Dit boek hoort bij de Collectie Van Buchell

Huybert van Buchell (1513-1599)

Meer informatie over de collectie is beschikbaar op:

http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

• • de rug van het boek • de kopsnede • de frontsnede • de staartsnede • het achterplat

This book is part of the Van Buchell Collection

Huybert van Buchell (1513-1599)

More information on this collection is available at: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

• • the spine

• • the head edge

• • the fore edge

• • the bottom edge

• • the back board

109

Offiana Petri Bruhachij, a

D, X L 1 i i j ,

° nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;KVT«»*

iiKÿyct Tcey Tr^xynKTi«, nelt^

ÖRNATISSIMO VI'

RO D. NICOLAO MAYRO IVRB confuko èi. Cancellario Vuirtcnbcrgen, domino 8d amko fuo, S, D.

TSI EAPORTASSIS RERVMMEARVM conditio cfl:,uir amplifsime, ut hoc dedication« meg officio magis grauari, q ornari poffcs,nolui tarnen committere, utnon humanitatistuc bene/ uolentiam,quam in me multis argumentis decla/ ____I raffi, publice agnofccrem, nbsp;nbsp;qualicunqp gratitu/ dinis fignificationeteffarer.Cum aût ea fit inteoritas acmodeftia tua, litmagis cupias beneracere , quàmobbenefaéla humanis laudibus prædicari,non hoc iam agendum mihi uideo, ut uirtutes tuas pluri/ bus commendem, fed ut hunc Mofaicum librum, quern commenta/ rio,pro mea tenuitate utcunc^ cxplicui,pio Lciffori commendem, ac ftatum eius brcuiterperffringam,Suntenim imperiti quidam homi/ ncs, qui earn operam fuperuacaneam ac inutilem putant, quæ uel in legendis uel in explicandis Mofaicis libris impenditur, amp;nbsp;quia in qs Chriff i aut Euangelq nomen difertis liter is non continetur, fenciunc eos ad Chriffianos Euangelq feCtatores nihil prorfus pertinere* Sed fi quis reffo fpiritu hos libros excutiat, inueniet^fe(ffo in ipfis Chri Rum amp;nbsp;Euangelion eins, fi non tarn perfpicue, certe non minus ueré acpræcipue, quam in libris noui teffamenti, prædicari. Ac de alqs quidem Mofi libris alias^nuncautem de Secundo libro, quern ï^olt;/lsv uocant,pauca quædam dicemus, Nam qui in hoclibro, non niii lu/ daica amp;nbsp;a Chriff ianifmo aliéna tracffari exiffimat,næ ille facrorum li/ brorum cenfor ineptifsimus fuerit» Chriffus enimSd Euangelion e/ ' iusinExodo tarn diligenter docentur amp;nbsp;illuffrantur, utfifua rebus uocabula dareuolueris, hunc librum, Chriff ianifmi potius catcchif/ *T'um Exodon diceres.Nam primum omnium, quo ffupenda ilia omnibus feculis decantata liberatio Ifraelitarum ex Aegypto,relpi cit,nifi ut conferuaretur prædicatio Euangelq de Chriffo ; Ifraelitsc enim liberati è tyrannide Pharaonis,in proprium politise corpus di/ uino beneficio coaluerunt,non ut maieftatem tantum humanam con/ , fêquerentur,fed ut effet populus,in quo promifsio, Abraæ,de bene/ dicfto femine,qui eff Chriffus, didla, publiceconferuaretur. Quid autcm agnus ille Pashaiis amp;nbsp;cærimoniæ eius aliud funt, cp concio de cruce,0lt;?morte,adcoc^ de iufbficatione fidei per fanguinem Chriff i,

a q

T I» I s T o L A

quod cfl: ipfiTsimum ChriQi EuangelionC Vt nibil interim dieam de aqü’aVp’eira,amp; pluuiacocleftismanne,queueteribus lib’s patriarch is Chriftum ob oculos fidei pofuerunt certe ipfa Dccalogi » in quo ta/ men non nrfi lex,per quam eft peccatorum agnitio » continetur, pro/ mulgatio,ad Chriftnm mediatorem remittit. lam, fi in medium pro/ cedat Aheron, non folum cum ritibus amp;nbsp;ueftimentis confecrationis fuæ, uerumetiam cuin omnibus facrificijs fuis, quid obfccro, fi pro/ be iudicaueris, aliud nobis offert, Chriftum amp;nbsp;Euangebon cius de gramita peccatorum remifsione per fidem C Non cnim ea tantum Iacra,quç in hoc libro commemorantur, fed omnes pene cærimonig, qug in alqs libris Mofi recenfentur, 8^ in Ecclefia Ifraelitica ufitatg fu cruntjin hoc diuinitus inftitutæ funt, in eftent pro cius temporis rati one condones Euan gel q Chrifti, ac tantum abfuit, ut fignificauerint iufticiam contingere propter mérita operum, quemadmodum hypo trite fentiunt, utfolam hancEuangelij dodrinam,uidelicet, q? iufti/ til ex falus continuant nobis tantum propter Chriftum per fidem,ma ximeomnium urlerint 8^ inculcauerint.Nam,q? Deus in aurei uitiiH inftitutione,tanta ira commouetur^ut de opprimenda genre Ifraeliti/ ca deliberaret, alius alps fortaffe uerbis iræ caufam explicabit, fed fi cam paucis aedifertis uerbis cdicere uolucris,nihil aliud dixeris , cp qj hacc aurei uituli inftitutio fuerit ipfifsima Chrifti abncgatio,0v ab Euangelio eius defeftio.Cum enim Deus tanra grauitate, tantaqgt; fe/ ueritare exigit in lege,ut Ifraelite in facris faciendis, hoc tantum faci/ ant,quod ipfe pr^cepit,nee addant quicquam, nec minuant,5lt; nec de clinent ad dextram nec ad finiftram, hoc certe unum requirit, ut non ahum qugramus mediatorem,iuftificatorem amp;nbsp;feruatorem , eum,, quern lacra uerbo Dei inftituta 8i. commendata,predicant, nec aliam (alutis dodrinam agnofcamus,cp quæ nobis de gratuita fidei iuftifi/ cationepropter Chriftum, in facris accçrimonqs Leuiticis traditur» Hæc enim doftrinailla eft,qua fola,uera religio confiât,amp;qua ab cm innibusali]s,fisq3 imprjsreligionibusdiftinguitur, Hæc amp;nbsp;ilia do/ ôrina eft,quæ fola tarn maioribus,qui fueruntante aduentum Chri/ fti in carncm,q3 pofteris Chrifti iufticiam amp;nbsp;falutem attulit,ac perpe tuo afferet. Vt hanc dodrinam Satan aboleret, iam inde ab initio ex/ citauitCainum aduerfus Abelem, impulitlfraelem aduerfus Ifaac, common it Efau aduerfus lacob, inftigauit Pharaonem aduerfus Ifrae litas, irritauit Gentes aduerfus ludæos , excogitauitfadiciosGenti/ urn deos adue, fus uerum 8d uiuum Deum,inftaurauit impia facra ads uerfus légitima, obiecit deniep pfeudoprophetas ueri Prophetis, a/ dcoqj Pharifgos Slt; Pontifices,Chrifto ipfi Dominonoftro.Etquan quam hgc dodrina poft afeeufum Chrifti in cdPlum, maximi» amp;: ftu/

pendis mi/

N V N C T P A T o R 1 X.

pendis mirarulis conFirmata eft, Satan tarnen ita debaccfiatus eft în cam,ut non folum furore accenderit ludæos amp;nbsp;Gentes aduerfus Apo ftolos Chrifti, ueR^etiam femper deinceps exdtârit,in Ecclefia Chri/ fti,hærericos,quos uocant, necunquam definat exdtarc Annehriftu èi. fymmyftas eins,qui non tantum alienis amp;nbsp;ociofis dogmatis Eccle/ fiam ab hu fus doflringobferuatione cura ufu fenfim abducant,fed etiam aperto marte earn perfequantun Cum igitur in hanc tam necefz fariamEuangelq do(rtrinam,Exodifcopus,tam miraculis quàmfacris amp;nbsp;cærimonqs fuis præcipue diredus fit,exiftimandum eft,nos in le/* genda amp;nbsp;explicâda Exodo non minus in docirina Chriftianifmi uer lari^quàm fi Iibrum quendam noui teftamenti tradaremus» Atep bec maxima eft Exodi utilitàs,fed accedit hue amp;nbsp;alia, quæ necç ipfa filen/ tio prætereunda eft. Non enim adumbratur hic tantum ueritas Euan gelq de Chrifto, fedeonfirmatur etiam. legum ueflrarum politica/ rum autoritas.Nam q? Mofe non inflituerit nouam politeian in Ifra/ el, nifi acceptis ante amp;nbsp;latis a Domino Deo noflro legibus, quod in hoc libro rcccnfctur,an non perfpicué fignificat, que d Demo ft h en es uerifsime dixit, amp;nbsp;quod in ueftras leges relatum eft : Legem elTe iv^KiiecKcti e/li^ov éiùv : lam, quod in hoc libro, magiftratus, dq uocen tur,quo'd fententia corum in conuerfrjs ciuilibus, fententia Dei ap pelletur,hoc illud certe eft,quod Plato etfi Ethnicus cognitione tame naturalis legis hac quidem in parte præditus de legum obedientia grauifsimeait: usrxyTHv fots^iois vlt;rcev lt;/lovAiixv, Quid autem poteftre uerentiam erga publicas leges magis alere amp;nbsp;confirmarc,^ fi homi/ nes lentiant, fe deo obedire ft legibus obediuntC’Quod quidem non de uulgo tanturn, fed amp;nbsp;de magiftratu ipfo intelligendum eft» Nam quo'd Mofeadconftituendam Rempub« Ifraeliticam,prêter uerbi dei prælcriptum,nihil conatur,amp; quod Aheron, alienis facris prêter le/ ges inftitutis obiecit Rempub.Ifraeliticam periculo perpetug interni/ tionis,nonfolumadmonetnos, defedtionem a docftrinaEuangelq de Chrifto afferre exiciabilem pernitiem, quod antea indicauimus, fed etiam docet earn Rempub.pro fua ratione faluam fore, in qua lex fit domina magiftratuum,Slt;^ magiftratus ferui legis, earn autem præ fentaneum interitum manere,in qua lex magiftratuum, libidine op/ prefta,»y'«Ht'gof fuerit» Quæ cum ita fe habeant,iudicaui me tibi, uir amplifsime,offjcium non ingratum facfturum, fi tibi homini,prim5 pio,deinde iureconfulto in Reipub, adminiftrationeuerfanti;, hunc l»ibrum,in quo ueræ pietatis dodfrina tam diligenter tradiatur,amp; po/ liticarum legum autoritas tam perfpicue illuftratur,dedicarem. Cogi taui etiam hac occafione humanitati tuæ commendare curam amp;nbsp;pati o cinium rem bonarum Iiterarum, ecclefiafticorum miniftcriorum,

a iq

B F I s T o la.

r^am Ç cum fiue fuo quodam fiito, fiue improbifsimbrurn bominum maleuolentia, non folumbonarum literarum ftudia, quorum cultu amp;nbsp;negledu ftatcp caditq? Refpub» uerumetiam minifieria ecclefiaftiz ca, quorum incolumitate fynceritatc, tota eacp perpétua homi/* num falus conftat,tanto contemptu laborent, ut ea. uilifsimi etiam ho mines ne uitiofa quidem nuce,quod aiunt, digna iudicent, necefsitas ipfatamciuilis nbsp;nbsp;ecdefiafticae Reipub. urget, ut quod tu ha/

rum rerum patrocinium in ea regione, in qua honeftifsi mum amplitudinis autoritatis locum übtines,fuf

/ cepifti,magno ftudio adminiftres.Quod fax ' j ne pluribus tecum agerem, nifi feirem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. „ j

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;te pro tuaprudentia fatis ipfum

uidercj^neccflariumfit, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.... ;

ut qui in Rerumpub» adminiftratione ucrfantur, maxiz mambarum rerum curamaganu Vale ex Hala Sueuorum, xvrj.IulrjjÄn, MaXXXVUL

Joannes Brentius«

Index

INDE X.

I N D E X.’

B

^ccleßii

Eccleßa/ilfii

^cckfia (ide circu»icif.t

^ccleßa ittmanibui ChriflidtfaipU

Ecclefiaintret o'^dines diuifo

Ecctefii muniia chnflo contra oia aduerfa Ecclefia uera

D E X.

LfttjVrfrttw nmlediéilo in benediüionem uerlituir Leuiurum cbedieniia ey pietat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(,ft

Libéralitésdei erga eb'dientet fidei gt;• Liberalität hominum prepoßera , 14^ Libera io à p cca'it nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;■

Liberatio ex Aegyplo inculcafur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ilidem

Ltberaiio ex Aegypto nen\ rneritum bominis

fed gratia det nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gf

Liberatio ex Aegyplo gradut nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yj

Ltberatio ex Aegypto publicum orbit fpeilicu

tulum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem

Ltberatio tfraelitarum ex Aegypto déclara! De

urn ejfe uer^im,potentem erf»

Libertas Chnfliana

Ltbettat if aelitatum

LifcfrorHm difitplina

Librorum noui teßamenti confirmatio

Ligna Sium Loeußa publicum fupplicium

L, cufiarum peßit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem

Lccut tenia ionit cr contentionis

Lofu; Janiiuf unde

«40

L.nganimitat d.i epitheton 48,191302 Lo/»o ueßimentorum in facrit

Longanimi a is exemplum

LwrrrnarS u[us nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ster

Ludus carimoniit,funt peccatorum conßßio vf Luduf initgnia apud iudeeos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem

Lugentium chnfliancrum infignia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tbidim

Kngißratut ciuHit approbatur lgt;’i.agtßratus officium Kagißratuf Of timi exemplar Kofe «gt; ttiagißratut finentet Euangelion ptadicdre ii more feditionis

Magiflrä’uum vana genera

Klagißralus facra fandut zy inuiolatus

Maledidit non regeramut maledida

Ka'.edidio Cham

Maledidio Leui arum in betsedidionem

Mrf/fdfiSjo««‘fcfrZfcfjdjr in bencdidionei,ijuo medot

Makfieg puniunti r

lAaleficere benemerita erudelißimum g tàalcficorum miracula

nemo guarat 'alliora

C3m Chrtßo coBatum Manna tjuidi Manna miraculi utilitat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem

Manficnet fili^um ifratl in deferto

MMUi Isuare

Mlt;nKwn

INDEX.

SupplicUAegyplieurréeenfeitnfuf j 4» Sgt;ipplici4 ad peccati (ogttiiionem inuifeHl nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4»

iuppliciadeut peecttoribut immiuit ad paeniten

fiam

Supplicia Aegyptiorumiluid fignißcent Supplida iuuitent not ad obedientiam Sùppltciorum diuinorumratio

T

Tabemactdum

tl

taberiKieulipartet ’Tabernaculi ufut Tabetficulorum ftftun labttlf drcaîogi TabtHa'um ufut in taberfucuî» ^Templa chriflinHorum fanün Teni brte p' bl'cum fupplicium

Tencbra fum ubi non -ß uerbum Del

Tefla nen’a maio' uni rehgioßconferuftldd nbsp;nbsp;6e Vindidapriua^aprchibi a

Tcßimonij friß genera nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;10t Vincula quibut deuirrtineluf

Thumiinquidßgntlieet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ns Virgain colubrumuerfd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19

T byintamattt ctrimonia ftnruttt ludfit edlechif Virga eleuatio paät tfraehlii uiUcriai» •• 141, vitaaulicacompendiumadinßmim nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*a

g Vlceraty apofitmaiafuntpub'iiumfupplicium tt

I or Vniuerfule (y panituUre tudtcium dà nbsp;nbsp;ibideitl

»^1 VocaticDei ftcurttaten:

(19 VocatioMofi

fjg VocationifuafcruKndumut ul alijwi/fnt «f* Vocationemdeifedaniibui imminent pericula tt

Vocaionem dfi «ffliätcnee fomiiimiur

num nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vocationumdiuina'U'nßrtunacfrtiio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ff

Vcdiumfgnifira’io nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vocationibut adduniur promiß met

Veli ufut er fignißcatio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem Vocaturut deut aliqi,ent ex humili pfficio,i.btlt;^ in

VflaneniAoft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.Cç nbsp;nbsp;nbsp;ueniteum ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem

Veneita a er noxfa ammalia ptbUeiun fippUcium pradicanltir aßl Hi: net

Vendent Hliam fuamprofrmaU 94 (4f Vecati tUegi’ime nuHum haben! fucceffum

V. rat dei epi' helon nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4, Volun as dei preneuet iniàtit omndiut aduer

Verbimdrißeiet Dei nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;at

Verbum detßntbenediaionit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ta. yoluntatnoneffenündeOmeßigandii

Verbum dei ordmarium organonfpiritufjanili tf Volwitó» dei durât

Verbumt^fiihefa'frut nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i9 yoluniatreueWurperuerbaai

Verbum detuera lux nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ft VrbiHiericho

Ve btdeiconfce{lutretiiiethomittetiitofßcioi6 Vnni i^Thumimtjuidfiieriiil

Ve^b deiexternurnminiflertumcommendatur »i Vrim^uidfiffüßcet

Verbi dei contemptut nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X

V erbt del (y diutnarum pronüßiofUM explicatio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;apparffut

Vtrbi Deipotentia

-^PRAEFATIO IN

VOD fœh'x fit,Exodum,hoc eft, Sé cundum librum Mofi pro mediocritate noftra iti terpretabimunPrimum ergo dicendanobis quæ dam funtjde diuinarum literarum autoritäre» De inde commcndandus eft Mofe, uetuftifsimus om nium facrarum rcRz fcriptor, Poftremo explican/ da eft etiam dignitas SC utilitas huius libri, quern enarrandum fufce/ pimus, Ac quanta fit diuinæ fcripturse autoritas, breuifsimis explica dum puto» Vino enim,quod dicitur, uendibili non eft opus hcdera fufpenfa» Et cum nullus unquam bonus uir autoritatcm facræ fcriptu ræ eleuauerit,at(^ accufauerit,non indicium fed infania effet,follicP te earn defendere» Vnum tantum hominum genus eft, quos Epicure/ os uocant, qui ut bacchanalia uiuunt, ita contemnunt omnia facra amp;nbsp;exiftimantreligionem â prudentibus uiris ad terrendos malos ex/ cogitatam,adeocp merafomnia ducunt,quæcunc^ de Deo,deep diui na fcriptura dicuntur.His,etfi dignifsimi effent,qui uicifsim cotem/ nercntur,ac diuinis potius uerberibus, quam humanis uerbis coerce rentur,poftea tamen,cum de Mofe uerba fecerimus, nonihil refpon debimus» Quanta igitur obferuantia,quanta ueneratione, quanta itê religiôe,diuina fcriptura,quæ in ijs Bibliorum libris côtinetur, qui Scriptura Ji publice femper approbati funt, amp;nbsp;de quorum fidenunquam dubita/ tum eft,fufcipienda,atcp ut ita loquar, adoranda fit,fummi ac præci/ pui Äpoftoli, Petrus Paulus grauifsime docent»Habemus,inquit Petrus,firmiorem fermonem propheticum, cui dum attenditis, ceu iucerng apparent! in obfeuro loco, reéle facitis, donee dies illucefcat, amp;nbsp;lucifer exoriatur in cordibus ueftris,fi illud prius noucritis, cp o/ mnis prophetica fcriptura non fit priuatæ interpretationis» Non eni uolnntate hominis allata eft olim prophetia, fed a fpiritn fanefto im/ pulfi,locuti funt fandi Dei homines. Panca recenfuimus uerba, fed quibus maxima amp;nbsp;clar^sima teftimonia de facra fcriptura, quam Pe/ trus fua phrafijpropheticam uocat,continentur. Scripturæ eni n au/

A

PR.AEFATIO,

tor diatur,non Hominis uoluntas,fed fpiritus fandus.Et uocatur, Jui ‘ cerna apparens in obfcuro loco,quæ nos ducat ad perpetuum ætcmg lucis fplendorem,Quid de fcriptura magis eximium dici poteftç’Pau lus quoCp,iHe uidelicet,qui ab utero matris in Euangelion Dei fegre gatus fuit,qui organon Dei eledum uocatus eft, qui ad tertium cce/ lum,ac paradifum raptus,tanta uidit arcana,utnon potuerint huma/ na lingua explicari,is,ihqua,PauIus, ad Timotheon fuum fcribensj lacris literis hoc tribuit,qj pofsint hoiem eruditum reddere ad falu/ tê per fidem, quæ eft in Chrifto Iefu,Et addit, Omnis fcriptura di/ uinitus infpirata,utilis eft ad dodrina,ad redargutioem, ad corredi onem,ad inftitutionê,quæ eft in iuftitia,ut integer fit Dei homo, ad oe opus bonum apparatus, Haccomendatione nihil excellentius di/ ci poteft,NS fi ftriptura utilis eft ad inftitutioem iufticiae, amp;nbsp;poteft ad falutem eruditu reddere,quid reliquum eft,nifi ut quotquot uera iufticiam SC falutem fitiunt, necefiehabeantfuamfacrefcripturæo/ pcram dareCHæc fummoRz Apoftolorsz de fcriptura teftimonia, ma/ ximum habent autoritatis pondus.Sed fi quis prgter humana,Cquan quam amp;nbsp;Apoftolorum teftimonia diuina fint, ) etiam ccclcftia rcquf rat, ea minime nobis ad confirmandam facræ fcripturæ maieftatem dcerut, Ac primu audiamus quid de fcriptura Angeli fentiant.Nam cuarchangelus Gabriel diuinitus eflet miftus ad facerdotem Zacha/ riam, ut adnunciaret ei admirabilem illam Ioannis Baptiftg coccptio nem amp;nbsp;natiuitatcm,e fcriptura cocionem fuam mutuatus eft.Ipfe, in/ quiens,precedet ante ilium in fpiritu amp;nbsp;uirtute Elie, ut conuertat cor da patrum in filios,amp; inobedientes ad prudentiam iuftoRi. Hæc ar/ changeli uerba fcripta funt in propheta Malachia,Et poftea,cum idê angelus reuelaret uirgini Mariae nouam illam amp;nbsp;ftupidam filtj Dei o-x^Küia-iy, ut uocant,ex Efaia côcionatur,Dabic,inquiens, illi Dns De us federn patris fui,regnabitcp fuper domum lacob inæternum,Si: re gnieius non erit finis, Quid; an non potuit tante maieftatis angelus loqui'^’certe potuiflet, fed maluit è fcriptura con cionem fuam contexere, ut nobis fuo exemplo fummam fcripturæ au toritatem amp;nbsp;ueritatê commendaret,Deinde, fi forte angeli abieótio/ res iudicarentur,q ut tantam rem confirmare poflenr, Chriftusipfe filius Dei,non aliunde fere, quam è fcriptura conciones fuas mutua/ tus eft. Non iam commemorabo eas condones,qtias è fcriptura ante mortem fuam habuit,fed quas habuit poft refurreftione fuam a mor tuis. Nam cum profidfeeretur una aim duobus difeipulis ad Emaun te,exorfus, inquit Euangelifta,a Mofe amp;nbsp;omnibus Prophetis, inter pretabatur illis in oîbus foipturis,qug de ipfo erant.Et fequitur, Nc cefte fuit,inquit Chriftus,impleri oia, que Icripta funt in lege MoQ

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;SCprophez

P R A B F A T I o‘

prophetis pfalmis de me, Hæc uidentur fortafsi's magfs uuîgaz riâ protrita,quam quæ debeant fn præfatione,tanquam in illuitrî oi'i loco recitari, fed fi probe ea perpendas, nihil potuiiTet de maicz ftate facræ fcripturæ excellentius dici.Chriftus enim iamprimum da rifsimam é morte 5^ inferno uidoriam réportans, 8^ in cœlefti paz tris fui gloria acquiefcens,non nifi é Mofe, c prophetis, e pfaknisj breuiter,e feriptura concionatur. An non putas Chriftum potuifle^ non folum angelica,uet'umetiam fuper cœlefti lingua loqui;’ fed uoz luit e Mofe, e prophetis, e pfalmis concionari, ut fignificaret nihil nobis prius habendum, nihil maiori ftudio confedandum feriptuz ra. Poftremo ne amp;nbsp;pater Domini noftri lefu Chrifti, omnipotens rerum omnium creator in confirmanda fcriptura afymbolus eftetj maluit 8d ipfe e fcriptura concionari, quam nefeio quod portentoz fum genus fermonis affeclare, Nam cum Chriftus in terris uerfarcz tur, teftantur Euangeliftæ uocem patris aliquoties in terra de ccclo auditam fuifle,uidelicet,cum Chriftus a loanne baptizaretur,et cum in monte Itabyrio coram tribus difeipulis transformaretur. Fuit auz tem hæcuox:Hic eft filius meus dile(ftus,in quo mihi benecomplaz citum eft, Ipfum audite, Breuifsimaquidemhæceftpatrisdefilio fuo concio,ea tarnen contesta eft e tribus præcipuis prophetis, Priz or enim pars fumpta eft e pfalmo Dauidis feaindo, amp;nbsp;Efaiæ capitc quadrageftmo fecundo.Pofterior fumpta eft e Deutéronomio Mofi capite decimoo(ftauo.Quid,obfecro,adegitcœIeftem patrem, conci onem fuam tam brcuem,e Mofe SCprophetis contexere C an non haz buit uel diuiniora uerba, uel fublimiores fententias, quam feriptuz ræ,e quibus concionem de filio fuo inftitueret; Quid aût eft Domiz no Dco noftro nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sed placuit ipfi, pofthabita maieftate

fua uerbis prophetaRî uti, non tantum ut oftenderet hune lefum efte uerum Chriftum per prophetas jpmilTum, fed etiam ut redder et noz ' bis feripturam commendatifsimam, Cum igitur non tm præcipui Apoftoli,ueruetiam angeli cœleftes,adeocp Deus ipfe pater, filius

fpiritusfan(ftus,tanta,tamlt;^ præclara teftimonia de fcriptura tuiez seriptu», fi rint,amp; cam nobis,tan^ organon ueræ ac perpetug falutis noftrg pro lut» wftr^ pofuerint,agitedum,amicifsimi,declaremus gratitudinem noftrâ er ga Un Dei beneficium, fufpiciamus feripturam, amp;nbsp;ut Chriftus ait, ferutemur eam,ut quæ nobis in ea promilTa funt, per Chriftum conz fequamur. Sed quo fcriptura comendatior fiat, de Mofe etiam, oim prgcipuo lacraRt rei^ fcriptorc,quedam ovki-ar^oir/fiifva-cc^at nobis qui dem uldetjdicemus. Na fi autoritas Mofi cöftiterit,fcriptura ipfa to ta in tm confirmabiturmt etiam palam «dtot, ois religionis contem ptores,Epieiwei,aduerlus earn nc mutire quidem uel pofsint,uel auz

F R. AB F A T 1 à

deant. Ac non eft difficile Mofen commendare his, qui fcripttirætïz dem adhibenuNam,ut pr^tefeam ftupendamiraada,per Mofen in rubro,amp;^ in deferto Arabie çdita, quibus autoritas eins diuinitus confirmata eft,clarifsimum extat teftimonium e cœlo,' qgt; nullus unquam propheta Mofe illuftrior,amp; Domino Dco noftro familiàrior extiterit,Eteni'm,quemadmodum Exodus commémorât,’ cum Mofe eduxiffetlfraelitas ex Aegypto, nbsp;perueniffet ad defertn

Synai,audit Dominum e cœlo clamantem» lam nunc ueniam ad te in caligine nubis,ut audiat me populus loquentem ad te, 8^ credat tibi in perpetuum. Ac mox teftatus prgfentiam fuam horribili tumuitu et micantibus Rilguribus,recitauit Mofi Decalogum,tam clara, tamtÇ! manifefta uoce,ut earn plus fexceta millia homiiium non folum ex audierintjuei'umetiam propter maieftatem uehemeter exhorruerintj In ore duum aut trium,inquit fcriptura,ftat oe teftimonium. Quan/ ta ergo Mofi autoritas erit,cui non tm duo aut tres, fed pluf^ fexceii ta millia hoim teftimonium ferut,q? his auribus fuis audiucrint,De/ ‘urn ipfum cum Mofe colloqui, Accedit huc,qgt; que Mofe uatianatus eft,ea re ipfa ita impleta funt, ut manifefte appareat fpiritu fandutn per Mofen locutum. Vt interim non addam, quantam habeatpafsini in nouo teftameto à Chrifto ipfo unigenito Dei filio autoritatis fuse commendationem» Qui enim pi) funt,ijs maiori autoritäre habetur Mofe,^ ut pluribus commendari debeat. At uero imprjs amp;nbsp;religio/ nis contemptoribus,Mofen commendare, hoc demum opus, hie la/, bor.Hi enim,inlandum, perfriefta fronte publice iaeftare non ueren/ tur,Mofen ingreftum in nubê,aliquamdiu fecum,nefcio qug cogitaf fe,deinde regreflum ad populû, finxifle fibi colloquium fuifle cuni DeOjUt hoc aftu rudibus imponeret,ac pfuadei'et, leges fuas diuina efte oracula,amp; redder et eos religionis opinione obedietiores. Ac c5 Mofe cttw It ferunt Mofen aim legumlatoribus Ethnicorum, qui S^ipfi retulerut gislatoribus jgg^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autores.Zoroafter tulit leges Badrianis et Perfis^

iX***”’” retulit eas in Oromafin, Zamolxis dédit leges Scyihis, amp;nbsp;retulit eas in V eftam,Minos Cretenfium in louem. Lycurgus Lacedæmo/ nioR2 in Apollinem.Numa Pompilius RomanoB2 in deam ÆgeriXjî His amp;nbsp;multis ali)s addunt etiam Mofen, perinde ac fi amp;nbsp;ipfe in eof^ catalogo contineret, qui gfuadendi tin gratia finxerunt fibi cum dijs congreftus efle.Sed hoï^ impietas tanta eft,ut magis fit contemneda refellenda.Etfi enim ali) legumlatores,cü referrent leges fuas in at» Ref}gt;.non bu deos,rede fenferunt,Refpub. non humanitus fed diuinitus c5 tnaniiut ,fe(l ftitui,detinuerunttn ueritatê in iniufticia,quemadmodü Paulus ait,’ ^'umüuf con nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftatuerunt fibi faditios deos, amp;nbsp;cum Deum cognouerint, non

ßttuunfur, y J Dcum glorificauerûft Mofe aut ut rede ptrfpcxit,Refp. diuinitus conftituiJ

P R A E F A- T î O.

3

Cûnftftuf ; l'taïierum Déum uerc agnoui't, ,coluit,acîorauit, 8^ prædi/ cauic,id quod adeo manifeftis èC perfpicuis,tarrt fcn'pturæ,(^ miracii lorum,aliarumcp rerum argumentis comprobatum nbsp;confirmatüm

cfl.,ut fuperuacaneum fit ea noc loco commemorare. Quarc Mofctî Ethnicorumlcgumlatoribus conferre,nihil propemodum aliud mi/ hi uidetur nbsp;nbsp;nbsp;ccelum terræ mifcere» Sed ne hos impios,qui ore fuo

blafphemo autoritatemMofi fordidare conantur, temeritatcmâgis cp iüdicio contemnere uideamur,agite, obftruamiis cis ora, nbsp;nbsp;quia

pugnant humanis rationibus, iugulcmus eos fuo ipfoRz gladio, hoc cft,refpondeamus eis,humanæ rationis argumentis» Mofe enim fort ptor eft,omnium eorum,qui extant,antiquifsimus» Vixit enim ante 1 roianum bellum quingentis plus minus annis» et quanc^ inter alp os feriptores pauci quidam meminerunt eorum, qug à tempore Ni/ ni,in Babylonia,prima omnium Monarchia gefta funt, maxima ta? men pars Græcorum feriptorum, hiftoriam eorum tantum tempoRî conferipferunt, que fuerunt poft primam Monarchiam» Mofe uero; ut ætate præcefsit omnes alios feriptores, ita ea quotç côfcripfit,quæ longe ante Ninum,ab initio orbis terrarum gefta funt» Et uetuftifsi/ mi quicp feriptores mentionem faciunt Mofi amp;nbsp;Iudæorum,de quib; Mofe fcripfit,quemadmodum copiofe doeet lofephus contra Appio nem.Quid autem autoritatc antiquitatis magis fufpiciendum quid Antiquitititi antiquitatis teftimoniofirmius atep certiusCAntiquitas enim ut illc ait,quo propius aberat ab ortu diuina progenie,eo melius ea, qug erant uera,cernebat,Et alius quidam affirmât temporis longinquita/ tem, uerifsimam omnium probationem credi, adeoep antiquitatem ' * * proxime ad deos præcedere.Sed amp;nbsp;natura ipfa tacita commendat no/ bis autoritatem,ac ut ita dicam,diuinitatem ântiquitatis,dû q,qui na turalem humane rationis dudtum maxîefequuntur, ad antiquitatem fuaoîarcferre,amp;6xantiquitate commendabiliora reddere ftudenu Sic origines gentium,fie origines familiarum, ad antiquitatem refe/ runt,exiftiman£cs fe tâto excelfiores,ac quodâmodo diuiniores, qua

' to habeant uel gêtis uel familie fug uetuftiorem originem. Quare uC Mofe fuperat tempore etatis fuæ oês alios feriptores, ita necefle eft, ut etiara fuperet eos fide,ipfa etiam humana rationc indice» Accedic huc,q) non folum fugius,uei^etiam pofterius tempus,maieftatê Mo fi cÔmendet.Tametfi em Mofe à nonnullis quondam imprjs hoîbus male andiuerit,^rocedente th tempore autoritas eins ita confirmata èft,ut iam,qtquot publico gentis noie cenfentur, Mofen, ut ucRt pro phetam fufpieiant Sd admirentur»Iudgi Mofen ampleclunt, Turce Saraceni Mofen probant,Chriftiani Mofi fuum honore tribuunnEc hæ funt præcipuæ genîes,quæ his. temporibus terram incolunt» Tç /

•------- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A ii)

P R A B F A r I o

Temporit fe ftimoin'o autem temporis nihil fere certius cffe,uel hoc probat,quod fttmoniu cergt; ueritas temporis filia dicatur»

VittK^ósyK^ «iùy nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tto^ks

Et Sophoclef.

AA\’ fei' ^^^ovü) rvixrit rxe/l’xirgxt^as IttÜy^ovog t/linttuv KXKéy/tKxt^bVN/it§xri'oi/tf/jt/(è.

T empöre, inquit,probe omnia cognofd.SoIum enim tempus bo num uirum oftcndit,malum autem uno etiam die cognofccs»

Et idem alias»

Kcc/îrai'T’ xnevay, 7rlt;iifT’«i^a7rTvlt;r«-^y§ôi'of,

T empusjcum omnia uideat,^ omnia audiat, omnia etiam expli/ catjôCinlucemprofert»

Et Xenophon.

«gTvglt;f -[K\nee. «orSgt; a «AuBisetTes Âiyiftivgg ^gg.

Tempus uocatàA«amp;ts«TôK,quo epitheto perfpicue explicat, tempo ris teftimonio nihil efle uerius.Cum igitur tempus autoritatem Mo fi ita confirmauerit,ut omnes,quæ nunc funt gentes, Mofen approz bent,non ratio,fed infania eft,Mofi fuam maieftatem detrahere, amp;nbsp;impofture accufare»Porro,eonfirmato Mofe, autoritas etiam totius fcripturæ,tam ueteris,^ noui teftamenti confirmata erit» Etfi enim lud^i ÔC T urcg,pro fuo ingenio,fcripta Mofi in prgeipuis locis de rc ligione impie interpretantur,Chriftiani tamcn,manifeftis argumen tis,quæ nuncrecentere, nec tempus nec locus eft, demonftrare poC* funt,tam prophetas,^ Chriftum ipfum, ÔC Apoftolos eius, è Mofe reôta ÔC uera docuilTe^Quare confirmata Mofi autoritate,firma con/ ftabit,tam feriptura Prophetarum,^ doefirina Chrifti ÔC Apoftolo/ rum eius,hoc crt:,in uniuerfum tota facra feriptura, adeoC^ religio ip fa Chriftianifmi, quæ in .feriptura continetur» Hadenus de Mofe; Nunc dicemus etiam pauca de dignitate amp;nbsp;militate fecûdi libri Mo fi,quem explicandum fufeepimus. Hic ergo fecundus liber ab He/ bræis uocatur,r\quot;(û^ïJ ^'“^5 hoc eft,Hæc funt nomina» Soient em Hc bræi libros pentateuchi,prgcipuis uocabulis,qug initio eorum libro rum fcribuntur,cognominare» Græci autem amp;nbsp;Latini uocant Exo/ Exoâidignu dum,q? in eo deferibatur exitus ÔC liberatio Ifraelitarum è tyrannidc Aegyptiaca.Porro de fide huius libri in Ecclefia,uel anteChriftum, uel poft Chriftum,nunquam dubitatum eft» Continetur enim con/ ftanti omnium eonfenfu in numero eorum uigintiquatuor libroR2 ueteris teftamenti,quos Canonicos appellamus, amp;nbsp;quorum autori/ tas facrofanda eft»Et quia Mofe,quicum Deus facie ad fiiciem locu/ tus eft,ficut folet homo loqui cum amico fuo, quemadmodum ferip/ tura tcftatm,hunc librum confcripfit,fentiaftlum eft, tan^ elfe hii ~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fus libri

P RAE FA TI O.

lus Iibri antoritatcm,quanfam Mofi efTe^ftipra expo fuimus.Hucac/ cedit, q? ex hoe libro Chriftus Dns nofter probet refurredionem rnortuoR2,qui cft prgcipuus religionis noftr^ articulusjn Marco etn ita ait. De mortuis,q? refufdtantur,an nó legiftis in libro Mofi,qu5 in rubo locutus fit illi Deus,dicens:Ego Deus Abraam, Deus Ifaac, Deus lacob.Non cft Deus mortuoR2,fed Deus uiuentiü.Paulus etia probat ex hoe libro folam gratia Dei efle cauftam Eledionis noftrg, id quod eft fummum Chriftiang dodring capuuAd Romanos enim feribens,Quid,inquit,dicemusChum iniufticia eft apud Deum^Ab fiuNam Mofi diciuMiferebor cuiufeue^ mifereor, amp;nbsp;comiferabor, quemcuncp comiferor. kacp non uolentis eft,necp currentis fed mi/ ferentis Dei.Extant alia teftimonia de hoc fecundo libro Mofi in libris noui teftamenti.Sed que recitauimus,ad confirmandam digni tatem huius libri,in prefentia fufficiunuDe utilitate aût cius,quædâ exponendafunt.Primum em,in hoc libro defcribuntur'multaatque ‘ clarifsima exempla ueritatis diuinar^ promifsionum, exempladte de ’ mentig Dei erga afflidos,ac feueritatis 8^ ire aduerfus impoenitetes, qnemadmodum in explicatioe huius libri indicabimus. Vbi aut prg dicantur ueritas,clementia,amp; ira Dei, ibi holes uel ad fidem uerbo Dei habendam uocant,uel in fide conferuantur,ibi amp;nbsp;in afflidioni/ bus confolationem accipiunt,in timoré Dei erudiuntur,amp; ad obedi/ endum Deo impelluntur. Hie ergo liber utilis eft ad alendam amp;nbsp;con feruandam in nobis fidem,timorem amp;nbsp;obedientiam Dci.Deinde c5 tinetur in hoc libro,qd eft maxie oimobferuandum,inftitutio Rcip; Ifraeli tic^ .Deus enim promiferat patriarchis, Abraamo,Ifaaco, la cobo,femultiplicatuR2 fernen ipfoRt,ut fiat gens maxïa, SJ populus çcleberrimus. Nulla aut populi multitudo,quantuuis numerofa, gés légitima reputatur,nifi fueritcertis legibus nbsp;nbsp;magiftratibus,certa(^

religione conftituta et ordinata.In hoc ergo libro defcribit inftitutio publice legis,inftitutio publicoRz magiftratuum,amp;: inftitutio publi/ leg religionis ac diuinoRi cultuum in Ilrael,ut ex multis uarqs^ patri archarum famili)s,unum legitime reip.corpus conftituat,nimiR2,ob • hanc prgeipue caufam,ut certus fit populus, in quo promifsiones de lefu Chrifto,ufcp ad aduentum eius in carnem,conferuentur. Tarnet fi aut politia Mofaica tâ ciuil is cp ecclefiaftica,ad nos Chriftanos ni/ hil ptineat,quippe qui iure Chriftianglibertatis alias politicas leges magiftratus,^ Mofiacos,in Rep.noftraagnofcamus, tarnen quia in hoc libro continetur magna ilia gloriofa promulgatio Decalo/ gi,qui non folum eft compendiaria fumma, 8^ breuis elenchus oim humanarum amp;nbsp;diuinarum legum,fed eft etiam explicatio eius legis, quam Deus hiimangraftoni naturaliter infculpfit, amp;nbsp;cuius obedien^

P R A E F A T I o

tiam Deus ab oîbus homlnibus feuerifsîme exfgit,hic liber,ucï ptermaieftatemDecalogi maxime oimobferuanduseft; Suntenim duæ tm conciones ,quæ publicis miraculis ÔC cœleftibus tcftimonrjs ad falutem iioftram orbi terrai^ promulgate funt» Altera efi: côdo Ez ^udngeïij CO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chrifto.Hec concio primum quidem oîm in paradifo in

cio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;choata,ac poftea inter Patriarchas ôi in Repjfraeïitica utcuni^ a. pro

phetis tradata eft,Poft^ aût Chriftus aduenit,reuelata eft in toto or be terrarum maximis miraculis, 8^ confirmata eft darifsimis è cœlo tefl.imoni]s,De qua re extant libri noui teftamenti » Altera eft condo Legit condo Legis, qug in Decalogo tan^ in epitoma continetunHec condo in/ fcripta quidem eft diuinitus humang ration!, fed quia Humana ratio uiciata eft per pdum originis,neceffe fuit,ut Deus de coelo lege mag na maieftate iteR2 reuelaret,atcp diludda perfpicuitate explicareu C5 igitur in hoc fecundo lib»Mofi,defcribat ea gloria etmaieftas,quadi uinitus reuelat amp;nbsp;confirmât Decalogus,que res, excepto Buangelio,* maxia amp;nbsp;clarifsima oim diuinoR2 opeRt in terra Riit, hunc librum no aliter compledamur cœleftis thefauri amp;nbsp;promptuariumj Hæcuolui de autoritäre fcripturæ,de äutoritate Mofi,amp; de utilitatc Exodi prefari,ut ftudiû facraRz literaRz non his tantum,qui ad publi/ ca Ecclefig minifteria erudiuntur,fed oibus,qui ueram 8c perpetuam falutem appetunt,commendet,Necdubito, quin fi ea,que comemo/ rauimus, altiori mente reponantur,in grauifsimis confeientiecerta/ minibus,ad pietatem maxime omniumunt profutura»

CAPVT Ilt; ;

HABC SVNT NOMINA FILIORVM ISRAELJ Repetit fcriptura paucis ea que in Genefi cap.xlvi.deingrdz fu Ifraelis in Aegyptura fcripta funu Repetitautem ea, primum ut hac orationis figura paret fibi uiam ad defcribendum exitum amp;nbsp;libe rationem Ifraelitarum ex Aegypto^Ddnde ut inculcet nomina patrp archarumjè quibus genus Ifraelitiaim delcendfu Et hec frequenter inculcantur in fcriptura,partim,ut cofrruetur diftinCtio tribuum, cut ius obferuatio neceftaria fuit in Repubjfraelitica,propter diuifionc terre,amp; propter regnum ac facerdotiu , partim ut maneret certitudo eius gentis,quam Deus elcgit,ut in ea conferuarentur Decalogus promifsionesdeChrifto, amp;nbsp;ex qua Chriftus nafeiturus erat {ecunlt; dum carnem.Poftremo,ut, quod eft predpuum, dedaretur exanti^ thefi,quamconftans,^ firma ôi quam inuiolata fitueritas diuinaRC promilsionum» Dns enim Deus nofter promifit Abrae tantam femf nis multiplicationê, quanta eft «trena maris nbsp;nbsp;nbsp;multitudo ftellaRz in

cœIoJ

COMMENT. IOAN. BRENT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fj

ccclo.Sufpice,inqLu'c,cccIum amp;nbsp;numera ftellas fi potcs,Slt;c crit fcmoi tiium, Hæc aiiterfi promifsio ui'debatur aliquantifpcr uanifsimagt;

nus crat Abraam, Vnus Ifaac,in quo uocabatur fernen Abraæ. V/* nus amp;nbsp;lacobjOu' promifsio Abraæ dida applicabatur. Ac in lacobo cœpitquidem^mifsio Dei caput fuum utcuncp attollere.Habuit ein lacob duodecim filios, ex quibus familia lacobi ufq^ ad feptuaginta aias, C fic enim fcriptura holes uocat^audla eft. Sed quid funt feptua ginta,ad innnmerabilem multitudinem areng maris ÔC ftellaisz coeliv Poft^ igitur lacob amp;nbsp;fill) eius in Aegypto moraii funt,ccce tibi,ne? promii^iûnS potes eot^itamulciplicantur,ut fcriptura uixinueniat fatis uerboi^e, dtuinarUcet quibus hancmultiplicationem expliceuFilrjCinquit^Ifrael, p^rtfger^ minaucrunt, hoc eft, ita frudiferi fuerunt gt;nbsp;quemadmodum arbores ’ frutftus ferunt. uaijfrezu 8^ ebullierunt, in morem reptiliUm aut aqua/t-tilium. scharaz enim fignificat reptile.iMi^i'fctt èi. multiplicati funt magna copia, tMîaafmu nbsp;nbsp;roborati funt ingenti fortitudine.Et ut oio innumex

rabihs multiplicatio figniftcetur,addit,Wwo(/mfed hoc eft, ualdent mis. Sed amp;nbsp;illud quod fequitur , uatimtle hlt;tlt;trez otham, amp;nbsp;implcta eft ter ra ab ipfis,maxiam multiplicationem indicat.Qua uerboR2 copia fcri ptura nihil aliud uult,q ut commendet ct inailcet nobis ueritatem di uinar^ promifsionum. Vbi aut commendatur ueritas Dei,ibi admox nemur nos ad habenda fidem pmifsionibus Dei, amp;nbsp;ad pdurandum in fide in omnibus afflidionibus. Quarc etfi multiplicatio feminis ïfraelitici per fe non admodum multum ad nos pertinet, ueritas tax men Dei plurimum ad nos pertinet, ut per prædicationem eius in ff de diuinarum promifsionum confirmemur.

SVRREXIT INTEREA REX NOWS SVPER Aex^ GYPTVM. ) In hoc rege,qui longe difsimilimus ei PharaoniJ Tub quo lofeph uixit,defcribit,obferuandi ueniunt mores huius feat ii.Primum enim,(ÿ didt ignorafte lofephu, explicatur ingratitudo hoim in hoc feailo.In rebus enim humanis ferè fieri folet,qd Pindax rus in Ifthmqs ait,7r«A«/«2i/ƒ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(/It nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V etus benefici

Um obliui5i,et quafi fomno tradit.Holes enim funt obliuiofi.Quid î»gwfb4lt;J evgoC’num quia fic fefe habent mores hoim,approbandi funt 0^ imix hominum tandi,u£ 8^ ueteF?2 beneficioR2,qug in nos collata funt,obliuifcamur, amp;nbsp;propter hoîm ingratitudinem,nihil cui^ boni præftemus Abx fit.Scriptura enim non commemorat hos hominum mores, ut comx mendet,fed ut deteftetur ipfos,amp;^ admoneat nos, quo finamus munx dum cum moribus fuis ualere, fedemur autem gratitudinem, amp;nbsp;be neficentiam,ut faciamus nos hoibus, quod uolumus ut faciant hoies nobis.H^c em,inqt Chriftus,eft lex et prophetc.Dcinde, q? fcribiti poft clemente Pharaon*, fub quo uixit lofeph, regnaffe in Ægyptq

‘1 N CA PVT t E X O Ö t

crudekm tyfannum^admonet nos eius euentus,qüi in hoc feculo frc quenrifsimuscft.Pofterioraenimferefolentencdctcn'ora. Inconfi Iqs quidem ualet prouerbiû illud : nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«mtifoiftav, er (^gur

T/Wfcf e-ocfuTt^ctt, èc pofterior dies difcipulus eft prioris.In mutatiorii/ bus autem imperiorum,magiftratuum,familiarum, conditionum,amp; aliaRz id genus rerum,pofteriora non meliora, fed détériora efle fo/ lent. Exempla huius rei fuppeditant tarn facræ nbsp;nbsp;prophang hiftorig^,.

Admonemur igitur his euentibus,ne fimus cupidi ac ftudiofi noua/ rum rei^,amp; publicarum mutatiôum,fed prgfentem reRz ftatum que legitime mutare non pofttimus,feramus patienter, in quo etfi queda mala inueniuntur,tamen iuxta prouerbiumrnota mala, optima, ET AIT AD POP VLVM'S VVM, ECCE POPVLVS.)’ Tyratmiima nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pharaone adumbratur imago crudelis impij tyranni, Ac

g,o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;primum oim confiderandum eft in ipfo, quibus confilqs ftudeat imgt;'

minentia picula uitare. T imet em, ne multiplicatis Ifraelitis ipfe opz primatur,amp;Ifraelitclibcri euadanuNe forte,inqt, multiplicetur, amp;nbsp;fi ingruerit cotra nos bellum,addatur inimicis noftris, expugnatisc^ nobis, egrediatur de terra.Hoc eft periculu,quod ipfi ex multiplicati one IfraeliraiÇî imminere uidetur, Videamus igitur,quo confilio ue/ Jit hoc periculu effugere, Ac pius quifpiâ Rex,pia etiam confilia fez . tftatus effet ad cauenda pericula,uidelicet inftituiffet moderatam imz pcrrj adminifti atione, nbsp;nbsp;gubernaffet fubditos in iudicio ôd iuftitia:

iKpmacoH’ Hec em funt,quibus conferuant imperia,0d quibus Relp. incolumes fauanturit^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Impius aut Phai ao longe alia confilia agitat, Vt em imz

ao.“^pfos eft,ita impias etiam rationes leftatur,quibus Iperat feeuaforum

pericula, Venite, inquit, fapienter opprimamus eum, Itaq^ ordinauit fup Ifraelitas exadores operum,qui affligèrent ipfos durifsima ferui tute. Non folum aût Pharao, amp;nbsp;principes eius perfequunt Ifraelitas,’ fed quod erat indignifsimum,populus etiam AegyptiacusCfolet etn populus fefead mores magiftratus fui côparare,Slt; qualis rex,talis 8^ populus ^maximo odio profequuntur Ifraelitas,amp; opprimut eos nul io non moleftiarum genere. Qua inhumanitate nihil poteft did aut iniquius aut crudelius. Nam,qgt; hicrex obtinuerit regiam maieftatc in Aegypto,debebat Ifraelitis propter Iofephum,qui nifi conftituifz fet tempore famis Rempub.in Aegypto, amp;nbsp;conferuaffet cam prüden tia fua, Aegyptus peri)ffet,nec ullum regnum pofteris Pharaonis rez lidum effet. Ad hçc amp;nbsp;populus Ægyptiacus debebat uita fuam Ifrac litis propter lofephum. Nifi enim lofeph conferuaffet maiores hoz rum Aegyptiorum in fame,nullos habuiffent pofteros.Quare Ifraez lite non folum innocentes crant coram Aegyptqs,ueruetiam bene dé ipfis merit!,Quid autem inhumanius,quid orudelius, ^innocentes

oppri

COMMENT. IOAN. BRENT.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s

opprimere,Sd bencmeritis malefacereC Lex prohibct, nocentibus SC Btnemerito ■ malefaóioribus malefacere,quanto I'giair atrocius eft mala I'nferre in nocenti amp;nbsp;bcnefadori';’ Quid ergo Rex amp;nbsp;Ægypti) hac inhumana et nbsp;nbsp;‘

audeli tyrannidecoficiuntCnum effugi'untpericula,amp; delentur Ifta clitæçMini'me omnium.Sed euenit ipfis,qd Salomon fcribiuQuod timet impius,accidi't'ei',Hac ein tyranni'de ac fyuitia,in tantum no eft fugiunt pericula, ut potius fefe in pen'cula conrjGant, amp;nbsp;occafionem præbeant, ut pofteri ipforum in mari fubmerft percant,Iftaelitæ aüc tanto magis multiplicentur et crefcant,quanto plus opprimûtun Ha bes exemplum,,quo difcas ti'morem Dei amp;nbsp;fidem. Impietas et I'nobc dientia Dei,non libérât a periculis, fed potius conijcit in pericula ut liberatà peri pereas.Time igitur Deû,amp;^ ambula in uerbo ac obedientia Deû Sic cm uere elFugies pericula,et beneditftus eris Ingrediens amp;nbsp;egredïês^ Rurfus.Nulla eft Humana crudelitas tarn potens,quæ pofsit promift fionem amp;nbsp;ueritatê Dei impedire, Sed quemadmodu Pharao impia promißiü M fua tyrannide adiuuabat potius contra fuam ipfius uoluntatem im pediebat multipl icationem feminis Abra^, ita confilia 8^ conatus im piorum, etfi longe aliud cogitant, tarnen adiuuant magis q opprft inunt ueritatem promifsionum DetCuius rei innumera habes exein pla in fcriptura»Crede igitur promifsioni diuinæ amp;nbsp;perdura in fide,“ etiamfi oîa alia exitium minentur»Certifsimum enim eft, q? uerbum * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Dni perpetuo confteuSed quid dicemus de Iftaelitis num ficut fuc / runt innocentes amp;nbsp;benemeriti coram Aegyptrjs,amp; indigne ab Äcgy ptqs affliéti ftint,ita ftierunt etiam Innocentes coram Deo, amp;nbsp;indig/ na in iudicio Dei pafsi funtCNihil mlnus^ Etfi enim Ægyptij afflixè rut Ifraelitas Iniquifslrae,nec Ifraelitæ quicquam fupplici) coram R./ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

gyptijs meruerunt,quemadmodü paulo ante oftendimtis, merucrut tarnen hoe quiequid erat ftipplicrj impletate fua coram Deo.Nam Irt Ezechiele cap«xx.de impletate IfraelitaRz in Aegypto ita fcribit. Hgc dicit Dns: In die qua clegi Iftael, ód leuaui manum meam pro ftirpé domus Iacob,amp; apparui eis in terra Aegypti, ut educcrem eos de ter ra Aegypti. Et dixi ad eos: Vnufquift^ ofFcnfiones oculorum fuoR2 abilciat,amp; In idolls Aegypti nolltc polluI.Ego Dns Deus uefter, amp;nbsp;irritauerunt me,noluerunt(^ me audire,abomlnatlóes ocuIor: fuoRt non proiecerunt,nec idola Ægypti reliquerut.Et Amos cap. v. Por? taftis in deferto tabernacula Moloch Deo noftro,CnimlRz que uobiC CLim ex Ægypto in defertum attuliftis ) amp;nbsp;imaginem ac ftellam ido? lorum ueftroi^,quæfeciftlsuobis. Exhisuides manifefte Ifraelltaä fcruqlTeIdolis in Aegypto ad exemplnm ÄegyptioR2.Ädhgc,ex his qugpofteafeqûntur,fa(^le Intelligi poteft,cp Uraelitæ peer idolatria ^etià non magnopere requlficrunt^mlfsionem de terra Canaan, fe^

IN CAP. 1.' E X O D I opulentia SC diuitqs fufFarcinati,feclem fuam tanquam perpetÖam cc hæreditariam fixerunt in Ægypto, èC pro nihilo habuerut terram de fiderabilem. Propter has igitur I'mpi'etates èc neglecflum uerbi Dei permifit Deus, ut ab Ægyptfjs mirum in modum affli'gerentur. In quern finem';’num ut penitus pereantç’nequaquam,fed ut admoneanz tur fuæ impietatis,ut admoneantur promifsionum Dei, ut refpirent ad terram promiflam,amp; refipifcant. Ex his difcamus etiam rationem earum afflidionum quæ nobis accidunt. Nam atm cotemnimus uer bum Dei,amp; damns operam impietatibus amp;nbsp;iniquitatibus, ac nego/ cijs huius feculi,amp;f mammonæ ita immergimur,ut Rituram fcelicitaz tern ne requiramus quidem,tunc immittit Dominus in nos bella, mem,peftem,amp; alia publica 8C priuata fupplicia. Immitit autem hec,' non ut prorfus pereamus,fed ut admoneamur refipifcentiæ, ferue mur Non enim unit mortem peccatoris,fed magis ut conucrtatur ac niuat. Feramus igitur manum Domini patienter,^ utamur diuinis fupplicijs , non ad defperationem, fed ad refipifcentiam, ut falutem confequamur.

DIXIT AVTEM REX OBSTETRICIBVSO'

Confilium régis de opprimendis Ifraelitis per exalt;ftores opeRt,» parum procefsit. Quanto enim plus opprimebantur Ifraelitæ, tanto magis multiplicabantur.Quare rex alia aggreditur uia. Ac uocatis duabus obftetricibus mandat, ut tempore partus interficiant mafeuz los HebræoRtia’'13!îlt;n^J7 hoc eft, in ipfis fellulis,fuper quibus muz lier es pariunt. Interptes Hebræi fcribunt has duas obftetrices fuifte,’ hoc eftjprincipes fuper omnes alias obftetriz ces in Aegypto,amp;: regem demandafle, ut mafculos in ipfo partu cla interficiant,ac fingant ipfos ita mortuos natos.Siue autem rex manda uerit illud publico edi(fto,fiue occulto præcepto, certe fæuire in inz, fantes,uulgaris fuit crudelitas eorum principum, qui corripiebantur timoré amittendi regni amp;nbsp;maieftatis fuæ. Sic fæuit in Cyrum Aftya/ luf-t 5n(« ges.In Romulum amp;nbsp;Remum Amulius.In regiumfemen Athaliamaz («««re, tyrdtt ter Ohofiæ.In infantes Bethleemiticos 8^ alios pueros Herodes.Sed «{cttOT. nbsp;nbsp;nbsp;quanto uulgarior fuit hæc crudelitas, tanto maior etiam fuk impiez

tas. Etfi enim magiftratus habet poteftatem legitime interficiendi la trônes amp;nbsp;feditiofos, non tarnen habet poteftatem interficiendi quos libet illegitime.Et præceptum illud Dei: Non occidas, non tantum de non occidendis adultis,uerumetiam de non interficiendis infenti bus intelligendum eft,quos fi occideris, tanto es crudelior homicida , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in confpeÓtu Dei, quanto ea ætas coram hominibus innocentior, 8d

iniuriæ magis obnoxia eft. Scribunt quidagi leoni tantam clementiz am elTcjUt etiam ubi fremat, infanti tarnen parcat, nee in hos fæuiat, tiifimalt;

COMMENT. IOAN. BRENT, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9

hiß maxima fame. Qiiare qui infantes interficiunt, exiftimandi funt» non humanum tantum fenfum exuilTe, fed etiam feritate immanifsiz hias bclluas fuperare. Ec cum facra fcriptura teftetur infantibus addiz tos eße diuinitus angelos cuftodes,haud obfeure fignificat Satanam præcipuc infantiû faluti infidiari.Qui ergo in infantes Quiut, no ia homines, fed uiui, ôé ut ita dicam, incorporât! diaboli dicetidi funtt

TIMVERVNT AVTEM OBSTETRICES DEVM.)

Obftetrices magis metuut ilium, qui poteft amp;nbsp;animam nbsp;corpus

perdere in gehenna, eum, qui corpus tantum, non item animam occidere poteft.Et plus obediunt precepto Dei,^ principis fui,ac co feruant mafculos.Et cum propter banc cauflam increparentur rege,’ amp;nbsp;ad fupplicium uocarentur,excufant fe dicentes.Mulieres Hebrgoz rum funt,ji^.^.,tR; hoc eft, uiuaces aefuperantfortitudine pariendi mull cres Aegyptiacas.Quare pariunt, priuf^ uenerit ad ipfas obftetrix; Propter hâcrem benefecitf inquit fcriptura)Dns obftetricibus. Sed obfletricum quid hoc inquiesC nonne obftetrices mentitg funt coram Pharaone, AcgjptfrtHÎ dicentes:Hebreæ mulieres pariût, priuf^ uenerit ad ipfas obftetrix':’ Ergo ne Deus compenfat mendacium beneficrjs‘:Refpondco. Poteft fortafsis ita fadum efte,ut obftetrices clam fignificauerint mulierib;^ Hebrpis,quid ipfis a rege demandatum fit, ac iufterint eas non priuS uocare obftetrices,^ pegerinuSi ergo hocfadlum eft,obftetrices no funt mentite coram rege. Sed id tantum cælauerunt, quod non necef fario coram rege confitendum erat.Et hoc eft prudentie. Quod fi uez ro in partu Hebrgarum prefto adfuerunt,amp; dixerunt cora rege fe no prgfto adfuifte,tale certe mendacium eft, quod nec eft iuftificandum,’ nec in exemplum mentiendi trahendum,fed fentieiidum eft,obftetri ces mendatio fuo uere peccafte,amp; infirmiores fuifte coram Pharaoz one,^ par fit.Perfeftg enim fidei foiftet, ingenue detretftare impiij mandatum regis,amp; ueritatem confiteri.Sed rex,inquies,occidiflet cz asÆfto fane,nô occidiftet tarnen animam,fed tantum corpus,imo ne » corpus quidem occidiflet,fed aliquot tm annos uitg corporalis abftil ■liftet,interimuero tarn corpus^ anima in eternam’foelicitatem coz feruata fuiflent.Peccatum aût,ac pr^fertim mendacium,occidit aîam. oeddit ani» Anima occifa perdiLa,quid reliquum eft, nifi ut uel tâdem corpus mam, etiam occidatur pereatcCur ergo dicitur Deus benefecifte obftez tricibus'^Benefecit non propter mendacium,fed quia obedierunt ma gis Deo nbsp;regi,in conferuàdis mafculis, Ac Deus peccatum mêdatrj

mifericorditer obftetricibus ignouit, quia amp;nbsp;ipfg crediderunt in fe-' '^bßetneibus men Abraæ^miftum,ex qua etiam fide conferuarunt mafculos.Cbc remMtratuf dientiam aut fidei in cenferuandis mafeulis liberaliter remunerauiu De hac re Auguftinus diferte logtur: Quo'd fcriptum eftf inquiensj)

B

IN C A PJ L E X O 0 I

bene deum fceifTe cum Hebræi’s obftetn'cibus 8^ cu Raab Hicn'chun ti'na merctrkCjUon ideo fadum eft,quia mentitg funt, fed quia in ho mines Dei mifericordes fuerunuNon eft itac^ in eis remunerata fob latia,fed beneuolentia,bcnignitas mentis,non iniquitas mentienrisj Et alias inquiuln infantibus uiuificandis opus mifevicordiæ fuit,me datio uero illo pro fe utebantur ne noceret illis Pharao, quod potuit nonadlaudem,fedadueniam pertincre»

FECIT EIS DOMOSQ Quan^ hoc communiter de obftc tricibus exponat,qj Deus obftetricibus ita benedixcrit,ut gdificaue/ rit eis domos,hoc eft,illuftrauerit familiam caist,amp; auxerit cam.Do/ mus enim,ut Germanica,ita ct Hebraica phrafi fignificat nobilem fa miliam,ut q,Regum« vij.Prcdicit tibi Dns nbsp;fodat tibi domum, fed

tarnen quia relatiuum an'? Ccis)quod hoc loco ponitur,refert genus mafeulinum, non foemininum, intelligendum eft dclfraclitis,utfit fenfus,Obftetrices'timuerunt Deum, 8^ non interfeccrunt mafculos? Vnde fedum eft ut fomiliæ Ifraelitarum ault;ftæ fuerint,ôii domus co/ rum mafeulis impletæ funt, PRÄECEPIT ERGO PHARAO OMNI POPVLO,)

Vide ut impius princeps femper in peius proficiat.Non fuccefle rat confilium eius per obftetrices in occidendis infantibus, Sguit igic nunc publice in mafculos HgbreoR2,fiue infantes,fine iam adolefccti tes,0C in plateis ludcntes,quos publico edidto ita profcribit,ut cuiq^ AegyptioRt liberam poteftatem concédât proqciendi eos 8C fubmer/ gendi in aquis,Quid hac feuitia crudelius dici poteft*;' Flic uidiftes miferrimam condjtionem IfraelitaRt,Quid ergo Pharao haccrudeli täte confidt*:’ num extirpât genus HebrgORt radidtusC Minime oînr» Non cm eft confilium aduerfus Dnm, Voluit Dhs Hebrgos multi/

plicari,Et hanc uoluntatem declarauit multis promifsionibus, Multi plicabo,inquit,femen tuum ficut ftellas coeli,amp; uelut arenam qug eft Vo/«»to del littQre maris.Pharao aut uoluit Hebrgos deleri, Et hanc uoluntatc

cledarat tot imprjs mandatis, Vter ergo inter hos prgualuitC certe Dd ndnerfffijt, mini uoluntas ita promouit, ut Pharao longe aliud agens, adiuucrit

potius uoluntatem Dei,tyrannidc fua,^ impedierit.Creuit em,in^t fcriptura,populus,amp; confortatus eft nimis,Non admodum difsimi/ le exemplum contigit hoc noftro feculo,quo Deus Euangclion fuurrt aduerfus fugftitiolas hypocritaRt impietates dementer reuclauit, Vo luit em Deus,ut Euangelion hoc tempore in EcdefiapromoucatMo narchg aut uoluerunt ut Euangelion extinguatur.Et hanc uoluntatem dedararunt fatis perfpicue,dum publicis edidis profcribebant,quot quot huic noue dodringCfic ein aduerfarq uocant Euangelion^ adhg Il rentjuonullos etiam crudelitcr interfidebat. Quid ergo fodum eftçquot;

COMMENT. IOAN. BRENT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

Quo magi's ilH aduerfus Euangelion fguierunt,eo latius Euangelion promouit.Hgc exempla transferenda fuiit in ufum ad confirmandam fidem noftram in aduerfis» Cum enim habemus promifsiones Dei, intelligimus ex ipfis perfpicue uoluntatem Dei.Siue igitur Satan,fi/ ue mundus cotra infania£,perftemus nos in fide uerbi Dei, et in obe/ . dicntia DeijCertifsima perfuafione concepta,q) qui in nobis eft Dns Deus nofter, maior amp;nbsp;potentior fit, qudm princeps huius mundic

CAPVT IIgt;

Abut avtem vir de domo lbvi, et ac/

CEPIT FILIAM LEVID

In primo capite huius libri defcripta eft afflicftio opprefsio Ifra clis.In hoc fccundo capite defcribitur natiuitas amp;nbsp;educatio Mofi,per que deus liberauit Ifraelitas ex Æ.gypto,amp; inftituit in Ifrael ^oÄiTitcetr ciuilcm amp;nbsp;ccclefiafticam»Habes ergo in hoc loco exemplum maxïg et clemitUdei imperfcrutabilis dementi^ Dei: Nam Ægyptq crudeliores erant in efcemplum in Ifraelitas,^ utipfosbeneuolo animo liberos dimitterent. Erant potentiores, ut Ifraelite poftent fefe uiribus fuis è tyrannide in li/-bcrtatem uindicare.Ex altera autem parte Ifraelitg magis impq aduer fus Deum erant,cß ut iufticia fua mererentur coram Deo libertatem;

Et tm abftiitjUt tyrannide Aegyptioi^ admoniti refipifcerent ab im/ pietate, ut quo plus affligeretur, eo pertinacius impietatem fecfcaren tur.Sic enim Diis per Ezechiclem cap,xx,ait. Et dixit ad eos: Vnuf* quifcp offenfiones oculoRz fuorum abrjciat, amp;nbsp;in idolis Aegypti no? lite pollui. Ego Dns Deus uefter. Et irritauerunt me, nolueruntc^ me audire,unufquifcp abominationes ocuIorz fuorum non proiecit, nec idola Aegypti reliquerunt. Ex his uerbis prophetæ uides Ifraeli tas in Aegyptiaca affliótione non folum non reßpuilfe ab impietate, ueRjetiam multo obftinatiores in impietate factos elfe, amp;nbsp;non tm ea tyrannidem,qua opprimebâtur,fed etiâ totius gentis fug TrecvoÄid^txif rncruifle. Vnde amp;nbsp;in Ezechiele fequitur.Et dixi, ut effiinderem indi gnationem meam fuper eos,0d implerem iram meam in eis in medio terre Ægypti.Quancp autlfraelitis neep ex AegyptioR» gratia, neC^ ex fuis uirib.necp ex fua ipfoRz iufticia ulla libertas afFulgeret, Dns tarnen Deus nofter tanta dementia amp;nbsp;mifericordia Ifraelitas ample? lt;ftitur,ut mittat ipfis Mofen feruatorem,qui non folum educat eos ex Ægyptiaca tyrannide,ueR2etiam inftituat in Ifrael honeftifsimam,t3 religionis,tum ciuilis uite îrôA/TU(«F.Quid ergo refpexit Deus in Ifra ditis,propter quod coyimoueatur ad clementiamC certe non potuit tefpicere iufticiam ipfoRi. Erant ein tam impq coram Deo, nbsp;nbsp;Ae?

B 4

IN CAP, II. E X O D 1

gyptr),queniac3tnodiim antea demonftraui'mus. Ncc potuitiefpicere ucl potenriam uel fapienriam uel alias id genus uirtutes in Ifraclins, quippe qgt; omnibus illis uirtutibus ab Aegyptr|s filqs huius feculi . uincerentur.Nec refpexic mérita maiorum aut patriarcharum. Etfi c/ nim hi iufti fuerunt,nÔ fucrunt tarnen iufti fuis meritis, fed fide,hoc eft,gratia Dei reputati funt iufti per fidem,quemadmodu de Abra/ amo fcriptum eft:Credidit Abraam Deo, amp;nbsp;reputatum eft ei in iufti tiam.Nec refpexit mérita fequentia,uel ipforum uel poftcrum fuoRt. Ipfi enim amp;nbsp;pofteri ipforum, poft egrcftum ex Aegypto ,aut maio/ rem impictatem feftati funt ,.qucmadmodum fcriptura teftatur, aut qui inter ipfos iufti fuerunt,hi non fuis meritis, fed fide, hoc eft,ex gratia iufti reputati funt:Reliquum igitur eft, q? Deus ad fcruandos „ ... lfraelitasrefpcxerit,infeöuidem,21oriamnominisfui, amp;ueritatcnt f««, er mife pi omilsioum luaRz, quas dixit ad patriarchas,uidelicet,nc ludicetur riant ajfliHi aiidiat ab imprjs in promifsionibus fuis mcndax. Et hoc pcrfpicuc rf^icùDeMî pQ- Ezcchielem fignificat,dices:EtfeciChoc eft^liberaui Ifraelitas ex

Aegypto proptei' nomen meum, ut non uiolaretur coram gentibus in quarum medio crant,Winter quas apparui eis,ut cducerem eos de terra Aegypti.In Ifraelitis autcm nihil aliud refpexit, q extremam mt feriam,qua affligebatur. De Deo enim fpiritusfanftus in Pfalmo fic canit: Quis ficut Dominus Deus nofter, qui in altis habitat amp;nbsp;hu/ milia refpicit in cocloamp;^ in terra. Etiterum. luxta eft Dominus his Affliäionum qui tribulato funt corde,amp; humiles fpiritu faluabit:Memorabile ex/ rcmet/wm. emplum, quo cofirmanda eft fidcs noftra in afflitftionibus.Nam hgc duo potifsimum nos ad triftitiam amp;nbsp;defperationem in aduerfis folli/ citare folent.Primum,q) fentiamus nos longe abefle a iuftitia amp;nbsp;relt quis uirtutibus,amp; afflictionem impietate noftra probe meritos elfe.;' Deinde q» exiftimemus nos miferiores effe,^ ut refpiciamur aDeo; Contra has autem tentationes pugnandum eft retfta diuinarum reR2 cognitione,uidelicet, q? Deus in offerenda falute fua nonrefpiciat humana mcrita,fed fuum ipfius nomen,fuarum promifsionum uc ritatem. Non eft igitur defperandum propter noftram iniuftitiam,' fed capeffenda eft promifsio Dci,0lt;^ confidendum eft propter uerita tern Dei,cuius fide amp;nbsp;iufti reputamur propter Chriftum, amp;nbsp;falutem confequimur. Ad hgc,non eft defperandum propter magnitudinem miferiarum,fed tanto magis fperandum eft,quâto grauiores funt mi/ ferie,propterea qgt; Deus non abominetur, fed maxime oïm refpiàat in nobis miferias.Sed nunc uideamus ex qua tribu,8^ quibus paren/ tibus Mofelfraelis liberator ex Aegypto,natusfit. Abrjtfinquit^uir noppitréief de domo Leui,amp; duxit uxorc,filiam Leui:Huius uiri, qui eft pare« Mofi nomen eft Amram,Sc uxoris nome Iochgbed,quemadmodurn ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* ” nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pofteafe/

COMMENT. IOAN. BRENT.

poRca fequitur capite vi, Cu ergo lochgbèd peperilTet fi(ium,qui po ftca Mofe uocatus eft,amp; abfcondiffcnt cum parentes tribus mêîibus,' propter edictum regis^necefle habuerunt tandem natu fuu in fl urnen exponere. Sednepuerftatimpcriret,impofuerunt cum in fifcellam fcirpeambitumineac pice oblitam, ac repofuerunt inter arundines in littore fluminis. Quod hoc loco lofephus amp;nbsp;Hebr^i narrant de ua ticinio fcribg cuiufdam Aegyptiaci,amp; de oraculo^Amra parenti Mo fi per fomnium reuelato,fides penes autores fit. Nos ea obferuabiz musique autoritäre diurne fcriptur^ certifsima 8^ indubitata cognoG cuntur.Hgcigiturfcripturaproponitnobis parentes Mofiinexemz plum rnagne fidei.In epiftola enim adHebrgos capite xi.ita fo'iptum eft: Per fidem cum natus eflet Mofc,occultatus eft menfes tres à paz rentibus fuis, propterea q? uiderent elegantem puellum, nee ueriti funt edidum regis.Tametfi ein maxima Ifraelitarum pars contempfe runt promifsioncs Dei Patriarchis didtas, amp;nbsp;feruierunt idolis Aegy ptiacisjtamen referuauit fibi Deus aliquot pios, qui non funt obliti oew rfpr« diuinarum promifsionum.Inter quos et parentes Mofi,autore ftolo,numerandi funt.Hi parentes, cum uiderent grauifsimam popu . li fui affliclionem reuocauerunt in memoriam promifsiones Dei,' qug primum dufte erant generaliter de multiplicatione conferuati one feminis Abrae,ac de poflefsione terrg Canaan, deinde de libera tione eius è feruitutealiéna.Ad Abraamum enim,Genc,xV'. diótum erat.Scito prçnofcens, q? peregrinu futuFça fit fernen tuum in terra n5 fua,amp; fubijcient eos fcruituti,amp; affligent quadringentis annis. Vez runtamen gentem aii feruituri funt ego iudicabo, nbsp;poft hec cgredi

entur cum magna fubftantia. Generationeautquartareucrtêtur hucè Similiter ditflù erat ad Iacob,Gene, xlvi. Ego fum fortifsimus Deus patris tui,noli timere,fed defcende in Ægyptû, quia in gentem mag nam facia te ibi.Ego defeendam tecum illuc,amp; ego inde adducâ te rez

' uertentem, Accedebat hue et teftimonium Iacob, qui moriturus,nolc bat in Aegypto,fed in Canaan fepeliri, ut teftaret publice,gentem fii amex AegyptoadCanaanreuerfura.Vndeamp;aitadlofeph. En ego morior,ôd erit Deus uobifcum,amp; rcducet uos ad terram patRz ueftro rum.Iofeph quoq^ iam moriturus ait, Deus uifitabit uos,afportate olfa mea uobifaim de loco ifto. Hgc amp;nbsp;his fimilia reuocauerunt fibi parentes Mofi in memoriam prgferiim cû iam quarta generatio, qua ipfis falus ^mifla erat,immineret,qbus fidem luam ita confirmarût, ut etfi capitale effet,propter edidum regis,pueRz abfcondere, malue runt tn periculo mortis fefe obqcere,quàm elegantem fuum filiolum prodere,de quo certifsimam fpem ex^mifsionibus Dei conceperât,

fçruandus effetjet aut unà cum alqs ex Aegypto liberâdus,autipfc

. »fl

I N C A Ui E X O D 1

popuIumlibcraturus^Vndeetiam ex eadem non ampIiuS poflent puef^ ocailtare fecerut fifcellam fcirpea pice oblitam, in qua infante expofuerunt, et iuflcrût fororê infantis,euent5 rei expeélare»; Quid bac fide effiicatius dici poteftçHec ein fides eiFccit in parentibj P4ofi,ut ediclum Regis,hoc eft,ut ipfam mortem contenercnt, 8^ ut prêter fpem fub fpc crederenuTalis aut ac tanta fides datur per fpum fandum,fi intendamus oculos mentis noftrc non in externas re[?2 lar uaSjfed in ipfum uerbum,in ipfas ^mifsiones Dei.Quare hoc opus,^ hic labor nofter,ut ucrbum Dei capelTamus amp;nbsp;nobis ob oculos pona mus,ut fpusfandus habeat organon,quo operetur in nobis uirtutem fidei in oi bus affliôbÔibus,quam fidem fi adcpti fuerimus,mox prac fto aderit nobis remifsio pcccatorum, iuftitia, falus amp;nbsp;uita afterna» ECCE AVTEM DESCENDEBÄT FILIA PHARAONIS.)'

Mofc mirabiliter in aquis feruatur,a filia Pharaonis inuenitur,Si ex aquis extrahiturjug ipfius matri ladandus et educandus comenda tur,a filia Pharaois in filium adoptatur, amp;nbsp;quo miraculum rei oibus publice cömendetur,uocatur noie lVIofe,hoc eftjextraduSjUidclicct,“ «oMf». ÇX aqua.n^DTÜ enim Hebrgis fignificat extrahere, Quia, inquit,dc a/, lt;jua cxtraxi eum.Rccitantur et hoc loco ab Hebrgis intcrprctibus,for tafsis cognitu non iniuainda,Icd th incerta, q? Mofe adhuc infäns rc cufauerit ubera mulierum AegyptiacaB2,amp; q? allatus ad Pharaonetn ludibundus conculcauerit pedibus fuis diadema Regis. Sed utcunt^ hec fefe habeant,nos certa perfequemur.Nam qug fcriptura hoc loco de Mofe commémorât,non funtnifi admirandaDei opera, quibus Deus amp;nbsp;maieftatem fuam reuelat,amp; nos ad fidcm,patientiam,obedf cntiam,öd alias uirtutes hortat.Quod ein is puer,qui poftea ordina/ tur diuinitus in libcratorem,ducem, legislatorem, amp;nbsp;inftauratorem Reip,lfraeliticg,nunc in aquas expofitus,incolumis feruatur, fignifi/ Df«« eiUm primum,qj Deus non fit tantum Deus adultofçî, fed etiam De/ in^tiudcM US infentium, 8d qj refpiciat infantes in necefsitatibus ipfoFçe» Quarc admonentur parentes, ut fuum quidem officium,iuxta fuam uocatio/ nem,in curandis,nutriendis amp;nbsp;educandis infantibus pro uirili fua Ei ciant, maxime tarnen oïm fide fua in manus Dei refpiciant, quouc ro infantium parente,nó cuftodientc infentes, fruftra uigilat,qui cu ftodit eos^Deinde declarator, quódinftaurationes imperiorum,reRt ToUtittrum publicarum,politfarum,ôd legum, non fint humana fed diuina opc/ inllitutio,db nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vnde ficutMofe mirabiliter ex aquis feruatus, SC poftea ad in/

tMnum opm. ftaurandam Remp.llraelis admotus elt,ita a Cyrus primus Monar/ cha regni Perfici, et Romulus primus rex Rom. mirabiliter ad inftt tuêdanoua imperia feruati funt,cum amp;nbsp;ipfi ^xpofiti effent ad neccrn; Hacredocemur conftitutiones amp;ordinationes rcrumpublicaRt effc donaDd,

dona Deî,amp; admonemur ad gratiarum adli'onem, ÔC obediennam le gum ciuilium,ac deterremur a fedicionibus, ne prefcncem reR2publi caB2 ftatum diui'nitus cÔfirmatum conuclIamuSjfed in tranquillitatc legibus pareamus»Qudd aût infans traditur matri fue, quam tamê fl lia Pharaonis nefdcbat elTe matrem infantis, ladâdus ôd educandus,' promifla etiam mercede,manifeftc explicat clementifsimamDei libe LiberaîiM ralitatem,q) quicquid ex fide,propter Dcum derelinquas,hoc Deus nbsp;ergaobe

rcftituat centuplum* Vide enim mibi matrem huius infantis.Hec ne cefle habuic infantem fuum exponerc,ne iugularet in domo fuaala/ tronibus regis.Cum igitur exponeret ipfum ex fide, quam adhibuit promifsionibus Dei,ac quodammodo prorfus amitteret, dédit Dns Deus nofter opcram,ut infans non modo rcftitueretur ipfi, fed etiS magna regine autoritäre commendaretur, publica potcftate a latro nibus tutus effet,adeocp ipfa quocp mater regium ftipendium prop/ ter laétationem amp;nbsp;cducationerri pucri acdpcret. Hoc exemplum do/ cet nos fidem Sc patientiam in amittcndis rebus noftris. N am fi quæ uel uiolentia,uel alio cafu auferuntur nobis, no raiftimemus ca pror fus amiffa et perdita,fed fentiamus ca rcpofita cffc in manum Dei,in nolt;tmiUi,ftd quam quicquid reponit, multo maiori fcenore nobis reftituetur, repofîtain ager iaêlum fernen reddiuSed qudd Mofe,qui crat Ifraelitas ex Àe/ gypto libcraturus,educatur in aula eius Pharaonis,qui antea iufferat oês Hebrenrum mafculos occidi,ne Ifraelite in libertatem fefe uitidi/ carent,manifeftifsime explicat fummam Dei induftriam, qua Deus aduerfarios fuos ita gubernat,ut uelint nolint,dccreto fuo contra ip/ fór^ Lioluntatem feruiant potius,cp impediât.Sic fratres lofepb cum uenderent Iofephum,quamuis aliud agcrent, confilium tametiOex in lofepho adiuuerunt potius impedierunt.Sic pontifices Ôd phari Qi,qui Chriftum occiderunt, etfi,quod ad ipfos attinet, impijfsime egerunt,confilio tarnen Dei magis feruierunt,^opprefferunt, Hæc res admoneai nos,tum ad fidem in aduerfis, turn ad fumendum can/ didum animum erga aduerfarios,Quid cm irafceris aduerfario C qd execraris aduerfariumÆi que ipfe aufert,amp;^ nullo iure recuperari pof funt,relinquas ÔC rcponas in manum Dei,tantum abeft ut damno af/ feôtus fis,ut plus lucri tibi reliquum fit, nbsp;nbsp;fi duplum amiffæ rei pri/

us retinuiffes. Quare nullam habescauffam propter quam liceatti/ bi odiffe aduerfarium,ôd mala rependere malis.

IN DIEBVS ILLIS POST^ CREVERAT MOSE,) Qug hoc loco lofephus hiftoriographus de bello aduerfus Æthio pes a Mofe adminiftrato,amp; de filia Regis Aethiopû a Mofe in uxo/ rem duda,cômemora^fortafsis'citra uercfidei damnû credi pofsüt, nobis tn placet certiora fequi, Primiim igitur de Mofi eruditione Ôi

B iii)

IN CA P V T IL E X O D 1

autoritatc in aula Pharaonis,S£cphanus in adis Apoftolicis cap, vï)^ Koßerudk nbsp;nbsp;nbsp;concionatur, Eruditus eft Mofe omni fapientia Acgyptiorum, ôc

potens în fadis et in didis,Quod in Mofe obfcruandum eft,otgt; multa alia,tum potifsinium ad cognofeendam magnitudinem fidef, Ho^ßdet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mofe aulatn Pharaonis dereliquiuNam cum tata potentia am

plitudine in aula Pharaonis ornatus fucrit,quis non admirabitur, qgt; aulam contempferit,et ad Ifraelitas fefe tranRuIerit‘rDeinde,qj feribi tur,Mofen egreflum efle ad fratres fuos, amp;nbsp;uidiffe afHidiones corîî non ita intenigendum eft,qj Mofe femg in aula Pharaonis manferit, donec ex Aegypto fugerit, amp;nbsp;interea temporis nonnun^ déambula di aut animi rccreandi gratia,fratres fuos Ifraelitas inuiferit, fed qgt;, cum quadraginta,quemadmodum Stephanus ait,annorum effet,au/ lam Pharaonis prorfus dereh'querit,amp; reaifauerit deinceps uocari fi liusfilig Pharaonis, ac maluerit inter Ifraelitas fuos abiedus uiuere,' in aula Pharaonis magna autoritatc prgditus effe » Sic enim feribit autor epiftolg ad Hebrgos cap, undecimo.Per fidem,inquiens, Mo/ fe iam grandis,renuit uocari filius fiïi^ Pharaonis, potius eligens fiz mul malis affici aim populo Dei, nbsp;temporarijs peccati commodis

frui,maiores arbitratus-diuitias probrum Chrifti, nbsp;nbsp;Acgyptiorum

thefauros,Mcmorabile exemplum, quo difeamus fidem amp;nbsp;obedien/ tiam fidei,Mofe ein adoptatus-fuit in filium fiii^ PharaÔis, amp;nbsp;fadus eft in aula Pharaonis potentifsimus,amp; quid,fi fpes etiam fuiflet, ip/ fum Pharaoni in regno fticceffuRz.Ex alteraparte Ifraelitgmiiît in mo dum affligebant ab Aegyptfjs, amp;nbsp;uflt;^ ad interniciÔem opprimebati tur,attamen Mofe contempfit aulicâ maieftatem, SC coniunxit fefe câ Ifraelitis opprefsis. Alius quifpiam impius Ifraelita,cui tin fortung af fi-ilfiffet in aula Pharaonis,quantum Mofi, longe alia confilia agitaC* feuPropofuiffet enim fibi ob oculos prgfentem fuam amplitudinem inter Aegyptios,amp; afflidionem ac opprefsionem IfraelitaR2,ac cogi/ taffet fecum,Quidc’num foli Ifraelitg funt eledus populus Dei^num foli ipfi Deo accepti funt,num foli ipfi ueram habent rcIigioiicmCnu foli ipfi iufti ôd prudentes funtCan non hgc oîain Aegyptios potius in Ifraelitas competuntç'Aegyptij dominantur, Ifraelitg autem op/ primuntur, Aegypti) fœliciter uiuunt,Ifraelitg autem affligûtur, Ae/ gypti) magnis uirtutibus Iàpientiæ,fortitudinis,amp; id genus alqs prg diti funt,irraelitg autem funt populus ftultus amp;: imbellis,Quibus ar/ gumentis Deus peripicue déclarât, q» Aegypti) fînt potius eledus populus Dei ,ôô magis gratus Deo,^ Ifraelitg; (^lare faceffant Ifrac litæ cum fua r eligione amp;nbsp;fordibus,ego manebo Aegyptius; Att^ hg quidem fuiffent cogitationes impq, quibus effeciffet fibijpfi moz leftifsimum ac etiam impofsibile derelinî^uerc aulicas delicias,

(T o M M E N T.' nbsp;nbsp;6 À FTr B R E W T 5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n

8^ transferre fefè ad affli'ctîones Ifraeh'taRÊ, At nero pio Mofî nôn tm fviit illud pofsibi'lc,fed etiam iuaindum.Qua,obfeŒO,Uïrtute!?’nuin uirtutc carnisç’at huïc nihil magis impofsibile eft,^ externas et carna les delicias ac maieftates contemnere.Ergo, quicquid in hac re Mofe cgitjhoc egit uirtute fidei. Per fidem Q'nquit Apoftolus) Mofe iam grandis renuituocari filins filig Pharaonis, Mofe cniin,cum propo/ (uilTetfibi ob oculos,n5 prgfentem profpcritatem Aegyptiacam,fed uerbum Dei,eredidit primum,fcmen Âbrag,n5 Acgyptios, eflcpo pulum Dei eleâ:5.Deindc credidit fe in fcmine Abrae,qui eft Chriz ftus,non in rege Âcgyptiorum,benedidiÔem remifsionis pcftorum èC nitg gternç côfcqui» Adhcc credidit uoluptates peccatoRz caducas temporariaSjfupplicia aut coru perpétua elTc, Preterea credidit af/ fii(ftiones,contumelias probra,qug prjs propter fidem in Chriftu etobedientiam Dei contingunt,maiorcm habere honoris amplitudi nem in confpedu Dei,^ oês regie huius feculi maieftates» Potius, inquic Âpoftolus,eligens fimul malis affîci cum populo Dei,^ tem porarijs peccati commodis frui. Poftremo credidit Deum tam libera lern elfe remuneratorem^ut quod quifpiam ad uocationem ipfius de/ relinquit, cêtuplum in hoc feculo reftituat^in future aût feculo uitam cternam tribuat. Hgc igitur fides Mofi tantg fuit clFicacig, ut Mofeti ab aula amp;nbsp;rcgf|s honoribus abftraxerit, amp;nbsp;in fordes attç afflidiones Ifraclitarum conicceritSed inquies» An non potuit Mofe fimul amp;nbsp;fi'/ dem amp;nbsp;aulam retinereCquid enim ad ipfum, qudd Aegyptij fuerint impt}; an non potuit ipfe in medio etiam impiorum piè uiuere,exem plo lofeph,qui amp;nbsp;ipfe in aula prioris Pharaôis pie uixitcRefpondeo» Alia fuit ratio lofeph nbsp;Mofi» lofeph enim uocabatur diuinitus ad

aulam Pharaonis,ut hac occafione Ifraelitç ad Aegypmm proficifee/ rentur ÔC in fame alerentur, Mofe autem uocabatur diuinitus ab au la,nondum quidem publicis fignis,fed priuata fpiritus meditatiÔe, ut Ifraelitas ex Aegypto educerct atep liberaret» Ad hgc,Iofeph habe bat pium regem,qui Ifraelitas,populum Dei, magno fauorecomple ôtebatur. Mofe autem habebat impium regem, qui hoc unum age/ bat,ut Ifraelitas penitus extirpât et. Hue accedit, qp Mofe uidit totam gentem Ægyptiacam,tum propter impietates idolatrie,tum propter crudelitatem ipforum in Ifraelitas,a Deo abieelam amp;nbsp;fupplicio defti natam e{fe,iuxta oraculum illud,quod ad Abraam Gene.xv» dieftum erat,Gentem,cui leruituri funt ego iudicabo. Preterea uidit in aula Pharaonis non nifi pefsimoi^ fceicR2 exempla regnare,ac iuxta uulgi Auh'ca uifa^ ditftû, aulicâ uitam nihil aliud elle êp compêdium ad infernum.Peri «'»pfnt/ww eulofifsimû aût eft,in medip uoluptatibus aulicis,in medijs impieta tib.inf tot exêpla nefandifsimoR: faciiioi^, ubi nccaudias necuideas /s^g

IN C A P V T n. E X 0 D I

quic^ bonijLu'tam ducere.QuarCjiit Mofe uocationi Dei'obcdi’rct,. amp;nbsp;non diutius Deum tentaret,neG fuam I'pfius falutem periculo expo neret,maluit fidem in Deum fequf,0^ abiedus inter Ifraelitas pie uv uere,quam magnus in aulaPharaonishaberi amp;i'mpictatem fedaru Vnde amp;nbsp;proponitur nobis Mofe in excmplum,quo difoimus, non in temporalia huius feculi commoda,ad fcdandam impietatem, fed in perpetuam remunerationem per fidem ad fedandum uerbiim èi. uocationem Dei refpicere»

VIDIT AFFLICTIONEM EORVM BT VIRVM Æ/ GYPTVM. ) nbsp;De eo,quod Mofe ocdderit Acgyptium, uariæ

funt fententie. Alius accufat, alius excufat homicidium Miofi, i Ac qd ad generales fandoR^ condinones attinet,non impie fentiunt hi, qui affirmât Mofen,alioqui landum uiR2,hoc homicidio peccalTe.NuI/ lum ein tam horribile pdum eft,qd no etiam fandis accidere pofsit; Sunt enim amp;nbsp;fandi de carnc nati^Quod aut ex carne elt,caro eft» An non DauidjUir alioqui iuxta cor Dei eledus,peccauit adulterio et ho micidioCnihilominus tarnen retinuit maieftatem rcpiam, Nonne Pc trus abnegauitChriftum,etiam cum fuijpfius exccrationeC’ nihilomi nus tn poftea comiffgfunt ipfi ouesChrifti»Quareeaafi fentias Mo fen hoc homicidiö peccaffe,hoc tarnen non impedit, quo minus Mo fe poftea ueniam confecutus fit,5^ appellatioem fandi retineat, ac in liberatorem Ifraelis uocatus fit, Scd Stephanus de hoc homicidio in Adis Apoftolicis cap»vij,ita concionauCum Mofe uidiflet quenda iniuria affici,défendit cS, amp;nbsp;ultus eft uicem eius ciui affligebat pcuf fo Aegyptio.Exiftimabat enim intelligere fratres fuos, q? Deus per UephomicU nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ipfius daret falutê ipfis» Quibus uerbis baud obfcure fignifi

dS, heroicut cat,q) Mofc occiderit Aegyptium, non temeritate carais , fed motit «wprtM». fpus,amp; heroico impetu diuinitus excitato» Erat enim iam tu in magi ftratum,ducê ôd feruatorem Ifraelis, a Deo deftinatus,nondû quide publicis miraculis,quemadmodu poftea reuclat,fed certo tn decreto Dei»Quos aût Deus,ad conficicndas res heroicas eligit,inqs operat etiam,priuf^ eledionem fuam publice declaret, fingulares quofda admirabiles aiorum impetus,quibus tantç prguijs teftimonijs fig ■ nificat, eiufcemodi holes ad res mams geredas deftinatos effe» Sic impulitDeus Pinehas,nondu quidem fummu faeerdotcm,fed tn ad fummum facerdotiû deftinatû , ut arrepto pugione transfoderet uiRS Ifraelitam,publice cS Midianitico fcortofornicante» Sic impulit Da iiide,nondum publicu rege,attamen diuina undione in regê cledu, ut magno aio armatû Goliathe inermis aggrederet, atlt;^ trucidaret»: Sic impulitf ut amp;nbsp;externum exeplum attingam») Cyrûi adhuc pueR?, pro filio paftoris habitum, in primw tn P^fici regni Monarcham

quot; diuinitus

C o M W E N T. t O A FT, B R E PT T? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;w

diuim’cus defti'natum, ut tan^ rex inter pueros puerilem inftituereC Rêp,ac inobedientes caftigaret.Et cum eares ad Aftyagê delataefiTet, ac Aftyages Cyruin puerum reprehenderet,q) ipfc lerui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cæd/

diffet nagellis i'ngenuos pueros,refpondit Cyrus magna conftantià,' fe ut regem feciïrc.Qui certe heroicus animus in pucro diuinitus ex^ citatus eftjUt ftatim a pueritia fignificaretur, hunc puerum ad geren/ das magnas res,à Deo ordinatum efTeJn horum catalogum etia Mo fe referendus eft,quem cum Deus ab utero matris elegiïlet in ducerrt amp;nbsp;feruatorem Ifraelis ex Aegyptiacatyrannide, impulit etiani occul/ tu fpiritus traótUjUt occideret impium Aegyptiacü, Tantum igit ab/ cft,ut hoe homicidio peccauerit aduerfus Deum,ut potius diuing uo cationi feruierit,ac infinuauerit Ifraelitis fe in hoe officium diuinitus iiocatu effe,uf defendat Ifraelitas ab iniuria. Atep hoe exemplö ponê/ dum eft,nó inter generalia,qug imitâda funt,fed inter pfonalia,quæ admiranda funt,nô aût imitanda,nifi ei^qui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fpiritus, eodc

animi impetu ad aliquid conficiendum diuinitus exeitatur,

ET EGRESSVS DIE ALTERO CONSPEXIT DV/ OS HEBRAEOSO “

Aliud argumentum quo fignificatur Ifraelitïs^ q) Deus miferitip fis Mofen libcratorem ex Ægypto,amp; legislatorem ac inftauratorem Reip.in populo IfraetMofe em uoluit reconciliare duos difsidentes Hebros,ac obiurgauit eum,qui iniufta habebat caufam, Publici em legislatoris eft,condere leges,quibus publica tranquillitas conferuc tur,amp; boni quidem ab iniuria defendant,mali aut puniantur, Currt igit Mofe obiurget iniuftum Ifraelitam,amp; iuftum defendat, non ad/ jnodum obfeure fignificatur,ipfum diuinitus eleôtû effe in magiftra turn legislatorem Ifraelis.Sed hie mihi uide qd Mofi accidat,Mo/ fe ern earn mercede ex bcneficio fuo refert,quam fere oes benefacflo/ res ab ingratis, amp;nbsp;pacificator es ac fequellres à partibus fuis referre fo lent.Impius enim Ifraelita reijdt Mofen, amp;nbsp;accufat ipfum homicidij; Quis tc,inquiens,conftituit principem amp;nbsp;iudicem fuper nos ; num occidere me tu uis,ficut heri occidifti Aegyptium; Vide maxîam in/ dignitatem amp;nbsp;ingratitudinem,Mofe rcliquerat regiam aulam ^^pter Ifraelitas,ut fignificarct ipfis, fe ad liberandum ipfos ex Ægyptiaca tyrannide diuinitus ordinatu effe.Sed ecce ftatim reqeit ab ipfis, uix dum elementis liberationis inchoatis.Niinquid ergo,quem holes rc iecerunt,aim etiâ Dominus Deus nofter reiecitÇ'Minime o’m. Hue Mofen,inquit Stephanus,quem negauerunt dicentcs,quis teconftiz tuit principem amp;nbsp;iudicem,hunc inquam,Deus principem amp;nbsp;redem ptorem miferat per manum angeli, qui apparuit illi in rubo. Hie eduxit illos, ædens prodigia ligna in Aegypto amp;nbsp;in mari rubrö.

IN C A P V T It E X 0 D I

amp; in deferto annis quadraginta. Quod Mofi contigit^idem eiiS coti.^ tigitDnonoftroIefuChriftojdequofcriptumeft: Lapi'demquem rq^robauerunt ædifïcantes, hie fadus eft in caput anguIi.Hgc exêpïa cum propter multa alia,tum etiam potifsimu propter hoc nobis pro/ ponuntur, ut in ingratitudine hominum conteptii noftri bene con Conffwp/ifidamus,amp; in benefaciendo non defàtigemur» Etfi em homines nos confidani. abrjciunt,non tarnen abijeit nos Deus, ïed potius tanto magis nos ag nofeit,quanto turpius homines nos conculcant. Et quanquam homi/ lies ingrati fint,ac immemores beneficioRz, Deus th gratifsimus

nec obh'ui£citur poculi aquæ frigidæ fitienti in noîc fuo exhibitaej TIMVIT MOSE ET AIT QVOMODO PALAM FACTVM EST VERBVM ISTVD, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

Etfi Mofe fignificauit homicidio fuo, fe in feruatorem Ifraelis di/ uinitus ele(ftum,noluit tamen,ut mox fama homicidrj in uulgum fpar geretur,ne fibi prius a rege periculum immincret, q confilium de li berandis Ifraelitis caperet.Cum igitur intelligcret ex impio IfraelitaJ homicidium uulgo patefadum cfle,amp; uideret Pharaonem uitæ fuac ïnfidiari,non folum timuit,uerumetiam fùgit ex Aegypto, amp;nbsp;profe/, lt;ftus eft in.exilium,in terram Midian» Hie mihi primum obferua in Mofe,quid accidere foleat his,qui derelicfta impietate,felt;ftantur uo/ . nbsp;nbsp;nbsp;cationem Dei,Mofe enim dereliquit aulam regiam, in qua uidebat

DeifeilMi» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;poftc piè uiuere,amp; coniunxit fe cum Ifraelitis, ut uocationem

bufjmminèt Dei fequa-etur,Mox igimr cooriuntur in iplum, quafi colleda ma/ nu,paupertas,ignominia,contcmptus,non ab Aegyptrjs tantum,fed etiam a fuis ipfius Ifraelitis,ad quos liberandos aulam dercliquerar,' infidi^ régis,pericula mortis,fijga,exilium, amp;nbsp;quicquid eft huiufee/ modi calamitatum. Solenne autem eft,ut qui relinquit impietatem^ amp;nbsp;feéîatur uocationem Dei,maximis ftatim periculis amp;nbsp;calamitatib; obqciatur» Vnde Chriftus emifl’urus Apoftolos, ad prædicandum Euangelion,quod erat mandatum Dei: Ecce ego, inquit,emitto uos ficut oues in medio luporum, Tradent uos in concilia,^ eritis odio habiti ab omnibus propter nomen meum. Non enim eft difcipulus fupra præceptorem,neq^ feruus fupra dominum. Si ipfum patrem familias uocauerunt Beelzebub, quanto magis domefticos illiiisC Qiiod accidit ei qui fedatur publicam funeftionem a Deo madatamj hoc idem accidit unicuit^ priuatam uocationem Dei fccftanti,ut fi ar/ tifex mechanicus abominatur impofturas, amp;nbsp;adminiftratartificium fuum iufteac legitime, continuo obqcituf periculis paupertatis, fa/ mis,amp; aliorum malorum,cum intcrirh uideat eos artifices, qui dânt operam impofturis,magnas opes parare.C^id igitur faciemusç’ Ab qciemus ne uocatioem Dei,ut uitemus pericula aduertoesç'Hoc autan

COMMENT. IOAN. BkENT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•»

autcm non efTet pen'cula uitare,fed luxta prouerbium pïuuiam füge rc,amp; în fluui'um incidere,temporalia quedam et momenranea pkula uitare,pcrpetuo aût exitio fefe obnoxium reddere. Ac Satané qdem confilium eft,ut l'mmifsis afflidionibus deterreat nos a fedanda uo/* cati'one Dei,et reuocet ad impietatcm. Confilium aut Dei eft, ut ini'^ mifsis afflidionibus probet ac exerceat fidem noftram,ct declaret no bis per afflidiones uirtutem fuâ,adeocp fubinde raaiores benedidio nés per eas conférât.Quare tanto magis pcrfeuei'andum eft in obedi/ entia Dei,quanto grauiores calamitates in nos exurgunt. Deinde, Mofe non renerit inQrato maledidum,fed confultat de falute fua, de xct noSjUt non regeramus maledida maledidis, fed potius admonea mur ex aduerfarioRz maledidis,ut nobis falus noftra cure fit.Et fiquf dem meriti fumus maledidum,caueamus,amp; refipifeamus. Si aût im |•neriti,tanto diligentius innocentiâ conferuemus, quanto follicitius Satan eamifnpugnat.Poftrcmo,q? MofetimeatPharaonem,etfugi at in exilium,ne a rege trucidctur,declarat quidem nihil humanarum imbecillitatum a fe alienum eire,non tn derelinquit uocatiôem Del, nec fedatur impietatê.Fugit em,ne citra uocationem Dei manifeftis periculis fefe obfjceret,ac Deum tentaret,Rigit,ut uoluntati Dei,qua pcrfpicue turn ex contumelia ab impio Ifraelita allata, turn ex infîdqs Regis,intelligebat fe in exilium diuinitus extrudi,obfequeret,fugit,* ut interea temporis de uocatione Dei firmius certificaretur, fugit, ut opportuniori tempore ad liberandos Ifraelitas rcuerteretur.Sic fugit lacob fratrem fuum Efau è terra promifsionis.Sic fugit Dauid Saule.. Sic fugit Chriftus lapidaturos ipfum:Sic fugit Paulus prefedumre gis Aretg è Damafco.Sic amp;nbsp;Chriftus ad Apoftolos fuos dixit: Si per Mo/îfùgdex fecuti nos fuerint in ciuitate hac,fugite in aliam.Fuga igit Mofi, non fuit impietas,fed obedientia erga Deum,et patientia,qua Mofe in in cômoda exilq longe oîm grauitsima,fefe ^quo aîo iniecit. Et cum exf lium in Duo patienter fufeeperit, Dns Deus nofter tanta dementia ipfum complexus eft,ut fecerit ipfi exilium non folum tolerabile, ue iszcciam iuaindum,ac liberauerit ipfum ab exilio, amp;nbsp;reduxerit ad po/ pulum fuum Ifrael honorificêtifsime.queadmodum poftea fequitur;

ERANT a VTEM SACERDOTI MIDIAN SEPTEM FI DIÆ, nbsp;nbsp;Hune Saccrdotem,alq dicunt binominê fuifte ac uocatum

Icthro Reguel. Alrj feribunt Reguelem fuifte patrê Iethro,et ilium fuift e auum,hunc aût uéiç parentem feptem filial^, de quibus hic fit mentio. Alq fentiunt lethro Riiffe fratrem haRt feptem filiaRt, amp;nbsp;tam ïethro,qui alio noîe uocatur Hobab,Nu.x» q feptem filias fuiffe libe nbsp;nbsp;nbsp;' -

ros Reguelis» Vnde etiethro alias uocatur aninis Mofi. Atc^ hec fen tentiai^ diuerfitas hincadeo accidit,q) (Hojfcwjquod uocabulum feri/

I N C A P, IL ■ X o D I

ptura ipfi lethro attribuit, Hcbrç is tam focerum -, nbsp;nbsp;affinem fignißgt;

cat. Deinde fenriunt hune facerdotem nô fimplicem facrificulum, fed edam principem illius regionis fuiffcjquales funt in Germania Epif copi» Vnde Chaldeus pro fcofcc» Midt'un) repofuit (,Kabitdemidilt;m,) hoc eft, principem Midian» Hiiius igit principis filiæpotantgregcmpaori» fui,amp;^ cum paftores inferrent ipfis iniuriam,dcfendunt a Mofe* Hoc 9rmei()iu ue loco primum obfcrua,in filiabus Icthro,uetcR2 principum confuetu/ ftrumeonfue 3inem,Hi em educarunt liberos fuos non ad dclicias,fcd ad labores. Et tanto honeftius fibi duxerunt,laborarc, quanto id ordination! di/ uin^ SC naturç humang magis otio indulgere conueniuDeinde ui/ de iniquitatem paftoRt» Reqciunt cm nuUa légitima cauflTajfcd mera tm lafciuia 8^ petulantia puellas a potandis gregibus fuis,ucl q, pucl propter imbedllitatem uirium luaRt iniurig facile paterent, ucl

paftorcSjUt hoîcs imprj,facerdotem patrem puellatu oderant.Cum c/ nulla gens facerdotibus ac miniftris diuinaRt rcRt carerc pofsit, miro tn odio ipfos profequi et nullis non iniurqs afficerc foicnt» Vnt deaût hoc acciditfccrtc nÔ accidit faccrdotalis ordinis culpa» Etfi cm multi facerdotes rcphcnfibilcs inueniunt, ^pter malos tn nô effet to tus ordo uitupcrâdus, et male afficiêdus.Sed accidit impictate popu lof^,qui cum Dcû ipfum,cuius facerdotes miniftri funt,maxio odio proffquantur,uereantur autem Deum palam côuitqs inceffere,cfïun dunt odium fuum in miniftros Dci.Scd quantum pdum fit, uel im/ potentes iniurrjs afficcrc,ucl odio Dci,miniftros ipfius contumclio/ fc tradarc, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;minime impunc laturus fit Deus eiufeemodi iniuri/

as amp;nbsp;contumelias,non eft huius loci explicarc,Poftrcmo, Mofe exhi bet itcRz fpecimcn uocationis fug» Défendit em puellas ab inuiria pa potat greges ipfarum» Quo fado iterum adumbratur, Mo/* fen diuinitus ordinatum effe in defenforem innocentum,0d liberate»/ rem opprcfforum,hoc cft,in ducem Ifraelis ex Äegypto»

CONSENTIT ERGO MOSE QVOD HABITARET. C VM EO» y Sacerdos Midianita humaniter cxcipit amp;nbsp;tradat Mo fen»Et ut beneficium repêdat bcneficio,dat ipfi filiam fuam, noie Zi poram,in uxorem.Ex qua Mofe fufdpit filium, cui imponitnomen Geffom,ftlU Gerfom,ut noie filq admoneatur diuing clementig, qua Deus ipfum in exilio ita complexus eft,ut nô folum reddidcrit ipfi propicios, ho mines ignotos,ucR2etiam dedcrit ipfi in terra aliéna uxorcm, filiam principis,liberos» “'Ä cmfignificatpcrcgrinum,8^O^S?illic» Vn/ de nome Gerfom deriuatum eft, quia,inquit, pcregrinus fui in terra aliena»Deinde fufeipit Mofc,etiam altcRt filium è Zipora, de q non fit mentio in hoc capitc apud Hebrgos,fed itjjffa,in capite xviq»e quo loco Grgd Lafini illud de altero filio, hue trâfpofuerunt» Vocauit.

autem

COMMENT. I Ó Ä M.' BRENT.* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«ï

lutem hune Eliezer, ut amp;nbsp;hoc nomine admoneatur de diuinis benefî cqs,qug ipfi in cxilio contigcrût.EIiezer cnim fignificat,Dcus adiii EÏiezffî tor mcuSj'TiJ! fignificat Dcum,TJ�iutorem,quia,inquit, Deus pa tris mci adiutor meus,amp; eripuit me de gladio Pharaonis. Hoc exem plo primum admonentur parentcs.ut liberos fuos afpiciant, non, ut ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diuinte

impr),tancp irritamenta auaritig,lcd tanq^ monumenta diuing bene/ ficentif, Si. excitentur ad gratiarum adionem nbsp;nbsp;nbsp;obedientiam Deo

præftandam.Deinde monentur omnes exules,ut exilia fua,Sd alia ad uerfa fortiter ferant,amp; bene confidant,Domini cnim eft terra amp;nbsp;plc/ ^xiilr c nitudo eius,qui in Mofe dcclarauit, q? confidetes in ipfum,in me dio etiam exilio confcruct, ac magnis benefieijs affja'at,adcoc]p nun/ quam finat ipfos tentari fiipra id quod pofluntjfed fadat uni cum tctt tatione euentum,ut pofsint fulFerre.

CAPVT IIP

POST MVLTVM VERO TEMPORIS MORTVVS EST REX AEGYPTI.)

In fupcrioribus capitibus defcripta eft afflidio Ifraelis in Aegyp/ to, 0^conditioMofi, priuf^uocatuseft adlibcrandumlfraelenv Nuncautem fcriptura accingitfe ad defcribendam liberationem 1/ fraelis ex Acgypto.Nam,quantum quide attinct ad humana auxilia» tantillum falutis apparebat Ifraelitis. Moritur qui dem crudclis ille Rex, qui iufterat occidt pUeros Hcbr^rum.Scd fuc cefsit in locum cius rex prope crudelior, quemadmodum poftea fc/ quitur.Et affulferat fpcs quidam Iiberati5is,ex Mofc, cum adhuc in aula Regis ucrfaretur,fed is non folum neceftehabuit regem ex Ægy pto propter homicidium fugere,fed fuit etiam a fuo ipfius populo rc ieduSjô^ abfuerat iam in exilio quadraginta annis, ütifraelitæredi/ tum eius ne optarc quidem,tantum abfuit,ut fpcrarc potUerint» la èC ipfi Ifraelitæ coram hoibus impotentiorcs eraht, ut potuerint fefc in libertatem uindicare.Coram Deo autem iniuftiores, quemadmo/ dum fupra demonftrauimns,cp ut potuerint merito fuo apud Deum libertatem impetrare.Quare fi quifpiam Ifraclita refpexit tantum in humana auxilia,8C humanam iuftitiam,necefte habuit de confequeti da libertate defperare,Sed uerifsimum eft qiiod uulgo fertUr: Vbi definit humanum auxilium,ibi incipit diuinum,amp; cum duplicantur lateres,tunc uenitMoyfes.Etfi cnim de falutc Ifraelis apud hoics de/ fpcratum erat,apud Deum tarnen oîa falua conftabant. Is cnim refpi/ dt Ifraelem ex alto cknwntifsime,ac meditatur libcrationem eius ma xime o'm admirandam. Quid ergo eft, quod Dnm Deum noftrum - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ci)

I N C A P V T Jit E X O D I

ad tantam clementiam commouctCDe hac re fupra di'xi’mus, Sed fcri/ ptura hoc loco iialde perfpicue explicat,quid Dns in libcrando Ifrae ie refpexerit,Dicit cnim:In gemikentes fili) Ifrael propter opa uocife rati font. Afcenditc^ clamor eorum ad Deum ab operibus,^ audiuit gcmitum coR2,ac recordatus eft foederis fui quod pepigit cum Abra amjfaac lacob.Ex his manifefte habes,Dnm Deum noftRt refpice re in Ifraelitis,non iuftitiam ipfoRz coram iudicio diuino, hac cm cà/ rebant,fedaffli(ftiones,opprefsiones,calamitates,gemitus,clamores, AffJiâicr ^ociferationes ipforum» Deus enim tanta mifericordia afFicitur er miferi i Deo miferos amp;nbsp;afflidos, amp;nbsp;tâta indignatione fertur aduerfus iniurias, re^fciumur, ut eas ne alioqui impqs quidem illatas,patiatur inultas» In feipfo aut refpicitDeus ueritatem promifsionum fuaRi. Recordatus eft,inquit, foederis fui, qd pepigit cum Abraam, Ifaac et lacob^His enim patri archis promifit Deus magna autoritate,tum uerbis, turn iuramentis, q? uelit fernen ipfoRz multiph'care,côferuare,ab inimicis liberare,ter ram Canaan ipfis in hgreditatem tradere,regnum inter ipfos inftituc re,adeolt;^ propitius ipfoRt Deus elTe, Cum ergo incredulitas hoim non cuacuet fidem Dei,Slt; Deus uerax fit, etiamfi oes homines men/ PromißienS daces fint,recordatur nunc promifsionis fue et refpicit fernen patriar d/w»4r«»n chaRt,ut ipfos c tyrannide Aegyptiorum liberet,atc^ ad terram pro/ «eru^, nbsp;nbsp;rnifl'am reducat. Hgc oîa diligenter obferuata declarant maxima Dei

clementiam,amp;^certifsimam promifsionum fuaRi ueritatem, Vbiaüt confirmatur certitudo clemêtif èC ueritatis Dei, ibi confirmatur amp;nbsp;fi des noftra in aduerfiSjUt forti animo tolercmus aduerfa , certifsima fpe concepta,q? Deus refpiciat afflicflionem noftram, amp;nbsp;fit feruantif/ orandi fo promifsi fui, Deinde ex hoc etiam loco difcamus reeftam oradl quot;formameoramDeocomponerCjUtquodpetimus, impetremus, Na cum Deus refpiciat afflidiones amp;nbsp;ueritatem promifsionum fuaRz, ni hil effacatius a nobis fieri poteft, nbsp;nbsp;ut in oratione noftra ofFeramus

Deo,non dico iufticiam noftram,h^c enim eft immunda, fed afflidi oncm noftram,amp; cor noftRz cotritum at(^ humiliatum. Deinde ofte ramus etiam ex fide promifsiones Dei,fic em certo uoti noftri copo/ . tes elFiciemur,Cgterum,quia Deus refpicit afflidiones IfracIitaR2,amp; rccordat promifsionum fuaR2,qu?s patriarchis dixcrat,ideo init dein ceps rationes,quibus Ifraelitas in libertate ex Aegypto uindicct, Ac principio abripit morte crudelifsimum ilium tyrannum,qui iulFerat pueros HebrçoRÈ occidi,qui amp;nbsp;uitg Mofi infidiatus fucrat. Hie ergo prfHpfTKm] uide mihi,quantg fit coram Deo elFicacif clamor paupeRt, miferoR?, cbmorpofwS^ iniufte afflictorum, prudenti quo(^ feueritate Deus animad/ tißtmuf. yerfat: in tyrannos miferorum hominum oj^refTores, Cum enim Ifraelitac tarn crudeliter si Pharaone tradarentur , ut ipfi quidem grauifsima

C o M H E N T. I Ó M Ä.' B R. E ÎT f J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;if

graui'fsima feruicute opprimerentur, mafculi aOit ipforum ö'ucicïareiï tur,nihil aliud rcliqui habuerunt,^ ut ingemifco-ent^flcrcnt, uocifc rarentur,ac Deo cceli iniurias fibi illatas conqucrcrenuSed hi gcmi/ tuSjlachrymg Sgt;é clamorcs tarn potentes fucrunt,ut tan^ ancipiti gla/ dio ty tannum Pharaonem è medio fuftulerint,ac interemerint. Voln it cm Pharao Ifraelitas fonditus delerc, fed qd ipfe decrcueratlfraeli/ tis inferre,hoc Deus infert Pharaoni, ac conrjcit ipfum qdem in mor tern amp;nbsp;perpetuu intcritû,Ifraditas aût feruat amp;nbsp;libérât ex oîbus tribu iarionibus.Habenc ergo hoc loco tarn pauperes amp;nbsp;opprefsi, tyran ni pauperum opprc(rores,quod difcant» Subditi em ÔC miferi hoies, qui a tyrannis fuis iniuria opprimuntur, non debent tyrannos male/ fOtmt^ncn^ didis incefrere,aut feditionem mouere,8^ tyrannum trucidare. Hac couicitniuT cnim uia non libérant fe a. tyrannidejed mutant tantum tyrannos, amp;nbsp;pro uno occifo, decern crudeliores acquirunt, conrjeiunt fefe in pe ricula longe oim grauifsima coram Deo Sc mundo.Sed debent ultio? nem Deo relinquerc,interim autem ingemifeant,clament ad Deum, amp;nbsp;petant ab illo libcrationcm.Nam cum Dns dixerit: Mea eft ultio Sc ego rependam,nec tyrannis maius fupplidum inferri, nec miferis certior falus contingere poteft, nbsp;nbsp;cum ultio Deo relinquitur, SC ad

Deum pro auxilio clameturJllud cnim,EGO REPENDAM, fran git ceruicem oibus tyrannis,miferorum oppreftbribus, 8C iniuriam inferentibus»Tyranni autem difeant hoc loco pœnitentiam ÔC timo/«V rem Dei,Etfi enim fubditi ÔC alrj iniuria affedi, aut non pofsunt uiri bus fuis iniuriam uldfci,aut non licet ipfts gladio aduerfus tyrannîî , graftarijhabenttarnen gladium gemitus ÔCclamoris ad Deum, quo poffunt efficere,ut tyrannus corpore 5C animo pereat et in gehennam mittatur.Huc pertinet illud,quod Dcutxv,et xxiiij.de pauperum cla more fcribitur. Ne damet,inquit fcriptura, contra te ad Dnm, ÔC fiat tibi in peccatum.Nam fi clamor illius pénétrât nubes, cui in pauper/ täte negatur mutuum,8c cui ante fob's occafum non redditur merces laboris,quanto magis effieax eft clamor hoRî, quibus etiam id quod habent,uiol enter aufertur,autalioqui manifefta et crudelis iniuria in fertunTametfi enini hi qui clamant ob illatam iniuriam, non oês pi) fint,nec fi maneât impi^jad ueram ipfoRz falutcm exaudiantur, Deus tarnen intantum commouctur iniurrjs, ut etiam clamorem alioqui im piorum,iniuria tarnen affedorum exaudiat ÔC ulcifcatur.Difcamus i/ gitur Deum timere, ct nulli iniuriam inferre,fed oibus ftue amicis fi ue inimicis beneiacere,Deinde,poftq Deus abripuit Pharaoem mor te,uocat Mofen in monte Oreb,ut mittat ipfum ad liberandum Ifrae/ lem ex Aegypto.Expli^bimus igitur nunc uocationem Mofi,fi prf/ us paucis oftenderimus,quanto tempore Mofc egerit in Midian, amp;

C ii)

IN C A P V T III. E X O D I

quo illic ofRcio fun/lus fi't,ac de monte etiam Horeb,quern alio noie uocant montem SinatNam aim Mofc quadraginta effet annoi^, eic (flus eft in exilium, ac profeAus in Midian habitauit illic quadragin/ ta annis,quemadmodum teftatur Stephanus in adlis Apoft, cap» vq» Itacp cum uocatus eft ad liberandum Ifraelem,fuit oftoginta annoF52; In his aut quadraginta annis,quibus çtatê egit in Midian, pauit oues foceri fui Reguelis èi. affînis fui lethro.Hic ergo uidc mihi, quo De/ us eledlos fuos traftare föleat Js Mofe fuit co tempore,Dho Deo no/ ftro longe oïm hoïm in toto orbe acccptifsimus,quem etiam ab utero matris lelegerat in liberatorem amp;nbsp;legislatorcm Ifraelis, qd officium fuperauit oïm Regu maieftates,nihilominus th jpmittitipfum xxxx; folum inter hoïcs impios, uerumctiam in durifsi/ * ma feruitute officq paftoralis.Quanto em laborc,ÓC quanta iollicitu/ dine conftet,pafcere oues,patria cha lacob fatis perfpicue indicat, di censrDiu no(ftucp,gftu urgebar amp;nbsp;gelu,fugiebatcp; fomnus ab oculis meis.Quid ergoï'num Deus ideo oblitus eft Mofi, quia uifus fuit ip fum tot annis,Ót in tantis laboribus negligere ac defpicercC' Minime oïm.Nam conferuauit ipfum maxia femper cura,quam etiâ nunc ma/ nifefta uocatione rcuelauDho enim Deo noftro folaine cft, ut quos habet charifsimos,ad hoßz affliftiones aliquandiu conniueat quide, fed interea temporis tantam follicitudinem pro falute ipfoRt gerat, ut preparet ipfis excellentiorem gloriam amp;nbsp;maieftatem,q un^ aufi fuif P . , feilt optare,nedum fperare»Vnde dû Mofe pafcit oues in exilio, prac do4- ampll nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;principatum populi fui Ifraelis,hoc cft, maiorcm ma/

luio, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ieftatem in ccclefia Dhi, nbsp;nbsp;nullus un^ clarifsimoRê rcgum habuitj

Maior enim cft maieftas,cffc ducem populi Dei,cffe liberatorem po puli Dei,cffelcgislatorem amp;nbsp;inftauratorem ReipJn populo Dei,ef/. fe mediatorem inter Deum ôdlfraelem, quemadmodû Paulus ad G» lat.Mofenuocat,^effealioquinmultai?2 5dmaxiarum gentium im/ peratorem,ut nihil dicam de dono miraculorum ^dendoRt,quo Mo/ fe pre oibus regibus tcrrg diuinitus ornatus fuit: Idem habcs in Dauf de,in Daniele,imo in ipfolefu Chrifto,quos oes Deus adtempus de reliquiffe uifus eft,fed interea parauit ipfis maxiam falute» Quarefi afHigaris,noli exiftimare te a Dho negleftum abie(ftum,fed confi de èc cogita Deum interea tcmporis,dum tu affligeris, ut ita dicam, occupari in præparanda tibi maiori falute,^ petere audcas»Cætci|t,' Helft mo»f. Horeb,de quo hiefit mentio,mons cft in deferto Arabie, in ca parte dcferti,quc uocatur Sinai,unde ÖC ea montana,Sinai dicuntur,Dcdix cunt aut Hcbrei Horeb, çinerobhahom,') hoceft, amultitudineferuoris,’ q? nulla pluuia illic décidât» Et Sinai dedu^nt à nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod eft, ar

ßor producçns fpinas,ant rubus, nbsp;in qs motanis plurima fit rubont

copia:

I

COMMENT. I O A N.' BRENT,’

copia.Is mons Horeb, dicitiir hoc loco mons Dei, non qp eo tempo/ re,quo Mofe uidi't rubum in ipfo ardentem,fic uocabatur,fed q? po/ ftea Gc cognominatus eft,quia Deus illi'c reuelatus ftt Mofi, èC dede/ n't in eo monte legem,aut fortafsis,cp fuerit mons ingens, ftcut alias cxercitus Dei dici£ur,exercitus magnus.His cognitis, accedendîï nuc eft ad explicandam uocationem Mofi, Cum enim Dominus uellet b fraelitas ex Aegypto libcrare,uocat amp;nbsp;conftituit Mofen in ducem Ifra elitarum.H quia maximg molis erat, mifera èi. inermê ac oppreflam gentcm,cx tarn graui amp;nbsp;dura tyrannide liberate, nec cui^ liceat fine certifsima uocatione Dei publica officia inuaderc, ideo Dns Deus nofter uocaturus Mofen, principio reuelat fuam prefeutiam magno i^ofiuocmia èC ftupendo miraculo,ut Mofen certificet, hanc uocationem efle Dei uocationem. Deinde fequitur ipfa uocatio,cui addit Deus liberalifsi/ mas promifsiones de præfentaneo fuo auxilio.Poftremo exornat eci/’ am Mofen dono ædendorum miraculorum, quo paret fibi audienti/ am amp;nbsp;autoritatem propofiti fui tam apud Ifraclitas apud Aegypti os.Hgc perftringemus fecundum ordin em. In primis ergo, miracu/ lum eftjRubus ardens,amp; non combuftus. Mofes enim Cinquit) pab cebat oues lethro affinis fui facerdotis Midian,Cumc]^ minafiTet gre/ ° nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

gem ad interioa deferti, uenit ad montem Dei Horeb, apparuitep ei angelus in flamma ignis de medio rubi,0C uidebat, quod rubus arde re£,amp; non combureretur.Hunc rubum ali] aliter interpretantur. Ex noftris fcriptoribus funt qui dicant hunc rubum ardentem, fed non combuftum,fignificare Chriftum in humanitate. Alq fcribunt fignb ficare ecclefiam perfecutionibus inflammari,fed tarnen, quia Domi/ nus in ea loquitur,non perire. Sunt amp;nbsp;qui fentiant hoc rubo fignifiz can' immaculate uirginitatem beate Mariæ matris Chrifti. Atep Maz ria quidem uirgo peperit amp;nbsp;uirgo permanfit, fed apte hoc ad ruz btJ Mofi accommodetutjuidcrint illi, Alrj interpretantur rubum fig nificare fpinofum populum Iudgorum,ad quern Mofe mittebatur.Et ideo rubus noh crcmabatur,quia duritia ludeoBA legi Dei reludabaz tur, Hebreiautfic interpretantur:

hoc eft, inimicus comparatur igni, Ifrael autem rubo. Sicut ergo rubus ardet quidem fed non comburitur,ita Ifrael fuftinuit haclenus grauifsimas perfecutiones ab Aegyptijs, amp;nbsp;fuftinebit dcinceps non minus graues etiam ab alijs gentibus, fed ut non eft extincrus flamz •ma Aegyptiaca , ita non extinguetur flatnmis perfecutioniz bus aliarum gentium. Hæ amp;nbsp;id genus aliæ interprexationes ruz •bi, nonnihil lortafsis profunt ad allegoriam, fed hunc locum non explicant.Quate,ut genuinam huius loci fententiam habcamus, fim pl ici ter confiderandum eft gt;nbsp;quod hie fcriptura de rubo cômemoratt

C iiq

I N G A r. Ht E X O D I

Proponitur enim rubus ardens,amp; non defidcns,ut mîraculum mag/ num amp;nbsp;ftupendum,contra naturalem rerum curfum» Tametfi efn Hi eronymus,autore Âuguftino,narret,uirgulti genus cffcjqd cum ig/ ni corripiatur,non tn confumatur, fed ardendo purgatius reddatur,' tarnen quia fcriptura dicit, Mofen,cui alioqui inoî lapientia ptioRî erudito, amp;nbsp;tot annis in regione Midianitamm incolg, naturæ arborum amp;nbsp;uirgultoRz eius regionis probe cognitg crant, banc mag/ R«W «ffrfor nam uifionem admiratum,fentiendum eft in noc ardenti rubo, non rwrrfCH/wnt deficicnti,contingere rairaculum ftupendum èi. fupematuraIe:Mi Mt rfcttl ru nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diuinitus ufurpantur,ut fint tcftimonia,ac ueluti coc

leftiafigillauerbiDei, quemadmodum alias fçpenumero oftcndi/ mus» Cum igitur Deus effet Mofen uocaturus ad ducatum Ifraelis,8i mandatums ipfi offidum liberandi Ifraclem ex. Acgypto, proponit ei ob oculos miraailum ardentis rubi,ut hoc cœlcfti teftimonio certi ficet Mofen,hanc uocationem qug fequitur,effe ucre diuinam uocatt onem,6C utMofe hoc miraculo perfuafus,certifsimccrcdat,uocem ex rubo acclamantem,non hoîs,aut fpe(îlri alicuius,fed ueri Dci, per an gelum uoluntatem fuâ adnunciantis,uocê effe»Deinde,fequitur uoca tio Dei ex rubo,qua Deus Mofi demandât, ut ïfraclitas ex Acgypto liber et,cui addit paulo poft etiam premiisioÆgo ero tecum.Nâcum Mofe uideret rubum ardere,amp; non comburi,dixit,uadam amp;nbsp;uidebo uifionem hanc magna, quare no comburatur rubus»Sed euaccederet,’ mox audit uoœm Dhi Dei de medio rubi clamanris: JMofe Mofe;

fcriptura antea dixit,angelum Dni apparuiffe in flammeo in/ cr -Domiiuis- cendio rubi,nûc aut dicat ipfum Dominum ex rubo clamaffe ad Mo/ fen,non pugnat fecum. Domini cm Dei noftri eft autoritas 8^ magi/ fterium,angelofS2 aût eft minifterium,qui,noîe,prçfentia,amp; manda/ to Domini agunt,qd agunt» Vnde amp;nbsp;in Pfalmo dicitur»Qui facis an gelos tuos fpûs,8^ miniftros tuos ignem urentem» CætcRc, q^ Deus uocet Mofen, rurfuo,manifcfte indicat, furamam Dei curam erga homines,quippe q? ipfos etiam ex nomine fuo, quod minimum ho/ minis eft,nouerit,quêadmodû aliâs Chriftus dicit, etiâ capillos capi tis noftri apud Deum numeratos effe»Scd quid clamat Dominus per angelum ad MofenÇ^Non appropics,inquit,huc Soluc calciamctum de pedibus tuis,Locus enim in quo ftas terra fanda eft» Quid ergoC nû hic mons fandiores habet glebas amp;nbsp;lapides alijs regionibusÇ’Mi/ nime.Dni enim eft terra amp;nbsp;plenitudo cius»Et:ccelum ac terra ego im Sdtiâut Io« pleo didt Dominus»Sed hic locus dicitur fandus, qgt; Deus reuelet fc cm untie, fg jn hoc loco,uerbo fuo, amp;nbsp;q, ex hoc loco mittat Mofen ad liberan/ dum lfraelem,amp;q) in hoc loco datums erat |^gem, ac inftauraturus nouam Remp»ecclefiafticâ amp;nbsp;ciuilem in populo Krad» Nam uerbuiti Dei,

COMMENT. IOAN. BRENT.

t)ci*,Slt;IexDd,ucre fanda funt.Quare ct ca loca merito faiidla dicutl tur,in qiiibus ucrbum amp;nbsp;lex Dei reuelatur èc traefîab Sic patriarcha Iacob uocat eum locum,in quo apparuerat ipfi fcala ad coclum pertin ^sethel, locu^ audiuerat^mifsiones deigt; terribile,domu Dei,et porta cocli, non qj ei terrg pars aliqd fanditatis præ alqs terris in fe cotinuerit, fed q) in eo loco reuelatu Rierit uerbu Dei.Aufer uerbû Dei,et locus crit oibus alqs fimilis.Adde uerbû Dei,et locus erit fandtifsimus.Sic Hierufalem dicitur urbs fanda,quia fuit in ipfa conftitutum tcmplu, in quo traeffabatur uerbum Domini èC facramenta eius. Sic tota terra Canaan ter. Canaan fatida dicitur,proptereaq?uerbo Domini promiiîa fuerit fe mini Abraf.Sicamp; omnia ChriftianoRz templa,in quibus uerum pre dicatur Euangclion,ôlt; facramenta traclantur iuxta inftitutione Chrilt;r«m tojjp/4 fti,fan(5la diaintur,non propter lapides amp;nbsp;ligna oleo confecrata fed fanila, propter Euangelion nbsp;Saa'amcnta,qug uere fanda funt, qug fi a tern

plis auferantur,relinquunt ipfa non minus prophana q alia loca.Scd quid eft,qj Dominus iubet Mofen calciamenta exuereçNum calcia/ . menta tarn impura funt,ut inquinent locum'T Interprétés eccIeGaftici uarie exponunt calciamenta, Alq dicunt his uerbis Mofi preceptum ut deponat mortuaria opera, quefunt peccata,Calcei enim fiunt è pel Icalciamenia libus mortuis.AIij fentiuntfignificatum,curam rerum temporalium elTc deponendam, Alq putant Mofen ideo iuffum foluere calciamen? turn pedum fuorum,ut fumat calicamentum Euangelij, de quo dicit Paulus, Calciati pedjbus,ut parati fitis ad Euangelion pacis, uel ut fignificetur,prçdicationem Euangelij non deberi lVlofi,hoc eft, Pro phetis,fed Apoftolis.Atcphaccfortafsisad tradationem allegoriæ non inepta funt.Sed quid proprie,0d ut uocant,fccundum literam fi/ bi hocpræceptum de exuendis calceis uelit, uidetur petendum effe ê duodedmo capite huius libri.Ibi enim mandat Dominus, ut uefeen/ tes agno pafchali habeant calciamenta in pedibus, quibus admoneaii tur,{ibi abeundum amp;nbsp;in aliam regionem proficifeendum efle, amp;nbsp;ut poftca in celebratione agni pafchalis,reuocent fibi hac calciamento/ rum cerimonia,in memoriam,profcdionem amp;nbsp;liberationem ex Ac/ gypto. Quod fi indumentum calceorum fignificat profedionem ex loco,certe exutio calciamentoRz fignificabit manfionem in loco.Do/ minus ioitur iubet Mofen calciameta exuere,uc hac cerimonia admo neat ipfum, ne ultra pergat, fed fiftat gradum attendat, quid ipfi mandetur,q.d.Ne appropinques hue ad rubu,fed fifte gradu,amp; anl maduerte magna diligencia,quid te uelim,amp; quid iubeam.Loeus e/ nim in quo ftas,terra fanda eft,hoc eft,in hoc loco mâdabo tibi rem fandifsimam,uidelicetg utlfraelem ex Aegypto libérés, amp;nbsp;ad hunc locum dticas, in quo ipfam fandam legem daturus fum, Poteft

I N C A P V T III B X o D 1 '

ctiam expofido huîus lod peti é quarto cap.Iibclli Ruth,ubi fie Icgi/ tur:Hic erat mos anriquitus in Ifrael de redempdone amp;nbsp;commutatio** ne,ut eiïet rata cefsio,foluebat homo caldamentum fuû,amp; dabat pro pinquo fuo.Hoc erat teftimonium cefsionis in IfraetEx hoc igitur lo co notabis,foluere caldamentum fignificarc cefsionem de fuo iurc, bC fadle iudicabis,quid Gbi uelit Dns, qgt; iubeat Mofen calciamentû fuum foluere.Nam Mofe tradiderat fefc iam totum in fundionê pa/ ftoralis ofFid},et nodes atc^ dies hoc unû agebat,ut pafeeret gregem fidei fug commiflTum.Preterea minauerat gregem in defertum Sinai, non ut 1 Ilic aliquid diuini qugreret,iudicabat em efle locum propha nifsimum,qppe qui ardore folis fterilis reddebatur, fed ut qugreret gregibus fuis pafcua,Poft^ igitur ueniiTet ad montem Horeb, appa ret ipfi Dns è flammeo incendio rubi,amp; iubet ipfum calceos exucrc,' ut hac cgrimonia admoncat eum,quo de paftorali offido, tan^ de iu re fuo cedat,0d fedetur earn uocationem, ad quam nunc ipfum ordi/ naturus fit,Solue,inquit,caldametum de pedibus tuis, quia uolo, ut non amplius agas paftorcm ouium,fed ut de hoc officio cédas, amp;nbsp;rc lignes te totum meg uocationi,ad quam nunc te ordinabo. Non paf* ces amplius oues affinis tui,fed pafees Ifraelem populum meu,8d libe rabis eû ex Aegypto.Prgtcrea exiftimas hunc loaim defertum nullis diuinis rebus aptum.Bgo aût uolo,ut amp;nbsp;de hac opinione cédas» Hæc cm terra,fanda eft,quia in hoc loco ego meipfum ueRz Dnm,amp; De/ urn Abrag,Ifaac,amp;^ Iacob,tibi reuelo,amp; ex hoc loco mitto te ad libera dum Ifraelem» In hoc fimiliter loco daturus fum lege meâ fandam,‘ amp;nbsp;inftaurabo nouam Remp.in populo meo fando.Jn hoBz oim tefti/ monium, uolo ut foluas caldamenta de pedibus tuis,amp;^ audias, quid tibi prgcipiam.Idem etiam prgdpitur lofug fucceftbri MoG, in duca/ tu Ifraëlis» Hic enim cum ueniftet ultra lordanem ad urbe Hiericho,* audit a principe exerdtus Dhi:Solue calciamentum tuum de pedibus tuis,locus enim in quo ftas,fandus cft»Iofue non habuit tarn contami nata calciamenta,ut his polluerit locum in quo ftabat, fed habuit opi nionem,qug difplicebat Domino»Videbat enim lofue urbem Hieri cho claufam,atlt;p probe munitam efte,0i defperabat propemodu, fc pofte earn uiribus populi fui expugnare,nihil minus fperans, nbsp;nbsp;ut

(ingulari quodam Dei miraculo uinccretur» Vnde putabat Gbi longi us profici{cendum,0d alio diuertendü cfte,quo exerdtus populi Def tutus fit ab hoftibus» Reuocat igit Dominus ipfum ab hac opinioc, amp;nbsp;admonet eum cgrimonia exuti cakiamcnti,ut de hacmentis imbe^ cillitate tanquam de iure fuo cedat,amp; obferuet quid ipfc promittat ct iubeau Locus enim, inquit, in quo ftas, Igndus eft, Hæc eft ilia terra, quam promifi femini Abrag, Et hie locus in quo ftas, amp;nbsp;in quofita

COMMENT. IONA. * B R E ÏT T.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«»

t^uo fita eft urbs Hien'cho,ad terram l'IIam promiflam pcrdnct» Qua rc confidc,amp; fequcrc uocanonem tuam.Etfi enim uidrtur tîbi l'mpof fibikjUt Hicri'cho cxpugnctur,cgo tamen in hocloco çdam miracula ftupenda.EfFiciam ut mûri eius,lonitu tubarum, èC uociferatione hu manæ uocis funditus corruant,ut pateat uobis apertus acceflus ad de uaftandam totam urbem.Quid fi adhuc fimplirius intdIigas,Domi numhaccgrimoniaadmonuiflcMofen 8d lofua, ut non exiftiment hæc loca prophana amp;nbsp;immunda, fed diuinitus eleda, in quibi^s res maximæreuelentur.Calceis enim fordes adhacrenuErgo dum Mofc lofua iubencuF calceos exuere, admonentur, ne reputent hæc loca fordida,amp; a diuino ufu prorfus remota.He uidentur cffc G'mplicifsi mf fententig huius loci de exuendo calciamento. Nunc fi allegoriarrt uolueris,monemuramp;nosoês,utinoîbu« operibusaut pafsionibus noftris calriamenta exuamus,hoc eft,ut de eo iurc,qùod a parente no ftro Adamo propter peccatum pofsidcmus,libentcr cedamus, uolun tatem noftram Deo fubrjciamus,ac foli diuinç uoluntati amp;nbsp;uocationi obfequamur.Poft hgc exponit Deus, quis fît, amp;nbsp;quis appareat amp;nbsp;lo quatur de rubo.Ego,inquicns,fum Deus patris tui, Deus Abraam,quot; Deus IfaaCjÔC Deus lacob.Hic eft unus de prçcipuis locis, q prg alqs in hoc fecundo lib»Mofî obferuandi ueniunt.Nam ex hoc loco Chri ftiis probat aduerfus SadduegoB, refurreeftionem mortuoBî, Vide a/ pud Matthäum cap.xxrj.ôd IV^rcum cap»xr|.8lt;Lucam cap.xx» Cæte/ rum,cum Mofe audiret uocem Dei,obftupefcit, amp;nbsp;operit faciern fugt;, ain,non enim audebat afpiccre contra Deum, Natura enim human» imbecillior eft,cp ut ferre pofsit tantç maieftatis uocem, amp;nbsp;maiorum fcelei^t fîbi confeia eft,^ ut faciem fuam corâ Deo leuare audeat,Ser/ uus huius feculijUix audet faciem Domini fui carnalis conficknter c5 templari,^ fubditus magno tremore audit uocem magiftratus fui, quô igitur non poffet fefe homo reuerenter gerere erga uultum et uo cem Domini Dei fuiç’Et obferua hoc loco ex Mofe, qj fî non poiTu/ mus tolerabilem,aut etiam dementem reuelationem Dei uiribus no/ ftrisfuffèrre,quomodoferremusin confeientianoftra horribilcmil lam uocem irç Dei, qua omnes homines propter peccata maledicun/ tur,8(: damnanturç'Quare ad Chriftum feftinandum eft, ut in Chri^ fto amp;nbsp;propter Chriftum iram Dei efftigiamus.

Sed pergit Dominus ,8d ait ad Mokn, Vidi afflilt;ftioncm populi mei in Aegypto, )Hgc eft uocatio illa,qua Mofe ordinatur a Deo in ducem amp;nbsp;liberatorem Ifradis ex Aegypto, Venifinquit Dns^ut mit tam te ad Pharaonem,ut educas populum meum,filios Ifrael,dc Ae/ gypto.QuÔ ergo Mofejaanc uocationem excepitCQuis fum ego,in/ quit, ut uadam ad Phîffaonem, educam filios Ifrad ex A^ptp^

IN C A P V T HL E X OD I

Mofe rfgfjo Hec non eft nox inobedj entiæ,fed eft agnitio Sgt;C confefsio fnæ imbe/ fcit fuam im cillitati's.Paftor fLiin,amp; uix ones a beftrjs defendo quomodo I'gitur beciüitatem. poffcin Ifraeh'tas a Pharaoe omnibus beftqs fæui'ore dcfendcrcCNcc arma mihi funt,nec exercitus militaris.Et regnum Aegypti potcntif/ fimum eft,populus autem Ifrael plane imbellis,amp; opprefllis.Et acce/ dit huc,quód no pateat mihi liber reditus ad Aegyptum,propter ho .. . micidium,quaigiturfiduciainflatus,tantumlàcinusaudcrem';'Quâ/ 9^^*^ autem ipfa imbecillitas obfequendi uocationi Dei, fitpecca-* gradus adc5 tum,tamen agnofcere hanc imbecillitatcm non eft peccatum, fed eft fequendi for primus gradus ad ueram iuftitiam,amp; placet Deo, Cum igitur Mofe agnofcei-et imbecilliorem, quam ut pofsit tantam uocationem Gis./' qui,additDeusclementifsimampromifsionem fuam, ex cuius fide Mofe fans uirium conciperet ad exequendam uocationem Dei,Dicit cnim Dominus: nbsp;nbsp;nbsp;n’'nii!,hoc eft,ERO TECVM.Qua promifsi

one quid poteft dici maius,excellentius,fortius,aut armatius; Quid enim fortius aut magis armatum Deo; Deus per fe eft omnipotens, P« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;habet præterea innumerabilem exercitum angelorum, quorum unuf

tiafupento, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tanta potentia præditus eft,utpofsit unanode interimereceii

tarant, tumoctogintacimnc^ mminavmatorum uirorum, quemadmodum manifeftum eft ex Hiftoria Hiskiæ, iiij. Regum xviii]. Cum igitur Deus promittit,fe auxilio fuo præfto adfuturum ambulanti in uocati onefua,certe promittit ei in auxiliumfuam ipfius omnipotentiam,8d omnem angelorum fuorum poteftatem, Quis autem tantæ poteftati, tarn immenfæ omnipotcntie,præualere poffer;' Quare, cum Domi/

-, , . nus ad Mofen dicit: ERO TECVM, promittit ipfi maiores uires, Promtßtüdet._ iirr ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

fortior exer=‘ 9^ h tradidilkt in manus eius decem myriades humanorum exercitu cita militari. um,Et quo certior fit hæcpromifsio,addit aflcuerationcm: Hoc, in/ quicns,habebis fignum,qj? miferim te,Cum eduxeris populû de Ae/ gypto, feruietis Deo fuper mÔtem iftum. lofephus intelligit fignum progratiarumadione,utfitfenfus. Öfteres pro gratiarum adione cum eduxeris populum iftum,facrificium in hoc monte, Sunt qui re/ ferant hoc fignum, ad rubum ardentem, fed fi probe expendas hæc uerba,nihil aliud funt afleueratio et quafi confirmatio prioris pro mifsi per prophetiam,ut fit fenfus: Ego non folum promitto tibi au/ xilium meiim in liberando Ifraele ex Aegypto, fed etiam prgdico ti/ bi,q) Ifraelem liberatum faluum ad hune montem perduces, ut in hoc monte amp;nbsp;holocaufta offèratis,8lt;; inftitutionem noug Reip, in 1/ fraele accipiatis,Quare confide,amp; uocationem meam obedienter ca/ peffe. Addit autem Dominus hanc prophetiam de feruiendo aut fa/ crificando ipfi in monte Horeb,non tantun^hoc noie, ut prior pro/ mi(sio,EGO ERO TEC VM,uehemcntius inculcaretur,fed etiam, wt Mofe

COMMENT. I O H A, B R E TJ T.

Ut Mofe haberet, quod apud Pharaoem prgtexeret,ad arripiendanî occafionem liberandi Ifraelis»Sic enim poftea di'ci't Dominus ad Mo fen;DicesadPharaonem,DominusDeus Hebrcorum uocauitnos/ ïbimus Liiam trium dieE?2 in defertum, ut immolemus Domino Deo noßro^Adeundemmodumadditur ctiam prophctia,profigno,S«C confirmatione,ei promifsioni,quam predicauit Efaias Régi Hiskip,' iiq.Rcg.xviiq.Promittit enim Dominus Hiskie liberationem ab ex crcitu Saneherib,8d quo ea promifsio uehcmentius inculcaretur, ad/ dit,Tibi,Hiskia,hoc erit fignû, comcde hoc anno, que repercris,in fecundo aût anno qu^ fponte nafcuntur,porro in tertio anno fcmina/ te amp;nbsp;metite,plantate uineas amp;nbsp;comedite frucftus carum. Hoc fignum nihil aliud eft,^ próphctia,qua prior promifsio aflreueratur,adeoc^ quodammodo apertius explicatunEt eft uulgaris hoïm confuetudogt; q? promifsionibus fuis lutura quedam, tan^ figna afleueradi gratia adi]ciant,ut pater dicitfilio: Promittotibi hgreditatem oïm bonoR2 meorum,atcp adeo,quo magis fidem uerbis meis adhibeas,prædico tibi,q? in hac ipfa domo habitaturus fis in qua ego niïc habito» Et fic etiam in alijs promifsionibus hominum fieri folet, nam hoe de patre exempli tantum gratia recitaui,ut uideas non elTe inufitatum,(ÿ Do/ minus addat promifsioni Mofi,rcm futuram pro Ggno amp;nbsp;affeuerati one promifsionis.Habes nunc uocatioem Mofi ad ducatum Ifraelis,’ et promifsionê que adieda eft uocationi.Ex qua re nos admonemur, ut nullus inuadat publica offiicia,priuata fua tçmeritate, fed expedet uocationein Dei,Ôd intcrea temporis prgfenti uocationi diligêter fer uiauNemo enim exiftimare debet,q? fi Dominus uelit ipfum ad ma iora amp;nbsp;clariora officia cp nunc fungatur,üocarc, non pofsit ipfum in humili amp;nbsp;abiedo uitæ genere inuenire: Vides enim hoeloco,quód Diis inuenerit Mofen in officio paftorali,amp; in deferto, ac uocaucrit ipfum ad ducatum Ifraelis, inuenit Óó Saulcm,in qugrendis afinibus patris fui,et elegit eum in Regem Ifraekinucnit ct Dauidem,poft foe tantes,ut Pfalmus ait,amp; unxit ipfum in regem, pro Saule, Inuenit ïonam prophetam in uentre cocti in medio maris nbsp;nbsp;coegit ccetum ut

cuomeret ipfum,quo mitteretur Ecclefiaftes ad Niniuitas,Quareno cft opus ut malts artibus contêdas ad ampliora amp;nbsp;clariora offÏcia,fe(J fedare diligenter prefentê uocationem,S^ age ea, que funt iufta amp;nbsp;Ic gitima,amp;: fi placueris Dno, certe magna diligêtia efficiet,ut audias;' Euge ferue bone et fidelis,fupra pauca fuifti hdelis,fupra multa tec5 ftituam:Quid,qudd etiamfi nadus fueris amplifsimu officium, nul la tarnen benedidio aut foelix fucceflus tibi continget in ipfo,nifi Ie/ gitime a Deo uocatus fi^ris,Si enim abfq^ légitima uocatione Dei,‘ priuata temeritate in publicum officium irrupefis, non habes ullam

IN C A P V T lil. E X O D I

promifsioncm benediclionis Det Deus enim adiecit promifsiontS benedicfliom's fuæ,non temeriEati fed leginmis fuis uootn éctdiu, nbsp;nbsp;nbsp;onibus,ut hoc loco,cum uocat Mofen ad ducatum Ifraclis,addi't pro»*

mifsionem ,EGO ERO TECVM. Et alias cum uocaretleremiam in Prophetam Hierufalem,addic promifsionem: Ego tecum fum, Sd cruam te.Similiter cum emitter et Apoftolos fuos in orbem terrarum ad predicandum Euangelion,addit promifsionem: Ego uobifeu fum oibus diebus ufqp ad confummationem fgcult Adduntur aut promif fioncs legitimis uocationibus, ut qui uocatus eft, confirmet his fide fuam,quo in futuris periculis conftet, amp;nbsp;in uocatione Dei obedien/ ter perduret. Habet em unumquodcç officiû,fua pcricula,etfuas cala mitates,ncc ulla eft uel tarn humilis uel tarn fublimis uocatio, quç no habeat fuas cruces,quas nemo nifi promifsionibus S)i. uerbo Dei mu nitus ferre poteft.Qyare,cum in co officio, quod priuata temeritatc abfep uocatione Dei inuadcre conaris,neq^ ^mifsiones Dei,ncCÇ fœ lice fucceftlim laboris amp;nbsp;miniftcrij tui habiturus (is, qu^tc intempe/ ric agitarent.ut derelicta légitima tua uocatioc,aliéna, amp;nbsp;tibi illegiti mâoccupâtes,et co ipfo te in pfentancû falutis tue difcrimc coqcercsC

AIT MOSE AD DEVM : ECCE EGO VADAM^’ Hadenus certificauit Dominus Mofen in confeientia fua, q? uoc» tio ad ducatum Ifraelis fit diuina,ac certificauit confci entiam cius,pri mum,miraculo rubi ardentis amp;noncombufti, deinde promifsionc Ôé promifsionis afleueratione. Nunc defcribitur quomodo populus Ifrael certificari debeat,Mofe diuinitus Uocatus fit,ad liberandum Ifraelem ex Aegypto.Dicit etgo Mofe ad Deu: Ecce ego uadam amp;clt; Si ergo dixerint mihi,quod eft nomen cius,quid dicam eisC Vt pro/ be intelligamus,quid fibi Mofe hac interrogationc uelit, obferuan/ NomwM re. ^tim eft, q? nomina rebus in hoc imponantur, ut res ipfæ per nomi/ -ifuf impoßu na fignificentur,explicentur amp;nbsp;cognofcantur» Cum igitur Mofe in/ quirit hoc loco nomen Dei,inquirit non literas tâtum amp;nbsp;fyllabas fed multo magis inquirit tarn manifeftam Dei reuelationcm amp;nbsp;cognitio nem,ut pofsit Ifraelitas ad credendum uocationi Dei, fibi mandata^,’ non aliter perfuadere,^ fi Deum ipfum perfonaliter ct uifibiliter co fpiciendum ac manibus palpandû proponcretEt eft fentcntiaiQuoJ ad me quidem attinet, certus fum nunc, me diuinitus ad liberandum Ifraelem uocatum,fed non uideo, quo pofsim Ifraelem induccrc, ut credat me ad hoc officium uocatum, Dicent Dominum non apparuif fe mihi,dicent me narrare fomnia capitis meuQuare fi uis, ut uadam ad educendum Ifraelem ex Aegypto , nccefte eft , ut maieftatem tuam mihi ita reueles , Só cognitam tradas ,,ut pofsim cam Ifraelitis manifefte ob oculos ponere , incrcdulis fenfibilitcr obtrudcre;

Ex hig

I

comment, ion Â, BR est T.

Ex his intelIigiB Mofen non efle contcntum uerbo Del, fed hoc am/ bi'rc, ut arcanam Dei naturam nô tantum ipfe penitus perfpeîftam ha beat,fed ctiâ populo palpabiliter oftendere queat. Hgc eft curiofitas Homintmt c« non uni tantum Mofi,fed oîbus hominibus agnata, uidelicet, qudd non fint content! uerbo Dei,in qiio reuelatur uoluntas Dei, fed cupi antpotius fenfibilem adeotÿ palpabilem cognitionem Dei, et rerurti d«'. cceleftium habere.Sic Apoftolus Philippus cum audiretlefum muî ta de pâtre diiïerentern,airOftende nobis patrê amp;fufficit nobis. Sic nos, cum audiuimus Sacram fcripturam differente de regno Chrifti, de fefsione Chrifti ad dexteram Dei patris,dc ccelo, de angeloRz mi/ nifterio,de inferno,ôd id genus alijs rebus cœleftibus, hoc unum irt uotis habemus,ut quod uerbo dicit,ftatim manibus palpetur. Quod igitur Chriftus PhilippOjSd Deus hoc loco Mofi refpondent, hoc 1/ dem nobis refponfum effe obferuemus.Äc Philippo qdem Chriftus refpondet:Philippc,qui me uidet,uidet et patrem.Qiia uoce reuocac Chriftus Philippum,ab inquifftione arcanç naturç Dei, ad cognitio nem reuelati uerbi Dei,quod eft lefus Chriftus, qui eft uerbü caro fa nbsp;nbsp;gw fW,

lt;ftum. Mofi aüt hoc loco refpondet,n'’n» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tT’nKjhoc eft,Ero qui er^onitur.

ero.In hunc locum tot fere funt interpretationcs, quot funt fcripturæ facre interprétés,Noftri,8lt; quida ex Hebreis ita exponunuEgo fum, qui fum,hoc eft,ego folus uera fum effeiitia illa impferutabilis, quae nee habet initium,nee finem,amp; a' qua omnia alia fuû effe habent. Sed Sumquifufttj quia hf c expofitio diferte admodum explicatur in eo libello, qui fert inter opera Äuguftini,et titulum habet,Tradatus de eo,quod di(ftu cft ad Mofen.Ego fum qui fum, non pigebit uerba éius hue adfcribc re.Iam ergoCinquit)angeIus in angelo Dns dicebat Mofi quærerl ti nomen fuu:Ego fum qui fum.Dices filqs Ifraelî Qui eft,mifit me ad uos.Effe nomen eft incommutabilitatis. Omnia enim quæ mütart tur,definunt effe quod erât,amp; incipiunt effe quod non erartt. Effe ué rum,effe fyncerum,effe germanum, non habet nifi qui non mütatur,L Ille habet effc,cui dicitur:Mutabis ea amp;nbsp;mutabuntur, tu aût idem ip/ fe es. Qiud eft, Ego fum qui fum,nifi çternus fumC Quid eft,EgO fum qui fum,nifi mutari non poffumç’Nulla creatura,non coelû,nott t^gt;'ra,non angelLis,non uirtus,non fedes,non dominationes, non po teftates.Cum ergo fit hoc nomen eternitatis, plus eft g) dignatus eft habere nomen mifericordig. Ego fum Deus Abraam, amp;nbsp;Deus Ifaac^ amp;nbsp;Deus Iacob,illud in fe,hoc ad nos. Si em hoc folum effe iiellet, qd cft in fe,quid effemus nosÆi intellexit,imô quia intellexit Mofe, cd ei diceretur,Ego fum,qui fum,Qui eft,mifit me, multum hoc credi/ dit effe ad ho!es,multuii) hoc uidit, diftare ab hoibus.Qui enim hoC quod eft,amp; uere eft,intellexerit digne, amp;nbsp;qualitercuncp lumine uera

I N C A P -r T in. B X o D 1

cflöitif »iicl ftrictc fiait corufcatiÔc afflatus fueritjongc fc ui det infra,longe remodfsimum,Iongc difsimilimû, fiait îlle ait: Ego dixiinextafimea.Aflumptacnimmente uidit nefdo quid, ^dplus ad ilium cratjhoc crat quodueRz crat.Dixi,inqt,in cxtafi mea.Quid^ Proiedus fum a facie oailor^ tuont. Cum ergo ad id qd dicebat,non ad id quod uidebatur,longe fc imparem uidcret Mofes,amp; quafi mi/» nus capacem,undc inflammatus ipfe dcfiderio uidendi,quod cft,di/ cebat Deo cum quo loquebatunOfrcnde mihi temctipfum, quafi iic ro ab ilia excellentia cfTentie longe difsimilis defperaret, erigic dcfpç rantem,quemuidit timentem,tan^ dicer et: Quoniam dixi,Ego fum qui fum,amp; qui eft,mifit me,intellexifti quid fit elfe, dcfperafti te capcre,erigc fpem» Egô fum Deus Äbraam,Ifaac,amp;l lacob.Sic fum, quod fum.Sic fum ipfum clTejfic fum cum ipfo eflcjUt nolim hoîbus declTe.Si quo polTumus Dnm qup-ere amp;nbsp;inucftigare eum qui eft,amp; quidem non longe pofitum ab unoquocp noftRt Jn illo cm uiuimus, à mouemur,8c lumus.Laudemus ergo inefFabiliter cius cffentiâ, 5C amemus mifericordiâ.Hadenus autor cius tradatus^cuius fupra mê/ tionem fecimus.Hec autem fententia^Sd iucunda eft ôd pia,fed an hu/ le loco apta fit,difputari poteft. Alq exponunt in futuro,iuxta propri ctatem Hebrçg grammaticç,Ero qui ero. Et diciinthanc fententia haz bere.Ego,ô Mofe,ficut cro tccum,ita ero amp;nbsp;cum Ifrael.'tis/jt educam cos ex Ægypto.Sunt,qui itx interpretentur.Ego ero aim ipfis in bac afflidione,qucmadmodum cro cum ipfis in alia afflidione. Alij fie cxponût.Si dixerint mihi,quod eft nomen eius,quid dicam eis î:quot; hoc eft,Cum dixeroadlfraclitas,mca Deo miflum,ut liberem ipfos à fer uitute Aegyptiaca,ftatim refpondebunt, Liberator nofter uocabirur Schilojiuxta uaticinium lacob.Tu autem non uocaris Schilo. Quarc mentiris te diuinitus miflum,ut nos libères. Ad hoc rcfpondet Deus dicês:Ero qui cro,hoc eft,Bgo ipfe fum Schilo ille,qui liberabit eos». Et fie dices filrjs Ifracl:Ero,mifit me ad uos,hoc eft,llle ipfe Schilo,^ uos liberaturus eft,mifit me nunc ad uos,ut educam uos ex Ægypto» Hgc fcntentia,etfi ledu non iniucunda eft, amp;nbsp;propter mentionè Mef fi'f ,quem Iacob uocat Schilo,fàuorabilis,uidetur tarnen longius peti ta,^ ut huic loco conueniauNos igit fimplicifsime exponemus,Suz pra Dixit Dns ad Mofen:ERO TEC VM, Idem uerbum, amp;nbsp;câdem promifsionem repetit nunc Deus,amp; inculcatcam Mofi,utreuocet ip fum a curiofa inquifitione arcanç naturç Dei, ad obferuationemrcuc DflMMgwf latg promifsionis,amp; manifeftati uerbi Dei, ut fit fenfus. Dixi antca, îrfT nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TECVJM.Quo uerbo manifefte fimifi, me prgfentanco meo

auxilio adftiturum tibi, èC impleturum proqjifsiones, quas Patriar/ diispollidtus fumtVadc igitur, ÔÇ fis hac manifefta promifsiôe con

tentus.Suf/

Comment. î o n a. brent. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;it

tentus.SufFicit tibi Si. pcpulo meo, ut cognofcatis uoluntatcm mcam reuclatione uerbi mei:EKO Q VI ERO.Reuelaui tibi uoluntatê me icfcwaWe# am promifsione,que eftjERO TECVM, prêter huncreuelâdî mo diim qui eft per uerbum meum,alium non affumam.Hi'c modus fatis f^tibenlaßen unicuiep fufficiet ad falutem, donee futurum feculum rcuelatiim foe/ rit.Tunc em unufquifcp cognofeet Deum, ficut nunc ipfe a Deo cog nofeitur Jn præfenti aût feculo,fufficit uobisCmqui't Dominus)uer/ bum promifsionis meæ,intra quern reueladi modum me continebo; Quarc uolo ut banc promifsionem meam,adeocp ucritatem oim pro mifsionû,quas Patriarchis pollicitus fum, populo Ifrael inculces, Si dicas:ERO,mifit me ad uos,hoc eft. Deus q ^mifit Patriarchis oem benedidionem in femine Abrahe, qui eft Deus uerax, Si feruat qd promifit,is,inqua,Deus mißt me, ut educam uos ex Aegypto* HæC uidet efte fententia huius loci fimplicifsima, qui locus diligenter no bis obferuandus eft,ut ex ipfo difcamus,q5 DeUs non üelit,nifi in re uelato uerbo fuo cognofei» Verbum cnim Dei,facies Dei eft. Verbû ß,ciejDei. Dei, eft reuclata uoluntas Dei. Verbum Dei, eft unigenitus filius Dei, in nouifsimis temporibus homo fadus. Quare qui uolùerit Deum uidere, amp;nbsp;uoluntatcm eius uerc cognofeere, hunc oportet uer bum Dei hoceft, lefumChriftum unigenitumfiliumDei cognofo cere Si credcre.

DE NOMINE

Cæterum, Mofe interrogat hoc loco de note Dei,3lt;^ audit: EGO ERO Qyi ERO. Ac mox: ERO, mifit meadUos. wn’ Deus pa/ tnim noftroF52 mifit me ad uos amp;^c.Hoc nomen meum eft internum. Si hoc memoriale meum in generatione Si gen eration e. Quo loco in ftituitur publicum nomen Dei nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod Graeci uocant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A-donainontè

Töf/, quia conftat quatuor tantum literis. De quo nomine multa Si ua ria tarn ab Hebræis quam a noftris traduntur.

DE INSTIT VTIONE NOMINlS.mn^

Ac primum uaria eft fententia de inftitutiôe huius nominis.Narrt cumpoftea ca.fexto dicatur: Ego Dominus,qui apparui Abraâ^Ifaac Si lacob, in Deo omnipotente, Si nomen meum non indicaui eis,fentiuntaliqui, hoc nomen fuifte quidem ufitatum apud Patriar/ chas literis Si fyllabis fuis,fed non uirtute fua.Dicunt enim Deum e/ didifte miracula Si prodigia tempor e Patriarcharum, fed non indi/ cafte ipfis,q5 nomen tetragrammaton fit nomert illud quo pofsit hö mo tanquam cooperator Si delegatus a Deo miracula ædere. Alrj ali/ ter fentiunt.Dc qua re in explicatione fexti capitis dicemus.

DE SCRIPTVRA ET LECTIONE EIVS.

Deinde hoc nomen uarie pingitur, Si aliter legitur nbsp;nbsp;fdribitutV

D iq

IN Ç A F r T in. E X Ó D I

’Alfquandocnimfcribitur Ah'quando pro he in fincfcribitur dalethjficj’^'^n'' fortafsis ut hgnifketur,DeLim maxiam habere cÔiun élionem cum Iuda,hoc eft,Mefsia filio hide. Alf) pingunt hoc nomê unico puntfto cum adiecfla ui'rgula,fic, !, Alq aut pingunt tribus pun dlis^cum uirgula,(ic, / f Ac uocant hoc nomen incffabilc, non tm hac caufa, q) efTentia Dei, quam dicunt per hoc uocabulu fignificari,im/ perfcrutabilis fit, uerumetiam qucîdipfum nomen aliter fit legen/ dum, quâm feribatur, Scribit enim apud Hebræos quatuor literis, lod, He, Vau, He.Non legitur autem fecundum has literas, fed le/ gitür hac uoce Adonai. Vndc 8gt;C rjfdem pundi» quibus Adonai nota tur.Quod autem non fit legendum,ficut feribitur, probant ex hoc lo ' CO Exo.iq.ubi dicitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ni hoc nomen meum eft ingternû^

Quod Rabi Salomon fie exponit: »np’’

’ÜT1M ■gt; ^^hit Vau in fine uerbi ut exponatur pro, adabfcondendumaut occultandum ipfum, propterea qgt;non legitur ficut feribitur. Hic uides q? Rabi Salomon exponat hune textum C Hoc nomen meum eft inæternum ) in hune modum, hoc meum eft nomen, ut occultetis ipfum amp;nbsp;non legatis, ficut feribitur* Quis autem non intclligat hanc expofitionem non efte e textu fum/ ptam,fedin textumallatamamp;coaftam C Humanum enim innen/ tum,non diuinum præceptum cft,qudd hoc nomen aliter legi quam feribi debeat, Ac fieri quidem potuit, ut initio feniores docuerinc pu cros fuos pro nin*' legere Adonai, uidelicet , ne frequenti nomi/ nis huius fecundum literas amp;nbsp;fyllabas pronunciatione, Deus ipfe a/ pud pueros uilefcerct amp;nbsp;contemneretur, fed hæcpædagogia cefsit poftea apud Iudæos,non folum in maximas fuperftitioncs, uerumeti am in horribiles impietates incantationes.

“ DE ETYMOLOGIA EIVS;

Deducitur aût hoc nomê a uerbo Hin quod fignificat,F VIT, pro quo nunc Hebræi utuntur D’H per Iod,quemadmodû latini pro anti/ quouerbo,FVO,utuntur,fum.Ab Pin autfi formaueris tertiâper fonam futuri temporis,habebis nin’* hoc eft,ERIT, quod ufurpatur pro ineffabili nomine Dei, Aut,fiiuxta grammaticam rationem du/, rum uidetur,qj uerbum tertiç perfong futuri temporis ufurpandum fit pro note, adeoep pro noie Dei, licebit lod in mn** pro litera hec/ manthi indicate, quemadmodum fit in nomine nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;multis alfjs

notbus,ut nm* fit nomen uerbale ab nin amp;nbsp;fignificct,cxiftens feu co ftans,nonutrefpiciatad imperfcrutabilcm eflentiam Dei in feipfo, fed ut refpiciat ad certifsimam conftantiam,quam Deus habet in pro mifsionibus fuis,ut ninquot; idem fit,quod confiftens, conftans, certus, firmus ÔC ucrax in uevbis fuis,quemadmodum mox indicabimus.

DE figni/

C o H M B N T. I o A fr. BRENT,' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;W

DE SIGNIFICÄTIONE EIVS;

Poftremo de fignificatibnc huiusnominis etiam uancdifputatur»-Ac confentiunt in hoc fere oes fcnptores, q? cum deri'uetur a uerbo*

fignificet ciïcnti'am.Etoccafionchuius fignificati mukgdifpuz rationes de cfTentia Del excitantür, Nos i'git de figni'fi'catione huius nois fimplicifsime loquemur. Nam cum Deus fupra in promi'fsione fuadixencadMofcn:ERO TECVM. EtitcRztERO Qyi ERO, occafionc ex iJla promi'fsione accepta, aflumit fibi in publicu nomen^ uocabulum n’\n’gt;,quod eft tcrtia perfona futuri temporis ab fi gnificat, fi exponas, ERIT, quemadmodum paulo ante oftendimus,: Aflumit autem hoc nomcn,non ut uocet nos ad perfcrutädam impec ueftigabilem eflentiam fuam,fed potius ut auocet nos ab inquiß'tiöe arcang fug e(rcntig,amp; dcducat nos ad cognofccndurn uerbum amp;nbsp;pro/ mifsioncs fuas,ut quotiefcunC^ hoc nomen Dei nn' uel Icgimus uel audimus,admoncamur Deum ciufcemodi Deum eiïe^qui non uelit, ut fcrutcmur occultam cffentia fuam, fed ut inquiramus manifeftam uoluntate ipfius in ucrbo amp;nbsp;promifsionibus eius, qui 8d tante tamt^ firme fit ueritatis,ut quod promifit,minimc euanelcat,fcd ccrtifsime ËRIT,utmcrito hoc noie mn'',hoceft,ERIT,uocctur, Vnde quod ad Mofen dicitur:Dominus Deus patrum ueftroFçz SCc. Hoc nomen mihi eil perpetuo amp;c,hanc habet fcntêtiam. Volo ut in populo Ifrael his precipue noibtis uocer,uidclicet,n'tnquot;*, S«^,Deus Abraam, deus 1/ faac, de^s lacob, ut his noibus admoncantur mean^ promifsionum^ quas pollicitus fum patriarchis,amp; confirment fidem fuam, q? certifsi me ERIT,ac implebitur,quicquid promifi. AtCp hinc cft,q) poftcp Ifraeliteliberati funt ex Acgypto,airumatfibi ad hgcnoia. Ego Dns Dcustuus , hancappendicem, Q.V1 TE EDVXI DE TERRA AEGYPTI, q:d. AITumpfimihianteanomen,nitT'utfignifica/ rem promifsiones meas elTe conftantifsimg ueritatis. Nûc ergo, quià iam aliqua ex parte re ipfa preltiti,quod Patriarchis promifijamp; libez raui LIOS ex Aegypto,manifefte uidetis,me optimo iure uocari Et uolo,ut hoc nomen inter uos publice ufurpetur,et liberatio ex Æ/ gypto fit figillum eius,ut omiies hoc nomine amp;nbsp;figillo eius admone/ antur,me fandlifsime femper feruare ac implere, qd uerbo meo polli ceor.Non folum autem promifsio:ERO TEC appèdix: Dé us patrum ueftrorum,Dcus Abraam ÔCc*confirmant haue expofitio/ nem nominis nirT',fed etiam id quod fequitur in textu confirmât eä» Vocat em Dns hoc nomen memoriale fuum in generatione 24 generatione,quemadm^dû idem repetitur Pfal, ci, amp;nbsp;cxxxiiij. Item Ofeg xij. Non inftituif aût Dns memoriale ut det occafionê fcrutâdasj

D Ui)

.. nbsp;.. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INCA Iiri 1X001

arcane nbsp;nbsp;e(Tentig,fed potius ut auocet ab ca itiquifîtionc nbsp;nbsp;nbsp;rcuocet

ad cognofcêdam uoluntatem fuam, quæ matiifcftatur uerbo.Nomen gt;nbsp;ïgitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exponendum eft,non ut refpidat ad imperfcrutabilê et iti

cognitam Dei eflentiam, fed ut refpidat ad perfcrutabilem nbsp;manife

ftam Del uoluntatem,uidelicet,q? fignificet^mifsiones Dei tam eer tas amp;nbsp;firmas efle,ut potius ccelumamp; terra intcrirent,c| ut Unum Iota in promifsióibus Dei mendax deprehenderet Juxta illud Efaig: Ver bö Dei noftri confiât ingternu«Accedit huc,q) Dns ftatim poft infti tutionem huius noïs nin’’ iubeat Mofen Ifraelitis inculcarc promifsi ones patribus didas^Et ait: Vade 8^ congrega feniores Ifrael,et dices ad eos.Dominus Deus patrum ueftroRï etc^Ac mox,Dixi,ut educam uos de affliclione Aegypti in terra Canan ei etc, Hec nihil aliud funt

perfpicua explicatio èi. repetitio eaR2 promifsionum, quæ diftac funt ad Abraam amp;nbsp;alios patres^, feriptæ funt Gene, i^.zs.ts.cr 4^, In quibus promifsionibus manifefta fit mentio reditus ex Aegypto amp;nbsp;poftefsionis terræ Canaan, Cum igitur Dominqs in inftitutione huz ius nominis nbsp;nbsp;nbsp;iiibeat maximeomnium inculcare et urgerehas pro

mifsioneSjhaud obfeure fignificat,fe inftituilTe nome mn*' in memo' riale non arcanæ amp;nbsp;imperfcrutabilis eftentig fuæ, fed in memoriale reuelatæ uoluntatis fuæac certifsimgueritatis promifsionum fuaRî» Etfi autem altera ilia expofitio, qua hoc nomen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;idem effe dicit,

qd 5 uv hoc eft, Ens,non damnatur a nobis ,tn hæc, quç iam eft did:a uidetur efte fimplicifsima 8^ proprrjfsima ratio huius nominis n'lrr’, que ut eft minime affedata, ita multû prodeft ad alendä fide noftrâ, quam debemus promifsiôibus Dei adhibere.CgteRî, funt qui ex hoc nomine 'n*\n'',quod fi iuxta fuas literas 8C punda legatur, fonat leho ua,putant nomen louis apud Ethnicos deduftum efte. Hoc etfi pro/ habile uidetur,fides tarnen fit penes auditorem.

Iam, poftg Dominus docuit Mofen, quid Ifraelitis concionari de beat,docet nunc ipfum, quid prætexere debeat coram Pharaone, ut dimittat Ifraelem.Ait em: Cum audierint uocem tua, ingredieris tn 8d feniores Ifrael ad regem Aegypti,amp; dices ad eum: Dominus De/ us Hebrgorum uocauit nos: Ibimus uiam trium dierum in defertum, ut immolemus Dno Deo noftro. Quid C docet ne Deus Mofen men fingere,quod non eft ueRZ^Abfit, Aliud eft difsimulare, aliud éffcrttttt. mentiri.Difsimulare eft hoim prudentum. Mentiri aut eft hoim ua/ noRZ irqpoftoRz. lubet igitur Dominus Mofen difsimulare coram Pharaone profedioem in terram Canaan. Quid em ad Pharaonem, Q) populus Dei poftefturus erat terra Canaan,patribus ipfoF5t a Deo promiftam;' Et interim iubet cumprgtexeregmmolationem in defer/ to,Hoc autem non erat mendacium,fed ueritas rei.Supra eiiim dixit,

Seruic/

i

COMMENT. I O A If. 6 R £ N T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;m

Soruietis Deo fuper monte ifto .Et pofteaExo. xxiii), obtulerünt in co loco holocaufta, immolauerunt facrificia telctica Domino dé bobus. Quare nemo poteft mendatfjs fin's ex hoc loco patrodniiim • querere,Porrd, ne Mofe SiIfraelitf de uocatione Dei dubirarent, fl quid aduerfi ipfis contingat,priuf^ dimittantur a Pharaonc,prædi/ cit Deus,quid futurum fit.Ego Cinquiens)foo i O’ non dimittet uos Rex AegyptijUt eatis,nifi per manum ualidam,hoc eft,nifi per magz na miracula,aut ut alrj exponunt,non dimittet uos,etiamfi uiderit ftii penda miracuh, SC confiteatur ea diuinitus fierù Hoc uaticinio reue/' lat Deus Mofi indurationem Pharaonis, ex qua Ifraelitæ plurimum affligcntur,priuf^ dimittantur ex Ægypto.Eft autem Domino Deo noftro folennc,ut prédicat futuras afflióliones Si calamitates his,qui pr^âicuntto' uocationem Dei fedaturi funuSic Apoftolisad prædicandum Euan ««««»» a «iw gelion mifsis,pracdidtur:Tradcnt uos in concilia,« inconciliabulis luis flagris uos cædent, Et iterum: Si me perfecuti funt,ct uos per/ fequentur. Alienos a fynagogis facient uos.Et ueniet têpus, iit quit» quis interficiat uos,uideatur cultum præftare Deo. Sic cum Paulus uocarctur ad Apoftolatum,dicitur:Ego oftendam illi,quanta oporte at eum pro nomine meo pad. Quid ergo caufac eft, quddafflidio? nes prædicuntur‘;’Primum,pracdicuntur, ut feiamus eas non eueniré nefeiente aut negligentc,fed maxime feiente Si permittente Deo. Ni hil autem permittit Deus accidere fuis, nifi quod ipfis in bonum cc/ dit.Qiiare prædicit eis futuras afflidiones, ut poft«^ euenerint, feiz ant eas adiumento effe ipfis in bonum.Deinde prædiaint,ut prj prse parent Si muniant fefe fide ad tentationes, ne poft^ euenerunt affliz dioncs,ofEendantur,amp; uocationem Dei defperati abrjeiant. V nde Si nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Chriftus, pofi:»^ prædixiifetafflidiones Apoftolis futuras, addit: Hacc locutus fum uobis,ne quid oflrendamini,ut cum uenerit tempUä illud,rcminifcamini,quod ego dixerim uobis. Poftremo prædicunz tur,ut hac occafione Deus maiores addat promifsiones,amp; fidem nogt; Qram fortius confirmct,ac gloriam fuam magis confpicuam reddat; Non enim predicit Deus futuras afflidiones,q? uelit his perdere am bulantes in uocatione Dei,fed q? uelit eos ieruare,amp;: magnitudinem maieftatis fue in ipfis feruadis reuelare, Vndecum Chriftus Apofto lis prædiceretrPlorabitis Si lamentabimini uos, mundus contra gau debit.Vos aut moerore afficiemini,mox addit, Mocror uefter uertec in gaudium.Bt iteRt uidebo uos,5lt; gaudebit cor ueftrum, Si gâüdiû ueftrum nemo tollit a uobis,EcBono animo fitis, quia ego uici mun dum,Sic Si hoc loco,cum Deus prædixiiTet Mofi futuras calamitates in Ægypto,addit magnifïcas promifsiones,dicens: Extendcä manum meam Si peutiam Ægyptum, cundis mirabilibus meis^qug fadurus

in,- E X o D I

fum in medio eorum,pofthfcdimittet uos. Daboc^ gratiam populo huic coram Aegyptr)s,ut cum cgrediemini,non exean's uacui,fed po Spo/wrf Afa ftulabit muller a uicina fua SCc,amp; fpoliabitis Aegyptum.His promif ^yptum. fionibus confirmatur fide« MofiSd Ifraelitarum in omnibus uentu/ ris afflidionibus in Aegypto,Sed quid illud eft,quod dicit, Spolia/ bin's AcgyptumÇ’num iubet Dominus fpoliare et furari aliéna bona, amp;nbsp;quod utendum acceperis totum auferreC’ Lex quidem Domini iu/ benNelureriSjfcd Dns legem dat, no aedpitEft enim fupra oem k gem. Quart fi iuflerit aliéna bona raperc,aut ftirari, no iam commit titur rapina aut furtum, fed prçftatur mandate Dei obedientia. An non oia Aegyptiorum bona,Domini eranc;' Potuit igitur ea Domi/ nus auferre AegyptriSjôC alrjs tradere. An non alias Dominus iubet Ifraelitas, occidere Canangos amp;nbsp;lebufeos;’ Et quanq generale prçcep/ tum eft.Non occidas,tamen Ifraelitç occidendo Canangos,non pccca runt, fed obedierunt uocationi Dei, Sicamp; hoc loco potuiflet Deus mandate,ut Ifraelite Aegyptios prorfus trucidaient, amp;nbsp;fi Ifraelitf fe/ cincnt,non defignalTent peccatum homicidi), fed præftitifTent Deo obedientiam,Cum igitur iubeat eos fpoliare Aegyptios,amp; ipfi obfe quantur,qucmadmodum poftea capite xrj.fcriptum eft,no commife/ runt rapinam lege Domini prohibitam, fed fecerunt opus obedien/ tif ,ad quod manifefto uerbo Dei uocabantur,manente interim illæ/ fa autoritäre et feueritate eius legis,que natural! ration! infculpta eft,' Tr^eetpuper poftea reuelatur amp;nbsp;confirmatur diuinitus; Non fureris, propter ea • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;nbsp;C’’ qudd prærogatiuac paucorum non aboleant generales leges, amp;lpræ

perfonalia, nee ad exemplum trahi debcant , nec perfonàm

runt. tranfgrediantur,

Cæterum,q) Deus promittit Ifraelitis thefauros Aegyptiof^, pr!/ mum reuelat indicium et feueritatem fuam aduerfus cos,qui inferunt alijs iniuriam. Deinde reuelat clcmentiam fuam erga fufferentes iniit riam, amp;nbsp;confirmât fidem corum,adeoC]^ monet ipfos ad patientiam in ferendis iniurqs. Nam Aegyptq affecerunt multo iam tempore 1/ fraclitas maximis !niurijs,amp; opprefterunt eoS crudelifsima tyrann!/ de,Nunc autem promittit Deus Ifraelitis uafa argentea amp;nbsp;aurca,acue ftesAegyptiorum,amp;quod promittit,præftat etiam ipfis, Dicit ern Nlofe poftea:Petierunt ab Ægyptrjs uafa argentea amp;nbsp;aurea,ucftemt^ plurimam, Dominus dédit gratiam populo coram Aegyptijs,ut commodarent cis ôd fpoliauerunt Aegyptios.Hoc igitur exemplo de clarauit Dcus,q) thefauri cot^,q ex alicnis iniurqs ditefcunt,obnoxi7 /iw-h nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fint fpolr^s Sd rapin!s,ôd quod pq qui afFiciuntur iniuria,fruantur tan

!llorum thcfauris,qui ipfos iniufte opgrcfterunt, Vnde Efaias xHijt dicit: Erunt capientes eos qui fc çeperant, ôd fubrjcient exafto res fuos.

C o HM ENT. J O AN. B R B N

r« fuos.Sic Dauld reftitutus eft iii regnum Sauh's,^ quo Saul Daüigt; dem nondum publice in regem eledum,per iniurfam cxpulerau Sie Mardocheus ordinatus eft in locum Aman,a quo ad fufpêdium quac rcbatur,quemadmodum feribitur in libro Efther. Sic Daniel libera/ tus eft e lacu leonum, conftitutus eft in corum honorem 8d maie/ ftatcm,quoR2 calumnijs £lt; falfis accufationibus ad leones damnatus fuerac,uc eft in Daniele cap^vi.Quare etiamfi iniuria opprimaris^no ii tarnen animum defpondere,amp; nomen Dei conuitrjs inceftercjac in iuriam iniuria rependerc,fed perfeuera in obedientia Dei expcdla Dnm,amp; compenfabit damnum tuû,multo maiori commodo, quam un^ optaucris.Iam fi libet allegoria ludere, in Aegypto fub tyranni de Pharaonis efte dicuntur,quotquot in hoc mundo peccatis obnoxq funt.Hi enim uiuunt fub tyrannide Satanse.Non eft autem nobis ma nendum in Aegypto huius mundi,fed proficifeendum eft ex Aegy/ pto ad promiftam terrain Canaan.proficifcendû eft e peccatis,amp; am/ bulandum eft in uocatione Dei,quam habemus in Chrifto lefu Do/ cnino noftro,ad seternam uitam.Et in hac profedionc, nondum pal/ pamus Deum fccundum externuiîî fenfum, fed iubcmur fidem adhi/ berepromifsionbüs Euangclfj,Sicut autlfraelitis ex Aegypto profe/ «fturis pr^dicitur, qudd Pharao non fit ipfos dimiffuros, nifi per ma num ualidâ,ita SC nobis profeefturis e peccatis ad iuftitiam, ex hoc mundo,in uitam gternam prgdicitur, Satan quoquo modo pofsitj conaturus fit nos in peccatis rctincre. Deterrebit em nos uarqs et hof rendis afflilt;ftionibus a uocatione Dei,8lt;l inuitabitnos ad fuum obfez quium multis illecebris.In mundo em(inquit Chriftus) afflidliöem habebitis,Et PaulusiOmnes, qui uolunt pie uiuere in Chrifto lefu, perfecutioem patient.Et iteB2: Oportet nos per multas afflicliones in trare in regnum Dei.Igitur, quemadmodu Deus munrjtlfraelitas ad ferêdas futuras affliiftiones magnis promifsionibus, ita amp;nbsp;munit nos multo maioribus promifsiaTibus,utfide illarüm conftantes in uoca/ One Dei perfeueremus. Ait em:Omnis qui reliqucrit domös aut fra/ tres,aut forores,aut filios,aut agros propter nomen meum, centupliî »ccipict,amp; uitç eterne forcietur hgreditatem. Et iteR2:Gaudete,quia; merces ueftra multa eft in cœlis, Ac alias.Siquidem fimtil cum co pa/ timur,ut amp;nbsp;una cum illo glorificcmur,nam rèputo non elfe pares af/ fli(ftiones prefentis temporis ad gloriam, quæ reuelabitur erga nos.^ Auguftinus lib.q.de dodrina Chriftiana,cap.xl.uenuftc admodum tradat allegoriam fpoliorum Aegypti, quæ quoniam non tam ledit AejgypfiorS iucunda quam utilia funt,huc adlcribam.Philofophi,inquit, qui uo cantur, li qua forte uer^pd hdei noltræ accommoda dixerunt, maxie gujitno. Platon ici,non folum formidanda non funt,fed ab eis etiam t^nquam

INCA P. riL E X o D I

iniudis poflefToribus in ufum noftrum uendicanda.Si'cut em Acgyz ptri non folum i'dola habebant nbsp;nbsp;nbsp;onera graui'a quacpopulus Ifracï

deccftareturamp;fugeret,fcd eci'amuafaaccp ornamenta de auro gent:o,amp; ueftem que illc populus exiens de Acgypto jfibi potius tati quam ad ufum meliorem clanculo uendicaui't, nÔ autoritate propria,’ fed præcepto Dei,ipfis Ægyptfjs nefeienter commodanribus ea, qui bus non bene utebantunSicdoétrinæomnes Gentih'um nonfolum fimulata 8gt;C faper(iidofa figmenta,grauesep fardnas fuperuacanci la boris habent,qug unufquifé^ noftrum, ducc Chrifto, de fodetate ge tili'um exiens,debet abominari atlt;^ deui'tarc, fed etiam liberales dip dplinas ufui ueritatis aptiores 8^ quedam moR2 precepta utilifsima continent,deep ipfo uno Deo colcndo,nonnulla uera iuueniuntur a/ pud eos,quod eorum tanquam aurum amp;nbsp;argcntum,quod nonipfi in ftituerunt,fed de quibufdam quafi metallis diuincprouidentif, quae, ubiep infufa cft,erucrunt,amp;^ quo pcruerfe at^ iniuriofe ad obfequia dftnonam abutuntur, cum ab eorum mifera fodetate fefe animo fez, parat,debet ab eis auferre Chriftianus ad ufum iuftum prædicâdi Ez uangelri»Veftem quoq^ illorum,id eft, hominum quidem inftituta, fed tarnen accommodata humang focietati, qua in hac uita carere non poflumus,acdpere atq^ habere licebit in ufum conuertenda Chriftia num,Nam quid aliud fecerunt multi boni fideles noftriÇ'Nônc afpiz, cimus quanto auro amp;nbsp;afgento uefte fulFardnatus exierit de Aegyz. pto Cyprianus do(ftor fuauifsimus,amp; martyr beatifsimusç' Quanto Lalt;ftantius';:'Quanto VidorinusCOptatuSjHilariusC” Vt de uiuis ta ceâ, quâto innumerabiles Grgdç' Quod prior ipfe fidelifsimus Del famulus Mofe fecerat,dc quo feriptum eft,qudd eruditus fuerit ony ni fapientia Aepyptiorum.Quibus omnibus uiris fuperftitiofa Gen cium eonfuetudo,amp;^ maxime illis temporibus,cum Chrifti iugumdc . cudens,Chriftianos perfequebatur,difdplinas quas utiles habebat,'

nunquam commod!irct,fi eas in ufumunius Del eolendi, quo uanus idolorum cultus cxtingueretur,conuerfum iri fufpiçaretur,fed dedez runt aurum ôd argentum,ueftem fuam exeunti populo Dci de Æz gypto,nefdentes quemadmodum ilia quæ dabât in Chrifto obfequi um redderentur,Illud enim in Exodo fadum, fine dubio figuratum eft,ut hoc præfignaret, quod fine præiuditio alterius, aut paris aut melioris intelligentiæ dixerim^ Hadenus Auguftinus;

CAP VT inp

Respondens mosb ait., ecce non

CREDENT

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Inpræccden^

COMMENT. I O A N. B R E N T.

ïn præcedenti capi'te defcn'pta eft uocati’o Mofi ad ducatum Ifraégt; iis^èâ promîfsio,qua Deus fidem Mofi ad capeflendam uocationeni animatu'tjdefcripta eft item inftruâ:io,quid Mofe Ifraelitïs conciona ri, quid córam rege Pharaone profedioni Ifraelitarum prætexere de beauNunc initio huius quarti capitis defcribitur donum ædendoBz miraculorrm,quo Mofe diuinitus ornatus eft, ut quemadmodum ip fe ex miraculo rubi ardentis,amp; ex promifsione Dei certificatus eft in confcientiafua, itaamp;Ifraelitæ certificarentur exdonomiraculoruni Mofi collato,q) Mofe fit diuina uocatione ordinatus ad liberandum Ifraelem ex Aegypto; Dicit ergo Mofe:Ecce non credent mihi nec^ audient uocem meam,fed dicent non apparuit tibi Dominus,hoc eft ' Ego nunc aliqua ex parte ccrtus fum, me diuiuitus uocatum ad libe/’ randum Ifraelè, amp;nbsp;fatis eruditus fum,quid Ifraelitis concionari,quas promifsiones Dei ipfis inculcare debeam» Quanquam autem Ifraeli/ £æ credent fortafsis promifsionibus ad patriarchas dicftis, non tarnen credent adefle tempus,quo promifsiones illg implendæ fint, amp;nbsp;nori credent Dominum me,me inquam,amp;^ non alium uocafle, ut liberem ipfos ex Äegypto.Cur igitur uanum laborem, amp;nbsp;mihi longe omni/ um periculofifsimum fufciperem';’ Quid autem ad hæc Dominus;’ Cum Dominus muniueritantea confcietiam Mofi promifsionibus,' ornat nunc ipfum dono ædendorum miraculorum,quo fibi audifenti am amp;nbsp;fide apud Ifraelitas pareuPrimum miraculum eft, uirga in fer/ dorummirtd pentem conuerfajamp; in uirgam reuerfa.Secundum, manus fada leprö culocmth fa,amp; mox priftinæ fanitati reftituta.Tertium eft, aqua coUerfa in fari guinem» Hec miracula,quod attinet ad fignificationem 8c allegori/ am,ah'us aliter intcrpretatur, Quidam fentiunt ob hanc caufam,uir/ gam in ferpentem conuerfam,amp;: manum lepvbfam facftam efle,ut hoc fupplicio Mofe puniatur,q) male fufpicatus fit de incredulitate Ifrac litarum,amp; aaierit linguam fuam ficut ferpens, coram Deo adüerfus ifraelitas,quemadmodum amp;nbsp;foror Mofi percufla fuit lepra, q? male de ff atre fuo locuta fucrit,Sed hoc pulchre quidem dicitur j non tarne cxplicat genuinum fenfum huius loci» Alt] fcribunt his miracuh's fig uificari,quod Ifraclitæ initio liberi fuerint in Aegypto, deinde redä óti in grauifsimas feruitutes, ut uix humi potuerint repere, ficut fer/ pens,ölt;: omnibus maledidionibus obruti fuerint, quemadmodüni ferpens a Deo malcdicftüs eft, poftremo autem iterum in libertaterri a Domino uindicati fint«. Sunt item, qui explicarit hæc miracula alle/ gorice,de impuritate amp;nbsp;lepra natüræ noflræ per Satanam, qui in for ma ferpentis Euâ decepit jUiciatæ,quæ non pofsit reftitui in integR2i nifi uerbo Domini» H» fententïæ non funt abfurdæ, fed elaboràn/ dum nobis eft, ut magis legitimum Sd huic loco proprium quartt ’

E

I W C A P 7 T mi. É X O D I

allegoncum iftoRi miraculorum ufiim inueftigemus.Res igi'tur G'm/ pli'citer ita fefe habet:Cum Mofe uocatus eHet in liberarorem Ifraelis ex Ægypto,maxîa indigcbat autoritate,ad faciendam Ifraehtis fidem huius uocationis^Mofe eni'm erat abiedi'or,^ ut tanta res crcderetur ipfi,abfqp cceleftibus teftimonrjs. Ifraeh'tg autcm erant magis opprcf fi,^ ut poHent liberationem fperare, Aegyptr) erant potentiorcs,^ ut uideretur Ifraelem poHe atyrannide ipiorum liberan'.Porrd ante, donum gdendorum miraculorum confertur in hoc a Deojit ea mira/ cula fintcommendatio,at(^ adeo tan^ cœleftia figilJa amp;nbsp;teHimonia diuing uocationis.Non funt teftimoni'a humang fancHi'tatis et meriti, quemadmodum hypocrite I'nterpetantur miracula fantfloijz, fed funt teftimoni'a certificationes diui'ne uocationis,uidehcet,q) hi,qtn g/ dunt miracula,di'uinitus ordinati ftnt in earn uocationem, quam præ dicant,8C qj uerbum ipforum,quod concionantur, non fit humanum figmentum fed diuinum oraculum. Sic Elias amp;nbsp;Eliza ornati fuerunt dono ædendoRz’miraculoi^, urea miracula teftarentur ueritatem uer bi ipfoRz.Sic Chriftus miracula ^didit, ut teftaretur uocatioem fuam diuinam efre,qua concionabatur fe uerum efte Mefsiam, Sic Apofto li prgditi fuerunt hoc dono,ut miraculis confirmarent ueritatem Eua gelij delefu Chrifto.Cum igitur Mofe diuinitus uocaretur ad libera ' nbsp;nbsp;nbsp;dum Ifraelem ex Aegypto,ad inftituendam Remp. amp;nbsp;ad ferendam le

gem Dei in I(rael,ornatus eft dono gdendoRz miraculorum, non illo rum tm,qug iam enumerata funt,fed multorum alioR2, quorum non/ nulla poftea commemorabunturVnde quod hie ultimum eft,uideli/ cetjConuerfio aquæ in fanguinem, hoc primum poftea recenfetur in/ ter plagas Aegyptiacas, ut manifefte fignificetur, his tribus miracu/ lis generaliter coceftiim eHeMofi donum edendoR2 miraculoR^.Con celTum aute^ft, ut miraculis, tanq cceleftibus teftimonqs publice co firmaret,uocationem fuam non elfe humanum fomnium, fed diuina ordinationem, Atep hue proprie refpicere miracula uirgæ,manus,8^ aqug,Dns ipfe perfpicue explicat,ut credant, inquiens, q? apparuit ti bi Deus patrum fuoi^ ÔCc.Et mox.Si non crediderint tibi,necp audie rint uerbum figni prioris,credent uerbo figni fequentis.Quodfi nec duobus quidem his fignis crediderint, neep audierint uocem tuam, fume aquam fluminis amp;c.Eft aût hic locus,in quo confirmatur auto/ ritas uocationis Mofi,diligenter obferuandus.Etfi enim externa poli 'tlt;ia Mofi nunc eft abrogata,decalogus tn quatenus eft fumma amp;nbsp;com Dfcrf/ogi M pendium totius naturalis legis,no eft abrogatus.Hic ergo locus quia toriMsper nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autoritatem uocationis Mofi,confirmât etiam decalogum.

firmattif. ^s^deoep tanta autoritäre munit ipium, ut li aggelus de ccelo prædica/ ret nobis aliuni decalogum, huic contrarium, non elfet audiendus, r quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;AIT

COMMENT, IOAN- B K. É N T.

AIT MOSE, ORSECRO DOMINE, NON SVM ELO QVENSO Mofe ornatus quidcrn eft diuinitus dono gdcndorum miraculoRi,quo pararet ftbi aiitOfitâtem uocàtionis liif, nondum ci/ pefsit tn obedi enter uocâtionerti Dei,fed excufat èam propter inclo-^ quentiâ fuam:Et ait:Obfecro Dne, non fum cloquens ab hcri 8d nu/ diuftertîus,Slt; ex quo locutus es ad fcruum tuü, quia graue os, amp;nbsp;gra uem linguam habeoChoc eft)Exonera me quefo, bac uocatione, Adl conficiendam em tâtam rem, quam iubes, maxime oîm neccflaria eft eloqucntia.Ego aût non fum preditus dono eloquentie, no folum ab heri amp;nbsp;nudiuftcrtius,hoc eft,fuperioribusannis, quibus ego egi pa/ ftorê ouium,amp; magis balatum ouium, nbsp;ftudium eloquentiæ obfcr

uaui,fed etiam ab co tempore,quo te mihi reuelafti,ô^ mecum collo/ cutus eSjUideor mihi uidere me fadum eflc multo grauioriSj impcdî tioris amp;nbsp;tardioris lingue ac fermonis antea,tantum abeft, ut fentiâ me ex colloquio tuo magis idoncum ad capeflendam hanc uocationê fadum efle,Quare aut exonéra me hac tua uocationê, aut exorna me etiam dono eloquentig. Multa hoc loco in Mofe obferuada ueniunt,? Primum uidc mihi in Mofe,^ tardum fit humanum ingeniû ad cré/ tîuituni Iftgji dendum uerbo Dei,Ôlt;ad obfequendum uocationi Dei* Hic etn Mo fe,uocatus fuit a Deo,miraculo ardêtis rubi, municus fuit tot promit fionibus,amp; ornatus fuit clarifsimo dono gdcndoF$t miracuIoR2,noiv dum tarnen perfedam fidem adhibet uerbo Dei, nec obedienter ca/ pcfsit uoeationem Dei.Quid ergo fidei amp;nbsp;obediëntie polliccreris tt bi de alqs hoiuinibusÇ’Non enim folus Mofe incredulus amp;nbsp;inobedi/ ens eftjled exprimitur in ipfo,quales fint omnes homincs natura fua^ Vêtus enim Adam, caro àc fanguis, natura eadem funt in omnibus: hominibus, Quod ex carne eft,caro eft*Quare, qualemcunc^ uides naturam humani ingenij in uno homine effe, talem iudicabis in o/ mnibus hominibus* Vndc incredulitas amp;nbsp;inobedientia, quae itl Md fe elucet,in alqs etiam rcuelâf* Pharao multis miraculis adrtlohitus*^ non credit uerbo Dei,Pharifgi ftupendis fignis à Chrifto gditis ad fi dem 8^ obedientiam uocati, noluerunt credere: Ipfi etiam Difeipuli Chrifti,qui non tam uiderunt miracula Chrifti,^ ipfi gdideruntmi raculain nomine Chrifti,increpantur propter incredulitatem, amp;nbsp;au/ diunt,ô ftultiamp;tardi corde ad credendum in omnibus, quaclocüti funt Prophetg* Eft aut hoc nobis obferuatu neceflarium, ut in alrjs,' tancjp in exemplari,noftrB2 uitium contemplemur» Solemus enim nO bis ipfis blâdiri,amp; exiftimamus nos ftatim credere uerbo Dei, ^pri mum audierimus* Sed fides longe maius opus eft * nbsp;nbsp;ut tam cito ab

humana carne admittatuf ,8^ caro ex diametro cum fide pugnat* Qua re,cum audiuerimus uerbum Dei,non eft fecure ftertedum, perindc

quot; B «)

1 N C.A P V T niL E X O D 1

ac fi ftatim fidem,«imcp pcrfecflam habercmus,fcd maxîa opera dan/ da eftjUt fidcm,uocationcm et cledionem noftram,fadamus firmam certam,per obedientiam,quæ fidem necefiario fequirur. Deinde notandumeftinMofe,quidpræcipue homines a fide 5C obedientia Dei abducauNam q? Mofe detr edat uocationem Dei,hincadeo eft, quod non in uerbum promifsiones Dei, fed in fuas ipfius uires ad modum imbecines,amp;in rei mandate diffîcultatcm refpicir Dns au/ rrt-Kdrtco« nbsp;nbsp;nbsp;Deus nofter propter hanc potifsimum caufam ponit nobis in uo

gjfdw rett» cationibus fuis ob oculos,uerbum èc promifsiones fuas, ut h is auer/ net homnet tat nos a côfpedu imbecillitatis noftrç amp;nbsp;periculoBt, quæ nobis fom in oÿido» nbsp;niare folemus,in obfequio Dei» Quare fi nolueris ab obediêtia Dei

abduci,nullis minis,nullis periculis, nullis imbedllitatibus patiaris te abdud a côfpedu uerbi Dci,fcd ponas,qucmadmodum Mofe fuo ipfius periculo cautior iâdus monet,uerbum Dei in corde amp;nbsp;aîo tuo,' fufpendas illud pro figno in manibus tuis, èC colloces inter oculos tu os,utafsidua uerbi Dei meditatione in fide amp;nbsp;obedientia côtinearis*.' Hwwrfw CW» Ad hfc obferuandum eft in Mofe infatiabile humani cordis defideri âit inftti4bb um.Mofc em erat prgditus clarifsimo dono edendo^t miraculorum,' ïç ^fideriS. fej hoc non contentus,ambiebat etiam donum eloquentie. Quod fi hoc donum contigiflet,mox petqffct etiamcataphradtum equitatum,' amp;nbsp;compos uoti iàdus ftatim alia poftulaffct. Sic em affectum eft hu manum ingenium, ut exiftimet fibi non effc capeffendam uocatio/ nem Dei,nifi uniuerfa fimul dona Dei habeat, fed non dat uni cûdta Deus, Alius alio dono ornatur, Rede Homerus, ^uisEthnicus,ait: evTTUs «litt Trif'TfC J'^vvfilt;nKi ivris

ToKiUHttc

AAAu fcTt^i{ vier tvgvo^lt;e fivf urdAor.

Sed mihi crcde,uni non dat Deus omnia,ueruni Dotibus hos illis,alios his dotibus auget,

Nec radonc pari difpenfat cun(fta,uidis nc Hunc belli præftarc alrjs uirtute gerendi^

Ilium magno animo per aperta pericula ferri IndeuicftumÇalios uelod excelllere curfuC

Nonnullos citharac neruis atcç arte canendi Diuerfis ita diuerfas dat luppiter artes.

At quos confilijs uoluit fuperarc ferendi» Mortales alios,amp; fana mente ualerc amp;c.

Nam queadmodum in uno corporc,non datur oîa dona uni mern bro,fed fua fingulis conferuntur,manui ut tangat amp;nbsp;laboret, pedi ue ambulet, oculo ut uideat,auri ut audiat,6lt; fit de alijs.Et ut in Rep. ci opificcs }dçinexaçeatopifiauni,itainpopidoDeinou uniolt;

comment; IÖ A N. brent; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ir

linioîa di'uina dona,fed fingula fingulis diftribiiuntuf, Quavc unuf/ , quifc^ contentus fit fuo donOjamp;J agat Deo gratias,ac diligenter ferai at fuo dono uocationi Dei» Pætcrea,q, Mofe dicit, fe multo inclögt; quentiorem cp antea faerit,ex colloquio diuiiio facftum efle, figm'fi/’ cat Deum pudcfaccre glon’am carnis, at 115 glorictur alia caro coram Deo. Poftremo eft ôd hoc loco in Mofe animadaertenda praepofterâ hoîm confidentia.Cum enim Mofe excufat tiocationem Dei propter meloquentiam,perfpicuc indicat,fe magis confidere eloqaentia,do/ no Dei,cp ipfo Deo, eloquentie donatore, qui antea promiferat fe totumipfi adfuturum.Bgo,inquiens,ero tecum» Hie autem morbus , non Mofen tantum inuafit,fed uulgaris hoim morbus eft, qp homi/ nes multo plus confidant donis Dei, Deo ipfo donatore» Quod loUtriæ fpet quid aliud eft,^ uerum Deum abnegare,amp; creaturam Dei pro créa/ eintfii toreadorare,atcp idololatriam fedfari'TAgnofcamus igitur hue mor/ bum,amp;refipifcamus ab ipfo per fidem,at non donis Dei j fedDeö ipfo conftfi,falutem confequamur,Scd audiamus nunc,quid refpon/ deatDeusMofi»Quis fecit,inquit,os hois,autqs fabricatus eft ma/ turn amp;nbsp;furdum,uidentem amp;nbsp;cccumC Nonne ego Dns'T Perge igitur^’ ego ero in ore tuo,doceboc^ te quid loquaris,His uerbis reuocat De us Mofen a confpecftu fuc ineloquentie,ad uerbum Si. promifsionenl Dei,q.d» Quid audio;’ tu ne plus cónfidis dono meo nbsp;nbsp;meipfoCail

non ego meipfum tibi in hac uocationc totum promifiÆt fi me haba eris adiutorem,quid tibi deefte poteftC Nâ fi habeas eloquentiâ, me aût non habeas,quid efficies^ multi fuerunt eloquentes fine me, fed hi perdiderût Refp.potius q inftaurârunt» Quod fi aût me habueris, beui,WinU oia alia,uocationi tue necenaria,prefto aderant.Nonne ego is fam,q -crco mutum amp;nbsp;eloquentem CfcUm Sduidentem, furdû ôé audiçntê;

Qiiid ergo dubitas,cum ego meipfum tibi promiferim, me non etia daturum tibi cloquentiam,cu opus fuericr'aut me no multo plura per tarditatem lingug tuf confedtuRz,^ oes hoics,non eloquentia tin,fed etiam potentia amp;nbsp;fapientia fua conficere polsint^Vâde igit^ amp;nbsp;memf neris promifsionis meg: Ego erO teaim. In hac em pollicitus tibi fam non tm,eloquentiam,fi quando opus ea fuerit,fed oia que ad Uoeâti/ onem tuam neceftaria funt» Ex hoc loco difeeda nobis eft,amplitudö,' di2nitas,8d maieftas uocationüm diuinaoj» Vbi enim eft diaina Uoca tiOjibieltamp;promilsioprglentigaauxiIqDei» Vbi aut Deus pro/ mittitfe prcfentem,ibi etfi pauca uerba dicunt, promittuntur tn oia, oia inquam,ad tiocationem neceftaria, quantumeunep alioqui impof fibilia uideâtur.Sic cum Deus Salomoem uocaftet ad regnu Ifraelis, promittit etiam ipfi fapkntia amp;nbsp;feientiâ, alia malta dona ad rcgni adminiftrationem neçeftariaîSic cû uocaftet leremiam in prophetam

* E ii)

I N Ç A P r T «IV B X o o ’l ’

Hîèrofolymitanum promitti t ipfi fuam prç fcntiam, dicens:T ecQ ego fum ut eruam te. Qua uocc oïa Omul ad uocationem ncccnaria ^mit/ tiLSk ApoRolis ad pr^di'candum Euangelion emifsi's pollicet Chngt; jTtus dicens:Dabo uobis os amp;nbsp;fapientiâ , cui non potcrunt contradicc re net^ refiftcre oês,qui aduerfabuntur uobis.Et itcR2: Cum tradidc/ rint uos,ne fins folliciti quo aut qd loquamini’,dabit cm uobis in il lahora,qui'd Ioquamini,Non enimuos efti's îlli loqucntes, fed fpûa patris ueftri,qui loquitur in nobis,Quç cum ita fe habcât,fumma no bis opera danda eft,nô ut oîa dona Dei côfequamur, hoc enim nobi# impofsibile eft,fcd ut de uocationc Dei certifsimi fimus.Sic em certi ' » nbsp;nbsp;nbsp;quot^ erimus,nulla ad uocatiôem necefîaria nobis defutura,fi modo

nobis ipfis non defimus, necignauiter in uocationc Deiuerfemur»

AT ILLE , OBSECRO , INQyiT , DOMINE MIT^ ‘ TE QVEM MISSVRVS ES.)

Hicitcrum uidc mihi in Mofc imbccillitatem humanaRj uiriurn âd crcdendum uerbo Dei,amp; obfequcndum uocationi Dei. Quan^ enim Deus itcRt inculcauerat Mofi promifsionem fuam, ac ctiam ex/ plicaucrat,nondum tarnen tantam fidem adhibet ci,uc obediat uoca/ tionijfed timct,nefcio quæ pericula,in Acgypto.Et ait: Mitte quem milTurus es,hoc eft, Senriomc ad hancuocationemprorfus inutile, amp;nbsp;maiora mihi incumbent pericula in Aegypto, ut hâc uocationc perfkcre queam.Non enim ero tutus in Aegypto, propter homicidi um meûjob qd in cxilium ciedus fum. Quarc obfecro te,ut alitï que dam ad hanc fundionem mittas, qui me magis idoncus fit, amp;nbsp;tutior Moßpr^po 2\cgypto ambularc audeat.O prg pofteram formidinem. Mofc ti/ ' met maxîa pericula, fi obediat uocationi Dei, èC nulla timet, fi non obediat Deo. Eodem plane ingenio etiam alrj hoîes prçditi funt qgt; plus fibi falutis amp;nbsp;minus periculoi^ polliceantur, in uocationc Sata/ ne,^ in uocationc Dei.Exemplum habes inprophetalona,qui exiftt mabat fe tutu fore in mari,fu^endo uocationc Dei,hoc cft, fequedo Satanam,amp; non exiftimabat le tutu fore in Niniue, fedando uocatio nem Dei.Habes amp;nbsp;exemplû in Gadarenis,apud Lucam,cap. vq. Hi cm fperabât fe multo fœliciores,fi eiedo Chrifto,Satang feruire per gerent,$ fi rcnûciato Satana, Chriftum fecum retinerent. Quid aût poteft dici magis ftupendum'^ Nonne qui fedatur uerbû Dei, fedac bencdidioncm,et qui fedatur Satanam,fedat maledidionem, que • nbsp;nbsp;nbsp;admodû Deut.cap:xxviii,fcribit^ Itaçp fi pericula timemus, magis

timeamus cum, qui poteft anima amp;nbsp;corpus in gehennam pderc, il lum,qui poteft tm Cimo ne hoc quidem poteft,nifi «permittête Deogt; corporalia qu^â pericula inferre. Quid ergp Deus ad hanc inobedt entiam Moûç'Hiç mihi uidc fummam incxplicabilcm dementiam ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7 ........ Dek

COMMENT. I O A W. ’ r R b; N T^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ii

PetNam irafcîtur quï'dem in Mofen quem enim nÔ prouócaret adl iracundiam,tam pertinax inobédientiaCnon tarnen abrjcit ipfum no fcrit ipfum Eilmine,calamum quaflatum non confringit,linum fumi gans non extinguit,fed maiori cura amp;nbsp;diligentia imbecillem SC meti culofum hominem ad obedientiam inuitau Ac primum, ne defperet ^ptcr ineloqucntia fua,non mutât qdem tarditatem lingueeius. No em uni datcù(fla, fed adiungitipfi aatrê Äherone,uiB2 eloquentifsx mû ut ilia ferebât tpa i Aheron,inqens,frater tuus leuites,fció qd elo qucns fitjEcce ipfe egredietur in occurfum tuum.Et mox: Ego ero in orc tuo ÔC in ore illiusamp; oftendam uobis,quid agere debeatis,et ipfc loquctur pro te ad populum.amp; crit os tuû,tu aût cris Deus eius^Hoc Chaldcus ita explicat: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nniO*’? quot;b tibi

interpreSjamp;^ tu eris ci'us magifter.Nâ û^rbiS! quod communiter pro Deo fumitur,fignificatetiam indices,principes, amp;nbsp;magnates. phrafi loquendi, Paulus etiam Satanam, Deum huius feculi uocat, quem Chriftus principem mundi huius dicit. Cum igitur Dominus flrtnut conftituat hoe loco Mofen in Deum Aheronis, nihil aliud uult,c^ Mofen fore prindpem,magiftratum et prgceptorem Aheronis, Ahc ronem aût Interpretern eiüs. Et ut Domino Deo noftro folenne eft, per angelos amp;nbsp;prophetas,tân^ per interprétés loqui,ita amp;nbsp;magnoRC principum confuetudo eft, non per fe fed per interprétés refponfa da re populo fuo.QLiare,cum Mofi datur interpres, non tantum fuppic nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\,

.tur ipfi,quod deeft eloquentie eius, fed aflFicitur etiam diuinitus ho/ nore amp;nbsp;maieftate principum huius feculi.Deiride, ne timeatpericul» in Aegypto,rcuelatur ipfi,quod nullum amplius habeat uite fue infi diatorem in Acgypto, Vade,inquit Dominus, amp;nbsp;reuertere in Aegy ptum. Mortui enim funt omncs,qui querebant animam tuam. His re bus Mofe de uocationc fua ita certiftcatur amp;: confirmatur, ut nee poG* fit,nec uelit ultra obedientiam detredare. AtCp hic uidemus maxïam detiiehtUdi Dei turn clementiam,tum induftriam. Clementiaé eft,qgt; non ftatim abfjciat Mofen propter inobedientiâJnduftrieeft,q, uertit iriobedi/ entiam Mofi in bonum.Quanto magis enim Mofe detredat obediz exempli;

, entiam, tanto magis ÔC magis fubinde de uocatione fua certificaturv Oportebat enim ipfum in tanto negotio de uocatione fua certifsimu clTe.Sic cafus Petri,cefsit ipfi in firmiorem refipifcentia.Sic Thomæ incredulitas cefsit ipfi in certiorem fidem.Hgc aût exempla,non ideo nobis proponuntur,ut fumamus ab ipfis occafionem peccandi^ea ni/ mirum præfumptione,qgt; Deus mutaturus fit peccatum noftRî in bo/ num,hoc enim eft tetare Deum,amp; gratiam Dei blafphemia afficere^ fed proponunt nobis, qf agnofcamus admirabilem Dei induftriamj -amp; confirmemus hac cognitione fidem noftram inrebus deploratist

E iii)

IN cap; nrr,- exodi

Si’em Deus tantç eft mduftrig,ut fciat pefsimu ucrtcrc in optimum; quid defperaremus in anguftrjs,afHi(ftionibus,amp; peccatis noftrisÆt ft cm, qd ad nos attinet oïa perdi'ta SC conclamata funt, habemus tfi Deum,qui quantumui's perdita,falua reddere queau Bene igit confi damus,amp; nomen Dniinuocemus,acuocaoonemeius ucl tandem fc flari indpiamus, ut quod nos noftn's confiirjs, aut peccatis perdidi/* mus,Deus fua dementia amp;nbsp;induftria in integrum reftituaf.

ABUT MOSE ET RE VERS VS ÉST AD lETHROO Obfequitur tandem Mofe uocationi dining, accingit fe itinerL Hie ergo uidemihi,non tantum obediêtiam, fed etiam alias uirtutes Mofi.Non inflatur uocatione fua, non iaeftat dignitatem fuam aducr fus affines, fed tâto modeftius fefe gerit tâ erga affine»,^ uxorê,qua to digniorem reuelationem Dei habeauAc primum, non difeedit ex Midian,nifi falutato prius Iethro,focero,uel ut quidam interpretan/ taoitftuex nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuo:ExempIum modeftif eft,Quam modeftiam obferuaf-

tmplnm, ftt etiam lacob difcefliirus e Mefopotamia, erga focerum fuum La/ ban,nifi multis argumentis fenfiflet Labanum nac uirtute magis effc rari quam mitigari, Deinde Mofe aflumit fecum uxorem amp;nbsp;liberos fuos,quos afino impofitos auexit. Quid hgeCinquies^res tanti mo/ menti eft,ut commemoretur a fcriptura'T’Nihil eft ociofe additu» Serf Mdrifibtti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;indicare,q fidelis amp;nbsp;prudes paterfamilias foerit Mo

ekfmp/KW« » utmariti habeant exemplum adminiftrandg familie fug fidelitcr jiofe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prudenter, Mofe enim, etfi in maximum officium a Deo uocatus

eft,non tarnen prius derelinquit uxorem amp;nbsp;liberos, foerint impe/ dimento uocationi fuæ, quemadmodum mox fequitur» Dixit enim Dominustpropter hoc relinquet homo patremSd matrem amp;nbsp;adhere bit uxori fug,Et:quos Deus coniunxit,homo non feparet, Quarc ux/ or légitima nunquam eft derelinquenda, nifi certa 8gt;C fpecialis uoca/ do Dei aliud iuflerit, Adhec uides etiam in Mofe prudentiâ q? non cogat uxorem liberos,tantum iter pedibus facere,fed auehat eos a/ fino»Hoc eft quod Petrus docet: Viri,inquicns, cohabitent fecundu fcicntiam,uelut infirmiori uafi muliebri,imparticntes honorem, tan etiam cohpredes gratip uitg amp;;c,Sed uideamus nunc, quid Mofi in itinere ad Aegyptum acciderit, Ac primum, reuelatur ei iterum Do/ minus, amp;nbsp;renouât mandatum fuum, de ædendis miraculis in Aegy/ pto, amp;nbsp;indicat Mofi, quanta difficultate Pharao dimiflurus fit Ifrae/ lem Jndicat aut hoc Mofi,non ut deterreat ipfum a uocatione fua,fed potiusutobfirmet animumeius in perfeuerantia exequendæ uoca/ tionis fug,etiamfi Pharao infaniat, propterea quod Pharao in tatum no fit impediturus egrefliim ex Aegypto, yt potius infania fua fit ad iuturuSt Indurabo, inquit, cor eius,à non dimittetpopulum.Quid hoc^nonz

C o M M B M T. I Ô A ff. B K i. K

hoG C noiirtc induratum eße erga ucrbum Dei, èC perfedui ucrbum Dci,pGccatum eftCquo ergo Deus didtur ïndurare,hoc en:,ad pecca/ indartil» turn impellere Pharaonenr^ Sg:peuutïicro fict poftea mêtio indurati'o^^jJ^*®“ nis.Quare di'ccmus nuc de ea breuiter quantü fan's eft, ne neceffe fit, ulUgend^u fubinde eadem repetere.Cum igitur fermo eft,dc I'ndurati'otie Phara onis, obferuandum erit ante omnia, q? Domi'nus Deus noftofjnuni/ pecetti nuHU us plane peccati autor fit. No cm eft Deus uoicns iniquitate, ut Pfal.

ait. Et cum fit natura iuftus amp;nbsp;bonus, quo peccatum opcrarcturC Sed °*quot;** Satan eft peccati autor amp;nbsp;pater.Sic enim Chriftus docet:DiaboIus,in quiens,cum loquimr mendatium,ex proprijs loquitur, quia ttiehdax cft,atc^ eius rei pater.In explicatione autem fcripturg,magis confide/, fandum eft, quid tota fexiptura fentiat, quid una aut altera ditftio fcripturg,Iiteris amp;fyllabis prgfeferat.Quarc,cu totius fcripturg fcogt; pus co' refpiciat,ut nullum peccatum Deo longe oim Optimo amp;nbsp;iuftif fimo tribuatur, non poteft ilia Pharaonis induratio fic intclligi, Deus fit autor peccati in Pharaonc.Ergo, inquies, Pharao non pec/ cauit pertinacia 8^ perfecutione fuaClmo grauifsime peccauit, Sd me/ ruft perpetuam damnationem. Sed Dominus Deus noftcr non fuic autor huius peccati.Etfi enim dicit: Ego indurabo cof Pharaonis : tn hoc uerbo magis rcfpicit ad Mofen SC Ifraelitas, ad Pharaonem; Confolatur enim hoc uerbo Mofen amp;nbsp;Ifraclitas,ne terreantur indursi done Pharaonis,^pterca qgt; ea fiat bene deliberata permifsione Dei, non ut Ifraelitc pereant,fed ut gloria Dei magis eluccfcat,amp;f Ifraelitac gloriofius ex Aegypto liber eiitur. Et q? Deus hucprincipaliter refpi ciatjteftatur fuis ipfius uerbis,Supra enim cap,irj,dixit: Ego fcio, non dimittetuos rex Aegytpi, ut cads, nifiper manumualidamJ Extendamep manum mcam amp;nbsp;percutiam Aegyptum cundis mirabi libus meis,quæ faefturus fum in medio eorum,pofthec dimittet uos; Hie uides Dominum ipfum fua uerba exponcre. Quod enim in hoc capite,amp; poftea dicit: Indurabo cor Pharaonis, hoc in tertio capite,' quafi fcquentia præmuniens amp;nbsp;exponens ait: Ego fcio quod non di mittet uos rex Acgypti,ut indurabo Pharaonerti idem fit, quod fcio cor Pharaonis indurandum efle. Et hac indurationc utar non in Ue/ ftram pernitiem,fed in ueftram falutcm, amp;nbsp;in gloriarrt nominis meiV Et poftea cap,ix,dicit Dominus de Pharaonc,ldco excitaui te, ut ofte dam in te fortitudinem meam,amp; narretur nomen meum in omni ter/ ra,Ex his uerbis iteBz uides, qgt; cum Déus loquat de indurationc Pha raonis,confolari uclit Ifraclitas,nc finât fe a uocatione Dei auerti per tinatia Pharaonis,fed potius confidant cam pertinadam ceffuram ip fis in glorioofiorem libêrtatcm. In explicanda autem fcripturaj maz gis relpiciendum eft in principalcm alicuius loci ftatum ;ill uniiifl

IN c,A p;, mi; i x o d i

uocabuli fonum^Cum igitur Deus in hoc uerbodndurabo cor Phara' onis,maxime oim ad confoIadOhem IfraelitaFçz refpiciat,non debet in telligijDeurrt effe autorem peccati in Pharaonc, fed potius intelligi debeat,quod Deus fignificet fe tam induftrium efle, ut mala Pharao nis induratione, beneadilluftrandam gloriam nominis fuiutatur;

indmtit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;intelligamuSjobferuandum eft,qu5 induratio

ß4t, nbsp;nbsp;fiat’Pbarao naturaliter eft homo impius» Omnes enim natura fumus

fill) iræ,Et per unum horninem peccatum introijt in mundum» Vbi autem impio,quern fpiritus Dei non immutat, proponitur uerbum Dei amp;nbsp;miracula eius, ibi impius fubinde magis ac magis impius red ditur,id(^ non uitio uerbi Dei amp;nbsp;miraculorum eius, ted uitio impie tatis,que eft in impio,amp; non potcft ferre bona pietatis» Nam quern/ admodum cgaitiens,quanto certius oculos fuos in radios fob's intcn/ •ditjtanto magis excaccatur, non fob's, fed imbecillium ocuIorz uitio: ita quanto maiora bona impio,qui fpiritu Dei intrinfecus no immu tatur,obi eceris,tanto peior efficitur,non uitio bonoR2, fed uitio im/ pietatis fu^,Quare cum Dominus dicat : Ego indurabo cor Pharao/ nis,non habet hanc fententiam, ego faciam Pharaonem peccare, fed ego obijciam Pharaoni uerbum meum miracula mea,ex quibus il/ ie cum fit impius,magis ac magis indurabitur,fed hac induratione e/ go bene utar in gloriam nominis mei,ut illuftrioribus miracub's uos ex Aegypto libercm»Confidite igitur,amp;; nob'tc Pharaonis induratio ne moueri, quo minus uocationem meam fccftemini» Dices autem: Si Deus nouit naturalem impietatem Pharaonis, amp;nbsp;prçuidit indura tioem eius,cur non immutauit aim eius,ut uerbo Dei obfequereturç’ Hec qufftio nihil ad nos pertinetjfedreqcieda eft ad impfcrutabilem maieftatem Dei,Et audiendus eft PauluszCui uult,inquiens,mifere/ tur,0^ que uult,indurat.Et:ó homo,tu quis es,qui ex aduerfo refport des DeoÇ’Num dicit figmentum ei qui finxit,cur me finxifti ad hunc modumç’An no habet poteftatem figulus luti,ut ex eadem mafia fin/ gat aliud quidem uas in honorem,aliud uero in ignominiâÆft amp;nbsp;cu ipfo exclamandum:O profunditate diuiciaRz et fapientig,amp; cognitio nis Dei,^ infcrutabilia funt iuditia eius, amp;nbsp;impueftigabiles uiæ ci/ us^H^cfimplicilsimeS^ breuifsime de induratiouc Pharaonis dixi/ mus, CgtcRt,animus noftcr ex hoc loco, in aduerfis confirmadus eft,'* ne auocemur aduerfis a uocatione Dei ad inobedientiam, Nam que/ admodum Deus praedicit Mofi amp;nbsp;Ifraelitis,quæ mala ipfi's euentura fint,priuf^ ex Aegypto egrediantur,0lt;^ prçdicit ea, non ut deterreat ipfos a uocatione Dei,fed potius ut retineanf in uocatione Dei, et me minerint hgc mala non nifi permittentc Dgo euenirc, ut gloria Dei illy Rrior, ÔÇ falus ipforum nobilior reddatur, ita quæçuncj aduerfa accidunc

COMMENT. ï 0 A N. ß R E N 7'. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$d

îccîcîunt iiobis ambulantibus l'n uocatione Dei, non accidunt nobiâ agnorante Deo,non em caditcapillus de capité noftro fine uoluntate patn's,fed accidunt Deo optime fdente beneuolenter permictente, ut quo maiora funt aduerfa,eo gloriofior fit Iiberatio:Porr0,q? dicit ' filius meus primogenitus IfraetEt mox:Ecce interfi'ci'â filium tuù pri ifmel prima mogenitum, opponit inter fe ex antithefi Ifraelem, ÂegypfioSt d« q) uocet, Ifraelem filium fuum primogenitum, refpicitpromifsio/^^'^ nem Abrahg dicftâ, Statuam paérum meû inter me Sxl te, èc inter ferne -tuum poft te in generationibus fuis fœdere fempiterno, ut fim DeuS tuus amp;nbsp;fcminis tui poft te. Et mox: ERO DE VS EO»^, Quod aute pollicetur fe primogenitum Pharaonis,hoc eft,tam regis,^ fubdito rum eius,interfcctu!^,id quod etiam pofteâ implet non tm in primo geiiito Pharaonis,{ed etiam in oîbus primogenitis Äegypti, qucmz admodum fcribitur cap.xi, fignificat fe hoc miraculo manifcfte dccla ratuB2,ac tanq ccclefti fignaculo comprobaturum, q? non AcgyptiuS fed Ifrael fit populus Dei elc(ftus,et qj ad Ifraelem pertineant iura cœ leftis primogeniture. Ac tab's quidem populus fuit Ifrael ante aduen^ turn lefu Chrifti,poft^ aût uenit Chriftiis,8lt;^ Buatlgelion eius in toz to orbe terrain reuelatum eft,Ifrael eiedus eft e iure primogenituræ, genres incircûcifæ aftumpte funt in populum Dei, amp;nbsp;in ius primci geniture,qucmadmodum prophetg uaticinati funt,amp; Paulus ad Roz manos cap.ix.x.amp; xi.copiofe explicat. Deinde commémorât fcriptuz ra periculum Mofi,qd fuftinuit propter filium fuû incircûcifum, Iti hoc autem loco grammatica contentio eft. Nam quod fcribiturzCum effet in itinere,occurrit ei Dominus,amp; uolebat occidere eum: alq rez ferunt El et E VM ad Mofen,alh ad Elieserfilium Mofi nondum cif cûcifum. Etqd fequitur: Tetigit pedes cius:alij iteB2 referunt EdVS ad Mofen,ali) ad filium eius, Ac funt,qui hoc ita exponant,quod Zf pora,cum circumcideretpræputium filij petra, uulnerauerit etiâ pez des filij. Ali] fcribunt Ziporâ admouifte prçputiû pedibus Mofi, ut fiquidem Mofe alFedus effet morbo, propterea q? non circûcidiftet antea filium,definito fuo tempore,nunc ite^z fanet ex admotu fangui niscircumcifionis.AIri exponunt Ziporâ exindignationeproiecifle prcputium ante Mofen.Rurfum,quod Ziporâ dicit,Sponfus fânguf num tu mihi es,alq fentiunt effe blandicntis uerba ad filium iâ circûz cifjm,ali-j uero indignantis uerba ad Mofcn.Poftremo, cum dicitur: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ‘

'runcilleceftauitab eoialq fie interpretantur. Angelus Dili, qui uoz Icbat Mofen occidere, ceffauit ab ipfo,amp; reftituit cum priftine fanitâ ti,poftqî filius eius circumeifus eft. Alijexponût, q? Mofe dimiferit filium fuû,amp;: remiferit ejjni una cum matre 80 altero filio ad pàtriarh Midian.De his omnibus grammatici Hebreoi^z certent. Nos intereà

IN C A P. irn. E X O D I

cam fcntcntiam fequemur quae ex multis ci'roimftantqs uidetur efiTe uerifimilior, uidelicet quod cum Mofe adhuc in Midian apud affi/ nes gtatem ageret,0d e Zipora uxore fua fili'um fufciperet noie Elie/ Kiulitfit iin» ^^^^olueric Zipora,pro imperiofo mulierum ingenio, ferre, ut in/ ^eriofum in» f^ns circumcideretur,propterea quod mulier Midianiticanon folurn gaiKM. duxerit fibi ignominiæ fi infans contra mores gentis amp;nbsp;religionis fuae circumcideretur,fed etiam infiintem tenerius amauerit, ut uel/ let ipfum doloribus circumcifionisobijcere.Mofe autem,uir manfuc tifsimus ac patientifsimus,cefsit imperio uxoris,5d reliquit filium in circumcifunKCum igitur pergeret ex uocatione diuina ad Aegyptu, Sd duceret fecum filium incircumcifum, corripitur in itinere magno tremoreamp; horrore,q? obfecutus muliebri imperio, filium haclcnus non circumciderit,ac fcedus Dei uiolauerit. Quod cum uideret Zi/ pora,amp; timeret,ne fimul marito 8d filio deftitueretur, atcj; adeo ipfa quolt;^ periclitaretur,mox arripuit petram acutam, ôd circumcidit pue rum,ac proiecit indignabunda præputium ante IMofen, in iracGdam hanc uocem ad Mofen prorumpens: Sponfus fanguinum tu mihi es, hoc eft,Cum tibi nuberem, pollicebar mihi in coniugio noftro om/ nia fcelicia ac profpera. Nunc autem uideo nihil mihi prêter fumma calamftatcm accidere» Paulo ante neceflehabui propter te patriam de relinquere,amp; tecum in exilium,nefcio quo,proficifci, Nune autem cogor proprium dulcifsimi filq mei languinem efFundere. Quis er/ go tali marito,cuius connubium fanguine conftat,dele(ftareturC' quis cum ipfo diutinum contubernium ageret'^’Mofe igitur, audiens uxo/ Ho/ff «xorë ris importunitatem, maluit uolentem ad patriam una cum liberis re/ imittii”* mittere,^ nolentem fecumretinere,amp; hacfarcinaauocationeDei a/ uocari aut impedin’» Nam q? remiferit eos ad patriam, manifeftum eft e decimo odauo capite huius libri ,ubi ita fcribitur: Cum audiflet lethro affinis Mofi,omnia quæ fecerat Dominus Mofi Ôd ifrael po/ pulo fuo,tulit Ziporam uxorem Mofi,quam remiferat, duos fill/ os eius,amp; uenit ad Mofen in defertum amp;c» Ex his multa ueniunt no bis obferuanda»Primum difeamus in Zipora,quantum periculorum Kulierumim afFerant imperiamulierumin maritos ,Nam quod Zipora noluerit pfTM in iMfi Mofi in Midian permittere,ut filius iuxta diuinam inftitutionem cir cumcideretur,non maritum tantum, fed totam familiam maximis pe riculis obi] ciuHoc eft manifeftum exemplum, q? imperia uxorum in maritos,non nifi pericula,damna,0d internicionem alFerant» Domi/ nus enim ordinauit,ut maritus uxori,nô ut uxor marito imperet: Ge ne,iri»Et huic ordination! ^pmifit benediiftione fua »Ergo ubi uxor ar ripit imperium in maritum,ibi eft feditio ^ontra ordinationem Dei; Quae autem poteft efle benediólio in feditioneÇ’ Quantum pacis SC tranquiilitatis

COMMENT. IO A N, B R É N T' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H

tranquillitatis eft in ea Repub. in qua fubditus imperat magifîratur, tantum etiam tranquillitads foelicitati's ti'bi in ea domo polh'cea/ ris,in qua uxor habet imperium in maritum. Habent quidem uxores etiam fuum ordinarium regnum, quod Paulus uocat oiKocTiirTrtTitv c\ eÏKov^uy^ hoc eftjdomum adminiftrare èCcuftodire.In hocregno fi' fe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?

conti'neant,foelix erit domus.Ceterum firegni fui pomœria profcrz ^dTiiutn i? re uelint etiam in maritum,hecdemum infoclix erit fcdicio.Huius in fœlicitatis exempla habes etiam in uxoribus Salomonis,et in Ifabella uxore Achab.Deindc proponitur in Mofe exemplum prgpoftere pa mo/c pr^epo tientie.Nam oportet quidem maritos inuicflis uxorum importunitax^^’''P‘’“fquot;* tibus patienter cedere,fi fine peccato fieri poteft» Hoe enim uult Pe/ trus,cum iubet maritos cohabitare uxoribus feaindum fcientiam,tan qnam infirmiori uafailo. Sed fi uxores importunitate fua uolunt,ut niariti peccent aduerfus Deum,ibiminime cedendum eft. Proindc, çfgt; Mofe no circumcidit hadtenus filium fuum in obfequium uxoris, amp;nbsp;maluit preputium filq ferre contra mandatum Dei,^ domefticarn concordiam propter circumcifionem turbare,amp;!' domefticas lites exci tare,non eft diuina amp;nbsp;cómendabilis,fed eft ignaua amp;nbsp;uitupabilis pa eientia. Adhgc uides hic diuine feueritatis exemplum: Mofe fuit uir Deo longe omnium hoïm acceptifsimus, cui etiam demandauit De/ lis officium in toto orbe terrarum clarifsimum, uidelicet, debcrec liberare populum Dei ex Aegypto,amp; inftituere ïn eo nouam Remp«, attamen tanta iracundia inuehitur in ipfum, q? non circumciderit fill um fuum,ut etiam uoluerit hanc inobedientiam morte uindicare. Si Deus tanta feucritate exigit circumcifioem multü doloris inferentê, quanta nunc exigit baptilmû circumcifione multo leuioremC' etfi De/ us non pepercit uiro tam dilelt;fto propter inobedientiam, quo conni ueret ad noftrâ inobedientiam. Accedit hue, qgt; in Zipora adumbraz tur ingenium eotS2 iuuenum amp;nbsp;uirginum, qui contrahuntmatrimoz nia non obedientiaDei,led cupiditate tantum carnis, amp;pollicentur hbi in matrimonio non nifi meroscœlos et fœlicitates.Poftea autem cum res aliter qj fperauerant ceciderit, amp;nbsp;calamitates euenerint, non folum execrantur procos amp;nbsp;paranymphos,ueR2etiam blafphemia affi ciunt Deum ipfum inftitutorem amp;nbsp;copulatorem coniugq. Exclamauc cnim,fe non a Deo fed a Satana coniuniftos effe. Hoc aût ingenio ni/ h il poteft dici magis impium. Quare in coniugio ineundo refpicieti dum eft in uoluntatem amp;nbsp;ordinationem Del,ut quod agitur, ex fide agaturSic erh amp;nbsp;fœlix erit coniugium,amp; fi quid infœlicitatis pro fo/ lenni reB2 in hocfeculo confuetudine acciderit,in fide patienter tôle/ rari,amp;uincipoten:.Prfterea,utanteahabuimusin Mofe exemplum humane imbeciilitatis,ita habemus nunc in ipfo exemplum uerc obe

F

i N c A P V T un. e x o d r

dientig Dei.Cum enim uideret Mofe, uxorem amp;nbsp;liberos fibi ad exc/ qucndam uocationem Dei impedimêto cfiTe mauult eos dereJinque re,cp uocationi Dei non obedire. Nam dictum quidem eft : propter hoc relinquet homo pattern futim amp;nbsp;matrem,amp; adhgrebit uxori fug: Vxor potiut non aut didum eft,propter hoc relinquet homo Dnm Deum fuum, derelinlt;iuen nbsp;nbsp;uerbum eius,amp; fequatur uxorem fuam.Quid ergo Mofe confecugt;*

’ tus eft,q? dereliquerit uxorem amp;nbsp;liberos,ut obediret diuing uocatio/ ni'^'Necefle quidem habuit uxore liberis aliquandiu carere,fed re/ cipit eos poftea multo maiori honore amp;nbsp;maieftate, quemadmodum fcriptum eft capite xviq.huius libri. Et hoc eft quod Chriftus ait:O/ mues qui reliquerit domos aut fratres aut forores, aut pattern amp;nbsp;ma/ trem,aut uxorem aut liberos,'aut agros propter nomen meum, centu/ plum accipiet,amp; uiteeterngforcietur hgreditatem, Poftremo, priufq Mofe ueniftet ad Ægyptum,reuelauit fefe Dominus etiam Aheronf Mtronireue ftatri Mofi,in Aegypto,amp; iufsit ipfum obuiam petgere Mofi in de/ !4t«r Deuf, fertum,ad montem Oreb.Hoc illud eft,quod in primo libro Regum

cap. fecundo,ad facerdotem Eli de gen ere Aheron dicitur, N unquid non aperte reuelatus fum domui patris tui,cum effet in Aegypto, in VcrtiDfiex Pharaonis amp;c.Commcndatur autem hoc loco externum miniz #cr«ilt;tn mini ft^rium uerbi Dei.Dominus reuelatfefe Aheroni,non tamem indi/ ficrium com cat ipfi negotium liberationis,fed remittit ipfum ad Mofen, ut ex eo mendatur, difcat,quid agendum fit.SicPaulus rapit in tertium cœlum, non aut baptifatur illiCjfed mittitur ad ipfum Ananias. Sic angelus apparec Cornelio centurioni,non tame prédicat ipfi Euangelion de Chrifto, fed iubet ipfum uocare Petrum,ut ex eo audiat,quid ad falutem ipfi/ us necelfarium fit.Hgc exempla confirmât autoritatem externi mini fterij uerbi Dei,utfciamus,quod poftcofirmatu uerbu Dei, non de beamus nouas reuelationes de coelo expetftare, fed hoc confirmatum uerbum Dei, a miniftris dei non aliter ft angelus de ccelo nobis it îud annunciaret. Habes etiam hoc loco exemplum ueritatis diuina/ rum promifsionum. Supra enim dixit Deus de Aherone: Ecce ipfe egredictur in occurfum tuum 8dc. Quod ergo Deus promifit, hoc nunc præftat,amp; iubet Aheronem obuiam pergere Mofi. ,

‘ VENERVNTcp SIMVL ET CONGREGAVERVNT.) , Ifraelite excipiunt gratifsimo animo,amp; obuijs, quod aiunt, ulnis, nouum Euangelion,de liberatione ex Aegypto. Ac ftatim omnes 1/ fraelitæ efficiuntnr Euangelici, ut uocant. Sed maior pars tantifper credunt,dum non fentiant aduerfa* Nam poftquam opprimuntur a Pharaone grauioribusquamanteaoneribus, ibitumuides, quam pauci Euangelion Mofi uerafideexceperint, quemadmodum in fi/ ne fequentis capitis foribitur, E«ldcm plane fors eft Euan gelrj de lefu Chrifto,

COMMENT. IO A N- 8 R, E N T' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t»

Chrifto, de uera Iiberâtione e pcccati's 8^ morte. Hoc Buangclion fa/ eile excipitur,fi prædicatur fine cruce. At cum crux oritur * paucifsi/ mos uideas confiare.Timeamus igitur Dominum, non ftertamus fecuri in rerum foElicirate,perinde ac fi perfeda omnino fide prsedirf etTcmuSjfed faciamus uocationem noftram certam per obedientiam fideijUt in afflidionibus conftemus,

CAPVT V'

POSTH AEG INGRESS! SVNT MOSES ET AHB/

RON, ET DIXERVNT PHARAON!.;

Poftep Mofe amp;nbsp;Aheron parauerunt fibi fidem apud Ifraelitas,itV cboant nuc negocium liberationis apud regem Pharaonem. Ac prill cipio, babes in Mofe amp;nbsp;Aherone clarifsimum obediëntie exemplîï.. Etfi enim feiebant hoc negotium conftare maximo uitæ fug pcriculo, quippe quod a rege tanquam autores feditionis excipiendi efTent, ne glcdbs tarnen omnibus pcriculis obediuntuocationi Dei, intercc/ dunt pro Ifraelitis,ut dimittantur ad facrificandum Domino. Vnde oMientiit ergotanta obedientiaCprofedononex came, quæita horret peri/ cula,ut potius Deum abneget,^ obediendo Deo in pcricula fefe co ’ qeiauSedeftexfide, quam Mofe amp;nbsp;Aheron ex promifsione Def conceperunt.Dixcrat enim Deus ad Mofen: Ego ero tecum. Et iteqt* Pcrge,ego ero in ore tuo,amp; docebo te quid loquaris. Acrurfus: Lo/ quere ad Aheronem ff atrem tuum,6lt;^ pone uerba mca in ore eius, ego ero in orc tuo,ô«f in ore illius, amp;nbsp;oftendam uobis quid agere de/ beatis.Et hæ promifsiones multis ac magnis miraculis confirmât^ é/ rant,quemadmodum fupra demonftratum eft. Ex his igiiur promiC* fionibus tarn probeconfirmatis, Mofe SC Aheron tantamfidutiam,’ autore fpu fan(fto,conceperunt,ut maluerint maxïa qugcp pcricula fit bire,^ uocationi Dei inobedientes efte. Obferuandum exemplum, ut amp;nbsp;nos difcamus,qua rationc comparare nos debeamus ad obediert tiam prgeeptorum amp;nbsp;uocationis Dci.Hoc em non poteft fieri uirtute rarnis.Aftecftus enim carnis,ut Paulus ait,legi Dei non fubditur.Si/ quidem ne poteft quidem, fed uirtute fidei. Eides aute ex auditu eft. Auditus autem per uerbum feu promifsiones Dei, Audiamus igitur diligeter promifsiones diuinas,eas prefertim,quas habemus in Chri fto lefu Domino noftro,amp; cohdpiamus ex ipfis fidem. Hac enim ed impellemur,ut manibus et pedibus diuing uocationi obediamus.De inde obferuandum eft etiam in Mofe et Aherone exemplum caritatis erga proximos fuos.Mo^e potuiflet iuftam fibi imaginâti caufam ne gligèdi IfraelitaSjpropterea antea reieCtus fuerat ab ipfis,fed taiita

E ij

IN C A P V T V. EXODl

charitate compleÓtiwr cos, ut maluerit una cum fratre fuo Aheroc ex Ciirltéit en Crema quæC^ pen'cula perferre,^ faluti ipfoRz deeffc.Egrcgium carl mp/«w. catis exemplar,quod in Chrifto nobis imitandum proponit. Hoc, inquit Chriftus,eft præccptum meum,ut diligatis inuicem,ficut ego dilexi uos,Maiorem hac diledioncm nemo habct,utquis animam fu am ponat pro amicis fuis, Poftremo babes quoc^ in Mofc et Aheroc prccIaRc exemplum modcftif.Hi enim, tametfi habebant mandatum ex iiberandi Ifraelitas tyrannide Pharaôis,amp; Pharao erat rex longe oim impiifsimus,atlt;^ a Domino manifeftis uerbis condemnatus, non tax men armant Ifraelitas fuos aduerfus Regem, Icgitimum magiftratum in Aegypto, non trucidant tyrannum gladio, led continent fefc intr* terminos fug uocationis, amp;nbsp;obfecrant Pharaonem obedienter, iuxta mandatum Dni,5lt; iuxta officium fubditoRc,ut dimittat Ifraelem.Do minus em non dixit: Ingredere ad Pharaonem amp;nbsp;trucida eum, tan^ rabidum cancm,fed ait:lngrcdieris tu amp;nbsp;feniores Ifrael ad regem Æx gypti amp;nbsp;diccs:Dominus Deus Hebrgone uocauit nos, Ibimus uiam trium dierum in folitudincm,utimmolemus Domino Deonoftro; Qpod fi non licuit Mofi amp;nbsp;Aheroni trucidarc Pharaonem, ut libcx reut Ifraelitas fuos a tyrannide eius,cui,obfecro,nunc liccrct abfep ex manifefto uerbo Dei, gladium aduerfus legitimum magix fiuroftmaus ftratum fuum acciperc,amp; fefeuiolenter in libertatem uindicarc, criWoUii« DEVS HBBRAEORVM VOCAVIT NOS VT EAx

MVS VIAM TRIVM DIERVM,)

Hocillud eft,quod Domini^ fupra ca.irj,iufferat,Et fcribunt Hex bræi, q? mons Horeb, in quo Dns iuffcrit Mofen immolarc,diftct ab Ægypto itinerc trium dierum,fi reff a proficifearis ex Ægypto ad defertum Sinai,Quod autem poftealfraelitg, non tertio die, fed terx tio demum menfe ad defertum Sinai uenerint, hinc adeo aeddit, qgt; angelus Dni non reda fed circuitu duxerit ipfos in defertum, pofl^ ex Aegypto egrefsi funt,quemadmodum infra fcribitur cap.xii). Cac terum,cum dicunnSacrificemus Domino Deo noftro, ncaccidat nox bis peftis 8^ gladius,confirmat publicas preces,in publicis calamitax tibu«,non quod dignitas operis expict peccata, fed quod ex prccibus confirm etur fides noftra ad refipilcentiam,

Sed audiamus nunc,quid Mofe 8^ Aheron, a Pharaonc impetrxx ucrint.Primum Pharao cxplicauit occafione huius petitionis,impicx tatem fuam in uei^ Deum Ifraelis,multo clarius un^ antca, Manix fcftecnim contemnit amp;nbsp;rcijdtDeum Ifraelis, Nefcio , inquiens. Dominum,Hec uerba indicant nomen Adonai tetraprammaton, ut recens inftitutum, Pharaoni ignotum fuilfc. Deinde accufat Mofen Aheronem feditionis : Quarc, inquiens, follidtatis populum afr opefix

Comment, i o a n- b r é » t?

opcribus fuisç' Pofiremo oppnmitlfraeh'tas multo grauion tyrannic de antea» Vetat,nc paleæ dentur Ifraelitis ad conndendos lateres,’ fed ut ipfi paleas colligant» Mandat ut nihilominus confici'ant ftatuz tum numerum Iaterurn,perinde ac fi adhuc darentur ipfis palee.Et c5 Ifraelitc non polTent illud prçftare,percutiuntur pr^pofiti corum^ ät que adeo ïam tum pn'mum incipiebat res Ifraelitarum in pçion' ftatii efTe^cp unquam in Äegypto fuerat, amp;nbsp;uidebatur prorfus condamatü eße de falute i'pforum.Qiud ergoCnum hgc accidunt, ignorante, aut non permittente Domino^Tminime omnium,fed hoc illud eft, quod Dominus fupra dixit:Ego fcio,quod non dimittat uos Pharao,ut cagt; tis,nifi per manum ualidam.Et iterum:Ego indurabo cor cius, amp;nbsp;no dimittet populum amp;c.Propofuit autem Deus in hoc populo Ifraeliti co,5lt; precipuc in forma liberationis eius ex Äegypto, publicum fpez daculum,exemplar,Sd imaginem toti orbi terrai-um, utdifcamus taz publ.cUmor lem efterationem ÔC fortunam omnium diuinarum uocationum,qua bùfptdacti lis eft ratio ct fortuna uocationis populi Ifraelitici ex Äegypto. Hæc enim,inquit Paulus,figure noftri ftierunt,amp; in figura contigerunt if lis.Scripta uero funtpropteradmonitionem noftri, in quos termini etatum inciderunt.Populus autem Ifraeliticus hoc ordine,hac forma, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, .

èC his gradibus uocatus eft ex Äegypto,Primum, reuelat eis per Mo fen Sc Äh eronera Euangelion de liberatione,0C confirmatur miraaiz ^ndta. lis.Deinde,poft^ adhibent fidem Euangelio, longe crudelius affliz guntur q antea,cum adhuc feruirent dijs Aegyptiacis,8c non require rentpromifsiones Patriarchis didas, Poftremo autem liberantur, ex Äegypto maximis 8C ftupendis miraculis.Idem plane ordo, ÔC idem gradus in omnibus,tarn publicis quam priuatis Deiuocationibus ob leruandi funt. Primo gradu,proponuntur nobis promifsiones feuEz uangelia Dei,ad uocationem eius,Poft,cum incipimus exfideEuanzf“quot;'S*'*“^“* gelq,uocationem Dei fedari, tunccooriuntur in nos maiores affliefti ‘ ones , cp antea, cum fedaremur uocatiôem Satanæ in incrédulitatë^ Et hic eft fecundus gradus.Äd extremum tarnen contiilgit nobis tanz to darior falus,quanto grauiores ftierunt afflitftiones. Et hic çft tertiz us gradus.Qtiifquis igitur uoluerit feeftari uocationem Dei, 5C faliiz tern confcqui,necefte habebit fefe ad hunc rerum ordiriem comparaz re,ut coortis affliélionibus non defpondeat animum, fed potius congt; firmet animum ex afflictionibiis,uidelicet, uerfettir in eo ordiriCj quern Deus uocationibus fuis prefcripfit^SC cum iam fecundum graz dum,qui eft affli(ftionum,attigerit,certif$imus fit j quod fit etiam ad tertium gradum,qui eft falutis,magna gloria afeenfurus.

VIDE8ÄNTQVE PRÄEFECri EILIORVM ISRAEL QyOD PEIVS HÆERENTû nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. •

F iij

I N c A P T T ' r. ’EX O D 1

Praefeefti Ifraelis,qui ipfi erantlfraelitac,ab exaeftoribus Pharao his ordinati,poft^ fupplicationibus fuis apud Regem non impetra/ ucrunt oncRz remifsionemjfed potius audiuerunt, fc ideo opprimi, quia petierunt poteftatem abeundi in defertum ad facrificandum Do mino,non agnofeût impietatem amp;nbsp;indurationcm Pharaonis, nec me minerunt uerborum Domini,quas Mofe concionatus eft:Ego,inqut cns,indurabo Pharaonem,amp;non dimittet uos,nifi per manum uali/ dam,fed inuehuntur in Mofen amp;nbsp;xAheronem,amp; reqciunt omnem af/ flidionum culpam in ipfos,qui ctfi pro falute Ifraelitarum uitam fugt; am extremis periculis expofuerunt,tarnen nunc neceffe habent multo plura aduerfa a fuis ipforum Ifraelitis, cp ab ipfo Pharaonc fufFcrre, iMffietaiit Exemplum impietatis. Impium enim eft, quod Ifraclitæ transférant culpam rnalcdidionis in eos,qui erant miniftri benedidionis et libç rationis ex Aegypto.Ac non cft,ut exiftimes, Mofen amp;nbsp;Aheronem, hoc tantum loco, in principio huius negotq, a fuis Ifraelitis audire, • trucidatoresIfraelis,Dicunt em: Prçbuiftis cis gladium,utocciderêt noSjfed etiam in procefTu negorij, quoties aliqua calamitas incidit,to ties habentur a fuis autores calamitatis, ut interdum paru abfit, quin obruantur lapidibus» Nec id contigit tantum Mofi amp;nbsp;Aheroni,fed ■ nbsp;nbsp;' cohtingit omnibus,qui prædicant uerbum Deif Etfi enim Ifraelitæ

Adamttetur, Mofi iamdudû mortui funt,uetus tn Adam,qui Ifraelitas ob habebat,8d qui eft autor omnium calamitatum, femper idem retufeitur, Inter homines manet,amp; uiuit,donec hoc feculum fteterit, ut uere di/ xcrit Salomon.Nihil nouum fub fole,quia uctus Adam femper fui fi milis eft,Sicutreiecit culpam calamitatum Aegyptiacarum in Mofen 8^ Aheronem,miniftros uerbi Dei,ita femper refjcit culpam prefenz tium aduerfitatum in prçfentes miniflros uerbi Dei» Sic culpa calami tatis eoiu tempoFU,quibus deuaftata eft Hicrufalem, reijatur in Icre/

mi»m amp;nbsp;alios Prophetas.Ex eo Cinqtnunt)tcmpore,quo ceflauiïnus facrifkare regi'nse cceli,amp; libare ei libamina, iridiguimus omnibus, amp;nbsp;gladio amp;nbsp;t^c confumpti fumus.Sic culpa infcelicitatis illorum tê porum,quibus Chriftus reuclatus cft mundo, translata eft in Chri/ ftum ôd Âpoftolos eius» Sic amp;nbsp;oîs culpa calamitatis quæ hoc noftro tempore euenit,rei}citur in condonatores Euangelrj,qd de lefu Chri fto aduerfus humanam hypocrifim,amp;^ mérita carnalis iuftitigprædi/ çatur»Quid ergoÇ'num hçc calumnia redundat in homines , qui funt miniftri Dei,an potius in ipfum Deum amp;nbsp;uerbum eius C certe magis redundat in Deum,^ in homines.Dicit enim Chriftus: Qui uos au dit,me audit,qui uos fpernit,me fpernit.Sed quid ampliusCnum hçc çtlumnia iufta eft,quia ueteri Adamo folennis eft C minime omniù, fed potius tjmto iniuftior cft,quanto frcqu€fttioi\Nâ,qiri cum prius! uerbum

COMMENT. I O A N. B R E N T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Î4

ult;rbum Prophetarum, Apoftolorum ; aut ccclefiaftarum, tanquam uerbum Dci,magna uoluptatc exceperint poftea coortis afflidioni/ bus transferunt culpam afflidionum in ipfum uerbum,aut miniftros ucrbi,hi peccantprimum,criminclæff diuinse maieftatis. Dixit em Dominus, uerbum fuum eftc autorem omnis benedidionis. Deut. nbsp;nbsp;nbsp;impie

xxviij^Hi autcm,cum calumniantur uerbum Dei eftc ailpam calami im. tatum,arguunt Deum mendaci), nbsp;nbsp;fentiunt uerbum cius effe auto/ BtnedtâiSie

rem omnis maledidionis.Deindefignificanthac calumnia gt;nbsp;fenon/ dum agnofccre fua ipforum peccata propter quae meriti funt,non tan turn praefentes huius fcculi,uerumetiam futuras perpétuas calami/ fates. Vbi autem non eft agnitio pcccatorum fuorum, ibi nulla eft re fipifeentia. Adhaec manifefte hac calumnia declarant, fe nullam uc ram fidem uerbo Dei adhibuifTe. Vbi autem non eft fides, ibi ma/ net reams omnium pcccatorum,âô perpema damn atio.Poftremo per fpicuc indicantjfc uerbum Dei tanto odio profcqui, ut mallcnt poti/ us ucrbum,una cum Domino Deo fuo pcrire, quam afflidionem fer re. Hac impictate, quid poteft maius excogitari Nam quod poft: reuelationem uerbi Dei oriunmr afftidiones, magis noftro fit com/ modo,quam incommodo,amp; afFerunt fecum non pernitiem, fed falu/ tem,quemadmodum fupra oftendimusQuarc abfit a nobis, ut tranf/ feramus ailpam afflidionum in uerbum Dei, fed potius confirme/ mus fidem noftram ex afflidionibus, quippe quae tranfmittant nos legitimo ordine propter Chriftum , ad ueram falutem foelicita/ tern. Habes 8C hoc loco exemplum ingratitudinis. Mofc amp;nbsp;Aherort Mgy^titn di obieccrunt fefe maximis SC praefentifsimis uitæ fuæ periculis ,pro li/ nit exemplli,

beratione Ifraelitai um» Hi autem cam mcrcedem reponunt illis, ut judiccntipfosifraelitarumdcuaftatores amp;interdum etiamlapidiz bus eos petant. Hic eft curfus huius feculi, ut pro maximis bcnefi/ cqs,afficiaris maximis maleficqs» Nunquid ergo ceflandum eft a be-* ncfaciendo; minime omnium: Tu tuum facito officium, fi hoïes in/ grati funt,eft tarnen Deus in ccelo,qui nee poculum aquae frigide in nomine fuo exhibitnm,irremuneratum finit. Praeterea habes hic ex-gt; cmplum humang imbecillitatis amp;nbsp;obliuionis,in feruando ac creden/ do uerbo Dci.Mofe em ab initio concionatus eft Ifraclitis non tatum liberationem ex Aegypto,fed etiam crueem, quç prçceffura fit libera tionem.Ego fcio,inquit Dominus,quod non dimittet uos rex Aegy pti ,ut eatis,nifi per manum ualidam.Et hanequidem crucis mentio/ ncm,tantifper grato animo tolcrarunt,dum uerbis conftitit, Poft^ autem reipfa crucem fenferuntjbi turn omnium diuinarum promifsi

onum obliti funt,ibi ne iota quidem uerbi Dei meminerunt,adeo(^ acciditipfis iuxta parabdiam de feminatore,cuius aliqua feminis para F ill)

I N c À p. r, I X o 0 1

cecidit fupra petram, qua hi fignificantur qui poftquam audierint, cum gaudio fufcipiunt fermonem,fed quia radices no habcnt,ad tern pus credunt,amp; in tempore tentationis rcccdunt»

Videamus autem nunc quomodo fefe gerat Mofc crga tantam po puli fui impietatem ingratitudinem» Gerit autem fefe partim pie, partim imbecilliter.Pietatis eft,q) non infaniat crudclitcr in calumni atores,q) non reddat malum pro malo,q? non derelinquatuocationê ‘ Dei,qgt; non a Deo aufugiat,fed ad Deum confugiat,et auxilium cius implorct,Dicit ein fcriptura:Reuerfus eft Mofe ad Dhm Jmbecillita tis aut eft,qj etiam ipfenon meminit uerboRÈ dei,quibus didlum eft, Pharaonem non dimiffurum Ifraclitas,nifi magnis miraculis copul/ fum:fed expoftulat cu Dco,Domine,inquiens, cur afflixifti populu iftumÇ’quare mififti meÆx eo cm,quo ingreflus fum ad Pharaoem, ut loqucrer ex nomine tuo,afflixit populum hunc, Sd tu non liberafti populum tuum, hoc eft,ad liberandum mififti me,fed reipfa compc rio,me ad affligendum milTum efte.Quibus uerbis quid Mofc aliud fignificat,^ lua opinione iniquifsimum cfte, cp Deus finàt populii fuum,iam ad uocationem ipfius fclt;ftandam paratum, multo grauius affligi unqj antea,amp; quod conniueat tarn pertinaciter ad crudelita tern Pharaonis amp;nbsp;ÄegyptioRt.Significat etiam his uerbis,q? uideant ipfi promifsiones Dei mendaces efle, amp;nbsp;q? paB^ abfit,quin propter tarn infoelicem retçi cuentum,Deum ipfum,una cum uocatione fua de s^nÄorttm nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aut uetus fanótoBï querela,q? Dns finat impios frui foe

licitate,pios autem amp;paratos ad fedandam uocationemDei, ab im wlt;/e pijs opprimi,amp; quod uidcatur contraria promifsionibus fuis agere^ In Pfalmo dicitur:Bonus quide Deus Ifrael his qui reélo funt corde, fed mei pene moti funt pedes,pene efFufi funt greflus mci,quia zela/ ui fuper iniquos,pacem peccatorum uidcns,Et leremias Juftus quidê tu esCinquit)Domine,fi difputem tecu, ueruntamen iuftaloquar ad te,Quarc uia impioRZ profpcratur'Tbene eft oîbus qui præuaricantur 8^ inique aguntC’Abacuc etiam cIamat:Quare refpicis contemptores, amp;nbsp;taces conculeâte impio iuftiorum fc;quot; Nullum ergo,inquies,difcrî men eft inter pios èC impios,propterea quod tam pij, impq expo/ ftulant cum Deo in affli(ftionibus,de iniquitate eius, amp;nbsp;murmurant . aduerfus DeumCRefpondeo^Quod ad peccatum quidem attinet,nul piorü diferi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dilcrimen.Peccat impius,pcccatamp;pius»Non iuftificatur Cin

quiOin confpedu tuo omnis uiuens, fed quod attinet ad refipifeenti am e peccato,maximum eft diferimen» Nâ impi) non refipifcût a pec cato,ôlt;^ murmure fuo aduerfus Deum, fed fequuntur aftedus pecca/ ti,2lt; peccatum dominatur ipfis^ Pi) autem renpifeunt a pcftô, amp;nbsp;do/ minantur pcccato, ac mortificant fpiritu afftdus peccati, 04 credunt

COMME n't. IOAN. B R È N T^

teliquîas pcccati condonatas Gbi cGc propter Chriftüm.Quarcbi fer iiantur,illi autem condemnantur. Sed quid Dominus Deus noftcr ad hanclfraclitarum i'mpietatem,amp;ad cxpoftulationem MoG num tonat amp;nbsp;fulguratC’Potuiflet quidem,G fummum lus perfeqüi uolin'G fct,nonfolumPharaonemamp; Aegypti'os uerumetiamlfraeli'tasuna cum Mofe Aherone ad internitionem ufcp perdcre. Inueni't enim ubi(^ peccatum.Pharao induratur ad uerbum DeiJfraelitæ profcin/ dunt conuitrjs Mofcn amp;nbsp;Äheronem, in i'pGs uerbum Dei. Mofc expoftulat cum Deo tanquam mendacc,et dctredat uocationcm D«V Meruerunt igitur omnes,non leue aliquod fupplicium, fed panolc thrian.Dominus autem deus noGer,declarat hic, primum,ueritatem uerbi fui.Etfi enim omnes Ifraelite meruerunt excidium.mauulttamc Deus ucrax haberi in omnibus promifsionibus quæ funt ad Patriar/ chas amp;nbsp;Mofen diAæ,^ fummum ius fuum perfequi. Deinde often/ dit clementiam fuam,quod mauult Ifraciitis öd MoG peccata ignofcö re,amp; cx Ægypto libcrare,q crudeli fupplicio in jpfos graftari. Ätcp hoc illud cft,quod Paulus aiuConcluGt Deus omnes fub incrcdulita tem,ut oim mifereretur,amp; non gloriarctur in confpedu fuo omnis ca ro.Nam q? Deus liberauit Ifraelitas ex Ægypto,nee eft meritum Ifra elitarum,nec eloquentia Ähcronis,nec prudentia MoG, nec iuftitia ex Atgyptot iillius hominiSjfed eft mera Dei gratia amp;nbsp;dementia.Quomodo ergo «o» mtritut» confert Deus gratiam amp;nbsp;auxiliumlfraelitis,inhactyrannide Pharao nis; num ftatim trucidât Pharaonem Aegyptios ftilminibusC potu 8’^*“'’°*** ilfct quidem mox non Pharaonem tantum, fed etiam omnes impios Uno momento pcrdere,fed non uult Deus iuditium fuum feu particu lare feu uniuerfale ante legitimum fuum tempus occupare. Vniuerfa/ le Dei iuditium cft.quod in fine huius feculi reuclabitur in quo pij audient: Venice benedidli.Imprj autem audient: Abite maledicfti.Par ticulare iuditium eft,quo Deus interea temporis, donee âduenerit u/ niucrfale,regionem aliquam,auc gentem,aut ciuitatem, aut etiam pri uatum aliquem hominem in «xemplum aliorum, nbsp;nbsp;in prgntincium

futuri uniuerfalis iudicq punit,ut eft conflagratio Zodome.Subuer/ Go Pharaonis in mari rubro.Deletio gentium in terra Canaan.Deua ftatio Hierufalem.Interfecftio Saulis,Slt; id genus innumera:Cum igif nondum ueniflet legitimum tempus puniendi Pharaonis,cuius hora amp;nbsp;momentû folus Deus nouerat, non ftatim percutit Pharao Rilmi/ ne,aut fubmergitur aqua.Sed Dominus ita confert gratiam fuam, ut interea temporis medeatur imbecillitati MoG Öd Ifraelitarum, uerbö fuo, Ödrepetitione ac inculcatione promifsionum füarum. Dixit e/ nim ad Mofen: Nunc uidebis quæ fadurus fum Pharaoni.Per man3 enim potentemdimittet eos, amp;nbsp;in manu robufta eqciet illos de terrÄ

IN cap; VJi B X O D I

fua,q.d.nönne antea dixi hgc euenturaC'cur igitur fic tcgcris,pcrindc '2^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ac fi nec præuifa nec prænunciata effent adhec promiu antea, me c-*

duefiurum Ifraeh'tas ex Aegypto per manum lûlidam, an putas me mendacem effe^ Age igi'tur nunc ab hoc tempore, indpiam miran daamp; ftupenda in Aegypto exercere, quibus Pharao ita terrebitur, ut non folum dimittat uerumetiam cogat uos ex A^ypto abire. ^7i des Dominum Deum noftrum, in medendaimbccillitate Mofi, conferenda gratia Ifraelitis, non mox fulminare in Pharaonem, fed repetere SC inculcate promifsionem fuam» Difeamus igitur ex hoc loco,quod cum Deus non {j^æueniat indicium fuum in impios ante legitimum tempus, debeamus confcientiam noftram amp;fidcmcon/ Aiuftptdtit ß’^m^^jÄcpatientiam fouerc,frequenti tra(ffationc,repetitione,amp; in remediu prlt;e culc2tione promifsionum diuinarnmgt; Hoc cnim eft præfentifsp feniißimufn, mum remedium imbccillitatis fidci,inomnibus aduerfis, quae ab im pqs inferuntur»

. CAPVT VI-

LOCVTVSQVE est DOMINVS ad MO/ SEN DICENS: EGO DOMINVS QVI APPARVL) In pra^ccdenti capitelcriptum eft, non Ifraelitas tantum, uerumeti am Mofen uehementer turbatum effc,quod Pharao multo grauius ct crudelius quam antea afflixerit Ifraelitas, poftquam Mofe petqt di/ mifsionem ipforum ad facrificandum Domino, Et quan^in fine pre cedentis capitis Dominus confolatus eft Mofen,amp; medicatus eft im/ becillitati eius repetitionc promifsionum fuarum, tarnen quia turba/ ta mens indiget copiofo ucrbo,repetuntur amp;nbsp;inculcantur itérai in hoc capite promifsiones 8^ mandata Dei de liberatione ex Aegypto ,ut fi des Mofi Ifraelitarum confirmetur^ nbsp;nbsp;ipfi in obedientia diuinæ

uocationis contincantunEt ait:Ego Dominus qui apparui Abraam, Ifaac ôd Iacob in Deo omnipotente,ôd nomen meum Adonai non in/ dicaui cis,Hunc locum interprétés uarijs modis exponunt. Sunt qui fentiunt his uerbis fignificari, Deus reuelauerit quidem patribus generalem quandam cognitionem fui,fed non tarn claramamp;S perfpi/ cuam,quam reuelata eft per Mofen» Et inter Patriarchas obfeure ad/ hue de Deo prædicatum, per Mofen autem manifeftiorem prac/ dicationem de Deo uulgatam effe» Hæc fententia nec abfurda nec inepta eft» Alq dicunt , quod hoc uocabulum manife/ ftum quidem ufitatum RieritPatriarchis,fccundum uocem,fed no fecundum fignificatu,myfterium aut uirtuj^ eius,uidelicct,q) Patri/ archg fciucrint quidem Peu fads fortem, dC potentem effe ad çdenda miracula

COMMENT. I Ó A M. BRENT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;te

im'racub amp;nbsp;prodigi'a,fed non fciuen'ntnomê tetragrammaton n’ir\*7 nomen illud efï'e, quo pofsit homo tancp cooperator amp;nbsp;delegatus a Deo miracula dere,quemadmoduiTi Mofen putant uirtute huius no minis nin*' miracula ædidiffe. Hæc fententia nimis eft ludaica fu/ petftitiofa.Sunt qui fcribant, q? hoc loco fubintelligenda fit hæc di/ ôtio •'quot;^□’7 quod fignificat,tantummodo,ut fit fenfus: Apparui patri/ bus,non tâtummodo nomine meo n“in’',fed aliquando noie nbsp;nbsp;nbsp;TlS!,

ïd cfl,Oei omnipotentis,aliquâdo nomine nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hanc fentêtiam am

pledatur qui uoIet,Nos hune locum intelligemus fecundum earn no minis nbsp;nbsp;nbsp;interpretationem,quam pofuimus fupra capite tertio. Ac

primum obferuandum eft,q) Deus apud Patriarchas frequeiitiori ap pellationeuocatus fit publice El Sadai. Gen. xvq. apparuit Dominus Abraamo Si. dixit ad eum;Ego fum El fadai.Gen. xxvii],dixit Ifaac ad Iacob:’'’^'\35'-/ïlt; El Sadai benedicat tibi, Si faciat te crefeere.Gene.XXXV. dixit Deus ad Iacob:Ego fum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;El Sadai,

G'efcere Si multiplicare.Et Gen.xlviij.dixit Jacob ad lofeph : El Sadai apparuit mihi in Luz amp;c. Ex quibus locis manifeftum eft publicum Dei nomen fuifle inter patriarchas. Significat auiem '’'^’Wjfibi fuffidenSjfc contentumSi nullius indigens quod Graeci fiÿtificeh dicLint nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Et qui fie interpretantur,deducunt a M3, id eft, q?,

Si iuffîcit uel fatis eft. Alrj exponunt per nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id eft, for/

tis Si potens.- Græcus interpretatur lob.v. '5j-ai'TûxgccTamp;)f,hoc eft, om nipotens.Et tune deriuatut a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, quod fignificat deuaftare. De/

inde obferuandum eft, qudd hoc nomen nm nondumfucrit tem/ pore Patriarcharum inftitutum. Oftendimus enim fupra cap. ter/ tio,quôd hoc nomen inftitutum fit diuinitus in monte Orcb,occafio • ne fumpta ex hac promifsione:ERO QVIERO. Accedit huc,qj qui dam Hebreorum fcribunt:Cabalam fuifte in Ifrael a patribus accep/ tam, q? liberator Ifraelis ex Aegyptoreuelaturusfitnouum nometl Dei.antea nun^ auditum. Qtiod etfi nimis ludaice fonare Uidetur, indicat tarnen antiquiores Hebrps in ea fuifte fententia, q? nomen nondum fucrit inter Patriarchas,ante Mofen ufitatum ,Si quod Wofe clarius ex plicaturus fit uerbum Dei,^ apud Patriarchas expli catum fit.Quod autem hoc nomen n’in’’ Qpenumero inueniturferi/ ptum in Genefi,ac prgfertim cap. xxr). ubi Abraam uocauit montem nw id eft,Dominus prouidebit,non fatis firmum eft, ut corn probet, hoc nomen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuift e apud Patriarchas in ufu. Mofe e/

nim fuit feriptor libri Genefeos. Scriptores autem rerum geftarum foîentad deferibendas res fuperioBz temporum, uti uocabulis fuoRs temporum.Qtiare cum Mole, cuius tempore nomen tetragramma/ ton iâ inftitutû erat, deferiberet reuelationes Dei Patriarchis faeftas.

IN CAP. vr. E X O D I

alias res fupcrioribus temporibus geftas, ufus eft uocabulo nvt*, non quia ufitatum fueri't inter Patn'archas, fed quia lam fuo tempore inftitutum uulgatum erat.His itaobfcruatis facilenunceritiudica re de fententia huius loci.Ego apparui Abraâjfaac èc Iacob •'lAühtO’ in Deo omnipotente^ in nomine meo mr»quot;’ non fum cognitus cis, Deus eni'm concionatur hoc loco Mofi, quemadmodum edam mox perfpicue fequitur, quod apparuerit quidem patribus per omni'po/ tendam fuam,ac promiferit ipfis magna ftupenda, uideh'cct,quod uelit fernen Abraæ augere uehemendfsime, quod uelit ipfum ponc reingentem clanfsimam, ita ut Reges ex ipfocgrelTuri fint, quod quemadmodum fit Deus longe omnium potentifsimus, ita uelit fc/ mini Abraç efie Deus clemendfsinaus, acdarcipfiomnemterram Canaan in pofiefsionem æternam.Sed tempore Patriarcharum non/ dum opere ipfo compleuerit has ingentes promifsiones. Nunc au/ tem aduenerit tempus, quo reipfa amp;nbsp;maximis miraculis impleturus fit promifsiones fuas,ut liberet Ifraclitas ex Aegypto, amp;nbsp;traducat eos in terram Canaan,longe ante Patriarchis promilfam. Eft igitur fen/ tentia:Ego apparui Abraamjfaac amp;nbsp;Iacob in Deo omnipotente amp;c» hoc eft,reuelaui me patribus per omnipotentiam meam, per creado/ nem meamCunde amp;nbsp;Abraam alias dicit: Leuo manum meam ad Do minum Deum cxcelfumjpoftelTorem cœli ÔC terræ ) per feueritatem meam,quadeuaftauiorbemterrarum diluuio,amp; Zodomæ regio/ nern incendio.Keuelaui item me per magnificas promifsiones.Dedi Abraæ circumcifionem, öd promifi me, deuaftatis Cananeis, datuRz femini fuo terram Canaan. Sed non reuelaui me patribus per publi/ cum aliquod Cpublicum dico, nam priuate diuinæ clementiæ exem/ pla patribus multa contigerunt) mifericordiæ meæ exemplum, nee reuelaui me ipfis per impledonem earum promifsionum quasdixi ad Abraam. Nunc autem notificabo me nomine n'i’n'', reuelabo me publico 8d generali exemplo mifericordiæ meæ, reuelabo me prüfen d 8d manifefta impletione promifsionum mearum, reuelabo me iux/ ta fignificationem nominis mei Sicut enim antea promifi,ita nunc ERIT, öd implebitur,8d confirmabo nomen meum,q5 firn De/ us uerax 6d feruans promifsi.Educam enim uos de terra Aegypti, Öd: introducam in terram Canaan, Et quemadmodum antea uocatus fum Deus omnipotens,Deus altifsimus,qui creauit ccelum 8d terram, ita nunc uocabor,Dominus Deus,qui eduxi uos de terra Aegypti. Hüc titulum,hoc epitheton,hoc cognomen parabo mihi nunc impletione promifsionum mearum,quas dedi Patriarchis, Hæc uidetur efle firn plicifsima fententia huius loei: Ego apparui patribus in Deo omni/, potente ódc,quam fententiam confirmant eâquæ hoc loco fequuiitur.

Comment; i 6 a n.' b r e n T.

Pcpigi foedus cum eis ut dar cm ilh's terrain Canaan S/c. fi accipi as tanquam explicationem horum uerborum: Ego Dominus qui ap/ parui Äbraamamp;c.non remanebit ullafenfus obfcuritas aut difficul/ tas. Qtiodfiquisomm’nocontendat nomen mr,'’HiifTe eriam patrigt; bus ante Mofen, cognitum ufitatum, nihilominus tarnen erit hu? ius loci fententia,quodDeus promiferit quidem patribus terram Ca naan, non tarnen impleuerit banc promifsioiiem temporibus patßt^ Nunc autem reipfa impleturus fit,ut cofirmetur ueritas nominis fuiV quo dicitur n''n',hoc eft,confiftens,conftans,firmus amp;nbsp;uerax in pro/ mifsionibus fuis.CæteRz in hacconcione,quam Deus habet ad Mo/ fen in principio huius capitis,nihil audis nouariim rerum Mofi præ dicari,fed tantum inculcari,amp; paulo clarius explicari, quae antea fse/ pe ad Mofen amp;nbsp;ICraelitas dida funt.Dominus ait: Pepigi focdus cunt patribus,ut darem eis terram Canaan amp;c, Hoc amp;nbsp;fupra ad Mofen di; ctum eft:Ego fum Deus Äbraam,Deus Ifaac,amp; Deus lacob, ôé edu/ cam Ifraelitas de terra illa,in terram bonam amp;nbsp;fpatiofam. Item in hac condone Dominus aiuAudiui gemitum filiorum Ifrael, fed amp;nbsp;hoc fupra dicftum eft:V^idi afflicftionem populi mei in Ægypto, Adhæc dicit Dominus: Aftumam uos mihi in populu* Hoc et fupradiciturt Filius meus primogenitus IfraetBreuitcr,hæc cQncio,qug in princi/ pio huius capitis fcribitur,nihil aliud eft fuperihruni coUcionunl amp;nbsp;promifsionum repetitio.Quid ergoCnunl Deus CQnfoIaturus Mo fen,amp; in obedientia fidei conferuaturus,non habebatnifi uetera illä promifla,iamdudum decâtata» Non poteft Deus afflid.osxonfolarij amp;infirmis confcientqs mederi, nifiueterem fuam cantilenam occi/ nat;Refpondeo, Poftet quidem Deus longe plura noua producere, quam mens humana capiat. Profunditas enim diuitiarum etfapientie Dei imperfcrutabilis eft, amp;nbsp;uiæ eius funtimperueftigabiles,fed ma/ uult in confolandis afflilt;ftis,amp; in medendis infirmis confcietltijs ue/ tera inculcate. Primum,ut doceat, quantus fit thefaurus uerbi Dei. Vnica enim, eatp parua promifsio Dei,plus continet in fe maiefta/ tis, utilitatis Slt; confolationis , quam omnes omnium hominum am/ pnllæ ôd fefquipedalia uerba. Nam quemadmodum herbæ odorife/ *quot;?îfi immobiles fteterint,non multum odoris fpirant, at fi commoue ris eas,tanto fragrantius fpirant, quâto magis eas commoueris,et ma/ nibus traôtaueris,ita ÔC uerbum diuinaRz promifsiortum,uidetur fua 1 pecie abietftum amp;nbsp;inutile,at fi explicueris amp;nbsp;in confeiêtia uerfaueris non iam uerba tantum,fed res ipfas,adeoc|: optimaisa reß: thelaururrt fenties.Quare qui indiget uel confolatione uel exhortatione,ad uer/ bum Dei,tan^ ad afylLH|i,8d ad noftre fcêlicitàtis promptuàrium c5 fugiat.Deinde repetit Deus in cortfolando Mofé Uetercs promifsio/

IN C A P V T ri. EXODI

ncSjUt auocet nos a curiofitate,ne nouas fubinde reuelationes dé cOC/ lo poftulemus,fed ut afluefiamus contend efle uerbo Dei femel reue lato,amp; fin's miraculis confirmato. Sic Mofe,cum femel propofuiffet ïfraelitis fuis banc legis fue fummam: Diliges Dominum Deum tu/ um ex toto corde tuo, confirmalTet earn certifsimis miraculis, fub/ inde ita repetit amp;nbsp;inculcat, ut iubeat etiam hæc uerba fufpendere pro figno in manibus, amp;nbsp;fufpendere inter oculos. Sic amp;nbsp;Chriftus,cum Euangelion fuum Cuidelicet quod ipfe fit expiator peccatorum, amp;nbsp;re concilier hominibus patrem^adnunciaflet difcipulis,ölt;^ confirmaffet cœleftibus teftimoni]s,ita follicite illud repetit, ut etiam poftrefurre ddonem fuam fubinde iteret, Hæc,inquiens,funt uerba quæ locu tus fum ad uos,cum adhuc elfem uobifcum,quod necelTe foret impie ri omnia. Ac mox:Sic oportebat Chriftum pati amp;nbsp;refurgere a mortu/ is tertio die,amp; prædicari nomine eius pcenitentiam amp;nbsp;remifsionem peccatorum. Et cum promitteret fpiritum fandum, non dixit ipfum noua do(flurum,fed fuggeret, inquit,uobis omnia. Quæ';’num no/ ua'rMinime,fed quæcuncp dixit uobis.

NARRA VIT ERGO MOSE OMNIA FILIIS ISRAEL.) Exemplum obedientie. Etfi enim Mofe detrecffauerat prius obedi entiam,cum uideret Pharaonem ad petitionem fuam Ifraelitas graut us affligere, uerbo tarnen Dei nunc iterum animatus confirmatus, obfequitur Deo,amp; rcpetit ïfraelitis promifsiones Dei,ut credât amp;nbsp;fe quant uocatione eius. Difcamus igif ex hoc loco,q) fpiritus fandus operetur in nobis uirtutem obedientie,per uerbum Dei,amp;; frequen/ tern tradationem eius,ct admoneamur,ut ad conferuandam in nobis obedientiam Dei,ponamus nobis femper ob oculos uerbum Dei, amp;nbsp;meditemur in eo die ac no(fte,quemadmodum Pfalmus ait.

Qyi NON ACQVIEVERVMT EI.)

Vt in Mofe habes exemplum obedientie, ita in ïfraelitis babes ex emplum inobedientig Sd incredulitatis. Non acquieuerunt ei(inqt) propter anguftiam fpiritus,amp;; opus durifsimum. Caro cm pcccato in tantum uiciata eft,ut nun^ pofsit regia uia incidere.In profpero reßs fuccefru,uiuitfecurifsime,nulloplane timoré Dei. In afflidionibus aut ita defperat, ut nullam prorfus confolatione uerbi Dei admittat, fed quia diuerfum iuxta externamreF5t fpeciem fentit,iudicat uerbum Dei mendacifsimû effe figmentû. Rcqciunt igit Ifraelitg Mofen una CÛ concionibus fuis,^pterea q? rccenti dolore,qui folet effe contuma cior,^ utmedicâ manum admittat,itaconturbati erant,utprç eo non potuerint uerbo Dei aures accommodare.Sed bee eft impia incredu/ iitas.Ne igit pcccemus unacum ïfraelitis, q^l nimiu ad dextra uel ni/ miuni ad finiftram,dâda eft nobis opera, ut in profpero reRt fucceffu meminerimus

C o M M E N T: I o A N. B R E îr t; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j »

mefninerimus futuroB* maIorum,Sd confcrucmus per fi'dem promif/ fiÔes Dei,quo fjs in têporc necefsitatis uti queamus» In aduerfis aut, mcminerimüs bonoRj, amp;nbsp;reuocemus nobis in memoriam promifsio nés Del,deliberationeèCfalute noftra» Nam quemadmodû bonus paterfamilias,tèporc uilitatis rcRî^parcit fuperfluis,ôd reponit ca, uÈ pofsit ipfa tempore caritatis in ufum familif fuæ promcre:amp; contra, uir prodigus,tempore uilitatis reR2,oïa helluatur,temporeuero cari tatis efurit,amp; omnino de uidudefperat,ita cum impq in foclicitatefe curifsimijin infœlicitatc defperatifsimi fiant,pq tarnen in die boncv rum memores funt maloR2,et in die malorum memorcs funt bonor^» per fidem,quam ex promifsionibus Dei condpiunt»

INGREDERE ET LOCLVERE AD PHARÄONEH)

Ctim Ifraelitenon crcderent,iufsitDeus Mc^en Pharaoni concio/ nari priorem illam concionem, uidelicct, utdimittatfiliosifraelde terra fua.Quid ergo adhæc agit Mofe; Hic mihi uide humanam im/ becillitatemTaulo ante obcdfjt Mofe uocationi Dei,amp;f narrauit fili/* is Ifrael promifsiones diuinas,Nûc autem cum paruo quodam inforz tunio afficeret,et a fuis Ifraelitis retjceretur,dctre(ffat iterum obediert tiam.Ecce,inquiens,filfi Ifrael non audiut me, quomodo audiet Phà raoÆt pofteatEn incircûcifus labijs fum,quô audiet me Pharao^ Dif camus igitur hic primum in Mofe,nihil elfe imbecillius hoibus,etia lîominui» eft pijs,qui tam paruo momento ab obedientia Dei derjciuntur. Quare nccelfe eft,ut maxima follicitudine ponamus nobis ob oculosüerbu Dci,quo fpiritus fancftus conferuet nos in obedientiaDei. Deinde difcamus hoc loco in Mofe,quam uiciata et putrida fit humana iüfti/ tia.Mofe nunc obedit Deo utcuncp,mox detrecTtat obcdientiam,Ta/ lis cft fcre omnium hominum,etiam piorum iuftitia» Quid ergo de ca gloriaremurCaut quid propter earn fperaremus remifsionem pecca torum,amp; uitam pternamcPoftremo habes etiam hoc loco, quo mcriz to Ifraelitc ex Acgypto liberati funt» Nâ Ifraelit^ peccant incredulitâ te. Mofeaût peccatinobedientia. Liberauit igitur Dns Ifraelitas èît Acgypto, non propter iuftitiam uel Ifraelitarum uel Mofi fed tat! tum mcra fua gratia amp;nbsp;dementia» Quo excmplo confidere debemuä in omnibus affli(ftionibus,qj etfi nulla habemus merita,fi tarnen co/ fidimus diuina promifsione, refpiciat Deus ueritatem fuam afflP (ftionem noftram,ac fcruet nos in omnibus aduerfis»

15TA SVNT CAPITA DOMVS PATRVM»)

Hoc loco recenfetur genealogia amp;nbsp;familia Mofi amp;nbsp;Aheronis j è qua tribu defccndant,amp; quos liberos habuerit Aheron» Primum au/ tem recenfetur genealogù Ruben amp;nbsp;Simeon, nulla alia caula UC fcriptura his ueluti gradious comode ad defcribendam genealogiatl

G i)

IN C A P r T Vi; E X O D’l

Leui, defcendat,e quo MofeAheron genus fuu m ducunt, Ruben cnim 8ii. Simeon fuerutmaiores natu Leui, quemadmodiim Gen» xxix.fcriptum eft» Deinde commemoratur genus Leui, e quo Mofc rn6ü«m d{ 8^ Aheron defeendût» Neceflarium autem fuit inter Ifraelitas diftin/ fimflio inter (ftfoncm tribuûm iamiliarum conferuare, principio propter hanc eeßgri^''^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;iuod terra Canaan inter fingulas tribus diftribuenda erat,

Deinde,quod facerdotium 8^ adminiftratio diuinorum cultuum,foli tribui Leui commendanda erant, Adhæc,propter benedictiones la^* cob,quarum alias alijs tribubus promifïîe erant.Poftremo, ad confer uandam certitudinem promifsionis de Mefsia, hoc eft, lefu Chrifto, quern lacob uaticinatus eft uenturum de tribu luda, Nos autem quia Chriftus iam aducnit,8^ non habemus Rempub, ad formam Mofaiz cæ legis inftitutam non indigemus exadta enumeratione noftrarum familiarum,fed hoc tantum nobis ad falutem neceftarium eft, ut feiaz mus nos genus noftrum fpirituale ducere a Chrifto lefu per fidem, qui cum feccrit omnes in ipfum credetcs,reges ôd facerdotes,non qui dem coram mundo,fed coram Domino Deo noftro, dada nobis eft fumma opera, ne tantam nobilitatem 8d dignitatem peccatis noftris amittamus,fed gratitudine amp;nbsp;obedientia conferuemus.

BT F VIT IN DIE ILLA QJVA LOCVTVS EST DOMIN VS AD MOSEN.)

Repetit feriptura mandatum,qd Dns dédit Mofi, amp;nbsp;inobedientiz am Mofi, ut quo magis inculcet inobedientiam Mofi, eo plus comz mendet clementiam Dei in liberando Mofc amp;nbsp;Ifraelitis ex AegyptoJ

CAPVT VII-

DIXITQVE DOMIN VS AD MOSEN: ECCB CONz STITVI TE DEVM PHARAONIS.)

Oftendimus antea, q? non Ifraelitæ tantum reiecerint uerbû Dei,' fed quod Mofe etiam detredauerit obedientiam:Ecce, inquiens,filij Ifrael non audiunt mc,quomodo audiet PharaoC’.adhçc fum indreum cifui labqs: Videamus ergo nunc, quomodo fefe gerat Dominus erz Éa tantam Mofi inconftantiam amp;nbsp;inobedientiam, Ac fupra quidem )eusreftituit aliquoties Mofen obedientiæ, per prædicationem, repetitionem, amp;nbsp;inculcationem uerbi fui. Quid autem nunc agite' Num quia Mofc toties lapfus eft,derelinquit etiam collapfum, amp;nbsp;fiz clfWfWt/ nit ipfum pcrireÇ’Hoc fuiftet meritum Mofi,fed Dns Deus nofter ta Derexemp/« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;demcntig crga fandos fuos,ut ctiamfi ex imbccillitatc peccauez

tint,non tarnen extinguat linum ftimiganSjiKC conteratcalamum con qualTatûtEt ficut Ph^aq fiiit um irf Dei, quo Deus potentiam et fez uctiutem

Comment.' i o' a n- 6 k e n t. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i 9

lieritatcm fuam toti orbi terrarum hotafeceret,ita Mofefuituas feu i^ifcrtcof organon mifericordi'e Dei,quo Deus dfuidas glorié 8C demêde fuæ publice illuftrar et. Quare Deus lion finit Mofen in inobedientia fuâ pcrire,fed ftatim reftituit ipfum tante obedicntig,utdeinceps uocati/ onem Dei fine omni tergiuerfatioe fectetur.Sed quibus,inquies,mo dis,quibus rationibus reftituit ipfum obediêtigCnum reuelat ipfi no uum aliquod uerbum,autnoua quedam miracula; Nihil minus. Sed ïterum repetit,inculcat explicat priores promifsiones, priora uati/ cinia,Slt;^prioramiracula,EcceCinquit)conftitui te Deum Pharaôis, Aheron frater tuus erit propheta tuus. Hoc idem fupra ca.iiij.Mo uerbi fi didum 8^ promiflum erat,Item,hoc loco addit: Ego indurabo cor ciuSjLitmultiplicemfignaamp;oftcntamea in terra Aegypti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hoc •

idem fupra cap, tertio amp;nbsp;quarto prophetatum erat,Præterea hoc loco dicit Dominus:Cum dixerit uobis Pharao,oftêdite ueftra prodigia, hoc eft,non credo uerbis ueftris,nifi miraculis amp;nbsp;prodigijs confirms ueritis ea,dices ad Aheronem;Tolle uirgam tuâm ÔC prorjce earn co/ ram Pharaone,ut uertatur in colubrum. Hoc idem fupra etiam didtu eft capite quarto,ubi ita legitur: Virgam hanc fume in manu tua,qua fadurus es figna,Et mox: Vide ut cum in Aegyptum reuerfus fueris* omnia oftenta que pofui in manu tua facias coram Pharaone. Nihil igitur noui Dominus hoc loco Mofi concionatur, fed uetera tâtum^ prius prædicata confirmata urget, ut per ea Mofen ad obcdientfr am reducat. Ex quibus principio obferuandum eft, q? etfi inobedieil tia diuine uocationis eft peccatum, quo quis mereatur gternam dam/ nationcm,tamen quamdiu uerbum Dei prædicatur, amp;nbsp;inobedientes ad pocnitentiam uocat,tamdiu patet etiam ianua poenitentie amp;nbsp;falugt; tis,amp; quanquam Deus irafcitur inobedicntiæ,fauet tarnen pœniten/ tic,ad quam uerbo fuo peccatorem reuocat,amp; pœnitêti peccata remit tit,Sic Mofi aperuit Dominus ianuam pccnitentif ,cum repetit ipfi et inculcat uerbum fuum,Sic in Mofe,publice declarat,c|? uocet inobe/ dientes per uerbum fuum ad pcenitentiam, amp;nbsp;poenitentibus ignof/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_

cat, Vnde in leremia diciturîSi gens ifta pcenitentiam egerit amp;c,Dè/' inde iterum adnotandum eft,q? poft peccata, amp;nbsp;in afflidionibus no/, ftris non debeamus querere nouas rcuelationes angelicas,^ noua mi racula cceleftia,fed properandum nobis eft ad uetus uerbum Dei, ad uetus Euangelion,quod iam ante tarn a prophetis,^ ab ipfo Chri fto 8C Apoftolis eius non folum predicatum,fed etiam miraculis coii firmatum eft.Ex hoc enim ueteri Euangelio,amp; non ex alio confeque/ mur rcmifsionem peccatorum,cortfolationem amp;nbsp;falutem.

FECIT ITAQVE MOSE ET AHERON, SU eVT PRAECEPERAT EIS DOMINVSo

G iq

1 H c A F r T yir e x o d j

Et mox : In^refsi Mofc Sc Ahcron ad Pharaon cm, feccrunt fïctiÈ prgceperat eis Dominus 8Cc Vide quanta fit cncrgia ucrbi Dei fub/ VerAi D«' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t*cpetiti Si. inculcati^Nulla humana potcntia potuifiet Mofcn

(otetiM. Aheronem co impcllcrc,ut in tantis pcriculis,amp; in tanta etiam ingra titudine ÔC impietate Ifraelitarum,iterum ad Pharaonem pro Ifraeli/ tis intrafientjfed uerbum Dei ducit ipfos ad obcdientiam, èi. ad Pha/ raonem.Nifi, inquies fpiritus Dei traxiffct corda eoFtt,uerbum ex/ Verbum üeitcrnc in auribus fonans nihil efFeciflet. Bene, Scd ordinarium amp;nbsp;legi ordinarium timum organon Dei,quo fpiritus fandus cordi illabitur, amp;nbsp;in corde operatuFjexternum uerbum Dei cft,qucmadmodû Paulus ait: Fidcs eft ex auditu.Proindc qui cupit dona fpiritus fancftijhoc eft,uel fidê, uel fpem,uel charitatem,uel confolationem in aducrfis, uel uirtutem obcdiendi uocationi Dei, is ad uerbum Dei audiendum fuftinet,

ERAT AVTEM MOSE OCTOGINTA ANNOrî,) Sicut fupra defcripta eft gencalogiaMofi amp;Ahcronis, itanunc defcribitur tempus gtatis eof^,quo ex uocatione Dei traclarunt eau/ famifraelitarum coram Pharaone,amp;^ liberârunt Ifraelitas exAegyp/ to,Quod etfi cognitu non admodum neceftarium eft, tarnen iucun/ dum eft nofte quo ætatis fuæ tempore duo illi heroes Mofe amp;nbsp;Ahe/ ron,negocium longe omnium clarifsimum traôtauerint: Et utile quo cp eft hoccognofcere,ut huius adminiculo pofsimus computare certi tudinem eius numeri qui feribitur Exodi.xrj,Slt; ad Gala. ii). Habita/ tio filiorum Ifrael,qui manferunt in xAegypto, fuit quadringentor^t triginta annorum, Etlexcœpitpoft annos quadringentos^amp;trigin/ ta.De qua re dicemus in duodecimo capite huius libri. Commendat etiam hic locus autoritärem Mofi Aheronis a ueneranda canitie fe nedutis, ne fi iuuenes fuiftent,patuiftent propter iuuentutem,in tan to negotio,multorum hominum ludibrio,

PROIECITQVE AHËRON VIRGAM SV AM CO/ RAM PHARAONE.)

Aherone proieéla uertitur in colubrum. Quo miraculo ^^^^^pconfirmatur coram Pharaone uocatio Mofi amp;nbsp;Aheronis, Sed idê et! am faciunt Philofophi ÆgyptioRr,quos Pharao in hoc uocaucrat,ut refifterent Mofi 8C Aheroni,amp; declararcnt ipfos efle h^rcticoi, atta/ men ut perfpicue demonftraretur,miracula Mofi et Aheronis efte ue ra amp;nbsp;diuina, miracula aût Philofophorum AegyptioRz efte ludibria Satanæ, deuorauit uirga Aheronis iam in colubrum uerfa, uirgas feu colubros Philofophorum Aegyptiorum, Pharao autem excac/ catus miraculis fuorum philofophorum, non obferuat diuinam po/ tentiam miraculoBt Mofi, Quare confirmajpr in fua ptinatia. Ex his pbferu?,primum,(ÿ ubicuntj prsedicatur uerbum Dei, amp;nbsp;confirma tur miracu/

tiir mi'racuïisjibï Satan excitât aduerfarios ucrbi Dei,qui amp;nbsp;ipfi glö/ tiantnr de ueritate,amp; iacftant miraculagt; Vnde Sé Paulus meminit hu/- vWttcrèun ius loei r).Timoth.ir}\et nominat etiam exprefle aduerfarios Mofi,di cens: Qtiemadmodum lamnes Sé Mambres refiftebant Mofi , ita SC hi refiftût ueritati,homines mète corrupti,reprobi circa fidem. Chrî rtus etiam dicit ad ÂpoftoIos:Ecce ego mitto uos ficut oues in medio lupoR2,Et fi pan-em familias uocauerunt Belzebub,quantomagis do mefticos illius. Teftatur Sé aduerfarios ueritatis miracula gdere pofx fe.Surgent,inquiens,pfeudochrifl:i Sé pfeudoprophete Sé dabuntfî gna magna prodigia,ita ut in errorem inducantur,fi fieri pofsit,ez tiâ elc(îti.Hocaût,preter alias caufas,etiam ob hancanimaduertendû eft,ut non diffèramusueramreligionemfcclari, ficut impq quidanl fe facere confitentur,donec doefii inter fe de religione conueniât, auc in Concilio conftituat,quefit uera religio. Nam ut Mofe fuos aduer faciosj^pphctg item fuos,SC Chriftus ac Apoftoli fuos habuerunt, ita Temper habebunt aduerfarios hi, qui fynceRz uerbum Dei predicant. Nec un^ in hoc fecùlo publica inter dodos concordia eft de religio nc,nifi forte Satan in religione dominetur. Vbi em is irt religiôe do SttiaMfeïi minaturChoc eft,ubi falfa religio publice docetur) ibi oêm mouet la pidem,ut externam côcordiam feruet. At ubi uera religio publice do cetur,ibi Satan oîa conturbat,amp;^ multos aduerfarios excitât, ut dodri nam uerc religionis extinguauQuid autem de Concilqs dicam C Cô coneilioruM cilium,quod congregarunt Apoftoli Hierofolymisde abrogatione legis,conftituit quidem ex uerbo Domini, quid fentiendum elEet dé lege quemadmodum teftantur Ada Apoftolica,fed tm abeft, ut fta/ tim publica et perfeda concordia in Ectlefia de religione côfecuta fit, ut pfeudoapoftoli maiori deinceps fupercilio legem et mérita eius in culcauerint, quemadmodu apparet ex epi(Io]isPauli,prgfertim ex ca que feripta eft ad Galatas.Nic^num quoq? concilium, quod poft Az poftolicum,prgcipue autoritatis eft, ctfi rede condemnauit errorem Arrianorum,tamen Arriani poftea hserefim fuam multo latius fparz ferunt,quam ante concilium,fantum abfuit, ut concilium publican! _ religionis concordiam in orbem inuexerir. Et de Concilf|s Nazianz zenusad Procopiumita fcribit: p^ovthùs, ù/u t'

SxTTi TrivTct a'v?ik0yot' lt;fivriivi7rnrKe7riuv^0Ttix.MJ^ii^tX! crvvólt;/lovnAo!itlt;P'ov ^it sov,p-H(/li ÄÜiriv KXKamp;v nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, « •wyOtrSwxst'. Hoc eftÆgO,fiquidë

fcribendum eft quod res eft,omnes fynodos epifcopoR2 decreui fuge re.Nullius efn Synodi exitum comperi bonü elTe, aut qui non magis afferret incrementa maloR2,q finem.Hadenus Nazianzenus. Quod fi talis fuit fortuna eorui^ concilioRî, quæ fuerunt in Ecclefia recens

IN cap; vit E X o D I

ex autoritate diuinæ fcripturæ fed omnia ex humanis afFedlibus, Kfligio ue paucorum, ant etiam multorum tyrannide adminiftranturç’ Sed de tus, uerd hac re pluribus dilTerendi non eft nunc locus.Hæc tantum dicere uo/ firntitd, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;admonerem eos, qui expectant publicam in religione concor/

diamine fcipfos feducanc,amp; falutem fuam negligànt, fed in tempore earn religionem capeflant, quæ iam ante per Prophetas adnunciata, SCperChriftum acApoftolis uulgata amp;nbsp;confirmata eft, quam do/ cent nos facræ literæ,uidelicet, quod folus Icfus Chriftus fit expiatio pcccatorum,redemptio amp;nbsp;fancftificatio noftra. Deinde obferuabis in Pharaone,quod impietas ante iuditium Domini fcmper fuam babe/ at excufationem et efFugium,ut imprj uideatur rede agere,qp non ere dant uerbo Domini,amp; non obfequantur uocationi diuinæ, Pharao, quia uidet miracula philofophorum fuorum, iudicat fe probe facere, quod reïjciat uerbum amp;nbsp;miracula Mofi, nimirum exiftimabat mira/ cula fuorum philofophorum uera, Mofi autem adulterina efle» Sic Pharifæiin Buangclio excufationem impietatisfuæfingunt, Ôddi/ cuntjChriftum eqcerc dæmonia præfidio Beizebub, Sed tempus ue ritatem reuelat,Et quia omnes hæreticorum dodrinæ, ac impiorum

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;miracula euanuerunt una cum autoribus fuis, folumautem Euangeli/

ondelefu Chrifto, amp;nbsp;miracula ipfiusamp; Apoftolorum, conftite/ runt, non deficiamus ab eis, etiam fi angelus de ccelo aliud prae/ dicauerit,

DIXIT AVTEM DOMIN VS AD MOSEN: IN/ GRAVATVM EST COR PHARAONIS , ET NON VVLT DIMITTERE POPOLVMo

Hactenus fgpenumero promifit Deus fe liberaturum pfraelem ex Aegypto manu ualida,mirabilibus magnis,ftupendis fignis,terribi libus oftentis,brachio excelfo,amp;iuditrjs horrendis. Hoc igitur loco incipiunt publica ilia amp;nbsp;admiranda fupplicia, quibus Dominus totn regnum Aegyptiorum itaaffligit, ut Pharao cogatur tandem uel in/ nitus populum Dei dimittere. Numerantur autem exordine decern Afgy publica Aegyptiaci Regni fupplicia, quæ , hoc cft,plage fen p«4c« d(cè, peraifTur^uocantur.CcterumjCum tota IfraelitaRs hiftoria,tum maxi me omnium horrenda ilia fupplicia,quibus Ifrael ex Aegypto libera tus eft, fcripta funt, non propter illos tantum Ifraelitas ä Aegypti/ os,quiharum rerum geftarum «v’TOTTTcti fuerunt, fedpræcipucpro/ pter pofteros, adeoep propter omnes omnium feculorum homines/ Pauld poft dicit Dominus cap.x. Ego induraui cor Pharaonis amp;nbsp;fcr/ uorum illius,ut fiiciam figna mea hfc in eo, amp;nbsp;narres in auribus fill) tui,amp;; nepotum tuorum.In Pfalmo etiam fegtuagefimo amp;nbsp;Pfat cxiim acPfalmt cxxxiifjt Sd cxxxv» amp;nbsp;in multislocislcripturæinculcantur

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;horren/

C o HM B N T. î Ö A N. BRENT.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;♦«

horrenda ilia fupplida,quibus Aegyptus afflicfla eft, ut G'gnifi'cetur ea nec fafta nee fcn'pta efTe propter eos tantum, qui his rebus prüfen/ tes interfuerunt,fcd maxime omnium propter pofteros, ut eflent oî/' bus feculis publica in toto orbe terrarum fpedacula et exempla, Priuf quam igitur fingula explicemus fupplicia, uideamus quid Dominus Deus nofter hisfupplicqs toti orbi fignificare ÔC côcionari uolueriU' Primum,in hoc loco dicit Dominus ad Pharaoncm; In hoc feies, qgt; firn Dominus.Ecce percutiam uirga ouæ in manu mca eft aquam flux minis,0lt;lucrteturin languinem.btlupra cap,vi.dixit Deus: Kedima uos in brachio excelfo,5d iuditqs magnis Et feietis q? ego fum Deus ucftcr,qui eduxerim uos de ergaftulo Aegyptiorum, Ac iteR2,in hoc feptimo capiterMittam manum meam fuper Ægyptum,amp; feient Æ/ gyptq,quia ego fum Dominus qui extenderim manum meam fuper Aegyptum’Etrurfus cap.x,Ego induraui cor Pharaonis, ut narres irt auribus filq tui ôd nepotum tuorum,quid egerim in Aegypto, amp;nbsp;fig na mea pofui inter eos,utfciatis quia ego fum Dominus.Et Deu,iiq. luxta omnia quæ fecit pro nobis Dominus Deus nofter in Aegypto uidentibus oculis tuis,ut fcires,quoniam Dominus ipfe eft Deus, amp;nbsp;non eft alius præter unum,Ex his omnibus manifeftum cft,qj tarn ad miranda amp;nbsp;ftupenda fupplicia immilTa fint a Deo in Aegyptum, ut publice omnibus omnium feculorum ætatibus dcclararetur amp;nbsp;com/ probaretur,quod is Deus,qui apparuit patriarchis, Sd quern patriar/ the coluerutjfit unus,folus,amp; uerus Deus,nec fit ullus alius deus.Ia, fi confirmatum eft,hunc Deum,eire uerum deum, ftatim confirmaca ' eft etiam autoritas Domini noftri lefu Chrifti,De hoc eth lefu Chri/ fto tarn Patriarche,qua'mMofc amp;nbsp;alrj Prophet^, è fpiritu Dei uatici/ nati funt,amp; iuflerunt hunc audire, propter ea qp pofiturus fit uerus de us uerba fua in os eius.Is autem Icfus Chriftus predicauit fe ueri Dei filium,amp; eiufdem cum Deo patre fuo naturæ ac maieftatis elTe.Tefti ficatus etiam eft fpiritumfanftum eiufdem maieftatis una cum ipfo et Deo patre fuo efre,dicens:Baptifantes eos in nomine patris amp;nbsp;filq et fpirituflanfti .Quarc ficutAegyptiacamiracula probant amp;nbsp;confir/ mant.quod folus Deus Patriarcharum uerus Deus fit,dh autem alia/ rumgentium,utAegyptiorum,Babyloniorum. Perlarum, Græ/ corum, 8c Romanorumfintdæmonia, ita probantetiamChriftum filium Dei,Sc fpiritum fan(ftum,unu folum ueB2,adorandû, 8C in fe/ cula laudandum Deum eflTe. Deinde dicit poftea Dns cap,ix, de Pha raone.Ideo excitaui te,ut oftendam in te fortitudinem meam,et narre tur nomen tuum in oi terra. Quo diefto Deus ipfe teftatur fe ædidif/ fe miracula in Aegypto,^ immilifle ftupenda fupplicia, ut illuftret gt;n toto orbe terrarum nomen,hoc eft,famam,gloriam,8c maieftatein

r;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INC A' P. VIL E X O 0 T

fuam,acreportet publice ex tantis miraculis celeberrima nomina,cla/

rifsimaepitheta,amp; titulos longe omnium amplifsimos. Videamus igitur,quf fit ilia maieftas Dei,quf hifee miraculis illuftraturque epitheta ex his confequatur.Principioilluftrat maieftas VERITA/ TIS diuinarum promifsionum»et confequitur Deus hoc epitheton.

quodUQceturDeus VERAX.Namcum totarcrumnatura longea/ liud portenderetj^p ut Ifraelitæ, qui'bus terra Canaan di'ui'nitus pro/ mifTa erat, ex Aegypto liberan', amp;nbsp;in terram Canaan introdud pof/ fent » maluit tarnen Dominus Deus nofter ipfam rerum naturam in/' uercefe Cqaemsidmodam fequentibus miraculis uides) acifraelitas fuxta promifsionem fuam in libertatem uindicare, quam in promifsi onibus fuis mendax eiTe* Quis igitur tarn ueraci Deo non crederetC' Deinde illuftratur maieftas clementiæ Dei 8ó reportât hue titulum.

clement,epi uocetur Deus CLEMENS feu MISERICORS.Etfi cnim Ifraeli/ theionDei, æque impi] fuerunt,atCß Aegyptij,amp; meriti funtpropter impieta/

tern fuam, extremam internitioncm, refpexit tame Deus miferiam et affliótionem eorum,amp; magis uoluit totum regnum ftupendis fuppli eqs affligere perdere, quam miferum populum fuum derelinque/ re,ut palam faceret fe in altis quidem habitare, relpicere autem popu lum fuum humilem^afflidium èc abieeftum» Quis igitur in afflidtio/ nibus de tarn dementi Deo defperaretÇ’ Adhæc illuftratur hifee mira Sf«fgt;-«r e i i^sieftas feueritatis Dei, erga impcenitentes, amp;L reportât Deus epitheron,cp uocetur Deus SB VER VS, quod non fitrefpe/ (ftor perfonarum, Nam regnum Aegyptiacum erat eo tempore tain fapientia q potentia longe omnium clarifsimum in toto orbe terrai^, tiihilominus tarnen cum Ifraelitas iniufte affligèrent, nee uerbo Dei obedirent,nec refipifeer ent,tanta feuerirate afflixit ipfos Deus, ut fa/ lt;fti fint omnium feculorum ^tatibus,publicum diuinc ueritatis fpeifta culum,Qtiis igitur ta feuerum,tam terribilê Deum non timeretcDe/ inde illuftratur gloria potently Dei, amp;nbsp;reportât Deus ex his miracu/ Omwpôtêf, nbsp;nomen OMNlPOTENTIS»Nam cum Deus in Ægypto natura

epithets dei. reRx miraculis fuis tam potenter inuerterit,ut mutauerit aquam in fan guinem,amp; alia multa ftupenda fecerit,quæ mox fequutur, palam de/ clarauitjfe non eftctalem Deum,qui tantum ea pofsit,que natura pof fibilia funtjfed etiS talc qui pofsit natura ipfam inuertere. Et quan^ Pharao fuerit Rex longe omnium potentifsimus,multo tarnen poten tior fuit Deus, qui Pharaonem,inui£um etiam, coegerit populum fu um dimittere, ac ipfum quidem aquis fubmerferit,populum autê fu/ um liberauerit» Quis igitur tam potentem Deum non uereretur C ôd quis tampotenti Deo lefenontuto crederet Poftremo illuftra/ tut etiam nomen pacientiæ amp;nbsp;longanimitatis Dei, ac reportât Deus

C o M H E N.T. I O A N. B R. E N T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;44

flunc tituïum,q) fit PATIENS ET LONGAN1MISgt; PotuifTet z/ LcngMimis tiim Deus uno momento omncs Aegyptios una cum rege fuo perde/ Dti fe,Ôé IfraelitaSjUel per ipfum aerem,ad terram Canaan transferre,fed maluit prius reuelare uerbum fuum in Aegypto, èc Aegyptios ad pocnitcntiam,primum quidem per uerbum uocare,deinde etiam per uaria fupplicia erudire,ut uel tandem refipifccrent,ac Ifraelitas dimit terent, hoc eft,ut uerbo Dei obfequerentur. Quis igitur longanimiz täte tarn patietis Dei abuteretur, ac non ftatim a peccatis refipifceret^ Hæc funt praecipua nomina amp;nbsp;epitheta,quæ Deus ex Ægyptiacis mi raculis reportatEx quibus nobis concipienda funt,fides, timor Dêi^ patientia in affliclionibus, amp;nbsp;obedientia Dei in omnibus mandatis eius,Cæterum,obferuandum eft q? Deus non extirpauerit ftatim raz dicitus inobedientes Aegyptios,fed uocauerit eos primum omnium ad pœnitentiam uerbo fuo fine fupplicqs, quemadmodum haélenus uidimus.Nûc autem quia uerbo non obediunt,addit etiam fupplicia^ Ohendimus uero fupra,hæc in publicam noftri doélrinam amp;nbsp;admo nitiÔem fcripia eife.Obferuemus igitur quod Deus hoc loco fignifi cauerit nobis folênem fuum morem, quo peccatores in hoc feculo tra nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

clat,uidelicet,quod ante nouifsimum diem, non ftatim in momento perdat peccatores in ipfo adu peccati, fed expecîlet longanimitate fua refipifcentiam,ad quam inuitat eos primum quidem uerbo amp;nbsp;benefi erjs,deinde etiam fupplici}s,non perpetuis amp;nbsp;fpiritualibus, fed temz porarqs amp;nbsp;corporalibus.Hoc modo Ifraelitg uocati funt ad pcenitenz tiam,ante deuaftationem Afsyriacam.Similiter Hierofolymitani anz te deuaftationem Babylonicam.Et ludæi ante deuaftationem Romaz nam.Quare fi horremus fupplicia,obediamus uerbo, Adhçc cû Dez ns uocat Aegyptios,ad pœnitentiam decem publicis fupphcqs, quæ fequuntur,adnotandum eft,q? non immiferit ea in Aegyptum, prop ter Aegyptios tantum,fed qgt; ordinauerit Ôd confccrauent ea, ut hæc ƒ aut his fimilia fupplicia fint deinceps publica amp;nbsp;ordinaria inftrumen cula^rudi ta,quibus uelit urbes,principatus amp;nbsp;régna, propter publica ipforum mentaorbit fcelcra affligere,in agnitionem peccatoRz duecre,amp; ad refipifeentiam tei'r«. ï’nuitare.Quan^ cnim Auguftinus ex anthiteG opponat fingulas pla gas,fingulis preceptis Decalogi, qd non difplieet, odferuandum tn eft,unamquanqf publicam plagam,uel illatv decem,uel aliarumfimi lium, eiTe exhortationem ad cognofeendum non unum peccatum tan turn, fed ad agnofeenda omnia peccata noftra, utab ipfisrefipifca/ mus,Sic cnim Mofe docet Deu.xxviij.Si audireCinquiens) nolueris uocem Domini Dei tüi, percutiet te Dominus ulcere Aegypti* Ec mox:Conuertetinteomnes afflidliones Aegypti, quastimuifth Et Paulus ait: Hoc feitis, ois feortator aut immundus aüt auarus j qui

I IST C A R vri. E X o D r eft fimulacrorum cultor, non habet hæreditatem in regno Chrifti Dei\ Propter hæc enim uenirc folet ira Dei in filios inobedientes» Cum igitur uideamus regionem aut urbem, uno aut al ter o hoisz de/ cem'fuppliciorum,aut fimilium affligi,flatim meminerimus nos ad agnitionem peccatorum amp;nbsp;refipifeetiam uocari, èC nifi refipifcamus, imminerenobis propediem extremam internicionem, Hæc de de/ cem Aegyptiacis fupplicijs in genere diximus: Nunc fingulas etiam fuo ordine explicabimus.

ELBVÄNS VIRGAM PERCVSSIT AQyAM FLV/ MINIS CORAM PHARAONEO

Hoc primum eft fupplicium,quo Deus punit inobedientiam Pha raonis Acgyptiorum,5«^ uocat ipfos ad obedientiam, PercuITu em uirgæ,omncs aque in Aegypto tarn fluuiales quam fontales, tarn in Aqutinldit uafis ligneis quam lapideis,ita conuertuntur in languine, ut nulli u/ fint,amp; ita computrefeunt^ut etiam pifees in ipfis morinatur, Etquan^ Philofophi Aegyptiaci idemuideanturincantationibus fuis facere ex aqua uel cffofla,uel aliunde allata, uanitas tarnen ipfoKz non confiât, miraculum autem per Mofen amp;nbsp;Aheronem diuina po/ tentia æditum feptem diebus ita conflat,ut Aegyptfj necelTe habeant aliamaquam fodere, quam biberent, Horrendum non tarn mi/ raculum quam fpeclaculum. Quid autem in genere fibi uelit Deus hoc miraculo,paulo ante expofuimus,Voluit enim teflificari fe unü uerum effe Deum , uoluit amp;nbsp;nomen fuum gloriofum reddere in to/ to orbe terrarum»Sed quod ad ipfam fupplicq fpeciem attinet, figi i i/ ficat earn maledidionem, de qua Mofe in Leuitico Deuterono/ mio loquitur,dicens:Si nolueris audire uocem Domini Dei tui,ma/ lediclus eris in ciuitate,malcdilt;ftus in agro, malediclum horreum tu um,amp; maledide reliquiæ tue.Et mox: Sit coclum quod fupra te eft çneum,amp; terra quam calcas ferrea » Det Dominus imbrem terre tuæ puluerem amp;c. Vbi enim aqua aut nulla eft,autcorrupta eft,quid,ob/ , fecro,benediâ:ionis relinquiturçPindarus dixit : nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;èé qui/

A^Krf, WWW tJam fenferunt aquam efle rerum omnium principium.Itacp fi deficit f«„opj«wlt; aqya^aut corrumpitur,neceire habent omnes res,præfertim terrene, deficere,aut corrumpi»Cum igitur agri,autnimia humiditate corru/ puntur,aut nimia ficcitate exuruntur, meminerimus huius Aegyptia cilupplicrj, quoaqu^conuerfæ funt in fanguinem , amp;agnofcamus ex hac malediclione peccata noftra,ut refipifeentes, non una cû Pha/ raone in mari pereamus,fed cû Ifraelitis oia imminentia fupplicia fal ui euadamus Jam fi cui libct etiâ allegorrjs ludere, petat allegoriâ hu ius rairaculi exOrigene,Auguftino,amp; ali^ ecclefiafticis fcriptorib» ET INPVRATVM^EST COR PHARAONIS.) ? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hie mi/

Hicmihi uide eiientumdi'uinorum fLippliciorum in impfjs S' iti/ credulis^Dominus enim immittit fupplicia,non ut perdat, fed ut fa/ net. Et fi'cut parens caftigat filium üirga fua, non ut pem'tus oppri/ mat,fed ut erudiat ipfum,ita Deus punit peccatores inobedientes uir ga fuppticiorum fuorum,non ut prorfus eos concuket, fed ut ad pœ/ nitentianl reuocet. Vnde et Dominus l'ubet Mofen hæc miracula per uirgam ædere,ut fignificaret,ifta fupphaa,üi'rgam effe parentis eru virgdnon dientis,non gladium carni'ficis truci'dantis. In Pharaoneautem uidc/g/‘^lt;lt;'«^f«P mus impios tanto pei'ores fieri,quanto magi's fupplicia multiplicand-tur.Et quo altius Deus uocat îpfos per uirgam fuppliciorum, ad pœ/ nbsp;nbsp;quot;

nitentiam co longius recedunt ipfi a pœnitentia. Id quod Efaias conqueritur dicens; Populus non eft reuerfus ad percutientem fe.^^ QLiare,ne una cû imprjs in uirga Dei,a deo recedamus,fumma nobis danda eft opera,utper fidê capeftamus uerbû Dei,quo fignificat De uSjfc meminifte mifericordig fug; in uirga fupplicioi^ fuoiÿ,amp; ^mit/, tit refipifeentibus liberationem ex oîbus fupplicqs ôlt;^ afflidionibus»

CAPVT VIII-

- PCCB EGO PERCVTIO OMNES TERMÏgt; J^NOS TVOS RANISO

Secundum fupplicium,Rane, quas flumina fîagna Aegypti ad extenfionem manus Aheronis, tanta multitudine ebullierunt ut tozRrfw« mti tam Aegyptum opcrucrint,8d infecerint. Hoc miraculo Deus uoca/“''*^®*. uit iterum Aegyptios ad refipifeentiam, deinde illuftrauit nomen fu um in toto orbe terrarum,quemadmodum fupra explicuimus.Poftrc mo confecrauit etiam hoc miraculo,ranas,aut id genus fimilia, qua/ lia funt, mures, talpg,amp; alia,in publicum fupplicium peccatorum, admonitionem ad refipifeentiam. Hec fupplicia, ctfi adhuc in noftris regionibus ignota funt,debemus tarnen ex ipfts timorem Domini di fcere.Quid enim;Etiamfi haeftenus non uexati fimus multitudine rà/ narum aut murium aut talparum,ergo ne exiftimabimus manum Do mini abbreuiatam eire,ut non queat inemendabilibus noftris pecca/ tis,noua h is regionibus ignota fupplicia immitiereÇ’ Fuerunt ante hac noltra tempora puftulæ Gallicg,quas uocamus, in Germania ig/ notæ,fuit amp;nbsp;Anglicus fudor ignotus, nihilominus tarnen inuaferunt Germaniam.C^omodo igitur non poftet Deus impœnitentibus, e/ tiam multitudinem ranarum,bufonum,murium,talparum, amp;nbsp;id gé/dor, nus alias maledidliones igiittereCVarroGeftc Plinio)fcribit, a ranis ciuitatem in Gallia pulfam,oppidum irt ThelTalia a talpis fuffoftum^

IN C A F V T vin. E X O D I

‘ ex Gyaro Cycladum infula incolas a muribus fugatas.Iuftinus quocp affirmât Abderitas,propter ranarum muriumc^ multitudinem, coa/ dos patrium folum relinquere , Sgt;^ nouas Cedes quærere. Tefta/ tur amp;nbsp;facra fcriptura,i.Regum. v, Philiftinos, a muribus grauiCsime afflidos.Quod bis urbibus amp;nbsp;populis diuinitus accidit, non putas idê quo(^ poffe GermaniæaccidercCRcfipifcamus igitur, amp;nbsp;obedia mus uocationi Dei,ne tam turpibus fupplicijs affligamur.

FECERVNT AVTEM ET MALEFÎCI PER IN/ CANTATIONES SVAS.)

Quos fcriptura maleficos uocat,hi fuerunt Aegyptiorum pbilofo phi,facerdotes,amp; quos uocant, fpirituales: Quod igitur imitantur miracula Mofi amp;nbsp;Aheronis,fignificat, aduerfarios ueritatis hoc uiiu conarijUt qfdem armis ueritatem oppugnent, quibus ueri dodorcs earn propugnant.Si obuertas facram fcripturam,obuertunt amp;nbsp;ipG, Si prefatus fuerisrhcc dicit Dominus Zebaoth,prefantur et ipfi magna tutor itate:Hfc dicit Dominus Zcbaoth.Si gdideris miracula, gdunt 8d ipfi talia miracula,ut etiam eledi,fi fieri poffet,in errorem inducâ tur.Cur ergo permittit ifta Deus;' Non permittit, qp approbet mira/ Kakficioru cula impiorum, fed ut tentet fuos, num uelint firmi in fide conftare, miraculaper ScUt impij habeant,quo accelerent adfuum interitum,fiquidem om/ 4 nino perire uolunt.Si furrexerit,inquit Mofe, in medio tui prophe/ ‘ tes,8lt; prædixerit fignum atep portentum, amp;nbsp;cuenerit quod locutus eft,amp;dixerittibi:Eamus amp;fcquamur Deos alienos, quos ignoras, non audies uerba prophetg illius aut fomniatoris,quia tentât uos Do - minus Deus ucfter,ut palam fiat,utrum diligatiseum, annon,into to corde 8^ in tota anima ueffra.Et Paulus ait: Oportet hærefes eff e.

quo qui probati funt,manifefti fiant»

VOCÄVIT AVTEM PHARAO MOSEN ET AHE RON, ET DIXIT EIS ORATE.p

Philofophi Aegyptiaci,potuerunt quidem cxcitareranas imagina rias,fed non potuerunt ranarum multitudinem a Mofe amp;nbsp;Aherone cxcitata tollcre.Rex igitur tam horribili fupplicio coacflus, iubet Mo fen Aheroncm pro Aegyptqs intercederc apud Dominum ut toP lantur ranæ,amp;^ pollicetur fe Ifraelcm dimiiïurum. Sed poftquam in/ tcrcefsione Mofi rance ablatæ ftiefunt, reuocauit Rex fentcntiam fu/ am,ólt;nondimifitIfraelem.Principio habeshic exemplum fimulatf pœnitentiæ.Pharao enim imago cft omnium roi^, qui in impietate fua obdurati funuHi præfenti fuppliciorum fenlu folent cflc religio/ fifsimi,et prg fe ferunt maxîam pietatem.Hoc aût non faciunt ex fide, fed tantum ex dolore fupplicrj.Liberati enim a fupplicrjs,n5 tantum fcdcunt ad ingenium,fed pciorcs etiam fiunt, ut amp;nbsp;hincprouerbium

Germa/

C o M M E N T. I o A N. B R E N T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;44

Gcrmanicum natü fit:Infi'rmos,recuperata fanitate peiorc^ efTe. Sed 04 rfd« qug cft hiùus pœnitentig: utih'tas‘:’Liberat quidem ali'quoties ab exter nis fLippIicqs,fed non libérât ab extreme amp;nbsp;perpetuo fupplicio.Qtia re uera pcenitentia capefTenda eft,ea nimirum, qug confiât uera agni donc peccatorum,uera fide,adeoqp ueris fructibus fidei. Deinde ob ferua hic ingentem clementiam Dei.Etfi enim Deus feiebat pceniten tiam Pharaonis fiétam efre,aufert tarnen ad preces Mofi/upplicium*. Ac duo prçcipue refpicit, propter que placatur Pharaoni, ut auferat ranas. Alteiÿ eft promifsio,ex cuius fide a Mofe inuocabatur. Suprà enim dixit ad Mofen:Ecce conftitui te Deum Pharaonis. Quo didö fl gui fl eau It Deus Mofi,çp Pharao ad uerbum ipfius affligendus fit* ad preces ipfius itei^ ab afflidione liberandus. Exaudit igitutdDô minus preces Mofi,amp; moriuntur rane ,,ut nomen Domini in Aegy^* pto glorificetur.Quo exemple confirmatur etiam autoritas car^ pre/ cum,quas interdum pi) pro impijs in hoc feculo fundunt.TaJes enim preces,etfi non feruant obduratos impies ab cterno fupplicio, libérât th ipfos interdum acorporalifupplicio. Sic feruauitLoth Zoari-' tas.Sic iubentur ludgi orare pro pace Babylonis,Iere.xxix.amp;c. Altep?* quod refpicit Dhs,eft pœnitentia Pharaonis, quæ etfi fuit fimulata, tarnen fuit externa qugdam honeftas, amp;nbsp;externa quedam gloria Dei. Dominus autem Deus nofter in tantum fauet honertati,amp; comment dationi nominis fui,ut etiamfi proficifeantur ex ficto nbsp;nbsp;Cimuheo cor

de hominis,non th fuis premijs defraudet earn. No largitur quidern propter ipfam eterna prcmia,largitur tarnen bona corporalia amp;nbsp;præz mia huius feculi. Exemplum habes hoc loco in Pharaone. Habes Si exemplum in Rege Ahab,ir).Reg. xxi. Et Chriftus ait : Hypocritæ preliant eleemofyna,ut glorificentur ab hoibus. Amen dice uobis habent mcrcedem fuam amp;c.Quare etfi pij ueram pœnitentiam agûtj ut perpetuum fupplicium etïugiant,admonctur tarnen hoe loco indii rati impq,ut fi omnino non credant fiituram foclicitatem aut non uê lint propter earn agere pœnitentiam^agant faltem Uel ficfam poenitê dam,ut confequantur premia huius feculi,que fola ipfi fecfantur.

CONSTITVE MIHI QVANDO ’DEPRECERQ

Pro Çconftitue mihi^apud Hebreos eft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5 quod inter/

prêtes uarie exponunt.Chaldgus reponit pro eo: Poftula tibi confi/ denter feu potenter. AIip Glori ar i potes,quod me orante, moriturae fint rang. AlfjtGloriare contra me, hoe eft habeas tu illam gloriamj ut eligas tïbi tempus.OfEert autem Mofe Pharaoni poteftatem decer • nendi tempus precandi,ut nomen Domini eo gloriofius illuftretur. Sic enim dicit Mofe: lux^uerbum tuum faciam ut fcias j quoniarrt lt;nbsp;non eft, ficut Dominus Deus nofter.

IN c Ä gt;nbsp;r T vrrK e x o d î

CONGREGAVERVNT EÄS IN IMMENSOS AGÖß RES, ET FOETVIT TERRA, uidelkct aputrcfadioncra narum»Hoc diferte additur , ut eomagis commendetur miraculumf amp;nbsp;ut fignificetur,has ranas fugnaturaliter produdas, non fuifle ima ginarias, fed ueras ranas»

PERCVTE PVLVEREM TERRAE^ ET SINT PEDICVLI»)

reJicuIi, fup Tertium fupplicium,Pediculi» Pro pediculis apud Hcbræos eft plicium Ae. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pj-Q quo Grgcus repofuit o-xwTartf.Sunt autem o-xn'ïrtr uermiculi

j'uuafcentes materijs,qui erofo ligno fubinde locum mutant» Vndc prouerbium didlum cdttrKvi-^iK ;((iig«?,hoc eft,Scnips c regione demi grat» Origenes fcribit,hoc animal pennis quidem fufpendi per aera uolitans,fed ita fubtile efle amp;nbsp;minutum,ut oculi uifum, nifi aaite eer nentis effugiat.Corpus tarnen cum infederit, acerbifsimo terebrarc ftimulo,ita ut quem uolitantem uidcre quis non ualeat, fentiat ftimii lantern. Hoe igitur tertio fupplicio idem fibi uultDeus, quod fuperi oribus fupplicijs,uidelicet,ut rex Aegyptius, ad poenitentiam uocez tur, ut nomen Dei illuftretur, 8d hoe miraculo mtiltitudo pediculo/ rum,aut culicum, autpulicum, autcimicum , aut teredinum, aut aliorumid genus uermiculorum confecretur in publicum fupplici/ urn urbium ac regionum»

FECERVNTQVE SIMILITER MALEFICI.)

Philofophi Aegyptiaci non poftunt ex puluere educere pedicuz impo los» Duo bic obferuanda ueniunt» Alterum, Satan am, cuius operati «ïwpoic/jiM rnalefici priera miracula ædiderunt, potentem quidem fpiritum cfte,fi conniueat Dominus, at fi Dominus potentiæ eins reftiterit, nihil eft ipfo impotentius» Vide enim, qj hoe loco', ne poteftatem quidem habeat in pediculum,beftiolam minutifsimam » Et in Ëuan gelio,ne poteftatem quidem habet in pilum capitis.Time igitur Do minum, amp;nbsp;nunquam timebis Satanam» Alterum: Etfi impij inter/ dum ædunt miracula,Dominus tarnen Temper folet euentum ßicere, ut cledijfi animaduercerint,impofturam Satané perfpicue intellige/ re queant,Supra, malefici Pharaonis mutauerunt uirgas fuas in kr/ pentes,quemadmodum Mofe,fed uirga Mofi deuorauit uirgas male ficorum»Hoc autem loco,conantur quidem educere pediailos epul/ uere,fed non poflunt.Hæc ideo a Domino ordinata fuerunt, ut prj 1/ fraelit^ potuerintdifeernere inter uera 8d inter falfa miracula,quopcr uera miracula in fide uerbi Dei conferuarentur»

ET DIXERVNT MALEFICI AD PHARAONEM ; DIGIT VS DEI HIC EST») ~

De feutentici huius loci, grammatici certant» Alq interpretantur, maleficos

COMMENT. IOAN. BRENT^

ftiahfkos hi’s uerbis deprauare nbsp;nbsp;calumnian' miraculum Mofi in pe

diculis gditum,ut fit fenfus, Hbc plaga non acddit in Aegypto prop/ ter Ifraelitas,utdimittantur, fed accidit potenna Dcorï, ex conftella tione quadam cocli.Hccfententia,fi ucra eft, indicat indüratos impi/ os fempcr querere excufationes,ne credant uerbo Dei amp;nbsp;hoe effe irn piorum ingenium,ut manifefta miracula Dei calumnientur, quo ha/ béant honeftum incredulitatis fuæ pretextum. Vnde Sé in Euangelio yttiuiim Pharifgi dicunt Chriftum erjeere demonia in Beelzebub, Älq inter.^ pretantur,hçcuerba:Digitus Dei hic eft, ingenuani efteconfefsionê nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

maleficoR2,q) miracula i^îofi fint uera amp;nbsp;diuina miracula.Hçc fenterx tia probabilior eft priori,amp; fignificat maieftatè diuinæ potentie Q) çxtorqueat ueritatis teftimonium etiam ab aduerfarqs Sé inuitis. Idê exemplum habes in Balaam,Nume.xxirj.Qin'd ergo ad hgc Pharaoç* num quia facerdotes cius perhibent teftimonium ueritati miraculoRt lVlofi,refipifcir,amp; Ifraelem dimittit;’Nihil minus, Mox enim addit; Induratum eft cor Pharaonis,et non audiuit eos,fient locutus erat Do minus.Quam ergo nunc habet Pharao cxcufationem fue incredulità tis,cüm audiat ctiam fuos facerdotes,quos antea Mofi obiecerat, uer bo Dei per Mofen predicato honorem deferreC’QLiam,rogasC’ an no potes earn conieétura adfequi,de moribus hoRz impioRz, qui his no/ ftris temporibus Euangelio refiftunt; Hi enim cum admonentur de fide Euangelio adhibenda,ftatim rcfpondenc.Quid,cui credârrtC’ ui/ pxgitxtw/t^ deo eos,qui iaftant Euangelion,de feriptura gloriari,fed idemfaciûc

noftri ueteres facrificuli. Video ctiam cos,qui dicunt fe Euangeliz on prcdicarc inter feipfos diftentire. Alius hanc,alius aliâ fententiam de facramêto coene Dominice tuetur.Nunc aût cum hi, qui hactenus de facramento cœnc Dnicg diftenfèrunt,ad côcordiam afpirent,quidi Eciunt impriÆn,inquiunt,uniuerfi fimul nebulones funt, Si. ut uete res facrificuli,ita Si noui illi nos feducunt, Quod fi Dominus etiam hoc beneficium ecclefig: confcrret,ut publicum Gancilium cum Euart gelio de uera fidei iuftificatione côfentiret,indurati tarnen impij fern per inuenirent,quod incredulitati fug: prçtexerent. Sic etiâ habent fc/ fe res Pharaonis.Hic primum obuertebat impietati fue miraaila fuo rum facerdotum.Nunc autem cum facerdotes ipfius perhibent tefti/ monium ueritati,quid aliud prgtcxeret,quam quod omnes folent im pq,uidelicet,tam Mofen,quam fuos facerdotes,tam ueteres quam no nos facrificulos,omnes in uniuerfum efle nebulonesC N5 i^itur hoc queramus, ut fatisfaciamus induratis imprjs,quibus nec Chriftus ip nbsp;nbsp;- / j .

(e unquam fatisfecit,fed ut confirmemus nos in fide Si ambulemus ort in uocatione Dei,reli(ftis obduratis imprjs eius iuditioj qui iudicatu rthn^utniit rus eft orbem terrarum inmftitia Si æquitate.

H itj

IM t Ä p r T rîn; e x o d i

ECCE EGO MITTÄM IN TE ET IN SERgt; VOS TVOS, ET IN POPVLVM TVVM ET IN DOMOS TVÄS AROBO

Aroft quidi Quarturn fupplicium eft Arob.Significat aut comtnif/ cere» Vnde Hebræi interprètes fentiunt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoc loco fignificare mi

xturam ex uarrjs noxijs uenenatis beftijs,ut funt leones, lupi, urft, CynomyU. pardi,ferpentes,8dfcorpiones.Grecus interpretatus eftkvv'oiji.vmv , qd ad uerbum fignificat caninam mufcam,non çp hoc nomine unum ali/ quod infedi genus intelligat,fed q? hoc uocabulo exprimât impudê tiam amp;nbsp;furorem, quo hæc noxiarum beftiarum colluuies Aegyptios infeftauit. Ganis enim impudens eft»lVlufca uero,audax SiL tcmerariagt;' Hine nomen deducitù?xvi'é(Uv/«f fignificans talium beftiarum collu/ uiem,quf cæco ferantur impetu ad quæuis obuia deuaftanda Si. per/* denda.Hoc autem fupplicio Dominus plane idem fibi uult, quod fix pioribus fupplicr|s» Primu enim,Pharao amp;nbsp;Aegyptij inuitantur itegt;’ rum ad refipifeentiam Si obedientiam uerbi Dei ut dimittant Ifrae/ lem, Deinde confecrâtur hoc miraculo noxia amp;nbsp;uenenata animalia in publicum fupplicium urbium amp;nbsp;regionum,amp; in organon Dei, quo peccatores ducantur ad agnitionem peccatorum amp;nbsp;refipifcant.Poftrc mo in hoc miraculo fingulare quiddam commemoratur,uidelicet, qp Arob,hoc eft,multitudo noxiorum etuenenatorum animalium inua feritquidem amp;nbsp;corruperittotam Aegyptum, fed reliquerit intaefta, earn Aegypti partem, in qua Ifraelite habitabant, quæ dida eft terra Gofen.Quo magno amp;nbsp;ftupendo miraculo reuelatur et confirmatur, quis fit uerus Deus,amp; quod fit uerum uerbum Dei. In hoc enim oês ... Pentes conueniunt,çb fit Deus, De ipfis hominibus, inquit Cicero, lib.i.icrinli. ntillagens elt neep tarn immanlueta,necß tam rera,quæ non, etiamli t.TufcuUntt ignoret,qualem habere Deum deceat,tamen habendum feiat. Et ali/ rwmas:[lt;Jemo omniumfinquit^tam immanis eft, cuius mentem non im/ buerit deorum opinio.Paulus etiam ad Romanos fcribens, de genti/ MTunt^etùm nbsp;nbsp;nbsp;aitîQuod de Deo cognofci poteft,manifeftum eft in illis, Deus

ger««. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;patefecit illis.Et quomodo patefecerit,addit:Quf funt inuifibi

lia illius ex creatione mundi,dum per opera intelliguntur,peruiden/ tur,ipfaqr gterna eius potentia ac diuinitas amp;c,Quanq aut hoc huma ng rationi naturaliter infitum amp;nbsp;cognitum fit,q) fit Deus, hoc tarnen opuSjhic labor eft cognofcere,quis fit uerus Deus, Et ex hac ignoran tia ortæ funt tot 8i tarn diuerfg religiones, ut alios deos coluerint Æ/ gyptf),alios Greci,alios Romani,qui etfi praua de Deo fenferunt, amp;nbsp;mutauerunt gloriam immortalis Dei per imaginem, ut Paulus dicit, non folum ad mortalis hominis fimilitudin^m effilt;ftam,fed etiam uo latilium SC qiiadrupedum Sc reptilium, fignificauerunt tarnen diui/ nis culti/

GOMMENT. I O X N- B R. E N T.

hïs cLiItibus fuis,natLirali lege cogm'tum efre,q? fit Deus,bumane aût ration! ignotum,quls fit Deus uerus, Mlraculo igltur Cynomyiarç?, quo manifeftlfslmum difcn'men faclum efl: inter Ifraeh'tas ôé Aegy/ ptios,publice declaratum efi:,non Deos Aegyptiorum,fed Deum pa triarcharum Abraamjfaac Iacob,eum uldelicet Deum, quem Mo fe prédicat,efie folum uerum Deum.Et hune Iftius miraculi ufum,etî am ipfe Mofeperfplcue expllcat,cum aluFaciam mlrabilein die ilia, in terra Gofen,in qua populus meus eft,ut non fit ibi Arob, ut feias, quoniam ego Dominus in medio terre, ponamc*: redemptionem inz ” ” ter populum meumamp; populum tuuni.Sed cur,inquies,üeus non ap paruitmanifefte in cœlefti fua maieftatc, ut imphs nuilum patuiflec cffi.igium,quin necefle habuilTent credcre,adeocp ipfis oculis uiderd amp;nbsp;manibus palparc,Deum patriarchate efte folum uerum Deum; R« fpondeo.H^c manifefta amp;nbsp;uifibilis dining maieftatis reuelatio pertP net ad nouifsimû huius feculi diem.Non eft âût,nec Deo uifum, nec d/« huic mundo commodum,utnouifsimüs dies ueniatante leoitimum

fuum tempus.Qtiare non reuelat fefe uerus Deus aperta maieftate in nbsp;nbsp;nbsp;reurUti

hocfeculo ante nouifsimum diem, fed reuelat fefe interea temporis, onem diuiné quantum ad falutem fads eft,miraculis,quibus uerbum de ipfo præ/ dicatum confirmât. Nam, ut mundus in iuditio Del ( coram hoibus cm impietas fatis loquax fuæ ipfius exeufatrix eft 3 plane inexeufabi/ lis fit,reuelauit fefe uerus Deus publicis femp miraculis,in precipuis ac potentifsimis huius terrg monarchis. Qiiod aût in prgeipuis amp;nbsp;fuz premis huius terre principatibus reuelatum erat,hoc facile diuulgatô eft ad alia minora régna,amp; obfcuriores gcntes,ut non necefte habue** rit Deus unicu.icp oppidulo aut pago noua miracula oftentare. Quo tempore Mofe uixit,rcgnum Aegypti fuit in toto orbe terrare longe omnium clarifsimum S potentifsimum. In hoc igitur regno reuela/ uit fefe uerus Deus his ftupendis miraculis, qug hic in Exodo cornez morantur,ExcitauiCinquic de Pharaone)te,ut oftendam in te fortitu dinem meam,amp; narretur nomen meum in omni terra. Et poftea: GIo rificabor in Pharaone,amp; in omni exercitu eius,amp; in curribus et equi tibus illius.Et feient Aegypti},quia ego fum Dominus. Poft hocreg Mowrfrd»//; num exortg funt Monarchie,quas propheta Daniel commémorât. Et in quibusn in unaquaep harum uerus Deus tantis miraculis fefe reuelauit, ut qui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'A,

uolueruntclTe pi), fatis occafionum habuei'int ad cognofeendû uerû Deû,Sd ad confequendam uerâ falutem, impi) aùt plane fint inexeufa biles. Sed oftèdemus paucis,quô Deus retielauerit fefe in his monar chrjs.Poft regnum igitur Aegyptiacum, prima monarchia fuit Baby taiylonicu lonica. In hac Deus maxigium ædidit miraculum, q? ri^es adolefcenz Mowebw» tes ludæos , qui nolebant ftatuara Regis adorare , conferuauit in

H iiij

IN CAP. rm. B X O D I

igne illefoSjS^ oftenden't cum ipfi's in igne quarto G'milem filto Dei. Ql’O miracLilo rex Nebucadnezar ita motus eft, ut bi. publice confeft fus fit Deum hoR2 adolefcentum, efte uer^ Deum publico edifto uetuerit in toto regno fuo,ne quis hunc Deum blafphcmia afficiat,et publicis literis miracula eius prcdicauerit,quemadmodum in Danie, cap.iij.fcriptum eft.Sed et idem Deus coniecit Nebucadnezarem re gem RabylonioR2 in infaniam,feptem annis,et poftea reftituit ipfum fanitatijiuxta interpretationcm Danielis. Hoc miraculo Deus ita fefe reuelauitjUt rex ipfe maieftatem eius publice prgdicauerit. De qua re Perfict Mo cxtat totum quartum cap.in Daniele, Secunda Monarchia eft Perfica.' Ptrfhit. nbsp;nbsp;In hac Deus miraailo reuelatus eft regi Cyro,qui et hoc ipfum publi

cis literis confeftus eft.Sicem apudEfdram cap.i.fcribitur:Sufcitauit Dns fpum Cyri régis Perfarv, amp;nbsp;traduxiit uocem in OMNI REG/ NO fuo,etiam per fcripturam dicens:Hec dicit Cyrus rex Perfarum, Oia régna terrg dedit mihi Dns Deus cceli, amp;nbsp;ipfe prgcepit mihi,ut çdificarem ei domum in Hierulalem amp;c.Eft amp;nbsp;miraculum in Danie/ ie editum,qui cum prorjceretur in lacum leonum,faluus eualit. Qtio miraculo maieftas ueri Dei ita reuclata eft,ut rex Perfarum, Darius, publico edido hunc Deum colendum mandauerit.Sic enim in Dani ele ca. vi.fcriptum eft:Darius rex Icripfit uniuerfis populis, tribubus amp;nbsp;linguis habitantibus in uniuerfa terra.Pax uobis multiplicetur. A me conftitutum eft decretum,ut in uniuerfo imperio et regno meo co tremifcant paueant Deum Danielis. Ipfe eft em Deus uiuens,0d æ/ Afex4M(fri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jn fecula.amp;c.Tertia monarchia eft Alexandri Magni, Hiecu

boftili animo ad deuaftandam Hierufalem feftinaret, amp;nbsp;obuium ha/ beret fummum pontificem facerdotalibus ueftibus ornatum, ita repe loff./i.ii.c4. te animum fuum mutauit, ut amp;nbsp;pontificem honorarct,amp; confiteretur 9. de antiijui Deum cocli apparuifle fibi tali ueftitu ornatum,ac uidoriam promi/ religionem illius ueri Dei publice confirmaret, quêadmodû fcribit lofephus,Quarta Monarchia eft GrecoRî amp;nbsp;Rom. In hac Apo ftoli poft Chriftum, maieftatem ueri Dei, 8^ filrj eius lefu Chrifti, miraculis ita illuftrarunt, ut nullus pene angulus fiierit in toto orbe terrât^,ad quem nome eius non peruenerit. Cum igitur uerus Deus, creator cceli èi. terrg qui apparuit Patriarchis, qui eduxit filios Ifrael ex Aegypto,amp; qui mifit filium fuum lefum Chriftum in hunc mun/ dum,redemptionem noftram, tot femper miraculis nomen fuum in orbe terraRz reuelau erit ôd confirmauerit,manifeftû eft, impios quo/ BzcuncpfeculoRz.in iuditioDeiprorfusinexcufabilesefte, piosaût tanto firmius debere in hunc ueRz Deum credere, amp;nbsp;tanto diligenti/ us uocationem eius fequi,quantocertius nomen eius in toto orbe ter rarum,quouis lemper feculo reuelatum amp;nbsp;ftgt;nfirmatum eft.

VOcauitr^

C o M M E N T.‘ I o A N, âR E fr t.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^

VOCAVITQyE PHARAO MOSEN ET AHEROz NEM AIT ILLIS JTE ET SACRIFICATE)

Pharao magpi'tudine fupph'ct) coaâ:us, permi'trit quidem Ifraeli/ lis, ut facrificent fed addiuln terra uideh'cet Aegypti', non l'n defer to.Hoc autem non eft uerbo Del obedire,fed uerbum Dei pro fua lî bidi'ne mutare,quod ab inobedientia nihil difFert. Et eft Pharao ima go eorum magiftratuum,qui hoe tempore,timore feditionum aut a/ liorum malorum permittunt quidem, ut Euangelion de lefu Chrifto prædicetur,{cd ita, ut aut nihil mutetur in cærimonqs ecclefiafticis, quantumuis impijs,aut uerba Euangelr) explicentur tantum iuxta do étores fcholafticos amp;nbsp;monafticos» Qiiid ergoC’num Mofe hanc Pha/ raonis permifsionem agnofcit; Minime omnium» Non poteft,in/ quit,ita fieri.Et addit duas caufas. Prior eft. Immolabimus Domino Deo noftro abominationes Ægyptiorum,hoc eft,immolabimus ea,' quæ fi uiderint Aegypti] a nobis maûtari,ita nos abominabuntur,ut etiam lapidtbus nos obruant. Aegyptus enim fuit femper fuperftitio fifsima,amp; coluit uaria animalia pro drjs, Ac uniuerfi quidem Aegy ptij,ut autor eft Strabo,coluerunt ex terreftribus, bouem, canem, le/ tM. lem,ex uolatilibus accipitrem atc^ ibim,ex aquatilibus,lepidotumpi fcem,amp; oxyrinchum. Priuatim autê,alius coluit ouem,alius lupum, alius Cynocephalum, alius aquilam, alius leonem, alius capram ôd hircum,alius murem,alius aliud.Si ergofinquit Mofe)ma(ftâremus coram Aegyptqs bouem,ouem aut hircum, quos ipfi pro di)s colût, lapidibus nos obruerent,tantum abeft,ut æquo animo noftra facrifi/ cia ferrent.Pofterior caufa eft: Sacrificabimus Domino Deo noftro, ficut locutus eft nobis. Præcepit nobis Deus, ut facrificemus ipfi in deferto,non in Aegypto. Necefte autem habenaus uerbo Domini 0/ bedire.Non licet nobis quicquam uerbo Domini addere, nee auferz re,nec mutare.Non eft nobis a uerbo Domini declinandum, ne^ ad dextram ne^ ad finiftram.Proinde,nifi concefferis nobis abitum ad defertum,non auferetur Arob.ExemplG eft, quo miniftri uerbi Det admonentur,q? etfi debent ferre infirmitates hominum,inuita, non tarnen debent ferre mutationem uerbi Dei,in dodfrina. Vita homiz num multis peccatis obnoxia eft, nee poteft in hoc feculo tarn fandla efte,quam lex Dei requirit.Doctrina autem uerbi Dei debet efle fan (ftifsima amp;nbsp;purifsima,ut impuritas uitæ femper firmum exemplar ha beat,ad quod fe referat,8c ex quo fynceram puritatem petat.

DIXITQvb PHARAO: EGO DIMITTAM VOS.) Cum magnitudo fupplicf| Arob fubinde grauius inaminerct,affir mat tandem Pharao fe coij^ceffurum abitum in defertum, fi modo auz feratur Arob, Quid adhæç Mofeç’num quia aliquoties delufus fuit i

' IN cap; VIII. E X O D I )

Pharaonc,reaifat pro I'pfo orareî’Ncquaquam.Etfs enim ex multis ar gumentis fufpicabatur regem ficfla Ioqin',amp; mox reuocaturum fenteti nam»ficut anteafecerat, nihilominus tarnen patitur fibi fadsfien’ ex/ term confefsione Regis,5lt;; offert officium fuum regh Pn'mum qui/ dem polh’cetur fe oraturum pro falute Regis amp;nbsp;Aegyptiorum, id qd etiam Qatim reipfa præftauDeinde admonet Regem, ut uere ex ani/ mo refîpifcat.Noli,inquit,ultra fallerejUt non dimittas populum fa/ Ercfc/f/wt.Q.jf(cai-è0omino,q.d, Ego quidem tanquam minifterDei conten/ li'ac5feßtwe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;externa tua confeamp;one. Non enim meum eft de occultis cor/

f«« cotenti. dium iudicare,fed uide tu, ut quod uerbis affirmas, ferio fentias, Sd opere ipfo compIeas.Si enim aliud corde cælaueris, nbsp;nbsp;ore confitea/

ris,non me,fed Dominum Deum noftrum decipics, qui tanta poten daprædituseft, utetiamfinuncadtuam confefsionem 8d meam de/ precarionem auferat fupplicium, tarnen, fi non ex animo refipueris, immittere pofsit uobis longe rnaiora et grauiora fupplicia, Primum igitur,hac Mofi parænefi,admonentur omnes peccatores, ut fi non uclint fubinde grauioribus fupplicijs obijci/, uere amp;nbsp;ex animo refipif cant.Etfi enim efFugiunt externum fupplicium uel publicum,uel pri/ uatum,amp; imponunt miniftris ecclefiæ fidta fua confefsione, non ta/ men imponent Deo,nec effugient iuditium Dei, Deinde hoc Mofi exemplo admonentur etiam miniftri Ecclefie, ut peccatores affi'rman tes fe pœnitentiam alt;fturos,non temere a facramentis arceant, etiamfi optime feiant ipfos fæpenumero in peccata relapfos, amp;nbsp;ex multis con iefturis fufpicari queant,non afturos ueram pœnitentiam. Minifter enim ecclefiæ,nô eft xaïf(A/orris»?, nec eft iudex alienæ amp;nbsp;occultg con feientie , fed ut externa ipfe adminiftrat,ita etiam externa hominum confefsione contentas efte debet. Etfi enim miniftro moleftifsimum cft,facramenta porrigere huic,qui fæpenumero fieftam pœnitentiam profeflus eft, minifter tarnen non eft melior Chrifto Domino fuo, qui nec Iudam,apparentcm adhuc coram Apoftolis iuftum, amp;nbsp;excu/ fantemfefeuna cum Apoftolis deprodirione, afacramento cœnæ fue reiecit,nec melior eft Deo pâtre noftro cœlefti, qui finit folem fu um oriri fuper bonos amp;nbsp;malos. Loquor autem de his non temere ar/ cendis afacramentis,qui profitentur fe pœnitentiam aduros, etiam/ fi hoc fide profiteantur,hoc enim nihil ad miniftrum ecclefiæ, quan turn quidem ad hoc negotium attineuNon loquor de his qui in pec/ catis luis ita manent,ut nec etiam profiteantur fe pœnitentiam adu/ ros.De his enim Paulus dicit: Cum eiufmodi ne cibum quidem capi atis,Et Chriftus:Ne detis Cinquit) quod fandum eft canibus, neproieceritis margaritas ueftras anteporcos.

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAPVT

/

CAPVT IX-'

ECCE MANVS DOMINI ERIT SVPER A/

GROS TVOS*)

Pharao fæpe quidcm hadmus promifit fcdi'mi'ITuritmlfracIeni, fed idem etiam fæpc nunc fefcllit» Quid igitur Mofe C Älius quifpi/ am concitaflet fortafsis populum fuum ad trucidandüm regem tones perfidum, aut publias faltem maledicflis tarn uarium èi. rnutabilent regem profddiflet.Mofe autem uir longe omnium piifsimus, etfi ix penumero delufus eft a Pharaone, non tarnen mouet feditionem po/ puli (ui aduerfus Regem,non profdndit ipfum conuitrjs, nec immitz tit ei fupplicia fuo arbitrio fcdrelinquit ultionem Domino Deo fuo,amp; expectat uocationem Dei»Memorabile exemplum, quo doce^ mur , quid nobis agendum fit erga eos qui fidem nobis datam uio/ lant,amp; promifla non feruant. Vulgaris ènim hominum morbus eft, quod fidem uiolantibus, etiam ipfi fidem uiolent, ac exiftimentfp bi licere aduerfus peccantes peccare» Sed Deus uocat nos non ad ex/ emplapeccantium,utpeccata ipforum imitemur, fed ad uerbum fu/ um,amp;: iubet bona pro malis rependere, ac folam Dei uocationem cX peclare Sgt;^ fedari»

FECIT ERGO DnS VERRVM HOC ALTERA 010.31

Quintum fupplicium,peftis iumentorum in agris.Cofecratur aU tern hoc loco, ficuti fupplicia, quæ fupra commemorata funt, peftis pellit,publi iumentorum in publicum fupplidum publicorum feeler^,quæ in ur c«« fwppWd bibus amp;nbsp;regionibus defignari folenuEt confirmatur poftea uerbis Ic gis.In Dcut. enim dicitur: Si non audieris uocem Domini Dei tui, maledida eruntarmenta bourn tuoRz, nbsp;gveges ouium tuarum. Eft

hoc fupplicium in noftris regionibus,ac noftris etiam temporibus uulgare.Qliid ergoC’num agnofdmus ex iplo peccata noftra ct refipi C cimuscMinime omnium,fed folemus transferre caufam in pafcua, amp;nbsp;iac'tamus ea elTe uel ab incantatridbus, uel a fortuito quodam rore itl feda, Ac fieri quidem poteft,ut iumenta pereant ex infedis pafeuis, fed hoc paud perpendunt, quam ob caufam Deus permittat,ut paf/ cua inficiantur,0d iumenta pereant.Nam li rede iudicauerimus, pec/ cata, peccata,inquam,noftra lunf,quibus amp;nbsp;pafcua inficiuntur,amp; in menta pereunt. Quare, fi hoc fupplicium nobis ob oculos ponatur, non inuehamur diris deuocionibus in incâtatrices, fed potius in peC cata noftra,ut ipfa agnofc^ptes refipifeamus. Incantatriccs autem ma/ giftratui iuxta fuas leges puniepdas commendemus.

IN cap; vuil e X o d I

DE ANIMALI3VS VERO FILIORVM ISRAEL NI HIL OlMNINO PERIITû

Itcrum fadt Deus admirabilc difcrimen inter Ifraditas Sc Aegyp/ tioSjUt publico miraculo teftetur,Primum,q) is fit uerus Deus, que maiores Ifraelitarum coluerunt, 5C cuius uerbum Mofe Ifraelitis præ p^‘ 4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dicat»Deinde,q? populus Dei liber fit a fupplicqs impiorum» Quid

t'^s hberi, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cft î quod etiam ifta fupplicia graflentur alias in populum Dei;

èC fi curfum huius feculi obferuemus,foeliciores,amp; ab iftis fupplicqs liberiores funt imprj in hocfeculo,quam pi) » Quid adhæcdicemus; jyianifeftum eft,filios huius feculi,ut prudentiores, ica SC fœliciores clTe filqs Iucis»Sed publica Dei ordinatio ita conftituta eft, ut foli prj debeant efle fœîices,8é a fupplicijs libcri, impq autem infœlices fupplicrjs obnoxi}. Quare fi hæc diuina ordinatio inuertitur, in hoc feculo,uel inuertitur propterea, quod etiam hi, qui uocantur popu/ lus Dei,felt;ftentur impietatem, uel inuertitur, ut pfj contineantur in oiFicio Dei per infœlicitatem huius feculi,et admoneantur de futuro feculo,in quo hæc ordinatio Dei ita firmabitur, ut pq perpetuo foeli ces,imprj autem perpetuo infœlices fint»

ET MISIT PHARAO AD VIDENDVM.)

Pharao, nec manifeflo fupplicio,nec manifefto miraculo, quo dif crimen fadum efl inter Aegyptios amp;nbsp;Ifraelitas, uerum Deum agnof/ cit,6lt; ad pœnitentiam inuitatur» Quam ergo dicemus tanti ftuporis indurationis caufamCnum Dominum Deum noftrumcAbfit. De/ usenimnoneftautorpeccatüNum facrificulos amp;nbsp;philofophos Ae/ gyptiorumÇ’Hi quidem nonnihil adiuuerunt ftuporem Regis, atta/ men fi ipfi præcipui fuiflentautores indurationis, certe impuliffent an tea regem ad pœnitentiam, cum ingenue fatebantur , miraculum pediculorum effe digitum Dei» Relinquitur ergo ipfum folum rege præcipuam fuilTe culpam fuæ indurationis» Ad hanc autem tarn ftu/ pidam amp;nbsp;pertinacem indurationem maxime omnium peruenit, ex Drt CONTEMPTV VERBI DEI,qd per Mofen prædicabatur»Con ««fcmptw. temptus em uerbi Dei, tm malum eft, ut non folum fecum afferat oia fcelerum genera,uerumetiam hoiem ita exegeet, ut nec fupplicqs, nec miraculis conuertatur ad refipifeentiam» Vnde apud Efaiam ad con/ temptores uerbi Dei dicitur: Audite audientes amp;nbsp;nolite intelligere,’ uidete uifionem nolite cognofeere» Exegea cor populi huius, Sd aures eins aggraua,amp; oculos eius claude,ne forte uideantoculis fuis; Et loannes de Pharifgis contemnentibus Euangelion Chrifti ait : Cu lefus tam multa figna feciflet coram eis, non credebant in eum»Maxï .ma igitur cura nobis adhibenda eft, ne cogtemnamus uerbû Dei, ne èC uni cum Pharaone ôd omnibus impns, tâ horribilitcr induremur».

TOLlitc

COMM ENT. IOAN. BRENT.

TOLLITE PLENAS MANVS CINERIS.)

SextLim ftipplicium, VIccra apoftemata in hominibus etiumen h's.Eft èi. hoe fupphcium confecratum hoe loco, in pubh'cum piibli/ corum fcelerum fupplicium» Et confirmât ilkid Mofe in Dcutcrono/ mio dicens: Si nolueris audire uocem Domini Dei tui j perclitiet te Dominus ulcere Aegypti,S(^ infirmitäte ani,fcabie prurigine ità ut fanari non pofsis.Huic fupplicio fimile eft Icabies illa Gallica,qug fuperioribus annis Germaniam inuafit.Item peftes, quæ fæpenumez ro apud nos gralTantLir.Qugfuppliciain hoe immittutur nobis, non ut his expiemus peccata,fed ut admoneamur ad agnofcenda peccata j

ad refipifcentiam a peccatis,per fidem in Chrihum»

AUOQVI HAC VICE MITT AM OMNES PLA/ GAS MEASJ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;,

Hadenus afflixit Dominus Pharaonem Aegyptum fex fuppli/^poßemlt;ttd^ epSjSe addet adhuc quatuor fupplicia, priuf^ Pharao cum exercitu publicumfup fuo totus pereat.Dices igitur, Qiiid opus erat tot minoribus fuppli/ cqs,ad admonendum Pharaonem,ut dimitteret IfraelitasÇ’cur non fta timabinitio horribili quodam fupplicio ita opprelTus, acunacuni populo fuo deletus eft,ut patuerit Jfraelitis liber egreffus ex Aegyp/ to,quando Dominus optime nouerat Pharaonem non adlurum pee/ nitentiam,amp; non dimifiurum fua fponte IfraelitasC Ad hanc cogitati onem feu obiedfionem refpondet nunc Dominus, amp;nbsp;oftendit mani/ feftam caufam,propter quam impios aliquandiu toleret ac non ffa/ timomnino perdauDicit enim:Dimitte populum meum, amp;nbsp;feruiac mihi,alioquin hacnice mittam omnes plagas meas amp;c.hoc eft, Nifi dimittas populum meum,n5cefraboalterum poft alterum fuppliciu tibi immittere,donec tu amp;nbsp;tota Aegyptus pereant, Ac polTem quiz dem hoc ipfo momento extendcre manum meam, amp;nbsp;tarn fæuam pe/ Impios tök ftem in te ac populum tuum immittere, ut ftatim omnes de terra peri oeuh retiSjfed ideo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;excitaui, conferuaui, conllitui incoliimern

te hadtenuSjUt oftendam in te fortitudincm meam, multiplicem fi gna amp;nbsp;oftenta mea in terra Aegypti,amp;^ narretur nomen meum in orrt ni terra.Habes hie perfpicuam caufam, propter quam Deus tarn did toleraucrit impium amp;nbsp;obduratum Pharaôcm,uidelicet,ut, quia Pha rao omnino impius efie uoluerit,DominUs Deus nofter, illuflret irt ipfo nomen luum,nimirum,q) fit Deus potens, qui uno uerbo pof/ fit totam regionem affligere,cp fit DeUs ihduftrius, qui feiatrefiftert te tarn potenti rege,amp; Uiribus eius adhuc firmis permanentibus, po/ pulum fuum liberare,q3 fit Deus feuerus,qui ne Regi quidem, ÔC clâ t'ifsimis populis peccantibus parcat,q? fit etiam Deus mifericors,qui populum tarn clementer aefendat, ut propter ipfum, potentifsimoô

IN C A P 7 T VIITI. E X O D I

monarchas affligat.Dc qua re fupra quotç dixfmus» Ex his uides eti'' am caufam,propter quam Deus toleret alios quoq? impios, ut non fo lum per fe impie agant,fed etiam pios opprimant.Tolerat enim eos, ut comparée fibi in ipfis nomen potentiæ induftrie.Poflet em De/ us uno uerbulo ocs impios pdere,ne uel pilum quidem capitis pioRz Ipderentjfed maioris eft potentip nbsp;induftrip,feruare falutem pioru,

in media ipfa impioRz perfecutione,amp; in media etiânum morte, qua impq affiiciunt pios,cp ad unum oês impios e medio tollere, amp;nbsp;prpca uere ne prj perfecutionem amp;nbsp;mortem patiantur, Ac er it quidem tern/ pus,quo Deus abolebit oem perfecutionem et mortem,fed in hoc ma xima declarat induftria Dei, q? pcrmittat impios fœliciter in popu/ lum Dei graftari,interim tn feruet populum fuum adperpetuam falu tern incolumem.Nam fi maior gloria fuit Alexandro Magno, domi nari uido quidem,led tarnen adhucregnanti Dario, nbsp;ipfum amp;nbsp;reg

num eius penitus delete» Et fi Iulius Cæfar,in maiori maieftate efte deputauitjCatone aduerfario,uiuo potiri, cp fuo ipfum gladio iugu/ latum habere,multo certe amplior maieftas eft Domino Deo noftro, qj non imprjs tantum incolumibus,fed ipfi etiam Satané adhuc furen ti dominetLir,amp;pios fuos feruet,Commemorat amp;nbsp;Paulus aliam cauf/ fam,propter quam Deus impios toleret. An diuitias Cinquit) bonita tis Dei amp;nbsp;lenitatis eius contemnis,ignorans bonitas Dei, inuitet te ad pcenitentiamCTolerantur igit impr|,ut habcant fpacium poeni/ tentip.In Euangelio quocp Matthpi alia recenfetur caufa. Dicit enim Chriftus:Non eradicetis zizania,ne dum collioitis zizania, eradice tis fimul cum illis amp;nbsp;triticum.Quare finite pariter utracp crefcere uf/ que ad meftem 0dc,hoc eft,tolerantur imprj, nc una cum ipfis etiâ pq affligantur amp;nbsp;pereant.Ex hoc igitur loco, primum docet nos Paulus ad Romanos capite ix: Vt agnofcamus falutem noftram non efte neq^ uolentis necp currentis hominis,fed miferentis Dei. Dicit em C inqt Paulus )fcriptura Pharaoni: In hoc excitaui te, ut oftendam in te po/ tentiammeam,amp;utannunciaretur nomen meum in tota terra. Itac^ cui uult miferetur,quern autem uult indurat. Ergo ne percunt impq, impÿfuome ^ullo fuo merito,fedtatum itauolenteDeoC'Nihil minus.Impq pere ritoptreunt. tint magno fuo merito,propterea q? fint in peccatis concept! amp;nbsp;nati, ac defignarunt poftea atrocifsima queCp feel era aduerfus uerbû Dei. Pq autem nullo fuo merito,fed tantum mera dementia Dei feruant. Cur ergo non conuertuntur amp;nbsp;feruantur etiam impq eadem clemetia DeiCHic cum Paulo exclamandum eft: O profunditatem diuitiarum amp;nbsp;fapientiæ cognitionis Dei, nbsp;nbsp;inferutabilia funt iuditia Dei, amp;

imperueftigabiles ui^ eius.Et in Euangelio dicit Dominus mercena/ rq s: Amice, non facio tibi.iniuriam.Tolle quod tuum eft, amp;nbsp;abi. An ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non lilt;

Comment, i o à n. brent.

hon licet mihi facere quod uolo in rebus meis; An oculus tuus malus fim'^Timeamus ioitur Dominum Deum noftrum,

8^ non gloriemur de noftris uirtutibus, nec expoftulemus cum Deo, cur non impios etiam conuertat ferner,fed potius agamus ipfi grà/ tias, quod nobis reuelauerit lefum Chriftum filium fuum, propter quern folum habemus falutem 8C uitam gternam.Deinde difcamus ex Plt;tiientiä^ hoc loco patientiam in tolerandis impijs 8C fceleratis hominibus.

necelTe quidem habet unufquifcp in puniendis mails fuam uocatione fccTtarijUt magiftratus in caftigândis fceleratis,gladio,ecclefiaftes, iti arguendis imprjs,uerbo Domini,paterfamilias, in caftiganda famigt; lia,corrcptione amp;nbsp;uirga, amp;nbsp;fi que funt alig huiufeemodi uocationes, quibus legitime demandatum eft ofFiciumcaftigandifcelera, fed fl quis fua uocatione diligenter deftingatur, amp;nbsp;impq tarnen non corri? gantur,quid faciatC’num infaniatC num feipfum exarbwefufpendac;' num alienam uocationem impudenter et illegitime inuadatC'Minimè omnium. Sed commendet iftud quicquid eft negotrj Domino Deô noftro,Sd agac interim quod eft fui officq.Oret pro malis,Benelàciat inimicis/Foleret impioS.Nemo enim melior amp;nbsp;prudentior eft DnO deo noftro,amp;^ is tarnen finit folem fuum oriri,fuper malos ac bonos^' amp;nbsp;pluuiam mittit fuper iuftos amp;nbsp;iniuftos, Si autem Dominus fauet impris,non folem tantum, fed etiam uitam ipfam fcelicitatem hii/ ius feculi,quis ego fum,qui coner hæc ab impqs illegitime auferreC* Deus habet multa genera fuppliciorum, Quarefi impi) non poiTunt legitime corrigi,relinquendi funt iuditio Dei, qui habet cauftas fiigt; as, propter quas toleret eos, habet définira fua tempora quibus ipfos horrendis fupplicqs afteefturus eft.

ADHVC RETINES POPVLVM MEVM.)

Septimum fupplicium, Grando. De quo fupplicio idem fentien/ sroiia, ptà dum eft, quod de fuperioribus diximus,uidelicet, quod hocfuppli/f“p cio manifeftet gloria nominis Dei, Sfquod Aegyptq admoneantur ad pcenitentiam, amp;nbsp;quod grando confecretur in publicum fupplici/ urn regionum,ut inuitet peccatores ad refipifeentiam. Grando enint non eft extremum Dei fupplicium, ueluti gladius carnificis , fed eft tantum uirga paterna, qua inobedientes ad pœnitentiam uocàntur* Sic enim dicit Dominus in Aggæo cap.q.Percufsiüos uento urente* amp;nbsp;aurugine amp;nbsp;grandine,omnia opera manuum ueftarum, amp;nbsp;non fu/ it in uobis,qui reuerteretur ad me. Quibus uerbis perfpicue fighifp catur,grandinem efle organon, quo Deus uocat peccatores ad poetiP tentiam.Vndeamp;fcripturafæpe hoc fupplicium inctilcat, PfaL Ixxv«;

8c ciiij. Quan^ enim grandines generentur naturalibus cäufsis, ta/ men quia ôd haRt caufarum Deus creator ôi adminiftrator eft, quenV

IN C A P V T Vini. EXO DI

admodum habet Pfalm. cxlvii). grandi'nes pro fupplicfjs Dei agnoP cende funuCum I'gitur uidemus grandinem in regione noftra, reuo/ cemus nobis in memoriam,ea pcccata,propter quæ Aegypnis graiv dine afflida eft,amp; fentiamus,qnia idem fupplicium patimur, cadem ctiam peccata inter nos grafTari. Eft autem Aegyptus afflicfta grandi/ ne,præcipue propter contemptum uerbi Dei per Mofen prædicati, amp;nbsp;propter inobedientiam. Agnofcamus ergo ex grandine noftram inobedientiam,ut refipifcamus» Cæterum in hoc fupplicio maxime omnium obferuandum eft,quod Deus iterum diftinguit inter Aegy ptios amp;nbsp;Ifraelitas. Etfi enim grando tante fuit magnitudinis,quanta antea nunquam apparuit in Aegypto,amp; percufsit in tota terra Aegy/ pti ain(fta quæ fuerunt in agris, ab homine uft^ ad iumentum, cun/ (ftamcp herbam agri,in terra tarnen Gofen,ubi filrj Ifrael habitabant, nulla prorfus fuit grando. Quo manifefte declaratur,non Ifraelem na tura fua iuftiorem efte Aegyptijs, omnes enim peccauerunt fine Ae/ gyptf(,fiue Ifraelitæ,quemadmodum lupra indicauimus, fed déclara tur eum Deum,quem Ifraelitarum patriarchæ coluerunt, quern Mo/ feprædicabat, amp;nbsp;qui Ifraelitas ex Aegypto per uerbum Mofi uoca/ bat,folum uerum amp;nbsp;uiuum Deum,in lecula benedidum efte. Feci, inquit Dominus apud Ezechielem,propter nomen meum, ut non ui olaretur coram gentibus,in quarum medio crant,amp; inter quas appa/ rui eis,ut educerem eos de terra Aegypti.Sed interim,nec Pharaonis . . confefsio furda aure tranfeunda eft. Dicit enim Pharao: Peccauieti/ Fha nunc,Dominus iuftus,amp; ego amp;nbsp;populus meus impij. Orate Do/ ruonis^ minum ut definant tonitrua Dei amp;nbsp;grando, amp;nbsp;dimittam uos, ut ne/ quaquam hie ultra maneatis. Quid hac confefsione magis pium ui/ detur çquot; quishancconfefsionem iuxta fonum uerborum non egregie diuinam iudicaretç’ Sed fi rerum exitum uideas, hæc confefsio mera fuit hypocrifis,amp; profeefta eft non ex fide, fed ex grauitate fupplicq. Quare ceftante fupplicio,cefrat amp;nbsp;confefsio. Additur enim: Pharao uidens quod ceflaftet grando amp;nbsp;tonitrua,auxit peccatum, amp;nbsp;ingraua turn eft cor eius,0d feruorum eius. Obferuabis igitur, non quamuis confefsionem oris, uere piam efte, fed duplicem efte confefsionem^ Alteram ex fide,amp; hgc conftat,etiam fi accédant aut abeant fupplicia, feu aduerfitates. Alteram ex magnitudine doloris. Et hæc abit,abeun tibus aduerfitatibus. Quid ergo C num quia affliótorum confefsio poteft efte hypocritica amp;nbsp;mendax, minifter Ecclefiæ non agnofcat e/ amClmo agnofcat,idcp exemplo Mofi,qui etfi feiebat Pharaonem faf . 1ère. Dixit enim: Noui quod amp;nbsp;tu amp;nbsp;ferui tui,necdum timeatis Do minum Deum,nihilominus tarnen agnofeit confefsionem Pha raonis,amp; orat Dominum,ut definanf tonitrua amp;nbsp;grando.

capvt

COMMENT. I O A M. ß R E N T.

CAPVT X-

TNGREDERE ADPHARAONEM. EGOENIM AINIJVRAVI COR EIVS.)

Inprincipio huiuscapiEis,expIicatur induftriaD^jiquaDcus fimaPharaonis impjetate,optimeadiniiftra[idam gloriam nomniisuint exem fui ufus fit.Dicitur autem Deus,quemadmodum etiam fupraoftendi muSjCor Pharaonis induraiTe, non q? Deus coegerit Pharaonem pee care,nee q? culpa indurationis transferenda fit in Deum,qui nee unit nceoperatiniqnitatem, fed q? Deus obtulerit Pharaoni ucrbum ättfunti ^digia fua,pcr Mofen 8^ Aheronem ex quibus Pharao natura impi us,et fpiritufanôîo deftitutus,fiibinde magis ac magis in corde fuo in duratus eft.Tantæ igitur induftrip Deus eft, ut hac impia induration ne,ad illuftrandum nomen fuum utatur.Hac cnim occafione multa g/ ditmiracula in terra Aegypti.In que ufum;' Vt narres,inquit, in au/ ribus fill] tui amp;nbsp;nepotum ruoBz, quid egerim in Aegypto, amp;nbsp;figna mea que pofui inter eos,ut feiatis quia ego fum Dominus.Eadem ha/ bes in Pfaîmo Ixxvrj.Quanta (inquit^mandauit patribus noftris no ta facere ea filiisfuis,ut cognofeat generatio altera.Hilf) qui nafeentur amp;nbsp;exur2ent,amp; narrabunt filqs,ut ponant in Deo fpem fuam, non obliuifeantur opeB2 Dei,amp; mandata eius exquirant: Habcs ergo hoc loco,primum,exemplum induftrie diuing,quo admonemur ad fidê, conftantiam eius in omnibus aduerfis.Ëtfi enim aduerfa tam pengt; culofa funt,ut uideâtur nobis totam adeoCp certain internitionem mi nari,Deus tarnen tam induftrius eft,utpofsif certum exitium uertere in noftram fœlicitatem.Si enim, ut Paulus ait,ibi magis exuberat gra tia Dei,ubi exuberat peccatum,quanto plus exuberabit ibi induftria Dei,ubi exuberat affliftio,Deinde habes hoc loco ueBz et legitimum ufum omnium miraculorum amp;nbsp;prodigioRz Dei,que in feriptura fine nirt^uiorS ueteris fine noui teftamenti commemorantur.Hec cnim omnia ædita funt,non ut commendetur humana iuftitia,potentia,fan(ftitas,aut fax pientia,fed utreueletur uerus Deus,utcommendetur nomen amp;nbsp;glo/ ria ucri Dei,ut confirmetur uerbum Dei. Adhæc non funt ædita, uc fàciamus ex ipf is carmina amp;nbsp;cerimonias, propter quas mercamur ex opéré operato remifsionem peccatoBz ôd uitam eternam, led édita 8d fcriptâfunt,utipfa audiamus, legamus, explicemus, decantemus, ac pofteris noftris narremus,quo commemoratione ipforum difeamus uerum Deum connofcere,uerbo Dei credere,Deum timere,et uerbö eius obedire. Vt ponant,jjiquit Pfa!mus,in Deo fpcm fuam, amp;nbsp;nort obliuifeantur operum Dei,ôd mandata eius exquirant. -

i iq

I N C À P V T X. EXODI

DIXERVNT AVTEM SERVI PHÄRÄONIS , VS'-QVE QVO PATIEMVRO

Non Mofe tantum mini's fuis,uerumetiam ferui,hoc cfl fcnatorcs £)C confiliarij Pharaonis fuadent,hortantur,Ôlt;^ urgent Pharaonem, ut dimittat Ifraelem.Quid autem impétrant a PharaoneC Impétrant qui dem ut Pharao affirmet fe dimilTurum uiros, fed cum Mofe rcfpon/ î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deret,Deum uelle^ut non tantum ui'ri,fed ctiam paruuli, feniores,o/

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ues amp;nbsp;armenta dimittercntur,protinus comminifcitur cxcufationemi

qua uidcatur Ifraelem iufte retinere.Cui, inquit,dubium eft, qd peP cogit^dsÇ'Hic uide,in conuertenda et emollienda indurata impi indurittitM etate Pharaonis operam Slt; oleû,quod dicitur,perdita elTe. Non mo/* uetur ad refipifcentiam ôi ueram obedientiâ Dei,ncc uerbo Dei, nec minis Dei, nec fupplicrjs Dei,nec confilio amp;nbsp;admonitione fuoR2 fer/ uorum,aut confiliarioBz» Hoc ergo exemplo primum admoneamur, q? oîa officia amp;nbsp;minifteria noftra per fcfe,fine cooperatione fpiritus fan(ffi,amp; incremento Dei,prorfus inutilia ineffîcatia fint, ad cotv üertendum uel unum impium , aut ad qualccunCp bonum pcrficien/ dum,Quare fi ah'quid boni per noftra officia amp;nbsp;minifteria fiat, non cft noftre induftriæ aut labori, fed diuinç clementie adfcribendum. Deinde admoneamur etiam, ut etfi euentus non refpondet noftro la/ bori 8C minifterio,non tarnen ceffcmus ab officio noftro. Induretur fane Pharao fubinde magis ac magis,8lt;f fordefcat adhuc,num ideo Sô nos forderemus,amp; uocationem Dei derelinqueremus

DIXIT AVTEM DOMIN VS AD MOSEN, EXTEN DE MANVM TVAMO

Locuftd pu Odtauum fupplicium, quod interpretantur Locuftam, llicumfuppli deducunt à 3'^ quod eft multum,propterea quod maximus fit earum prouentus.Dicamus ôd de hoc fuppJicio,quod de fuperioribus, uide licet,quod Deus non folum manifeftauerit amp;nbsp;illuftrauerit hoc locu/ ftarum fupplicio nomen fuum in terra Aegypti, fed etiam confecra/ ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uerit locuftas in publicum ôd generale fupplicium regionum,quo de

us reuelat iram fuam,amp; inobedientiam hominum, ut a peccatis refi/ pifcant.VndeSlt;inDeuteronomioxxviij.dicitur:Si nolueris audire uocem Domini Dei tui,fementem multam iacies in terram,amp; modi/ cum congregabis,quia locuftæ deuorabunt omnia. Hæcpeftis tan/ turn exitium infert regionibus,fi multiplicetur, ut amp;nbsp;ab Ethnicis di/ pKw'im libre ’ DEORVM IRA. Sunt qui feribant locuftarum infeftatio/ u.cdp.ïÿ, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î oppida dcrelilt;fta,In Cyrenaica rcgionc, autore Plinio,lex eft ter

anno debellandi eas,primo oua obterendo,deinde foetum, poftremo adultas.Defertoris poena,in eum qui ceftauerit. Et in Lemno infula certa menfura pr^finita eft, quam finguli eftecatarum ad magiftratus référant.

comment; !Ó An. b R E » T?

référant.Necari Slt;^ in Syria militari l'mperio coguntur.Anno clni s ^.. tempore Imperatoris Lotharrj tanta miiltitudo locuftarum ucnit în Galli'am ut contexerint terram, ueluti m'x, ac deuaftauerïnt omnès fruges ac herbas.Idem fatftum eft Anno domini 's r. in Italia. Narrât etiam fupen'ori anno viT. maxi'mam multitudinem locuftarum uenif feèPolom'a in uidnasregiôes, Quodautèalqs regionibüsfuntlocu ftc,Hocnobis folêt elfe bruci,eruce, ÔC id genus alieherbai^ et frugû peftes. Proinde, cum fingulis fere anni's hoc malum in agris noltri's uagetur,agnofcamus peccata noflra,amp; refipifcamus

SINT TENEBKAB SVPER TERRAM AEGYPTL;

Nonû fupplicium,Tenebre,que tribus diebus in Ægypto ta den fg,tâcp horribiles fuerunt, ut nullus Aegyptior^ potuerit his diebus bhcum fup ' alterum uidere,aut cum altero negotiari. Et ut fuperiora, ira amp;nbsp;hoc çhdum, fupplicium immilTum eft Aegyptr)s,ut ucrum Deû agnofcerent, uer bo eius Dei obedirent,rcfipifcerent,aclfraelitas dimitterent Qiian/ quam autem nufquam extet, quod poftea externæ tencbræ tanto tern pore amp;nbsp;tam horribiles in terra fuerint, hæ tarnen tenebræ Aegypti/ acæ adumbrant hoc cæcitatis fupplicium, quod Mofe minaturim^ pr)s amp;nbsp;uerbo Dei inobedientibus,Deuteronomij càpite uigefimoo/ cT:auo. Percutiet,inquiens,te Dominus amentia amp;nbsp;cæcitate ac furore mentis,ut palpes in meridie,ficut palpare folet cæcus in tenebris, 8^ non dirigas uiastuas» Hocfuppliciopunitæ fuerunt geiltes Idoloz latræ, quæ non homines tantum,fed etiam ligna amp;nbsp;lapides pro dps eoluerunt. Qtiid eft mentis cæcitas, fi hæc cæcitas non eftçhîoc fupz plicio puniuntur hypocritæ inter Chriftianos, qui indumento cuz culle amp;nbsp;abftincntia carnium,pollicenfur fibi expiationem peccatopz^ amp;nbsp;uitam æternam. bloc lupplicio puniuntur nunc etiam ludæi,qui cumregnum Mefsiæ tanto iam tempore in orbe terrarum prædicaz turn fit, adhuc tarnen Mefsiam expeeftant, amp;nbsp;interim fieftitps fuis faz bulis fœlicitates nefeio qLias,fibi promittuiit.

VBICVNCIVE AVTEM HABITABANT FI LU ISRAËL, LVX ER AT.)

V t fupra nec «rxriVfcf, nec peftis, nec grando quicquam nocumenti intulerunt Ifraelitis, inter Aegyptios habitantibus,ita nunc carent tez nebris,acfi'uunt interim luce,dum Aegyptij maxis tenebris obfcurâz tur.Ingens amp;nbsp;ftupendum miraculum,quo itepz manifefte comprobaz tur,q) is fit uerus Deus,qui a Mofe amp;nbsp;Aheroile inter Ifraelitas predi catus eft,amp; qj hoc fit uerum ueri dei uerbum,qd per Mofen Ifraelitâ reuelatû eft.Et fignificatur hoc loco uerâ ibi lucem efte,ubi ue(^ uergt; bum dei predicatur, ibi aût meras amp;nbsp;palpabiles efte tencbras,ubi uéf bum dei contemnitur ac repcit.Lucerna pedibus meis,inqt Pfalmus,

I iii)

IM CAP. E X O D I

Uerbum tuum»Et Petrus:Habemus,i'nqui't,firmioremfermoncm pro pheticum,an dum attenditi's,ceu kiccrnæ apparent! in obfcuro loco, redle facitis.Qui ergo uoluerit ambulare in Iuce,fedetur ucrbu Do/ mini,quod eft potentia Dei ad falutem omni oredenti.

Quid ergo fupplicio tenebrarum inter Aegyptios, amp;nbsp;miraculo In cis inter Ifraelitas,effe(ftum eftç’num Pharao Ægyptr) refipueruntC' Horror tarn ftupendi fpedaculi adegirquidem eos ad timorcm 8Ó extorfit ex ipfis fpeciem quandam externa refipifcentie» Vocauit em PharaoMofen Aheronem,amp; dixiteis: IteôdfacrificateDomino» Sed hæc non eft uera nee perfeula refipifeentia, que ex fide proficifca tur, Addit enim:Oues tantum ueftræ Ôd armenta remaneant» Quare Mofenon agnofcithancrefipifcentiam» NÔ remanebit,inquiens,ex eis, ne unguia quidem» Exemplum eft, quo admonemur, noneftc claudicandum in utranque partem,fed toto corde ad Dominum refi/ ’*■ pifcendum, Cum quæfieris, inquit. Dominum Deum tuum, inue/ nies eum,fi tarnen toto corde quæfieris.

RECEDE A MB, ET CAVE NE VLTRA VI/ DEAS FACIEM.)

Reqcit Pharao Mofen,8d minatur ipfi mortem,fi' redeat. Quærct quifpiam,qui facftum fit,q) Pharao tain diu hacftenus tolerauerit Mo fen in Aegypto,6d aut non expulerit eum ex Aegypto,aut non grafia tus fit in ipfum ferro,præfertim cum habuerit ipfum pro feditiofo,8d iiiderit minifterio eius tot mala Aegyptrjs accidifte. Ad hoc refpon/ det Icriptura in capite fequenti,dicens: Fuit Mofe uir magnus ualde vioßdutori Aegypticoram feruis Pharaonis 8d omni populo. Nam Aegy jyioCe ambulaui't in uocatione Dei diligenter ôd fideliter. Vocatus enim erat diuinitus,ut æderet miracula in Aegypto, ôd educeretifra/ elitas ex Aegypto. Qui autem ambulat in uocatione Dei, eum facit Deus aduerfarqs ôdhoftibus fuis tamterribilem, ut uix contra mu/ Vocdtioôà tire audeant.Sic terror Dei inuafitoêsper circuiturn ciuitates, quan/ fecuritafem do lacob profeclus eft in Luzan, quia ambulabat in uocatione Dei, Gene.xxxv.Sic immifit Dominus terrorem 8d formidinem in popu/ los qui habitabant fub omni cœlo, quando Ifraelite proficifcebantur ad terramCanaan,quiaambulabant in uocatione Dei, Deute.ij. Sic Deus terribilem faciebat loannem Herodi, quia loannes ambulabat in uocatione Dei,Matth. xiiip Sic terribilis erat Chriftus Pharifæis ôd Pontificibus, ut non aufi fuerint manus in ipfum ante legitimum fuum tempus inqcere,ambulabat enim in uocatione Dei. Nonne Cin quiens^duodecim funt horg dieicSi quis ambulauerit in die,non of/ fendit, quia lucê huiusmûdiuidet.Cum igitur Mofe ambulauerit itl uocatione dei in Ægypto,etfi habebat Pharaonê infenfifsimû hoftê,'

tam ter

C o M M E N T. I o A N. B R E ÎJ f, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ïî

tam terf ibili's tarnen factus efl; Pharaom' a Domino Dca nofîro, UC nequacp aufus fuen't ferro in ipGjm graflari, neuidelicettrucidstido Mofen,eoncitaretfeditionem inter leruos ÔC populum fuum, corarti quibus Mofe maxima autoritäre præditus erat, Itaq: fi amp;nbsp;tu uolueris aduerfarrjs tuis terribilis fieri, ambula in uocatione Dei, diligenter amp;nbsp;fideliter. Sic enim ne cap il Jus quidem capitis ante legitimum fu/ urn tempus,ab aduerfarqs tuis moueri poterit,

RESPONDIT MOSE , ITA FIET VT LOCVTVS ES: NON VIDEBO AMPLI VS,)

Reqcitur Mofe a Pharaone,amp; recedit Mofe, Quid auteni póft fé relinquit Pharaoni; Vide mihi quid Pharao reqciat,Sf quid Pharao ni paulo poft acciderit,8^ tum perfpicies, quâtum maloRi Mofe poffc fe Pharaoni reliquerit.Nam fupra dictum eft,qj Dominus conftitue rit Mofen in Deum Pharaonis, Et Mofe prædicauit Pharaoni uerbu Dei,Quare cum Pharao reiecerit Mofen,quid aliud reiecit,q Deum fuum,amp; uerbum DeL Vbi autem reqeitur Deus amp;nbsp;uerbum eius, ibf fuccedit Satan ÔC oîa infœhcitatis genera. Mofe igitur reiedus a Phà/ raone, relinquit poft fe Pharaoni Satanam ÔC omnes maledicftiohes,. Et hç reliquiç ftatim fefe oftentant. Nam Pharaoni mox primogeni/ tus filius ab angelo exterminatore occiditur, èc ipfe una cum exercitu fuo aquis in mari rubro obruitur, ut necefle nunc habeat perpetuam ferre damnatiouem.En hg funt reliquie, qug poft reieeftû Mofen Pha raoni remanferunt.De huiufcemodi reliqurjSj quas miniftri Dei ab/ ieâi,poft fe contemptoribus uerbi Dei relinquunt, concionatur etiâ Chriftus dicens: Qiiicunq^ non exceperit uos, neep audierit fermo/ nés ueftros,exeuntes ex edi bus aut ciuitate ilia, excutite puluerem pe dum ueftrorum. Amen dico uobis, tolerabilius erit terræ Sodomo? rum aut Gomorrhorum in die iuditq,quàm ciuitati illi,

GAPVT XP

■pT DIXIT DOMIN VS AD MOSEN ÄDHVC VNÄ J-gt;PLAGA TANGAM PHARAONEM.)

In hoc capite deferibitur coniminatio decimi fupplicij, quod eftj’ occifo primogenitorum. Et cum in fine füperioris capitis deferiba/ tur paucifsimis difsidium Pharaonis ac Mofi, amp;nbsp;difcelfus Mofi à Pharaone , nunc in hoc undecimo capite pluribus per figuram v«/ explicatur, quid inter Pharaonem amp;nbsp;Mofen aclum fit,' priufquam Mofe a Pharaone recederet. Ac primû,rcuelat Deus Mo/ fi fupplicium occifionis primogenitorum, amp;nbsp;pollicctur fe hoc fuppli cio adacfturû Pharaonem, ut non folum dimittat Ifraelém uei^etiam

IN CAR xr. E X O D 1

compcllat exirc ex Acgypto.Kepet«t etiam hanc promifsi'onem, quæ fupra capite tertio dida efl:,ui'delicet,quod Ifraeliteexitun fint ex gypto,noti pauperes/ed ditn'tes,id 41 fpoltjs Aegyptiacis.Exhis diP camus timorem Dei amp;nbsp;fidem in Deum» Cum enim Pharao haâe/ nus nullo nee uerbo nee fuppHcio moueri potuerit, ut fua fponre uo^ luntati diuingobfequeretur,nunc tandem horribili' fupph'cioeogicur etiamnum,utneccfrehabeat,uel nolens Ifraelem dimittere,adcoq? ad exeundum compellere»PofthæcCinquït)dimittet uos,dimiTsione ab foluta,expellendo expellet uos.Sie em'm habent Hebræa. Admonea/ mur igitur hoc exemplo,ut uoluntati Dei per uerbum Dei reuelatæ, prompto animo obfequamur,amp; falutem habeamus, ne fi refiftamus diuinæ uoluntati,cogamur nihilominus uel tandem obfequi, fed ma ximo noftro cxitio. Dominus em Zebaoth,inquit Efaias,decreuit, 8^ quis porerit infirmareÆt manus cius extenta,amp;^ quis auertet eam^ Et in lobzQuis refiitit ei pacem habuitCDecretum Dei erat, ut lo^ feph exaltaretur fupra fratres fuos.Huic decrcto refiftebant fi aues,ôlt;^ uendebant lofephum, fed quod non uolebantpermitrcrc uolentes, hoccoadi funt permittere nolentes. Voluntas Dei erat,ut Dauid re/ gnaretpoft Saulem in Ifrael.Huicuolutati diuing refiltebatSaui quo quomodo poterat. Sed cum noluerit obfequi uoluntati Dei uoleus, amp;nbsp;cum fua ipfius falute,coadus eft obfequi nolens, amp;nbsp;cum maxia iua ipfius internitionc. Voluntas Dei erat,utlefusfilius Marie eftetMef fias,ac haberetmaieftatemMefsiæ,Huie diuinæ uoluntati Pharifæi

pontifices ita refiftebant,ut etiam lefum in crucem adigerent: Nb hilominus tarnen uoluntas Dei promouit, amp;nbsp;lefus exaltatus eft in ma ïeftatem Mefsiæ,quem cum pontifices lïoluerint uolentes in fuam ip forum falutem agnofcere,necefre habent nuc ipfum agnofeere noleiv tes in fuam ipfoRz pernitiem, Qtiarecum uoluntas Dei,per uerbum Dei,reuelata fuerit,hoc unum age,ut obfequaris uolens, amp;nbsp;habebis falutem,ne fi reftiteris,cogaris uel tandem nolens,in tuû ipfius exitiu obfequi.Quod aut Deus promittit fe edudurum Ifraelitas ex Aegy^ pto,diuites fpolqs Aegyptiorum, exemplum eft,quo confirmatur ft/ des in aduerfis.Sicut enim Aegyptrj necefte habet Ifraelitas, quos op prefterant,ditare,ita Deus fandificat omnia aduerfa, his qui credunt in ipfum,ut adiumento fint in bonum, ôd fint potius benedidiones

maledidiones,Deinde,quod reuelatum eft Mofi de occifione pri mogenitorum,hoc Mbfe magna feueritate coram rege Pharaone con cionatur.Hçc dicitCinquiensJ)Dominus; Media node ingrediar in Aegyptum,amp; morietur oê primogenitum Slt;^c.Et addit fcriprura in fi ne ; Exiuit a Pharaone iratus nimis, Hæcuerba fi conféras ad ea, quae fupra dixit Pharao; Recede a me,8^taue ne uln a uideas faciem

meaiTiÿ

COMMENT. I 6 A M. 15 R E T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;U

ineam,fatisperfpfcue indicant, magnamcontentioncm inter Mofen ej i^hai'aonem,priufcp a fe inuiceni digrederentur, fuilTMofe cm , toties a Pharaone delLifLis,non aniplius fuppliccni agit, fed feueritate legato Dei aducrfns obRiharos iinpios dignifsimam coram Rege ex pedif,Defcendent,inquit,omnes ferui tui ifti ad me,etadorabunt me dicentes:Egredere tu,amp; omnis populus qui fubiedus eft tibi, poft/ hec egi'ediemur,hoc eft,Quia uideo teRegem in impietate tua pror fus obftinatum cHe,ac omnino nolle dining uoluntati oblequi, ideo adnuncio iam tibi,quod Deus ipfe,uelis,nolis,te coadurus fit^ ut in xta uoluntatem eius Ifraelem dimittasdmo, ferui tui rogabuntmefup plices,ut educam lfraelem,amp; egrediemur honorati,liberi,et diuites^ etiam fi rumparis.Tam bumiles amp;nbsp;defperatos reddet nos Aegyptios Dominus Deus nofter. Atep hæcquidem Mofeaduerfus regem.Cô trà autem Rexminabatur etiam Mofi crudelifsimû mortis genus. Di xit enim:Recede a me,amp; caue ne ultra nideas faciem meam. Quocun? que enim die apparueris mibi,morieris.Quid tu fugitiue nebuloCaii des ne tu tanto Regi in faciem refiRere,amp; fupplicia, nefcio quæ, tanl impudêter et præfrade minariC Apage te hinccum tua inlana temeri tate.Nam ubicunep te deprehendero, nullonon fupplicioi^ genere tcexcruciatum necidabo. Atep hgcquidem Pharao. Dixeritautema/ liquis.’Qui fit,cp Rex ad tarn impotentemiracundiam per Moferi co citarus, non mox trucidauerit, non ipfum Nlofen tantum, fed etiam totum populum Ifraelf De hacre in precedent! capite diximus,amp; fcri piura in hoc capite perfpicue explicatdicestDedit Dominus gratianl populo coram Aegyptfjs.Et fuit etiam Mofe uir magnus ualdc in ter ra Aegypti coram feruis Pharaonis omni populo. Hæc ue baui dentur quidem præcipue fignificare cauffam, propter quam Aegygt; ptq faciles fuerintad accommodanda Ifraelitis uafa argentea St au/ rea,uidelicet,quod Dominus dederit gratiam Ifraelitis coram Aegy ptqs, turn propter admirandamiracula, quibus Ifraelitæ ab Aegy/ ptqs difcernebantur,tum propter iplum Moten, per quem tanta mi/ racula ædebantur,attamen explicant etiam hand oblcurecaufam, pro pter quam Pharao non Rierit aufus ferrum diRringere uel in Ifraeli/ tas uel in Mofen. Cum enim amp;nbsp;MoleIfraelitg gratiofifsimi effent apud oès Aegyptios,timuit Pharao, ne li quictp mali infóTet Mofi amp;nbsp;lfraelitis,concitaret inter Aegyptios feditionem, exponcret feip/ fum extremo periculo. En,tarn terribiles facit Deus iilos, qui am/ bulantin diuina uocatione, de qua re fupra diximus. Sed iterurrt dixerit quifpiam,undcfadtum eft,quod Mofe potuerit in tanta regiâ pcrtinacia,Ôlt;' toties a Repe delufus, liberationem ifraclis Iperare, Si in urgendadimifsionc ^erfeuerare 'f Ad hoc refpondet etiam ipfa-

'in car xii E X o D I’

fcriptura in finehuius capitis, qui eft epilogus omnium eorum, que de fupplicqs fupra commemorata funuSic enim fcribitur. Dixeratau tern Dominus ad Mo fen: Non audiet uos Pharao, ut multa Cigna Ci-' ant in terra Aegypti amp;c.hoc eft,Mofe conftitit in uocatioue Dei, ex promifsioneeius.Prædiftum enim eratdiuinitus,q? Pharao non dP mifCurus eftec Ifraelitas,nifi horribili fupplicio coadtus.In hocigitur uerbum Dei Mofe intuens,non Colum certo Cperauit liberationem P fraelis,uerumetiam reftitit Pharaoni in faciem. Sic amp;nbsp;omnibus qut pie uolunt in Chrifto uiuere,predi(ftæ Cunt aCfliftiones,idcp propter hanc cauCam,ne afflictiones auocent a Cedtanda pietate,Ced potius ad/ moneantipCos,ut in uocatione Dei perCeuerent. Sic enim reipCa expc riuntur uaticinium de afflidtionibus uerum efte,comperient ctiam,Ci perCeuerauerintjid uerum efle,quod predidtum eft, de perpétua Calu te,6d uentura foclicitate,

CAPVT XIP

Mensis iste vobis principivm mensivm PRIMVS ERITd

Quodfœlixfauftumcp fit,in hoc duodecimo capite,ICracIitc, an/ tea Aegyptiorum (erui, in libertatem uindicantur, amp;nbsp;publicis legi/ bus,in proprium reip.corpus redigi,ac Cormari incipiunt. Nam cum LiW.«« hadtenus multis annis in Aegypto uixerint, amp;nbsp;Aegyptijs Ceruierint, Ifraelitarum iiecefle habueruut etiam publicis Aegyptiorum legibus parère, amp;nbsp;a/ lienis ordinationibus obedire.Nunc autem, cum libertas in propin/ quo eft,incipit Dominus RempubdCraelis per MoCen publicis legi/ bus ôd ordinationibus conftituere,ut in hoc populo non Colum publi ca pax,honeftas0dtranquilIitas,uerumetiam legitimus dci cultus, ue ra Dei religio,amp;promiCsiones patribus de benedidlo Cemine Abrag feu de MeCsia didlæ,conCeruarentur» Ac primum omnium defcribi/ tur annus in menCes,amp; menCium primus ordinatur is,in quo ICraelite ex Aegypto egreCsi Cunt, Vocatur autem in menCis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quern Ccrip/

exodr nbsp;nbsp;nbsp;tuca uocat Abib,amp; cadit circa uernum æquinodl:iû,ac reCpondet par/

Ni noftro Martio partim Aprili.Sic et ueteres Latini inceperunt an num Cuum a Martio, Hine Cunt nomina ilia, September, Odtober, Nouember,Deccmber,qj Cint Ceptimus,odtauus, nonus dccimus i duplicem io apud nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;computationem naoeant. ZAiteram a principio menus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qui

eft circa æquinodlium autumnale,Ôd reCpondet plerunc^ noftro Sep-^ teoibri, Sed ôd Ccriptura hunc menCem, Se^timum uocat, uidelicet a menCeNi^

C o M M E N T. I o A N. B R E N T.

men Ce NiTan.Et ab hoc menfe incipiunt Hebr^i numcrarc annos Sab bâti lLibilæi,ac ômmïim côrra(fluum,qui fead hos annos référant» lufsi't enim Dominus per Mofen,Leuin.xxv.annum lubiîæi a menfé feptimo numerare. ClangesCinquiens)buccina,menfe fepci'mo deci/ ma die menfis propitiationis tempore,in uniuerfa terra tua. Sancflifi/ cabisc^ annum quinquagefimum amp;c. Alteram computati'onem an? ni habent a principio menfis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nifan,qui aliqua ex parte Martiô

noftro rcfpondet.Huncprimum anni menfem conftituit Mofe, pró/ pterea quod in ipfo liberati funt Ifraelitæ ex Aegypto. Et ab hoc mètl fe numerantur feffa anni, reliqua que ad feftorum ratîoneni perti/ nent.Habent amp;nbsp;alias annorum Computationes, fed quæ sd hune locd nihil pertinent. Eft autem ordinatio menfium anni in Kep.necefTï/ ria. Nam cum Refpub. non pofsit efïe in religioné,finê certis feffisj in politeia fine certis contraéiibus,in agricultura, fine certa tempoRt obferuatione,neceirârium eft,ut annus in certa tempora deferibatur quo homines cognofcant,quid quouis tempore agendum fit. Præte/ rea cum feriptura approbet computatiÔem annorum, et diftribuatail nos in menfes,qui conficiuntur ex motu folis amp;nbsp;lunæ, manifeffe eti/ am approbat earn fcientiam,qua traduntur motus corporum cceleftiz nm. Deinde inflituitur feflum Pafehæ. Et quia in conftituenda Rép? Ifraelis,primum omnium inflitutum eft diuinitus feftum Pafeh^, qdl ad rcligionem pertinet,perfpicuefignificatur, in ordinanda Repubgt; maximam omnium rationem uerae religion is habeildam effe. Pafehâ g ri, e ä« autem, quo nomine hoc feftum uocatur,Hebrgum uocabulum eft, fignificat faltum leu tranfeenfum. ncD enim fignificat tranfilirc, aut tranfeendere. Ac feriptura ipfa paulopoft explicat,quare iftud feftum hoc nomine uocetur. Nam pcrcutiamCinquit)omne primogenitum in terra Aegypti ab homine ufep ad iumentum,amp; érit fangüis ille uo ƒ«• bis in fignum,in domibus,in quibüs nos fueritis amp;nbsp;uidens fangiii/ nem ilium , hoc eft, præteribo feu tranfiliam uos,nèc eric in uobis plaga interitus.Et moxtTranfibit Dominus j ut percutiat Aegÿ ptios,amp; ubi uiderit fanguinem in fuperliminariatcp in duobus pofti bus nosquot;',hoc eft,tranfiliet Dominus ultra ianuam illam, amp;nbsp;non pei? mittet difperditorem tienire ad domos ueftras.Et iterum: Curri dixe/ rint ad uos filfj uêftri, quis eft hic cultus uefterî’dicetis : Eft öblatió

Domini,qui nCDgt;hoc eft, tranfeendit domos filiorüm Ifrâel irl Aegypto, cumpercuteret Aegyptiosamp;c. HabesrationemnoisPà/ feha. Videamus nunc cultû amp;nbsp;cyrimonias huius féfti^Decima die, iS quit, mèfis huius tollat unufquifcp agnû per familiâ amp;nbsp;domù fuâ amp;Cf

Qciid in Pgfcha accipiendum Ç*

uel , hoc eftiagnus,uel hcedus*

IN C A F V T XIL E X O D 1

Quot agni accipiendiç'

Vnufqfi^ paterfamilias accipiat fibi agnu pro fua familia. Quod fi minor fuerit familia domus,^ ut fufFiciat ad efum agni,affumat ui cinum fuuiîi,qui propinquior eft, quantum fatis eft ad efum agni.

Vnde agnus accipiendusC’

ouium 8lt;^ caprarum. Nam ubi uulgata translatio habet; luxta quern ritum tolletis hœdum, ibi tarn Hebræus quam Grao eus habet» Accipietis eum de agnis amp;nbsp;capris»

Quo tempore accipiendus,amp; quanto tempore feruandus'T Decima die primi menfis,qui uocatur Nifan,amp; feruandus ufquc ad decimumquartum diem eiufdem menfis»

Qualis agnus efte debetÇ'

AbftJ macula, mafculus, anniculus»

Quid agendum cum agno*:'

Maeftandus eft ad uelperam decimiquarti diei, ab unoquoque patrefamilias fuus agnus.

Quid faciendum cum fanguine agniî'

Excipiendus eft fanguis in peluim, fafciculo hyfopi fpargendus eft in utrunep poftem,amp;lt; in fuperliminare ianuæ domus in qua quif/ que paterfamilias fuo agno uefeitur»

Quid cum carne amp;nbsp;reliquis agni partibus agendum'» Caro, caput, pedes amp;nbsp;inteftina agni,comedenda funt, non autem femicruda,aut aquis clixa,fed afta igni.Nec quicquam remanenduni tifcp mane»Si quid refiduum fuerit,igni comburendum»

Quid de reliquijs ofsium agendum»

Ofta agni non confrangantur, fed comburantur igni*

, nbsp;nbsp;nbsp;Quid cum agno cdendum^

Panes azymi,Sd laftucæ agreftes,feu herbg amarf* Qui de agno edere debent,

Vnufquifçp paterfamilias Ifraelita dehet,agnum edere cum fua fa milia,uidelicet, côiuge,liberis,feruis emptitr|s circumcifis,aduenis, peregrinis,fi modo circumcifi fuerint» Nullus autem incircumci/ fus uefcatur ex agno»

Vbi edere debent;

In una domo comedatur,, non q? oes agni in una tantum domo æ/ dendi fint,fed unulqfcp paterfamilias edat agnu fuu integRZ in do/ mo fua,nec diuidat unus agnus in duas domos.Nec efferat quic^ de carnib.agni foras,nec egrediat quif^ oftiû domus fug ufcp ad mane. Quo ritu,quo habitu edere debentv

Renes ueftros accingetis,8^ calciamenta habebitis in pedibus, tç/ Deuces baculos in manibus,^ comedecis financer»

Quotan/

C OM M E N T. I o A nT ß R E N K

Quot annis feftum Pafchæ celebrandumC

Singulis annis,quamdiu conftiterit Refpubjfraelis» Habçbitis, fnquit hune diem in monumentum, 8^ celebrabitis eum pro feflq Domini,in generationibus ueftris cultu fempiterno»

Quanto tempore celebrandumÇ’

Septem diebus.

Quo temporis difcriminecelebrandumÇ'

Dies prima erit fancla,fimiliter feptima,nihil operis facietis irj eiSjCxceptis his,quæ ad uefeendum pertinent 8^c.

Quales panes hisfeptem diebus edendic'

Panes azymi.PrimoCinquit^ menfe, quartadecima die menfis a4 ucfperâ, comedetis azyma ufcp ad diem uicefimamprimam ciufdcm menfisaduefperam,utfeptemdiebus fermentatum noninueniatup in domibus ueftris amp;c.

Hfc oîa,etfi uidentur contemptoribus Dei partim uana, parcirn ridicula, tn quia Dominus Deus nofter longe oîm fapientifsimus, inftifuit ifta in Rep,Ifraelitica,ÔL mandauit uerbo fuo,ac comproba/ uit ca maximo miraculo,quo occifis primogenitis Aegyptiorum, pç percitlfraelitis,magna animi religiôe fufpiciendaamp; ueneranda funu Aeprimû de Mofe dicendum eft,quem merito oêsadmirari debenU’ Is em,ctfi audiuerat Pharaoncm feueriter affifrmafTe, q? ipfum fit tru cidaturus,quocuncp die redierit,amp;non fit dimifruruslfraelem,acnô dum uiderat quicep externi argument!', quo conijeeret liberationeni Ifraelitafîz ex Âegypto in propinquo effe, magna tn animi côftantia amp;nbsp;alacritate feftum Pafehg afperfionem fanguinis agni ita inftituit perinde ac fi iam extrinfecus ob oculos haberet propolitam occifionê primogenitorum Âegyptiacorum,amp; liberationemlfraelitaRî. Quid ergo ilïud eft,qd Mofen tam alacrem,tam conftantem in inftituendp feflo Pafehe reddidit;De hac re ad Hebreos ita feribitur: Per fiderrj Mofe fecit Pafcha,amp; efFufionem fanguinis, ne is qui perimebat prix lt;nbsp;mogenita tangeret ipfos. PER FIDEM, inquit. Quam fidem? earn nimi!^,quam habebat in promifsionem Dei. Dixit enim Deus: Eric languis uobis in fignum in edibus in quibus eritis, amp;nbsp;uidebo fangu? nem ac tranfiliam uos,nec erit in uobis plaga difperdens,quandoper euffero terrain Aegypti ,Et iteRz :Eadem ipfa die ducam exercitum ueftrum de terra Aegypti amp;c. Has promifsiones Dei , Mofe per fidem accepif.Que fides tanta certitudine firmauitanimum eius, ut Pasha amp;nbsp;efFufionê fanguinis agni non aliter inftitueret, nbsp;nbsp;fi eo ip

fotèpore eadècp horahberatus,cû Ifraelitis ex Aegyptoegrederetur,

Deinde fingula in ritifc^s amp;nbsp;cerimonijs Pashe, fuam habenc ratio nem Ôd fignificationem.Perllringemus autem nunc ea tantum, qutn

K q

! N C À P r T xrr. e x o d i

funt preopua in cerimonris Pafchç,que 8^ ipfa fcriptura explicate Na qu^funt minuhora,careliquis adieda funt,tvT«/Z«:r gratia, quorç ect am rationem èC G'gnificationem unufquifcp pro dono fui fpirirus faci le intelligere poteft.ÂfTumitur ergo ad Pasha agnus feu hœdus fine macula, mafculus anniculus.Hgc fingula habent fuam tam cgrimo/ nig,^ facramenti rationem, Qjnod enimad externam cerimoniam at linet,facrificio amp;nbsp;efui conueniebat talis agnus,qualem fcriptura pro/ ponit, Sacramentum autem eft, q? agnus adumbrauit Chriftum, qui ut eft totus fine macula,quia peccatum non fecit, nec inuentus eft dó/ lus in ore eius,ita iuxta carnem uifus eft tenerrimus, q? fuerit omni/ bus affli(ftionibus obnoxius.Sic em interpretatur agnû Joannes Rap/ tifta: Ecce, inquiens, agnus Dei,qui tollitpeccata mundi.ËtPaulusî Âgnas paf noftrum immoJatus eft Chriftus. Sed amp;nbsp;ipfe Chriftus fignifi (halii chri cauit fc per agnum pafchalem adumbratum,dum tempore huius fefti ftum adum pro nobis occidi,8i fanguinem fuum offerri uoluit,

Quo'd autem agnus de grege,ex propinquo accipitur,fuam habet cærimonialem rationem,uidelicet,ut Ifraelitæ admoneantur, ne exi/ ftiment fibi ad feruiendum Deo peregrinis mcrcibus opus efle. Pla/ bet amp;nbsp;facramentalem rationem, quia Chriftus per agnum adumbra/ . tus,aftLimpfit naturam,non de ordine angelorum, fed de ordine ho/ WW ncnan minum,inter quos uixit,Hcb.rj. Non angelos aftumpfit, fed fernen gelumajjum Abraæ, Vnde debuit per omnia fratribus limilis reddi, ffif* Porrd feruatur agnus à décima die , ufque ad decimam quartam diem,ut interea temporis probaretur,num aptus effet facrificio. Si/ gnificat autem Chriftum non ftatim poft natiuitatem cruci affîgen/ dum,fed aliquanto tempore publicam Euangelij fundionem admi/ niftraturum , id quod amp;nbsp;reipfa impletum eft, Immolatur agnus ad uefperam,quia noeftu egrediendum erat ex Aegypto, EtChriftus ue nit in uefpera,hoc eft,in plenitudine temporis, amp;nbsp;in nouifsimis die bus:i, Corinth,x, amp;nbsp;Galat,iii),

Stffguis Si minor numerus unius fàmiliæ fuit,^ ut fufficiat ad efum agni,’ uocatur uicinus, quia unus agnus non debuit diuid i in duas domos, quicquam de agno ufe^ ad manereferuandum erat.Et hæc eftcae/ rimonig ratio. Sacramenti autem ratio eft, q? Chriftus etfi non diuidi tur in diuerfas religiones,congregat tarnen ludæos gentes,circum dfos 8C incircumeifos in unam fanôtam ecclefîam.

Sanguis autem agni afpergebatur poftibus amp;nbsp;fuperliminari utJ/ fraelitg a pereuftbre primogenitoRz tuti eftent,T ranfibit ( inquit Mo fe) Dominus,percutiens Ægyptios.Cumcp uiderit fanguinem in fn perliminari,8lt; in utroc^ pofte,tranfibit oftium domos, amp;nbsp;non finet pereuftbrem ingredi domos ueftras, ôd læ3ere, Quid autê, inquies, hocC

, C o M M E N T. i o A N. BRENT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$7

hocC'tantæncuirtutiseftfanguis agni,utpofsit perœiïbrcm à domd auertereCHicmihi duocôfideres.AltcrLim,fanguinem ap-ni. Alre^^i Uerbû èi. ordinatioilem Del. Ac fi fanguinem quidem per fe confydé fes,nulla eft tanta uirtus in agni fangLÙné,quæ pofsit uel bonum fpi? ritum inuitare,uel malum abfterrere. Si autem confideres uerbum ordinationem Dei, qua Deus iufsit fanguinem poftibus afpergere, amp;nbsp;ordinauit ut perculTor fanguine a domibus Ifraelitarum arceretur^ tunc demum tanta uirtus erit fànguinis, quanta eft uerbi Dei fangui/ nem comprehendentis. Nam fi uerbù Dei effîcax eft fine organo cor porali,qu5 non etiam efficax effet ctim organo corporaliC'Plüra huic fimilia miracula fcriptura alias commémorât. Aeneus ferpens üerbo serfient Ai Domini in deferto exaltatus fanat afpicientes, non quia ferpens tan/ »eus fanat d turn,fed quia ad ferpentem accefsit uerbum amp;nbsp;ordinatio Dei, Chri/ ftus reftituit ceco uifum,per lutum fadum ex fputo, hÔ q? malagmâ ex luto faôfum tantg fuerit uirtutis per fé, fed quia Chriflusaddidit Uerbum fuum,amp; ordinauit lutum ad reftituendum uifum cçco, Sunt amp;nbsp;id genus multa alia miracula, quæ nunc non eft recenfendi locus. Habes rationem cærimonialem fànguinis agni. Nuncaudiamus eti/ am fignificationem eius. SangUis enim agni, adumbrat fanguinem „ijanguit Chrifti pro peccatis noflris effufum. Nam quemadmodum fanguis ebri/it-agni afperfus poftibus Ifraelitat^ abcgit pereuftbremi amp;nbsp;conféruauit primogenita IfraelitaR?, ita fanguis Chrifti afperfus in cordibus ho/ minum arcet ab ipfis Satanam,purificat confciêtiam,pacificat confei/ entiam cum Deo,expurgat peccata,amp; affertperpetuam falutê, Afper gitur aût in cordahyfopo,hoc eft,Euangelio,per fidem.QLii em( iri/ quit)crediderit in me,habebit uitam eternam.Et qui edit carnem me am,5c bibit fanguinem meum,hoc eft, qui in me credit, tradide/ rim corpus meum,amp; effuderim fanguinem meum ad expianda pecca tatafua,habet uitam eternam,amp;; egofufeitabo eum in nouifsimö die.^ Porró caro agni editur nec femicruda nec aqua cocfta,fed alfa igni^ aim panibus amp;nbsp;azymis amp;nbsp;herbis amaris. Et hgc quidem conuertiunt conuiuiis,a quibus cito peregrinandum eft. Significat atitem creden/ dum elfe in Chriftum,non femicrudum aut aqua coélum, fed afturri ignijhoc eft,non eft fentiendum de Chrifto, q? palfus fit tantum pro' peccato original!,ôd meritus tantum fit primam gratiam, hoc em eft Chriftum femicrudum efte, fimiliter non eft fentiendum dé Chrifto' q? uenerit in hune mundum,ut inftitueret regnum carnale, hoc enini eft Chriftum aqua coótum feu mollitum efte,aut Ut hoîes reliriqueréc in uetuftate carnis,quémadmodum Paulus ait,ôlt;^ ut tm externe hone' ftos faceret,fed q? uenerit,ut aftaretur igni âffliétionis, ut pateretur pro peccatis noflris,ut iniutueret taleregnû,in qd per crucem ingré/

K iij

I N C A P V T X[T. E X O D I ^dercmur.Hucfadunt etiam herbæamarç. Significant cnim efum ag^' nijhoc eftjfidem in Cliriftum conftare in hoc feculo non externa dele (îlatione,fcd cruce amp;nbsp;affli(flionibus,Per multas emm tribulationes portet nos ingredi in regnum Dei. Quod autem nihil referuandum Ct ufcp ad mane,hoc eft,alterum diem,admonet Ifraelitas ea node ex Aegypto egrelTuros» Significat autem in tempore credendum in Chriftum refipifcendum in hoc feculo. Nec differendam effe fide aut refipifcentiam, ufqp ad iuditiiim Dei,amp; in alterum fcculum.

Sed quid funt panes azymi Ç' Nihil fere in obferuatione fefti PaP chg tarn feueriter precipitur,cp illud de panibus azymis. Septem, in/ quitjdiebus azyma comedetis, ut die primo ceffet fermentu in domi bus ucftris.Et additur:Quicuncp comcderit fermentatû,a primo die ufc^ in diem feptimum,peribit aia ilia de Ifrael.Et mox: Primo mêfe, quartadecima die menfis ad uefperam comedetis azyma ufcp ad diem uicefimum primij eiufde menfis ad uefperâ.Et iteßz additur; Qtii co/ mederit fermentatum, peribit aia eius de coctu Ifrael, tarn de aduenis

de indigenis terre;ldem poftea fppe repetitur amp;nbsp;inculcatur. Qiiid ergo eft,q) Dns Unta feueritate exigit efum panis azymi in fefio Paf/ Pditif dzy chgÇPanis ne fermentatus per fc immundus eft C at fic nec alqs diebus mw Off nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;licuiffeuNonne quod in os ingreditur,non coinquinat ho/

mincmîDe hoc igitur negotio ita fentiendum eft,qj quantö quidem ad ipfos panes per fe,fiue fermentatos fine infermentatos attinet,nul/ lus nec fancbficat nec coinquinat uefcentem coram Deo.Sed fi ad pa/ nem fermentatum acceffcrit uerbum Dei, prohibés eius panis efum, tunc propter uerbum Dei,peccatû erit uefci pane fermenrato. Ac De us,non magnopere quidem requirit per fe efum huius uel alterius pa niSjfed requirit magnopere obferuationem uerbi fui. Quare cû tier/ bum Dei prohibucrit maxia feueritate efum panis fermentati in fefto Pafchp apud Ifraelitas,non minori cura obferuandum fuit publice in Rep.Ifraelitica,cp preceptum de homicidio aut furto. An non amp;nbsp;efus pomi per fe indiffercns eftcfed cum Deus uetuiffet Adamo efum po/

p«mi tfw It mi,amp; is mandatum Dei uiolaret,intantum peccauit,ut una fecum to/ turn humanu genus in pdffim amp;nbsp;pernitiem coniecerit, Nâ Deus,non magni quidem reputat,pomum,fed magni reputat,uerbum fuû,quo efum pomi uetuit.Iam hoc prgceptum,de panibus azymis, habet ctia fuam rationem amp;nbsp;fignificationem.Nam quantum quidem ad ratione externg c^rimonie attinet,uoluit Dns hac obferuatione pofter is incul cari beneficium,quodlfraelitis in Aegypto cotigit. Cum em Pharao nullis prorfus nec minis nec fupplicijs potuerit moueri,ut Ifraelitas li beros dimitteret,tandem tarnen potenti manu Dei ed necefsitatis ada ÔUS eft,ut non folum dimiferit Ifraelitas, I?d etiam coegerit eos exire Aegyptum*

COMMENT. IOAN. BRENT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f« v

Äegyptum.Sic eni'm fcriptura dicit. Vrgebât Äcgyptq popukim de terra exîre uelodter.Et moxrCoxerunt paftam,quam de Aegypto tu/ lcrant,amp;fcccrunt fubcinen'cios panes azymos.Necp cm poteratfcr/ mentari^cogentibus exi're Âegyptf)s,nullâcp facere finentibus morâ^ Hocmiraculum èi. beneficium Dei uoluit fpiritus fandtus abftinccia panis fermêtati Ifraelitis inculcare,quafi diceret.Liberaui nos ex Ae/ gypto mirabiliter,amp; quanq Pharao tam durus fuerit, ut nullo padto, nullis precibus,nullis comminationibus, nullis fupplicrjs perfuadcrf potucrit,quo uos dimitteret. Ego tarnen hoîs pertinaciam tanta poten tia confregijUt non folum permiferit uos abire, fed etiam ram feftina • ter abire coegerit, ut uobis non fuffecerit tempus ad fermcntandum panem,fed necefle habueritis cum pafla azyma difcedere. In huius i/ gitur rei monumentum uolo amp;nbsp;precipio, ut fcptem diebus fefti l’af/ chf,non alios panes,^ azymos comedatis. Ac in confpeclu quidem quot;nbsp;mco,per fe parum alioqui refert, panes uel fermentatos uci azymos edere,fed multum refert beneficia mea probe teuere, amp;nbsp;uerbum meü obferuare. Quare,qui his diebus ederit panem fermentatum, peribit anima eius de populo.Huc etiam refpicit illud,quod Deti. xvi.icribi tur.Septem diebus comedes abfq.; fcrmento panem affliétionis, quo niam in feftinatione egrelTus es ex Aegypto 8lt;c. Habes rationem ex/ terne cgrimonig in politeia Ifraelitica, audiamus nûc fpiritualem eius fignificationem.Nam fermentum fignificat,primum,falfam et hypo criticam dotftrinam impiorum docftorum.Sic enim interprctat Chri/ ftus fermentû apud Matth.cap.xvi.Cauete,inquiens,a fcrmento Pha rifgoRi SadduceoRî.Et addit mox Euangelifta:! une intellexcrunt, qi non iufsiiïet cauere a fermento panis, fed a doétrina Pharifgorum amp;nbsp;Sadduceorum.Deindefermentum fignificat impios amp;nbsp;malos mo/ -^ennentum res, quibus totus homo, imo tota hominum congregatio offenditur quidfigntfi inficitur. Cum igitur nunc reuelato Chrifto, nero agno pafchali, perpetuum Pafeha celebremus,efus azymorum panum admonec nos utfemper abflineamus afermeto impie dodrine,amp;I impure uitç. Vn de amp;nbsp;Paulus aitfPafcha noftrum pro nobis inimolatus cd Chriltus. Irac^ fedum celebrcmus,non in fermèro malitieamp; uerfutig, fed in pa nibus fermento carentibus,hoc ed,iyncerirate amp;nbsp;ueritate.Nec hoc o/ tiofum eft,qj Pafeha feptem diebus cclebî e;ur,uideîicct, ut tanro die rumfpatio beneficia Dei probe inculcarentur. Septem aiitcm dies lignificanttotum huius fcculi tempus, quoa-edendumcftinChri/ fium.Nam poft hoc icculum abolebuncur prophétie,et celftibunr lin guæ,quemadmodum Paulus i.Cor.xirj. ait. lamquod dicitur, renés Lieftros accingctis amp;c.haHtus pereorinantium eft.amp;C cof?: qui urgent ad profecliûnem. Significat aut nos ita debere in Chriftum credere,

1\ iii)

IK CAP. xri. B X O D I

honut fentiamus regnum Chrifti cfTe de hoc mundo, fedutfentj'a/ mus nos non habere hie manentem ciuitatem, femper parati expe/ ëlcmus aduerttum Domini. Lu, xq. Sint lumbi ueftri præcinamp;i

Cgterum,hocfeftumPafchæ, mandatur Ifraelitis obferuandum, non folum fjs^ qui ex Aegypto liberantur ueRzetiam oibus pofteris ipforum.Habebitis,inquit,hunc diem in monumentum,etcelebrabi tis eum pro fefto Domini in generatioibus ueftris cuitu fempiterno. Et poftea:Cum introieritis terram quam Dominus Deus datums eft uobiSjUt pollicitus eft,obferuabitis huncritS. Et cum dixerint uobis filt] ueftri,Quis eft ifte ritus uefterCDicetis: Sacrificium paftah Do/ mini eft Sdc.Quid igitur cauf^ eft,propter quam Deus hoc feftum in ftituitv num,q? hie dies alijs fanótior fit'TSed oês dies eadem fandita/ te a Deo creati (unt,amp; Deus oibus diebus mirabilia agit, num q? ex ope,ut uocant,operato obfeurationis huius fefti expientur plt;ftâ’;'at fie ffafchtifeßSi hypocrite abutuntur ordinationibus Dei. Inftitutum igitur eft feftu ^uttre inßttu pafche,quem modu ipfa fcriptura interpretatur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ç

hoc eft,in memoriale amp;nbsp;monumentum eius beneficq qd contigit Ifra elitis in Aegypto,Sed quid ad hancrem,inqes,opus erat fefto,quan do in pr^fatione Decalogi hoc beneficium fan's inculcabat: Ego fum Dns Deus tuus,qui te ÔCc. Reifte,fed quia holes funt natura ad res di/ uinas cognofeendas torpidiores,amp; ignauiores, ideo Dns non uoluit beneficium fuum, quod in Aegypto preftitit Ifraelitis, uerbis tm in/ culcare,fed infigniuit etiam illud certo fefto,amp;!^ certis cgrimonqs , ut tanto firmius memorig imprimeretur,quanto illuftrius proponeren Voluit aût hoc beneficium alta mente repofitum elfe,ut ex ipfo tâ ue ritas amp;nbsp;potentia,^ mifericordia SC clemêtia eius agnofceretur ac fub inde renouaretur,quo hoÏes difcerent ueram fidem in Deum,et timo rem Dei.Refpexit etiam fpiritus fanftus in inftitutione Palche,ad Ie/ fum Chriftum,per quem e peccatis liberati fumus,uidelicet, ut cæri/ monia pafche fit qualifcunep prgdicatio de Chrifto, q? ipfe eftet fan/ guinem fuum pro liberatioe noftri effufurus, Recitamus amp;nbsp;nos Chri ftiani in fymbolo,quod Apoftolicum uocamus,prgcipua capita de Ie fu Chrifto Domino noftro,de natiuitate eius,de pafsione eius,de rc furrelt;ftione,de afcenfu eius in ccelum,amp; de alqs, qug etfi femper no/ teßorumr^ bis ob oculos pofita elfe debent, tarnen quia natura legniorcs fumus tw w nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ad curada ea qug funt falutis noftrg, bene confuluerüt maiores noftri

non iuuentuti folum ,fed etiam toti Ecclefig, quod certa fefta ordina/ uerint in Ecclefia,quibus prgcipui religionis noftrg articuli illuftrare tur,ut quanto maiori ueneratione capita Chriftianæ doiftrinæ nobis I nbsp;nbsp;nbsp;inculcantur,tanto maiorem ÔC certiorem fidem concipiamus, amp;nbsp;tan/

to diligentius in uocatione Dei ambuleAus, Addiderunt quidem hypocri/,

COMMENT, IOAN. B R'E N T.

fiypocritæ his fefti's multas fuperftiti'oneSj fed quid ad nos fupcfl:ino nesç’abqciamus cas, ÔC retineamus id quod fyncerac dodrinæ Chri/ ftianæ iitile,ac etiam ob uulgi imperitiam èC ruditatem, necelTarium eft.Sic enim iuuentus in dodîrina Chriftianifmi commodius adoleP cct, amp;fenioresin dodrina Chriftianifmi facilius confcruabunrur. Nam quod Paulus dicit: Dies obferuatis amp;nbsp;menfcs,non damnat uz fum feftorum, fed fuperftitionem, impiam operis operati opini onem Sentiebant enim pfeudeapoftoli obferuationem feftorum Mofaicorum, neceflariumeireadiuftifieationem^Quæ impia fenz tentia merito damnanda eft*

INCVRVATVSQVE POP VL VS ADORA VIT, Et EGRESSI FILII ISRAEL FECERVNTo

Exemplum obedientiæ.Sed quid illudeft, quo Ifraelitæ perfuafi funt,uc priufquam liberati effent ex Aegypto,8d primogenita Aegyz ptiorum occifa eiïentjfecerint Pasha, Si afperferint fanguinem agni poftibusCProfedo non eft aliud,^ fides uerbi Dei. Nam cum hadc nus uocatio Mofi confirmata effet multis miraculis,credidcrunt Ifraz eliteuerbum Mofi de Pasha, SC occifione primogenitor^ Aegyptioz nim,ac liberatione ex Aegypto,efle uerbum Dei» Cum igitur adhiz berent fidem promifsioni Dei per Mofen prædicat^, primum quide reputati funt coram Deo iufti per fidem,deinde duCti funt per fidem ad obediendum uocationi Dei,quæ erat, facere Pasha nbsp;nbsp;nbsp;afperge/

te poft es fanouine apn i, Hec nobis prefcribuntur, ut fciamus qua tatione etiam nos iuftificemur,amp; ad obedientiam uerbi Dei perueni amus, nimirum non alia ratione, quam fi ante omnia concipiamus at. fidem in promifsiones diuinas,Ex hac enim Su iufti tia coram Deo,8C obedientia Deo débita oritur.

FACTVM EST AVTEM IN NOCTiS MEDIO, PER CVSSIT DOMINVS OMNB PRIMOGENITVM.)

Hic iam recenfetur ftupendum illud miraculum, de quo hadeuns Mofe concionatus eft Aegyptqs amp;nbsp;Ifraelitis, non uerbis tantùm,üez rumetiam cærimonijs Pashæ. In medio eius nodis, in qua IfraelitaS celcbrabant Pasha iuxta uerbum Dei, occiditur omne primogeniz turn Aegyptiorum , aprimogenito Pharaonis ufquead primogcz nitumcaptiui , ôd iumentorum, Primogenita uero Ifraelitarum falua manent. Ortus eft clamor magnus in Aegypto. Pharao iam non folum dimittit Ifraelitas cum uniuerfa fubftantia ipforum, uez rumetiam tanta formidine comprehenditur, ut cogatipfos Aegyp turn derelinquere,timens, ne fi diutius in Aegypto maneant,tota Ac gyptus pereat. Vrgebant,inquit fcriptura, Aegyptr) populum de tet ra exire uelociter,dicentes^ês moriemur. Adeoc]^ Ifraelitg tam ueh^

IN CAP. xn. E X O D I

menrer urgebantur, ut non h'cuerit I'pfis præ feftinationc pan cm mentatum pro uidu acc]perc,fed acccpcnnt tantum confpcrfam nam, antc^; fermcntaretur, amp;nbsp;ligauen'nt in pallrjs. Habes miraculu longe omnium maximum^Tametfi enim Manethon,autorelofepho, contra Appionem,8d alq quidam fcribunt,q) Acgyptij tempore Mo fi fcabiem pruriginem S«^ lepram pafsi fuerint,et expulerint metu con tagionis ægros in exilium,quorum Mofe dux fadus, repetierit and'' quam patriam fuam Damafcenam. Et addunt multa alia de ludæis amp;nbsp;eorum progenitoribus,quae non conueniunt cum facris literis, atta^* men aduerlus horum commenta munienda eft confcientia autoritäre facre Ccripture,qua non folum magnis amp;nbsp;multis miraculis,tam a Pro/ phetis,^ ab ipfo Chrifto Apoftolis eius confirmata eft, ucrumeti am habet publicum temporis, quod ueritacem in lucem proferre fo/ Ethnicorum Ict^tedimoniiimjquemadmodam. fupra copiofe oftendimus. Quare iM fjceftant Ethnicorum nugg de hiftorqs Ifraelitarum, nos autem ea fe/

lt;ftemur,qug facra. fcriptura diuinitus amp;nbsp;humanitus confirmata tradif» Et quia fæpe fupra didum eft,q? Deus ediderit tot miracula in Aegy pto,ut illuftretur nomen eius,uideamus nunc,que nominum Dei gc nera ex hoc miraculo illuftrentur. Ac primum quidem agnofeitur ex Dffflwm/ft hoc miraculo omnifeientia Dei. Nam cum primogenita tantum amp;nbsp;entiit. ' hoim amp;nbsp;iumentoB2 Aegyptiacorum,non item fecundo aut tertioge/ nita,occidantur,manifeftedeclaratur,proprietatcs amp;nbsp;diferimina non humanarum tantum rerum,ucrumetiam beftiarum,adeoCp omnium creaturarum,Domino Deo noftro optime cognita efte. Quo admo/ ncmur,utnon contendamus impietate Ôd dolis ad prærogatiuas, que debentur primogenitis, aut ad alias maieftates, qug legitime deben tur huic aut illi ordini hominum, fed maneamus in lepitima reß! or/ dinatione,ac expeeftemus Dominum Js enim nouit optime, num uel primogeniti,uel quintogeniti fimus,8lt; quid nobis iufte debeatur ac Dfiomnipe^ mfjgfuerit.Deindereuelatur hoc miraculo oipotentia Dei,In una no ,

lt;n:ejuno uerbo,occidit tot primogenita in Ægypto ,(^iis ergo Deü potentem non timeretCAdh^c declaratur hoc miraculo feueritas

Dei erga impocnitentes. Haeftenus em multis fupplicijs affecit Deus Acgyptios,q) ad uerbum Dei,non dimitterent Ifraelitas. Cum aurê nondum refipifcerent,occidit primogenita eorum,ut palam fiat, im/ pocnitentes non liberari a fupplicqs externis, nifi autrefipifeant, aut perperuo pereant.Quis ergo ad tantam feueritatem Dei in fupplicqs Deiclemëiû. non refipifcerct‘;'Prgterea reuelatur hoc miraculo dementia amp;nbsp;miferi

cordia Dei,non folum erga Ifraelitas, quorum primogenitis parcit, uerumetiam erga Aegyptios, quorum primogenita tanturn occidit, cum tarnen potuerit ad unum oês AegyptTos perdere, Atqgt; hoc illud eft, quod

comment; I o a N.' b R E N nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«

eft,quod Prophcta ah : Cum iratiis fuêris, mifen'cordice rccordabc ris: Poftemo obferuatur etiam ex hoc miraculo uerkas uefbiDei» Promifi't Deus iierbo fuo Ifraeh'ns liberatiotiem tam a cæde primo/ genitorum quàm a feruitute Aegyptiaca : Hanc autem promifiso/ nem Deus maiori admiratione implet, quam quifquam ratus eraU Qui's ergo promifsionibus di'uini's non adhi'beret fidemC’ Habes bre lùfsimis utilitates huius mfraculi, amp;nbsp;cum gloria nominis Dei maxi'/ me ex ipfo illuftreturjdignum eti'am eft, ut maxime omnium obfer/ uetur^de qua re etiam in fequenti capite dicetur,

PET1ERÄNT AB AEGYPTIIS VASA ARGENTEA ET AVREAO

Hic iterum ueritas diuinarum promifsionum, 8!. clementia Dei Prott«/îiong obferuanda uenit. Nam Ifraelitis erat promiiïa diuinitus liberatio ex Aegypto j priufquam in Acgyptüm uenerànt Et huic promifsioni additum erat, quod egrelTuri eflent Aegyptum multis diuitqs* Ad Abraam enim,Gene,xv, didum eftî Scito, quod peregrinum futuRi: fit fernen tuum in terra non fua,Slt; fubqcient eos feruituti,amp; affligent quadringentis annis» Veruntamen gentem cui ferüituri funt,ego iu/ dicabo,amp;; poft h^c egredientur cum magna fubftantia. Hic uides pro mifsionem non folum libcratiortis,fed etiam diuitiaRZ * Egredientut* Cinquit)cum magna fubftantia. Deinde idem promittitur Mofi, c3 primum uocaretur a Domino, ad liberandum Ifraelem ex Aegypto*? Supra enim cap.iq.ita fcribitur:Extendam manum meam ÔC percutia Aegyptum cundis mirabilibus meis,quæ fadurus fum in medio eo rum. Poft hac dimittet uos,daboq5 gratiam populo huic coram Ae/ gyptqs.Et cum egrediemini,non exibitis uacui SCc.Repetitur eadë promifsio fupra cap.xi.Quod ergo toties promiiTum erat, nunc mag nis etiam miraculis impletur. Ifraelitæ enim petierunt ab Aegyptijs uafa argentea amp;nbsp;aurea,ac ueftes. Dominus autem tantam dédit gratia populo coram Aegyptrjs,ut commodarent eis,quicquid peterent. Itat que fpoliauerunt Aegyptios» Cæterum quam habeat rationerh haec fpoliatio Aegyptiorum,8d quid nobis adumbret fupra cap.ir|.expli/ cuimus.Nunc hoc loco animaduertenda eft ueritas Sd dementia Dei,* ut ad fidem, amp;nbsp;fpem, ac patientiam in aduerfis amp;nbsp;expeeftandis pro/ mifsis Dei inuitemur. Videmus enim hoc exemplo,q? Deus etfi dif/ fert rem promiftam in longinquum tempus,non tarnen meiltitiir, q) tanto admirâbilius promifsionem impleat,quanto diutiùs diftert**

PROFIECTIcp SVNT FILII ISRAEL DE RAEMSES.) Raemfes locus eft in Aegypto , quem lofeph dédit Iacob patri Ôd fratribus fuis in po(rcfsion^,quemadmodum GenC.ca.xlvq. feribi tur» Ex hoc ergo loco^proficifcîitur Uraelitf primum oîm in Süccothî

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I n c A P. xn. Ë X o D I

Hæc funt prima aftra Ifraelitarum, poftquam in Ii'bertatem cx pto uiiidicantur* Quid autem caftra feu manfiones proficifcentiuru cx Aegypto ad terram Canaan,qug in hoe libro, amp;nbsp;in Numéris cap» xxxiq,defcribuntur,per allcgoriam fignificent, Scriptores Ecclefiafti ci copioCetraól2iriint,pr^Cercim Hieronymus in libello dequadragin ta duabus manfionibus.Quare non eft neceiTe, ut ea bic explicemus» Nos ea tantum perfequemur,qu^ fcriptura præ fe fert genuino SC Ie/ gitimo fuo fenfu»Cum ergo hoe loco recenfetur,quod de Raemfes in Succoth profedi Gnt,fexcenta millia peditum uirorum, prêter paruit los amp;nbsp;mulieres, quibus etiam accefsit uulgus promifcuum innumera bile, et egrefsi fint cum magna fubfl;antia,multiscp diuitqs,perfpicuc nobis fcriptura fignificat,nihil effe firmius,nihil certius, promifsio/ nibus diuinis, Abraæ enim promiiTa eft multiplicatio feminis,ct De us dedit ipfi Ifaacü,Ifaaco aut dedit lacobu, Porrd lacob profe(ftus eft in Aegyptum,cum feptuaginta tantum duabus animabus, quæ egref fæ erant de femore eius, In Aegypto autem familia lacob mirum in modum affligebatur amp;nbsp;opprimebatur, ita ut infantes mafculi prop/ ter Regis edieflum in flumina proqcerentur. Sed hic uide mihi tum ueritatem Dei firmifsimam,tum clementiam Dei liberalifsimï, Sep/ tuaginta duos homines,annis non ualde multis, ita benedicit in Ae/ Mul'ipfica gypto,8lt;^ fub crudelifsimis perfecutionibus, ut multiplicauerit eos in millia peditum uirorum,præter mulieres amp;pueros, præter etiam uulgum alium ignobilemamp; innumerabilem, Quis tanto diui næ ueritatis liberalitatis exemplo ad fidem non inuitaretur C quis ad perdurandum in uocatione Dei, amp;nbsp;expeótandam manum Domi/ ni non perfuadereturc’

NEcp ENIM POTER AT FERMENTARI, COGENTI BVS EXIRB AEGYPTIISO

Hoe de pafta azyma fæpe repetitur, primum, utlex de comeden/ dis panibus azymis, feptem diebus pashæ, inculcetur,deindeutco mendetur miraculum,quo rex Pharao, qui antea nun^ uoluit Ifraeli tas dimittere,intantum territus eft, ut etiamnum coegerit Ifraelitas ex Aegypto tam feftinanter cgredi,ut nullam moram habuerint fermen tandi paftam.Poftremo, ut commendaretur etiam miraculum Man/ næ,quopoftealfraelitæin deferto paftifunu Addit enim fcriptura hoc loco:Nec quicquam cibi parauerant. Quare fi Ifraelitæ nullum óbum ex x^egypio, præterpaftam azymam fumpferunt, amp;nbsp;nihilo/ minus tot annis in deferto incolumes conferuati funt, manifeftû eft. Dominum Deum pauifte ipfosadmirabili ciboamp;fc»

HABITATIO AVTEM FILIORVM ISRAEL.)

Quod fcriptura hoc loco dicit,idcm teftatur etiam Paulus ad Gat feribensî

COMMENT. IOAN. BRENT,

fcribens:Teftamentum,inquiens,antecomprobatû à Deo ct'gà Chrf GM't» ftumjexquæ poftannos quadn'ngentos 8^triginta cepic,non facit ir ritunijUt abroget promifsionem^Ex hoe etiamloco Pauli manifefturn cft,quod hl quadritigenti triginta anni, non funt numerandi ab eo tê pore,quo Iacob cum familia fua profectus eft in Aegyptum.Sicenirrt fueruut tantum ducenti amp;nbsp;decern anni.Sed numerandi funt ab eo tern pore,quo Abraæ dicta eft promifsio de multiplicatione et benedifti one feminis fui , quo item Abraam propter famem profetftus eft iti audijt a Deo, fernen ipfius peregrinum fo?

re in terra aliena,quemadmodum fcriptum eft in Genefi capice duogt; decimo 8c decimo quinto. Ab hoc tempore ufcp ad exitum ex Aegy/ pto funt anni quadringenti tnginta, Nam Abraam uenit in ter/ ram Canaan,cum eftet annorum feptuaginta quine^. Ab hoc tempo/ re,funt uigintiquinCp anni ufe^ ad natiuitatem Ifaac. NatUs enim eft Ifaac,cum Abraam eftet centum annorum. Quare ab ingreftci Abraæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C#“

in terram Canaan,ufcp ad natiuitatem Ifaac funt anni uigintiquinq?, , Ifaac aufem genuit lacob, cum eftet annoRi fexaginta, ut fcriptum eft Gene, i, Genefi cap. xxw lacob autem genuit lofephj cum eftet annorum nona 4’’-pinta.Iofephuixitannisdecerncentum. Poft mortemlofephufep

° I . • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r- r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-r - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;11 T A«or«m

acS natiuitatem Moli,tuerunt anni lexaginta quint^, id quod ex Phi/ lonis ratione conftat. Mofe autem fuit annorum oftoginta, quando eduxit Ifraelitas ex Aegypto. Ex his colligitur fumma annorum qua/ dringentorum triginta,cuius fummæ mentio fit 8d hoc loco, 8^ apud Paulum ad Galatas.Commemoratur autem potifsimum ob has cauf/ fas, primum ut commendetur ueritas diuinarum promifsionum,amp;f _ nbsp;nbsp;nbsp;.

ut admoneamur ad expeftationem fidei.Quod enim Deus promifit, ctfi multis annis diftertur impletio eius,fieri tarnen no poteft, ut prd mifsio Dei uana 8i. irrita fiat. Deinde ut commendetur iuftitia quae eft ex fide,amp;l ut manifefte uidcamus iuftitiam non elTe ex meritis bo/ norum opcrum,qUac homines faciunt. Nam promifsio de femine,iri quo benedicuntUr gentes,hoc eft,de Chrifto,dic'ta eft ad Abraam an te quadringentos triginta annos.Et eo tempore iuftificatus eft Abra/ f am ex fide,priufquäm lex,quæ bona opera prgcipit,data eft,quemad modum fcriptum eft: Credidit Abraam Deo,amp; reputatum eft ei ill iuftitiam.Quare iuftitia non eft ex operibus legis, quæ homines fac^ unt.Sed de hac re poftea, cum lex in monte Sinai dabitur amp;c^

Q.VIBVS EXPLETIS , VNA DIE EGRESSVS EST OMNIS EXERCITVS DOMINI DE TERRA AEGY/ PTl, IDEO NOX 1ST A OBSERVABILIS:)

Hie iterum commendÿur obferuatio liberätionis exAegypto'j Nam poft creationem mundi amp;nbsp;conferuationem Noe in diluUid

ï N C Ä f V T XIL E X O D I

extant duo prgdpua amp;nbsp;longe omnium maxima diuing maiePatis ópe ra in orbe terrarum. Alterum eft liberatio Ifraelitarum ck Aegypto Liierafioe^ per Mofen.Alterum efl:liberatio hoïm epeccatis 8^morte,per]eCura Ae^ypto in Chriftum.Cum igitur liberatio ex Aegypto,unum fit de maximis o/ peribus Dei in terra geftis,id precipue agitur^ ut quoquo modo con uenienter fieri pofsit,memoriæ diligenter mandecur. Aeprimum in culcatur commemoratione fcripturediuing.H[iftoria enim huius libe rationis,non paucis,fed multis admodum uerbis deferibitur, repetit iteratur.Deinde confecratur memoriç pr^fatione in decalogû. Sic enim illic dicitur.’Ego fum Dns Deus tuns, qui te eduxi de terra Ae/ gypti.Quo frequentius ergo decalogus commémorât, hoc fæpius li/ beratio ex Aegypto memorig commendatur. Adhgcconfecrat annuo amp;nbsp;folenni fefto Pashg.Poflremo certis quoq^ egrimonqs agni pasha lis. Quid ergo,inquies,tanti cftjmeminifleliberationis ex Ægypto^ Num ipfa commemoratio expiât peccata, amp;nbsp;meret gratia Dei ex ope re,ut uocant,operatoC’Nihil minus. *Sic hypocrite obferuarunt feftü Pe/lt vashit Pashg.Sed commendatur tanta diligentia, ut ex hac obferuatione co/ gnofeamus excellentem maieftatem Dei, amp;nbsp;concipiamus ac confirme mus fidem noftram in ueRz Deum, ut in uocatione Dei ambulantes, ad fempiternam falutem perueniamus. Primum em liberatio ex Ae/ gypto,manifeftifsimedeclarat,DEVM ESSE.Ifraeliteenimita op/ prefsi erant a Pharaone,ut nulla humana potentia aut prudentia libe rari potuerint.Cum igitur liberati funt,perfpicuû eft Deum efre,qui ipfos alioqui prorfum opprefTos liberauit.Deinde reuelat, eum De/ um,uerum effe Deum,qui uerbo fuo manifedatus eft Patriarchis,amp; ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prgdicatus eft inter Ifraelitas.Eos autem deos fidticios ene,quos colût

Aegyptq Sd alig gentes.Nam cum is Deus prgdixerit ante multos an nos liberationem ex Aegypto,amp; uaticinatus fit demiraculis in Aegy pto çdendis,priuf^ Ifraelite egrediantur,amp; quod prædidtum eft, re ipfa perfecTtifsime impletum fit,manifeftum eft,hunc folum ue'sz elTc Deum dominantem in cœlo amp;' in terra. Vnde pauloante dixit Domi nusdn cunctis dijs Aegypti faciam iuditia,hoc eft, libcratione Ifraeli tarum ex Aegypto perfpkue declarabo,me folum uerum effe Deum, omnes autem deos Aegyptiorum idola efTe uanifsima. Adhæc libera tio ex Aegypto oftendit hunc folum ueF52 Deum, non folum effe po/ tentifsimum,uerumetiam feuerifsimum erga impcenitentes, amp;nbsp;de/ mentifsimum ac ueracifsimum in promifsionibus fuis erga eos, qui uerbum fuum fide fequuntur,de qua re fupra fæpe diximus. Hoc tan turn nunc iterum adr)ciemus,quód Dominus in hoc liberationis ope re,exhibüerit maximum amp;nbsp;clarifsimum omnium exemplum clemen/ mentig ôd ueritatis fuc.Liberauit enim Ifrtelnas ex Aegypto,non me ritoiu

COMMENT. T O A N. B R P N T.

' Hto niflitiæ ipforiim.în Ezecbiele enim cap.xx.dicitDomi’nns: Nogt; lueruncmeaudirejinufqüifq? abominadonesoculorum fuorurn noii proiecit jiec idola Acgypti ■•eliqueriinr. Sed JiBeram't cos ex mifcri'/ cordia proprer promiTs ion es fuas patribüs diétas, ut glorifi âi ctur nomen clementie amp;nbsp;ueritatis fuæ in toto orbe terrarum, Vnde in Pró pheta additur: Et dixi,ut effunderem indignationem meam fuper c/ os,amp; implerem iram nieam in eis,in medio terre Agypti:Etfeci pro pternomen mcum,ncuiolarctureoramgentibus, in quartim medio erant^5lt; inter quas apparui eis,ut ediiccrem eos de terra Aegypti.Hà besmemoriam liberationis ex Aegypto comtnendari, utilluftrctür maiertas nominis Dei. Vbi a jtmaieilas Dei illuQratur^ibi excitatuP eognitio Dei,hdes,rimor Dei,èc obedientia erga Deum. Vbi auteni Deus cognofeiturin Deûcrediturjbi edfalus SC uita etcriià. Quâ rememoria liberationis ex Aegypto profuit Ifraclitis,ad falute SC uP tarn eternam,non quidem ex opei*e,ut uoeant, operato,fed quia ex eà excitata eft cognitio Dei amp;nbsp;fides,atc^ obedientia fidei,per qua? ad ud ram falutem peruenitur.Poftquam autem Chriftus, uerus agnus pafgt; chalis,uenit,rcdcmptione fLia,liberaticnem ex Aegypto itaobfeura/ uit,ut lam non dicatur,uiuit Dominus,qui eduxitfilios Ifrael de Ae/ gypto^Sed uiuit Dominus,qui mißt filium fuum unigènitum lefunl Chriftum,qui eduxit nos de peccatis in iuftitiam,de morte in uitam j adeoep de inferno in coclum,amp;: perpetuam fœlicitatem. De quâmugt; tatione uaticinatus eft Hierem.cap.dccimofexto amp;nbsp;trigefimoprimo* v^anto igitur illuftrior Si. magis neeeftaria eft liberatio per Chriftîï (âfta,libcrariôe ex Aegypto,tanto maiori etiâ diligentia obferuandäi eft,ut ex ca fidem concipiamus , amp;nbsp;ex fide luftificcmur ac faliiemur^

HAEC EST RELIGIO PASSAH, NVLLVS ALIENIGËNA:)

Qua’fupraindefcriptionc cærimoniarum agni pasbal is omifGi funt,in boe loco nunc traftantur. Ac fcribitur, qui lint idonei ad cgt; fum agni Pashaüs. Admittuntur aûtad cfum aoni non ocs hommel ïndiftèrcnter,fed tatum circumcifi. Ac txcluduntur quidcni ah eni np,adueneSlt;^ mercenary, fed poftq? circumcifi fticrint, admittütur in differenter ocs ferui amp;nbsp;aduenæ. Et hæc quidem ca?rimonia necefta/ ria fuit in Repubdfraclitica,ne commixtione circumciforum Si incir CLimciforum ftatus Reipjfraeliticg difsiparetur, èi fernen Abraæcoil funderetunSignificat autem q? adChriftumjUerum agnum pashalc (^lt;if bi foil pcrtincant,qui in Chriftumcrédunt, èiperfidemcircumeidù

tur in corde,ut purgentiir ä peccatis. ride enim,inqiiit Petrus,piiriz „i„su' ,itä ficantur corda. Vnde Elai^ de ecclefia uaticinatur cap Jf). dices: Nori àJqciat ultra ut pertranicat per te incircumeifus 64 immunduSi Quod

1 N C A F T T XIL E X O D I

^cck/tafi/e âutcm amp;nbsp;fcrùî aduenæ, fi fuerint circumcifi admi'ttantur ad efum agni,fignîficat illud,qnod Paulus fcribit: In Chrifto lefu non elt lu/ dæus neque Grç cus,non eft feruus nelt;^ liber,non efl mafculus acfcc Enina,Omnes enim uos unus cftis in Chrifto Icfu ôéc,

Quod additur:In una domo comedatur, hoc cft unus agnus non diuîdatur in duas partes,amp; comedatur in duabus domibus, fed in u/ na tantum domo,unus integer agnus cdatur,hoc fignificat, unam tan turn fandam Ecclefiam effe,extra quam non inucniatur Chriftus» Cû autem diciturrOs illius non confringetis,uidclicet, ne quid reliquia/ rum agni in Aegypto remaneat,aut ne quid de agno difsipetur,et pu trefcat, loannes diferte de Chrifto interpretator. Cum enim milites, qui crucifixerût Chriftum,fregiffent crura latronum pendentium iu/ chrißiofp nbsp;nbsp;ChriftiMn, non fregerunt crura Chrifti, fed unus militum lancea

latus cius perforauit etc,Fada autem funt hæcfinquit loannes^ut fcri ptura implereturîOs non comminuctis ex co. Et quod in Chrifto cor poraliter impletum eft,hoc etiam fuo modo impletur in omnibus ijs qui in Chriftum credunt.Hi cm etiam fi occidantur,conterantur,dif/ upentur,imo amp;nbsp;in puluerem redigantur, ofla tarnen ipforum coram Deo per Chriftum ita integra conferuantur, ut in die iuditij ad ætcr/ pam fœlicitatem excitcntur,

CAPVT XIIP

SANCTIFICA MIHI OMNE PRIMOGENÏz TVMO

Diximus fupra,obferuationem Pashæ primam omnium Icgemfn îfte in noua Rep.Ifraelis. In hoc autem capite dcfcribitur fccunda lex frimégeniio in nouo populo,quæ eft de fandificatione primogenitorum.Repcti/ rumfanâift tur et interim,ac inculcatur cfus azymorum,qui feptem diebus Pashg obfcruari debuit. Nam in liberationc ex Aegypto duo præcipua amp;nbsp;maxima omnium miracula gdita funt. Alterum eft, quod Dominus in media node pertranfierit Aegyptum amp;nbsp;occidcrit omnia primogc nira Aegyptiorum,pepcrcerit autem primogenitis Ifraelitarum, AI/ terum, qgt; Pharao,rex crudelifsimus, amp;nbsp;quem nullus homintim aut Deorum permouere potuit,ut Ifraelitas ex Aegypto dimitteret, tâto terrore ex occifionc primogenitorum pereuKus fit, ut nÔ folum dimi ferit IfraelitaSjfed etiam coegerit ipfos Aegyptum tanta feftinantia rc linquere,ut non darctur ipfis uel tantillum Ipacrj, quo confperfam fa rinam fermentarent. Hgc funt duo ftupêda et memorabilia miracula» Conftituit igitur Dominus pro his duobus miraculis, duas grauifsiz mas legeSjUt miracula tanto diligentius mânoriç mandarentur,quan to maio/

Comment, ioan. brent*

to maiorcm feueritatem leges præ fe ferunt, Ac pri mum, propter raculum in primogenitis gditum,confti£uitur lex, ut omnia primogC nita Ifraelitarum,tam de hominibus cp de iumentis Domino confc/ crentur.Atcp id conftitutum fuit his conditionibus,uidelicet, ut pri/' mogeniti filq hominum,redimerentur pecunia, amp;nbsp;pro primogenitis aliarum tribuum,Leuita’ tabernaculo feruirent,ut etiam primogeni/ ta animalium immundoBz redimerentur. Primogenita ainem bouiâ ouis ôi. capræ non redimerentur,fcd tradcrentur facerdotibus

De his conditionibus habes in hoc capitc,Slt; xxq.Itcm Num.irj. viiji. xvii].8c in alrjs locis Pentateuchi. Quod autem hcc lex conftituta fit in mcmoriam eius miraculi,quod in primogenitis in Aegypto gd itU eft,fcriptura fatis manifefte explicat dicens:Cum interrogauerit te fp lius tuus cras,dicens:Quid eft hocC^Refpondebis, Manu potenti edit xit Dominus nos de terra Aegypti,de domo feruirutis. Nam cum in duratus eftet Pharao,amp; nollet nos dimitterc,occidit Dominus omnè primogenitum in terra AcgyptiJdcirco facrifico Domino oê quod aperit uuluam mafculini fexus amp;c,Et additur: Erit quafi fîgnû in ma/^ nu tua, amp;nbsp;quafi monumentum ante oculos tuos, q? manu potenti e/ duxerit uos Dominus de Aegypto.Hoc non Gc intelligcndum eft, çp debeat hec lex fcribi in membranulam, ad caput ac manum ligari^. iudaicahgc eft fuperftitio,Sed his uerbis commendat Dominus ufum legis de primogenitis,nimirum,quod hæc lex de fandlificatione pri? mogenitorum debeat fandifsime obferuari,utobferuatio eiiis fit qua ft fignum in manu,et quafi monumentum inter oculos,hoc eft,adniO neat ipfos femper eius miraculi, quo Dominus eduxit eos mianu po/ tenti ex Aegypto.Dices aucQuid memoria huius miraculi tanti mo menti eft, ut necefle habeat tanto fumptu inter Ifraelitas conferuariC Vide enim mihi quantam fummam pecuniæ confecerint quotannis tot primogcnitorum redemptiÔes in tarn numerofo populo, amp;nbsp;quart tas opes templo Dei attulerin£,oblationes tot primogcnitorum ex in mentis. An non potuit miraculi huius memoria uilius conferuariCFa teor,ingens fuit fumptus, amp;nbsp;fortafsis multi auari ludæi de hoc ualdc conquelfi funt.Sed interim uidendum mihi eft, quantum commodu tarn corporalium fpiritualium rerum hie fumptus attulerit.Primîî cm uoluit Dominus miraculum in primogenitis cditum,hac lege. Si hoc fumptu inculcare, non quia fufFiciat meminifte tantum rerum irt Aegypto geftarum,fed potius ut per haßt rerum mcmoriam, agnof/ auo, ceretur nomen Si maieftas Dei,uidelicet qgt; fit Deus,cp is fit uei us de us,qui patriarchis reuelatus eft,q) is Deus lit omnipotens, q? fit fetie rus erga impoenitentes, quod fit mifericors ergacredentes Si affli? lt;ftoSjqudd fit uerax in prÄnifsionibus fuis:Hæc,inquam,uult Deus

L il)

i N Ö À P V T xni. ! X O D I

yoccre 8Î inailcare lege ac fumptu fandificationis primogenitoRtr Vbi autem hæcdocentur inculcantur, ibi docetur fides in Deum, timor Dei,obedicntia erga Deum,fpes èc conftantia l'n omni uocati/ one Dei 8^ in omnibus aduerfis»Vbi autem fides,fpes,timor Dci,8^ obedicntia in uocatfone Dei habetur,ibi habetur fumma falus amp;nbsp;per petuafœlicitas. Quarc cum Deus lege cxigit fandificationem pri/ , mogenitorum,quid aliud agit, quam q? off erat amp;nbsp;don et ueram falu/ tem 8C fœlicitatcm quæ certe multo pr^ciofior eft omnibus huius fe-^ culiopibus,nedum tantillo primogenitorum fumptu. Adhæc,ficut primitif amp;nbsp;dccimæ exiguntur in lege,non q? deus indigeat humanis opibus,feduthomineshocailtu tcftenturôd confiteantur omnia bo na huius feculi diuina effe beneficia.Sic amp;nbsp;primogenita exiguntur,ut ïfraelitæ publice diuinam clementiam confiteantur. Qucmadmodu enim in contradu ciuili, dominus agri repetit: in aliquibus regioni/ bus quotannis a colono fuo aut obolum,aut pomum aut pyrum, non q? hic redditus quicquam augeat opes domini,fed ut colonus hocred ditu confiteatur amp;nbsp;teftetur,agrum non fui iuris, fed domini effe : ita Deus exigit primogcnita,non quod Deus indigeat hoc cultu, fed ut homines hac oblatione teftentur gratitudinem fuam. Teftari autem gratitudinem,opus eft Deo acceptifsimum,amp; inuitat Deum ad maio rem liberalitatem.Quare qui ex fide obtulerunt primogenita,confe/ cuti funt,paruo fumptu magna Dei beneficia,Deinde Ru't amp;nbsp;hæc uti litas legis de fandificatione primogenitoB2, ut facerdotes haberent, unde uiuerentjôd alij ïfraelitæ maiorem terrg partem pofsiderent. In diuifione enim terrg Canaan, debebatur etiam tribui Leui, e qua fa/ cerdotes defcendunt,portio terræ,fed hi feperati (unt in minifterium lt;cclefiafticum,ut offerrent oblationes pro populo, amp;nbsp;docerent legê, 6^ reliquis tribubus datæ funt co maiores terre portiones, quo pri/ mogenita décimas Ôô alia,ad conferuandam do(ftrinam religionis c5 ferrent Jfraelite igitur hanc acceperunt utilitatem ex lege primogeni/ torum,ut amp;nbsp;ipfi maiores terræ partes pofsiderent, doclrina religi/ onis inter ipfos conferuarctur.Èt hæc utilitas tanta eft, ut longe maio ri fumptu digna effet,quam fandificatione primogenitorum. Adhgc promifit Deus in lege,quod qui audierit uocem Domini Dei fui, ôâ cüftodiat mandata ac cærimonias eius, benedidus fît in ciuitate amp;nbsp;in agro,benedidus fît frudus uentris,frudus terrg,frudus iumentoRs, armentorum,ouium amp;c. Inter mandata autem Dei,non poftrcmum locum obtinet lex de fandificatione primogenitorum. Quare qui of/ ferebat primogenita ex fide is reddebatur , non pauperior , fed multo ditior, ÔC confequebatur benedidionem omnium rerum fua/ 'rum. Quidc putas ne hanc utilitatem Ädigniorem effe, quàm ut

tantillo

COMMENT. IOAN. B R E '» T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_

tsinti'llo furrtptu primogenftorum redimcreturC’Poftrcmo liac îëgc ad umbratur eti'am Chriftus, qui eft primogenitus omnium creaturaRzRom.it ut Paulus ait, amp;nbsp;qui folus uere Deo ita fanftificatus eft, ut amp;nbsp;omnes fan(ftificet,ac primogenitos efficiat,quotquot in ipfum creduntCum igitur pius quifpiam Ifraelita obtulit primogenita fua,admonitus fu/ it,p'-ætcr miraculum Aegyptiacum, ctiam Chrifti Domini fui amp;nbsp;confirmauit fidem fuam,quod habeat ex Chrifto in carne futuro be/ nedi(ftionem,iuftitiam uitam ternam. Hæc utilitas non poteft fa/ tis uerbis explicari.Quare fentiendum eft banc legem de fandlificati one primogenitorum fuifte inter .lfraelitas,ut prudentifsimam,ita eti amtumadcorporaliatum ad fpiritualia bona utilifsimam. Deinde propter alterum miraculum,quo Pharao Ifraelitas tarn feftinanter ex Aegypto expulit,ut non habuerint tempus fermentandi confperfam farinam,inftituta fuit altera lex de uefeendis azymis, feptem diebus Pashe, Hgc lex etiam in præcedenti capite non folum pofita,fed amp;nbsp;fæ femenud pe repetita eft,ac nunc in hoc capite iterum inculcatur. Et cum antea P“”quot; addita fit poena feuerifsima.Qui comederit,inquit,fermentatum,pe/ ribit anima eiüs de coetu Ifraef Nunc mandatur etiam, ut pofteris in/ culcetur;Narrabis,inquit,filio tuo in die illo,dicens: Hoc eft quod fccit mihi Dominus quando egreftus fam de Aegypto^Quod autenj hgc lex de uefeendis azymis inftituta fit in memoriam eius miraculi» quod antea in Pharaone editum recenfuimus, teftatur ipfa fcriptura dicens.’Erit quafi fignum in manu tua,8c quafi mohuméntum ante o/ CLilos tuos,Slt; ut lex Domini fit in ore tuo amp;G Sed quid opus fuit hoc , miraculum,efuazymor^ feptem diebus Pashg,commendareC’nu fuffi cit tantum miraculi huius meminifteCMinime fufficit, fed commen/ datur,ut ex ipfo cognofcatur 8^ illuftrettir nomen Dei.Nam cu Ifrae/ litg in Aegypto captiui elfent, 8^ peterent per Mofen liberationerh, Pharao rex potentifsimus intantum renitebatur,ut uideretur de libe/ ratione IfraelitaRi plane defperatum. Deus aût tanta potentia animû eius inuertit,ut non folum dimifer it Ifraelitas, fed etiam coegerit eos uelocifsime ex Aegypto difeedere, ita ut non concederetur ipfis fpati um confperfam fuâ farinam fermentandi. Per hoc igitur miraculum reuelauit Deus,q? fit talis Deus,qui populum fuum, in rebus etiam defperatifsimis feruet,8d reportât Deus hoc nomen èC hunc titulu,q» fit adiutor in necefsitatibus. Vbi aüt agnofeitur hoc epitheton Deigt; ibi concipitur fides,8lt; confirmatur,ibi Ipes eft 8lt;^ tolerantia in omni bus affli^tionibus. Vbi autem eft fides,ibi eft iuftitiaet falus^Quart efus azymorum feptem diebus, quia reuocauit Ifraelitis in memoriS! miraculum Dei in Pharaone gditum, confirmauit etiam fidem ipfo/ rum,8c obtuht eis per fidfm Ôd certificauit ipfos,qudd Deus daturu«

L Ui)

î N C A f V T XIII.' É X O D I '

fît îpfîs falutcm SC lîberatîoncm ex omnibus aduerfîs. Qtia utîlîfâ/ te y quid poflet alicui maius contingerec’ certc tanta utilitas digna ef* fet redimi, non tantum efu azymorum feptcm diebus, fed abftinetî tia. uini per totam uitam, imo omnibus carnis afflidionibus. terum, quid prætcrea azymorum efus nobis Chriftianis adnmbrct, fupraexpofuimus in præccdenti capitc.

IGITVR CVM EMISISSBT PHARAO POPVLVM, NON DVXIT EOS DEVSO

Hoc illud eft,quod Mofe in cantico fuo ait,Dcu.xxxifj. Sicut aqui la prouocans ad uolandum puHos fuos,amp; fuper eos uolitans, expan/ dit alas fuas,amp; alTumpfit eum atqj portauit in humeris fuis: Et itcRt Deu.cap.î.Portauit te Dns Deus tuus,ut folet homo geftareparuulu filium fuum , in omni uîa per quâ ambulaftis, donee uenireris,ad lo cum iftum,Etenim,quemadmodum aquila,præfertim ea,quam Me/ lenaeton uocant,non ftatim extrudit pullos fuos ad predandû,fed fo/ uet aliquandiu in nido,amp; poftea afluefacit cos paulatim ut uolcnt, 8Ó ut prudens parens,non mox recentem infantem fuum folido cibo paf cit, nec ftatim a cunabulis obrjcit eum grauioribus negotqs, fed mul tis etiam annis lade pafeit, amp;nbsp;ludicra proponit, ita Dns Deus nofter noluit ftatim Ifraelitas fuos recens ex Aegypto liberatos ac quafi renatos obrjcere grauibus bellis Philiftinoi^,nc tenelli adhuc in fide deterrerentur ab ingreffu in terram Canaan, amp;nbsp;redirent in Aegyptû, . fed circumduxit fait Mofe) per uiâ deferti, que eft iuxta mare rubr^t, Slt;cObferuandum exemplum,quo Deus reuelauit nbsp;teftatus eft toti

orbi terrarum,q) clemcntifsime parcat imbecillitati fidei populi fui, 8c nulli uocationem fuam fedanti maiora amp;nbsp;grauiora onera impo/ nere uelit quam ferre pofsinFidelisfinquit Paulus )eft Deus,qui no finit nos tentari ultra id quod poffiimusJdem etiam fignificatum eft, cum Chriftus iufsit nos orare.Ne nos inducas in tentationem. Nam cum iufsit hocorarc,una cum hoc iuffujtacite etiam promifit, fenort uelle fuos grauius tentare,^ tolerare queant. Si etîi homines patres, imo fi uolatilia cocli tanta non folum prudentia, fed etiam dementia erga pullos fuos recens natos prædita funt, ut non cogant ad ferenda onera ipfis importabilia, quomodo non maiori turn prudentia turn dementia uteretur Deus erga eos,qui ipfum patrem ex fide per Chri ftum agnofcuntCEft autem hic affedus in Deo diligenter animaducr tenduSjUt etfi imbecillitatis noftrg nobis probe confei) îumus, non ta men deterreamur a capeftendaamp; fectanda uocatione Dei, timoré ingentium periculorum,quç nobis in uocatione Dei,fçpe etiamnum maiora,^ reipfa fuerint,imminere imaginamur. Pius quifpiam, exê pli gratia,afpirat ad fedandû EuangelionlChrifti, led interim ponit fibi

COMMENT. IOAN, B R E ST f, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iry

fibi ob ociilos ; direpdones facultatum fuarum, exih'utti, 0^ mó'rtènii quæ poflunt ipfi propter confefsionem Euangchj accidere^ Ec cS hæê pcricuia grauifsima fint timet nc non pofsit ea coftanti animo ferre Quare putat confultius ciTe,EuangeIion non agnofcere, g poftea gra

• Uitate pcrfccutionis turpiter ab eo deficere. At hie inbendus eft bono animo efte,amp; Euangelion alacri mente capeifere, Fidelis enim eft de iis,qui non finit ipfiim tentari fupra id quod poteft.Eft opifex quifpi am,qui libenter abftinerei ab impofturis,amp; iectaretur uerbum Den Sed timet paupertatem amp;nbsp;inediam ft non dederit operam impoftu/ ris.Hic ergo monendus eft ex hoc loco,ut excutiat timorem fuum, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

capeftat uerbum Dei obedienter: Fidelis ein Deus eft, qui non fin et nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

ipfum tentari ultra uires fuas. Sic etiam in alqs uocationibus Dei faci endum eft,Nam jiæc exempli tantum gratia propofuimus,

ASCENDERVNT AVTEM FILII ISRAEL AR/ MATE)

Pro Carmati) Hebreus habet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod uocabuîüm prêter uâ

rias interpretationes, quæ alias extant, exponitur etiam ab aliquibus pro lubilæiSjUt lit fenfus. Afeenderunt quinquagenarfj,hoc eft, lubi lei,feu liberatn lubilæus enim quinquagefimo quoep anno célébra/ , tur.Sed maxime omnium arridet mihi interpretatioChaldæa» Narrt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

pro reponit Chaldæus,l’’ntî2,hoc eft,feftirtabundi, follici/ ti,circumfpe(fti amp;nbsp;expeditn Vnde amp;nbsp;in lofua capite ad Rubertitas amp;nbsp;Gaditas dicitur: Vos tranftbitis ante fratres ueftros accindti,hoC cft,folliciti,circumfpeóti, expediti, tanquam excubias agentes pro tfatribus.Quo in loco idem uocabulum,quod hoc loco, ponituri Er conuenit etiam hec interpretatio aim eo apparatu, quo Ifraelite iufsi Lnt edere agnum.Renes ueftrosjinquit,accingetis,amp; calciamenta hà’ bebitis in pcdibus,tenentes baculos in manibus nbsp;nbsp;comedetis feftina

tcr.Hic eft apparatus corum qui funt accinefti ad iter» Monemur autS hoc loco, ut in uocatione Dei magna circumfpccftione ambulemus; Quidam enim cum audiunt conditionem uitæ fuse efle ordirtatioem

uocatiouem Dei, tanta fecuritate incedunt, ut exiftiment omnes Sa tanas plane extimftos eftc»Scd qui hac carnali fecuritate praediti hi ftatim ad primam tentatiunculam concidcre folent» Quare nccefle eft,ut,cum ambulcmus in uocatione Dei,habeamus quidem fidei fe/ curitatem, qj Deus non fit nos derelidurus in aduerfis: abijeiamus autem fecuritatem carnis,ut quoquomodo poflumus, caueamus no/ bis, ne hoftis nos incautos opprimât»

TVLIT QyOQVE MOSE OSSA JOSEPH»)

Exemplum feruatæ fidei , quarnlfraelitæ dederant quondam Io/ fepho,quemadmodumfcft'pturtieftGenefi capite 1» Fwcrunteciant

r M CAP. XIlTi EX o o :

bccoffaÏoreph,certifsimum facramentum Ifraelicis adconfirmadanl fidem jpforum in deferto. Dixcrat enim lofeph fratribus fuis: Poft mortem meam Deus uifitabit uos,8^ afcêdere uos faciet de terra ifta, ad terram quam lurauit Abraam,Ifaacamp; lacob. Id autem quod prP mum di'xerat,uidelicet,Deus faciec uos afcenderede terra ifta,iam im pletum er at, qu an do Ifraelitsc per defertum profeefti funt.Quare currt recordarentur ofsium lofeph,qug fecum afportabant, admonebantur etiam de uen'tatefecundi diifti,ujdeh'cet, faciet uos afcendere ad ter/ ram,quam lurauit Abraam Slt;fc.Nos autem admonemnr ex hoe exeni plo,ut teftamenta maiorum noftrorum, quæ ad iieram pietatem perti Waiorum rch nenr,fan(ft]fsime obferuemus,ut amp;nbsp;Deus nobis feruet (uum teftamcil nobifcum in Chriftolefu filiofuocondidit.

DOMINVS AVTEM PRAECEDEoAT EOS PEK DIEM IN COLVMNA NVBIS.)

Ingens miraciilum,cuiLis feriptura alias fepememinit, In Nume; cap.xx.diciturdn die qua eredtum efttaSernaculum, operuitilludnu bes, A Liefpere autem fuper tentorium erat quafi fpecies ignis. Sic fie batiugiter.Perdiemoperiebatinudnubes, amp;per nodfcm quafifpe ^j^^^^“^“'”ciesignis.Cumi’p ablatafuiiïetnubes, quæ tabernaculum protege/ bat,tunc proficifccbantur fïlq Ifrael,amp; in loco ubi ftetifîet nubes, ibi caftrametabantur SCc» Habes amp;nbsp;de hoc miraculo Num.xiip.St Nee; viii]» Hoc igtturmiraculo primum declarauit Deus,quod Ifraelitæ nontemere,feddiuinoconfilio amp;nbsp;poten tiacdudii fint ex Aegypto, deinde teftatur Deus hac nube per diem,amp; columna ignis per nodtd* quod ipfe præfto adfit populo fuo lfraelitico,amp; defendat eos potenti manu ab aduerfarijs fuis.Poftremo hgcnubes eft rcuelatio amp;nbsp;teftimo nium,quod Deus uelit omnes ambulantes ex fide in uocatione fua gu bernare,amp; defenderein omnibus periculis,ac euentum dare, ut Pau/ lus ait,quo pofsint tentationes amp;nbsp;pericula fufferre.Nam amp;nbsp;nos,poft/ quam baptifati fumus in Chriftum lefum,proficifcimur ex Aegypto huius feculi,per defertum uariarum afBidtionum, in terram proinif/ fam perpetuæ fœlicitatis. Sed imperitiores fumus,quam ut feiamus tarn longam uiam per defertum,amp;f imbecilliores fumus, quam ut pof fimus alperitatem tanti itineris ferre, Propon it igitur Deus etiam no bis pro dudloribus,nubem per diem, columnam ignis per nodle, quibus difeamus uiam ad falutem,etconfirmemur in fidenoftra.Nu bes autem Sd columna noftra funt prædicatio uerbi Dei,fid Sacramen ta uerbo Dei annexa, Hæc lucent nobis,amp; oftenduntuiam in deferto huius feculi,Quare fi uolumus falui ad terram noftram cceleftem per uenire,eoproficifcendumeft , quo nos uerbum Dei Sdfacramenta eius ducunc» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

CAPVT

COMM ENT» IOAN. BR ENT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;**

CAPVT XIIIP

Regressi castrametentvr e regione vaü

LIS HIROTK)

' In hoe capjtc defcn'bitur ïnfïgne illud mifaculum, iti tota fcn'pturâ decantatum,uidelicet,Tranlïtus Ifraeh'taBz per mare rubrum. Videa/ mus igitur de mari rubro. Nam quod nos uocamus mare rubi^, hocM‘lt;*'f Hcbrei uocant cKto □'',hoc eft,mare iunceum,feu arundineum,prop terca q? magna copia iuncorum in eo crefeant» Grgci uocant

«i',hoc eftimare rubi^,non a colore ttîi rubro,ut quidam fentiüt j fed a Rege Erythro,qui in eo loco regnauit 8^c, Deinde uidés hoc lo CO Ifraelitas, non temére fed uocatione duâ:u Dei guenire ad mare rubß2,amp; illic maximis periculis obqci. Sed ne quid inexpeCtatû accP dat,prædicit antea Dns,non foliim periculum a Pharaone immitiès, uerumetiam liberationcm e periculo.lndurabo,inquiérts,cor Pharao nis, ut perfequatur uos. Et glorificabor in Pharaone,in oî excrci tu eius,fcientcp Aegypti],quia ego fum DnszObferuandum autè efl;^ qi neep Deus liberauerit Ifraelitas ex Aegypto, amp;nbsp;duxerit eos iilefos per mare rubrum amp;nbsp;defertum,necp feriptura egreflum ex Acgypço, toties pafsim inculcet,priuatim tantum,propter gentem Ifracliticam, fed hgc oîa ôd fada feripta funt,ob earn potifsimum caufam ut tott orbi fpedaculum proponeretur, in quo amp;nbsp;maieflas Dei agnofcer.e/ tur,amp; exemplar euentuum,qui in uocatione Dei accidere folent, cqn fpiceretur.lgitur principio difeendum eil ex hoc loco, q? cum Ifraeli/ te ductu Del ad mare rubrum mittantur,et maximis illic periculis qb iiciantur,fignificet Deus, unumquemcp in uocatione Dei ambulan/ tem neceife habere maxima queqi pericula fubire.Non em,quia Pha rao dimifit Ifraelitas,ideo ab omnibus periculis liberati funt, fed po/ tiusquia dimifit eos,in pericula ueniunt.Sicquos dimifit Satan, pro prer Chriftum,hi in hoc feculo nondum habent rei^ oîm tranquilli/ turaffu^io tatè,fed potius quia Satan coactus fuit ipios dimittere, eo maiorâ pc/ «tr. riculaconatur ipfis inferre.Qtiarenon eft imaginandum, qi qui inci piat uocatiôem Dei fedari,ftatim pofsidere debeat terra lade mei le fluentem,fed multa adhuc pericula maris,deferti,famis,fitis,frigo ris,caloris,hoftium,amp; id genus innumera perpetienda lunt. Deinde animaduertendû eft ex hoc loco,q? quantumuis maxîa pericula eueni ant ambulanti in uocatione Dei,ea tarnen non eueniunt infcio aut ne/ gligente,fed maxime omnium gnaro amp;nbsp;pro fuo modo, adminiftran/ te Dco.Dtdurus eftCinquit^Pharao fup fili)s Ifrael. Coartatifunt ïil terra,condulit eos defertuip. Et indurabo cor eius ut gfequatur uos»

IN CAP. XHIT. EX 00 I

Vides Deiim optime fcire,amp; adminiftrare ea pericula,quae aradunt ambnlanti in fua uocatione.Noli igitur in afflidioibus clamare,Dc^ us nefcitjDeus non refpicitme,amp;,fi Deus mihi immitterct affliiflio/ neSjlibenter ferrcm.Nunc autem mail homines,aut demones, mihi earn immittût,quomodo igitur poiTcm ferre C” Poftremo obferuandu eft,q? Deus tales afflidfiones immittit per malos homines, non q? ue lit populum ambulantem in uocationefua perdere,Slt;^ aduerfarios fer uare,autipfisbcnelàcere,fedpotius, q? uelit nomen fuum glorifieagt;* re,hoc efi;,oftendere clementiam fuam erga ambulantes in uocatione Dei,amp; potentiam ac feucritatem fuam erga impios amp;nbsp;aduerfarios po puli Dei. Glorificabor, inquit,in Pharaone,8d in omni exercitu cP us,fcientc^ Aegyptfj, quia ego fum Dominus. Qtiare tunc maxime fperes propitium Deum,cum maxime imminent pericula, èi. fentias Deum non uelle tuum interitum, fed nominis fui gloriam, hoc eft, clementiam erga te,ambulantem in uocatione fua, ôd feucritatem er/ ga impios periecutorcs.

ET CVM NVNCIATVM ESSET REGI AEGYPTI/ / ORVM QVOD FVGISSET POPVLVS.)

Qtiod a Dominoprædictum eft,hoc euenit.Poenitet Pharaonem dimifilTe Ifraelitas. Qiiarc perfequitur ipfos inftrutffo amp;nbsp;potcntifsP mo exercitUjCertifsimafidutia concepta, quod ne Deus quidem poft fit ipfos e manibus fuis liberare.Hic ergo uide mihi in Pharaonc im piorum ingenium. Pharaonem pexnitet dimififte populum,hoc eft, pcenitct obfecutum elfe diuinæ uoluntati. Sic impij, etfi aliquando revte agere, uel minis uel fupplictjs coguntur,tarnen nacfta oportunP täte redeunt ad impietatem fuam. Et cum deberet ipfos pcenitere im/ pietatis,pocnitet eos potius pietatis,quod uel feme! aut iterum uoca/ tioni Dei obfecuti fint.Quid autem hoc ingenio magis impium cftT' lufsit enim Deus ut agamus pcenitentiam iniufticiæ.Hi autem agunt poenitentiam iufticiæ.Quare tanto magis impij funt,quanto longius a uera pccnitentia abfunt.Nam cur poeniteret eos boni, nifi quiabo/ num indicant malum^Quæ autem ibi reliqua falutis fpes eft,ubi bo/ num,malum,Slt; malum,bonum iudicatur:quot; Ad hæc uides in Pharao/ ne,quod longe alius fit eucntus impiorum, quam fperent. Pharao c/ impior«/p«greditur cum exercitu inftru(ftifsimo,Slt;^ concipitin animo fuo ingeii [gnj ui(ftoriam,prædam amp;nbsp;gloriam.Sed ecce proficifcitur in fuum ip fius pr^fentaneum exitium.Sic enim dicit Pfalm.xxxvi. Vidi impiu fuperexaltatum amp;nbsp;eleuatum ficut cedros libani. Et tranfiui amp;nbsp;ecce no erat,quæriui eum,amp; non eft inuêtus locus eius. Obferuabis amp;nbsp;illud, quod qucpaadmodum Pharaonis res tunc in pefsimo ftatu fuerunt, cum ab obedientia Dei,qua dimiferatpofulum Ifraeftrelaberetur ad inobedientiam.

COMMENT. T O A N. B RÉ NT* ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;if

iHobcdicntiam,i*ta pcfsime aim illis agitur,qui' cum refi'pifcant â fcc^ leribus,mox tamea in eadem fcclera relabantur» NouifsimaCinquÎÉ Chriftus)illius,fiunt peiora prioribus.Demon cnim rediens in pri/ orem fuam domum,adducit fecum feptem alios demones fe multo lores. Et Petrus : Satius, inquit, fuiffet illis, non cognouiiTe uiam iuftitiæ, quam übi cogrtouerunt, conuerti ab eo, quod illis tradi/^pj^^^i tum fuitjfando præcepto. Verum accidit illis id quod ueroprouer 'bio did folet : Canis rcuerfus ad fuum ipfius uomitum, amp;nbsp;fus Iota reuerfa ad uolutabrum cccni

CVMQVE APPROPINQVÂSSET PHARAO . LE^ VANTES FILII ISRAEL.)

Habes hic hypotypofim miferabilis eiulatus inter Ifraelitas. Nam Olm uiderentinfequentemexerdtum Pharaonis, alius clamabat'acl Dominum,alius, eaq^ maior pars populi clamabantad Mofen, amp;nbsp;ex probrabant ipfi,quod eduxerit ipfos ex Aegypto, amp;nbsp;tantis periculis obiecerit.Hic primum uides naturam afflidionum aduerfitatum; a^/jWö»«W Sicut enim ignis probat aurum,ita aduerü'tas probat corda hominû. nature. Deinde uides amp;nbsp;eorum naturam,qui uocationem Dei fequuntur qui dem,non autem ex ucra fide, fed'tantum uel ad aliorum exemplum* uel ex carnis licentia. Magna enim pars Ifraelitarum egrefsi funt ex Aegypto,tantum ut haberent carnalem libertatem, amp;nbsp;ut aliorum exz empla fedarentur.Hos ergo,cum oriuntur afflidiones,pœnitctuoca tioni Dei obfecutos,amp; inuehuntur in Mofen. Sic qui fedantur Euan gehon Chrifti,tantum ne uideantur «ât0i, ut habeant licentiam car nis,tunc maxime omnium profcindut conuitrjs Ecclefiaftas fuos, per quos a iugo humanarum traditionum liberati funt,cum imminêt pro pter Euan gelion aduerfa.Sic qui non ex uera fide, fed quia quærunc uoluptatem carnis,0d fedatur aliéna exempla, aut publicum morem, iriacrimonio,quodôdipfum eftuocatioDei, iunguntur, maledida queuis in copulatores,paranymphos fuafores congerunt, cum ma/ trimonij onera irruunt. Sed hæc conuitia amp;nbsp;maledida non in homi/ nes tantum,uerumetiam in Deum ipfum redundant. Quis autem ini pune feret Deum conuitijs èC maledidis profcindensC Quare, ut in aduerfis confies,amp; nec Deo nec hominibus maledicas,danda eft opC ra,ut federis uocationem Dei,non ex carne, aut alieno tantum exem/ plo,fed ex fide,0d uerbo Dei,qui fi in uocatione fua ambulanti adueT fa immiferit,præclaram etiam falutem conferet.

ET AIT MOSE AD POPVLVM : NOLITß TIMBRE.)

Ifraelitæ maximo pericjjio comprehenduntur. Venerunt enim adl mare rubrum. Ecce autem crudelifsimus tyrannus Pharao perfeqpi^

M

I M C A F V T XIIIT. E X O D I

turipfos atergOjCxcrcitu inftrutflifsi'mo. A dcxtra ucro amp;nbsp;finifträ €gt; rant montes inui),amp;r inaccefsi',a fronte erat mare rubrum. Et ipG Ifrae litg imbedlliores 8c dcfpcratiores erant,^ ut auderent Pharaoni uio lenter refiftcre. Quantum igitur attinct ad externam rerum fadem, a/ lt;frum erat de falutc Ifraelitarum. Quid ergo fiK'maior quidem pars fr fraelitarum defperant,amp; Mofen conuitrjs profdndunt. Quid autcm MofediumfugitablfraeleCNcqua^, Sicenim fugiffec uocationem Dei.Num tumultuatur 8^ ipfc aduerfus IfraclemC’ Merebantur quide IfraelitîE grauifsimas increpationes 8C fupplida, propter importuna ipforum incredulitatem fed in tanto rerum difcrimine maior erat ra tio habcnda MoO,quid fui fit officq, 8^ quid gloria Dei exigat quid impf) Ifraelitac mo-iti fuerint. Quare Mofe,quod folum in hoc periculo potuit,et debuit facere,condonatus eft populo uerbum dd^ 8C precatus eft Dcum,ut uerbum promifsionis fug implcat. Nam cu Deus fgpe alias promiferat, fe liberaturum Ifraelitas ex Aegypto, 8C nomen fuum in Pharaon c illuflraturum,tu paulo ante pcrÇicuc pofr lidtus erat fe in hocpræfenti periculo feruaturum ipfos,dicens: Gio/ rificabor in Pharaone,8lt; in oi exerdtu eins, fdentep Aegyptq, quia ego fum Dominus.Primum igitur Mofe explicat, rcpetit amp;nbsp;inculcat populo fuohancpromifsioncm,8lt;^exhortaturipfos grauifsimeadff dem 8(. conftantiä animi.Nolite,inquiens,timerc.State et uidete falu tem Domini,quam uobifeum fadlurus eft hodie.Ægyptios em quos nunc uidetis,nequa^ ultra uidebitis ufc^ ingternum. Dominus png nabit pro uobis,ölt;^ uos taccbitis.Paudfsima, fed uehementilsima Sd grauiisima uerba» Nec aliud funt nbsp;nbsp;cxplicatio 8C inculcatio prioris

promifsi.Glorificabor in Pharaone 8C in omni exercitu eius. Nam ft Deus illuftraturus eft nomen fuum in Pharaone 8C exercitu eius, ccr/ te aut in fœdam fugam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quodam conqdet Aegyptios, aut repe

tina morte eos interficiet,aut grandine amp;nbsp;fulmine eos opprimet, aut in aquis maris rubri fuffocabit,ut Ifraclitc, quos nüc uident Aegypti os,ingternum nün^ uideant.Habes igitur hoc loco exemplum, quo docemur in maxis qbufcß periculis amp;nbsp;extremis necefsitatibus,q» non Promiftwner fij tutufg afylum, nbsp;nbsp;promifsio Dci,quar,ut fides conferuetur, amp;nbsp;de/

womÄi” cxpellatur,acuera falus acquiratur,explicanda,repetenda,itc näuer/ir. randa,8^ inculcanda eft.Sic Ifrael habuit promifsionem dei aduerfus hoftesfuos,qug eft Deut,cap, xx. Si cxieris ad bellum contra hoftes tuos,8C uideris equitatum 8d currus,amp; maiorem tu habeas aduerfa rrj exerdtus multitudinem,non timebis eos,quia Dominus Deus tu/ US tecum eft, qui eduxit te de terra Aegypti.Et moxtNolite metuere, nolite cederc,nec formidetis eos, quia Dgminus Deus uefter in me/ dio ueftri eft, amp;nbsp;pro uobis contra aduerfarios pugnabit, ut eruat uos de pericu/

COMMENT. I O À N. ß R E N f - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t »

de pcrkuIo.Cum igitùr lofaphat rex Rida Cquemadmodiim ni feditV do libro chrom'csn capi'te ui'gefimo faipaim eft) à Moabi'n's Anl monitis ex improuifo ita obrueretiir, ut nihil aliud ipfi relinquero tur,quam utoculos fuos ad Deum dirigeret, excitàuit Dominus Pró phetam,qui in medio turbæ exclamans,promifsionem Dei,in Deügt; tcronomio fcriptam,regi èC populo explicat ÔC inculcar. Plæc, inqui/ eus, dicit Dominus: Nolite timerc,ne paueatis hanc multitudinem» Non enim eft ueftra pugna,fed Dei.Et mox:Non eritis uos, qui di/ micabitis, fed tantum modo confidenter flate, uidebitis auxilium Domini fuper uos. Hec, fi conféras, quid aliud funt quam repetitie» promifsionis fupra ex Denteronomio recitatæÆt cum hac promifsi/» one lofaphat populus eins in fide confirmarentur, tanta faîus fccü/ ta eft,ut Ifraelitis non pugnantibus fed cantantibus,hoftes uicti,progt; ftrati èC profligati fint.Sic amp;nbsp;Efaias capitexxx. reuocat eos qui configt; debant in Aegyptum amp;nbsp;equos,ad promifsiones Dei,amp; add it: Si ré/ uerraminiamp;quiefcatis,faluieritis. IN SILENTIO ET SPD ERIT FORTITVDO VESTRA. Proinde in pcriculis femper reuocandg funt promifsiones Dei ob oculos, Sc fi quidem propofitâ funt externa et légitima organa,quibus pericula uitare licet,utcndunl eft ipfis in fide, amp;nbsp;faciendû eft quod licet.Si autem nulla funt propo/ fita,amp; extrema necefsitas imminet,tunc amp;nbsp;nobis dicitur:State Sc uide tefalutem Domini.Dominus pugnabit pro uobis,et uos tacebitis.In filentio amp;nbsp;fpe eritfortitudo ueftra. Deinde, poftquam Mofc accendit in Ifraelitis fuis fidem per promifsionem Dei,uertit ipfe fefe ad orati onem ex fide.Nam cum Dominus dicit:Qtiid clamas äd meC manife ftum eft Mofen ingenti clamore,non oris quidem,fed cordis Deu in ad Dium uocafte,ut iam in extrema necefsitate impleat qd promifit, ÔC glorifi cetur in Pharaone.Iam cum Dominus hanc orationem exaudiucrit ÔC gloriofe impleuerit,quemadmodum mox fequitur, palam docemur öratiohii hoc exemplo orationem ex fide profe(ftam penetrare clamore fuo nu/pi* bes,etiamfi os non loquatur 5 amp;nbsp;certifsime impetrare, quod petit.

LOQVERB FILIIS ISRAEL , VT PROFICISCAN/ JVR, TV AVTEM ELEVA.)

Hie iam reuelatur excelfifsima potentifsima manus Domini. Na recitantur ex ordine,tria miracula longe omnium maxima. Primurri eft, q? cum Aegyptrj appropinquaftent Ifraelitis, angelus Domini qui dirigebat columnam ignis amp;nbsp;nubis,amp; precedebat caftra Ifrael,fu ftulit fefe cum nube fua, ac proripuit fe intercaftra Ifraelitarurri amp;nbsp;in/ ter caftra Aegyptiorum,que amp;nbsp;ita inter fe diuifit, ut Ifraelitç quideni in nolt;fte a parte fua lumen^aberent, Aegyptq autem tarn cràfîas tené bras,ut nullus alteRz noiftu uidere potuerit. Et ex his tribus Pafukimj M fj

I N C A P V T Xirn. E X O D 1

qui hoc ïoco fcribuntur Judei miras fuperftitiones amp;nbsp;fabulas confin/ gût deangelis» Colligunt exliteris horum Pafukim,feptuaginta duo nomina angelorum, quæuocant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sehern hamphores,

hoc eft,expofitum nomen tetragrammaton. Et dicunt,quod quicun/ cç nouerit uirtutes horum angelorum, pofsit ftupenda miracula per hæc nomina ædere, Aefingunt etiam Dominum noftrumiefum Chriftum cognouifle hoc nomen expofitum,amp; uirtute eius miracula fua aedidÜTe.Sed ualeant fuperftitiones amp;nbsp;figmenta ludæofç: Nam Chriftus gdidit quidem miracula fua diuina potentia,qua naturaliter præditus fuit,nug^ autem ludeorum non conueniuht, proinde fentia mus his tribus Pafukim recitari fimpliciter,abfq? fuperftitione,mira culum angeli tolkntis,Slt; ponentis fe inter caftra Ifraelitarum amp;nbsp;Ae/ gyptiorum,quod quid prç fe ferat mox explicabimus. Secundum mî raculum eft,q) ad eleuationem uirgæ Mofi fuper mare, uenerit ualP difsimus uentus,qui aquas maris ita diuifit,ut ex utracç,a dextra et le ua,ftarent quafi murus,amp; profundum maris vierteretur in ficcum, 8^ fiIrj Ifrael pergerent per medium maris in ficco , amp;nbsp;aquæ elTent eis quaCi pro muro a dextris amp;nbsp;a finiftris. Tertium miraculum eft,quod cum Äegyptfj pei fequerentur Ifraelitas in mari, per angelum DomP ni ita pauefaéb fint, utmoxinfœdifsimam fugamfeteconiecerint, 8^ cum Mofe extendiflet ad uerbum Domini uirgam fuam, aque, IP beratis iam Ifraelitis,ita in alueum fuum reuerfg fint,ut operuerint o/ mnes currus,equites,amp; totum exercitum Pharaonis,ut nec unus qui/ dem ex ipfis fuperftes relidusiit, amp;nbsp;Ifraclitæuideruit mortuosfu/ per littus maris.Hæc funt ftupenda miracula. Ex his ergo miraculis, - glorificatumamp;illuftratumeft nomen domini in toto orbe terrarum, Primum q, fit Deus clementifsimus amp;nbsp;potentifsimus adiutor fuoR2 in necefsitatibus,Deinde,q» fit feuerifsimus ultor in eos, qui ex uer/ bo Dei non folum non refipifeunt, fed etiam uerbum amp;nbsp;populû Dei perfequuntur, Horum alterum, confirmare debet in nobis fidem in omnibus aduerfis,ut uocationem Dei fine defperatione confidenter fedemur, Alterum debet in nobis excitare timorem Dei,ut in tempo rc refipifcamus,amp; uerbo Dei obediamus,ne ficut Pharaoni,repentP nus nobis interims obueniauNam q» hæc tanta amp;nbsp;tam ftupenda mP racula propofita nobis fint in hune ufum, explicat ipfa fcriptura,cum fupra dixit:Et feient Aegypti), quia ego fum Dominus, Àc iterum: iTimuit populus Dominum,ac crediderût domino, ôd Mofi feruo ei iis.Et poftea lofuæ cap,iii).Siccauit mare rubrum, donee tranfiremus ut difeant omnes terrarum populi,fortifsimam manum Dei,ut et uos Fiiej, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Deum ueftrum omni tempore,Iam habes amp;nbsp;hoc loco exem/

uptr/fira plumeffîcatiæfideh Sicenimad Hebr,cap,'xi,fcribitur,Perfidem tranfiertun

COMMENT. IOAN. B R E NT'

trauficrunt rubrum mare uelutî per ficcam terram quod cum tentaf/ fent Aegyptii,abforpti funt. Habuerunt enim Ifraeh'tæ uerbum Dei\ uideliceuExtende manum tuam fuper marc amp;nbsp;diuide illud, ut ^radi'/ antur filrj Ifrael in medio mari per liccum 6dc. Quod uerbum,cum Mofe 8c ait) pi) in Ifrael, per fidem cxciperent,SC uocationem Dei fe darentur,mare ita diuifum eft ut Ifraelitæ illæfi pertranfirent. Vi/ des ea quæ alioqui fueruntimpofsibilia facta clTe per fidem pofsi/ bilia. Quare (i uerbum diuinæ promifsionis habueris, fac, fidem adhibeas, amp;fcuteris uocationem Dei. Sic enim nihil erit tam difïî/' eile, quin credendo facile fiat. Amen dico uobis, inquit Chriftus, fi habeatis fidem ficut granum finapis, dicetis monti huic demigra bine illuc,ôd demigrabit,necp quicquam impofsibile erit uobis. Mo net etiam Paulus ex his locis , ut fugiamus carnalem fecuritatem, amp;nbsp;Stcuritds quamuis e peccatis liberati fimus perChriftum , non tarnen fentia^”“''^*^'”””* mus omnem iam falutem partam,nifi in fecflanda uocatione Dei per/-feueremus. Sic enim feribit in priori epiftola ad Corinthios capite decimo.Nolim uos ignorare fratres, q» patres noftri omiies fub nu/ be erant,amp; omnes per mare tranfierunt, 8^ omnes in Mofen baptiza ti funtjin nube amp;nbsp;in mari. Et mox addit: Sed plures illorum non ap probauit Deus. Proftrati funt enim in deferto. Hæcautem figura* noftri Rierunt,ne nos fimus concupifeentes malarum rerum amp;c.Qua re etfi nos tranfiuimus baptifmum noftrum,qui eft noftrum mare rü brum, amp;nbsp;fumpfimus cccnam dominicam, acaudiuimus Euangeli/ on de Chrifto, quæ funt nubes noftra amp;nbsp;columna ignis, nihilomi/ nus tarnen follicite ambulandum eft in uocatione Dei, ne cœleftia il/ la bona,quæ per baptifmum, cœnam Dominicam 8é Euangelion no bis oblata amp;nbsp;donata funt, per inobedientiam iterum amittamus.

CAPVT XV-

QVdd Ifraelitæ, fubmerfo Pharaonc amp;nbsp;exercitu eius, incolumes ^xaquis maris rubri cuaferint, non ftupendum tantum miraeü/ Ium,uerumetiam ingens Dei beneficium fuit. Ifraelitæ enim necefte habuerunt per medium aquarum proficifci,ôd uiderunt crudelifsimu hoftem infequentem.Hoc quid aliud fuit, quam ambulare in media morte çquot; Deinde euaferunt falui exaquis, nbsp;nbsp;uiderunt Pharaonem Si

exerciius eius aquis obrutos.Hoc certe nihil aliud fuit, quam ex ipfa morte in uitam excedere. Quare,ut pro tantis bénéfices pratias D,eo referantjSi animi fui gratitudinem déclarent, cantant Domino Pfalz mum feu carmen triumph^le,quod in hoc decimoquinto cap.recenfc , mr: Hui,dic€S, qug eft comparatio carminis humana uocé decantati, M ii)

IN C A P V T XV. EXODI

ad tarn fkipcndum beneficium. Num tarn mirabilia fada del pofTun^ Pfalmi gTdii humanis uerbis compenfan'cNullum certe humanum uel diiflum uel uerbum uel opus,fam fandumatam prcciofum, tarn com/

mendabile eft,quod pofsi't bencficrjs del dignas referre gratias. Sed CÛ Humana imbeci’llitas,non pofsi’t eas referre gratias Deo quasuulr, refert eas quas poteft, èc cantat in gloriam nominis Dei carmen eu/ charifticon,ut uel hac tantum re gratitudinem animi fui declaret. Et probe perpendas,carmina, quibus animi gratitudo er/ iM, cuUut §a Deum fignificatur,funt cultus Deo acceptifsimus. De qua re po/ Dee^ratiffi ftea dicemus.Nuncautê carmen Mofi explicabimus.Ergo, ficut Mo

. f. fe antea publicis amp;nbsp;annuls cærimonfjs confecrauit memorig magna uMtmiraeu'- nbsp;nbsp;miracula, quæ tempore egrelTus ex Aegypto ædita funt, ut hoB2

Jorum wcraomiraculorum memoria,gloria nominis Dei illuftraretur, apud po rwiB. nbsp;nbsp;nbsp;flcros conferuaretur,ita nunc publico carmine amp;nbsp;facro pfalmo confe/

crat memorise ftupendum illud miraculum, quod poft egreffum ex

9 rubro æditum eft, Nam genus huius pfalmi eft ly KaiictsiKov ,hoc eft, laudatorium, Et pæcipuus eins ftatus eft com/ mendatio nominis Dei a potentia, feucritate dementia, Hæc e/ nim funt nomina,hæc funt epitheta, quibus maieftas Dei explicatur illuftratur. Inter innumera autem miracula quibus hæc epitheta Dei illuftrantur,præcipuum locum obtinet miraculum illud, quod in mari rubro æditum eft, Quare in hoc Pfalmo miraculum illud multis uerbis de(cribitur,amp; hypotypofi quadam ob oculos ponirur, ut memoria diligenter conferuatum, reddat epitheta Dei, quæ funt potentia,feueritas amp;nbsp;clementia,illuftriora. Continet etiam hie pfaP mus prope in fine,precationem,aut,fi mauis,prophetiam, uidelicct, quod cum Deus liberauerit Ifraelitas mirabiliter ex Aegypto amp;nbsp;ma/ ri rubro,fit etiam ipfos fecure dudurus ad terram promifsionis, amp;nbsp;i/ bi omnia ,quæ promifit, inftauraturus.

CANTEMVS DOMINO: GLORIOSE ENIM EGIT,gt; Primus ucrficulus continet breuifsimis ftatum totius Pfalmi, probationem eius, Nccefte eft, ut commendem gloriam nominis Dei carmine, Quam ob caufam quia gloriofe egit, quod tarn potenter deiecerit in mare equos amp;nbsp;équités Pharaonis. Hoc eft, quod in toto Pfalmo agitur. Commcadatur enim nomen Dei,ab co miraculo,quod fadum eft in mari rubro,

FORTITVDO MEA ET CARMEN MEVM.)

Quod breuifsimis in primo uerficulo propofitum eft, hoc nunc per partes explicatur. Ac primum, hi duo uerficuli qui fequuntur, funt expolitio propofitionis. Dominus ûnquit cantator)eft fortitu/ do mea etc,hoc eft, Agnofcam nunc Dominum,pro fortitudine mea.

pro car/

COMMENT. IOAN, BRENT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»4

pro carmine meo,pro falute mca,pro Deo meo» Reipfa nunè compe/ rijhunc Deum e(Te uere ilium Deum,quem colucrunt patres mei, 8d ucrum clTe bellatorem , in ipfum folum uere hoc nomen competere,proptcrea quod conftantifsimefcruat,qug promifit, Qua re quibus poffum laudibus ornabo amp;nbsp;exaltabo eum, eVRRVS PHARAONIS ET EXERCITVMo Dixit antea fc ornaturum laudibus nomen Dei. Explicat igitur nunc laudes Dei, èi. recenfet miraculum,quod Deus in mari rubro didit. Hoc enim miraculum illuftrat potentiam Dei in omnibus ere aturis, illuftrat feueritatem Dei erga impénitentes amp;hoftcspopu li fui, illuftrat clementiam Dei erga populum fuum, illuftrat etiam ueritatem Dei in promifsionibus fuis. Quid autem his uirtutibus laudibilius,quid ornatius Qiiod ergo dicit: Currus Pharaonis SJ cxercitum eius proiecit in mare Slt;c.explicat potentiam Dei qua tan poieifti4 od tus Pharaonis exercitus tarn leui momento perrjr: Vnde amp;addit: Dextera tua Domine magnificata eft ,hoc eft. Ex hoc admirabili fa/ do manifeftifsima redditur potentia manus tug: Ne(^ enim huma/ na uirtute perne Pharao, fed tantum diuina potentia.

MISISTI IRAM TVAM Q^VAE DEVORAVIT E/

OS SICVT STIPVLAM.)

Audiuifti antea potentiam Dei,audi nunc feueritatem Dei. Nam Q) Pharao amp;nbsp;exercitus eius tarn horribiliter in mari perierint, ingens seuertM tlei argumentum eft,Dominum Deum noftrum fcucrifsimum efte ulto/ rem in cos,qui uerbum amp;nbsp;populum fuum perfequuntur, Obferua an tem qj ira Dei conferatur igni,amp; hoftes Dei,ftipulc.Quid autem ci/ tins abfumitur cp ftipula ab igni; Hac fimilitudine fgpe uli funt pro/ phetein defcribendo interim impiorum,CetcB2,quod fequitur. Dix it inimicus,perfequar comprehendam amp;c. hypotypofis eft fecurita tis amp;nbsp;gloriationis AegyptioRt,dum perfequerentur Ifraelitas.Sed cu Malach.4^ additur.’Flauit fpiritus tuus operuit eos mare, fubmerfi funt quafi plumbum, perfpicue docemurimpiorum fecuritatem amp;gloriatio/ nem trahere poft fe repentinum interitum, amp;nbsp;ppetuam ignominiam;

QVIS SIMILIS TVI IN DUS DOMINE.)

Conclufio eft eius commendationis, quæ duda eft a potentia

amp; feueritate Dei erga aduerfarios fuos.

' EXTENDISTl DEXTERAM TVAM.)

Nunc commendat Pfalmus Deum a dementia fua erga populum cttmêtu Jei fuum.Etfi,inquiens,extendifti dexteram tuam ac potentifsime ct feue rifsime deiecilli Aegyptios,ac ita deleuifti eos in mari, perinde ac ft terra fubito deglutqllet ipfos, dux tarnen fuifti in mifericordia tua populo que redemifti.Quód Aegyptios demerferis in intericû, feuc

M iiij

T N C A F V T XV. E X O D I

ritatis eft, Qiiod aûtliberaueris populum tuum,clemcntie eft,qùcni îdeo libcrafti,ut iuxta promifsi'ones tuas duceres ipfum ad habitacu/ lum fandum tuum, ad terrain fandam patriarchis ob'm protnifTam, utibiôc publicam religi'onem , amp;ciuilemRempublicam adgiori-* am nominis tui inftitueres.

AVDIVERVNT POPVLI ET COMMOTI SVNT.)

Hi uerficLili qui fequuntur, deformidine Philiftinorum, EdomP taB2,Moabitaruin,amp; CananeoRz, autadditi funtpoliea huic carmini a Mofe feu Ifraelitis, cum iam aliquotannis in deferto ambulafleht, aut funt prophetia de futuris.Non em fieri potuit,ut hegentes Itatitn ab egreiTu Iiraelitarum e mari rubro, quo tempore hoc carmen cöndi tum ÔC cantatum eft,famam huius miracult acceperint,amp; timoré conf/ tabuerint. Sed hgc utciinc^ fefe habeât, certe qd in hoc pfalmo uerbis canitur,reipfa poftea implctum eft. In Deute, cnim cap.q.dicit DnS, deEdomitis: Tranfibitisper terminos fratrum ueftrorum filiorum Efau,qui habitant in Seir,amp;f timebunt uos. Ac mox: Hodie incipiam mittere terrorem atqj formidinem tuam in populos qui habitant fub oî ccclo, ut audito nomine tuo paucät,amp; in morem parturientium co tremifcant, dolore tencantur,Et in lofua cap.q.Rahab ait: Irruit in nos terror uefter, Sd elanguerunt omnes habitatores terr^» AudiuP .mus cfgt; ficcauerit Dominus aquas maris rubri ad introitum ucftrum

Quod ergo in hoc Pfalmo uel iam facftum canitur, uel fiend um prophetatur , pertinet tarn ad feueritatem quam ad clementiam Dei commendandam.Seueritatis diuJne eft, q? fola lama genres aduerfari as ita exterrcatjUt animum de falute fua defpondeant. Clementie eil, quod populum fuum ita defendat,ut propter ipfum potentifsimas gê tes exterreat,ne aduerfus populum fuum,uel hifcere audeant.

IRRVAT SVPER EOS FORMIDO..

Precatio eft,qug excitata eft ex commemoratione miraculorum, 8^ nominum Dei.Quia enim Deus tarn potens eft, ut fubmerferit gyptios in mari rubro,tam feuerns, ut crudeliter perdiderit impios, jam mifericors, uîclemêter haótenusferuauerit populum fuum,Ideö confidimus fore,ut Sf perdat aduerfarios noftros,et feruet nos,ac pre camur, ut quod coepit, in nobis perficiat,amp; territis omnibus gentP bus,ducat nos in terram promi)(ïam,ut in ea Domino feruiamus.Do minum colamus,6C gloriam Domini prædicemus.

DOMIN VS RËGNABIT PERPETVO ET VLTRA.)

Conclufio totius Pfalmi, qua breuifsimis fumma eius comprehen ,dit,uidelicet,q?Dnsfolus,uerus,ppetuus,potentifsimus,feuerifs.amp;^ clementifs.rex fit,idcp adeo publice decla^auit eo miraailo, q Ægyp tios in mare deiecit, amp;nbsp;Ifraelitas per ficcum maris incolumes eduxit.

SVMP/

COMMENT. IOAN. BRENT.

SVMPSIT ERGO MARIA SOROR MOSI.)

Exemplum uirorum fequuntur mulieres, duce Maria forore Mö/ fl, ac eundem pfalmum tan^ vTrmKiQv cantant in gratiarum adlionem cum tympanis amp;nbsp;chon's» Quid igitur ad hgc dicemus C quid fibi uult pfalmi huius caucus num beneficia Dei compenfantur carminibus humanis C num Deus deledlatur laudibus uerborum humanorumCquot; Quid ergo fibi hoc carmen uelit,audiamus.Primum,non eft fentien dum,qgt; Mofe Sgt;C forov eius Maria,ac cæteri Ifraelitac cecinerint hunc arminum pfalmum,ut ex opere,quoduocant,operato,cultum Deo preftent, cu ius merito compenfent beneficium Dei,ac mercantur coram Deo gra tiam èi. uitam gternam.Sic cnim hypocrite, qui ueram religionem n5 intelligunt,canunt carmina fua. Deinde, Mofe et Maria non funt tam infipienteSjUt exiftiment Deum deliniri per fe humanis carminibus, amp;externis muficalibus organis.Hoc enim eftetDeoaffingerehuma nas aures,amp; carnales fenfus,quod eft Anthropomorphitarum» Sed canunt pfalmum,ut,ad oftendendam gratitudinem animi fui erga de um,illuftrent nomen Dei in toto orbe terrarrum,et inuitent hoîes ad ueram cognitionem Dei» Nam in hoc folo fita eft hominis falus, ut cognofcat uerum Deum,amp; uerbo eius obediauH^c eft Cinquit Chri/ ftus)uita gterna,ut cognofcant te folum Deum uerum, amp;nbsp;quern mifiz fti lefum Chriftum.Non autem poteft deus cognofci,nifi per fidem» nec poteft quifquam Deo obedirc,nifi ex fide» Eides autem non conz cipitur nifi manifefte cognofcatur potentia,feueritas, dementia Si uc ritas Dei.HfC aut reuelantur per promifsiones, per opera, per mira/ cula Dei. Opera aut Si miracula Dei commendantur, amp;nbsp;illuftrantur pfalmis carminibus» Quare cum pfalmi inculcent nobis promifsi/ ones amp;nbsp;miracula Dei,per que concipitur fides, que nobis falutem afz milita, fertjfentiendum eft,pfalmos in hoc utiles efte, ut per ipfos ueB2 Deû cognofcamuSjSi falutem confequamur» Et hoc animo etiam Mofe Si Ifraelite fuum pfalmum publice cantandum inftituunt, ut per comme dationem nominis Dei fides,cognitio Dci,Sl falus contingat» Et in hunc finem pfalmi ufurpati,func cultus Deo acceptifsimus, quemadz modum multis in locis pfalmi Dauidici teftantur» Domino enim acz ceptum eft,miraculorum eius meminifte» At pfalmi, funt miracuIoRZ diuinorum monumenta.Domino item acceptifsimum eft, commenz dare nomen ipfius a potcntia,a feueritate,a dementia, a ueritate,S^ az Irjs id genus uirtutibus. At hoc pfalmi diligenter fadunt. Dno gratif fimum eftjfidem c5cipere,Deum uere cognofeere, timere, uenerari, amp;nbsp;ipfi obedire» Hæc autem per fpiritum fandum efficiuntur in noz bis organo pfalmorum ,^quemadmodum pauloante indicauimus»^ Quare pfalmorum tradatio eft cultus Deo gratifsimus.

I N C A P V T 2rV. E X o D 1

AMBVbAVERVNT TRIBVS DIES VS PER“ SOLE TVDINEMo

Ifraditæ ck Aeoypto SC man' riibro liberati' uidebantur j'am om/ nibus pene mail's deftincfb,Scd ecce,poftquam a man' rubro ad defer tum uenerunt,confefl:im noua on'tur cal am iras. Ambulant eni'm tri/ bus diebus,amp; non i'nuem'unt aquam. Et cum poft longam fiti'm inuc niftentaquaminMara,non potuerunteam præaman'tudi'nebibe/ re.Ergo ne Deus, qui liberauerat populum ex Aegypto man' ru/ bro,non potuit liberare ex fid; Abftu Non com'ecït Dominus Ifrae/ litas in fitim,quia non potuen't meden' fiti,in tempore,ac uel ex ipfts petris aquam dare,quemadmodum poftea fecit, fed quia uoluit tenta re amp;nbsp;probare eos,quanta fide, Sf quâta gratitudine miraculum in ma ri rubro gditum conferuaflent» Audierat quidem uerba Pfalmi,quê ad declarandam gratitudinem fuam cantauerant, adeoc^ tympanis chorisluferantjfed nondum uideratfa(fta,quibus fidem fuam,per mi raculum conceptam,amp; per pfalmum excitatam ac conferuatam, deda/ rarenuQuare immittit in eos fitim trium dierum,ut experiretur num credant uere,fe in fiti a Domino conferuandos, quemadmodum an/ tea in mari rubro conferuati funuDeinde conqeit eos ftatim poft libe rationem e mari rubro in grauifsimam fitim, ut toti orbi proponat fpecftaculum folennis fu£ confuetudinis,qua in hoc feculo tracT:at eos, qui ambulant in uocatione fua.Sicut enim Ifraelitæ liberati ex Âes2;y/ pto amp;nbsp;mari rubro,non ftatim perceperunt fruftum terre fuc promif/ fg,fedfubindeali]satcpalr|s calamitatibus obiefti funt, amp;liberatio CalamitM 4^ ex una calamitate non fuit nifi parafeeue ad fufferendam alteram,eâq? lirfd/Mw tru grauiorem calamitatem, ica poft^ nos liberati fumus per Chriftum ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ex peccato,ôd morte,non tarnen mox fentimus fruftum perpetug foc/

licitatis in hocfeculo,fed fubinde alqs atep alrjs affliefionibus obqci/ mur,ita ut liberatio ex una aut altera affliftione non fit liberatio ex o/ mnibus afîliiftionibus,fed tantû preparatio ad paden tiam maioBz af/ fli(ftionum,que continue fefe infequuntur, quamdiu in hoc feculo ai uimus, Vnde Paulus ri.Corint.i»ait:Äcceperamus in nobis ipfis fen/ tentiam mortis,ne confideremus in nobis ipfis,fed in Deo,qua ad ai 'tam fufeitat mortuos,qui ex tanta morte exipuit nos amp;nbsp;eripit, in quo fpem fixam habemus,q) amp;nbsp;iam pofthac erepturus fit amp;c. Quid hoc, quod dicitdn quo fpem fixam habemus, q? amp;nbsp;pofthac erepturus fit, aliud fignificat,^ Deum liberare ex præcedenti affliftione , non iit amplius nihil aduerfi patiamur, fed ut ea liberatione confirmemus fi dem amp;nbsp;fpem noftram, ad ferendas fequentes afflieftiones, amp;nbsp;cogite/ mus ita:Deus liberauit me e pr^fenti hoc gericulo, ergo liberabit me etiam e futuro quantumeunque difficili,fi modo perleuerem in uoca tione fua»

C o M M É N t. I Ö A N. B R fe ÎT f. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;is

done fua, Sic Dauid confirmât c prioribüs liberationibus fidem fii/ am ad fufFerenda pofieriora pericula» Leonern,inqm't, 8^ urfum lii terfecï ego feruus tuusÆn't i'gi'tur 8é Philifiæüs hic circumcifus,quagt; fi unus ex eis,É Rcgum.xvrj*

ET MVRMVRAVIT POPVLVS CONTRA MOSEN.

Vide quam leui momento fides ex corde hominis cxcutiatur Jfràz diese qui tot miracula in A eg y p to uideränt, qui magnis rniracuh's ex s ftupendo miraculo e mari rübro feruad erant,non ante multos annos,fed ante paucos adéo dies, pofiquam que tantum penuria Iaborant,animum fuum ita defpondent,ut adüer fus liberatorem fuum Mofen murmurent, ac de falute fua plane étLim eife clamitent, Qui ergo faCtum eft,quod tam cito, 8^ tam faci/ le a fidutia erga Deum defecerint certe h inc adeo fadum eft, quod in hac fiti magis refpexérint ad penuriam aquæ, quam ad promifsi/ ones amp;nbsp;miracula Dei, Tune enim cxcidimus a fidutia Dei in perL culis, cumin præfentia tantum peticula non item in promifsiones uatur conj^è Dei oculos defigimus, Qiiid igitur in periculis faciendum, ne a fidu uerMei» tia. Dei deficiamus nbsp;nbsp;Auerténdi funt oculi a fenfu præfentium péri/

culorum, amp;nbsp;defigendi funt in uerbum Dei, in miracula 8C exempla auxili) diuini. Ex his enim fides per fpiritum fandum itaconfirmabi tiir,ut nullis arietibus concuti pofsit

AT ILLE CLAMAVIT AD DOMÎNVMJ

Murmurant Ifraelitf imph , Mofe autempiuscIamatadDnmtln aduerfis enim nullum eft certius effugium, clamare ad Dominuni ex fide,Quid ergo fitçPrcces Mofi exaudiuntur. Dominus em often dit ei lignum,quod cum mififtet in aquas, uerfe funt in dulcedinem, Sunt qui fendant, lignû iftud fuifle natura fua amarum,quo illuftri us fieret miraculum, Sunt qui contra fendant, lignû fuifle natura fua dulce,amp; reddidiife naturali dulcedine fua aquam potabilem. Vtcun ' que fe hæc res habeat,certe illud ingens beneficium Dei eft, q? in rc defperata oftertderit remedium, quo infalubris aqua redderetur uti/ lis. Vnde in monumentû huius benefccq,nomen loci didû eft hoc eft,amaritudo. Ibi enim bencficio Dei ücrfp funt amaré aque in dulces. Ac Deus hoc benefîciooftendit,primùm,cp non uelit derelin quere cos,qui ambulant in uocatione fua. Deinde approbat etiam na turalem medicina,amp; fignificat earn effe donum ac beneficiû Dei, Sic ein liber, qui inferibitur Ecclefi'afticus docet: Aldfsimusfinquiens j( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ji.

creauit de terra medicinam,amp; uir prudens non abhorrebit ilhâ. Non ne a ligno indulcata eft aqua amara^amp;c.ldem etiam fignificat Dômi/ nus,cum in hoc loco paulemoft promittit feruantibus ftatüta fua,libe rationem a languoribus .^^yptiacis. Et addit:Ego em fum Dominus

I W C A P T T XV,' ■ X O D 1

mcdiois tuuSjhoc eft. Si obedicris prçccptis meis, oftcndam tibi irt omnibus languoribus medicinam, ficuti nunc oftendi tibi lignum, quomedererisamaritudiniamp;infalubritati aquarum. Poftremo,fi qums allegoriamjaquæ amarg fignificantafflicftiones, lignum dulcc fignificat pafsionem mortem Chrifti. Itaque fi afflitftiones te pre mantjimmittas in eas mortem Chrifti, hoc eft, credas morte Chrifti pcccata ma expiata,amp; affliction es fandißcatas efte , tunc nulla affli/ lt;ftio tarn dura amp;nbsp;amara eft,quæ non mollefcat dulcefcat»

IBI CONSTITVIT EI STATVTVM.)

Ifraelitg non habuerut proprias leges ciuiles in Aegypto,fed quia fueruntferui Aegyptiorum,neceffehabuerunt etiam Acgyptiorum legibus fubfjci. Nunc autem quia liberati funt ex Aegypto,amp; uene/ runtindefertum, incipit Deus populo huic proprias leges dare, ac Rempub. conftituere* Tanta enim multitudo non potuit alia re in corpus unius populi coalefcere, præterquam legibus» Nondum ta/ men proponit Deus perfedam abfolutam formam legum Ifraeli/ tis,hoc enim poftea faciet magnis miraculis in monte Sinai, fed pro/ ponitnuncquædamtantumrudimenta legum, utpaulatimafTuefa/ ciat ipfos ad obedientiam legum» Hoc enim eft, quod diciulbi ten/ tauit eum,hoc eft,propofuit leges quafdam ciuiles, ut probaret,nuni ferus ille,amp; alioqui indomitus populus, pofsit etiam legitimam for/ mam Reipublicc ferre,8i ordinarqs legibus obedire» Et occafione e/ ius medicinæ, quam oftendit in ligno , addit rudimentis harum le/ gum,magnificam promifsionem,dicens: Si audieris uocem Domi ni Dei tui,8d quod redium eft coram eo feccris, amp;nbsp;obedieris præcep/ SttniM eor tis eius,cuftodieris(Ç omnia ftatuta illius, nullum languorem quern poralit, legi pofui in Aegypto,fupcr te ponam» Ego enim fum Dominus medi/ eus tuns» Obferuanda promifsio,quæ non tantum Ifraelitis, uerum/ etiam omnibus rebus publicis diuinitus ordinatis data eft.Dicit em: Si audieris uocem Domini Dei tui, amp;nbsp;quod redum eft feceris, ac o/ bedieris præceptis eius,ero medicus tuns» Non folum autem Refp; Ifraelitica, fed etiam omnes alias legitimae Refpub» confiant diuinis legibus»In quaain^ enim Refpub.pofitæ funt tales leges, quæ non abhorrent a iurenaturali,amp;uerbo Domini, ea Refpub» approbatur a Domino, amp;nbsp;leges eius non minus uocandæ funt ordinationes diui nae,quam leges ciuiles Mofi ,ut Paulus Rom» xiq» docet» Quare in quacuncç Repub» leges ciuiles diligenter obferuantur, huic etiam Dominus hoc beneficium præftat,ut homines uiuant in ca tranquil/ le ,Sd fano firmoque corpore, ac fi quid morbi inciderit, natu/ ralibusmedicinis diuinitus oftenfis curari pofsit»

,.( *

■ CAPVT

C OM M E N T. I o A N. B R. E NT« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«

CAP VT XVh

VENERVNT AVTEM ÎIN’ ELIM FILII ISRAEL.)

Manfjones filiorum Ifrael requirendg funt in Numéris cap» xxxiq.In eo enim loco plene defcribuntur,amp; ex ordine» Hie autem o/ mittuntur interdum aliquæ manfiones, propterea cp Mofi in Exodo hoc præcipuc eure fir,non quomodomanfioncs ICraelitarum exordi ' ne defer ibantur,fed quomodo lex a Domino data fit* Vnde amp;nbsp;omitti tur nunc poft Elim, manßo qug fuit ad mare rubrum cuius memin it liber Numerorum.Non eft autem intelligendum, cp Ifraelitp redie/ rint ad eum locum maris rLibri,quo Pharao fubmerfus eft, fed quod uenerint ad-finum quendam eius maris late fefe difFundentis, aut ad lacum quendam, qui ipfe propter multitudinem iuncorum dieftus fit mare TnC, hoc eft, iunceum, quod nos rubrum uocamus» Vide Hieronymum in xxxxq.manfionibus»

VBl DVODECIM ERANT' FONTES,)

Tametfi lofephus fentiat tarn fontes palmas in Elim fteriles fuif fe,tarnen quia feriptura tarn diligenter meminit huius rei, amp;nbsp;palmæ pr^cipuc in rjs locis crefcant,in quibus funt aquæ dulces,fentiendum potius eft,Dominum duxifte Ifraelitas ad hunc amœnifsimum amp;nbsp;fer tilifsimum locum,ut in exilioS^ calamitatibus deferti haberentrecre ationem.Quo exemplo fignificauit Deus,q) quemadmodum Paulus ait,fidclis fit, qui non finat nos tentari fupra id quod pofTumus, fed faciat una cum tentatione euentum,quo pofsimus iufterre.

VENIT OMNIS MVLTITVDO IN DESERz ,TVM SIN,)

Duæ funt manfiones quæ hoc nomine Sin uocantur* Altera fcribi tur per Samech rO,Et hgc eft odfaua manfio,de qua in hoc capite, Al tera feribitur per Zadic rzf, hæc eft tricelima tertia manfio, amp;nbsp;alia tnomine dicitur Cades,de qua in Num,c3p.xx,Slt;^ xxxiij,

ET MVRMVRAVIT OMNIS CONGREGA/ TIO FILIORVM ISRAEL,)

Antea defuit aqua,nunc deeft panis,Iterum ergo murmur, iterum tumultus , iterum conuitia aduerfus Mofen amp;nbsp;Aheronem oriuntur» ytinam,inquiunt, mortui eftemus per manum Domini in terra Ae/ gypti amp;c,Hic mihi uide q? grauiter Ifraelite peccent. Primum obliz uiicuntur omnium beneficiorum Sl miraculorum Dei, Deinde pcc/ nitet ipios obfecutos diuine uocationi, Vtinam,inquiunt, mcrcui ef/ femus in terra Aegypti,ho»quid aliud eft,^ fi dicerent pocnitet noS obediuifte uocationi DeiC Adhæc optant fe in peccatis potius mortU/

N

IN C A P V T XV. EXODI

OS efTcjinodo faturi diem fuum obrjfTent, nbsp;nbsp;in iuftitia obedicntia

Dei uiuere.Præterea defperant de dementia Dei, perinde ac fi Deus nec uellet nee poiTet ipfis uidium in deferto dare.Poftremo abnegant uerbum Dei,non uerentur publice affirmare fe non uocatione Dei, fed fedudtioeMofi amp;nbsp;Aheronis in defertum uenifTe. Cur,inquiurtt, induxiftis nos in defertum iftud ut occideretis omnem multitudine fame choc eft, Reipfa comperimus nos non uolutatc amp;nbsp;mandato dei, ad hoc defertum uenifte,fed ueftro tantum arbitrio amp;nbsp;ambitione. A/ Jioqui enim,quomodo fineret nos Deus perire fame?Hec funt grauif fima peccata,quæ fi explicueris, inuenies in ipfis extremam impieta/ tern.Non exiftimes autem folis his Ifraelitis impietatem adhefifre,ali os uero homines non ita impios efte,fed fentiendum eft, earn impie/ tatem,qug hoc loco ex Ifraelitis emicat,omnibus hominibus natura af fixam efte,Sgt;^ nacfta opportunitate erumpere. Natura enim omnes ho mines funtfilq irg,in peccatis concepti amp;nbsp;nati.Et ut unus eft Adam, e quo propagatur peccatum in omnes homines,ita eft una caro oim ho minum,fimilibus peccatis obnoxia.Quare,quemadmodum Ifraclitc in fame dubitant de uocatione Dei,num mandato Dei ex Ægypto in defertum uenerint,amp; defperant de auxilio Dei, ex quibus rebus ori/ untur blafphemie,conuitia,amp; omnia genera maloi^, ita homines na/ tura fua dubitant in afflicftionibus,num Deo curg fint, num in uocati one Dei ambulent,ex qua dubitatione oritur dcfperatio, amp;nbsp;uiruletia aduerfus Deum amp;nbsp;homines.Sic opifex damna accipiens,amp; infccl ici/ ter agens,non ucretur palam dicere: Satan coniecit me in hoc opifici/ um.Sicconiunx moleftias matrimonq fentiens. Quis Satan, inquit, impulit me in hoc genus uitæcQuod de opificibus amp;nbsp;coniugibus di ximus, hoc etiâ de omnibus alijs hoim generibus intelligendum eft. Nam h^c exempli tantum gratia adduximus.Hacaût impietate ac de fperatione nihil horribilius excogitari poteft. Quid ergo fuiftet If/ raelitis faciendû,ut dominât! eftent impie fuç nature,ac bene de Deo confifi effentCNon fuit aliud confilium reliquum, ut rcuocafteiit memoriampromifsiones patribus diftas,^ uerbum Dei in AegV ocf«rrf»lt;/Hw nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rubro maximis miraculis conhrmatum, bx nis em eer/

tificati fuiftent, fe non temeritate Mofi , fed uoluntate uocatione Dei in defertum profelt;ftos, Vbi autem eft uocatio Dei,ibi eft benedi (ftio dei,etiamfi maledicftio ad tempus apparcaL Ad eundem modum debemus amp;nbsp;nos occurrere impietati carnis noftræ. Cum enim exur/ git in nobis dubitatio,num in afflidionibus deo curæ fimus, arripi/ endum eft uerbum Dei, quo de uocatione noftra ceftificamur,capef fend^ funt ^mifsiones Dei, quas Deus aqgbulantibus in fua uocatiôc dédit. His rebus fieri folet, ut etfi natural is impi etas cordis no poteft

COMMENT. IOAN. BRENT' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5*4.

penitus cuclli,Ka tarnen refecetur ut non in opera fua progrediatur.

DIXIT AVTEM DOMINVS AD MOSEN ; ECCE

EGO PLVAM VOBIS.)

Hic eft obferuabilis illc locus j in quo Deus promittit Manna de cœlo, Sc quod promifit,mox ctiam reipfa præftat, acaddic coturni/ ceSjUt Ifraelite non panes tantumj fed amp;nbsp;carnes habeant Ecce egoCi'n quit)pluani uobis panem de ccclo 8Cc, Ec poftea: Dabit nobis Domi nus uefpere carnes edendas,amp; mane panes in faturitate. Ac mox: Faz ctum eft uefpere,amp; afcendens coturnix cooperuitcaftra,mane quocp ros iacLiit per circuitum caftrorum amp;cPrimum ergo,cibus, qui Ifrae^'^’ litis a Domino per quadraginta annos mitticur,uocatur Manna, Cü enim Ifraelite uidiftent iJludjdixerunuHoc eftMan.Nam cum igno Tarent quid eftet,aut quo noie uocarctur, dixerunt efte Man, Eft aûc

Hebræis idem quod conftiturum,feu donum. Vocatur igit Manz na,q) fit donû Dei,de cœlo datum.Qualem aut formam ac lapore ha buerit,amp; quo piftum accocftum fit,fcriptura in hoccapite,amp; in Nu. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»«ir4

cap.xi.diligenter explicat. Deinde obferuandû eft, quam ob caufam Dns hoc miraculu çdiderit, amp;nbsp;Ifraelitas quadraginta annis cibaueric cœlefti Manna.Eft ein miraculum ualde memorabile, qd amp;fcriptuz Ta frequenter inculcat.Ergo editS eft,non ut hoc miraculo commedec pietas amp;nbsp;iuftitiaIfraelitaRt.Fuerunt enim Ifraelite impij murmuratoz res, fed editû eft,ut illuftraretor gloria nois Dci.Primum ein reuelat Dns hoc miraculo,q? ipfe folus fit uerus Deus,SC non lit alius prêter ipfurn. Vnde ait Dominus: Vefpere comedetis, amp;nbsp;mane faturabimiz nipanibus. Scietisqjq) EGO SVM DOMINVS DEVS VEz (TER.Deinde reuclatur hoc miraculo,q? Mofe non fua ipfius temeri te Sc ambiEione,quemadmodum Ifraelitg calumniabantur, fed uoluii täte Sc uocatione Dei eduxerit Ifraelitas ex Aegypto in defertum. Sic enim dicunt Mofe SC Ahcron: Vefpere feietis, q? Dominus eduxerit uos de terra Aegypti,et mane uidebitis gloriam Domini.Poftremo, promittit,afteuerat, SC confirmât Deus hoc miraculo, qj uelit oibus in uocatione fua ambulantibus fufticientem uieftum dare. Et hunc uz fumiftius miraculifpiritusfandlus diligenter commendat in Deute. capiteocftauo.Dedit,inquiens, tibi cibum Manna, quod ignorabas tu Sc patres tui, VT OSTENDERET TlBI,q) non in folo pane ui uat homo,fed in omni uerbo quod egreditiir de ore Domini. Hoc ita intclligendum eft,q? Deus miraculo Manna? confirmetfefuffacienz

, tern uicîum daturum non tantum his, qui in tali genere uit£e.iacrfcnz tur,in quo panis facile parari poteft,ut lunt agricultura, SC alig id gez nus ordinaria? SC uulgare^iocationes Dei, ledetiamhisquicuiuis uocationi Dei obediunt,eciamfi nihil minus uideaturj quod in ea

I N C A P V T xvr.' E X o D ï

pofsit fufficiens iiictiis parari.Talis eft iiocatio Ifrach'tarnni in defer'* tuin.Nam in deferto nihil potuif nec feminari,nec meti. Attamcn IP fraelitæ fuffïcientem uiôum habueruntin deferto, quia ambulabant in ea uocatione,quæ egrelTa erat De ore Dei,hoc eft, que conftabac uerbo Domini.Talis uocatio fuitEliæ,ad torrentem Carith.iq.Reg, xv^fj.Erat enim publica fames,amp; ad torrentem nihil præter aquam,e/ amep minime diuturnam,inueniebatur, Elias tarnen alitus eft a domi no,quia feeftabatur earn uocationem,quc egreffa erat de ore Dei,hoc eft,qug conftabac uerbo Dei.Talis fuit amp;nbsp;uocatio Chrifti ad defertû. Dicit enim EuangeliftatSubdudliis fuit in delertum a fpiritu,ut tenta retur a diabolo.Etfi enim nihil alimentorum in deferto inueniebatur, tamen,quia Chriftus fectabatur uerbum fpiritus,quod ab ore Domi ni egrediebatur,nonperf)tfamequadraginta diebus etnoôtibus. Vn de etiam cum Satan iuberet ipfum e lapidibus panes facere,quo fami fuæ mederetur,appellat Chriftus ad hune locum,amp; refpondet: iNon in folo pane uiuet homo amp;c.Talis fuit uocatio apoftoloriim,quando emittebantur a Chrifto ad predicandum Euangelion regni Dei.Emit tebat em Chriftus Apoftolos fuos fine pane amp;nbsp;fine pecunia, ac emit/ tebat eos ueluti oues in medio luporum, attamen quia feftabätur uer bum,quod egreffum erat ab ore Domini,tanta uidtus abundantia co tigit ip£is,ut ingenue confiteantur,fibi in ea legatione nihil uncp de/ fuilïe. Vnde etiam dixerat eistPrimum quærite regnum Dei, amp;nbsp;hæc oîa uobis adqcientur,hoc eft,ante oîa date operam, ut queratis regnÛ DeijUt adnuncietis Euangelion de regno Dei. Hgc enim eft légitima ueftra uocatio,qu^ egrefla eft de ore Domini. Quod fi feceritis, oîa ad uiiftum neceflaria adqcientur uobis. TaÜs eft uocatio oîm eorum, qui uerfantur in eiufmodi uite generibus, que natura fua non habenc multos redditus,aut non afferunt magnam abundantiam uictus.Qua lis eft conditio feruorum,aut mercenariorum,aut tenuium opificum. Hi enim,etfi magno fuo labore uix panem quotidianum parare pofte uidentur, tarnen quia uerfantur in tali uocatione, quæ eft egreffa ab ore Domini^Sd fandfificata uerbo Dei,fieri non poteft, ut fame inte/ reant, modo uocationi fuæ diligenter amp;nbsp;ex fide feruiant. Hue facit, quod fcribitur Pfal.xxxvi.Iunior fui,amp; fenui,8lt;^ no uidi iuftumfhoc eftjfecfantem uocationem Dei )derelidfum. Miraculum igitur Man/ næ alta mente reponendum eft,ut difeamus hominem non tantum ui uere ex hs uocationibus,quibus panis facili opera paratur, fed etia ex omnibus iilis uocationibus,quæ egrediuntur ex ore Domini,amp; fan/ dbficâtur uerbo Dei.Etcum hoc didicerimus,confirmabimus fidem noftram in afflidlione famis, uc non defp^emus, nec aduerfus De/ um homines debacchemur,fed in uocatiôe Dei ex fide ,pergamusgt;

Quid

COMMENT. IOAN. BRENT.

Quid autem illud fibi uult, nbsp;nbsp;Deus non pn'us promitn't 5lt;r prae/

ftat Manna,^ Ifraeh'tæ maxima fame crucientur;’ Cur non præuenit fernem eorumÇ’Çi'c eni'm multæ bhafphemig amp;nbsp;conuitia intermifTa fu iflent.Refpondeo.PotuiflTet quidem Deus ftatim Manna dare, fa mem præuenire,fed habet iuftifsimas caufas, propter quas pn'us con lecitlfraehtas in famem,Primum,ut quemadmodu in defcCtu aquae, ita amp;nbsp;in defedlu panis expen'retur,num Jfraelite uerbum Dei,amp; mira eula eius uera fide repofuifTentjCt ut nXànifeftum fieret,quid in corde ipforum lateret,quo feipfos agnofcerenuMofe em in Deu, cap. viq» ita dicit: Adduxit te Dominus Deus tuus quadraginta annis per de/ fertLim, etafflixittepenuria,uttentarette, acnota fierent queinani/ mo tuo uerfabantur,utrum cuftodires mandata illius an non.Etenim, fi dominus liberaffetlfraelitas ex Aegypto nulla immilTa afdidtione, amp;nbsp;eduxiflet eos per defertum in omni rerum abundantia amp;nbsp;fcclicita/ te, certe nuncp agnouilTent tantam lernam impietatis in corde ipfo3h latere,(ed exiftimaffent fe longe oîm fanótifsimos.Nunc autem,quia tentati funt fiti,fame,8d altjs calamitatibus,manifeftc apparuit, corda ipforum impietate plena effe , necdifferre quicquam abalqsgenti bus,quantum quidem ad peccataattinet.Necelîarium uero eft, ut im pietas cordis probe cognofcatur.Nifi enim cognofcatur, non quæri/ Peccati agni tur remifsio impietatis. Vbi autem non qugritur impietatis remifsio, ^ionccejfari4 ibi manet impietas inexpiata,amp;^ affcrt perpetuam damnatioem.Qua/ te neceftariû fuit,ut Ifraeliteafflioerent.Deinde diftulit Deus Man/ na,8lt;^ coniecit Ifraelitas in famem, ut palam declararet, Ifraeiitas non fua uirtute,fed clemetia Dei liberatos ex Aegypto, amp;nbsp;conferuatos in defçrto.Nam Mofe in Deut.ca.viij.ita fcribit: Afflixit te tentauic te,ut poftea benefaceret tibi. Ne diceres in corde tiio,fortitudo mca robur mantis meæ hcc omnia mihi præftiterunt, fed recorderis do mini Dei tui,q? ipfe uires tibi præbuerit, ut impleret pacftum fuum fuper quo iurauit patribus tuis Se e. Afflixit ergo dominus Ifraelitas fa me,ut illuftraret gloriam nominis fui, uidelicet, quod ipfe fit Deus feruator in affli(ftionibus,amp; uerax in promifsionibus. Proinde cum affligimur,fentiamus nos eledos in organa Dei, per quæ gloria Dei illuftretur.Poftremo,affecit Deus Ifraelitas fame,priLifquam Manna daret, amp;nbsp;dedit poftea Manna, ut toti orbi declararet fe non affligere utperdat,fed ut gloriofius feruet.Feramus igitur affliefliones patieiv ter,utper ipfas tnaiorem falutem confequamur.

lam,nec illud,prætereundum eft,q) in promifsione Mannefcrip/ turatoties inculcat, Dominum audiuilTe murmurationesdfraelitai?:. Quid^ium Deus excitatuuimpio murmure,ut bencfaciat, Sd non po umur. tius ut irafcatur 5gt;d perdatC An non fcriptum eft, Deus peccatores non

IN C A P V T xvr. E X O D Ï cxaudi't, tota fcriptura docet, pfjs ac fi'delibus precibus impctran^ dum,fi quid a Domino impetrare uolueris.Cur ergo hie impia mur^ mura exaudiuntur'^’Hæcres obferuatione digna eft; Deus enim ex-' audit impias Ifraelitarum murmurationes,non quod approbet eas,0^ doceat in afflicflionibus murmurare aduerfus Deum, ut impetremus beneficia Dei. Abominatur enim Deus omnem impietatem,amp; fr u/ clus eius. Sed exaudit murmurationes propter alias quafdam cau/ fas. Primum, exaudit cas,ut illuftret ueritatem promifsionum fua/ rum, uidelicet, quod tarn feruans fitpromifsi fui,ut impleat ipfum, ctiamfi omnes homines fint mendaces. Promifit enim Deus Ifradi, fe conferuaturum ipfos, fi ex uocatione fua egrediantur ex Aegypto, amp;nbsp;proficifeantur ad terram patribus promiffam. Et generaliter pro/ mifitDeusfalutem nbsp;corporalem amp;nbsp;fpiritualcm omnibus uocatio/

nem fuam fedlantibus. Venerunt autem filr) Ifrael ex Aegypto in de fertum. Et quanquam impie murmurarent aduerfus Deum SC Mo/ fen, tarnen quantum ad ipfam profecflionem attinebat, ambulabant in uocatione Dei.Promittit igitur Deus amp;nbsp;prgflat Manna, ne defici/ VfriirffDft srit in uocatione fua,uttotiorbiteftctur, fe ueracem effe, etiamfio/ iHußratur. mnes homines fint mcndaces. Vnde amp;nbsp;Paulus Romanis fcribens: NumCinquit)incredulitas illorum fidem Dei irritam faciet'?’ Abfit. a.Timo/fc, jiYjo fit Deus uerax,omnis autem homo mendax. Et ad Timotheum:

Si increduli fumus, ille fidelis manet feipfum negare non poteft. Hoc autem diligenter obferuaudum cft,ut medeamur his tentationi/ bus, quibusfollicitamurad abfjeiendamuocationemDei, propter peccata noftra. Sunt enim, qui, etfi iuxra legitimam fuam uocatio/ nem laborant, tarn en defperantdeuilt;flu, proptereaq? uideantfepec/ catores, S«: fatentur, genus quidem uitæ fuæ placere Deo, fed ipfos propter peccata fua Deo difplicere. Vnde abijeiunt laborem, amp;nbsp;fe/ (ftantur ignauum otium aut impia lucra. Sed ex hoc loco fubuenien/ dum eft tentationi. Acfi quis ueram falutemdefiderat,refipifcenduni eft a peccatis.Et tarnen fi reliquie peccatorum adhuc remanent, no eft propter eas abqcienda uocatio Dei.Etfi enim homo peccator fit,tame fi ambulauerit in eo genere uitæ quod placet Deo, amp;nbsp;quod eft uoca/ tio Dei,manebit Deus uerax,amp; feruabit promilTafua,quibus recepit fe omnibus fjs, qui ambulant in uocatione fua neceftaria uitç datuRj; Deinde exaudit Deus murmurationes Ifraelitarum, ut ex antitheft commendet preces ex fide,amp; inuitet ad frequentiam precum.Nam ft Deus tantæ eft dementiæ, ut in afflidis etiam murmurationes exau/ diat,quanto magis exaudiet preces ex fide faeftas C Hue pertinet para/ bola illa,quam Chriftus rccenfct apud L^^am capite undecimo,de a/ mico poftulante noeftu panes. Et capite xviq. de iudicc iniquo amp;c.

Comment, i o a n, b'r e ît t. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^g

NON EST CONTRA NOS MVRMVR VE/ STRVM.SED CONTRA DOMINVH)

His uerbisobiurgant MofeAileronIfracliras proprer impi'as murmurati'ones, 8l oftendunt eis graiiitatem impictan's fuæ, ut refi/ pifcant.Murmur ueftrum Cinc(uiunt)non eft contra nos, quid enim fumusCfed contra Dominum:Quis autcm impuneferet, murmurans impie aduerfus DominumcMcmorabilis obiurgatio, qua difcimus, quanta peccatafint,conuitia èC blafphemiæ eorum qui aduerfus ma/ Count: giftratus,ecclefiaftas,preceptores,amp; patres familas fuos,ofticia fua le gitime adminiftrantes quidem,non tarnen omnino amp;nbsp;femper,ut (unt homines, omnia prouidentes, uirulentis maledictis debacchantur.

Hgc enim malcdida , etfi in hominem tantum expui uidentur, re dundant tarnen in Deum ipfum ,cuius homo ille ordinarius amp;nbsp;legiti mus feruus eft.Sicad Samuelem dicit Dominus:Non te fed me abiez ccrunt,ne regnem fuper eos.i. Regum*

ISTE EST PANIS, QVEM DOMINVS VOBIS AD VE3CENDVM DEDIT , COLLIGAT VNVSQVIS.-p.)

Manna datur quidem ex dementia Dei, addit tarnen Deus leges quafdam, quscincolligendo Manna obferuari debent. Prima eft: CoIIigatunulquiscß ex Manna,quantum fufficit ad ucfcendum,nem peGomor per fingula capita.In fine autem huius capitis dicitur Go/ mor continere decimam partem Epha. Noftriputant Hebræisid menfurpgenus Gomor dici, quod Græci uocant. Eft autem Chccnix,ea frumenti menfura,quam unus homo quotidie abfumere pofsiuDe Gomor uero affirmât fcriptura in hoc loco, quod hæcmen îura ftatuta fit a Domino colligendp uiritim Manne in lingulos dies. Secunda lex eft,Nullus relinquat ex eo ufqj ad mane. Tertia eft.’Dic fcxto parent,quod inférant duplum,quàm colligere folent per fingu/ los dies,ut feptimo die fabbatum obferuetur. Ad quid ergo Domi/ nus has leges pofuitC num ut operibus harum legum mcrerentur be/ neficium MannæcNequaquam.Manna enim antepromittebatur, cp ha: leges ftatuuntur,amp; ante datur,quam obferuentur.Sed pofuit eas, VT FENTEM, Cinquit^populum,utrumambuletinlegemeaan iion.Obferuabile dicftum, ut ex ipfo difcamus cognofcere ueram ra/ tionem diuinarum legum.Solcnne em Diio eft,utgratuitis fuis pro/ mifsionibus ôd benencf)s,addat præcepta.Sic,cum tribuiffet Adamo teg« beneficium paradifi, addit preceptum de non uefccndo frucftu ex ar/ turpromif» bore fcientiæ boni Ôd mali.Sic cum educeret Ifraelitas ex A egypto ad terram Canaan,pofuit legem per Mofen, quemadmodum fequentia inhoclibroteftatur. Sic c^promittit nobis Ôé exhiber per Chriftum remiisionera peccatorum, uitam æternam,addit mandatum de di/

N iirj

IN C A P V T XVf. E X O D I letflione proximijiit nos inuicem dib'gamus, fi'cut ipfe nos difex/t, lit alf)s fua errata remittamus SCc.Quid ergoC num ponit leges pofl pro mifsiones amp;nbsp;benefiGa,ut fignificet, opera legum efle mérita diumo/ rum beneficiorumCMinime omnium,fed ponit eas, uthisoperibus probet fidem noftram, ut probet obedientiam Sgt;C gratitudine noftra, lit tentemCinquit^eum,utrum ambulet in lege mea an no» Sed de cati fis ferende legis,alias» Nunc redeamus ad has leges, que de Manna pofitç funt»HaR2 prima eft, ut unufquifcp ex Manna tm Gomor colli gat per fingula capita»Hec lex uidetur obferuatu facillima» Sed ecce 1/ Iraelitg ftatim uiolant hanc legem»Collegerunt enim alius plus, alius minus »Ac fueruntfortafsis aliqt, qui nullo malo confilio minus aut plus collegerunt»Sed ex fequentibus apparet multos fuifte, qui nulla habita ratione pr^cepti Dei, tm ex incredulitate amp;nbsp;auaritia plus alijs collegerunt.Timuerunt enim, ne Manna fequenti die deficeret, hoc eft,non crediderunt^mifsioni Dei,qua Manna fingulis diebus pro mifllim erat»Hic ergo uide mihi miraculû Dei» Cum enim Ifraelitæ metirent id,quod collegerût,menfura Gomor,is qui plus collegerar, non habuit amplius,ncc qui minus parauerat,reperit minus, fed fin ' guli iuxta id qd edei e potcrant,habuerunt»Hoc miraculo teftatus eft v/Æw Deus, fuam cuic^ fufticientem menfurâ uicftus a Dno paratum elfe, etiamfiexlaboribusfuis minus confequi pofte uideatur» Etfi enim a/ Iq magnas opes pofsident,alr) paupertate laborant,tn quod ad frucftu panis quotidian! attinet, non minus confequitur pauper e fuo pane, diues e fuo.Suftentatur huius,fuftentatur óé ill ius uita,ac, ut pluri mum,maiori falute» Et pauper edit cibarium panem maiori uolupta te,^ diues phafianum, Quod igitur attinet ad fruftum panis quoti/ diani,qui eft,fuftentatio uitg,amp; iucunditas, non minus confequitur paup e fuo modico,cp diues è fua abundantia» Hortatur etiam Pau/ » Corwffc s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;beneficentiam» Veftra,inquiens, copia fuccur/

rat illoRi inopie,ut illorum copia ueftre fuccurrat inopig, ut fiat gqua bilitas,quemadmodum fcriptum eft: Quimultum habebar,huic nP hil fuperfuit,amp; qui paulum habebat,is nihilominus habuit amp;c»

Secunda lex eft:Nullus relinquat ex eo ufqj ad mane.Sed nee huic Ifraelitg obedicrunt» Quidam enim repofuerunt ufq^ manc» Deus igi tur punit inobedientiam ipforum miraculo» Cœpit enim,quod repo fitû erat,fcatcre uermibus atcp computruit.Quid ergo, num ex hac le ge arguemus non licere aliquidueluini uelfrumentiin alters diem Reffonerefru 3^. annû reponere*» Nihil minus,Reponere enim aut uinû aut frumê/ fiHmpium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;impium.Nam fpiritus fandus remittit nos pör Sa^

Pro.ff.cTj«. Iomonem,Prouer»vi,ad formicam: Vad^finqens^ad formicâ,’dpi^ ger, Sc confidera uias,amp; difee fapientiâ»QLiæ cû non habeat ducem, necpræce/

COMMENT. lÔAM. BRENT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÿÿ

ttcé prgceptorem,nec principem,parat fibi in eftate cibum, amp;nbsp;congre gat in me(re,quod comedauCum fcriptura iubet nos exemplum pru/ dentiæfumereaformicis, certe approbac repoG'tionem frumentor^» iVndc poftea ca.x.dicitur: Qui congregat in melTe filius fapiens eft, qui autem Gertit gftate, filius confufionis.Sed èC Dominus nofter ip^ fa naturæ ordinacione fignificat repofitionem frumentorum elTe rem non folum licitam,fed etiam ad conferuationem uitçneceflariam.Nô enim pluie Deus frumenta fingulis diebus, quemadmodum Manna, fed dat nobis frumenta ex agris æftatis tantum tempore, non item by emis.Qtia remanifefte fignificat,frumenta quse eflate colliguntur,re condenda etiam elTe in hyernem. Hoc igitur præceptum de Manna, quantum quidem ad ri ^»tov eius attinet,nihil ad nos.Fuit enim tern/ porale ôd perfonale præceptum,quod datum eft IfraelitiSjtan to dun/ taxat tempore,quanto uefeebantur Manna cœlefti, quod fingulis die bus,pr^terq Sabbato,in deferto per quadraginta annos de coclo cade bat. Quod aut ad fignificationem eius attinet, continentur in hoc pre cepto nonnulla,qug ad noftri doftrinam plurimum faciunt. Primum em admonemur ex eo,ut abijeiamus impiam follicitudinem de crafti soUicitudo no.Addidi, impiam.Non em qnæuis follicitudo eftimpia.Necefte enim eft unumquenq? in fua uocatione lt;r7rovJ^«(lt;lv nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diligeii/

tern amp;nbsp;follicitum efte, Vnde amp;nbsp;patrisfamilias officiu eft, de uilt;ftu fa/ milig fuæ follicitum efte.Scd impia follicitudo eft,de acquirendo ui/ (îtuita curare, utinterim legitimam uocationem Dei negligas , amp;nbsp;uerbum Dni uioles. Ät(^ hoc eft,quod Chriftus ad difcipulos fuos,' quos ad prgdicandum Euangelion emiferat,dicit:Nolite eftefolliciti incraftinu,hoceft,nolite intermittere uocationem ueftram predicail di Euangelq,follicitudine quærendi uilt;ftus iu craftinum, fed qii^rite regnum Dei,hoc eft,predicate Euangelion regni Dei (hec em eft uo catio ueftra)amp;oiaalia adijcientur uobis.Deinde,q? Mannarepofitû in alters diem computruerit,docet nos,q) oia ea,quæ colligimus, re/ ponimusamp; conferuamus, contra uerbum aut præceptum Domini, fint coram Deo putrida amp;nbsp;maledilt;fta,nec unep nobis in falutem celTu ra fint,ut exempli gratia,fiquis colligit opes,per impofturas,hg opes maleditftæ funt,amp; fcatent coram deo uermibus.Si quis ex auaritia no iuuat egenum exopibus fuis, cum etiam fine damno fuo pofsitiuua/^ re,huius opes computrefeunt coram Deo, amp;nbsp;ita maledicuntur, ut in omnia infcelicitatis genera auarum conijciant. Impartiamur igitur e/ genis liberaliter,ut quodreliquum eft,benedicatur a Domino.

Tertia lex eft:Die fexto parent,quod inférant duplum, quàm col/ ligere folêt per fingulos dilt;ÿ,ut feptimo die fabbatum obferuet. Hæc lexcommendatur duobus miracuiis. Quorum alterum eft, quod Ie/

I NC A P V T xvn E X O D I

xto die Man non Hatim liquefiebat donee pro uno quo^ duo Go-^ mor coni'gerentur.AIterum,qgt; Man eo die in fabbatum referuatum, non fcatebat uermibus,nec computrefeebat* Attamen Ifraelitæ ne fie quidem huie legi obedierunt:Egrefsi enim funt quidam in die fabba foil ti,ut colligèrent Manna,fed non inuenerunn Quare grauitcr incre/ pantur a Mofe.Ec his miraculis cofirmatur obferuatio Sabbati, in po iiteia Mofaica» In Num. quoep ca.xv’.confirmatur Sabbatum feuerif fimo fupplicio,q is,qui eo die ligna collegerat,aflFicitur. Qiiid ergo eft,q7 tanta feueritate obferuatio Sabbati exigitchum hoc ideo fit, qgt; hie dies per fe fandtior fit coram Deo,^ alrj dies'?’ Nequacp.Etfi ein fcribitur,quod Deus requieuerit feptimo die, tarnen Chriftus expo/ ties illud.’Pater meusfinquit^operatur uf»^ nunc et ego operor. Sed exigitur obferuatio Sabbati,propter auditum uerbi Dei, quod ad co feruandam ueram religionem,etconcipiendam fidem acfalutem,pre dicatu necelTarium eft. Nam poftea cap. xxxi. St’ in Ezech. cap. xx. ita fcribitur: Videte ut Sabbatum meum cuftodiatis, quia fignum eft inter me Sd uos in generationibus ueftris,ut fciatis,quia ego Dhs qui (ancftifico uos. Dominus autem fandtificat per prgdicationem uerbi (ui per quod operatur in nobis fidem,Sc oem fandlificationem. Qua re obferuatio fabbati potifsimu propter predicationem uerbi dei, qd in Sabbato publice tradlari et explicari debet, exigitur. Idem de die Dominicain politeia Chriftianorumfentiendum eft. Nam quemad/ ffinchrtß^^ modum Mofe,qui eft legislator IudeoR2,uoIuit ut omnia negotia cE yjlia fabbato cederent, quo uidelicetotium elEet audiendi uerbi dei; Non faciesC inquit^in eo omne opus,tu amp;nbsp;fil ins tuus,amp; filia tua, 1er uus tuus 8d ancilla tua,iumentum tuum SC aduena,qui eft intra portas tuas.Ita Romanus imperator,qui eft legislator Chriftianoßi in Rom» Imperio,uult ut omnia ciuilia negotia Dominica diei cedant. Omnes (inquit)iudices,urbanæcp plebes,amp;cundlaBz artiumofneia uenera bill die fob's quiefcanuEt iteRz: Sit ille dies a cognitionibus alienus, præconis horridauoxfilefcat,refpirentacontrouerfr)s litigantes, ha beant foederis interuallum amp;c. Atep heccerte non ideo tarn grauiter ftatuuntur,quod inter diem amp;nbsp;diem fuperftitiofe iudicandum fit,fed ut die Dominico tarn publicum quam priuatum ocium effet tradlaiv di Sd audiendi publice uerbi Dei,quod unum ad ueram fidem conci piendam, amp;falutcmconfequendam neceftarium eft, Eides enim ex auditu eft. Auditus autem per uerbum Dei Slt;c.

SVME VAS VNVM ET MITTE IBI MAN.)

Reponitur Man, utpoftcri reipfa uideant, quocibo patresin deferto aliti fint, amp;nbsp;agnofcant clementilt;n Dei , atep obediantlegi dus. De qua re uide Hebr.nono»

“ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FILII

comment. IOAN. B R E ÎJ T, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?-«

FILII ÄVTEM ISRAEL COMEDERVNT MAN QVADRAGINTA ANNIS.)

In Euangelifta loanne cap, vi.confert Chriftus Manna fecum ipfo* Nam cum ludei dicerent,Quod tu fad's fignum ut uideamus et creda mus tibiC'quid operarisCpatres noftri manducauerunt Manna in de/ ferto,ficut fcriptum eft:Panem de coelo dedit eis ad edendum, refpo dit ChriftusiÄmen amen dico uobis, non Mofes dedit uobisTilium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;:

panem de coelo amp;c.Et mox:Patres ueftri comederunt Manna in defer to amp;nbsp;mortui funt.Hic eft panis ille de coelo defcendens, ut ex ipfo C' dat aliquis amp;nbsp;non moriatur,His uerbis docet Chriftus difcrimen in/ ter Manna amp;nbsp;feipfum,item inter liberationem Aegyptiacam, amp;nbsp;libe rationem,queper ipfum falt;fta eft, Tametfi enim multi pij ludçi, qut comederunt Manna ex fide,feruati funt in uitam æternam, non tn fer uati funt propter ipfum Manng efum,necp enim Manna quic^ aliud conferre potuit,^ alimentum corporale, fed feruati funt propter fe^ chnßo^coUa men Abrae,in quod crediderunt, Chriftus autem ueB21llud Manna tum. eft,ex quo fi quis edit,hoc eft,credit, q? caro eius data fit pro uita mû di, amp;nbsp;fanguis eius effufus fit in remifsionem peccatorum, is habebit perpetuam uitam.Et tunc pluit nobis Manna illud, qd eft Chriftus, cum Chriftus reuelatur, Reuelatur autem per prædicationem Euan gelii,reuelatur item per diftributionem coeng Dominicg.Quare quo ties prædicatur Euangelion, amp;nbsp;diftribuitur coena Dominica, toties lentiamus nobis uerum SC coelefte Manna pluere,quod fide exceptû, after et nobis perpetuam uitam amp;nbsp;foelicitatem. Et pluuia huius Man/ ne durable per quadraginta annos,qui fignificant totum curfum uite huius feculi, Prgdicatio enim Euangeli] Sd diftributio Sacramento/ rum durable ufque ad nouifsimum diem in hoc feculo. Et flcut Man/ nadefecitifraelitis , poftquam uenerunt in terram Canaan, itatum primum ceftabit prædicatio Euangeli], poftquam nouifsimus dies re , portauerlt amp;nbsp;reuelauerlt nobis uitam æternam,

CAPVT XVII-

TGITVR PROFECTA OMNIS MVLTITVDO F1LÏÖ -^RVM ISRAEL DE DESERTO SIN PER MANSIO/ NES SV AS.)

Scrlptura feftinat ad defcribendaiti legislationem.Quare Intermit tit aliquot manfioes,eas uidelicet, in qbus nihil memorabile geftum eft.Nam fl uoluerls exaCtum numerum amp;nbsp;ordlnem manfiortu habe/ rc,requirendg funt in Nuiÿ.cap.,lt;xxiq,Defcrlbltur autem In hoc cap, quid geftum fit in manfiÔe Raphidlm,Nam cu iIlic aqua deeflet, ibi

turn populus iterum non aduerfus Mofen tantum, fed ctiam aduei'^ fus Deum l'pfum infanr)t,Etin Mofen quidem inuehuntur, dicentesî Da nobîs aquam,utbibamus» Cur fecifti nos exirede Aegypto, ut occideres nos amp;nbsp;liberos noftros ac iumenta fiti'^’Aduerfus Deum au/ tem debacchantur, dicentes: Eft ne Deus in nobis an non C hoc cft. Quid nos inanibus uerbis de præfcntia Dci auxilio eius laélasCSi Deus eduxifTet nos ex Âegypto,8d nobifcum prgfto adefTet, qui fie/ ' ret, uttotobi'iccremuraduerfis'^cur toties fiti affligeremur Qua/

re non credimus nec Deum nos ex Aegypto eduxifîe, nec præfto ad/ efle,nifi manifefte fefe nobis reuelet,Slt; palam, uel miraculo aliquo præfentiam fuam declaret,amp; aquam nobis dederit.Hæc eil ftupenda ïncredulitas,amp; horribilis tentatio Dei. Ac diligenter cauetur in fcrip tura,ne hoc orande fcelus Ifraelitarum obliuioni detur, Primum ein ex hoc iurgio,amp; tentatione, publica nomina imponuntur loco huk, in quo faóla funt. Vocatur enim locus rioù MafTa, hoc eft, tentatio, Mtfßrfweri propterea quod tentauerint Dominum in eo loco. Et Meri/ ba,iocut tenba,hoceft, contentio, proptereaquodIfraelitæcontenderint eoloci I“'««» «y cum Mofe.Deindefitmentio huius impietatis in ealege, quæ datur fottnzwnw. tentando Deo. Deur.vi. Non tentabitis, inquit,Dominum

Deum ueftrum,ficut tentaftis in Mafta.Et Pfalm.lxxxxiin. Non ob/ duretis cor ueftrum,ficutin Meriba,ficut eo die, quo fuifris in Maf/ fa,in deferto.Sicem Hebræus legit. Commemoratur amp;nbsp;in alqs PfaE mis,ut Pfalm.lxxvrj.amp; Pfalm.cv. Quid ergo fibi uult fcriptura, q? toties hanc impietatem Ifraelitarum inculcet C nû deleftatur ut carnali quadam libidine fcelera hominum traducat cMinime omnium. Sed quicquid in hac re fit,fpirituali confilio fit. Nam dum fcriptura tam horrendam impietatem Ifraelitarum commemorat, hue præcipue re/ fpicit,ut commendet clementiam dei,amp; ueritatem diuinarum promif maxima im ftonum.Impietas enim Ifraelitarum,quæ hoc loco defignatur, maior flew, nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;horribilior eft,^ ut uerbis explicari queat. Et dignifsimi fuifteot

propter tantum fcelus,ad unum omnes perpétua internitione perire; Habucrunt enim manifeftas promifsiones Dei, magnis etiam mira/ culis confirmatas. Viderunt ipfi in Aegypto,in mari rubro,amp; in plu uia Mannæ maxima qugcç miracula,quibus Deus præfentiam amp;nbsp;gra tiam fuam manifeftifsime declarauit, Nihilominus tarnen horumo/ mnium obliti,cum fiti afficerentur,contumeliofi funt tam in Mofen,’ in Deum ipfum. Et quia non habent aquam, non putant fe etiam Deum habere,cui falus ipforum cure fit. Sed quomodo in tantam im pietatem animaduertit DeusCnum tonat amp;nbsp;fulminât;' num aperit ter/ ram,utimpios deglutiatCNihil minus.S^d tolerat impietatem popii li patientifsime, amp;nbsp;benefacit eis, ac dat ipfis aquam e petra mirabili/ ter,idlt;^

COMMENT. IOAN. BRENT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rj

fer,id(^ hoc confilio facit, iitpcrfpkuum fiat,fein promifsionibu.«: fu isucracemefrc,ctiamfiomnes homines fintmendaccs. Prcmifitein Dens patriarchis,feliberaturum fernen ipforum ex Aegypto, promt fit fe omnibus in uocationc fua ambulantibus neceiTaria uitæ datura, ïfraclitæautem erant fernen Abrag, Slt; am bu labant iam in deferto, ad quod ex uocationc Dei uenerant.Quare,etfi erant impijfsimi nebulo ncs,8c indigni, quos terra ferret, prebet tarnen Dominus eis cibu potum,ut ueritatem uerbi fui confirmaret. Deinde proponit fcriptuz rahancIfraclitarum impietatem, ut etiam nos difeamus magnitudi/ ncm eius fcelcris agno(ccre,quod defignamus,cum cxiftimamiis De/ urn nos dcrelinquere,cum afflitfliones imminet. Hec impietas ualde uulgaris cft,ut putemus Deum abefle,cum abeft externa rerum bene didio,aut fortuna. Etquanquamhabeamus mamfeflas promifsio^ nes Dci,easCp multis magnis miraculis confirmatas, tarnen non credi mus Deum in aduerfis præfto adc(re,ôd auxilium ftium conferrc,nifi miracnlo a nobis prgferipto fefe oftentet,8lt;' manu,quod dicitur, fefe tangendum præbeat. Quanto autem hæc impietas uulgarior eft, tan to horribilior eft coram Deo,Facit enim,quantum in ipfa eft,Deum mendacem,aut externam rerum fortunam pro Deo adorat. Quid his impietatibus horribilius;’ Difeamus igitur in Ifraelitis magnitudi/ nem noftre impietatis agnofccre,ut refipifeamus, Poftremo propo/ nitferiptura impietatem Ifraelitarum, utcum occafionceiusuidea? mus ingentem patientiam,bonitatem et longanimitatem Dei, difea/ mus2lt; nosuirtutem patientig longanimitatis, ut quæ aduerfum nos defignantur,non perfcquamur fummo iure,fedbenefaciamus ex cmplo Dei noftri, etiam his qui nos uirulentis conuittjs infeftantur.

CLAMAVIT AVTEM MOSE AD DOMINVM.)

Impq Ifraelitæ feftinant in afflidionibus ad conuitia blafphe/ mias,Pius autem Mofe feftinat ad Dominum, Atep hæc eft certifsi/ ma ratio confequcndg falutis.Quare quod querit Mofe,ftatim etiam impett'at.Iubet enim Dominus Mofen percutere petram uirga fua, tc ftibus fen ioribus Ifrael,8ó promittit aquam ex petra, quam amp;nbsp;magna A(fugex p* copiaprgftat.Memorabilemiraculum, cuius etiam fcriptura in muP trumirMuia, tis locis meminit.Idcm autem ufus eius eft, cuius nbsp;ca miracula funt,

qug fupra commemorata funt,Nam hoc miraculo dedarauit Deus,fe ilium Deum ene,qui eduxerit Ifraelitas ex Aegypto, Dedarauit etiâ fe ueracem effe in promifsionibus, etiamii homines mendaces fint, Dedarauit item fe non cibum tantum, fed amp;nbsp;potum daturum omni/ bus in uocationc fua ambulantibus,Quibus rebus admonemur ad ti/ morem Dei,ad fidem Dei èC ad obedientiam eius, Nifi enim hæc ex miraculis didicerimus, nîîiil iuuat nos miracula feire aut meminilFe»,

O

I W c Ä f V t :nrr.' i x o di

Nam fi Ifraclitis nihil profoit fine fide 8^ obediêtia ipfc aque i pftr » cdudæ potus,Dfcit ctn Paulus i»Cor.x,Oes eundem potum fpir itu^ lern bibebancSed plures illoRi non approbauit Deus.Proftrati en im funt in de(erto,quinco minus nobis ^jderitjfi hcc miracula audiamus abfcp doclrina fidei,amp; obcdientic.Ceter^ Paulus hanc pctra de Chri cHftwpe cxponicBibebantCinquicns^de fpirituali, que illos comiiabatur, ^rafpintM petra.PctraucrofuitChriftus» Quibusuerbis oftenditEuangelion de Chrifto,8c religionem Chriftianifmi,non ijs tm miraculis,qug in Euangcliftis a Chrifto amp;nbsp;Apoftolis gdita comemorant, fed ffs quoC^ miraculis,que in defcrto g dita funt,confirmari, adcoC^ eandê cfle Pa triarchaR2 ChriftianoRz rcligioncm,uidelicet, q? ucra falu» non co ßetlibcratione ex Acgypto,autimpio terrae Canaan, fed fide in Me( (iam,quem Ifraclitsc adhuc in deferto ambulantes, amp;nbsp;de petra aquam bibentes expedarunt, 8^ quem nos iam aducnilfe adoramus:

VENIT AVTEM AMALEC ET PVGNABAT CON TRA FILIOS ISRAEU)

VidcjUtuna femper afflidio aliam fcquatur, in his,qui in uocatP one Dei ambulantdfraelitc crant liberati ex Aegypto ab hoftc crudegt; lifsimOjCOnfecuti erant panem in deferto,bibebant amp;nbsp;aquam è petra, adeocp uidebantur iam omnes fere afflidiories cuafifle^Sed ecce fta/ tim obruuntur tarn periculofo bcllo, ut extrema totius Ifraeliticæ gen tis internitio imminere uideatur. Nam ÄmalecCquf gens fuit de fa/ milia Efau,Gene.xxxv. guldens Ifraelitas ex itinere defatigatos, fame ^^bore confedoSjbellandi infuctos,ac propemodum inermcs,inua /fM ^raeUtM fit quanta potuit crudelitate extremos agminis IfraeliticiÇqucmadmo dum feribit Dcut.xxv» ) ut fie paulatim totum Ifraelis agmen deleret. Noua ergo calamitas,nouus terror in Ifrael oritur. Hoc exemplum al ta mente reponamus,ut ex ipfo corrigamus uanas noftras opiniones, quas de foelicitatc huius feculi côcipimus.Nam qui ferui funt pau pcres,ac uix habent,quo pofsint fami et fiti mederi,exiftimare folent fc totam fœlicitatcm confccüturos,fi modo confequantur libertatem, diuitiaSjUnde uiuatit. At propofuit Dominus exemplum in Ifraeli tis,quo perfpicue indicat,nullam elfe firmam amp;nbsp;folidam fcelicitatem in hoc feculo.Et fi enim Ifraelitae iam uindicati crant è feruitute in li^ bcrtatem,ôd habebantfrumenta cccelo,amp;aquam cpetra,attamcn tan tis calamitatibus obruuntur, ut fubinde ad feruitutem Aegyptiacam refpiccrent,ac cam præ libertate diuitfjs fuis optarcnuQpare abrj/ ce uanam illam opinionem, qua fperas te firmam in hoc feculo fœlici tatem confecuturum.^is autem contentus tua forte, Sd obfequaris uo/ cationi Dei,ut femper paratus fis,ôd ea lagere quæ Deus iubet, amp;nbsp;ea patienter ferre,quîc Deus ferenda imponit,

~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sedau/

COM M EN T. IO A N. 6 K É N'T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^o.

Scd audiamiis nunc,quid rerum in bcllo geftum fit. Mofe én lm êx mandato Dei iubet lofuam inftruere excrcitum. Ipfe autem 3^, Ahc/ ton amp;nbsp;Hur afcenderunt in montem uicinnm, ut cleuata uirga Dei pré carentur Dominum pro uiétoria. Ecœ igitur ingês miraculum Jofuâ pugnat.Mofeautem cleuatuirgam Dei,quamarc diuifùni erat^in ah tû.Cum ergo Mofe teneret manus cum uirga extêtas, uinccbat Ifrael. tio parit ifra, Sin autê paululum remifÜTetjUincebat Amalec. Sed quia manus Mo ditis uiiîorii fi grauiores erant,^ ut femper poffet extcntas feruarc, ideo Aheron

Hur fupponunt lapidem fubtcr jVlofen,üt in eo federet. Ipfi autem fuftentabant manus eius ex utraq? parte. Itacp manus cius fiebant firgt;' mæufc^ ad occafum folis,donee lofua cocrceret Amalecitas orc gla/ drj.Habes ftupendum miraculum. Nemo autem exiftimet eleuâtionè uirgé per fefe tantum potuiffe,ut opprimerentur Amalccite, fed uerz bum DfiijCuius mandato eleuata elî uirga manibus Mofi, potentia il la eft,qua îofua fuperauit Amalecitas, Sic Mofe alias multa miracula jdidit in Aegypto per banc uirgam. Sic amp;nbsp;diuifit marc, amp;nbsp;eduxit a/ quâ de petra per hâc uirgam. Et hpc miracula gdidit,non potentia uir gCjfed potentia uerbi Dei, Sic ferpens eneus in deferto eleuatus fana/ nbsp;nbsp;nbsp;,,

uit infedtos a ferpentibus,non fua potentia,fed p»otentia uerbi Dei, ferpens iuflus fuit eleuari.Sic in Euangelio Chriftus reddit uifum cæ co,malagmate ex fputo amp;nbsp;luto fatflo, non potentia huius malagmatis per le.,fed potentia Chrifti,.qui eft ipfum uerbum Dei. Qtiare ficuc ferpens æneus nullum poftea fanauit, cum uerbum Dei ab ipfo abla/ tû eftnec malagma e fputo fadtum cuicp uifum reddit, ita nec uirgà Mofi, ctiamfi adhucreliqua cHet, cui^ uicfloriam fuper hoftes fine nouo Si certo uerbo Dei conferret,Ergo,inquics,hoc miraculum ni/ b il nobis proderitclmo multum per omnem moduni prodeft. Primu cnim Deus déclarât iterum hoc miraculo, q? uclit in omnibus affliôli onibus defendere amp;nbsp;feruare eos,qui ambulant in fua uocatione.Deitl dereuelat Deus potentiam uerbi fui.Etfi enim nihil nec incptius,nc(i infirmius per fe eft cleuatione uirgæ ad reportandam uicftoriâ ex ho ftibuSjtamen tam potens eft uerbü Dei, utquodcunq; arripuerit pro organo,efficaxreddatad exequendam omnem uoluntâtem Dei, Hoc autobferuadum eft potifsimum propter has caufas,uidelicet, utcurrt habiierimus uerbû Domin i, interim autem câreamus externis rebus, quibus feruari poftemus,non defpondeamus animum. Verbum cni Domini fatis potens eft ad feruandum nos, fine folum fuerit abfcp est terno adiumêto,fiue arripuerit organon Si ineptifsimû amp;nbsp;infirmifsi mum.Eft etiam hoc propter facramenta noftra obferuandum. Hæé cnim etfi in baptilmo,aqucjjm, rem non magni momenti, Si in cœnâ nbsp;nbsp;nbsp;i

Dominica,panem Ôd uinum, quæ Si ipfa non uidentur aliquam in fi?

O q

I N € A r f T xrn. b x o d i rpinwaïem fakitem continere habcant, tarnen quia habéntüerbun» Domini,potentia funt ad falutcm omni eredenti. Adh^c reuelat Dc-lt; us hoe miraculo iram fuam aduerfus cos,qui moicfti funt ambulant// OMd'ofxft bus in uocationc fua,de qua re poftea.Poftremo adumbrat hoe mira/ culum potentiam orationis.Nam quod eft cleuatio manuum cum uit j/lt;I*** nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oratio ex fide amp;nbsp;mandato Dei profeóla. Et quemadmodurn

manus Mofi graues funt, ita caro noftra torpet ac languefcit in orafi one,donec Chriftus, qui eft petra fpiritualis, orantem fuftulciat, amp;nbsp;Aheron ac Hur manus Mofi fuftentent, hoe eft, miniftri ucrbi Dei orantem confirment promifsionibus amp;nbsp;Euangelio Dei.Et ficut uirga non tribuit uidoriam fua natura aut uirtute,fcd uirtute uerbi Dei,ita nee oratio quiequam impetrat operis fui mcrito, fed impetrat prop/ ter promifsionem Dei,feu Chriftum, quo omnes Dei promifsione» funt etiam amp;nbsp;amen»

DIXIT AVTEM DOMINVS AD MOSEN, SCRIBB HOC OB MONUMENTVM IN LIBRO amp;c.)

Quod Dominus Mofi præcipit de conferibenda amp;nbsp;adnotanda crudelitate Amalecitarum, hoc Mofe diligenter implet. Primum e/ em ædificauit altare, cui nomen indidit,”c2, 'nm*' Adonai Nifsi, hoc eft,Dorninus uexillum raeum. Vocatum eft autem altare hoc nomi^* 'Am^lecitaru ne,ut èC miraculum,quod hoc loco in coercendo Amalec gditum eft* R '*enter‘af‘ memoria conferuetur, amp;pofteri admonerent hoc monimento, me «BZnittr nbsp;nbsp;moriam Amalec diuino mâdato,8d Deo ipfo uexillifero ac proteefto*'

re delendam efte.Deinde,quod Mofe hoc loco facit monimento alta ris, id etiam facit manifefto prgeepto in Dcute.capite uigefimoquin to. Memento, inquiens,qugfecerit tibi Amalec in uia,quando cgrc/ diebarisexÆgypto,quomodooccurrerittibi, amp;nbsp;extremos agmin/s tui,qui lafsi rcfidebant,ceciderit, quando tu eras fame amp;nbsp;laborc con feâus,amp;^ non timuerit Dcum. Cum ergo Dominus Deus tuus dede/ rit tibi requiem, Sf fubiecerit cuneftas per circuitum nationes,in ter/ raquamtibi pollicitus eft,delebis nomen cius fub coelo. Cauencob liuifcaris.Poftremo,quod tarn monimento altaris, qudm uerbis prte cipitur, hoc reipfa impletu effe teftatur fcriptura,i.Regum xv.Samu cl enim dicit ad Saulem regem: Me mißt Dominus ut ungerem te in Regem fuper populum tuum Ifracl.Nunc ergo audi uocem Domini» Hæc dicit Dominus Zebaoth. Rccenfui quæcunquc fecit Amalec 1/ fraeli,quomodo reftitit ei in uia,cum afeenderet de Aegypto. Nunc ergo uade amp;nbsp;percute Amalec, ôd demolire uniuerfa eius.Non parcas ei amp;^c. Et cum Saul contra mandatum Dei parceret melioribus oui/ bus,Slt; régi Amalecitarum, audit. Pro eo quod abiecifti fermonem Domini, abiecit te Dominus ne fis rex nbsp;nbsp;nbsp;Quid autem obfecro fibi

uult

COMMENT, IOAN. BRENT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?»

Unit tanta fcLicritas,qgt; Dominus non tantum iubet peccatum Amalcc in perpetuam memoriam reponere, fed cciam uindicat illud in tertia amp;nbsp;quarta generatione èi. cum Saul non true id a ret acdeuaftaret om/ nia Amalecitarum,decreuit Deus ipfum una cum familia fua c regno crjcicndum.Qiiidrfignificatne Deus in.’uriam etiam inuetcratam ul/ cifeendam eireÇ'Minime. Deus enim prohibuit priuatam uindidtam vindiHipri tarnrecentis, quàm inucteratæ iniuriæ. Sedfignificat bacfeueritate fiia,quàmgraue pcccatum, 8^quam horribilinippliciopuniendum fit, fiquismiferoamp;fafflidto in uQcationc Dei ambulaiiti addat no/ uam miferiam amp;nbsp;affliclioncm.Nam ifraeliræ pauîo ante cuaferant ex uocatione Dci grauifsimam feruitutem, Sd nondum recuperauerant uires tam duro irinere exhauflas, accclTcrat codem fames amp;nbsp;fitis, qua paucis ante diebus tord fuerant, Vnde fadfum clt, ut multi debiles ôC infirmi infequerentur exercitum corum,in ultimo agmine. Arnaleci/ teaût addebant afflidfis fid miferis nouas afHidtiones, amp;: occidebât de biles ac infirmos, quofcunq; in ultimo agmine nancifeipotuerunt, Heceflcrudelitasimmanifsima, uidclicet, afflidto inuocationeDci ambulanti,nouam afflidtionem adderc. Quarc ut Deus grauitatem buius crudelitatis oftenderet, ac ut dcclararct, fe talem crudelitatem femper fcucrifsime uindicaturum, iubet Mofen boc peccatum Ama/ Iccitarum meminilTejôd poft multa tempora iubet Saulem totam gen tem Amalecitarum dclere.Sic Amos i.Hcc dicit Dominus: Super tri bus fccleribus Gazæ,Slt; fuper quatuor non conuertam earn, eo q? tra ftulcrintcaptiuitatcm perfec'tâ,concluferintqî apud Aedomitas, boc cft,q) exules Ifraeliras non modo non exceperint bofpitio, fed etiain captos tradiderint Aedomitis,quod cft exulinouam miferiam adde/ te,Quid ergo fict eisftmmittam ignem intra murum Gazæ, ut deuo retpalatia eius amp;:c.Sic Mattb.xviq.Qui oftenderit, inquit Cbriftus, unû de pufillis iftis (boc eiî» cft miferiam miferig addere) qui in me credunt,cxpedit ei,ut fufpendatur mola afinaria in collum eius, ac dç mergatur in profundum maris Slt;c.

QyONlAM MANVS SOLIVS DOMINI ET BED LV,^l DEi ERIT.)

Hebræus ita legit.Et dixit,qudd manus fuper folio Dei,prælium Domini (futurum)aduerfus Amalec a gencratione ad gcneratiôem, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

boc eft,dixit,qudd Deus iurauerit in folio glorie fuæ(Leuarecnim manus eft forma iurantis, quemadmodum Gcne.decimo quarto, ÔC Ëxo.fexto babetur )fe perpetuo bellaturum aduerfus Amalcc, donee delcantur, Sunt qui bunc locum aliter intcrprctentur.Sed banc cxpofitionem probat Gbaldæus parapbraftes.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O

IN C A P V T xvni. C X o D 1

CAPVT XVIIP

Z^VMQVE AVDISSET lETHRO SACERDOS V^MADIAN AFFINIS MOSIo

Delcthrofupracapitefecundo dicHum eft» Admirabitur autem quifpiatTijqui fiat,q? maieftas fanôtæ fcripture fefc ad commemoran/ das tam humiles amp;nbsp;abiedas res,ut uidetur , demitfat. Defcribit enim in principio huius capitis,q) lethro afïînis Mofi,adduxcn't Mofi ux/ orem (uam cum liben's in defertum,quam Mofe fupra cap, irj, in pa/ triam rcmiferat,defcribit etia cp Mofe obuiam procefterit affini fuo, q? falutauerint fefe mutuo, q? Mofe narrauerit aftîni, qd calamitatis accident Ifraelitis in itinere,quod fcniores Ifrael conuiuati fint cum af fine Mofi»Hec certe uidentur multo humiliora, cp ut faaa fcriptura in his dcfcribendis occupetur.Sed nihil eft tam humile, quod manu fpirituftancfti,cuius organon eft fa'iptura,tra(ftatu non fiat fplendidu Scnp/«%or 0^ utile, Ac primum cum rccenfet fcriptura quod affi'nis Mofi addux/ lt;w7lt;nX;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quosanteaex itineredomum remiferat,

docet Deum magno commodo id rependere, quod ad uocationem eius relinquitur,Mofe enim reliquit uxorem amp;nbsp;liberos ac remifit e/ os ad patriam,ut expeditior felt;ftaretur uocationem Dei, Nunc ergo reducit eos affinis Mofi,amp; reftituit ipfi magno honore, Vnde amp;nbsp;in Euangelio dicitur:Qui reliqueritagrum,domum, propter nomê me urn, hoc eft,propter uocationem meam,centuplum recipiet amp;c. Hoc aut ideo obferuandum cft,ut fi quando necefte habeamus aliquid re/ linquere ex uocatione Dei,non infaniamus, non lugeamus tanquam prorfus amittendum,fcd rclinquamus tancp in manum Dei reponen dum,amp; confidamus,tanquam maiori focnore recepturi. Deinde, lÿ Mofe procedit obuiam aftini fuo, amp;nbsp;adorat ac ofculatur ipfum, exein plum eft non folum ciuilis honeftatis,qua alter alterum honore præ/ uenire debet,fed etiam maxime humilitafts in Mofe: Etfi enim Mofe ornatus erat clarifsimo dono ædendorum miraculoR2;,amp; gerebat ma/ giftratum fuper populum Dei eledtum,non tarnen defpicit prg fe afR nemfuum,fedabqcitfefecoramipfo tan^ multominorem amp;con/ temptiorem,Memorabile exemplum,quo difcendum eft, ut quanto ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;maiores fumus,tanto fubmifsiores nos geramus, Arrogantia enim ex

alto in imum deficit,humilitas autem ex imo in alrum erigit,

LAETATVSQVE EST lETHRO SVPER OMNI/ BVS BONIS QVAE FECERAT DOMINVS,^

Habes hoc loco exemplum, quod Dei^ habeat eleótos fuos, non tin in externa congregationc Ecdefiæ fuæ, uerumetiam inter omnes gentes,

COMMENT. IÖANlt; BRENT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»i

gcntes.Nam lethro non eft de externa congregatione populi Dei, amp;nbsp;EMiHei iii quanquain fortafsis genus fuum ducicab Abraamo per Kcthuranii ut eft Gen.xxv.tamen non defcendit per Ifaac,cui data eft promifsio« Nihilominus indes ipfum hoc loco egregiiim ueræpietatis teftimo/ mum habere,amp; audis honeftifsimam confefsionem de Deo.Bencdi'/' 0:usCinqint)Dominus qui liberauit uos de manu Pharaôis. Et mox: Nunc cognoui,quia magnus Dominus fiiper omnes Deos amp;c. Idem exemplum habes in Melchifedec,Gene.xiirj.Item, in Naamano Sy^* ro,in Niniuitis.Quotquot enim funt gentes in toto orbe terrai^t, def cenduntafilqs Nohg,qui Sdreligionem patris fui fparferunt inter gê tes.Et quanquam ex iacrificrjs patrum orte fint idololatrig inter gen/ tes,tarnen apparet ex his exemplis, q? Deus etiam inter cas gentes re/ feruauerit fibi multa minia,qui non curuauerunt genua fua ante ido/ la.Nam poft^ gentes multiplicatæ funt,rparfit Deus populum Ifra/ el poft captiuitatem Babylonicam,inter omnes gentes, ut hac occafio ne nomen Dei inter gentes prædicaretür,Slt; uél faltcm aliqui falui fie rent.Qiiod autem dicitur Deum habere eledos fuos inter omnes gen tes,non tantum in externa ecclefie conpregatione, hoc non ita inrelli/ gendum eft, quod iuxta referat hanc uel aliam religioem fedari. Vna ^eïigiouM enim eft uera rehgio,per quam confequimur falutem, uidelicet reli/ gio Patriat'charum,quç eft fides in lefum Chriftum,extra hanc fidem nemo feruatur.Sed intelligendum eft,quod in quauis gente reperian tur,quibus uerus Deus cognitus fit,amp; qui ueram fidem fedetur, Vc enim non omnes in externa congregatione Ecclefig faluantur, quia non uere credunt,ita nec omnes inter impias gentes damnantur, non q? impiaRz gentium religio uera fit, fed quod inter eas reperiantur, qui non confentiunt in impietatem, amp;nbsp;qui confequuntur ueram uerg religionis cognitioncm,per quam folam contmgit nobis falus. Hoc ideo nobis adnotandum ert,primura, ut feiamus Deum eledos fuos non in unam externam congregationem in hac terra cogere,quemad/ modum fentiuntSophiftg, qui omnes eos, quotquotnon agnofeunt externos ritus Romanæ ecclefiæ condemnant. Deinde ut cognofea/ mus maiores noftros non ideo damnatos, qnod ipforum tempore E/ uangelion non fuerit tam perfpicue predicatum, nbsp;nbsp;hoc tempore prg/

dicatur. Etfi enim impietas publice in Ecclefia inculcata eft,potuerût tarnen, boni homines Chriftum uel efymbolo Apoftolorurn, uel é nudo Euangelq textu,amp; ipfa faltem palsionis Chrifti hiftoria cognû feere, amp;nbsp;falutem conlequi,

ACCEPIT ERGO lETHRO AFFINIS MOSI HOLOCAVSTA.^

Sacrificat lethro Domino, qa fuit Sacerdos,2lt; Aheron ac feniore» O uq

! N C A P V T XVIIT. B X O D I.

conuiuantur cum l'pfo, Qlio Ioco defcn'bitur mutua I^ticia, inter îe-^ thro principes Ifraclitarum. Ac feniores hoc honore, quo afïîciunt lethro,declarant beneuolentifsimum animum fuum erga Mofen.Ha clenus enim Mofe uarqs cafibus ita iadlatus cft inter Ifraelitas, ut nul lam uncp uel notam grati animi ab ipfis perceperit. Nûc autem Deus in taillis calamitatibus,prçftat hoc beneficium Mofi,q? principe» Ifra elitarum certatim contendant nullo non honoris genere affinem Mo fi afFicerc,tantum,ut erga Mofen animum fuum declararenu Quod officium tanto gratiusfuit Mofi,quanto miferius hadfenus tracffatus fuit ab Ifraelitis, Vides autem hoc exemplo, çp Deus hos qui perfeiic rant in uocatione fua,non finat tentari fupra id quod poffunt, fed fact at una cum tentatione cuentum,quo pofsint fufferre.

ALTERA AVTEM DIE SEDIT MOSEj

Ab hoc loco uf(^ ad finem huius capitis defcribitur confilium Ie/ thro in conftituenda amp;nbsp;ordinanda Rep. Ifraelitica.Mofe enim admi/ Mo/f opiiwniftrauit hadenus folus omnia magiftratuum officia in Ifracl. Nunc magiftrittut txemplar,

bus caufsis iudicent,grauiores autem référant ad Mofen. Et huic con ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;filio obfequitur More,ac earn formam adminiffrande Reip. in Ifrael

inftituit,quam affinis eius lethro adumbrauit. In hac hiftoria muka obferuandaueniunt.Primum,uidemihi immenfum laborem Mofi, qui etfi nihil emolumenti e ducatu fuo percepit, quemadmodum in Nu.cap.xvi.fcribitur,tamcn fedebat pro publico iuditio a mane ufqp ad uefperam,ut componeret controuerfias populi, côferuaret pace ac 3ranquillitatem. Immane,quâto interuallo diff ent principes huius feculi a Mofe. Deinde obferua modeff iâ lethro, qui etfi uidebat Mo/ fen nimia fua diligentia nec fuo officio, ncc populi traquillitati rede confulere,non tarnen reprehend it eum publice coram populo, caufa nondum explorata,fed primum oim inquirit fatft i ratioem, amp;nbsp;poff ea reprehendit Mofen remotis arbitris. Nec reprehendit tm, fed addit ' nbsp;nbsp;ctiam prudens confilium,de Rep.melius amp;nbsp;tranquiJlius adminiffran

da.Sunt,qui intelligunt aliéna errata, fed importune reprehendunt ca. Sunt qui opportune reprehendunt,fed ffupidiores funt,c^ ut fano confilio fubuenire queant.lethro autem abfoluit omnes amp;nbsp;modeffiæ amp;nbsp;prudently partes. Proponitur ergo lethro nobis in exemplum, ut difeamus ex ipfo,q) tunc liceat nobis aliéna errata reprehendere,cum amp;nbsp;erratum intelligimus,amp;modeffiamfelt;ffamur,amp; prudens confili/ urn offendere poffumus,quo en'atum corrigatur. Adhgc irides hoc Dil/geww hi lóco,nimiam diligentia æque erratum el^e, ac torporem amp;nbsp;ignauia» mi«tnor. NonCinquiDbona rem facis. Stulto labore côfumeris tu populus iffe,

COMMENT. IO A JS. BRENT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»,

ifte,quf cccum eft» Vitra ui'rcs tuas eft negotium. Solus illud non j3ogt; ten's fuftinerc. Vêtus dicftum eft: Ne quid nimis. Qtiare ut celTatio amp;nbsp;ignauia,ita etiam nimia diligentia otficit rebus gerêdis. Prcterea^ . habes in hoc exemplo,Deum non omnia dona uni homini confcrrc^ fed unicuiqp diftribuere ea pro fua uoluntate. Mofc fuit uir magnus^ fpiritu fando prgditus, amp;L dono çdendorum miraculorum ornâtusj non tarnen habuic per fc tantum prudentiæ donum, ut inftitucret mà ,giftratus 6^ indices in Rep. fua. lethro autem hoc dono præditus e/-ratjfed intérim alrjs donis carebat. Quare nemo cxiftimet fe oîa confc cutum,ctiamfi multis donis Dei præditus fuerit. Non potell, inquit Paulus,oculus dicere manui, non eft mihi opus te, aut rurfum caput pedibus,non eft mihi opus uobis, iino multopotius, quæ uidentur membra corporis imbccilliora efte,ncccftaria funt ÔCc.i.Cor,xrj.De/ inde notabis ex uerbis Mofi,leges ciuiles amp;nbsp;légitimas ciuilium iudi/ Le^t ciuitei cû fcntentias elfe ordinatiÔcs amp;nbsp;fenrcntias diuinas. In hoc cm loco a/ gît de controucrfqs in rebus ciuibus.De his autê dicit Mofe : Venit populus ad me,querens fententiâ Dei. Cumcp habuerit aliquâ cauP fana,ueniunt ad me,ut iudicem inter eos,amp; oftendà ftatuta Dei amp;nbsp;lez ges cius.Hoc quid aliud fignificat,q légitimas fcntentias iudicum de rebus ciailibuSjcfte fentêtias diuinas. Quarc obcdiendum eft his nô tantum propter iram,fed etiam propter confcientiam. Accedit huc,q?

hoc loco defcribantur conditiones bonorum iudicum Sc magiftra/ tuum.Prouide,inquit,de omni plebe uiros graues,timentes Deû, in quibus fit ucritas,^ qui oderint auaritiam.Hç funt conditiones, hæ funtuirtutes,quasdebcnt boni iudices Slt; magiftratus habere. Idem habes Deu.i.àxvi.Etrj.Chronic^n xix.Adhec,q? lethro exMadian ueniat,8lt;^ confulat Mofi,in conftituehda Rcp.Ifraelitica, confirmât fi dem eorum,qLii uocantur ad officia,ad qugadminiftrâda fciunt fe mi nime idoncos cftè.Nam curri Mofe ab initio uocaretur a Domino ad ducatum Ifraelis, amp;nbsp;detrecftaret hoc officium, proptercà q? non efz fet idoneus,neceffe tarnen habuit uocationi obedire. Et ut officium fu um rccfte admin iftrare poffet,primUmquidem adhibuit Dominus ip fi Aheronem fratrem,dono eloquentiæ preditum.Nuncautem addu cit ei lethro affinem fuum, qui habebat donum conftituendg formæ in adminiftranda Rcpub. Quare in capeffendis negotrjs ne diffidas de auxilio Dei,led hoc prgcipue cures,ut uocatio fit ex deo.Quid aût dicemus de maxima Mofi modeftia'T Hic enim etfi erat ornatus donô Moc/r/iZ/ çdendorum miraculorum,præditus fpiritu famfto, elccfus in ducem emplunt iit, populiDci,amp;liberaueratiampopulum ex Acgypto, ac duxerat in columcm per mare rLibB:,non tarnen faftidit pre fe confilium lethro, cui confilio non folum obfiquitur, ueßictiam mandat hocnegocium

IN C A P V T XiX. E X O O Ï fcriptis fin’s, cum potuifTet filentio gloriam hui'us rei fibi ufurpt re, mauult tarnen cam in lethro transferre» Memorabile exempkim, quo difcamus SC fam's confilijs, quamuis minorum libenter obfequi, non aliem's plumis nos ueftire. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

CAPVT XIXgt;

Men SB TERTIO EGRESSIONIS FILIO/ RVM ISRAEL»)

Accedit nunc fcn'ptura ad defcribcndiim illud, quod non tantum eft hums libri præcipuum argumentum, fed quod eft etiam unum c maximis Dei openbus quæ un^ in tern's gefta funt. Hoc autem eft', Decalogipro promulgatio Dccalogi,amp;aliarum diuinarum legum in Rcp.Ifraelitt ca. Vox enim Dei bis tantum publice in orbe terrarum audita eft.Se^ mel in monte Oreb,in deferto Sinai, quando data eft Jex Mofi diuf/ nitus.Et iterum,in monte Sion,hoc eft,in Iudæa,amp; Hierufalem,quä do Chriftus filius Dei prædicauit EuangeJion fuum: Ac de uoce dei, quçaudita eft in Chriftolefu, fcn'pturanoui teftamenti multa concio natur,qug nos eft opus hoc loco commemorare. De uoce autem Dei, quf audita eft in monte Oreb,8^ qua datus eft Decalogus,qui eft om nium moralium legum,epitome,aclegis naturalis breuis explicario, Pixnifeniite nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;clarifsima obferuatu dignifsima traduntur. Et cum fint

frfrt« 4ult;. panes pocnitentip,qua peruenimus ad regnum ccelorum :altera, agnitio peccatoR2:altera,fides in Chriftum, quibus accedûç deinceps ffueftus pcenitentie,agnitio au tem peccatorum ueniat per Decalogn, feu legem,amp; Decalogus explicet ueros pocnitentie frueftus, neceflari urn eftjUt que de promulgatione Decalogi hoc loco defcribunr,qua/ ta uidelicet maieftate a Deo reuelatus, quantis item miraculis confir/ matus fit,probe cognofcamus,amp;^ alta mente reponamus. Vnde ad co Pentfcoßes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tanlprei mcmoriam inftitutu fuitfingularefeftü inIfrael,

fefium, quod Pentecofte uocatur.Quinquagefimo enim die,(id quod nome Pentecoftes fignificat) poft egreffum ex Aegypto, promulgatus eft Decalogus magnis miraculis» Primum ergo cum Ifrael menfe tertio poft egrelTum ex Aegypto uenilTet in defertu Sinai,ad monte Oreb, ôZ Mofes afcendifTet in montem , iufsit Dns Mofen prius explorare animum Ifraelitarum,num uelint leges eins fufcipere,amp; formam Rei pub.quam prç fcripturus fit,obferuare, ac inuitat eos ad obedientia, partim commemoratione miraculorum, qug antea in Aegypto amp;nbsp;in deferto ædttafunt,partim beneficijs,quibus affeefti erant, partim eti/ am renouatione uetcrum promifsionum^Vos ipfi, inquit, uidiftis, quae fecerim Aegyptrjs, Ecce miracula. Quomodoportauerim uos

COMMENT, IOAN. BRENT.'

fupcr alas aqui'larum, Si. aflumpferim mihi hoc eft,ficut aquila pro/ uocans ad uolandum pullos fuos, Si fuper cos uoh'tans cxpandit alas fuas,aflumpfenm uos et portauenm in humeris mcis.Ecce beneficia«.' Si ergo audicritis uocem mcam,amp;^ cuftodieritis padum meuni,eritis mihi in peculium,pre cundtis populis« Mea eft em omnis terra«* Pro pcculiOjHebræus hai3et rbSO quod proprie fignificat thefaurum ab alijs uulgaribus opibus fckctum\ ac tan^ præcipue carum, repofi tum.Grasci uocant xlt;iiu«Aiot'.Ec eft huius loci fenCus.Etfi omries genres in toto orbe terrarum meo imperio fubiedti funt, amp;nbsp;mea adminiftra/ done conferuantur,tarnen uos Ifraelitas ex omnibus aiqs gcntibus, tâ quàm pcculiarem thefauRz felegi,ut eftetis cuftodes paCti Sd promif/ fionum mcaB2,amp; conferuatores certitudinis cius familiæ c qua Chri/ fins uenturus eft. Sequitur:Et uos critis mihi regnum facerdotale Si ,gens fan(fta,hoc eft,inftituam inter uos magiftratum ciuiJcm Si cerdotium ecclefiafticum, quibus rebus abfoluitur uera Si légitima Refpub.Cum enim hacftenus fueritis ferui, alieno imperio fubicdW, Si alicnis legibus ac religionibus opprefsi fuiftis, nunc autem confer uabo inter uos libertatem,Sc elFiciam, ut quecuncÿ tam ciuilia quâm ecclefiaftica ad iuftam Si legitimem formam Reipub. pertincnt,intcr uos conftituantur,amp; ordinentur. Eritis ctiam mihi gens fan(fta,hoc eft,uosIfraelitas prç omnibus alqs getibus faniftifi'cabo,ut fids is poz pulus, in quo conferuetur lex Dei, teftamentum Dei, promifsiones de Mefsia, Si ex quo etiam Mefsias iuxta carnem uenturus cft.Ecce re nouatio promifsionum,quae antea ctiam Patriarchis didtæ erant. C5 igitur Mofe h^c uerba retuliftet ad maiores natu Si ad populum, con fentit totus populus in obedientiam legis, Si promittit fe cam legem Si formam Reipub.fufcepturum, quam Dominus prjfcripturus fitgt; dicens:Cun(fta,quc locutus eft Dominus,facicmus,hoc eft,qugcunlt;^ lex,quæcunr^ forma Reipubtnobis diuinitus præfcribitur, earn caz penemuSjSi obediemus. Non enim hie agitur de priuata hominum obedientia, fed de publica legis receptionc, iuxta quam tota populi Pcfpub.adminiftratur.Ceterumjhanc promifsioncm: Eritis mihi iti regnum facerdotale,amp; gens fancfa, citât etiam Paulus in priori fua cz piftola,amp; transfert earn ad illos,qui credut in lefum Chriftum. Non iignificat autem,qgt; inter Chriftianos talis externa politeia inftituenz da fit,qualis fuit inter Ifraelitas, Poftunt enim Chriftiani oim gentiz um,intcr quas uiuunt,politia uti, modo ea fit iuxta redfam rationem conftituta. Sed fignificat ludæos abiedfos, genres aut cledlas efte in cÔmunionem promifsionû Dei,ut ficut Deus inftituit quonda exterz num imperium,facerdotiui^,amp; fandfitatem in populo llfael, ita infti tuerit nunc per Chriftu fpirituale regnum, facerdotiu Si fandfitatem

IN C-A F V T XfX. E X O D I

inter gcntcSjUidelicet, utquotquotinChriftumcredunt , Gabt per 6 dem omnium bonorum Chrifti participes. Nam qui proprio fil io non pepercit,quemadmodum Paulus ait fed pro nobis omnibus tra didit ilium,qui fieri poflet ut non SCcS eodem nobis omnia donet^ Chriftus autem eft cœleftis reXjperpetuus faccrdos,0C folus uerc fan/ élus,qui folus legem perfeéle impleuiu Quare omnes Chriftiani unt propter Chriftum rcges,facerdotes et fanlt;fti.Reges,quia propter Chriftum dominantur peccato, morti amp;nbsp;inferno, ac fruentur perpe/ tua foclicitate regni coelorum, Luc,xxf). Difpono uobis regnum,in/ quit ChriftuSjficut pater meus difpofuit mihi» Hue aUudicamp; nomen Chriftiani,quod (i probe interpreteris,fonat Regium. Chrifti enim reges diéti funt,ab unélione,unde Chriftiani,Regtj dicuntur, Sacer/ dotes,quia cum credunt in Chriftum,ofterunt Deo facrificium Chri fti pro peccatis fuis,Sóhabentlibertateminuocandi Deum per Chri ft um. San dti, quia per fidem in Chriftum non aliter corain Deo repU tantur,^ fi ipfi impleuiffent legem, ficut Chriftus cam perfeefteinv pleuit.Et hæc quidem ita fefe habent. Deinde, cum populus confeti/ fiftet in ohedieiuicim^veuelat Dominus modû, quo fefe fit manifefta turus,amp; cum Moleita Joçuturus,ut non Mofe tantum, fed etiam onv nis populus,audiat uocem amp;nbsp;uerba Dei loquentis. lam nunc,inquir, ueniam ad te in caligine nubis,ut audiat populus me loquetem ad te, Ct credat tibi in perpctuum,hoc eft,Elegi te in legislatorem populi E ftaelitici. Necefle autem eft ut legislator habcat apud populum fuu autoritärem amp;nbsp;fidem. Quare cum antea parauerim tibi ex miraculis autoritärem, parabo nunc tibi fidem in populo tuo,ut credant legem quam per te daturus fum,uere diuinam legem efte. Non enim mani/ feftabo meipfum foli tibi,neccolloquar tecum folo te audiente, ficut hadenus fàétum eft,fed reuelabo meipfum ftupendo tumuitu, in ca/ Iigincnubis,amp; colloquartecum,acreckabotibi Decalogum, ut om nis populus audiat uocem ac uerba mea. Quo miraculo tan ram tibi fi dem parabo in populo tuo,ut earn legem,quam poft Decalogum da/ turns fum,certifsime agnofcant,diuinam elfe legem. Cgterum,quod hicpromittitur,tertio ftatim die maxima maieftate impletur. Poftre/ mo,priufquam adueniflet tertius dies, quo maieftas Dei reuelanda, ÔC concio Dei publice audienda erat,fandificatur,hoc eft,prpparatur populus,duobus diebus,utmaiori obferuantia uocem dei exciperct. Prpparatur autem primum lotione ucftimentorum,deinde etiam con tinentia ab uxoribusîHæceft externa difciplina, quam pxdagogiam uocant.Etfi enim illota ueftimenta,et legitimus ac moderatus ufus co iugrj neminem per fe coram Deo propjjanant, publica tarnen hone/ ftas C quam Ôd ipfam Deus requirit ) cxigit, ut in publica hominum congregationc

COM M EM T. to A N. B R E MT.

mundis ucftibus I’ncedas. Et Paulus monct, u€ eortïügt;'

9 Ö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;*

gcs lint continentes pro tcmpore,ut uacet leiunio qC prccationi, quart to magis decebatlfraditas co tempore contirtentiam fedari, quo prae parabantur ad iiidcndam maieftatem Dci,8d audiendam talcm concf onem,quali's publi'cc in tern's nun^ audita fuerat. Adhæc neeeße ftp it,ut Decalogi promulgatio,que magna maieftate futura erat ccrimo nqs quibufdam ac externis ritibus rudt populo commendaretur, quo diligcntius uocem Dei obferuarct.Cfterum pædagogiam externe pit ritati's continentiæ in faciendis facris non efle per fe fupcrftîtionêi fed diuinam ordinationcm, ad quam obferuandam naturali ratione diuinitus excitata ducamur,tcftantur etiam Poctac,gcnciLim Thcoio/ gi,quofSi ingenio dcclarauit Deus, non quidem que fit ucra religio* hæc enim e lacris litcris pctendaeft, fed quç fit naturalis honeftas auc inhoneftas.Hcfiodusait: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;itfc/lo(livo(K0v,E*

sin ijZTsriXaJ'iv Trcc^cttpittxtiiiv nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;BtaliustDifccdatab aris, Cui

tulit hefterna gaudia noc'le Venus. Habent autem hi ritus, tiidelicet lotio ueftimcntorum,amp; abftinentia ab uxoribus,ftiam quoep fignifi cacioncm. Adumbrant enim admonent, neminê pofïe legem Dei audire,ac perfede implere,nifi omninopurum,fandum, amp;nbsp;ab omni immunditia alienum.Nam fi quis impunis fuerit artimo,tantum ab/ eft ut perfede legem Dei impleat,ut potius a lege irritetur, rrialedica tur,condemnetur SC occidatur.Porro occafione horum rituum, qui/ bus Ifraelitæ ad audiendum Dccalogum prscparati funt,exiftimo ma lores noftros confecrafle duos dies,Feriam fcxtam,amp; fabbatum, ante Dominicum diem,public^ fobrietati.Die enim Dominico folet po/ pulus publice conuenirc ad audiendum uerbum Dei. Quare,ctfi lü/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

perftitio in obferuando diferimine dierum femper improbanda eft* Ptdagó^ié publica tarnen p^dagogia ncceflaria eft, ut homines fobrictate reddâ

, tur aptiores ad audiendum uerbum Dei, amp;nbsp;ut maieftaS uerbi Dei di ligentius rudi populo externis quibufdam ritibus commertdetUr.

Cæterum,prgtcr lotionemueftimentorum,8^ abftinentiam ab ux oribus,feuerifsime prgeipitur Ifraelitis,nc quis eo tempore, quo uox Dei perfonat,in montem afeendat, Conftitues, inquit,termirtos po/ pulo per circuitum,2lt; dices ad eos: Caucte ne afeendatis in montem, ne tangatis fines illius.Omnis qui tetigerit montem, morte morietur ôf'c.Et ut feueritas huius præccpti magis commcndetur,non cotentus eft Dominus hocprecepifle ante tertium diem, fed repetit inculcac idem prcceptum tertio etiam dic,cum iam Mofe ex uocatione eius ad montem afcendiftet.Defcende(inquit)e( conteftarc populum,ne for te uelit tranfeendere terminos ad uidendum Dominum, pereat ex eis plurima multitudo t^uid ergo fibi uult tanta huius prttcepti

IN C A P V T XiX.' EX O D l'

fcLien’tas'» Gerte fi rem diligenter perpenderis inuenies Dominùm hocpr^ccpto cun'ofitati Ifraelitarum obin'am luilTe, Dominus cnim non uolui't hoc loco fimilitudinem aliquam cor poral cm, au t imagine populo demonftrarc,qug ad colendum deum ufurparetur, fed uoluit reuelare fententiam ani'mi fui,amp;^ manifeftare uocem fuam,ex qua cog nofceretur,quid rede agendum fit,ut feriu'amus Deo. Vnde in Deti. capj'nj.dici'tur:Non uidifbs aliquam fimilitudinem,in die qua locu tos eft uobis Dominus in Oreb,de medio ignis, ne forte deccpti faci atis uobis fculptam fimilitudinem amp;c.Homines aût co ingenio natu/ raliter pracditi funt,ut magis fcrutentur eftentiam amp;nbsp;formam Dei,^ uoluntatcm amp;nbsp;ucrbum eius.Qua re fieri folet ut euanefcant in cogita tionibus fuis amp;nbsp;pcreanuNecp enim eft homo, qui pofsit in hoc fecu/ volunfM, no lo eftentiam amp;nbsp;formam Dei perfede cognofcere. Mandat igitur Do Dflt; niinus Ifraelitis feuerifsime,nc quis in montem afcendat, ut hoc man datoauocctipfosacuriofitateinueftigandgcftenticacformçDei,amp; aftuefaciat ipfos audire potius quæ fint uerba amp;nbsp;mandata eius, q fcru tari,qu^ fit forma eius, ac obferuare magis,quid Deus loquatur, quomodo loquatur. Idem fignificauit angelus cum lacobo Iu(ftatus; Cur quæris,inquiens, nomen mcum,quod;eftadmirabile; Genefis xxxij.Et angelus colloquens cum Manoah,Iudic,xiq, Idem etiam ßg^ nificauit Deus cum fupra ad Mofen diceret: Ego cro,qui ero. Ide nobis dicftum prgceptumue efte fentiamus.Non enim unit Deus, ut eftentiam eius in hoc feculo inueftigemus.ln future cnim feculo uide bimus eam,ficut eft,facie ad faciem.Nunc autem inueftiganda eft uo luntas eius,qug nobis uerbo ipfius reuelatur. Et huic uolutati eft obe diendum.Sic enim fiet,ut tandem Deum perfetfte cognofcamus.

' lAMQVE ADVENEKAT TERTIVS DIES ET MA NE INCLARVERAT.

Aduenit expetftatus dies, quo Deus de coelo defeendit, amp;nbsp;loqui/ tur cum Mofe publice audiente tota populi multitudine, quale nego/ tium antea in terris nunquam nccç uifum neep auditum eft, Specflacu ium autem,quod tertia die reuelatur,ita fefe habet, Cœperunt audiri tonitrua,acmicarefulgura,amp; nubes denfifsima operire montem. Et clangor uehementis buccinæ perftrepebat, acpaulatim crefeebatin maius, totusep mons ftimigabat, ita ut afeenderet fumus ex eo quafi de fornace,adeocp totus mons tarn terribilis apparebat,ut etiam in ca ftris fuis Ifraelitæ prg timoré tantum non contabefeerent, Hac autem borrenda maieftate defeendebat Dns de coelo, amp;nbsp;recitabat poftea De calogum,quimoxfcquitur, audiere omni populi multitudine. Prv mum igitur obferua probe cautum amp;nbsp;munitum cftc,qudd hoc fpeda culum non fortuna quadam contigerit, l?d uere diuiriitus faeftum fir, ncquis

COMMENT. IOAN. BRENT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;69

ne quîsEpi’curi de gregc poreus impie calumnietur Mofen finxifTe congreffumçum Deo, quo commodius perfuaderet rudi populo,u{ capefleret legem fuam, quemadmodum litcræ Ethnicorum tefiantur fecifle 2aleucum,Zoroaften,Minoa,Numam PompiJium,5lt;^ alioS legumlatorcs. Nam,quod ad autoritatem Mofi attinet^ ca iam mup lis miraculis publico omnium gentium teftimonio confirmata cft,quemadmodum fupra oftendimus. Quod autem attinet ad hoc fpeftaculum,de quo nunc agi mus, primum ipia prædi(ftio aute très dicSjSi prçparatio populi probat non fortuitum, fed diuinum fuifle» deinde non unus tantum Mofe,fed tota Ifraeîitarum multitudo, quasi eratjfexcenta millia uirorum prêter paruulos ôlt;^ muliercs,audiuit pee fpicueDeum colloqui cum Mofe,adeocp audiuit ipfa uerba Dci recî tantis Dccalogum.Quare Mofe nequafp conferendus eft cum aîîjs le gumlatoribus,8d impium eft fendre Mofen finxiffe colloquium currt DcOjUt rudi populo imponcret,ÂIq autem legumlatorcs, in hoc qui dem non crraucrunt,cp retulerint leges fuas in autorê Deum. Léges cnim funt doniim Dei,amp; Refp.diuinitus conftitUuntur.Sed in hoc ce rauerunt,q? cum cognouiftent Deum, non glorificaucrût ut Deum| neep grati fucrunt,fed fruftrati funt per cogitationes fuas, tranftulc/ runtlt;^ gloriam immortalis Dei, amp;nbsp;ccclefte donum legis in fidtitios deos,alius in Saturnium,alius in loucm,alius in Merciirium,alius in aliud idolum.Atcp hcc demum ucra eft impictas,maieftatê Dei trans-ferread humanafigmenta. A qua impietatetantum abfuit Mofe, qua afetnfm turn iHi legumlatorcs Ethnicorum a ucra pietate abfuerunt. Deinde^ nbsp;nbsp;defcenluf

q? fcriptura dicit Dominum defeendifte fuper montem in igne, noil eft fenriendum,Dominum pro more hominum afeendere defeeu/' dere.Eft enim Dominus ubicp.Sed dicitur defeendiffe in igne,prop tcrcaq? manifeftaucritpræfentiam fuam fulguribus,tonitruis, denfi täte nubis,fumo,ÔC dangore buccine, Nam hæc funt miracula, qua* rnanifefte teftantur ea diuinitus agi amp;nbsp;dici, quæ hoc loco aguntur Sd dicuntur. Adhgc,quia Dominus promulgaturus erat Décalogum,té/ ftatur hoc loco horribilitumultu, quç fit legis cfFicatia in pcccatorpLeg^ enef bus.Etfi enim lex per fcoptima amp;nbsp;perfedifsima eft,tarnen quia hoies funt carnales,amp;f non implent legem Dei perfecftc,ideo lex eum tumul turn excitât in confeientia peccatorum,quern hoc loco Dominus Ifrac iitis obijeitLex enimCiiiquit Paulus)operatur iram,8d occidit. Qua re ft uolucrimus tranquillitatem confeientiæ recupcrare, opus habe/ mus mcdiatore,de qua re poftea audiemus.Iam, q? fcribitur hoc loco Deum fuauocc cum Mole ex igne ita collocutum,ut omnis populuS audierit uerba Dci,paulo copiofius in Deuteronomio capite quarto

quinto cxplicatur,ubi ita fcriptum eft, Accefsiftis ad radices mofl?

- P q -

IN C A gt;nbsp;V T XIX. E X O 0 1

tis,qui ardebat iifcp ad cœlum,crant(^ in co tenebræ,-Sv nub« nbsp;caU

go.Locutusc^ eft Dominus ad UO« de medio Ignis, VocemuerboRC cius audiftis,amp; formam penitus non uidiftis. Et oftendit uobis pa-* dlum fuum,quod præcepit ut faceretis,amp; decern uerba qug fcn'pfit in duabustabulislapideisamp;e.Etpoftea: Hæc uerba locutus eft Domi** nusadomnemmultitudinem ueftram,in monte, de medio ignis 5^ tiubis 0^ caliginiSjUoce magna,nihil addens amplius amp;c, Ac mox: Ec ce oftendit nobis Dominus Deus noftcr maieftatem magnitudinc fuam. Vocem enim eius audiuimus de medio ignis, èC probauimus hodie,q) loquente Deo cum hominc uixerit homo amp;c.Et itcR:: Non cum patribus noftris inijtpadum fednobifeum , qui in præfentiaRt fumus uiuimus, facie ad faciem locutus eft nobis in monte de me/ dio ignis.Hgc ideo commemorauimus, ut perfpicue agnofeeremus, non Mofen tantum,fed omnem populum Ifrael audiuilTe, Deum ex igne loquentem,0«f uerba Decalogi recitantem, Nam antea coIJocu/ tus quidem eft Deus cum Mofe,fcd folus cum folo, inrerdum amp;nbsp;cum Aherone.Nuncautem colloquitur ex igne cum tota Ifraelitarum mill titudine,qui adunu omnes in radicibus montis Oreb ftabant,poft^ Mofc Sd Aheron ad montem afeenderant, Vnde amp;nbsp;fcriptura uocac hunediem’^^npn DtEoceft, diemcongregationis,quafiuel]etdice/ - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ * re diem magnoRî comitiorum,qualia nun^ fuerunt in Ifrael.Et ita e/

dam intelligendum cft,quod hoc loco dicitur,.Mofc loquebatur, Si Dominus refpondcbat,hoc cft,ne quis fufpicari pofset, hocnegotiu fi aude doldue aoi « Dominus tam manifefte cû Mofe collocutus eft, ut tota Ifraelitarum multitudo uerba Dei audierit. Cæterum, qj uox Domini audita eftc dicitur, non intelligas, Deum natura fua loqui, ut homo loquitur.Eft enim incorporeus,fed quia fcriptura teftatur Ic gem datam eftc per difpofitiones angelorum, quemadmodum fcrip/ turn eft Ado.vtj.ô^ Gal.irj.Sd Heb.q.fenticndum eft angelum in per fona Dei locutum cfrc.Iam nee angelus natura fua loquitur, ut homo. Eft enim amp;nbsp;angelus incorporeus,fed loquitur affumpto humano fer/ mone per miraculum,qucmadmodum amp;nbsp;angeli per miracula fjpenit mero aftumpferunt humanoßi corporum formas, Qiiod autem ange/ lus ita loquitur,ipfa uox Dci,amp; uerbum Dei merito dici debet, pro/ pterca qgt; quæ loqtur, mandato Dei loquitdr , qui amp;nbsp;ipfe prjfto ad cftjficut omnia adimplet, amp;nbsp;hoc modo fententiam animi fui rcuelat, SACERDOTES QVI ACCEDVNT AD DnM) Sacerdotes hoc loco intellige uel primogenitos, quoi Deus fupra

«.xir),iufsit fibi fancftificari, uel defignatos e tribu Leui ad facerdo/ dum,Iubentur autem amp;nbsp;ipfi una cum poj^ilo fan(ftificari,amp;: iuxta uer bum Domini intra fepta manere, nelt;^ exiftimare, quo'd liceat ipfis autoritate

COH MSN T, IOAN. BRENT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;et

ÄUtorftate faccrdotq præfçriptos tcrminoscontra ucrbum Dei ti'anGü fc.Hoc prfcepto figiiifkat Dominus,primum,nulli hominLim li'cerç dignitatis aut magiftratus (ui aduerfus ucrbum Domini pccarc.Dcus enim non eft rcipcclor pcrfonarum. Et potentes poten 1er tormenta fuftinebunuExcmpla habes in Saule,Ierobeam,c(; Vfia«; Deinde fignificatnemincm,quamuis exceUetis ingenij, pofTe natura fua maieftatem Dei plene in hoc feculo comprehenderc. Poftremo fi gnificat nullum^quamuis eximise fanditatis amp;nbsp;honeftatis corä mun * do,poiïe natura fua legi Dei perfetile fatisfacerc. Solus autem Mofe amp;Äheron admittuntur in montem. Hi eniin adumbrant Chriftum, qui cum fit natural is filius Dei, folus perfcdlecognofcit maieftatem Dei alioqui incoprehenfibilem, Si folus legem Dei perfedf e implct.

NON POTVERIT VVLGVS ASCENDEPEO , Mofe negat fe defcenfurum,qj omnia ita conffituta fint,ut non ui/ deaturneceirarium,populo eandem rem toties inculcare, Seddomi/ nus cogit cum,ut obfequatur præcepto, Qtia re admonemur,ne re/ fponfemus prgeipienti Deo,fed quod Deus iudicat neceffariüjhoc uç ncceffariu cxequamur,etiä fi humanp rationi löge aliud uifum fueric^

CAPVT XX-

T OCVTVSCLVE EST DOMÎNVS CVNCTOS •«-^SERMONESO

Hoc eft obferuandum illud caput, quod concionem Decalogi Ion gc omnium clarifsimam continet. Hic enim deferibitur Decalogus, non Humana fed diuina uoce promulgatus,idc^ tantis miraculis,quä ta nulla uncp,nec ante nec poftCexceptis ijs miraculis,quibus Euange hon de Chriftoreuelatuamp;confirmatum eft) publice in terris ædita . funuStabant enim ad radices montis Oreb, plufcp fexcenta millia ho *ninum,amp; Deus loquebatur ex igne per angelum fuum tanta uoce,u£ uon folum omnis populus exaudirct, uerumetiam maximo omnium pauore concuteretur, Humana uox, etiamfi Stentorea fuerit,uix tarne poteft ad decem aut duodecim hominum millia penetrarc, Qtiantam Jgitur, öd qudm horrendam putas earn fuifle uocem, quæ non folum ad plufquam fexcenta millia hominum peietrauit, fed ctiam omnes eos in unum congregatos ita exterruit, utpracingenti timoré retro/ cefferint^Audiamus igitur nunc concionem Domini, amp;nbsp;quis fit De/ calogus a Domino promulgatus. Ac primum cxplicabimus fingula Decalogi præcepta.Nam cum uox Dei recitantis Decalogum horri/ bilior fuerit,^ ut populus^iu ferre potuerit, contulit Deus fententi am animi fui in pauca uerba, propofuit tantum epitomen precepto

P iq

' nbsp;1 H C A F V T XX. E X O D I

rum fuorum, fed interpretati’oncm eius rcferuauit partim fpirituifan/ â:o,parti'm edam rejfto humanse rationis iuditio. Vndc quæ tam Pro phetc Ôd Apoftoli è fpiritu fando, qtiam Philofophi 8^ Poètæ genti urn z reda ratione de moribus concionad funt,ea funt explicatio De/ calogi. Deinde I'ndicabimus, in quern ufum Decalogus promulga/ tus fit.Podremo oftendemus rati'onem qua Decalogus impleri poP fit amp;nbsp;debeat. Non enim auditores legis, inquit Paulus, fed fadorcî ïuftificabuntur apud Dcum.

EXPLICATIO DECALOGL

lt; Principioait:EgofumDominusEgt;eustuus, qui tc eduxi de terra feruitutis.Hec eft prgfatio Dccalogi,qua Deus co mendatpr^cepta,quf fequuntur,fua ipfius autoritate. Solennis enim côfuetudo magiftratus eft, ut mandatums aliquid fubditis fuis publi cc,commemorct in exordio autoritatem amp;nbsp;maieftatem fuam,quo fub diti mandatum reuerenter cxcipiant.Sic imperator Carolus in manda tis amp;nbsp;edidis fuis ita prælàri folet.Nos Carolus Dei gratia Rom. Im/ perator femper Auguftus Sfc. Hunc morem obferuat etiam Domi/ nus deus nofter in promulgando Decalogo,ut maieftate nominis fui commendet obferuationem Decalogi, Airumitautem Deus hoc epi/ thetoniQin te eduxi de terra Aegypd, quod optimo iure, ueluti ui/ d;or quifpiam ac triumphator fi b i uendicat,quia,ut fcriptura loquif, liberauit Ifraclitas ex Aegypto brach io excelfo amp;nbsp;iuditrjs magnis. At que hoc epitheto breuiter complcditur non folum oia benencia quae exhibuit Ifraelititis in liberatione ex Aegypto,uerumetiam oia mira/ cula,quibus hadenus maieftatem nominis fui illuftrauit. Maluit au/ tem hoc epitheton ufurpare,cp dici Deus,qui eft immenfæ amp;nbsp;imper/ ferutabilis maieftatis,ut auocet nos a fcrutanda eflentia fua, amp;nbsp;aftiiefa dat nos cognofcerc iplum ex operibus fuis.Sic apud Patriarchas, qui J». præceflerunt Abraamum,didus eft, Deus qui crcauit coclum ter/ ram. Sic apud pofteros Patriarcharum didus eft Deus qui apparuit patribus. Poftea autem Ifraelitç ex Aegypto liberati funt,didus eft Deus qui eduxit Ifrael ex Aegypto. Sic poftep mifit Deus filium fuum Chriftum,amp;: liberauit nos a morte per Chriftum,dicitur Deus pater Domini noftri lefu Chrifti, qui redemit nos ab omnibus ma/ lis. Auocemus igitur nos a curiofa inueftigatione diuinac maieftatis, meditemur opera cius reuelata amp;nbsp;ad cognofeendu propofita. Sic e/ iiim fiet,ut ad ueram cognitionem Dei pcrueniamus. Deinde fequun tur præcepta Decalogi. Horum funt decern. Vnde Hebræi uocant ea X\“\’àjj?n'’’\3nr’,hoc eft,decem uerba.Et Grseci lt;Atxlt;tAo^5F.

PRIMVM PRAECEP^VM.

Non fint tibi dq alien! coram me,ucl,ut alij interpretantur, prater mc.Non

COMMENT» 10 A N. BR E NTî’ * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H

m^.Non Fachs tibi fculprikSCc Hoc præceptum JiüiJuriî c^uMarrt in duo,ut: Alterum fit. Non finttibi alieni dq coram me. Akerumt Non facies tibi fculpdle.Ec hi poftea faciunt ex uhimis dilobus prece ptis de concupifcentia unum tantum prgceptum» Nos aût fequemur uulgatam diuifionem, qua ilia duo dealienis dqs fculpti]ibus.pro uno,amp;^ qu2e de concupifcentia fequuntur, pro duobus computantur Ceterum^uidetur amp;nbsp;hoc ineptum,cp quidam diuidût precepta in Ne patiua AfFirmatiua.Quoduis cnim præceptum Dei,fiue negatiuû fiuc afîirmatiuum externa fua uoce fi.ierit,tam facienda mandar,q? n5 facienda prohiber. In hoc ergo primo prècepto, denon habendiS alienis dqs fculptihbus, primum oim mandatur credendum cITe, q? fitDeuSjdeindcjqj elïentia unus tantum fit Deus. Adhæc, cp is fo lus fit uerus Deus,qui eduxit Ifraelitas ex Aegypto, hoc efl,qui pro/ mifit Patriarchis Chri(lum,amp;: qui miraculis in Aegypto æditis ma/ ieftatem fuam reuelauit.Deinde, qj firfeueriisimusuJtor impietatis, clcmcntilsimus autem remunerator pictatis. Adhæc, qgt; in hune fold Deum fit credendum,huic foli confidendum,amp;: feruicndum.PoQre/ mo,qudd is folus diligendus fit ex toto corde tuo, ex tota anima tua, ex tota fortitudine tua.Nam fie interpretatur hanc legcm Mole ip/ feDeut.v’i.EtChriftus Matth.xxrj. Et Paulus ait: Lex eftfpiritualis; Habes que præcipiuntur in hoc primo mandato.Nunc audi,quç pro hibentur.Principio prohibetur fi Jutia non folum in fiétirios deos gs tilium,uerumetiam in homines fanélos feu uiuos feu mortuos, in in/ ftitiam carnalem,in opera,in uirtutes humanas,breuiter,in creaturas quafcuncp,fiue friperas fiue inféras, Vnde Paulus auarum uocat Ido/ iolatram. Deindeprohibetur externuscultus idolorum, bi. adoratio fimulacrorum. Atep omnia hæc,quæ ex ordine recenfuimus,genera/ liter omn ibus gentibus,omnibus etiâ feculis, præcepta amp;nbsp;prohibita funtjCE dici folent Moralia. Sequuntur nuncquædam perfonalia feu ecrinaonialia,que tantum ad politeian Mofaicam pertinuerunt. Nam in hac prima lege mandatum ctiam fuit Ifrael it is, primum ne ufurpêc alia facra,ahd3ue facrificandi nbsp;colendi Deum ritus, præterquam e/

os,qui uerbo Domini in lege preferipti funt.Cum cnim dicitur: N5 fint tibi alieni dij, non tantum inrelligendum efr de dqs ipfis, quos genres coluerunt,fed etiam de faons, ritibus colendi uerum Deû, qug tarnen non funt in lege prgfcripta.Et hoc eli,quod Mofe Deu. v, precipit:Non declinabitis neep ad dextram neep ad finiftram.Et cap, xrj.Non facietis finguli,quod hbi redtum uiderur. Ac iterum: Qriod precipio tibi, hoc tantum facias Domino,nec addas quicc^ nec mi.nu as.Cetcrum deos fignificar^ etiam facra, feu cultum diuiuum, tefta/ tur id, quod poftea cap.xxxij. de uitulo aureo dicitur. Ifti funt dq tui i«r,

P iiq

i fr c Ä P V r stx. i x o o i

Ïfrael,qui tccduxeruntdeterra Acgypti,hoc eft Jfta funt uere dj'ufnal faa-a,quc placent Deo,8^ propter quæmcrcmur gratia Dei qui no« eduxit de Aegyptoî Vocatamp; Paulus cultum Dei,Dcum ij.T elTal, rjî Quarc hoc præcepto.Non fint tibi alicni dqimandatur Ifraelitis ne aliafacra,^ in legepræfcnpta publicc ufurpent Et quantum ad hanc partem attinet,pcr(bnalecft,ncc obligat Chriftianos,quibusnon cfl aliqua forma publicorumfacrorum, aut ecclefiafticarum ordination *4. num diuinitus præfcripta, nifi çj? Paulus iubec omnia fieri in ecclefia decentcr,fccundum ordinem,amp; ad edificationcm.Deinde prohibetv turetiam externa idola,amp;fimulacra feu ueri Dei feu faébtiorum den orum,feuquarumcuncpcreaturarum,in ecclefia Ifraelitarum. Atque hoe fimpliciter prohibetur in politeia Mofaica, nee licuit publice in Ecclefia imagines inftituere, etiamfi non colerentur aut adorarentur; Sicue fimpliciter prohibitum fuit^ne quis carne fuilla ucfceretur, Eft Sd hgc pars præcepti cærimonialis,pertinens tantum ad politiam Mo ïmrfjjrrtttmu» failt;^a*T^^quemadmodum Circumcifio, fabbatum, abftinentia a carne luf apudchri fuilla,amp; id genus multa alia. Poftq autem Chriftus aduenit, cgrimon fiMnos indif m'a Mofaica fublata efi,amp; per fe liberum eft,fimulacra Chrifti ac fann frrenf. nbsp;nbsp;nbsp;(f|orum publice habcrc,tantum nc quis impie ipfis abutatur, ficut

liberum eft uefei carne fuilla aut non uefci,tantummodo, ne quis fuil Iam,hoc eft,turpem amp;nbsp;uitrjs fordidatam uitam ducat.Porro, huic prt mo praccepto tanquam principali,ex quo deinceps alia oriuntur, ad/ dk Dominus minas promifsiones,pcenam Sé præmium. Ego, in/ quiens,Dominus Deus tuus,fum Deus feu fortis, Zelotes,uifitans iniqtiitatem patrum in filqs tertia amp;nbsp;quarta generatione eorum, qui oderunt me.Hc funt minæ,hgc eft pcena,quam minatur Dominus ui olancibus legem fuam. Dominus enim eft fortis,poteft fe uel uno nU tu uindicare.Eft Zelotes, Omnino enim non uult ferre ut uel alium Deum adores,uel creatura fidas,fed cxigit ut ipfum folum diligas ex toto corde.Eft amp;nbsp;feuerns. Intantum enim non conniuet ad impietate, «c earn uindicet etia in fili}s,nepotibus ac pronepotibus. Nam quod dicicTertia amp;nbsp;quarta generatione, uel in unam rationem fubducen/ dum eft,amp; intelligendum pro feptima generationc,ut fit fenfus:De/ fgt;effeni^pu US tantg feueritatis cft,ut puniat impietatem etiam in feptima genera/ nitur propter tione^hoc eft,cum iam impietas uideatur obliuioni tradita,amp; pofteri wpiftatff» jmpiorum tarn lonoa fuccefsionc a maioribus fuis, qui defignarunt impietatem,dntanc,utnulla amplius memoria eorum inter noies ex/ tet,uel tria amp;nbsp;quatuor iuxta Hebrseam phrafim computanda funtfim pliciter pro quatLior,ficut fexôifeptem,pro feptem.Sic Amosi-Pro/ pter tria fcelera Damafci amp;nbsp;propter qult;uor non reddam ei Sic. Sic Prouerbi. trigeÛmo. Tria ilia non faturantur,ôd quatuor non dicunt fuffîdL

C Ö M E M T. IÔ A fe ïl E »Î T.

fufFidt.Ecrnox: TriâfuntdffRciliamihïjS^quatûoi* fgnoró. SicSC ïob, V. In fex tribuladonibüs libcrabi't te, in feptem non ränget te malurtijn fex amp;nbsp;feptem,hoc cft feptem. Enumerat crtim podea feptê iiB tribulatione8,ex quibus ilium liberaturus fit Deus. Sic bi. hoc lo/ codn tcrtia bi quarta generatione,hoc eft,quarta. Eft autem idem fen fus^qui amp;nbsp;ante expofitus eft,uidclicet Dcum uindicare impietatê in pofteris,quantScuncp longe a prima ftirpc fuccedentibits fed ira,fi pofteri impietatê maioF?2 fuoHz fedentur.Secus autem, fi pofteri refiz pifcantjEzcch.xvirj.ExempIa babes in pofteris Adam, qui ocs propz ter inobedientiam Ad^ morti obnoxij faêli funt.Item in pofteris Ca^* in,qui omnes diluuio perierunt.Similiter in pofteris Saul, bi multiâ t.Rrg«w.i*î alqs. Additur etiam promifsio bi premium obferuantibus legè Dei; Faciens(inquit)mifcricordiam in millia his qui diligunt me bi obe feruantprecepta mea.Sût,qui in millia interpretentur,pro pet-pctuOi ut fit fenfus: Dominum feruare eos,qui obfcruät leges eius, ad perpé tuam uitâ bi Fcclicitatcm.Quæ intcrprctatio,ut eft pia,itamagis cort ucnit ut hoc loco millia cxponamus,pro multitudine pofteroi^t.Sicut enim Deus punit in pofteris impietatem maiorum, ita etiam remunc rat in pofteris pietatem maiorum.Pfalm.cq. Mifecordia Domini ab fterno ufep inætcrnum fuper timentes eum. Et iuftitia illius in filio* filioRt his qui feruant tcftamcntû eius.Exempla funt^ AbraâjDauid* maxime autem omnium Dominus nofter lefus Chriftus , propter quem omnes qui in ipfum crcdunt,mifcricordiam confequuntur,

SECVNDVM PRAECEPTVM»

Non affumas nomen Domini Dei tui inuanum.Primum uide qd

fit nomen Dci.Dicitur autem nomen Dei, nunc Deus ipfe,ut illud: tremen 04 Omnis qui inuocaucrit nomen Domini,falus crit.Nfic maicftas,pó/ tentia,clementia,parientia, bi id genus aliç uirtutes ac epitheta Dei, ut infra cap.xxxii}. Oftendam tibi omne bonum, bi recitabo nomen meiiin corâ te,Et Philip.rj, Dédit ci nomen,quod eft fuper omne no/ men SCc.Nunc uices,mandatum ac iufsio Dei. Ioannis v. Ego ueni in noic patris mei,5d non recepiftis me.Nunc ipfum extertium Dei uo/ cabulum.Primum igitur prohibet in hoc fecudo prfccpto,ne êa quae maieftatt Dei debentur,noftris uirtutibus adferibamus, 8i de noftris iiirtutibus gloriemur,hoc eft,prohibet ois fupbia ctarrogantia.Cotl tra hanc præcepti partem pcccauit Ncbucadnezar,Ela.xiiti; bi Dsni^ iiq. Similiter princeps Tyri Ezcch.xxviq.EtHerodcs Acft.xq, D« inde prohibetur ne impia practextu diuini nominis doceamus.Cotra hanc partem peccant dodtores meritor^,qui docent Deum precepifte bona opera,ut meritis eoruq^ confequamur remifsione pcftorum.Prg terca prohibetur, ne turpi uitanoftra nomen Dei inter gentes maltf

I N C A P V T Xx. B X o D I

audirc fadamus. Adhæcprohibetur,ne abutamur nomine Dei ad ex ecrationes,ad maledida,ad incantationes, I'd genus alia. Deinde prohibetur etiam ne abutamur nomine Dei,ad teftificanda dida no/ nra,amp;ut Chriftus Matth*v»exponit,nc omnino iuremus fiue per no lurare pYoU nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;coelum fiue per terram* In eo eni'tn loco Chriftus

teiKr. nbsp;nbsp;nbsp;non condi't nouam legem Chriftianis, fed ueterem tantum, an fcnv

per omnes gentes obnoxiji fuerunt,exponir*Et hoc preceptum genera leeft, nechcct ulli priuato homini fine légitima uocatione uiolare. Eft enim nomen Domini fandlum* Quare non eft priuata temcritatc prophanandum,Ccterum,qui legitime uocatur ad prcftandum iura/ mentum per nomen Dei, is iam habet perfonalem prærogatiuarrt ufurpandi nominis DctVtenira generale præceptumeftî Nonoc/ cidas*Magiftratus tarnen habet perfonalem uocationem amp;nbsp;præroga/ tiuam occidendi fontes,ita generale præceptum cft:Non iures omnv no, tarnen qui legitime ad iurandum uocatur,prcrogatiuam habet u/ furpandi nominis Dei,ExempIum Icgitimi iuramcnti habes in Abra 'Abrahdmcr amo,Gcn*xiiijJnlofepho Gene.xlvrj.Hi enim etfi no uixerunt poft Patriarchy Chriftum natum,fuerunt tarnen Chriftiani, quia credidei unt in be/ ncdicftum fernen Âbrahæ,qui eft lefus Chriftus* Habes item exein/ ■■ ■ nbsp;nbsp;nbsp;plum in Chrifto,Ioannis v.Amen amen dico uobis, qui fcrmone me

urn audit,amp; credit ei qui mißt me, habet uitam æternam. Et in Paulo ad Romanos ix*Veritatem dico in Chrifto non mêtior.Sunt amp;nbsp;ea iu/ ramenta légitima, que ex uocatione legitimi magiftratus cxigunp 'Adhgc prohibetur ne ridicule aut inhonefte de Deo loquamur, ut fo ièt Epicurei,Poftremo mandat nobis, ut Deum in oîbus aduerfis in uocemus,ut gratias Deo pro bénéfices eius agamus, ut prædicemus Su glorificemus nomen Dni, amp;nbsp;ut confiteamur eum etia periculo uP tg; noftre,quemadmodû hi fecerunt,qs uocamus Martyres, Et ut per/ fpicue appar cat, quanta feueritate Deus exigat hoc preceptum, addit comminatiotNon habebit Deus infontem eius, qui aftümpferit no/ men Dni inuanum,Nam cum Deus non ftatim puniat manifefto fup plicio temerariam nominis fui ufurpationem,exiftimâtimperiti. De um non habere ullam huius peccati rationem. Additur ergo commP natiOjUt fignificetur,qj etfi Deus cft longanimis, compenfare tn fole at tarditatem grauitate fupplicq,id quod publicis etiam miraculis de clarauit in Nebucadnezarc,DanieIis in Herode, Adorum xij»

TERTIVM PRAECEPTVM,

Memento, ut diem Sabbati fandtifices amp;c. Hoc præceptum par/ tim eft cerimoniale,partim morale.C^rimonia eft,q) non alius fep timus dies hebdomadc fancftificatusfit^ociumccdefiafticum. Ne/ «fsitas autcm Qbferuawdg huius cgrimonigin Chriftianifmo fublata cft,Filius

COMMENT. IOAN, fe R E N T. '

eft Filius hominis, inquit Chn'ftus, etiam Sabban Dominus cd. Ec Paulus:Nemo iudicet uos in parteSabbatoriim.Moraleaucem eft,q? certo tempore a ciuilibus operibus uacandum fit ut tradlando 0^ au diendo uerbo Dei publice uacetur. In hoc igitur præcepto, pn'mum piiaiio, mandatur obferuatio certi tempon's in qualibet Rep. ut intermifsis ci uilibus negotrjs ad tradanda facra conueniatur. Deinde mandatur di Ilgens confcruatio minifteri] uerbi Dei. Poftremo mandatur obcz dienti'auerbiDeijUidelicet, ut ociemurab omnibus pcccatis , Sc operam demusiLiftitiae toto uitænoftr^ tempore. Contra hoepræ-* ceptum peccant,qui in rebus publids automnes caerimonias indifïc renter abrogant,auc de cærimonqs impia docent, hoc eft, qui nim iz urn uel ad dextram uel ad finiftram déclinant. Peccant à' contra hoc præceptum, qui contemnunt minifterium uerbi Dei, qui uel impia doftrina,uel turpi uita efficiunt, ut minifterium uerbi Dei in bed ex frjs aut contemnatur aut abrogetur. Et generaliter contra hoc prgeez ptumpeccant, quotquotnon perfefta fanftitatc uacant obedicntiac Dei.Cgterum,quod ad finem huius praecepti additur: Sex enim die/ bus fecit Deus ccelnm 5d terram Sóc.ratio eft partis cærimonialis, no moralis:alioqui enim no Refpub.tantum liraclitica,ucrumetiamaliæ gentes necefte haberent externum Sabbatum, feu feptimum diem ob ieruare.Deus enim quieuit quidem feptimo die,a condendo alio mS do fed non quieuit ab adminiftrando hoc mundo iam condito, Sic e/ nim Chriftus Sabbatum exponit Ioannis v. Pater meus,inquiens, ad hoc ufcp temporis operator,amp; ego operor,

QVARTVM PRAECEPTVM.

Honora patrem amp;nbsp;matrem 8tc. Hoc præceptum Paulus uocat pri/ mum in promifsione,quia additur: Vt bene fit tibi et fis longeuus in terra.Intelligitautemnon fimpliciterpromifsioneprimum, quia amp;nbsp;primum preceptum habet additam fuam promifsionem, fed promif/ fione primum in fecunda tabula. In h ac igitur promifsione commcn/ datur gratitudojamp; premium eius. Deinde in hoc prgeepto tarn hono honoris radi uerbum,cp parentum nomen obferuanda funt, Nam uerbo ho/ menquàm ht norandi primum intelligitur externus ôd ciuilis honor, quo parentes afficere debemus.Deinde intelligitur amp;nbsp;honor beneficiorum, uideli cet,q? debcamus parentes noftra ope indigêtes alere, amp;nbsp;id genus alia beneficia præftare.Poftremo intelligitur amp;nbsp;honor mentis, nimirum ^•Corint.4.^ quod debeamus de parentibus optime fentire,amp; falutem eorum Do/ mino Deo noftro commendare.Parcntum autem nomine intelligun/ Lfw?,.?, tur primum parentes externi Sd corporales , deinde miniftri uerbi Dei , qui nos in Chrifto regenerant. Tertio magiftratus ciuilis. Quarto prgeeptores yel literarum uel opificiorum, Quinto tutoies,,

IN C A P V T XX. B X O D I -gt;

PoRremo omnes maiores feniores^dc quibus fcrjptura stk. Coram cano capitcconfurge, amp;nbsp;honora perfonam fenis.

(IVINTVM PRAGCEPTVM.

Non occidas.Hoc præceptum exponic Chrifhis Matthf f v\ amp;nbsp;Io-* annes in prima epiftola fua,capitc irj.Hoc autem præceptum genera/ Ie cft,quod,quantum ad aliquot cius partes attinct,nihilderogat per fonali uocationi amp;nbsp;prærogatiuæ ciuilis magiftratus. De hoc enim di Homiciäiorii Patilus:Dei minifter cft,ultor ad iram ei,qui quod malum eft, fe/ vfWM. ceriuPrimumergo prohibetur externum homicidium,quo priuatim externa uita homini aufertur. Deinde prohibentur maledida, conui/ tia,ludibria,8^ id genus alia.Qui dixerit fratri fuo Raha Cinqt Chri/ ftus^obnoxius erit concilio. Et quidixerit,fatue,obnoxius erit Ge/ henng inccndio.Et hæc generalis lex nihil derogat perfonali uocatio ni, quemadmodum antea diximus^ Vnde nec Chriftus nee Paulus peccauerunt contra hanc legem, quod hie Galatas,illc difcipulos fu os ftultos uocauerit. Adhgc prohibetur omnis priuata uindida, uiii/ didgeupiditas,odium, inuidia,amp;î fimiles affedus. Quifquis irafei/ tur,inquit Chriftus,fratri fuo,obnoxius erit iuditio:Et Joannes. Qui odit fratrem fuum,homicida eft. Poftremo mandatur dilexio proxfr mi ex animo,comita»,beneficentia,manfuetudo, patientia, clemeii/ tia,0^ quicquid eft id genus uirtutum.

SEXTVM PRAECEPTVM.

Non mocchcris. Interpretatur amp;nbsp;hanc legem Chriftus, Matth.vgt; AduUttil nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;primum prohibetur in ca externum adultcrium, quod committi/

turcumuxorealtcrius. Deinde prohibetur omnis uaga frortatio,8^ mollicies. Nam ipfi etiam ludeorum Rabini in hunc locum dicunt:

1f\'7T0,hoc eft, nomine adulterrj continetur etiam for/ nicatio.Ec Paulus ad Corinthios diferte exponit; Nec^ frortatorcs (inquiens)ne^ adulteri, ne(^ molles,regni Dei hgreditatem accipi ent. Adhec prohibetur omnis fermo fpurcus, amp;nbsp;inceftus fraeftus, ité impudicf choreæ.Praterea prohibetur Sgt;^ ipfa cordis concupifeentia, ut lex ipfa poftca exponit,amp; Chriftus perfpicuc declarauinPoftremo mandantur in hac lege uirtutes caftitatis amp;nbsp;pudicitiæ, item temperan tia, fobrietas, amp;nbsp;quecunCR legitime faciSt ad conferuanda caftitatem. SEPTIM VM.

tHrti genera Non freias frirtum.In hoc præccpto primum prohibetur omne ex ternum furtum rapina. Deinde omnis impoftura, amp;^fœncratio» Vnde apud Lucam,Zacheus agnofeit fe frirem, cum ait: Si aliquem defraudaui reddo quadruplum.Lcx enim quadruplum pro furto ext git.Exodi xxii. Adhæc concupifeentia rei alienç, quam alias auariti^ am uocamus* Poftremo mandatur charitas erga proximum, beneffr centia,iii

COM M EN T. iOAN. B R E NT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i»

^tia,iuftitia,gratitudo,eleemofyna, èC quicquid ertGmiIium üirtü tiim.Iraq? furtum coram Deo non tantum in externe alienis, uerumê/ tiam in fuis propres opibus committtitur»

OCT A WM.

Non loquaris falfum teftimonium contra proximum tuum. In bac legeprimum prohibetnr externum falfum teftimonium quod amp;nbsp;lex grauifsime punit Deut,xix.Non mifereberis,inquit,eius, fed anima pro anima,oculum pro oculo,dentem pro dente exiges.Deinde progt; hibentur omnes calumniæ,mcndatia,amp; obtretflationes.Adhæc pró/ hibentur mal^ cordis fufpicationes de proximo.Poftremo,mandatuç candor amp;nbsp;ueritas.

NONVM.

Non concupifces domum proximi tui. DECIMVM.

Non concupifces uxorem cius, non feruum, 5^c; Hæ duæ leges hon diftingüuntur inter fe, nifi q? prior aut genus tantum pome, ut MDeui. prtê domum pro famiha,amp; ea quæ ad pofTefsionem Bil coiiCeraationem Fa. miliæ pertinent,intelligas,aut domum fimpliciteraccipias,pro extef quot;nbsp;na domo,in qua habitatur.Pofterior autem genus in fpecies diducit, Be contenta in domo enumerat. Cæterum hæ dug ultime leges perfpi cue explicant omnes priores, c^ non fint intelligenda? de externis tan turn fa(ftis,fed etiam de afFedfibus cordis. Paulus én im ad Romanos feribenSjbas leges generaliter allegat.PeccatumCinquiens) non cog/ concupifeen noui,nifi per kgem.Nam 5c çoncupifeentiam non nouiffem,nifi lex tù in lege dicereuNon concupifcas. Peccatur enim non tantum concüpifeentia domus autuxoris proximi,uerumetiam concupifeentia uindicte, con cupifeentia impietatis amp;falfarum religionum. IDeindeaddit Paulus; Lex fpiritualis eft,qua uoce manifefte fignificat, legem non exigerc externa tantum opera, fed exigere omnes hominis affedlus fpiritua/ leSjfandos, amp;nbsp;ab omni uitio alienos. Poftremo idem etiam teftatur Mdtth.iil compendium legis,quod eff; Diliges Dominum Deum tuum ex Deute.s.^ toto corde amp;c. amp;nbsp;proximum licut teipfum, Ex hoc compen/ dio perfpicue uides omnia tam externa quam interna hominis, in to/ to Decalogo requiri iufta,fan(ftä Bi. diuina. Atep hæc eft breuifsirna Decalogi cxplicatio A^ideamus nunc in quem ufum Decalogus pro/ mulgatusfit.

VSVS DECALOGI*

Cum in quauis re maxime omnium utilitas eius requiri foleat, Bi Decalogus tanta rriaieftate diuinitus promulgatus fit, quanta nulla unc^ in terris uifa fucrit,per^icue fignificatur, Decalogi ufum latif/ firne patere.Sed quo commodius ufum eius explicemus, enumerabi/^

I H lt;nbsp;A f r T XX. e X O b I

mus prins aliquot abufus. Ac primum, Decalogus non eft ob banc, caufam a Deo promulgatus,q? præcepta, quæ in co continentur, nota prius fuerinu Horum enim præceptorum cognitio infculpta eft Räiiotiit bu=- naturaliter a Deo humanæ rationi. Quod enim ad precepta primas ta mlt;t««trtd«. bulæ de cultu Dei attinet,humang certe rationi a Deo inditum eft, cp fit Dcus,amp; cp Deus benefaciat pijs, acpunsat impios. Paulus enim Genlef DeS gentibus, in quibus uis amp;nbsp;ingenium humanæ rationis maxime e/ coinouerunt, lucet,fcribens: Qiiod de Deo,inquic,cogno!ci poteft,manifeftü eft in illis. Deus enim patefecit illis. Quomodo autem patefecerit,addit» Siquidem quæ funt inuifibilia illius,excreatione mundi, dum per o/ ciceroin ». peraintelliguntur,peruidentur ctc.EtCicero:Dc ipfis quidem homi Tufculanarti jjjbus (inquit) nulla gens eft, net^ tam immanfueta, nec^ tam fera, TieU^bM lt;ïtiænon etiamfi ignorée,qualem habere Deum deceat, tarnen haben ' dum fciat.DchocargumentouideetiamCiceronemlib.p, dénatura deoRZ.Quod aut humanæ rationi cognitum fit,Deum obferuare ho/ minum tum benefada,tum malcfada, ac illa quidem præmrjs hono/ rare, hæcautem fupplicqs punire, non (olum teftantur apud Poetas campus Elyfius,ac portenta illa inferorum, Styx, Phlege/ ton,Cocytus,uerumetiam Homerus amp;nbsp;Hefiodus uetuftifsimi amp;nbsp;pru dentifsimi poetarum difertis uerbis feribunt, deos inter homines ig/ nota fpecic uerfari,amp;: hominum fada obferuare,ut quæ recte geruiv tur,digna raercede compenfent,quæ fecus puniant.

Homlt;r«r in Odyffe^e ç; itn ait.

TTdCyfOtOt 7iÄiamp;0l/TiSt7riS^lt;iiepällt;ri7r0ÄH«^,

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lë^ ‘tVVOfiÏftlf

Et Rfftodut in Ergif ct.

iyyySyK^iVKvd^inffOurtViOtfTif

K^tiyitfOfÄivira-ovirty otroi lt;rK0ÄtKlt;rt K2ä\MÄOVsJgt;tJioV(rt diW OTTIV OUKK^iyOVTt^. '^tsycc^iJ‘'V^‘of iTTt^Sovterc,

Quanquam enim gentes impie errauerint, qiidd tranftulerinthii manaaddiuina , amp;nbsp;aftinxerint rebus fpiritualibus accceleftibuscor poralia 8d terrena, his tarnen figmentis fatis perfpicue fignificarunt, fenfum diuinæ naturæ, amp;nbsp;futuræ uitæ, in qua pd feruentur impq autem damnentur, humanæ rationi impreftiim efle. Atque hoc iP Kow.i. lud eft,quod Paulus de gentibus fcribens: Vcritatem, inquit, de/ tinent in iniuftitia, propterea quod cum Deum cognouerint, non ut Deum glorificaucrunt amp;c. lam fi humanæ rationi cegnitum eft,Dc/ umefte, Sd Deum remuncratorem efte bonorum operum, aepunP torem malorum, continuo fequitur, eum Deum eftecolendum,no/ men eius Dei uenerandum, amp;nbsp;uerbum eius Dei obferuandum efte;

H^c fuut præccpta primæ tabulas Dccalögi»

Seainda

COMMENT. IOAN. BRENT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9*

Seainda tabula eft de diligendo proximo. Inter cuius leges prima eft, de honorandis parentibus ut longo uiuas tempore. Eft auterri non folum hæc lex, uerumetiam promifsio eius humanae ration! nagt; turalitcr à Deo inicripta.

Menander ait:

IXÂj'ôiÿ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, yu^oßoimäiv TOUS

Extat amp;nbsp;apud Homerum carmen Iliados g* de Hippothoo, qucni Äiax adhuc iuuenem interfecit.

3^tTi^ce(piÄ0(S«7rilt;/lctigt;ti^ljitVVv3x/lÖS o!

VTT' «lecvfos lJl.iyKb^VlJt,OV(/loV^i Jlaijl-iVTr,

Quanq hec pofsit efle Homeri fentètia q? Hippotbous n5 po pöff^n/wejs tuerit parères alere,p5pterea q? iuuenis fit occifus. Eft aut bic pcipuus philofopho Eoetai^ ac Philofophoi^ ufus,utcü fcriptis ipfoF52 explicec uis huma/ ni ingeni), difcamus cognitione Decalogi humang ration! natura in/ fculptam, adeoqueDecalogum eftenaturalis legis compendium,

Reliquæ leges,quæ in fecunda tabula fequuntur, uidelicct de non occidcndo, denonmccchandoamp;c. funtexplicatiobuiusfententiæ, quæ natura cognita eft: Omnia qu?ecuncp uolueritis ut faciant uobis bom!nes,fic uos facite illis.Qug fententia,ut continet omnia præz cepta,quelex amp;prophetæde diledtioneproximitradunt, quemad/ rnodum Chriftus ait, ica continet etiam omncs uirtutes , quas poetæ 8dphilofophi,ad confer nation em humane focietatis exigunt. Sedde huius loci argumentOjCopiofe fcribit Philippus Mcianchthon,de lo cis communibus, quem libellum diligenter legas oportet, fi reftarri diuinarum rerum lioticiam confequi uolueris.

Deinde decalogus non eft promulgatus, ut fignificetur homincni pofte operibus harum legum merer! remifsionem peccatorum,amp; u!/ tam gternam.Ac precipiuntur quidem in Decalogo, tarn fanfta, amp;nbsp;ca perfecta opera,ut mererentur ccclum amp;nbsp;uitam æternam,fi ea, qua exi guntiir perfelt;ftione,a nobis implercntur. Dicit cnim lex, Dcute.xix; Propoiui tib! uitam amp;nbsp;bünû,bcnediiftioncm amp;nbsp;malediftionê. Et Lé uiticxviij. Cuftodite leges meas,que li feccrit homo,u!uct in eis. Ec Chriftus Matt, xix.Si uis ad uitam ingred!,ferua mandata Dei, Nûc aût homo natura,feu peccato original! itacorruptus cft,ut Decalogû, etf! intell!gat,non tarnen perfecfte operïbus fuis impleat. AfFcftus e/ n!m carn!s,!nquit Paulus,!n!micitia eft aduerfus Deum,Nâ legi Dei non fubd!tur,fiquidem ne poteft quidem. Quare promulgatio Deçà logi non probat hominem pofte operibus fuis merer! peccatorurri rem!ls!onem,ÔC placare iram Dei. Quod igitur Decalogus tantis mi raculis a Deo promulgatus ftt,multg alie caufte funt, quas breuiter ré

ft

IN C A P V T XX. C X O D ï

cêfcbimus. Ac primum, Deus publicepromulgauit Decalogum tam horn'bih' uoce,ut confîrmaret autoritatem Mofi in populo fuo.HanC em caufam Deus ipfe in fupefiori capice indicauit,ad Mofen dicens» lam nuncucniam ad tc in caligine nubis,ut audiat populus me loque tem ad tc,ET CRED AT TIBI IN PERPET V VMNecelTarium aut fuit,non folum Ifraelitis propter legem co rum, fed etiam toti orbi terraR2,propw facram fcripturam , urautoritas Mofi diligentifsi’me V!ofidutorigt; Slt;é manifedifsime confirmarctur. Confirmata enim Mofi auton'rate, flatim etiam confirmata eft auton'tas Prophetarum amp;nbsp;promifsi'onum *fcr?piu°acon Chriffo. Prophete enim e Mofe pendent,amp; funt interprètes Mofi firmd ur, nbsp;nbsp;qui non folum Ifraelitis legem tulitjUerumeti^m confcripfit promifsf

onesdeChrifio,ad Adam,Öd Abraam, per patriarcham Iacob dP óasTed 5^ ipfe de Chrifioprophetauit dicens: Prophetam fufcirabit Dnsamp;c. Confirmata aut autoritäre ProphetaBz amp;nbsp;promifsionumde Chriftojftatim confirmantur libri noui teftamenti, in quibus ChrP (fus iam adtienilTe probatur. Quare confirmata Mofi autoritäre con firmatur rota facra fcriptura,totacp religio noftra.Deindc Decalogus promulgatus eft tanto miraculo,ut exraret diuinum tefiimonium q» cognitio naturalis legis,humanæ rationi indita,fit diuina, cui etiam tancp diuinæ uoci obediendum fit, Adhec promulgatus efCutnatuia lis cognitio legis,per peccatum originale corrupta et obfcurata,Deca logo adiuuaretur amp;nbsp;illufiraretur. Cum enim proprer inobedientiam Ade fpüs fancfius ablatusfitab oi humano genere,non folum ademp ta eft hoi uis perfccftam iuftitiam faciendi, uerumctiam uis itiftitiam intclligendi,etfi hoi relifta,magna tarnen ex parte uiciata,amp; oppreft fa eft.Qjianc'p enim fciamus qp ht Dcus,q) Deus oia adminiftret, amp;nbsp;q? Deo obediendum fit,confufus tarnen rerum ordo, amp;nbsp;magnitudo afflicftionum,quæ nobis acciderefolcnt,mentem noftram ita pertur/ bant ac tranfuerfam rapiunt, ur follicitetur putare aut nullum Deum, ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aut Deum non habere curam rei^ humanaR:,aut utilius efte Deo non

obedire. Decalogus igitur promulgatus efta Deo,tanta maieftate, uc deprauatio humani iuditq corrigeretur, amp;nbsp;naturalis ratio in officio contineretur, Vnde iVJofe de lege dicit,Deuc.iih. Hæc eft ueftra fapt entia,amp; intelleftus corä populis,ut audicntes uniuerfi præcepta hec, dicanuEn populus fapiens amp;nbsp;inrelligcns.Et Pfal,xv’ih,Teftimonium Domini fidele,fapientiam prgftäs paruulis, Acmox: Preceptum Do mini lucidum illuminans ocuIos.Et Pfal.cxvirj.Super fenes intellexi, quia madata tua quefiui.Præterea promulgatus eft, ut per ipfum pec cata damnationem noftram agnofceremus. Per peccatum enim ori ginale ita excpcati fumus,ut exiftimemus aut naturam noftram adhuc lanam amp;nbsp;integram efte, aut iram Dei nfti efte tarn feueram, quanta prædica/

COM M EN T. ! OA N. B R E NT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9)

predicatur, Itac^ proponitur nobi's Dccalogus^tancp fpccLiIum,ut c5. fer entes ad cum noftram naturam amp;nbsp;opera,perfpïcue üideamus nos d ucra luftina ita loge abeiTe,ut non folum malis iierîjctiam bon is ope/ ribus peccemus,hoc eft,legi nunqj perfelt;fte fatisfaci'amus.Et quia lex addit:iV5alediclusomnis,qui'non pmanetinuerbis legis buius nec ca opéré perficit,manifeftum eft,nos perpetuæ damnation) obnoxi/ os efTe.Et hoc eft,quod Paulus aittPer legem agnitio peccati. Et Icx 1/ ram operatur, Ac irerum:Lex occidit.Non retielat autem peccata,ncc Rom. . occiditjUt in peccatis £lt; morte mancamus.Dicit enim:Nolomortemi-peccatoris.Sed ut ad inquirendum Chriftum,iuftitiam 3i. uitam adi/ ‘ gamur. Vndccum populus ad uocem Dei tanto horrore concutere/ tur, ut fugeret,ac deprecarctur colloquium Dei Cqua fuga fignifica/ uit, hominem odiiïepotiuslegem, cputiuftificctur cxlege^Mofe confolatur populum: V^t probarctC inquiens )uos, (non ut occid crée) uenit Deus, ut terror illius eßet in uobis,S^ non peccaretis. Et ut Paulus: Conclufit,inquit,fcripturaomnia fub pcccatü, utpromifsio ex fide left! Chrifti daretur credentibus,Etmox:Lex ptedagogus no/ fter fuit ad Chriftum, ut ex fide iultificaremur, Poflremo datus eft DecaloguSjUt haberemus breue compendium eorum bonorum ope/ rum,que neeeßario fidem confequuntur, amp;nbsp;ut fciremus,qui fint ueri aclegitimi fruc'îus fidci.Hâdtenus de ulu Decalocb

IMPDßtlO DECAbÖtjL

Non folutn Mofe, ucrumetiam Chrißüs amp;nbsp;Apoßoli exigunt, ut adconfequendam uitam eternam Decalogum operibus noßris perfe deimpleamus.Si uisCinquit Chrißus)ad uitam ingi'edi, ferua man 1 data. Et Paulus: Redditurus eß,inqc,unicuiq? iuxta fadta fu3,his qui perfcucrant in benefaciendd, uitam gternâ ôCc.Ei iter^rSi fecundù car nem uixeritis, moriemini. Sed natura noßra peccato original 1 ita cor rupta eß,ut necuelit niCi fpiritu fancto renouata, nccpo(sit,ctiam fpt ritufancio prædita,legem Dei perfctße impiété.Poteß quidem natu ralibus fuis uiribus externa uite honeßatem exercere. Vndc ôd holes adobferuantiam externæ honeßatis tam legibusinuirandi, q; fuppß ci'/S cogendi funt,non poteß autem ueram Nperfeßam iußitiam co/ ram Deo faccre.Dicit enim Paulus:Lex fpiritualis cß,ego autem car nalis (um,uenditus fub peccatum. Vellc adeß mihi, at ut faciam bo/ nü,non reperio.Et iterum: Aßectus carnis iniibicitia eß aduerfus De um.Lcgi cm Dei non fubditur,fiquidem ne poteß quidem.Ergo ne damnati fumus'Z’certe fi naturam noßram confideres, damnationi 00 noxt] fumus,propterea q? noßra ipforum iußitia legem Dei nec im/ pleamus, necimplerequeamus. Manebimus autem in damnatiöe, Sc peribimus; Minime omniiifb.Etfi enim natura amp;nbsp;iußitia noßra noif

Q. Jij

IN C A I V T XX. E X O D 1

iqucamus lege Dei implere,tamcn alia nobis ratio propofi'ta eft, qua 1 icebit legi Dei ita fatisfaccre,ut Deus non aliter iudicet de nobis fi noftra ipforum iuftitia legem impleuiiTemus. Pater enim propoiu it nobis filium fuum Chriftum,ut quotquot in ipfum credunt, parti/ cipcs fiant omnium bonorum eius per fidem.De plenitudine eius,in quit Ioannes,nos omnes accepimus,amp; gratiam pro gratia.Et Paulus: Qui fil io fuo no pepercit,fed pro nobis omnibus tradidit illum, qui fieri poteit,ut non amp;nbsp;cum eodem omnia nobis donecÆt Gal.irj.Qui cunep baptifati eftis,Chriftum induiftis.Bona autem Chrifti funt,qgt; fit filius Dci,qj üt hæres oîm bonorum Deij q? habcat fpiritum fan/ dlum,q? fatisfecerit legi po-fe(ftc,qj expiauerit peccata,Slt;^ id genus in numera.Quare, q in Chriftum credit,primum adoptatur per fidem infiliumDei amp;coheredem Chrifti.Ioan.i.S: Rom.viq.Deinde do/ natur hac prgrogatiua,quod propter Chriftum non aliter iudicctur a Deo,^ fi ipfe fuis opibus fatisfcciftet legi. Atq^ hoc eft, qd Paulus ait:Ro,vii}.Quod lex prgftare non poterat,ea parte,qua imbecillis e / rat per carnem, hoc Deus proprio filio mifto fub fpecie carnis pdo obnoxie,preftitit amp;c.Et ca.x.Perfedio legis Chriftus, ad iuftificatio nem oî crcdenti,hoc eft, Lex exigit a nobis perfeeftam iuftitiä amp;nbsp;fan/ Ctitatem.Cum aut earn non pofsimus prçftare donauit nobis Deus iu ftitia Chrifti,q legi perfeefte fatisfecerit, ut qd lex exigit,in Chrifto habeamus.Ergo ne,quia in Chrifto habemus impletioncm legis, h'/ cebit nobis uiuere pro noftra libidineÇ’Nihil minus. Nä una cü prg/ rogatiua iuftitie Chrifti,donamnr etiam perfide fpu fan(rto,qui prin oMiffiiü cipio,etfi non euellit totü peftüm c carne noftra,th refecat, amp;nbsp;cocrcet, iniho4ito ne regnet,quemadmodu Paulus ait,in mortalinoftrocorporc,utobe