidei, fed fuae ïmpotentiæ Ô£? fterihtati uxon's obteciïTe potentiam Dci, pofientatem tan/ tam promitenti's.Ifta annotate uolui'jne m'deatur locus ille Gen.iymoh con/ Uenirc uerbts Apofioli.

Hadenus declarautt Apoftokts quod di'xi't Abrahamum credi'dilîe Ce fore pattern multarum gentium præterfpcm* lam oftendecquomodo illud fub fpecredidertt.

Verum ad promifsioncm Del non hælîtabatob tncrcduk'tatcm,fed robuftus facftuscftfidctribucns glon'am Deo, certa pcrfuafîonc conte/ pta, quod ts qui promiferat idem potens effet amp;nbsp;prxftarc. Quaproptet * ctiam imputatum eft illi ad iuftitiam.

Quia dixerat Abrahamum licet fpcs’nullafuerit, fub fpe tarnen credidif/ fe,cam partieulam,qüàmodo ÔC fiib qua fpe crediderit,iam déclarât, quem/ admodum tn præcedentibus particulam,prætcr fpem,declarauff.

Ad promfisionem Dei, inquit, »nondifeeptauitpenes ieipfiim, no dubitauit,n(hil hæfitauit. Nam (/lixK^ivatiat difeeptare eft,ambigere,ïn u/ tranque partem flult;^uare,ha:rcre,quemadmodum folentqut in rebus arduis acdubfis uerfantur. Commendat itat^ Abrahamum ab eó, quod in re tain impoisibiliad promifsionem Deinon fùerit animohæfitabundo ac Huôua/ bundo, fed certo ôif robufto. Atep hoc eft quod fubdit.

Sedrobuüusfailuscflfide.') Illud,fide,uidetur amphïboIogicepofitum.Poteft ‘cnim intçllt'gt, fidem Abrahæ faefîam efie robuitâ. Vt legas, robuftus faâus cft fide,id eft in fidc,ut fanus corpore,id eft,in corpore, ucl, robuftus faduS eft fidéj id eft ipfe Abraha robuftus faiftus eft perfidem, ut intelligas anïmS Abrahæ utrtutçÔC integritate fideierga promifsioneniDet firmum amp;rObu ftum fadum cfle, ÄS ab omni hafitatione conferuatum » Si legero, robuftus fadus eft fide,id eft robufta fide fadus eft,mox fubit cogitatio.an antea non fuerit robufta fide, deinde unde fides illius ifto articulo fit fada robufta. Si dicas ex eo quod feiuit Deum effe omnipotente,qui promiferat, oCcurrit ut rogem quomodo feiuerit Deiim effe omnipotentem nififide, atcÿ ideo idem erit ac ft dicas per fidem fada eft robufta fides Abrahæ, quod perinde eft ac firoges, unde ifte tam eft firma fanitatef’SCrcfpondcatqutfquam,ex eo quod eft fano corpore. Atqui nihil aliud eft fanu efte, quàm iàno corpore elfe. ka/ queabfurdum quodàmmodofequetur,niriintelligasper fidem omnipoten/ tix Dei robuftamfadam elfefi'duciam Abrahar,ut exponas hie fidemper n7 duciam. Proindeputo fimplicius cfTejfi legamus^robuftus fadus eft fide,id eft, perfidem, ut Abraham robufto ahimoi robufta fpe, robufta fiducia, per fldem,id eft,credendi beneficio 0^ uirtute fadus cfle dicatur»

Tribttrns

À D ROMANOS^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loÿ

1 TrihuetuglorùmDfo.) Alfa commendatio fidci Abrafiæ.Nimi’rum qiiodglo Ham dederit Dco.Eft autem Deo glon'am dare,nibfl ah'ud, quàm Dco debt/ lum honorem dare, de Deo omnia magm'jfica fentïre, utpote efle niftum,efgt; leuerum, effe omnipotentem, eflemilcricordê Si'c. Dcdititaquc Abraham Deo hac fiia fide qua erga promifsionem cius erat,gloriam omnipotentie ut quiqueatquænaturæquoqueiiiribus impolsibih'a flint præfl-arcpræftcte/ Uam,fipromiferit.Ioh.9.diccbantad catcum pharifgi,Da glon'am Deo.Nos feimus hunc hominem efTcpeccatorem, quafi dicar. Quod ui'fum reccpifli, acceptum refer Deo qui tibi oculos aperucrir,da illi ifium honorem, quod is folusfitqui hoc queatpræftare, nonhuic homini quem feimus efie pcecato/ , rem. Ita 6Ó lehofuæ 7. Legimus fili mi da gloriam Deo ; confiterc quid fe/ : ccrisjquafidicat: Agnofee uirtutem Dei, quipeccatum tuum per iortem de praehendit, agnoicc illius confeientiam, qui omnia fecrcta nouit amp;nbsp;da illi i/ fiiim honorem,ut nolis ei mcntiri,necp putes te pofle ilium faüerc.Hoc fcili/ cet erat Deo dare gloriam quod is unus omnium fecrcta feiat, Sl manifeftet»

Certa perfuafioneconcepta, quod i'squi promiferat, idem potens cfTct amp;nbsp;præffare.

Déclarât feipfum Apoflolus, qUorhodö amp;nbsp;quam Abi aliamu fua fide deo gloriam dediifedixerit. Peri'uafus,!nquit,omninocertifsimc,dcomnipoten tia Dei dedit deo gloria omnipotêtiç, tantâ uidelicct agnouit cfle Dei poten iiam,ut id quod promi'crat,utut eifet impofsibile uiribus naturæ, rame præ/ ftarepoifet.Quodautem ’x'ue!Iet,idacccpitexipfiuspromiisionc,cuiidco credidit,quod deo gloriam ueritatis dedit qui mentiri neiciat»

Qjjjpropter ctiant imputdtuni t/l illi ad inliitinm.') Quia mirum uidebatur, quod im putationê iuftitiæ adferipferat fidei, poficaqu'am amplitudinc fidci déclara* uit, oftendit quam gloria ill a dederit deo, cömodc lùbiungir, quapropter

5 etiam imputatû eft ill 1 ad iuftitiâ:quafi dicauNon eft prarter ration?, quod fi dei tribuituriuftiticC imputatio.N im ilia fûlaeft,quedcbitûhonoré deo ex* hibet, quia ipfa deum glorificat,digna eft quæ a deo uiciisim honorctur.

COLLIGAAIVS NVNC ex PRAEMinn, IN/ genium êó cfFicaciam fidei.

• • Crcdiditfeforcpatrcm mu’tarum gentium, luxta quod diétum,Öéc. Vp demus hie fidem niti uerbo dei, eoqjnudo,fine omni demonftratione, fine omni figno, fine otnui exemplo pr^^uio.Tantu audicbat,Sic erit fernen tuû, SCcredebatquoddiccbaturf iturîï, tantû quia à deo promittebatur, « Muf ti funt hodie qui ucl credunt uel fimulant fe crcdcrc, quæ uerbum dei non ha bet.Éa fides non cft liera, quia nonnititur uerboDefi Muiti ctfie^quæ firiptura facra habet,SC liera funt, credût, quia tarnen non idco credfîtquod fierbum Dei ilia docetSC promittit, fed quia uulgo ita creditur, uel fanói ali Sui uiri ita crediderunt, eorum quoque fides non cft liera, quia non credunt refpeéluucrbi dei.

* Tribuit fidei, quod credat præfer fpcm fub fpc. Hoc cft,quod fpemha/ beatubi deficitrerum curftis,ubi nulla îpes cft ex rebus humanis. Neque nim côfyderatimbecillitatem rerum, neque illarum uircs,fcd potcntiâDei, fdeft,fundamcntum fpei fuæ non fumit ex côfydcratione rerum humanarû, nec impeditur ex confyderatione impofsibilitatis humanæ.

• » nbsp;nbsp;Animum firmiï facit fides. Robuftus,inquit,fa(ftus cft fide. Item ad pro/

mifsionem dei non hæfitabat.Item certa, inquit, pcrfuafioncconccpta • Ifta declarant ingenium fidci,quod animum credentis in rebus arduis,dubfis,2C iuxta rationisliumanæiudiciû impofsibilibus folidum,firmû,ccrtum ac ro/ «ppdrenttit buftûfaciat.Eft itatç fides nihil minus qu'am temeraria quædâ SC incerta opi 7 nio,fed firma et indubitata cerritudo. Atep ita dcfiniturHebr.n.Fides cft fpe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mw/h«

tandarum rerum V7rós-«ö-»f,id eft,firma fubfiftentia,tAtgt;;t'’f nôapparentiû,id elbargumentum, deprchenfio,amp;; cuidentia. Auj ifta cerntudo,ut ôC Chryz

foftotnus

ko«

fo^mus atinotat, quam fïdes parit, longè firmior eft ca qtiam pariunti'udiy A cia rationis • Nam quicquid ratiom's ïudicio colligitur, alijs potcft rationt/ bus in dubi'um uocan', ÔC infirmS rcddi. Fides üerö,aduerfum omnes ratioz nes (efe quafi quodam muro cenitudi'ne ucritatis et pocentiç dei communif, quae multô eft ftrmior ac foh'diör omni naturæ curfu. Qiiippe creator in fuo uerbo ita eft firmus,ut Chriftus dicat î Cœlum ÔC terra traniibuntjuerba auz tern mea non tranfibunt. Proinde cum illi qui mutabilitate rcrum amp;nbsp;ratioz nis fuae iudicio nitûrur,nequeant certi efle in eo quod fperant,crcdcntes ucr bo del, omnium reddöturcerlifsimi,amp;,ab omni mentis haefitationeperccrz titudinem ac ueritatem uerbi Dei liberati.

Iftam fidei certitudinê SC plerophoriam non confyderarunt,qui docuez runt incertum efle hominem de amore crga fe dei, cum ilium deus ipfe no/ bis tot modis SC uerbo fiC fpihtu ftio dC iacramentalibus oppignerationibiis certum rcddat.

Tribuit D roglorûm.') Dans, inquit, gloriam deo. Ergo fides eft uerus 8Ó ge/ nuinus cultus Dei. Id uidit ÔC Auguftinus qui dixit cultum Dei uerum efle, fidem Sc charitatem.

Cum itaque fides ifta operetur, quömodo obijcitur nobis illam docentiz bus 2Cpredicânbus,quod nefcio quam ignauiam doceamuspopuIurQuod fi rem cum Chryfoftomo recfla reputarent aduerfarij,uidcrent utique plus la boris Sc operis inefle ipfi fidei, qu'am iuftitiarioru operibus* An fides eft fine Iabore,quæ tot SC tanta impedimenta,tantas tentationes in ipfam mentc,au res Sc oculos incurrentes, impugnantcsidiuerfumcp à uerbo Dei fuadentes, una fuperattque uiCîoria certe non eft fine colluSîatione, finepugna. Corpo rci labores multis modis aliunde, etiam ab ipfo animo iuuantur. Lutftauero fidei tarn abeft ut iuuetur uicifsim a corpore,ut magis ab fllo impediatur,iuz uaturanulla creatura,nullaqj ratione,fèd omnia repugant,omnia cohtradp cunt,qUae fola cogitur fuftinere ac uincere, ut illius refpeSîu nihil fint omnia omnium iufticiariorum opéra SC labores. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Iftam itaque dexteritarcm,fortitudiftcm,potentiam,0C efficaciam fiz dciobn'ciamus aduerfarqs, operartjs SCiuftitiarqs. obtjciamusillisincreduz Iitatcm,animi infirmitatem,ignauiam,difFidenliamjflutftuationem ac deroz gationem gloria? Dei»

Non fcriptum eft autem propter ilium tantum,imputatum fuiflcilli, fed etiam propter nos, quibusimputabiturcrcdentibus in eum,quiexz citauit lefum Dominum noftrum à mortuis. Qui traditusfuit propter peccata nofIra.SC exciratus eft propter iuftificationcm noftri.

Illud,propter ilium tantum, SC^fed etiam propter nos, Origehes Iegit,dc tllo tantum,Sc de nobis. Nam Mofes non propter Abrahamum,quiiam oz lim mortuus erat, fcripfir,utpote ad quern huius fcripti nulla potuit accede/ re utilitas, fed de Abrahamo.

Hoc eft altcrum,quod poft argumenta iuftifîcationis ab exempio Abta* baedcftimpta de^derari uidebatur, nempe quid ad nos faceret,quod Abraz bam credendo eft non operando iuftificatus. Sumit autem argumentum a rä üone fcripti. Quafi dicat. Si tantum Abraha? 'a Deo datum eft,ut non opez ribus fed fide iuftificetur, ÔC non etiam nobis, ut quid hoc à Mole in litéràS relatum eftf Qiiæeratratio taliaferiptisad pofteritatem tranfmittere,fini/ bil ad pofteritatem pertinent, fed unum Abrahamum concerhuntfLiqUèt ergoUel exfcripti ratiotieifta propter nos etiam efle feripta- lam quamobz rem SC qüomodö propter nos funt ifta feripta, nifi ut quemadmodö Abrahat credentiimputata eft fides, ita etiam nobis credentibus imputarifeiamust* Ita Sc alibi dicit.Quæcunque feripta funt,ad hoftram dodrinam feripta funt,Sc cetera.

VidemuJ

A D R o M A N o slt;07

I Vfdemus iCaquehicufum fcripturarum. Nam ut ucrê coïlisit Orige/ îlîs, nulla eit ratio propter quam ad nos non pertineant, quæ delfaaco, lu/ cobo) Dauide,âC reh'quis l'cn'ptafunt, pertineant tantum quas de Abraha/ tnofcripturatradit. Atramen cauteucriandum elthac inre. Non cnim omz nia fandorum exempla, adimitationemeuiuisfuntrapienda, Namuariac funtuocationes,ncc poteilquiduis competere cuiuis, Verum quæ faluz tem noltram, quæ fidem, ipem, charitatem concernunt, ea funt nobis cum fandis communia,

Credentibus in cum qui excitauit lefum Dominum noftrum à morz tuis, cætera.

Dieet hic quifquam. Ifta non refpondentlegi fimilitudinis. Docetnos iuftificari fide ad exemplum Abrahæ,atque hoc exemplum Abrahæ efte no ftri gratia litcris mandatum. lam Abraham credidit fe fore pattern multaz him gentium.Quomodo couenit illudnoftræfidei, quam Apoftolus hic po nitf Kefpondeo,Optime.Dixcrat Abrahamum fidefuadedifledeo gloriam . omnipotentiæ, quod tab's fît Deus, qui queat promifsis ftare,ututiudicio ra tionis imporsibilibus,atquc hoe illi cfTe imputatum ad iuftitiam. Ergo ea fi/ des ad iuftitiam imputatur, eamc^ ob eau fam ad iuftitiam imputatur, quod dcogloriamdatueritatislt;3lt;Somnipotentiæ inillius promifsis. Cumitaque promiferit DcUs filium fiium, per quem genus humantim redimeret, qui eiz fet futurus R.eX Saluator populi fui, qui morte fua fuos à peccatis liberaz ret, af tarne æternus R.ex efTet, id quod SC præftitit, quid aliud fecit, qui hoc credit, quam quod Abraham fecit, credendo promilfe pofteritati i An non Slt; ipfe gloriam dat dco uehtatis SC omnipotentiæ, multo præclarius quùin Abraham in fuo generet'

Frequenter autem meminit Apoftolus refurreeftionis Chrifti, non tarn ez I fus gratia,quod prædicat omnipotentiam Dci,qu'am quod omnis noftra faz lus,SCtotius fidei noftræfumma in ilia comprehenditur. Atqueideo notanz dum eft quod hiepaucis uerbis dicit, Qiii mortuus eft propter peccata noz ftra,SCe. Videfimilemlocum infra cap.u,

Obfcruandumautem eft, de qua fide loquaturhic Apoftolus, nempe non de hiftorica, fed d s fiducia bonitatis Dei. Proinde, non dicit, eredenz tibus Icftim a mortuis refurrextfle, fed credentibus in cum qui ilium exciz tauit.Et addit, dominum noftrum, deinde fubiungit caufam mortis amp;nbsp;fruz âum refurrcâionis diccns,nonfimpliciter,qui traditus eft Af refurrexit,fed quitradituseft(nempe apatre)propter delida noftra, SC excitafus eft(i patre) propter iuftificationem noftri. Ergo fidcs Chriftiana eft non ibz lutn credere hiftoriam pafsionis ac refurredionis Chrifti, fed ea fiducia eiz fc erga SC in Dcum, quod ipfe pater tradiderit filium in mortem ut expiarec peccata noftra, ilium que ex mortuis excitauerit ad hoc, ut nos iuftificarct credentes in ilium.

CXiod autem morti Chrifti tribuit rcmifsionem peccarorum noftrorum, ideo facit, quod per illam fatfta eft oblatio pro peccatis noftris, ôf quod refur redioni illius dat iuftificandi partem,ideo fit, quod refurretftio Chrifti eft no ftrauiuificatio,qua nos ad hoc fuo fpiritu uiuincat, ut iufti effetfti in nouitaz teuitæambulemus. Hieronymus hoc ita exponit, SCexcitatus eft propter iuftificationem noftri,id eft,ut iuftitia credentiu confirmaret. Ea eft autem, quodcredimus Deum efte excitatorem mortuorS, 0lt; qui filium fuumnobis dederit in faluatorem æternum,caput uitæ SC falutis noftræ.

Apoftolus in fumma his uerbis omnem noftram falutS, quam per remifz fionem peccatorum ÔC noftri iuftificationem comprehendit, morti SC refurz reâioni Chrifti adfcribit,fi credamus in eum qui excitauit Chriftum à morz tuis.Hoc fimpliciter eft contra dodrinam humanorum meritorum tenendit, tiec anxie difpuundum, quomodo rcmifsionem peccatorum morti) iuftitiS

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;werb

C o M H E N T A R I 1

«erb noRram 'rerurredio’hï àdfcïibat Apoflolus,cum tarnen i.CoMf«dicat Qiiod fl Chriftus non refurr'èkit^jnanfs eft fides ueftra,adhuc cftis in pcccaz fis aettris, quibus uerbis refiirfeóitóni omnem noftram fakitem etiam pec/ catorumrcmïfsionê, acceptarn fert, itaut pèccatis non cfTemus liberati per mortem Clirifti, nifl rcfurrcxiflct, Non eft ïgitur rcfurredio à morte Chriz fti feparandat,néc mors à refurredtónei necdiuidcrtdum opus redemptionis noftræ,neque fepàranda etiam remifsio péccatorSà luftitiaîncc luftitia are* »0M.IO* mifsionepecéatorû.Idem faciendum eftÔC in eo quodinfra «c, dicit, Si conz fefTus fuer/s in ore tuo dominu lefumi, ÔC crçdideris in corde tuo quod deus i'IIum exci'tauerità mortuis,faluus cris - Hicfidem ÔC confefsionem fimulfa Cit falun's caufam, Et tarnen mox fubdit. Corde enim creditur ad luftitiam, oreautem cöfefaio fit in falutê t cum tarnen luflitïa ÔC falus nequeant feiûgi'

'‘CÀPVŸ V»

ACTENVS Apollolusmultisamp;Sforti/simisargumentiSîrationiz j busjfcripturælocis, deindeSdilluftrifsimo omniû Abrahæexem g plo principalem totius difputationis propofltioncm probauitSd aflcniir/ncmpe iuftitiam cflr non ex operibus flue morahbus fiz üe ccrtmonialibus quibufcunq?, fed ex fola fide in Chrïftû leftim, in omnes amp;nbsp;fiipcr omnes cos qui credunt, iam uerb tahquam euiéiam fuam 5Cobtcnz

tam fcntentiam refumit in manus 6C quafl fin^it, expolit, amp;nbsp;iHüfirem facit»' Et in fitmma hoc capitc,primum ponit'iùftificatis fidei efFcclus,deinde earn particulam iLiftificationis,quæ docct nos falûari SC iuftificari per fidem quiz dem, gratia tarnen SC beneficio mediatoris Chrifti, Apofiolico fpiritu per oppofitiones quafdam mortis SCuitæ,inimicitiarum SC reconcili3itionis-gt;Ä.^ dæ Sc Öhrifti,peccati SC ^ratix Iticulentifsime illuftrat.ubi SC obiter officiö legis intermifcet. Nam SC illa non partim facit ad hanc caufam'fl nullo fuerit S abufu alio quam quo data eft abrepta SC ufurpata» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;

luftificati igi'tur cx ffde,paccm habemus crga Deum.

Per breuem repetftionem principalis propofltionis alicjuot fidei effedus declaratjUtuos ac certos,uidelicet quos in Chriftü credentes,amp;: fide iäm iuz ftificati uiua SC ómniu certiisima expericntia tenebant ac ierttiebät. QuaiUz uis enim ingeniS fidei fupra uires humanas eite in ex?pio Abrahat declaraz uit,propiiis tarne ad catifam facit, quod fidei in Chriftü efFedus,qUos Chriz ftiani reipfa experiuntur, ob oculos ponit.llli uerb funt,quös hic enumerat. ( Primus eft iuftitia coram deo. luftificati,inciuit, ex fide, de illo hat^enus tnultis egit. x Eft pax,id eft, recociliatio cum aeo paccm, inquit,habcmu$ crga deitm. s Eft firma per/euerantia et confcientia in gratia dei.ïn qua,inz quit, ftamus » 4 Eft gaudiufn SC gloriatio certificatac Si. pacatæ conftienz liæ.Et gloriamur,inquic,fub fpe gloriac den $ Adfert donum fpiritus fandi. Per fpiritu fàn(ftû,inquit,qui datus eft nobis. In iftis fanc fidei effcdibus fitS eftregiî5dei,ncputemus efleres mediocres-Vide infra cap.i4.R.egniimdei non eft efca SC potus,fed iuftitia,SC pax,2lt; gaudium in fpiritu fando.

Juftißccitiigiturcxßde. ) Igiturnota illatiohis eftreipiciens ad præcedentes ra tiones SC argumenta quibus propofltionem fuam probauif,'quafprobb flint tenenda,0(S mentibus ndehbusinfigenda.Dcinceps cnim alia aget,et exifta propofitionCjUt probata SC euilt;fia,res alias producen

ydcemhabemu! ergi Deum,') Hic uetercs aliquot ah'tcflegerut quam nos, ut Oz 'rigenesiScChryiioft- qui pro habemus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Icgerût habeamus,qiia

ictftionem SC bifariam expofuerut-Ità legit SC uetus intcrprcs,ctleronymus. Chryfoft.refert quorundâ èxpófltionèdc ca pace quam iuftificati per fidem inter femutuâ habere debeaf, félicîla cotentionclegâlis obfcruantiæ, quorû tarne fcntentiâ noh probat, fed de èa pace expôtiitb quam feruare debcamus cum deojUitatis pèccatis,per qùaé iniihiciü'a inter deû SC nos fuera t induâa.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quanquam

ADROMANOS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iojgt;

A Quanquam ifttid hire cxigatur abs reconcih’atis per fidem iuflipxatist utpaccm feriïcnt cum primis cum Deojdeindc cum omnibus quoad fieri licet,quemadmodum Ôl infra cap.14.ubi pofiieratiuftitiam, pacem, ôl gau/ dium in ipiritu fanóo,mox fubdif.Itaqj quæ pacis funt fec'îcmur, uidetur ta/ men hoc non agi à Paulo ifio loco,fed magis prædicari ÔC cómendari fidem ab eo effedîu, quod confeietias pacatas reddit. Non cnim apparet Paulû de/ feendere hoc loco ad præccpta moralia,id quod abude faciet infra (uis locis.

Pacis ditfiionem licet hoc loco capias,uel pro recociliatione ipfa,quæ per P4x. Chrifium parta elf inter Deum SCnos,fublatis intmicitijs,uel pro feniuiliius reconciliationis quern parit in cordibus nolfris fidei iuftitia. Quod fi de re/ conciliationeintellexeris, commendabitur magisopus mediatoris Chrilfi-, quam effedus fidei* Si uero de pacata confeientia, prædicari fentiendum eft fidei effedum,quæ quia reconciliationis gratiam credendo appræhendit,pa catiffimas reddit confeientias.

lam fine de reconciliatiorte inter Deum SC hos,fiue de ßacatis cónfcientqs intclligas,lenfus Apolfoli elfifublataselTeinimicitias SC peccatuminimici/ tiarum cauiam per Chriftum cóhdonatum elfe, ira ut liberati fiht timoré ira: Dei amp;nbsp;condemnationis ætcrnæ,qui Chrifio credunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

» Relinquitur ergo omnes cos,qui in Chrilfüm no credunt, âdhuc elTe fuh iraDei. 1. Deindefi fides in Chrilfüm hanc pacem erga Deum apprçhen dit quid aliud funt abfq? fide operum ftudia quàm inanes conarus.^Quemad modum enimiuftificarenonpolTunt, iracertenecpace ilfam apprehenderè polTunr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Videmus hic non elf e pacem cum Deo,nifi iülfifieatis. luftifi/

cati,inquit,pacem habemus efgabcum.iErgo quicûqj extra iulfitiam Chrp fti funt,fub ira Dei funt. Sed ilfa coiiiciduntiqüæ poieris 1 ta colligereï

Quilquis iulfitiæ expers elf,fi.ib ira Dei elf,

Increduli omnes,fine fint operarfi fiüe non fint,iulfitiæ Dei expertes fiiftt,

‘b Namfolafidesiulfificat. Ergo,

Increduli omnes lùb ira Dei führ.

Eft igitur life locus notandus contra peruerfitatem SCcorruptionem So/ phiftarum:fiue eorum qui docent nos dubitare de remifiione pecc^torum nbsp;nbsp;t

gratia dei:fiueeorum qui nefeio quas operumfatisfadîionesdocuerût ad pa i, candas confeientias,mérita iandîorum morituris inculcarunt: fine qui di/ j feernunt remilîîonem culpæà remiffione pcenæ, eneruantes iftatn pàccm iuftificatorum fideh’utn»

Per Dominum noftrum Jefum Chri/lum.quot;) Ne putemus iftam pacem ita nos fide hogt; ftra acquifiuiirc,quod ea uel fit noftra uirtus,uel tanti fit, cüi merito hoc tan/ turn bonû debcatur,fcd ut feiamus nos omnia ifta beneficio mediatorisChri fti polfideretparticulam hanc diligenter Apolf olus ubicp in omnibus fuis E/ piftolis inculcat, ad quam etiam pertinebunt declarandam ÔC illuftrandam quæhoc capite in linem uftp didturus cft.

Per quetn âceeflum habemus fîdc in iffam gratiam in qua ftamus*

Hæc uerba aliter atlt;^ aliter leguntur.Erafmus IcgittPer qüem contigit nô bis,ut fide perduceremur in iftam gratiam. Videlicet propter ucrbû f»-5habüimus,prætcrititemporis4 Quanquamhon negatiduerbi pofte in præfenti legi, quemadmodum ôC feqüens tsuHstiiib/, Erit ergo SC expofitid Juxta uarietatem Ictfîionis uaria.

Ledîio Erafmi uidetur hoc uellc tribuere Chrifto,quod Si ipfafides ad pr| jdicafionem Euangclfi concepta, per quam in iffam pacem amp;iuftificatione pcruenimus,fit donum mediatoris Chrilffi q-d. Nô folùm hoc habemus per Chriftum,et nô aliquo noftro mcrito,quod iuftificatione SCpaccm erga deû credentes per fidem appræhendimus,fed SC hoc ipfum, quod illius Euangez lio primum credidimus,ÔL perfidem iri iffam gratiam peruenimüs,pcr Chri ftum habemus.Huius cft bencficiû,ipfe nos perduxitin iftam gratiam. E)o/ k cet

lia

cct itaq; Panins inxtà iftam lerttcntiam non fol nm qnæ per fidem appræfien A rfiinus dona Deb f^d Sgt;C ipfain fidem elfe donum Chnfti,

Vetuslc(fîto uidctiir aliud commcndare,nempe fiduciam,eam qua ingre/ dimur ad tlironutn granæ bona confcienn'a auxiliû Dci patn's nofiri I'mplo/ rantes Pcrtinetcniin 0(fhoc aduen'ratem reconciIianonisSCpacfsperGhri Hum partæ,qnod non foliim rcmilTa eft ira 6C mimi'citia. Sed Öc quod dams eft Iibcr, fecurus, 2C fiduci'alts aditus acceftus ad Dcum lam pJacatum 0^ ftitnmcbcneuolum. Iftamfiduciam obfcurauitnobis fuperftitio Pontificia fnultis modis, maxime nero per intcrceflionem famftorumj dC ftóas Miffariï oblationes. Vidclurautem Apoftolus hocfenfuloqut admorem bumanuj quo à confpecftu reqeiuntur quibus indignamur. Quemadmodum Abfalo/ mo ncgabaturaccefliis ad Dauidem patre, SC rurfus accelTus datur reconci'/ liatis lftererte aditus omnibus eftfidelibus per Chriflum mediators faduS, de quo uide loeos Ebr.s.SC lo.qui pulchre exponit figuram fanâi fancfîorS.

Qiiodfîita legere SCexponcre placet, ordinandauidetur Iccftio ad hunc hlodum.Pcr quem accefliim habemus (ftibintelligc ad Deum ) fide,in iftam gratiam in qua ftamus,td eft,ea fide qua gratiam iftam appræhendimus ere/ dentes, ut didïionem fidei coniungas non præcedentibus, fed fequentibur, quæ quafi ad declarationem fidei fubietfta ftint,

I« ijidm gratiam.') Et bæc particula bifariam exponitur. Quidam pro ipfo fa? uoreDei,ex quo quafifonte quodâ cætera omnia effluxere, utpote ipfame? diatio,pcccatorum reminio5iuftitia,pax,adoptio,ipfa quoq? fides,SCc. Qui/ dam uero pro certo aliquo beneficio Dei,fi ad præccdens referas, nempe iu/ ftificationis SC pacis donum.uel, ut quidam, ad conditionem filiorum Dei* Apoftolus libcnter hacgratiædidîione utitur, utdoceat nos omnia gratias dci accepta referre, tametfi ilia cutti per fidem turn per Chriftû aftequamur. I 1« qua ßamu!.') Hoc quidam intelligunt de certitudine animi qua per fidetn in gratia Dei credentes flrmi cxcuiTa omni hæfitatione confiftunt, cui oppo ® nitur animus dubius,pcndes,omnia metuens,nulla in re certus,uagus ac nu tabundtts jqualis eft incrcdulorum Sc impiorumjquorum cor no fruftra ma/ ris fluiftibus aftlmilatUr.

1 Quidam legunt, ftetiniuS i SC exponunt idem efte atq? ereamp;i fumus, qui prins uidelicet iacebamus, id eft, perditi eramus, quo fenfu uidetur poniab Apoftolo infra cap.’uTu fide ftas,noli altum fapere,fed time.Et i4.Domino fuo ftat aut cadit-Et i.Cor.ic.Qui fe exiftimat ftarc,uideat ne cadat.

3 Præterca ftint qui exponût pro perfeueramus SC confiantes fumus, ut his uerbis ab Apoftolo prædicetur eflfedus fidei in eo quod animum facit firmi ter in gratia Dci perdurarë 6C conliftere.Sic nanq; conftantem animum red/ dit fides,ut nullis tentationibus SC aduerfitatibus queat detjei, 6C ab iftagra/ tia Dei auelli. Atqj hoc fenfu pleruncç Apoftolus bortatur ad perfèucrantiâ, ut I. Cor I'S. Vigila te SC ftate in fide,uiriltter agite SC confortamini.Et Phil.i* Quia ftatis unanimes,Sfc.

EtgloriamurfubfpegloriaDci.') Alius fideiefFedïus hicponifur,nempegau/ dium animi crcderttis,de futura gloriaconceptum, quum ipe expédiât. Mul ta tarnen hic concurrant.

Primum,quod fides non foliim hos firmos reddit a c certos in gratia prae/ fenti,quäm inhac uita perChriftum accepimus, dequa notanteriam dixit ac determinate,in gratiam iftam,in qua ftamus,fcd SC fpem facit gloriæ Dei fu turæ filiorS fcilicet Dei reuelationis, de qua nos docebit infra cap 8. Nam fides non foliim credendo præfentia Dci don a cap it, fed ÔC iperando futura expédiât. At«^ ira Ebr.ii.definiturcifcfubftantiarcrumfpcrandarum.

» Deinde fpcm illam ita certam acfirmâreddit,utnon minus de futura glo ria Dei gloricntur credentes, qu'am de iam acceptis bonis. Nam id uult glo/ riandi uerbum.

gt; Tertio,aaimum quotÿ ingenti gaudio perfundit, quod gloriandi ucrfea cxprM

AD ROMANOS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IH

A exprimitiir.Non cnim potcftquifquam gîorianaliqua derefinegaudio.De triflihus nemo glonatur,quemadmodum nctß de dubijs.

Obfèruandum eft hoc loco,quantum fit fidci bonum,per quam folam fit/ o b s k ftificamur,pacem cum Deo acquirimusjin gratiani Dei perducimur, acceO fum ad Dcum cum fiducia adipifcimur, in gratia Det ftamuS) defutura gloz ha Dei fperamus,ccrti rcddimungloriamur QC gaudemus. Eant nunc amp;nbsp;roz gent operum do(ftorcs qua ratiohe fidci tantum demus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;,

Obfcruandum eft quomodo Apoftolus hoc loco duo neceflaria nobis ad obser.it.

falutcm coniungatjhempc Chhftum mediatorê ac dominû,ôô fidcm in Chrt ftum-Docct nobis hæc tanta bona omnia cóftare per Chriftum,fed ita’iit no fine fide. Atq; ideo bis interfcr/t fidei ditftionem.Iuftificati, inqiiit, ex fide pa cem habemus. Et, Vtfidepcrducercmur in earn graham, SCc.Admonemur itaq? ncc fidem nobis fine Chrifto,nec Chriftum fine fide quicquam prodel/ fc.Sed hæc duo necelTaria coniungenda cft'e,ut falutem confequamur.Narn nbsp;nbsp;nbsp;,

ifta duo ira fefe mutuo requirunt,ut neutrum profit fine aitcro.Qüemadmo'' simile» dum entm ( ut rem hanc fimih'tudine aliqua decïarcm) ad paftum ac recrcaz tionerri ftomachi duo ncceftartafunt,cibus uidcIicetSC cibi comeftto,id efti apprehenfio. Nifi enim cibum comedas, nihil profuen't illius bonitas, nec^ enim poterit efuriem tollere,ftomachum pacatum rcddcrc,nilÏ comeftusi Rurfus ctiam fi comedas aliquid,nifi cibum comedas,id cft, nifi tale quid co tncdaSjquod cibare qucat,5C uires paftêdi habeat, fruftra comederis. Quod fiucnenum comederis,mortcm comederis non uitam, fiinanes quifquilias, ftomachum onerabis,non pafccs,atq; adeo adfliges non rccreabis, ita fciliz cetnccclTaria funt hæc duo ad paftum,ut cibum habeas,dein Sl comedas, fiC nófimpliciter quiduis comedas,fcd cibum comedas. Ad eum plane modum fefe miHUo refpiciurit Chriftus uerüs cibiis ÔCunicus mediator ac faluator^ j qui folus nos poieft iuftificare,pacarc,pafcére ac faluare, per que omnia noz

bis fuht acquirenda ad falutem necciraria,deinde fides in Chriftum, quæ nihil cft aliud quam efus huiüs cibi. fides inquam in Chriftuln, no quælibct. Nam alioqui fuam fidem habent ludæi ÔC Gentes,qua tarnen non faluan? tiir.Comedunt ipfi',fcd quia inanes quifquilias, imo uenenum comedunt non cibum,non faturantur^fed perduntur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

lneoquoddicit,gloriamurfubfpegioriçDei,uidcmusqu'amcertafitexz obser; pedîatiofuturæ gloriæ Dei,inis,quiChrifto credût. Vndc ccrtiflîmû efteos qui deilladubitantincrcdulitatismorbolaborare. Glorienturfilrj huiusiè/ cull de rebus huius uitæ caducis ac pcrituris,de niuhdi fcilicct gloria, fortuz na,opibus, potentia, nos expcóamus gloriam Dei, expedamus autem earn omnium certiirimam,id^cum gaudiojcum gloriationei

Nec iS folutn,uerumctiam gîonamur fuper adflidlionibus.

Græcustextus habet eclipfim, Paulo folitam, /zcmj/lt;Æ, Nop iolum auz tfm,fubintclligcndumeft, gloriamur fubipegloriæDei, fedgloriamur ez tiam fuper adflidîionibüs.

Dicuntur ifta per occupationem. Reljjondet enim Apoftolus coamp;'tatioz hiincredulofGucl certcimbccillium, quibusuidebaturfub foie no eue mor talcs,qui minus fint in pace gratia Dei,qu'am Chriftiani, propter crebras Serfequutioncs,0^ res aduerfas.Nequit enim mundus aliter iudicarc de adz idis,c^ efte cos fub ira Dei,eos uero,qui rebus prolperis in hac uita fruunz tur, efle in pace Sf gratia Dei. Cohfulit itaeç Apoftolus infirmis mentibus, idep fua perfona (nam id ita tntelligit Chryfoft.) dicens : Non folum gloriaz nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(

mur fub fpefuturæ gloriæ,id eft,cum gaiidio expetftamus futuramDei gio* h5,nobistßp1acemusinillafpe, fedfiC deipfis adflieftionibus glortamur, ob quas piitat nos mundus cfTe infelices ôf fub ira Dei,in illis ipfis nobis placez inus,inas cum gaudio perfcrimus, imb amplecftimur tarn abeft, ut putemus ^asnobis cflededecorijaut exiftimemus illarum tokrantiam rem effe infeli*

k * cem SC

«It nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C o M M E N T A R I I

cem 8(f mifcram, quam debeamus fugcrc* Abfit. Non minus de lib's gloria/ a mur quam de furura gloria Del' quam expedîamus.

Ifta lane occupatio necelïàfia eft huic loco.Eâ traefîat abjs aliquot I0CIS5 Utpote t.Gor.ii.ubi ftudiofeadfbóiones fuasrecenfet,óó n.ubi dicit:Libcn ter igiturglon'abor in infirmitatibus mcis,utinhabitctin me uirtus Chrifti. Propter quod placeo mihi in infirmitatibus meiSji'n contumebjs, in ncccftiz tatibus,in perfequutionibus,in anguftfis pro Chrifto. Oftendit itaqj Paulus adflidfioncs quas Chriftiam in hoc mundo pro Chrifto patiuntur,unit per fe quæuis adfliÂo res fit mifera ÔC lugubris, non elfe Chriftianis matcriam lu/ tHus fed gaudrj,non turpitudinis, fed honoris SC gloriæ, Quis enim gloriari queatderelugubri «SC turpifOb fcelera adfligi mœftitiæ amp;nbsp;turpitudinis nu teriaftt,ob ueritatem Chriftum patires triftcs,nô ita-VndeApoftoli caii* dentes ibant a confo.concilijjcum elTent propter Chriftö flagellati. Et Chri? ftiis dicit Matt.5. Gaudete SCexultate SCc.Et lacob initio Epiftolæfuf dicif, Omne gaudiii exiftimate fratres mei,cQ in tetationes uarias incideritis, SCc.

Scientes, quod adfliólio patientiam, patientia probationem, proba/ lio fpem pariat»

Videbatur paradoxum elTe,quod dixit,uerumetiam gloriamur in tribula tionibus,hoceft,abfurdum quid,incredibiic,immo infanuin,at(^ ideo ratio/ nem fiibiungit omnium robuftilTimam.

Sclent«,inquit.) Non dicit, putamus, opinamur, credimus, pofli'bile eft» fed,fcientcs.utdoceartolerantiam Chi iftianorum non elfe rem incertæopi/ nionis,ucl temcrariæpræfumptionis autalicuius obftinatgpertinaciæ,qua* lis nonnunquam in filijs feculi reperitur,qui SC ipfi incredibili tolerantiares aduerfas perpctiuntur,fed rem eue certac fciêtiæ,hoc eft Chriftianos pati res aduerfas propter Chriftum SC ueritatem illius illatasjlcientia certiftimi pro/ _ feClus,qui fallcrenequeat.

Quis uero profetftus file fît Chriftianarum adflilt;ftionum,eIeganti{Timafiz guratradit,quamgradarionem uocant Latini,quæGræcis dicitur Scicntcs,inquit,quod afHiCîio patientiam,paticntia probationem, probatio fpem pariat. De ifta gradatione,quemadmodum fit iucunda SC elegans, ui/ de Auguftinum Iib.4.de doSIrina Chriftiana,capite 7. Annotât 5C Erafmiis hoc loco quædam de hac figura. Veriim noftri inftituti non fuerit ifta in A/ poftolfcis fcriptis perfequi.

' Scienter,inquit,^HO(/ adfliäio parûtpatientiam,crc.) Q^Liaft de gradu ad gradum 3/ fcendens,docet adflidioncs credentium rem efte friKftiiofiftïmamgt;ex qua no una tantum fed multæ,magnæ SC præclaræ uirtutes generentur, nempc,pa/ ticnfia,probatio,rpes,imó fpci foliditas^præter reliquas quæ hic non recen/ fentur Sienim adfliSîio caufla eft patientiæ,patientia probationis probatio folidaefpei,re(ftcomnium harum uirtutumcauffaeftadfliCîio. Quemadmo/ dum enim millier rctfte mater dicitur, non foftim eins quem ipfa peperit, fed Sc cius qui lit ex filia ipfius prognatus,ita habet ut hoc loco»ÔCc.

Q_V AE STIO.

Sed quæri potcrif,quomodo Apoftolus dicat ex adfliSiione nafti patieti/ tiam,cum ilia impatientiam magis pariat. Obferuandiim hie eft,duplicê ef/ fe caufam in rebus. Vna eft quam uocant dialcSlici, caufam fufficiente, qui^ dam,caufam per quam. Hac pofita necefle fequitur effeSïus: ut, fol oriturjcr/ go lux eft. Per hanc caufam non eft uera ifta Apoftoli fententia. Nct^ enim neceffario fcquitur,ut ubi adflitftio eft.ibi mox fit 5C patietia,probatio, fpes, cum plerunq;uidcamus apud affliSîos elfe impatiêtiam, deieCtionem ac de/ fperaiioncm, contrarias illas paflÏ'ones, tantum abeft, ut hoe paCïo eX adfli/ ' dione generetur patientia,probatio ipes. Altera caufta eft,quam uoeant rteccirariam,quidam,finequa non.Vtfi dixeris ferrum elle caufTam glädij,Ia pides Sc ligna,SC reliquam matcriam caufam domus» Nam gladius elfe non potefta

AD ROMANOS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M

* poteff,nifiexfctTo,nccdom«s,nifi’exnece{rariamat€rja. Ad/ftum modum ucr5 cft,qiiod Apoftolus dicJt ex adflióione nafci pattentiâ. Paticntia nanqj nöpoteftclTefineadflKflione.Nemo cnim dixent patfentiam efTe, quictê il/ iius,cut nihil accidit aduerd Cum itacp tanra iiirnis paticntiæ, quæ generat probattonê,cx qua fpei foliditas eft,fine adflióione nequeat effe rcëie dicit Apoftolus ex tn'bulattone eftc patientiâjatq; pios gloriari etiâ in tribulano/ nc,utpoic fine qua tot bona nequcant côfiftere- ObfêruandS itacp eft ad ue/ ritatê huius fcntcnttae opus eftc, ut amp;nbsp;aliæ quædâ caufæ accédant, utpote fi/ des in Ghriftû, dilecQio erga Chriftû, fpes futuræ gloriæ, cognitio operatio/ nis diuinæ,SC principaliter uiitns fpiritus S.de qua mox dieet-Qiiemadmo/ dumenim licet fine mulierenônafcuntur liberfinô tarnen caufa fuffïciêscft ad partum mulierjnifî accedatcopuIauiri,ætas,focünditas,ÔCc.ita hic ha bet Tametfifinc adflilt;ftione nequeat efTepatientia, noneft tarnen adflitfîio ^ufflciens caufa ad patientiam,nifi accedantquæ iam memorauimus.

Locus hic comunis eft,de ufu 6C frutflibus adflilt;fîionQ- Nifi enfin illos co/ o b s e r. t. gnoftamussquo pado aduerfa pro ueritate tolerabimusfNon cft fatis Apo/ ftolo côfolari nos Ipc futuræ gloriæDci-, nifi foletureriam ex utilitate adfli/ dionûjS^ doceattamnôabhorrendaseftc adflfëîioncs pro Chrifto fubeun/ das,ut magis fit in illis gloriandum. Aflîgnantur plcricp adfliâionû fruôus, «tpotc quod à terfenis auelhmur,imbcci.llitatê noftram doccmüf,ad Deû co gimur,dile«ftionem illius amp;nbsp;euftodiam cxpen'mur,in f[dc,ipe,SC patientfa fo lidamur,êVc. Ilia ignorantes nequeunt eftc patientes maloruni,multominus gloriari de aftiidîionibus.

Secundo obferuandû eft in Græco quid fit patientia, uiftus ilia tanropere o b s e r. n. laudata.Vocat cam Paulus hoc loco '\âîn)Alt;oi^\quæeftperfiftentia ftibreali qua,quam nos uocamus tolerantiâ.Ea uirtus eft,nq qua patimur aduerfa no lentes 5Cinuiri,excufiuri ilia fi fieri queat, id quodfaciStcJuotqifót triftibus

® cccupantur. Sed qua altcrius rei gratia, 5C qtiadàm ànitfii mahfuètudine fi/ mulöf fort!tudinetolerantur aduerfa,etiam fi liceatcarefjeefe. Vtin exem/ ploDauidis.Porcratillcfecûdofefeà Saulis perfequutione liberare : uerùm ne peccaret in Chrifiu dominû,res aduerfas pro uoluntateDei patiêter ferré malebat. Huius uirtutis tantaefteflîcacia, tanta bonitas, utea leruata fupe/ riores euadamus in rebus triftibus.Et Chriftus : In tolerantia ueftra poffîdc/ bitis,inquit,animas ueftras.R.iiffus impatientiæ tantû cft malum, ut illi om/ nia pcccataad'crfbantur. Notus cft liber Tertulliani de bono patientiæ,ôf malo impatientiæ. Qui tolcransefttentationum,necprolperisnec aduerfis frangitur.Qtii impatient éftjonini tentatione uincitur.

s E Cty J T V R. ,

Patientiâ probdtionem■') Probatio,Græcfs «/'öxigi.hóc ïoco no idêeft quod ten/ ^atio ucl exploratio.Nam eiùs fignificatio no eft aôiua, fed palTiua, cum uiz délit et aliquid per cena cxpefimêta genuinû efledeprehenditur ôf integrû, Vtfiaurîï per patientiam ignis pfobatQ efledicas. Alioqui ipfaadflidîio fi/ dem credentis explorât ac probat,cuifi accelTcrit patientia,fit ut tandê agno featurefie probata SCintcgra.Sic patientiafacitnôuttenteturquis 8Céxplo rctur.quod adfiidionis eft munus, ut ignis in explorando auro, fed ut proba tus fie firmus depræhendatunquemadmodû ignis non facitjUtprobatû fit au ruin,facit autem hoc patientia auri,id eft,patientia auri nota eft, qua depre/ benditur illius fynccritas. De ifi?a probatione uide i.Pet.i. Item laçobi i. ubilegitur ex probatione gigni patientiam, quod fit, cum parati reddimur ac probati ad ferenda grauiora. Ak^ ita patientia non folum' probationem, fcdôelèipfamgignitSeaugct. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

ProidtioHcroJ^em.') Hoenô itaeftintelligendum,quafiinitiumfpei,fit exifta probatione,ita ut ante illam nullafit fpes in animo credentis fie patiêtis.Hoc pado focs magis cft ex fide,quàm ex ifta probatione. Nec eft polTibile, ut fi/ tic Ipc fit,qui tentationes pro Chrifto patienter tolcrat, ôf in fpfo opère ten/ k s tatïonis

l’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTA R I I

tatiôm's ac probationis uerfatur.Quia üero fit, utprobati fam crrti's experf/ h mentis dcprchendamus opisdiumæ pfæfcntiam, contingitOmuIutfpcs il/ la,unde mala paffî fumus ammo fortt augefcat ÔC robuftior reddatur. Italt;^ il I«d,probatio ucro fpem,idem efi: atq; probanogenerat fpei augments. Hoc fenfii potcn'sillud nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exponerenon porgignit,fed perab/bluitac

pcrficit.Q^uia autem cœperat de fpe gloriæ filiorû Dei dicere, rede in iHam dcfinit,oficndens tribu!ationes,quas Chriftiani pro Chrifto fcrunt tarn non obelTe ifti fpei,ut iliam magis prouchant ac firmam reddant,

spes non pudefdcit.) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ctiâin adflilt;ffionibus,fciêtes quod

adflic^io patientiam operatur,panentia probationem,probatio fpem, ne ui/ deatur ridtcula gloriaxio propterea quod fpes plerunqj falltc ÔC fperante pu/ defacit in hoc mundo,dat ifti ipei ChriftianorS hoc elogiO,quod no pudefa/ ciat. i.no fallat,fed quod fpcrando expectant credenres certo confequantur.

Quia uero de fpe cófirmata,id eft^de fpei a ugmêto per probation? acqui/ fito loquitur,intelligendum eft quod hie dicit no foliim de eo quod fpes ipfa no poteft efTe irrita,fed quod Ôe animus credentis per adfliÀonis patiêtiani iam probatus, quicqliid accidatfperando, nópudefit, fed firmitcr quod fpe/ ratinfinem ufcp expe(ftaf. Vel certehae fententia declaratur quidrequiratur ad hoc,ut fpes non falla^fed apprehendatur quod fperatur, nempe, ut in ad/ flidlionibus patiêtes fimus probati per conftantiam Sgt;C perfeuerantiâ fpei inueniamur.Nam alioquf non apprehendemus que promiffa funt credenti/ bus fi reprobi inueniamur,0f ad tempus duntaxat fperauerimus,amp;: in tenta/ tionibus defecerimus^Huc pertinet ilia fententia lacob.i.Beatus uir qui fuf/ fert tcntationeni,quoniam cum pfobatus fucrit,accipiet corona uitæ, quam repromifit Deus diligentibus fe.Hic illud, accipiet coronam uitæ quam re/ promifit Deus,nihil eft aliud,quàm quod Äpoftolus dicit earn fpê, quæ pro/ bata eft no pudefacere.Ergo opus eft ut in fpe perfeueremus, fi nolimus falli amp;fruftrari re fperata. Nam per multas tribulationes oportet nos ingrediin B Maub.ij. regnum cœloru, Proinde ut fpes feminis fupra petram iadii, fallit ÔC pude/ facit,propterea quod frudus iuftus no confequitur.Is ante non confequitur, propterea quod æftum fob's no ferens ante maturitatis tempus exareftit, ita . habet fiC fpeshominis erga ea quæ promiftàfunt credentibus. Nib adfitpa/ tientia in aduerfis, non poteft confiftere fpes, nec apprehendi quod fjjeratur, atq? ideo fpes iftaquæprobationem non fiiftinet,fallit amp;nbsp;irrita eft. Hue per/ tinetquod Apoftolusdcfeipfofcribit x.Tim.4» Bonum certamen certaui, curfum confummaui,fidcm feruaui,de reliquo repofita eft mihi corona iufti tiæ,quam reddet mihi Dominus in ilia die iuftus iudex.

Cum itaq? fuo modo ad iftam fpei certinidinem apprehenfionem fpe/ ratæ uitæ faciat adflidîio Chriftianorum,re(fte dixit,quinetiam gloriamur in adfli(fiionibus,tanquam dere,quæ miniftra eft falutis noftræ SC gloriæDei,, quod ut doceat pukherrime ifta gradationis figura ufus eft.

Quod chantas Dei efifufa fit in cordibus noftris pct fpiritum fandu,' qui datus eft nobis.

Ifta ucrba,fi probe perpendantur, cauftam reddunt, non folum eius quod fpes no pudefacit,id eft,in fe no eft irrita SC uana,fcd 5C eiusjquod ipfa mens credentis certitudinem illius fentit.Nam hçcduo habet.Prfmum,dih'gj nos. a Deo. Alters,iftam dilediionê Dei effufam eftc in cordibus noftris per fpiri/ turn fandum qui datus eft nobis, quæ effufio nihil eft aliud uiua perfuafio diledionisDcfiqilæex teftimonio eft fpiritus fanói,quod isdatfpiritui no/ ftro,efre nos filios Dei-Nam hoc loco charitas uel diledio Dei adiue fumen da eft,non pafriue,de ea qua nos à Deo diligimur,no qua nos ills diligimus. Ita intelligunt SC patres,uno Auguftino dcmpto,St^ fequentia quoep hoc doz cent,quç no noftram erga Deum,fed Dei erga nos diledîionem cômendant. Eft itatÿ hoc loco perpedenda ratio quocß eius, quod fpem no pudefacerc dkit*

A D R o W A M o s» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»?

dici’t.SchoIaftic/muItatradunt de mentis noftn's, dcq; paticntiædignitatcj quæ hoe mereatiirsUt Ipes non pudefaciat. Paulus ucro aliter,ut uidemus,id quod amp;nbsp;Chryfoftomus hoc loco ufcUbcuius hec funt uerba:NoIi itacp,tam/ cjirjfojf. etlidignus nonfisannnum delpondere, cum habeas tarn I'ngens patrociniûi uidehcet ludicis diledîioncm. PropterCa quippe SC ipfe Apoftolus cum di/ cit: Spes non pudefdcit,non reifte fadiis n'oftris, fed dilcdioni Dei totum tri/ buit, ha^c iîle. Item uidc Aug.to.9.1ib.Med'itationû,cap.i4. Deinde Pfal, H.Guftate uidetcsquoniam boons eft Dominusi beams uir qui iperat in eo.Hac de re uide Pial.^-.in Annotationibus noftris,ucr.5.

Effnfdrftincordibuinoftris.') Duofunthicnotanda. Vnum,quod non dicit: * Qiiam in fcripturis facris,uel ex predicatione uerbi cognouimus,dc qua an diuimus,fed quæ efFufa eft in cordibus noftris. Loquitur enim non de ratio/ nah aliqua coilcdîione,ied de uiua experientia diledhonis Dei-Is fenfus effï/ cax eft èc ad ferenda omnia aduerfa paratus,dc quo infra in fine cap.8.

Ailteriimiquod non dicihquç data eftjfed effuia cftjqua metaphora exube * rantiam diuinardiledhonis exprcflît,quænota eft in fcripturis.

Per/piritumfanâum,') Hoc eft, perdonûipiritus fàndli. Videmus hic quod fit opus fpiritus fandili in cordibus credentium,amp; qüæ dodïrina- Nempe, quod nobis experientiam diuinæ diledionis adminiftrat. Iftam totus mu nd us nö perfuadebit uni mortalium, nifi hoc faciat fpiritus fandîus. Is ucro abiqj du? bio quod optimum eft docct. Proinde ft' melius quid ciTct, quod præ cætegt; ris ad falutemnoftramfaceret, ad hoc, ut firma fimus fide, fpeôT patientia, certe hoc cum primis peâoribus noftris infundcret.uerùm de opéré fpiritus fantfti audiemus infra capite odîauo-

Qui datumscA noba.) De credentibus loquitur, quibus datur fpiritus fandîiis. iuxtaillud Ioannis T.Hocautem dixit de fpirituqucm accepturi crant cre/ dentes in eum.lntelligc ucro de gratta fpiritus fan(fti,quæ datur per patremj per filtum,pcr fpiritum fanóum ipfum.

Commcndataût Apoftolus nbsp;in hoc dilcdhonêDet,qüod fpiritum fuum

nobisdat. Videquid hocinfehabeat r.Cor.i.ubidicitfpiritûfanâû àDeo nobis datum,utarrhabonêamp;f pignus. Et i.Ioh.4.Inhoc cognofeimus quo/ niam ineomanemus,amp;ipfe in nobis,quoniara de fpiritufuo dédit nobis. . Chn'ftus cnîm cum adhuc tnfirmi eflemus,iuxta temporis rationemi pro impqs mortuus eft.

Dixerat Apoftolus ex probatione generari fpehi,quæ noh pudefaciat, id eft,quæfitomnium firmilTima. Huius fpei firmamentum fubieceratdiicâio netn Dei per fpiritum fandîum in corda noftra itifufam.

Quoniam itaep uidebat pcrfuafionê iftam diletîhonis Dei, quae per fpiritS fiantftum infundimr quidem,fed fide apprehenditur,plurimum ualere ad hoc ntgloriari poffttfidclisintribulatione, ÔCin fpediuinæ bonitatiscorrobo/ tari, inftituit amplifîcatioriê huius diuinæerga nos diledlionis. Illamuerof amplificat non fimplicitef in feipfa, fed in illius omnium euidentiftimo tefti moniojnempe morte Chrifti. PrimojdicitChriftQ pro nobis effe mortuû. lt;nbsp;Hoc fcihcet,fine omni circunftantia confydetatû fuffiçerct ad agnofeendam dilcdhonê Dei erga nos. Sic Chn'ftus loh.j.Ita dilexit Deus mundû. Et loh* 15, Maioremcharitâtêncmohabct, ^utanirnamfuamponatquts pro ami/ , tis fuis. EtRom.8. Proprio filio fuo no pepercit,amp;rc. Secundo, utiftud ar/ * gUméntum diuinæ dileÔionis amphficct,inducit indignitatê âf impietatem noftfam,ut co ampliorem reddat dilctftioncm Dei. Hue pertinet quöd dicit, proimpqs mortuus eft. Hoc fine dicit nos fuifte infirmos,impios,peccato/ res,hofteS quoep. Auxefim iftam diledîionis Dei cxpolit per id quod dicit:

Nam utx pro tufto quifquam mon'etur. Pro boho fiquidem altquts torfan mort fuftinet.

Quafi dicat,Magnum omnino eft in fe mori pro aliquo. Raro inucniun/ k 4 tur qui

«lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMHÊNTARIl

tur q«f pro ah'quo morïantur,ettam 0 bonus fit âf lufius.Quis autcm pro in/ iuftis SCmalis fuftinct mon'fcerte nemo« At Chn'ftus hoe fecit.Nimirö quod nemo facere fuftinet.Qua quæfo alfa caufa,qu’am quod tanra erga nos eft dtz Ie(ftionepræditus,nempeinfim'ta,ftupenda,ôCincomparabiIi.

niud,pro lufto ÓC bonojbifariam legitur exponitur. Qiiidam in mafeu linojpro lufto homme,bono homme.QuidS in neutro genere pro caufa iu/ fta ói bona.Iuftam caufam dicunr,cum quis morte debet ahcufiutfiquismo riaturpro paîria, autamico cut hoc dcbcat,ut fi miles moriatun'n bello, ad quod corpus fuum fumpto preci'o locauit.Caußm bonam dicunt,quæ utih's fit uel lucunda: ut fi quis ad retinendas res charas coniugem, liberos, uef glo riam ÔC honeftatê moriatur. Verùm utut accipias, mens Pauli eftoftenderc Chriftum neep ex debito neep propter iùam uti!itatê,pro nobis mortuû efle, quineciuftinec boni,nec amici ctiä led impq pcccatorcs ÔC hoftes eramus.

Terrio. Non contentus dixiiTe Chriftum mortuum efte pro nobis,impijs, pcccatoribus,hoftibus,äddif,hocfalt;?ium efte tum quoq?, quandoadhucera mus imprj,pcccatores,hoftes,8ôc.neputemus pro nobis pcceatorib.ita mor tuum cite ChriftumiUtpro illisqui olim quidem fucrintimpij,tum aut, com pro nobis morërefjrton ita.Huc facit,qliod illud ’Ïtï ovthii nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fecudo ponit.

Illud,cUm adhuc innrmi elÏemus iuxta terfipus,quidam coniungunt,qui/ dam uero iftam particulàmjiuxta tempus coniungUnt cum fèquenti, pro im prjsmortuuseft. Qui Icgunt cum adhuc iuxta tempus infirmi eflemus, uaz ri'c exponunt quidam,ut fit nota mitigationis SX extenuationis. Vcru Apoz ftoli argumento nó competit iftgt;a extenuatio, maxime cum mox fubiungat, cum pcccatorcs,impij amp;nbsp;hoftes eflcmus.Quidâ uero fimpliciter fumuntpro tempore ignorantie impictatis,ut cómendetur dileóio Chrifti in eo quod in ipfo tempore indignitatis nofirae pro nobis eft mortuus. Qui lcgvît,mor tuns eftproimprjsiuxtatempus,cxponuntdetêporc3patrcabæterno prj-v j ilituto ac definite, quod SC plenum tempus dicitur. De hoc tempore Chri/ ftus plerifc^ locis meminit Sed netp hoc uidetur ad caufam præfentê facerc.

Didione infirmitatis uritut ApoftohiS multis inlocis, pro quauis impo' tcntia.Hic pro ea utitur quæ eft ad bonum,q.d Cum eftemus omnino depra uati, corrupti, Si ad omrte bonum opusreptobi öi infirmi. Amputât cnim ab hoc beheficio SCampIiftimo diuinac diledionis exemplo omne meritö no ftrum,ut rcmancat foli gloria Chrifto,amp;^ illuftrior fit illius diledio.

' Commendat itacp fuam chantate erga nos Deus, quod cum adhuc cnemuspeccatoreSjChriftuspronobismortuuseft.

Ex prçccdêtibus colligitApoftolus quod inftiturrat,q.dlta(^ ex eo quod Chriftus pro nobis mortuus eft, tum ciirn adhuc eftemus peccatores, quid aliud nobis cómendat charitatem fijamfHarc charitas Dci fons eftprçcez pti Chrifti,quo praîcipitdiledlionêinimici. Item uidemus hicingeniû uerg iuftitiæ,quæ poteft amareetiam impios,no contcncre. Qiios fupràuocauit infirmos,irrtpios,hic uocat peccatores, id ^d no eft de atftualibus tin peccaz tisjfed magis de peccatrice Si corrupta natura intelligedu, quêadmodû fi uo cos l.upulû unius diei raptorê,ita ccrtemcrito peccator uocaS qui in peccatis coceptus Senat’eft,3e cor habet ad peceSdu propêfum,prauû ac pcruerfum.

Multo igitur magis iuflificati nuc fanguine ei^ fcruabimur p cu ah ira;

lam per coHationem colligit,quid ex ea chart täte fit ipcrandum ôi tenenz dum. Nempe no defuturam ope Dci in pofterumjqUa protegamur ac ferucz mur à quouis malo.Confert autê duo ilia tempora,primS quo eramus adhuc impq,alrcru in quo iam fumus iuftificati, tempus uidelicct gratiæ colligens ad hue modû.Quod t3fta eft in nos charitas dei,utdilexerit adhuc impios,in tantûq; dilcxerir,uf filiu fuû pro nobis dederit in morte: quo nuc cû iiiftifica ti fimus per fanguine cius.i.mortêeius,tâtacuidelicetdilclt;ftionis teftimonifl nó diligeret,^ Quo nunc tuftificatos ab ira no feruarct, cS impios feruaueritf

Quiiquis

ADROMANOS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;117

* , Quifquis fantœ dileóïionts cH: pater, ut diïigat ctiam rcprobos fih'os muï/ • tomagis diltget probos. Si turpem poteft mater amare prolem,quanto maz gisformofam f Si hortum agricola Uel agrumfpihisacurticjsopplctum ÓC Jhamœnum magno labore ÔC fumptu repurgat Sgt;C amœnUm reddit, quomo? dp rcpurgaiUm deferct Quifquis ita ardetamore mulierumj ut depcrcat e/ tïam deformes mulromàgis formofas ardebit. Qtiifquis ita ufnum fiti'r, ut 6lt;-fccesuinî cupide bi'bat, multorriaiorecupiditate uinum merum bibet. Sec; Ita fcilicet habet ÔCifta diledio Dei.

Commode ucro hoc enthymemate confirmât profiofitum, quo dixit, fed amp;nbsp;gloriamur in tribulationibùs, fpes non pudèfacft. Quifquis cnini credit fe fangufhé Chrifii iüfiificatitm cum effet adhuic tmpiUs, ôc à uentura iraliberatum per dïledîionem Dei tam uchementem, ut pro fe impio datus fie in mortem nlius Dei,is certe merito gloriabitur in afflidionibus,feiens le tarnen non ab ulla iraperdi,ut ad probationem ÔC Confirmandam fpem faz dant,quae aduerfa inciderunt.CoHigitenim facile,fîtum tantum dilexit SC feruauit,quomodo non magis nunenon deferetferuatumf

Vtamurhoc enthymemate SC nos qui aliquâdo cum peccatisuiueremusi Sô fimul impietati obnoxq effemus, bonitatêDomini erga nos fenfîmus.Cd gitcmus,quod fî turn cum talis ac Éalis elfem, ab ira per bonitatêDomini liz beratus fum,quanto magis nunc poft initam pœnftentiam ffuar ope Domiz nifSi enim mifericordia Domini tanta eft,ut folem fuû oriri faciat fupra ma Ios,quomodo hegabit ilium bonisf'lî ingratis pluit,quomodo non gratisf

Juftificatipcr fdnguinem eiui ferudbimur.CTc*') ». Videmus. hic iuftificationê noz fin tribui fanguinftid eft,morn Chrifti,quarri fuprà tribuit fidei. Itaq; fidei il lam non ita datjUtquædignà fit propter quam iuftincamur,fed ut quç infini menti uiccillam fanguineChrifti partam credendoappræhendat. Dignitas X' g iuftificationisnoftricftnoh in fide noftra,fed in fanguine Chrifti. Quia taz men ilia non appræhchditur re alia nifi fola fide, rede fidei quoqj tribuitur.

i. Deinde cum fanguinis meminit qui pro peccatis noftris effufus eft in cruce, admohet fimul SC fatisfadionis, neputemus ita nos effeiuftificatos gratis, ut iniuria fit fada diUiiiæ iuftitiaî,que fatisfadionem à reis adhuc ex/ adura fit, fed ut certi fimus amp;nbsp;bona confeientia, feientes licet per nos nihil fit fadû undc contenta poffit elfe iuftitia Dei,fatisfadum elfe tamê per Chri ftum, idq? non uili precio, fed omnium fummo, nempeefftifione fanguinis illius. Et quarc non exhalationefpiritus Chrifti iuftificâtidicimur fin ex/ halatione fpiritusnon eft fita fatisfadio, quia non continet mortem crueiiz tam SC uiolentam, quæ effufione fanguinis notatun Madari oportuit agnû ilium SC morte cruenta madatum öfterti. Vu’garis mors eft inexhalationé fpiritus,in cfRifione fanguinis non item^quae rede poilitur ad fighificanduni pro peccatis noftris,ad fatisfac/endum diuihæ iuftitiæimortuum elfe Chri/ ftum. Cruenta mors copetit illis qui pro malefadis plcduntur,non fimplici/ ter exhalatio fpiritus.Et hoc uoluit madatio pecudQ 8C fanguis agni pefachi î. Tertio,obferuanduifi eft SC hoc qùod ÔC fuprà habuimus,ncmpe fufti ficationem noftri cfîe fitam in remtftfohe peccatoi um noftrorum,id quod o* ftenditur in eo,quod fanguini Chrifti,qui pro peccatis noftris effufuS, à pec can's nos emundat,i.Ioh.i.Iuftificationem noftri tribuit.

Et ne cogitet quifquam, fi demS fanguine Chrifti iuftificamür, ita ut earrf luftificatiohênoftriperfidemappræhendamus,ideft,fifidesperfe noniu/ fiificat,fed fdeo quod iuftitiam fanguine Chrifti paftam appræhcndit, iufti/ ficarenos dicitur, quomodo iuftificatus eft Abraham fide, cum tarnen noriz dum effet fanguis Chrifti,nedumfufusfSciendû hic,hunc Chrifti fanguinê in têpore quidem poftremo füfum in hoc mundo,in quo funt tèpora SC temz porû articulnapud Deum uero,ubinulla eft tempora uicifiîtudo,fufüm iam fuiffe ab origine mundi»At^ ita dicitur agnus ifte ab origine muridi occifuà èfTe*

«lt;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C o M M E N T A R I I

eflfe.ApoGU.EflFedus fànguinîs Chnftfno fe tant« in pofteriora fed Wn an/ A /•Tjw.i. tcf/Qi-ai tempora extendit.Nam ut Chn'ftus 3 patre eft pofituis unicus media/ *’**’*'^* lor omnium hóminö, tarn uetcris noui teftamenti, ita amp;nbsp;fanguis iHms fa/ dills eft redemptio omnium hominS^omnium feculoru.Qtiod a«t in Ebra’is fanguis ifte Chrifti dieftus eft fanguis noui T eftamenti, didus eft ita ad diffe rentia fanguinis ueteris Teftam- qui fundebatur in figura,in madlatioc agni pafchaIis,acuituIor«j6(fc.noita,utintcIligcnd«fitfangUinêChrifti tantum pcrtincre ad noüùm Téftamentû, quant« attiiiet ad eftcdî« SC redemption?.

Qiiod a«t reipia ho mox initio mundi effiiftis eft, adfcribcndû eft diuinæ fapicntiæ,quæ omftia in têpore,numero,SCc.difpenfat.Oportuit infirmitatc Sc impietatê humahi generis cognitâ plane reddi, ante^ induccretur reme/ diû.Nâ hóe facicbat ad gloria, fanguinis Chrifti.DeindenoIuit ilium differri ufe^ ad finém m«di,ne adobrueretur deiperationegenus mortalium, SC iaa/ ncs SC irritæputarentur diuinæ promifltones.

Nam (Î cum I'nimid cffemus,reconciliati fuimus Deo per mortem If) eius,muko magis reconciliattfcruabimurperuitarhipfius.

Obiter legend uidetur Apoftolus tautologiâ hoc loco comittere,hoc eft, idem bis dicere,ueru diligenter confyderanti no ita,Nihil fruftra dicit Apo/ ftolus.Auget nobis beneEdS mortis Chrifti,frudïus illius ponit ôefimul per collation?,quam in his uerbis habet geminS dilcdîionê Dei perpendendam propönit Dixerat nos fanguine Chriiti iuftificatos,cum eftemus peccatores Sc imptjjqjod bencficiS mortis Chrifti fane magnu eft,nêpc eximpijs red/ di iuftos.lam quia no foî« peccatores eramus SC imptj,fed SC inimici SC indi gnationi Dei obnoxfisà Deo ut hoftes auerfi ac digni qui in perpetu« alient eftemus SC proie(fti,etiam pofteaquam pro prætcriris offenfis iatislt;aiftum eft fet, rede fubiungit, eiiam hoc nos habere beneficq ex morte Chrifti, quod qui olim eramus inimici, iäm fimus reconciliad Dcojid eft,in amicitiârèce/ S pti Sc amici fadi. Vt itac^ àntea inter peccatores SC iad itiâ, ita hie inter ini/ micitiam Sgt;C reconciliation? irtterponit mortem Cfirifti.Hanc reconciliatio/ n?prædicatnobis EuàngeliûjS?illius miniftr«fedicit Apoftolus s.Cor.s»

Deinde ex audo berteficio hiortis Chrifti SC diuinæ diledionis,iam pro^ pofit« fuum quocß robtiflius feddidoftendens quâta fitcredentibus in Chri/ ftum in quibufuis aduerfis fiducia.Et ut hoc omnium robufttftime faciat,ruf fus utitur enthymematis argumento per collationem, primum inimicorS SC fcconciliator«m,deinde mortis SC uitæ Chrifti.Çolligit autem ad hunc mo* dum. Primum confiât nosfuiffe inimicos Dei, per mortem autem filtj illius iam(ifercconciliatos,amicos effedos.ltatpquis non uidet, quam nequeant defcri amici SC rcconciliati,qui cum inimici elTent tantopere deledi funt, ut deferinequiuerint, fedalTcrtifintetiam mortefihj. Quihoftibus benefecit, idep morte filq,quid quæfo negabit amicisf

Adhæc,fi mors Chrifti tantæ uirtutisfuit,utnos'a morte æterna SC ira del feruaucritjDcoqj amicos reddiderit, quid non poterit uita Chrifti fEft itaqî argumcntüma minori ad mains, utfi dicas, fi infirmus hoc fecit, quid faciet fanus; Si Samfoh morte fua pfodefte uoluit SC potuit populo fuo, quid nô fe ciftet,fi fuiftet uitæ reftitutUsf*

Videadmirabilcrh Apoftoli fapientiam,quomodo ex mortis Chrifti be/ heficio,uitam quotÿ Chrifti nobis ita commendat, ut fciamiis nos perillam ab omni malo feruari,quafi Ut pro nobis mortuiis eft,ita etiam in bchum no ftrum uiuat.Q.uaIis autem uiuat habet fides catholica, riemperexregum SC dominus domirtanti«m,fedens addexteram patris,potcftate accepta fuper omnia, tarn in cœlo qu'am in terra.Item Ebr.7. Vnde SC in perpetuum falua/ fe poteft femper uiuens ad interpellandum pro nobis.

«BSERj/ Inimicum efîè Dei,quomodohicaccipiatur,perpendcndumeft. Nam il/ la dilt;fiio,qucmadmodum SC uox amicitiæ tarn acfiiue paffiue fumi poteft. gt;

Dicitur

AD RO M’A N O S* ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;».5gt;

A Dictttir cniîTi fnimtcns meus fàm is qui mïhûqùàm cm* ego maîcuoîo. Nâm amïcS cfrc,eftue!bencucllccuiquam,uel alicuius bcneuoIehnaponrt.Cuni ergo hic Apoftolusdicatnos aîiquandofuifleinimicos Dci,amp; tum cum ad/ hucclîcnnis inimiciiChn'fluin pronobis cfTemorruirjmcritöqu^n'tur qua/ tenus hitdtdioinimiciMæ fumaturab Apoftolo. Nam nemoputat hoc efîc in homjn^ofle, ut feienter male uelit Deo. Rurfys lî Deus nobis m; le uo ' Klit, utpamuefuerimus inimici Dei, quomodo dilcxit nos, ita dilexit ut fih'um fuum pro tlobis dcderitfQin's enim bénefacictei/cui malcuuIrrQins maleuultei quem diligitflam cüm fint duo iili duntaxatmodi,quibus immt eus eîTecuiuiquam dici queas,oportet ut ucl uno iftorum uel utroep inimici Dci ante fidem in Chriflum fi-icrimlis.

Si dixerimus paiTi'ucjquæri potent cür Apoftolus dicat, Deû nobis fuiïTc amicumrNamisredîealicuidicirur reconciiiari,quiproptcrmalumfacinus fucratex amicitia reiclt;fîus,ut AbfalonDauidi recôciliabatu?.Hic Dauid no ofFenderat Abfalomum,fcd Abfalon Dauidcm.Ita fi nos ex amicitia rciedii fuimus,quomodo nos tantoperc dilexilîe dteiturf Rurfus fi nos Deum ex a/ mieitia reiecimus,quomodo non is nobis reconciliarus dicitur magis quam nos illir'Qi.iid adifiadicemuspHoc fcïlicet Deum offfchdimùs nos,atcp ideo «Xamicitiailh'us decidimusjnohille rtoS,nccp ipfeamicitiam fuam erga nos temifif.AfFecQus eiü§ergahosltonfuitintmicijfed amici. Ideo filium dédit, ôtl mundum fibi ipfi non rogatus reconciîiauïtin Cbrifto, imo legation? rez coheiliationis in orbem miut.uide î.Cori$. Et tarnen amaï c non potuit illud in nobis per quod faiSi fumas ipfi inimici. Hinc infra dicituraffe^îus Sc fengt; fus carnis eiïc inimicitia adiieffus Deum. fri Hat inimicitia fuifle fedicit ÔC Paulus,ubi fe dicit tuîBc natura fi'liUm iræjEph.îi

Prr uititm ipflin fcrunbimur.') Obftruahdum eft hoc loco, ’quomodo fàîutem no J ftram,etiam pofteaquam iuftïfïcati fuibiiS feconciliati,rtori lioftræ digni/ tati amp;nbsp;iufticiæi fed omnirto etiarn póft red’cHiptionê Chrifto adfcHbat, dum dicit nos rcconciliatos iarh feruah ab ira per m'tam Chrifti, quemadmodum fupradixit.Multo igitiir magis iuifificati nnc feruabimur ab ira per eum. Non dicit,per noftram iuftitiam, noftram dignitatem, hoftras uires, noftra mérita,fed per eum,id cft,Chriftürnjtft itiamus eum nobis faluatorem opus efteetiam poft rccónciliationem,quern habuimu^ redemptorem amp;nbsp;concilia totem,nc quicquam noftris mefitrs,fcd omnia mediatori Chrifto demus, ne Chriftum faciamus tantum mediatorem redempfionis, n3 etiam facerdo tern SC interpellatorem ac falliatorem reconciliatorum ac redcmptorum.Ifta igiturparticula diligenter eft obiêruàndài

Non fotùni autem hoc, uerum etiam gîoriamur in Deo per DomO num noftrö lefumChriftumjpcr quem reconciliatione aflequuti fumus.

Rurfus,utfuprài)in Grætoeft Pi«ÓM{?lt;/è'.Nonfolum at4tem,utnecefR’fita/’ liquid fubintclligerc,uidelicetiglöriamur in tribulationibus, uel in fiducia» quæ nobis eft in Chrifto, fed in Deo ipfo. Nam repetit glorias credentiâ Chrifto SCpacem cum Deo per Chriftum haI^ntium,SC iam fide iuftificato/ rum,quibusfupradcditgloriationemdefutura gloria, deinde SCquæfit ini adflitftionibus pro Chrifto illatis,ubi ad declarandtim quæfitfiducia redem ptorum Chrifti mortis illiusbeneficium iriduxit, ÔC mediationem expofuit acdeclarauitjtam morte qu'amuitam Chrifti nobis utilem efte demonftrâs, ita ut quemadmodum per mortem Chrifti redempti ftimus, ita SC per uitain illius ab ira omni in perpetuum feruemur. Nunc uero ne uideatur gloriatio Chriftianorum in Chrifto tantum concludi quod is nofter fit, SC in illis quae per Chriftum adepti fumus,additfummam omniu, nempe, SC Deum ipftirri e(renoftrum,gloriari nos non foltim in Chrifto,ied SC in Deo per Chriftum, id eft, nonfolùm Chriftum ut mediatorem effenoftrum dominû, fed SCper tundem De«m ipfum effe noftrum. Quanta igitur gloriatio crcdentium S«C quani

«l® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C OMMEN TARI I

qiihm immenfafit, itauoïiïit cxpnmcrc Apoftolus, «tdoceatmento fpetn Chriftianorum no pudefacere^qui pro fc habcant Chriftum filium Dei, imo Deum ipfnm.Hacdereinfrà,fideuspronobis, quis contra nos f'Inexph’caz bill's eft ifta gloriano cfedentium amp;nbsp;fidci in Chriftum uirtus, quam hoc caz pite dcclarareuoluit Apoftolus. Hancnoruntqduntaxat qui (enfufidei ilz lam experiuntur in ipla probatione deguftatam.

Proptcrea,quefnadfnodum propter unum hominem, SJe*

Qiiæ fequuntûr, quidam non inepte faciunt efle reditum ad principalem propofitione illuftrandamiquidam uero feiungunt aprafcedentibus,utquaz finouus tradlatus hic incipiat,in quo per methodicam re/olutionem necefta riae quædam dieftiones declarentur,ut funt pcccatum,Icx, SC gratia, quarum cognitio non parum facit ad intelledum propofitionis, qua dixit omnes efle fub pcccato,0C iuftificari fine operibus legis gratis per ft dem in Chriftum.

Adhucalijiftaitalegunt,ut cxponantefteillationê,adpræccdentia perti tientem.Dixerat enim Apoftolus,per Chriftum nos accepiflereconciliatio nem,id quod nihil eft aliud quam per unumChriftum totum genus humanîî reftitutum efte. Id ut illuftraret SC declararct,intulit per collationem non abz fimile aecidere incaufareftitutionis, abeo quod in humani generis corruz ptioneuftiuenit.Nempequod quemadmodum perunum hominem mortaz les omnes peccatores SC morti lacfti funt obnoxij,ita per unum homine Chri ftum reddamur iufti,0C uitam recuperemus.

Poterat enim mirum uiderb quod tanto ferio omnem falutis humanat re/ ftitutionem in unum mediatorem ac reconciliatorem Chriftum contjeiebat. Nam apertis uerbis colligit ex authore peccati Adamo, uirtutem Chrifti ati thorisiuftitiæ. SiAdamfuodelido, ôï^c.multo magis Chriftus fua iuftitia. Ideopef fequentem collationem declarat,non efteutincredibilecuiqua uiz dcatur,qUod de Chrifto faluatore tradit fi perpendatur, quomodo per unum 8 hominem peccatum SC mors in orbem intrauerit fuper omnes homines.

Dicit Ï taq;,propterea,id eft,cum hoc fit,nempe,quod per Chriftum recon ciliationem omnes accepimus,n5 dilTimile hie faeflum eft ab eo, quod in Az dam primo homine faiftum eft,0Cc. Facit autem hie locus, de peccato, un-* defit,£C cuius cffîcaciæ,plurimum ad augmentum benefiefi per Chriftuacz cepti. Atqt idco necelTarium eft,ut diligenter infpiciatur. Nifi enim peccati uirtus,propagatio,St origo tcncatur,eregionenon poteritteneri quae fit uir tus gratiæ Chrifti,de qua in altera collationis huius parte tralt;ftabir.

Habetautinitiuhuius collationis de Adamo Chrifto «î/aTrs/jTry.Nani priori membro non redditur ex ordine quod ad fimilandum affumptum eft, ut imperfetfta fit collatio quam coepit .Reddet autem cam collationis portio nem quæ defyderatur aliquanto poft interietftis quibufdâ de peccato SC mor tis regno fententijs. Videtur autem ad hunc modum continuandû effe quod dixitiPropterea,quemadmodum per unum hominem peccatum in orbe inz troqtjSC per peccatum mors,amp; fic in omneshomines mors pertranfijt, quattf nus omnes peccauerunt,ita per unum hominem iuftitia in orbem inrroqf, £C per iuftitiam uita,amp;^ fic in omnes homines uita pcruafit, quatenus omnes iuftificatifunt. Origencs putatconftilto Apoftolum collationis partem, quædefyderatur,omififTe, propterea quodueritusfitdefidiæ anfamdare,» gratiam hanc Chrifti in hac collatione plene ac perfeefte poneret. Hie metus fane non ita affignandus eft Apoftolo, ut credamus ilium prædicationêgraz tiæ Chrifti omittere uoluiffe propter reprobos, quibus omnia adimpicta* tern ipfor'um uicio feruiunt.

Sunt præterea qui uerêtur Apoftolo Uicium hoc orationis adferibere,^!^? ideo conantur quouis modo dcclararchoc membrum non efle mutilum, fed perfe(ftum,utpote fi ita legatur: propterea quemadmodum per unum nem peccatum in orbem introijt,ita£f perpeccatum morsi ô^c.uifit

A D R o M A N o s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iii

A IccHio ei quam in orattoncdominica habemus, ubi Icgitur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ouï

Ÿ^gt;'«?,ubiconninlt;5itont adïungcndaeftfimiIitLidinisnota »Tamp;if, qnod pu tant ÔC hic faciendum. Verùm utdctur Apoftolus non hoc inftKuifTe ifta col Iationc,utdoceretnos,quemadmodum peccatû,ita ÔC mortêpcrunû in om/ nés hommes pcruafiiïe: fed magis iuftitiam ÔC uitam per unû Chnfium nos efle adeptoSsquemadmodum peccatum Slt;mors per unum Adamum in orbê introqt.Nam hoc totus côtextiis collattontsagercuidetur. Sancnô potcft ncgari, accidere Apoftolo hoc alijs locis, quod foletillis, qui plus atten/ dunt quid dicanf,2C ardenter dicût toti in cauià quä tradîant,^ quô,5lt; or dinate dicât,qui dicedi affedîus, ta abeft ut uitiofus fit,ut etiâ laudi fit dädusi

Peccatum.) Vocabuliî peccati hoc loco nô eft uulgariterdc atfîualibus de/ lidîis tantû, fedfimuljimôprincipaliter de corrupttone naturæ humanæ, ô(S adpeccandü pronitateaclibidinefumendû.Èneruarunt hunclocû Pelagia/ ni,qui originalem nature corruptionê negantes,contendebanthominê fuis uiribus legiDeifatisfacere polie, Ôl infantes anteufum rationis morientcs Aiig.e[iß.S9‘ damnation! nô eflc obnoxios, propterea quod peccatû noii haberent. Attp ideo quod Paulus dixit, pcccatû per unum homfnê intralTe in mundum, ih/ terprætantur de imitatione dC excmplo quod primo hominc datum, pofte/ ri iequuti fint: aljoqui fine peccato fuiuri,nifi adiialiter delinquêdo ueftigià Adæprimipeccatoris feciuerentur. Proinde diligenter nOtandû eft,quo/ modo Apoftolus hoc traaatu peccati uocabulo utatur, ne Jocû demus hofti bus gratiæ.Non eftautem opus ut de peccato originali hic multa annotemj cum fatis multa fiht de illo à nniltis doâis uiris, maxime Augüftino, contra errorem Pelagianorum perfcripta.

Perununthominem.) Exordiumpeccatitradit,undeuideItcetpeccatS,Ô^Ictâ/ le uulnus peccati,mors fcilicet,in mundû intrauerit. Quod peccatû in mürl/ B dofit,quod occuper omnes homines, quod morte intulcrituniucrfo mortâ/ lium generi,in confelTo eft ipfa experientia notû.Proinde quod hic Pau/ lus agit,n5 tam eft,peccatû eftc in mundo omnes efte pcccatores,5ô expec/ catomortalcsj^undefithodnralum amp;uniucrfa!is ifia perditio. Nempe h3 ex Deojfed ex hoiTiine,eoqj uno, ex quo uclur infcdîa radicc malû progrel/ fum fit in omnes homines,ut in exordio modo pcrditionià humanç difcégt; J remus exordiû modû,imô SC uirtutê reftitutionis noftrte quæ eft per ühô Chriftum. Atq; hacratiotte plusdeciesunitatisuocabulû repetit dê urgetj cxunoiperunûunius deliôîo,amp;'c.Nam nô etiahoc agir, hominc aliquo pa/ do iuftificari Qcuiuificari,fed iuftificari ôt: uiuificari perunû Chriftû. Sed quis eftilleunushomo,pcrqucm peccatum ôf morsintrarunt in muhdumf

Hieron,deinde a: Ambrofius exponuntdeEua,demuliercuideliccf,hort deuiro.Illis nó Adam non fpetiei, fed generis ùocabulû eft, tam mulieti uiro copctcris, Reliqui exponunt de uiro Adamo, propterea quod fuctef/ fio propagatio in feripturis nô ad mulierê,fcd ad uirum pertineat.Eam rd tionê alfignàt Origenes,fiC certe nô fruftra.Licet cnim initiû mali à mulicre ceperit ( iuxta illud EccIefiaftiCi »$. A mulicre initium fadum eft peccati, Slt; periliam omnes morimur,unde5lt; Tertullianus de habitumuliebri mulicre Teriutii uocat,primâ diuirtç Icgis defértrtcê, uetitæ arboris rcfignatritc,Slt; diaboli ia nuam) ipfa ramen peccati amp;nbsp;mortis in pofteros propagatio,dc qüa hic Apo ftolus agit,nô mulieri,fed uiro danda eft. Nifi cm uir diuinû prtpceptû tranft grefluselfc^fedudioEuçpofteritatihocuencnûhointuliftet. Vndenon mulieri,fed uiro dicitur,Gen.î.Quia comedifti de ligno, ex t^uo praîcepcrâ tibi ne comederes,8Cc.doncc reuertaris in terra de qua fumptus es,quia pulz uis cs,amp;^ in puluerê reucrteris.Idcocp circûcifiohis fymbolû,mafculino fexui datû eft. Si ei membro, undcliumanigeneris propagatio eft,addcclarandû immundiciê humani generis efte ex uiri femihe. Hinc cautû èftdiuino confî •lio,ne Chriftus cxuirifeminenafceref,6Cc. Vrtdeego malo hoc loco, quod Apoftolus dicit:Quemadmodû per unum hoinincpeccatû iriirauitin mun?

1 dum^

«6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARII

duiT»,cum Ongene al ij s intellïgcrc SèT exponere de uiro Adamo^quam de A mullereEua. Nee obftatlocus Apoftoli i.Tima.ubilcgimussAdamnon j eft fcdudus,lcd tnuh'er fedudïa,fn præuan'catfone fuit.Nam amp;nbsp;tllo loco mu Iteri mini ali'ud tribuitur, quam initium præuan'cationis ex fèduótone, qua per ferpentê feducSa eft,non Adam,qui credidit non ferpenti,(ed Euæ» Pro/ pagatio uero peccati SC morn's in pofteros,necp Inc mulieri datur*

uoils.jquot; iieftat alius locus,qui ifti uidetur parum confcntire.Sap3.legimus.Inui/ dia diaboli mors introiuit in orbem terrarum. Imitantur ante ilium, qui iùnt ex parte illius. Et ne excufemus hunc libru carere authoritate facri canonis, occurrit Iohannes i-epift.cap.j.ubific dicittQui facit peccatum,ex diabolo e(l,quonil ab initio diabolus peccat. In hoc apparuit iilius Dei, ut dilToluac operadiaboli. VideturfiChocloco authorpcccati amp;nbsp;mortisconftituino A/ dam fed diabolus. Qtiid eft ergo quod Apoftolus dicit, per hominê unum, fiue fit Eua,fiuc Adam,peccatum mortem intralTe in mundumt'

Reipondco. Primumno eratinpoteftateferpentis, ieducereEuamamp;^ A'' damum.Homo ad imagine Dei conditus,liberi arbitrq erat. Tentatio fuitia tanæ,a(renfus no item.lam quia tentatio initiû lecit aliquo patflo huic malo, ideo no praeter rationê fatanæ datur,quod per ilium fit mors ingrefla in mun diim,amp;fquod is primus deliqucrit.Quia uero ifta tentatio fatanæ,nifi illiob/ temperaflet Eua,0t^ Euæ Adam^ofteritatt nihil nocuifteti retfle datur initiu peccati 5C mortis,quatenus incnedum abqtifta perditio, non fatanæ tenta/ tori,fed homini obtemperatori,qui ita erat conditus, ut fi uoluiftet, præce/ ptum Domini non tranfgredi potuifter.

ynmundum introijt.) ’Mundus hie non eft aliud quam uniuerfum genus hu/ manum,ut in mundum intrafle peccatu, fit idem au^ totum genus mortaliS occupafte,quod ipfa fubfequentia uerba de morte fan's declarantjubi legt tur ac per peccatum mors, amp;nbsp;fic in omnes homines mors peruafit. Sic Chriz ftus loh.n.a patre fe milfum efledicit in mundum,Slt; fuos fe mitterein mun* ® dum,id eft,ad omne genus mortalium.

Etperpecedtum mort.) Generaliter omnes fatentur,ftipendiS peccati eftèmor tem.Rom.s.itcm ftimulum peccati eflemortiferum,i.Cor.gt;5. Quoniamue/ ro in confeflb eft Apoftolum hoc loco de peccato original! ÔC illius uirtute loqubStT no de adîualibus peccatis,quæ quifi^ mortaliû per fe opcretur,fit ut Mibrûfiut- nbsp;nbsp;hic nô idem ièntiant patrcs,de qua morte dicat Apoftolus. Ambrofius in/

telligit no de æterna,fed de corporea morte tantû,cuius hæc uerba funt. Hic enim (id eft, Adam) beneficiû Dei perdidit,diim præuaricauit, indignus fa/ dlus edere de arbore uitæ,ut moreretur. Mors aût difiblutio corporis eft, cö anima à corpore feparatur.Eft SC alia morsquæ fecunda dicitur,in gehenna^ quam nô peccato Âdæ patimur,fed eiùs occafione proprijs peccatis acquiri mus- hæciile. Iftafententia,inipeciemquidemuideturniti fententiadiui na,quæ eftGcn.j.uerùm omnino no conuenit argumento Apoftoli, SC ualz uas aperit errori corû,qui alTerunt infantes morientes ante ufum rationis SC propria deliCîajno damnari,eb quod peccatû aSiualc non habeant, tantS mo ri corporaliter propter deliClum Adæ. Et hue torquent illud Ezech.is.Filius no portabit iniquitat^ patrts,fed impietas imptj fuper eum erit.Et anima qug peccauerit,ipfa morietur. Qui locus nô eft abripiendus extra inftitutS proz phetæ. Satins eft,ut cum reliquis fenriamus, Apôftolum hic loqui de mor te ætcrna,nifi paffuri fumus in altéra parte collationis ilium no deæterna fed temporaria uita loqui, quçfit per Chriftfî,ut ita in hac uita tantû iperantes fi* mus in Chriftum, miferiores omnibus hominibus. Ipfa collationis ratio, non patiturnit de temporaria morte tantum intelligamus hunc locum,

EtjîcdJomnes homines mort perudßt.') Qui de morte temporaria intelligunt,nihil habenthic quod difputent. Videmus enim re ipia omnes mori corporaliter. Quibufdam ucro ex illis,qui de æterna morte intelligunt Apoftolum,nego* cium fit hoc Ioco,quomodo Abrahamum, Ifaacû,IacobôjDauidefn,Abclû, ßCreliz

AD romanos. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iȕ

A relfquos iuftos libèrent ab ifta fententia, ne QC ipfi æternaê morti obnoxrj credantur. Ex his eR Hieron.fi ucré illius lunt commentartjjqui ipfius titulo uenditantur.Nam in illis ita Icgimus : Dum ita peccann ÖC fimilitcr moriunz nierüH, tur.Non enim in Abraham,Ifaac amp;nbsp;Iacob,pertranfijt,de quibtis dicit Domi nusiOmnes enim illi uiuunt.Hic auteJn dicit omnes mortuos,qnia jn multi/ tudinc peccatorum,non excipiuntur pauci iufti,ficut ibi. Non eft qui faciat omnetpf) bönum, non eft ufq; ad unum. Et, omnis homo mendax. Siuein eos omnes. multii, pertranfijt,qui humano,non ccelefti rituuiuebant,Slt;^c. hæc ille. ïfte cómen/ tator,quifquis fit,non obferuat Apoftolum loqui deuirtute QC efficacia pee cati originis,quatenus dignos morte reddat omnes homines in uniuerfum, non quatenus gratia Dei à mérita morte Iiberantur,quos præfcientia St graz tia ftja Deus ante mundi conftitutionein Chrifto Domino ad uitam faluanz dos ekgit Slt;r prædcftinauit.

Ex quo omnespcrcducrunt.') Græce eft tep’ id eft,in quo, quod uan'e exponuU Alius Adam,alius Euam,alius peccatum intelligit. Simplicius eft ut de Az damo intclhgamus,per cuius inobedientiam, ut infra audiemus, peccatores conftituti fumus,quanquam in unum recidunt iftac fententiæ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Peccduerunt.') In Ada enim omnes fuimus,in lumbis illius primi pcccatoris, ex cuius mafta nati fumus.Itaqj fi leui decimatus eft in lumbis Abrahar,quid minim fi nos peccatores coftituti fumus, in lumbis Adç peccantis exiftêtes.

Reddit itaeprationê Apoftolus,quare dicat mortem peruafiffe in omnes, guæ mors fit ex pcccato, cum uideantur infantes peccato non elle obnoxij* Refpondet.In illo,id eft,Adamo,peccauerSt omnes. Peccatum unius homi nis peccatores reddidit omnes pofteros,at£^ ideo motti obnoxios.

Quidam exponunt5peccauerunt,id cft,peccato perditi ftint,uel peccatoz res uirtualiter conftituti funt. Quod fane uerum eft. Interea tarnen nihil uez tat quo intelligas etiam ipfo aduali pcccato Adæ peccaftcomnes Adæ poz ftcros,in lumbis illius exiftentes.Quemadmodum enim non folum hoc bez neficio Chrifti accepimus, ut uirtualiter fimus iuftificati, per illius obedien tiam,fed 6lt;^hoc,utipfaetiam aduali obedientia Chrifti obedierimus patri, quatenus Chrifti fumus, ita no folum uirtualiter peccatores fumus in Adam falt;fti,fed SCacftualiter.Hoc eft,non folum nos damnat quod mali fumus fatfti, fed ipfum etiam peccatum Adæ,nos condemnat, unde 0^ Apoftolus hie diz cit,condemnationem elle ex unodelidio, incondemnationem. Veriimde iftis aliorum fit iudteium.

Propterca^quemddmodum {gt;cr unum hominem pcccdtum.') Hoc loco admoneamur dez ó b s e r. prauatæ in uniuerfum humanæ naturæ.

I, V t modefti fimus SC humilesicontra tentationem fuperbiæ,

1, Vtgratiam Chrifti co fubnixiusambiamus.

5. Nc nimium fidamus hominibus- Deinde fi ab illis decipiamur, nori fit admodum infol erts.

4. Vt diligenter obferuemus ingenium iiberorum noftrorum, inftitiiaz tnusep eos fummo ftudio ad bonumw

perpcccdtummors.') Adhorrórcmpeccatiincutiéndumhocfaciat. öbser. hem quotics uiderimus homines mori,cogitemus unde hoc fit, SC admoz

tieamur acternæ mortis.

Vfcp ad legem enim peccatum erat in mundo tporro peccatum nori imputatur, cum non eft lex. At regnauit mors ab Adam ufcß ad Moz fen,incosquoepquinon peccauerarit Infimilitudincm tranfgreftionis Adæ, qui eft forma futuri.

T am uaria eft huius loci expofitio apud ueteres, ut cogar ftudio difllmuz lare quæ hic tradiderunt, ne quod alioqui obfeurum eft, obfeurius reddam. Quidam de lege naturæ,quidam de lege Moyfi,quidam de utrac^p exponunt. ÂliquiexcluCue,aIiquiindufiue.Imputationeni peccati pars ad confeienz

I 2 lias

«4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMHBHTARH

tfas pccc3n‘jum,pars aJ fcculum Humana ludicia referunt.Et illudjn cos quoqj qui non pcccauerant ad fimih'tudmem tranfgrcflionis Adæ, aliqiu'de illis intclliguntjqui contra Icgem naturæ quidcm, lcd non contra expreflam altquam lcgcm,ut Adam,SC acceptum mandatum peccarunt» aliqui ucro de illis,qui nullo aduali proprio pcccato deh'queruotjut infantes, SCc.

Reliera tfta fentcntiarum uarietate fimpliciter quid mihi uideatur dicam.

* Nam ncc rcccnnoribus conuenit.

Piincipio ifîa Apoftoli ucrba,quæquafiparcntheflsuicepræmlfræcolla/ tionis parti fubietfta, ucl magis ipfi collationl infcrta funt, probationem Ha/ bent prions partis cœpte huiïis collationis,quæ eft,quod peccatum mors per unum hominem in mundum intraucrunf,Ô£fomncs homines peruaferût, id cfl-Tquod omnes homines pcrtranfgrcflionem unius Adæ, peccatoresamp;S morti obnoxij fa(Qi funt. Quod autem fie habeat, liquet in nota caufali,^. Nam nô fimpi(citerdicit,ulq? ad legem peccatum cratin mundo,lcd,ufq;ad legem cnim,SCc.Illud,enim,làtis declarat,ilïa probationis habere ratfonem.

t. Probat autem ex definitione peccati,fiimpto argumêto. Eftenim pec C^p-y- catum diuinælegis tranfgrefllo. Nam ut fupr'a dixit, ubi lex non eft, ibinon elItranfgreflïo.Deindc ex diuinaiuftitia,quæpeccat5 non imputât,ubinon eftpeccatum.Hæc probatio,ut clareintelligatur, ducaturretrogradu, ab co quod dicit mortem ab Adamo ulcj ad Mofen regnaffe,ad Hunc modum.

• I. Mortem in omneç ab Adamo ulq; ad Molen,\iidelicct legislatorem, regnaffein mundo,etiamineosqui non ad fimilitudinem præuaricationis Adæ pcccauerant,nemo ell qui negare queat,

• 2. Poflea certum cfl,mortem eife fiipendium peccati, perpeccatfl ut uulnus ex fi'imulogladfi,in mundum uenilTe.

î. Adhæc, certum cft, imputationem peccati elTènon polTe, ubinoneft lex.Nam ubi lex non eff,ib» noneft tranlgrclïio. Vbinô eft tranlgrcffio, ibi B non eft peccatum,intellige,alt;5ualeôf proprium.

Exiftisita colligit lApoftoIus.Cum ergo mors peccatiuulnus âfiudiciû» regnaucrit ab Adam ulcp ad Mofen, eo fcilicct tempore quo nondum data erat leXjatqj ideo imputari no poterat ut tranlgrelfio diuinæ Iegis,ita Sôpecz catum, ad formam fcilicct peccati ÔC tranlgrefti'onis Adæ, quid aliud relin/ quitur quàm nihilominus peccatum aliquodfuifle in mundo,quod mortem intulerit omnibus.^Nifi enim illud fuifter, mors uttep non regnalfet. Régna/ uit autem.Ergocum regnum fuum nôHabuerirexpeccatis adîualibus mor* taliumîfequituraliundehabuifte. Nempeexillius peccato, qui primus lege dei träfgrclTusjhoc uenenû fudit in omnes pofteros. Itacß quod dico pcccatu êf mortem per unû hominê intrafte in mundS uerû eft, èc uerû efle deprcHê/ fum eft potiftîmûeo temporequod inter Adamû legislation? intercefiî't.

• I. Quod ergo dicif,peccatum erat in mundo, redeintellexeris de uirtu/ tc,eftïcacia,2C ueneno peccati.

• 2. Et quod dicit. Porro peccatum non imputatur, ubi no eft lex, genera/ lis eft fententia, fi ira Icgatur in prælênti, ut conueniatilli, quod ftipràdixif, , ubi non eft lex ibinon eft tranlgrelfio.

/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î. Ad hæc,illud quod ftibqcir,in eos quotp qui nô peccauerât ad fimilitu

dinêAdæ,nihilrefcrt,an de infantibus accipiamus,uclde illisqui licet con/ tra legem naturæ peccauerinr, contra exprelfum tarnen aliqucdmandatum non pcccauerunt.Nam hæ fententiæ utræcp nihil officiunt iHiexpofitioni.

IIIud.Qui typum gerit illius futuri,quafi aperitip.ftim feopum, quo Apo/ ftolushæc omnia refert- Nempe. Vtperunum hominê Adamum perdîtes elle homines ex iplo uenientes, tißjn ad præuaricationis illius fimilitudin? non peccantes,ira per unum Chriftiim,quifuturus erat Adam,falutem èCiu ftitiam illatam elle in mundû ut per ilium faluentur, etiam ij, qui ad fimilitu/ dinem illius iuftifiæ,iufti non funr,tantummodo ad ipfum pertineant-d B s I ». r nbsp;nbsp;Qi, ƒ iJlud.Porrôpeccatum non imputatur cum non eft lexaintelligunt, de

morui

ADROMANOS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;itç

* mor Ri confciendæ, agnitione propn’æ corrupti'on/s. annotant hic quan fitpcftisjficontj'ngat hominibusunierefinelcgejôCabftp fcdula pcccatorû increpatione caftigationc.

In co,quod dicit morte rcgnare etiam in eos,qui no pcccarunt ad fimilifu o b s e r. n. dinem tranigrciïïonis Adac admoneat nos,ut cum uiderimus infantes multa pati SC miferé mori antequam ad iuflûrationis ufum pertigerint,cogitemus quæ fit ilia perditio quam humano gcneri pcccatS Adx intulerit, ncc pute/ mus cffc innocuos,in quibus uidemus rcgnare mortem,fed agnofcamus om nium ccrtiflîmo argumcnto peccati originalis uirtutem, à quo nifi per Chriz ftum queant libcrari.

Quitypus cA futuri.) Vidcmus hic admirabile confilium Dei, qui turn cum o b s e r; initium mali amp;nbsp;mortis gcreretur,in ipfàtranfgreffîone corruptionehuma i n» ni generis prædcftinaueritfiiturum faluatorem. lmb typum quendam falua/ toris in ipfo mortis authorc pofuerit. Hinc uidemus, quid fit quod alibi diz cit : Conclufit Deus omnia lub peccato, ut omnium mifercatur. lam tum e/ nim mifcricordia: uiam parabat. luciindiflîmum eftconfyderare, quomodo confiliû hoc faciat ad gloriam diüinç bonitatis,cuius meminit Apoft.Eph.u

At non ut pcccatum,ita 82 donum. Nam fi urtius deli'dlo multi mor^ tui funt,multo magis gratia Dei,82 donum per gratia,quæ eft unius ho/ minis lefu Chrifti, in multos exuberauit. Et non ficut per unu qui pec/ cauerat, ( ita ) donum. Nam indicium quidem ex uno ad condemnatio/ ncm, donu autem ex multis dclidis ad iuftificationem. Etenira fi per u/ nius delidu mors regnauit per unu,multo magis q, qui exuberantiâ gra tix 82doni iuftitiæ accipiut in uita rcgnabut,authore uno lefu Chrifto.

Hæc omnia dicuntur ab Apoftolo ad augendam Ô2 amplificandam gratia ® Dei per Chriftum, extollendamlt;ç fupra uires peccati. Ardtt plane Apofioz lus in comendatione 32 prædicationc gratiæ noui Teftamenti. Atep ideo n5 habet fan's oftendiiTc per unu Chriftum iuftitiam Ô2 uitam in multos uentre, quemadmodum pcccatû Ô2 mors in multos per Adam uenit. Sed docere inz ftituitgranam Chrifti abundantiorem eftè in fua operatione,8i2efficaciorent ad faluandum,quhm peccatum Ade fucrit in iua ad perdendum.Ideoc^ quia cœperat conferre Chriftucum Adamo,fimilitudinislt;^ nota,Âaïriç, ufus ruez rat,ô2 tandem ftibiccerat Adam fuiffe typn futuri,id eft,Chrifti,ne Uidefetur humilius 82 anguftius de Chrifti gratia loqui, fubiûgit quafi per corredîionc diflîmilitudinê inter Adamû 8^ Chriftum,ut exprimât excellentiam gratiæ^

Afttenui f)eccdtum,itacr donum.') Hisucrbis admonet diifimilitudinem quanz dam eftê inter peccatum Adæ 82 donum Chrifti.Dicitpeccatum,id eft,uires pcccati ad perdendum impares eiïè dono Dei ad faluàndum, q.d. At donum illud per Chriftum,nó eadem eft menfuræ artguftia quaeft peccatü,nó confi ftit in ijfdem terminis,ita ut ièfe nó extendat latius in ialuando, quam pecca tum Adæ in perdendo,ucrum multo eft amplius Ô2 efficacius.

uniut deliäo multi mortui funt.GTc.) Declaratio eft, q.d.Si unius Adæ pec/ catum tantum ualuit adperdendum,ut tantam multitudinê perdiderit, quo/ modo non multomagis gratia 82 donum Dei,unius hominis lefu Chrifti po/ tentior eft ad faluandum,ita ut in multos exuberet f Habent ifta omnino ar/ gumenti formam 82 ratione firmam 82 certam. Ea eft in antithefi peccati SC gratiæ Dei,Chrifti 82 Adæ.Si peccatum tarn fuit potens ad perdendu, quo/ modo nS elTet potetior gratia Dei ad faluandufSi Adam hoc potuit fuo pec* rato, quomodo non plura poteft gratia 82 donû Dei per Chriftum'quot;Gregor* Nazan2.ferm.de natali Chriiki^à »ydVa-isutt'nKamp;.wiTrva-uiitiJi^op'nj^Qi^ili'srK/ i^ixoiarfc.Nam ofnnino potentior eft gratia Dei, quam peccatG Adæ. Ec alioqui magis propendef uoluntas Dei ad faluandum quam ad condemnanz lt;lult;n, weft Exo.io.cuiUs tntfericordiain millegenerationes, ira ueroin ter/

I gt;nbsp;tiani

C O M M E N T A R I I •

Äam Só qaartam fcfc cxtendit, Potuit autem peccatum unius Adæperdere multos,öu morti rcddere obnoxios.Hoc egjt fupra öd probauit.Ei'go confiât öd hoc quod cxeo probat, nempe multomagts gratiam Det potentem efTe ad faluandum multos.

Mij/fz.) Pro omnibus.Id quod adnotat On'genes, öd ex fupcrton'bus dC im fen'onbus pater.

Gr4h'lt;(. Gratia donum diffèrunt.Gratfa eft beneuolentia Det erga nos.Donum DöHMm. eft bencfîciû illud redemptionis per Chrtftum data,ex gratia dei prouenies.

Exuberjiiit.) Pukhrcnondicit,uenit,red,exuberauir, ut exprimât abundan tiam gratiæ Dei,quælongefitcopiofior,qu'am peccati progreftus.

Et non fient per unt(mlt;}tlt;i pcccaurrat,donum.) Eclipfim habent hæc uerba, alioquf propter breuitatem obfeura. Hane quidam farciunt ad hunc modum : Et no ficut per unum qui peccauerar,uenerat mors,ita öd donum.

Vetus habet : Et no ficut per unum peccatum,ita öd donum, quae fane Icz ôio eftet planior.Nam hic non confert Adamum öd Chriftum, fedunumilz lud peccatüquo perditi fumus omnes, öd iuftitiam qua faluamur, uel fimaz ms,modum perdittonis ödfaluationis.Et certe facihs eft Iapfus,fi ex «Maçrwz /4«T©',id eft,peccatO5fiat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft,peccante uel per peccantem.

Nam iudicium quidem ex uno adcondemnationem.iCrc.) Ex unojid eft,delllt;fto-Hoc atz guft quod fubiungitjdonü autem ex multfs delitftis. His uerbi's docet,quoz modo donum Dei excellât uires peccati,ôd Chriftus plus præftiterit per gra tiam ôd donum Dei faluando,quàm Adam fuo peccato perdendo.Condemz natio quæ eft ex Adam, nititur uno delidlo. luftifîcatio uero quæ eft ex uno Chriftosiion folùm unum illud delidtum tollit, fed omnia reliqua quoc^ quæ uni J II i adiedîa funt per omnes in uniuerfum mortales.

Illud,«fî/xa tvflf nlt;ï-n««e{/x«,Efafmus reddidit.Nam condênatio ex uno adcôdcmnationê,quafiidêfît qiiodiyü-TWxetMa.EftaûttftaEraf uerfio 5 obfeura, tenebrasq; fine neceffitate offundens ledîori, ut mirer cur non retiz nucritueterêuerfionê quæclarioreft, ôdfatisquod inGræcocft exprimir.

Etcnim fi per unius dcliihtm mors regnauit per unum, GTc.) Nunquâ fibi fatisfacit Apo ftolus in extollenda gratia Ghrifti.Rurfus arguitexeffeeftupeccati ôdregno mortis, probans excellentiam iuftificationis ôd doni per Chriftum, q.d-Si unius delicftum tam fuitpotens ut morte regnarefecerif, quanto potêtior eft gratia ôd donum iuftitiæ per unum Chriftum,ad hoc,ut regnarefaciatin uiz ta eos qui hanc gratiæ Dei exuberationem accipiuntf Quia uero iftud Rc ri non poftet,nili iuftitia quæ per Chriftum eft, nô folùm Adæ pcccatum toi Ierct,fèd ôd reliqua omnia,tdeo retfte ifta fubiûgit per notam rationis, dices: Etcnim,Öde.q.d. Alioqui fi hoc nô effet, certe nô pofTent regnare in uita qui Chrifto credunt,Sd illius iuftitiæ participes funt,atcp ita Chriftus non poftet fuos liberareôd affercre fua iuftitia in uitam, quos Adam fuo delidîo mortis poteftati fubiccitjid quod eftetabfurdum.

OBSERVANDA QVAEDAM.

OBSEK, X. Nam fi unius deliüo.) Nota hic prudentiam Apoftoli- luxtarationcmoppofîz tionisdebebat fubiungereimulto magis iuftitia unius muftiuiuificati funt. Verùmutconfulatimbccilliumcôfcicntrjs, maluitponeregratiam ôddonû Dei,id cft,ipfam iuftitiæChrifti cômunicationcm,^ iuftitiam ipfam.ItaÔd infra:Etenim fi per unius delicftum mors regnauit per unu,dcbebat fubinferz re, multo magis uita per unius iuftitiâ,rcgnabit per unû. Verùm Ôdhic maz luit dicftioncs gratiæ ôd doni dci,imô exuberantiâ gratiæ ôd doni dei ponerc.' lt;•ƒ SER. II. Dihgentcreftnotandum,quoduiresgratiæpotentiorcsfacit uiribuspec cati,Chrifti gratiam ôd donum cxcelJerepeccatum Adç.Hucpertinct,quod toties iftam collationê ponit, item tories gratiæ ôd doni dicftioncs urget. ffta eft magna confolatio confeientiarum quas peccatiiudicium prcmit.Namil lis mox occurrit dieftum Cain.Mains eft peccatum meum, quàm ut ueniam mercar.Iftis diligenter eftinculcandum,ampliorem effe ôd potentiorc Cbriz . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftigraz

À D ROMANOS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i»7

A ftt gratiam, quam fit uirtus pectati potcnttus eflc regtium Cfinfii,q«hm pec cati S)C mortis.Blafphcmus eft in Chriftum qui iftis contradicit.

Tertio notandum eft hocjquod dicit,iuftitiam Chrifti no foliirn ununl o b s e r. tllud peccatû Adæ,id eft,pcccatum originis tollere,fed ftmtil SC reliqua om» nbsp;nbsp;111»

nia,iuxta illud i.Ioli.'.Et ianguis eius emundat nos ab omiii peccato.Et cap, i.Si quis peccauerit,aduocatiim habemus apud patrem leftim Chriftum iuz ftum,SCipfecftpropiciatio pro peccatis noftris.non foltim aütênöftris,fcd Sc totius muhdi.Qiiid ergo faciût hoftes gratiæDei,qui docent morte Chrï fti fatisfacere tantu pro origtnali peccato,0C qüæ baptifmû præceflerStfPro reliquis nobis ipfis elTe fiidandum Sé fatisfaciendumf

Quarto.In uita regnabunt,obferua. Debebat dicere iuxta rationê Sgt;C ordi o b s e r* nem antithefeosjuita rcgnabit per unG,ucrùm mauulr regnû uitç dare nobis quot;'J’ Sc facere nos reges qui regnemus in uita, quam in quibus regnet uita. Nam ita uiftim Deo eft nos cximere ab omni feruitutc, SC in fummam libertatem conftituere, ut no fatis habuerit è mortis regno liberatos regno uitæ fubde/ re,nifi SC hic ita rcddat liberos,ut reóius dicamur regnare in uita,quàm régi à uita. Regnabimus autem in uita, id eft, frücitiur iure amp;nbsp;pofteffiohe üitæ oz mnium pleniftimeSCabfoIutiftime.

Etfimul obferua,quodiftud rcgnum üitæ, nullis adfcribit meritis nöfttis, fed gratiæ Dei exuberantiæ 5C dono luftitiæ.Quid hic dicent,qui initium fà lutis SC iuftificationis tantum adfcribunt gratiæ Chrifti reliquum faltitis, id cftjillius confummationem acceptum feruntftoftris meritiSf'

Poftremo 5Choc nota, quos dicat regnaturosinuita per Chriftumlefum obser; illiusq; gratiam. Qui exuberantiam, inquit, gratiæ ÔC doni iuftitiæ accipiût. Qui ftintillirquifcilicet fide gratiam hanc apprehendunt, Excludit hicinz crcdulos ÔC contcmptores huius gratiæ ÔC dohi Dei.

5 Ideocçquod i,Cor.i$.dicit:Sicutin Adam otnnes monuntiftjità in Chriz fto omnes uiuificabuntur. Per hune locum modcfanduni eft, he dicamus oz mnes inuniuerfum mortalcs per Chriftum eftcfàluanclos, fed eo^tàntû, qut iftam gratiâaccipiûtfide.Omnes aûtideo dixit Apoftolusut refpondeat ftz militudiniAdç,pcr que omhes moriunf, quotqüot ad illû pcrtinêt,ita oês iri Chrifto utiiifican?,quotquot ad ipfum pertineht.uel certe quêadmôdn extra, Adamû nemo eft morti obnoxius,ita extra Chriftû nertio tiitâ apprehehdit, itaeç (îcut per unius deli'dum ( propagatu eft tnalum ) in omnes hoz mines ad condcmnationem,ita SC per unius iuftificationem ( propagatu eft bonum ) in omnes homines ad iuftificationem uitæ. Quemadmoz dumenim per inobedientiam unius hominis pcccatores conftituti fui/ mus multijitaôcperobcdientiam unius iufticonftitucfttürmüki.

Hicdemûad cœptam AdæÔC Chrifti collationê, quam imperfeCîâftiprïi ïeliquerat,aliô auocatus,redit,ita ut omnia ilia quæ ab eo,ubi dicit: Vftp ad legcm enim peccatum erat in mundo,ad hune ufe^ locum pofita funf,parenz thefis rationem habere uideantur.Et quia longius recefferatjideo SCprioreirt collationis partem quam initio abfoluerat,repetit. Vides quàm multis Az poftolus iftam collationem Adæ ÔC Chrifti urgeat, qiioties répétât ÔC inculz cet, quod iam fccit fex uicibus, fi reCîe numeres. Nam omnino in ilia fita eft fumma falutis noftræ,6C utraep pars collationis iftius eius eft rationis, ut qui alteram ignorer,magnam partem eius cognitionisnô tenear,quçadfalutem eft,ÔCgratiam Chrifti cognoftendam neceftaria. Repetit autê SC fummat iàm his üerbis : Itarp ficut per unius dcliôum,6Cc.

/îcutperImperfeCium fenfum habet ifta coIIatio.Nam nori ponitur quid fit, per unius deliôîum in omnes homines ad condemnationê, fiCquid per unius iuftificationem in omnes ad iuftifîeationem uitç propaga? turn,ut neceffe fit aliquid fubaudire. Erafmus uero adiecit,propagatû eft ma Iuni,item,propagatum eft bonum,quod fatis conftatjdtimmodo per malum

1 4 noÄ

i'll nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C o H M E N T A R i I

non fblum intcIHgas niortcm Stfpccnain peccath miOrtam uideÏÏfetBurna/ A' nam,fed SC ipfum peccatû.Nam fubdit Apoftolus, ad condemnation?, quo fans déclarai, tale quid ex unius delióo propagatâ clTe in omncs homines, quod fondemnationêpromcruerïi. Hoc ante mini eft aliud, quam peccant.

' ucl,quod fimpb'eius eft,intt llige indicium propagatiim efleex unius dellcfto in omncs ad condemnationê.Er donum Dei ut I granam Dei ex unius iufti* tia in oês ad iuftificatione uiræ.Nâ its Cupra rem hâc Apoftolus ip’edcclara uit,ut nequeat defed^quot; huius loci certius impleri,^ ex if fis Apoftoli uerbis.

I» omncf homines ad condemnationem Item^'ncmnes homines adiuftifieativnêuito!.') Apcr/ uidemus hoc loco, quod ftiprà dixit; Nam ft unius delido mufti mortui funt,2Cc.gratiaDci in multos exubcrauitjamp;f quod infra dieet; Quemadmo/ dum per inobedientiam unius peccatores con iitutifuimus mufti, Stquot;c. uni/ uerfaliterexponcndûelîcjutmulti accipianturpro omnibus,ne cii Origene ponamus quofdam,quos peccatu Adar no fecerircodemnationi obnoxios»

Quid ergo dieet quifquâ,de faluandis fentiemusf Si hic locus generafiter eft accipiendus propterparticulam uniuerfiraris, ubi dicit : In omnes homiz ncs ad iuftificatione uitæ,dicemus'neomncs homines faluari,ut nemo mor/ talium damncturc'Cerreipfa colla tionis ratio hocuidetuzuelfe, fi dixerimus in Adam omnes reddi condemnarioni obnoxios,amp; non multos tantum.

Hic ferupus torfit Jeronymû,deinde SC Ambrofium,ut Icgerint hic omncs utrobiep pro multis,nc cogerentur dicere,per Chriftum omnes faluari, cum muiti quidem per ipfum faluentur,red non generaliter omnes.

HIERON. SVPER HVNC LOCVJW.

Nunquid iniquus Deus qui infert ira C Abfif Qiiomodo poteft unius de/ lidlo Adaeomncs homines condemnare, cum nec unius Chrifti iuftitiaomz nés hommes iuftificati iùntf Omnes aine dicens, nô generaliter dicit,fcda/ niuîcuiufcppartisfignificatmultitudinc. Alioquin inueniûtur omnes homiz g nés iuftificati in Chrifto,ficut in Adam condemnati, SC non erit ultra qui * puniatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ITEM:

Sicut exempîo inobedientiar Adar peccauerunt mufti,ita Chrifti obedicn tia iuftificantur multi. Hare file.

AMBROS. SVPER HVNC LOCVM,

Hoc eft.Sicut per unius delitftum omnes condemnatione mcruerunf,ftnii liter peccantesjiia SC in iuftiria unius omnes iuftificabütur credentes.Siqui autem condemnation? hanc generalem elTe putant, fimili modo Sc iuftifica/ tionem generalem aecipient. Sed non eft uerum, quia non omnes eredunt.

ITEM ; Sicutenim perinobedientiam un us hominis pcecatoresconfti* tut! ftintplurimi,ita SC per unius obedientiä iufti conftitucnturmuItf.Quos fupraomnes dixir,hicpIures2C multosfignificanr, PluresenimdelidSAdac fequuti funr præuaricando,non omnes. Non ergo in eos rcgnauit mors, qui non peccauerunt in fimilitudine præuaricationis Adæ. Hæc ille.

Itaq; duæ funt rationes, quibusifti moucnrur,ut particulam uniuerfalcm non uniuerfalitcr iumant,fcd omncs exponantpro multis.

Vna eft,quod uidcturiuftitiacDeinon conuenirc,ut propter unicum A/ dar delitftum condemnettotum genus mortalium, ctiam eos, qui nullo pro/ prio pcccato id meruerint, ad exemplum Adæ.

Altera. Nccoganturuiciffim admittere,quod omnes per Chriffummor/ tales faluentur, fi conc» fîerint omnes per Adamum perdi.

Atlt;^ ut hæc duo euitarent,inuencrunt expofitionem iftam fmitatfonis 5C exempli,utdicant, eostantum damnari pcccato Adæ,qui ilfudurpeccandi exemplum imitantur, eosueronequaquam qui ad exemplum tranfgreflio/ nis Adæ non peccauerunt.

Liquet ifacp hos patres uim peccati originis ignorafle,uel certe de eo hoc faltem loco non cogitaiTcjquo damnantur omnes, quoiquot funt ex Adam. Damnantur,inquam,id eft,datnnabiles rcdduniur,utincnto in æternû per/ cant

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A D R o M A N o J? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. «»gt;

Si

Canf,nififuccurratgratja Chnftt quæfentendacftcatfioîfca. Nccobfciuât hiehtem amp;; fcopum Apoftohsqut jftis conationibus utomncm omniû mor/ talium perdin'oncm in unum Adamum,iiaomnem omnium falutcm l'nunS Chriftum rcqcit, l'taut qucmadmodumin Adam omnes pcreuntjita extra Chnftum nemo faliiari queat.

Qiiid aût dieemus ad rationes ifîas quibus ad bâc expofitionêmoti funtf Primum,omninofatendum eftDco hoedarinonpofrejUteondemnetin/ lîoccntê.Quod iuftificat impium,contra gloriam Del non facit.Si uero con demnaret innocenté aiiqué,hoc demû efTetjquod illi nullo pado côueniret. ■ At quis eff innoeés coram Dominojapud quem neunius qiiidem diei in/ fans innocens eft,apud quem non folùm malefadîa» fed ÔC ipia nature corru'^ ptio damnabilis eftfCum ergo,quotquot ex Adam funt, in peccatis concb piantur amp;nafcantur,ita ut naturalem illam corruptionem fccum’adfeiâr, ex Adar peccati traduce fumptam,ira ut Efau in utero matriSîantequam quic^ mali fecifler,dignus fuerit qui rcnceretur,amp; Iacob qui nihil dum boni fecif/ fet fola eleéîionis gratia alioqui indignus acceptaretur^quam quæfo rations habet,quod putant Deo no conuenire, fi quotquot ex Adam iunt condem? fiet,quafiinfontescondemncr.4nhoccrratur, quod putant a^iualia tantum delidîa iudicari à Domino,fiC non magis ipfain naiuræ corruptioné. Ex fer/ pente natus,licet neminem dumueneno infccerit,horrorem incutit,propter qualitaiem uenenatæ naturæ,lupulus unius dici non minus lupinæ rapacita ti8 damnabilis cfî:,quàmfî aliquot ones rapucrit. Et quomodo iuüificari po/ lerit coram Deo iulhflîmo indice,qui de immundo coneeptus femine natu/ ram habet corruptam 6d immundamfIRa dixen'm ad primam rationem,quç adeo no conftar, ut ipfa mors quæ omnes tollit, euincat neminem ex Adam progenitum efleinfontcm.fiquidem ffipendiiim peccati morscfl-,

5 Ad alteram rationem rcipondeo.Ex Chi'ifl’o,unico falutis authore,iuififi* cantur Ô6 faluâtur omnes.Quomodo omncscQuemadmodâ ex Adam dam/ nantur omnes.Damnantur autem omnes ex Adam,quia quotquot pereunt, ex Adæpeccato pcrcunt.Pcreunt autem quotquot ex illonafcûtur, propter côtagionem peccati originis. Angcli nô perierunt ex Adamo.Quarer Quia ex il!o nô funtnati.Non cômunicant de ipfîus corruptione,nô proueniöt ex ipfius propagine. Ira fcilicet ex Chriifo iuftificaniur ôc faluantur omnes» quotquot ad ipfum pertinent,pertinentautéad ipfum omnes elcdîi. Vt du/ plier nomine etiam faluentur per ChrifiS omnes,quemadmodum SC du plie t nomine percunt ex Adæ delido oês. Primo,quod extra Adam nemo mor/ taîiu périt: altcro,ciuod omnes mortaks ad ipfum pertinêtes,hocipfo quod illius funt pereunt.Ita quod extra ChriftS nemo faluatur,ut quotquot faluan turunius Chrifti iukitia,ffruentur. Deinde quodomnes qui illius funt,quo rû ipfe (ccundus Adam eif,lt; aput SC author,qui de fpiritu ipfîus participant» faluantur. Quid uetat itaq^quo minus hanc uniuerfitatis diôioné legamus generalitcr,ut non fît necefle concedere neminem mortalium, ideo,damna/ rt quod ex Adam cft,cum multi fint qui ideo non faluantur,quod ex Chriffo non funtjSC ad ipfum non pertinent: fie' nihilominus conftet collationis hu/ ius ratio, qua Apoffolus dicit per unius iufîitiâ Chrifti faluari omnes, que/ admodum unius Adædehélo percunt omnes.

Itaq’.expofitio ilia Hieron.SC Ambr. rationecaret,5C eftrepudianda, qua dicunttantû eos condemnari delidîo Adæ,qui illudutexcmplupropofituni imitâturpeccando.Scd audiamus cômodum hoc locofententiâ Auguftini.

AVGVST. DE PECCATORVM MERITO

SCremifîîone,lib i.cap.is.

ï. Nam fî fola imitatio facit peccatores per Adam,ciir non ctiâ per Chti fîum fola imitatio iufiosfacitr’Sicutenim,inquit,per unius delidîum ,n om/ neshomines ad condemnationem,fîc amp;nbsp;per unius iuflificationem in omnes homines ad iuftificationê uitæ.Proindc ifti.unus ÔC unus,nô Adam ÔC Chrl

ßus.

U» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COHHENTARII’

ftus,fcd Adam 8C Abel conftitui debucrunt. Quom'am cum multi nos in bu A ius uitæ tempore præcefTen'ntpeccatoresjeos^imitati fuerint qui pofterio/ re tempore peccaucrunt,ideo tarnen uolunt ifti no nifi Adam dit^îumjin quo omnes imitationepeccauer5t,quia primus hominumipfepeccauit. Ac per hoc Abel dicidebuit, inquouno fimiliter omnes imitatione iuftificenturgt; quia ipfe primus hominum iufte uixit.

ITEM STATIM.

». Porrb fi proptcrea Chriftus unus eft in quo omnes iufiificentur, quia non fola ci us imitatio iuftos facir,fed per ipiritum regenerans gratia,propte rea Só Adam unus eft in quo omnes peccauerunt,quia non fola imitatio eins peccatores facit,fed per carnem generans poena.

IDEM CAP. IX. LIB. EODEM.

Î. Si Apoftolus pcccatS illud comemorare uoIuiiTcGquod in hunc mun dum no propagatione,fed imitatione intrauerif,eius principem non Adam, «.IO4H.5. fed diabolum faceret,de quo fcriptu eft : Ab initio diabolus peccat. De quo ctiam Icgitur in libro Sapientiæ : Inuidia autem diaboli mors intrauit in or/ bem terrarum.Nam quoniam mors à diabolo uenit in homines,n6 quod ab 111 o fuerint propagati,fed quod eum fuerint imiiati,c5tinuo fubiunxit: Imi/ tantur autem eum qui fiint ex parte eius. Proinde Apoftolus cum illud pec/ cats ac mortem comemoraret, quæ ab uno in omnes propagatione tranfifi fent,cum principem pofuit'a quo propagatio generishumani iumpfitexor' dium Imitanturquidem Adam quotquot per inobedientiam tran^rediun/ tur mandatum Dei.Sed aliud eft quod exemplum eft uolState peccantibus, aliud quod origo eft cum peccato nafeentibusjuide quæ illic fequuntur.

CAP. XIII. LIB* I.

4. Itaqj ficut per unius delidum in omnes homines ad condemnation?, Sfc.Hoc unius dclilt;ftum,fiimitationem attcndamus,nó eritnifidiaboli. Sed quia manifeftum eft de Adam, non de diabolo dici, reftat intelligendanon ® imitatio,fed propagatio peccati.

ITEM CAP. XV. LIB. 1.

$. Ob hoc etiam ditftum eft, omnes amp;nbsp;omnes, neep enim qui generantur per Adam,idem ipfi omnes per Chriftum regenerantur. Sed hoc retftediciS eft, quia ficut nullius carnalis generatio, nifi per Adam, fic fpiritalis nullius nifi per Chriftum.Nam fi aliqui poftent carne generari non per Adam,0i^ a/ liqui regenerari fpiritu no per Chriftum, non liquide omnes fiue hie fiueibi diceretur. Hate tile.

Jfj cr per uniuf tuflificationem.') t/'ixedai/Mt hie non fumiturpro tali iuftificatione qua Chriftusfit à patre,fed qua nos per Chriftum iuftincamur,uel certefim/ pliciter pro iuftitia Chrifti,ut c regione refpondeat peccato Adæ.

Aug.ubi fupracap.i4.annotat, qua rationefit iuftificationis dilt;?îiopofifa hicab Apoftolo.NcmpeutexcIuderetur imitationiscommentum. Chrifti enim iuftificatio nemini propofita eft ad imitandum,cum ipfe folus fit qui iu ftificet impium,neputemus iuftificari nos per imitationem iuftitiæ Chrifti, fic non magis per gratiam iuftificantis nos Chrifti.

Quentiidmodum cni/tt per inobedientiamuniuthominffgt;crcgt;) Ifta repetitio non eft ina* nfs 5^ præter rationem. Aliquoties meminit dclidi unius, per quod perierut omncs,5C iuftitiæ unius Chrifti,per quam faluentur omnes, Slt;. tamennomi* natim non definierat fiue delifiîû fiue iuftitiam. Itacp his uerbis aperit de quo Dtinobeiientia dclicîo Adæ loquatur.Ncmpe de illius inobcdientia,quæ defcripta eft Genu Uda uide tertio. Item de qua iuftitia Chrifti Ioquatur,uidelicet de illius obedientia,dc qualegis Phil.fecundo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

i4 «p.i$- nbsp;nbsp;jfj co,quod dicit malum peccati ex Adam in omnes propagariad codem/

O BSER. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft quantu fit mais,quouis patfto peccatorû cótagiö/

ne comaculari,fi unum peccatu tantum eft,ut eos qui uel natiuitate tantS in eo comunicant,condemnati habeantur corä Deo. Condemnationis uero di

aio

«

A D R o M A N o s.

A «îî/ojincliidittn fcomnimodam reicc^îionêàDeOîatcpadeôamp;fab omnifeltci Uteexcludn. Ineoquod tnobedienn’æôifobedienn'æmerru'nif,uidemus obserux» Jn quofitusfit le opus iieræ luftiuæ. Nempein obcdicnna. Rurfusperditio/ nls nollræ,in inobedientia.

Lex ucro obi'ter ingrefla eft ut abundaret deîidlutn. Vbi uero exube/ rauit peccatumjbi magis exuberauit gratia. Vt quemadmodum regna/ Herat peccatum in morte, fie Si gratia regnaret per iuftitiam ad uitam a:/ tcrnam,perlefum Chriftum..

Occupatio eft. Dixerat,peccatum fuiflein mundo,ab Adam ufcp ad legê* lam ne quis dicat,quid ergo lexfan ilia peccato non adhibuit meddamr cur ergo data eftr'bi euiter attingit hâc cauftam. Lex, inquit,obiter fubijbad hoc ut abundaret peccatum, SC c. In feptimo uerc» capite inE à materiam banc lez gis copiofius tradîabit. Proinde nos earn hic non excutiemus, nifi quanz tum exigit præfcns contextus.

I Lfx.) Origenes expontt de lege membrorum, id eft, innata illa peccanz di libidine. Verùm ex præmiflïs fatis apparet Apoftolum loqui de lege per Mofen data.

Gbiter fuli/t.) T^fto-HÀ^çv.Non clanculum SCoccuIrelex ingrciTa eft, fed poft acceflit,régnante iam morte per peccatum,tanquam fatalem quendam morz bum,mundo incognitum,St^ tarnen peftiferum.

Vel obiter ingrcftaeft,id eft,tanquam non primariumSf perpetuum aliz quid,fed acceftbrium SC temporarium.

vtpeccatumabund.) Chryfoft.tra hoc loco dicit notam eftc, non caufæt, fed cuentus.Id eft legem non ad hoc datam elTe diuinitus,ut abundaret peccatûj fed id accidiireuitio mortalium,ut quaefitad arcendum SC imminuendû pec catum data,in contrariir rapta illud magii auxerit. Cum ifto fenttunt SC Am ® broGus Sc Hieron.Metuunt enim hoc dare diuinæ iuftitiæ, quod legem poz pulo fuo fcrat,ad hoc tit maltt magis augeat quam minuat. Ego ucro id adz icribo fummæ prouidentiæ Dei,quæ ita uoluit exagitare latens malû SC auz âumredderc,n5 co fine,utcederetin perditionem mortaliunii fed magis u£ uia pararetur futiiræ medicinap,fimul 8C gloriægranac fuæ. An non SC mediz ci pleruncp hoc faciunt, ut morbos contrarijs potionibus excitent SC exagiz tent,quo ægroti poftca,dum putantur perituri,certius fanenturf

Quod fi hoc putant Deo non conuenire,ut feienter malum reddat autftius lata lege exagitatff, ad hoc, ut poftea illud cUm maiorc laude gratiæ fuæ cuz ret,poterunt'ne diccrc,iftum euentum audi malt, iam tum cum legem fuam ferret,tilt fuifte ignotumccertenon poterunt. Alioqut mcrito culpareturim prudcntiæ,qui potioncm daretper impriidentiam, quam putarct curaturam morbum.cum perillam magis exafperaretur. Quis talem medicum nonfuz giatfSciuit ergo tuturam peccati auxefim,cum cam ferretfeur itaeç illam tuz litfcur feienter dedit talem medicin«[,quænonfol«m non effet curatura hue niorbS,fed Sepeiorem redditurafFatendum itaepomnino legem datam efle ad hoc,ut redderet peccatum audtus,id(p non inconueniens efTe diuin^ru dentiæjfed conucnientifRmu.Deo nihil cadit in diuerfum aut fortuito.Omz nia illi qu'am certiffîmè inflituuntur.

Abundaret,') Quomodoftriplici nomine* Quodeoncupifcentiapraual irritata fortior ÔC uegetior redditur, ad omnem peccandi libidem. luxta ilz lud: Nitimur in uetitS femper^SCc. i. Quod per feientiam diuinæ üolunz tatfs,quam adfert,pcccatCt reddit damnabilius SCmaius. î Quod tandem audo maloaddelpcrationem adigit, ÔC plane interimit-Hinc illam alicubi Ininiftram mortisfacir. 4. Chrylbft*dicit peccatumper legemita aiidu* Uttranfgrefftones multtplicauerit, iuxta multitudincm præceptorum. Nam ubi multa præcepta,ibi multæ quoep funt tranfgreffiones.

Oftetidit itatp his uerbis Apoftolus tam abeffe, ut lex fuftulerit peccatûs iuftiÓ€»x

01 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMHENTARÎI

luftifîcationemcp attulerit ut per illius aduentu peccatS ßt abundantius cttâ Sinilf fa(flû,2lt; auélû hoc corruptac naturae malum.Non fecus,^ fi currenti uel leui ter quot^ labenti fluuio faxum aut aliam qucmpiam rémora tnqctas,qua tam abelljUt curfum illius cohibeas, ut reddas ilium infaniorem etiam 66 impez tuôfiorcm,fentias(ç uim contra lu(^lant^s fluminis,quam antea fgnorabas.Ita plane habet natiuum hoc malum. Vis cius non exiftcntelegeignoratur. Sf lex accclfcrit, turn demum contra nitcntis peccati uirtus felcexcrit» ut rede dixcrir alibi Paulus,peccati uirtutem efle Icgcm,i. Com$.

Vbi uctt) exuberauit peccatum,ibi magis cxubcrauit gratia.

Magnum encomium gratiæ. Non dicit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fed, quod fummam

quandam abundantiâexprimit,v7rtgt;fc7r(ffgt;iwlt;lt;blt;rlt;^,adievîa particula v7iiJ^,qug idem eft Graecis quod Latinis elf (annotante Erafmo) quàm uel per, Prædicat autem Apollolus tantam elfe uim cCèleftis gratiæ, ut peccatum quod Adam induxit cum iua pernicie, nô folùm quatenus illud induxit, fed 66quatenus poftea per legem acccdentê eft ault;^îum, iuftulerit Ô6 uicerit,ita ut iplà peccati abundantia tam nô cefferitad perniciem mortali,û Ô6 culpam legislatoris, urufrincp feruierit mirum in modum,hicfaluti mortalium,illic gloriæ gratiæ Del.

vti^rtcmatfmodumrégna.) Explicatio cfl ôCdeclaratio, quomodo gratia maz gis exuberauerit. Comparât peccatû tyranno qui uiolcnta tyrannide fuos perdat,cuius tyrannis defæuiat ita ad mortcm,ut nemo fit qui illi rcfiftere ua leat,uimq; eius euadcre. Gratiam uero facit regem quendam,cuius potrnz tia longe iuperet tyranni uires, qui tyrannô uincat, tyrannidem illius tollat» regncfcp ad uitam fuoru,indudla iuftiria. Et uide,quomodo occulte fignifi cet ludæos tam non eiTeperlegem iuftificatos,utilli ipfifint, inquibuspec/ catum uires fuas potentius exeruerit, atq; adeb Ô6 præ cæteris ope cœlcftis gratiæ,quæ ex tyrannide peccati liberet,opus habeant, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

Per iefum chriftum.) Vt feias per quem conftetregnum hoc gratiæ,

08s ER. I. vtabundaretpcccdtum.) Notanda cfthic naturænollræprauitas,quætâfacfi', ütper mandata De/,fanda Ô6 iufta,ad pietatem Ô6 iuftitiam per fe facientia, reddaturaucfîiorôfpeior. Hoc eft, ut quod debebat faceread medelam,maz gtsfaciatad perniciem augendam. Iftaprauitas in omnibus obferuaripoz teftsmaxime in illis qui ftatutis reguntur.

' B s 8 R. n, superdbundauitgratta.) Difeamus iftam gratiæ exuberantiam non in hypocri tis,fed in conuerfis ad Deum peccatoribus.Huius exemplum habes in Pau/ ïo,MagdaIenc,latrone.Vidc ».Tim.i*

O B s E R. nbsp;nbsp;Obferuet quiiqj in quo regno fit, duo funt régna t unum peccati ad mor/

tem : alterum gratiçad uitam.Qui fub regno peccati militat,fciatfcmilitarc ad mortem,militiæcp fuæ ftipendium larurum æternam morte.Qui uero fub regno gratiæelfedeiÿ’derat,fciatgratiam Deiregnarequidem ad extinâio* nem mortis,uerùm fimul ad extinlt;ftionêpcccati,perlt;^iuftitiam adminiftra/ re regnurrt.Nam no fimplicirer dicit Apoftolus:Sic ^gratia regnaretad ni tam æternam per lefum Chriftum,fcd immifcct, per iuftitiam. Eft ergo Chri ftus rex quidem gratiæ,fed fimul 66 rex iuftitiæ : côiungamus igitur gratiam iuftitiæ,06 iuftitiam gratiæ,ne dum putamus gratiam regnare præter iuftitiç ftudiS impiefati Ô6 impœnitêtiçlocû demus,ô6 uiciftîm,nedû putamus iufti tiâ regnare fine gratia,uel defperationi uel meritis noftris ianuas aperiaraus.

CAP VT VI.

ERSVTiAM carnisobferuat Apoftolushoccapitcjoccurrens,

uel magis præoccupans ea quæ ilia poterat ex predicationegra tiæ,utiolct,pcruerfecolligcre. Refpondet autem duabus obie/

dionibus. Vnimox initio capitis, alteri in medio illius. VfuS rationibus Ô6 adhortationibus ad hoc impellensjUt peccafts

PRIMA

AD romanos;

A nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PRIMA OBIECTIO»

Quid igitur diccmusC Manebimus in peccato,ut gratia abundetC

Dixerat eirca finem capitis præccdentis, ubi peccatG per legi's accefsioz nem exubcrain'f,ibi magis exuberafle granam. Id quod ad comendationem gratisregni Chnfti dixerat.Ex eo intclhgebat mox carnis uerfutiam collez duram:Mancamus ergo in peccato. Hoc eft,conftantcr fine intcrmifsioz nc pecccmus,iit abundet ôC in nobis grana. Si enim multitudo SC exuberanz tiapcccatorum facitadgloriam gratis Dei, bonum eftpeccarein defineiiz ter. Ißud didîuros uidcbat reprobos, non quod ferio ita fentirent, fed quod ita fuggillaturi effent docflrinam ffiam, ut ex qua res tarn abfurda colligerez tur,quæ nihil aliud effet fa(îlura,ciuàm quod homines redditura effet leues et in omnis generis dtlida rucntes.Illam calumniam repellit ad hunc modum.

Abfit.Qui mortui fumus p2ccato,quomodo poft hac uiuemus in illoC

Calumniam hanc, ut abfurdam 8C impiam mox reqeit magna religione, quemadmodum folet.R.epeIlit autem earn alia abfurditate,uelut cuncum cu neo trudens.Sumit argumentum ex cauffa finalfper inucrfionem. Quali diz cat.Imo htne fequcretiir res abfurdifsima. Dixi graham ibi magis exuberaz re, ubi abundauit delidum. Sed in quern finem exuberauit gratia f Nimiru, utpeccatis fimus mortui, 86 iuffitiaj uiuamus. lam quomodo poterimus in peccato uiuerc,cuipergratiam mortuifumusr Qiii uits ifti corporali morz tuus eft, quomodo poteritadhuc facerequæuiuusfeceratr Quomodo poz terit edere,bibcrc,moucri et agcre qus funt uiuentisr Iraqi hoc effet rem abz furdam amp;nbsp;impofsibilem colligcrc,nedum impiam.Quifquis iixori mortuus eft,uxori non poterit operarn dafe.ItatQin'fquis peccato mortuus eft pecca to non poterit amplius uiuere, Chriftianus autem peccato mortuUs eftxitacp ß Chriftianus peccato non poterit uiuere. Maior per ft patet. Proindeminoz rem decUrabit-Habet aiitem ipfa interrogatioconfidentiam, qua foletinrc impia,abfurda,0(f impofsibili confutanda uti.

An ignoratis,quôdquicuncp baptisati fumus in Chriftum Icfum,in mortem eius baptigafi lumusC

Minorem dedarat, argumento fumpto exmyfterio baptifmatistanquä ftmbolo gratig.Eft autem minor,Chriftianos effe peccato mórtuds* In Chri ftum uero bapfi2ari,eft regno illius et gratiç aisignari. CommUriftationem auterh gratiæ Chrifti quæ eft in fymbolo baphfmahs, declarat effc in morte Chriftfi ut in mortem Chrifti baptizari, fit idem atqi per baptifmum incorz porari incommunicationcm mortis Chrifti, ideft, illiusuirtutisgratiar, efficaciç« Habet uero communicatio mortis Chrifti duo,quâc ambo in bapti frnate funt obferuanda. Primum, quod ex ea peccatorum remilsionem adez* ptifumus.Ergo ÔC in baptifmateconftrturremifsiopeccatorum.Iuxtaillud iurge Sc abluç pcccata tua. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Acft. ».Baptizeturquifep ueftriim in no,

•nine Chrifti Iefü,in remifsionem peccatorum. Quomodo hoc.dicatur,alibi, declarauimus . Altcrum eft imago Chrifti mortui SC cxcitah,ad quam finz gendi fumus, idot nonnoftrisquoq; fed Chriftigratiæuiribus, quxeonferz turperfpiritum Chrifti.Ea efts utmortifi'ceturUctushomo nofter, SCcxcittz tur nouusuirtute Chrifti. Iftam imaginemgt;u.t alteram baptifmatis portiez nem,in argumentum rapit Apoftolus contraabfurditateiii indutftat obiez dionis-Ideoc^ explanandi gratia fubdit.j

Conftpufti ergo fumus per baptifmum in mortem, ut quemadmoz dum excitatuseft Chriftusex moriuis pcr’gtoriam patrisd'ta Si nos in nouitateuitæambutemus^ . .

Confcpultiergo fumus.) Ergo^ Quafi dicat,Cum iti conftflb fit baptizatos nos cITe in mortem Chrifti,fequitur nos illi per baptifmum in mortem effeconz m fepultos

COM ME N TARU/

fepultos ut qucmadmodum,8C cætcra. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A,

Habet hoc argumentum in imagine mortis Sd reCimei^iotits ChrifUduo membra,quæ ambo repcilunt indutfîam abfurditatem.

I Eil, quod uetus homo noftcr. Cum Chrifto confepultus efl per baptiO mum. Vtifurautem uerbo fepeliendi, adinnuendam omnimodam cerf^ mortificationemeius ref,quæ plane fit emortuafada. Cum ergo corpus pec cati, uctus homo, per baptifmum fitconfepultum Chrilioin mortem quo/ modo poterimiis peccato uiueref

• * Eh quod in nouam uitam exurgimus cum Chrifio excitati. Hæc efi noz ua crcatura,nouus homo,regeneratio et innouatio. Hoc iymboIicÆs gerituf cum baptifmatc,rcuera per omnem uitam Chriftiani,cxipiritu Chrilti. Itaz que cum inMouati fimus ÔC in nouam uitam cum Chrifto excitati, qua? om/ nino ueteri contraria cft,quomodo poterimus deinceps manere in pecc^tof Etobferua,quod interferitper gloriam patris Chriftum efle excita turn in nouam uitam ex mortuis,ut oftendat dC hoc in nobis efle âf referre gîoriî patris,fi ad imaginem Chrifti in nouam uitam, ex impqs fatfîi iufti, excitati, deinceps iuftitiac ftudcamus. Secus uero,fiin peccatis manferimus. Et pulz ehre hic quoqt omnem gloriam humanarum uirium dépréciât, excelkns in cxcitatione noftri non noftras ied patris noftri uires amp;nbsp;gloriam. Tam enim , eft opus patris gloria patris, quod ad uitam nouam excitati fumus quam quod Chriftus eft ex mortuis excitatus. Et certc non minor eft uirtus ex imz pio facereiuftum,quam corpus mortuum uitæreftituere.

Jnnouitjteuit£dmbulcmut.') Non dicit, in noua uita, fed in nouitate uitæ. Hoc eft nouis uiuendi formis, aeftionibus Sgt;C frutftibus. Reipicit enim Apoftolus non ad nouam regeneratorum qualitatcm,quam habent in animis iam in no uati ipiritu Chrifti, fed magis ad illius efficatiam ÔC operationê. Et hue perti AwWtMut. net ctiam uerbum ambulandi,id eft,opcrandi,agcndi,0£r mouêdi^ quod ufur pat ut ftudium adus iuftttiæ ac nouae uitæ exprimât. Licet autem ita coHi ' gere.Noua natura habet nouos motus,nouos affedus,nouos aâus.Nos au/ tem in nouam naturam fumus ad imaginem Chrifti per baptiftnum régénérât!, tanquam per lauacrum innouationis. Ergo oportet ut nouos quoque iuftitiæadusamp;ffrudus ferentcsbenc operemur. Quomodo igiturinpec/ cato manebimus r

Si eni'm fnGtitr) fadi fumus,' illi per fimilitudinem mortis eius nitnû rum Si refurredionis participes crimus.

Obqci poterat.Non iequitur,Chriftus excitatus eft adnouâ ufcî per glo tiam patris,ergo quicuncp in ilium baptiiàti fumus, mox ad uitæ nouiratem excitati fumus. Rcfpondet argumeto dudo ex uirtute Chrifti, per pofitionê hypotheticam.Si hoc cft,crgo neceiTe cft illud fît. Si Chrifto infiti fumus per (imilitudinem mortis illius,certeô^ refurredionis erimus participes. Vis hu lusargumcnti latet in uerbo inièrendi, quod metaphorictfs ad fimilitudinë plantationis ufurpatur, quoque docetirr Chriftû efte inftar arboris in quant Il pbntcs ramufculos, hæc duo neceflario «fuueniunt. i Vt natura ramuz fculi priftina intercidat Si emoriatur. i Vt transformetur ad naturam arbo ri«, cuius in ie fticcos adfumit,undc crefeit Si uiuit,Si ita ut non priftinæ na turæquam reliquit,fed eius in quam infitus eft frudus ferat.

• ' Itaq? dicit, Si per baptilmum infiti fumus Chrifto,ad fimilitudinem mor tis eius, necelTc eft, ut Si refurredionis illius reddamur participes. Quod ail tem illi fimus inliti,confeflum eife ex præcedentibus liquet.

In Græco eft. « a-vidlt;fv’niy^y 'ovxiiib/ tû oititMidXTt 'risgt; ÓM/érif «Lt». Si eniirt, fimul infiti fumus imagine mortis eius.ubi no liquet cui infiti fimus,an Chrf. fto ipfi uel fimilitudini mortis illius. Verum quoniam uerbum inferendiûfz’ deturablblutè pofitiï, Sifimilitudo mortis Chriftimagis inftrumctaliter ud typicè adieda, quùm id cui fimus infiti, placet Erafmi uetfio magis cg uttur/

Admoacl

AD ROMANOS.

A nbsp;nbsp;Admonet autem Erafinus,præpofinonem lt;rw poffe xntenfgt deliidacis SC

Gentibus,lïmul Chrifto iniitis.

Hocfdentes,quod uetusille nofter homo cumiilo crucißxus eft, ut abolerctur corpus peccati, ut poft hac non feruiamus pcccato.

Ccrtitudinem pnmi mcmbrï prcecedentis hypotheticaE pofitionis indu cit.quod Chriftianis baptifmi myfèerium agnofcêtibus eft certuin SiC perfiia fum. Scimus hoe, inquit. Quid f Veterem noQrum hominem,hoe eft,corz ruptam illam naturam, eum Chrifto effe erneïfixum . Vbi Inbaptifmate. Ad quid f Vt aboleretur eorpus peccati. Quare hoe C Vt poft hac non fer/ noh Jidt ui nS uiamus pecceato.Qiiomodo ergo manebimus in peccato:' Peccati uim con pfccemutfcd ut feit Apoftolushomini,corpus habenaf,filt; ad naturam fuamuiuenti, quoad Uitadurauerit. Huius ft corpus fuerit erucifixum aemortuum, certcfimul P'^^*“** crucifixa Sc emortua erunt omnia illius membra, SC quiequid ad eius iubfi' ftentiam 8ó ac^ionê pertinebat. Hincad ColoiT. membra corporis illius peç catifacit,fornicationcm,immundiciam,6lt;fc.

Qui enim mortuus eft,iuftiffcatus eft à pcccato.

^ententia generali SC indubitata cófirmat,peccato non pofte uiuerc eum, qui mortuus eft.

luflificatuf cfl i pcccato. Hoe eft,Iibpratus eft 8C abfolutus à peccati impcrio,ut iam non pofsit peccato feruire. Nos autem, qui in Chriftum baptixati fti/ mus, mortui ftimus quod ad uctcrem hominem SC corpus peccati attinet. Er go non poterimus pcccato feruire. Cauendum eft, ne uerba hæcab afguz mento amp;nbsp;mente ApoftoÜ abalicnantes, dicamus eos qui mortui funt fie efz fe iuj tifîcatos à peccato, ut abolira fint omnia peecata,quæ in hac uita admiz ferunt, ctiam fi nulla fide præditi ex hac uita migrarint.

Quod fi mortui fumus eu Chrifto,crediraus quod K uiuemus eu illo.

Rurfus colligit per hypotheticamrationem, arguens ex uirtutedei, quac operataeft in morte Chrifti,2lt; ex natura infitionis.

Scientes, quod Chriftus excitatus eftàmortuis,nonampliusmott-tur, mors illi non amplius dominatur.

Ccrtitudinem huius illationis fumit ex refurretftione Chrifti, quem facit inftar capitis,cuius bona comipunia fint membris corporis.Nam eadem uir tus operatur in capite SC membris*

Etnotanter ponit,Chr{ftum non mori amplius,mortcmcpininondomiz nari arnphus. Vt innuat ita SC nobis ad peccafum non recidiuandum, fed in uita perfiftendum exemplo SC uirtute Chrifti.

Nam quod mortuus fuit,pcccato mortuus fuit femel, quod autem ui/ uit,uiuit Deo.

Ex mortis SC uitæ Chrifti rationc declarationem fubtj'cit quare Chriftu« atnpltus nó moriatur, imo mors illi nequeat amplius dominari.Ideo, inquit, nonmoritur amplius, quiamortis eius caufa peccatumfuit. lam poftquam morte fua illud interemit, non poteft denuo mori,quia non poteft peccatum illi dominari. Cui ergouiuit iamf Deo.

Ita 8c uos,reputare uos ipfos mortuos quidem efte peccato, uiuentes autem Dco,per Chriftum lefum dominum noftrum.

Summariaconclufiohuius argumentationis eft,pcrapplicationê.Dco untere eft,iuftitiæ uiuere.SubditPer Chriftum lefum, ut gratiam mediation' nis commendet-

Verbum reputandi hoe loco pofitum eft, pro eo, ut agnofcamus ac fen/ m t ciamus

COMHENTARH

tiamus baptifmatis Chrifti gratiam rnyflcnum. Ad quodidco bortatnr, qu.idnonabomnibusagnofcitur. Et tiifiagnolcatnreaquxpofita funfjïo/ cum babere non poïEunt. Qua: hot loco iiotan’polfunt, ab ipfo fubrjciunz tut Apollolo^quarc uoluimus ißa breuitcr pcrcuncrc»

Ne regnet i'gitur pcccatum in tnoriau ueftro corpofc, nc obediatis ilU in concnpifcentqs cius.

Redit ad finem capitis præccdcntis, ubi dixcrat gratiam rcgnare per in/ flitiam ad uitain, qucmadinodum antea pcccatutn per legis accefsionem aii dum regnauitad mortem. Poilquamenimreipondit caliimniæ quæ inrendt potcrat in fpcciem?regreditur ad intermilTam difputationis fcriem,illiq;, tan quam omnium præclariisimæ commendation! cœlcHis gratiat adhorratioz nein, pro more fuo iùbtexit, deiumptam commode ex beneficio gratiærez vni Chrilîi, qua ad hoc impellit, ut gratiam Dci non inanitcraccipianiusi lcd nos illi probe ex animo accommodemus. Dicititaqj igitur Quah dicaf« Cum resita habeat, id eft. Cum regnet iam gratia Chriftideletapeccatityz rannidc, uidetene ueftradefidia filt;ignauia fiat ut regnum denuoredcat ad peccatum à quo libcratt eftis.

Sunt autê in iftaadhortationequæda rationes annexae, quaru nonnullæ (ùntoccultç 2C cum diligentia obfcruandac. Nam uidentur quafiobiter ac re mereinfertæ,utnifidiligenter aduertas.non cognofcas. Qu^dà ucro exproz feflb eftadieda utpote,quod dicit.Non enim eftis fublegcdcdfub gratia.

Haber uero hacc admonitio duo membra. Vnum dchortas à feruituteped cati. Altcrum ad hortans ad feruitutem iuftitiæ. Non poteft enim fieri,uriitz ftitiæ icruiat,qui ftib regno eft peccati.Nam hie quoqj uerum eft quod Chrt ftus diett,neminem pofte duobus dominis ieruire. Rurfus, non eft fan's libcz nimeiTea tyrannide peccati, nifiaccedatÔc feruitus iuftitiæ. Alioquinihil b diflFcrrct tab's à mortuo,qui Sf ipfe apeccato iuftificatus eft,

Hcr.’gnctigituryO'c.) Per notam illaiionis remittimur adpræmiftam difpuz tarionem de exuberationcac regno gratiæ. Et certcomnium fortiisiminn argumentum eft ad perfuadendum iuftitiæ ftudium, confyderario impenfæ 6t acceptæper Cbriftum gratiæ.Qiiemadmodum fidicasebqui exmaximo morbo ad fanitatê reftitutusfit,ut uideatneultro fefeargritudini denuo per/ lt;nbsp;tnirtatequa fit beneficio medici ereptus.Huiufinodi admonitio itaeft forz tis comuni omniu iudicio nitens,utnemo. neget digne perireeos,qui fuo preuicio in foucas perditionis fefepræcipit2t,è quibus fuerät femel recepti. recc4(K«. Qiridam hie annotant collationem eite rei turpifsime,SC poteftatis fumz mtc. Quid rurpius peccato C Quid potentius regno f Itaqj quid abfurdius ac foedius efte poterit,quam rei omnium turpifsimç de qua fis farftus liberjfum/ mam pcrmittcrc poteftatemf

Tribuit peccato perfonam,ut admonitioncm reddat clariorcm ôf efftcaz tiorcm.Turpc eft uiris mulicris alicuius libidini obnoxios elTejmaximcfifit fcelefta ac tiirpis. Qiiemadmodum ueteres fub perfona ueneris tyrannidetn libidinis 8lt;quot;turpis lafciuiædepinxerunt, ut Äf cupidinisfubperfona puclli c»ci, utdebortarentur quofuis ab ea tyrannide, per argumentum turpitudiz nis. Quid enim turpius quam dodos uiros^fortes ac ftrenuos, ferre tyranniz dem mulicris ac pueri cæci SC ludicris.

in corparc licfiromcrtali ) Mortalitatis epithetum rationcm habet de eftedu peccati. Eft autem pcccati efFedus mors. Hine corpus noftrum mortale eft. Admonet itacp accept! iam olim ex regno peccatinocumenti, ut perfuadeat ne denuo fubeamus pcrniciofifsimam illam peccati tyrannidem,cuius mab'z ciam in corporcnoftroexpertifumus.

Mortab'fatisucrodidione nonfolum necefsitatem moriendi, fed ftmwl uniuerfos corporis defedus, erumnas, calamitates Si miferias includit qua: illam concomitantur. Quid ergo ill« in nobis aliud faciuntjquam qiiod pec* cati

AD ROMANOS, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»J7

cat! Him Si peflem ob oculos ponunt Sô admonent? ne denuo ad eandem fo* . ueam infcnfati feramur f

ytoMiitisei.) Declaratio efl, oftcndcns quando regnet peccatS in mor? tall noftro corpore. Nempequando illi obedien'mus. Ergo noftro uicio rez gnat peccatum. Nifi em'm illi obediremus, utique regnum in nobis non ha ' berer. Includit autem obedienriae uocabulum animum uoluntarium ad ea quae obedfentes præftamus. Præcipit quid cm peccatum, id eft,innata illa H/ bido ad malum, innumera, uerum nifi tu obedias illius præceptis ex animo, nunquam dicctur regnare. Regnare nanquehon clt fimplicitcr præcipere et imperare Ç alioqui quis non pofletpkçftareRegèmf) Sed habere obedien tes præceptis,amp; iufla facientes. Itàq: reghüm magis eft in obedichtefitum quam in impcrantc.quandoquidcm nemo poteritregnare, nifiactedat fubz ditorum obedientia. Relinquitur ergo noftro fidei uiciojft peccatum regn« obtineat in noftro corpore.

OBEDIENTIA QVID SIT.

Ex ipiâ nominis ratione facile intelligitur quid fit obedientia.Dicitur e* nim tam latino quàm græco uocabulo quafi obaudiêtia, quæ græcis eft «ow.Eft autem nihil aliud qu’am animi fubmifsioiqita uoluntati SC uoci preci/ pientismosgcritur,qua ÔCanimusSd aurisaduocem Si uoluntatem eins, cui addtdius es arrigitur. Si quæ præcipiuntur fine omni contradidîione pro uiribus Si ex animo adimplentur.Itaqt obedientia non fciiim mahum, fed animum obftquentcmrequirit. Proinde inter obedientes computari non pofliintjqui aut manu duntaxat fine animi uoluntate, aut uerbis Si aurc tanz tum fine open's cum licet exequutionc,obfequuntur. Ergo quod Paulus inz fra cap.7.dicit,Malum quod nolo facio,et bonum quod uolo,non faciojnon habet in fe ucram obedientiam ad praeceptapeccati, quoniam animo illis contradicebat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

® Iftam obedientiç definitionerri ptitó ob fern anda m efle,et ad hoc nécelTa« rtâ ut intclligam«’quid fit obedirepeccato,illudcç regnare in noftro corpore, 'inconcufifceittijsipfiu^.') Declarat,quomodo fiat peccato obedichtia.Ncmpe fi concupifeentns corporis peccati obediatur. Illius praecipefeeft deprauaz tismotibuscarnisafficerci nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Notandum autem qtiod peccato non dat concupifcentias,fi?d corpori no ftro mortali Nam in Graeco non eft cu/t«? fed «ùt» ut non ad peccatum, uaprixi'i fed ad corpus Tflirw/zflrrcfcratur.Qiiæfuntergo illæ concupifccntiae corporis, in quibus fitum eft imperium peccati .^ Corporis concupifeentiæ flint bifariam æftimàndæ. Quædam funt naturales,ut pote que ad conferuaz tionem ac necefsitatcm huius uitæ faciunt. Quædam uero funt deprauatç Si corruptç,diuifiç uoIStati répugnantes, de qiiibus eft Gai. 5. Loi^üif ergo hic Apoftolus non de naturalibus ac neceffafqs concupifeentijs córpöfis ( nam in illis non eft imperium pcccatfifed naturæ,non aduerfus diuinam uolunta tem pugnâs fed ad huius uitæ côfèruâtionê reijaiciês, quibus fi obedien'mus nô mox peccato obedierimus, nifi ateedât peruerfi carnis motus Si âffeÔùsi

Videmus itac^ hoc loco, qüare Apoftolus fupra uocet corpus noftfum, corpuspeccati. Nempe propterea quod peccatûillius concupifeentias cofz rumdàt,Slt;f per illas ipficôrporiimpefeti .

Quid ergo eft aliud,non obedire peccato in concûpifcentqs corporis no ftri, quàm abnegate Si mortificare nos ipfos, pughafe Si adueriai i nobis ip fis,id quod omnium eft difficillimum,.fiC nifi ad fit et uirtus Chrifti pla ne irrmofsibile.^Hoc poetæ dicunt defraudare genium Si cederegenio quod fit difficile, cum facile cedatur agello. Et Bafilius ad Greg. Nazanz. fcribit, Epi/loUi. fe quidem urbanam conuer(ationcm,tanquam caufam multorum malorum, reliquiffe, feipfum ucro nondû rclinquerepotuiiTe. Quo enim cognatiores nobis funtiftç conCiipifcentiæ corporis, per quas peccatum imperatjhoc difti'cilius- illis refiftithus, Facile refiftitur alienis Si exteris defideriis proz ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;m J prijs

HS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COM M BHT ARII

prijs no item.Non eflcntm uiolentior ulla uis, pror riæ cui’ufc^ IibiJi’nts. a.

Fixtt itac^ peccatû, tanquâ crucukntißtma qiKcda Regina federn imperrj fui in ipfo corporenoftro, matcriam tyranniesquot; legis, qua dominatur no/ bis,de nobis ipfis fumit,efficiiq5 utreddamur ininiftri perditionis aduerfum nos ipfos,idq; non ea pra-cipiens, qua? cami non adlubcant. Sedquæ maxi/ me placeanuâf tarnen quafi fub melle uenenum habeant,quemadmodum fcorta folcntdominari amatoribus fuis ad ipforum perniciem- Dulce uene/ num eft lex peccati, quia præeipit quae caro noftra corrupta cócupifcit, non auerfatur,ultro appétitnô fugit. Quid quæfo poterit efTeaftutiusfquid blan dius ramp;' quid iuxtauiolentius ac pernitiofius ifto peccati regnof Magna fit oportet gratiæ Chrifti uirtiis,quæ fola poteft ift am peccati uim atcß tyranni/ dem in nobis opprimere.

V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ne(j; accomodetii membra uejlra.) Membra uocat,omnes cas bominfs partes,un*

de fiunt agendi motus, quorum principales funt animi, inferiores quac cor/ poris funt.Nonenim Apoftolus tantum deoeiilis,auribus, manibusaepedi bus,6C fi qua funt alia corporis membra loquitur,fed etiam de afFetSibus ani* mi. Vtitur autem membrorû uocabulo.quodiftiafFcdîus quibus miniftratur pcccato, pleriinqi corporis membra mouent ac in minifteriû peccati rapiût.

In uerbo accommodandi uel exhibendi quoqueinnuitur Apoftolum lo qui dcea peccati obedicntia,quæfpontefit,quæ animumhabetpromptum amp;nbsp;uoluntarium fine quo peccatum non poterit regnare.

ArmainiujïitiieiiCccato.') In Græco eftcTiAanon o-xtv«innuit Apoftolus bac di (ftione peccatum gerere militiam ac bellum. Vt amp;quot;.»• Pet. ^.carnis concupif/ ffterivinat, centrs daturmilitia aduerfus animam.Eftautem bellihuius materia,iniufti‘* tia. lam cum peccato fit bellum aduerfum nos iniufiitia plénum, nequeat iPud pcrficcre, fine noftro auxilio, quætandê effet ilia ca'citas,imoplanein/ faniatruculcntifsimohoftimilirare operamq? nauareSf armaturam noftram collocarc aduerfus nos ipfcsfQuis ita infanit,ut inimico fuo eui feiat aducr/ fum feefte bellum, fi quid armorum haheat, adferat, imoipfe ilÜs contra Ce ad ipfius nutum utatur, maxime cum feiat ilium nihil pofte, hifi ipfe adferat faam operamr*

Sedexhibeatif uofmetipfosTieo ) Hacfîenus abfoluit primum membrû buiusad/ borfationis,iam fubqcitaltcrum.

Inducit Deum antagoniftam peccato cui aduerfus peccatum fit bellum.' Et cum illiusfimus, admonet ut macis illi armaturam noftram coHocemus et exhibeamus quàm peccato. Perfidorum cft,in bello deficere ad partes ad* uerfarias 8C ea armà quæad expugnandum boftesdata ftint conuerterc ad/ uerfus legitimum herum.

Vofmetipfot ) Non dicit primum membra ueftra, fed uofmetipfos utiq; to/ . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tos. Nos ipfos nuit Deus. Hoc eft tota anima Deo addidîum efle. Ita de Ma/

cedonibus.î.Corin.s.Semet ipfos dederunt primum Domino.

Tanquam exmffrttàf uiuentes. ) Ratio dudîaà præftantia gratiæÔC doni Chri-fil, qui ex mortuis excitatos uiuentes reddidit. Admonet igituriterum ac/ ceptibenefîcîj, amp;nbsp;priftinimali. Quafidicat,cumfitisàmorteliberati, ô^ui/ uificati, quomodo nontotis uiribuseonitereminine denuomortireddere/ mini obnoxijt'

i.tmembra ueflra arma iitliitiieDeo ') i Bellum quod Deus habet aduerfus Sata tiam peccatum, materiam habetipfum iuftitiam. In illaexerccnda eftnoz fira militia, t. E?tpulchrè fubnedîit membrorum exhibitioncm Naminea palam fif,quomodofefcquiIibetDcoaccommodauerit. ?. Quid crgofNoii

’ ' ’ poteft Deus hoc bellum adminiftrare fine noftra armatura r Poteft uitqué. Sed hoc exigit SC ipfa noftra falus,non ipfius necefsitas,amp; ipfà exhibita gra tia ut ipfi pro noftro modulo buic bello non defimus.

Peccatum enim in uobis non dominabitur, Non enim eflis fub lege, fed fub gratia-quot;) HæC ratio exprefleadiedaeftab Apoftolo. * Eft autem argumenturndudumab effi/ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;catia

A i) R o M A N o î. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;199

* catiagratiç Chnftf,SCimbccilliratepcccatûEffecitcnnn gratia Chn'nbutîi^ -beratt fumus'apotcftate ii( peccan,ita ut ntfi illi nos iplossiiîtro nofiro lu’/ CIO fubminam’,nihil in nos habcat uel lun’s ucl potcftatlS.Cum hoc fit,quæ^ fo quam facile eft ci tyranno rcfi{fcrc,quem fcias fpoliatum cBè omnibus ui/ n'bus,et in tcnihil po(rc,nifî tu ipfum armes, teteq? ipfi ultro fubinittasf Att^ hoc eftfortifsimum argumentum ad excitandum ad pietatislludium êC rez bellionem contra peccatum, nempequod peccatum nequeat dotninari pet feim'IIis qui Chriftifunt. x Qiiarcnequit peccatum in nobis dominarif

Vonenimcllisfublegc,inc\uit.,fcdfubgra(ilt;i ) Quid hoc cfirNo efîis fub Icgc.Cur non dicit Non eftis fub pcccato ç' Quid eft quod legis meminit f Cur legem opponitgratiæflegemnon fimplicitcr ponit loco peccati, amp;nbsp;èregionegraz tiæi Nam lex fanda eft öó iufta, fiC plena diuini benefieq. Verum fub lege sub Irgerflrd efle, hoc eft quod opponitgratiæ Chrifti. Quid eftaiitem effefublege. Ct /»bg^tim quid ftib gratiarApoftoIo fub lege efte idem eft attp fub legis iure SC condem natione eftcjdeftitutum eftefpiritu 06 gratia Chrifti,atq; idco ftibiedum efte tyrannidi pcccati. Nam ubipeccatum rcgnat,ibi lex condemnar. Vbi lex Io cum habet,ibi certcpeccatum fit oportet.Sub gratia uero efte,eft fub gratix uirtute Ô6 regno efte,per gratiam Chti^ii duci ac regf

gt; nbsp;nbsp;Ne regnet igitnr peccatum-') Quid opus cft ifta adnionitionc, cum dixcrit tlos OBSKR.r*

gt; efle peccato mortuosf Quis dieet mortuo, ne regnet iil teira uel inUidia,

Quæ prxmilTa funt refpiciunt adexhibitionem gratia; Chridt, qux data eft in baptifmate fymbolicîs, quatenus fide apprehchditur Ô6 uez tc. Admonct igitur,ut quod gratia cæpit, curemus etiam nos ipfipro acz cepta gratiain idem præftcndum incumberc. Sic.x. Cot.s.poftquam di/ fputauit dceo, quomodo fimusDeo perChriftum reconciliati, moxadnez dit per admonitioncm uteigrattænondefimusî’R.cconciliamini itacp Deo inquit.Ctidcm agiti.Cor.*îiEph.$»

* Quodadmoneiutnosipfosexhibcamus Deo,86membra noftra arma obierHi* noniniuftitiæ peccato,fcd iuftitiæ Deo,argumcnto eft,efte in nobis liberta^ tern conandi aduerfum peccatum pro iuftitia. Verum non ex nobis,fed ex fpiritu Chrifti. Sifliusuosliberauerit uere liberien'tis inquit Chriftus. Et ^oan.s^ omnia pofTum per cum qui me confortât. Et Deus eft qui operator in nobis Ô6 uelle amp;nbsp;perficcre. Non trahit nos Deus ut lapides S6 ligna, fed cfficit, tit ex animo quod bonum eft cUpiamus 86 fedemur.

In eo quod meminit armorum argumentum eft, quanta diligentia, uigiz osSeru i u Jantia, animiq? conftantia SC fortitudine refiftendum fir peccato,iuftitiæi^ incumbendum. Sc quid omnis noftra uita efte debeat. Nempe militia adz uerfus iniuftitiam pro iuftitia, aduerfus Satanam SC peccatum, pro Deo. Et quis eft qui defperet in hac militia, ubi armatura 86 opera noftra locâturduz ci omnium potentfisimo, Deo fcilicct, idtÿ in caufa æquifsima, aduerfus iniuftitiam pro iuftitiaf

, Quid ergoC Pcccabimus,quod non fumus fub !ege,fcd fub gratiaC*

Hæccft altera pfcudoapoftoloru obicd^o,quorûƒpfr^tus Apoftoloproz beeratcognitus. Videbatquid cauillatlonis in fpeciefumpturieffent exeo, quod dixerat.Non enim eftis fub lege fed iiib gratia. Quæ fentêtia in aurlbx eorû,qul no obferuabat mente dlfputationis Apoftolice,plane uidebatur pe riculofa 86 irreligiofa,ualuasq^ libidini ad peccandû aperies. Idcpduplicino tnInè.PrImo,ex eo,quod dIcIt Non enim eftis fublege. Id quod iudiciö carz , nlsIdeeft,atq:fidlças,llberôeft iiobls abfcpomtilO impedlmeto facerequid uis. Nam nulla lege tcnemlni. Quiecunq? Idx Del ad ftudlû pletafis promöz uendum præclpft86 cótra peccâdl temeritafê prohibet,eaömhla aduosnoh pertinêt.uosnon aftringût.lam certe manifeftûeftiuel Inhocpcfslmo fæcil lo,ruptis et abledlls legib.uiuentes omniû uIuereflagitioftfsime.Exëpln efto lafclulafacerdotû. AItero,q, fublecitj fed füb gratia, qwod fonat Impqs Idem

m 4 atcÿ

»4« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CÖMiïENTARII

atcç, quicquid dcliqucn'n's, mox cftremifliim. Nonpoteftis damnari, «tut flagitiofeuiuatis. Quæ 6C jpfa ratio liodiequoqî multis penierfis materiam exhibet temere in peccatis perfeuerandi.Et hoftesgratiç prçdicationem re/ mifsionts peccatorumfub nomine Chrifti piiblicatam ad hune modiim tra/ ducunt, quod cauffam det leuitatis ÔC mukontm flagitiorum,omnccppieta/ tis kiidium pefTundet.Nifi ifta fentiremiis hodie,rnirum «tderi poterat,quo/ modo Apoilolusputauerit ifti calumniac exhac fententia in fpeciem anfatn efledaram. Dicititaep. Quidergof’qualidicat. Quiadeoeftisaftutiadcar/ pendum bene dic?ia,amp;f ad peniertendum quæreôe proferuntur,quidexhac mea fententia colligetisfC^iidputatis indefeqtiutiirumrQiiam calumniam mihi hoc loco ilruerisf Video quid hic fitis di(fîuri,Noiii enim uehram ma* liciam. Scio quid in aliorum fcFiptis uenemini. Quid ergo f Peccabimus ne quod non fumus fub lege fed iub gratiaf

Iftaeftconfidentia Apöftolipeculiaris omnibus illis, qui rede fibido/ drinæSCinfallibilisueritatiscOrtfctj iünt. Illi, quemadmodum non ignorât impiorüm maliciam Ô6 calumniasgt;ita cas non pertimefeunt, fed ultroetiam ad lucem Âf pugnàm proüocant.Norût ertim ucritatem elfe inllar folis, quat omnes übiçp tehebraS ÔC techhas diipcllatac diieutiat,

Ab/ît,alteram, utimpiam iilationemmoxinitio fuomore fimpIiciterSi^ plane pernegat ac reijcit.Deinde fubiungit.

An nefeitis, quod cui accommodatis uosîpfos feruosad obedien/ dum, cius ferui cflis cui obeditisj (lue peccati ad mortem ßueobcdiencix ad iufticiam^T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î

Quam non habeat rationem ifta cogitatio ex qs quæ dida ftintdecïaraf per conditionem feruitutis. Communis eft omnium feruorum conditio, ut ferui fint eorum in quorum fefe obedientiam ultro addixerunt^att^ ita fint ôf liberi fint ferui.liberi ab illis quos deferuerût à quibus funt exempti, ferui I eorumjin quorum fefeobedientiâ dediderunt.Ergo qui in alicuius obedien tiam concefsit eius eft fcruus,fi feruus,itaq; ôf uoluntati ipfius addidus, ita, ut nequeat interea alteritis obnoxius effelibidini. Non enim poteft fieri ut duobus Dominis feruiat.

siucpccciitiddnurtei»,(:TCi Applicatio cft fimilitudinis adinftitutum. Et ha/ bet colledionerrt ex rtatüra Ô£f ui oppofiforû,quafi dirai. Aut eftis ièrui pec/-catiaut iüftitiæ. 'Vtriufe^ eife hon poteftis. Et necelTeeft ùt fitis alterutrius. lam fi peccati eftis iètufi liberi eftis iuftitiæ,fi iuftitiîc, liberi eftis â peccato.

Et uide quomodo non ieruet ordinem ac feriem oppofitionisxpetcato rat opponéda iuftitia : Sf morti uita. Verüm peccato opponit obedientiam* U t oftendat péceatum eife inobedientiam.Et morti opponit iuftitiàin,ut de/ claret ex iniuftifia efîe mortem. Eft autem obedientia hoc loco nihil aliud, qu'am fides in Chriftum cui Äpoftolus plerifquelocis obedientiäm tribuit. VtRo.i. Quid enim aliud cftcredcreDeo,^ obedireuerboilhusrEtloh.*. dicit Chriftus. Hæc eft uoluntas patris, ut quiuidet filiUtti credatin eum.Et «.loh.ï.HoceftmandatumiUtcredamusinnominefilqeiüs. EtMath.j.Hic eftfiliusmepsdiledusipfiim audite. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ,

Sunt uero ifta ita aperta SC irrcfragabilia,ut mirum fit Apoftolo, an ea i/ gnorentpfeudoapoftoli, undedicit. An nefcitiscQuafi dicat.Quomodopo teftis ifta ignoraret'R.urfus fi ea icitis,quomodohæcihfertisf

Gratia autem Egt;eó,qUod fuiftià qüicJem (erui peccati,fed obcdiftiscJÉ animo,in earn iri qüärtl tràditi eftis formam dodrinç, cetcrum liberal» a peccato^Cerai fatfli (dis iüfticiæ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Hæc eft minor in bacai^Ùmentatione-,(]tix fie habet:

I nbsp;nbsp;Quifep ieruus obieitiperare debet ei cuius fadius eÛ feruus»

* Vos autem ferui fadi efiis iuftitiar.

ErgQ

AD ROMANOS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;141

gt; Ergo dcbetis obtemperare luftitfæ.

Notandaeftautem prudcntia Apoftoli. Debebat mfnorem l'iixtapræ/ Im'flTam pofnioncm ita fubtcxere. Si peccato obediueritis. ferai erids pecca? tiad mortem,G uerö iuGitiæ, ferui eritis luftitiæ ad uitam.Scd rchVta Iiac for Oia, quod mollius eft ôf magis accendif,hoc ponir,Nempe fados efle eos ex animo obedientes dodrinæ iuftitiæ,affcrens ilkid, non in dubitim uocans-

Præmittit ucro SCgratiarum adioncm, qiiadéclarât iftam obedientiain eflegratiamDei. EtGmul exprimit quanta animi lætitia hoc præceperituC nequeat pro hoc bénéficie diuino fatis gratiæ habere Deo. Qiii affedus pla nèeft animi diligentis eos quibus diuinitiis eft benefadum. luxta etiam ad/ monet priftinæ l'cruitutis, e quafîntpergratiamChriftxIiberati, titfintô^i/ pfi' grati deo,SC beneficium acceptum bene coÜocent. Quafi dicat. T anrum eft hoc donum dei, quod cura fiieritis olim ferui peccati, fitis nunc ab illo Hz berati) amp;nbsp;ferui iuftitiar fadi? ut nequeam fatis ueftii gratia beneficiû dei de/ predicate. Quomodo ergo uoS ucllctis peccato denuo obediref

in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tTAditi eliisformAtn doârittA;.) Videmus hic quæ fit obedientia ilia iufti/

tiæ de qua loquitur.Nempc ea qua obeditur dodrinæ Euangeitj.

Torrnd doôhitiie.') Non qua formetur dodrina ipfa pro uoto docêtis, fed qua per dodrinam ueritatisformantur qui ei fefe fubmittunt formandos.

Format enim dodrina Euangelij animos credentium ad archetypum Chriftum, qui præfixus eft omnibus, tanquam exprclTum exemplar omnis amp;nbsp;iuftitiæ ÔÔ pietatis.

Exdnimo.Êt.Trdditie/lif.) Hæcduo funt cortiuilgendaindifputationelibcri arbitrij-Typus Euagelicædodrinx exigit,ut informandos nos illi confecrc/ mus ex animo. Et tarnen hoc non fi'et, nifi tradamur in cam formam diuino bcneficio. Ergo concurrunt in operehuius formationis 6^ gratia Dei Slt; uo* . luntas informandi.

® Notandum eft etiam hoc löcó, quam rtequeant efle auditores Euangeli/ ex dodrinç,qui alta fapientesjfefcc^ dodos æftira3ntes,manum hanc fingen tis dodrinæ non fuftinent. Exigit enim omnino animum modeftum SC mo/ rigerum,non elatum 2C præfradum.

Qiiifquis ergo dodrina fidci amp;nbsp;facrâ fcriptura ita utitur ut faciat ex ilia materiam exercendiingenq, SCjOuam feputathabere, fingulariscuiufdant induftriæ, is certe, quia ad hanc formaip non quafi fingendus, fed tanqUam fidor Ô6 artifex ad materiam arris accedit, non potcrit ex ilia ad ftudium pie tatis Ô6 Chriftianæ iuftitiæ fingi. Hine fit, quod fimplices quifefemodeftfe humilitcr ifti dodrinæ fingendos cone ædunt nihil difputantes,fed fimpli citer quod in fide ucrum cft,accipientes,ad ueram pietàtem fihguntur, cum intcrea dodores reddantur pciores. Et anxic ucreor,hodie multos efie, qui ad facram hanc dodrinam longe alio animo accédant,quam ut ex ilia pet Glam formentur ad imaginem Chrifti, quin magis, ut uel alios ad fuam lenlt; tentiamforment,uelacumeningenq oftentent.

Humanutn quiddam dico,propter imbccinitatem catnis ueftræ»

Subiedurus exhortationem,præmittit extenuationem quandam prç/ mollitionê, ne uideatur plu» aliquid exigere qu’am ipfi queant præftare, aut debeant ctiam, fed multo minus qu'am debeant, amp;nbsp;quod per gratiam Chrifti pofsint etiam adimplcre. Imó talc fit ad quod exhortatur, ut nifi id præftent, rem admittantomnibus modis turpifsimam amp;indignifsimam. PoflTe enim ab illisjSC meritb,maiora peti.

Humdnum i inciaiti tjdidddm dico.) Hoc eft, leUeó^ præftabile Ucl tolerabi/ Ie, quod plurimum habeat indulgcntiæ ÔC remifsionis. Qiiod nihil in fe ha/ beat eximfi,nihil fublime,nihil cxcellcns * Nam humana dieuntur, quæ accedunt ad captum 8Cconditionem hominum, quifuntimbecillesÔCIon/ gè infra angellorum naturam QC conditionem feiundi. Ita nos dicimuÿ extenuandi

cxtenuandi gratia. Humanum clî. Dictt itacp Apoftolus. Humanum quid^ dam dico. Hoc cil, non exigo quod fit angelica? uirtuti confonum. Huma/ num aliquid peto.Qiiare/

Propter imbeaUitJtcm carnis uejlr^e. ) Non fimplicitcr dicit proptcr imbccil«* litatcmueflram,fed adrjcit carnis ueftræ. Videlicet,neita illis adfcribat imbccillitatem, quafi proprio quodam SC pcculiari uicio prar alqs fint imz becillcs, fed reqcit caufam imbecillitatis ipforum in carnis corruptionem, quæ illis erat cum omnibus communis, nepudore confedos deqeiat amp;nbsp;ma/ gis abftcrrcat qu'am prouocet. In iftam carnis infîrmitatem transfert picra ApofioluSjUt SC infra cap-8.illi adfcribit,quod lex non potuerit à peccato ôC morte liberare. Dicititaqt. Ne reutet mequifquam eflè aullcriorcm æquo amp;exigcre immoderate qLHduis,finereipeâu captus acuirium auditorum* Noui humanam imbccillitatem, quac eftin carne nollra, illiusc^ rationem habens noneo exurgoquo iuredeberem, fed per indulgentiam multo miz nus exigo, qu'am iure Chriflo debcamus qui anima fuam pro nobis pofuit» amp;nbsp;in æternum beatos reddidit.

Quemadmodum cnimcxhibiiiflis membraueftra ferua immundiz ciæ SCiniquitacf,adaliam acqueaham iniquitatetn fied^ nuncpræbctc membra ueftra tuftiti'æ âd fandifîcationem.Cum cnim ferui efl'etis pecz catijiben' eratis iuftittæ.

Argumento utitur âb æquifate omnium æquifsima duäo,cuius abnega* tio fit omniû iniquifsima. Quid enim iniqui habet, de quo quis merito que/ ratur,fi idem fiudium cxigatur à rcgeiullo, quod antea prçllitum fit tyranno iniuflo, idcp ab co rege, qui deuiao tyranno libcrtati captiuos rcflitueritt' Qiiafi dicat uel hoc iam pracilare iuftitiæ ad fcruiendum Deo, quiuos ex po teflate peccati liberos rcddidit,quodantca preftitifiis immundicieSC iniqui J tatiad fcruiendumpcccato. Veladeummodum feruitenunc iufiitiæ,qiio aliquâdoferutjflis peccato.Qiiomodo obediuiftis peccato f Membra ucHra uIrroSC ex animo exhibuiflis ferua, (ideft, adpicnam obedientiam impe/ rantis dedita ) immundiciçet iniquitati ad aliam atep aliam iniquitatemjhoc eft in omnia flagiciorum gencra,fine omni contradiäionc,ut nihil iniquita# tisadeofueritgraUeqUodnon libenterobieritis. Tantopereuidelicetaddi/ «fli fuiftis tyrannidi peccati Quid itaq? queri poteritis fi idem obicquiSexi/ gaminizad fcruiendum iuftititcin fan(ftificationem,fie3dcm animipctatur promptitudo, quam antea fpontepeccato exhibuiftisf Vocabulis immun/ diciæ amp;iniquitatis comprehenditomnes peccati ipecies, quemadmodiim uicifsim per iuftitiam Sc ianÆmoniam complcdituf quaruis uirtutum gene ra. Eft autem immundicia Apoftolo genus omnium Iibidinum camis quae funt in lafciuia. Atep illam plerunqj obqcitgentib. Vrftipra cap.r.i.Cor.n« Eph. .Gal.$. ColoIgt;.Eft enim hæc turpitudo peculiaris illis quicognitio/ ne Chrifti SC fpiritu fanSlificationis carent.Immundiciæ opponitur fandiftz catio,id eft,caftitas animi SC corporis. Vel fi ita uis confccratio ilia, qua per Chrillum fandiifi'cati,id cft,repurgati et ucritati addidîi fumus.lniquitas ell, quicquid conttù ius SC fas,contra dileSlionem Dei SC proximi admittitur.

Cum cnimf rui elfctis peccati libcri emtis iuftitia-.) R atio adiedla eft,à códitione ftrz uitutis fumpta,ex natura repugnantiat.Pugnât cnim inter fc pcccatff SC iuui tia ut quifquis peccati feruus ell, hoc ipfo quod peccati feruus eft ncqueat feftruus iuftitiar fed fit liber fuftitiæ.ProbaruerohacraMoncquod dixit eos traditos fuifteomnis generisiniquitati, atep adeo caruilfeomni iuftitia,nulz lumt^ habuilTe cômerciû cû iuftitia,fed totos fuifte in fcruitute peccatiSubz inrelligendu itacp relinquif,utqucmadmodum antea cum cfTent fcrui peccaz tt liberifuerunt iuftiriar,ita nunc,cumfintfadliicrui iuftitiç, cadem quoq;ra tione uideantjUtfint liberipecccati. Hoc eft,nullum plane comercium cum pcccato

ï nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;AD KOMAN o s, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»4ï'

pcccato babcant, tanquatn ex iilius obedientia plane exempt/, in ferub tutem tuftitiïe ded/tj.

Quentidmodt-m,) Expéndamus Só nos qua fiier/mus ante Euangelicæ uenz tanscognitfonem anim/prompn'tudine ad (cruiendufn cidohsadpafcenz obser, n dumuentres,contrainftitutum Chrifti, dC Chn'ftianæfideirattonem, óóco/ gitemus quomodo pofsimusexcufari coram Deo, quod eandem prompn'z tudinem (ériiïtutï dh'us Sgt;C alendis paupenbus denegamus.

Cogiretquï/qt quid etquantûah'quandoinfumpferitin h'bidinemfïiam, quid Ô6quantum labons S)C moleftie uhro fubien't ac tulerit, et collocct c re gione iftam qua occupamur ftupiditatem ac fn'giditatcm amp;nbsp;uidcat quam ni=: ht'I fit ardui,nihil eximq,nihil duri,fi eodem fludto fuerimus nunciuftin’æul tro 0^ /ponce dèditi Slt;ufci/sfm,quàm fitiniquum fibocdetreóemus.

Quem igitur fruólum habebatis tune in his,de quibus nunc erubefcp tisC Nam finis illorum mors. Nunc uero manumifsi a pcecaro ferui auz tetnfadi Deo,habctisfrudumucftrum infandificationem,finemauz tem uitam æternam. Etcnim ffipendia peccati mors. Donum auté De», uita æterna per Chriftum Icfum Dominum noftrum.

Vtad fiudium luflttiacpermouear ôc^à feruitute peccati auocet ÔCabz fterreatjUtiturargumcntis adutrunq? faeienttbus.

Contra servitvtem pëCCAT/.

Hue intendit tria argumenta omnium fortifsima. i Ab inutili- Quènt fruduin inquit habebafis tune in illis f Qtiafi dieat. Nullum. At feruire fine fruâu ÔC lucro ut cft iniucundum ita ÔC inutile. Hoc tarnen non eft fatis, fed fubdit fccundum argumentum, à damno, dteens. Nam finis illorum mors eft. Quafi dieat, Parum effet fi abfque frucQu inutiliter feruiffetis peccato, • 3 nifi tandem hac feruitute ueftra mortem quoque meruiffetis. Nam eorum ® quæuosfcciftisobedicndopcccato, finis mors eft. Quis ira infantt,utcuz piat fruftra feruire fineomni fpe pfemrj Certe nemo. An non eft ille omniS infanorum infanifsimus, qui ctiam pro morte feruir, ut nullum alium expcz âet feruicuris fuæ finem,nullam aliam mercedS quàm ut in ærernum pereat;*

Tcrcium argumentum eft fumptum aturpitudine feruitutis qua feruitur peccato. Ne uidclicct præfcXât quis iucunditatem earum rerum, quibus ferz uitur peccato. obijcit turpitudinem ôc ex turpitudinepudorem, quem iam fentiebant, in cognitionem propriæ turpitudin/sperueritatis acianeftimoz tiiæ iplcndorem indutfii.Quid autem miferius quàm ut ÔC uulgari prouerbio dicitur, den j^ot^mfehadm fcdbrn.'Damnum ferre in re honefta lucrofum eft,in re Uero turpi,omnium eftmiferrimum-

Etuidequomodointerrogationisconfiderttiautatur.Qucm frinftumhaz oftSfi butftis ôCc.Q^fi dieat. Proferte aliquid lucrt quod ex eo caeperitis.Ifta cog/ fiemus ÔC nosTR-Ogemus et nos ipfi,dieat quiftç fibi ipfl pofteaquam libidint fuæadfatietatcui^ indulfit, QiiëiamfrudS babes ex perpetratis peccatisC Qttem finem quam mcrcedem pro bac peccati feruitute expedîasC

De quibus nunc crubefcitis.Videhicingcnium eorum,qui incognitioz ôbs b A» hem ueritatis induëli refipuerunt. Pudet eoS practeritæ uitæ. Hodie audimus quofdam gloriari ctiam in malitia prafteritçuitar,dolereque,quodnequeant eademfacereiencs quæiuucncs anfea deliquerunr.

AD STVDIVM IVSTITIAE.

^uneueromdttumifsi crc. Vtitur bic argtimentoab utili pariter 5C boneftö-Ho tieftiuseftfçruireDeo, quam peccato. Rurfus utiliuseftamp;S inipfa feruitute aliquem capere fru(ftum,ÔC poft feruitutcm infigne aliquod præmitim doz narium, quàm nec fn ipîâ feruitute quicquam coHigerc frutftus, ÔC perfetfta feruitutereportarepudorem ÔC expetQare mortem æternam loco ftipendq* Vtitur autem collationepcccati5lt; Dei ÔC utriufque ftipendiorum, mortis aicrnæ.ôC uitac «ternæ.

Donutït

DonumDeiuitaætcrna.Antithefimmutat.Dcbebatdkereftfpcndium A üero iulîitiîc,üita aeterna. Oftcndit bac rati'one Apoftolus, mortem quidem ex mento deben l'ilis qui pcccato mill tant tanquam mih'tare ftipcndium,at* que idco mento perirc peccati feriios. Vitam uero attcrnam,etfi ilia fcquatur iuftitiæ ftudiü, tamê non efTc men'tum ftipendiû, quod negari iure nequeat, fed efle gratuitüm Dei donum^üt fl quis Deo feruiens, ui'tam appréhendent æternâ,nÔ eani adfcribat fiiæ feruituti fuætç iuflitiç,fed magis gratiç deû ftu diofe cauet ne uitâ adfcribat noftrac ucl iuftitiae üel obediëtiæi Vide ÔC fupra cüm debefet opponere morti uitâ, ÔCpeccato lUftitiam, mutauit antitheflm.

Per Dûminum no/lrum lefum Chrijlum.) Ne putemus hoc donum Dei nullo pror/ fus merito,Conftare,quia noflfo non confiât, déclarai pro fuo more, uitani æternâ 3C omnia dona Dei parta nobis efle per mediatorê Chriftum lefum.

C A P V T VII.

VO NI AM prædicationi gratiæ nonminimo impedimento erat præpofterus legis zelus apud ludaîos üim pcccati ÔC ration? da/ tælegià ignorantes, dliputat hoc capite Apoftolus.primum ad/ hue de co, qitod ante capite præcedenti dixerat, Chh'ftianos no

-J effefub lege fed fub gratiasatçp ideo hei^ fub imperio peccatifed iuflitiæ. Videbatur enim ömnino infolens iriiperitis quoddixef-at,quoniatn non eftisfub lege fed fub gratia; Reftimitigitur illuddeclararidum. In ilhus enini cognitioneplurimumeratfltum, adhoc, ufludæos àpræpofteralegis oblcruantia ad gratiam Chrifti auocaret. Maxima enim illorum pars ob id Chrifti fidem rcfpuebanf,quod fefe Mofi putabant obnoXios eflci adeo'que Chrifto accedere non pofte,non fecus atejj mulier iiiro uiuenti alligata alter/ nubere non fubftinet, donee fe priori putat efte obnoxiam. deinde occurrit obieeftioni de lege cuiprope itauidebatur iniquus iudicioimperitorum ôf maleuolorum,quafinihildiicriminis coftitueretinterpeccatum ÔC legem,i/ (. mo peccatf cauftam ac uires legi acceptas referret. In haC difputatione mulz ® tis tradiat uim et ufum legis, cui hæc duo dat:primum,quod pectatum mani feftetialterum, quod etiam irritetßCprouehat peccatum, tarn fcilicetabefte cóuintif, ut ex lege fit iuftitia, ut nufqu5 peccatum uiolentius regnet,qtiain apud cos qui fub legefunt conftiiuti.

AK ignorätiiß-dtrcSyi!:^ c.) Sub fiiiem capitis fextirefutaré cccpit eos^ qui ex co quod dixerat,Non eftis fub lege fed fub gratia, mox illatUri erant peccabi/ nnis ergo, quod noh fumus fub lege fed fubgratiaf’Hosillic per fnduëiâfer/ uitutis conditionem nbsp;rationem redarguit, oftendens non pofte feruire pec

cato eumquihberatusa Tyrannfdepeccati feruus faduseft iuftitiar.Idctn nunc capitis huius initio agit per hoc quod declaratquouftÿ lex dominetur , hominijidquod ideofacituteuincatlcginonefteiusinhomihemextrater/ minos dominq,itautlibcratoalege iusfitalq fefeaddicere, in ciiius poftea dominiojfibcralegcjconftitutusuiuatacferuiaf.

Anignoratis.') lam tertio opprobrat ignoranriam,idq; ciiminterrogandi uc hemcntiaôfadmiratione. Videbatur enim turpeefteflcaignorentur, quat^ trita funt uulgaria inter Chriftianos,ut ftipra. An ignoratis quod quicuq^ baptfeati fumus,Ä'c. trita SC nötffsimaomrtibus,ut fupra derationeferuitu*, tis. An ncfcitis quod cui accommodatis uos ipfbs feruos Sfe-trita SCufltata illis quilegfshabent feientiam, uthic. Suntenim in unaquacp profefsione quçdam ita uufgaria,utfine turpitudincignorarinequcant,ôCtarnen taliaut ex illis quafl quodam fundamento multa ducantur. Cum itaque SC hacc unde Apoftolus argumenta ftimebat ad decarandam gratiam Euangelfj taliaef/ fent, merito opprobrat illis ignorantiam, quam in eo dcmonftrabanf,quod dodlrinx gratiæ adcopcrtiflaciter reflftebant,SC ex bene diSîis res adco abz furdas inferebant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

t'rdtref.) Demulcct cos,lie durior uideaturtoties ignorantia obncics .Quo Sc illud facit,quod interfcrit,Scientibus enim lege loquor. Quafl dicat. Nez^ gociuin

A D R o M A N o s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14$

^octum mihf efl,cum hominibus in lege dodis,etc.Nam plurtmum de legis Icientiaglonabantur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. r'

QttodlextMti]jgt;er domineturhsminiquoiduixeritJ) Qiiafidicatî Cedo uos ipios, qiiiperpetuo Rib lege cfleuultis, an dominium legis perpetuum fitutfinefiz ne dominctur hominirCertealiud fcitis.Nempe,per mortem dirimi ac finiri legis dominium, ita ut in hominem pofteaquam intercefsit mors, nullum ius habcat,nec impedirequeat,quo minusille in alteriusdominium ac ferui tutem concédât.

Illud autem-.Quoad uixerit,amphibofogicè poRtum eR, ut nefeias an ad legem uel ad hominem referendum fit. Orig. S)C Ambrofius, quos Era Cm us cum in uerfione turn in Paraphrafi Ria fequirur,Iegunt,quoad ca,id eR,Iex ut xen't. Chryfoftomus Sgt;C aliquot ex recentioribus rcfenint ad bomine,quoad homo fcilicetuixerit. Ratio eR, quod putant ApoRoIuinhicft idiocauiRe, ne aperte diccret legem eRe mortuam, id quod ludaeis inrolcrabilefuiRet.az deoep hicuRim cRcamphibologia.Deindeconigunt illud ex Ribieda fimili tudinis applicatione. Vbidicituosmortui eftis legi.

luxta tRos colledio ApoRoliita habet. Lex domtnatur non mortuis fed uiuis- Vos autem mortui eRis legi.Igitur non eRis Rib dominio legis.

Itaquehæc lententia maioris loco eR. Lex tantifper dominatur homini quoad uixerit. Mortuinamq; illius Rint imperio exempti.

uiro obnox'd tnuhiTyuiuenti liiro aUigdtd eft per legem czc.)Hoc ad probandam, tz mo magis declarandam maiorem exempli uiceinducit ApoRoRis. Lexuiri in mulierem eR, quæ habetur Gen. î. Sub poteRate uiri cris amp;: ipfe dominaz bitur tibi. Vigore legis huius mulier marito Rio obnoxia eR, ita utnequeat addict alteri. Sed quoufqjf Gerte non ultra uitæ tempus.Quod fi mors interz j ceiTerit,libéra eR ab hac lege muIier.Hoc intclligit ApoRoIus deuniuerfo le gts do ninio.

Habetautem paradigma hxc duo’.primum, poR intcrccfsionem mortis legem cRe irritam,co quod non dominetur mortuis fed uiuis. Hane partem ita declaratper fimilitudinem,utelanculum doceat eosqui CbriRocredunt ob id quo.'Ç liberos eRe à lege quod illislcx ipiafit mortiia.Altcrum, quod a legeiamhberato,poteRasfit akcrife domino addicere. Vtdoceat ChriRiaz nos riullo pado contra legem facere, quod ChriRo fefc addicunt, negledo legis dominio lam irrito eneruato. Infimilitudine non quadrabat diccre. Viro obnoxta eR mulier quoad ea uixerit. Vbi autem mortua cR,iam libera eR à lege utn', ut nubat alteri. Licet cnim mulier mortua libera fit à lege uiri, alteri tarnen nubere nequitiam mortua. At ApoRolus nonhoefolumagez bat,utdeclararet nos liberos cRea legepeccati, fed ita liberos cRe, utalteri nubere pofsimus, ChriRo uidelicet. ProindehatRcnus fimilitudine hac ufus cR, ut oRendcret morte intercedente foRii legis dominium. In applicatione uero Rmilitudinis no dicit legem eife mortua, fed nos legi cRe mortificatos.

Obiter hie annotat Erafinus,,non cRe ex hoc loco colligendum, nullo paiRo licere mulicri auiro diuertere adhucuiuente. ApoRolus enim non hoc agit iRo loco, fed fimpliciter exemplum coniugum inducit,ucrum ita utdeuero aclegitime fe habenteutro colligat, non deco qui leges coniugn ipfe infringit. Hie certeuerum eR, quod dicit ApoRolus, quanquam aliud agens, uerum lî maritus uxori fuænolit fefe maritu præRare, alia diiputatio cRjdequahabemus Matth.s.amp;Si?.

Itaque fratres mei,uos quoque mortificati eftislegi.

Minoré habent iRa.Eam fupra cap.fexto pluribus declarauit. Vos quocp mortificati eRis legi.Nonfimpliciter mortificatos dicit.Nam hoc non eR uc turn in ChriRianis,fedoRendit cui fimus mortuRlegi inquit-

Sed quæfo, quomodo mortificatus cRlegi ChriRianus, cum adhuc uir uatgt;fi lex dominatur uiuisf Relpondeo. Quemadmodii refert magis cui ui/

uasy

14« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C ,O M M.E N T Ji ÏLU

uasj quam quod fimpïicitcrujuisj ïtarefert CUI mortuns fit qlîifqtiam. i Qui £ cuipiam uiui't illius dominio fubiedus eft. Nam hoc eft cuipiam muere.Itaz que legt uiuere,eft legis dominio fubiacere. Chrifio uiuere, eft illius gratia: ac iuri fubditum eflc. Rurfus obferuandum eft, qua in recuipiam uiuas» Nam fi ilia defifsnequis illi uiuere. Qua in re ergo fitum eft leg is dominiumf' In corpore peccati. Ergo fi pcccato mortuus es, liber es à legis dominio« Nam ilia nullam in tepoteftatem habet, pofteaquam non habet quod darn/ net,in quo dominium fuum exerceat. Sumus autem mortui peccato,per ba* ptifmum in mortem Chrifti iepulti, de quo fupra initio capitis fexti. Itaque mortificati pariter fumus legi. Nequit ergo Icgi uiuere, qui peccato mor/ tuus eft. Ita materia dominij Chriftbeft gratia nbsp;nbsp;iuftitia. Vbi ilia deeft,ibi

non uiuitur Chrifto.

Percerpuf chrißi.') Declaratïo mïnoris eft,per quem fimus legi mortifîcati. Per corpus Chrifti,id eft,per communicationem corporis Chrifti pro nobis occifi æimmolati« Perillamenimoblationem, deinde communicatioz nem corporis Chrifti, liberati fumus à peccato, à ui SCtyrannidepeccatia/ deoque Sc dominio legis.

vtiungeraninîaltert.') Ratio eft SCcaufa, ueï magïs finis, eins libcrationisà peccato Sc Iege,quam per corpus Chrifti adepti fumus. Qiiafi dicat. Ideo liz berat! eftis à lege ut iungeremini altert' marito. Ncque enim ideolibcrati fitz mus a iure prioi is mariti, ut poftea Iicenter utueremus, ied ut in alterius poz te fta tem trad u ceremur.

Uimirunt ei, qui ex mirtuis furrexit.) Acquiisimum eft, ut eius fis per quem à tyz rannide liberatus es.ls autem eft Chriftus. Noluitautem dicere, ut Chrifto i- Cor. y. viJe iungeremini, fed magis poneremortem Chrifti tanquam cam unde liberati iocMiw ««MI pro ßjvnus à iure peccati ÔC legis, ut admoncret etus æquitatis, qua mcrito fub/ «mrtiäui mor, dtmiir liberatori noftro. Neque dixit, Sed ei qui mortuus eft pro nobis, nc ’ dicat calumniator, Quomodo iungipotcritquifquam mortuojcum mors e* ® tiam iunâos dirimat f Sed refurreeftionempofuit, eius qui morte fua nosfcz demit,ut iungeremur iam utuenti.

•vtfruHifiecmus Deo.) Finis nuptiatu eft fœtura. Manet in forma addudæfi/ militudinis. Oportet utfruSlificemus eicui iungimur.Sed cur addiditDeof Quia omnia hæc, quæ per Chriftitm SC tn Chrifto operaturin nobis gratia woM. diuinæ cfRcacia, dei funt, cuius eft Chriftus, omninofrudificandum noWs erat deo, id eft uiuendu ad gloriam SC fancfîificationê diuini nominis, Qna uerblex ad iftam nos fœturam foecundos redderenon potuit, proptercorru ptionem ac ftcrilitatem carnis noftrae, liberati fumus ab ilia, altericp, nempc Chrifto, iundi, qui nos fpiritu fuo irapregnatos, foecundos deofaciat, hoc eft,iuftitiæ gloriæillius uiuentes.

Cum enim effetnusincarne.) Cum entm.Probatioeft. Probatpofterioretn parz ticulam, qua dixit nos ideo iunóos efte altcri,ut fruSlificemus Deo. Non ut indulgeamus concupifeentiarum libidini, fed ut tori uiuamus Deoin Chriz ilo.Probat autê à contrario uitæprioris,quæ erat in carne,id eftscarnis corz ■ruptione.De eo quid fit in carne efte infra cap. ^.pIura:Debebatdfcere iuxta argumenti difputationis feriem, cum eftemus fub lege. Verum illi idem eft efte fub Icge,8C efte in carnc. Vnde 8C mox infra.Nunc autem liberatifu/ mus à lege inquit ubidebcbatdicercrà carne. Medium huius probationis argumenti eft. Ad contraria confequi contraria. Contraria eft uita carnis Si peccati,in quam dominatur lex,ci quae eft in Chrifto, in uera iuftitia Si piez täte. Et ifta contrarieas talis eft, utnon fitmedittm aliquod, utneceftefit liz berato à uita peccati Si dominio legis uiuere iuftiriç et Chrifto. Quemadmo dum necefte eft exemptum etenebris in luce uiuere.

Affe(ftus peccatorum.7(cErafmus iudicat,raorbos pofteuerti. Et certe morbi funt ad mortem facientes,nifi fuccurrat gratia Chrifti. Obfer uanda eft ifta loquurio, wt feiamus cocupifcetltias peccatoru efte quidem ut apparet

i

A D R o M A N o s , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«47

À Äpparct carni Mandas Si i’ucundas,attamcn morbos adferre ïethales*

Qjiifuntperlegeitt.) Caute legendum» Nofi ideo dicitafFedus peccatorum perlegem effe,quafi lex fllos nobis pn'mum indiden't, çum fint innati nobis* led quod illi lege non exiftente uelut mortui» fub lege uero efficaces uiui* di funtgt;de qua re paulo poft hoc capite diiputabit.

Chryfoftomus exponit,qui cognofcuntur,uel manifeftantur per legcm»' Aàatf w/xs.Idem uidetur ÔC Hieronymus fentire.

VigebMinmcmbritnoliris.) inoperabantur,uim iuam exerebant. Inz telligit enim deuiolentaui ÄSefficacia malarum cupiditatum,quæeft in illis qui in carn6,id eft,extra gratiam SC fpiritS Chrifti uiuunt. Quç quæforelin/ quitur hic ad bonum arbitrio humano libertas in i II is qui non funt in Chri/ ftofLibcratb culpa membra corporis human{,que bene funt a Deo condita, amp;nbsp;tribuit omnem mali culpam affetQibuspeccatorumjdominantibus in car/ ne-Chry foftomus hoc annotat SC fimilitudine Citharcedi declarat,cóparans mentcm SC ipiritu hominis Citharœdo corpus uero citharç, propterea quod ut cithara non aliud fonat,quam quod ibnare per artifice cogitur, ita SC cor/’ pus hominis non aliud agit, quam ad quod imperio inhabitantis fpiritus im pellitur. Si ucl iftam fuam fimilitudinem obferuafletfanSîus hic uir, no tan/ tum dediftet libero hominis arbitrio.

Ad frudificandum morti.) Detcrretù ieruitute affedîuurn peccatoru, per men/ tioncm damniquodinferunt,commendatcpgratiam Chrifti.

i^uiKMtemlibcrM ftimusÀlege.) Græcèeft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod uetusreddiditfo

loti fumus.Significatautcm hoc uerbum,abolitum efte SCantiquatû. Caute itatp Apoftolus non dixit, Nunc autcm foluta uel antiquata eft lex, fed, nos fokiti fumus b Iege,nenimium detrahere legi uidcretur,fi in uniuerfum earn antiquatam efte diceret-

B Mortiiieijn quo dctinebxmur.^Mox fubqcit rationê, quare uel poti’ declaratio/ nê,quifîmus alegeliberati.Nimiru qui mortui fum^ei in quo detinebamur.'

Illud,sv 5 uari'e exponitur. Nam quidam exponunt in neutro in quo : quiz dam in fceminino, in qua, ad legem referentes- Si legcrimus in qua, de lege, uidebitur idem efte cum eo quod ad Gal. J. agit Apoftolus ubi dicit. Priuf/ quamenim fides uenit fub lege cuftodiebamur, conclufiineam fidem quae reuelâda erat. Itacp lex pædagogus nofter fuit in Chrifto. At ubi uenit fi'des, lam non fumus fub pædagogo, SCc, Nifi quod hie alio utitur ftmili. Si uerb placet legere,in quo, uidetur intelligendû de uinciilo illo, quo ftib Icgis do/ minio detinentur qui in carne uiuût.Illud ueró eft nihil aliud quam peccatu. Illi qui mortuus fuerit reuera folutuscftàlege,utôCfupràannotauimus.

Vt feruiamus per nouitatem fpiritus,0i non per uetuftatem litcra;.

Adhucfubqcitfinem eius liberationis adominiolegis, cuius meminif. Nempe,ut feruiamus,cuir' Deo. Quomodo/ Nam multu hoc refert.Perfua/ dent cnim fibi ipHs SC Tudæi quod Deo feruiant.Seruiunt quide,fed per uetu ftatemlitcræ. Litera eft,quicquid exlitcra difeitur, quicquid litera impellera te fit.Litcra funt omnia præcepta dei, quatenus fpiritu dei no figStur in çor/ da mortaliS.Qiii uero in Chrifto funt, feruiut SC ipfi,fcd in fpiritu,id eft, im* pulfore fpiritu. Itaque pulcherrima eft hoc loco inter ludacos SC Chriftianos differentia,quomodo utracp pars habcat in cultu SC pietateDei.Illi per mor/ tuam literam aguntur fine fpiritu,ifti per fpiritum dei uiuidum efftcacem. Quodautemnon fimplicitermcminit literacS^fpiritus, fedlitcræ addit Uetuftatem, ipiritui uerb nouitatem, non eft ad fubftantiam uel initium aliz quodutriufquc referendum, quafi literafit uctuftior fpiritu, S^fpiritus tern/ pore noui teftameti demum coeperit, cum SC in ucteri multi fandi per illius impulfum pie uixerint, fed magis adiedum eft, ad declarandam utriufquc eff{catiam,ut uctuftas literæ fit,qua is qui fpirftus adu caret SC-^ foliliterae du du agitur, in uetuftate carnis peccati detinetur, non mortifi'eato uetete ho/

n X mine*

mine, Sif noiittas {piritusfit,cfiRcaciainafpiritus qiiæ credentes innouatj regenerat,Sc effïcit,ut in Cbrido fint noua omnia.

itaque Chrifttanorum eft feruire deo 8C impelWjnon €X litera tanf«m,ftd ex fjjin'tu del. De illo habebimus infra cap. «. luxta tarnen non ïêquitur, fix teram fpernSdam efte Chn'ftianis, utpraîpofteri /jîiritus ex hoc nbsp;nbsp;fimikbur

locis colk'gunt. Alioquimale de ftrfpturaloqueretur Paulus infr^ 15. amp;nbsp;a Timot. y. Neque cnim aliud agit îitera facræ fcripturæ,quàm ipiritus S. im pulfus, niîîquodeftïcatiacaretfinefpiritudei. Nequefpiritus Dei ut literæ medium inftrumentum contenmat. Ideo Apoftolus icribit 1 ix moth eo,ut uacet leSlioni i.T imot.4.

PER VETVSTATEM LITERAE*

Poteft fie intelligi, utiiterac detur uetuftas ÔC Qairitui nouitas, quemx àdmodum dicitur teftamêtum uetus ante Chrifti aduentum ô^nouum, poft fadam redemptionem, Ideofcilicet quod uetus teftamentutn intabulisiaz pideis per ïiterarum fculpturam datum eft» nouum uerbpermiisionem fpilt; ritus in corda credentium.

Itaqiiehoc fenfu extollit Apoftoïus mîniftcttumïioui teftamenti lupra ueterïs lacerdotium,quemadmodum Si t.Cor»j.dicit’^

Qjiid ergo dicemus flcxpeccatum eftf) Diligenter obferuat Apoftolus^quid in Ip^ ciem ex didis fuis queant coUigere aduerfarq, ilJi'que per occupationera (H* diofeoccurrit • Dixerat quædam, quæ imperitis amp;nbsp;maxime maJeuolis uidez ri poterant irreligiofe de lege, imb blafphemè contra legem, quin magis adz uerfus Icgislatorem iplûm de«m elTe diSla, nimirö talia» quæ legt datent pec catorum caufam^malitixcpinam cuïparcntiutpote, ■ Cap.4.Lex iram operatur.

* Item.Vbinoneftlcx,ibinoncfttranfgrefsio.

r Et cap.$. Lex obiter fubqt,ut abundaret del iSkim.

• 4 . Etcapitc 6, Peccarum inuobisnondominabitur. Non enfin efUs fub lege, ièd fub gratia.

• 5 Et cap.hoc -}. pauïo ântehunc contextum. Cum eftemus in carne, aflfez ^us peccatorum qui funt per Iegemgt; amp;Ci Morum occafione,nerelinqualim '•probis calumniandimateriamjdiQjutationem de ïegeilïiusiÿfanâitateÔC efFeeftu ingrcditur,dicens.

rXidiiÿrv.rdicernw:') Videpnidenliam Apoftoïi. Di/putatutus delcgisef' fe^?lu, ilaorditur,utqui nihiï fit animo inimico,nihil conteltitiofe, nihii iûo/, pte ludicïo, fed ômnia quaficommunicatoconfilioaSïurus . Ptoinde, non dicit, Qiiid ergo dicam c* Neque, quid totur dicetis uos r Sed, Quid ergo dicemus ƒ Quafi dicat. Expendamirs cauuam banc ïegis commünï confyde ratione.Agirutcnim commurtenegocium. Quacramüs fimul rei utfitatem. tfte fane traSîandi modus, qui SC à Chryfoftomo obferuatus eft hoc loco, 0/ mnium eft pacanTsimus 6C ad agendam «cfitatis caufiam accommodatifsi^ mus SC utiliftimus. Ita fcilicet Apoftolus aduerfarium ftium Wudio conten dendi auocatum ad quærcndamueritatem fibi adiungtt,SC inquirendæ caUA fx pacatè ftudiofum reddit.

Lex pcccatumeßf) Quidam iftud per mclonymiam didlum efte fcribônt,pro, lex peccati caufa eftr Hoc fcilicet eft, quod intelligebat Apoftolus ex iam di cflis fententqs illaturos pfcudappftoïos præpofteros legis zelatores.

Ab/ît.) Antequam ulùm 6C eftedîum legis decïarcfîprimum bïafphemiart iftamin legemDei fîmplicïteracdifertcreijcit. Atquehocpadft ftatimab initio auditorem fibi rcconciliat,conccptamcp fufpicionem animo illius exi mit, eoep uocat, ut iam fccunis de legis ufu ÔC efticatia fècû diÇpiciat,iiel cru tè diflerentem placidb audiat.

Sed peccitum noncognouini/ï per legem,') Pofteaquarrtbl^lpîîemiam îegis pernex « gauit,iam per particulam aduerfatiuam fiibiitngit quid de lege amp;nbsp;illius effi' »» catia feniiat.Dcinde quid in culpa fit quod ea opQreiur lex qu» iUi adfcribit.

Eft

ROMANOS.

gt; Eft antcffîcacialegfsdupîexjuna propria. i altera impropria per accides» • Propria eft, quod dum bona præcipit SC mala uetat, peccatum prodit, quod alioqui lacet ignoratur,dum quifqj quod placet licerc fibi putat, uel certe nihil habere mail arbitratur.Nam ca eft corruptio non folum genq fed Sc I'udicq humâni-Aut faltem tantS in ft mali habere quantû habet,nô uiden

De ifta legis efft'cac/a meminit primo loCo, cum dicit, fed peccatum non cogrtoui,nifi per legem. Quafidicat. Tamabcft,utlcxpcccati fitcauffauel miniftra, uel in ft mala peccatoc^ cognata,ut nifi ilia eflet peftilens hoc maz turn,unde mors uenit in orbem,eiret quidem SC perderet,fcd occiiltum et iilz cognitû.Cum ergo lex malu illud inteftinû prodat,SC deteftabile reddatscer* te no poterit dici quod illi faueat, quod comertq aliquid cum illo habeat, fed necede eftjUt fummopere illi aduerfttur.Qiiicquid enim mâdati mâlû uetan do peccatû prodit,peccatS no eft. At lex hoc facit.Ergo lex peccatu non eft*

Etuide,quam diligenter non dicat, ftd peccatum cognoui per legem, id quod uerum quidem eft,ut 8C alibi capu.fupra dixit,pcr legem cognitio pec cati,ucru iftam legis efficatiam no ita potenter exprimir, atq; quod d/cit,fed peccatS non cognoui,nifi per lege- Voluit re omnino iuftificare lege, ut qug tarn nihil habeat comertq cum peccato,ut fola fit quæ illud prodat-lfta enim loquutio hoc in ft habet, quod legi foli iudiciS peccati adferibit. Plus ergo eft,peccatS no cognoui nifi per lege,$ fi dixilTet, pcccatS cognoui per lege. » Sed queri poterit, qiiomodoSe^ qua ratione nulla re alia peccatum pro/ datur quam per legem.Kefponfio facilis cft.Lcx eft norma iufte SC ad uolun tatem Dei uitam inftituendi.Nos uero corrupt! fumus SC animis ÔS iudicio.

Mox ubi acccdit lex, apparet quhm fimus corrupt/,prodüur latcns peccatü. Et ideo lex fola hoc poteft, quia fola regulam adplicat uitæ rcâæ fanâæ. B Quemadinodiî artifex curu/tateni ÔC /næqual/tatem mater/æ non poteft cer tius cognofcerc,c^ per appl/catâ rcgulâ, ita habet etiâ ifta peccati cogn/tio. i Rurfus quærendum uidetur, de qua lege intell/gat Apo ft o I us, Nam hfc uariarunc ueteres td quod ôC Chry/bftomus annotât- Quidâ intcIIexerSt dclegenaturæ, quxfitin omnibus mortah'bus quaC canon quidam, adid

tim ante legem Moyfi fcriptam, partim extra iJlam uixere, cognitum fit,niz mirum iudicio legis naturæ. Qkiidam uero expoluerunt de lege lata in paraz difo.VtramquefcntentiamreqcitdC'Chryfoftomus oftendens, Apoftolum loqui de nulla alia qu'am Moyfi lege. Id quod fubtedum exemplum de con/ cupifeentia fumptum exdccalogo,deindeô^ Apoftoliintentio, delibertatc à lege Moyfi ex profeftb dilputantis fatis declarat.

quot;Sed quomodo lex Moyfi fola hoc habet, quod peccatum pfodit. « Priz mum ideo, quod certum eft earn eftelegem Dei, ut quicquid illi contrarium fit,procerto peccato habcatur. Habet quidem lex naturæ eadémquæ lex Moyfi, fi ad moralia refpicias, uerum ea quæ didlat, non ita accipiuntur paft fim,ut ea quæ fint præcepta Dei. Deinde lex Moyfi ira fpiritalis eft,ut non folum craflailla 0^ externa peccata.ftd malum ipfum intro latensarguatSd prodat. Î Tertio iram Dei SC terrorem confeientiæ adfert, dum peccatum ita prodit, ut doccat Dcum offenfum per peccatum æternam mortem mina^ ri. Atque hoc eft uere prodcre peccatS. Nempe non folS indicate,quod pec cats fit, fed SC maliciâ SC pefte, id eft, damnS quoep illius manifeftS reddere. « nbsp;nbsp;Lexnaturg uim fuam exerere non poteft propterea quod impeditur per tfx»4wrlt;f.

affeeftuum uiolentiam. t Deinde peccatum,ut eft internum SC naturale maz lum. Î Tertio, ut eft mortiferum, non ita prodit,atep exprclTa ilia SC manife ftalex Dei,quç data eft per Mofen. Atep ideo fiipra dixit Apoftolus peccatS fuifle in mundo ab Adâ ufq? ad Moyfem,ucrS nó elfe imputatS.cum non eft fet lex iuxta uulgatâ expofitionê.His de çaulTls ego puto legi Moyfi ab Apo ftolo no fols hoc dari, quod peccatS prodidcrit, led SC quod fola prodiderit.

Annotandum eft SC hoc,quod omnem hanc dilputationem de legis eftez

n ) du,it*

î$o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C.0 JJLM E N T.A R I I

du, ita tradâf, trt quæ de ilia dieit, non dicat in uniuerfum cum omnibus ita habere, fed fcilla in fcipfoeffe experrum, i Primumideo. Vtadmoncat, non ntfi certa fe SC doda per experientiam de lege dicerc. i Deinde ob id, ut reddat difputatfonem iftam,alioqui ludæis inuidiofam et acerbam 01100^= rem amp;nbsp;tolerabiliorem. Quafi dicat. Pofteaquam adhortatus futn ni quid de lege fcntiamiis,in medium proferamus, ego dieam fimplicitcr quæ mihi de illius effedu liqueant,quæ fit in me operata.Quod autem ilia SC in a lijs opez rctur,ad eum mod3,hoc relinquit auditorû iudicio SC candori,nihil addubiz tans quia eadê experiantur SC alij, quotquot legis dominio uere fubditi fint» Natn Si cocupifcentiam non nouiflTem, m'fi lcxdixiflec,ne cÔcupifcas. Probat per exemplum,ultimi praecepïi ex decalogo iùmpti. Nam SC con cupifcentiam non nouiirem,iubaudi peccatum e{re,nili leXsSfc. Non fimpli citer. Nam concupilcentiam non nouiflem, fed adieda coniungcndi nota, cum emphafi dicit,nam ne concupifcentiam quidem peccatû cÛè nouiflem, . cum ilia tarnen fît quafi radix quædam SC fons omnium malarum cogitatioz Awgtt/I. num Sc adionum,nifi Icxdixflret,ne concupiicas^îtaq; rede Auguft. intclliz git Apoflolum hoc prseteptum,nonuteftpriuatum SChngulare quoddam mandata,lcd ut generale exempliuiceinduxiflc, quofitrcliqua omniaconi plexus.Nam cum nullum peccati genus admittatur fine concupifcentia ma Ia,certe fieri ncquit,ut peccatum uere agnofcat,qui radiccm iliius ignorât.

Atqt ideo SC hinc uidemuslegem natura: non hoc præftarcstrt peccatum uere ac folide ptodaï.Quis enim credat Apofioîum ïegenaturæ caruilfcfAt tarnen non illi î'edlcgiMoyfi datiudicium ifludpeccati.Cumergo hocafz fcribat Icgi Moyfî, quod côcupilcentiam doceat elfe pcccatû,cer[è paia cfl, quod proprium Ifteius peruerfîntem naturae noftre,quæ eft in corruptis afz fedibus prodere,ita ut aliunde ilia ncqucat depræhcndi SC cognofcï.

Qiiæ fndecaiogo funt fpecificandi gratia adieda, quÆconctipifci non debeantjomittit Apoftolus-Nam erantnotaIuda’is«Hocideo annoto,nepu temus Apoftolum uniuerfam concupifcentiam damnarc.

Scdoccafîoneaeceptapetpræceptum, peccatum operatum'eft in îi»; 'omnem concùpiTctfltiam.

Per rhdtoricam translatïoncm culpam aUc?îi peccati reijcitin peccatum. Hoc efi,in naturæ nofiraecorruptioncm SC prauitafcm. Atq; ira docet abunz dantiam peccati fuprà non proprie fed per accidês datam eflclegi, cum pro/ prie omnis culpa malifit peccati.Et quod fuprà didum eft afièdus pcccatoz rum elfe per legê,rhetoricaifta translationcexponit, doces excitationêinaz lorS aflreduû efle quidê per legê,uerû no proprie fed improprie per accides. /iterAÎegîsfp Itacpiam alteram efficaciam Icgis tradit quam dixielleimpropriam.Non peMda. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;d(cit,præceptum occafionc peccati operatum eft in me omnem concuz

pifeentiam. Sedpeccatum occafîonepCr præceptumaccepta operatumeft in me omnem coheupifeentiam, id efts omne genus concupifcentiæ,«el ut quidam intelliguntjOmnimodamjidefts plenam 06 conftim ma tam concupi/ 4ccntiam.Loquitur autem de præccpto illo: Ne concupifeas.

Occafioncaccefitiperpræci^tum.} Qiiomodot'Dum præceptum uidelïcct malS •iietat,peccatum^ideft,praHitasingcnrj, magis iritatur fi^ uchcmentiusreddi turn inflammatconcupifcenciam.ïuxta iHud.Nitimurin uctitum fcmper,cu pimusq; negata. Sicinterdidis iraminet æger aquis.Hoc fit non uicio præce ptiquod bonû eft rede mala uetaf,fedculpa omnis eftpraui ingcnij.Ergo jîeccatum fuo uicio occafionem accipit mali,quàm lexnon dat. Auguftmus utitur fimilitudine tortentis,cuiuscurlus obiceiniedo rcddituruioicntior. Dcploranda eftfiie malicia morbi noftri,quæ tanta eft,ut ctiâ quç bona funt ■ad exitiû fibiuertat-Hâc Apoftolus in feiplbagnofcit.ld 8Cnobis faciendit.

Sitjuidcmabfcfuc legeptccdtiimefimortuMn-quot;) Exponit, quomodo peccatû occaliQ/ ne acccptaperpracceptû operetur omnem concupifcentiam • Abfiß lege »u/

À D R 6 M A N O SÏ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tji

'X qutttpcccatuméftmortuum.Nondicit,peccanimnonen:, fed mortuum eft, 'ïd eft,non fentiuir,ùircs fuas non exerit,fefe non mouet^non graiïatur.

* Peccatû eft mortuû, Chryfoft.ïxaTûü/vûjç/^tof.Non itacognuû.lntelligit Apoftolum loqui de proprio fegis effedîibquo peccatû prodit. Quod fî ita lî bet exponcre, intelligendus en't Apofèolus deea peccati cognitioneloqu« qua utoffenfio Dei cognofcitur. Ad eum modû exponitôt' Ainbrofius,qui peccatû tû dicit efTe mortuûjquando putatur, quod nô tmputetur apud deû. i Peccauim dicitur mortuum,quando ut dixi,nô folum non intentât con fctentiç iram Dei, fed amp;: tanto impetu ad malum nô urget, quanto urgetper legem iritatum. Vndelex dicitur uirtus peccati.i.CoriÇ.

E^o dutem uiuebdm ßnc lege quonddm. Hoc efbfecurus uiuebarn, non urgebar in cofeientia per legem iudicio ac metu dei. Non enim intelligendus eft Apoz ftolus uel legem Dei ignoräfle,cum fit fub ea natus Sd educatus, uel tcmere il lam reieciiTe,cum defeipfo dicat,quod uixerit irreprehêfibilis m lege, fupra coæuos fuos, fed quod lex nondû efficaciam fuam plane in ipfo exercuerit, Ut fit in adolefcentibus, SCc. De triplici ætate hominis, Ante legem,In lege^ libertatis à lege,in gratia, Auguftinum uide.

Vorro wniente prd'cepto, peccdtum reuixit,ego uero moriebar.) Veniente præcepto, id eft,R.euelatalege in corde,accenfa lucelcgis amp;nbsp;irradiante tn tnteriora mea, Nam lex abefle dicitur, quando quid uerc exigat ignoratur, quando minas illius non fentiuntur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Peccdtïireuixit.) In fpeciêuideturcuîpare legem. Verum maxime illam com mendat. No enim ilia peccatû fecO adfert fed dû prohiber, quafi excitât. Vt iam apertius et uiolêtius agat. Id quod no paru facit ad hoc, ut cognolcatur «is ma!i,cognita fit execrabilisoSC impellatur æger ad amplexandö medicG.

Egoucro moriebdr.') Hoc eft, turbabar aepremebar iudicio Dei, amp;nbsp;terroriz bus mortis enecabar.Nonnuili hoc,ego ucro moriebar, faciunteffe oppofi* turn ei quod dixit.Ego uiuebarn fine lege aliqLiâdo,ut fit idem at%Ego cunt lege Dei no premererjuidebar mihi pulchre uiuere,id eft,fecurus eram, ôfc*

Ef repertumefimdtiddtum, orc.) luftificatio amp;nbsp;purgatio legis, ôf accufatio pec/ cati eft:Qiiafi dicat. Ea ef^eccati peruerfitas, ut mandatum quod eft ad uiz tarn,mihi iuerit ad mortë.Emphafis huius loci eft in pronomine.Mihi. Nami Hon fimpliciter mandatum ad mortem feciire,fed fibi id uftiuenifle dicit.

tJdm peccdtum occdßonedcceptd.') Adhuccauet ne culpa detur legi. Repetitio eft prioris fententix rhetoricæ translationis.

Decepitme,') In Græco,eft pulchrametaphora.è/99TOT«(rt,ideft,deuia dedu xit. Confert peccatum latroni,qui uiatorem à uia abdudlum in auia,occidit. Aug. refert iftam deceptionem ad maiorem oblcóïationem quæ in malo oc/ cafione legis exori tur.

Ud^ilexipfdquidemfdnâd ) Coficlufioefttranslattonis,qualegtadferibit fan «Mittätern, iuftitiam QC bonit3tem,ut fit comendabilis, uerum iuftificandi uiz res non adferibit.Quare ponitparticularem concefsionem,/xJU',id eft, quidê qua ita quiddam datur, ut aliud auferatur : fanëîam uocat legem Dei, id eft, diuinam,Dco confecratam, non humano ingenio inuentam, humanis legt/ bus præftantem,fi fanda eft,non eft caufta peccati.Deinde uocat earn iu fta. Ideo fcilicet, quodiufta præcipit ac tradit. Qiiomodo igitur caufia peccati clTetc Tertio diciteam eirebonam,hoceft,utilemôf proficuam. Non ergo poteriteffenoxia. Quantum itaquelegem Dei commendat à fanditate, à iuftitia,a bonitate, tanmin humani ingentj prauitatem, ut prophani, iniufti ac malt condemnat. Quafi dicat. Lex quidem ipfa fanda,iufta ac bona eft. Quod ucro tarn abeft, ut difcipulos fuos fandificet, iuftificet, ac bonos redz dar,ut etiam per accidens peiores reddat,non ill i fed peccato,id eft, prauitati humanæacceptum ferri debet,quæ tanta eft,ut ex bono reddatur peior.

Ergo quod bonum erat,mihi fadlum eft mors.

Iterum occurrit calüni».Quia dixerat quidem legem elTe bon3, ôf man?

n 4 datum

IÇ t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'c o M M E N T A R 1 1

datum'bonumjp’ræmifèraruero per mandatum feefle occifum^uidebat fndlt; alteram calumniam pro fngento SophiftaTum winiram,quorum eftea quæ lecundum quid dicuntur,rapere ut fimpliciterdida,Non dixcrat fe pet prap» ceptumoccifi-im elfe,fed peccätum inquityoccafionecx mandato fumpta oc ciditmeperillud,ide[î:, per mandatum. Et Paulo fupia. Repertum cltmilu mandatum cedcre ad mortem.Dîcit itaqi.Ergo,inquiet hic quifquam,fdteris tjuidem legem effebonam 8gt;C mandatu bonum, attamen culpas earn ab effez lt;ftu,dum impingis illi, quod reoccideritSi teoccidit, utuibonâdicas, nihi* lominüs,mortiKracnt.Si mornfera,crgo noxia. Sinoxia,quomodo bonaf

Abfint inquit./Reqcitiftam redargutionem.Nam ftruâa cft ex paralogilz mOinonxicraac folida colledione.

imo peccatum.} Translatioeftcriminis.Sed pcccatum înquit, fubaudijfai^îî cflmihimortiferum. Vitandaefthic uiciofadiftindiosquam habetuetus in tcrpres, referens ilia ad fcquentia^ cum pertïneant ad nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ôC conti/

néant in fe alteram partem pTopofitionis,quæ eft. Non lex fed peccatum ad^ fert mortem. Nam duo agit Apoftolus ifta propofitione-1. Libérât legem à lt;uIpaillatæTnortis. i Transfert crimen in peccatum.Eteam translationem complexus eftduabus hifce diôionibus,fcd peccatum»

Vt apparercc peccatum, per id quod bonu eft,mihigignere tnortcm» «t fi'eret fupra modum pcccans peccatum per præceptum»

Ratione diuini confilij tradit curuoluerit Deus legem dare, cuius occa/ fionepeccatumnon tolferetur, fedmagis autftum SC uiuacius reddcretur. Iz deo inquit, ut appareret, id eft, manifeftum ac dilucidum fieret rantam efte peccati tiiin ac malitiam, hoc eft,tarn nos efte corruptos ac prauos, ut etiam id cjuod bonum eft,non folum hoc malum noftrum curare ncqueat, fed ma/ j g'sad mortem impeïlat.Itacç oportuit peccatum reddi ftipra modum pec/ cans per pra?ccptum,id eft,occafione præcepti oportuit excellcntem peccaz ti maliciam confpicuam fieri-Nam reuera magnafit prauitas morbi oportet, quando per medicinam non modo curari non fuftinet,fed per illius occafio» nemuehcmentioretiam redditur.

» Iftam uehcmentemitacp maliciam peccati in nobis,peruerfiftîmam banc humani ingenij corruptionem,uoluit Apoftolus hoc pado deftribere 5lt;:^ob oculos ponere, per id quod oftêdit legem fandam, bonam ac iuftam illi eti3 ad audionem mali ceisiife.

Qiicmadmodum ft uelis febrilem calorem, quanta fit peruerfitate depin gere,non poteris hoc melius præftare qubmfi doceas ilium frigida cuius na? tura eft rcirigerare, magis accendi,0C uchementiorcm reddi.

Hue facit quod legem commendat, aflerens efte fandam, iuftam acbo/ nam.Nam perillud non folum calumniam effugit côtemptæ legis, fed fimul omnem mali caufam ac culpam reijeit in magnitudinem peccati originalisj ex quo comiptum eft ac deprauatum genus humanum.

i nbsp;nbsp;Deinde,pulcherrime,licet clanculum,fimul innuit,quod ftjpra dixit,cx

lege non efte iuftitiam,nonuiciolegis,fed corrupt» noftræ natur».

coxpiium Videbat Apoftolus h»c duo, nempe ignorantiam maliproprq, id eft, Apofloli. peccatioriginaiis, SCerrorem iuftiti» exlegequ»Gt», Iud»is remoras inijz cere, ne ad gratiam regni Cbrifti amplcdendam afpirarent. ideo uiium eft illi tanta diligentia demagnitudine labisoriginalis, ÔC delegis impotentia hoc loco diiputare, arque ita obiedas remoras amoliri,uiainq; ad graiiain Chrifti aperire. Non potuit autem uirtutem ac beneficium Cbrifti maz gis inuftraTe, qu3m quod oftendit ilium genushumanum ranto malo tamt^ uchemcnri labcliberaire, cuiuslanta fueritmalicia,ut nullopadopotueril curari,immo omnem curatronem in peius uerten't.

simile. Quid dares ei pr»ccptori,quipuerum ita mali ingcnn,utfi ù malo abarz cere coneris,infanius in qu»quc mala ruatofi liberû permittas, fuapte fpoiy le omnis

ÀD ROMAN O Slt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IÇI

tf omnîs generis flagicia defignetî ira reddat iua difc/plina emendatîî ac i«/ nouatuniÿUt incipiat qux gclfcrat deteüari} amp;nbsp;Gc afnci ad bonum, ut ante» afFiciebatur ad malutnr

Scimusenirti quod lex fpiritaJis eft,egoautemcarnalis furti,«enutiz datus fub pcccatum.

Déclara ttonem habent ifta fuperiotum* Non eiüs quod dixif. Peccàtunt gignere mortem. Nam id per fe darum eft. S cd quod dixit illud fieri per pec catum quidcmj at occafionc fiimpta ex lege, ex mandatOj ex eo quod boni! cft.Hoc icilicetuidebat declarandn effe, nefirtiftre captû pateret calumniæ.

Inftituit autem dedarationenl iftam argumento exrtatura caufarum fimi pto per collation€m,qua utriuftp iegis Qc corruptee nofti'æ naturae quaftra tem,irtgenium SC naturam inter fe confertjoftendens quantum à feifcuicem difsideant ut darum fiat, cuius culpa fit, quod ad mortem cedat id quod da.* turn erat ad uitam«

Eft autem hot ftudiofe faciendum quoties maliquicquam nonuna e« re fed ex pluribuS gigni uidetur,ne cauia mali effi'eiens detur ei, quod ad ma lum perfenonfacitjied magis efqüodüere in caiilTa eft*

Malum hoc loco eft, mors. Ad illiUs gerierationem cöheurrerettidentur tria in hoc exemple. gt;nbsp;Peccatum uidclicet, id eftj comipta noftra naturä j SC. innatus ad peccandum impetus. Deinde internus homo, iam rcgencratus Sc illuminatus. î Tertio lex Dei bona præcipiens,mala uetans.Iam fi exade cognofeere lubet cuius culpa fiat,quod mors generatur,examinanda eft fin guIorumnatura,Slt;uidendumquidexfftisitahabeat, SC tale fit, utex fegi/ gnat mortem,quid ita. fit,ut per fe hoc facere nequeat.

Si quæras de lege dei.Hla ut mala non eft fed bonajnatura no ad mortem, fed ad uitam facit,mala uetans,bona præcipien».. Igitur ilia culpa uacat.HoC eft quod illam uocat fandam,iuftam,bonam,§^ fpftitalem. Si quæras de in/ terno homine Pauli, file condeledatur legi Ê J, eo quod bona eft, SC bona Uult facere,mala odit de quo hoc capite habebitnus. Igitur'nec ipfe in culpa eft.Relinquitur ergo, malihuiusculpam folius clTe corrupt«natUræ quam peccatum uocat, cuiu.s uis tanta eft ad malum, ut per legem Dei non folum non cohibeatur fed magisprouocetur,Slt;^ uioletîîiorreddatur.

’ Calcts,hoc eftlapidis incenffiingenium eftjUtfiperfuderisfrigidamagi« leftuet Î fi calida,non item. In culpa eft hie non aqua, cuius natura eft refrige rare no calefaeere nec^ lapis in fe,qui natura frigidus eft,fed latentis caloris.

Idem uidere'eft in ilKs qui ardore febrili laborant . Illi nimio frigore calore agitantur SC linguis exiccantur. Ifta exiccatio fituicio non fri/ goris fed caloris.

Ita omnino habet in ifto exemplo quod de fe Paulus hoc capite adducif,’ ad hoc,ut ex natura cauffarft per collationS declaret, quomodo per ocCafioz nem Iegis bon«, fand!», SC Ipiritalis peccatu reddatur ftipra mods peccanS amp;nbsp;mortem gignës, cum hoc fit contra naturam legis quæ data eft ad uitam*

INTERPRETEMVR 1AM SINGVLA

Ux ^irifdûr/l. Cumomnino ApoftoIusloquaturdelegeperMofendaz ta,ut patet in adduefto decalogi præcepto,uidcndum eft cUr earn üocetƒp^r^-' talem,cum fit fcripta in tabulas lapideas,alicubi litera uocetur,uariat hac in re ucteres SC recentiores.

Origencs dicit ideo fpiritalem die/, quod fit allegor/ce exponenda, ex quo fumpferunt theogoli quidam, quod fenfum myfticum in exponenz dis Icripturis uocant, fenfum fpiritalem, quafi literalis fenfus fit carnalis# quorum opinio ut ridiculacft, maxime hoc löco,ubi agitur depræceptis decalogi» Sc nominatim de non concupifccndo, ita magiseft explodenda quW argumentis refellenda,

Reliqui

1Ç4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COWMEN T ARII

- Reliqu/neteres,ut lerony. Ambr. Chryf»Athanafius,qiicmalt;îmcKÎiim Si 4 potior pars rccentiorum,fentiunt ideo diet fpiritalem,qaod fpritalia præciz piat in hoc tantum differunt,quod uetercs intelligSt fpiritalia cfleuirtutc«» Îîmpliciter quæ bona funtjUt-carnalia fint ca quai fiint uiciofâjid eft,cömi ptæ carnïs opera, ad quem fenfum uidetur facereioais Galat.ç.de open'/ bus carnïs amp;nbsp;fruôibus ïpïrïtus. Reccntiores uero ïdeo traduntlegcm fptri/ talïa præcïpere, quod non fimplïcïfcr l'n genere tantum ïubeat fieri ©pera bona, fed quod rcquïrit puros cordïs affètfîus, fpiritumregeneratum, anïmö Deo addïâum,utnon folum opère extemo obedïatur dïuïnæ uoluntatï, fed ipfa mente tota,integra Si ïanadiligatur,lt;olâtur, acmetuatur Deus, ïpfe^ hominis fpiritusquæ bona funt amet. Sunt qui aliórcfjïidant. Non quod ifta cuîpent aut reqcïant, cum nihil repugnêt, fed quod purent caufam hanc propius eflcconfyderandam.Hi dtcuntlegem hie ab Apofiolo ideo’dici ipi* ritaiem,quod fit data ad uftam, apta icilicet ad uiuificandum. Nam didionc fpiritus,cuius proprium opus eft uiuificare,pro uita ufurpari putant, ut fpiz ritalishoc loco idem fit quod uitalis. InteHigunt enim Apoftolum mortis culpam ira ueîlelcgi non pofte adfcribi,ut natura magisfit uitalis qiram mor talisj atq; ideo earn uocare fpiritalem, quod fit dodrina ipiritus ad uitam daz ja non ad mortem.

Hoc fenfu noniam qualitaslegis, qualirati corruptænoftrafnaturæ, fed magis cffcdusillius opponereturefFedluipeccati. Deiftolegis Dei effedu muItalcgunturPfaIma5gt;.0(i h?,

Ifti fentcntiæ nihil aduerfantur quae alibidelege bacleguntur, ut quod fitliteraoccidens,minifterium mortis,Sf quod uiuificare nequeat, utGal.i, Si data effet lex quæpoffetuiuificare^amp;c.Nam ifta non proprie de legefunC fcripta, fed per accidcns.lnfirmitas enim ifta legis, quod non uiuificat, nec poteftseft ex uicio carnis. Vt infra cap.8. Lex infinnabatur per came. Ita ôf ÿ illud,quod occidit cum fit data ad uitam,eft ex uicio pcruerfæ naturg. Quod ’ fi cui ifta ientetia placet,per melicebit earn tenere, dummodo meminerit lez gem Dei quatenus eft in litera, uim iftam uiuifi'candi non habere, nifi accez datlex fpiritus uitæ,de quo infra. Ideft nifiper fpiritum faneftum fcriptafuez Tit in cordibus noftris,cuiusgratta Si impuifu lalesreddamur qualcsiex ipi* ritalis cxigit.

At ego ci[rn‘iVK [urn. ) Hoc eft, diuerfiingenq fum ab eo, quod exigitlex, Quafi dicat,lex quidem ad uiram facit rede, iuftitiam fpiritus exigit,ueruin. ego plane deprauatus fum,ut illi obedire Si reipondcre nequeam.

Carnalis efle dicitur is, qui concupifcentqs carnis deditus eft,prauis u/z dclicet Si corruptis affèdibus.Nam hicnon damnatur creatura carnis, ne«^ deiyderia ilia quæ in carne funt naturalia,fed magiscorruptio naturç noftrÇr per qua cäro,in fe bona,Sicreatura Dei,uïciata eft prauis affedibus dita.Sedhac dereinfra cap.s.latius,

Venùnddtusfuipeccatum.') Hoc quidam tntclligUnt adiedum efle declarandi ■gratia,quid fit effe carnalem. Nempe non idem quodeffe hominem, fed efle pcccato fubiedum Ahj intefliguntdidum effe per modum exaggcrationis, quafinon folum fedicateffe carnalem, id eft uiciofum, fed lege quadam Si ui ad peccatum cogenteoccupatum, ut fui iuris plane non fit, more manciz piorum, quorum ÔCfimilitudine dicit Cc fub peccatum, id cft,pcccandilibiz dinem uenundatum eire,boceft,bomincmpeccati captiuum. Qiiicquid fit, utracp fententia uera eft. Nam is eftoarnalis, qui fub peccatum uenimdatus eft. Sc carnalium ea eftcondiriojUtnon folum ament mala,fed SCuiquadam amp;nbsp;tyrannidepectati nolint uelint ad peccandum rapiannir.

Qjjod crtbtt dgOy'non ngfiojco. ) Ifta not! pertinent ad id, quod dixit. At ego earnalis fum, quod deinnata uiciofitate dixit, fed ad id quod dixit fenon agnofeere, non probare, ca quæ facial, uidclicet mala ♦ Declarat enim addudam mancipq fimilitudinetn gt;nbsp;quam ideo induxit, ut oftcndcret fe captiuum

■ \

À D ROMANO S.’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;içç

A capttuutn fub peccato,inuitum facere quæ mala lüntjcoftfcientia ei interno homine réclamantelegiDet confentiente.Hocautem «dco facit, utob' oculosexponat. Vim, mahtiam QC tyrannidempeccatijomnemc^malicul/ pam in illud reijciat.

Ambrofius cum ueteri interprété Iegft,non intclligo. Et exponft bis uerbis. Qiiod operatur non intelligit, quia ahud per legem fe fcire ui/ detjSC aliud agere»

Chryfoftomus difputat,quomodo fedicat Apoftolus ignorare quod mä lumfaciatjcum nemo fit qui unquam plane ignoranter peccauertr^äC ipfe fa teatur fe facere malum, iedinuitum, magisautem confentirelcgi Dei, quod bona fit, quæ uerba certe funt non eins qui nefeiat fe delinquere, fed qui ont ninointelligatlècôtra legem Deiquod malum eft facere.ConcIudit ergo A* poftolum loqui non de omnimoda ignorantia, fed magis de tenebrofa qua-' dam ucrtigine,qua fe dicat obuolui, corripi, uiolentiamq; pati, ignorantem quomodo fubuertatur.Non quod non intelligat fefubuerti fiC corripi ad ma lum, fed quod nefeiat, quomodo id fiat quemadmodum SC nos dicere folcz mus,fi quando contraanimi fententiam in faâum aliquod rapimur, cum diz cimusjignoro quomodo ille uel I'lIe cum ueniret, co me corripuerit, cum taz menhisuerbis nonprætexamus ignorantiam, fed deceptionem quandam cafumtç SiC infidias obueniftefignificemus.

Ad eum modum exponit Icronymtis, per fimilitudincm hominis ine/ briatijdicensjquafiinebriatus cófuetudinepeccatorum,ignoro quod facio.

VERVM QVOD SEQVlTVR*

eniinquoduolo,hocßcio, fedefuododi^hoefrdo.) adteclum cft declarandigrätiü quomodo non agnofcatmalefadîa fua. Nempequod non fentiat de in teller’ du,fed magis de uoluntate. Alioqui dixiifct.Non enim quod intclligo faciO» R fed quod ignoro,hoc facio. lam cum dicat ft facere quod non unit, ÔC quod odit,8C quod unit amp;nbsp;amat,nonfacere,fatis apparet fc non loqui deignoranz tia, fed magis deco, quod contra animi fententiam inuitus obediat tyranz nidipcccati,moremancipn, quod ad ea nolit uclit cogatur, quæexigit libi/ do tyranni. Non enim difputat hie aliud, quam de ui ÔC tyrannide pcccati. Itacp illud Qiiod opcror non agnofco,nihil eft aliud,quam non approbo,n3 Uolo,non placet. Qiiidam facere ex ponunt pro concupifcere.

Si ucrojquod non uoïo hoe facioiconfentio legfiquod bona (Ïc.

lam colligit ex præmifsis. Et primum colligit innocentia tam legis Dei, quam interni fui hominis, utricç cauflam mail adimens. Qtiafi dicat. Per id quod deteftor mala,quæ inuitus contra legem Dei fubindc admitto, manife ftum eft, quod legi Dei, ut bonæ, bonacp præcipienti confentiam, teftimoz niumq; illi præbcam fandlitatisjbonitatis et iuftitie. Qiiomodo igitur illi cut pam mali adferiberem;'

Eft autem potentifsimum teftimonium quod legi datur, efte illam bona, fanflam ÔC iuftam,cum datur ctiam ab eo,qui contra earn dclinquit.Pcr hoc cnim oftenditur bonitatem legis adeo cfte irrcfragabilem 5C manifeftam, ut non folum ij, qui contra earn non peccent, fed ipfi peccatorcs cogantur earn agnofccrc.utut contra earn délinquant, etiam turn, quando in earn pcc/ cant. Vide quàm potenter fe purget ab ea ftifpicione, qua premebatur, quafî legem Dci contcmncrct ÔC damnaret.

Nuncaut non iam ego perpetro illudjfed inhabitansin me peccatu» lâ colligit quod altcrûeftin haccaufa.nêpefilexinfons cft,infons eft et in tern’homo legi colentiês.quisfit tande in culpa.quodmalû fit Itë.Si quisrO get,qui fit ergo,qd malû facis c3 illud odias,et legi dei côfentiascRefpondeC per trâslaiionê crucis nô iam ego perpetro illud led inhabitâs in me pcccatQ, id

COHHENTARII

id eft,ukîum corriiptæ naturæ,uis ilia ad mal um rapicns*

Et ut tyrannidcm i(hm QC uiolentiam peccati euidcntcrcxpnmatsno dt/ ci't,cxiflcns tnmepcccarum, fed mhabitans in mepeccatum. Nam oftendiC ucrbo inhabitandi plenum in fe peccati obtinere dominium, pcccatum quafi federn fuam in fefixifTe. Malum nulquam potcntius régnât, quàm ubi fedem fixit, idquoduiderecftintyrannis.Ita contrario modo dicitur Deus habitalîe in medio lfrael,eo quod in nullo alio populo bonita'tem ftiam tan/ ta cuidêtiadeclarauitatqî inifto, iuxtailIud.Nonfecittaliteromninationi. Hoc fenfu fæpcnumero uerbum habitandiin feripturis ufurpatur-Cum itaqj ucllet ApoHolus deelararc peccati in feuim tyrannidcm,dixitilludin fc habitare,uclut in proprio domicilio,atq^ita plene regnare.

Noui entm quod non habitet in me,hoc cft.in carne meabonum.

Qtjia dixit,inhabitare,id eft,regnare in fepeccatû, probat illud per con« trarium.Nempe per id quod certo feiat ÔC expertus fit, quod in fe non habi/ tet bonum. Ciim ergodomicilium fuum feiat uacuum elfe à bono, necefte eft ill t e habitare malum.

Et uidequàm iterum caufeutaruruerbo babitâdi.Nondicit.Noui quod ïion fit quicquam in me boni. Nam unde alioqui approbaret bon a, dete/ ftarctur mala,confenricns legiDei,quod fitfancla iufta amp;nbsp;bona,fi nihil in fe boni haberctfSed, noui quod non habitet in me bonum. Hoc eft, quod id quod bonum eft,non regnet in me, non potiatur imperio cum illud in fe ra/ puerit pcccatum,fitqi uoluntas,quod bonumeft expetens,no libcra, fed in/ itrma à coadîa fuftinens poteniiam tyranni.

Deinde, diuidit fe in carnem ÔC fpiritumî'uel hominem externum 5Cin/ ternum;Ut doceat qua fui parte fedem fixent tyrannis peccati,amp; qua malum . ipfenon operetur fed magis deteftetur- Idco illud,in me, exponit dicens, id ■eft,in carne mea. Intcliigit autem per carnem hominem externum, anima/ Icm ilium,qui quae Dci ftint, non fapit. Ne craftam illam carnis fubftantiam tantum intelligamus. fed magis totum hominem cum anima amp;nbsp;corpore, quatenus ex carne femine mafculinatus eftjlabepcccati originis uiciatus éf corruprus.

Ethocquoquecautionem Apoftoïicam reïipît,qaodnoftdicït carnem fuam operari malum,fed pcccatum in carne inbabitans,ne creatüra Dci bo/ nam damnare SC hærcticis errorum anfam dare uidcatur.

Nam ucllc adeft mihfiat utfaciam bonum,non reperio.

Déclarât habitandi uerbum, quatenus dixerit in fe non habitarebo/ tium. Qiiafi dicat. Voluntas quidem ad bonum inclinât, atque hade/ nus eft in me bonum,ticrum non ita,tit quod bonum uolo prçftare pof/ ftm. Earn facultatem inmeUon reperio.itaque bonum inmenon habitat, id cft,regnat,fcd pcccatum.

Ambrofius iftam uoluntatem ad bonum tribuitnaturçhumane, id quod fane eft intelligehdum ÔC caute Icgendum, de natura humana qualis uel pri/ mumeftinftitutaSC conditadiuinitus, uelpoftea per gratiâreftituta. Nam iitcftuiciata pet pcccatum originis, non folum non facit quod bonum eft, fed ne approbat quidem, quin magis abhorret, inftar febricitantis cui etiam dulciaamara uidentur.

Et Apoftolus ipfouerbo adiacehdi refpicere uidefur ad primordia cœlc/ ftis gratiæ,undeacccperat,utapprobaret bona,dcteftarcturmala, confenti/ ret Iegi,diftentiret peccatoNon enimdicit,Nam mihi agnatumeft,fed adia/ lt;et7ra^xx«t(u,quod bonum uolo amp;nbsp;malum odi.

Non enïm quod uolo facio bonu,fed quod no uoïo malum, hoc ago.

Repctitfuperiora, probans quod dixitfacultatem faciendi bonafenon reperire in fe ab effedlu ipfo. Cum enim placèrent bona, uelletqh bonum eu* pide

A D R o M A N o y» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’^7

A pidè faccre, diTpIiccrent mala,nollctcß ea admitteregt; tarnen bona non fa/ ccret, faceret ucrd mala,quid aliud rdinquitur quam, licet adeflet uoluntas ad bonum, non adfuifle tarnen præftandifacultatem f Nam omnino adîus, qualifcunqueexuoluntarefequitur, fiadfic facultas faciendi. Itaenim com parati fumus, ut feramur in ea quas lubent. Quod fi diuerfum fit, in caufia eft imbecillitas præftandi, quæ eft ex potentioribus amp;nbsp;alio cogentibus imz pedimentis acremoris •

Si uero quod ego non uoîo hoc facio,non iam ego pcrpetro illudjfcd inhabitans in m e peccatum.

Refumit conclufionem, qua cuîpam oinnem etiam antea in peccatum tranftulit. Quafidicat.Itaquemanifeftum eftculpam malihuius, unde mi^ hi obtigit mors, nec ex lege efte, neque ex animi mei fententia, led ex ui ÔC malicia inhabitantis in me peccati. Vnde liquet me uenditum efle 06 capti/ uum fubpeccato, unde omne hoc malum nafeitur.

Ad dilucidiorem caulîæ iftius dec?arationem, id quod St? ab alris annota^ oferiuHai turn eft, obferuandi funt tres gradus fandorumperquosadpietatisperfez y« gr4Jut dionemdiuinitusducuntur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iMamp;orum*

» Primus eorum eft, qui inflarebriorum fopito aliquandiu omnietiudicio Ôl affetftu bonojin peccatis uiuQt, nondû affedû fuum in illisagêtelcgedei.

» Eorum eft, qui yteunque ad fercuerfi, iHumfnaro tarn iudicio rationis amp;? immutato aftetflu quod bonum eft cupiunt, atque ita legi dei confenfiunt condeletftantur, amp;? malum deteftantur quidem, Herumpræualenteadhuc peccati tyr2nnide,ad mala trahunturinuiti, ideoq? bonum quodprobant cupiunt 55 uolunt,nonfaciunt,ma!um quod odiunt SC fugiunt,hocfaciunt, reclamante confeientia, longe aliud ditftanteanimi fententia. Plutarchus g deuirtutemorum,ucrum quidem dicit, quodqueriturad hunc modum.Hei hciccelitus inueclum efthominibus hoc malum, quod quum quis meliora uideat probetep, détériora tarnen fcquitur. Nam reuera hoc ita habet. Notl eft tarnen hoc malum cœlitus inuedum.fed ex naturæ corruptione.Nifiex/ ponas iuxta iilud, Conclufit Deus omnia fub peccato,ut omnift mifereatur.

Ad huncgradum referenda funt, quæPaulus hic fuo exemplo difputat.

In ifto régnât collucftatio carnis 05 fpiritus. imodominium adhuc caro obz linct, reludante quidem fpiritu, fednondum præualente. Spiritus agnoz feit uoluntatem Del Ô5 probat. Agnofeit exitiofum efle, dclinquere contra dominum. At caro contra, quæ iucunda iunt, efleperfequendaÔ5 ufurpanz da. Cum ergo dominetur in carne libido peccandi, fit ut indicium fpiritus fuccumbar,præLnIeatueràfcnfuscarnis, atqueita contra animi fententiarh in peccatum ruatur. Etquod hic dico, defenfu iucundo carni,idem fentien* dum eft defenfu timoris, per quem aliquandoiudicium retflum fpiritus fufz focatur. ExemplaftintadulteriumDauidis, Ô5 negatioPetri.

Perftringendi funt hic Anabaptiftæ quidam impoftores,qui peccata fua excufantcsjdicunt. Non ego, fed caro mea facit hoc, interea omnium iudiz ces 35 contemptores.

’ Tertius eorum cft,quidomita85uiäapcrfpiritum faniftum peccati ui fiC malicia,in libertatê iuftitiæ adferti funt,ut iam non obediât legi peccati, fed legi fpiritus regnantis in membris ipforum,05 habeant utranc^ Ô5 uolendi et perficiendi facilitate, de quo gradu aget capite fequenti, in quo plane declaz rabitur uirtus et gratia Chrifti,a(flusq} Ô5 opus fpiritus fanefti in credentibus» de quoprophetæ plura ad nouum teftamentum profpicientes pfædixere.

SIMILE F O RN I C A T O Ri S.

Habentautem ifti gradus no fecus, quàm fiuideas hominem fornicatioz r»is fpiritu aliquandiu raptum,fcortum quoddam immundum deperire,refe lt;flo omni pudore, iudicio redio, dC affediu honeftojquem,donee tail's eft^nul

o h's

■s« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMHENTARTt

lis queas rationfbus ad odium immiindicfæ ÔC amofcm pudicitiæreiiocarc. a * Detndepofteaquàm æftusiliéItbidinis aliquantifper inclinauit, uideas in fcreuerfum agnofccre qutdem tuTpirudincm mail, atque nonnihil pudo/ rcaffici, deteftaricpfcortatioftemfuani, de matn'monq honeftate eogtta? re,tterum nondum plane receptiri canere,neque defiliere pofTe, eo quod ad/ hue rapiatur longe confuetudiùis ui amp;nbsp;habitu iam contrado, fed reclaman/ te, licet fruftra, confctentia, contra mentis intentionem ptiftinas fcortandi fpurcitias fedari, utliceat intelligerc nonipfuinhoc faccre, fedpræualeiîS in carne ipfius malum.

f Tertio uerb gradu, cum iam extingui ccepit feruor libidinisySx^ altius ra* dices agere amor honelli,fiC deteftatio l'mmundiciæ, tum primum cernas iP Ium in uniaerfum ualedicereprillinæ fpurcitiæ, fefei^ matrimoniohonello totum addicere,amp;: iam nÓ folum uclle,fed 5C polfe quod primum ne uolcbat quidem,Slt; poftea cum uellet,nondum poterat.

Ad ilium omnino modum habent èc gradus illi per quos fandli ad liber/ tatem fpiritusducuntur. Nonpotcft autem cutquam ex ipfis certum tem/ pus adfcribi,cum omnia hæc agantur infcrutabili iudicio éi fapientia dei.

SccSdi ordinis exempIS ufurpat hic Apollolus, prop ter ca quod in illo quide ollenditur uanifsimam ene fiduciam, quam ludæi fibi de iullitia çx Ie ge acquirenda conccperant.Nam in ilto gradu lex omnibus intentatis uiri/ bus nihil altud agit,quam at malum reddat peius, SC córdentiam reddatan/ , xiam ÔC afflitflam, tarn abell utpacificare coram Deo u al eat.

Rcpen'o igitur Icgc, uoleti mihi facerc bonu,quod mihi ma!« adiacet.

EXPOSITIO.

Pertrai^lata iam 5C excufla hac cauira,de ratione et effèt'ïu legis Defidec^ Ui Sc tyfannide peccati, ad finem tendens, conclufionem molitur, quam du j ctt ex præmifsis quidem,uerum fuo more adiccTis rafiohibus SC propria ex/ pcrientia iterum probat SC declarat. Dicitftaq;.

Reperioigiturlegcin-J Locus ifle omnino obfcurus efl Sif uarie expófitus.O/ rigenesnó hic tantum defydcrat in Apoftolo ablólutiorem eioquutionem.' Et cum illo nonnulli alq putant hic Paulum non fan's exprefsifle quoddicHu rus erat. Videtur éhim delegealiquid uoIuilTe dicere, quod tarnen non ex/ prefsit,ut necefiefit aliquid fubaudire, non exprefle pofitum ad hunc forfan modum. Comperioigiturlegem Dei hoemihiconipicuumreddere,quod malum mihi, bonum facere uolcnii, adiaceat. Atque ita una didïione adie/ dlauidetur-illa obfcuritastolIipolTe. Erafmus lucem illi adhibiiitper præ/ pofitionem per, cum ita uertit. Reperio igitur per legem, quod uolenti mi* in'faccre bonum adiaceat malum. Verum in iftaledione uidetur abunda/ Uibi‘ repronomen mihi, quod femel pofitum iatis elTet, nili fit geminatum pro/ ptcr geminum hominem in Paulo, utcuique finim tribuatur, internobona uoluntas,externo adiei5um malum.

Hacfenrentia Apollolus ita colligit. Itaque hac cauiîaundiqueSCdilb genter'examinata, hoc infumma qu'am certifsimeper legem, quafi'Lydium quendam lapidem compelioj quod, dum bona quæ lex præcipit, appeto SC facere uolo, malum mihiadtacear,hoc eftubiqueconcurratingenïj mei pra uitas,ô6 malilibido,indiuerlumrapiat.

Sunt qui didïionem legis,hoc loco,non delege Dei, fed magis de pccca* ti ui SC tyrannide ad malum rapiente exponant, quafi dicat Apollolus • In/ uenio igitur uel experior legem (uidelicet in carne mea) SC coadionem quandam, ex qua nolim uelim, ad malum rapior, utut bonum facere cupiä»

Prior iententia magis quadratpræcedentibus, quibus docuii quomodo per legem fit cognitio peccati.

Poflerior uerb proipicit ad fequentia,quac legem peccati exponunt. Non tarnen ita gt;nbsp;ut nihil faeiant cum proxime præcedentibus, in quibus ofiert/ flitle

A D R o M A N o • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;K?

dît fefaciiîtatem faciendi boni non habere«

Condeledlor cm'm Icgi Dehfecundum internum hominem^

Præcedenti fententia duo dixefat i Primum, quod habeat uoluntatent faciendi bonutn.De quo 5C aliquotics antea tneminir) quod bontim uclitjS^ quod legi dei confcntiaf)5C quod malum nolit«

Akerum, qiiod bonam iflairt uoluntatem impediat nriatum cofrtiptæ ha turæ,quod cxperiatur fibi adiacérê.

lam ilia duo per iinmorationem amplius declarare inflituit. Qiiod itaqué dicitjCondelc^orcniin legi dehfecundum internum hominem,pcttinct ad primum membrum, quo dixit fe uelle bonum facerc, quod ifta fubiecfîa de/ clarationeilluiiratur,dlt; docetur Primum, unde habeat ikam uoluntatem âd * faciendum bonum. Mempenon ex naturaîi inclinationcj ut quidam dic'd/ tant, hoc omnibus inefle mortahbus,ut ratione ducantur ad appetcndüm ea quæ funt bona SC honefta, fed ex CortdeleLÎationcIcgiS que cette non poteft naturale 2C generale donum efle, fed omnirto eft opus gratiæ dciincledîis. Animalis enim homo, non fapit ea quæ Dei funt, imoncpoteft quidemu. Cor. 5. Sinon intclligic, quomodo conientiret legidei, quod bonahtilmd quomododelcdiareturilla.^Repcrias ertim fdrfan quirCi borta*, quam agno feant 3^ fateantur efle bonam,tarnen non côdelcdîentur. R,e(flc itaq; ci quod dixit iè bonû facere UelIe rationis uice fubiccif,Condcledor enim legi dei.

i Deinde, quoniam uidebatur fibi ipfi non confentire, quod totics afTeriC fe bonum uelle confentire legi,SC mala detcftari,cUm tarnen adiungat fe ma hfacere SCmalum fibi adiunCîum habere,quæ in unoSCcodcm fiarenon pofTeuideripotcrantjideo adqcit,fecundum internum hominem, oflendens J qua fui parte Uel quatenus fit animäruS ad faciendum bonum * Intelligit au/ temper internum hominem,non animam uel fpiritum tantumifed totum ho rninem, quatertus côfcat et anima SC corpore cum omhibus fuisuiribuS.Vo caturenimtotus homo iuxtaquod affcaiis efl. SiuiuitSCalïîciturinnoua/ tioneipiritus, ifa ut mens 5C ratio dueflui fpiritus obediat, iam totus homo cum corpore SC anima fpiritalis, nouus, intcrntisq; uocatur. Si ucróafFici/ tur uetuflate carnis 5C ex corrupto iudicio St: appetitu uiuit mens hominis, nulla renouatiois luce perfuia, exfernushomo proptcrca quod externis tan* turn Sc carnalibus deleCîetur,appcIlatur«

Veteres per internum höninem,hoc Ioco,intelligunt rationem,animum, inentem, cui dartt naturalem luccm cognofeendi SC affetflum approbandi SC appetendi bonum amp;:honcftum, fugiendiq! mälum. Rec entes fere omnes re clamant, SC per internum homirtemhic intelligtintnouam creaturam, aflez runttp Paulum ifla defe non,utin naturaliadhuc SC animali iudicio SCaffez Clu agente » Sed iam conuerfo fcribere.

Hoc liquet. Quod hie uocat internum hominem, fecundum quemfediz citcondeleClarilegi Dei, idem infra uocat mentem, 5C confenfum iflum ac condelecflationem in legem Dei rapientem, uocabit mox legem mentis fuç. ex quibus quidem certum efl,quod ucteres dicunt internû hunc hominem eflèanimum,mentem,fine ratione. Verum iuxt'a non fequitur quod fit mens ut eft adhuc animalis, nondum couerla^ rtondum fpirftu dei illuftrata 5C pur gata.Illa enim certe SC fifimulet aliquando cohfenfum legis dei, condeleCîaz ri tarnen illi reuera non poteft. Proinde malo Cum recentioribus internû ho mine Pauli intelligere nouam creaturâ,mentê rcgcncratâamp;: fidepurgatam.

Video uero aliam leocm irt mcmbriâ mets rebellantcm leqi mentis tneSjSJ captiuum reddentem me legi pcccatfiquæ eft in membris mcis.

Declarauit ingenium interrti hominis, cuius indicium SC affeClus funt nd bonum, condcleClantis legi dei.Iam fubrjcitdeclarationem coriuptæ naz turat, peccati originis, uiciofæ SC peruerfæ libidihisj cuius culpa fit, ut duz

Q » lt;ftugt;

élus iHe internihominis ad bonum pr^epcdiatur, 2é homo captiuus ftib pcc^ cato dctincatur. Dicit itaquc,Scd uideoaliam legem inmembris meis.

Ad intelledlum uero Iniius loci,primum obferuandiim eft quomodo di/ ûione legis Apoilolus hic ntatur. Non cnim ufurpat earn hoc loco pro ftri/ ptura aliqua, uel foipto mandato aut ftatuto, fed per metalcplim, pro ui ÔC coacfîione, cui fubtjciatur quifquamad obtempcrandiim, quemadmodum ftatutislegalibus fubqciuntur fubditiciues,utfaciant quæ illapræcipiunt. Itaque lex mcmbrorum, lex mentis, lex peccati, nihil aliud efl, quam a(fîus, impetus,ÔÔuis uel uolendijuel nolendi, uel affedandi, uel abhorrendi, fua/ dendfueuel diffuadendi, impellendi uel rctrahêdi, quæ eft in membris,men te, 3C peccato in carnenoftra inhabitante, utlex mentis fit didamcn ill vid SC iudicium mentis illuminatæ,præcipfens quebona,SC uctans quæ malaftint, lex uero peccati Gt imperium libidinisprauæ, ud libido ipfa pcccand!,pra/ lia SC pvruerfa uoluptas.

Lex autem membrorum,quam hie facit tn iniftram 5C quaft fatcllitcm Iclt;= gis peccati, unde captiuamur fub legempeccati, quid hie fit, no poftiim cer to definire. Ncque uideo quideerti colligendurn ftt ex his quihanc Epifto/ lam expoftierunt* Quidam hanc legem membrorû iï3 exponût, ut nihil difz fcrat alegepeccati, quafiidem fit lexifta mcmbrorum captiuans (ub Icgem peccati,quod lex peccatï.

Origenes dicit efte cocupifcenliam Sc dcfyderia carnis,eo quod certum Gt illis nos ad peccandum rapi,uerum ex lege peccati nihil facit aliud,qu'am peccatum ipfum, SC de peccato italoquïtur, quaG de externo quodam pee/ catiopercïcum certum fitpecatumhicab Apoftolomagis uiciiiipfum cor/ ruptænaturæ, labemc^ otiginistiocari, quàm ahquodexternü malefaélum. Quod ft iequimur Orfgenem, ut dicamus legem iftam mcmbrorum eftc con Cupifcentiam carnis,uidendum eft quid uocemus peccatum, deinde quidlc gern peccari. Videtur enim aliud quid elFepeccatum,à lege ipGus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s

Dicam itacp quid hic fentiam,ahorum ftt iudicnim.Primum,legem mem brorum intelligo uim inam,ÓCimpulfum, quo agunturmembra noftra ( UO'' co autem membra hic non folum oculos,aurcs,manus pedes,linguam amp;nbsp;re* liqua externa corporis organa, fed animi quoqueuircs)cui membra obc/ diunt iubenti SC agenti. ca uis in homine ipirirali eft regenerata, in carnal/ uiciofa uoluntasNon enim inuenio aliud,undercganrur membra noftra,n» fi eximperio uoluntatis.Quia ergo hidoquiturnon deintcrno,id eft, noun Sc fpiritali, fed de externo SC carnali homine in cuius membris dicit fe uide/ re aliam legem, quærepugnetlegi mentis, uidelicet iamilluminatæ ac reno/ iiatæ, puto legem iftam membrorum nonnouifcducteris hominis efleper/ uerfçuoluntatfs imperium,euimirum in modum obediunt ipfa membra,ita utantequam intclligas, iam illi minifterium obfequentifsime exhibuerint»

Hanc pcruerfam carnalis hominis uoluntatcm nihil tmpedit cum Origene uocareconcupifccntiam, uteius contran'umftt aliaconcupiftentia quæeft ^41.5. mentis renouatæSCfpiritus, de quo Galat.s. Caro concupiftit aduerfus fpfz ritum SC fpiritus aduerfus carncm, hæc enim Gbi ipG aduerfantur ut non quæ uultisfaciatis. Vtrobiqueuolunta's,utrobique concupifccntia, quare' guntur uel interni uel extemi corporis membra, illic ad legem Dei ifihic ad icgempeccati. Iftadominansmembrisuiciofauoluntas,uerfit‘nauis concuz pifeentia, ideo lex membrorUm dicituf, quod in illis dominctur, ita utnon faciamus quæ uult lex mentis.

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Deindede lege peccati ita fentio. Primum, peccatum intelligo hic nulz

Ium aliquod externum opus, ncque aliqucm aneClum animi, neep irain, ne* que odium, neque amotem, ncque gaudium,ncque timorcm,nequc concu* pifeentiam, fed unam iftorum omnino Corruptionem origfnalcm,que eft eX traduce Adæ propagata in nos. QuemadnTodum maliciam 5C peccatum at boris malae non dicimws effe wd frudus, ucl folia,«d córticem,ucl ftipitem, uel

AD ROMANOS.

|6*

, A Uel hnmorcm, uel ucnas humonitn fed corruptioncm magis fnfccîîiotîetn humons,que ell,ex radicibus,undeprouemunt mail frudus.Itauideh'cetôd hoc loco peccatumcft,infedio l'ila ÔC corritptfo onginah's quauiciati funt omncs noftri afFedîus, qui ut naturales funt,ita mah' non funr.Necç eni'm ma lum eft côcuptfcere, cum et fpîntuS concupifcat, heq? malum eft irafci cum frafcatur Deus,humano more loquendo,ne(^ odium malum eft,cum Da uid. Pcrfetfîo odio profetjuutus fit hoftes Deii fed iftorum SxL ah’orum affez duum St defyden'orum peruerfitas, eftpeccatum, eft malum quodfibi adelz iedicit Apoftolus.

Legem ueropeccatihuius,nihilaliud mtclligo, quam ui'mamp;f efficaccm ipfius potentiam. Si enim eflet in nobis infirmum peccatum hoc, id eft, corz ruptio et uiciofitas afFe(fiuum,ut no cogeret nec rapcret in obfequium fuum, membra noftra lex Uli adferibi non poflet cum deeftet obedientia, SC effet ni h tl aliud quam emortuum quoddam malum.

Irac^ mco fenfu lex membrorum captiuans externum hominem fiib fegö peccati,eft uiciofa ill ƒ us uoluntas uel concupifcentia pcruerfa,ideo lex diaa quod uim faciat ÔC captiuet.

Peccatum eft infedio óó corruptio cartiis noftræ,affèlt;?ïuumq5 naturalium, quo extra ftatum Ô6 conditionem naturæ rapiuntur amp;nbsp;peruertuntur.

Lex peccatt, eftinfcëïionis corruptionishuiusuisSC uiolentia, Uel libido pcccandi.

Sunt qui legem membrorum dicant elTe uim Ôf poteftatem Satanç quam in nos habeatà peccato originalfiamp;C qua ditfius fitprinceps huius mundi.

Mifer ego homo.Quis me en'piet ex corpore mortis huiusC

Deplorationem cum exclamatione intcrmifcct ifti difputationi antequa ® inferat finalem conclufionem, quauidelicetexprimit anguftiam animi caz ptiuitatemiftam SC peccati tyrannidem fentientis aegemerttis. Vocatautc corpus mortis,corpus illud peccati,ueterem hominem,pcccato et morti ob* noxium.Vt mortem hie intelligas æternam iIlam,qUæ peccati ftipendiueft*

Qiianquam putem mortem hie propter adicóam fpecificationem, qua non fimpheiter dicit, ex corpore mortis, fed mortis huius, nihil aliud effe, qu'am captiuicatem iftam quam déplorât, quæcertehomini ipiritali SClegi dei eondeleâanti omniS eft amarifsima amp;nbsp;ipfius mortis inftar.Quemadmoz dum ôf nos Germant folemus ea mortem uocare, quæfummoperedeteftaz mur quidê,fedinterca effugere ncquimusjDjf '»vnHwir Sbitter todfein,Sic Sufanz na dicebat, fi hoc egero,mors mihi eft.

Qiiod autem non tantum dicit, Mifer ego,fed addtt,homo,habet empha hm, unde admoncmur iftam miferiam effe humanam, intelligamusi^ quid fit effe hominem.

Quod autem exclamat Ôd fufpirat pro liberatione ôsf ereptione,dicens, pkt, quis meliberabit,nonfolum indicium habet animi anguftiati öólibertatem fufpirantis peccatiferuirutem deteftantis, fed SC inuidam SC infuperabile peccati tyrannidem notât,ex qua nequeat fefe eripere,quifquis illi fubieÓus cft.Imo ctiam hoc habet quod oftendit inflrmitatcm legis quæ hominem,fi-bi confentientem ÔC condeleSlantem à ui peccati liberate nequeat, ut necefz fefitdiorerpiccre. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;obsim