Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are. In order of appearance:

Reportantes finem fîdeiucftræ,SaIutem animarum, de qua Salute exquifierunt, 8d ferutatifunt Prophctæ,qui deuenturafn uos gratia uadeinati funt, Scrutantes ad quem aut cuiufmodi tem/* poris articülum fignificaret f qui in illis erat SPIRITVS CHRISTI, qui priulquam acciderent, teftabatur uenturas inChriftum affli(flioncs,amp;lquæhas fecuturæ client,glorias,qui/ busamp;illudreuelatum eft,quod baud fibiipfis,imo NOBIS miniftrarenthæcô^c,.

1gt;T1SIJ^Si opïnor ißxttfs iitmagia tuVy cx^uo capi Bfaiam Prophetam, publicèj pro mea tenuitatCi in eaÏ^ia in^ tcrpretari. T^antf aim homines ada^» nitionem ueriJDei, patrisT)omimnos ßri leßiCbrUUi ad panitentiami ad fideminfïhum D H liadinuocationem Uei patrh perßlium adnouitatem uia tie, adohedientiam, gratitudinemi q^uamdebemusDeoferuatorinoßro, caleßidoélrinaei'udiaidi excitandi funt, iudicaui nullum, adhuius argumenti traS^ationem, aptiorem librum,fcripto Eßtia:'Prophet(€ideligipoße. Et (Juianon poßoli tantumjuerum etiam Deus ipfe pater de axlo,z^fihus ei^ usßepe ac multum ex hoc 'Propheta concionatißnt Eccleßice ßia,pu« taui noßri eße o-lßici^,ut omne fludium'in cognofcendls eondonibjfs eia US collocaremus. öedpriusißabßlui, ^uodinfiitueram inciderunt di-^icillima^acerbißima tempora j quibus inßaurata ueteri impie* tatCi baudpauciteEccleßa: pifsßus jjußofihi^ nudarentur, ^ego ^uo^ilt;puod corruptelas picc do^rina; non approbarem.tn cxilium ex* truderer, Q^re magnum me opera preciumßS^urum exißimaui,ß mihi hunc 'ProphetamyComitem peregrinationis mea ddiungere,ut ^ui duesßios adßfcipiendumßrti animo, nbsp;nbsp;eer tafße^iberationis, tri»

ßißimumilludBabylonicum exilium,poß multos demum annosßtu» xum^cßcionibus ßiis longé ante praparauerat -, mihi guo^ bas graues lt;erumnas calefli ßa do^rina mitigaret, INéefße meaßußratifsßnu Etß enim ea eß huius ßculi conditio,lt;^ noßra carnis imbecillitas^ ut

fieri non poßif, quin affliâionum fiis tempeyribns recur» rant i interea tarnen 4u/n quedreliquum erat in hocTro^beta exp!^ candum, cogitationepercurroj çjr Uteris mando, non uidebar mihi in terra exulifed in cœlo ciuis O' domedlicits ejfe, ^olui igitur has meas in Hfaiam co^tationes^n îucem dare^ partimut cum hoc tempo» re è publica minißeri/fundlione expulfusßm, redderem Ecckßtx ocif mei rationem t partim gt;nbsp;ut cùm propter do^rinam patimurperfecuti» onem, hic commentariiis publicum diceret teßimonium, quod non pro» pter harefim aliquam^ uel ab alqs acceptam, uelà nobis excogitatam^ fed propter dodlrinam nerèpiam, adeo^ Propbeticam, S^oßoli» cantjQatholicam o E)rthodoxam^mortitotadie Çut'Pjalmusîoqui» tur^ tradamur, o uelut oues madlationi deßinatie habeamur Etft enim hi, qui nosperfequuntur uendicantßbi 3 damnatis nobis^nomen Qatholicorum nbsp;nbsp;Qrthodoxorum 3 tarnen o netus eß 3 quod Qain,

Ifmaelo Eßtu ußtrpentßibi3 derfis3expulßs3O’ ocaßs hicrcdibus d DeoeledliSjpaternam^oriam: oßlenne eß in hocßculo, quoduir» tutum nominibns uenditentfefe uitia, Sed quales illißni3O‘ nbsp;nbsp;nbsp;ßenti»

ant3obßcurum non eß3oß d^id eß obfcurum3 pateßciet dies ille JJo» mini noßri leßt Chridli . iSlos certe cornm TJeo 'Patre,etßilio eins Domino noßro Jef Chrißo, ac Spiritußtndlo proßtemur o teßa» tniir 3 quod indubitataßde a^noßcamns lt;0 ampledlamurVropbetica et ^^poßolicafcripta3Quos libres uocat Canonicos T^eteris cic ISlo» Ul Tedlamenti3tn quibus Solis continetur ea doSrina3quce eß fundati mentum, ßiper quodßuperßruSum eß3Ut 'Pnulus ait, templum San» Sum DQlyilNI3 ßimmoangulari lapideipfo lefu Qhrißo, er quœ eßpotentia Dei ad Salutem omni credenti. Et quia hcecßcripta 'Prophetica o lt;^podlolica collatafunt dpidsmaioribusnoßrii, in tria breuia Qompendia^ nbsp;nbsp;nbsp;Symbola uocant, quorum unum dicitur

poßolicum3alterum N icasnum^tertium ^^^banaßid3 agnoßeimu^ O'ampleSimuretiam hac fymbola3 O'laudamusmaiorum noßro» rum conßliumo diligentiam3 quodprœcipua iierepia doSrinee ca» pitaintambreuiacompendiacontulerint3 oadpoßerospropaga» Tint * Deinde poßquäm in controuerßijs de doSrina reli^ionts fuafunt ecclßic iudiciat a^ofeo O' ampleSor Qoncilia maiorum no ' ßrorum, quatenus quidem dogmata eorumfcriptisPropheticiso* ^poßolicis probata funt^ O' décréta eorum uerè ad E^-i^Efice ^diß»

foüonemficiunt. Scd omnia.incjuiimt,dogmata cr décréta Qoftcdwa rum agnoßettda nbsp;approbandafunt (^d f on eüam ea, qtilt;e cutn

facra ScriptW'a pugnant^Qwd igitur iJlud,Si angelus è calo prsedi^ cauerit aliud Euangelion,anathemaßt^(^^diteiHud:Qaüetedpleu dopropheth^ etdßrmento 'Pharifteorum ac Sadducaommf Sed re jpondent^Spiritum SanEum eccleßce ita addiEum^ut nonßinat eatn in errores,etßlfa dogmata prolabidPrimum,nodum certo conßatf guod omnia 'Pontißcum, et Satellitum eorum Conciliaßnt uera Dei ecclcf^ ßia. Etß enim hiproßterißlentß nomine Chrißi etEccîefiæeius con» uenire,tamenßeri poteßuc nullus eorumßt uerum ueraeccleßts mein» brutm Et ut maximeßnt inter ipßos aliquot uerèpij^ tarnen bi, utßint paucitateßia bene numerabiles ita fölent â inaiori parte uinci. c^on eßomnium^nquitjßdes, Ety'PaucißnteleEi. DeindejSpiritusßna Eus noneß ita eccleßa addiEus^ut aut nonßnat in eaßas barere im» becillitatcs,aut non concédât de dogmatibus eorum, ^uiß ecclcßa no» ~ mineconuenireprofitentur,iudicare . JJubiumcpuidcmnoneß^ quin SpiritusßanEUS tradideritci^commendauerit nobis 'propheticac;^

^oEolica Scripta ea authoritate ut nulli hominum liceat de ccrtitu dine nbsp;nbsp;ueritate doErina eorum dubitare^ßdab omnibus exigat , ut

exbibeant eisßne ulla iergiuerßitione fidem ziT obedientiam. De dog» matibus autem lt;0“ decretis aliorum nonßolum permittit indicium, ne» rumetiam reßtare iubetß c^uid cum illis Scriptis pu^ians deprahena datur, K^liocpiiquorßun pertineret dludf 'jPropbetaduo aut tres lo^ ^uantur,;:^ catiri diiudicent l“ Et illud, Spiritus prophetarum proii phetis ßbi/ciutur. Et., (Jmniaprobatc,lt;piod bonumeß teneie.EtE^ro bateßgt;iritus.inwn ex Ekoßnt.Sedde coedijs baEenus. JSlecß enim not' lui de bis in praßntia diß) utatßne insUtuere * E^nio ad Scriptores^ no hosrecentioresßholaßicos:, pa ««: i»g^»^npßtear,quodßntio,haud ita multum, ne quidgrauius dicam, bene de nobis meritißnt ^ßddlos ueteres Eccleßaßicos ♦ Edos ut multum amo, ita ainiäem eorum reue» renter ueneror, ac ßntio eos plurimum utilitatis in EcEßam conßra redPrimum enim tradunt nobis in manusßripta PropbeticazfT t^^ poEolica, erßntpublici teEes, qu6dea nonßint recens conßEa ér conß:ripta ^ßdßc iam inde ab initio, de atate in atatem, ad nos propagatajZiy codeEibus miraeulis conßrdtata^ Deinde bonamop^ ram nauaruntf ^uód non ßlum îlbros facraferiptura Commentary

quot;Hofnilifsjiih illußrarepro uiriîi conatifùerint, uerumetiam tnul* ta dogmata religion^ noßr^e, adtterfiió boßes eiiis diligenter erudi tèpropugnauerint, Ht tarnen quianec ipß exiguntj utfcripta ipforunt iequentu r 'Propheticis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;üoßoliciifcriptts, omnia eorum ßn

ßa, präßertim ea cpice non funt diuince ßcriptura autoritate corrobora ta,babeantur pro caleßibns oraculü.non debet nobüßaudi eße,ßcu» bi ab ipßorum opinionibns adPropbetaset ^.^poßolos appellauerü inus,H)amnatnus autem nbsp;nbsp;deteßamur omnem doarinam nbsp;nbsp;cultum,

lU illü^quce buiiis doélrina Hpitomen continent, T\fam ea quce Conciti lia:,pr(efertim inßgnia illa QuatuorJS/icanußJonßantinopolitanum:, Hpheßinum^^Chalcedonenße,autoritateßacr(C Scripture aduerßus impia bcereticorum dogmata deßnierunt^etHccleßiaßiciScriptoreste ßimonijsßcripturoi deßtiderunt, non iam ampliiis pro bominum ,ßed pro fpiritiiis San^idecretiiagnoßiimus, PJunc^ cùmitauerècreda tn!tsßentiamiiajacproßteamury(l^uidyobßecro,eß Qatholicum Qra thodoxumßbocnoncß^ Ht (^uidampîiU'Sànobüj etiamßeuerißimiis tudex^modo non initjuus^^exigere poteßf H^eprehendimus piidcm non^ nulla dogmata^ZD'’ Sacra, piorumalia ex ueteribus Scriptor ibii^s pa=i rum dextrè intelleSis accepta ßmt,alia non tmpiè guidem à maioribiis inßitutaßd nunc impijs opinionibnsßordidata, nbsp;nbsp;in aliud genustnui

tatet, alia nullo certo autore ad nos propagata, alia ex JSlonachorum CT Scbola/licorum tantum [omnijs in Hccleßiam introduSa , aha mera bominum libidine ßuperflitione ußurpata,Sedboceßmini:s^ ßerij Ecclefiaflici oß-icium, utnon tantum pia fana doceas,uerum etiam impia pernicioßt reßtes . Ue iu flißcatione docemns, piod cor am tnbunali Dei, cùm aceußamur peccati, nonfit feuer o ludicio H) Hl opponenda nßtKt iufiicia,(iui£ aut nulla éditant imperßSa, fed fola iudliciafili^ DHI, nbsp;nbsp;quod folo bocfilio Dei lefu C/rridlo

mediatore feruatore noßrofitßdendum. Hoc enim eß,^uodPau^ InsexPropbetka Scripiura docet, nos iudlificarißde abslt;p operibus

. ^hj autem doceftt, non folo Cbridlo ßdendum, nec iudicio JjHI folamCbridliiufliciam,fedetiamnoßramipforumiußieiam opponendam ejfe. Hoc enimfibi uolunt, cùm ex boc lacobi diSo, fed perperamintelleSo, braham,nonne ex ßSts iudlißcatns eß d dGl^ dittos meritfifi^nmnoßrorum expiare peccata coram Deo,

conjè^ui {eterna ultam, Qtfajo ilt;;^itur te, utra doSlrina eß Catldficà ^Orthodoxa f Plumca,gu(eeßperjpicu£traditaab^poßolo,et cofïrmata quot;Propheticii teßifnoni^Sjan ea,lt;jUieeßdM.onachiif ex diélo Scriptura perperatnintellello,uulgata t JJelnuocationedocemits ex quot;Propheticis et ^poßoliciifcripói, Solu Uomitm JDeumttoßrum folo nomineßlijfuileßi Cbrtßiinuocandiifneße. oïïijautemdocent non folum t^euntjnecß)lo nomineßlij JDeiJed etiam homines mortuos inuocandos, mortuorum nominejalutemf^erandam id^ uidentur fibiprobare, €xeo,(^ 'Patriarcha Iacob adnepotcsßuos diät, Inuoce tur fuper eos nomen meum,lt;!!^ nomina patrummeorum,x^braham et l[aac^Et ex diSis ueterum cpiorundam Scriptcrrum, quißifcipiunt ali» quoties gt;nbsp;ß^ura illa grammatica, quam Projopopaiam uocant,collo» quiiim cdm mortuis,l^tra ipitur doSnna eß Catholica, Qrthodo quot;Xaf Hutnea, qua: habet certa çj” manißlta teßimonia Prophetarum.

poßolorum, an ea, quajßargiturßne ullo Jacra Scripturæ nel mandata, uelexemplo,Jed tantum ex quibiicidam diSi^ ueierum uel ßlfointelleclis, ueletiam deprauatü JL)e bonis operibusdoccmus, quod ea,quce JPeiis pracepit, neeeßarioßeiendaßnt:Jed quia nonß» nntd nobi'S ea perßSione CT* integritate, quam lex TPei exigit, nonßt ijs coram Deoçloriddum^utqui çloriatur, inJDomino tantü,hoceß^ inßola iußieia ,ßanSißcatione, Oquot; redemptioncßhj Dei glorietur^ Uf autem docent, nos poß'e non tantum débita ilia opera, qua Tdeu^; p^'a'ccpif, ueruetiam opera non débita, qua uoedt opera Supereroga tionisßcereßgnißcdtes nos plurapoßi operibiia noßris praßare,^ lex Domini requirit,ut no tantu in Domino,et in iußiciaßlij Dei,ßd etiam in nobis ipßs,et in noßris iußicijsgloriemur. ludicet erQp,quisqs fana mentepra:ditua eß,utra doêirinafit uerè ^poßolica,Catholics et Orthodoxa.De ctxna Dominica, in qua er pumt ‘idedendum,et ui» num ad bibendumproponuntur,docemus, quodfit inßituta d Chriflo ßlio Dei,ad comemorandußeupradicandu beneßeium mortis eins, et adcoiungenda, fibi Ecclefia comunicatione corporis et fanguinis fui,ut conßrmemurßducia,etobftgnemur certitudinecaleßis hareditatis,i i^lij aut docent,quod etfi Chrißus in dijßenfatione corporis crfan guinis fui inßituit ufumpanis nbsp;nbsp;uini, quem ujum retinuit etiam multU

annis ^poßolica et Catholica ecclefia, tarnen liceat Pontißcibua hat Chrßi inßitutionem,ZJ'hunc Catholiae ecclefiie ufum mutare, a(.

LaiclffUt üocatît^akeram cocnæ partem^i^iKe eß uitJumjäußrre.l^oi^ cent item beneficium mortis Chri/linon eße in cana ipjapra:dicetngt;t dum. pjoc enimfibi uult^^iiod prohibent, ne nerba confecrationis, ut . uocnnc,nncann publice recitentur^ Jed tantum fiecreto mujjitentur

Is/am cä uerba fiint commemoratio etpradicatio mortlsChrißi, Dq cent item caenam Cbri^i priuatim ofi^erendam fieu Jacrificandam efi fi, ut hoc Sacrijicio expientur peccata uiuorumç^^mortuorum: uelfie cut nuncalijs (piidem uerbis ^Jedeadem fintentia loqui Jolent, applia Cetur meritum Chrißi uiuis et mor tuis. Quod ciim nun^ necJilioJDei^ ntc ^^oßoliSjUec uerè CatholiCie ecclejia: in mentem uenit^ c^uafionte audent ifii hac commenta nobis, pro oraculis Qatholica; Ecclefia oba trudere f^llegant ^ucedam diéla Scripturiejedfilfo ab ipjis expoa ßta. nbsp;nbsp;nbsp;llegant quofidam Eccleßaßicosjcriptores, gui uocant cccnam

Dominicam,Sdcrificium. Sed hi [e ipft interpretantur, guodperfia» crificium intelli^antfacrificij prcedicationem^ ^.^llegant JDionyßum guendatn ,deguo ia flant,guod nbsp;nbsp;poßolicos eccleßce ritus îiterisßuis

mandauerif,fedfi illi ritusfinit .4poflolici,cur ipßt tam procul ab ilHs Titibus recejferüt ƒ Quraußi lunteospartïomittere,partimmutaref Et ubifi't uUa in Uionyfiio mentio priuatcc eorum Fdifiae/Sed guid oa pus eßßngula doflrina n^ra capita recenßrel* Ecce tibi,amicßime Eeflor,ecce tibi mea dilectifiima mater Sanfla Catholica ecclejia, eie fla Sponja filij Dei, Domini noßri leju Ghrtßi,l)unc meum ComcUa tartum in Eftiam,gui,fpero,tefiis meus erit in coelo er in terra, guod nonßolum de uera tua doflrina reflè ßntiamßed etiam,guod tuampu» dicitiam inuiolatam,tuam authoritatem lacrolanflamytuam maieha» tem illußratam,tuam dignitatem lalumn:.lt;^ auflam,dtnig} tuam falu» tem perpetUQ confiruatam,ex animo cupiam.Ica^ non dubito,guin me pro uero er nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jiho, ut ut ati^ fentiant,a^nojcas. la fiant guide

idimultis etgradibus uerbis,falutem tudßbi maxima oim cur,£ eße, et Solisfibi te uedicarefindet,guo etid prtetextu nobis agua et içni inter dicun{,imo nos agua obrutos,aut igni confumptos cupiunt:fedßt tdaba irfli efient, in hocficula,gudm potentesfimt externa dominatione, JitamnùmerabileseJJènt paucifateßua, gudm funtillußresmultitudi» 9!!e,nonauderent prie fumma doflrince fite uanitate, nbsp;nbsp;extrema uitÆ

Juß fûcditate oculos fitos coram honefio uiro attollere , tantum tibefifUtpubliceinconJpeflu DEI CT homtnumdefuoinconßeruana

da pudicitla tua ßudio^loriarentur. Sederittempnit^empits frta ^uatn erit^ uenies ucniet 11 non tardabtt, (Juo Sponfit^ tuns ]Jominits noflcr lefus Chriflns de bis omnibus rebus probè reBè pronun^ cinbit, Ktu-nv-mi^Aï-nZ-n.. Hgoad EJaiamreuertor^uemutnon dubito.qmn omnes uerepijßtmma obferuantia comple^antur^ ita ue» reorjUtcuriofisfatifßciat. Vreefixerunt quondam nonnulh fchola Juahoc diS:um^Nullus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ingrediatur. Multoreéliusue*

ßibulo huius'Propheta: praßgeretur illud, î\!ullusin grediaiur. E/i enim odiofutn hominumgenns,quod cum audit Efai» am habere maxtmam in Ecclefia authontatem non expeélat ab ipfo, ni ft fupercaleflia j ç^^utidli loquuntur,

quot;iisi^TKTse. . expcélatione dim fllun* turjßdiidtunt lt;9quot; abqctunt extremo contemptu^non hunc tantum Vro* phetam^ uerumetiam uniuerjamjacramJcripturam . Qwdrr ut di* cam,quod res ef,non inuito te ad huius 'prophet a le^ionem, ut noua quisdam, infohta, nbsp;nbsp;inaudita audias, fed ut uetera^uulgata,

iam tn Ecdefia decantata cognofcas. Continet quidem aliquot concio nes de fatu,imo de cafu Gentium nbsp;nbsp;Regnorumfui temporis,qua nm

mia fua uetußate, nobis nunc noua uideri poßentßed jumma oim conci dnum eiuseo tendit,eoß)edat*, ut tradat ußtatam Ecclefia doélrind, Edihilin Ecclefia uulgatius, nihil ufitatius eß Symbolo^poßolico» Edocnon fenestantum, nonuiri tantum, /edcT' puerietmuliercula c'^mtemorant,recitant,cantillant Et tarnen ft condones Efaia dihgett tifimèinfficias, re ip fa comperies, eas maximè omnium hocagere CT ur^ere,ut credamus in Jd^eum patrem omnipotentem, creatorem cixli terra, et in unigenitum filium eins Chnßum Dominum noßrum , uerum ab a ter no Deum, n^tu hominem ex uir^ine, pajßfm,mortuunt quidem,fedqui à mortuis refurrexeTtc,lt;c:j- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;atd dextram Det pa*

tris,iudicaturus omnem carnem. Similiter ut credamu^ in ff in tufan» Elum,quo ha condones Chrißum ita un^unt et ornant, ut nohif et büc et illum uerii Deum colendu et adorandum comendent. nbsp;nbsp;nbsp;ddunt mul

ßolicam doSrinam ex omnibusgentibus colleSa, ac de remißionepec catorum,de RefurreSionemortuoru,et aterna uita,inqua impi/ per petuo fupplido aß-identur, pi^ autem perpetuo caleßis regni gaudia ßuentur, Eiac docet Eßaias difertis aliquotes utrbis,hac requirendtt

Jiint in Bfäiä, hac expe^anda ßint ab Bfàia. Sed ^uid 2^um lt;juia uulgaridfunt^z^d puerif,fenibiiSj cr mulierculù decantatafiudican» dafunt puerilia^dclyria^zir anilia Sedprofè3:o tantifunt tnomenti, ut in bis explicandis omnes Vrophetce CT ^poßoli occupenttir, cï* ßntpotentia Dei adßalutem omni credenti. His eccleßa munitur ad* uerßta omnem tyrannidem Satana, aduerßis omnemßsuiciem mortis Z:yinfÊrni, acßruatur in omnibus periculis adpercipiendam aier* nam cakßisregnihcereditatem. Et ^uiapoß Dauidem^nullitSypra:* ter Efaiam^extat 'Propheta^qui hisc^rauiiis^tcopioßus^dißertius, CT* magis perjpicuêexponatyfentiamtis Efaiam^principem inter caeleßis CZ uerèjalutaris doErin^e interprétés locum tenere. P^etiis tragœ dia compieritur 3 de maiorum ineptijs CT* tußpientiaj^uod exco^taue» rint uaria carminnm3ZDquot;M.ußicorum inErumentorumgenera^quibus Cônuiuid iiKetvlvau., ^uce alio(pii ßamßcum aß^erunt uoluptalt;* . tem^redderenturgrata et incunda^nullam autem inuenerint mußieam, ^ua^^uod maxime omniü neeeßariü ejjèt, Stygias dolores mitigarent^

ËuripiJet S'rt»n»4’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;où Ata’ ÂOTntç

Sednonßßepijjet bas cpierelas^ß, ei notasßiß'et noßer Efaiasl HicenimlpiritußanS:oexcitatits, earn nobis mußieam, eosbymnos, eas cantiones nbsp;nbsp;condones, proponit, c^uibas StyQß dolores eccleßa

Dei ita mitigantur,ut nonßolum è cordibtis piorum cximantur,uerum etiam ccxHlia ceternagaudia in locum eorum reponantur * ut boc commentario oßenderem,lt;i^Eccleßia utenda proponerem,non puto,ne^igenter,pro diuina dementia dono,conatusßum^ Qj^refpe roboeßeriptum, non tantum publicum ßre monumentum uoluntatis mete erga eccleßiam uerp-Qathnlif^tm, z^ßententiameadeuerepia noßra religionis dodrina,ßd etiam allaturum Eccleßa nonnihil utü Jitatis, acprecor Deum patrem DOPdlNI noßri Tefu Chrißi, ut Jßiritußndo ßo lucem Euangelij,^uam his teporibus dare accendit, magis propter paucos pios, pur am nbsp;nbsp;illußrem conferuet, ßj propter

multos impios cr ingratos nouis tenebris obßcurari aut extinguißinatt er» paßcua uerbißui, multo plits propter pußllumgrege ouiumßuarum dlaßa iueatur:,ß propter multos,magnos,impinguatos,incraßßatos, et ^Jatatos dlos boues tauros inßdpermittal, nbsp;nbsp;Bene acßalidter

V M mihi diuina ordinatione impofi/ tuin fit hoc officium,ut cxtrudionem Si ædi ficationem Ecclefig pia dodfrina pro mea uirili adiuuem uifiim eft, unum e Prophetis feligere, Si interpretandum fufcipere.Duo enim funtfcriptorumge nera, quibus Ecclefia Domini fundata eft, Alterum »fcripta Prophetica, alee? rum,fcripta Apoftolica» Gociues eftis, inquit Paulus,fanftor5,ac domeftici Dei, fuperftrufti fupcr fun/ damentum Apoftolorum ac Prophetarum ,fummo angulari lapi/ de lefu Chrifto»Nam hæc funt iliafcripta, quæ, cum fintmultis 2^ n agnis miraculis confirmata, fpiritusfamftus nobis quafi de cœlo porrigit,2lt; inclufit in ea omnem de uera Si perpétua noftra falute docftrinam. Quorum etiam tanCa eft auforitas, ut fi angelus de cœ/ lo aliud nobis adnunciaret,execradum elTet, Si pro anathemate ha bendum. Quare poftquam uerfati fumus aliquot annos in explica dis fcriptis Apoftolicis, non inutile arbitramur, utadmoueamus manus fcripto alicui Prophetico,8^ obedientiam noftram Chrifto filio Dei,atque Ecclefiæ eius hoc officio probemus » Ex his autem fcriptis libet hoc tempore feligere Prophetam Efaiam,qui cum in/ ter præcipuos Ecclefiafticorum hcroum,qui unquam in terris fue/ runC,c5tineatur,S«f docucrit uerbum Domini plus minus oeftogin/ £a,uel Utah) fcntiunt,centum annos,pauca quidam de ipfo præfan dauidentur»Dicemusigiturprimum de familia eius, ex qua na/ tus eft. Deinde oftendemus autoritatem eius, Poftremo addemus nonnullade genere dodrinæ eius, Efaias ergo, quern interpretan dum fufcepimus,natus eft ante natiuitatem Ghrifti feruatoris no/ ftri,ocftingenfos circiter annos,quemadmodum palam teftatur ragt;* tioeorum Regum , quorum temporibus Efaias Prophetico fuo munere fun(ftu8 eft, Nafeitur autem e familia minime obfcura,fed illuftrifsima^ac Regia, Pater enim eius fuit Amos, non Prophera ille,quiin catalogo minorum Prophetarum recenfetur, fed is, quern maiores tradiderunt fuifïè fratrem Amaziæ Regis luda, Et quia Chriftus defeendit e linea Amaziae,qui fuit patruus Efaiæ,id arco Efaias uocat Chriftum patruelem fuum, Quar e,etfi fplendor carnalis familiæ non habet aliquemlôcum in iudicioDei,necE^ faias clecftus eft in Prophetam propter generis nobilitatem, quip/ pe quod alias Amos e paftorefadlus fit Propheta, tarnen Efaias A

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P R AE F A T I o,

debet nobis fanto cÔmendatior eiTc,quâto conjunâior eft ta carue fpiritUjOno feniatori noftro lefu Chrifto^. Ac de fàmilia quidê eins hxc nunc fufticinnt. Autoritatem autem cius probat non hoc folum,quod adhibitus fuerit a rege Ezecbia ad maxima négocia ge tcnda,idc]^ difficilimis temporibus, fed quod conGlio 8C orationc eius feruata fit iirbs Hierufalcm,in periculofifsima obfidionc Af/ fyrioi^. Magna etfuCpidenda miracula funt Leprofos fanare,mor tuos cxcitare, quod Elias Elizæus fecernnt, fed non minusjmo multo mains miraculûeft,fota urbcm,totum rcgnû,et totciucs,n5 gladio^non exercitu militum aut cquitû,non bôbafdis,n5 fagittis, led pia oratione coram Dcojncolumes fcruare.Cum.n.urbi Hic/ rufalera impcndcret extrema intcrnecio ab exercitu Afsyriaco, amp;nbsp;uidercturdefalutenon urbistinjfcdtotiusregni ludæ a^lumeiïè, orauitEfaias,amp; impetrauitctiam,ut quod ante fpiritu Gindo indi/ canCe pr2cdixerac,angeîus Dni interimeret nna noÄe centum oclo ginta quinq? milia hoftium, amp;tanfum terrorem reliquis inijccrct, ut fccdifsima fuga fîbi falutem quæfi erin^Hoc miraculum tâti cer te momend eft,ut Efaias non mereatur folnm nomen amp;nbsp;automate Prophctæ,fcd etiä patris patriæ fuae.Pcrro concjoncs huius Pro/ phetf in tanta femper fuerunt aucoritate cora Deo,ut primum,Dc us pater ipfe,cum de filio fuo tcftimoniû effet diduru8,utatur uerz bis huius Prophetæ,Hic(inquicnsde Chrifto) eft fiîius meus dde ô;us,in quo mihi complacitum cft.Hoc ultimum Jn quo mihi com placitum eft,fcnptum eft in hoc Propheta ca.4i.Dcinde Chriftus filius Dei,non folum utitur faqgt;c ac muliû teftimonrjs huius Proi* phctËEjfed ctiam apudLucam fufdpit caput fexagefimum primum huius Prophet« intcrprctâdum, 8lt; texit ex eo integram concioné. Sed öd angelus ex hoc Propheta condonatur » cum adnundac Maz riæ uirgini,nafciturum ex ipfa Mcfsiam,Dabit,inquicns,illi Deus Udem Dauid patris iplîus^ regnabk in domo Iacob inætcr num,8d regni eius non erit finis. Hæc uerba feripta funtcap.nono» Poftremo utuntur Sd Apoftoli in côfirmatione Euangclij fui tefti monqshuius Prophet^, quod longu efTetnuncpIuribus indicarc. Sedcumfefcinêxpofitionc Prophet« per occafioncm obtulerit,' admonebimusde ça rc auditorcs. Quarc cû tâta fit autoritas Efaig, utnon puducrit ncc Âpoftolos,nec«ingelos,ncc Chriftum filium Dei ^tecDcum patrêipfum tcftimonijs cius ud,ôd excondonibus eius fuas cÔdones texcrc,non exiftimemus ,cum redtantur feripta lt;ius .nos audirc anilcs fabulas,aut ludaica delyria,fed oracula code Jftiaacdiujna,quibusdodrina perpetuf falutis noftræcontinetun ' Quæcum itafehabcant,diccmus etia nunc de dodrina cius. Nâ,(î paudsuerbis fummâ Sd argumentum dojdrinsp eius explicare uoz

P R AE F A T ï o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

lueris, uno pœnitentiæ uocabulo omnia dices Docuit» n. quod fuit omnium Prophetarûofficium,poenitentiâ,Exhortatuseft Ec/ clefiam Dei ad pœnitentiam,ut ueram 8lt;perpetuam falutem conf« querentur.Manifeilum aût eft pœnicentiam primum conftareag/ nifionc peccati,quæ excitatur cxpofitione grauitatis 8^ magnitudi/ nis peccati,reuelatione iræ diuinæ , amp;nbsp;admonitione ad feélandam perfedam iufticia.qùam lex exigit» Quare Efaias grauifsime fol et nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;

concionari de peccatis populi ,amp; exigit feuerifsime uera ac perfecffa bona opera legis,hoc uidelicet agens,ut populus agnofcat ^auita lcmpcccati,8d quçrat falutem, Deinde conftat pœnitentia hde re/ mifsionis pdÔrum prop‘crChriftum.In explicatione huius partis admirabiiis eft Efaias, Nam concionatur de Chrifto amp;nbsp;regno eins tam perfpicue,ut ueteres tribuerint ei magis Euâgeliftæ q Prophe tr nomen. Vix.n.tam clare cxponitur Chriftus in fcriptis Apofto licis,^ in hoc Propheta deferjbitur,quemadmodum res ipfa decla/ rabit.Poftremo ad pœnitentiam exigitur,nonfolum ut bona ope/ ,ra ex fide fàcias,fed etiam aduerfa patienter toleres.Eft amp;nbsp;Efaias in bac parte doceda ualde mirus.Euerût enimtum,cum ipfc conciona Xus eft, difFicilimatêpora,præfertim in incurfione duorumregum ïfraelis ôd Syriæ,ôf poftea regis Afsyriorum 4 Hic magnus fuit la/ bor detinere homines in olficio pietatis,et confolari cos,ne de falu te uel regni terreftris, donee Mefsias ueniret, uel regni cœleftis, per Mefsia confercndi,defperarent,Obfccro aiit te,cum Efaias ta/ ta beneficia contulerit non folum fuis ciuibus, fed etiam uniuerfæ Ecclefiæ,quidprgmii,quid mer cedis reportauitabhominibus hu fus feculiCEzechiasrexhabuitquidê cumin magno apud feloco, amp;nbsp;precio. Sed impfj, quorum temper maxima pars eft, deriferunt cum,8lt; ut ipfe teftatur cap, yz.lufer fit eû,dila' auerunt fpper ipfum os,8d eiecerunt lingua. Accedit hue etiam illud,quod z. Paralip. j6 de omnibus Prophetis feriptû eft.Mittebat DnsDcus patR2 fuoi^ ad illos per manum nuncioi^î fuorum,amp;^c. At illi fubfannabatnu/ dosDei,paruipêdebant fermôes eius,illudebantCß Prophetis etc^ Ad extremum aut tantam ingratitudinem reportauit Efaias,ut con feftus fît ferra in duas partes a rege Manafre,quemadmodumHe/ braci teftantur,ôlt; noftri feriptores afTentiuntuKExiftimo autê hoc Laâtin.li. 4. genere fupplicq affedos fuiflc eos,qui proditionis nomine punie bantur,ficuti in Germania proditorcs folent in quatuor partes dif fecari.Ecce igitur tibi quanta fuerit crudelitas immanitas tyran/ ni Manafl^,monftri potius qhominis.ïs.n.rexnon acccpiiret,nec babuiftetregnumludc,nifi hocfuiffètante conferuatum abEfaia, iit non addam illud, quod Efaias etiam fuerit regrj generis,^ fan/ guine Manafîg iuncftus. Quid eft ingratitudo,quid eft crudelitas,

fihæcnoncflC' Hoc certe excmplo adnioncmurnos,nefiiTJUsm ferenda hominum ingratitudine impatiente« , Si. nc conqucraz mur muliebriter nbsp;nbsp;impotenter de hominum erga nosiniquitati/

bus,fed forti aio fcramus aduerfa quæq^.Si cnim Efaias, (antus he ros, non fandus tm Propheta fed etiam liberator conferuator patrise fuæ, reportauit a fuo populo pro bénéfices fuis nonnifi immanifsimam crudclitatem ,quid nos habemus,quod de populi ingratitudinc conqueramur fSed cth ingrati fuerût homines erga Elaiam, Deus th fuit erga ipfum gratifsimus,ac rependit ei copio/ fifsimeomncm laborem omnes serumnas cius. Non folum eni conleruauiteum in morte, dedit ci hærcditatcm coeleftis regnL fed etiamtantohonore,multis annispoft mortem cius dignatus eft ipfum, ut uoluerit angelum uerbis eius adnunciare uirgmi con cepth Chrifti filrj Dei,quod fuit nuncium longe omnium excelleil tifsimum,0^ tori humano generi acceptifsimum,acdixerit ctia ipfc uerbis eius teftimonium de filio fuo:qui honor fuperat,Gquisre/ â:e perpendit, maieftatem omnium Monarcharum huius terrcc* Ecce fic bcnedicetur homo, qui timet Dominum, Si. beati omnes C|ui confiduntin eum.Scd de familia, de autoritate. Si dedodrina Efaig hadenus, Nune ad ipfas Efaiæ çonciones accedamus.

T ituluB feu inferiptio huius Prophetæ, quae non eft ofeitanfer praetereunda, ut Si tepus,quo Efaias cocionatus eft, Si argumentum concioniî cius cognofcantur, Ac initio notum eft e i^Reg» 9,qtiod Prôphetg quondam diefti fuerint V iden Propietdtdi tes,etconcioncs corum,ViGoncs»ÂcuerifîmiIeefthancloquendi

m videntet. confuctudinem Ortam efte ex co di(fto,quod in Numxàp.it.fcribi tur.Si quis fuerit(inquit Deus)inter uos Propheta Dhi,in uiGone apparebo ci,5Cc » Prophetarum aht condones aptifsimo uocabulo vifionndi dicuntur ViGones,utGgniGcetur,quodProphctf afferantnoqug Är propbe jpß excogitarunt,fed quæ fpiritu fantfto rcuelante uiderunt,amp; CQ^ ttirwn cona g^QQerm^t.Huc etia fadtnomen Prophetf,Vocantur Prophetæ, nontmaprgdicendo('^04'*F.n,GgniGcatprædicerc. Hine pracdidor) fed ab exponedo. Si interprctado,ut Propheta Gt,que nos uocare folemus procuratore feu interpretem, qui alterius no/ mine uerba fadt,8d ment em ac fententiam animi eius exponit. Vn

de Gen. ao. dicitur ad Abimelech de Abrahamo : Redde uiro fuo wxorêjS^ orabit pro te,quia Propheta eft,hoc eft,, Abrahâ eft di li/ geni

COMMENT, IOAN. BRENT« 9 gens procurator,qui fciat coram Deo hoim negoda optime expo/ ricrc,amp; pro eis intcrcedere,Et Exo.z.Conftitui tc Deum Pharao/ nis,amp; Aaron frater tuus erit propheta tuus,hoc eft^procurator feu interpres tuus, qui noie tuo uerba coram Pharaone faciat, Sgt;i. fent J tiam animi cui cxponat.Sic.n. Deus antea de Aaronc dixerat: Ipfe ioquetur pro tc ad populum, erit os tuû.Itacç Prophctflc Dei di cut ur procurator es feu interprétés Dei,qui exponant populo fen/ tentiä Dei,uel quid Deus cxigat, ut in prçfcnda fiac,ucl quid bn fl d) aut fupplictj futuRi fit. T ales Prophetç funt ctiâ Apoftoli,quia cxplicuerunc nobis prcdicationcEuangelf) mentem amp;nbsp;(ententiam Dei, quod cxigat a nobis ut credamus in Chriftum filium fuû.De bcntamp; oes prj efle talcs Prophctg,uidcliccC,ut exponant proximo fenteqam Dei,0^ intercédant proximo apud Dcum.Effundam,‘ inquit,fpiritum meum fuper oçm carncm,amp; prophefabunt filq ue ftri,amp; fiJicucftræ,amp;c.Hæc iddreo comemorantur nobis, ut admo neamur de officio noftro, Si fdamus nos in hunc ufum pofitos,ut non folucognofcamus ipfi fententiam Dni de perpétua falute,fed ctiamdoceamus alios,ac fimus procuratores Dei inuifibilis. Dein de recenfeCur populus Si locus,in quo Efaias concionatus eft,6lt; fefe condones cius référant. Super ludam,inquit,amp; Hieruialem, Efaias.n.côcionatüs eft in regno Iuda,amp;^ in urbe Hicrufalem,amp; ex pofuit diuina fentetiam de populo huius regni Si urbis. Hie popu lus fuit auditor condonû Efaif ^Si Efaias de rebus hyius populi tra «ftauit.Quid ergo^'num condones Efaiæ ad nos nihil pertinet, fed trh ad ludam Sc HicrufalcmCMinimc oim.Etfi enim ea quæ de ex/ temo regno Iudæ,amp; de politica fonuna ciuiu HierofolymitanoRî, qux iamdudumprsetcrieruc,nihiladnos pertinent,tn exemplum, oi condones de Chriftoac regno cius pertinent ad uniuerfam Ec/ clefiam dim temporum.Hæcomnia,inquit Pauius,in figura conti gerät illis.Scripta ucro funtpropter admonitionc noftri, in quos termini ætatum indderunt, Et Petrus:De qua falute fcrutati func Prophetf ,qui de uentura in uos gratia uaticinati funt,amp;c,Ec mox: Quibus Si illud rcuelatumeft,quöd baud fibi)pfis,imo nobis mi/ tiiftraret hæcquae nunc adnundata funt uobis,amp;fc. Sedquomodo haccondones Efaiæadnospertineanc,ÔC nobis utiles fint,rcs ipfa, in expofitione eorumdeclarabit.Pofthçc,comemorantur in titulo Reges,quoRt temporibus Efaias cOncionatus eft. In diebus uidcli/ cct V fiacjlothan, Ahaz Si Ezechiae regum luda. Videamus nunc quanto quife^ horum Regum teporcregnauerit, utetia cognofca mus, quanto tempore Efaias fundus fitprophctico minifterioin terris i Vfias regnauitannis fi.Huius resgeftas defcripfit Efaias, queadmodum faiptum eft, x. Parab\»6, Ac Efaias non toto quidc quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'“'Al

ftendit eu non pauas ann is fub hoc rege eflecondonatöm.Ineap, vi.hnius prophctg manifeftücft Bfaiam eo anno,üuo mortuus e(| y/ ßaSjhabttiffc magnÄ oifioncra, amp;nbsp;fiufïè in miniueno prophcti/ co,etfi nonnuUi putantcum tune pnmum iioeatum efle ad munus propheticunxSed hosrefellit tifulus, qui hie initio huius libri po nùur,ô^ pei fpicue indic3t,quod Efaias condonatus fit enam uiu^ te adhuc Vfia^Ponamus igitur cum ueldccc ueJ uiginti annis fub hoc rege conaonatu»Poftea lotham reanauit annis ««î^Simditcr amp;nbsp;Ähaz jó.Ezechias aut 29, Deinde Manaflesregnauitjqui cum occi deric Efaiam ,oerifimile eft,quod et aliquot huius régis annis con fionatus fit:ponamus odlo aut deeem annos. Confer nunc hosan nos in unam fummam ,amp; uidebis Efaiam prope ettum annos futv dum eile prophctico minifterio, quo tempore codonati ctiäfun€ OfeasjAmos Michæas,amp; paulo ante Ionas »in regno Ifrael.Dc qua re admonuit nos diligenter magnus ille piœ dodrinæ inßau/ rator D» iVlartinus Luthcrus in fuo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Itac^ wdes hacc tempo

ra fuiflè foelidfsima,fed intcriin,fi extemam raum fortunam con fidcraueris,fueruncinfcelidfsima,MaxJm3e foelictatis fuit,quod tot ProphcKc codem tempore condonad fint, Nec unq darius iit populo IfraelexpofitacftlexDci,necunquâmagis pcrfpkuede Mefsia amp;nbsp;regno cius prædicatum eft, temporibus horum Pro/ phetaiv.Maximæaût'jnfoehdtatis fuit,quod his temporibus, prL* mumquidanGalil^amp;uniucrfaCerra iNqjtalimdetiaftata fit arc * nbsp;nbsp;nbsp;' geAfsyrioRî,amp;:indigenaîcaptiuiabdudifintinAfsyrios,Poftca

4 R«gar, nbsp;nbsp;aût totum regnû Ifrael fuerit a Salmaneflarc defolatum. In regnu

ucro luda frequentifeimas incurfiones fcceruntSyri,Ifraclitæddtl it jyjæ,-, Philiftini amp;nbsp;Afsyrfj ut amp;nbsp;de hoc regno pene conclamatum

fuifleuNec diu edâ poft hæc tempora perdurauif » fed fuit a Baby JonrjîîdcLiaftatum. Hæciddrco nobis comemorantur,ut conféras tepora cum noftris,óó fi inuenias fimilem rerum fadem, non dif fedicitti. nbsp;nbsp;fimilem edam expedes cuentum,In Germania enim nun^ darius

prædicatû eft Euangelion Chrifti, hoc tempore, Hæc eft magnX foclicitas.Sed uidc edam infœUdtatem.His.nmoftris temporibus fuit hórribilis fedido agricolarum per totam fere Germania, No/ U us morbus in Germania graflari coepic,quem uocant fudorc An/ glicum,Fui£ iam multis annis magna amp;nbsp;grauis annonæ caritas. Fa/ de funt incurfiones T urdeg in Germaniam,EtregnumHungarig finidmum Gcrmanig deuaftatû amp;nbsp;occupatum eft a Turcis »aJeoCJt ucruin eft,quod uulgodidfoIet:NuIIam unq^ fuiflè profpera for tunam,poftqhi noui condonatores exorti funt, amp;fi impij no rede intclligunt.^id ergo ad hoc dicemus, Pifeendus eft dtnor Dni*

COMMENT. IOAN. BRENT. % ,amp;rcflpi'fccndum eft ex uerbo eius, Nam fîçut foçlicitas eorum cem porum,quibus tot excellentes Prophetx inter Ifraeiitas fucrunt,alt;l tubtfccumextremaminfoelicitatem intcrnccioiiem totiusgengt; h’s Ifracliocf »propterca quod abufi fint fuafoelicitatc,necrefipue/ tint ex uerbo Dominijita focli'citas noftrorum £cmporum,quibu« Euangclion Chrifti darius prædicacur cp uni^ in Germania pvæ/ dicatum eft gt;nbsp;praegnans eft deuaftatione tonus Germaniat:,quæ SC ^ernfsime imminct,nifi iram Domini per pœnitentiâ mitigemus*

Scriptûhuius Prophetæ Efâiapdiftintftum eft in fexaxginta fex aipica,Sed nec^ tot funt fingulares eius codones quot funtcapita, necç totus liber una eft continua condo^Nam aliquotics unutn ca/ put continet unam concionem:aliquoties duo auttria capita contiz ncnttmunamconcionem:aliquotics commcmoratur hiftoriauel ' de Ahazo uel de Bzcchia,quemadmodum letftori manifeftum eftj; Scdnecomnesconciones eoordine fcriptae uidentur ,quodi(ftaB. funt,ficut etiam in Hicremia èc Daniele perfpicuum eft.Sufcipiaz mus ergo banc Efaiaecocionem intcrpretandam,qu3ei,capXcripta. lt;ft.Etfi aut (unt,qui cxiftiment banc concionem,quemadmodu ÔC illas,qugaca.ii»ulcp ad vi.caput fequûtur.diâas effe uiuetc adhuc rege Vfia, tn quia in bac côcione,qug in principio bbri fcripta eft„ didtur regnum luda ita afflidum efte^ut nulla fit in eo fanitas a plat ta pedis ufepad ucrtice,8Calienos dcuorare regionem apparet eangt;. didam cftè,regnante rege Abazo.Nam fub V fia lothâ fuit adz huctolerabilis ftatus regni luda^uemadmodufcriptum eft ».Par* lip.iô^ôi: »7^Sub Ahazo aût,qui poft lothâ regnauit inluda,fades regni fuit longe oîm miferrima,diuexâtibus et diripientibus illud nunc Syris.nunc Ifraelitis,nûcldumæis^unc Phihftinis,nunc Af fyrijs. Sicuttcftaturfcripcura i. Paralip. xS. Quare uerifimile eft, quodhacc condo,quæ in i.cap.dcfcripta cft,dida litfub rege Aha ao.In bacigitur concione hortatur Elaias incolas regni luda,ôlt; au/ ditorcsfuos Hierofolymitanos ad poenitentiam. Ac initio reprez hendit pdâ eorum,deinde reprehendit ctiam iuftida iplorum byA pocriticâ amp;nbsp;fuperft itiofam.T ertio exigit ueros frudus poenitedç,

uera bona opera, quac Dcusprgcepit.Poftremo, çum uidet nee prinapes nec fubditos meliores fieri uel prgdicatiôe uerbi Dei uel lupphcqsjpromittit reuelandâ iuftidæn per Mefsiâ,utpi} quidera fernentur,impr| aût perpetuo intereant. Audiamu» ergo concionç ipfam Efaiæ. Audite(inquit) coeli,8c aurib.perdpe terFa,qin Dn» locutus eft. Hoc eft exordiû hui us condoni6,in quo Propbeta mo/ uet attentionê. V ocat.n.quafi tragica quada exclamatioc, coelu ôê WrrâjUî audiant fuâ çôcionê.Hgc inopinau ^pfopopccia excitât aii

d ! tor cs,uCcogitct,quid fibi uelittam fcuera cohortaaó,8^ uc aurca erigât,ac ann attendant Addit aût caufaiTi:Dns,inquicns,Ioaitus cft.Nonafferohumanafomnia,feddiuinaoracula» Quod loquor non eft hois ucrbu,fed Dni Dei noftri uerbum,Qiiæ aut creaiura no arrigerct aures ad creaton's fui uerbuÇ' Quare cœlu una cum fo/ le fuo ftarc,amp; terra opus, ut ita dicâ, laborê fcecundjtatis fuæ ah* quantifper intermittere deberenf, ut aûdirent uerbum Dei -, quod mandato eius fum prædicaturus » Hisuerbis Propheta primum cS rlt;T«Dfi4» mcndatdignitatcuerbi DeûTanta.n.eft eiusautoritas,tanta eft di toritM. dtgni gnîtas cius,uC nulla fit maieftas uel in cœlo uel in terra,qug non de cre. nbsp;nbsp;nbsp;beat ci cedere. Cum loquitur rex aut Imperator,oês aftant reueren

difsimc,amp;audiunt obkruandifsima attentione , amp;nbsp;tn hi magna ex parte Ioquûtur,ut nihil aliud dicâ,humana,aut potius fyluefm'a uenatoria,dcapris,de ccruis,de fuibus, aut fi prfclara,dc bellis,de hoîm laniena, aut fi utilia,dc qs rebus loquuntur,quæaffèrunt trh humanam quandam, externam amp;nbsp;duilem paeem ac franquillitatê. Que aût Deus loquitur,affèrunt auditor! cœleftcm ÔC perpétuant falutê.Et is eft Deus,ut ctiâfi loquerctur ea qurc ad nos hoîes pai^t pcrtinercnt,fn fumma eius maieftas, amp;nbsp;oîpotentia merentur hoîm audicntiâ,Quare nihil nobis prius fit,q ut audiamus uerbum Dcigt; Deind ’ docet Efaias,quo loco habendû fit extcmû,8^ utdicunt,uo cale ueroû DeÉ Quod.n.ipfe cocionatur,uocalc uerbû eft, 8C tn di dtillud efieuerbû acuoeê Dei,ut ctiam ccclûac terram ad hâcuo/ cem audiendâ cxhortetunSêtiamus îgitur uerbum quodprædica mus,etfi ab hoîe rccitatur,tn efiè cceleftc organô,quo Deus inter, hoîes audiatur,ôlt;C fit per ilîud in hominibus fpiritu fandlo fuo efB cax. Vnde amp;nbsp;Paulus dicitzEuangelion eftpotêtia Dei,ad falutem Omni credêti»Et fides exaudini eft,auditus autemper uerbû Dei, , nbsp;’ FILIOS ENVTRIVl ET EXALTAVI,amp;:c,

A'tores fuos impiefatis amp;nbsp;ingratitudinis, ut ea agnita refipifeant,' Suntautem duo, quibus Deus uocat populum luum ad fui agni-» D««gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tioncm,pietatcmSlt;obcdicntiam,Alterum cft,bcneficia:alterurn,’

fnpplicia.Primû ergo Efaias exprobrat Ifraelitis, quod etfî multis „o/ii. Si magnis bénéfices fucruntaftc(fti,non tn agnouerint Deum be/ nefa(ftorê,necdcclararint fefe gratos erga ipfum fed quo maiora bnficia accepcrunt,co longius a Deo rccefrerint.FiIios,inquit,ma gnificaui Si cxaltaui. Hoc eft longe oîm maxîum beneficiû, Deus »n.initio adoptauitlàmiliam Abrahç in filios fuos,propter femeri Abrahg promiflùnt.EgO(inquif)cro Deus corum. Et îtciçzFilius meus pri tnogenitus Ifrael* Deinde multiplicauit hune populû fu/ per arena marisjibcrauic eos Ægyptiaca feruitute, côferuauiteos maximis

COMMENT, IOAN, BRENT. « maxiinis miraculis in dcfcrto, Dedit cis terrain Canaan,Inftifnit in ter ipfos regnutn amp;nbsp;facerdodum. Défendit eos ab externis hoftib, Etquod maximum eft,promißt fe daturum de gentc eorum Meist *muerum ferLiatorcm,QLnd poteft his benefierjsmaius amp;nbsp;excelle^' dus cxcogitariCSed quid gratitudinis uicifsim reddidcrunt Deo benefa^ftonVSpreueruntjinquit ,me,non agnouerunt me, Ac faefti func multo infipientiores iumêtis, Bos cognofeit fuum dominum, amp;nbsp;afinus prçfepe domini fui Jfraelitac autem non agnofeunt fuuni Dnmacbenefa(ftorem,necagnofcuntfuum præfepe, Sedquidf quomodo Ifraelitæ non agnouerunt Deum,cum ramen Temper de Deo gloriati fintC'Quid ergo eft Deu agnofeere, quid Deum fper nbsp;Hÿtcjcrr»

nere Slt;^ abi]cereC Deum agnofccre,non eft de Deo uerbis gloriari, ©«f»», lt;nbsp;aut habere quafdam cogitationes de fumma Dei maieftate, fed eft promifsionibusDeifidemadhibcre,amp;uerbociusobedirc, Dez urn abijeere eft promifsioibus Dei incredulum eile, amp;nbsp;uerbo Dei non obedire,Ifraelitæ autem habucrunt hac promifsioncm,quod in femine Abrahæ benedicantur getes,hoc eft, quod iuftificemur ex fide in feme Abrahc,qui eft Chriftus.Hgc promifsio fuit prefe pe,in quo Ifraelitæ potuiiîènt faginari,8^ ad quod in fame iuft iciæ Si falutis debuiffent properare. Sed infipientiores fuerunt afinis, quia contemnentes hanc promifsionem, fperaucrunt iufticiam ex mentis operum fuorum.Hgc eft inagna impietas,Præterea habue runt uerburn amp;nbsp;legem Dei,ex cuius régula debuerunf facere facra SCinftituere reliquam uitam, Hoefuit præfepe,quod cognofccrc debuiftentjfed ipfi confeptis legitimis facris,fedati funt aliéna uel a feipfis excógitata,uel a finitim is getibus accepta»Et in reliqua uiz ta nihil gèdbus honeftiores fucrunt.Itacç merito accufantur impie lads ingratitudinis erga Deum, Ac tolerabile quidem fuiflet,ft tin abiecilTent Deum ac uerbfi eius,hoc aut deteftandum eft,quod non fimpliciter fpreuerint Deum. fed infuper etiam peccata cum« laueri nt peccatis,ec addiderint fcelera fceleribus. Non folum. n. n5 obediunt Deo,fed etiam iniurrj funt in Deum,blafphemantDeu, ac qjrfus fefe a Deo feparanuQtiid ergo de ipfis aliud dicas,q efie gentempeccatrice,grauem iniquitate, fernen nequam,filios (celez ratos ac deploratos^quia non tin non obediut uerbo Dei,fed ebîî perfcquûtur eos qui uerbû Dei prédicat, Siaffîciunt eos contume Ms,Hoc certe eft (andû Ifrael blafpfiemare,8d prorfus a Deo difee dere»Atc^ hgcquidêde Kraelitis, Quid aut de nobis ChriftianisÇf numEfaias concionacur et iâ nobis':’ Mulcum per omnem modum, utfupiadidumeft, Nam Deus afiecit nos Gentes tnaioribus bez nefîcfjs, quam quæ pofsimus agnofeere , Pciraum, poftquana diuulgauit inter genres Euangeliumfauna, adoptauit nosi in filions

propter Chriftum filiumfuum* Deindcamp;fi regnum Chn'ftinoti eft de hocmundojtn effedtDeus,ut reges huius mundi fièrent nu ericq Ecclefi^,etagnofceretetia ipfi Chriftujtat^ornauit Ealcfia, ut principes fere in toto orbe terrai^ fubiecerint fefe EccIefiæ.H^c flint maxima bnficia ta fpûalia amp;nbsp;cceleftia, q corporalia amp;nbsp;terrena» Qiiid aût uicifsim fecerunt ChriftianiC' qua oftenderunt Deo gra titudinemîPrimum, reliquerunt Euâgelion Chrifti de gratuitarc mifsione p(ft5rum,proptcr Chriftu per fidem, inftituerunt Mif fam amp;nbsp;alia facra in expiationem pdorum, Deinde in reliqua uita aequant fuis fceleribus etiaEthnicos* Poftremo hoc tempore non folum non obediût uerbo Dei,fed etiam perfequuntur illud,8lt; cu ingrititudo. piunt extin(ftum.Hec eft maxima infipientia,8lt; ingratitudo, Acfo ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lene quidem ell in hoc mundo,quod homines pro maximis benefi

ctjs reponat maxima maleficà.Sed quo magis id folenne eft,eo tur piusjfœdius acdeteftabilius eft ,prgfertim in populo Dei,Nam ft quis refertmala pro malis,etfi peccat grauitcr aduerfus Deum, tn apud homines uideturhaberequandam excufationem. Qui autre pendit mala pro bonis,pefsima optimis,is degenerat non ab ho minum tin,fed etiâ a belluarum ingenio,Chriftus.ruait,etiam puz bIicanos,pLlôres,amp; gentes diligere eos,qui ipfos diligut,5^ bencz facere qs,qui ipfis bcnefaciuntlt; Quare,qui refert mala pro bonis, exult hominem,et peior eft ethnicis ac publicanis,Ädh£c inter bel luas eft mutua gracitudo,amp; teftatur hiftorïæetiamferocifsimas be Ilias retuliftc gratia fuis benefaélonbus, Hue pertinet hiftoriadc leone ôc feruo quam ex Appionerécitât Aulus Gellius li,f, ca,i4, Quæ hiftoria non eft accipienda tanqfacrofan(fta,fed ut ucrifimlz lis,quf nos de gratitudine bclluaqiadmoneat,Quare qui eft ingra tus amp;nbsp;rependit mala pro bonis, is immanior amp;nbsp;truculetior iudican dus eft beftrjs.Cui ergofaciemus ingratum fimilem,ccrCe nullialz teri,q Satanç.Ingratitudo fcelus eft prorfus Satanicu^ Nam Satan cum initio creatus eflet a Deo per filium (uum, amp;nbsp;ornatus fummis donis,præ omnibus alrjs angelis,ftatim fuit ingratus in Deum bez iiefacftorem fuum,0lt;^ arrogans fibi diuinammaieftate, uoluitChri ftum e Cede fuemaieftatisderjeere, quod etiaadhucconatur,acfcm per conabltur.Deinde Satan infpirauit etiam Adæ ingratitudinê, cum perfuafit ei,ut magis fuo q Dei uerbo crederet, Itaque Adam ingratusfuit in Deum,quiareputauitDeummendacem,Satanam autem ueraccm. Ex Adamo deriuatur pofteaingratitudo inomne carnem.Sed renati in Chnfto accipiuntfpiritumfaneftum, quo exi purgent naturalem homiuis ingratitudinem, Quare danda eft no bis opera per Chriftum, utfugiamus ingratitudinem, ne una cum jSatana inæternum pereamus,

quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;SVPER

COMMENT. IOAN. BRENT. w SVPER OyO PERCVTJAM VOS VLTRA^amp;c* Efaiasexprobrauitauditoribus fms,quod no fuel int grati erga Ocum benefaclorem, nec fadi fuerint fneliores ck bcncHcffs Deiî nunc exprobrat eis, quod non fint fadi mehorcs e Dei fupplidjs» Admonuimus enim fupra,quod Deus duphci ratiôe folcat popu/ ium fuum ad pietatem relipifccntiam uocarc. Altera,bcneficijs; jdtera,fupplicqs.Propheta igitur comemorat nunc fupplicia,quaJ Deus intulit regno {udg,prjusq totum deuaftaretur a Babylonqs^ ORendunus. n. antea quod Efaias habuerit banc condoiiem tem/ porcrcgis Ahaz.Superquo,inqutt,percutiam uos ukra,addenteg prçuancationem ■ƒ Cum immifcroin populum meu fupplicia,hoq fonfiho fado,ut populus fuppiidjs excitati.conuertantur ad me,5lt; refipifeat. Video aut quod uos ex fuppiidjs pciores,q ante fuiftis, cffldami'ni,0lt;^ impietatem impiefati adijdatis.Circûferte,obfecro, oculos ueftroB Si confiderate calamitatcs,qug uobis acciderunt.Re gnum luda eft uelut homo quTpfam.In hoc homine,urbs Hierufa Icm iina cum rege Siprindpibus ac habitatoribus fuis, eft caput èi eonReliquf urbes ac uiculi cû fuis habitatoribus,funt rcliqua me/ bra Jn hoc toco corpore,quid obfecro fanitatis eft rclidum^Totu caput eft languidu, Vrbs Hicrufalem, qug eft caput,mirum in mo dum eft afflida, Aliæ urbes regni luda, quid non calamitatis func perpcftæç’Aplata pedis ufej^ ad uerficem non eft fanitas in hoc cor pore, Nec eft ulius medicus,qui reftituat ipfum fanitati. Non eft jicc rex,ncc fenator ,nec princeps, nec facerdos, nec Propheta, qui pofsit uulnera hui us regni curare,amp;fprifting fanitati reftitucre.T a ta eft mali magnitudo. Qtiod aute Propheta hadenus metaphora hois et morbi de regno luda cocionatus eft,hoc ftatim exponit fim plidter abfqj metaphora. Terra ueftra,inquiens, deferta çft,duiz races ueftrg fuccenfg funt igni Slc.Hoc prorfus illtid eft,quod ante metaphor ice dixit:T otu caput languidum,totu cor moerens. Non eft in ÇO fanitas a ucrtice ufcp ad platam.Bc ut huius regni calamita Ecm oculis fubijciat,ac hypotypofi quada adubret,addit ßmiÜtudi ncstDerclida eft filia Zjô(fic.n.uocaturregnûluda) ficut umbra eulû in uinea,amp; ficut tuguriu inter ftipulas. Solêf .n.aliqties in uP ncis,hortis,atcç agris extrui domuculf, ad quas cuftodcs diuertut, utprpdatores boCroR:,pomoßi,amp; aliaß: frugû obferuent.T alls igi tur facies eft,inqait Propheta,regni luda.Sicut.n. in agris apparet hinc inde parua qufda tuguriola, q nec urbiu nec uicoRt fpedê ha betnta in toto regnO luda nullaciuitas,nullus uiculus integer uidc tur.Et ut paucis dica, totu regnu Ifrael,eft ueluti deuaftata ciuitas, jn qua tin una aut altera domuncula ab incedio ignis tuta pcrmafict Ac paRt abcft,quin totu regnu pcrijiret.Superfuut afit €m qu^d^u

,X IN C A P VT L E s A I AE rcliquiæ, quält fi poft grandinemrelinquatur duntaxatin agris tantum frugum,quantum ad fernenfufflcit. Scd hæ reliqui’æ con/ feruatæ funt tantum mifericordia amp;clementi'a Dei, non fuis meri tis ♦ T otum enim regnum SC omnes dues eius fie mcriti funt inter/ nedonenijUtnifi Dominus conferuaftet reliquias exmeraamp;gra/ tuita dementia, digni fuiflent in totum pedre, ficut Zodoma SiC. Gomorrha perierunuQuid ergo num incolæregni excitati funC tanta calamitate ut refipifcerentC'Nihil uero minus»Sedpotius ad ï'eceruntimpietatem impictati:fadi funtmulto peiores Sgt;é uirulen/ tioresquamantea»Hicnobis quærendum eft teftimonium fcriptii ræ, de tanta calamitate regni luda fub rege Ahaz » Ecce autem per/ curremihiuicefimum odauum caput in fecundohbroParalipo/ menon,quod eft uelut commenfarius huius côcionis Efitiæ» Nam Syrijfraelitæ Jdumæi,PhiIiftini,amp; Afsyrij regnum luda ita dcua ftaruntjuix ut aliquam regni fpeciem retinüerit* Humiliauerat z/ nim,inquit fcriptura,Dominus ludam propter Ahaz regem luda, eoquodnudafteteumauxih'o,8d contemptui habuiftetDominûj

Primum ergo confiderandum nobis eft, quod cum Prophe/, A^iélhnum commémorât calamitates regni Iuda,amp; exprobret incolis, quod crfitpplicio tantis calamitatibus non fint excitati ad refipifcenCiam, ut falutem rftwrrffttf. confequerentur,manifeftefîgnifîcetacdoceat,Deumimmitterein populum fuum afflidioties calamitates non ut perdaf eos,fed u6 uocet eos ad pœnitcntiam et faIutem»Spirif usfandus enim,cum fa dt mentionem Dei in populo eius, uocat eum cognomine patris, amp;nbsp;fupplida eius uocat cognomine uirgæ » Pater autem non punit fuamfamiliam, utcamifcx,quifumma feueritate animaduertitir» condcmnatum,amp;^ fegregat eum a corpore ciuium, ac tollit cûm de terra uiuentium:fed punit earn,ut pater, cui curæ eft falus familiæ, qui quo plus punit,eo magis feruarc ftudet» Etcarnificis inftruz mentum eft gladius,qui uitam auferf : patris autem inftrumentum eft uirga, qug tantum pungif ,ut ad confcruandam uitam exdteris» Accedunt hue promifsiones Dei, quæ perfpicue indicant Deum punire populum fuum ut feruet, non ut perdat gt;nbsp;In Ezechiele dici/ tur: Viuo ego dicit Dominus, nolo mortem peccatoris, fed magi» ut conuertatur ÔC uiuat^Et apud leremiamtEcce ego fdo cogitatio/ nes quas cogito fuper uos,ait Dominus, Cogitationes pads 8C no affli(ftionis,utdemuobis finem 8^ patientiamamp;c♦ Et iterum in Efaia : Ad puneftum in modico dereliqui te, amp;nbsp;in miferationibus magnis congregabo te,etc*Cum igitur Deus in fupplicio,quod fo let populo fuo immittcre,non meditetur internecionemfed confer uationem, manifeftum eft, fupplida Dei agnofeenda efle pro re/ medio Sd medicina ♦ Nam quemadmodum Lex Dei, ctfi oftendif peccatum.

peccatuin,rcuelatiramDci ,ora'dit damnat,tamcnDeus non commoratur in hoc fine Iegis,fcd cogitât iufticiam,fauorcm,uitarn

perpetuam falutcm,quia idcirco per legem occidit èC damnat,uc excitet homines ad quæréndum Chriftum amp;ad conCequendam in Chrifto iufticiam Ôé iiitam : ita amp;nbsp;Deus affligit populum (num,’ non qiiodmeditctur perditiortem -, fed falutem eins, Hæc recitan/ Cur nobis,non ut fdamus tantuni,fed utdifcamus afflidionibus 86 fupplicijs diuinis redeuti, Imprj abutuntur his:fiunt cxfupplicqs pciores,amp; pereunt in ipfis, quia non agnofeunf uolunfatem 86 co filiurn Dei, Nobis autem confilium Dei in aduer fis co^ofeendS cft,uidclicet,quod Deus immittendo aduerfa, cogitet lalutem, no internccioncm noftram» Quod fi probe cônfidcrauerimus,pri/' mum confirmabit fidem noftram, quod intelligamus Deum in ad nerfis nobis propiorem efle,quam ance,Fidcs autem eft maximus omniumcultusDci, Deindeexcitabit in nobisinuOcationem au/ xilrj Dei .InuOcatio autem Dei habet præcipuum locum in cultu Oei»Adhaec,docet patientiam , ut manum Domini obedienter fu/ ftineamus, cum fdamus Dcunri uelle nos potius iuuare quam op/-primere, Patientia autem eft eximius Dei cultus ♦ PoftremO ducit nos ad obedietiam,ut uitemus peccata,amp;f feeftemur bonas uirtutes, quia cum cognofeimus Deum bene nobis in aduer fis uelle,8^ cogt tare liberationcm,turtc oritur timor Dci,ne iterum eum ad iracun/ niam per pcccata prouoccmus,fed ut fauOrem cius obediendo rett deamus. Vides,quâtus fit ufus huius coghitionis,quod Deus me/ ditetur in afflicftionibus liberationem amp;nbsp;falutem noftram. Deinde nec hoc ofeitanter practereundû eft,quod Propheta didt,Nifi Do minus exerdtuû reliquiftèt nobis reliquias, quafi ZodOma Riifie mus, amp;c. Paulus enim ad Romanos fcribens, dtat hunc locum, 86 docet,quodfi in generali Dei fupplido nonnulli feruentur,hi fee uentur non fuis meritis, fed tatum oratuita Dei mifericordia 86 cl c' o

mentia.Nifi Dominus(inquit)reliquiflet nobis reliquias, Domi/ nus feruauitpaucos quofdam (ua mifericordia,non ipfi (e feruarut fua iufticia aut fapientia. In dtluuio feruati funttantum o(fto, Sed quid^ num feruati funt fua iufticia 86 prudetia'T Minime omnium,-fed dementia Dei.Potuiflet enim Deus etiam iIios diliiuio perdé/ re,fimaluifletfeueritatemquamdemehtiamexercerc, Inincehdio Zodomae 86 Gomorrhæ feruatus eft Loth cum filiabus fuis. Ser/ Uatus autem eft mifericordia Dei,non fuismcritis.In deuaftatione Babylonica urbis Hierufalem nonuUi Ifraelitæ cuaferunt falui,fcd paucifsimi, idc^ diuina benignitate, non fua iufticia. Sic etiam in elciftionc Gentium ad cognitionem Chrifti,0d excæcatione acabie Âioncludâforümj'norînulliexludæis conuerfi funt ad Chriftumgt;

8^ feruatj.MeruifTent 8^ hi una cum cæcen's abijci/cd Deus uoïuj^ in his i el'qur|s notasfacerediui'tiasglorjæfuæ,ut Paulus ait,erga uala niifencoi diæ,quæpræparaueratingloriaiTi,Hoccognofcenz dum ch, ut exalieiiis caiamitatibus admoncamur de noftris men’/ tis,8ó excitemur ad refipifcentiam,ut Domino gra; las agamus pro fuo erga nos benefido. Publiée niinciantur nobis aliquotics incur hones Furcarum in fitiitiinas regiones,nuncianturdireptiones deuahationes urbiiim, cædes non usrorum tantum, fed amp;nbsp;muliez rum ac infantiumjabdudliones captiuoruin in feruitutem mul/ tæ aliæ calamitates. Nos autem fruimur adhuc qualicunquc pace»’ OjiidC num nohris meritis C Minimeomnium.Nam ßDcusuo/ luerit eroa nos feueritate ud,non minora inuenit in nobis fcelcra, quain in his, quibus tantæ calamitates acciderunt, imo maiora in nobis inuenit. Hi enim nunquam fortafsis aud ierunt Euangelion Chrifti perfpicue » Nobis autem adnunciatur darifsime, 8c tarnen ließe quidemrefipifdmus ,fedabutimurEuangelio adcupidita/ I cs nofti as,amp; horribilia quæuis flagicia. Qiiatc, quod hachenus feruati fumus incolumes non eft noftrum meritum, fed clemen/ tia Dei, expedantis noftram refipifcentiam*Cum igitur uidemua alias regiones deuaftari, aonofcamus oratuitam Dei mifericorz diam eroa nos,amp; agamus ei gratias, non uerbis tantum, fed mulz

Ö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

to magis opcribus, accota pœnitcnna ,qua fiet ut n a Dei a nobis auertatLir. Priuatima tern, qui fanus eft corporc,uidet multos az Iios maximis morbis afflitftos : qui integris eft mebris, uidet alios putridis mcmbrisiquidiues eft,uidetmultos pauperrimos 8C mi ferrimos fibi ob oculos pofitos » Quid faciat num defpic at hos,‘ amp;nbsp;rideat eos,acapplaudat fuæ lufticiæCNihil certe minus. Quod enim ipfe adhuc incolumis amp;nbsp;diues incedit, non eft meritum ipfiz us.Nam 1 i iudicandum eftet iuxta peccata eius coram diu ino tribuz nali, dignus effet maioribus malis, Sed equod rede ualeat, diuiz na elf dementia, quae certe ent agnofeenda, ut gratias ei agas. Si ambules in timoréacobedientia ipfius,quo uel talefuppliciunn euadas , uel fi omnino ferendumeft, liberationcm a Domino firma fide expeftes. Difeamus Si illud ex hoc loco, ut fi uel in gez nerahfuppheio una cum alqs, uel in priuato fupplicio foli compre hcndimur,non defpondeamus animum ,fed uel tandem refipifcà mus, Si conuertarnur ad Dominum Dcum noftrum.Etfi enim rez fipifcentia non eft differenda ufquead fupplicium Dei, fed eft reft pifcendum ex uerbo Dei, quod nobis prædicatur priufquam fupplicium immittitur, tarnen fl fuimtis ceflatores ,Siucnit fupz plicium, antequam refipuimus, erigendus uel tunc eft animus aeJ Deum, agnofeenda funt peccata, credendum eft,peccata propter Chnftun?

comment, ÎÔÂM» brent, .ƒ Chriftuinrcmjtti,amp; fuftmcnduin eft fu^pliciutn patienter acobe/ dicnter,nec dubiteinus «^uin Dominus in grauifsimis etiamnuin fupplicrjs feruet reliquias, inter quäs hi certiisimc comprehendun tur,qui uel in medio fupplioo refipifcurlt. Nolo mortem moriciv tis,dicit Dominus Deus» Reucrrimini amp;uiuite,

Efaias reprehendit antca impieCatem iniufticiam populi fui^ quod ncc benefiefjs nee fupplicrjs excitentur ad refipifeentiam. Nunc reprehendit etiam ipforum pictatem,amp; iufticiam,hoceft,di uinos ipforum cultus amp;nbsp;facra.Nam cum fupra dixerir,quod Ifrael noncognofcat Dominum,quod dcreliquerit Dominum, dé defe/ ccritab ipfo,cogitaucrunt lccum,autpala etiam obieccrût.Quidv accufas ne nos defeclionis a Domino Deo noftroCquid; uidemur nc tibi impijjCum omnia facra Dei diligentifsimeobferuemusC’Of ferimus lacri ficia,offcrimus holocaufta, dé ui(ftimas,adolemus inz cenfa,obfcruamusfefta,obfef uamus ieiunia,8ópreces. An no his faaendis facris a Deo praeceptis, fatis iufti uidemur C Ha?créfutât nunePropheta, Ac initio acerrimc inuehitur tarn in principes,q in fubditos, Vocat cos prinapcs Zodomorum,amp; populum Gomor rh3e,quod certe in auribus corum non aliter fonuit,q fi nos uocarc mus Principes amp;nbsp;uulgum Chriftianoru,Ethn icos, aut Tureas,aut Tartaros,aut fi quid his gentibus eft apud Chriftianos abominabt lius.Non mirum cft,quod Ifraelitæ fccuerint Efaiam ferra,ut dtei turzhoc autem mirum eft,quod cum tarn acriter in eos fit inueeftus, tanto tcmpore,ccntum fere annis,inter eos officio pvædicandi uerz bi Dei faluus dé incolumis defundus fit, Sed quidc’an non Efaias Uchementius dé acrius dixic,q par fuitCNequaq JIraelitæ enim feu incolaf regni Itida no minora fcelera defignabant, q quondam Zo domit3eamp;^Gomorrhitf,quemadmodum pofteacap.tertio dicitur, dé teftantur alij Prophet^» Vide Hier.cap. xxiii.amp; in Thrc.ca.iiij» Similiter Ezech.xvi. Vocatio autemProphetaRz cQ:,uc arguant 8^ reprehendant populi impictate,amp; oftendant eis fcelera,quo ad rez fipifcentiam excitêtur. Quare,quod Propheta dicit aduei fus Pr in apes uulgum^ non eft conuicium fed officium,non eft contume lia in Principes»fedobedientiaergaDeum.Dcinde Elaias damnat omnem fcrc cultum cörum diuinum, quern tarnen Deus inftituez rat,8c per Mofen in hoc populo ordinaucrat-: Quod dé ipf um fuit in auribus eoru horribile dé intolcrabile.Nam quod Efaias in fuo populodicit,hocperindeeft,acfiquisin Chriftianifmo diceret: Quomihi multitudoconcionum ueftrarumçPlenus fum.Cccnas ueftras dni cas nolui.Cum cogregati fucr itis in Ecclefia,quis lufsit

uoscœnamdnicam adminiftrare*:' Dies feftos odio habet anima mca,amp; cum conuencrltis ad publicas preces, auerto ocuios meos a uobis,amp;c,Si quis talia inter nos concionaretur, an no iudicaretur aüc in{anus,aut blafphemus in Deum,quod danaret ea, quæ Chri ftus ipfe inftituit; Obferuandû igitur eft,quod quæ Elaias hoc lo/ codediuino cu]tulfraelitaBiconcionatur,necfintnoua,necinufita ta.Nondifsimilicer.n.deeocodonatuseftantea magnusauush» iusProphetæADauidjPfal.xxxix.Pfal.xlix.amp;Pfal.l.Etcontêpora neus Efaig,Michgas,ca. vi. Deinde Efaias no danat legitimu huiu« diuini cultus ufum,fed danatimpiu eius abufum.Hic ergocôfidez randü eft,quis fit uerus ufLis,quis abufusLeuitici cultus,ut ex hoc etia cognofcarnus, qu is fi t uftis, quis abufus publiconim facroiv^ Lmitiei ml nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chriftianifino Cuntinftituta.Diuidemusergohocloco Lt

twstrcf/^eci uiticumcultu in tres fpecies. Vna eft,Sacrsficium,cuius multafucz «. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;runtgenera,quemad!Tioduin in Leuiticooftcdimus. Altera,Die»

fcfti,quorS etiam fuerunt uariæ fpedes, T erria eft le!unium,0^ pii . blicæ preces»Lcgitimus igitur ufus facrifidorum hie fuit,ut fpe^ta ^rijïcia, jQj.gg açlmonerentur de ucro facrificio, quod peragenduin erat

peccatis noftris per Mefsiam leu Chriftum Dnm noftrum, Nam quod effufio fanouinis in faedfierj^Leuiticis adubraueriteffufiogt; nem fanguinis CÏirifti,docet Epiftola ad Hcbr, amp;nbsp;alias copiofe de monftrauimus JtaCp facrificia non fuerunt per fe expiationcs pflo rum,fed fueruntfacraincnta,quibus docebatur fides in Chriftum, quod propter huncfolumhabcamus ptftôrum rcmifs{onë,Qj,nd autem faciebant lfraelitæ,amp; quomodo utebantur facri fieijs; Mani feftum eft ex a lijs huius Prophetæ amp;nbsp;aliorum ^phetarum concio/ nibus,qd Ifraelitædcfignauerintmagna fcelera, neepotuerint ex? citari ad refipifeentiam. Et tarnen ftudiofe fedtabantur lacrificia,. Quarenoneftobfcurum,quodinfacrificfisfuis non quæfiuerint doftrinam Bdei in Chriftum,fed quæfiuerint remifsioncmpecca/ Corum ex ipfa fierifidorum acftione.SoIenne enim fuit intcripfos, ucqucmadmoduin repetebant fubinde fcelera fua, ita repetebant etiam facri ficia,quibus fcelera expiarent. Exiftimabant enim fore, ut Deus placaretur meritis fuorum facri ficioßt. Hic nulla erat pror fus mentio aut recordacio Chrifti,prôpter quem foluni Deus plaz catunHic nulla erat a peccatis refipifcctia. Magnus hie eft abufus, amp;nbsp;ingens implefas. Quare cum Efaias damnat facrifida, fentienz dum eft,quod non damnet ipfam facrifidorum inftitutionem, ôi legitimum ufum,fed damnet hue illegitimum amp;nbsp;impium abufum, quern modo redtauimus,uidelicet,quod facrificauerint fine pocni tiiesfifa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autem fefti inftituti erant,ut congr^ati,audirent uer/

emai Jarent Jfraelitæ autem conuciii'ebàrit in dicbus fefti's, non ut d feerent dodrinam pietatis,fed ut obtrudcrent Deo ocia fua pro elt;pi'ationibus peceatorum fuorum ; Gum igi'uir tarn impie abufi fuerintdièbusfeftis fuis,reTte dieit Prophetä,Calendasueltras

ftras,non Dei\ Deus enim infhtueràtfeftôs dies in ufum pium. IT Lautemmutabant eosin abufumirapium Jdemdeieiunioamp;ipii/ blieis precibus dicendum eft * Nani in publias calamitatibus folc/ bant pi) conucnire fobri), ut depreeärentur aut præfenda aut imz minêtiamala(utuides exemplum rj.Paralip.xx.) amp;nbsp;ut promifsioni busdiuinisjdequibus perpreeesadmonebantur, fidemfuamalc/ rent,ac de diuino auxdio bene fperarent,amp;^ ad refipifeentiam exeiz tarentur*Sed impi) Uraelitæ eonueniebant à 1 publiras preccs ôd ie iunia,utconfpicerentur ab homimbds, ut hancaiftionem obtru derent Deo pro expiatióne peceatorum fuorum, cum ipfi interim manerent impoenitenres, amp;nbsp;poft preccs priora fcelera repetcrenC Quare rctfte didt Propheta : Cum extendcritis manus, amp;c ♦ Cum multiolicaueritis orationem, non exaudiam amp;c. Ad eundem mo/ dum de facris Chriftianorum dieendum eft.In ccetu enim Chriftia norum fua funt facra,uidelicet,C5cio^Cocna dominica,Slt; publicac prcces^Concio'nhoe eft inftituta,ut fitccelefteorganon,e|uofpT rifus fanftus cfEc at in hommeaonitionem Dci,timorem Dei, fiz dem in Dcjm,Slt;obedientia erga Deum»idc^ per lefum Chriftum fill urn Dei,qui per Euangelionnobis teuclature Et hic eft legliz mus ufusconcionis, ut auditor difcatex ea Chriftum fihum Dei,

cocna Dominica inftituta eft,ut quod externo uerbo Euangcli) au Can^ üontt diuimus amp;nbsp;credimus,externa etiam figilli fumptionc de eo admoz heamur,8d fidê confirmemus.Bt hic eft legitimus ufuscocne dnicf';

ut in ipfa edenCes corpus Dni, bibentes fanguinê eius,certo fen tiamus nos efte menibrà Chrifti,et partidpes bonorit eius,ac exciW imur ad declarandàm gràtitudinem noftram propter tanta Dei bn fi cia in omni obcdientia ; De prccibus quoep publias fentiendum cft,quod fint inftitutoe ut alter altcrius exemplo admoneatur de in ***' üoeatione diuini nomiriis per lefum Chnftum,amp; ut reuocemus m memoriam promifsiôncs Dei per Chriftum, quibus confirmetur fi les noftra in omnibus aduerlîs, ut non dubitemus de diuino au/ xilio, amp;retineamur irioffîdoobedientiæ,neper inobcdientiam abalicnemus a nobis Deum feruatorcm noftrum» Quid autem fie ri folet C Magna pars Chriftianorum longe aliud agit^qnam quod fcTterur legitimuttî firiem horum facrorum, Audiunt enim con/ Clones, fumunt cœriàtnDdtniiriiGint,9^ in Ecclefia orint, alij cortz

fuetudinïs tantum gratia, aîq ut commendenc fe homi'nibus fpeo'c (ancflitatisjahj ut adiones horum facrorum obtrudant Deö pro ck piacione fuorum peccatorum. Et interim manent femper in ijfdcm fccleribus,Quæfccleraanteaô;ionemhorumfacrorumde(jgnauc , runt,eaftatimafacrisrepetunt,imoinipfisfacrismeditanturamp;de deßtßiciqtd Obérant, quomodo ca pcrficiant, ItaCp non funt,nifi Ecclefiaftid, dicMtur. nbsp;nbsp;ut iïc dicam,Chriftiani. Putant enim fe omnem iufticiam Chriftia

nam abfoluifïe, fi tantum audicrint cönciones, amp;nbsp;fumpferint aliz quotics cocnam dominicam. Oportctautem nos non tantum Ecclc fiafticoSjfed etiam domefticos ,forenfcs,diurnos amp;nbsp;nodumos ede Chriftianos ♦ Inhocenimfacris utendumeft,utdifcamusueranï pietatem ,quam exerceamus nonfolum in externococai EccIeGæ, icd efiam in omnibus locis,in omnibus rerum cafibus,in omnibus ncgocrjs,nodu,diuep,tamcoramDeo quamcoramhominibus»

Caeterum, quod additur : Manus ueftræ plenæ funt fanguine, non eft tantû eau fa, propter quam Deus non refpidat oi-ationem, fed efiam propter quam non refpidat ullum bonum opus homiz num.Dc hacigitur fententia paulo copiofius dicendum eft, ut haz beamus ueram cognitionem impuritatis noftrorum operum,8lt; ex citemur ad quærendam confequendam ueram puritafem ac mûz ^^ciem.Primumomniumconfidcrabimus »quidnomineSanguiz num ueniatSanguis enim,aut Hebræo more,Sangu{nes, non tant turn dicuntur liomicidia,quibus effundituv fanguls humanus, ncc tantum inuidia amp;odium erga homines, fed dicuntur omnia peccaz ta,quæ ex fanguinibus,hoc eft,ex natura humana, amp;nbsp;ex confangut nitate,quam habemus cum Âdamo,oriuntur,Sf quæ non nifi fan guineexpiari poffunt* Manifeftumenim eft,quod Adam etfi iniz tio creaftis eda Deo,caroamp; fanouis, tarnen in hac carne amp;nbsp;fan quiz ne non fuit tanta ignoratio amp;nbsp;tantum odium Dei ac proximi,quart tumnunceft, fed fuit perfecdaiuftidaôf obedientia erga Deum» Poft^ autem Adam peccauit, amifit peccato fpiritum (andum,ini cuius locum fuccefsit dominatio fpiritus Satanæ, qui imperat hoz * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mini omnem impietatcmamp;iniufticiam ♦ Nechoc malum uni tanz

tum Adamo contigit, fed propagatur in omn€shomines,quialgt; Adamo natural! progenie nafcûtttr. Propter unum hominem,inz quit Paulus,peccatum introi] t in mundum, ac per peccatum mors^ amp;nbsp;Gc in omnes homines amp;c,Cum igitur omnes homines attingant fanguine fuo Adamu,S^ transfundit ur in ipfos malu Adg per faiv guinem,rede excogitatum eft,ut note fanguinis pdm Adæ,quod in omnes holes ^pagatur,exprimatur, Accedit hue, quod peccai a . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«5 pofsintcxpiariniGfanguinc.Sunt enim tripliciaiudicia. Aliud

ƒ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft Lcuificum, in quo peccatupi non expiabatur niG fanguine hirz

corUiB 0lt;^ Liitulor’^, Qtii,n.peccaueraf in legem Leuitica,amp; de quo ludicabatur Leuitice is necefle habebat pro expiacionc peccaci fut adJucerc bircum aut bouem, ut effufione fanguinis eius perm ex^ piarctur, A^Uud eft Iudidûforêfe,in quo fcelera hoim expiabatur fanguine feu morte fceleratoi^2;,Sichomicidæ,ficadulteri,ficblaf/ phemi occidebâtur utcfftißone fanguinis fui expiarêtpcftm cora humano feu forenfi iudido.AIiud eft diuinum ÔC cœlefteiudiciir, tnhocnullupdinexpiatur uelbouillouel humano fanguine, fed necclTe eft exp;ationem fieri fandifsimo ÔC innocentifsimo fangut ne,Nullus autem fuit talis fanguis in terra,prçter fanguinem Dni noftri lefu Chrifti. Quart folus fanguis Chrifti expiât pftahoiin coram diuino iudido. Apte igitur amp;conuenicnter uocatur peceata note fanguinu, propterca quodmereantur fanguinis effufionem, necpofsint nifi languine expiari,Vnde et pofteaca.xxxifj,diciturx Qui obdurataurcs nc audiat fanguines,hoceft,nô foJum homiciz dia,fed qùæcüq^ (celeraab hoibus defignantur.Et in Pfal.Libera rne de fanguinib,hoc eft,n5 folum de homicidio,fed etia de oibus peccatis, quæ mcrentur effufionem fanguinis fiue coram hoibus fiue coram Deo.EzechAXxxv.Cum fanguinem oderis,fanguis per fequeturtc. Hie fanguis fignificatcognationêieucôianguinitatê» ïtac^ peccata qc^fanguis dicutur,^pterea quod peftis fimus cogna d, amp;nbsp;pdlm propagatione fanguinis ab Adamo in nos transfundiz tur.Ofe,iii),Sanguis fanguine ten git, quod no tm de homicidrjs, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

fed de oibus alrjs fceleribus,quæ hoîes dcfignabant,intelligeduni eftjUt fit fenfus:Tanta eft pftoRtmultitudo in populo,utpeccatum trudatpsftm.Habes,quid note fanguinis ueniat. Nûcuidendûeft, quid fibi uelit Propheta,c5 dicit: Manus ueftrg ianguinib.pollufg funt. Eandê fententia habes infra ca.lix,Nä hæc eft caufaj^ptet quam no folum póla ipfa, uerumetia bona opera hoim,in iudicio Dei damnantur,hoc eft,non iudicantur efTe uera Ôd perfeda iufti/ cia. Ac initio rj dicutur habere manus pollutas fanguinibus, qui fequuntur odio proximos, amp;nbsp;gaudet caedibus hominum,quas etia uinepoüut^ perpetrant.Odium,n,8d homicidium dicunturSanguines. Qua/ bibere, re qui hæc pda operibus fuis defignat,is cum habeat manus poilu tasfanauinibmihil redeaoit.Etiafi orat,etiamfi offert facrificia,cz tiafi dat eleemofyna, th Deus non retpicit hgc opera,nec iudicat ea bona.Exêplû eft Sauljs magno odio ^fecutus eft Dauide,8^ perz fecutus eft eû,ut effunderet languine ipfius:ac oeddit ^pcer Daui dem 85 facerdotes .Interim aut multu facrificauit, amp;nbsp;orauit,ac uifus eft ualde rcligiofus.Quid ergo dicemusde his bon.soperib,SauKgt; Quid aliud,q quod Propheta dicit, Deus no refpexit ea,quia maz pus eiuf erâtplcne fanguinibus,5ic ludæi ardebât odio Chrifti»ô^

Cömprehendebantipfum ut ocddercrtUiîtérim autem (acn'ficauè^^ füntagnümpafchalaTi,nô intrölerüt in dönïuni Pilan E'thnid, nè contajninarentur. Sed Deus non refpcxithaîc bona opera corum, quit manus coRt eranc picnac fanguinibus. Deinde it dicifur babe rcmanusploiâs f»nguinc,qui non folurn odioprofcquitur proxi mum,amp; quxrit cffuTionan Innocentis fanguinis, fed etiam qui a/ lia defignat peccaa aduerfus fecundam tabulain Decalogt, uideli/ cct,qui furttur,qüi dat opera importuns,qm fcortatur,qvti tft im/ pudiai8,qui falfa dicit tcftiinonia,amp;c 4 Nam amp;nbsp;hæc pcccata dicun/ turSanguines. Quarc qui ea facit,mcrito dicitut' habere mantis fan ' guinibus polllitas,ideoeß iuxta Prophetamnihil réde agit ,quod‘ fit Deo acceptilm* Etfi enim orat,etfi dat clcemofynam,etfi benefi» cit alicubi proximo, tarnen Deus abominacur ifta opcra,nec iudP cat ea uere ac perfede bona. Exempli gratia. Zachacus cum adhue eilet publicanus,multos dertaudauit,interim autem attulit aliquo * tiesfacrificia, egitcum alrjs iabbatum,nonnullis quoc«benefccit* Sed hæc bona opera non fuerunt Deo grata, quia habuitmanus pollu as fangu ine. Muller Samaritana, de qua eft apudloanncca*. fifj.fedata eft dim fcortationem,Et interim egit publice Uttam ho neftamamp; religujfam, Sed nec honeftas,ncc religio eius habu/ it locum apudDcum j quiahabuit manus pollutas fanguinibusj Pr3ctcrca,is dicitnr habere manus fanguinepîenos,c|ui facit bon» ' opcra,5lt; confidit fc mcritis horuin operum placare iram Dei, ex piarc pcccata fua.Hgc enim fiducia eft idolatria amp;nbsp;impietaK,qug Só ipfa uenit nomine fanguinum, quia non expiatur corim Dco,nifi fanguine filf] fui^ Quare omnia hypocritarum, fiuc hi Chriftiani,-fine Iudæi,fi ue T urcæ uöcentur »opera èi. hi da, fun t cora Deo abo m{nabilia,proptcreaquod manus eorum fintplenæ fanguinibusJ Poftremo, is dicitur habere manus fanguine comaculatas, qui eft obrutus pcccato originli,necdihgit natura fua Deum éx toto cor/* de,ex tota anima ÔCc. amp;nbsp;proximum fiait feipfum. Hoc enim pecca/ cum eft Sanguis,propterea quod propagetur ex fanguine Adami, nbsp;nbsp;nbsp;f

non expietur coram Deo ,nifi fanguine filf) fui ♦ Omnes autetn homines lunt peccato originali obruti,amp; natura fua non diligunf nbsp;nbsp;nbsp;i.

Deum ex toto corde amp;c, née proximum ut feipfos, Quare» quic/ quid boni egerint omnes hoies,nUllius prorfum mometi habetur coram Deo,quia manus corz funt pollutae fanguinibus,^ LAVATE MVNDIFIATIS, AVFERTE MALVMetc,’

Propheta reprehendit primum peccata auditorum fuorum, de/ inde reprehendit etiam iufticiam ipfoR2,Quid igitur faciantC'Quo fc ucrtant,ut cu Deo rccocilientur, 8c Deus faueat eisCQuid agar, tot confequatur diuinam bndidionem 8^ ccckftcm beatitudinem':' Condonatur

Cûiicionatur ergo nunc Propheta de akera parte poeni£cti3C,amp;ide ucris frudlibus pocnitctie,u£doceat qua re abfoluatur pociiitentja, 2lt;qui fintcukus.qui Deo uereplaceant:Lauate,inquit,inundt La tisj^oft^enimagnouimuspeccatanotlra,Slt; lu'dcmus iufticiäno ftram jmpuram,ac fangusnibus, hoc eft, peccatis fordidatam eße, tûicpn'mum omnium dada eft opera,utlauemus, Si mundi Ramus afanguinibus.QuidergoeftfadaidumCnum abluendæfuntmaz nus aqua purification is,qua ludæi folebant (e ab immundicrjs pu/ rosreddercCHæc aqua habebat quidc fuum duilemufum in rep. Ifraeli£ica,a£ non potuit hominem purum reddert coram Deo.Sed quidC’offerant ne facriHda ôé holocauftaT’at Propheta hæc antea re iedt. Orent autcmC’De orationc etiam diôlum eft z Si extenderitis manusucftras,etc. An debeatdare paupcnbus eleemofynamçSed ôC de talibus operibus diftum eft,quod Sdi per fc fint bona,tamen fafta ab co qui adhuchabet impuras manus fanguinibus,non fini Dco grata. Qpomodo igitur îauandæ funt manus, ut fiant raun/ çJa; SC purge, quo amp;nbsp;opera bona fiant Deo grata Si accepta 7 Hic confiderandum cft , quod in lege Mofî publier purificationes fiebantafperfî'onefanguinis. Omnia (inquitEpiftolaad Hebrg.) fcrc fecundumlegem languine purificantur. Sanguis autem hirco rum Si uitulorum nô expurgat peccafa coram Deo, ut manifeftum cft,Sed foTus fanguis lefuChrifti. Quare fi quis uoluerit manus abiuerCa fanouinibus,debet caslauarcin fanguine îefu Chriftû Redempti,inquit Petrus/umus preciofo fanguine uelut agni inv maculaci.Bt loanes : Sanguis îefu Chrifti fili) Deiemundatnosab Omni peccato.Ec in Apocalyp, Lauit nos a peccatis noftris per fan guincm ipfius.Et iterum : Hi funt qui ucnerunt ex afflictione ma/ gna,ôi dilarauerunc ftolas fuas, Sidcalbauerût easper fanguinem agai. Lauarc autem j-nanus fuas in fangui ne Chrifti, eft credere, quod Chriftus etfuderit fanguinem fuum propter peccara noftra* recondliauerit nos Deo,ut remiitan'ur nobis peccata, Si repute mur coram Deo iufti,adoptetnurcp in filiosamp;hæredcsDei.Nc/ tcflàrium igitur eft ad faciendum Deo gratum cuîtum,ut ante om/ hiamundus Si purus fias a peccatis, per fidem in ïefum Chriftum, ßi habeas in Chrifto remifsionem pdôrum.Beati,{nquir,quorum teda funtpc3:â,Si quo^t remiftæ funtiniquitates. Sed quid eft,in/ truies,quod Propheta nô manifefte prgdicauerithoc loco de Chri ito,amp; fide,quae eft inipfumCDuobus.n.ucrbis tm monetaudito/ Ves utlauetjSi pun'ficct fe.Cur no addit,qua uia, qua ratione, quo ïauacro puri ficari pofsint,uidelicet,per Chriftu, Abrahse Si Dani di promiflumC^Rcfpondco.Primum,Propheta concionatur erudi/ tis inkge Dnt,quibu8 non ignotum erat,quod fanguis facrificioRg

aJumbraretpurifîcationempcr Chriftüm iientLiram.lt;^!are,G fué î-unt diligentes iuditorcs,uno uerbo lauationis a«t piiribcationis facilepotucruntïntelligcre,quid fibi ucilct Propbera bac admont tione. Deinde non poilunt omnia in una concioné copiofe explica ri* Qnarc etfi Propheta nunc breuitcr attingit tantum pur i Hcatio/ ticm,quæ tantum fit per Chrilluin, tarnen in aJijs concionibus co/ . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;piofc tradat de Chrillo,ac ctiam in fine huius concionis perfpicue

docebit de Chrifto,ut auditores cognofcant,fc tantû propter Chri ftum pollè puricatem manuum fuarum côfequi,Scd quidCnum ali ud nihil ad confequendam ucram puntâtcm agendum eft, q utcre damus nos cftc puros amp;nbsp;inundos propter ChnftumÇ^Nihjl certe a/ liud reliquum cft,q ut cxerccamus hanc mundiciem,8lt;^ tcftcmur e/ opcribus coram Dco 2*^ hominibiis.Rccenfct igitur Propheta^ quid faciendum fit^poftquarp confc uti fuerimus mundicicm fpiz ueftrorumabo*' culis meis.hoceft, Aftecftuscarnismortificandus cft* Etfi enim haz bemus rcmifsioncm pdôrum per fidcm in Chriftû,tamen manenC rcliquie pcccati,quæ foilicitat hominem ad impietatcm-,amp;fceleragt;' Exempli gratia. Pcccatuimpictatis exüfcitatm homine ftudiûcona tcmnêdi Dei,Dicitenim:Qtiid inuocas auxiliutn Dei, cum uidca* quodtcnceaudiat,necadiuuet;'Hoccft ftudiüm peccati, quodetft homines non uident,uidet tarnen Deus.Scd auferendum eft ab oz culis Dei,non eft ei confcntiendû, non eft ei indulgendum,fed ob fiftendum Si. expurgandum* QuomodoÇ’ per Euangelion Chrifti^ quoagnofcimus, quodDcus fit nobis propicius,amp;feruecs]osin omnibus afflidliÔibus propter Chriftum. Aliud exemplum. Pehn auariciæ exufeitat in homine ftudium mentiendi j Si deapicndi .pz ximum«DicitenimîQuidC Reipfa feilris,quod nihil opiimpolsis per iufticiam pai arc.C^uare fac imponas fcitc hominibus, amp;nbsp;extrii das merccs tuas multis mendäerjs * Hoc eft ftudium peccaififcd eft ab oculis Dei aufcrcndum,amp; expurgandum,per Euâgelion Chriz fti,qucd proponit nobis Deum patrem, conferuantem nos etiam in media fame,8lt;c. Aliud exemplum.Peccatum inuidig exufeitat iii homine ftudiûnocendi ,pximo,iubet hominem multas occafiones excogitarc,quibus alteri malefaciat.Sed hoc peccati ftudium eft ex purgandum,per Euangplion Chrifti,uidelicct, ut confideres quâz tis bnficijs Deus afteceritte per Chriftu, amp;nbsp;petat ut uicifsim tu bez nefacias proximo, Sic. Deindeaddit : Quiefeite agere peruerfe^’ Non folum enim ftudia cordis funt expurganda, fed etiam exterz num opus malum non eft faciendum. Ceflandum eft tarn a maz lisftudfjsanimi, quam a maLs openbus manuum.Tertio.Diz feite benefacere.Non enim fuffidt, ut non male agas, fed etiam be nefadendunt

COMMENT, IOAN. BRENT, zj ncfedcndum eftJn bcnefacicndo fele niaximo ftudio eft exercen dum. Nulla enimavs fine exercitio difdtur, Qiaarc cum benefa/ cere fit longe omnium optima ars, cerce maximum eft in ea exer/ Citium adhibendum. Poftremo ait : Quærite iudiciumtSubuenP te opprelïo, ô^c.Poftquam enim Propheta commemorauitgenex ralia præcepta de bonis operibus, quæ funt omnibus hominibus communia, rccenfet nunc ea opera, quæ propric pertinent ad uoz cationem Principum.Efaias enim erat de regio generc,amp; uerfabaz tur præcipue inter Principes, Quare poft admonitionem de gene pyi,ff,p/w ralibus SxC communibus bonis operibus, addit ea opcra,quæ funt ofRcrj Principum, uidelicet, Quærere iudicium, hoc eft, rcctc iibquot; dicarefccundum publicas leges. Non eftcrefpedloremperfonaz rum,îtaparuum(inquit)audietis,utmagnum, ltem,Subuenirc op prcfto.Tueri pupilium uiduam Slt;c. Hæc Hint uera officia Pria cipum, Sunt heroica fa Ata amp;nbsp;excellentes cultus Dei, quibus nemo quidem mereturexpiationem peccatorum,teftanturautemr)spf| (uam (idem amp;nbsp;obedietiam,quam Deo feruatori fuo debêt, Qttoj fi uero Efaias concionatus fuiflet hominibus, qui fuiflcntalteriu3 generis uitæ,addidiflèt etiam ea opera, quae uniufcuinkp perfona lis uocatio proprie exigit.Exempli gratia. Ad mercatores pertinetj præter generalem uocationem,ut no dentoperam jmpofturis,non extrudantmerccs fuas nugis » Opificum uocatio eft utopificium fuum diligenter 8C pie exerceant,amp; neminem in negocio defrauz dent. Mercenarioru uocatio eft,ut magno ftudio fuos labor es con' ficiant, nec ad oculum feruianc, fed tanquam Domino, ut Paulus de feruis loc[uitur. Vnde Slt;^ loannes Baptifta,præter generalia Sgt;^ communia præcepta, alia concionatur Phariiæis alia publicanis * alia militibus,alia uulgo hominum. Sunt enim diuerfæ hominum uocàtiones.Itai^ funt etiamdiuerfaopera, amp;nbsp;officia uocationum^.

Propheta potuifTet his,quæha(ftenus ab initio huius capitis co memorata funt,abfoluere hanccondonem, Arguit enim peccataj ar guit 2lt; iufticiarrt hypocriticam. Coliortatus eft ad ueram lauaf id iiem a peccatis,8lt; expofuit uera officia 8lt; frudus piecaf is,adeoque tomplexus eft fua concione cotam rationempeenitentiæ. Quarc potuiflèt commode hoc loco finem huius concionis facere.Sed etft ca quæ condonatur ueri Prophetg funt certifsimum uerbum Dei inmulta uaria folent partim ab imprjs, partim ab imperitis, aut etiam imbecillibus in fide obrjci.Quare Efaias réfutât nûc ca,quae uel ancca fuerat palam obieefta, uel nunc ei occultis hoim cogitatioi nib, obpciebantur.Prophetac.n.duas prçcipue res urgebant in po pulo Ifraditico, Altera eft aduetus Mefsi£,per que eflentconfectf

turi ucram rcdempti'oncin amp;nbsp;lauatione a peccatis,ut haberettt ætrt» , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lîû rcgnû. Altera cft,clcuaftano 8^ abi'edio gens Ifraclîticg proptex*

' impietatem*Hæeui’debanturprorfus ßbitontraria,ideoquedice/ bätzQuidCPromitCitur nobis MeCsiaSiUt in ipfo habeamus remif/ fionem peccatorum,iufticiam 8i. regnum pcrpetuum,fed quo diu-/ tius expeó:amus,co maiorem facit illc moram,ut hæc promifsio ult; dcatur prorfus mcndax .Interim autem adnunciatur nobis deuaft»/ tio noftriregni,quod adhucreliquum eft.Quomodo hæcconuc/ niunt^Quod promilTum eft,nô uidemus imp! eri. Quod iam ante datum amp;nbsp;implctum eft, aufertur a nobis per conciones prophcti/ cas.QLiid hoc eft reiÆrant 8^alij, qui concionibus de pccnicenti* obrjcere foieban*: Quid'.'’promittuntur pcenitêtibüs amp;nbsp;iuftis mul/ ta amp;nbsp;magna Dei beneficia,fcd reipfa comperimus,quod quo quia, iuftiöi*eft,eo eft infœlicior. Has obiedioncs réfutât nuncEfaiasî Hæc,inquicns, dicit Dominus : Agite uos obiecftores amp;nbsp;cotttem/ ptoreszSciO quidcm uos meum uerbum, quodper Prophetas ad/ nunciatur,uariis modis calumniari,8lt;f dcridere,fed ego ita tuebor^’ itadefcndam,8lt;!impleboillud,utetiamfi mihi coram publico iudi cio caufa diceiida cftet,fperarem certifsimam uicftoriam. Primum ^efdorum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;antiquo promifsio de aduentu Mefgiæ,utquif/

CW defcri t^uis in cuiTi credit,habcaf cœleftem bened!(ftionem,remifsionent ptw. pcccatorum,amp; ueram iufticiam.In feminctuo,inquit, benedicctur' omnes gentes.Et iterum:Donecucniat Silo,5lt; ipfe crit expecftafiO gcntium,hoc eft,(Ut hebræa ucritas habet)innoccntia, purificàtio,' tcu iuftificatio gentium. Acrurfus:I\rcet pauperi amp;nbsp;inopi,amp; ani/ mas pauperum faluas facicf*Quis autem paupcrior pcccatorecHæ; funt promifsiones qua? de Melsia etiaante Efaiam extabat.QuocJ crgo hoc loco dicitur:Si fucrint peccata ueftra,uc coccinum etc.halt;î habet fentcntiam.Promiirus eft Chriftus,ut peccata per ipfum ex/ purgentur,Sd homines rnundi effiàantur.Hec promifsio,ufcunc^ res cadatjUtcuncp imperia huius terra? mutentur, firm ifsima eft,ôê certifsima. Veniet enim haud dubie Mefsias fuo tempore,amp;ifaex purgabitpeccatum, ut etiamfi fucrint ficut coccinum , tarnen deal/ babuntur ficut nix,in eo quicrcdic in Mefsiam.Et fi fucrintfamrut bra,quam eft color purpureus,tamen erunt alba ficut candidifsim» lana,in his ,qui agnofcunt Mefsiam per fidcm. Hæc eft uera huiusf loci intcrpretatio.Non çnimpoteft intelligi concio de expurgatio neauf remifsiortepeccâtorum,nifi in Chrifto,in quo promifiàeft bcneditftio. Quare hocloco defcribitur beneficium Chrifti, qua? defcriptio diligentifsime eft obferuanda,ut magnitudinem bcnefî crj Chrifti reâ:eintelIigamus.Peccata enim hominum dicuntur ru bra,feu fangainea,quemadmodum fupra indicatum eft, SedChri

flus ita ca exp{am't,ut îudiccntur magis alba quam nix,aut lana can/ dida.Hoc autem duplicitcr int elligcndum eft.Primum, quod om/ nia pcccata,quæ adueifus Içgem Öei defignauerimus,ita remittan turcrcdenti propter Ch riftum,ut iudi'cetur coram Deo perinde ac fi ea nuquam deßgnairct.Nec eft ibi ulla peccad exceptio,Nul/ lum tam immane,nullum tarn horribile eft defîgnatû,quod non re mittatur propter Chrifturn, Nec eft ibi certus numerus pcccatorû definitus.Omnia peccata,quotcuncp fint numero,remittûtur pro/ pter Chriftum, Deinde intelligedum eft,quod non folum ilia pec cata,quoruma(ftio iampræteriit,remittantur,fedetiam hocpecca/ tum,quod adhuc carni amp;nbsp;fanguini naturaliter inhcret,quod uoca/ tur peccatym originale,remittitur propter Chriftum,ctiamfi acti'o cius manet.Exigitur autem ,utno dominetur in homine jtaeç tam originale,quod aólu manet, quam quod uocat a(ftuale,cuius aeftio præterric,ita remittutur propter Chriftum,ut habeantur in iudicio Deijperindeac fi nûquam eftènt commifla.Sic amp;nbsp;Hieremias dicit; Propiciabor iniquitati corum, amp;nbsp;peccad eorum non mcmorabor ampiius.Hoc eft longe omnium maximum beneficium. Vbi enim eft remifsio peccatorum,ibi eft iufticia,falus, 8^ uita æterna, etiam fi irruant omnia genera afili(ftionum,adeoc|t mors ipfa.Contra au tcm,ubinon eft hoc beneficium remifsionis pcccatorum, ibi eft o/ mnis iniufticia, interitus, 80 perpétua infœlicitas, ctiamfi confin/ gant alioquin homini omnia régnahuius fcculi.Quarc agnofeen/ dum eft beneficiu Chrifti,qupd hoc loco defcribitur,ut co utamur non folum aduerfus impiam dodrinam Phanfæorum 00 Mona/ chorum,qui quacrunt alias purgationes peccator5,quam per Ghri ftum, fed edam aduerfus Satanam, qui terrids agnitione peccato/ rum amplificat magnitudinem eorum,utobfcuret,aut omnino au/ ferat ex fide beneficium Chrifti.Dcinde extant etiam promifsio/ ncs de regno Canaan Hæ promifsiones rede intelligendæ fund' Magnum enim eft diferimen inter promifsionem de Mefsja,0d inter promifsionem de regno Canaan.Deuspromiferat Mefsiam de femine Abiahæ, fine ulla conditionc iufticiæ autprobifatis lu/ dæorum.Non enim uoluit Mefsiam mitterc propter ullius homi nis meritum, fed tantum ex mera fua liberalitate amp;,clemcntia.De/ ditautemludæis regnum Canaan, hacconditionc , fi fuerenturle/ ses,8^fed:arcnturpietatem,tuncuclleteosin regno aduerfusho/ lies fuoB conferuare, fi uero ftuderpt impipfad 8^ crudclitati aduer fus leges,tue uellet cos iterum eqeere 8d tradere hoftibus fuis.Exo^ xix.Si audierids uocem meam,8c cuftodicriris padum meum, eri/ cis mihi in peculium,etc.Huc pertinetquod Deut.xxviq.8lt; Leun ÿxvi.pluribusbenedidiÔibus 8Cmaledidionibus defcribitur. Re

petit ergo Propheta has promifsi'onesamp; côminationes,ut explicet audttoribus fuis ueram fcntentia de promifsione reoni Canaan, Si uolueritis inquitDns audientis me, fruemini ueftro regno. Deus tuebi'tur uos,Si ucro nolucritis, amp;nbsp;me ad iracundiam prouo caucritis,gladius deuorabit uos. Fdæc cnim eft fententia Domini» Non uoluit DominuSjUt cftetis perpetui habitatores regni Cana/ an,fiue male Gue bene egentis,fed uoluitjut fi obfequeremini mâgt; datis eiusjfrueremini bonis huius terra?»Si ante ncgligeretis man/ data eius,erjceremini, gladio trundaremmi. Hoc eft decretum, hoc eft ftatutum Domini.Efaiasautem non cocionatur tantum If/ raeli, fed omnibus Chriftianis magiftratibus, quiamp;ipfi habenc fuaimperia diuina dementia, fedhacconditione,utG fedentur pietatem,Deus uelit eos tueri. Necefte enim eft,ut Gnt in terra ma giftratus,qui tueantur bonos*, S^puniant malos, ac præferCim qui defendant uiduam,pupillum miferos homines.Hoc enim eft ficium magiftratus. Qtiare qui hoc officiu fecerit, conferuabitur a Domino.in Euangelio non auferuntur feruo Gdeli fuæ minf,fed adduntur etiam aliæ quod in pauco fuiflet fidelis. Qui autem eft ceftator amp;negledor fui officij, huicnihil aliud reliquû eft, quam utabqciatur.Hocanno, quo ifta dicimus, præterierunt odin/ genti fere anni, cum Romanum imperium translatum eft ad Ger/ manos per CarolUm cognomine Magnum, Dedit autem Deus hoc beneficium Germanisprorfus eadcm coditione, qua regnum Canaan datum eft lfrScli£is,uidelicet,non ut dominatio perpetuo fcftètpenes Germanosprincipcs,fiue pie Gue impie adminiftrarêt regnum,Sed Geut Propheta didt : Si audicritis me,bona terræ co/ mede£is,fi autem prouocaueritis me ad iracundiam, gladius deuo/ tabit uos » Cum enim magiftratus Gt ordinatio Dei, Deus ap/ probaueritmultis argumentiß imperium Germanorum, dubium non eft , quin Germani acceperint hoc donum Deinen Gmplici/ ter,fediuxtaconditionem huiufmodi diuinorum donorum,ut tantifper concedatur,dum rede eo utuntur » Qtiare cum hoc tem/ pore maulta fint,quæ declarant iram Dei aduerlus Germanos, amp;nbsp;minatur interitum imperq eorum,nihil prius agendum eft, quani ut obediant uerbo Domini ,ac adminiftrent imperium iufte 8^ legi time,quo bona terræ comedant,hoc eft, imperium conferuent, ÔC publica tranquillitatefruantur.Sed quidfaciam homo priuatus, fl Principes fuerint ceflatores, amp;nbsp;defendant potius ceruos ac apros, quam uiduam pupillum.Num mea unius pcenitentia prodcrit, ft omnes aiff tarn principes q priuati fuerint imprjCHic audiendum eft,quod in Ezechiele ca.xiiij.fcriptum eft. Fili hois terra cum pec cauerit mihi,8fc,Etfi fuerint tres uiri iftiin mediq çius, Noe,Da/ niej

niel Sólob ,ipfi lufti'cia fua liberabuntanimas fuas, ait Dominus Zebaoth.In diluuio an non Noe cum paucis feruatus eft,quod 0/ bedierit uotationi DeiÇln inccndio Zodomitico,an non Loth fer uaius eft cum fiiiabus,quod reliquis omnibus ciuibus fuis ucrbû Dci cotemncntibuSjipfe uocationnn Dei fitfçétatus?’ Babylonica urbîsHieruütlêdeuaftatio 8^ captijiitas, ualde horribilis fuit, fed cum Hicrcmias Prophetafeeftaretur p{etatem,inter tot impios,nô folum feruatus eft,in ea deuaftatione fed ctiam per hoftes libera/ tus eft e carcere,in quern ciues fui eum coniccerant, honore fuit affeâus. Cum immineret Romana deuaftatio urbisHierufaledi/ xit Chnftus ad Apoftolos: AttoUite capita ueftra,quia appropiu' quatredemptio ueftra.Quod impijs ludgis erat interitus,hoc crat pijs Äpoftolis redemptio ♦ Qtiare etfi omnes alp homines Rierint fcelerati ôi. impcenitentes,tame ft quis priuatus magis fedatus fuc/ rit uerbum Domini quam exempla imp iorum, feruabitur non tan turn in publicis afflieftionibus, fed etiam in media morte. Hab es re futationem eorum,qui calumniabatur Prophetam, quod doccret pugnantia.Habes etiam ij fdem uerbis refutationem eo!lt; ,qui obij ciebanC pccnitentiam eftè inutile, 8C nullum efte frudum iufticiæ* 'Cum enim dicipSi fuerint peccata ueftra amp;c.Et addit,Si audicritis |■ne,bonaterræcomedetis,docet duplice efle frudum pcenitentiç. nbsp;nbsp;nbsp;. .

ÎAlterumfpiritualem 8*^ cœleftem. Altcrum corporaîcm Sf terre/ ftrem. Nam fpïntualis 8^ cœleftis fruâus pcenitentic eft remifsio peccatorum.Nam fi quis egerit poenitetiam, 8é crediderit in McT fiam,huius peccata ettamfi fucrintutcoccinum,tn qugfi nixdçalba buntur.Hoc eft bcneficiûfpirituale, quo nullum maius homini in terra contingerepoteft,quemadmodumfupra indicafum eft. Cor poi alls autem fruftus pocnitentiæeft,bcnedilt;ftio rerum corporali urn in hoc mundo. Qyi.n. egerit poenitetiam 8C crediderit in Chri ftum,confequitur etiam in hoc feculo corporahabeneficia.ln Mar co ca..x.didt Chriftus:Nullus eft qui reliquit domu aut fratres auc rorores,aut patre aut uxorcm aut liberos aut agros mea caufa ct Eu angelrj,quinredpiaccentupla nunc in tempore hoc,ac in feculo uc • turo uitam æfernam.Recipict, inquit,centupla nunc in hoc tempo re* Vide mihi Petrum, Hic reliquit domum fuam 8c retia,eacp nô rnagni admodumprcciftSedpoftcpmiftus eft a Chrifto adprædp candumEuâgelion,pro una domo,amp; paucis rctibus accepit tot do mos,amp; tot curatores pro alimêto ipfius, quot patresfamilias agno uerunt Chriftum per Euangelion eius,8^ faifttis eft quodammodo dns multarum diuitiarum. Difcipuli.n.ponebant pccuniam fuam ad pedes ApoftoloBî.Paulus egitpoenitentia,amp;agnouitChriftû» ac fedatus eft uocationê eius* Quid factum eftc* Primum pda eius

dealbau funCquafi nix,8^ qiiafi cadidalana. Deinde .omediï bona tcrræ, quia canto fauore exceptus eft ab auditor)bus Euangdq, uc tanquam angelus quifpiana coieretur.Et quanquara nihil diuitia/ rumpoficderitjiiihiltamenei dcfuerit,quod ne diuitibusquiderrt huius fcculi contingerepoteft. Non rftisdnquitjine afpernati, nc que refpuilh's,fed me uelut angelum Dei fufcepiftis^uelutChriftu lefum.Et mox:T eftimom'um reddo uobis,quod fi Reri potuiflet, lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oeulos ueftros effoflbs dedifietis mihi, Ac rurfus: T ancp nihil ha^

Sequitur alia pars huius concionis,quam Prophefa in hoccapt tedefcribenda fufcepit Jn prima cnim parte condonis docuitpce/ nitendamjn fecudarcfutauitobieda* Nunc in tertia parte,in qua perfeuerat ûRf ad finem huius capitis,uatidnatur Deum,perdids omnibus imprjs,reftauratuB2 0dreformaturum regnumHierofoly mitanum^Hoc eft uaticinium de regno Chrifti,in quo folo uera iq ' fticia dominatur amp;nbsp;conferuatur,in quo etiam folo uera eft amp;nbsp;per/ petua foclicitas.Regna enim huius feculi, ctfi inftituuntur diuini/ tus,tarnen ut propter inuicftam hominu maliciam non poffunt tue ri iufticiam,amp; afterrc ueram foclicitatem, ita non pofllint eflè diu/ ïurna, C^iàre Deus recipit fe inftauraturum regnum Chrifti fui,' quod conferuet uera iufticiam, amp;nbsp;nulli fîtmutationi obnóxiiï,fi cut alia regna,ied maneat perpetuo.Initio aut huius partis coqueri tur fpus laniftusde urbcHierufalê,hoceft,de regno Iudaico,quod prorfus degenerauit a maioRz pietacc,autpotiusadiuinæ legis re/ gula.Deus.n.eîegîtpofteros Abrahæin fuumpopulum,nontm, ut eftent fpiritualis Ecclefia Dei,fed etiam ut daret eis externum rc -- gnum in hac terra,amp; conftitueret regnuillud legibus de ccelo reuc latis,quo periculum faceret,num pofsitiuftida amp;nbsp;fœlicitas in mû/ dano imperio conferuari. Itacß initio nodedit Ifraelitis reges,qui pro fua libidine dominarentur,fed tm duces,aut ludiccs.Poft Mo fen.n.fuitlofua.Poft Iofua,alt) Indices, qui no Humana elecftione, fed diuinis miraculis exdtati dominabantur in populo,amp; dnaban/ tur magis autoritäre q imper io.Sed etfi hi fuerunt prgclari heroes, amp;nbsp;defenderunt populum fortifsime ab hoftibus,tarnen no potuc/ runt gubernatione fua populo ueram iufticiam amp;nbsp;tranquillitatem coferre.Deinde permilît Deus ut gubernatio ludiciaria mutaretur inrcgnu Jtac^ eledus eft Saul, quem fecutus cft Dauid, poft que Salomo,qui dominarentur in Ifrael non tantum autoritafe ludida ria,fed etiam maieftate regia. Quäquam autem Saul multa præcla. je pro Ifrael aduerfus hoftes gelTerit amp;nbsp;Dauid confirmauerit rc/ gnun^'

COMMENT, IOAN. BRENT, »9 gnum,âc Salomon ornauen’t regnum publicis tcdificijs fempli Si aulæ regiæ,tamcn ne fie quidem homines fuerunt in eo regno uc/ re iufti,beari acfœlices.Etfi enim magna erat in regno Salomonis paxSi tranquillitas, tarnen homines priuatis miferrjs affligeban/ tur,8i poft magnas,multas,ac uarias calamitates necelTe habebant liel tandem mortem obirc, Cum igitur per Monarchiam fcclicitas in Ifrael non promoueret, connîuit Deus, ut Monarchia diuide/ retur in duas partes,Si in duo regna,quorum alterum eftet in Hic rufalem, alterum in Samaria, Sed ne fie quidem potuithumanis tebus confuli, Nam quo magis a Monarchia recedebant eo pro/ pius ad interitum accedebant, Quare necefle fuit,utinftitucrctur regnum Chrifti filij Dei, quo folo homines poiTuntinueraiufti/ cia Si tranquillitatc conferuari, SicDanielconcionatur de gen/ cium Monarchijs , capite fccundo Si feptimo, Sidocet, quod cum nulla terrena Monarchia potuerit hominibus affèrre ueram fœhgt; eitafem,ncceflarium fit regnum Chrifti, Si enim Ifrâelitica Mo/ narchia, quæ fuit inftituta legibus de coclo dans,non potuit fuum populum iuuarc,quid profuilTent gêtium Monarchie, quarum le geserant tantum numana ratione excogitatæ C Qijodcumitafe habeac, opportune admodunî conqueritur Efaias de regno Hie/ rofolymitano,uthacoccafionedoccat neceftarium efle,utadue/ niâtregnumChrifti,Sedpriufquam ea explicemus , quæde re/ gno Chrifti fequuntur, audiamus querelam Prophetæ de regno terreno in Hierufalem, Quomodo,inquit,'fà(fta eft meretrix,ciui/ tas fidelis, plena iudicijdufticia habitauit in ea,nunc aufem homû cidg,etc,Vrbs Hierufalem inftituta eft in Metropolin rcgni ludai ci,SiPrincipeij ac reges funt in ea ad hune ufum ordinati,primum, ut fumma fide adminiftrarent regnum iuxta uerbum Dei, in rcli/ gione, nec permitterent, ut uel feifa dodrina prædicaretur, uel a/ liena facra aduerfus legem Dei iiiftituerentur,fcd ut fidem, quam deder unt Deo,in fufeipi enda adminiftratione rcgrti,diligcnter Si conftanter feruarent,In confecratione enim regis datus eft liber le gis in manus eius.Deutero,decimo feptimo,Sic. Deinde reges Si Principes ordinati funt in hune ufum, ut tucantur indicium Si iu/ fticiam. Indicium eft punirc fceleratos, Si arcere malos ab inferen da bonis iniuria,Iufticia eft defendere ac tueri bonos ^Siitiftos, neopprimantur a pofentioribus8iiniuftis,Hæcfunt officiare/ gumac Principum. Sedquidfadumeftin Hierufalem C Vrbs, quæ fuit Deo coniunda ut fponfo fponfa, fada eft meretr ix, uio/ lauit fidem fuam,Si recefsic a Deo, ficut adultéra a fuo legitimo ma rit.0. Legesquidemoptimæ funt, Sifuerunt etiam quondam in

' ca iirbe Principes ,qui tolerabiliter adininiflrarut Rempublicam^ ' qualis fuit Dauid, amp;nbsp;lofaphat Sed nunc omnia in peius mutais funt,amp; quo hocregnum diutius conftiterit ,eopeiora accident. In publicis iudicijs omnia plena furic homicidiorurn, hoc eft,inuid:ie, 'opprefsjonum paûperum,expilatjonum,amp; miuriarum. In publi/ mercimonqs omnia plena funt impofturæ» Argentum uerfum in fcoriam,hoc eft., publica moneta uiciata eft autferro, autcu/ pro» Etcum putes teaccipere argentum uel aurum,tunc fi explora ueris cuprum eft, Vinum mutatum eft in aquam, Vinum corrum pitur aqua, ut cum putes te a uini uenditoribus domum referre uiz num,reportas aquam. Hæc de hominibus uulgaribus.Quid Prin cipesÇ Nullam feruant fidem.Sunt focrj furiim. Accipiunt munc/ ra,0dperuertuntindicia* Non audiuntcaufas pupillorumamp;ui/ •duarum, Coniungunt ft cum potentibus di. ditiitibue.Caufa ante uiduæ non ingreditur ad illos, hoc eft , non prf bent ft ad audienz dasSC iudicandas caufas miftrorumhominum,ftd uenanttir apros .autceruos.Breuiter,uulgus dat operam impofturis,Prinapes dat • operam autuoluptati,aut crudelitati * En, eo euadunt régna huius • terræ. Quare neceflàrium eft regnumChrifti;ut uere i ufti ficemur lt;et feruemur» Ex his autem quæ Propheta haóknus recenfuit,cow -fiderandum nobis eft, Primum,quibus rebus,amp;quibusofFicrjs Regnorum Principes tueaanur fua régna. Non tuentur ea uel multitudme fœ vonferuaMf derum,uelædifictjs turrium ac murorum,uelmagna caterua miljz turn,Elfi enim per ft no eft impium his uti, tarnen non funt ca^qui bus conftruatur regnum;Sed tunc côftruatur,cum Principes funC lt;fideles,hoc eftjconftantes in feruanda promifsione,quam in fufti pieda dominatione Deo amp;nbsp;hominibus dederunt.Sicut enimfponz fa debet fponfo fuo feruare fidem , ne alteri fefe iungat, uiuo fuo fponfo,Quod fi autem iunxerit ft alteri ÔC uiolauerit fidem,tuc au dit meretrixjfeu adultéra :ita amp;nbsp;Principes debent fuam fidem,qua coram Deo dederunt populis, inuiolate feruare gt;nbsp;uidelicet,ut tuez •antur ueram religïonem,amp; conferuent publicas leges,ac fariant iu diciumôCiufticiam amp;c, Deinde obferuandum eft ,quibus de cauz fis régna mutentur , amp;nbsp;qui ßnt autores adiutores deuaftationis Regnorutn |-egnorum. Non enim régna ideomutantur , quia milites parum ftrenue aduerfus hoftem pugnant : fed quia Principes funt cefamp;to res amp;nbsp;negledores officq fuitaccipiutmunera, non iudicant caufam uiduæ. Vulgus autem dat operam impofturæ, commiftet uinum aqua,amp; ftudet omnibus dolis ac fraudibus amp;c, Ethnici uiderunt,' nullum regnum in terra eftè durabile, ideoque dixerLint,fuos efle iiegnorum5lt;rerumpublkarum Non uiderunt autem cauz fas

COMMENT, ÏOAN, BRENT, ■ fas huius rei, Exiftimauerunt configurationes coeli magnarS elTe caufammutadonis regnorum interns. Prophetaautem exponit hicueram caufam. Configurationes ftellaruin in cœlononmu/ tant régna ,Sed impietas amp;nbsp;iniquitas Principum ac fubditofurh funccaufamutationis.Quareunicuique danda eft opera, ne fuis fceleribus fiat autor publicæ akmitatis,Sed adiuuet rempub.fum ma fide amp;nbsp;pietate Sic,

HEV EGO CONSOLABOR AB HO/ STIBVS MEIS, ET VINDICABOR AB INIMICIS MEIS amp;:e, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Commemorauit Propheta uitia 8C peccata regni ludaici,’ nunc commemorat fuppliciumfeu deuaftationem eius. Heu,in/ • quit Dominus Deus Zebaoth,cum tanta fit impietas iniquitas regni Iudaici,in populo meo, necefte habeo immittere in regione ipforum hoftes 8d inimicos,quorum opera utar quafi ad confolan dumme ,'in fumenda poena ultione de tof fceleribus. Btfi enim non eft in alienis affliftionibus pro carnali hominum ingento gaudendum , tarnen fua eft fpiritus fandi confolatio gaudium, tualis, cum impq pro merit!s fuis puniuntur, Vnde Deutero. uigefimo« oftauo diciturzSicut ante læfatus eft Dominus fuper uos beneiàz ciens uobis,uosc^ multiplicans, Sic lætabitur difperdens uos atcp fubuertens ÔCc.Et Pfalm.lvi) »Lætabitur iuftus cum uiderit uindi/quot;' 0am Stc.Hæc eft fpiritualis lgticia,quæ condpitur non ex odio inuidia erga homines,fed ex redo amp;nbsp;iufto iudicio Dei. Et tameii hæc læticia coniunda eft cum magna triftida. Exclamat enim Dez Us:Heu,inquiens, capiam quidem confolationem ex eo, quod im pq puniuntur : Sed uehementer doleo quod tot homines pereant.. Quod autem Prophetahocloco uaticinatur de regno Iudaico,noii nihil quidem fadum eft in incurfione régis Sanneherib in fines re gm Hierofolymitani poftea in deuaftatione Babylonica. SeJ maxime omnium impletum eft, eo tempôre , quo abieda eft gens Ifraelitica, ne effet popülus Dei, poftquam Chriftus aduez nit ,2lt; regnum Chrifti uulgatum eft per Euangelion, in totum orbem terræ. Hic autem nobis difcendum eft,initio, quod dez beamus exemplo DOMINI Dei noftri tanto odio profequi , . .,. impietatem iniquitatem, ut de fupplicio eius magnam lætïciani ° eapiamus,non quidemcarnaliter ,pro more inuidorum homiz num , fed fpiritualiter , iuxta fententiam Dei. Hie affedus , fi effet in Magiftratu, in patribusfamilias, ac in priuatis quibuL que hominibus, non defignarentur tanta Si tammulta inter hoz names fcelcra . Magiftratus enim feuerius animaduerteret irk

■cos qui funt publice fcelcrathPatresfanfiilias non conniucrenf tam ignauiter ad peccatafuæfamiliæ » Et priuati quique conferrent fuam operam, nc malistantapaterct licentiapeccandi. Nuncau/ tem, quia magna ubique eftignauia puniendi peccati ac Magi/ ftratus punit tantum óuilia parentes tantum domeftica peccaz ta ,,ea autem, quæ funt aduerfus uerbum Dei ,autnunquam, aut rarifsime,ói^ quafi aliud agentes puniunt,manifeflumcft, quodi homines magis diligant impietatem, Sgt;C iniufticiam, quam piëta/ tem amp;nbsp;iufticiam » Qpod èo cognofcendum eft, ut intelligamus ma gnitudinem peccati in carne noftralatentis ,amp;remediurn eius in Chrifto quæramus, ôlt;c » Deinde docet hic locus, Deum afflige/ • re quidem populum fuum propterpeccata ,fed interim magno do lore afficï propter afflieftionem eius * Natura enim Dei eftbenefe/ affligere, Cur ergo ( inquis ) affligitpopulum fuumC'cur non parcit eiC' Parccrct magna animi promptitudine, fi non intel/ ligeretpopulumindulgentia peiorem quam meliorem fieri, Ita/ que cum tab's 1'it natura hominum, utconniuentia reddantur dete/ riores, neceltchabet Deus immittere afflidliones. Ncc immittiC alio confilio, quam ut benefaciaf,amp; feruet.Quemadmodum amp;nbsp;pa rens,non libenfer utitur uirga, in caftigandis pueris, Sed quid fi ciat Pueri, nifi uirgam uideantac fentiant, nihil retfte aaere uo/ lunt.Hæc res in aduerfis diligenter confiderata,magnam artert uti litatcin, Nam fi Deus doletininfcrenda populofuo affluftione, facileconrjcipoteft, affliótionem non forèdiuturnamautpcrpe/ tuam, Natura enim Dei eft benefacere non affligere. Cum igi/ tur fufeipit affligendum fuum populum, fieri non poteft, utaffliz (ftiofitdurabilis,proptereaquod nihil pofsitdiüconftâre,quod cum natura Dei pugnatItaque coiicipitur patientia fufferendae affliftionis, qui eft cultus Deo gratifsimus. Praeterea, cum coz gnofeimus Dcum non (ufeipere inferendum fupplicium, nifi ne/ cefsitate quadam, ut hac occafione liceat benefacere, quæ eft pro/ pria natura Dei »confirmatur in prjs fides i Attollunt enim ani/ mos, ac bene fperant in aduerfis,certa pei fuafione concepta,quod • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qui affligit, is etiam fit afflieftionem ablaturus, ôd ueram falutem

datums, In hoc enim malefacit,ut benefaciat 0n hocaffligit,ut feruet,8óc, Nam quod Deus hocconfilio immittat fupplicia in po pulum fuum,perfpicue docet cum ait,ut fequttur : C O N/ VBRTAM MANVM MEAM aD T E, amp;c. hoceft.Etfiteaffligam» tarnen non auertam manum meam a te, Sed potius ad te conucrtam,utfernem tc , Etiamfi perdam externum regnum ludaicum,non tame perdam fpiritualc

COMiMENT. IOAN. BRENT« » rtgnuin Chrifti, fed i'nftituam illud , amp;nbsp;conferuabo perpecuo* Audiamus igiiur nunc, c|uale lit regnum Chrifti, quæ bene/ ficiacontinuant in eo hofninibus.PrimutntExcoquamjinquit, ■ •d purum (coriam tuam , Sgt;ä auferam omne lithargyrium tuum. In regni's hulus mundi uiciata fere eft moneta,0lt; cum putes te acó«* 'pere argentum ucl aurum , accipis lithargyrium, Icoriam, cugt; prum, æs, aut ftannum. Ac fæpe quidem in comicijs tradatur dc cudenda bona moneta, fed tarn perucr fi funt höminum mores, ut quiequid boni conftituunt, mali abutuntur ♦ In regno autem Chrilti moneta erit purifsiima , Aurum amp;nbsp;argentum mundifsi/ mum. Quæ eroo eft illa moneta in regno ChrdtiC Ex doftrina Ett angelq manifeftum eft, quod regniun Ghrifti non fit corporale^ fedfpirituale. Quare amp;nbsp;hæc moneta eft fpiritualis. Moneta auz tem dicitur ea, qua res emuntur,comparantur amp;nbsp;permutantur.Siz cut ergo moneta eft fpiritualis, ita necelTe eft res quoep quas uoluz muscomparare,fpiritualesefle. Hscautemfunt iufticia,uilt;ftoria mortis,regnum coelefte, uita amp;nbsp;fœîicitas fempiterna, V idendum igitur eft quæ fit illa moneta, per quamcomparamus hæc fpiri^' tualiabona. Cum enim hæc bona Gnt longe omnium exceilcntif/ fimaS^ preciofîfsima, non eft dubium, quin amp;nbsp;moneta debeat efz fe optima amp;nbsp;purifsima. Ac hypocritæ anerunt quidem fuam mo netam, qua ftudent emere coelefte regnum,uideliGet »mérita fuoz cum bonorum operum. Alius affert centum aut mille Miftas,noii pm pro fc adhuc uiuo, quam pro omnibus defunóiis amicis fuis« Alius aft'ert aliquot pcregrinationes ad fepulcra faneftor urn. Alius adert amp;nbsp;numcrat al iquot numos,quos diftribuit in eleemofynam. pocrùtc^. Hæc amp;nbsp;id genus alia , funt moneta ilia, quam hypocritæ obtru/ ftuntDeOjUtuicifsimrecipiantiufticiamôiuitamæternam « Sed hæc moneta non agnofeitur, nec recipitur a Deo, pro cœleftibua fuis boni^. Quædam enim funt opera ,quæ Deus non iufsic face ce. Quare hæc opera iudicantur pro eorruptamoneta,quæ fit feo ria aut cupro uitiata . Qiiædam funt opera præcepta quidem a Deo,fed quæ non fiant perfedeabhomine«Hæc fimiliternon «gnofcitDeus pro iufta moneta, quippe quæ non fatisfaciat diui/ næ fuæ legi. Alia igitur moneta quærenda eft, ciua Deo fatisfié/ ri pofsit. Nulla autem poteft inueniri, præter lefum Chriftum fernatorem noftrum.Hic totuseftiuftus faniftus.Hicpecca/ turn nô fecit,nec eft inuêtus dolus in ore eius.Is igitur lefus Chrp tAoiteUiè feus eft moneta illa,qua fola Deo fat'isfit,ô^ qua fi numeres, Deus agnolet.Hic eft,inquit,filius meus dileiftus, in quo mihi coplaciz tfieft. Accipitur aûtChriftus fide,ex Euagelio eius,amp; numeratur Deo per fidem. Qnare fi numerauerisDço Çbriftu filium fuum^

hoc eft»n o edidens in Chriftum,quod ipfe fit tuns fcruafor,Deus uicifstm numerac ac tradit tibi tcgnuin ccclefte, omnia bona eiUB. Excoquam, inquit,ad puruinlcoriain tuam» aiiferam omne flannuintuum,hoceft,inftttuâmte optimam Sgt;C purifsimammo^ netatTi,qua mihi pro regno ccelefti fatisficri poteft^ Cum ergo nul la fit alia moneta,qua pofsit regnum ccclefte compararijprseter Ie/ fum Chriftum, propter quern folum Deus credentibus in ipfum fauetjperfpicuum eft, quod Propheta hoc loco de Chrifto uatici/ netur,0^ polliceatur Chriftum uenturum, qui folus fit precium £C/ tei nac uitæ. Porro non lolum eft hoibus commercium cum Deo, fed etiam cum hominibus, Quæ ergo eft moaeta,qua homines ho Konetd in minibus fatisfacere poftuntç'Non loquimur modo de ciuili mone T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fpirituah\Hæc autem eft caritas» Nemini,inquit Paulus,

’ nbsp;nbsp;quicquam debeatis, nifi hoc ut inuice diligatis.Et lex ait : Diliges

proximum tuum fiçut teipfum.Hæc moneta, etfi non eft in pijs o/ mnino pura amp;nbsp;perfe(fta,tame quia imbecillitates piorum condona tur propter Chriftum, reputatur ÔÔ ipfa propter Chrifti puricate, in confpeftu Dei,pura, fi modo operam dederimus, uf opera car/ nis fpiritu mortificemus»Deinde ait:Reftituam indices tuos ut fue runt priusjô^ confiliarios cuos,ficut antiquitus. Hæc intelligenda funtde Apoftolis, qui funt optimi indices amp;nbsp;confiliari) Ecclefiæ, A poflohiu Nam quondam fuerunt Patriarchæ,Mofes ,Daùid, ôd Prophetac4 diccj opti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;optimi gubernarunt Ecclefiam Dei, amp;nbsp;confuluerunt faluti z./

ius.Non eft nuc (ermo de externa gubernatione imperio, quod reges Principes in Ifrael adminiftrarunt, fed de dodrina, qua Chriftus promiffus amp;nbsp;praedicatus fnit.Hi enim omnes diligentil/ fimeac fidelifsime de Chrifto prædicauerunt: Quaprædicationc ita confuluerunt faluti Ecclefîæ,utquotquot huic dodrinæ fidem habueruntjconfecuti fintucram iufticiam,amp; æternam uitam.Pro/ miCtutur ergo nunc fimiles iudices,amp;confiliarrj,quos Deus in ad/ uentn Chrifti fit excitaturus. Hi funt Apoftoli, qui Euangelion Chrifti uulgarunt in totum orbem terrarum, 8lt;^ conftituti funt in/ dicesfuper xq. tribusIfrael,imo fupertotum humanumgenus, hoc uidelicet modo, quod extremiim indicium ferendum fit iuxta prædicationem Apoftolorum ,utquotquot crediderintconcioni corum de Chrifto,feruentur,quotquotautem non crediderint, pc reant inæternum, Chriftus enim de Apoftolorum dodrina dixit: Qui uos audit,me audit,8lt;^c. Et : Quorum remiferitis peccata, re/ mittuntur eis,amp;c»Et:Prædicate Euangelium omni creaturæ » Qui crediderit ôd baptifatus fuerit, faluabitur, 8Cc. Habes quale re/ gnum Deus fit In Hierufalem inftauraturus , uidelicet tale, in quo non fit nifibonamoneta, boni indices. Hoc eft regnuni

lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chrifti»

COMMENT, IOAN, BRENT, 3^ X]hrifti,Cutn ergohæc fiant,tunc uocabcris,mquitPropheta, (ciuitas iuftîjjôC urbs fidefis.Hæc finit cognomina cŒleftifi Hicru/ faleuijfeurepni Chnfti ,2lt; Ecclefiæ c.ius, Nee fuitullum reonuni in ternSjUeculla ciuitas, quæ hæc epitheta reportauerit, In regnis cnim 8gt;C ciuitatibushuius terræ amp;fi aliquando funt optimi Prin. dpes fapientifsimæ leges, tarnen tan;a eft hominum malicia ut leges perrumpantjSd iniufte uiuant » Sunt etiam uariæ in his muta tioiies,Nuncenimeft clemensprmceps,moxfequitur crudelis, Quare nullum eft regnum,quod pofsi't propr ie did iuftum:nec ul la eftciuitas, quae polsitdici fidelis,hóc eft,in uera iufticia Sdæqu* täte conftans. Solum autem regnum Chrifti I'uftum dicitur,«?^ fola Ecclefia dicifur fideh's, feu conftans, Nam in regno Chrifti, eft per pétua iufticia, Nunquam enim mutatur Chriftus, (ed fem/ per eft uereiuftus ôifanftus, Quifquis ergo in Chriftum credit, femper amp;nbsp;perpetuoreputatur coram DeoiuftusSx^fantftus pro-»' pter Chriftum,Nec eft ulla tanta uiolentia, quæ Ecclefiam Chriz fti in terri{5 pofsit delete,amp; iufticiam Chrifti ab ea auferre, Qiiare hæc fola opera nobis danda eft,ut quia non poITumus in regnis amp;nbsp;duitatibushuiusmundi certain,firmam,8c conftantemfoclicitaz tern inuenire, maneamus in regno Chrifti, 8^ Ecclefia eius, quæ cum fit ciuitas iufta fidelis, dabitincolis fuis firmam iufticiam, -amp;perpecuara fœlieitatem, Sed quidNum indiferiminatim onv ties, qui funt in externa ciuitate Hierufalem, aut qui iuxta exter/ nam fpeciem in Ecclefia feu regno Chrifti in terris uerfantur, fruz enturtantis benefierjs huius regniç” De hacrc concionatur nunc Propheta ufque ad finem hums capitis, amp;nbsp;ait t Zion in iudido rez ziott^ dimetur, captiui eius in iufticia, Zionis nomine uocatur tarn externa ciuitas Hierufalem aut regnum ludaicum, quam externa congregatio Ecclefîæ, Indicium autem dieitur,quemadniodum pauloanteindicaaimeft,cumnocentespromeritis fuis puniunz tur: Iufticia autem, cum innocentes defenduntur , Quod ergo Propheta dicit, haliethanc fententiam : Non omnes, qui funt in extema uel duitate Hierufalem, uel congregationeEcclefiæfruz entur bénéfices regni Chrifti, Sed erit deleâus nocentum, amp;nbsp;inz nocentum, impiorum 8lt; piorum, iniuftorum, iuftorum, Iniuz fti enim penbunt inæternum,Iufti autem amp;nbsp;innocentes feruaz bunturinætcrnum,Eftamp; hæc conditio oppofitaregnis amp;ciuitaz tibus huius feculi ♦ Nam in his regnis ciuitatibus magna eft rerum confufio , perturbatio , Solenne enim eft , quod imz pq ducant in his fcelicem uitam , fruantur omnibus honoz ribus ac dignitatibus , pfj autem ducant infœlicem uitam , Sd ppprimantur Ac uidcas fceleratifsiinqs ^uofque , fed aftu^

tos 5^ folertes,ac potentes dominarf, amp;nbsp;omnium rerum pofir/,op timos autcm Sgt;C honeftifsimos afR igi uix panem,quo famem fa* ftcntent, habere Jtaq? etfi præceptum eft Princjpibus ut faciant iu dicium iufticiam, tarnen tanta eft hominum impietas amp;nbsp;jniqui/ taSjUthocprseceptum in regnis huius mundi non pofsit uere ob/ feruan\ In repno autcm Chrifti longe aliter res fefehabet.Nam in hoc diligentifsimeamp;conftantifsime feruantur indiciumamp;iu/ fticia, Ac Prophetæ de Chrifto hoc præcipue adnunciauerunt, quod fit adminiftraturus regnum fuum in iudicio ôé iufticia. Efagt; nono,Super folium Dauid amp;nbsp;fuper regnum eins fedebit,ut con fir met corroborée i'llud in iudicio èC iufticia, Pfalm » feptuagefimo primo,Deus indicium tuumregi da ,8d iufticiam tuam filio régis, amp;c.Hicr,xxiij, Faciet indicium èi. iufticiam in terra, ôôc.Hæcom/ niafignificahfquodin regno Chrifti prj Sdiuftifoclicitcr uinent, 8^defendentur ab omnibus malis.Imprj autem amp;nbsp;ininfti,eruntin/ Fcelices,amp; punientur pro fuis meritis, Sed qnos dicemus iuftos amp;nbsp;pios,amp; qnos iniuftos, 8cimpios Si refpiciamus naturam huma/ nam,ô^ opera hominum,nullus eft uere coram Deo iuftus amp;nbsp;pins# Omnes cnim pcccauerunt, 8i. indigent gloria Dei, Si autcm confi der emus lefum Chriftum, tunc hi dicuntur iufti amp;nbsp;pij, qui agnof/ cunt Chriftum per fidem 8(. mortificant opera carnis,ne peccatum dominetur in corpore ipforum ♦ Ethifemperfuntfoelicesinrez gno Chrifti, Etfi enim ad tempus in hoc fcculo affligi folent, ta/ men ea afflidio eft momentanca,amp; compenfatur gaudio regni cœ left is, Illi autcm dicuntur iniuftij5lt;impi}, qui nonagnofcuntChri ftum,neccreduntin cum, 8^ qui fedantur defideria carnis fuac, ac uiuunt impccnitenter in pcccatis , Et hifemper funtinfoelices* Quanquam enimfruantur temporaria quadam fœlicitat e,tame ea non eft diuturna,fed nia ad perpetuam infoelicitatem,

ET CÖNTERET SCELESTOS ET PEG CATORES SIMVL,amp;c. - “- ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Dixit Prophefa Zionem redimiin iudicio 8C iufticia -, hóe eft,^ in regno Chrifti innocentes acpios feruari, nocentes autem amp;nbsp;im/ pios puniri,Sed quia maxima eft fcelicitas impiorum in hoc fecu/ io,idcirco Propheta pluribus commemorat interitum corum, ut conleruet pios in officio, nc offendantur impiorum foelicitate, 8L deterr cat impios a peccando, fi forte uelaliqui ex ipfis refipifeant, 8lt;confequanturfaIutem,Carterum ut hancconcionem reeftius in/ telligamus'jconfiderandus eft ftatus eiustemporis,quo Efaias hæc concionatus eft, Nam oftendimus fupra,quod Efaias habuerit hac concionem fub rege Ahaz, Eo igitur tempore triplex erat in terns ordo impiorum, peccatorum, feu eorum qui dereh'querant Domi

COMMENT, IOAN. BRENT. 37 num ♦ Primus erat gentium incircuncifarum * Hæ omnes colebant !f«{gt;ioru tri Edicios deos, ôi. derelida Patriarcharum religione fedabanCur idola,quibus confidebant.Haec religio ita publico confenfu homi num,multitudine gentium,potencia MonardiarUm,abundatia 0/ pum,0^ fapientia FVincipum confirmata erat, ut uidereCur inscter/ num duratura,nec fieri pofle ut aboleretur. Secundus ordo erat lu d!eorum,qui amp;fi habebant legem Dei,tarnen hac dereliida,reda/ batur impiafacra fub qucrcubus,in Lucis amp;nbsp;excelfis. Hgc facra ha bebantautoritatem exconfuetudine,cxmaiorum approbatione, ex regum dcfenfionc,ex uulgi confenfu, ÔC ex multitudine opum, quibus conftituta fundata erant:quemadmodum in regno Pou ti ficio Mifla amp;nbsp;alia Papiftica facra, quae fic corroborata iudicaban tur,utabro^tio eorum impofsibilis Uidebatur. Tertius ordo eft hominum iceieracorumamp;impoenitenfium,quiconcempta omni religionefedantur defideria carnis (uae. Videntur hi habere in hocfeculo firmam foelicitatem, Quire Propheta concionatur ad/ uerfus omnes iftos impios amp;nbsp;peccatores , præfertim autem aduer/ (us hypocritas, tarn Gentium quam ludæorum, qui confidunt fua impietate.Alij cnim fcelerati etiamfuo iudicio pcrcunt, amp;nbsp;manife fte fc{unt,quod non feruentur propter fcelera fua,hi autem confi-' durrt fiia hypocri fi ,8^ fperant fe propter faCra fua, quæ tarnen funt inipia,coniccuturos falutcm. Gratritcr trgo inUehitur in eos Pro/ pheta,Sddocctcoscerfoacperpetuo interituros. Confundentur, inciuit, a quercubus, fub quibus faaificauCrunt 8^c, Nam ludce/ os lub quercubus 8d in hortis contra uerbumDno facrificafle, ma nifeftius eft ex fcriptura,quam ut hoc loco pluribus commemorar i dcbcat.Primum crço, poena amp;: intcritus impioru certifsimus eft. Quod ut declaret Propheta,fimilitudinibus ekpOrtit. Horum una eft:Eritis ficut quercus defluêtibus folfjs.Quercus cum adhuc ui/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»i

rec,eft arbor patula/nagnam umbram,6^ pluHmum frudum prg/ bcns:fcd cum cxaruerit,non eft utilis ni fi ad ignem. Sic impfj pro/ pagant fefe latifsime, fed funt arida quercus, nec frudum ferunt, nec ufui effe pofiTuntjiiifi proij ciantUr in ignem, Cum igitur pro/ pofitanobis fueritquercus arida,admoneamur depeCna impior?:. Hi enim uidentur magni, 8^ alti, amp;nbsp;bene radicati, fed quia non ha/ bent uirorem pietatis,debent elTe pabulum ignis. Altera fimilitu/ Kortut do eft : Velut hortus abfep aqua. Horti plantati in locis petrofis, “'i'**-autmontibusfaxofis,pollicentur quidemin uereherbas.Sed poft quam Solis calor per aeftatem aUgetur,8lt;1 pluuia deeft,exarefcunt. Sic amp;nbsp;hypocritae confidentes impijs facris, uidentur florere, fed poftquam reuelatus fuerit ardor diuini iudierj, neceffe habent exa/ refeere 8d perire,Tertia fimilitudo eft:Fortitudo ueftra,hoc eft,itn

piumfacrHiB,quo uos eonfiditis, SiCfpcratis cflc fortiüidi'nciia ftram in diuino iudicio,eft uclut ftipula:amp;^cultor feu fkdor hujus facri eft ficutfanfiîla » Vtrutnqj (imul fuccciidctur. 8ic etiam im/ pius cultor 2lt;cultus una percunt. Hac Ginilitudines idcirco nobis proponunfur,utquoties uidemus has res, a quibus fimilitudines fumptac fun£,admoneamur de ccrritudinc fupplicij intcritus im piorum,amp; caueamus ab impietatc. Deinde ignis interitus imgt;' piorura,ert perpetuus. Nôeric,înquit,qui extinguat. Qyis cnim cxtingueret?Num DeusCSed is eft iudcx,quiimpios conrjdtin ig ncm.Nuni angelic’ Sed hi feruiunt uoluntati Dei punientis impi/ 'Os.NumamicifSedhinccfeipfosiuuarepofEint,nifi fi quisde/ mentia Dei per Chriftum feruatus fueriuCactcrum, qu« Prophe ta concionatur de abrogatione impiorum factor um, oC de intcritu hypocritarum, ca coepta funt impleri in tegno Chrifb', poftquam Euangeliott diuulgatum eft per Apoftolos in orbem terrar ♦.* T une enim confufi funt imprj ludxi, abolita funt omnia facra eo/ 'turn : Confufar item funt omnes gentesab idoh's amp;nbsp;facrificqs fuisj Omnia enim Ethnicorum facra per Euangelion abrogata funt. In •regno cnim Chrifti nihil impictatis conftare poteft, Et, ut Daniel didt. Lapisabfdftlis de monte coraminuitomnia regna.Sicctiam comminuitomnes impietates, non folum co tempore, quo rcucla turn eft regnum Chrifti per Euangelion, fed edam ab initio orbis terræ . Et quemadmodum ludarorum ac Ethnicorum impietates abrogatsefunt,itaetiamnunc abrogantur Papifticæ impictatesj Abrogabuntur etiam MahumetantEimpietaics, quamuis uidean -tur firniifsimse. Solum cnim regnum Chrifti ftabit perpetuo. Im/ pf) autem inarternum peribunt atm fuis impictatibus ,id quod in hocquidemfcculo utcunque indpit impleri, in nouifsimo autem •di e palam reuelabitur, manebit perpetuo implctum Slt;c»

Sequitur alia condo, in qua regnum Chrifti copiofc defcribi/ tur.Conünet autem duas prædpue partes . Altera traeftafdeuoca/ done gentium : Altera, de abiedione ludarorum. Longa eft hate condo,in qua Propheta commoraturufque ad quintum caput» Sedfitientibus amp;^quærentibus ueram ac cceleftem falutem,nulla de pietate oratio nimis longa eft. Quare attends animis confide/ randa funt, quæ Propheta, imo fpiritus fandus,,nobis condonx/

fur. Initio àùtemcsponcmus occafioncmhuiuscondohis.Inptio ri concione dixit Propheta fcelcftos conterendos, eos, äüi derc liquerunt Dominum, confumetldos igni Jnextinguibili .Quid cr/ go fieCjinquietquifpiam , ill terris C Si omnes fcelcfti func conté/ rendî,nullus certehominurnfefuabitur,féd omnes pereant né/ cefle eft. Omnes enim fuilt fcelefti -, omnes peccauerunt, amp;nbsp;fimuî inutiles fedli funt. Sufeipit igitur Propheta, co Ado enim condo/ nem gîgnit ) de regno Ghrifti condonandum uC ftgnifîcet âc do/ ceat,quod etfi homines fuAt peccatores,tarnen pofsint feruari pro/ pter Chriftum,fi ËuaAgelion eius accipiant,amp; ut ipfc loquitur, in femitisciusambuient,hôceft,fîcrèdidcrint in lefum Chriftum, quod propter ipfumhabeantpropidumDeum in cœlis v Eàdeni occafîone folemus amp;nbsp;nos dè Chriftoô^Euangelio eius prædica/ rc y utterriti peccatiscogiiofcânt unde Uera falus Gt petenda. Præ/ terierunt iàm mille qüiAgenti anni, éx’quo Chriftus üitam egit in/ 1er homines.Et tarnen G peccatores conloladi funt ^recipimus nos cogitâtionibus amp;nbsp;coAcioAibüs noftris ad ea preterita tempora,qui bus Chriftus expiauit peccata hôminum Pafsione amp;nbsp;morte fuà. Non igitur mirandum eft,G Efaias amp;nbsp;alf, Prophete refpexerunt in ciufeemodi occaGonibus ad uentura têpora Chrifti,prçfertim cuiA Efaias non abfuerit ab aduentu Chrifti ultra oeftingentos annos. Quare non eft fentiendùm,Prophctam temerc in hanc concioncm de regno Chrifti incidiffe. Eft amp;nbsp;alià occâGo, quaediferterecitatur apud Micheam in Gnè tertrj câpitis. Nam Mienseas prorfüs eadem de regno Chrifti condonatus eft, quemadmodum uides Mich.ca/ pite quarto.Prôphetœ enim faepè ac mültum diflèrcbant de deuâ/ ftatione urbis Hierufalem, quæ fada eft a Nebucad Nezare* Zi/ on,inquit Michæas,quaG âger arabitur,2lt; Hierufalem quafi acer üuslapidum erit,amp; morts templi in excélfalyluarum. Quid ergo, dieet quifpiâmC’Si deuaftabitùr mètropolis lüdæorum, certe gens ctiam ipfa peribit 2quot; Quomodo igitur üerum erit, quod Prophetæ dixerunt de aduerttüMefsiçCDixerunt èum regnâturùm in Zion, in populo Ifrael. Sed quomodo règnabitin Zion, G Zion arabi/ tur quaG ager; His rtecefte eft præoicari de regrto Chrifti,ut audi/ tores intelligant,quod etG Hierufalem delebitur pér Babylortios, lamé neceflp eft eamreftaurari, üt Mefsias fufeipiat in ea regnum ' fuum,amp; dicat ex eo loco lus omnibus gentibus.Sic amp;nbsp;nos folemus de regno Chrifti condonarijquotiesTurcaminatur internedo/ nem Ghriftianis,8d fufcipit,eiedis âut opprèfsis Chr iftianis magi ftratibus,imperiadeuidarum natiortUm i. EtG ertim Turca uindc Chriftianosbello,8lt; aufert ab eis externam domirtat{onem,tamen non poteft abolere EcdeGam Chrifti,quæ femper in hoc orbe cort

ftabit, habebit fuos nutridos, ac patronos : habebit €ua hofpfa tiaS^domidlia in rcgnis gentium* Accedithuc fcrtiaoccafioj ludæi cnim ualde confidebant carnab fua nobilitatc, externis fa (ïis, uerbo Dei inftitutis ,idcoque exjihmabantjquod ctfi impie uiuebant, tarnen Deus feruaftirus eflèt gentem ipforum Do/ centigitur Prophetæ de regno Chrifb, ut ludaci difoint, quod in co regno nülluS fit perfonarumrcfpeéhjs, fed quod Deusfufee/ pturus fit Gentes indrcunctfas, fi agnoucrintChriftum ,abiedu/ rus aucem ludæos, fi ipfi Chriftum abieccrint. Quæ cum ita fe ha beant, audiamus nunc condonem Prophet«. In nouifsïmis, itt' ttouigimiit quit, diebus* Nouifsimi dies dicunturAduentusChrifti in car/ nem, VndcôdPaulusdidt : Nosfumus.inquosterminiaetatum , indderunt*Et loannes : Filiofi -, Nouifsima hora iam eft ÖCc,Did/ tur autem hoc tempus nouifsimij,propterea quod hoc tempus fuc rit finis,in quem Prophetærefpexcrunt,ncceftahudEuangebon in terris expedandum, necquiequam nüicabudncgod) nobis eft,‘ quam ut expedemus fecundum aduentum Mefsise in gloria amp;nbsp;ma ‘ieftate * Sicut énim in nouifsima parte diei, qu3c eft Vefpera, ho/ mines incipiunt fe intermifsisdiurnis operibus, ad quietem com/ ponere : ita fentiamus nos uerfari nunc in nouifinmo tempore hu/ jus mundi, ut éxcitemur ad relinquenda opera mundi, ad fufd/ piendamfcelidtâtem,qu3cnobisinChrifto parata eft. Quid er/ goerit in his nouifsimis diebus Mons domus Domini eritin uerticemontiura,amp; eleuabitur fuper colles* hoc eft, Mons Zion^ inquofitum eft templum ,erit altifsimusomnium montium,8^ fuperabit altitudine fua omnes ah'os colles amp;nbsp;montes « Hoc Iudæi\ uaiiifsimi homines , intelligunt de externa altitudine ♦ Sed pri/ mum, manifeftum eft, quod Propheta hoc loco loquatur de tern/ poreölt;: regno Mefsiæ * Deinde maiufcftum eft , quod lefusillc NazarenuspafTus fub Pontio PiIato,fituerusMefBias,ctiamß impij ludæi id pertinadter negent ♦ Poftremo manifeftum coam eft, quod regnum Mefsiæ non fit mundanum ♦ Quare mjuiifc/ ft urn eritquod Propheta hie loquatur non de mundjina,fed de fpf rituali altitudine, amp;nbsp;de dignitate, qua hie mons propter res in eo gerendas, amp;nbsp;nunc geftas, omnes alios montes in toto orbe terra/

’ ac etiam montem Sinai fuperet * Quæ ergo eft ilia dignitas^ tM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Enumerabimus tres prædpuas dignitates. Vna eft, quod Mefsiasi

ipfe,unigenitus filius Dei,docuit in hoc monte, amp;nbsp;in hac urbe Eii angelion fuum» Vnde Sd Agg.fecundo didtur : Maior erit gloria domus iftius nouifsimæ, quain primæ, dicit Dominus Zebaoth amp;c* Altera eft, quod Mefsias in hoc loco mulia ædidit miracüla* Tetfta quod in hoc loco, in urb e uiddiççT nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ufalem, in qua eft

COMMENT. IOAN. BRENT. 4. mons Zion,Spiritus fandus miflus fit Apôftolis in die Pente / coftes, ÔC Apoftoli incèperunt ibi diuulgare Euan^lion ChriftiJ Ex hoc enirn loco poftea fparfum eft Euangelium Chrifti per A/ poftolos in totum orbem terrarum ♦ Haec mâxima eft dignifas, quæ nulli alteri loco in tota terra contigjc gt;nbsp;Quare hie mons amp;nbsp;hie iocus dicitur optimo iure exaltatus amp;nbsp;eleuatus fupra omnes mon/ tes Sc colles. Quid autem deinceps fietC Fluent, inquit, id eum onanesGentes amp;c. HæceftuocatioGentium »Non enimfolum (udæi accipientbenefida Mefsisc Sed etiam Gentes. Fluent, in/ quit, ad hunc montem j hoc eft, non uenient coadi j SC parua ma/ nu, fed uenient quafi flumen inundans, maxima SC innumcrabili*4twgt;. multitudine. Nam quod Gentes accepturæ elTent beneficia Mef/ fisc,Sc quod Mefsias etiam ad Gentes incircuncifas pertineat, iam ®lim diuinitus eracreuelatum. Ad Abrahamum dicitur : In fenaiz nc tuo benedicentur omnes Gentes.Iacob ait : Ipfé erit expedatio,’ tcu iuftificatio Gentium. In Pfalmo canitur : Poftula a me, amp;nbsp;da/ bo tibi Gentes ,hæreditatcm tuam ,ÔC poflefsionem tuam termi/ nos terræ. Et iterum : Dominabitur a mari ufque ad mare^ ÔC a flu mine ufque ad terminos terrae » Cum his igitur uaticiiiiis iam olim didis conuenit Efaias, 8C Hielt Gentes ad montem Zion affluxu/ ras.Etpoftea capite fexagcfimo : Filrjtüide longe uenient SCc» Intclligunt etiam hoc ludsei de externa profedione Gentium *d Hierufalem * ÔC de mundano Imperio Mefsiac inter Gen/ tes ♦ Sedhsec externa profedio omnium Gentium ad Hierufa/ lern ,ut fieri non poteft ifaintelligendaeftiuxta modum regni Chrifti. Chriftus enim non eft mUndanus Monarch», ita amp;nbsp;hase Gentium profedio non eft mundana ♦ Et res ipfa interpretatur quomodo Gentes dicantur proficifei ad montem Zion » Nam ab co monte diuul^tum eft Euangelion in tOtUm orban terræ,inter omnes Gentes .In quocunque igitur loco Gentes receperunt Eu/ angelion Chrifti jdicuntur profedæ éfte ad montem Zion. Ac u/ r»aquæuisparochia,in qua prædicatur Euangelium Chrifti,bu-da eft Mons Zion. Et qui in cam Uéniunt, audituri Euangcliumi Slt;cognifuriChriftum,acceduntadmontemZion. SicOorneligt;’ US alfj in Cæfarea accefterunt ad montem Zion,cum crederent inChriftum,amp;^acceperunt Spiritum fandum^etiamfi non fue/ runttuncprofediadHierufalem.SicGalatæ,fie Corinthi), fie älq fluxerunt ad morttem Zion , cüm agnouerunt Euangelion Chrifti,Hueetiampertinct exhortatioilla,qua inter fe dicuntt V enite afeendamus ad montem Domini, domura Dei Iacob, docebit ôôc. Hæceftcohortatio^ qua Gentes fefe mutUo excita/ runtjUC agnofeant Chviftum, credant EuanoeliO eius.Nam

lt;um Euagelion per Apoftolos uulgaretur inter gentes,amp;c5fînr3| retur miraculis, fama celeriter peruenit de domo in domu,de fami lia in familia,de ciuitate in ciuitatê, de prouinda in prouindam,a/ deoep de regno in regniï Jta«^ cu alter alten' fignificarec, que noua doefirina prgdicaretur,8lt;^ quata falus credetibus promittcrctur, ad monuit etia hic, qui crediderat,illij amicum fuir, ut amp;nbsp;ipfe agnofee ret hanc dodrinain,quo et uera confequatur falute, Non dimouea minidnquit Paulus^ fpeEuagelrj quod aûdiftis,amp;quodprædica tuméftapudVNIVERSAM CREATVRAMquefubcœlo eft. Et pauloante: Euagelion peruenit ad uos,quemadmodum etia in TOTO MVNDO frudificauQuodigiturProphetadidt,' gentes fefc mutuo exhortaturas, tunc cœptu eft impleri, cum Eua gelion diuulgatu eft per totum orbem terrg,inter gentes, amp;nbsp;adhuc impletur,publice ac priuatim,uidelicet cum admonentur homines per publicam condonem,ut diligenter difeant Euangelion:adhfc,^ cum duis duem admonet,age,inquiês, ingrediamur in templum,^ 8C audiamus concionem. Similiter, cum paterfamilias mandat fuas famili'æjUt eant ad Ecclefiam, 0^ difeant Euagelion Chrifti.Sed o/ per^preciumeft,utcognofamus,quômodo hi exhortatorescom/ Ew’jgfß; tri rnendent Euangelion Chrifti:de hoc enim nunc tradatur. Dicunt p/fx comme autern:Docebit nos uias fuas,8lt;^ ambulabimus in femitis cius.Hfc gQ triplex commendatio Euangelf) Chrifti, Vna eft, quod Mefsiz as qui Euagelion docet,Dominus ipfe Deus eft.Dicunt enim:Do cebit nos, nimirum Dominus Deus* Tradatur autemhiededo/ drina Mefsig,quam Mefsias primum omnium docuit,amp; cuius no minepoftca Apoftoli docuerunt. Quare Propheta hoc loco ftgni ficat Mefsiam feu Chriftum, efle uerum Dominum Deurn,6C qui Euagelion Chrifti audit,is audit uere diuinamdodrinam ♦ Altera eft,quod Euagelion reuelat uias Domini Dei,hoc eft, expónit no bis omnem uoluntatem Dci,uf per Euangelion pofsimus cogno/ feere quern afTedum Deus erga nos homines gerat, amp;nbsp;quibus uija nos uelitfe^'uare.ln Euangelio ante docemur, quod Deus propter Chriftum làueat omnibus credentibus in Chriftum, amp;nbsp;quod hac una uia uelit homines feruare, fi crediderint in Chriftum * Tertia commendatio eft,quod Euangelion affèrat nobis fpiritum, ut am/ bukmus in femitis Dei, ut poftquam credidimus in Chriftum, o/ bediamus uocationi eius,mortificemus operacarnis,8^faciamuso/ pera fpiritus,ac poftremo ingrediamur deuida morte, in æternam ÔC cceleftem uitam.Hae funt femitæ Dei, in quibus ambulandum eft.Cætcrum quia Propheta dixit Montem Zion exaltandum fu/^ per oinnes montes, amp;nbsp;gêtes affluxuras ad eum,addit nunc caufam,’ Et aitzQyia de Zion exibit lex,0lt; uerbuni Phi de Hicrufalc Et iu dicabit

dicabif gentes, amp;nbsp;arguct populos multos»Hoc iterum He dici uide tur,perinde acfi Melsias habitaturus fit inHierufaIe,amp; exeoloco daturus omnibus regnis amp;nbsp;populis £ua iura amp;nbsp;lcgcs,ut quicüq^ in ?oto orbe terraßt aliquâ controuerfiam habeat,et cadat ex cqua fua caufa apud inferiores Iudices,appellct ad ZiOn Hierufalem in qua debeat efie Cancellaria^SC Camera,ut uocat,Mcfsic,8c in qua fît Confiftorivimjudicium Cameræ,feu Perlamen£um,quod fit ex tremum in controuerfrjs iudiciu,5lt; a cuius fententia non liceat ap/ pellare ad alium indice, Hane phantafiam de regno Mefsiæ uiden tur adhuc habere Iud^i,Scd quæ Prophefa dicit,de Etwgelio Chri fti intelligeda funC.Et res ipfa interpretatur. Nam po(tx| Chrifius ipfeuerus Dominus amp;nbsp;Deus ahquotiesprædicafiètEuangelion ^^ng^ion fuum in monte Zion 8^ in H i erufalem, ac morti traditus t efurre/ xiffet a mortuis, mi fit fpir itum fanólum fuum Apoftolis in die Pe tecoldes in urbe Hicrufalem,qui codem die loco incepcrunt Eu

• angclion Chrifti publice prædicare,8lt; ab eo tempor e atep loco diz, uulgare in totum orbem lerræ, inter omnes populos amp;nbsp;nation es J Hoc futurum uidit Propheta per fpiritum fandtumddcoque dicitj De Zion exibit lex» LegCin autern intelligit non legem moralem* aut politicam, aut Leuiticam, quemadmodum cxiuit de monte St*, dodrina Euangelij .Eft.n.hocloco tacita antithc

fis, qüafi diceret Propheta : Ante cxiuit lex feudodrina de monte Sinai,Scd lexperuenitad paucos holes» Soli lu Jci agnouerunt eaj Prærcrea ilia lex ofîenditpdâ,nonaufert.ltê,occidit,no uiuificatj Adhæc danat hoïes,nô faluatElt doélrina plena irc,malcdi(fhÔis ôtinternecioniSjfi no aliud acce{rerit»Nuncaût in die Pentecofiea exibitlex feu do(fi:rina,qpcruenie£ ad oespopulos»Hoc,n»fignifv cat,cûait:Iudicabitgêtes,amp;arguetpopulosmultos» Etfi»n,hœc fie dicuntur,perinde ac fi Chriftus dfiaturus efiet lege amp;nbsp;imperio fuo

*■ inter gères,ficut folet mundani reges,tn quia regnu Chrifti no eft mundanUjUoluit Propheta his uerbis fignificare,Euagelion Chri fti a Hierufalê diuulaandû elle inter ocs genres, amp;nbsp;uocatußz eas ad uerafalutê:fic»n.dicit Chriftus in Aftisca.i » Eritismihiteftes,nô foluHierofolymis,ueRtetia in uniuerfaIudæa,Samariac^,dcnic^ ufqi ad extrema terrg.Prçterea,hæcdoftrina q exibit de Zion, qä er it alia dolt;ftrina,q q ante cxiuit de Sinai,idcirco aufert p(fta,uiui fi cat holes,St faluatcredetes in Chriftû»Hec.n.oîa fiuntper Euange lion Chrifti,quèadmodùm alias fepe diftû eft»Sed ad qd utile eft, quod in cognofeeda hac Prophete concionc occupemur,amp; ab alrjs negoeijs diftrahamur,prefertim cum omnia manifeftiora extant in Apoftolicisfcriptis Ç’ Reeftequidemdicis, quodhæcfintclariora Û1 ftriptis Apoftolicis ,quia Apoftolica fcripta funtcxpofitioSc

fnffüftica* cornincntarnis prophcticorum fcriptorum : Scdfua,eaqucmaxiz' rum toncio^ utilitas ac necefsitas harum prophen'cariim conaoiiunigt; mfmnMibtt, lA ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 r i • o\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r

irTjmum enim mandata: lunt uteris ä propagarg tuque in tempo/ ta amp;nbsp;Ecclefiam Gentium, utnos qui fumus ex Gentibus eognofca mus hunclefum, quern credimus Chriftum,efle tier urn ilium fer/ uatorem, quondam per Prophetas promiflum. In hoc cnim lefu omnia impleta uidemus, quae Prophetæ de Chrifto condonati funt» Non enim credcremus lefu Chrifto, nifi Propherisa-edere/ mus, hoc eft, nifiuideremusea quae lefus Chriftus fuoEuangc/ Iio adnurtciauit, ante per Prophetas promifla fuifte, Deinde cox gnofeimus ex hac concione Efaiæ, quod beneficia Chrifti pertine/ ant etiam ad nos Gentes, ludæi enim neminem recipiebantinfu/ gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;am politean, nifi fadum ludæum, hoc eft, circundfum, Sicetiam

fentiebant Chriftum non pertincrc ad Gentes, nifi dreundderen rur, Dicunt enim in Aiftis Apoftolicis:Nifi circuheidamini fecun dum morcm Mofi, non poteftis falui efle, Sed Efaias docct Chrix ftum pertinere maxime omnium ad Gentes indraindfas, Nomi/ ncautem Gentium continentur etiam fceleratifsimi quiquepcc/ catores, Quare fi hi conuertantur ad Chriftum, amp;nbsp;refipifcunt,' confequuntur Slt; ipfi làlutcm, Addendum amp;nbsp;hoc, quod hæc conx cio docet noftram religionem,qua credimus in Chriftum, candemi cflecum Patriarcharum ôd Prophetarum religione, Quaredebex mus ex his propheticis condonibus fidem noftram in Chriftum con firmare, utaudi Spiritufanefto ambulemus in femitisDei ad seternam uitam amp;c,

Dixit Propheta Chriftum iudicaturiim Gentes amp;pôpulo8,hoc eft,dominatürum a mari ufque ad marc, dominaturum Euangelio fuo in toto orbe terrarum,inter omnes Gentes SC nationes, Nunc autem exponit,quomodo Chriftus accepturus fit regnum amp;nbsp;domî nationê luam in terris.Nam MonarchK,qui inter Gentes régnât» folent imperia fuaarmisproferre,DariusMedusamp;CyrusPerfa occupauerunt regnum Babylonicum,non fomnolentia,amp; ofeitanx da,fed magno cruento bello, Alexander Magnus dilatauit Imx perium fuum in Perfas amp;nbsp;Babylonios, paucis quidem annis, fed multis Si fortibus armis, Romani fubicccrunt fuo Imperio uniuer fum propc orbem Cerræ,fed grauifsimis bellis ,amp; plurimo duium Conßare gU Fiorum fanguinc. Cum igitur Chriftus fufeepturus fit regnum in dwdn uome tota terra, quomodo,obfecro, lufdpiet illudC quomodo dilatabit

ImperijcHoc docet Propheta,cuait: Coflabunt gladi rim f °® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uomeres,8lt; lanceas fuas in falces,Nô leuabit gens cotra

Sx^c, Hæc ita ui'dentur di'ci, perinde ac ß aduenicnf c Chri/ ilo j!i terram,publice ubique futura fit pax 5^ tranquillitas Jtaquc Iudæi,cumuidentpoftnatum Chriftum nullam eflè firraampa/ cem in terris, ac non minus Chriftianos inter fe belligerari, quain quondam Gentes, grauiter ofFenduntur, ÔC dicunt fieri non pof/ (c,quod aduenerit Chriftus, Nondum enim conflatoseßegla/ diosin uomeres,0(. mutua adhucbellageri, Quare noftri inter/ prêtes , lit huic offendiculo occurrant, dicunt hoc uaticinium (Prophetae irapletum effe, fub tempus Odauq Cæfaris Augufti, off^kitts aù quo dominante, lefus Chriftus natus eft * Etfi autem Auguftus didturlanumpublicæ pacis indicem,terRomæclaufiftè,tarnen ça pax non fuit firma,Slt; multa gefta futit bella qs temporibus,qut bus lefus Chriftus uitam fuam «git in tern's , Herodes occidit in/ fantes Bechlehemiticos, Quid; Hoc non fuît quidem bellum, feci crudelius bello , îudas Galilæus cxcitauit inter ludæos feditio/ nem, Hoccinefuitconflare gladios in uomeres ÇjAc fi nihil aliud» ccrte Praefides Romani continebant ïudæos in oÆcio, armatis co bortibus,quæ pró fua militari confuetudine exercebantur ad pre/ lium, Pilatus Præfes Romanus mifeuit fanguinemGalilæoruni eumfacnficqs ipforum , Hoc eraCraagis fakes in lanccas, quatn ianceasin fakes mutate, Et hæc quideminludæa, Inter gentes-ÄUtem poft natum Chriftum, régnante adhuc Augufto, bella ge/ fta funt a Romanis aduerfus Dalmatas amp;nbsp;Sarmatas : item aduer/ fus Athenienfes, qui meditabantur defedionem ab imperio Ro/ mano,Tiberio autem régnante,quifuccefsit Augufto geftc/ runt bellum Romani contra Parchos,quos uicerunt. Quis d .ce ret hoc eftè conflare gladios in uomeres,amp; lanccas in fakes * Non eft igiturfentiendum, quod Prophetaloquatur hocloco depublt ca pace in his terris, quia fi cut bellatum eft ante Chriftum natum itabellatumetiameft ipfonato,amp;bellabiturinter Gentesufqué ad nouifsimum tempus huitis feculi, Sed loquitur de ipfo Chrifti regno, ÓÓ de modo,quo hoc regnum dilatabitur in orbe terrarum;, Nonloquitur de mundanis regnis, quæ folenc bello occupari* contineri, proferri : fed loquitur de regno Chrifti. Hoc e nini regnum non occupabitur ,nec proferetur âlabardis 8lt; bombardisi ftcut mundana régna : fed proferetur pacateSC tranquille , Con/ flabunt, inquit, gladios fuos in uomeres 8dc, hoc eft, hi qui nomt he Chrifti accepturi funt regnum orbis terræ, ôdfubiedüri funt Chrifto Gentes amp;nbsp;nationes, non inferent gentibus arma, ut co / gant eos uiolenta manu Chriftum agnofeere, nec armabunt fub/ ftitoSjUt regnum Chrifti gladqs tueantur,fed percurret orbem ter rx inermes; non excitabunt eos,qui agnofeunt nomen Chrifti per

ut luucnt fe armis ad fubijci'endas Impen'o Chn'fti reliquat gentcs, fed iubebunt unufnqucmquc fuæ uôcâtioni feruire ac quantum in ipfis eft, publicse paci amp;nbsp;tranquillifati ftudere, Non inftifuent fcholas , in quibus cyrones cxerceantur ad mili’tiam mundanam , ftcut Principes Reges huiusterræ facere folenf: Sed inftituent fcholas, in quibus auditores difeant miliriam fpiri/ tualem aducrfuspeccata , mortem nbsp;nbsp;Xhfernum Hite eft publica

prædicatio Euangelrj, qua homines erudiuntur, non quomodo gerant bella aduerfus carnem amp;nbsp;fanguinem, Sed aduerfusfpiritua lesnequidasincoelcftibus. Quod autem hæc (îtfententia huius propheticæconcionis, non eft a nobis confiftum perfomnium, fed eft acceptum ex ipfis rebus poftrefurrecftionemamp;afeenfum Chrifti in ccelum geftis, 8^ e fcriptis Apoftolicis ,quâe funtcomz rnentarius fcriptorum propheticorum*Petrus enim,ÔClreliqui Az poftoli, collegæ cius,hi fuerunt, qui inceperuntmiflb fpiritufanz lt;fto in die Pentecoftes regnum Chrifti in Hierufalem occuparej Amaboigiturte ^quidfeceruntC* num inuaferunt urbem armata manu;quot; num iufleruntciues armatos in forum prodire, ut collatis uiribus in regiones gentium incurränt, amp;nbsp;eas nomini Chrifti iiio lenter fubrjciant C Minime omnium ♦ Sed uenerunt inermes,locuz ti autem funt diuerfis linguis, qua locutione hortatiftintciues, non ad arma, fed ad pœnitentiam. Non dicunt : Affertc gladiosgt; amp;nbsp;lanceas. Sed dicunt: Agife deliftorum pœnitentiam, Si baptife tur unufquifcp ueftrum in nomine Chrifti in remifsionem pecca torum Sifc. Sic Petrus, cum uenifTetCaefaream^utamp;incircundz fasgentesfubijeeretimperio Chrifti,quid, obfccro, fecitCNurrt hortatuseft Cenfurionem,amp;reliquos auditores,ut arma, quae portabant pro Romano impcriogt;uerterent in Romanos pro impe rio Chrifti Tquot; Nihil minus,fed hortatus eft eos, ut quærant irt Chri fto remifsionem peccatorum per fidem ♦ Huie, inquit, omnes Pro phetac teftimonium ferunt, quod remifsionempeccatorum aceez pturus fit per nomen eius, quifquis crediderit in eum* Paulus ucz nit Athenas, ut dues eius urbis redderet fubiedloS impend Chriz fti * Quid ergo fecit C num iufsit eines mutare Uomeres in gladios, Sc fakes in lanceas, ut ope 8C auxilio ipforum truddarefaduerfaz rios, Sc proferret fines regni Chrifti C Minime omnium.Scd poz tius lufsic gladios mutare in uomeres, 8C lanceas in fakes. Iufsit ez os uerum Deum,per lefum Chriftum âgnofeere,8C ei feruire,ac in (uauocatione honcfte ÔC tranquille uiuere. Non eft autem(enz tiendum , quod, cum dicitur : Conflabunt gladios fuos inuoz meres SCc. Apoftoli, quorum officium erat, regno CHRISTI fubrjeere populos , iufterint legitimum Magiftratum arma fua deponerc.

COMMENT, lOÄN, BRBNT; 4gt; deponer e, non cxcrcere fubditos ad praelium, Scd quod îpG ad Bcdpiêdutn rcgnum nomine Chrifti non ûnt corporalibus arrnis »»fî ,nec hortati fint fubditos fuos, hoc cft, credcntcs BuangcÜô fuo,ut fumant nomine Chrifti arma:interina ucro iufferunt ununi quemqf ,poftquam credidifTet in Chriftura, ft ac legitim« uoca? ^oni diligenter ex fide feruirc ♦ Itac^ fi quis Princeps aut Cen/ çuriofedus eft auditor Buangelq Chrifti,ô^dedit nomenfuurti Chnfto »iuflTusquidemfuit, quantum ad Chriftianifmura atti/ net, gladium fuum In uomeres conflarc, hoc eft, operam dare pu/ blicacpadamp;tranquillitatiî quantum autemattinet ad officium c/ iuBjiuflusfuituomerca in gladiosmutare,hoceft,tucrifubditos Cuos,âCdefenderc eos ab hoftibus 8^ latronibus, Nam hæc eft uo' eaûomagiftratus^Siquis opifex aut agricola agnouitChriftumi per fidcm,iuffusfuit amp;nbsp;hicconflare gladium fuum in uomcrem,5u luam uocationem in tranquillitate, quantum quidem ad Chriftia/ nifmumattinet, fedariîSed quantun attinetad officium ciuis,qui cft in corporalibus rebus fubiedlus mundanO imperio, iufftis fuit gîadium,fi magiftratus mandauerit,geftarc.Do(ffrina cnimEuaii gclrj ,qua rcgnum Chrifti in terris accipitur dilatatur, non muz tat aut innertit, quantum in ipfa eft, externum ftatum raundano/ rum imperiorum,Slt; earum rerum ,quae ad ilia legitime conferuan da pertinct : Scd exponit maieftaCem Chrifti fpiritualè, qua nobis; offèrtur remifsio pcccatorum, iufticia cora Dco,8lt; uica æterna,iu bens interim unumqucmque ca officia ex fide facere, ad quæ in bis mundanis regnis uocatus eft ♦ Reddite,inquit Paulus ,omn{/ bus,quoddcbctur, cui tributum,tributum ôlt;c. Ac iterum: VnuO, qui(queineo,inquo uocatusfuit , maneatapud Deum,BtPe/ true: Subdîtieftotecuiuishumanæcreaturæ prôpter Dominum 6^c ♦ Hæc idcirco obferuanda funt, ne quis exiftimet Prophetani hoc loco facere ex Chriftianifmo Monachifmum aut Anabapti/ Gnum » Monachi enim deferunt ciuilcs fundiones , amp;nbsp;putant Chriftianamreligionemin hoc fitam effe,utabiedopolitico ge/ nere uitac agas ætatem in eremO ♦ Anabaptiftæ incedunt inermes amp;cxiftimantChriftianisnonlicerepublico magiftratu fungi, gladium geftare. Nonhocfentit'Propheta,cumdicit: Confia/ hunt glaoios fuos in uomeres : fed docet, quod Apoftoli non fint uulgaturi Euangelion Chrifti in orbe terraram,amp;l accepturirc/ gnvun Chrifti in terris armato exercitu , ÔC uiolenta manu : fed tranquilla,quantum in ipfis eft, prædicatione » Ncc fint uocaturi auditores fuos ad arma propter Euangelion,fed mandaturi ,utà/ nufquifque in fua uocatione maneat, ôd earn diligenter ex fid^ adminiftiet, “ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“

Apoftrophe ad ludf os.PofIquam enim Prophcta defcripGf rc gnum Chrilb\amp; docuit gcntcs atfluxuras, ac maxima multkudinc Euangdion Chrifti accepturas, horrafur nunc ludæos (uos, ut 8^ ueniant,ac agnofcant Chriftum ipfis promiflum. Quid cnim turpius,quid foedius cric, quod gentibus fufdpientibus Chri/ ftum, ludæi, quibus Chriftus promiflus crat, abomincntur eumC V enite ergofinquit)domus lacob, non fimus ignauiorcs getibus, non fimus magisimpq quam gentcs,Sedfufcipiamuseum,qui no bis promifliis eft. Vocamur domus lacob.Hocipfo cognomine ad moncamur,ut agnofcamus cum^ quern nobis Patriarchanoftcr la cob promifit. Ambulemus in lumine Domini. Chriftus cnim Do minus eft:EuangcIion eius, Lumen eft, quod lucet per peccata ad iufticiam,pcr mortem ad uitam æternam. Ambulemus igitur in lu mine eius,agnofcamus Euangelion C!us,ut8^ nosconfcquamurfa lutem.Seruat autcm Propheta legifimum ordincm in cocioncfua,' quod ftatim poft commemorarionem Euangelq de Chrifto uertat Ie ad ludæos moneat,ut hoc Euangelion fufdpiant. Cum cnim Chriftus promiflus fit ludseis, debuit etiam primum omru’um luz dæis adnunciari. Vnde amp;nbsp;Chriftus ipfenon nifi inter ludacos con cionatus eft Euangelion fuum . Non fum miflus,i’nquit,nifi ad o/ ues perditas domus Ifrael. Et Apoftoli initio tantum ludaeis prarz dicaucrunt Euangelion Chrifti. Petrus ait: Vos eftis filp Prophez tarum ac teftamenti amp;c. Vobis primum Deus cum fufeitaftet filiz. urn fuum lefum mißt eum bcnediccntem amp;c,Et Paulus : Vobis oz portebat primum loqui fermonem Dei 0Cc»Sed uide quid concioz nantehaecPropheta, Äfadmonentepopulum fuumad agnofeenz W^onin» fttim Chriftum ,acciderit.Excitatus enim fpiritufanlt;fto, 8c admoniz ^uaio. nbsp;nbsp;eus carmine Mofi,in quo de impietate 8^ abiciftione ludatorumulz

ta amp;nbsp;horrenda praediAa funt, Deut.trigefimo fecundo,fufcipit ha bendam logam concion cm de interitu ludaeorum,uidelicct, quo4 Deusreiei^rusfitipfosnefint amplius populus Dei,8C abolita politisa corum, coniedurus fit cos in ætcrnû intcritum,propferea quod contcmpferinC Chriftum ac Euangelion eius. Sufeepit auz tern hancconcioncm de abieeftione ludæorum habendam, partim propter ludæos auditores fuos,partim propter gentes.Nam ludgi plurimum fidebantcarnali fua nobilitate,quod Pàtriarchæ eorum eledi erant a Deo, quod Deus tradiderat ipfis legem, 8^ regnum terræ Chanaan,acpromiferat fe fore Deum populi huius. Quarc fentiebant impofsibile efle, ut abijeerentur a Deo, ctiamfimaxima qüæuisfccleradefîgnarent.Sederrabatimpie.Deus enimpromiz ferae quidem fe fore Deum populi huius, 8c conf eruaturum poliz tean

taan ecrünt, fi ipfi feruarent legem amp;nbsp;obfequerentur uerbo eins« Si audïeritiB,iiiqdit,uöcem mearri, 8lt; cuftodieritis paélum mcum^ eritis mihi in pecülium de enndis géntibus nbsp;nbsp;. Cumigitür Pro/

pheta uidet futurüm, utifraelitæ abijeiant Chtiftum, queni Deus pepigit fe ex geriere ipforum daturuni » coneiöriatur ipfis de abie/ dione amp;nbsp;interitü ipforum 5 lit faltcmaliqui ck eisexpergifcantur amp;nbsp;failli fiant ♦ Nobis aritem genfibus ualde prodeft haïe condo de abied:iorte amp;nbsp;intcritu ludcorum.Primum eriim,quia uidemus hoc tempore ludæos prorfus eflé ita abiecflos amp;nbsp;contemptos, ut neC prophetas, nec ullarrt pölitaän iil terris habearit,manifefte cogno/ feimus Chriftum iam adrienifiè, 8^ Euatigeliori cius reuelatum ef/ fe,nece{realiumChr‘iftüméxpcâandüm,præterquamIefumNa/ zarcnum»qui amp;nbsp;uenit j ueturus eft ad iudicandum iiiuös amp;nbsp;mor tuos,Prophefæ enini prædixerunt foré ,ut iri adueritu Chnfti, 8Ó reuelatoEiiangelio ,liidæi abrjeerentur ,ric fint arriplius populus Dei.Quare cum uidemus ludæos abiedlos, manifeftum argumen tum eft quod Chriftus aduenerit.Deinde concio de abiedione lu dæorum neceflària eft Ecclefiæ gentiuni.Iudæienimnonfolum non agnofeunt lefum Chriftum,uerumetiam damnant eum affî dunt ipfum magnis contumelns,Scriptura autem extollit ludæos^ quod fiilt populus Deigt;quod Deus feruaturus fit ipfos^Poflènt i/ gttur gerites offeridiexiftimàre,quôd lefus non fît uerus Mefsi/ as,crim ludæi abijciarit amp;nbsp;condémrient Euarigelion eius, Sed huic oîïendiculo medétur fpiritus fandus per Prophetas, qui docetju dæos iri aduentu Chrifti propter impietatem abijciendos, amp;nbsp;non amplius fore populürai Dei,Poftremô etiam hac parte prodeft no bisgentibùsconcio de abie(ftionelridæôrum,utexdtemuradti/ morem Dei8d gratitudiriem ergâ Deum Nam fi Deus, inquit Paulus,naturalibus ramis non pcperdt.uide ne qua fiat, ut nec ti/ lt;nbsp;bi parcat, Quod cum ita fe habeat, audiamus nunc condonem dé ludæorumabieéèiórié^ Proiedfti,înqiut,piopuïumtuumdomum ïacob,Obfecro igitur te,quid caufæ eft,quod Déus tantam feueri tatemadhibuerit populo IfràeKMagnas certe etnecefîamp;rias caufas fuiftè oportet, cur Deus hune populum abiecerit, non agnofeat cos amplius.Fueruntenim pofteri fummorum amp;nbsp;fandifsimorum Patriarcharum, AcceperUnt légem demanuDei, Acceperuntre/ grtum Chanaan éx Dei promifsione,Deus ex ipforum gente mifît unigenitum filium fuüni Icfum Chriftum in hune mundum. Sunt coQnati confaiipuinei Chrifti feriiatoris rioftri, Et tarnen Deus O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o _

ita abiccit eos,ut non folum abftulerit ab eis maiéftatem regni mû/ dani,féd etiam hereditatem regrii cœleftis, Quæ ergo funt mérita lfraelitarum,8c quæ funt caufæ tantæ feueritatis DeiÆtfî nihil ceé r» i»i • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r~l

tins eft, quajn Deum iuftum eftè iiidkem, necfunt contumeliofe pcrfcrutandas caufæ arcanse cius uoluntatis, tamen quia Propheta exponk nobis canfashuiusdiuinn'udi'ci} , cognofceinus eas obe/ dienter, ut amp;nbsp;nos timorem Dei difcamus. Prima caufa eft : Quia rcplctï, inquic, Cunt ut ohm, Staugurcs habuerunt ut Philiftini* Vbi uulgata lecftio habet : Repleti lunt utolim, alrj legunt,Reple/ ti funt piufquam Orientales. Et fubintelhgunt, Magicis artibus aut diüinationibus » Vt fit fenfus: Domus Iacob abieifta eft a Do/ mino.propterea quod plus dederint operam magicis artibus amp;nbsp;di uinatiôibus,quam Chaldgi aut Perfæ, qui Hierofolymiraniamp; funC adOrientem*Egoucro exiftimo quod pro legendumfic

Nam hæ duä: literæ o Samedi 1 daleth, funt propemo/ dum in fuperiori, 8c dextra laterali linca inter fe fimiles . Itaquc fieri potuit ut inferior hemicyclus in Samech fuerit ob(curus,amp; totahuiushteræ figura apparuerit ledoriautdefcriptori pro da/ lethjUt legcrit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mikedem pro □ W C Mikefam» Significac

aiitcm Mikefam, diUi'nationem.Ezechie.duodecimo : Non eritul traomnisuifiocaftàjamp;diuinatio ambigua . Qiiarefi pro Mike/ dem legas Mikefam,hfc crit fententia:Repleti funt diuinatione ariolisTicut Philiftini * Efaias cnim commemoraturus caufas, pro/ pterquas DeusabiecitIudaEos,primam omnium dick earn efiè,’ quod non agnouerint amp;nbsp;fufceperint piam docftrinam Mefsiæ,fcd potius feiftaci fint impiam doiftrinam Pontificum, Pharifæorum* Scribarum ôô Sadducæorumgt; Nam in Deuteronomio capke deci/ mo oiftauo, uetat Deus Ifraelitis, ne audiant dtuinos aut ariolos,’ fed audiant Prophetam, (qui eft Mefsias ) a Dominomktendum* Prophetam ( inquit ) lufckabk tibi Dominus Deus tuns de gentc tua,amp;fdefratribustuis,ficutme,IPS VM audies,Poftquamau/ tcm uenk hic Propheta feu Mefsias^maluerunt ludæi diuinisJMa gisamp; Ariolis,hoceft,Pontîficibus,Pharjfæ]s amp;Sadducæisimpia docentibus dC fediciofis populum in internecionem feducenti/ Bus (Propheta enim peruocabulafui temporis intelligkimpios dodores temporis Mefsiæ , èC Apoftolorum ) quam Euangelio Mefsiæ fidem habere»Nam quemadmodum Philiftini amp;nbsp;ahf gen ces defenderunt eo tempore, quo Efaias uixif,diuinationem,magi am,amp;auguria fua magno ftudioJta ludæi eo tempore,quo Chri/ ftus in terris ætatcmegk,fed:ati funt impiam dodrinani fuorum Pharifæorum amp;nbsp;Scribarum tanta pcrtinacia, utpræeadodrina non folum contempferincEuangelion Mefsiy, uerum etiam Mef/ fiam crucifixerint, amp;nbsp;Apoftolos eins partim in exilium ciecerint,' partim occiderint. Quare merito funt a Deo abiedi, quia nolue/ runt audire cum, quqn Deus audiendum propofucrat » Hue per/

tnict parabola de co qui locauit dincam fuarri colon is,Lücæ uigcfi mo. Sed quia hæc feripta funt ill tloftri doeftrinam confercndi e./ funccrrôicsRomânæl^cclefiæjSZedrum qdiiplam agnofeunt. Cum moribus ludxoruni, de fi inueneris fiiiiiles nlorcs, cognolcas edamfeedtura nfimilem abicvflioncm SiC irtterrleciortem * Arioli À.rioUEc(iè ergo Sc Mag: Ëccléfîae Roniänac feu Pondfîciæ,fülle impij doc'fo/ fi^evontiß res, qdi docent de rriencisopcrdm, de meritis MdTarum, de inuoz cätione fandorum, dc pdrgatorio,de peregrinädönibus, SC de az lijs id genus nugis. An non maxima höminum pars inter Chriftia nos muko maioiem fidem adhibuit hadenus,et adhuc adhibet,nii gadfsimis illis Legendis, quas fic uocant Sanelordm,quam Euan gelio Chrifti An noti dulgus ftatim dt quifque nouum aliquem banÄum commenCus eft credidit, ôâ ad cultum iiiius Sandii mul/ täs opes plenis manibus contulit edm hoc tempore, quo fyncez ra prædicatio Euangclij Chrifti diuina clementiä reftadrata eft all cubi ,paucifsimi earn obediénti fide SC grato ailimo excipiancÇ’ Qua re fi Deus propter impietatem SC ingradtudinem nort pepercit fuo ipfius populo, multo minus pareet gentibus ,quæ quondam non fuerunt populus Dei,SC nunc non minus horribiliter peccant aduerfusEuangelion Chrifti,quam olim ludæipeccauerunt. Sez nbsp;nbsp;nbsp;,

cunda caufa eft : Pueris alienis adhæferunt. Pro quo Hebræà uez r itas fic hab et: Propter pucros alienos applaufer unt. Pueri aucem fculibcri ludæorumdicuntur alien!, notl quodfint ex adulterio concepti, fed quod degeneraucrint a uéra dodrina piotmm maioz rumSiPaCriarcharum ,SC feeftat! funtalienam dodirinam impiaz rum gentium » Deus enim dedit Ifraclitis terram Canaan, ÔC inftiz tuit in eapolitaan, ut in hoc populo conferuarentur promifsiones de Chrifto filio Dei, SC ut maiorespropagarentueramdoärinam religionis ad pofterös fuos. Obferuabitis, inquit, cærimonias iz ftas,SC cudixeririt uobis filij ueftfi, quæ eft ifta religioC'dicetis cis: Vidtima tranfitus eft SCc.Bt in Pfal.feptuagefimo feptimo:Qiianz ta mandauit patribus rtoftris nota facere ca filijs fuis, ut cognofeat generatio altera, Filq, qui nafeentur 8C exurgent, ÔC narrabunt ta filijs fuis SCc.Iudei autem poftquamredicrunt diuino beneficio ecaptiuiiateBabylonica,non cogitarunt,inqucmufumamp;finem Deus reftituiffet ipfis fuam politean, fed abufi funt ca ad impietaz tem. Non enim hocpræcipue egerunt, dt puericiam ÔC adolefcenz

gt; tiam fuam educarent ÔC crudirent in dodlrina ucræ religionis,ÔC in cognitione Mefsiæ, per Prophetas prömifsi ( hic enim eft ufus po

, iitiæ,præfertim in populo Dei,)fed contempta pia dodfrina tradiz derunt pueros fuos erudiendos in difciplinis Ethnicis ,ÖC moriz bus gentium. Et quo quis puermaioremdefe fpem profcdlusin

mun Jana Philofophia dabat,co magis congratulabantur fibi pârê tes,ôd applaudebantmanibus,quod calem tam bong fpei filium g«; nuident, Nam ludæos infti tuide Hierofolymis Scholas Eihmca/ rum difciphnarum, tcftatur liber Machabseorum capite primo^E^ SchoU'ntnie dificauerunt, inquit , gymnafium in Hierofolymis fecundum ruftldo, leges nationum Ô'.c, Et in Adis Apoftolicis capite fexto, difpuz tant cum S( ephano hi qui erant c Synagoga Libertinorum Cyre nenfium, Alexandrinorum,CilicumÄÄGanorum,quosappaz ret ftiide ftudiofos uariarum dtfciplinarum, prout eas a gentibuä accepcrant PJi erant aheni pueri, de quibus congratulabantur d/ bi parentes, amp;nbsp;ut Propheta ait, manibus applaudebant. Nulla an tern cratcura tradendæ liberis piæ dodrinæ de uera iuftificationc ô^falutc confequenda per Mefsiam, Cum igitur non folum pa/ rentes defecidènt ad impietatem, fed etiam liberos fuos alienis dix feiplinis imbuerent, ac nullus amplius edèt ucrus ufus ludaicæ poi litiæ, redo Dei iudicio fadum eft, ut ludæi una cum fua politsa jnterirent»S'aDeo abqcercntur.Et hæcquideminludaifmofic gefta funt ♦ Quid autemdicemus de pueris Chriftianorum C Cer/ ßitnorum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;funtalieni pueri, quibus parentes applaudunt. Nam in

curalienL Chrift anifmo hoc unum agendiun edèt, ut cognolccretur Chri/ ftusper fi Jem : amp;cum nonhabearnus hiemanentem ciu;tatem,in/ quireretur futura.Sed inftitutgfunf publicæ fcholæ,in quibus ma xima pars aJolefccntum non dat operam nid propham's litcris, jeWz Philofophiæ, Legsbus ciuilibus, amp;nbsp;Medicinœ, Et quo quifpiam in his litei'is eruditior eft eo maiorem affert uoluptatem parenti/ bus fuis, Sacrarum ante literarum,aut ftudij pietatis nullapciieha betur ra^io, Etquodin ftudiolitcrarum,hocidem inftudioopifiz CiOriim, aut aliorum duilium ncgociorum accidit. Non emm hoe agitur »utadolefcentesdifcantuerampietatem , amp;concipiant cu/ ram confequendæ uerse iuftidæac falutis, fed ut difcant arte» q iammaximequæftuofas, amp;nbsp;fedentur terrenas opes: ideoque parentibus gratior eft ,qui maioris eft in his t ebusfpei, Ac utile quidemeftEcclefiacjuc fintpublicat fcholæ, in quibus docean/ tur bonæ acpiæIiteræ : habent funm ufum, Philofophia, ftuz diumlegum ciuilium,8d medicinæ» Necedariurn quoqi eft ad con feruandam humanam focictatem, ut exerceantur opificia, amp;nbsp;alia cJ , uilia négocia, In hoc autem ftudio ita uerfari, ut præeo nullarrt prorfus habcamus rationem uerae pietatis ^Sdfaftidiamus ftudi/ umeognofeendæ piæ dodrinæ, hoc demum impium eft, Deus ciri/fttnif enimdedit Chriftianis , ficut olim Iudæis,fua externa régna its c«r M/iraift huncufum,utconfcruentdodrinam ueræ rch'gionis , aepropaz iwpf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pofteros ♦ Qliarc, cum abutuntur hocdono Deiad

fuas cupîditates^amp;propagenhqüantum in ipfis eft; magispoliticà ■ quamGhriftianaftudià,ilihilalidd reliquumüideö, quamqviod quemàdnlôdumludæis ablata éftmàiéftas fui regnî ; ita amp;gentiz^ bus, qur Ghriftiani uocànftlh auferàntür fuàImpeida,Ô^ fubriciaii tur alienætyrannidiamp;c, , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Âudiamus amp;nbsp;tertiarrt caufam,pfojitei? quàrn Deus abiecit Tudae ôs,iiè ßritpopulus eins, Repleta cft,inquit,terra argènto Si auro, «non éft finis thefauroriirri eius.QuidChôccine tantum flagitiüm eft,ut propter ipfum ta illuftris pdlitaä deuàftanda fueritÇ'An nori pro dorioDei habetur,quod in rcgnoSalomonis tanta fueritabu dantia argenti in Hieruialem; quanta Si lapidum C Obferuandurri îgitur, quod hoc locO non damnatur per fe multicudo auri Si argé ti,fcd damnatur impiurri ftudium hominum, qui hoc tantum agut ut abundent auro Si argento.Propheta enim his uerbis non figni/ ficat,omnés omnium ludæorum areas plenas fuifte auro Si argen/ to,Magnus enim femper eft numerus paùpéru^ qui folent efie om riium rcrum egentes,Sed fi^ificatomriiû ftudiâ éo intenta fuifte,' UC (ibi iri hac terra thefaurilarent,Itaque etfi multi erarit pauperri/ mi,tamê omnes eorum Cogitationes, amp;nbsp;omnis eorum fermo impie ta erant auro Si argento,hoc eft,non aliud cooitabant, nô aliud fpt rabant,noti aliud loquébantür,q de pecuniaJNulla erat cogitatio,^ nullus ferrho de iiera religiorie,de iùfticia confequenda per Mefs i am,de obedientia uerbi Dei, Si de comparandis bonis regni coele ftis,fed omnium curg,ftudià,opificia,exefcitiâ,a(ftiones, ôcia Si ne

gocia^dcoUi^endarrt pecuniamfpec^labanC^Quid ergoCdiccs. An tioncft ager colendusCnon eft opificium éxercendumînô eft nego ciandumv An prorfus eft ociandum, èé nihil aliud agendutn ,cp tiC aliquoties audiasconciunculam quandam in EcclefiaC Refpodco; ,Vt pecunia per fe non damnatur,ita nec ciuilia ifta négocia damna iür:Sunt enim ad corporalem uita utilia acneceffäria : fed damna/ tùr impi um in his ftudium^Solenc enim ludæi hæc négocia he tragt; élare,ut intérim nullam prorfus habuerint rationem piæ dodrinç ac promifsidrîum de Chriftô.De qua re etiam Chriftus récitât pa/ rabolam jyiatthæiüigéfîmofecundo, de rege qui fecit nuptias fi/ liofuo.Similiter Lucæ décimo quarto. Alius enim uiHarri emit,a/ lius iuga boum emit,aiius uxorem duxit, Quibus negocijs ita dett

tionemadcœleftesnuptias, QuareiüftoDeiiudicio iadum eft;-ut amp;inaieftas regni eorum conciderit, amp;nbsp;ipfi abieéti fint,ne ccele/ ftibusbonisfruancur,Qiiodludaèi ante fuam abieftionemfece/ djri'jîiMorîi ruritjhoc idem faciuhe nunc hi,qui uocântur Chriftiani,T erra eox nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;boc

diüin incumbunt, ut parent fibi pecuniam« Et noua fubindc âtictP piapecuniæexcogitantur . Omniscura,omn!scogitatio, omn s ferino eft de pecunia. Hæc eft magna negiccfdo fui officq» Sicut e/ nim Deus dederat Ifraelitis fuurti regnum, non ut in eo pro fua Ip bidine uiuerent fed ut euftodirent mandata Dei ut conferua/ rent promiffa de Mefsia, docerent ea fîlios fuos : Qiiando fez deris ( inquit Deuteromndecimo) in domo tua, ambulauerisin nia, Si. accubueris atque furrexeris feribes ea fuper poftes Si. nuas domus tuæ Sic. Ita ctiam dédit populo Chriftiano fua exterz na régna, non ut omnem curam fuam conférant ad parandam pez cùniam , fed ut cognofeant Chriftum Si fedentur bona ope/ ra , Pfalmo uigefimo tertio : Attollite portas ueftras, Principes* Si eleuamini portæ ç hoc efl ) régna huius mundiamp; introibit rex gloriœ,quieftChriftus. Nam in hune ufum dédit Deus Chriz ftianis Principibus régna Si imperia, ut præbeant hofpitium Euz àngelioChrifti, amp;ut populus difeat ueram pietatem in paceôd tranquillitate.Chriftus,inquit Paulus,pro omnibusmortuus eft^ UC qui uiuunt,pofthac non fibi uiuant ,{ed ei qui pvo ipfis mortuz us eft refurrexic. Vidés Chriftianos in hoc inftitutos,utnon pe cuniæ,fed Chrifto uiuant. EcEpheCfecundo : Ipfîus opus fumüs conditi in Chrifto lefu ad operabona,qup præparauit Déus,ut in eis ambularemus» Non dicif,ut in paranda pecunia ambularemus, fed in bonis operibus. Cum igitur ftudium piéfatis prorfus in uul go Chriftianorum conciderit, Si uigeat tantum ftudium auri Si genti,non eft alius finis horum imperiorum expéiftandus quant qui fuit ludæôrum » Quarta caufa abiedionis Iudaicæ:RepIeta eft terra eiusequis'. Si innumerabiles quadrigæ eius, Sicut antca, cum de auroamp;argentoconcionaretur, intellexit de ftudiopécuz niæ, cui ludaei toti erant dediti, ita nunc nomine equorum Si q uaz drigarum intelligit ftudium belli, Etfi enim ftudium bellicum femper in orbe terrarum poft inftitutas Monarchias uiguit, tame maxime omnium exarfit,poftquam Monarch ia Alexandri Maz gni inter praefedos eius diuifa eft: quo tempore ludæi iterum haz bitabant in fua terra, Tune cnim non fere fuit nifi laniena,præfer tim inter Syros Si Ægyptios, ac alios finitimos Regulos, Et quiâ inter hos habitabant ludoei,difcebant Si ipfi bclla,adeoep his aflue fiebant,ut nihil aliud quam bellum creparent, SentiebantetiaiTt Mefsiam fuum,quem expedabant^ bellatorem fore, Si régna huz ius mundi bello accepfurum, Quaretota cura ,totaquc mente in hoc ftudium incumbebant, ut exercererttbella, Si fièrent ex belz lis illuftres , Sed homines non funt conditi ad cxercenda inter fc Bella, Etfienim nonnunquam neceifario fufeipiendafuntbella,

COMMENT, IOAN, BRÉNTi ■ ' UtlatroriescoerceanCLir ,8^ pàuperes defendantur -, tarnen honid non eft natUs ad bellum ,fed ad pacem , amp;nbsp;tranquillitatem ; Et cum hoc dé omnibus hominibits intelligendum Gt,maxime ta/ men hoc officium hominum conGderare debuiflet populus Dci,^ Qijan^uani eriim Deus iufleriteos aliquoties bella gerere , ta/ men hociufsit ^non ut GgniGcaret hoc ftudium debere efle per/ petuunri inter homines, fed utdoceret pacem elTe per bella parart dam ,ad quarrt pacem colendam 8^ conferuandam homo condi/ tus eft 4 Hoc Devis ipfe GgniGcauit cum condidit hominem ingt; érmèni , Hoc CHRISTVS GgniGcauit, cum per Prophe/ tas dixit, fe rcgnum fuum accepturum Gne armis gladios mutandosefle in Uomercs, aclanceas in fakes , Quarecumiu/ dæi magis bello quam paci ftuderent, fuo merito , ut inutiles^ ä Deo abieifti fùnt, Hue mihi nunc confer ftudia Chriftianorum*^ An non etiam inter hos maior cura belli eft q pacis,cumalrj domi dent operamäuro8lt;^ argento,alii hoc folum agat,ut belligerentur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,.

amp;belloquaïrantnonpacem,fed aiirurnSéargentumC Manetigt tur eos illud fupplicium, quod Ividæis accidifle uidemus.

Quinta cäüfa : Repleta eft terra idolis « Opus manuuni fuarum adoraucrunt amp;c, EtG inter ludaeos non fueruntpublk ce inftitufa externa idola , poftquam redierunt e captiuitateBa/ bylonica , niG ea, quae Antiocho autore inftituta fünf, 8lt;qu2c poftea Romani PræGdes uoluerunt inftitviere Sed G[uibus lu/ daei acerrime reftiterunt,8^ ea quoquo modo powerunt, abrogagt; rvtnt , tarnen non folum ea Gmulacra , quae Hunt ex auro Sd ar/ gcnfo,aut lapide 8»^ ligno jdicuntur idola, uerumetiamomriia eà Opera , uel abhomine excogitata, uel a Deo præcepta, quo/ Wm meritis fperasteexpiare peccata, confequi gràtianlDei» Namcuiciincç operi,præterquamunifacriGcio Chrifti,femel in crvtccperalt;fto,alFingis meritumremifsionispeccatorum ,8^ uitae Äternae ex eo facis idolum. ludæi autem , poftquam amiferunb vterarn cognitionem de promifsionibus Chrifti, ôi contempfe/ l»ol4 mdéd runtEuangelium CHRISTI, tribuerunt omnibus fuis bo/ nis operibus hanc maieftaferri quod Grtt mérita iufticiæ , 8i cccleftis falutis , Nec content! fuerunt operibus a Deo prae / ceptis , Sed excogitarunt etiam ipG multa opera , quorum meritis polliciti funt Gbi iufticiam 8^ faluterri . Quare ter/ . racomm,temporeChrifti Si Apoftolorum , tot idolis repleta fuit, quot bona opera fecervint, Et dicuntur ea adorafte'co/ ram illis fe humdiafte 8i incuruafte , propterea quod horum meritis conGG fuerint » Hoc enim eft adorare » DEVS au/ tem»ctG inftiCuerat facriGcia,'8i alia facra,acmandauerat multa«

höliä ôpêrï tainen non in hünc ufum inftitüit ut adorarentiir'i hod eft, ut homines mcritis aôtiotium iilariim corifiderent ac fibi iuÜiciam pollieerdnturzScd üt faerificia efTent condones de Chri/ fto i ùt bona opera eflènt exerdfia pictatis, officia gratitudi/ (lis lt;nbsp;Cünl igitür lüdsèihisabuterentur adidolatriam necuclleüC rcHpifcerc ab impietate per Euangelioil Chrifti redc addit PrO/ pheta:Non efgo dimitces eis,ßgnificäns,quödDcus optimöiuré ita irafcatür impietadludæorum,ut nôcondOnetipfis hccpeccata, fJob Chfb tcd âbfjdat eos pro merito ipfoF^iri cterriam damnationem. Quid fiwterum, auterri Chriftiailifan non S' ipforürri terra impleta eft idoliàC'àn no

Ôi. ipfi adorant opus mariuum füarumC’ Idola enim Çhriftianorum (untjimagines fan(fiorum adquas fufdpiunt homines peregrina tionesjôdquascolüntadoratïonibus fuis 4. Idoïa item Chriftiano/ rum funt, omnes Miflæ quaïcelëbranturpro peccatis uiuorum mortuorum His ïdolis repleta furtt omnia nionafteria j omnia col legiafacrificulorum,omniatempla‘,omniafacëna , imo etiamdo/ mus priuatæ ♦ Hæc idola adorânt uuïgus Prindpes, fubditi 8^ RegëS jbubulci 8^. tnipëratorcs æditüi 8C Pontifices. Sunt amp;nbsp;ido/ la, omnia bona opera, quæ faduntMonachï nbsp;hypocritæ, quia

adorant ca, hoc eft, confidunt (e meritis horum confequi rcmif/ fîonein peccatorum amp;nbsp;uitam æternam . Non negari qüidcm po/ teft, quin aliqui exprædicatione Euarigclq Chrifti, fugiant hanc idolatriam ,à collocétit ômn'enf fîdücia'm falutis fuæinfololefu' Chrifto, Sed maxinia pars Ghriftianortim fëcfiatur im'piam dd/ (ftrinam Pontificum, 8éconfiditmeritis fudrum facrorùrn', ac bd/ norUitioperum. Quare fi Deus non pepercit impietati lud^orum, qui tarnen fuerunt confanguinei lefu Chrifti unigeniti filrj fui, profe'ôlo non eft parfums tantæ impietati eorum , qui funt ex gentibus, amp;nbsp;qui quondam fuerunt a Deo alienifsimi.

INGREDERB IN PETRAM ET AB/ SCONDER'Eamp;c. ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Expofuit Propheta aliquot caufas, prdptér quas Deusabiedu m's fit Iudæos,ne fint amplius populus amp;nbsp;Ecclefîa Dei. Nunc ex^* ponit quid mali euenturum fitfudæis ,in hacabiedione, ac quan/ ta feueritate Deus fit cds purritürus. Ingredere', inquit, in petram J Duplex pœna fecütaëft ludæbs in abiecftioneipforum. Altera eft corporalis . Nam poft afcenftim Chrifti in coclum, 8c diuulgatio/ . tfeHïEuangeIi|eius iiïorbcm terrae ,IüdæiaRomanis itaopprefst P«/»* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;funtjUt nec rcgnu, nec politea eis fint relida, fed fufi, fugatic^ fine

inter omnes gentes. Altera eft fpiritualis. Non lolum enim defti/ tuti funtmaieftatc regni in hac terra, fed etia excæcati funt an imo, itt nullam amplius habeât uerara cognitionetïi Dei ,nec faueat eis-

Dé II s, neccoilfeqüantilr régrtUrrt ccélefte, Etfî aute;Ti, c|üæ hbc iôco fcribilntur poffuilt de cöVpörali pcénà lüdæorum iritelligii tarrteil cjüia Prophctâpofteâcâpité tértió 8C quarto plutibus de hac pcéna coiidoilabitür,t'ede intelUgémüs prsefentcm textum de (piVituali lüdseorurn pcénâ ilidèlicet de êxcaécàtione ôddefperagt; tionê eorunl, pôftquàm àbiéceruilt Chriftüm ùéram lucëm ôi. fagt; lufenl. Irtgrèderé, itiqüit itl petram, hoc eft, Tü âbiccifti lefüm Chriftüm, c|üi folüs éft fàlüs amp;nbsp;rédemptio noftta» Quare nihil a/ liüdreliquUmeft,quamüÉdetotatuâfalutedefpcres ac inîfeter/ nüm pcreàs » Nam qui in belliâ uidi funt, 8c fUglti, hi cum nuf/ quam habeant nktum löcum, folent ad petras, in fpclurtcäs tèr? rae fugtrc t Quod eft argumentum defperatæ falutis»SicUC quin/ que Reges uidi aloCua fugiunt in fpelUncam urbis Macedäi lofu^ dccimo»Sic Ifraelitae fugientes Philiftijm abfcoridurtt fe in fpelun/ cis,in abditis, in petris, inantr{s,amp;in cifternis, quia de falutefuM defperauerant, nee uidebantülläq|liberaciönenl, primö RegUm dccimötertio» Quarecum Prophetahoc loco cohortetür lüdseos* ut fügianc in petras ôi fpeluncas, fignificaC eos, poftquäm äbiedi funt a Deo, ÔÔ abiêcèrUnt ipfi Chriftüm filium Dei, de falute fuÄ prorftun defperatüros, Quaèfo autem te, propter quam caufam tiecefle habebunt de falute fua, fi abiecerint Chrlftum defperaz re'T AnnonpoflüntinDeUm credere, 8)C fibi multà de clementiai Dei polliccri, etiamfi äut abiecerint, äut ignorauerinx ChriftumC; Videntur hoc tempore ludaeiadhuc in Deum dredérC, qüamuis execrentur Chriftum« V identur T urchin Deum crederc,qüam uis nullam habeant cognitioncm Chrifti » Videnturöe imprj in Deum credere, quänlüis perfequantur Chriftüm* Sed haec utcun que uideantur,nihil tarnen certius eft, quamomnes eos, qui con/ temnunt 8iabijciuntChriftum,neceflèhaberedefuafalute dcfpe/, rare. Nulla etiim eft humätia iuftiäa,fanditas, fapientiä, potctv Ha opulentia, qu« pofsit in iudicio Dei conftare * Sola auteni Chrifti iufticia 80 maiertas cörtftat, 8^ omnis gloria falutis noftr» eft folius Chrifti Domini noftri ♦ Hoc enim illud eft,quod Efaias aitîOculi (ublimes hominis humiliati furtt,8cirtcuruabitur altitu/ do uirorum* Exaltabitur autem Dominus folus in die illa amp;c* Di/ csilla de qua Efaias loquitur, eft tempus qüo Chriftus uenit in huncmundum,8iobtulitfcfeDeö patri uidimam pro peccatisflo ftris,acrcfurrexit a mortuis,et diuulgauit Euäoeliumfüum per Az poftolos in omnc orbem terrg* Dominus aut Zebäoth,dc quo Ez faias cÖcionatur,eft ipfe lefus Chriftüs,uerus ac folus Deus*DiciC ,n.ca*xlv,Nunquid non ego Dns,amp;^ no eft ultra Deiis abfcp me^, Ocua iüftu» amp;nbsp;faluäs no eft prêter me, Nâ hf c elle natura Chnft^

pedpicue dcmoilftrant cs qiiac I'tl codem loco ß^qinintur: MiKi gt;nbsp;curuabirvir oninc genii, ÔCiurâbitomnis liriguä* Quxuerba Pau/ lus ad Romanos capite dedrrioquarto , mamféfté dcChi ifto in^ terpijctatur ♦ Quare cumECaias in hoc fetïiindö eäpite concionc/' tur de gloria Domini, qua éxcæcabüntür ludièi, S^ilkimihabun/ tur gentes, quæ diuulgarida Crat pe'r Eüânpelion in orban ter/ ræjlentiendum eft curn loqut de Chrifto, ac Chtiftum ilocare Do minuin Deum 2^ebaoth ♦ Qiu'd ergo feciet Dorriinus Chriftus in die ilia diuulgationis Euangelrj fui Ç' Primum humiliabit ocuJos hominis fublimcs,8^irtcuruabit akitudineiri u!rörum,amp; dies eins erit fuper omnem fuperbum, excelium 0darrogantcm,ut humilie tur, Oculi fublimes, fuperbi amp;nbsp;arrogantes, funt hypocritaé, amp;nbsp;hi qui fibi pollicenturiufticiam amp;nbsp;falutemcœleftem mcritisfuorurri Operum. Hi gradiuntur in terra, fed fpc mericoriim fuorum ha/ bent oculos defixos in ccelo amp;(. funt tani excel fi fpiritus, ut præ fe quofuis alios homines contemnanf. Non enimfuntfuperbiores arrogantiores homines in fota terra, quam hypocritæ, St h i ciai falfa perfuafioneiufticiæ fibi fanfti tiidentur Dies autem Domi/ ni,hoc eft, reuelatio amp;diuulgat!ö Euarigelq abolcbit, ( inquit ) o/ tnrtcm illam altitud!nemamp; fuperbiam, Etfi cnim impt) ludæi per/ feuerarunt tempore Chrifti ÔôApoftoloriim eins inhypocr!fi,ta/ men per publicam prædicationem Euangeli} declaratum illu/ ftratum eft quod nulla humana fantftitas amp;- iufticia affcrat falu/ tem:Sedfola iufticiaamp; fantftitas Chrifti, Omnia enim humana opera, etiam fi habeant fpeciem iufticiæ,tamen funt ui tiofa, SC cor rupta peccato, Quare non pofttintquenquarriper fe facercDco gratum Si: accepeum ♦ Demde dies Domini eric fuper omnes cc/ dros Libam'ïSïi fuperomnes qucrcus Bafan amp;c. Cedri Libam ,amp; quercusinBafanluntarborespræalijsaltitudiric confpicuæ * Ec quia templum Hierofolymitanum ardificatum fuit excedro, ac In/ dæifacrificaruntfubquercubus,Si in montibus,idcirco per ce/ dros S^ quercus 5C montes intelliguntur facra, quæ uelin tcmplo fueruntdiuinitus conftituta, Uel in aiqs locis humanitiis excogita ta, Euangelion igitur Chrifti abolebicomma illuftria ludæorum facra, quia per Euangelion palam reuelatur,nulla facra quantum/ üispræclaraiuftificare hominem merito fuæ adionis ,fcdiuftici/ am tantum contingere propter lefum Chriftum per fidem.Domi/ nus enim folus exaltabitur in die ilia: Sola iufticia Chrifti illuftra/ bitur per Euangelium, Vide Concilium Apoftolicum in Hieru/ falemAdorum decimoquinto,an non in eoConcilio derjeiun/ tur cedri amp;nbsp;quercus, amp;nbsp;omnes montes ac colics facrorumtquia per gratiam, inquit, lefu Chrifti credimus nos faluos fore, Præte/

COMMENT, IOAN, BRENT, ssgt; rcâ dies Domini erit fupcr omnem turrim amp;nbsp;murum 8^c, Turris T»rrfr. èC mums funt externa potentia»Euangelion igitur deijdet omnem ^**’’*^* currim 8^ murum,non quidem excernis arietibus, fed ucrboprædi eationis,Oftenditcn{m,quodnullahumanapoentia pofsit tueri nos a mor£e,8lt; inferno » fed quod folus Chriftus (eruet nos per ft dem» Multi reges » multi Monarchæ ædificarunt caftra amp;nbsp;arces mu nitifsimas»inquibus poterunt aliquoties tuti elle aduerfus ho/ ftem carnalem. Nullus autem potuit in eis tutus clïc aduerfus moü tern amp;nbsp;infernum,Sed fola huius rei gloria eft penes Chriftum, Po ftrcmo dies Domini eritfuper omnes naues maris ôi^c* Naues int tio cxcogitatæfunt adexercenda mutua inter homines commer/ cia,8C ad parandas diuitias negociationibus.Itaque pro diuitfjs fiv muntur,Euangelion igitur abolebit omnes naues,omnes mercatu ras ,omnes diuitias^on quidem externa fpecic, fed uerbo prædic» tïonis, Docet enim nullas eftè tantas diuitias, qux pofsint homi/ nem feruare,fed folum Chriftum efle feruatorem noftru, Ac bre/ nbsp;-

uiter:Buangelion Chrifti demolietur Omnia alta, illuftria, iucun/ da:demolietur omniaidola,feu facra,quia gloria falutis tribuendîl eft foil Domino Zebaoth, lefu Chrifto feruatori noftro, Quarc cum hunc ludaefcontempferint abiecerint, necefte habebunt de falute fua defperare,amp; inæcernum perire:nec poteft eOs feruare ul ia humanaiufticia, fanftitas,potentia,opulentiaautfapienoa Si autem hæc non feruant, cur negledto oi contempto Chrifto, ear tantum fedaremur^

Repetit Propheta,quod ante dixit de defperatioile îudæôrumiî mutata tantum fermonis figura. Ante enim ufus eft modoimpera/ Ciuo:Ingrederc in petram ,Nuneutitur futuro indicatiuo î Introi/ bunt in fpeluncas petrarum, Repetit autem idem ipfumfecunlt; do, ac mox eciam tertio, ut fignificethanc concionem fibi non te/ mere excidifte » necuanamene , fed firmifsimam accertifsimam, Poftquam enim lüdæi abiecerunt Chriftum,nihilcertius,nihil fir mius eft, quam quod necefte habeant introire in fpeluncas petra/ rum,hoc eft,de falute fua defperare, cum furrexerit Dominus per cutcreterram,hoceft,cumreuelatum fueritiudiciumDomini ad/ uerfus impios ÔC incredulos , Deinde addit etiam de abijeien/ disidolis,ln die ilia , inquit, prorjeiet homo idola argenti amp;C,.’ Eft ôihæc defcriptio defperationis Si confufionis impiorum lu/ dæorum, in omnibus impiefatibus fuis,quibus tarnen pollice/ bantur fibi falutem » Nam ludæi, poftquam redierunt e Baby Io/ nica capa'uicate, non coluerunt quidem externa idola argente»

uel aurcâ^more gennum : fed commerîti fuiit ùària facra,ritus Pha^ lrifaïcos,amp; fupcrllitiofa Opera,idc^ maximo fumptvh Sgt;C plurimo la borc,quibus confifijfperàueruntmerito eorum perpetuam fœiici/ tatem . HæcRieruncIdolaludæorüm iquaeijs temporibus, qui/ bus Chriflus amp;nbsp;Apoftoli eius prædkauerutit Euangelioti eranc innumera,ucpræ his uiolarecetiamDéipraïcepta* SicUtChriftua aitîQuare tranfgrédimini prgceptunl Dei propter traditioncm uc ftram; Quid ergo de hiS idolis fiet 2 Curri reuelatum fucrit ludici/ um Domini erga eos,qui abieceruiit Chriftum, intancum non lU/ uabunt idola, ut urtufquifq^ proieéiurus ea Gt in foramina talpa/ rum,ôlt;^ in cauernas uefpertilionum,Nam ante reuelationem diui/ ni ludicij hypocritasgloriantur de fuis idolis amp;nbsp;operibus,ac collo/ cant ca in illuftri loco ut fint omnibus confpicua. PoRquam uero uident ea. nihilprodefle,fedpotiuscultoribusfuis obeRè,aceoS püdefacére,folent ipfa abricere,amp; irl obfcUris locis, qua! la (unt fo/ ramirta talpärum, caueæ ucfpcrtilionum occultare, (^lod igi/ £Ur Propheta dicit, harte habet fcntentïam, In illo die, quo ludæiÿ poRquam abieceruntGhriRum,fiRentur ad tribunal Dei,no amgt; plius gloriabfitUr de mCritis bonorUm fuorUm operum,fed ita pU/ defient,utquod ante fibi laudi duxerunt, fummæ ignommiæ loco habcaturtö^ quod ^xiRimaueirunt fibi falutem allaturum, hac afie/ feteisperniciem, Afq^ ha?equidem kät« »fHj'vintcIligendafunC de Iudæis,qui cotempto Sc abiecRo ChriRo,fecuti font fomnia cor dium Riorum,Sc mendacia Rabinorum fuorum.Scd in hoc fpecia/ li concione,intelligenda erit et generalis aduerfosomnesomniurrf temporUm impios. Nihil enimcertius eR,qquod hi qui uel igrto/ rato uel corttempto ChriRo,confidurttfois idol s,8C mentis fuae i/ pforum iuRiciæ,confundentur in ipfis, ÔC abrjeient ea caiidem,re/ uelata diuini iudierj maieRate 8c feueritate ,in foramina talparum uefpertilionum ac ita pudefient, ut de quibus antca gloriaban/ tur,ea quoquo modopoterunt,occultare?Rudeburtf.Pudefient igi tur Sc damnabuntur in ludicio Dei,Primum omnes Ethnici idola/ træ:deinde omnes ludæi hypocritæ.Præterea, omnes Mahometi/ Rc.PoRremo omnes hypocritg SCimpocnitentesChriRiani.Hi o/ mnes proficient idola argcntea fua, Sc fimulacra aurea fua SCc. hoc eR,pudefienf SCcofondenturin fua ipforumiuRicia,fapientia, po tentia,8Cimpiefate» Haec font nobiscognitu neceflaria, utde ChrI ftianifmo recRe fentiamus.Sunt enim multi,qui cu fit fermo de ho/ mirtibusaliarum religionUm,fölencdicere: Quis fcif,quinam ho/ mines fintmclioreST’QLiauoce fignificantfefentire ,quodunuf/ quife^ in foa religione pofsit falutem confequi, fi modo honeRam lt;oram hominibus uitam ducat, At hæc eR extrema ignorantia

Chnftianifmijamp;Cmagnaimpietas* Nullus enimhomfnumpoteft gt;n alia,quam in Chriftiana religione confequi falutem : quia hub lus poteft iuftificari in alia rcligiÔe, prætcrquam in folo lefu Chri fto.PofEintquidemhomines in imprjfsimis ctiamreligionibus honefte uiuere, coram hominibus,nô pofluntautem ueram habe/ re jufticiam coram Dco,nifi propter folum lefum Chriftum, per fi dem.Quid ergoCinquies. Num tothomines damnabuntur îquot; Mi/ nima enim hominum pars agnofcit Chriftum . Num hoc eft di/ uinæ dementiacjûuod finat tot egregios homines perpetuo interi reCRefpondeo. Clemens quidem eft Deus,fed idemetiam lUftus eft ludexjn Deo enim funtomnesuirtutcsperfciftifsime, Vnai/ gitur uirtus eft, Clementia. Altera eft, tufticia amp;nbsp;feueritas, Hane «xçrcetcrgaimpios,quinoncreduntEuangelio filq fui.lllamaute exercet erga omnes,qui Euagelio filrj fui credunt.Habet enim De us,ut Paulus ait, uafa clementiac amp;nbsp;uafa iras ac feueritatis fuac. Bt quemadmodum Principis laus eft, non folum habere forum pie/ numhoneftisciuibus,fedetiam habere patibulum plenum furi/ bus, quod hoc argumeto co^ofcatur Principis feuer itas erga fee IcratoSjiia Dei laus eft, non lolum habere coelum plenum fandis, fed habere etiam infernum plenum imprjsS^fceleratis . Sed hæc fortafsis Tr«Jf funt.

QVIESCITE ERGO AB HOMINEamp;c Hxc eft uox deterrentis ludaeos a perfecutione, qua graflari funt in Chriftum. Habes non difsimilem locutionem lecundo Pa ralip.trigefimo quinto.Necao enim dehortans lofiam, ne refi ftat uolutati Dei,ait : Define aduerfus; Deum facerc, qui mecG eft etc. Eademphrafi hocloco dicitEfaias:Quiefcit5e,hoceft,definitc, aut cauece uobis ab homine,cuius fpiritus eft in naribus.Porro,quern (upra uocauit Dominum Zebaoth, huncuocat nunc hominem. Chriftus ein,de quo hie eft fermo.uerus eft Deus,amp; uerus eft ho/ ciriftus «r mo.Sed cum hominem fufcepiftètjamp;i uitam inter homines aaeret, apparuit prorfum humilis amp;nbsp;abie,dus. Expedarunt ludaei Mefsi/ am externa potentiailluftrilsimum. Sed Chriftus uenit abiciftifsi/ mus amp;nbsp;pauperrimus,ideocp ludæi infultauerunt ei contumeliofif/ lime, amp;nbsp;affecerunt eum omnibus generibus malorum. Nuc enim gaflàti (unt in ipfum uerbis feu conuicijs. V ocarunt eu bibonem cpulonem. Dixerunt eum efle daemon iacum, Samaritanum, amp;nbsp;fedudorem.Nunc graftati funt in ipfum fadis,amp; fupplicqs.T an/ tifper enim infidiaCi funt uite eius, dum eum comprehenderent,8c in crucem adigerent. Ac nec poft mortem quidem eius ceftarunt a perfecutione ipfius. Perfecuti ein funt eum in difeipulis fuis,quos amp;nbsp;propter nomen Chrifti omnibus malis affecerunt. Minatur er/

'go ejs Efaias, amp;nbsp;deferret ipfos ab hac infaiua 8gt;C cni(icïi(a{è,gifli Î» uifuri erant in Chriftum^ Quicfoite, inquiens, hoc eft,Cauetc no bis ab hochominc, nc tanta rabie in cum debacchcmini, Etfi cnim uidctur nobis homo ibiecflus, qui non pofsit fe u/ndicare, que Deus minime care£,axtRmen tabs eft , qui habcatfpiriiuni in nari/ bus ♦ Hccc eft pcriphrafis grauis irsc « Hotnincs enim, cum itafeun tur ,cffiant per nares grauiorera fpiritum, quameumfunt trail/ quillo animO ♦ De Paulo adhue graflantcinEcclcßam fcriptum ' SauluB fpiransminas amp;nbsp;esedem aduerfu* difdpulos Doming w erg. nbsp;nbsp;nbsp;Et de cquo ad iracundiam prouocato diett lob : Gloria nai-ium ein«

terror, itaque fpiritum in iiaribus habere, hoc loco eft feucrum amp;iratumcflc,Monetigitur I3faigt;s Iudæos,ut non contemnant hunc hominem, fed metuant ii-amcius, Bt addit : In quo enimre/ putatur ipfc CHoc eft, Vulris ne fcirc, qua in re seftimari ac de ip fo iudicari debeat Tquot; Vos exiftimatis, quod cum uerfetur intef ho mines mifer amp;nbsp;contemptus, nec referat malum malo ,pro uulgari hommum more, impotentior fît, quam qui pofsit de aduerfarqs fuis fupiplicium fumerc, Sed quæfo uos, audite qua ex re maxim* aræeiusfcueritascognofci queaf, Ipfeenim eft uerus Dominus Deus noftcr, qui tanta grauitate animaduerfet in impietatem ue/ ftram, ut ablaturus fît a uobis omnem regni ueftri maieftatem, amp;nbsp;uosconiedurusin perpetuam cæcitatem ac damnafionem . Hoc cnimilludeft, quodmoxcapitetertio fequitur;Ecceenimdomi/ nator Dominus Zebaoth auferet a Hieruamp;îcm 5lt;fa ludaualidura amp;fortem S^c , Sed quid ^inquics. An non Chriftus prsedicatun .thronusomni6diuinacgratiac'amp; clementiae C'ait non Chriftus au/ tor eft omnis apudDeum mifericordiac C' Qiiomodo ergo hoc lo/ co tribuitur ei maxima omnium ira atque feueritas Cquot; Nonne pro/ peer ipfum homines confequuntur coram Deo gratiam C quomo/ do igitur tm condpit fpum in naribus fuis, ut perdat ac dclcat earn ■gentem,ex qua ipic hominem accepit^Reôe did8,Ghriftu efle om nis gratise thronura:fed qs, qui agnofeunt ipfum,qui credunt in i/ pfum ,qui collocant in co oem fpcm fuam,8dcolunt ipfum ut ferua torcm amp;nbsp;redemptoremfuum. Qui autem contemnunt eura,amp;f ma îisaftidunt,8lt;fî non fentiunt exCernam eius feueritatem, cum ad/ hue inter homines uitamagit: Didtenim: Filius hominis non uez nit ad perdendas, fed ad (eruandas animas hominum : tarnen graz iiitatem iræfuæ aduerfus impios tandem ita reuelabit,ut graflatuz rus fit in eos perpetuis fupplicrjs, Viuo ego inæfernum, didt Do minus : fi acuero ut fulgur gladium meum, 8lt;^ arripuetitiudidum manus mea, reddam ulcionem hoftibus meis, amp;nbsp;his qui oderunt lt;ne rctribuam SCc» Appræhendamus igitur difdpbntyrJ» fubijz ciaz

cîàmug nés Fili'o Dei,tie quândo irafcatur gt;nbsp;amp;nbsp;per camus » cum ex/

Monuit Prophétâ lüdæos, ut câücanf, ne pvtgncnf cum Chri/ fto,nec fint aduerfusipfum ihiurij contumeliofi propterea quod ctfi ui'detur homo abiedus tamen maxima fit graujtas iræ dus.Nunc ergo deferibit Prophetahunc hominem Chriftum, amp;oftendit quain re fit dedaraturus iram fuam aduerfus impios ïudgos^Nam hic homo Chriftus eftdominator DOMlN VS Zc baoth * Declarabitautem hâc in re fuam iram quod ablaturus fit regnuma ludæjs » propter impietatcmipforumrquia noiuerunt audire uocem DOMINI Dei fui nbsp;nbsp;obedireEuangelio Ghri/

fti, pixitenim Deutèrô. decimoodauo de Euangelio Ghrifti î Si quis non audierit, ego ultor èxiftam ♦ Et Deutero» uigefimooda/ uo,de contemptuuerbi Dei : Si non âUdiéris 8lt;c. mâlediô;Lts éris SCc.Cum igitur Propheta uidet fururUm ut intereant ludsci, una cum regno politea fua,expotiit pêr partes Si enumerat fingula/ tim fupplida, quæ folcnt in deuaftationibus regftorum accidere» Ac primum: Auferet ( inquit ) Dominus a Hierufalem Si luda oui nefulcimenfumamp;fuftentaculum,ômncüidelicetrobürpanisefa/ . quæ.Hæc eftdeferiptio famis Sipenuriaè rerum ♦ Et rccenfctur in/ ter fuppliciaimpietatis ctïâm inLêuif.ca^üîgéfimofexto. Confritl ' gain baculum panisüeftri nbsp;nbsp;nbsp;Etfæpe alias Prophetæmiilâtür fa

mem Si rerum egeftatem propter impietatem amp;nbsp;contemptum uer/ bi Dei^Manifeftum autê eft,quôd maxima fuerit fames in ludæà^ ac in toto penê orbe terrârum, fub'ClaudioImperatore^hoceflj poft afcenfum Chrifti in coeium,8i ante deuaftationem urbis Hie rufalem, quemadmodum fcriptum eft Adloru undecimo. Poftea autê in obfidione urbis Hierufalem tanta fuit fames inter ludæos» ut matres coxerint acdeuorauerint liberos fuos» Atquehæc qui/ dem inter ludæoscotigerunt* donee regnUm eorum lublatum eft^ Si ipfi difperfi funt inter omnes genres. Durât autem Si adhuc ilz îudfupplicium in ludaeis,quia nullâmhâbentcertâm ac firmam fe demjdeoque nullum habent baculum pârtisinon poITunt aiiquid frumenti in certum têpus reponerc^ quia femper neceftè habent ex peêlare exilium * Nec habent baculum feu robur aquæ, quia et G permittitur eis ufus fontium inrjs locis,in quibus habitant,tamert

non poHunt fibi hunc ufum cetto promptere, quia funt alienæpo teftadfubiedijamp;rccipiunturacexpelluntur iterum pro libidine Prindpum,acmagiftratuum» In Germania autê inter Chriftianos ctiam fua eft fames et diuturna rerum penuria,Multis enim iam an nis dur au it publica egcftas,amp; teftantur feniores/uperioribus fu/ is temporibus nullam unquam fuifle tarn diuturnam rerum penu/ riam, Ac alij quidem alias huius penurig caufas recitare folent* Sué qui reijeiunt earn in multitudinem hominum, Alij dicunt ufurari finismGcr osproxenetasclTeautôres»Alrj gradines amp;inclementiamccclfJ tnania di» Bed longe errant qui dicunt multitudinem hominum efle caufam ti(rnlt;e nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;penurig^Nam Deus dixit multiplicatione hominum efte be

nedidione^Benedidio autnon eftcaufa malediâaonis^Prætcrca,’ ubi homines multiplicatur,ibi etia multiphcatur cultus agroi^ ,’ut ubi ante fuerat fpineta ac dumeta,ibi nunc colatur agri, Adhgc tarrt facile eft Deo pafeere mültos homines pauco frumento, qua facile eftei ’aafcerepaucos holes multo frumento,Quare non eft fentie/ dum,quod hominum multitudo fit caufa pubhcæ egeftatis ♦ Nam cum fit benedidio, potius eft per fe caufa rerum abundantiæ,Quï autem reqeiunt caufam publicæ egeftatis in ufurarios amp;nbsp;indemen tiam coeli, non nihil quidem dicunt, non tarnen propriam uc/ ram caufam commémorant,Nam hgcdemum eft, quam Propheta hoc loco indicaf »uidelicet, contemptus Euangelrj Chrifti, Multis enim iam annis adnunciatum eft Euangelium Chrifti fyncerifsi? me in Germania:fed pcrfpicuum eft, quanta ingratitudinc,quan/ ta item impietate excipiatur, Aduerfarrj perfequuntur crudeliter J Domeftici coiitemnunt amp;nbsp;derident, ac tantum uentri ftudentj Quareficut quondam apud ludæosinchoata eftdeuaftatioregni corum fame,itaetiam hoc tempore inchoatur apud nos deuaftatio imperi) publica egeftate » Hacc concionatus eft Efaias fuis ludæis» non ut périrent,fed ut refipifcentia ab interim uindicarentur,Hæc côcionatur amp;nbsp;nobis, ut excitemur ad poenitentiâ,ôlt;^ ampleélamur Chriftum gt;nbsp;Deinde addit Efaias aliud fupplicium : Auferet forte,' uirum bellatorcm, ludicem, Prophetam amp;c, Eft amp;nbsp;hoe fupphci/ üm impietatis ,8lt; argumentum futuræ deuaftäfionis rcgni,cum in tereunC iuuencs uiri apti ad bella,amp; cum auferuntur uel morte uel alia occafione uenerabiles fenes, prudentes indices, do(fti Prophe tæ,pi) diuinatores, honefti fenatores, fortes Principes, fapientes confiliarrj induftrrj, artifices, amp;nbsp;eloquentes uiri, ac fucceduntin locum eorum Principes, pueri ftulti nbsp;nbsp;effccminati. Non eft au/

temobfeurum, quod poftquam ludæi occiderunt Chriftum,8^ perfecuti funt Äpoftolos eius , nullos habuerint Prophetàs pios doiftores religionis, fed impiosPharifæos,Slt;nugaccsRa/ binos»

COMMENT. IOAN. BRENT. 6! binos.Eccumab co tempore »quo Chriftüs afcenditinccclum»lu dæi fucrint fub Romanis præfîdibus, nee potuerint iiigum eorum cxcutere, facile cognofei poteft, quod deftitutifuermt forti/ bus Sc prudentibus uiris qui uel potentia, uel {apienciM fua re/ ojperarentlibertatem. Idem indpit aeddere Germanis,quietfi adhuc rerum in fua terra potiuntur, tarnen uidemus fortes iuue/ nesabfumi partim externis bellis partim compotationibus 8C c/' brietatibus.Et qui his qui nunc agunt Prophetas , hoceftgt;in/ terprefes religionisjuccefluri fint ^paucis eft cüræ. Quampueri/ lia autem 8^ ftulta ÔC inepta fint ftudia Prindpum ( tenentur enim magis ftudio uenandi ÔCconuiuandi,quamadminiftrandæRei/ publicæ ) notius^eft,quam ut hoc loco commemorar i debeat.T er/ tio ait : Corruet popülus, uir ad uirunv, SC unufqUifque ad proxi/ mum fuum: hoc eft. Alter alferum opprimée. Nulla eric publica iuftida, Sed qui potentior eft ,opprimet impotentiOrem. Nemo crit qui defendat ac tueatur oppreflbs. Hoc manifefte infer ludæ/ OS impletum eft ante deuaftationem urbis Hierufalem. Notum e/ nim eft ex lofepho, quanta latrodnia defignata fine etiam in tern/ plo ipfpjSC quantæ facultatvtm direptiones inter dues ipfos,a fedi/ ciofis Sc ficari}s,priufquamurbs Hierufalem totadeuaftaretur. 1/ dem fupplicium etiam hoc tempore in Germania indpit. In urbi/ bus potentior opprimitinfirmiorem. In publicis itineribus graf/ fantur prsedones.InterPrincipes ÔC magiftratus publicumius pe/ nefublatum eft. Ferunt ius in armis. (^anto quis plures habet équités Sc milites, canto plus habet iuris. Hæc fiint iniciamalo/ rum. Sed unde proueniunt C Vnde,quaefo tc,prouenerurtt ludæ/ is Propheta teftatur, quod ideo acciderint ifta ludæis, quia re/ ftiteruntuirocuius fpiritusinnaribuseft,hoceft, lefuChrifto, Domino noftro.EtEuangelifta ait:Hgceftcondenatio,quia Lux uenit in mundum,Sed homines magis dilexerunt tenebras, quam lucem. Quare hæc mala Contingurttetiam nobis , quod reue/ latoEuangelio Chrifti,feó:emur noftra ftudia, SC contemnimus Chriftum SCc.

Sequitur aliud fupplidu, Sedido. Habes autem hoc loco IikÓv* fedicionis.In fedicione enim,potentior opprimit impotentiorem. Adolcfcentes contemnunt Seniores. ObfeUri homines infurgunt aduerfus daros 8C illuftrcs. Rapiuntur ad magiftratum, non hi quibus hæc dignitas uel fuccefsione uel légitima cleÆone de/ betur, fed quos furor popularis apprehenderit, 5c qüibüs eft ue/

ftimcntum,quihabenialiquamfpcdem höneftatis(ueftisemmui rum facit ) amp;nbsp;qui uidcntur uulgo poflê aliquamopem ferre «Scd -qui inter hos funt iiiri prudentes, hi quoquo modo poflùnt, reqz ciuntafe magiftratum,acmaluntaideripauperes|amp; publice fuam paupertatem èi. indigentiam iàteri, quam magiftratum fufcipcrej Cum autem manifcttum ßt ,quod poft afeenfum Chrifti in coez Jum, grauifsimæ fuerint fediciones inter ludæos/nanifcftum etiz am eft-, quod hæc omnia, quibus Propheta imaginem fedicionis adumbrat, inter eoscontjgerint. Miles ignobilis, cum inter alios ad conferuandam tranquiliitatem publicæ feftiuitatis in Hierufaz videicfcfib. lempofitus effet, fublatis ucftimeiitisoftcndit turpiter pofterioz Antiqui. hb. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;corporis fui partem, ludæis, qui ad feftiuitatem uenerant, amp;

■dcince^s. inter quos erantnobilifsimi quique ludæorum ♦ Sicarij inter luz dæos exorti ftint, qui clam in turba hominum occidebant proxiz mos,quibus concidentibus,exclamabant 8d ipfî, qui erant autores cædium,rem effe nefariam,amp; prauifsime in homicidas animaduer ■ï» Ciefarea nbsp;nbsp;ndum,uidelicet,ut hoc modo uiderentur ipfi innocentes» Itaquc

antesynago fa(ftumeft,utunufquifqueabamico fuoauxilium peteret,amp;taz gitnfacrifica men ne fie quidcm confequeretur » Erant amp;nbsp;Magi, qui populo in tz alitts ab foljmefines fedudo pollicebatur auxilium amp;nbsp;liberationem,Sed hi EthnicK, m .J, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^r rri-iT a, - i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;« t-

ludibriumiu trucidabantur unacumluis alleclis* Hæc O(^id genusmultaalia, ■d£orum, lo quæ enumerat lofephus, fuerunt initia malor um, quibus Hieruz Qpæ ergo eft tanz torum malorum caufaT' Vna caufa eft» Quia lingua eorum,amp; adin uentiones eorum contra D O MI N V M,ut prouocarent öculos maieftatis eius » Iter um uocat Chriftum, D O MIN V M lehoz ua,ut doceat eum elle uerumab æterno Deum»Hic DOMIN VS Deus noftet coram inter ludæos, fufeepta humana natura, uitam egit : Sed ludæi tam contumeliofe eum tradarunt, ut non fint uez riti palam ipfi in fadem refîfterc,actam uerbis quamIàÆ's in eurïi graflàri» Dixerunteumdæmonium habere,eflêbibonem amp;nbsp;epuz ionem,efle Samaritanum,eflè igAayoy, fedudlorem populi»Infidiati funtuitæeiusjConatifunt eum lapidare,Tandemceperunteum, amp;nbsp;fuftulerunt ipfum, omnibus generibus conuidorum amp;nbsp;conz tumeliarum alîèftum, in crucem , amp;c. Altera caufa mali eft : Az gnitio uultus eorum, refpondet eis , amp;nbsp;peccafum fuum quafi Zoz doma prædicant,necab(condunt.hoceft:peccant perfriéla fronte,' ita ut palam peccata eorûagnofcantur: fed amp;nbsp;ipfi prædicant fuafee lera,ficutZodomitæ» NamZodomitæGen.xix. palam â^impuz denter ac impune ad ftuprum petunt hofpites Lothi»Sic amp;nbsp;ludæi,' gloiiantur defceleribus fuis»Contendunt ea effe iufta Slt; bonaope

ra,T am impu Jentcr dcfignant amp;nbsp;iaôtjnt fua pcct ata, ut pérfpicue fignificent Ce reputare ipw pro iuftida Slt;honcftate. Hoc initio in/ telligcndum cft de impicrate ludæorum qua grafiati font in Chri/ ftum Apoftolos eins. T antum enim abeft, ut iudicauerint hanc crudelitatcm eflè impieratem, ut palam aftirmaucrint, fe cultum præftare Deo gratifsimum. Veniet tempus » inquit Chriftus, ut qui uos inter fecerit Sgt;^c, Deinde intelligendum eft de alqs fceleri bus, quæ publice inter ludæos, amp;nbsp;impune defignabantur,ut funt Rapinæ,Lafrodnia amp;c. Addit ergo Prophcta,tanquam conclu/ fioiiemhuius partiscondonis : Væ animæ eorum, quoniam red/ dita fünf ipfîs mala.hoc eft: Cum tanta fit impictas, amp;nbsp;iniquités lu deorum, iuftifsimo Dei iudicio fît, ut inæternum pereant.Confer p ruin^ nue cum hocuatidnio ftatum rerum Germanicarum. NoRris teim poribus ortæfuntaariæfedidonesNobilium,RuRicorum Anéi baptiRarum amp;c. Magnus eRcontemptus iuuenumei^ga feniores.. Prudentes quic^fubducûtfefequoquo modopoffunt a publicis» rerum adminiRrationibus.Hæc funt initia malor um. Indpit enim Germania mere conddere propter duas caufas: Altera eR, quia alq crudeliter perfequunturChriRum,altj faRidiofe cumeontem nunt. Altera, quia gloriantur de fuis fceleribus, ôd impunc ea de/ fignant. Prædicant peccatafuaficutZodomitæ. Nobiles glori/ antur de latrocinio Sdpræda. Vociferantur fe iuRifsimam rem fa/ cere, fi prædentur dues urbium acmercatores. Impunita funtin/ ter ipfos adulteria. Quiddicamdecompotationibus ÔC ebrietati/ bus*:' quid de abufu nominis Dei ad conuicia amp;nbsp;malcditRa C De bis publica cR iatRatio ôigloriatio. Hue pertinetRudiumimpoRu/ ræ,quQd habetur pro magna prudentia parandæ rei familiaris. Pertinet 8d hue inobedientia liberorum, in contrahendo matrimo nio, amp;nbsp;raptus uirginum. Hæc non folum impune committuntur, tolerantur, fed etiam laudantur, amp;nbsp;honorantur. Quare uæ ani

mænoRræ, quia reddentur nobis hæc tanta mala nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

Dieet quifpiamtSi ludæi tanfis malis perituri funt,quid accidet ptjsamp;iuRis inter ludæos C Num piusuna cum impio periturus eRC De hac re condonatur nunc Prophetaamp;fadt duaseohor/ tes: Alterampiorum,amp;iuRorum: Alteramimpiorum.Deprjs ait : Dicite iuRo, quoniam bene ,quoniam frudum Rudiorum fuo rum comedet.hoc eR.Etfi impi j peribunt, nô tarnen peribunt prj, Sed hoc pro certo eis adnunciandum eR, quod cum fedentur pie^

tatem, fruenturetiampietatisremuncrationc» Hæc eft necenàriâ condo in uadcinio de futuris fupplicqs ♦ Nam cum prædidtur generalis calamitas propter impietatem populi^folent homines co gitare: Qiiid faciasC’ Vulgus non cmcndatur, ideoquecerta eft in tcrnedo»Quidigiturprofucrit , etiamfi tufolusrefipifcasCAge ergo, compara tuos mores ad uulgi ingenium ,nefolusfapere mgt; dearis,8dinterimaffligaris,Numfolusfu euades tanta pericula,« omnibus alrjspereuntibus»Italt;^ etiamprjamp;iufti foliidtantur in publica morumcorruptione abfjcereftudium pietatis ♦ SedPro/ pheta interponit hoclococonfolatiortem pro iuftis, amp;nbsp;admonet cz oSjUt perfeuerent in ftudio pietatis ♦ Etfi enim uulgus nonrefipiz fdtjfed feftinat ad internecionem,tarnen fi ipfi pergant in pietate, futurum eft,utfru(ftum pietatis fuæfint accepturi, amp;liberentur uclfoli » Exemplum eft Noe cum fua familia. Loth cum filiaz bus, Hieremias amp;nbsp;quidam alfj in deuaftatione Babylonica ♦ Et exz tat manifefte hoc didtum in E2cchie,capite dedmoquarto » Terra cumpeccauerit mihi amp;c» amp;fifuerint uiri ifti tres in medio eius, Noe, Daniel,8d lob, ipfi iufticia fua liberabunt animas fuas amp;c» Et in Pfalmo : Iniufti di fperibunt, fimul reliquiae ipforum interiz bunt, Salus autem iuftorum a Domino,^ protecftor eorum in tez (ttjh nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tribulationis ♦ Quæ ut redius intelligamus , uidendum eft,

quosEfaias hoc loco uocetluftos» Oportet enim nosiufti uocaz bulum rede intelligerc, præfertim cum in eius lententia pluriz mum aberrate foleamus» Namcumdeberemus efleiufti,reputaz raus nos iniuftos, cum autem deberemusefle iniufti, reputamus nos iuftos»Quid hoc,inquis,rei eftc'Audi. In iniurijs, quibus affi dmur a proximis noftris, aut fupplidjs,quibus legitime affidmur a magiftratu, iudicamus nos innocentes, amp;nbsp;immcritos,ac folemus iniuriam iniuriæreferre,amp;inmagiftrafum contiimeliofi efle aut fcdidofi ♦ Hoc autem eft tempus, quo debcremus agnofcere pecca tanoftra,0^patienterferrc,quse nobis acciduntjn promifsioniz busuerodiuiniauxilijamp; exnortationibusadpiCtatem, exiftimaz musea ad nos nihil pertinere, fed nefcio ad quosfandos : quod tarnen tempus maxime omnium eftèt^utiufti efièmus,amp; iuftidam fcdaremur»Primum igitur hi iuftï\de quibus Efaias condonatur, hoe loco funt pij , qui Euangelio Chrifti fidemadhibuerunc,6c fcdatifuntuocationemChrifti* Vaticinatur enim deludaeorum internedone, quæ contigit eis poftAfcenfum Chrifti in ccelumj quo tempore prædicatumeftEuangclionper Apoftolosamp;alios Hierofolymis amp;nbsp;in uidnia eius urbis ♦ Qui ergo crediderunt Eu^ angelio , hi dicuntur lufti» Quos etiam Chriftus Matthæi uigefiz

GmoQuarto hortatar, u£ aducnienfe tanta ludæorurn calamitate bene confidant» Et Lucæ uigefimoprimo : Attollite capita ueftra, quoniam appropinquat redemptio ueftra » Haec idcirco nobis ob/ feruanda Lunt, ut cognofcamus quid nos facere debeamiis p^tßpifcen hoc tempore, quo multa dici folent de intcritu Gcrmaniæ,Debe/ mus autem lufti fieri » Quid faciendum ut iuftus Gas'» Efaiasnon jufsitfuos auditöres fufcipere Pharifaifmum, Sed fupra concio/ natus eft de regno Chrifti,0d reprehendit fcelcraludDcorûm» Qtia concione fignificauiC fidem adhibedam efte Euangelio, utpropter Chriftum iuftus reputeris, fcelera fugienda eile » Hæc eft uera refipifcentia, qua homo fit iuftus » Sic amp;nbsp;Chriftus non iufsit fuos difcipulos hypocrifin Pfeudopröphetarum fequi, fed potius iuf/ fit eos cauere a Pfeudoprophetig, fidem adhibere Euangelio,in hac fide perfeuerare, amp;nbsp;caritatem, quæ in uulgo cxtinda eft,felt;fta ri »Eodem modo faciendum eft hoc tempore »Vocamur ad iuftigt; ciam»Itaqueadfaciendamiufticiam non eftneccftarium inducrc monafticumueftitum, fedcredere Euangelio Chrifti ( Sicenini propter Chriftum non imputabuntur peccata ) 8lt; iufticiam ope/ rumfedari,uidelicet: fi qtiis hadenus fuit ebriofus ,fe(ftentur fo brictatem»Si dedit opera impofturis, negorietur iufte. Si abufus eft nomine Dei, loquatur honefte : fi fcortatus eft, ducat uitam pudicam 8lt;lc» Hæc hint neceflaria fatftu, fi quis promifsiOnes de iuftisdidas ad fe pertincre fenferit» Deinde uidendum eft quo modo iufti comedantlfudumftudiorumfuorum, hoc eft^feruen/ tuv liberentur » Sunt enim fortafsis multi, qui cum audiunt, In ftis promitfi falutem,fentiant, quod debeat eis (empcr externa fa/ lus S^liberatio contingere, quemadmodum contigit Noe , Do/ tho,Hieremiæ,amp;talr)s, Ac fieri quidem folet, quodaliquoties P* iufti etiam externis liberationibus feruentur : hæ autem non hint °’'“’quot; üeræ liberationes : Sed ea demum ucra eftliberatio,fiquisin morte ipfafcruatur, ne pereac, etiamfi moriatur, 8lt; interficiatur^. Hoc modoprj amp;nbsp;iufti Temper feruantur » In oppugnationc amp;nbsp;ex/ pugnatione Galilææ amp;nbsp;ludææ, ac urbis Hierufalem, poft alcen/ him Chrifti in coelum,uerifimile eft multos fuifte piosChriftia/ nos,qui unacum imprjs ludæis interfedi fünf.In die Pentecoftes tria milia hominum lufceperunt fidem inCHRlSTV M» Po/ ftea multa milia acceflerunt » Ethabuiturbs Hierufalem luos femper Epifcopos feu concionafores Euangelij ulque ad deua/ ftationemeius.Quid'?’numputasomnesChriftianos ante deua/ ftafionem aufugifle aut trucidatos efte çquot; Non certc » Sed etfi qui/ dam fcriptor es teftantur omnes Chriftianos diuinooraculoiuftos fuilheante obfidionem urbis Hierufalem fecedcre inPellam,

TO IN C A P V T ni, E S AI AE \ 1 tamen quia hoc inccrtu cft,ucrifimih'us uidetur,quod magna pars €orum coprehenfi fint obfidionc amp;c. Ad hoB I'gitur loquitur Pro ph eta. Dicite iufto,quonia bene, quoniam comedent fruéïum ftu di or um fuorum. Etfi enim una cum alijs interficjuntur,ramen ipfi in morte fcruantur per Chriftum ad ueram uitam. Vnde Chri/ ftus Lucæ decimofeptimo ait : In ilia nocte erunt duo in letfto, u/ nus afTumetur, alter relinquetur, Duæ erunt molentes fimul,u/ na afTumetur,altera relinquetur amp;c, Ide accidit in diluuio,in quo perierunt fimul filq 8^ nepotes fandorum Patriarcharum ,amp; po/ fteriCain, Et tamen probabile eft in ipfa aquarum inundationc aliquot Patriarcharum filios rcfipuifi[e:amp; quanquam una cum im pqs in diluuio perierunt,ipfi tamen in morte feruati funt.Sicuf amp;nbsp;in deferto, multi feruati funt in morte, etiamfi necefft habuerunt propter peccatum in deferto mori una cum impfjs, Sf non ingredi in terrain promiflamp;m:SicutnecAheron nec Mofes ingrefsifunt SCcQuare hæc una fit cura noftra,ut fiamus iufti. Tue enimquic/ quid acciderit,adiumento er it ad falutem amp;c,

VÆ IMPIO IN MALVM: RETRI/ BVTIO ENIMamp;:c, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Concionatus eft Propheta de ptjs aciuftis, hoc eft,de Chriftia/ nis, quod ipfi feruandi fint in tarn horrendis malis, quæ uentura funt in ludæos, Nam de illorum falute etiam Chriftus ipfe dixit: Vbicunque eft cadauer, illicerunt 8^ aquilæ. hoc eft, Etfi multa mala euenient Iudseis,tamen uos mecum erifis,amp; feruabimini

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nuncreuertitur Efaias ad impios,8^ docet,quod quemadmodum

pf) accepturi fintfrudum ftudiorum fuorum,ita etiam impi) accipi antfuorum fadorum retributionem, Hæc fententia fæpe alias re/ citarifolct,præfertimin Pfalmis : NouitDominusuiamiufto/ rum,8c iter impiorum peribitjtem : Odiftiomnes qui operantur iniquitatem,perdes omnes qui loquuntur mendacium. ItemtPlu/ Ct fuper peccatores laqueos, ignis 8lt;^ fulphur,8d fpiritus procella/ rum pars calicis eorum, Item : Iniufti difperibunt, fimul reliquiae impiorum difperibunt.Et innumera id genus alia, Videtur autem cfleodofa8lt;!’.fuperuacancaconciode impiorum interitu, quippe quern nemo negat, 8^ qui nulli hominum eft ignotus. Sed res ipz (a declarat,quod neceflamp;rium fit,ut hæcconcio frequentifsime re/ citetur , Nam impietas 8lt;C iniquitas folet in hoc feculo foclix elTe^. Imprj enim non affligunturftatim a perpetrata impietaf e, fed ha/ bent aliquandiu profperam impietatis fuæ fortunam.Homines an fmpiefM ali tediluuiumducebantimpfjfsimamuitamîNon uenit autemconti gMartdig nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diluuiu : fed datum eft eis ab inchoata prædicatione Noe fpa/

Non autem mox puniti (unt interfedores , Sed datuna eft eis fpacium quadraginta annorum, intra quod tempus uidebantur foelicifsime uiucrc , amp;nbsp;fperabant etiam Romanorum eiedionem ac regni fui reftaurationem. Quod de fota gente dicitur, hoc idem intelligendum eft de quouis homine priuato. Peccator enim non continuofoletdiuinitus puniri a Deo: fedutfccure peccauit ,ita aliquadiufecurusuidetur.Hacautem diucurna dilatione fupplicf) homines imprj abutuntur. Cum enim uidentfeimpuuedefignare fcelera,exiftimant Deura non curare pcccata,necinfcrnum ta.urn ardere, quantum dicitur : imo putant tandem peccata non efte pec caca, fed efte iufticiam. Ecclefiaft.capiteodauodicit: Quia non profertur cito contra malos fententia ,abfque timoré ullo filijho/ minum perpétrant mala. Quarc nccefiamp;rium eft, ut hæcconcio de impioruminteritufrequentifsime inculcetur, ut cognofcant im/ prj ,quod etfi diurifsime uiuunt in fumma foclicitate , tarnen nihil certiuß fit, quam fupplicium uenturum, nifi refipifcant. Nam quod Dominus différât fupplicium , non differt quod approbec fcelera, fed ut expedet pocnitentiam, quam fi uiderk non fcqui, compenfattarditatem fupplicq grauitate.

Poftquam propofuit Etos, iinpio$ diuino fupplicio punieiv dos fore, enumeratnunc genera quædam impictatis óifcelerum, quæ ludaci dcfignauerunt ♦ Recenfet smtem præcîpue hoc loco peccata Prindpum populi, per qusc facile intelli'gi polTunt pecca/ ra uulgi. Exemplis eiiim Prindpum,folet öi uulgus peccare.Cum lutemin hoc loco côdonetur Efaias de eo tempore,quQd fuit circa natiuitatem Chrifti, ufque ad excidium Hierofolymitanum, quo tempore ludad fueruntin poteftate Romanorum , nbsp;nbsp;habuerunt

Romanos Præhdes ac Magiftratus, nomine Principum ac fenio/ rum non propde intelligendüs eft Magiftratus ciuilis,qui tune fu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

itEthnicus:fed intelligendi funt Pharifæi, Rabini,Pontifices,Sa/ cerdotes, amp;nbsp;alrj inter ludæos potentia, diuitijs, dignitate infi/ ctw. gnes,Hi fueruntautores omnium malorum inter ludæos, Pri/ mum enim, cum debuiflcnt efte doeftores ueræ iufticiæ, amp;nbsp;exa/ dores cœleftis pietatis, fuerunt pueri amp;nbsp;mulieres. hoc eft, do/ cueruntpuerilia,etmuliebria*Non docuerut legem Dni iuxtafen tentiä fpiritus fand:i,fed doaicrunt de decimatione anethi,amp; men te,amp;^cymini» Commendaruntlatas fimbrias lotiones manuum^ Ifta puerilia 8lt; muliebria diligentifsime amp;nbsp;exadifsime inculcarut; interim aut de uera legis iuftida nbsp;nbsp;de uera fide in f^lefsiam, nulla

runt eum ad infernum,quiaprædicauerunt mérita operum. Noh urferunt uera bona opera,fed tantum cgrimonialia, Phar jfaica, 8lt; qui hæc fadebat,eum pronunciabant beatum ac fcclicem. Pror fus eadem erat fades ludaifmi eo tempore quo Chriftus uenit in mundum,qualishadenus fuit in regno Pontifido. Accedebant ÖC I^feudoprophetæ,qui pollicebantur liberationem a Romana ty vj«M D« rânnide«Præterea,depafti eftis,inquit,uineam meam. Vinea Dei fuitpopulus KraehEo aufem temporc,quo Chriftus amp;nbsp;poftea A/ poftoli prçdicauerunt Euangelion ante deuaftatione Hierufaletn,' non fuitin populo Ifrael nifi mutua bonorum dircptio,etimpoftu ra. In (emplo Pharifæi amp;nbsp;facerdotes hoc unum agebant, ut deglu/ berent populum, Sieut amp;nbsp;Chriftus accufat eos, quod deuorarenC domos ulduarum .In foro,in urbe,inter dues,potenfior,S^aftuci/ ordiripiebatimpotentioris imprudentioris opes acfacultates,' donee exorti funt inter ludæos fadiofi amp;nbsp;fedidofi ,qui nullum mo dum rapinarum fadebaiit, amp;nbsp;pauperes ac miferos crudelifsime tra clabant. Et hæc omnia impune fiebant, ac iudicabantur eda aliquo des honefta amp;nbsp;h'dta.Quid ergoCnum quia magiftratus tanta fcele ra non punit, fed conniuet,aut adiuuat potius,a eadem perpétrât, ac etiam maiora amp;nbsp;grauiora,manebunt impunita Non certe. Sed addit Propheta : Dominus ( inquit ) ftatad iudicandum, amp;nbsp;ftat ad iudicandos populos amp;c. Hoceft,Etfi fcelera committuntur impu ne inter homines,ô^a Prinapibus ipfis,ac magiftratibus,qui deblt; rentfcelera punire legitime,tarnen Deus puniet.Quod fi res ita fc habedquOjObfecrOjUertemusnosomnesC Omnesenimpeccauiz «coga4»lt;ü nîus,amp;meritifumusfupplicia. „Hæc obielt;ftio dédit hypocridsôC tattium. nbsp;nbsp;nbsp;imperitis caufam excogitandi ignis purgatorij poft hac uitam. V i

derunt enim multa fcelera in hoc feculo manere impunita, Et cog/ nouerunt ex feriptura, quod Deus puniat fcelera in futuro feculoj Cumigitur infellexerunt multos homines mortem obire, qui etft grauiterdeliquerunt,tamenpetiuerunt remifsionem deliÀorûm per Chriftum,non potuerunt eos damnare propter confefsionem Chrifti ', nee rurfus in cœlo reponere,propter peccata.ItaC^ finxez runt ignem purgatorium,in quo luerêt fupplicia pro peccatis.Sed ifti non infellexerunt ueram rationem Chriftianifmi. Nullum em fcelus manet impunitum,in his qui non uerein Chrifto refipifcûd Qui aucem refipifeunt in Chrifto uere, de his dicit feriptura: Pecz cati eorum non memorabor amplius, Et,Sigens iUapœnitentiam egerit, agam ôi ego pœnitentiam amp;c. Quare, qui uoluerit pcena peccatorum fuorum coram Deo effugere, debet uere in Chrifto re fipifeere. Sicenimobliuioeritomnium peccatorum fuorum,etiâ fi in hoc feculo multa aduerfa uft^ ad mortem perpetienda fint,

ET DIXIT DOMINVS: PRO EO QVOD ELEVATÆ SVNT F1L1Æ ZION, ET AM BVLAVERVNT SCa, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

In ea calamitate,qviae acddet ludæis,propter impietatcm amp;nbsp;con tcmptum Euartgelij CHrifti G aie non unum tantum genus homi/ num peccauit,ita non ununi tm hominum genus affligetur. Qiia/ re cum Propheta ante cocionatus eft de rtobilibus,de Principibus populi^ôdde ijs uiris,qui aliqua dignkate in populo illuftres erât, concionatur nunc de matronis,5lt; nobilibus mulieribus, deinde z/ tiam de uulgo tarn uiroruni quam mulierum ; Omnes enim pecca/ uerunt,Omnes igitur punientur^ Quod ergo eft peccatum mulie/ rumCPræter ea peccatä, quæ Cunt mulieribuscommunia cum unP uerfa gente ludaica,uidelicet,impietas,contempfus Euangeli^hy/ pocri(is,S^ multa alia uitia, Cunt etiâm quædam propria mulieruni peccata pro peccata:Eléuâûaî,inqttit,furit nbsp;nbsp;ambulant exteto collo,amp; nutibus pria

£lt;c. hoc eft, Mulieres no ornant fefe uGtatomore,pudiceac hone/ fte, fed exornanc feCe a plantâ pedis ufcp ad uerticem, tarn precio/ Gs rebus ,ut exhauriant magna patrimonia,amp; tam impudicis uefti/ bus,ut conuertant ad Ce omnium fpe^ftatorum oculos : ac incedunt tanto faftu,ut putes te non niG reginas uidere,Sufcipit autem Pro/ pheta,id quod forte féuerior quiipiam admirabitur, labor em no/ minatïmenümeraridi muliebriaorhamentà a planta pedis uG^ ad ùerticem, non quod damnet honeftam mulierum mundiciem, fed alr)s decauns,Primum,ut GgniGcet, quod ad minifterium EccleGa fticum pertineat non folum homicidia, ôô latrocinia,amp; id genus a/ lia fcelera, quæ in oculis homirium uidentur effè atrocifsima, fed etiamiiirniumluxuminueftitu amp;nbsp;inceftu reprehendere. Nam G quid talé pro publica condone reprehenditur ,ftatim remurmura/' re folet uulgus hôminum,5lt; dicere : Quid ad miniftros EccleGæ, quomodo ego ueftiam aut incedamC* Ego meo me fumptu ueftio, nonalieno amp;c,SedEfaias défendit fuo exemplo miniftros Eccle/ Gæ,et Ggnificathoc locô,quod ipforum officium Gt arguere etiam hæc peccata,quantumcuncp alrjs uideantur effe contemnenda. De inde dcgt;cet,quód etG nimius mulierum luxus amp;nbsp;ornatus, nô appa/ retih iudicio hominum tam crudele facinus,quam eft homicidium aut latrociniüm,famen in iudicio Dei tam graue iudicetur, ut pro/ pter ipfum totam gentem puniat ac deleat : ideoeç de peccatorum grauitate Sdmaghitudine non eftiudicandumiuxta humanam opi nionem,fed iuxta uerbum Dci.Nam quod ad officia mulierum at/ MKÎier««’ tinef, Alterum eft,quod debeant,ut Paulus ait,cuftodcs domus ef/ fe, Alterum,quoddebeant publice in amieftu modefto, cum uere/ cundia Sd caftitateincedere,non tortis crinibus,aut auro amp;c. Vide

pn'iTiamTïnioth.fccundojS^ pn'mam Pet.tertio.Cuîn igitui* lutW cæ multeres hæc officia prætermittcrent Sé încedercnt comptifs tgt; me ac preciofifsime ornata?,ita ut alterâ altcraoi l'n ornatu fuperarrf côîendei'ent,3c altera alteram prse fe magno fartidîo coiitênerenti non tulic Deus faftum ear um, fed abi'eifla gente ludaica, ài. fubla/ £o regno ludscorum , fuftulketiamomnem nobilium mulierum fuperbiam amp;nbsp;aiTOcrantiam. Dicit enim : Auferet Dominus in ilia dieornamcntum caiciamentorum ôdc» armiUas amp;c * gemmaS Er £ pro fuaui odore foctor, pro zona Riniculus nbsp;nbsp;nbsp;pro fafcia pcgt;

(Rorali cilidum ôt'c* Hocimpietumeftindeuaftarioneurbis Hiegt; rufaK m ,poft afcefum Chrifti in ccelum, cum ludæis ablata eft: om nis reoni fui maieftas amp;c * Habes de mulieribus nobilibus. Quid

Ö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-r

autem fiet de uulgo hominum tarn uirôrum quam mulierumC v i ' rijinquitjtui gladio cadent, amp;nbsp;fortes tui in bello. Ent in tota terra

amp;in oibus portisjhoc eft:,urbibus et ciuitatibus calamitas,mceror, ludus 8d defolatio ♦ Ac tanta eritpaucitas uirois^ ludaicoRz, ut cum feptein, hoc eft:, multæ muliercs ludaicæ uiderint unum uirum, exiftimabunt fefaluatorem fuum uidere,amp;i appréhendent eum,aG fummis obteftationibus rogabunt, utfaltem nome eius iinpertiafi ï'pftSjSófinatipfasnomineciusuocari♦ Se enimreliquisbenefierjs amp;officrjs,quæ debent mariti uxoribusdibenter carituras, tanrum ut habeant tutorem,aut caput domefticum, Teftatur autem lofe/ phus,quod inntimcraludgorum multitudo fam in fediciombus,^ in bellis amp;nbsp;expugnationibus urbium fint interfedi» Sunt amp;' multi captiui abdudi,multi quoquebeftijs obiedi» Itac^ res ipfa indkaf magnammuli'eriiin multitudincabfc^ uiris relidam efle^ cum ho/ ftes non foieant ira in muh'eres ut in uiros fguire« Admonentur igf lur mulieres hocCKemplojnc fint elatianimi^ne altera alteram faîïi diat,nenimis fiimptuofe fefeexornent, fed dent operam pietati* amp;nbsp;honeftati.Etfi enim muliercs non geftant externa arma pro pa/ tria,tamen poffunt ik ipfx patriam defendere, fi honeftatem cu^ uera pietare coniundam ledentur ÔCc,

Expofuit Propheta calamitâtes, qu5c ludæis propter impietate amp;nbsp;contemptum Euangclrj Chrifti euenturæ eran£,qu3C Sc poft af/ cenfum Chrifti in ccclum iamdudum ludæis euenerunt ♦ Primumi cnimabiedifunt a Deo, ne fintamplius populus Dei, amp;nbsp;amife/ run^omnesprærogat^s , quas anteapræ alijs gentibuscorarn

Déohabtjérunt* Deinde àblatâéft ab cis maieftäs externirégttij quemadinodum riüllum habent politiciim iüs irt coelisi ita nul/ lum habént iii terris fed tolerântür tantum Ut peregfirtii aduenæ^ amp;alieni Dieet ergo quifpiam ad Prophctam : ft ludaei tam horribiliter funt perituri ^qUid fiet dé Mefsiä qUi ipfis pronlifluii éft; quid item fiet de aliis prónlifsiiörtibusdiUinis ,quibus Deuä fecepit fe poftcriä Äbirali3e,qui furtt ludséi ifémper bènefâcfturümt Tc elegitjinquicMofes, Dominus Deus tuus ütfisei pópulus peculiaris decundiis populis,qUi futit fuper térra^Ët iterum:QuO niänon repellet Dominus pleben fuäm j 0^ hcercditatem fuam n5 derelinquetç'Dehacretracftatnuilc Prophetä ,amp;addit infignem coucionem de Mefsia feu Chrifto 8^ benefierjs eins, äc de Ecekfiä ciusjii illo,irtquiens,teiTipore,QüoÆô üidelicétj quo ludæi hor ribiliter perituri fünt» Quid fiet^ËritgermertDomini iUcundum Slt;dele(ftabile ,acfru(ftusterræet‘it hisquiexlfräel fcruätifuiita/ mœnusamp;gratus» Efaias âutem irttelligithâcgérminisamp;frUcftusi metaphora,Mefsiam feu Chriftum» Hic ertim dicitUr gérrricn Do mini,quia ab æterno efta Deo Pâtre ex fubftâtia eiUs génitus * Dé itütti MéjJwt inde dicitur fruelus terræquot; i quia fufeepit terrenum feu hurnanUm Corpus ex Maria Uirgirté, Itâqué uerus eft Deus, 8^ uerus hómo^ In tantis igitur ludæorum calänlitätibus Mefsias non interibit,fed cxurgec ucluti iucundus frUdiis iri térrâ : néé omiles ludaéi interi/ buiKi fed feruabuntur nortnulli * qui agnofeerit Méfsiàm,amp;delegt; (ftaburttur in ipfo eœlefti læticia ♦ Percurre nunc eâs hiftorias, que deferibunt res geftas Ecclefiaé in aduentu Chrifti^ SCantequairt Hierufalem fuit a Römänis deUaftata, tune reipfa Uidebis hæc irni pletaeftc»Poftquâm enimChriftus conciortâbatur Euarigelium fuum, amp;nbsp;con firmabat illud miraculis * magnà ludæorüm multitu/ do agilouit eum pro uero Mel^iaj Sc crédidit in eum» Deinde cUrri mififlèt fpiritum fandium iii die Pentecoftes, uno die tria milia lu/ dæorum crediderunt in Chriftürrt, quibus Chriftus fuit uclut dé/ lectabilé ÔC iucundumgérrrién tartquäm amcénUs amp;nbsp;grätusä frudus : hoc eft, ChrifeUs ita ab ipfis agnitüs eft, ut collocarint iri éo omnem fuam fœlicitâterri ♦ Poftea agriouerunt ïefum Chri/ ftum etiam multi alij ludgi j non folum Hierofolymis,uerumetiam in toto orbe terrarum» Paulus Äpöftolus oedfus eft ante deuafta/ tionem urbis Hierufalem, 6«^ tarnen teftätur,quod fuo tempore Ë/ uangelion uulgatum fit in omnem terräm î Prædicatum iriqui/ ens,eft apud üiiiuerfam creaturam, quæ fubccclo eft«Etiterum: Fruchficat in toto mUndo ♦ Etfi autem gentes præcipue agnoue/ runtEuangelionChrifti, tarnen nbsp;nbsp;multi ludæi, qui inter gentesf

dicit faluatos in Ifracl, rclictos in Zion, ac fcripfos ad üitam ui HterufaIciTi,quia credidcrunt Euangelioquod dc lefaChrifto m Zion SdHierufalemin diePentecoftcs publice confirmatum

amp; ab co loco uuloatum in fotum orbe terræ.Habcs iaitur dc Mcf/ Oa,qnod ctb ludci fînthorribilitcr intcrituri, tarnen Chriftus non interibitjfednonfolum ipfcferuabitur, uerumetiam feruabit una fccLim multos ex Ifracl. Vides autem hoc efle teftimonium,quo probatur,quod in deuaftatione urbi s Hicrufalem, aRomanis fa' da,de qua Propheta hadlenus côdonatus eft, neceflè fuerit MeP fiam iam aduenifle.Itaq? impt) ludæi fruftra expédiât alium Mefsi am,præterquarnlefum Chrifium Dominum noftrum. Sed quid crit his qui faluati fucrint de IfraclC' quid bcnefîciorüa Mefsia acci ‘ pient De hoc Prophetaitadicit:Omnis qui relidlus fuerit in 2Li/ on,uocabitur Sandlus»Diximus antea, quod hi Iudæi,qui crcdide runt in Icfum Chriftum, uocêtur a Propheta relidli in Zionfal uati de Ifracl. Non igitur intelligas de fj8,qui euaferunt manus ho S4nSb ^ub nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Romanorum.Nullus enim hiceft fermo de impifs ludîcis,

qui fiuc in bello Romanoperierint,fiue rcliqui fucrint,non pertiz lient propter impietatem fuam ad regnum Chrifti, quod in Zion amp;nbsp;Hicrufalem per EuangeliOn eft reuelatum uulgatum. Relidlf aufem in Zion hoc loco dicuntur credentes in Chriftum,qui Sd uc re funt feruati,amp;conferiptiad ititam, Hi ergo, inquit Propheta, uocabuntur Sandli, Sæpc in hôc Propheta dicjtur, quod in Zion in Hicrufalem tantum futùri ftnt iufti ôufandli» Supra dixitt Pofthac uocaberis ciuitas iufta, amp;nbsp;urbs fidelis, Et capite trigefi/ moquinto. Erit ibi femita, amp;nbsp;uia fandla uocabitur. Non tranfî/ bit per cam pollutusamp;c. Et capite quinquagefimofecundozNon adrjciet ultra ut pertranfeat per te incircumeifus amp;nbsp;immundusj Et capite fexagcGmo : Populus tuus omnes Iufti in perpetuum amp;c. Primum^ergo manifeftum eft exepiftolis Pauli,quodonv nés in Chriftum credentes, uocatiGntSandli .Deinde hæcChrP ftianorum fandlitasnonGcinfelligcndaeft,quod omnes quidi/ cuntur Chriftiani Gnt uere fandli coram Deo, Multi enim Gn / gunt fe efte Chriftianos,cum Gnt reuera impq; amp;nbsp;teftatur Chriftus ïpfe,quod multa erunt zizama in Eccl efia, ufquc ad confummatio ncmfeculi.NecGcintelligenda eft hæc fandlitas, quod non GnÉ rcliquiæ pcccati etiam in illis, qui uere in Chriftum credunt, aut quod nunquam peccent.EtG enim pq credunt in Chriftum,tarnen habent adhuc reliquias pcccati ,cum quibus continue pugnandum eft, Etfolctaccidere, quod pfj aliquotics grauius peccare uideaiv tur ,quam impt), cuius rei exemplum habes in Dauide amp;nbsp;PefroJ Sedhoc interert inter peeçata piorum amp;nbsp;impiorum, quodimpq

non agnofcänc péccata nec refipifcanÊ, fed pergunt in fua pcrtina/ cia amp;nbsp;inipierâcc^ dortèc pereant irtccterrtüm.Pr) aütein reGpifcünt, Slt;côfcqinintür pcccàtorumreitiifeiôncin. Qtiare Chriftianoruni fartd: tas Gc i rttclligcttda cft,quod cürn credunt in Chriüùin » acci^ piant duplex bcneticiùnl fanditàtis t Altérüm cft qüod Chriftus rernitîit eis ömrtiä peccatä, èC donat l'pGs fuam totam iulb'ciaiti, ut pofsintdc canon aliter coram iudicio Deiglonari quam G ipG hanc iüfticiam fuis ipforum operibus impleUifsent AltCrüm eft,' quod donat eis fpiritüm fäuctum 5 cuius uirtute pugriärlt curn reli/ qunspcccati,2lt;domiiiantur pcccätö necupiditatibus éius ferui^ antjed ecG cadunt al!quocies,ramert dementia Del feruantur,nt r c’ uertantur ad ChriGum^Gcut DaUid amp;nbsp;Petrus Sc multi alq SCc; gt;

Omn:sdnquit,qui rcEcTus fucrit in Zion, reGduus in HieT rufalem, fandus uocabitur.Exponit ioitur nüc Propheta unde ue/' niat,Slt; quomodo contingat pqs Uerafanditas.Omnes enim homi nes funt natura prophani Öi peccatorcs.funt in corifpedu Dei ini/ mundi SC impuri. V nde ergo confequuntur iufticiäm,puritatern,' mudiciemiScfanditatemC^lnlege MoG SCtraditionibus Pharifæo rum uarii furit modi ablûcndarum fordiùm, confcqüendæ puri tatis. Alias mündâtùr irripuri afpérGonc fangüinis de facri Gcio,a/ lias afperGoric aquæ ëxpiatioiiis,alias lotione mahüum.Hc autcni p uriGcationes fandli Gcant hominem tantum ciuiliter,8C coram ho minibus: fed coram Deo ncceflariä eft alia ablutio feu puriGcatio. De hac côcionacur nunc Propheta, Abluecdnquit, Dominus for/ des Gliarum Zion SCc. Filiæ Zion funt omnes, quotquot agno/ feunt Lierum Mefs äm,8c credunt in eum.Sordes aurem SC fangui/ nes funt pcccara,quæ ex confanguinitace Adami contrahdntur, quae nos ipG deGgnamus,dignapœna fanguinis^cu fupplicio ca/ pitali,digna uidelicet æternoigni gehenæ.Hæergo fordes,hifan gaines äbluuntur fpiritu iudieq 8c fpiritu ardoris : Hic fp 'ritus eft turn urentem prædicatioEuangclq delefu Chrifto,quodipfefolus fitexpiatof nbsp;nbsp;diuide-

peccatorum, SC quod omnis qui credit in cum, habcat remifsionc peccatorum. Diciturautem EuangeliumfpiritusiudicfjSCardo/ per ris,quodiudicat uniuerfammundum,SC feparat,Gcut iriiudicio tranfirit nt4 Gerifolet,niosab impns,acillosquidem'collocat in tetcrnafccliz citate, nos autemabqcit irt igncm inextmguibile, Vnde loannes fiatrenturt Baptifta de Chrifto ait: Cuius uentilabrum in mana ipGus,SC re/ purgabit aream fuam, amp;nbsp;congregabit friticum in horreum , pale/ am autem exuret ioai inextinouibili. Et loanis decimofexto:Cunt' o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_

ucnei it fpiritusarguetmundumdepeccato,de i'ufticiaamp;^ itidicio# Ecapiid MarcuniïPrcedicate Euanoelium omni creaturæ» Oui crc didentamp;baptifatus fuerit,faluus erit,qui uero non cred iderit,con demnabitLir^duare abluitür a fordibus,amp; expurgatur uelu£ ignib quicunque credit, prædicationi Eiiangelij de Chriftoj quod pro/ pter ipfum habeatpeccatorum remifsionem ô^uitam æternam,

Aliud beneficium,quod continget pfjs fiue IfraelitiSifiue omni bus alfjs populis, ubicunque habitauerint, qui credunt in uerum Mefsiam, Poftquam enim abl uti funt a fordibus per Euangelium, tunc Deus creabit fuper ipfos nubem per diem,et columnam ignis per nodlcm* Hæcmctaphora fumpta eft a miraculo, quod eft edi/ tuni in confpeftu Ifraelitarum, cum egrederentur ex Ægypfo ♦ In Exodoenimcapitedecimotertio dicitur: Dominus præcedebat e/ os ad oftendeiidàm uiam per diem in columna nubis, amp;nbsp;per nofte 1’ncolumna ignis,ut dux cftètitinerisufroque tempore nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Et ca

pice dccimoquarto; Tollens fe angelus Domini,qui præcedebat, . amp;€♦ CumigiturProphetadicitDominû creaturum nubem amp;ig/ nemfupermontanZion,amp;omnialoca in quibue; Ifraelitæhabi/ Bccîeftæ co« '^^'^^‘'if‘C»IIgttificat,quod Chriftus fît defenfurus Ecclefiâ fuam oin feruath. tempore,ôC in omnibus aducrfîs » Vnde Propheta ipfc banc metaphoram exponit,cum addit: Erit enim protc(ftio fuper omnê gloriam,hoc eft,fuper Ecclefîam,quæ ptæ alqs reemis huius mun di fola eft præcipue gloriofa in confpcftu Del ,8d luper omnes cre/ dentes in Chriftum,qui amp;ipfî præ omnibus huius terræ Monar/ chis funt coram Deo gloriofî gt;nbsp;Et tabernaculum crit ad umbraculu diei ab æftu,Slt; ad fecuritatem amp;nbsp;abfcÔfîonem a turbine amp;nbsp;pluuia^. Hæc eft ampiifsima promifsio, qua etiam nihil certius clEQuot/ quot enim credunt in Chriftum , hos Deus in fuam proteeftio/ nem ita fufeipit ,uc nec paupertas, nec morbus, nec Satan , nec morsipfapofsiteisnocere^Etfî enimpi) affliguntur,tarnen non percunt

Etfî concio huius quinti capitis poteft eftè pars eius cocionis^ qug fupra cap4)\incepit,tn quia habet fîngularê titulum feu inferi/ ptionem,fentiamus etiam ipfam eftè fîngularem concionem, ôd ab illà priori feparatam, Eft aut hæc concio eiufdem arguinenti cum priorilt;

priöfi.Oocet enim abqciendos eflè ludæos ex hgreditätCcceleftiii boilörü,propter impietatê fcelera, Sed quia utitur mctaphonca feu pafabolica figura loquendi uocat hacconcioneui Ganticû,nô quod fit tale carmë,qualia fuut pfalrni Dauidici,fedquod hebræo more Cauticu uocetur non tin modulata, uerç etia fiourata oratio, ûideliGec,^puerbialis,metaphorica,autparabolica.Solemus amp;nbsp;nos uulgo dicereîCanitueterem cätilenam, pro eo,quod abfc^ figura d{ceretur,Recifat ueterem hifi onam feu narrationem ♦ Aut fi quis recitaueritalt€riugconcionetn,dicat,fececinifieeandem cantilena quam ille prior ceci nerit. Deinde Efaias uocat Chriftum, patruele fuum,propterea quod quemadmodu ( upra oftêdimus,Elaias fue/ rit de tribu Iuda,filius Amos fratris Amaziæ, e cuius Amasim fa milia defcenditlefus Chriftus fecüdum humanitatem, Dicit ergo fe cantatuu2 dilcdo fuo ( uidelicet in nomine Dni Dei (ui, que lex exigit diligere ex toto corde ôc ck tota animaj caticum patruelis fui dcuiueafua,hoc eftzBfaiasfufcipit fe recitaturum paräbolicamil/ lam concionem,quam lefus Chriftus cognatus eius fecundum car nein,publice dc uinea fua prædicabit,Bxtat autem ea concio ab Eu angeliftis diligentifsime pene fjfdem uerbis, quibushöc loco reci tatur, defcripta,Maft,ca,xxi,Mar,xqgt;amp;:Lü,xx4 Vide ergo mihi,q acuti auditus fuerit Efaias,quod audiuerit concionem Chrifti, que habenda erat poft ocftingentos pene ànnos,Hoc certe acumen non Vîmm ödrti fuit ni fi a fpiritu fanfio, Primum igitur, V inea Domini Zebaoth uocatur Domus Ifrael, feu populus ludaicus, qucmadmodum B/ faiasipfe interpretatur,amp; Pharifæi probe intelligunt,Duc3cüige/ (îmo,Deinde,quam curam adhibet agricola in excolêda uinea fua, ut frudlum ferac,eamquoqî,acmulto maiorem, adhibuitDeus in excolcndo populo îudaico ,utiufte ageret,amp;:confequeretur falu/ tem, Agricola folet uineam fuam munire fepe mac€ria,plantare optimis quibufque uitibus,ô^ ædificarc in eaturrim ad fpeculam feucuftodiam,8lt; torcular^ad exprimendas uuas*His rebus confiât uinea,Sic Deus coluit fuam uineam,quG efi populus ludaicus* De dit eis regnum Canaan.Infiituit in hoc populo politaan, cum legiz bus fuis, quæ funt uelut fepes amp;nbsp;maceria * Quod autem publies^ leocsuocenturfepesautmaceria, admonetnos tarnde autoritate^ , .

quam de utilitate legum , Maceriæ diltinguünt nörtumabhor/ centnrfepe^ to ,8lt; uineam a uinea. Sic leges diftinguunt politaasSd regnä, Maccriæ (epes arcent befiias amp;nbsp;fures ab incurfione, Sic le/ ges arcent malos , ne publicam tranquillitatem turbertt 4 Sepes cuftodiunt 8^ conferuant hortos 8^ üineäs , ne a quouis pro/ terantur öC conculcentur , Sic leges conferuant régna poli/

So ÎN c A P V t V. E s A I AÉ uaSi nc iilici'cant ♦ Quare Mdgiftratus turn ucre dicitur tuen’ ré/ gioncni,cu;Ti tuetur publieas leges * Vbi ehim leges concidunf, jbi nulla reliqua falus eft Reipub. Præcerea Deus inftituit in hoc pöpulofacra, (cuculturrtdiuinum, quo uera pietas cognofccre/ tur, Dedit hut'e populo Proph etas,qui uelutin alta turn aut fpecd lafedentes,admonerent populum de uentuhsmalis^ut caueanC refipjfcant qui etiâ elTeiit ueluti torcular,ut quemadmodum in torculari exprimuntur uuæ, ut dent dulce muftum, ac fiat iucun/ dum uinum i ira Prophetæ praepararent concionibus fuis popu/ luin,ut fieret D O MIN O gratus amp;nbsp;âcceptus.Præfertim auterrt inftituit Prophetas ut docerenc de Chrifto, benefieijs eius,pro/ pter quern folum Deus fit iiobis propiciits. Hæcfunt maxima orn mum beneficia. Sed quam gratiam uicifsim retulit Deopopulus ludaicusÆxpcftaui ( inquit ) ut facer et uuas,amp;!Î fecitlabrufcas.Ex/ peeftauijUt faceret indicium, nbsp;nbsp;ecce iniquitas:amp;^ lufticiam amp;nbsp;ecce

clamor, uæ funt fi Jes in Chriftum, Inuocatio Dei ex fide,obedi entia in præccptis Dei,candidus animus erga proximum.Etin ad/ miniftratione Reipub.diligcs ctiftodia leguniipunire malos, tueri bonos,defendere uiduam oC pupillum Sdc. Labrufctc funt impie/ tas,hypocrifis, interfetftio Prophetarum,interfedio Chrifti,odiu proximi, negligetia in adminiftrâdis legibus,iniquitas iudicioru,-tyrannis,amp; innumcra id genus. Hos frueftus protulit populus lu/ daicus, pro innumerabilibüs bénéfices,quæ accepit a Deo.Qiiid ergo faciet Deus‘s num fempcr tolerabit tarttam iiigratitudinem^ Nihil minus . Sed ait t Auferam fepem eins, St ent in dirept o/ nein. Diruammaceriam amp;c, Nónputabitur,amp;non fodieturamp;c* hoceft,abiiciampopulum ludaicumuna cum lege facriseius. Non dabo eis amplius Prophetas amp;nbsp;concionatorcs, non babe/ buntullampolitaan Stö. Grauifsimacomminatio,quæ2lt; reipfa cftinludæisimpleta.Sed Spiritus fanftusrefpicit hac parabola inEcclefiam Gentium. Dedit cnimGciitibus régna externa, degt;’ diteis Leges politicas. Et quod maximum eft j reuclauit eis Ie/ fum C H RIS T V M, ucrUm Seruatorem, mifit ad eos Apo/ ftolos,dedit concionatorcs, inftituit parochias , Breuiternihil deefteisadfoclicitatem uel rerrenam ucl cocleftem. Sed quia re/ pendant eandem ingratitudinem,qnam Ivtdæi rependerunt, idcir co nifi refipifcanT,maneteos perpetuus interitus,

Vineacolitur ,utfru(ftum ferat.Sic amp;nbsp;Deus felegit Ifraeliti/ cum populum pro fua uinca , Videamus ergo quos ffuftus expedta/

, COMMENT. iOAN. BRENT* expcAauerit Deus ex hac uïnea,öó quo^populus tulerit * Pt’imum expeâaui ( înquit ) ut faceret ludicium.In regno politico facere lu/ dicium eft punire fceleratos ne noceant, ÔC noftibus obnftere,nc afférant regioni dadem, adeoque feucritatern exercere aduerfus malos, ne inférant innocentibus damnum .Niff enim magiftra/ tus hoc officium fecefit, publica tranquillitas conftare non poteft.. Etinquapolitiafcelera manent impunita, ea internecioni proxi/ ma eft. In regno autem Chrifti facere Indicium, eftfufcipercbel? lum cum Satana, pugnarc cum Diabolo, obfiftere cupiditatibus eius,agnofccre peccata, mortificare carnem, ne Diabolus amp;nbsp;caro in homine dominentur. NamChrifÉus apud Ioann emdicit: Cuin Uencritparacletusarguetmundumdeludicio,quia Princeps hu? ius mundi iam iudteatus eft. hoc eft, Mundus putat hoc effe prseci puum indicium, fi fur fuffigatur patibulo,Slt; crura latronis rota c3 tundantur. Hæcfî fiant, cxiftimatnlundnsIndicium reélepera/ ó:uin,8dpublicam tranqnillitatem partameffe . Achabent quiz dem hæc fuam ration? in regno politico. In regno autem Chrifti* judicium nondum peralt;fi:um,nec ucra tranquillitas parta eft, cum fur fueritfufpenfus, Si latro crura fradns.Nondum enim Diabo lus eft fufpenfus Si fradus, etiamfi omnes fur es pendeant,Si om/ fies latronesrotis fuerintcontufi. Sed hoc eft indicium inregno, Chrifti, fi Satan aut Diabolus fuerit iudicatns, feu damnatus Si fufpenfus. V icit autem Diabolum Chriftus morte fua ,,Si iudica/^ ixit accondemnauiteumunacumfuapotentiaad asternum crucia/ tnm.Quare facere indicium in regnoChrifti eft obfiftere Diaboz ne defignandispeccatistradamusnos uiclos Diabolo.Exempli gratia : Diabolus infpirathomini, netiz meatDeum, quod Deus non curethumana. Si ergo obfiftitur hiï icinfpirationi Diaboli, Si fufeipitur timor Dei,tunc Diabolus iuz dicatnr,condentnatnr ,fufpenditur,Si rota contunditur« Item Diaz bolus follicitat hominem ad inuidiam, ad ultionem, ad libidinem, adimpofturas,Sialia fcelcra^ Qui ergo pugnat cum hac infpiraz tione Diaboli, Si non obfequitur ei, led obfequitur fpiritni fanz efo uocanti ad bona, pia, Si honefta opera, is iudicat Diabolum, nbsp;nbsp;'

condemnat enm , Sifulpendit ipfum ex patibulo, aut affigit ez urn rotæ . Hoc eft indicium , hie eftfrudus , quern expedauit DOxMlN VS e fuauinea.Sedquid fadum eftCEccc,inquit, iniquitas, lucunda eft allufio HebraicarUm didionum in hoc lo/ co,quam etiam Hieronymus obfernauit ♦ Nos autem noftca profequemur.Profrudu iudicfj protulit Ifrael frudum iniqu iz tabs. In regno enim politico, fcelerati impune grailabantur in {nnoceuCes , Magiftxatus non puniebat delida iuxta feueTitaz

tem legîs diui'næ, De qua re concionatur cti'am Chriftus: Décima tjs mentam amp;nbsp;anethum èCc, Grauiora legîs relîquiftîs amp;c» lu re/ gnoautcm fpirituali populus non pugnabateum Diabolo,fed tra debat fe cuîuîs înfpîrâtionî cîus uicftum» Quicquîd fceleris cogita/ bant,hoc cdam perpecrarc non ucrebantur. Non agnofccbanc pee cata fua, fed defendebat ea,amp; iudîcabant eflè lufticiam ac pîetatcmlt; Et hæ funtlabrufc£E,quas protulituinea Domini* Deinde: Expc/ dauijUt facerct iufticîam.In regno politico,làcere iiifticiâm,eft de/ fendere pios, tuen' innocentes,honore afficere bona opera,ut ho/ ii/fficùmfÀce mincs inuitentur his rébus ad fedandam honeftatem èC iuftici/ re crc. nbsp;nbsp;am, Neceflària res ad conferuandum regn um, Conqueritur Eth/

nicus, apud Homerum, fe non poflè in eo regno uitam agere, in quo iuxta malus acbonus honorentur. Quare non poteft regnum conftare incolumc,in quo boni non præferuntur malis, In regno autem fpirituali facereiufticiam, eftcredere in lefum Chriftum^ quod pafîîis (ît pro peccatis noftris, amp;nbsp;refurrexerit ad iuftificatio/ nem noftri, Dîcit enim Chriftus apud loannem : Cum uenerit fpi ritus arguetmuiidum de lufticia, quia uado ad patrem,amp; pofthac non uidetis me,hoc eft,Mundus putat hanc folam elle iufticiam,(î homines ducant honeftam uitam coramhominibus defendaii/ tur a fuo magiftratu in uitæ fuæ honeftate ac iufticia, Nec eft dam nandahæciufticia:non eftautemuera ilia iufticia,qua homines poftunt perpetuam tranquillitafem confequi,Sed uera iufticia eft, quam Chriftus nobis abitu fuo ad Patrem, hoc eft,morte amp;nbsp;refur relt;ftione fua împetrauit, Mortuus eft enim,ut expiarec peccata no/ ftra,Et refurrcxit,utdonaret nobis fuam iufticiam et uitam. Qui e/ nim credit in Chriftum,rcputatur fam iuftus corâm Déo, propter Chriftum,quam G ipfe omnem legis iufticiam fuis operibus perfe/ ciftet, Hic eft uerus fruftus, quem expedauit Dominus a fua ui/ nea, Sed uide quid Gc fâcftum.Eccc,irtquit,clâmor, eccequerela iti ftorum pior um fuper iniquitate malorum, ignauia Princiz ■ pum. In regno enim politico nulla erat cura bonorum amp;nbsp;honefto/ rum,ac innocent ium,In regno autem fpirituali,tantum abeft uCöre diderint in lefum Chri ftu, uc potius occiderint tarn ipfum, quam Apoftolos eiuSjGcut antea occiderant Prophetas, qui de aduentn Chrifti uaticinabantur,

Sequunturaliælabrufcæ,quaspro fruefttt uuarum tulit üinea Domini, Poftquam enim Deus exhibuitludæis Chriftum ßlium fuum,cxpe(ftauit,utquærerentinChrifto tabernacula cccleftia: expeftauitjUt componeret fc in terra,ad quærcdam patriâ cceleftê;

fed ipH abiedlo amp;nbsp;contempto Chrillo jacneglcôioômmpîetâtis KiiJiOitradiderttntfe totos auaridas nbsp;nbsp;mercimonfjseniendisac

quafi nullum uicinum habituriiaut quafï foil terra poffeiruri^Hiie aliudit parabola ilia j qu^e extat apud Matt. cap. uigefimofecundo de inuitatis ad nuptias^quorum alrj abeut in uillas,aln ad négocia/ rioncsfuas Qnidautem adhaecdicemus gt;nbsp;Num im^umeft duas domos contiguas^aut duos agrOs feu uillas pofsidere ; Nihil minus ♦ Nee hoc reprehendit fpiritus fandusjfed reprehendit nc/ gledum cognitionis Chrifti, ÔC ftudium augeildàrum fäciiltatum warum in terns ♦ Hi enim erat temporibus Chrifti ÔC ApoftoloBZ mores ludæorum, quod etfi Ghriftus amp;nbsp;Apoftoli eius conciona/ bantur Buangelion,3itradebant uerani doi^rinam confequendtc cccleftis iulliciæ ÔC fcelicitatis, tarnen maxima pars ludæorum fc/ ôabànturpotiusfuaftudiaàuariciaé^ quamftudta ueræ pietattsj Admirabantur quidem miracula Chrifti,audiebantnônunquanl conciories eius,hoc autem non faciebant pietatis j fed tantum nout tatisftudio. Namiphin hoc toti crant^ut domos coniungerenC domibus,8^ agros agris » Si unus ager emptuß fuerat/nox cogita/, batur de alteroemendo eda.nfi die prior nondum folutus eratlt;i Tales funt 0lt; hoc tempore mores Chf iftiari orum. Einutît,uendû€^' copulant agros agris,domos dorrt ibds,ccnfus cenGbus» Quid igi/ tur \ Peccant ne,qai talia aguntÇ* An non eft pivis,qui emit duas dO mos* AbGt. Non damnatur contractus cmptionis, G Gat légitimé §6 pie. Nam qui maximam 8lt; pnmam omniurrt cut am habet,utag riofcatGhriftum,8lt; fefteturuocatioricmGhnfti : deinde autem emat ao'ros pro fua cömmoditite,Slt; Gne auäriciä ac impoftura, fed tantuin,ut faciat officium pä:risfa ndiäs i amp;nbsp;écerceat in hoc piëta/ t€m,isrefteu£iture,nptione Ôi ilcnditione,S^fcquitur regulam Pauli Î Qui emurtt, Gnt tanquam non pofsideant, qui utùntur mundo hoc, tanquam non utantur » Qiod G uero quifpiam he/ glefto ftudio cognofcendi amp;nbsp;(eiftandi Ghrifti, hoc folum agat, ut coemat Gbi agros 5d domos, id demum eft liere impium,amp; contra bunc inuchitur fpiritus famftus, ac minatur ei horrertdum fuppli/ tiam, Didt eriim: Vae illis » Et : In auribus meis lunt hæc dicit DominusZebaoth.Hoceft: Vos emptorcs 0£ uendicores cxi/ ftimatis Deum non curare ifta hominum colloqvtia amp;nbsp;aiftiones de emptionibus agrorum Si domorum ♦ Putatis ea tantum fo/ naré in auribus hominum : Scd fonant here ctiam in meis au/ ribuSrf Ego audio amp;nbsp;uideo uc' tra ftudia, ucftrum contemptuni pietatis ueftram cupiditaccm rcruin ta'renarum . Qijare

ÎM GAi’V'T V» ÊSÂIAE abihitis irrtpUnés»Qug ergô eft pcÉna htiius peccaticPn'mum: De) mus multæ fient defertæ,hoc ëft, Auaritiam SC ftüdium comungC darum domorilm feqüitur tiel peftilënda uel dëüaftatio terræ^Dc/ nide,decem iugerä uirïeànim faciût unam lagünculam nbsp;nbsp;nbsp;hoc efi^

ftudium coniungendorum âgrorum feqüitur fterilitas 8^ penuria ëerum^Sicüt amp;nbsp;Agg.primo dicitur:Refpexiftis âd ampliüS,amp; ecee fàclüm eft minus amp;c,Quâre nort eftalia ratio conferuandæ regio/ ttisjôd fertilitatis terræjquam ita domos amp;nbsp;agros cmere, ut ante o/ mniafludeas cognofeendo 8C fedladoChnihoacEuangeliocius,;

Expedaui,inquit, üt fàcëret uuas,8lt;^ feck labrufcas » Cum igitur . Sntea enumerauit aliqua genera labrufcarum, uidelicetimpietatê, contëmptum neglectum iudierj âc iufticiæ 8C auariciam, addit nuncaliamlabrufcam,quc eft Bb'rietas* Vbi eilim efteontemptus piæ doôtrinædbi aifi ftudent congregandis opibus , alij difsipan/ dis amp;nbsp;helIuandis»Ofteridimus aufem fupra, quod concio huius ca pitis inftituta fit kät« ô'fi«5'v,aduerfus eos Iudcos,qui cum aduenif/ fet Chriftus amp;nbsp;predicareC Euangclion fuum, contempferunt Chri ftum nbsp;neglexerunt doftrinam eiùs; Ita^ cum aîij darent oper am

coniunoendis domibus amp;nbsp;a2ris,alr) contulerunt ftudium fuum ad conuiuia a fummo mane ufcp ad uefperam celebrâda, quibuS non uinum tantUjfed amp;nbsp;citharas,lyraSjtympana 8C tibias adhibuerun't, É^rietatiffe nullum læticiæ genus deeffet.Intérimautëm opus Domini non ' fefpexerunt, hoc eft, prorfus nullam habucruntrationempræce/ ptorum Deijdocfrine Euarigelri,acconfiliorum diuinoRz. Non cü‘ rauerunt quid dereligione doceretur:Non animaduerterunt,qua calamitatem DôminUs Deus immÜKirus eflèt in gentem ludæoFçt, Sed fuerunt fecurifsimf,et dederunt tantum operam fuis helluatio nibus,quafi nullum malum pofsit ipfis côtingere.Significat etiam Chriftus apud Lucam capite uigefimo primo,quod ludæi ante de uaftationem Romanam in hoc ftüdium incubuerint, ut conuiua/ rentur amp;nbsp;henuarcntur.Cauete,inquiens,uobis,ne quando graue/ tur corda ueftracrapula amp;nbsp;ebrietate,amp; curis huius uitæ, fubitusqt uobis ingruat dies ille.T anquam laqueus enim fuperucniet in om ncs amp;c;Hæc eft prorfus ilia ipfa concio, ciuam hoc loco habet Efai as.Nam’quodChnftusiiibetdifcipulosluoscaueire ne grauctur crapula amp;nbsp;ebrietate,per fpicue figni ficat,alios ita deditos eftè côui/ ui}s,ut firit prorfus fecuri,amp; pr^couiuqs non curct quid Deus uel ïti præfentia fierimandet,üel in futurum agendum fufeeperit.Sed amp;nbsp;Propheta Amos docet, ludæos etiam ante deuaftationem Baby Ibnicam uixifle fecure 8C deditos fuifte couiuijs: V g,inquiens,qui ëomeditis^

COMMENT, IOAN. BRENT. ff cotncditis agnuni de grege,5i uifulos de medio armentiqui caniz tis ad uocem pCalterq gt;11 eut Dauid: putauerunt Ce habere uafa caiiz tici Habes igitur fecuritatem,conuiuia, amp;nbsp;ebrietatemludæo/ rum,eorumuidel!cetgt; qui uitamegeruntiistemporibus,quibus Chriftus SC Apoftoli eius in terris uixerunt,acprædîeaueruntEu angelion» Nam de bis præcipue concionatur Efaias in hoc capite. Videamusnuncfupphciumfecuritatis5amp;èbrietatis.Proptcrca(in

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 r n 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r- « n. iT , nbsp;nbsp;' SecUfiMH

quitgt;captiuusductusdtpopulusmeus.ramdiare elt Hrophetis ßppiiciutnj uti præteritô pro futuro. Loquitur crgo Propheta hoc loco de de uaftatione amp;l,abieAione Iudæoruçn,qüæ futura crat poft afcêfum Çhrifti incoelum,8lt;diuuigationcm Euagcli) in rotum orbem ter/ ræ.Éxponemus autem iuxta Prophctæordincm ea, qü3c in hacdc uaftationeIudæiscontigerunf.Primum,populusabdult;ftus eft iti captiuitatê^nulla fcientia,hoc eft, eximprôuifo ex infperato.Iuz dæi enim erant co tempore fubieéli Romanis,nec metuebant fibi a Romanis, cura pr^fîdes eoruratuerentur ipfos,2»icônferuarentpu blicam eorura tranquillitatem , Et tarnen bellum cum Romanis ita fubitó amp;nbsp;ex inopuiato exar Gt, ut etiam ïudæi ipG admirati fue/ ritjt.Cum autem fufeepiflent arma aduerfus Romanos,ita fecuri c/ rant-,ut cxiftimauerintnullam humanarapotentiam tantamefle* qua? muuitifsimaipforum urbem,8d templumexpugnet. De qua reconfulendus eft lofephus, Quare quicquid eis calamitatis accî/ dit,ex improuifo,amp;longé aliudexpeôtâtibus accidit.Deinde mul ti interieruntfame Gti, non iolurn homines uulgares,fcd amp;nbsp;no/ biles âc diuites.Hæcfuit maxima Fames in deuaftatione urbïs Hicz rufalem,qua coatfti fuerunt muliéi es fuos ipfarum liberos malt;ftaz re amp;nbsp;deuorare : quod ex lofepho maniFeftius eft, quam quod hoc loco pluribus commemorari oporteat. Practérea multi ait) moricz bantur peftê, ajij occidebantur gladio. lofephUs dicitcaptiuorura numerum fuifte noiiaginta ôd feptera milium. Mortuorum autem deeies centena milia. Hoc GguiGcat Propheta jCum ait inFernum di lataflè animam feu palaturaïuum,amp; àperuifte os fuum Gne modo. Sic enim loquitur de morte ôd inferno , perinde ac GeftètingenS draco,qui apertoricT;u deglutiret homines. Itac|« cum maxima fuit multitudo morientium amp;nbsp;pereudtium ludæorum, non tantum ho minumuulgarium,fedetiamnobilium 0dilluftrium,diciturmors £lt;infernus innumerosdeglutifte.PoftremozIncuruabiturhomo, amp;nbsp;humiliabitur uir,amp; oculi fublimium deprimctur.hoc efttin de/ uaftatione Hierufalem, a Romanis Genda,omnis gloria ludæorû concidet, omnes illüftresfamiliæabolebunturi omnis nobilitas corum ceftabit. EtG enim aliqui fuperftites erunt ex tanta clade,ta men nulla pofthac prærogatiua nobilitatis fruentur. Erunt igno/

biles,abi’cdi, contempt!, egeni, cxules,àc longe omnium inifetTlZ mi» Qyid igitur fiet de uero Deo Ifrael, de D O MIN O Zeba/ othjhöc cft,dc Cht*ifto,qucm ludæi hadenus cxpecflarunt SC Gcrf ficijs fuis adumbrarunt Z Num quia populus Chrifti interiturua eft interibit etiam Chriftus ipfe lt;^^1 Nihil minus » Sed Bxaltabitur ( inquit ) D O MIN V S Zebaoth ( qui eft Icfus Chriftus ) in iif dicio t Deus fandus fandificabitur feu illuftrabitur in iuftidaj Didum eft fupra quid fit facerc ludidum Iuftidam»In regno c/ nim ciuili eft iufte dominari,ut punias nocêtcs,amp;^ tucaris innocen/ tes, utprohibeas iniquita^cm,0C conferues honcftatcfn ac æquita/ tem.Inregfioautcm Chrifti eft prsedicarcpcenitentiam Sdremif/ fionem peccatorum ac iufticiam in nomine Chril^' » Cum ergo Propheta dicat,Dominum Zebaoth illuftrandum iudicio iuftf cia,fignificat in nomine eius pracdicandum Euangelion,quod pro pteripfumfolumhabcamus remifsionem peccatorum, odiudicez mûr coram Deo iufti»Hæc eft exaltatio Chrifti Domini Zeba/ oth,quæ fada eft his temporibus, quibus ludæi fufcepcrunt belz lum aduerfus Romanos,amp;^ deuaftati funt a Romanis. De hoc con/ cionatur Chriftus ipfe Matthæi uigefimoquarto : Prædicabitur,’ inquiens, hoc EuangcliOn regni in uniuerfo orbe. Et Paulus de fiio tempore ait:Prædicatum eft Euangelion apud uniuerfam créa turam,quaefubcoeloeft» Quid autem in tanta ludæorum calami/ täte fiet de his,qui crcdunt in Chriftum C Pafcentur,inquit, agni iuxtaordinemluum,0lt;defertainubcrtatcm uerfa aduenæ come/ dent, Vbinos habemus Aduene,ibi Hebreus habet nbsp;nbsp;nbsp;Garim^

quód non tantum aduenas fignificat, fed etiam pullos animalium, Poftquam igitur Propheta anteameminitagnorum ,uerifimiliur eft quod intclligatperGafim pullos animalium , quam aduenas, ut in cccpta metaphora maneat ,amp;fi per hos pullos rede intelligas Gentes,quaedicuntur Aduenæ» Eftenim fententia: Cum ludacf opprefsi fuerint,tunc agni ,amp;pullialiorum animalium pafeentur (ecureinpinguibus paicuis. hoceft,prjqui ex ludæisamp;Genti/ bus credunt in Chriftum, confequêtur fuam fecuritatem,fuam trat quillitatem, fuam iuftidam,amp;lalutem per EuangelionChrifti#! Hoc erit pabulum corum,quo fuftentabuntur in omnibus aduer/ fis,adeoque in morte ipfa » Ex hac Prophetæ concione obferuan/ dum eft nobis initio, quod non damnentur honefta conuiuia, qui bus adhiberi folent mufica inftrumenta,8d quæ pro rationc op/' portunitate temporis inter amicosinftituuntur : Sed damnantur^’ helluatio ebrietas, quæ it a celebrari folent, uf præ his contem/ nasftudium piaedodrinæ,amp; non cures nccpræceptanec confi/ lia, autitjftituta Dei » Deinde confider? fuppVda ebrietatis,amp;! fe/ curitatis»

COMMENT, IOAN, BRENT, I7 curiîatis.Sunt enimbellum,capdüitas,peftis, fames, deic^Eo illw ftrium familiarum,repcntinus interitus,8lt; perpétua damnatio.Ez briofieniiTi,inquitPaulus,nonhabent hæreditatem rcgniDei» Quare, cum uitium ebrietatis fecuritatislate per Germaniam ' graffetur»quid reliquum aliud effet,quam fubita aliqua calamitas qua tota gloria amp;nbsp;falus Germanorum fubuertaturC Ad hæc notari debet',quodin quauis calamitate prj conferuetur Fugiendi igifur funtmoresimpiorum,ut finon poffumus effugere publicam cala/ mitatcm,effugiamus faltem perpetuum interitum, coferuemur in omnibus cafibus,

Alia labrufea, Intelligunt autc aln aliter bunc locum. Vbi nos habemus in funiculis uanitatis,pro(uanitatis)Hebrcus habet quod etfî alias Ggnificat uanitatem 8lt; mendacium, tarnen aliquo/ ties fumifur etiâ pro 'n’^533 quod eft ordinäre feu adæquare, Faàlis enim eft fymbolifmus inter n 8d 6^5 Jta^ pro funiculis uanitatisdn telligo hoc loco funiculos adæquatos leu in redum extentos, prg/ fcrtim cum ftafim fequitur:Etquafi uinculum feu funem plauftri, peccatum : Quæ pars eft uelutinterpretatio prioris, Funis enim quoplauftrumab equistrahitur,dire(ftetrahendo extendi folet, Hæcigitur eft fententiahuius loci.Quicquid dixcris,quicquid c5 cionatus fueris,ludæi tarnen redapergunt in iniquitatibus ac pec/ catisfuis.Suntinpeccatisfuis pcrtinacesamp;obftinati,ac tarn con/ ftanter in peccatis perdurant, perinde ac fi ad normam amp;nbsp;rcgulam peccandum effet.Eadè phrafis eft etiam in Germanica lingua:Der geht fchnur eben feinem fadenrecht nach ô^c. hoc eft , pergitin kio propofito tarn intento ftudio, ut a nullo hominc pofsit auerti» Repræhendit igitur Propheta pertinaciam peccandi in Iudæis,cui adiuntftus eratextremus contemptus uerbiDei,Dicunt enim: Fe/ ftinetamp;l cito ueniatopus cius Sic, hoceft,QuiduosProphetæoc cinitis nobis de uentura calamitate C QuisuobishæcreuelaffetÇ’ Multis iam annis talibus uaticinqs obtundimur: ecquado tandem ucnit quod prædicitis,ut reipfa uideamus2' Sed cum tot annis fecu re uixerimus,mera funt mcndacia, quæ nobis pro uaticinqs obtru dstis.Quarcpergemusreftainnoftro propofito, amp;nbsp;finemus uos cum ueftris fomnijs ualcre, Hæc non folum eft pcrleuerantia Si obduratio in peccatis, led etiam abieóho Si côtemptio uerbi Dei,.

* NoneftautemexEuangelicahiftoriaobfcurum,quod ïudæian/ te deuaftationem Hierufalem a Romanis faftam, his malis obno/ xrj f ucrint, Primum enim miflus eft ad ludæos loannes Baptifta, quiuocaretpopulum adpocnitentiam, qui Siminatus efteis ex?

trema tntcrnccioncn3,nifi rcfipifcant.Secun's ,inqivens,p6fita eft ad radicearboi'is»Omnis arbor,qiie non fert fruduna bonu,cxcin detur, in ignem mittctur.Etfi autern aliqui baptifabantur a Ioan ne,0^ agcbant pcenitentiam,taincn maxima ludàeôrum mulritudo rcâa pcrrexit in fua impietate,5d fceleribus . Deinde uenit Chri/ ftusipfe,8lt;uocauiteosad poenitentiam non folum publicis con/ cionibus,fed ctiam magnis miraculis. Sed magna parsludæorum non folum non agnofcebant Chriftum,ucrumctiam pcrfequcban tur eum,amp;^ rclt;fla uelut ad exCentum funiculum aut normam a regu lam pcrgcbaiitm fuis flagicijs De qua pcrtinaaa amp;nbsp;obdurationc eoncionatur Chriftus apud Matt cap. undecimo : Cui afsimdabo, jnquienSjgencradonem banc C” Similis eft puer is qui fedcnt in fo/ ro,0^ acclamant fodalibus fuis ac dicuuTibia cectnimus uobis ôfcj Ët Matt.xxt) .in parabola Regis,qui fecit nuptias fiJiofuo.Poftre/ mo prædicaueruntedàm Apoftoli inter ludacos pcenitedam. SeJ fadium eft^quod Prophcta hoc loco dixit : Extcndenint iniquitate Sc pcccatumfuum indiredis funiculis, Sdtanquam fune plauftru hoc eft,Reda tanquam ad norma pcrrexerunt ambulare in impie/ tadbus fuis,concêpta omni diuina uocatioc amp;admonidone.Qua/ remeritofunt aDeoabiedi,neamplius fint populus Dei. Confe/ ramus nûc nos Germanos ad ludseos. Vocamur in Germania muf tis iam annis ad poenitendam,per publicam praedicationem Euan/ geli),quod Deus dementer nobis his temporibus reuelauif. Voca mur item ad poenitentiam per incurfiones Turdcas. Vocamur eriz am ad pœnitentiâ per diuturnam illam rerum penuriam. Quid au/ tem fit‘;’Paudfsimi agnofcunt tempus uifitadonis nofti'se.Reliqui omnes praefrade pergunt in fua impietate, id(^ no fimplidter ,fed cum magna contumelia,qua affidunt Euangelion Chrifti. Impius Miiïàrius non curat quid Euangelion doceat, fed petgit conftatce uelut ad norma, incelebratione Mifîàrum fuarum pro uiuis amp;nbsp;de/ fundis. Auarus,lmpoftor,Scortator,Ebriofus,5ó alq id genus fee lerati,edi aliquoties audiunt publicam concionem, tarnen intantii non mutant uitarn fuaminmelius,utnôfolumperfeuerent in pec catis fuis,amp; cumulent ea indies,uerumetiam debacchentur multis conuierjs in miniftros uerbi Dei,necaliud uix tradent in conuiuijsi fuis,q Liam ut pefsime de his, qui fyncere adnundant Euangelium Chriftbloquktur. His ergo modbus non alia mercesperlolueturj quam extremus Sc perpetuus interitus.

Eft amp;nbsp;hæc labrufea , quam protulit uinea Domini pro botris Si Muis.Iudæidiî^crunt bonum, malum : amp;nbsp;econtra,malum, bonum» PofuerunC

Pofücrunt tenebras,lucem:amp; lucem tenebras ÔCc. hoc éft,Quæ c/ rant pcccata,ea iudicabant cflè iufticiam.Ec econCra, Quæ erant iu fticia pietas,ea iudicabant effe peccatum èC impietatem.Si'uc au/ tem religionem^Gue externos mores confideraueris,inuenies hæc aludæis defignata eflè Jn religione enimfumma erat pietas,fcdari dodrinam Ioannis Baptiftæ, ChriftiSi Apoftolorum.Sedhanc pietatem fenferunt ludæi tantam eflè impietatem ut exiftimaue/ vint earn omnibus generibusfuppliciorum uindicandam. Magna autem erat impietas fedari Pharifaicastraditioneszfed hanc impie tatem iudicabant eflè fummam pietatemJn externo uitæ genere,iu fticia eft, malle incommodum ferre, quam alteri inferre. lufticia nbsp;nbsp;nbsp;utndètet

cft , condonare proximo iniuriaip î fed ludæi uocabant ftultidam. è tempb Vlcifci autem iniuriam,8c impofturis mültas opes congregare, du cebanteflèfortitudinemamp;prudêtiam,ut apparetex inferpretatio nelegisMatth»quintoôdfexto.Quareiuftifsimum eft fupplici/ um,quod abicdi fint a Deo. An non eadem cotingunt in Germa/ niaÆuangelii dodrinahabetur partim pro fumma hærefi, partim prômcndacioôiludibrio Jmpofturf iudicantur prudentia. Probi tas et honeftashabetur pro ftulticia.Paticntia habetur muliebri tatc»Iniuriû eflè, n forti tudine.Finis ergo Germaniæ eft perditio»

VÆ Qyi SAPIENTES ESTIS IN OeV LIS VESTRIS 8^c» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

' Inter labrufeas recêfetur etiam mutuus ludæorum conccmptus^ amp;nbsp;arrogantia.Deus enim propofuit omnibus uerbum Dei,e quo uerafapientia difcêda eft .Propofuit Ecclefiæ miniftros,liberis pa TenteSjiunioribus feniores,indodis dodos , Sed ecce tanta eft ho minum arrogantia,ut uerbum Dei contemnant, nec quisq uelit ab altero aut doceri aut admoneri.Sêtit enim quifq? fe fi bi fatis fa/ pientem cfle,necindigcrc aliéna dodrina âutconfilio.Hoc uifium amp;fi no apparet in oculis hominum tam horribile, q eft latrociniu, aut homicidium,tn uides in cÔfpedu Dei tam graue iüdicari,ut ^3/ pter îpfum deleantur genres amp;nbsp;régna, quemadmodum mox feque tur.Quare obfequamur Paulo admonenti nos ne quis arrogâter de fe fentiat,{upra quani oportet de fe fentire, fed humilibus nos accommodantes,nee« cuiquam malum pro malo reddentes*

Alia labrufea» Supra dixit de couiurjs prof radis a manc ufc^ ad nodcm,8c quibus adhibentur inftrumenta mufica.Hic dicit de co uiutjs,inquibus certatur non de àrte canendi, fed de arte bibendi, Poaûis ceru de potentia potadi.Etfi autem multi putant confuetudinem cer/ tandi de potu uini eflè recens exortam, tarnen ex libello Efther, àC

exhoclocouides hancbelluinamconfuetudmcmfuiflè apudmut P«c4o nilnï tas amp;nbsp;pnfcas gentes ufiratam, Nihil enim in hoc mundo uctulhus uctuflitit in eft pcccato,amp; abufu donörum Dei, utreifte Ecclefiafticus dixerit: wiwdo. Nihil nouum ftib foie » Vctus enim Adam fempcr Cui firnihs eft, Temper peccato obrutus eft,amp; quanquam excogitat aliquoties no uamquandamrationem peccandi, tarnen peccatum ipfum ueius eft ♦ C^iare agnofcamus naturalem maliciam in hominc,ut excite/ muradquærendum remedium in lefu Chrifto feruatore noftroj Deinde, funt qui putantcertamen de potuuini non efle magnum flagicium,fed tantum liberiorem lufum nobilium,amp; læticiam for/ tibus uiris non indignam.Hoc autem loco uidesquod recitatur in tereaslabrufcas,propter quas tota uinea Domini deuaftataeftj Quare certamen de potu uini tale ac tatum facinus eft,quod Deus propter ipfum foleat totas gentes,amp; Monarchias delere ♦ Nota de Monarchia Baby lonica apud Danielem capite quinto* Si quis prg do incurratin alienam terram, amp;nbsp;exurat tantum unum aut alter um horreum, iudicatur fcclus dignum,quod omnium armis uindicari debeat* Et fane debet pro fuaratione uindicari* Sed hi,quicertant de potu uini,multo grauius peccant* Sunt enim,iuxta Prophetam, autores deuaftationis no unius auc alteriushorrei,fedtotius gen's*

Inter labrufcas,etiam hoc recenfetur, quod corrupta fiierint pu tudiciii(gt;ulgt;li indicia apud Iudæos*Iudicabatur enim ex fauore aut odio, amp;nbsp;caquomodo iuxta munera*Impius aut iniuftus abfoluebatur,quia uel numera/ bat aliquidjUel iudexfauebat ei* luftus autem, hoc eft, cuius can/ fa iufta erat, condemnabatur, aut negligebatur,quia uel nihil nu/ merabat,uel iudex profequebatur eum odio* Exemplum huius in/ dicij extat de lefu ôd Barraba* V idetur hoc flagicium non admo/ dum horribile* Primum enim,quia poteftas iudicadi collata eft ad Iudicem,fentiunt licere ei pro fuo arbitrio fententiampronunda/ re.Deinde,cum cOnfiderantperfona iufti,fcu habentis iuftam cau fam, apparet uilis amp;nbsp;abieda, ideoqj putant parum referre etiamfi inique de caufa ipfius iudicetur»Pr^terea, controuerfia aliquoties eft de re non admodum preciofa, de afini profpedu * (Xlid igitur hoc tatum eftèt flagicium, etiamfi ex fauore iudicetur pro iniufto,' feiihabenteiniuftamcaufam'^'Idem fentiendueft defupplicrjs que magiftratus inferre foletduibus peccantibus aduerfus fuas leges autordinationes*Hic enim fieri folet,ut in eadê caufa,amp;^ ob eâdem pr^uaricationem,alius grauiter punit ur,quja odio habetur,aut eft homo abiedustalius aut ne reprghenditur quidem,quia magiftra £us fauet eifHîec eft eadê iniquitas,cum jiJla,qna iuftificetwr impi/

us, condemnatiir pius. Quæ SCfi uiclentur eflfè Icuia peccîata, ta menexhocElaiælocomanik’fta ncft ,qaod propter talia pecca/ ta cota régna pereant. Qui iuftificat inapium dicit Salomon, Si qui condemnat iuftum, abominabilis eft utereç apud Deum. Et Deutero, uigefîmofepnmo : Maledidus qui peruertitiudicium aduenæ,pupilli Si uiduæ. In primoSamuelis O(flauô,fili) Samuc/ iisacceperunt munera Si peruerterunt iudicium ,'jdeo fccuta eft mutatio totius regni Ifraelis, Et Amos quinto : Qui conuertitis iudicium in abfinthium Si iufticiam in terra relinquitis Idcirco uineas amantifsimas platabitis. Si non bibetis uinum carum, quia coonoui multafcelera ueftra Si fortia peccata ueftra:hoftes iufti ac cipientes munus,Sipauperes deprimentes in porta Sic. Sicut erg» iudæi propter hocdelidlumdeuaftati funtaBabylonrjs, iuxta Pro phetarum uaticinia, ita deuaftati funt etiam a Romanis propter e/ andern iniquitatem iudiciorum . Vnde addit Efaias hoc îoeo r Propter hoc ficut deuoratftipulam linguaignis, Si calot flammæ exurit : fie radix eorum ficut fauilla erit, Si germen eorum, ut pulz üis, afeendet feu peribit. Vuigare Si ufitatum eft in feriptura,' impiorum m quodinteritusimpiorum comparetur ftipulis , quas ignis deuo/ rat. Si pulueri terræ,quem uentus difsipat. Pfalmus primustNon fie impq non fie, fed tanquam puluis, quem prorjcit uentus a facie cerræ. EtPfalm. Ixxxij. Deus meus pone illos ut rotam, Si ficut

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftipulam ante faciem uentt. Sicut ignis qui comburit fyluam Sic,

Malach.iiq.Eruntomnesfuperbi Siomnesfacientesimpietatem, ftipula Sic. Hucconuenit etiam fimilitudo de fumo quem uentus

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;difsipat, Si de cæra fluente a facie ignis. Pfalm ♦ Ixvij. Sicut défi/

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cit fumusjdeficiant : Si ficut cæra a facie ignis, fie pereant peccatoz

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;resafacieDeiSic.Hæfimilitudinesnonfruftratotiesrecitantur»

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fed uult fpiritusfanâus proponere nobis horrendum iudiciû Dei

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;contra impios non folum uerbis,fed etiam extemis rebus, quæ fre

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quêter in hoc mundo contingere folêC.Non.n, poteft fingulis mo

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;homi nibus (emper publicas audir e conciônes.Nonnunc^ enim a/

randum,nonnuncp alio profïcilcendum eft, nonnunquam alia ne/ igocia funttradanda.Frequenter autê,dum ueldomi fumus,üelin itinere,ponutur nobis ob oculos hi reßt cafus, quod uel uêtus dif/ fipatpuluerê terræ,uel ignis corripit ftramina Si ftipulas, ac exurit cas. Quare cum taliauidemus, proponitur nobis côcio de interitu impiorum,de quoper ifta ficadmoneamur,uccaueamus Si fugia/ mus impietatem. Sed quid dices. Num hæc peccata, quæ iam recenfuit Propheta, uidelicet, Coniungere domum aim domo, iftudere auariciæ, (eâari conuiuia, pergere obftinate in malida

ducere malum bonum ,efle fapientcm in oailis fuis, dare operânî compotacionibiis,amp; iuftificare impium pro muneribus,tanti funt momenti, quod propter ipfafolaludæi itadeuaftentur,utnun^ pofsintreftitui in fuumregnum^ Dicit enim: Radix eorum eric fi/ cut fauina.hoc eft,radiatus euellentur S)C funditus peribunt ♦ An nondefignauerunteadem peccataante deuaftao'onem Babyloniz cam,8C tarnen reftituti funt regno fuoCAn non eadem pcccata uul garia amp;nbsp;ufifata funt in toto orbe terrarum, in omnibus regnis prinripatibusCQuid igitur fadum eft de Iudeis,quod ipfî prorius fine abieefti propter talia pcccataCDe hac re refpodet Propheta, ÔC additîAbiecerunt enim legem Dominbet eloquiu fan(fti Ifracl bla fphemauerunt. Dominus nbsp;Sandus Ifraelis,de quo Efaias loqui

tur,eftlefus Chriftus,uerus Dominus Deus nofter.Lex autem ôd eloquium eius eft dodrina feu Euangelion eius, quod ipfe coram inter ludæos prædicauif»Quod ergo Efaias didt,habetbanc fente tia Judæi de fignant magna amp;nbsp;multa peccata aduerfus Deum,quae ctfi tanta funt,ut Deus puniatipfa externis amp;nbsp;æternis fupplidjs, ta men fi gens agit pœnitentiam horum peccatorum, amp;nbsp;agnofeit ue/ rum Mefsiam, tunc rcmitf untur dementer a Deo, amp;nbsp;conferuatur gens.Iudæi autem non folum defignarunt hæc peccata,fed fueruf etiam impoenitentes, amp;nbsp;abieccrunt Euangelion Chrifti, blafphez mia afFecerunt ipfum Chriftum,amp; crucifixerunt eum.Quare nulz lus amplius relinquitur eis locus falutis» Vbi enimChriftus abqd tur,ibi tota falutis ratio abijcitur,nec poteft recuperari nifi recupe rato Chrifto» Quod Efaias hoc loco dixit,hoc idem fentit Chriftus cum ait:Hæc eft condemnarioiquod lux uenit in mundiim, amp;nbsp;hoz mines dilexeruntmagistenebras quamlucem ♦ Accommodemus nucifta noftro feculo» Varie amp;nbsp;grauiter peccatum eft a maioribus hoftris,8^ quæ peccata nunc defignantur,eadem ,ac etiam grauiora amp;pluradefignata funt in Germania ante centum amp;nbsp;ducentosanz nos. Quid ergoaccidit,quod his temporibus minantur ptj concio natures extremam intern ccionem GermaniaeCHoc inde adeo aedz dit,quod apud maiores noftros lux Euangelrj nondum illuftris cz rat,neccotemnebant ipfi lucem, quippe quam nondum perlpicuc uidebant.Quod fi tantusfpledorEuangelq inuxifletipfisjfortafz fis,ficutNiniuitæ,ftatimrefipuiirent.QüareDeustolerauiteor5 iniquitafespatienter. Nunc autem hoc tempore,lux Euangelij de Chrifto lucet clarifsime, amp;nbsp;nos non folum peccamus uetera amp;nbsp;gra uia peccata,led additur infuper hoepeccatu loge omnium grauifz fiinum, quod lex Domini abrjeitur, amp;nbsp;eloquium fanefti Ifrael blaz fphematur. Euangelion enim de Chriftoalr)perfequuntur,alq extreme contemnunt. QuareinhoctantoEuangelq contemptu,

nuïïa fpes Gcrmaniæ rehdta'cft, niß conuertatur ad Chn'ftum IDËO IRATVS EST FVROR DOME

’ Prophetacommemorauït non foltrm pcccaxa îndæonim,red ctl am ïmpcenitentiam corum,8lt; contemptü Euangelq Chrift{,quod eft peccatumpeccatorum ♦ Quarc uaticinatus eft ipios abticicndos a Deo»ne fint amplius populus Dej,ód terram eorum deuaftadain, Nunc ergo récitât, quomodo, ëgt;C per quos ludæoruni ges fit deu» ftanda Sdopprimenda: Furor Domini,inquiês,iratuscft in popu/ Jum fuumïËxtêdit manu fuam fuper ipfum, percufsit eum tam hor ribiliter,ut fi reru natura ferre poflèt,ctiam motes concrcmifcerêfJ Nam morticinaeorumfaâa funtquafi ftercus in medio plateai^/ Hacc eft dcfcriptio fedicionis,que exatata fuit Hieröfolymis inter ïudgos,priusq Romani urbem obfediiïenu Triplex enim crat fedi kio Hierofolymis,amp; unaquaeuis pars in alteram ita graflabatur,ut interim tarnen concordi mente crudelifsime in miferum populum fæuirent,ac protjcercnt corpora infepuïta in plateas ,nec permittc/ rent,ut uela cognatis fepelirentur.De qua relegêdus eft lofephus debelloludaicolib»v»caj.8^ tj» Etlib.vi.ca.i. Hismailsaccedebac ctia tanta fames,ut pre ea non folum priuatæ domus, uerumetiam publicæ plateæ mortuis cadaueribus implerentur, T eftis eft lofe/ phus de bello ludaico lib«vi,cap,xi. xiirj.Slt; lib^vij^ca.vq» amp;c.Qiig lofephi Icripta iddrco diligenter perlegenda funt, quod perfpicue explicent ea,qug Propheta hoe loco dicit: Facfta funt morticina eo/ rum,quafi ftercus in medio platcarum.Sed quidCnum his rebus fi nis ent malorum inter ludæos Nihil minus ♦ Sequitur efh.ln his omnibus no eftauerfus furor eius, fedadhuc manus eius exteiita,. Deus enim uteftclementifsimus in poenitentes amp;nbsp;pios, quos etfi nonnunquam affligit,tamcn adhibet moderationem, SC dat aduer fisfincm,itacftCeuerifsimusaduerfus impios amp;nbsp;impoenitentes, quos fi iudicareinceperit,non eftneemodus nee finis fupplicioisz, donee perpetuo intercant. Quare fufeipienda eft pccnitentia, a/ gnofeendus eft ChriftLis,ut in ipfo habeamus falutcm.Qtu'd ergo præfer mala ilia fcdicionum,famis,8lt;; cadauerum in plateas proie/ âorum accidctCEleuabit(inquit) Dominus fignum in nationibus procul,8lt; fibilabitadeumdefinibusterræ amp;c, Hoceftuaticini urn de bello a Romanis eotra ludæos gefto.Iudæi enim poftquam abiecerunt Chriflum,uerum (eruatorem, no folum opprefsi func internis malis 8lt; fedicionibus, fed etiam externo bcllo a Romanis filato, Obferua igiturhoc loco primum, quod Romani uicerint

âui erant Ethnici,ignorauerût co tempore uerum Deum, amp;nbsp;Chri um eius, tarnen Deus ufus eft opera eorum ad punfendam im/ piefatem ludæorum » Ideocf dicuntur a Deo uocari fibilo,hoc eft, cxcitari occulta Dei potentia,utopprimèrent Iudæos,Deinde con fîdera,quam facile fit Deo excitarehoftes ♦ Sibilabit ( inquit ) ad eum, Non neceflè habet Deus publias mandatis uocare milites, aut armis eos cogere in militiam : fed fi fibilauerit tantum,Cuncre/ pente exiliunt myriades militum» Pompeius dixitzSimul ac folum Italiæ pede pulfauero, exilient affatim equeftres pedeftrefque co/ pi£:euêcus autem non refpóndit gloriationi » Sed diuina gloriatio non poteft efteuana ,quæ fi tantum fibilaueritjfubito exiliunt in/ numeræ armatæ cohortes, Quod cum ita fe habeat, non eft fidu/ cia fccderum,focietatum,0dconfpiracionum, qug cum finirimis ha bentur, aduerfus Deum peccandum amp;nbsp;fecure fterfendum » Poteft cnim DeuSjUno faltem fibilo,non tantum diftoluere fœdera ,ue/ rumetiam hoftes ab extremis terræ excitare. Ad hsec habes hoc Io/ co in fignem defcriptionem Romane militiæ, quam certe Efaias co gnouit nee ex fama,nec ex ipfa rerum experientia,fed ex Ipiritu fan lt;fio, quippe quod quo tempore Efaias hæc concionatus eft,Roma jam primum cœpta eft condi, SCregnauit apud Romanos Romu/ lus,nónifi finitimis cognitus. DicitergoPropheta: Eccefeftinus uelociter ueniet, Romanus uidelicet exerdtus » Non eft defidens, necplaborans,hoceft,fefiusautdefatigatusin eo:non dormitabic ncc^ dormiet,necç foluetur cingulum renû eius eft. His uerbis de fenbit Efaias excellentem difciplinam rd miliiaris in Romano ex/ crcitu,quod milites finf dudbus fuis obedientifsimi, amp;nbsp;ad capcf/ fenda arma promptifsimi, quodc^ non in bello tantum, fed ctiam in pace exerceatfefein armis.Hocenim eft,quod didt: Cingulum corum nonfolui,neccalceamenta corz rumpi,hoc eft, funt in côn/ tinuoufuarmorum,fiucinpacefiueinbello.De difdplinamilita ri apud Romanos nota funt Gcnciii fcripta. De qua difdplina uide etia lofcphum libro tertio de bello ludaico capite tertio. Quo loco lofephus quafi commentario quodam explicat quod Efaias de Rd manis uatidnatus eft. Poftremo defcribicfórtitudinem ÔC fcroci/ am Romanorum aduerfus Iudxos,8^ terræ eorum miferabilem de uaftationc.'Rugitus eius, inquit, ut Leonis amp;c. Et; Afpiciemus in terram,8(feccetenebrætrjbulationis amp;c. Sunt autem hæc fcripta non propter ludæos tantum, fed ad dodrinam totius orbis terra/ rum , ut exemplo ludæorum cognofcamus infignem fc/

ucritatem Dei aduerfus impœnitentes , amp;nbsp;ut exci/ temur ad pœnitentiam ac ueram cognitionem amp;nbsp;obedientiam Chrifti fcruatoris noftri»

In hoe fcxto capite, btcuis eft Vifîo Cónci'o, fed infignis,' amp;nbsp;memorabilis. Primum enim ea eft aucoritas cius,ut mentionem cius fao'ant non folum omnes Euangehftæ, Matthæus Marcus, Lucas amp;nbsp;Ioannes,fed Paulus femel Sd iterum earn alicget Alt;floz rum uigeßmoodauo, amp;nbsp;Romanoff undedmo, Deinde funt, qui fendant Efaiam propter bac uifîonem nbsp;nbsp;concionem in partee diP

fedum fuiffe. Dicunt enim eum aceufatum hærefeos,quod affirz mauerit fe Dominum Deum uidilTe -, fuis oculis,cum tamê Mofes fcripferitjDeum nô pofïe ab ullo hominc uideri in hac uita.Eclî au temdehacrefentirepoteftqiiifc^ quodlibet»uerifimiletamêeft, hanc uifiónem amp;nbsp;concionem fuiffe iniquifsimo animo a ludæis ac ceptam,amp;^ pto mendacifsima, achaereticifsima habitam. Prædica/ tur em in ea manifefte amp;nbsp;perfpicue,de exr^ catione abieêfione lu dæorum exregno Mefsiæ feu Chrifti,8^ ex hæredifate omniüccegt;' leftium ac diuinoRz bonoRt. Qiiæ concio uidebatur de eo populo, qui dilt;ftus eft populus Dei,non tantum abfurdaffedetiamimpia. nbsp;nbsp;nbsp;. ,

Quareapparet Èfaiam propter hanc uifiónem concionem non fuiffe admodumhumaniter inter ludæos fuos traulatum.Depingi probatur, tur aût initio in hac uifione,maieftas Chrifti amp;nbsp;regni cius, amp;nbsp;quod eft maxime omnium obferuandum,habes in hoe loco manifeftu amp;nbsp;irrefutabile teftimonium diuinitatis Chrifti. Nam Euanoclifta lo

annes cap. duodecimo clare dicit,quod Propheta uidcrit in hac ui/ fionegloriam Chrifti. Allcgans enimcôdonemhuius capitis: Ex cæcacor pöpuli huius Sfc. addiuHæc dixit Efaias,quâdo uidit gio riäeius(uidclicet Chrifti : De hoc enim eft fermo)êlt; locutus eft de co.Nihil aut certius eft ,q quod Efaias affirmet fe uidi fte ueßz Do/ minum Den Zebaoth.(^uarccum Euangelifta teftetur Efaiam ui difle gloria Chrifti,perfpicue docet, Chriftum elle uerum Domiz num Deum Zebaoth.Porro heepitftura gloriæ Chrifti eo fpeeftat in hac uifione,utdoceatmaieftatem Chrifti excaecaturam quidem ludfoSjfed illuftraturam omnesalias gcntcs,8lt;^ uulgandam in totü orbemterræ.Perftringemusigiturhancuifionê, uteognofeamus, q apte cohæreat concio,quæ poft uifiónem fequitur. V idi ,inquir, Dnm fedêtemfuper thronu exceKum 8C eleuatfi.Hec piefiura figni ïficat lefumChriftu eftc ucre Deum regnantê,8C gubernantem oïa, acmateftatem citis excelfiorem amp;nbsp;auguftiorem effe ccclo terra. Cx«lu,inquit,mihi fedes eft terra (cabellu pedü rneoRî.Hæc no

funt odofe audicnda, fed in ufnm transferenda, uidelicet^ut feni/ per reuereamur præfcntem maieftatem Chrifti ,‘8lt;I ambulemus in dmoreamp; obedientiacius, utcp in aduerfisconfidamus dementia eins in Euangelio reuelata,amp; inuocemus nomen eins,quo confer/ Vf/îimf«wzn 'i‘^lt;'”’-ir,Deinde additur:Ea quçfubipfo eranu hoceft,oræfeu fim Df». nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;briæ ueftimentorum eius replebant templum. Veftimcntum Do/

miniDeinoftri eft humanitas^quamfiliusDeitanquamueftcni induit» Cum autem fimbriæaddantur ueftibus ornament! Sçfplen doris gratia, nbsp;nbsp;Efaias iiideric fimbrias ueftimenti Dei impleuiflc

templum,fignificat Chriftum illuftraturum templum Hierofoly/ mitanum, amp;nbsp;earn regione, in qua hoc templum conditum fuit,do/ 0:rina etmiraculis fuis,poftquam eilet ailumpturus hominem. De Templi Kie [,3^ gloria uaticinatus eft etiam Agg.capitc fccundo:Maior,inqui gloria domus iftius, quam prioris, dicit Dominus Zeba/ oth.Nulla enim eft regio,nullus locus,nullum templum in terris, CLii maior gloria Sd maieftasaccidit,quam regioni ludçæ 8^ tempio Hicrofolymitano,proptcrca quod in ijs locis lefus Chriftus uerus Deus Zebaoth fufeeperit hominem,amp;prædicauerit Euajigelium fuum,ac ediderit miracula.Ad extremum etiam pailus fit pro pec/ can's,refurrexerit,afcederit in coclum, amp;nbsp;miferit fpiritum fandum fuum.AulæPrindpumamp; Regum funt quidem illuftrioresino/ cull's humanis,fed fi rede iudicaueris,nulla un^ fuit aula rcgia,ad qnain plus refpexerit cceleftisomnium fandorum cœtus,amp;: e qua maiora beneficia in orbe ferrarum peruenerint, quam ex ijs lods, in quibus lefusChriftus uerfatus cft,Poftea dicit Seraphim ftetif/ fe defuper illo, feu circa ilium,amp; fingulos habuifle fex alas, quaru binis uelauerint fuas facies,binispedcs,binis autem uolauerinf.In Num.ca.uigcfimoprimo,uocatur ferpentes igniti Seraphim,a Se/ raph,quod eft incendere,Sicautem uocantur,non quod fuerinfiz gnei ferpentes,fed quod ucnenato morfu amp;nbsp;afflatu fuo inccderint SfrrfpIn'ifj acinterfecerintlfraelitas » Sic amp;nbsp;hoc loco Angeli allantes Chrifto d»c Bren/ter. dicutur Seraphim,ab incêdendo feu inflâmando,quod minifterio fuo accendant amp;nbsp;inflamment pios fpiritu fando. Signi ficat autem Scriplimfig ApoftoIoSjfeu Apoftolicum minifterium,quo uulgatum eft Eua gt;^cantA[gt;o gcliondeIefuChrifto,i'ntotum orbemterræ, Singuli Apoftoli miniftri Euangeli) habent fex alas : Duabus uolant,quia Euan jirof. gelion Chrifti non conftitit in uno tâtum loco,fed auolauit e Hic/ rufalem in totumorbemterræ,ÔCperuafitomnes regioneshuius nnindlDuabusuelantfacies, quia Euangelr)prædicatiopudefa/ cit homines, ne glorientur coram Deo de lua iuftida, fed tantum confîdantiuftiaa Chrifti» Arguit enim omnia hominum opera,amp; comm endat tantum iufticiâ Chrifti,ne fimus impudent! facie ,amp; ia demus

ÄOTttis noftrâ opera in iudiciö Dci\fed agnofcamus tatttu in Ghri fto nofVäm efle iufticiam, DuabiiS Uelant pedes, Pedes furtt affé/ dus cogitationes hürnirti cOtdis^qilibus folemus non totam tad tumterramperarrtbuÏarCjüerumetiam noiinünqoâm ufc^ id cccld confeendere, y/ elant igitur Scraphirrt pedes fiiosiqüiâ Eüâgeliod fide acccptürrt,afFcrt rctnifsioiiem peccâtonim qua inipti àffedtuà carni natiiralitcr propter peccatum originale inhærentes ira Uclàn? tOTjUt coràm Deo non impucentur, Btfi enirn earo non poteft legt Dei fubdii fed fcnlpcr concUpifdt âduerfüà fpiritiim,tâtnén (î cre/ ditnus Euangeliô Chrifti ,non inlputatür rtobis hcèc concupifeen/ tia carnisjtantünlrnodo ne nerfemur iuxta eàrncrrt * fed iüxtà Ipiri/ tuni,quemadmôdunl Paulüs Uôrtlan. otflauo döcéC, Quod autérrt Seraphim clamant, Sanctus Sanéiusamp;c, Egnifîcâtpubhcâmcon/ Fefsionem Apoftolici minift ï;r| de lefu Chrifto, Et eft hic clamor Seraphim,epitome ac compe. diUm tötiüä Euärtgeli^ dé Chrifto, chriiîitntê DoceC enim Icfum Chriftum effc DomintimZebaoth, üeriîni äb æterno Deum,unius fubftantie feu eftentiscjac mâiéftatis Cü Déo ho Uew? pâtre 8lt; fpiritu fanlt;fto,ut unus tatum fît natura uerus Deus: fed id bac unadiuina liatura fint tres perfön3é,Pater,filius 8d fpiritus fart ûus, inter quas pérfortâs filius qui eft îefus Chriftus aftumpfiC hominem,8duu^uit glofiam fuamin cotum Orbem terrarum per prsedicatiortémÉuartgeltj fuûVnde ôt tér dicitur Sandus: addf tur:Plena eft omnis terra gloria eius^ quia màièftasChrifti diuuP gata eft Euangelio in ornncmfcrrâ.Dicit ein Pfalmüs:ln omnê téé ramexiüitfonus eorum,8^irt firteSorbisterr^uerbaeorUm, Quid ergo exhöcclamore fadum elKSequitür^Görnmota funt fuperli / minaria cardinum a uoce clamoris,^ domus repletä eft fumo.HgC SUa funt, quae adumbrant elm cortcióticm, quæ rnok fequitur, dé abiedîone ôé excaeeätione ludæorüm^Nam quod é clamore Ser éü* phim cdrtimota côfrâdà fint fuperliminäria témpli,fî gui fica t cjd prscdicationeEuangelqàbrôgatû efieregrtUm âdfâcerdotiumLé uiticum feu ludaicum.Poftquam enim Âpoftoli uulgàrUrtt Eüan/ gelium in uniuerfum orbem jludaei ita oppréfsi amp;cönfrädi funt^ ut non folum amiferint templurn cum facris fuis,ücrumetiàm âmi'gt; ferintterra 8lt;omnem dominariortem fuam in terra.Deinde,quod i-'«! ô*: dideur domum repletam efîè fumo, fî gni ficat îudeorum éxcsecatiü '''ƒ , ''''' ncm.Fumus enimnocet ocülis,Poftquam igifUr Iefus Chriftus mi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

fitfpiritumfartdumfuüm,ô^reuclaüit Eu^elium fuumpér Âpo/ ftolos,acludæiàbrtcgârurtt8ireiecerurtt Chriftum cUm Euange/ lio fuo,tantus fumuS obiedus eft octilis eorum,ut ttihil prorfus ré rum diuinarum amplius uideanttfed præ amentiâ,caedtatc SC fiirrt rc mentis palpant in meridic,fîcut folêC palpar c cæcus in tenebris^

UtfcŸiptura loquitur ♦ Elfienfm Chnftuseft ueraluxraîsntîj,t3k men qaia ludæi nolacrunt hanc lucc agnofcere, tanto magis ëxcai çati iunt, quanto hæc lùx lUuftrîor eft. Obcæcari, inquit l'àuîus, flint fenfus iUomm»Nam l'n hodi'ernum dicm idem ueîamcn in ledionc ucccris T eftamcnti n»net,ncc toUitur nclum,quod pcç Chriftum aboictur»

Vidimus antea V ifionem E(aije,audiamU8 nunc expofitioncrn âcintcrprcationcm eius.Sed priufquamfpiritusfanftus cam inte«; prcfetur^commcmoratProphctaquid fibi exhacuifioneacdderit; Qyaiilrémiinifcftedoccmur, qui fint cffcdiis reuelati Euangclif de Chrifto,Âlq enim furit cfftdlus ciitó in hominibus pi}s,quiEuz àngclion Chrifti fide accipiuin,aftj in jiôrWnibus impijs, qui abijgt; ciunt Euangclium per incrcdulifafcm» Pius cft Efàias Jmpq auCenï ïudaci. Videiimus ergo primnrn de Efata, Vidi,inquit,oculis mci« Regent D O MIN V M Zebaoth» Fatetur ( fîcut amp;nbsp;loanncs ex/ ponitjfc üidifir gloriam Cbrifti»Non enim uidit Efaias eflentiaiw Oef,quan; nulkis hominuni in bac terra ui4erc âut cognolccre pô teft/cd ,5gnouit maieftatem Cbrifti,qiii cft uerui Dominus De/ MsZcI:?.oth,reuclandam praedicationc Büangelf} amp;miràculis.{it orbe terraru;n » Ex bac igünr cogniriOne Mgnolat primum magni/ tudinem peccàti fui,8lt; tonus populiddcoque exclamaf: Væ mibi,’ quia tacuiTrojTacUi^HebrgusbabetjPcrfj/cu obmutui«Etaddi tur:PolIütis labqs fum,amp; babito in poj^o nabente polluta labia J hoc cfttAgnofco tanturn effe meura amp;toh'us populi peccafum ,ùc necefTe habeamus corâ iudidô Dei obmutefcere. Niliil babemus,' quo peccata noftra coram Dco dcfendamüs»Labia noftra pcccati» âtàcontaiTunatafuntjütnonaudcamuscacorara tribunali Deiagt; perire» Nulîa funt opéra noftra, quæ nos poftiint iuuarc » Omnia iufticiânoftraeft polluta ôi conraminata, ut non audeamus de ea coram tribunali Dei gloriari» Primus fgitur efteftus Eùangclif de Cbriftô,eftrcuelatioamp;agnitiômagnitüdùtispeccati » Cumuenc/, fit ( inquitChriftus) fpiritus amp;'nâus,arguet mundum de pcccato/ quia non credit in mcÆt iteruintOportebat Chriftüm pati, amp;nbsp;re/ (urçere a mortuis tertio die,amp; prfdicai i in nomine cius P OE N t ,T E N TIA M» Vbi autem eft poenitentia,ibi necèflario cft agnf lîopctcati»Necmirurrt,quod ecfi Euangclion adnundatmagnitu/ dinem gratiac Dei, rcuclet etiam péceati magnitudinem » Quantà’ rn^is enim commendas gratiam Dei erga homines,tanto plus ac/ eums homines peccati » EtinBuangeliofolusChriftüsadnunda/ tur,iuftida, amp;nbsp;fanftitas noftra » Quare hoc ipfo damnantur omniaî feoîilinurn opera in iudido Dei, Hue accedit, quod humana ratio

magfs cçca cft,^ q nouerit natura fua aliqd de Chrifto uero noftra feruacore.Buanaelion autreuelat hancnaturale humanæratiom's ^5

cæcitatem. Quare rcuelat etia humang naturæ peccatum.Quid igi tur dicemusC’num omncs qui gloriatur noîe Euangeltj,ucre agno/ cunt EuangeliuCNihil certe minus. Hi. n. qui nondum agnofcunt peccatum fuum,nec deteftantur ipfum,fed pergunt impudenter iti carne ambulare 8^ peccato feruire,nullam prorfus cognitionê Eua geli] aut fidem habere dicendi funtzfed ut nô funt Chrifti, ita Deô minime placet amp;c. Deinde,cum Efaias agnôfceret pdfh fuü,Slt; in/ geinifccrct,ac trepidaret,uolat ad eu unus de Seraphim,8i accepto carbone de altari,tangit labia Efaiæ^c mûdat eum a pdô.Hoc fpc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

élaculo fîgnificatur, quod Efaias confecutus fît remifsionê peccati per pr^dicationê Euangelrj de Chrifto ÔCfacrificio cius. Diximus cnim fupra,quod Seraphim fîgnificent Apoftolos feu concionato tes Euagelq de Chrifto. Carbo aût acceptus de altàri adûbrat Chri ftûipfum,feufacrificiûeius,quo expiauitpcftanoftra. Inaltari.n, de/»«a facrificia offèrebaturîquç fîgnificabant facrifîciu Chrifti,quodfo/ ptw. lum eft expiatiû pro pélîs noftris coram Deo.Itac^ carbo ardês eft uel prgdicatio Euageli] de Chrifto facrificâto, uel Chriftus ipfe pftîs (acrificatus. Vnus ergo ex Seraphim purgat labia Efaiæ car/ bonc,ut emûdetur a pdïs, quia Efaias accipit remifsionem pdoßi per prcdicationê Euâgelq de facrifîcio Chrifti. Secûdus igitur effc lt;ftus Euangelf) in hoïbus pq s eft Remifsiô pdôi^ propter Chr ift3 per fidem.Nam fpeélaculu carbonis ardêtis amp;nbsp;purgantis labia ab iniquitatCjUt pofsint leuare uocem fua coram Dho.quod hoc loco æponiturEfaigdiuinituSjhocin quauiscôcioneEuangeli) delefu Chrifto fieri folet in credentibus.Si.n.haberemus oculos fpûales, uidercmus in côdone^qua explicatur Euagelion de Chrifto, amp;nbsp;de cxpiationc pdÔRt.quæ per Chriftû falt;fta eft,oîm eoR2,qui fide ac/ cipiunt Euangeliû, labia tangi ardêti'carbone,amp; purgari ab iniqui täte,ut cû anteanemo aufus fuerit oculos fuos ad cœlum tollere,ÔC uoce fua ad Dnm clamare,nunc purgatis per Euangelion labij s, amp;nbsp;accepta remifsione pdoßt propter Chrift5,accedamûs hilari uultu adthronûDei,ô^ inuocemus eum,utclcmêtifs. patrê noftRî.In A/ dis Apoftolicis,cû Petrus prgdicaret Cornelio amp;nbsp;alf)s gêtibus Eu angeliûdeChrifto,cccidit,adhuc eo loquente, fpûsfandus fuper oÇs qui audiebât fermonê.Hoc certe erat carbonêde altari fumere^ amp;nbsp;tâgere ac purgare labia auditoR2,qug etfî in ali]s concionib.Eu^ gelij nô fiunt extcrnis miraculis,quêadmodum in ilia Petri cocio/ ne,tn femper fiunt corâ Deo fpûaliter,in oculis totius cœleftis cœ tus.Qnare aduertamus diligêter amp;nbsp;obcdienter animu ad concionê Euageli] de Chrifto,ut noftra labia ab iniquitatcpurgêtur. Po/

quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 a

ftremOjOJrti Deus miflurus erat concionatórem,qui impfjs ludæis adiiunciaretabiediouê amp;nbsp;danationem ipfoR*, Efaias offert fe pro/ ptuin amp;nbsp;obedientem:En ego,inquiens jimitte mc. Ac ante quidem* cum Efaias agnofceret peccatum fuum, nOn aufus fuit enarrare,uc Pfal.loquitur, iuftidas Dni, èi. aflïimere teftamentum Dei per os fuü. Pofti^ aut accepit remifsionem pdï, ói. iuftificatus eft a pdo^' fufcipituocanonc Dei obedientifsime, Detreóabat quodam Mo fes legationcm ad Ægyptum,ad liberandos Ifraelitas, quia metuc bat pericula,quæ fîbi imminere cogitabatHec aüt lcgatio,qua pz ' faias mittitur ad adnunciandam Ifraelitis, non liberationem,fedca ptiuitatem,abicdionem,8^ damnationê,multo periculofior, addó etiam triftior erat.Et tn Efaias uocationi Dei obfequitur. Qui eni renatus eft per fpiritum fancflum, amp;nbsp;accepit remifsionê peccati fui per fidê propter Chriftum, teneri non poteft, quin tradat fe totu,' quantum in haccarne fieri poteft, Deo obedientem * Tertius igiz tm; eftèdus Euagelrj eft^Obedientia, Qui em ex Euangelio Chriz fti agnofdt peccatum ,8C confequitur remifsionem peccati propter Chriftum,is ctia cauet, ne peccatum regnet in corpore fuo : fed in hoe ftudium incumbit,ut accomodet membra fua Deo in arma in fticie, ut Paulus ait, Quare,qui no obfequuntur diuing uocationi,' fed ambulant in defiderfis carnis fuæ, nondum agnofcunt nee pee catu, nee Chriftum, etiafi de noÏe Chrifti multum glorientur»

Hæc eft concio illaicuius argumentum ante adumbratum eft in uifione ,per commotionem cardinum fuperliminarium, per fuz mum quo totum templum impletum fuidEa quoc]^ cocio eft,quae Conch de ex fingulis Euangeliftig,amp; a Paulo diligêtïfsime citatur,Nam cum ^^orum^ nbsp;ChriftusprædicaretEuangelionfuuminter ludæos,ô^edereftan

ludæi fuerunt tam pertinacis impietatis,ut non folfi nó agnofceret Chriftum,fed etiam interficerêt eum,ac poftea ètiam in Apoftolis eius perfequerentur, Quare admiratur Euangeli ftæ amp;nbsp;Apoftoli, qui fiat,quod gens ilia a Deo ele(fta,amp;cui ^miffus eràt Chriftus, non credat in Chriftum.Séd huic admiration! obuiam eunt hac co cioneEfaigjde excecatione amp;nbsp;abiedione Iudæorum,In hoc4n,Ioco Propheta uatieinatur primum,Iudæos cÔijciendos eflè ex prædica done Euangelq in extremam cæcitatem,ut nec intelligant Euangez hum nec refipifeant, Audife,inquit,audienfes,amp; nolite intelligere amp;c, Et mox:Exceca cor populi huius et aures eius aggraua 8^c,hoc cftjlubeo te Prophetam adnunciare populo Ifraelitico,quod tante fit impietads, ut poftq ueneric Chriftus àC prgdicauerit Buagelion fuurn.

COMMENT, IOAN. BRENT. ,0i fuâ,nô Gt ei ulîâ fidê adhibiturus.Nô audiêt cum, Ac etiaG audiez rint,tn non intelligict Euangeliu éiuS,nec credèt ei.Quare fieri no poteft ut refipiCcât nbsp;nbsp;confcc|uântur falutê. Deinde uaticinatur etia

de externo inceritu populi lfràelitici,8^ dé ea deuaftatione, quæ fa (fia eft aRomanis, Dixi,ufcç quo Dne Et dixit:Donee dcfolêtur ciuitates 8ic. hoc eft,Excgcatio Ifraelis no durabit pauco têpore,nec manebit ftatus rci^ eius in hac excecatioe iricolumis:fed excæcabû-* tur perpetuo, regio eoBi itâ deuafiabitur, ut politaa eoRt nuncp ineternum in ea reftauretur, nee ipfi unq in terris dnationem habe ant. Ad hec^Propheta uaticinatur de eledis in Ifrael.Etfi.n.gês ipz faabrjciecur à Dno ö4 excgcabitür, ut no amplius cognofcat uerani dodrina falutis,tn aliqui ex ea gente fcruabuntur,quales funt charias,Elizabeth,Sitncon,Anna ^pphetifla, Apoftoli,difcipuli,^ amp;nbsp;multi alij, poft Pètccoften ex ludgis crediderunt in Chriftum J Erit(inquit)in ea decimatio,hoc eft, Reliquiæ quædanl (eruabun? tur.Et ficuC in arbore etiâfi in hycme décidant folia,tn manet radix-Si truncuSjUt füo têpore iteB2 floreat,ita etiâfi populus Ifrael abij cietur aDno, tn conferuabutur Apoftoli ëc reliqui difcipuli Chr i fti,qui Canq radix Si truncus uiridis,^fer'ent fuo têpore folia,Si c5 uertêt multos filion» Ifrael ad Chriftû,quemadmodû res ipfa decla rat in A(fiis Apoftolicis Si epiftolis Pauli Cætenîjquæ in hac cori done de abiédione ludaéot^ Si falufe réliquiarurrt inter ludæos di cuntur, ea Paulus copiofe interpretatur èC defcribit in Epiftola ad Rotn.cax.ix.x.8ixi.qti3e tria capita funt hums concionis comcnta/ rius.Ec incap.xi.facit difcrte rrientionehuius c5cionis,cum ait:De dit eis fpum copuncfiionis oculos ut non uideant, Si aures ut noil audiant,tlfcpinhodiemûdiem.DicesaûtzQuidC’numDeuspreci . pit,uc exceceritur 8: no conucrtanturquot;Ait enim:Excæca cor popuii huius.Et additur:Ne forte liideat ctintelligac,ac conuertatur.Eloc «ttmDft« fie dici uidetur, perinde ac fi Deus no uellet ut Kraclitæ agnofeerec Chriftum,Si confequereritur in ipfo falutê.Qùid ergo ad hccdice musgt; An no Deus eft mifericors,qui uult omnes holes faluos fie/ ri; Anno eft iuftus,qui necuelitnecprædpiatpeccàtûC’Multo ma ius aut peccatum eft,hoiem ita excæcarc, ut rion cognofcat,nec con fequatur ueram falutem, qhominem externa Si corporal! uita priz uarc.Quomodo igitur,ea quæhic dicuntur,intelligêdacrunt;Regt; (fiifsimc dicitur, Deum efte mifericorde,qui uelit,ut oes homines (alui fiant: Si Iuftum,qui nullu peccatti ncc uelit nec prgeipiat. Sed addendum etiâ eft,quod fit feuertis Iudex. Na quod hoc loco præ cipit,ut cxcaeeentur ludæi Si abfjeiantur in æternas tenebras,non præcipit,ut pcccatû, fed ut fuppliciu peccati.ludæi .n.ab initio fem per reftiterunt (piritui fanfto, ÔC oedderut eos,qui cocionabantur de Chrifto;Poftq uero Chriftus ipfe uenit,tantum abeft ,ut agnoV

uen’nt Sc fuCcepcrint eutn,ut potius cum extremis malis aHècerint^ Quarc cum lucem oblatam femper repulerint, èi. tantæ fint perti/ naciacjutnullafpesficcoslucem admifluros, merito conijciuntur in perpétuas tenebras. Et cum falutem propofitam nunquam non reieccrint,ncculla fit fpes eos accepfuros falutem, legitimum in ftifsimum fupplicium eft,ut ab omni falute abrjciantur » Hæc, in/ quit Chriftus,eft condemnatio,quod lux uenit in mundum, amp;nbsp;di/ lexerunt homines magis tenebras quam lucem» Nam quemadmo/ dum gentes cum cognouiflent Deum, non glor ifica lient autem ut Deum,iufto fupplicioDei traditæ funt in reprobam mentem itx ïudæi cum audirent uidcrent oloriam Chrifti in dotfirina amp;nbsp;mi/ raculis eius,non uellentautem ipfum agnofeere »necEuangelio e/ ius (redere,reâ:o Dei confilio fadum eft, ut exctecarentur abq/ cerentur in extremas tenebras » An non parentes folentetiam in pcrtinacibus liberis fuis exemplum huius diuini fupplicrj præbe/ reC Fingamus eftè puerura qui cum parens offerat ei pomum auC pyrum,nonadmodummagnumautpulcrum, amp;nbsp;tarnen efui ap/ turn, pertinacifer recufat, amp;poftulat aliud illo maius aut pulcri/ us, parens autem monct ac iubetiterum atcpiterum,ut pomum ac cipiac edaf :fed is petgit non folum recufare, uerumetiam e pta/ nibus parentis cxcutere » Quid ergo fieri foletC Parens,fi non eft nimium indulgens, non folumaurerta puero pomum, nec reddit ei,ctiamfi iterum petere uidcatur, uerumetiam punit feueritcr uir/ ga fua pertinaciam pucri.Eodem fere modo Deus propafuit pue/ risfuisifraelitisfiliumfuumcogiiofcendum amp;nbsp;accipiendum » Ki autem tanta pertinacia rcpulcrunt eum,ut ctiam occiderint ipfumJ Qnare iuftifsimum éft fupplicium, ut non folum auferatur ab ip/ fis Chriftus, fed etiam puniantur propter impietatem feuerifsi/ me. Quid igitur dicemus Tquot; num Deus fimul cum impio abqcit e/ tiam pium amp;nbsp;luftum C Minime omnium. Dccimatio ( inquit ) eft in ca,Etfi impij, nolentes falutem acciperc,abriciuntur,tamen hij qui accipiuntfalutem uolentes amp;obedientes ,feruantur, ut patet in Apoftolisjamp;reliquisdifcipulis Chrifti, qui ctfi fueruntamp;^ipfi ïudæi,tamen quia crediderunt in Chriftum,confecuti funt ueram faIutem»Hoc eo pertinef,uf in publica gentis corruptione,non de fpondeamus animum de noftra falute,necfelt;ftcmur exempla im/ piorum ex defperatione, cogitantes,nos paucos non pofte folos conferuare gentem, ideocß abiefturos ftudium pie!atis,fed

potius fulcipiamus ftudium pœnitcntiæ, ut fi no po(/ fumus gentem fcruarc, faltem nos ipfos feme/ mus per Chriftum, uerum feruato/ remnoftrum»

In princi'pio huius capitis recitatur bcllu quod rex Syriæ Ifracl fufccpcrunt gerendum aduerfus Ahaz regem luda. De quo» bello fa’iptum eft in iirjdib*Regum cap* xv. amp;^xvi* Fit etiä mentio belli oefti a rcQC Syriæ 8*^ rege Israelis aduerfus Ahazümdn fecun do libro nbsp;nbsp;Aa 7nfz.ivûgt;v capite uicefimo oiftauo * Incertum autem eft^

num hoc bcllu idem fuerit, cum co, quod in quarto libro RegUm,' amp;nbsp;in hoc Efaiæ loco defcribitur,an diuerfum.Sed apparet bellum illud in Paralipomenis defcriptum,gcftunl efte prius a rege Syrian amp;nbsp;rege Ifrael aduerfus Ahazum,nôdum collatis uiribus,ted hgiP latim:poftca autem hos reges coniunxifte fua arma, amp;nbsp;fecundo iiv tulifte bellum Ahazo,dequo bello in hoc fcptimocap.EfaiæÔi ill quarto libro Regum fcribi tur. Commémorât autem Proph eta h oc benum,utexponat,qusefuerit occaGoeius concionis,quæabhoc (eptimo capite ufe^ ad caput decimumtertiûdefcribitur. Ac profe/ lt;fto memorabilis eft cÔcio,quæ his fex càpitibus continctur. In hac cih de aduentu amp;nbsp;regno Chrifti ta perfpicue prgdicatur,ut ueteres de Efaiadixerint,eum magisEuangeliftam qProphetam appellan dum.Ex hac concione concionatus eft Anoelus Gabriel Marie uir gini,amp;^ expofuit ci coclefti madato,quodipfa uirgo paritura Gt uc? rum Mefsiam,GliumDei,cuiusregni nullus Gtfuturus Gnis * Ex hac concione Petrus amp;nbsp;Paulus,fummi acprædpui Apoftoli,acce/ peruntpræclarateftimoniadeChrifto,Slt; regno eius.Quare cuni uerfamur in explicatione huius concionis,fentiendum eft,nos tra/ dare cocleftem thcfaurum.Initio lût recitatur,ut diximus,hiftoria beUi,quod rex Ifrael 8lt; rex Syriæ aduerfus Ahazum fufcepcrunC 2crendum*Hi enim reges ante bellarunt Ggillatim contra Aha/ zum rcocm Iuda,idcp focliciter,quemadmodûm teftantur^« Aa-^ *

Quarc coniungunt nunc arma fua,8lt; ftatuunt fe regnum lu/ da omnino abolere, amp;nbsp;alium regem fuoärbitrio in Hierufalenl creare.Dicunt enim: AfeendamusadIudam,fufcJtemus eum amp;C4 Ponamus in eo regem Glium Tabeel* De Tabcel grammatica eft diifenGo.Ali) fentiuntelTenomcnproprium, uel de Ephraim,uel de Beniamin * Fitetiameuiufdam Tabeelis mentio in Eldra capite quarto * Alij putantldolum Gc uocari* Alij exiftimant efte nomen appeîiatiuû,ctiuxta GhaldæâparaphraGn GgniGcari (nobis gratûgt; ut Gt fcnfus.Creabimus regem in Hîcrufalê ,p noftro avbitrio,qu» nobis Gt acceptus,et faciat noftraimperata.Hcc uteunep fc habeat, certe rex Syrig amp;nbsp;rex Ifraelis pro certo futuR2 putant,ut expugnent

«rbêm Hierufalê,amp; ehgantin ea regem,delcta familia Daui'd.s, .p. îpfoRî uoluntate. Quid aût diuino oraculo contra hâc uanifsimain prgfumptîonê duof^ regiim didû fuerit,amp; que exitûhabuerit hoc propofitüm coR2,poftea fequetür.Nünc audiamus,quo aïo Ahaa Vex Iuda,amp; familia Dauidis hanefamâ de CÔfocderatione inftitu fodüoRzrcgum Syriæamp;Ifraelis acceperint. Fama,n»uenitad regê Ôi cognatos aefubditos eius , quæ dicebat:Requicuit Syria fuper Ephraim:hoceft,R.ex Ifrael èé rex Syri2C,coniunxerunt (efe quoda fcederc,amp; fufeeperunt iam arma, non tin ut prçdam abducant a re/ gno Iuda,Slt; abeât^ficut antea,fed ut tota familia Dauidis,cuiu6 eft regnum Iuda,radicicus extirpent, amp;nbsp;regnum luda in aliam familia transférât» Hic tails eft nuncius,qualis eftèt, fi noftris temporibus, quod ab fît, certo adnuridarefür nobis Regem Gallost Ponti ficiæ fuperftitioni addilt;ftû,S^ rege TurcâRz inijiîc fœdüs ad deuaftanda Germania, acprgfertimeas urbes amp;^principatus, in quibusprædi catur Euangelion Chrifti fyncere, 2lt; ad dominandû in Germania pro ipfoFÇt libidine*Quis ex tali nuncio no corriperetur metuÆo/ dem modo habùit fefe ftatus reßt in luda, Ifrael SC Syria.Nam rex SyrigfuitimpiusEthniais,fîcùtTurca impius eft.RexIfraelis, etft agnofcerc uidebatur Deum PatriarchäRf,tamcrt in regno fuo infti tuti erant duo uituli aurei ,amp; multa alia impia facra aduerfus legem Dei,quemadmodum Potificcs Romani uidentur agnofeere Chri/ ftum,pugnantcn cumChriftoamp;Euagelioeins» Ahazrexludae^ rat quidem ipfe,quod ad fua perfona attinet,impius,in re'gno aut eius erat ucrz templum,uerumfacerdotiö, 8^ uera ac légitima faerît diuino uerbo conftituta, Præterea erat ipfe rex e familia Dauidis, cui Dauidi fuit regnu perpetuo ^miftum.Cum igitur rex, cogna/ ti,amp;incolæregni eius cognoiïiflentinftitutum hoftium fuoß2,ma gno timoré correpf i funt. Cômotum eft,inquit Efaias, cor eius, Cor populi eius,fi eut mouentur ligna fy luarû a facie uenti» Hic con aduerfuf Bc fîderandum eft,nô eflè nouum fed uetus odium Satanæ aduerfus (leftam Dfj. Ecclefiam Dei»Dilt;ftum eft olim ad Satanam: Semen mulieris con/ teret caput tuum,amp; tu infidiaberis calcaneo eius. Quare cum Sata fciatpotentiam fuam conteri per Chriftum, qui eft illud mulieris fernen,teneri non potcft,quô minus aggrediatur omnes illos ho/ minc8,in quibus inueniat Chriftum. Itaque multis malis afflixic Pacriarchas,Slt; meditatus eft femper ipforum internecionem,quia nidit ex familia eorum uenturum Chriftû,8lt; inûcnit etiam in ipfîs Chriftum per fidè. Ac poftea excitauit Pharaonê,qui cogitabat to tum Ifraelê opprimere.Deinde cum Ifraelite tenerent terram Patrt archis promiflàm,excitauit oês fînitimas gêtes,ut ad perdendos If/ raelitas,tanq ad côniune incendium extinguêdum accurrerent.Sic hoc loco excitauit regê Syrig ÔC regem Iftaelis, ut feedere quodâ

COMMENT, ÏOAN, BRÊNT* W fefe ad delenda totam faniiliaDauidisconiïtngant, Sciebaf,rt.prd miffutTi eflè uentui^ c familia DauidisChriftum contritore capitts fui, Qgare iiÔ ofFendamur contradidionibus ÔC perfecùtionibus, qug aduerfus Chriftutn Euâgelion eius in hoc feculo oriuntur , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cer

fed côfîrmemus fidem noftrâ cxucrboDni, ut quato crudelior eft perfecutio impioßi cocra EuâgelionChrifti,tanto certtus cognofea mus üerifatê eius,Quod Sâta conatur aduerfusEcclefia Chrifti pu blice,hoc idê conatur aduerfus unûquodc^^ membrum Bcclefig pri uatim,ut ctiai-nG nulla fit publica perfecutio, th immittat unicuicß, in quo inuenit Chriftfi per fidem, uarias afflidioncs, ut excutiat et Chriftum,etperdatin ipfo Chriftu,Sed animus nofter firmandus cft certitudine uerbi Dei,ut obuia camus conatui Satangi8lt; maneà mus in Chrifto uero noftro feruatore amp;c ♦ Deferibitur etiâ hoc lo comagnitudô metus coBî,qinpcriculisSCminisimpioi^ns^ndu funt eredi uerbo Dhi,Gommotû eft cor eius,inquit,8d cor popu/ li eius,fient mouêtur ligna fyluai^ afadeueti, Nulla.n.cft pax qs*’ qui no habent aut no credut ucrbo Dei Jn folo uerbo Dhi eft pax à tranquillitas, Quare in aduerfis confugiendh eft ad uerbu Dhi J

Defcripfît Propheta comotionem amp;nbsp;methtotius fiimilig DauiJ populi in regno Iuda,defcribit nhc confolatione eius.Deus igigt; tur cofolaturus meticulofos,acdefperabudos,quid obfecrofacivT, num mittit ad cos fort? duccm,cum ingeti Sc ualido exercitu milithi atcç cquithCNihil certe minustquin potiUs ^hibet,ne querant hu mana auxilia,qu?admodum poftca fequitur ,fed mittit ad eos Pro/' phetaEfaia cum filio fuo Scar lafub, rto utadduceret regi milites^ fed ut prgdicarCnt ci uerbum Dei Jncertum äut eft,num is Sear la/ fub fuerit uerus filiusEfaig,andifcipulustm eias,Dicuntur,n.di/ difdpuli-. feipuli jfilrj prophètaRî, Mittitut* aht una ch Efaia,fiue ut in ore du/ Um aut trium ftet oie teftimonium,fiue quia hie folus r elidus fuc/ i‘it,qui no dcfecCrit cum alrjs ad impictat? Achaz, Ac hi duo mitth

/ tur ad extremum aquaé dudus pifcinc fupcrioris etc, Ide locus eft,' in quo colloquium inftitueruntlegati régis Sânèhcrib cumlcgatis regis Ezechig,quêadmodum feriptum eft iiq.Reg.xviq, Apparet igitur hune locum fuifle planide, in qua magnus hoîm ccctus con gregari potucrittac eo tcmporc^quo rriiflùs eft Efaias, regem Aha zum collegiffe amp;nbsp;conferipfiflè milites in hoc loco aduerfus duos re ges Ifraelip 8C Syrisetaut potius confilium inr) fte,de mittendis lega tis ad regem Afsyriorum, cuius auxilio iuuctur, quemadmodum fcriptura teftatur quarto Regum dedmofexto ♦ Quare Dominus confolatuvus Ahazh Si uniuerfum populum eius,nô mittit ad eos

W6 IN C A P V T vn. E S A I AE exercitum mi'lftum,fed mittitProphcta,cum uerbo fuojn folo eni uerbo Dei uera eftconfolatio,ucracp liberation Vtendum quidcm eft in bellis exercitu milirû,fi rede amp;nbsp;ordine fieri poCeftrfed fi non babes uerbu aut ^mifsionem Dei,ac coUocaiieris fidudâ tuâ in fo lo cxercitus robore,pudefias necefte eft ♦ Maleditftus.n, qui ponic came brachium fuum. Quod de bello etincurfione hoftiu dicitur, hocfentiendfi eft deoibus aduerfis,,amp;: de quis infultu Satanæ» Vti jinlicet cxternis amp;nbsp;ordinarrjs remedqs feu auxilfjs , fed prjmum amp;nbsp;maxime oim de uerbo Dni inquirendu cft,quippe quod ex hoc fo Io pofsit peti uera c0folatio,amp; liberatio per fidem. Audiamus aÛÉ nûc condone uerbi Dei, qua habuit Efaias cora rege Ahaz amp;nbsp;toto populi ccetu,qui in capo pifcine congregatus erat» Vide,inquit,ut fileas»Cura,utc0quiefcas,ut tranquiUus fis, neccouoccs aliéna au xilia,fed fis quictus,amp; non timeas minas hoftiu fuoB2, qui etfi mi/ natur feregnu ludg a familia Dauidis ablaturos,amp; uniuerfam earn' familiâ excifuros,tn no funt nifi uanifsimg ming:amp; queadmodum titio cxtindus fumigat quide adhuc,n5 aut ardet amplius,ita ifti rc gcs magna iram aduerfus regnu ludg fpirant, fed ca eft uanifsima«. DiceSnHaecfortiter diciitur a Propheta,fed quomo traqullus ero,' CÛ uidea tot hoftes in me non fatis munitu ac pene inermê irruercÇT Sequitur ergo ratio huius prophcticgcÓfolationis«Hgc(inquiens) dicit Dhs Deus;Non erit iftud amp;nbsp;no ftabidHoc eft,Confilium 82 inftitucu duoi^ regu nó promouebit» Prcfumpferunt fe deleturos familiâ Dauidis, amp;nbsp;redaduros regnu luda in fuam poteftatc, ut in co inftituat regem pro fua libidinCnHicconatus corj non ^cedec. fed caput SyrigDamafcus,ct caput Damafci,Rafinnhoceft,Rcgni5 luda non coiungetur cü regno Syrig,fed erut duo diftintfta régna: amp;nbsp;utDamafcus eft metropolis regni Syriæ,S2 Rafin eft rex cius,i/ ta Hierufalê manebit metropolis regni Iudæ,ôd habebit regem ex Familia Dauidis«Sic»n»diuinitus definiti funt,hoc quidem têpore,' termini hoRs; duoRz regnoRz Jdem de regno Ifrael,(eu Ephraim di/ cêdum eft ♦ Metropolis eius eft Samaria, Rex eius eft Pekah filius Romaliæ^Hæc diuinitus ita definita funt, ut Hierufalem,quæ eit metropolis re^nï ludae, non pofsit adiungi ad regnum Ifrael, nee Pekah pofsit fieri rex in Hierufalem ♦ Dicam, quod plus eft, Re/ gnü Ifrael uidetur nunc potentifsimü,amp; minatur regno lude exci/ diû.Sed res ita inuertetur,ut ftante amp;nbsp;permanente adhuc regno lu dæ,Ephraim feu regnum Ifrael definat efiè populus, aut regnum, idqj futurum eft his fexagintaquinq^ ânnis» Hic quæri folet, quo tempore computatiô horum annorum incipiêda fît, Certum enim eft, quod ab hoc tempore,quo Efaias hæc concionatus eft,non fuc rint reliqui uiginti anni ufque ad deuaftationem regni ifraefi Efa/

COMMENT* IOAN. BRENT* iaseiiiiTiconcioiiatusefthycc;regnante in ludaAhaz, Sfutnonz nuin fentiurit, quarto regni icius anno * Regnauit autem Ahaz fez deciin annis, ÔC poft emn Bzcchj'as, cuius lexto anno deuaftatuni eft regniim Ifrael a Salmaneftarc rege Afsyrionini * Si ergo Bz taias dixit hanc coiicionenl quarto anno Ahaz, fequitur,quod ahi hoc tempore ufqr ad dcuaftacionem regni Ifraelis fucrint tantuni decent 8Colt;ftoanni*Vndc ergo indpiet computatio horuih fexaz, gincaqöinc| annorum,de quibus hie dicit BfaiastAdhuc fexagin/ ta quinc^ anni,et Ephraim no erit populusC Sunt, qui hune locû iz ta ueftunt : Intra fcxxginta quin^f arinos Ephraim dehnet elTe poz pulus ,ut fit fenfus, quod regnum Ifrael no fit ämplius duraturum fcxagintaquinci annos Jedintra hos deuaftandum,ficuc fadum eft » Sed fi fpirituR fanctus hocuoluiITet,' cur maîuiftèc diccrc intra, fexagihtaquinqf annos, quam infra ^xiniÖSCrigintä,autuiginti‘*, RcÆus uidetur fenfire Hicronymus,qui ex Hcbræônf tra' hdonc computathos fexäg’nilqiiinque anno«, non ab eo tempore,quo hf cBfaias coTtcionatu« eft,fcd quoÄmo« primus coepit propheta Kc,fub rege Vfia, contra regnum Ifrael : Ifracl,iriquicns,captiuu*’ ducctur de terra fua : quo etiam tempore Efaias habuit exordiumr fu« prophetix Jvaq? ig crit fenfus huius diÄtlubcö uos,o dorhua^ Dauid, bene confidere,ac minime omniu mctuerc,nc rex Ifrael cq' ÇI SU ÜO6 e regno ueftro*Tatum abeft, ut uos ueftro r egn'o exuat, ut jpatius regnum eiusbreui fit periturum.Diiftum cnim èft iaifi ante quadraginta anno6,per alios Prophetas, quo tempore ego priz mum coepi prophetaré, quod regnum Ifrael fit dcuaftädum adhuc In fexagi rioiquihlt;j annis »Hoc uaticiniu'm iam olim d ieftum ,üer ifz jfimu eft,ac omnino implebïtur*Prçterierunc modo plufquam qua ^agintaanni: Reliqui adhuc funt alrj defexagintaquineçannis,’ qtibus certifsime uenictlfraelis deuaftatio * Haec nifi credideritis, no ptrmancbitis*Fide opus eft ; fi (xedideritis,res ueftraprobe fc habebittfi aûtnon credideritis, non eritis confiantes amp;nbsp;hrmï in uo’ Caiione Dei ,8d permanebit quidc ueritas Dej,ac regnum ïuda,uo» aat peribiti8»Cxtcn£,aim hf c ^mifsio,qua Deus in taf is periculia poîlicetur uobis falutc amp;nbsp;liberatione,uideatur fimpliciter impofsi üilisjDeus tanta clementiauos cople(ftitur,ut etiamuelit hanc pro* milsionc raagno aliquo mîraculo, ueftra uoluntate, côfinhâre,; Pete igitur tu Ahaz,fîgnum aliquod,fiue coelefte fine ferrcftre,S^' üidebis Dèu,n5'uerbis tin, fed etïa miraculo uerltatê didi fui teftî' ficari.Ex his principio nobis aniraâduertendû eft,quod quêadmo’, dum Daiiiei dicit,Dhs coftituajt régna,8^ dnetur in regno hóïm ,ÖC' euicut^ uoluerit det illud.Iuxta,n* uolijtatc fua facit ta in uirtutib*Z i|(^i,^a’b31Mt^Ch:ib4c^ Vpluit Dns regnu ludæ ÔC Hiérufal®“

cfTe dîftiiiZlLun rcgnum a rcgno Syriac ♦ Qüâf e fieri non pofuitJaC rex Syriæ,quâinuis potentißimus, acciperet regnum Indæ^amp;con iungeret ciun rcgno Syriac » Hocidrirco cft notandum^utmagiz ftratus difcat timoretn Dci Si agnofcat Deum rcgni defenforenu' Nifi enimDeusdefînirectcrminosrcgnorurniamp;tüerCtur éos,frvl ftra uigilarec homo,qiii cuftodit eoa ♦ ^uarc in manum Dci refpi/ ciendum,amp; uocationi eins obedicndum eft,Hiicpertînet cxemplu NebiicadNezaris in Daniele capice quarto 5 qüi ob earneaufam punitus fuit infania,ut difceret, quod excclfus dominetur fuper rlt; gnum hominum,8d dct illud cuicunc^ uolueriu Admonetur prae^*^ , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cereamagiftratus, ne afFedecitiiquitatcterminos domino fuidila/

Care,8CprofciTC» Hôcenim eft obfiftcre Deo, qui unicuic^ régna fuos terminos ftatuit.Qiiare qui cos contra Dominum transferre conatur, non habebic foelicemeuentum^fedpotiusamittetétiani . fuum regnû.Dcinde,cum Propheta definit ex fpiritu fando fexzu* annosre^ilfracljfîgnifîcât Deum dare regnis (usii deß f^aa pc sttitenti^» quibus fi refipifcan€,conferuentur: fi uero per/ Vit Deuf. gunt ma.'^ dam fuam complerc,certum immineac exitiunvSic dedic quondas * toti orbi ferrarum,ccntum uiginti annos^ Sic regnis Ca naan quadringetos annos, Sicregno Nmiue quadraginta tantum dies, Alf}s quidem regnis maiora fpacia,alfjs minoraîalfjs mânife/ fta Si certa,alijs ocailta,amp; coram hominibus incerta ♦ Tûne autem de finirc folet Deus fpacia, cum rcuelat ûerbum fuum,amp; excitât co donatores,qui uocent populum ad pœnitentiam, Quare,cum hoe Gemaùtk tempore Dominus excicaueric in Germania publicos concionatoz res Èuangelrj Chrifi:i,qui mânifefte ôiperfpicuc commonefàciunC homines ad pcenitentiam,dubium non eft,quin Dominus definie riteerminum imperij Germanici,ôidet nobis fpacium pœnit^ièejî ut fi refîpifcimus,conferuec hocrcgnum,fi autem pergamus Euan gelium contênerCjpereamus, Vnde in Amos diciturjNunduid rtl giet leo in faltu,nifi habuerit predam':' 8lt;c.Et Chriftus àit:HtéC eft condemnatio quod lux uenerit in mundum,amp; homines mSgis dilc eaacci xerint tcaebras,quamIuccm.Praeferea,uideshocloco imprjsacdz dcre,q'tiod minantur pfjs, Rex Ifrael Si rex Syriæ minabant'ur rc/ ’ gno ludæ excidium, Sed hocregnum manct hrmum, cum interim

S lia duo régna perçant ♦ Hocillud eft, quod in Pfalmo de impi^ co?^ natibus dicitur;Lacum aperuic Si effodit eum. Si incidit in fouea, quam fecif»Conuertefur dolor in caput cius, Sgt;C in ucrticcmipfius iniquitas eius defcendcuHocnon de regibus tantum,fed etiam de priuatis hominibus intelligendum eft, utdifeamus timorem Def^ Si non inferamus proximo noftro ullam iniuriam,Quid enim ali?« ud fads, fi per iniuriam affligis aliu, quam quod teipfum

rnulto grauioribus mail's tc obrjcias, quam alium affidasC' Deinde hoc didum ( Sinon credideritis, non permanebitis ) diligenter ob-feruandum eft. Duo cnim nos docct.ÄIteRi eft^quod adaedpien/ das promifsiones Dei neceflaria fit fides . Non enim alia eft uir/ rw t/i. tus,non aliud organon, quo pofsit promifsio diuina acdpi,præ/ terfidcm.AltenuneftjquodetfipromiflaDei funtcertaamp; firma;' ac feruantomnes credentes,tamen increduli impfi non fruantur rebus promifsis; Vnde 8é Paulus ait:Si negabimus,amp; illc negabiC nos.Hoc iddreo nobis ê5tponitur,ut fciamus,quod in prædicatio/’ ne Euangelr),ad confequendam gratiam Dei ÔC falutem ad per/ feuerandum in obediêtiauócationisDci,ncccflaria nobis (ÎÉ fides* Ni fi enim credideritis,inquic,non permanebitis .hoc cft,nec cofe/ quemini falufem,nccmanebitis in relt;fta Dei obedientia. Quod fi uerö dcfeceris ab obediêtia, recefïèris pdô äc impietate a Dcogt; meritus quidem es internedonem , fed fi reuerfus fueris FIDE, manet Deus fidclis, feipfum negarc no poteft. V eritas cnim Dci non fit irrita per hominum incredulitatcm.Incredulus non fruitur quidem ueritate Dei,quamdiu mSnet incredulus,fed cum re fipue rit,amp; itcrum crediderit,inuenitadhuc firmam Sdccrcam Dei uerita tcm.’Quare fiuerecens accédas, fiucpoft^ defeceris, reuertaris ad DeG, femper neceflaria eftFID E S. Poftremo habes Sihocloco K^cK/orS ufum fignorum,aut rniraculorum.Efaias promittit regi Ahazo di uinituSjCa quæ uiderttur incrcdibilia ^impofsibilia. lubet igitur cumpeterc fignum,ut fides eiusconfirmetur. Quaredocet,diuina miracula efle teftimonia Si fignacula certitudinis ac ueritatis diuiz narum prornifsioiium.CumautfdamusEuangelion de lefu Chriz fto,multis Sc magnis miraculis per Chriftü SCÄpoftolos eius coii firmatum eftcjnon eft nobis ullaaliâdoâ:rina,prætcrEuangelion Chrifti,de uera noftra falute,agnôfcêdâ »fedfentiamushocTolum Euangelion efte potentiamDei ad falutem omni credenti.

In incurfione duORt regum Ifrael 8C Syriç, in regnum Iuda,pro/ mifitDcus per Efaiam regi Ahaz Sc incolisregni eius certamlibe rationemab hoftibus,aciufsiteos bene confiderc.Cum aut hæcliz beratio uideretur incredibilis,recepit Deus fe ueritate fui promifz fi confirmarc figno.Pete, inquiens, tibi fignum a Dno Deo tuo fi ue in ccclo-fiuein terra,uidelicet,ut non lolum uerbis,fed eriam mi raculo teftificetur Deus ueritatem fuam.Quid ergo ad haecrex luz da,nomine Ahaz^Non agnofeit ucrbu Dei,nccadhibet fidem ,p/ mifsis eiuSjfedqucrit auxiliaab Afsyrrjs.Mittebatçinquitfcriptuz

diccn8:Scruus tuus films tuus ego fuin, Afccndc Si (aluS me fa? de manu régis Syrif, Si de manu rcgis IfracI, qui côfurrexeruntad uerfum me.Hæc fuit magna impictas regis Ahaz, quod malucriC petere auxilium arege tcrreno^eoçp impio ac idolâtra a rcgccoc leQi,amp; omnis falutis aucore,Ëc tarnen Ahaz« caelat hanc impietatê fpede pictatis,amp; timoris DeiJufEis.n. petere a Dco fignum,iitco gnofeat man ifefte lier itatcproinifsi Dei,rccufauit fignum petere, prætcxcns legê Dni*Non petam,inquiens,amp; non tentabo Dnm# Lex enim Dei cft Deut» vi. Non tentabis Dftm Deum tuum» Ha/ bes igitur in Ahaz infigne exemplum impf) hypocritîe, Ahaz eni 'Afclt;x fXfw fuit reipfacora Dco imptjfsimus»Nofcdt,inquit feriptura,quod piwra by{gt;9 gj-jt piacitum in confpeéhi Dni Dei fui,fiaif pater eius Dauid,fed

ambulauit in uia regum Ifraeh Confecrauit filium fuum per igné, immolauit uidimas in cxcelfis,in coUibus,amp; fub omni lignorroti dofozdiruic altarc Dni in templo Hicrofolymitano, Si ædifie aui€ n eo altare Damafcenû,Hgc omnia etfi erant impijfsimaamp;manifc ite contra uerbum Dei,tamen prptexebai nome Dei,amp; afïïrmabat fe hpc facere in honorem Dei. Quid,quod in hoc loco Efaiæ nuUa adhibet fîdem promifsioni diuinpjcd qupric extema auxilia. Si tn uult uideri fe facere non prudenter tin, fed etiam rcligiofe. Quid, inquitç’Tentarem ne DeumC’ An non uos Prophetæ feraper occi/ nitis nobis,uerbo Dei obfequendû eflècAn non uerbum Dei eft. Non têtabis Dnm Deum tuum 2” Cur ergô tam temerarius efifem, •. - ut petendo miraculum tentarem Deum, oCpcccarcaduerfusDcùC’ Hypoqritarn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;—o ।

fnera, nbsp;nbsp;nbsp;Habes hypocrnam.rrjmum igitur conlidera ingeniu Si mores hy

pocritant,quod cum fint corâ Deo impijfsimi,th uolunt uideri prjf fimi,amp; Deo obfequentifsimi»Dcinde obferua Deum non refpicc re externSoperis fpeciem,fed fidêamp; obedientiâ. Ahaz multa infti tucbatfacra,qug uidebâtur pia Si rcligiofa.Sed nulla erat in Ahaz nec fides nec obediêtia. Non, n.credcbat diuinac promifsioni de fe mine Abrahce Si Dauidis,hoc eft, de Chrifto,quiafperahjitfeco fecuturum remifsionem peccatorum fuis ipfius meritis, Si cÔferua turum regnum humanis uiribus. Necobediuit Deo,quia reh'dis bis facris,qug inftitueraC uerbum Dci,inftitucbat Si feclabatur ea, quæ ipfe excogitauerat. Vbi aût nec cft fîdes nec obedientia,quis pofsit elle refpecftus bonoRt opcrû Si facrorum apud Deum C Po/ ftremo,quod Ahaz prætexitdc têtatione Dei,ueRt quidê eft, legê Dei exigere,ne Deus tctetur:fed cum Deus iubet aut miraculu pc/ tere,aut periculu fufcipere,nô eft têtatio Dei,fed obedientia,qug Deo dcbetur.Petrjt Gideon fignum,non ut tentaret Deum, fed u£ fîdem fuam c5fîrmarct,8^Deoobediret, Ifraelitgingrefsi funtma re rubrum.nonad tentandum Deû, fed ad obediçadum uocationi Qei,

Dei.Quarc cum Ahaz uocatus fuit diuinitus, utpctcret fignum, Sf non quæreret aliéna auxilia,non fuifiet tentatio Dei,fed obedie tia,fi pettjlTet fignum, amp;nbsp;non uocaffet regem Afsyriore in auxiliû.

ET DIXIT: AVDITE ERGO DOMVS DAVID, NVNQVID PARVM VOBIS EST MOLESTOS ESSE HOMINIBVSamp;c.

In hoc loco recitatur infignis illa prophccia de Chrifto,et de ma tre eins uirginc ex Qua prophecia Gabriel ad Mariam apud Luca nbsp;nbsp;nbsp;*’

c5cionatur,amp; quafi interpretatur cam, amp;nbsp;quam Matthaeus perfpi cue de Chrifto èC dc matre eius uirgine exponit.Totum hoc fadu eft,inquiens,utperficeretur,quoddi(n:umfuerat per Prophetam, italoqucntcm:Ecceuirgoeritprægnans,amp;parietfilium Sie. Äu diamus ergo,qua occafione Efai as hanc de Chrifto condonem co/ mcmorct.Rex Ifrael amp;nbsp;rex Syrif incurrebanf magno exerdtu in fi/ nes regni Iuda,in quo dominabatur familia Dauidis. Statuerät au tem fecum,quod non folu eflentdirepturi aliquot oppidula regni Iuda,uerumetiam uniuerfam familia Dauidis deleturi, ut alium rc gern,quem uellent,in Hierufalem inftituerent. Afeedamus, inqui unt,ad Iudam,fufdtemus eum,amp; euelJam’Js ipfum, ac ponamus in co regem filiumTabeetHanc famam,cum rex luda 8^ familia Da/ uidis audirent,periditabantur nö folumde regno amp;nbsp;dignitace,fed ctiam de falute lua.Efaias autem confolatur eos fpeciali fingula/ ri promifsionc Dei,prohibcns ,nc quaei-ant aliéna auxilia,fed fint n'anquilh',8dbcnc confidant.Non crit,inquiens,iftud, amp;nbsp;non fieC confiliumhoftium.Quin potius hoftes ueftri interibunt,uosaute permanebitis in regno ueftro. lubet præterca regem petere fignu, utueritashuiusdiuinæpromifsionismiraculo confirmetur. Sed cum rex eflet impius,acmailet cx Afsyria, quam ex ccelo auxilium peterc,pergit Efaias iuxta uocationem fuam,de firmitate amp;nbsp;folidi/ täte regni luda condonari tarn cx generali q ex fpedali promifsio/ neDe(,utqui ptj funt, certo cognofcant,Dominum feruatuß^ pro mifsiones Iuas,qug ad Dauidem de femine eius dicftæ funt,nec fie ri pofte,utinftitutum duorumRegum Ifraelis 8^ Syriæ promoue/ at.Acinicio graöiter repræhenditimpietatemrégis Ahaz,amp;co/ gnatorum eius. Audite(inquiens) domus Dauid, de quadixiC DeustStabiliain thronum regni eius ufep in fempiternum. Et ite/ rum.Fidelis erit domus aia,ôd regnum tuum ufep inæternum ante fadem meam,8lt;^ Thronus tuus erit firmus iugitcr. Quid ergo au/ diathæc domusCSequitur. Nunquid pai^i uobis eft möleftos efTc hominibus amp;c. hoc eft. Vos impietate ueftra eftis Deo amp;nbsp;homini bus molefti,cum tarnen fide pofletis (am uobis, alqs hominibus tranquiUitate parare, öd Deo gratifsimum cultum faccre.Sed cum

non adhibeatîs fîdem diuinæ promifsioni, cônfiderateuosipOa qiiâtam uobis Si alqs moleftiam obtrudatis. Vosipfi maximo me tu perculfî eftis. Mittitis legatos, trépida follicitudine ad Afsyriz os JtaC^ magna ubiqj eft inquie£udo,tam in ueftro^quam in Afsy riaco regno,donee cÔfcribatur exercitus ♦ Ncccôntenti cftis excita re turbam in terra,etiam Deo ipfi eftis molefti propter impictaten» ueftram^Contemnitispromifsioncm Dei Judicatis uanum eflè au xiIiumDei,ac quantum in uobis eft,facitis Deumracdacem. Qua moleftia,qua contumelia,quid poflTet horribilius diaVHic mihi ui de nihil eflè turbulêtius fediciofius impictate feu incredulitatej Homo incrcdulusjutnulla in fe habetrequiê,ita tam Deo q homi/ nibus moleftus eft,Sume exemplû deauaro impoftore, aut deira/ £o dé uiruiêto iniuriaßi uindice. Extant.n.promifsioncs dé manda/ ta Dei, quibus deberenthi contineri in omcio obediêtiæ^Diôluni cnim eft : Primum quærite regnum Dei dé iudiciam eius , dé hæc omnia adrjcientur uobisÆt iterum:Mea eft uindida dé ego repen dam Jmpoftôr autem amp;irati uindices, non credunt his promifsio nibus » Quare nô (olum fibi ipfis,uerumetiam Deo amp;nbsp;hominibus molefti funtdoquuntur de Deo amp;nbsp;uerbo eius ridicule amp;nbsp;coutume liofe Jmpoftor omnium hoîm opibus infidiatur.Iratus nihil penß ducit,quid in quêuis dicat,autfaciat.Sola fides dé obcdiêfia potuif fet ipfos quietos et tranquillos infra fe,ôlt;^;am coram Deo g coram hominibus reddere ♦ Deinde récitât Efaias promifsionem Dei,dc fîrmitate regni domus Dauidis,de qua tarne firmitate rex dé cogna ti eius iam pene defperauerant. Propter hoc,inquiens ,dabit Do/ minus ipfe uobis fignum, 3Ecccuirgoconcipietamp; pariet déc. hoc eft.EtiamfiuoscontemnitisDeum amp;promifsionem eius,tarnen Deus manet fîdelis,amp; feruabit Dauidi,quædomui ac familie eius promifit Jurauit Dnamp; Dauid ueritatc,amp; non fruftrabitur eum.De frueftu uentris tui ponam fuper federn tuam. Et iter um: Sufdtabo fernen tuum poft te, quod eritde filtjs tuis,amp; ftabiliâ regnum eius ÔCc.Statuam eum in domo mea, dé in regno meô in fempiternum, Sd Thronus eius erit firmifsimus in perpetuum déc, His uerbis, ß rede ea infpexeris,promifit Deus Dauidi,duo maxima beneficia* Alterum,quod uelit externum regnum ludæ conferuare in pofte/ ritate Dauidis,donee uenerit filius eius Mefsias, quemadmodum ctiam anteaPatriarchalacob ûaticinatus erat* Alterum,quod uelit et dare in fua pofteritate femê feu filium,qui fit uerus Mefsias,fcr/ uator,cuius regnum fit perpetuum* Itac^ regnum nuquam aufere/ tur a femine Dauidis.Poftquam enim Dauid accepit regnum Ifrae Iis,amp;fi poft mortem eius multæ tribus Ifraelis defecerunt a familia Dauid,amp; regnum luda hadenus aliquoties infîrmum fuit,ac deua ftabitur

^bitur a Babylonfjs, tarnen femper manebit in familia Dàuid aut regia aut principalis dignitas, in externa gubernatione,donec uegt; niant temporaaduentus Mefsiæ e familia Dauid , qui fufeipiet regnum fpirituale nbsp;perpetuum .Quare,cumregnumautprin/’

cipatus luda femper manfurus fit iuxta promifsionem Dei in fami lia Dauidjufep ad aduentunl Mefsiæiôd Mefsias nondum aduene nt,fierinonpoteft,utpromoueat inftituturahorum duorum re/ gum Ifraelis Syriæ,qui propofuerunt familiam Dauidis ex hoc iTgno erjccre, amp;nbsp;alienum regem inftituere Sed ut promifsio Dei, de Mefsia e feminc Dauidis uenturo uobis fignificantius explice/ tur,§(C fides piórum clarius erudiatur ac illuftretur,ecce predico uo bis,hunc filium Dauidis,qui erit uerus Mefsias,nafeiturum no de quauis muliere, fed de mullere Alma,hoc eft, VIR GIN E, quæ fita üiro incognita,8^ incorrupta.Et filius eins Mefsias, uocabitur Emanuel,amp; comedet butyrum ac mel,ut feiat malum reprobare bC bonum eligere,hoc eft,Erit Deus Sd homo. Antequam autem hie puer feiat malum reprobare ac bonum eligere, hoc eft, priufquam Mefsias nafcatur ac fiat homo ,8iadolefcat,duo illi reges Ifraelis Syriæ neceftè habebunt turpiter deferere hanc terram nbsp;nbsp;regio/

nemtuam, o Ahaz, quam tu exiftimas prorfus abieftam, amp;nbsp;finem regnieiusiam inftare. Qiiare hi hoftes nonfuntmetuendi, nee funt aliéna auxifia uocanda : Sed confidendum eft promifsione Dei , ex qua ueniet nobis quidem certifsimafalus ,hoftibus autem repentinus interitus. Percurrimus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hæc uerba Efaiæ de

partu uirginis; Vides autem, quod ante natiuitatem Chrifti,Ifraè iitæacceperuntpropter ipfum,beneficia a Deo nonfolumfpiri/ tualia,uidelicet, remifsionem peccati,iuftieiam,hberationema morte, amp;nbsp;uitam æternam, fed eCiam corporalia. Nam quemadmo dum Ifraelitæ conferuati funt in fyrannide Ægyptiaca, amp;nbsp;libera/ ti ex Æ-gypto,propter Chriftum, ac data eft eis terra Canaan pro/ pter ipfum,ut in ea terra conferuaretur certa familia, ex qua Chri/ ftus promiflïis nafciturus erat, amp;nbsp;inftituerentur facra, quibus ad/ umbraretur 8d doceretur Chriftus: ( Hic enim folus eft falus homi num ) itaconferuaairlub Ahazregnum ludapropter Chriftum, quia Dauidipromiflüm erat ,thronumeius fore perpetuum : fi/ delis ,inquit, erit domus fua amp;nbsp;regnum tuum ufque inæternum, ante faciem mcam, amp;nbsp;thronus tuus erit firmus iugiter. Nam quo tempore Ahaz regnauit in Iuda,nondum natus erat Chriftus,qui perpetuo eflèt regnaturus. Quare, ut promifsio Dei firma confta ret,non potuerunt duo reges Ifraelis amp;nbsp;Syriæ regnum Dauidis abolerc. SicutnecpofteaBabyloni-j,Slt;fi uaftarunturbemHieru/ falem, amp;nbsp;abduxerunt omne regium fernen captiuum in Babylo/

ncm, potuerunt totam familiam Dauidts delere, aL'ud regnum in Hierufalem infti'tuere,fcddiuitia prouidcntia Mum eft in amp;nbsp;Principes familiar Dauidis conferuarentur in captiuitatc, amp;nbsp;reuer terenturad thronum Dauidis, non quidcm regia maiePatCjfcd quod fatis crat, principali autoritate, doncctcmpus inftaret, quo nafdturus erat Chriftus . Habes igitur, quod antc^ natiuitatcm Chriftijudæi perceperuntfrudumeius,non folumfpiritualitcr per fidem, ucrum etiam corporaliter in coferuarione externi rcgni, amp;nbsp;liberatione e captiuitatibus hofti u.SedJiic confidera mibi fum/ mam ludæoRi ingratitudinem. Acceperunt terra propter ChriftuJ Acceperuntrcgnu propter Chriftum, Liberati funt e manibus ho fuoRi SyroR2,AkyrioR2,amp; BabyIonioRî,æptcr ChrifttLRc fid tuti funt poft captiuifatem Babylonica patriæ luæ terre, propter Chriftum,amp; tn cum ucniret ad ipfos Chriftus, propter que tot be nefida acceperant, nc tantum quidem terrsc concefter unt ci pofsiz dendum, utredinarct caput fuum ♦ Vixlicebac ci tuto publicauia ambulare, tantum abfuit »utdediflent ei dominâtionem unius op/ piduli,autfaltemuillulse,Infumma fifi ciuspotaucruntipfuma/ ceto, tantum abfuit ,ut dediflent ei dedmas fruduum terræ,quam tarnen totam beneficio eius pofsidebant. Et quod horribiiius eft, fuftulerunteum crudeliter de terra, indignilsimum iudicantes, qui inter ipfos uel faltem longe omniurn pauperrimus uitam age/ ret.Quid hacingratitudine deteftabiliusç' Sed hæcingratitudo po puli Dei erga fuum Seruatorem uulgata eft in omnia regna buius terræ, Qpæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;regna in terris, ea diuinitusconftituta funt

propter Chriftum ct Ecdefia eius,uidelicct,ut in regnis hominum finthofpitia Eccleiiæ Chrifti. Nifi enim teliqua eflet uita poft: banc uitam, quis eftet ufus regnorum buius terræCAd conferuan dam(inquis) pacemtranquillitatem» Sed quid prodeflrt pax ilia duilis, ft in ea non cognofeenda eftet pia dodrina, qua amp;nbsp;Deus co gnofccrctur, 8d uia ad ueramac perpetuam uitam patefieret C Ncc hie mundus tamdiu durarct, ft non amplius colb'gcretcx co Chri/ ftus Eccleftam fuam.Ergo,quodadhûc duret mundus, amp;conftcnt regna huius mundi, accepttim ferendum eft Chrifto amp;nbsp;Ecdcfiæ c/ ius» Sed quid uidfsim gratitudinis reportât Ecdefia ab his regnis^ Alia quidcm regna alrjs funt moderatiora amp;nbsp;tolcrabibora » Sed magna ex parte reportât Ecdefia Chrifti ab ipfis contemptum, abiedionem, direptiones, uincula, fugam,exilia, cacdes, Sc mor/ tes. Quare iufte comparatum eft, ut lapis file Danielis, qui eft IE/ SVS CHRISTVS, ftatuam Nebucad Nezaris ita conte/ ratSlt;comminuat,utrcdigatur in fauillam, amp;nbsp;difpcrgaturuen/ to »nullufque locus eius inueniatur, Deinde admirabitur fortaf/ fis

Gs ^ifpiatn ,quod Efaias uocet partum Vi'rginis,Signum,lt;|uod DOMIN VS daturus Gt domui Dauid auditonbus luis, cum tarnen hcxzGgnum uenturumeGet poft multos centenaries, quo tempore nullus eorum hominum,qui bane condonem au/-di ebant, in hac uita fuperftes futurus eflet, ac praeterca parùis uir/ ginistam occultusGeret,utneIofcph quidem ipfc fponfusMa/ riæ cognouerit hoc, niG reuelantc amp;nbsp;docente Angelo. Sed conG/ dera mihi, quod Efaias coiidonatur hæc de C H RIS T O amp;nbsp;ma tre eius, non tantum propter homines fuse ætatis, fed etiam pro^ pter uniuerfam EccleGam omnium pofteriorum temporum.Et hie eftfenfushuiusconcionis. Vos domus Dauid non uultispetere Ggnum ueftræliberationis.Ecceigitur Deus ipfe ,qui promiGc Pauidi amp;nbsp;femini eius perpetuum regnum, conferuabit hoc tem/ pore regnum luda , ôd implebit certifsime earn promifsionem,’ qua recepit fe daturum Dauidi Glium, qui Gt inæternumregnaz turus ♦ In cuius rei Ggnum, ut hanc promifsionem paulo manife/, ftiusintelligatis , hie Glius non nafeetur ex muliere a uiro corz rupta.fedex Virgine. Quare G in huncluo tempore exuirginc nafdturum credideritiamp;,non folum retinebitis regnum illuduez ftrum externum, fed etiam confequemini regnum coelefte,ac perz petuum. Amabimus igitur te, dicito nobis, unde Efaias cognoz uerit,matrem CHRISTI, Virginemparituram^Noncerteaz liunde quam e Gngulari reuelationc fpiritus landi. Sed fpiritus faniftushabuit fuaorgana,quibushocmyfterium reuelauit Efaz iae. Didicerat enim Efaias promifsionem de Chrifto : Semen muz lieriB conteret caput ferpentis. In his uerbis ( Semen mulieris) coz gnouit Chriftum non nafeiturum ex fcminc uiri, fed tan turn ex muliere, hoc eft, uirginc. Alioqui enim libcri non folcnt dici fernen mulieris , fed Temen uiri* Nouerat etiam promifsionem de CHRISTO didam ad Abrahamum : In feminetuobenez dicentur omnes Gentes. Quod ante cognouerat ex feminc muliez ris,hocpoftea cognofeit ex nomine benedidionis, Si enim Genz tesconfequuntur benedidionem per Chriftum, neceftc eftipfum non nafei ex femine uiri. Omnes enim qui e uiris nafeuntur , funt maledidiôni obnoxrj ,quippequod in Adam omnes moriuntur, Sed nafei debet ex fola muliere a uiro incorrupta,hoc cft,exuirz gine ,ut Gt quidemhomo, expers autem humanæ maledidionis, quopofsitefte perfedusautorSddonatorbenedidionis . Habes perfonam matris Chrifti, uidelicet, quod Gt VIRGO. EtGcz nimludæi 8^ Rabbini eorum alio torquent hunc locum Efaiæ, ta z men nihil ad nos homines illi uanilsimi , qui cum abiedi Gut a D E O, non debent nobis tanti elTejUtagnofcamuseosfac.æ

fcripturç interprétés« Habcmus Apoftolos Euangeliftâsj qtiôi fpiritus fandus propofuit nobis interprétés propheticorum feriz ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ptoruni,amp; côfirmauit auforitatem eorum cœleftibus teftimonrjs»

Hi autemexponunt hune locum Efaiæ,quemadmodum (upra in/ dicauimuSjde Chrifto,ô^ de matre eiusVIR GIN E« Quare fi no folùmRabbiniludæôrum , uerumetiam angeli de ccelo docerent nos his contraria, habendi éfiènt pró anathemate « V ideamus au/ tem nunc quomodo Propheta deCâ*fbatetiam perfonam Chrifti*' Ad cognolcendum enim Chriftum hçcomnia diüinitusfuntï'nfti tuta« Dicit ergo Propheta de hoc filio uirginis,hoc cft,de Chrifto, quod uocandiis fit Emanuel,quod fignificat, fi interpreteris,No/ Ettunucl, bifeum Deus« Hic iterum uociferantur ludei, quod lefus non poP fit eflè uerus Chriftus, propter ea quod non uocatus fit Emanuel, fed lefus« Quid autêhi homines deploratæcçdtatis,amp; qui hoc u/ num aguntjUt lefum Chriftum non folum ignorent, uerumetiam furnmiscontumelijsaffidanc ,in Propheticis fcriptis retfte cognoz fcerentac intelligeret C' Nam fpiritus fantftus non hoc uult docere^ quod Chriftus in uulgohominumuocandus fit nomine harumli terarum amp;nbsp;fyllabarum : Im,ma,nu,el,quemadmodum inter nos az lius uocatur uulgo loannes,alius Petrus,alius Nicolaus « Nam hie Propheta tribuit Chrifto alias aha nomina« Incapite nono dicitj (Vocabitur nomen eius Admirabilis,confiliarius,Deus fortis,Paz ter futuri feculi, Princeps pads « Quid C num Chrifto tantus noz minum accruus,incircûndfionc, ( hoc enim tempore folent infanz tibus nomina tribui)imponetur7Sed Hieremias cap» uicefimo terz tio didt eum uocandum, Dominus iuftushofter« Quid igicur lad esCSi tribueris Chrifto nomina in Efaia propôfita,conqueretur Hieremias quod non fitfuo uatidnio fatisfa(ftum«Si autemtribuc ris ei nomen in Htcremia fcriptum,conqucretur de contemptu au€ præuaricatione Efaias ♦ Quod fi tribueris ci nomina tam in Efaisl quam in Hiercmia fcripta,quantus erit cumulus nominum,amp; quS to tempore indigebis , donee Chriftum proprio fuo nomine alloz quarisÆed faccfiànt ineptiæ«Cum enim Prophetæ docent Chriz ftum alijsatcß alijs nominibus uocandum,non fignificanteumuuj go,iuxta hominum confuetudinem fic uocandum,fed his uocabuz liscxponuntnaturamamp;officium Chrifti.Nam,cûmEfaias didt nomen Chrifti eflè Immanucl,quod fignificat, Nobifeu Deus,do cet Chriftum ueB2 Deum efle,amp; affèrre ad homines fua incarnario ne oîa diuina bhfida,ut cum Chriftum habemus nobifeum, habea mus in p(ft5,iufticia«*in morbis fanitatê«’in infàmia gloriam:in mor te uitân'n doloribus inferni,cœlû:breuitcrdn hoïe,Deum, ac oêm diuinoi^ bonoR2 hgreditatê«Eodê refpidût Ôd alia noîa, que Efaias alias

COMMENT, IOAN, BRENT, ..7 alias capite nono, Hieremias capire iitceßmoterdo d tribuunf; Qiiare fcntiendutn eft angelum, qui apparuitlofepho in fomnis, Slt;iufsitChriftonomen lefuimponerc, VocabisOnquiens) no/ tnen eiuslefum,uerediuino fpirituhoc nomen Chriftotribuifte, quo paucis liceris ac fyllabis Sé hoc uno uocabulo comprchcnde/ ret omnia ea nomina,quæ antcatribuerut ei Prophetæ,Iefus cnim fignificat, S A L V AT O REM, quia is faluum ( inquit ) faci/ j et populum fuum a peccacis fuis, Quo uno nomine, Sé qua una re continentur omnia ea , quæ a Prophetis de Chrifto prædidaô^ prædicata funt, Nam qui a peccabs fuis faluus fadus eft,is eft acce ptus Deo,reputatur iuftus coram Deo, feruatur in afflidionibus, feruatur in morte, uincit mortem, Sé habet hæreditatemcœleftis acæternæuitæ , Hæc enim beneficia confingere hominibus per Chriftum,fignificant Prophetæ, cum ei tot nomina tribuunt,De/ j'ndeadditEfaiasdeperfona Chrifti : Butyrum Sé mel comeder,’ ut fciat reprobare malum Sé eligere bonum, Hæc eft defcriptio hiB manitatis Chrifti. Butyrum enim, feu lac Sé mel, funt cibus infan/ ’ tiæ. Infantes autem idcirco fouentur amp;nbsp;educantur, non ut difcant helluationes,nec ut feftentur impietatem Sé iniquitatem, fed ut di fcant fugere malum, Sé facere bonum, ut difcant cognofcere De/ um,amp;le(ftariuocationemDei. Hie eft præcipuus finis educatio/ nisinlantium.Cum igitur Efaias elicit filium uirginis comeftu/ rum butyrum Sé mel ,ut more infantium foueatur, Sé educetur ,at/ que in difeendo timoré Dei crudiatur, perfpicuedoceteumue/ rum hominem aftumptur urn , qui proficiat, ut Lucas ait, fapien/ fia,ætate Sé gratia apud Deum homines.Itaque hoc loco defer!/ bit Efaias Chriftum, uerum Deum, ac uerum hominem ,utfcia/ mus,quod cum Deus fadlus fit homo fiat homo etiam deus per fidem propter lefum Chriftum, uerum Sé unicum Seruatorem noftrum, addvcet dominvs svpbr tb

Hæc appendix, quæ ab hoc loco fequitur ufe^ad finemhuius. feptimi capitis,folec exponi ab alijs de incurfione Saneherib régis Afsyriorum in fines regniIuda,8durbisHierufalem, quæ faefta eft fub rege Ezechia:ab alps aut de captiuitate Babylonica,quæ fa/ da eft per Nebucad Nezare. Sed quia Dns minatur Ahazo ipfi,' ac impps eius Principibus fuppliciû,idcirco uidetur hæc appendix exponenda de ea calamitate,quæ accidit regi Ahazo Sé regno luda ab Afsyrijs, quos Ahaz in auxiliû fuum uocauerat. In p. enim lib^ cap^xxvip, fic fcribitur : Humiliauit Dns ludam pro/ ptcr Ahazregemluda,eoquodnudaftètcumauxilio,eCcontêptut

habuiïïèt Dominum, Adduxttcp contra eum Tiglafpdnæfar gemÄfsynorum,qui AFFLIXIT eum,8Cnonadi'uuiteum, uel (ut alrj legunt ) obfediteum, ôi. non præualuit ei. Nam Ahaz fpoliatadomo Domini amp;nbsp;dOmo rcgum ac Prindpum dédit régi Àfsyriorum munera,amp; tarnen nihil profuit ci» Exhis uides,quod Ahaz 8^ regnum eius magna incommoda fuftinuerint non fo/ lum a finitimis hoftibus, Ifraelitis Syris , Idumæis, Phili/ ftinïSjUerumetiamab Afsyriis ip fis, quorum tarnen auxilio

»ipitralitf 19 hazconfifusfiierac«Concionatur Ezechias,quifuccefsit Aha zo, de clade accepta fub Ahazo » Concitatus cft, inquiens, furor Domini fuper ludam amp;nbsp;Hierufalem»Tradiditq^ eos in commotio nemS^ininteritum,8din Gbilum,fîcutipfîcernitis oculis ueftris. En corrucrunt patres noftri gladijs. Filij noftri, amp;nbsp;filise noftræ,8d COniugcs captiuædudæ funt propter hoc feelus ôifc. Quæ cum ita in regno luda ada funt,poftg Ahaz contempfit concioncm ôd ad/ monitionem Efaif ,8^ maluit fperare auxilium a rege Afsyriorum^ a rege CœIorû,Domino Deo noftro, res ipfa indicare uidetur, quodhæcappendex Efaiæ exponenda fitdeaffliâ:ione,quæ Aha zo regno eius ab Afsyrijs accidit. Poftquam em Efaias promj/ fit Ahazo amp;nbsp;regno eius diuinam libcrationem ab hoftibus Ifracli tis amp;nbsp;Syris,8d docuit regnum luda firmïï fore per Emanuclem,po/ tuiflèt quifpiam obrjcere.Quid conftabit ne regnum luda, etiarri fi rex amp;nbsp;Principes ac populus eius fuerint imprjC'Qyidlt;nuUum ne erit fupplicium impiorumCSemper ne fœliciter feruabuntur, amp;nbsp;li berabuntur ab hoftibus fuisCCogita mih i, obfccro, quam impius fit rex ipfe Ahaz. Ambulat in uijs regum Ifrael, fundit ftatuas Baa/ lim,adolet incenfum in excelfis,in collibus,amp; fub omni ligno frort dofo.Luftrat filios fuos per ignem, His impietatibus non conten tus,reijcit etiam nunc uerbum Domini,promitiêtis ei auxilium, mauult ex Afsyria,quam ex cccio auxilium petere. Regis autê imz pietatemfequunturPrinôpcsamp;populus . Dicemus ergo Deum tantam impietatem inultam laturumCMinimeomnium.Dominus enim adducet fuper te regem Ahaz,amp; fuper populum tuum regni Iuda,amp; fuper domum feu familiam patris tui tam diffidlia tempo/ ra,qualia nunquam fucrunt ab eo tempore,quo deeem tribus Ifra/ cldefecerunt a luda feu fàmilia Dauidis , quod fadlum eft poft mortem Salomonis fub Rehabeam . Immittet autem Dominus has calamitates regno ueftro , per Tiglatpilnæfar, regem Afsy/ rioR2,cuius præfidio nunc magis confiditis,g diuina promifsone^ Excitabit enim Dns fibilo fuo Mufea, que eft in littoribus oftioBz Nili in Ægypto,amp; Apim,q eft in terra Aflur,hoc eft,militesÆ/ gyptios ôd Afsyrios.Ex his.n.colledus fuit excrdfus regis Tiglat pilnæfaris.

COMMENT, IOAN. BRENT. ,.9 * pîînæfavis. VocatautcmfA-tf»lt;Fat*K5ç ÆgypfiosMufcaSjCjUodma gnafitmufcarumrnulîitudo in littotibus Nili : Afsyrios ante, piin,quod Afsyria abundet apibus ôi melle, uel quod Afsyrij pcrfecuturi fint incolas regni luda, quêadmodum folent apes per/ fequijut dicitur cap.i,Dcut.ôd Pfatcxvq ♦ Circûdederuntme ficuc Apes, Quid ergo (acient Ægyptf) Afsyrt) in terra luda^Perfe/ uerat Propheta in mecaphora mufearum amp;nbsp;Apum,cum tarnen lo/ quatur de exercitu Afsyriaco, V enient, inquit, 8*^ requiefeent oês in torrentibus uallium èé in cauernis petrarum, 8C in omnibus fru teti8,8lt;in uniuerfîs foraminibus,hôc eft,quemadmodum uel mu/ fearum uel Apium examina folent turmatira in ea loca, quæ appc/ tunt,irrucre,ita exercitus Afsyriacus incurret magna multitudinc in ueftramregionemjn tato hoftium incurfu quid fietCSequitur. Dns radetnouaculamercenaria, per cOs qui funt trans flume (Eu/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, 1

phratem) per regem AfsyrioRijCaput,pilos pedû, amp;nbsp;barba uniuer fam.hoc eft,quemadmodum pili capitis, barbg pedum folêtacu ,, tis nouaculis ita abradi, ut nuda cutis appareat, fie terra regni luda per Afsyrios,quafî mercede a Dno condu(flos,ita deuaftabitur ,ut ncc arbores,nec frumenta,nec uillæ rcliquaeuideatur. V nde 80 ra r ifsimi crunt agr icolæ ,Ced qui reliqui fuper er unt,magis pafcêt bo ues oues,ex quibus egeftatem fuam fuftentent, colent agros, ac uineas,Et uiuentpotuis ex butyro ôimelle illo fylueftri, q ex ui/ no amp;nbsp;lautis dapibus,Nam tâta erit uaftitas ,ut ubi fuerint antea cul tifsimæ amp;nbsp;preciofifsimæ uineæ,ibi erunt fpinæ uepres » Et quo antea proficifeebantur incolç cum uafis ad Icgendas uuas, eo pro fi eifeentur nunccumfagittis 8lt; areu ad uenandas feras. Môtes enim colles,qui ubiuis inreono ludapropter frequentiâ hominum pur gabantur farculis, 80 f odiebantur ligonibus ,ut cultoribus mul turn uini ferrent, tam deferti erunt, ut nulla amplius publica fit ad cosuia.Nafcencur enim ibihorribilcs fpinæ ac uepres ,amp; fi quis ufus eorum erit,præbebunc magispafeua pecoribus,q uinahabi/ tatôribus.Hæc omnia impleta funt in regno luda, fub rege Ahaz, quando T iglatpilnçfar rex Afsyriorum, in auxilium uocatus,intu lit pro auxilio exitium,quemadmodum teflatur feriptura q, •Bsjj.tvav capite uicefimo o(flauo. Si capite uicefimo nono,{nconcio/ ncEzecbiæ, Obferuabis igitur primum de fibilo, quo Dominus dicitfe excitaturum mufeam amp;nbsp;apim,ficut 8C fupra capite quinto di cium eft,quod tam facile fit Dco excitarehoftes, qfacile efthomi/ ni fibilo aut ftrepitu fuo excitare mufeam aut apim.Hoc idcirco cô fiderandum eft,utdi(camustimoremDei8Cobedientiam,ne abu/ tamur diuinis doniamp; fiducia uirium noftrai^.Principes folent infla ti elTe S^;lt;peecïffe, quod fint fcederib.iptcr fe ita côiundi, ut nullus

aduerfaruu u/cleatur andere contra ipfos hifcerc ♦ Diuices putaf fe opulentiafua fatis munitos eHeaduerfus quofuis uici'nos ideoeç contemnunt cos magno faftu amp;nbsp;peccant præfradc contra Deum amp;nbsp;homines*Quïs em audeat ipfis obfiftcre C Sed audi tu quifquis fiducia uirium aut diuitiarum tuarum peccas, quidEfaias hic conz cionetur»Dicit,Dominij excifare hoftes fibilo, Non uides hoe tê/ pore,qui tibi obfiftcre uel pofsint ucl audeat * Sed fi pergas donis Dei abuti,amp; peccare,tanta eft potentia Domini, ut queat ucl c lapi dibus excitare tibi aducrfarios,qui te opprimant.C^arc time Do. minum,amp;ambuladn uocationc clt; obedientia eius.Dcinde etfi Efa ias fua quadam rationcuocat cxcrcitum Afsyriacum, mufeas amp;nbsp;a/ pes,queniadmodum fupra indicauimus,tarnen non inepte fribues Mififeï alij ^æc duo epitheta efiam militibus, qui hoc tempore militiam profî viu[clt;e, alij tenfur. Ali] em hint uelut Mufcæ,qui propter ignauiam non funt idonei ad gerendum bcllumjfed'tantum ad ftxdanda, contaminan da,amp; deuaftanda quæuis loca^d quæproficifcuntur. Notum eni eftquibusfccleribusamp;flagicijsfordidatnm fit hoc genus milita,' qui pafsim ad itcxado s agricolas obambulant. Hos li Mufeas dixe ris,minus dices,q merifi funt,fed r.ecfte cos appenaueris,crucas,ue fpas, amp;nbsp;crabrones. Alrj funt uelut Apes.Hi funt ftrenui amp;nbsp;fortes milites,qui fufcipiuntmih'tiam,non utprædentur, 8^ miferos op/ primant,fed ut hoftes a ceruicibus patriæ depellant,ficut Apes,fil cosignauum peeus a præfepibus arcent. Præterea,cum Propheta ante promiferitregi Ahazo firmitatem regni fui,amp; tarnen nunc ua Promißio re ticjnetur futuram regni uaftitatem , quæ amp;nbsp;adhuc uiuentc rege c/ quiritßdcm. uenit^Jocet Deum fidelem quidem efle in promifsis fuis,incredu/

los autem amp;impios nonfrui promifsis bénéfices. Man fit regnum luda firmum,adfuumufq^ tempus, iuxtaprOmifsioncm Dei,imo manet adhuc firmum,propter Chriftum e Dauidis femine natum,' perpetuo regnantem, Ahaz autem nullum ccepit frudumhuius regni,quia mit impius amp;nbsp;incredulus. In Euangelio promiftitur in Chrifto remifsio pcccatorum,ui(ftoria mortis,amp;^ inferni.Hcc func cernfsimaamp;firmifsima.Sed hisfruunturfolihiquicredunt Euan gelio,reliqui autem omnes pcreunt, non promifsionis aut Euan/ gelrj uitio:nihilenimEuâgelioccrtiuseft,fedIuæimpietatis in credulitatis uitio. Quarc in diuinis promifsionibus opus eft fide,' ut promifsis bénéfices fruamur. Adhæc notabis Regem Af^Tiu, qui uocatus erat ab Ahazo cotra uerbum Dei,in auxirium,eflc ua.»‘ ftatorem ÔC direptorem eius. Idem aceidit poftea Iudæis,qui inuogt; Dcßnfaret cabant auxilium Romanorum Præfidum aduerfus Chriftum 8^

Äpoftolos eius. Sed hi defenforcs fiebant poftea lud^orum deuo »■»/ »quot;î- facores. Accidie idem Heraclio Imperatorc Conftantinopolitano, qui

COMMENT, IOAN. BRENT. «» qiii non contentas fuis,qsqgt;Chri(tianis militibus,ufus eft anxilio Àrabürn SZ Sàràceriorum aduèrfus PcrfaSiSedhi hofpitcs falt;fti funtpêrdiciófifsimihöftestotiüs Uoniariilrripërii. Malta Cunt id genlis alia exenlpla,ex qaibas bee régula cölligènda eft,qaod qai contèrrîpto aerbo Dei jSlt; legitimo aaxilio^querit aüxilià uel ab hö minibas^iiel ab opibus, uel ab alqs rebus,inueniat pro avixilio,exi tium^Ôi quos fperat déferifores, eos rcipfa comperiàt oppreflbres èC deuoratores fuos. Hoc tèmpore Pôtifices quærunt præfidium aduerfüsprofcftores Eüangelrj Chrifti,àPrincîpibuSjidcç contra ücrbamDei i OfticiùineniiriPontificumeft EuangelionChrifti tueri.non perfequi.Qaid ergo fiet^Quos fperant futuros (uos de fenfores, hi crunt uere omnis Pontificiæ arriplitudinis oppreflb/ rcs.Priuati homines folent fibi nugis,irripofturis,amp;i aliquoties pc iurqs corigregare opes, ut his in r erum penaria iaüt corporis lui imbecillitate iuuentur:Sed taies opes iniurijs qaæfitæ magis laut autores penuriæ ôi calâmitaris i quam fàlutis ÔC ihcolumitatis» Quod enim pcccafo partum eft,riullâ potèft àfFerre bénediôlionêj Vbi enim eft peccatu, ibi eft cercifsirria maledidtio i Qiiare feeftari da eft iufticia, amp;nbsp;Gquidem iufte potes confequi al iena auxilia Si opes, liceb it uti: fi autem non potes eà iufte confequi, fugienda eft iniuftida,nc tibi pró auxilrjs opibus,opprefsionem Si pauperta tem,adeoc^ internecioriem àccerfas#

In principio feptimi capitis uidimus regem’,- Principes, Sc inco/ lasregni luda ihmagnômetufuifte,proptcreaquodduûreges,ui/ delicet rex lfrael,ÔC rexSyriæ confpiraf{ent,SC d?créuiirent,fe fami liamDauidis e chrono rcg'ió déieâxiros, ôi. alium pró fuó arbitrió regeln in Hicrulalem creaturos. Efaias autem’iufsit incolas regni luda bene conhdere, SCconfolatus eft eos promifsione Emanucz lis,hoc eft, Chrifti,quod etfi is näfeitürus fit poft aliquot centenà I rios ex uirgine,tarne conferuet etiä hóe terripore regnu luda,ne ab his duobus hoftibus aboleatur.Sequitur riûcodaüû caput,in quo Efaias idem arpumeritum tralt;ftat,ec confolatur iterüm meticulofos oi trepidos ciues fuos, rie propter infticutum di. incurfionem hógt; rum duorumregum animos fuos deregnofuodefpondeant.Cor cnim afdiiftum, öd exterritum indiget copiofa confolatione. lobet igitur fpiritusfandus Efaiam ad confolados incolas regni luda pri mumfcribere cognomina öd epitheta Chnfti in charta, ut quot/

allot ca legcn'ntjconap aiît fidudam de conferuandû regno Inda« 6cdeintcritun'shoftibuseius. Deinde EGnas explicat ea clanus» quæfcriptafunc in charta coram teftibus fide dignis, ut quæli/ ten's mandatafunc, efianiucrbis explicataextent, Dixit( inqiii/ ens j DO M1N VS ad me, ut intelligas hæc quæ fequuntur, non elle uana fomnia rarnis fed cerdfsimum uerbutn Dei,öCue/ rifsimam fentendam fpiritus fandi ♦ Quid ergo dixit DOMI/ N VSeSume dbifibrum,tabulam,fe'-ichartamraagnarn,8cfcri/ be in ea charta ftilo bumano, uel ( iuxta aliam fignificationem no/ minis WCW )ualido, ÔC duro, ut fit fenfus. Scribe in charta max gnaslifcras,quæ ab omnibus legi, ÔC non fadk deleri queant, quemadmodum fcribi 0^ proponi folent hominibuslegesinaes inafæ,ÔCpublica regum edida.Quid aute fcribendum eftCScribe hgc uerba,Lemaher fchalal,cha{ch baz, (hoc eft)accelera ad fpoha dum,fcftinaadprcedandu!n.Velfic;Veloxfpoh'afor:feftinusprg dator,Hoc fcriptum publice proponenducrat, utquotquot lege/' rent,confirmarcn£animufuum,0Ccognofcerent ex his uerbis,qu^ crant diuina oracula, 8C publica Dei edida, quod Chriftus etfi iiondum natus crat, tarnen uclodter ac cito oppreffurus elTct, ue/ luti feftinus prædo, duos Reges, hoftes domus Dauidis, amp;nbsp;con/ fcruaturus regnum luda. Nam quod litcris mandatum crat, hoc Propheta coram ccftibus fide dignis perfpicue,ut ea ferebanttem/ pora, exponit. Sequitur enim,Et adhibui mihi teftes fide dignos^' Vriamfacerdotem, ÔC Zachariam filium Barachiæ, Non dubi/

VritK. to,quin is fit Vrias, qui tempore Ahaz reÿ's, ôC Efaiæ Prophetæ fummopontificatufunduseftjcuiusfitmentioin quarto Regum decimolex£o,qiuÔCfifuit »mpius Pontifex, quodmorcm gefierit impio régi Ahazoin dci£ruendoaItaridominico,êC extruendo altari Damafeeno, tarnen quia fuit fummus Pontif ex, ÔC in alrifsi/ moreligionis grîfdu collocatus,apte Sc commode adlnbctur in pu/ ZiithariM. blicum teftimonium diuini oraculi,quod literis mandatum pu/ blicepropofitum erat,Zachariamautem, qui in teflem cum Vria coniungitur ,putofuifiepatremuxoris Ahazi, matris regis Eze/ chi». In fecundo enim libro ’^«AôBBp.ûwvcapite uicefimonono fie feribitur : Nomen matrisEzechiæ Abia,filia Zachariæ, Vel Le uitamde filfis Afaph, NamôC huius fitmentio in eodëm loco,Sur rexerunt, inquit feriptura , Leuitae de filijs Afaph Zacharias, ScMathanias ÔCc. Qtianquam autem tantum hi duo, Vrias ÔC Zacharias, dicuncur in teftimonium a Propheta adhibiti, uideli/ cet, ut iuxta legem: In ore duum ftet omne teftimonium, tarnen nonintelligas nos tantum duos, fed potius prætereos,aliquot miUiahoniinum auJiuifiè concionem Èfaiae, quæ fequitur, Hi

canfiimduo uocancur ad corldonem tanquam publict telles j fed quia tain telles^quarn coiicionator fuerunt Principes populi, dubf um non eft ,quinadhânc cortcióllefn ifonüenerit maxima ciuiuin mukitudo ♦ C^id ergo eft jqiiod Éfaias teftificari uoIultC Accef/ fi inquit i ad propheti(Tàin,ô^eortcepitiÔipéperitfiliUi-n Quid* Propheta ne honellifsimus amp;nbsp;fandiisimus accefsiC amp;nbsp;dörmiuit pii bliceinfpeiflantibus fummis PnncipibUs tanquanltcftibus »cum brophetiflauxorcfua':' Abfit hoc longifsirrte . Prophetiflaeaiin nocloco non fignificat uxorem ECaiæ 5 autaltcriüs Prophetæ, nee ullammulierem ,quaeeo tempore uitam in terris égic, fed fignifi/ cat beatam Mariam Virginem,dc quà fupra dictum eft : Ecce uir/ go concipiccà^ pariet filium SxJc. Et^ Accedere hoc loco non fignifi caecum muliere dormire, fed lîônificàt uatidnari de Uirgine,quod fpiritus fanftus Gt ad earn acceflurus gt;nbsp;ôi. quémadnlodum angelus loquîtur, fuperuenturus in earn * amp;nbsp;üirtus altifsinii obumbratuz raipfijUt fiatprægnanspariatChriftum filium Déi * Maria e/ Ma''ij utmgt; nim uirgo uocatur Prophetiflà, non ram hoc nomine, qtiod coin/ pofucritcarmen PropheticUm,dicens î Magnificat atiimâmea IDo minum,quam quod more Prophetarum impleta fit fpiritu fandtoi ut quemâdmodum ilh de Chrifto c fpiritu fanfto Uatidnari fiant, ita ipfa Chriftum e fpiritu fanélo concipcrct. Quod igitur Efaias didtî AccefsiadPrôphétiftàm.ô^conecpit Si. peperit filiumSCd hanchabet fententiarn Poftquâm üocaùi Vriam Xachariam in teftimonium mea* condonis , expofui clare quid fibt uelic feriptura antea publice propofità 4 Uidelicet, quod fpiritus fan/ (ftus fuo tempore impleturus fit uirginem Mariam, ut concipiat Si pariatChriftum,cuiiubetDominus tribuere epitheton feu c,v gnomen uelocis praîdatoris,8dfeftini fpoliatoris,proptereaqnod antequam feiat uocare patrem 8C matrçm fuam, hoc eft, antequa. n nafeatur ,cftîdct,üt hi duo reges,bóftes ueftri, fpolientur amp;: oppri mantur per regem Afsyriorum,ôd regnum ueftrum ab incurfiotii bus eorum liberctur. Näm antea uocatus eft Chriftus cognomin e fuo Immanuel, quod fignificat, Nöbifeum DeUs, ut confirmées fidemucftram,8lt;cognofcatiseut'rt diuinapotentiapræfto adeifie, ut etiamhoc tempt^e uos Si regnüm üeftrum Conferuet. Nunc au/ tem uocatur,Velox pTaedätor,^ feftirtus fpoliator,ut itcrum c.mz firmeris fidemtieftram , ödeogrtofeatis , qüod ficut regnUm ue/ ftrum dementer conferuat, itä potenter acuelöciterfpoliaturus, prædaturusjôdoppreffurus fit hoftesueftros. Qtiare nolitemi/ lias eorum mctuere,fed confidite in ueturum Chriftuni, qui non ' dum homo natus , tuebitur uos magna dementia St maieftate.

•u IN CAPVT Vin/ eöaiae, ' iinpleturtl cfTe fcribltur , quarfo Rcgurrt dcdmofextOjS^ dédz mofeptnno i Porro quia Efai'as non concionatur tantum fuæ æz rati ôd fuis ciuibus, fed etiarn polteritati, Sgt;i. uniuerfæ Ecclefîæ^ idcirco diligenter confideranda nobis funt epitheta nbsp;nbsp;cognomb

na,quæ hic cribuuncur Ghrifto Domino noiîro, Hæc enim cxpoz nuncofFjciumôd beneficia Chrifti. Priir.umergo , Supra Chriz fins dilt;flus eft Immanuel, hocert,Nobifaim Deus, ut hoccognoz mine fignificctur,Chriftum femper diuina potcrttia prjs adeffe, ôd tueri cos in omnibus aduerfis, Défendit regnum luda, in quo cz, rat populus Dei, ab hoftibus, priufquam aflùmpfit hominem,' quomodo ergo non defender et nunc populum fuum, in omnibus afflidlionibus ,in morte, in doloribus inferni, aduerfus omnem incur fionèm Satanse, poflquam uenit in hune mundum, 8d aflunt pto hominc, uidt morte fua, mortem amp;nbsp;infernum Qiiarc, cumf obruimur aduerfis, meminerimus huius epitheti Chrifti ,Immaz nuel,ut ex eo confirmemus fidem, amp;nbsp;perfeucremus jn uocationc Dei. Deinde tribuitur Ghrifto cognomen uelocis prædatoris, 8C feftini fpoliatoris,quia ficut quondam adiuuit populum fuum ucz locitcr,8d prædatus eft dto hoftes eorum,cuius rei exempla extane in Pharaone ,in Philiftinis ,in Syns, ôdaltjs poptili Dei aduerfaz rrjs,ita 8d coram nobis, qui in iplum credimus, eft uelox prscdaz tor,ôd feftinus fpoliator, quia inuOcatùs ex fide potenter ,acctiani uelodter opprimit hoftes noftros,peccatü,paupertatem, morbos^ mortem, infernum, adeoque Satanâmipfum ♦ Non uidetur quiz dem nobis aliquoties, quod uelociter nos adiiiuet, prsefertim fi cai lamitates in nobis au2eantur,attamen fi de auxilio ôd faluteeius iudicauerimus fecundum propofitum animi eius, od certitudinem clementiæeius,nihiluelodüs fieri folet,quam auxiliuni,quocf Chriftus in pios fuos confert * Nihil Cnim certius eft, quam quod Ghriftus credenfes in ipfumferuet in omnibus malis,8d tribüat ez is cceleftia ac perpétua bona» Nam quod uideatur pro humano id dicio differre liberationem,non eft tarditas,fed dementia, ut benc ficium,quod difFert,augcat, 8d cumulatius compenfet. Quare,pro ponamus nobis ob oculos fidei noftræ hoc epitheton Ghrifti, Ve lox prædator, feftinus fpoliatoriUt confirmemus ànimum noftru, ôd fdamus opem Ghrifti nunquam nobis defuturam,

ET ADIEGIT DOMINVS LOÇLVI AD ME, DIGENS: PRO EO QyOD ABIB* GIT POPVLVS ISTESde*

Hune locum alq aliter expontint Sunf, qui putant Prophetârti loqui de defeftione decem tribuum a regno Dauidis, quemadmo dum feriptum eft tertio Regum duodedmo,Ôd de deuaftatione eaz

r«m,quæ fada eft per Salmaneftarcm regem Afsyriorünl, dé qui fcriptum tft quarto Rcgum decirrtofêptimô. Ali) exiftimant hoci quod dé inundatione iil lüdam dicitüf ,im^létiim éftè pér Senachà ribum, dé qüô iti quarto Régùm decimoodauo Sédecimonono^. Sed quia Própheta uerfàtut adhûc in co béllo,quûd duo reges JG raelis 8^ Syriæ (ufceperunt aduerfus regiium Iiida^idcirco uidetur ctiam de fjs rebus loqui jquaé co ténfiporc füb rege Ahaz in regnO ludacontigerunt, Efaias cnirh conciotlacus cft anteapijs, Sdhorta/ tuseftcos , ut fidüciaChrifti benc de incolumitatc reani confiz dant, nec rrtetuant hoftes : ita nutlc inüehitür in impios fedicioz fos régrti lüda, qui malebant fufciperé hoftes in reges fuos^quaul agnolceré regem defamilia DâüidisiNàm qucmädmodurnhoc tcmpore,cum dcT urciéo bcllo tradatur, alrj qiiidemterrentur,8Z cupiuntrébus,ctiam màgnis fuispcriculis^confultumtàlios àutenl , inueiiiaSjin uulgo,qui gaudentaduentuT UrcXiSé palâuOcifcrari audent,fcmalle Turcam habere dominum Slt;rcgem, quamhund magiftratum qui modo rerum inlmperio RomanO potitur i quiz bus hominibus qUid pôteft dici fcelerâtius ,acmâgis impiUmCltà apparetin cobclloiquodregéslfraelis 2lt; Syriæ ßfceperuntadz uer fum r égem Âhazum, Si r egnum ludâ,alios qUidem defiderafz Ce pcriculum, quoquo modo potuetint propulfare : uulgum auz tem incolarum,ac præféf tinrl agr icolâs regril luda optafle, ut eieda familiaDauidis c regio thronO » dOmiriarentur réx IfraelisSirex Syriæ. Pertæfî enim regiæ familiæ Dauidis, malucrunt hoftibus quam domefticis regibus feruire, QyarcEfaias inUehiturineos grauitcr,8iuaticinatur futurum cfté, ut cum non ueiint æquo auiz rno ferre tràrtquillum gCnus reoum,hece(re habeant a turbulsntis hoftibus ,maximis proccllis ialt;ftariiPro co,inquiens,quod abiecit populus iftc aquas Siloé, quæ fluUrit cum filerttio, ucl dcculte Si abfcortditC Sic.Hieronymus in Efaiam fcribit Siloam fontem eftc ad radices montis2Liôn,qUi non iugibus aquis^ fcd incertisho/ , • ris diebufcßcbulliat,Slt; per terrarum concauaSd antrafaxi durifsiz nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;

mi cum magrto fonitu ueniat,dubitarc rion poffumus, nos præfer tim,qui inhachabitämUs prouincia. HadcnusHieronymus.Exiz ftimo autem hune fontem cftcjcuius etiam fit mêcio loari.ix. amp;nbsp;Luz cæxiii.PorroProphétaintelligit metaphorahuiusfonds familiz am Dauidis, ideç apte admodurri « Nam Siloa, etfi magno fonitu ucnitjtamen non femper ftuitifcd cértis diebüs S«^. horistet fi quanz do ebüllit ,non inundat totam térram,ncc Uaftat agros,fed continet fc in terrarumconcauis antriSjUt fine cUiufquampcriculo,ac pez ne abfcoildite fluat. Sic eft SC familia Dauidis, quæ ad gubernanz dumregnumludædiuinitus (anftificata cft . Etfi enim magna elt

l'êùiîm îuâc difsitnilitudo, 8^ alius alio clcmcntior,alius alio ftiaaig plus fui£gt;tamen rucrunt reges folerabiles^nec fuerunf hadenus ni mis graues populo fuo, fed gederunt fe in adminiftracione regni modede Slt;abftmenter. Et tarnen Uulgus ciuium atcjj incolarum* nouarum rerunicupidum, rnalui't exterhos habere reges, qui ho/ des erant, quam indigenam familiam Dauidis, quæ diuinitus ad imperium ïudæordinata fuit»Quid ergo accidctuuIgoCPro co^in quit,quod abiecit populus ifte aquas Siloe, quæ uadunt abfcondi te,amp; aifumpfit magis Rezim 5^ Hlium Romeliæ, propter hoc ecce Dominus adducet aquas fluminis fortes amp;nbsp;multas » Metaphora multarum amp;nbsp;fortium aquarum inteliigitur rex Afsyriorum que/ admodum Efaias ipfe interpretatur* Videtur autem, ut fupra dixi, non de Senachenbo, fed de Tiglatpilnaezareloqui,qui initio fuit auxilio regt Ahaz,fed poftea magnum cxitium intulitregioni lu/ dæ»Sic enim dicit fcripturafecundo Paralip.uicefimoodauo: Ad/ duxit Dominus contra AhazTiglâtpilnæzarem regem Afsyrio/ rum,qui 8gt;C afflixiteum,amp;^ nullo refiftête uaflauit.De hac afflidio ne loquitur Efaias, confert cam cum magnis aquarum inunda/ tionibus»Cöntcmnitis,inquit, aquas fonds fluencis fine periculo* Quare Dominus puniet ueftram ingratitudinem ac inobedienti/ am,8^ cfficietjUtmaxima flumina inundent uniuerfam regionem ueftram, Non enim continebunt fc intra alueum fuum,fed difflu/ ent extra ripas in totam terram : ncc perucnient altiiudinc fua tan/ turn ad talos aut genua hominum,fcd afeendent ufcç ad colla ipfo/ rum,amp; extendent alas feu brachia fua fam logc^quam late patet ter ra tua,o EmanueEHæceft defcriptio cius exittj,quod regno îudæ intulit excrcitus Afsyriacus, quemadmodum paulo anteindicaui/ mus» Vertitautemfe perapoftrophenad Emanuelem » Extender* inquiens^alasfuas, utimpleatlatitudinemterrætuæ,oEmanueE Eft enim fentêtiaiT u quidem, oChriftecnotum enim eft Chriftil uocari Emanuele^dcfendis 8c tueris regnum luda, fed tanta eft uul gi impietas amp;nbsp;ingratitudo,ut etiamfi regnum a te confeructur, ta/ men fieri non pofsic, quin grauifsimis calamitatibus affligatur* amp;nbsp;tota rcoio deuaftetur»Motiemur igitur hoc loco,ut non fimus ftu/ diofi nouarum rerum,necaffedemus illegitimam mutationem im peri] ,fed contend fimus præfend magiftratu diuinitus ordinato,ct obfequamur ei iuxtanoftram uocationem,ac mandatum Dei» Etfî enim in præfend reriim ftafu non funt omnia perfede falua, amp;nbsp;in/ tegra,hæc tarnen tolcrabiliora funt, quam ea quæ fccum afferunt fcdiciofæ mutationes rerumpub» Hæ enim plérunc^ folent efle St ^'a^^^^Jo^»Et,NoÉa mala,optima»Huc edam perdnef ,quod Salomo ait Prouertxvi» Melius eft parum cum iufticia,q multi frudus cum iniquitafCa

CÖMMÈNfi ÏÖAR BRÈNTi .i? irti^ùitàte.Eccap.dedmofeptîmo» Mclior cft buccella (îccâ cugàii dio,quam domus plena uidimi's cum iurgio. Deinde uides hic rcgt; on um ludg uocari terrâ Emanuelis,hoc eft,Chrifti, ^pterea quod hæc terra propter Chriftu data fit Iudcis,ôô in ea inftitutum regnn propter Chriftum,uidelicet,uf promifsiones de Chrifto in co con feruarentur prædicarentur ufc^ ad aduentu Chrifii, Præterea d i da eft terra Chrifti,quod Chriftus regnum in ea defenderit con feruaueric.Ntinc ergo cogita mihi ingratitudinem ludæoi^. Cum enim ueniftet Chriftus,ne tantillü quidem terrecoilcefterunt ei in hac regione,ut eftet ipfi proprius Iocus,in quo caput rcclinaret.Fi/ liuSjinquithoiSjnon habet ubi caput rechnet. Et tn non graftatus eft ferro in lud^os ,fcd tillit ingratitudinem eorumpatieritifsimei Difeamus igitur hoc cxemplo Chrifti patientiamiri fufFerendis iti iurrjsjUt fi cum Chrifto patimur,cum ipfo etiam glorificemur.

PoftqPropheta comemorauitimprjs Sdfediciofis ciuibus acingt; colis regni luda^quse pœna amp;nbsp;quod fupplicium eo^ nianeat,quod mahnt hoftibus,q legitimis (uis regibus fubqci, reuertitur nue ad Confolandos pios,8d ad confirmadam fidem eorum, ne in tarita hoi ftium multitudine amp;nbsp;potetia de incolumitate regni,amp; de falute fua dcfperent,ac lina cum fcdiciofis,fefe hoftibus fubrjeiant. Facit aûc ÂTnsçoïpiv äd hoftes,8lt; hortatur cos üt oes fuas uires in unum confe rät,ad expugnandü populum Dei^in regno luda.Hortatur aut eos no hoc coliho,quod ferio iübeat eos inuadere populü Dei,fed hç«* v(it«;,aut potius (3tsKàlt;J7*iK«ç,utpofsithac figura loqviêdi caCum amp;nbsp;in/ teritu hoftiüconueniêtiusdefcribere. Agite, inquiens,uos duo rc oss,congreganiini,conFerte uires ueftras in unum,attn uincemini» B^on loquor autem tm uobifeum duobus, fed cum omnibus hofti bus 8lt;:aduerfarijs noftris, fine ^pinquis fiuelôginquis,ldumgis,’ Phihftinis, Afsyrrjs et Babylonqs.Äudite,agite,fitis fortes,coniiS gitc oêm potentiam ueftram,initeconfilia,decernitc conftifuite uos expugnaturos deleturos populü Dei, attn trh abeft ,ut pro/ moüeatueftisiinftitutü, utpotius uos ipfi necefife habeatis perire/ Hac fimplici loquedi figura fie diceretur : Etiafi oes hoftes popult Dei conférant in unu fuas uires,fuä potentia amp;nbsp;prudentia, non tn opprimentpopulü Dei.Ecqup, obfecro,ratio eft,quod aduerfarrj amp;nbsp;hoftes non queac populü Dei extinguere opprimerez’Addit i’rophetatQitialmmanuel.hoe eft,fupra dixi Chriftum uocari Im manuel,qd eft,Nobifcu Deus. Quare quoad Chriftus uiuicS^ ré gnat, cuiuit aût amp;nbsp;regnat perpetuo) fieri no poteft, uc populus eiu» ah aduerfarrjs opprimarur.Goplccftitur.met tuctur populü fuum^

îuxta Immanuel !i cognomen ^ditiina potciitiä Quis autemhomv num, quis rex, quis Monarcha,imo quis angelus,qins archange/ lus pollet diuinam potentiam exdnguercac dclereC Magnahgc eft confolatio,non tantum ciuibus Hierofolymitanis Ód incolis rêgni luda, temporibus Efaiæ, ucrumctiâm umuerfæ Ecclefiæ Chrifti propofita.Ecclefiaenimfcmpcr fuos habcthoftcsôi^aduerfan'os, tamcarnales,quamfpmtuales* Alrj pcrlcquurttur EcckGamgla/ dio,alrj impia dodlrina « Qtiondam ludtri oC Gentes ad delendam Ecderiam,taiiqüamadextmguendum commune incendium,côtv eut rebant ♦ Deîrtde excitati lunt HcCretici, qui fua impia dodrina meditabantur exitium Ecclefiæ. His temporibus Turca, Pontifi/ ces ôd Sedarij cooriuntur aduerfus Eccicfiam Chrifti, Sgt;C cupiunt earn extindam.Quid ergo faciamusC'Cantemus carmen Efaiæ no/ ftndCongregainini populi,amp; uincemini, înite confilium, difsi/ pabitur.Loquimini uerbum,amp; non fîet« Quia Immanuel Chri/ ftus ucrus Dominus ac Deus nolter,nobifcum cft,amp; feruabit nos diuina fua potcntiain omnibus malis.Quodde Ecclefia per Imma nuelcm feruanda dicitur,hoc etiam intelligêdum eft de unoquoq^ priuato membro Ecclefiæ,Nam qui tenetur defiderio accipiendac falutis liberationis in omnibus fuis afHidionlbus,hoc tinum ci* rctjUt fît niembrum Ecclcfîæ Chrifti» Qui enim eft Ecclefiæ mem brum, is habet a parte fua lmmanuelem,hoc eft, Chriftum uerum r3eum,dcfendcntcm ipfum cœlefti potcntia,ldeoc^ rede cum Da lilde canit:Si ambulauero in medio umbre mortis, noll timebo ma la,quoniâ T V mecum cs»Et cum Paulo : Si Deus pro nobis,quis contra nosÆffîdmur autem et fttmus aernanemus membra Ecclc/ fiæ Chrifti,fi cc^nofcimus piam dodrinam Euangelq de ChriltO, credimus in Chriftum, ac fedamur uocationem Chrifti,ut non ambulemusiuxtacarnem, fediuxtafpiritum. Non funt membra Ecclcfîæ Chrifti hi,qüicontemnuntEuangelion amp;nbsp;SacTâmenta ci us,qui nullam certam ôd firmam fedantur religiortem, fed aut in iiniuerfum omnes religiones damnat,auc omnes indifcriminatim probartt,aut e fîngulis colliguntjqug: fibi cofnmoda,8if probabilia j'uxtahumananirationê uidcntur,Hi non habet Immanuele. Nee funtmembra Ecclcfîæ hi,qui feruîüntcupiditati peccati,amp; üiuunc in carne,acfedantur quf uisfcelera carnis.Hi cum fînt impœniten tes,nec ipfî habent Immanuclem,nec polTunt in aduerfîs benecon fîdere,fednecelïèhabent perire,nifî refîpifcant»Quareagnofea/ mus Euangelion Chrifti per fidem, obfequamur diuinæ uoca/ dont, ut fadi membra Elcclefîæ, habeamus Immanuelem defenfo/ rem amp;nbsp;feruatorem.

împios5amp; confolari nleticiilofoSjüf confirment animum fuum, bene de faliitc fui fperenc, nee offcndantur ult;il potenti'a hoftium, ■ ucl multititdine impiorum ciüium 4 Poftquam enim ciutS régni Iii da audiuérunt duos reges Ifraelis 86Syrie confpiraffe nbsp;nbsp;coniurafgt;î

fe in exitium regni luda, 86 coiiiurtxirfè 11 ires (uàs ad ipfum oppri/ mcndum^fradli func 86 débilitât! non folum mecu, uerumetiam dà fperatione, hoc unum femper in ore hàbentes, potentifsimos re/ ges aduerfus fe confpirafie, èC. fe plane perqfie » Quare Efaias mo netpios ,utnonoiïendantur bis uocifératioilibus impiorüm ,86 noti metuanc potentiam aduerfariorum ♦ Hæc;inquiens,diâtDôgt;i minus ad me, quafi apprehenfa manu mea, duxit me a moribua irapfj populi ,ac docuit me,ne fequar impietatem et incredülitâtcn» cius. Moneo igitur 86 uosauditores meos, quotquotampleôlimi/ ni ftudium pietatiSjUf fequamini meum exemplum, 86 non metuai CIS eonfpirationem hoftium, nec terreamini uociferationibüs imgt; piorurnhominum.Hi enim,auditacôniuration€ 56 confpirarionc hoftium,femper in ore häbent : Coniurâtio ,höc eft, præter moz dumexterrentur,acde diuinoauxilio defperantes,humanaauxilia» quacrunt.Dicunt enim:En, confp irarunt aduerfus nos potentifsiz, ini reaes^Quis nos in tantis malis defendecrCur non iunoimiis ec nos feedera cum alrjs regibus C cur non confpiramiis curegc Afs^, riorum,ut uiribus eius adiuti feruemur Vides igitur,impios ciz ües non metuifte Dominum Deum fuum, nec iratocafle auxiliurrt dus, fed tantummetuiftèconiürationem ac foedera hoftiumfuoz rum,accogitaire de feederibus iurtoendis cUm externis fegibus,’ quorum ope tuf i fint àb hoftibus; Qüid ergo faciant pif'; T imoz rem eius,inquit,ne ttmeatis,neque päueatis, hoc cft,NoIitc fie mé tuerehoft€s,quemadmodumimpi‘),86humana auxiliaquærere^ Quid igitur faciamusÇ' Sequitur^ D O MIN V M Zebaoth ipz fum Sanclificate,86 ipfe pauor uefter, 86 ipfe terror uefter, 86 crif uobis in fanâificationem 86c. hoc eft,Nulla prorfus fitinter impi OS ciuee mentio Immanuelis, 86 inuocationis Domini Dei noftri:^ fedmetuunt tantum hoftes, 86 inuocant humana auxilia. Ego ue/ to oftenda uobis,quern m6tuere,86 queminuocare debeatis, DO, MIN V M Zebaoth ipfum San(ftificate,feu inuocate, 86 ipfe fit pauor uefter ctc.Ex hoc loco côcionatur Sy meo ad Maria uirginê^ apud IvUeâ cap,i|.86 interpretatur hunc locum delefu Chrifto:Ecz ce,inquiens,pofitus eft hie in ruina,ct in refurreftionê multoisî iit ifraelgt;86 in fignucui contradiciturtCodonatur etia ex hoc-locoPa

trus in prioii fu« cpiftolâ capi'te fccundo » cxponit fîmiljfer cunfl de lefu Chrifto» Hiccœpic,inquiens,cnè caput angLili,hpis often fioniSjamp;petrafcandali 8^c. Manifcft;umautcmcft,quodEfaias ioquatur hicdcuero DO MI NO Dco Zebaoth» quem dicitfo re iapidem offenßonis petram feandah düâbus domibus Ifract Quarc manifeftum ctiam eft » quod Icfus Chriftus » interpretibus Symeone amp;nbsp;Pctro,fit uerus D O MIN V S Deus Zebaoth » Si quod Efaias hoc loco de lefu Chrifto,quem D O MIN V M Zc baoth uocat,loquatur,Etfi enim impfj ludæi non afTentïunfur hu/ k interpretaooni» 8^ dicunt nullam hic mcnrionc Chrifti feu Mcf/ fîæ fieri»taiTien nugæ illorum nihil ad nos pertinent.Nam fpirituô fandus non propofuit nobis Rabinos ludæorum, tu agnofeamug eos interprétés Propheticæ feripturae, fed propofu it nobis Apo/ ftolos» Hi funt ueri interprètes feripturæ » De his diélum efttQui uos audit,me audit. De his ditftum cft : Paracletus,qui eft fpirituß fandus,quê mittet Pater nomine meo.docebit uos omnia, amp;nbsp;fug/ geret Qobis omnia quæcunt^ dixi uobis. Cum igitur Apoftolica kriptura interpretecur hune Efaiæ locum de Chrifto » fentiamuà banc interpretaCionem eftè fententiam fpiritus fantfti » nec ullan, aliam.cniamuis angelicam» nobis agnofeendam cfïè.Dicic ergo E/ faias* Non eft quod meCuaris confœderationem duorum Regum* ‘hoftium ueftrorum ♦ Hi non afferent regno ueftro pcrniciem » fed metuitc Chriftum, Sandificate Chriftum, Crédité in Chriftum» celebrate nomen Chrifti»obedite uoeâtioni Chrifti ( his enim cul/ tibusfancftifïcatur Chriftus ) ut confequamini per ipfumfanftifi/ cationcm.Hic enim is eft, qui affert credentibus in ipfum, ueram fanditatemdnfticiam ôdfalutem. Incredulisautem eft extrema per nicies. Nam ut probe cognofeatis, quid propter Chriftum pofte/ ris ueftris futurum fit » audite quid fpiritus faneftus dicac ♦ Hic cric in Iapidemoffenfionisôô petram feandaliduabus domibus Ifrael» hoc eftjtoti populo tam regni lud^ quam regni Ifraelis, Et erit in la queum Slt; ruinam habitantibus Hierufalem,ut plurimi ex ipfis of/ fendantur,cadant,con(erantur, irretiantur,amp; capiantur.Sunt aute hæc impleta co temporc,quo Chriftus aftümpfît homincm,8c pr^ dicauit Euangelium fuum in terra,quod 8^ poftea uulgauit per A/ poftolos in uniuerfum orbem terrse.Primum enim ludcci propter impietatem fuam excîccati amp;nbsp;obdurari funt,amp; abiC(fti,ne fint ampli us populus Dei,8d nullam habeant ueram cognition? confequen/ deiufticie ac falutis. Deinde c terra amp;regione fua,quam Deus Pa tribus ipfoi^ dederat, 8^ ip fi tempore aduêtus Chrifti adhuc pofsi debant,ita eietfti ac expulfi funt, ut inaeternum no pofsintamplius cam recuperate jtaeç,quia noluerût ueßz Chriftum agnofcere,fed potius

■COMMENT» IOAN. BRENT y, pOtUîS pêrfecüti flint cum , obrufi funt extremis tarn cot^oris^ anime calamitatibus,ac neceflehabuerunt perpetuo perife. Quod cum Bfaias futurum uidec,admonetciues Hierufalem,amp;ecli(^uos incolas rcgni ludæ, ut non metuant hoftium fcedera:Hoftes enitti cfiri/îut non pofTunt hocregnum delere : Sed metuant Chriftum , qui ill præfentia tueatur quidem externum ipforum regnUm , fedfittu? rum fit tempus »quo gcnsludæorum fit propter ipfum a Deo abf)/ cienda , ÔCregnumeorumdelcndum.Siuero fandificauerint ç/ um^amp;crediderint inipfum, acfedatifuenntfacrauerepta,tund ficut défendit nunc externum eorum regnum, ita ctiam alFeraf ip/ lis fanvtificationem,ut propter ipfum reputentur coram Deo fangt; éfi ac iufti, Sd conferuentur in morte,atq{ confequantur cceleftc r^ gnum.Bx his docemur, quod utfempcr, ita præcipue in periculis £lt; aduerfis confugiendum ficaddiUinumauxilium per lefum Chri ftum Dominum nolfrum. Non eft metuendus T urca, fed Chri/ ftusaion eft metuenda fames, fed Ghriftus : non eft metuenda uel peftis uel mors,fed Ghriftus.Hûc,inquir ,fan(ftificatc.ls fitpauor terror uefter. Hune fi fandificaueritis, erit Si ipfe uobis in fan/ tftificadoncm.Namquemadmodum ludæi non folum confeeuH ■ «fient regnum coelcfte,fcd etiamconferuaffènt regnum fuumter/ reftfc,fi Chriftum fandificaflent, 84 credidiffent in cum,ac dedif/ fentin regno fuo locum Euagelio Chrifti : itaô4hoc tempore pof/, fent Principes Germaniæ nonfoluminChriftoconfequi iuftici/ am cor am Deo,fed etiam confcruarc politicam fuam dominations aduerfus incurfioncs T urcicaSjfi fanêhificsurent Chriftum,84 aperî rent portas r egionum fuaRt Euangelio Chrifti ♦ Nunc autem quiat alq perfcquuntur Chriftum,altj ludibrio eum habent,alf| non eu/ rant eum »intérim uero metuunt aduerfariorum fœdera, ineunt chriffut ipfi inter fe fœdera,colli gunt de fubditis pecüniam ,confcribunt excrcitus:aut ne hase quidem faciunt,fed ociofi amp;nbsp;ignaui ftenünt, uix optare, ne dum fperare poflumus, Germaniæ ftatum diu fal/ uum 84 incolumem fore, Sed nechoc ofeitanter eft prætereûdum * quod Efaiàs Chriftum ita defcribat,ut dicat eum alrjs efie fandifî/ cationem,ait)s autem lapidem offendiculi, petram fcandali,ruina. Si laqueum Sic* Hoc Petrus in priori fua epiftola capite fecurtdo» interpretatur, Vobis,inquiês,preciofu8€ft,qui CREDITISi Sed iis, qui NON CREDVNT, Capis eft ,quem reproba ueruncædifîcantcs,84 tarnen coepitefiè caput anguli,84 lapis offert fioni8,amp;petrafcandali,hisqui impingunt in fermoncm,nee^ ere/ duntin id adquod inftituîi fucrant.Hæc certe de Chrifto diligen/ ter funt eognofcêda, no tm hoc nomine, quod nofti^ officium fit. Ut in hac tota cor porali uita in id folû ftudiû incûbamus, quo uerS

»3t IN CA PVT VIIL ESA TAB Ckrifti cogiiitionem adfeduâmür » quam quod éâ ,quæ Prophets de Ghrifto concionâiitur,funt præcipuùs kopusProphetarum,S^ quodcogiùtio Chriflifitaïtecnauita.HæccninKùlquit) eft ætcr/ lu uitagt;ut cognofcat te uerum Deum,8^ quem mîGfti ïefum Chngt; ftuin.Chriftus igitur,quemadmodum in hoc Efaia* loco defcribi/ tur,alfjs eft fandi ficatio,alqs ofFendiculum^q S contririo ♦ Sunt ez nim tria hominum genera in terris * quorum (îngulis Chriftus itdL propofitus eft,ut unumquodq^ genus fuâm a Chrifto reportée rez tributionem»Vnum genus ei^iorum/eü Credentium, Alterum, impiorum, fed honcltorum » Tertium impiorum fed inhonefto/ rum,8C fceleratorum » Nam quartû hominum genus»uidelicet coz rum,qui iaiflât fe renfle credere, tarnen interim federate üiuünt» nullum habet locum, quippe quod impofsibiîe fit rede credere, amp;nbsp;infceleribus uiuere.Dicamus ergo,quid Chriftus fingulis fiat» Ac primo quidem generi hominum, hoc eft,pqs8dcrcdèntibus Chriftuscft SANCTIFICATIO. Initio enim fandificac crcdcntes,proptereaquod qui in ipfum crcdunr,filnt membra eiz us jtaep participant fanditatem amp;nbsp;iufticiam cius,ut propter ipfum reputentur corâ Deo tam fandi Sgt;é iufti,quam fi totam legém perz fede inipleuiflent,quemadmodum Chriftus èam impleüit» Vnde ô^Paulus üidetür de Chrifto exhoeîoeô ad Corinthios ità fcripfifz fe Jefus Chriftus fadus eft a Deo nobis fapiêntia, iufticiatç Sgt;é fan difîcatio redemptiOjUt quemadrtlodum feriptum eft : Ç^i gloz riatur,iii Dominothoc eft jinChrifto,quod ipfe folus fit fandifica tio eius) glorietur.Hoc incôparabile eft benefîcium,quo foîo pofz fumus conftare in iudicio Dei, uincere mOrtem euadere flammas inferni,amp; in coelefte regnum ingrédi^Deinde eftSANCTIFI CAT lO crcdentium,proptcreaquodtribuatcredcnnbusfpiri tümlàndu,quo ctfi non polTuilt ïn hac uita faccre opera legis perz feda,th faciunt operâ Deo grata propter Chriftum^ amp;nbsp;in höcftuz dium incumbunt, ut äccommödet omnia membra fua äd fandum ufum DeuFaciunt amp;nbsp;hypocritæ bortä opera. Fäciünt etiam prudèz tesamp;honeftihüius fecUli multas bonäsuirtütes,Sednee horum uirtûtes nee illorum opera funt uerä amp;nbsp;perfeda iufticia,amp; quia caz rentChrifto,non pofluntipficum operibus aut uirtutibüsfuis Deo ita placere,ut agnofcat ipfós hacredes codeftis reoni, Soli auz tem pq , credentes in Chriftum,funt fandificati, per Chriftum, u£ placeant Deo , ÔC recipiant cedeftis regni hærcdïtatem propter Chriftum, Alterum genus hofrtinum eitimpiorum,qui tarnen ho neftam ducunt uitam, quales fuerürtt inter lüdæos Seribæ, Pharl fæi 8dhypocritæ,inter Chriftianos Monachi,facrificuli,ôdali} reli giofuli,autpolitici,honefti homines: quanquam etiam inter Mogt; tiacho»

nachos 2lt; facrificulos inuenias homines longe omnium fceleraf lO hmos. Nos autem nuncdehoneftis dicemus , Qihdcrgo his fit ChriftusC’Lapis,inquit,ofFenfionis,petra fcandah,amp;ruina. Hi fi commendatione dignum eft,quod durant honeftam uitam, ta/ men non confequuntur ueram iufticiam,8lt; falutem.No em'm n e/ dunt in lefum Chriftum,fed offenduntur in co,Primum,quia do/ cct aliam iufticiam,quam legis,Dicunt ergo: QuidcSi homines iu ftificantur tantum per fidem,quis deinceps dabitoperamhonefta/ ti uitæ,fccundumlegcm DeiC'Deinde ,quia Chriftuscrucifigitur, Sé obfjcit etiam credentes in ipfum crud atcp afflicftionibus, Dicut crgo.’QuidçSi hæc effet ucra iuftida,quc datur per fidcm, quomo do effet tam afflida^tam contempta in hoc mundo C Hoc eft offen/ di in Chrifto 8^ iufticia eius.Etqui ita offenduntur, hi cadunt, ru/ unt,amp;^ conquaffinfur.Omnis enim,quiceciderit,inquic Chriftus, m ,tt. fuper lapidem iftum,confringetur et c5quaffabitur,Non affcqui/ tur iuftidam,non peruenit ad legem iuftidæ. Propter quam cau/ fame’quia non ex fide,inquit Paulus, fed tanquam ex operibus le/ nbsp;nbsp;nbsp;**

gis, Impingunt enim in lapidem offendiculi 8lt;c, Tertium genus horn ;num eft,impiorum ,eorumc^ inhoneftorum amp;nbsp;fcelerator urn, quales multi fuerunC inter ludeos amp;nbsp;Ethnicos, amp;nbsp;adhuc multi funt inter Chriliianos.Quid ergo his fit ChriftusÇ'Laqueus quo capia turamp; irretiantur,amp; lapis,quoopprimunturamp; coteruntur. Super qncm,inquit,cecidcric Iapis,côminuetilium, conteretur. Sicut cnimhypocritæ offenfi hoc lapide, cadunt fuper iUum,8^ coquaf/ fantunita hiclapis caditfuper (ccleratos,ct conteritipfos.Chriftus enim eft horribilis Iudexaduerfus omnes impccnitetes fceleraros, qui cum non requiruntChriftum ,fed pergunt præfrade in fuis (celéribuSjtiô poffunf grauitatem diuinæ ire (uftinere, fed necefle habent ab ea opprimi § perire.Hæc de Chrifto diligenter funt co fideranda,utdifcamusueram pietatem,amp;ueros Dei cultus facerc. Primum enim,cum Chriftus prædicatur eflè Sandificatio, confir matur fides piorum,utfeiantfuam iufticiam in folo Chrifto fitam elle.Dcinde admonentur Só impq ,ut difcant Chr iftu timere,cc auc in ipfofoloquærâtfandificationê,autfdant fe ab ipfo opprimen dos amp;nbsp;conterendos.Poftremo hæc condo de Chrifto medetur of/ fendiculo,quod expaucitate credentium in Chriftum,8c multitudi ne impiorum oriri folet.Maxima enim eft multitudo impiorum in hac terra,qui Chriftum auc ignorant,aut contenunt,auc perfequû/ tur.Reliqui aut, qui agnofeût Chriftum pia fide,funt paucifsimi, amp;nbsp;abiedifsimi, adde etiam afflidifsimi amp;nbsp;miferrimi omnium ho/ minunxPoffetigitur rcrumdiuinaiS2impcrituscogitare,quodislc fus non eftet uerus Chriftus, propterea quod tarn pauci in ipfum

134 IN GAPVT VIIL ESAIAB creduuScdrefpondet Prophc(a,Chriftum efle qm'dem fandifica/ noncm,fua natura,fed fieri diiabus domibus Ifrael, amp;cuibus Hie tofolymitanis, hoc eft,præftantifsimis Si fandifsirnis homînibus» offèndiculum,amp;ru!nâ,propüenpforum impictatem ♦ Quare, cum uidemus multos 8d magnos hommes contenere autperfequi Chri ftum, nô admircmur,necofFendamur, fed rcuocemus in memori/ -am ,quod Efaias de Chrifto concionatuscft, cflè uidclicct ipfum lapidem offenfionis Si petram fcandali Sic,

Si'cut epiftola Pétri docet ea, quæ prsccedunc de Dorrano Ze/ baoth,qui fît in fandificacionê,et in lapidem offenfîonis ac petram fcandali,intenigenda eflc de Chrifto leruatorc noftro, it2 epiftola ad Hebr.cap^ïjtdocet ea quac mox fequûturîEcce ego amp;nbsp;puen mci, quos dédit mihi Dns ô^c» intelligenda effè ab ipfomcC Chrifto de le Sidifcipuîis accrcdentibus in ipfum didatCum igitur in eodem fermonis contextu,8d in eadem perfona ctiam hoc dioitur, Liga te ftimonium,fîgna legêin difcipuîis meis amp;c,fentiendu eft,quod Si hecneccftàriodicanturaChriftoDfio noftro.Pôftq em Efaiasco hortatus eft auditores fuos,ne timeât duos reges, hoftes fuos,qui non pofsint delere regnum ludæ, fed timeant potius Dnm Zeba/ oth,qui eft Chriftus:Hic enim eft lapis,quo pofteri ipforum pro/ pter incredulitatem ita ofFendêtur Si contercntur, ut cam terrertre cœlefte regnum amittant:Erit,inqûiens,in petram fcandali dua bus domibuB lfrael,ôi in laqueum Si in ruinam habitantibus Hic/ rufaIem,Hæc,inquam,cumEraiasduibus Hierofolymitanis con/ cionareCur,Si cohortaretur cos ad fîdem in Chriftû, admiratur Si cogitauit fecum:Quis ergo fufcipiet Chriftum fide fua, fî eft offen diculum Ifraelitis,8i ruina ciuibus HierofolymitanisÇ’Sperauimus fore,utcûChriftusadueniret, fufciperetur obuia manu ab omnib». îfraelitis,acprecipueaeiuïbus urbis Hicrufalcm,quae eft metropo lis totius gentis,in qua eft templü Dei,atc^ aula regia^Nunc aût di cit fpiritUB fandus, Chriftum fore his maxime oïm offèndiculo,ut cadant Si conterantur, Quis crgô crediturus eft in cumC'Ad hôc rc fpondecnunc Chriftus ipfe.Et quia Chrifto oîm tam cœleftium terreftrium genua fledenda funt,iddrco Eiàias audiens Chriftum ipfum loqui,cedit ei obedienter*Na cû Propheta antea hfc uerba: Dhm Zebaoth ipfum Sâdificate etc* quafî in fua perfona de Chrt fto recitaueritjiiunc quafî de fuggefto defcendit,Si dat Chrifto lo/ cum,utconcionemeius etiam ipfe audiat. Quid ergo concionatur ChriftusÇ'Ligajinquitjtcftimoniû, fîgnalegem Sic, Hacconcionc cxponit Chriftus,qui fint in ipfum credituri» De hac enim re cogi

COMMENT. IOAN. BRENT. 1^9 taucrat Propheta.Per teftimoniu autemcquo alias figni ficacur De/ caIogus,Exo.xxv»amp;xl.)amp; legem,non eft hoc loco intelligenda lex Moil ,fecl Euangclion Chrifti,qucmadmodum ftipra cap.i). per legis uocabxtlu intelligitur Euangelion.Etfi.n.maximum eft diferi men inter Euangclion Chrifti,8i legem Mofi,quod hsec operctur iram amp;nbsp;occidat,illud aut operctur gratiam uiuificet,tn quia tem/ poribus Prophetarum nondumaduenerat Chriftus ,necreuelatu erat Euangclion Chrifti ,Prophctæfolent nomine teftimontj fen Dccalooi amp;nbsp;leois fionificare Euangelion Chrifti, ficut amp;nbsp;alias fo/ lent üèr bis tuorum temporum,8lt; fuorum mudanorum regnorum defcribcreresEuangelrj ac regni Chrifti * Quod ergo dicitChri/ ftus hocloco,habethancfententiam.Etfi plurimilfraelitæamp;ciucs Hicrofolymitani offendentur in me, amp;nbsp;cadet, tarnen reliqui erunt inter ipfos nonnullipri,qui mei erunt difeipuli, Si in quibus tefti/ monium Si lex ligabitur Si obfignabitur, hoc eft, a quibus meum Euangclion recipietur,8i in quibus figillb fpiritus fanefti ita confie mabitur,ut magna fide ipfum ampledantur Si toto corde ci adhæ/ reant.Non cm cogam quenqua uiolenta manu,ut in me credat. Si Euangelion meum agnofcat,non agam terrenum Monarcham, uf compellam homines externis uiribus ad prgftandâ Euangeho meo obedîêtiamfted expeélabo Dominum,qui minatur Ce abiedurum Si excccatußilCraelitas propter incredulitatem eorum. Si præftola bor cum,ut quofcuncp uel ex ludæis, uel ex gentibus Deus Pater meus mihi adduxerit (piritu fuo,Si dederit mihi ,eos r ecipia Si Cer/ uem ad æternam uitam^ Hocprofedoplane illud cft,qûod Chri/ ftus poftea homo fadus hisuerbis apud Matthæum,cap. xi.diciti Gratias ago tibi Pater Domine cœli Si terrç, quod abCcôderis hcc a fapi entibus Si prudêtibus,Si rcuelar is ea paruulisæt ca.xirj. V O bis datum eft nofie myfteria regni cœlorum, illis autem non eft da ■tum^Hoc eft plurimos ac præcipuos,uidelicet fapientes Si prüden tcs,offendi,Sicontcri:in diCcipulis autem, qui funtparuuli,pauci Siabicdi,ligari ac fignari.Etapudloannem ca.fextozOmne quod datmihi Pater,ad me ueniet, Si eum qui uencrit ad me no eqcio fo ras,quiadeCcendidecoclo,utfaciamnonquodegouolo Sic. Hoc prorCus illud eft quod hie in ECaia dicitur: Expedabo Dominum, qui abfeondit faciem Cuam a domo lacob.hoc eft,qui excæcauitim pios ICraelitaszSi præftolabor,hoc eft, non cogam auditores meos uiolenter pro more Monarcharum huius tcrræ,ut meo Euangelio obcdiant.Non enim deCcendi de ccclo,utmeam faciam uolutatem. Si CuCcipiam regnum carnale, quale homines affcdarc folent, fed expedabo Si preftolabor Dominum Patrem meum.Quos ille mi hi dederit. Si fpiritu Cando Cuo adduxerit, hos (uCcipiam tuendes . nbsp;gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mx

moltjtudoimpioBz^ion tarnenmcuicndumeft nc Chri cbrijb. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;habeat amp;nbsp;confcruet fuam Ecclefiam. Non crcdut in Chrf

ftummulri potentes0dprudentes,at creduntineuwpauciabicdi, amp;nbsp;qui lüdentur coram mundo im prudentes,Cuius rei cxemplû ha bes in nbsp;Reg* xix* Cum enim Elias exiftimaret fe folum in terra de

EcclcGa Dei fuperftitem eiTè,audit; Dereliqui mihi in Ifrael feptê milliauirorum,quorum genua non funt curuata ante Baal » Vide etiam epiftolam ad Rora^cap* xi Hoe idcirco obferuandum cft, ut non exiftimemus Exclefia Chriftiperijflè,cum uidemus omnia exz tcrnapopuIiDeiornamentadiripi acconddere» Fingamus,amp;lÏ futurum minime fpcramus,fïngamus tamcn,Turcam no folum in Afise Aphricæ,ucrumefciam Europç^hoc eft, fotius terræ regio nibus tyr annidem occupaturum* Quidfnum pcriret EccIcfiaÇ'Mi/ nime omnium,Chriftus caput Ecclcfiae fempcr cofcruat fua menv bra,femperlt;Ç habet in hac terra Ecclefiam ufqp ad nouifsimum du* cm*Dixic enim;Ecce ego uobifeum fum omnibus d/ebus ufque ad confummationem feculi.Deinde non offendamur paudtate crede PMcitatif^ tium in Chriftum, quemadmodum paulo ante diximus ♦ Fieri e/ ‘O^itäiculS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non poteft,quin hi qui funt imbedlles in fide,offcndatur,8^

cogitent fortafsis hunc lelum non elTe oerum Chriftum, cum con/ fidcrauerintnon folum multitudinem ludæôrum cum condem/ nafi[e,uerumetiam potentifsimos 0^ fapientifsimos in toto orbe ter rarum dodrinam eius perfecutos efiè,ôi adhuc perfequi* Sed huic offendiculo medetur Chriftus ipfe non folum in Euangelio fuo, uerumetiâ hoc loco in Propheta Efaia,in quo dicit plurimos often di,in pauds autem fuis difeipulis Euangclion fuum confignari di/ üiniius*Prætecea,cû Chriftus didt, fe expedarc ac prxftolari Do minu,hoc eft, fe cos redpere,quos dederit ipfi pater coelcftis, par/ tim docet regnum fuum noh eftc de hoc mundo. Si enim externam dominationemin mundo exerccret,non expedaret,donee Domi/ nus de coclo adduceret ipfi hoies,fed cogerct eos externa fua potc/ tia,quemadmodum reges mundani,ad obedietiam. Partim admo/ net nos,falutem noftra non conftare humana prudentia,fapienaa, uirtutibus ac meritis,fed fola diuina clemetia.Non eft,inquit, uo/ lentis,nee currentis,fed miferentis Dei. Hgc iddreo nobis comme morantur,nonutpeccemus,fedut in agnitioncpeccatorumbenC confidamus. Videmus enim nulla efle mérita noftra. Quare con/ fugiedum eft ad folam mifericordiam Dei,qug nobis in lefu Chri fto filio Dei rcuelata amp;nbsp;commendata eft.

autei« condom's parte, pn'mumfignificatfe hominem aflfùmptuz riim.EpiftoIa enim ad Hebræos ,hunc locum tanto fpiritus fandi acumine infpexit,ut perfpicue doceat, Chriftum his uerbis condo nari, fehumanæ carnis participem fore. Sic enim fcribitcapite fe/ cundo.Ecce egoamp;pueri mei,quosdcditmihiDeus, Pofteaquam igitur piled commercium habent cumcarne amp;nbsp;fanguinc,8lt; ipfe fi/ militer particeps fadiis eft eorudem, ut per mortem aboleret cum, qui mortis habebat imperium,hoc eft, diabolum,8lt; liberos redde ret eos, quicunque metu mortis per omnem uitam obnoxq erant feruituti. Hoc autem non eft odofe cooitandum, fed in ufum trafz ferendum,ut non folum fdamus a Prophetis praedidum cnè,filiz um Dei fufeepturum humanam carnem uerumetiam collaturum cum cccleftia fua beneficia in oes illoSjqui credut in ipfum,ut fîcuÊ ipfe particeps eft humang carnis amp;nbsp;fanguinis, ita qui humanam ha bet carnem amp;nbsp;fanguine,amp; credut in ipfum,participes fiSt uidoriæ eins,quam ex morte Sé Diabolo reportauit. Deinde, dicit difcipilz los fuos fore inter homines fiona ô^portenta. Hocintelligendum eft,pardm de infigni maieftate Apoftolorum, quam edendis mira culis in nomine Chrifti inter homines pios confecuti funt, amp;nbsp;qua omnibus fuerut fummæ admirationirpartim de fummo odio, quo eos imprj profecuti amp;nbsp;execrati funt.Ëritis,inquit,odio habiti ab öz mnibus propter nomen rrteutn.Et iterum: Veniet tempus ut quifz quis interficiat uos,uideatur cultum præftare Deo.Et PaulustSpe (ftaculum fà(fti (umus mudo amp;nbsp;angelis hominibus. Ac mox: V ez luri piacula mudi fadi fumus, omnium reiedamentum adhunc ufz que diem.Hoccerte ftupendum eft portêtum ac miraculum, quod qui funt uerc amp;nbsp;perpétue falutis miniftri, habeatur autores omnis inaledidionis in terra. Partim etiarnintelligêdum eft de paucitate credentium in Chriftum. Mirandum enim portentum eft, quod CÛ Chriftus tam diligenter fuerit a Prophétis adnuciatus, amp;nbsp;poftq üeni{rct,tantis miraculis teftatus fit fuam maieftatem ,tam paud taz mê in ipium crediderint, Itacp Propheta in alio loco nomme Apo ftolorum exclamatîQuis credidit audifui noftro,8lt; brachium Do mini cui reuelatum eft r’Medetur ôô hoc uaticinium offcndiculo,nc exiftimemus lefum ideo non eftè Chriftum, quodpauciludæiin eum crediderint.Nam fi maxima ludæorum multitudo agnouiflet eum,nô fuiftent fignum amp;nbsp;portentum.Hoc autem portentum eft, quod tam pauci crediderunt in eum. Poftremo prædicantur hoc lo co perfpicue tres perfonæ in una diuina natura. Sic enim habet tez xtus:Ecce (hic fum) eao amp;nbsp;pueri, quos dédit mihi Dominus ad fi/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tt

gna portenta in Ifrael,a DOMINO Zebaoth,qui habitat in monteZion. Hæcenimuerbaloquitur filiusDei,qucmadmoz

dum docet epiftola ad Hebræo6,de quo ante dictum eft, ut Petrus exponit,D O MIN V M Zebaoth ipfum fandi ficate nbsp;nbsp;erit uo

na natura.Dicit autem filius Dei, quod dedcrit fibi pueros Domi nus.Hgc eft alia perfona in diuina natura,uidelicct,Pater. Deus c/ nim Pater dat filio fuo homines.Omne,inquit,quod daC mihi Pa/ ter,ad me ueniet. Et itcßz: Pater,quos dedifti mihi,uolo utubi fum ego,0^ till fint mecum. Ad extremu additur: A DOMIN O,uel CÛ DOMINO, ucl per DOMINVM Zebaoth.Hæcefttcrtia , perfona in diuina natura,uidelicct fpiritus fandus, Quos erh De/ us Pater dat filio fuo,eos dat cum Ipiritu fando.Hec eft perfpicua concio de Trinitate,ut cognofcas/juod nôn foluni Apoftoli, uc/ rumetiam Prophetæ claredc tribus perfonis in una diuina natura prædicauerint.Nam quod adrjciturjQui habitat in Zion,fignifi/ cat unitatem diuinæ naturæ,in tribus perfonis» Pater enim habita/ «itin Zion quia reuelauit fe uérbo fuo in propiciatorio,quod c/ rat in Ziô^ôé inftituit illic facra fua.Filius habitauit in Zion, quia adumbratus fuit facris in Zion,amp; prædicatus fuit ibi promifsioni bus»Prgterea cum aflùmpfi flèt hominem, prædicauit ipfe in Zion Euâgelium fuum,amp; edidit in eo loco multa miracuIa.Spiritus fan/ dus nabitauic in Zion,quia cum in Zion adnundatç fint promif/ fiones de Chrifto, nbsp;fada fint facra adumbrantia Chriftum, fuit

fpiritus fandus per hæccfficax in prjs. Accedit huc,quod in Zi/ on efEifus fitfpiritus fândus fuper credentes indie Pentecoftes» Quare rede dicitur in Zion habitaflè»

Cum Chriftus antea cocionatus fit de difcipulis fuis, quod ipft D ÆrîMrf im nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pauci cognituri eflènt myfterium regni fui,8c creditu/

caueni^. nbsp;nbsp;Euangeliô fuo,nunc hortatur cos, ut caueant ab impia dodrina

Scribarum 8C Pharifæorum» Vtitur ante uerbis ôd rebus,temporc Efaie,per quem hancconcionem habuit,confuetis,ad fignificâdos impios illos dodores, qui futuri crât temporibus Chrifti amp;nbsp;Apo ftolorumeius,NamquibustemporibusEfaias docuit Ecdefiam Dei,nôdum notum erat uocabulum Pharifeoß2,fed Pythonu,ma goR2,arioloR2ïôlt;^ diuinoRt, de quibus habetur Leuit.xix.EtDeut» xvirj.Et quâta erat impietas dodrinæPythonum amp;nbsp;magots, tanta etiâeratimpietas dodrinæ ScribaBiôd PharifæoBz.Quare Scribae ôdPharifei rede uocabulis Pythonû magots defcnbuntur»Cum dixerint,inquit,ad uos,Qugr.te a Pythonibus amp;c»Qui fuerint Py thones et diuini,expofuimus in Leuitico, Py thones enim f unt,qui uel afflati d^mone uaticinantur,quale fuit oraculum Delphicû,uel excitant

COMMENT. IOAN. BRENT. ijp excitât mortuosjUt ab ipfis cognofcât,c[uæ uolunc,qualis fuit her illa, qugin primo Samuelislibro cap.xxviij.dicitur Samuelem jeorigme excitaiTe Sauli.Diuiniautcm,quos Hebræus lideonim uocatjfunt Delpbtdora qui uaticinatur offe inter dentes accepto, uel qui c terra uocem ora culi edunt. Hos alios magos mulco plus confulebant uulgus If/ raelitarum,quam uerbum Dei, ÔC horum monitis magis obfeque bantur,quam prgeeptis Dei.Qiwr e,cum hoc genus uaticiniorum fit impoftura Satangjex Dei grauifamp;ime prohibct,ne quis ea feóle tur,fed audiat Propheta ilium, quern Deus fit mifiürus,qui eft uc rus Mefsias, quemadmodum Deut.decimOoiftauo faiptu eft. Ex Mefsia em petenda eft omnis benedi(ftio,non ex oraculis SC refpo fis Satanæ.His ergo uocabulis defcribit Chriftus impietatem do/ lt;ftrinæ Pharifaicæ, amp;nbsp;hortatur difcipulos fuos, ut cum Principes amp;nbsp;uulgus ludæorum iubent ipfos fedari potius dodrinam Phari/ faicam,ciuam dodrinam Euangelrj,caueant diligentifsime, ne obc diant. Nam quod hie in Efaia dicitur : Cum dixerint ad uos,quæ/ rite a Pythonibus amp;c. prorlus illud eft, quod Chriftus in Euange Iio dicit:Cauete uobis a Pfeudoprophetis, qui ueniunt ad uos in ueftimentis ouium etc.Etiterum: Videte amp;cauete a fermento Pha natt. laj rifæorumamp;Saduccoru.Äcrurfus:Cauete a Scribis qui amant fto lati obambulare amp;c. Sed fi ab his cauendum eft,ad quos eft accede dumC’amp;qui funt audiendiC’Sequitur.Nunquid non populus Degt; urn fuum requiretÇ’Pro uiuis ne ad mortuosÇ’ Ad legem amp;nbsp;teftimo niu.Cum Chriftus antea coepcrit loqui de Pythonibus amp;nbsp;diuinis, qui excitabant mortuos, amp;querebant ex ipfis oracula,pergit nunc in eodem genere fermonis, faciens mentionem mortuorum, quos illi de rebus interrt^bat, infelligit autem Scribas ac Pharifgos 5^ dodrinam eorum.Ethæceftfententia eius. Vos difeipuli non de beds audire amp;nbsp;fedari dodrina Pharifaica, Sed audite Dcu ipfum. Necefle.n.eftut populus Dei Deumfuumaudiat. Quomodo.n.

coueniretjUt qui profitetur fe culture ueri acuiui Dei,audiat 8d fe/ detur potius mortuos, qDeu uiuûC Deus aut uiuus manifeftauit fe lege fua amp;nbsp;teftimonio (noie aut T eftimonrj fignificatur Decalo gus.Exo.xl.amp; XXV.) Quare qui uoluerit uera audire oracula,is au diat lege Dhi Dei fui. Sed quo remittit nos lex Dei^'Docet quide opera iuftifsima,fed quia nullus holm poteft ea implere,idcirco re mittit nos ad Propheta,n eft Mefsias.Propheta,inqens,fufatabo eis,lPS VM audies.Is eft Propheta ille, i que refpiciût Lex,T efti moniû. Decalogus, cultus Leuiticus, amp;oïa prophetica uaticinia. Quid aut fiet ci, g hue Propheta no audieritÆgo,inqt Dns,ultor cxiftâ.EtinhocEfaiæ Ioco:Si non dixerint uobis iuxta uerbu hoc, no erit ei lux matutina ♦ hoc eft,fi aliud uerbu predicauerït q uerbu M 4

Mefsi'æ,nunam afFeret lucemjtiullam foelintatem,fed confjciet ait ditorcminextremamcæcitatem ,amp;horribilestcnebras \ Tranfiz bit,inqui€ns,per eam.hoc eft, uagabitur jn terra,corruet,efurier, indignabjtur,maleclicec regi amp;nbsp;Deo, fufpiciet furfum ac deorfum, nufquam inueniet auxilium liberationem,fcd ubic^ erunt tenc bræ,anguftiæ,affli(ftiones,cxquibus nonliberabitur.Hfc omnia impleta funt, amp;nbsp;adhuc implentur,in imprjs ludæis qui Chriftum abiecerunt.Docemur autem ex hoc loco primiim, non efte aliam fa lutis dodrinam,praeter Euangelion lefu Chrifti. Ad hanc dodriz nam uocant nos Patriarchæ,Lex amp;nbsp;Prophete. Quare fugienda eft omnis dodrina Ethnica,h^retica,Mahumeti ca,Sophiftica,Mona ftica amp;anabaptifticagt;Deindcmoncmur,utfugiamus oraculaô^ re spirituum re fponfamortuorum,amp; quos ita uocant,SpirituumJnter ludgos fuc ^onftfùgien runt Pythoniftæ,qug excitauerunt mortuos,utrefponfa darent.In ter Chriftianos funt coniuratores, qui adiurant fpiritus uagantes 8^ tumultiiofos.Et hi fpiritus folentrefpondere,fe efle animas ho minum,acmirificetorqueri ignipurgatorio, pofte autem redimi, ft nomine ipforum redtentur uiginti aut triginta Miftae pro pecca tis.Hæcfpiritumoraculafuntfugienda. Etft enimnegari nonpoz teft,quin fpiritus cxcitêt aliquoties tumultum,amp; adiurati edant uo cem, tarnen hi fpiritus non funt animae hominum mortuorum^quot; NamfiquisobdormifdtinChrifto, anima eiusuiuit cumChriz fto in ccclis, amp;nbsp;non uagatur in terra, Si autem quifpiam mortuus fuerit in incredulitatc,anima eius uinda eft cum Satana,catcnis no •:pefx dis in TartarOjufqp ad nouifsiinum diem huius feculi. Cum enim impij ftnt membra Satanae,manifeftum eft,quod e tia una cum Saz tana referuêtur in Tarfaro ad indicium, Quare non eft fentiendu,' quod animae hominum obambulent poft mortem in terris. Quid ergo funt fpiritus illi tumultuofiCSuntmera Satanacfpedra,ideoz que nec funt metuenda,necrefponfts eorum fideshabenda,Etft cz nim Satan eftpotentifsimus fpiritus, tarnen One uoluntate amp;nbsp;perz miftuDeinepilum quidemde capite hominis mouerepoteft. In tertio hbro Regum capite uicefimofecundo non poteft Satan deciz pere Prophetas Ahab, nifi ante accepta poteftate a Deo. In lobe, nihil detriment! poteft inferre uel facultatibus uel corpori lobis, nifiimpetrata a Deo poteftate. In Euangelio non poteftnocerc porcis,nifi Chriftus ei permittat.Ex quibusmanifeftum eft,quod

* poteftasSatanæfubiedafitdiuinæpoteftati. Qiiarenon eftmetu endus Satan , fed metuendus eft D O M I N V S Deus no/ fter, utaut non finat Satanam in nos faeuire, aut ft fuo quodam confilio relaxauerit Satanae ftenos, defendat ac tueaturnos clcz menter» Nam quemadmodum ferus aper non eft metuendus, fl coerdtus

COMMENT, IOAN, BRENT. ,4» coercitus forti catena, teneatur ab homine uiribus preftantifsimo, ô^quipofsit fortitudine fua apri feritatemcohibcrc,metuendas autconcili'andus potius eft homo ille, ne apruin liberum dimittat; itaamp;Satan continctur in manu aepoteftate Domini Deinoftri 15 ge omnium fortifsimi,adeocp omnipotentis.Non eft igitur timen dum,ne Satan nobis noceat, fed curandum eft,ut habeamus plaça' tum propicium Deum,quo protedore tuti fumus,ne uel grafte tur Satan,uel fi graftatur, non pofsitnocere, De refponfis autem Satanæ manifeftum eft, quod non debeamus eis fidem adhibcre, Satan enim mendax eft,Si pater mendacis.Et quanquam fieri pof/ fit,utaliquam ueritatemrecitet,tamen abutitur ea ad decipiendum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

perdendum.Quare oracula eius omnino fugienda funt, Præ/ terea defcribitur in hoc loco poena impietatis, ac fupplicium, in coärisueßl quod falfa dolt;ftrjna homines confjeit .Non erit,inquit, ei lux ma/ {‘«m. tutina.Prima enim poena eft c^citas.Secunda,tafus ruina ex cæ/* citate in omnia genera ftagiriorum.Tertia,efuries, feu fames,quia quifedantur falfam doftrinam, indigent quidem uera iufticia,n5 pofiiint autem earn in fua falfa doftrina aftequi. Qiiarta, indigna/ tio.Cum enim impij non inueniunt ucram iufticiam, non poftunt haberepacemconfcientiæ,ideoC^ excitantur ad iram3^indigna/ tionem , ac fiunt blafphemi aduerfus Deum homines . Pro/ feindunt conuiefjs tarn Deum quamregem,hoc eft,nec diuinæ nec humanæmaieftati parcGt.Si ad ludæos aDeoabieftos refpexeris, non inueniesinter ipfos, nifi uirulenta conuitia aduerfus Deum, amp;nbsp;regem ipforum,hoc eft,aduerfus Ghriftum Dominum noftru. Siadaliosimpiosrefpexeris,5lt;fi nonfempermanifefte inuehun/ tur in Chrifti nomen,tamen Odio habent eum in corde fuo,8lt; bla/ fphemant eumcogitationibus fuis. Quinta eft, Defperatio. Sufpi ciet, inquit, furfumamp;deorfum ,fednufquam inuenietauxiliumj Quare fequitur perpetuus inter itus.Hæc eft poena ,hoc eft fuppli cium,in quod inducit homines falfa St impia doclrina. Nihil igi/ tur maiori ftudio curandum eft, quam ut fu^iamus falfam doiftri/ nam, St leftemur folam ueram doftrinam huangelij Domini no/ ftrilefu Chrifti.

Qiiæ ab eoloco,quo diftum eft, Liga tcftimoniu,figna legem in difeipulis meis, commemorata funt, ufe]^ ad hæc uerba : Primo tempore alleuiata eft Sic, funt concio Domini noftri lefu Chrifti,

qua cxpofuif dodrinam Euangeli} fui a paucis difcipulis fufcipien dam efiejód admonuit, ut nullam aliam dodrinam,præter Euange lion ipfius agnofcamus. Ad legem ,inquiens, 8dad tcftimonium. Lex autem no retinet homines apud fe, fed ablegat eos ad Prophe tarn, Mefsiam,Dicit enim : Prophetam de gente tua fufcitabit tiW Dominus Deus fuus, IPSVMAVDIES, Hie Propheta eft Meisias feu Chriftus Dominus nofter, Quare non eft alia dodri na,quæ nobis ueram affert falutc,prccer dodrinam Chrifti*Nunc autem fuccedit iterum Efaias in locum Chrifti,amp; fufeipit condone eius non iamChrifti fed fuis uerbis recitandam : ac perfeuerat in eodem argumrto,quod Chriftus ante tradandu fufccpcrat ♦ Cum enim ante didum Gt,folam Chrifti dodrinam eflè fedadamjpet*/ git nunc exponere in qua regionc Chriftus initio fit dodurus Eu/ angelion fuum, ÔC quern frudum dodrina eius fit allatura ♦ Pri/ mo,inquiens,tempore,allcuiata eft terra Zabulon amp;c,Non igno ro,quid Hebræi interprétés de fententia horum uerboru fcribanf J Etfi autem licebit aliquoties ex Hebræis intérpretetibus fignificati tiam uocabulorum peterc,quanquam amp;nbsp;in hacre plurimum hallu cinari foleant,tame fpiritus fandus non propofuit nobis Hebreos fcriptores pro certis interpretibus ueræ fententig facræ feripturæ, fed propofuit Apoftolica fcripta:Hi funt comentarij ,cx quibus ue ra Prophetarum fententia peteda eft, Matthæus igitur A^oftolus amp;nbsp;Euagelifta, defcripturus inicium condonum amp;nbsp;miraculorulefu Chrifti,fic aitdefus fecefsit in Galilæam,amp;l rclida Nazareth,pro/ fedus habicauitin Capernaû,quæ eft duitas maritima, in finibus Zabulo amp;nbsp;Neptalim,ut impleretur quod didum fuerat per Efaia Prophetam dicentem:Terra Zabulon et Neptalim iuxta uiam ma ris,ultraIordanem,Galilæa gentium. Populus qui fedebat in tenc bris amp;c, Hicperfpicue uides,quod interprète Matth^o,auC potius fpiritu fando,Efaias uaticinatus fit hoc loco,in quaregionc Chri/ ftus inchoaturus fitprædicationem Euangelij fui. Quod ergo hie dicitur,fic legendum eft. Primo tempore contempta habita eft ter/ ra Zabulon amp;nbsp;terra Ncptalim.Nouifsimo autem tempore glorifi cata eft uia maris trans lordanem, Galiläa feuconfinium genrium* hoc eft.Etfi regio maritima,quæ eft trans lordanem,in qua fita eft ciuitas Capernau, initio multis teporibus repufata eft uilifsima 8^ côtemptifsima,fiue quod pateat incurfionibus getium incircund/ fais2,quæ funt ei finitimç,fiuequodhoîcsiniusregi5isimitati fint mores getium propter uicinitatetfiuequod quemadmodû hgduæ tribus ZabulÔ amp;nbsp;Neptalim fuerût pre reliquis tribubus Ifrael ob fcurcjita regio earçz habita cft obfcura et contêpta: fine quod nullus unq excelles Propheta ex ea regiÔc exortus fit.Dicunt.n. PhariQi

COMMENT. IOAN. BRENT. ,4, , «dNicôdemum: Scrutare Spuide quod a Galilæa Prophetanon furrcxit^ttamen in nouifsimis teponbus,cum aduenerit Mefsias, hæc regio illuftrabitur maxima gloria, amp;nbsp;fiet longe omniû clarifsi ma.Quomodo ergo hoc fict v Sequitur : Populus,qui ambulabat in tenebris,uidit lucem maanam, habitantibus in reoione umbræ mortis lux orta eft eis.hoc eft, Incolg huius regioms fuerunt hade nus obruti magnistenebris.Non uiderunt,qua fit eudumad iufti dam,8i uitam.Poftc^ autem uenit Chriftus,primi omniufuerunt, qui uiderût lucem Euangelri,8lt; miraculorum eins. Chriftus enim inchoauit in ea regione prædicationem Euangeltj Cui, edidit in ea prima fua miracula,amp; felegit ibi Äpoftolos fuos. Circumibat(in/ quit Mattheuamp;)totam Galilæam,docens in Synagogis illorum, ac proedicans Euangelium regni, amp;nbsp;curans omnem morbum,amp; onv nem languor? in populo. Hic iterum uides, quanto fpirituEfaias iliuftratus fuerit,quod non folum cognouerit Chriftum uentui^, prædicaturum Euagelion fuum, fed etia in qua rcgione,adeoq5 ctiam in qua parte regionis inchoaturus fit Euangelq fui prædica/ tionern.Vnde putas eum hoc haufiffe, nifi ex ipfo (piritu fando':' Eortafsis nonihil adiutus fuit ex eo loco,qui eft in Pfatlxvr|.Prin cipes luda,duces eorum,Principes Zabulon, 8lt; Principes Nepta lim.Et Pfalmo Ixxxvü). Thabor amp;nbsp;Hermon in nomine tuo exulta bunt»Sed indicate annis ante circitcr (epting?tis,tam certam regio nem,in quaChriftus condoneEuagelq fui Ödmiracula fua inchoa turus fit,hoc demum uenit ex fingulari 8d infigni fpiritus fandi re Uclatione.Hocautem rcuelatum eftProphetæ non tatumpropter fuosauditores co3ecaneOs,utconfirmarent fidem {uam,ne in incur ‘done duorum hoftium regis Ifraelis regis Syriædefperarent de falutefua,amp; deaduentu ChriftüMinabâtur enim hi reges,fefami liam Dauidis ,ex qua uenturus erat Chriftus ,deleturos;uerumet 1 / nm reuelatum eft ei propter nos ac utiiuerfamEcclcfiam Chrifti ,ut cumuidemus etiamhacin parte impletumeftè in Icfu filio Mariae uirginis,quod Efaias prædixit,certo cognofcamus hue folum efie UerumMefsiam.Vndeexiftimononfine diuina difpenfationefa dum c(re,quodludaei ipfi tcftificati fint coram Pilato,lcfum exor/ fum elfe prædicationem fuam in Galilæa. Commouet, i nquiunt, populum docens per uniuerfam ludçam, exorfus a Galilça ufcç ad hune locum. V oluit enim Deus hoc clamore ludgorum admonere pios huius prophetici didi ,ut feiant impioiv etiam teftimonio hoc uadciniûdeChriftoinlcfu impletuefle. Deinde uidcshicquæ fit uera regionùfalus.Galilea fuit quid? teporibus Efaiæ obfcura, Sd ab aîtjs lud^is qui uel in Hierufalê,uel in finitimis locis habitabanc contempla, temponbus autem lefu Chrifti fuit illuftris regno, ÔC

mukis atc^ claris urbibus, amp;nbsp;tamen incolæ eius dicuntur hoc loco ambulare in tenebris. Si habitare in regione umbrae mortis,donee illuftrantur luce Euangelij Chrifti.Nihil enim iuuat regionem uel ope8,uelmuri,uel arces,uel régna, uel principatus, fi carueritlucc Euangclij.Quod fi uero haue lucem habeac, nihil eft quod pofsic ei deefic,Sola enim hæc lux eft,qua homines fiunt coram Deo illu ftres,Slt;^confequuntur ueram fœlicitafem Sic^ ’

Dixit dodrinam Chrifti,quae ueralux eft,exorituram initio in Galilaea,Nuncconcionatur de fucceflii huius dodrinaerNultipli/ cafti gentem, non magnificafti laetidam hoc eft, Etfi ludæorum gens multiplicafa eft diuinitus iuxta promilsionem didam ad Az brahamum,tamen cum uenturus eft Chriftus,8^ praedicaturus Ez uangelion,paucifsimi adhibebunt ei fidem.Gens eft muka,fed no erit magna læticia eorum,quia pauci credent Euangelio, amp;nbsp;confez quenturpacemac lætidam confcientiæfuæ»Hoc fipnificatMatz thæus, cum Icribit Chriftum exprobrafte ciuitatibus Galilææ, in quibus editg fuerant plurimp uirtutes ipfius, quod non pœnituifz let eos fcelerum Sic^ Vifumautemeftfpirituifando,uthocpræz dicerei, quo munirct imbecilles aduerfus offendiculum Cum ein ueniflèt lefus, Si prædicaret Euangelion, paûci ludæi crediderunt in ipIumconftanter.Potuiflent igitur imbecilles exiftimare, quod hie lefus non eftet uerus Chriftus,propterea quod tarn pauci ludci fufeeperint Euangelion eius » Sed huicoftendiculo medetur fpiriz tus fandus,cum per Prophetas fuos feftatiir , multos quidem fore ludæos in aduentu Chrifti, fed paucos agnituros Chriftum per fiz dem Si confecuturos in ipfo falutem.Quid ergoî'num quia multi/ tudo ludeorum irritabitur magis ad uirulenta odia aduerfus Chri , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftum,quam excitabitur ad læticiam, amp;nbsp;gaudium confdentiæ, reli/

qui pauci,qui credituri funt,manebunt in trifticia fua,quam habet expeccato,morte,amp; horroribusinferniCMinimeomnium, AfGcj entur quidem triftida impij ,feu inareduli, Pq autem. Si credentes in Chriftum Iætabûtur,inquit,coram te,ficutqui laetantur in mefz fe,fient exultant uidores amp;c. Hæfuntduæfîmilitudines,quibus Efaias exponit gaudium,qùod prj ex Euangelio Chrifti condpiuu Vna eft:Lætabuntur coram te,ficut qui lætantur in meftè » Lætiz cia piorum eft coram Domino,nÔ coram hoc mundo,Non eft carz nalis læticia fed fpiritualis, Si tamê adumbratur per earn lætidam, Læticia pio» quant habenthi,qui colligunt meftèm,Hanc mefs.s læticiam igno rant,qui excertis uiuuntcenfibus ac redditibus, 8^ confumunt toz tos dies ac nodes in conuiuqs. Hi ducunt uitam in carne fecuram,

rkocrtlCtuuntulla pcncula,propter caquodncc G Mcnt, nccaîgéant ad confêqueildaalinaénta,necpofsit eis grando aut alia truguin ca lamitls ulliim afFerre incommodum. Qui autem neceffe habent in fudore tlultus fui, amp;nbsp;ex àgriculturà parare fibi alimenta, hi initio multum fufeipiunt laböris ad colêdos agrostdeinde magno tenen (ur mctil,ne fruges uel nimia ficcitate,uel rlimia humiditate,uel æ/ ftu,uel frigore,uel grandine,uel erugine, uel incurfionibushofti/ um,ueialiispeftibus pereânt.Cumigitur fruges jueniente meffe, euaferirtt omnia pericula,8lt; congregatuv in horrcum,dici non po^» teft, quanto gaudio afficiatUr agricola,ut qui coram Uideat, colli/ gat, 2lt; fectire r eponat fr uefrum labor is fui. Sic eciam lætantur pij, cum audiunt prgdicâtioném Evtangeli) Ghrifti^Sertferunt enim ha ctenus in fe grauifsimunl onus pcccati* amp;nbsp;metuerunt pericula mor tis ac inferni. Poftquam auteni reuclatur cis Euagclion Chrifti de remifsione peceâtorum, uidêtpeccatum clTc expiatUin^Si tnortern uidai'n.Quaremirifice lætântur,ütqui intelligantfe ex inferis ad coelum emerfiffe. Vnde amp;nbsp;Chriftus ipfe rcuelationêEuangcli] fut uocatMeflem.IVlefsisdnqmtjCöpiofäjOperarii autempaûci.Et itc rumtEcccdico uobis ,attollite ocülos ueftros uideteregiones, quoniam albîc funt iam ad melfrm etc. Altera fi militudo efttSicut exultant uilt;fi:ores eäptä pfaêda, quando diuldunt fpolia 4 Eft Slt; ui/ â:orum Ingens gaudium. Nam priufquam milites ineunt prteli/ um,8d cumadhuc incertus eft exitusbelli,uerfantur in fummo péri culojSd metuunt non fuæ tantUm uitæ, fed ctiarn faluti patriæ,con iugum,8ilibcrorurri.Poftquarn auteni hoftes uic^lifuntjamp;luiclo/ riapartaeft,àcuitftoresprædanldiüidurtt, tanto Uicifsimgaudio perfundurttur,quantoanteametutenebantur,uidenturcp fibi non mortern tantum euafîffe,ucrumetiammâx{nlam fœlicitatcmconfe cuti effe.Sicexultantamp;^hi,quiaccipiuntEuartgcliort Chrifti perfî dem.Habertt cninri potentifsimum aftutifsimum hoftcm,pr inci/ pemhuiuS mundijdiabolum, oui pollicetur quidem his ,qui tra/ dunt fe ipfi captiuos maximam roclicitatem, meditatur autem in c/ os æternam captiuitatem,3etcmos career es amp;nbsp;cruciatus.Hoc eft pc riculofifsimûbellum,no quidem, ut Paulus ait,aduerfus carne fanguinê,fed aduerfus priricipatUs, aduérfus pofeftates,aduerfus mûdi dominos Sic. Cum aût pr) äccipiunt Eüangelion Chrifti per fidem,reipfafentiünt diabolum uidUm eftè Si Chrifturrt duxifte de ipfo triumphum.QuarC maiori laâticia afficiuntur, coram DeO in confcientiafua, quam uerbis comprehertdi âut explicari poteft.. SedPropheta ipfe additcaufanl, propter quam pij maximam læti/ ciam ex Euangelio Chrifti concipiunttQuiafuperafti (inquit) iu/ gum oncris eius. Si uirgam humeri eius ,ôi feeptrû exaftoris eius^

ficLit in die Midian,Primum,manifcftum eft ex ijs quæ præccdûc^ èC que fequuntur,Efaiam loqui de uiftoria, non terreni cuiufdam Mûnarchæ,fed Mcfsiæ feu Chrifti, Na quæ antecedunt, de Chri fto didla funt,queniadmodum indicauimLis.Similiter S)é quæmox fequuntur,non poftunt nifi de Chrifto intelligi. Quare etiam hgc pWrtuna. pericopa, quæ in medio continetur de Chrifto intelligcnda ericgt;

Deïnde,ecfî cemporibus Efaiæ Chriftus nondum afTumpferat ho/ , minem, tarnen Efaias ucitur uerbis præteriti temporis uidclicet:

Non magnificaftijSuperafti.Et paulo poft:ParuuIus natus eft no bis amp;c, non tantum ut fignificaretaduentumChrifti eftècertifsi/ mum,uerumetiam ut doeeret uiftoriam Chrifti,quæ femel in cru/ ce morte parta eft,tam pertinere ad eos, qui fuerunt ante aduen/ turneius in carnem, quamadillos, qui funtpoft eiusaduentumj Dauid cnim,amp; Efaias,amp; Ezechias, amp;alrj pi), non minus falutis ex Chrifto acceperûc,quam Petrus, loannes, Paulus,amp; alij djlcipuli«' ideoep Chriftus fuit illis Patriarchis amp;nbsp;pijs ante aduentum fuum per inde ac fi iam uenifl'et,8d impleuiftèt ca,quæ promiftà erât. Cre dimus,inquit PeCrus,nos faluos fore per gratiam lefu Chrifti,quc admodum 8C illûEt Paulus:Biberûf omnes de fpirituali petra, quç cos comitabatur,petra autemeratChriftus.Et: Abraham exultauit ut uideret diem meu, Vidit 8lt; gauifus eft, Vna igitur eft fides,un3 uia falutis,per lefum Chriftum feruatorem noftrij.Præterea,quia hic eft (ermo de uitftoria Chrifti, manifeftum etiam eft, quod non fiat fermo de externa nbsp;nbsp;carnaliui(ftoria,qLialem AlexanderMa/

gnus ex Dario,aut SdpioAphricanus ex Hânibale rcpoi-tauit,fed defpiricualïamp;^cŒleftiui(ftoria,propterea quod regnum Chrifti non fit de hoc mundo ♦ Quare obfcurum iam non eft,quod lugum iKjjKw. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uirga amp;nbsp;Sceptrum hoc loco non fint intelligêda de corporali fer

uituteaut opprefsione,qualis fuit Ifraelitarum in Ægy pto,feddc fpirituali, lugum enim oneris, de quo hic fit fermo, eft lex MofiJ fient 8^ Petrus in concilio Hierofolymitano aiuNecp nos,nec^ pa tres noftri pofuerût portare iugum 8lt;fc. Vocatur autem iugum o/ nerofum feu moleftû,amp;importabile,quod exigatea, qugnos nort poftiimus humanis noftris uiribus præftare.Bxigit dileAione Del ex toto corde, Exigit diledionem proximi, ficuc noftri ipforumj Nos autem natura propter peccatû ita corrupt! fumus,ut non pof/ fimushis legibus perfeefte fatisfacerc, Dicitenim Paulus : Affe/ lt;ftus carnis inimiciciaeft aduerfus Deû,quia legi Dei nô fubditur: Siquidemnepoteftquidem, Lex igiturgrauius onuseft,quam quod ferre queamus, Ac ciuilia quidem onera,Slt; fertulia iuga,no/ nunquam durifsima funt, tarnen quia funt externa amp;nbsp;corporalia, habent fu um terminiim,nec poftunt animam deprimere ufque ad infernum,'

COMMENT. IOAN. BRENT. 147 înfcrnum. lugum autem onus dîulnæ legis eft fpirituale,8lt;î de/ primit homitles ad ætërnos cruciâtüs ô[uia oftcndit peccatuini oftendkiràmDei rrialédifcit Ôcciditiôd damnât omnes homi/ ncs.Nihil igitur hoc onere graüiüSiSêd bene habet Chriftus (u/ perauithoconerofunî iügum,(|^uia folüit legenl Mofî a ceruicibus noftri’SjS^ abrogauit eàm.QuonlôdôC'nürtî ita abrogàüit eam,ut li ceat nobis pcccareCNéqUaquartliSèd qüià uidif nos non pofte le/ gcm Mofî aut Dccaîogum fèfuârc-k donaûit oobis fuâiTi iüfticiami Ä datfpiïituni fandum, ad mortificàtldam carncm, amp;nbsp;arilbulan/ dum in uocadonè Dci.HæC cft l'Crà lègis àbrogâtio, qua fit,ut Icx nullam hâbeat amplius aduerfus rtos âccufationci quia fî credimus in Chviftum,nort fumüs ânlpliüs fub lègê,fedfub gratia.Non aût debemus hàcc tatitumauribiishaurirèifed nàultô ttiâgismemori mente tenerê,üt fdârtlus his iri grauifsimis téntàtioiiibus üti,etpef ca ueram noftranl falütcnàin Chrifto datam conleruare. Ponamuâ quendampcrueniftè ad àgtiitionerrtpcccatorumftiorumi uelcx/ pofîtione legisjuel grauitacefdppfîcr).Hic fîftitut* âdtribütiàl Deij accu{atur,quod horribiliter pcccaüerltiÔ^ riuhquàm impieueriÉ legerrtDci,ideoque dignifsimus fît,qvii ttadâtur aîterhaè haorti 2gt;i maledilt;?i:iohi i Irthis angufti'jspio fuccurrithæcconciôËfàiaè ,îtt qua praédicâtüf Chfiftum fuperafte onerofum iugum legis, Refu/ tat enim âcaîfatioriéni 4 quod etfi peccauit,8^ non implcuit legcm,’ tarnen nôrifît propterea tradehdusmortiôidamnationiceternæ^ quia Chriftus aboleuit legCm i donauit in locum iuftjdælegis, fuamperfcftam iufticiam, ut iam is qüi crédit iïi Chriftum,non fît fublcge,fcdfubgratià,ideoc^lexnullumhabeatiusâccüfandiip/ . . fum ô^darrtnàndi. Deinde (equîturVirgâ humeri, qua üidcliccc humeri percutiUtitur amp;nbsp;dolórc affliguiitur. Hoc cognomine iterû lex Möfi feu Decalogus fignifîcatur.Nam quemadmódüm ht qui propter fcelerafuamcrenfür ërjci c ciuitatc,folent publice uirgis per plaieas urbis ufcp ad portas cgdi 8^cxpclli:quo fupplicio fîguï ficatur eos indtgnos eftc, qui habeât iii repub,illa locû,ita Lcxteu Decalogus, ûirga cft, qua homines êqciüntür ccœlefti ciuitatC^ Cum crtim Icx iriucniat omnes homines obrioxios péccato, non fo lum flagellât ipfôS,ticrumetiâ iudicàt ipfos indignos,qüi ftuàntur contubcmio coeleftiu ciuiûm. Nec üllus eft hoïm,qui pófsit hanc uirgam ab humeris fuis excuteré i Omnes enim peccauerunt nee eft,qui pofsit pcccata expiarc fua ipfî us iufticia. Qiiid ergo num mancndum nobis cft perpetüo extra duitäf erri Deilt; Siquidem re/ fpicias tuam ipfius iufticiam nOri potes effugere uirgam,qua car/ , nifexhumeros tùos plcftit: Sed ft i/efpicias Chriftum^perfpicuurri eft cjc hac concionc Efaiæ, quód Chriftus füpëraueric uirgam htU

men', Äboleuic.n.kgcm, amp;ademit ei ius accufandi omnes eosijqtti «1 ipfum crcdut.Lcx enim exaggerat quidem peccatiim,Scd Chriz ftuscxpiauifpeccatum, Miiiatur mortem Öd infernum, fed Chrk ftus uidt mortem, öd penctrauit per infernum, ad perpétua ui tam

fcdicitatcm.Quare fi uirga legis affligit humeros noftros, öd co natur nos erjeere e confortiocœleftiumduium,appcnandum eft ad Chriftum per fidem,qui tantum abeft, u£ finat credentes in ip/ fum iudicio legis c cœlefti regno cxpelli,ut potius legem ipfam ab roget, Poftremo additur, Sceptrum exaeftoris quo uocabulo itez rumßgnificatur Lex Mofi aut Decalogus, Sceptrum enim exa/ doris eft baculus, quo exador utitur, utimpcllat ignauos feruos ad perfidenda opera fua Lex autcmcongruenterdicitur baculus cxadoris,quod exigatab hominibus opera perfedæ iufticiæ,Sd ft ea non præftiterint,inflîgitipfis æternum dolorem, impellit os in ignem inferni.Hic baculus impendet omnium hominum cep uicibus,quia nullus feruauit legem pcrfede.Qtiare oinnes homiz nes impeiiuntur ad infernum, qui eft perpetuus nexus fceleratoz rum,Ergo nc omnes funt damnatiC'Rede : fi feueritatem legis con fidcraueris.Scd gratia Domino Deo noftro,qui dedit nob’S Chri ftujn filium fuurn,qui fuperauit hue baculum exadoris, Chriftus cnim fufccpit huncbaculum in fe, quia tradidit fefe maledidioniz bus öd fupplieris legis, ut baculum frangeref,ac pedibus conculcaz ret,quo non pofset homines deinceps in infernum impcllerc, Sed quomodo,iiiquies,fuperaui£ Chriftus ifta C 8d quomodo reporta/ uit ab ipfis uidoriam C Sequitur:Sicut in die Midian, Nota eft hi ftoria in libro ludicum capite feptimo, quomodo Gideon fupera/^ uit Midianitas, Midian cnim öd Amalcc,öd omnes Orientales po puli fufî iacebant in ualle,ut locuftarum multitudo, Cameli aucém innumcrabiles erat, ficutarcna,qugiacetin littorcmaris, Ettameti Gideon reportauit ab ipfis infignem öd admirabilem uidoriam» cumhaberetfecum trecentos tantum comités ♦ Reportauit auterrt earn, non armis ,non gladijs , non alabardis, Sed tantum bucci/ nis öd lampadibus. Sic ctiam Chriftus fuperauit fuos hoftes. Sat* nam, Leoem, Peccatum, Mortem 8d Infernum, Buccina enim eft| prædicatTo Euangeli), Confrâdæ autemLagenæ, ödlampade»* funt pafsio,crux 8d mors Chrifti, poft quæ fecuta eft refurredio, £d diuulgatio Euangelq eius in totum orbemterræ, Sicut enim la/ gents confradis apparuerunt lampades, ita poftquam Chriftuff • paiKis eft, illuftrata eft maieftas eius per refurrediohem Sddiuul/ gatione Euagelri,Hgefuntarma,hi funt gladr|,quibus Chriftus fii perauit aduerfarios fuos.Hic non eft humanus,led diuinus modufi Mincendihoftes, Quareaudiamus diligenterbuccinam Euange/ - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;li).

If), 8C crcdamus Chriftum mortuum eflc pro pcccatis noftrîs, äc ré furrexiffe propter iuftifîçationem tioftrii ut üióloria eius perpetuo firuamur*

Defcribitur aliudbcneficiurrt quod Cbriftüs iil EcdéGam fuz am confert. Omnis inquicns* uioïenta praedatio* quze fi t tumulz tu,amp;ueftimentunl mixtum fanguine erit iti combuftionem8*^ dbumignis. hoceftiOmncbcllumfinietur Si abfumeturinàd/ uentu Ghrïfti. Quod enim dicit Violerita praèdatio cum tumul/ tu, Si ueftimentum mixtum fanguine, periphrafis eft belli\in quo folent fieri tumultuofsc rapitix Si crueiita prælia . Hæc crunc in combuftionem cibi ignis . hoc eft 5 redigentur in cinerem » feuaccipientfinem. Sigiiificât ergo PrOpheta , nullum ampliuS bellum, nullam rapinam nullum cruentum praelium fore. Et ad/ dit caufanl, quia Paruulus natus eft nobis , filius datvis eft no/ bis,00 fa(ftus eft Principàtüs fupér humerum eitis.Höc eft Urtum é pracçipuisdiéhshuius Prophetæ , quod Si maiores hoftri tanti fecerunt lit commcndauerint ipfurti Ecclefiæ publico carmine, lit die enim fefto natalis D O M1NIlt; ctim Ecckfia conUenit ad au/ diendam hiftoriam Si beneficia natiuitatis CtdRlSTL pueri Sdadolefcerttes folent Ecclefiamhoc carmine t Puer natus eft no/ bis amp;c. magnögaudioexcipere.Quaredebèmushocdiïftuma/ mare Si conferuare. Ac initio dubium non eft, quin de C H R Î S T O diélum fit. Quæ enim fequuntur epitheta , nulli homi/ num poffuntconuenirCi prxterquam Domino noftro lefuChri/ fto ♦ Deinde Propheta ficloquitur, pcrinde ac fi concionatus ef/ fetdenatiuitate Chrifti »inipfo die cius natali^ autpoft eumdi/ cm.Noneniminquie Pucr nafcétur, fed Puer natus eft nobisi utfignificecnihilcertiuseffefuturumiquamChriftum fuo tern/ porenafciturum,8lt;ut doceat quod pq ante natiuitatem Chri/ fti non minusbeneficiorum a Chrifto acceperint quamhi qui hint poft natiuitatem eius *Etfi enim Chriftns nondum fuit car/ ne natus temporibus Patriarcharum Si Prophetarum 5 tarnen fuit his natus promifsiortibus j fide fruÄU bcneficiorum eius. Præterea,cum dicit, qUod in aduentU Si nätiuitate huius pueri 0/ mnc bellum finiendum fit, rede intelligendum er it. Fuit quidem tanta externa pax temporibus natiuitatis Chrifti, fubOAauiaiio btamtiiiitita Augufto , ut Ecclefiaftici fcriptores expofuCrint hos amp;nbsp;fimiles tw cbrifih locos de ea pace, qusc mnc fuit inuniuerfo pene Romano Impc/ rio. Sedquia pax minime fuit diUtuma, nec fuerunt per hanc pacem omnia in uniuerfumbellafublata, idcirco, quod dicitur de

bellis finicndistempore natiuitaris CHRISTI, infelh'gendunî erit pro ratione regni G H RIS T L Perfpicuum cnim eft, quod regnum CHRISTI non fit de hoc mundo. Quare pcrfpicuz . um etiam eft, quod non fiat præcipue fermo de mundano, fed de fpirituali hello ÔC pace. Nam quemadmodum alias dicitur,quod temporeCHRIST I non erit ultra in terra uaftitasSf^contritio, nec erit ultra mors : Ero mors tua,inquit, o mors : nihilominu» tarnen homines adhuc moriuntur poft natiuifatem CHRISTI,' ficutantea mortui funt. Quare quod de ablata uaftitateSC morte dicitur,intenigendumeftdefpirituali uitftoria, quam CHRP S T V S reportauit ex morte, utomnis qui credit in ipfum non moriatur inæternumtitahic dicitur,omnebellumfiniendumna/ tiuitate Chrifti, cum tarnen poft natiuitatem eius non minori in/ fania furore bella gerantur , quamantea: Sed fentiendum eft Chriftum hoc modo fuftulifiè Bella, quod non propagetregnum fuum externo bello, ficutfolentrcgcsmundani fua imperia propa gare:0lt; quod fuftulerit inter genres amp;nbsp;ludcos natiuum difsidium, ut iam non fit amplius refpeeftus apud Deum, uel circumcifipnis, ucl prxpucq, quemadmodum Paulus docet EphcCfecundofipfc, jnquiens,eftpaxnoftra amp;c. quodqueetiamreconciliaueritnoi asterna päce, cum Deo Patre fuo, ut quofquot in ipfum aedunt,' fruantur perpetuo benefierjs cceleftis pads. Ante Chriftum enim cognitum, ac fideacceptum, homo fempcr gerit bellum cum Deo,' habet hoftilem animum erga Deum, odit Deum, amp;nbsp;exccratur e/ urn 9 ac uidfsim Deus eft hoftis hominis propter peccatum, quod maximofemper odio profequitur.PoftquamautemuenitChri/ ftus, omnia pacata funt. Chriftus enim expiauit peccatum. Qua/ re Deus tanto fauore compleftitur hominem in Chriftum creden tern, utadopfet eum in filium. Hæc eft fumma pax, qua nihil po/ left homini iucundius accidere. luftificati, inquit Paulus, ex fide,’ pacem habemus erga Deum, per Dominum noftrum lefum Chri ftum.DcindeprjinterprétésadnotaruntSdhoc , quod Prophets diferteaddat NOBIS: Puer,inquicns,natuseft NOBIS, amp;nbsp;Filiusdatuseft NOBIS, uidclicctfignificansChriftum,nonfi/ bi tantum,fed Nobis natum eftè, amp;nbsp;nobis attulifle coeleftia benefi da.Multi funt qui uerbis confitentur, Chriftum natum eftè,fed non credunt,Sibi ipfis Chriftum eftè natum,quia non quærunt in co remifsionem peccatorurn, fed in meritis operum fuorum. Alt) non quærunt in ipfo coeleftia bona, led prerguntproefradc terre/ nis fuis bonis ac uoluptatibus inhiare, Danda igitur eft opera, uf Chriftum non tantum natum, fed etiam NOBIS natum eftco’C damus, ac benefieijs eius fruamur ♦ Obferuatur illud, quod di/

dtui* efle D A T V S. Nos cnim non fumus menti Chn'ftum^ fed datus efl nobis ck gratui'ta Dei mifcricordia. Non quod nos lt;nbsp;inquit Ioann es, dilexerimuseum^Sed ipfe prior nosdilexit ÔCct. Sed ôdhocnotatuisquod dicicur Piter amp;nbsp;Filius,utaltcruin referas ad humanitatem älterum ad diuinitacem Chriiti » Chriftus enini non eft tantum puer hominis, Ted etiam lilius Dei. Poftremo^ cum additur : HaTtus eft principatus fuper humerum eius, diflin/ guitur ab omnibus mundanis regibus ôd Monarchis. Nam mun-* dani Monai'chæ non geftant principatum fuper humerosfuos^ fed rcrjciunt onus gubernandi in humeros fuorum fer uorum, coil filiânorum, Si ofticialium, ipfi autemfruuntur honore danto/ pei'amuenationi, auCalrjsuolupfatibus. Quod fi etiam inueni? as pium Si diligcntem Monarcham, qui omnem curam amp;nbsp;ope? ram fuam conférât ad iuftam gubernationcm, nec quicquam offi? ciorum, quodin ipfoeft praètermittat, tarnen régna politica mundana non poflùnt perunum folum hominem adminiflranT' (edneceflàrtjfuntferui. Si officiales,qui in rjs locis, inquibua reges non poffiunt effiê præfentes , regqs officrjs fungantur. ÎSec unus tantum homo poteft bellum gerere aduerfus hoftes^ ted neceffiaria eft opera militum Si equitum . Itaque principa ? tus Si adminiftratio rêgni mundani, magis eft impofîta in hume? ros alienos, quam in proprios humeros regis. CHRISTVS autem talis eft rex ,quod principatus impofitus Gt fuper ipGus folius humeros » Ipfe enim folus eft qui regit, gubernat Si con? feruat EccleGam fuam. Ipfe folus eft qui bellum gcfsitcumSa? tana, Morte Si Inferno , Si reportauit uiéloriam. Ipfe folus eft,’ qui expiauit peccatum . Non habuic uUum adiutorem, Geue mundani Principes habere folent. Bellicas laudes ( inquit Cice/ ro)folent quidam extenuareuerbis , eafque detrahere ducibus, communicare cum multis ,ne propriæ Gntlmperatorum, Sicerte inarmis,militum uirtus , locorumopportun-tas, auxilia focio? rum, claftes , commeatus, multum iuuant. Gubernatio autem Si Viéloria CHRISTI cum nullo hominum commun ica? ripoteft, nec quicquamrcrumcreatarumadiuuatipfum. Habet quidem miniftros, qui nomine eius adnunciantEuangclion,Si quos Paulusuocac,cooperarios. SedniGipfefemperpræfto ad? fucrit, Si incrementum dederit, nihil eft , ncque qui plantât, nequcquirigat» Vnde Si ait : Ego uobifcum fum omnibus die? bus ufque ad confummationem feculi. Non eft igitur.fentien? dumquod CHRISTVS deferuerit EccleGam fuam,Si coït ftituerit in locum fuum, uicarium, Romanum Ponti Gcem ,fed G? eut Propheta ait, Principatus eius eft Gipej; humerum ipGus. Sü,^

lus enfin ipfe portât in humero fuo, folus ipfe conferuat tuefur Hcckfîam fuain perpetuo j a quo ctiam folo omnis falus noftra pe/ tcnda cft»

Coinmemorantur epitheta amp;nbsp;cognomina Mefsiæ ♦ Sicut enini Princjpibus mundanis fui tribuuntur tituli, epitheta, ut ejfi iz P fis cognofcantur maieftas, amp;nbsp;uirtutes eorum, ut luftinianus Ale manicusGoticus,Francus Gcrmanicus, Atticus amp;c« Et jPius# foclix, Incly tus, V iÔtor ac T riumphator,amp; femper Auguftus itaamp;Mefsiæfuitribuunturtituli,utfciamus ex ipfis, quanta fît niaicftas,quantæuirtutes eius. Acmundanisquidem Principi/ bus fæpe tribui folent honoris gratia tituli, a quorum rebus Ion/ geipfiabfunt, Vocanturaliquoties Aphrici aut Hierofolymita/ ni, cum in his terris ne tantillum quidem loci pofsideant, ubi pe/ dem ponant » Vocantur pij, ôé inuitfif, cum nonnunquam nullum pietatisacui(floriæeorumcxemplum extet. Cum autem fpiritus fandus tribuit Mefsiæ fuos titulos ac fua epitheta , fentiendum eft, quod non fint nuda uocabula, Sed ea , quæfîgnificent res ipfas uere in Mefsiaefie.

PrimusigiturtitulusMefsiæeft, MIRABILIS, feu MI/ R I F I C V S ♦ Hoc cognomen tribuitur Mefsiæ per antithc/ fin mundanorum Principum » Hi enim non poftunt mirifice fuos iuLiare amp;nbsp;c periculis liberare Juuânt eos nonnunquam,fed pro mo re huiusfeculi, uel externis annis, uelauxilijs fociorum «Mefsias autem iuuatS^ libérât fuos mirifice,Slt; nullo alio adiutore^Sunt an fem duplicia miracula Mefsiæ, quibus populum fuum iuuit ♦ Alia funccorporalia, Reftituitenim Cæcis uifum, Leprofismundici/ cm, Claudis fanitatem, Surdis auditum, Mutis loquelam, Mor/ tuis uitam. Sic nullus mundanusMonarchafuos adiuuarc potu/ it» Aliafuntfpiritualia, Mefsias enim mirabiliter conferuat fuos in peccatisjucreputentur iuftizin morte,ut habcant uitam : in hor/ roribusinferni,utaccipiant gaudium cœlefte, Tam mirabilisc/ iiimeftadiutor amp;nbsp;liberator, ut cum omnia humanitus uidcantur perdita defperata, ipfe fuo auxilio præfto adfit, Quare hoc epi/ thefon reuocandtim eft nobis in memoriam, cum in aduerfis uidclt;* mus nullum humanum auxilium reliquum eftè.

Secundus titulus eft, CON SILIARIVS^ Eft amp;nbsp;hoc epitheton antithefis erga mundanos Principes ♦ Hie/ nfm non poftiint omnibus fuis populis dare confilia in neoo/ eijs corum , fed neceflaria eft cis opera Confiliariorum , fda/ bent multos Confultores , qui iuuant ipfos in adminiftrationc regni, Et tarnen nee Principes , nee Confiliarq eortim poflunß est

COMMENT* IOAN. BRENt. »Jä rä dare cônGlia popuHs » quibüs ueram coufequanfur fceliGita/ tcin * Mefsias autcni ipfe GonGlianu8eft,non indiget aliomirt hominum confilio,fedfolua ipfefufFicitdandisconGlqs idque ad confequenda coelcftia bona. Con G lium autem Melaiæ eft hu/ uanoelion cius, quod qui fcquitur ueram ui tarn aftequitur. Vc/ nit Nicodemus ad McLaiam, nbsp;nbsp;petrjt conGlium, quo pofsitiiv

trare in regnum Dei. Mefsias igitur dedit ci conGlium, ut re genez retur ex fpirku 8C aqua.Hoc conGlium Nicodemus fecutus,intragt; Ult in regnum Dei, Legifperitus petrjt conGlium a Mefsia: Quid faciendo »inquiens, pofsidebo uitam seternarrt “T Mefsias auteni dedit ei tale coaGlium quod G uere fecutüs eflet poffediGTet ætetf namuitam.Breuitcr,GquærisconGlium, quomodo confequalt; ris ueras diuitias, ueram lanitaccm, ueram potentiam, ueram gloz riam, ueram St fempiternam uitam, nonpotés rtec certius , nec redfius inuenirc, quam in Mefsia, èC Euangelio eius. Diuiciæ c.lt;^ nim parantur non impofturis fed Gde, ÔC obfequio Gdei Pri'*, mum ( inquit ) quærite regnum Dei Sic. Et, Menfuram confef, tarn etc. Sic Si glona non paratur ambitione,fed Gde in Cbr iftum,' Si obfcqujo Gdei ♦ Hæc erit gloria coram uniuerfo coelefti GGetu*^ Gaudium ( inquit ) erit in ccelo fuper unopeccatore peenitentiam âgen^e Sic. Tertius titulus eft, DEVS. Mundani Principe» faut tantum homines. Mefsias autem non eft tantum homo, fed etiam Deus omnipotens, quse eft fumma omnium maieftas. Sed de diuinitate Ghrifti alias multa dida funt. EtG enim quod hoc loco ponitur, p ofsit pro Principe aut forci exponi, tarnen cum iliaScripturac loca manifefte doccant,Mcfsiam eile uerumDe/ um, Si nbsp;nbsp;GgniGcet etiam Deum ,rctinenda eft eorum interore/,

tatio,qui hoc loco El pro Deo cxponunt.Qy artus titulus, F O R. cfirï’w «cx TIS, feu Heros aut Gigas, Mundani Principes, Sifi nounuuz »■«« Hrrcj. quam funt cxccllcnti fortitudinc praediti, tarnen aut non funt Hez toes, qui pofsinc Si audeant monomachia cum aduerfario fufeipez Tc, qualis Heros fuit Dauid aduerfus Goliathen,aut G funt corpo rales Heroes, non tarnen funt fpirituales Heroes, qui audeant Si pofsintmonomachiamcum morte fufeipere Si uiuloriam repor/ tare. Solus Mefsias eft Herosillc,qui Gngularc certamen inrjt cum Morte 8i Inferno, ac etiam reportauit uicftoriam, qua non fo Ium ipfc fruitur, ucr um etiam quotquot in ipfum credunt. Quin/ tus eft, P A T E R. Æ T B K N V S. Alrj Principes uocantur, Patres patriç,quod uel defendatpatriam ab hoftili incurGone, uel importenttempore famis magnam uim frqpienti. Qtiæ beneGda, Öuß grato animo agnofeenda funt, tarnen non funt perpétua: Si Principes ^cilc mutantur .CHRIST VS autem uocatur pater

patriîe : Scd quod longe rnâius eft Patêf Æ T E R N V S. Prk uûc^Pa^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P AT BR, non pcrfoiiafuai'ndiuinanato/

tercutnßt e, ra:fie eiiim fih'us eft,non pater, fed uocaair pater affedu. Semper twnteokx. enim habet paternumafTecflumergäfüumpopulümjamp;ingternuni ho mutât hune afîèdiim^Efaiseqüadrâgefimortono: Nünquid ob hui’feipotéftmulierinfantem fuurn,üttiort rtlifereaturfiliouteri fuiÆt fi illa oblita fuerit,egon5 obliuifear tüJ^Etquinquâgefimo quartotMorttes commôuebuntür èi. colles contremifceht, miferi/ cordi'a autem mca non recèdet a te, fîoedus pads meâ: nô möuebi hw.Cur ergo fatemur eüm in fymbolo fidei^efieiudicem üiUoruni mortitorunTTAn non ludids officium èff fceleratos punireç' An non ChriffuScOrtdemnabit impios æterno fupplicio Hiccine eft aftciflus pâtcrnusCRefpôdeo. Chriftos,qnodad fe attinet, femper retinet paternum afFedixm quo ctiäm uenietâd extremum iudici/ hm,iudieaturus uiuos Sc mortuos. Quod autem ad homines ätti/ net,nÔ omnes agnofcurtt hunc afFedum in Chrifto,non omnes re cipiunc Chnftumper fidem » Nam qtii creduntin eum, his Chri/ (lus eft aäcernus pater,amp; nunquam crudelis iudex» Défendit eos, nonfoluminhaeuita,8(^ in morte,uerumetiäm coram thbunali Deijucperpetuam habeant falutem. Qui autem non credunt in e/ um,qui non agnofeunt eum fide, hi non capiunt fruiftum päterni aftc(ftuscius,led ludicanturamp;pereuntfuaipforumirnpietate» Io/ anhis tertio:Qui non crcdit,iam condemnatus eft, quia not! credit innomêunigeniti filij Dei» Etloartis duodecimotNortUeniUtitl/ dicem mundum,fed ut fernem mudum, Qiii rerjdt me, nec acdpic uerba mea,habet qui iudicet ipfüm.Sermo que locutus fum,ille iu dicabit eûin extremo die S^c* Deinde dicituretia Pater Æternüs^ quod feruet populttm fuum non folu in hac uita,uerumetiam iil fa tura,8^perpétua uita, Alq Principes pöftunt populû fuum in hac tin uita,idcp corporalibus duiitaxäc beneficrjs,amp; pauco admodumi tempore feruare, Chriftus autem eft Pater æternus, feruat in me/ dia morte, amp;nbsp;refufeitat ad aeternam uitam 4 Hcec eft magna popuK Dei confolatiö,qüod talem habeat Pattern feruatoran,qui eónfe/ rat in ipfos acternam falutem fiberâtionem»Qyarc quicquid ip/ fisacciderit in hacmifera 8^ calamitofa uita, facile tolerari poteft,’ quod certi fimus nofti^ feruatorem Chriftum efle etemum Patrê»,

Sextus titulus eft, PRINCEPS PACfS^ AlrjPrin/ eipes folertt plerunquc efte autöres belforum, amp;nbsp;multarum calami tatum. Et uc maxime inuenias Prirtcipem mundanum ftudiofam pacis, tarnen non poteft efticere,uc priuaci quique homines in/ ter fe pacem conferuent, etiamfi nullum fuerit publicum bel/ Ittm 4 Chriftus autem uereeftPrinceps pacis, ac merito öomina/ tut

nir rridenrichus, quod Latine fignificat diuitem amp;nbsp;plenum pace. cljri/Iwue Primum,quod pacificatDeum amp;Lhomines.Maximumenimdifsi rèeji(gt;rin dium fuit inter Deum Si homines: quia cum homo fit pcccator, non potuit ei cum Deo conuenire.Chriftus autem reconciliauit oSjUt homines iuftificati ex fide pacem habeant. Deinde Chriftus etiam autor eft mutuæ pacis inter cos qui crcdunt in ipfum .‘Nam qui credit in Chriftum,feruat pacem quantum in ipfo eft cum om nibus hominibus.Fieri quidem non poteft, ut pius femper exter/ na traquillitatc in hoc Ceculo fruatur. Quemadmodum autem con iunx non difficulter fert cxtranea difsidia, fi modo habcaC cum fuo coniuge domefticam pacem : ita qui habet pacem confdentise co/ ram Deo, hand difficulter fcrtaduerfa, quæ ipfi extrinfecus acci/ dunt.Habes titulos Chrifti, qui commcmorantur nobis,utcOgno fcamus beneficia Chrifti, Si confirmemus fidem noftram in omni/ bus cafibus huius feculi. Nunc de rcono eius uideamus. Sequitur enim:Multiplicationis imperi) eius,§i pacis non erit finis, hoc eft: Imperium eius femper multiplicabitur, Si femper inætcrnum criC tranquillum,fecurum,Si omnibus bonis abundans.Haec eft mani/ fefta antithefis erga reges mundanos Si régna corum. Reges enim mundani folent uocâri,Sêper Augufti,hoc eft,ut uulgo exponi fo cJni/li w let,dilatâtores Si multiplicatores imperi]. Etfi aute aliquotics mul tiplicantur regna eorum, tarnen mox dcficiunt, Si ruunt. Sunt e/ nimfuæterrcnorumimperiorum'n’e^'®‘J^gt;. Necullum unquamimgt; perium terrepum fuit, quod femper fucrittranquillum 8Î abundzt uerit omnibusbonis. Babylonicum regnum uocatur quidem aure urn,no autem per fc, quia habuit etiam ipfum multas Si magnas ca lamitates,fed per collationem ad ea regna quæ fequebantur. T ole rabilius enimfuit regnû Babylonicum,quam alia. Et tarnen ipfum quoC^ tandem a Médis Si Perfisdeuaftatumeft . Regnum autem Chrifti nunquam deficiet,fed femper multiplicabitur, ideoc^ com petit ei mäximc omnium hie titulus, Semper Auguftus : ncc ullua erit in regno eius finis träquillitatis,acomniubonoßt. Queramua igitur ,quomodo hgc de regno Chrifti intelligenda fi nt,cum uidea mus cas reoioncs, quæ quondam agnouerunt Ghriftum, Si fue -* runtfub cSiriftianis lmperatoribus,occupentur ab hoftibus Chri ftianæ f eligionis : præterea uideamus Ecclefiam Chrifti femper in hocmundo aduerfis Si calamitatibus obnoxiam efte. Refpondeo., Regnum Chrifti femper dicitur multiplicari, quia poftq Chriftus afeenditin coelum, Si mißt fpiritum fansftum, tunc uulgatum fuit Euangelion in toto orbe terrarû, quo congregata eft Ecclefia Chrt fti non folum exludæis,uci^ etiam ex gentibus. Hæc congregatie» nunc^ ccL®6it,quamdiuhicmundusftcterit.Btß,n,ruunt imperia

niundi, tarnen quamdtu mundus durât, congre£»abit Chnftus Gt nadonibus huius terre fuam Ecclefiam.Ecce^inquitjego uobifeum fum omnibus diebus ufcß ad confummarionem feculi. Si autem rc (j^iciamus ad ea,ut ita dicam,tempora,qug erunt poft nouifsimum dicm,mulfiplicabitur ëgt;c tûcimperium Chrifti, quia erit æternum, Nee unquam tam multum temporis, ( fie enim doccîldi gratia loz quendum eft,cum in æcernitate iiullum (îttempus)præterijt,quin adhuc plus fuperfît,quiâ eft imperium ætcrnum.Sic ctiam de pace dicendum erit* Pax cnim non folum fignificat tranquilliùatem, fed complec^itur,moreHebreo,omnia genera beneficiorum Jn regno p« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chriftijuullus erit finis pacisîPrimum, quod pacifîcatio Si

reconciliatio quam inftituit Chriftus inter Deum Sc homines eft perpétua* Deinde in imperio Chrifti nullus eft nee finis, nee mo/ dus cccleftium beneficiorum*Hic eft teternâ iuftici'â,uita Si fœlici tas* Quare danda eft opera,ut fîmus ciues huius tegnijd quod fil per fidem in Chriftum^ut bonis eius fruamur*

DefcripfîthaftenüsPropheta Chriftum infigneni Monarch^ Si hefoa ♦ Vbi ergo erit metropoliSjSi thronus regtii eiusç’ Super thronump'nquir, Dauidis, Si fuper regnum eius* hoc eft, Sedebit in throno Dauidis ôi. dominabitur in regno eius * Non eft noua hæc prophetia,fediaminde â temponbus Dauidis reuelata* Nam ad Dauidetn diftum eft de Chrifto: Sufeitabo fernen tuum poft te Sie.EtmOxîStabihamthronum r^nicius ufepinfempiternum« Et in Pfahcxxxi* lurauit Dorninus Dauid ueritatem Si nOrt fruftra bitur eum * De fruftu uentris tui ponam fuper federn tuam * Por/ ro hac promifsionem de Chrifto impletam efle in lefu filio Mariae uirginis teftatur angelus Gabriel apud Lucam capite primo : Dagt;/ bit illi Dns Deus federn Dauid patris eius. Si regnabit iil domo la inaeternum,5i regni eius non erit finis* Quæramus ergo quae fucrit fedes,quis thronus, Si quæ metropolis Dauidis, ut amp;nbsp;thro/ numacmetropolin Chrifti iiiueniamus* Nô eft autem obfcurum,' quod Dauidis thronus fuerit irt urbe Hierufalê, Si quod Deus eic gerit eâ urbêin metropolin populifui * Elegi,irtquit Dns,Hiera/ / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ialê,uc fit nomen meum ill ca,^elcgiDauid,utconftituerem eum

fuper populum meum Ifrael. Et rj* Regum v * Habitàuit Dauid in arccZion,8i uocauit earn ciuitatê Dauid Sic* Sed quômodo Chri ftus feditin hoc throno DauidiS, ciini in urbe Hierufalem ne tan/ turn quidem loci pofsedcrit,ubi reclinaret caput fuumC'ut nihil in/ terim dicamde eo, quod regnum Chrifti non fit mundanum, fed ccelcfteÇ’Hic confiderandü nobis eft,quod qüemadmodum regnu

COMMENT* ÏOAN. BRENT* «sr Chrifti non eft mundanum, ita nec fedit in thronô Dauidis mun/ danomodo, fed fpiritûali Sé cœlefti modo » Primum enim docuit inHierufakm qnæ eratthronus Dauidis, metropolis populi Dci,Euangelionfuum,8lt; cdiditin eamultamiracula, Itaq^habuit pro throno regio fuggeftumîamp; quia uenic in hune mundum ut Ec clcGam fuam Euangeho regeret, multo magis fedit coram Dco in Hierufaiem in throno Dauidis D O CB N D O, quam fi illicfe/ difletmutus,ornatus tin externo regum diademate. Deinde pere/ gît in urbe Hierufaiem (acrificium'iuum, ôirefurrexitibi a mor/ te,ut intraret in gloriam Patris fui, amp;nbsp;federet ad dextram Dei» Sagt; crificiumautemChrifti 8ô refurreélioeius a morte,{untui(ftoria qua liberauit Ecclefi a fuam a peceâtis amp;nbsp;morte, ac fecit earn fecum confédéré in coelcftibus»Quare, cum hæc perada fint in urbe Hic rufalem,merito dicenda eft thronus fedes regni Chrifh\Poftrez mo,mifit in ea urbe difeipulis fuis fpiritum fandum,in die Pente/ coftes,8^ excitauit Apoftolos, ut primum omnium adnunciarent Euangelium fuum in Hierufaiem, 80 ab eo loco diuulgarent in to tumorbcmterræ»Vnde A(ft»i,dicitur:Precepiteisne difeederent HierofolymiSjfed ut expedarêtpromiftùm patris. Ac mox: Britis mihi teftes,non folum Hierofolymi S4 uerumetiam in uniuerfa lu/ dæa amp;c.Cum igitur Hierufalem,in qua fuerat thronus regius Da uidis,ea fiturbs,in qua Euangelion, quo Chriftus régit,gubernat tuetur Ecclefiam (uam, primum omnium, poft relurretftionem Chrifti,admirandis donis fpiritus fanefti in die Pentecoftes reuela turn 8^ confirmatum fit, ata ab co loco fparfum in uniuerfam ter/ Tam ,rede dicitur Chriftus Iedere in throno Dauidis,et in regno ei us,ftcut amp;nbsp;fupra didum eft cap. rj. De Zion exibitkx,amp; uerbum Domini de Hierufaiem »Etfi enim nec Chriftus dominatus eft in Hierufaiem regio morc,necChriftiani tenent hoe tempore exter/ num imperium urbis Hierufaiem, tatnê quamdiu Euangelion A/ poftolicum de Chrifto prædicatur in orbe terrarum(prcedicabitur autem ufep ad nouifsimum diem huius feculi)tamdiu dicitur Chri ftus federe in throno Dauidis,amp; regnare ab arce ZiS Si urbe Hic/ rufalê.Sed quid facict Chriftus,cum feffurus eft in throno Daui/ dis,8lt;:quomodo adminiftrabitregnumfuumçSequitur.CÔfirma bit feu parabit S^corroborabit illud in iudicio amp;nbsp;iufticiaamodo, ufq^ infempiternum. hoe eft : Adminiftrabit regnum fuum in

Iudicio in Iufticia,idcp non uiginti autcentum tantum annis,fed perpetuo.Vtitur autêBfaias hoe loco qfdem uerbis, quibus Pfalz musnonus defcribit maieftatê Domini Dei noftri.Parauitjnquiz ens,in iudicio thronu fuum,8^ ipfe iudicabit orbe terræ in tequita tedudicabit populos in iufticia,utintelligamus,qviod2lt;Pfalmu8

loquafür de Chrifto, Si doceat Chriftum efle uei^i Domi hum De um noftrum^ Porro -, in defcriptione adminiftrationis regnoruni fere coniungi folent ludi'ci'um èi. lufticia.fj.Reg.vih, FaciebacDa/ ^üciwi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iudiciumamp;iufticiam omni populo fuo.Hier.xxrj.djdtur ad tC

confiliarios ciuszFacitc iudicium Si nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;liberate uJ

opprelïum Sic^ Amos v. Conuertitis iudicium in abfynthium,8^ iufticiam in terra derelinquitisamp;c »Nam officium regum Si ftratuum eft, uc faciat iudicium Si iufticiam.Facerc ergo iudicium, «ftdcfendercôi feruarc innocentem,ne a malis Si fceleratis iniuria affidatur ac OpprimacunFacere autem iuftidam,eftbcncfacere in/ lt;iocend,amp; honore cum afficerc t adeoc^ feccrc iudidum Si iuttid^ plane illud eft,quodPaulus didtde magiftratu:Dei minifter eft,ti hi in bonum.Et ultor eft ad iram d qui quod malum eft feccrit.Ef PetrusrPrgfidcs mittuntur a rege, ad uindidam quidem nocentiu (hoc eft facere iudidum)laudem uero relt;fte agetium (hoc eft facerc iufticiam, Videamus igitur nunc,quomodo Chriftus fadat in rc/ gno fuo iudidum Si iufticiam,Regnum autem Chriftijoge diftat a regnis mundanis,ideocp aliud eft iudidum, alia eft iuftida in re/ gno Chrifti, quam in regnis mundanis, Nam iudidum in regnis mundanis cft,cum innocentes Si honefti hómines defenduntur a latronibusjamp;cumlatrones puniuntur.Btiufticia eft,cum honeftis Si innocentibus hominibus ablata rcftifuuntur,ôd honoribusfru/ untur.In regno autem Chrifti iudidum cft,cum Satan Si mors op/ primuntur,« prj defendutur,ac feruantur,ne a morte Si Satana ab iorbeantur Jufticia autem eft,cum credences reputantur iufti pro/ ptcr Chriftum, Si adoptantur in filios Dei, ut acdpiantcoeleftem hæreditatem, Vnde Ioannis decimofexto Chriftus ait : Cum ue/ ncrit Paracletus,arguet mundum de peccato,de Iuftida amp;nbsp;ludido,' De peccato, quia non credunt in me, de Iuftida, quia ad Patrem uado, de iudido, quia Princeps huius mundi iam iudicatus eft, Qtiare Chriftus didtur in fuo regno facerc iudidum Si iuftidam, non quod adminiftret externam politean, amp;feruecpiosexternis auxilrjs ,qucmadmodumMonarchæfuumpopulum defendunt* (ed quod leruet pios in morte,8(f det eis æternam uitam. Ft hoc re/ gnu exercet perpetûo,quia femper tuetur pios credences in ipfum» quos etiam exdtabit a mortuis,ut abolita morte habeant uicam, iu fticiam Si foelicitatem fempiternam . Qtiare,cumProphetadid£ Chriftum regnaturumperpetuo, no folum fignificat ipfum a mor te refurreefturum, fed etiam ipfum conferuatur urn omnes pios, nc in morte pereant,fed ad æcernam uitam excitentur,

COMMENT. IOAN. BRENT» fcptimi cäpi'tis, Qyare, ut reélc intclligamus conclufioncm,rcpe/ tendus ent ftatus huius condonis. Rex amp;nbsp;reh'qui Principes de fa/ milia Dauidis uehementer metuebant,ne genus corum e regno lu da eqcerctur.Hoftes enim,rex Ifrael Sgt;C rex Syriæ,minabâtur fe fa/ miliam Dauidis prorfum deleturos, alium regem in luda infH/ tüturos.Et erant reges potetifsimi.Quare Principes rcgni luda de fperabantde falute îuæ familig. Scd Propheta reprehendit puGlIa rlimitatemipförum,8d confolatur cos promifsionibus de Chrifto». Kicri enim non poteft,utcum promiflus fitChriflus de familia Da uid,amp; feflurus fit in throno Dauidis,in urbe Hierufalem,ac non/ dum ucneritjhoftes queant familia Dauidis delere,utnon dnetur in regno luda.Omnino enim futurum eft^ut Chriftus ueniat,amp; ac cipiat thronum ac regnum Dauidis. Zelus Dei faciet ifl;ud,nö eft humanummeritum, non eft Humanapotentia, fed eftZdus Dei. Primum enim Deus tanto amore complcditur familiam Dauidis,* utnullo modo ferre queat,quod hoftes ifti dcleant cam, fed tuebi/ tur ipfam in regno luda propter promifsionê Dauidi didam. Dc/. inde Deus tanto zelo adimplebit ueritatem promifsionis luas dc Chrifto, ut citius ferret interitum codi amp;nbsp;terra?, quam uerbi fui. Cum igitur Deus tanto zeloardeat ad pcrficiedampromifsionem fuam de Chrifto, amp;nbsp;ChriftuS nondum uencrit in carnem ,non eft nobis metuendumine hoftes ifti, qui familiæ ueftræ minantur in/ terneaonem,fiant uoti fui compotes.Hæc eft cönfolatio de confer uatione externi rcgni in poftcritate Dauidis. Etfi enim poftea Hie/ rufalcmdeuaftata eft per regem Babylonis,tame femper manfit re/ giafamilia Dauidis,Si fuit in certa expeiftatione reftaurandæ Hie rufalem,ac recuperandi principatus,qucmadmodu Prophetæ Hie remias amp;nbsp;Ezechiel, excitati diuino fpiritu,concionabantur. Qiiaz rcjcum uerbum Dei polliceretur breui fore, ut Principes de fami/ lia Dauidis reftitucrentur dominationi throni Dauidis, fentien/, dum eft, quod etfi familia Dauidis fuit aliquot annis e principatu coramhominibusabieefta,femper tarnen manfit in principatuco/, ram Deo,donee ueniret ferne promiflum, quod erat expedatioS^ iuftificatio gentium, iuxta uaticinium Patriarchs? Iacob. Deinde hæcconcioEfaisefuitetiam confolatio piorum de conferuatione regni fpiritualis in Chrifto.Sicutenim hoftes minabantur fe dele turos familiam Dauidis,neregnetamplius in Iuda,ita Satan mina/ batur pf)s in co regno,fe cffecfturum,nc mitterctur Chriftus ,ac fol licitabat etiam ipfos,ut exiftimarent promifsiones de Chrifto efte uanifsimas nugas,ideoq5 dc falute ipforum adum efte.Quare Efa iasinftituitconcionem de Chriftoöd rcgnocius,utpfjccrtificen/ tur de aduentu Chrifti, öd confirment fidem fuam dc ccclefti falu/

cefua , quam habcmus in Chrifto . Etfi autcra nos non fumu» incolæ amp;nbsp;dues mundani reoni Iudae,fumustarnenincolacamp;d/ ues Ecclefiæ, quæ eft fpirituale regnum Chrifti, Quarc hacc con/ cioEfaiæ plurimum etiam nobis prodeft Initio,quodcogno/ fcimus îelum filium Mariae, quem colimus, cfle uerum Mclsiani feu Chriftum, Seruatorem noftrum, propterea quod reipfa uidc mus in eo compléta eflè ,quæ Efaias hoc loco de Chrifto uatidnaz tus eft. Deinde difeimus ex haccôncîone,quæ fint beneficia Chri/ fti,ut fdamus, quæ nobis in Chrifto fperandà ôiexpciftandafincj quemadmodum antea expofuimus.Itaquc ex haccondone Efaiae fiuut nobis nota,tam perfona,quam offidum Chrifti filfj Ddgt; Seruatoris noftri.

Sequitur alia condo ab hoc loco ufquc ad caput dedmuni ce r? tium, in qua Efaias quemadmodum confolatus eft antea in priori concione Principes amp;nbsp;dues regni luda, uC non terrerentur minis hoftium, uidelicct régis Ifrael amp;nbsp;régis Syrise, ita nuncconfolatur cos,ut non Cerreantur minis ôd incurfionibus Sanneheribregia Afsyriorum ♦ Regnum enim luda, in quo dominabatur famih'a Dauidis, cui promiflus erat Chriftus , nunquam fere tranquil/ lum fuit, fed fuos femper habuit hoftes, qui inftindu Satanae,in/, fidiantis calcaneo Chrifti, intcritum dus meditabantur ♦ Nam poftquam regnum Ifraelitkum amp;nbsp;regnum Syn'acum, quorum re/ gesmulta mala inferebant regno ludædeuaflata eftent per Afsy/ rios,fufceperunt Afsyrt) bellum etiam contra regnum ludæ, ut fi/ ait alia régna,ita Si hoc delerêf ,ac fuo imperio fubr)ccrent. Quod bellum poftea capite trigefimofexto, amp;nbsp;Crigefimofeptimo copiofe deferibetur. Quarc Efaias inftituit hanccondonem, ut Principe« Si ducs fuos confirmaret, ne in tantis periculis animum fuum uel de conferuatione regni fui, uel de ucra falute fua dcfponderent* Debet autem Si hæc concio nobis elTc acceptifsima , proptereai quod in ea exponitur non folum grauitas diuinæ iræ aduerfus im pios Si impœnitentes, uerumetiam magnitudo diuinæ cl ementiao per Chriftum feruatorem noftrum erga pios: adeoque deferibitur hic Chriftus Si re^num dus copiofe a pcrfpicue ,capite duoded/ mo Si tredecimo.btfi autem plerique omnes interprètes fentiunfi hanc concioncm diclam eftè ante deuaftationem Ifraelitici regni, quæ faefta eft a SalmanEflàre rege Afsyriorum, de qua extat deci/ cimumfeptimum caput in quarto libro Regum,ac putantinhac condoneefleuatidniumde futura ifta deuaftationelfraelis,atta/

COMMENT. IOAN. BRENT. té* meh, Äfthpfnfra capitedcdmo rex Afsyn'orum I'adet glorictur, fc ficdeuaftatururti Hicrufalem, qucmadmodum deuaftaucrit Sa/ mariathtNunqutd non,inquiens,(icuc feci Samariæ idoiis cius, ficfadatn Hicrufalem amp;nbsp;fimulacris eius C‘ exiftimo hanc condo/ hem Efaiæ di(ffam cfle fub Ezcchia poft deuaftationem rcgni Ifrac lisieopræfcrrimtempore,cum Afsyrius minarctur fe aduerfus Hid^ufakm dudurum excrcicum fuum, non minus regnum Iudadelenirum,quam ante dcleucrit regnum Ifraelisjn tanto igi/ tur periculo procedit Efaias in medium, 8^ fufeipit concioncm ha/ bendam ;in qua initio recenfet interitum regni Ifraelitid, amp;nbsp;expo hitcaufaspropter quasinterieriC,uthacoccaGöne reuocet in me/ moriam Principibus amp;nbsp;ciuibus rcgni ludæ »quanta dementia L3ei hadenus feruati fint, quod hi hoftes qui minabantur cis interi/ tumjintericrintipfi mifem'mcamp;c. Deinde uaticinatur ctiana ’ntc/« ritum régis Afsydorum, qui erat grauifsimus hoftis rcgni lu/ dæ, ut animi eorum confirmarentur aduerfus tantas drfticukatcs, ’quséi^Gs immihébant lt;nbsp;Poftremo condonatur de Chrifxo amp;nbsp;rc/ gnoeins jUtexhocconcipiant fidudam non foliim de externa re/ gnifniintolumitAte^iUerumetiamdcpsrpetua ipforum falutc in Chfiftoî Verbum',ini‘|viiens,nii(it D O M I.N V S inlacob, iS^tcciditinlfrael. hoc eft:Deus excitâuitmultos Prophefas in rc^oIfrael,qui fparferunttanquamfcinentemVerbum D O/ N1 intota terralfraelis,ac praedixerunt futuram ipforum uaftitatem, rtifi refipifccrent. Hi Prophettr fuerunt Ofeas, A/ mos,MichæasSialrj, Sed Ifraelitæ cóntempferimt Verbum DO M IN I, 8^ irnferuntProphetas.Quare Ekus initio afflixit Ifrac/ litas per hoftes regisrSyriae, hoc eft, per Afsyi:ios, ab Oriente : ipcrPhihftinosäbocddcntc.Hoc uidcturfaiftum cfTc co tempo/ re, quo rex AfsyriOrum expugnauit Damafeum, 8^ interfedt Re/ zinregemSyriæ.Tunccnira,quia focius regni Ifraclisinterfe/ ^U6 fuit, necefic habuft amp;nbsp;regnum Ifraelis multis aduerfis affligi. De'c^ûâ re indc quarto Rcgumdcdmofexto.Sed quid; num duejt l^.^i Ifraelis excitati funt ex hac afflieftione ad rcfipifcentiamC’ Nf/-bil cefte minus. Non funt rcuerfi ad percutientem fc, D O M P N VM Zebaoth,necinquificruntcum,fedpotiusperrexerunt înfuaimpietate,8^inflatifuisuiribiB iadarunt feregnumfuum longe magis confirmaturos,quam amifl[uros.Lateres,inquit,ccci/ dcruntjfedquadris lapidibus ædificabimus. Sy comoros fucçide/ runt,fedcedros immutabimus* hoceft, Afsyrrj afflixcrunçnos quibufdam cladibus, 8^ dcuaftaruntnonnullos uiculos regni no/ ftri. Sednoseaqutvantelatericiafuerunt, rcædificabimus qua/ dris lapidibus : 8d ubi hoftes alic^id damni dedcrunt, hoc nos re/

IN CAPVT IX. ESAIAE làrncmusmonumentispcrpctuoduraturis ♦ Ex hoc loco primum dtfccndum nobis eft,quam ob caufam Deus folcat populo fuo ap flfóboncs jmmi’ttere.Populusdnqul£,non eft reuerfusad perçut*/ çntem fc,amp; Dominu Zebaoth non inquifierunr. Hoc dióo figni MIO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Prophcta,quod Deus afflixerit Ifraelitas, non ut perderet ip/

(os, fed ut excitarec ipfos ad poenitentiam, amp;ad conuertendum fe ad Dominum, Sicut cnim parens punit dilelt;ftum hlium/ion ut fill US pereat,fcd ne pa*eat4Et punit eum,non utaufugiat,fed utobedi «ntius fefe cum patre coniungat:ita di. Deus percutit populum fuu, non ut opprimât, fed ut feruet ipfum.In Ezechiele dieitur : Viuo ego didt Dominus,nolo mortem pcccatoris,fcd magis ut conuer/ taturamp;aiuat.HocDcic5filiumili afflidione diligenter eft oogno fcendum,ut de auxilio Dei bene confidamus,amp; diuino iudido pa tienterobediamus. Nam quemadmodum is qui habet putn'dû pc/ dem, præbct cum obedienter medico fecandum, quod feiat med*/ cumlvgt;ceonfilio fufapere pedcmabfdndendum,non uthomo in/ terficiatur,fcd ut con(CTuctur:ifa cum rede cOgnouerimus confili/ urn Dei in afflidione, quod no meditetur noftram internedonem fed falutem,fieri non potcft,quin tradamus nos obedientes in ma/ num eius,amp; fufteramus patienter,quod ille imniittit*Sed quomo/ do cognofeendnm eft confilium DciCCognofeendu eft, ex uerbo» expromifsionibus cius, Item ex pioRz cxemplis. Promifsio eft, ut fupra redtauimus: Viuo ego,didt Dominus, nolo mortem pccca/ toris ÔÔC, Et:Cum ipfofum in tribulatione,cripiain cumglorifi cabo eum. Extant ctiam exempla. Ifraelitse in Ægypto grauiter af/ flidifunt.Hocpermifit Deus, no utintcrirent,fcd utliberaretur« Percurrelibros Iudicum,SC manifefte uidebis Deum immififteua nas afflidioncs Ifraelitis,qui crant populus Dei, non ut opprime/ ret cos JTed ut feruaret ipfos. Quid ergo dicemus C num afflidionc ferre Canti eft mcriti,utDeus propter earn feruet populum quauia impium impoenitentemî' Nequa^.Etfi cnim Deus folct ctiam impio benefaccre,utinuitctcumad pcenitentiam,tarnen non bene fadt,nec feruat eum perpetuo,fi manferit in impictatc, amp;nbsp;impoeni/ tens. Immittit en im afflidiones, ut agnofcatur impietas, amp;nbsp;condga tur.Scd quid fit; Fieri quidem folct,ut impq nonnunquamaduer fis eruditi agnofcantfuam impietatem nbsp;nbsp;conuertanturad Domi/

num,Qt Ifrachtæ Iudic.decimo,amp; primo Rcg.feptimo.Excmplum eft ctiam rex Manafles rj. Paralip.xxxiq.maxima aiitem pars impio rum fiunt fubinde ex afflidionibus pciorcs, tantum abeft,ut con/ nerf antur ad Dominum,amp;rcfipifcant.Dicunt,quod Efaias hoclo co rccirat:Latcres ccdderunt,fed quadris lapidibusædificabimus*, hoc cft,pergemus in impietate noftra, amp;nbsp;mnniemus nos quoquo/ modo

modo pofTumiis^etia aduerfus diuina potêtiam. Non fi Deus ipfc coram inanclar€t,d*:feremus inftitutum noftnz^Siait ad Icremia diaint:Scnnoncm,qucm locuws es ad nos in nomine Dei,non an H/er 44.' diemns cxte,fedfacientcs fademus omne uerbû,quod egredicCur de orc noftro, ut faorificemus rcginaccqeli ôic» Qiud ergo de hogt;' rumimpcrniccntium affliétionibus fenticndumcftc' Num Deus

pij reijciuntconßlium Dei fuaduriciaôi impoenitentia.Quarc ab flidioncs in impcenitendbus non funt organa falutis»(cd initia do lor um. Ex cm plum pctendum eft a regno Ifrael » Ciucs enim huius regni dabant operam idolatrif.Quarc Dominus afflixit cos uarrjs cdamitatibus ab co tempore, quo 2Sacharias filius Hicrobeam re/ gnauit in Ifrael» Sperabatautem Dominus fc his calamitatibus cxdtaturum ipfos, ut agerent pocnitentiam, feruarentur Sed cccc populus, ut Propheta inquit, non eft reuerfus ad percutien/ tern le,8lt;DOMINVM SZebaoth non inqui Gerunt»Non eft fgiturfuror Domini hiscalamitatibusauerfus,fedadhuemanua cius cxtenta.hoceftjhæcalamitatcs non fuerunt organa faluiisjed initia intcmcdonis,qu3C paulo poft fecuta eft. Ex hoc cxemplo difeamus ctiam, quid de nobis Chr iftianis futurum fit, Dedimus

' operam muleis annis idolatriae Miflàrum , inuocationis fando/ rum. 2lt; aliarum Papifticarum impietatum, Interim r euelatum eft uerbum Domini ,c|uo idolatria co^ofcatur. Prædicaturcnim in Ecdefia fyncerum buangclion Chrifti,ex quo indicatur nobis ab/ ominatioidolatriæ,amp;iueiauiafaîutispcr Chriftum.Prætcrea im/ mittit Deus uarias afflidioncs,publicas 8gt;C priuatas, Cöniuet T ur ie,ut aliquot regna Chriftianorum in noftris finibus diripiauDiu luma eft rcrum omnium caritas.Quid fibi hæc uoluntC Gerte De/ ushocagit,utagnitaidolatr{arcfipifcamus2lt; leruemur. Quid au/ tem contra faciendum fufeipimus Si Turca opprefferit noftros aliqua exparte/ion hoc agimus,ui impias Miflas inuocationes im^'orniteu fandorumabrogemus,amp;folumDeumPatremper IcfumChri/ ftum inuocemus : fed potius augemus impietatem : cumula/ mus Miffas amp;nbsp;litanias , quibus fpcramusnosfuperaturosTur/ cam.Interimconferuntur confilia de augendoexerdtuaduerfua Turcam, acpenecademuerbadicimus,quaE commémorât Efa/ »s:Lateres cccidcrunt,fed quadris lapidibusædificabimus.Si rtrum penuria premit nos grauitate (ua, non hoc agitur, ut cha/ fitate nos inuicem complcdamur , amp;nbsp;curam fedandae uerae pic/ Bid«fufcipiamu5,Sed ut inftituantur ordinationes , quibus fi/ iC jUtfrumentum uili predoematur . Acdebent quidem Prinz

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoc oftîdum Rcipublicæ, ut confcribant exerdtum aduerx

IN C A P VT MX/ inSÄI AE fus lioftc5,amp;: inflituant ordinationes ciuiles; qui bus auarorum er« delitati obßftaCur : Sed hæc ita agere, ut nulla prorfus habeatur cu ra amp;nbsp;Rudi'um rcfipifcentiae , hocdemumelFiact» ut calamiwtcs i/ ftæ,quæ indpiunt i'n Germaoiam irruerc, non fint organa liberaz tionis, fed initia captiintatig, internedon is » Quarc exdtcmur prpfentibus calairfitatibus^ut refipifcamus,amp; futuras ac perpétuas calamitatcs cffngiamus»

Dixi fuprä, uerifimilius efle, quod Efaias habuerit bancconz cionem poft deuaftationem regni Ilraclitid, quam ante earn, Qus re uerba futuri temporis exportenda funt more Hebraeo, per uerz ba prsetcriti temporis. Ac pöftquam Efaias antca recenfuit fuis c| uibus in regno ludæ initia fupplidorum, quæ Deusimmifît rez gno Ifraelis, nuncrccenfctipfis deuaftationem eius, quae fada efl per Salmaneflarem regem Afsyriorum, amp;nbsp;addit cCiam caûfam pro pter quam pôft quaedam fingiilaria fupplida fcaita eft publica foz tius regni internedo ♦ Populus ( inquit ) non eft reuerfus adpcrz cutientem fe,Sd‘DOMINVM Zebaoth non inquifîerunr* Deus pereufsit eos initio tolcrabilibus fupplidjs , ut his admoniz ti, agnofeerent impfetatem fuam, refipifeerent, Sed quo maz -gis percuciebantur, co magis impij fiebant. Tantum abeft utrefîz ? pifccrent^Pcrcurramus igitur impiefatem ciuium regni Ifraclisj’ Trapf’rf/î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Propheta, ( inquit ) docens mendacium. Et : Erunt, qui

raeütarum. bcatificantpopulûmiftum Ex hoc manifeftùm eft,quod haz buerintimpios dodores, qui polliccbantur duibus fuis incolumi tatem regni propter cultum aureorum uitulorum, 8d propter alias impietates,acperfequebantur uerosdodorcspiædodrinæ, Eisz emplum habes Amos capitc feptimo * Deinde, cum ex impijs dôz doribus fiant etiam auditorés impij, fecuta eft hypocrifîs in uni/ uerfo populo ïfraetOmnis ( inquit ) hypocrita eft amp;nbsp;ncquam, SC uniuerfum oslocutum eftftultidam»hoceft, nulla eftuerapieta«i . nulla lierainuocatio Dei,fed omnia plena funt impictafe, ColunC gt;nbsp;Deum,fed cultibus a Deo prôhibicis»Hæc eft inobcdientia.înua/ cant Deurrt,nön äutem pióptcr promififum Mefsiam, fed propter mérita fiiotum racro{^,amp; alîôrûm opeßz. Hæc eft idolatria.Oporz tet autem Deum adorare, ût Çhriftus ait, fpiritu amp;nbsp;ueritatc-î quod quid fit,cxpliaiimus in loanfîé«Præterea,extinda eft caritas. Vir, inquic,no pareet fratri fuö,DecIinabit ad dextra,amp; cfuriet.Cornez det ad finiftram,amp; non feürabitur.*hoc efttquocunc^ diuertcbas 0 ue ad cognatos fitte ad aliènos, nufquam repcriebas tutam fiden« Cum c^uocunc]^ fiue amko amp;nbsp;due,fiue: extranco amp;nbsp;alienofiifcepcx ras

negociationem, deprehendebas fraudes impofturas. Vndc amp;fcquitur: Vnufquifquc carnem brachq fui uorabit, hoceft, Edam fratres, cognati èC amici mutuo fefc dilaniauerunt. Manafz (esEphraim, Ephraim Manaflèn, amp;nbsp;hi duo dilaniaueruntludamj Quid plural Succenfa fuit, qua ß ignis,impietas,Vepres amp;fpina uorauit Sic» hoc cftdmpietas aduerTus Deum ec proximu in regno Ifrael ità inundaucrat, ut nullo modo cohiberi potuerit.Quemadz modum enim ignis non poteft extingui fi corripuerit uepres Si fpi nas,ac inuaferit aridam fyluam uoracibus flammis, ita impietas in regno Ifrael ficjncenfa fuit,utnonpo£ueritamplius extingui.De/ us enim contulit magna benefida in regnum Ifrael tempore Hie/ robeamifilijloas,utinuitaret eos ad pocnitentiam ♦ Sedcumnon refipifcerent, affecit eos fupplidjs, fi uel,hoc modo redirent ad fa/ nitatem Si pietatem, ad quam ctiam publica uocc Prophetanini uocabantur,Sedfiebant£am bencficijs quam fupplicijs peiorcs.. Quid ergo fadlum eft 7 Res ipfa declarat. Cum nulla amplius ef/, fetfpes refipifcentipjDeus abokuit regnum eorum.In ira,inquit,' DOMINI Zebaoth conturbäta eft terra, Si populus ladus eft quafiefca ignis. Difperdidit cm ab Ifrael caput ôdcaudam^ioc eft, Principes Si impios dodlores, uno die. Neceftè habuerunt fimul imptjdocftores à auditorcs perire. Non mifertus eft Dominus necadolefcentumtiecuiduarum regnieius : fedalijquideminte/ rieruntgladio ,al9 abdudi funt in perpetuam feruitutem.Hæc in regno lirael implefa efle per Salmaneftarem, perfpicue teftatur fcriptura quarto Regum dedmofeptimo. Quid autem nobis hæc ludaica commemorantur C Putas ne fruftra Minime omnium.. Quæcunque, inquit Paulus, fcripta funt, in noftri dodrinam fcriptafunÉ.Et:Hæcfcriptafunt propter admOnitionem noftri, Inquos termini ætatum indderunt * Conferamus igitur noftra tempora, cum duo bus regnis Ifrael 8lt; luda. Nam Romanum Inv pcriumfuitdiuifuminduaspartes. Altera parsagnouit Impcra/ toremConftantinopolitanum, altera Romanum ,feuGcrmani/ cum. In his duobus regnis fuit magna impietas Miflàrum Si Inuo cationis fandorum, ac aliarum idolatriarum. Et tarnen Dominus benefeciteis, quia auxit ea,8^ dedit multas uidorias fuperho/ ftes.Non tarnen fecutaeft refipifeentia. PofteaDeus incepit ea (upplicijs afficere. Ac initio minuit uires regni Conftantinopoli/ tani, donee prorfus oppreftum eft a Turds. Qtio fupplicio mo/ nu!C alteram partem, uf impietatem fuam agnofcat. Sed ea potius auda eft. Qiiare Deus incepithis teporibus etiahuius regni uires imminuere. Turea enim nunc in has nue in illas regiones Chriftia noRt gtaflatur.Quid aut fadmu6‘:'Num redimus ad pietateClmojß

cutPropHcta ait, impietas fuccenfa eft quafi ignis, ut uix uidcatur, poiîè extingui. Si expofueris grauitatem idolatriæ, quæ defigna/ . turcelebrandisMifsis Papiftids,ÔCinuocandis mortuis,fiexphgt; *-1» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*’i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n

internmo cucris magnitudinem peccati cbrictatis,impolturg, cxecrationum, curfît in abufuum nominis diuini,fcortationum,amp; aliorum fcel€rum,ô^ad profifuino. monueris auditores, ûf ab bis peccacis rcfipifcant, tanta cft impu/ dcntia eorum,ut audeant publice iadare,fe iamprimuni hæc fcelc? ra fedlaturos,quod intelligant ea difplicere facrificulis (fie enim uo cant etiam ueros Euangelfj miniftros ). Bt corrumpitur iuuentus pefsimis excmplis maiorum,adeocp difeit a maioribus non tantum externa fcelera,uerumetiani contemptum uerbi Dci jtaeç ardet im pietas,ô^ uix eft uel inter feniores uel inter iuniores, qui fe ab inv pietafe amp;nbsp;fceleribus retrahi finat» Cum igitur Deus nullam uideaC refipifcentiam,non fedatur furor eius,uel prioribus (upplicijs, ûel alrjs noftris confilijs amp;nbsp;conatibus,fed adhuc manus cius eft exten/ ta, amp;nïfi uel tandem conuertamur ad Dominum obedienti fide^ non cefiàbit ab inferêdis fupplinjs,dôncc amp;nbsp;hanc adhucreliquam partemRomani Imperrjintemecionedeleat»Sed dices» Semper fu • it impietas, amp;nbsp;Iniquitas in orbe tefrarum, atque etiam in Germa/ nia.Quid igitur eft,quod hocprimum tempore didtur imminerc gentis internedoÇ’Verum dicis,Semper fuifle impietatem in Ger/ mania,nô femper autem fuit in ea reuelatum uerbum Dei,nec fern/ per fuit in ea manif eftus contemptus uerbi Dei. Poftquam igitur^ inter tot impietatis amp;nbsp;iniquitatis genera publice prîedicatur Euan gelion Chrifti, amp;nbsp;uocantur homines manifefte ad ueram pceniten tiam,interim autem homines non tantum non refipifeunt, fed etiz am conf emnunt amp;nbsp;damnant dodrinam ueræ pœnitentiæ,non ali/, ud reliquum uidetur,quamqiiod in propinquo fit internedo Ger, maniæ.Htec enim eft,inquit Chriftus,condemnatio, quod lux ue/ nitinmundum,amp;dilexerunthominesmagistaiebras^ luccrti*'

Perfeuerat Propheta adhucin ea concionc, quam in priori ca/ pite,abeo loco, Verbum mifit Dominus in Iacob amp;c. inccpit»Et cum antecomemorauerit fuis ciuibus Hierofolymitanis quäta fup plicq grauitafe Deus uifitaucrit Ifraelitas hoftes ipfoR2,qui médita bantur exitium familiæ Dauid,amp; regni Iudg,ut cöfolaretur eos in incurfu Saneherib régis AfsyrioB2,amp; agnofeerentprgfentem ma/

horribiliter pumerit regem Synæamp; regem Ifraelis, quiconabaiv tur regnum luda diuinitus conftitutum delere,non parfurus fit eù am regi Afsyriorum Sanneherib, qui amp;nbsp;ipfe deli beret de delenda familia 8^ regno Dauidis. Hæc,inquam,cum Propheta antea fign i ficauerit,reprehendit nuc etiam (uorum ciuium iniquitatem amp;cru ‘delitatem,priufquam redcet fupplicium, quod uenturum eft in Sa ncherib regem Afsy riorum, Reprehenditautem eos hoc confiljo, jutcum audiunc hoftium fuorum interitum non exiftiment fe efife prorfus innocentes,fiant fecuri, Hoc enim eft ingenium huma^ PtxniterttLt ' oæ naturæjcum auditreprehenfionem alienorum fceierum, ôd ui/ det fupplicia aliorum hominum, exiftimat fe efife innocentem, amp;nbsp;applaudit fibi in fua,quam fingit,iuftida, In EuangeIifiaLuca,ca/ pitedccimotertio,nunciant quidam Chrifto interitum Galilæorû, pcrinde ac fi ipfi efifent innocentes, fed audiunt uicifsim a Chrifto; Putatis quod hi Galilæi foli fuerint peccatoresT’ Non ,dico uobis, Nifi egeritis pœnitentiam, omnes peribitis, Sic amp;nbsp;hoc loco, cum Propheta expofuififet fuis ciuibus fupplicia regni Ifraelis, uertit fe ad ipfos,quafi itadi(fturus:Recenfui uobis nunc, quanta calamitaz teperierinthoftes ueftri Ifraclitæ,SedquidCnumexiftimatis illos folosfuifiepeccatoresC Minime omnium,Dicoenim uobis, quod tanta fcelera a uobis defignentur,ut nifi refipueritis,omnes fimili/ gt;nbsp;ter peribitis, Admoneamur amp;nbsp;nos,Slt; excitemur'ad refipiicentiam alienisexemplis, Audimuamp;nonnunquam, Turcas crudelifsime fxuirc in regiones Chriftianorum, Videmus quofdamfceleratos publicis fupplicrjs, uel cruce,uel gladjO',uel fuffocatione, uel igne , afifid, Videmus item quofdamhorribilibus morbis affligi, QuidC Putamusne hos folos peccafifeCMinime omnium,Peccauimus ein 8dnos,idcç non minori grauitate. Quare nifirefipifcamus,ide aut longe grauior man et nos inter itus, Sed redeundum eft adpropo/ ficu,Propheta reprehendit auditores fuos ta principes,q priuatos, quodiniquislegibus,0dgrauibusoneribus opprimerent paupez res,amp;degluberent uiduasacpupillos, Multa quidem crantfcelez ra,quæ Hierofolymis tarn a Principibus quam a priuatis defignaz bantur,fed Propheta contentus eft nunc unum genus fceleris com memorafife,utcxcutiat eis opinionem fuæ innocentiæ. Væ,inquiz cns, his qui ftatuunt ftatuta iniqua, amp;nbsp;confcribunt literas (conz tra(ftus) molcftas ,uf peruertant caufam milerorum,0ddiripiant iuspauperumpopulimei, utfint uiduæprædaeorum,amp;diripiz ant pupilles, Putatis ne, quod Deus his iniquitatibus parfurus fit C Certe nifi refipifeatis, uifitabit uos D O MIN V S uel tanz dem gi'^uifsimis calamitatibus , Nec uUum rcliquum ent uo/

bis afylum,nec quifq erit,qui uos conferuaturus fit,ne uel captjui abducaminijUelcrudeliter intcrfiaaminüDeus.n.cüiiicepcntj'm-^ pietatem punire, non mitigatur nec cxatiatur fupplicijs, fed dum pcrgunc homines impudenter pcccarc, pergit iple fcueriter afflige re,donecimpcenitentes Omnino deleat. Hæc pars concionis pcrtt/ netadciues Hierofolymitanos,quos8dalq Prophete accufant cru . dclitatis in miferos, Principes enim amp;nbsp;Indices uarie peccabant irt homines paùperesamp;abiecîlos. Alias enim legibus 8d ftatutisfui« hoc agebant,non ut paupertati ciuium confuleretur ,fed ut fifeus i/ pforum augeretur,amp;ipfi uitam fuam in luxu tranfîgerent:alias ac/ cipiebant perfonas in iudido.Qui numerabataliquid,iudicabatur bonam habere caufam. Qui pauper erat, reddebatur iudietjs pau/ pcrior,etiamfi iuftifsimam haberet caufam.Ec quia uiduæ amp;nbsp;pupil li non habebanc tutores, patebanf prædæ ÔC direptioni potentio/ rum.Priuati aufem homines contrahebât inter fe emptionc amp;nbsp;uen ditionc fraudulentcr. Conferibebant chirographa aftufe,amp; captio fe, quibus poftea alter altcri in iudicijs graues erant.Hiere, capite quinto dicit : Caufam uiduæ non iudicauerunf,caufam pupilli n5 dixeruntjamp;iudicium pauperum non iudicauerunt ÔCc. Et Ezcchï/ el capite uicefimofccûdo : Aduenam calumniati (unf in medio tui, pupillum amp;nbsp;uiduam contriftaucrunt apud te. Et mox:Munera ac/^ ceperuntapud te ad effundendum fanguinem,ufuram amp;nbsp;fuperabû acccpifti,amp; auare proximos tuos calüniabaris amp;c. Habes i/ mid qui J g’tur in his Efaiæ amp;nbsp;aliorû Prophetarum locis, quibus rébus uel tut confers conferuetur uel amittatur gloria amp;nbsp;maieftas alieuius regni aut ciui/ tati's, Sunt enim,qui putant fe tue tueri regnum aut ciuitatem, cum curant ut conferuencur mûri amp;nbsp;foflae. AtcÇ hæc quidem cura non omitti debet,fed non debet eiïè præcipua,amp;maxima omnium,Ci/ uitas enim conferuatur pietate obedienciauerbi Dei. Périt autê impictafe amp;nbsp;inobedientiauerbi Dei.Inter impietatis autem gene/ ra ôd hoc unum eft, cum nulla habetur ratio miferorum amp;nbsp;paupc/ rum,ac uiduarum amp;nbsp;pupillorum.Hi enim, nbsp;nbsp;uidentur ab homi/

nibus deferti, non tarnen funtdeferti a Deo, quia Deus uocatfc ludicem uiduarum Sf patrem pupillorum. Et quo quis afflitflior cft,eomagis Deus eum refpicit. Habitat Deus in altjs,amp; humilia a longe cognofeit, In Deut, decimoquinto, clamor pàuperis con/ tempti pénétrât ad Deum amp;fc. EtProuerb.uicefimoterciodidtur; Ne attingas paruulorum terminos, amp;nbsp;agrum pupillorum ne intro cas. Propinquus enirn illorum fortis eft, amp;nbsp;ipfe iudicabit contra te caufam ilIorum.Qiiare qiiicquid uel boni uel mali feceris homini mifero, uiduæ aut pupillo, hoc Deus fibi ipfi fadum iudicat. An nô foleraus nos in eorum amiettiam infinuare, quos uidemus elß:

COMMENT, ÏÖAM BRENT, proximos princïpibus 8^ procéribus regni aut Reip, fi forté pet* ïpfosïmpetrémus a PrinópibuS behcficiaCac (oUidte cauémüSiné ofFendaniuSipfoSjUt (î tlôpetimüSiqiio riobispronnt,faltèm pröJ»’ uideârrtus,nciiobis öbfiht, Intérbomihesàütemhüi'us terré pro:lt;i mi Deo füntpauperéSjüiduæ amp;nbsp;püpilliiquiâ Deus dixit, fé hos ré fpicere,fe horum efTe patreiTï,iiidicenl 8gt;i. própitlquurn. Quare dé/ bemus his benefacéré,itt löquarttiir pro riobiscorartl Deo bona,eC conCeructur Réfpüb,iticolumis ètc».

Accedit Propheta ad principale inftltütum hviius concionis.Sd fccpitenimconfolanduna populünl füürri,cüm fâniâ uéniiïctadin/ colas rcgrti Iudæ,8é ciués Hierofolyrrtitanos, quod rex Afsyrioru poftdcuaftatamSamariämfüfcepturus elïet bellum aduerfusre/ gnum Iudæ,amp; deleturüs elïèt hoe regnum ficüt regnum Samariæ^' Itac^ Principés famiiiæ Däuidis,amp;ciues niagno metu contrérriifcé bant, Monarchia enirrt totiüs térræ érat éa tempéftate äpud Afsyri os.Nec ullus rcx erat hoe Monareha poteritiofilSiiiliue füit métrö polis éiüs, cuiüs ciüitatis ambitus eomplcélebàtur quadringéntâ odoginta ftadia, qug faeiunc quindécim rnilliaria Germanica. V li de amp;nbsp;in lonadicitur habere iter trium dier^.Pretéreâ Deus üidebä tur deferuifle ludæos amp;nbsp;elegifTe Afsyrios fed Niniuitas 4 Miferac énim fuperioribus annis ad éosProphetamîonâ,8écümégifîènc pœnitcrtfiâm,reccpit ipfos in gratiàrrt, quémadmodum teftatur li/ ber loilse ♦ Adhséc concelTerat eis profperrimos fucceflus in bellis aduerfus alias gérttes,qüêadmodum pofteà féq uitunQuaré Prin/ dpésSZ ciués regni ludæ uehéméntcr metuebant itiincurfutantî Monarchæ dé (Suté regni fui,Sed Propheta iubét eos in hac cou/ cione bono ariimo eHè. Ac dicit : Afsyriurri éxcitaturri qüidém di/ uinitus,utaffligat ip{bs,noil autém pcrmilTum efleei à Deo, ut re/ gnum ludæ deleat,quin potids foré,ut ipfé turpi fsime intéreat. De qua ré poftea pluribus.Ndric,quod iri hoc loco pr imuna eft,éxpo/ nit Propheta Afsyrium feu régem Saneherib excitatu elIèaDeo^ ut Principes Sdeidés régrti ludæ affligat. Virga,iriquiens, furorisÉ mei,amp; indignatio rnéâ, eft dirgâ irt manu corum, Mittam cum ad gentém pollutam feu hy pOcriticam amp;c. Etfî enim incolæ regni Idgt; dæ habebant ueros cultus Déi,qdi abrogàtis imprjs facris,reftitdé bantur iam per pidm regém Ezechiam, tarnen mores eordm erartf corruptifsimi, Non refipifcébant ex animo fed maiorê habebant curam uentris quam pietatis. Quarc Deus fufcépit eos per Afsyri um affligendos, non aûf prorfum pérdendos. Itaquépermittit üf Afsyrius deuaftettotam regionen! eoru, ut ciués regni in maxirrtö ômnidrrt élTent metu falutis fdæ’, ficut tradi t hiftoria Bzcchiæ^bliê

e rgo perfpicue Jocctur ,q( læ fit ucra ratio afHidionis quä^rh Dc/ us ininitcit popul. ) fuo,habcnci qiudern ueram pfetatan, fed jiitc/ rim non fans diltgen er èi foliióte cauentj pcccataJVinmm en-m» Propheta dicit,quod Deus ipfe mifiTuriis fit Afsyrium, Sï manda/ turnscijUt fpolictrcgnum Iudæ:Ego ( inqintDeus ) Ml J TAM cuin, Sc MANDABO ills SCc, (^uo figmficatur, qnod ho/ ftes,aut allecalamitates,nihil mali pofsint infcrre populo Dei feu prjs^nifi Deo iubente 8^ mandante,feu ut nos loqui foJcmus^er/ mittentc. Hocnoneft ofcitantcrconlidcrandum. Nam homines, cum affliguntur, folent prçcipuam cautam afflidionis in folum Sa tanam^aut in malos hommes conferre, ÔC non refpicere in Deum autO! em, Vocifcrantuisfc non diuinaadminiftratione, led a ut Sa ta iica^uthumana mahciaaffligi.ldeocp defertoDeo,ÓC abieda n uocationeDei, quærunt aliénapræfidia. Sedhicdifcendüm eft, quod Deus iubeaî SCmandethofti , ut affligat populum luum» M1T T M, inquit, SC M A N D A B O In Threnis Hicrcmipcapitetcriiodicitur:Q£,iis cftifi;e,qui dixit, ut fieret Do mino non iubente C Ex ore altifsnni non egredienturnccbona nee ma'a C” In Euangeho dicit Chnlius : Non caJicapillus, non rad t palier in ten am fine uoluntate Dei SCc. Et Danielis nono, fate/ tur palam Daniel,quod Deus ipfe ciecerit ludneos in cxilium,cuni tarnen eicó:; eiantper Nebucad Nerarcni.Deus (inquA gt;nbsp;fuperin' duxit in nos malum maonum, quale nunquam fuit fub omni coeJo ctc.Et mox: V i gilauit Dominus fupcr mal!eiam,8c adduxit cam fii per nos SCe, In feeundo Rej^.rap. decimofexto ait DauidtDimitti/ te eum.ut maledituftDominus enini praeeepit ci ut malediceret Da uid ôCc. Hocautemideoeftconfiderandiim,utcxOrtisafflidioni/ bus,non conuertamur ad exccrationes,8d uiruletiam,aui ad impia auxilia,fedconuertamur ad Deum autorem affiicflion s, SC iniioee! mus iplum,quo nos fcruct.Deindc, non fulEeitcoonofccreafïïi/ (fliones eflea Deo,nifi feiamus etiam uolunta'^em S eôfilium Dei in afflieflionibus. Vnde 8c hocloco,lt; urn Eia:as i ccenfc! et inlt;ui fio nem hoflis,uocat hoftem, Virga,Baculum.Non uocateumGla. dium,autRota, Nam Schebet, quod pro uirga poniiur, lignificat tarn uirgam,quamfccptruin. V^tuntur quidem parentes aliqi otics uirga adcaftigandos pucros,is tarnen non efl principalis ulus uir/ gxifed etiâ pro fceptro,quo popuL re2untur,ufurpari folet. Qua re,'*um fp ritus fangt;fl:us in recenfendo fupplicio Dei utifur nomP nc u rgæ,hau J obfeure fignificat fupplit ium,quo populus Dei af/ ficitur,non elTe perditionein,fedpotius difcipl.nain, qua Den» populum fuum regat,8cin officio contineai.Idem de baculodicen dumeft,qui ufurpatur quidem nonnunquam ad percutienduin dcLnquemes*

COMMENT îOAN, BRENT. ' dëlinquentcs fed prôpriutî ufü§ éîus êfii uteo innitaris, Sic fuppliciaiquâï immittuntut' pôpülôDeiitnàgis funt adiumen/ taqitam detrûilcrtta ciuS* Vrtdd Pâvilüsdi'cit:Scnriiis,qüodomniâ adiumento funt in bortUtli his qui diligurit Dcum* Itaque fpiiritusi fandus ex his fappliCiomitï uöcähulis palani figîlificat i Deurri nonUeüefuos ih afflidiôrtibüs perderé fed féruarc ♦ Acccdit2lt; höCj quodPröphetä corrirtlênlötatürus fupplicittm iriferendunl populo Dei per AfsytiUrrt.ftâtirti ab irtin'o inUehitut ill ipfüm AP fyriumîVæiinquiens, Alfüt* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fignificat hoftesaffligcrt

do populum DeijfeipföS iilägisqüanl populunl Del pcrdcre*Rex Afsyriorum Saneherib rtuilquärtl tärn türpiter perrjffet,!! non tart tain cladem intuliiTet regno luda^ 4 Sic ludæi feipfos perdiderunc^ quia conabantur Cliriftum Apoftolös, ac tocam Bcclefiain Chri ftipcrdere.Sic morsinfernidolotes feipfos afïlixeruntsquià affligebant Chrifturri, Hæc magna eftcónfolatio piorurn irt affli/ óionibuSjquod cCrti fuut, hoftes ipforurn pcrire, dilnl ipfi périré uidentur. (^are riori eft infanienduiTiinaduerfis fed rcfpiciertgt; dum efi. in manum Dorriirti, ut qui ccèpit percuteré,ertam fänet»

Expofuit Efaias Uocàtionémrcgis Afsyriorurri quâ diuinitn^ fuit ordinatuSjUtafHigeret dues 8d iricolas regrii ludæ» Virga, in/ quiCjfurorismei jÔ^baculusipféeft, Etniox:AdgentemfaUacemi mittam eum SCc, Nurtc autem exponit impietatem a*udel itatcni quarex Afsyriorunl Sanehenb abufus eftuocation’côôfœlicifate fua» Dcusenimuocauit Sarieheribum , ut mediocriter affliger et rcgnUmludæîipfeauteracogitauithôcregnum radidtus extirpa/ re delere, Deus dédit Saneheribo multas præcisras ui(n:orias,ut inuitaret eum betieficris ad cogrf itiorierri ucri Déi ,ipfe autem abu/ fus cft bis benefîcrjs ad contemptUm Dei, ad tyranriiderrî, ad arro/ gantiamamp;fuperbiam' 4 Defcribiturergohôcloco in Sarieheribo exemplum »^‘''‘“’'irnprj mâgiflratus qüifoletpotentia fuàabutt ad impietatan tyranriidem 4 Ac prirnum didt Dominus : Man/ daboilli ut aufcrat fpoliaamp;c. Ipfeautem non cogifabit (îc. hocéfl*^ Ego cogitaui meUm populû in fegrio ludæ tokrbilter afflige're, 8^ felegi in hSc ufuirt Sarteheribum regem Afsyriorum, Ut eflèc mea ^tncusbaculus. îpfcauteni accepta a me poteftate ficabuti/ '^tur,ut nô meditetur nifi interriedonem totius populi mei. Hoc eft ingenium,hi funt mores impij magiftratus» Vocaturenim magi/ ftratusdiuinitusadpunicndum malos, quo contineantur in ofti/ do. Scd fi magiftratus fuerit impius, exiftimat pot eftatem fibi da/ tam pro ftia libidine in quofuis gra(ïàndi;ideoque fieri folct,ut auö

niiTiis crudeliter fæuiat in fubiedos, aut nimis indulgcnrcr 5^ ig/ tiauitcr eos habcat. De rege ßabylonis conqueritur alias Elaias ca pite quadrage(ïmófeptimo:Iratus fui,inquit Dominus,fupcr po/ pulum meum,contaminaui hacreditatem meani,amp; dedi eos in rna/ nutua, Nonpofuifti eismiferkordjas » Superfenem aggt*auaftf iugumtuum ualde 8i.c, Et Zachariæ primo : Zelo magno zela/ tus fum Hierufaleni Zion àC irsL magna ego irafcor fuper gcnz fes opuicntas, quia ego iratus fum parum, ipfi uero adiuraucrunC in malum. Econtra babes exemplum in Saule,amp; Ahabo, qui eos, adquos puniendos uocatierant, nimis dementer tradauerunu Ad Saulcm dicitur : Percute Amalec, amp;nbsp;demohre uniuerfa eius^ Non parcas ei,amp; non concupifcas ex rebus eius aliquid, fed inter/ Bceauiroufqueadmulierem amp;c, Saul uero pcpercit ouibus Si bobus,adcocp regi ipfi Amalec, 8Cc. Item iij. Reg. xx. dedit De/ us regi Ahabo uidloriam fuper hoftcm Benadab regem Syriæ^ ac jdcbuiflct Ahab ex diuina uocationc interfecilTe impium tyran/ num Bcnadabu, Scd Ahab pepercit ei, amp;nbsp;iunxit cum ipfo fœdera amicitiæ. Qtiid ergo dicemus C num repræhendenda eft régis de mentia ç' Per fequidein laudanda eft uirtus dementia?, Eft amp;nbsp;ipfa leucritas uirtus commcndatione digna . Sed dementia aduerfus uocationemDominieftignauia, Seueritas autem eft crudelitas.' Deus enim exigit., utmagiftratus fedetur in puniendoamp;igno/ feendo non libidinem animi fui, fed uocationem Domini,0^ redi tudinem officq. Non enim ferre poteft in magiftratu, ut pro pri/ uato fuoaffeiftu nocentes uel puniat uel abfoluat, fedutiufticjam

indiciumobferuet. Extatuetusuerficulus:Datueniamcomis, juexat cenfura columbas. Et leges dicuntur fimiles telis aranea/ rum. Hæc certc Deus ^bominatur. Et punit hanciniquitatem gra uifsimc. Saneherib, amp;NebucadNezar fuerunt nimis crudeles contra officium in Ifraelitas. Qiiare Deus deiecit ipfos a regia i/ pforum maieftate. Saul fuit nimis demens in Amalec^ ideo audit: Pro eo quod abiecifti fermoncm Domini, abiecit te Dominus nc Es rex. Ahab audit : Quia dimififti uirum dignum morte de mana tua,erit anima tua pro anima eius, amp;nbsp;populus tuns pro populo eiz us.Et Icrcmiæ quadragefimoodauo, de puniendis Moabitis diet/ tur.’Maledidus,quifadtopus Domini fraudulenter,amp; maledi/ clus qui prohiber oladium fuum a fanguine. Hæc magiftratui diz äigentcr obferuanda funt,utfdat no licercipfi, ut pro fuo arbitrio ludicet unum Sc idem peccatum alteri efte ueniale, propter perfo^ ,nac dignitatem ac excellentiam, alteri eftè capitale, propter perfo/ næ humditatem èC abiedionem. Nam qui fie inique iudicat, is at feipfum fuo iudicio extremis malis obrjeere, ÖCc. Deinde coru

COMMENT. IOAN. BRÉNfi irj mcmorat EfaiasiacQannam régis Afsynorum de fua porérttia^Sd uicflorfjs.Nunquid non Principesniei funt reges. Nunquid noil utCarcamiSjfic GalannaÇ’ amp;c. CalannGcurbistUentioficGcne/ fisdecimo, Sgt;C Amos fexto ♦ Eodem loco Amos fit etiam merttio B/ math i quam putaiit Antiochiam efle, Fitamp; huius Bmath,fimihgt; ter Sgt;C Arphad mentio infra Efajæcâp.trigcfimofeptimo,De Car/ camis nihil certi confiât, ni fi quod res iplafignificat fuiflcurbenl in uidni a harum urbium quæ hic commenjorantur. V ides autem iadantiam régis Sancheribificütamp;pofteacapitetrigcfimofepti/ mo dicit:T u audiuifti omnia quæ fecerunt reges Afsyriorum ,om tmplortttn nibusterris, quas fubuerterunt, amp;nbsp;fu poteris libcrari Nunquid »*lt;”■«• crucrunt eos dn Pentium nbsp;nbsp;Habes erao itcrum ingenium mo

res impiorum, quod abutantur donis Dei ad impietatem, amp;nbsp;con/ temptum Dei, Dominus enim Deus nofker tante eft clementiac,ut finat folem fuum or iri non (olum fuper iuftos, fed etiani fuper in/ iuftos,et conférât uidoriam non tantu in pios,fed etiam in impios reges, quails fuit Saiieherib, Confert autem in impios beneficia fua,utinuiteteosad poenitentiam j Sd ad ueram agnitionemDeu Nam Deus dedit tot illuftres uiélórias, quæ hic recenfentur, im/ pio régi Saneherib, hoc confiHo, utficutmaiores eivts conferua/ runturbem Niniucpœnitentiafüa, quamexprædicationelonæ fufccperunt,ita ipfe agnofcat nunc dementiam ueri Dei erga fe, propaget cognitionem eius Dei inter gentes, quas fuperauit. Sa/ nchcrib autem tarn impie abutitur uiclorfjs fuis, ut potius indure/ tur in idolatria fua, 0^ contefnnat uerum Deum, ac populum eius^ Idem ingénium eft in Pontificibus Romanis,in Turea, ôd in priua tis quibufe^ impqs,qui cum accipiunt diuina beneficia, non affur/ gunt ex ipfis ad agnofeendum uerum Deum, amp;nbsp;ad agedum ei gra/ tias,fed incipiunt magis faucre f uæ impietati, cui amp;nbsp;adferibunt fu/ am,quam habent, fortunam, prse qua etiam impietate rident,coiV temnunt, amp;nbsp;blafphemant uerum Deum, ac oftendunt ei mediumi digitum. Quid ergo fequitur^ Cvtmcompleuerit ( inquit) Domi/ nuscunftaoperafua in monte Zion amp;nbsp;in Hicrufalem,uifitabo taper frudum amp;c. Deus enim tantum abufum nbsp;contemptum

nonfertimpune,fedanimaduertit in eum (etterifsime. Ignoras,ill quit Paulus, quod bonif as Dei inuitat te ad pcGnitentiamC'Sed iu/ xtaduriaamtuam8lt; cor pocnitercnefciumcolligis tibqpfi iranii amp;c. Exemplum habes in Saneherib, de cuius feedifsimo interitu Propheta poftea capite tri gefimofeptimo concionabitur .Preterea Saneherib abutitur potentia fua ad arrogantiam elationem ani/ mi ♦ Gloriam enim uidoriarum non fert acceptam Domino, fed tuis uirtutibus.DixiteiiimjInfortitudinemanusmeæfeci 5lt;c, Irt

uenit minus mea fortitudincm populorum, tanquam nidum ouo/ rum gallinarum SCc, hoc eft,ego mca fapientia ÔC fortitudine.fub/ iecimihiomnesnationes faciliime, amp;nulloaudentemihi refiftc/* re ♦ Eandem arropantiam babes in Nebucad Nezarc, Efaiæ deci/ o

moquartOjamp;quadragcfimofepcimorS^Danielisquarto^Similiter in principe Tyri Ezechie. uigefimooólauo^Extatetiamarrogantia Herodis A(florum duodecimo ♦ Hæc arrogantia eft blafphemia aduerfus Dcum » Detrahit cnim maieftatem,quaedebeturDeo ëi adlcribit earn humanis uiribus » Sed ut hæc arrogantia uulgaris eft in impijSjita uulgare eft Domino,utpudefaciatarrogantes ëC puniateos grauifsime,Deus enim fuperbis refiftic,humilibus au/ tern datgratiam.Hæcidcirco nobis cognofcendaproponuntur,ut humiliemus nos coram Domino amp;nbsp;feramus ei accepta bene/ ficia,ac bene utamur ipfis, ne una cum arrogantibusamp;f. fuperbis opprimamur*

Audiuimus antcaarro^ntiam iacftanti’am Saheheribi régis Afsyriorum, audiamus nunc diuinam reprehenfioncm, ôd fuppli cium eius.Nunquid gloriabitur,inquit,fecuris contra eum,quifc cat in eaT’autgloriabitur ferra,aduerfus cum,a quo trahiturCQua/ ft uero uirga moueret efiam eum, qui clcuat ipfam : quafi eleuareC fe baculus,neccflet lignum, hoc eft, Rex Afsyriorum eft uelut fe/ curis,ferra,uirga ÔC baculus, quæ certc fuis uiribus per fe nihil cf/ hcere poftunt, fed funt tantum organa amp;nbsp;inftrumenta, quibus o/ pificcs ôd alt) homines ad conficienda opera fua utunturntarex Af/. fyriorum nihil potuiflet aduerfus regnum ludæ cfFicere, nifi Do/ minus Deus ufus efletipfo pro inftrumento ♦ Qttid ergo Ebi uulf hæc uanitas,quod glorietur, quafi efteciftet aliquid fua ipfius uir/ tute, forCitudinc amp;nbsp;fapientia » Sed non impune ferct hanc fuper/ hiam,8lt;iarrogantiam.Mitfet lt;nbsp;inquit Propheta ) Dominus tenui/ tatem,feu maciem in pingucs eius:hoc eft, pauciores amp;nbsp;impoten/ tiores faciet Principes etus ♦ Et fubtus gloria eius fuccenfa ardebiff quafi combuftio ignis:hoc eft,maieftas eius deijeietur, amp;nbsp;confum mabitur quafi abignc«LumenIfraelisCquod eft, Deus ipfe,cuius ignis amp;nbsp;lucerng ardent continenter in teplo Hierofolymitano)eriÈ in ignem, 8C Sandus eius in flammam : quia amp;fi Dominus eft lu« pus, ut feruentur in omnibus tenebris afflidionum,tamen crit im pio regi Afsyriorum, ÔC exercitiii eius, ignis amp;nbsp;flamma combu/ rens amp;nbsp;deuorans, quia fuccendetur amp;nbsp;deuorabitur fpina eius,

COMMENT. IOAN» BRENT* tri ücprcs in die una. Cum Propheta feccrit mentioncm igilis,quó fo lent in agris fpinæ amp;nbsp;uepres fuccendi comburi, utitur ipina/ rum 8^ ucprium metaphors , ad fignificandum celerem interP tum régis Äfsyriorum. Vnde ÖC in eadem metaphora pergittGlo ria fakus eins, SC Carmeli hoc eft, campi fylueftris( întcrprcâ enim ufus eft proprio nomine montis , pro appellatiuo ) con/ fumetur ab anima ufque ad carnem: hocefti ab animatie ufque ad inanimata : Coniumentur tarn uolucres feræ fyluéftres quam arbores.Et erit(fylua)quafi (ubito euanefcens. Ac reliquii« arborum eins fy lue tam paucæ remanebunt,uc puer paruulus,qui uix numcrarefciat »pofsit cas notis, aut^ut uocant, ziphris confi/ anare . Sunt amp;nbsp;hæc de intcritu régis Äfsyriorum intelligendaj Non eftautem obfcurum, quanta clade rex Äfsyriorum in ludæa opprelTus fit, quam furpiter ex ludæa fugerit. De qua re uidc infra capite trigefimofcptimOjSc quarto Rcgum decimonono.Sed quidhoceftC'inquies. Nos uocamur feueriter ad lclt;flionem fa/ cræfcripturæ,8(^ ad audicndumuerbum Del, ac nifi pareamus,’ grauifsimercprcheiylimur.Etceautem, cumpofthabitis omniz bus alqs negocrjs, ucnimus audituvi uerbumDei, commemoz f antur nobis ex Efaia aut aliö Propheta,nefcio quæ, de rege Afz fyriorum, öi de ludæis, quæ iam ante duo millia annorum gefta (unt.Q^idadnosilta Afsyriaca amp;nbsp;ludaiea'i' Hæccine tantimoz mentifuntjUtadcognofeenda ea interrtiitcamusalia négocia, algeamusacefuriamus‘;'Hæc iolent ab innauisSdrrtcntecogitari Siuerbisdici. Sed hi feiant uniuerfam kripfurain in noftri doz drinamlitcris maiidatam cfic. Qtiarc difeamus nunc ufum huiua concionis, quam ex Efaia de regC Äfsyriorum Slt; interitu eius rez citauimus. Nam præcipui cultus, quos debemus DOMINO Deo noftro præftare,hi funt,Eides ,lnuocatio, T irrtor, Humiz litas. Si Obedientia.Hæcfacra placent Deo ♦ Hæcfacra difeenz daS^ peraaenda funt.Qiiæ autem ditfrafunt de rege Ai^riorum, de avrooantia 8lt;^ fupplicio eius, primumdocent nos Timorem Dei Sc humilitatem . Vocatur cnimrex a fpiritufandlo, Secuz ris,Serra, Viroa,Baculus,quibus epithetis fignificatur,ipfuni cum omni potentia fua,( erat autem fuo tempore potentifsimus oz mniumMonarcha)nonciTc nifi mortuuminftrumentum,quodl efficitquidemaliquid, fi inmanus artificisfumaturtiacetautem omnium uirium expers, fi non fufeipiatur ab artifice. Ac Securis nocerequidempoteft, fi quis incautus pcdemineamiacentcmfiz gat : ProdelTe autem non poteft, nifi ab artifice direTta. Si hoc eft Rex longe omnium potentifsimus , quanto magis hocfunt omz nesali) homines , Cor Regis , inquit Salomon, in mauu DEI

eft, (îcutflumina aquarum, quorfum uokt indinabif « Si cof rcgis nihil poteft nifi quo Dominus duxcrit quid diccmus de a./ lijs hominibus Acprofedo homines natura fua tales funt, ut per fequidem nihil queant, nifi peccare Quod fi autemaliquidbo/ ediciendum ei^neceiïe habentmanu artificis Dei aedpijadant nonnulli naturales uircs liberi arbitrij * ladant alrj mérita operum fuæiufticiæ»Sedhorumia(flantia compefeenda efi: his epithetis» Habemus natura arbitrium, fed propter peccatum originis itaeorr ruptum,utperfenon pofsit,nifimaleagerc , Ad faciendaautem uere bona coram Deo,non magis ualct,quam fecuris,aut ferra,auc uirga, autbacuhis feipfum déterra fuftollcre,5*^ aliquid efticere ua leat. Accedit ad hæcepithetajCtiam lutum figuli, de quo alias Ela/ ias bC Hieremias condonantur. Ecce ( inquät Hieremias ) ficut lu/ tum in manu figuli, ficuos domus Ifracl in manu mca,didtDomi/ nus. Et Paulus Rómanorum nono î Num dieet figmentum ei, qui finxit, cur me finxifti ad hunemodumÇ’ nbsp;nbsp;nbsp;In hæc Prophecarum

amp; Apoftolorum didta intuendum eft, utdifeamus Deum timere^ de nobis humiliter (entire, amp;nbsp;Deo omnem bonorum gloriam da/ re. Deinde exdtamur ad obedientiam Deo præftandam ♦ Cum c/ nimaudimusnoseftc Deiinftrumenta,debemusnos Deo præ/ here aptos amp;nbsp;paratos, ficut inftrumenta fefc artifici præbent, ut o/ pus fuumper nos effidat. Sccuris non pugnat lt;îum artifice,fed fe/ cat ea, ad quæfecanda ab artifice dirigitur : ita amp;nbsp;nos non debe/ musrepugnareuoluntatiDei,fed ei obedire » Paulus Romano z, rum fexto ait : Quemadmodum præbuiftis membra ueftra, feru a immundiciæ amp;nbsp;iniquitati ad aliam atque aliam iniquitatem. Sic 8d nuncpræbete membra ueftra ferua luftidæad fandtificationem, 8fc. Nec eft, quod caufieris, te paratum quidem elle inftrumen/ turn Dei,Deum aute non fuftollcre te, nec uti tua opera,Hoc uerc obijeere non potes, quia Deus femper uerbo fuo præfto adeft, ôi cupittein manumaedpere , acteuti , Maximaautemhominum pars cam mali funt, ut nolint fe artifici præbcre obfequentes, fed répugnent ei quibus modis pofiTunt / Hi pereunt fuo ipfo/ rum malo » Nam qui fe obfequentes præbent, his Deus utitur ad perficiêdacœleftia opera ♦ Eft amp;illud in hoc loco confiderandum, quod Efaias dicit : Deum faniftum Ifraelis, fore Lumen ( hoc eft gt;nbsp;Deum Ifraelis eftè ignem ÔC flammam régis Afsyriorum, Docet enimimpios affligi propter pios, Etfi enim populus Dei meretur aliquoties fuppliciû,amp; punicur per impios,tamcn nihil certius eft,^ . quamquodferuatispijs ,impr)tandempereant,nonfolumquod defignauerint fccum magna immania peccata, fed maxime om/ nium,quod fuerint crudeles in pios, itaque propter pios uni/

COMMENT/ IOAN. BRENT. yrt ucrfa itnpiorutn rcgnafubucrtuntur. Hoc idcirco cogfiofcCndum non pati'amup hos abduci furore impiorum a uera inDcum pictatCjfcdconftanterfcAemur piam doélrinam ,certifsnTii,quod perpetuo feruemur, etiamfi in hoc mundo pcrirc uideamur. . i . ET ERIT IN DIE ILLA, NON ADIÏ CIET RESIDVVM ISRAEL, ET HI LLVI SVPERERINT DE DOMO lA/ COB,

ConcluditProphcta môrefuo priorcm partem huius concio/ nis uaticinio de regno Chrifti. Dixi Lumen Ifraelis fore igncm rc gt Afsyriorum, combuftuRî ipfum, tanquam ligna fyiuaruin, ut uix reliquiæ fuperftites maneant. Qiiid igitur fiet de populo If? rael,cuius pars ab Jusfla nunc eft in captiuitacem Afsyr lacam, pars obruitur magnis calamitatibus in regno ludæ C Num huius po? puli régna peiibunt,ficut amp;nbsp;alia régna huius feculi;num2lt; hie populus delebitur,ficut ôi alq populL Ad hoc refpondet PrOphe ta. In die ilia, inquicns, non adrjeiet refiduum Ifrael amp;c. hoc eft» ' Ifraelitæ non fic peribunt, quemadmodum populus aliarum gen/ tium, fed femper inmaximo erunt numero,ficut arena maris, ufq^ ad aduentumChrifti, qui pct Prophetas promiftus eft. Eo igitur tempore, quo Chriftus in hunc mundum uenit,lfraelitæ non am/ plius confident externis regum auxilrjs, quibus in ncccfsitatibus fuis pudefiuntjfed confident Domino fanefto Ifraelis,qui eft Chri ftus Dominus nofter,ôiconuertenturuerc in fide ad Deumfor/ tern,hoc eft,agnofccnt Ghriftum, qui eft Deus fortis, conferuans omncscrcdentes in ipfum, ad æternam uitam. Quid v Omnes nc Ifraelitæ conuertentur amp;nbsp;agnofeent Ghriftum';' Minime, Sed refi/ duum tantum Ifraelitarum,amp; reliquiæ,hoc eft, paucifsimi. Etfi e/ nim numerus Ifraelitarum multiplicabitur iuxta promifsionerrt Dei ficut arena maris, famen cum uenerit Chriftus, reliquiæ tan/ turn,hoc cft,pauci admodum,qui reliquie uidentur abic(ftiores,cô uertentur adGhriftum amp;nbsp;aanofccnteum.Confummatioabbre/ o

uiata inundabitiufticiam.Gonfummationemenim amp;nbsp;abbreuiatio nem Dominus Deus exercituum facit in medio omnis terræ. Hoc fictransferri debet: Confummatio(feudeuaftatio) demandatur txccutiont. Inundabit iufticia,quia confummationem amp;nbsp;cxccutio/ nem fade Dominus Sic. Nam ubiuulgatatralatio habet Abbregt; uiata Si Abbrcuiationcm,Hebræus habet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Si nîîQuod

uerbumnon fignificat propriefententiam definire, fed fignificat defin'itam fententiam exequi Si opere complete,ut fit fenfus.Cum uenerit Chriftus Si rcuelatum fuerit Euangelium,tunc fiet cofum/ matio genus lfraeliticægt;Si ea deuaftatio feu abiedio,qug iamdudu

definitäcftjöpcfccomplebitur.Intcnrnümeti iufticiainundabiC;' hoccft,prædicabnur Euangdion,quorcucIatiirChrjftus,qui af/ fertoinnibus crcdcntibus in ipfum , fiuc ludaris fine gentibus ab/ undaiitcmiufticiam. Quodautcm bic locus intelliocndus fit dc abicdionc ludaicæ gcntis » SC cledionc tantum rdiquïarum dus, hoc di,patte.fsimorum ex Ifrad pcrfpicuc exponit Paulus ad Ro/ manoscapitertono. Quoin loco cifi Paulusutiturtralationc fe/ pruagintainterprctum,ia;nen manifcfic fignificateam efle fenten/ tiarn huius loci,quam fupra expofuimus.Nam coinpofitionem ha rum duarum didionuiu, ( Confummattonem, amp;i. Abbrcuiario/ nem) ac phrafin earum babes ctiampoftea capitc uicefimooda/ uo, cum dicitur : Confumcnationcinamp;fabbrcuiationcm audiui a Domino, Et Danidisnono: VfcpadconfummanonemSf finem,

Eccapitcundcdmo : D^mcccompkatiir ifacund;a,pfrpctrara quippe eft definicio.Ex his locjs I. cebit er .am de dido Efaic, quod bicrecenfetur,iudicare, Namy“.nfignificare fententiæ exccutio/ nem,amp;open's definin'compIetioneiTi,cjarenotatur ex didis Salo/ moms Prouerb,dccimo: Manus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;baruzim,hoc eft, fedulo/

rum,uiddicet eorum qui defimeum fuum opus diligentercom/ plent, diuitiasparat.Etcap'tc uicdimoprimo: Cogitationes baruz , hoc eft, diligenter cxequentisamp;f explentis fuam fundio/ nem , femper in abundantia, Et capite xiq. Anima haritz zim ,hoceft, operantium feu expient um fuum definitum oftiz dum,impinguabitur,Quæa’nem Efa ashiccon ionatur de impie tioneabiedionis ludæorum,hoc idem loamies Baptifta poftea cla rcconcionatus eft:3ecuris,inqutens, ad radicem arboris pofita eft 6ic, Et: Vennlabrum in manu eins, repurgabit at earn fuam amp;c, EcChriftus:Multiuocati,paucicledi.Acrurfus, Aufercturauo/ bis reonu Dei,Slt;^ dabitur genti fticienti frudus eius amp;c,Sed ex hac cone one Efaisepr.mumadmonemur,neconfidamushumantsuel auxilris nd optbus, fed tantum Domino noftro lefu Chrifto , qui e Dcusfortis,auxiliator in necefsitatibus, Magna eft hominurrt impicras,qut non contend ud uiribusuelopibusaDco donatis, Îiuærunt contra mandatum Dei aliénas uires , A'opes,tit libidini næ fatisfaciant.Sed hoc eft indicium diuinum de his uiribus 8c o/ pibus,quod quæ ex ftitnabatur fore nobis præfidio,bæ fiunt ma/ ximum exitium, amp;nbsp;afFerunt fedatonbus fuis certifsimam interne/ cionem. Sicludad confidebanc auxtlio Ægyptiorum, amp;nbsp;Afsyrio rum, ac poftremo etiam Romanorum, fed quos fperabant (erua/ tores hos reipfa fentiebanr oppreftores . Sic amp;nbsp;de diuitps aie Salomon , Prouerbiorum undedmo . Non proderunt d.uitiae in die ultionis , Et mox ; Qui confidit diuitijs fuis , corruet«.

Bf capita ukcfimofecundo : Qui calumniatiir egenkrrt, üf äügcas diuinas fu3s,dabic ipfe dinori,S^egebit.Ec Bcclcfiaft»qui'nto : Dk uiti'æ conferiiatæ in malum domini fui » Cum igitur alicna auxilia amp;nbsp;opes aiFeraiit 1ns,qui ca contra uerbum Domini quterunC, exiti um,non hoc nobis agendum eft, ut ineamus fondera cum potentiz bus,quo pofsimus nos ulcifci de aduerfarijs noftris, SC tuti domi/ nacionem pro noftra libidine adminiftrarc: neccongregemus oz pcs impofturis calumnrjs, quibus confifi proximos noftros fa/ ftidiamusjfedquærarnus Dominum noftrum lefum Chriftum^ CUI ecinnitamur,utperpctuo feruemur.Deinde quod Efaias dicit, ReliquiaS tantum Ifradis (aluas fore, medetur orfèndiculo,quod obqcitur nobis ex paucitate Iudæorum,ac aliorum hominum ere/ dentium in Chriftum » Cum enim imbccilles uident paucifsimos ludæos, quibus tarnen promiftus erat Chriftus, credere inChri/ ftum, foUicitantur putarc, hunc kfum non eftè uerum Chriftum».' Adhæc , cum uidemus maximam hominum partem contemnerc Chriftum,fokmus exiftimarc Chriftum non regnare ad dextrarri Dei Patris fui» Sed hoc offendiculum tollit fpiritus fandus, dunt tantotempore ante aduentumeiu» concionatur fore, utpaucifsiz mi ludgi fint Chriftum accepturi» Ac in hoc mundo femper uerum eft,quod in Buagelio dicitur:Multi uocati, pauci ekd i» Quare no offendamur paucitate credentium, fed potius demus operam,ut nos infer paucos illos coram Deo numcremur»Eft ôf hoc diligenz tifsime obfcruandum,quod Efaias dicit tempore aduentus Chrifti inundaturam iufticiaiu.Nam Chriftus attulitfecum perfeftam iu/, fti;iam,quia ipfc iuftus eft Deus, amp;nbsp;fufeepto homine,impkuit o/ mnem iufticiam kgis.Peccatum entm no fecit,iiec inuentus eft dc»gt; lus in ore eius.Haec Chnfti iufticia no eft parua aut mediocris, fed eft afftuens abundans»Ncc fibi tantum earn retinet,led commuz nicat earn cum omnibus ijs,qui credunt in ipfum,Quotquot enim accipiuntipfum per fidem,hisomnem fuam iufticiam donac, utnö fufficicntem tantum, fed etiam abundantem iufticiam in côfpeftti Dei habeanttPollicebatur Sd lex Mofi iufticiam,fed nullus homiq num potuit cam aftcqui»Poliicebantur Ôf Monachi iufticiam,qui» fentiebant fc fuis operibus non fibi tantum mereri rcmifsionent peccatorum amp;nbsp;uitam æternam', fed etiam his, qui fefc traderent in bias ffaternitates, amp;nbsp;comunionem fuorum ordinum, Itaq^ fentie/ bant apud fe abundantem efïè iufticiam.Sed hæ funt impie nugæ» Noneftabundans iufticia, nifiinfolo lefuChrifto, quæ nobis per Euangelium donatur, ôf per fidem accipitur, Hæc autem ac*i cepta iufticia, dcclaranda cric nobis obedientia, ôf pietatc uitæ, yt Çhrifto graft fimusj;

Hæc cft altera pars huius coiiaortis,8d ciüfdei'n argUmend cum priori parte.CÔfoIatur eniin dues Hierofolyrrtitanos,ne ùi incur/ fu regis Afsyriorutn de iiicolumitate regrti fui defperent,amp; uatfci/ natur interitum quidem regis Afsyriorum,ôrtum autem amp;nbsp;incre/ mentum regniChrifti.utpq cognofcant,quod cadunt amp;nbsp;ruûc potentifsima régna huius feculi.exUrgat tamcniâ^ ittsctemum per duret regiium Ghrjfti,in quo foîo falus piorum collocata eft. Noli t€,inquitjuobis,ciues 2ionisiab irtcurfu regis Afsyriorum mctuc re. Affligct quidem ueftrum regnumdiæc autem afflidio non erif gladius carnifids, fed uirga Ôâ baculus pârerttis .Utpeccatum uc/ liruni aliquo modo caftigetur, Ac talis erit affliéitio, qualis confi/ git maioribus uelfris in Ægypto, que afflitfbo et fi fuitdurifsimaj tarnen non fuit eoruminteritus. Seruati enini Sé libérâti funt ma/ puis miraculis. Sic amp;nbsp;uos nunc liberabimini t Permittam enim, uC propter peccata ueftra,hoftis inférât uobis bellum, amp;nbsp;deuaftec re/ gionem ueftram,nort autem coniiiuebo ei,üt diu uos affligat ur/ bcm Hicrufalem expugnet.led immittam éi repentinum terr orem,’ ut fcedifsima fuga fibiTalutem quscrat ♦ Et quemadmodum quonA dam Midianitæ,cum infudiflcnt fe innumerabili copia exercitus jn terram Ifraeliticam, tanto metu exbuccinis Si confracflis lagcnis («lt;//, 7. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;admirabilitcr concufsi funt, ut turbatis omnibus caftris

Ipforum,mifere uociferati fint,ac eiulâtes fügerinc,ita efficiet DO MIN V S Zebaoth .ut amp;nbsp;exercitus Sanehcrib repentino timoré iîc corripiatur.ut teneri non pofsit,quin fefe turpiter in pedes con ijciat. Ac (îcut tranfeitntibus Ifraelitis per mare rubrum. SL perfe/ quentibus eos Ægyptrjs,DomirtuS iufsit Mofen manum cum uir ixfiJ.14- gà extêdere,ut reuerfis in alueum fuum aquis. Ægyptq fubito om nés præter expecflationem in mari périrent: ita Si hoc tempore im mittettantam peftemin exercitum Saneherib, utUnanoéle cetum ortoginta quiiicp millia hoïm pere2nt,rcliqui aût rjcp pauei ftatirrl fefe fuga in fuam regionem proripiant ♦ itaep auferetur iugum, SL onus eins a ueftris ceruicibus,ut liberati e feruitute eius, confequa mini priftinam libertatem. Ac hoftis ucniet quidem in Aiath, qua duitatemputant alias Haididam,pôfteaproficifeetur in Migron, cuius loci fit mentioirt primo Regum decimoquartozNam ubi ue/ tus tralatio habet,Sub malo graiiato.que erat in agro Gabaa.pro« In agro GabaajapudHebræos eft,In Migron. Deinde rccenfebic arma bellica fua,apud Michmas, cuius fit mentio primo Reg. deci motertio amp;nbsp;decimoquarto, Poftea migrabunt hoftes ad ftationeni Gcba ( quse inlofua cap. decimoquinto,numeraturintribuladagt; quo

lt;juo in loco pernodabunt.Porro ad hanc profcdionem hoftis,d/ lies Rama ôbftupcfcent. Ciucs Gibeath ,qu3e cognominatur Sao* Iis,qu2erent Gbi falutcm Riga. Ec tancus erit terror, ut habitatores urbis Gallim ( de qua eft in primo Rcg.uigcGmoquinto, ) horribi liter uociferentur,« damór corum perucnict ufcj ad Laifa,amp; mi/ fcram Anathot.De Laifa babes ludiqdecimoodauo, quam uocac . alias Dan Lcfcm. Anathot autem nobilis eft ciuc Hiercmia Pro phcta.Nondum autem eft Gnis tcrrorum, Nam amp;nbsp;ciucs urbis Me dimnaclofuc xv.) fugient,8^ dues Gebim cogregabunC fe, ut Gmul (tigam capedant. Ac Fama fparget,bofte breui manfurum in Nob,' (deqùaij.Rc^xxi.amp;xxiijacmoxprofcdurum aduerfus Zion 8^ Hicrufalcm. ocd audi tu miranda ♦ Dominus Deus bunc hoftem, qui fc,ut ccdri Libaniïexal(at,ita opprimet,ut quemadmodum al/ lifsim^ arbores fyluæ fccuri cxdduntur ,Gc amp;nbsp;ipfe e (ublimitate maieftate Fua potenter dcqdatur ♦ Habes fententiam Propbetæ, nunc pauds perftringemus,in quem ufum bæc amp;nbsp;rebus ada, amp;nbsp;li/ ten's mâdata fünf. Voluit cnim Dominus bac admirabili liberacio ne illuftrare duibus Hierofolymitanis clementiam fuam, qua po/ pulumfuum amplcdcrcfur.ut ca admonici amp;nbsp;excitati Gdem conGr marentjSc in uera pictate ambularcnt, ad confequendam æternam libcrationem.Nobis aût primum omnium obferuâdum cft in hoc loco,quanta Gt feueritas Dci erga pcccata,ut ucrî timoré Dei difea seueritMOd mus. Didt, n. Propheta Dnm indignatum propter peccata duiîï. Confummabiturfinquiês) indignatio mea,ec furor meus fuper fcc lus eorum.Ec tn hi ciucs erant eledus popùlus Dei. Vides igitur, quod Deus intm irafeatur peccatis, ut amp;nbsp;eledum populû fuû pro/ pier peccata affligat.ExcmplQ cft Dauid, de quo extat clogiû Dci, quod Gt uir fecundum cor Dei eledus. Et tamê cum peccaflèt adul terio ôi homiddiOjDcus puniuit cum tata fcucritate,ut 8^ c regno ci)ccrctur,8^ uxores ciuspubb’cea fuo ipGus Glio uitiarentur. Ex/ emploitemcftChriftusun^cnitus 6IiusDei,qui amp;Gpeccatum nunquam fedt,famen cum fufccpiflèt in fc omnium peccatoRz cul/ pamXubijtctiam diuino iudicio pœnam pcccatorum, Sf obiedus cfthorribili ac curpifsimaemorti . Hociddrconobiscognofcen/ dum proponitur,ut non exiftimemus Deum nullam habere ratio/ nem peccaforum,ncc magnopere ca rcquircre.Sic cnim uulgus de Deo iudicat,quod in ccelo curct ccelcftia, amp;nbsp;no obferuet in terns, quid amp;nbsp;quantum homines peccent. Sed hicuidemus curamSd feue ritatem Dci erga peccata. Deus cnim tam diligenter obferuat pcc/ ata,ut etiam impias cordis cogitationes numeret, 8f tam feueriter animaduertit in ca, ut né eledo quidem populo fuo ad ipfa conni/ ucat, fed horribiliter ca puniat ♦ Quarc timenda cft feueritas Dci,

oC cftueanius a peccatis, 8^ ambulanus in uja iuftkisc Dcindejdp. fccndum eft hie, quam rationem habeat fiipplidum, quod diuini/ tus infercur pijs^hoc eft, qs qui amp;fi peccauerunt, tarnen fupplicio admoniri/efipifeunt, amp;nbsp;couertunf urad Dominum» Adhuc paulu lum,inquit,mod!cumlt;:ç,amp; confummabitur indignatio mea, amp;nbsp;fuz ror meus fuper fcelus corum. Et mox;In die ilia auferetur onus eiz us de humero tuo 8)Cc^ Sic 8C infra capite liirj. dicitur; Ad pundum inmodicodercliquite,amp;inmifcr4tionibus magnis congregabo tc » In momento indignationis abfeondi fadcmmcam parumper a tc,amp; in mifericordia kmpiterna mifertus fum fui » Itacp etß pi),qui refipifeunc, affligunfurdiuinitus,tamcnafflidionon eftperpez tua ,fcd libcrabuncurdmpiorum autem, feu impcenitendum affliz dio perpétua eft » Quarc fi quis propter peccata affligitur agnoz feat Dominum conuertafur ad Dominum, ut pœna, q^m luftiz net, aut ftaum auferatur, aut faltcmmicigetur.Nam fi aiBidua adz dat peccata pcccatii;,tantum abeft ut efRigiat afflidionem,ut corpo rails afflidio fit initium perpetuæ infeelidtatis» Prptcrca difeamus hoc loco quam rationem habeat profpera fortuna impiorum»Sane herib rex Afsyrioru ufus eft magna feelidtate in expugnandis uiz eulis amp;nbsp;duitatibus regni Iudæ,ideoq^ concepit ’certifsimam fpem, feetiatn urbemHierufalemmctrOpolinregni, fine uUo negodo €xpngtiaturum»Sed ecceinhacmediafoe turpifsimcconfondifur» Exerdtus eius inopinato malo pcrit ♦ rugit rex fcedifsimc,amp;doz lt;ni interfidtur a fois ipfius liberis » Hæc eft fpes amp;nbsp;fortuna impioz rum, V idi impium,inquit Pfalmus, fopercxaltatum, ôé elcuatum fl cut cedros Libani» Et tranfiui amp;nbsp;ecce non erat amp;c, Quare admo «emur,uf non offendamur feelidtate impiorum, fed ut propofifo nobis ob oculos repentino eorum interitu, maneamus in officio pietatis,etiamfi hoc uideatur nobis aliquandiu infoelix amp;infortuz natum.lam amp;nbsp;hoc confideradum eft,quod Propheta redtetiter re gis Afsyriorum quo uenit ad expugnandam Hicrufalem,8d come inoret quos uicos, quas duitatulas regni luda in hac fua profedioz ne cxpugnaueritHæc autem ifa recenfet, perindc ac fi res iam gez fta cffietjcum tarnen co tempore,quo hgc condo dida eft,rcx Alsy riorum nondum incurriflet in fines regni ludæ « Sed uoluitfpiriz tu3 fandus hgc duibps Hierofolymitanis antea nota efle, utjeogno fccrcnt,quod nihil aduerfi accidat ipfis,ignorantc Dco,fcd omnia probe fdente, acetiam pro foo diuino confilio adminiftrante.Dez ■ us autem tarn bonus eft,ut nihil mali permittat populo fuo aeddez re,niiwnagno ipforum bono 8^ commodo»Bene igitur confidant. Deus popiilum fuum non tentabit plus quam ferre ualeant» In Eu -lingelîo didtur,quod Deus etiamcapilloscapitisnoftri numeraûe rit.

COMMENT. IOAN. BRENT. iS) jrit Hoc plane conucm'tcum eo,quod fpin'tus numerat hi'c ukulos èC a'uitatulas, quas Afsyrius fit expugnaturus,ut fciamus nulla ad uerfa nobis accidere,nifi quæantea a Deo niimerata fint.Hæc fi di ligenter confiderantur,compefcunt motus animi, ÔC reducunt nos ad tranquillitatem in ferendis aduerfis. Si enim Deus ea numera/ uit,amp; eft nobis propter Chriftum propicius, certe erunt nobis ufi lia amp;nbsp;commoda,ut quanto grauiora fintaducrfa,tanto admirabili/ or amp;nbsp;gratior contingat nobis liberatio.

Propheta defcripfit in fine fupcrioris capitis intcritum régis 'Afsyriorum,fumpta metaphora ab arboribus fyluæ : Subuerfen/ tur,iriquiens,condenfafaltus eins, amp;nbsp;L-ibanus,hoc eft,excelfæ ar/ boresjficut cedri in Libano,cadent per potentem. Qua metapho/ ra intelliguntur fortes ac potentes Prindpes régis Afsyriaci. In hocautemundecimo capite condonatur Efaias, feruata initio eaz dem metaphora arborum,de Chriftoamp;regno eius. Arbores (in/ quityregni Afsyriaci exddentur : fed cxoriecur uirga etrunco Ifai, hoccft,e familia Dauidis,8dfurculus deradidbus eius fru(ftum af/ feret.Hoc eft matlifcftum uaddnium de Chrifto, teftantibus non ’ noftristantum, uerumetiam Hebræis interpretibus.Vocatautem Truncut Propheta familiam Dauid,cui promiftus erat Chriftus, Truncum ipt Ifai,ut fignificet Chriftum tunc nafciturum,cum iuxta prophetiam Patriarchæ Iacob, fceptrum ablatum fit a luda, ac familia Dauidis filq Ifai,uideatur,ficut truncus arboris,prorfus exaruifle. De Daz uide et familia eius contemptim quondam didum eft ab Ifraelitis: -Quæ nobis pars in Dauidc’uel quæhæreditas in filio IfaiT” Quare , Reg,»*, Propheta facit nunc mentione liai Patris Dauid,ut fignificet Chri ftum tunc nafdturum hominem,cum pofteritas Dauidis plane coz tempta amp;nbsp;abieda uideatur. Sed quo confilio, aut qua conuenien/ tia Efaias ftatim poft uaticinium de interitu régis Afsyriorum, condonatur de exortu Chrifti amp;nbsp;regni eius,cum tarnen inter occu bitumSaneherib régis Afsyriaci, Sd Chriftum hominem fadum magnum fit temporis interuallum , quo interea fuerunt in terris quatuor potentifsimæ Monarchiæ, quas Danielrecenfet, uideli/ cet, Babyloniôrum,Pcrfarum, Alexandri,amp; Græcorum acRoma/ norumC' Non eft fentiendum, quod Propheta fernere indderitin mentionem Chrifb amp;nbsp;regni eius, Sed addit hanc concionem con/

uenieiinfsimo ordine. Supra cnim dixit: In die ilia non adfjciet re/ Eduum Ifrael, amp;nbsp;hi qui fugerint de domo Iacob inniti fuper eo qui percutitipfos:fed innitentur fuper D O MIN V M fandlum If/ rael. Nunc igitur cxplicat copiofius,quis fit ille D O MIN V S fan élus Ifrael, quo folo eft fidendum, nimirum Chriftus, qui na/ fcetur homo exemortua pene ftirpe Dauidis. Na Ifraelitg ea erant impietate, ut deferto Domino,quæfî uerint præfidia in cxternis re gibus aduerfus hoftes fuos, acpræfcrtim in rege Afsyriorum,po/ fteactiam in alijs Principibus,uelÆgypti,uel Syriæ,uclctiani Romanorum.Præterea Ifraelitæ cogitabant fe fatis tutos,iuftos amp;C foelices eflè, fi modo externa fruerentur tranquillitate in corpora/ libus huius terræ rcgnis. Efaias autem uaucinatur rcgnum Afsy/ riacum,quamuis potentifsimum^nteriturum tarnen, nec poflc uel fe uel alios populos feruare: interim haudobfcure fignificans, eti/ am alia terrena régna, quæ fequentur,cafura,amp; quod Daniel po/ DiWtfb. ftca perfpicue explicuit lapidem de monte abfciffum, contriturum ftatuam, quae adumbrabat terrena régna ante aduêtum ChriftiîSC beftiam,quæamp;ipfaerat typus regnorum huius mundi,interfîd/ -endam,corpufque eius igni tradendum, hoc idem Efaias generali ièntentia hoc loco fignificat,cura ait:Excelfi ftatura fucddentur,^ fublimes humiliabuntur.Cum igitur nullum rcgnum mundaniun conftct, nec affèrat ueram tranquillitatem amp;nbsp;fcelidtatcm, (ufdpit Efaias defcribendum Chriftum,amp; rcgnum eius, ut admoncat non (olum (uam ætatem, fed etiam poftcritatcm ,ac uniucrfam Ecdefi/ am,quo non collocet fidudam in prf fîdio humano,nec quprat fœ/ lidtatem fuam in regnis mundanis, fed in folo lefu Chrifto,amp; rc/ gnocius^ Videamus igiturqualis rex fit Chriftus, amp;nbsp;qualcrc/ iwl«fit, g^’^rn eius, Requiefceuinquit,fuper eum fpiritus Domini. Quac Efaias Chrifto régi tribuit, hæcintelligenda funt per antithefin ad reges huius mundi.Cum ergo didt,Spiritum Domini requiefee/ rcTuper cum,opponit Chriftum mundanis regibus, ôt diftinguit •eum ab omnibus huius terræ Monarchis. Nam multi quidem fuc runt reges amp;Monarchæ interris, fed fuper hos omnes rcquie/ uit fpiritus Satanæ. Etfi enim nonnulli fucruntpi), ut Dauid,Iofa phat,amp; ali) ,tamen non fucrunt natura pij ,fcd in peccatis concept! amp;nbsp;nati,ideocp fpiritui Satanæ obnoxrj, quantum quidem ad natu ramipforumattincbauSoIusautem Chriftus natura habet fpiri/ tumfandum Domini. Nam fîdiuinitatcm eius confideras, unus cftDeuscum fpiritu fantfto. Si confiderashumanitatem,conce/ plus eft de fpiritu fan(fto3lt;^ præditus omnibus donis fpiritus fan/ lt;fti. Porro autem, quod Efaias generaliter dixit, Spiritum D O/ MINI requiefeere (uper Chnftuin. hoc mox in partes diducit,

•(noncam copiofior fiat oratio, quamChriftirnaieftasapcrtius cxplicetur.Qius ergo eft i He fpiritus D O M1N1, aut quæ func ilia dona fpiritus in Chrifto quiefeentis Primum, Requiefdt fu/ per eum fpiritus fapientiæamp;intelledus . Etfi hæcduoüocabula Ilium habent diferimen, tarnen ne nimia nbsp;morofa uocabulorum

cJtpofitione moleftiftmus auditor!, fumemus hæc duo pro co/ dem^Requiefeet fuper Ghriftum Spiritus fapicntiæ intclledus: hoc eft, Chriftus erit rex fapiens, amp;nbsp;incelligens. Hoc dicitur per antithefinadmundanos reges. Hi enim autfunt natura ftulti,aut func fapientes tantum amp;nbsp;intelligentes in adminiftranda externa Si ciuili Republica . NebucadNezar fuit fapiens , non folurft in (uendo, uerumetiam dilatando Imperiofuo . Salomon fuit fapi/ cns,inadminiftrando regno. Siiudicandis controuerfrjs fubdito/ rumfuorum,Scdnullus mundanorum regum fuit tam fapiens, 'quipotuerit cxcogitare módum,quo fubditi fui liberarentur pec/ catisjuinculis Satante, morte Si inferno ; Solusautem lefus Chri/ ftus tarn fapiens Si intelligens eft,qui inucnit pro fua fapientia mo duin expiandi peccaCi,8i liberandi populi fui ex morte. Sufeepit c/ nim in fe culpa omnium peccatorum, fufeepit etiam mortem, qui/ bus rebus fapientifsime effccit, ut Si pcccata expiarentur. Si mors uincerctur, Quare non eft fidendum fapientiæ mundanorum re/ gum,fed tantum lefu Cbrifti, cuius fapiêtia nobis in Euangelio re ' iielata eft, Deinde requiefeet fuper cum Spiritus confilij Si forti/ tudin{s.hoccft,Chriftuscritrex prudens,qui mulfuin confilrjs ualeatjSiuigcat. Namâlq Prindpesautindigentalienisconfilrjs, aûtfiip{îuigentprudentia,nonnifide rebus mundanis Si cadu/ cis confulunt fuis populis. Non enim poflunt eis confilia dare, quibus effugiant mortem Si perpefuum interitum. Solus autem Ic lus Chriftus ifa ualet Si uiget confilio, ut optimam Si compendia/ riam uiam demônftret,qua efFugiam'us mortem. Si confequamur aeternam uitam. Sicut Mofes, ( inquit ) exaltauit ferpcntein in de/ fertOjita oportcc cxaltari filium hominis,ut omnis credit in ipfum, hon pereatjfed habeat æternam uitam. Et itcrum : Ego fum refur/ redio Si uita,Omnis qui in me credit, etiamfi mortuus fuerit, ui/ uet. Sic. Hoc eft optimum confilium ad euadendam mortem, Si confequendam æternam uitam, Quare in delibcratione, quam de falutenoftrafufdpimus,adhibeamus lefumChriftum inconfili/ um,ut ueram rationem confequendîcfalutis cognofcamus.Prætc/ rca, Requiefeet fuper eum Spiritus fcicntiæ Si timoris DOMI/ N I, hoc eft, Chriftus ucrccognofeet D O MIN VM Deuna noftrum. Mundani reges nuHam habent exfc ueram cognitfonem Dei. Etfi enim naturalis ratio quædam de Deo cognofeit, Si non/

.S6 IN CAPVT XL ESAIAE nulli pij reges confecuti funt guandam non'ciam mifcricÔrdiæ Dei, tarnen naturalis ratio non (atis cognofdt Deum,amp; guæcunz guepq de Deo cognouerunt beneficio Chrifti cognoucrunfj Nam folus Chriftus is eft, qui uerc Deum cognofdt,amp; patefacit, Deum nemo uidit unquam, Vnigenitus fïlius qui eft in fînu Paz trisjipfecnarrauit, Etiterum :NemonouitPatrcmnifi Filius,amp; cuiuolucritfiliusreuelarc» Quarc qui petit ucr am nôticiam Dci, neceflè habet in CHRISTVM crcdcrc, amp;nbsp;Euangelium cius cognofeere, ex quo dementia 8d mifericordia Dei nobis perfpicue reuelatur»

Suntamp; hæc didapcrantitheiîn mundanorum regum.Hi cninï naturafuanonfunt tam iufti SCtamtimcntcsDci,ut fi pröpofiz, ta fuerit magna fpes liicri, aut obieôium aliquod magnum perieuz - lum, non déclinent a reditudine iudidj, amp;nbsp;non refpidant perfoz nas :nec funt tam perfpicaces in iudicandiscontrouerfijs,utpo(z finthominum corda intueri : fed neceflè habent iudicarc fecun/ dum ea quæ allegantur, amp;nbsp;probantur ♦ Nam fecundum uifionem oculorum iudicarc, cft rcfpiccrc perfonas, hoc eft, eum qui habet iuftamcaufam damnarc, quod uel fit pauper, uclinimicus : eum autem qui habet iniuftamcaufam,abfolucre,quod fit ueldiues,' uel amicus ♦ Hæc folent frequenter fieri in humanis iudierjs, Arz guère autem fecundum auditum aurium, eft uel audita una tanz tum parte fententiam pronundare, uel iuxta publicam tantum faz mam, re non diligenter perfpeda, iudicarc, quod amp;fî cft iniquifz fimum,tarnen folet ctiam ipfum faepe ac multum in iudidjs ciuiliz bus fieri«Præterea, Iudicarc fecundum uifionem oculorum amp;auz ditum aurium, eft ctiam iudicarc fecundum allegata amp;nbsp;probata, ut iftiIoquuntur«Hociudices,cumßnthomincs,qui non pofsinC ùtjimindex, intuerilitigantiumcorda,nec abfrondita cognofcere,necefirehaz bent in difeernendis controuerfijs fcqui« CHRISTVS auz tem longe alius eft Iudex. Primum enim non cft acceptor perfonaz ruminluoiudicio , feu in regno fuo« Non abqcit pauper cm 8^ iniferum propter paupertatem amp;nbsp;miferiam, fedporiustueturSC conferuat eum fumma iufticia. Non damnabit afflidos, propter afHidioiicsipforum : fed potius arguct in æquitate proafflidis terræ, hoceft, dieetfententiamproafflidis contraaffligentesS^ I nbsp;nbsp;opprimentes, Nihil fuit Paulo, poftquam conuerfus eft ad Chri/

’erat tunc illuftrius 8^ potcnrius, quam ludæi amp;nbsp;Gentes, Et tarnen CHRISTVS fufcepit Paulum tuendum contra omnesperfez cutores. Sie amp;nbsp;Ecdefia ipfa C H RIS TI eft in hoc mundo conz tempta,pauperculaöCafflida, CHRISTVS autemnoniudîgt; catfecundum uiGonem oculorum, non abijcit miferam propter miferiam, fed potius tuetur earn. Deinde CHRISTVSnon arguit, ( hoc eft ) non dicit fententiam,non adminiftratregnum fu um, non regit fubditos fuos ,fecundum auditum aurium, fecunz dum publicam famam höminum, fed fecundum ueritatem. Äpoz ftoli cum prscdicauerunt Euangelium CHRISTI, fuerunt in magno amp;nbsp;publico odio omnium fere hominum. Erins ( inquit) Oz dio omnibus hominibus. Et audiebant palam impq , contumcz lioG in Dcum , fedudor cs hominum, Slt; fedicioG, Hic fuit audinis aurium,hæc hiit publica fama de Apoftolis, Si ergo CHRP S T V S eilet talis rex, qui iudicarct fecundum auditum aurium* certe condemnaflet amp;nbsp;abieciflet Apoftolos, Sed eft rex, qui iudi/ cet iuftc amp;nbsp;rede,ideoquc défendit Apoftolos, amp;nbsp;conferuauit eos ctiam in media morte.Cum Euangelion pafsim acciperetur a Gen/ tibus,amp;nonnulli inter sentesaonofcct ent CHRISTVM, hi in tantofueruntuulgiodio,utquoticsincideretpublica aliqua cala/ mitas,Ethnic! uoeiferarentur, Chriftianus adLeonem.Exiftimaz bat enim uulgus quod Chriftiani elTent autores omnium publico/ rumamp;priuatorummalorum ♦ HicG CHRISTVS iudicalTet fecundum auditum aurium,an non condemnaffet etiam ipfe Chr i/ ftianos^Sed C H RIS T V S iudicat iuftc, 8^ agnofeit ac feruat fu OS in omnibus aduerßs.Adhaec, CHRISTVS nonnecefteha bet,more mundani régis, audirc, quæ ab alrjs allcgantur, 8d pro/ bantur,fed intuctur corda hominum, 8C cognofeit omnia abfeon/ dita eorum, Quare nullus ucl ador uel teftis poteft eum dccipere, fed omnia,quæ ada funt, ita ei patent ,ut pofsit de uniuerfo homi/ num gencreucrifsimamSciuftifsimam fententiam pronunciarc,. Dices autcm.Si hæc ita (e de Chrifto habent,quis, obfecro,in iudi cio ciusconftabit Quis enim poteft di cere, Mundum eft cor mez um^ An non omnes declinauei unt,Gmul inutiles fadi funt; Quaz veGChriftuscOgnofcit cordahominum,8Ciudicat fecundum ea iufte, Reri non poteft,quin omnes homines condemnentur, Quo nos uertemus Non certe alio, quam ad ipfum Chrifti Euangeli/ on. Quod enim Propheta hoc loco de Chrifto fer ibit, hoc ex Chr i fti Euangelio eft intcrpretandum.Chr iftus enim dicit. Non mißt Deus filiumfuum in mundum,ut iudicctmundum,fedut ferueiur mundus per cum. Et iterum : Hæceft uöluntas eins ,qui mißt mc Patr is, ne quid perdam ex omnibus quæ dédit Ô^c. Qi?id autem

opus eft pluribus Totum Euangebon Chrifti hoc rcfpirit^qöod fnChrifto litremifsiopeccatorum,iuftici’a,falus amp;uita. Etquod qui credit in cuin,non pereat, fed feructur ♦ Quare cum Prophe/ ta didt Chriftum eftc cordium cognitorem amp;nbsp;iuftum Iudicem,fen/ tit eum iudicare credentes in ipfum non fecundum ipforum pec/ cata, fed fecundum fuum Euangclion, Hoc eft iudidum inquit, lt;quod Luxuenit in mundum ddexcrunt homines magis te/ nebras quam luccm. Ergo hæc eft falus, fi homines diligant Lu/ cem, quae eft C H RI ST V S, amp;nbsp;credant in C H R IST V Siccnimiudicabuntur fecundumiuftidam CHRISTI, quant per fidem acceperunt»

Air) reges, accepturi terrenà regna,pcrcutiunt ea gladijs 8^ lati ecis,acfubijciunriîbi hominesaduerfancs uiolenta manu:Chri/ ftus autem non fubrjeiet fibi Cen-am gladqs, fed uirga oris fui: nec interficietimpios feu adverfarios lanrcis, fed fpiritu labiorum fuo rum . Virga autem oris Chrifti, amp;nbsp;fpintus labiorum eius, eft Eu/ uangebon,quoduulgauit per Apoftolo’s inorbemtcrrac ,amp;quo collegic Bcclcfiam fuam ex omnibus nacionibus terrac. Vnde amp;nbsp;in Pfalmo dicitur : In omnem terram exiuit fonus eorum amp;c. Et itez rum : Virgam uirtutis futecmittet Dominus ex Zion, Sic^

Eft amp;nbsp;hæc antithefts regum mundanorum.Nam in regnis huz lus mundi fæpe ac multum fieri folet, ut nec rege» nec fubditi ferz uent fidem amp;nbsp;pada atqueconuenta fua »etiamft fiierintliteris, ftz gillis, adeoque etiam iuramentis ton firmata. Principes folent ius Pirfrtichri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;etiam perrumpuntpada SC conuenz

jio conjhn ♦ Priuati, quodnon pofsunt cfficere ui, hoc ftudent cfficerc doZ tiß.{eru4tur., lo amp;nbsp;fraudibus ♦ Itaquenufquamfcrc in r^nis huius mundi ity uen 1 estufamfidem.Chriftus autem rex eft,qui fidem fuam fez mel datam, iuftifsime Si firmifsime feriiat. Qyicquid promific, quicquid pepigit, hoc præftat conftanrifsime Sd certifsime : idcoz que rede dicitur,iufbciamSCfidem eftc cindorium renum , 6^ cingulum lumborum eius: quia tarn firmitcr accindus eft: conz ftantia féruandæ fidei Sd promifsionum fuarum , ut nulla créa/ tura pofsit earn foluere , 8^ infirmam reddere . Eides autem CHRISTI, quam hominibus dedit, 8C quam fanguine ac morte fua confirmauit, hæc eft , quod qui credidcrit in ipfum, non pereat, fed feructur, Sd confequatur cœleftem hsereditatem*

Qj^arc, fi tentamur de nofbro inten'tu propter peccata, aut grauf/ cacetn doloris,rcuocandum nobis eft in mentem iuftidam 8c fide cftecindorium renum Chnfti,quod certc tarn firmiter adhæret lumbis eiuSjUt mors ipfa non pofsit illud foluere, amp;nbsp;efflcae,quo credens in ipfumperiret.

PergitProphetadefcribere regnum Chrifti 8é conditiones ei/ us regni:Habitabit,inquiens,Lupus cum agno, Tanta eric rerum mutatio in regno Chrifti ,0^Euar^clioeiusinorbem terræ uul/ gatOjUt omnes effer æ 8i. fy lueftres oeftiæ cicurentur 8^ habitatu/ ræ fint familiariter cum domcfticis, V nus er it gr ex ouium amp;nbsp;leo/ num,uitulorum amp;nbsp;urforum,T anta crit immitium beftiarum man/ fuetudojUt paruulus puer queat eas ad pafcuaminare, Sed amp;nbsp;fer/ pentumnatura manfuefcct,Pueni ludent cum afpidibus amp;nbsp;ferpen tibus.Quid multa^In uniuerfo fanifto monte, hoc eft, in uniucria Ecclcfia regno Chrifti, nulla erit beftia,a uæ damnum aut nocu mentum alicui inferat. Sed quae erit tantyc tranquillitatis ÔC f ccuri tatiscaufaÇ'Additur ; Quia repleta eft terra Identia Domini, ficut aquamàris, hoc eft,quia Euangelion deChrifto fparfum eft in to/ turn orbem terræ, quo Euangelio cognofeitur uerus Deus Pater, per lefum Chriftum filium cius. Hie nunc uideamus quid fibi hec uelint, amp;nbsp;quomodo impleantur in regno Chrifti,ludæi ex hoc, nbsp;nbsp;[uj^orttn

fimilibuslocis plurimum ofienduntur, amp;nbsp;uodferantur lefum non kjwùm, pofte eïïè uerum Chriftumfeu Mefsiam,nee Euangelion cius ue/ rame(redo(ftrinamcocleftlt;^m,proptcreaquodin aduentu lefu ,amp; reuelato Euangelio eius,feræ fy lueftres non fi nt fadlæ ciaires, Exi ftimanc enim uanifsimi homines:, quod in aduentu Mcfsiæfui, quern expedant mundanum regem, beftiarum feritas mutanda fitinmanfuetudincm,qucmadmodum amp;nbsp;fupracapite fecundo, cum dicitur, Gentem non leuaturam gladium fuper gcntem,intel/ iigunt tempore Mefsig fui,omnia externa bella defitui a, Sed quid iim excgcati homines intclligerent de regno Mefsiæ, qui nihil nift carnaliafapiuntCNullaenimeritexternas naturæ verum mutatio ufc^ ad extremum diem.ln nouifsimo quidem die fiet nouum cce/ lum Sc noua terra, Interea autem temporis omnia perman ebunt iuxta primam o'eationem in rebus naturalibus, Sd iuxta confufio/ ncm quaefecuta eft peccatum. Cundis diebus terræ,inquit,femcn tis Si mcfsis,frigus Si æftus,æftas Si hyems, nox Si dies non requi cfccnt,Sic etiam permanebit in beftqs fua feritas Si immanitas etc. Quid ergo eft, quod Propheta hoc loco de mutatione fer itatis be/ ftiarum uaticinaturCNoftri interprètes exponunt «çde co cordia ludæo^t et gentiû,qui ad Chriftum conuertuntur.Chriftus

cnim pax noftra eft,quifeGt ex utrifque unum, ôd inferftîtiüm (épis dirait Alt) etiamhocaddunt,quod martyres fæpenume ro illæfi inter immanifsimas beftias mâferint,ac euaferint.Hæc eft fententia minime contemnenda» Sed nos fimplicem huius textus fenfcntiam fequemur» Concionatur enim Propheta de mutatione maledidionisinbcnedidionem per Chriftum*Nampoftquam homo peccauit, conftitutæ (unt in fupplicium peccati, non folum fpinæ fentes, ucrumetiam immanes beftiæ amp;nbsp;ferae fyluarum, Leiiit. uigefimofexto: Emittamin uos beftias agri -, quæ confu/ mantuos,amp;pecoraueftra,Sd ad paucitatem cunda redigant»EC Deuteronomi) trigefimofeaindo:Dentes beftiarum immittam in cos, cum furôre trahentium amp;nbsp;ferpentium fuper terram* Ezechie/ lis quintoîimmittam in uos famem, amp;nbsp;beftias pefsimas uftç ad in/ ternecionem. Ex his alrjs feripturæ locis manifeftum eft, quod malæ beftiae fint maledidio ôi fupplicium peccati * Pôftquam aü/ tem uenic Chriftus, expiauit peccatum, amp;nbsp;reconciliauit nos Deo patri fuo,atcç impetrauit nob:^ apud Pattern hacreditatem omni/ urn coeleftium bonorum, ut non folum non pereamus in morte, fed etiam confequamur aeternam uitam in coelis * Expiato autem peccato, 8^ recoaliato Deo, nullus eft amplius locus maledidioni amp;nbsp;fupplido peccatLQuare,etfi beftiae adhuc retinent fuam fcrita/ tern be immanitatem,tarnen quia peccatum eft expiatum, non pof/ funtefte maledidio, aut nocumentum inferre his, qui funt lefu Chrifti per fidem. Nam fi beftiae nos momorderint corpore, ma/ net tarnen Chriftus ipfe,quem per fidem pofsidemus,illaefus,ma/’ net be illcefa falus noftra in Chrifto»Si beftiae infecerint nos uene/ no,Chriftus conferuat nos fua medicina^Si beftiæ occiderint nos,' Chriftus eft uita noftrâ*Itaque rede didum eft a Propheta : Non nócebunt,amp; non ocadent in uniuerfo monte meo * Ignatius marz tyr ad beftias damnatus,cum audirct Leones rugientes : Erumeri/ turn Chrifti fum ( inquit ) dentibus beftiarum molar, ut pants mû dus inueniar. An non hoc illud eft,quod Propheta ait: Vitulus bC Leo be ouis fimul morabuntur*Et:Non nocebuntCEadem condo/ natur etiam Ofeascapitefecundo:Percutiameis fœdus in die il/ la,cum beftia agri,0d cum uolucre cœli,amp; cum reptili terræ amp;c* Et Ezechielis trigefimociuarto:Fadam cum eis padum pacis,amp; ceflS re iaciam pefsimas beftias de terra,8d qui habitant in deferto fecuz ridormientin faltibus bee, Scdundecontingathominibus tan/ ta benedidio ,docet Efaias,cum addit: Quia repleta eft terra feientia Dei, ficut aqua maris, hoc eft, abundantifsime * Poftz q Uam enim Chriftus afeendit in cœlum,Euiïgelion eius uulgatum eftinuniuerfummundum * Per Euangelion autem cognofdtur

COMMENT. 'IOAN. BRENT, 15,. Ghriftus filius Dei.Cognito fijio Dei per fidem ,cognofdtur ett am uerus Deusjeruator nofter, Vbi autem eft uera Dei cogm'tio, ibi eft uita æterna 8^ fumma fœlicûas ♦ Hæc eft,inqutt, uita æter/ na,utcognofcanc te Deumucrum, qucm mififtilefumChriz ftum, Quare fi incurrunt in nos Iupi,aut ferpcntes,aut alia genera beftiarum,reuocemus in mentem hanc condonem Bfaiæ de regno Chrifti, amp;confirmemus cx,ea fidem noftram, uteriamfiuidea/ mur extrinfecus lædi ac ofFendi,tamen ccrti fumiis de falutc noftra in Chrifto lefii, Non pocebunt, inquit non ocddent in uni/ uerfo monte fando meo, qui eft Eccleßa Chrifti.Maneamus igi/ tur per fidem, in Eccleßa, ut nulla creatura ncc fupcra ncc infera queat nos a dikdione, qua nos Deus complcditur, feparare.

Etfi c fupcrioribus fatisperfpicuum eft, quod Efaias in hoc ca/ pitecondonetur de Chrifto 8c regno eius, tarnen cum Paulus ad Kom.capite decimoquinto fcribens, alleget hunc locum de Chri/ fto amp;nbsp;uocarione gentium,manifeftum eft teftimonium fpiritus fan di,quod hie locus non nifi de Chrifto fit intelligendus^Ccterum, cum ante didum fit, quae futura fit conditio beftiarum 0lt; ferarum fylucftrium in regno Chrifti, nunc defcribit Propheta quæ in eo regno futura fit conditio hominum,tam ludæorum, quam gentiû.. Vtitur autem ufquc ad finem huius capitis metaphora duda a re/ bus bellicis ac militaribus,qua defcribit diuulgationem Euangclij tn totum orbem cerræpcr Apoftolos, SCuocationem ludcorum ae gentium adobedientiam Euangclij Çhrifti» Atque adeo hje locus nfc^ ad finem huius capitis, non eft nifi defcriptio car urn rerum, quæ in die Pentecoftes miftb fpiritu fando geri cœperunt, 8C ad/ hue in Ecclefia ufcp ad nouifsimum diem geruntur. In die illo,hoc eftjT empöre aduentus Chrifti,^ diuulgationis Euange’q eius in orbe terræ,radix Ifai,(quæ eft Chriftus, e familia Dauidis filrj Ifai natusxonftiCuetur in fignum militare feu uexillum populoru,hoc cft,IudaeoR2,quod fignum inquirent eù’îim gentes.Et eric fepulcru ciusgloriofum. Pro fcpulcro,hcbncus habet Mennhath, qd ut feruetur ccepta metaphora Radio's ,non fepulcro,fed lo lt;o,in quo radix fixa eft (Na nbsp;nbsp;nbsp;Nahath Ggnificat infigere,0^ col

locare)ititcrpretandu eft. Senfus enim eft ♦ f^gna erit gloria eius lod,in quo radix Ifai,pro uexillo inftituta, firmata,et fundata erit. quia confluent ad hoc uexillum nonludæi tantum, uerumetiam, ßcntesjutfubhocuexillodefendantur ab omnibus hoftibusfuis, Ä confequantur ueram pacem amp;nbsp;fcelidtatem. Eft autem idem uaz tidniumeum eo ,quod fupra capitc fecundocommemoratum eft, Innouifsiinis diebus çritraons domus Domini prçparatus in uer

ticcmmonnum,8ielcuabiturfupcrcollc8 8^c, Et fluent ad eurtt omncs gentes,amp; ibunt populi multi. Ac mox:De Zion exibit Icx» uerbum Domini de Hierufalcm. Scd pergit Efaias copiofc dez fcribcrcjde ludæis gentibus,qui a prsedicatione Euägelt) Chri ftum agnofcent.In die illa,inquicns,adrjciet Dominus fecüdo ma/ num fuam ad pofsidcndum reflduum populi fui.Nam primum 0/ mniumiiberatifuntifraclitæ c tyrannidePharaonis,ö^cdudicx in libcrtatêjUt efscnt poflefsio K.9n.i\iov Do mini.Nuncautem,poftquamdifpcrgcntur in omnes gentes,capd uitatc Afsyriaca,amp; Babylonia,fufdpict Dominus fecüdo, 8^ alte rà dice liberaridas rcliquias corî ab Äfsyrrjs,ab Ægyptqs, a Phe/ tros,hoc cft,Arabibus, qui Petrtei didifunt,ab Æthiopibua, ab Elamitis,hoc eft, Medis, a Sihear, hoc eft, Babylonijs,ab Emath; hoc cft,Antiochia,amp; Cilicia,amp;^ab infulis maris,hOc eft, a Grxas,' tota occidental! parte mundi, Adhæc enïm loa difperfî fucrunt ïudæi partim câptiuitatc Afsyriaca, partim captiuitate Babyloni/ a,partim pcrfecutione Anfiochi Epiphanis,partim alqs alamita/ tibus, qug ipfls poft ingreflùm in terram Canaan a finitimis popu lis aedderunt. Non loquitur autem Propheta hoc loco de ea libe/ rationc,quæ fada eft fuo Cyro,e captiuitate Babylonica. Hac ein liberatione paud redierunt in terram Canaan,amp; fuit tantum cxtec na quaedam libcratio,imo ne libérâtio quidem, quippc quod man ferint in feruitute r egni Per fîci, amp;nbsp;fùerint poftea mifere a flnidmia regibus opprefsi ; Sed loquitur PrOpheta de liberatione fada per Cnriftum,8it de congrcgafionc piorum ludæorum Jada per Eua» gelîon uulgatum in totum orbem terræ. Vnde fcquitur : Leuabit fignuminnationcs ,amp;côngrcgabicprofugoslfrael. Hocflgnûmi feu uexillum, (perfeuerat enim Propheta in cccpta metaphora) eft Chriftus,quiper diuulgationemEuangelt) confpicuusfâduseft inter nationes^n toto orbe tcrrarum.Ita« uulgato Euangelio cott gregati funtprofugilfraelis, amp;nbsp;colledi luntdifperfi ludæiaqûa/ tuor plagis terræ. Colledi autem funt, non quidem in unum exter num locum Zionisauturbis Hierufalcm, fed inunamEcclefiam Chrifti,ficuC amp;nbsp;loâncs apitc undedmo dicit : Icfus moriturus craC pro gcntc,8C non tantum pro gentc,fed ut filios Dei, qui erant di/ fperli,congrcgarct in unum.l^rroChriftus non folum congregâl bit diuulgationc Euangelfj fui Ifraclitas in unam Ecclefiam, uerû/ etiam auftret zelum feuodium 8^ æmulationcm, quæ eft inter B/ phraim 8lt;^ ludam.Nam poftquam diuifum eft regnum Salomonia in duo rcgna,quorum altcrum didum eft Ifrael leu Ephraim, alte/ rum Iuda,pcrpctua fuit gmulatio,perpetuum odium inter hgedud régna, quemadmodum tcftaturhiftpriaRegumKraclis8lt;IudæJ

Ciitn aufèm Euangdion Chfifti diuulgabitur,auferefLir, ( inqiiit) zelus Ephraim, hoftes ludâ peribürtt, hoc eft, quemadmoduirt fequitur, Ephrainl non amplius àémulabitur feu odtohabebit lu/ dam, nccludas piignabit coritta Ephrairri, Hæc intelligcndà fUnÉ de pace amp;nbsp;concordii éorüm îüdaèorvlrrt »qui ex Euangelio âgrtO/ fceniGhnftumilnter hós eritftlmmapaxô^concordia.OmncSj inquit Lücas,qui crédebant, èrànt coniundi 8^ habebant omnià communia, Et päuio ante:ErânC per feuerantes in dodrina Apofto lorum, amp;nbsp;communication^ 5 amp;. fràdioné pänis amp;nbsp;orâtionibus SedquidC'num foli ludæi agriofcentChriftumperEuangcliumÇ' Minime omnium.SéquitürèrtimîVolabût in humerOsPhiIiftrjm ad mare feu ocddcritem,etprædabûtur filios oriehtis. Sunc amp;nbsp;hæc quail de militia amp;nbsp;bello didâ,iri qUo liidor iriüolat in humeros ui di,amp; diripit ab ipfo oriera ac ueftimeta eius,Scd intelligénda funt de prædicatione Buarigelr), qua Philiftini ad mare ôccidéntale,re^ fpeduurbis Hierufalem,habitântes,uocati funt per Apoftólos ad commutiioliem rcgniChriftijôd ereptiefaucibusDiaboli Lege Ada Äpoftolica cap, odàuO.PhilippUs, poftqUäm äbreptus fuit perfpiritümab eunucho Æthiopico,inucntuseft in Äzoto ( quæ eft urbs Philiftrjm ) 8C pertranfiens Euangelizabat ciuitatibus cun dis donee ueniret Cæfaream ♦ Hic ergo Philippus cccpit impler e, quodEfaias hoc loco uaficinatus eft. Inuolauitenim in humeros PhiliRijm,Slt;deprædatuseft eos,nôhoftih,fcd Euangelico more, Prædicauic enim cis Euagelion,quo multos C5t Phiîifttjm abduxic ab impia idolatria, 8^ ä captiuitate Satauaé, ac fubiccit eos Chriito Domino noftro,Sequif uriSimul prgdabuntur filios orieritisToc eft, Ammonitas Si Moabitas, qui rcfpcdu Hierufalem habitarüt ad orientem, Vnde 8i. fequiturddumga 8C Moäb fubmifsio feu ex tenfio manuum ipforum:Et filij Ammort obedientia ëorum. hoe cftjdumæi èi. Moabitæ extendentmanUs füas erga Apoftolös, tradent fe ipfiscäptiüos:fubmittent fefe pofeftati ëorum,Similiter Ammonitæfubijciërtt fcadobëdiendum Apoftolis, Hæcomnia incelligendafuntde obëdientia fideijqualdumpi^Mö^hiteSi Ami monitætradideruntfefe Chrifto,äd prgdicätioriem Apöftolicam, Porro, cumfupra dixit, Dominum colledurum reliquiaspopuli fui,5igentcsad ercdum uexillum uerituraslt; expönit in fine huius capitis,quantisidmiraculis fiat: Defolabit,inquiëns,Dominai linguam maris Ægypti,hoc eft,oftiüm Nili,uf eftiofuæcapitc dë cimoquiuto,Etleuabit manum fuam fuper flumê,hoc ëft,Euphra/ ten Mefopotamiæ, in fortitudine fpiritus fui, fëu uëhëmenti uenz to,Et percutiet feu exiccabit hóe flumen in feptem riuis, hoc eft,iil multislocisac brachrjseius,utpofsituadari quafl flceo pëdë

tranfir/Jta^ fiet,ut reliquiae populi mei pofsint fine ullo obftöcü ÎO ab ACsyrqs redire in fuain regionem licut ohmafcenderunt dc terra Ægypn per mare rubrum fine ullo impedimento» Hæcom/ niaficdiciuidcntur,pcr]ndeac fi externa fieret fluminum exkca/ externa liberatio,ficut olim fa cla eft in egreflvi fih'orum Ifra/ elexÆgypto, Sed tantum eft defcriptio liberauonis fpi'n'tuahs, quæ falt;fta eft per Chriftum,amp; reuelata per Apoftolicam praédicaz tionem Euangelrj. Senfus cnim eft,quod poftquam diuulgabitur Euagelion in Ægypfo èC Afsyrja,tunc erunt in Ægypto Sc Afsy ria multi, qui agnofcent Chriftum, feruabuntur per eum. Hoc uere eft redire ecaptiuitate ad terra Ifrael per exiccata flumina. Ha bcs textus expofitionc.Nunc ufum huius cextus uideamus, Ac ini tiOjCumperfpicuum fit,quod hæcimplera fint in lefu Chrifto,per diuulgationem Euangelij eius in totum orbem terræ, perfpicuum ctiameft, quodnon fit alius Mefsfas expedandus : fed hic Ie(usgt; qui in die Pentecoftes mifit Spirituin fandum Apoftolis fuis, foz lus pro Mefsia agnofccndus amp;nbsp;adorandus eft. Deinde lefus Chri/ ftus uocatur hoc loco Signum militate feü ucxillum, quod eft in/ ter nationes erecftum amp;nbsp;inftitutum,per diuulgationem Euangelij»

figna autem militaria folentmilites congregari, amp;nbsp;dum hec fi/ gnaconftant,faluaadhucres eftexercitus, Adhæcetiamfignaqui confugiunt, tuti funt, quia optimum robur exercitus circa haec fi/ gnacollocarifolet, Cum igitur Chriftus dicitur fignum militate ku Liexillum , eleuatum prædicatione Euangelrj, docemur,Chri/ ftum 8l Euangelion eius cfle afylum nofttumin omnibus mails, admonemur,ut fine in paupertâte,fiue in morbis,fiue in iudicio peccatotum,fiue in motte, confugiamus ad hoc uexillum, amp;nbsp;recp piamus nos ad hoc afylum, quo tuti fimus ab omnibus aduerfis»' Maioresnoftri ufi funt uexillis in procefsionibus fuis, Ac nifi fal/ lotjhic Efaiae locus dédit eis occafionem infticuendorum in Eccle/ fia uexillorum^Sed hæc funt humanainftituta . In externa militia fuus eft ufus externorum uexillorum. In Ecclcfiaftica autem mili/ tianon agnofeimus aliud ucxillum, prætet Dominum noftrum Ic fum Chriftum, amp;nbsp;Euangelion eius. Quare fi uoluerimus efle tu/ ti abaduerfarijsdæmonibus, amp;reportare uiótoriam a peccatisamp; motte, ncccffe habemus nos recipere per fidem ad Chriftum P pfum,tanquam ad uexillum, quo perpetuo tuti erimus,Docemur etiam ex hoc loco, quod Ecclefia Chriftinon fit unus tantum lo/ eus in terris, fed difperfa eft in toto orbe terrarum, Et ex omnibus terræ locis introïtus eft in Ecclefiam, amp;nbsp;afeenfus in coelum,ubicun que prædicatur Euangelion Chrifti,hoc eft, eleuatur uexillum fa/ lutis noftræ, Qyare impie errant,qui alligant Ecclefiamadccrtas

quafdam perfonas Epifœporurrt»aitt Conciliöriim* Ecdeßa êllfni alligata eft tantum ad Chriftum,Sd Euaiigelioti eius. Hoe eft uexil lum,ad quod Chfiftiani milites eongregari débent.Prætcrca,cLiîil dicit Propheta 2elüm Ephraim âuferendum,docct Euarigeli] præ/ dicationem reddere cx itiimiciSjamicos,amp; eftleere inter difeordes* concordiam, Qiiârequipoftquam audiunc Euangelion Chrifti* adhue manent inter fe inimici amp;hoftes,hi non ucre credunt Euan/ gelio, nee uere agnofcLuit Chriftum » Quidigitur fiet eislt;NiG re/ fipifcanc, amp;charitatemprOpter Chriftum feeftenturi necèftèha/ bent perpetuo cum fuis inimicitijs perirc^Eft S^hocobferuan/ dum^quod cum dicit, flumina cxiccanda ,utpopulus Dei pofsit li/ bereàdfuampatriamreuerti ,figiiificât per prædicationemEuan/ gelij tolli omnia impedimenta ad ingreflum in regnum ccelcfte. Namabhoeingreftuântea remorâbâtur nos peccatum, amp;nbsp;mors. Per Euangelion autem oftcnditumobispeccatüm efte éxpiatum, mortem elle uiclam. Hæc fuerunt ptofundifsima flümina, qua: nemo potuit trarjcere.Sed poftquam uenit Chriftus amp;nbsp;fpar fit Eu angelium fuum in uniuerfüm orbem,éxiccata funt hæc flumina, ut lîunc pateat liber acceflus ad regnum ccclefte. Quâre non negliga/ mus falutem noftram i non ponamus nobis ipfis obftâcula,fed lu/ fapiamus hoc iter expedite,ut âd optatû portum perüeniamus

In fine nôni capitis, amp;nbsp;in decimo capife,commemórauit Efaiaä multas amp;nbsp;magnas afflitftiones popülilfraelis^amp;gräuesincurfio/ nes hoftium in terram eius . Deinde irt cäpite undecimo addidit cOncionem de Chrifto regno ac beneficijs eius ut cohlolarctur populum fuum Ifrael, ac doceret^ quod omnja quidem regtta muni danainteritura fint quafi fi quis deqeeret fecuri excelfas cedros Libani, fola autem radix Ifai it a fit o;erminatura,üt ex câ produca/ tur arbor ,quæ perpetuo uireat,amp; irutftu fuo totam terram impie/ at » Hic eft Chriftus regnum eiüs, quod ut eft perpetuum ita affèrt perpétua beneficia pads, iufticiæ, trartquillitatis Si foclicitâ/ tis. Cum igitur beneficia regni Chrifti maiora fint, quam qüæ hit manis uerbis fatis digne éxplicari queant. Si tarnen fadendum eft, quodpoffumus, erumpit nurtc Propheta in carmeil gratulatori/ um, amp;nbsp;exhortatorium, quo ÔC fe gratum ergà Deum pro tantis be ncficijs, quæ per Chriftum conferuntur, aliqtto modo agnofeat^

S:uniuerfai-n EccÏefiam Chrifti ad orati'tudinem, 8^ ad landart/ dam di'uiïiam beni'gni'tatem excitef* amp;gt;lêne enim eft tam in politea quaminEccIefia Dei,ut infigncsuidoriæ , ôôaliailluftria faól» publias carmmibus cekbrentur, acmemoriæ hominum comme« dcntur. SicMofes confecrauitcarminc Ïiberarionem ex Æ svpto« cC eualïonem e mari rubro,Exod.decimoquinto ♦ Sic Dcbora com mendauit pofteritati carmine uicfïoriam quam reportauit e Siflè/ ra,ludic. quinto: Talcs funC multi admodum Pfalmi piorum uetez tis Teftamenti, amp;nbsp;præfertim Dauidis » Extant amp;nbsp;in nouo Teftax mentocarmina Zachalt;3æ,Mariæ,amp; Symeönis . Et Paulus iu/ bet, ut loquamur nobismetipfis per pfalmos amp;nbsp;hymnes amp;nbsp;can/ tiones fpirituales, quo impleamur fpiritu, gracias agamus fem/ per Dco,uidelicet,non folum,cum fumusin publica Eccîefîæcon gregatione,uerumetiam cum priuatim fua quifque négocia uel domeftica uel ruftica peragit : Ad quam rem carmina aptifsima (unt.Qtiare poftquam Elaias commemorauit maieftatem regni Chrifti, amp;nbsp;fumma eius benefiaa,addit carmen ,breuc quidem,ied maximo fpiritus ardore, quo carmine compleditur pauas benefi/ cia regni Chrifti,utomncs hominesadlaudädum Deum,ad obedf endum uocationi Dei, ad amplecftendum Chriftum filium Dei ex/ citentur ♦ Conftat autem hoc carmen fex tantum ucrficulis * Etftaz tus eiusuno uerbo ßgnificatur»Dicit enim:Confitebor tibi D Q/ MINE, hoc eft, Taudabo te, uel: Gratias ago tibi, Eft cnim car/ men, quod recitaturad agendas Deo gratias pro bénéfices fuis J Quæ ergo funt ill a benefiaa C Sequitur, Etfî tu DOMINE ira tus eras mihi,tarnen conuerfus eft furor tuns, amp;nbsp;confolatus es me; Hæc eft uexS', confefsio fotius EcclcGæ Dei, Videamus igitur de ira Dei, ut confolationem eius reefte intelligamus, Ac pri/ mum Deus iratus fuit pópulo fuo, amp;nbsp;tradidit eos affligendos Æ/ iraHeigra* , finitimispopuliSjAfsyrijs,Babyloni]s, Antiocho ,Ro/ »lyJiWd. nbsp;nbsp;nbsp;manis, amp;nbsp;alrjs externis hoftibus. Sed iterum confolatus eft eos,

quiaamp; fæpe liberauit eos magnis m;raculis,8lt;f tandem mißt Chri/ fturnpromilTum ,exgente Ifraelitica ,c|ui ddatauit regnum fuum in totum orbem terrae. Itaque pereu ntibus regnis mundanis, ma/ net tarne femper regnum lfraelis,hoc eft, Chrifti e femine DauidJ Deinde Prophetaconcionatur de grauiori iraDei,qu3m fuitillä externa,Deuscnimiratusefttoti humano generipropterpecca/ tum,Öi^ maledixit hominem non folum omnibus corporalibusSi externis affli(ftionibus,ucrumetiam æterna amp;nbsp;perpétua damnatie» ne, Hæc eft grauifsima ira, quæ inundauit in omnem terram, fu/ per totum humanum genus, Homo enim non eft creatus, utefu/ rû’etjdoleret, affligereCur,morerctur amp;nbsp;damnaretur; fed potius ut perpecuo

COMMENT« IOAN« BRENT» . »9? perpetuo in fumma foclicitafc uiüeret « Cum autem peccafRf, De? US intantum iratus eftjUt condemrtàucrit eum témporalibus 8^ per petuis fupplicijs i Quid igitur^Niitn Déus fcrupet^ continuit fc? cumhanciräm Nütiquärn ne ainplius eanl eratdimiffurus 'T Ne? quaquam. Conner$us efC inquit^fUrör tuns Sdconfolatus es me* ' Quomodo Initio promific Deus femeti mulicris, qitod eft filing uirginiSiqUod contriturum eilet capUt (crpentis« Deinde éxpófu? ithancpromifsionemPatriarchis de feminc Abrahæ,pofteacxgt; pofuit cam per Prophetas dç feminc Daüidis,8éde Mcfsia,ac per/ fpicuc fignificauit, fe miflurum unigcnitum filium fuum ex femiz ne Dauid,qui fit peccätüm expiaturus,amp;mundum ex poteftate Sa tanæSéinferni liberaturus. Pöfiremo,quempromiferat,mifit na? tum ex Märia uirgine lefum Chriftuni Dominum noftrum « Hæc eft lila Ecclefiæ confolatio ^quambûc loco EfàiâS commémorât« ,Vndeôdfequitur:Ecce Dcus Saluator meus, fiducialiteragam^ hontimebo,quia D O M iN V S fortitudomeaamp;lausmea^ fecftus cft mihi in falutem«Eft amp;nbsp;h^c uox totius Eccle fi£C,quæ pa lam fatctur,fcnUncfecurifsimam cftc,nectinierC amplius ullum in fultum hoftiüm t Fidùciâlicér, inquiens, agam j non timebo«. QuamobremÇ’quia Déus faluatôr meus,8é D O M î N V S forz titudomeaSélausmea,8éfa(ftuseftmihi irifalùtem. Vbinoftra translatio habet,Saluafor,amp; Salus,ibi hébtæis eft lefchuaîquo no mincdidus eft ab Angelo Chriftus Dominus noftcr.Iucundifsiz qum igitur eft,quod Diuus Hieronymus in hoc loco obferuauiü,' Quem fupra,iriquicns,Emmanuel,deinde,fpolia dcfrahe, feftina prscdarijödreliquis appéllarat nominibus, ne uideretur alter eile, praeter cum, quem Gabriel Virgininunciauitdicens: Etuocabis nomen eius lefum,Nunc uocat Saluatörem, de cius fontibus az quasprædicat hauriendas,nequaquamde aquis fluminis Ægyz pti,quæ pereuflæ funt,nec]^ de aquis fluminis Rafim , fed de fontl bus IBSV« HocenimhebræorumlinguaSaluator exprimitur^ Sentiämus igitur Prophetam höc loco Chriftum uoeäre leium^’ hoccft,Saluatorcniii acuerumDeumäc DOMIN VM lehouai' uteognofeamus SéqualisperfonafitChriftus nbsp;nbsp;quantabenefiz

ciacontingant per ipfüm humano generi.Ecce,inquit,Deus, faluà tormcus,Etfortitudomea, laus mea Dominus ,Séfaclus eft mihi in falütem«Hoc quid aliud eft, qUäm fi nos pro noftro more dicez remus « Chriftus ille, qui promiiTus eft,uerc üoeandus erit,lefus/ hoc eft, Saluator, öd Uerus eft Dominus Deus nofter « Haétenus miisi fuerunt multi homines diuinitus,Patriarchæ,Reges Sé Proz phecæ,quimultaquidem beneficia contulcrunt in Ecclefiâm Dei^ nonpotuerunf autCm earn uere liberarc « In Abrahamo, Ifaaco^ 84

hcobo^quiddcGdcrasÇ'FucruntPatnarchæ fandlifsimi, amp;ftu/ duerunt propagate ueram do(fb*inam religiom's ad ornnem po/ fteritatcm fuam» Mofcs eduxit Ifraelitas ex Ægyptoamp;perma/ re rubrurrtillæfos ♦ Paui't eosindefertojofue accepit régna Ca/ liaan, óddelctis incolisdiuifit ea. inter tribusIfrael * Alq heroe» qui fuccefTeruntlofuæreportaruntfæpe illuftres uiélorias a fuis hoföbus. Dauid ftabiliuic confirmauic reonum Ifraeh's » Sc/ cud funt Daindem multi alrj reges ói^Prindpes, qui maxima be/ neficia contulerunt in populum Dei. Nullus tarnen eorum po/ tuit uere populum liberate » Etfi enim populus benefido hcroum ac Regum fruebatur aliquoties extema pace, tarnen adhuc ob / noxrj erac peccato,morti inferno. Ab his qui liberarct,nul/ lus erat. Vcnit igitur tandem in has terras Deus, amp;nbsp;DOMI/ N V S ipfe lefus Chriftus uerus amp;nbsp;aeternus filiusDei, con/ fubftantiaïis Deo Patri fuo. Is primum expiauit peccatum, amp;nbsp;re/ condliauit humanum genus cum Deo Pâtre fuo. Deinde uicit

mortem amp;nbsp;infernum,acimpetrauit, utquotquot in ipfum ere/ dunt, nonpcreantinmorte,fedhabeant æternam uitam amp;nbsp;fee/ licitatem. Cur igitur nunc non fiducialiter agerem ,aut quid ti/ merem C” Non enimnudusquifpiam homo non Angelus , fedl Dominus Deus ipfe præfto adcft.Induit meam carncm,fufcepit in feomnesmeas infirmitates, amp;expiauic peccatum meum, ac fecie me fuum cohamp;:redem in coclefti regno. Hoc eft uere efte lefum (hoceft jSaluatotem.Quisautem tanto benefaeftori non agerct gt atias Cquis non de eo carmina componerct;'quis ipfum Pfalmis cintids non laudarct,non celebtaret,ex omnibus uiribus,extogt; tafortitudinefuaC'Sedpergic Prophetain carmine fuoexponere bcnefîda,quæ contingent hominibus in aduentu Chrifti,0lt;f in re/ gno eius. Haurietis, inquit, in gaudio aquas de fontibus faluato/ ris, SCc. hoc eft,CumadueneritChriftu8,amp;^inftituetregnum fu/ iim,tunc non amplius necefle habebunt homines bibere triftidam de lacunis amp;nbsp;dfternis, fed bibent maxima uoluptate de uiuis foiv tibus faluatoris . Lacunx amp;nbsp;dfternæ funt impiæ dodrinæScri/ barum amp;nbsp;Pharifæorum, quæ non pofTunt confeientiam redderc tranquillamamp;hilarem, fed conrjdunt earn in æternam trifticiam' amp;nbsp;dolorem. Fontes autem Saluatoris funt Euangelion Domini noftri lefu Chrifti,autprædicatio ipfa Chrifti. Hæc eft purifsima amp;nbsp;faluberrima aqua. Omnis, inquit Chriftus ipfe, qui biberit ex aqua ifta Samaritana, fitiet iterum. Quifquis autem biberit ex a' qua, quamegodaboei,nonfitietinætcrnum,fed fiet ineofons aquæf^ientisinuitamæternam, Videergomihi, quanta bene/ fidaApoftolis amp;nbsp;reliquis difcipulis CFlRISTI, qui audiue/

COMMENT. ÎOAN. BRENT. «99 nintCHRISTVM ipGimprædicareEuangeliutnfuuiirîpraa alqs hoîîîinibus, qui ante ipfos fucrunt^contigerint. Nam alijjamp;fi uiderunt 8lt; audiuerunt Patriarchas aut Prophctas, audiuerunf ta/ ' men homines tantum , Sv docflrina eorum non potuif auditores ' faluosfacere,nifi quatenus CHRISTVM adnunciaret.A/ poftoliautemSu reliquidifcipulilefu audiuerunt loquentemS^ condonantemDominum ipfum uerum Deuiu , cuius folius do/ élrinafalutcmconfequi poffumus. Vnde diciturad eos: Veftrî quot;nbsp;beat! funt oculi, quia uident,Slt;^ aures ueftræ quia audiunt. Amen amen dico uobis, quod multi Prophetæ SC l'ufti defiderauerunc uidere, quæ uidetis ÔCc, Sed quid deinde fiet, poftquam D O/ MIN VS ipCeaperuerit fontem pracdicationis fuæ,utcx co a/' qua cocleftis doâxinæhauriatur'. Additur . Dicetis in die illo;» Confitemini, feu gratias agite Domino ,5lt; inuocate nomen eius* Notas facite in populis Sic. hoceft. PoftquamChriflus DO/ MIN VS Deus nofter compleueric cuifumfuuminhisterris, uulgabiturnomen amp;nbsp;Euangelion ciusintotum orbcimterræïUt nonfolum ludri Ted Si ocntesaonoftaiuChriftum Herum Degt; um,amp; laudent eum,quod tammagnificaodprgclara beneficia ipfis præftiterit. Expiauit enim peccatum, Plaça uit Deum Patrem,ad/ optauit credentcs in fîlios et hçredes Dei. V idt mortem,uidt infer num,aperuit ccclum,Slt; dudt fecum omnes credentcs in cceleftent amp;perpetuam fœlidtatem.Hæc funtquæ Chriftus uerus Deus m3g;ni fice fedt. Quare,cum Sandus Ifrael, qui eft lefus Chriftus, D O M1N V S nofter tanta amp;nbsp;tam magna fccerit, ex quibus c/ tiam ip(c dcdaratus eft magnus in medio populi fui, in toto orbe terrarum, per diuulgationcm Euangelrj fui, reliquum eft, ut ha/ bitatio 2hon, hoc eït, omnes incolæ ucræ Ecclefîæ Dei exultent,’ iubilêt, ac îaudent Deum, amp;nbsp;gratias ei pro tantis benefidis agant,, quo his fruantur perpetuo propter CHRISTVM filiuni Dei.Ex hoc carmme primum obferua de perfona lefu Chrifti, quodprædicetur non tantum homo,fed etiam uerusab æterno Deus,Ôii D O M I N V S nofter .Deindedebenefîcfjs cius, quod a{reratconfolationcm,gaudium, amp;nbsp;exultationem in populo luo. Nulla autem eft firma confolatio , nullum firmum gaudi/ um,nifi Mors fuerit deuida , ôi æterna uita reuclataac tradilt; ta. Quare Chriftus uicitmortcmamp;déditæternamuitam,utuerâ fuumpopulumexhilararet.Poftremo obferua etia,quod cum fpilt; ritus faneftus horcatur nos ad gratiarum adionem Si ad laudadum Detim,non hortetur nos tantum ad proferenda uerba,fed ad pias adiones,adobedientiamdiuineuocationis.Laudas Deum probe nefidjs, cum ducis fobriam Si pudicam uitam. Agis Dco gratias, 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;R 4

190. IN CAPVT xnt ESÂIAÊ cUiti benefaci's proximo, cum rcmirtis iram, cum mifereris paupc/ ris, Ac breuirer, omnia opera diuinitus præcepta funt nobis pro/ pofita,ut his faciendis lâudémùs Dèum * Siagarnusei gratiaspro béiieficrjs in Chrifto exhibitis*

Qpas conciones hacflenUs äudiuimüs, habuit Efaias in Ecclefiai pôpulj fui,de fua ipfius gcrtte,amp; de regno Ifraelitarum Meminic etiamitiillisconcionibus libcratiortis Ifraelifat-um a Syrisamp; AP fyrqs,quémadmodum fcriptum eft fupra capite feptimoamp;ded/ mo ♦ Præcîpue autem concionacus eft de regno Chrifti, quod pcrpetuo duraturumeft» Nuncuertitfeadgentesramfinitimas, quam procul remotas, di. concionatur in fui quidem populi Ecclez fiaifed de cxcidio di intcritu al iarum gentium ac r egnorumhoftigt; Um uideliccC pOpuli Ifraelitici, Vnde di uocat conciones tuas,Onc fa ,hoc eft,graues cociones aduerfus régna gentium, dé inrérneao nêéorum, T erra enim Ifraelitarum fie inter finitimas gentes fira ez r3t,quemadmodum ouile in medio lupof um » Satâ enim excitabat aduerfus Ifraeliticum populum nUrtc Philiftinos, nunc Ammoniz tas,nunc Moabitas,nunc ÆgyptioS,nunc ctiam Afsyrios di Chai dæos.Btcumhi confpirarent in exitium Ifraelitarüm,acconcürrez fent,tanquam ad commune incendium extinguetidum, üidebatuf fcgnum Ifraeliticum haudquaquam côftare pofte, præferfim cum poftremo Chaldæi Monarchiam murtdi confequerentur, di mina f êtur régno ludæ excidium,qüemadmodum antea regnum Ifraelis deuaftatum erat per Afsyrios.Irt tanto igitur metu populi Dei exd tat fpiritus fanftus Efaiam, ut fufeipiat habêdam conciortem de rc gno Chaldæorum,feuBabylonioR2,amp;de intérim eiüs rcgni,quaz üis potentifsimi,ut confoletur Ecclefia Dei,8lt;^cônfirmet fidem eo f üm in cxpeft:atione uenturi Mefsiæ ueri feruatoris noftri, Etfi au te fequitur paulo pofteorteio aduerfus Philiftinos,que habita eft, CO anno quo mortuus eft Ahäz,tarnen Uerifimilé eft hanc concioz nem de Babylone habita fuifle fub Ezcchia, cum iam multis annis regnaftctjamp;Monärchia Afsyriofumtranslata cftèt ad Babyloz nem.PorrOjUt quefequuntur in condone Efaiereeftius intelligan tur, non importunum uidetur priüs rCcenfere, quæ feriptores de magnitudine di potentia Babylonis tradiderunt. Non recenfebO iam,quæfacrælitcræ teftantur de origine Babylonis » Ea fatis perfpicue extant in Gene, capite undedmo, Etfi autem impietas di.

COMMENT» ÎOAN. BRENT» „ «öi arrógantia hominum in Babylone di'uino fupplicio, litïgüarum uidelicet confufione, ( Vnde Sx^ nomen habet * Babel enim confit fionem fignificat) panita eft, tarnen homines eo loco prte alijs plu 81 rïmum delecfläci fuerunt Itac|? ciuitas Babylon in tantam magni/ cudinem excreuit, ut Ariftotelcs fentiat earn potius regionem, ^uamciuitatemdicendam» To(«tgt;'-rf hT»ç^Ç^|î«puÂKv,G^-z3-«s«K7)a' 2;iÄ{yf«!pHVjj4ixMovbvets M ts-sAîûsç. wiTrt (Jgt;alt;rjvïaAlt;i»Kt)'ac,Tei.-ri!v muî^x» ouK làâiSrxi ’n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-îs-éKicûç. Qitalis ( inquit ) fortafsis eft Baby / *

I6n ,amp;quæcunque, quæ gentis magîsquam ciuiratis ambitum’ habet» Acferunt, cum capta eftèt Babylon ab hoftibus, parten» qüandamciuitatistestio die id nondum fenfiffe» Herodotiïs ait: GumaPerfiscaptieftènthi Babylonij qui media urbis incole/-bant, propter eius tarnen magnitudinem non fcntiebantur,ut fer/ t'uv , ab his qui circa extrema habitabant» Scd forte quoniamdi/ CS feftus eius efteC, exercendis choreis atque oblecftationibus o/ pera dabatur, donee plane rem animaduerterunt» Et itcrum:Baby lôn in ingeiiti planicie fifa eft, forma quadra ta,magnitudine quo ' quo ueriLTs centenum uicenum ftadiorum » In fumma quadrin/ gentorum oâoginta in circuitu quatuor laterum urbis » Tanta eft Babylonicæ urbis magnitudo » C^tod ita exornatum eft, ut aliud nullum eoriim, quæ nos nouimus Ambit aufemeam primuni fofïàalta atc^ lata aqur plena» Deinde murusquinquaginta eu/ bitorum regiorum crafsitudine, ducentorum cellsitudine. Hadle/ nus Herodotus» Audiamusamp;DiodorumSiculum ,quideBaby/ lonis magnitudine ita feribit^ Vrbs ab utroque latere Euphratis ƒ ut médius interfluat,ædificata, cuiusmccnia ambitu ftadia n-ccenz ta fexaginta compleftebantur, frequentibus turribus ma z gnis»Erat tanta operumjnagniRcentia, ut in mûri latitudine fex e/ quorum currus una prôdirepoftènt, Altitudo incredibilis audieii tibus,utCteiîas Gnidius ait» Vt autem Clitarchus, amp;nbsp;qui cum Az lexandro in Afiamprofefti funt,fcripferc, pedum trecentorum fc xaginta quinc^» Addiderunt etiam quolibet anni die ftadium mu/ ri abfolutum,ut tot fit ftadiorum circuitus, quot dies annum confi ciunt»Mcenia ex lateribus Sd Afphaltô fafta, quorum aftitudo,uc Ctefias tradit, eft paffuum quinquaginta, ut quidam pofteriores feribunt, cubitorum quinquaginta, latitudo amplior, cp qua duo currusueherenf»Adde bis autoribos etiamPlinium,quiitaferi/ bit.BabylonChaldaicarum gêtium caput, diu fummam claritatem obtinuit in toto orbe, propter quam reliqua parsMefopotim ÎGe, AfsyriætÇ Babylonia appcllata eft» LX» M» P» amplexamu/ ris ducenos pedes akis , quinquagenos lacis , in finguios pe/ des ternis digitisrnenfura ampliore quam noftra ,interf uo Euz

IN CAPVT XÎÎL ESAIAB phrateniirabiliopcrcu(roquc»Hiautorcs teftanturde magnltiv dine urbis Babylonis» Ac Diodorus didt i Mcenia eins complex» enetrcceiîtaamp;îcxagintaftadïa, quæ fâciunt duodedm pene mi/ liariaGermanica,Herodotus autem Si Plinius numerant ftadist cccckxx,hoc cft,miliaria Italica fexâgitita,quaâ faciunt quindecim Germanica. Cum igitur maieftas huius urbis intantum crefcerer# ut etiam fubfjccret fibi omnia alia régna terræ, non minabatui* foz lum regno luda ,cui promiflîis erat Chriftus, interitum, fed eti/ am putabatur ingcemum ftatura, ut nullus plane locus rcgno Chrl fti reh^lus uideretur, Ac nobis quidem, qui ex hiftorrjs populoz rum infcritum multarum Si maximarum urbium cognofdmut,’ non mirandumapparet,quod Si Babylon interierit,Iudæis autem Si alijs populis, qui eo tempore {ucrunt, quo Ballon adhuc ftez tit Si regnaui£,uidebatur haudquaquam fieri pofle,ut tanta maiez fias Si potentia fubuerteretur. Quarc fadle iudicari potelî, quanz to metu contremticrint pi) in regno luda, cum cogitarunt magniz tudinemSifuccelTumBabyloniciImperi), Quanto enim majorez rat potentia Babyloniorum,tanto plus metuebant ludei, ne non fo lum ipfi opprimerentur, uerumetiam promiflùm regn um Chrifti nullum in terris locum præ Babylonio Imperio habiturum eflèt^ In tanta igitur animi trepidatione Efaias fpiritu (ando excitaïus fu feipit concionemhabendam de euerfione Babylonis Si Imperq eiz us, ut confirmée animos piorum. Si doceat Regnum Chrifti, non Babyloniorum,pcrpetuoduraturum, Orditur autem concionem fuam in perfona Dei, quafî Deus ipfe conuocet cxerdtum ad dez uaftandam urbem Si Imperium Babylonicum, ut ftgnificet Babyz lonemnonhumana, fed diuina potentia perituram.Leuate,inz quiens^ fignum feu uexillum,in excelfo monte, exaltate uocem,Ic uate manus, ut ingrediantur portas Principum,uidelicetBabyloz niorum, Hæc eft uox Dei congr egantis, Si uocantis exercitum mï lirarem Perfarum Si Medorum, utirrumpant in BabyIonem,Si di ripiât earn. Namqucmadmodumdoryphori folent noftromorc ad militiam fonobuccinæaut tympani excitari Si uocari, ita Deus fufeepturus bellum aduerfus Babylonem iubet inftituere uexilz lum in alto montc,Sialta uoceclamare,adeoque manibus etiam fiz gnificarcjut homines ad militiam ueniant, Si exercitus confcribaji’ tur ad diripiendam urbem Babyloncm.Sed quis,inquies, audcbÎÉ nomen fuû dare in militiam aduerfus Babylonem, tanta urbem Si tanta potentia munitamCRefpondet Deus: Hæc mihi curæ erunU Vos ueftrû facite officium, Inftituite uexillum,uocate holes ad mî litiam tam uoce manuum fignificatione,8i quoquomodo potez ftis.Necdubitetisde aduentuSiconcurfu militû. Ego enimfandt ficaui.

COMMßNT» ÏOAN, BRÈNT. iégt; fi(:âdi,hoceft,elcgi,ôd ordinaui Heroe5,(Medos,amp; Perfas ) Itt (ïtiÉ organa iræ nie2c,quam coricèpi âduérfus Babylonem^ fiant illU/* ftres mea niaieftate,qua Babylotliutti Imperium deijciam. His fan/ lt;fli(ïcaris,eleébs uocatis heroibuspræcepi,utmeæuocationi ob fûquantur» Qnare mox ut uidèriht uexillum,8^ audiérint fonitùnl buccinaî,præltoaderunt*Sd confinent ea,quæmandaui* Etfi au/ tcm bellum aducrfusBabylonem ab hâc Efaiæ coiicione futuruiri eratpoftducentospene annosjtamenfpiritus in Efaia uidetamp;^au/ ditiam apparatum Ôd tumultum corum, qui fufcepturi efâtbèllunl contra Babylonemjdcirco quafi obftupefcénsi Voît,inquit, mül/ titudinis in montibus amp;c. hoc eftiEtfi,quæ uaticinof,poft multos annos uentura fint, tarnen hoc ipfo momento temporis utdeor mi/ hiaudireemontanisuocifcrationemÔCclamorern quafi innume/ rabiiium populorum, ac ctiam Regnoriim ■gt; quæ in uniim conue/ tiiunt,utaducrfus Babylonem,Deo ipfo duce amp;nbsp;Imperafore bel/ Ium gerant, Intclligo enim diuino fpiritus fanfti afflatu, quod Dd us iple,quihoccituloorrtatur, D O M I N V S Zebaoth, hod cftjCxercituum , feu militiarum, conuocct iiimilitiam,dxercitum multorum populorum 8lt; Rcgum,non ex uicinia,fed a finibus cœ/ Ii,hoccft,delonginquts terris,quæ ultra hori^ontem Babylo/ ilisfitæfunt,autquæab æquinodiali recedunt ad polumArfti/ cum. ( Vndcin Hieremiadicitur : Afccndet contra eum Geiisab Aquilonc amp;c,) Et ut rcâaus loquar, D O MIN V S iplepro/ ficiîcetur in bellum,una cum cxternis illis Gentibus , quibus pro ôrganis, ad expleiidam iram fuam, 8C ad deuaftandam uniuerfânt terramBabYloniorum,utetUr. Qttidigitur fîet, cumuenèrithor/ Cibilisilledies DOMIMI, quomaœftasBabyloniorum aborrt nipotente Deo deficietur^ Quid aliud fieret,quam quod in captis urbibus fieri fokt v Vifti homines ululabunt, amp;nbsp;uociferabuntur: manus omnium diflbluertturtcordaeorumliquefieiit, amp;nbsp;obftupe/ fcent, T orfiones 8^ dolores inuadent eos : ficut parturiens partu/ rient, Alter ad alterius confpeólum expauefcent,ac ita erubefcent, utipfo uultus ardore confufionem fuam proditurifint.Nec id miranduiti.Supplicium enim Domini,quod'in ipfos ucniet ,hor/ rendum eft,SC grauifsimum,acdeuaftabittotamrcaionem, amp;nbsp;ex/ cindet dc ea fceleratos. Stellte cœli non amplius lucebunt. Orion non amplius tarn clare fplendebit, Sol orietur obfeuratus, St Lu/ nanonhabcbitfpkndidumfulgorem. hoc eftt Omnis Babylo/ niorum fcelicitas peribit. Nullam habebunC profperam fortu/ nam.Sed omnia crût calamitateplenifsima. Eadem de interitu Ba/ bylonis cöcionatus eft Hierc.ca.l. amp;nbsp;li, quæ Sé reipfa impleta funt per Medos,Pcrfas,ac poftea per Alexandrum Magnum, Sé alios«

ßt'd de Ill’s pô(lea*Dkes autem:Quid nobis utilitatis hçc afïèninKf Præterierunfianipenebismilleanni,qüibusliæc èi. prædiôia SC fada funt.Cur crgo hoctcmporc nobis ea obtiudunturÇ'Profedo afferunt nobis maximam utilitatem* Nihil dicam iam de Ifraelitis, quibus ad crcfcentem magtiitudinem Babylonici Imperij trepidan tibus,amp; metuentibus regno Chrifti,hæc condo de interitu Baby/ lonis necefTaria fuit, quemadmodum antea indicauimtis De no/ ftrijin quos termini ^tatum irtciderunt,iitilitate dicam, Primum c/ Him habcmiis ex hoc fcripto teftimonium ueritacis facrae fcriptu/ raEî,amp; aütoritatis Prophetarum,Si enim reipfa euenit quod Pro/ phetæcerto euertturumprædixerût,manifeftum teftimonium e{t^ uaticinia eorum non fuiflc humana fomnia feddiuina oracula,. Quod fi euenerunt ea qUæ Uaticinati funt deregnis huius mtindi, certe euenieiit etiam ea, quæ prædixerunt dé regno Dei amp;nbsp;iudicio eius,Deinde admoncmur,ut non quccramus firmamfedcminre/ gnis huius feculi»fed tantum in regno Chriftigt;Si enim regnum Bai bylonicumintcrrjtjfi amp;nbsp;alia régna mundi interierunt, amp;nbsp;interibut, non allO nos uertercpoftumüs,quäm ad regnum Chrifti»quod eft pcipetuo duraturum, An non ß tibi fedcs mutanda effet, ad earn • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;potius regionem téconferres ,quam fcires tranquillam forecen/

turn annis,quam in iilam,quæ tantum uiginti annis tranquilla fu/ ' tnra effetCin his terris autem nihil eft firmu,nihil ftabilé,necpoffà mus nobis tranquillitatem uel uriius anni pollfceri Jri regno Chri fti omnia funt certa,firma 0lt; fixa,non centum täntu annis, fed per/ petuistemporibus. Quare non collocemus fpem rioftræ (àlutis in regnis terra?,fed feftinemus ad regnum Chrifti amp;c,

’ nbsp;nbsp;nbsp;Qtiæ ergo caufa ilia eft, aut quod meritum Babyloniorum, pro/

pter quod Deus intantum eis irafcitur, ut tradat eos in interitum'T De hac re nue concionatur Prophefa,Et dicit: Vifitabo orbem Ba/ bylonicum deuaftaCioneprOpter maliciam ipforum,amp; perdam im •«fleMer, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Babylonios propter irtiquitatem ipforurn, Videamus igitur

quæ funt impietates amp;nbsp;iniquitates Babyloniorum, propter quas perierunt,ut cognofcamus caufas ruinæ imperiorum ♦ Ac manife/ fta eft idolatria Babylonis, queadmodum poftea capite quadrage/ fimoquarto quadragefimofexto fequiturjEt Danie.tertio:SunC qui exiftimat publicamidolatriam a Babylonijs initio inftitutami! Scriptores teftantur Babylonios coluiffe louem nomine Belis,Dc inde non fimplici ter abiecerunt cognitionem amp;nbsp;cultum ueri Deu coluerunt idola, fed etiam def enderunt idolatriam, amp;nbsp;perfecuti func

COMMENT/’^ÏOAHquot; BRENT/ lof fünf ueram religionem, ac irriferut ucrum Dcum Ifrad. Exempla habes in Daniele capite tertio,de Nabuchodonoforc,qui coniecit tresadolcfcentcs in igncm,quod nollent adorare ftatuam. Et Da/ 6yM««orzlt; ft niet qu!nto,Balthafar laudauit,contempto Deo Ifracl, deos fnos fStifidoru. aureos,argcnteos,ærcos/erreos,ligneös,amp; lapidcos»Huc confer nuncreligionem Romani Imperq. In hoc cnim fua eft, cat^ maxi/ ma Idolatria» Idola enimfunt omnia faerificia Millamp;rum Papiftica/ rum»Idola funt omnes Ordines Monaftici.Idola funt omnis cultus Fandlorum» Idola funt omnes ftatuse fanlt;ftorum,ad quas fulcipiun tur peregrinationes»Bï haec idola non folum coluntur in Romano Impeno^uerumetiam dèfcnduntur » Et interim pia doólrina,8^ re/ lt;ftus Dri cultus quoquomodo fieri pôteft,opprimûtur» Etfi cnim hornincs non trucidantur fingulis diebus própter pictatem in con lpc*(ftu hominum,tamen trucidantur Temper in confpedu Dei.NS gt;nbsp;cditaUmt tarn a Pontificibus, ab alrjs horrenda Edida aduerfus ueradnrdódrinöm Euartgelrj : quae ^ida fuum adhuc robur amp;nbsp;au/ toritatem habent ♦ Quare ferttiendum^ft, quod in confpedu Dei tantifper pia dodrinadamnatur nbsp;nbsp;pqhomines Crucidahtur,dum

ifta edida nonabolentur, Quid auterri feuoris, quid auxilq ,quid falutis'conferret Deus in Romanum Imperium, cum de coelo pro/ fpicic In tarn dira crudclia cdida irtftituta aduerfus piam dodri nam filq fui,amp; EcclefiâfuâÇ'Sed reuertcmur ad Babylonios.Hi.n» non folum fimplici Idolatria,fed ctia defcnfione idolatriae, amp;nbsp;per/ fecutione ueræ religionis pcccauerunt, ideoc^ necefle habuer unt pcrire»Oeinde pcccauerunt etiam Magia, amp;nbsp;diuinationibus» V n/ de amp;nbsp;Magos uocant Chaldæos,Et Daniel»fccundo conuocatur a/ rioli 0^ arufpices,uc exponat regi fomnium4 Quid autem fit in Ro mano imperio C Maior eft tarn inter Principes quam in uulgo Ma gia, quam publice nota fit » Coniurationes 8t quas uocant benedi diones tarn uulgares funt, ut uix inuchias uel agricolam uel opifi/ cem,uel paftorem, qui non habeatpropriam quandam, eamcç ma gicambenedidionem»Etquiabencdidioncs alicubi prjs uerbis conftant, exiftimant non eile peccatû ijs uti pro remedijs aduerfus

quot; omniaafflidionûgencra»AdhaectotumPontificiumrcgnumcon ftat Magia^Gofecrationes enimeorum,quibusutuntur ad fandifi candum pancm,uinum,aquam,falem,palmas,poma,pyra,puerpe ras,8t id genus alia,prorfus magicæ fünf » Quare dum hæc in Ro/ mano Imperio cônftitcrint, non potcft incolumitas eins fperari. Alia iniquitas Babyloniorum hæc eft,quod cum Deus tradidiffcC cis puniendum populum fuum lfrael,tradarunt ipfum crudclifsi/ me Ôt immanifsime.Efa.quadragefimofeptimo : Iratus fum fupcr populum mcum, contaminaui hærcditatcm meam, Si dedi eos in

b«6 in GAPVT xni, ESAIAE manutua.NonpofuifticismiCericordias.Et Zachar.primo : Zó latus funi Hiei ufalem Zion zclo magno, ÔC ira magna ego ira/ fcor fuper genres opuicntas : quia ego iratus fumparum,ipß uero adiurauerunt in malum Slt;c Quid autem Gcrmanici militesç'quâz ta fir crudeliras corum,omncs finitimæ nationcs nonerunt,idcoq^ fentfuntnullam eilegentemGcrmanismagisBarbaram,Prætez rea,accufanturBabylonq fuperbiæ amp;nbsp;arrogantiæ, Rcquiefcerc, inquif,faciam fuperbiam inßdelium, amp;nbsp;arrogantiam fortium bu/ miliabo * Vide arrogantiam faftum regis Babyloniorum apud Danielem, capice quarto. Arrogantiæ autem fupplidum eft deiez tflio.Eodem uitio laborant non lolum Princ^xs , fed abiedifsimi qui homines in Romano Lrperio Jn eomidjs quj contenfionew fcre maioreseflc folêt,quam de fcfsionibusC'Aiunt in curia Impcz ratoria amp;nbsp;Regia non cfïè propc plura ôlt; maiora négocia, quamde uendendo iurc Nobilitatts.Etiam cerdones a(amp;lt;fbncnobàitatem«' ôdc. Reliquumigitur eft,quodaimeodem uitio cum BabylotU)« laboremus,idem ctiam fupplidumfuftinerecôgamur,

PRBCIOSIOR ERIT VIR AVRO8^e; _^ Expofuit Propheta caulâm deuaRationis Babylonien nîkproz pônit deuaftationis hYpocypofîn.Predofîor,inquiens,crit uir ault; ro amp;c. hoceft,tantaerituaftitas,utuixinueniasuirumauthonu/ nem.Tantaeritclades,utpaudfsimiuiri fuperftitcs manfurifînt^ Ac inuenies citius optimumaurum, quam uirum quendam Babyz Ionium, Deus enim tanta ira aduerfus Babylonios accenfus 6^ in/j dam natuseR,ut excitaturus fît aduerfus eos ccrlum amp;nbsp;terramJ Turbabo ,inquit,fuper hoc,codû, amp;mouebitur terra de loco fuoj hoceft,tanta erit in Babylone rerummutatio, 8^ commotio,ut cœz, lum ipfam 8^ terra cafura uideantur, Ideocç Babylonq ita exterrez buntiir,ut quo quifc^ poccrit/ugiat quafî damula, amp;nbsp;quafi ouea difpci*fæ,ami(ïo paftore. Adhæcdcierent ipfos copiœ auxiliares,' Vnufquifcp qui in auxib'um Babyloniorum ucnit,fugic£ in fuani terram, deferta Babylone, Quœ cnim Humana auxiliaconftarent* iudicante DominoCEt quis tantam hoftiumcrudelitatem expedaz retCEa cnim erit hoftium immanitas, ut truddent,quemcuncç aflè cuti fuerinuQiiin etiam uiolabunt uxorcseorum,amp; allidêtinfânz tes ipforum ad petras,Hic nulli nec fexuinec ætad parcetur, Quis ergo a facie tantæcalamitatis non fugeret^ De bacBabyloniorum calamitatecanit etiam Pfalmus cxxxvi,Filia Babylonismifera.Bea tus quirctribuet tibi retributionem tuam,quam retribuifti nobis* Beatus qui tenebit,etallidct paruulos tuos ad petram.Rem horren dam. HI ludicantur beati,qui crudeliter fj^uiune amp;nbsp;grailàntu r i n Bs byloniüs ÔC infantes cor um, ludicantur autem bead non quidem setema

COMMENT« IOAN. BRENT. lor aeterna felicitatetquomodo enim Medi, qui ipfi imprj fucrunc, merit! eiTent cœleftein beatitudinê cædibus ôlt; crudelitateÇ’fcd bea/ ti mundana fœlicitate, quia Deus reddet Médis amp;nbsp;Perfis præmia quædam corporalia pro nauata opera in puniendis Babylonrjs. Qpanta,obfecro,hæc eft ira Dei C Sed hæc nobis præfcripta funr, ut fruamur aliéna infania,amp;in tempore refipifcamuSjne noftrà im pietatc iniquitate fiat,ut Turcæ bead dicantur, fi in nos crudeli/ Cerfæuierinr.

. Vel tandem exponit Prophcfa diferte nomen eorum hoftium» quideuaftaturifuntBabylonem« Sufcitabo,inquit, M E D O S aduerfus BabylOnios ♦ Cum hoc Prophcfa confentit ctiam Hiere/ miascapitequinquagefîmoSdquinquagefimoprimo. Sufdtauif, inquiens,Dominus IpiritumRegum Medorum,?*^ contra Baby lo tiem mens cius eft,ut perdat earn. Et mox : Sandi ficate contra earn gentes, reges Mediae, Duces eius amp;c. Et Daniel capitc quinto: Diuifum eft regnum fuum, Si datum eft Mediè ac Perfis. Quod autem hi Prophetæ uaricinari funt,hoc impletum eftè teftâtur non folum facræ,uerumetiam prophanæ literæ.Daniel aittlnterfedus eft Balthafar rcx Chaldæus,Slt; Darius Medus fuccefsit in regnum annos natus fexaginta duos. Porro cum Dario Mcdo fufcepit rc/ gnum Babylonium efiam Cyrus Perfa, qui Si mox folus, Dario mortuo,regnauit. Vnde Si Herodotus libro primo, expugnatio/ 'nem Babylonis foli Cyro Perfæ adfcribitDefcribit autem Hero/ dotus copiofe expugnationcm Babylonis. Quarc ctiam hicautor, quamuis Ethnicus,teftis eft propheticæ ueritatis. Fieri autem non potuit,ut Efaias carnali quodam iudicio cognouerit,Medos futuz ros efte deuaftatores Babylonis, fed ad huius rei cognitioncm ne/ ceflària fuit fîngularis reuelatio fpiritus fandi.Nam quo temporc Efaias hæc uaticinatus eft ,Medi nondum erant illuftri aliqua po/ tentiapræditï.Etfienim hiftoriæ Gentium tradunt Arbacemui/ do Sardanapalo rege Afsyriorum,tranftuliire imperium ab Afsy rqs ad Mcdos. ( Circa hæc autem tempora prophetauit in luda Ela ias,8f Prophetæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tarnen liber Regum teftâtur captiuita/

telfraelis Medos fuifle fubiedos Afsyrrjs.Ifraelitæ cnim translati funt ab Afsyrijs uidoribus in ciuitates Mcdorum, quarto Regum decimofeptimo« Acftatimpoft Afsyrios commemoratur in facra fcriptura potentia Si maieftas Babyloniorum, ut uides in legatio/ ne Babyloniorum,quæ defcripta eft quarto Regum uigefimo, Si in rjs rebus geftis,quæ poft illa,quæ facra fcriptura commémorât, fequuntur ♦ Quare nemo potuiteo tempore, quo Efaias hæccon/

aeS ÎN CAP VT X»L ESÄIAE cionatus eft, humano iudici’o futurum conqccre, quôd Medi ef/ Cent fuperaturi 0^ deuaftaturi Babylonem.Efaias autem non folum nomen hoftiumBabyloni6recenfet,uerumctiam exponitfæuiti/ am amp;nbsp;crudelitatem eorum aduerfus Babyloncm. Non qu£crent,in quit,argentum^iccaurum:hoc eft,nullam acdpientpecuniam pro redemptionc Babyloniorum,fed interfident ömnes, quofcunquc aftecuti fuerint.Non pareet paruulis,nôn infantibus, non prsegna libusmulieribus. Sicamp;in Hieremi'a capitequinquagefimoprimo didtur:Collidam in te fen cm amp;puemm iuuenem amp;(. uirginem etc» In Pfalmo Beatus pronundatur,qui in hac expugnatione Baby Io/ nis allidit infantes Babylonios ad petras. Et fupra, uocàntur San/ dificati.Quid ergo hoceft, inquiesCNum bcatitudo eft ÔC fandi/ ficatio, fi quis crudeliter 8lt; immaniter truddauerit,conculcauerit^ protriuerit,ac aliiferit infantes C Quid comcruere miferi infantcsCi Cultw Dfi Hie admonendi fumus,quod in præftando cultu Dei, non debea/ dffcftbak. musconfukre humanumiudicium,feddiuinumuerbum. Nami DfLquod iufleric uerbum Dei, hoc Deo placet, amp;nbsp;eft uerus Dei cul/ tus,fi ex fide obedienter peragatur,etiamfi humana ratio contradi/ Kerit.Porro,gcneraIc quidem uerbum Dei eft,ut unufquifq^ dili/i gatproximum fuumficutfeipfum, amp;nbsp;uf etiam inimicisbenefada/ mus. Sed fi perfonale prseceptum a Deo datum fuerit, ut inimici

I truddentur,non iam erit immanitas, hominem ocdderc,fcd obc/ dientià,offîcium,amp; cultus Dci^ Perfonale autem 8d fingulare prx/ eeptum Dei erat,ut JVIedi amp;nbsp;Perfae opprimerent ac trucidarent Ba byIonios,qûemadmôdumfeftanturProphetæEGias ,amp; Hiercmi as,0d Pfalmus cxxxvi.Filia Babylonis mifera,Beatus qui rétribué! tibi rctributionem tuam, quam retribuifti nobis.Beatus qui teno bit amp;nbsp;allidetparuulos tuos ad petram. Quare,cum Medi graflarent tur in BabylonioSjobedierunt uocationi Dei.Et fiquidem habuif/ Cent ueram fidem Sd cognitionem Dei, præftitiflènt Deo hac cru/ delitatecultum tamgratum,ut non tantumcorporalia,uerumeti/ amcceleftiapremia eis reddidiftet.In Exodo Leuitæ immaniter fac uiunt ex mandafo Domini in liberos amp;nbsp;cognatos fuos Idolâtras,’ amp;aadiunt:Confecraftismanusueftrashodie Domino unufquif/ que in filio amp;nbsp;fratrcfuo,utdetur uobis benedidio. In priorilibro Samuelis præcipitur Sauli, ut percutiat Amalecifas, nec parcat c/ is,fed interfîciat a uiroufc^ad mulierem,8c paruulum amp;nbsp;laden/ tem,bouem amp;nbsp;ouem, camelum amp;nbsp;afinum. Sed cum Saul parccret régi Amaledtarum,amp; bobus acouibus,idcp pio,ut uidebatur,prg texÉu, uidelicet ut boues facrificaret Domino,audit : Pro eo quod abiedfti fermonem Domini,abiedt te Dominus ne fisrex. Etaddi tur grauifsima fententia : Melior eft obedientia quam uidima, aufcultarc.

COMMENT. IOAN. BRENT. »09 aufcultare,magisquamofFerrc adipem arietum ôdc. InHieremia capite quadragefimoodauojhoftes Moabitarum maledicuntur, fi prohibuerintgladium fuumafanguine , ïtacç obedientia ôd cul/ tus Dei eft, ac meretur benedicftioncm, fi quis ex mandato Dei,ex mandatOjinquam, Dei, non ex fua ipfius libidine aut furore, ho/ ftes opprimât * Porro talis obedientia uocatur fandificatio amp;nbsp;bea/ titudo,non quod mercamur æternam foclicitatem cædibus amp;nbsp;im/ manitate, fed quod cum fit mandatum Dei, placeat Deo, amp;nbsp;com/ penfetur diuinitus magnis prcmrjs, externis quidem amp;nbsp;terrcnis,fi homines,qui hanc præftant,alioqui imprj fuerint,fpiritualibus au tem amp;nbsp;cœleftibus etiam, fi homines alioqui pi3 fuerint. Quid au/ tem eft,quod Deus,qui eft clementifsimus, tarn immania manda/ re nonnunquam foleat, ut etiam infantes allidi debeant ad petras':' Deus non mandat ifta generaliter, quia cum ipfe fitmifericors, placet ei etiam in hominibus mifericordia, Sed mandat ea aliquo/ ties perfonalicer,2lt; fingulari quodam confilio, uidelicet, ut decla/; retmagnitudinem iræfuæ aduerfushumanam impietatem. Naiu ra enim tarn cæci indurati fumus, ut nec grauitatem naturalis no ftræ maliciæ,amp;magnitudinemfceleratarum noftrarum adionum agnofcamus. Ef quæ nobis de feueritate iræ diuinæ aduerfus pec/ cata uerbis commemorantur, iudicamus effe ridicula,acfolemus contemptim dicere, Inferni ignem non effe tarn feruidum, quam fcrmone narratur, Quare Deus mandat aliquoties immanitatem etiam erga infantes exercendam, ut manifefto exemplo doccat, quanta fit feueritas iræ eius non tantum contra externa fcelera,fed etiam contra naturalem noftram impietatem,Si ut excitet nos ad ti/ morem.fiff^i^ obedientiam fidei Sic.

Poftquam Prophetadefcripfithoftes Babylonis,Siimmanita/ terneorurn,deferibit nunc fortunamurbisBabylonis.Babylon, inquiens,celeberrima ilia urbs in toto orbe terrarum, Si longe om nium illuftrifsima,fubucrtetur ficut Zodoma Si Gomorrha.Non habitabitur dcinceps,neccommorabitur ibiquifquam. Ac tarn horribilis eritfolitudo, ut nec Arabes, qui alioqui folitudinibus deledantur, ibi tentoria (ua figerent, nec paftores, qui ad deferta gregemminare folent,ibi mapaliafua conftituerent, Hie enim lo/ eus replebkur tarn immanibusSi horribilibus beftris,ut nullus h o minum eo accedcre,Si ibi habitare audeat.Munitifsima locaBaby lonis deij^cientur, Amcenifsima uertentur inextremam abomina/ tionem.Ethæc fient non poft multos centenarios, fed in propin/ S J

quo eft tempus deuaftaciotiis tam illuftn's urbis, Hæc autem,qusc commcmorantur hoc loco de deuaftatione urbis Baby lonis, non lieintelligenda funt,quod Babylon tota fit delenda in ea expugna tionc, quæ a Mcdi's amp;nbsp;Perfis falt;fta eft, fed quod ita fit delenda,ur Strabo Gro' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fplendorcm prorfus amittat,nec unquam amplius reçu/

' pcrare queau Strabo de Babylonc fcribit: Vrbis partem Perfæ di/ ruerunt,partem tempus confumpfit, ScMacedonum negligen/ tia,præfertim ubi Seleucus Nycanor Seleuciam ad T igrim condi/ dit,adftadiatrecentaBabyloniproximam ♦ Nam amp;illeamp;pofteri omnes area hanc urbem ( Seleuciam) maximopcre ftuducrunt^ amp;nbsp;regni caput elFecerunt, di. nunc Babylone maior eft, quanquam magna ex parte deferta, ufidfedledcea dicipofsit, quoddema/ gnis urbibus,qu3E in Arcadia erant,aquoda didum eft:Magna ci uitas, magna folitudo eft, Ha^enus Strabo.Ex quibus intell^is,' quod amp;^fi di nomen di aliqua pars urbis Baby lonis poft expugna/ tioncm Perficam rcmanferunt,tarnen ita deuaftafa fucrit,utpoftea Seleucia urbs non ita magna, di etiam multa ex parte tunc deferta,' fuperaueritmagnitudine fua Babylonem^Namcum Babylon tan/ tæ ftierit magnitudinis ante Perficam expugnationem, ut ambitus ’ muri complexus fit quindecim miliaria Germanica, quemadmo/, dum fupra oftenfum cft,mirandum non eft, quod poft expugna/ tionem di direptionem,in tan to terrg fpacio, nonnulla locamanl^ tint inculta di horrida, di in alijs locis conditæ fint aliæ ciuitates,^ quænon Babylonis nomen retinuerint, fed aiqs nominibus uoca tæ fuerint, Itac^ dicitur Babylon fubmerfa ficut Zodoma di Go/ morrha, quod in fummafuafecuritateexpugnatafic a Medis di. PerfiSjôC quod in tanCo terrarum fpacio multa loca manferint tam inculta,amp; iada fint tam horrenda, utpræ beftrjs nullus hominum ibi habitare aufus füerit.Deinde,quod Propheta dicit têpus deua ftationis Babylonis in propinquo eftè,Prope eft, inquiens,ut ue/ niat tempus cius,Slt; dies eius non elongabutur, non intelligas coii ferri hoe tempus ad illud, quo Propheta hæc concionatus eftj Nam a tempore huiusconcionis ufqueadexpugnationem Baby/ lonis a Medis di Perfis fadam,funt anni pene duccnti,Sed intelli/' gas conferri hoe tempus cüm eo, quo ludæi abdudi funt in capti/ «itatem Babylonicam, In libro enim quarto Regum, capite uige/ fimO, uaticinatur Efaias de abducendis ludæis in Babylonem » Et cum hoc uatidnio confentiebantdi ali) Prophefæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Efaiæ^'

Ex lanto Prophetarum confenfu uehementer terrebantur pi) in rc gno luda, di follicitabantur putarc captiuifatem ludæ perpetuam fore.

COMMENT. IOAN. BRENT. »u forc^ScChriCtum opprefTa genreIiidaica, nunquamucntürum. Hos igitur confolatur Efaias, iubet eos bono animo efle,quod 8^fi ludæi abducendi funt captiui in Babylonem, 0^ tanta uidetur Babylonis potenti'a, ut nulla fpes libertatis ludæis appareat, ta/ men ab co tempore, quo abducuntur,breui futurum (it, ut Baby/ Ion expugnetur, ipfi liberentur,ac rcdeant in terram fuam. Difcamusigitur in Babylone feucritatem diuinæ iræ aduerfus hu manam impietatem maliciam . Primum enim Babylon fuit urbsmunitifsima ,non folum hominibus Si mûris, uerumetiam flumine Euphrate, qui mcdiam Babylonem interfluebat. Atta/ men cum ciues eflent impij ac (celerati, nec peccarent tantum ido/ latria, Si altjs flagidjs, fed etiam contcmncrent uerum Deum Ifz raelis Si blafphemia eum afficercnt, nihil iuuerunt eos urbis mu nimcnta. Quare non eft nobis hocpræcipue agendum, ut urbes fint mûris bene munitæ , fed ut Refpublica rede adminiftretur,. Si dues piam dodrinam obedienter fedentur. Satis munita eft duitas,quæhabet DEVM protedoremATuncautemDE/ |V S protegit ciuitatem, cum uerbum eius locum in ea habet, Si nomen ipfius fide , inuocatione, ac obedientia glorificature Deinde Babylon fuit urbpamcenifsima:habuit ædificia magni/ ficentifsima , habuit hortos omni genere amoenitatis plenos » Et tarnen cum ciues impiam Si fceleratam uitam ducerent, amp;ui/ fitarentur diuino fupplicio , nullam potucrunt ex tanta amcc / nitate uoluptatem capere . 'Quare in hoc ftudium incumbamus, nonutparemus nobis amœna loca iniquitatibus Si impofturis, fed utpiamamp; honeftam uitam ducamus,quo conferuemusboz nam coram Deo confcientiam. Hane fi habcmus , omnia etiam fordidalocaeruntnobisamœna. Hac ficarcamus , nullaloca egt; runt nobis fads amœna , ctiamfî Paradifo fimilia elTenc. Nam quemadmodum fi quis geftet in pedeinfixamfpinam,quocunz que incelTeritjfendt dolorem , edamfi calciatus fit ferico calceo; ita quocunque cecum tuier is malam confcientiam, ex peccato,nulz lam inuenics amœnitatem . Demus igitur operam fide Si obe/ dientia fidei, uthabeamus tranquillam confdcntiam,amp; ficut Pau* lusloquitur,pacem cum Domino Deo noftro,quofiet,ütom/ nia nobis fint amœna.

nicum propter maliciam, impictatem, fupcrbiam 8^ arrogahh'arn eius, Sedquid ç” An non amp;nbsp;Medi amp;nbsp;Perfæ, Babyloniorum ui/ (flores, erant homines mali,imprj, 8i. arrogantes C Certe fi peceafa Babyloniorum 8C Medorum inter fe conféras, deprehendes alios alijs,ne titiuilitio quidem meliores ciïe,Qiiid ergo eft,quod Baby lonij uifitanturdiuinitus 8^ non MediC” Non minus quidem impij fueruntMedi quamBabylonij,fed hos uifitauitDominus,non tamquodpcccauerunt perfe,quam quod pcccauerunt aduerfus populum Dei eledum.Cum enim alioqui impijfsimi 8C fceleratiP fimieflènt,in hoe tarnen compleuerunt iniquitafem fuam,quod nón folum adorauerunt idola fua, fed etiam pr^ fuis idolis blafphe mia affecerunt uerum Deum Ifraelis , amp;nbsp;graflàti funt crudelius,' quamDeus iuflèratin populum Dei,adeoqueftatuerantfenun/ quam reftituturOs libertati fuæ gentem Ifraelis,hoe eft, Ecclefiam Domini, Quare Deus excitauit Medos, ut Opprimèrent Babylo/ nios,quo non folum peccata Babyloniorum punirentur,fed etiam populus Dei liberaretur,amp;ad reftaurandam fuam politean in ter/ ra Canaan ex Babylonica captiuitate dimitteretur, Sed quidCnum Ifraeldebuit libertati 8C regionifuæadhuncufumamp;finemreftiz tui,ut ïuciitïdam,amp; uoluptuariam uitam corporis in ea regione ui/ ucret,et delicrjs ftuderet?Nihil minus,Sed utcerta eiïèt poh'töa,in qua Chriftus filius Dei nalceretur ,8C Euangelion fuum prædica/ ret,8lt;^ ex qua mitteret Apoftolos fuos in totum orbem terr3e,ad co gregandam Ecclefiam fuam ex omnibus gentibus,Quare quod E/ faias hoe loco dicit Dominum miferturum lacob, 8i eledurum ad hue Ifraelem, no refpicitprincipaliter ad liberationem carnalis If/ raelise captiuitate Babylonica , Sed ad fpiritualem liberationem per Chriftum filium Dei,tunc quidem exhibendum, nunc autem exhibitum,amp;addiuulgationem Euagelij inter omnes gentes.Mi/ ferebitur,inquit. Dominus, Iacob,hoc eft,Babylonicum regnum opprimetur,utlacob,feuEcclefiaDei liberetur, EtfienimDeus' permifit,ut Ifraeliteaffligerêtur per Babylonios, amp;nbsp;abducerentur captiui in Babylonem, tarnen non eft oblitus promifsionum fua/ rum de mifericordia in Chrifto filio fuo præftanda. Dixit fe iudi/ caturumpopulum fuum, amp;nbsp;miferturum feruorum fuorumDeut» trigefimofecundo.Dixit,Ego fum D O JVl IN V S Deus eorum, amp;nbsp;recordabor foederis mei priftini, quod pepigi cum lacob, Ifaac amp;nbsp;Abraham, Leuitici uigefimofexto, Dixit, TeelegitDomi/ nus Deus tuus, ut fis eipopulus peculiaris decundis populis qui funt fuper terram, Deutcronomrj feptimo » Harum amp;nbsp;fimili / urn promifsionum non eft oblitus Deus , Quare ut compleat

«as , efFiciet,utdeuafteCiirrcgnum Babyloni'cum, reflituatur policftalfraelirica,inqua Chriftus promiffusnafcatur, ÖCexqua Euangelion Ghrifti uulgetur in uniuerfum orbem, uocenturtp non tantum hi qui ex Ifraelitis difperfi funt inter nationes,uerum/ ctiam gentes incircuncifac,ad comunionem cceleftium bonoru.Fa eiet D O MIN V S Ifraelitas requiefcerc fuper humum fuam, non tuncfolum,cum redierint e captiukate Baby lonica. Minima z/ nimpars ludæorumfeu Ifraelitarumj-edieruntadauitamfuamter ram,Sedmulfo magisdicunturreqvicuifle fuper humumfuam, cum ucnit Chriftus,amp; impletc funt promifsiones de Chrifto,qug prædicatione Pröphetarum,amp;aliorumdocftorum »conferuatæe/ rant in terra ludaica.Et fequitur: Adiungeturad eosaduena,ÖL ad/ hærebit domui Iacob, SCc, Nechöcprincipaliterpertinetadre/ ditum e Babylone,, (ed aduocationemgentium,quæ per Apo/ ftolos fada eft» Nam cum Apoftoli mandato Chrifti uulgauerunc Euangelion in orbem terrae, agnoueruntChriftum non lolumiu/ dæi,hinc inde difperfi,fed eciam Gentes»Hîeadiunxcrunt fe,amp; ad hgferunt domui Iacob,cum acceperunt Euangelion Chrifti,amp; ere/ diderunt in Chriftum,Hi etiam func populi,qui tenuerunt Ifracli/ tas,amp; adduxerunt eos in fuum locum,quia gentes coniunxcrunt fc cum Apoftolis,exceperunt eos obedicntifsime,amp; contulerunt otn nemopcram fuam,ut Euangelion uulgaretur, fines regni Chrû fti dilatarentur» Vide Ada Apoftolorum,8lt; epïftolas Pauli,Hæc cnimteftanfurpalam,quantogaudio gentes Euangelion excepe/ rint,acimpleuerintetiamid,quodfequitur: Pofsidebit eos do/ mus Ifraelfuper terram Domini in feruos amp;ancillas, 8^erunt capi entes cOs,qui fe ceperant, amp;nbsp;fubrjcient exadores fuos. Nam ante ïfraelitscfuerunt fadi (erui 8óancillæGentium,amp;neceflehabe/ bant gentibus elfe fubiedi » Poftquam autem Apoftoli, qui erant lfraelitæ,prædicauerunt Euangelion in gentibus, tune gentes fa/ dæfuntancillœamp; feruilfraelitarum, quiaagnouerunt prædica/ tionem Apoftolorum, exceperunt cam obuijs, quod aiunt, ulnis, fubiecerunt fe Apoftolicis mandatis, ac tradiderunt fe captiuos Chrifto Ifraelitæ, amp;nbsp;Apoftolis eius, qui amp;nbsp;ipfi erant Ifraelitæ». SiePetrus fubiecit exadores fuos, cum ucnit ad Cornelium SC re/ liquos Ethnicos,amp; adduxit eos in obedientiam Chrifti Adoruin dccimo, Sic Paulus cepit eos, qui ante ceperant Ifraelitas, cum de Ephefrjs amp;nbsp;alijs fcribit, quod fuerint quondam alieni a Repu/ blica Ifraelis,8lt; fine Deo in hoe mundo ,nunc autem fadi fint prope in fanguine CHRISTI, Stc» Habes igitur ex hoe loco, qiianti Deus faciat fuam Ecclefiam » Nihil fuit in terris potentius amp;nbsp;magnificentius regno Babylonico » Nihil eraje tune abiedi/

us amp;contcmptius populo feu Ecclefia Dei. Ét tarnen cum reghüni Babylonicum nonamplius ufui eflct Ecclefîæ Dei necelîè habuz itperirc. SicÖCPharao, potentifsimus fuitemporisRex,nece(/ fc habuitaquis obrui,cum impedimento eflet Eccleße,ne obfequc retur uocationiDctSic Pfalmusciirj» Corripuitproeisreges.Dc tcck/iaefl nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uocat Ecdefiam nbsp;nbsp;nbsp;Aiov ,feupeculium fuum.Nihil autem

xeM.»A/«y hominiinteromnesfuasOpesgraduscftfuo Etficutmaz, ter inter mille alicnospueros,meminitmaximc omnium fui infânz tisjdefuo infante præcipue cogitat,fuum inlàntem pulcherrimuni omnium ludicatzitaDcüsinterOmnesalias genres fuam prgcipue Ecclefîam curat,proptcr quam Sd creauit hunc mundum, propter quam conteruat mundum,propter quam inftituit régna huius mS di amp;iterumdeftruit.Etfienim reges terræfæpenumero nihil mi/ nus cogitant, quamde ChriftoSt Ecclefia eius,tarnen quodcunc^ iregnum non feruieritEccIefiæ,uel nefdens, uel fdens, non poteft diudurare.Hoc autem multis de caufis diligenter cognofcendum cft.Primum, ut Principes amp;magiftratus fciant quod fit officium ïpforum,amp; in quem præcipue uhim a Deo inftituti fint,uidelicet,' non ut pro libidine fua dominentur fed ut Ecclefiæ Chrifti ferui/ ànt,5lt; gloriam nominis Dei pro uirili adiuuent.Deindc ut priuati quicp admoneantur ,cui præcipue regno fefe fubijcerc debcantj Nullum enim terrenumrcgnum firmum et ftabile eft.Nec in ullo poteft inücniri uera amp;nbsp;certa foclicitas.Solum regnû Chrifti, quod eft Ecclcfia,firmum eft,Slt; in fola Ecclefia Chrifti inuenitur certa fa lus amp;nbsp;firma fœlicitas, Etfi enim affligitur Ecclefia in hoc mundo,' famen perpetuo conferuatur, amp;nbsp;neccfte habent omnia alia régna,' ' que afflixerunt cam,pcrire.Quare in hoc ftudium unicuicj^ incum bendum eft,ut pofthabitis alqs regnis,conferat fefe in regnum fcii Bcclefiam Chrifti.Docet etiam nos hiclocus timorem Domini, 8C humanitatcm erga quemuis Chrifti confeftbrem, 8^ cum Ecclefia CHRISTI coniundum, uidelicet, ne uel abiedifsimum Chri/, ftianumcontemnamus,autlt;;i malefaciamus» Si enim Deus non pepercit opulentifsimis potentifsimis regnis, cum maleface/ rent Ecclefiæ Dei, haudquaquam pareet priuato homini, qui membro Ecclefiæ male facit ♦ Et fi Filius Dei abiedum hominem tanti æftimauit, ut propter ipfum defcenderit de coelo , amp;nbsp;fu/ fceperit mortem, certedebcmusamp;Ï nos eum omni honored au/ xilio dignum iudicare ♦ Poftremo confidera 8^ hic dignitatem 8^ maieftatem Ecclefiæ Dei, hoe eft , uniufcuiufque hominis pfjj Pofsidebit, inquit,eos, domus Ifrael in feruos Si ancillas,8cfub/ fjeient fibi exadores fuos » Domus Ifrael eft Ecclefia CHRP STI» Quifquis igitur fit per fîdem membrum Ecdefîæ, fit etiam

domus ICraelis.Hæc eft autcm prærogatiua domus Ifiaelis,uc omnes alij homines fine ferui amp;nbsp;andllæ eius, fubijciac fibi onv h'cs hoftes amp;nbsp;aduerfarios fiios.Hoc non intelh'gendum eft de cor/ porali feruitute,cum prj foleant fcrc cflèalioruna ferui,fed de fpiri/ luali, quia quotquot funt in Chrifto, his omnia func adiumento in bonum,his omnes homines feraiunt,omnes etiam affliétiones. Malefa(ftor feruit pio,quia excrcct eum ad patientiam obedienz tiam Dei. T yrannus feruit pio,quia plus oppreftiis tyrannide dili gentius inuocat Deum, ÔCmaiora beneficia a Deo confequitur. Morbi feruiunt pio,quiamortificantcarnem,ut uiuat fpiritus. Ac tandem fîct,utomnia etiam extrinfecus fubrjdauturpio, quiauna cum Chrifto fuo dominabitur in ccelo 8d in terra.

Quæ fequuntur,non continent aliud argumêtum, quam quodl in fuperiori cap. de ruina amp;nbsp;interitu regm Babylonici didum eft, Sedproponunt hanc ruinam alia oration is forma. Initio enim Efaz ias fub Ezechia rege ludæ uatidnatus eft Babylonios fore dcuafta tores urbis Hierulalê amp;nbsp;regni ludæ. Hoc uaticinium fcriptum eft in quarto Reg.uigefimo.Dicit etri Efaias ad EzechiazAudi fermo nem Domini.Ecce dies ucnient,amp;auferuntur omnia, quæ funt in. domo tua,amp; quæcondiderunt patres tui uGq^ ad diem hanc,in Baz bylonem.Non remanebit quicquam,aitDominus.Sed ct de filqs tuis amp;^c. CÛ hoc uatidnio confentiebant amp;nbsp;alrj Prophetæ, qui erat rtrV3lt;sov«’ Efaiæ. Pq auf Ifraelitg hoc uatidnio territi,uehemeter me tucbat,ne dcuaftatione urbis Hierufalem in tanta feruitutem corjz cercntur,ut nunq reftituerentur libertati, nee inftauraretur Refp.. ipforu, quo Chriftus promiflus nafei, ôd officio fuo fungi poflet. Non enim tarn libercatcm carnalem, quam aduentum Chrifti, ôd prædicationem eius fufpirabant. Quare Efaias confolatur pios, 8Ó promittitfore,utetiamfi ruat regnum Iudæ,tamêruiturum etiam fit regnum Babylonicum,quo ipfi non folum reftituantur libertaz Ci ,fed etiam uicifsim capiant eos,qui prius ipfos cepcrant,0«^ fubrjz ciant fibi exaeffores fuos. Ac ante quidê uatidnatus eft de ruina Im perrj Babylonici,in modu foletinis côcioniszNûcaût quo tcnacius auditori inhereat, amp;nbsp;diligetius c5feruetur,proponit ea ruina para bola,hoc eft,figurata oratiôe,quafî uel publico rythmo recitanda, uel publico carmine dccantandä. Pingit aût poetico more,n5 folu

populum huius tcrrg a Babylöntjs antea opptefTumjin ruina Baby lonici Imperrj lætari, uerumcdam populum inferni occurrere regi Babylonio,8«^ infultare ei, guod cum omnes alios reges oppreÄe/ rit,tandem ipfe necefifc habueritinterire, Ac profecfloEfaias ùi hac oratione tarn falfe.tam arorute,tam facetc ridet cafum et ruinam regni tarn excelfi,tam imperiofi,amp; tarn arrogantis,ut appareat cum fuilîè uißj non folum fumma grauitate, fed etia infigni urbanitatc præditum*Fïet,(inquiÉ)Utlt;Juo têporc Deus dederit tibi requiê,8i reftituerit te libertaü, fumas parabolam iftam contra regem Baby lonis.Redtabîs quafî rythmo, aut decantabis carmine ruinam Ba/ by louis« Dices: Qpid hoc cftC An non tu Babylon opprimebas 0/ mnes gentes'^'an nô reges omnes perfoluebanc tibi tributû C Quid ergo fadutp cft,quod ÔC tu opprefla iam ita iaccs,ut nulla ampliu« fpcs fit tealiquando capot leuaturaÇ’Sed hoc eft iudicium DominiJ T U eras baculus,e)iâs uirga,qua grauifsime percutiebantur amp;nbsp;cru/ delifsime difcerpebantur omnes gentes. Tu eras flagellum DeiJ Nuncautém ó fœlicemdiem,hïcbaculus amp;hæc uirga conieda funtin ign em«Hocfàdum eft iuftifsimoiudicioDei«f^arc,poft quam tu interrjfti ,confecuta eft in tota terra omnis ftanquillitaSjSd 12cticia«Primum enim conquiefcit 8Cin finu fuo lætatur uulgus ho minum, qui te adhuc dominante necefte habebant grauifsima one ra ferre « Deinde lætantur etiam abietes ôc cedri Libani, quæ fibi applaudunt,quod poftquam tu rex Babylonis deiedus es, nullus amplius fit,qui ipfas excidat« Per abietes autemamp;cedros intelligc di funt illuftres amp;nbsp;pofêtes Principes ac reges huius terræ, qui a Ba bylonrjs afflidi amp;nbsp;opprefsi fuerunt»Poftremo,etiam Infernus(in/ quit) fubter te conturbàtus eft in occurfum aduenfus tui Sk^c« Hpc loco pingit Propheta Infernum,quafi corporalem mundu,amp;Mor tuos Reges,quafi adhuc corporaliter in eo mundo uiuentes, amp;nbsp;col loquentes « Non funt autem in inferno tam craflæ adiones 8^ tam carnalia fpedacula,quam hoc loco deferibuntur, fed fînguntur ta/ lia prudentifsimo fpiritusconfilio,ut fignificetur aliquomodo^ quanto contemptu laborent tam coram Deo, quam corâ omnibus creaturis cœleftibus,terrenis,amp; infernis fuperbi amp;nbsp;arrogantes tylt;* ranni,qui tamê putant fe folos eflè coeli,terrc, 8C inferni dominos»’ Proponitur autê hoc loco Inferni quafi Monarcha quidam,qui in aduentu regis Babylonici excitet Principes amp;nbsp;Reges, quos hircos uocat, ut régi Babylonico obuiam procédant, amp;nbsp;rifu ac feommatis eum excipiant. Vndc,quæfo, inqui^aduenisC Quis in te tantum nefas committere aufus eft Ç* Siccine ÔC tu uulneratus es, ficut nos » Siccine amp;nbsp;tu noftri fimilis fadus es C’ En concidit uel tandem tua i/ fta arrogantifsima fuperbia, qua nos omnes quondam affligebas»

Conduit ftrcpitus 8^ tumultUS Uêl pfaltcfiot’Um aut gaudior ürti Ss conuiuiOf lirrt tuorUm,Uel iniltldâtionum tuarUirii quibus tota tei*gt; ra obruebatur, Gerte uidemus quod quemadmodum aliorum bo/ minumdtä amp;nbsp;tuUm cubiîé Grtt TirtCaîiamp;tegumentatuafintuer/ mes i hoc efl * etiam tU fadlus es efca uerrttibus 8lt; cibus tùieis t Sed priufquâmad eà,qU2eirt Propbeta fequLiiltur,progrcdiamur^côfî derandum eft^qUid fibi uelit Pröphcta, quod hacparabolaaduerz fus regem Baby lorn's inftituati-^i^xi«» ante uiéloriâm * FiegnUrrt ludte nôdum erat opprelïùm â Babylotifjfe, Babylonri ad fummani in toto orbe terrarum potenti'âm alpirabant^ôd maiéftas eorum ui/ debatür inaetei num duratura ♦ Nondum deUidli erant Babyîonrji^ Quid ergo ç' An non magna eft impudentia cânéré encomium an/ te uictoriainC'Dcinde, An non crüdele cft,infulfare milero nbsp;nbsp;ex/

probrare ci miferiam fuam Supra dixit Non folum Babylonios uirosjucrumetiam infantes trueidandoS, imo allidendos efle ad pc tras.Hæc magna cü: immanitasdntanta autem immanitate riderez calamifofo infultare quid poteft dici immailius Et quid 7 An magiftratus non éft hortore adiciendus'TCut igitur Efaias tanto co tcrnptudefpicitBâbylortium magiftràtum , qui co tempore fum/ mus ac potetifsimus in toto Orbe terràrüm erat'ZDe bis rébus pau/ ca quædam percurremus JnitiO ertimjpcvicülofum amp;nbsp;temerariunl cft encomium cancre ante uidloriam * in tjs quidcm rebus, de qui/ bus rtulla extat diuina promifsio lt;nbsp;Sc quarilm euentus irteettus eftj Huius gloriationis füpplieium dignum eft, Gortfufiojfeu püdefa/ élio,Irtquibus autem rebus diuina cxtatprömifsió cartim cuen/ tus eftcertifsimus » Quare fidèi eft non tcmCritatisi iti i)s cancre Iwixioyantcuidoriam.De BabyloUis àutein interitUjS^ Kraeli/ tàrum liberatione manifeft^ erànt iam fpiritus fanâi reuelationes amp;nbsp;pcrlpicuæ erant Dei promifsiones * Efaias igitur curn hoc loco docet parabolam de interitu Babyloniei regni reeitâdâm, non do/ cettemeritatem,fedconfefsionem fideiiamp;obedientiamdiüirtcC uô cationis,Sed quidî'Num libcratio Ifrâelitârum e Babylonica tyrail nide fuituera illa reqüics ^qualicuit liberâtis, harte pârabolam to/ taanimilæticia commemorare C Nondubium quiderrtefl^ quirt hacc externa liberatiö fueric miferis Ödeäptiuis lüdæis gratifsima^ attamenuix habet umbram ueræ ôdcdeleftisbberatioriis.Etfî enini ïudæiredieruntad fuam rcgiortCm, e qua ante eicéli erailt,Ôd facflt funt aliquo modo «orôyoftoi, tarnen, ut nori recenfeam Inc commu/ nés humani generis afllidiones, quibus ludsei etiam in fua regio/ ne obnoxrj manferunt grauifsimas perttilerurtt afflicflioncs à po/ pulis finitimiSjS^necefle habuerût Perfarum Inlperio fubicÀi ef/ fcJtaC^ poftquana Perfæ expUgnaruntBabyloncm, 5eremiferunt

îudæos a3 fuam rcgionemjudari non funtconCecuti tantarti liber/ fatcin,ut non eflèntlubieéti aliense dominationi,fed tantum muta uerunt dominos. Quare non potuerunt eo tempore, tota am'mi lae ticia,amp; gaudio cx omni parte fy ncero hac parabolam récita re, Sed ea demum eft ueralibcratio,amp; perfeefta quics,C|uam nobis fangut ncamp; morte fua acquifiuit filius Deilefus Chriftus feruator no/ Ücr,de qua etiam præcipue fpiritus fandus per Efaiam conciona^ tur.Hic enint Chriftus Hiius Dei uere nos liberauit a labore,A con cufsione,amp; a durifsima noftra feruitute, qua fubiedieramus Sata tîæ,pcccato,morti Sgt;C inferno,ac reftituit nos coclefti libertati, quia reconciliauienos cum Deo Patrefuo,amp;^ expiauitpeccata noft:ra,ac donauit nobis fuam iuftieiam, ut hacconfifi uincamus in ipfo Sata nam,mortem Sdinfernum.Quare credences in Chriftum uere nuc cantare pofttimus parabolam iftam : Quomodo ceflauitexador, quieuittributumC Et tarnen quiaadhuc uerfamur in hac carne,ó^ eonflidandum nobis eft cum aduerfarrjs poteftatibus, donee mor/ tificata carne,iterum refurgamus^iddreo parabolam,quam in hoe mundo per fidem cantare inapimus,tuncpleno periedo cordis gaudio cantabimusjcum excitati a mortuis, fœlice uitam cum Chri Ito amp;nbsp;omnibus fandis eius perpetuo tranfigeinus. In mundo, in/ quit Chriftus ,afflidionem habebitis. Sed bono animo fitis,ego ui Cl mundum. Hic iubet Chriftus ipfe cantare encomium ante uido riam.Significat autem duo. Alteru^ AfHidiones adhuc nos in hoe mundo manere. AIterum,uidoriaeftè certifsimam. Quare damur in hoe mundo uarrjs cafibus,tarnen propter uidoriæ certi/ tudinem in Chrifto , etiam hic nobis ex animo oaudendum eft, ut plenum gaudium in futuro pofsideamus amp;c. Deinde, quod ad mi feros attinet, crudele quidem eft infultare mifcro,fi id pro carnali tua libidine feceris, ôd humano, hoc eft,inuido amp;nbsp;uirulento animi äffedu.Sic infultarunt Ammonitæ miferis ludæis,a Nabuchodo EXfcb.ifi nofore opprefsis.Dicebant enim de fanduaiio,Euge euge,pollu/ turn eft;De terra Ifrael,DcfoIata eft: De domo Iuda,Dudi funt in captiuitatem.Infultare autem fpirituali affedu hofti Dei, in miferi am diuinitus eoniedo, amp;nbsp;ad deridendum ac contemnêdum propo' iïto,non eft crudelitas fed pietas,non eft abnegatio, fed confefsio uerae fidei,amp; offidum,quod pq Domino Deo (eruatori fuo ad te/ (tificandam gratitudinem fuam debent. In Pfalmo y», dieitur de in/ teritu impq: Videbuntiufti amp;nbsp;timebunt,amp; fuper eum ridcbunt,amp;^ dicent:Ecce homo qui non pofuitDeum adiutorem fuum , Et in Prouerb. Sapientia ait de internecione contemptorum uerbi Dei: Ego in interitu ueftro ridebo, fubfannabo, cum uobis id quad timebatis aduenerit. Eadem dicenda funt de Magiftratu,dc Regi/ ~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bus

bus Si. Prindpibus,qui etl'i func legitimo fuo honore profequeiv dijamp;i Deoprecibus comincndandi, ac pro bencficio eorum gratias agcndæ,amê piorum hominum eft infultare eis, non quidein pro fedicioforum niore,fed pro pietatis ingenio ♦ Primum cnim pi] no confidant potent{aregum,autterrcnisregnis. Deinde non oble^ quuntur impqs rcguin mandatis » Prætercacuin manifefto Dei iu/ diciodefjduntur amp;opprimuntur Tyranni^aguntpi) Deo gratfas Êroliberanonei-nifcripopuh',amp; condpiunt eriam ip ft cimoreni )e/,utcum uidet Deuni nc potentibus quidem Monarchis,fi im/ prj Q-udeles fucrinc parcerc,quantotninus fit i'pfis, hominibus abietbsparfurus, fi non pergantin uocatione Deiambulare^Hoc eft fpiritualitcr rcgibus Principibus infultare. Sic infultarunt If raelitæ Pharaoni ,poftquam euafiftent fyrannidem eias,amp; ipfe fuf focatus eftetiii mari,Exod,decimoquinto,Sic Debora amp;:Barac in/ fultarunt fuis hoftibus iam opprefsisJudi.quintO.Porro, cinn hie reges ôi Principes terræ defcribantur habitare in inferno ( Didt e/ niiudnfcrnus fufeitauit tibi hircos, hoc eft, potentes Principes Si rcges,)manifefte concionatur fpiritus fandus , quod regna hums mundinec fint firma necftabilia,amp; quod reges huius leculi non habitent in coelo,fed in inferno, hoc eft, non finf perpetui domini terræ ,fedobnoxi} ruinæ,In Ezechie,capitetrigefimolecundo,Re/ ges SiPrindpesdefeenduntin lacuna Si ininfernum. In Daniele capite fecundo, Lapis qui cadit de monte, comminuit Si confumit uniuerfa regna,Quód cum ita fe habet,Regum Si Principum ofFi/ cium eft,ut cum non queant efficcrc, quo (ua mundana regna per^* pctuo in hac terra conferuentur,fummam operam dent, quo in re/ gnisfuis locum habcatcœlefte regnumChrifti, quodutperpe/ tuo nianet,ita conferuat perpetuo omncs,qui Chrifto Regi ex fide (eruiunt,

Commoratur adhuc fpiritus fandus in iUudenda,et (comatis ac •KçKÂijiioîç exagitanda ruina Rcgni Babylonia Si regum eius. Bi as, inquit,uelut nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in coelo, Hane ftellam uocant ftellam Vene

ris,quæ poft Solcm Si Lunam longe omnium pulcherrima 8i fplc diddsima eft, Quemadmodum igitur in coelo lucet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O'jita in

terrenisregniseminebas tu Babylon, Sed quid fadum eft çquot; Cor/ ruifti in terram, Si tarn obfeura fada es, ut intuentibus fis horror* Nec tantum dignitate fuperafti alia regna, uerumetiam opprefsi/ fti ea tua tyrannide, Non fuifti contentadominatione in Reges Bthnicos, fed uoluifti ef iam dominari in regem populi Dei, Co/ gitaftiSipræfumpfîfti in animo tuo,teprolatui um fines Imperij

tui uCc^ ad ccelum, cxaltafurum thronum tuum fupra aftra jhoc eft,dorninaturum in clcdtum populu Dei,in Iudæos,i.]uf,cnjn fi n c populus ex omnibus srentibus a Deo ele(ftus,funt uelut luminan'a in terris,eœlcftfs cœtus» Vnde amp;nbsp;additur : Sedebo in monf c te/ ftamenti,in latcribus Aquilonis.Hæc eft periphrafis montis 'Zi^ on, amp;nbsp;urbis Hierufalem, Pfalm.xlvt). Fundatur exukat/one uni/ uerfac terrse mons Zion, Latera Aquilonis, ciuitas régis magnû Cumigitur rexBabylonius cogitarecnonfolum inuaderc rcgnuni Iuda,amp; occupare templum,amp;i ouicatem Hierufalem,uerume£ia po pulum Dei pro fua libidine opprimcre,amp; ueram ipforum religio/ nem abolerc,adeoq5 in religione pro fuo arbicrio dominari, dici/ tur hocloco afeedere fupcr alcitudinem nubium, amp;nbsp;affedare Deo, qui folus eft ucrus rex populi fui,0^ folus ueram docet fpiritu fan/ lt;fto fuo rcligionem,fimilis efte.Cfterum,maiores noftri abuli fünf bocIocoEiwaeaddefcribendum docendumpcccatumamp;^cafum Satanse de coelo in infernu. Neep id inepte, Etfi ein manifeftS eft, S44««e cafuf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hfe Jqcus incclligedus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de cafu amp;nbsp;ruina regni Ba

bylonici,tn ut artis eft in oratione hypothefin trasfefre ad thefin. ita maiores noftri magna fpus induftria obferuaruti'n cafu Babyllt;5 niSjCafum Satanæ,Nilî.n.antc deieeftus fuiffet Sata e cœlo in infer nû, non fecutus effet cafus Babylon is amp;nbsp;regu cius in terris, Primu igitur,perfpicuu eft,quöd Satan initio bonus quidê a Deo creatus fit,fed poftea defeceritfuo ipfius arbitrio ab hacbonitate, amp;nbsp;pecca uerit.ln ueritate,inquitCbriftus,nonftetit,quiaua-itas in eonon eft,Teftatur amp;nbsp;Petrus angelos peccaffe : Dcus,inquienB,angclis, qui peccauerant,no pepercit.Deinde perfpicuum amp;nbsp;hoc eft, quod Satan cum angelis fuis deturbati fint e coclo in infernum. Videba, inquit Cbriftus,Safanam ficutfulgur de coclo cadctcm.Et Petrus: pre» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;angelis,qui pcccauerant, non pcpercit,fed catenis notftis in

taum. Tartarum pra?cipitatos,tradidit ferugtos in indicium. Qii^redum rrgo eft,quod fuerit illud pecead genns,propter quod Satan praeci pitatus eft cum angelis fuis de coclo in Tartaru, Ac recitantur quiz dem in loannc mcndacium amp;nbsp;homicidium, fed priusi^ Satan haec erga hominem defignauit,dcieiftus iam erat propter peccatu e coe/ îoTacile autem colligi poteft ex ingenio amp;' moribus Satanae, inter homines,quod genus peccati ab initio fecerit, priufquam homi-' nem feduxit.Satan enim femper perfccutus eft, èC adhuc pcrfcqui/ fur Chriftum filium Dei, amp;nbsp;hocpræcipue agit, ut homines ipfiu« mandatis obfeqnantur,hoceft, utabiedo uerbo Dei,ip{e habea/ tur Deus ,amp; fcruator. Ad muliercm dicitrQiiocunqj die comederi fis ex hoc frult;ftu,apcrietur oculi ueftri, amp;nbsp;critis ficut Dfj feietes bo num 8^ malum»hoccft,Exiftimaris hunc frudunl aft'erre uobis exi tinm.

COMMENT* IOAN* BRENT* hi tiaiYi Jed Mihi credits,ego doceho^quod uerurri eft, ego lids feruä bo,ego ÜOS beatificabö,ego üos deos fadarn,ß modo obfecuti ftié ritis mcomandato,2lt;comedet*icis hune frudhim* Ad Chriftüm ip fum dietttSi proftratüs âdovaiieris me^dabo tibi omma régna miiti di. Ex bis amp;nbsp;fimilibus locis fcriptürïe manifeftum cft, quod Satail non contentus füadjgnkate,quam habuk éx diuiiiâ creationc, affè dauerit elle Deus, conatus fit filium Dei é fua maicftâte deturz bare.Quarediuino iudicio fasftum eft,utnonfolumnon fitâflccu? tus,quoduoluit,üerumetiàm praeôpitàtus fit ccoeloin itifernumj amp;nbsp;e (umma dignitäte, ad extrema ignomlniâ amp;(. infoelidtatê Cunl autem poftea idem interriscoiltigentregrtoBabylonio jregigt; bus eius,quod anteacoritigiftet Satanæ ôd angelis élus in coclo,op portuneadmonemur,ut exemplôruinærégtii Babylonicl corifidé temus cafum 8^ deieiftiotlcm Sataiiæ e cœlo* Hæcî eniin côn fidera/ tioualdeiiobi'sutiliseftadcondpicndüm timorerrt Del, ad corn/ pefcendamannnl elatioiiem S^retinendostlosin offidO uocatio/ nisrtoftre.Nihilenimhutnanoanimoarrôgatiils,nihilelatius eft* Nam cUm homo fit màiidpiu SatanaE',âccÔniodat etia (efe tilgenlO cius.Primu,qUod ad fpkiCuâha atanef^ affèdat homo îpfe cftè Dd üs,amp; furjpfius feruator.Cum eni'nl uidetpeccata fua ♦ qùærit ope/ ra,quibus (eipfum iuftificet.Cum uidet fe morti oSnoxi'um,quæ/ rit mérita ex feipfo,quibus confequacur uitam in cœlo* Chdftumi autem filium Dei,qui folus eft luftida Sc méritum Uitæ^ côtemnit^ ne uideatur cftè mendtcus,8^ alicnæopis indigus* HcCC cft exeaaz bills arrogatia, eui obnoxq funtomnes hommes natura fùa:domi natur autê in imprjg,uidelicet,Hypôcritis,Iudæis,T urds, nbsp;nbsp;Sed

compefeenda eft eonfidcrationc exempli Satanæ Babylonid re gni*Sataii üoluit in cœlo clTe Dcüs^et contcmpfit filium Dci ddeo coniedus cft in infernum, RegnUm Babylonicum rioluit ClTe Lde/ us in tcrr'is,^ contriuit populum Dei,idco conieâum cft in extrcz mam internecioneni. Quare abqdamus animi arrogantia, amp;nbsp;fubit damus nos Chriftô filio Dei,quo folo fiet * utcôfequamur uerani diuinitatem * Per Chriftum enim adoptämur in filios Del, ut fia/ mus etiam hæredes omnium cocleftium bonorum* Deinde, quödl ad corporalia attinet,ia(ftare folent homines fuas nobilitates in ter ris,Ôlt;alFe(ftant alq aliorurrt cftè domini*Itâ(^ folent fidudà fuärno bilitatis 8lt;potcntiæ non folum alios pree fe contemnere, fed etiamt in quofuis iniurrj cftè* Ponenda igitur funtob oculos excmpla Sa tanæ amp;nbsp;Babylortis*Satan fuit rtobilifsima creatura in cœlo. Sed cîi arrogarct fibi maieftatem Dci,amp; cflèt m filium Dei iniurius^ pro/ turbatus eft in obfcurifsimas inferni tenebras.Babylon fuit nobi/ lifsimum illuftrifsimum regnum in terris^ Sedeum effet itiiuri/ - 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T 5

IN CAPVT XM ESAIAE urn in proximos quofcp, præcipitatum eft in tantam ignominia^-ctiam pueri rideant accontcmnatnobilitatcni cius. Memineriirus ioitur,quod Buagelica n-aftudidt: Qui feexakat,humdiabitur.Et5 l5eus fuperbis refiftit,humilibus autem dat oratiam. QVI TE VIDERINT, A D T EIN C L1 N'A BV N T V R etc.

Pergit Propheta in coincmoradis fcommatis aduerfus reges Si rcgnum Babyloniu.Quid plura; inquit» Non tin hi,qui funt mor Cui in infcrno,uerumctiam uiuentes,quoties ueniet ipGs in mente rcgni BabylonisdHudent ei,ct ridebunt intericum cius.Nunquid iftc eft uir,qui conturbauit terram, qui opprefsit uniuei fum orbe amp;c, Recenfentur autduo predpua fcelera Babylonicæ tyrannidis». Vnum eft,quod Babylonij non content! fuo regno,quod erat am/ plifsiniûm,inua(erint etiam aliéna rcgna,Si deuaftaucrinc bellis fii IS multas regiones Si urbe6,quoft^ dcuidiG;nt,nuncp reftitucrint libertati,fed oppreflerint eos peipetua feruitute » Poluit, ( inquif) orbem in defertum,Si urbes eius deftruxit, uindis eius no aperuiC carcerem, Alterum eft, quod non tantum in cxtcrnos,fed ctiam in fuos magna crudeIitategraflàcifucrint»Tu,inquit, terram tuam di fperdidifti,tu populum tuum ocddifti.Habcs tyrannidem regum Babyloniorum.Nuncuideamus fupplida huius tyrannidis» Deus cnim non finit crudelem tyrannidem effc diuturna, Commémorât autem parabola tria genera fupplidorum,quibus reges Babyloni) diuinitus affiidi funt, Vnum cft,quod immiftum fuit ipfis regum perfonis, Alterum,quod in liberis Si pofteris eorum accidir.Terti um,quöd urbi Siregioni ipforum accidie. De fupplido quod regi ipfiimmiftum eft,didt,Omnes reges gentium uniucr fi donnierût in gloria,uir in domo fua.Tu autem proiedus es Sic. hoc eft, Ali) reges habent honefras Si regias fepulturas. Ac hoftes etiam folenC regum fepulturis, quas inter uidas getes inuenerint,parccrc.Rex autê Babylonius tarn miferc pcrrjt,ut ab hoftibus interfedus,pro/ iedus fit,quafi cadauer putridum. Ncc folu ultimus ille rex Baby/ lonius caruithoncftafepultura,uerumetiamfcpuIchramaioRîfuo rum ab hoftibus diriita funC,Legamus Danielem,cap.quinto,qui refertBalthafarcm regem Baby Ionium interfedum eftè a Medis, Si Perfis. Is autem Balthafar uidetur ab Herodoto did Labync/ tus.Scribit enim Herodotus Labynefum tue in Baby lone regnaf/ fc,cum Cyrus fufeepit bellum aduerfus Babylonem,eC expugnauiC eam.Dedeftrudione autem regiorum fepulcrorum Iibet ea hie commemorarc, quae Herodotus fcribit. Regina Nitocris ( mater uidelicet Labyneti leu Balthafaris ) hunc dolum machinatA eft. Su pra portas urbis ccleberrimas in loco ediro,afcpconfpicuo,fepul/ àhrum fibi conftruxit, id(^ his literis inferipfi t. -Æ» -ne îsif«

fiX^iAÜyamp;' fixgf AiM»,Sy cTAv'erff nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«ya^aç S'y 7Klt;pev, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6}ia^

ßowXt-nu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. p-i p-ivluyi p.» arivhrxçyij «Ti^ôç ivof|H. ow nbsp;nbsp;ajxayw.’

hoc eft:Si cui eorum rcgum Babylonis,qui poft me futuri funt,de fucritpecunia,fumat,aperto fepulcro, quantum libet.Quod fi uc? ronon deeft ei pecunia, melius fuerit,ut non aperiat. Hoefe/ pulchrum tamdiu immotum fuit, dum regn urn peruenit ad Da/ rium. Is indignum efte ratus,fe neep uti his portisddeo autem nort utebatur, quod fupra caput ipfiustranfeu ntis mortuus fitus effet) neep fumerepccuniam repofitam. Itaque pecunia prouocatusape ruitmonumentum,inquô non quidem inuenic pecuniam fedt mortuum,8lt; literas ita dicentes.E«’ p-i ^T^^s'oc-n «iç ;lt;5»(xod'Rsy,t^ K^?i(ç,ôiÿ)tÂV»u5«v9iînÂçiv4»rtç. hoceft, niG pecunia eflès inexplebi/ lis,8C turpis lucri cupidus,haud aperuifles urnas defundorum. Be fi autem Herodotus commemorat hie unius tantum reginæ fepul/, chrumdeftru(ftum,tamen ex parabola Prophetæ noftri Efaiæ per/ fpiaie intelligi poteft,quod in expugnatione Babylonis, Perfg,nc reliquis quidem fepulchris Regum Babyloniorum pepercerirtf, cum tarnen mortuorumfepulchra in alr)suió:orf)s foieant manerc inuiolata. Verumeinuero per fe quidem cOram Deo nihil refert,i humi ne quis,an in aqua, aut aere pucrefcat, nec magniGcentia fe/, pulturac mortuum quicquam iuuat. Domini eft terra, inquit PfalJ amp;nbsp;plenitudo cius.Sed inhonefte abiquot;jci,et infepultus,a coruis aut fe ris aut auibusdilaniari, magna eft coram hominibus maledidio,' ßi eft argumetum grauifsimæ iræ Dei. De Ifabella uxore régis A/ hab,8lt; de Ahab ipfo dicitur it]. Reg.xxi. Canes comedentllabella in agro lezrael.Si mortuus fuerit Ahab in ciuitate, comedent eum canes.Si autem mortuus fueritin agro,tomedêt eum uolucres coe/, li.Bt lere.virj* Etjcienc offa régis Iuda,amp; ofta Principu eius,8^ ofta. facerdotum,amp;o(ïà Prophetarum, amp;nbsp;olEi eorum qui habitauerunt HicrofolymiSjde fepulchris fuis amp;c.Et cap.xxtj. de regeloachim: Scpultura afini fcpclietur,putrefa(ftus amp;nbsp;^iedus extra portas Hic rufalem.Non afHigutur quide mortui, fi ofla ipfoRî erjduntur e fe pulchr is hoftiliter,fed affligutur uiuetes,qui funt eius rei fpedatoi res,amp;admonêtur de grauitate diuinaciræ aduerfus impios. Ac fie riquidem potcft,ut ôd prj abrjeiatur infepulti.Non.n.eft uUum ca/ hmiutis genus, quod non ctiam pijs accidat. Sed ut mors piorum eedit ipfis ad foelicitatcm,ita Slt; inhonefta abiedio exuuiarum ipfo rum,cedit eis tn gloriam.Sola impietas eft,quæ facit ut amp;nbsp;mors fepulturæinhonelfasfint exitio.Quare ab impietate refipifcen/ dum eft, ÔC pietati ftudendum ,ut quiequid aduerfi acciderit,ad/ ïumento fit in bonum.Haftenus diximus de primo fupplicio,’ quod perfonis ipfisrcgum Babyloniorum illatumeft. Sequitut;

fecundum fLipplicium^quod contigit cis in libcris Scpoflcris ipfo/ rum.Non nocabitur ( inquit ) inætcrnum fcmcn pefsiniorum.hoc eft ,pofteri Babyloniorum tyrannorum non if a perpeti; o fucccdent maioribiis fuis in rcgno,ut nûc fieri folct» Præparate filtos eins oc/ cifîoni.hoc cft,fîlij regum Babyloniorum occidentur, propter inp quitatempatrum eorum*Non confurgenf, ncchasreditabunttcrz ram,ncc implcbunt terram auitatibus.Et confurgam fuper eos,di cit DOMINVS Zcbaothiamp;abûleboBabylonisnomê. hoceft, gloriam amp;nbsp;maieftatem : excindam reliquias cû filijs èc nepotibus, dicit Dominus,Quod Efaias uaticinatus eft,hoc etiam reipfa coin pletum eft in pofteritate Balthafaris, Liberi enim nepotes eius non regnaucrunt in Baby lone, fed regnum ti^anslatum eft ad Me/ dos amp;nbsp;Perfas,Hoc eft folenne fupplicium tyrannorum,quod cum ftudcantcrudelitate regnum fuum munireS^ ad pofteros propa/ garCjConijcianf pofteros etiaminuitsedifcrimen, tantumabeft,uC regnum eis tradant.Excmplo funt Cain ,Saul amp;nbsp;alij amp;c. Quod T y rannis accidit,idem etiam accidit hominibus priuatis,qui pofteris fuis congregant opes calumnijs,nugis,impofturis, amp;altjs malis ar tibus.Dc his concionatur Ecclefiaftes Salomonis» Diuitite congre gatæin malum domini fui.Percunt enim in afflidiôe pefsima.Gc nerauit filium,qui in fumma egeftate erit amp;c.Q_uaremaiores amp;nbsp;pa rentes turn demum confulunt pofteris fuis, fi dederinf operam pie tati 8e honeftati,no fi congregauerimt multas opes iniquitate. Ter tiumfuppliciumjimmifttim eft urbi amp;regioni BabyIoniorum,Po nam earn in poflefsionem Ericfj,in paludes aquaiVjS«^ uerram earn fcopa uaftatriee dicit Dns Zebaoth«Etfi aut urbs Babylon non effc tota uno tepore deuaftata, tn procedente tempore ita deferta falt;fta eft, ut nuc Baby lone in ipfa Baby loe quseras, V ide aut mibi,quod Deus etiam locum amp;nbsp;regionem odio habeat, propter impietatem, quam habitatores defignanc,Malcdi(fta,inquit,terra in opere fuoj Ec iterum : Si non audieris uoce Domini Dei tui,difperdam terra ueftram,amp; ftupebunt fuper earn inimici ueftri S^c, Fugiamus igi/ cur impietate peccati,ne amp;nbsp;locus babifationis noftræ maledicatur,’ fedemur autem pietatem,ut omnia nobis fint benedida, Hi»c ein non fiuntbenedida herbis, ccnfecrationibui,feuadiurationibus, fedpietate, qua etiam mors ipfa benedicitur, Puris , inquit Pau/ lus,omnia funt pura.PolIutis aute amp;nbsp;infidchbus nihil eft purum» fed polluta eft illorum mens 8lt;f confeientia»

Hæc condo no pcrtinetad fuperiorêilùni de rege Bàbylonis, fed eft al ia concio de inten'en exerdtus Saneherib in incuriione in terram luda, Videtur antem Monarchia Afsyriorum èi. Babylo/* nioRxuna èC eadcmfuifle,quia fcriptura facra lubijdt Afsyrrjs Bagt; bylonem,iirj.Reg,xvij,Adduxitrex Afsyriorum uiros de Babylo ne ôdc. Et ij^Paralip.xxxiij, Principes régis Afsyriorum ceperunc Maiiaflcn, uinftum catenis atcç compedibus duxerunt in Baby lonem Sgt;^c, Ac initio quid? di(fta eft hæe Monarchia Regnum Ab fyriorunijdum aula regia fuit in Niniue»Deinde dida eft regnum Babyloniorum,cum aula regia traslata eft in urbem Babylonem,. Cuni igiturreges Afsyriorum feu BabylonioRî adhuc habitarenc in Niniue,eo tempore,quo in luda regnauit Ezechias,mouit Sane herib rex Afsyriorum bellum aduerfus bzechia, incurritex int. prouifo,maximo cxerdtu in fines regni ludæ, acminatus eft deua/, ftationem non folum regionis ludæ, uerumetiam urbis Hierufa/ lem,quæ erat eius regni metropolis, amp;nbsp;in qua erat tcmplum Dni, amp;nbsp;regis aula,De hoc bello Efaias ettam fupra cap.x.codonatus eft,. Et defcribitur infra cap,xxxvi.Sixxxvrj.Similiter iirj.Reg.xvih.Si Kix.Item i'j,Paralip.xxxt}.Quare,ctfi cocio quæ hoc loco redtatur, defcripta eft poft conctonem ilia de intcritu regni Babyloni), qua audiuimuscap.xiti.8lt;xiirj,tamenapparet Bfaiam habuifte cam an/ tc i{lam,de Babylone,co uidelicet tc'mpore,quo nundarum eft Eze chiaeSiciUibus Hierofolymitanis,Sancheribumnon folum deua/ flare regionem ludae,uerumctiam oppugnaturum urbem Hierufa ïem,ct aboliturum totum regnum.EtcnimjCtim Saneherib parareC arma Si fufciperctbdlum aduerfusregnum ludac, Efaias excuatus fpiritupropheticoiufsitciuesfuosbenefpcrare,8iprædixitfore, ut ctfi Saneherib afferat aliquam cladem regioni, ramen necefte ha/ beat urbem Hierufalem incolumem dimittere, Si maxima infamia flufugere. Noli,inquiens, timerc populus meus habitator Zion ab Ai fur, In uirga percutiet te,Si baculum fuum leuabit fuper te in nia Æ.gypa,Sed adhucpaululum modicumcp confummabitur in/ dignatio mea,ec furor meus fuper fcelus eorum. Et fufdtabit fuper ■cum DOMIN VS Zebaothiuxtaplagam Midian Sic^ HaeC condo defcripta eft fupra capite dedmo, qua Deus pollicctur per Efaiam, fe defenfurum urbem Hierufalem, amp;nbsp;opprefturum ex .erdtumSaneheribregis Afsyriorum, Sed quidfaStum eftCi/ uesHierofolymitani acceperunt quidem ex hac condone Si pro/ mifsiont magnam confolationem , priulquam reipfa fenferunt

Icm.Poftquamautcm uidcrunf regem Afsyriorum non folum deuaftare regtonemludac, fedetiam capcre munifas urbes eius, »ppropiuquareadoppugnadam urbem Hiw’Uamp;lsuaÂbitum

IN C A P V T XiUL E S A I AB ceperuiit magno metu contrcmifccre, bi. de faîiite rcgni fu: f anftsTi nondefpcrarê*Saneherib enimrcx Afsyriorum erat Monarcha ten-ce,duceba£ fccum cxercitum îongc omnium potcntifsimum, copias ualidifsimas, ôC illutlris eraf multis amp;: uarfjs uiôlorijs, quas etiam poftea capitc trigeßmofexto commcmoraf. Accedcbat Si hoc,quod ôbfjaebat Ezechiæ Si ciuibus eins hærefin Si defe(flio/ ncmaDco fuo, Nam Ezechias inftauraueratpiamdocftrinam. Si kgitimafacra, atc^reformaucratEcclefiam iuxca uerbumDomi/ ni»Quod cum Sanehcrib comperiflet, cxprobrat Ezcchiæ, quod deferuerit auitam fuam religioncm, Si. excogitauerit nouam hære/ fin: qualc quid Si obqdfoletpqe PrincipibusaciuitatibuSiqui hoctemporeaperuerunC portas fuas fyncero Euangelio Chrifti, Sicautem uodferatur Saneherib:In quo habetis fiduciam fedetis obfefai in HierufalemCNum Ezechias dccepit uos,ut tradat mor/ ci in iàmc et fid,affirmans quod Dominus Deus ucfter liberet uoa de manv regis Afsyriorum Nunquid non ifte eft Ezechias, qui deftruxit cxcclGi illius Si aîtada. Si prgcepit ludæ Si Hierufalem di cês:Coram altari uno adorabitis, ÔC in ipfo comburetis incenfum^ Hoc ccrtc eft abqcere haerefîn. Si exprobrare defedionem a uetez ri fua rcligionc.Prfterea acccdebant etiam aliæ horribiles blafphc mia*,quascuomebat Sanehcrib magna impietatenonfolumadz uerfus uerum Dominum Deum Ifrael,fed etiam aduerfus deos gê Cium fuarum » Quis,inquiens, eft de uniuerfisdrjs gentium, qua« deuaftâuerunt patres mei, quipotueriteruere populumfuumdç manu mea,ut pofsit etiam Deus uefter eruere uos de hac manuCEs j'terum:Nunquid fine Dominoafcendi ad terramiftam, ut difper/ derem eamdmo Dominus dixif ad me: Afcendc fuper terrain ifta, Si difpcrde eam.Hec Si id genus alia uehcmentifsime concutiebât amp;nbsp;perterrebant ciues amp;nbsp;incolas urbis Hierufalem, ut exiftamarcnt de falute ipforum adlum efie. Prirmim igifur confolatur cos rex ip fe Ezechias publica concione fccundo Paralip, trigefimofecundo» Nolitc,înquiens,rimerc,ncc paueatis regem Afsyriorum, Si uni/ ucrfam multitudinem que eft cum eo. Multo em plures nobifaim funtjcç cum illo.Cum illo eft carneum brachium,Nobifcum Doz minus Deus nofter,qui auxiliator eft nofter,pugnatqj pro nobis j Deinde confolatur Si confirmât eos Propheta Efaias hac côcione, quæin hoc dedmoquartocapite defcriptaeft. Vrgetauteminea ueritatem Si ccrtitadinem diuink promifsionis, Iurauit,inquiens, Dominus,fi non, ut conftitui,ita eritamp;c. Promifi antea me defen/ furum urbem Hierufalem, Si oppreflurum exercitum regis Sanez lieribcquemadmodum fupradicftum eft capite dedmo)in ipfa mea regionCjô^ in meis montibus,hoc cft,in Iudea,u£ auferatur iugurrt eius

COMMBMT. IOAN, BRENT, nf eins a uobis,8d tollatur onus eius ab humens ueftris', ut Iib^r‘cmigt; ni a tyrannide ài crudelitate eius.Hoc proinifi, hoc decreui,hoc co flitui, hocccrtopcrfîciendumfufcepi,nonfolumàduerfus uriunl regeinSanehcribunijUefumctiamaduerfus omneshoftcs populi mciiS^aduerfusoniiiesgentcs conantcs populUin incuin delere^' autem potcrit decretum DOMINI Zebaoth im'tum fagt; ccteÇ’quis poterk extentam manum eius âuertereî’Hec Concio dilizgt; gentilsiiTie obferiianda cft,de certitudirtc Sgt;é ueritate diuiHärü pro/ mifsiotium,ut confirmemur in fîdè in omnibus aduerfis amp;nbsp;calami? tatibus,Nam fi aduerfa,qUaliacünc^,Sgt;dcUiüfcüc]^ generis fuerint, minantur pobis exitium amp;nbsp;internecionem primum omnium refi/ pifcendumeflSlt;cogttandum,quodfimUs cum Deo réconciliad propter ChriRum, quod Deus fit nobis propter Chriftum in quern credimus,pr‘opicius.Deinde perquirendæfunt promifsio? nes,quibus Deus recepit fë nos in cälämitätibus adiuturum 8^ co^ (cruaturum,Sunt autem diuerlæ promt fsiones. Aliæ fuiit genera? les,aliæ perfonales» Aliæ funt de rebus fpirituàlibus, aliæ dë rebus corporalibus Jn his fuumdifcrimen obferuandumëft, Sf ex Jiiscognofcimus uoluntatem Dei,Poftremo cogitadum eft de ùe? ritate amp;nbsp;firmicate uerbi Del ^acde potentia eius, T eftatur autê Dë us ueritatem,certitudinem^ firmifatem uerbi fuijureiurando, 8^ cxemplis,lurauit(inquit)Dominus Zebaoth, fi no utcogitaui,ita cric,amp;: quomodo mente tradauijfic eueniet S^c, Qtiod autem iurâ? uit,hocreipfa præRitit ôdferuauit, Etfi enim Saneherib habuit in? numerabilescopias,quibus uifusfuit cxpugnare polie uniuerfum orbem terræ, Së ad cuius uires collatus Ézechias,cum regno fuo, uixpræfevlus pagi uidebatur,tamen exercitus eius ab uno angelo in uha node ita oppreiTus eft,ut amitter et centu odoginta quinc^ millia militum, ipfe fefe turpifsima fuga in fuam ciuitatem Niiii uen recepcriuDominus enim Zebaoth decreuerat urbem Hieru? falë defenderëjQuis ergo poterat hoc decretu Domini irritum fa? cereÆt Dominus Zebaoth extenderat manum fuper exërcitu Sa? neherib » Quis ergo pOterat earn auertere C* Puniuit amp;nbsp;alias Deus blafphemiâSaneherib!, qua non folum in uërum Deum,fed eri3 in deos gentium dcbacchabatur, Apparet.n.ëUm fuifie côtcmpto? rem omnis religionis,Scrib!t Herodotus Saneheribum,cum (ufcë pilTetbcllumaduerfus Sethoncrëgem Æ-gypti, qui exfacerdoie rex creatus fuërat,a muribus ex Ægypto fugatum efte, Et teftâti;»?' facræliteræjouodfitafuisipfius filfisintcploDeifuitrueidatug^ iiq.Reg.xix.Taiem uitg finëmaccëpitrex in uerum Dëumblafphc inus,8lt;^ in populu Dei crudelis,Extat et irtnumera alia ëxêpla,quiz bus Dcus probauit certit(4dinê,ôlt; ueritatê promifsionû fuaRîlt; Piq

Xgt;8 IN CAP VT xnih ESAIAE miferitDeus fc libcraturum Ifraelem cxÆgypto,amp;^ inoodiiéluhE in terra Canaan. Hoc dccrctnm Dei non potuit irritum facerc^ec rex Pharao,quamuis potentifsimus,ncc marc rubrum, quod pro/ ficifeentibus Ifraelitis obftabaf,nec deferti uaftitas, necmultitudo hoftium infurgentiumaduerfus Ifraelcm. Protniferat Deus (e re^ duefiurum ludæos c captiuitatc Babylonica ad fuam terram, Hoe confilium ÔC decretum Dei nonpotuit irntum facerc potentifsima omniu Monarebia Babylonica, fed nccclTc habuit interire,ut pro/ moùeret decretum Dei S^c. Sic etiam Deus promifit fuum auxiliu omnibus pfjsPrincipibus,quiaperiuntporfas fuas regigloriæôC Euangelio eius.Dicit enim:Nunc reges mtelligite,erudimirti,qui iudicatis terram.Et addit: Beati omnes qui conHdunt in eo ♦ Qiia/ re fi Principes dederint Euangelio Chrifti locum in fuis region!/ bus,8^ fecerint fuum ôfficium,nullâ eft Humana potentia quy pop fitmanum Domini ab auxilio ipfis conferendo aucrtere.Sicamp; D« us prom;fit omnibus credentibus in Chriftum ,remifsionempec/ catorum,amp; uitam æternam.Hoc decretum Dei,nulla mors,nulluis Satan^quamuis hornbilis,poteft irritum faccre amp;c.

Sequitur alia condo,inftituta contra Pbiliftijm feu Paleftinos^ qui habitarunt ciuibus Hierofolymitanis ad öcddêtcm uerfusMc ridiem.Hypothefisautem huius concionis h^ceft.Interludæos amp;Philiftnmiaminde ab ingreffu Ifraelitarum in terram Canaan perpetuum fuit odium, amp;affligebant fefemutuo uarijscladibus, quemadmodumteftantur liber Iudicum,Sclibri Regum. Ac ante hæcquidemtempora,quibus Efaiashancconcionemhabuit, re» V fias,proauus Ezechi^,multum fregerat uires Paleftinorum. E/ grefïùs eft,(inquit fcriptura fecundo Paralip. uigefimofextO)Sc pu gnauiC contra Philiftqm,8c deftruxit muros Gath, amp;nbsp;murtim labz niæ,murumC^ Azoti. Ædificauit quoep oppida in Azotoamp;itt Philiftrjm, 0lt; adiuuit cum Deus contra Philiftrjm amp;nbsp;Arabas ôCc/ Paulopoft autem,rcgnante Ahaz nepote Vfie, Philiftrjm iterum ceperunt cmergcre, 8^ fuum imperium proferre. Philiftijm, ( in/ quit fcriptura (ecundo Paralip. uigefimoodauo ) diffiifi funt per urbcscampcftrcsamp;Jad Meridiem luda,ceperuntcp Bethfames 8^ Ahilon 8lt;^c, Sed ex haccoiicione Efaiæ,apparet Ahâzum uicifsini afflixiflè Palcftinos hoftili incurfione,amp; impetum eorum fregifle,! ne pro libidine fua opprimèrent regn um ludæ. Efaias enim uocac Ahazum, V irgâ per cutiêtem Palcftinos, Cum igitur Ahaz morte

COMMENT. IOAN. BRENT. 119 cxdndus effet,conccpcrumt Paleftïni maximam fpem,fe non folu recuperaturos urbes fuas bello amiflas, uerumetiam opprefTuros totuniregnum Iudæ,ôdafEdunturjngenti gaudiodecalamkate, quam putant uenturamin ludæos. Sed Propheta excitatus fpiritu (ando habet hanc c0ctonem,qua obiurgat Paleftinos de intempc/ ftiua ipforum kdcia,0d uatidnatur breui fore,ut ipfi a filio Ahaz, Ezechia, opprimatur.Ne lçteris,inqui't,Philiftæa omni's tu,quod comminuta fituirgapercufloristui,quod mortuus fit rex Ahaz, quiTios Paleftinos uidfsim grauiter afflixit, Nâ de radice coliibri (hoc eft) Ahaz, cgredietur Bafilifeus, quo nomine fignificatur E/ zcchias,qui ctfi fuit rex pius,tn noie Bafilifd,q eft uenenataß2 be^ ftiarû nocentifsimus, uocatur,quod multô magis afflidurus fit Pa leftinos quam Ahaz.Sicut SiChriftus ipfe uocatur mors peftis, non in fe amp;nbsp;erga pios,fed erga mortem et infernum.Ero mors tua, inquit Propheta,amp;: peftis tua inferne. Sequitur :Et fernen eius ab/ forbens uolucrem, pro quo hebrtca ueritas fic habet : Fœtus eius CHt draco uolans,fed ferpes ignitus.hoc eft, Mortuus quidem eft: Ahaz,qui uos afflixit,fed fequetur nuc eum alius rex in luda, qui crit uobis quafi ferpens ignitus, quod Ahaz ante reliquit illæ/ fum, hocilletotumconculcabitamp;dcuaftabit. DeEzechiaautem quipoft Ahazum in luda r^nauit,ficdidt fcriptura quarto Reg. dedmoodauoflpft percufsit Phfliftacos uft^ ad Gazam,8lt; omnes ! terminés eorum,a turre cuftodum uftç ad duitatem munitam. Ac hoftibus quidem Paleftinis Ezechias crit ferpens ignitus,^ dracó üoIâiis,Suis autem duibus,amp; inColis regni luda erit rex clemenrif/ ftmus.'Vnde additur:Pafcenturprimogcniti pauperum, Stpaupc res fiducialiter requiefcet.hoc eftjfubditi regni ïudæ,quorum ma/ ximapars conftat e miferisS^pauperibushominibus (qui8^ipfi pauperes funt,0d e parentibus paupcribus nati funt, 8^ hanc folam prærogatiuamhabent quod fint pauperes,undeamp;primogeniti pauperum uocantur ) fruentur fub rege fuo Ezechia bona pace 84 tranquillitate,ut pofsint agricultural nbsp;negodationi fuæ operam

dare,84 fuffidentia alimenta côfcqui. Afq? hæc quidem contingêt incolis regni ludæ ♦ Quid autem fict de Paleftinis C Interire faciam radicemtuamfame, 84 reliquias tuas interficiam . In regno ludæ pauperes feufubditifacisfœlidtcr84 inbona rerum ubertateui/ uent.Inter Paleftinos autem erit irerum penuria, fubditi corum op primentur 84 inter ficietur.Deinde Propheta facit apoftrophen ad urbes Paleftinorum,ut hac figura loquendi calamitatem earum cla rius ob oculos ponat. Vlula,inquiens, porta, clama duitas.Nunc quidem uos ciues Palcftmi ridetis : fed uenit tempus lugendi 84 u/ lulandi, Nuncaudaccs 84 inflati eftis : feducniet tempusquo tota

Philiftæa amittcf omncm fpemfuam,ac metu contremifcct. Vcniz et enim fumus ab Aquilone,hoc cft,ab urbe Hierufalem,quæ ma gnæ parti regionis Palcftinoru fita eft ad feptentrionem,ucnict ca lamitas in Paleftinos»Ezechias cnim,ut fupra dicftiim eft,percufsit Paleftiiios ufq^ ad Gazam urbem Paleftinoru,0d habuit in co belz lo fecu milites tanto animo pr?ditos,utnullus corum fugcrit. Alij referunt hoc,quod dicitur:Non eftqui cfamp;igictagmcn eius^d Pa leftinos,quod nullus polsitfibi fuga falutem quærere»Omnes cm trucidabuntur»Qiiid ergo poft banc uilt;ftoriam,quam Ezedu'asre portabit a Paleftinis^etÇ'Quid refpondebitur(inquit)nunefj« gen tiumChoc eft,cum fama diuulgaucrit uilt;ftoriam Ezechiæ inter gen tes,quid aliud fieret, q quod gentes palam cognofccnf,amp; confite/ buntur Deum tueri Zionem Icu urbem Hierufalem, 8^ piupereg feu fubditos regni ludg habere, Deo profedore,firmum pr^diû» in urbe Hierufälem, quæ eft ftdes piae dodrinæ, amp;nbsp;in qua inftau/ ratus eft uerus Dei cultus, Hsec cota concio Efaiæ collatio eft Philf ftinorum amp;populi Dei in regno Iudf,Concionatur enimPhilifti nos inter!turos,regnum autem populi Dcimanfurum.Eodcm arlt; gumento conftant ctiam alif conciones,quædeinciraincifîs genti bus ôd hoftibus populi Dei fequStur.Nihil enim certius,nihil uc/ rius eft,quam Bcclefiam Dei,oppreffii inpiorum potentia, regna/, turam. Ac ante aduentu quidem Chrifti, cum Zion feu urbsHie/ ruGilem conftituta eftef diuinitus Cedes piæ docfh:*inæ , amp;nbsp;hofpitiû ueri cultus Dei,donec ucniret Chriftus,amp; exiret de Zion Eua^e lion in totum orbe terrac, nulla gens ,nulla Monarchia potuit 22o nem,Hierufalem,autrcgnücius itadelere,ut non uel reliquiæma nerentjcx quibus inftaurarctur. No aufcrctur ,inquit,Cceptrum de luda, nec dux de fcmorc eius, donee ueniat Silo, Poft aduêtum ait tem Chrifti,etfi corporale regnum urbis Hierufalem deletum eft^ tarnen fpiricualc eius regnum perpetuo durât, Chriftus enim,qui eft filius Dauidis,illuftrauit Euangelion fuum in Zione amp;nbsp;Hiem (alem,in die Pêtecoftes,amp; ab co loco mifit Apoftolos fuos, qui ÔC ipfi crant ludæi ,in totum orbem terrg, amp;nbsp;congregauit ex oïbus gc tibus Ecclefia,in qua perpetuo regnat, ncculluscrit huius regni fi nis.Dominabitur,inquit,a mari ufep ad marc,amp; a flumine ul^ arf terminosorbis terraRz. Ac mox: Adorabunt cum oes regcs,omncs gentes fcruient ei. Et iterum, Virgam uirtutis tuæ emiuet Dns ex Zion,dominare in medio inimicorum tuorum.Et Efaias:Super fo hum Dauid 0^ fuper regnum eius fedebit,utconfirmct illud amp;nbsp;coty roboret in iudicio iufticia a modo amp;nbsp;ufcp in fempiternum, Qua/ re,quemadmodum anteaduentum Chriftihoftespotueruntquiz dem affligere externum regnum hide, deuaftare,non potUerunf autem

COMMENT. IOAN. BRENT. *5. autan ita deler e,ut non fupercflent reliquiæ,ex quibus uel aliqua ex partereftitucretur:ita poftaduentum Chrifti,impi) poiïuntqui dem Ecdefiam,quæ eft fpirituale regnum Chrifti, uarijs afflidio/ n ibus concutere, no poftiint autem earn abolere,ac prorfus e terra tollere, fed potius Ecclefia Chrifti coculcatis ôé protritis omnibus impfjsjperpetuo rcgnabit.Quid crgodicemusT' Num fi hoctepoz re impius quifpiam rex autPrinceps, facerctbellum pio Prinapi, quod præbuiflèt EcdeGæ Si. Euangelio Chrifti hofpitiû in fua di tione,non lieer et huic armis fe defenderc,nec externam ui(ftoriam fperare,proptereaquod regnum Chrifti non fit corporale fedfpi/ ritualeC’Profedo tail's defenfio eft licita,amp; funt etiam fuse promilz fiones uitftoriæ, Primum enim Princeps non geftat gladiû fruftra, fed ad iram ei,qui quod malum eft fecerit. Malum aûtfàdt impius hoftis,quod graffetur bello in ditiönemprj Principis,propterdo/ drinam Euangelrj.Quare,quemadmodum officium Prindpi^ exi git, ut unum aliquem latronem fæuientem in fubditos fuos armis coerceatjita oflScium eius exigit,ut conatibus totius exercitus, hoc eft/nultorum latronu, quibus pofsit uinbus,obfiftat,ôt fuos fub ditos defendat.Deinde ipiritus fandus requirit a Principibus, uc aperiant portas fuas regi gloriæ,8^ fint nutriefj Ecdcfiæ. Nunc, fi impius quifpiam hoftis tarn furiofus effet, ut inferret bellum Prin dpi ob hâccaufam,quod ius diceret. Si in iudicio fuo nocentem d^ naret,innöccntem aût abfoluere£,quïs nô fentiret,hofti tam impio Sicrudeli haudquaquam cedendû cffc,fed eum, quoquo modo fie ri poteft,repellendûf multo magis is hoftis repeliendus eft,qui inz fert arma,quod iuxta officium tuum dederis locum pie dodnnæ in ditione tua.Nec dubitandum eft de uiefforia etiam externa,quippc quod facientibus fuum officiû,hoc eft, ambuJantibus in diuina uo cationeex fidepromiffum eftdiuinum Sicoclefte auxilium.Etfi e/ nim aliquoties fieri folet,ut etiâ iuftus Princeps in câufa iufta bcP locadat.Quæ enim impijs in hocmudoaccidunt, ea etiam prjs fuo quodam Dei confilio accidcrepoffiint,tarnen firma fcmpa inanet generalis promifsio diuini auxilri,his,qui ambulant Si perfeuerat ex fide in uocatione Dei. Aliud eft,fi cui priuato,cui non eft publi ca autoritas geftandi gladfj,inferantur arma a magiftratii, propter profefsionem pietatis .Hic enim priuatus, ut nô habet poteftatem gladrj,itanonhabetpromifsionem diuini auxilij ad confequenda externàm uidoriam. Et tarnen promiflà ei eft fua uidloria, hoc eft, fpiritualisin morte ipfa, fi perfecutioncm fide fuftinucrit. Sed de hac re hadenus. Videamus Si alia, quæ in hacconcione aducr/ fus Paleftinos inftituta, obferuanda ueniunt. Efaias reprehendit Palcftinos,quod lætentur de calamitaceuicini populi Dej. Ne lac/

IN CAPVT XniL ESAÏAE tcris,inquif,uniuerfa PhÜiftaea tu. Magna cnim eft crudelitas, in «ffliâione proximi gaudcrc * Nec impunc fcrtur. Prouerbiorutn decimofcprirao: Qui lætatur in ruina altcrius, non erit impunitus^-Ef Prouerbiorura uigcijmoquärto: Cumcecidcrit mimicus tuus ncgaudeas,amp; inruina cius nc cxulteccor tuum,ne forte uideacDo minus amp;nbsp;difpliceat ci,amp;auferat abco irâœ fuajn,boc eftjn te trap f erat iram amp;nbsp;fupplicium* Quid ergo dicemus ad Pfalmum fexago fimumfepdmum:Lz£fabitur iuftus,cum uiderit umdi(ftam, manus fuas lauabit in fanguine pcccatorisC' Et ad Sopho.capitc tcrtio:Lac tare 0^ exulta in omni corde filiâHierufalcm, quia cccc ego inter/ ficiamoranes quiafflixerunt te in tempore lUo C* Hieconfidcran/ dum erit duplicem efle læriciam in ruina inimicorum ♦ Vna eft pio rum,in ruina impiorum, Hæc læticia eft e fpiritu fando ♦ Pq enim idcirco gaudent,quod ex cafu impiorum illuftratur nomen Dei, 8C comprobafurueritas iudiciorum ac promifsionumDei♦ None/ nim profequutur odio homines,quos cupiunt efle faluos,fed pro/ fequunturodioimpietatem,quamgaudcnt eftè infœb'cem» Sicut Sdorandum cft,ut impietas non promoueac. Alia eft læticia impio/ rum in afflidione uel piorum,uel aliorum quos odio habcnt.Hæc læticia eft crudelis, habet fua fupplida, Fons enim eius eft im/ piusjimpotensamp;crudelis afFedusergaproximum fuum ac ctiam crOT Deum, quern non folum conteranunt .uerumetiam uirulcn/ tilsimo odio perfequuntur ♦ Deinde , nec hoc prætcreunduni eft,’ quod Philiftini lætantur, mortuo Ahazo, amp;nbsp;putant gloriam gen/ tisludææuna cum hocregcconddifte,amp;tamenDeusmeh'orcni regem poft Ahazum exdtat,uidelicet,Ezcchiam, qui non tantum impios Philiftinos grauifsimc affligit, fed etiam piam dodrinam in rejrno fuo inftaurat,amp; imperat fuis fumma æquitate amp;nbsp;modéra tionc ♦ Hic ergo uide mihi, quod Deus non fondât falutan popi» lifuifoperhominumpcrfonas,(ed fuperfoam ipfius potentiam mifericordiam ♦ ludæi amiferunt morte regem fuum AhazumJ Quid ergo num una cum rege, etiam falus corum mortua foiK* Hocquidem putarunt Philiftini. Sed 8cfi rex eorum mortuus eft,' tarnen Deus eorum non fuit morfuus.Fingainus Ahazum çquaf/ fe aut etiam foperaftcDauidem pietate Scfortitudinc, tarnen po/ puli falus fundata Dei potentia, non conddiflet in morte eius. Ac omni quidem honore profequendi font heroes,quos Deus ad de/ fendendum populum fuum, amp;ad tuendam Rempub. excitât,amp; de claranda eft ergo ipfos quo quo modo fieri poceft, gratitudo no/ ftra,in occubituautem eorum non eft def pondendus animus. Ma/ gna quidem donafunt, heroes,non tarnen Deus ipfe funt.Quarc occubitus eorum ita deplorandus eft, ut tarnen fpem erga Domi/ num

COMMENT. IOAN. BRENT. xn iwmDcum noftrum retincamus. Vides eriam hocloeojnhuma^ nisrebus non femperfequi deteriora,fedet{ain mcliora, Ahaz erat rex impius ÿèi. erat autor cantæ infoelicitatis in regno fuo, ut uix mcliorum temporum fpcs rclicta efTet. Sequuntur tarnen Ion/ ge meliora tempora fub Ezechia ,quam quis fperare aufus fucrat. Acprofedo in nobis ficum eft ut poft prscfentia mala uel meliora uel détériora fequantur, Nam fi refipifcimua ab iniquitate, fe/ damur uocationem Dei ex fide, fequuntur certo meliora tempo/ ra, fi non publice omnibus,certe priuatim nobis ipfis fi non in hocfeculo,certein fuCuro ,in quo crit perpétua fcelicitas. Si au/ tern quifp'ia in impietate perrexerit, huic fubinde femper deterio/ ra expedanda funt,donec in æternum exitium conrjeiatur.

A Lia concio aduerfus Moabitas, qui urbi Hierufalem habita/ runt ad Orictemuerfus Meridiem. Porro,quifuerintMoa bitæ , Stunde originem fuam duxerint, notius eft e fcriptura quam quod hoc loco commemorari debeat. Argumentum autan huiusconcionis plane idem cft,cum priori condone,quam Efaias habuit aduerfus Philiftinos. Vaticinatur cnim MoabiCas hoftes populi DciinluduSd fqualorefuturos,0^regionemeorumdeua/ ftand3m,regnum autem populi Dei perpetuo manfur urn. Percur/ remus igitur principio textum huius codonis qualicunque feu pa/ raphrafi, feu expofitione : deinde adi)demus, quæ uidebuntur in eaobferuanda. Node,inqu{t,uaftata eft Ar Moab. Moabitæ exi ftimant fe perpetuo fore in terra fua foclices. Et cum Moab non fit transfufusdeuafein uas , necabicrit unquam in tranfmigratio/ ncm, exiftimat fieri non pofte, ut e fua regione erjeiatur ♦ Sed fpe/ fuafruftrabitur amp;pudefiet. Arenim (quæ eft duitas Moabita/ rum,Deuteronomii fecundo ) nodu ,hoc eft, repentino 8C inO pi/ nato interitu ita deuaftabitur , ut prorfus exdndatur. Idem aeddet alteri ciuitati,cui nomm eft Kir,nifi forte (entias Kir non eftè pro/ prium nomen urbis,fed appeIlatiuum,Kir enim appcllatiue fignifi catmurum, ficutuulgata editio habet. Cum igitur Moabitæ (enfe tint fibi imminere calami taterrt, mox properabut ad fua facra,afcen

M4 ÏN CAPVT XV. ET XVL ESAIAE deiuad Baith aclDibon,(EftautcmDibonfitamcarcgióne^ quæ afsignata fuit tribui Rubc, lofuæ dedmotertio )in qujbus lo/ ds fucrunCcxcclfajCeu templa Chamos dei Moabitarum,utillic de flont fuas calamitatcs, amp;inuocct nomina idolorumfu®run9,quo € tantis malis libercntur.Sed non erit nifi uanus fletu« amp;nbsp;ululatus» Oratio cnim impiorum,feu idolatrarum non uenit in confpedum Dd.Porro non folum Ar Si Kir deuaftabuntur, fed etiam du« il/ iæ duitates Moabitarum,Nebo (cuius mentionem ladt etiam Hie remias capite quadragefimootflauo ) Si Medba, lt;nbsp;quac fuit fita in regione tribus Ruben ) ficaffligentur, ut nomine earum etiam altj Moabitæin magnos ludusinddant Sedquiddeuniusaut al/ tcrius tantum ciuitatis Moabitarum ludu dico, In omnibus ca/ pitibuserit caluicium,amp; omnis barba radetur, hoe eft,omnes Mo abitæ liigebunuGentium enim mos eft, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aï mnedsftu t«ç Ki(px'

A«Jç, In ludu fondere capita, ut inquit Herodotus ♦ Coma enim amp;nbsp;barba ornatus eft uirilis „ In ludu autem ornatum deponendum cllc cénfebant * 'Vnde Si in Efaia hoe loco fequiturdn plateis ince/ dunt induti faccis.In tedis Si urjs uodferantur uniucrfi, Si defcen dunt e tedis mifero fletu, Hæc funt magnæ calamitatis argumen/ talt;Et ut intelligas nonmediocrem afflidionem uenturara in Moa/ bitas,ciucs harum duarum urbium Hesbon amp;nbsp;Eleale ( quarum ed amHieremias meminit ) tantum clamorem amp;nbsp;ululatum præ mali» fuis extolIentjUt uox corum audiatur in uidna urbe lahza, qur S^ ïpfa fita fuit in tribu Rubê,Iofuæ xiq♦ Eadem etiam Hieremias po/ ftea ex hoe Propheta condonatur,Clamor;inquiens, Hesbon per uenit ufep ad Eleale,0i ufep ad lahza ♦ Poteft amp;nbsp;hæc eflè fententia.' Qiii fugient ex Hesbon Si Eleale non ceflabunt flere ói lamentari donee uencrint ufq^ ad lahza.Qpare cum tanta fint mala, non uul gus tantum inerme,uerumetia armati in Moab terrebuntur Si prac dolore exclamabunt. ludicante enim Si affligente Domino, nulla arma poflunt hominem quamuis fortem animate Si defenderc., PorrOjUt intelligas magnitudinêafflidionis uenturæfuperMoa bitas,nondum digrediar a defcriptione calamitatis eius. Video e/ nim ea mala imminere Moabitis, ut præ fj s cogar flebilem uocem ex corde emittere, Si miferiam corum dcplorarc. Moabifæ enini fuerunt hadenus ueluti uitula triennis,quæ cum fît fucculenta,fo/ let præ lafciuia faltare Si calcitrare : ita Moabitarum res fuerunt iti flatu fœlicifsimo. Fertil s fuit Moab,inquit Hieremias, ab adole/ feentia fua, Si requieuit in fecibus fuis. Nec transfufiis eftde uafe inuas,Slt;]n tranlmigrationemnonabrjt. Idcirco permanfît gu/ ftusciusin eo , ÔCodor eius non eft immutatus, Et paulopoft» etiam

etiam Hîeremias uocat Moabj'tas,uiïulam tn'mam.Ä 21oar,inqin cns,ufque ad Horonaim uitula trima.Exiftimo autem quod quem admodum noflro more, hi quibus res fœlfater fucccdunt, dicun/ Cur Caprae molliter ftantesjuxrauulgatûdiâium: Cumcapramol liter ftat,folet ped,bus pauimentum uerrere,hoc eft. Qui fœlicem grip wol rerumfuarum fucceftuminhacterrahabcnt,folentfocliatatcfua lîfct/ abutin’ta Ôi. Moabitghebrço moredifti fint Vitula trima,quod cu IdjartfiG fecundæ ipforum res eftent,abufi fint rjs ad impietatem arrogan tiam.Dicit ergo l:Caias,amp; poft eum Hieremias : Moabitae fuerunt haftenusfœliccs,2lt; ficut uitula tricnnis fucculenti.Nuc autem ftu curum eftjUf pre metu fugiant uGq^ ad Zbar, a Zoar ufq? ad Ho ronaim,hoceft,fugientde ciuitateinciuitatem,Slt; tarnen ne ficqui dem elTugient calamitatem. Per afcenfum Luiih flens afcendct,Só in uia Horonaim clamorcm contritionis leuabunt, Moabitæfugiz ent per cliuum Luith,mifcrabili eiulatu,amp;f in uia,que ducit ad Ho ronaimcquæ Sd ipfaeft urbs Moabitarum) ualdeuociferabutv tur præ calamitate,qua contcrentur. Aquae etiam Nimrim, quiz bus terra Moabifica irrigatur,cxiccabuntur, ut exarcfcat quicquid eftuiride,defîcianthcrbæ,acnullumolus reliquum fiat. Hacmez taphora fionificatur deuaftatio tcrræ Moabitarum, quod qucmad modumnimiaficcitate,itaamp;grauihoftium incurfioneomnisfruz, .

lt;ftus terrae périt. Et quia nihil tutti erit in uniuerfa regions Moab, idcirco deferent reliquas opes fuas, quas fibi parauerunt, ôi diuiz nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

cias, quas repofuerunt, fuper torrentem, quern uocant, Araz bim, hoc eft, Salicum, ut eas in tuto loco collocent. Poteft amp;nbsp;hie locus intelligi, quod hoftesauexerint opes Moabitarum in præz dam . Nam quod uulgatatralatio habet: Secundum magnitudiz nem operis uifitatio eorum , manifeftus error eft . Interpres cnim, prolithra nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;legit rC*’htba. Etfi autem Prophetafaz

tis perfpicue haeftenus expofuit uociferationem Moabitarum,’ futuram in hoftili incurfione, tarnen ut fcucritafem diuini iudiz efi aduerfus Moabitas hominummemoriædiligenter tradat,rez dit ad commemorationem clamoris amp;nbsp;ululatus Moabitarum in hoftium incurfione . Clamor , inquit, pertranfibit terminos Moabiticos * Vbique erit miferabilis eiulatus in omnibus termiz, lais Moabitarum, Vlulatus eorum perueniet uCque ad Eglaim , amp;nbsp;ufque ad fontem Elim. Puto autem Eglaim Elim fuiffe terz minos terrae Moabiticae.Necmirum , quodfuturusfitmagnus eiulatus in terraMoab,quiatanta erit caedes in ca,utaquæDiz mon fiant fanguineæpræ multitudine interfeftorum. Quae 8tfï grauiafunt, tamenego D O M l N V S ponamadditamenta

IN CAP VT XV, ET XVlh ESAIAB fupcrDim3,Lconifcruato in Moab,amp;^ reliqurjs tcrra’:hoceft,irn mittampofteatamPnndpibus,quos Leones uocat,quam uulgo, quem reliquias uocat, Moabltarum,qui euafermtproximam cala/ niiratem,multomaioramala,quam tuncaccidant,cum aquccDL mo fient fanguinee,Nam prior deuaftatio Moabiticæ regionis fa da cft per Äfsyrium, tribus annis poft banc con cion cm Efaiæ, quemadmodûlequitur in fine huius concionis.Qiia deuaftationc amp;fi Moabitæ plurimum afflidi fuerunt, tarnen non funt eicdi in exilium,fed retinuerunt fuam regionem. Pofterior deuaftano da eft per Babylon ium de qua poftea concionatus eft Hiercmias capitc quadragefimoodauo, Hacdeuaftatione Moabitæ non fo/ Ium afflidi fuerunt in fua rcgione,ucrumetiam regio fuit cis adem pta, amp;nbsp;eiedi funt ipfi in exilium, Ac manifeftum cft ex concione Hieremiae, in qua maledicit hoftibus, fi non crudeliter fæuicrint inMoabitas,quod Babylonrj immanifsime in eos fintgrafîàti.Dc qua immanitatc etiam Efaias hoc loco concionatur, cum dicif,gra/ uiora mala imminere Moabitis in pofteriori deuaftationc quam priori.ObferuaaüthocIoco,num propinyç Arie, qd Leonern fi gnificatjfcriptüfucrity^jj^Ercz quodterramfignificat,quia fequi tur Adama,ut fitfcnfus, Addam maiora mala his qui in ter ra Moab feruabuntur,amp; ijs qui reliqui crunt in humo feu regionc eins,ex priori dcuaftatiöc,Porro,utprophc(aadhucdiutius ten eat auditorcmin con fiderationc Moabitice calamitatis,facit collation? temporum, quibus Moabitæ antca pependcruntifraelitis tribu/ tum,amp; quibus nuncab alrjs hoftibus opprimetur. Mittite,inquif,' agnumdominaforiterræ de Sela deferti ad montem f liæ Zion^ hoc cftjTanta obruet uos afflidio, ut nunc magna animi propen/ fione mittcretis agnos pro tributo regibus Iudæ,fi modo uobis per hoftes id liceretjOd tuto in regionc ueftra habitare poftetis. Moa/ bitæ enim pependcruntquondam Dauidi dominatoriterræ Ifrael tributum, fecundo Regum odauo, Non eft autem obfeurum, ex quarto Regum tcrtio,quod Moabitæ foieant pro tributo penderc agnos 8^ arietes, Sed poftea cxciiflerunt iugum, nec foluerunt friz butum ucl regibus Iuda,ucl regibus Ifrael. Quod ergo Efaias hoc loco dicitjhabet hanc fententiam. Mififtis quondam agnos pro tri buto Rcgi Dauid de ueftra urbe Sela,ad urbem Hicrulalcm, amp;nbsp;po ftea cxcufsiftis fcruitutc. Mififtis etiam apnos Ahabo rcgi Ifrael, Sed amp;nbsp;hoc iugum cxcufsiftis » Nuncautem tanfa mala uobis in»/ minent, ut magna uoluntate mittcretis Rcgi noftro agnos pro tributo, fi faltcm tantum opis uobis rclidum eftèt,ÔC Iperarefi« uos ab hoflibus ueftris tutos fore . Nunc libenter elTetis fcrui ooftri

COMMENT. IOAN. BRENT. «jr bôftri vegis , fi faltcm conccderetur uobis tranquille fnregione uefira habifarc. Sed quid fiet quid accidct uobis Sicut auis cr/ rans, difsipato nido, Sicerunt filiæ Moab in traiedu Arnon. Eft autem Arnon fluuius Moabitarum. Filiæuero Moab funturbes bi. pagi in regionc Moab. Sicut ergo aucs, fi nidi earum diripiun/ tur amp;nbsp;difsipantur, fernere circumuolitare ôi. errare folcnt, incertœ quo fc proripiant ita deuaftabuntur duitates, quæ ad fluuium 'Anionfit2cfunt,amp;quæfunthominum nidi, ut habitatorcs ea/ rum ciediamp;fpoliatihinc inde fernere incertis fedibus uagentur. Ex hoc loco ctiam Hieremias concionàtur deMoabitis. Nam ubi uulgata editio habet. Dateflorera Moab 2lt;c. ibi iuxta hebr^am ue ritatem ita legendum eft: Date alas ipfi Moab, ut cito auolet, quia duitates eorum defertæeruntamp;inhabitabiles. Sed redeamusad Efaiam. Nee quicquam, inquit, proderit uobis Moabitis aduerz fushæc mala, efiamfi inftifueritis Confilia Indicia, aefufeeperi/ tis ueftrum regnum nouis Ordinationibus reformandum . Ini confilium,coge indicium feu Senatum,inftitue nouam reformatio nem intua regione, non tarnen efficies, quo minus ucniatcalami/ tas. Pone umbram tuam in meridie quafi nodem. hoc eft,Para ti/ bi in tanto æftu calamitatum qugcunque potes umbracnla, præfi/ dia 8d munimenta, SC tarnen ne fic quidem cuades. Non prode/ runt tibi nec fapientia nec fortitudo tua. Non iunabunt tc uel cu/ riæ fenatoriæ tuæ, uel munitiones tuæ. Præterca,fæpe gloriatus es de commoditate habitationis in tua regione. Sæpe ladaftitc ponecxulibusamp;eicâiscfuisregionibns tutum afylum præbere, ut apud te feenre lateant. Age crgo,o Moab, excïpe nunc fugienz tes Ifraelitas, fine ut apud te exules amp;nbsp;profugi noftri tuto habitent, donee cefTet expilator populi, pereat deuaftator,amp; eqdatur côncul cator c terra. Sed quid Ç” Tu ne noftros exules défendes, qui teipz (um defendere non potes ç' Tu ne noftris proftigis concedes latez bras ,qui ne ipfe quidem lôcum inuenis , quo te in tantis miferrjs conferasC Apage igitur cum tua ifta uanifsima iadantia de fîrmita teregni tui, ïecuritafe eorum qui in eo habitant. Neque eniin Moabiticum regnum,nequc ullum aliud mundanum regnum tan tæpotcntiæ cftjUtqucatfubditosSdincoîas einsueredefendere,' amp;nbsp;tueri, ac taie latibulum præbere, ut qui eo confugiunt, feruenz tur a uaftatore, prædatore,^ conculcatore terræ. Icegnum cnim, tn quo homines tuti ab omnibus afflidionibus habitent, in nul/ lagentehuiusterræ,fedin folo tabemaculo Dauidis inuenitur..' Præparabitur enim , feu inftituetur folium auf thronus re/ gius, in tabemaculo ,infamilia Dauidis, in quo throno regnabit rex longe oïmiuftjfsimus. Nam in omnibus alijsmundanisreg

nis magna eft iniuftida, miCeria ,ealainitas,pauperum opprefsio, reges non diligenter dicunC ins ,non faciunt uere ludidumöd iufticiam : in hocautcm regno fumina eritiufticiaamp;fociicitas,ÖC rex facie t ludidum S^iufticiam redifsime. Hæc intelligenda funt, non de Ezechia,qui etfi fuit plus rex,tarnen adminiftratio regai c/ ius non refpondet tantæ promifsioni,fed de Chrifto Domino no ftroamp; regno cius.Nullum enim mundanum regnum poteft no» tucria deuaftatorc 8lt;eonailcatore Satana,peccat^,morte,amp; infer/ no»Solum regnum Chrifti inhocinftitutumeft, utin eo tucifi/ mus propter Chriftum ab omnibus malis, amp;nbsp;feruemuretiamin morte ipfa. Hadenus perftrinximus breui cxpofitione priorem partem concionis Efaiæ deMoabitis. Priufquam autem alteram partem percurramus, colligemus tarn ex Efaia, quam cxalrjs Pro/ pheCis caufas, propter quas Moabitæ dtuinitus afilitfti deuafta/ ti funt. Non enim folus Efaias, fed amp;nbsp;alrj Prophetæ, Amos, So/ phonias, Hieremias amp;nbsp;Ezechiel condonati funt aduerfus JVIoabi/ tas.Interim etiam attingemus prgdpuos locos,qui in hacparte con donis obferuandi ueniunt,Prima igiturcaufa deuaftationis Moa/ bitarum, eft impietas 8^ idolatria. Quæ caufa communis eft cum omnibus impijs gentibus. Moabitæ enim nonferuaueruntpiam dotftrinam de Deo,traditam a Patriarcha ipforum Loth, ideoque non habucrunt ueram cOgninonem Dei fed commend funt noua facra,amp; fedati funtcultum fidlidorum deorum Jn tertio libroRe/ gumcapite undedmo,commemoraturChamos Deus Moabita/ rum. Hic autem in Efaia didtur,quod Moabitæ in ludtu amp;nbsp;calami/ täte fua afeendantin Baith 8d Dibon,ad excelfa, ad templa,in qui/ bus uidebantur quidem Deum colere, fed facra erant impia. Et in Hieremia cap. quadragefimoodauo didtur: Cofundetur Moab a Chamos,Gcut confufa eft domus Ifracl a Bethel,in qua habebat fi/ duciam. Porro,Regna Polit««i diuinitus in hue præcipue ufum ronftituta ordinata funt ,uc fintfedes piæ dodrinæ, hofpiti« Eccidîæ Dei, lubet enim Pfalmus,ut reges (eruiant Domino in ti/ more amp;nbsp;tremore, lubet utofculentur filium Dei, ut aperiantpor/ tasfuas,quoingrediatur rex gloriæ. lubet item utomnesgentea laudent D O MIN V M, a ut omnes populi laudent nomen Domini, Quare in quo regno autpopulo nullus eft locus Eccle/ ftæDei, amp;^piædo(ftrinæ,ut Deus nee uere cognofeatur,nee rede colatur, ibi imperium non poteft effe diutumum, nec incolumitaa eiusdurabilis eft .Regnum, inquitEfaias, nbsp;nbsp;gens , quæ non

feruierit tibi, peribit,8£l gentes folitudine uaftabuntur, Cum igitur Moabitæ impietati ita dediti fucrint ut non potuerint, ab caaueîli, dignifuerunt deuaftatione regni fui : cum nefi c

COMMENT, IOAN. BRENT.' *}9 quidcm refipifcerent ab impietate fuâ, fàôxxm eft tandem,uc regio ipforum non folucn deuaftarctur,uerumeriam inculta, eiedis pngt; ftini's habitatoribus iacerct. Quid cnim Deus ad abrogandam im/ pietatein in politicis regn is aliud faceret Z Régna conftituuntur, ut ante didum cft,ad conccdendam fedem piædodrinæ.Cum autcm reges populi fedatur,neglccu pia dodrina, idolatrian^non fo/ let Deus ftati'm regnum abolere, Sed initio reprehendit impietate annam qu!r reuelatione uerbiTui,uel in ipfo regno,uel in uicinia eius,ut homi nbsp;nbsp;nbsp;Df“lt;

nes cxcitentur ad ueram cognitionem Dei, Deinde inuitat eos be/, neficrjSjdatuel uidoriahoftium uel tempora frudifera,fî uelhiS admoneantur,ut tollanC uultus fuos,8lt; difcant eum,a quo cot bene ficrjs afFiciuntur,uere cognofcere 8lt; coIere.Qiiod fi autem benefit cia non mouent homines ad refipifcentiam, immittere folet fiippli cia,fed ea,quibus nondum regnum adimitur. Qualia funt,Repen tinæincurfîoneshoftium, Mortalitas »famesautrerumpenuna» Sed obfecro te,quomodo excæcati amp;nbsp;indurati imprj in his fefe gez rere folent Tantum abeft,ut impietatem deferat,ut potius earn tu mulent.Perfequuntur enimpiam dodrinam,amp; fiquidem afficiunz cur beneficijsjferunt eaaccepta impijsfuis facris. Si autem afflidio iiibus obruunfur,cumulant uetcra impia facra,nouis facris,amp; fpez rant fe i)s expiaturos iram Dei. Quid ergo faciat DeusC' Certe niz hilaliudreliquuminhac quidem terra uidetur,quamuttamimz pioregno bellum immittatur, quo regio ita deuauetur,ut ÔC temz pla diruantur ôé homines partim trucidentur, partim in exilium amp;nbsp;perpetuam feruitutem abducancur,quo nullus eis locus impiez tatis publicæ cxercendærelinquatur. bxemplo funC decem tribus Ifraelitarum, Hi defecerunta ueracognitione Dei,ad impiam doz drinam de cultibusinDan amp;nbsp;Bethel,Sed non funtcofeftim in exiz’ hum eiedi.Deus em initio mißt ad eos Prophetas, qui cxphtatioz neucrædodrinf de Deo,8dfacriseius,reuocarcnt populumadrc fipifcentiam,Deinde dédit eis multas uidorias finitimorum hofti um.Immifit aliquoties in regionem corum latrones,peftem,famê, amp;nbsp;id genus alia fupplicia.Hi autem nee uerbo Dei, nee domefticis ucl bénéfices uel fupplicrjs excitabantur ad ueram pietatê, fed poz tius perfequebantur amp;nbsp;occidebant Prophetas, amp;nbsp;ueterem impieta tem nouaaugebanf. Quare iufto Dei iudicio ladum eft,ut Afsyz rij deuaftarent regnum eorum, amp;nbsp;abducerent ipfos in perpetuam feruitutem.Hacenimratione abrogabanturpubliée impia facra, quæ prius nullo modo præ incolarum induratione abrogari potez rant. Bxemplo item eft regnum ludæ, de quo ftriptura ait: Mittcz bat Dns Deus patrum (uor: ad illos per manum nuncioßtfuorum de node coiifurgês ,ôiquotidiecÔmonens,eo parceret populo

amp; habitaculo fuo. At illi fubfannabant nuncios Dei, 8^ paruipenz debant fermones eius, illudebantcç Prophetis ,doneeafcenderec furor Domini in populurrteius, amp;nulJaefleteura£io . AdduxiC «nim (uper cos regem Chaldæorum nbsp;nbsp;nbsp;Exemplo ctiam funt rc-*

giones Afiæ,in quibus prædicatum cft quondam Euangelion ab Apoftolis ipfis,amp;pf)s eórum fucceiToribus» Sed pofteadefecerûc ad irùpietatcs Arrianas,amp; alias uar ias hærel es,item ad eulturam Sd jnuoearionem môrtuorum,ad facrificia MifTæ» Etfî autem ucra dô drina Euagelrj de Chrifto perfpicuc extat in feriptis Apoftolids, tarnen illi cumulauerüntimpietatê impietate» Quare coniedi funC in grauifsimam feruifutem Sarràccnicam 8^ T urcicam.Ncc dubi/ tandum cft,quin non minus graue fupplicium immineat bis regio nïbus Europæ,quæ Romanum Pontificem 8^ impiam cius dodriz drinam adhucagnofcunt.Euangelion enim Chhfti hoc tempore, diuina dementia ita. illuftratum eft ut ex eo perfpicuc cognofeerC liceat,quæ fit ucra noftra iufticia,qua ad perpetuam falufem pcruc niamusJnterimDeusnuncbeneficrjsinuitatimpios PontificesÔC fedatores eorum ad pcenitentiam,nunc fuppl'icfjs eos exdtat ♦ Sed illi nec profperis nec aduerfismouentur, ut Euangelion Chrifti az gnofcant,quin potius perfeemuntûr Euangelion omni generc cru delitatis,amp; augent impia fua facra, tantum abeft,ut agant pœniten tiam,amp; abrogent ea»Reliquum igitur eft,utcum nec prædicatione Euangelrj ,nec bénefierjs, nec fupplicijs eo addud pofsint, ut impia fua facra aboleant,Deusrcgnum ipforum ita derjciat,amp; opprimât, ut amp;nbsp;monafteria 8c collegia eorum deftruantur,amp; ipfi una cum fa/ cris fuis perpetuo intcreantSedhsec in præfentia fufficiant de pri ma caufa,propter quam Nloabitarum regio deuaftâda prædidtur» Secûda caufa deuaftarionis eoR2 eft,quod no fuerint fîmplidter im pi) amp;nbsp;idolatrg, fed impietate amp;nbsp;idolatriamfuam ita mordicus tenue rïnt,Slt; defenderint,ut fuerint contumeliofi in uerum Deum Ifrao* lis,amp; in populû eius.Impia facrafua tampertinaciter fedati funt, ut interim tam uera facra,quam cultores eorum magno concemptu deriferint,acperfecuti fint. Sic Hieremias cap. quadragefimooda uo didt:iVloab ceflàbit elfe populus,quia côtra Dominum gloria/ tus eft. Et iterum. Inebriate cum, quia contra Dominum eredus cft,Et allidet manum Moab, in uomitu fuo, amp;nbsp;erit in derifum etia ipfe. Fuit enim in derifum tibiJfraeEquafi inter Rires reperiflès c/ um. AcSophon.i). Audiui opprobrium Moab,8c blafphemias fi/ liorum Ammon,quæ exprobrauerunt populo meo,amp; magnifica/ ti funtfupcr terminos eorum.Propterea uiuo ego dicit Dominus exercituû Deus Ifrael,quia lVloab,ut Zodoma erit, amp;nbsp;filrj Ammô quafi Gomorra.Sun£ amp;nbsp;hæc uerba contemptus, quæ Ezechiel ca/

COMMENT, IOAN, BRENT, .4« pftc iilgcfimoquinto dé Moabitis reataf.DixeruntMoab S« âeir* Eccc ficutOmrtcsgetes,ficdomtisIdda Habes Moabitài n3 foldrrt rtört agrtouifTe ueriim Dedin, fed etiàm blafphetmä euir» a(? fedfïèjöC in pôpuldrn^cdltorcrrt óius coritürndiofos äc ihiürios fiiz ifIc,Quo piccato nihil èft gradius,nihil hórribdius, Ltd enim inigt; pium eftjirnpictate fclt;flari,fâmén fi hoc fit finemanifeftacöntumÊ lia ucri Dd,amp; fine perfecdtionc popdli Dei, aliquandid tolci-abi/ Ic uidctnr, Séd fi impietas cöninndä fdérit curt martifeftà blafphc mia nortinis Dei,Sd curt iiliurià in populdm cius^id demurt into/ krab lie cft,Quäre Moabitæ opprefsi,8^poftea ex auftis fuis fedi/ bus éxpLilfi nihil habUerunt,qUod aduerfus Dedm coqueri potué runtjfed accepcrunt dignUm fadlis fuis fuppliciû* Tei-tiäcaufa de/ uaftationis eorurt eit infolentifsiiTiäamp; arrogäntifsima ipforum fu perbia.Dc qua, quia Efaias mox in pofieriori hdius conciortis paC te dicet,rccitabirtus nunc alias caufas, Qiiartä igitur cft,quod Mo abitæ Coilfifi fint fdis münitis urbibüs amp;nbsp;arcibus,Sic Hierertias a/ it:Pro eö quod habüifti fiddcia iri mdilitiortibus tuis Sé in thefau/ ris tuis * tu quot^ capicriS. Maledidus aucem, qui ponif cäi‘ncin,i brach ium fuurt. luftc igitur fatfldrt eft,quod cdtn Móabira? impie; be contdrtelfofe âgerentaddêrfus Dedm bi pópulurt eids j bi col/ locaucrinc fpert fda in ciuitatibus fuis bene münitis j ita pudefalt;£l» fint,ut nee regionem fdart rétinüerint. Quale iudicium Dei rtanec etiamimpiosPontificesamp;facrificuios * Hienirtpergurttpfaefra/ óefüaimpictateSifcrudelitate aduerfdm Euarigelion Chriftipu/ gnare, bi interim cofidunt potentia Monârcharüm bi Priricipum, quifufccperurtcipfos defendendos, Sed cum maïedilt;flusnt ,quï eonfidicin hominem, rtecenàriôfequitufietiart lilosrriàlédidio/ ni obnojflos enè,nec fieri pofiè, ut irt irtpia fuä fiduciänon pudefi/ ant, bi pereant, Poftremo commémorât Artos capite fecundo cru delitatert MoabitarUrt,quam bi ipfart dicit eäufam fdifié deuafla/ tionis eorurt,Super tribus,inqüit,fccleribus Moäb,6^ fdper qua/ tuor riort conuertart eurt, eo qdod incenderit ofîà régis Idumææ ufq^ ad dnerem mittam ignem in Moab bi deiiörabit gdës bia Et^ fi autert rexidumâïæ fuit etiärt impiuS tarten uides ex hoc loco,* quod Deus tart to odio profequiturimpiamcrudelitatcrt,utean» ctiamirt impium hominert defignatam, non impunitart dimittat» Cortmemorauirtus prgeipuas caufäs deuaftationis Moabitarumy Nurtc indicabirtus breuiter locos in hac ccincionis parte obfer uâ/ dos,ôtfî fuprain expofitione textus cos attigimus. Iriitio,ciim Efa/ ias didC MoabitaiS iri afflidHone fua fruftra properaturos ad fua ex/ celfa,feU tertpla,fignificat preces impiorum bi impoenitentium Ui-nas bi irritas eflc,ôi nori refpici a Deo,; Nec mirum icwm Pfalmu^

»4« IN CAPVT XV ET XVL ESAIÄB dkat cas prcces non folum non cxaudiria Dco, fed ctiatn pro pce/ cato imputan',Oratio eius,inquit,fiat in peccatum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in fufei/

picndis precibus ad Dominum, prima omnium cura fit,ist pij fi/ inus,hoccfi:,ut agnitis peccatis credamusDeum nobis placatum efièpropter IefumChnitum,amp;ambulcmuscx fidc in uocanonc Dei.Deindc dic/t Prophcta,non folum uulgum inennem,fed am expeditof feuarmatos in Moab ululaturos.Doccc igstur arma corporalia non po^fe nos tueri in iudicio Dei. Quid ergo C An in pcriculis non eft armis utendura Vtendum qindem eft, fed non confidendum armis. In pcriculis enim præcipua cura cfïc debet, uf Deus fit nobis propicius. Hocautem turn fiet, cum credimus De/ um faucre nobis propter Chriftum filium fuum, cófidimus De urn nos in pcriculis, qüæ in uocationc eins fuftinenda funt,ferua/ turum. Ex hac fidc fi quis armis legitime utitur, redle utitur, cum Dauidcinterimcantans:Benedidus DOMIN VS Deusme/ US,qui docet manus meas ad prælium, digitos meos ad bellum. Præterca ,cumEfaias aitMoabitasfugere a ZoafadHoronaim, 8^ percliuum Luith,deciuitatc in ciuitatem,demonte in uallem fi gnificatimpios,iudicantc Domino, ubic^ præfidia qua’rcre,nLif/ quam tarnen ea reperirc,nec euadere pofte. In Amos de impijs di/ citunNon erit fuga cis, amp;nbsp;qui fugent ck eis non faluabitur. Si de/ feenderinf ufep ad infernum, inde manus mea educet cos. Ec fi afz cenderint ufep ad ccelum,'inde detraham cos amp;fc, Quid ergo facial mus^^'Nonfugiatnus in pcriculis a Dojnii^o, fed ad Dominum.' Non enim critullumtutumafyIum nifi in mifcricordia Domini, quam fide in Chriftum agnofeimus. Deinde Efaias confert Moa/ bitas cum auibus eiedtis e nidis fuis, amp;nbsp;temere circurnuolitanbus, quacollationepulclirc pingitimpiorum perturbationem, poftip (pe fua carnali deftituti fucrint. Vnde amp;nbsp;alias capite quinquagc fi mofeptimo dicitxlmpr) quafi marc feruens, quod quieiccre non po teft, ÔC redundant flu(ftus cius in conailcationem amp;nbsp;lutum. Non eft pax imprjs, dicit Dominus Deus. Hocautem recitatur nobis, non tantum utfeiamus, fed ut admonitiinfoclicifsimo impictatis euentu,dodrinam uerepiam fe(ftcmur,amp;fubiidamusnosDeo Patri Domini noftri lefuChrifti tarn fidc, quam obedientia fidei. Poftremo addit Efaias uaticinium de regno Chrifti,8^ dicit regem Chriftumucrcfaccrciudiciumamp;iufticiam, id quodreges huiüs terræ non foicntfacerc, Hac condone Efaias cohortatur pios, ut ueram fuam tranquillitatcm non qûærantin regnis huius mundi, amp;nbsp;bonis eorum,fed tantum in regno Chrifti.In regnis enim huius mundi nulla eft certa,firma amp;nbsp;uera tranquillitas,Slt; fœlicitas,Om/ (lia funt fluxa 8^caduca. In folo regnp Chrifti certa amp;nbsp;firma eft foc

COMMENT* IOAN. BRENT* »4I Iidfa« ,lt;iuià Chriftvts plâcâuît nobis Denin Patfem fiinm,8^ ittlpe/ tranit,ut nos qui in ipfnm cfedi tntis adoptemur in filios Dei ,amp; hg redes omnittrnbonornrrt eins * ac feruemur in morte ad aftcrnanl uitam»Siue ioitur terra moneatur^fiife ccélû ruat, frâlt;5îüs illaba/ turorbis,nihilinterneciortis poteft accidereei, qui eftiriCH R1/ S T O per fidem. Hæc eft uera 8^ firma tranquiilitas atque fee/ lidtas.

Hæc eft altera pars condom’s de deuaftarione Moabitarum. W hacparte récitât Efaias initio nna cpraecipuis câufiSj propter quas Moabicarum regio üaftandä SZ diripienda erat Sed percurremus hanc partem breni cxpofiriorte,pôfteaadqciemüs,quæin eano-/ bis praedpLie obferuanda uidebuntur. Auditlimüs,i rtqnit^fuper/ biam Moab* Magna eftarrogantia Möabitarilm,adeo(^ ftiperbiS amp;an ogantia,qna fefe efïêrunt ultra onineâ finitimas gentes, amp;nbsp;in digiiaaojquamconceperütadopprimertdos omrteânidnos fuos^’ acprædpue populüm regni ludæ, multo maior eft, quam uires potentia corum. Animo fie inflâti fünt, ut ctfi uix poflunt fua tue/ ri,tamen fperant fe dominatiortcm reliquarn circa fe gentium con/ fecuturoS.Qüid ergo äeddet eisC'qüid aliud äCcideret, quäm i uff slt; amp;dignafnperborumatc]^arrögantiüm poena* Nilnc graues mi/ nas aduerfüs alios fpirant^ amp;nbsp;ingenti làïticia fefe effèrOnt fed bre/ ui fict,ut magno luiftil cOmpleantur.Nullus erit Moabitarum,qut nondcfleatcalamitatempatriæfiiæ* VrbsKirHarefethfund.tult;ÿ euertetur ♦ Quare fntürum cif, ut hi qui percüfsi amp;nbsp;uuln crati funtÿ nón fuotantum malo^fed etiäm interifu tarn inclytæ urbis inpemi fcant * Diruetür äefolo aequabitur etiam Hesbon, qüæ ipïa eft wbs Moab{tarum,äfsigrtata quondam tribui Ruben Jofuæ ded/ motertio * Domini gentium , quifunt Afsyrij8cBabylortij,non tantum ciuitates uäftabUnt,fed étiam populabuntur agros èi nine as.Excident uites^qUac furtt in Sibma,cuiUs Sibma etiam Hieremi/ as fadt mentionem amp;nbsp;äfsigrtätä fuit tribui Ruben ,Iofüæ decimo/ tertio.Conffingentpropagincs,quæ8Cabfumentur ufep adiae/ fer ( cuius etiam mcmirtit Kieremias ) proijdcrttur in defer turn«' SurcuU cius eradicaburttUr,amp; auehentUr pet mare* Mon igitur alf udreliquum eft, quam Ut deplorändä fit urbs läefcr amp;nbsp;üincæ in Sibma.Sedamp;uos O HesbonÖ^Elealemultis lacrymisdeflendte eftis,proptcrcaquod nee tempore Mefsis j nec tepore Virtdemiaö audiantUr amplius in agris folenrtiä meflbrum amp;nbsp;uindemiatorum carmina,fcdproijsirruat infanus nbsp;nbsp;horribilis clamor hoftium*

,44 IN CAPVT XV. ET; XVL ESAIAE hoftis uaftac. Quare necpi) ,qui fantam Moabitarum, urbium corum calamitatem uident,tencri poflunt, quin uicem ipforum c.^ animo doleantzamp;^quemadmodum dthara,0^fi organon eft exdran dælgciciæ, tarnen pulfata quafi gemere uideturuta nos, qui uidez mus futurum ueftrum 0«^ prgdpuc urbis ueftræ Kir Heres, o Moa bifæ,tam horribile exddium, committerc non poftiimus, quin luz gcamus amp;nbsp;ingemifeamus. Ac Moabitae hoc quidem tempore,quo adhucincolumes ftareuidentur , non intelligunt fuam impietaz tcm,nec putant futurum,uC confundantur in facris fuis,quæ exiftiz mantcflèprjfsimaôd diuinifsima,ôi^propterquæpolhcentur fibi non folumincolumitatem fui regni, uerumetiam dominationcm aliarum regionum Sed cum reiielabitur iudidum Dei aduerfus iz pfos,fiinc rcipfacompericntfcfruftra fadendis impijsfuisfacris tamdiu defatigatos éflè: amp;nbsp;quanquam ad depellenda mala frequez tifsimctemplafua uifitent,ac Deum inuocarc uideantur, tarnen manifeftum crit,prcces ipforum eflè uanifsimas. Tanta cnim eft impietas arrogantia corum,ut fieri non pofsit, quin excidio genz tis fuæ puniantur * Atque hoc quidem excidium Moabitarum, non iam recens a me excogitatum eft, fed iam ante prædidum fuz it,non folum a collegis meis, qui hoc tempore uiuunt, uerumett/ am olim a Bileamo,quem rex Moabitarum ad maledicendum Ifrac litis conduxerat. In Numéris enimcapite uigefimoquarto dixit Bi leam:Orietur ftella exlacob,amp; confurget uirga de lirael,0^pcrciiz tiet duces Moab,uaftabitcji omnes filios Scth,amp; erit Idumaea polz lefsio eius ♦ Hoc eft,Rcgnum Ifraelis manebit perpetuo, Regnum autem Moabitarum excidetur, amp;nbsp;uaftabitur. Quod ergo de exciz dio totius Moabitietc gentis prgdidum fuit, tam ab Efaia quam ab alqsProphetiS,hoc impletumcftperNcbucadNezarem regem B^yloniæ, poftquamHierufalemuaftataeilet. Sicenimferibit ïofephus,Antiquita. librodedmo. Quinto anno,inquiens,captiz uitatis Hierofolymorum,Ncbucad Nezar caftrametatus eft in inz feriori Syria,eamcç detinens, expugnauit Ammonifas,amp;^ Moabiz tas ♦ Quid ergo dicemus Num interca temporis a prædicationc Efaiæ ufquead deuaftationem urbis Hierufalcm nihil mali accidie Moabitis Nam ab Efaia ufquead exddium Hicrofolymitanum numerantur plufquam centum anni . In his ne centum annisnihil aduerfî contigit Moabitisî' Certe breui poft hanc condonem Eia/ fje contigerunf eis multa aduerfa . Sic enim fcquitur in Efaia: Nunc locutus eft D O MIN V S dicens ♦ In tribus annis, quafî annismercenarrj, amp;c. hoceft. Futurum quidemeft,utdeuaftata urbeHierufalem, etiam Moabitîcdeuaftentur,quemadmodum j)b alijs quoque Prophetis prædidum fuit, Sed priufquam exciz dium

(Hum totiüs gcntis uenen'tjnterea fcmpons,uidelicct adhuc j’rl tri^ bus anrtiSjtnagna calaniitate afFicietur.Nam quanadmojum mcr/ cenarius habet fuumdéfiiliturrt tempus, aut horärurrt autdierüiUi quoeortficiät laborcm fuumdtä SidcifiiiiUit Deus Moabitisadhuc tres artiiôs,quibuscomplétiâ,etfi rtondum peuitus deuaftabuntur * tarnen gloria rcgni eörum plürimüm mitiuetur Si rèifcjuia^ ipfo^ rum paucifsimæ erünt * Vidé autém, num tres illianni lîrltiquo/ rum fit meiltiö itl quarto Regü décimöödlauo Atlno enim quàr/ to Ezechi æ Satmaii Aflaf rex Afsyriorum afcèndit Montra Sâmàri am. Si oppUgnaUit eârrt,Si ccpit eam polt très âtlnos fexto uidcli/ cet anno Ezechioe » Exiftimo igitur Salmân Aflàrem regém Afgt; (yriorum,captâSamarta,poft très annoscocpta: oppügnatiotiisiiti tuliirc etiam M.oabitis béllum jôi r eli dits paucis iricolis in éa regio/ nc^domum redqfle.Qkiaè cUm itâ fe.habent,àttirigâmus nüric præ/ cipUOs lôcos,qui in bac parte coiiciörtis de Moabitis coritinénturi Recitäuimus autem antea caufas, ciïr régriiim Moabitarum fit ua/ ftatum* Iiltet quas una eftjSupcrbia Si ArrogântiàlVlôab itärum* quahiOmrtesaliasgentes præ fe coritcmpféruilt faftidierunt. ÀudiUimus,inquitEfaias,fupèrbiâm Moab. Superbus eft ualdé. Et Hierémias ƒ öublinlitaténl cius amp;nbsp;arrOgaritiàm Si fuperbiam 8C altitudinem cordis eius eoo fciô,ait DominUsiSupèrbia autcm fed Supà-biia arrogantià eft horribile Relus iri corjfpctftu Dei; Néceftfimplex peccatüm^fedautôrmultorum amp;nbsp;niâgriorumpcccâtorum.Eccle/ fiafticus aitftnitium omnis pcccati fü'perbiâ.Et Salomoni Inter fuz perbos femper iufgiâ. Ac rürCus: Vbi eft fuperbia, ibi erit Si con/ tumelia. Necfere ullum aliud pèccatüm eft,quod Deus minus in/ liltum ferre poteft,quam ärrögaritiarn,proptereä quod alia pecca/ ta 8ifî grauicer offendurit Deiirn ; tarnen non derjciünt màiefta/ tem DcKhocautempeccatumcOriäturiquaritumiri ipfo eft,Dcuni èthrortô fuæmaieftatisproturbafë. De quarc alias copiofe dixi/ mus. Quarc cum Moabitæ fucrint füpefbia fua non folum contu/ meliofi in reliquas gentes, ac præfertim in populum D«i ,uerum/ etiam blafphemi in iierum Deum, iuftoiudicioDei^qüi refiftit fuperbisjfacftum eft ut de fua fublimifate detrahercntüfi Si bofti/ bus diripicndi obijcerentur. Quo cxcmplo etiam nos adnioriègt; mur,ütnon füpcrbiamus,nec efFeramus nos aduerfus prôximuttîi Cogitemus humanum genus,unam cflc maflàm peccatorum,8i ali üm hominem,quod ad naturam noftram attinct, non eftè alio, ucl titiüilitio mcliorCm * Quæautemdonâhabemus,canonfuntno/ ftra,fed Dei,ncc data rtobis funt propter ttoftrà mérita, Sed conti/ getunt nöbis diuina,calt;T gt^tuita dementia * Quid häbcs, inquit

«46 IN CAPVT XV ET XVL ESAIAE Pauliis,quod non acceptftiç'Quod fi accepifti,quid gloriaris,qua/ fi non acceperisCDeinde Propheta dicit,cjuod Dominus milfurus fit horribilemdamorem hoftium in agros amp;nbsp;uincas Moabitarum pro folenni cantu gaudrj, amp;nbsp;qgt; non inueniantur rcliqdi botri in ui neis,qui in torcularibus exprimantur, Hocautem plane unit Pro/ pheta dicere,quod Deut.uigefimooiftauo fcribiturrFrutftumterrg tuæ, amp;nbsp;omnes labores tuos comedet populus, quern ignoras. Et mox: Vineam plantabis amp;fodies,amp; non bibes uinum eius.Hoc e/ nim eft fupplicium impiorum,amp; eorum qui contempto Deo, ftu/ dent tantum terrenis bonis,utfaciant fementem ,fed alius accipiat frudum,8c ut plantet uineam,alius aute bibat uinum. Magna hæç cft,amp;: grauis afflidio. Sed quomodo uel cauebimus , uel effugie/ mus eamÇ'Primum eftùgiemus eam,uera Dei agnitioe, per fidem, in lefum Chriftu filium eius,u{delicct,ut cognofcamus Deum no/ bis efle propicium propter filium fuum, amp;nbsp;frudus terræ continge re nobis,non noftro merito,fed diuina tantum dementia amp;nbsp;libera litate.Terra enim maledida eft propter peccatum, ut non deberet ferre nifi fpinas tribulos.Sed quia profert irudum nobis com/ modum,fola dementia Dei eft, qui per lefum Chriftum humano

genen' ita placatus eft,ut fit ei curæ ctiam uita ipforum corporalis*, üeinde effugiemus hanc affliélionem feu maledidiohem iufticia contraduum,amp; liberalitate erga egenos ♦ Hanc enim fequitur bez nedidiOjnon maledidio » Quando meffueris, inquit, fegetem in agro tuo, amp;nbsp;oblitus manipulum rcliqueris, non reuerteris ut toi/ las cum,fed aduenam^pupillüm 8^ uiduam auferre patieris, ut B B N E DIC Ä T tibi Dominus Deus tuus in omni opere manuum tuarum»Quod fi uero iuile 8C libérait ter agenti, aciuxfa uöcationc Dei ambulanti contigerit direptio uinc3c,amp; uaftatio agri, tunc ni/ hil certiusefli^uam Deum compenfaturu ea quæ ablata funt,cen/ tuplum.Quæ enim auferuntur ambulanti in uocatione Dei,ea re/ conduntur in manum Dei,ut non percant,fed reftituantur cum ma ximo feenore ♦ Præterea, Efaias dicit Moabitas reipfa compertu/ ros, quod fruftra inuocauerintamp;coluerint Deumimpijs fuis fa/ cris ♦ Hæc enim omnia incurfionc hoftium delebuntur, 8C ipfi aut . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;trucidabuntur, aut in exilium erjeientur. Diuinum hoc eft ludici/

^dMMeat nbsp;nbsp;nbsp;îiduerfus omnia impia facra, quæ inftituuntur ad cultum Dei,’

iuàcwMr uerbo Dei. Non poftiint feruare cultores fuos, fed ducunt e/ oB,nifircfipifcant,in perpetuum exitium. Talia fuerunt facra Ifrae litarum in Dan ÔCBethel, Talia hint facra Pontificia, Millæ pro peccatis uiuorum 0lt; mortuorum, adorationes ftatuarum, Inuoca/ tiones mOrtuorum, amp;nbsp;aha. Quid ergo faciendum,ne in cultu no/ ftro

COMMENT, IOAN, BRENT, «4r l^ro diuîno pudefîamus 8é pereamusv Scóandum cft uerbum Dd mini.Cognofcendus cft iicrus Dcus per lefum Chriftiim filium e/ ius.Et inuocaiidus eft, non fiducia noftrorum mericorum, fed fîji* duciaiuftidælefii CHRISTI. Deindecolenduseft hisoperi/ bus,quæ ipfe uerbo fno exigit. Et hæc opera facienda funt ca fide, quam Euangelion docet,uidelicet,utnonquæramus rcmifsioncm peccatorum mentis noftrorum operum, fed tantum fiducia merito rumfolius lefu Ghrifti filfj Dei, Poftremohabes hic exempluiri longanimitatis Dci. Moabitæ enim meriri crant fua impietate re/ pentinum excidium. Sed Deus dat eis fpacium pcenicentiæ, tribus annis. Non enim dubiCo,quin hæc condo, quam Efaias de Moa/ bids publice in Hierufalem habuit,diuulgata fit ad Moabitas, Sed hi raaluerunt cam ridere,quam ad pœnitentiam cxcitari. Quare collcgcrunt fibfipfis iram in die iræ, ut Paulus loquitur. Fruamur ergo nos aliéna inlania, amp;nbsp;cum Deus dat nobis ,reuelato Euangc/ liofuo ,IpaciumpœniÉenciæ,noncontemnamus diuitias bonttæ^ ds cius , fed cogitemus bonitatem eins inuitarc nos ad poeni/ lt;entiam,ut obtempérantes ucritad, honorem öi immortalitatetn confequamur»;

A Moabitis digreditur PrOpheta condone fua ad Dama/ fcum,fcu rcßnum Syriae, Nam Damafeus fuit metropolis in Sy/ ria,Caput Syriac, inquit Efaias câpite feptimo, Damafeus, amp;nbsp;ca/ put Damafd Rezin.Bft 0lt; hæc duitas nobilis a negodatione. Vn/ de Ezechiel capitcuigefimofeptimo dicit : Damafeenus négocia/ tortuus,inmultitudine operum tuorumdn copia diuerfarumo/ pum, in uifiopingui, in Ianis coloris optimi, Et extat adhucho/. die genus ferid panni, quod ab hac urbc, Damäfeum, feu Dama/ fcaiumuocant. Nobilis ctiam hæc urbs eft profedionc amp;nbsp;con/, , uerfione Pauli Apoftoli,Adorumnono, Contra hancigitur ur/ bcm,8iunIucrfumregnumSyriæ cocionatur Efaias j paucaquide#’ fed grauifsima.Ecce Damafcus(inquit)definet efte ciuitas, Sic uä/ ftabitur,utfiatex ruinaaccruuslapidumöilignoBz. Ciuitateseius* quç fitçfuntincapo Aroercquôdaliasduitatis nomen eft,fcdhoC loco apparet cITc nome appcllatiuu,et fignificarc càmpû^in quo nä fdtur Aroer.hoc eft,rayrica)fic deftrüentur,€t defer êtur a ciuibus^

Ut fiantcubili'a grcgum^quiSiibitiullatrcpidatione uagabuntur conquiefceiit»Nccconferee demceps regnum Ifracl auxilium SyriSâutDâmafceniSjficut antea,proptereaquod Datnafcus defi/ nctcnèregriumiamp;qucmadmodum regnüm Ifraebquod hoctem/ pore ui’detur adhucglorioCum^S^mfîgneibreui uaftabitur,amp; pait dfsimi ïti ea terra^reliquis irtcolis aut occifis aut in pcrpetuäiti fer/ üitütemabdudis,remartebunt î itacontingetetiam regno Syria*, feu Damafco,ut multitudineincolarum feu trucidata ^eu inexilû ' ümabdu(îla,paudfsimircliqui fiant.Hoeautcm quodnûcdeDaz mafcôredtaui,non eft humanum fomnium, fed diuinum uerbum# Hæcdidt,(inquit Efaias) D O Ml N VS Zebaoth. Qüare ri non poteft, quin cum Damafceni fint impoenitentes, hoc uatici/ nium certo fit euenturum. Declârauit autem poftea euentus uerita tem huiut uatidntj. Nam cum regnarec Ahaz in regno Iudæ,expu gnauit Damâfcum,amp; reonum Syriâî rex Afsyriôrum T iglatpilne lar.Sicenimfcriptum eft quarto Regum decimofexto î Afcendic rex Afsyriôrumin Damalcum,amp; V A S T A V1T eam^ amp;nbsp;trart ftulic habitatorcs eius Cyrencn.Rezin autem interfecit, Cum igi/ turuaftatioDamafci fada fit régnante Ahazinluda,obfcurunl non eft, quod Efaias habuerit hanc concionem non fub Ezechia, Sed fub Ahaz,ante Damafci uaftationem * Ac fortafsis pars eft c/ ius cQnciôriis,quæfupra opite feptimo delcripta eft, fed a fcribis in hune locum tralata. Pofteriori autem tempore Damafcüsite/ rum reftituta eft,Sed fecundo uaftatur a Nebucâd Nezare,de quà uaftationéconcionâtus eft Hieremiascapite quadragefimonono* Deinde tertio reftituta, nunc huic j mine illi régi feruit,tit funt in hac terra uariæregnorum mutarioneg . Quæramüsioiturcaufarn uaftationis tam inclytaî ciuitatis ôd regni, quæ caufa diligenter no/ biscônfideranda eft,utexeacognofcamüs,qüæutihtas niiiUs ua/ ticini) ad nos redeat.Non recitabimus iâm generale caufam,ô^ cô/ munem cum omnibus impies gentibus,U!'delicec,Idolatrian. (Eue/ runt crtim Damafcerti,gens impia Si idolâtra ) Sed fpeciales caufaei ' obferuandæfùnc.Vnam commémorât Amos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Efaiecapt

Domafiena» nbsp;nbsp;pdmo: Süper tribus fccleribus Damafci, amp;nbsp;fuper quatuor nort

rumfcelertU conuertam earn, eo quod trituraucrunt in plauftris ferreis Gilead* Ideo mittam igticm in dömum Azahel,amp; deuorabit domos Bena/ dab amp;c. Qusc autem fit htectrituratio,qua Damafceni âffliXerunC Ifraelitas , exponit Elizcuö quarto Regüm odauà. Didt ertim ad Azahelem futurum regem Syriæt Scio quæ fadurus fis fili/ is Ifracl mala ♦ Ciuitates eorum munitas igne fuccendes, 8c lu / ucnes eorum interfides gladio * ÔC paruulos eorum elides «

amp; prargnances diuides ♦ Hoc I'mpirtum cflc poftca ccftahir fcnputz ra ipfa,quario Rcgum decimotcrtio. Interfccerac (. inquic ) cos rex Syrrcdcgcrat quad puluercm in tritura arecc, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Alteram

caufam commcinorauic Efaias fupra capite feptimo. Rex cnim Sy/ rixeoniunxit fe cum rege Ifracl ad delend um regnum luda,in quo craf uerus Dei populus, amp;nbsp;uefus culms Dei. Cum igiCur Dama/ teni tanta malaintulcrint populo Dei, ut non folum cos afflixe/ rint uulgari modo fed etiam meditati fint extremam eorum inter/ necionem,iufto Dei iudicio fadum eft,quod ipfi turpifsime intc/ rierint. (^o excmplo itcrum uidcs,quanto amore Deus complc/ datur Bcclefiam populi fui. Non poteft ferre, utalise genres affli/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■’

gant cam. Etfienimfxpepermittit, ut propter peccataEcclefiac, noftes in earn incurrant, amp;nbsp;crudeliter earn tradenc, tarnen oppri/ mit ucl tandem hoftes, feruata interim amp;nbsp;liberata Ecdefia fua. So/ lacnim Ecdefia,pulchcrrima ilia amp;nbsp;uenuftifsimafiliaeft,quam Deus pater pre omnibus aliorum populorum nationibus relpicit» quam,quia inuenit in ea diledum filium fuum lefum Chriftum,tc neri non poteft, quin profequatur fumma caritatc, amp;aduerfarios cius grauifsime puniat. Non reliquit, jnquit Pfalmus, hominem nöcere cis,amp; corripuit pro eis reges.Et Zacharig primozZelatus füm Hierufalem 8d Zion zelo magno, amp;nbsp;ira magna ego irafcor fi» pcrgentcsopulentas »quiacgoiratus fumparum , ipfi uero ad/ iurauerunt in malum.Et capite fecundo : Qui tetigerit uos, tangit pupillam oculi fui. Hæc commeraorantur nobis, non ut blandia/ mur nobis in pcccatisnoftris,fed ut fummam curam adhibeamus, quo fimus membra Ecclcfise tantopcre a Deo diledæ. Hoc autem fit per fidem in Icfum Chriftum filium Dei. Deinde, ut uicifsim dib'gamus Deum,ac fcruiamus ei,8lt; dcdarcmus nos gratos noftra obcdienLia.Poftremo,utinaducrfis bene confidamus, amp;auxili/ Um Dei per Chriftum certa fiducia petamus. Nihil cnim ccrcius eft,quam aduerfarios 8d hoftes Ecdcfiæ perimros,nos autem, qui membra fumus Ecdcfîæ,feruandos. Nam quicquid aedderit nogt; bis,fine mors, fiueuita, DOMINI fumus, amp;rcportamuscœ/. Icftia commoda. Mihi uitä, inquit Paulus, Chriltus eft, ÔC morsj lucrum, Sed agite,confolcmur amp;nbsp;nos ipfos hoc excmplo in omni/ bus pcriculis, quæ hoftes piæ dodrinæ minantur Ecdefijs,in qui HôÂà;«» pià bus ucra uox Euangelrj Chrifti fonaC. Non cnim adultis tantum, fcdamp;puerisexitium minantur. Ac plane id conantur,quod quon/ dam Pharao in pucris Hebracorum, amp;nbsp;Herodcs in pucris Beth/ Icemitids. Quid ergo nos fadamus quo nos uertamus Nega/ ri non potcft,quin nos,qui habcmus ucram dodrinam Euangeli},' amp;fi fumus 0^ ipfi peccatoresjtn fimus Ecdefia Chrifti.No cnim lu

IN CAP VT XVIt ESAIAE dæi, lilt huius tempon's, flint Ecclcfia.Non Turcæ,aut Sarrarenft Non eciam Pontificq aut Papi ftf, quia perfequuntur Euanjrclion Chrifti Jtaque quales fuerût quondam Damafceni, amp;nbsp;Ifraeïitç,dc quibus Efaias (upracapite fcptimo,8^inhoccapitcconcionatur, qui coiundis uinbus fuis conati funtdclere regnum Iudæ,in quo erat templum,hoe eft,uerus Dei cultus,8^ fedes piac docln'næ, ta/ leshoctcmporefuntPontißet) amp;nbsp;focrj eorum, qui cum non po(/ fintueritate (uam idolatrian tueri, eonantur earn defendei é bello . amp;nbsp;exddio eorum,qui uerc piam doórinam agnofcunt, Qiise igi/ tur condo diifta eft ab Efaiaaduerfus Damafcum,8eimpios Ifraeli/ tas,eamfentiamusetiam contra PontifidoB clitftamcfïè , qui cum mcditentur exitium populi Dei,in fuumipforum exitium certifsi/ me ruunt,Sc ut Pfalmus ait, Lacum aperiunt ÔC cffod(unt,0C inci/ duntin foueam quam fecerunc» Ac iterum Jnfixse funt gentes in in teritu,qucm fecerunt,in laqueo irto,quern abfconderunt,cömpre/ hcnfus eft pes eorû.Hfc nobis cogitartda,haccconfideranda funt,' non utfiamusfecurijamp;pergamus in peccatisambulare,fedutfa/ ciamus noftrum officium, uidclicet, ut agnitis pcccatis, reßpifca/ mus,bencdediuinaclemêtiapcrIefumChdftumconhdamus,no/ men Dominiinuocemus, precibus noftris falutem eorum, qui propatrianoftra,5cEcdefia, quæucrius noftra patria eft,quam it la externa,excubanc,Domino Deonoftrocommêdemus.Necdu/ bitemus,quin Deus fit Eccicfiam fuam in tanto periculo,amp;^crude/' Iitate aducrfariorum confertiaturus.Sed redeamus ad Eiaiam.Hie concionatur de interim regni Damafceni* Et ramen rex Damafci tanta fodetate coiundus erat cum rc’ge ifrael, ut uideretur uiribus cius longe omnium firmifsimus efle. S-'d quia hi duo confpiraue/ , nbsp;nbsp;rant ad opprimendum populum Dei in regno Iudæ,aîter alter urn'

* in extremo periculojeu in iudicio Dei iuuarc non poteft. Hoc e/ möernoö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eorum, qui coniungunt uircs fuas ad faden/

gebn xngt;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;impietatcm,ut quo magis mutuis uiribus confidunt,eo turpi/J

»ffdnioö us pudefiant. Vulgo dici folet:In periculispaucifsimos inuenias fi/ deles amicos.Hoc reclifsimeintclligicur de imprjs in impietate co fpirantibus,amp;fietiampi}rarifsimoshabcre folent amicos in fuis pcriculis ♦'Dicesigitur, nullam eflcamicorumrationem haben/ dam Z Certe maxima eorum ratio habenda eft, danda eft opera,’ ncope corum deftituamur * Hocautem efficiemus, non fi abufa/ mur amids ad impietatem amp;nbsp;fcelera,fed fi nos ipfi fuerimus pij, habuerimus Dcum amicum,acambulaucrimus in DeiuocationeJ Tune cnim,amp; amicorum opera proderit,amp; fi hi nos deferunt,De us tame nos iuuat ÔC fcruat.Si ambulauero,inquit Pfalmus,in me/ dio umbrae mortis,non timebo mala,qm tu mecum es amp;c. Cæteru oftendimus

COMMENT, IOAN, BRENT, t/« oflend/musfupra , quoJamp;!:fi Damafciis femel amp;nbsp;itérüm Uäftata eftjtamen poftea reftituta fit.Quid ergo caufæ eft, quod cum pro/ pcerimpietatem uaftatafit, Deus tarnen permiferit,ucreftituère/ curCHoc non difticulter cognofci poteft,fi confideraueM'mus, pro pter quam caufam régna ciuitates a Deo conftituuntur.Nam co fticuuntur præci'pue ob hac caufam,utEcclefia Domini habeat fua hofpitia, 8d pia dodlrina habeat fuas fedes. Non eft autem obfcu/ rum,quod eo tempore quo Euagelion Chrifti cœpit uulgari in to turn orbem terræ,fuerit Ecclefia Chrifti in Damafco,amp; quod Pau lus, eledum Dei organon, fit in ea urbe ab Anania baptifafus.. Quare Deus permific propter hanc Ecclefiam,quæin Damafco fit tura erat,ut ca urbs reædificareturtac fi nullus alius pius in ea urbe fuiflet,tarnen Deus Paulum canto ftiuore complcxus eft,ut uel pro pter huncfolum follicitus fuilTec de ruims Damafci reftituendis*

Non eft ignotfi,quod regnum Dauidis Si Salomonisdiuifum fit poft Salomonern in duo regna,uideiice£,in regnum Iudæ,Si re/ gnum Ifraelis, quod Si rcgnum lacobjSi regnum Ephraim, rc/ gnum decern tribuum dicftum eft, Porro, in regno ludaemanfe/ runt uetera facra in lege per uerbum Domini inftituta,etfi etiam irt' hoc regno multa impia facra inftitutaSi ufitata fuerut.In regno au/ tern Ifraelis, inftituti funt noui cultus ,ad exemplum quidem eorûî Gcrorum, quae fiebant in templo Hierofolymitano, led fine auto/ ritate uerbi Dei,8i cum fummaimpietate.Itaq? perpétua fuit con/ centio de religione inter regnum ludc Si rcgnum Ifraelis. Vtide SC Abia pugnaturus cum Hierobeam exprobrat Ifraelitis defeiftio/ nem a ocra religione. Habctis,inquit, uitulosaureos, quos fecic uobis Hierobeam in deos . Et eicciftis facerdotes DOMINI, ^c, Acmox. Nofter autem Dominus Deus eft,quem non relirt/ quimus. Vide ij.Paralipom.dccimotertio.Oftendimus autem fu/ pra,ciuod quo tempore Ahaz regnauit in luda ,rex Ifrael coniun/ xcritfefc cum Rege Syriæ,ut collatis uiribus regnum ludæ uafta/ rent,Si ucrum cultum Dei delercnt, Dixit etiam Efaias in fuperio/ nconcione de Damafco Si regno Syriæ,quod reliquiae Syriaec/ »lintficutgloriafiliorum Ifrael, Quare Efaias fufeipit nunc congt; cionem habendâde gloria regni Ifraelis, utdoceat,qj cum hgeduo regna meditetur excidiu populi Dei, amiftura fine ambo gloria Si naaicftaCê fjâîSi ficut regnû Syrig,ita Si regnfi Ifraelis uaftandu fis»

IN CAPVT xva ESAIAE Ent,inquit,indicillaatt€nuabituroloria lacob.Nuncrcgnumlf/ raeliB glortofum eft, nunc caro cius pinguis, maicftas dus inagna ed/ra breui futurum cft, ut tota illa gloria? magmtudo crafsitu domacrcfcatJdemctiimaccidct ci »quod inmdle,in cxcufsiorieo/ learum»amp; in uindemia fieri fokt » Nam iii MdTc ( qualis folet cflc in ualk Rephaim,quæ dicitur efk uallis fcrtififsimâ»cuius fit mtn/ tio lofuæ xvirj. amp;(. fecundo Rcgum quinto, dcmetuntur fpicae'», colligunturin manipulos,8i^auehuntur in horrca,rdinquütur au tem in agris paucæ quædam fpicc,quas hinc inde fparfas kgi opor eet Jn cxcufsioe okai^i, uel in colledione pomorumaut pyrorum, maxima pars fruduum aufertur» 8^relinqutjtur tatum paucâè qug/ dam oliuæ^aut pauca pyra in fummitatc arborum» quæ non pofsis præaltitudincdecerpérejn Vindcmiaetiam maioruuarum pars efièrtur,utexcisuinumexprimatur,âlt;^ fiuntpaucae tantum uuæ rc liquæ in uinca,ut habeant pauper es,quas in fuum üfum hinc inde coUigant.Idem accidet gloriofo regno Kraclis» Nunc enim floret, tiunc apparctjueluc copiofifsima mefsis aut uindemia, Sed mox a/ dcrunthoftcsjuelut Meflbres amp;uindemiatores,qui maximârn po/ puli multitudinem auttrucidabunt,aut abducent in perpetuam fer uitutem nbsp;nbsp;relinquent in eo regno paucifsimos tâtttm amp;nbsp;abi edif/

fimos. Quid ergoCdiccs Num regnum Ifraelis ita uaftabitur, ut ctiampopuluseius abr)ciaturaDeo,nenonfolüm amplius refti/ tuaturinfuumregnum,fedetiamnon fit amplius Dei populusC Non quidem reuertetur amplius,no reftituetur in fuum regnum^' non tarnen itaabijcietur»ut non fitamplius populus Dei, Cjiia fu turum eft tempus,quo homo,ïfraelita, inclinetur 8^ reuertatur ad fadorem fuum,8C oculi eius ad fandum Ifraelis refpiciant, nee ado rctamplius idola,autcolat Deum in lucis amp;nbsp;delubris, contra uer/ bum Dei,Hoc alrj referunt ad tempus E^échiæ, alq ad tempus dk uulgationis Euangelrj per Apoftolos.Sed de hacre poftcä, Nunc perfequemur ea qug Propheta repetit de uaflatione regtti Ifraelis» Redit enim iterum ad exponendum excidium eius regni, ut hac oc/ cafione exponat etiam caufam excidq. In die illa,inquit,munitæ dui tatesregni Ifraelis ita uaftabunturamp; deCerentur, quemadmodurri fi fyluaTucdditur,8d relinquuntur tantum hinc inde quCedam uir/ gulta ÔC arbufl:a,coram filqs Ilrael forte tranfeuntibüs,aut qüf mad modum filtjifraelin occupatione terre Canaan omnia fie uaftarûf* ut tantum paucas quafdam arbores relinqUerent^itaSC iiuncfîlt| Ifrael uaftabûtur a fuishodibus.Quam igitur ob caufam regio eo/ rum tam horribiliter uafiabitur C'Sequitur j Quia oblitaes Do»/ miniDei feriiatoristui,amp;non es recordata fortis adiutoris tu/.’ Quare hoc fupplicium merito tibi aeddet, ut plates quidem iucuti da»

clasplantationes,necindigcnas tantum,uerum etiam quo maiores fintdelitiæ,percgrinas:uel qucmadmodum nonnulli exponunt,a/ liemSjUidelicct hoftibus,plantabis eas. Ac diligenter quidem cura bis, utquod plâtafti,crcfcat,germinet,amp; fruiftüm proférât. Sed c5 frudus accipiendus cft,metcs hgreditabis grauifsimum dolore. Quod enim attinet ad externam terræculturam,fic colis agros et ui neas tuas,quafi perpetuo fis in hac regione manfurus.Sed tu femigt; nbsp;nbsp;nbsp;,

nabis,aliusautcmmetet:tu plantabis,alius autem percipiet frudu, ac fu pro frueflu accipies mœrorem dolorem. Quod autem art i/ netadculturamreligionis »cumulabis quîdem magnôftudiofacra facris, fed nihil aliud inde pcrcipies, ni fi laborem ÔC dolorem, lm/ pia enim facra non faciunt lætam confeientiam coram Deo, fed ut magna cura amp;nbsp;follicitudine inftituuntur,ïta affèrunt fecum,rcucla te Domino iram fuam,grauifsimos dôlores,amp;^ dcfperationem.Ha ôenus concionatus eft Efaias de exddio regni Ifraelis, hoc eft, de/ cem tribuum. De quo excidio, quando, amp;nbsp;quomodo facflnm fit, fuperuacaneum eft hoc loco multa commemorare, cum ea hiftoria copiofe feripta fit,quarto Reg.decimofeptimo. Et de hoc excidïo prophetarunt ctiam Ofeas, Amos,amp; M icheas. In hac igitur côcio/ neEfaiæaccufanturlfraelitæ,quod obhti fint faluatoris amp;adiuto/ ris fuijficut amp;nbsp;antea acaifati fuerant a Mofe Deut. xxxrj. Deum qui te genuit dereliquifti,amp; oblitus es Domini creatoris tui. Et tn fern per gloriati funt de uero Deo Patriarcharum,acprofefsi funt fe in omnibus facris fuis colere uerum Deum,nô minus q cognati ipfo/ nbsp;nbsp;phUuij^i

rum in templo Hierofolymitano, quemadmodum eCiâ hypocritæ amp;nbsp;Pontifier} iadant (e fuis facris folum ucRt Deum uenerari. Quo modo igitur intclligendum eft ,quod dicuntur obliti Dei creatoris amp;nbsp;feruatoris fuiCPrimUjquod Ifraelitf aceufantur obliuionis Dei, defertionis eius, non eft intelligêdum de uno autaltero priuato

homine in uulgo. Nulla enim un^ fuit hominum multicudo,ncc erit in his quidem terris,in qua non fint aliquot impi},Epicurei,8d contemptores Dei. Ac propter hos folent quidem fupplicia diuini tus non priuatim tantum,fed etiam publice immitti, non autem re/ gna mutari.Nam fi Deus propter hos priuatos homines régna mu taret, nullus effet mutationis nec modus nec finis. Sed intelligen/ dû prgeipue eft de Principibus populi,qui funt tam in politica q in Ecclefiaftica adminiftratione.Àccufantur ein facerdotes, quod mi nifterio fuo non illuftrarent gloriam Dei. Aceufantur amp;nbsp;politici Principes,quod in fumftione fua nullam haberentrationem diuP næ gloriæ. Quid ergo pietatis de fubditis fperaresC Deinde, Ob/ liuifci Dei feruatoris,non eft non recordari,aut mention em nomi/ nis Dei facere,fedeft abijeere 8^ côtemnerc Verbû Dei. Deus eiîi

T,4 ÎN G AP VT XVH, ES AIAE patefedtfc uerboCuo ,mul£o magi's,quam opifido cceli tcrrœ, óXuare obliuifci Dei, eft obliuifci ueroi Dei nolle uerbutn Dei fedarûDuplcx autemeft uerbum Dei: Alterum,Lex feu Decalo/ gus.AIterum,Euangelion. Ergo qui uiolatpræcepta Dccalogi ,is dicitur obliuifci Dei. Et qui non confidit folo Chrifto, per Euan/ ^elion adnundato/ed quaeritremifsionem peccatorum meritis o/ pcrumfuorum,is obliuifcitur Dei,0C defignat idolatriam. Quod autem Efaias concionatur futurum, ut indinecur homo ad falt;ftorc fuum,hoc sft,ut Ifraelitœ reuertantur ad uerum cultum Dei,amp; ab/ ijciant impia fua facra,refpidC ad hoc tempus, quo Euangelion di/ uulgafum eft per Apoftolos in totum orbem terrg.Etfi enim funt,’ qui référant hoc uacidniumad tempus régis Ezechiæ, qui abdü/ ôis Ifraelitis captiuitatc Afsyriaca, èc reftitutis uerïs ac Icgitimis fa tris in Hierufalem,acreformataEccleGa Dei, uocauit publicereli/, qujas lfraelis,utconfcrrcntoperamfuam ad inftaurandam ueram pietatem, amp;admonuit eos grauifsime , ut reßpifcant amp;nbsp;feruianC Deo Patrum ipforum^Sicenim fore ut fratres ôt filf) ipforum con/ ^Tequanturmifericordiam coram dominis luis , qui illos captiuo« abduxerant,quemadmodum fcriptum eft in fecundo hb, ParalipJ eap.xxxjamen fcriptura addit,legatos regis Ezechigfuifle ab illis irrifosamp;fubfannatos,acpaucifsimos exrjsreliquiis agnouifleuc rum cultum Dei» Quare uerißmilius eft,quod Propheta hoc loco tefpidat ad tempus reuelati Euâgelq,quo Ifraelitæ in omnibus na/ tionibus difperfi reuocati funt ad ueram cognitionem fandli in If/ raeljhoc eft,Chrifti filrj Dd » Quo etiam tempore multi Ifraelitæ .agnouerunt Chriftum, quod eft uere inclinari ad fadorem fuumj! Ije qua re Ofeas quoCj^ uaticinatus eft capite tertio : Dies multOs,’ iuquies,fedebunt filrj Ifrael fine rege,fine Principe, fine facrifido,' linealtarijfine Ephod,fine Theraphim.Et poft h^creuertêtur filq Ifrael amp;nbsp;quærent Dominum Deum fuum 8^ Dauid regem fuum, SfC» Hæcdida (untde fis temporibus, quibus Apoftoli prædica/ ueruntEuangelionChrifti interIfraelitasdifperfosinorbeterra/ rum,amp; conuerterunt multos ex fis ad Deum Patrum ipforum, qui eft lefus Chriftus Dominus nofter. Quanquam autem multum tc poris eft inter Efaiam amp;nbsp;Apoftolicam diuulgationem Euä2elfi,ta/ men condo de Euangelio rcuelando Ifraehtis inter gêtes,luit pfis, qui erant tempore Elaiæin regno Ifracl,ncceflaria,uidelicet ne exi nimarêt fe ita c regno fuo abiedos, amp;nbsp;e terra fua expulfos,ut non amplius eftènt populus Dei« Durum quidem fuit carere patria ter rena,fcd longe omnium durifsimu eft, una cum terrena etiam cce/ Jefti patria carere» Moleftum eft, non habere dignitatem politid popujijfed eflè feruituti fubiedum« Longeautem omnium mole/ ftifsimuni

leftifshnum ac plane intolerabile cft,non eflè poptilum Dei. Qua re tarn Efaias quam Oleas confolantur pros Ifraelitas his condor nibus de reditu ipforuin ad ucrum Deuin,ut cognofcant,quod etfi eijdantur e terra fua,ne fint populus politicus,tamcn mancant po/ pulus Dei:amp; quanquam non pertingant corporal! fua uita iifquc adaducntumChriftiin came, tarnen fi adhibeant fidcm his pro/ mifsis de Chrifto,confequantur ueram falutem.Obferuabis amp;nbsp;il/ Ind in hac condone Efaiae, quod cum fentit Ifraelitas agnituros Chriftum,amp;tarnendidtcosreuerfurOs ad faó:orcmfuum,amp;rc/ fpecfhiros ad fandum Ifraclis quod de uero Deo intclbgi debet, manifefte doceac,Chriftum clTe ucrum Deum fadorem ôdcrcato/ rem nofirum. Itaque is ucre Deum colif,qui Chriftum colit. Qui autem Chrilluin non colif, Deum non colit. Perfpicuum igitur ell,quodnecludæi »cnialesfunt hoc temporeludæi, nccTur/ eæ,nec Hypocritîe,necMonachi,ncc Pontifier) colantucrum De/ urn, ncc pofsint cum inuocare, ecfamfi multa de Deo iadent. Alq cnimprorfusnegantamp; contcmrtuntChriftum »alij amp;fi nomen c/ ius uidentur uencrari,tamcn cum perfcquuntur Buangclion cius, f tiam ipfum perfcquuntur. Qu id ergo his mi{crius,qui tarn longe 'abfunt a Deo,utneinuocarequidem ipfum pofsint“T Necillud in hac condone Efaiæ praetereundum elt,quod didt Ifraelitas non amplius refpeduros ad altan’a, ad Lucos 5C delubra quae fecerunc manus ipforum.Docet cnim idolatriap tunc ucre abrjd,aim agno fdturChriftusfiliusDei perfidem . Duplex cnim eft idolafria. fi^olafriitdua Vna crafia,quando fiunt externa idolajamp; adorantur. Altera fubti lis, quando homo fufeipit aliquod opus faciendum, fine pràecc/ ptum,fiue non præceptum a Deo,amp; confidit fe merito huius opc/ ris cxpiarc peccata,0^ confequi æternam uitam.Hic amp;fi non archi/ tedatur fibi idolum manu, tarnenarchitedatur cordequan/ quam non procumbit externis genubus ante opus fuum, tarnen a/ doratillud fiduciacordis fui, amp;nbsp;conftituitin locum Chrifti. Talcs idolatrac funtomnes hypocritæ non (olum in ludaifmo,uerumeti/ am in Chriftianifmo, quorum alq funt fubtiles tantum, air) autem funt ctiam crafsi,qui adorant externas imagines morfuorum. Sed tuncuere abfidtur idolatria,cum credimus quod folus lefus Chri/ ftus fit iuftificatio redemptio noftra.

Poftrcmo,cum Efaias,qui crat incolaregni ludæ, in quo fub E/ zechiareftitutifuerunt leaitimi ritus Ecclcfiaftid.óóEcclefiaiu/ xta uerbum Domini reformata, habeat haiic condonem aduerfus regnum lfraelis,in quo inftituta crant impia (acra, agite dum con/ fc ramus hæc duo régna, cum his duobus, quæ hoc temporc lunt in Germania, propter Rcligionem diuifa. Regnum enim eorum

Prjnaputn,amp;chùtafum,lt;jui'apcrucrunt portas fuas Euangeho Chrifti,amp; reftitucrunt facra Ecdefiafticaad regulam pig doéln'nf, habet fimiKtudinem cum regno îudæ. Regnum autem Epifcopo/ rujnamp; corum Pn'nctpum^qUi tuentur impiam docTtn'nam Pontix ficum amp;nbsp;Monadiorum habet fimilitudinem cum regno Ifraclis.In regno îudæ inftaurabatur pia doârtna bi. uerus cultus Dei per E/ sechiam,abrogatis impqs facris. Sic etiam Principes quidam Ger maniæ bi ciuitates agnoucruntueram dodrinam Euangelrj, ÖCrez ftitucruntuerum ulum facramentorum Chn'fti in Ecdefijs fuis* Regnum Ifradisdefcccrat a familia Dauidis, cui promifliis erat Chriftus^Scinfticueratfacra a. uerbo Deialiéna,quacödmaximo ftudio tuebatur,Sicetiam q Principes bi Epifcopi,qui adhuc agno feunt Romanum Ponti ficem, defecerunt iamdudum a ucro Euanz gelio Chrifti, bi fedati funt facra impia, pugnantia cum Euange/ liô,quæ tantumabeft, ut abrogent, utea quancis poflunt uiribua defendant. Deindequcmadmodumrcgnum Ifraelis omneftudiz umfutuninhoccontulit,utopprimerct bi deleret regnumIudæ,' quoimpictatem fuam armis confirmaret, EtcuminfirmiuselTet, quamuthoefuis uiribus efficeret/oniunxitfecum rege Syria?,fiz -cutfüpracapitc feptimo didum cft:ita Prindpes bi Epifcopi Ponz tifirij hoc unum iam multis annis agunt, ut oppr efsis prjs Prindpl bus, pro libidine fua in Bcclefia dominentur. Et ut impictatem fuä armis confirment,uocantinauxalium etiam externas nationes.SeeJ quid fedum eftçRegnum Ifraelis uaftafum eft per SalmanEflarem regem Afl[yriorum,mancnte incolumi regno ludæn'ta certo confiz dimus diuino iudicio fore, ut regnum impiorum Principum öd Epifcoporum turpitcr pereat, bi Deus conferuet regnum eorunti Principum,quipræbuerunthofpitium bi federn Euangelio filrj fui. Sed poftea intcrijt etiam regnum Iudæ,cum amp;in ipfo uerbum Domini nullum amplius locum haberet.Non debent igitur Prinz Cipes,in quorum ditione prædicatur Euangelium,fibi blandiri, bi ignaui efie,fed potius operam dare,ut quod bene cœptum eft,conz (eruent, bi pietatc gratitudinem fuam erga Dcum déclarent, alioz qüi bi ipfi una cum regno perituri. Ergo ne metuendum eft, ne bi Euangelion Chrifti pereat, bi Ecdefia eius deleatur'TMinime omz nium.Deus enim conferuabit Ecclefiam bi Euangelium filrj fui,c^ tiamß omnia huius mundi imperia ruant ♦ Ecce ego, inquit, uobifeum fum omnibus diebus huius feculi. Studea fnus igitur eile bi manere mebra Bcdcfig Chrifti, pt efiamfi régna deftruantur,nos tarnen in horum ruinis feruemur.

' AUA CONCIO DE INCVRSrONE SANEHERIB A j^riorKW in rfgn«m lud^.cr lt;/c wfo-ii« f Xfrcttm eil«,

Noua concio adiierfus Sanehcribum Regem Afsyriorum ÖU1 oppugnaturus crat regnum ludæ, fed non expugnaturus.Hi/ iftoria hums rei fcripta eft quarto Regum dedmoodauo , amp;nbsp;E/ (aiæ trigefiinofeptimo. Initio récitât Propheta multitudinem ho/ ftium,S^ grauitatem incur fióni’s eorum,quam ampli ficat compara/ tione flutluum maris. Qtianta,inquit,hæc eft hoftium multitudo, quæ ceruicibus noftris imminetCNon habet aliam fpeciem, quam fiirruerentinnosuniuerfifluiftus maris. Tab's amp;nbsp;tamhorribib's eft ftrepftus eorum ,qualis folet eftc impetus amp;nbsp;fremitus multarii aquarum.Nec uanum fuit quod Efaias prædixit, Saneherib enim tanta multitudine oppugnauit regnum ludæ,ôC tanto terrorc irru/ if inpdpulum Dei,üt üiderctur de falute ipforum aeftum elTc, Vi'/ de Efai, trigefimofexto , S^iir). Regum dccimoodlauo , Cætcz rum Propheta exaggerat horrorem incurfionis hoftium,non ut au geat metum ciuium fupr Um, fed potius ut exponat magnitudinem diuiniauxiJrj,8^ lïluftref beneficium bberationis, ^ip enim confix Iio extoliit uircs a‘du^:rjàriorum fpiritu6fandlus,alio Satan, Hjc ex/ tollit eas ampb.fi:ar,ut reddat auditorcm meticùlofum, amp;nbsp;conijci at eiimin defperationem. Ilie aùtem amplificat eas, ut bftendat eas noneftenifiuanifsima fpeiftra, amp;doceatlibcrationem8cfalutem Dei tanto maiorem amp;nbsp;gloriofiorem eftè, quanto maiqres uidetur CiTe uires hoftium. Quarc hoc confib'um fpiritus fantfti agnofeen/ dum eft,uC no cedamus Satanæ exaggeranti uires aduerfariorum, fed confidamus Domino,de quo loânes dicit:Maiór eft,qui in no bis, quam qui eft in mSdo. Quod autem hoc fit confilium fpiritus fan ifti,Efaias ipfe teftatur.Poftquam enim expofuit horribilc mul titudinem hoftium,addit:Increpabit eum,0i fugiet procul.hoc eft, Etfi Afsyrius incurretin noftram regionê maxima hominum mul/ titudinCjôC uidebitur nos fic oppreflurus, quemadmodum magni Rudus maris obruere folent paruam nauiculam, attamê Deus ftac a parte noftra,qui hos fluftus ita incrcpabit,quemadmodum quo/ dam increpuitmarç rubr^, ut cxiccarctur.EfFiriet.n.ut hoftis Afsy pfaLfn rius qup-at fibi falutem fcedifsima fuga,Pingit aut Efaias fugam ec interitü exercitus Afsyriaci pulcherrimis fimilitudinibus: Rapie/ tur inquit,fiait puluis montium a facie ucti,amp; fiait ftipula a turbi/ ne, Ad uefperam minabitur nobis grauifsima, Sed cccc matutino

ÎN CAP VT XVIL ESAIAE' 4Emporè,*ie urms quidcmhoftium m ccrrarcgni ludæconfifte/ re potcricSic enim tdtatur hiftoria:Fadum cft,inquit.»n node ib la uenit angelus Domini St percufsit in caftrisÄfsyrioBjecntunu odogintaquini^ milia^ Cumc^ diiuculo furrexiflct, uidir omnia corpora mot tuorum, S)C recedens abrjt nbsp;nbsp;nbsp;Quid ergo diccmus»

Num hoc miraailum contigit diuinitus, ut tantum ului effet duP bus HicrofolymitanisÇ’Nequaquam.Sed ut effet ufui uniuerfxEc clefiæ populi Dci.Sic enim addit Prophcta:HaK: cft pars feu hacrc ditas cor«m,qui uaftaucrunt nos,amp; fors diripienrium nos» Memo rabileepiphonema,quo ffgnifïcaturufusmiracuH, quodcditum cft in exercitu Sancherib ♦ Deus enim non uoluit folos ciues Hiex rofolymitanos liberarc, fed ctiam hocmiraculo publice teftari, fe uelicEcdcfiamfuam mirabilitcr in omnibus afflidionibus feruaz rlt;Etlt;juo fides piorum confirmetur,pingit fpiritus fandus repen tinuminteritum hoftium obferuabilibus compararionibus. Pri/ mum cnim ait : Rapietur ficut puluis montium a fade ucnti. Quid magis perfpicuc dici de impiorum inCerituC' Innumerabi les funt particulæ pulucris, amp;nbsp;operiunt totam tcrram,Sed fi uen/ tus in puluerem irrucrit,ita difqcit eum,ut etiam euanefcere uidea/ tur » Extat cadem fimilitudo in Pfalmo primo : Non fic imprj non ficjfcd tanquam puluis,quc proijcit uentus a fade terrae.Huie non difsimiles luntin Pfal.fexagefimofeptimo: Sicui defidtfumus,de ficiant,ficut fluit cacra a facie ignis,fic perçât peccatores a fade Dcj\’ Et in Pfal.trigcfimofcxtózTan^ foenum uelodter arefeent, quem^ admodum olcra herbarum dto deddent. Hf fimilitudines diligen ter conferuandac funtgt;ut confirmcmus fidem noftram aduerfus mi nas amp;nbsp;ftrepitum hoftium Dei. Non folum autem T urcac funt hogt; ftes Deijucrumetiam Pontifex Romanus amp;nbsp;focq eius,qui fufeepe runt bellum ad deledum Euangclion filij Dci,0^ reftituendam inv piam dodrinam in Ecclefia. Hi amp;fi maxima pofentia praediti funt, amp;nbsp;iuuantur auxilqs multorum regum amp;nbsp;populorum,tamen fday raus cos efïè puluercm,fumum, caeram, 8C herbam,quæ non pof/ fiffliäio fijt ^unt confiftcre. Deinde ait Propheta. In tempore uefperæ, 8^ ecee uc^ra nbsp;nbsp;turbatiojn matutino autem non fubfiftet.hoc cft, Afflidio,quam

inferunt aduerfarq cft breuifsima, 8C uix unius uefperæ ac nodis. Sicut autem nodem.non poft multas horas, fcquitur mane,amp; cia/ rus diesjita poft afflidionem continuo fcquitur hberatio,amp; falus. Magna hæc cft confolatioafflidorum,quod de falutcfuacertifinê J3cr Hdem, ficut nodem cercifsime fcquitur dies, Sic 8C alias dicit Efa.quinquagefimoquarto: Ad pundum in modico dcrcliqui te, in miferationibus magnis cogregabo te. Et mox.'Sicut in diebua Noe iftud inihi eft, cui iur aui ne inducci etn aquas dtluuij ultra fu/ pra

COMMENT. IOAN. BRENT. «fj» ^fcîTam,fîcitiraui ut non irafcar tibi,amp;non increpem te. Mittit qui’dem Dominus fæpc magnam abundantiam aquarum, ôé per/ dit unamaut alteram rcgionem nonautemmittitampliusdiluui/ Win fuper uniuerfam terrain. Sic etiam folet Deus populum fuum afHigcre,non autem perdit eum,fi inuocaueritnomen Domini, in ternccione.Quare in afflidlionc cogifemus earn uefperam tantum nodem efle^erto autem fecuturum diem falutis «.Non intelliga mus aufem falutem de externa tantum liberationc, ficut folcnt car/ nales,nô nifi corporalia beneficia a Deo expedare, fed maxime o/ mnium de ucra perpétua liberationc,Etfi ein Dns confert in Ec cicfiam fua ctiam corporalia beneficia,cum opus eft amp;nbsp;nccefiarium ipn uidetur, tn Deus non mifit filium fuum in banc terram,ut fer/ uarct nos in hac tetra incolumes,fed ut feruaret nos in morte ad uc ram,cccleftcm,8^peipetuam uitam.Quare non eft deficiedum ant mOjCtiamfi non confequainurterrenamlibcrationem,fedconfi/ dcndumeftcertifsimafide,quodutctinc^rcsceciderit in hocfecu/ lo,maneat nos cceleftis falus per Icfum Ghriftum filium Dei,

Noua concio,quaalij didam putantaduerfusAegyptûjalij ad/ uerfus ^Ethiopia, Sed quia pofteafeejuuntur certæ conciones con nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_

tra Ægyp^ïamp;^hicmanifefta fiatniêtio Æthiopi£c,fentieinus Pro phctâinftituiftehanccôcioncmcontra Æthiopiam,quefub Ægy pto eftjUt indicant tabulæ Geogiraphicæ. Occafio autem huius c5 cionishæc uidetur eife.Poftquamregnum Ifrael deuaftatum eftèc ■b Afsyri}s,ôlt;f depde rcgnuludæ diriperetur a Saneheribo,uide/ batur adS cftè de uniuerfo populo IGraelitico,qui fe popul u Dei ia dabat. Quare AethiopesAcgypciad,qui negociâdi gratia innaui bus ad terram lfraelitai?t proficifei folebant, exiftimauerût nullam gentem elfe miferiorem SC calamitofiorem Ifraelitis, quippe quæ ita deieda fît,ut non pofsitamplius priftinum ftatum amp;nbsp;incolumi tatem recuperare. Ac fî quando cum nauigaturis ad terram Ifrael collôquerentur,non uocabant amplius gentem Ifracliticam fuo no minCjfed gentem conuulfam amp;dilaccratam , fîgnificantes fe de fa/ lufchuius gentis prorfum defperafte. Cum autem Efaias has Ae/ thiopu uoccs cognouiftèt, excitatur fpiritu fan do,amp; habet hancco çiohê de uera perpétua falutc Ifraelis. Summam.huius cocionis hæc éft. Vos Aethiopes exiftimatis de faluce Ifraelis adû efîe, ego HÛÇ uiafsim ex uerbo Dni adnuncio, q» 8lt; ueftrum omnia aiiai^

gentium régna interitura finf : gens autcm ôé populus Ifr aelitiçus, ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quern uos putatiscnè prorfus conculcatum,conftabit perpétua faz

lute. Vac, mquit,terræ umbrae alarum. Alas uocatuelanauiüm, quæ expaflà umbram cfficiunt. Quam autcm terram intclligat,ad/ dit : Qi^iæ eft trans flumina Æthiopiæ quae uidelicet fluminibus abundat,8C eft uicina finui Arabico,acmarirubro. Ex qua terra fo lentmitd L-cgati feu iiegociatores in nauibus papyraceis. Seri/ P/w nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ptores cnim tradunt in Ægypto, cui finitima eft Acthiopia, con/

ftrui nauigia ex papyro, ôé uela c libro ♦ Aethiopiam autem fub Aegypto,negocia£ioni deditam fuifle teftaturEfa.eapitequadra/ gefimoquinto : Labor,inquicns,Acgypti, negociatio Aethio/ piaeadtetranfibunt Idemctiamteftaturmultitudoportuum, amp;cmporiorum,quamP£olem6eus in Acthiopia defcribit. Cum i/ gitur ncgociatores Aethiopiae fufeipiuntprofedionem ad terram Ifraeljtum alrj folentad eosdiccrc: Agite amici abite,quanta pote/ ftis uclocitate,ad terram Ifrael ,non tame (peramus uos aliquod o/ peraeprecium in exfrudendis mcrcibus ueftris faduros.Tota enim ges couulfa eft,amp; dilacerata, populus eft tarn horribiliteroppref/ îus,ut nulla fpes de recupcradopriftinoftatu cius relióla fit,adeo/ que tab'scftpopulus,ut noaudias inter ipfos, nifi kaukau hoc eftjExpecla, Expeda. Habcnf Prophetas,q quiequidaduerß accideritjfolêtcosuocarcad expedationêauxilq Dei fuiûlùbêt eo» Temper cxpedarecœleftemopem,fed utreipfa uidemus,e5peda/ tióne fua turpiter pudcfadi,5lt; conculcatifunt. Flumina enim,höc eft, maxima hoftium inundatio feu multitudo,diripucrunt terram corum, 8^ aut inferfecerunt eos,autcaptiuos abduxerunt. Hade/ nusrecenfuimuB uerba Aethiopum delfraelitis , ex quibus initio uides quae fint indicia impiorum de afflidionibus » Exiftimant af/ flidiones efleintcrneciones. Vident Ifraelitascfleafflidos ♦ Sen/ tiunt igitur non efie reliquam fpem falutis corum» Ac uerum quilt; demeft,quodafflidiones,quaeacciduntimprjs,affcrant ipfis per/ petuum interitum. Hi enim amp;nbsp;affliguntur amp;nbsp;moriuntur in pecca/ tofuo» Quae autem aeddunt populo feu EcclefiaeDei,afFerunf,fi/' xCor.4. cut Paulus ait,gtemum pondus gloriae.In Ecclefia enim Dei eft rc mifsiopeccatorumpropter Chriftum per fidem. Vbiautem eft re mifsio pcccatorum,ibi nequcmors,nequc uita,nclt;^ angeli,ncquc principatus, neep altitudo, neque profunditas poteft foeb'dtatemj quae in Chrifto habetur, auferre, fed necefic habet eamiuuarc» (^uarenoftra fumma cura fit, ut fimus membra populi feu Ec/ clefiæDei, quo Omnesafflidiones nobis in bonumccdanf»De/ inde , Aethiopes uocant Ifraebtas Gentem kafkaf hoc eftjExpeda, expeda,uidelicet Gentem,quae nihil crepet prae/

ter expcdafioncm cceleftis auxilt). Nam impi'os hac uoccïrrifîflc Prophetas pios, perfpicuum eft ex uigc fimooélauo cap,Efaiæ» Erit ci's uerbum Domini, Manda, iterum manda : expédia,icerum expédia, amp;c, Prophetæ cnim iubebant in afflidlione populum fuumbene confideredeDeo, ÔC non cjuærere externarum gen/ tiumauxilia, fed diuinum auxilium cxpedlare , Hanc cohorta/ tionem de expedlatione diuini auxtlfj, cum Prophetæ iterarent Sd inculcarent,exapiebant imprj tam inter Ifraelitas, quam inter alias gcntes,8d diccbant:Qtiid,obfecro,uobi8 aim iftis uellris Prophe tis,qui nihil aliud concionari fciunt,quamExpedla,Expedla7 Nos iftud uerbum non emeremustitiuilitio , Videmus enimueftram Promißio/sU expcdlationemefïèlongeomnium uanifsimam, Skutôd his tem/ poribus,quia frequenter hortamur Ecclciîam ut uere credat,inv pi]ridenthancuocemCREDERE, ôddicunt:Diucredas,opor tet,dum tibi columba aiïàca in os aduolct. Sed, utut ridcant impfj, profedlonihilcertiuseft »quamfalutem EccleGæ conflare fideôd expedlatione.In Glentio,inquicEfaias,8dfpe erit fortitudoueftra,.

amp; Abacuc : Si moram fècerit, expédia ilium,quia ueniens ueniet, 8d non tardabit. Ecce qui incredulus eft, non erit redla anima eius. infemetipfoJtiftusautemex fide fuauiuit.Et Paulus Romanorum odlauo:Spe falui fadli fumus.Spesquidem öd expedlatio,quæ con cipitur ex humanispromifsis aut carnalibus coniedluris, pudeface refolet, Quæ auCem concipitur ex diuinis promifsis,non pudefaz cit, fed feruat fperantem 5d expedlantem ad perpetuam falutem, Vulgo dicitur:Quod differtur, non aufertur. Et habet Deus fuas cauras,air différât impletioncrh promifsionum fuarum, Primum, ut cxerccat fidem noflram, deinde ut excitet inuocationenl.Præte/ rea,ut maiori aim fœnore promififii præftet. Quare perdurandum eft fpe 8d expedlatione in promifsionibus Dei,ut maiora,qu3m co gitareaudemiiSjbeneHciaacdpiamus. Sedreuertemur ad Efaiam» Poftquam enim recitauit fencentiam Æthiopum de lfraclitis,reci/ tat nunc fententiam Domini,Sd docet Deo aliter uifum elfe,quam utifraclitæad internecionem ufquepereànt,etiamfi nuncmiferriz mi Omnium hominum uidcantur,8d dicit : Omnes habitatores orz bis,qui moramini in terra ôdc, hoc eft, Etfi Aethiopes defperanc de lfraelitis,ôd putant nunquam fore, ut falutem confequantur,taz men omnes incolæ terræ diuerfum uidebunt, idque non obfcuz re : fed fîcut uexillum in monte poßtum manifefte uideri folet ; 8d fiait clangor tubæ clare auditur : ita manifeftifsime ôd claz rifsime uidebitur Sd audietur , Ifraelitas falutem confecuturos quia fie dicit DOMIN VS admezQuiefcamSdcontemplaz borinhablUculo meo , fîcut calor cxiccans poft pluuiam, fîcut

nubes ron'cla in caiore mcCsis, Pofl diuturnam pluuiam calof Coltt acceptifsimus eft uel agricoles ,uel bis qui fukcpturi funt profcz «fHones, Calorcenim fobscxiccaturterra, utfithominibusufuü Mefsis autcm tempore, quo calor folet efle ferucntifsimus, gratiP fima eft amp;nbsp;commodifsima nubes rorida. Hac cnim,quae in ferra rii mio fob's ardore quafi cxuftafunt, iterum reficiuntur. Diät ergo Dominus,Etfiimpiae genresputantde falutc popub'mei acfhirn enè,amp;cxiftimantnon lolum regni eins,fedctiammci, qui fuin Deus illorum,finem inftarc,tarnen ego firmus maneo in mco habl taculo,amp; omnia intueor,ac rego,gubcrno, amp;nbsp;conferuo meum po/ pulum exmeo domicilio.Habitaculum autem feudomidliumDci efl:,fi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oC» «AHSivSvrefpicias, urbs Hierufalem, feu templuiti

Hierofolymitanum in monte Zion,de quo dixerat Deus:Erit no/ men meum ibi,Et:Elegit Dominus Zion, elegit earn in habitatio/ nem fibi.Etfi autcm hoctemplum deftrult;ftum fuit a Babylonijs,€â men quia dcfînitum crata Deo,ut ftante templo Hierofolymitano Chrinus filius Dei gloriam fuamrcuclaturus eflèt, ncceflèfuituC inftaurarctur,amp;ufcp ad fuampcriodum,Ïnuitis Omnibus hoilibut populi Dci,perduraret.Qiiarc quod ad hoe templum attinet,did/ tur Deus firmus manere8chabitare,8d ab colocopopulumfuum tucri,propterca quod ante pcriodum fuam non potuerit ab aduer/ farrjsitaabolcri,utnonampb'us reftitueretur, amp;^quod hoe tem/ plo,amp;cultu eius adhucincolumi,I(raclitæ manferintpopulus Dei cledlus,Siuerorefpcxerisueritatem, tunchabitaculum Dei did/ tur, Ecclefia piorum, feu eredentium in Chriftum ♦ In hac De/ us uere perpetuó habitat, De hac üerc didtur:Hæc requies mea in feculum feculi, hic habitabo, quoniam elcgi cam, In hac Deus ita quicfcit,ut cam nunquam deferat, In hac Deus cft ficut fplen/ dor fob's poft pluuiam, amp;nbsp;ficut nubes rorida tempore mefsis. Plu/ uia amp;nbsp;ardor mefsis fünf affliifiioncs, amp;nbsp;aduerfa.In his Deus eft ft/ cut fplendor fobs Si. nubes rorida,hoc eft, recreatio amp;nbsp;uiuificatio* lucundifsimæ comparationes , quae plane idem fignificant, quod Pfalmusnonus fimplidterdicit: Fadus eft Dominus refugium paupcri,adiutor inopportunitatibus,in tribulatione, amp;c»

Æthiopes qui funt fub Ægypto,cxiftimanf populum Ifraclirf aim ficcfle opprelTum amp;nbsp;dilaceratum, ut nec regnum, nec religio ipforum pofsi nt diutius conftare amp;nbsp;perdurare ,Prophcta autem re dtat fententiâ Dni,ac breuiter exponit,quod etfi populus Ifraeliti/ eus uidetur nunc dilaceratus, alia aut régna huius feculiflorere,fii tUR2 tn fit J ut omnia huius fccuIi régna intereant,regnû autpopuli

Dei perpetuo conferuetur, Ante meflem,inquit, cum incipic ger^ men pcrfici, amp;nbsp;frudiis adhucimmaturiis augefeere, utiam floret at, 8^ optimum frucflum promi'ttat, ueniet qui fuccidat propagi/ nes falcibus, amp;nbsp;auferacramufculos amputatione.hoc eft, Regnis huius feculi accidet,quod aliquoties fegeti,aut uitibus accidere foz Ict.Nonnunquamenimfegetes uineæpromitcuntantemeiïèm uindemiam copiofifsimum frudtum.Germe exurgic,culinus au/ gefeit, arifta floret : nec aliud reliquum uidetur, quam ut poft aliz quot hebdomadas multum fruótum colligas: fed ecce fubito irruit aliqua calamita9,qug fegetes amp;nbsp;uites ita depopulatur,ut necefle ba Beas (Iramina falcibus demetere,amp;pali-nites amputare,acproi]ce/ re,ut habeant beftiæ terræ èi. uolatilia cœli, quo fe æftate 5gt;C hyez mereeipiant.SicetiaiTicontingetoinnibusregnishuiusmundiJni tiojcumconftituuntur, uidentur euafura intantam potentiam, uc queantomnes incolas fuos tranquillos reddere, amp;nbsp;perpetuo con/ ' feruare,Et aliquandiu fie florentjUf exiftimes totam terrain frudti/ bus eorum fuftentandam fore, Sed in medio flore fie lucciduntur, ut ad fru(ftum,quem fpcraueras minime pérueniant, fed diripian/ tur amp;nbsp;conculcentur a quibufuis. Exempla babes, Regnum Ægy/ ptiacùm, Afsyriacum, Babylonicum, Perficum, Macedonicum» Græcum,8lt;Romanum,Quod depublicisregnis huius mundidi citur,hoc ctiam de mundanis diuitfjs priuatorum hominum intelli gendü eft,Sunt familiæ hominum,quæ parant fi bi tantas diuitias, ut uideantur nunduam poflè paupertateaffligi, Sed in medio flo/ recum iam fperas fruiflnm diuitiarum, deficiunt amp;nbsp;pereunt. Hæc cognofcenda,haec cogitanda funt, ut difcamus timorem Dei,ÔC o/ bedientiam,Magna enim pars hominum putant fe ueramfœlicita tem confecuturos,fi eflènt ucl reges,uel diuites in hoc feculo : Sed nulla eft in his regnis ôd diuitfjs ueraamp;coftansfœlicitas.Etfi enim potentifsimus es amp;ditifsimus, tarnen adhuchabes peccata, nbsp;nez

cclTehabes mori , Nullum regnum mundanum tarn potens fuit, quod potuit abrogare mortem, Nullae diuitie tain amplæfuerunt, quæpotueruntpoftefïbremamorteferuare, Prouerbiorum unde cimo:Non proderunt diuitiæ in die ultionis.Et Lucg duodecimo* Stulte,hac node animam fuam repetent a te, Quare fi Deus dede/ vit potêtiam amp;nbsp;diuitias, rede etpie utaris, ne una cum ipfis pereasj Si aucem no dedcrit, ne ftudeas ea aftequi mails dolis, impofturis, peiurfis,8lt; alrjs iniquis artibus,T errenum enim regnum, aut inun danæ diuitiæ etiam iufteacquifitænon feruantte in iudicio Dei, quanto minus feruabunc iniufte acquifitæ , Age igitur , often/ de nobis quodtamen regnum fit ita firmum, ut in eo uere feruari queamus Nullum certe mundanum inueniestfed folum regnum

CHRISTI niudeft, in quo uere feruamur , De hoc regnp concionaturPropheta,cumaddit : In tempore illo offerer munuf DOMINO Zebaoth populus diuulfus dilaceratus, horn'/ bilius opprefliis quam ullus alius populus , quern uocant po / puluin fempcr expedlantem , qui eft conculcatus, amp;nbsp;cuius ter/ ram multitudo hoftium diripuit,offeret(inquam)munus Domino ad locum nominis DOMINI Zebaoth ad montem Zion. Hec eft concio de regno Chrifti,quod nbsp;nbsp;omnia alia régna per cunt, ta

men regnum Chrifti populus eius feruabuntur, Nunc uidctur quidem Ifrael prorfum oppreffüs,amp; horribiliter dilaniatus,nec un quam futurum apparet,quod fit facrificia fua addudurusadtem/ plum Hierofolymitanum.Nam amp;hoctemplum in magno pencil/ Io uerfatur.Sed tarn Ifrael quam templum in monte Zion ita ferua buntur, ut Ifrael oblaturus fit adhucfua munera in monte Zion. Hæc itarecitantur,pcrinde ac fi dicfta effent de cxterno Ifraele té plo.Poftquam enim regnum Ifraelis dcuaftatum efirt ab Afsyrijs, manferuntnonnulli Ifraelitaein eo regno,qui Ezcchiain ludarc-» gnante 8^ rcligionem Hierofolymis inftaurantc, obtulerunt facrifi cia fua ad templum Hierofolymitanum,quemadmodum fcriptum eft rj.Paralip.xxx.Deinde cum ludei redirct ab exilio Babylonico, amp;reftituiffenttcmplum,multilfraelitarum,qui inter gentes difper fi erantjuenerunt ad templum,amp; facra ibi fecerfit.Hf c autem mul/ to minora funt,quam de quibus fpiritusfanélus hoc loco concionc tur.Sedquoddidtur demuneribus ab IfraeleadmontemZion offerendiSjintellig-endum eft’maxime omnium de conicruanda ue/ ra fidelfraclitarum inter gentes. Mons enim Zion ,ut fuit fedcs tê/ pli externi amp;piæ doétrinæde Mefsia,ita etiam fuit fuggeftum, in quo amp;nbsp;Mefsias ipfe prædicauit fuum Euangelion, amp;nbsp;e quo Apo/ ftoli uiilgauerunt Euangelion Mefsig in totum orbem terrsc.lfrac iitæ igitur e fuo regno cie(fti,amp;inter omnes gentes difperfi,dicuii/ tur obtulifiTe munera fua ad motem Zion, ante aduentum quidem Chrifti ,cu conferuaruntprömifsionemdeChrifto,8^collocarunc omnê falutis fuæ fpem in Chrifto,cuius promifsiones prædicabâ/ tur in monte Zion:poft aduentum autemChrifti,cum crediderunt Euangelio Chrifti,quod Apoftoli prædicabant publice in Hieru/ falem in die Pentccoftcs,8^ poftea proficifeebantur primum omni urn ad Ifraelitas inter gentes in omni natione quæ fub coclo eft di/ fperfos,ut amp;nbsp;hos ad cognitioncm fidem Chrifti adducerent.Na fi quis fidem adhibuerit Euangelio,quod a monte Zion in omnes oentes uulp'atum eft, amp;nbsp;aonouerit Chriftum feruatorem fuum, is demum uereadducitmunus DOMINO Zebaoth ad montem Zion. Et quia prædicatioEuangeltj de Chriftoeonftatin hoemfi/ do

COMMENT. IOAN. BRENT. gt;6$ doLifc^aJ nouifsimumdicmjxclena autein Chrifti amp;.'fi affligitur in hoc fcculo grauifsfme,tamen pcrpetuo feruatiir,'clcirco rede d i citur,fubditosrcgni Chrifti,qui funt EccleGa eius/iiinquatnintez rirc,cum tn omnia alia mundana régna, una cum fuis fubditis perc ant. Nam in regno Chrifti uera eft tranquillitas fcclicitas quia ibi eft remifsiopeccatorum Vbi autem peccaca rcmittuntur ibi mors non eft ampliusmors,fedprofedio ad ueram uitam, Itacp in regno Chrifti nemo ita moritur, ut percat. In hoc autem regnum perucnimus agnitione peccati amp;nbsp;Chrifti, uidclicet,ut agnitis pecca tisjcredamus Chriftumfolum efte pcccatorum expiatorem. Mane mus autem in hoc regno obedientia fidei.Quare in hoeftudium in cumbamus,ut agnotcamus Chriftum,amp; obfequamur uocationi z/ ius,quo fimus (ubditi regni eius feruemur,

Etfi autem hæc interpretatio non eft abfurda, fed analoga fidei,’ tarnen addemus amp;nbsp;aliam interprefationem,nón quod fentiam unu locum feripturæ habere diuerfos fenfus,8^ cITe uelut cæreum,ut az iunt,nalum,quemadmodum de feripturafentiunt Allcgoriftf,fed quia partim phrafis feripturæ no lit nobis tarn perfpeda, quam eft uernacula noftra lingua,partim res geftæ eorum têporum,quibus Efaias hæc concionatus eft,nô fint omnes,quod ego feiam, tarn diz ligenter ôd copiofe conferiptæ ad nos propagatæ,quam neceflàz ria nobis eft earum cognitio ad intelligendam pcrfpicue concione Efaiæ. Hæc nifi nobis dceflTentjpoflcmus fortafsis genuinum fenz fum huius loci clarius traderc^

Supra,Gentcm conuulfam amp;nbsp;dilaceratam,ad quam Æthiopes miferunt Legatos, interpretati fumus de gente Kraelis,hoc eft,de regno decem tribuum,quod a Salma Bflare uaftatum eft.Sed quid fi potius intelligeremus de regno Iudæ,quod Sanehcrib rex Afsy riorum ita premebatjUt uidcretur prorfus conculcandum ÔÔ dele/ dumCEtfi enim Sanehcrib non expugnauit urbem Hierufalem,taz mcnregionemitauaftauit,utnullafaluscirelidauidcretur.Porro , iniiijdib.Reg.cap.xix.fcriptueft,quod 1 arrakarex Æthiopiælu feeperit bellum aduerfus Saneheribu eo têpore, quo exercitus Sa/ nchcribi incurrit in regnum ludæ.Hic autem rex Tarraka domina batur tamin Æ.thiopia,qin Ægypto. Nam Herodotus in Si Diodorus Siculus teftantur dare Æthiopes tenuifie aliquoties r^num Ægypti.EtEufebiusnominatim recêfethuncTarrakam Æthiopem inter reges Aegypti.Iam ôi hoc confiderandum cft,cp quantum confjei poteft ex uerbis Rabfacis,quæ fcripta funt iiij.Rc gum xviq.Bzechias uocauerit initio T arrakam regem Aethiopiæ Si Aegyptidn auxilium aduerfus Saneheribum.Dicit enim Rabfa CCS. An fperas in baculo arundinco ôi confrado Aegypto Super

qucm fi inaibuei it homo comminuCus ingredietiw manum eins rt perforabit cam, Sic eft Pharao(dicebatur autem onines reges Aez gypti,Pharaones) omnibus,qui eo cofidunt.Efaias igitur oftendiC hac co nci one promifsioncm régis Aethiopici de conferendo auxiz Iio fuo inEzcchiam,uanifsimam efte, utabducat Bzechiam pöz pulum fuu,a fiducia externi, âd fiduciarh cœlefbs 8gt;C diuini auxilrf* Didt enim rex Aethiopiar,feu Aegyptijee ueloces nund] ad genz cem conuulfam nbsp;nbsp;nbsp;Exiftimat enim adum eftc de regno ludæ, nifi

ipfe conférât in eos fuum auxilium» Quare iubet nundos uelocifsi me profidfd ad Bzechiam Sc populum eius iam conuulfum amp;nbsp;dila ccratum,ac bene fperare » Se enim cum fuo excrcitu mox affuturu, liberàturum ipfos cmanibus Sancheribi. Sed uana fuitpromifz fio eius,quia interceptns eft a Sancheribo,amp; repulfus, ut non poz tuerie Ezechiæ auxilium ferre, quemadmodum feriptum eft quarz to Reg.dedmonono.Dc hacrecôdonatur Efaias 8v docet,Auxilia Aegyptiaca difrjdenda c(Ie,ficut prarcidi foient palmitcs,amp; abrjd. Dominum autem finehisauxilrjsita conferuaturum populum luz dæ dilaniatum,u£ iteruiTi afférant fua facrifida ad templum in mon teZion , inHierufalem, hoceft,Regnum ludæfubEzechiaita inftaurandum cfïè,ut populus frcquens in eo habitet, amp;nbsp;fequatur uerum cultum Dei in Hierufalcm, Quód 8lt;implctumcft ,poftz quam Saneheribus reuerfus eftjaihiflo exerdtu ex angeli dadc,ad fuamNiniuent

Aegyptus e facra fcriptura,amp; alf) s fcriptoribus notior eft, de quamultahoclocodicenda fint.Etfiautem AfsyrioruMonarchia fuit co tcmpore,quo Efaias uixit,potcntifsi«Tia, tarnen erat etiam ilz ïufti'C amp;nbsp;non imbedlle regnum in Aegypto, cui tunedominabanz fur Aerfiiopes »quemadmodum fupra ex Herodoto oftedimusjnz ftituit igitur Efaias concionem contra f egnum Aegypti,ac uaticina tur futurum in co bellum duilc amp;nbsp;inteftinum, quo Äegyptus miz ferrime afHigatur, Addit ramen fore, ut tandem Aegyptijs magna faills contingauEccc,inquit,Dominus afcendit fuper nubem leuê, Scingredietur Acgyptu.hoc eft,Ira Domini reuelabitur in Acgyz pfo ex improuifo oC præter omnem expedationem, Ideöi^ fiet,uc tam religio politea eorum concutiatur.Brit enim belJum inteftP num, Aegyprrj belligerabuntur aduerfus Aegyptios, frater aducr fus fracrem,amicus aduerfus amicü, duitas aduerfus duitarê, prinr dpatus

COMMENT. IOAN. BRENT, cîpatus adiicrfus pf incipâtum ih Aegyp£o,adeocp fotütudo àhlmi Acgyptiorum concidétiàc tànta cric calamitas^uc iiulliis lociis côfiz » lio relinqiiàtur. In rancis inalis facient qüidê muKà facra, inflicuent publicas iupph'cationcs pro more fuæ impiefatis,incerrogabût o/ raailâ,quff enc uatiania de malorum fuorurh eucncüjfed impia fa/ era amp;nbsp;uana oraculâ non iuuabunt ipfos.Tràdâm enim Aegyptnm in poteftatern cyratinorumiSC tandem etiam hi ab alio fortiori ty ra no opprimcntur.Hæc eft fentêtia Domini 22ebaoth de Aegypto, Quæramus igitur* quarido hoc uacicinium dé Aegypto implecuni nt.Colicionantür aduerfus Aegyptum etiam Hier.cap.xlvi. ôd E/ zcch.cap.xxtx.6lt; xxx.quæ Aegyptiorum uaftatio fada eft per Nà ' buchodonoforcm,quemadmodiimProphetæ iph nominacimin/ dicant.Sed alia fviic calamitas Aegypti quæ hoc loco ab Efaia de/ feribitur, amp;nbsp;quæ accidie Aegypto, priul^ Nabuchodonofor re/, gnauit.Qiiæritur ergo, quando eaacciderit. Aiij inepte referunc hanc concionem ad illud tempus,quo Chriftus fugit crudelitateni Herodis in Aegyptum,amp; fingunt nefeio quas commotiones fîmu lacrorum Aegypti, Alq fentiunt, Afsyrios intulilTe Aegypto hâc ealamitatem,quam Bfaias hic deferibit, Hæc eft fententia uériTimi/ lis. Sed commemorabo hic,quæ Herodof us,8^ Diodorus Siculus teftantur in Aegypto circa hæc tempora contigilïè.Herodotus feri bit Sabacum regem Acthiopiaè, drea têpora Saneheribi régis Afgt; fyriorum, pocitû efle regno Aegypti : Sed poftea Aegyptiqs itcRt reftituilTe liberrati ♦ Qui poftquàm aflecuti font libertatem, elege/ runt fibi duodedm reges. hi Hunttyranni : Si quànq initio magna Concordia adminiftrabantregnum Aegypti^tamen quo inter fe a/« miciores eranqeo grauius ôC crudeliusdominabancur fubditis,ac ' paulopoft etiam inter fe ipfos ciuile bcllum mouêt. Inter hos duo/ dedm unus erat, nomine Pfammitichus, quem reliqui in exiliutn ciecerunt,quod metuerent,nc ipic folus rcrum in Aegypto potirc tur.Sed Pfammitichus,redrjt auxilio lonum in A^yptum,amp; fub/ latis reliquis tyrannis,ipfe folus regrium accépit. Poft hune Pfarri mitichum dicit Herodotus regnafte fîlium cius Ncco. Hune Ne/ CO fuiflè regem Aegyptitemporibus lofiæ regis luda, teftatur Rcg.cap.xxirj.Poft Neco commémorât Herodotus Pfamrriion,ô^ poft Pfammion, Aprien.Huius Aprqs mentionem facit Hier^ ca/ pue quadragefimoquarto,amp; dicit cum tradendû in minus inimico rum tuorum,amp; in manus corum,qui quærût animam éi us. Scribit autem Herodotus Aegyptios defecifle ab Aprie,SC ipfum captuin ftrangulafte.Fertur Apries,(inquitHerodotus)eafui{îcperfua(to ne, utnullus nécç dcoqjnccç hominum poftet fibi rcgnuadimercî fie uidebatur fibf illud ftabilrjfte.Et tarnen tunc congreftus prælio

fugatus cft,uiuufque captus, acpoftea ftrangulatus. Hæc i^drco commcmoraui, ut incdligas, bellum ciu]je,dequoanteadiximus, fub Pfammiticho rege in Aegypto motu fuine,poG: tempora qui/ dem Saneheribi régis Afsyriorum, fed ante dcuaftationem ui bis Hierufalem. In beUo autem ciuili hæc fieri folent quæ Efaias re/ cenfet ♦ Concurrere, inquit Dominus, fadam Aegyptios contra » Pugnabit uir contra fratrcm fuum, 8^ uir contra ami/ cum fuum, ciuitas aduerfus ciuitatem, regnum aducrfus rcgnum, amp;c. Et mox,Tradam Aegyptum in manu dominorum crudelium, ÔC r ex Fortis dominabitur eörum.Hi crudeles domini, funt duodc/ cimtyranni,quos Aegyptrjin reges accepta Iibcrtate elcgerunt. Sedrex fortis eft Pfammitichus, quis rcliquis opprefsis lolus re/ gnum Aegypti accepit. Badem ferc fcribit Diodorus Siculus. Sa/ bacus,inquit, Aethiops rcgno Acgyptijs tradito,in Aethiopiam rcdijt.Duobus annis Äegyptrj abf^ rege fiierunt, turbatis omni/ buSjCum etiam ad ciuilia bella peruentum eilet, duodecim loco re/ gis,cx maioribus ducibus pracficiuntur, quibus omnis regni cura permiflàeft* Etmox: Cum annis quindecim fimul imperium tenu iffcnt,regnumad unum redadumeft,Pfammicichum nomine, qui reliquos fyrannos partim in bello ocddit,partim fuga fibi falu tcmquaererecoegit.Etdicitedam Diodorus quarta gencrationc poft Pfammitichum regnallc Aprien, cuius merninit Hieremias. Quse fi conferamus,dubium non crit,quin Efaias uaticinetur hoc ioco de feditionc amp;nbsp;bello inteftino , quod fuit paulo ante, amp;nbsp;mox in dominatione duodecim tyrannornm in Aegypto, Sed quid eft, quod fpiritus fancftus iubet Efaiam ludæis uatidnari de Fortuna ex terni regni Acgyptiad,quod ad ludæos nihil attincbatC Quid ad ïudæos,qualislitrerumuarietasin Aegypto C Quidetiam ad nos hæcconcioC' Multumper omnem modum. Primum enim fpiritus fantftusuoluic populumfuum docere, quod non tantum regnum Ifraclis,fed omnia mundana regna,ctiam impiarum gcntium,Deo curæfint,amp;quod Deus nullam impietatem nec in fuo populo, nec in alicnis gentibus impunitam relinquat, Qiiicunque,mquit Paulus,fine lege peccauerunt, fine lege peri bunt,amp; quicunep in le gepeccaucrunt,per legem iudicabutur.Hocidcirco obferuandum cft,utobuiameaturofendiculo infirmonim in Ecclefia Domini.' Deus enim folet feueriter in peccata populi fui animaduertere, amp;nbsp;ut Petrus ait, indicium a domo Dei incipit : interim autem impiae gentes uidentur in impietatate fua Fceliceseftè.Offèndunturcr/ go imbecillcs , nbsp;nbsp;follicitantur exiftimare melius eftè inter gen/

tes, quam in Ecclefîa Domini uitam agere. Sic amp;nbsp;his temporibus multi offènduntur Fcelidtate Turcarum, £lt; infeelidtate noftro/

3^ Turcis capti'iii abducütitul', Scd fóamüs Deüm ttótl R/ héreimpurti'tarti impictatém ci^udcli'tàcem aliértatUrrt gcrttniiïije/ ti'amfi diü florcatit Qüo eniin magis fera eft interiiecio éariim eö grauior crit. Deinde Efaias coilcionatur de nifcéhdtare régtli gyptiacîjüt deterfeat regem Si. Principes Iüda’,rteqüæraiît auxib/ um ab Ægyptl^s. Nam in ea cortcione quam Efäias poftea capitê tvigcfimo,de Ægypto habct,haud obfeure figni ficätur,PriiidpcS lud^ quaefiuiftè apud Æ-gypuos âUxilia aduerfus hoftes fuos. Et in libro quarto RegUtii capite decimOöftauo apparet ex oratiotlé Rabfacis,eriamBzechiamiriitioriontiihiI cotififumfuiflèope Æ/ gyptiorUm.Conciotiatüfergó Efaiasâdueffus Ægyptios,üÉpr|. Principes in luda dcÉerréantur^ne confidant äuxilio Æ-gyptio/ fum»quicum feipfos ferùare non pofsint quomodo alios feruà/ bunt fed Ut Confidant DOMINO, äiredeädmitliftrentrc/ gnumfuum. Lieitumquidemcft,cum âlqsPrincipibusfoêderâ lungere j auitilijs eorum in periculis uti Séd inire foedèra cuiil imptjs^ 3lt;Jaüxilijs eorumitafidcre,utfpercsté abhoftibustütum foreietiamfidomituumpopulurn âut opprimas,aütpofthabeas* hoedemumeftfeipfum omni auxiliodcftituere, Nam quemad/ modumiß paterfamilias,qui domi fuamnegligituocatioricm^Ô^ nullam habet rationem fup familip, foris autem hellUatur cum cont potoribus Ut beneuolentiäm eorum captet 4 nullos inüenif in pe/ riculis amicos,qui ipfum iuuertt,ita Princeps qui male adminiftrat fuam Rempublieam,coniurtgit autem fefœdcribuscumquibuf? uis,ut eofurn auxilio in pêriculis feruetur, püdefiet tandem,amp; pe/ Kbit fine auxiliö in periculiS.QUare maxime curandum eft,ut pri/ mum omnium tuäm domUm, tuö teghum pie admiiliftres. Quod nbsp;'

fi fecéris/nultoS inueniés amicos in periculis,Ac fi te homines de ; nbsp;nbsp;nbsp;-

feruefin€,non tarnen defetet te Dominus Deus nofter ^qui fi pro ü • nobis,quis contra rtos C* PrætCreâ Efaias concionatur dc rebus re/ gni Ægyptiacii utcUm ludaeiüideantuaticiniumdeÄegyptoim/ plerijfcianc etiam implenda ea uätidnia, quæ Efaias Si alq Rrophe tæ, affiatu fpiritus fandi dicebant de Melsia j de cohferuatione pc pùlipcrMefsiam,deregrtaMc(siæ» Hae non funt mediocres uti/ litates, propter quasmerito Efaias fufcipitcondonemderCgno» Aegypti habendam,prsefertim cumin finecondonis uatidnetuf fore,ut Ëuangelion Chrifti in Aegypto adnundetur Si Aegy/ ptus prsebcat Ecdefig hofpidüm.Po^remo uides hoe loco qüis fit finis impiorum facrorum Si uadciniorum Jnterrogabuntiinquit^ fimulacra fiia^diuinos Si ariolos füos, uidelicet^de ftaturcgni Ae/ ^ptiad^Hipromittenf magnam foclicitatem * SedcgO,irtqUif L) O MIN \ZSj tradam Aegyptuminmanu tyrannorum

tes poUicérttur Ægyptqs profperam forCunam, SiC ipfi promittunfi fibi propter fua facra magnam fcelidtatem, Sed eccc non manct cz ôsnificonfiifîoamp;infcelicitas. Hiceft finis impiorum facrorum* Qiiarcficuinonlibet fpe fua pudcficri,ponatfibiob oculos uez rum 8^ certum ucrbum DOMINI, rcfipifcat a malida fua,ÓL az gnofcat Chriftum’, quo fi in periculisconfifus fuerit confcruabiz tur ctiam in media morte.

PerfeucraC Propheta adhuc in exponendis ærumnis quac Æz gyptfjs ex bcllo inteftino èi. ciuilibus diflènfionibus accident. Diz cit Mare 8^ fluuiutn Nilum exiccanda i èCpifcatores ac reliquos jus generis opificcs magno ludu afficiendos.Non eft autem intelz Iigcndum,quod mare 8^ Nilus, qui fe in Mare mcditerraneum fc ptem oftrjs exoneraf, acreliqua flumina Acgypli ita unquam exzj iccata fuerint,ut nulla in cis aqua remanferit:Sed quemadmodum alias Prophctaeintclligunt maximam inter homines calamitatenï per tenebras Solis amp;nbsp;Lunæ ac ftcllarum,ficut fupra capitc dedmo tertio,8^Ezechiclis trigefimofecundo, fimiliter amp;nbsp;loelis fecundd fcribicur, ita Efai?s per exiccationem maris 8d fluminum in Aegyz pto, intclligit apud Aegyptios «i ciuiii diflcntione ceflamp;turam om nem negodationem amp;nbsp;pifcationem. Aegyptus enimtcneturftu^ dionauigâtionisamp;pifcationisproptercopiam fluminum amp;nbsp;uidiz nitatemmaris. Sedinbello inteftino hæcomnia iacent. Non fit autemfinediuino confilio,quodfiucbellis, fiucalrjs calamicatiz . . busnegociationcs amp;nbsp;opificiacontempta iaceant. Primum enim opificumacnego ciorumtonn ciatorum punire . In publica enim tranquillitate opifices folenc fftnpfuf merccs fuas carifsime extrudere , addita ctiam örationis uanitate^’ quamentiunturcas cflè optimas , cumreipfa nonnunquam fint uitiofifsimae.Quaeautemmendacqs amp;nbsp;impofturis acquirunfur, cafuntfurta,amp;malcdidioni obnoxia . Quare Deus permittit ut bella 8d feditiones fiant ,'quo non folum merces opificum conterrt ptæiacent, uerumctiam diripiuntur facultates prius partæ , ut 2uac mak acquifita fuerunt, mak pereant ♦ Deinde negociationes untnegledæhoc Deiconfiiio,utadmoneatnegodatores 8d oz pifices de parfimonia. Nam fiquando foelix eft opifid) fucceftiis, nullus fokt efle inter prodigos nee modus nee finis helluationisj Deus igitur cffïdt,ut merccs opificum,aut fiant uiks,aut nc requi ranturquidem , quo excitet opifices ad parfimoniam, utdifcant partis fobric 8lt; paree uti,8i queant inopiam fuftentarc, fi quando uclopifioj contcmptus,uel «gntudo corporis accjderit, Prætez rca

COMMENT, IOAN, BRENT, tn tea Deus docet his caßbus, quod non in folo pane^hoceR, in ópi/ ficqs, uiuaî homo,fed in omni uerbo,qUod egreditur ab ore D O MINI, Btfi cnim ccflamp;tquaeftus opißeij ,Dei tarnen dementia Bonceflat, fi primum omnium quæQeris regnum Dei amp;nbsp;iufticiz ameius,

PoftquamEfaiasuatidnatuscftde ealamitate Aegyptiaca, in^ uehicurnunc in Prindpes Aegypti,amp; irridet fapienteseorum* ac infultat cis, quod glorientur quidem de execllcnti fua fapientia,' præcundis Gcntibus,non potuerint tarnen futuramillamcala^ Aegÿ^ifM mitatem prouidere, amp;nbsp;confilqs fuis fuccürrcre, Fuit autem Aegy^ ptus ualde illuftris fapientia ÔC inuentionc multarum artium, quae tarnen laus accepta ferenda non eft Aegyptqs ipßs, fed fandis Paz tr/archis, qui in Aegyptofæpe aduenæ fuerunt, amp;nbsp;docucrunt achumanam fapientiam, Sed cum poften' dez fercrcntdiuinamfapicntiam a Patriarchisacccptam, Sidcficcrent: ad horribilcm impietatem, qualis in nuUa unquam gente fuit,rez’ Éinuerune quidem fpccicm quandam humanæ fapientiæ,fcd quæ coram Deo fuit fumma ftulticia,ncc potuit faluti Aegyptiorum iti pcriculis confulerc.Stulti,inqiiit Efaias, funt Prindpes ZoanV Haec cft urbs Aegypti, quam Chaldæus incerpres uocacThanes,' cuius etiam mendo fit Num, decimoterfio, Pfalmo feptuagcfiz moiêptimo', 8lt; Ezechiclis trigefimo, T radunt autem fui fle aulain Regum Aegyptiorum in hac urbe » Sapientium confiliariorum Pharaonis ç Hoc fuie generale nomen Regum Aegyptiorum,: Pharao autem fignificat Vltorem, apeum admodum cognomen tnagiftratus ) confilium infatuatur » Quomodo didtis ad Pharaogt;r nem: Filius fapientum ego gt;nbsp;nbsp;nbsp;familia prifeorum Regum natu»

fum î* Quid gloriamini de ueftra fapientia C quid kdatis eamcox ramrege amp;nbsp;Prindpibus Aegypti^ Vbi,quælo,furit fapientes tui^t Agite, exponant nobis,quid decrcueric D O MIN V S ZebaZ Dtndc Aegypto,Gloriantur fe etiam futura nolle. Nullus tameri eorum eft, qui hæc, quæ iam de Aegypto, fpiritu Domini, côme morauï,prcuidere Slt; adnûdarc qucat,Quid mulds opus eft* Prirt ripes ôc ûipiêtcs Zoan feu Aegypti funt ftulri amp;nbsp;errant. Principes

- Ncph,(quaminterprctanturMemphim,Ô^didtur olim fuifte arx, regum Aegyptî)feducunt fua fapientia uniucrfam Aegyptu,qu2e eft angulus,feu robur Ôd decus femiliarum fuarum.Hoc autê inde adeo acddit,q,Dns effundit in eos fpiritumuertiginis,ut feducanc Aegyptû in omni negodo fuo, Ôlt; hinc indc njoueâtur quemadmq.

dutn cbnus folcÉ aVcumagi\8i cuomere quod hclluatus eft. Ne^ pes neque caput fauetfuum officium. Nullumnegoa um in Aegy pto rede facict uel caput,uel cauda, ucl ramus uel iuncus,hoc eft, proccres Sii. fummi Principes, qui per caput amp;nbsp;ramum intelligtin/ tur,uclinfimlS^pIebei, quipercaudamô^iuncum intelliguiituri Hæc eft memorabilis cöncio de uanitate bumanæ fapientiæ, quæ îdcirco nobis obferuânda eft, ut friamus, quid de Humana fapien/ tia fentire debeamus ♦ Nam utendum quidem eft Humana fapien/ tia,quia donum Dei eft, fed non eft ea eóhfidcndum * nee eft ei cé/ dendum autobfequeiidum aduerfus Deum. Neque enim uerêdi cipotefttHoc eftfapientercogitafumó^dccretum, Quare eft iügt; ftumiamp; erit fortunatum, Primuni enim reipfa comperimus,quod fumma fapientia fæpe fît fummainiufticia impietas.Quid lâpi/ entius PhilofopHisEtHnicorumç’Sed hi fruftrati funt ut Paulus 'ait,per cogitâtiones fuas,Ôi obtenehratum eft infeiens cor eor umt Gum crederent fc efte fapientes,ftulti fadi funt, amp;c. Quid,quod initioreuelati Euângelij, paucifsimifapientes acceperuntdodri/ nam ChriftiC'Gratias ago tibi Pater »inquit Qiriftus,Domine cc« li ôd terræ,quodabfconderis hæc a (apientibus 8^ prudcntibus,8i reuelaris ea paruulis.Et Paulus; Videtis uocationêucftram,quod non multi fapientes fecundum carnem,non multi potentes amp;c.

Deinde reipfa quoc^ comperimus, quod fumma fapientia foz leateflè infœlicifsima. Cuius rei ‘exempla pafsim.multa extantirt hiftorrjs. Quid ergo faciendum C’ Humana fapientia fubfjtienda eft diuinæ,fubr)cienda eft diuino uerbo. Nulla enim eft fapientia uel reda ueî fœîix,nifî diuinæ fapienriæferuiat. Lex Domini»in/ quitdmmaculata conuertens animas,tcftimonium Domini fidele, (apientiam prgftans paruulis.Et iterum; Declaratio fermonum tuo rum illuminât, amp;nbsp;intelledum datparuulis. Et Hier. Non gloriez tur fapiens in fapientia fuajed in hocglorietur,qui gloriatur, fei/ rcamp;noflcme, amp;c,

Nonproderit,nûn iuuabit A^yptios fapientiaeôrum î fed cumreuelatum fuerit iudicium D O MINI fuper ipfos,amittenti omnem fpem falutis fuæ. Ac nunc quidem uidentur fîbi fortifsi/ miuirncümautem DOMIN VS uifîtaueriteosfuofupplicio,' erunt plane quafî mulieres, quod eft in periculis pauidifsimum gc nus hominum . ludicante enim DOMINO, quis confîftetC!' Leo rugietjinquit Propheta,quis non tirnebitC Quod autem fequl tur ; Erit terra ludaAegyptô in pauorem ôôc. habet hunefenfum* EgoEfaias côcionor hoc têpore in terra luda, de uêtùra calamitate

Ægyptiorum.Ipfi autcm, aim audiunt hæc uaticim'a, Wci'p/unt ea j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fannis Ôd cachinnis,ac dolent uicem eins terræ,quæ tam uanos pt □

phctas fnftinere cogafur,Scd longe aliter afßaentur,t um hxc eue nennt.T une enim e.\pallefcctSlt; obftupefcentad nomen feu men/ donem tervæ Iuda,quod in ea patefaeflum fit amp;nbsp;uulgatum tam lioî* ribilc cOnfilium Dei aduerfus Ægyptum Alrjintelliguntbanc pericôpen de miraculo, quo Saneherib diuinitus ex terra luda fu o I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gatus elTLicebit etiam earn coniungere cum ea concionis parte^

quæ de Euangelio Chrifti in Aegypto prædlcando fequitur,ut fie (enfus,Futurum, ut Aegyptrj exhibituri (efe fint, non utbellato' rcs, fed ut mulieres, Nam quemadmodum hæ non poflunt hoftf/ bus ôbfifl:ere,fed necelîe habent fefe continuo, ut arripiuntur,ca/ ptiuas fradere,ita poftquam Euangelion de Chrifto adnunciabi/ tur in Aegypto, ftatim tradent fele Aegyptij capciuos Chrifto, admirabuntur ac obftupcfcent ad tanta miracula, quæ Chriftus iti terra luda ædidtt, Sed fi iudicaueris hanc pericôpen magis cum fut periori parte concionis coniungendam, prima fententia uidetur aptior cHè,

Hæc eft altera pars concionis de Aegypto in qua , poftquani Propheta antea expofuit calami tatem uenturam in Aegyptum,cx/ ponit nuncfcelkitat?,lt;^£e ci âceidet. Dieet enim quifpiam:Quid‘^ Num Aegyptus ita arfli^etur, ut prorfusintereat'TannulIaun/ quam proîpera fortuna affulgebit AegyptoCEt quid;' Num difsi/ dium,quod eft inter nos Si ÂCgyptum,perpetuoduraturumeft^' Nos fequimur religioncm uerbo Domini traditam,Âegyptus ait ton fequitur religioncm longe omnium diuerfifsimam.Nos ado/ ramusuerumDeum DOMIN VMZebaoth,Aegyptuscorn menta eftamp;adorattotferedeos ,quotfuntbefl;iæ, Noshabemua noftra facrificia ôd noftros cultus, qüales uerbum Domini dcfcri/ pfit, Aegyptus habet cultus prodigiofifsimos , Nos expedamuS Mefsiam, Aegyptus plane contemnit Mefsiam. Breuiter, Omnia noftra 8C Aegyptiorum fiue politica fiue Ecclefiaftica funt inter fe diuerfa,ac etiam pugnantia.Quid ergo*; Num hæcdiuerfitas fem/« per inter nos eft duratura'^'Quod de Aegypto ditftum eft, poteffe etiam dici de AfsyriIs,Nam ludæorum a Afsyriorum, qui eranß Gentes idolatræ, tam politia, quam religio ex diametro inter fö pugnabant, Quid igitur dicemus C Num fieri non poteft, ut aligt; J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quando conucniant , 0^ concilientur ♦ De hac re cortcionatut*

nunc Bfaias, amp;nbsp;docet, quod amp;ffi nunc ludæi, Aegyptij, amp;nbsp;Afgt;^ fyrfj maxime inter fc dilsident, tarnen futurum fit, fuo tempo

rc,ut fiat inter ipfosconiundio in uera rebgionc, In die ilia erunt quinque duitates in terra Acgvpti loquentes lingua Canaan, amp;c, Etmox:IndieilIaeritaltareDominiin medio Acg^’pti Hæc quando impleta fint, magnafuit olim controuerfia inter ludæos« lofcphuslibro dedmotertio capitc quarto Antiquita. ludai. ÔC1Ù bro feptimo capite trigefimo de bcllo ludaico ftnbit:Oniam Pon/ tificem fugatum a Hicrofolymis gdificaHc concefsione régis Ptolc mæi Philometoris templum in Aegypto, ad exemplar templi Hie rofolymitani, ac uoluifle uideri fe id facere ex uatidnio èC autorita te Efaia?,qui hoc loco fcr ibifi Altarc Domini in mediô terræ Aegy pti sedificandum» Sed hic Pontifex uanafua fapictiadeceptus fuit, idcoc^ hoc templum poft trecentosannosuna cum fa cris fuispez rqt.Quoexemplo monemur, ut in inftituendis facris,Ôu interpre/ tandis Prophetis non fidamus noftra opinione, fed fequamur duz cem fpiritum fanftum,amp; eius interpretationem, quam in fcriptu/ ra ipfa propofuit » Efaias enim, Sd fi utitur iierbis de externo altaii, Leuiticis facris in Aegypto inftituendis,tamcn non intelligit fu turum cfiTe, ut externa templi Hierofolymitani facra in Aegypto inftituaniur, amp;nbsp;Aegypti} aonofcantLeuiricamludæorum religio nem.fed uaticinatnr de temporibus Mefsif ,feu Euangelq de Chri fto rcuelandi,amp; in Aegypto prcedicandi, Quare etiam altare amp;nbsp;ho ftiæ 0lt;f Minha,amp; uota,amp; alia qux hiccommcmorantur intclligen da erunt, pro ratione amp;nbsp;interpretatione Euangelrj de Chrifto, E/ runt,inquit,qujncpauitates in terra Aegypti,quæ loquentur linz guaCananaica,0diurabunt per Dominum Zebaoth ♦ Vnaexhit uocabiturIrHcres. HîequinqueduitâtesfuntmetropolesAegyz pti,quarum præcipua eft It Heres,hoc eft, ciuitas Solis, quam uoz cant Heliopolin, Diodorus fcribitThebas in Aegypto didas fuz ifle Heliopolin,cuius mcenia centu quadraginta ftadia ambitu fud complcxa fint.ÀdditThebæos gloriatos ehe,fcfuifl'eomnium art tiquifsimos, Quareuerifimile eft Prophetamdehac ciuitateloz qui. Per has autem quinque ciuifates præcipuas intelligit uniuerz (urn Aegypf um,proptcrca quod quicquid eft paruorum oppidoz rum, pagorum amp;nbsp;uicorum,ad fuas metropoles referantur ,Âc dicit hasurbeslocuturas linguaCananaicaô^iuraturas per DOMIz N VM. Quo fignificat AegyptumaccepturumEuangclion de Chrifto agniturumChriftum. Euangclion enim Chriftiinitio reuelatum prædicatum eft in populo Ifraeftqui habitauit in terz ra Canaan.Et ex ea terra uulgatum eft in totum orbem terræ.ln lez' gc quoque praeceptum futt,Nequis iuret per nomen externoz rumdeorum, fed pernomen DOMINI Zebaoth. Qiiarc Gctes,quæ acceperunt Euangclion ,8^ agnouerunt Icfum Chnftu

uernin Dam ac Dcum noftrum,dicunCur loqui lingua Cananaica, I'urarcper Dominum Zebaoth . Vnde eciam nos in Germania

loquimur nunclingua Cananaica, amp;nbsp;luramus per Dominum baoth,propterea quod non folum lingua Hcbraica,cuius ufus fu i t Ifraelitis in Canaan, publice docetur, fed maxime omnium, quod Euangelion de Chriftodiuina dementia fyncereapud nos prædiz catur jô^agnofcimusChriftumuerum Deum Si feruatoreim no/ ftrum.Et (equitur:Eritakare in medio terrse Acgypti nbsp;nbsp;nbsp;Hæc o/

mnia,quæ de altari,de titulo feu ftatua,de facrificijs uotis hie di Leuitifit cuntur,non func intclligcnda Leuitice,ficut ante diximus, fed Bu/ angelice.Cum enim Propheta loquatur de Euangelio Chrifti pre/ dicandoin Aegypto,fignificat his Leuiticis uerbis eafacraqua?B/ uangelio Chriui docentur. Alcarc Si facrificium noftrum ell Chri llusipfe,quifcipfum pro pcccatis nollris Deoobtulit. Sacra noz ftrafunt fides in Chriftum jnuoeâtio Dei per Ghriftum, Prædic* Cio Euangclrj de Chrifto,IVlortificatio carnis,Obedietia erga Dez urn,Caritas proximi,8i quae func id genus alia. Qiiod uero additt • Percuriet Dominus Aegyptum plaga Si fanabicearn, Si reuertenz tur ad Dominum.fionincat Dominum fe exhibiturum ut Patrem in omnibus afflidionibus erga Aegyptios credituros in Chriz, ftum.Pater non percutit filium,ut ocddat,fed ut calliget Si meliozi rem eum rcddat.Sic pollquam Aegyptrj crediderint in Chriftum# afficietur Deus paterno animo erga ipfos in omnibus aduerfis, ex damfi immiferit in eos afflidiones^tamen non fic punie£,quemad/ modum imprj punluntur,qui in fua poena percunt, fed ita puniet^ ut feruet eos.Porro, Euagclion Chrifti non prædicabifur tantum jin Aegypto, fed etiam in Afsyria,incer omnes gentes. Brit uia de Aegypto in Afsyrios, Sic. Btmoxdfraelerittertius AegyptioSi Afsyrio.hoc eft ,Btfi his temporibus Ifraelit^, Aegy ptq ,S Afsyri) difsident inter fe regionibuSjmoribuSjanimiSjSi relig3one,tamen poftquam reuelatum fuerit Euangelion de Chrifto, una crit Reliz gio llraelitarum, Aegyptiorum Si Afsyriorum. Et ex his gOntiz DUSunaericEcclefiaChrifti.Dicct DOMIN VS, Benedidusi populus meus Aegypti. Beiiedicftus Aftur, opus manuum meaz. rum. Benedidus Ifrael,hæreditas mca.hoc eft, Aegyptq, Afsyrq»’

Ifraelitæ agnofeent lefum Chriftum uerum fernen Abrahæ * ft^o promifî benedidioncm. Quare ego uicifsim agnofeamom/ nés has Gentes pro mco populo, Si emindam in cas omnem me/, am benedidionem propter lefum Chriftum filium meum. Sed agi te dum, audiamus in quem ufum Efaias hæc fuo populo concioné tur. Quid enim profuic his ludæis, qui fucrunt tempore Efaiae,qgt; audiucf int ISuangelion Chrifti in Aegypto prædicandum quod

poft oAingentos demum annos futurum état C Sed neceftàfI'a fuit condo his,qui erant in regno luda, ad confirmandam fidcm de re/ gno MefsiaCjUt per cam iuftificarcnfur, Sgt;C fcruarcntur. Nam re/ gnum IfracLs abolebatur co tempore ,quo Efaias concionatus eft, ab Afsyrrjs, Ifraclitæ abducebantur captiui in tcrram hoftium fuorum. Regnum aucem luda diripiebatur a Saneheribo amp;nbsp;finiti/ mis populis. Adhæc Prophetæ uatidnabantur fore, ut deuaftarcz tur a Babylonijs.In his tantis rcgnorum mutationibus 8^ minis pi) follicitabacur dubitar c de promiflo Mefsia,ac regno cius ♦ Si enim nccSamaria,nec Hierufalcm conftant^ubi crit Cedes MeCsiæcSi In dæi abducuntur captiui, quomodo ea familia, c qua ucnturus eft f4efsias,feruabitur inter hoftes C” Quarc Efaias inftituit hanc conz cionem de regno MeCsiae non foluminter ludæos inftaurando,uc rumetiam ad Aegyptios amp;nbsp;Afsyrios dilatando, utconfolctur audi toresfuos,intantisærumniSjô^conferuct eosin fideMcfsiæ feu Chrifti,quoamp;iuftidam amp;nbsp;uitam æternam per fidem in Mefsiam confcquantur,quafi dicat.Iubco uôs bono animo efte. Etfi em mul tæ amp;nbsp;magng funt calamitates,tarnen non peribit populus Domini, non peribit in tantis aduerfis falus noftra.Futurum eft enim,ut rcz gnutn Mcfsiæ noftri etiam ad Aegyptios Afsyrios dilatetur,S^ ni in uera religfone nobifeum confentiant.Etfi autem auditoresBz £aiæ non peruenerunt ætate fua ad tempus diuulgationis Euangez Iq de Chrifto, tn confecuti funt iufticiam amp;nbsp;uitam ex fide in Chriz ftum uenturum,ficut nos in ipfo,qui iam uen it,confequimur faluz tern. Vnde Petrus ait Adlo.xv ♦ Quid tentatis Deum, ut imponaz tur iugum fuper ceruices difdpulorû,quod nec^ Patres noftri nez que nosportarepotuimus.Sedpergratiam Domini lefuChrifti crcdimusnosfaluûsfuturos,quemadmodumô^ ILLI. Nobis aût prodeft iftas propheticas condones de Chrifto et regno eius le gcrc,amp; diligenter obCeruarc,utcognofcamus Chriftû nô eximpro lufo aducnifl’e,fcd longe ante promiflum amp;nbsp;adnundatû,amp; utfeiaz mus hunclefum,qucm agnofdmusjcfte uerum Chriftû,cum perz fpicuum fit, quod in hunefolum ôd non in aliumprophcticæ proz mifsiones conueniant. Prætcrea Efaias baud obleure doca in hac concione Chriftum elle uerum Deum lehoua Zebaoth» Manifez ftum cnim cft,quod uatidnetur hic Aegyptios accepturos Euange lion, 8^ cognituros Chriftum per fidem. Dicit autem eos cognituz ros DO MIN VM Zebaoth.Cognofcetur,inquit,Dominu$ ab Ae^ptijs,8^ cognofeent Aegypti} Dominum, ä colêt eum ho ftqs ac lacrifiefis.VocatigiturChriftum,uerum Deum D O M Iz N VM Zebaoth. Ac profedo Ecclcfiafticæ hiftoriæ teftantur Aegyptum diuinitatem Chrifti maxime oœniû fide,dolt;ftrina, pro fefsionc

fefsi'one 5C martyrio afïèruiflè. Etfi cnim Am’us initio fpariit Alc/ xandriæ,qu» eft urbs Ægypti, irnpium fuum dogma, quo nega/ uit ætcrnam Chrilli diumitatcm,tarnen Athanafius Epilcopus léxandriæuicifsim optimam nauauit opcram in aiïèrenda diuina natura Chrifti, Et Ægyptustanto ftudioChriftumcoluit,utdicez recur pietatis ftadiurri. Deinde Efaias docet in hac condone ,quam efFicax fit Inuocatio nominis Dei per Chriftum. Clamabunt inz quit, ad Dominum a. facie tribulanns, mittet cis faluatorcm ÔC propLignatorcm. Hoc planeillud eft, quodChriftus Ioannis dcciz moquarto ait: Quicquid petiericis nomine meo,hoc fticiam,ut gloz ri ficetur Pacer per filium * Adhæc docet Efaias fidem in Chriftum non efie odofam,fed profcrre fuos frudus amp;nbsp;fua facra,non illa Le uitica,ut (upra oftendimus,fed Euangclica,hoc eft, Inuocationcm Dei,mortificationemcarnis,dile(ftionemproximi, Öde» Memora-^ bile eft Sdillud in hac cocione,quod Efaias didt de afflidione Æz gyptiorum»Pcrcutiet,inquiens,.D O MIN V S Ægyptum pla ga, amp;nbsp;fanabit cam Öde. Docet magnum effc diferimen inter affliz dioncs, quac aeddunt imprjs, 8d inter eas,quæ accidunt Ecclefiæ.’ Nam impij ita percutiuntur,ut pereant » Ecclefia autem Domini iz ta percutitur Sd affli^tur^ut feruietur» Venice ( inquit Ofeas capite 'fexto)Sdreuertcmur ad Dominum,quiaipfelacerauitöd fanabic nos’percufsitSdmedebitur nobis.In Ecclefiaafflidiones funt uir/ ga patcma.Extra Ecclefiam,afflidiones funt gladius carnificis»Cn remusigitur ut fimus membraEcclcfiæ,quo omnes afflidiones fint nobis adiumento in bonum » Sed nee hoe prœtcreundum eft, quod in hac condone îequenturlfraclitæ,Ægyptr) ôd Afsyrq»Bez nedidus,inquit,populus meus Ægypti, benedidus Afrur,opus manuum mearum, 8d benedidus luael hærcditas mea » Hoc illud cft quod Paulus didt,Euangclion eft potentia Dci ad falutem omz nicredenti Iudæoprimum,fimuIôdGræco*Etiterum: Quicunc^ baptifati eftis, C H RI S T V M induiftis» Non eft Iudæus,nec^ Græcus ôdc»

Alia condo de deciaftationc Ægypti 8d Æthiopiae , quæfub Ægypto eft » Porro Sargon regem Afsyriorum, cuius in ticulo huius concionis mentio fit, putant efle Saneheribum, accepta forz tafsis coniedura ex quarto Regum dedmoodauo, ubiferiptura

mcmimt cuïufdam Thartan,qucm Sancherib rex Afsyriorum mi fitLcgatum ad KgcmEzcchiam. Scd ut incertum eft Saneheri/ bum didum fuiflè Sargon,ita incertumeft eundem eflc Thaitan, de quo in quarto libro Regum,ód in hoe uigefimo capitc Efaie fcri bitur.Poteftenimcftc non proprium nomen,(cd officii nomen iti aula régis Afsyriaci.Quare hanc rem in medio relinquemus. K/ zotus uero urbsa Thartâ duce excrcitus Afsyriaci expugnata,una eft c quincp præcipuis ürbibus Paleftinis, alias Afdod dida* He/ rodotusfcribit^n lt;VTtf^!^^ÿ, Pfammitichum regem Acgypti, cuius etiamfuprafecimus mcntionem,obfedifïè S)C oppugnaflè magna Syriæurbem undetriginta annis, donee earn expugnauit. Hæc eft (inqutt ) Azotus,quæ diutifsimam inter omnes urbes, quas qui/ dem nos nouimus,fuftfnuit obfidionem Jtacp Azotus fada eft di/ jtionis Aegyptiaeæ » Scd ex titulo huius concionis perfpicuum eftgt; quod Afsyrii banc wbem ab Aegyptiorum poteftateabftulerint, infuam ditionemredegerint. (^uo igitur anno Afsyrij hanc ur bcmexpugnauerunt, amp;ab Aegyptiorum manucxtorfcrunt,ha/ buit Efaiashanccondônem côntra Aegyptum, amp;nbsp;Aethiopiam^ ' quæ duo régna anteaquidem unumerant,nuncautemamp;fi iterura diurfa erant,tamê fuerunt fcedcribusconiunda,^ exiftimauerunt fatisfibi uirium eflè, adobftftendum ctiampotentifsimi« Monarx ebis.Sed ut ad rem ipfam accedamus,priufquam Efaias habet hanc ' eondonem,iubet cum Dominus foluereac dcponercfaccum, hoc eft ,cxteriorcm tunicam ,qua indutus erat,amp; incedere nudum ac dif calceatum. Alq interprètes exiftimant ui (îonem fuiflè,alii rem gc/ ftam. Ethabet utrac^ pars probabiles rationes, quasnon eft opus nunc com memorare. Ego hor um (entenfiæ accedo,qui putant ef/ fc rem geftam ♦ Non enim fentiendum eft, Efaiam fie omnino nu/ dum incelsiflc,utprorfus nulloueftimcntorum generc tedus fuc rit, fed quod tantum exterioritunica, amp;calceiscxutus inceftèrit^' Et quanquam etiam fie incedere uideatur uiro Principi amp;nbsp;publico ofticio fungenti,qualis fuit Efaia6,inhoneftum,tamen quod DO/ iVl IN V S iubet,non eft inhoneftum reputandum. Verbum Do tnini etiam inhonefta focit honefta.în'Aegypto accipiebant Ifraeli tæ mutuo uafaaurea amp;nbsp;argentea ab Acgyptrjs,quæ fccum abftulc runt. Quid autem inhoneftius, quam fraudare proximum re mu/ cuatJciaCSed quia Dominus iufteràtllraelitashocfacere, fit hone/ dum.Inhoneftum eft occidere hominem.Sed quia Deus iubetma giftratum cxrcidere latronem, honeftifsimum eft officium. Quarc metiamur uere honeftum;non humana et uulgari opinione,fed di üinouerbo. Nec fentiendum eft,quod Efaias tribus annis , ut oonnulli exiftimant, fie nudus amp;nbsp;dilealceatus inceflerit, Sed quod

COivîMÉNT. IOAN. BRÉNT.' »z?' hoc co tcUitum tempore feccrit, quo habiturus erat hanc concio/ nç.Obtecro igïtur te, quid fibi uult nudus ille amp;difcalceatus Pro/ phétæfnceflusHoc fcnpturaipfainterpretatur Vaticinium nim^dedcuaftatione Ægypo'8^ Æthiopiæmemorabile eft,di/ pnum quod alta meute reponatur ♦ Quod autem fimpliciter 8C. nudis uerbis commemoratur, nonlolcttamaltememoriæinhoi* quarii tï çxternîs noti's infîgniatur, Vnde ÔCChriftus uoluic fuo E/ uangelio externa Sacramenia adrjcéré, ut altius in animos pénétra rct.IùfsUigi’turDeusProphetam nudum amp;nbsp;difcakeatum ad ha/ lîcndam hanc concîonemincederc nbsp;nbsp;nbsp;fie coram adftare, ut audito'

res hôçinufitato fpecflàculo excitarentpr ad aùres diligentius arri/ gendas, èc ahimum intentius aduertendum. Quod ambulat' ( in/ quit Deus ) aut coram adftât feruusrhéus Efaias hudus amp;nbsp;difcal/' ceatus jioc fignificat portendit,quod rex Afsyriorum, po ft tres annoSjUd trious annis (utrumque enim intclligi potefl,amp; quia res geftanoh efinobis fans cognita,definire non pofTumus^utrum CCr to f equéndurti fit) uafiaturus fit ^’gyptum Aethiopiam. Et ab/ ducet tarn iuuenes quam fenes Aëgypti amp;nbsp;Aethiopïæ captiuos iii cxiliuni^ïta nudos amp;diTcalccàtos ^ut ne uercaindiqrcs quidém par éescorpôriç tegantur^Hæcquando irnglcta fint‘tcrïptüragt;quôd e? gbtçic^ j,nph traâi t,niiî tune im^cta fentias, cuin Saneherib obui am procefsitXafr^Gi régi Aethiopiæ' ad propulfandam incur fib/ ncineiyis i dé qua re fcriptuiji èfl c|uarfo Rc^uni decirhonono : aut CO tcnîporçiquo réx I^^ylohïs'jquî amp;nbsp;Äfsyrijs dominabatur,ma/ gnàin pàrtem re^ni Aegypti m'fu^mdih'oncmrcdegit,ficutte/ ftauir liber quartusRe^m capîté ûigefîmbquarf ô. Si hæc fenten tia placet, tune id quöd (upra de tf ibus annis diciïûr, non erit intel Iiaenâum,âcuaftadbnem Aegypti 8^ Aethiopiæ fore poft tres air nos'huîusconcioi}is\ fed deiuftationem illam,fi quando futura fît, tribus annis cïuratüram '.‘Sed hæcutcunquc fe habent, certuin cftjcum fpiritus fahëlus bon pofsit effe mcndâx,hâhc propheciam fuo tempore implçtam eiTe.Sed in quem ufum ihftituitur hæc con cio de exilio Âegyptiorum amp;nbsp;Aethiopum Ç Vfum huius conciO/ nis docét feriptura ipfa'Sequitur enim: T imebunf amp;nbsp;confundêcur ab Aethiopiafpefuà,amp;ab Aegypto,gloriatione fua. hoceft. Hi quifiduciam(uamcbllocauerunt in uiribus Âegypti,amp; gîoriati ’ Hæccineeft fpes noflraCSinoftri defenfores feipfos non poffunt defenderc 8C feruare*,quômodo nos feruabuntC’ PofTunt amp;nbsp;hæc intclligi, uel de mufuisfœderibus ,'quæ inter fehabuerunt Aegypth 8^ Aethio/ pes, uel de fiducia, quam habuerunt ludæi in aüxilia Aegyptio/ tumjqdçlc^dticiaquam habuerunt finitime infulc in Aegyptum

amp; Æthfopiam. Quod utcunquc fit, ccrtc h-cc cöndo ïnftifutt eH contra fiduciam humanarum uirium. Malcdidus,inqujt Prophe/ taalias, qui confidithomine, amp;nbsp;ponit earn cm brachium fuum. Elt; iterum.’Nohtc confidcre in Prindpibusjn filqs hominum,in quiz bus non efl: faills. Non hoc uult fpiritus fan(flus,ut non utamur hit mano auxilio,fi adfit,fcd uc co auxilio non fidamus.T une autem fi dimus humano auxilio,cum uelucimur co difertepcr uerbum Do »0 auxdia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pr ohibito, Skuc Alias utebatur auxilio extemo JEfaiæ feptiz

mo. Vel abutimur co ad pcccandum: ficut hoc temporc hoftes per fequuntur Euangclion Chrifti fiduda fuarum uirium. Ac uulgaz ris eft hoininum morbuskiuod ucl afferent in hoc fcculo maiefia tcmrcgiaitijuclconiungant fc cum potcntioribus, 8C cxiftiment fe fatistutos ab omni periculo,fi fucrintmuniti humano auxiliOjiion requirentes interim diuinum amp;nbsp;cœleficauxilium. Sed huiemorz bo opponenda eft hacc concio Efaiæ, in qua docctur, ctiam potent tifsima regna rucrc, nec pofic in iudicio Dei ucl fc ucl alios ipfis confidentes feruare. Quarenonhocpraecipue agamus,ut Gmu» tuti humano, fed diuino auxilio * Qui enim habitat in adlutoi io al tifsimi, amp;nbsp;in protec'lione Dei coeli commoratur , it hberabitur de laquco uenantium,amp; aucrbdafpcro.Proponitautcm fpiritus fan dus ruinas potentifsitnoruni regnorum, uC cxanpla habcamus; quibusadmoncamurde impotendorjbusamp;humilioribus rebus^ tiehis fidamusjfedpctamusauxilium a Dco.DcindcuoIuitctiam' Dominus haeprophetia con firmare amp;ornarc autoritatemEfaiæ,* ut ß euentus refponderct huk uatidnio,adhiberetur ei fides etiam in his,qup dc Chrifto regno eius uaticinabatur. Nam fingular e cft,quod in hacconcionc définît certum tempus deuaftationis Ægyptiaeæ, Cognofd quidem poteft generaliter ex uerbo Doz minijimpios pcrituros, Sed pcrditionis drcumftantiæ, uidelicet. tempus,modus,minifter, amp;aliæcircumflantiæ foil Deo cognita: funt,8lt; cui Deus rcuclaucrit. Skpi^quifucrunttempore Hiercz miæ, potuerunt cognofcere ex diuinis promifsion’bus, quod amp;nbsp;ft Hierufalcm deuaftatur,5^ populuscaptiuus abducitur, tarnen Dc usfitipfosecaptiuitatclibcraturus . Sedquotfuturi fint annicaz ptiuitatiSjSt quolo captiuitatis anno liberandi fint ,foh Deo cogniz turn erat,qut reuelauerat Hiercmiæ, uidelicetpoft fcpruaginiaanz nos.Qiiarc alia eft omniu piorum, quos amp;nbsp;iplos oportet Prophez, tas cfrc,alia certorum Prophetarum rat;b,quod ill’s cognitu» eft euentus impiorum c.x uerbo Domini generaliter,

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAPVT

Red:c monet Hieronymus,hune titulum alioqut obfcu/ rum,ex ipfa,quæ fequitur,condonc l'nterpretandum eflè^Nam uo cantun'neaPeffæ'amp;J MedijUtdeqdant potentiam deferti man's, Mahifeftum autem eft hos expugnadèBabylonem, Et in fine con cionis diferte dicitur : Cceidit,cecidit Babylon , Quare per defer/ -tum maris intelligcndacftduitasamp;Monarchia Babylonis.Cæte/ rum,cur Babylon fie dicatur,aln aliam affèrunt rationem, Ego pu/ toper mare intenigcndumEuphratem,qui mediam urbem Baby/ lonisintcrfluit:per defertum autem deficcationem. Babylon enim capta eft a Perßs Médis exiccato alueo Euphratis,ficutteftantur ctiamEthnid feriptores. Autuoetftür Babylon defertum maris, quodinuaftationeBabylonis faeftafit folitudo drea earn partem Éuphratt's, in qua Babylon fita eft, Vnde Hieremias capite quin/ quägefimoprimo dicit de Babylone : Defertum faciam mare eius, amp;nbsp;fittabouenam eius, Et mox i-Fadæ funt ciuftates eius in ftupo/ remT,terra inhabitabilis amp;nbsp;deferta terra, in qua nullus habitet, nee trarifeat per cam filius hominis, Sed de titulo amp;nbsp;cognominc Baby lonishadenus^ Nuncpercurramusconcionemipfam, Iudicata eft mihi,inquit EIaias,grauis amp;nbsp;dura prophefia,pcrinde ac fi turbo ab Aphrico, ex horribili deferto uenircc, Audio miferabilem eiula/ tum eorum,qüi fugiunt a facie hoftis,Ô^ uoeiferantur, Fugite quf fo,fugite quotquotauditis, En pt^uaricator prteuaricator, uarta/ (ftor uaftator,hoceft, crudelis amp;nbsp;impius hoftis Uenit, Audis nei Crudelis S^impiushoftis uenit,fugite, Prædojprâtdo inquam,ue nit.fiigite,Quemadmodnm fi Turca aut Hifpanus incurreret in fi ncs n'öftros, fugientes damarerrt, Capefsite fugam uidni ♦ En Turca,T urca inquam adeft. Hifpanus, Hifpanus uenit, V nde öd fequitur: Alcende EIam,hoc eft, Perfa:obfide Mede. Perfæ enim amp;Mcdi ceperunt Babylone,et efFecerunt,nc Babylonrj amplius in curfionibus,direptionibus,tyrannideödcrudelitate fua inter tot Gentes gemitum öd eiülatum exdtarent. Cum enim Cyrus öd Da/ rius caperent Bafiylonem , ciucs Öd incolæ eius fubito dolore i? ta cönfternati funt,ut prorfus obftupefcerent,öd anguftia pofside/ rct cos, ficut anguftia parturietis Jdem dicit Hierem, capite quin/ qüagefimoprimo: Audi uit rex Babylom's famam eorum, öd diflb/ lutæ funt manus eius,Anguftia a^rehenditeum,dolor quafi par turientem.Quod autem in Efaiæ uulgato textufequitur: T cnebrg

obftupcfccerûtmc, Babylon dikda mea pofita eftmihi in nn'racfi îum , hocHebræus textus fie habet : Nodem defiderrj nici pofuit mihiinterrorem.hocefi:.Nox quæpoftdiumos laborcs ad ca-* piendannquietcmoptabiliscft,fadaeft Babylonijs horribïlis èC cxccrabilis. Babylon cnim nodu capta cR, cumrexamp;dues âge/ rent diem feftum, Só helluarentur , quemadmodum Herödotus fenbit. Et fignificat Daniel capitc quinto» Hue «iam fàdt quod in Efaia £equitur;Pone menfam, Confidcra candelabrum, Comede, Bibe, Surgite Principes, arripite clypeum, Babylonrj enim celc/ brabant noólurnum conuiuium,amp; dabant operam choreis,8lt; alrjs oble(flationibus»Scd in media læticia, clamaturrAd arma » Hoftea cnim cepifle iam urbem » Quod autem addjtur,Sic dixit mihi Do/ minus: Vadeamp;ponefpeculatorem Sgt;Cc^ habethanefententiam.' Domini Principes Babylonis conftituent quidem multós fpeci» lafores,qui diligenter confiderent amp;nbsp;adnuncienf aduentum hoRj urn» Achifuo quidemfungentur officio, fignificabunt fe uiderd par cquitum,quorum alter uehatur afino,alter camelo^ioc eft,du/ os excrcitus coniunótos Perfarüm amp;nbsp;Medorum» Acuociferabun/ tur hombiliter ficuf leones, ut ducs incolæcaucanf» Dicent,fc novlu diut^ uigiïare, nee poflc aliud uidcre, quam quod in tanta duium fecuntate uel tandem futurum fit, ut hoftcs induitaterrt incurrant,amp;^ earn capiant » Sed omnis admonitio fpeculatorum fu/^ ituanajncolæfccurifsimehelluabuntur, ÔCcontemncnthoftemJ! Nee prius adhibebunt fidem (peculatoribus, quam hoftes ingreC* fi fuerint urbem,amp; excIametur:Cccidit, ceddit Babylon ♦ Gedde/ runtetiam omnia facra corum»Sicamp; Hieremias, qui cÔdoncm E/ faiædc Babylonc,quafi paraphrafticSsexpofuit:Subito,inquit,; ceddit Babylon,amp;contrita eft»Et itcrum;Gurrens obuiamcur/ renn’ ueniet,ölt;^ nundus obuiam nuncianti, ut annundent regi Ba/ bylonis, quia capta eft ciuitas eins a fummö ufquead fummumj Slt;c, InfinchuiusconcionisadditEfaias : Tritura mea amp;fih’areac meæ,quæaudiui aDOMINO Zebaoth Deo Ifrael annun ciaui uobis » His uerbis fignificat,quod ea quæ dedeuaftationc Ba bylonis prædixit, non excogitauerit fua ratione,neccommentua fitefuocorde,fedacceperiteaa DOMINO Deonoftro,idcoi que fintcernfsimaamp;firmifsima»Vocatautem BabylonemTritu/ ram fuam,8lt; filium areæ fuje, hoc eft, frumentum quod in area ex/ cutitur,quia quemadmodumfnigestriturantur öd excutiuntur in area,ita Efaiasiuflus eft diuinitus utadnunciet Babylonem tritura dam öd concutiendam a Perfis öd Medis, Sic öd Hiere.capitequin/ quagefimoprimo siit » Hatîc dicit D Q M1N V S Deus IfraehF«

ha Babylon is quafi area,tempus tn’turæ eius. Adhuc modicum amp;nbsp;ucniettempus mefsi'onis eins, amp;c. Etfi autem Efaias ætatem fu/ am egi'tducentis pene annis priufquam Babylo uaftaretur,tarnen ’ plureshabuit concxoncs contra Babylonem,quam ullus alius Pro pheta ♦ Extant enim conciones aduerfus Babylonem,hoc loco, SC fupra capite dccimotcrtio,amp; decimoquarto.Et infra,mulcis capiti/ bus. Obfecroigiturte , quid profuit auditonbus Efaiæ,quod tam longe ante prædiccrctur de urbis Babylom's uaftatione, cum nullus Corum potueritcctatc fuaad hoc tempus pcruenire^ Mul/ tum per omncm modum profuir, non (olum ipßs, ucrumetiam po fteriseorum,acuniuetfæËccle(îæDei. Poftquam enim rex Eze/ thias oftendiffet Legatis Babylonijs omnem aulte fuethefaurum, quemadmodum fcriptum eß quarto Regum uigefimo, Efaias cce/ pit uaticinari Babylontos uaftaturos lirbem Hierufalem. Audi,in/ quiensadEzechiam,fermonein DOMINI. Ecce dies uenient*' ^auferentur omniaquæ fantin domo tua,amp; quæ condiderunt Patres fui ufque in dternhanc, in Babyloncm , Non remanebit quicquam,ait DOM I N V S. Sed amp;nbsp;de filijs tuis,qui egredien turex tc,quos generabis, follentur,8lt;i erunteunuchi in palatio re/ gis Babylonis.Cum hoe uaticinio confentiebant etiam aln'Pt o/ phetæ, ruy^j'ovoiEfaiejfore uidelicet,ut regnum Iudæ,amp; urbs Hie/ rufalemdeuaftarentur a Babylon ijs. Magno igitur metu concutic/ bantur prj, amp;nbsp;foilicitabantur de falute fua defperare, quippe quodi cumaudirentProphetasdeexcidioregni ludæ confentire,incipe/ rentdubkarc de aduentu Chrifti.Sciebant enim Chriftum nafcen dum ex familiaDauid,ÓC regnaturum in throno Dauidis. Audie/ bant etiam cum proditurum ex urbe Bethlehem. Qviarc,cum Pro/ phetc concionarctur fore,ut familia Dauid abduceretur captiua,et urbs Hierufalê,in qua erat thronusDauidis,deleretur,cogitabant pr) atfluefïè de Mefsiafeu Chrifto, amp;de promifïa in co falute.No hoe prgCTpue curabant,uf falui eflènt lapides amp;nbsp;ligna urbis Hierii TaletTijfed ut falue elïènt promifsiones de Chrifto.Nam hoe eft di/ (crimen piorum SC impiorum,q? hi trh terrena curât,amp; fi quam ui/ denturhabere rationem Dei, amp;nbsp;Chrifti eius, hoe faciunt tantum uentris fui gratia .Quod finonaffulgetaliquafpesterrenæ fœli/ citatis,finuntDcum 8C Chriftum eiusualerc: illiautem,8dfi eu/ rant etiam ipfi terrena, ô^cupiunt urbem Hierufalem faluam, hoc tarnen faciunt ad hune finem, ut compleantur promifsiones de Chrifto , Sdpatefiat gloria Chrifti .Hune finem proponerefibf debent omnes in omnibus atftionibusjcuris, ôdlaboribus fuisj Qu id enim prodeft terrena fœlicitas, G non habueris ChriftumC,

Etquidobcft tcrrena ùifcelicitas, fi Chnftum habuen's; Cum igp. tur in uatjcinio de excii^io urbis Hierufalem prj ludæi folliciti ef/ fent de aduentu Chrifti èC falute in ipfo promifla, confolatur eos Efaias^óC prophetat Babylonêdeftruendam,aclud^osad patnâ rc dituroSjUt no tam urbs Hierufalê tcmplum inftaurarentur,c|ua ut Chriftus fuo tempore in lud^ nafceretur,amp; ætcrnam falutê af/, ferret. Hæc condo multum profuit pqs auditoribus. Primum,ut in fide Chrifti conferuarenturSt confirmarentur. Sic enim confe/ quebantur iuftidam coram Deo^ perpetuam falutem. Deinde congratulabantur poftcritati ,quae amp;fi magnis ærumnis obrjden/ da eratjtamen reditura eflet ad patriam,amp; leruatura promifsioncs dcChrifto,utamp;ipfa,fiinChriftumerederetjpcrpeiuo faluafie/* ret.Qiiod ueroadnosattinet,fdamusboccxemplo,unam eflè fa/ lutem noftram, ut in Chriftum feruatorem noftrum uere creda/ mus,8C DOMINO Deo noftro fempcr curae efle,ut pia dodri na de Chrifto conferuetur,amp; Ecclefia Chrifti,ctiamfi affligatür,ta men fuas habeat fedes, ÔC hofpitia in terris,donec Chriftus in ma/ ieftate fua reueletur. Deinde uides in hac concione,quod Efaias re prehendat fecuritatem Babyloniorum,8d dicat forc,ut ex improui/ fo ab hoftibus capiantur amp;nbsp;trucidentur : Comede,inquiens, Bibe,’ fedmoxaudiunt.’Surgite^rripitecIypcum : Hoftesingrefsifunc urbem.Quod poftquam Babylonrj audierunt,repentjno dplore i/ ta correpti funt, ut prorfus obftupefcerent. Hoe eft ingenium,hi func mores impiorum. Ante pcricula fünf fecuri amp;nbsp;feroces,nec au/ diunt monitorera.In periculis autem defperant,amp;; non audiunt co/ foIatorem.Quid ergo faciendumC' Audi Ecclefiafticum capite un/ decimo.’In die bonorum ne fis immemor malorum, amp;nbsp;in die malo/ rum,ne fis immemor bonor^. Rebus enimfcelidbus debemus anv bulare in timoré Domini, .ne nos mala ex improuifo opprimant* Rebus autem infeehabus debemus bene de clementia diuina fpe/ rare confidere,uf contingant nobis bona.Poftremo,quod ad^li/ tur:Cecidit,cedditBabyIon,admonet nos de cafuclarifsimæ 8lt;^ po tentifsimæ urbis,quicafus fæpeac multum nobis in feripturapro/ ponitur. Docet autem , Nullum regnum terrenum pfle diutur/ num,nullam iinpietatem,crudelitatcm amp;nbsp;arrogantiam eflè diu fœ licem.His enim uitqs Babylonem laboraflè, noturrt eft,8lt; alias ex/ pofuimus.Non eft igitur confidendum bonis terrae. ÈtaiTuefacia mus nos ad ueram pietatem ac humilitatem, ut iuxta didum ChrJ/ fti exaltemur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Omnés Fere interprétés,quos infpcxi,queruntur de obRuritax te huiïis condoms aduerfus Dumam. Obfcun’tatcm autem affert parrim breuitas eius:parfim,qiiod idiotifmi Hebræi non funt no/ bis tam noti\quam fi Hebrara lingua nobis effet uernacula:partim quod alias non extât res geftæ de Duma quibus poffet aliquod lumen huic obfcuritati inferri. Ac initiô dubitant de Duma,qua: fit Jn Gen.cap. uigefîmoquinto rcccnfeCur Duma inter filios If/ maelis, quem Dumam uerifimilc cftfuæ regioni circa Arabiam nomen dediffe.In lofua capite dedmoquinto commemoratur Du* ma duitas inter urbes Cortis ludæ. Alq fennunt Dumam fuiffèur bem in Idump,a reliquis Idumçis uaftatam. Alij exiftimant ipfam Idumæam fie dieffam . Vndeamp;ea æditio , quæ circunfertur fe/ pmagintainferpretum nômine, habet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ac ht

quidem,qui fentiunt Idumæam didam hoc loco Dumam, non oz mnino nihil dicunt,quod alij Prophctæ,Âmos, Abdias,Hieremr as 8^ Ezechiel nominatim concionentur aduerfus Idumæos^Efaias autem,8dîinuehiturjnah'as finitimasgenres, hoftes Ifraclis,ta/ men nufquam alias meminic Ædomitarum feu Idumæorum, V cz rifîmile igitur efïè poffèt, quôd hoc loco dcidumæis condonarez tur.Scd’quia in ea condone, quç mox de uaftationc Arabiæ fequè tur,fît mentio T hema 8^ Gedar,qui fuerunt filij Ifmaelis,inter filiz^ os autemIfmaelis numeratur etiam Duma, fentiendum effe uidez. tur,quod h^ccondo inflituta fit non contra pofteros Efau feu Æz dôm,quididi funtïdumæi, fed contrapofteroslfmaelis,qui didf funtDumaci,8chabitartint in Arabia,acopprefsi funt ab Idumæz ïs.Sic enim dicitEfaias : Ad me clamatur ex Seir, Efau uocatus eft Seir,hoc eft,pilofus. Et regio,in qua Ædomitæ habitarunt,dida cftScirGen.trigefîmofecundojamp;Deuteronomtj fecundo. Senz tentia igitur Prophetæ hæc cft, Ædomitæ hoftes Dumçorum cia mantadeuftodes feu uigilesfuos: Heus tu uigil. Quid de node, quid de node f hoc eft, quantum adhuc fupereft de node‘s quota eft hora nodis, ut cognof camus, num tempus fuffidat nobis ad fcrutandos amp;nbsp;furandos feu diripiendos thefauros Dumæoz eum ♦ Vigil autem refpondet. Venit quidem mane, Slt; ramen adhuc nox eft » Adhuc fatis opportunum tempus habetis ad in/ üadendam Dumam , 8^ ad diripiendos thefauros eius , ctiamfi nox abicrit, amp;nbsp;dies illuxerit. Dumaicnim diuinitus tradita eft ad direptioncm hoftium » Quare fi uolueritis fcrutari 8^ perz quirere thefauroseius,agitedum,perquiritediligenter, 8^ cum partem eius abftuleritis,licebic reuerti, ut reliqua auferatis? Non enim erit, quiuos impediaf . Breuiter, Propherahocuulc dicere : Duma capietur amp;nbsp;diripiecur ab hoftibus Idumxis , ex

IN CAPVTlt; XXL ESAÏAE ) improiüfo,8C nullo impedicnte,(ïcut fures nodu futantur, euft acrcdeuntjnulio obfiftêtc. (^odautcmfuen'tpeccatum Dumgo? ruin,propterquodtradirifuennt diuinitus hoftibus diripiendi,’ fcTiptura hoc loco non exponit s» Manifeftumquidem eft ex Pfalz ino CXXXVÏ« Ezechiele èi. Abdia quid peccauerint Iduinæi, uidcliz cet,quodfuerintfempitemus hoftis populiDei,qucmpopulum ab altjs afflicftum, ipfi grauius afflixerunt ♦ Sçd quod fuerit peccaz turn Dumæorufn,noneftfacrisirterjs, quod ego fciam, perfpicuc inandatum,Et tarnen faale intelligipoteft,idem fujflc eorum pecz catuin, quodaliarum Gentium, quæfuerjintpopulo Dei finin'/ mæ,ujdclicet,impictatem,idolatrian,odium crudehtatem in Ecz clefiam DOMINI» Primumcnim,commemôranturabEfaiain catalogo carum Gentium,quæ Rierunt hoftes Ifraelitarum, Deinz de,ducunt genusfuum ab lfmaele,amp; fueruntpars Genu's Ifmacliz' ricæ» Hæcautcm Gens rcdnuit, quafi hæreditate quadam,odium,* aducrfuslfraeiitas,quo Patriarcha eorum Ifmael perfecutus eft Ifa acumfratrèm fuum ,quemadmodum fcriptum eft Genefis uigefi* moprimo , 8d Galat» quarto» Dequoodio in fcquenti concioz ne dicetur. Habes igitur aliud exemplum in Dumæis,quod hoftes Ecclefiæ Dei,amp;fi aliquandiu fœlicés uidenmr,tam6 i^ftinati funt dxuinitusinternecioni» t mP. ’t? .

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I / I . .

Hæceoncioinftitutaeftaducrfus afiam gentem Ifmaelitarunii quihabitariintin Arabia, Dicit enim Prophetain fine coneionis: Auferetur omnis gloria Ced^ » Fuit autem Cedar un use filrjs Ifz inael’Gen. uig^fimoquinto a quo pars Arabiæ dida eft,Cedar^ cuius fæpe fitnientioinfcripturâ, Efa.quadragefimofeçundoSC fexagefimo»Hier»quadragefimonono,6i alias» f^aredubiumnS cft,qu!nhaecconcioinftituta fit decalamitate uenturaincamparz, tern genus Ifmaeliticæ, quæ dida fuit Cedar» Vos Cedarcni, inz quit Propheta,non dormietis^ diu in ucftris tabernaculis, fed perz. noâabius in uafta ilia fylua amp;nbsp;eremo, quæ eft in Arabja,amp;^ qua iz'. tur ad Dedaaim»Hæc fiue urbs fine gens eft, fic dida a Dedan nc, pote Cufch,Gen»x»Hieronymusfcribit Dedanim efte iuxta Areo. |xgt;lim*Fit amp;nbsp;mentio Dedan Ezech; uigefimofeptimo. Properabiz' tis autem ad hanc fyluam uos Gedareni,tam feftinantifuga, ut obz lici panis ôd aquæ , necefte habeatis ea a uicinis amp;nbsp;accolis gentiz busacciperc. Hortor igitur uos qui habitatis ferram AuftrfiPro ( Auftri ) Hebræus fcxtus habet Thema » Fuit 8C hic filius Ifz mael,Gene» uigefimoquinto,quiurbi feu parti Arabiæ hocnoz

men dcdi't. Vos ergo ciues Thema, agite, profate obul'am aqua» fitientibusCedarenjs, 8^ occurrite cum pane profugis Sgt;C miferis exulibus. Quid autem eft, quod Cedarenos in tarn feftinam fuga, S^exihum impuIitCSequiturtFugiunta facie gladiorum,a facie gla , di) diftridi,a fide areas extenti, a facie grauis prælfj. Sic enim dix xit D O MIN V S, quod quemadmodum mercenarijs fua temx pora, amp;nbsp;fui anni definiuntur, quibus expletis, abeunt : it a definix tus fitadhuc unus annus,quo explcto, omnis gloria Gentis Cedar 'defjcictur,perhoftes,0dpaucifsimi reliqui erunt fagictarij amp;nbsp;uiri fortes in Cedar. Hoc eft decretum DOMINI, quod certo eft euenturum.Qiiod autem Propbeta concionatur de uaftatione Ce dar, hocdubium non eft, quin anno poft hanc concionem implex turn fit uel per Afsyrios,ucl per alios hoftcs,amp;fi impletio eius pux blicis literis mandata non extat. Nam alia eft uaftatio Cedar , quæ hoc loco ab Efaia defcribitur,alia quæ a Hieremia capite quax dragefimonono defcribitur,quæ fada eft per Nebucad Nezax rcm.Sciamus nunc,quodfueritpeccatum Cedarenorum, propter quod diuinitus fint afflitfti. Oftendimus fupra, quodCedareni fuerintifmaelitæ. Non eft autem oblcurum, quanto odio Ifmael perfccutus fit fratrem fuum Ifaacum. Gen. uigefimoprimo eijeix tur Ifmael curtl mâtre fua c familia Abrahæ propter Ifaacum.Non enim crithæres,( inquit Sara )fih'us ancillæ cum filiomeo Ifaac. Hine cxcitatum eft acerbifsimum odium in Ifmaele aduerfus Ifaax cumjs,quifecundum carnem natus crat ( uidelicet Ifmael ) inquit Paulus ,perfequebatur eum, qui natus erat fecundum fpiritum. Hoc odium non eft una cum Ifmaele mortuum, fedpropagatum cftadpofteroseius,ut ficutipfemaximum odiumhabuitinIfaax cum,ita poften' eius fumma maleuolentia profecuti funt Kraelitas, pofterOs Ifaaci, Pfalmo odtiagcfimofecundo : Cogitauerunt u/ nanimiter,fimul aduerfum te teftamentum dilpofuerunt taberna/ culaldumæorum,amp;lfmaelitæ, amp;c. Deusautemnonrelinquic inultumô4impunitum,figentcsafflixerint populum abipfo elex dumfeuEcclefiamfuam, quamuis afflieftionem peccatis fuis mex merit, Cum igitur Ifmaelitæ non folum malis affecerint Ifraex litas, fed etiam cogitauerint eosdelere,diuinitusconftitutumamp;S effeftum eft, ut omnis gloria eorum auferretur . Porro Efaias hoc uaticinio non tantum fuis , uerumetiam noftris temporibus concionatur. Nam qui his temporibus uocantur nomine popux li Dei, amp;ducunt originem fuam ab Apoftolis Sd fucceftbribus eorum,diuifi funt in duas partes. Vnaeft Pontifida,quæ8vfi glox riatur de Apoftolica autoritate, tarnen défendit idolatrian, tuex tur impietatem ♦ Alia eft eorum , quos uocamus Euangelicos,

Ac illi quidem,ßcutquondamlfmaelit3c,inicrunt inter fehoctcrn porefocclus,utnos,qui agnofcimus uerum EuangelionChrifti,o/ mni crudelitatis gencre delcant Jacflantfe elle ueram Ecdefiam 8gt;^ efle fucccflores Apoftolorum,Gcut 8^ Ifmaelitæ iadabant fe a pri/ mogenitoamp;maiorenatufiliofanólifsimi Patriarchæ dcfcendere»' Nos autem nuper efle natos, amp;nbsp;hæreticos^, idcöcp exitio dignifsi/ mos.Quid ergo nobis contra hune noftrorum Ifmaelitarum fiiro/ rem faciendum eft'TPrimum omnium confirmandus eft animus no fter,quod doélrina Euangeirj quam fequimur, Gt uere Prophetica amp;Apoftolicadodrina, ä quodexGdeinChriftum ,quem hoc Euangeho cognouimus, Gmus uera EccleGa Chrifti, Deinde om/ ne ftudium nolfrum in hoeponendum eft, ut maneamus EccleGa Chrifti,hoccft, ut non exddamus e cœtuEccleGæ per peccata auc fcelera,autG cxciderimus,rurfusinferamurineam per pœnitcntiz am,agnofcamuspeccata noftra,credamus Deum placatum efle per Chriftum,amp; peccata remiGà propter Chriftum,amp; proferamus bo nos fruôlus pœnitentiæ, amp;nbsp;inuocemus Deum nomine Chrifti, uC nos aduerfus Ifmaelitas noftros defendat, Si cnim fumus EcdeGa Chriftijamp;manemus in ea,autreuertimur ad earn,tue certa eft falus amp;nbsp;liberatio Dei » Deus cnim tampromifsionibus quatn excmplis teftatus eft, fe tueri EccleGâ fuâ, amp;nbsp;opprimere hoftes EccleGæ» Ad Abrahamum dicit:Maledicam malcdicentibus te.Pfalm.ciiq.Non reliquit hominemnocere eis,amp;corripuit pro eis reges.Nolite tan gereChriftosmeos,S^inProphetismeisnolitcmalgnari. Za/ cha.q.Qui tetigerituos,tanget pupillam oculi fui.Scd quid facioî' Pfalmi amp;nbsp;Prophetæ pleni funt de perditione impiorum.S*^ hbera/ tionepiorum.Etteftantur exempla omnium gentium, ôc tyranno/ rum,qui fguierunt in EccleGam Domini,quod Deus opprimât hö ftes EccleGæ,8^ feruet EccleGam. Qi^are hgcprima Gt noftra cura, ut Gmus EccleGa Domini. Sic cnim Geri non poteft ,quin Deus a nobis in nomine Chrifti inuocatus, tue^ur nos in omni gencre afflidionum»

Poftquam Propheta aliquandiu peragrauit condonibugt; fuis Gnitimas gentes, predixit calamitatcs 8d uaftationes carum» reuertitur nunc ad fuos dues Hierofolymitanos,ac reprehendit c/ os fuæ impietacjs,Slt;^ prædicitetiam ipGs uenturam efte calamitateJ Dubium enim non eft,quin hæc concio inftituta Gt aduerfus urz bem Hierufalem.Nam Gt hie mentio armamêtarii domus faltus,8i

rupfurarum ciuftatis Dauid, ac pifdnarum 8^ domorum Hierufa/ lem.Quare necdubium eft, qul'nper Vallem uilionisinteUigatur duitas Hierufale, quam exiftimantideo Vifionis uallcrndidam, quod fita in ualle monns Z{on,feraxfucricpropheticorum uan'd/ niorum,quæ uocantur V ifiones,Gcut 8C Prophecæ Videntes,pn mo Samuel.nono.Rede autem, 8C pro oftido fuo facit Prophcta, quod non in hoftes tantum, uerumet'iamin{uosipfiusciues,qui gloriabantur fe efte populum a Deo electum, grauifsime inueha/ tur.Etfi enim Deus tanto fauore populum fuum compleditur, ut propter ipfum omnes hoftcs e^usƒeue^fs^me affligat amp;prorfus , deleat,tarnen propter banc caufam non licet populo Dei peccar c,cc impie agere : fed quanto rhaiori fauore Deus cum complcctitnr, amp;nbsp;plurabeneficia in ipfurrt confert,tanto deteftabilius eft, fi in De urn peccauerit, amp;nbsp;tanto grauiori fupplido obnoxius redditur. Nâ cumgentes,e|uæ non habent nomen populi feuEcdefîæ Dci,pco cauerintjhæret peccatum in gcntibus ipfis,8^ non redundat in no/ men Dei.Si autem q ,qui gloriantur fe efte ccclefiam De speccaue/ rint,tunc peccatum non tantum in ipfis hærct, fed redundat etiam in Deû ipfum,amp; male audit nomen Dei. Ad Dauidem,qui adulte rio amp;nbsp;homiddio peccauerat,dicitur : Fecifti inimicos blafph emarc nomen DOMINI propceruerbum hoc.Et Paulus ex Efaia ait; Row.*.’ Nomen Dei propter uos male audit inter gentes.Itacp peccatum quod Ecclcfia Dei defignat duabus drcumftantrjs grauius reddi/ tur. Altera eft Ingratitudo,quod cum Ecclcfia Domini maxima ac/ ceperit benefidaa Deo fuo,rcpendit uicifsim malcfada. Altera eft contumclia nominis Déi,qaôd propter peccatum corutn, qui ha/ bent nomen Ecclefig Dei, Deus ipfe male auditapud alias gentes. Cum autem peccata,qug Ecclcfia Dei committit,grauiora fint pec/ cafis aliaruiti gctium,folet etiam Deus populum Ecclcfiæ fuæ gra uius St horribilius,quam alias gentes,punirc. Excmplo funt obfi/ diones amp;nbsp;uaftationes Samariae,8C urbis Hicrufalem,in quibus tan ta fuit calamitas, ut etiam matres comedcrint præ fiime liberos fu/ • os.Quare,cum 8C nos nomen Ecclefig Dei habeamus, maximo ftu dio cauedum eft,tie fcelcratam uitam ducamus,fed ut noftram pro/ fefsionem honeftate uitæ ornemus.Porro, Efaias accufat in hac co Clone dues fuos duorum maximorum criminum, quoru alters eft, Securitas 8^ contemptus uerbi Dei, in rebus profperis;alterum,in Credulitas 5d impietas in rebus aduerfis. Has iniquitates dicit tan/ fas efte, ut non remittantur,doncc uixerint.Sed audiamus concio/ nem ipfam, V ercit aute Propheta fermonem fuum ad urbem Hie/ rufalemfeuciueseiusjutfdanthanccortdonem proprie ad ipfos pertinere. Quid tibiacddic,inquiens,quod uniuerfa confccndc/

ris in tctflaC’ Prophctaloquitur pro more fuo,dcfiuuracalami'ta/ te,perindeac ßiamaccidiflec præterijfièt « Solentenim Prophc tæuerbispræteritis profuturisuti,utfignificcnt uatkinia fuadc rebus futun's tarn certa efle,cniam fi lam præterqflcnt. Senfus igi/ Cur Efaiæ hie eft : Tu Hkruialem nunc es urbs plena ftrcpif us 5^ tumultus præ gaudio,lætic*2i nbsp;nbsp;exultationc. Omnia in te crêpant

conui'uns,tympanis,choreis amp;alfjslufibus. Sed futunim eft,uti.v niuerfi fumma trepidatione confcendaris in* tecta, quo uel aduem/ entes hoftes uidcre pofsi'tis, uel uos de tctftis tueamini ♦ Magna pars ciuium ueftrorum inten'bunt non gladio uel bcllo, fed feme* aut etiamß non occidantur gladio feu bello, tarnen fie ftupidi amp;nbsp;at toniti erut,pcn'nde ac fi iam efient in ter fc di. Principes et capitanei tui amp;fi fugient,ne ab hoftili arcu interficiantur, tarnen non eftugi entjfed quotquot uel ex fuga retradi uel in hac urbe inuenti fuex Tint, abducêtur uindi captiui. Propterea dixi : Recedite a me a/ mare flebo. Nolite in hoc ftudium incumbere, ut conlolemini me fuper uaftitate populi mei.hoc eft. Tanta calamitas futura eft inter meosciuesjutcum eius recördor , nullus humanus fermopofsic me confolari.Erit enim dies commofionis,tcmpus erif ,quo omnia pcrturbenfut*,conculcentur amp;nbsp;confundantur,aim hoftes perfodi/ ant murum,8^ clamorcm a montam's fuftulerint, idque fiet autorc Deo DOMINO Zebaoth, in uaHc uifionis, in urbe Hieru/* faIem,Nam Elamitæ feu Pcrfæ,qui eruntin exeratu hoftium,ad/ uenient curti fuis pharetris, cum curribus, cum magna hominum mult itudine,cum equitibus. Et Kir,hoc eft, Ciues Ciræi hoftium focrj expedietclypeos fuos,adinuadendam urbem Hierufalem.Et maximaualliumtuarumplena crit hoftiliumquadrigarum.Etc/ quites inuadent magno impetu portas urbis tuæ. In tanta igitur re rum percurbationc,quid facient dues HierofolymitaniC’quo fe uec tcntCNonuertentfc,nonrefpidentad DOMIN VM Dcum fuum,qui elegit amp;nbsp;ipfos in populum fuum, amp;nbsp;ciuitatem Hierufa^ lem in federn Bcclefiæ ac promifsionum fuarum, fed rcfpicient ad arma 8^ humana fua auxilia.Reuelabitur,inquit,operimentum lu/ dæ,hoceft,Quæhadcnus in thefaurario amp;armamentarioab/ fcondita erant,ea proferetis uos ciues in lucem,amp;refpicietis ac properabitis ad armaturam,quæ eft in domo faltus, in dorno ædifî cata c lignis Libani,tertio Regumfeptimo Sddecimo. Confidera/ bids præterea feiffuras ciuitatis feu ar cis Dauid in Zion, De qua arce uide fecunduRegum quinto.Etquia inuenietis multas fciflii/ ras,ftatim magna diligentia curabitis, ut reficiantur. Præterea cu/ rabitispifdnas amp;lacusdrca muros urbis, utqshoftesabingrel/ fu arccantur, Adhæc numcrabitis domos,præfcrtim eas,quæ funt muri«

mur/s uidnæ, ut fi quam uidcritis obfiaculocfieprôtcgcndis moe nibuSjdeftruatis eam,amp; planum ac latum campum intra muros ef/ ficiatis.Breuitcr,refpicictis ad omnia ea diligcntifsime, quæ exter/ nafpecie faciunt ad muniendam urbem, 8^ ad propulfandam uim hofi:ium,non autem refpicietis ad eum,qui fecit urbem, amp;nbsp;ad eum, qui iam ante diu earn formauit,hoc eft,ad Deum ipfum,qui uerus cft autor amp;nbsp;tutor huius urbis.Sed unde accidie, quod ciues Hicroz folymitani, in incurfionc hoftis, mag^s refpexerunt ad arma praefidia Humana, quam ad Dominum Deum fuum, amp;ad diuina «uxiliaC'SequitunHoc inde adeô accidit, quod cum Deus ante caz lamitatem uocaret eos ad fletumôi adplanâ;um,amp;adcaluicium, ôi ad cingulum facci, Hoc eft, ad agendam pcenitentiâm, ipfi conz temnebant uocationcm Domini,8^ ducebant uitam fecurifsimamj conuiuabantur, potabant, hcnuabanCLir,amp; interim fuauiter ridez bant uerba Prophetarum denundantium uenturam calamitatem 5^ mortem. Comedamus,inquiunt,amp; bibamus,Cras enim moriez mur. hoc eft : Agite compotorcs, Prophetænoftri minantur no/ bis nefcio quam affli(ftionem amp;nbsp;mortem breui uenturam. Frua/ mur igitur optimo uino noftro,8^ pinguibusnoftris bobus ac oui bus, dum licet ♦ Quid enim ex Hacuita aliud reportamus, quant quod edimus 8^ bibimusç' Hæc ita faciamus,perindeac fi Prophez tæueradicerent. Sedquid î* Vani(simamendaciafunc,qujediz cunt. Quisenimiftisabiedifsimia homitiibusipatefednec, quee uenturafuntç’Nunquid funtaconfilqs Deiî’ Ecquandodecœlo defeenderunfjUt nobis afterant fententiam Dei Ç' Quafe finamuS cosualere,pergamusautem rtos pro noftro more conuiuâri, 8^ genio indulgerc, qu'ando non fit alius huius uitæ frudlus. Atque hicquidemimpiorumfermo cft.Sedaudi uicifsim, quis fit Det fermo.Nam quæ loquuntur imprj ,ea nonfolum fonantcoram hominibusin terra, fed etiam coram Deo in ccclo. Hæ impiæ uo cesjinquif Prophcta,perucnerunt ad aurcs DOMINI Dei Ze baoth.Quare dixit:Si dimittetur iniquitas hæc uobis, donee mo/ riamini.hoceft,Deusiurauit,fe tanta iniquitatem,tantamfecurita fem amp;nbsp;impietatem, nunquam dimiflurum inultam, fed de ea tanz tifperpeenas (umpturum, dönccmoriantur,8t in impietate fua perpetuo cxitio inter eant. Multæ autem calamitates accideruntci uibusHierofolymitaniSjpoftquamEfaiasamp;aliæ Prophetæ fufz ceperuntdiuina uocatione funoionem propheticam. Confideraii dum igitur eft, de quacalamitateEfaias hoc locouatidnctur. Ac all) quidemreferunt hæc adincurfionemSaneheribi régisAfsy/ riorum: alijadBabylonicam deuaftationem urbis Hierufalem« b «

SeJ q-iia altera pars huiuscapitis ,quæ fequiïur ,traditSæbnaia præpoiitUin aulæ regis Ezechig abducenduin eile captiuuin in alie nam regioncm, quo J non uidecur fadum efic in incurfione Scnaz heribi, nec factum eflè potcft in deuaftationc Babylonica urbis Hierufalem, quippe quod non fit uerifimilc Sæbnam ætatc fua perueniile ad tempus huitisdeuafiadonis , Efaias dicat Eliacim in locumminirtei ti eiusfurrogatumcfiTe idcirco exiftimo hoc E/ faiae uatidnium impletum cfiè eo tempore, quo Manaifes fucccC* for Ezechiæ abdudus eft captiuus uinâus in Babylonem. Fie/ ri enim non potuit quin multa aduerfa ciuibus Hierofolymiianis acciderintjdum rex ipforumab hoftibus capcretur. De qua rc Scriptura fecundo Chronicorumtrigefimotcrtio fie ait: ManaC* fesfeduxit ludam ôd habitatores Hierufalem, utfaccrentmaluni fuperomnesgentes,quasfubuerterat D D Ml N VS a facie filiorum Ifracl, Locutufquc eft D O M1N V S ad cum, amp;nbsp;a J populum liius, Ô^ATTENDERE NOLVE/ R V N T» (hocillud uidetur efie,quod in hocEfaiæ locodi/ cunt, Gomedamus Ôd bibamiis ,Crasenim moriemur) Idcirco fu péri iduxit ds Principes cxcrcitus regis Afsyriorum , ceperunt/ que Manaflen, amp;nbsp;iiinsftum catenis atquc compedibus duxerunt in Babylonem. Atque hæc quidem de ludæis divia funt, Quid autem de nobis dicendum eft;’ Aceufauie Prophetaludæos,ci/ ues Hierofolymitanos, utantcdiximus »duOrum fcelerum, quo/ rum al erum eft, Contemptus uerbi Dei : altcrum, fiducia in hu/ mana auxilia, An non Sc hi funt mores multitudinis,quæcfthis noftris temporibus v In rebus profperis contemnunt amp;nbsp;rident Verbum Dei, ac fecure helluantur» lu aduerfis autem non rc/ fpidunt, non confugiunt ad Deum, fed refpiciunt 8^ confugi/ untadhumana auxilia» Refpicitis,inquit, ad feiftùras muri,uf muniati«mœnia,non autem refpicitisadDeum, quifccitea. Et quanquamDeusuocatuosad planétum ,adflctum ,adpœniten/ tiam, tarnen uos datis operam conuiuqs . Primum autem Pro/ phetanonuetathumanis auxilrjsuti. Hæc enim fi commode ha/ beri poftunt, non funt contemn mda, ne Deus ten‘ etur, fed dam/ natpraepofterameuram impiorum in aduerfis . Impqenim, qui funtcomemptores uerbi DOMINI, folamhabencrationemi humaniauxilfj inaduerfis,amp;in incurfionibus hoftium,nullum autejn prorfus habent rationem pœnitentiæ » Ad arma confugi/ unt, non ad Deum » Atqui tuneproderunt arma, cum Deus fue/ ncpropicius . RedJitur autem propicius, fi nos conuerfifueri/ mus ad ipfum per C H R1S T V M fîlium fuum, Si egerit, in/

COMMENT. IOAN. BRENT. ‘ xp; quit, gms ilia pocnitentiam a malo fuo, de quo accufaui cos, a-» gatn amp;nbsp;ego pœnitcntiam de malo, quod cogitaui eis inferre.Ec tcrumzConucrtiminiad me, dicit DO MIN VS Zebaoth, amp;nbsp;ego conuertar ad uos. Deinde Prophcta, cum exprobrat ciuû busHierofolymitanisconuiuiafua non damnat honcfta con/ uiuia f fed damnat fecuritatcm ôi contemptum Dei. Sunt enim, qui nullam prorfushabcnt rationem piædodrinæ,fedtonde/ ditifuntcrapulæ amp;nbsp;ebrictati, Et cum deberenf propter ucntura mala rcfpicere ad Deum, refpiciunt ipfi ad cantharum , Hæc fe/ curitas,8^n non uidctur inter homines horrendum fcelus, quale iudicaturrapinaaut homiddium, tarnen coram Deo tanti pon/ deris reputatur,ut pronunciec cam dignam fupplicio intcrnecio/ nis gentis. Efaiæ capitc quinto : Væ qui confuroitis mane ad fe/ ótandam ebrietatem, amp;nbsp;potandum uiquead uelperam, ut uino æftuetis . Cithara amp;nbsp;lyra amp;nbsp;tympanum tibia amp;nbsp;uinum in con/ uiuijs ueftris, amp;nbsp;opus Domini non refpidtis, ncc opera manu/ um cius confideratis. Propterea captiuus dudus eft populus me us,quianonhabuitfcientiam,amp;:: nobiles dus intcrieruntfame. amp;c. Et Paulus ait : Qporum Deus ucnter eft, horum finis eft pcrditio.Quareaudiendacftadmonitio CHRISTI, quia/ it:Cauetc uobis,ne quando grauentur corda ucftra crapiila amp;nbsp;c/ brietate8Ccurishuiusuitæ,fubitu(que uobis ingruatdies S^c. Et Paulus, qui amp;nbsp;hunc Efaiæ locum citât prima Corinthiorum dccimoquinto : Edamus amp;nbsp;bibamus. Cras enim morimur ♦ Ne dedpiamini, Mores bonos colloquia corrûmpunt mala ♦ Hue facit etiam, quod Sapientiæ fccundo fcriptum eft : Dixerunt im/ PO cogitantes apud fc non rcde,Exiguum amp;nbsp;cum tædio eft tern/ pus uitæ noftræ amp;:c.

HÆC DICIT DOMINVS DEVS ZE/ BAOTH. VADE ET INCREDERB AD EVM QVI HABITAT IN TABERNA/ evLO

Hæc eft altera pars huius capifis,in qua contineturcôndoî quæ nominatim dida eft de Sebna ÖC Eliachim, Initio igitur ui/ dendum crit, qui hi fucrint ♦ Sebna uocatur hoc loco T hefaura/ dus StprÈepofîtus aulæ regiæ, Eliacim autem filius Hilkiæ,fur/ rogatus in ofFidum Scbnæ ♦ Sed familia Sebnænon additur; Quare exiftimo Scbnam amp;nbsp;Eliacim, eos eftè, quorum fit menti® ïn hiftoria E2cchiæ,quarto Regum dedmoodauo, 8^ Efaiæ tri/ gefîrnofcptimo , qui abEzechia , unamifsifuntadEfaiam, 8^ ad Legatos regis Afsyriorum.Fuit autem eo tempore Sebna ad/ b 9

hue fenba , Ssd poftea ordinatus in prypoGcum aulæ quemadmodum ex hac condone Efaiæ manifdiuin eft ♦ Ebadin uero erat tunc aulaspræpoficus, fed poftcaadiundus eft ei Seb/ na,uel eiedus a Sebna : non longo tarnen tempore poft ncruin» ciedoSebna,reftitutus, Acceditamp;hoc, quodfentiuntSebnam futlTe non natum ludasum fed profelytum,alienigenarn ex gyptOjidquodconfjciunt ex initio huiusconcionis Efaiæ. Nee fitmentiofamïliæeius,fîcutEliacnn . Sedaudiamus concionem ipfam.Quid tibi,o Sebna,in hac urbe rei eft'aut quem habes fuc ceflbrem, quod ædificaueristibi excelfum firmum fepulcrum, perinde ac fi deinfigni familia natus eftes, Sgt;(perpetuo elTes una cum pofteritate tua in hac urbe manfurus ç’ Ecce cnim, tu qui ui/ derisnunc tibi Heros, proqcierisopertusSduindusinalienam terrain, quemadmodum pila protjei S)i. prouolui folet in lato cam po : illicinglorius morieris . Ec qui nunc illuftris gloriofus es in quadrigis, tradaberis illiccontuineliofe ad ignominiam do/ mus domini Cui, régis Manaftæ , Omnino enim futurum eft, uc tu deqdaris de ftatione tua amp;nbsp;priucris dignitate tua, ac alius te fi/ delior in locum tuum furrosetur ♦ Exiftimo autem hoc in Sebna impletum enè co tempore, quo rex Manaftes abdudus eft capti/ uus amp;nbsp;uindus in Babylonem , de qua captiuitace fupra in prio/ ri parte huius capitis diximus, Qiiæramus igitur nunc,quid ma/ li defignauerit Sebna,quod eijeiatur de fua ftatione,amp; proijcia/ tur in alienam terram ♦ Sune, qui fentiunt ipfum fuifte prodito/ rem, amp;coniuraftecumSaneheribo rege Äfsyriorum contra 13/ zechiam 4. Sed relinquamus ifta incerta Hebræis interpretibus, quifibificentiamquiduis fingendi fumunt« Nosfumemuspec/ catum huius Sebnaee priori parte huius capitis * Supra cnim E/ faias reprehendit eines Hierofolymitanos ,quod contemnerent uerbum Dei, interim autem helluarentur,filt; in incurfione hoftili nonconuerterenturad Dominum peenitentia, fed uerterent om/ nem curam fuam ad reficienda rnoenia, amp;nbsp;ad parandaarma. Cum Igitur Efaias ftatim poft hancconcionem inuehitur in Sebnam, ucrifimile eft, quod Sebna thefaurarius 8d præpofitus aulæ, fue rit unusepræcipuis contempforibus uerbiDei, amp;nbsp;qui clama/ uerit ärma magis paranda,amp; muros inftaurandos,quam Prophe tas audiendos efte , Fere enim fieri folet, ut principum mini/ ftri, quo fibi uidenCur prudentiores, eo magis déclament, præ/ fertiminconfilr)samp;conuiuf|s,inminiftros uerbi Dei,ÖCuoci/ fcrenturdeRepublica conclamatum efle,nifi maxima omnium ratio

COMMENT, IOAN. J BRENT, «r# ratio murorum, bombardarum, equitum peditum habcatnr«’ Fieri ôd hoc foict, quod qui c fordibus ad illuftrem dignitaterrl €mergunt,muko fintinfolentiorcs incolerabihorcs, qiiam quf illuftri loconati, amp;nbsp;diguitatibus a{îùetiiunr Vulgo dicitur; Nullam nouaculam ram acute rädere, quam fi rufticus alter alte/ rins dominus fiat. Et res ipfa déclarât, quod quiexrufticis no/ biles fiLint,multo magis ëgt;C arrogantius ofientent fua infignia quamalijlonganobilitateclan', VidemihihuncSebnam, FuiC enim, ut tradunt ,gcnere alienigena, quod hominum genus ab/ lectLim erat apud Ifraelitasifcd confccutus eft beneficio Dei fum/ mum dignitatis locum in aula regia Ezcchiae , Sgt;i. Manaftæ. In hacdignitateconftitutus^nonegic DOMINO gratias,fecl conrempfituerbum DOMINI, derifitProphetas,amp;abufus( eft dignitatefuaadarrogantiam oftentationem.Curauitma-* gnificum fibi fepulcrum excitandum, uthoc monumento obtru/ deretomnibus nobilitatem fuam fpedandam, Quarequoma/ iori gloria ornacus fuit, eafocdiuscorruit, Exemplum eft, pri/ mum, quod Deus contemnat eos, qui ipfum contemnunt, Sic enim dicit primo Regum fecundo : Qui meglorifi;auerit, uicif/ fim ego olorificabo eum, 8^qui me contemnunt, contemnen/ tur. Admonemur igitur, utornati aliqua dignitate,conferamus earn non ad opprimendam , fed ad illuftrandam gloriamDei. - Deinde, admonemur hoc exemplo, ne abutamur donis Dei ad fuperbiam arrogantiam, fed ad humilitatcm,hoc eft, ut ijs fer/ uiamus proximo, De ijs qui utuntur donis fuis ad gloriam Dei utilitatem proximi dicitur Matthaei uigefimoquinto : Omni habenti dabitur, Et, Buge ferne bone ac fidelis, fuper pauca fui/ fti fidelis, ftipcr multa tc conftiniam. De ijs autem qui abutun/ tur, dicitur,Ei qui non habet, efiam auferetur id quod habet, EC PfaJ.cvii}, Epifeopatum eiusaccipiat alter.

ET ERIT in die ILLA VO/ CABO SERVVM MEVM ELIA/ CIM FILIVM H1LKIÆ, ET INDVAM ILLVM TVNICA TVA ô^c.

Impio Sebnæ opponitur pins Eliacim, cui ad priorem dig/ nitatem additur etiam præfedura Sebnæ . Vocabo , inquit,' feruum meum Eliacim , quem fixCfi tu contemnis , èC perdi/ turn cupis,ego tarnen ornaboeum tua tunica cingulo, hoc cft,tu3præfeftura,dignitate ÔC poteftate. Erit quah Pater ci/ b lt;

uibus Hierufalem,amp; familisc luda. Dabo dauern domus Dauid fuper humeRi cius,apcrict,amp; non critqui daudat, amp;c. hoc cft,E/ liacim tanta ent autoritäre amp;nbsp;poteftate in regia aula fuccefTorum Dauid præditus ut quod ipfe iunèrit,ncmo rctra(flet,amp; quod i/ pfe uetucrit, nemo iubeat. Et figam ilium paxilium in loco fi/ deli feu firmo hoccft,EliacimcritquafipaxiIlusautclauus firmiter in pariete fixus. Sicut cnim ex clauo fufpenduntur uaria genera lam magna quam parua inftrumentorum fiue uten(ilium domefticorum , fiuemu(icorum,quæ amp;nbsp;dumdauus fixus ma/ net, firmiter pendent, cum uero clauus deciderit, omnia ex ipfo fufpenfa fimul cadunt, ita etiam dicendum erit de Eliacim, Ab i/ pfo enim pendebit no folum omnis gloria fuce ipfius familiæ,ue rumctiamfalus regiæaulæ,Quare,dumipfeftetcrit,ftabitamp;re/ (publica: dum uero ceciderit, cadet etiam Refpub Jpfe enim eft, in quo domus indinata recumbit. Hoc illud eft, quod in fine ca/ pitisdicitur:Auferetur paxillus,qui fixus fuerat in loco fidcli,0d frangecur etiam, hoc eft quemadmodum uiuentc Eliacim om/ nia reipublicæ falua erant,ita cadente amp;nbsp;moriente eo, fimul cum ipfo interibit falus Rcipublicae » Habes hicti’xóvafidelis præfez lt;fti. Eric, inquic quafi pater ciuibus Hierufalem 8^ familiæ lu/ da, Ef:Figam ilium paxilium in loco firmo. Præfelt;fti,qui Princi/ pum IcKO præfîdent,folent fere tyranni efle. Hie autem exempio Eliacim monentur,ut fintpopuli patres. Monentur ctiam,ut fint quafi paxilli feu daui,uidelicet, ut fdant fe onus totius populi fix ftinerc . Quare magna cura opus eft , ut rempublicam rede gubernent

ReditPropheta a Hierufalem , ad finitimas urbes, SCcon/ Tyrw, donatur in hoc capite aduerfus Tyrum. Fuif autem Tyrus urbs Phœniciæ, initio feptingentis pafsibus præalto mari a continen ti diuifa , fed poftea iunda eft continenti ab Alexandro Magno: emporium omnium finitimarum gentium : Ec urbs nobilis non folu in prophanis fcriptoribus,uerumctiâ in facris literis, amp;nbsp;prac fertim in fcriptis EuangcliftaRî.Priusq autê acceflèro ad explica^ dum uatidnium Efaiæ, uifum eft reci tare duo mcmorabilia,quac in hac urbc,T yro,contigerunt,uthis exemplis prauitatem amp;nbsp;im/ pietatem

pueUCeni Illimaniingcni} darecognofcamus. Tyrfj Perfarumbel/ lis ,diu uarieque làcigad, uicflores quidem fuerunt fedattririd ui'ribus, a ferijis fuis muldcudinc abiindantibus, indigna fiippli/ cia perpefsi lunt, qui confpirationc fada, omnon liberum popu/ lumcurndominisinterfîciunt. Atqueita potiti urbe,laresdomiz noruin ocaipant,Rempublicam inuadunt, quod ipfi non eratir,' liberos procréant Vnus cxtotmillibus fcruorum fuit, qui mid ingenio fenis domini, paruulique filfj cius fortuna moueretur, dominofque nontruciferitatctrucidauit,fcd p a mifcrioordiaaC humanitatc rcfpexit. Itaque cum uelut occifos aliena{I«:,feruifquc dcftatuReipublicæ deliberantibus placuifïèc regem ex fuo cor/ porecreari,eumqucpotifsimum,quafi acccptifsimum dfjs,qui Solcmorientem primus ufdiflec,rem adStratoncm (hoc cnimc/ rat ei nomen) Dominum occulte latentem detulit. Ab co informa/ tus, cum medio nodtisomnes in unum campum procefsi{îènt,cas teris in Orientem fpedtantibus, folus Occidentis regionem intue/ batur .Id primum alqs uideri furor,in Occidcnte fobs ortum quae/ rcre. Vbiuero dies aduentarc cccpit, æditifsimifque culmini/ bus urbis oricns fplcnderc, cxpcdantibusalijs, ucipfumSoIctfi afpicercnc, hie primus omnibus fulgorcm Solis in fummofafti/j gio ciuitatis oftendit. Non fcruilis ingenfj ratio uifa ,rcquirend/ bufqueautorem, de domino confitetur ♦ Etfi autem creauerunt regem , non feruum, fed Stratoncm, quern feruus occultauerat,’ tarnen Alexander, interiedo tempore, ultus eft hanc fcruorum crudeliCatcm , amp;nbsp;omnes , qui expugnata urbe , praelio fuper / fucrant, ob memoriam ucteris caedis cruribus affixic, feruato tantum Stratonis generc, cuius ftirpi etiamregnum refticuit. Ha/ lt;nbsp;bes hie infigne exemplum crudelitatis (eruorum in dominos I Tale autem eft humanum ingenium , cui fi occafio rapiend» Hominarionis oHertur, mirum inmodum probantur hi uerfus Eu/ ripidis:

Si uiolandum eft ius,ii?iperij gratia uioladum cft,alqs rebus pie/ tatem colas. Sed uides etia Deum eftc ultorem crudelitatis. Etfi e/ nim hi fcrui aliq'ianto tempore fecuri uidebantur,tamen Deus uel tandem excitât u!nd-cem,qui abipfisfupplidum fumercr. Comme moratSc aliud de huius urbis ciuibus.Cum Alexander Tyrum op pugnaret,quids in urbe narrauit Gbi Apollincm uifum,qui dixif/ oWdiwSi« ict,Tyriam urbe Gbi defcrenda efle. Quod cum Tyrrj accepiftenf, inteccrunt aureas catenas Apollinis Gmulacro, alligauerunt cas ad Herculis ftatuâ, fperâtesfe his uinculis Apolline fecumin urbe tc£amp;uros»H«c uideutur nobis ualde ridicula ÔC plane furiofa efte.

gt;ÿS IN CAPVT XXIIL ESAIAE quad ucro Deus human] s uincuh'sretinerj'poflet, Sed profelt;flo, nos non fuimus minus ridiculi Scfuriofi inPontifiaa rcligionc, ExiRimauimus enim gratiam Dei parari uno amp;nbsp;altero numulo,ad altaré oblato ,aut in cinam Indulgentiarum coniedo. Hoc quid a/ liud fuit, quam conari Dcum aliigare catcnula aurea uel argentea^ Agamus igitur gratias Deo, qui nos his ineptrjs impietatibus, perluccm Euangelij fuiliberarit, amp;nbsp;demus operam pia obedienz tia,ut hsec lux non iterum obfeuretur. Sed accedamus nunc ad con cionem Efaiæ» Vlulate inquit, naucs maris. Tyrus enim in mari scdificata crac,6lt; deuehebantur ad ipfam in nauibus merces ex Önv nibus finitimis ac etiam longinquis regionibus ♦ Vide Ezcchiez iemcapiteuigefimofextoamp;uigehmofeptirno ♦ lubec igiturfpiri/ tus nautas ululare,proptcrea quod Tyrus, quæ eft Gentium emz porium ,i(auaftanda fit, ut ne domus quidem in ea reliqua fiafj Neque uenient ultra nauibus e Cithim , Cito enim reuelabifur feuadnundabitur Cithæis uaftatio Tyri» Cithim autemfuit filius lauan,filrj Iaphcc,Genefisdecimo. E Cithim defccndcrunt Mace/ dones, id quod ôd uox ipfa Macedo teftari uideuir ♦ Dicifur enim Macedo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Makitthim,hoc eft,De Citthim. Et primus liber

Machabæorum capite primo, dicit Alexandr urn egreflum efle de terra Cithifh ♦ Quo perfpicuum eft , Cithim efle Maccdoniam, amp;nbsp;eas regiones, quæ fünf area Maccdoniam, Cithim aufem feu Macedones cxcrcuifte negociationes in Tyro fignificat etiam Eze chiel capife uigefimofqatimo^Tranftratua fecerunt tibi cxeboz re lndico,0d prætOriola de infulis Itahtr,Pro quo Hebræa ueritas fichabet ; Tabulas tuasfeceruntexeborc,cellulasexinfulisCiz thim. Sequitur: Tacete, qui habitatis in infula, amp;^c, hoc eft: In/ colCü infularum maris intermittent fuas n^ociationes, quas exer/ cuerunt hadenus in Tyro. Deinde dues Adonis, quæ eft urbs fi/ nitimaTyro, impletierunt hadenus Tyrum mercibus fuis » Ex Ægypto quoque folet frumentum, quod ibi ex inundatione Ni/ li magna copia crefeit, in Tyrum aduehi:adeoque Tyrus nunc cft emporium non tamfînitimarum,quam etiam longinquarum Gentium,Sed quid dicam Calamitas quæ accidet T yro, etiam ad Sidonios ita pcrtingct,ut crubefeât» Nam fi futurum eft,uC Tyrus tamCelebris urbs,amp;quægloriatur fe non mœnibus tantum,fed amp;nbsp;mari munitameftè, ita uaftetur, ut necefte habeat ipfa fàteri fe nec parturirc nec parère , nec enutrire iuuencs 8d uirgines,’ hoc eft, fe non poffè fperarc , politaan ipfius, cuius feminari/ umfunt pucri ,iuuenes8^uirgines,ullo tempore reftituendam^ quomodûSidonTyro,utlocouidna,itaimpietàteafBnis, falua euade/

COMMENT. IOAN. BRENT. «^9 tuaJeret C* Äegyotq autem, audita fama uaftatiom's Tyr! miruiti in modumdolcb^nt, quod emporium ipforum folo fîtequatuin» Sed amp;nbsp;rcliqui infulani prætcruehentur T yrum,amp;^ uluIabunt,aG dö . pîorabuat tam inclytæ 8C uetuftæ urbis uaftationem, Sgt;é tam excels kntiumciuiummüeriam »qui cum nunenauibus in mari adquaâ uolunt terras amp;nbsp;infulas uehuntur, eqeientur tune in terram, necenè habebunt pedibus captiui rtiigrarc in longinquas regio/ nes ♦ Quæfo autem te, quis erit (am fortis,amp; potens,qui fufeeptu/ rus fit confilium expugnandi amp;nbsp;uaftandi tam infîgnem urbem, quæcftaltarumurbium corona , amp;nbsp;cuius ciùes ac negociatores fünf illuftres in terra Principes lt;nbsp;Num uaftacio eius accidet huma/ noconfilio,autcafuquodamCNihiIminus.Sed accidet diuino com filio. D O MIN V S Zebaoth cogiïauit hoc,ut punir et faftuin,! arrogantiam fuperborum ciuium, pudefâceret elatos opibua aepotentia fua. Quod cum ita fe habeac,certo futurum eft, ut Ty/* ri), cum non amplius habituri fine cingulum, hoc eft, uel merces^ uel uircs fe tuendi,amp; hoftis fit potentifsimus,conferant fefe celerz rime, ficuttorrentisimpetus,ad alias infulas maris. DOMb N V S cnim extendet manum fuam fuper marc, amp;nbsp;concutief rex gnatpræfcrtim autem conftituit deca parte terræ Canaan, in qu® fitæfuntduæurbes ,Tyrusamp; Sidon, ucomnes uires eius terrae frangantur.Dominus enim tulit fententiam fuam, non fantum de Tyro,utuaftetur,fedetiamdeSidone, ut quæhadenus non fuie ab hoftibus direpca,quafi uirgo a uiro incorrupta,deftituatur omz ni gaudio fuo,8^ diripiatur ac opprimatur, T anca autem futura eft ueftra calamitas, ut fiuc uos Tyri), fine uos Sidoni) fugiatis ad Giz thim,feu Macedoniam, tarnen non effugietis,nec ulla uobis tranz QUIllïtas eo loci continget. Quod fi ad terram Chaldæorum tra nz fieritisaefugeritis, tarnen ne fie quidem confequemini fecuritaz tem. Initio enim Chaldei non fuerût talis populus»qualis nunc eft,’ fed regio eorum fuit quafi defcrtum,amp; habitatio beftiarum. Aftur aufeminftituitinearegioneciuitates multas magnas amp;nbsp;munitasj Et tarnen futurum eft,uthæ ciuitates dcftruantur,8lt; ruant. Quarô etiamfî receperitis uos fuga ad Chaldæam,tarnen nulla uobis falus ibi continget.Nam,ut paucis dicam, quod res eft,Tyrus amp;nbsp;Sidon tantacalamitateobrucncur, ut omnes mercatores 8C nautæfortuz namearum fintdeploraturi, propterea quodquæ urbesfucrunc fortitudo refugium ipforum, iaceant deletæ.

Sed priuC^ rcliquaperfcquamur,confiderabimus, quando ini pleta fint cà,quePropheta hoc loco de uaftatiÔe Tyri uaticinatur J T eftantur aût monumêta ueterum,qj T yrus bis uaftata fuerit.Sc/ mel,per Ncbucad Nezarem regem Dabylonis,quemadmodû dicic

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. Echcch{elcap,xxvj\8^xxix»Etiterum,pcr AlexandrumMâgnum»

quiamp; fecit earn continentein, cumanteainfulaeflet,fepnngcn/ fliniut. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pafsibus præako mari diuifa , Quæramus igitur de qua uafta/

tioneEfaias loquacur.Suntquidem ,qui fentiunt cum loqui de ca ' uaftationc Tyri,quæ fada eft per Alexandru Magnum«Scd quia hæc multis annis pofterior fuit ca,quse fada eft per Nebucad Nez zarem,non uidetur,quod Efaias tranGlierit banc pnorerfl,S^ intê/ derit oculos fpiritus fui tantû in pofteriorcm,prçfertim cum prior uaftatio per Nebucad Nezare fada, ab Ezechiele poftca nomina/ tim indicecur,amp; tam memorabilis fit, ut ctiam Deus ipfe palam te/ ftimonium dicat,Nebucad Nezarem amp;nbsp;exd'dtum eius, optimam operam nauafle in expugnanda Tyro, ideocjj pro ftipendio def ei Ægyptum diripiendam , quemadmodum fcripturn eft Ezech^' xxix.Quarefentiendumeft, Efaiam inhoccapiteuaticinaridcea Tyri uaftatione,quæ fada eft per Nebucad Nezarem* Sed quidîf Num uaftatio urbis tarn Celebris fada eft cafu quodam,aut huma/ no confilioT’Nihil certe minus,Sic enim Propheta ait:Quis côgigt; tauit hoc fuper T y rum quondam coronatam, cuius negociatöres Principes,inftitores eius,inclyti terræÇ' Dominus Zebaoth côgita uit hoc, utdetraheretfuperbiamomnis gloriæ amp;c. Namquemz admódum régnaamp;ciuitatesnonconftituuntur,nifi' diuinitus^ta etiamn5pofluntdeftrui,mutari autaboleri,nifi diuinitus. Surge Deus,inquitPfalmus,iudicaterram, quoniamtuaefthæreditas inter omnes gentes. Et Daniel fecundo»Transferc régna atq^ con/

/ ftituit,Etcap,quarto»Excelfusdominacur fuperregnumhominij,' cuicucp uolueritjdat illud.Nam fi non cadit capillus de capite fiz ne uoluntate amp;nbsp;adminiftratione Patris noftri, qui eft in ccelis,quo modo reona ciuitate fine eius uoluntates autconftituerentur aut interirenfr Quid autem prodeft nobis ifta fcire, aut quam ob rem proponuntur nobis afpiritu fando cognofcendaC' Non certe funt óciofa,fedproponuntur nobis in hunc ufum , ut inconftituendis amp;deftruendisrcgnisacciuitatibus cognofcamus Dei confilium,' amp;nbsp;difcamus Deitimorem.Primum enim, fi conftitutioregnorum politiarum eft diuina,certe gratiæ agendæ funt Deo, quod non quidnofdo finit nos uagari incertis fedibus, amp;nbsp;omnium iniurijs expofitos, in modum beftiarum,fed coniungit nos regnis amp;nbsp;politfjs,uc non tarn a beftijs quam a latronibus tuti fimus.Deinde, fi Deus dac ÔC trafz fert régna,non eft conandum, uf parestibi iniquitace amp;nbsp;impietate régna aduerfus Deum, fed obedias uocationi Dei » Si enim Deo placuerit, parabit tibi regnum,te etiamnum dormitantc* Si autem noluerit dare,non parabis tibi rcgnum,cciamfi omnes Monarchat tcrrac a parte tua fteterint,Rede monuit Titus Imperator afFedato

COMMENT. IOAN. BRENT. 50» r« t egnf,5ói'nfidiatores uitæ cius,ut defiftercnt: Prinapafum,iiv cjuicnsjdiuinitus dari. Præfcrea,hacco2nidone excitamur ad qu^ rendum confiiium Dei quo régna conftituuntur Si. dertruuntur. Conftituit enim régna 8^ politias,non in hunc finem,uc aut agruin tantum colamus,authelluemur, fed ut.inter homines dodrina de uero Deo inftituatur amp;nbsp;homines Deum cognofcant, quæcogniz tiojfi uera cft,affert ^ernam uitam. Mutât autem Si deftruit régna, uarrjs de cauns,pr^apue autem propter peccata hominum. Et qiua nunc fermo nobis eft de uaftatione Tyri,uideamus,quid ciuesTy rfj de(ïgnaucr'int,quod Deus tradidcritciUitaterti ipfor urn regi Ba bylonio uaftandam.Nampræter impietatem Si idolatrian, quæ P pfis cum omnibus gentibus communis fuit, Afaph,Efaias, Anaos ryri^ner^ Ezechiel etiam aliapeccata cnumerat.Primiim enim, Tyrq.tum cflèntuiciniludæisjamp;idolatræ, mediCabantur interitum !udæogt; rum, Si ex aninno lætabantür in ealamitatibus et exitio populi Def. Sic enim dicit Pfal.oftuagefimusfccundus.Cogitauerut unanimiz ter fimul aduerfum tc,teftamentum difpofucrunt tabernaaila Iduz mæorum Si lGTnelitg,Moab Si .^areni, Gcbal Si Amon amp;nbsp;Ama ïec,alicnigenæ cum habitatibus Tyrum. Et Ezechi. cap.uige fimo fexto. Pro co quod dixit Tyrus de Hicrufalem,Euge,euge,confra Âæ funt portæ populôrum Stc. Sed quid;' An non Si pij lætantur a-ivipiorii in interitu impiörumSua enim eft inter pios Si impios uidfsituz do.Sipfj intcreunC,rident impfj.Si impij intercunt,ridccpij. Quid ergo cft,quod imprjs cxprobratur fuus rifus,8^ punitur cnam diui nitus,piorum autem rifus iudicatur iuftus C* Hie confideranda funt (t)ns,8d finis rifus.Fonsrifus itfipiorum,eft impietas, odium Dei, amp;nbsp;Buangelrjeius.Finiscft,ucinteritupiorumgloriaDei obfeure tur,0^Buangelionciusdelcatur. Quæ cum fint impia,etiamrifus ïmpiuseftjô^fuppliciodignifsimus. Fons autem rifus piorum, eft fides,qu£adhibctur uerbo Dci.Finis eft,ut interitu impiorum illuftretur gloria Dei,amp;patefiat ueritas promifsionum cius.Quæ cum fint pia,rifus quoC^ pius fit ncccfle eft. Deinde T y ri) peccauc runt fupcrbia,arrogantia Si fiduda uirium fuarum. Sic enim dicit Efaias: DO MIN VS Zebaoth cogitauithoc,utdetraheretfu perbiam omnis gloriæ,8^ ad ignominiamdcduceret omnes inclyz tos terræ. Et Ezcch. ufgefimoocftauo : Fili hominis die ad Princiz pemTyri »Hæcdidt Dominus Deus : pro eo quod eleuatum eft cor tuu amp;nbsp;dixifti : Deus ego fum,SL in cathedra Dei fedeo in corde maris,cum fis homo, Si non Deus, Si dedifti cor tuum quafi Dei, ô^c. PrætereaTyrrj pcccauerunt iniquitate Si impofturisinmerz cimonijs emendis Si uendendis. Sic enim dicit Ezech. capite uigez fimooiftauo.In multitudme negociationis tuærepleta funt intcrio

tuarum,2lt; iniquitatenegociationis tuæ polluifti fandificationcm tuam»Commemorat 8)^ Amos capitc primo,aliud pcccatum T yrio rum,fici'nquiens,Hæcdicit Domi’nus:Super tribus fcelcribusTy' ri amp;nbsp;fupcr quatuor non conuertam cam, co quod conclufcrint a/ ptiuitatcmperfedamin Idumiscam,8^ non fintrccordatifocdcrit fratrum*Et loei capite tertio: Quid mihiamp;uobisTyrus amp;Sidon 8d omnis terminus PaleftinorumC Nunquid ultioncm uos redde/ tis mihîÆt mox: Argentum meum 8^ aurum tulifti8,amp; defîderabi lia mea SC pulcherrima intuliftis in delubra ueftra. Et filios ludà 8C filios Hierufalcm uendidiftis filfjs Gr£ccorum,ut longe fàceretis c/ os de finibus eorum, Vides magnum aceruum pcccatorum* propter quæ Tyrus iufto Dei iudiao uaAata cft, Proponicur au/ tem hoe iudidum nobis, ut difcamus exemplo uaftationis Tyri ti/ morem Dei«Non rideamus calamitatem piorum, quia Deus feip/ fum derideri iudicat,cum populus cius deridetur* Non (imus arro gantes propter multitudinem opum aut aliorum donorum Dei,’ quia Deus arrqgantibus rcGftit, humilibus autem dat gratiam# Non peceemus liducia munitarum ardum aut urbium,quia Domi • flo fubtrahenfe manumfuam,nulla creatura nos tuen potcft.Non fimus iniurrj in pöpulum Dei,quia quodcuqt, inquit,uni ex mini/ wis meis fedftis,mihi fedftis.Et : Qui uos tangit,tangit pupillam oculi fui « De his admoncamur, cum fitmentio uaftationisTyri* tam inclytg urbis*

Vaticinatus eftProphefadcuaftationc Tyri, nuncuatidnatuï dercftitutioneó^inftaurationccius , Etficnim Ezechiel de Tyro dicit:Non fdificaberis ultra.Et iterum:In nihil redigam te,amp; not» cris,8lt; requifitanoninuenierisultrain fempiternum, hoe tarnen Ezechielis intclligêdum eft de ucteri Tyro, cuius edammeminic Diodorus Siculus,et didt Alexandßz fedfle ex reliquis eius lapidé bus aggerem ad oppugnandam urbem ipfam T yrum» Nam uctu» T yrus, poftquam Nabuchodonolor expugnauit cam, nunquan» ficreftituta cft,utanteafuerat:fcd poftfeptuaginta annos uaftaticfc nis eius inftaurata fuit alia noua Tyrus, in alio loco, quatuor fta/ dfjs a eontinenti* DehuiusigiturTyriinftaurationeEfaiaspro/ phetat.In obliuionc,inquicns, eris,o Tyre ,feptuagintaannis ,0/ eut dies uni us regis » Altjaliterhos dies unius regis exponunt. Vulgo dicunt Prophetam refpicere in ætatem unius hominis, qui feptuagefimum annum raro excediqiuxta illud Pfalmi: Dies anno rum

i^m noftrorum iti ipfis (cptuaginta anin\ Alfj fentiunt Efaiam rcz fpiccre in ætatem regis Dauid, qui uixit feptuaginta annis,quem/ admodum fecundo Rcgum quinto fcriptum eft. Ego exiftimo Pro phetam non de pcrfona unius régis, fed de duratione unius regni feu Monarchiac,uidelicet Babylonicæ loqui, Nam T yrus uaftata eft a rege Babylonis circa ea tempora, quibus urbs Hierufalem, multæ alias urbes ac regiones a Babylonqs uaftatæ occupatæ funt.Quibus ctiam tcmporibus rcgnum Babylonicum coepit eftè Monarchia, Ante enim multi erant reges, potentia fere æquales, Poftquam autem NabuchodonoforcœpitregnareinBabylone, creatus eft a Hiercmia Propheta,publicisconGionibus,Monarcha, Sic enim dicit Hicrcmiascapiteuigefimöfeptimo:Gcnsamp;regnum quod non feruierit Nabuchodonofori rcgi Babylonis,8lt;^ quicun que non curuauerit collum fuum fub lUgo régis Babylonis, in gla dioSdfameÔ^pefteuifitabofupergentemiftam amp;c, Etcapitcuiz gciÎ!noquinto,Hæcdicit DOMIN VS Zebaoth,Ecccego mittamôC alTumam uniueifas cognationcs Aquilonis, ScNabu/ chodonoforcm regem Babylonis, leruum meum,amp; adducam eos fuperterra iftani, amp;nbsp;fuper habitatorcs eius,amp; fuper OMNES na tiones,quæ in cireuitu ciusfunf,amp; interficiam eos amp;c, Et quidein Hieremiasnominatimmeminit hanc Monarchiam Babylonicam durafuram a Nabuchodonofore,feptuaginta annos, Eric,inqu}ês, uniuerfa terra cius in folitudinem ôd in ftuporem,0d feruient OM NES gentes iftæ régi Babylonis,feptuaginta annis,CumC^ impie ti fiieriiit feptuaginta anni,uifitabo fuper regem Babylonis, amp;nbsp;fuz per gentem illam,dicit Doininus 8Cc, Ex his aperte uides Monar ehiam Babylonicâ,qugcœpit a Nabuchodonofore,definifam efle numero feptuaginta annorum, Ac paulo poft rccenfet Hieremias nominatim ctiam reges Tyri Sd Sidonis,inter cos reges, qui fubrj/ ciuntur Nabuchodonofori ♦ Cum igitur Hieremias difertedicat, BabylonicamMonarchiam poftfeptuaginta annos ruituram,S^ Efaias hoc loco dicatTyrum poft feptuaginta annos inftauranda, dubium non eft,quin per dies unius régis intelligat no perfonam régis uel Dauidis,uelNabuchodonoIoris, fed duratione Monar/ chiaeBabylonicg,In obliuionc,inquiens,cris Tyre feptuaginta an nis,uidelicet,nonproximefuturis, fed ab eo tempore,quorcx Ba/ bylonius erit Monarcha, Et fequiturtSicut dies unius régis, hoc cft,T ot annis manebis uaftata,quot durabit Monarchia Babyloni ca,in qua non multi reges æquali potentia præditi erunt, fed unus erit rex omnium potentifsimus, amp;nbsp;cui alrj reges fubrjdentur, Poft feptuaginta autem annos,deuiefto Babylonio rege a Cyro,iterum refticuctur Tyrus, ficut amp;nbsp;urbs Hierufalem, amp;nbsp;aliæ urbes, Vndc

r4 IN CAPVT XXffl. ESAIAE feqnitucPoftfeptuagintaautcmannos ericTyro quafi cântiairtî mcretn'as.Promcrctrids^ebræus hab« Zonah,quod cifi fignificat fcortum,tamcn proprie fignificat hofpitam , qutc exdpil percgrinos hofpiüojamp;initïiftratcispro mercedc (ua cibum, qua/ lis Rahab fuit in kricho.Exiftimo autcm genus uitac harum hogt; fpitarum cocarum initio honeftum habitum, donee hac mulic/ res non dbum tantum miniftrarent, ucrumctfam corpus fuum hoz fpitibus proftitucrenC » Hinc HS'Cf Zonah coeptum c(k ufurpari fcortari,quod tarnen propric ngnificatcibumpraeberc. In hocigigt; tur Efaif loco pro 2^onah intelb'go non fcortum.fed hofpitani, auC cocam,quae peregrinis dbum pro mercedc exhibere foleat » Quez admodum autem in his nofiris regionibus fui fünf ritus amp;nbsp;cærimo niac,quibus hofpites uendituri uinum,amp; excepturi aduenas hofpi lio publice id denunciant »praefertim in magnis urbibus. Mittunz tur em publie! ptgeones per fingulas plateas urbis, ut clamore fuo nomen hofpitis,ôd locum hofpid), amp;nbsp;prccium uini adnundenf ,ita puto in T yrijs urbibus confuctudinem fu ifle, ut hofpita adnuncia f ura domu fuam patere aduenis in hofpitium, ÖC allcdura couiuas, prgluferit publice cantu citharæ, quo excitaret uicinos in attentioz nem,amp; poftea clamore propofitum fuum expofucrit» Vetus cnim dttflum eftjMos/egio.Dicitergo Propheta: Poft feptuagintaanz nos crit Tyro,qua(i cantkum hofpitf amp;c. hoc eftjßcuf muliercula liofpita,quse aliquandiu ab aduenis negleäa eft, fokt dreuire per plateasurbis,ôicantudtharæhofpites allicere , itafictdcTyroj Nullus aduena negodabitur in ea feptuaginta annis.Erit em quaz fi hofpita negleda a obliuioni tradita»Sed poft feptuaginta annos iterum inftaurabitur,fumetdtharam, dreumibit in duitatc ,benc cantabit ♦ hoc eft , allidet iterum ad fc mercatores 6^ negodatoresj iVifitabit earn Dominus,ôd rcducet earn ad mcrces fuas, iterum ez rit i bi celcbrc emporium,iterum inftituetur ibi negodatio, ex omz nibus rcgnistcrræ.SedquidÇ'numdiuitiaeamp;opcs exhisnegodaz tionibus partæ,profundêtur iterum a T yrrjs in prophanos ufus,ff cut anteaç'Minimejfcd (andificabuntur Domino.Et non repone« tur nec recondcntur,ficut auari folent fuas opes rccondere, fed cez dentinufuseorum,qui habitant ante Dominum,ut ex his cornez dant ad faturitacem,0lt; ueftiantur honefte ♦ hoc eft, ut habeant uiz dum amp;nbsp;amidum.Perftrinximustextum huius condonis,nûnc c5 ftderemus, quae in ea nobis obferuandafunt, Ac primum habcz mus hic manifeftum teftimonium præfentiae Dei in populo Ifraef,' S^fpiritus fandiin Propheta Efaia^VidctenimEfaias non folum uenturam uaftationemduitatis Tyri,fed etiam definitcertumtem pus huius uaftati9nis,Didt earn duraturam feptuaginta annos^Et

COMMENT» lOÄN» BRENT. jo, tarnen Efatas uixit ante centum amp;nbsp;triginta annos,quam Nabucho/ donofor Tyrum uaftauit:quo têpore nulli hominum,ne per fom/ nium quideminmentemuenirepotuit Tyrum urbcm tarn celez brem amp;nbsp;munitam,tanta mala palTurum^Et fi quis hoc ex folenni ur bium ac regnorum periodo futurum cogitalïet,non tarnen potuif/ fet ulla Humana ratione certum tempus, amp;nbsp;alias certas arcumftanz tias definire, quemadmodum etiamj Hieremias dcfiniuit,quanto tempore duratura effet uaftatiôurbis Hierufalcm . Hæc autem nonpoffuntdiciautexponi ,nifi admirabili reuelacione Spiritus fandi. Quare hoc uaticinium Efaiæ perfpicuum argumentum eil, uerumDeumfuiflepraefentem in populoIfrael,Si Efaiamfuiffe Prophetam ueriDei,afpiritufan(fioexcitatum. Quodcumitafc habcat,manifeftum eft,non eflè ahum Deum agnofcendum,quam cum,dequoEfaias concionatuseft,uidclicet eum ,quimifliirus effet,S^ iam mifit,Mcfsiam fuum,qui fedet fuper folium Dauid fuper regnum eius,ut confirmee illud amp;nbsp;corroborer in iudicio 8^ iu fticiajeius Chriftus Dominus nofter. Deinde definiuntur feptua ginta anni defolationis Ty ri, ficut 8d urbis Hierufalcm, ut cognoz (camus afflitfbones certis Luis terminis, priufquam acciderint, cirz cumferiptas effe diuinitus,ultra quos terminos progredi non p ofz funt. Nam quemadmodum Deus condufit mare ofti)s,amp; pofuit ei uedem,ne procedat amplius,quam definitum eft,ficut lob dicit: ica Deus coclufitomnesafflidiones certis fuis finibus ,nepofsmt cos tranfgredi* Si enim etiam capitis pili omnes numerati (unt coz tarn Deo,quanto magis numerati funt anni, dies öi horæ, quibus duratura fit afflidiO » Hæc idcirco cognofeenda funt, ut dilcamus inaduerfis patientiam, 8^ non murmuremus contra Dominum, Quid enini läciamus C” grauis quidem eft afflitftio, fed quia fermiz iiusciusdefinituseft a Deo , nonpoffumus eumtransferrc,aut breuiorem reddere noftra impati entia 8^ impor tunitate, quin pod ushismoribus cumulamusmalamalis, Quarehumiliemur,ficut Petrus monet, fub potenti manu Dei,ut conietfta omni cura in ilz lum,hberet nos,cum uifum ei fuerit opportunum. Non folum au tem monet nos hiclocus de patientia,uerumctiam de fide in aduer fis.Nihil enim certius eft,quam quod Deus,qui definit afflidioni bus fuos terminos 8d fines,idem etiam definiuerit fuum auxilium, amp;afHidionum mitigationem,quo pofsimus cas fufferre, amp;nbsp;ad ter minos earum perCingere, Quem enim Deus in Ecdefia populi fui affligit,eum uult feruare,amp; quem percutit,eum uult fanarc, Ofeas aicReuertamur ad Dominum, quia ipfe laccrauit nbsp;nbsp;fanabit nos;

percufsit,8d medebitur nobis, Et Paulus ait ; Fidelis eft Deus,qui non finit nos tentari fupra id quod potcftis,fed faciet una cum ten

$0^ IN CAP VT xxnt BSAIAE tarionceuentu,quo pofsitis fufferrc. Quart bn confidamus in ad/ ucrßs, S)^ cogitemus Deum tam ckmcntê efTe populo fuo,inuocaii ipfurn in ueritatc,ut fi no longe ante ^puidifTet colb'tuifTct ratio/ nem iuuandi amp;nbsp;libcrandi^nô permitteret,ut in afflidliones coijcerc mur,Prcterea,cumdicit:Mercescius erutfacrofandgDno ua ticinatur de futura Ecclefia Dni in T yro,cc fîgnificatT yRz inftaur3 dam, maxime oïm propter Ecclcfiam Dni in ea futurS, Vndc Pfal, Ixxxvi.dicitur.Eccc alienigenæ amp;nbsp;Tyrus,amp; populus Æthiopûjif fueruntillic»hoc eft,in Zionc feu Ecdefia non nafeentur tantû Ju/ dae!,fed ctiam alienigenæ Tyrij 8C Æ.thiopcs»Quod aut de Ecdc/ fia Tyriorum a Prophetis pracdidhim eft,hoc teftantur Apoftoli/ ca feripta impletum efiè.Nam amp;nbsp;Chriftus ipfe filius Dci (M^dica/ uitEuangelion amp;nbsp;ædidit miramla in fiiubusTyri amp;nbsp;Zidonis : Si eum Paulus ad Tyrum nauigaflèt,repetit ibi Ecdefiam ( Adorun» uigefimoprimo)qu3e poftea ita auda eft,ut etiam publicis feripto/' rum monumentis fit inuftrata*Qpod fi Deus inftaurat urbem prd pter futuram in ea Eedefiam,quanto magis conferuat urbcm,pro/ pter Ecdefiam iain in ea prgfentem»Quarc fi régna amp;nbsp;urbes ueram quærunt incolumitatem amp;nbsp;diuturnitatem, non cft neceflàrium,uc muniant arces fuas præaltis murisjed dent operam, ut conferuenà piamdodrinam Euangelij,qua conferuetur inipfis EcdefiaDeiJ Hanc enim Deus tanto amore compleditur,ut propter ipfam,eti/ am hofpitqs cius benefaciat » Adhæc,quod air, Negociationes Si merces Tyrinon reponêdasautcondendas/edfandificandas Do ïnino,non fîgnificat Ecdefiam Chrifti fore monachifmum,in quo nullus aliquid proprij pofsideat ,fed fignifîcat tantam efiepiorumi uere in Chriftum credentium fanditatcm,ut cum ipfî fint landifi? cat! Domino noftro lefu Chrifto, omnes eCiam opes eorumbabc/ antur Domino fandi ficatæ. Vt enim immundis propbanis om/ nia funt immunda 80 prophana,ita puris amp;nbsp;tandis omnia funt pu/ ra Sc fanda. Quod non eo tantum pertinet, ut feiamus liccre no/ bis pofsidere externas facultatcs, amp;nbsp;ijs pro necefsitate noftra uti* fed etiam ut admoneamur,ne ijs ad luxum, ad fcelcra,aducrfus Do minum abutamuf ♦ Si enim omnia noftra funt Domino fandi fica/ ta,quantum fcelus defignat is,qui hæc impio ÔC iniquo abufu for/ didat,ac prophanat 7 Poftremo,cum dicitur, quod negociatio Ty/ ri,hoceft,opcs negociationibus pârt^ ceflurp fint in ufum eorum,’ qui habitantforâ Domino,ut manducent amp;nbsp;ueftiantur, docetpro pheta,omnia huius terræ bona pertinerc ad pios ,8Cad ufum pio/ rum,no ut inuadant ea uiolenter, ÔC illegitime,fed quod eaad hue ufum a Deo fint condita,üt ad utilitatem piorum cedant,Omnia c/ nim bona huius terræ funt Domini Dei noftri,Dni(inquit Pfalm.’

COMMENT. IOAN, BRENT, jcr eft terra 8dpicniudo cius.Prj autê uere in Chriftum credetes, fünf barredes Domnn',cohçrcdcs quidem Chrifti,hærcdes autem Dei, Rel:quum igitur eft, quod Ôi. piorvim fint omnia huius terrgbona, Etfi autem h^ccam ampla bonorum poflefsio nondum plene a prjs in hoc feculo,iuxta externum fcnfum percipitur, tarnen non deftigt;* tuimur guftu,amp; primitrjs eius, donee in uenturo feculo manifefte rcueletur. Nihil habentes,inquit Paulus,amp; omnia pofsidêtes. Hic tft guftus aliquis regni piorum.Et cum ApoftoJi fine pera,finepe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f

cunia emifsi crant a Chrifto ad obeundam legationem Euangchj, ingenue fatentur,fibi nihil dcfuifiè,Quærite,inquiC Chriftus,pii mumomnium regnumDeijSChæcomniaadijcîenmr uobis. Qtia rc fi quis cupit uere diues Sd dôminus terræ fieri,non fufeipiat ftu/ dium cumuladarum opum,iuxta humanam rationem,Sic enim fit, ut quo plura congregaueris,eo pauperior amp;nbsp;miferior reddaris: fed fufeipiat ftudium ueræ pieta£is,quo cum fit hæres Dei, confequi/ tur etia non cerrcnoisz tin, fed Ôô cœieflium b onoi^z polTcfsi onenu

Î/CCE DOMIN VS N VDABIT TERR AMS^cJ Sequuntur quatuor capita, in quibus ProphetacÔcionafur de abiedlione ludaeorum ex hæreditate cœlcft ium bonorum,ôd de diuulgatione Euangeîij in totum orbem terræ,ad eligendas gentes in populum Dei.ObfcuBî enim non cft, q» priusq uenit Chriftus,' ludæi fuerintEcdefia Sô populus Dei, Gètes aûtaliencaDeo. Etfi ein nonnulli inter gentes cÔfecuti funt falutê,cum cognouerût a lu dæis uerum Deuin,qui promifitfe daturum benediclionem per fe men Abràhæ, Cjuemadmodum apparet ex Decretis Monarchal^, que extant in Daniele,tamen publicumfalutis minifterium non ez rat infer gentes,(ed tantum inter ludæos.Poft^ autem uenit Chri ftus,8C emifit Apoftolos in uniuerfum mundum,ludæi cefiaueriïc efiè publicaEcclefia Domini, quod eft loge omnium maximû fup plicium,Gêtes uero aftùmptæ funt,ut eftènt Dei populus. De hac igiturludæorumabie(ftione, Ô^Gentiûeledioneconcionaturnûc tfaias.Defcribit autem earn abietftionem amp;nbsp;excæcationem, meta/ phorabcllicæ uaftationis.Quanq enim ludæi,poftq Deus abiecit eos,ne fint amplius populus fuus, etiam grauifsimo bcllo per Tiz turn uaftati funt,tn heedeferiptio precipue de calamitatc excçcatioz nisintelligêdauidetur.Eccc Dominusiinquitjnudabittcrram In bello enimocciduntur aut erjciuntur homines, terra nudatur ha bitaforibus fuis,di(sipantur omnia ædi fiaa, amp;nbsp;ferra noua plane fa dem, camtç hôrribilan induit,Nulia in bello habetur ratio facerz

dotisucluuigi»dominiuclferui, doininæuelandllæ,diuitisucl pauperis. Omnia enim dinpiuntur, difsipantur , 0^ uaftantur» Quod cum fiatjnecefie eft,ut regio deformctur,ut lugeant inhabit tatoreSjamp;^ miferrimi fiant, qui prius crant in terra cxccllcntifsimi, Reddituramp; terra inculfa,focda,horribilis, idque propter incolas eius.Hæc in externa uaftationc regionis fieri foicnt. Idem fadum eft tarn in externa quam in fpirituali uartatione ludaicæ gentis* Poftquam enim Apoftoli prædicauerunt ex mandato Chrifti Euz angelium inter gentes , ludæi nudati funt omni fua maieftacce quamhabueruntapudDeum. Nonmanferuntamplius populua Dei.Paucifsimi confecutifuntucrainfalutem. Abiedi funta Deo, nullo difcrimine,non tantum abiedi ex uulgo, uerumetiam facer/ dotes amp;nbsp;Pontifices:non tantum ferui amp;nbsp;pauperes, uerumetiam do mini amp;nbsp;diuites.Breuitcr ablatum eft a ludæis regnum amp;nbsp;facerdoti/ um,nccrelida eft in eis ulla fpecies Eccicfiæ Dei, Quisautem tan tarn calamitatem intulit ludæis 7'Num terrenus quifpiam Prinz ceps,aut MonarchaC' Minime omnium. Dona Dei homines aufcr renonpoftùnt.Sedhæccalamitas accidit ludæis a Domino Deo noftro. Dominusdnquit,nudabit tcrram. Hoftis non potuiflet cz amnudarc,nifi Dominus hoc conftituiftct, Et: Dominus, inquit,' locutus eftuerbû hoc. Quam ergo ob caufam Dns abiecitludcos, ne fintamplius populus Dei 7'Sequitur : Quia tranfgrefsifuntlez gcs,muiauerunt ius,difsipaucrunt foedus (empiternum, Tria gcz ncrapcccatorum cominemorat, Vnumeft,TranfgrefsifuntLcz ges.Hic loquitur de legibus moralibus,hoc eft, de Dccalogo.No cuftodieruntdecalogum, Alterum eft, Mutauerunt feudiftolucz rùnt ius.Hic loquitur de legibus politicis amp;nbsp;Lcuitias, Nonobfer uarunt fua politica amp;nbsp;Leuitica.Tertium eft,Difsipauerunt fempiz ternum fœdus, Hoceft fummumacpræcipuumgenusfcelerum,’ uidelicet, Abrjccre padum feu T eftamentum Dei ,quo Deus fefe perpetuo cum Abraamo amp;nbsp;pofteris eius obligauit.Quod ergo eft ïllud padum C Deus promifi t fe per fernen Abrahæ, hoc eft, per Chriftum benedidurum omnes gentes. In femine tuo,inquit,om ncs gentes benedicent ur.Iudgi autem abieccrunt hoc padum,conz demnarunt Chriftum,amp;occidcrunteum , Quare èc ipfiabiedi funt,ne fintamplius populus Dei. Dehacabiedioncludæorum etiam Mofes amp;nbsp;alq Prophetæ fæpe concionati funt. loannes eriz am de ea prophetat cum ait: Securis pofita eft ad radicem arborislt; C H R1S T V S ipfe fæpe facit mentionem huius abiedionis, præfertim Matthæiodauo amp;nbsp;uigefimoprimo. Item Paulus Roz rnanorum decimo amp;nbsp;undecimo . Præcipua autem, quæ ex hac ludæorum abiedionc Gentium eledione cognofeenda pro z

ponuntur,hæc fere func. Primum enim doccf Paulas, ut ex eaco ' gnôfcamus immenfammifericordiam Dei\Deus,inquit,uoluitno US facerc diuitias gloriæ fuae in uafa mifericordiæ quæ præpara/ nit in gloriam, Gentes enim nihil meritæ crant coram Deo nbsp;nbsp;tax

men alFumpfit eas in populum fuum, ciuia afTumpferunt Chriz Rum, Cum autem dico Gentes,intclb'go iceleratifsimos impijfz Emos peccatores,qualcs crant gentcs*Hi enim aflumuntur a Deo, fi ipßalKimuntChriftum filiumDei, Quod fialieniaflumuntur, multo magis aflumpti rctinentur, fl ipfiretincant Chriftum»Quaz re agnofcamus demcntiam Dei, ôd fidamus ea per Chriftum,in oz mnibus noftris aduerfls,Deinde cognofcenda eft ira Dei. Deus, inquit Paulus, uoluic oftedere amp;nbsp;notam facere iram amp;nbsp;potentiam Tuam ÔCc. Etfi enim ludæi fuerunt populus eledus a Deo , èc haz buerunt legem,feftamenta, fandos Patriarchas 8d Prophetas, tax men tanta eft feucritas Dei, utncchuic populo fuoparceret, fed prorfus abtjceret eum , cum ipfi abfjcerent Chriftum filium fuz um.NoliigituraltuiTi(apere,fedtime.Si enim Deus naturalibus ramis non pepercit, uide nc qua fiat, ut nec tibi parcat SCc. Hoc ez nim omnino acmaxime omnium agenducft, ut conferuemus amp;nbsp;rc «neamus Chriftum feruatorem noftrum,8d maneamus populus at que Ecdefia eius, Nam fi hunc retinuerimus, omnia reliqua falua crunt,ctiamfi pcreanUlfraelicaeamictebant arcam fuam propiciato riam,in hello Philiftino,primo Samael.quarto.Et uidebatur Dez ils rccefsifleab Ifraditis. Actamen,quia retinebant promifsionem de fcmine Abrahæ, hoc eft, Chr ifto, area reftituta eft eis maxima glooa.Deinde amiferunt urbem Hierufalcm, regnum amp;nbsp;omnern gloriam,in uaftatione Babylonica:Sed cum retinerent promifsioz ncm de fcmine Abrahæ, inanfcruntEcclcfia Si populus Dei, reftitutifuntpôftea fuæ patriæ. Semenenim Abrahæ, hoc eft, ChriftuSjfcedus illud eft, quo Deus Pafcr fe cumhumano gencz re coniunxit, quod uelit efle perpetuus corum feruatôr.Efaiæ qua dragefimofecundo : Dediteinfeeduspopuli, in luccm gentium, 6Cc, Hoc fœdus Deus nunquam retradabit, ficut didt Efaiæ capi te quinquagefimoquarto, Montes commouebuntur,colles contre roifeent,fœdus pads mcç non mouebitur ,didt miferator tuus Do minus. Quarc qui hoc foedere,uideliccC, Chrifto, coniundns eft eumDeo,idquod fit perfidem, nunquam poteft pcrirc,ctiamfi co ram mundo pcrircuideatur, Poftquam autem Ifraelitgabiccerunc Chriftum,tunc etiamfi retinuiflent faluam urbem fuam,tame intez rijflènt pcrpctuo.Nunc autem amiferunt tandem etiam regnum Si facQ'dotium. Quaredemusoperamfide amp;nbsp;obedientia, ut Chriz ftura conferuemus. Sic,

Redit Efaias ad defcriptionê ludaicç calafnitatis,8^ enumeràt par tes eius afflidionis,ut propofîta grauitate eius,magnitude) diuing ïv^ erga eos,qui abfjciunt Chhftum filium Dci cognofeatur* Male didiOjinquit deuorabit feu abfumet terram,amp; habitatores f erræ delinquent,hoceft,mulô:am,pœnam feu damnum patiêtur.Quæ ergo eft ilia màlediélio feu mulôla Sgt;i pœna C Hæc nimirum,quam Mofes minatur Deuuuigefimoodauo, amp;Leui»uigefimofexto pre uaricatoribus 8^ contemptoribus uerbi Dei, Et quam etiam Efaias hoc loco per partes enumeràt» Primum enim habitatores ferræ in/ fanient,pro quo hebræus habet incalcfcent,hoc eft,æftu péri/ bunuHoc enim genus morbi commemoratur inter maledidionea Deuf.uigefimoodauo» Percutiette Dominus tumore,febri,ardo re,cftu,amp;i gladio amp;c»Deinde relinquefur pauci in terra.Sic Deuf* xxviij.Remanebitis pauci numero,qui prius eratis ficüt aftra cœli præ multitudine Adhæc,lugebit uindemia,deformabuntur ui teSjingcmifcent omnes,qui lætabantur» Ceflàbit gaudium tympa norum,quiefcet fonitus Igtantium,ceflàbit iucunditas citharæ.Nô bibent uinum cum cantlco»amp; amara erit ficera.Hoc illud eft,quodi in lege dicitur : Vineam plantabis 8^ fodies 8C uinum non bibes,^ nec colliges ex ea quicquam amp;c» Præterea , atteretur ciuitas uana, hoc efl:, deuaftabitur regnum , orbatum omni ornatu , domua claudentur,nemo erit qui introeat exeat » Conquerentur publi/ ccdepenuriauini,quodpotatoresanteain abundantia magisef/ fundebant quam infundebant » Ac breuiter ômne gaudium ceflà^ bit, propterea quod urbes deuaftabuntur, 8C portæ urbium, flue curiæ fenatoriæderjcientur»His uerbis iterum deferibit Efaias n5 folum bellicam illam uaftacionem, qua ludæi a Romanis opprefsi funtjfed etiam earn calamitatem,qua ludæi priuati funt regno 8^ fa cerdotio,amp; abielt;îb ne fint amplius populus Dei. Nam quod in ex ternobello extrinfecus accidit, ut omne gaudium mutetur in lu/ ô:û,ncc quifquam fruatur partis bonis fuisjæto animo,fed omnia plena funt fulpirq s, gemitibus, lacrymis, amp;nbsp;horrore mortis, hoc folet homini a Deo abiedo accidere, ut nullam prorfus habeatpaz cem 8d tranquillitafem in confeientia fua, nec pofsit ullum gaudi/ urn in animo fuo,ex rebus alioqui iucundifsimis concipere . Omz nia ei funt amara,aduerfa,odiofa,donee prorfus pcreat.Hæc nunc ludæis accidunt, quia abiecerunt C H RIS T V M. Hæc uniz euiuis folent accidere, qui contemnit CHRISTVM uerum feruatorem noflrum.

Expofuit Prophcfa in fupcriorf parte condom's fiiæ excæcatio' nem,uaftationcm abiedlionem Iudæorum,lt;^ua fadum cft,ut lu dadjpoftquam rdecerunt Chriftum, non fiat amplius populus 8^ Ecclefîa Del,Dices crgorSi ludei abqciuncur, ne fine Ecclefia Dei, tibimanenc diuinac promifsiones, quspad hune populumdidæ funt C Et ubi eft Ecdefia Dei, fi ea non eft amplius inter ludæosç’ De hac re condonaturnunc Efaias,amp; docct, quod amp;fi multitudo ludaicæ gentis excæcatur 8(. abqdtur, tarnen rcLquiæ faluæ fianu Vndc ôé Paulus Romanis (cribcns,Num repulit,inquitjDeus po pulum fuumCAbfit, Nam ego Ifraelita fum ex femine Abrahc, tribus Bemiamin nbsp;nbsp;nbsp;Præterea docct Efaias, Gentes in Ecdcfiam

Domini congregandas.Hæc crunt,inquiens,in medio terre,in me dio populorum.hoc eft,Dixi nuncludeosabrjdendos amp;nbsp;deuafcait dosjhoc non fieintdligcndum,quôd nullus prorfum ex ludæis fa lutem fit confeeufurus, quia in medio terræ inter ipfos ludæos, i dem acddct,quod foletin decutiendis oliuis, nbsp;nbsp;colligenda uindez

mia acdderc,Cum enim dccutiuntur oliu2c,remanent aliquæ reli/ quiæ,amp;cumcolligituru)ndemia,relinquunturhincindenonnulz 11 botri,quos pauperes fibi fumunt:ita net in abrjciendis Iudæis,ut amp;fi multitudo peritjtameli reliquiæ faluæ fiant .Intérim autem Ecz défia Domini congreg'abitur magna multitudinc ex Gentibus» Nam qui habitant ad marc, poftquam glorificatus fuerit coram cz is Dominus,acreuelatus eis fuerit Chriïtus,uerus Iehoua,pcr Eu* «ngelionjeuabunt uocem fuam,perfundentur magna læticia.qua amp;nbsp;teftabuntur non uocc tâtum uerum etiam quibufeuneç offices poflunt, Adhæc,qui habitant in uanibus,amp; in infulis maris,gloriz ficabuntamp;laudabunt nomê Domini Dei Ifracl,qui eft Chriftus, Euangeliopâtcfadus, Aebreuiter, A finibus terræ cclebrabitur laus amp;nbsp;gloria lufti, qui eft Chriftus feruator nofter, fol us uere iuz ftus,amp; iuftifîcans omnes,qui in ipfum credunt.Hfc non eft obfcu racondode uocatione gentium. Sicut amp;nbsp;Chriftus ipfe de ea cÔdoz natur ,cum Ador um primo ad Apoftolos ait: Er it is mihi teftes no folumHierofolymis,uerumetiam inuniuerfa ludæa. Samariacp. denic^ ufque ad extrema terræ.Sed poftquam Efaias cognofeeret fpiritu,Iudæos,aftumptis gêtibus,horribiliter abrjdendos, ualde perturbatur animo propter intcritum gêris fuæ. Et cxdamat;Secrc tum meum mihi 8lt;c. Pro quo fie Icgcdum eft: Macilentia mihi,ma cilentia mihi.Væ iTiihi,Præuaricantes præuaricati font, præuariz catione tranfgrcflbrum præuaricati funt.hoc eft,Video futurum,' utrei^dato Euâgdio Chrifti, plurimis gêtibus fcruatis,paucifsimi

ludæi faluCem confequanCur. Mcigitur mifem'mum,quod tantt fitpopuHmeimacies S^. tcnuitas,utminimaeorumparsagnofcac Chriftum,0^ feructur per cum. Nam quemadmodum Paulup ad Romanos fcnbens,de exc^cationc abiedione ludæorum, ingez nueconfitcturingentcmdoloremCuû,quernconccpit ex interitu fuorum cognatorum : V eritatem, inquiens, dko in Chrifto,non mentior,attcftantemihifimul confdentia mea,perfpiritumfan/ dum,quod dolor mihi fit magnus amp;nbsp;afsiduus auciatus cordi meo amp;e, ita S)C Efaias hoc loco concuritur magna animi perturbatione, quod uideat tantam populi fui maciern futuram, hoc eft, paucifsiz mos per Chriftum feruandOs.Quid auf cm huius rci cauf^ eftç'Ad ditunPrscuaricantcsprsEuaricati funt. hoc eft, ludsei contempfez runt amp;nbsp;abieccrunC Chriftum. Quare uicifsim a Deo ipfi cotwnpq SCabiedifunt. Initio autem uides hie Chriftum itcrum prsedicarj abEfaia uerum Dominum DeumIfrael.Dicit enim Dominum uc rum Deum glorificandum inter gentes, amp;nbsp;gêtes glorificaturas no/ men Domini Dei Ifrael. Inter gentes autem glorificatus eftlefu$ Chriftus per Euangelion.Et gentes agnofeunt Si celebrant nomc lefu Ghrifti.Manii^eftum igitur eft,quod Efaias fentiat, Chriftum efle uerum Dominum Deum noftrum.Deinde obferua Ecclefianj Domini coUigi Si fcruari,ctiam in media ruina regnorum Si impe riorum huius mundi.Magnus Si hornbihs fuit calus regni Sipoz puli Iudaici.Etruente hoc populo , uidebatur uniuer fa Dei Ecclez fia ruitura,attamen in fanta ruina Deus collegic Si feruauit fibi Ecz defiam,nô folum e Iudæis,uerumetia ex gentibus.Quare non fen tiamus Deu obliuifd Ecclefig fuae,etiafi uarig fint fubinde mutatio nes regnORt huiusfeculi:fed potius Deum tunc maxime lufdperc curam Kclefiac fu^,cum omnia in hoc mundo furfum deorfum uol uuntur,8i ccelum terræ mifeeri uidetur. Ex abiedione a ufem luz dgORt agnofeenda eft magnifudo Si feueritas diuinac irac aduerfus contemptores Chrifti Si Euageli) eius.Præuaricanfes,inquit,prx uaricati funt.hoccft,Iudfi iddreo funt abiedi, quia ipfi praeuaricl ri funt Si abiecerunt Chriftum. Hie enim populus fuit a Deo elez dus,in gentem fandam,8i peculium præ omnibus nationibus ter rae. Confer uauiteos maximis miraculisin medio hoftium. DediC cis Patriarchas Si Prophetas.Et quod maximum eft, promifit eti^ fe cxgente eoßz daturum Chriftum feruatorem noftrum.Etquanz quam fæpenumero grauifsime peccarent,non publicis tantum fcc leribus,fed etiam idolatria, tarnen cum nondum aperte Chriftum abrjccrent,pepercitcis,Si agnouiteos pro populo fuo. Poftquam autem damnarunt Si abiecerunt Chriftum,ac Euangelion eius, nS potuitDeus amplius teneri,quin cosperpetuo abijceret.Metuenz dum

COMMENT/ IOAN, BRENT, dum cxêpliim, quo admonemur,ut, qtiicquid accidaf, ftudeamus faltem Chriftum di. Euangelion eius retmerc ac conftruare, Nam lt;nbsp;quemadmodum ciues dum pharmacopolion rctincnt, poflunt all/ quam recuperandæ (anitads, Ii in morbuminciderint, fponcon/ apere: poftquamautem eo uefaniseprocedunt,utnon folum phar macopolion cuertant, uerumetiam omnia genera medicine concul cent, quam fpcm recipiendæ fanitatis habere poflfèntç’Ita dum refi/ ncmus Chriftum, 8i fumus populus Dci,etfî peccauimus,etfi affli giraur,tame licet refipifeere, di cum Deo in gratiam redire. Poftq autem abrjrimus Chriftum di Eiiangelium eius,nulla amplius pagt;' tet nobis Gne Chrifto falus. Qiiare nihil nobis prius, nihil pofte/ rius Gt,?p uc in Chrifto di Euangelio eius maneamus,0^ in uocatio ne Chrifti ambulemus ♦ Poftremo proponitur etiâ nobis exemplû immenfae clanentiæ di mifericordiæ Dei,in gentibus, Gentes em aftumptæ funt in populum Dci,nullo fuo merito,Erant enim Ion/ ge omnium fcelcratifsimæ,ôt omnibus uitqs fordidatg. Aftùmptg tarnen funt in populum di EccleGam Dei,ob quam caufam'Tob nul lam aliam,quam quod ipfæaftumpferuntlefum Chriftu,qui ipGs per Euangelion ab Apoftolis adnunciabatur. V ides igitur agnitio nem lefu Chrifti eftè caufam falutis, abieeftionem autem di abnega donem eius eftè caufam perpetui interitus,

FORMIDO ET FOVEA BT LAQVE/ VS SVPER TE O HABITATOR TERRÆetc,' Efaias concionatus eft hadenus in hoc capite de abîedione lu/ dæorum di uocatione gentium , Dixit paucifsimos ludæorum, plurinios autem gentium agnituros Chriftum,di confecuturos uc ram aeperpetuam falutcm.Nunc autem côcionatur,quid futurum Gt de reliquis habitatonbus terræ, q funt impij,8^ de regnis huius feculi,poftquam reuelabitur di fpargetur Euagelion Chrifti in to/ turn orbem terræ, De pfjs enim Gue ludæis Gue gentibus ftat fen/ tcntia,quod cum ägnofeat Chriftum, leuaturi Gnt uocem fuam di laudaturi Dominum lefum Chriftum,in quo etiam et propter que confequentur perpetuam tranquillitatcm,etiamG multis afflidio/ nibus in hoc mundo obruantur,Quid autem futurû eft deimprjs, quorû maxima femper multitudo eft in tern's C' Qiiid Get de regnis di Monarchijs huius mundi,poft reuelatum EuangelionC De hoc nuncconcionatur Efaias, Et ut fententiâ eius redius percipiamus, recitabimus initio, quod ipfe in Gne huius capitis commemorat,amp; quod in hacconcione præcipuum cft.Erubefcet,inquit,luna,amp;co fundetur fol, cum regnauerit Dominus exercituu in monte Zion di in Hierufalcm,8t in cofpedu fenum fuorum Gierit glori Gcatus. Hec eft cocio de regno Chrifti,quod Chriftus ipfe in terris cœpit.

primum qùidcrn prædicatione Euängelij fui, deinde mifsione fpi/ ritus fanäi in Zion feu urbe Hierufalem,ôi5diuulgatione Euangc Ji] ab eo loco, ufcß ad extremos fines terrae, Poftquam enim régna amp;nbsp;Monarcliiæ huius t€rræ in quibus homines dominantur, non , poflunt fubditis fuis ueram falutem afferre, promifliim eft diuini/ tus regnum ccclefte in quo no homo,fed Deus ipfc dominaturus Jfit, amp;nbsp;omncs fubditos fuos uerc feruaturus. Hic eft Dominus Ic/ fus Chriftus amp;nbsp;regnu eius,quod cum cceperit per Apoftolos uul/ garia Hierufalem in orbe terrræ, didtur Chriftus regnare in Zi/ on ÔC Hierulàlê, glorificari coram fenioribus fuis, tioc cft,cora Apoftolis amp;nbsp;omnibus prjs*Dc hocregno canit PfatCommouea/ lur,inquiês,a fade eius uniuerfa terra,Dicitc in gêtibus,quia Do/ minus rcgnauit,Hic Dominus eft Ghriftus,qui accepit regnum in Hierufalem,cummifitfpiritumfànftum,ô^amandauitApoftolo9 ex eo loco in uniuerfam terram,ad colligcndos ludæos et genres in unamEcclefiam.EtitenimtDominus regnauit,exultetterra,l^en/ tur infulæ multæ^Et Efaias cap»xt Exalta,noli timere,Dic ciuitati'/ busIuda,EcceEgt;eus uefter,Ecce Dominus Deus in fortitudine uc nietjCtbrâchium eius dominabitur.Et cadij, Quam pulchri fuper montes pedes adnundâtis amp;prædicâtis pacem:adnunciâtis bonû, prædicantis falutem,dicentis Zion, regnabit Deus tuus ♦ Et paulo antetPropter hoc fdet populus meus nome meum in die ilia, quia ego ipfe qui loquebar,ccce Afliim. Hæc ômnia dida funt de Chri fto,qui uerus eft Dns Deus noftcr,6d de regno eius,quôd pr^dica done Euâgelq cœptum eft in Zion» De hoc rege amp;nbsp;regno etiâ Da/ niel condonatur cap,i}»In diebus,inquit, regum illorum fufdtabit Deus cœli regnum,quod inæternum nÔ difsipabitur, regnum eius alteri populo non tradetur.Et cap»vi}»Ecce cum nubibus cœlt quafi filius hominis ueniebat,8C ufcç ad antiquum dierum perue/ nitjôc in confpedu eius obtulerunt cum » Elt; dédit ei poteftatem 8£ honorem ÔC regnu,amp; omnes populi,tribus amp;nbsp;lingugipfi feruientj Poteftas eius,poteftas aeterna amp;c» Exhisperfpicuumeft,quidil/ lud fît,quod Efaias in fine huius capitis dicit: Regnabit Dominus Zebaoth in monte Zion in Hierufalem,ôd in confpedu fenum fuorum glorificabitur»Loquitur ein de Chrifto,qui eft Dominus Zcbàoth,amp; de regno eius,quod ccepit mifsione fpiritus fandi it* Zion amp;nbsp;urbe Hierufalem per Apoftolos in toto orbe adminiftra/ re» Cum igitur pij in terris fubrjdent fefe huic regno, amp;nbsp;agnofeent rege Chriftum,quid deinceps fiet in his terns,præfertim cum ma/ ximaparshominum maneant imprj,poft^ regnum Chrifti diuul/ gatûfueritper ApoftolosÇ'PrimûjFormidOjinquitjfouca amp;nbsp;laque us fuper te o habitator terræ » Et erit qui fugent a fade formidinis

amp;c. hoc eftjpoftq Euangelfon Chrifti prgdicabitur j'n mundo,nnl h amplius en'tpax impqs.Qui unam calamitatem efFugerit,incidet in aliam,donec prorfus pereat.Sicut eiii'm quodam, cum Deus uel let pum're orbcm terras diluuio^catarad^cceli aperfg funt, rupti funtomnes fontes abyfsi,ac effudcrunt horribiles imbres, ut urn'/ ucrfi homines,prefer paucifsimos, aquainteriret : ita ôi. eo teporc, quo BuangeliOn Chrifti praedicabitur in orbe, aperiêtur cataraóc coclijôd concutientur fundamenta terræ, hoc eft,magnum amp;nbsp;horri bileparabitur fupplicium imptjs Euangclij contêptoribus. Terra non amplius confîftet,fed confr ingetur,c5teretur,commouebitur, nutabit tanq ebrius,amp; tam facile transferri pofte uidebi fur ,cp Laci/ le tabernaculum paftoricium transferri folet, Non cnim perpetuo feret impios,fed tandem expuet eos in interitum, amp;nbsp;induct ipfa no uam faciem. Hæc turn ccepta funt fieri, cum Euagelion Chrifti uul gafum cft in terra.Etfi enim reipfa apparet terra adhuc efte firmifsi ma,8^ quafi perpetuo duratura,ô^ impij uidentur in terra magis do minariiac fœlices eflè,c^ nutare, amp;nbsp;perire, tarnen coram Deo cœ/ pit terra ingemifeere et nutare,donee tandem in nouifsimo die mu tetur. Vnde dé Paulus ait:Scimus quod omnis creatura congemiC* cit,fimulc^ nobifeum parturit ufcß ad hoc tempus. Et alias,tempus illud quod fequitur reuelationem Euangelrj in hoc mundo, uoca^ tur nouifsimum tempus.Poftquam enim uenit Chriftus,Slt;; uulga/ uit Buangelium fuum in orbem terræ,non eft aliud nobis expcâa dum,præter extremum iudicium,quo Chriftus uenturus eft in ma ieftatefua.Sed quid caufæ eft, quod terra fit ruitura, hoc eft,quod impq in terra fint horribiliter perituriî’Addit Propheta.Grauabit cam iniquitasfua.ltacp ficcorruet, ut nûquam amplius in priorem ftatumreftituatur. Videsctiamterramluere iniquitatem eorum, qui inhabitant earn,Deinde obfcrua q grade fit pôdus,iniquitas, feupeccatum.Deprimit enim impium feupeccatorcm, primum in formidinem,deinde in foueâ, poft in laqueum. hoc eft,conijcit cû in aliud atcß aliud genus calamitatis,donec tandem opprimât cum quim graue ufcft ad infernum ÔC perpetuaminternecionê. Eadem phrafi Hiér. defcribit interitum Moab,cap.quadragefimooélauo: Pauor Sé fo/ uea ÓC laqueus amp;c. Quid ergo hoe pondéré grauius ç” Recenfe tecü exempla, dé uidebis grauitatem huius póderis.Qui nunc eft foedif fimus Satan in inferno,fuit in ccelo illuftnfsimus angelus:Sed pee catum quod defignabat aduerfus Deum ita grauauit eum, ut non folumdeijceret eumecccló,uerumetiamdetruderet aim in infi/ mum perpetuiinteritus barathrum. Homo erat initio in Paradi/ fo,omnibus malis liber : Sed peccatum,quodfeeit, ita grauauit c/ urn,ut non folum deijccretur e Paradifo, uerumetiam conijceretur

in omnia genera malorum, Necunquam ccfïaf homincmgraua/ re,2lt;opprimere,nifi ahujciaCur.Non potcfl autem abrja^nifi aoni/ tionc lt;ius, ÖC fide in Chriftum » Quarc fummum noftrum ftudi/ urn fit, uteonuertamur ad Chrifium, amp;nbsp;in co per fidcm conquiefi camus, quo liberati a grauitate pcccati, in ccclum confccndamus» Deinde poftquam reuelabitur Euangelion , amp;nbsp;fufccperit Chri/ ftus D O MIN V S Zebaoth regnum in Zion, abrogabun/ tur omncs fublimes poteftates in rcrra.Erit in die illa,inquit,uifita bit Dns (uper exercituexcclfum in excelfo, hoe eft,fuper fummas amp;nbsp;potentifsimas Monar chias,quæ a Paulo ûoeantur

(x«v(ÿ.i poteftates fublimes » Vifitabit etiam fuper reges terræ,qui funt in terra,hoc eft,fuper reliqua régna huius mundi Jn hoc cnim raundo folent efte magna amp;nbsp;parua régna , pptentifsimæ Monarz chiæ,amp; mediocresprincipatus♦ Hæcomnia, inquit, congrega/ buntur in interitum^ Quemadmodum cnim uindi folent congre/ gari amp;nbsp;conrjci in foueam,8d mancipia aftèruari in fua euftodia, do/ nec uel tandem pereant : ita régna huius mundi incipient a reuela/ tioneregni Dei inferuitutemôtcaptiuitatemrcdigi, donee poft multos dies prorfus infereant.Sie amp;nbsp;Danielis fecundo lapis abfcif/ fus de monte conterit ftatuam,hoc eft, ut Daniel ipfe interpréta/ tur, Regnum cccli comminuet amp;nbsp;confumet uniuerfa régna terræj Ipfum autem ftabit inæternum, Sed quomOdo, inquies, hoc im/ pletur a diuulgatione Euangelq, cum uideamus régna huius mun/ di, oppreflà pene Ecclefia, quæ eft regnum ChriÆ', florere C Ma/ nentquidem régnahuius mundi etiam poft réuelatum Euangeli/ um,amp; officium piorum eft, ut in politicis rebus obediant præfen/ tibus Imperfis» Sed primum, htec régna obnoxia funt uarijs muta/ tionibus«Nullum eft in terris firmum imperium^Confidera quæ/ fomihi, quammultæamp;quam uariæ fuerintmutationesRomani regni, ab eo tempore , quo fparfum eft Euangelium per Apofto/ los in orbem terræ,ufque ad hoc præfens tempus, quo uix nomen Romani Impevfj reliquum eft. Idem accidit etiæn reliquis minori/ busregnisacprincipatibus. Deinde amp;fi Romanum regnum diu reftitit Euangelio,tarnen necefte habuit Euangelio lôcum dare, amp;nbsp;Ecclefiàm Chrifti in ipfo ferre. Hoc certe eft captiuum eflè regno Chriftû Sicôdde alrjs regnis fentiendumeft , in quibus fuerunt quidem graues perfecutiones,attamen non potuerunt abolcre Eu angelium Chrifti,quo Ecclefia ex ipfis congi^ata eft. Hoc eft Ec clefiæ feu regno Chrifti feruire. An non ôé 'Tiirdcum Imperium potentifsimum eft,S^ pugnat ex diametro cum regno Chrifti C Ne cefîè tarnen habet Ecclefiæcedere , quia Chriftus feruat etiam in in media Turcia fuam Ecdefiam ,per Euangelion fuum.Itacp etiam

COMMENT, IOAN. BRENT. 5’7 T urcicum Imperiû eft mandpi'um regni Chrifti, Poftremo,quan/ tumeunque Monarchiæ 8^ régna hums mundi florcre uidentur, tarnen tandem in nouifsimo die omnia interibunt. Solum autem regnumChriftiperpecuoftabit. Hocilludeft quod Efaias dicit. Sublimespoteftates,Slt; regna colligi quafi in carcerem,feu cufto/ diam,8d uifitari poft multos dies. hoc eft Poftquam Euangelion diuulgabitur in mundo,necefle habebunt omnia regna,quafi man dpia, etiam præter uoluntatem ipforum feruire Ecclefiæ Chrifti, amp;nbsp;tandem poft multos annos in nouifsimo die interire . Manebit autem folum regnum Chrifti perpetuo.Monemur igitur hac con/ Clone, ut afteeftemur bona regni Chrifti,quæ fola funt firma ÔC fta bilia. Magna hominum pars hoc tantum agunt, ut confequantur bonaregnorumhuius mundi, amp;nbsp;putant fe fatisfoelices, fi uel ipfi habeant reona amp;nbsp;maQiftratus, uel fruantur fauore reoum ac Maoi ftratuum,Slt; affluant terrenis bonis, Sed hi feipfos feducunt. Cum enimomniaregnahuiusmundiintereant, neceflehabent amp;nbsp;ipfi, quir)sfidunt,interire,QLiare prædpuæcurænobis fit, ut in re/ gno Chrifti fimus,amp; eius bonis, quæperpctuo durant, fruamur, ^^lid autem amplius fict, poftquam Chriftus D O MIN V S 2ebaoth acceper it regnum fuum in monte Zion, nbsp;in Hierufa/

lem^Sequitur in Efaia, Erubefcetluna,8C confundetur Sol. Tan/ ta critclaritas regni Chrifti, utpræea non folum obfeurentur Sd cxtinguanturclarifsimæ Monarchiæ huius tcrræ,uerum etiam lu/ minariacœli,SolôdLuna . Solilluftratoreftdiei. Lunanoeftis. Ac ^fedo his luminibus nihil eft in hoc orbe clarius amp;nbsp;illuftrius. Et tn lux,quae lucebit in regno Chrifti,multoclarior,0dmultoillu ftrior erit. Sol amp;nbsp;Luna lucent quide homini, utincedat in terrena uia,ne oftendat externum pedê ad lapidem.Et lucent, ut opera tua externa conficias.Sed non lucent, ut incedas fine offenfione ad ue/ ramamp;æternam fccIicitatcm.Euangelion autem regni Œrifti, lu/ cet e peccatis in iufticiam, c morte in uitam,cx inferni tenebris, ad eocleftemfplendorcm. Quid hac Luce dariusC Qiiare rede dici/ tur lux Solis amp;nbsp;Lunæ pudefieri amp;nbsp;obfeurari, præ magna claritatc ciuslucis,quæeffulget prædicatione Euangelrj in Ecdefia (eu re/ gno Chrifti. Etfi enim etiam Euangelion iplum aliquoties obfeu/ ratur ud humanis traditionibus, uel tyrannicis perfecutionibus, tarnenptjsfempcritalucct,utqueattenebrasmortis amp;nbsp;inferniad coeleftem uitam euadere. Habes in hac condone, quæ eueniant in terra,a diePcntccoftes,quoEuangelion de coelo confirmatum eft,ufque ad nouifsimum huius feculidiem. Alrj alia de rebus in hoc mundo futuris,uaticinia,nefdo cuius Sibylla2,Slt; quorundam d f

aliorumcircumforaneorufn fcrutantur »quæfunt uanorum Homigt; num fomnia«Hic autê habes uaticinium Ipiritus fancfli, quod nos exataredebetjUt contempta huius mundi amp;nbsp;regnorum eius uanita te, fecflemur ea firma amp;nbsp;ftabilia bona,quæ nobis Euangelion Chri fli proponit,remifsionem uidelicet peccatorum,amp; iufticjam,pcr Ie fum Chriftum,ut fruólum eorum in æterna uita percipiàmus.

In præcedenti capite eondonhtus eft Efaias de regno Chriftb quodreuelatumeftdiuulgationeEuangelrj per Apoftolos in to/ turn orbemterræ. Etfi autem maxima eft gloria amp;nbsp;maieftas huius regni,acdemolitur omnia régna mundi ,quemadmodum fupraoz ftendimus,tarnen ipfum non eft regnum mundantim, fed fpirituaz Ie,Quare,cumnonfitdehocmundô,nece(re habet mukisaduer/ fis,in regnis huius mûdi affliguEt qui agnofcunt Chriftü ,acfunt regni eius fubditi,obrjcifolentomnibus generibus calamiratis» Si cut Chriftus ad Pilatum ait: Si ex hoc mundo eflec regnum meum. miniftrimeiuticpdecertarent,netradererludæis. Nuncautem re gnum mcum non eft hinc.Et ahas:Side mundo fuifletis, mundus quodfuumefletdiligeretamp;c, Acrurfus:Non eft feruusmaiordo mino fuo,Si me pcrlecuti funt,0C uos perfequetur Quid ergo ad hæc dicemusCNum quia régna huius mundi perfequuntur rcz gnum Chrifti èC fubditos eius,Chriftus no tuetur regnum fuum,' et non conferuat fubditos fuos,qui funt credentes in ipIumCAbfiC longifsirne * Etfi enim prj qui funt fubditi regni Chrifti, patiuntur in hoc mundo,amp; in regnis eius grautfsimas perfecutiones, amp;pef/ fime affliguntur,tamen conferuantur a Domino mirabiliter, amp;nbsp;do nantur æterna falute,Poftquam igitur Efaias confiderat fpiritu fuo* hanc admirabilem conferuationem regni feu Ecclefig Chrifti inter immanes furores huius mundi,teneri non poteft,quin erumpat ad commemorandu encomion amp;nbsp;laudem maicftatis amp;nbsp;clemêtiæ Chri fti Domini feruatoris noftri,ut non fam gaudium animi fui publiz ce exponat,q gratifudincm fuam erga tantum benefadorem declaz ret Jtacp,quod initio huius xxv.capitis fequitur,encomium amp;nbsp;lauz datio eft admirandæillius induftriæ, qua Chriftus in medqs furo nbus huius mundi fuam Ecclefiam feruat, Dne,inquit. Deus mez

COMMENT. IOAN. BRENT. 3.9 us cs tu.Exaltabo te,amp; confitcbor nomini tuo,fcu laudabo nomen tuû.Hæceft propofitio,hiceft ftatus huiusencomij,Reckabopu/ blice laudem tua Dne Deus meus. Alloquitur aut eum Dnm De/ um, quem in fine prions capirisdixitregnaremZion èi. Hieru/ falem.Hicuero eft lefus Chriftus feruator nofter.C^uare Chri/ ftum in hoc encomio alloquitur, ôé agnofcit eum eße uerum Dnm Deum fuum.Sed quid facit Chriftus Deus laude etcomendatione dignumÆequitur.Ideo laudo te,quia facis admiranda, amp;nbsp;confilia tua a longe funt uera amp;nbsp;firma.Non dubito autem, quin quod Pau lus in f).Corinth.i.fcribiuQuotquot funtpromifsiones Dei, per jpfum f Chriftum ) funt Etiam, Etper iplum Amen, ex hoc Efaiæ loco acceptum fit.Senfus enim eft.Chnftus admirabiliter admin iz ftrat amp;nbsp;feruat (uam Ecclefiam, SL complet in ea omnia fua confilia, amp;promifsiones.Etfi enim promifsiones eius uidentur in longum diffèrri,utarguantur ab impijs mendacrj,tarnen funt ctiam amp;amc. Nihil rjsnecuerius eft,necfirmius . Videtureas tarde complercgt; Sed complet eas opportune,gloriofe,amp; admirabiliter. Quæ ergo funt illæ promifsiones^quæ funt ilia confilia ChriftiT’Hæc confiât duabus partibus. Vna eft,quod Chriftus omnia régna mudi,quæ perfequuntuf Ecclefiam fuam, amp;nbsp;omnes impios tyrannos fine rez geSjfiue priuatos,qui äfHiguilt pios,fit deiedurus,et oppreflurusgt; Altera eft,quod Chriftus Ecclefiam fuam,quamuis afflidifsimam contemptifsimam in hoc mundo fit liberaturus ab omnibus ma lis,Slt;feruaturus perpetuo.Haec fuerunt confilia Chrifti ab initio. Hæ funt promifsiones Dei iam indcabexordio mundi. Hoc Dez us conftituit,cum dixit Semen mulierisconteref caput tuum,Siftu infidiaberis calcaneo eius.Hoc Deus uult,cum ad Äbraamum ait: Bcnedicam benedicentibustibi,maledicam maledicentibus tibi: atcp in te benedicentur uniucrfæ cognationes terræ.Sed audiamus de priori ilia parte confilij DeiProphetamnoftrum. Tuponis,inz quit ,ciuitatem in tumulum, feu ateruum,redigis urbem munitam tn ruinam,d eqcis palatium alienorum, ut non fit amplius ciuitas, neque inæternum reftituatur. hoc eft : Idcirco laudo Chriftum DOMIN VM Deummeum,quodderjciatuaftetpotentifz fimas Monarchias , amp;nbsp;régna huius mundi, quæ perfequuntur Ecclefiam. (hæc enim fignificantur per munitas urbes,ciuitates,8d palatia alienorum ) Nec fimpliciter ea deqcit, Sed ita , ut nunz quam amplius in priftinum ftatum reftituantur. Gens enim, 8c rez gnum, ( ut Efaias alias dicit) quod non feruierit tibi,peribit,amp; gen tesfolitudineuaftabuntur . Hocuere illudeft, quod ad Abraha mum diciturjBenedicam benedicentibus tibi, maledicam malcz d 4

dicenûibus tibi. Exemplum eft Regnum Ægypti.Huic cnim regno Deus per Ecclefiam fuam benefccit, Mifit lofcphum, nutntorem Ecclefiæ,i'n Ægyptum, qui conferuauit regnum eius fua prüden/ tia in fame. Sed uicifsim Ægyptus Ecclefiam immanifsimeïrada/ uit. Quare regnum eius uarqs cladibus ita affedum eft.,ut tandem prorfus interieric. Ciuitas Niniuc magnum beneficium accepit a Iona Propheta populi Dei. Sed ipfa paulo poft emifit regem fuum ad uaftandumpopulum Dei,quarto Regum decimofeptimo. Ne/ cefte igifur habuit ita interire utnunquam amplius priftinam po/ tentiam refumere potueriC. Babylon non mediocri beneficio affe/ daeftperEzechiam,quicum legatis Babyloniorum expofuiftet miraculum,quod in ipfo Dominus ediderat adminifter fuit,ut8^ gloria ueri Dei in Baby lone adnunciaretur, 8^ ciues ad ueram Dei cognitionem peruenirent.Sed hgc ciuitas poftea emifit ad ludæam euerforem Hierofolymæ,amp; difsipatorem totius populi Dei.Qiia re iufto Dei iudicio fadum eft,quod iuxta Prophetam, ciuitas for tis pofita fit in aceruum,amp;ruinam. Quid dicam de RomaC Hæcci/ uitasconfecuta eft magna beneficia , propter Ecclefiam Chrifti. Deus enim tribuit ei circa ea tempora, quibus Euangelion Chrifti uulgandum erat per Apoftolos maximam in toto orbe terrarum potentiam,ut qui in ultimis finibus terræ clamaret fe ciuem Roma num,inuiolatus eftet.Tribuit autem ei banc potentiam amp;nbsp;autorita tern,non propterurbisautciuium incolarum fanditatcm,fed propter Ecclefiam Chrifti,ut Apoftolis,qui erant Romano Impe/ riofubiedi, paterettotusorbis ad prædicandum Euangelion,8^ colligendam Ecclefiam ex omni natione, quod quantum quidera ad humanum indicium attinet, non potuiflet commode fieri, fi qs temporibus multæ fimul amp;nbsp;inter fe pugnantes Monarchiæ in ter/ rafuilfent. Sed Roma parum gratiæ retulit Ecclefiæ Chrifti pro hoc benefido. Sunt enim aufores, qui teftantur, nullum efte toto anno,præter Calendas Ianuarias,diem, quo non in Romana urbe amp;nbsp;Imperio quingenti martyres fupplido afflidi numcrentur ,ali) multo plures numerant. Deus igitur tantam huius urbis amp;nbsp;re/ gni crudelitatem ita puniuit, utab eo tempore uarqs, ijfcç hor/ ribilibusmutationibusacuaftationibuR obnoxia fuerint, necun/ quam,iuxta Prophetam, in fempiternum ædificcntur,hoc eft, pri ftinas uires nunq recuperabût. Sed in que ufum Efaias hæc de ruf nismunifarumciuitatû,et Monarchiarum recitatCSequitur:Supcr hoc laudabit te populus fortis,ciuitas gentium robuftarum timebit te,hoc eft,Monarchiæ 8d ciuitates contemnentes aut perfcquentes uerbu Dei,quæ uidêtur inuidæ,idcirco deqciuntur,utalij,quauis

fortes amp;nbsp;robufti difcanttimorem Dei, agnofcant maieftatem Dei, ÔCconuertantur ad Dcum ,ac uiuant.PeftiknteflagclIato, inquit Salomon,ftultus fapientior erit.Et in Iobc:Magnus forticudine iudido iufticia 0^enarrari non potell. Ideo timebunt eum ui/ n,0^ non audebunc contemplari omnes qui fibiuidentureflefa/ pienteSi

Sequitur altera pars conGIij Cbrifti. Diximus enim antea Pro/ phetam laudare Chriftum ab adniirandis fuis confilrjs, quo regnu (uum adminiftrat. Duç autcm funt partes huius cofilq. Vna eft,qgt; iam olim conftituerit amp;nbsp;deereuerit,fe omnia impia régna, amp;nbsp;polite» as cum regno fuo pugnantes deleturum. Altera, quod decreueric fe jpopLilum Ecclefiam fuam in omni afflitflione feruaturum, 1/ tae^reportatetiamChriftusexhisoperibusfua cognomina ô^ti/ tulos. Vocaturenim DOMIN VS Zebaoth,hoc eft, Exerci/ tuum,feu militiæ,quod potenter deijeiat luperbos Sé implos.ac de ponat magna ui potentes de Cede . Vocatur Si. Rex feu præfeâus pauperum,8(^ aduocatus mendicorum ( Ctrl bfttd vogt ) quod feruet miferum populum fuum, Si ficut Maria canit, cxaltet humiles, Si impleat efurientes. De hac igitur altera parte concionatur nunc E/ faias,amp;laudacGhriftumab infigni clementia,quaEcclefiam fuam in omnibus malis Si aduerfis défendit,Si liberat.Tu cs,inquir,for titudo pauperi,fortitudo egeno in tribulatione fua. Tu es refiigi/ um in tempeftatc, Vmbraculum in æftu. Ac præfertim opportu/ ne admodumiuuas miferum populum tuum, cum tyranni incur/ runt in eum,ficut tempeftas aduerfus murum. Etfienimfæuaeft incurfio tyrannorum, tu tarnen efEcis ut conferuetur populus tu/ Us,ficut murus ualidus conftat aduerfus impetum torrctis.Et que/ admodum æftus exiccat herbas in loco deferto feu arido,ita etiâ ef/ ficis ut uires tyrannorum,quamuis uidentur uirere ac florerc, fran gantur,8lt;lfurculuseorum exarefeat, Si pcreat,interim autcm po/ pulustuus intcconquiefcet,ô^feruabitur,ficut homines inu’ftu recreantur ab umbra nubis.Hæc eft iucundifsima deferiptio Chri/ fti,qualis fit rex, adminiftrator Si feruatOr Ecclefiæ fuæ. Spiritus fanélus tribuit ci fuauifsimostitulos . Vocateum, Fortitudinem pauperum Si egenorum. Refugiumintempeftate. Vmbraculum in æftu»Etumbramnubis,inmaximi5perfecutionum ardoribus. Hæc ut diligenter funt confideranda, ita etiam reifte intelligenda. Primum enim,quia Chriftus uocatur fortitudo pauperum amp;cgc/ eiorum,2lt; refugium in têpcftafe,ac umbraculum in æftu tyrannoi^ Si perfecucoß:, perfpicuum eft, cj? finit populum fuum pauperê Si

egenum ficn',5^ quod permittit ut tempeftas oriatur, ut tyrani cru deliter graflentur in populum fuum » Non enim fentiendum eft, Chriftum cfle talem regem feu præfcélum egenorum,qualem car/ nales homines fingunt,ufdelicet, quod populum fuum ita defen/ datjUt nullus inter eos fiat egenus^nullusaffligatur,nulluscrudeli ter tra(ftetur:Sed quod cum fit egenorum fortitudo, populus eius egeftate, omnibus calamitatibup huius feculi prematur ♦ Poftet qudem Chriftus efficerc,ut nullus pius,poftquam rcnatus efiTetin ipfo,affligeretur calamitatibus huius feculi.Poftet effîcere,utom/ nes qui creduntin ipfum,frucrêfur Omni humana fœlicitate in his terris, fed hoc nec nobis utile,ncc ipfi glor iofum cftèt. Cum enim in pfjs,poft renàfcentiam,rcmanent carnis rcliquiæ,utile eft eis,ut obruâtur affli(ftionibus,quocaro mortificetur,amp;pcccatum adhuc in carne hærens agnofcatur. Vtile ôi in hoc eft,uc magnitudo affli dionum infjciat pfis defiderium foclicitatis futuri feculi, ad quam non magno defiderio afpirarent, fi omnia ipfîs ex animi fententia in hoc praefenti feculo fuccederent.Sed de utilitate affliôhonum ÔC calamifatum alias.Maior autem gloria feruatoris, maior induftria eftjferuare perditum,quam feruare incolumem : Et uiuifîcare mor tuum,quamuiuificareuiuum.ChriftusfciebatLazarumBethanigt; enfem ægrotare. Potuifîet autem eum feruare,ne inciderct in ggro fationem,aut ut ex ægrotationc conualefceret : Sed maluit permit/ tere,ut moreretur,ôi quatriduo in fepulcro iaceret,quo maicr amp;nbsp;il luftrior fieret miraculi gloria. Potuiffet Chriftus efificereaie Pc/ trus ab HerodecaperefurtSed conniuit, ut caperetur, quo maiôri gloriadiuininominis e uinculis liberaretur. Vndeamp; hune titu/ lumhabet,quod fit Adiutorinnecefsitate.ErgoneceflTeeft,utpri usinfummamnecefsitatem , 8cin extrema perieuîa confjeiamur, quam reueletur in nobis adiutorium Domini. Quare,cum recitan tur nobis epitheta amp;nbsp;tituli Chrifti, quod fit fortitudo egenorum, Pater pauperum,liberator afflieftorum, feiamus hos titulos non fi/ gnificare,quod debeamus efte immunes ab affliélionibus, fed po/ tins quod fimus in hoc mundo omnibus affli(ftionibus obnoxrj, Nifi enim fie fefe res noftra haberet, non indigeremus Pâtre ôd li/ beratore ex affliélionibus. Deinde modus ctiam,quo Chriftus po pulum fuum libérât, reefte intelligendus diligenter cognofeen^ dus eft.Exiftimant enim hominescarnalcs,quodhberatio,qua5 promittitur,debcatfieriexterno carnaliter fenfibilimodo. Itac^ egenus , cum audit fibiauxilium a CHRISTO promifTum, fomniatmagnum thefaurumpccuniæ . Ægrotus,cumauditfibi liberationem a Chrifto promiftam, expeôat fanitatem corpora/ lern. Captiuus, cum audit fibi liberationem a Chrifto promiftam,

COMMENT. IOAN. BRENT. ?i, txpedat libertaccm corporis. Ac fæpe quidcm,amp; multum fieri foz letjUt affli (fli inuocates Doniinum in ueritate, ttiam ab exf ernis af/ flidionibus diuinitus liberentur,8^ mundana benefida confequa/ tur.Exepla funt Iofeph,Ifraelite,Dauid, Bzechias,amp; innumeri air) pij.Si autem loquendum eft de eo liberationis modo,propter que Chriftus in hanc terram miflus eft, amp;nbsp;qui eft proprius regni eius, tunc non eft carnalis 8^ mundanus ,fed fpiritualisjôd cceleftismo/ dus.Quale ergo dicislt;Talcm uidelicet, quod Chriftus expiât pec cata noftra,8C recodliat nos cum Deo Patre,ut fi credimus in Chri ftum,pater fit nobis propidus,fufcipiat nos in gratia fuam, remits tatnobis peccafa,Sc adoptecnos in filios fuos, acfcruet inmortead seternam uitam,amp; cœleftem hæreditatem.ltaç^ fi quis pius egeftjp te premitur, hoc modo liberatur amp;nbsp;feruatur, non quod Chriftus numerct ei multos coronatos numos,fed quod proponat ei Euagez lion fuum,pcr quod confirmât in eo fide,uf agnofcatfe habere De urn propidum : amp;nbsp;quanq prematur egeftate in hoc feculo, tn gau/ dcat fe pofsidere gtenias diuitias in ccelo,amp; non periturum in mor tCjfedconfecuturum cceleftiabona.Sicamp;alius comprehenditur in periculis mortiSjUt Abel,ut Efaias,cum ferra effet fecandus,utSte phanus,cum effet lapidandus,ut Paulus,cum effet decolladus. Hie rm liberatur 8^ feruatur non carnali modo, fed Chriftiano modo, juidelicet quod exEuangelio Chrifti agnofcat Deum fibi efle proz pidum propter ChriftumjS^ feruàturum ipfum in media morte,ut wia cum Chrifto fruatur aeterna uita. In hunc enim ufum Chriftus miflus eft,amp; Euangelion nobis reuelatum, no ut nOn affligamur, no ut in afflidionibus externas 8*^ mudanas liberationes côfequaz mur,fed utin afflidionibus bh cÔfîdamus,8C in morte feruemur,

ReditPropheta alaudatione,ad concionemamp; commemoratio/ hcmbenefidorum,quæ conferuntur in regno Chrifti in pios, per Euangelion eius.NonnulIi interprétés exponunt hocconniuium,’ non dcconuiuio iucundo,fed cruento, quo inebrientur 8d oppri/ mantur imprj.Iudæi nugantur fuo more, deiucunditsimo conui/ uio,quodfomniant Dominum paraturum omnibus Ifraelitis in Paradifo,ex immaniboue, 8dingenti pifce, quern Leuiathanuo/ cant,ac optimo uino ♦ Hie enim carnalis populus,non cogitatnifl carnalemfœlidtatcm,qucmadmodum SdTurcæ, Sed fi quisea quaepraccedunt amp;nbsp;fequuntur hoc lOco inter fe conférât,uidebit baud obfeure , Prophctamcondonari de conuiuio Euangelico, quod C H RIS T V S primum quidemfuis concionibus, dein/ demifsione (piritusfandi, indie Pentecoftes, in monteZion»

feu inHîcrufalcm inftituit,Fadef(inquit)Dominus Zebaoth cm nibus populis in monte hocconniuiûpinguiLim, coniiiuium de fecatorum,hoceft,conuiuium de opiparis cibis,amp; de purifsimo ai no: fie ênini Propheta feipfum interpretatur. Hic Dominus Zeba othjChriftus eft; Conuiuium autem eius eft, prædicatio Euange/ Ifj.Dicitur autem hoc conuiuium paraftein monte Zion omnibus populis, propter ea quod ipfe prædicauit Euâgelion fuum in ur Co»»f«wm be Hierufalêjin qua fuit mons Zion,ôd amadauit ex eo loco Apo/ EiungeUcu. (IqIqs in die Pentecoftes in orbem terræ,ut prædicarent Euangeli on omnibus gentibus. Vnde mons Zion in fcriptura ualdeillu/ ftris eft,non tarn hoc nomine,quod in eo edificatum erat tcmplum, quamquodexcolocouulgandumcratEuangelion in uniuerfum mundum. Virgam uirtutis fuæ,inqu]t,cmittet Dominus exZion, dominate in medioinimicorum tuorum.Et:De Zion exibit lex,8d uerbum Domini de Hierufale. Et iterum:In monte Zion erit fal/ uatio.Deinde,Chriftus ipfe uocat prcdicationem Euangeli] conui uium,cum confert regnû coeloru cum nuptijs amp;nbsp;cœna magna,Mat thæi xxq. et Lu.xiiij. Ac profedo nullum unquam lautius conuiui urn in terra paratum cft,quam prædicatio Euangeli) Chrifti. Non proponuntur quidem in eo cibi qui reficiunt corpus, proponutur autem cibi,qui reficiunt animam,imo qui conferuant corpus^SC ani mam in æternam uitam.Externa ÔC mundana conuiuia replent qui dem uentrem ad horamjed non medentur perpétua? fami. Conui uium autem Euangeli) hominem ica replet,ut nunquam ingternum efuriatJn hoc enim conuiuio proponitur Chriftus ipfe filius Dei cdendus,hoceft,fidepcrcipiendus,quemadmodum docet loannes cap. Et in Chrifto proponitur Remifsio peccator urn, perpétua iufticia,falus in morte, liberatio ex omnibus afflidionibus,8t uifa ætcrna.Hi funtmifliis ,hi funtcibi Euangelici conuiuij ♦ Vndcamp; fequitur:Pra?cipitabitinmonte ifto facie uinculicolligati amp;c. Pro quo in hebræo ita lcgitur:Dominus difsipabit feu perdet in mon/ tc Zion inuolucrum,quo omnes populi inuoluti funt,amp; tegumen turn,quo omnes gentes tefti funt. Loquitur autem de uefte lugu/ bri,qua indui folcnt hi,qui amicos mortuos lugenf :8t quae, finito ludus tempore,iteru fuis ritibus, pro more cuiufuis gentis,depo/ ni folet.Omnes enim gentes et populi hac uefte induti dicuntur,qgt; morsdominatur in eos propter pcccatum,Sit aufert fua tyrannide c uita non amicos tantum noftros,fed amp;nbsp;nos ipfos, Docet igitur Efa ïas,quodhæclugubrisueftisauferenda 8^ abijeienda fitin monte Zion. Hoc autem turn fieri coeptum eft, cum Euangelion confit/ matum eft per fpiritnm fanftum in monte Zion, amp;nbsp;in urbe Hieru falcm,et ab eo loco uulgatum in uniuerfum mundum, Euangelion

COMMENT» ÎOAN. BRÉNT, cnim ChrîlB prædicat peccatu eflc expiâtutii per Chriftum,^ inor tem e(ïc fupcratâmjüt omnis qui crédit in Chriftum nitquam nîo/ riatur,etiamfi ex hac corporali uitâ excedat. Qiiare^qui uoluent ue ftem fuam lugubrem depoiiere,8^ lætum côniiiuium itiireinéceflè habet ad montem Zion profidfci,hoc eft, Euartgdio,qMod e mon te Zion in orbein terræ uulgatum eft,credere, obedire,ut orna/ tus nuptiali ueitc, cû omnibus Candis in regno cœlefti accumbac» Euangelion non tollit quidempoliticumamp;modefium ritumlu/ gendi mortuos, ac relinquit unicuiuis genti füas Ueftes lugubres, in morte amicorum,tollit autem fpirituâlcm ludum,qui efl;,deCpc ratio de æterna uita âc fcelicitatc.Ne dolcatis, inquit Paulus^quc^ »dmodum caeteri non habentes fpem,

Hoc apud Hcbræos lîc legitur : AbCorbebit mortem in per/ pctuum,uel ad uidoriam^Paulus feribens ad Corinthios, hune lo cû ita citât : Abforpta eft mors in uidoriâ, Nam nsÿ? Lenezachi utruncßjn perpetuum,amp; Ad uidoriam fîgnificat»Eft autê memo/ rabiie didum,de beneficio Chrifti. Dixit enim Propheta anteâ,çp Pns Zebaoth, qui eft Chriftus films Dci, ablaturus fit in monte Zion omneludum, amp;nbsp;abolifurus omnes ueftes lugubres * Nunc autem addic cauCas, cur futurum fît,ut ueftes lugubres abficiantur* Quia Dominus Zebaoth deuorabit,feu abforbebit morton ad ui doriam-hoc eft, filius Dei mortem ita uincet acfuperabit,ut ea fît in perpetuum aboliturus»Hgc eft iucundifsima condo de uidoria Chrifti fuper mortem»Cui eciam conuenit illud, quod apud OCea didtur:ßro mors tua o mors,morfus tuus infcrne»Et illud Chrifti Ioannis undedmo : Ego fum refurredio Sk^ uita» Qui credit in me, etiamfî mortuus fuerit uiuet, amp;nbsp;omnis qui uiuit Ôlt; creditirt me,no morietur inæternum*Et icerum: Si quis férmonem meum feruaue rit,mortcm non uidebit inæternum.Nihil autem maius hoc bene/ ficio potuit homini contingcre»Finge enim hominem aftèqui om/ nem huius muiidi foelicitatê,ut habeat omnes diuitias,omnem p'o/ tentiam,omnem gloriam,amp;omnem fanitatem, tarnen cum homo morti obnoxius eft,amp; mörs ei dommatur, quid poteft ei fœlicitas ilia prodefteÇ'Necç ein fîmpleximors dominatur homini,fîcut do** minatur porco,aut boui,Hunc enim ita abripit,ut omnino definat cfte,necquicquam doloris poft mortem fentiat»Homirtemautê ab ripit non ut eftc definat, fed ut perpetuo infeelix fit,amp; fempiternU MóHtfuoKia dolorem habeat»Hæcinfœlidtas fuperat omnem humanam cogi/ do domine^ tationcm.NecullusMonarcha in terris fuit,qui potuerit mortem tKrfeûwwt. gt;bolere»Nec ullum regnu in mundo conftitui potuit, in quo mors t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c

IN CAPVT XXV, ESÄIAE non dominaretur fubditis. Ac multa fuerunc comiaa RcgumÖC Princi'pum qui grauifsi’mis confilqs ddiberarüt de componenda ftatu hu'.nani generis,fed nulla potuit ratio iniri»qua tyrannis mor tis opprimeretur, Chriftus igitur filius Dei miferatus humanam calatnitatem infticuit luum rcsnum, Slt; mor(ê ita uicit, aboleuit, ut quotquotfunt fubditi öi. incolæ regni cius, nunquam inæfernu moriantur.Sciamus ergo, quomodo filius Dei mortem uicerit,cä «men uideamus mortereonarc adhuc in toto orbe terrarum.Pri/ mum,filius Dei,amp;^n nullum habuitpeccatum,propter quod meri-* tus elïèt mortem »tarne ut cxpiaret peccatum,fufccpit in le mortem, Sed cum mors nullum haberet ius in ipfum,amp; tarnen conaretur i/ pkim dcuorare,ficut alios homines»uicifsim ipfaita deuorata et ab forpacftjùtnecclîc habucrit ei palmamdareamp;uidaoccurnbere* Filius cnim Dei ita aiafit mortem ,uc,quemadmodum Paulus ait, nunquam amplius moriatur,ncc mors ei dominari queat. Deinde filius Dei »non foluin pro fua perfona uicit amp;nbsp;abforpfit mortem »ue rumetiam pro toto fuo corpore»pro iiniuerfa Ecclefia, Per morte, fnquit Apoftolus,aboleuiteum» qui mortis habebat imperium, hoc cft»diabolü,amp; hberos reddidit eos»quicuncp metu mortis per omnem uitam obnoxrj erant feruituti. Et fecunda T imoth.primo* Qpi mortem quidem aboleuit, uitam autem in lucem produxit,ac immortal itatem per Euangelion.Et fi autem nodum apparct rcipfa in nobis hæcuidoria fuper mortem, tarnen adnunciatur nobis Eu angel:o,amp;J concipimus earn fpe,quæ non pudefacit»donec tandem reueletur in nouifsimo die Jtacp mors piorum non eft mors»fcd ta Cum C'cpcdatio refurrcâiôis, in qua manifefte declarabitur, quod mors fit uida,Öt^ deuorata per filiumDeiJoannes ait: Nunc ftlij Dcifumus,8Cnondum apparuitquodfuturifumus, Scimusaüt, quonia fi apparueric,fimilcs ei crimus» quonia uidebimus eu ficu/ ti eft Et Paulus prima Corinth, decimoqui nto: Cum corruptibilc hoc inducricincorruptibilitatem»ÖC mortale hoc induerit immorfa licatem,tunc fietfermoqui feriptus eft: Abforpta eft mors in uido riam, Vbi tuus»mors,aaileusC'Vbi tua inferne uidoriaî’amp;^c. Dein de addit EGiias: Auferet Dominus Deus lacrymam ab omni fade* FiliutDeinonfoIumabforbebit mortem fua uidoria,uerumcti3 tbftergefomne lacrymam ab oculis fubditorum regni fui, Lacry/ Inasdetdoloranimi,FiliusautemDeiabolebit nbsp;nbsp;auferetomnia

ea,quæ inferunt animo dolorem. Peccatût»præfertim agnitum»ma gnum alTerC dolore»Scd filius Dei expiât peccatum,8lt; impetrat re/ mifsiOncmpeccati.Paupcrtas/norbus»infamia»cxilium,amp; all« hti manse calamitates,cômouent magnum acerbû dolore in homini amp;US/ed filius Dei fiinâificauit in femecipfo oês illas calamitates »ut oon

hon fint dctn'mcnto ad malum,fcd adiumêto in Bonum.Mors, aut faltcm recordatio mortis, afficit homines fummo dolore,fed filius Deiuicitmortem fua morte,Sdeonfecrauit earn inuiamuitæ,in ijs qui crcdunt in ipfum.Quare, eum ea auferat, quæ lacrymas mo uentjSd inferunt dolorem animi,rede dicitur abftergerc lacrymas ab omni facie,eorum uidelicet,qui eredunt in ipfum.Etfi enim pq, dum fuerint in hac terra, fa*pe ac multum effunduc lacrymas corpo raliCer,tarnen abfterfgfunt aboculis eorumfptricualitcr,propterea ciuod omnia,quæaccidunt,fintadiumcnto ipfis in bonum.Etcum Chriftus ueneric in gloria maieftatis fuæ,abfterget lacrymas ab o/ culis fubditorum fuorum,non folum fpiritualiter, fed etiam corpo raliter,utrcipfa impleatur,quod nunc uerbis Euagclij praedicatur, öi. fidc accipitur.Sequitur illudtOpprobrium populi fui aufer ec de uniuerfa terra. Populus Chrifti gloriatur ex Euangelio de ma/ gno fauorc Del, de multis beneficqs quæ Chriftus iplis cora Deo impetrauit, de libcratioc ex omnibus aduer(is,adeoa^ ex ipfa mot* tc:Sed ecce tracftatur in hocmundo,tanqa Deo abiedifsimusrobq citur difficilimis quibufcp pcriculis,opprimitur ab impqs, affligi/ tur extremis malis,habetur tanq catharma 8^ peripfema,ac tandem obruitur türpi morte.Itacp fiunt opprobrium uicinis fuis, (ubfan/ natio derifus his,qui funtin circuitu ipförum. Etquemadmodu impf] infultarunt Chriftoin crucependenti:Si eft filius Dei,de(ce/ dat nunc de cruce.Confiditin Deojiberet eum nunc, fi Uulf ,ita eti am infultant miferiæ populi Dei: Vbi nunc eft Deus cor um V/ bi eft Chriftus,de quo gloriabantur Vbi Euangeliort, qüod iagt;* dabantafferre fummam falütemT’Chriftus autem filius Dei auferC hoc opprobrium ab uniucrlaterra.Primum prædicationc Euangc Ifj fui,quia ubicunq^ prædicatur Euangelion in toto orbe terrarû, ibipromittifur omnibus credentibus in Chriftum,quifunthuius régis fubditijpro mundano opprobrio, coeleftis perpétua glo/ ria.Gaudete, inquit, amp;nbsp;exultate, quia merces ueftra copiofa eft in ccclis.Et Paulus: Momêtanea leuitas afflid ionis noftrg m ir e fupra rrtodum ætemum pondus gloriæ parit nobis, dum nonfpeeftamus ca quæ uidentur,fed ea quæ non uidentur. Deinde filius Dei aufe ret opprobrium,non tantum promifsione Euangelfj ,uerum etiam reipfa in nouifsimo die,ut pfj, liberati omni opprobrio huius fecu lijfruantur ccelefti amp;nbsp;seterna gloria. Quare patienter feramus fpe tantæ gloriæ,omnia mala huius feculi, cum certo feiamus hæc fine (uum habitura breui, illam autem perpetuo duraturam. Vnde Propheta confirmât quod dixit : Domfnus,inquiens ,locutus eft. Qug dixi deabolenda morte,de abftergedis lacrymis, de auferedo opprobrio per Chriftum ,non funt humana fomnia,fed diuina ora

Expofuit Efaias beneficia,que Ghriftus, cum accepentregnum fuuin,collaturus ficin fuos fubditos qui fu nt credences in ipfum. . Abforbebit enim mortemad uictoriam , ut mors uiefia pro-^ ftrata iaceat uica autem uincac Sf criumphet : adhæc , ablîer/ geclacrymam a facie omnium fubditorum fuorum,amp;^ auferet ab c/ is omne opprobriuin*Nunc igitur comcmorat, quam uicifsim gra titudine populus regni Ghriifli relaturus fit,acreferre dcbeat,Ghri fto Dno regi fuo.Deinde rccêfetctiam quid fiat de hoftibus Ghrt fti SCpopuli eius.Dicet,inquit,in djeilla.Ecce Deus nofterifte.Ex pedamus cum,ut faluetnosdfte eft Dominus,expedamus feu fpez ramus in eum,ut exultemus amp;nbsp;lætemur in falute eius. Hac condo/ ne docet Efaias, quæ opera populus regni Ghrifti,qui funt Ghri/ ftianijfacerc,amp; quibus facrisChriftu regem fuumcolere debeac. Cum enim Chriftus confert in ipfos maiora amp;nbsp;excellentiora bene/ fida,^ ullus unquam Monarcha in fuos fubditos conferre potuit, iuftifsimum æquifsimum eft,ut uicifsim gracitudine fuam, qui/ bus poflunt debent offidjs,declaret,Qiiid ergo fadêt C” aut quid facere debent Çquot; Num adducent pro gratiarum ad:ione oues Sd bo/ ues ad templum,uf madentur,5lt;f facrificencur; Hacc habuerûtqui de.nfuo tempore utilitaiem. Sed poftep Chriftus uenit, amp;nbsp;obtuIiC uerum facrifidum,non requirit ifta facra,8lt;^ cultus de manibus fub ditorum fuorum,Sed alia funt quæ requirit, quae ipfi facere de/ bent.DicenC,inquit,Ecce ifte Deus nofter, Expedamus feu fpera/ mus in cum Sfc. Hie cömpleditur tria præcipua facra, quæ popu/ cbMySiimtt nbsp;nbsp;nbsp;præftare debet Chrifto regi amp;nbsp;(eruatori (uo.Primum, eft expe

p»Mpcrrf'* ^atio Icti fiin Chriftum * Gredendum enim eft, ciuod fit uerus Dominus Deus nofter,uerus amp;nbsp;unicus feruator nofter, Nee fit a/ lius,propter quem ucl olim PatriarchseSd Prophetæ,uel nunc ali) homines conlequancur remifsionem peccatorumdiberrationem a morte,amp;i uitam æternam. Hic enim eft,quem prj femper a condtto mundo expcdarunt,amp; in quo totam fidudam fuam collocarût.Sc/ cundum elLExterna confefsio de Chrifto . Non enim tantû corde credendum eft,fed etiam orc confitedum, ut nomen Chrifti coram hominibus illuftretur,8lt;Jcognitio eius inter homines propagetur* Dicent,inquit,BcccifteeftÏDeusnofter : Expedamus,feufpera/ mus in cum,ut feruet nos. Ifte eft Dominus amp;c» Hæceft confef/ fio ex fide profeda.Si confeftus fueris ore tuo,inquit Paulus,Do/ minumIefum,Sdcredideris in corde tuo, quod Deus ilium excita uita mortuisjaluus eris* Corde enim creditur ad iuftidam,ore au tem

•tm fitconfefsio ad falutcm. Sic Petrus coluit Chrifluin cut« di/ idt : Tu cs Chriftus filius Dei uiui. Et itéruin : Certo fciat tota do/ mus Ifracl,quod Dominum Chriftum fecerit Deus hunc Icfum quern crud Hxiftis. Ac rurfus:Non eft aliud nomen fub ccclo datû inter homines,in quo opOrfeatnos faluos ficri.Et PaulusîDedit et nomen fupcr omne nomen,ut in nomine Icfu fledtat, Sfc. Hoc ue te eftdicere:EcOc iftc Deus nofter,amp;fc. TertiumiCft exultario tida in confcientia,propter falutem, quse in Chrifto contigit.Exui tgt;bimus,inquit,S^ laetabimur in falutari cius. Hoc illud eft, quod Paulus dicitftuftificati ex fide pacem habemus erga Dcuin,per Do minumnoftrum Icfum Chriftum, Pöftquameninicognofci mus 5^ credimus per Euangclion, quod remina fint nobis peccata propter Chriftum, amp;nbsp;quod Deus fit nos feruaturus in ommbus malisjconfequitur confeientia noftrt pacem,fit tranquilla, amp;nbsp;agiê fecuram coram Deo uitam,etiamfi fradus illabàtür orbis.Sed hoc tertium duo in fc compkditur. Alcerum eft patientia in aduerfis# Vbi enim eft lafticia amp;nbsp;paxconfcientiàf,ibi fi aduerfa irruunt, ani/ mus fibi cortftat,nec frtngitur afftidiombus, imo eriam gloriatur* ut Paulus ait,in afflilt;ftionibus. Quare aduerfa patienter in fide to leranda funt,ut declares te gratum erga Chriftum regem fuum. Al terum eft obedientia in boms operibus,quæ Deus cxigit.Non e/ him poteft læticiam pacem confeientiæ retincrè, qui contra con/ fcicntiampeccat. Non po:cft Chriftum per fidem confer uare, qui tduerfus Chrifti uocationem infceleribus ambulat * Qiii irt eo ma nct,inquit Ioannes,non peccat,5^ omnis c|ui peccat, no uidet eumlt; necco'rnofciteum.QuareobediendumeftuocationiChrifti ino^ mnibus bonis operibus,quae uerbo Dei praccep; a funt,ut gratitu dinem tuam Chrifto feruatori probea.Hscc funt facra, hi fiint cuJ/ tus fubditorunl inregno Chrifti: Etqui his Chriftum colit,is eft ß delis reoni eius fubditUs, aefruetur omnibus benefieijs Chrifti* Sed quid fiet de hoftibus Chrifti^Sequitur.

Manus DOMINI, eftpotentia i, maieftàs Chrifti filfj Dei,quae dicitur in mote Zion requiefeere, propterea quod Chri ftusineo monte fcuinHierufalem prsedicauerit EuartgeliOh fu/ um,8c cumafccndifsetiHcoelum, rniferitibifpiritumfantftumdi/ fdpulisfuis, utexco locouulgarent Euangclion intotumorbeiri terræ.luxtailludPfalmi: VirgamuirtutisLuteemittet DOMI/ NVS ex Zion,dominareirt medio inimicorum fuorum. Nomi ncaucemMoab inicjligit omrtesi»imkos,hoftcs,amp;aductfäriö«

Chrifti ac populi' eius.Moabit^ em fuerunt ptrpetui hoftes IGacti tarum,ö^ confpirarunc in exinumlfraclis,qui tune eraf populiw Chrifti ♦ Siciit Deuteronomrj uigefimotertio fcriptum eft , Quaz re nomine eorum rede intelligunfur omneg aduerfarijChriftró^ Ecclcfiæ cius ♦ Extender ergo Dominus Chriftus manum haam de monte Zion, fuper regioném Moabitarum, amp;nbsp;fic triturabic, ferf contereteos , quemadmodum foIerttpaleæinlutocontcri,Ec u6 is qui in aqua natac,extendit manus et pedes fuos,ac naoucC aquam manibus, quo Übet, ôdcalcat earn pedibusfuis, uc plane in aqua dominctur, ita amp;nbsp;Dominus extendet brachium fuui n fuper Moa/ bitas, amp;commouebit feu cakabif cos profuoarbitrio,Derjcicc ômnem oloriam corura,Deftruet fublimes munitiones urbium i/ pforum, adeoque detrahet omnem potentiam eorum in puluc/ rem, Hæc autem non funt intelhgenda, quod CHRISTVS cmiftiirus fit externum cxercitum de monte Zion , qui externo bello conculcec Moabitas, feu hoftes fuos : Sed intelligenda func proratione regni Chrifti, Nam regnum Chrifti non eft munda/ num ♦ Quare nec hæc hoftiûm conculcatio mundana erit, Ho/ ftes cnim Chrifti dominantur mundana potentia in hoc feculo,0d uidenturefte præcipui homines in toto orbe terrarum, amp;habcnt fcelicifsimos bellorum fuorum cuentus, Sed trituratio feu contri/ do hoftium Chrifti, de qua Propheta hie loquitur, fpiritualis eft inhocmundo,donecucniatnouifsimusdics,Tunccnim uere SC manifefte ponentur omnes hoftes Chrifti fcabellum pedum ciusJ ïnterea autem temporis conculcantur SC opprimuntur ex monte Zion fpiritualiter , quiaBuangelion c monte Zion in terram c/ milFum, colligit Bcclcfiam ex omni nationc,inuitis omnibus Moa bids,Ammonitis, Philiftinis, Romanis , Grarcis,Ethnicis ôdlu/ dæis, Adhîfcc, Buangeli) prædicatioconferuaturinterra, in me/ dio inimicorum Chrifti, qui amp;tfi nodes atque dies délibérant de opprefsione Euangeli), tarnen Chriftus tuctur ipfum,contra onv Ilium opinionem,adm{rabihtcr, Practerea Chriftus conferuat fu/ amEcclefiaminmcdioprauaenatioms, utScfipatituriiariasaffli/ dioncs, tarnen confequitur per Chriftum iicram amp;nbsp;perpet uam ft lutem. Hocuere eft dOminari in medio Moabitarum amp;inimico/ f urn fuorum,Quarc bene confidamus in perfccutionc, 0^ non me/ tuamus fæuiciam Moabitarum, fed perfeucremus in fide amp;nbsp;confefsione Chrifti, ut fimus fideles fubditi Chri* ftj habeamus per ipfum liberatio/ pcmamp;falutem^

Poftquam Efaias commemoraiu't beneficia , quse connngunf hl’s,quiagnofeunt CHRISTVM, Scfuntfubditircgnieius^ tddit nunc Pfalmum feu carmen, quo, alia quidem orationis for/ ma, fed eadem beneficia recenfet, a confolaturpios, qui credunC in C H RIS T V M, ac munit cos aduer(us fcandalum, quod i/ pfis CK foelicitatc impiorum obrjeitur » Prjs enim promittuntur maxima omnium beneficia, in regno CHRISTI, Supra di/ dum eft, quod Chriftus abroget in regno fuoomnem ludum^ abforbeat mortem in uictoriam , abftergaclacrymasafâcie omni/ ■m fubditorum fuorum , auferat ab eis omne opprobrium Impiosautemamp;^alienos a regno fuo contcrat, ficut paleæinluto conteruntur, Sedcum inCuemur externum rerum curfum in hoc mundo, uidemus longe alium cuentum quam promifsiones E u/ angclrj CHRISTI præfcfcrunc^Pij enimlugent,lacryman/ tur, omni genere opprobri) fordidantur, fandem etiam miferri/ me moriuntur Impi) uero gaudenc, lætantur,ducunt ûitam iuairj difsimam, tandem cxccdunt ex uita tranquilla morte,ficut doceÊ exemplumLazari8^diuitisinEuangelio. Hoc maximum eft of/' fendiculum, præfcrtimimbccillibus confcientfjs, quæSd ex hac rcruminiquitatcfollicitanturaddefedionem aCHRISTO 8lt;î regno eius. Quare Efaias récitât hunc Pfalmum, ut confirmet a/ nimos piorum aduerfus hocofFcndiculum,amp;: iubeat cos bene coii fidcre, quodSefiimpi) in hoc feculo gaudent,ôd pijlugent,ta/ men certo futurum fit, ut hi perpetuo feruentur 8^ gaudeant,illi autem perpetuo intereant, SC lugcanC ♦ Maluit auteni Prophet» hanccOncionem in carmenconferre,quamfimpliciorationisgegt; I' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nerc recitarc, ut non tantum femel audiatur, fed etiam uulgetur

j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8^ dccantetiw publice, quo homines femper de benefieijs regni

CHRISTI admoncantur, amp;nbsp;in omnibus aduerfis bene con/ fidcredifeant. In dieilla,inquit,uidclicet, eotempore, quo Eu/ i angelion CHRISTI fpargetur c monte Zion, in omnem ter / ram, canfabitur canticum iftud in terra luda, hoc eft, inter omn«^ pios, qui agnofeent Euangclion CHRIST I,quód in terra lud» reuclatum, amp;nbsp;magnis miraculis confirmatum eft. Hortatur auteni Propheta , quemadmodum ante diximus , in hoc carmine pioa feu (ubditos regni CHRISTI, utin aduerfis fuis bene con/ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fidant, ÔC non oftendantyr foelicitatc impiorum ♦ Sed quomodo,

inqui’eC qulfpi'am pofliimus bene confidcre, tot aducr fis obr uc^ ac pene opprefsiC’ Audiamus igitur carmcn,Slt; cogtiofccrüus eerie/ ftes racione5,quibus ad fiduciam exciöemur, Ól in ea conferuemur^ VrbSjinquif, fordtudinis noftræ, Saluator ponetur in ea muni« antemuralc. hoe ert, Fortis nobis urb« eft, habemus fortem ur/ bem,,!n qua falus ipfa pofuit murum, amp;nbsp;antemuralc,uel in qua fal/ uator ip(e pofttus eft in murum amp;nbsp;propugnaculum muri. Loqui/ fur autem Propheta de cœlcfti Hierufalem feu de Eeclefia,per anti thefin ad terreftrem urbem Hierufalem ♦ Nam hæc terreftris Hie/ rufalem non folum non tuctur no8,uerumetigt;m perfequitur tru cidat nog , Nee eft uUa urbs,in terris, tam pia, amp;nbsp;tam potens,qu» autuclitautqueat nos in periculis tueri. Sed habemus cœleltena ttrbem,qua; eft fads potens, in qua Dominus Deus feruator ipf« cftmurugamp;propugnacukim ,6Cinqua folatuderimusaduerfus omnes infukus hoftium noftrorum » De hac urbe dicit Zachari; capitcfecundo^Egocro ci,inquit Dominus, murus igneusin cir/ cuitu,amp;I ero gloria in medio corûm» De qua urbe uide Apocalyp» capitc uigefimoprimo * Hæc urbs eft Ecclcfia Chrifti, cuius urbit fiindamentij eft Chriftus ipfe,8lt; doctrina cius.Supcr hanc,inqtuc, petram fdificabo eam.Similiter murus amp;nbsp;antemuralc cius eft Chrf ftusjucranoftra falus Nihilautem eft firmius , nihil eft fortius Chrifto filio Dc!»Data eft rnilii ( inquit ) omnis poteftas in cœlo

in terra »Quarc nihil etiam eft fortius, nihil firmius Ecclefia Chrifb\Habetautem hæcurbs prœcipuumhoftcm, Satanam,qui amp;nbsp;fcraper oppugnauit earn, fed nunquam potui't cam expugnare, Inido enim,cumEuangclion fpargerctur inter gentes, coortus eft Satanaduerfus eam,miniftcrio gendum èC ludæorum, non tarnen potuit cam opprimerc.Deinde incurrit aduerfus cam indie«, non morbis tantum ôd altjs corporalibus afftiôionibus, fed etiam mor/ ccipfa,amp; tarnen ne fie quidempoteftearnpcrdcrc. Acmultscfuc/ runt potcntifsiniæ urbes in Cerra, Niniuc, Babylon,Hierufalem,' Roma,8lt; aliae,in nulla tarnen harum potuerunt incola: efle tuti a Satana SC mortc.Neculla carum eft,quæ non magis fubditos re/ gm Chrifti opprefleric quam iuuerit 4 Sola Ecclefia Chrifti y ea urbs cft,tn qua incolac tuti funt a Satana mortc,amp; fcruantur eti am in media mortc,qu«a huius urbrs murus 8C propugnaculum eft ftliusDci, quieft uniuscum Patre maieftads èC omnipotentiæ#. iVbicrgoinueniemus portas huius urbis, utôd nos ingrediamur fn eam:amp; quos aut qualcs incolas acdues redpit hæc urbsCSequi tur: Aperite portas,od ingredictur gens iufta,Seruans fidei.Portas huiuc urbis non funt in una parte terræ, fed ibi funt, ubi prædica/ sur Ëuangelion Chrifti,Ia toto uidcKcet orbe ccrrarum,quocuncp peruenù

COMMENT, IOAN, BRENT, pcruenitfonus Apoftoloruin, id quod (Ïgnificatuin eft per duo/ dedm portas cceleftis Hierufalcm in Apocalypfi capitc xxi, Apc^ riunturcnim portæhuius iir bis,per pr abdication cm EuangdrJ.Ingt;' grcdiuntur autem per has portas, quotquot recipiuntEuangcli/ on fide, S)i. conferuant fidcm in Chriftum » Hi enitn funt Gens iu/ fta,iuftificata uidelicct per fidem in lefum Chriftum. Vide ergo mt hi,quanta fitdiuerfitas huius urbis, amp;tcrrenarum urbium. In ter/quot; rcnas enim urbes confluant indifcriminatim omnia hominum ge? nera,fiue boni,fiue mali,fiuc honefti,fiuc fcelcrati.Et utredlius di camjn terrenis urbibus præcipuum locum tenet impt). Prj auteni folet erjci,aut certc afHigi opprimi.ln cœlefti uero urbc,quæ eft Ecclefia,ncmo uere habitat nifi piusSCiuftus. Vndeamp;infra capite lii.diciturflnduere ueftimcntis gloriac tuæ Hierufalcm ciuicas fangt;, óti,qaia non adqciet ultra ut pcrtranfcat per te incircundfus di im/ mundus.Et Pfal.cxvq.Hæc porta Domini,iufti intrabunt in eamj Præterea ,qui habitant in terrenis urbibus rarifsimeferuant pa/ di fidem,turn priuatim,tum publice. In priuatis ncgodjs negaé dcpofitum,negant débita^ non numerant pecuniam præfcripto tet mino,fallunt cos,quibufaim'commertia habet.Publice, folent mU tare dominos^quibus fidem fuam dederunt, data quacuncp occafio ne.Itactt rarifsima eft fides inter eos,n habitat terrenas urbes. Qui autem hint ueri ciues cceleftis Hierulalcm,hi ut feruant patftum c5 Chrifto Domino initum, ita no mutant Dominum fuum ChriTtû, (cd hunc folum pro ucro fuo fcruatorc colût di adorant. Etfi enim multi inter pioe funt imbccilles,tamen quia no abrjdunt Chriftu, manent dues Ecclcfiae ,di fubditiregni Chrifti, Nam fl abijciunc Chriftum,non ampli us funt dues Ecclefiac. Cum igitur porta Ec/ clefiæ etiam nobis fit aperta , ingrediamur per earn in fandam ur/ bcm,8imancamusinca,uttutifimus a Satana amp;nbsp;morte. Ingredi/ mur autem per fidem,amp; manemus in ea,cuftodia fidei,quæ fides,uc rccipit Chriftum fcruatorcm pro fua lufticia, ita etiam profertbo/ na opera pro frudibus iufticiæ. Sed audiamus nunc, quod bene ft dum continget ciuibus huius urbis. Scruabis (inquit) pacem uere ftabilem firmifsime di ccrtifsime.Nomine pads intelligitur more hcbræo omnis fcelicitas Si tranquillitas.Bft autem iter urn antithe/ fis ad terrenas urbes, In his enim nulla eft firma pax,nulla certatra quillicas.In Ecclefia autcm,cuius Chriftus caput eft di murus, cer/ nfsimafemper pax eft,8i tranquillitas.ln mundo,inquit Chriftus, habebitis afflidionem,in me autem pacem. Poftquam enim Chri ftus recondliauit nobis Patre,8i expiauit peccata noftra, nihil iam reliquum eft,quod cos,qui in Chriftu credunt ita perturbarc que atjUtintcrcant.Quis intcntabit,inqt Apoftolus,criminaaduerlua

ckdosDri'TDeus eft qui iuftificat, feurcputat iuftos ^ptee Chri ftum^Quis illc,qui condemnetC'Chriftus eft qui mortuus eft,imo quiamp;fufcitatus eft nbsp;nbsp;nbsp;Num autcm hoc pacis beneficium contin/

getquibufuisCOfifertur qüidem amp;nbsp;proponitur accipiendum quiz bufuis, fed non omnes accipiunt. Maxima pars hominum reijcit Euangelion Chrifti,ideoc^ non fruitur hoc pacis beneficio, quod per Euangelion off'ertur,per fidem autcm accipitur* Vnde2lt; addi tur:Quiain tefperamus,feuconfidimus» Qui cnim confiditDeo, quod reputetur coram ipfo iuftus propter Chriftum, is confequiz tur tranquillitatem in omnibus aduerfis,ac in morte quocp ipfa. In ftificati,inquitPaulus,ex fide,pacê habemus erga Deum,pcr Doz minum noftrum lefum Chriftû.Cum igitur res ita fe habet,quod ex fideconfequimurpacem ôC traquilliratemacfcelicitatcmcoram Deo,addit Propheta conclufibnem horum trium uerficulorum,in qua cohortatur adfpcm 0^ fidem : Sperate, inquiês,in Dominu in fcmpiternumufcp,quia in Deo Dominus eft petra Qculoru. Hoc quoddicitur in Deo,Dominus eft petra feculorum,ali} fie legunt. In Domino Deo eft petra æternitatis,feu robur feculorum. Habet amp;nbsp;uulgatagditiofuamletftionem.Sed quiain Pfaldxviij.Chriftus uocacurn''Iajhoceft,Deus(Efta5tnome abbreuiatûexn’in’' leho ua)Catate Deo,pfallite nomini eius,exaltate eum,qui uehitur mol litefjin la nomen eius, amp;c» Qtti uerficulus de Chrifto Intelligenz dus eftjficut et totus Pfalmus defcribit triumphum Chriftiddcirco redius hoc loco ficlegitur Jn Deo,Dominus eft petra æternitatis, hoc eftjDominus eft æternum robur propter Deum,qui eft Chri ftus.Pater enim eft fortitudo noftra,S^ robur noftrum,amp; petra no ftra fempiternapropter unigenitum filium fuS,propter quern Paz ter fadus eft nobis propitius,et coferuat nos perpetuo, Ç^are hac petra nobis confidendum eft,ut condemns in morte,amp; confequaz mur aeternam uitam»Epiphanius contra Anomæos citât hune locu Efaiæ,ad docendam ex eo unitatem Patris 8c filrj,amp; dicit eum con uenire cum ifto dido Euangelrj:Ego in Patrc,et Pater in me»Que collatio locorum non eft abfurda nec inepta»Dubium enim non cft,quin Prophetæ, acpræfertimEfaias,docucrintChriftum ueru lt;fle Deum,unius eflentiæ cum Deo Patre fuo,quemadmodum fu pra in multis Efaiæ locis oftendimus»

Diximus fuprahoccarmehortari nos ad fiducia 8e conftantiant in Chrifto amp;nbsp;regno eius aduerfus offendiculû,quod oritur exfeez licitatc hoftium Chrifti, ôdexinfoclicitatecredètium in Chriftum. Accendit aut fiduciam hocargumeto,q) habeamus fortem urbem, cuius

COMMENT. IOAN. BRENT« ni cuius Dominus ipfe Chriftus murus cft 8^ propugiiaculum. Nüe autcm commémorât aliud argumentum, quo ad ndudam con/ ftantiam cxdtemur.Cöfert enim inter fc,^ potenter Chriftus der! cat impios,qui fibi uidentur efle fcelidfsimi, 8^ dementer conz feruet ac dirigat pios in uera uia ^tcrn^ fœlicitatis Jncuruatjinquif, feu humiliât eos qui habitant in excelfo, quod in cântico Manx d( citur:Deponitpotentes de fede.Deijcitetiam ciuitatem fublimcm^ ic proftemit earn in terram,ut in puluerem leu lutUm rcdigatur,8^ conculccturpedibus,adcocppedibushominum pauperum,8lt; abie dorum. DepingitautcmPlalmus his duobus uerficulis ChriftS quafi heroicum quendam bellatorem, qui curn nullo hoftium con greditur,qucm non uincat:quinullam urbem obfidet,quam no ex pugnettqui nullam gentem adit, quam non conculcet,uc potentifâi mos reges terræ,8lt; munitifsimas urbes fug domination! fubijeiaf* Hæcuero intelligenda funt ,non iuxtarationem rcgnorumhuiuâ fcculijfediuxtarationcmregni Chrifti. Nam regnum Chrifti non eft de hoc mundo. Quare etiam deiedio regum,et euerfio duitatu* acconculcatio earum non eruntmundana. Acdubium no eft,quirt Chriftus in aduentu maieftatis fuæ,in nouifsimo die,abrogaturuâ fit etiam externa abolitione omnia mudana régna,8d folus ipfe pct* petuo fitdominaturus.Lapis enim apud Danielem deddens ad pe des ftatuæ comminuit uniuerfam ftatua,höc cft,omrtiâ huius mun di regna.Sed interea teporis, ab eo die,quo miftus eft fpiritus fan? dus Apoftolisinfefto Pentecoftes, Chriftus utiturhumihatione amp;nbsp;dciedionc re^orum ac duitatum, pro ca ratione,qu^ regno ez ius in hoc muncra conucniat. Incurrit enim per Apoftolos fuos , 8^ per praedicationcm Euangclij fui, in régna amp;nbsp;duitates huius muri di,Et quanquam reges ac Principes obliftant, tarnen colligit fibi e regnis duitatibus corumfubditos fuos , hoc cft,Ecclcfiam fangt; dam,quam conferuat perpétua fcclidtatc.Sic inuafit munitifsima urbem Hierufalcm in die Pentecoftes per Petrum amp;nbsp;rcliquos Az poftolos,amp;^ recepit uno die in fidem fuam tria milia hominum. Itaz que Hierufalcm dicitur pcdibuscgenorum,amp;abiedorum homiz num conculcata efie, propterca quod Apoftoli cum uiderentur efz fehominesabiedifsimi,adduxerunt in regnumChriftiexeaurz bc/nulta miliahominum,inuitisamp;repugnantibus Omnibus Pon tifidbus8i Principibus urbis. Sicpotentifsimaurbs Roma deicz da amp;conculcata eft pedibus egenorum,Petri amp;nbsp;Pauli,cum prædl caueruntibi Euangelion, Ôd collcgcrunt in ea Ecclefiam C H R Iz S T O . Sic totum Romanum Lnperium , 8di crudeliter fæz uijtaduerfus Euangelion CHRISTI, tarnen cönculcatumeffc pedibus pioçum Epifeoporum, qui inuitis Romanis Praefidibut

rcgnumChriftiineoprædicationc fua dilatarunt. Poteft Sé hæc pars antithefis feu collatiôis generaliter intelligi-,de mtcritu regno rum hums mundi,præ regno Chriftj. Vt lit fenfus. Omnia huius mundi régna incuruantur,dedinant ad intcntum,amp; deducêtur tan dem in puluerem, ut pedibus conculccntur.Solum autcm regnum Clirifti perpctuo durabit ♦ Quare cumianta fit pocentia Chrifti,ut regnet in medio inimicorum fuorum,amp; eafura fint omnia munda/ na régna ut ipfe folus dominetur t incumbendum nobis eft in hoc ftudium,ut fiamus fubditi regni cius, amp;nbsp;maneamus in fide amp;nbsp;obcz dientia,quam fubditi debent regi amp;nbsp;magiftratui fuo,

Hæc eft altera pars huius antithefis feu collationisregnorum huius mundi,amp;regni Chrifh.Habitantes in excelfo,hoc eft,Prin cipes amp;nbsp;ciuitates huius mundi incuruantur, Si. tandê omninö pere unt.Semita autem iuftireóta eft.Ettu o Redé,callem iufti dirigis» hoc eftjChriftus qui folus eft Redifsimus,non ferct, utincuruenz fur Si intereant fui fubditi,fed erigit eos^Si ereeftos côferuat^c pro ponit eisre^m amp;planam uiam,in qua inoftenfo pedeambulcnt» Reda autcm uia,amp;^ plana femita,in qua Chri ftus fuos fubditos fer uatjcft prædicatio Euangelrj fui.Hæc enim prædicatio,ea eft,quæ reda nos dudt ad ueram iuftieiam, Si ad hæreditatem coelcftis rez gnt Omnesaliæ uiccamp;^ femitæ funt error,8^ fedudio» quales fünf uiæ Pharifgorum,Ethnicorum,Mahuiinetiftarum, Monachorum, amp;nbsp;Papiftarum, Sola autem uia Chrifti, quæ eft Euangelion eius, reda eft femita ad iufticiam Si ad coelum, Nam in Euangelio proz mittitur credentibus iuftida Chrifti,amp; fpiritus fandus,et uidoria mortis. Qui ergo credit Euâgelio, is donatur iufticia Chrifti,utei jmputetur corâ Deo:donacur et ia fpiritu fando, ut mortificet reliz quias peccati,6d obediat iufticiæ:feruatur quocji in morte,ad æter nam uitam,Cum autem tanta fit huius femitæ reditudo,quid noz bis faciendum eft Cquot; Sequiturdn femita iudiciorum tuorum Domiz ‘ne fuftinanus te.Defiderium animæ ad nomen tuum, ÔC ad memo • riale tuum.Dcfidero te animo meo node,amp; fpiritu meo,qui eft in pic»ad te mane feftino ♦ Nam cum iudieia tua fuerint in terra,difcuC habitatores terræ iufticiam Judida Domini, de quibus Propheta hie loquitur,non funt uel lex,ucl afflidioncs,fed funt femita Si uià ilia,de qua ante didum eft,uidelicet,Euâgelion Domini noftn lez fu Chrifti,Similiter etiam nomen ct Memoriale Dei hoc loco funt prædicatio Euangelrj, qua Deus cognofeitur amp;nbsp;eelebratur. Dicut ergo pq,Domine,cum tanta fit reditudoiudicioRz tuorum,feu Eu angelq tui,utnos reda ducat ad iuftiaam et coeleftem fœhdtatem, quid aliud reliquum eft,quam ut fufdpiamus illud Si crcdamusjôi

1 nobis pollice£ur,ccrca ac firma fiducia fpcremus.Id aute facien/ äura nobis cft non ofeitanter ,non ignauiter, fed toto cordis noftrl defiderio.Nee femel tantûin anno,fed diu noduqt.Tunc enim ho mines ucram poftunt confcqui iufticiam,cum indicia tua fucrint in terra,hoe cft, cum Euangelion Chrifti prædicatur fynccre amp;nbsp;pure in tcrra.Hic locus diligentifsimc obferuandus cft, utcxcitemurad Eu^n^eTij ©• uchcmcnCius ftudium piæ dodringEuangclrj.Suntenim homines nbsp;nbsp;doflrina

tamtorpidi 8C ignaui in copnofcendo Euanaelio Clirifti,ut maxi/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’quot;*2

ma pars corum non cxktimctcognitionemcius adle pertinere.ru tant hanc rem curse efte debere miniftris tantum Ecclcfiac, amp;nbsp;qui/ bufdam fcniculis,qui aliud non habent, quod agant, quam quod audiantconciones. Ifti autem cogitant,fe uocatos efie maxime omnium ad fuas ncgocia£ioncs,adagriculturam,et ad alias fundiones uelpoliticas uelocconomicas. Interim fi in anno femel autiterum audierint concioncs,exiftimant fe fuo officio probe defundos.Sed heus tu,bone uir, Non fumus beftjæ fed hommes creati. hoc cft, adimaginemamp;fimiiitudincmDei, inueraiufticia , Ôcfapicntia» Hanc autem iufticiam amp;nbsp;fapientiam amifimus peccato, amp;nbsp;propter peccatura ciedi fumus c poffefsionc Paradifi, ad colêdam hanc ter ram,non ut in ca immoremur,ÔC pcreamus,fed uf iufticiam difca/ musjamp;amiflàmpolîcfsionem recuperemuß ♦ Non poffuihus au/ tem iufticiam difcerc, amp;nbsp;amiflà bona recupcrare,nifi per indicium Dei Jioc cft,per prscdicationem Euangelrj lefu Chrifti.Lcx enim, amp;fidocetbonaopera,tarnen canon poffunt perfede abhomine pracftari.Et dodrina Pharifaica,dodrinaitem Mahumetica, Eth/ nica,Papiftica,monaftica,non docêt iufticiam,fed hypocrifin,ido/ latrian amp;nbsp;impietatem. Quarc in hune ufum pofiti fumus in hanc

as doóirnias. Difcendû autem cft Euangelion,ut Propheta hic moi nct,non ofcitanCcr, fed toto mentis zelo ac defiderio, nec uno taiv tum tempore, fed no(flefc^ diefque.Beatus,inquit,uir,qui in lege Domini medittbitur die acnoéle, Quarc qui nô curat doétrinam Euangclrjmaximo zelo ( hune enimexigït a nobis Deus) fed tarn' tumfua externa négocia agit,aut ociatur^is feiat fe non humanam, fcdpccuinam ,imo potius diabolicam uitam agere,

InHebræohic ucrficulus ita legitur : Gratia dona£urimpiusgt; amp;nbsp;(amen non difdtiufticiam ♦ Aliaantithefisfeucollatio impio/ rum amp;nbsp;piorum. Quod genus collationis frequentifsimum in Pfal mis cf in Prouerbrjs ufurpari folet, Vtin Pfalmo primo:Qui in Ic gcDominimeditatur die acnode,erif tanquam lignum quod pla/

tacumtftfecu« decurfus aquaruinamp;^c Non fïc äwpijjfed tanqunm pului« Etmox:NouitDoiTitnu8ui'amiuftorum^itcr impiô rum pcribït.Et Pfatquinto»Decidanta cogitationibus fuis fccun/ dum multitudinrm impietatis coßz expeilc cog.quoniam irrita uc/ runt tcDominc.Etlactcnturómncsquifperant in te Sic, Ettotus Pfat trigefiinusfextuSjNoli semulari conllat antithefibus im/ pictttim a piorum,ut fpiricus fandus muniat nos aducrfus fcanda Ïum,quod obtjcitur nobis ex fcelidtatc irapiorum, infoelintatc piorum, inhocfeculo t Sic hoe Efaisc carmen confiât fuis anti/ thefîbus piorum ÔC impiorum, ut pij cxdtati grauitatc fupplico/ nim,qu3cimpios mancnt,contincantur in ofFicio, amp;nbsp;non feducan/ tur a ftudio ucrac pietatis,cxtcrna fua infocliciratc» Irtipi ua ( inqiiit) donaturgratia,ofFertur impiogratia,prscdicatur ei Buangehort gratie,promittitur ei in Chrifto remifsio peccatorum, Deus pro/ piciuSjóC ftetnâ uita.Etfämen ne fiequidem difcit facerc luftidam» Non refipifät,non agnofeit mifericordiam Domini,non agnofdl uerafh iufticiam in Chrifto promiflàm, Sed amp;fi propofita eft ei ter ra plana,amp; uia redifsima, quam Euangelion Chrifti indicat,tamê ita aberrat ab ea, ut fubinde longius diftedat a uera iuftida, ac fiac ' peîor»BcquanquamChriftus Dominus nofteruere glorificatut eft miraculis fuis,refurredione fua, amp;nbsp;mifsione fpirîtus fan(ftï,ac diuuïgatione Buangelrj fui in totum orbem terræ, tarnen imprj n5 Uïdent,non requirunf,ncc curant hanc gloriamChrifti.Poftquana autem uidebunt earn, poftquam Chriftus uenturus eft in maiefta/ te fua,amp; reuelaturus eft uniucrfo orbi gloriam fuailî,tunc impij ad Uerfari) contemptores Chrifti ita pudefient, ut contabefeant %c/ lo feu scmulatiône feu inuidia eorum bonorum, quae contingent populo Dei,amp; ut deuorêtur feu confumanCur igni perpctuo»Hafc cftuna pars huius antithefîs, de imptjs : in qua initio exponit eau/ fam,cur tanta fit multitudo impiorum. Semper enim iâm inde a rc/ uelatoBuangelio Chrifti maior fuit multitudo impiorum ,quarn piorum,Ex Iudæis,paucifsimi, imô reliquiae tantum,5c abied '(si/ ma pars populi agnouit Chriftû,amp; dididt iuftidâ, Inter Ethnitos multi quidemerediderût in Chriftu, fed amp;nbsp;hi paucifsimi fuerunt, fi eos contuleris cum reliquis Ethnids,qui in impietatc fua manie/ runt.Hocetiam tempore minima populi pars uere credit Euang«^ lio Chrifti,Non loquimur autem de populo Turcico aut ludaico, fed de illo ipfo populo,in quo Euâgelion Chrifti perfpicue prçdilt;3 tur Jn eo,inquam, populo paucifsimi adhibent ueram fidem Euan gelio, Reliqui manent in fua impietate, ôé fîunt fubinde peiores. Sic ludæi amp;nbsp;Ethnici fiebant peiores, dum inter ipfos Euangelion iaitio reueIabatur,Sic his tepor ibus tam Papiftæ,quam reliqui, qui

COMMENT« IOAN, BRENT. ??? C[U! uidentur audi'tores Euagclf) Chri'fti,fiunt fcckratiores,llli ma gis mordicus tenet fuam idolatriam,0i feólantur fua fcelcra, quam antea:hi putant fibi qui duis licerc^HclIuantur, furanturjprædan/ tur,S^deßgnantmulta ÔC horrenda fcelcra,quæ uidentab alijs im? puncdefignarüQugfo igitur te,quid caufg cft, quod non èi. ipfi df fcunt iufticiSjS^ refipifcuntC’Nurn culpa cft in DcoÇ'Nequaquam, quia Deus mißt filium fuum,8^intantufh non pcpercit ci,ut maluc rit cum tradcre turpifsimæ morfi, quamnon fcruare humanum ge nus.Num culpa cft Euangelrj Chrifti, quod non omnibus adnun/ cictur‘:’Nihil minus Jn omnem terram cjtiuit fonus eorum. Et in fi-* nes örbis terræ uerba corum.Non igitur culpa eft,uel in Deo,uel in Euangelio Chrifti filrj ciu8,fed cft inimprjs ipfis,qui amp;ß propo nitur cis gratia,clemctia,8d mifericordia Dei per lefumChriftum, amp;nbsp;prædicatur ipfis Euangclion perfpicue, tarnen ficcóntemnunc oblatam gratiam per Euangelion,ut non folum non agnofcant, uc rumetiam perfequantur,aut conuierjs diucxent, Et quanquam glo ria Chrifti per Euangclion manifefte illuftratur,tamê ipfi earn prae impictatc à ignauia fua nee uident,nec requirunt. Idem Chriftus docet muleis paraboiis,Matthæi decimotertio,dc proijdente feme tem in agrum, Matthei uigefimo, de patrefamilias condticente opc rarios in uincam fuam, Mâethæi uigefimofecundo de rcgccelebrS tc nuptias fîliofuô,H!Samp; alijs parabolis docet Chriftus pauafsi/ mos ciTe ucre pios:caufam aut perdià'onis aliorum ,nó efiè in Deo,' in filio Dci,amp; in Euangelio cius,fcd in ipfis impijs,Qui oblafam fa lutem confemnunt amp;nbsp;rcrjdunt.Hæc iddreo cognofci debent,ut no cciftimemus Deum tam immitc amp;nbsp;crudelê efiè, qui abficiathomk nes fine ulla caufa:Et ut non putemus inanem elle laborem noftïçt,' quem collocamus in cognofcendo Chrifto Euangelio eius, N3 quantuiTi in Chrifto cft,omncs rccipiC, quotquot ipfum fide agno fcunt. Quare qui percunt,fuo iplorum non Chrifti uitio pcrcunt» Deinde concionatur Efaiashoclocodcpcenaimpiorum, Etfic/ nim aliquandiu uidentur fccliccs,tamen certifsime pudeficnf,ec pc ribunt (empitemo igni.Pcccator,inquit Pfalmus,iiidebit, amp;nbsp;irafee tur,dentibus fuis fremet amp;nbsp;tabefcct, defiderium peccatorum peii/ ' bit.EtEfaias: Vermis eorum non morictur,8d ignis eorum nön’erf tinguctur, amp;nbsp;crunt ufque ad fadetatem uifionis omni carni. Et ff/' Thcflalo. primo. Inflkit ultionem ijs qui non nouerunt Deum,-' amp;nbsp;qui non obedicrunt Euangelio Domini noftri Icfu Chrifti,quf * poenam luent,interitum æternum a facie Domini,amp; a gloria forti/ tudinis illius,cum ucnerit,ut glorificetur in fanófis fuis amp;c.

DOMINE DABIS PACEM NOBIS, OMNIA ^c,’ gt;nbsp;Hæc eft altera par» huius «inôirtfcç de pqs. Impq,inquit, pudez f »

fieiK,contabcfcent,amp;confumentur igni«Nobjs autcm,hoc cft,p^jS' Chnftus Dominus nofterdatpaccm, quse cftpcipetuairanquilK tas amp;nbsp;foelidtas^Namcum Chriftus impetrauörit nobis a Dco Paz trc fuo,omnia quæ habemus,uidclicct,non corp or a lia tantum doz ua,fedmaxime omnium fpiri(ualia,remi(sionê pcccatorum,impiv' fâtionem iuftidg Chrifti,amp; fpiritum fandum ad mortificandas rc liquias carnis noftræ,certe impetrauit etiam nobis pacc,ut propter iplum in pace obdormifcamüs, morfem uincamus. ætema uita fruamur^Scd dieet quifpiam,quomodo Chriftus dat uobis pijspa cem,cum tarnen cÔijdat uos in feruitutcm Prindpufh huius fcculi, et finatuos opprimi grauifsimis pcrfecutionibusÇ'Si amarcc uos,et daret uobis pacem,tunc etiam daret uobis reges amp;nbsp;Principes ck uc ftro corpore,fîcut iufsit Ifraelitas regem e fuo corpore create. Non poteris,inquit,alterius gentishominemregêfaccre, qui nonficfra ter tuus amp;c. Chriftus aût finit uos fubiedos alienis regibus. Quo modo igitur dat uobis pacem^ Ad hocrefpondent prj fequenti ucr ficulo,Domine,inquiunt,Dcus nofter,dominâtur quidem nobis dotnini præter tc,fed nos in te tâtum rccordamur nominis tui.hoc lt;ft « Etfi EceJefia fubieda eft externis regibus amp;nbsp;Principibus, qui non funt de corpore Ecclcfiæ,tamê htec eft falus cius,quod habeat publicam mendonem nominis Chrifti,gt;hoc eft, pr^ dicationem Eu langelfjjin quo Chriftus illuftratur.Obferuabilis locus, qui docec nos.qualeregnum fit regnu Chn^i in hoc feculo. Multi cnim exiz (limât Ecclefiam,que eft reguum Chrifti,non pofte in hoc mundo conftare,nifimagiftratu8 fit de corpore Ecclefiæ,ôd tueatur cam ex ternis armis. Ac magnum quidem beneficiu Dei eft,fi deder it p ’os Principes,qui amp;nbsp;ipfi Chriftum agnofeunt, amp;nbsp;coferunt ftudium ia um ad conferuandam amp;nbsp;dilatandam Ecclefiam Chrifti, fed Ecekfia Chrifti aliud regnum eft, regnum populi Ifraelis ♦ In hoc enimi populo non eligebatur rex,nifi qui effet de ipforum familia St reif gione.InEcclefîaautcm ,quâtum quidem ad ipfius falutem coram Deo attinet,nô eft neccftàrium,ut externus rex,cui Ecclefia extrin/ fecus fubieda eft,fît pius,Sed fuffîdt ei,fi habeat prædicationê Eiï angelij, quæ eft publica mentio Chrifti. Salus enim Ecclefiæ non pendetaraundanis rcgibus,aut ab armis cor um,fed pendet a Chri (lo,8^ ipfius armis. Quare tune Ecclefiæ falus uere côftat,cum Euz angelion Chrifti ucreadnunciatur. Et qui uoluerit Ecclefiam uel inftituere,uel iuuarc,uel conferuare,uel dilatarc, is hoc præcipuc curct,utminifteriumEuangelij inftituatur ac conferuetur,amp; utE^* uangclion Chrifti uere ac pic doceatur, Euâgelion enim eft poten/ tia Ôei ad falutem omni credentu

MORIENTES NON VIVANT, GIGANTES NOD^ RESVRGANT. quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hebrei

Hcbræi (îcIegunt:Monuntiir,nÔuiuent: Defiaunf,non rcfur gentamp;c. Alia andthclîs impioRî amp;nbsp;pioRî, qua fpiritus landus, fi/ ait antea,medetut* offcndiculo quod obrjcitur imbecillibus ex fœ Iidtate impioB2,amp; infcclicitatc pioi^ in hoc fcculo.Prior ergo pars ancithefeos cft de iinpfjs.Morïuntur(inqnit)nô uiiientrhoc eftjin prj.ctiamfi diuuideantur fœlices,tn neccfTe habent uel tandem mo f i,acdeficere.Ec cû moriuntür ac deficiunt,t une non amplius uiuêt necrefiirgcnt.Icaep omnis eoi^ fcclicitas definit. T u enim Dne^in/ quitjUifitas eos fuo tempore,conteris eos^ôé perdis omnem memo nam eoRî. aQtêdicic impios poft morte non uiuere neerefurge rc,nô eft intelligendû çp impi] una cum anima moriâtur,ficut bru/ ta animantia,fed q? poft mortem non confequantur ullam fœlicem uîtam,necrefurgant ad cocleftia gaudia, fed ad ætei-nam damnatio ncm. Viuctquidem impfi,fed infœlicifsime, que uitamagisrnors

uitadicenda eft.Refurgenr, fed ad perpetuos cruciatus.Hæc eft miferrima refurreiftio. SicdicitEfaias ipfe cap.lxvi. Vermis coB2 nonmorietur,SC ignis eoR» non extinguetur.Et Matt.xxv.CÔgre/ gabuntur ante eûoês genres, amp;nbsp;feparabit cos alteros ab alteris Et loan. V. Veniet hora, in quaoêsqui in monumentis funtaudiêc uocem filq Dei,8^ptodibunt ,qui bona fecerunt,in refurredionë uitæ,qui uero mala egerunt,in refurreeftionem cÔdemnation i s. Cîî ïgitur call's fîteonditio impioßt, ut nccefte habcant perire,fi non in hac uita,ccrte in morte,amp; refurre(ftione,nOn offèndamur præfenti coRîfœlicitatc,fed maneamus in ofticio pietatis,ctia(î in eo uidea/ murinfœliceseftè.Molcfta quidcmeftdiiîturnitas,fedprimûhæc diuturnitas,non cft ætcrnitas,pfj rtô erunt inæternû infcelices.De inde hcc diuturnitas infœlicitatis côpcnfatur etermtate fcclicitatis. Atep hæcquidem una pars éftantithefis deimpqs.Sequitur altera prsdcpr)s.lndulfifti,inquic, oenti Dne, indulfiftigenti ô^c. He/ bræus ira Icait: Auges aente Dne.auges gêtcm.Glorificaris,S^ elô garis ufep ad oes fines terræ.hoc eft,T u Chriftc,qui es uerus Dns Deus noftcr,perdis quidem impios Sddeles memoriacoR2, Eccleft amaût tuam colligis ex foto orbe ferrai^,amp; auges cam continua ad ditionc,üt gloria nominis tui fpargatur dilatctur in oês fines r bis. Nunquid aüt Chriftus fie colligit auget Ecclcfiam fuam,üt detei mundanam in his terris focl’CitatemCMinime oîmtfedconni uec,ut obruatur magnis anguftrjs Sx^ tribulationibus. Vnde addi/ tur:Dne inanguftia requifieruntte,in tribulationcmurmuris do/ (firina tu cis.Pro hoc,hebreus ita legit. Cum tu erudis cos,inuocat cegcmêtes,hoceft,in afflidiönibus clamant ad Deugemitibusine narrabilibus. Nam queadmodum mulier quç côcepitSlt; ,ppinqua cftpartui,dolorêhabct,quiauenit hora eius,ut Chriftus inquit: fie

S)C nos furaus coram te Dne.Coiiccpimus, Dolcnius,ac tStis angu ftq5,qt»afi parturiêteSjprcmirniir, ut uïx fpinïum duccrc aut anhe/ lare pofsimus^Ncc cotingit nobi's falusin hac terri, neccadunc ha bitatores orbis:hoceft,impr) qui orbem pofsident, femper fcclici/ terperguntinhocmundo,cumnosfempcrin co opprimamurôd affligamur,nec ulla nobis fœlidtas liFulgcrc uidcatur,Duo hic do ecmur. Altcrum eft,(» Ecdefia in hocmûdo (emper expofita fit ad «cr fis« Alterum,quod hæc aduerfa immittuntur Ecclcfiæ a DomP iio,non ut fint ci dctrimêto fed adiumenco in bonum» itaeç habe« bic manifefte confilium Dei, quo conniuet ad afflidb'oncs Ecclefic fuæ.Dominc,inquic,in angultia requirunt te, amp;nbsp;cum affligis cos, tuncinuocantte gemitibus incnarrabilibus.In hue enim ufum De/ us finit pios in hoc mundo affligi,ut excite t cos ad precationcm, 8d fufeitet in ipfis gemitus ac fufpiria.Excitat aute prcces, gemitus 8C fufpiria, non quod dcledetur humanis miferijs, fed ut inuocatus precibus, amp;nbsp;expergefadus gemitibus propius lefe coniungat cum liom!nibus,ac bencfaciat cis ♦ Deus enim longe dicitur ab his efle, quiducuntinhocfeculo fœlicem uitam, amp;noninuocant jpfumlt;i Propcautem dicitur e(îc, cum cor eft afflidum, SC cum ipfe ex fide S'nuocatur, Vnde in Pfalmo diciturftuxta eft Dominus his qui tri/ bulato funt corde,humiles fpiritu faluabit, Ec iterum : Propc eft: Dorninus omnibus inuocantibus cum, inuocantibus eum in ueriz täte,Vbi autem Dominus propc eft, ibi ctiam propc funt benefiz ciacius . Quareagnofcamusinafflidionc amp;nbsp;anguftijseohfilium Domini,agnofcamus Dominum tunc maxime in propinquo efle^ cum uidecur propter aduerfa lohgc difeefsifle, amp;nbsp;inuoccmus cum^ uc retineamus ipfum, donee benefida fua in nos conférât, Sentiaz mus, omnes afflidioncs eftc ficut dolores parfurientis, quemadz modum hoc loco Efaias condonatur, amp;nbsp;Chriftus Ioannis dedmoz fextorepcerjt. Hi enim dolores funt prægnantes magno gaudio:iz ta cooitemusafHidionesterrenas eftc partum gaudij amp;nbsp;foclidtatit coclcftis,Faciamus in ludacum afflidiônibus,quod Iacob fccitiii luda cum angelo De(,Gcncfis trigcfimofecundo, Non dimittam' te,inquitlacob,nifibencdixcrismihi , Itaeum Dominus iuxtafiç his qui tribulato funtcorde,non dimittamus cum, non ceftemus « preeibusamp;: gemitibus,donee Dominus reuclaucrit gloriam fuara Sc dedarauerir palam erga nos mifericordiam fuam SCc,

VIVENT MORTVI TV I. INTER/* F ECT I MEISCe. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-•

Pertinent Sc h^e ad alteram illam antithefis partem de pfjs,Cort cionantur autem manifefte non folum de refurredione piorum,uc ruinetiam de a:terno eorum gaudio.Supra dixit de impijs: Moriuz

__COMMENT. IOAN. BRENT. ^4» fcr^on uiuent:DcfidunC,non rcfurgcnt.Nunc autcin cotrarium diciC de pq s:Mortui tui uiuent: IntcrKÓli mei refurgeac. V ides fubita fitperfone mutatio.Propheta ait:Mortui tui uiuent.Stan'in . aut excipit Chriftus fcrmonem cius, loquitur jpfe«Incerfeâ:i,iii/ quiens,mci refurgenC,uf cognofcas hanc totam concionem no elle

, hominis fomnium,fed filrj Dei uocê. Vocantur aût prj, mortui feu interfcdi Ghriftidn his ein pronominibus T VI amp;nbsp;MEI, empba/ fishuius cocionis fita eft) qj ucl in Chrifto moriuntur,ucl propter Ghriftum interfîauntur.ItacÇ fentêtia hæc eft. Im pij etiainfi diu in hoc feculo fœlices funt,tn non habebunt fœliccm ui tain in refurre dione mortuoR2,fcd neccftc habet perpctuo interire amp;dolere. Pi) aut etiafi in hocfeculo ufcp ad morte affligantur,tn côferuâbuntur in morte,8i cxcitabuntur ad p cerna gaudia. Vnde Sc additur: Exper gifcimini Iptainini,q habitacis in puluerc,quia ros pratoRZjVos tn us,et terra mortuos eqa et.hoc eft ,habitatóres puluerls,q funt mor tui,amp; fepulti in terra,cxpcrgifcêtur,amp; lætabûtur perpetuo, relurz get ad perpétua Icticia, Sicut.n.in uere prata excitatur coelefti rore, ut protrudat herbas ,Sd u i refcan t,cû per hy erne uidebatur radicitus exaruiftèjitASdt^tTSicxcitatatubadeu uoce filrj Deijextrudetmor/« tuos quos excepit,ut exurgant et uiuant.Obferuabilis locus de re-* Rcf«»TfÄfo furredione pioRz ad xternam foeliciratcm. Primum em prj no fiin worwerw«. pliciter uocatur Mortui,0lt;: intcrfcdl,fed mortui amp;nbsp;interfedi Ghrî fti.Mortui,inquic,T VI,uiuent,amp;interfedi MEIrefurget. Quaz re fient Ghriftus,qui eft caput Eeclefiæ, corporis fui,non perrjt in morte,fcdrefurrexitamorteôiifed!taddcxtram Dei,itaprj qui in Chrifto moriuntur,non pereût in morte,fcd refurgent a morte ad gaudiacœleftisrcani , ut una cum Chrifto fruantur omnibus diz uinis bonis.Sicrcdimus, inquit Paulus, Icfus mortuus eft rc^ furrexit,fic et Deus eos qui obdormierunt per Iefum,adducet cu il lo.Et mox:Dns cum hortatu amp;nbsp;uoce archangcli ac tuba Dei defeez det de coelo mortui in Chrifto refurgent primu, poftca nos qui uemus,cjui reliqui erimjs,fimul cu illis rapiemur in nubibus in oc curfum Dni in aera,amp; fic femper cum Dno erimus.Deindeeuait, Expergi(cimini,quo uerbo ad excitandos dormiêtes utimur, figni ficat mortuos in Chrifto noperrjfle, fed dormire,ac mortem pioRt non eiTe nifi fomnu.Prg tereauocat pios mortuos, habitatores pul uerls,quo uocabulo itcRi fignificat eos no interfjfle ficut iumeta in terefit, fed adhuc fuperft ites ciTc. Nifi.n.fuperftites efrent,n5 dice rentur habitarcin puluere.Nâ ei,qd prorfus nihil eft,non couenit habitadi uerbu. Adhgc,cu facit inentionê ror isexcitatis herbas,ma nifefte fignificat Deu pinxifte nobis ob oculos refurrediooepioz ru ad gterna gaudia,ia omnib.pratis,0C hprcis. Inhis.n.perhy crac

544 IN CAPVT XXVLESAIAE omnia uidcnfur exarui{Tè,acperfjnè, fed rcliqua adhuc eft radix in terra^quae in uerc irrigata rore protrudit herbas flofculos amoe/ nifsimos.Sic etia môrtui uidcntur prorfus in terra feu puluere cua nLiifle,fed cu uox filij Dei fonuerit, turn exiliêt e monumentis fuis in idu oculi,amp; qui crcdiderutin Chriftu, percipiuntcum ipfo fter na gaudia. Habes in hoc cantico aliquot antithefes impioRz, amp;nbsp;pio rum,quæ præcipuc in hoc confiftunt, q, imprj ctiamfi aliquandiu foclices fint,th perpetuo affligenfur:prj aût ctiamfi in hoc feculö in fcclices fuerintjtn perpetuo gaudebunLQuid ergo faciamusC Sc* quitur exhortati o ad patientiam affl itftionum«.

Hçc eftconclufio huius carminis,in qua coclufionc hortatur pi os ad ferenda crucem patienter in hocmundo,amp; repetit interim,fi/ cut in cpilogo fieri folct,prædpuaargumcnta cohortationis^Cum hæc,inquit,ita fe habeant,cp impi] necefic habeant tandem perire,’ pf) aût gaudebût perpetuo,age, mi populc,uadc tu,0d intra in cubi cula tua,claudcoftiapoft tc, abfeonde te paruo temporc,fufbnein terim in hoc feculo afflidiones patientcr,amp;^ fi uidentur tibi grauio res,^ ut Ferre queas,fubdudto te ab oculis hominum,uade in con clauetuum,conquercrc ibi Dno tuaaduerfa, Inuoca Dominûclau fo oftiOjUt te conferueu Aderit File fibi praefto clementifsimc.No te deferet. Non enim perpetuo commorandum tibi erit in tuo cubi culo,amp; in hocfeculo, fed ad momentum tantu,amp; tantifper dum in/ dignatio Dni pertranfeat ♦ Erit enim tempus quo Dns uifitaturus fit omnes impiOs, di. uindicaturus omnes injquitatcs eoR2, quibus afflixerunt pios» T erra,inquit,reuelabit fanguines fuos,amp; non o/ periet ultra interfelt;ftos fuos.Sanguis hoc loco non didtur (in fan/ guis ille piöR2 quem effuderunt impij,amp; quern terra imbibit, ficuC Sdngtfist de fanguine Abel fcriptum eft : fed dicitur omnis iniquitas di cru/ dclitas,qua impij graffiti funt in pios,Hccnunc uidetur obruta ter ra,q) homines, qui earn uel defignarunt uel perpefsi fuerunt, fine mortui di fepulti,ac nulla amplius fit memoria dus inter homines,. Videntur Sc interfedi ab imprjs,in terra perqfTe, fed erit tempus, quo rcuclabuntur omnes iniquitates impiorû,ÔC excitabuntur om ncs ab imprjs interfe(fti,utimprj perpetuum habeant cruciatum,pri aût perpetuum gaudiû.Memorabilis cohortatio, Ac initio qj dicit Intra incubicula tua etc,hec loquedi forma uidetur fumpta exGcngt; xli q ♦ cu lofeph intrarct cubiculû,ut fleret.Et Exo.xij.cû Ifraelitæ iu bentur fedomifuæ continere ne ullus eorediatur oftium domus fuæ,donee Dominus percufturus primogenita Ægyptiorum per tranfeat, Etii),Reg, xxijicum Micha ait 2edechi2 ingrellurum de cubiculo

cubiculo in cubiculura,ut prac pudorc abfcodatur.Scd 8lt;^ Chriftus oraturum monct:Introito,inquiês,in conclaue tuum,amp; occlufo o/ ftio tuOjOra patrcm tuum,qui eft in occulto 8^c, Exdtemur igimr haccohorta£ione,utinaducrfis non infaniamus, defpodeamus animum, perinde ac fi Dais ipfe in cœlo mortuus eftet et perrjflèt: (cd feiamus hanc efte piorum fortcm,ut in hoc mundo afflidionem padantur, amp;nbsp;intremus in noftra condauia. Alrj foknt excurrcrc in tonftrinasjin fora,in conu{uia,Sd uirulcnter dedamare de iniurrjs, quibus a proximo affiduntur, ac malcdida maIedKftis,iniuriam in iuria rcpenderc. Nos uero intremus in cubicula noftra, conque/ ramur Domino quod accidie nobis, inuocemusauxilium Dei pa/ Cris propter Chriftum filium fuum,0d confolcmur nos his argumc t)s,quæ ECaias hie proponit, quorum altcrum eft,atanpöris bre/ uitate : Abfeondere,inquit, modicum, ad momentum. Afflidio tua non erit perpétua,fed momentanea,Et fequetur æterna libera/ tio.Sicdicit cap.liin. Ad pundum in modico dereliqui te,0din mi/ (erationibus maanis conoicaabo te.In momento indignationis ab icondi fadem mcam parûper a te,8^ in milericordia lempiterna mi fertusfum tui.Et Paulus q.Corinth.iii]. Momenranea leuitas affli dionis noftræ mite fupramodum,actcrnum pondus gloriæ parit nobis ô^c. Altcrum argumêtum eft a ujndida,quam Dominus ex/ crcebitin impiorum crudelitatem,S»^ ab acterna poena impioru. Vi Cfabic,inquit, Dominus iniquitatê habitatoris terræ contra eum, SccQiiarc patienter fuftineamus aduerra,amp; reqdamus omnem cu ram nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in Dominum,qui nos dementer feruabit.

' Hoc caput eft ultima pars eius cÔdonis,quæ cœpta eft fupra caj xxiiii.Etcommoratur Propheta adhucineodemargumento.Con/ (olatur enim Ecclefia Chrifti,ut ærumnas,quibus in hoc feculo ob l^citur,forti animo ferat. Ducit autc argumenta confolationis,a be ncfidis,quæ Chriftus in Ecclefia conkrt,0^ quae Euangelio Chri fti,in die Pentecoftes reuelato amp;nbsp;confirmato,adnûciantur. In die il Ia,inquit,uidelicet,eo tempore,quo Chriftus in hunc mundum ue nict,8iregnum fuumaccipiet, uifitabit Dominus lefus Chriftus duro grandi amp;nbsp;forci fuo gladio Lcuiathan ferpentem rccuruum, feu ucalrj interprecantur oblongum, 0lt; Ceuiathan ferpentem tor/ Éuofum.amp;occidetThanin,hoc eft,cetum,qui eft inmartLcuia/ diaa öotöcn eft grandis ceci in m^ri,fîçuc dekribitur lob cap.qiu/

34« IN CAP VT XXVIL ESAIAE dragefimo. BtPfalm , kxi'fq. Tu confringis capita Leuiatbao# Ec Pfatciiq.Ibi nauca cunt,amp;: Lcuiathan y quem formafti,ut in eo ludat»Sicamp;Thanin (ignificat magnum draconem in man ,adeoc^ his duobus uocabulis fignificatur maximi omnium in mari pifces* Dcfcribitur autan Chriftus, perinde ac fi fuCcepturus cflct bellum aduerfus grandes pifces S)C cetós marinos, cum tarnen his nomini/ bus intelligantur Principatusamp;rcgna huiusmundi»Neccftbcl/ lum mundanum,Sed tale,qualis rex eft Chriftus,amp; quale Euangc lion Chrifti interpretatur Nam in Euangelio dicit Chriftus ♦ Rcz gnummeum non eft de hoc mundo ♦ Quarc ncc gladius cius er it mundanus,necbcllummundanum.AcprimumChriftus,cumad/ ueniftètjfufccpit bellum gerendum cum Satana, qui eft fpiritualia Lcuiathan amp;nbsp;Draco, ac ita fuperauit cum, ut abftulcrit ci omnem tyrannidem fuam,quam aduerfus Ecclefiam excrccrc folct, HebrJ fecundo:Poftcaquam pucri commertium habent cum carne amp;nbsp;fan guinc,8d ipfe fimilitcr particeps fedus eft corundem, uc per morte abolcrctcum,qui mortis habcbatimpcrium,hoccft,diabolum. Et Ioannis duodcdmo.Nuncprinccps huius mudi erjcictur foras«Ec ca.dcdmofexto.Princeps huius mudi iam iudicatus eft.Hgc de bel Io Chrifti cum Satana, 0^ de uidoria cius recitantur in confolatioz nem Ecclefiæ, ideoc^ non funtofeitanter cogitada.Safan enim afz fligit Ecclcßam iudido peccati, horrore mortis amp;nbsp;inferni.Scd Ecz clcliamcmininc debet cius uidoriæ, quam Chriftus ex Satana rcz portauit,Quia enim Chriftus uidt Satana, ideo expiauit ctiam pec catum,fuftulit morton,amp; extinxitinfernum.Liberos,inquic Apo ftolus,rcddiditcos,quicunqj metu mortis per omnem uitam obno xf) crantferuituti.Dcinde Chriftus,cum cmittcret Apoftolos fuOs in orbem terrae ad prædicandum Euagelion fuum, fufeepit bcllum gerendum cum omnibus regibus amp;nbsp;Principibus huius feculi,qui odipfidicuntur Lcuiathan a Dracones,ac inualit per Apoftolos fuos régna eorû,diciturcp ipfos occidiftc duro, grandi 8d forti gla dio. Rcsautipfadcclarathocbcllum,8dhancincurfioncra nonefz fe mundanâ,fcd fpiritualê, lîcut gladius ôd oceißo funt fpintuaz lia.Chriftus enim in co fubrjdt fibi régna huius mundi, ôd occidié rcocs eôrum,q) ex regnis ipforum,noletium uolentium,colligit ft biTuam Ecclefiam per Euangelion»Et quanq Principes huius muz di perfequuntur Ecclefiam,tarnen Chriftus ruentibus 8d pereuntiz bus ipfis,conferuat cam » Quo tempore Euangelion confirmatum eft in die Pentecoftes,horrendus Lcuiathan, Ôd tcrribilis Draco cz rat Romanum Imperium. Hie ramen Lcuiathan ita dcuidus cft,ui quanq totis uiribusfuis cooriebatur aduerfus Euagclion Chrifti» ncccflè tn habuerit ei in toto regno (uo locum dare, Vnus Paulus dreuntulit

COMMENT. IOAN. BRENT. 947 dfcuintuîâ Euagchon Chriftï ab Hierofolymis ufc^ ad îllyricmv Hocccrtc fuît uifitarc Lcuiathaa et Draconcm. Vocatur autein Ëgt; uangeh’on gladius grandis,fortis ÔC durus crga cos.qui funt incre Hull amp;nbsp;obßiiunt ci.Hl enim eo ipfo,quo obtmunt Buangelio, (eiy pfosperdunt, amp;inpctpstuumexitiumconi)ciunt.Qui uerocre/ Hunt Euangclio,his eft potentia Dei ad aeternam falutein, Dicun/ tur hace in confolationem Ecdefisc, ut cum uideaC initio reuelad Buangelrj Lcuiathan Sd Dracones in mari huius mundi mirabili/' ter expugnatos, 8d Euangelion aduerfus omnem potenciam huius fcculi diuulgatum,bene confidant de regno Chrifti,quod etfi uide tur in fanta hoftium multitudine infima urn Sd exiguun3,tamcn nul lae funt humanæ uircs,quæ ipfuna tollere ôd abolere queant. Nam Eedeßlt;e Cjuod Chriftus mirabilitcr tueatur Ôd çôferuet regnïï luum, ( quod eftEcdefiaeius) in mediofuroris huius mundi, ftatim Propheta indicatjcum additdn die ilia caiitabitur de uinca qiiæ optimum ugt; num profère.Ego Dominus, qui feruo eam:ftatim opportuno fuo tempore rigabo earn,ne forte uifitetur contra eam.Novftu diuque euftodio earn. Vinea, fient fupra capite quinto,8d Lueæ uigefimo dicitur,eft domus lfrael,feu uera Ecdefia Chrifti.Hæc prorert op/ timum uinû,quiain fola Ecdefia ueracftagnicio Dei,uera inuoca/ tîO, uerus cultus Dei. Didt ergo Dns Chriftus fe hanc uineâ fua tatis miraculis defenfurçî diu noducp,ut id etiam publicis carmin b bus celcbretur. Vbicp cantabicurôd pi ædieabitur de admis anda de Fenfione Ecdefiæ. Totus enimmundus confpirat aduerfus Chri/ foin (SdEcclefiain eius,ôdtamêChriftus manet teternus rex,ôd tue tur Ecdefiamfuain in medio hoftium fuorum ♦ Sic enim dicitur in Pfal.Dominarein medio inimicorumtuorum.Etad Apoftolosaz ït:Eccc ego mitto uos fient ones in medio luporum . Mirabilerc/ gnum,quod confiât in medio hoftium. Singuläres oues,quæ fep luntur in medio luporum.Bximia uinea, quæcuftoditur in medio porcor um ôd aprorum.Hæc neceftària funt,ut cognofeantur,8d cû reeitantur,fii^uli pij pro certo fentiant fibi ea diefta efiè.Nam cnm îoquimur de Ecdefia Chrifti,non eft exiftimandum,quod Ecclefie Ghrifti nomine'■omprehendantur ercmitæ illi,qui tantum herbis ôdradicibus ue(cuntur,aut colluùies ilia Romanorum Pond ficum, ôd Papifticorum Epifeoporum, fed comprehenduntur hi, qui a g/ «oicunt Euangelion Chrifti, ôd uere credunt in Chriftnm. Hi ut funt pauci numero, ita mulds ærumnis afflignntur in hoc feeulo, ac uidêtur prorfus a Deo deferti. Sed ficut Öhriftus alias dicit ; Ez gouobifeum fum omnibus diebus,ufe|ue ad confummationem (eeuli, ita hoc loco dicit : Ego feruo earn . Statim opportuno temz pore rigo earn, ne uaftetur ♦ Ego nodu diuque euftodio eaun.

Quid ergo amplius rcquiriscSiuc ucniat paupertas fine exilium^ fiue mors ipfa,tamcn qui eft palmes huius umeæ,feruatur amp;nbsp;cufto ditur^Quarehocprseapue nobis agendum eft,ut fimus huius ui/ neac palmites, omnia reliqua bene habcbunU

Dieet quifpiam fi no(ftu diuc^ cuftodis uineam tuam -, quæ eft Ecclefia,quid eft, quod tot periculisexponitur,amp;tot afflidioniz ‘

cruciatur'TlnÆgyptoüaopprimitur,utnonfolummaioresna tu durifsima. feruitutc exerccrentur,uerumet)am infantes aquis ob ruercntunHocanc eft uineam feruare cuftodireCPoftquam au.^ tern Ifraelitæ, qui fuo tempore crant uinca Domini, pofsederunt urbem Hierufalem,0C regnum terrac Canaa, ficopprcfsi funt a ba bylonrjs, utnon folum metropolis ÔC regnu eorumdiriperetur,uc rumetiam ipfi in orbem terrscdifpergerentur,8^ in durifsimam fer uitutemconijcerentur.Qyisdicerethocefte uineam fuo tempore irrigate 7 Quid dicam de tyrannide, qua graftatus eft in Ecclefiam Domini Antiochus C’Sed amp;^poftea cumEuangelion fpargeretuB in orbem terræ,non folum ApoftolijUerumetiam innumeri alfj ia Ecclelia,crudelifsime interfeAi funt. Quid ad hæcdicemusÇ’ Num permittere amp;nbsp;conniuere,ut uinea Domini fie uaftaretur, eft uinea diu nodue^ euftodireÇ’Ad hoc refpondet nunc Dominus,amp; ait:In dignatio non eft mihi. Quis dabit mihf fpinam S.' ueprem in bel/ lumCConculcabo earn (fpinam) fuccendam earn fimul. Aut appræ/ hendetur manu feu fortitud nemea,Slt;facietmecum pacem,pacem ( inquam ) facictmecu.hoc cft,Etfi permitto, iit uinca mca ab apris

leonibus uaftetur,amp;fi conniuco ut Ecclefia mca ab impfjs affliga tur.tamcn non facio hoc ex indignatione ôifiirore aduerlus Eccle/ fiam,non cogito Ecclefiam delcrerc^perdc! e,8lt;opprimcrc, fed fa/ ciohocpotiusex fauore,8lt;amorc,ut Ecclefia mirabilius feruetur,' amp;nbsp;maiora beneficia diuinitus conlcquatur ♦ Non gero bellum ad/ uerfus bonas amp;nbsp;fertiles uites in mea uinca, fed aduerfus fpinas ucpres,quæ funt uifibus impedimento. Ac uites quidem fufeipio putandas amp;nbsp;purgandas,ut copiofiorem frudum fcrant.Spinas aut fufeipio extirpandas prorfus, conculcandas amp;nbsp;in ignem conrjeien/ das. Aut fi forte fpinam non eradicaucro,tamen apprehendo earn,' promcafortitudine, amp;:cogoutpacemmccum habeat, habeat,in/ quam,pacem mecum,hoc eft,ut mihi fubrjeiatur,meæ fcruiat uolu tati,amp;^ aut fiat paxillus ad quam uites alligentur, aut fepes, qua ui/ tes muniantur. Itacp fiediftinguo inter fpinas ,ut alias extirpem in ignem conijciam,aliiiurar ad fepes,quibus beftiæarccantur.So las autem uites plantem amp;nbsp;conferuem, ut frudum in tempore fuo ferât» Duo hie obferuatione dignifsima docentur, Alterum eft de

comment. IOAN. BRENT. 949 öoluntate Dei in afflîÆonibus, quibus Ecdefia in his terns crucia tur Jndignatio,inquit,non eft mihi. Cum Deus affligit Ecdcfiani HÔ hoc uultjUt Ecdefia percat,fcd utpcrafflidlionesferuetur. Vo/ tuntas Dei no eft uoluntas perdendi fed feruadi populi fui, Ira Dei erga Ecdefiam fuam non eft ira tyrânica, fed paterna. Nam quem/ admodum agricola putat uitcm faice,non furore,8d indignatione, fed bono confilio,ut üitis copiofiorem frucftum Ferat: ita Deus im mittitafflicftionem in Ecdefiam,nÖ uc Ecdefia pereat, fed ut ueram falutcm confequäcur* Vnde infra capite quinquagcfimoquartödÏ cit : Adpundl' im in modicodercliqui te, in miferatiohibusma/ gniscongregabote EéOfe,v'i. VenitcreuertamuradDomi/ num,quia ipfe appræhêdit nos amp;nbsp;fanabic,percufsit,SC curabit,hoè eft,Dominus immiccit afHi(ftiones,ut fcruec,amp; fanet. Ec Hiere,ui/ gefîmon^noîEgofciocogitaCiones, quascogito fuper uos aie Do minus^gitationcs pacis amp;nbsp;non afHieftionis oCc. Vide exemplum Ifraelitarumin Ægypto, Pharao opprimit populum Dei,ö^pron cit infantes in pronuentem Deus autem cogitat liberationem, multiplicatitMiem populi, In deuaftationc Hierufalcm, Babylonq cogitabant deletionem Dei Ifraelis, populi cius, fed Deus cogi/ tabac diuulgationem gloriae nomxnis fui, amp;nbsp;multiplieationcm Ec/ clefîæ fu£C, Sic in perlecutionc Eedcfiae poft reuelatum Euangeli/ onjudari 8lt;gentcs cogitabant internccionem, Deus autem cogita bat conferuationem dilatationcm Ecdefiæ,Non repelletjinquic Hieremias indirenis fuis, infempiternum Dominus,quia fi abie/ cit,cciä miferebitur fecundum multitudinem mifericordiarum fua/ rum.Nonenim humiliauitex corde fuo amp;abiecit filios hominum amp;c.H3ecDei uoluntas diligenter intuenda eft in aduerfis,ut excite mur ad fi lem,ad inuocationê,ad obcdientiam,ad patientiam,Hæc enim officia præftanda funtin afflidÜonibus, Teftificatus autem eft Deus de hac fua uoluntatcnon folum feriptis Propheficis,8lt;: cmplo Ifraclitarum,fed etiam,acmaxime omnium exemplo unioe/ niti filq fui, quemobiecitdifficilimis affli(ftionibus,non ut perde/ rctjfed ut feruaret cum, imo ut per cum feruaret uniuerfam fua Ec/ clefiam, Altcrum obferuabilc hoc eft, quod Deus aduerfarios po/ puli fui,quos uocat fpinas amp;nbsp;uepres,aut prorfus erad icet.aut fi per miferit eosin hoc mundo comorari ,cogatcos uineæ feuEcdefiae fuæ feruirc.Sic initio non cradicabat Pharaonem dcuaftantem ui/ neam fuam,fed conniuebat ad crudelitatem eius,interim tarne coe/ g?tcum,quamuisinfcium,Ecclcfiæfuæferuire. Nifi enimficop/ prefsifletIfraelitas, nun^ fuifïèntexcitati,ut deßderarentliber/ tatem, amp;nbsp;patrias fcdcs,nunquam potuiflet eis Mofes perfuadere, utuocationem Dei ad occupandam terram Canaan feftarentur.

Conceflum eft diuinitus Nabuchodonofori, ut uaftarct mcfropo lin populi Dei» Itacp Nabuchodonofor uilus eft acuta fpina î Sed Deus hae fpina ufus eft ad gloriam nominis Ecciefiæ fuæ in cota terra dilatandam, Danielis fecundo quarto» Paukis,cum adhuc cftet Sa ulus,er at acutifsima fpina : Sed Deus non folum eftecit -, ut fieretadminiculum uitium in uinea fua, uerumetiam eledifsimus palmes»Quare non terreamur cr udelitate aduerfarior ü,fed i ntuea/ mur in Dominum Deum noftrum, qui amp;nbsp;nos in mcdijs periculis feruat,8C aducrfarios cogit ß bi obnoxios cfle adiumento ad Ec/ clefiæ fuæ falutem*

Hgc quæ (equuntur, ufc^ ad hunc locum,Ciuitas munita de folata erit ac» fic uertenda funt» Veniunt ( tempora quibus ) radix CCS aget lacob,florcbit amp;nbsp;fruftum proferetlfrael, ut prouetus eius impleatfaciem orbis.Nüquid iuxta pcrcufsionem percutientis feu hoftisjpercutit cumCaut iuxta occiflonem occidentis feu inimici oc eumCFacis earn (uineam feu agrum) crefccre in raenfura,in ui i S-go ridario (deinde Dominus) aufert ( fuperuacanea) uento duro,cum ieduw i flat Orientalis (qui eft uentus urens Sduaftans ) Sed hac ipfa re ex/ piatur iniquitas Iacob,amp; hie eft omnis fi*u(ftus,quod aufertur pec/ catum ciuSjCum Auntomnes lapides altaris,ficutlapidescalcisdif/ folutijUt non reftituantur luci amp;nbsp;imagines»Hacftenus uerfio»Perfc uerat autem Propheta in code confolationis argumento, often/ dit,quo animo Deus affligat Ecdefiamfuam, amp;nbsp;quis fit finis affli/ lt;ftionis»Porro,cum antea ufus fit metaphorauineæ ; pergitetiam nunc in cade metaphora»Etiamfi,inquit, uinea Domini uarijs mo/ dis affligitur in hac terra, tame tempus erit,quo lacob amp;nbsp;Ifrael,quf funt uinea amp;nbsp;populus Dei, radices agent, florebunt nbsp;nbsp;copiofum

. frult;ftumferent»Sed quomodo poflunt in tantis tempeftatibus flo/ rcre amp;nbsp;frudum ferreCRefpondet Propheta: Dominus non percux tit non affligitpopulum (uum in modum hoftis » Hie enim, quos affligit,prorfus opprimit, amp;nbsp;quos occidit,prorfus content» Domi nus autem non affligithoftiIiCer,(ed amice ÓÓ paterne» Et quanq fi nit uineam fuam perflari duro 8^ urente uento, tarnen efficit ut pro fua mefura in horto fuo crefcat»Superuacanca,ct perniciofa aufert, Reliqua fouet conferuat : adeoep hue omne confilium Dei fpe/ lt;ftac,ut Ecclcfia afflidionibus erudita,di(catpeccata fua agnofeere, poenitentiam agerc,idolatriam abrjcere,impia facra abrogarc,8^ ox ninem impietatem perpetuo uitare» Propheta attingittria argumêx ta,quibuscohortaturEccIcfiamadferendas serumnas patienter amp;nbsp;obetÜêter^quae diligenter funt obferuada, ut cognofeamus quo

Dd confilfo 8^ quo fine Ecdefia tot aduerfis in hac terra obfj :itur,^ Primum eft,q^ Deus affiigitBcdefia^non hoftili, fed arnico Sd be/ neuolo animo.Hoftes hocagut,utaduerfarios fuos penitus conte/ e^ a^rumn^ rat ♦ Deus aut non hoc animo inuehitur in populum fuû,fed cupit cum feruarc, Ac impios quidem, impccnitentes prorfus perdit. Pios aut,8^ pcenitentes,qui funtEcclefia eius,caftigatanimo pater no, Vnde Hier.xxx.S^ xlvi.dicitur:Facia confummationem in cun élis gentibus ad quas eiecite,te autem non faciam in confummatio nem,fed caftigabo te in iudicio,Sed quomodo cognofca harte Dei uoluntatcm in aduerfisCFilius (inquit Euagelifta ) unigenitus,qui dl in finu patris,ipfe enarrauit. Etiten2.Irt hocapparuit caritas Der erga nos.cp filiumfuum unigenitum mifit Deus in mundum,ucui uamus per cum amp;c. Et Paulus: Comendat cantatem fuam erga nos Dcusjcp cumadhuceflemus peccatores^ Chriftus nobis mortu/ us cft.Sicutergo Patriarchæ cognouerutbonam Dei uoluntate er ga Ce,ex promiCsionibus de Chrifto uenturo,ita rtos cognofeimus bonlt;â Dei uolutatem ex Chrifto filio Dei iam exhibi'to. Securtdu, Deus etfi immittit in uineam uentum duru, tn facit earn crefeere fua menfura,pro Cuo modo:hoceft,Deus non affligit Ecclefiä im/ modice,fed moderate,8é dat cuentû ut ferre queat.In Ægypto du/ rifsimus uentus perflabat uineâDni,cum infantes ^pfjeiebantur in profluentem,8c uiri öpprimebantur grauifsimisoneribus,attn ra/ dices egit,ct protulit fuo têpore uberrimum fi-uftum. In uaftationc Hierulalem flauit uehementifsimus amp;nbsp;perniciofi fsimus Uentus,c5 feruauit th Deus populum fuum, ut Ecclefiä maior fieret,^ fi Hie rufalernmanfiftetincolumis.Poft diuulgationem Buangelp in or/ bem terre»flstiit durifsimus uentus,cupariter Ethnici amp;nbsp;ludæi cocr rirentur aduerfus Ecclefiä Chrifti, 8^ affligerêt pios crudelifsimis generibus fuppliciorum, utEcclefiam delerent, Sed tarnen diui/ na dementia fadum eft, ut Ecclefiä co magis feruaretur 8d dilatare fur,quo plus cam hoftes affligèrent.Quod de uniuerfa Ecdefia di citur,hoc etiam de firtpulis Ecclefiæ membris intelligcndum eft,ui delicet,çp Deus caft igatpium,pro fuo modo, amp;nbsp;mêrura.Deus etn tantofauore complcftitur populum fuum credentem in Chriftum filiUm(uum,utnun^ finataffliélionê in ipfum incurrere,quin pri us excogitauerit modum liberationis.Iofepho filio lacob non con/ tigitpriusferuitus8écaptiuitas,q définira erat a Dho liberatio/ nis ratiojficut teftatur fomnium lofephi Gen.xxxvrj, Ifraelitae non ante oppreCsi Cunt in Ægypto, determinata crant diuinitus, amp;nbsp;' tempus,amp; modus liberationis,Gcn.XV, Siefentiedum eft de uafta done urbis Hierufalcm,adeoc]^ de omnibus aduerfis, quse accidut populo Dei,Tmigitur hoccuremus,utfimus populus amp;nbsp;Ecdefia.

Dei,tu;Ti omnia reliquaCaluaerut. Ternum,Dcus hoc fine iiTimit titadiicrfa in EccleH'am fLiam,utexpientur pcccaia,amp;:'. aoolcatur ido latria acimpretas» Hoc non fic intclligendnm eîl,q) huinanæ affli/ óh.oncs fincexpiationespeccatorum coraDco. Vna.n.afflidio fix In Dei una mors Ch ri fti expiauit pcccatum nortrum coram Deo. ïSJoftræ aht affli dlioncs non hint tanci momenti ut pcccata expiée in iudicio Dci,8lt; placet iram cius.Scd ideo dicuntur peccata expiagt;' re,qusaducunt in cognitioncm peccati ,cxcitant ad quærcndam re/ mifsionem peçcati,per Chrihum,amp; inuitantnos, ut peccata fugia/ inus,amp; uitemus,Sd utin offlcio obedientiæ côtineamur, Hue refpi cit Deus, cum iinmittit afflidionem in populum fuum, uidelicct, non uult eum perdere, fed iuuare feruarc, nc pereat.Sic Dauid cieélus eft e rcgno,Ôé paftus eft ludibria/:onuicia,5^ publica fuaru uxorum ftupra,ut agnofceretmagnitudinê peccati fui, Slt; admone/ recur ipfc,qno deinceps peccata uitaret, ac fuo quoep exemplo ad/ moncret alios,uthoneftam uitam ducerent. Sict ex Manaftes con/ iceftus eft in uincula, non ut pcrirct, fed ut in peccatorum fuorum aanitione duceretur,0lt;^ fcruaretur. Sic Paulo datus c ft anoelus Sa/ tanc,ne pcccaret,hoc eft,nemaonitudinc reuelationu extoilcretur«

Expofuic Pl opheta confilium,quo Deus affligicEccleham fua. INuncrcciiat uaftationem urbis Hierufalem, quæ crac externa me/ tropolis Eccîefiæ Dei, amp;nbsp;dilarationem Ecclehg tn totum orbem ter rx. Addie aiicem hoc uacicinium, ut adiponeat St confoletur Ecek fiam,quod non debcatanimumde falute fua defpondçre, etiâficar liai is Ifracl abrjciatur ,amp; externa EccleGaehofpitia uaftentur amp;abo Jeantur, Sapiences enim huiusmundinon put ant, utccctusaliquis conferuefur,nifi munitus fitpotcntiagt;e£ciuilibus ordmationibus» Quomodopauci,inquiunt,8lt;^ difperfi,non folum fine regno 8d ur be,uerumctiam in omnibus regn is urbibus exofi, amp;nbsp;uarqs cala/ mita£ibusaffli(ftipofluntinftitutumrcligionis fuætucri,amp;diuc5 feruareCHanc mundi fapientiam reprehendit nunc Propheta,ec di cit Ecclcfia Chrifti et religionem eius non (oliim non interitura,uc rumetiamampliandamamp;dilatandam,etiamfi Hierufalem,amp;exter num eius regnum prorfus conculcetur.ReciraC ergo initio uaftatio nem urbis Hierufalem,cam praccipue,quæ fada eft per Romanos, 8dfi nec prior ilia,quefada eft per Babylonios,fuit Ecckfiæ exitio, Ciuitas,inquit,munita,urbs Hicrufale, quæ uidetur clanfsima SiC potentifsima omnium urbium orientalium,dcfolabitur, fpeciofæ domus eius relinquenturôd deferentur uelut defertum, ut pafcatur amp;nbsp;accubet ibi uitulus,acdccerpat furculos exus, Rami eius prf aridi cats

bcc ita contercntur,ut muliércs üeniànt,amp;colligantad combdr ciV dos eos igni. Sed qua ob càufam fattta uàftitas acddet urbi tam fail dæ^An lion in éa crac templu DeiC An no ibi trat cültüs DeiT’HgC urbs erat höfpitiuni ucrbi Deidd don foliirri Ptophct£c,ueiÿ/ etiam ipfe Chriftds fîltds DéJ j 8^ Apdftoli eiits âdnûciauerünt Ed angèlion,amp; sediderdtit mdltâ rtiiraculatcuf crgo Dcds don pèpér/ cit hofpitio fuo’^cur perntifit,ut tam fœdé dilaceraretur C Scquitiir caufa uaftâcîonis. Non eft pôpdliis,inqdit4 fàpiês. Pfoptefea hötl miferebitur eius,qui fecit eum^Ôd qui förmauit cum,nô parcet.Sic

Mofes côqueriturîGcils abfçp conGlio eftiamp; fine prudctia. V ci namfaperentâdintelligerent,acnouifsimâprouid^renc.Habesigt tur caufam^cur lüdpi* qui erânt populus Dc),funt âbiedi^amp; mctrô polis eoB2 uaftaU,üidelicèt,nÔ quià grauitcr pèccàrun t,fed quia cd peccaiTent^nori uolueruilt ititclligerc tértipüs uifiratioilis fu*, noil doIuerurltfefipifccrCjamp;Chnftunl âcEuartgclion eidsagriofccrci HaeceftcondémnatiójinquitChriftuSjCpluxucnitiiiniurtduitijS^ dilcxcruftt hörm’ties magîs tencbras q kicè. DifcamUs ergo èx hóe loco irtfipientiâ éfle càularn déuaftationis regnorum èC drbi'um, Itl Gpieiltiam autem uocamus non ciuilem illatri,cui etiam pf) nonnud quamobnoxtj funt,fed fpiritdalem illam cui fapientes huius mun/ di maxime omnium funt obnOxij, üidéliccG e|uæ non fapit nec in/ telligittempüSxiiGtatiönisEJlt;fiiamp;quaècoijfemnitutrbumlDcj,Lió cans àd pœnitentiam, ad àgnitioûem Chrifti hlfj DefHæc eit maxima infipi^ntia quia exporttt hominem non ttntum ôxteriiisi (ed etiam ætèrnispericulis Scdquid*^ num quia regnumpopüli Dei,ô^ metropolis eotuminterit,nccenè critiUtSd Ecclefia Chrifti intercâtCNequaquam* VàftatiourbisHierufaîcmnon eft interné cio fed ampliatio Ecclefiæ. Sic ertirn féquitür In die illa triturabiC Domirtiis ab alueo fluminisjioc eft,Cuphratis,ufcp àd tofrenteiti

’ amp;nbsp;uos filtj Ifràcl congregabimirii alter ad alteR:drt die illàclàrtgétur tubà magna jSd uenient qui perditi erant in terra AfsyriôB£,amp; qui éiedi erailt ad terra Ægypti,Slt; àdorabût Dominum in monté Sâriéiô irt Hiérufalém.hlæc eft concio de dilà tâtionc Ecclefiæ per Éuarigéliôri,in omnia régna bdius mundi. Et fi ènim Micrufalem uàftabitur,tamen Euagelion,qdod eft hiagnà tuba,rpârgetur irt orbémterræ,qüo Euartgelio uocàbit Dominds ex ÆgyptOjCx AfsyriàjCx Mefopotamià, cxomrtibus finibus ter/ ræ electos fuos. Et fîcdt Bapcifta ait, Verttilabrijeft in manu Chri/ fti,ac repurgâbitareârrt fdaniiS^ congregabit triticurri fuum iri hór rcûm,paleam aût exuret igrti inéxtinguibili i A Joraburic, iiiquit,' Dorninum in monte failfto in Hierüfalem.Sed quomodo ibi àdo' fabuntjcum paulo ante dixerit eum locdm daftadum,Sé cóndertérl g

bun in paCcaauitulorum. Non intcUigas pios ucnturos exoiYinv' bus nationibus ad locum urbis Hierufalem corporaliter, fed idcii*/ co Jicuntur adorarc Dominu in monte fando in Hierufalem,qnia creduntEuangelio Chrifti,quod initio adnunciatum eft in uibc Hicrufalem,indie Pentecoftes,amp; ab eo loco fparfum in totum or/ bem terrtc.De qua re fupra fæpc diólum eft. Vides autem externa incommoda non opprefsifle,fcd auxille gloriam amp;nbsp;Ecclefiam Do/ iuini.Bxempla func,perfecutio Ifraelis in Ægypto.Captiuitas pro piciatorij a Philiftinis, fub Eli faccrdotc. Vaftatio urbis Hierufa/ lem per Babylonios» Similiter pofterioruaftatio eins per Roma/ nos. Quod autem de uniuerfa Ecclelia Dei dicitur, hoc intelligen/ dum ctiam erit de unoquocÇ priuatim,qui eft membrum Ecclefig» Multæ funt fribulationcs iuftorura,multa accidunreis incommo/ da,amp;grauia onera.Scd hgc omniamagis funt eis adiumento in bo num,quam detrimento.Quantam gloriam peperitjofepho capti/ uitas, Dauidi exilium, Danielilacus, Chrifto ipfi crux C Etfi enim noncontingitliberatioin hoc I’nundo, tarnen conongit alterna amp;nbsp;coelcftis liberatio, Quare non terreamur incommodis huius fecu/ li,fed curemus tantum,ut maneamus in Eccleßa Chriftf,3i^ reliqua omnia falua crunt*

In hoc capite continetur concio, cuius prior pars inuchifur in re 'gnum Ifrael,feu Ephraim,quod uocarunt,regnum Samarig, amp;nbsp;de/ cem tr ibuum, Poftcrior pars inuehitur,in regnum ludæ.Itac^ Efaz ias habuit hanc condonem,priufquam regnum Samarie uaftatum eft a Salmaneflare, Fuit autem hoc regnum magna potentia muni/ tum,0lt; illuftri maieftate Ornatu. T erra eius fuitfertilitatcinfignis,' quemadmodum teftantur benedilt;ftiones Iofcph,quæ extant Geh. ïdix.amp; Dcut.xxxii). Vndc eC hoc loco uocatur Corona fiipcrba feu magnifica.Et Flos gloriofi decoris.Item Vallis pinguedinum,feu 0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loqui folemus,fouea butyri,hoc eft,locus fertilifsimus. Ad

jjn ben,, nunciat igicur Prophcta,quod hie flos fiat deciduus ,amp; hæc glorio fa corona conculcanda fit pedibus,Ecce,inquit, demittet fc pofen/ ter in terra fortis amp;nbsp;ualidus Domini, uidelicct dies, feu cxercitus a Domino exdtatus,ucluti nimbus,grando amp;nbsp;turbo c5fi-ingens,uc/ luti nimbus fOrfium aquarum inundantium. Hie eft exercitus Sal maneflaris regis Afsyriorum ,qui cum ueniftet in terram Samarig, ÇQnculcîiuitpedibuSjjamp;contriuitgloriofum regnum eius.Idem em accidie

icàdit regno Samari'æ,quodfru(5lui ante çflatcm præcoci.Hic ein deuoratur feu pent,priufquam deccrpitui\8Ccum adhuc ex manu, feu palmice fuo dependct:ïta amp;nbsp;regnum Samariac, nimis cùô flora itSlt;inaturuic,i'deoc^neceITèhabetantetempus perire. Deuafla/ tioneautemregniSamariæ uide quartû Regum decimofeptimo, de qua multum prophetarunc Ofeas, Anios,amp; alq Prophetæ. Ac alias quidem exprobfatur huicregno impietas ÔC Idolatria,proprçf quam traditum fît a Domino uaftationi, hicautem exprobratur ei tcmulenria amp;nbsp;cbrietas.V2e,inquit,ebrrjsËphraim.Ec,Errant)bus, feu Quaflàtisa uino, ObferucmusigiturEbrietatem ÔC crapulam, non elfe tam leue peccatum,quam ab hominibus huius feculi iudiz catur.Hi fenriunt,ebrieratem magis ridendam,quam reprehcndêz dam amp;nbsp;puniendara eflè.Scd aliud eft fpiritus fandli iudicium. Hic cnim docct ebrictatem tam horribilc elle in côfpeô:u Dci peccatûj ut primum Deus puniat hoc peccatum uaftatione rcgnorum,8^ ur? bàim. Vndc fupra cap.quinto didum eft: Væ qui confurgitis ma/ ne ad fedâdam ebrictatem. Et mox, Propterea captiuus dudus eft popuîusmcus Babylonquoque captaeft,ebrietatcrégis84 duium,acregnumeiustranslatum inMedos ôdPerfas,Daniclis C|uinto.Extant 8^ multa id genus alia exempla in extern is hiftor qs. Etfi enim non omnes in regno aut urbe funt ebriofi,tame quia ma/* giftratus amp;nbsp;patrcsfamilias conniuent ad ebrictatem,ac feftantur c-* tiam ipfi ebrie'atcm,amp;alq non tarn feucriter abominantur hoc ui/ tium,quam lex Dei exigit,iddrco omnes fimul incolæ iudicantur digni lupplicio,Deinde Deus punk hoc peccatum æterna damna* tionc.Etóofijinquit Paulus,non accipienthçrcditatemrcgni Dei

Sed quidCSi uaftabitur regnum Samariæ, ubi manebit Ecclez fia Dei C in hoc cnimregno fuerunt multi excellentes Prophetæ, Elias,Elizæus,Ionas,OTeas, Amos,amp; aIq.Quare,6lt;fi publica ido latria inftituta fuit in hoc rcono,tarnen habuk Deus in eoregno C/» liamfuamEcclcfiam,qucmadmodum ad Eliam dicitur :Rdiqui mihi feptem milia uirorum, qui non curuaucrut genua fua ante Ba al. Cum igitur Prophctauaticinaturdc interim huius regni,quodl fuitfedes Ecclefiæ Dei, ftatim uenirc foletpqs in mentem, ubi er/ go manebit Dci Ecclefiad-loc cnim pqs præapue curac eft,ut cci/ amfi omnia alia ruant,8d percant, conftent faltem uerbum 8lt; Eccle fia Dei,atc^ propagentur ad poftcros.Quare,ut Propheta medca* cur huic curæ, SC confirmet animos piorum , additappcndiccm de conferuanda Ecclcfia in hac ruina regni Ifraclis . In die ilia, in/ c[uit,erit DOMIN VS Zebaoth Corona dccoris,amp; dia/ dema gloriae reliquqs populi fui. Erie fpiritus ludicq (cu pru/ dentix, fedenti (upcr tribunal gt;nbsp;forcitudo reuertentibus

\ “ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s *

hello ad poröm, hoc eft. Dominus dabitrcbqulis inpaceprudert tiamgubcrnandijinbellofortitudincm pugnandi» His uerbiscon fokcur Propheta pios, quöd etiamfi ruitui?^ fit inclytu regnum !(/ raelis,quod fuit haélenus Cedes Ecclefif, multoRi cximioRz Pro/ phetarum,tamcn Deus fit Ecclefiam fuam cöferuaturus,amp; ornatu/ rus cam donis fpiritus fan(fti,quibiis in tranquillitate honefta ui tarn ducant,amp; in afflidhombus aduerfiis Satanam confient. Quod aut Propheta de rcliquqs rcgni lfräel,amp; de cöCeruata Ecclefia eius regni dicitjita impletum cfi,ut nonnulli qui remanferat pofi ua/ ftationein terra, rcuerfi funthortatore Ezechia rege ludæ, ad Do minum,fj.Paralip.xxx.amp;ali)intcrgentcsdifpetfiitaferuati fint,ut poficrieorumpcrucncrint ufepadtepora Apofiolorum, qüibus Euangelium Chrifti pr3cdicantibus,multi cx Ifiaelitis agnouerunt Chriltum,amp; acccpcrunt fpiritum fandum quo^rebus profperis, uitam fuam pic gubernauerunt,8c rebus aduerfis,cÔftan(cr ac for/ titer cum Satana pugnaucrunt.Hoc igitur exemplum docet nos,q, Deus confcruct fuam Ecclcfiam,etiamfi imperia,quae præbuerunt hofpitiaEcclefiae,amp; fucruntaliquandiufedcs cius,ruant. Itaqj no ftruracft,ut oremus quidem pro publica pace rcgnorum,Slt; pro in columitate corum Principum qui concedunt Ecclefiæ tranqüilla habitationem in terris fuis,non defperemus autem de falute Ecclé/ fiæ,etiamfi régna principatus uaftentur, Sed curæ nobis fit* üt in fide uerbi Dei,cum uera Ecclefia pcrmaneamus.Sicüt ênim non peribat ucra religio cum ablata cfiet area Tefiamenti a Philiftinis* j.Regumiüj.itanon périt, etiamfi deuaftentur Eeelefiarum ho/ fpitia.Soletautem in publica uafiatione eorum regnorum ,quæ præbuerunt Ecclefiæ Dei hofpitia,8din pcrfccutionibus Euange/ Jrj Chrifti,idem acciderc,quod in apparaux externi belli, Prinapes cnim qui fufdpiunt bellum gercndum,initio uocant milites per ca pitancosfuos,exomnibus,quibuspofluntlocis,0lt;^nominatimin/ dicantlocum, in quo debeant conuenirc,ut fiat deledus. Deinde, cum conucnerinr,folct deledus fieri,acalq quidem conferibuntur in militiam,Slt; acapiunt ftipendium,alq reqciunrur, Sic etiam uo/ canturhominesadChriftianam militiam, per Apofiolicum uer/ bum. Inuafiationibusautemregnorumamp;perfecutionibu8habe/ tur deledus. Alrj cnim confiant,amp; agnofeuntur ueri militesraltj de ficiunt a uerbo Dei,amp; rcqdunCur. oie deledus habitus eft,in ua/ ftationc urbis Hierufalem amp;nbsp;uulgatione Euangelrj per Apofiolos in totum orbe terræ. In hoedeleau, alfi Ifraclitæ rccepti funt,uidc licct,hi,quiagnoucruntEuangeIionCHRISTI,alii abicefiiS^c* Sicdeletfitis habitus eft co tempore, quo Gentes perfecutæ funt ChriftianiGniim , 5d fupplicqs afïèceruntinnumeros, quosutf/

COMMENT. IOAN. BRENT. hr camus martyres. Quare,cum oriûturuaftanoncsamp;pet fecntfoncs, non fcntiamus Ecdefiam intenrc,fed tantum fieri deiedum,ut de/ fccrnantur fynceri ab hypocritis,8lt; ueri a falfis.

Quæ pars huius capitis prccedit,coucio cftaduerfus regnum IC radis,quemadinodum fupra oftendimus. Nunc fcquitur côcio ad üerfus regnû lude,in quo regno Efaias Prophetam agcbar.Sie ein infra didt: Audite uerbum Dni, uiri niufores,qui dnamini fupcr populum meum.qui eft in Hierufalê.Inuehitur aût in Principes incolas regni ludæ hoc confilio,rie cum audiant fcdera amp;nbsp;fupplicia regni IfraeliSjexiftiment fc innocentes in fuis fceleribus cfi'c, ôd im punes fore,g7 habcant apud fe uerum DeiCcmpdu,ucra Dei facrifi cia,ôlt;uerumuerburnUei.Hoc.n.rere eltingeniu hominuin,çp in lùnofup^ii^ alieno fupplicio applaudant fuæ innocêop, exiftiment alios quiz do erci detTi,qj affligantur^peccafie, fe autern tanto meliorcs,quâto peius üident alios puniri. Sed hoc eft præpofterum 8d iniquum iudiciu, Debemus cnim aliéna,ut dici folct,infania frui,Slt;^ exaliorum fupz plieijs admoneri de noftris peccatis,ut refipifcamus.Si enim affligi tur is,qui non poceftalicuius fceleris in hiimano iudicio conuinci, cogitandum eft:fi hoc in uiridi,quid fictin aridoCEc.’fi iuftus inter rarecipic,quanto magis impius amp;nbsp;pcccator.Si autem affligitur ma nifeftefcderatus,cögitemus,nec nos innocctes eftè corarn Deo. Si cm iniquitates obferuaueris Dne,Dne quis fuftinebitC' Apud Luz cam,qui comemorabant Galilæos crtidelitcr maclatos a Pjlato,aLi diuuputatis q? hi Galilæi præ cuntftis Galilæis peccatores fucrint* Nondicouobis,imonifirefipUeritisomnes fimditcr peribios. Eê ad mulierculas lamentantes didt Chriftus : Nolite flere fupcr me,' fed fuper uobis ipfis flete,8ii fuper filrjsueftris.Quare Efaias redic ad fuu ipfius populu,in regno Iude,S^ hortatur eos ad peemtentia, ut cum regnum Ifraelis horribiliter fit peritUBz, non exiftiment in colas eius regni folos efle peccatores, fed intueatur in exempla ilia rum,amp; fuaipfoBi fcelcra confiderent acrefipifcant. Hi quoep, inz quit,præ uino ne{cierunt,amp;^ præ ebnctatcerrauerunt.hoc eft,Na (olumilli,quifunt in regno Ifrael peccant ebrietatc , ueruinetiani hi qui funt in regno ItidgtCiues Sd incolæ urbis Hierufalem ac toti ,us regionis,uino ita indulgent,ut prp ebrietatc uadllent,ac nec pcs necmanus officium fuum faciant. Actoierabilc efter, fi uulgus tin hoïm ebrietati ftudcrent,hocaûtdeplorandû eft merito,qita facer dotes,q Prophete,q deberêt alios docet e,ad fobrietate hortari,uc ram legis fententiam explicare, amp;nbsp;reefte de ciuiû controLierfijs iudi care,uino et ficera fefe fic impleat,uc nec ipfi pedibusfuis coiifterc

5,8 IN G AP VT XXVIII. ESAIAE qucanc, nee rede uifiones prophcticas intclligant aut explicêt,nfe probe de rebus in cocrouerliapofitis iudiccnt. Nam facer dons ÔC Prophets^ nomine hoc loco intelb'gi poflunt facerdotes amp;nbsp;Prophe tæauCproutfungûtur publico mimfterio docendi populi,aut pro ut funguntur officio dicendi ius.Controucrfi æ cni m etiam politic ex referri folcbant ad facerdotes Deut.xvq.Et interprétés eoRt di/ ccbantur Prophete,ficut Ahcro didus eft Propheta,hoc eff,inter/ prcsMoff.Et p-incipes fuos habet Prophetas,hoc eft,interprètes, in docendo igitur populo nee facerdotes, ncc Prophetse feu infer/ prêtes feripturæpoflunt prg ebrietatc fuo officio defungi. Et in di cendo iurc,feu pronundanda fentetia iuris, facerdotes amp;nbsp;interpre tes eoRtjita balbuciunt,utpræ uino ac fîcera,ne expedite quidem lo qui fcianc.Ebrq.n.uino balbutire folent, Vitia aût uino concepta, ctiam fîneuino durât. Quid multis opusÆxemplum facerdotum Sl Prophetarum fequitur omnis populus.Omnes mefç, inquit E/ faias,repletaE funt uomitu 8^ fordibus, ita ut nullus punis 8d mun/ dus locus fuperfît Jn tanfa igitur totius populi tam maiorum q mi/ noR2 ebrictate,quis effet locus dodrinæC'qucm hominûpoffès do/ cere,amp; in ucra pietate erudireC' quem habercs auditorem fobriû,a£ têtumSd docile Gerte fî uolueris habere auditores dodles,nô efl condonandum adultis rrtaioribus natu,fed abladatis, amp;nbsp;auulffs ab uberibusjhoc eft, pueris amp;nbsp;adolefcentibus. Maiores enim naf u uino i ta obrûti funt,ut infipientiores amp;nbsp;indodliores fint pueris ab ladatis,ideoqj oleum amp;nbsp;opera perduntnr, quse ad ipfos docendos ,'nfumuntur.Quod ante fequitur : quia manda,remanda,expeda, reexpeda ôdc. In hebr^o if a habetur: Prseceptum ad præceptu,pr^ ceptum ad prçceptum,Expedatio ad cxpedationem,cxpedatio ad cxpedationem,feu régula ad regulam,regula ad regulam, modicu ibi,modicumibi.BIeloIabio,aaliena lingua loquiturad popu/ lum iflum.Si quis dixerit ad cos, hcc eft requies, qua refocillabitis dcfatigafum,amp; hoc eft refrigerium,non uolut audire, Quorz ucr/ boFÇt hgc eft fentêtia. Maiores natu ifa obtufo ingenio ex ebrietatc fadi funt,ut etiâfî redtaucris cis pr^cepta etpromifsiones Dei,qut bus iubemur auxilium Dei expcdarc, amp;nbsp;iferaueris ac inculcaueris ca,8lt;; propofueris eis régulas quafdam uitg, amp;nbsp;fragmenta,feu com pendia, breues quafdam pcricopas ex uarrjs locis facræ fcriptu/ r»,amp; hæc Omnia clarifsime cis cxplicueris, tame non intelligât ca, fed uidcantur ipfis barbara,percgrina,amp;prorfus alicnâ j quaff lo/ quercris eis lingua,ut uocât,Callicutica.Quod ff oftenderis eis ali quam rationem, qua in miferia amp;nbsp;calamitate inuenirc queant recrc ationem amp;nbsp;liberationem, plane abominäturzadeoC^ ff ue dura,fiuc iucunda condoneris, contemnunt öd faftidiunt. Et quid plura di/ camC

COMMENT. IOAN. BRENT? ^99 camC'Non folumcontcinnunt,fed chain dérident uerbumDomi/ ni.Cuineniinaudiunt in publias cona'onibus fæpc rea'tan illud ex Mofe:Prgdpc filrjs Ifrael etc. amp;(. precepta Domini iteran\acpö pulum admoneri de expedando auxilio Dei in affli^tionc, cumc^ proponuntur,doccndi gratia,regulæ quædana uita?, 8^ breuiâ qug dam dida ex uarijs locis fcripturæ,folent ea in conuiuijs fuis exagi tare ac deridere,amp; cum forte uiderint facrificulum aut Prophetam praetereuntein:hcus tu,inquiût,amabimus te,rcdta nobis aliquód præeeptum J3c an non habcs aliquam regulam,aut aliquam perico pen,quam nobis commemoresC'Hæc autem rcquirunt,nô ut fèrio aliquid difeant, fed ut habcant, quo feobledent 8( quod ridcaiiG. itaep fuo contêptu eocontcndunt,utcadant,côtcrantur, illaquecrt tur ÔCcapiancur,Porro,quod hicdidturdn loqucla labrj lingu^ altera loquitur ad populum iftum,Paulus i. Corint. dedmoquar/j to allegat : In lege, inquiens, feriptum eft, Quoniam in alrjs linz guiSjamp;labrjs alrjs loquar populo huic, 8d ne fiequidcmaudiêt me didt Dominus, Hoc lumptum eft ex ifto loco Efaiæ,Slt;J apte âllegab turn. Vetat enim Paulus, ne finamus homines in Ecclefia loqui pez regrina lingua,quæ nÔ intclligatur a populo, quia ubi docetur litt gua non intelleda^ibi nemo aliquid difcere poteft, nec fpiritus fait dus eft efficax, uidetur, quod Deus non agnofeat cam Eccl^/j fiam,in qua tam obicura docentur.Nô enim fobriorum, fed ebrio rum Ecclefia uidetur, in qua nihil nifi peregrinum amp;nbsp;alienum atuÂ lingua audicris, Si conuenerit,inquitPaulus,Ecdefia tota fimul,eÊ omnes li nguis loquantur, ingrediantur autem indodi aut inctcdil li,nonne dicent uos infanireCCæterum, quod Efaias didt de Ebf ic tate,uomitu amp;nbsp;fordibus, interprètes exponere folent de impia doz drina,qua omnes mcnfæ,(eu omnes fuggeftus per impios dodo/ res fordidantur.Quæ fententia non eft abqdenda.Dodrina enim impiorû feu hypocritaRt, uerc eft uelut uomitus amp;nbsp;fordes ebrioRz*. Sed qd ad fn»»'ârtinct,ficut Propheta paulo ante aceufauit externæ ebrietatis incolas regni Ifracl,itanuncaccu(at externæ ebrietatisiit colas regni ludg, ac docct quales fiat homines ex ebrietate Slt; crapu/ la.Primu.n.ebrietas cffîdt homines fecuros amp;nbsp;contênentes iüdid^ um Domini. Vnde amp;nbsp;Ebrrj mox dicunt: Percufsimus föcdus cum morte,amp; cum inferno fedmus padû ÔlC, Etfupraca.v.CitharaÔC lyra 8^ tympanû 8^ tibia 8c uinum in conuiui js ueftris, Si ôpus Dd mini non refpicitis,nec opera manuum eius confîdcratis.Et Lucas xxi,Caueteuobis,ne quando grauentur cordaueftraaapulaSi «brietacc,8i curis huius uitæ,fubitufep uobis ingruatdies ilîe 8icgt; Deindeebrietas fadt homines ft’ultos, ôi infipitntes, üt non arn/ plius intelligant piam dodrinam, etiamfi perfpicuc cam explkêg»

IN CAP VT XXVIII. ESAIAE Aliena,inquit Efai'as,ô^ peregrina lingua cbrrjs loquitur is,qui eti amclarifsimcpracceptaSi^promifsioncsDci exponst. EtOfc.cap. iirj.FornicatiOjUi'num ÔC cbrietas aufcrunt cor, hoc clt, menrcm Si intelligcntiam.Præterea cbrietas efticit deriforcs èC contcmptores tam uerbi Dei,qaatn hominuin.In conuiutis,quo plus potacur,eo contcmptius de ucrbo Dei loquuntur, Si folct ridicule imitan uer ba condonatorum.Scd nec abfentibus hominibus parcunt,de qui bus tanto uirulcntius loquuntur,c|uîto plus uini ingurgitauerint» An rion ÔC hi funt mores nollræ Germaniæ,quæ eciam apud exte/ rasnationes hoc nomine male audit, quod ebrietati intempcrâtius induIgeatCAn non amp;nbsp;Germanorum menfæ in conuiuqs cbriofo/ rumplenæfuntuomituôtfordibusC' An non Si apud nos tantus prte uino ftupor uirorum pariter Si mulierum,ad agnofcendam pi am dodrinam Euagclq ,ut fi Ecdefiam colligcre uolueris/nagis e/ am ex abladaus Si auulfis ab uberibus,hoc eft,pueris Siadolefccn tibus,quam e fenioribus colliges, Quanquam ij funt mores,ut eti/ am pucri incipiantuinoindulgercSiinebriari. Reliquum igitur cft.ucnifirefipifcanius, ucniatetiam in nos iudicium ebriorum, quod cQ Cubitus ac inopinatus intcritus, * PROPTER HOC AVDITB VERBVM DOMINI VIRI ILLVSORES, QVI DOMI NAMINI SVPER POPVLVMSic,

Diximus antea,quod cbrietas faciat homines fecuros Si illufo/ res uerbi Dei.Recitat ergo nunc Propheta fentcntiâ Si uoces Prin cipum,qui cum irridercnt ucrbum Dei,fecuram in cbrictate Si aliz is fccleribus uitam agebant,Si pollicebâtur fibi ex diuinis prômif/ OonibuSjinimpœnitentiafuaperpetuumrcgnum. Dicuntenim: Percufsimus foedus cum morte, cum inferno fecimus padum, Fla/ gcllum inundans,reu grauis afflidio,fi incident, non attingef nos. Hæccftfecuritasquaimpi} Principes pollicebanturfibipcrpetu/ am durationem regni fui ,etiamfi Prophete diuerfumdocerent, Au di nunc,un de hancfecuritatem cocepehnt. Quia pofuimus,inqui unt,mendacium,fpem noftram,8i mendacio defendemur.hoc eft. Optime confidimus,nunquam fore,ut urbs noftra Hierufalem,8i rcgnumnoftrumdeuaftentur,acnoB abtjciamur,ne fimusamplius populus Dei.Dcus cnim rccepit fepromifsionibus fuis,quod ha/ bitaturus fit perpctuoinhoctcmplo,0iinhacurbe Hierufalem. Sandificaui,inquit,domum hanc,quamædificafl:i,utponercm no men mcum ibi in S B M P1T ER N V M, Si erunt oculi mci Si cor ineum ibi C V N C TIS diebus.Et iterunuEIegit Dominus Zion,elegit cam in habitationê fibi,, Hæc requies mea in feculum fcculi,hic nabitabo.quoniam clcgi earn. Hæ Si id genus aliæ funt diuinK

COMMENT, IOAN. BRENT, diumæ promifsioncs, quibus probe confidîmus, inquiunt fccun, quod fieri nô pofsit,ut uirbs noftra fubuertacur,amp; noftra gens abrj ciacur,ne fit populus Dci,Quid autem ad bæc dicemusClNam fecu ri ia/lat diuinas promi(siones,quibus affirmant fe confidere,Pro/ pheta autem dicit eos ponerc mendacium fpem fuam, Ncc^ enim imptj fie externa uoce loquuntur,Pofuimus mendacium, fpem no ftram,necp uideri iiolût (e mendacio niti,fed Propheta uocat fpem corum mêdacium.Sicut amp;nbsp;Mofes Dcut.xxix.amp; Hier.cap.xvirj.uo cantcogitationem impiorum,prauitatem. ItaEfaias uocat fpem im ptorum,mendacium.Ergone fcntitpromifsiones Dci efièmenda cj'aC Niliil certe minus, Nonarguitpromifsiones diuinas menda/ cq i quas feimus cfic certifsimas ôd firmifsimas ,fcd arguit fecuros homines mendacrj,quod mendaciter amp;nbsp;falfo glorientur de diuinis prom!fsionibus,Gloriantur fecredere bis promifsionibus,fed cü intérim rraducant uitam ebriofam, fecuram amp;nbsp;omnibus alijs uitf)s çôiaminatamjUanifsimaô^ mendacifsima eft eorumgloriatio. Sic 6^ Hieremia^ ailtNolitcconfidereuerbis mendaci), dicentes,T em plum Domini,templum Domini ÔCc, Et mox : Ecce uos confiditis uobis in fermonibus mendaerj, qui non proderunt uobis, Furari, pccidere,adulterare ôic, hoc eft, Veftra iaiftantia, qua gloriamini de tcmplojS^ de promifsionibus rempli,eft uamfsima,quia profi/ temini quidem, uos his promifsionibus confiderc,intcrim autem nullum non genus fcelcris defignatis, Inuidetis proximo, datis o/ peram impofturis,occiditis homincs,committitis adulceria, peiera tisjlibatis drjs alienis, breuiter»nullum eft peccatum tam hoi ribi/ le,a quo immunes eftis. Veftra igitur fides,quam ialt;ftatis,non eft uera fidcs,fcd falfa carnis imaginatio,Ob(eruabilis locus, quo do/ cemur eos feipfosdeciperc, qui putantfe fidem uerbo Dei adhi/ berc,etpropiciuiTi Deum habere,cum interim fintimpeenitentes, amp;fedentur quæuisfcelera pro fua libidine, quai es folenteftèhi Chriftiani,ac ut uocant,Euangelici, qui cum turpifsimam amp;nbsp;fcelc/ ratifsimam uitam ducant,folent tarnen in conuiuqs multa amp;egre/ gia de Euangelio,8i de fide in Chriftum declamare. Deum,inquit Paulus,profitentur fe fcire,cætcrum fadis negant,cum fint abomi nabiles, amp;nbsp;difto non audientes,amp; ad omne opus bonum reprobi. Et iterumzSi qua fuis maxime famiiiaribus non prouidet,fidem abneoauit, ôd eft infideli deterior.Hic habes,quod uera fides non eonfîftat in eo, qui peccat contra confeientiam . Et loannes aie Qui committit peccatum ex diabolo eft, quoniam ab initio diabo lus peccat. Et mox : Omnis qui non facit iufticiam, non eft ex Deo, amp;qui nondiligit fratrem fuum amp;c. Quare nonfeduca/ musnosipfos, fed foliieite ambulemus in UQcatione Dei,ut fi/ ■demconferuemus, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h

IDCÏRCO HÆC DÏCÏT DOMINVS DEVS. EGGE EGO MITTO IN FVN/ DAMENTIS ZION LAPIDEM amp;c.

Impq Slt; (ecuri fperant fctutosfore a morte amp;nbsp;infcrnOjtiec eijei/ endos c poflefsionc prîcrogatiuarum populi Dei. Scd uana eft i/ pforumfiducia,quiaeonfiduntuerbismcndacrj« Quid ergo fietî* Dicito tu nobis uerbum ueritatis, quo tonfidendum eft, ut fimus ucre tuti a morte 8^ inferno, aut Hamus autmancamus populus Det Audi igitur non meum,fcd Domini Dei noftri uerbum. Sic cnimdicit. BcceegofundoinZionlapidem , lapidem probarum, angularem, preciofum, folidifsimum fundamentum. Qui credit, non feftinabit. Non eft nobis alia huius loci interpretatio requiz rcnda,quamea,Cj[uam tradideruntnobis duo infignesinterpre/ tes,amp; Apoftoli,PetrusôéPaulus. Hi enim amboexponunt hunc locum de Chrifto feruatore noftro, Petrus Gc ait : Guftaftis quod benignus Gt Dominus, ad quem aceedentes , qui lapis eft uiuus, abhominibus quidem reprobatus apud Dcumucro cledus preciofus.Etmox: Quapropter 8^ continet fcriptura : Ecceponoi in Sion lapidem aitgularem, ele»ftumipreciofum. Qui crediderit in illo, non pudeGet 8Cc. Ac Paulus Romanorum nono : Ecce po no in Sion lapidem offendiculi, 8^ petram ofiènGonis ♦ Et omnia qui credit in eo non pudefiet ♦ Quod didum repctitur mox a Pau/ lo capite decimo, Sententia igitur Efaiæ hæc eft. Securi pollieen/ tur Gbi externi regni fui perpetuitatem, 8d collocant fpem fuam in uanitate,exiftimantcs impofsibileeGTe, utcum habeant templum jn Sion »abijeiantur ,ne Gnt populus Dei, amp;nbsp;deuorentur a morte arque inferno. At uerores longe aliter fe habet, Deus enim funda bit in Zion lapidem angularem,qui eft Ghriftus unigenitus Glius eius.Quiin hoc lapide hdeconftiterit, is non trepidabit, non fu/. giet,feu ut Petrus amp;nbsp;Paulus interpretantur, non pudeGet, non de/ uorabitur a morte8dinferno:fed habebitcum cis fempiternurn foe Jus 8^ padum,ut nunquam pofsint ipG nocere, Qui autem eO non fuci'itconGfus, is neceGTe habet morte amp;nbsp;inferno perire, Scd *^°^^fideremus uerba Prophetæ diligentius, Vocat Ghriftum lapiz dem, quia fermo eft de officio rempli inZiOn, quod ex lapidibus conftrudum crat. Sic 8^ Ghriftus uocatur lapis,PfaImo cxvrj. La/ pidem quern reprobaueruntamp;c, Primum igitur Ghriftus eft hu/ iusædiGcrj lapis fundamêtalis, quia externum templum fundatuni eft Ghrifto, proptcrea quod fucritumbra Chrifti, Sdfpiritualc templû,quod eft eccleGa,côftet folo Ghrifto.Fundr m?ntu, inquic Paulus,aliud nemo poteftponerc,prgter hoc quod poGtum eft,qd eft lefus Ghriftus, Deinde dicicur lapis probatus,uidclicet a Deo,

COMMENT. IOAN. BRENT. 3«} Nam ædificatores Pharifæi,reprobauerunt cum. Gait Pfalmus az it:Scd Deus probauit eum.Tentatus cft,inquit Apoftolus,per oz mnia luxta Gmilitudinem abfque peccato. Adhæc, Chriftus eft laz pi s preciofus. Videlicet his qui credunt. Magna affert precia, maz gna prgmia,multa beneficia credentibus in ip?um.Præterca,eft laz pis Angularis, quia coniungitduos parietes in unum ; Colligit uz nam Ecclefiam ex gentibus ôd ludæis. Quid multa 7 Lapis eft opz time Sd firmifsime fundatus, ita ut nulla nec humana nec angelica potentia moueri pofsit. Sequitur crgo,ut qui hoc lapideconfiftit, qui firmani fideni in Chriftuin habet, non trepidet, nec pudefiat, fed habcat padum cum morte, cum inferno, amp;nbsp;cum omnibus affli (ftionibus.Quomodo;'non ut extrinfecus non affligatur,non moz riatur,amp;^ horroribus inferni nonconcutiatur, fed utaffligatur qui dem,non autem faciat aliquam ia(fturam,8lt; ut horrore quidem inz ferniconcutiatur amp;m,oriatur,nonautem pereat. Sic Deus (inquit) diiexit mundum, ut fdium fuum unigenitum daret, ut omnis qui credit in euin,nonpcreat,fed habeat uitam æternam.

Exponi't,quid futurum Gt co tcmporeÇ quo lapis angularis poz neturinfundamcntislZion,hoGeft,quOuenict Chriftus in hunc mundum, amp;nbsp;accipiecregnumfuum . Ponam, inquit, indicium in pondcrc.Cum uenerit Chriftus regnauerit,tunc Indicium lu/ fticia in tern's crunt rccftifsima,amp; æquifsima, Nulli Get amplius in iuria, Scd omnia adminiftrabuntur optimo iure. Mali pro meriz tispccnamfuftincbunt. Bonifruentur omni fbclicitate. Breuiter, æquum erit pondus,qua mcnfura omnium rerum in regno Chri fti. Hæcpromifsio de regno Chrifti ufitataeraC in populo Ifraeh Pfalmus feptuagefimoprimus dicit : Deus ludidum tuum regt da,8lt; iufticiam tuam filio régis. Ad iudicandum populum tuum‘in iufticia, paupercs tuos in ludicio. Loquitur autem Pfalmus de Chrifto regno eius. Efaiæ nono : Super folium Dauid,0^ fuper regnum eins ledebit, ut confirmetamp;corroborer illud in iudicio 8^ iufticia a modo amp;nbsp;ufcp in fempiternum. Hiere.uigefimotertio:Re gnabit rex , amp;nbsp;fapiens ent, faciet indicium SC iufticiam in terra. Porro,hæcpromifsio de iudicio amp;nbsp;iufticia in regno Chrifti,co gra tior iucundior fuit populo Dei, quo grauiorem uidebant iniz quitatem in regnis huius terræ.Etfi enim inftitutæ erant illuftrifsi mæ Monarchiæ, Babylonica, Perfica, Alexandrina, Grtecoz rum,tarnen in his omnibus crant magnæ iniquitates, Sgt;i multæ inz iuriæ ♦ Pauperes opprimebantur . Diuites potentes præualez h A

04 îN CAP VT xxvrn. esaiab bant. Impperantfortunati^pq mfortunaü.EtqxM'd dicoderegi!« Ethnicorum,lt;umnccnircgnoDauidis ,ac aliorum piorum Kc/ gum in IfracI omnia »quo iureagercntur* Semper cnim homi/ ncs conqueftifunt inbis terris de iniquitatc amp;rerum ihæqualita/ tc. Semper ik fuitrerumcurfus cciamin regnisopfimc conftifu/ tis ,ut bonis nulc,malis bene fuerit, quemadmodum de cgt; re Pro/ phetæ quoque conqueruntiir,lYaImus trigefimusfextü^ feptua geGmusfccuiidus» rïiqre. xq. Si. Aba i. Quare naagno defidc / rio expedaruntregnum Chrjfti,inlt;^uo omnia reformarentur öd rc ^ifsimc conftitucrcnturjiit fieret Judicium et luftida Jioc eft^t bo nis (emper bene, malis autemlèmper male pro meritis fuis efleu Quid ergo fadumeftCReformatusneeftraundus, ödeonftituta funtiuxtafuamregulam öd menfuram Indicium öd iuftida , poft/ quam uenit Chriftus,ödaccepit regnum fuumC'Si externam rerum f aciem confideraueris,nihil minus fadum uidebitur, fed potius di/ iierfumac plane c?ontrarium, NamChriftus ipfe regni fui admini/ Orator,cum efletomnium luftifsimiis, pafTus eft omnïa iniuftifsi/ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rna.Et interim aduerfartjciuSjCumeflenf omnium iniuftifsimi,ui/

debantur omnium fœlicifsimi. Sic öd Äpoftoli Chrilti attulerunt in orbem terræ nuncium longe omnium optimum,öd contulerunt in homines minifterio fuo fummumbcneficium.Sedprooptimis benefadis reportarunt pefsimam retributionem. Hoccine eft iudfz re rium öd iufticiam facere^ Eft öd adhuc ia rerum eurfus in hoc n:un/ ßrmata nbsp;nbsp;nbsp;do,quod Ecciefia piorum grauifsime affligatur, aimintcrim cede/

er ßaignantiumfoelicifsimam uitamducat ♦ Qpid igitur dicenius de promifsicne regni Chrifti, quod in eo reftituenda fint iudici/ um ödiufticia,fecundumregulam öd menfuram, hoc eft, «equifsi/ me öd iuftifsime 7 Non certe uana eft hæc promifsio, fed rede in/ telligcnda.Rcgnummeum,inquit,noneftdehocmundo.Non eft igitur fentiendum ^quod Chriftus uenerit ad reformanda iura ci/ Milia,Ôd ad gubernanda externa régna in politico iudicio et iufticia»’ Hæc enim relinquitfuo ueteri curfui. Sed interim reftituit öd re/ format indicium ac iufticiam pro fui regni modo acratione,ficut cxponitapudloamiem capitc decimofexto: Cum uenerit,inqui/ ens,Paracletus arguet mundum de peccato, de iufticia öd de iudi/ cio Öde, Primum cnim Chriftus inftituitconcionem Euangelij fui,‘ quo docemur earn non eile ueram iufticiam , quæhominiinhoc mundo in ciuili regno pro benefadis fuis contingit, fed quæ con/ tingit homini in Chrifto per fidem. Nam qui particeps eft iufb'cif Chrifti,is conftat in iudicio Dei, öd aftequitur seternam foclicitaz tem. Docemur etiam, hoe non efle nobis inæternum falutareiudi cium,cum is qui nobis inalefecitjciuiliter a magiftratu punitur,Öd

nos ab I'niuria eins in tuto collocamur : Sed cum princéps huius miindi, qui eft diabolus, condemnatur,ut non pofsit amplius no/ bis nocere. Itacp, quantum attinet ad prædicationem Euangelq ÔC fidem, tunc in regno Chrifti uera iufticia ôd uerum iudicium refti/ tuta funt,quia quicquid acciderit,tamcn reputamur iufti per fidem propter Chriftum, amp;nbsp;feruamur a diabolo Deinde in nouifsimo die,cum aduenerit Chriftus in maieftate fua, ómnia ita reftituen/ tur,utquod nunc Euangelio prædicatur, ôi fide percipitur, tunc reipfa perpetuo impleatur.Nec^ enim ultra mails erit bene, 8^ bo/ nis male, fed mali perpetuo erunt infoelices, boni perpetuo fceli/' ces.Hæc eft uera iufticia,^ uerum iudicium, quænunc quidem fi/ de percipimus, tunc reipfa percepturi inæternum. Hoc diligenter nbsp;nbsp;“ nbsp;nbsp;nbsp;,

eft confiderandum in uarrjs calamitatibus, qug nobis in hoc feculo accidere folent. In lege enim audimus proponi benediótiones be/ nefacientibus, amp;nbsp;obedientibus uerbo Domini, malediéliones aut malefacientibus amp;nbsp;inobedientibus.Et extant præterea in Prophe/ tis liberales promifsiones timentibus Deum,8lt;^ feeftantibus uoca/ tionem eius. Interim autem docet fcriptura,quod hæcordinatio fo leat in hoc feculo aliquoties inuerti, ut boni ac timentes Dei affli/ gatur,cumpeccatorcs non fintinlaborehominum,neccumhomi/ nibus flaaellenCur,fed bene fit omnibus qui prteuaricantur amp;nbsp;ini/ que agunt. Atc^ hæcquidem, tantifper nobis non iniucunda,nec intolerabilia exiftimantur,dum uerbis recitantur, auribus hau/ riuntur.Poftquam uero reipfa accidit,ut optime fada, infcelicifsi/ me cedant,8d quos iudicauimus impie aaere,fint fortunatifsimi,!/ bi turn res uidetur nobis infolita, amp;nbsp;abhirdifsima, ac alius iudicat impia efte pia,amp;: pia impiatalius putat promifsiones Dei eftè men/ daces,8^ Deum non curare res humanas. Sed nos Chriftiani Ion/ ge aliter inftitutieffe debemus . Scimus quidem benefaeftis pro/ mifiàm efte benediiftionem, amp;nbsp;malefadismaledidionem.Sed fei/ mus etiam Deum efte longanimem, amp;nbsp;efte aliud feculum poft hoc mundanum feculum, ut fi benefada non confequuntur in hoc fe/ culo benedidionem, confequantur earn in futuro * Nam quod ad infoclicitatem hominum in hoc feculo attinef ,non eft fentiendum, । quod Deus affligat homines tantum propter peccata. Sic enim iu/ dicat humana ratio, quod Is, qui affligitur,propter peccatum all/ quodaffligatur . VndeS^amicilob, accufant lobem peccati pro/ ptercalamitatemeius. Et MelitenfesPaulum arguunthomicidrj, propterea quod inuafifteteum uipera,Adorum uigefimoodauo» Sed Deus habet multas alias caufas,propterquas folet populo fuo,etiam optima agenti, 8C in diuina uocatione ambulanti,calami

5^4 IN G AP VT XX\nn. ESAÎAE taccs immitterc, Main'feftum quidem^ft,qj Deus foleat tarn in ini ptjs,quamin ptjs peccatapunirc» Manifeftum ctiam cft, quod Deus, fi uolueiit refpiccre peccata, in infercndis aduerfis,nullum hominem, quantumuis alioqui pium, inucniat coram fe innocen/ tcm Si iniquitates obferuaueris Domine ( inquit ) Domine quis fuftincbitC'Sed Deus habet erga pios amp;rcdc ex fide agentes, prp/ «er peccata, alias nonnunquam caufas,propter quasimmittiteis affliÆonesJnterdum enJ’m affligit eos, utprobet fidem ipforum, Sicafflixitlobem. Interdum affligit eos, ad illuftrandam gloriam Hominis fui ♦ Sic cæcauit hominem a natiuitate Ioannis nono,Ne/ qûe hic, inquiens, peccauit, neque parentes eius, fed ut manife/ ftentur opera Dei in illo.Sicconniuit, ut illuftris heros ludas Mac cabæus, in uocatione fua , ab hoftibus occideretur, uidelicct, ut inanifefta fieret gloria Dei, quod Deus ctiam fine tali heroc pof/ fet ficclefiam fuamtueri. Aliquoties imponit crucempijs,ad tefti/ ficandam ueritatem dodrinac fuse Sic obiecit Apoftolos tyran/ His,ut ab ipfis intcrficeretur. Nonnunquam permittit fuos affligi^ utteftificeturregnum fuum non efTe de hoc mundo. Sic loannes Baptifta occifus eft, fie alq multi martyres , Nonnunquam affli/ git fuos ufque ad mortem, utteftificetur reliquum adhucefleali/ ud feculum, in quo prj perpetuo feruentur, Alios affligit,ut ma/ ioremglorisEcoronam aedpiant, Ac poflet quidem Deus in his omnibus peccata refpiccre ,amp;punire, Sed quia rcmittit ea pro/ pter CHRIST VM per fidem, non refpidt ca in affli^en/ do, fed habet alias caufas,quarum aliquot fam rccenfuimus.C^a/ re non damnemus continuo hominem peccari, cüm uidemuseum affligi,fedagnofcamus admirabilem Dei fapientiam,amp; adoremus fanda eius iudida,ut noftram humanam rationem imperueftigabi libus eius urjs fubipamus,

Pergit Propheta rcccnfcre »quid futurum fit, poftquäm lapis pofitpsfuerit in fundamentis Zion,hoc ert,poftquam aducne/ rit C H RIS T V S, amp;nbsp;acceperit regnum fuum in terra, Dixit lt;nim,Chriftumtamfirmum lapidem efïc,üt qui co nititur,non fubuertatur ♦ Dixit, CHRISTVM conftituturum in regno fuo redum iudicium, 8^ æquam iuftidam . Nunc commemorat quid in aduentu CHRISTI contingatimprjsludæis, Chri/ num abrjeientibus amp;nbsp;condemnantibus,Hienimfupradixeruntfc pcrcufsiflc fœdus cum morte, ôd feciflè padum cum inferno, quia ducunt uitam fecurifsimam,0C cum Gnt de generc Abrahge, ac ha/ beanc

beam cœleftes promifsi'oncs ,lt;juibus Deus rccepitfe eonferuatu' rum pofteros Abrahæ, cxiftimant Beri non pofle, ut abrjciantur, amp;nbsp;exhæredcntur a Deo, ne fint amplius populus Dei, enamfi im/ prjfsimc impurifsimc uiuant Propheta I'gitur concionatur nunedeabiedione eorum, inaduentu CHRISTI, Sddocet paucifsimos ex ipfis fcruandos, reliquam autem totam impiam multitudinem ex hærcditate diuinorum bonorum excludéndam. Cumimmifius fuericlapis angularis in fundamentis Zion,feu cum uenerit CHRISTVS, tunc grando ( inquit ) fubuertet fpcmmendacqamp;Cprotcdioncm.Spcratisnunc uos perpetuo foz repopuIumDei, amp;. femperinhacregione habitaturos, etiamfi impijfsima quæq^ue fcelera defignetis : at ego dico uobis, cum adz uenerit G H SIS T VS, haccueftrafpes uanifsima,quafi granz dinefubuertetur, amp;nbsp;afylum, quo nunc confiditis, quafi inundaz tioneaquaeobruetur.Similiter amp;nbsp;fœdusueftrum , quod dicitis uos cum morte percufsifle, abrogabitur, ôi conculcabit uos fia/ gellum, de quo ante dicebatis : flagellum inundans cum tranfierit non ueniet fuper nos. Hæc fpes pudefacict uos, quia nihil certius eft, quam quod flageilum,cum uenerit,abripiat opprimât uos, Etfienim uideturadhucmultum tempon's fupercflTe, quo uentuz rus eft CHRISTVS,ôd uos ex hærcditate cccleftium bonoz rum erjeiemini, tarnen nolitc uobis blandiri, hæc calamitas,fumz mo diluculo, feu (at cito ueniet gt;nbsp;ac durabit die ac no(fte, hoc eft, perpetuis tcmporibus * Aliæ calamitates, quæ uobis haeftenus ac ciderunt,amp;adhucaccident, ufque ad aduentum CHRISTI, iuum habent finem. Hæc aufem calamitas, qua poft aduentum CHRISTI erjeieminiextrapopulumDei, nullum unquam fi/ nemhabituraeft, Quodôdfi uobistamantea a Mofe , quampoz fteaabaltjsProphetis,acame quoque diligenterprædicitur,taz men uos irridetis nos, cxiftimatis nos uana mendacia loqui. Itaz quetantummodouexatiodabit infellevftum auditui,hoceft,non creditis noftris uaticinfjs de abiedione ueftri, donee cam rcipfa fentiatisjÔC calamitas ipfa doceat concionem noftram efle uerifsiz mam. Futurum enim eft, ut etiamfi his tcmporibus uideamini cfz feficutftellæcocliamp;arenamaris,itaut una regio non pofsit uos capere, tarnen co tempore, quo CHRISTVS aduenict, tarn pauci ex uobis remanebunt uere populus Dei,ut letftus admodum anguftus uos capere queat, Goanguftacum eft ftratum, ita ut alter décidât; 8lt; pallium feu operimentum breuc utrunep operire non potcft.hoccft, paucifsimi ex ludæis çrunt cletfti. Hocenimdiz lt;^m , de ledo amp;nbsp;qperimento eius , habet faciem prouerbiaz

Icm ,amp;fîgnificat quod cum ludæi antea impleuerint totas regio/ nesjtîunc tam pauci crût ucre populus Dei',ut in angufto Ieô:o,qui uixunumcapiat,rcquiefcere pofsint » Quod autem fcquitur de ualle quæ cft in Gabaan, exiftimant interprétés dici de ea hiftoria, qug feripta eft loCdecimo, cum ftetit fol fpacio unius diei in medio ecclhQuæ fententia non eft afpernandéuSed quia fit hicmentio fus hiftoriæ, quæ feripta cft de uidoria quam Dauid reportauic a Philiftinis in monte Parizim,quod interpretantur, Diuifionum, fecundo Regumquinto,8^h Paralip* decimoquarto,uideturmi bi ECaiis cum de ualle Gibeon loquitur, magis refpicere in fecun/ dam illam uidtoriam Dauidis,quam reportauit a Philiftinis, in ual le Gibeon,amp; quæ ftatim illam priorcm fccuta eft,ut feriptura eo lo eo perfpicué tradinPhiliftini enim, cum audiflenc Dauidem ab If/ raelitis in regem eleânm amp;(. undum, fufeipiebant bellum aduer/ fus eum,ut ftatim initio regni opprimèrent eum, priufquam uires cius augerentur,8d regnum eius confirmaretur*Metuebant enim, ne fî regnum Dauidis promouerct, pereundum ipfis eflèt * Qua/ reftatueruntprincipi)s ôbftare, ÔC regnum Dauidis, cum adhuc infirmumuideretur,abolcre*Dauid autem diuinapotentiabise/ os ita uicit,fugauic,8d difperfit,ut etiam idola fua poft fe rclinque/ rent* Vnde amp;nbsp;locus didus eft Parizim, hoceft, difperfionesj quod ibi difpcrfî effent hoftes Dauidis * Et in pofteriori uidoria, dicit feriptura, Dauidem percufsiffè hoftes de Gibeon,ufque ad Gazera. Hæcigifur eft fententia Efaiæ* Quemadmodum Dauid Philiftinos, qui obftabant,ne regnaret in Ifrael,bis,femel in mon/ te Parizim,ô^ iterum in ualle Gibeon,ita mirabiliter fudit amp;nbsp;fuga/ uit,utuelutaquædiffluerent aedilaberentur: itaChriftusfuga/ bit,amp; abrjciet impios ludæos, qui totis uiribus fuis impedire cona buntur, ne regnum eius promoueat * Notum autem eft , quan/ tumoperæ ludæi in hoc collocarint, ut Chriftum ftatim initio prædicationisfuæopprimèrent,needefierunt, donee adegiffmc ipfum ad crucem, ac poftea etiam in Apoftolis eum perfequeren/ tur* Et tarnen regnum CHRISTI eo latius propagatumeft,’ ipfi .autem ita opprefsifunt, ut non folum eiedi fint e fua re/ gionc , ucrumetiam exhæredati, ne fiht amplius populus DeiJ Jtaque CHRISTVS hac ludæorum abiedione longe ali/ ud opus fecit, quam hadenusfacereconfueuerat«Hæcabiedio fuit peregrinum alienum opus ab ipfo * Antea enim confue/ uerat ludæos feruarc, aiftodire, ôdtueri, amp;nbsp;quanquam aliqüo/ ties tradebat eos hoftibusinmanus,autalfjscalamitatibus,(amen iterum liberabat cos , quia erant populus eius eledus. Hoc eft proprium

l^pn’um opus Chrifti Nunc aiitem longe aliud opus Faciet, quia fic abijciet ludæos,uc nunquam amplius eos rcduclurus fit in niam regioncm, nccagniturus fit cos pro populo fuo.Quare noli te,inquit Efaias,nunc inuderc,nolifc uerba mca irridere fed refiz pifcite in tempore, ne forte conftringantur uincula ueftra, nc for/ te maxima htcccalamitasuobis accidat. Quia quod de abiedione ïudæorum,quæ tempore aduentus Chrifti futura eft,dico,certifsiz mecuenturumeft.Audiuienim a DOMINO Deo Zebaoth

eonfummationem amp;nbsp;abbreuiationem fuper uniucrlam terram uiz delicet ludæorum. Accepi diuinitus ludaeos confummandosaut *6, abi)ciendos,acpaucifsimbs exeis (alufcmconfecuturos. Sedhaz denus percurrimus fententiain textus. Nuncconfideremus præz cipuoslocos . Videsautem, quod Prophetauatiçneturdeabiez dione ludæorum, quæ implcta eft in aduentu Chrifti, póftquam îudæinonfolum cruci fixeront Chriftum, uerumetiam perfccuti

funttotisuiribusEuangelion eius . Horribile amp;nbsp;memorabile exz cmplum.Iudçi enim fuerunt eleftus Dei populus,duxcruntgcnus fuum e fanftifsimis Patriarchis, acceperunt legem Dei magnis mi taculis/ueruntcognati lefu Chrifti,unigeniti hlij Dei, adeoep orz nati funt omni genere diuinorum beneficiorum. Et tarnen,cum efz fentimpqjô^abrjcerentChriftum filium Dei, nullauclcarnisuel fpiritus praerogatiuaiuuiteos, fedeiefti funt ex hacredita'cnon tantum terreftrium fuorum bonorum, uerumetiamcœleftium.Ti measigifur,dicitPaulus.Nam fi Deus naturalibus ramisnon pez pcrcit, uide nc qua fiat, utnec tibi parcat, Deus non eft refpeftor perfonarum, Saul ornarus fuit regia dignitate. Sed cum ea abutez retur ad tyrannidem amp;nbsp;impietatem, abieftuscftcumpofteritatc fua.Iudas lfcharioth,ornatus fuit d^nitare Âpôftolatus,qua præz rogatiua non eft maior in Ecclefia L-hrifHjfedfum impius efîet,Slt; prodcret Chriftum, nihil fuitadiutus fiia dignitate. Nemo igitur confidatfuis prærogatiuis amp;nbsp;digniratibus. Deus non rcfpicitexz tcrnashominumlaruaSjfed relpicitiufticiam. Oculi Domini,inz quit,fuperiuftos, Staureseiusinpreccseorum. Loquimurauz tern non de humana amp;nbsp;carnali iufticia,fed de ucra 8lt; fpirituali,quæ habetur in Chrifto per fidem. luftuscnim ex fide fua uiuit.Et: Ar bitramur hominem iufti ficari fide abfquc operibus legis. Deinde cumEfaiasdicit: Tantummodo uexatio feu affliftioracietintclliz gcrcconcionem,fignificat quale fit Ingenium impiorum. Non cz nim adhibêt fidem uerbo amp;nbsp;minis Dei, donee reipfa afflidioncm, quam uerbum Dei min3batur,fentiant.Nohaconcionabatur de di luuio plufcp centum annis.Scdderidcbant concionem, tin abcrat» ut fide ei adhiber ent,donec ipfa diluuij afflidio traderet eis ucritaz

tem condoms in manus. Ante Babylonicam urbis Hierufalem de/ ixaftationem,Prophetæminabantur ex. uerbo Dei futuram calami tatêjfederateisuerbum Domini rifusôô fubfannatio,donee uexa/ tio daretintelledum^Idem acciditanteRomanamdeuaftationem ludaicægentisjprædicantibus Euangclion Chrifto ôi Apoftolis eiusjamp;admonentibus ludæosdeperpecuoipforuminterïtu, niff rcfipifccrcntHæcnon ociofe nobis recitantur, fc dutagnofeentes impiorum incredulitatetn 8^ calamitatem uerbum Dei reuocantia nos ad pcenitetiam,opportuno fuo tempore ample(ftamur,amp; obez ^eicoHfwtu diamus,SoIenne enim eft Deo in populo fuo,quod priufquam im mitritafflidionem denunciedram fuam,amp; uocet ad pœnitentiam, adrjdens interdum tolerabilem aliquam uirgam autafflidiuncuz lam,exempli gratia,famem,aut peftcm,aut tale quid, quo nondumi tota gens deuaftatur Jtaq? fi populus agit pocnitentiam de peccaz tis fuis, agit 8C Deus pocnitentiam de malo,quod inferre inftitucz' rat» Si uero populus nec uerbo ncc uirga ad poenitêtiam cxcitatur,^ nihil aliud reliquumeft,præterquam extrema calamitas amp;nbsp;abiez efbo^Et tunc impleri folet ,quod Dominus apud Zachariam dicit; Fadlti eft,licutlocutus fum,0dnon audierunt,fic clamabunt amp;non cxaudiam,Etillud Matth»uigefimoquinto ad ftultas uirgines,quf cum claufaianua,uociferarentur ad (ponfum, ut apcriret,audiunt. Amen dico uobis,nonnoui uos * In diluuio multi in aqua natanz tes clamabantad Deum,fednon eripiebantur exaquis Jn uaflatioz ne Hierufalem multi uocifoabantur in coclum,fed uaftatio propre diebatur,Reuelauit Deus his noftris tcmporibus EuangeLon filq fui dementer, quo nos ad pocnitentiam uocat .Interim adiecituirA gas quafdam, nonnullam, uidelicct,rerum penuriam, peregrina quædam morborum genera, amp;nbsp;aliquot bella, quibus tarnen nonz dumdifsipatæfuntpolitiæ,amp;!^regna.Itacp,fî uerbo Euageli) uir ^is excitati,agimus pocnitentiam,ttiti erimusauaftationeimperij/ Si autem perrexerimus in impietate St fceleribus, nihil aliud reliz quumeft,quamcertifsimaGermaniædcuaftatio. Quæficocpta fucrit,n5 crit amplius locus importuno damori cora Deo, fed fup pliciumprogredietur.Poftca,cumEfaias allegat duasuicflorias,' quas Dauid reportauit a Philiftinis hoftibus fuis, in monte Pari/ zim,8tin ualleGibcon,uaticinaturquidemIudæos ,hoftesChri fti rerjdcndos,8t opprimcndoSjßcut Dauid fuos hoftes opprefsit, fed eo ipfo docet Regnum Chrifti firmifsimum manere, etiamß multos habeat hoftes. Ecclefîa, quæ eft regnum Chrifti, in hoc mundo,etiam in medio hoftium,fuos habet progr effus. Domina^' re,inquit,in medio inimicorum.Nonait,ln medio amicoru,quip/ pe q» Chriftus paucos inueniat amicos,inter homines huius feculi,’

COMMENT, IOAN. BRENT. jr» fed tot habcat inimicos.quot impios,hoc eft, maximam homfnuin partem. Inter hosautem non colligit tantum, fed ctiam conferuat et äuget fuam Ecclefîam.Hoc idcirco nobis confiderandum proper • nitur, utcuræ nobis fit, quo 8^ ip fi nos fimus membra Ecclefiæ, feu regni Chrifti.Sic enim nos in regno cius perpetuo feruabi/ mur.Eft hoc obferuandum quod Propheta abiedioncm ex/' cæeationem ludæorum uocet alienum amp;nbsp;peregrinum opus a Chri fto. Proprium enim opus Chrifti eft feruare,8c nieri.Filius homi/ nis,inquit,non uenit ut perdatjed ut (eruet animas hominum. Et iterum : Non mißt Deus filium fuum in mundum, ut condemnet hiundum , fedutferuetur mundusper eum.CumigiturabrjcitÔd 'condemnat Iudæos,facit opus a fe alienum 8«f peregrinum. Hoc co animaduertendum eftjUtintelligamusquæfituoluntas Dei, in affliftione noftri.Nam cum affligere fit alienum opus a Deojfaci/ lecogitarepofliimus, quod Deus meditetur in afflidione falutem noftram. Saluare enim proprium Dei opus eft. Manifeftum quiz dem eft,quod impccnitentes itaafflfguntur,ut perpetuo intereant. Afflidio autem poenitcntium,tam dolet Deo affligenti, quam ho miniafflido ; ficut infra capite fexagefimotertio dicit: In omni tri/ bulationc eorû,tribulabatur ipfe. Bono igitur animo fint pij affli/ di. Cum enim Deus ipfe affligatur in afflidioncipforum ,non poftîint aduerfa efic diutuma.

Dixit de abiedione 8^ interiCu ludajcae gentis, quod paucifsimi ex ipfis falutem fint confecuturi, Rcliqui autem aeterno exitio tra/ dendi.Nuncadditcaufam, propter quam ludæi fintabiedi,ut no fintamplius populus Dei, Recitaturus autem hanccaufam »excitât auditores ad attentionem ; Auribus, inquiens,percipite,8d auditc uocem meam, Et ne exiftiment rem ludicram agri, repetit eadem: Attendite,inquiens,amp; audite eloquium racum, Haec certe fignifi cantjProphetamaliquid infigneSiimemorabilcrecitaturum. Arlt; rigamus igitur 8t nos aurcs,amp; pcrapiamus quae fequuntur. Nun quid tota die,inquit,arabitagricolaCnûquidfcmper fodiet amp;nbsp;pro/ Icndet terram,utfaciat (ementem^Nonne, poftquam adaequaue/ ritagrum,(pargit uitiam, difpergitcyminum, amp;nbsp;feminat triticum,’ hordeum , amp;nbsp;rcliqua frumenti genera, unumquodque profua tnenfura, 8^ in fuo certo loco , ac ordinc, pro ut ars agricultu/ rae diuinitus tradita, atque homini infculpta eft. Deinde, cum poft meftem uentum eft ad triturationem , non omnia fru/ ir.entorum 8d leguminum genera sequali modo triturantur 8lt;

37» IN CAP VT XXVin, ESAIAE excutiuntun Vitia fcuiiigclla Romana,non cxtentur tribula denta ta,necci'rcumdudtur rotaplauftri fuper cyminum,fcd ui'tia excuti/ tur uirga, amp;^cyminum baculo, Panis autem, hoc eft, frumentum, ex quo confia foletpanis,comminuitur,feu maiori ui cxcutitur,ui delicet uel tribula, uel circûduôa rofa plauftri uel ungulis boum; Et tarnen hæc trituraoo no durât perpctuo. Habet emm fuum rno/ dum amp;nbsp;finem,uttandcm ex frumento panis, amp;nbsp;abus hominum fi/ auQuæomniaS^fi uidentur fieri Humanaprudentia ,tarnen uerc fiuntjprouidêtia ÔCinftitutione Dci,qui adminiftrat omnia admiz rabili cöfilio,8lt;fummafapientia.Quidhoc^inquics»Prophcta ex/ citauitauditorcs magno ftudioad attentionem,quafi didurus rem aliquam grandem ôdadmirabilem « Ecce autem,non récitât nifî ru/ ftica ilia de femente,amp;trituratione, quibus rebus nihil eft notius,' Quid igitur dicemusÇ’Sunt quidem næc ruftica, in oculis arrogan tium ôé delicatorum hominum contempla amp;nbsp;abieda: Sed apud ho neftos amp;nbsp;piûs homincs habent fuum honorem amp;nbsp;fplendorem* Nam quod Prophcta hic recitat,parabola eft, docens nos rem ma xime omnium obferuabilem ♦ An non amp;nbsp;Chriftus ipfe,*cum apud Matthæum commemorafièt parabolam de feminatorc, exdtat au/ ditores fuos adattentionem: Qui habet aures,inquïcns,audiendi’,' audiatC’uidelicethocagcnsjUtparabolæfententia diligenter obfcr uetunSicamp;hôclocolumit Propheta parabolam ab agficujtura,; quæ nobis commendabilis eft,tam reipfa,quam fignificatioqe^Pri mum enim,didtartêagriculturæ efle donum Dei.Erudiet,inquif, ilium Deus fuus in iudicio,amp; docebit ilium. hoc eft, fi quid redo iudido ficin agricultura, hoc non eft ab homine excogitatum,fed diuinitusedodum,Etitcrum:Hoc a Domino Zebaoth exiuit, ut mirabile facerec confilium nbsp;nbsp;magnificaret fapiencia.hoc eft. Quae

in agricultura ettrituratioe fiunt,tradita funt hominibus,miro Dei confilio,amp; magna fapientia. Quare agendas funt Deo gratiæ pro hoc Dei dono,amp; danda eft opera,uf hoc dono rede ac pie uiamurj Deinde fignificatio huius parabolae confideranda eft. Continet c/ nim cauamp;in abiedionis ludæorum lt;nbsp;Nam parabola eo tendit amp;nbsp;id agit, ut doceat ludæos idcircoabiedos, quod etiamfi uelut ager, bene fucrint a Deo culti, tamen cum tempus percipiendi fru/ dus adueniifet, nullu prorfus frudum tulcrinf,Dcus enim ab ini/ do elegit Ifraelitas ex omni natione, ut ipfi eifent populus Dei, ac liberauit ipfos feruitute Ægyptiaca:dedit eis legem, inftituit inter eospolitian,deditrcgnum amp;nbsp;facerdotium, Qu^ omnia fedtin hue finem ufum,ut efteccerta gens,in qua conferuarentur promifsio nes de Chrifto, amp;nbsp;c qua Chriftus nafceretur,ut ipfi primi in Chri/ ftum crederent, atque ita ueritatem Dei, ad gloriam nominis eius prædicarent.

COMMENT. IOAN. BRENT. irj prc3icarent,ac falutem confcquerentur.Scd quid factum cftc' Cum Chriftus aducniflet,pritTii omnium fuerut qui eum perfecuti funt, occideruuSicut erpo a2ricola,n5 in hoc araf^ut leminat.ut hoc opere conquicfcat,Slt; nihil aliud quærat, fedpotius ideo aratamp; fc/ mina^jUt fruvlum ex agro percipiat. Et poflquam (egetes dcmelîu/ itjfolet unumquodcp genus pro fuo modo triturare, aut cotererci non quia hoc opere fibi fatisfàdum putet, fed ut panis fiatjô^ frua tur cibo.V^od ß autem ager diu magna diligentia cultus, nullum proférât frudum,aut e manipulis non nifi paleæ quifquiliæ ex/ cutiantur, non ell aliud reliquum, quam quod deferat agrum in/ cultum, paleas abrjeiat in ignem : ita amp;nbsp;Dominus Deus nofter diu coluit IfraelitaSjtanquam agrum. Arauit in hoc agro, liberatio ne ex Ægypto. Seminauit in eo, promulgationc legis,amp; promit/ fionibus de Chrifto.Triturauit in eo iiartjs afflidionibus,quibus uocauit Ifraelitas ad poenitentiam. Ethaecomnia in hunc finem fc/ cit,ut fièrent panis coeleftis menfæ, hoc eft, ut crederent in Chri/ ftum,ôd confequerentur æternam falutem. Cum autem fruftraue/ rintDeumfua fpe,necprotulcrinteumfru(ftum ,quemfperaue/ rat,fed impleretur potius illud,quod Deus fupra capite quinto in hoc Propheta conqueftus eft:Expec3:aui,inquiens,ut facereC uuas, amp;fedtlabrufcas,idcirco iuftoDciiudicio fit,utl(raelitætanqüam fterilisamp;inutilisager, deferanfur, amp;4bfjciantur . Hucrefpicit, quod Deus fupra in Efaia dixit. Nuncoftendam uobis, quid coo faciam uineæ mee.Auferam fepem eius,et erit in direptionem.Di ruam ntecCTi^m eius, erit in conculcationem. Et loannes Bapti/ fta:Securis ad radicem arbqris pofita eft. Omnis igitur arbor.quæ non facit frudutn bonum, exciditur 8^ in ignem mittetur, Ac mox: Repurgabitareamluam,8Ccongregabittriticum inhorreum, pale am autem exuret igni inextinguibili. Et Chriftus Matthxi uigefi/ moprimo in parabola de uinea,cum qua parabola omnino eandem habet fententiam ea,quam hie reritat Efaias de agricultura 5lt;tritu/ rationc. Vnde amp;nbsp;addit Chriftus fuæ parabolae : Malos male per/ det,2lt; uineamfuamlocabitalqsagricolis, qui reddent ei fruiftum temporibus fuis.Et mox : Auferetur a uobis regnum Dei, dabi/ tur genti facienti ff udus eius.Pertinet amp;huc fimilitudo dearbore fici, Lucgdecimotcrtio.Nam amp;nbsp;arbores,amp; uineæ agri,non niß fpe fi-u(ftus percipiendi coluntur. Quare fi nullum frudfum tule/ rint,merito defcruntur,aut excinduntur, Hocexemplum Ifraefita/ rum,amp; in publico,amp; in priuaco confiderandum eft. Deus dedit no bis publice Euangelion filrj fui, dedit redfum ufum facramentoru, dat alimenta,8Calia corporis neceflaria.In quern ufumC num ut au/ diainus tantum, SC edamus ac bibamus 7 Nihil minus , fed ut fruz • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4 -

374 IN CAPVT XXVIII, ESAIAE dlum feranius,uidelicet,fi Jem Jnuocationcm tiominis Dei,obc JI entiamS^patiennam in aduerii's, achoneftatemuitæ.Huncfruz dlum fi non feramus, au Jicmus amp;nbsp;nos quod ad Ifraelitas dicftum eftrAuferetur a uobisreonumDei, ^dabiturgentifadentifriv élus cius» Confiderct etiam unufquifqiie quantum benefidoruni Dcuspriuatim in iplum cotulerit,tam corporaliter ,quam fpiritua liter. Quæ beneficia non funt homini collata, ut abutatur ad pec/ candum,fed ut proférât frudum fideijnuocatioms Domini, amp;nbsp;o/ bedientiæ.Ipfiusopusfumus,inquitPaulus,conditi in Chrifto Ie fu ad Opera bona, quæpræparauit Deus, ut in cis ambularemus* Etalias:Chriftus dedit femetipfum pro nobis,ut redimerct nOs ab omni xniquitate, amp;purificaret fibi ipfi populum pcculiarem, ze/ loten bonorum operum» Hie eft frudus quern afFerredebemus» Quod fi ueronon fccerimus,diccturad hortulanum,quod de ftez rili ficudidum cft:Succide illam» Ad quid uel terram occupatC*

Hoc caput propter multas caufas,prgcipue aufem pfoptef hanc nobis commendaturil eftc debet, quod tarn Chriftus Pauz lus allegantexhoccapite teftimoniafuarumcondonum,qucmad/ moJuminfuislocis oftendemus. Inftituitautem Prophefa hanc concionem contra urbem Hierufalem,Si uaticinatur earn deuaftan dam,acludæos exc^candos,interim tarnen confolaturpios, docens Ecclefiam fempcr conferuandam, impios autetn Ecdefîæ perfecuz tores inæternum perituros.Porro non folus Efaias,fcd 8^ aiff Proz phetæ,mulri funt amp;nbsp;copiofi in adnuncianda uaftatione urbisHie/ rufalcm,amp; internecione gentis ludcæ.Primû.quod Dominus par ceret,ut fcriptura loquicur,populo habitaculo fuo,idco mittebac ad illos per manum nunciorum fuóR2,dc node confurgens^Sd quo tidie commones ♦ Deinde,quia falfa intelligctia promifsionû Deu amp;nbsp;uana fpe templi ac cerimoniarum fuaru tenebantur.ut non uerc amp;nbsp;ex animo refipifcerent. Tantum enim uerbis iadabant Iegcm,te plum,facra diuinitus inftituta amp;nbsp;promifsiones Dei de conferuatio ne feminis Abrahac ,amp; deperpetua habitatione Dei in monte Zi on,int crim aufem ncchas promifsiones rede intelligebant,necui/ tam fuam in melius ex fide mutabant, fed pergebant in impietatc, amp;nbsp;in fcclcribus fuis.Qiiare Prophetæ ncceftè nabent ex uocatiönc Dei grauiter in eos inuehi,5d iram Dei ipfis denunciarc, fi forte re lîpifcerentjôd falulem confequerentur, Væ, inquit Efaias, Ariel, Arieh

COMMENT, IOAN, BRENT, jrj 'Ariel. Per Arielem autem intelligi'c 2ioti feu urbem Hierufaleiii, quemadmodum ipfe fe cxpotiitjcuin addic,Ciuitas in qua caftrame tatus eft,feu matifit Dauid, Nam in fccundo Lbro Samuelis capite quinto,ficfcribitur.Habitauit Dauid in arce Zioti, amp;nbsp;uocauit earn ciuiratem Dauid. Interpretaiitur autem Arielem,Leoncm Dei.In fecLindo libro Samuelis capite uigcfimotertio fignificat fortcm he/ roem.Ipfe ( inquic) pcreufsitduos Leones (hoceft) heroesMo-^. ab. In Ezechiele capite quadragefimotercio, Ariel fignifieat Alta/ re. Ariel,inquic,erat duodecim cubitorum ÔCC4 Cum igitur Arieb quod eft Altäre Domini, fucrit in Zion in urbc l4icru(alem,re/ lt;fte intelligitur urbs Hierufalem per Arielem, Va2 Arieli, Arieh inquam,illi uidelicetciuitati, in qua Dauid habitauit * Exiftimatis quidem,quod cum Dauid iueritpiuSiamp; habitaucric in hacUrbe,0^ cum in ea fit tcmplum, altare Domini, amp;nbsp;facrificia eius, futurum fit,ut Deus ctiam hoc tepore earn propter Dauidêjôi têplum tuea/ tur:Scd ne errctis.Ncc Dauid,nec facra ueftra defendet harte urbe a ruina, Additus eftantiusad annum,folenitates euolute füllt. Pro quo hebrxus ita IcgitjFiniti funtannus fupcr annum,fefti dies ex/ cidcntur.Hoc altj fic interpretantur, cum fiiiitur feu abfumitur angt; nus poft anrtum,id eft, poft aliquot annos abrogabutur fefti dieslt; abolcbunturliolocaufta 8^ reliquafacrificia « Alquero ficexpo/ nufit.Cumulateatirtua fefta,addite fefta feftis,madate agrtosin fa/ criScia, amp;nbsp;tarnen nlt;r fic quidem poteftis eftugerpinteritum, Vt fit eadem fententia, cum eo, quod Hiere. capite feptiino ait : Holo/ cautonata ueftra addite m71imis ücftris ,S^comeditê carnes 8^0^ Non proderunt uobis ueftfi diesfefti, amp;nbsp;facrificia ,quia ego,ingt; quit Dominus,circumuallabo, ego anguftiabo Arielem,feu urbe Hierufalem,ut fiat triftis 8^ moerens,adeoc^ prorfus fiat ficut Ari el,hoc eftjficut Altare.Nam quemadmodum circa altare Hunt ma/ dationes facrificiorum,6c in altari façrificiâabfumûtUr igni ,ita cir^ ca urbem Hierufalcin ,8lt; in lerufalê madabuntur 8£ interficietitur multi homines,ucHierufaIcm Uere fiat Ariel,hoc eft,Iöcüs mada/ tionis.Circumdabo teglobo militum,ec iaciam contra teaggerem,r amp;cxcitabo contra te murtitiones. Itacp humiliaberis,Ioquerisde terra,fermotuus eritdemiftus ,quafiexima terraprodeat, Vnde additur:DehumoaucfiefureIoquiumtuum,hoceft, humillimeôi; abiedifsimc loqueris. Etô'it quafi Pythonis de terra uox tua* Quern Hebraci nbsp;nbsp;Ob,uöcant, nos folemus Pythonem interpre

tari, Lcuit. decimonono, Pythones autem uocauerunt quondam tvr«sç/(i.v8Bw,hoc cft,V entri loqUos.Hi aute ficdiatrttur,qp immun di fpir itus ingrefsi in uentres eorum ^däbant e uentribus refponfa aliquotiesuoceprætenui, Ö^irttelligibili ,aliquoties incertocat«/

turn murmiirc,acbôbo,Hocprorfus conuenit cum hoclocô Efaif* qui aitzErit uox tua de terra,quafi Pythonis,hoc eft, non loqueris amplius præ fumma calamitatcclarc amp;nbsp;perfpicuc, fed murmurabis potiuSjficut folent Pythonici aut ucntriloqui. Hæc eft periphrafis deuaftationis. Sicut enim homodeiclt;flus amp;opprcIKishumillimc loquitur,8^quaGmufsitat,non audctaperireosfuucoram uido/ re.itaduitas dicitur humillimc loquiamp;mufsitare »quia derjdetur in terram öi uaftabitur. Etfi aut nonnulli intrrprctes fentiunt Pro/ phetâ loqui de Afsyriaca incurfionc fub Escchia jpropter promif/ iionem Iiberationis,quæ fequitur »tame quia urbs Hicrufalem no eft tunc circundata aggeribus amp;nbsp;munitionibus ncc eft uaftata, id/ dreo ECnias loquitur de uaftatione Babylonica,qua ludæi ciedi tâgt; rum funt c fua regionc, non autem prorfus abieai,ne ftnt populug Dcizaut de uaftatione Romana, qua ita ciedi funt,ut ctiam no fint amplius populus Dei» Quid ergo diccmus C Num quia Hierufale uaftaturludci abijciutur»nulla crit ampbus Ecclcfia Dei,fed ho ftes Dei reportabunt, opprefta amp;nbsp;conculcata Ecclefia, uidoria per pctuainC'Nihil certe minus, Nam quid hoftibus populi Dei euen turum fif,Prophetamoxfubiungit.Erit» inquiens»ficutpuluis te/ nuis multitudo uentilantium tc, 0^ multitudo tyrannorutn,qucm/ admodum paleaquae momento fubito difpergitur.hoc eft» Etft hoftes populi Dei fine innumerabiles, ficut puluis ten'æ » tarnen quemadmodum puluis tenuis exorta tempeftafe facillime difsipa/ tur,S^ ficut quifquiliæfrumenti uehcmêti flatu a fiicic terræ prof]'/ ciuntur»utnefcias,quo pcrucniant»ita ctiam hoftes populi Dei, re uelato Dei iud)cio,fic difijeienfur , ut non inucniatur amplius Io/ eus eorum, Vnde amp;nbsp;fequitur. A Domino Zebaoth uifitabitur (Uf delicet»haec multitudo ) in tonitru, commotionc terræ, uoce ma/ gna turbinis»amp; tempeftatis, amp;nbsp;Hamma ignis dcuorantis. Hæc eft defer iptiodiuini iudicrj aduerfus impios populi Dei hoftes. Sicut cnim puluis terrae amp;nbsp;quifquiliæfacilb'mc acuno pene momento diirjeiuntur turbine amp;nbsp;tempeftate, it A poftquam Deus inceperit i/ ra fua tonare,actempeftatcm excitarc aduerfus impios,non crit in/ ter ipfos, qui confiftere qucat.Idem ctiam exponit fimilitudo,qux fequitur de fomnio nodurno.Ec erit,inquiens, ficut fomrtium ui/ fionis nodurnæ multitudo Omnium gentium, quæ dimicaucrunt contra Ariel,feu montem Zion, ficut mox exponit, amp;nbsp;omnes qut militaueruntôCobfederunt,8Cpræualuerunt aduerfus cam. Quid ergo eftfomniumnodurnacuifionisC aut quid in tali fomnio fieri folet^Sequiwr. Sicut fomniat efuriens amp;nbsp;comedit, cum autem ex/ pcrgefiidus fiieritS^c. hoc eft. Impiorum foelidtas aduerfus pios Ccu populum amp;nbsp;Ecclcfiam Dei eft ficut fomnium efurientis 5^ Gti'' entis.

COMMENT. IOAN« BRENT« 17? ^iitis.Hic fomniat fe delicatifsimis epulis Si fuauifsimo uirtö exatü rarijcum autcm expergcfit,niulto plus cfurit et ßtit^quaril ant^aiits impfjjcum opprimunt pios Si prgualent ärtliis corporalibus Ecclé/* fîæ Dei, uidentur fibi fcclïcifsimi t Si Fortürtatifsittli,ft:d hæc foÉli/ citas,mcrumeftfomnium, quiacurnejtcitäbuntürfeucro lUdiciçi Dei,non foluindiniittuntur uacui foclicitat^,üerümetiâm conrjd/ unturinætemani infœlicitatem.Exhis,qu5ënunc recenfüimus^ hæc præcipue obfcruanda ueniünt.Nam cuni Prophéta diçitj Ad dite annum ad annum,hoc eft,cumulate annua fefta feftis,malt;ftat«S agnos in facrifidajdocetexternas obferuationes feftoru, facrificio/ rum,8lt; aliorum facrorum,nihil cofam Deo ualcre GnCpcCrtitentia Si fide^NasTi facra externa inftituta funt in hunc ufum non ut ipfa operatione fadant homines pfos,fed ut doceant pietatem,0lt; admo neaiitdepcenitenu'aamp;fide.Quare fi negleclapcenitêtia fiartt,me/ ra funt hypocrifisiSé fî additur opinio mefiti cOram Deo, funt im/ pietas.Dedit 8^ nobis Chriftus Euangcliofi fuumlt; 8d Sacram'enta Euangeli),Dcdit autem ea non ut Euaiigelion audiamus tatUm, Si (acramenta tm fumamusjfed ut ueram cognitionem Dei confequa mur,fidem confirmemus, Si ex fide bortos frU»ftus faciamuS.Si crz go,his cöntemptis,tantumaudimusEuängeliofi Si fumimits facra menta,acdpimUs ea magis in indicium lalutem noftram t Beaci,-inquic Chriftus,qui audiunt uerbumDei,fed aJdit:EtcuftodiUnc iilud.Bf PauIusrNon auditoresfed fadores leg is iufiificaburttur,. amp;c.Deinde,qgt; Deus per Prophetam didtîEgocircumUal’abo Afi el,S^ ego'drcurtdabo earn amp;c.fignificat uidoriam cotingere hoftiz bus populi Dei,rton humanaipforum potentia, fed diuina admmf ftratione»Quod nobis idcirco fgpc ac multum confidcrandum efty ut in uidorfjs fœlicitate impiorüm,rcfp'idamus,nön in manum impioßt,qui tantû funt ofgana'Dei in affligedaEccfefia,ted in maz num Dei,auCoris affti dionum', Ut amp;nbsp;flagenum Def patienter feraz «nus,amp; ab ipfo Deo auxiliunT pecamus,• Praetcrea,cumcodonatur de interitu impiörum', Si didt eosdifpergi ficut folctdifoergi pulz uis tenuis ,docec,q) Deus femper confer net fuam Ecdefiam, etiant in medio inimicörUm (uorum, Si in ruinis impcriorumf. Si rerumz publicarum.Etfi enim pi) aliquandiu affligUniur, tame ea aftfidio* non eftperpetua,interitus autem impiorum erit perpetuus. Porro* » Propheta ponit nobis ob oculos interitum impiorum , duabus apz tifsjmiamp;fimilKudinibus.,Vna eft, quod ficut uentus uehemens fa? let pulUetem terfae Siftipulas feuquifquilias frumertti ita difticez re,ut nefdasquoquicquamearumrerum' peruenerittfic folct etia uehementia diuini iudicrj ,fi quaddreuclatum fuerit, impios difper gere SCopprimere , ut nullo modo queant interitum effugere, Ac-

lt;7» îN CAPVT XXIX. ESAIAE priufquam quidcmiudiduin Dei reuclatur,jmpquidcnturfor'' tunatilsiinfjö^ pcrpctuo duraruri. Sicut cumulus puluens tervæ uidctur firmus collis, amp;nbsp;aceruus quifquiliarû uidetur optimis gia^ nts impletus eflc,prius^ exdtatus fuerit uenfus. Pofiçjaût uenius fpirarc inceperit, turn apparct manifeftc pulucrcm cflc puljcrcm, amp;qu!fquiliasc(ïcquifquilias:ifaamp;reuelato Dei iudicio impij co ftarc non poflunt. Vndc Pfal.i. dicitur : Non ficimpti non fic, fed tanquam puluis quenl prorjcit ucntus a facie terræ. Hue etäaiTi conueniunt iftæ fimilitudines de inccritu impiorum,quæ comme/ inorantur Pfal.xxxvi.T anep foenum uelociter arefcêr,8c quemad/ modum olcra herbarum cito deddent.Et Pfal.lxvrj.ExurgatDeus amp;nbsp;difsipentur inimici eius,et fugiant quioderunt cum a facie cius. Sicut deficit fumus,dcficiat,ficutfluitcera a facie ignis, fic percant pcflorcs a fade Dei. Altera fimilitudo eft de famelicis amp;nbsp;fiticulofis fomniantibus fe cdercSlt;biberc. Hi in fomniopuratfefoclices cf/ fc,ac fami amp;nbsp;fici fuæ probe mederi, fed cum cxpergifcuntur,multo plusanteaefuriuntS^fitiunt: itaetiahoftespopuhfeuEcdcfiæ Deijàlfi uincutîtarmis fuis populum Dd,Sd opprimût eum,ac ui/ dcnturfibifœlicifsimi,tamcnca feelidtas non cft nififomnium. Non durable diu.Cito euancfcet,quampr imum Dominus iudicio fuo rcudatus fucriuSi autem fœlidtas impiorum eft fomniû, per/ fpicuum eft,cjj amp;nbsp;infcelicitas piorum in hoc fcculo,non fît ueritas,' fed tantum fomnium.Quid ergodicemusC'Nebucad Nezar circû/ dédit monCem Zionfcuurbem Hicrufalemmunitionibus,cxpu/ gnauit ûrbe;n,uaftauit cam igni,multos ludæorum occidit,multos captiuos in perpétua feruitutem abduxit.Interea quot put as infan/ tcs,uirgincs amp;nbsp;mulicrculas péri) flfc'Redqtcp Nebucad Nezar ho/ ftis populi Dci ad fuam patriam magna gloria audus, populus Dei omnibus calainitatum gener ibus oppreiïus iacu it .H^ccine nô crantucritas.non crantuigiliæ, fed tantum fomnium Antiochus Epiphancs inftituit,occupataurbe Hicrufalcm, idolum,coiTibuf/ fit legcm Domini^truddauiC mulicres, qug drcuncidebant pueros fuos.acmultos, qui Icgem Domini profitebantur 8^ tuebantur, crudcfifiimc occidit ♦ Hoc ne ludibrium tantum fomntj cft , Sî nonreiuerifas;'VcniamadhoftcsEcclefîæ amp;nbsp;fandos poft reue/ latum Euangelion Chrifti, Hcrodes cepit loannem Baptiftam, amp;nbsp;. occiditcum in carcerc. Itaep Hcrodes açit uitam fcclicem, loannes infeelidisime périt. Dicemus ne haec non ucrc geri,fed tatum cfiê tiifîcmem fomni) C Concilium ludaeoi^ frémit aduerfusStephanu»

Stephanus lapidatur.Iudgi 8d gentescooriunturaduerfus Apo/ ftolos martyres,ac interfidunt cos immanifsime. QuidÇ'hæc im piorum FœUdtas,6^ piont infcelicitas fomnia tm func,ôlt; non rci ue ritas^

riCasC'Confidcremus igitur, qj quam fimilitudinem Prophefa hoc loco proponit,non eft cxcogitata humana rationc/ed d/ónta a fpt^ ritu fanfto^non eft figmentü hominis,fed ucrbuni Dci, Verbûa J tem Dei no poteft effe uanum aut mendax.Quart cû hoc ucrbû uo cet fcclicitateiTi impioRz infœlicitatem pioRZ, fomnium,certe res jpfa ita fe habeat,neccfle eft. Deus uerbo fuo uocat ea qu^ funt hil,amp;continuo fiuntaliquid. Quo^ifur caquf funt aut uidemuf cftcaliquid,nô fièrent nihil,uerbo [jei ficea uoeätefNibJeftfaP lacius humana rati5e,amp; humanis fenfibus.S^e, qui oculis fius u-nam rem uidct,{uraret fe duas res uidere.Nihil aucem certius eft eft uino uerbo . Quarc huicmulto magis credendum eft, quanano^ ftris humanisfenfibus.Scd quo refpidt fpiritus fanclus ,curn uocat foelicitatem impiorunri,Só infcelicitatcm pioruiTijSomniumCNon refpicit in externum præfentem fenfum coram mundo, fed in uentum coram Dco.Fieri enim non poteft,ut nec impiorum foeli/ dtas,nec piorum infcclicitas fit diuturna. Illa enim compenfabitur æterna infcclicitate, hæcautem æterna fcclicitatc. Reputo,inquft Paulu3,non eftc pares afflilt;ft{ones præfent is temporis,ad gloriant que reuelabitur erga nos.Somniat cfuriens,inquit Efaias, 0^ come dit.Cum autem fuerit cxpcrgcfaftus,uacua eft anima cius.Hic taci tcadmonet nosRcfurredionis ad gternam uitam.Etfi.n.imprj nÔgt; nunq etiam in hoc feculo manifeftc puniuntur propter crudelitatc fuam,quam exercent in EcclcfiaDei,tn inrefurredionemortuo?^ perfpicue apparebit foelidtatem impioRz amp;nbsp;infœlicitatem picRt in hocfeculo no nifi Comma fuifte. Vndc ergo accidit, cp infœlicita’î p’oriimnon fit nifi fomniuT Non certe aliunde,quam c Chrifto ft ho Dei,Domino noftro.Hic enim fufeepit in fe ornntm huius fegt; culi infccHcitatem,adeoepmortem quoep ipfam,Sed mâfit in mor te tantum ad tertium uftp die n ,quo rcCurrexit a mortuis,S. co feed tus eft fum.mam ac æîcrnam gloriam. Itacp tertio die manifeftc ap • paruit,quod omnes pafsiones,5lt; mors eius no fiierinc ti i fi fomni ' urn. Econtra intcrfeAorcs cius exultabant præ gaudio, exiftimax' batfcperpctuofccliccs, Sedpoft paucos annos interierunt turgt; pifsime . Itaque manifeftum eft, quod exultatio eorum fuit fan-* turn fomnium: ?lt;adhucmanifcftius erit,cumChriftusucnicfirt maieftate fua . Chriftos autem non effècit, ut infœlicitas in fe amp;nbsp;fua tantum perfona fit Comnium , fed ut fit (omnium in to e to fpirituali fuo corporc , in tota Ecclefia fua , Sd in omnibut membris fuis. Sumus autem membra corpons cius per fidem*. Qnarc qui uolucrit impecrarc ut infœlicitas fua non fit rci ucritas * fed tantum fomnium,nece(rchabet, ut fit,aut fi non eft, fiat mem* brum Chrifti per fidcm.Stephanusfuit membrumCH R IS T K'

IN CAPVT XXIX ESAIAE ^wmlapidaretur,Quarejnfœlicitaseius fuitfomnium,nönuen'/ tas ♦ Latro in cruce non erat tnembrum Chriih, (cd in infœliatate fua fiebat membrum Chrifti. Quare cum antea infoclicitas eius, uc rc erat infoclicitas,ftatim fiebatfomnium tantum, SicEfaias ,cum tncdiusfecaretur,fuitmembruChrifti. Infoclicitas igitur eius fuit tantum fomnium.Mauaflès rex,cum côrjcerctur in carcerem, non crat membra Chrifti, fiebat aut hoc per fidem,cû adhuc e(Ict in car/ cere » Quare quod ante erat uera infoclicitas, poftea fiebat fomni/ um.Hæciddrco obferuandafunt, utinaduerfis aut refipifcamus, fi propter peccata afHigimur,aut in officio pietatis pergamus, fi in noccnccraffligimur,ôlt;fufïèramus patienter manum Domini,cum uerbo Deicerti fimus,præfentes affli/tiones noftras, amp;nbsp;gaudiaho ftium noftrorum non efle nifi mera amp;nbsp;uana fomnia,qualia res ipfa demonftrabit,

Diccs:Si fcelicitas amp;nbsp;uidoria corum, qui gerunt bella cum in/ colis montis Zion,pro fomnio reputanda eft,quid fcntiendum c/ ricdeincorisipfisC Dicemus nehos omnes amp;nbsp;fol os cfte uerum po/ pulum acEcclcfiam Dei,quod propter ipfos imprj hoftes fint peri/ turiCNihil certc minus. Deus elegit quidem pofteritatê Abrahæ, (cuius pofteritatis præcipuafedes fuit in monte Zion feu inurbe Hierufalc,)utciretpopulus fuus ,elegitetiam eam,utdaretcx ipfa filium fuum Mefsiamiac multi fuerunt inter hos ucrc pn,qui per fi dem in Mefsiam feruati (unt,maxima autem pars eorum fuerunt tâ fumcarnalis,Sd non fpiritualis Ifraehacprgfercim co tcmpore,quo aduenitMefsias,paucifsimieorum agnoueruntMefsiam per fi/ dem,amp; confecutifunt falutem. Reliqui anteomnes excæcati amp;nbsp;ab/ iedi funt,quemadmodum etiâ Paulus ait: Quod qu^rit Ifrael,hoc non eftafifecutusjfcd eledli confecuti funqReliqui uerofunt excæ/ cati.Dehac igitur ludaicæ gentis cxcæcatione oi. abielt;ftione,con/ cionatur nunc Elaias, ut doceatnon omnes qui funt exifrael, uerc clTe Ifrael, ncc^ quia funt fernen Abrahæ, ftatim effe filios Abra/ hæ. Eft autei n o'nferuabilis concio , quod ex ea Chriftus ipfe 0^ Paulus acceperuntteftimonia de cxcæcatione amp;nbsp;abiedioneludæo rum.Obftupcfcite, inquit, ôif admiramini, fluduate èC uacillate, amp;c.Hæc ita transferri debenttSitis tardi ingenio, amp;nbsp;ftupidi.Excae cimini,amp; Gtisegei JnebrieminiTed non a uino. Vacilletis,fed no a lTcera,quiarnifcuit inter uos Dominus fpiritum foporis, ÔÔ obftru xit feu cxcæcauit oculosueftros. Contexit tenebris Prophetas, præcipuos ueftros concionatores , Non eft autem fentiendum , quod Deus iubeat Ifraelitas cfte ftupidos, amp;nbsp;rerum diuinarum ig/ naros, accæcos , Sed quod cum non pofsint ullis benefierjs ab impietatc

COMMENT. IOAN. BRENT. j»* iitipietateretrahi,neculla pcrfpicuauerbi Dei dod^n’na ert/diri* tradat eos in ftuporcm,ignorantiam,impcrif:iam ÔC cxcgcationcm* faciat ut nutcnt feu cadant ficut ebrq, amp;nbsp;fomnolenti cum fint brij impqs fuis opinionibus , amp;obrutifomnoignauiæ, quoim^* pietas corum puniatur.Sicut et Efaias fupra capitc fexfo dixitj Audi fc aud lentes ôd nolitc intclligcrcjuidete uifîonem nolite cogno/ fcere.Excæca cor populi huius Et hoc loco fequitur : Erft uo/ bis uiHo omnium, ßcucuerba librifignati, aut ficut liber eil nez fnenti literas.hoc eft,Tantus eft ftupor,tanta eft ignorantia Ôi im peritia ueftra in rebus diuinis,ut ad omnes conciones uerbi Dei fi/ VS ficut afini ad lyram.Namquemadmodum uel liber claufus noit poteft legi etiam a literarum perito, uel apertus non poteft legi a hgt; terarum imperito',ita qualcfcun«^ proponas conciones uerbi Dei, fiue obfeuras fiueperfpicuas, Ifraelitis, nihil prorfus carum rcrum intelligut.T antus eft ftupor/anta eft csecitas corum, Sed proptor quamcaufam Deus immittit tantum ftuporem ödignorantiamirt Ifraelitasî'Sequitur : Eo quod appropinquat populus iftc orc fuo, 6d labrjs fuis glorificat me, 8dc. hoc eft.Hic populus gloriacur qui/ dem meo nomine,iadat fe efle uerum populum Dei, cumulât eti/ Bm (acra facris,adeoc^ fi confideraueris externas ipforum cerimo/ nias öd cultus,iudicarcs efle populum pijfsimu, Sed cor eorum Ion ge abeft a me.Non colunt me qs operibus, quæ ego prarcepi, nee fi quid bonorum operum hcere uidentur,cx uera fide faciurtt,fed feruanttantum magnareligionefuos fididos cultus,quos huma/ na ratio excogitauit,Sd quos hominum leges, Regulae, fe u Cano/ nes inftituerunt.Cum igitur nihil minus faciant, quam uera facra^ öd uerum cultum diuinum, iddreo fictradabo hunc populum, ut omnes qui uiderint uel audierint,fint admirafuri. Peribit enim fa/ piaitia a fapientibus eius, Sd intelligcntia prudentum cius abfeon/ dctur,hoc cft.Omnes fapientes Sd prudentes corum erunt ftultifsi mi,Omnes Rabini corumemntaßni indodifsimi.Ex hac parte c5 cionis Efaiaealleganr,qucmadmodumdiximus, Chriftus öd Pau/ lus teftimonia cxcaccationis 9d abiedionis ludaeorum. Nam quod Efaias d idt : Eo quod appropinquat populus ifte orc fuo,Sd labqs fuis glorificat me Öde. dlcgat Chriftus apudMatthaeum cap,dcci/ moquinto,HypocritÄ,inquiens ,redc de uobis prophetauit Efa/ jasdiccns:Appropinquat mihi populus hic Ore fuo Öde. Rurfum* quod Efaias dicit: MifcuiC uobis C)ominus fpiritum Soporis Öde* hoc Paulus ad Rom.fcribcs cap,xi,ficrcdtat. Dedit eis Deus fpm copundionis.oculos ut no uideant,aures uenon audiat,ufc^ ad ho diernudic. VbiPaulusiuxtafeptuagintahabet wnüjatota-mvi/ltÉoff-, fpm c5pundioms,hcbrlt;eus habet fpih foporis feu dormicationis»

ut Gt fenfus, Deus punit impios Ilraclitas fpiritu fomnolentiæ ut ctiamfiaudiant uerbumDei , non tamen aduertant, nccintelH^ gantpræ fomno impietatis fuæ. Et iterum,quod Efaias dicit: Pe/ ribit (apientia a (apicntibus cius 8ic. hoc Paulus ad Corinthios in priori epiftola capitc primo Gc récitât: Perdam fapientiam (apien/ tutTijS^ intelligentiam intelligentium refjciam, Hæc t unt memora/ bilia didla, quæ conferuanda funt accuratifsima dihgentia. Nam quoddicitur: Populusifte appropinquat ore fuo , amp;labfjsfuis glorificaCmc amp;c. fübuertitamp; dânatomnemhypocriGnnÔfoIum ludaicorum Pontificum facrificulortim, PhariÊcorum Scriba/ rum,ucr«metiam Papifticorum (acerdotum,Monachorum,Nongt;’ norum, amp;nbsp;Nonnarum. Quod ut recflius intelligamus,percun-cn/ dæfuntGngulæpartes huius didi,qufbushypocrjtarumingeiu/ um amp;nbsp;mores defcribuntur, Primum^popultis ifte »inquit, appro? pinquat orc fuo -, quia ludæi gloriabantur fe cHè populum Dei elc ôumjiadabantDcum promifi(ïè,quod uelit efiè Deus ipforum,fi eut ad Abrahamum dicitur : Statuam padum inter me amp;nbsp;te, in/ ter fernen tuumpoftte in generationibus fuis fœdere fempiterno, ut Gm Deus tuus ôd feminis tui poft te, Ac iter um: Filius meus pri/ mogenitus Ifrael, Quæquidempromifsiones funt uerifsimae, fed tequirebant Gdem i'amp;C obedientiam. Cum igitur Ifraelitse nec ue/ ram habebant Gdem necobediebant uocationi Del ut poftea fc/ quitur,uanifsima fuit iacflantia çorum. Sic amp;nbsp;Pap ftæ,Ponti Gees, Epifcopi, SacriGcuIiamp; Monachi iadant fe efle ueram EccleGam Dci,quod Gnt fucceftores corum,ad quos dirit ChriftuszEgo eie/ gi uos,amp; conftitui uos,ut caris amp;nbsp;frudum afteratis, frudus uez fter maneat. Et iferumzEgo uobifcum fum omnibus diebus ufque ad confummationem feculi. Atque hæc quidem uere dida funt ad Apoftolos, de Liera EcclcGaChrifti, in qua Apoftolica dodri/ na,amp;fyncerum Euangelion Chrifti fonat, Vbi autem piignatur cum Apoftolica dodrina, 8^ docentur pro Euangelio Chrifti hu/ manaeconftitutiones, id quod in Papifticis coctibus Geri foler, ibi non eft uera EcdeGa Chrifti,Dcindc labfjs fuis,inquit,gloriG/ cat me,quia ludæi hon folum iadabant fe efle populum Dei, ue/ rumetiamcantabant publice Pfalmos in honorem Dei, SxJuide/ banfur gloriGcare Deum multis facriGctjs, multis cultibus amp;nbsp;rimonijs etiam diuinitus inftitutis, Sicamp; in Papiftica religione multus eft cantus Pfalmorum, 8C magnus accruus aliorum fa/ crorum quorum nonnulla, etiam diuinitus funt commenda/ ta , Ac utilequidemeft Pfalmoscancre, amp;nbsp;alia pia i»cra ßicere, Sed G hæc Gunt Gne uera Gde, non folum funt inutilia, uerumeti/ am Guntpeccatum , Omne cnim ut Paulus ait, quod non eft ex

fidc,peccatum eft » Et icerum : Lnpofsibilc eft Gnc fiJc Deo place-^ re^ Vndeamp; Efai'asaddit:Corautcm eins lonoecftamc. Quid hoc;'An non ludæi, fient noce de Deo gloriati îunt,ita etiam cor/ de de Dco cogitauerunt Cquot; Ccrtc luraftènt, fe colere uerum Deum » ë)C eum in corde fuo uere adorare inuocare , Qiiomodo ergo dicifur,Cor populi hnius longe eft a mc^Obferuaigitnr^quod en dicitur Cor homi'nis uel prope eftè apud Deum, uel longe efte a DeOinonintelligiturdehumanis cogitationi'bus,qugincoi dedc Deo habentur, alioqui enim SC his prope effe diceretur Deus, de t'ropeju, c quibusChriftusaittVenieCtempus,utqui'fquisinrcrfîciatuos,ui deatur eukum prcftarc Dco. Hi enim non tantum de Deo cogitât, uerumeriam patant fc occifîonc ApoftoIorumgraîifsimumDeo officium facercjcum tarnen cor eorum longifsime abfic a Dco.Scd intelligendum eft de uera in Deum fide,ô^ de incredulîtate feu im/ pietatecordis. Btfi enimDeusomnipotentiafuaimpletom tiain omnibusjtamencum de dementia eius fermo eft,dicitur tunepro/ pe elTc in corde,cum uere in eum creditur,cum uere ex fide inuoca/

' tur.Tuncaûk longe dicitur a corde hominis abefle, cum necuerc in ipfumcredicur,neccxuerafideinuocatur.Porro,ucrainDeumfi/ des eft, non cum Deus habetur tantum pro Omnipotente rerum 0/ mniumcreacorc,fcdcumagnofciturperEuangelionCliriftus,fili . , us Dci,amp; credifur,quod Deus fit nobisclcmens ac propicius, non propter noftra mérita, fed tantum propter Icfum Chriftum filium Dci. Ex hac fide oritur deinde uera inuocatio, quod damemus ad IZgt;eum,uCpatrcm,adopoitiperfilium. Exhaefide oriturobedien/ tia,uc iuxta uerbum Domini bene faciamus,non ut meritis noftras îuftidæ impetremus rcmifsionem pcccatorum amp;nbsp;gratiam Dei: Hoc enim cit contra fidem, fed ut declarcmus gratitudincm no/ ftram, in tantis benefiens, quæ per fidem tantum propter lefum Chriftum accepimus. Qiii ergo talcm habent fidem, amp;nbsp;ex tali fide bona opera diuinitus præccpta faciunt,his Deusuere prope eftè dicitur. Qji aûc n aliâ habet cognitioncm Chrifti filq Dei,ncccre dnnt fc gratis propter Chriftû elfe Deo gratos, per fidem, fed fen/ tiunt fc placare ira n Dei, ôd mercri remifsionem pcccatorum pro/ pter fuôrum operum iufticiam amp;nbsp;mérita, ab horum corde Deus 15 güsime abeft,qu{ppe quod taie cor,uerus fit idolâtra,et habeat toc deos, quot opéra facit ad expianda peccata fua. Vide ergo mihi lu dæoshypoQ'itas. HinonrcquirebantMcfsiam,nififorte, utli/ berarct ipfos a Romana tyrannide , fed quod ad iufticiam co/ ramDeo,ad rcmifsionem pcccatorum, amp;adperpetuamfalutcni attineC, fentiebant fe meritis fuorum operum , cantu Pfalmo/ rum,Slt; facrifieijs, cônfequiiuftadam (alutem . Quarc tanto

longius abfunta Deo, quanto longfus abfunt a Chrifto filio Dei, quem in tantum non receperunt, ut etiam cruci fixcrint eum .Vide mihi etiam Papiftashypocritas. Hi 5Cfi faciunt al quam mentionê Chrifti filrj Dei in fermonibus fuis,famen quemadmodumludei non expetflabant alium Chr iftum, præterquam politicum domina torem,ita Monachi hypocritæ non habcnt Chnftum alio loco, cp Iegislatorem,fpedatorem,ó^ rcmuneratorem humanorum merito rum,utqui facisfaciatpro peccatisfua ipfius iufticia, eum Chriftus faciatbeatumtqui uero non fatisfaciat pro peccatis, eum Chriftus conijciat uel in ignem inferni,uel in ignem purgacorti,donec perfc óe expurgetur. Hocautem longe eft a Chrifto abcfte. Quare cor corum longe etiam a Deo abeft. Gentcs,inquit Paulus, quæ non fetftabantur iufticiam, apprehenderunt iufticiam: luftiriam autem cam,quæ eft ex fide.Contra Ifrael,qui (edabatur legem iuftici^,ad legem iufticiæ non peruenit. Propter quid';quot; Qttia non ex fide,fed tanquam exopcribus legis. Impegcruntenirn in lapidem otïendi/ culi.hoceftjludæi uoluerunt iufticiam confequi propter mérita o/ perum fuorum,amp; no propter Chriftum per fidem. Ergo longe ab/ funta Deo, amp;nbsp;non perueniuntad iufticiam.Sicamp; Monachi letftan tur iufticiam ex operibus fuorum ordinum, noncxfidcinChri/ ftum. Quare non aflequuncur earn, amp;nbsp;longe abfunt a Deo . Sic etiam Turcæ amp;nbsp;omnes genres, quüt non agnolcunt Chriftum, Ion gifsime abfunt a Deo, etiam fide Deo multaiaiftent. Sedfcquitur in Efaia.Timent memandato abhominiBusinftituto. Timerc De urn, eft colerc Deum . VndeSd fcptuaginta retfte tranftulerunt, fta-rOv rifl.arrxi ftîj.Af'îcffXovTïç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«^efavrav xgu /n'^ffXaÀiaç t Fruftra

colunt me,docentes præcepta hominum,Slt; dodrinas.Nam ludæi minimi faciebant opera diuinitus præcepta,maximi autem faciebac ea operaS^ ea facra,quæ ipfi fine uerbo Dei in diuinum cultum in/ ftituerant. Vos, inquit Chriftus, irritum facitis præceptum Dei, propter tradftionem ueftram. T ales hominum dotftrinæ amp;nbsp;tradigt; tiones erant apud ludæos, lauationes manuum, dilatatio fimbria/ rum,Iongæ prcces,certa ieiunia nbsp;nbsp;infinita aha Pharifeorum infti

tuta.Talium traditionum plena eft tota Papiftica religio,amp;^ omnes Monachorum ordines.Quas traditiones enumcrare longifsimum eftet. Faciunt autem hypocritæ opera harum traditionum non fim pliciter ad honorem Dei, fed etiam ad expiationcm peccatorum co ram Deo.Quare ea opera non folum funt inutilis cultus Dei,ueru etiam funtimpietas ÔC Idolatria * Itacp hoc uno dido fubuertitur 8^ damnatur uniuerfa hypocrifis ÔC impietas totius Papifticæ religio nis.Poftremo eft amp;nbsp;hocloco confideranda poena, que fequitur hu manas conftitutiones, amp;nbsp;opinionem, quæ de meritis tah’um opei^ coram

coram Deo conapi fokt. Quid ergo mcrentur hi,qui eolunt De/ Um humanis traditionibus C” Hoc ui delicec eft meritum Corum: Si/ tisjinquitjtardi ingenio,fifisftupidi.Etmox: MifcetDominus in/ ter uos fpiritum fomnokntiæ» Ac iterum:Peribit Sapientia a fapi/ cntibus,amp; intelkcftus prudentium eius abfeondetur * Hie uidcs,qj Traditions tneritu 8^ pœna humanaRî traditionû Gt ftupOr, excæcatio,imperi tia,ignorantia,inGpiêtia,amp; tandê extremus interitus»Sic et Paulus ait: Occæcati funt fenfus iliorum Nam uGç ad hodiernum diem idem uelamen in ledione uetcris T eftamenti manet,nec tollitur ue lum,ciuod per Ghriftum abolctur amp;c, hoceft,quamdiu ludæi fen tiunt le expiare peccafa per opera legis,uel fuarum traditionû,non poftuntintelligere ucl legem uel Euangclion,fed funt exc^cati,nec poflunt ueram fententiä legis percipcre,nifi conuertantur ad Chri ftum,Sdcredantfetantum propter Ghriftum habere propicium Deum.Habcs hoc loco uanam elk eorum iaeftantiam, qui di/ cunt fpiritum fanftum non defer ere populum Dei, feu EccleGam. Ac uerifsimum quidem eft, fpiritum fanftum manere in uero po/ pulo amp;nbsp;uera EccleGa Dei:hic autem non eft uerus Dei populus,n5 eftueraBcckna,quæabrjdc amp;nbsp;damnatuerbumDei,necagnofeit ucrum officium Ghrifti. Tab’s fuit EccleGa Iudæorum,quae no mi nores habuit promifsiones pr^fentig Dei,quam EccleGa gentium, feuPontiGcum , 0^facriGculoruminGhrift:ianifmo.Ettamen,de EccleGa lud^orum hie dicitur: Mifcet Dominus inter cos fpiritum

/ nbsp;nbsp;nbsp;foporis,amp; pcribit fapientia a fapientibus,quia abiccerant Mefsiâ»

Sicetiam intelligedum eft de EccleGa Papiftarum,proptereaquod amp;nbsp;ipfaabijeit uerum officium Mefsiæ.Quod cnim fob Mefsix tri buedum eft,hoc ipfa tribuit meritis fuoRz opei^ » Non igitur refpi ciendum nobis eft in homines potentes ,fapientes,dodos,amp; fan/ dos,fed in ipfum uerum et fyncerum uerbum ac Euangelion Chri fti,utubi hocaanofcitur,ibi fdamus ueram efte EccleGam Dei.

Expofuit Efaias excæcationem ludgorum.Nunc damnat cos hy pocrifeos. Væ ,inquiens,profundis a Domino,hoc eft,hypocri/ tis,qui longe abfunt corde fuo aDeo,quorum cor eft profundum, quodPfalinus Ixiirj.uocatcoraltum,quiocculta habentconGlia im Cor altum^ pietatis,8d crudelitatis,queabfeondunt in tenebris, ÔC cum externa honeftatis ac pietatis fpecie ita eategunt, ut non Gnt coram homini bus confpicua,exiftimat ea ncc Deo efte manifefta.Itacp fecurc per guntpeccare,dicentes in latebris animorum fuorum,quis Gue ho/ minum Guedeorum nos uidetÇ'quis cognofeit nosC Hie eft extre/ mus ac plane Epicureicus Dei contemptus, Sunt autem praccipue uy^ocritarS quatuor genera hypocritar um. Alij delignat in occulto fcelera, fed 4. genertu k

qui'a homines non funt eorum confcij, putant nec Deum cflc co? Tumconfdum.Hoceftcrafsifsnnum genus hypocritarum,qui nul lamhabentfpeciem fuorumfcelerum,nifiquod fint occultacora hominibLis. Prouerb» xxx » Tabs eft uia mulicrjs adulteræ quæ lt;omeditamp;tergensosfuumdicit : Non fumoperata malum. Alq lt;ondpiunf in animo 8é perpétrât impia,crudel!a,turpia,amp;; alia fco' lerata,fed quia prætexUnt honeftam fpeciem, Sgt;é fallût indicium ho TninuiTi,putant fe etiam fallerc indicium Dei. Tales defcribit Pfah xxxvi.ExacueruntjUt gladiumjinguas fuas,intcdcrunt arcum rem amaram,utfagitcentin occultis immaculatum Subito fagittabunt €um,amp; non timebuntjfinTiauerunt fibi fcrmonemnequam.Nar/ raueruntutabfconderentlaqueos.Dixerunt, Q_V1S VIDE/ RIT nosÇ’ Et Pfal.xciij.Populum tuum Domine humiliaucrunt,’ hgreditatem tuam uexauerunc. Viduâ adnenam interfecerut,' pupillos occidcrunt,Etdixerüt:Non uidebit Dns,ncc intelligee Deus lacob.Tales fuerunt ludæi erga Chriftu amp;nbsp;Apoftolos eiusj ,Tradiderut Chriftum per inuidiam in mortem, perfecuti fünt A/^ 'poftolos impietate Si. uirulentia animi.Et tamê quia prgtexuerunt honorem nomiriis Dei,amp; exiftimauerunt fc prgftarc cultum Deo,' dixerunt etiam ipfi intra fe: Quis uidet nosÇhoc eft,Ne Deus quiz dem ipfc in nos propter hæc fcelera animaduertcc» Alfj funt,qui cij ' ho habeatueramfidem,fed pleni funtimpietate,odio, inuidia, aut alqs Iceleribus,fufcipiunt faciêda bona opera,aut per fe indifférer* tia,fed hacopinione, ut horum meritisexpient peccatafuacoram Deo,8^ comparent fibi fua induftria amp;nbsp;iufticia gratiam Dei, Si gnu cce lefte.Hï funt,quos uulgo uocamus hypocritas.De his con donatus eft Efaias fupra.Hic populus appropinquat ore fuo. Si. la hijs fuis me honorat,cor autem eorum longe eft a me : Et Chriftua Matth.xxiij. Væ uobis fcribæôd Pharifæi hypocritæ, quia purga/ tis exteriorem poculi paftrnccp partem,cæterum intus plena funt ra pina Si intemperantia.Et mox:Similes eftis fepukris dcalbatis etcj jTalis hypocrita eft Pharifæus apud Lucam cap.xviq. Sunt Si altj^ qui plane contempto Si abieefto uero Deo ex corde fuo,fcquuntur fuas cupiditates in omni genere idolatrie. Quales funt,quos deferi bit Ezechiel cap. vifj. Si. ix. Hi omnes dicûç in cordibus luis : Non uidet nos Doininus.Dercliquit Dominus terrain.Tales etiam ma gna erat pars ludæorum in aduêtu Chrifti,quo tempore ludæi dult; cebantuitam inter genres. Itaqj contempto uero Deo Ifrael,feâa/ bantur quodeunq? genus idolatrig Si impietatis tutum uidebatur» Sedhos omnes reprehenditamp; damnat Efaias cumaddit : Peruerz fa eft hæc ueftra cogitatio. Qiiafi fi lutum côtra figulum cogitec,amp; dicat.opus fadtori fuo JNon feci ftime Sic^ Hec fîmilitudo de figulo

Into fgpenumero proponftuv nobis in facra fcnptura,ùt Efa xlv» amp;nbsp;lxiii)»Hicr.xvii}.Bcckfiaft.X5Cxirj.Sapienti2e xv.amp; Rom.ix*Qna re non eft ofcitanter prætereunda. A.c primum Efaias hoc loco de/ fcribithac fimilitudine,q? hypocrite,qui putantfeDeo in occultis fuis peccatis latcre,autqui confidant fe peccata fua pofte legere Si expiare coram Deo meritisfuorumoperiim,abnegentDeû. Qua fijinquitjiutum dicat figulo fuo:Non fecifti me* Sicamp; hypocritæ, etiâfî longe aliud ipfîs uidcatur, tame dicunt inJatebris cordis fui» qgt; non fint creaturæ Dei * Sic Sd Pfal, ait : Dixit infipicns in côrdc fuo,non eft Deus, Confidera ergo mihi»^ grauitcr peccent hypo/ critæ,qgt; dum uolunt uideri præcipui cultores Dci,fiant abncgato/ res eius. Quid igitur facia m us ,ut pila nóftra tegamus corâ Deo'* Omnino enim habemus peccata* Etquant^ no femper extrinfecus pcccamus coram hominibus, tn femper geftamus pdm in carne Si fanguine noftro.Hic nullu reliquu eft remedifi, ut agnofcamus pilä noftra,8i cofiteamur ea coram Dco,ct credamus q» remittatur nobis gratuitO per mifericordiam Dci,tfh propter lelum Chriftu feruatorem noftf^.Hic enim folus cft,qui fide acceptas tegit pecca la noftra cora iudicio Dei, Si dat fpiritû fanÓ:um,ut deinceps Deo grata operafaciamus,Quicquid aliai^ rerum expanditur fuper pec catum,ut tegatur, magis reddct peccatum confpicuû, q occukum: ut fi uitro aut criftallo,aut reti tegas ea qug in uafe uolueris i eita ha here Sic* Deinde docet hie Efaias timorem Dei,dum docet nos fic Deo confpicuos eftè,ut lutum eft in oculis figuli* An non ridenda ftulticia eftetjfi lutum dicer et ad figulû » Non uides me,non intelli gis ad quid utile fim*Sic deceftada eft impictas,fi quis fperet fe pof fe in defignandis peccatis (uis oculos Dei fuffugere,dum modo eP fugiatoculoshominuPamp;l.xcii] * Intelligiteinfipientes in populo. Si ftulti aliquado fapite*Qui plantauit aur ê no audiec, aut q finxit - oculum,non confideratCEt alias:Quo a fade fua fugiam'^Si afcêde ro in cœlum,tu illic es Sic*Quare timeamus Dnm,oi caueamus no folum a manifeftisjfed etiam ab occultis pcccatis*Præterea hac fimi litudine figuli Si luti excitamur ad agendam pœnitentiam in aduer fis,cj)8ificoniedifumus propter peccata in grauifsimas afflidio/ nesjtn fi pœnitentiâ egerimus Deus reftituit nos fummæ fœlicita ti,Sumus enim in manu Dei,ficut lutum in manu figuli.Hierc.capgt; xvirj,ait: Figulus faciebat opus fuper rotam, Si dilsipatum eft uas qd ipfe fadebat e luto manibus fuis,Conuerfusc^ fecit illud uas al/ teRt,ficuf placuerat in oculis cius,ut faceret.Et fadu eft uerbu Dni ad me dicens.Nuquid ficut figulus ifte,n5 potero uobis facere do/ mus Ifrael,ait DnsCDeinde hac fimilitudinc docemur, q? falus no/ ftrano conftetnoftrishumanis uirtutibus,fedtnidluinaeledione

Sd mifericordia.Nec licet nobis accufare Dcuin iniquitads. Sed co gnofccnda eft eius clemcntia,amp; gratiæ agendg,q) fecerit nobis no/ tasdiuitias mifcrkordiac fûæ. Sic Paulus Ro.ix.dicicCui uult ,mi fcrctur,quê uult indurauEt mox : Nu didt figmcntu ei q finxit,cur me finxini ad hunc modum ecc.Non murmuremus contra Deü,lt;^ non faciat omncs homines beatos ,fed gratias ei agamus, q? dona/ uerif Ghriftu adconfequcnda per eum beatitudinem nobis,qui amp;nbsp;una CU alijs obnoxij fuimus æternf danadoni* Nam quid nobis de beatur,agnofcimus ex his q a Deo abicói funt, amp;nbsp;damnatur. Efagt; Ixiirj.Et nunc Dne,Pater nofter cs tu, Nos uero Iutö,8lt;^ fi(flor no/ fter tu amp;c. Seddehoc argumeto alias, Adhæc retunditur ex ifta fi/ inilitudine fuperbia 8d arrogantia humana.Sumus.n.ex luto créa/ tificut lutû in manu figuli, ita nos in manu Dei.Quid ergo no/ bis arrogämus; Quid obfecro eft lutû per fe2amp; quid eft in manu ft guli ç’ An no per fe res eft fordidifsimaCan non in manu figuli exi/ ftêSjncceftè habet fe arbitrio figuli formandum prfbercT Conff dera etiâ mihi,q fragile fit uas luteû,ctiâfî a figulo abfolutû fueritC Qj facile tale uasdifsipatur C Pfal.i). Tani^ uas figuli confringe« cos.EtEfa.xxx.Cominuetur ficut conteriturlagena figuli amp;fc. Po/ ftremo admonemur etiâ hac fimilitudine de cruce ferenda.Si.n.fu/ mus uafa Dei ex luto foi mata ,debemus etiâ igni afflitftionis ,pba/ ri,ficut uafa figuli probantur. Ecclefiaft. xxvrj. Vafa figuli probaf fornaXjSd homines luftos têiatio tribulationis. Vides,q multa nos doceant fioulus0lt;^lutum,utcognofcanius Deumnon fine confilio mifiire Hieremiam Pt ophetâ ad domum figuli, ut ibi uerbum Do minidifceretÔ^c.'

Si Prophetæ amp;nbsp;Principes Ifraelitarum excæcabûtur in aduenfii Chrifti,Si fapientia pcribit a fapientibus in populo Ifrael,quis er/ go in Ifrael feruabiturCquis intclliget librum Caere fcripturæCquis agnofcetChriftumî'De hacre concionatur nunc Efaias,ctdocer,qgt; in aduentu Chrifti excæcabuntur quidem Prophctae,principcs,0^ fapientesjhoc eft,Pontifices,Scribæ amp;nbsp;Pharifæi,abie(ftifslmi aute in Ifracl illuftrabûcur fpiritufando, amp;agnofcent ac recipient Chrl ftum. Aepbne Efaias hoc loco docetquodChriftusipfe Matth.xij airzGratias ago tibi Parer Dne cœliéc terræ, cp cum hæcabCcondc risaCapientibus 5^ prudcntibus,reuelaris ea paruulis.Et in parabo îa cie rege,qui fecit filio fuo nuptias. In qua parabola,cum inuitatt nollent nuptijs frui,uocantur pauperes,debiles,claudi ræci.DP citergo Efaias, Adhuc in modico amp;nbsp;breui(uidelicer,non ab eo terrt porcjcjuo Efaias hsx concionatur. Fuit enimEiaias ante Cliriftum natum

COMMENT« IOAN« BRENT« js? annos pluf^ feptingentos,fed ab eo tcmporc,quo ca,quæ ante di xitjiniplcbuntur, Si. quo Chriftus nafcicurus erat ) conuertetur Li baiius in Garmelum,amp; Carmelus in faltum, uidelicet Libani, xlt;c.^ putabitur, Etfi alrj aliter hoc intcrpretätur,th quia hic eil fermo de regno Chnfti in terris, intelligendû erit prohuius regni conditio nibus.Libanus,mons eft altifsimis Cedris nobilis, Carmelus aut mons eft fertilitatc uini celebris.Quo igitur tempore Ghriftus ad/ ueniet,Libanus conuertetur in Carmelü, Sd Carmelus uicifsim in Libanum,hoc cft,omnia crût in regno Chrifti culta,fertilia amp;nbsp;be/ nedicla. Libanus habet quidem Öedrosaptas ædificationi, fed caret uiti bus,amp; olcis. Carmelus habet multas uites 5^ oleas,fed ca/ rct Gc Jris.Cum igitur Ghriftus accipict regnum fuum, tâta erit re rü benedi ftiOjUt Libanus proférât uites una cu Cedris, Carme/ lus proférât cedros una cum uitibus, Eadem fentêtia poftea cap«. xxKij.dicitur. Defertum eft in Carm elû ,amp;Carmelus reputabitur in faku,n,hoc eft«Libanû.Etcap»xxxv,Lætabituf deferta amp;c« Gio ria Libani data eft ci,decor Carmeli amp;nbsp;Saroh, Nee hoc tin genus, fed m ika alia genera benedieftionis contingent in regno Chrifti* quia in die ilia,qua Chriftus adueniet,2lt; Euagelioh fuum prædica bit,Stirdi audient uerba hbri,8d oculi cxcot^ uidebunt de tenebris K.-aliainethoceft,hi, qui reputabutur afenbis amp;Pharifæis furdi £c cccci,audict Euangehon Chrifti ,agnofcêt Chrjftû,in libro Pro/ pbctico promi{rum,uidebunt Iucem,que lucct ipfis in perpétua iu/ fticiam,uitä amp;nbsp;faluteuKHi funt Apoftolf, ôd reiiqui difdpuli Chri fti ac Apoftolot^,de quibus Pharifaei dicebant: Nunquis ex Prin cipibus eredid.t in eum,autcxPharifeisÇ’Sed turbahpc,qugnon no trit legem execrabiles funt. Et Paulus: Videtis uocationê ueftram, q? nd inulti fapientes fecundu carnê,nô multi potêtes amp;c, Adhæc, tnites,feu miferi amp;nbsp;afflidi addent leticiâ in Dno,hoccft,perfundê tur læticia per Chriftu uei^ Dnm Deum noftiv, amp;nbsp;paupaæs inter holes e.wltabunt in fando Ifraelis ,q fandus eft Chriftus Dns no ftcr.Sic amp;nbsp;alias dicit Chriftus ipfein Efaiacap.lxi. Spiritus Dni fuz per me,eo cp unxerit me , ad euangelifandu manfuetis feu afflidis-miGt me etc. Et Matt.xi.Cæci uifum recipiunt, furdi audiunt,mor tui excitantur,amp;paupercsaccipiuntlptum nuncium Euâgelrj, Sed quidaccidit afflidis,q51etentur,etpaupcribus, cp exultentT'Addit Propheta:Quiadefecit,qui præualebat.Hoceft,ldeopauperes amp;nbsp;afflidi exultant, quia T yranni opprimutur,illufores maligni dele cur ,iniqui exterminantur. Eradicatur hi q peccar e faciunt hoies in uerbo,hoceft,uel quifaciuthoiesreos,innegocqs,8lt;ampliGcant minima quæuis erratula,ueloffendunt homines impia fuadodri/ na,actendunc laqueos rj6,qui arguut ipfosin porta,feuin iudicio.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;k ?

Deletur hi déclinât fruftra a iufto, hoc eft,q causa iufti in iudf cio uana faciunt,amp; condênant,Hæc,inquâ,cft caûfa, cur afflicti pauperes letâtur,uidelicet,qa liberâtur ab impqs et crudelibus tyra nis,impoftoribus,alr)sc^ iniquis ac fccleratis hoïbus.Hçc aut Gc re citantur,perinde ac G Chriftus accepturus eflèt rcgnumundanû,8i uiolêtis ar ni IS oppreGSirus oês impios tyranos ac fceleratos in hac terra.Sed qa regnu Chrifti no eft de hoc mundo,idcirco hecintelli genda hint ,p modo rationc rcgni Chrifti, uidelicet q? Chriftus pracdicabitEuageiion fuum,quo refutabit impios do(Gores,amp; uin cet morte GiaSatana,pdm,morte,amp;infernu,quifuntffuifsimi ranni, mcditâtur perpétua internecionêtotius humani generis* Deinde uulgabit Euagelionfuum in orbe terre per Apoftolôs,ôd abolebk oêm contraria poteftatê,non carnalibus armis, fed fpiritu oris fuijUtquofqt Euangelio credunt,cuadant oês afflidiones,oês aduerGtateSjdenicç morte ipfamamp; infernû. Hgc pariûf in afflidis,’ in miferis pdôribus,ucrâ îgtiaam corâ Dcô^Dc qua lætida fupra quoep dixit cap Jx^Lçtabuntur corâ te, Gcut qui Iptantur in mefle,' (icut exultât uidores,capta prpda,qn diuidût lpoiia«Quod cum ita fe habet,DnsChriftus uerus Deus,qui redemit Abraamum ex im pia idôlatria,5^ pofteros eius ex Ægypto,difertc alloquitur fami/, iiâ Iacob,feu lfraelitas,amp; dicit: Non modo conf undetur Iacob, nec modo nul tus eius erubefeet nbsp;nbsp;nbsp;hoceft,poftq rcuelabor humanita

tc,amp; prpdicabo Euangeliûn meu inter hoîeSjnÔ GepudeGet Iacob,' quêadmodum antea,cum uel Glq eius crudeliter intcrGcerêt Sicht/ mitas,aut alia immania fcelera deGgnarêt,uel pofteri eius opprime rêtur in Ægypto,amp;^ jtrjccrentur in flumê,Scd etG maxima pars lu dgoRt cxcecabitur,amp;abqcietur,tn crunt inter Glios feu pofteros la cob,ueri lfraelitæ,q uerc meo fpû renafcêtur, me ueßz Chriftû Gde fuaagnofcêt,meüm nomêgloriGcabunt,me ueßtSandum lacobi,' amp;nbsp;Deum Ifraelis predicabunt 8«^ lumma ueneratione colêt. Et cum antc,nondû reuelato Euâgelio meo errarent fpû, nec cognofeerêt,' quo fe ad côfequendam falutê uerterêt,imo potius cœleftê dodri/ nâ contênerent,etaduerfus eâ murmurarêt,nuncpoftq Euangelio meû predicabitur,erudiêtur amp;nbsp;difcêt ac cognofeent uerâ dodrinâj Taies fuerunt Apoftoh',hoîes rudes, imperitiuales amp;multi alr| difcipuli,qui ex Ifraeh'tis didicerût Euangelion Chrifti,amp; agnoue/ runt ex co Chriftum ueRz feruatorê,pcr Gdê,Habes quid Gbi uelit Propheta haccôcionis fug pericopa,quâ recitauimus,nûccôGderc mus prccipuos locos,q in ea côtinentur. Dicit têpore Mefsig Liba nû mutandû in Carmelû,amp; uicifsim Carmelû in Libanû,hocn5 fî gniGcat,Mefsiâ extrinfecus mutatußz in primo fuo aduêtu montes in colles,colles in ualles.ôô e fyluis Gidußt agros, ex agris fyP

lias.Na amp;nbsp;Hcbrçi nonulli pcrfpicue fatêcurMefsia tii'hil mutatURî de opcrib.fex dieRî,ut j'pfi loquûtur.Sed (îgm'fîcat Mcfsiâ allatui^ oîmrcRz bndiélioncm,non quidê externâ amp;nbsp;corporale, ,p ingenio t3rnaliûhoîm,fedfpûialemamp;cccleftê. Mefsias.n.fcii Ghriftus eft bndidum illud fernen,qd fuit Abrahe ^miiïum.Cûaûcipfc fit na tura fiia bndidus,reddit amp;nbsp;ea bndida qug ipfi accidûc, çdâfi alioq fint maledilt;fte. Accidit Chrifto paupertas, quæ eft malediâ:io, fed Chrifto fuit benediôèa. Accidit ei captiuitas,crux rnors,quc funt fumma malcdidio,fedfuerût Chçifto fuinma bndiulio.Per hgc.n. intrauit in gloriâ Patris fui. Accepit,cû adhuc in terris ageref, pau/ cos panes et pifces in manus fuas,in quibus ita bndidi funt,ut futï» cerent in cibû muleis hoïin tTiilibus.Âttigitlcprofos,8dmundaban tur. Afrigitoculos cf :ob2,Ô^ reftituebatur eis uifus, Atcigit ferctra mortuoi^,5^ mortui excitati funt.Itaq^ uides Chrifto oîa elfe bndi/ dlij^ppterca q, ipfe uere fît bndiiftus.Hg: aût de Chrifto predican tur,non tni perfong ipfius gratia,fed maxime oîin^ppter nos ,ad qs affèrtSCeuquibus cô.nunem habet fuâbndicftioncinjfî éuin fide a/ gnoucrimus,amp; efficiamur mêbra eius per fidê. Oîa pura,inqt Pan ius,puris.Sicoîabndi(fta bndicftis.Bndicftus aût eft,qui accipit fide fuaChriftum bndicftum .Itacçbndwftaei funt paupertas .afflicftio, mors» Quid ergodicemus de pdôC'Nûquia credenti in Chriftum oîa funt benedida, erit ne ipfi etiam pdm bndidum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ohri/

ftumÇ’Pâm natura fua malediâû eft. Quare manens pôim,no po/ tcft fieri bndidum.Sed Chriftus fufcipiês in fe fupplicia pftî, ex/ piauitpdin corâ Deo,ut prgteritu pâm cred^ti in Chriftû remitte t-erur,pr€fens adhuc in carne hærês,non imputarctur,8t futui^ per fpin fanducaucretur.loâncs ait: Chriftus apparuit,ut pdâ noftvx tollcret, 8^ piftm in eo non eft. Ois qui in eo maner,no peccat. Et moxzOîsqnatuseftexDeo,pdmnoncômittitetc. Quareqquis magis perChriftûbndidus cft,eô lÔgius a maledidiôe pdî abeft. Deinde,dicit furdos auditurosEuangeliu,cçcos recepturos uifum, afflidos et pauperes confecuturos lçticia,8t in fine,errâtes fpû fore intelligêtes,hfcoîaeo intelligêda funt,q) Chriftus eligâtcontêpfa huius mundijö^ contênat excellêtia. Recitâtur aut ifta ad confirman dâ fidê miferoRz et calamitofor^ hoïm,amp; ad retin êdos eos in obedi entia uocatiôis Euagelq Chrifti. Initio reuelati Chrifti eligebantur Apoftolihoîcs contcpcifsimijrerjciebâtur aût PÔtifices,Pharifgi et Scribç,q crât fummi in populo Dei. Nô eft aût m irand û, fi fçpe ac wiultu uenit in mente Apoftolis, ac reliquis difcipulis: Quid'?' Vos ne miferos hoîes et paudfsimos elegit Deus,prg tot Principibus et Pontificibus,acfupremis in Ecclefia DniCAn Deus abrjciet tâtam excellentifsimorumhominummultitudinem,ô^ uos paucos longe omnium miferrimos hoîes, folos refpicict C Tenet amp;nbsp;eadem cogv*

tMio follidtospios, ^hoctemporc agnofaint Euageliôn Chrïfti? Cum«n,iudentpotcntifsîïnos Monarchas Euangelio obfîftere, cos,qui fidcm Euangclq profitentur eflè infoelices, follidtatur pu tare fepaucosS^ abicdos hoîes no refpici a Deo,Et quo tot clanl/ /imi acpotêtifsimi hoîes damnarentur,ac pauci tiTi,amp; miferi ferua/ renfur^Sed hj's cogitationibus obuiam cundum eft prophetica Clone E(aiæ,qui longe ante prædixi't fore, ut reieda multitudinc fa pientifsi'môRî amp;nbsp;fummoRz homi'num,pauci abi'edi homines furdi,' cgd,amp;^ imperiti agnofcerent Chriftü,amp; feruarenturæt in Luca di/ dt ChriftusrNoli dmere pufille grcx, quia coplacitum eft Patri ue ftro dare uobis regnu, Quare no moueat nos multitudo amp;nbsp;magni tudo pugnantiuin cum Euangelio Chrifti,ut deferto eo fequamur jmpietates gentium, fed confolentur nos uatidnia Prophetarura,' quibus adnundatum eft fore, uf ced 8d claudi intrent in regnu cœ/ lor um,cum interim uidentes amp;nbsp;integri exdudantur ♦ Præterea do/ cet Efaias quern frudum afamp;rat fides in Chriftum, Addet,inquit, afflidi lætidam in Dho,8c pauperes exultabunt in fando Ifraelis^ Et mox:Sandificabuntfandu lacob,0lt; DeSIfrael prædicabûtÔÇc, Nam fides in Ghriftu,primum elFicitlgticia,8d exultationeincon/ fdetia coram Deo. Hoc non potuerut efficere ulla opera legis.Cu enim non perfede fiant ab hoîe,femper relinquût in eo triftidâ,o^ metum,imo exdtant non incertam expedationê mortis amp;nbsp;infernû quia Icx diduMaledidus oîs, qui non permanet in oîbus fermonf bus legis huius. Fides aût in Chriftû,quia agnofdt a Chrifto tyrXx nos eftè opprcftoSjpdm expiatum,Satanâ uidum, morte fupera/^ lam,condpit fummâ lætidam, amp;nbsp;certifsimam expedationê perpe/ tuæfalutis,quæ unicuicß in Chdftû crédêti ^mittitur ^pter Chri ftû,8Cnô ^pter opéra,ne quis ad dubitationem (ollicitetur. Dein de fides eftidt in credête fandificationê noîs Dci,uidelicet,ut inci/ pîat in nouitate uitæ ambularc,celebret nomen Dni tam uerbis operibuSjCt ducat uita filio Dei,8c hærede cœleftis regni dignam^'

Non fôlum hoc nomine illuftris eft Efaias, q? clarifsimeomni^ um de Chrifto ôd regno eius conciônatus fît,uerumetiam quod au/ tor fuit Ezechiæ régi abolendæ Idolatriæ , inftaurandæ Ecz clefiæ in reono ludæ, amp;nbsp;quod in incurfione Afsyriaca feruauit ur/ bem Hicrufalem,adeocp multa infignia miracula fub rege Ezechia ediJit, Cum igitur Afsyrius Saneherib incuteret incur fiôefua ma

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ximuna

xinwiTi metu principibus amp;nbsp;ciuibus Hierufalem,Efaias babuitcxz celkntes conciones, quibus ud confugietes ad Ægyptiaca auxilia in uîam reuocaret,ud puGllamincs in officio contincrec. Hari? coji donu aliquot nuc fequûtur,qbus poftca additur hiftoria de Sane/ heribjUt ex ca hac conciones magis perfpicue Hant» Continctur amp;C hæchiftoria in iiij.Reg.xvin,amp;xix.Et tj»Paralip,xxxii. Porro, pri/ ma condo,quse rccitatur in hoerrigefimo cap»reprehedit eos, qui in incur 11 one regts Afsyriorum flatuebant uocare auxilia ex Ægy pto.Etfî enim htftoria no tradir,num Ezeebias ipfe, una cum Pnn cipibus fuis,an,quod uerifimilius eft,Principes tin,c5niuente,aut etiâ répugnante Ezechia decreuerint auxilia ex Ægypto aduer fus Sanehcribum uocare,certutn cft,non tamexhacconcione Prophe tc,quara ck legationeSaneheribi Prindpes ÔCducs Hierofoly/ mitanos Ægypciaco auxilio plurimû coniîfos,Ôd omnino ftatuiffi\ fe eo ufuros Jubent enim legati Saneheribi dice re Ezechiæ.In quo confidis,ut audeas rebellareÇ' An Iperas in baculo arundineo,amp; co frafto ÆgypfoC'Supcr quem fî incubuerit homoicomminutus tn/ gredietur manum eius,amp; perforabit earn. Sic eft Ediarao rex Ægy pti omnibus qui confidant in ipfum.Etmox: An fidudam habebis in Aegypto qapter currus Si equitesÇ’Hicmanifefte uides,q) in in/ curfione AfsydOBt in regnum ludg,Hierofolymitani traftaucrint de uocando auxilio ex Aegypto.Etfiaiitem per fe non eft impiu in periculis uti auxilio proximi,tamen fpiritus fandus in inftituendo rege Deut,xvij.haud obfeure fignificatjfraelitis non utendum ef/ fe auxilio AegyptioRt,qui opprelïerinf ipfos magna tyrannide, a quibus Deus liberauerit eos multis miraculis. Ac præter hoc ge/, nerale uerbum Dei accedebat nunc in incurfione AfsyrioB» fpecia/ le mandatum,qüod reuelatuin erat Efaig,ne in Aegyptum ad uoca da auxilia profidfccrentur. Qiiarc,cum contempto uerbo Dei,ni/ hilominus afpirarent ad auxilia Aegyptiaca,inftituit Efaias contra eoshancconcionem,cuius hgc eft fumma. Vos Principes Hierofo lymitani grauiter peccatis, cp neglefto mandafo Dei uocetisauxi/ lia ex Aegypto,quia ea nihil uobis proderunt,imo potius qgt; ne rc prehenforem quidem ueftri cofilfj tolerare sequo animo pofsiris, afferet uobis magna incommoda. Sed hoc exigit Deus a uobis, ut contend ueftris domeftids uiribus,confidatis in ipfum, 8^ expefte tis quicri ab ipfo auxiliu,quia uos mirabiliter liberabimini, Afsyrij iut horribiliter intenbundHæceft fumma cocionis quæ in hoccagt;' pite cÔtinetur,Nûcaudiamus Efaia ipfum. Væ, dicit Dns,deferto ribus ^defeftoribus,qui contepto meo uerbo, quo promifi ipfi« auxiliuin incurftone Afsyriaca, fequuntur fua cavnalia confiha,8if qcotra (pus fandii mei fentcntia,qu£runtaliena auxilia quo^ptegî

394 ÎN CAP VT XXX. ESAIAE tunnel qui confiant conflatile, lxK:’eft,lt;jui nô fiduntmca promif/ fione,fed fibrjpfis excogitant auxilia, qujfaus tanq côfiatili aut (cul ptili confidant Jtac^ addunt pô:m p(fiô.Pcccarunt an tea, q? dcfecc rinta ucrboDni,ôd (eruti fint fuas cupiditates. Nunc addunt hoc pdin, Qj ne audire cjuidem uolunf rcuocantem in uiam,amp; lubentc fidcre diuinapromilsionc,Etfiai.prohihitÛ€ftuerbo Dni,nc quç rantauxih'aÆgyptiaca,tnabcuntperfriâ:afrontenÔ intcrrogato ore Dni,ïn Ægyptum,amp;qu9*untfortitudtnemfuam,non in forti tudi'ne Del,fed in fortrtudine Pharaonis,adeocp collocantomnem fiduciam fuam in auxiIqs’Ægypti,fub quibusfperant fe fatis tutos fore.Sed loge aliud eft confiliû Dci.Fortitudo.n.Pharaôis erit uo bis in confufionc,et fiducia umbr^ fcuauxilr) Ægypti ad ignomini am. Quanq.n.Principcsipfi^etlegati coRzproficifcûtur ad Zoan, quamTaphnisiiocant,amp;ad Hanes,qugfuntprgcipueurbesÆgy pti,ut indeadducant auxilia , tn non referent-cx ijs auxilrjs nifi fum main confufionê ÔC opprobriû-, propterea cjjnullampofsint affèrz re utilitatcm,nec quicq prodeftè. Et quanqiumêta onerentur fard/ nis plenis pecunia,amp; imponantur fuper dorfa afinoR2,amp; gibbos ca meloBî magni thcfaari,qui uehûtur de Hierufalê ad auftisî ad meri diein feu Ægyptû,perlt;lcfertum, per reg!onêhorridâ,in qua funt Xgt;eoncs,le^g,uiperç ôdferpentes igniti,tn hi ihefauri nihil prode rurtt,amp; pqpulus,ad que uehuntur,nihil auxili} in uos conferent:a/ dcoc]^ probecôuenit,ut hæc pecunia uehatur per defertû per regio nem horribilê,in qua fgug beftig habitât, quia nihil prgter horrorê Sfcalamitatêatcp afflidionêreportabitis. Vanum.n. inane erit omneauxilium Ægyptiacû. Ideo clamaui fuper hoc:Superbia tin cft,quiefce. Quod uulgata tralatio habet : Superbia tm cft, qefcc,' interpretetes uarietransferunt amp;nbsp;intelligunt, Ali) fie intelligunU Quia auxïliû Ægypti erit inutile,»deo elamo ad ipfam,uidch'cet ur bc Hieruralê,ut qefcauQuietê.n.fore robur ipfoRt, Hi putât □nT Raab elle nomen appellatiuum. AlrjfcntiuntRaabdid Ægyptû, Pfal.lxxxvi.Memor ero Raab ôd Babylonis,fcicntiû me. Et Efa.li«.’ Nonne tu pereufsifti Raab,uulnerafti draconêÆft igitur fentetiaj Cû res fie fe habeat,idcireopublicc elamo amp;nbsp;dieo, qj Raab feu gyptus, alioqui fie fatis elata amp;nbsp;fuperba cefiatura ut, nec ullum in uos auxiliûcollatura.Sed hic fiftamus gradû, Si attingamus breui/ ter non nulla. Defcendunt,inquit,in Ægyptum, necinterrogaue/ runt os meum.Exprobrat principibus ludæ, quod quæfiuerintail xilia Ægyptiaca,non confulto Domino.Doeet igitur nihil neepu blice nec priuatim fufcipiendum,nifi ante os Dni interrogetur, SC. Deus confulatur.QuomOdo ergo,inquis,interrogaturDnsÇ'quo confulitur DeusÇ” Num afeendendum eft in coclum,8lt; irrumpen/

COMMENT, IOAN, BRENT, m dnmin penetralia diuinorum my fterioRîC’Sed nullus honrinûhoc facere poceft,8d fi quis hoc conetur,magno fuo periculo faciat, liaigituruia aggrediendum eft. In Mofe mftitucumfuitpropicia/ toriS,eqLio Deus recipicbat fe refponfa daturum, Inde,inquiens, præcipiam loquar ad te etc, Exod. xxv, Et erant fane uanj mo/ di interrogandi Dei publice apud ludæos. Sententia aiim Dei in rebus dubrjs perquircbatur,aut Somniis,aut per Ephod,indumen turn facer JotalCjCui erat affixu Hofen, feu rationale iudicq,in quo erant duodecim gemmae, aut per Prophefas. Hos enim tres modos perquiredg fentêtiæ Dei fignificat fcriptura.i.Samuel, xxvdi).Saul confuluit Dominum,SC non refpodit ci,ncc^ per fomnia,nelt;^ per Vrim,hoceft,per faccrdotes,qui induto Rarionali ,in q erât Vriin amp;nbsp;Thumim refponfaDei quærebant,neq5 per Prophetas. Atque his quidem modis interrogande fententiæ Dei diuinitus oftenfis, licebat Ifraelitis fuo tempore uti» Gêtes autem perfcrutabantur fen tentiamDeiauguriis,aufpicfjs,fomnrjs non immifsis diuinitus, per PythoneSjper incatatores,0i a mortuis,Sed ut ilia Jfraehcica e/ rant perfonalia,8c fuo tempore abrogata funt,ita hæc gentium fue rut impia Satanica.Quare,cum Mofes dofturus eftet quomodo certifsima ueritas falutis noftrg a Deo quærenda fit, auocat nos ab omnibus ill is ritibus interrogâdi Dei, amp;nbsp;remittit nos ad audiendu Propheta,quern Deus fit miflurus, hoceft,adaudicdum Ghriftû, SicenimDeut,xviipait:Caueneimitariuelisabominationes gen tium, nec inueniatur in te, qui luftret filiü fuum aut fiha per igné, aut qui ariolos fcifcitetur,8d obferuet (omnia, atep augur ia,nec fit maleficus,necincantator, ne(^ pythones confulat,nec diuinos,nec quærat a mortuis ueritatem.Et moxrProphetam de gente tua amp;nbsp;de fratribus tuis ficut me fufdtabittibi Dns Deus tuus, IPS VM au/ dies 8dc, Hie iubetMofes ueritateSifententiam Dei perfcrutari a Mefsia feu Chnfto» IPS V M, inquit, Audies.Quid ergo hicnos docetCDocet Euagelion fuu,quod mifliis fita Patre fuo coclefti,uc expiet peccata noftra, amp;nbsp;uincat mortem,acimpctret nobis,ut qui/ cunc^ credit in ipfum,reputetur iuftus,adoptetur in filium Dei,8C confequatur coelefte regnum per fidem,proptcr ipfum.Hoc Eua/ gelion audiendum amp;nbsp;credendum eft * Quare fi aggrediendum eft tibi aliquod opus feu negocium,in quo cupis feire fentêciam Dei. amp;nbsp;euentum rei,primum omnium agnofee Chriftum,audi Ghriftu, amp;crede Euangelio eius,ex quo certus effici6ris,quod Deus fittibi jppiaus,amp; faueat tibi,ac tueatur te in oibus ufjs tuis» Deinde con/ fer opus feu negociu fufcipiendû cû uei bo Dni, uidcliGet,nû id qd aggrederis,fit a Dho mandatu, aut prohibitu, aut perraiflum.feu Ädiaphoroa,Si eft raandatugt;manifefta eft fentetia Dei ,q)fit faciea

dum,S^âuod Deus uelit flludfortunare.Sfcft prohibitum,manP fefta efh (ententia E)ci,quod fit fugi'cndum, ac deuitandum ♦ Si au/ tem eft per fe adiaphoron,confiderandæ funt drcuftantig, ne quid peccetur hoe opere aduerfus mamfeftum uerbum Dei, Exêpli gra tia. Princeps quifpiam pius fufeepturus aut propulfaturus eft bel/ lum,amp;^ cupit cognofcerefententiamDei. Primum omnium audiafi Chriftum,audiatEuangelioneius,in quo promittitur ei Deus pro pidus propter Chriftum,per fidem Jtacp per Euangelion certifica/ tur,Deum fatiere ipfi,fi credideritin Chriftum: deinde confideref bellum,quod eft fufeepturus aut propulfaturus, fit ne iuftum amp;nbsp;Ie ' nbsp;nbsp;nbsp;gitimum,an ininftum amp;nbsp;illegitimum, idquod eognofcet ex ratio/

ne fui ofFicrj,amp;ex publidslegibusautpadis. Itaque fi eognoueriC cflc iuftum,Sc exigi ab offieio,manifefta eft fententia Dei,quod ueat bello,amp; uelit Prineipcm feruare, etiamfi in eo oeeubuerit. Si uero fuerit iniufliim, amp;. illegitimum,manifeftum eft, quod Deus odio habcat,amp; datums fit uel tandem infoelieem euentum. Priua/ tus quifpiam pius alio translaturus eft federn habitationis fu^jaut profedurus ad mereatum,autdudurus uxorem,8c eupit fdre,quæ fit fententia Dei in hoe negodo, primum debet audire Chriftum,' amp;nbsp;Euangelion eius, ex quo eognofdt, Deum efte ipfi prOpieium, amp;nbsp;tueri ipfum propter Chriftum,fi in eum erediderit. Deinde ex/ pendat inftitutum fuum,num profedlioeius ad aliéna loea,fit ex uo , catione amp;nbsp;ofFido,num ad ineundum eoniugium fit diuinitus ordi/ natus.Num lieeat ipfi hane quam eupit, in uxorem dueere,num u/ taturadhoeinftitutum légitimaratione,Hæefidiligenterfuerint expenfa, haud diffieulter eognofeetur,quæ fit fententia Dei, 8^ an inftitutum fit futurum foelix,an infoelix. Sed in tali deliberatione, longe aliter de fœlieitate aut infœlieitate fentiendum eft,quam ea/ ro intelligit.Nam earo putat hoc tantû eflè fœlix, quod habet pro/ fperum iucundum euentum in hoc feculo,fcnfibiliter. Prjs ante omnia ea pro fœlieitate computantur,quæ euenerint ipfis, poft^ eredunt ex Euangclio Deum eftè ipfis propicium,amp; fadunt, quod iuftum ac redum eft,fiue ea extrinfecus uideatur profpera,fiue ad/ uerfa.Diligentibus Deum,inquit Paulus, omnia adiumento func in bonum,Ec,Sufficittibi gratia mea.Nam uirtus mea in infirmita AurifM nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perficitur.Sed de co modo,quo Deus pic interrogatur, fatis nuc

eft.Deinde,cumProphetareprehenditfuosciues,q? quæ/ fiuerintauxilia Ægyptiaca,non hocagit,quod in periculis non li/ ecat per le,uti uel alieno auxilio,uel fuis armis, cum Dauid in per/ fecutione Saulis fugerit ad Philiftinos, ut eftet potentia eorum tu/ tus ab aduerfario fuo : amp;nbsp;Ezechias, cuius tempore Propheta hanc concionem habuit,expedient arma fua,Ô«^ munierit urbem,quern/ admodum

COMMENT, ÎOAN. BRßNT. 07 adjTiôdum (criptiiin eft i],Pârâîip.trige(imofelt;!Utido.Scd Próöhef/ tahociiult^qiiod inlpiUrtt (ÎC Uti amp;nbsp;confidei'e cô adxiliôj cuius ûfiiii uerbo Domini manifefte prohibétur * Sicüt ufuä Ægypftiacorum auxilioi^prohibitiiscrätlfräeiitißi tam gérter«'ilimândato,Deut# decimofeptimo,^ (peaâli reuelationc,itl iilcurfionc regis Sanehe/ rib,quæ reuelano fetfta erât Prophetæ Efai^, queâdmodüm in hoc cap,amp; fequêti pcrtpicue traditur.Cum ergo hic dicitur:Fortitlido Pharaonis eric uobis in CÔfufîoncrri, Ët moxlOmrtes confufî func fuper populo,qui eis prO.defte non poterat, docet fpiritus Fl nein s, qj nihil fit fcclixacfortunatüm, qüod aduerfus uerbüm Domini, qC inique parator.Mofes aitt Si nort audieris ucrbiim Dni Dei tuf, maledidus cris in ciüitâtc,malcdidus in àgrO, malediôlum horren tuum amp;c. Vnde amp;fi orâtio Rabfacis ad l^àtos régis Ezcehiæ im/ pia cft,amp; blafphema, tamê hoc qUoddé Ægypto ait ,re(fte dicitur: In quo,inqüiens,côfidig,utaüdcas rebclIareC An fperas in baculo arundineo,atcp confrado, ÆgyptoCSuper quemfi iricubuerit ho mo, côminutus ingredietur maniim eius perforàbit earri. Sic èft Pharao rex ÆgypCi omnibus,qüi côfidurtt in fe.Nort aût Pharao tantum talis eft,uerumctiam omnia, quæ uel impictate,uel iniquiz täte parantur.Exempli gradä,opes,magiftratus,honorcs,uxor etc. Idem docet Propheta,cum addit, lumentà SC câmelos portare diuiz tias 8^ thefauros, feu magnam uim pecuniç ad Ægyptum, qinbus auxilia Ægypriaca parentur,Dicit cnim,Portantes ad popuiijt,quî eis prodefk non poterit.Nam unde hfc pecunia,qua rrtilieeß Æ-gy-ptiad conducebantur,parata fit, paulopoft fignitïcattSperaftis inz quienSjin calumniam 8^ tümultum, hoc eft, in pecuniam, feu opes partas iniquitate èi. in^ofturis , En hic eft euentus talis pecuniæ.. Comparatur magno labore 3d aftd,fcd nullus eft fruâus eius, prse ter^ cortijcie^poflèftbrcrriin maxima difcriminâ,Ôd extrema pe ricula.rîacceorecitantur j uCnortftudeamusopesrioftrasaugere mails artibus,fed ut difcamus iufte agere,8d content! eflè cO, qnod legitime confequi poflumus,

Audiuimus coilcionem,qua Efaias reprehendic Principes 8^ *ics fuos Hierofolymitanos,qj quærantauxilia in Ægypto.Sed ta mm abeft, ut obedienter hanc covionem exceperint,ut potius earn fummo contemptu faftidierint, amp;nbsp;maluerint nugas quâfdam inCz ptas amp;nbsp;impias,q uerbum Domini audire, quemadmodum mOx fe-^ quitur.Quid crgoCNumquia impius populus non uult audire gem Dei,Efaias obfequicur uolurîtâti eorüm\ 8d abijcit ofFiciu con cionandi# Nihil minus;,Sed curn impij nohint au^re c^ioriem uo

cc prohundatam, iubeu Deus earn litcn's mandare, 8gt;d fcripds uul/ gare,ut fi ipfi nolunt uel audire^uel legere,amp; reGpifcere,poften co gnofcant,quanta f uerit impietas eoruin,8lt; fupplido eorum erudi/ f»,ad poenitenh'am inuitcntur»Nunc uadc, inquit Dominus ad B? faiam,amp; fcribc cis condoncm hanc in tabulam ÔC manda cam lite/ ris,uc fit ad poftcritatem, peqjctuum teftimOnium. Nolunt hoc tc pore audircamp;obedireuerbo Domini, uocantiscosab Ægyptia/ cis auxilfjSjÔiab omnibus impictatibus ac iniquitatibus, ad ucrant fidemin Deum,amp;ad redos fidci frudua. Scribe ergo condones tû «SjUtpropagentur ad omnê omnium feculorum pofteritatem,quæ cognofcat,iuftifsimo Del iudicio fadum cfle, ut imprj Kraclitæ no folum cregione fua crjdantur,uerumetiâex hæreditatc cceleftium bonorum excludantur, Hic enim populus rebellis cft,ac fili) men/ dacesjfilij nolentcs audirc Icgem Dci.Dicunt Prophetis,quos uo/ cant Videntcs:Nolitc uidere, nolite prophetare feu uerbum Do^ mini adnundarc»Dicuntcontcmplatoribus,hoc eft,conciona{ori/ bus:Nolite contemplari feu condon£ih',quæ reda funt»Sed loqu/ mini nobis blanda amp;nbsp;iucunda» Videtefeu dicite nobis impofturas* docctc nos,quibus arcibus queamus proximo noftro imponere,ôlt;i argentum ab co emungere ♦ Hoc multo gratius nobis erit,cp quoJ declamctis de ratione,ncfdo qua, pcenitentiæ » Obtunditis nos in concionibus ueftris de timoré Domini,de fide in Dominum, de cai rifate in proximum.Inculcatis nobis,ut fedemur ca tantum, ad qug nos uocat Sandus Ifraelis ♦ Hæc eft tota fumma ucftræ dodrinæ, amp;nbsp;hæc eft nia,hæc eft femita,hgc eft unica ratio ueftra docêdi» No» uerû hanc uiam amp;nbsp;rationem plane faftidimus. Nolumus ut i fta feu uulgata,feu uana nobis inculcetis:Scd didte nobis de multis cquiti bus 8^militîbus,docctcnô8 uiam,qua pofsimus magnam uimpe/ cuniæparafe,utcongregatomercenariomilite ex Æ.gypto,pro/ fgt;ulfemus incurfionem hoftis,amp; ducamusiucundamuita in terra noftra^Talisunaconcio multo plus dcledabitnos, quam fi mille coneiones de ueftris illis,nefeio quibus,rebus habuerids.Gum er go tanta fit impictas ueftra,ut uerbum Domini uobis fummo fit fa ftidio,agite dum,audite quid dicat Sandus file Deus,qui Ifraelem in popuhim fuum elegit, ÔC fe ex eo Chriftum fuum daturum pro/ mifit. Pro co quod reprobatis uerbum hoc,promifsionem uidcii/ cec,qua recepi me uos ab hoftibus dcicnfurum, amp;nbsp;conferuatuRt in omnibus aduerfis , Ô^Qjeratisincalumniam8lt;perucrfitatem,hoc eft,in opcB amp;nbsp;diuitias,qua8 impofturis, calumnijs, iniquitatibus, malis artibus acqui fiuiftis,amp; quibus hoc tempore fufdpitis uo/ canda auxilia ex Ægypto,Idcirco propter hanc iniquitatem aeddec Uoty’SCXtrOlW interpedo, Namquemadmodumpræaltusmurus,

fi iiidpiat tiirgefccre^^ a^cepenc fîllurarri,folet fübi'to,præt(?r’ oitiz nem cxpc(fi:atiortci-H dccidérc i icâ üôè füiftis qllidernhaclciiusbf/ nediclionc Dorrtini fublimes illuftrcs, fdd quia inccpjftis diffiil di niptura iitipicratis ,UérljettCrnptlS,quo lit Cxtrciriuiti itttefJtuni cximprouifo decidâtis« Etficut cadentC ingôiti lapide tcftaceum uafculum figuli\tâta comrtli'rtutiorie conteritut' utile tefta quidein inueniatur qua igrienl dé foco éx'cipias, âilt qua aquam è eifterna hauriasîita Si uos, qui hadlenus füiftis üafa rrtifcricordiae Dei, ita opprimemirtijUt uix: aliqüse reliquiæ falué fiant, Dicét âutèm qui/ fpiam:T U tancvtm repreheridis noS,quôd quöramus äüxilia in Ægt; gypto,Notl autem oftendis riobis,qüidfiiciertdünl fit,tit uolunta/ ti Dei obfequamur. Facile quidem eft erräncenafeprehertdere» fed non eft facilereélarriuiairloftendere, amp;aberrOreinreclanlitiarrt ducere,Siergortortfunt uocäridaäuxiliaejt Ægyptô,quid facia/ mus'ft’iefpöndit Efàias: Sicdicit Dómirius DeuSiSärieftus Ifraelis; In requie, öi quietcferuabimiiii.in filentio 8^ fpe eritfortitudö ue ftra. Non feruabinlini hoc bellico tumultü^ quo cxcitatis» äuxilia ex Ægypto ♦ Hæc auxilia, non et'urtt fortitude» ueftra, fed confe/ qucmini falutem Sd liberationem ab hofte,fi cöritenti Ueftris uiri/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

bus, domi ucftrætranquilliinanfcritisjamp;confîfifueritisdiuino tantum auxilio, floe filcntium,hæc quies,hæc tranquilIita^ySf hcc fiduda diuirtiauxilq erit fortitudo falus ueftra. Sed quid uicif/ fiin uos facit is C Expofui uobis fententiam Domini lt;nbsp;qUä iuber uos tranquillo efleaniinO,8icxpe«ftare ceria fidUciäabipfö auxilium» Vos autemcöntenirtitishoecönfilium Dei * Didtis:Nortfcdebi/ mus odofi Sc ignaui,expelt;ftantes dortcc aftàta coIumba deuolet no bis in os noftrum.Scd fugiemus ad cquos ♦ Fugietis igitur, Et ite/ rum dicitis:Equitabimus in animalibus curfu ueldribus, Veloces igitur eruntperfecutores ueftri» Tanto enim metu contremifcctis,! ut unum mille ueftrum fugiet urtius tantumhoftis increpationem? Hoftisnon fugabituos gladio , fed tantum uerbd feu iricrepatio/ ne.NecunuS tantum fugabit mille, fed quinque ex hoftibusfola fuaincrepan'onefugabuntuoS ómrtes,UtquemadmudUm in fylua cædua, relinquitur in montibUs amp;nbsp;collibus, omnibus alijs a'rbori/ busabfdfsis, unätantum autaltera'arbor, quafimalus nàuis, aut quafi eredum uexillum,ita paudfsimi ex uobis failli euadent. Sed hadènus pcrcurnmus textum. Cum äutem Prdpheta ipfe teftetür hæcfcripta S^litcris mandata eflè propter pofteritatem : Exara il/ lud( inquic Dominus ) diligenter in libro , ut propägeturufque ad extremum diem, ad æterna fecula’ * üideämus quæ nobis in his præcipueobferuandaprOponuntur. VafidnatUrergo Propheta, quod ôtfîlfiaelitae'elcdi font in populum Dei, tarnen abijeiendi

400 IN G AP VT XXX. ESAIAB (întaDeoab co tempore, quocontemptis promifsionibus Dc!^ quæfiuerintauxilia Ægyptiaca. Poftquamenim Elaiæterupori/ bus incepcrunt magfs humano amp;nbsp;externoauxilio, quamdiuma prorai'fsione confidcrc, incepcrunt ctiam rucrc,donee penitus in^ tcricrunt. Ac initio quidem corruerût captiuitatc Babylonica, quf ruina fuit, qucmadrtiodum fi murus ccciderit, in quo cafu rcma/ nent tarnen lapides, ut iter um pofsit œdificium inftaurari » Sicamp;î ludæiiterumpoftBabylonicamcaptiüitatcmreftituti funt utcun/ que in aliquam formam politiæ. Deinde autem corr ucrunt Romagt;' nauaftatione,queruinafuit, Gcut fi tus figulinumeonteritur ab in genti lapide, In quacontritionc ne tefta quideni rclinquiturint cz gra,ut pofsis aquam haurire. Sic ôi. ludgi in Romana ualiacionc ita contrit!funt, utnonfolumnunquam receperint fuamterrain politian, uerumetiaih exclufi fîntex htereditate cœleRium bono/ nim,ac paucifsimi ex ipfisjoui agnouerunt Chriftum,ucrc feruati fuerint. Quid ergo caufje eft, quod populus Deo tam diledus, ad bunc modutn tam horribilitcr fit contritusC Caufam exponit Pro/ pheta ipfe:PopuIus,inquicns, rebellis eft, fili) mcndaccs, content ptorcs legis Dei* Nonfolumnûn refipifeunta malis fuis,uerumz ctism noluntdodrinârefîpifcentiçàudirc, Vctât,ncadnuncictur uerbum Dni, lubcnt, ut potius de nugis amp;nbsp;impofturis cp de uer» refipifeetia prardieef ur. Quid plura C' Vt Prophetas contepferunt* qui de Chriftoadnunciauerunt,amp; propter Chriftu falute promife runc,itapoftquam uenitChriftusipfe, contempferunt ac abiccc/ runt cum ♦ Quarc mcrito funt amp;nbsp;ipfi a Deo abiedi amp;nbsp;condemnatij Habes ergo quod non peccata , fed contemptus Chrifti, nolle Chriftum agnofeere, nolle uerbum Domini audire, amp;nbsp;per Chri/ ftum apcccatisrefipifccrc , afFerat cxitium amp;nbsp;condemnationcmj H æc, inquit Chriftus eft condemnatio, quod Lux uenit in mun/ dum, ßddilcxerunt homines magistenebras ,quam luccm. Nam quemadmodum ægrotatio corporis, minatur ciuidcm mortem« nonduin autem ualdc pcriculofa eft, fi quis agnoicat fc ægrotare,' amp;admittatcibum, acmedidnam, Siueroquifpiamin ægrotatio/ neeo'infaniæprocefièriC, ut neget fcægrotare, nee audiat bene confulcntcm, nccadmittat medidnam, necretineat ullum dbum,' is iam ad mortem ufqucægrotat : itafî quis peccaucric aduerfus præcepf a Dei, amp;Q mcriCus cft æternam pœnam, tarnen adhuc rez liqua cft falus, fi agnofcat pcccata, audiat Euangelium Chrifti, utaturmedidnacius,adpcccaCorumrcmif8ionem per fidem,Firz ihacnimóifixacftfcntcnriaDcijquod uelit omnia peccafapuniz rcæterna morte , Sed interim propofuit Chriftum filium fuum pro medidna ranedio, qui fufeepta in fc crucc amp;nbsp;morte, expia/

COMMENT, ÎOAN. BRENT, 4^* uitpeccata,amp; uicit mortem, ut quotquot iH l'pftim crédtiHC^COhfe^ quantur liberatioiicm a morte * amp;nbsp;collocentur in ætertia Uita.C^t autem peccatis ica immerfus eft ut nort folum nott agiiofcât ca,ue/ rtimeciamnon ferat péecatorum oftenfofém, nec ferâcmèdiônæ demoiiftratorem,quieftcortdonator Éuarigelt) de lefu ChriRo, quo folo poteft hommi falus COHtingcre per fidem,profedo is tain periculofe peccatis fuis laborac,ütdoi1eciileô contemptufuerit, nulla reliqua fît fpcs falutis eius^Qpare^cüm ludæi non folum pee caflcrtt,uerumetiam abominarêtur peccati expiatorem^ Chriftum, iuftoDeiiudicio traditi fuiit in extremamirtternecionem.Mctuen dum autem eft,ne idem*quod ludæis, etiâm nobis accidat, Peccaui mus impietate, idolatrîa « abufu nominis Dei ad execrationes, e/ brietate,helluatiône ^impofturis t fcörtätiöne,adulterr)slt;amp;multis alqsuicrlä^quibüs meriti fumusæternam pœnam» Sed DeUs reue huit nobis clementer Euangelion Chrifti fui,qüo offert tlôbis re/ mifsionem omnium peccatorum , fi modo crediderimus in Chriz ftum,amp; refîpifcamus. Quid ergo fitC Pars hominurn toto tempo/ rc concionum fuas resdoTni,auc foris agünt:pars ociofi ftant in fo romuganteszparSjôdfî ingrediuntur adaudiendas condones Euan gcli),tarnen adftanf animo prorfus alieno, nulla cura àfîîciüntur uerbo Del» Alq non folum negligurtt auditUm Buartgelrj,üeriimz ctiamafFiduntEuartgelionamp;prædiatores eius multis conuicrjs amp;nbsp;contumelqs: alq etiam crudcliter perfequuntun Maxima homiz num pars,etiam eorum qui uidcnfUr agnofcere Euartgeliüm, retiz nencadhuc in corde ueterem impietatem Miflarum Papifficarum, quæ fi reftitueretur, nulla tcrgiuerfationc earn fedfarcntur » Sunt, quiexEuangelio fumunt maiorem licentiampeccandi,Breuicer, nihil plane nobis deeft ad horribikm ôt extremunt intcritum» Atz quchisquidem temporibus murus iricepit dïffindi ,8^ rumpi, uas figulicœpit babere foiramê, Nifi refîpifcamus,futurUm aliud non eft,. ut murus cadatyôi uas ita cortfcrafur, ut rte f elf a quidem fuz perfit, in quaignem efocô feras,Deindeproponituenobis in hac cortdörtc Efaiæ merrforabile didum,quod elf alta mente reconden durrt^irtufumnoftrum in omnibus rtegocfjs riolfris trartsferenz dumdn reqüie,inquit,8i quiete , feruabimini, Irt filcntio feu tranz quillitateôi fpe crit fortitudo ueffra. Hoc diôlum non iubet nos oz ciofos amp;nbsp;ignatfos elfe in nolfra uocatione, amp;nbsp;expedare donee noz bisfomnolcrttis'dccœloauxiliumueniac, Sed primum' uetatnqs eflein negocrjsnolfris follidtos de alieno äuxilio“ iubet autem nos tranquillo'animo rtoftræ uocatiorti feruire, amp;nbsp;ea facere quiez to animo, quae rtoftri funt legitimi officrj » Deinde iubet nos tanz turn a Deo auxito^atj gc falutem certa fide fpeïare- 04^ expedare,.^

Quod uf redlius inceUfgamus ,explicabimus aliquot excmplis, Su luamusautcminitio illud,dcquoEfaias in præfentia conciona/ cur » In incurfionc régis Saneherib, Principes Hierofolytnitani, non curabant concioncs Efaiæ, non obferuabant quæ efîct fenteii ciaucrbiDci fed tumultuabanturdeuocandis auxilijscx Ægv-' pto,negociofifsinii erant in corradenda pecunia,ad conducen/ dos milites mercenarios ex alicnis rcgionibus , ut hofti obuitiin ingenti exercitu procédèrent» Dicit ergo Efaias: HitumultusS^ hæc operofa négocia non crunf ueftra falus amp;nbsp;fortitudo,Sed traiv quillitasanimi,8^ fiducia inDeum. Ponamus igitur manum in Enumnoftrum nihil rerum prorfus agamus, ut hoftisarcca/ tur^Non hoc uult Efaias, Sed unit ut fuum officium ti anquillo pio ac fidenti animo fàciant, parêt fua arma, muniant fuam urbem, interim bene confidant de diuino auxilio, no tumukuentur autem de uocandis alienis auxilijs.ExcmpIo efirex ipfe Ezechias ij. Para-' lip,xxxq.qui poftquamurbem Hicrufalem muniuerat, amp;ircliqua ad bellum neccflària,pro fuo officio parauerat,cohor(atus eft ciues fuos magna pietatead tranquillitacem animi amp;nbsp;fiduciam m Deum» iViriliterinquiens,agite,amp;confortamini.Nolitetimere,nec pa/ ueatisregem Afsyriorum,amp;uniuerfammultitudinem, quæeft cum ipfo . Malto enim plures nobifeum funt , quam cum illo» Cum illo eft brachium carneum, nobifeum D O M I N V S Deus nofter, qui auxiliator eft noftcr, pugnatque pro nobis Slt;c» Non igitur prohibetur hoc dido officium, Sed potius exigifur, utoffidum noftrum ,fed fine tumultu,amp; incredulifate, faciamiis» 'Aliud exemplum » Pauper quifpiam quærit familiæfuæ uidum, feupancm quotidianum » Si ergo fuerit piæ dodrinæ autigna/ rus,autcontemptor , folct tumultuari innegoefjs(uis, Laborat diu noduquc,ac non tantum profeftis, uerumet am feftis die/ bus » Quod fi res non fuccefferit in uno opificio, fufdpit aliud poftaliudexercendum » Sed quid fit C Hie negociorum tumultus necparatpanemquotidianum,ncc paratdiuitias. Idquodetiam uulgita prouerbia teftantur: SiebezehenhanditVerck,achtzc/ hen Unglück» Item, Zehen handt Wcrck, ein betticr» Efaias autem didc J In quiete amp;nbsp;requic feruabimini » In tranquillitate Si fpe eritfortitudo ueftra. hoc eft, Turn parabitis panem quotidia/ num, cum tranquillo animo, amp;nbsp;firma fiducia in E)eum feccritis tie ftrumofficium, Vndeamp;Pfalmus centefimusuigefimusfeptimus ait : Fruftra eft mane furgerc, nbsp;fero cubitum ire, amp;nbsp;magnis curis

panem edere » Namdiledis fuis dat ctiam dormicntïbus » Ali-* ud» Ægrotat quifpiam corpore» Quod fi incredulus fuerit, effi/ dtur impatiens, quærit undiquaque remedia ♦ Non contentus eft ordinarqs

comment, IOAN. BRENT, 40J orJinarpsamp;parabilibusmedicinis,rcqujritcnam cxoticas imo Satanicas apud Incantatorcs, At hoc tumiiltu conquircndæ mez dicinæ non fcruatur tegrotus. Quid ergo faciendum 'ƒ Audi diz dum Lfaiæ. In requie amp;nbsp;quiete feruabimini, In filentio feu trail quillitate ÔC fpe crit fortitudo ueftra, Si uis conualefcere fine cor/ pore,fiue perpétua falute, toléra manum DOMINI patienter, fis tranquillo animo, quo licebit tibi ordinaria nbsp;nbsp;parabili mediz

cina uti bene fperadediuino auxilio propter Chriftum filium Dei,Hæceftfalus,hæceftfortitudonoftra, amp;c, Hucpertinec ctiam illud quod fupra Efaiæ capitc feptinio dicitur ad Ahaz ; VideutSileas, Nolitimere, SCcortuum ne formidet,EtMofes Exod,decimoquarto. Nolitc timere, State amp;nbsp;uidete magnalia Doz niini,quæ hodie fadurus eft. Et Hieremias in Threnis capite terz tio:Bonum eft praeftolari cum filentio falutare Domini, 8Cc,

Efaiashortatus eft Principes 8^ eines fuoS, He in incurfione rez gis Afsyriad quærant auxilia apud Aegyptios, fed quiefcant, ÔC expedent in filentio amp;nbsp;fpeauxilium a DOMlNO,^ Nunc igi-j tur commémorât caufas curinhocpræfentipericulo debeantregt; lidishumanisamp;externisauxilqs a iDOMINO Deo tantum fperarc auxilium, Vna eft, quod Deus ptomittat cis certam Iibez rationemSCurbisconferuationcm abfe^ externoauxilio. Altera eft, quod Deus regem Afsyriacum minitancem urbis internecioz neni^mirabiliter fitopprclRirus. Et hoclocoEIaias agit non tanz' tum uuloarem concionatorem, fed etiam fingularcm Prophetam,’ quodadnunciet ex afflatu fpiritus fandi, non folum generalem piorum falutein , amp;nbsp;impiorum interitum, ficut folent uulgares concionatores,uerumetiam prædib’t certas circumftantias liberaz tionisHierufalem e præfentipericulo,amp;interitushoftiumincurz rentium in regnum ludf ,Dicit D O MIN V M conferuaturum externamillam politianurbis Hicrufaiem,idque hoc tempore, 8C daturum beneficia conferuandæ politiæ neceflària, uidelicet, Guz bernatores, dodores, pluuiam, panem, fertilitatem , amp;nbsp;id genusr alia.Didt difertc non tantum cxerdtum Afsyriacum, uerumetiam regem ipfum breui periturum, Hæ amp;nbsp;fi miles futurarum reruni circumftantiæ non poflunt, nifi reuelationc fpiritus fandi,cognoz^ Ici ♦ Quare collocemus hanc Efaiæ concionem, in locis præcipuogt;^ rum miraculorum, quibus autoritas uerbi Dei, quod Efaias præz dicauit, confirmatur . Nos percurramus nunc ea quæ recifat de liberationc ÔC coiiferuationc urbis Hierufalem in præfenti

404 IN CAPVT XXX» CSAIAE pcriculo incurfionis Afsyriorum » Proptcrea, inquit,expeÓa£ Do minus,utmifercaturueRri hoccft,Etriuosueftraincredu/ Iitate amp;nbsp;iniquitate meriti eftis, ut cum confugiatis ad equos Æ ptiacos,mille ex uobisfugiantunum ex hoRibus, tarnen Domi/ nus promittit uobis uera lua dementia auxilium 8gt;i libcrAtionem e praefenti periculo ♦ Expédiât non ut uos deferat, fed ut interea fefe præparetadliberandum uos dementer . Exahatur, feuExurgit, ôi accingit fe, uc uobis parcat, uos defendat, ne hoftis ueftram ur/ bcmexpugnct»Non uult committerc, ut hoftis Afsyriacus uos opprimât, quia Deus eft ludicrj Dominus. Pro ludicio Hebræus habet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod f^ni ficac ludieium, lus, regulam, ordinatio/

nem, Decretum,confntiitionem,amp; id genus alia. Sententia igitur eft: Deus non uult permitterc, ut Afsyrq hoc tempore, ueftram urbemdiripianc,quia Dcusferuat regulam fuam, feruat iusfu/ um,feruac Décréta amp;ordinationes fuas.Conftituit autem 8c decrè uituosdemanibus hoftium liberare. Promi fit fe uos ab Afsyrio defenfurum, Regula amp;nbsp;ordinatio Dei eft, ut amp;fi abolitum clt re/ gnumifrael, tarnen regnum ludæ hoc tempore non aboleatur. Quare eftote fortes animo,expedate tantum auxilium Dei, cer/ taerit liberatio. Beati enim omties, bene erit omnibus, qui expe/ dlant Dominum ♦ Nam hoc uobis certo polliceri poftum ex diui/ na reuelatione, quod populus in Zion habifans,amp; in Hierufalem tranquillo mancns,etiamfi fentiat aliquam afflidlionem ex incurfio ne Afsyriorum, tarnen non flebit,non interibit,non;opprimetur, fed Dominus miferebitur ueftri , quamprimum damaueritis ad e/ um,amp; faciet uos compotes uoti,quamprimum preces ueftras audie rit. Ac uidentur quidem nuc omnes agri ab hoftibus ita uaftati,ut exiftimetis uos non habituros,undcfamem depulfetis. Dominus autem tanta dementia uos tuebitur,ut in hac afflidione tribula/ done daturus fit uobis panem amp;nbsp;aquam,hoc eft, omnia ad uidlum neceflaria. Non continebitamplius pluuiam fuam, fed dabit earn in tempore fuO, ut cum uideas, fummam uoluptatem ex ea capias, Etquemadmodumpaftor fequens ouesfuas »dirigiteas uocefua in redam uiam , ut hac aut iliac eant : ita dabit tibi DOME N VS adhucgûbernatoresamp;dudores,qui te ita regent,ut nec ad dextram nec ad finiftram nimium declines , fed reda uia incedas . ',Porrö Deus non folum exigif a uobis, ut quieti amp;nbsp;tran/ quilli fedeatis in Hierufalem , nec aduocetis auxilia Ægyptia/ ca, Sed exigif etiam, ut contaminetis, leu ut fordida prophana abijeiatis fculptilia ueftra argento obduda, 8^ fimulacraexauro conflata, ac difpergas ca ficutimmundiciam mulieris menftruattc, dicas^ eis, apage te hinc in malam crucem ♦ Hoc fi f eccris,benedi cet

comment. !OAN, brent, 4*/ cet Dominus tei ræ tu«, iuxta promifsiones Deuteronomij uige/ fimoodauo, amp;nbsp;Lcuit, uigcßmofexto ,DabitpIuuiam (emini tuo» ubiciincp fcminaucris in te» ra,8lt;^ panis feu fruÂus terrg erit copio/' fus2lt; uberrimus. Pafcentur pecora tua, tempore illo »inpafcui# fpacioGs. Boues quoque pulli afinorum,qui colunt terram, cogt; medent purum pabulum, ficut in area ùcntilatum eft ♦ Acccdet Si hæcfœliatasterræ,quodeo tempore, quo Dominus interficict multos hoftium Afsyriacorum, amp;dcicecritpotcntifsiraos Afey/ riæ Principes, cruntfuper montes amp;nbsp;colles riuuli aquarum ,qui/ bus terra irrigetur ♦ Ac breuiter quo tempore Dominus alligaue rit uulnus populi fui,amp; fanaucrit pereufluram plagæ eius,hoc eR, cumliberauerit incolas regni ludae ab incurfione Saneherib regia Afsyriorum,ôii reftituerit cos priftinæ fuæ libertati, tune Lux lugt; nae erit ficut lux fob's, amp;nbsp;lux lolis erit feptempliciter ficut lux (ez ptem dierum : hoc eft, Deus tanta lættcia,tanto gaudio perfundeC populum fuum,ut uideantur eis Sol amp;nbsp;Luna multo clarius lucerc^ quam unquam antea. Triftibus enim amp;nbsp;affliiftis Sol amp;nbsp;Lurva uidS tur plant obfcura ♦ Poftquam autem liberati fuerint ab afflidionc,^ 8^ redditi fœlicitati, uidentur ipfis omnes ftellac lumen recipcre,ÔC longe omnium clarifsimc lucerc, Quæ autem Propheta hic uaticiz natur ,ea impletafuntin Hierufalcm,amp; uniucrÊiIudaea, poftquani in caftris AÎsyriorum, centum odoginta quinc^ milia, per ange/^ îum, una node occifa funt, amp;nbsp;rex Saneherib turpifsime fugit, ac paulo poft a fuisipfius liberisintcrfcduscft.Nam quogaudio mi icrrimi ciucs amp;nbsp;incolæ regni ludæ, qui hadenus extrema quæquc mctucrat,tunc aftèdi fuerint, facile cogitari pottft, Etfî autem bbe ratio urbis Hicrufalem,quæ fub Ezcchta contigit, pcrfonale miraz culum eft, tiec b'cet in exemplum its trabere,ut quguisduitas fpe/^ ret fine fingulari uerbo Dci externan» plane fimilem liberatio/’ nem a fuis hoftibus, (amen multa ir: hacconcionecontincntur/:|uç non minus ad nos pcrtinêt,quam ad ciucs Hierofolymitanos. Pri mumcm,m{raculum ipfum, quo feruata eft ciuitas Hicrufalem^ cœlefte teftimonium eft,quod non folum uerifsimæ amp;nbsp;certifsinig fintpromifsiones illæ ciuas Efaiasalias concionatus eft, fed etiam quod Deus confianter lcruct omnes fuas promifsiones ,quibus rc cepitfe afflidos amp;nbsp;miferos fperantes amp;nbsp;expedantes ipfum feruat ti rumacliberatuBt»Namqucmadmodum miraculum, quoChriz ftus cxcitauit Lazarum quatriduanû,non quidem co ualetjUt pro/’ bet, quemuis mortuum quarto die iterum refufeitandum î ualef autem eo, ut confirmée dodrinam CHRISTI, qua dixit nort perituro« in morte , quotquot in ipfum credunt, ficut amp;nbsp;ipfe adz dit;Egofumdnquies,rcfurredio öd uita^Qui creditin mc,efwtnä

mortuusfuent,uiuet,8domnisqui uiuic 8^ credit in me,nöii moric tur inæternum,ita ÔC hôcmiraculum fcruatae amp;nbsp;libei aræ urbis Hie rufalcma Saneherib rege Afsyriorum, non probat quidem quam uis urbcm ab hoftibus oppugnatam, fimili modo liberandam,pî*o bat autem amp;nbsp;confirmât afflidos,fperantes uere in Dominum,ttoli deferendos/ed confecuturos diuinam liberationem, fi non in hoc feculOjCt externa fœlicitate,certoin futuro feculo^Sd perpctua,qug longe omnium optimaeftjcelicitatc. Deinde infîgne eft^quodB* faias didt : Deus eft ludicfj Dominus. Hoc didum rede intellc/ dum,S^ uera fide acceptum docet nos optimos amp;nbsp;præcipuos,acue/ re fpiritüalescultus Dei, Senfus enim eft:Deus non cft tyrannus, qui fine difcr imine in quofuis pro fua libidine gralTetur, öi omnia inter fe,nullo plane iudicio, comm.fceat amp;nbsp;confundat:fed eft De/ US feruans ludicium ,fct uans difcrimen bonorum 8^ malorum»fcr/ uans luftas ordinationes, feruans omnes régulas diuini iuris amp;nbsp;x/ quitatis.Iuftaordinatio eft, utin ludicio non præcipiteturfenteii tia,nec altera tantum pars audiatur,fed ut tarn reus quam accufator audianturfufficicnter,8^conccdantur eis termini deliberatorij.Sic Sc Deus, quia eft Dominus ludictj, feruat hanc ordinationem, uc nonfeftinetad puniendos malos 1 fed probe exploret maliciam, numueldefignafäfitopere, ucl fpesfitrefipifcentiæ, utuidesin exemplo Diluurj, amp;nbsp;Inccndq Zodomitici, qutc fupplicia Deus no intulithominibus,pritifquam defcêdinèt,ut fcriptut a loquitur,8i dmnia probe cognouilTet.Hæc cognitio docet nos timoré DomP ni,nepolliccamur nobis in peccätis impunitatcm, quod fupplid/ um differtur,amp; peccata latent hommes, fed ut in tempore rcfipift camus, priufquam fentenria diuinitus reueletur amp;nbsp;pronuncictur* lufta régula æquiratis eft,ut quod promiftum eft,hoc etiarn feruez tur,ac reipfa præftetur ♦ Etfi enim is, cui fada eft promifsio,uidez tur indignus rebus promifsis * tarnen promiflor debet eflè ueraxgt; Hoceftæquifsimurn,8^ bono uiro dignifsimum. Sic amp;nbsp;Deus, quia eft ludicrj Domirtus,feruat hancregulam,uf quod promifit, hocamp; uere præftet, etiamfi homines non funtmeriti res promifz fas.Indigm funt hominesdiuinis berteficns,Deus autemdignus cftutferuetfidem,0lt;^fituerax4 Promifit ciuibus Hierofolymitaz nis, per Efaiam, Iiberationem a Sanehenb. Etfi autem ciues me/ rebantur cxcidium, tarnen Deus feruabat ciuitatem,iuxta pro/ mifsionem fuam , Promiferat olim Patribus , fe redudurum eorum ex Ægypto , Quariquam autem pofteri indi / gni erant hbcrâtione c tyrannide Ægyptiaca * propter impie/ tatcm ipforum, Deus tarnen feruabat regulam æqu.tatis, amp;nbsp;præ/ ftabat quod promiferat, Sic etiarn promifit fe feruaturumin morte

' COMMENT, IOAN, BRENT. 4^ morte ad æternam uitam omnes, qui credunt in Chriftum filium (uum.Etfi autêhomines habcntpeccata, propter quæindigni funé æterna uita,Deu8 tarnen feruat hancregulam, ÔC libérât omrres ere dentes a morte. Hæc cognitio docet nps fidem, qui eft cultus Deer gratifsimus,Regula ludicrj eft,ut boni defendantur, ô(. mali oppri matur. Vnde Deu8,quia eft Donfiinus ludicrj,feruat banc reguz lam,quia bonos dcfcndic,malós opprimit, Bonos autem repufac os,qui renpifcunt,amp; agnofeuntChriftum filium fuum per fidctrij,* ac ambulant in uocacione fidci. Mali funt,qui contempto Chrifto,^ ambulant in impietate,amp; fedantur defideris cordis eorum.Hi äiß - aliquandiu fcelices funt,tamen erunt tandê, ac perpetuo infoclicesÿ quia Deus eft ludicrj Dominus.Illi auccm,Slt;^fl aliquandiulunt inz fœliccs,tarnen erunt pcrpetüofcdices,quia Deus eft Domidus Iii dicfj.Docet autem hgc cognitio fpem Si patientiam in omnibus adgt; uerfis, qui Si ipfi funt cultus, quibus Deus præcipue djclciftacurJ Cum cnim Deus fi t fpiritus, ut Ghriftus ait,uult etiain coli fpiritif Si ueritate.Non deledatur carnafibus iftis cultibus, quos hypoert tæpro fuo arbitrio excogitat,fed utile coli fpiritualibus,timorc,fizj de,fpe,pafientia, ctritatc, de qua re aliasdam Si hoc obfer uatione dignifsimum cft,quod Propheta aiC:Beaciomnes,qui expedant ez um.Htcc fententia faepe alias in fcriptura repctitur.Efaiæquadraz, gefimOnono:Scics quia ego Dominus,fuper quo non confunden tur qui expedat cum.Et Pfal.trigefimofexto * Expeda Dominum Si cuftodi uiam eius,0i exaltabic te, ut hærcditaf e capias terram.Ee Aba.fecundo.Si moram fecerit,expcda cum,quia ucniens ueniets Si non tardabit.Scd quia raulta ftepe aduerfa cueniunt pijs^prseter omnem expedationemddeo imprjs Si incredulis nihil minus uide tur,quam hanc fentennam efle ueram. Vnde Si natus eft rythmus. Hoffen vnd harren, macht manchen narren.Bt in comcedia, qua: eft humang uit3c,imo impietatis fpcculum,dicit quifpia, Drjs fum fi-ctus, deos fperauimus, alter autem refpondet, Non ego iftud uerbum empfitefh titiuilitio. Nam omnes mortales dijs funt fretix Bed tarnen uidi ego dijsfretos faepe multos decipi. Dandaigitur eft opera, ut hanc piamSi uerifsimam fententiam rede intelligaz mus.Certifsimum cnim eft eum,qui in Dominum fperat,8i expez dat eumjiaudquaquam dccipiSi fpe ac expedati One fua fruftr az ri,tantummodocurct,ut uere expedet Dominum,feuauxilium Domini, Primum enim, fi uolueris uere expedare Dominum,' neceftê habes efle de populo Domini, Si membrum Bcclcfîæ eius,’ id quod fit perfidem in IcfumChriftum, QuarenecimpijEchniz' ci, nccTurcæ, nec Iud3ci,nec hypocritæ,aut fcelerati impcenfz' (cotes I poftunt expedare Domitium , quia non (unt populus

DomintDeindc ncceflc habcs ambularc in uocatiotie DóminbSó jufticiam feAan\Quare fi quis fufceperit aggrcdicndum facien/ dum impi'um aliquod fcclcrafu opus,quod uerbo Domini pro/ hibitum cfl:,non potcft in co cxpedare Doininum,ólt;J fibi polliceri auxilium Domini ♦ Prætcrea, fi non habucris ccrtam ÔC fpccialcni promifsioncm de externalibcrationc, fed tantu generales promif/ fiones de libcrationc amp;nbsp;conferuatione Domini,cunc nô licet Deó praefcriberc uel tempus,uel modum, uel alias drcumfiantias libe/ rationit,fed cas relinquerc uoluntaci Dei, amp;nbsp;cj^edare ab co auxi/ liumacliberafionem,fînonexternam 8^ corporalem,certc æterna amp;nbsp;rpiritualcm ac cœlcftê.Qui ergo fie expedat Dominum,ôt fpe/ rat in cum propter lefum Chriftum filium fuum,is certe nunquam confundctur,QuoddeclarabitSi teftificabifur in omnibus San/ dis rrouiTsimus Dies Domini, Quod autem Deus promittit dui/ bus Hicrofolyrnitanis panem amp;nbsp;aquam in afflidione,amp; alias bene didiôncsjpcripicue fignificat fe mitigareaduerfa,omnibus inuo/ cantibus ipfum in ucritate,amp; ut Paulus ait, dare euentum una cuiri tentationc.ucpofsimus fufferrc*Significat fe Ecclefiæ fue dare ort tiia,quscctiamad (uftentandam banc corporale uitam funtneceflà ria, Quarc in periculis amp;nbsp;aduerfis, nullarefipifccntia amp;nbsp;inuocatio nominis Dei nimis fera eft. Impetramus enim aut ut fupplidum in totum rcmittatur,auc fi id fieri non potcft,faltem mitigetur.Obfer uaamp;illud, quod cum dicit abrogationcm fimulacrorum fecutur^ elle bcncdidionêomnium rcrum : Dabitur(inquic)pluuia feminr tuOjubicunc^ feminaueris in terra S^c. docet impia facra elle auto res maledidionis, refipifeentiam autem efle autorein benedidio/ nis. Et tarnen interim meminerimus,Iudicium a domo Dei indpegt; re,amp; benedidionem non fempcr interpretandam efle pro externa in hoc mundo fodicitatc , fed maxime omnium pro uera amp;nbsp;ccelcfti fcclicitatc amp;c,

Hsec eft altera caufa,cur dues Hierofolymitani non debeant uo careauxiliacx Ægypto, fcdconfiderefoloauxilioDomini,quia hoftts Sanchcrib, qui minatur urbi Hierufalem interitum, breui 8thorribiliterpcribit.Eccc,inquit,nomcn Dni,Dns inquam,ipfe Qenicuos defenfurus 8d hoftes opprefltirus. Etfi.n. hoftes iadanf Dcum a fua parteftarc,acuos ipfi exiftimatis eum longe a uobis re cefsi(Iè,tn benecofidetc,qui hadenus uifus eft in longinquo clTe, nuncin propinquo eft. Venit autem haudquaquam mitis amp;placa fus Afsyrfjs, ut hadenus uifus eft, fed grauifsimus amp;nbsp;iratifsimus. Fades eius iracundia ita ardet, ut hoftes afpedum eius ferre non queanC,

COMMENT. IOAN. BRENT. 409 iqueant.Labia eiusrepletafuntindignationc. Verba eius funtqua fi ignis deuorans.Spiritus oris eins tantæ eft ueheinentiæ,ut que/ admodum torrens ex improuifo in hominem irrucns, 8^ ufque ad collum eius pertingens, tantum non fuffocat cum,ita 8C uehemeiv tia fpiritus eius dcrjciac Sgt;i fubuertat Afsyrios, Ac breuitcr, ex ipfo uultu Dei tanta ira emicaC, ut amp;fi Afsyrrj funt gens fortifsima, ta/ mennonpoteruntconfiftere,fed potiusdifpergentur, tanquam uentilabrojô^ circumagitabuntur, quafi iniedo treno,doncc conci dant,amp;:in nihilumredigantur ♦ Italt;^ efficiet Dominus,utquemad modum Afsyrrj magna mœftida c triftifsimo ipforum cafu affici/ entur,ita uos Hierofolymitani magno gaudio perfundamini, ca taturi fin’s tale encomium amp;nbsp;carmen, quale folctis cantare in uefpe ris fummarum feftiuitatum,8^ ijs témporibus,quibus afeenditis in genti læticiacum inftrumentis mufids in motem Domini,ad tem/ plum fortifsimi Dei Ifrâelis Nam, uC in confolationcm ueftri, 8C adoftendendam cuentus certitudinem repetam, Dominus gran/ dem 8d horribilem fuam uocem in Afsyrios mittet, ac extender in eos brachium fuum,adeoc^ palam declarabitaduerfus eos grauifsi mam fuam iram,non aliter,quam fi immitteret in eos de ccelo flam mas ignis deuorantis,fulmina, imbres, grandinem.Etenim Af/ fyri) terrebuntur uoce Domini, qui percutiet eos uirga. xAc profe/ dononfimplidter percutiet eos, fed penitus infigetureisomnis plaga baculi, quo uerberabit cos Dominus, quafî triumphafor,cS tympanis 8^ ddiaris,quo etia utetur in pr91io,uC Afsyrios hinc in/ fle difqdat 8^ difpergat. Atque hæc quidem exerdtui Afsyriorum contingent. Sed nec rex ipfe Afsyriorum impunis abibit. Non cm poft multa tempora parabitur, fed iam antea fuperioribus tempori bus,at(^ adeo hefterno die paratus eft ci infernus, fan's profundus 8^ amplus,qui eft accenfus igni lignis multis, 8C qui flatu Domi ni ita inflammatur,utdicas immiftum efle torrentem fulphureum» Quæ aufcm Propheta hoc loco uaticinatur de Afsyrrjs amp;nbsp;rege eo/ rum,impleta funt in ca no(fte,qua angelus Domini pcrcufsit in ca/ ftris Afsyriorum centu oiftoginta quinlt;^ milia, 8^ cum paulo poft rex a fuis ipfius filrjs in templo Idoli fui interemptus fuit, Porro, initio huius -a^iitoTrîç adumbratur magnitudo diuinæ iræ,fpecie ho minis uehemeter irati. Ardens,inquit,furorc,qui ab hoftibus Af/ fyrijs fuftincri non potcrit. Labia eius repleta funt indignatione» Lingua eius quafi ignisdeuoras.Spiritus feu flatus eius uelut tor/ rens inundans.Proponit enim fcriptura nobis grauitatem ire Dei uarijsmodis cognofeendam , Nunc enim defcribit eamfimplici/ bus uerbis.Sopho. irj. Effundam fuper eos indignafionem meam, omnem iram furoris mei. In igne enim zcli mei deuorabitur terra.

Et Pfato(9uagcfimoiiono.Qtiisnouit potcftatem irae fuæ»8lt;^ qu’S mctuit tantum furorem tuumCNunc adumbrat cam comparationi bus,Efa. tngcfimoódauo:Qiiafi leo fic contriuit omnia ofïa mca» Et Amos iq. Leo rugiet, qins non timebit Nunc proponit carrt horribilibus exemplis cögnofccndam.Qtialia funt, Diluuium or/ bis tcrræ,amp; îneendium Sodomg, in qujbus,ne infantibus quïdem parfum cft.In uaftatfonibus urbi's Hierufalcm, tanta fuit faincs,ut ctïam matresfuos liberos comederint. Hec manifeflc déclarant in/ gentem iram E)omini JnterEthnicos Oreftcs,Âlex5der Magnus, Nero amp;nbsp;alt) propter cedes iniufte perpetratas ita exagitantur,ut cU plant fibi ipfis cofdfccre mortem. Qua furia rcuelatur utcunqj ma tr£iÿui»ie rf= gnitudo diuinæ iræ aduerfus fceleratos. Neceflarium autem eft,UÉ quot;nbsp;nonfolum diuinara clemenriam,uerumetiam diuina iram agnofca/ mus.Sunt enim,qui cum Deus conniuet aliquandiu ad peccatsupfl tant eum nulla prorfus ira in pcccatâ affici. Vt nihil interim dicam, quod clcmcntia Dei frigide agnofdtur,nïfî magnitudo iræ eius re été agnofcatur.Primum igitur agnitio irædiuinæ prodeft nobis ad timoremDomini,utfugiamuspcccata,amp; fedemur uocàtionem De{,tie coettemus eum ad iram amp;nbsp;indignationcm.Deinde prodeft nobis ad tolerantiam expedationem diuini auxilfj. Deus cnirrt grauifsime irafeitur impqsperfequcntibus pios.Etquanquam le/ to gradu ad pccnam impior urn procedit, tarnen coll igit interim i/ ram, uf co grauius animaduertat in ipfos. Quod cu rt de ôd fide confidcramus,magis excitamur ad comTerationem, quâm ad mur/ muraô^ indignationem in aduerfis.Poftremo, agnitio it ædiuinx excitatnos ad quærcndum Thronum gratiæ, qui eft Chriftus Do minus nofter . Non poftumus enim iram Dei cftugcre , nifi irt Chrifto lefu feruatore noftro ♦ Sed quid illud eft, quod Prophera dicit infcrnccionem Afsyriorum fore Hierofolymitanis canticum,^ ficut fold canere magna ipticiainfummis feftiuitatibusÆt in Pfab' Ivrj.dicitûnLptabitur iuftus,cum uiderit uindidam,n’.anus fuaslai uabit in fanguine peccatoris. An non fcriptum eft Prouerb.uigeß fimoquartozCum ceciderit inimicus tuus,ne gaudcas,amp; in ruina e/ ius ne exultet cor tuu, ne forte uideat Dominus amp;nbsp;difpliceat ei etc^i Obferua igitur,quod aliud Gtgaudium carnis,aliud gaudiumfpi/ Gjudium 4« ritus. Et aliud eft gaudium humanp inuidic,aliud gaudiumdiuinc pZexr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pietatis, Impq enim amp;nbsp;carnales homines gaudent de ruina inimico

rum fuorum,cxmera inuidia, quod hac ruina exaturaturödiuni ipforum.Pi) aût gaudent de ruina inimicorum, non quod inuideaC hominibus,pro quorum falute etiam orat,fed quod illuftretur gio ria Dei.Sd promoueat ueritas promifsionû eius.Itacß illorum gau/ dium eft cat nale,horuautemgaudiumfpirituale. In fine aût huius concionis

COMMENT. IOAN, BRENT« 4'» condom's defcribitur interned o regis Afsyriorum,S^didtur præ/ paratain ei efTe Tophe£,quam interpretatur pro Gehenna,feu ig/ ni infernali. Deducunt autem alrj a r^'^nquod eft tympanum,alij a n^'^quod fignificatpulcpum,quiain Gehenna nihil eft ucl gaudio rum,uclpulcritudinis. Sidut 8d Luoim uocamus,quia minime lu/ cet.Defcribitur uero infernus ÔC ignis eiusquafi eflent corporalia, uallis uidelicet profunda,in qua Ïuccêfus fit horribilis ignis,quem nutriat non folum ingens uislignorum, uerumeciam fulphure/ us torrens,Et fomniant nonnulli huncinfernum eflè in medio ter-* ræ. Ac hoe quidcm eft fomnium odoforum hominum, Illud au^ tem quód fcriptura tradit metaphora eft,qua res fpirituales defcri/ buntur figuris'rerum corporalium, Nampoena inferni, non eft res pertinens ad hunc corporalcm,fed ad fpidtualem mundum. In fpiritualiautemmundo, ut non funt eicmenta corporalia, ita nee eft tcmpus,nec locus,qualiafunt in hocuifibili m undo. Petrus diz dt. Vnus dies apud Dam ficut mille anni, 8^ mille anni ficut unus dies.Sicó^ in fpirituali mundo,unus locus fi’cut mille loca,amp; mille loca ficut unus locus « Vulgo did folet nouem animas pofte in acic nnius acus federe.Hoc rede intellcdum non dicitur falfo,quia ani ma feu fpiritus nullum occupât locum, nec indiget loco « Itacp non tantum nouem animæ,fed multæ animarum myriades poftiint in acie uniusaeußfedere. Poft refurredionem uero amp;fi uerum ha/ bebimus corpus,tamen hoc corpus erit fpiritjuale amp;nbsp;conforme cor/ pori Chrifti gloriofo « Philip, tertio,: Transfigurabit corpus no/ ftt;um humile,ut conforme reddat corpori fuo gloriofo amp;c« Et pri ma Corinthiorum decimoquinto. Serninatur corpus animale,re/ furgit corpus fpirituale. Eft autefft corpus fpiritualc, quod habet coaditiones fpiritus,uidelicct,quod nec tempore abfumitur,nec oc cupatlocum, ficat amp;nbsp;corpus Chrifti poft refurredioncm nullum occupabat locum, nifi fiquando per difpenfationem fefe reuelabac in hoc mundo. Tune enim apparebat proconditione huius mun/ di,cum in fua gloria nullo prorfus locococluderetur. Quare,cum refurgat corpus fpirituale tarn beatorum,quamdamnatorum,ficut corpora beatorum nullo comprehendenturloco, ita nec corpora damnatorum.Quid ergo eritç’Hoc humana ratio non poteft com/ prehendere,nec humana lingua exponcre.Efaias et Paulus dicunt: Oculus non uidit,auris non audiuic, in cor hominis non afeende/ runt, quæ præparauitDeusdiligentibusfe. Sicctiamdicendum eft de impiorum pœna:Oculus non uidit,auris non audiuit,in cor hominis non afeendcrunt, quæ amp;nbsp;quanta fupplicia Deus præpa/ rauit his, qui Chriftum filium fuum non acccpcrunt, nec agnouc/ runt.Non eft igitur nobis difputandum iuxtahumanam rationem,

41» IN CÄPVT XXX, ES Al AB de peena amp;nbsp;loco infer ni,red Camma opera cauendum eft ,ab ïmpï^' «ate,neininfemumconi)ciamur

Alfa concio, fed ciufdcm at’gumenti cum ea,âuæ proxime prse cefsit ♦ Cum enfin Saneherib rex Afsyriorum kifciperet bellum aduerfus Ezechiam, magnum erat periculum, magnus metus, nc non regio tantum, ucrumetiam urbs Hierofolymitana deuaftare/ tur ♦ Itaque,amp;fi manifeftæ extabantpromifsioncs de diuino auxilt; Î1O,tarnen incrcduli,præfcntibus periculis concufsi ,magis dreum/ fpicfebant de uocandis auxilrjs ex Æ.gypto,quam de inuöcando au xilio Dei Quarc Efafas non contentus una condone, addit all/ am,quareuocat dues fuos a fiduda Ægyptiaci auxilq,ad fiduciam auxilq cœleftis ac diuini. Væ, inquit, omnibus his, qui Legatos rnittunt ad Ægyptum, ut in his diffidllimis Reipubmoftræ tem/ poribus auxilia humana aduocentEtß enim Deus promifit nobis in hac prælenti calamitate fe adfuturum di ferùaturum nos miran/ do modo,tamen hi no refpidunt Deum Sandum,SC admirabiliter adiuuantem Ecclefiam fuam,nec ullacuradcubluntate ac uerbo Domini fcifdtantur , fed quærunt auxilia fua in equis, quibus Ægyptus abundat, amp;nbsp;confidunt magis curribus bellicis, 8i equi/ tibusÆgyptiacis,quosiudicant efîelongeomniumfortifsimos,’ quam diuina promifsione ♦ Quid ergo fict T’ Exiftimant fe ualde fa pientes, quod feiant fibi in bello parare humana prseßdia ; fed ui/, cifsim eft 8C Deus fapiens,qui uttuebitur urbem iuxta promifsio/ nem fuam,ita non finet uerbum fuum,quo inobedientibus, amp;nbsp;con fidentibushumano auxilio minatus eft confußonem, uanum fieri: nec committetjUt imprj 8i increduli impunes abeant, Sed immittec afflidionem in incredulos , di infurget aduerfus familias eorum Principumacduium,qui contempta diuina promifsione quærunt impie aliéna auxilia, EfFiciet enim ut his auxilfjsturpiterpudefi/ ant. Nam Ægyptrj équités funt homines, non funt Deus.Etequi corum funt caro,nôn lunt fpiritus. Quire, cum Deus incepturus eft uires fuas exerccre,certifsime futurum eft,ut una tarn auxiliator Ægyptius, quam ludæus hoc auxiliatore confifus,corruant ac de/ fidant. Quid ergo interim fiet de urbe Hierufalem,cui Afsyrius minatur extremam internecionem C Num corruet etiam illa'TNihil ininus,hocquidemtepore:qufa DOf^NVS Deus Zebaoth re cepit

COMMENT* IOAN. BRENT. 4«gt; ccpit fe earn mirando modo defenfurum . Nam qucmadmodum ko,auc catulus leonfs,qui captain prædam mordicus tenet,uon ter retur,ncc metu aliquo fic concuti tur ,ut dcfcrat prædam, amp;nbsp;fugiat, ctiamfi infedetur eum magna caterua paftorum cum uociferatio/ neSdfuftibus : ita quoc^ Dominus Deus Zebaoth non abfterre/ tur a monte Zion,ab urbe Hierufalem, pro qua militiam fufcepit, 6^ quam tuen ftatuit,etiamfi Sanchcrib rex Afsyriorum ueniat ad oppugnandam earn, cum omnibus uiribus regni fui.Prcterea que admodum aues uolitâtes in acre expandunt alas fuas, ita Dominus cxpandit brachium fuum,ad defcndendam urbem Hierufalem. In nbsp;nbsp;nbsp;,

Dcut.dicitur: Aquila prouocans ad uolandum pullos fuosuoli/ tat fuper eos, afliihiit amp;nbsp;portât eos : amp;nbsp;alias gallina congregat pul/ los fuos fub alis, ne a uulturibus rapiantur, adcolt;^ pro pullis fuis pugnat,ita Dominus, qui eft fîcut leo,fortifsimus, he eft, ut galli/ na,pro populo fuo follicitifsimus, diligenter proteget urbem Hie rufalem,aceodem fere modo feruabiteam^ quo kruauit domos Ifraelitarum in Ægypto,cum angelus trafiliret domos eorum fan guineagni oblitas,amp;f inuadcrct in domos Ægyptiorum.Exo. duo decimo. Quarc uOs Ifraelitæ,qui longe recefsiftis impietate ueftra a Dco,0i defeciftis a uerbo eius »reuertimini ad Deû,et tradite uos totos in obfequium eius,uc dC frudum beneficiorum eius capiatis* Futurum enim eft^diuina dementia ^tempus fœlicifsimum.Primû ethjEcdefiareformabitur, pia dodrina reftituetur,idolatria amp;nbsp;im/ pt) cultus abolebuntur,ac uerc pia amp;nbsp;légitima facra inftaurabutur* Deinde cxercitus Afsyriorum,qui urbi noftræ extremum interitu winatur,cadet gladio,non quidem humano aut carnalijfed diuino.' IBtqui reliqui manent,ita f ugient,pcrinde ac ft præfens gladius im minerctceruicibus fuis. luuenes milites eius, alioqui magno ani/ mo præditijobftupefccnt præ metu,amp; animis fuis plane décident» Rexautem ipfe , quouelut pctra innitebantur, tanta formidinc corripictur,ut ftatim fuga fefe e medio proripiat. Principes ucro ciusnimiopauore quafiuexillohoftium confpedo trepidabunr. Hæcautem,quæ nuncconcionatus fum,inquit Propheta,non fom niaui ,necaccepi ex dodrinahominum, fed a uero illo Dho Deo, qui in templo Zion amp;nbsp;in Hierufale colitur,præter quem no eft a/ lius uerus Deus,hoc eft,accepi ea a Chrifto Domino noftro, uero a6ù rex lua Deo,qui adumbratur holocauftis, alijscç facrifiefjs amp;nbsp;facris, quæ nbsp;nbsp;*•

peraguntur in Zion feu in templo urbis Hierufalem. In hac tôcio ne,quam breuiter percurrimus, accufat Propheta ciues fuos d efe / lt;ftionisaDeo,q, confidant auxilio Ægyptiorû.Habentes,inquit, fîduciâ fuper quadrigis ( Ægyptiacis ) ÔC non fuut confifi fuper Sa dum Ifrael. Ex hoc igitur loco difeendum eft, quid fit idolatria, 0^

lt;!|uomodo intelligendum fit primum illud prxccptum in DccaW go : Non babebis alienos deos coram me, Nam ludæi acceperunc mandatum a uero Deo, ncquaercrent auxilia in Ægypto,accept/ runt ctiam promiïsionem a uero Deo , quod ipfe fit eos in hac Afsyriorum incurfioneferuaturus.Cum autem eontemncrent uer bumDei,amp;uocarent auxilia ex Ægyptô accufanfur IdolatriseJ tialatriit fdt Idolatr 13 igituf ,feu facere Sd habere alienos Deo, non eft tantutn aJaratio niie mantbus uxaaut lapides in idola inftituerc, aut ex hominibus de/ tiorumdeeru osconfecrare,fedeftcontemptouerbo Dei falutcm ucl corpora/ J o-ci nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fpiritualem, in creatura quærere, Sgt;i^ ea corifidcrc Ethnici

folent faxa inftituerc, Si facris apud ca peradis, falutcmfperarcj Verbum autem Dei prohibait, ne quis fadat fculptile,ut adoret,' hoc eft, ut fperetfecultu cius falutem impctraturum, Solent etiam confea arc homines in deos , quorum ailtu amp;nbsp;inuocationcpolli/ ccntur fibi terrena amp;nbsp;coclcftia bona, Sicconfcaarunt Imperatorca fuos,S«f alios hcroas in deos, Scd uerbum Domini dicit : Maledi/ iftum eftè, qui confidat in hominem. Hæc autem eft crafla Idola/ tria,Slt; intdievftu facilis. Nam in hocpropricconfiftitIdolatria ,fi abiefto uerbo Dei, Spes Saluris collocatur in re aliqua, fine d.ui/ nitus prohibira, fiueper fcindiftercnti ,fiuc ctiam diuinitus man/ data. Contemptus uerbi Dei fiduda in aliqua creatura aut a/ lt;ft idne collocata faciunt Idolatriam ♦ Sic definit Idolatriam Samuel primo Regumdecimoquinto : Nunquid unit DOMIN VS holocaufta Si uidimas^amp;nonpotiusutobediaturuocilDominiî' Melior eft cnim obcdiehtia, cmam uidimoc, Si aufcultarc magi«,^ quam ofterre adipemarictfi* Quia Rebcllio eft pcccatum Magiæ^ Et nolle acquiefcercjcu Inobcdiente cfiTe eft iniquitas amp;nbsp;IdolatriaJ Nam Samuel dixerat mandato Domini ad Saulem,ut dcfcendcref ante fein Gilgal, amp;nbsp;expelt;ftaretfeptcmdicbus,necintereaofferrelt; facrificium,donec ipfe ueniret,Saul uero cxpedauitquidcm fepte diebus in Gilgal, Sed cum Samuelnon ftatim feptima die prsefto adcfteqfufccpit non expeftato co, facrificandum. C^arc amp;fi alio* qui facrificia erant légitima Si diiiinus cultus, tarnen quia Saul falt; crificauitcontempfo uerbo Dei, quo ctiam pcrfpicucfignificabati! fepro ingenio hypocritarum magisfidereoperefacrificioBt,quani promifsioneDei, pronunciacur a Samuel Magus Si Idolâtra, audit. Pro co quodabiecifti fermonem Domini abiecit tcDomi/ nusnefis rex, Inpofteriorilibro Paralip,cap. trigefimotertiodi/ Cit fcriptura, Adhuc populus immolabat in excelfis Domino Deo luo.Ec tarnen hæc immolatio iudicatur a Prophctis Idolatria,pro/ ptcrquamlfraeiitægrauifsimeaffliifti funt. Quomodo igitur eft id£)Iatr.a,cuin fieret m honorem ueri IfraclisCHic côfîdcranda funt ßoa

COMMENT, ÎOAR BRENT» ^19 non Werna ipfa opens fpedes,fed uerbum Def, amp;nbsp;fîdtina huma/ ni cordis, Nam uerbum Dei eft Deuuxfj.Caiie ne offcrasholocaa ftatuain omni loco,qucmuideris Sgt;iC4 Etiterum: Quod prardpio tibijhoctantum fadas Dno,necaddas quicquam,nccrainuas.lfrac Jitæ autem, contempto 8^ negleâo hoc uerbo Dei, immolabant in lt;xcel(îs,Quæres manifcfte declarabat q? collocarentfpcm falutis fugin aâionc amp;mcritisfuorum facroR2,non in promifsione McP fie,q per facrifida adumbrabatur.Quare merito iudicantur amp;nbsp;pro nundatur Idolatræ, Paulus Ephe, v, ÔC Colo, Up dicitauariciâ ciTc cultum fimulacrorum,amp;^ auarum efle idolatram. Quomodo hoc ac cipiêdum,cuin auarus no procurabat ante aurum ôd pecuniafuam, amp;nbsp;dicaf:Tu es Deus faluator meus Vide hic milu ucrbû Dei, qd dicit:Ne fureris,Et,Ne fitis follidti dicêfes,quid edemus,qaid bigt; bcmusjutquibus opcriemurCNouicPatcr uefter cœleftis q? opus habeatis his omnibus, Quin potiusprimurn qugdteregnum De/ amp;c. Hoc uerbum contemnit auarus,Ô£ quæritpecuniam impoftu/ ds,nugis,peiurijs,8lt;f alris mïdis^'bus,quibus rebus perfpicue figt; gnificat,quod magis cô Hdac pecunia,quam Oeô» Quare redepro nanciatur Idolatra,S ;cut ÔC Chriftus ait : Non poteftis Qeo ferui/ »■e amp;nbsp;Mammonæ.BtquodEfaias didtde Ægypfo,Âegyptusho, nio3C non Deus, equi eorum caro amp;non fpiritus;ita de auari pe/ euniadkipoteft:Pecuniacreatura efl:,non Deus créa tor, amp;nbsp;matez da eius terra eft,non cœlum, Hæc diligenter funt obferuanda, uc cognofeamusquid fit idolatria feu adoratio alicnorum deorumjz. dolatriaenimcft,non folumerafià iliaEthnicorum,fedomniuin' bypocritarum, qui contempto Euangelio Dei, quodpromittit re mifsionem peccatorum propter leftim C H R1S T V M per fîlt;* dem,confidunc merititis fuorum ôperum, Itaquc tôt fîbi alienos deos effingunt, inftituunt ôd adorant, quot opera, ad expianda pcccata fua, fadunt. Primus omnium Idolâtra fuit Adam, qui ex-pomo fecit fîbi alienum Deum, Verbum enira Dei eft : De ligno Icientiaeboni amp;nbsp;mali ne comedas, Pcrfuafus autem per mulicrein aSatanafcduiflam, edit pomum de arbore uerbo Domini prohiz bita, fperansforc, ut iuxta Satanæ promifsioncm, aperirentui? oculi eius 8^ fieret fiait Deus fdensbonum amp;nbsp;malum » Cum igiz tur poUicerctur fîbi fapientiam diuinam magis ex porno , quara ex Deo,man.'fefi:um eft, quod præpofuit pomum Deo , S^fatius eft Idolâtra. Et quod El aias de Àegypto ait: Aegyptus homo eft,nora Deus öCc. Itadici poteft de porno : Pomumfruiftustçrræeft» •non Dcus,amp; arbor eius, lignum, nonfpiritus. Sic Idolatræ funt omnes Turese Papiftæ , omnes item impoftores , auari,, dultcriiamp;Md genus alrj fcelerati, quia illi contempto Euan geh»

Chrifti,fidunt mentis fuae ipforum iufticiæ : hi aucem contcm^ to ucrbo Dei quserunc auxilium 8^ fcelidtaicm magis in pecunia^ in fcortis,amp; alfjs rebus,quam in iiero Dco.Ncc defignarent tot tarn horrenda fcelera,nifi ante defcciflent a Deo,amp; abieciflent ucr/ bum cius,Sed de hac re nunc fatis.Sequitur in Bfaia efiam illud ob feruabile,quod fpiritus fandus pingic iucundifsimis fimilitudini/ bus feu comparationibus maieftatem feu clementiam Dei, qua de/ fcndicEcclefiafuam aduerfusomneinairfionemSata'naR2,acalio/, rumhoftium^Vnaeft. Quomodo,inquif, fi rugiatLeo amp;catulu9 Iconis fupcr prædam fuam, fi occurrerit ei multitudo paftorum,» uoce corum non formidabit ♦ Deus ficut Leo,non terretur tumul/ tuaduerfariorum,utabijdatoucm quam cripuit ex oreSatanæ.Si cut amp;nbsp;Ioa»x.didtur : NemO rapietoues de manu mea» Quid igituf trepidamus ad minas Safanarum,amp; impiorum hominumC Obijci/ unt iHi mortes amp;nbsp;infernos; Sed cotra Chriftus obrjdt nobis uitani amp;nbsp;cœlum.Obrjdunt nobis pcccata:Scd Chriftus obijdt fuam iufti ciam. Akera.Sicut aues uolantes, fieproteget Dominus Zebaotb Hierufalem » Alæ fignificant protedionem amp;nbsp;defenfionem, Skuf ergo aues magna foUidtudine expandunt alas,uC protegant pullos fuoSjita 8d Deus multo maiori foUidtudine fufeipit Ecdefiam fua defendendam* Sic amp;nbsp;Chriftus didt Matth«xxit).QuGties uolui co gregarc filios tuos,ficutgallina amp;c# Præterea,Vbi uulgata edido habct,T rafiens,amp; faluans,pro,tranficns, apud Hebræos eft quod fignificat Tranfiliens, Et eft idem ucrbum,quod ponitur in Exodo de angelo tranfilientc domos Ifraelitarum» Vndc amp;nbsp;feftum illud,didum eft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pcfah,quod angelus tranfilierit domos Ifrac

Iitarum,amp; feruauerit eas» Itacp hocloco,cum Prophefa eodem uer botranfiliendiutitur, admonetnosdecuraDei proEcclefiafua* quodquemadmodumin Ægypto défendit amp;conferuauit popuz ium,ne prætereunte uaftatore,quicquam damni aedperetjita lemi pertueatur Ecdefiamfuam,utperditis ad extremum impqs,ipfil mirabilitcr libcretur S' feruetur ♦ Hæ piduræ funt nobis in memo riam reuocandæ,uC fidem noftram in aduer fis confirmemus.Ex ui/, fibilibus enim,ut Paulus ait, cognofeuntur inuifibilia Deî.Poftrc mo nec hocprætereundum eft, quod Efaiasde Domino Deo ait: Cuius ignis eft in Zion,amp; caminus eius in Hierufalem» Hoc enina autfimplidtcr intdligendum eft, quod Deus habitée in Zion Si Hierufalem, ficut in Pfalmo didtur: Hæc requies meà in feculum feculi,hic habitabo quonia elegi ea:aut refpidt in facrifida,quf ex lege Dili in Zion Ottèrebantur,ôi igni cremabantur. Et eft defcri/ ptio ueri Dei»Nam gentes etiagloriabantur fc colerc uerum Dcu, fed quia non colebant cum Deum, cuius ignis erat in Zion,0icu/ iu8

iuscaminiis in Hierufalem,hoccft,quifereuebbaf facrifid')samp; ucrbo fuo in Hierufalem , coluerunc ahenum Deum . Non ex nim eft alius uerus Deus, nifi is qui, poftquam crcaftef mundum, promifitfemiflurum filium fuum, qui conférât caput Satanæ,amp; qui uoluitfacrificium fîlq fui adumbrari facrificrjs in Zion inftkuz tis,qui eciam tandem mifît filium,propiciationem pro peccatis noz ftris.Quarequiautcontcmnitaut nonagnofeit filium Dei lefum Chriftum,non poteft uere gloriari, fe uerum Deum colere.

EtfihôcCâpüt præcedentiitaconiungitUGUt fîcutante diz lt;ftum eft de interitu imprj régis Afsyriorum, ita uidcarur nunc dici defœlicitatc in regno prj regis Ezechiæ. Teftatur etiam feriptura q. Paralip.trigcfimofecundo quod poftfugam regis Âfyriorum, rnagnafueritrœlicitas in regno Ezechiæ.Saluauit ( inquit feriptuz ) Dominus Ezechiam,8i habitatores Hierufalem de manu Sane lîtrib regis Afsyriorum,ôd de manu omnium,amp; præftitit ei quiez tem per circuitum. Multi ctiam deferebanthoftias 8lt; facrificia Do mino in Hierufalem,amp; munera Ezechiæ régi luda. Qui cxaltatus eftpoft hæccoram cundis gentibus amp;^c. Hæc,inquam,amp;fi ita fc de Bzechia,poft liberationem ab Afsyrrjs,habuerunt, tarnen quæ in priori parte concionis huius capitis conrinentur,maiora ÔC præ/ ftantiora apparent,quam quefub Ezechia impleta finr^Nunquam enim tam bene cummundanis imperqs agitur , ut tamrexquam Pfindpcseiusomnes fuinmamhabeant curam iufticiæ amp;iudictj, amp;(ubiedi certa ac firma fruantur tranquillitate. In imperfjs id fere fieri folet,quod eftapud Herodotû. Toîçjxtv nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t «isfuziav, xaKoi

ÄÜAoi (aiAism ;lt;vio9îj‘i9quot;lt;n 3 jcotteoLn, gt;^ms- 01. Bouis dnis foleut mali ferui c5 tingcre,8C maIis,boni.Quare quæ fequitur cócio,de Chrifto re gno eius intelligêda eft. Propheta enim fupra dixit, quod Dns fit liberaturusurbem Hierufalem mirando modo ab hofte Sanehez rib,8cfcruaturus earn incolumem.Quomodo,inquiens,firugiac Leo Si catulus Icônis fuper prædam fuam cum occurrerit ei multiz tudopaftorum,a uoce eorum non formidabit,8i a multitudineeoz rumnonpauebit,fiedefeendetDominussZebaoth ut prælietur pro monte Zion ôipro colle eius. Hæc eft promifsio de liberatio nearegeSaneherib , Si de fœlicitate, quæ contigitregno ludæ fub Ezechia,poftquam Saneherib feeda fuga fefe eregno ludæ do jinumpröripuit. Sed ne quis exiftimec eam liberationem Si foclioz

4»« IN CAP VT XXXIt ESAIAE tatem,fummam ac prxcipuam e{rc,additProphetaconc)oncmdc uera liberatione èi. fcelicitate, quæ per folum Chriftum in folo re/ gno eius confingitEcce, inquit, in iufticia regnabit rex,amp; Princi/ pes in iudido præerunuDixi antea, ftatum regni ueftri fore fcvhgt; ofsimumpoft fugamSaneheribi » EtG autemrexEzechiaspijfsP mus eft,amp; dabit fummam operam,ut omnia in regno fuo rede ad/ miniftrentur,ac fiat iufticia amp;nbsp;iudicium, tarnen ca eft conditio mun daniregnijUtnunquam fuis uitrjs, iniquitatibus, impietatibus,0^ flagicqs careat » Ecce igitur futurum eft alrud regnum,Regnum ui/ delicetiVlefsiae, quod rex ipfe Mefsias gubernabit in iufticia, 8^ Principes feu officiales eius,in iudicio. In mudanisregnis, aut rex folet effe iuftus,amp; officiales iniufti : aut officiales iufti, ÔC rex iniu ftus:àut tam rex quam officiales iniufti : Nunquamfore inuenias, ut ôlt; Rexamp;offîcialep eius fint iufti. In regno autcm Mcfsiæ RcxSC Principes feu Officiales eius faciunt Indicium 8C iufticiam.Aclo/ quiturquidcm Propheta , perinde ac fi Mefsias adminiftraturus effet mundanum regnum »S^fadurus iufticfamamp;îudicium more Principum huius feculi. Sed Mefsiasïpfe înterprêtatur loan, deci/ mofexco:Cumuenerit Paracletus arguet mundum de peccato, de iuft(cia,8^ de ludicio.De peccato quidcm,quia non credunt in mej De Iufticia uero, quia ad Patrê uado,8^ pofthac nô uidetis me. De ludicio autem, quia Princeps huius mundi iam iudicatus eft. Vi/ des hicParacletum, C|uem Chriftus nomine fuo mittitfacerefcu adminiftrare in ferra Iufticia 8^ ludicium.Iufticiam aûtnô duilemj nec Indicium ciuile,Sed Infticiam ôi lud icium fpiritualia, cœlcftia SCxterna^Facerelufticiam in regnociuili,eft hominemciuilitcr honeftum,prônûciare ciuiliter iuftum, amp;honorâre eum ciuilibufl prgmrjs.Etfacerc iudicium in regno ciuili, eft externum Sóciuilem hoftcm feu latrónem, feu raalerador em punir e, ne bonis amp;nbsp;hone/ ftis noceat . Faccre autem iùftidam in regno Chrifti, eft ad Deum Pacrem ire ,apud Patrem intercederc,acimpetrarc, ut omnescre/ dentes Euangelio reputentur iufti,adoptentur in filios 8C hg redes Dei.Sic etiam facere ludidum eft uincere Satanâ,capiralem amp;nbsp;per/ petuum hoftem humani generis ♦ Solus autém Chriftus,iseft, qui lalemfadt infticiam amp;nbsp;Iudicium,hoc eft,qui impetrat utpropter i/ pfum reputemur coram Deo iufti per fidem nbsp;nbsp;ut Satan uincatur

amp; condemnetur. Porro Principes Chrifti, de quibus Efaias dicit» Principes præerunt in iudicio, funt Apoftoli : Sic uocantur Pfalz mo quadragefimoquarto: Pro Patribus fuis nati funt tibi filrj,con ftitues eos Principes fuper omnem terram.Et Pfalm.Ixvrj. Prind/ pes luda duces eof^,Principes Zabulon,Principes Ncptalim 8Cc.' Apoftoli afitadminiftrantludiciu, non qj ipfi fua uirtutc uincanC

comment, IOAN. BRENT. 4-9 condcmnqnf Satanam,fed quod adnundent Euangelton,ma nda to Chnfli'jquo Euangclio doccmur Satanam uidlum ôi. condemna 5 tumjac nos quocp in Chrifto uincerc, è(. pedibus noHris contcrcrc cum.Quare cum in regno Chrifti donatur credentibus in Chriftu Ocra Si perpema iufticia,Si fubijeitur Satan fub pedibus credenti/ um,manifefte fequitur, quod in co folo regno fit uera traquillitas Sifoclicitas . Deinde additur de fecuritate, qua fubditi Chrifti,in regno cius fruuntur.Erit,inquit,uir fiaitqui abfeonditur a uento, Si cælat fe a tempeftatc, ficut riui aquarum,in loco arido, Siquafi oiiwt. umbra petræ prominentis in terra deferta.hoc eft, Vnufquifq^ in regno Chrifti ita tutus erit, in aduei fis,ficut tutus eft is ,qui liante uehemêti ucnto,autdccidcnte grandi imbrefuas habet munit^is la tebras.Et fi quid adfliftiönis acciderit ei, qui eft in regno Chn ftf, itarcfocillabitur,ficitandus locus recreatur a riuis aquarum.ScTfiz eutfàtipatus in terra foie exufta,rea'catur in umbra magnæ pett*3Sk Hæ funt iucundæ fimilitudines,quibus pingi tur fccuritas pion m in regno Chrifti.Nam queiiiadmodum hi qui habet latebras pioz beniuni'tas,tuti {unt,fi fe eo recipiant,a uentis Si imbribus. Si que/ admodumaridaloca ex riutilis aquarum quafi reuiuifeunt ,ac de fclfijs u ator in umbra pctrae iucundifsime acquiefeit ,ita pi) in re/ gno Chrifti fuum habent afylum,fuam petram,ad quam cum fe in aiHidionibus rcceperint, fieri non poteft, quin ex animo refodl/ Ien£ur,Si magna dcleftationeafFiciantur.Hoc autéafylum,Ôi hæc pctra eft Chriftus ipfe,in quo tuti funt in omnibus aduerfis, quov quotin ipfum credunt. Hæcnon fie intelligenda funt, quod nul/ lus agnofeens Chriftum per fidem,habiturus fit afflidionem,Ne/ inoenim magis alHigitur in hoc mundo, quam qui in Chriftum credit,In mundo, inquit ,afflilt;fttonem habetis : Sed intelligenda funtdeconferuatione pioruminaffli(ftionc,5i dclibcrationeeoz rum exaffliftionibus, Venite,inquit Chriftus, ad me omncs,qui 1 iborau’s Si onerati eft;s,5i ego refocillabo uos. Hæc autem eft rc * focillaaojhp: eft recreatio. Si confolacio piorum in regno Chrifti, q) Sifi multum Si grauiter affliguntur in hac terra, tarnen quia a*e/ dunt in Chriftum, certi funt, Deum Patrem fauere ipfis propter Chriftum,remittere ipfis peccata, feruare ipfos non in prefenti tan turn afflift:ione,ucrumetiam in morte ad æternam uitam,Preterea, in regno Chrifti,No cahgabunt,inquit Prophcta,oculi uidentiu. Aures audientium diligenter aufcultabunt.GOr ftultoRz in telli get fcientia.Et lingua Balboiszdoquetur expedite Si difcrte,Eft Si hæc anfithefis hoim in regno Chrifti, ad incolas regnoi^t huiusmûdi* Hi.n ♦ quo magisuidenc in rebus fecularibus, quo perfpicatiores funt in negoeijs mundanis, eo plus cæcutiunt in rebus amp;nbsp;negorijs

diuinis ♦ îlliautem, quoperfpicaCiusuident SCintelliguntChri/ (îurn reoem fuum,amp; Euangelion eius, eo minus cæcutiunt»Euan/ gdlon cnim lux dT,qua non folum hi qui csecutiunt, ucrum ctiam qui ante prorfum cxd erant, illuminantur. Haec autem Lux luccC nobis non ad mundanam aliquam fodicitatem confequendam,fed ad perrumpendum per tcnebras peccati, mortis amp;nbsp;inferni, ad r jfsimum fplendore iufticiæ, uitæ, amp;nbsp;regni codeftis. Poteft amp;nbsp;hge ciïè fententia. Qui in hoc mundo oculos fuos in aliquam rem diu/ tius infîgunt,incipiuntcæcutire*Etqui folem re(Staintuentur,cahgt; gine obruuntur ♦ Ades enim oculorum imbecillior eft, quam quæ pofsit tantum fplendorcm ferre. In regno autem Chrifti ,quo diu/ tius intueris Ghriftum ucrum folem, amp;nbsp;quo rcdlus defigis oculos in Euangclion cius,coperfpicatiorredditur tibi uifus » Deinde,in regno Chrifti aures auditorum diligenter aufcultant.Nam in hoc mundo, qui diu audiunt uel humanas difciplinas, uel faraam ali/ quam rerum in hoc mundo geftarum,fiunttandcm ad audiendum torpidi amp;: ignaui, 8C queruntur fe obtundi ♦ Vnde,cum quidam in Graccia femper in omnibus compitis et tonftrinis rcccnferet res gc ftas duds Epaminondae, didus eft ipfe per ludibrium Epaminon/ das,quod homines his rebus toties audiendis defatigati, abomina rentur iam narratorcm.In regnO aute Chrifti nulla eft facietas au/ diendi Euangelrj eius,quod quo ffpius diligentius audis,eo ma iorcm cofolationem accipiaB,8d plui a ad falutem cognofcas. Nam quibusEuangelion Chrifti rede explicatum,eft{aftidio,eos mani fefte apparet non eftè membra feu fubditos regni Chrifti, Adhæc, In regno Chrifti ,Stultorum cor intelligit feientiam. Longe aliud aeddit in regnis huius mundi,In his enim,qui ftultus eft, non red/ ditur fapiens,fed irritatur,ut fiatfubinde ftultior ♦ In regno autem Chrifti,ftulti Hunt fapientes Hoc illud cft,quod Chriftus Matth* undedmo ait.Gratias a2o,tibi Pater Domine cœli 8C terræ, quod cum hæcabfconderis a Upientibus amp;nbsp;prudêtibus,reuelaris ea par/ uulis,feu ftultis.Tales paruuli feu ftulti fucrunt Apôftoli,qui reputati funt ab hominibus huius feculi ftulti amp;nbsp;infani, tarnen fuc/ runtprudetiores amp;nbsp;fapientiores omnibus regibus amp;nbsp;Pn'ndpibus.' Accedit hue, quod in regno Chrifti balbi loquuntUr expedite 8^ plane. Apoftoli fuerunt balbutiêtes coram mundo,amp; oratoribus huius feculi.Sed profedo eloquentia eorum, fumma eft, non quiz dem mundana,amp; iuxta régulas Rhetorum,fed coeleftis,amp; iuxta re/ guIasfpiritusfandi.Sicamp;quiuis piuscredens in Chriftum,amp;Jfi colt; am mundo baibutit, tarnen coram Deo eft eloquentifsimus, ß laicem feiat ex fide recenfere orationcm dominicam, Hæc enim tan ta eft eloquentia,ut impetret æternam falutem,quæ certe eloquen

COMMENT. IOAN. BRENT. 41) tiafuperat omnem uim dicendi Demofthem's aut Ciceroni's, ôôc. NON VOCABITVR VLTRA IS Qyi IN SIPIENS EST, PRINCEPSamp;rc.

Alia antithefîs regni mundani,amp;S regni Chrifti. In mundano ef nim regno uocabula rerum inuertuntur,Sicut etiam Cato apud Saluftium queritur.lampridem, inquiens,uera rerum uocabula amifimus,quia bona aliéna largiri,liberalitas,malarum rerum au^* dacia,fortitudo uocatur .Sic etiam,qui eft Nabal,hoc eft, ftultus, ac uere lordidus, etfi captat lucrum ex quauis re,etiam turpilsi^* ma,tarnen fi aliquoties cum æqualibus helluatur,amp; fehilarem prgbetjuocarifolet princeps,Ieu liberalis.Et qui eft fraudulcntus, hoc eft,auarus amp;nbsp;parcus,Ieu oppreflor pauperû,etiamfi ne linum quidem fumigans donaret, ut dici «Iblet, omnibus cocleftibus ini« colis, tarnenfialiquoties inftituitfui fimilibus opipara conuiuia, aut excitât lùmptuolàædificia, uocatur magnificus. Econtra au^^ tern,qui fuo contentus,ft(ftatur iufticiam in negocrjs fuis, nullum defraudans,fed egentem quoc^,pro fua uirili,ôônulla iaftantia ad iuuans, uocatur lordidus,pareus ÔC auarus.Sicamp;f Tertullianus fcribit, Chriftianos infruftuolbs ab Ethnicis ditftos, uidelicet, quod non unà cum ipfîshelluarentur,ôlt;r nullam affèrrent utilita* tem lenonibus, Magis, Arulpicibus, ariolis,Mathematicis, Sa«» crificulis,etiamfi interim egenis magna beneficia pr2cftarent,amp;S eu omnibusiuftilsimenegociarentur.Itaq^ in mundanis regnis lo^ leutrerum uocabula inuerti.In regno autemChrifti non fic erit, inquit Elaias.Sordidus non uocabitur Iiberalis,amp;r auarus non uo cabitur munificus,Scd Icapha, Icapha, ligo, ligo, quemadmo^ dum dici Iblet,uocabitur.ïn regno Chrifti nihil loci eft hypocrift, amp;nbsp;mendaciojied omnia ueritas occupabit. Quod cum ita ft ha^ beat,fuftipitEIaiasdefiniendum'73i Nabal ftultumfeulbrdidu: fimiliter etiam principem ftu liberalem aut munific5,ut ueritas rd cognofcatur,amp; nemo inuerfione horumuocabulorumdecipia* tur,StuItus,inquit,loquitur ftulticiam,amp; cor eius operatur uani^ tatem amp;c.Hæc eft definitio ftulti,ftu lordidi hominis, quem He^® bræiuocant Nabal.Stultus enim fiue fordidus proprie is dicitur, qui primum quidem impioeft corde,non collocat indeolpem fuam,ftd cogitat de Deo errorem,putat Deum non curare res hu manas,amp;: collocat fiduciam fuam in rebus uanis, in diuitijs,^ opi^ bus.Deinde ore fiio loquitur ftulticiam èc uanitatem :omnis ftr;* mo eius eft de rebus terrenis,de parandis opibus.Si quando de re bus cocleftibus reddenda ratio eft,nihil co rudius, nihil imperi ti* us,nihil magis mutum.De n^ociationibus autem,8^ artibus, qui bus magnæ opes parari poflunt, eloquentilsimuseft. Poftremo ctfi perficit fimulationem, hoc eft, etfi fimulat honeftatem,0i nc*

4XX IN CAPVT XXXIL ESAIAE quaquamuukuideriiniquusautimpoftor,tamenhoc unum di'u noduqj ineditatur,amp; ag«t,ut uacuam faciat anima cfurientem, SiC fitienn potumauferat,hoceft,ucpaupcres deglubat, óódolis ac impofturis cxtorqueat abeis,ctiamea,quæfLintipfîs ad uidtuin nccefTaria. mif fnnen Itfliâcn fcein Firmen t»a$îÔroamp;î ïgt;orfniKntO)îunl)ta6fc^ndbct.Qyieiufmodied:,u€re cftftultus èC (brdidus,etiâfi aliquocies ingrediatur templûjfaciac fâcra, ÔC coui uctur cû amicis hilariter ac liberaiiter:addo,etiâfi aliquocies numc rctmcndicounumautaJterûoboIum.Talis fordidus fuit Nabal Carme!ita,de quo in).Reg.iç. SicEIâias definit etiam*'7^3 Chi Iai,hoceft,auarum 80 parcum,aut potius deuoratorem 8C contrit torem pauperum,ut hocuocabulum deducaturàrfrs qd fignifi^ cat attenuarc,attcrereautextcrminare,Auarusigif,lèupopuli at tenuator is eft, qui excogitat uaria confîlia,ÔÔ peisimas quaftp ar^ tes acdolos,quibus opprimât miièros per mendacia,amp;r captct numautalterum uerbuminopis,quoiuftamÔdreâ;am cius cauft iàm inuertit,ac ut iniufta uideatur,efficit. Qui ergo hoc affèdu his moribus præditus eft,is etiamfi parct amicismagnoiumptu conuiuia,amp;C inftituat iuoimpendio publicos ludos, aut ctiam heb domodariamieuannuamdeemoiynam,tamen noneft uerema^ gnificus beneficusjièdeft ueriutus,fanax,maliciofus,callidus, ueterator,uafer .Definitur etiam S’» “^3 Nadib,hoc eftjiberalis icu munificus,uidelicet,qui in omnibus fuis negocijs habet cogitation nés feu confilia libero amp;nbsp;pio hominc digna, nec femel tantum,ôiT iterum munificusefttfed aflùrgitin munificcntia ac liberalitategt; fubinde plura ac maiora bcncficia,in quofuis pro uirili iùa con^ lèrt.Et qui fie affècftus cft,is uerc eft Nadib, hoc eft, princeps (êu libcralis amp;nbsp;beneficus,etiamfinullum opiparum conuiuium un* quam inftituat,nec ullam publicam cleemoiynam tubis proclama tam elargiatur.Tales Nadibim fuerunt Petrus, loannes, nbsp;nbsp;alij

Apoftoli, qui reliiftis omnibus fuis facultatibus lècuti iunt uoca* tionem Chrifti.Talis Nadib fuit Zachæus,poftquam conuerfiia eft ad Chriftum.Talis fuit amp;nbsp;Paulus,qui cum nihil haberet, muk tos tarnen ditauit,Taies Nadibim iubet Paulus diuites fieri, cum ait:His qui diuites funt in præfentiièculopr£cipc,nefint elatoani mo,necp fpcm ponant in diuitrjs jncertis,ied in Deo uiuente, qui præbet nobis omnia affàtim adfruendum,ut benefaciant,ut diuin tes fint operibus bonis,ut faciles fint ad impertiendum,libcn£ec communicantes,recondentes fibrjpfis bonum fundamentum amp;c» In hac igitur parua admodum pcricopa,Efaias deicribit mores hominuminregnismundanis,quibus opponit mores piorum in regno Chrifti,lèuin Euangelio, cuius prædicatioeftregnum coe lorum in hac terra. Homines cnim mundani in hoc prïscipue ftu*

quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' “ ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' diuna

COMMENT, IOAN, BRENT, 44^ diumincumbunt,utuacuam fàcianc animam éfurientem SC po* tum auferant finenti,hoc eft, ut quibüs queant ardbuSidoIis, hu* gis,impofturis,mendaGrjs, peiun]s,öpes congregent, èC alioruni incommodo ditefcaut.étc fc^nctben cmdnöfr Oae Qörobf vor Dem SOîunbt ab/èc intetim uolunt haben hönèfti,ac eti'am ui'deri libera* Ies, quod nonnunquam exhibeant fêle iucundos cohlpotores* Hoc auteth ftudium non eft fiinplexj ut apparet, peccatum i fed comple(ftitur in fe multa Sd grauiftima ftelera.Prinium enim,qui mailsartibus,amp; alieno inconimodo,diuitias parare ftudent, ho* fum cor operatur uanitatem,amp;S loquitur,ut Eftias ait,de Deo ef toremjhoc eft,abnegat Deum,(entit DeUm non curare res humà has,86 confidic rebus terrehisjrebiis uidelicet uanifsimis. Vnde amp;nbsp;Paulus uocat auarum, Idolatram, auariciani, idolatriam* quod auarus adoret Satartanl,pro Deo fuo. In Euangelio Satart oftendens Chn'fto régna muhdana,dicitt Si me adoraueris, hæc ömnia dabo tibi,Sic etiam dicnadauaros,Si me adoraueritis,hoc cftjineis præceptis 3^ promilsis obfecutifueritis,dabo uobis diui* tias,VerusenimDeusait.Nefitisfolliciti, Qiiærite primum re* gnum Dei 5ó iufticiam eius,00 hæc omnia adqcientur uobis amp;Sc» Etiterum.Expelt;fta Dominum 3ó cuftódi uiâm eius, exaltabit te,ut h^reditate Capias terram,Satan autê dicit i Sis ibllieitus, Nec cures regnum Dei âùt iufticiam eiüSilèd fepöhenda erit intérim anima poft fornacem »Quid enimC'Diu certc tibi expeélahdum c* ritjdonec aduolet tibi ecoOlo columba aflàtâ.Tuiplê heceflêha* bes tui curam habere,Deus alia Curât. Höc fi feCehs, côngregabis breui maximas diuitias.His igitur monitis, prseceptis amp;nbsp;pollicitis obediensimpius,adorat Satartam,8c fit idolâtra. Deinde,nonfo* lumpeccatimpietate cordis, ièdetiam fèrmOnibüSoris.Non lo* quitur honefte de Deo.Nefcit ullum diuinum fermonern profer* renifî forte abutatur nomine Dei ad execratiönes* Nihil prorfus ‘ nouit rede dicere de uera religionegt;fed tantum crêpât ore fuas o* pes,aucrationes,quibus opes parari pofliint. In negoerjs loquitut tantum mendacia,nugas ÔC deceptiones 8Cc. Poftremô opéré i* pfoimpofturæ,defignat furtum. Vides quanta fîmul peccataamp; fcelera concurrant inauaroÔC impoftore,8c tarnen non omnia commemorari poflunt. Quid autem conlequitur fuis Opibus lt;nbsp;quasnugis ÔC impofturisparauitCAudidehacre prophetam Mi cham capite 6, Adhuc ignis in domo impij,thcfàuri iniquitatis,amp; menluraminor,iræ plena.’ Hic uocat opes iniufte partasjignem* utfîgnificetjÇpmiiinfertindomum fuam taies opes »is inférât ig* nem,quo necefle habet unà cum opibus (ùisabiùmi.Qüisnon co* horrelceret,fîuideretfacem ardentem admoueri tedo fuoC At hoc ßbtjpßs 8c fiiis ipforum domibus (àciunt auari ÔC impoftorc«»

4^4 ' IN CAPVT XXXIL ESAIAE Qyare utinipoftoribusnihilcftinagisimpium ,ita nihil eft ipfis ftu!£ius,qüippe qui fibqpfis ignem accendunt,quo conflagrent Jn regno autcniChrifti all] funt mores.Pi) enim uere funt liberales, quia contenu fuo paruo,aut qualicuncp,quod Deus dedit,nego^ ciantur iufte,(cruant fidem,iuuantetiam egentem pro uirili,ac orn nino ex Deo pendent,cuius uoluntati malunt obcdire,quam om^ nes diuitias mundi po(sidere,ac malunt etiam omnia fua extremis periculis exponere,quam fidem abnegate, aut aduerfus Deum peccare. Magnus quæftus efty'nquit Paulus,pietas cum animo fua forte contento ôdc.Docent etiam prophanç litere,Ei,qui uelit eflediueSjiion cumulandam pecuniam,(ed minuendam cupidita^ tem,id quod tarnen non poteft fieri philoibphicis præceptis, led tantum per fidem in Chriftum,quo cognolcimus deum nobis pro picium,amp; fummam noftri curamagcre èCc,

Propheta digredituradefcriptioneregni Chriftiad exponent dam excæcationem ÔÔ abieélionem impiorum ludæorum,qui Chriftum 06 Euangelion eius noluerunt reciperc. Vocat enim mulieres opulentas.magnas urbes, uidelicet, Hierufalem, Caper^ naum,Corozaim,ßerhlaida,06aliasciuitates ludææôd Galilæar, quæetfiaudiueruntChriftumjamp;uiderunt miracula eius,tarnen nonrefipuerunt,non agnouerunt eum,nec crediderunt in eum, Mulieresj'nquiens, leu urbes opulentæ, tranquillæ,ocio deditæ, quarum ciues magnas opes in ocio fibi parant, Surgite,expcrgilci mini,amp; audite meà concionem .Et uos filiæ,hoc e ft, minora oppP da Ô6 uillæ,magnis ciuitatibusfubiecta?,quænûc lecure habitatis, audite etiam uos lërrnonem meum.Non coneionabor uobis uana fomnia,lèd diuina oracula.Nam quæ modo uidebimini uobis per petuoduraturæ,S6 fedetis in urbibus ueftris fumma confidentia, perturbabimini annis Ô6 diebus,hoceft,longoamp;indefinito temlt;* pore.Eadem enim phrafi etiam Germani circunlcr ibunt longum amp;nbsp;Indefinitum tempus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;) Perturbabimini autem

propter banc caufam,quod deficiatuindemia,necfît futura Colles’ (ftio uuarum .hoc eft, lex Molî iam inde ab initio,quo lata eft,pr£e parauit homines ad excipiendum Chriftum,amp; colu’t quafiuine^ am,irraelitas,ut cum Chriftusadueniret,agnolcerent eum,06 fru dum eius caperent. Sed ecce return uices in contrarium uerlas* PoftquamChriftus aduenit,neciple inuenitin hac uinea uuas,led labrufcas, nec ilraebtæ ullum frueftum eius perceperunt,quia con^ demnaueruntÔ6 reiecerunt eum.Iterum ergo alloquor uos lecugt; ras amp;nbsp;opulentas urbes,quæ collocatis fpem ueftram magis in âi^ uitqs incertis,quam in Deo uiuente.Tanta mala irruent in uos ,ut obftupelcatis,ac præ doloris magnitudine expoliaturæ litis uos ilt;

plas ufîtans ueflimends,S^accinduræ uös facets^ Plangetis eiiinl propter ubera,tam mulierum,quarti beftiaFLim,quod præ anditä teamp;inopia nonpoßint laÄarefoetüsfuos.Plangetis propter a* gros,qui cum quonda fuißent fertikSiet iucundi,nutic fterikkent. Plangetis propter uife$,quarantea multas optimas uuas proféré^ bant, nunc ne labrukas quidem ferunt.PIangetis pröpter terrarrt populi mef,quod iuxta primam makdicftionem non prokret nifi fpinas 0^ tribulos.Plangetis propter omnes domos ürbiû,in quP bus cum quondam fummo gaudio dediti fuentis,amp;f exuItaueritiSj nunc horribilisamp; extrema erituaftitas. Palana enim leu magnifis’ cæ ædes ueltræ dekrtæ er unt »Propugnacula èC arces üeftræ redt gentur in fpeluncasæcauernasbell:iarumperpetuo,ütillic ona^* gri habitent,amp;r gteges pafcantur.Hæc impleta funtdri ludei's poft Pentecoften corporaliter èC fpiritualiter,quia urbs Hierulàlem, amp;nbsp;regio eius deuaftataeftâ Romanis,ôd ipfi excæcati abiefti lunt,nc fint ampliuspôpulüs Del, quia abiecerunt ipfi Chriftum ucram amp;coekdemlucem.Sæpefitmenno,præfertiminhoc prö^ pheta de excæcatione èC abieclione ludæorum. In quem ergo ugt; fumhrcuel auditoribus Efaiæ,uelnobis proponuntur,cum eà poft Eraiam,pluiquamfeptingentisannis,amp;rante noftra tempo^ ra,plufquam mille annis impleta fint-T Certe Propheta ipiè baud obicurefignificatea maximum habere ufum,cüm nori fimpliciter carecitatjled primum omnium excitât âüditorcs fuosad attention nem :Surgite,inquiens,audite uocem meam,anribus percipite eloi quiummcuin.HocüidelicetdicereuuIt.Remfumnarraturus ad^ mirandam SC nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quæ maxima animi oblèruantia exci

pienda eft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nolite torpefeere, fed expergiicimini,8lt; quæ di

xero alta mente reponite.Habent igitur ifta fuum uRim, Inido a^ pud præfentes auditores Efaiæ,quia ex hoc uaticinio exdcad funt ad timorem Dei,ut cum audiunc fore,ut Ifraelitse, qui funt popu^ IusDei,abr)cianturàDeo,amp;S exhæredentur z coeleftibus bonis, non confidant externe genere fuo,quod abAbrahamo ducebant, amp;nbsp;de quo carnales femper gloriabantur : nec confidant externis facrisluis,quæ perMokn acceperant,feddent operam ueræ pie^! tatijamp;^ fîcut fuccedunt generi Abrahæj'ta fuccedant etiam fidei çfi ius. V nde Sdloannes baptifta monet Phariiêos,Ne fitis,inquiens, hac mente,ut dicatis intra uos ipfos,Patrem habemus Abraham. Dico enim uobis,quod po fsi t Ùeus facere,ut ex lapidibus his furs’ gantfilfiipfi Abrahæamp;Sc.Deindehabentfuumufum etiam apud Apoftolos,8c reliques pies, qui fuerunt his temporibus,quibus hæc in ludæis impleta funt,quia ex hoc uaticinio confirmaruntani mum,amp; municrunt fidem iuam aduetfus feandalum illud,quod obijciebatur imbeciUibus ex defedione Pontificum à Chrifto,

TN CAPVT XXXIL ESÄIAE pcrfècutione Euangelrj Chrifti. Apoftolienitnac rcliquus ccctus credentium in Chriltum,non fueruntgt;ferrej,aut Çaxeijqai no com moucrentur contradióaone tot PontificLim,amp; tantæ multitudi^ nis,ac non cogitarent : Quid:' Vos ne foli iàpitis Hiccine Chri^ ftuseflê poiret,quem populus ipfe Dei, ac Principes ÔC Pontifices eins manifefte perfequuntur C Sedaduerfushæc icandala munie* runt fe uaticinqs Prophetarum,ac præfertim Eiàiæ,qui dare præ dixerunt fore,ut ludæi condemnent abrjciant Chriftum, ac ui* cifsim quolt;^ ipficondënentur dC abrjciantur.Sic ÔC Chriftus con fblatur ApoftofoSjMatth.^ i.Nolite timere pufilfe grex 8Cc. Præ terea habent Ôd hgc fuum ufum,noftris temporibus,ut excitemur abignauiajôôiècfteniur ueram pietatem ièrio.Deusenimreuela* uit nobis dementer EuangelionChrifti fill] fuijamp;S oftendit nobis ueram amp;nbsp;compendiariam uiam ad fàlutem,uiddicet,ut reiedis hy pocriticis impietatibus,credamus nos à Deo in gratiam receptos, propter lefum Ch.riftum,Sf agnofcamus nos habere peccatorum remiisionem non nortris mericis, fed tantum morte iêumeritis Chrifti filqDci. Intérim autem plurima incommoda lefe offèrunt» Principes erPontifices perlequuntur hanc docftrinam. V ùlgus ho ininum,quo darior eit prgdicatio euangdrj,eo fceleratiorê uitam ducit. Ac plane accidit iuxta uetus prouerbium : Qiio propior P omæ,eo peior Chrifiianus,hoceft, Quo darior doArina Euan gelq,eo turpioruitaauditorum. Acceduntamp;^uariæac graues af* flidiionesôC calantitates bellorum,amp; aliorum incommodorum» Hæc certe perturbant animos piorum,ut uaneaffic anrurSedco hortantur nos prophetæ,ac prælertim Elaias hoc loco,ut non of* fèndatnur.Docetenim hancefle fortem regni Chrifti,utmulieres opulentæ,hoceft,magnæurbes abr)ciantur,amp; ut in loco uineæ Chriftijcrefcant fpinæ ac tribuli Sentiant, amp;nbsp;faciant alij, quod li* betjNos lèquamur uocationem euangelq filq Dei .Sciamus,quod hæ urbes,quç audiuerunt Chriftum ipfum,ôlt;S non receperunt eu, eo calamicofius perierunt,quo illuftrius prædicatumeft inipfis uerbum Dei.De Hierulàlemdicit Chriftus :Hieru{àlem quoties uolui congregare filios tuos,ficut gallina pullos, 86 noluifti, Ecce relinquetuobisdomusueftradelercaÔ6c, De Capernaum, Cho* razin Ô6 Bethiàida dicit ,T yro 86 Sidoni et Sodomis tolerabilius critiniudicio Dei 86c. Quare expergilcamur 86 nos,nefimiliiudi cioobnoxh fiamus.Cogitemus præterea,quod dum prædicatur euangelion Chrifti,aperta fît ianua regni codeftis,et Deus exaudi atpreces,acfufcipiat nosinomnibusaduerfîs tuendos.Poftquam autem retrahit 86 abfcondit prçdicationem Euangeli),daudit etiâ ianuâregni codeftis,86 non fulcipitpreces.Inuocemus igiturDo minû, dum exorari poteft,86 ingrediamur inregnûDei,dum nua

COMMENT, IOAN, BRENT, 41^ nuaadhucapertaeft.Efa.j'f.QueriteDnmduminueniripoteftjt inuocatc eûdumpropeeft.Eti.Cor.6, Eccenunc temptis acce ptum,ccce nunc dies lalutis,Matt,2 f, Manet lanua ïponfî aperta, dû fponfùs uenit.Poftquam aût ingreditur fponfus, clauditur nua.EtaudiuntfatuæuirgineSjNon nouiuos amp;Sc. Adhæc cogitc^ muSjCp Deus reuelato euangelio fuo,foleat uentilabrum in manus recipere,amp; triticûâ paleis fèparare Sicefn Baptifta dieft Matt, j, Ventilabrû in manu Chrifti,amp;^ repurgabit areâ fùam ôôc, Feftfnc musigitfieri tricicûfntêpore, ne repn inter paleasexuramur fgni A13HVC EFFVNDETVR (inextinguibiliSCc, SVPER NOS SPIRITVS DE EXCELSOÔôc, Qiiid ergo fie C':’num hoc,qd ante didlû eft de uaftatione et excç cationegentis ludaicç, côtinget indifcrfminatim omnibus ludçis^ Nûludæiomnes interibûtÇ'Minimeomniû.Nonfolûern nonab Tjcientur omneSjfêd etià adiungetur eis maxima reliquarû gêdum multitudo,ut cofèquantur unà fummâtranquillitatê èC fixlicitatë, AdhuCjinquit^pheta efFundet fuper nos fpiritus de excelfô, Et(î peribit inter nos ludgos multi tudo,tamê nos qui reliqui fumus,ÔC fufcîpimus Chriftû fide,donabimur fpiritufànëto de ccclo, nbsp;nbsp;per

iundemurdiuinogaudio.EfFundetetià DOMINVS innos tan tà bcnedictionëjUt ex fterili deferto fiat Carmclus,feu locus fertilif fîmus,8ô Carmelus fiat iàltus Libanijfeu locus ornatilsimus 86 a;« m(xniisimus,quemadmodûetiâfupracap.29,dilt;ftûeft,Adb^c ha bitabit ludiciû ÔC Iufticia,tâ in deièrto,cp in Carmelo feu loco fer ti îi,quia inftituec ubic^ inter homines fîue illos inculcos Ö6 agreftes, fiue politicos Ô6 ciuiîes regnû tranquillû, in q redeadminiftretur iudiciû èC iufticia.ltaqp frutftus talisiuftç adminiitrationis erit per petua tranquillitas ac îècuritas,ut populus pacatus et omni pertur batione carens,fruat fumma Ô6 tutiisima quiete,Et quanœ cafura fit aliquoties grando,ea tamê cadet ad decliuê parte (ÿluæ Libani, ueltêplicx Libano çdificati,86 adinferiorêpartê,qua ciuitas Hie^ rufalêaduallemdefleditjutnullû damnû frugibus inférât, O uos igiturfœlices, quibusnullûampliusaridû etfterile defertum relin quetur,ièd omnis circumdrca campus erit fàtis humidus 86 fœcun dus,ut ibi iunétis bobus 86 afinis agros colatis,86 aretis,atcp fernen tem faciatis, Etfi em^hibitû eft in lege ne quis aret iundto bouc 86 afîno,tarnen in tâtaagrorû latitudine 86 foecunditate abrogabitur b?cl5x,86licebit libéré iundisbobus et afinis agros colere,Hçc eft iptio regni Chrifti,qd eft in orbe terrarû p Euâgelion, qd Apoftoli pdicauerûtreuelatû,Quanœ em mulieres opulêt£,q funt præcipug ciuitates,fèu incolg carû in Iudaifmo,abrjcientur,ne fint amplius populusDei,tamen non peribit ecclcfîa.Nam ex ipfis ludæis reliquiæ lalug crût,qu«e etià donabutur Ipiritufando admi

tabilitcrj ficut in dié Pentecoftcs, S)é poft ca tempora, impfeturtl cft.üeindc non folæreli'quiæex lüdæis fàluæ crunt,uerumcUani deftrtummutabltut in Carmêlum,8d ex Carmelo fictLibanus,ui dclicet, ædificabitur tcmplum ex Carmelo, hoc eft, Gentes inclf^ cumciiæ,quæ fuerunt uelut fterile defertum, adiungentur reli^ quijs Iudæorum,utcx ludæis S)C gentibiisfiat iina ecdefia,00 ædifi cetur ex ambobus populis unum tcmplum Sandum D O NO.EuangeliöneiiimGhrifti,quod concionatur de ueroiudi^ do et iufticja,ctfi initio reuélatur tantum in Carmelo,hoc eft,in lu daifmo,tarnen non habitabit,non fedebittantum inter ludços,lèd propagabitür etiam indclertum,intergcntes* Vobisoportebat, (inquiunt Paulus 8C Barnabas) primum loquilermonem Dei,kd quoniam repellitis ilium,amp; indignos uosiuaicatis æterna uita, ec^ ceconucrtimurad^entes’.Sicem præcepitnobis DOMlNVÔî Pofuitein luccm Gentium, utfislalusufcpad extremum lert’æ» Porro, Indicium ÔC lufticia,quæ Propheta dicit habitatura elle in delerto Sd CarmeIô,expqnunturàChriftoipfo Ioannis )6, Spirit tusfandusarguetmundudepeccatOjdeiudicio amp;nbsp;deiufticia hCe* quern locum alias ûtis explicuimusdudicium enim eft,quod Chri ft us iudicauitjCondemnauit 8^ uicit Satanam,ut non polsit ampli^ iiscredentibus in Chriftu nocere,Iufticia ante eft, quod profeeftus eft ad Patrem,hoc eft,q) paflus eft pro peccatis noftris, Refurre^ xit à mortuis,S^ ledit act dextram Dei,ut reconciliaret nos cum pa tre,8d impetraretutipfiusiufticiaimputaretur nobis» Audiamus ergo,quód fit öpus,ïeu quis fit frudus,quis prouentus, 8ó quç uti litashuiusiufticiæ.Primum,IufticiæChrifti Opus Icu fruêluseft P AX.Cum ergo hoc loco non agitur de regno terreno,led de re gno Chrifti,non intelligenda eritpax terrena,led pax,quçconuc niât fpirituali regno Chrifti,quæ eft pax confeientiæ coram Deo» De qua paceChriftus iple loquiturîPacem relinquo uobis,paceni meam do uobis,n5 quomodo mundus dat,^o do uobis.Et Pau* lus,luftificatiexfide,pacem habemus ergaDeum perDOMP NV M noftrumlefumChriftum»Hæc aût paxita le habet,quod confeientia cuangeliocertificata, Deum eflê placatum propter Chriftüm,8ó donafte nobis iufticiam Chrifti, non dubitat ampli* usdefauorè Deij non odit indicia Dei,non murmurât aduerfiis Deum,nonfugit à facie Dei,led pollicetur fibi omnia beneficia Dei,amp; lecura accedit àd throilum clementiæ élus, amp;nbsp;inuocat eum ut patrem,nihil hæfitans ant metuens» Hie eft frutftus lufticiæ Chriftiperfidem nobis donatæ» Longe alius frutftus eft iufti* cïæ humanorum operum ♦ Hæc enim relinquit corda in odio Dei, in incertitudine,in metu,indubitationejac delperatione. Exempli gratia,lufticia humana eft Enuineratiopeccatcrum, quam

COMMENT. IOAN. BRENT. 4i!gt; qtiam uocantConfeßionemaun'cularem. Hane inftitucrut hoinf neSjUtopereeius confequerentur peccatorumremifsioncm.Sed quo ErpiuSjôt:^ diligentius confeflîises,eo ïnœrtior fadla eft confti enhaderemifsionc peccatorum,Sd de fauore Dei. Sic peregrina^ tioadftatuas Sanc^torum mortuornm ,fic leiunia certorum die^* rurrijfic ccrtæeleemofynæ,non attulerût conftiennæ ahquam cet* titiidinem diuini iauoris,ftd reJiquerunt earn in ftia mcercitudme, quam etiam auxerunt,donee tandem ex incernrudme faifta cii de fperatio.Deinde opus ftu irueftus iufticie Chriftieft Glcnnum,ieii tranquillitas Só fecuritas ufc^in fempiternuin,qt.Ha homo iufticia Chriftiornatus,quam per hdem accepit,non rnetuitamplius afflf ftiones huius {eculi,amp;r mortem Sed quia habitat in pukhritudine pacis,in tabernaculisfiduciæ, (eu tutifsimis,amp;'m reqaie opulent ta,feuabundanti,hoceft,inChriftofilio Dei per hdem,magno èC forti animo aggreditur quicquid eftpericuloriim propter Chri^ ftum,quippe quod certus fit (e habitarein proteclione Dei cœli, coinmorari in adiutorio altifsimi.Non poteft quidem pius ex^ cutere omnem metum ex carne fua,quoad in hac terra uitam egc;* rit’.fed hie metus fuperatur fpiritu, in Chrifto lefu, ut non pofsic hominem ad inferos deprimere. Qiii enim credit in Chriftum,fic munitus eft,utetià(î grando calamitatis decidat,tamen non queac einocere.Cadent â latere tuo mille,ÔÔ deeë milliaà dextris tuis,adF teautem nonappropinquabitamp;c.Acbreuitcr tanta eric foelicicas regniChriftijUt nulla fit in eo terra ftcrilis,(ed omnia loea fint apta arationi (ementi, quia Apoftoli (parferunt feinen Euanodq in omnem terram,Sc coluerunt agrum eeelefiæ iuniftis bobus èc afi^ nis,quia prædicauerunt euangelion etiam gcntibus,amp; inftitueriic euangeliftas,quifuntaratoresecclefia’,non tantum exludæis, fed etiamexgentibus.Necg Titus,inquit Paulus,qui mecum erat,c5 efletgrçcus compulfus fuit circumcidi ô^c.ln lege abominatio fuit arare (undo boue ôë afino,ficur etiam abominatio fuit ferere agru diuerfisfem!nibus,ôëinduere ueftem e lana ôë linoconfeLtam,uP delicet,ut etiam his ritibus eflet dilcrimeinter Kfaelitas populum Dei, ôé Gentes cà Deo aliénas,apudquas hi mores ufitati erant. Nuncautem,quia Efaias dicit Apoftolos araturos boue amp;nbsp;atino, fignificat legem Mofiabrogandam in regno Chrifti,00 ecclefiam colligendà non tarn ex ludæis quam etiam ex gentibus.Et in ecclc fia non tantüfore miniftrosexcircuncifione,(ed enâ ex prçpucio. Chriftusemin regno fuo no eft refpeëtor perfonarû.Circuncifio nihil eft,prçpuciù nihil eft.Oblèruatio mandatory Dei aliqd elt. Et inÇhrilto nee eft circuncifio nee præpuciû,fednoua creatura.

4^0 IN GAPVT XXXIIL ESAIAE ^tAE ayi praedaris, nonne eti^ y PSE PRAEDABERJSamp;fc

Alfa condo,qua Prophcta dues fuos incurfionc Sanche* rib régis Aflyriorum uehementer territos con(ôlatur,ô^ bene con fidereiubet.Poftquameiiim Aflyri) deuaftaflent antea Samari* am,8lt;fabduxiflent tribus Ifraelis captiuas,exiEimaUerun£ Hiero* folymitani fibi quolt;^ ab Aflyrfjs, qui iam belluni aduerfus iplb« fufceperant,pereundumefle.Sed uoluit DOMIN VS regnum HierolblymitanUni, cui praîerat Ezechias, diucius conieruare, quod rex abrogaflet impia iacra, inftauraflet ueram dodri* nam religionis. Quâre Efàias conlolatur trepidos dues,8î horta* tur eos ad poEnitentiani,qua fiat,ut tuti fint ab hoftibus, Initio au* tern fumit argumentum conlolandi ab interitu regni Aflyrio* rum.Væ,irtquiens,quiprædaris. Loquitur de regno leu estera* tu Aflyriacojô^ uertitlèrmOnemadcum,ut auditores luosattcn* tiores reddat. Tu* qui omnia longe latec^ uafias,ac prædaris,8i nulla habita uel fidei, uel humanitatis ratione cunAa depôpula* risjctfihaclenus manfifti inuiolatus,amp; confidis nlillum uicilsiirt aufurum te uaftare deprædari,tamen ficut tu alqs populis fe* dlîijitauidlsimtibifiet. Qua menlüra menfuses alr)s,cademre* metientur alq tibi.Poftquam enim compleueris tuam iniquita* tem, amp;nbsp;perueneds ad terminum diuinitus tibiconftitutum, non ultra pcrges alios uâltâre ,fed alq te uaRabunt, SC Gnc milêricor* diate oppriment ♦ Non eftautem obfcurum,quam tyrannidem cxercuent regnum Aflyriacum in orbe terrarum» Extatiadan* tiaregis Saneherib in 4, Regum 19. Sc Paralip, nbsp;nbsp;An ignora*

tis,inquit,quæego fecerim amp;nbsp;patres mei cundis terrarum popu* lisÇ'Nunquid præualuerunt dq gentium omniumc^ terrarum libc rare regionem fuam de manu meaÇ'Quis eft de uniuerfis dqs geii* tium,quas uaftauerunt patres mei,qui potuerit populum fuum c* rueredemanu meaC Scdamp; interitus huius régis ac regni eius non eft oblcurus. Non Iblum enim neccflê habuit magna dadc acceptajcx ludæa ignominiolc fugere^ fed etiam iplê à fuis ipfius filqs crudeliter occifuseft,amp;f regnum eiUs translatum eft poftea adßabylonios^Deuaftationeurbis Niniüe,quæ fuit metropolis regni Aflyriaci,babes Prophetâ Nahum,ô^ Tobi^ca.)4.Etfiaût Elaias fingulari reuelatione fpiritus futurû uidit,ut Saneherib tot regnorum uaftator breui perirec,tamcn utitur hic generali lenten tia jque aduerfus omnes uiolentos prçdatores Ôd uaftatores diuini tuslataeft.SicenimeftàDeoconnitutû ordinatu,ut qui alios opprimitjUicilsim et ipfe Opprimat,etqui aliéna uaftat,uicifsim et ipleuaftetur.Hgc eft lex talionis,cuiüscognition5 tantû facris lire ris tradita eft,lèd eciâ humang mêti haturaliter inlêulpta ,amp; per ex perientiani

COMMENT. IOAN..BRENT. -tn pcHenti’am in toto orbe terrarum,tam in-populo Dei »quam in* ter Gentes comprobata. Ariftotcles eitat uerfum Rhadamanti»

Iufta rnalis hæc admiflo pro crimine poena cd. Si quæ fecerunt eadem patiantur ipfi»

Eadem docet etiam ChriftustQua menfura metimini, eadem metientur uobisalip Sicamp;f SamlbndePhiliftinisdicit,Sicut fece [uJi.ic runtmihijGc feci eis.Et Samuel ad Agag regem zXmalecitarum. t.Samtte^*fi Sicutfecirabicpiiberismulieresgladius tuus,fic abiep Iiberis eric inter muliere.s mater tua.Et Abacuc cap .z .de ßabyIone,Quia tu fpoliartigentesmultas,ipoliabuntteomncs,qui reliqui erunt de populis S)Cc. Qiiid plura Ç' Hoc eft Iblenne amp;nbsp;publicum iudicium. regnorum huius mundi,ut quemadmodum monarchæ eorum opprimuntimpotentioreSjita uiciftim ipfiopprimanturà poten* tioribus ,Hæc récitât Elaias fuis audiroribus,ut excitet eos ad fidu aamineometu,quo contremifeebant in incurfione potentilsimi ffgis Aftyriorum. Nobis autem rec’tantur, ut dilcamus iufte cuin proximo negociari, ac nilulcuiquamui aut fraude auferre. Non poteft enim tôelix eiîé,quod inique illegitime feu uioien* ter feu fraudulenterparaueris.Nam quemadmodum fi quis aui* de fumplerit cibum ,qui non pofsit concoqui,aut necefle habet cum magna diffàcultate ueleuomere,ucl per catharticon eqeere, autGretinuerit eum,corrumpitur uniuerfiim corpus,ita ÖÓ opes inique partæ,aut reddendæ lunt magno damno,aut retentæ inG* ciunt etiam cas opes,quæ iufte partæ funt. Sed hicconfyderan* dumeft,quodetiamû diuina Gcordinatio,ut G quisprædetur, ut* tifsim Gat alijs præda,non tarnen licet cuiuis niG diuinitus uocato, hancDei ordinationemexequi.Ncqp enim ideo hcet latronibus graflàriin mercatorc.s,quod mercatores foleant opesfuas fraude a impofturis acquirereifed aut magiftratus hoc ius legitime exe* ,quatur,aut G magiftratus ceflàuentjDeus ipfe alias inuenit râtio^ ,ncs,quibus iniquicas puniatur.

Deinde Rropheta confolaturciues fuos promilsionibusdiui* næ clementiæ. Non proponit autem has Gmplici iermonis G* gura, (ed format eas publicfs precibus., Poftquam enim præ* dixit fore,ut pereat rex AflyriacuSjftatim erumpir,ut alias interdum in publicis concionibus Geri folet in preces, quibus itaimplorât auxiliumDei,ut interim GgniGcet certas diuini au* (Xilij promifsiones. D O M1N Ejinquiens, Milêrere noftri. T c .cxpedamuSjSis brachium eorum lummo mane , ÔC^lalus no* jftrain tempore tribuIationis.Breuiftima quidemoratio,G uer* ba refpicias,fèd bene longa,G lêntentiam expendas. Non deleéfa* tur Deus multiloquio,nec exaudit propter multiloquium. Nec

IN CAPVT XXXIIL ESAÏAE orandueft,quodDeusneccflèliabeatà nobis erudiri, quid opus habeamuSjfcd orandum eft,ut fides,qua fbla redle accipimus bc^ neficia,Dei excitetur in nobis.Sicut enim credimus, ita fiet nobis. Fidesautemexcitaturôdconlcruaturdiuinispromifsionibus. Vi deamus igitur quas promißiones Dei hæc Eîaiæ oratio continet at,autdequibusnosadmoneat.Primum,cumdicit,Miièrcreno* ftrijCommonefacit 8ó iè óó dues fuos de omnibusrjs promißioni^ bus ,quas Deus dixit de iüa mifericordia, quibus fignificauit Ce eße Dcum miièricordê,præ(èrtim de fjSjquæ icriptæiùnt Exod. Dixitenim Deus ad Mofen,fê cfle DOMINATOREM DOMIN VM,Miièricordetn,Clementem, Mult^ miièrationis Sóc.Et Deutero.^-.Nouißimo tempore reuerteris ad Dominum Deum tuum,8c audies uocem eius,quia Deus MISERICORS Dominus Deus tuus eft SCc. Deinde cum dicit. Te cxpeólamus, feujin te fperamus 8Cc.admonet nos de promiftionibus Dei, qua: dióbc funt expeélantibus ièu fuftinentibus Deum,8C ipcrantibus in eum.Pialm. nbsp;nbsp;V niuerfi qui expedant te,non confundentur»

EtPialm.p.EcceocuIi Dominifuper metuentescum,8(fineis qui (perant iuper mifericordia cius.PiaLid.Expeda Dominum, uiriliter age,8c confortctur cor tuum,amp;: fuft inc Dnm. Plalm.^^» Expecfta Dominum ôlt;r cuftodi uiam eiusgt;amp; exaltabit te ut heredi täte capias terram ÖCc» Adhæc,cum ait, Efto brachium eorum, refpicit prgcipueinillud Pfalmi SS.Inueni Dauid ftruum meum, oleo ianfto unxi eum,Manus tua auxiliabitur ei,amp; ß RA C H P VM. meum confirmabit eum» Hic enim recitatur promißio de ' conftruatione regni Dauidis,quod periclitabatur fub Ezechia» Et cum additur MAN E,hoc eft,cito,tempeftiue,refpicit in iP ludPiâlm.^-ç.Deusin medio eius,noncommouebitur,adiuuabit cam DeusM ANEdiluculo^Poftremo quod ait, Salus noftra in tempore tribulationis,refpicit in omnes eas promißiones, quas dixit Deus deaffliftis inuocantibus ipfum in afßiftione. Piah Deus nofter refugium 8^uirtus, adiutorin tribulationibus, quæ inuenerunt nos nimis. Et Pial. 49. Inuoca mc in die tribula^ tionis,eruam te ÔC honorificabismeamp;fc. Vides igitur preces in hücuium exigijUtcommonefadi per eas,de promiisionibusDei, certam fidem concipiamus,8ó confirmemus, amp;:c.

Pro(AngeIi)hebræushabet TumuItusamp;Tc. Alia ratio coiblan diterritosdues.Poteftquide hicuerßculus eile appendix earum precû,quæ præceflerunt,ut fit iêntentia.Fugiant (quæiô) popu* li prç ingenti tumultu,quem tu D OM1N E inter eos exdtabis, Scdiftipcnturgentçs,cumtucxaltatus fueriSjieu maieftat^ni amp;nbsp;potentiam

COMMENT. IOAN. BRENT.’, 40 pofei^ciä tuam declaraucris. Sed nos coi'ungemus hunc uerficuluin cum rjs,qu2c fequuntur, uc conftct nobis antithcfis, qua Propheta ciues luos confolatur. Facit enim antithefin exercitus Saneherib, èi. urbis Hierufalem, feu Zionis, uC pi} auditores eius non cohor/ refcant muliebriter ad minas Saneherib, fed confidant fore,ut ho/ ftibiisc mediomirabiliterfublatis,perpetuafitfoclicitas in Zio/ ne. Nam Saneherib minabatur fe deleturum urbem Hierufalem. Quare metuebit pi},ne una cum urbe ruerent etiam promifsiones diâæ ad Dauidem de aeterno regno feminis eius, quo fieret, ut amp;nbsp;tota religio,hoc eft,omnis falus ipforum concideret. Opponit igi/ tur Propheta inter fc cxercitum Afsyriacum,amp; urbern Zion,ut do ceat ilium difrjciendum, hanc auterft omncm fcclicitatem confecu/ ram.Populi,inqait,fcumilitesAfsyriaci a uocetUmultus,qUem Angelus in exercitu ipforum cxcitabit,amp; gentes qug conuenerunt ad delendam Hierufalem, difsipabuntur.cum tu Domine exalta/ tus fueris, hQC eft, declaraucris palam tuam potentiam amp;nbsp;maiefta/ tcm/Et cuiTi uos Afsyrrj hajflenus maximas praedas feceritis non tam ex ludaea,quam ex omnibus gentibus,futurum eft,ut uicifsim praeda ueftra diripiatur. Quêadmodiim enim bruci aut locufiæ fo lentmâgna multitudine in herbas ac fegetes irrucre, amp;nbsp;eas depafee re,ita multi quoquehoftes irruentdilîedis Afsyrijsincaftra eo/ rum,8d diripient ea, EcontraautemDominus,quem Afsyi i} bla/ fphemiaaireceruntcxaltabitur,feumagnificabitur, quiahabitatin cxcelfo,8^facitmiranda,Zionem enim,quam Afsyri} cupiuntex/ tinâam,implebit iudicio amp;nbsp;iufticia.Ët erit temporibus tuis, o Do/ m!ne,ueritas,opulcntia,falus,fapientia,5^ fcientia.Et timor Dofni ni eftthefaurus eius. hoc eft, In Zion erunt timentes Deum, qui funt uerus thefaurus Domini. Duo hicdicit Propheta. Alterum, de interitu excrcitüs,8d regm' Afsyriorum : alterum de conferuan/ do regno Domini,Sx^faluandaZione. Quodde Afsyri}sdicit,im pletum eft nô folum eo tempore, quo Angelus Domini percufsit inunanode centum odoginta quinCpmillia hominumincaftris Alsyriorum,uerumetiam quo regnum Afsyriacum translatum eft ad Babylonios. Obferua igitur hoc loco, quod fit fupplicium eo/ rumquiblafphemiaafTiciunt Dominum Deum noftrum ,amp;alie/ nm fupplid na rapiunt. Auoce,inquit, tumultusfugient populi,amp; ab exaltatio nbsp;nbsp;czc.

. ne tuadifpergentur gentes. Afsyri} afFecerunt Dominum blafphe mia,ut habes in hiftoria Ezechie. Dominus igitur exaltatur,8lt;^ gio rificatur,ipfi autem opprimentur,8iignominiaafFicientur.Et Af/ fyrijfeceruntprædasaliarumgentiuin. Quare irruent in eosui/ cifsimaliægentes,ficut bruci amp;llocuftæ,acdepafcenteos . Vides blafphematoresnominis Dei manerc cxtremamignominiam,8d « , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o

4,4 IN CAPVT XXXIÏÏ. ESAÎAE direptores alicnarum r^rum manerc luarum rerum direpnoncm» Blafphemant nomen Domini qui in aducrfis infultantpfjs nbsp;nbsp;di/

cunt: Vbi nunceft Deus tuus'T Vbi preces tuæC’ Vbi Chriftus tu/ us C Vbi EuangeliontuumC'Cur tc in his afflicflionibus non iuiiic^ Cur tc in manus hoftium tradidir:’ Sed i alcm cotemptum Deus fo let magna cÔtemptorum ignominia,Sc clarifsima nominis fui glô/ riauindicare * Exempla funt Afsyri], Babylonrj, amp;nbsp;ludæi ipß,qui mfukantes Chrifto in cruce, paulopoftmifcrrime pcricrunt* Qui aucem aliéna jîrædantur, hi nihil aliud fedunt, qoam quod colli/ gant opes brucis,erucis,0d locuftis, hoccft ,doryphoris,militibu« «quitibus,amp; ut nunc loqvri foIemus,Hifpanis ac T urcis diripien/ das. Quæ uero hsec eft infania, colligcrc opes quibus hoftes fru/ antur,8^ ipfi coUedores pereant “T Multa folcntdid in opes iniuftc partas.Nunc uocantur Malcdidio Dei, nunc Ignis,nunc efeabru corum ÔC Iocuftarum,8lt; tarnen tanta eft hominum durides,auC co/ temptus uerbi Dei, ut cæd ruant in omnia genera impofturarum, rapinarum,furiorum, peiuriorum,uerfutiarum,tantum ut fibi 0/ pes congregenc.Quare non eft mirum, quod bella amp;nbsp;aliæ calami/ ratesoriantur.hoc mirumeft, quod non fubito ad unumtotus mundus in tanta impietate pereat.Scd reuertamur ad propofitum, Altcrum, quod Propheta dicit de exaltando regno Domini, amp;nbsp;de faluanda Sione,Sdfi refpicerc uidetur in tempora Ezechific,qujbus magna fcclicitas poft interitum régis Afsyrioruiti contigit urbi 8^ regno Hicrufaiem. Sic cnim didt Icriptura. Saluauit Dominus E/ zechiam 8^ habitatores Hicrufaiem,de manu Sanehcrib regis AP fyriorum, 8^ de manu omnium, 8l praeftitit ei quictem per dreui/ turn amp;c. tarnen fcclidtas eorum temporum minor fuit,quam que tarn magnificæ pr3Edicatïoni,quæinhoclococxtac,rclpondeat»' Quare quçhic recitantur,intelligenda funt de regno Chrifti,amp; de falute quç Ëcclefiæ,ucre Zioni, per Chriftum contigit Ac ïnido,' Chriftus manifefte prædicatur hic uerus Dominus DeusnofterJ Eritjinquit, Veritas temporibus Tuis. His uerbis (Temponbus tuis) Propheta non rcfpicit in Ezechiam,cuius nullam antca men/ tione fecerat,fed refpicit in Chriftum, cuius temporibus hæcquae redtantûr hic impleta funt, amp;nbsp;implentur lemper in Eccleiîajfeu in regno Chrifti. Quern autem Propheta hie in Iccunda perfona allo quitur, de eo pauloantcin tertia perfona dixerat:Exaltabitur Do/ minus,quia habitat in excclfo,iinplebitZiô ludido ct Iufticia*Vo catigitur Chriftum Dominum Ichoua,hoc eft,uerum Deum.HfC eft ergo fententia Prophetæ. Sanehcrib blafphemia afFicit Deum Zionis,quod imbcdllior fit q qui pofsit populum fuum iuuare 8i dcfendcre.Sed uos dues bene confidite, nolite his blafphemijs ter ƒ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* J

COMMENT, lOzAN, BRENT, 43f reri,amp; Dominumdcferere.ls enim Dominus, qui nue uidetur ho ftibus admodum imbcciliis,fictempôribus fuis,cum hominem inz duerit,exakabitur,ut maicftas eius toti orbi nota fiat,et conférât oz mnia genera beneficiorum in Zionem. Exaltatus autem eft Chrtz ftus uerus Dominus , prædicatione Euangelfj , miraculis , Rez furretftione a mortuis,mifsione fpiritus fandi,S^ diuulgatione Eu angelij fui in totum orbem tcrræ,Sed quæ beneficia conférât in Ec clefiam,audi Prophetam, Primum, Implet Zionem feu Ecclefiam ludicioöi mfticia:hoceft,uincit Si. damnat Satanâ,ac impetrat a Pa rre,utquotquotin ipfum filium Dei crcdunt,reputêrur iuft(,quêz admodum alias copiofe expofuimus. Deinde, In regno Chrifti eft Veritas feu certitudo, amp;nbsp;firmitas, In r egnis enim mundanis nulla aut paucifsima eft ueritas feu firmitas.Non feruantur paefta amp;nbsp;pro mifsiones.Nihil eft firmum acftabile.In regno autem Chrifti fum ma eft ueritas, quia fcraat omnes fuas promifsiones àC implet cas, Etiamfi homines infirmi funt,8lt;quodammodoincreduli,tamen iz pfemanet fidelis,fcipfum negate non poteft» Eft amp;nbsp;regnum Chriz fti firmum acperpetuurn.Cum omnia alia régna intereant,hoc foz lum ftat inæcernum,ficut amp;nbsp;Daniel c5cionatur,Prætcrea,ln regno Chrifti eft opulentia falutis, hoc eft, maxima amp;nbsp;potetifsima falus. In regnis huius mundi inuenias uixaliquamcorporalem falutem. At in regno Chrifti eft perpétua falus conferuans hominem etiam in morte,Deinde in regno Chrifti eft fapientia,eft amp;nbsp;feientia,quia ibi eft amp;nbsp;cognofeitur Chriftus per Euagelion fuum,qui eft thefau fuSQijinis fapientiæ amp;fcientiæ.Inregnishuiusmundifapientia iu dica£nr,conigcre opes mundanas,dilatare terrenum imperium. Sei entia habetur,fi quis nouerit machematicam,auc alias artes.Et hæc quidem fapientiaaut feientia fuum habet mundanumufum.In rez gno autem Chrifti ucra eft fapientia feientia, qua confequimur æternas opes,Ôdueramcognirionem Dei, quæ eft per Chriftum. Ac breuiter in regno Chrifti erit timor Domini,qui timor eft thez faurus Dei : hoc eft, In regno Chrifti omnes erunt uere Deum tiz rhefaurus mentes amp;nbsp;colèf es. Hi funt thefaurus Chrifti, quern habet in terris, Nam in regnis huius feculi nullus eft uerus timor Dei, Monar çhæ mundi non reputant pro thefauris fuis ueros cultorcs Dei, Sui fedatores ueræ pietatis,fed potius perfequuntur cos:rcputant aiv tern pro thefauris fuis magnam uim pecuniæ, munitas arccs amp;nbsp;urz bcs,magnum exercitum peditum 8d equitum, multam armaturam bellicam,8lt; id genus aha.Chriftus autem reputat pro ihefauro regt;' gni fui,eos,qui uere ipfum timent,uere in ipfum credunt, amp;nbsp;uocaz tioni eius obediunt, Hoc autem non tantum debet nos excitare ad obedientiam ÔC timorem Dei,ut fimus Dei timentes,quo amp;nbsp;nos in.

IN CAP VT XXXIK ßSÄlAE theCauro eins loaira halxnaus jiKrumctiam debet confifmar cj^ demnoftrain inaduerfi« . Siennnfainustheiaurus Clu iffi, cer/ teChriftusferuabit nos fumtna diligentia ficut thcfaurusferiiari folec SiCc,

Pro (Videntes ) apndhebræoseft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Arelom,qitodamp;^lt

»lonnulli dniidunt in duas didiones,tamen uulgo exponi fold pro Legatis. Alia antithcfisjCjuo Efaias confolatur fuos,ne minis cti« ftationibus Afsyriorum ita tcrrcantur ,ut exiftiment de faluK ur? bis fuæ acflum clIe.Opponit cnim inter fc ex una parte uoàfcratio nemlcgatorum,qua attollebant in immenfum uires,ct calamitates» lt;|uas Afsyrij inferebant reoioni ludaeornmi exaltera autem parte potcnciam aemaieftatem Dei, qûa hofles fnperaturus, 8^ Gros de/ ienfnrus eflct,iacfitfencentia.Fortis quidan eft hoftis,amp; magna da na inferttSed mukofortior eft Dominus,qui poftquam confurrc/ xerit,perdetomnes populi fui aduerfarios.Ecce,inquit, Legati uo eifcranturforis,amp;angelifeununcqemifsi ad conftifuendampa/ lt;cm,Iamcntantur amare« Hæc intclligcnda «idcntiir,non de Lega tis,quos Sancherib mifit ad Ezechiam, amp;nbsp;Principes cius.fed poti/ ns de Legatis,quos Ezechias, amp;nbsp;Hierofolymitani miferunt ad Sagt; ncbcribüjUt cum eo de coditionibus pacis tra(ftarent.llli aut non fo iu redieruntinfedapace, ucßtetiam retulerunt uniuerfam regionc bell o ardere ac uaftari,ncc ullä falutis fpem reliqua efle » T cftabait tur etü publice iacrymis ac uociférationibus fuis, extrema populf Dei internccionê adeffe.Diccbant.n.Ecce, cum fufcepifscmushac ie^ationem amp;nbsp;profedionêad cxercicu régis Sancheribi,inucnimus omnia conculcata 8^ protrita.Defolatac u^t femitae. Quæ fuerunC Ïiadenusfemitæ frequcntifsimae,inrjsn€unum quidemamp;altcgt;^ rum uiatoreni uidimus. Irritumfadumeftpadum, Si Legati lo/i quuntur de Sancheribojbee eft (entêtia.Tanta eft perfidia hofb’s,' ut etiamfi pacifcatur uel pacem ucl inducias, nullam tarnen prorfus fidemferuet* Qviæciui'tas,confifa promifsis eius , tradif fefefinc oppugnationCjin eamnon minusfæuit,quam fi eamui expugnaP fetamp;c. Siautemloquunturdc padoDei,tunehaeceftfeptentiaj Padus eft quondam Deus cum Abraamo,fc cóferuaturum pofte ros eius nbsp;nbsp;defenfurum eos in terra fua, ut tuti ftnt ab hoftibusj

Nuncautem uidemus hoe padum prorfus irritum fieri : Deus re/, aeck gêtem noftram,abominatur óuitates noftras, traditeas inms 'nusboftium,prooihilreputatnunchominesnoftros,Siniteosim punc amp;nbsp;crudeliter ab hoftibus trucidari* Ecce cnim,tota regiono/ ib-a luget Sdlanguet, facet ubique ab Afsyrijs uaftata.Suffi3fius 8^ fuccifijs

fucdRw eft mons Libanus.Savon mons,qui quôndam pafcua præ buitarmentis Daui'd,(primo Parah'po.uigcfimoquinto ) fiicftus eftquafî defertum.Bafan 8^ Carmelus nudati 8^ fpoliati funt omni frudu amp;nbsp;fertilitate fua. Brcuitcr, non tarn agri quam fyluœ ab ho/ fttbus ita procrita 8(. eonculcacafunc,ut finemaximohorrore af/ picerenon queas. Quid igiCurfalufis pofTet urbs Hierufalem paud iliic inclufi fperarc profedo tanta eft hoftium mulcitudo 8^ feroda,ut cerfifsima nobis omnibus internedo immincat. Af que haecquidem legatorum font uerba, plena dcfperacionis. Sed au/ diamus nos,inquit Propheta, uidfsim uerba Domini Dei noftri. Fortis eft hoftis. Sed fortior eft Deus nofter. Magna eft calami/ tas,quamhoftis intulit regioni: fedmaior eft falus, qua nos fer/ tiaturus eft Dominus nofter. Nunc confutgam, dicit Dominus, nunc cxaltabor,nunc extolIar.Non différa auxilium meum in tern pus longinquum:Scdnunc,hoctemporc,dedarabo meam poten/ oam,8i maieftaf cm aduerfus Sanehcr ibum, ut nomen meum gio/ dficetur, magnificctur, 8C illuftretur in toto orbe terrarum. Vo/ bis cnimhoftibus populi mci, uobis Afsyrqs hoc dico, q uod amp;nbsp;ft concipitis magnas fpcs deexpugnanda urbe Hierufalem, amp;nbsp;de op/ primendoregnoIuda,ac uidemini iam uidoriaminmanu habe/ rc, tarnen quod condpitis, palea eft, 8^ pariecis ftipulam, quam i/ gnisfpirituueftro cxufflatus,fubitodcuorabit:hoceft, fpesue/ ftra eft uanifsimA. Parturitis montes, fed nafeetur ridiculus mus., nihil efficicds. Non occupabitis urbem Hierufalem, non oppri/ metisregnumluda,fed uos ipfipotius focdeperibitis. Ac uidc/ bimini quidem nunc fortes, ac firmi .Sed quemadmodum duri la/ pides igni excodi uertuntur in calcem, uC infufa aqua mox in pul/, uerem foluantur: ita qui nunc exiftimatis uos faxeos efte, br eui re/ folncmini in dnercs. fet ftcut fpinæ pungunt quidem aciculisfuis »ttredantem,cradicatæautcm,8d in ignemconiedæ,fiun£ dnis tarn mollis, ut attredans uix fentiac : ita hoftes populi mei, nunc grauiter pungunt, fed paulo poft refoluentur in cineres,8c difper gentur ftcut puluis afade uenti. Habes antithefin clamoris legato turn de hoftium potentia 8d inciSrftone, ac diuini uerbi de maiefta/ tcDeiamp;opprcfsionc hoftium . Dcclarauitaucemcuentusdere/ geAfsyriorum,quodhöeccondo Efaiæ fucritoraculumueredi/ uinum.Porro hæcantithefis habet duas partes. In priori adum/ bratur ingenium uanorum acimpiorum legatorum,qui omnia ad/ uerfariorumin maiusattollcntes,folcntcflcimbedllibus oftendi/ culo, ne adhibcant fidem diuinis promifsis. Non difsimilc exem/ plumextat in cxploratoribus, quosMofes ad explorandam ter/ ram Canaan emiferat»Num.dedmotertio.Hi redeuntes diccbantî

T erra qua luftrauimus dcuoràt habitatores fuos. Populus afpexrmusproceræ ftafuræ eft. ibi uidimusmonftra quædam Siämmt fmtit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ënach amp;Cc, Sed hocartificium maxime omnium Satan cal/

Iet,quod in tcntationibus obijcit homini extrema qiiæcp pericula, ôi. fadt omnia tcrribiliora ac horribiliora^quam Humana mens uer/ bo Domini non munita fufFerrc pofsit.Hoc autem idcirco fadt, uÉ 'detjdat hominem a fideuerbi Dci,amp; eonpciat eum in fcelcra, de fperationem .Intérim foluit ctiam argumenta, que ipG obijci folêu Éftenimacutïfsimusdifputatoninpaupcrtate didt4QuidC’ImpoP !fibile cftjUt pofsis te amp;nbsp;familiam tuamcibo conferuare. Vides tuii opifidum non afïèrrealiquodlucrum. Magna eft rerum omnium penuriaôC caritas. Homines funtimmifcricordesamp;crudeles,qui «gentê non adiuuent. Accedit huc,quod importunitate ÔC côuicn» luis feceris te cundis uidnis odiofum èC abominabilem.Nec po*e® tefolari promifsis Dei,quiaDeusprômifitbcnefida fua Iuftis,no ïnïufhs,qualis tu es. Reliquum igitur eft, ut cum hoc rerum ftatil plane tibi Gt fame pereundum,aut appellas animum ad furta, imp® rturas,latrodnia,autfadasex teliteram pcnGIê. In morbo Sgt;i. mor/ lis periculo dicit:En moriendum tibi eft. Quid igitur futurum pu^ tasCSds te clïè peccatorê, ac deGgnaiïè multa, magna amp;nbsp;grauia pec cata. Quare neceflè habebis primum omnium grauifsimos mortis dolores ferre. Vid ifti fæpc morientes, quam horribilitcr efflarint animam. Idem certc, aut lonpe horr ibilius tibi accidet. Deinde ue/

niet legio Satanarum, qug abducet animam tuam ad pei petuos cru datus. Quas ibi miferias non uidebis Cquos dolores non perfe/ resÇ’C’NeculluserithorumdoIorumGnis ôlt;c. In peccatorum agni «ionc dicit: QuidC An non tu ipfe uides peccatorum tuorum grau!. tatcmCquomodo ergo poflèsapud Deum fperare ucniamC'Promi/ fît ilfe mifericordiam fuam, fed diligêtibus ipfum ex toto corde, 5^ feruantibus mandata eius. T u autem nunquàm dilexifti Deum ne €X dimidio quidem corde,amp; nullum mandatum eius ex animo un/ quant feruafti. Confidistc cÔfecuturum remifsionem peccatorum cxemplo Dauidis,Pauli,ôt aliorumqui fuerunt fcelerati.Sed hi e/ gerunt pœnitentiam ,amp; poftea femper fände uixerunt. T u autem fubinde redqfti,etiam poft poenitentiam,ad uetera peccata, ncc un quam egifti ueram pœnitentiam. Quare manet te non folum hor/ ribilis mors, fed etiam perpetuum fupplicium inferni,e quo nulla unquam erit redemptio. Quid ergo GiciesC'abi cito amp;nbsp;fufpendc te, Hæcuna uia eft, G non penitus éfFugiendi, tn mitigandi mala tua, în perfecutione Euangelrj exaggerat potentiam aduerfariorum,no ftram impotcntia,pericula in facultatibus auferêdis,in familia defc lt;eiîda,in mortefuftiaeada,ôdquicquid crudclitatis excogitate po/ teft.

COMMENT, IOAN, BRENT, left. Interim ctiam follicitat ad dubitaiidum de ueritafe Euangeli}* QuidC’putas ne uerum 8C certum eflè quod de Euageho Chrifti di/ citurC’Curigitur ob rem tarn inccrtam ,0lt; adhucdubiam obrjccrœ cetotamp;tamdifficiIibuspericulisC' èCc, Habes uodferationes Sata nac amplificantis in tentationibus peccata,pericula,amp; reliq ua mala noftra,ut impellat nos ad fcelera,ad blafphemiam, amp;ad defperatio nem.Seddifcamus Satanærefi'rtereexaltera parteantithefis,qua Efaias hoc loco proponiuNam cum Legati Hicrofolymitani exag geratet pericula,quga Sanehcribo urbi Hierufalem immïnebant» exaggerat ipfe uicifsim potentia èi. maieftatem Dei, ac uerbum promifsionem eius. Nunc confurgam didt Dominus, Hadenus uifus fum dorm it are [icrterc,dumACsyvij incurrerunt in regnu Iuda.Nunc autem poftquam pcrkwl^ Cumma funt,exurgam, amp;nbsp;de fendam meum populum, acpalam declarabo omnes aduerfariorû conatusefleftt'amenamp;ftipulam eflècalcemôdfpinas indnerem refolutas, Duo docet hie Propheta, Alterurtî eft, quod nbsp;nbsp;Deus

conniuet aliquandiu ad impietatemSdcrudelitatemhoftiumfuo/ rum,tarnen cum pericula ad fummu peruenerunt,tunc prx'fto ad/ eftcumfuo auxilio, Vnde Pfat ix, uocatur Adiutor in opportun! tatibusjin tribulacionc.Sicadiuuit Ifraelitas in Ægypto,fub tyran nide Pharaonis, Sic iuuit ludæos in Babylone,fub tyranidc Baltha laris, Sic iuuat pios quofq^ in morte ipfa, Ac manifeftum quidem cftjqjetiamante pericula non pofsimus,nifi diuino beneficio fer/ uari,amp; plures func,ut uetus diftum habet, gratiæ priuatiuæ po/ fitiuæ,non apparet autê gloria diuini auxilrj tam manifefte ante pc ricula in periculis,Quare cum Deus côniuet,donee inciderimus xn pericula, non fentiamus Deum nos deferuiflè, fed Deum uelle gloriânominis fui liberationenoftri reportare. Alterum eft,q5 fpi ntus fanâus pingit uanitatem conatus inftituti hoftium Dei ad uerfus pios,tribus pulcherrimis comparationibus, Vna eft,q) co/ natusimpiorum, eftfîcutfiquisconcipiat paleas, amp;pariatffipu/ îas,Quid hic aliud facit,^ quod parit igni cfcamCTalis conceptus amp;nbsp;partus fuit conatus Pharaonis, qui inftituit uniuerfam gentê If/ vaeliticamdelere.Talis partus fuit conOlium Saneherib,Nabucho donoforis,Ântiochi,Pharifæorum amp;nbsp;Ponti ficum,Iudporum amp;nbsp;o/ mnium gentiû aduerfus populum Dei,aducrfus Chriftum amp;nbsp;Eua gelion eius,Talis conceptus amp;nbsp;partus eft Satanæ ÔC mortis aduer/ lusomnespios amp;c. Altera eft, Populierunt,qualîcombuftio/ nes calcis, hoc eft, ficut faxum, priufquam igni concoquitur, du/ rumeft,poftquam autem coftûfueritigni,fitcalx, amp;nbsp;refoluitur in cinercs:ita impij minæ eorum, uidentur durifsimi amp;nbsp;crudelilsi/ jni,priulq exurrexcrit Dominus ôi iudicauerit, fed ftatim utDe«^

440 IN CAP VT XXXin^ ESAIAE iudidoCuouifitaucrit cos , abeunt in mterncdonem.Tcrfiacft^ duafi fpinae cradkatæ igni comburcntur ♦ Conatus impiorum (untfpinæ,Sederadicatæ èC adignempræparafæ,punguntqui/ dem, fed mox refoluentur in cineres per ignem, His nmilitudini/ bus excitanda amp;nbsp;confirmanda eft fides noftra in periculis,in aduer fis,amp; in media furia hoftium Dei » Grauifsima minatur Satan,fed fi in Chriftu crediderimus, 8^ perrexerimus ire in uocationc eius,’ minæ Satanæ funr paleæ,quifquinæ Si ftipulæ, Sunt lapis in cal/ cem concodus , funtfpinæ ad ignem deputatæ* Quare fuftinea/ mus infultum eius patienter amp;nbsp;obedicntcr,Cogitemus, Maiorem cflè,qui intra nos efl:,quam qui in mundo

Sequitur refutatio cauillationis, qua impij fpargebant inter ci/ uesjimpofsibile eflè,ut Zion 8C populus eius diutius inter tot po/ tentifsimos Si infenfîfsimos hoftes conftare pofsit Etfi enim fieri poteft,utnuncabincurfîoneSaneheribiliberentur,famen quiare gnum Ifrael eft deuaftatum,8^ ipfi non folumpauci funt 8cab om/ nibus deferti, uerum etiam omnibus tam finitimis, quam longin/ quis regibus ac populis odiofifsimi-,quid aliud futurum eft, quam ut uehandem opprimantur amp;nbsp;pereant.Efaias igitur, öccafione hu ius cauillationis inftituit refutationcm,qua docet quis fit uerus po pulus Zionis nbsp;nbsp;recenfet infignem concionem de regno Chrifti»

Öd debeneficijSjquæ cotingunt uero populo feu Ecclefiæ Dei, pro pter Cliriftum» Audite,inquit Dominus, loginqui 8d propinquf# quid fafturus fim,8d quanta pofentia,quanta maieftate defenfurus 6d conferuaturus Gm populum feu Ecclefiam meam.His uerbis mo uetur attcntio,quod ad audiendum uocantur,nÔ ciues tantum, uc/ rumetiam extranei,ac non præfentes folum,fcd etiam poftcri eoRt« Itac^ fignificatur hanc concionem ad pofteros quo(^ , amp;nbsp;ad exter/, nasgentespertinere.Priufquam ergo cocionaturdeueraEcdefia Sd regno Chrifti, redtat cauillationem impiorum» Pcccatores, in/ quit,in Zion magno metu concutiuntur:0d hypocritæ, qui hade/ nusuififuntpræcipuiin populo Dei, nunc produntfuam hypoori fin 8d impietate, accontremifeunt uehementi timoré, Audiunt De urn clemeter polliceri fefc tutaturum Zione 8d populum eius: Sed uieifsim ipfi uodferantur : Quis ex uobis poterit habitarc cum ig/ ne deuorâteç’ quis ex uobis perdurare poterit in hoc perpetuo ince dioCNoftßz funt paudfsimi,Oes aut sdiæ gêtes,quæ funt innumC rabilcs,funt nobis infenfifsimç.Belligerâtur nobifeum perpetuo, Öd confpirarunt in exitium noft^z. Nec uidentur nobis aliud efiè,^ ignis deuoranSjS^ incendiû côtinenter ardês,Ecce,n. Afsyri) deuo rarunt

COMMENT, IOAN, BRENT, 44lt; raruntiam pene toturti orbem tferrc. Quid igicurreh'quum eflec,^ ut noB quoq^ fint dcuoraturif Ac fingc,nos næc prefentia pcricula lt;uadere,famen in tanco odio,in tanta inuidia,qua apud omncs gê/ tct lab or am us, fieri no potcft,ut incolunaes durcmus. Ncccflc eft, Ut uel tandem hie pop ulus,quern Dei populum uocant, intcrnccio ne pcrcat, Hæc eft infignis defcriptio impiorû hypocritarum,qui in profpero fucceflu Ecclefie uolunt uideri precipui, in aduerfis au tem,n5 folurn ab Ecclefia ad hoftes eius deficiunt,uerumetiam exi^' dejeriptio, ftimant de falutc Ecclefiæ aftum efle, Non enim ponunt fibi ob o/ culos proinifsiones diuinas, fed tantum imbecilhtatcm amp;nbsp;paucitaz tern crcdentium,0^ multitudinem,magnitudirtem,ac potentiam ad iierfariorum,Hos putant elTe ignem omnia deuorantem,amp; incenz diuperpetuo ardens, Proplieta igitur réfutât eos, amp;djfcernituerî Ecclefiam perpetuo durante,hoc eftjUcrji amp;nbsp;perpétua falutc fruenz ton,afalfa,quaetemporeafflidionisdeficit a Deo,8dinæternum périt, Qui aiubulat, ( inquit ) in iufticijs : hoc eft, Vos hypocritæ cxiftimatis populum feuEcclcfiamDeino pofle faluam inter tarn uirulentaodia potentifsimorum hoftium permanere. Ac rede qui demfentitis, fi de uobis ÔC ueftri fimilibus, uideliceC,de fceleratis amp;nbsp;impijs hypocritis, qui uocantur quidem populus Dei, fed non funt, loquimini ♦ Hi enim , amp;fi nunc liberantur ab incurfionc hoftiliAfsyriorum,amp;afcxcentisalrjsafflidionibus in hoc fecuz ïo,tamen quia carent uera lufticia fidei, necelle habent uel tandem abignedcuoran,8dfempiternisardoribus abfumi, Verus auteni populus,ueraEcclefia Dci,8lt;Jfialiquoties affligitur,acetiam in hoc fcculo opprimitur,tarnen feruatur fempcr diuinitus Si fruitur aeter na falute,Quæ eft ergo uera Ecclefia Dei, quæ habitat cum igni de uorante, Si ardoribus fcmpitcrnis,hoc eft, quæ conftat in omniz bus aduerfis,quamui's diuturnisC’Hic defcribit Propheta ueram Ec defiamfercadinftarPfalmideciiniquinti: Domine cjuishabitaz gcckßgttf» bit in tabernaculo tuo, aut quis requiefeet in monte fan do tuoC Qui ingreditur fine macula Sic, Efaias ergo dicit: Qui ambulat in iuftiefjs Sic, Obierua, quæfo, quod a fingulis pene membris rez dumfuum officium exigat, uidelicet hoc agens , ne præbeamus tnanbra noftra arma imufticiæ.

De lingua,ac fota facie ait:Qui loquitur reda,8i abominatur lu tTumexcalumnrjs ♦ Lingua enim loquimur.Si facie auerfamur auC lbominamur,quod improbamus.

De manibus:Qui excutit manus fuas ab omnimuncre,’ De auribus: Qui obturât aures ne audiat Sanguincm»

Hæc etfi uidentur uulgaria,5lt;^ facile pofle prgfiari,tamen,fi pro be ca perpcndasjcompiccfluntur fummatim omnia olficia pij hoîsgt; Primum: Qui ambulat,inquit, in iufticqs. Duplex enim eft iuz fticia. Vna eft fidei,cum credimus in Mefsiam, quod ipfe folus fît tupicia uidimapro peccads noftris ,8lt;^ réconciliée nos Deo Pafri, ut ad/ duplex, optemur in filios Dei,amp; fiamus hæredes seterne uitæ.Hæc eft alic na quidem iufticia t in Mefsia feu Chrifto fita,fed nobis per fideiri comunicata * Cum enim donatur nobis a Patre Mefsias filius cius,’ donatur edam nobis iufticia cius. Hgc una eft ilia iufticia,qua amp;nbsp;re puramur coram Deoiufti, amp;nbsp;conftamus in iudicio Dei, Altera eft iufticia operum,qusE eft frudus prioris iufticiae* luftificad enim ex fide donarnur fpiritu fando, qui excitât inuocationem,8lt; mortifi/ cat carnem,ut fugientes peccata, faciamus iufta amp;nbsp;a Deo præcepta opera,quæ nbsp;nbsp;non funt omnino perfeda propter carnem, tarnen

placent Deo propter Chriftum fide acceptum * Qui in came funt,' in quit PaulusJDeo placere non pofliinr. Si autem fpiritu fada car nis mortificauerids,uiuedsamp;c,Quarequi in hisiuftieijs ambulat,' is eft membrum ueræ Ecclefîæ,8^ habitabit in excelfis,nec commo uebitur inæternum»

Sccudo:Qui loquitur reda, amp;nbsp;abominatur lucra ex calumnrjs. Hoc Pfalmus xv,ita cffert:Quiloquitur ueritate in corde fuo, qui non egit dolum in lingua fua,nec fedt proximo fuo malû.Et mox; Qtii iurat proximo fuo amp;nbsp;nondecipit,qui pecunia fuam non dediC ad ufuram amp;c. Offidum enim pi) eftjUt non folu coram Deo fide,’ pÿ oificwnt. inuocatione amp;nbsp;confefsione nominis eius rede faciat, fed etiam ho/, nertam amp;nbsp;redam uitam ducat cum proximo fuo. Nam quod ad fa/ cultates attinet, infertur proximo iniuria autdolis 6C mêdacijs, aut priuata uiolenda,aut publica fpede iuris per magiftratum. Quart pij hom’ nis eft, utnegodetur cum proximo, pofthabitis omnibus dolis,mcndadis,St impofturis.Loquatur reda amp;nbsp;uera.Eft amp;nbsp;offi/ cium eiuSjUt nullum lucrum uiolentcr partum amet, nihil rapiat,ni hil fureturjnullas opes iniquecongreget, amp;nbsp;ut Paulus ait, ne qu:s opprimât ac fraudet in negocio fratrem fuum, propterea quod ul^ tor eft Dominus de his omnibus amp;c.

* Tertio : Qiii excutic manus fuas ab Omni munere. Hoepartim ad magiftratu attinet,ne acceptis muneribus,ius inuertat,0d iniqu^ fententiam pronuncict:Munera,inquit,excaecant oculos fapientugt; Partim etiam ad priuatos pertinef, qui accipiunt muncra ad prodê dosproximos,autad eftundendumfanguincm innocentem.

Quarto: Qui obturât aures fuas , ne audiat Sanguines*; Debent Ôd aures efle innocentes a. Sanguinibus . Sanguines funt

COMMENT, IOAN. BRENT. 441 lùrif péccata, quibiis meremur mortcm,no tantum coram intindo, uerumetiam coram Deo,uc funt detradiiones ahcnæ famæ, coum.*' cia,cxecrafioncs,amp;id genus alia, de quibus Chriftus didc : Qviif/ quisirafdturfratri fuo,obnoxiuseritiudido Pi) ergohomigt; nis offidum eld,ut aucrtat aures fuas a fanguinibus, hoc ell,nô de/ Icdetur detradtonibus alienæ famæ, auerfetur conuicia,fugiat 0/ mnê cœtum, in quo fendat impia, iniqua,Iafdua,turpia, blafphe/ ma,tradari amp;c.

Quinto:Claudit oculos fiios ne uideatmalum.Debent 8^ oculi fandi amp;nbsp;puri eflè, Qt.iifquis uidcriC,inquit, mulierem ad côcupif/ ccndum eam,ïammœchatus eft in corde fuo.EuSioculus tuusfue ritdbi ofFendiculo,crue eum Sfc» Vides omnia pq membra exigi pura amp;nbsp;fan cia. Hoc autetn fieri non oteft, nifi puro fandificato cordc.Cor autem (andificatur fide, Quare fufcipiamus Chriftum filiutn Dei fidc,uC omnia fiant fanda,

Recenfet nunc Efaias benefîcia,quæ côtingcnt pfjs,ut côgnofca mus,quod labor piorum non fit uanus aut irritus,8cquod prj fer/ «entur,ctiam in medfjs afflidionibus Jn aduerfis enim impi) uoci/ ferari folent,fieri nÔ poficjUt feruemur,8lt;: ficut Propheta ait:Quis potcrit,inquiunt,habitarecum igni deuoratc Si. cum pcrpetuis ar doribus C Has uodferaciones,imo defperationes réfutât Efaias, hortatur pios ad fedandam ueram iufticiam Non enim fore labo/ rcmcorum uanum, fed confecuturos eos fuam falutem,etiamfi tan ta fîtafflidiOjUttotum humanumgenus interire uideatur,Quæ co hôrtatiohucpræcipuerefpidtjUtpi) conferuentur in officio» Nam cum uident maximam hominum muldtudinem efïèimpiam,8C prç frade aduerfus Deum peccare,fe uero eflè paucifsimos, ac uix unû amp;alterum ,qui fedetur ueram pietafem, exiffimant fe abiediores amp;paudores,quam qui pofsintfua pœnitêtia, fide, inuocationc,Sd obedientiaauertere ira Dei,amp; publico fupplicio obuiam irc,idco/ que Hunt amp;nbsp;ipfi ripfafpides, abrjdunt precationem, fcquuntur a/ liorum mores.Quid enim ego folus meis fufpiri)s,gemitibus la crymis efficerem ç” Propheta igitur fufdpit enumeranda bencfida, quæ condngunt pi)s,utcuncp aK)s hominibus acciderit» Nunquid £nim tua falus ex aliorum hominû falute pendet C Graiiifsimû qui/ demeftuideretothominûinteritum, Sed quid tu facias Z Si impi) omnino perire uolunt,nec poteft ab eis ullo pado impetrari,ut fer tiari fe fînât,nûquid libet ribi una eu ipfis perireC Abfic, T u tuu fa/ das officium,8lt; feruaberis uel folus. Labor.n.pi) nô poteft eflè ua huf .Si piuB nô poteft alios fecum feruare , feruabitur tn ipfe. Qui

facit hæc,inquit Pfalmus non mouebitur inæternum. Et itcrum: Iniuft* difperibunt fimul reliquiae impiorum interibunt ♦ Salus au fern iuftoruin a Domino, amp;nbsp;protcdor eorum in têporc tribulation nis. Ac rurfus.Cadent a latere tuo mille, amp;nbsp;decê millia adextris tu/ is,ad te autem non appropinquabit.Ezech.xiiij. T erra cum pcccv uerit mihijUt præuaricefur præuaricans, extendam manum meam fuper earn amp;c. Et mox : Si fuerint tres uiri ifti in medio cius,Noc Daniellob »ipfîiufticiafua libcrabunt animasfuas,aitDomi/ nus Zebaoth. Et capite xvirj. Anima quæ peccaucrit,ipfa morietur SCc. Filius non portabit iniquitatem patris, amp;nbsp;pater non portabif inîquitatem filij.Etij. Pet.f}. Poftquam commemorauit exemplu Noe 8^ Loth,additî Nouit Dominus pios e tentatione eripere,in ïuftos autem in diem ludici) puniendos feruare.Hoc enim eft folê/ ne Deo,quod in aduer (îs fiue publicis,fiue priuatis, feruet pios,S^ aut libérât eos ex aduerfis,ut nihil incommodorum acdpiant, aut 6 amp;ipfi unacumali|sinuôluuntur,mitigateisaduerfa,amp;dac T»vu' C(Xflv,uf queant fuffèrrc. Sicut accidit Danicli amp;nbsp;alrjs prjs, qui una cum impijs abdudi funt in captiuitatem Babylonicam. Quarenon fiamus ceflàtorcs aut negledorcs noftri officij,propter turbam imlt; piorum,Slt; magnitudinemafflidionum, ut fi non feruantur alq no bifcum,nos tarnen diuina dementia feruemur. Sed audiamus nunc beneficia, quæ Efaias dicit contingere pt)s feu Ecclefiæ Dei,prçter omnem impiorum expeélationem. Iftc, inquit,in excelfis habitat,' amp;nbsp;propugnaculapetrarum,perfugium eius:hoceft, Qui ambulaf in iufticia,hic habitat in adiutorio Dei altifsimi, ut Pfilmus ait, commoratur inprotedione Dei cœli, ut queadmodum hi, qui te/ nent propugnacula petrarum,tuti funt ab hoftibus,ita Ecclefia,cu ius inembrum eft unufquifi^ pius,quam Deus tuendam fufeepit,' non poteftinterire. Habitat enim in manu Domini, quæ eft turri» fortifBÎma.Ecclefiæ afylum eft filius Dei,qui cum receperit cam in fuam tutelam, nonpoteft ad earn malum accedere ♦ Cur igitur,in/ quies,Ecdefia, feu ptj multo plus affliguntur in hoc feculo, quant imprjÇ'Non eft nunc locus dicendi de caufis,cur Ecclefia affligatur in hoc mundo,quod alias copiofe exponitur,hoc tantum nunccon fidcremus,afflidiones,quæ aeddunt Ecclefiæ,in hoc mundo,non funt ipfi pernidofæ,fed lalutares.Itaq? cum de Ecclefia dicitur:Ht bitatin excelfis, in munimenfis petrarum. Et : Cadent a latere tuo mille,amp; decem millia a dextris tuis,ad te autem non appropinqua/ bit,non eft incelligendum, quod Ecclefia non affligatur ,fed quod Ecckße aßü,nulla afflidio polsit earn opprimere,ac perdere. Vnde Rom.oda^

. uo dicitur : His qui diligunt Deum,omnia fimul adiumento funt in bonum ÔCc, Etpaulopoft ; Mihi perfuafumhabeo,quodnequc mors.

GOMMENT, IOAN, BRENT, 44# mors,nelt;^ ufta,necp angeli\neqj principatus etc, potent nos fcpa/ rare a d[ilcclione,qua Deus nos dihgit propter Chriftû lefum Do/ minum noftrum,

Aliudbeneficium,quod proinittitur Ecdelîæquatn bypocri/ tæ fentiunt non polFe in tanto gentium odio conftare, Ecdefia no folum habitat in excelfa SCmunitaarce,ucrumetiam habet fuffiden temcommeacuin,Solct cnim aliquoties ficri,utqui obfideturin ar cibus loco amp;nbsp;natura probe munitis,expugnentur,non fortitudine hoftiSjfed fame Gti,quippe quibus ob diuturnitatem obfidionts deficiuntpanis 8^ aqua, Ecclefiæ autem, quæ habitat in cxcelfa 8^ faxofa arce,nunquam deeruntalimenta.Etfi enim pq autexuuntur omnibus fuis facultatibus ab impfjs, auf necefle habent alias cala/ mitâtes in bonis fuis terrenis ferre,tarnen Deus non finit eos fame perire. Nouit Pater uefter cœleftis, inquit Chriftus, quod opus habcatishis omnibus.Et Deut. viq.Non in folo pane uiuit ho.no, fed in omni uerbo,quod cgreditur de ore Domini. Et PfaLxxxvi,. lunior fui,amp; fenui, ÖC non uidi iuftum dcrelidum, nec fernen eiuà qu2Erenspanem,Et Prouerb.x, Non affliger Dominus fame ani/ mamiuldi, Hxenon ficintelligendafunt, quod pij nullam famem aut penuria rerum featiatzNam ficut morbos, morcamp;n,à: alia in^ commoda fcnÉiût,ita 5^famem acpaupertatcm,Sedquod fames fit dsadiumentoinbonum,amp;Dcus def euentumut ferre cjueant.

Referunt hæc ad regem Ezechiam,quodpromittatur pqsandi/ toribusconcionumEfaiæ,Afsyriumintantum nonddeturum ur/ bcm Hierufalcm,ut ipfi uifuri adhuc fintregem Ezechiam,fugatis Afsyrrjs,in maieftate fua, amp;nbsp;regionem undicp paca tarn, ficut fcri/ pturadicif, Dominus praeftititei quietem per circuitum. Sed hoc beneficium perceperunt etiamimpijeotemptores uerbi Dei ih Hie r’ufakm,Propheta autem loquiturdeijs beneficqs,quæ contingût foils prjs. Quare pergemus in cxpoficione de Ecdefia, Hypocritae, inquitjputant fieri non poflèjUtConflet populus Deiinmed o fu/ rorc tot gentium,ac omnino futurum exifl:imant,ut radicitus euel/ latur.Spiritus autem (and:us lonoe aliud fentit,Slt;^ promittit. Futu/ rum enim certifsime eft, ut populus feu Ecdefia De» ita conftct,ut uifura fit Mcfsianijuerum regem,amp; feruatorcm noftrum,in deco/ re,in maieftate fua,dominantem non in hoc tantum terræ ludee an gulojfcd in terra loginqua, in toto orbe cerrarum, Maieftas autem

é44 IN CAPVT XXXîIL ESAIAE Chn'fti iti his tern’s eft doccre Euangeli'on fuum, cderc mfracula;’ refurgere a mórtuis,mietere fpiritum fandum, Sf uulgare Euange lion fuum per Apoftolos in uniuerfum mundum,Sicut de eo con/ cionantur etiam Pfalm.xliirj* Erudauit cor meum uerbum bonum

Pfa’mjxxi ♦ Deus iudicium tuum regi da dCc, Ex quibus PfaP mishocProphetacdiâ;um fumptum efte uidetur ♦ Quemadmodu ergo Efaias confolatur in periculis fuum populum, reuelanda ma/ feftate Chriftijita confolemur etiam nos,maieftate eius nunc reue/ laca,quod cum fedeat ad dextram Dei, 8^ acceperit hæreditatê gen tium,nullus mundi furor tatus fit,qui Ecdefiam fuam perdereque atjCtiamii multæ fint tribulationes iuftorum,

COR TV VM MBDITABITVR TIMQREM,’ quod melius ficuerteretunCortuupræ admirationeobftupefcet.' Defcribit aliud bcneficiû,quod cotfngct populo feu Ecclefiæ Dei, in regno Chrifti,tantum abeft,nt interiturus fit populus, quema J modum uociferabancur impq hypocritæ. Cor tuum,inquit,obftil pefcet prse admirationc, amp;nbsp;dices: Vbi cft fcribaC' Vbi cenforC Vbl CanccllariusÇ’hoceftjprædpuum locum in regno Chrifti obtine/ bunt,non fapientes, non cenfores, non lurifconfulti, non Cancel/ Iarrj,fed humiles,tbicdi,amp; nulla potentia auC magiftratu præditi: acin regno Chrifti tanta erit paucifas fapientum, amp;reliquorum in hoc mundo illuftrium,ut magna eius rei admiratio tc capiat. Narrt hanc efte huius loci fententiam Paulus perfpicue docet i.Cor.i»ub^ amp;nbsp;hunc locum citat:Sermo crucis,inquiens,eft ftulticia rjs qui perc unt,at nobis qui credimus,potentia Dei eft.Scriptum eft etn:Pcr/ dam fapientiam fapientum,amp; intelligentiam intelligentum retjeiaj Vbi fapiens^ ubi fcribaCubidifputator huius feculiCln eandê fente tiarn loquitur etiam Chriftus ipfe Matth.xi.Gratias ago tibi Pater Domine coeli amp;nbsp;terrg, quod abfeonderis hgc a fapietibus amp;nbsp;prude tibus,8c reuelaris eaparuulis,Eft autem in his locis,Efaif,Pauli5^ Chrifti obferuabih'santithefis regnimundani , amp;regniChriftk Nam in mundano regno prædpui funt potentes, fapientes, fcri/ bæ,fcu lurifconfulti, Cancellarrj, Sccretarf),præfe(fti, amp;nbsp;id genus officiales. Nec fine his ulla eft ordinaria mundanorum regno lUiintitbtfn. adminiftratio.In regno autem Chrifti res löge aliter fe habet« In hoc cnim prindpem locum obtinent humiles, abiedihi, qui coramrnundoreputanturftulti ac imprudentes, Vidctis,inqùi£ Paulus,uocationem ueftram, quod non multi fapientes fecunefum carncm,non multi potentcs,n5 multi claro gen ere nati,uerum qup ftulta erant fecundum mundum delegit Dcus,ut pudefacerct fapie tesamp;c» Hcec nobis cognofeenda proponuntur propter multas can fas, Primum,uc abiedli homines habeant confolationem amp;nbsp;fpem in

COMMENT, IOAN, BRENT, 447 (ua abkc^iotie.Hi cm'rrt^cuttl uidentpötcritesjäpietes, lUiiftf éë uiros pr^dpuum locum teuere in muudanis f egttiS,nec fibi ulkinl cfTe in his locum reli(flüm,exirt:imat rte irt regno quidem Chrifti ul lamipforum ratioiiêhaberi,Sed bene habet.Iil regrio Chrifti abie di homines taiitam prîcrogatiuam habebunt pra? fapierttibus il luftribus,uc edam admiraturi fintpaucitatem fapicntum, 5^ quodiC modo rideburtt eorum fapidiarTi,dicetltes.‘ Vbi iiurtc funt fcribæ^ Vbi lurifconfulti'TubifapiêtesÇ’quicum fuerint femper irt mundagt; nis regnis prirtcipes,nurtc uix funt poftremidmo nulli furtt^Dein/ de digit Deus ea,quæ ftulta futit fecundum mundum,Ut, qUemad modum Paulus ait^udefaciac fapictes,amp; doccat eos timorern, Ci5 cnim hi fint cxccllentifsimi in murtdatlis regnis^fiuric arrogates, 8C aliorum contepfores/eritiunt fibi propter drtationem in terris,etia codum deberi:fed Deus abijeit eos,ut doceat cos modeftiärn^ö!: fci ant (enortpofîè ucrarnfalucem confequi, rtifi abriCgata fua carnali fapientia,(ederttur Euarigelrj ftulticia.Ne quis(inquit Paulusde/ ipfumfallat^Si quis fibi uidetur fapi^ dTe inter uos^iri feculo hoc ftultus fiat,ut reddatur fapiens.Ëtenim (apientiä mundi huius,ftul t icia eft apud Deum, Qitid ergo dicemusCNum fapiens Cancellart us aut lurccofultusconfultore régis fiat Morio cius,ut illud Pau li impleat,amp;^ fit bonus Chriftianus*Nihilminus,Sed captiuam du cat fapientia fuam in obfequiûi ftultæ dodrinæ Euangeli)Chrifti*. Stiiitum.uidetur,crcderein DeUm crudfixum Sapiens autem ui/ detur,inDeumquempianlmagna maieftatepræditum credere,' Hæc fapientia abnegaiida eft^amp; fedanda ftulcicia fidei in Chri ftfi» Stultum uidetur facultates fiiasdeferere ingredi in tenebras paupertatis.SapienS autem Uidetur,Facultates fuas,qüóquo modo potes retirtereatque augcre^ Sed ft aut facultates defeîTendæ funt,gt; aut Chrifti doârina abnegärida cft,ccrte ftultc nrtagis faciendueft, quam fap{ertter,hoc eft, deferertdæ potiUs funt faculfates,q dötftri na Chrifti abnegärtda, Hæc.rt,uera eftcoräm Deölapientia,etiäft coram mundo uideatur fumma ftulticia nbsp;nbsp;nbsp;Prgterca j Deus ehgit,.

abiedis feribis fapietibus,cöntemptos amp;nbsp;rudes, utnô^Iorictur oîsaro,fed quemadmodum fcfiptûeft,qüigloriatur,iri Dnoglo/ gt;*ietur,Non.n.poteft Deus int cceloferre ullum homineirt ^qui glo rietur feuci prfcederttibus, Uel feqûcntibus,uel intercedêcibus me ritis fuis confecutû falute:fed Uuk oês fantftos, Abraamum, Efaia,-IoanncmBaptiftam,PetruJ[oännem,Iacöbum,PäüIüm faieri cora ipfo fuanîimpietàtê,irtiquitatem,infipictiam,ô^ftulcitia, utirt foU ipfius gratia S^clemêtia, 8C nÔ in fua fapiçtia aut mericis gloriêtUr* POPVLVM IM^.VDËNTëMNON VtDÈBISamp;c. , Referunt amp;nbsp;hâte ad tempora E:^ech4ac,(^ popuïus Barbarus

44» IN CAP VT XXXin. ESAIAE fyrioRZjquI alia linoua hcbraica utebantur, no periiencrit in Hi^ I ufakm,necaues Hcrololymitani uiderint urbc (uam ab A fsyrrjs expugnari amp;nbsp;diripi.Sed quiaea quæ prçcedûtcÔpetunt in regnum Chriiti,qucmadmodû ance oftcndimus nbsp;nbsp;quæ fequunt ur per fpi

cue figni fîcâtjçp hoc loco fit fermo de bénéfices, quæ côtingant uc rç Ecclefig Dei in regno Chrifti.Dicic.n.urbem Hierufalcm efle ta bernaculû quod transferri no queat, quod certc no conuenit exter nc illi urbi,quæ poft Ezechiam a Babylonrjs expugnara dircpta cftjfed couenit ueræ Ecclefiæ Chrifti: idcirco coa ea,qug hoc loco deno uidedo populû impudence,fen barbate,amp;ignotælingux,di lt;unCur,refereda funt ad ilia bûueia,quæ contingunt ucræ Ecclefiæ Dei propter Chriftû.Non uidebis,inquir, ampliusin regione tux populum barbaR2,gentcm externa. Non uidebis peregrina nanogt;' nê,quæ eft aki fermonis, uel ut hebreus habet,pröfundi labri,hoc eft,CUIUS fermo cibi obfeurior eft, q que pofsis pcrc{pere,amp; cui liii gua eft ftridula feu balbutiens,qua non queas intelligere, Videtur aut hoc beneficium oppofirum eftc illi n;alcdf(ftioni,quc fcripca eft Deut.xxvii], Dicic.n.Mofes. Adducet Dhs fuper te gentc de Ion/ ginquOjS^ de extremis terrg finibus in fimilitudinêaquilç uolantis cum impctu,cuius lingua intelligere no pofsis, gentem procacifsk ma,quæ non deferat Icni nec mifereatur paruuli nbsp;nbsp;nbsp;Hæc maledl

0:io feu fupplidu accidit regno Ifracl, quod per Afsyrios externa 8^ peregrina gentem deuaftatum eftrdcinde eiiam regno Iuda,fub rege Anaz.Nam ôi. Syri amp;nbsp;Idumgi Phihftini,acctia Afsyrri cerunt incurfiones in regnû luda,ôlt;^ afflixerunt populum. quemad m odum fcriptum eft q. Paralip.xxviq.Poftea fub Ezechia,Afsyrq non occupauerunt quide urbem Hierufalcm, uaftaruntaSt uniucr fam pene regionem, donee poftremo Babylonfj ,gens ferocifsima, ctia urbenY Hierufalcm diripueruntamp; dcfolauerunt. kaeç uere co/ plcta eft maledidio Mofi, in populo Ifrael, qui tunc ei at populus Dei.Nuncaut,inquit Efaias,Ecclefia Dni,fub regeChrifto,libe/' rabiturabhacmaledicftione. No uidebitampliusirtcurfioncspere grinaRî nationum in terra fuam. Non uidebit amplius barbai« po pulum,ignori fermonis:Sed habitabit fub rege fuo Mefsia ab om nibus externis hoftibus tutifsima amp;fecurifs!ma.Quomodo aût(in quies)impletur hæc bcnediiftio in Ecclefia Chrifti, cum initio earn ‘ omnes barbaræ gentes amp;nbsp;nationes pcrfccutc fint, 8^ nunc ihcurraC in eas regiones,in quibus inftitutæ funt Ecclefif Chrifti,immànif/ fimi Turcæ,amp; aliæ peregrinç nationes, quarum linguç nobis fünf incognitæ,8^ quaqz fermons non intclligimus C Cum Propheta di cit externas ôf ignofe linguæ nationes,non amplius fore molcftos

comment. IOAH brent. 449 Chriftî non (îcmundaiiû regnum.Nam fî eflet rcgtium mundatiu» fieri non poflèt»quin pro more huius fcculi incurrerentaliquon'eâ in iptiim uel finitimi,iiel lôginqui populi, fient aeeidic omnibus hii ius mundi regnis ac Mortarchr)s,quamüjs potentifsimis. Nunc au tem poftqj CÎhriftus mifit fpiritumfancflum fuum, non dédit Eccle fiæ iLiæ aliquam certain nbsp;nbsp;perpetuam federn in bac terra,fed colli/

git fibi Ecclefiam ex omnibus populis nationibus.ßt quanq hoc tempore multænationes uocantur nationes ChriftianaCjinquibus tnagiftraiLis agnofeit nomen ChrjRi,ôd funt Ecclefiæ publice infri tutæ,tamen nec omnes in qs nationibus funt uere mêbra Ecclefiæ, nee in his folis nationibus funt Ecclefiæ membra, fed ubicucj^ iiiuc niuntur, etiam in media Turaa,qui fide fua uere agnofcuntlefura Chriftum feruatorem fuum,ibi eft Ecclefia Chrifli. Quare cum ex terni hoftes incurrunt in tales regiones, incurrunt quidem in ea ie» ca,in quibus Chriftus habet fuam Ecclefiam,non aût pofiùnt in ip fam Ecclefia Chrifti incurrcre,q? ea,quatertus eft Eeclefi a Chrifti, nullas habcat proprias regioncs,fed fit regnu fpûale,in quo Chri/ ftus potêter quïdem,fed inuifibilitcr,8i inuidle dnatur, ÄltCRz eft,' 8lt;fi Ecclefia Chrifti in orbe terrarum difperfa grauifsime affligi tur,non tn poteft deleri amp;nbsp;aboleri.Habct.n.longe aha conditione,' § régna mudana.Hgc.n.nô polKinc diu inter hoftes fuos firtitimos amp;nbsp;extern os falua perdurare,fed fi hoftis inftiterit. Si perfeueraue/ rit,neeenèhabêtueltandêperire. Illa aut in medio hoftiiïmcrcfcit,’ 2lt;augeciir, Na quo magis ab aduerfari^s prcmitur,eo altius attol/ lit caput fuum,eo maiores uires accipit. Vnde Si Chriftus Dns Ecclefiæ dicitur in Pfalmo dnari in medio inimicofçï fuórlt;2. Et T er tullianus grauifsime alloquitur Gentes perfequêtes Ecclefîam: Ex quifitior,inquicns,crudelitas ueftra,illecebra eft magis fedæ. Plu res efFicimur,quoties metimur a uobis: Semêeft fanguis Chriftia norum » Quarcincurfiones hoftiles, quæ fiuntin easregiones,in quibus poft Euangelion Chrifti in orbem ferrarum uulgacum,mc bra quædam Ecclefiæhabitant,autnihil pertinent ad Ecclefiam. aut fî cam attingunc, maois fùnt cmolumcntum Si incf ementum ez ius,quam detrimenfum.

DixinPopulumimpudentcm NON uidebis.Qiiidergo Vf debisC’V idebis (inquit) Ziôn,ciuitatcm ,in qua eft fabernaculum hoccft,pa(fti,feutcftimonri ,feu collegq, (De quo Exo.xxv^’ Si xxvrj. ) hanc ciuitaté,inquam,Hierufalem,uidebunt oeuli tui eP fehabitaculumtranquiUum,quietum,tutum amp;feGUrum. VidebuC cam urbem cfîe tabcmaculum firnûi« quôd non dimoueatur e loco

IN CAPVT XXXIIk ESAÏAE fuo,amp;f cuius claui feu paxilb\quibus tabernaculurn in terram affigi folet,nun^^ extrahentur, èi. cuius funes,quibus tabei naculü tendi turjnunqrumpêvur» hoceft,urbsZion feuHierufaIê,quâ hoHes nunc oïno pei’difam ac deuaftata uolunt, amp;nbsp;quam impi) hypocrite uociferantur,nô pofl'e in tanto oim gentium odio di utius bare, ira nebitperpetuo firma atc^ fixa,Manifeftumaut eft, q^ hoc no poft fit intelligi de externa urbe Hierufalê,quæ Sifi no fuit uaftata a Sa neheribjtamen poftea uaftata eft a Babylonijs» Quare intelligi de/ bet de uera amp;nbsp;ccclefti urbe Hierufalem,quæcft EccIefia Chrifti co gregafa per Euangelion ex toto orbe terrai^.Hæc eft tranquillum habitaculum, Hec eft ucri illud tabernaculurn Moed ,hoc eft,paó:i, t€ftimonq,8d collegfj, quod tabernaculurn Mofi in deferto archite iftatu adumbrauit.H^c nunq inætemum perire potefi, etiamfi non homines tm,fed etiam diaboli ipfi earn oppugnetSeä quid,inqui cs,me iuuac,c|, feiam Bcdcfiam Chrifti non pofte furore amp;nbsp;tyranni de gentium in terris deleri, cum interim cgo,qui credo me eftc me brum Ecclefip,affligar,amp; de hac uiuentium terra delearC’Quid pro deft mihi,^ alrj manent fuperftites, ego crudeliter oceidarCRe/ fpôndco.Ecclcfîa Chrifti uera noftra patria eft,Sed habet aliam co ditionem q terrena patria.Hæc.n»amp;fi reportât uitftori« ex bofte Si manet incolumis,tn nihil commodi affèrt amplius ei ciu i ,q in bello occumbit,aut alio generc mortis périt, nifi forte honeftâ faciat me tionem eius,autpræbeat familie eiustutam habitationc,5ed quod ad uera foelicitatem attineC,nihil utilitatis ad eum confert, Epamino das dux ThebanoR:,accepit in bello, quod cü Lacedtemonrjs geft fitjletale uulnus.Sed poft^ audiuit uicftoriâ eft'e penes Thebanos fuos:Satis,inquit,uixi ,cp ui dor amp;nbsp;uincête patria morior. Exiftima uit.n.fortunam patriæ etiam ad fc mortuum pertinere. Sed præter uanâ quandam hoïm laudationem nihil potuit ex ea reportarc. In Ëcclcfia aût,quæ eft uera pioRt patria,rcs longe aliter fe habet.Sal/ lia,n»Ecclefia,falui funt omnesciues Ecclefig,etiamfi Éruddêtur,ó^ moriatur in hac terra.Ecdefia.n» in hac terra no idcirco tantum fir/ ma ÔC fixa didtur^cp femper futurus fit aliquis hominum ccctus in bis terriSjufc^ ad nouifsimum diem,qui coetus ucre agnofcat Chri celebret nomen eius, etiafi gentes in euin debacchentur,amp; delereconcntur:fed potius, qj omnia membra, omnes ciues Chri/ fti perpétua habeant falutem,ctia in media morte. Itac]^ firmitas Ec clefippertinet ad unumquêuis piu,qua amp;nbsp;unufquifcp ucre in Chri ftucredes perpetuo ffuitur,inoïbus cafibus huiusmudi Joa,x.Nc mo rapict oues de manu mea.Patcr meus qui dédit mihi eas,maior oïbus eft,amp; nemo poteft rapere de manibus Patris mci.Ego Pa ter unu fumus.Et ca,xiifj.NÖ relinquä uos orphanos. AciteRtiV e tiiaitn

nis ad nos, 5lt; alîumâ nos ad mcipfum,ut iibi ego funij nos fitis» Et alias: Vbi cadauer, illic aqn ilæ. Itc Ro. viij. M ih i perfuâfum ha/ beo,qj neep mors net^ uita etc. poterie nos feparare ab ca dilecEo/ ne,qua nos Deus ddigit ^pcer Chriftû lefum Dnm noftrü. Et Timot.rj.Solidü fandamêtS Dei ftat,habês fignaculü hoc,NouiC Dnsq funt fui.Quare in concione de fîrmitate Ecclefiæ confirme mus fidê noftrà, amp;nbsp;fciamus ea pritiatim ad noftrâ falutê pertinerej Q.VIA SOLVMMODO IBI MAGNIFY

Defcripfit Propheta fîrmicatê tabernaculi Zion,hoc eft,BccIe(î^ Dei.Nûcadditcaufam huius firmitatis.Quid.n.eft«^ Zio fit habt faculu tutû,Slt;^ tabernaculu firmû C Nûquia habet externûMonar/ châ tam potentc,ôi tam fortein,q defendat cam ab oîbus hoftibus^j Multi quidê fuerût præftâtes reges in Hierufalc,q forticudinc fuæ côtulerunt multa bona in populû Dei,ut Dauid, lofaphat,Ezécht as.Fuerût etiâ aliquot Romani Imperatores, alfj reges,quôruni| nonnulla bnficia in Ecclefîâ Chrifti extanttfed hi aut attulerunttiiî externa quandä tranquinitafê,amp; fubmouerût externos tiîi hoftes J hocaûtbnfîcium nô eratperpetuû, neepotueruefuisuiribus poptï lu a ueris hoftibus,amp; ^terna intcrnecione tutû reddcre.Nû uero ici dreo firma eft Zi5,q) habitatores cius oês fint fuis operib.iufti,Si^ félï^Nihil minusjnuenias quidê in ea hoïes honeftostfed fi iniq/J tares obfcruaucris Dne,Dne quis fuftinebitÆt; In confpecftu tuo nô iuftifîcatur ois uiuês. Quid ergo eft, qd Zionê feu Ecclc fiant Dei ta firma efficitC'Rndet ProphetazQuia ibi eft magnificus Dns ,p uobis,locus fluuioßt amniû,q lÔgifsime pôrrigût manus,fetamp; ripasSlt; littora fua,ita ut neenauis remigû,nec nauis gradis eôs per tranfire queant .hoc eft,Ecclcfia ideo tam firma eft,quia non habet: terreiiumaliquê hominem defenforc, neefita eftinhis terris pro» morealiaB2;ciuitatum,fcd habet Dnm Dcumipfum defenforem,^ magnifîcentia amp;nbsp;fortitudine fua oêsreges amp;nbsp;Principesmundanosl excellit.Et fita eft in medio maximoFÇî fluuioî^, per quos nullaho/* ftiiis clafsis fiue parua^ï fiue magnai^ nauiu trarjeere pofsit, ad exgt;*’ pugnandâ amp;nbsp;diripienda earn. Dicitur aûtEtclefîâ ideo non in tergt; risjfed in medio lanfsimoßtfluuioRt fita, fit diuina ^ediôe ira munira,ut nulla nec hoïm nec dgmonûpotêtia queat fubuerti amp;nbsp;de leri. Vnde fcquitur : Dominus iudex nofter, Donrinus dorftofj tiofter,Dominus rex nofter,lpfe fcruat nos.Loquitur autem Pröï pheta de Chrifto,qucmuocatlehoua, Dominum Uet^Deum, 8^ qui folus eft caput ac feruatOr Ecclefix fuse. Ac facit antithefin, adl earn regni adminiftrationem,qua ufus eft populus Dei,poftq libef raws fuit ex Ægypeo,^ inftitua fuit in eo propria politfta. Uitio

IN CAP VT XXXin. ESÄIAE enim gubcrnabantur a Iudiabus,dequibuseftinlibroludicuni# Ociiidea Do(ftoribus,hoc efi:,a Sacerdoce Eli,8^Lcuita Samuele, Munuseniradocendifuitfacerdotumamp;CLeuitarum, Poftremoa , Rcgibus, Saule, Dauide, Salomoncamp;pofteris corum. Nunc au' tern longe alia erit adminiftratioregnUfeu populi 8C Ecdefiæ Deû Chriftus cnim ipfe, uerus lehoua, uerus D O M1N V S Deus nofter,gubcrnac(uam Ecclefiam.Eft fimul Index, Dodor,amp; Rex* Omnia officia adminiftrandæ Ecdefiæ ipfc fubît ♦ Nullum fubrogt; gat V icarium Sed ipfe femper præfto adeft, SC défendit ac tuetur cam.Iofua,Gedcon,lephtbe,Samfon et alij Indices cotulerunt no/ nulla corporalia beneficia in popuium Dei;fed ea non fuerunt tan ti momêtijUt afferrent ueram libcrtatem. Chriftns autem uerus eft Iudex amp;nbsp;heros,qui popuium fuum uere ab omnibus malis libérât, Samuel docuit populû Dei,qua ratione poffent fefe uindicarc e ranidc Philiftfim, Oranit amp;nbsp;facrificanif pro populo,ut reportareC uidoriamaPhiliftiimtSedquidmultum prodcftefïè liberum ab horte Philiftino,amp; elfe interim captiuum hoftis Satanæ'TChriftus autê uerus dodor, jnterceftbr, amp;nbsp;facrificator,obtulit femetipfum pro Ecdefia fua,amp; impetrauit intercefsione fua, ut Ecckfia a Sataz na ipfo, Öd Omni tyrannide cius tuta fit. Saul, Dauid, lofaphat nonnulli alij reges defignarunt heroica ftrategemata, qutbus cófer uarunt externum regnnm populi Dei in terra Canaan, Qiiæ bene/ fida,amp;fi infignia fuerunt,tamen non fuerunt maxima, Solns Chri ftus uerus rcx eft,qui pai auit,5lt; conferuat populo fuo amp;ternum rc gnum in coelis,QLiare,cnin Ecdefia tantum habeat Iudicem,dodo rem,amp;Regcm,fieri nö potcft,ucpereat,acdeleatur, Vndeamp;^ Pro/ pheta addit, Ipfe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;v lofthicnu,hoc eft,feruabit nos, Obfer/

ua ig!turmihi,an non is fit unus exqslods,ad quæ refpexit Ange lus,cum iuberet Mariam Si fponfum eius Iofephum,infanti ChrP fto imponere nomê lefu feu lehofua,quod fignificat faluatorc,prc fercim,cûmox fequatur: Populus qui habitat in ea,auferetur ab eo iniquitas,Sicenim ôlt;angdus dicit, Vocabis nomen eius lefu,hoc cft,oaluator,qu)a faluabit popuium fuum a peccatis fuis. Hæprc/ dicationcs Slt; laudationesde lefu Chrifto,utnon funtofcitantcrcô fidcràndg,iia non ert ipfis abutendum.Non enim hoc nos docent, qjEcdcfia Dei non debeat in hocmudo,in rebus corporalibus,fub ieifta crtèciuili magiftratui, q? Ecdefia Dei nô debeat in hoc feculo fufferre multas ôd uariasaffli(ftiones,qj Ecdefia Dei nÔindigeato/ pera miniftroRz,qui Euangelion Chrifti doceât,8d facramenta eius adminiftrêt,quia ôd omnis aîa,inquit Paulus, fit fubiedta fubhmio rib.poteftatibus, ôd per multas cribulatiôes oportet nos ingredi in «gnu cccloBt:Sdquan5 qui plantât Sd rigant nihil funt,adincremc

COMMENT. IOAN. BRENT. 40 hitnuiJclicct, quod dat foIusChrjftus y tamcit fumus coopérarrf Chrifti.Scd docent nos,quod non pofsimus in alio, præterquanl j'nlefuChnftoper fidem,uerain ætcrnani falutein confequi. Quarenon cft nobisquærcndaaliqua certa firma franquillitas inrcgnishuiusmundi^fcd prima noftracura fit,ut lefümChri^ ftum agnofcamus, amp;nbsp;fubditi eius per fidcm fiamus,quo in pericu/ lis leruemur. Deinde admonentnoSjUt officium noftrum,iuxta Ucï cationë Chrifti fadamus, in obediêtia eius ambulemus,quo no cijdamur c regno Chrifii,fed beneficia per eum parta retineamns J

Interprétés exponunt hæcdeaduerfarijs pOpuIi Dci : Sedquia affixui-n,quod apud hebroos uocabulo Funiculorum additur ,fcez minini generis eft,8lt; refpicere uidetur ad Zionem, ac ipfa qnoCßi reliqua compofiCiococonucnit,referemus hæc ad Ecclefiam» Debent autem fie transferri » Laxantur funiculi tui, non funt for/ tes,Sicamp;^ malus côrum ( uidelicet ,non eft fords ) non expandunt lt;nbsp;in eo ) uexillum.T une diuiditur præda fpoli j multi,claüdi diripi/ untrapinam. Necdicithabitatôr,eIangui.Et cfthæcfententia. Cil Dominus Chriftus ludcx, dodor ÔC Rex nofter fufeepturus eft in terris adminiftrationeinregni fui, uidebuntur quidem funiculi ta/ bernaculi Zionis feu Ecdefîæcfupra cnini uocauit Ecclefiam,tabcr naculum,cuius funiculi non rumpantur) laxati e(re,ac minime fortt ter conftitutionem tabernaculi continere. Malus etiam, feu pertica huius tabernaculi non uidebitur fan's firma elle, ut uix pofsit in ex uelum fufpendi,attamc tune diuidetur in populo Dei maxima pras da,ficut parta uidoria fieri foict. Et tam obuia ubicp erit præda,uc etiam daudi earn fint rapturi. Nee quifquam inter dues £lt; incolas conqueretur amplius de fua imbecillitate, fed omnes præ gaudio* fani a firmi exilient. Quæ autem Propheta hicuatidnatur de Ec/ clefîâ, ea manifefte impleta funt in aduentu Domini noftri lefii Chrifti. Videbatur enim eo tempore de falute ucræ Ecdefiæ adn 8d condamatum cftc.Quod ad politica populi Ifrael attinebat,ob/ tinuit tune regnum eius Herodes Idumæus, crudclifsimustyrai^ nus, qui famen nec ipfc erat regni eius «»tok nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fed neceflè habu/

it Romanos Ethnicos,quorum fauore amp;nbsp;poteftate regnum îfraelis acccperat,agnofcere.(^od autem ad Ecclefiafticaattinebar,domî nabantur in populo Pharifæi,Sadducæi, amp;nbsp;alrj impf) dodores, S£ Omnia erant plena hypocrifis amp;nbsp;Idolatriæ,Paucifsimi erant,qui ue ram dodrinam amp;nbsp;pietatem fedabantur, ut 2^charias,Eli2abeth# Anna ,Simeon, amp;nbsp;nonnuUialrj. itaep uidebatur Ecdefia Dei ex/ trenwe internedotu proxima cfïè, ucl ut Propheta ait, funiculi (»/

4f4 IN CAPVT xxxnt ESAIAE bernaculi uidcbantur provfus laxati, imbecilles. Sed intantunï non interrjt Ecdcfia, ut tune flatus cius inccperit löge omni uni fc2 li'cifsimus elîè.Ecce emm^cum nihil talc expedaretur, uem't loaneS Baptifta,amp; adnunciat præfto adefle Dnm illum ludice, dodorê regem noftrum,Mox ôé jpfc Dns adeft,prfdicat Euangelium fuu» uinciteijdt Satana, diuidit fpolia multa* Quod enun Propheö dicit ,Tuncdiuideturpræda fpolrj multi, plane conuenitcum eo, quöd Chriftus apud Lueä cap,xi.ait:Si digito Dei erjeio dsemonia» profelt;flo uenit ad uos regnu Dei, Cum fortis armatuscuftoditatri um fuu,in pace funt ea quæ pofsidet. Vbi uero fortior co fuperuc niens uiccrit eum,uniucrfa uafaeius aufert,in quibus c5fidebat,ö^ fpolia eius difiribuit.Diflnbuit aütChrjflus fpolia per Euangelio fuü,quo adnuciac nobis uidoriâ fuâ fuper Satanam,amp;^ redemption nematyrannidcSatane,utquocjtcreduntinChriftu,accipiantpro fpolqs,libertatefpiricus,iufticiä,uitam foclicitatem fempitcrna, Sed amp;nbsp;claudi diripiut rapina,partim q, Chriflus t laudoß ita fanauC ric,utcxilierint ficut ceruüpartim q? abiedifsimi hoies fiue inter lu dæosjfîuc inter gcntcsuocati fint ad cômunioncm cœleftis regni» Hôc.n,illud efl,quod Chriftus in parabola Lu.xiiii,didt, Exi cito in platcas,8^ uicos ciuitatis,amp; paupercs ac debiles, claudosq^ amp;nbsp;cf cos introduchuc amp;c. Poftremo tanta fœlidtatê attulit Chriftus po pulo fuOjUt nullus dixerit,clagui,hoc eft »Chriftus reftituitoêsfan nitatnPalâ. n. dicit: Venitc ad me ocs,qlaboratis et oncrati eftis,ef cgo rcfodllabo uos, Primum.n.reddidit omnibus rjs corporalem fanitate,qui cam petiueruntab ipfo per fidê,Deinde propofuitorrt nibus credentibus in ipfum,acdpiedam fpirituale amp;: ætcrnamfani tare. Nam ad hoc Euangelion de ftcrna fanitatc aclalute ad uniuer fam Ecclefia pertinente confirmandu,pdidit miracula illa dccorpo rali fanitatc. Habes igitur ftatum Bcclefiæ tune fcelicifsimu fadum cfle,cum uidebatur ^rfus interiiftc.Dcus.n.rtiirabjlis eft adminin ftrator Ecclefie fufle.Cum putatur extinda,tüc extollit cam in fplcn dorem aclucem illuftrifsima.In Ægypto uidebatur tyranide Phan raonis prorfum opprcfta.Scd eccc,quo grauior erat tyranis,cö uin dhiör erat Mofes liberator e tyram'dc.Sicut uulgo did folet:Cum duplicantur latercs,tuc uenit Moyfes, In uaftationc ßabylonica,ui debatur de populo Dei plane adum efle, fed quo longius abduce baturpöpuIusDeicaptiuus»eo latius propagabatur cognitio ucn ri Dei,amp; multiplicabatur Ecclefia eius, ctiam inter gentes, ficUt ex Danielemanifeftueftetc, EtEfaiaspoftcacapire quinquageßmo quartöjde Ecclefia ait: Ad pundu in modico derehqui tcgt;amp; in min (crationibus magnis congregabo tc amp;fc. Qitod de uniuerfa Ecclen fia didcur hoc ctiam intelligendum eft de fingulis membris eius.

T une chïm res hominis credentfs in optimo ftatu funt, ettrtt ipfô eft afflidtifsimus, amp;nbsp;uideturmiferrimus, Sie enim dieit Pfalmus trigefimustertiusjuxta eft Dominus his qui tribulato fünf corde, amp;nbsp;humiles fpiritu faluabit.Bc Efa.Ivij, Habitat cum contrito'Se hrt mili fpiritu,ut uiuifîcetcor humilium,amp; uiuifîeet cor contritorum amp;c, Hæc idcirco obfcruanda conferuanda funt, uf no fentiamusi de Ecclefia, quemadmodum demundano quodam regno, De boC enimalt;n:um eft,cum non habetamplius humanum præfidiunt, Ec cleGa autem Dei,amp;{î deftituitur omni humâno pr£efidio,amp; necefz fe habet in medio inimicorum eflè, tarnen munita eft diuino præfî/* dio,8e tune maxime incolumis feruatur,eumiuxtahumanam pruz dêtiam uidetur perire,Scd maxime memorabilc eft,quod Prophez ta in fine huius concionis addit; Populus qui habitat in ea,auferez tur ab eo iniquitas, Hæc enim particula exponit primum,quo prgz cipue officio dcfùndurus eft Dominus Chriftus ôd tex nofter, in histerris. Non enim inftituet regnummundanum, fedexpiabic iniquitatem populi fui,erit uidima pro peccatis Eccleiîæ füæ,ut rc conciliet humanum genus cum Deo Pâtre, amp;nbsp;impetret ci cœleft iz Eccieftd um bonorum hæreditatem. Deinde exponit, quod fit beneficium nbsp;nbsp;uerè fa

illud,propter quod Ecclefia prædicatur etiam in bis terris fœÜcifsî nna,. Non enim foelix eft,quod uel habeat nutridos reges,uel pofz fideætdiuitias, uelfruaturalijsmundanisbonis, fedeofcelixeft^ quia ablata eft ab ea iniquitas dus, quia habet rcmifsionem peccaz t.orum ♦ Bead,inquif, quorum rcraiflæ funt iniquitates, amp;nbsp;quoz rum teda funt peccata, Nam ubi eft remifsio pcccatorum, ibi niz hiî amplius incômmodi affert paupertas, infirmitas, abicébOfS^ mors ipamp;. Vbi autem hæc incommoda non funt,ibi fumma eft foe liciitas, Vbi uero non eft remifsio peccatorum, ibi nullæ diuitiæ,’ hull'apotentia,nullahumana uita , nulla maieftaspoteftaliquid comt nodi coram Deo afferre, Inter Twreas nulla eft remifsio pecz, catortim, Quare nulla poteft intet* cos eflfe uera fœlidtas, ctiamiS fruerentur omnibus bonis huius niundi, Inter ludæos, qui nune funt,nuUa eft remifsio peccatorum,NûUaigitur eft inter eos fœliz dtas,ctiamfi uideantur aliquam habere tranquillitatem, Inter Pa^ piftasnuUaeft remifsio peccatorum , quia quærunt earn , non in' Chrifto tantum per fidem, fed in meritis fuorum operum, Null» agitur eft inter cos foelicitas,cfiamficônfequantar omnem potenti-j

am amp;nbsp;maieftatem huius feculi Jn fola uera Ecclefia, in quaEuànz gelion Chrifti pure prædicatur ,8d fide acdpitur,eft remi^

fîo peccatorum, Quare fola Ecclefia uercfœlixcftÿ cuamfî fummis pcriçuli« affligatur.

Rede hoc caput a fupcriôri diuifum eft* Eifi enim hoc caput ad eundem finem refpicit,ad quem prior côcio,uidelicet,quod hoftes Ecclefiæ Dei necefte habeant mifere penre,cum interim ipfa perpe tuo confcructur,tamen in hoc capite alia concio recitatur. Non eft autemdubium, quin Proph eta condonetur aduerfus Idumæam* Sic enim fequitur.Eccefuperldumæam defeendet* Etmox: Vidigt; ma Domini in Bofra,8d interfedio niâgna in terra Edom* Sed no/ nulli interprètes fentiunt per Idumæam fignificari impios IfraelP tas ac Sy nagogam ludæorum èi putant hic prædicari de abiedio/ ne excsecacionc ludaeorum, 8C de uaftatione corum,quæ poft re uelatumChriftum a Romanis fada eft*Hæceft bona fententia* Sed exiftimo hanccondonem gCneraliorem efle,quam quod in fo • „ nbsp;nbsp;nbsp;los ludæosdida fit. Compleditur enim nomine Edomitarum, in

' uniuerfumomneshoftesamp;perfecutorcsuergEcclefieDcijfiuege tes fiueludæos.lndignatiOjiiiquitProphetajDominifuper Q M N B S gentes, èC furor eius fuper uniuerfam militiam earum. Ac nomen Edom, feu Idumcorum non inepte trâsfertur ad omnes ho ftes populi Dei.Notum enim cft;quod Efau,qui Edomdidus, iindc Idumxi defccndunt,magno'odio profecutus fit fratrem fuum Iacob,qui habuitpromifsionem feminis benedidi, amp;nbsp;populi diui/ nitus cledijficut Prophetadicit : lacob dilexi,Efau autem odio ha/ bui.Hocautem odium, rion eftuna cum Efau intermortuum,fed in pofteros eius ita propagatum eft,ut Idumaci ingeti Temper odio Exfcfe *aduerfus Ifraelitas flagrauerint, amp;internecionem eorum nuquam non meditati fuerint.Ezechieluocatldumæos ,fempitcrnoslfrae/ lis inimicos,amp; concionatur aduerfus eos grauifsime* Sic amp;nbsp;Hicre* cap.xlix.Et Abdias,Et Amos cap.primo. Sed SdEfaictemporibus fub rege Achaz Idumæi grauiter afflixerunt populum Dei* V enc runtjinquit fcriptura,Idumei 8^percufteruntmultos ex luda, amp;nbsp;cc/ pcrunt praedam magna*Quarc,cum Idumei eftent finitimi, amp;nbsp;per/ petui hoftes lfraelis,quod tarnen minime conueniebat, cum eftent ei confanguinitate iundi, rede compleditur Propheta nomine 1/ dumæorum, omnes hoftes Ecclefiæ Dei, fiue Gentes, fiueimpios IudæO!{îamp; hypocritas,ficut amp;nbsp;capite Ixiij.haud obfeure per Idumæ os intelligit omnes aduerfarios Chrifti amp;nbsp;Ecclefiæ eius.Porro,cf/ fi condo aduerfus Idumæos, quæ hoc capite defcripta eft,coniun/ . * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;siwf

gnurcumfjscondonibus,quas Efàias habuitfub EzcchiT, quö tempore Saneherib rex Aflÿriorum incurrit in fines regni luda, tarnen puto earn magis fub Âha:^,quam fub Ezechia habitam, rjs uidelicet temporibus, quibus Idumæi affiixerunt regnum luda magna clade,quemadmodum fcriptumeft a. Paralip. xS. Poft^ enim finitimæ gentes,ac præfertiin ldumæi,non aliud cogitarcnÉ 6^ agitarent, quam ut opprimerent ac delerent regnum Iuda,in quo erat uerus Dei cultus,ÔC uera ecckfia Dei,uidebatur fieri nd pofle,quin ucl tandem confilium eorumpromoueretamp;ecclefia Dei periret.Qpid enim praeter internecionem,in tamuirulentd omnium gentium odio aliud expecflandum eßet Ç Quod fi fieret reliquûeiTèt,utnecpromiflusChriftusueniretgt; necullaeflet fpesJ conlequendæ coram Deo ucræ Sgt;C perpetuæ falutis.Quare ipirilt;* tusiandus excitât Eiàiam,ut fiifcipiat concionem habendamde horribili interitu omnium hoftium ecclefiæ,ÔÔ de admirabili con^ feruatione ac dilatatione ecclefiae Chrifti in totum orbem terre,ut conibleturamp;confirmetanimospiorum,quotntanta rerum öm^ nium perturbatione bene de uera Ô6 cceleili falute fpcrent,etiamfi multa aduerfii ferenda fint in hoc ieculo.Nam quod Propheta do cere uelit,omnes gentes ecclefîæ Dei aduerfarias idcirco horribili ter pcritiiras,quod ecclefiam afdixerint,peripicuefignificat,cum aitdnebriabitur terra eorum ianguine,et humus eorum adipe pirt guium,quia dies ultionis DOMINI, retributionis iudicfj Ziont hoc eft,tempusillud eft,quoDeusfumetultionemde omnibus gentibus, quod crudelifsime femper Zioncm feu ecclefiam Dei perfêcutæ fint.Sicergo condonatur Propheta. Acceditegentes

audite,amp;S populi attendite,audiat terra 80 plenitudo eius,orbis omne germen,Ièü quicquid in eo habitat.Hoc eft exordium co donis,quo exdtat in auditoribus attentionem. Vocat ad condo* nemomnes gentes amp;rpopulös,adeoq3iomnem creaturam in ter^ risDidurusenim eft non dcprofpe(ftu,quod aiunt,afini, fed de re ftupenda ÓÓ admirabili,ac pertinente ad uniuerfum humanum genus. Recita igitur mi Eiàia,quodipiritusiànlt;ftustc recitare iu* bet.En præbemus aures 06 animos attentos.Indignatio (inquit ) DOMINI fimer omnes gentes,8C furor fuper uniuerfum cxerci* dtum earum.Primumgt;uideamus quis fit DOMIN VS Üle,Guiuâ tam horribilis indignatio aduerfùs omnes gentes adnundatur. Ac ptofedojnon eft alius,quam is,de quo in cap.fequenti,quod eft al tera pars huius concionis,dicitur:Ecce Deus nofter ultionem ad* ducetretributioniSjDeusipfêuenietôCfàluabit nos.Tunc apcri* enturoculi cæcorum,ôô aureïfurdorum patebunt amp;rc.Hæc intel ligenda funtde Chrïfto uero amp;nbsp;æterno filio Dci,qui uenit ad nos incamationc fuajamp;T attulit nobis coelcftenifsdutem,acedidit mul*

IN CAPVT XXXlllL ESAIAE la 0^ magna miracula.Cæcis reddidit infum,furdis auditunijrefu^ fciiauit mortuos ÔCc.De eodem ergo Chrifto DOMI NO no* ftro,etiam hoc inteliigendum eft,quod dicitîlndignatio DOMI N1 fiipcr omnes genres,Chriftus enim fiJiusDei, uerus Deus ac D O MIN V S nofter,is eft,qui concepit maximam indignatio ncm aducrfusomneshoftesecdefiæfùæ,ac fuicepit bellum tanta pcrfêuerantia contra cos gcrendum,ut no fit conditurus gladium fuum in uaginam,donec ad unum omnes trucidauerit,ac totâ ter* , ramfanguineeorumcompleuerit.Vnde amp;nbsp;fequitur. interfidet, feu quafi anathema exterminabit eos,ac tradet eos quafi in laniena malt;fiandos*E t qui fie truddantur,abjjcicntur foras,non (epelicn* tur,fed computreicent publicc,ut fcctore fuo omnia loca compk* ant. Interfidetur autem tanta hominum multitudo » ur montes, alioqui præ ariditate fi:erfies,effufo (anguine eorum rigentur,amp; U quenant. Ac tanta eritcalamitas,utnonin tern's tantum grade* tur,fedetiam pertingatufc^adcoelum.Nam exerdtuscœlorum, qui eft multitudo ftellarum dudbus duobus magnis luminari* buSjContabefcet.Cœlû ipfum inuoluetur Qi. complicabitur,qucm admodum uolumen feu liber folet conuolui Qc conypliari^ Sed QC ftellæ iplæ deddentjficut (olet folium de uite,00 de ficu deddere, Nonhocuultipiritus(anftus,quodcoelu reip(a complicetur leu ïnuoluatiir,8ó fteïlæ iuxta externum (enfijm corporaliter décidât, ledadumbrat magnitudinem affliftionis hominum in terra.Nam qui grauibus affliftionibus premuntur,his ctxlum non uidetur ex plicatumamp;Iuddum,fedprorfusinuolutû Qc tenebricofiim. Nec uUaeisftellaluceredicitur.Verlantur indenfilsimis tenebris, hoc eftjin extrema infixlidtate.Sicut Qi fupracap.^^.eadem phrafi ud tur,EtLuc.i).Chriftusait: Erunt figna in foie Sclunaamp;S ftellis. Ac mox.Virtutes coeli mouebuntur,hoc eft.tanta eru hominum affliftiOjUt exiftiment etiam coelum cafurum Qi interiturum. Sed cuius gladiofiet tanta hominum interleftio in terra Num ho* minis alicuius gladioçNihil minus.Etfi enim multi fuerunt imma nes tyranni,qui plurimum humani (anguinis gladio fuo elFuderuti tarnen hæc interfedio, quæ côtinget hoftibus eeelefig Dei,maior Qi grauior erit,quam quæ humano gladio perfid queat. Sequitur ergo in Propheta’.Inebriatus eft,(inquit Chriftus) in coelo glad»* us ME VS .Hominis cuiufdam gladius no poflet fatis d^ne com pen(areimmanitatem,quaimpr}inecclefiammeam grafifati funt; Qiiare expedio meum gladium in coelo, quern decreui languine impiorum ita perfundere,ut totus languine,ficut ebrius uino, ma delcat.Stringam enim huncmeum gladiuaduerfus Idumæos,qui luntpcrpetuihoftespopulimei,adeoqß aduerlus omnes genres, quas anathematilaui, et ad (upplidum deftinaui Jtac^ certo fiet,ut

COMMENT. IOAN, BRENTh' gladius DOMINI Chrifti repleatur omnium gentium languid ne,amp;.' quaGimpingucturadipeöC fanguineagnorum jhircorum, amp;nbsp;ar)etum,hocelt,totiusgre2is impiorum liue uulgi, Gue diui* turn Sc not iliu,qui'auió:ima Domini ent in Bofra,amp; interfeócio tnagna in terra Edom.Bofra ciuitaseft praecipua in idumæa. Ela*

Amos ).Impiorumauteoceifioleu matftariouotatur uifti^ ma DOMINI, proprerea quod interitus impioru fit facrificium Deogratiftimum.Nonlblù autem uulgus, ÔC diuites ac nobiles impiorum hoftium ecdefiæ Dei peribunt, uerumetiam peribunc una cû ipfis unicornes,et tauri,ac boues eximfijhoc eft, Principes, Reges,Ct potentes,qui fie matftabuniur.ut terra incbrictur fangui neeorum,0^ puluis terræ impinguecur ab adipe ipforum.Hoc e* nimerit tempus iIIud,quoChriftus filiusDei rependet omnibus imprjscrudelitatem fuam amp;nbsp;tyrannidem quagraflati funt in Zio nemjeu ecclefiam Dei.Eadem grandiloquentia deftribit etiâDa uidhorribiIepræIiu,quodcommifluruseratCbriftus cum hofti* bus luis. Iudieabit,inquiens,in nationibus,implebit ruinas,côquaf fabit capita in terra multorum.De torrence inuia bibet,propte* reacxaltabitcaput’.hoc eft,tantum fanguims eftundet,ut fiat tor* rens,undeiumentapotarequeas. Quid igiturdicemusç’ Vbi,auc quando,autquomodogefsitChriftus tam horribilcbeHum,amp; co mifit tamcruentum præliumcumhoftibus cccIefiçfii^C Nonnedi citipfeingenuc,Nonueniadperdendas led ad Ieruandas animas bominum^Certenoninhuncufumuenit, ut externa beilagerat, lèdqualisrexeftjâ^ quale eft regnum eins, taJeetiam cftbellû amp;nbsp;prælium cius.Non eit rexmundanus,ncc regnurn eius eft munda nurrijied Ipirituale amp;nbsp;cocIefte.Qiiare grandiloquentia Propheta? in defcriptione belli Chrifti cum hoftibus cc cleliæ fua’, metaphori ca eft,amp; intelligi debet de fpintuali cocicfti prælio,quod Cb ftuscommifitcum impns,non corporaligladio,ftdfpiriiuali,pr;e dicationcuideliceteuangelq fui. Verbuenim Dei,gladiuseft Ipui tus, qui inebriatuseft ianguine impiorum. Itaque primum,cuni ProphetaaitDOMlNV M interficere omnes genres aduerfari* as uidelicet populi fuijamp;T tradereeas madationi, tunc coeptum eft impleri,cum DOMiNVSIefusChriftusconcionatuseftzNon mifitjinquiensjDeus filium fuum in mundum,ut cendemnet mun dum,fed ut ieruetur mundus per cum.Qui credit in eum,non con demnatur.Qui uero non credit,iam condemnatus eft .Ha’c eft an tem condemnaoo,quod lux uenit in mundum,et dilexerunt homi nesmagistenebras,^lucem.Et pofteadicit ad Apoftolos fuos: lteinuniiierfiimmundum,prædicatccuangelion omni creaturæ* Qui crediderit et baptifatus fuerit,ialuus erit.Qtii uero non credt deritjcondemnabitur .Paudlsimis uerbis comittitur cruentifsimu r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;q a.

in CAPVT XXXniL ESAIAE præliumaduerfusomnesi'mpios. QVI NON CREDE DERIT CONDE MN ABITVR,feuuteftapudIo* anncm, I AM CONDEMN AT VS eft. Quoi putas, myriadas impiorum hominum contemnendum euangeli'on Chri fti,amp; perftqucndum ecckfiam eius,hac una fêntcnda uere amp;nbsp;(piri tualiter trucidari, ac ingternû dainnari; Etfî enim împij no ftadm, . audita aut uulgata hac diuinæ irg fentenria,corporaliter moriunt, tarnen quia iam iîint 8C mordèC æternæ damnation/ diuinitus de ftinadjucre dicûturlctaliteruulnerati,lànguine manare, anima ïam efflare. Impi} ludgi,qui Chriftum crucifixerunt,ôô Apoftolos ac auditores euangelq periècud funt,non ftadm poft Pentecoften publice interierunt,attamen quia diuina fententia lata erat, ( Qui non credideritjiamcondemnatus eft)incepcrunt turn confofti uino gladio,animâ agere,donec poft paucos annos, oppreisi funt â Romanisetiam corporaliter,ac crudelilsimcjamp;S perierunt ætcr* na damnatione.Impiæ gentes quæ meditabantur exitium euâgelrj Chrifti amp;nbsp;omnium Chriftianorum,fecure quidem dominabâtur in regnis fuis,cum euangelion uulgaretur in orbem terrç,(èd quia Chriftusrexaccindlus eftgladio fuper fémur fuum potendfsimcgt; amp;: ftrinxit eum uerbo euangelij fui,cum ait:Qyi non crediderit ià condemnatus eft,in omncs impios,inceperût iam turn manare fan guinecorâDeo,amp;f paulo poft perierunt tam corporaliter,quani perpetuo.Deinde,cum Propheta ait î Interfecfti eorum proijcien* tur,amp;decadaueribuseorum afcedet fœtor, impleturnûc fèmper inccclefia Defpoftquam Chriftusreportauit uidoriamabomnt bus hoftibus fuis,amp; fèdet ad dextram Dei.In ecclefîa enim Dei ni , hil eft foetidius,nihil abominabilius impijs nbsp;nbsp;incredulis, quippc

quos fcimusmanifeftaeuangelf) fententia à Deoabiedos,^ çter næ damnation! deftinatos. Turca eft potentifsimus in toto orbe terrarum Monarcha,tamen mentione eius pif fblent cohorrefee^ re,non tam propter crudelitatê eius,qua graflâtur in noftram gen tem,quam propter impietatem,qua fciunteum à Deo proiectu» Sic ludæi fordêt amp;nbsp;fœtent coram omnibus pijs,quia funt ipfîs tan quam cadauera putrida.Sic fœtent omnes perfècutores euangeli) Chriftijdonecdamnatio eorum publice reueletur. Præterea,cum Efaias dicit,montes amp;nbsp;terram rigari ac inebriari fànguine interfe^ lt;ftorum,ôô pinguefieri adipe eorum,hoc fibi uult fpiritus fàndus, quod quemadmodum terra fertcopiofîorêfrudlum rigadone ftercoradone,ita ecclefia,quæ eft Mons èc T erra DÔMINI,ex citât adagendam ueram pœnitentiam, fèueritate diuinæ iræ,qua neceflè eft omncs impiosinæternum perire. Prouerb. 2). diciturt Multato peftiiente fapientiorerit paruulus.Et PfaLry ♦ Decoclo auditum fecifti iudicium,terra tremuitÔÔ quieuit^hoc eftjCum de darag

COMMENT, iOAN, BRENT. 4^ rfarasiram tuam aduerfus jmpios,tuc foJent homines cohorreice^ refkCc tibifubfjcere æc,Adhæc,dicitEfaiäs,Cccloscomplicai* ri,amp;ftcllasdccidercjin prælio DOMINI aduerfushoftesiuos. Hæceftdelcriptiomagnitudinisaffli(fbôhü, quibUs impij corarri tribunal! Dei obruenturjfieut fupra admoiluinius.Significat ante Propheta,quidnobisagendurrifit,ne Occidant nobis ibljuna ÖC ftellæ,uidelicet,agnolcendus eft Ghriftusjmanendum ëft in exer^ citu Chriftiinecclefîâ.Nam apudinlpios,coclum eft ihuolutu, Si; fteilac decideruilt .In ibia ccclefia Chfifti Cxplicatunl eft c(xlum,5lt;i ftell^ lucent pcrpetuo,Pofti*emo,cum interfecftiohcm impioru uo eatuidimainDominijGgnificatfupplicium impiorum eftê facnii ficium Deo acceptifsimumiNam quemadinodum boni principis laus non in hoc tantum côfîftit,ut benefaciat bonis,uerumetiam in hocjutpuniat malos:Tamenimcohoneftat principe crux plena fufpenfis furibus cp aula plena uiris hobilibus Jta nöri minor laus Dei eft,quod impi) afficiantur fupplici}s,quam quod pij iêruêtur aeternabeatitudine. tarn illuftris gloria Dei eft,quod habeatiri fernum plenum horiiinibus fcéleratis et imprjs,quam quod habeat toelum plenum pt)setfanlt;ftis.Altcrum emdeclaratleueritatem et iufticiam eius,alterumclementiamamp;Smiiericordiam eius.Vnde etiarn iicut puerifletus,quiuirga à parente ,ppter fcelus caftigat, multo iucundior eft cantus corn Deo,quam cailtusorgani in tem plojita ôi; Deo eiulatus 8gt;C clamor impiorum in iupplicijs fuis,mut to gratior eft,quam omnes precatiónes Sc laudationcs, qUibus e3 Honorare uolûthypocritæ.Quareparêtesamp;i magiftratus fentiât fe tue Deo gratum làcrifîciû oiferrc,cum feueriter iuxta fuà uoca* tionem puniunt fteleratos .Vide exemplUm Phinees, Nuxa.zf» ET CONVERTENTVR TORRENTES EIVS IN PICEM, ET HVMVS EIVSamp;c. .

Qui in hacconeione intelligunt nomine Idum^^ fÿnagogârh lu dæôrujhiinterpretantur torrcntespiceos perpetuo ardeiltes pro extrema lud^orum abiedione 8^ deuaftatione,qua à Romanis ita opprefsi funt,ut nunquam pofsint ueterê regni aut politise fuse fta turn recuperare.Per Ipinasaute urticas,amp; onocrotalos,ibides, buboneSjamp;S reliqua infaufta animalia intdligUnt impiam,Phariiai cam Si Thalmudicam doiftrinâ,qua ludæi poft abiedionemipib* rumitainebriatiacfaicinati funt,ut præea nullam prorfushabeât rationem piçdodrin^,Propheticgac Apoftolicç.Sed nos genera liter per Edomitas intelligimus omnes impios adueriàrios amp;nbsp;ho* fies Chrifti,ac ecclefîse eius,fiue hy pocritas inter Iudgos,fiue tyrart nos inter gentes.fiue quofeune^ alios pfêcutores piæ dodring,qui buicum ChriftuSjCum in hune mundum ueniflêt,bellû fufcepit,8^ glorioledeuicit,quemadmodô fupraindicauimus.Quarc pergé* q ?

IN CAPVT XXXilIL ESzÀÎAE musetiam ca quæ fèquuntur,adhanc iententiam accommodate« Conucrtencur,inquic Propheta,torrentcs eius.uidclicet terræ ho ftium populi Deijin picem,amp; humus eius in fulphur ,Nonfolû ho Hes ipn trucidabuntur,uerumetiain terra eorû maledicetur, FIu^ mina eius fluenr,non aqua ,iêd pice. Puluis terræ eius mutabitur in lulphur,adeoqj terra fie inflammabitur^ut nûquam,nec noeffu nec incerdiuextinguiqueat. Eric ibi perpetuus ac tam horribilis fu^ mus,utnulla unquam pofsitibi tranquilla efie hominû habitatio» Tança erit foîitudo uaEitas,ut infauft iisimæ aues ibi fint cômo* rature. Pellicanus,onocrocaius,ulu!a, nodlua, cornus habitabunE in ea.Etcum ali'æ regio nc3,quamuis uaftatæ,foleant tamê iteruni menibrijs baculis feu inffrumentis ad inhabitandum diEribui,

ad colendos agros luis terminis ac limiîibus dcfinin\hæc autem ho ftium populi Dei regio ita uaftabitur perpetuo incendio,ut nungt; quamamplius idoneafitadcukumagrorû,fcd erit potius Tohu éc Bohujhoc cftjinanis etuacua,quemadmodum initio creationi« fuit uniuerfa terra.Nobiles eius non erunt ibij egem potius inuo^ cabunt.Hoc fie debet uerti.Nobiles eius uocabuntur fine regno, hoc eftjNunumampIius erit regnum in ca terra,Bc fi fiat mentio nobilium acprincipucius,dicetur,eosefiercgesfeu principes fine regiio fine principatu.Érunt enim Aphes,hoc eft,P es abfum^ pta,ac plane nihil.Magnifica palatia èC fortalitia eorum ita delèrta eruntjUt proférant ipinas,urticas,amp; carduos.Pro regibus,princi v'ie afilem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nobilibushabitabunt ibidracones,et pulliftruthionu.In

beitiiifupr^ occurrent beftiæ filueftres lnfularibus,amp;: Satyrus clama«* bitadfociumfuum.Cubabitibilamia,amp;habcbicibi commodam

habita tioncm Vluh nidifîcabit ibit,ponet oua fu3,incubabit,fo»c bitjamp;S excludet pullos in umbra eius.Congregabuntur etiam in eo loco uultures,ieu milubunufquift^ cû focia fua. Qyid plura Relt; quirite ipfi,§lt; icrutamini diligenter nomina im miindarû, 8é inau fpicatarum auium,quæ icripta funt in libro Domini,hoc eft,in Le ùitico cap JJ.amp; Deut.cajq.Ne una quidem ex his foediisimisaui bus deerit,nec ulla eric,quæ non cum compare iuo illic fit habitatu ia,quiaDeus ipfe fie uerbofuo præcepit feu ordinauit,amp; fpiritu fuocongregauiteasadiftumlocum,adeoq?ipfe eft,qui forte fua diuifit hàcterram illis inauipicatiisimisauibuSjôC dédit ipfis earn, quafibaculomenforiodefinitam,inhabitandain. Quare poiside* bunt earn perpetuo,Ô6 habitabuntin ea fempiternis generationi* bus. Haefienus percurrimus textum .Nûc uideamus ièntentiâ eius» Sicut autem antea Propheta ufus elf metaphora cruenti gîadrj,ôô horribilis cgdisad deicribendam concionem Euangelrj, qua Chri ftus filius DeijCuuenit in hancterram, graflaturus efiettanquâ gIadio,inomnesimpiosÔ6 incredulos, quemadmodum ÔC fecit, cum

COMMENT. IOAN. BRENT. , cum dixit:Qui non credideritjiam condemnatuseftj'ra nbsp;nbsp;pcrçit

Prophetametaphorapiceorumfluininum,{emper ardcnnuin,ö«^ immundarum ac inaufpicatarum auium defcribcrc æternain pœ^^ nam,amp; fempiternum horrorcin,qui impendet omnibus imprjs, increduiis.Nonenim fcntiendumeft,quod ulla regio in terrisi futurafiCjinquaomnia fiuminafiant picea èC {ulphurca,amp; (cm^ perardeant,acfument,amp; in qua non fit,nifi omnium feedarum ÔC horribiliumauiumhofpitium.NamÆthnç Vefuui] ignésauc iumi nihil hue faciunt Jed his uerbis deicnbicur poena igni.s infer* . ni,amp; perpetuus terror ac cruciatus omnium impiorum hofliuni Chrilb eccIeficVcius.Nec ientiendum eft quod ignis inferni nu* triaturSlt;conferuetur corporalipicc ÔC fulphurCjamp;f quod in in* ferno habitent inaufpicatælüæ aues corporaliter, fed nominibus corooralium rerum adumbràtur res fpiritualeSjSC uocabulis inau fpicatarum auium fignificantur foedifsimi dæmoncs SC grauifsi* niiterrores,quiimpiosperpetuo exercebunt.Neq^ enim Efaias aliud metap.horica fua concione intelligit,quam quod Chriftus ApoftoHde fupplicioinferni concionati funt. Baptiftaait : Pa* kam exurerigniinextinguibili.Et Chriftus Ioannis capite quin* to: Qui mala egerunt, prodibunt in refurreftionem condem* iiationis.MatthæiuigefimoquintoiDifcediteà me malediEti ini* gnemæternum,qui paratus eft diabolo amp;angeIi$cius.Marcino* no:Bonum eft ut ingrediaris ad uitamclauduspotius quamdu* os pedes habens mittaris in gehennam in ignem in extinguibi* 1cm, ubi uermis illorum non moritur, nbsp;nbsp;ignis nonextinguitur»

PaulusfecundaTheflalonicen.primo. Reuelabitur I E S S C H R 1 S T V S de coclo cum angelis potentiæ fuæ,cum in* cendio flammæ,qui infligit ultionem i]s qui nonnouerunt De* um,8lt; qui non obediunt Euangelio DOMINI noftri IE* SV CHRISTI, qui pœnam luunt,interitum AETER* N V M, à facie D O MINI, amp;nbsp;à gloria fortitudinis illius.Pe* trusjfecunda Petri fecundo. Ifti funt fontes aquacarentes,nebu* la.’,quæ à proceila feruntur,quibus caligo tenebrarum inaner* num fcruata eft» In hac igitur parte concionis Prophericæ de fupplicio inferni, primum conGdera, quod ficut condones A* poftolicæjita Slt;^Prophetical fupplicium inferniconftaredicunt cxigni, qui pice fulphure nutriatur. Ac alp quidem tant hunc ignem efle corporalem,alrj fpiritualem.Sed H*'»v)lt;eft,uelle ifta diuina myfteria humana ratione perfcrutari, oeijUt.«. ' Recte Damafeenus ait : Tradentur diabolus amp;nbsp;dæmones c* ius,amp; homo eius , id eft, Antichriftus, ÔC imprj amp;nbsp;peccato* res in ignem æternum, non materialem , qualis eft apud nos, fed qualem nouit Deus, Nec inepte uulgo dicifolet, quod

4^4 IN CAPVT XXXIIIL ESAIAÊ hicmundanus ignis collatus cum igni inferni,fit uelut pidus ignil Collatus cum noltro .Porrö,Ignis nofter muiidanus natura fua ïu ect.Ét tamê Chriftüs üócat iiilernû tcnebras exteriores,in quibuS fit fletus nbsp;ftridordcntiu ni. Petrus uocat,CatenasnoÄis,^ tcnc

braruCaliginem.Qüare facile cOnijci poteft,ignem inferrti magnO diicriminc,ab hoc noftro cOrporali difftrre.IJeinde côfidera nûc infèrni ignCm,non ad tempüs tàntUm dtirarC, (èd eflé æternû.No (flêjinquit Prophétâiamp; die noil extinguetur,lrtæternum alcendec fumus éius ÔCc.Hoc idem tefiäntur Ctiâ Apoftolica fcripta,queni àdmodum ante cömmemörauimus. Admirantur aut nônuili,quæ fit illà æquitas,quod temporariO peccato,infiigatur ætetrta pœna, ' Quomodo conuenit,q? peccati defignatio perdüret aliquoties uix unius horulas fpacio,fuppliciurtt aût peccati in femplternü perdu*

AugultüQuafî ulliusid un^iufticialegisattedatj brt Lib n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mora temporis quifcp puniatur,quanta mora têporis,un*

it. de punireturadmifit. Et poftea:Quanto magis homo früebatur DeOjtanto maiori impietate dercliquit Deû,ô^ faâ:us eft malo di^ gnus æterno,qui hoc in fè peremit bonû,quod elle pollet itlf terniï amp;c. Vides ergo hominem impiu idcirco puniri æterno lupplicio, q[uod per peccatüauèrtatlè ab aeterno bonö t Vt non interim èC hoe addanliqijöd impq cupiant inæternû.fî queant,peccare. Noii ^'tiir indignu eft,quod etiam inæternû puniannPraetcrea, quod Elàiasdicit:TerramilIamdelôlandàin generatione generatio ne,ac neminem in feculaftculorum per earn tranfitür5,non fignifï cat nullû hominem conijciendû in infernû,lêd per uaftitatem fö litudinem intelligithorroremoqui eft in inferno.Nam cum homo hatura fit animal 7n\niM{i,3c capiat uoluptatem cxalioru hominii contubernio,ac etiam mileris fitgaudiôjUt uulgo dici Ibletjhaber« pccnarum focioSjin inferno longe aliter Tele res habebut«Non ein capies uoluptatem ex aliorum contubernio,led potius horrorerrt, non aliter quam fi commorareris in ùaftilsima lolitudine inter cru delifsimas beftias.Non erit gàudium,ex proximi tui poena,lcd po lius duplicata poena amp;c,Poftrcmo,quod E laias recenlet inaufpi* catas auesjin inferno,hocplanefibiuult,qdChriftus paueißimi« uerbis dicitdte malediifti in ignem æternum,qui paratuseft diabo Io Sc angelis eitis .Hi Hint inaufpicatç illç aues,qug in inferno,ut ita dicam,circumuolitant,06incutiurtt damnatis terrorem longe om nium maximUjâc nun^ingtèrnum finiendu.Qyod cü ita fe depef petuo inlerni lupplicio habear,intelligis nuc iple,cur Chriftus tairt grauiter mOneat hos,ut niagis lüfcipiamüs temporalia pericula,^ peccando obijciamusnosæterno fuppliciO.Ncmetuatis uobis, in quiés,ab his qiii occidut corpus,animà aût no poßüt occidere,lêlt;I hietuitemagis iliû,gpoteft Sc anima ôd corpus pdere ingehenna,

GOMMENT» IOAN, ÇRENT» lt;4^ EtitcrunijBonû eft tibijUtlufcusintres in uitam ponus quam uc duos oculos Habens mittans in gehennam ignis. Breue fpaciû eft huius uitæ noftræ corporalis.Et hoc idcirco nobis diui'nitus dona tur,ut tempus habeamusdikcndiartifîdum ad ui'tandum perpei» tuum interitum,amp; eonfequendam æternam fcelîci’tatem.Quid er go eo homi'ne magi's in(ànum,quid magi's furiofùm,quam iftud ui tæfpaciumtamincurie,tamnegligenter,tam(celerate tranfigere, (trig/ ut fempiternæ internccioni le ipfèobi}ciat,nec reporter aliud ex nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ù««

Hacmiîêrrima uita,nifiæternum fuppIiciumC Nulla autem eft do-ftrina,nullareligiointerris,inquapofsimus uere cogno(cere,qd faciendum fît adeuadendum fuppliciuminferniignis,amp; ad conle^« quendam iufticiam ac làlutê,præterquam doctrina cuangelq Do mini noftri lefu Chrifti,uidelicetquod propter foium hune Chri ftumhabeamuspeccatorumremifsionêper fidem,ô^ acdpiamus fpiritumfanftum^qui noftra corda et adtiones ad obediendum uo cationi Dei gubernet.Qyare toto ftudio in hanc unam cura incû* bendum eft,ut hanedodrinam cognofcamus,amp;S ei obediamus.

Hæc eft altera pars eius concionis,quæ cap.54.» inftituta eft.Et quemadmodum antea Prophetacomprehendit nomine Idumçç, omnesimpioSjSC hoftes populi acecclefîæ Chrifti,fîue Iudæos,fî^* uegcnteSjfîue hypocritas,fîue tyrannos,ita nunc nomine deièrti, jnuijjÔC folitudinis intelligit eeclefîâ Chrifti. Ac profedo,fî extern’ nam fpeciem ecclefîæ Chrifti in hoc feculo cÔfîderaueris,tribuitur ei aptiCsime cognomen defêrti ÔC Solitudinis,cû interim impfj ui^ dcàtur campus florentilsimus,amp; ager fertilifsimus. Ecclefîa enim populi Dei in hoc feculo deftituta eft omni fere humano prgfîdio, Sc lplendore,ac iudicaturnon (ôlum inutilifsima, uerumetiam di^» gnifsima quæ de terra uiuêtium deleatur.Habetur, ut Paulus ait: tanquam -molhp-it ksh K«9aLffi.«dn Aegypto erat quondà ecclefîaDei, fed iudicabatur ta abominabilis,ut populus Aegyptiacus exiftima retfe contagione eius (ordidari,ôd perire.ldeoqp proturbabeât eos e finibus fuis. Sub rege Ahab erat ecclefîa Dei, fed adeo occulta amp;dcfcrta,ut Elias iple ignoraret,amp; conquererctur î Altaria, in* quiensjtua deftruxerunt,Prophetas tuos gladio occiderunt,06 de relidus fum ego folus»Sed audit à DOMÎNOîDereliqui mihi in Ifrael lepte milliauirorûjquorû genua no Hint curuata ante BaaU Sub rege Ahaz,cuius têpore exiftimo Elàiâ hâc concionê habuift ftjcrat populus Dei,led tam ab tmpio rege, à finitimis gentibuf

IN CAPVT XXXV. ESAIAE itadcfèrtusSCoppreflûsjUtuidereturdcfàlutcdus alt;ftû cflê.Sub Hef ode crat ecclefia Dei,Simeon, Anna, Zacharias, Elizabeth, lofcph,Maria SCc.ièdadeoexigiiaamp;contemptajUthaud immc* rito cum dcfèrto et uafta iblitudine confèratur.Etfi enim multi ib lent geftare nomen populi feu ecclefiæ Dei,tamen ficut no omne» funt ifracl,qui funt ex Ifrael,ita no omnes fünt ecclefia Dei, qui uo cantur ecclefia Dei.Sed hi fbli fiint uera Dei ecclefia, qui uere ere* dunt in lemen Abrahg promifium,hoc eft,in lelum Chriftum, ferunt ex hac fide dignos fruclus pcenitenric .Reliqui qui cöntem pto aut negledo Chrifto,confidunt lua iplbru iufticia,nec habent aliquamrationêdocrtrinæucrcpiæ,nonlunt ecclefia Dei, etiamfi fummum locum in ecclefia tenere uidcantur.EccIefiafticæ hiftorig tradunt Paphnucium quendam eremitam magng adeoq? angelicg ianéritatis hominem cogitafie lccum,cui nam lanclorum fimilis ef (ètïSedmox,accepifierefponlum,lêfimiIê eflê lymphoniaco cui* dam,qui in proximo uico quærerct arte cantandi uidxt.Quo ora^ culo reprehenfus ÔC admonitusfuit,ut ecclefia Dei non æftimaret externa fpecje,lèd cogitareteam ab oculis hominum plerunq^ ab fconditam,amp;S loli Deo cognita eße. Alius Eremita, Antonius no* mine,cumoraret,aciudicaretlèlonge omnium in terris làndilsi* mum, (Solent enim ßndi grauilsime tentari)audit uocê de cccloï Antoni,nondum peruenini ad menfura Coriarij,qui eft Alexan* Augm snr^ driæ.HicCoriarius,poftquamagnouiflètChriftû,exercebat opi gw indogt; ßeiuna lùum fidelitcr,ac fingulis diebus confitebatur cora Deo, Ic maximum prccatorem in totaciuitate,it^ petere,ne ciuitati crc. Qnoft aliquid incommodi propter (e accidat,lcd ut Deus earn tueatur,et Antonio^cM remittatipfipeccata propter Chriftû ÔCc, Hoc reljaonlb edodu« tigitcumco^ eft Eremita,ecclefia Dei non efle in propatulo cxpofitam,(cd fert ecclefia,de quibus minime lulpiceris, ÔC qui co^^^cum nbsp;nbsp;omnibus alqs fintdelerti atep contempti.Cum igitur tails fit c5

A»ito«ilt;w ditio ecdefiæ Dei,ut uidcatur magna eflê iblitudo ac delêrtû, folci pit Propheta earn conlblandam.Et quia in fuperiori capite come morauit bellum Chrifti aduerfos hoftes ecclefiæ fuæ,6d fuppliciu, quod impijs paratum efl;cum diabolo ÔÔ angelis e'ius,cômemorat nunc beneficia,quæ ecdefig propter Chriftum contingunt,ut exei tet earn adfiduciam,et conlbletur cam in triftiisimis fuis afflidioni bus.Etfi autem propheta uideturinitio huius capitis uatirinari de uocatione gentium,quod gentes collatæ cum Iudæis,fuerint quafi delertum amp;nbsp;lblitudo,quia erat,ut Paulus ait,fine Chrifto, alienati à repub Jlraelis,extranei à teftamentis promilsionis,lpem no ha* bcnteSjô^ Deo carentes .Et Oleas uocat gentium regionem,locu, in quo dicitur,Non populus meus uos: tarnen quia Efaiasraox commemorabic ea iniracula, quæ Chrifl:us,cum adhuc age* rec

ret humanam in tern's uitam,jnter Iuâæos,n5 inter gentes,ediditj idarco fentiendum eftaProphetamKArJTa'jMrojVjaHoqui' cccleß^ am ludæorum fui temporis,quam ÔC defertum ac folitudinem uö cat,quod affligeretur non folum afinitimis gentibus, uerumetiarrt abimpio fuo rege Ahaz, cuius teinpore,ut ante diximtis appareÉ banc concionem ab Efàia dictam elle. Poftea autem ufu ipfo trans ferenda eït ad ecclefiam omnium tcmporii, fiue inter ludæos, fiue inter genees.Ecdeßa enim uera ßue ex lutieisjßue ex gentibus col Ieda,iemper eit defertum 8ó fblitudo in hoc mundo, cum interim impq uideantur lætilsima pafcua.Dicit ergo ProphetatLgtabicur deferta amp;nbsp;inuia, et exultabit folitudo.Expofui qu^ fupplicia manc antimpios, qui fibi nunc fcelicifsimi uidentur.Nunc autem expo»* nam,quæbeneficia,quægaudiamaneantpiosfèu ueram ecdeßa^ Ea quidem nunc func temporajUtappareatadum eße de faluteeO defiç,necunquam futurum,utucniatChriftus promißus,00 infti tuat regnum fuum,ac feruet pios. Vera ecdeßa uidetur eße horri^ bilis fohtudojin qua nihil unquam boni frutftus proferendüm ßt» quiaquemadmodum finitimihoftesquotidianosimpetus fàciunt in regnum ludgjStT uaftant ipßim,(ßcut Icriptum eft x.Para.iS.)-ita rex ipfe Ahaz,amp; impr) Pontifices uaftant domi ueram ecdefiä ifnpietate fua.Quid ergo aliud futurü uidetur,quam hanc uniuer* faingêtem interituram,ut necChriftusipfe huic genti promißtis, fit uenturusCSed bene confidite,pußlle grex,exultate gaudete«. Qui uidemini nunc defertum ac fterik folum,florebitis tandem ft cudüium.Certo futurum eft,uthocdefertu floreat ameenifsime,

proférât leetißimum frult;ftum .Qyia gloria Libani dabitur ej,et decor Carmell amp;nbsp;Saron. Libanus nobilis elf Cedris. Habet Carmelusamp;r Saronfuamquocpnobilitatem Hac aut? metapho* radocet Propheta,futurum,ut omnis benediâiio Abrah^Ói fëmi nieius promiflâ,(qu^ per gloriam Libani 00 decorem Carmeli ac Saronis ßgnificatur)in hoc populo,qui nunc prorfum defertus abieiftus uidetur,impIeatur.Nam ad Abrahamum dieftum eft: In feminetuo benedicentur omnes gentes. Hoc fernen eft Chriftus» Bcnedid:ioautem,hocloco,non eß; intelligenda pro externa SC müdana fdicitatc,fedj)ro ueris 06 cocleftibus bonis,uiddicet, pro rennfsione peccatoru,iuß:icia, liberatione in afflitßione, in morte,

æterna uita Hæc eß uera benedi(ftio,quam quiaßequitur,om* nia aflccutus eft.Cum ergo Propheta diat gloriam Libani, amp;nbsp;de worein Carmeli peruenturum in defertum fc)iitudinem,ßgnifirf cat futurum eße ,ut hic populüs,quamuis nunc oppreflus,ita ßt äDOMlNO conferuandus amp;nbsp;propagandus, ut in eo pleantur omnia quæ de Chrifto promißa funt, Vnde Ô6 ad* ditdpß uidebunt gloriam D O M1N1, amp;nbsp;decorem Dci noftri,.

HicDOMlNVSDeusnofter,cftIcfusChriftus,qui fuoteitl porenatuseft homo in ludæorum ccclcßa,amp;S palam manifertauit muliismiraculis,ac refurredionc fuaà mortuiSjgloriamjdecorem maieftatem fLiam.Vidimus,inquit Joannes, gloriam eins ,glo* riamudutunigeniti.àpatre.QuarcjCum hoc ccrtifsimc futurum fit,nolite exiftimare de iaiute ucftra acquot;lum eflcjetiamfi nunc uidc* mini prorlus abiectijfed potius exultate lætabundi,gcftientes, ÔC laudantes nomen DOMIN LEtfî enim,quod de reuclanda in* ter uos gloria ChriHi côncionor, non cft futurum,hoc ueftræ cor poralisuitsctempore,tarnen fi credidcritis,afteret uobis duplex beneficium.Vnum eft,quod certocognoicatis,pofteritatcmue* flram conlèruandam incolumem,ulc^ ad aduentum Chrifti * Altc rumcft,quoduos ipfi hoc tempore ex fide tantum beneficiorum conlêqucmini in Chrifto uenturo,quantum conlèqueremigt;ii,fiæ* täte ueftra pertingeretis ufque ad tempus aduentus Chrifti. Ob* ferua rationem confolationis Propheticæ, Auditores concionis Efaiæ crant homines miferrimi alflilt;5bl«imi,partim propter co tinuashoftium incurfionesin fines regnieorum, partim propter l'mpietatem regis Aha2^,amp; Pontificum,ficutlcriptum eft a.Para* lip.iS.amp;f ^.Regqô.EIàiàsautêconlolaturusauditores luospro* fert amp;Lftaiuit in medium Chriftum,aduêtum Chrifti,amp;S regnum eius,ac hortatur,ut hune fide lua compleôlantur.Quare perïpicue fignificatur, in lummis affliclionibus et extremis periculis non efle aliam certiorcm ac ueriorcm Iàlutem,præter Chriftum D O MI N V M noftrum, fideacceptû,utre(ftilsime dixerit Petrus,Non eft aliud nomen datum hominibus,in quo oporteat nos làluos fie* îri.Nam fi Chriftum habueris per fidem,Deus eft propicius,remit lit peccata,reputat hominem iuftum,adoptât in filium,fèruatcum in morte,Ôd tribuit ei æternum regnum in coeb's.Hæc bona, fi ad fint,quid poterie obeftè affliéfio, uel etiam morsiplàc' Hoc illud cft,quod Pfàt aa..aitiSi ambülauero in medio umbræ mords,non timebo mala,quoniam tu mecum es.Et loanneszMaior eft,qui in nobis eft,quam qui in mundo ôlt;c. Quare in aduerfis nihil prius ducamus,quam ut ad Chriftum per fidem properemus,amp;S cogite museum federe ad dextram Dei, ad quam fccum auexit omnes cos,qui uera fide ipfum compleduntur. Sed reuertamur adeon* aonem Prophetæ.Confortate,inquit,manusdiirolutas,amp;S genus debiliaroborate.Dicite pufillanimis,confortamini,Ô6 nolite time re, Qyos antea uocauit deièrtum, uaftitatem 8^ iblitudinem, hos niuic uocat pufiUanimes, trépidantes, haben tes mantis diftôlu tas, Sc nu tantia genua.T a lis eft ecclefia Dei in hoc ’mundo ,fi extemâ jfpedera confideraueris.Nam qui premuntur grauibus afflidioni bus ludciu imminere periaila, quæ puiant fè cfRigrre non , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pofle.

COMMENT. IOAN. BRENT. 4«9 podèjCol^t manus in finum abrjcere, 8^ genubus nutarc,ac trcpida re. Vt cnim animusfrangitur,in periculis, ita franguntur manus 6^ pedes,omnes corporis uircs.Cutn igitur Ecclefiæ femper gra uifsitna quæcp in hoc murido accidant,mirum non eft, quod ina/ mis eins diftoluantur,amp; genua præ trepidationc nutent quaJiter accidie prjs fub rege Ahaz,ficuc antea oftendimus. Sed fpiritus fan dus hoc loco iubet ca forti robufto cftè animo ac nihil prorfus mall metuere ♦ Vnde ergo concipiam animi fortitudinemÇ’ Sequi/ tur : Ecce Deus uefter ultionem adducctretributionis ,Deus ipfe ueniet,amp; feruabit uos.Hæc dida eftè de aduentu Chrifti,ucri Do mini acDei noftri, in carnein,fequcntia perfpicuctcftantur.Tune aperientur, inquit, oculi cæcorum, amp;nbsp;aures furdoruin patebunt. Tunc fallet ficutceruusclaudus, amp;nbsp;aperta ent lingua mutorum. Etfi eniiTi hæc iniracula femper implentur in Ecclelia Chrifti fpiri/ tualiter,per Euangelion cius, quo homines uere ex omnibus infir mitatibus fuis fanantur , tarnen Chriftus ipfe docet htec externa m:racula,quibusaperuit oculos cecorum,ôCaurcs furdorum, ac fc citclaudos expediteainbulare»efteteftimonia,fecoramadefte, 8d implereuaticinia de fe Prophetarum . Apud Matthæum enim 8C Lucam,cum Baptifta interrogaret perdifcipuîos,numipfeeftec Uerus Chriftus,an alius eftetexpedandus , maluit Chriftus fadis quam uerbis refpondere : Itc,inquiens, renunciate loanni ea quae auditis 8^ uidetis. Caeci uifum recipiunt, claudi ambulant, lepro/ fi mundanturjfurdi audiunt, mortui excitantur, 8^ pauperes audi/ unt Euangelion, Hæc autem eft fententia Chrifti, Efaias capite tri gcuinoquinto prædixit fore,ut cum Chriftus aduenerit, aperian/ tur oculi cæcorum, amp;nbsp;pateant aûres furdorum. Et capite fexagefi/ moprimo,pauperes Euangelion audiant.Hæc autem miracula nue per me,ut uidetis audio's, edutur. Quarc manifeftum eft,me ef/ fc ueruin Chriftum, necalium efte expedandum. Vides igitur,qgt; cum Propheta dicit ( Ecce Deus uefter ultionem adducet, ac retri/ buet hoftibus ueftris fuam mercedem, Deus ipfe ueniet, 8C ferua/ bit uos, ) loquatur de Chrifto, amp;nbsp;aduentu eius in carnem, quo ui/ citSatanam,acdenunciauit omnibus imprjs æternamdamnatio/ nem, redemit autem pios ,8lt;i feruat eos æcerna falute. Hicuero di^ cetauditores Efaiædn longû tu prophetas. Multi adhucanni funt, (erant enimplus minus odingenti ) donee ueniat Chriftus. Qtiis autem interea temporis nos liberab’t 8( feruabitC nbsp;nbsp;tten wir fgt;curgt;

ling/wir woltcn ttwan fcrlin^ vberfommen. Idem folet etiam nobis obtici,cum conlolamur afflidos ex fecundo aduentu Chrifti m insh ieftate. Dicunt enimirrifores: Qiiid C Tu ne ponismihi tcrmi-* num ultionis »aduencum Chrifti ad iudiciumCAbripiarnfghur ti/

bi una cum pallio,ctiam tum'cam.Scd fi co tcporc,quo Efaiashee côncionatus eft,iiondum adueniebat Chriftus in carnem, poft ali/ quotannorum ccntenarios,amp; nefciamus nunc,quo tempore aduê turus fit in maieftate ad iudicium,tamen ex his pq in præfentia fem ÄÄ xî.Pfr per fuam habent confolationem ac falutem. Qui enira credidittem Do» pgre Efaiæ in Chriftum uenturum,isconfccutus eft in prffeiitia rc chrifS credf «'ifsionem pcccatoRt per Chriftum,ec adoptatus eft in filium Dei, mm ftof fil» nbsp;nbsp;conferuatus eft tarn in corporali uita,ufc^ ad fuam periodum,c|i

Koî ßiturof, in morte ad fternam uitam,Sic amp;nbsp;qui nunc credit in Chriftum,qui carne aduenit, amp;nbsp;aduenturus eft in maieftate, is pofsidet in Jpfo omnemfalutem,nccquicquam certius eft,cniam omnes impi/ ® os æterna internecionc perituros , in aduentu Chrifti, ut maxime nunc florere uideantur,Emortui eftisjnqiiit Paulus,amp;:uitaucftra abfeondita eft cum Chrifto in Deo, Quandocunq^ Chnftus mani feftatus fuerifjuita ueftra, tunc amp;nbsp;uos cum illo manifeftabimini in gloria, Sed pergaihus in textu Efaiæ péreurrere bnficia, quæ Chrl ftus aduentu fuocolbturus cft in Ecclefiam fuam,Aperientur,ingt; quit, oculi cgcorum,aures furdorum patebunt,Claudus fallet ficuÉ 'Ceruus,amp;aperta er it Imgua mutorum, H'æc,ut diximua, etiam cor-* poraliter per Chriftum,Ôd in nomine Chriftiper Apoftolos initib rcuelati amp;nbsp;propagati Euangelij impleta funt.Quæ miracula,in A-* poftolicis liter is de(cripta,notiora funt,quam ut hic pluribus corn/ memorari debeant, Sed implentùr etiam indies in Ecclcfia ChriftÉ fpiritualiter,per prædicationem Euangelii,Nam luce Euâgelq illuz ftrantur oculi hominum,qui funt natura ceci,ut uideant, qua fit in-* grediendum in ueram iufticiam amp;nbsp;regnum ccelefte.Sono Euange Jrj aureshominum ante mutorum ita aperiunfur ,utexhocauditu fummam i ucunditatem,adeoc^ æternam falutem conapiant, Euart gelrj condone confertur fpiritus fandus per fidê, qui fpiritus tam effîcax eft,ut claudicates,ac errantes in ueram incolumitatem,amp;re/ iftitudinemreftituat, Exhac quocÇprædicationemutiredduntult eloquentes,quia qui antea non audebant tollere fade fuam ad coe-*, lum,nunc acceduntcum fidudaad thronumgratiac,8^ alloquûtur Deum,ut Patrem,ac æternum feruatorem,Hæc funt fpiritualia ml racula,quæ Chriftus per Euagelion fuum in Ecclefia operatunAc eedit aliud beneficium, Aquç excindêtur in deferto,amp;f torrentes in terra arida, Et forrida terra redigetur in ftagnû, terra fiticulofa, feu ardore fol is côbufta in featuriginem aquarum,ut ubi prius ha/, bitauerint draconcs feu ferpêtes aridifsimorum locorûamatorcs^ ibi crefeat deinceps herba uirens calami amp;nbsp;iunci, Hæc Chriftus in aduentu fuo,non impleuit quidem corporaliter: Necjj enim conti/ git,utdifdpuliôlt;auditoresçiusindigercnt aqua in dcf€rtis,alio/ qui

COMMENT, IOAN, BRENT. 4r« qui etiam pctræ cffu Jiflènt l'pfis aquas,ne fici perircnt,qLiema Jino dum petra dédit Ifraelitis aquam in dcferto, nbsp;nbsp;Chriftus paucifsi/

mis panibus ac pifcibus multa hominû milia in deferto pauit. Hac uero metaphora uerborum iignificat Efaias, Chriftum in aducntu fuofpiritumfancflum in Ecclefiamfuam,quamfupraoftendimu« nomme defcrti amp;folitudinis adumbrari,tam opulente efFufurum, ut loquantur linguis nouis, per nomen eius dæmonia eijciant,fer'' pentes tollantjfi quid letale biberint,non noceat eis,fuper ^grotos manus imponant,âd bene habebunt.Sic Chriftus ipfc interpre/ tatur,cum ait loânis vfj.Si quis fitit,ueniat ad mc,amp; bibat.Qni cre dit in me,fîcut dicit fcriptura,flumina de uentre eius fluent aque ui uæ.Et addit EuagcliftatHoc dixit de fpiritu, quem accepturi erant credentes in ipfum. Vides ergo,quod admirâda dona fpiritiis fan/ cti,quæ Chriftus in fuosdifcipulos contulit,dicantur toi rentes, featurigines fontium in defeno.

Sequitur aliud beneficium . Eritibi femita amp;nbsp;uia ( ein furw^g und ein fufpfad ). Hæcuia uocabitur Samfta, propterca quod nul/ lus pollutus,nullus prophanus per earn fit tranfiturus,Omnes qui in ea ambulant erunt fantfti, Et erit uia tam plana amp;nbsp;direda, ut nec ftultiinea errarepofsmt. Non erit in ca uia leo, nulla mala beftia, nulla terribilis fera in eainuenietur,quæ uiatorem perterrelàciat, aut dilaniecSed ait uia tutifsima Si fecurifsima, Hæc fimda Si tu/ vu fit. UuiacftChriftusipfe,SicutSidicit,Egofum VIA, ueritasamp;ui ta.Primum igitur,NulIus prophanus aut pollutus tranfit per hanc uiam,quia quotquot accipiunt Chriftum per fidem, acapiunt eti/ amremifsionempeccatorum,emundantur a peccatisfuis,repuran tur coram Deoiufti Si fanifti. itaep in Chrifto nullus cfl propha/ nus, nullus eft pollutus Si immundus, etiamfi credentes in Chr i/ ftum adhuc multum fordium habeant in carne fua. Vnde Si alias dicit Efaias de Ecclefia, Non adijciet ultra ut pertranfeat per te ingt; circuncifus Si immundus, quia ut Paulus ait: Nulla eft condem/ natiohisquiinfiti funt Chriftolefu, qui non iuxta camem uer/ fantur, fed iuxta fpiritum.Deindc hæc uia tam plana eft,ut nec ftul ti in ca errarc queant.hoc eft , Qiii credit in Chriftum,etiamfi fue/ rithomoalioqui(implex,nullaaut non admodummagna carnali prudentia præditus, tarnen reda incedit ad uer am iufticiam, Si æ/ ternamfalutem.Chriftus enim ea eftuia,quafolaperucniturin coelum, Præterca Chriftus ea uia eft, quam nullus leo, nulla cru/ delis fera, nulla horribilis auf uenenata beftia obfidec, quia Chri/ ftusnon uenit ,ut condemnator Si deuorator hominum, fed ut ligt; berator Si leruator, Nonmifit Dcus,(inquit ) filium fuumin mundum,uC condemnet mundum, fed ut krueturmundus per

47* IN CAP VT XXXV. ESAIAE cum. Et iterum. Filius homiuis nou ucnàad pctdcudas,fed ad uandas animas homiaum.

Qui ergo ifti funt, qui ambulabunt in hac uia C quid confc-^ qucnfurC’Liberatj,inquit,ambulabunt in ca^c Redanpti a Domi no proficifcentur uenient in Zioncum iubilo: Læticia fempitcr na criteisjhabcbuntgaudium amp;lfticiam,0lt;^ fugiet omnis dolor ac gemitus.Hæceft dela-iptio Credentium in Chriftum,qui propter Chriftum,quem fide acdpiuntlibcrantur a potcftatcSatané, a pec catis amp;nbsp;morte,amp;proficifcuntur ad Zioncm,hoc eft, fiunt membra Ecflcfiæ Chriftiper fidem, Bd adoptantur in hæredes cceleftis re/ gii , Proficifcuntur autem ad Zion cum magno gaudio 8d iubilo* Q^od gaudium crit fempiternum. Itac^ difcedet ab cis omnis tri/ flicia,dolor,gcmitus,0d fletus, Sicut Sd alias dicit:Gaudebitis Sd ex tiltabitis in fempitemum in his quæ ego creo. Non audietur in ea ultra uox fletus,ôd uoxclamoris. Hæccft fccIicitas,quamChriftus attulit Ecclefite fup.Scd dices,quomodo gaudct Ecclefia pcrpctuo, cum tarnen nihil ea fit miferius in hoc feculo, ôd propter perfecurio nes 8d uarias ærumnas,qnCe accidunt ei,femper fere triftis incedat». Refpondeo^ Haccfoclicitas, quam Bfaias promitfit Ecclefiæ pro/ pter Chriftum, non eft reijcienda tantum ad futurum fecuïû,fed e/ tiam in hocpræfenti fecalo,pro fuo modointelligenda. Etfi enim Ecclefia grauifsime in hoc mundo affligitur Sd conculcatur, tarnen non caret uero ac cocleftigaudio. Nam maxima hominis miferia eft,non quidem paupercm, aut segrotum, aut inglorium efle, auÉ etiam corpore fuo mori, fed efte obnoxium pcccatis, efle obnoxi/ um Satanæ,æternæmorti,8digniinferni ,ôdpriuatum cfleiucun/ difsinao ac foclicifsimo confpedu Dei, 8d regno coelefti. Hæc de/ mummoleftifsimafudes eft in oculis noftris, Hæc uere fummaeft calamitas 8d miferia hominis. Qui autem aedunt in Chriftum, li/ beranturhac fudc ex oculisfuis,Ödreddunturpropter Chriftum tranquilliacfecuri, quiaChriftus expiauitpeccatum,uid£ Sata/ nam,redemitcrcdentes in ipfum, ab æterna morte öd inferno,acfe citeoshæredescocleftis rcgni.Quarc,cum finthac maximaom/ nium calamifate liberati, plenum habent gaudium confcientiæ,e/ tiamfialrjs corporalibuscalamitatibusplurimum affligantur.Da/ modes Diony frj amicus non potuit ullum gaudium,e£iam inter o/ mnemregium apparatum, condperc,dum folgens gladius feta e/ quina appenfus, ceruicibus fuis impenderet. Et damnatus ad cru/ cem, nulla uera cordis læticia affici poteft, etiam inter regias epu/ Ias,dum cogitat confeftim affbre lieflorem, qui ipfum ad fupplici/ umrapiat. Sed fiilleuideritgladiumdcponi, hicauditfeafenten tiadamnationisabfolutupijtura demum indpiunt ex corde gefti/ re,'

COMMENT» IOAN, BRENT# 4rj re^c^tamfï in cafa ruftica,inter crudas rapas iierfentur.Ad cum mo/ dum homo (alutis fuæ linens, fed fcnticns interim magmtudincm peccati fui grauitatem diuinæ iræ , ac perpetuae; damnationïs, poteilexauimo gaudere , etiamfi collocatus fit in regia maieftate, dunxténetur uindlus confeientia peccatorum,amp; iræ diuinæ. Poft/ quam au tem cognofcitper Euangelion,quodGhriftus cxpiaueric peccata, èé reconcïliaueritipfumcum Deo Patre, qui amp;nbsp;adopteti/ pCumin Hlium,proptcr Chriftum, tune uerum oritur gaud(um,c/ tianiG uet fanduin fit in (ordibus bubulcorum Cum igitur Chri/ ftu5 actulcnt nobis hoc bencficium,manifeftum eft, quod etiain in hac uita fruamur in medijs grumnis ccelefti gaudio,quod tarnen in fiituro feculo reuera perficietur,

Efaiashabuitaliquotcôcionesæo tempore, quo Sancherib rex Äfsyriorutnfufcepitgerendum bellum aduerlusEscchiam regem Iuda,SC incurrit cum exercitu fuo in fines regm eiusQiiæ concio/ nescenfinentur (upracap»vi}.x.8lt;^ alfjs.Subijcit ergo nunc hiftori/. am eius belli,ut argumentum earum condOnü publicç€xtet,amp; me mon a miraculi feruatæ urbis Hierufalê,in extremo periculo,ad po fterûspropaaetur.Eadêhabêtur iir).Reg,xvirj,5d rj.Paralip.xxxn» Eftauteinmeinorabilishiftoria,in qua recenfentur infignia exem pla diuinæ clemcntiæ,in feruanda Ecclcfia fua mirabiliter, ôé diui/ næfeueritatis in opprimendis blafphemis Ecclefiæ hoftibus : ad/ hæc,magnæ fidei,SL elFicaciæ piarü precum in extremis ac fummis periculis.Preterea proponit nobis hæc hiftoria ’intóv« amp;nbsp;imaginem cius oppugnationis,qua Satan femper Ecclefiam Chrifti opprime reamp;delere cogitât. Quare digna eft,quædjligenfffsimc obferue/ tur. Initio, Saneheribum regem Afsyriorum regnaffe in Afsyria, poftSaltnaneifarein uaftatorem Samariç,ex ipfa facra hiftoria con ftatiirj.Reg. xvrj. 8^ xviij» MeminitSanehcribi etiam Herodotus ïn Euterpc,amp; dicit, quod cum fufcepiftet bcllum gerendum aducv fusÆ.gyptios,magna copia murium noeftu arroferit pharetras,at / cusôdhabenasfcutoruminexercitueius. Itac^ Saneheribus armis cxutus,nccefle habuit faluti fuæ fuga confulere. fttrà q iss ’ auyi-xfov

AÇAÊ/eûVTt Xjjù amv6#ûgt;v Dein de,quod ad Ezechiam,8d bellum hoc Afsy riacum attipet, feri ptu/

xa matiifefte dicit, quod Ezechias rebcllauerit contraregem Afsy^ ’ riorum, 8^ non fcruiucrit ei, Etfi autem nonnuUi haecuerba inter-' pretantur,quod Ezechias nunquamfueritfubiecflusregi Afsyrio rum,tarnenipfum rcbellionis uocabulum baud obfeure fignifi/ cat, Ezechiam fuifle tributarium regis Afsyriaci . Sed quando initio fadus ßt trihutarius, fcriptura, quod ego feiam non me/ rninit» Fieri potuit, ut regnum luda fadum fittnbutarium Afsy/ riorum fub Ahaz parente Ezechiæ ♦ Fieri item potuit, ut ra/ Zlum fit tribufarium in expugnatione amp;nbsp;deuaftatione Samaria?» Quocunque autem tempore , 8^ quacunque occafione regnum Juda coadum fuerit feruire Afsyrijs, 8^ tributum pendere, cer/ tehoc manifeftum eft , quod Ezechias abrogates imprjs facris, 8d inftaurata ac reformata Bcclefia, amp;nbsp;confirmato reono fuo, de/ fecerit ab Afsyrrjs, 8^ negauerit eis tributum * Qua defedlione cxcitatus rex Afsyriorum Saneherib fumpfit arma aduerfus E/* ;zechiam»Sed Ezechias , uidensuniuerfas munitas ciuitates lu/ da , praeter urbem Hierufalem, a Saneheribo captas, pctijt pa/ cem, quam Saneherib ea conditione dedit, ut Ezechias numeret ci trecenta talenta argen ti, triginfa talenta auri. Quae faciunt ma ximam fummam pecuniæ, Itaque iadum eft, ut non folum thefau/ riregij exhaurirenfur, uerumetiam laminae auri e ualuis tempH detraherentur^quemadmodum fcriptumeft quarto Regum deci' rnooólauo. Deinde , cum poft inftitutam ac emptam illam pa/ cem,Saneherib iterum fumeretarmaaduerfusEzechiam,ucnon folum tributa ab eo acciperet,uerumetiam regnum eiusdeleret, coaftus fuit Ezechias nccefiamp;rio, ut propulfarct iniuriam , 8^ ft ac regnum fuum tueretur . Etfi enim Ezechias fuit tributarius régis Afsyriorum, amp;nbsp;fubiedtus ei, tarnen quia Afsyriaais pri/ or uiolaùit conditiones pads,8lt; mouit bellum iniufte, Ezechi/ as propulfando iniuriam nec fuit fidefragus , nec fediciofus, fed fufeepit legitimam Sd ncceflariam defenfionem ♦ Ac parauit bellura magna fide,8d fingulari induftria»Extat fecundo Paralipo*. capitetrigefimofecundo infigniseiusconcio, quamhabuitadpo pulum fuum, in apparatu hums belli ♦ Viriliter, inquiens, agite,

confortamini » Nolite timere, nec paueatis regem Afsyriorum, amp;nbsp;uniuerlam multitudinem quæ eft cum eo * MultO enim plurcs nobifeum flint, quam cum illo. Cum illo eft brachium earn cum, nobifeum D OMIN VS Deus nöftcr,qui auxiliator eft nofter, pugnatque pro nobis »Quid ergo faiftum eft Çquot; In hoc belli appara/ tu, cum Saneherib cepiiTet omnes alias urbes regni kida, amp;nbsp;iam oppugnaturus eftèt, metropolim regni, urbem Hierufalem, mifîÉ prias Legatiim faam Rabfacea ad Ezechiam, qui nomine fuo po/ ftularef,

ftülâret, üC Ezechias fe aim fuis, amp;nbsp;urbc Hierufalem cîevïercnu Fuit autem hic LzCgacus Afsyriacus Rabfaccs,uir longe omnium ïmptjfsimus ac blalphemus aduerfus Deum,qucmadmod«m exoz rationibus eius,quæ fequuntur,manifeilum eft. Scribit Hierony/ mus f ludæos fcntire hune Rabfacen fuiiïè [ilium Elâiæ,amp; factum proditorcm patriæ fuæ. Ecfî autem hoc uidetur eflè ludaicum fom -nium,tarnen in tanta hominum corruptione,non eft alienum n car/ nis impictatc quod liberi degenerent a parentum fuorum pictate,i S^quodoptimis yarentibus contingant pefsimi libcri, Annon-optimushic Princeps Ezcchias habuit filium longe omnium im/ pijfsimum amp;nbsp;fceleratifsimum Manaften Tquot; Non eftigitur mirum,fî Efaias Propheta in eadem fuit fortuna, habuit tilium degene/, tem, acpatriæproditorem » Vêtus diéium eft : Hcroum filp, no/ xæ.Et reftantur hoedidum fîlq Eli, Samuelis^DauidisÔCalio tummultorum. Quarc parentes, dumadhuç habent liberos in fuapoteftate, faciant fuum officium,erud!ant liberos in uera pieta te amp;nbsp;timoré Domini pro fua uirili, commendentep prccibus fuis falutem corum Domino Deô noftro per lefum Chriilum. itaque fi manferint liberi in pietate,bene. Si autem a pietatis difciplina de fecerintadimpietatem amp;nbsp;fedenturfcelera, parentes magno qui/ dem dolore affiauntur, fed ipfi fuas animas liberauerunt. An non àgricolæaccidere folet, ut poft exhauftos multos laboresfofsio/. nis, ftercorationis, arationis, Sé feminationis fegetes eius , cum iam demetendæ eflent, depopuletur uel grando, uel examen locm ftarum, ac una hora, omnis labor eius, quem toto anno agris coz lendisimpendit,pereatCFerenda hæc funt infortuniaobedicnu amp;nbsp;patient! fide, non execranda U. rulentis blafphemfjs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sunt

alij,quiexiftimarunt hune Rabfacen fuiftè Samaricen, ideoque nouiffehebraicumfermoncm. Eftamp;hocueri fimile, Ncqueenim Rabfaccs potui ftèttalem orationem habere,qualem Propheta de/ fcribit, nifi fuiffet rerum ludaicarum peritus. Et Samaritæ iam in/ de ab initio defedionïs infefti erant regno luda , ac nunc magis cupiebantexitium regni eius,quodipforum regnum paulo ante uaftatum fuerat ♦ Sic in perieuhs, grauiores nobis eftè folent uici/j ni, quam hoftes, ac magis nobis metuendum eft ab amicis,quam inimicis . Inimici hominis, inquic C H RIS T V S , domeftici eius. Quid ergo in rerum difcrimine faciendum eftC Confidenz dum eft fola dementia Dei, S^fiquidemneceftaria eftoperaamiz corum, aut uicinorum , utendum erit ea in timoré D O M tz N I, non fidendum . Porro Rabfaces noftra lingua fignifiz tat Magiftrum potus feu pincernarum . Ideoque exiftimanc aiiqui hoc loco non effe nomen proprium, fed nomen oftioij,

47 6 IN CAP VT XXXVL ESAb’Æ Sedaiiufcunlt;T ucl generis ucl condinonisfucnt Rabfaces Lega/ rus Afsyriacus,confideremus orationem eius,qi?a eonatur perfua/ dere Ezechiç Si. Principibus cius,ut (efe Sancheribo dedant.Nam cum Ezechias mifinec ad eum,m colloquium, etiam fuos Legatos, habuit Rabfaces orationem fuaforiam, qua nudat Ezechiam omni auxiliotam humano ,quamdiuino. Vdtur autem præcipue qua/ tuor autquincß argumentis,quibus hortatur Ezechiam ad dedicio nem » Primo argumento nudat Rabfaces Ezechiam auxilio Ægy^ ptiaco.Cogito, inquit,tc uerbis iadare coram populo tuo,tibi adlt; huerchquum eiLconGIium, amp;^reliquas eileuires ad geredum bet lum«Sed profeci:o nihil habes quo confidere queas,ut obfiftas Af/ fyriaeæ pôtentiæ. Age enim, enumeremus fufficienter,quibus re/, bus luuari poflcs,fed uidebis tuipfc,tc his omnibus efïè nudatum^ Prindpio« Confidis fortaflè auxilio regis Ægypti. Sed hæc eft ua nifsima fiduda» Ægyptus em eft,ficut baculus arundineus. Que/; admodum igitur quis innititur manu fua baculo arundineo,tan/ turn abeft ut (uftentefur, ut potius maiori damno accepto ruât. A/ rundo enim natura fragilis, confringitur, Sinon folum finit inni/ tentem in terram càdere,uerumetiam perforât, aut (altem uulnerat manu qua innitebaris ei,ifafi quis confidit Ægyptiaco auxilio,in/( tantum non luuaturjUtnecefTe habeat grauiori ruina cadere.Cacte rum,fcripturanon madit Ezechiam ulum efïe auxilio Ægyptio/ rum,in hoc ultimo bello,nccobfcurum eft,quod Ezechias (ufeepe rit hancdefeniïonem aduerfus Afsyrios,fola fiducia cceleftis ac di uini auxilrj,quemadmodum indicac oratio eius,quam habuit ad po pulum fuuni in apparatu huius belli, Sed apparet ex toncionibus, quas Efaias fupra habuit ca,xxx,8i xxxi, q? Principes regni luda in prioribello, quo Ezechias neceffe habuit pace ab Afsyrqs emere, plurimû fidudæ collocauerint in Ægyptiaco auxilio, Scdhæcut/ cunc^ fc habeant,certe Rabfaces aptifsimeconferthumanum auxi lium,cumarundineo,hoceft,fragili baculo,Etfi enim Rabfaces ho mo impius eft Si blafphemus ; tarnen quam hicfententiam didt de humano auxilio,conuenit cumfententia fpiritus fanlt;fti,Nolite,in/ quit,confîdere in Principibus, necp in fiiqs hominum, in quibus non eft Salus,Et iterumzNcn in fortitudine equi uolûtatem habc' bic,nec^ in tibps uiri beneplacitum eft Domino, Et Efaias : Ægy' ptus homo, Si non Deus, equi eorum caro Si non fpiritus, Sic Si Hieremias : Maledicftus homo, qui confidit in homine, Si poniC carnembrachiumfuum,a DOMINO receditcoreius,Hisail Écm8ifimilibusfententr)s ,non prohibetur legitimus Si ordina/ rius ufus humanorum auxiliorum, fed prohibetur tantum fidu/ da in humana auxilia ♦ Tune autem confîditur hominum auxi/

GOMMENT. IOAN. BRENT. 47z lîo^rn aut munis te humano præfidio, aducr fus ucrbum Del •gt; ad facienda impia ac fcekrata:aut fufcipisfacienda,etia!nrcâaâC iufta, fed fine timoré Dci,fola fociorum tuorum fiducia.

Quanquamautcm, ut dixi,Rab faces apte comparât Æg]’'ptiagt;’ cum auxilium baculo arundineo,tamen abutitur bac optima com/ paratione,ad (educendum Ezechiam, Si conqdcndum eum in de/ fperationem, ut déférât fuum officium ,ôlt;^dedat fefe impioregû Non difsimili argumento folet Satan, etiara Eccleiïam ad defpera tionemfalutis fuæ follicitarc » In perfecutionibus enim obijcitci uanitatem humanorum auxiliorum. Quomodo poffet,inquit,con ftare falus Ecclefîæ Chrifti,cum fit deftituta omni præiidio C Non habet nec reges nec Principes ; qui earn feriotueantur. Et quan/ quamnônnulliuidentur fufcipere defenfionemeius,tarnenuerc funtbaculus arundineus,amp; uaua eft falus hominis. Tantifper pa/ trocinantur Ecclefîæ,dum inucniunt argenteosÔC aureos calices ab caaccipiendos.In periculis autem uere pro Ecclefîa fufferendis, fuz asresagunt,amp;fuætranquilÜtati quoquo modopofiîintjconfu/ EnKfutitiiai iunt,Illhactentation«, ingenuefatendumeft,Ecclefîam utiqui/ idem,fîlegitimepofsit,piorumPrincipumdefenfione, Sed nullo modo conftarc humano præfidio. Solus Deus tuctur amp;nbsp;confer/ uat Ecclefîam fuam mirabiliter. Et ficut filius Dei régnât in medio inimicorum fuorum, ita ôd Ecclefîa conferuatur in medio hoftium fuorum ♦ Sed amp;nbsp;priuatim folet Satan fimili argumento pios ad de/ fperationem follicitarc. Obijcitenimeisinconfcientia impurita/

Sc imbecillitatem humanæ iufticiæ. Dicit:Fateor quidem tc fe cille aliquot bona opera. Sed tu ipfe uides ea elfe baculum ar und 1/ tinim.Non potes his confidcrc, æiia funt imperfc(fta,funt impu/ Ta.Non iufti ficatur in confpedu Dei omnis uiues. Atlt;^ hadenus quidem Satan rede co ncionatur: Sed cogitat hominem ad impieta temSCdefperationemimpellere. Quareagnofeendum eft,noftra humanaopera non efleuerc iufta ÔC fanda, rerjeiendum autem eft propofîtum Satanæ. Non enim idarco abrjeere debemus fpem fa/ lutis, quia opera noftra funt impura, nec poftumus qs in iudicio Dei fiderc.Sed omnis fpes falutis collocada eft in mifericordia Dei propter lefum Chriftum, qui folus eft iufticia,fandificatio, amp;nbsp;re/ lt;lemptio noftra SCc.

Secundo,Rabfacesi nudat Ezechiam diuino auxilio.Qiiod fire/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;

fponderismihi,inquit,in Domino Deo noftro côfidimus, nonne ipfe eft cuius Ezechias SCc. Deus odio habet Ezechiam, quia abro gauitcultum SC faa*a eius.Quarc no poteft auxilio eius fidere. Hic hypocritisSCimprisuifus eft Rabfacesaliquid dicere. Nam ludæi fccerunt in cxcelfis lacra,nÔ idolis,aut dijs gentium,fcd uero Deo

479 IN CAPVT XXXVL ESAIAE Ifraclis.Inftituarunt in cxcelfis fuis facra, ad imitadonem rum facrorum,quç in tcmplo pcragebantur,amp;propofitum eorum cratjUtijsfacriscolerencacucnerarencuruerumDeum Sicenim

I fcripturateftaturfecundoParaliparigefimotertio:Adhucpopu/ lus (inquit) immolabat in cxcelGs Domino Deo fuo^Manifeftum autcm eft, quod Ezechias in principio regni fui abrogaucrat non folum excella, uerum etiam multa alia facra, qucmadmodum fcri/ ptum eft quarto Regum capitc decimoo(ftauo,SC fj»Parabpo,xxix^ irnpiorumft xxx.ôCxxxî. QuarehocRabfacisargumentumuidcbaturhypocrP maximum habere pondus.Sed facilis eft refpôfio» Excelfa ÔC ft/ eorum nbsp;nbsp;fiebanc ab hypocrids in honorem, ut ipfi iaótabant,

Deijtamenfueruntduplici nomineimpia.Primum,quod erâtma/ nifefteinlege Domini prohibita, Deut, duodecimo. Caueneoftc ras holocaufta tua in omni loco,quem uideris,fed in eo,quem ele/ gerit Dominus amp;c. Et iterum: Qiiod præcipio tibi,hôc tantum Ê*, cias:Necaddasquicquam necminuas.Deindequialudæifaciebâc hec facra, ut horum meritis expiarêt pcccata fuacoram Dco.Quv, re Ezechias pro fuo ofBcio dé uocatione fecit, quod tam impia fa/ CTaabrt^aueriCjamp;præftitithàcabrogatione cultumDeo gratifsi/ mum,tm abeft,ut Deum ad iracundiam prouocauerit. Idem pror/, fus folet etiam hôc têpore obqd his prïncipibus dé magiftratibus,' qui abrogaucrunt impia Papiftica facra in Ecclefia, amp;contulerunC opera fuâ ut prædicatio Euangeli},amp; ücra facra inftaurarêtur.Hi, inquiunt aduerfari],deleucriint cultum Dei in EccleGa, quomodo ergo inftitutum eorum poftèt habere profperum fucceflumî Hi ab rogarunt Miflàm,quæ eft fummus Dei cultus,quid ergo fceliciiaz tis pollicercntur fibi in fuo propofito C Sed bene habet.Prj Prind/ pes abrogarunt tantum impia facra,qualis eft Mifla Papiftica,quaî habita eft pro facrificio, quod expiet peccata uiuorum démortuo/ ruin, qualia funt plurima alia facra, dé reftitueruntin Ecclefijsfuii dodrinam uere piam, id quod perfpicuis argumêtis probatumex/, tat. Qpare nbsp;nbsp;nbsp;in hocinftituto accidunt eis ærumnc dé calamitates,'

nihil nouum eft,necmirum,quippe q» amp;fî pqs debetur omnis fee/ licitas, tarnen quia Satan eft princeps huius mundi,inuertete foIeC diuinamordinationem,amp; efficit,ut imprjs fuis fit bene, pqs aût ma le.SedhæcSatangfocliatas nôpoteft efte diuturna. Ecclcfiaft.cap* virj.aitiEtiamfi peccator centies facit malum, dé per patientiam fu/ ftcn£atur,tn cgocognoui, çp eritbenetimentibus Deum, his qûi uerentur faciem eius déc, Solet Satan etiam priuatos hoc generc te tationis aggredi,amp; conari eos de fiducia in Chriftum deijcere.Mo nacho delertori ordinis fui,folet obfjccre uiolatîonêuotoRimona/ fticorum. Alijs obijdt efum car nis in quadragefima : obijcit omif/ fionem

COMMENT, IOAN, BRENT. 479 Conem auricularis confefsiom's contcmptum Miflæ, amp;nbsp;id genus alia, Hicnifi quis ex uerbo Domini intelligat Chriftianam liber/ lt;atern,amp; quæ ßnt uere pia,quæ impia facra, non poteft euadere la/ queos Diaboli. Quare danda eft nobis opera, ut nih il tcmerc facia rnus,fed teneamus ex uerbo Domini certam faefti noftri rationem. Tertio,Rabfacesexcollitamp;amplificat potentiam régis Afsyria a,Vires autem Ezechiæ eleuat.T u Ezcchia cares cquitatu, Sane/ herib autem equitatu ita abundat, ut plures equos luperuacaneos pofsideat, quam tu Ezechia afeenfores feu équités, qui his equis utantur,exhibere queas « Et tanta eft tua,Ezechia, imbecillitas, ut hello gerendo ne aduerfus un urn tantum prgfetftum régis Afsyria ci fufficeres, Quomodo igitur audes cum toto eiuscxercitubellu fufeipereCSed Ezechias facile potuit hæc refutare.Non habet ma/ gnum equitatum.Rede.Deus enim præcepit régi lfrael,ne multi/ plicet fibi equos,amp; ne confidat multitudine equitum, Deut» deci/ mofeptimo.Etquanquammaior eft potentia hoftis,tarnen Ezechi as habet a parte fua Deum,qui eft omnipotens»Sic enim Deut.ui/ gefimo dicitur:Si exicris ad bellû cotra hoftes tuos, amp;nbsp;uideris equi tatus amp;currus,amp; maiorem quam tu habesaduerfarij exercitusmul titudinem,non timcbis cos ,quia Dominus Deus tuus TEC VM eft 8de» Vnde Sd Ezechias ad fuum populum in huius belli appara 111 dixeracNolite timere,nec paueatis regem Afsyriorû,ôd uniuer fam multitudinem quæeft cum eo, Multo enim plures nobifeuna funt,^ cumillo.Cum illo eft brachium carneum,Nobifcum Do/ minus Deus Ifrael, qui eft auxiliator nofter, 8d pugnabit nobis,. Ad hunc modum folet Satan tentare nos de falute tarn noftra q Ec defîæ.Obqcit nobis potentiam hoftium EccleGæ, Ponit nobis ob oculos imbecillitate noftram, Dicit,unum angelum Satanse fortio rem elTe omnibus hominibus»Qua igitur fiducia(inquit)inibis pu gnam cum uniuerfis Icgionibus Satanse Homines, hoftes Eccle/ ftæ,funt Principes terrg»Diaboli,aduerfari| pise dodrinefunt Print cipes aeris» Aduerfus horum potentiam cOnfifteret ne grex tarn pu flilus Sd tarn imbecillisÇ' Sed ad hsec loanes breuifsimis refpondetx Maior,inquies,eft,qui eft in nobis, q qui in mundo.EtChriftus, Princeps mundi iam iudicatus eft.Et, Gaudete ego uici mundum».

Quarto:Rabfaces gloriatur etiam Dcum ipfum a parte régis fut ftare» Age fingamus,inquit,teiuuariomnipotêtia Ægyptiof^,ta/ men nee tu, nee Ægyptrjpotcntioresfunt Domino Deonoftro» contra cuius uoluntatem tu mihi refiftis, Ego enim fufeepi hoe bel lum, non mea libidine, fed uoluncate Dei. Deus ipfe uoluit,ut itt hanc regionem cumexercitu meo incurrerem, Sd uaftarem eam». Sed num h^ uere loquitur Rabfaces » Num rex Afsyrius fufceplt;

hoc helium mandafo diuino; Credo Afsyn’um fama acccpi(Tè,Pro phetas in r^no luda uadcinatos eiïè regn i ei us calamitatem amp;nbsp;ua/ ftationcm.Sicut prophetarunt Amos capite n»amp; Micha capitc pri/ mo, Aut fortafsis argumentatur ex euentu.Haólenus gefsi bellum aduerfus regnum luda fcelicifsimc , amp;cepiomnes muniras urbes eius:quodcertenonpotuiflem fine fingulari Dei fauoreamp;auxi^ lio facere,Manifeftum igitur eft ,quod ego belligeror diuina uo/ luntace, uos autem refiftids diuinæ uoluntad.Hæc eft grauifsima quidem teutadojfed incuenfi in uerbum Dei, 5d rede intelligend, faale eft,ci obuiam irc,0^ cam propulfarc. Prophete minad quidê funt regno luda calamitatem,Sed interim promiferuntquocÿ hbe tationcm,præferdm refipifeendbusamp; confidentibus mifericor/ dia Domini. Et Deus uoluit quidem, ut regnum luda affligerez tur,non uoluitautcm ut hoc tempore per Afsyrios delerctur.Prsez terea Jmpi) poflunt quidem, conniuente Deo, fcelices efle aduer/ fuspios, non poflunt autem hac fœlicitatc pcrpctuofrui,quiapij tandem liberantur, impq autem neceffe habentperpetuo interire» Nondifsimiliter Satan pios inconfeienda tentât,Sdad defperadoz nem follicitat » Dicit : Quid tu pugnas cum uoluntate Dei C Deus omninouult ut inæternumdamneris,quiadeditLegem,qiiam cum non obferuaueris,manifeftum eft tc ab ca maledici, amp;nbsp;æternç damnation! tradi. Adhæc, non es prædeftinatus ad uitam,fed ad mortem,non ad ccElum,fed ad infernum.Quarc noli aduerfus uo/ luntatemDcipugnare , fed trade tcobedienter in damnadonem,' lie fupcruacaneum laborem fufcipias.Hæc func ignita iacula Sata/ næ,quæ acuit ipfo uerbo Domini,ipfa lege Dei,quæ eft uoluntas Dei.SedEuangeliondocetnOshæctela retundere. Lexmaledidt -quidem hominem,non autem ut retineat eum in maledidione, fed 4xt amandet eumad Chriftum : Conclufit Deus omnes fub pecca/ tum,utomnium mifereatur ÔCc. Prædeftinatio autem reuclata eft inChrifto,utquotquotineum crcdunt,prædeftinati fîntaduitaj

LcgariEzcchiænon refpondent argumends orationisRabfa/ cis,fcd tantum monent eum,ut colloquatur cum ipfis Syriaca, non ludaica lingua. Metuuntenim ne populus in muroaudiat oratio/ nem Rabfacis, ôf perfuafus uerbis cius deficiat ab Ezechia ,ad AP fyrios. Videntur quidem illi prudenter de his rébus cogitare,fed haeprudentia augentmagis malum quamtollunt. Rabîacesenim intelligens, qua parte premat eos calceos, incipit aldus uocifera/ ri,SC argumenta fua copiofius recenfere,ac urgere,ut cxcitet in po/ pulo fedicionem aduerfus Ezechiam, Ôt ad defedionem feducat.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hic

COMMßNT*.JÖAN. BRéNT* 43« Hic ergo uitles infoêlic’értl efle hörninum prudétitiânî,lt;^üa?riôri di^ uino confiliö gubcrftàtür,^ i1ori diuino incrciilcto fofcunafür. Siz cut amp;nbsp;in Pfalnio dicitürlNifi Dominus cuftodiérit ciuitatëm, fruz ftra uigilat,qui cuftodit cam S^Ct Hoe autem nö ëo cogrioftchduni cft,utphilofopïiianl,hoc eftiftuditiin fapiCritia* därrtncmüs,amp; ne/ gligamils,ac ut (lulte omnia admitliftfemüs,Sëd üc cüm noib ioffi ci) litjfumma qua poflumus prüderitia omriia rioftra négocia peru/ cienda fufciperë,non exiftimëmus nos profperüm rcrum euentum prudentia iioilra captiuum dücere 4 ut cogamus cüm noftræ expc/ dationirefpoildere^ Sëdut fuppliccs inuöcëmus aiixilium Dei, è! petamus ab eo confilia nofträ gubernari,ac fortunari^ Ni fi enini incremeritürn Dei acceflcrit, frufira imo pernieiofc pritdcns eft, etiam prudentifsimus;

RabGtcCsintantumnoncompcfcitur admonitione Legatorum Ezechie,ut altius uociferetur» Acinitió mouet Ezechiæ intiidiam,-quafi eilet autor calamitatis populi èC quafi Afsyrius dolerët uicê populi. An non*potius »inquit mifitme fex meus ad uiros qui fez dent in tnuro, ut edant ftercora fuä, amp;nbsp;bibant drinarn fuam Hoe uult dicere. Meus rex Säneherib magis cupit populo huic bencfa/ cere, quam malefacerc ♦ Miferet cum calamitatis eorum, quod nez cefTe habeartt,fi obfidio fucrit paulo diuturnior, præ iriopia edere ftercora fua amp;nbsp;bibcrc urinam fuam, höc eft fordidifsima fcetiz difsimaquæëp * In banc ncccfsitatcmconqciteos, nori rex m'eus, qui cupit Uobis omnia beneficia prn;ftare, fed rexillc uefterEzez chias qui ad retinendam fuam tyrannidem, nbsp;ad opprimendum

pro fua libidine populum, autor eft tantæ calamitatis « Habes artiz ficem ad commoueridam feditionem aduerfus Icgitimum' fuum magiftratum. Quale artificiumetiamuides in Ablalomë. Deinde* Rabfacesuertitfermonêadpopulum, quiprofpiciebatdemuro, 8^ inftif uit coricionem, qua monet ne fcducantUr ab Ezechia, fed fededailt Afsyrqs . Vtiturautem præcipue duabus rationibus: Vnaeftpromifsio clemeritiæamp; berieficiorum. Rex Afsyriorum permitietuös frrii ueftris uineis,üeftris facultatibus doriëc tranfz fcramirti in aliquam regionem, quæ non minus fertilis eft, quam’ hxc ueftra, amp;nbsp;quæ tam grata uobis futuira fit,quam haec eft. Nam' de relrgione liccbit uobis fedart, quam libet. Haec genera concioz num folcntuulgo fediciofo, nouarum rerum cupido', amp;nbsp;ucritris' tantum ftudiofogratifsima efte.r Qriorumenim Deus uenter eft,? hi nee horieftatemcurant,' nechabënt aliqiiam futuForuiTriperiev»^ é-

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lorum rationem.Hi non uerctur dicerc:Qu!d ad me,quîS urbi auc

reaionidomineiur, modoliccatmihi meis facultatibus tranquil/ le IruîC Verlcurc Herr, fo gewinnet herr, hoc eft, Omnino feren/ da eft mihi dominatio feu tyram's Juxta igi'tur pono,Gue is, ßue a/ li'us dominetur,modo ego non male habeam. Sed pq longe aliter aHedb fuerunt ad banc partem concionis Rabfacis. Primum enim debuerunt fidem ÔC obedientia legitimo fuo regi Bzechig,qui iuf/ fit eos urbem de(endere,amp; Afsyrqs fortiter refiftere. Quare cogP tauerunt offierj fui eflè,maiorem habere rationem fidei amp;obedien fiæfuæ,^ fraudulent!,captiofi promifsi Rabfacis.Pjio enim ma/ gis confiderandum eft,quid fit pium 8^ honeftum,q quid fit in fpe ciem utile. Deinde,amp;fi rex Afsyrius non curabat religione, tarnen ft tradidiftentei fine extrema necefsitate manifcfta Dei uolunta/ , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;te urbem Hierufalê, in qua diuinifus inftifuta eratparochia popvi/

li Dei, amp;nbsp;in qua légitima facra, diuina ordinatione peragebantur,’ prodidiflent,quantuminipfis erat,ueramrclioionem,amp;expofuif/ fentpcriculo impietatis omnes pofteros fuos.Nâ Afsyrius dedu/ xiflet coIonia Echnicorum in Hierufalem, Sicut fecerat Samariæ»’ amp;tranftuliflècciues Hierofolymitanos in alia regioncm,inter Eth nicos,inter quosnon licuiftet populo Dei fua facra facere.Ifat^ po fieri paulatimdefciuiflentad impietatem Ethnicam. Côferuatquf dem DeusEcdefiam fuam ctiam inter medios impios,ficut conler/ uauit earn in captiuitatc Babylonica. Sed non eft tentandus Deus^ ut finenecefsitate,0Cmanifefta uoluntate Dei déféras locum diuini tusuerbo Dei deputatum,amp; transferaste in locum amp;nbsp;focictafem impiorum ♦ Vnde amp;nbsp;Dauid in exilium eiedus a Saule,maxime o/ mniumqueritur,quodcômorandum fibi fit inter Ethnicos,amp;non ïn hæredicate Domini.Maledidi funt,inquit,in confpedu Domi ni, qui erjeiunt me hodie , ut non habitem in hæreditate Domini, dicentes; Vadeferuidqsalienis . EtPfalmo otftuagefimotertio: , nbsp;nbsp;nbsp;Melior eft dies una in atrrjstuis fuper milia. Elcgi abiedus efle irt

domo Dei mei,quam habitare in tabcrnaculis pcccatorum. Altera ratio Rabfacis eftRefutatio orationis Ezechiæ. Nam Ezechias ini tiohuius belli habuitinfignem amp;nbsp;prjfsimam orationem ad ciues fu os,quaconfirmauiceos promifsionibus diuini auxilij : Viriliter, inquiens,agite, Confortamini. Nolite timere,necpaucatis regem 'Afsyriorum,amp; uniuerfam multitudinem quæ eft cum eo. MultO enim plures nobifeum funt, quam cum illo ♦ Cum illo eft brachi/ timcarneum.NobifcurnDominus Deusnofter, quieftauxilia/ tor nofter, 8Cpugnaf pro nobis amp;c. Hane orationem refutare co/ natur Rabfaces ♦ Non eonturbet uos, inquiens, Ezechias dicens: Pominus liberabit nôs, Réfutât autem cam magna amp;nbsp;infigni bla/ fphemia»

fphcmia, Alij drj non poCucrunt fiias regiones de manibus fbeis K berare.Quomodo igitur potentuefterDeus iios demeismani/ bus liberareCNam res quoeß ipfa declarat, eunl imbecilliorem ef/ fe,quam ut pofsit uos iuuare, Videte Samariain. An non Ifraeb'tas qui in Samaria habitauerunt,coluerunt eundem Deum,quern uoe» colitisCNonpotuit autem incolas Samariæ feruare, quomodo igi/ tur uos feruare poiîèt^’Hgc eft horribilis blafphemia, qug ctiam fa ót,ut Deus feftinet ad inferendum cxitium regi Afsyriorum amp;nbsp;ex/ crcitui eius jQvua aufem Ezechias 8^ Efaias hâc blafphemiam pau/ lo poft perfpicue reprehendunt amp;nbsp;réfutant, ideo expb'carionem ey ius refjcicinus ad illorutn orationcs.Gonfiderandum autem eft no bis, quod Satan eciam nos baud difsimiliter tentSdos aggrediaturj amp;nbsp;fimiles blafphemias euomat in lefum Chriftum Dominum no/ ftrum.Si quis premitur paupertate, huicpollicetur magnas diuiti/ as,fi uoluntati eiusobfequatur,amp; det opcram impoftutis.Exagge/ tat periculapaupertatis.P^ecefIè,inquit,babebisfàmemori,nifîuc lis uefei tuo ftercore^ôi biberc tuâm urinam. Quid autem opus eC* fttjUt tc conrjeeres in tanfa pericula, cum pofsis multas opes adfc/ qui,fl te mihi tradideris amp;nbsp;meis mandatis obfecutus fuerisCQuod fl ucro refpOndeas,Tc perfeueraturum in uera obedientia Dei, 8C in ea confidere diuina clementia,qui dixif^orimum qugrendum ef/ ,fe regnum Dei,8^iuftidam cius,K haec omnia adrjeienda. Ridicu/ ft, (inquit Satan:) quafi ucro Deus f ua caufa de coclo defcendac,ac tc luuet. Ac plane id ocdnerc foleC Satan, quod in Comcedia fcriz bitur:In qua,aim quifpiam dixiflet,* Dqs fum fretus, dcos fperau^ nius,rcfpondet alter: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jr

Non ego iftud uerbum cnmGtemtitiuifitioJ Nam omnes mortales dqamp;funt frai, Sed tarnen Vidi ego dijs f. ctos faîpe multos decipi.

Has blafphemias inqcic Satan in corda eorum quot;, quoi tchàt 8£ adimpietatera abducercconatur. Si quis patitur perfecutionemi propter Chriftum amp;nbsp;Euangclion cius,0d obqcitur periculis tarn fa tqltatum quam uitæ,acccÆc tentator : Quid tu,inquic, conrjds tc tua fpontc in tanta pcricuIaCQuin potius,dabo tibi opcs,dabo re/ gna huius mundi, ß proftraf us adoraueris me, amp;c. Quod fi re/ fpondeasjte confidere in Chriftum, ÔC fpcrare auxilium cius, fta/ tim infert Satan. Quid Chriftus ipfe, non potuit fe iuuare, iu/ uarct te;In crucc pcndcns,damauit ipfc:Deus meus ut quid me de/ rcliquiftic Dicunt quidem eumrcfurrexilTe poftea a mortuis. Sed gt;nbsp;quis te certiorem facit,quod hec ita fe habeant C Si refurrexit a mor tu is fedet ad dextram Dei,quid non iuuit di fdpulo s fuos primat rios,Pctrum,Paulum alios. Sed Ôd hi necefle habuerunt miferrt

4^4 IN CAPVT XXXVI. ESAIAE me pcn’rcj Quarcdeferc jftas uanitatcs,8^ feclarc,qLiod tibi tutiïtt» Rctranqmllutn eft in hocfeculo.Aducrfushas blafphcnnas opor/ tetnos uefboDomini munKOselle,neaSatanafedudti -, abnege/ mus Cliriftum.Seddehacrepoftea.

VuIgusjSdG audit fediciofam 8i. blafphcmamorationcmRab/ facis,nihil tarnen refpondet.Sic exigente mandato Regis. Ac pro/ fcclo neceftarium SiC prudens fait mandatum Ezcchiæ, ut nihil re/ fpndeatur tantæ blafphemiæ. Rabfaccs enim tam uirulentus eraf, ut refpcnfo magis cxcitatus, placatus eftcc, ac cuomuifièf maio/ fes blafphcmias,Scd undcgt;oblccro,taraobedictia in uulgo'TRabfa lt;es uidebatur multis ucrifimilia,ólt;f utihaloqui,nemo tn inter due» Esechiæ,uclmutire audct. NumEacchias parauit fibi hancobe/ lt;lientiam,extema Sc camali potentiaCSed potentia cius, uix æqua/ bat unum amp;nbsp;altcrum præfedum Sancheribi,qucmadmodum Rab faces dixerat, Quarc hæc populi obedicntia, pracfcrtim in hac ne/ cefsitatc,non eft humanis uinbus extorta,fed diuina dementia do/ uata. SicutSd Dauidait Pfalmo centefimoquadragefimo tertio: Protedormeus amp;nbsp;in ipfofpcraui. Quifubdispopulummeuin fub me. Vides Dcum, non humanas uires fubijccrc populum Ma giftratui fuo ♦ Ac fieri quidcm potcft, ut mctus humani fupplici) conrineat populum in obedientia. Sednifi Deus ipfe corda popu/ li regat,non manctrcliqua aliqua obedientia, in periculis amp;nbsp;inne/ f cfsi£ate,ut uerifsimc dieftum fit, Metum eftc malufn euftodem diU turnitatis. At enim, quia obedientia fubditorum eft donum Dei, num propterea Magiftratui eft torpefcendum, amp;nbsp;in offido ceflan/ dum; Nihil certcminus.Solusquidcm Deus fubqcit populum Principï,autMagiftratui,interimautemMagiftratus debet cfie e-vZvdjSj^çDei. Sicutenim in agriculturafolus Deus dat incremen/ turn, fed agricola plantât amp;nbsp;rigat, 8^ eft coopcrarius Dei, ut Pau/ Jusait jitainadminiftrandaRepub. folusDcus fledit cordapo/ puli ad obedientiam,fedMagiftratus ncccflc habet fuam operam conferre,ut fit organon Deicoopcretur Deo. Quam uero ope ram, amp;nbsp;quod officium Magiftratus prxftare debeat, ut ccntinc/ at, autoteDeo, populum in obedientia »pctendum eft exemplum ab Ezechia noftro. Primum cnim Ezcchias fummO ftudio inftau/ rauitEccIefiam, amp;nbsp;piam dolt;ftrinam,atquehocprædpuumpro/ pofitum eius fuit, ut gloria Dei illuftrarctur, amp;nbsp;populus pietatem fedarctur,qucmadmodum quarto Regum dedmoo(fiauo,ct fecun do Paralipo ♦ uigefimonono, trigefimo, amp;nbsp;trigefimoprimo fcri/ bitur, Deinde feueriter tutatus eft publias amp;nbsp;politicas Icges,ut amp;nbsp;boni

COMMENT* IOAN. BRENT, 4M bom' ckfenclerenfur,'amp;mali punirentur,acpemerfi mores corHge rchtur. Didt enim fcriptttra de ipfo: Adhæfit Domino,amp; non re^* Cefsita ueftigtjs eins »fedtq^ mandata eius,quæ præccperat Domi/ husMofi amp;c. QpooffidoEzechiastantamconfecutuseftapud fuos autoritatem.ut mandatis eins ctiam in fummis amp;(. extremis pe/ riculis obfequerctur.Hoc exemplum imitandum eft Magiftratui. Debet enim efte nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dei, nc amp;nbsp;Ecdefiam Dei fummis uiribus

adiuuet,SdpubIicam honeftatem magna feuerirate tueatur. Nam ß non habet ullam rationem iuuandæ Ecdefiæ,ô^ non tuetur feueri/ ter honeftos mores, fed primus ac prædpuuseft, quilatas leges iiioIeCjfieri non poteft, utdniturnum fitimpErium,amp; populus in uera obedientia perfeueret * Sic amp;nbsp;de patrefamilias diccndum eft^ qui fi uoluerit in familia debitam obedientiam conferuarc,neccftè habet curare, ut familia fedetur ucramdodrinam pictatis, Scho/ neftam ducatuitam,fuoc^ exemplo familiam ad hæcinuitcc^atque accendat, Alioqui fi paterfamilias primus eft qui de uerboDoz minicontumeliofeloquatur, amp;nbsp;helluetur,acalia fcclera deßgnet« quam,obfecro , expedaret a familiafua,dumnecefleeffet,obez dicntiamC nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i..- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;: .

Magnaamp;horribilis eft blafphemiaRabfacis.Videamuscrgo,' ■quomodo Lcgatijamp;Ezechias cam accipiant, Ac fiquidem fuiflenc uiriimprj,magisdöluiffcntdedamno c uaftationc totius regionis accepto, quam de contumclia nomini diuiilo illata. Nunc autem, quia funt ueræ pietatis ftudioGfsimi,cam grauiter Sc dolenter acciz piunt blafphcmiamnominis Dei,ut ueftiinenta fua difeerpant. Lc gati adnundac Rcgi blafphemiam fdfsis ueftibus. Rex auditablaCz phemia,teneri nohpoteii,quin amp;nbsp;ipfe ftias uefte? difrumpat .rHic fuit mos dus gentis , argumentum animi maiximo dolore ac hörrore concufsi,öifa(ftumautdilt;ftum extreme deteftantis. Cum

Ezechias Ô6 Legari eius ferio afficianturcontumelia nomiz ms DdjUidfsim etiam Deus ipfe ferio afficitur falute 0lt;^ incolutm s i

tare eorum,ac libérât cos his pcriculis magna gio ria, qucinadmö/ dum poftea fequitur. Obfernabile exemplum , quo monemur quanto zelo deteftanda fit blafphemia 8^ contumclia nommis Bbßfbemia I3ei, amp;nbsp;quantum abominanda fint fcclera aduerfus uerbum D O defignata, Vulgo paucifsimi ferio afficiuntur, uel con/ Ccipiffmo tumclia nominis Dei, uel aliéna calamitatc, Sed tantum excican/ ^icMiuur. tur fuo damno,uelnominis, uel facultatum,uel aliarum rerum ac/ cepto,ideoque fit,ut nec Deusnoftra ignominia aut calamita/ te ferio afficiatur♦ Noftriautemofficq eft, ut blafphcmias 8^con^ tumcliam nominisDei, 8(. fccleraaduerfusDeum peruicaiteramp; ïmpudcntercommiflà ita abominemur,utadmentionem eorum totopcdorccohorrefcamus j amp;nbsp;ca dcteftcmur , Dil'iges D O/ JVl IN V M Deum tuum, inquit Lex, ex toto corde, ex tota ani/ ma, amp;nbsp;ex omni fortitudine tua» Qui ergo, uel aliqua tantum ex parte Deumuercdiligit,quomodo tencri poteft,quin blafphe/ miam nominis Dei auerferturC Sumus filq Dei, per fidem in CHRISTVM,amp;adoptati a DeoPatre,utfimus cohæredes Chrifti » Officium autem filij eft, gloriam Patris fui tueri. Et qui non cohorrefdcad contumcliam,quam uidet Patri fuo inferrc, nae ille indignus eft, qui hunc folcm intucatur ♦ Quare qui non mo/ ' nbsp;nbsp;uetur amp;nbsp;turbatur, cum audit nomen Dei blafphemia affici, ac De

umPafrcmfuumcontumelibfetradari, h^ud obfctire fignificac, fencfcinrillamquidemfpiricusadoptionis filiortim Dei intrapei/ élus fuum habere. Mofes, cum uiderct Ifraelitam manifefta iniu/ ria ab Ægypcio affici, tanto zelo uindicandæ inîuriæ exardefcit, ut nulla habita extremi periculi fui ratione Ægyptium trucidaue/ rit. Quo zelo Deus ita deledatus eft ,ut iudicaucrit Mofen idonc/ urn, quo ad uindicandam totam gcntemlfraeliticam a Pharaonc uteretur» Si Mofes iniuriam homini illatam tarn ægro animo ac/ cepit, quantum, obfccro, commotus cffetad contumcliam illacam Deo Quern etiam affedum cgregic declarauit aduerfus Idola/ itras Exodi trigcfimofecundo » Etfi autem exemplum Mofi non proponitur nobis , utpriuato arbitrio ,fine légitima uocafione, malefaélorcs 8C blafphematoresinterfidamus,tarnen hocexcm/ plum docec nos, officium pi) effc, blafphcmias amp;nbsp;fcelera ita odifle Bcabominari,utad mentionem aucfpetffaculum corum toto cor/ de 8^ corpore contremifcat.Videmihizelum Pinchas, Nume,ui/ gefimoquinfo, ZelumDauidis aduerfus blafphcmias Goliathis, ZelumEliæ aduerfus facrificulos BaaLQuibus exemplis adunv bratur nobis, quam minime rcmifle affici debeamus erga propha nationem nominis Dei ♦ In Maccabæis Matathias uidCns ludæum

• ' ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;publice

COMMENT, IOAN, BRENT. 4^^ publice facrificare Uolis, Unto zelo inflammatus eil, uf infil/cnsj trucidauerit èC ludeum amp;nbsp;præfciflum rcgij mandat! exadlore.Non hoc unit id exemplum , ut mademus quofuis Idolâtras ptiuata IP bidinc, feddocet quantum impietatem èc contumeliam nominia Dei deteftàri, ac pro fuaquifque uocatione gloriam Dei cueri beamus. CHRIST VS ipfc,cumuideretementes,ucnden£es, S£ numularios in Cemplo,zelo domus Dei accejifus eqcit eos flagelgt;lt; ♦ Quo tempore Diodetianus rerum potiretur,NicomediæptÉ blice afïîxa fuerunc crudelia edida aduerfus pios. Quæ cum uidif/ fet uir quifpiam tarn pietatc quam genere illuftris ac omnino di^ gnifsimus, cuius nomen cxtarct, calore fidei inflammatus cfi 8^ iniedamanu in literasedidi,minuta«meas, infpedantthomPj num multitudine,difccrpfîc.Hæc exempla proponunturnobis, noninhuncufum,utfufdpiamus aliquid agendum fine légitima uocationCjS^ fingulari fpiritus fandi excitatione,Sed ut cognofca/-muSjiicram pietatem non pofleteneri, quin ad mentionemaut (pc daculumblafphemiæ, amp;nbsp;contumcliæ aduerfus Deum , aut impie tan's amp;fcelerum uel faltem animo 8^ corpore cohorrefeat ,IÎ no« alia rationeliceat gloriam nominis Dei uindicare. Vides BzechP am pfjfsimum regem, cum non pollet alia ratione blafphcraiam,; tjuam Rabfaces in Deum euomuit, ulcifci, teftatus eft commotion nemanimijconfcifsioncueftium, amp;indumentofacci,ac prouogt; liitus ad genua Dei, effudic coram co omnem cordis (ui segritU/* dinem.

Caefertim ,Ezechias amp;nbsp;populus eilus funt etiam nobis exemplo^ quomododebeamus nos gererc er^ blafphcmias, amp;nbsp;focdasco/* gitationcs Satanx, in mentibus noftris. Solet enim Satan aliquoz ties cxcitarc in animis piorum,contra ipforum uoluntatem , hor/ ribiles blafphemias aduerfus Deum, ac turpes amp;nbsp;abominabiles co gitationes, ad quas mens ipfa cogitantis cohorrefeit Hie ergo tuz tifsimum eft, exemplum populi huius fequi, uidelicet,ut fileamus Sinon refpondeamus Satanæ, Sed utcontcmnamus cum. Si dicaz, musîBlafphcmiatua, Si Turpitudotua finttibi fuper caput tuz um .Tales enim cogitationes funt quidem in nobis, non auterni funtnoftrae,fiin CHRISTVM credimus,fedfuntSatanaeJ Quemadmodum autem non poflumusprohibere ne aues uoliz tent fupcr capita noftra , pofliimus autem prohibere ne fupet, capita noftra nidificent : ita non poflumus cauere, ne infpirenz tur nobis blafphemtc amp;nbsp;turpes cogitationes , poITumus autem « uirtute CHRISTI Si fpiritus eius,caucre, rte aftentiamur Si deiedemur cis. Quare, cum (ciamus cas nobis a Satana inq^

4Fe IN CAPVT XXXVIL ESAIAE a,nonlaxemuseisftenos,necindulgeamuseis , fed cxcutiamus eas in caputSatanæ. Vide mihi latratum Canum, aut fibjlum anfe/ rum»Si hos contcmptim prætericris, nihil incommodi affèrunt. Si ùero reftitcris,ac motione ucl plaufu manus, aut baculo prohibcre uolueris, magis irritabis eos, qüam compefces:ita èéSatan in tali/ bus cogitationibus, fi cum co difputationem fufceperis,magis ex/ citabitur,quam fedabifur.Nöne Chriftus dixit:Sandum non eße dandumcanibus, necmargaritum proijcicndumanteporcosCSic amp;nbsp;Satan indignus eft, qui cum difputemus , Sed dignifsimus eft, quem contemptifsime faftidiamus. Etfi autem in huiufmodi cogi/ tationibus,nihileftneoocij habendumcum Satana, tarnenficuc Ezechias abftinet quidem a difputationc fufcipienda cum Rab / face , conqueritur autem Domino Deo fuo omnem animi æ/ gritudinem, ita etiam noftrac faldtis necefsitas exigit ut quas no/ bis blafphennias aut turpitudines inlpirat Satan ,exponamus preci/ bus Domitïo Deo noftro , ÔC conqueramur de miferia noftra, quodpróptcr^eccatum fic uidatifumus,ut uelimus nolimus,coga fnureflcofficinacogitationum Satanæ, acpetamusauxilium Dei amp;liberationem♦ Paulus ad Romanosfcribens : Nonquod uolo, ïnquit,facio bonum : Sed quod non uólo malum ,hocago » Et ad/ dit: Mifer ego homo,quis me eripiet ex hóe corpore morti obno/ xioC GrariasagoDeopcr lefum Ghriftii^ Dominum noftrüm^ Exponamus nos Deo miferiam noftra^, amp;nbsp;petamüs liberafio/ ncm,certa fiducia concepta, quod Deus fufceperit nos propte? îe/ fumChriftumintutclam fuam.

ET MISIT ELI AC HIM, QVI ERAT SVPER DOMVM, ET SOBNAM SCRI/ BAM, ET SENIORES^ DE SÄCERDOTI/ BVS, 8rc. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

Ezechias extremo periculo concuflïis non folds ucf tit fefc ad o/ rationem,fed monet etiam ProphctamEfaïam, utScipfeinuoceC in haccalamitateauxiliumdiuinu.Acprofedo resgeriturmemo/ rabili fpetftacuIo.Legati publice feifsis ueftibus nunciant régi bla/ fphemiam Rabfacis » Rex ipfe pubVee fetfsis ueftibus, 8^ indutus facco proficifeitur in templum,adimplörandumdiuinumauxili/ um,cum nufquam ullum humanum auxilium affulgeret.Mifit cti/ am publice Legatos,eofe^ prgcipuos feeres, aciplos quotÇfacds opertos,ad PropheCa Efaia, ut fignificarent ei blafphemia Afsyrio ïum,amp; monerent cum de inuocatione Dei.Non eft dubium,quin bis fpedaculis omnis populus cxcitatus fit,ut amp;intclligeret rem fe riam agi,ö^ pro fc i^uifc^ auxilidhl DeiirfiplOraret Jnitio aut confi derandu eft,^ apta fimilitudjne Ezechias exponat magnitudinem

COMMENT. ÎOAN. BRENT. 4?? pcn’culi 8lt; excremam necefsi'tatem. Dies, inquiC, tribuIationiS’» amp;rcprehcnfîonis blafphemi£C,dies hæc, quia uenerut fiJi} ufcp ad partum, hoccCt, Qucmadmodum foktaliquones partunend mulicri acciderc,ut filius ueniat ad locum partus, nee tarnen egre^ diatur,quia muiter imbccillior eft quam ut queat partum uiribus fuis iuuare ÖCeniti, necobftcfriccs quicquam opts conferre pof/ funt.Itaque tarn mulier quam films uerfantur in fummouitædiP crimine, 8^ niß Deusmirabiliter fucGurrat,manifeftumacccrturrt lt;ftpericulum,quodmatn'amp;filio una fitpereundum.Stcamp;noftras t« fefe habent. Aduerfan'us Fordor eft, quam ut queamus uim ÎUS propulfarc,et fcrocior eft,quam ut uelit clcmetiam in nos exer/ cere. Minatur non nobis tantum, fed amp;nbsp;Domino DeO noftro exi/» tium. Et Deus haftenus conniuit ad crudelitacem eius. Itaque ucs* faraur in cxiremo difcriminc«Deusnöuldetur nos iuuare uelk.Si ctiimmcditarecurnoftri auxilium,certc Itatim uindicafletfulmine lutaliorepentino fupplido tarn horribilem blafphemiam iiomi/ nis fuüNosipfi fumusimbcdniores,quamut hurtt: partum etMEi queamns. Reliqua igitur eft certifsima internccio, niß Deus nos adinirabiliter feruet ♦ Habes extremam necefsitatem aptifsima militudineadumbratam.Quid igiturdicemusÇ’St Deus cogitac populi fui liberationcm,quo confilio finit cos in extremam uecefx ßtatemruercC'Curnonftatim ab initio affiidionisconfertincos manifeftumfuum auxilium C Refpondeo : Noftra falusfiuecorz poralis fiuc fpiritualis femper pendét a pôtentia 8^ dementia DeiJ Itaque Deus folct nos diuer fis mod is tueri. Aliquoties feruat nos in hac uita,ne in pericula coniidamur . Vnde extat uulgatumdk dum: Pluresfuntgratiæpriuatiuæ quampofitiuæ. Aliquoties obijeitquidem nos periculis, fed libérât priufquamin extremumr diferimen uenerimus » Sed hismodis liberationisnonfoletillugt;' ftretngloriarh nominisapud homines reportare. Obqdtigitue nos aliquoties extremis periculis, in quibus nullum ufquam auxi lium appMi et, quale fuit periculum Ezechiæ, ôd Dauidis conclutï I In manibus Saulis. Id autem hoc confiliofacitjUon uC perdat inuo/ eântesipfumfiduda filq fui ,feducexdtctineis feruentiorcmar/ dore’m inuocationis,amp; ut maiorcm ipfe gloriam ex liberationc re/ poftet, ac in afflidione clariora amp;nbsp;gratiora beneficia conférât» D O M IN V S, (inquit ) mortificatamp;uiuificat,D O M1/ N V S dcducit ad inferos redudt. Et alias : Vt faciat opusi fuum , alienum eft opus cius, amp;c. Aciferum : Viuo ego no/ io mortem peccatoris, fed magisutconuertaturamp;uiuauSiDO/ M IN V S non uult afflidionem amp;nbsp;mortem , quam minatur* amp;:immittit peccatori, fed potius uult eumexdtarc grauitate mor/

4?o IN CAPVT XXXVIL ESAIAB ti'SjUt quaeratâ^confcquatur in ipfofalutem gt;nbsp;quanto minus uulC afflicflionen» amp;nbsp;mof tem , quam immittit pio, led potius uult amp;nbsp;nomenfuumilluftrarCjamp;falutem pij gloriofioremreddere.Hoc conßlium Dei diligeter in aduerfis coonofeendum eil; ,ut manum O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ö

Dominiobcdienterfuftineamu5,8lt;^ in inuocacionf amp;uocatione Dci conftanter perfeiieremus Quid ergo de Ezechia dicemus*» Quomodo fc ipfc gefsit,in hoc extremo pericüloC Magna eft diffc rentia inter Ezechiam amp;nbsp;Ahab ac lora reges Ifrael. Hi enim extre/ mispericulis comprehenfi , non agnofeunt confilium Dei,non conuertunturad Deum,fed potius conuertunturad blafphcmias, 8C ad perfequendos ac occidendos Prophetas Dei ♦ Rerjeiunf om/ nem calamitatum caufam, non in fua peccata,fed in Prophetas Do mint Ahab ad Eliam dicit : Tu ne cs illc qui conturbas Ifrael Io/ ram, cum audiuiffet muliercs præ fame coquere filios fuos in ob/ ßdione Samariae , reijeit caufam tantæ calamitatis in Elizæum » Haîc,inquiens,{âaat mihi Deus,amp; hæc addat,fi fteterit caput Eli/ Z^ei fili) Sàphat fuper ipfum hodie i Hic enim folennis eft mos im/ piorum,ciuodculpam afflidionumfuarum amolianturafeinaliz o«,acprælertim in miniftrosuerbiDci, Nontransferuntculpam in fua peccafa, quae non uolunt agnofcerc * Non audent prafe metu fuj^lidorumtransferreculpaminciuilemfuum magiftranim * Et impudentifsimum efict, palam accufare Deum, ac in ipfum tranf/ ferre culpam afflidionum» Soli igitur miniftri uerbi Dei,qui mul tadcpeccatis 8^ fupplicijseorum diccre folent,idonei uidentur, quos dicant effe calamitaturh autores. Hi enim inermes funt,5t hu mana opc deftituti, acmaxime iniurrjs amp;nbsp;contumelqs obnoxij» E/ zechias autem rex pictaCe præftantifsimus longe aliter fe gerit » In fummis enim pcriculis conftitutus',amp; amifläiam tofa regione fua, non inuehitur uirulentcr in Prophetam DOMINI ESiam,Sed primumconuertit fe totum ad orationcm» Deinde hortatur quo/ que Efaiam, ut fe oratione fua adiuuet ♦ Si for te,inquit,audiat Dó minus Deus fuus, uniuerfa uerba Rabfacis amp;c» Deus, inquit, TV VS, Ego quidem credo Deum etiam mihi eflèpropicium, propter uenturum c profapia mea Chriftum, amp;nbsp;mequoque ex ßdeinuocantem ipfum cxauditurum » Sed multis argumentis co/ gnoui Deum te fingulari fauore profequi, amp;nbsp;ornafle te dono pro/ phetiae. Cum parens meus Ahaz periculofo bello premeretur a duobus regibus, Syriæ 8^ Ifraelis, 8cfi non obfequebatur tuo con filio, quoiubebas eum non Afsyriaco ,fed tcelefti auxiliöcon/ fidere , tarnen feruatus eft ,iuxta tuam propheciam ,in regno fuo , Sed quia ufus eft Afsyriaco auxilio , contra quam DE/ V S pertepræceperatjidcircoeodem tempore uaticinatus cs de

COMMENT, IOAN* BRENT* 4^^ hl's cahimtatibus ,quæ nunc nobis accidunt : Adducct, irtqui'cnsj Dominus fuper te 8C fuper populum tuum ÔC fuper domum pani^ tui dies, qui non uencrunt a diebus feparauonisEphraiinaluda^ cum rege Afsyrioruin nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Non folum autem uaticinatus es de cas

lamitatibus iftis,uerumeciatn de libcrationc* Noli, irtquiens,time/ repopulus meus habitator Zion ab Ailùr.In uirga pcrcutiet qui/ dem te,amp; baculum fuum leuabit fuper te, in uia ÆgyptûSed ad/ hue paululum modicumcç confummabitur indignatio mea, ÖC fu/ rormeus fuperfcclus eorum , Etfufeitabitfupereum DOM{/ N V S Zebaoth flagellum iuxta plagam Midian in petra Oreb^^ Quod cum ita fe habeat,oro obteftorcß te,ut leucs orationem tuam ergajDcum,qui per te auxilium antea promifit,pro reliqurjg populiquæadhuc fuperfunt, fi forte Deus excitatushorribilibug illisblafphemrjsRabfacis,properetadfcruädos nos,amp;opprimen/ dos hoftes nominis eius.Hæc fere fibi üolunt uerba Ezechiæ, qug nunciat Efaiæ per Legatos fuos . Vides autem in tanto periculo, non eile regi Ezechiæ amp;nbsp;Prophetæ Efaiæ aliud afylum, præter o^ rationem, leu preces ad Dominum Deum noftruni» Ad hoc enira afylum uocat nos Deus ipfe, cum ait : Inuoca me in die tribulation niSjcripiam tc,amp;glorificabis me.EtîPropc eft Dominas omnibu» inuocantibus eum,ômnibus inuocantibus eum in ueritate,feu F In D B* Ac rurfus:Tu Domine fuauis amp;nbsp;mitis, amp;nbsp;multæ mifericorn diæ omnibus inuocantibus te»

Quod Bfaias renunciat Bzechiæ,non eft fumpfum ex geneialin hus promifsionibus, quibus Deus recepitfe defenfurum populo fuum,ô^ puniturum blafphemos,Sed eft Efaiæ fingulari dono fpi rinis fanfti reuelatum»Propheta enini non folum adnunciat in gen nere intericum régis Afsyriorum, id quod cuiuis pio non fuit obgt;j feurum, quippequod exgeneralibus Del promifsis êô minis fâcin le cognofei poteft, impiôs nOn poftè inæternum fœlices eflè aduev; fus populum Dei » Sed addit etiam ceftas circumftantias, uideliccé quo modo,quo in loco interiturus fltimpius Afsyrius»Dabo ei fpivitum, inquit Dominus,uidelicet longe alium fpiritum, quam nunc geriuNunc ualde inflatus eft animo fuo,Ôd fpirat horribiliaj Sperat fe 8d uos 8^ regnum ueftrum deuoraturum * Sed ego inijcia in eumalium fpiritum, fpiritum formidinis amp;nbsp;horroris. Audiet 8C uidebic in exerdtu fuo miferabilem cladem . Quæ res ita eurrt terrebit, ut continuo quærat fibi falutem fuga , amp;nbsp;tarnen ne fie quidem effugiet , fed in fua ipfius terra gladio occumbet# laides circumftantias modi 8^ loci interitus regis Afsyriorum J

49* IN C A P VT XXXViL E S AÎAE Et quod Efaias pfophetat, hoc étiam hifton'a fic impletu cflr teftîk tur,qucmadmodum pofteafequitur.Hæc elimfignis èC perfpicua prophctia, qua Deus per Efaiam confolatur mifern'mum affli/ «fli'fsimum regem Ezcchiam. Obferua îgttur, quam libcraliter fok at Deus honorem,quo homines ipfurn afficiuiitcompenfare. Di/ cit em i.Rcg«tj,Quicûcp honorificaueritme,gloriHcabo etim.Eze chias autem honorificabatDeum publice, inuocatione nominis e/ ius in fummo fuo periculo, uero ufu Prophetæ Dei : tribuebaC enim Deo hac inuocatione,honorem clementiac, poten tiac, ueri taos. Quare Deus uicifsim eum honorificat 8^ cofolatur eum per Prophetam infigniuaticiniodeintcritu hoftis fui. Glorificemus amp;nbsp;nos Deum in affliefiionibus noftrisjentiamus ex animo, Deum nobis efle propicium propter filium fuum, Deum efle omnipoten tern adiutorem omnium fperantium in ipfurn, Deum clTe fcruanz Cemfuarumpromifsionum, lt;nbsp;hoc eft tribuere Deo glonammiferi cocdiæ,potentiæ ôd ueritatis ) acinuocemus eum ex hac fide, tunc Deus tenerinequit,quin uicifsim honorem fibi oblatum cumulaz Ce nobis compenfet,

Ezechias accepitper Efaia cocleftempromifsioncm,quod Afsy riusnon fit ipfurn opprefTurut ,fcd fuga fibi falutem quæfiturus, amp;nbsp;in fua ipfius terra periturus. Quid ergo fiitC’Num Afsyrius ftaz timfugitCNum Ezechias continuo liberaturÇ’ Nihil minus, Nam interea tempon’s Afsyrius expugnat urbem Lachis , amp;oppugnaC I'am aliam,Lobnam nomine,ut uideatur parum abcfie,quin fiatim translaturus fit uniuerfum exerdtum fuum ad oppugnandam mcz iropolim regionis,Hierufalem»Et quanquam nunciatur Afsyrio, quod rex Æihiopiæ fufeeperit aduerfus ipfurn bellum,tarnen hoc nundo Afsyrius ufcp adeo necterretur, nec mitigatur,ut contra fc rocior tarn aduerfus Ezechiam, qiiam aduerfus Dominum Deum cius infurgat. Nam quod ante egit Legatis, hoc nunc agit literis, quas mittit ad Ezechiam plcnas horribilium blafphemiarum adz uerfus Deum.Non tc,inquit,decipiat Deus tuus, quo te confidez re dicis 8lt;;c» Itac^ poft acceptam diuini auxili) promifsioncm,uidez Cur afflidio rhultograuior cooriri, quam antea fuit.Certe no audi re tantum,uerumetiam legere 8lt; relegere tantas nominis Dei blaz fphemias piohomini grauius eft,quam mortem perferre, Sed hæc eft folennis Dei confuetudo, quod finat poft promifsion em auxiz if) fui,amp; liberationis, afflidiones crcfcere,amp;^augefeere, quod tame non facit hoc confilio,utdeferat plum, amp;nbsp;non feruet fuam promifz fioncm,fedutprobetfidemprjjô^exdtet atque accendat cum ad uehementiàitt

COMMENT. ÎOAN. ÎTRËNT. 4^ Uchemeiîti’am precàtionis.Omriihô enim uult inuocari, ut nomcü ipfius lànâ;ificetur,amp; glorificetüriatcp reporter ntulum Clemen^ tisadiutorisinnécé(sitate*Vide niihiquid Abrahamo accident. Accepit promifsiôfiein terræ Gailaan.Genji.Sêdcumin earn ué niflètjConfeftim eiiciturfameihexilium,Ô^ periclitatur de pudici«’ tia. uxorisdn Exod.cap. 4. uenit Mofes ad Ifraelitas in Aegypto opprefloSjSó adrtunciat eis promifsioncm liberationis,quam eti^ ammiracuîxs confîrmat.Sedftatimduplicatur feruitus èc miferià in Aegypto. Hæc cSfuetudo Dei diligentifsime cognoicenda eft* utaduerfis,quæpoft promiisionem accidunt,hôn offèndamur* ièd agnoicamus confilium Deijuonuolentis nos fàHere amp;^perde^ rcjfed probantis fidê,amp; exigctiüs orationem,üt quod beneficium diffi;rtur,maiori fœnore nobis reddatur. Vnde apud Lucatri dicitur,quod oporteat ièmperorarCi necdefatigari, uidelicet ad^^ uerfis amp;^c. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

Poft acccptam liberationis promilsîoném,augetur quidem pe^ ricu{um,amp; minæhoftium intenduntur »Ezechias autem intan^ tumnon finit fibieripifidemamp;T precationem, ut uehementius in^^ ftetôc urgeatéam. Impius duifpiam murmurafletaduerfusDeûi accufaftcc Ptophetam mendacf|,amp; quæfîuiflet fibi in tantis pcricu liSjContcmpto uerbo Dei,amp;S abieda precatione, aliam quahdami quoquomodo potuiflet,euafionis uiam, Nam quemadmoduni imperiti,cum laborantgrauimorbo,folentquidem uti medicmaj Ifd cum ca,quæiam admota cft,nô ftatim attuîeric falutem,quam fibinnxerunt,mox,abie(fta ea, utun tur alia, amp;nbsp;bac etiam reieda, fubinde aliam atcp aliam ufurpant,quo fit,ut morbus magis ingrat uefcat,quamreniittat:itaetiam impq properant ad fakitem, quæ promiHà eft,ftatim pro fuo arbitrio accipiendam .Quæ fî non c5=^ tigeritipfîscontinuo, pro ipforum fententia, quærunt, contems* pto Deo,aliena auxilia.Longe aliud eft ingenium fidei.Hgc enirrt nonproperat,lèdexpelt;ftat,Ôd quo magis aduerfaintenduntur,eö diligentius Deum inuocat,amp;^ quo plus uidet omnia Humana fallet f^iCocertiusiperatdiuinumauxilium.Quarecumplus Ezechias ^cccpiflètlitcrasAflyrfj plenas horribilium blafphcmiarUm aduer lusDeumj8lt;2 uideretpericulamaioraeHe,quam quæ poflênthu^ tnano cofiüo excuti,non murmurâtaduerfus Deum, aut uerbunt ciuSjièdconfertièiterumad templum,amp; precationem, uetus fu^ nm in omnibus aduerfis afylum,ac expandit blafphemas literas CO ram DOMINO Deo fuo,cüi etiam,quicquid hoc rei eft,pqs pré dbus obedienter commendat.Hic uero ridere folent làpientes Hu

JUS (èculijfi audicnnt quempiam affltâinn Deo caußm fuârtt candam committere.DicunccnitniSiquiscommilëritcontroucr^ (îofamfuam cauQmhominibusdqudicandamjiseaditabea exdi^ niidia parte. Qyiautem commirent eam Deo dijudicandani,i'sca dit ab ea tota.Significant cnim,quod homines cum patiuntur iniii nam,amp; non uiJent aliquodhumanum auxilium,foleant Deo fuâ cauPam comendare,hoceft,utipfi interpretantur, de caufa fua de^* fpcrare.Sed profc(fto,fi quis iniuriam pafluSjamp;f ab hominumauxl lio defertus,commendaueritcaufam fuam Deo,exfide,haudqua* quam excipiendum eft rifu/edad horribile Dei iudicium contre* jrufcendum.NuUusenim clamor citius pénétrât ad Thronû Deigt; quam clamor eorum,qui patiunturiniuriâ. Mea,inquit, eit ultio, ego rependam.Et PfaJ.)o2.Faciens milèricordiasDominus,et fudicium omnibus iniuriâpatientibus.Et PfaL)4ç, Qui cufiodit ueritatcm in ièculutnjfacit iudicium iniuriam patiennbus. Et ite* rum’.Qui fanatcontritoscorde,etalligatcontritiones eorum.Sed audiamus precationem Ezechiæ.Eit autem infignis precatio Et habet præcipuas conditiones precationis uere piæ. DOMINE Zebaoth,inquit,Deus lfrael,qui iedes fuper Cherubim amp;fc. Pri* iirium,lnpiaprecatione,folus uerus Deus inuocandus eft.In hac igitur precatione.Ezechias non folum récitât ea nomina 8ó epithc ta,quibus uerus Deus fignificatur,fed etiam diferte diicernit ueru Deum,àficlîcr)5dqs,acmanifefte réfutât impietatem amp;nbsp;blafphe* miâ Saneheribi.DomineZebaoth,inquit, DeusKrael, qui fedes fuperCherubim. Hæceftdefcriptioueri Domini Dei noftri.In Exod.cap.xf »conftruitur diuino maiadato area propiciatoriû, ac fupra ponûtur duo Chcrubim,hoc eft,alatæ imagines.Et addi tur promiisio Dei.lnde,inquiens,prçcipiam amp;nbsp;loquarad te fupra , propiciatorium 8^ de medio Cherubim,cunéta quæmâdabo per

' te filqs I(rael.Qi.i3re,cumDeus dederit filqs Ifraclarcam propicia tori],quo ceu iacramento teftareturfauorê fuum erga huncpopiJ Ium,amp; receperit (è de medio Cherubim oracula fua daturum, dici turlêdere fuperCherubim. Pfal.79.QuiiedesfuperCherubim manifeftare coram Ephraim amp;c. Hæcautem deicriptio refpicit in omnes promiisiones,quas Deus dixit ad lfraelitas,ac prpfèriim in eam,quæ dicfta eft Abraamo’.ln ièmine tuo benedicctur omnes gentes terræ.Nam ièminis huius,qui eft Chriftus,adumbratio e* rat propiciatorium Mofaicum,proptereaquod folus Chriftus fit iicrum noftrum propiciatorium coram Deopatre,ficutRom.;» amp;nbsp;].Ioan.i.fcribitur. Itaq? etfi Ezechiashoc loco utituruerbis fui temporis,amp; dicit Deum ledere fuper Cherubim propiciatorfj, ta men fpiritus nihil aliud his uerbis intelligitjquam quod nos nunc, reuelato euangelio,dicimus;Dcus pater Domini noftri leih Chn

COMMENT. IOAN. BRENT. 49^ fi].Et is folus eft uerus file Deus,qui,ut Ezechias addit, eft Deus omnium regnorum terræ, ôôquifecit cœlum ÔC terram. Habes ergo tria epitheta,quibusuerusDeusexph'catur. Vnû eft, quod fecit cœlum amp;nbsp;terram. Alterum,quodconftituitamp; gubernat of mnia régna terræ. Tertium,quodièdctfuperCherubimpropii» ciatorfijHoc eft,promifit Ce daturum fernen Abrahæ,propiciatioî* nempropeccatis noftris, manifeÜAtionem diuinæ fèntentiæ. Hoc fernen eft lefus Chriftus Dominus nofter,in quo habitat di^« uinitas corporalitcr,8ó qui expiauit fuo fanguinc peccata noftra. EtadditEzechias antithefin, qua réfutât blafphemiam AfTyrq. FateotjinquitjAflyriumexpugnafiê multa régna ethnicorum,S^ exuflcrit deos eorum igni.Hi autem non crant uere dtj, fed opera manuumhominumjlignaamp;lapides.Tuautem uerus 80 uiuus es Deus,qui non fblum omnia creafti,fed etiam promififti nobis ex^® auditionem, liheraaonemjn omnibus noftris affliftionibus. Obferuaigitur,quomodouerusDeus difcernatur â fifticfjsdqs. Ethnicus non inuocat uerum Deum,etiamfi iadtat fe inuocare gt;nbsp;mentem optimam maximam gubernatricem omnium rerum, quia non inuocat Deum fedentem fuper Cherubim propiciato^ rr).Mahumetiftanoninuocatuerum Deum,quia etfi gloriatur ft inuocare unum Deum créatorem cœliSC terræ,tamen quia non inuocat Deum patrem DOMINI noftri lefu Chrifti per proi® piciatoriumadumbrati,non inuocat uerum Deum .ludyus, qui nunc eft, non inuocat uerum Deum,quia etfiutitur hisuerbis: Quiftdet fuper Cherubim, tarnen neget eum, quern fpiritushis uerbisfignificat,patremuidelicet,DomininoftriIefuChrifti.Mo nachus non inuocat uerum Deum,quia iatfcat quidem hæc uerba: Pater Domini noftri lefu Chrifti,ficut ludcus fua uerba,Sedet fu per Cherubim,tamen non ftntit Chriftum efft uerum propiciato rium,fed tribuit propiciationem expiationem meritis Riorum operum.Itacp facit,quantum in ipfo eft,ex uero Deo,alienum De um,qui uidch'cet non fit propicius propter Chriftum,ftd propter humanam iufticiam. Inuocat etiam mortuos,Ideoc^ ab Ethnicis nihil coram Deo differt. Solus is inuocat uerum Deum,qui Pa^® trem Domini noftri lefu Chrifti ita inuocat,ut confidat ft Deo propter Chriftum,non propter fua mérita acceptum Sóc. Obftr^ hoc, quod Ezechias uocat deos gentium, ligna amp;nbsp;lapides. Centesautemnonfuerunttam ftultæ,quod exiftimauerint lig^ nea ilia lapidea fimulacra efft deosipfbs,ftd ftnftrunt partim uarias unius Dei uirtutes, partim deos ipfos per fimulacra uaria Ggnificari.Et tarnen fimulacra uocantur drj,propterca quod Eth^ niciconfidebantftcultuhorumfimulacrorumDeogratos èc ac^« ceptos fieri. V nus enim folus eftlefus Chriftus uerus Deus ac Do

IN CAPVT XXXVIL ESAIAE minus nofter,cLn'us cultu,hoc eft,fide effidmur Deo grad 8lt;^ acce pd, Quare, quicq.nd aliarum rerum ufurpatur,ut redpiamur propter illud in gradam Dei,hoc fit r3eus alienus,amp;^defignatur idobtria.SicftatUcV Ianlt;ftorum,quæcoluntur, fie cuculJæ mona^ chorum,fie peregn'nadone» hypocritarum fi'unt dij alieni 8Cc, Deinde ad piam inuocationem exjgitur fides, uidelicet, ut cre^ das Deum tibi reconcih'atum , per lemen Abrahæ , feu per lei^ fumChridumD OMl N VMnoftrum^Hancfidcmfignifieaj Ezechias fehdbere,cum a.it i Qiu'lèdesftiper Cherubim. Hoce^ nim ucrborefpicitadpropiciatorium,quo adumbrabatur Chn* ftus .Itaque erfi nondum poteft pro radone ùempoi is,tam difèrte de Chriftoloqufquam nos nune,reuelatoeuaf)gelio Ioquimur,tâ men fpiritus in Chriftum reipexit. Monachi iucent dubitare de fauore Dei,amp;dicunteflê pracfumpdonem temeranam,fi quis fen tiatDeumcerto ipfißuere.Hocautemeftprorius uniuerium uangelion,quod nobis certam Dei gradam per Chriftum pro^ mitut per fidem,abncgare. Ac fieri quidem poteft,qucd non poft fis efie certus de impetrandaca re,quam precatione peti?, tim,Gpeds rem corporalcm,non exprefle uerbo DOM 1 Sjl pro^ miiL iïijtamen ncccflàrium eft in omni prccatione,ut firmitcr crc* das,tc certo efle Deoacceptum propter Chrjftum,firmfter edam €rcdas,quod Deus certotibidaturusfit,quod manifefto uerbo prornifitjfiuc ea res fit corporalis,fiue fpiritualis. Nemo cnim po* teft Deum ucre inuocare,quem putat fibi hoftem inimicum,8^ de emus gratia dubitat. Poftremo, finis cuiufuis piæ precadonis referendus eft,non ad carnalem noftram uoluptatem, fed ad glo^ riam bC fanctificadonem nominis Dei. Omnia,inquit Salomon, operator Deus propter femedpfum. Et in Pfalm. cum pedtur 1ft beradoabinimieisiracundis,additur: Confitebor tibi in nationft bus O MIN Ë, nomini tuopfalmum dicam amp;c. Sic amp;nbsp;Ese* ehiasinfuaprccadonepetitferuariab Aflyrrjs, non ut ipfe frua^ tur delicrjs carnalibus.fed utglorificetur nomen D O M1N1 in nniuerfa terra .Nunc DOMINE Deus nofter,inquit, falua nos de manu eius,ut cognofcant omnia régna terræ, quod tu folus fis uerus Deus.Et in oradone dominica,prima omnium precatio eft: Saniftificetur nomen tuum ôôc. Hæ font conditiones precadonis uere Diæ,amp;: penetrantis ad thronum Dei.

ET MISIT ESAIAS FILIVS AMOS AO EZECHIAM DICËNS: HÆC DIGIT DOMINVS amp;c. PRO Q.VIBVS ROGA^ ~ST1 MEamp;c.

Etgt;cchias pcrgit confidendo, Sf orando. Pergit igitur Deus perEfaiamProphetamfuum,confoIando ÔC promittendo, do^ nec

ncc tandem manifefta liberatio contingat. Hoc autem illud eft, quodpofteaChnftusdocuitjOporterc femper orare,nec defati* gari. Et moXjSi iudexiniquus exaudic improbitatcm ùiduæ, quomodoDeusnonfaceretuindidam eledorum fuorum daman tium ad ft die node,amp;^ in longum diiftrret iram erga aduerfa^ rioseorum Cum igiturEzediias non defatigatur precatione, mittitadeumEiaiasdiuinum oraculum,quo promittitur ei cer^ tusinteritusboftisjamp;certalibcratio urbis Hieruftftm. Récitât autem initio ucrba Oci,dc Sanehcriboî Hoc, inquiens,eft ucr^ bum,quod locutu« eftDOMlNVSdc eo.De fjDcxit te Sc fub* ftnnauit te uirgo filia Zion SCc. hoc cftîSic loquitur Deus ad Sa^ neheribum.Tuquidcm Sanehcrib,magno feftidio prac te con^* temnisuirginemfiIiamZion,amp; urbcm Hieruftlem, Sed ilia ui^ ciamp;im te unàcum minis tuiSjContemptißime delpicit, nbsp;nbsp;iubftn*

nat,ac mouet poft te caput fuum,hoc eft,deridet te, 60 ipfa capitis motitatione ßgnificat te extremo contemptu dignifsimum. Nam quod nos dicimus, Medium digitum oftendere,aut dconiam ä tergo pinfere,hoc Hebræi dicunt caput mouere.Thre.x» PJauft^ runt fuper te manibus om nes tranftuntes per uiam, fibilaucrunt, mouerunt capita fua Riper filia Hierulalem S^c.Et Pialm. )o8» Egofadusfumopprobriumillis. Videruntme mouerunt ca* pitafua. Vrbs autem Hierufalcm,8c habitatoresmontis Zion, uocantur uirgofilia,nonreligionis nomine,quippc quod Sgt;C Ba* bylon, Efaiæ ^7 nbsp;nbsp;Ægypius Hierem. 46, uocentur uirgines fi*

liæjquæ tarnen plenæ fuerunt idolatria,amp; impietate,Sed fie uoca* turHicrulalem,uelquod regnum eius fit libera monarchia,neG ftruiatexternoregijftdhabeat proprium e fuo corpore regem, ficutuirgo nullius alieniuiriiugofubieda eft:uel quod quemad* «lodum uirgo adhuc à uiro inuiolata ôd incorruptacft,itaurbs Hierufalemnadenusànullohoftcdeuaftatacftjncc ciues eius a* Iio transhti funt.Sicut amp;nbsp;Hieremias de Moab,alia metaphora di* cit,Requieuit in fedbus fuis,ncc transfufus eft de uaft in uas,SC in transmigrationcm non abijt.

Dicesautem:QiiomodourbsHierufàIem,S^ incolæ eiusde* fpidunt amp;nbsp;dérident Sanehcribum,cum tanta fuerit potentia eius. Slurbs in tantum periculumaddu(ftafit,ut plane non fuerit tern* pus defpedionis, SC deri(us,ftd extremi metus amp;nbsp;trepidatio* nisCQuis locus rifus in tanto omnium rerum diftrimine^ Nul* lus certCjfi carnalia amp;nbsp;Humanarefpexeris. Sic enim uides om* nia trepidatione plena eift. Sed fi confideraueris fpiritum ftn* dum,quieft inpqs,tunc quemadmodum habet ille luum gau* diumin medfjsaduerfis,itahabetetiamfuumrifum, 0^ fubftn* nationemcrgaadueriàrios,infummaeorumftcuritate foclici*

DeufuiJefettate,quafefepios iam opprcfltiros,fine ulla difficultate fperand audit rifum SpiritusfanÀusenim probeintelligit,quidillud Pfalmi fit: Vidi eleuatum ficut cedros Libani » Et Sridere nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^ce non erat, amp;nbsp;quæfiui eum, æ non eft inuen*

fibi uidcattiii^ locus eius. Sed audiamus nunc uerba ipiàDei,quæ hoclo coEIaias nundat Ezechiæ,amp; quibus commemorat duas prac*

opuecauflas, propter quas filiaZ)on,feuurbs Hierufakm tan* ta Ipe interitus hoftis fui impîet2iefl,tît audeatetiameiinfultarcj minaseius lummo contemptu deridere» Vna eft,quod Sa* neherib debacchatus eft conui'cns (uis non in hominem quen* dam impotentem, èc abietflumjièd in uerum D O M1N V M I3eum noftrum, Cui exprobrafti,inquit quemblafphemiaaf* fecifti Z In quem edidifti uocem contra quem iuftulifti faftum o^ culorum tuorum Z Non certe contra prophanum quendam ho* muncionem,fèd contra ianélum liraelis» Nemo autem impuni ferre poteft,qui uerum Deum blafphemia afficit,8ó qui in uerunï Deumconuicrjs graflatur* Non inibntcm habebit DO MI* N VS eum,quiinuanum aflumpieritnomen DOMINI Dei fui» Et alias : Qui me contemnuntj'nquit Deus,erunt ignobiles» Quare ipiritus ecclefîæ Dei merito inlultat Saneheribo, quod co* gnoicat eum tam'immanes blaiphemias aduerlus Deum baud* quaquam impune laturum* Altera caufla eft, quod Saneherib gloriaturdeiuis ipfius uiribus,amp; iaamp;st fe lua fortitudine reli* quasgentesdeuidflèjêóciuitates regni luda expugnaflè» Ego a* (cendi (inquit) iuga montium,multitudine equitatus mei,alcen* gt;nbsp;di ad latera Libani i Succidi excella cedrorum eivis,Sii. eleólas pi* nus eius» Afcendi in fummum eius cacumen,amp; perueni ufque ad cultos eius agros»

Per montes et Libanon intelligunt terram regni luda.Sed quia Saneherib antea gloriatus eft fe fuis uiribus in poteftatem fuam redegiflé omnes terras amp;nbsp;régna gentium, amp;nbsp;poftea cum D O* MIN V S inerepat eum,6^ facit mentionem eradicationismu* nitarum duitatum, uidetur magis loqui de eradicatis Genti* urn, quam regni luda ciuitatibus , idcirco exiftimo per Mon* tes amp;nbsp;Libanon hoc loco generaliter intelligendas omnes ciuita* tesyôc omnia régna gentium SC populorum, quæ Saneherib fuo imperio iubiecit» âicut amp;nbsp;per Cedros ac pinus,amp;r Cacumen Li* bani intelligendi funt reges,principes 8^ arces regnorum ♦ Et ad* ditur: Egofodi bibi aquam,0^ exiccaui planta pedis meia* quasobfidionis,hoc eft,Foueas aquarum,quibusmunitæerant urbeSjita pcrfodi,8(S aquas alio deriuaui, ut quafi multitudine ex* crcitusmeiepotæuidercntur,8ô ut ßcco pede in urbes incurre* «m» Namô^ Babylon pofterioribustemporibus,tali aquarum deriuatione

COMMENT* lÖAN, BRENT» 4^^ derîuatione 80 exiccati'one capta eft aCyro,cjuemadmodum rcii rum ftriptores tradunt* Habes iadantiam dC arrogandam Sa^^ neheribi.Mamfeftuinautem cihquod non poftiteflefceh'xeuen# iusarrogandæ,ôô quod fuperbi diuinituspuhiantur.Iil Pfalm.d^ dmo ftprimo dici'tur : Quom'am tu populum humilem fàîuum fa.^ des,8c oculos fuperboruni humihabis*EtProuerbioruni uigef fimo nono : Superbum ftquitur humilitas (èu deieftio, 8C humi* lemfpiritu fuftipietglon'a.Et Chriftusipftait; Qui ftexaltathu^ miliabitur* Teftantur idem exempla GoIiathis,Nabuchodono^ Con's, Herodis, Sc inhumera alia* Dilpergit enim Deus fuperbos inente cordis fui,amp; exaltat humiles* Cum igitat eccleßa. Dei in Hicrufalem,publice audiat blafphemias 8c iaólantiam Saneheri^ bijamp;fiinpræièntia nihil minus uidet,quam tantum regem peritu rum , tarnen manifefte ac certo cognolcit horribile ei fuppli# cium imminere,ideoque ridet ex corde minaseius,æ mouet poft Cum caput fuum.ut fignificet iaftantia eius nihil efle uatiius.

Qjianquam autem incolæ Hierolblymitani nOil potuêrunt poftea eodem modo inlultare Nabuchodonolbri , quo modö nunc infultant Saneheribo, tarnen uera Dei ecclefîa,etiam tunc, cum Hierufalcm à Babylonqs deuaftaretur,irrifit Ipiritu luoom^* nem Babyloniorum potentiam,amp;r femper irridet ia(ftantiam,fu^ perbiam,minas perlecutiones aduerlàriorum Riorum, etiam* fi uideatur extrinlecus prorfum opprimi amp;nbsp;perire* Extant e* nim manifeftæ amp;nbsp;certæ promifsiones * quibus Deus fecepit fc Rruaturum fibi Riam ecclefiam,amp;^ deleturum omnes aduerlari^* oseius.Benedicam, inquit DOMINVSad Abrahamum,be ncdicentibus tibi,0^ maledicam maledicentibus tibi» Et in Canti^ co Mofi: Viuo ego inæternum,Gacuero ut fulgur gladium um,amp;:arripuerit indiciummanus mea,reddam ultiohem hoftii^ busmeis,amp; his qui oderuntmcretribuam»Acmox:Laudategc« tespopulum eius,quia fanguinem feruorum Riorum ulcifcetur» Et uindiftam retribuet in hoftes eorum,amp;: propicius erit terrç po puliRii.Et Pfal.pNon Rcimpqnonfic,led ficut puluis, quern pro pcit uentus à facie terræ.Et Plalm .x.Quare fremunt genres ôf po puli meditanturinaniacAftant Reges terræ,8ô Principes conuc* niuntin unum aduerlus Dnm, Sc aduerfiis Chriftu eius amp;c» Qyf habitat in coelis irridebit eos,amp; Dns fublannabit eos amp;^c» Et PlàL ^7»Exurget Deus amp;nbsp;dilsipabuntur inimici eius,amp; Rigiet,qui ode runt cum à facie eius. Sicut dcRcit fumus, deficient, ficut fluit cera amp;^c»Ecquis enumerate poflet omnes promilsiones,qug in Icriptu ra de interitu impioru,amp;: côlèruatione ecclefiæ DeiextâtÇ^Quare, etfi ecclefia Dei grauilsime affligitur,tamcn quia Ipiritulando prg ditaeft,amp;r uidetex ^milsionibus Dei fiiturâ liberationemRiam, t 4

certum intencum impiorum,idcirco n'det SC fubfannati'n cor^ dcluoomnemfaftum ÔC gloriationem hoftium fuorum. Sic in Ægypto,cum Pharao iubcret infantes Ifraelitarum prorjcere in fiumen,amp;2 Ifraelitasipiosopprimere,rifit conatumeiusfpiritus lanulus in cordibuspiorum,óó dixit: Tu Tyranne, non certe ex* pugnabis coelum,etiamfi tam crudeliter graflaris in terra. Sic ri* fit èC fublannauit ecdefiaDei Babylonios, cum rex corum glo* riaretur. In coclum, inquiens confcendam, fupra aftra Dei ex* akabo folium meum » Sic fubfannauit ecclcfia Dei tyrannidem AntiochijCum combureret libres fàcræfcripturæ ,ö^ inftitue* retHierofolymisidolaac facrificia gentium» Sic fubfannauit He* rodem,cum intcrficeret pueros Betnleemiticos. Sic Iudæi,fic gen* tes derifi funt,cum perfèquerentur ecclefiam DOM INLSic nuncTurcæridentur,S^ omnes alfj perfècutores euangelij Chri* fti. Spiritusenim fancfius inpqsfic cogitat: Quantumcuncp fæ* uieritis aduerfus Chriftum èc Euangelion eius, tarnen certifsi* mum cft,quod non fitis Chriftum detradturiadextrisDei/eduo bisipfisperpetuocftpereundum

lam hæc fpiritualis fubfànnatio promifsionibus Dei excita* ta,non folum ufurpanda eft aduerfusexternes hoftesperfe* cutorcs ccclefiæ Dci,ucrumetiani aduerfus Satanam ipfum,amp; o* mnia aduerfà, adeoque mortem infèrnum. Siuc enim pau* pertasfamem,fiuepeftilentiamortem,fiue peccata infèrnum mi* nantur,cogitandum eft illud iam ab initio mundipromufgatum: Semen mulieris conteret caput tuum.Et illud : O mors,cro mors tua,amp;morfustiiusinferne. Ex his amp;nbsp;fîmilibus promifsionibus infultandum eft Satanæ,amp; omnibus aduerfis^quibus minatur nobiscxitium,8^ dicendumeft: DefpicittejÂ fubfànnat te uir* gofiliaZion,poft temouitcaputfiium filia Hierufalem.In quem enim graflaris C'in quemfæuis certe noninhominem,fedinfili* üm Dei in Deum ipfum. Cum enim fatTtus fim per fidem mem* brumfili)Deijtotustuusimpetus incurrit jiion in me,fèd in fi* lium Dei, quem cum deuorare non queas , necefle habebis èC mejfilio Dei incorporatum liberum dimittereôCc» Hæ funt fpi* rituales infukationcs,quæ nobis ad falutem neceflâriæ funt,6i cxcitantur ex promifsionibuscuangelq filijDei per fidem. Qua* rc euangelion filij Dei fumma cura nobis cognofeendum amp;nbsp;con* leruandumeft^

Ab j'rrifione Aßyrij^ tranßtDeus ad rcfutationcm impiæ ius glon'ationis.ladabat enj'm Aiïyrius tam kgatj'onibus,quam U tens,quod fubiecent ßbi fua uirtute fortitudme omnia finitis» marcgna,Só expugnauerit ac deuaftaueric fuis ipfius uiribus mu^ iîidfsiinasqua{queurbes.DicitergoDeus:Qyæ eft ilia blaiphe^ mia,quam de te audioC Exiftimas ne te tot urbium amp;nbsp;regnorum potitum eile tua ipfius fapientia Si. potentia^Nunquid non audiui fti,quæ olim fecerim eiChoc eft,Quam cladem tu intuhfti aiqs re^ gnis Si urbibus, non cft res in hoc mundo inaudita, aut humano confilio adminiftrata.Ego enim iam olim, ab antiquis diebus,ieu fuperiori temporc,reuelaui Si adnunciaui per Prophetas meos, quodconrtitucrimperdereimpia régna Sdpunire hominum fce^* Icra deuaftationibus urbium, quod conftituerim etiam, uifitare uirga correptionis meum populum, Nunc autem adduxi illud» Quod olim futurum prædixi,hoc uolui his temporibus per tc,or ganon mcum, exequi Si complété, uidelicet,ut ciuitatesmunitai deuaftentutjamp;S redigantur inaceruos Si ruinas .Et ut incolæ ea* rum fiant,quafi truncatis manibus,ripfafpides,ac trépident8^ conlundantur.Similesquocp fiant graminiagri,oleri uiridi,amp;S fbe no tcc'coruin, quod priufquam in culmum enafcatur, exareftit, Qiiarc,ctfi tu baneheribædidifti in expugnandis urbibus Si re^® gnis il lu ft r ia ftrategemata,tamen ea omnia fadta (unt, me autorc amp;gubernatore.Habitationemtuam,egreflum tuum,06 introP turn tuum ego noui.Ego te inicio excitaui,ut rexefies,óó colloca* reris in regio throno. Deinde excitaui te,ut fulcipcres Bella ad^ uerfusearcgna,quæpropterimpietatem uolui punire.Ego om* nesuiastuas,fiueintroitumfiueexitum gubernaui. Sine mea ad* niiniftratione,nepotuiflesquidcm minimum uiculum expugna* re.Sed interim uideo edam Si cognoico,quam impie his meis do* nisabutaris Ego Deus lfraelfeci,ut ex omnibus regnis repor* tares uidtoriam.Tu autem contra furis Si infanis aouerfus mc. Ego tibi tradidi honorem Si maieftatem uiôtoriæ, tu contra in meam maieftatem, Si honorem blafphemuses. Exiftimasnei* fora tuam infolentiam Si arrogantiam me latere'?' Nihilcerte mi* nus.T ua enim temeritas,tua impia iècuritas aftendit in aures me* as.Ponam igitur circulum in naribus tuis,ut tanquam bubali, na* retraharisjöó ponam frenum in labrjs tuis,ut reducaris per uiam, quauenifti. Receniuimus haétenus fententiam horum uerborum» quæ prælegimus.Quod igitur Deus dicit ad Saneheribum: Nun quid non audiuifti, quæolim fecerim,autconftituerimCadmirabi tur quifpiam,quomodo aut ubi Saneherib Erhnicus audierit uer ba Prophetarum, de confilio Dei aduerlus impias gentes.Sed ap* parct ex hoe Ioco,quod uaticinia Prophetaru populi Dei uulgata

(parla fuerint etiam inter EthnicosJn cantico MoG Deute manifefta extat Prophccia de I'nteritu impiarum gennum. Leua^' bojinqutt DeuSjmanum meam ad ccclumjamp;S dfeam : Viuo ego in æternum,fiacueroutfulgurgladiummeum,amp;S arripuerit ludici^ urn manus mea. Reddam ultionem hoftibus meis, èC his qui ode^ runt me retribuam Jn Pfalmis quoq? Dauidis increpat DOMP NVS gêteSjêó périt impius^EtjSicut fluit ccra à facie ignis,ita pe retint peccatoresâfacieDeu Hæc certeSó id genus alia,ut erant decantata in l(rael,ita fieri non potuit, quin etiam ad exterasgenf tesuulgarentur. Sed ÓÓ lonaspropheta, qui plus minus centum annis,ante hæc Saneheribi tempora,prophetauit,quemadmo^ dum fcriptum eft-«}. Regum uenitad Niniuenmetropolin re^ gni Aflyriad,acuerifimileefteum non illam tantum unam con^ cionem,quæ(criptae(tIonæ^.habuiflèinNiniue,fed etiam pfo*' phetafle ibi de incremento regni Aflyriorum, SC quod Deus fa* ueat huic Monarchiæ, ac daturus fit regibus eius profperume* uentum bellorum aduerfusfinitimarégna 8^ ciuitates,ut maie^ ftas eorum fiat in toto orbe terrarum illuftris. Ex cuius uaticinrjs adpofterosNiniuitarum propagatis, (acile potuiflet Saneherib cogno(cere,quod quas uiÀorias ip(e 8c maiores eius ex gentibus r^ortaflènt,noncflênt beneficia (uæ fortitudinis 8C (àpientiæ, fed eflentbeneficia ueriDei Ifraehcuiusnominelonasapud Niniuen prophetauit* Sed maluit in uerum Deum impius amp;nbsp;ingratus efle, quamdebitameigloriamdare.Qiiaredigno faStis fuis fupplicio diuinitusafficitur.Exhisautem,quæhoc Joco recenlentur dilcai* mus primum omnipotennam amp;nbsp;prouidentiam Deiagnofeere, tii delicet,quod Deus non folum initio omnia creaucrit,uerumeti* am omnia adhucadminiEret. Vt nihil fit in coelo,quod non diui* na maieftate gubGrnetur,ita nihil fit in terris,ac regnis terr£,quod non ante fit diuinitus conftitutum amp;nbsp;ordinatum .Olim,inquit,cx diebus antiquisplafmauiillud,Epicurei (entiunt Deum non cu* rare humana. Et uulguseamducit uitam,ut palam fadisdecla* ret (e (entire,quod Deus non curet res humanas.Nos autem de* teftan'debemus hanc impietatem,8^ ex uerbo D O MINI co^* gno(cere,Deum omnia noftra ita curare 8C adminiftrare,utnc quidem capillus fine uoluntate eius cadat de capite noftro. Quæ res confirmât fidemnoftram in omnibus aduerfis,00 excitât re* ucrentiam erga Deum in omnibus operibus noftris. Deinde hæc uaticinia amp;nbsp;iudicia Dei de mutatione regnorum, proponun* tur gentibus cogno(cenda,ut difeant Deum timere,00 non con* fidere munitis (uis urbibus ac mocnibus. Non enim homo , fed Deus e(î,quiconftituit nbsp;nbsp;transfert régna,ficutDaniel ait:

liominum,amp;S cuicuncp uolucritdatillud* Quâre non hot àgtn^ dutn eft,ut (anguine pauperu extruantur arccs, SC munitæ iirbésrj fed ut Deus fît propicius. Hic enim (î faueat,conferuabitur regnügt; enamfi urbes non niß ligneis (cpibus munitæ fuerinnSi auteni Dé usnonfaueat,ncahæneiquidemmuri proderunt.Fauebit autenî Deusjfi uerbum eius in regno locum habeat,amp; incolæ ueram pie^ Utem honeftate morum ornent. Dédit quidem Deus etiarrt im^ piysregnisaliquories præclaras LiicîoriaSjfed quæ tarnen uel tan^ dem ceflêrunt ad gloriam nominis fLU,amp; ad utilitatem ecclefiaâ fuæ,quemadmodumab'asdemonftratum eft. Rccitanturamp;S ifti natidna iudicia Dei,ut Reges amp;nbsp;Principes uidîores dilcant hu* militatem,amp;S non glorientur coram Deo de (ua fortitudine, (ed a^ gnolcant Deum,amp; obediantei.In Dcutero.cap.5? .dicitur ad Ifrac lem.Nedicas in cotde tuo,cum deleuerit gentes Dominus Deui tuns in conlpedlu tuo», propter iufticiam meam introduxit me DeuSjUt terrain hanc polsiderem» cum propter impietates fuas P ftæ delctæ funt nationes. Sicnec Saneherib, nec Nabuchodonoî* for^nec Cyrus,ncc Alexander magnus habent quod glorientu«* de fuis uoorijs.Non concefTæ fuerunt eis uiiftoriæ propter ip(ô* rum iufticiam,aut fortitudinem,(èd quia Deus ante decreuerat ré gna propter impietatem populi,Sô ad conferuandam ecclefiam fît am mutare,ut interim Ô6 hoc adrjciam,quod Deus exaltet impio« regeSjUt grauiori ca(u ruant.Referendum amp;nbsp;hoc eft ad priuatain -cuiufq5fortunam,quæ nullicontingitfuo merito,(èd tantum gra* tuito beneficio DeijUtnulla caroin confpedu Dei glorietur^

Obferua amp;nbsp;hoc Ioco,quantum impq (brdident ornatifsiina dó naDeifuaimpietate.Nam ui(ftoriæ,quas hadîenus Saneberib ejt omnibus regnis reportauit,fuerunt infignia dona Dei,(èd Sanehe rib ita commaculat ea (ua impietate amp;nbsp;blafphemia, ut totum reg;» num Aflyriorumincipiatiamcoram Deo (ordere, ÔC in exitiuni ruere.Sicgenteshabuerunt excellentilsima dona induftriæ,fapP cntiæ,fortitudini3,ciuilisiufticiæ,8C aliarum multarum uirtutum, fed quia in his non cognouerunt uerc Deum , nec glorificaue^ runt eum,ut Deum,idc«rco fuerût una cum uirtutibus fuis coram “ Deoabominabiles. Di(camus ergo hie timorem Dei,8ó fi quid (nfignium donorum nobis collatum eft, agnolcamus in eis cle mentiamDei, utamuripfisadgloriam nominis De(,feruiamus per ca proximo. Hunc enim cultum exigit à nobis,in conferen* dis fuis donis. lam nec hoc prætereundum eft, quod proponi^ tur nobis hie exemplum , quo Deus teftatur, (e impfjs ut( quidem pro uirga , (èd tandem etiam iplam uirgam in ig^ nem conijeere. Saneherib ènim erat uirga furoris Dei, quem^* admodum fupra capite dccimo dicitur, potuißet in haC

■ ijocationc Déo pic {èruirc.Scd quia abutitur fua uocatione ad itH ptecatein,ad blafphemiam nominis Deijidcirco neccflè habet tan^ dem horribiliter per ire. Sie legitimus magiftratus eft uirga Dei, ad puniendos malos, fed fi abutitur hac poteftate ad opprimendos pauperes,ad delendam piamdolt;ftrinam,nihil aliud reliquum cft, quam ut amp;nbsp;hæc uirga propciatur in ignem ♦ Metuant igitur De^ um omnes poteftate præditi,amp;^ iciantDeo eile exadliisimam ra^ tionem oftid) reddendam.

gt; Dieet quifpiamïTu promittis quidem interitum régis Aflyrij ôCliberationemurbisHicrufàlem.Hæeautcmeft adhue generaü’ lis condO)amp;^ nobis iatis nota,in'dclicçt,quod neceile habeant impi) interircjpopulus autem Dei ièruetur. Sed quid fi iiie interitusre^ gis Aflyrij in longum diflèraturjóó nobis interea uel famcjuelalijs calamitatibus moriendum elIêtC Scimus populum Domini libei® randum ab imprjs èC blafphemis,amp; hos daturos pcenam impieta^ tisiuæ.Sed hoc præcipue fiet,in nouifsimodemum huiuslèculi die Jnterea temporis,ubi nos in tanta afflidtione manebimusÇ’ Sic Sd Martha,cum audiftet à Chrifto : Refurget frater tuus,refpon* det ; Scio quod refurget in refurredione in nouilsimo die. Vertit igitur nuncEiâiasièrmonemfuum ad Ezechiam,Ô^ ut conlble^ tur eum, de prælênti amp;nbsp;non in longum differenda liberatione,ex* ponit ei circumftantiasliberationis iuæ,amp; interitus regis Aflyrio rum. Tibi,inquiens,oE2;echia, hocerit fignum, hoc eft, Nolo exiftiines îiberationem ueftram reqeiendam in mille aut duo miP liaannôrum,ièdhis proximisannis liberabiminiabhochofte ad^ inirabiliter.lncuiusreifignumamp;^certitudinemexponam tibi or^ dincmhuiusliberationis.HoCenim bellum, ÔC hæc calamitas ur^* bis Hierufalcmdurabitadhucin tertiumufq?annum. Etfi autem regio eft deuaftata,et omnis commeatus abiumptus,Deus tamen non committet,ut interea temporis fame pereatis. Hocenim pri^ ino anno habebitis alimenta ueftra ex deciduis,ièu grants,qug mef fis tempore in terram cadere folent. Secundo anno,exhisqua: fponte,uel in agris,uel in arboribus nafcuntur,uc funt poma, pyra ÔC id genus alia. Tertio dem um anno ueniet manifefta ultio Dei in Aflyrium,ac fugabitur hoftis,8^ tunC incipietis iteru, pro uetcgt; rimore,fèminare,plantare,mctere,uindemiare, laboreueftro frui.Tune etiam hi,quiadhuc ex tanta calamitate fuperfunt, con^ uenientiterum in unum corpus politicum,8ó quemadmodum ar^ bor tempeftiue plantata mittit deorfum radicem,furfum aute red^ ditirult;rtum,itafuperftitesdedomoluda florebunt,amp; foclicese^ runt. Hoc autem benefidumcontinget ets,non merito ipforum,

COMMENT. IOAN. BRENT. fcf fed 2clo Domini, qui non potuitferre inultam tantam blafphemi/ am A(sy riorum. Acc^ hxc quidcm contingent Ezechiæ reliqui is eius. Supra enim Ezechias difertefecerat mentioncm reliquia/ rum, cumadEfaiam dixerat : Sufcipias orationem pro reliquqs quæ adhuc fuperfunt. Quod autem attinet ad Afsyrium : Neqiia/ ' quam, inquit ingredietur in hanc urbem,nequaquam expugna/ bit cam, ac ne fagitcam quidem in cam iacict non afferetur ad earn ucl unus clypeus Afsyriacus,ncc cxcitabitur contra earn agger, fed rexipfeneceiïè habebit turpi fugafalutem fibi quærcre.Egoe/ Ilim,inquit Dominus,defendam hanc urbcm,ad illuftrandam no/ minismci maieftatem, 8d ad feruanda promifïà Dauidi fada. Hie commcmorantur duo maxima miraaila. Alterura eft,quod Efaias non folum generaliter prædicit liberationcm urbis Hierufalem,8d interitum Afsyrij, fed etiam exponit certas earum rerum circum/ ftantias,qûo uidelicct tempore,amp; quo modo hæc futura fint. Hoc non potuit colligi uel Humana rationc, uel exgencralibus tantum promifsionibus Dei, fedncceflaria fuit Gngularis reuelatto fpiri/ tus faiKÎli. Acque hoc,8d Huie fimilia miracula in Prophctis popu lilfraelismanifella funtargumcnta,quod is fituerus Deus, qui re uelatus fuit in Krael,8C prædicatus a Prophctis, amp;nbsp;quod Deus ucz re fucrit præfcns in hoc populo, ac promiferit Semen Abrahæ Ie/ fumChriilum , filiumfuum,feruatorcm noftrum, quæ amp;nbsp;fuo tempore nobis exhibuit. Alterumeft-, quodDcus feruat Eze/ chiamamp; populum fuum, ufquead tertium annum, in magna re-» rum penuria,cx décidais tantum granis, amp;nbsp;frudibus fua fponte c/ natis. Habes hie exemplum eius didi, quod extat Deuteronomrj odauotNon in folo pane uiuit homo,Sed in omni uerbo quod e/ grcditurdcoreDci.Hoc autem erat uerbum ,quod egrefliim erat de ore Dei,per Efaiam, ut Ezechias et populus eius expedarenf in filetio amp;nbsp;fpe liberationcm Domini ab Afsyrijs. Quod cum rex Sd populus fedarentur, confccuti funt alimenta fua, etiam ex i)s re/ Hus,quæ alioqui uix pauperibus fufficicbant. Hæc eft benedidio Domini,quails contigit Ifraclitis in deferto: Elif ad torrentem Ca tith:Elizgo in centum uiris,quarto Regum quarto: Chrifto in de/ f^ttOjquicûquincppanibusôd duobus pifcibuspauitquincpmil lia hominum.Non igitur folliciti fimus de alimentis,fed tantu fol/ liciti fimus de obedientia uerbo Dei præftanda, 8^ de feruitute no ftra Deo exhibenda. Sic enim reliqua omnia adijeientur.

MUS ufcp in teruura annutn longe omnium affliÆfsimus , 5^ urbs Hierufalemcxtr^mis periculis obiexfîa, ab bofte Afsyrio diuini'/ tus libcrantunNam Sanehenb rcx Afsyriorum,AJ potentifsimus an terra Monarcha, qui ex omnibus regnis claritsimas r eportaue/ rat ui(ftorias,8d qui lam opinione fua etiam regnum lucia amp;nbsp;metro •polin eius expugnauerat, amp;nbsp;ut ita dicam deuorauerat,amittit una «odein «xcrcitu fuo centum ödogintaquinque millia fortium ui/, rorum.Mifit enim Dominus angelum,uc fcriptura inquit,qui per eufsitomnem uirumrobuftum,Si bellatorcm, 8^ Prindpem exer/ 'Citus regis Afsyriorum.Quo mcturexblafphemus ita conterritus «ft^ut confeftim (oluto bello , cum paucisfeCcfcedifsnnafugaad UTetropoiin regni fui Niniuen proripuerit* Et tarnen nee ibi potu/ it manum Domini effugerc,Cum enim facra faceret,acdr|S fuis gra tias ob iiberationemageretjduo filii eius,coniuratione fà(fta,truci/ dant cum,borribili 2lt; miferabili cæde in ipfo diuino cultu»Etfi au temirnmanifsima ac plane Satamcaeftfiliorumcrudelitas, quod fuum ioforum pai*enfcmoccidanc,idcp in ipiisdeorum fuorumfa «ris ^ac netel le iiabent hlrj ob tarn nefarium fcelus exulare,taraê rex rncritu»«ót cora uero Domino Deo noftro biafphemia fua, tam horribilernuitae fuæexitum ♦ Et quanquam alius filius eius,nomi/ ne Aftaradaïuccefsitipfî in regno, tarnen nulla amplius fuit eius regni fœlicicas, fedpaulopoftdeuaftatumfuit, quemadmodutn fcriptumeft Hiere,quinquagefimo,0lt;^ Ezcch.trigefimoprimo, 8^ creuit interim pOtentia Babylonilt;Mrum ♦ Obferuabile exemplum, lt;juod Deus uoluitin illuftrtfsimo ÔC potentifsimo Monarcha ter/ ræ,amp;regno eitistoti orbi proponere,ut ex eo non tarn reges quant priuati quiqj peterent, quid fibi coram Deo fperandum, quid me tuendumeilet«. Primum igitur,habesinfigneexemplum diuinae feucritatis aduerfus blafphemiam nominis Dei «. Sic enim Lex di/ eit:Non accipias in uanum nomen Domini Dei tui« Non enim ha' bebitDominus INSON TEM eum,qui nomen Domini Dei fui in uanum acceperit. Si ergo Deus tarn feuerus fuit in bla/ fphemum regem,eumq? potentifsimum,0^ tot uidorqs infignem, quanto feuerior erit in blafphemos homines abiedos,amp; fordidos, Quæ autem fint blafphetniæ genera,ahas expofitum eft» Secun do obferuanda eft in hoc exemplo, etiam longanimitas Dci,Sane/ herib enim no ftatimpunitus eft,cum euomuit biafphemia aduer/ fus Deum,neclingua eius adhæfitfaucibus fuis, proutdignifsi/ mum fuerat, Sed diftertur poena in tertium ufqueannum,amp;ladpo fteros quoque blafphemiregis, ut feiamas impi os,etiam fi aliquan diu foeliccs lunt, non tarnen eftugere indicium Dei,amp; uccognofca mus quidillud fit, Vifitans iniquitatem patrum in filiosinter/ tiam

Tcrtio, confiderandum eft de fine libcrationjs impi'orum, Sa/ ncherib feruatur quidem in exerci'tu fLio,ne una cum alljs ab Ange lo perimatur,fcd eftugi’at ad metropolin fuam, hoc autem effugio feruatur ad maiorem amp;nbsp;grauiorem cladem , indignus uidelicet, impiorum quem Angelus Domini interficiat, interficiendus potius eft a fuis ßrtuna,ut re ipfius liberiSjhoc eft,crudelifsime immanifsimc. Sic 8^ Pharao f^ruentur in multis calamitatibus feruatur, fed ad maiora fupplida uideli/ cet,uCobruaturaquismarinistHæc eft impiorum Fortuna . Eua/ (luntcalamitatesfceliciter, fedquiahancfoelicitatem acceptamfe/ runt fidicqsdijsfuis, ficutuides inSaneheribo, necrefipifcunt, necagnofcunt uerum Deum,idcirco euadunf,ut grauioribus,adeo qucperpetuis ærumnisobijciantur, Negari non potcft, quin eti/ am pq s hoc accidat,ut ex una calamitate liberafi,obfjciantur grauio fi.Sic enim Petrus educitur ab angelo e carcere,fed poft aliquot an nos iterum capitur,amp; crucifigttur.Sed hoc eft difcrimen inter pio/ rum amp;nbsp;impiorum fortunäm, quod quo illorum calamitas grauior rft, eo maiorem gloriam confequuntur apud Dcum : horum au/ temcalamitas fubinde fit grauior,durât perpefuo, Qiiare non poflunt impij uere Iiberari,nifi conuertantur ad uerum Deum, èC refipifcant.Exhis autem,quædc Saneheribo rccenfuimus,admo/ nemur de timoré Dei, ut hoc exemplo excicati non peccemus ad/ uerfus Deum. Ex altera autem parte,uidclicet Ezechise 8^ populi fui,admoncmur de uera fideinDcum,8^deinuocatione Dei nun quam intermittenda, ac de perlcucranfia in uera Dei obedientia, Primumcniitl reportât Deus ex hoe miraculolaudem dementias ergapopulumfuum,quod fitadiutor populi fui, in necefsitate,8d quodrefpiciatabiedos contemptos. Quid enimfuitmiferius, quid abiedius Ezechia amp;nbsp;populo eius coram SaneheriboCSed ec/ cc Deus ex alto refpicit,8c leruat abiedos,atquecontritos. Qui fa natjinquitjCónfritos corde, Sdalligat contritiones eorum 8de. Sc cundo Deus reportât laudem Sd titulum Veritatis,uidelicet,quod[ fit Deus uerax,8d feruans promifsi. Vnde fupra dixit : Protegam ciuitatemiftam,utfaluemcam,propter ME, 8dpropterDauid feruum meum, Hoe autem non infelligitur, quod refpiciat in fer/ uandaurbeHicrufalem mérita Dauidis, fed quod refpiciat pro/ mifsioncs ad Dauidem didas , Deus cnim promiferat Dauidi, fe conferuaturum thronum regni eius perpetuo. Sicut quarto Re/ gumodauodteitur : Noluit Dominus difperdere ludam pro/ pterDauidferuum fuum,ficutpromiferatei,ut daret illi lucer/ iiam,Sd fiiqs eius, cundis diebùs . Etfi autem hæc promifsio præ/ dpue refpicit in Chriftum, D O MIN V M noftrum, tarnen in/

clud If etiatn corporale regnum a Dauidc ufque ad Chriftum i Et quanquaniin deuaftationeßabylonicauidetur corporale reonum Oaui'dis concidiflc, tarnen Deus fernen eius mirabiliter conkriia/ lu'C yin ali'quo fplendore regni uel prfncfpatus, ufque ad ea tempo/ Ta,quædeaduemuChriftiper Prophetas determniata erant» Ac potuitlet etiam Deus conmuiflc Sanehcribo, ficut poftea conn/u/t JSÎabuchodonofon,ut deuaftaret urbem Hierufalcm,ac aba ratio/ ne conferuaflè Ezechiam, ac fernen Dauidis, Sed hoc tempore 11/ buitei iflo modo â^ratione/:juamcxpofuimus,Ezcchiam feruare» Reportatigiturlaudemuerkatis, amp;nbsp;confirmât fideinnoftram,uC luto queamuspromifsionibuseius confidere » Tertio habes hie ■exemplum efficaciæpiarum precum. Audiuifti fupra uehemen/ tesprecationesEzechiæ ôi. Efaiæ, Audis nunc manifeftaseartini implctiones » Neigiturdefatigeris prccando fed pcrfeueres,do/ iuec Dominus mifercatur noftri» Quarto, habes amp;nbsp;hoc loco ex/ emplumpotentiæ Angelicæ » Vnus Angelus inter ficit una noâe

ooo fortifstmos bellatorcB^immiflain eospeftilentia,Quid facerenf centum Angeli quid mille Cquid duodecina IcgionîS Angelorum,qua; CHRIST VS dicitfeinauxiliurnfuum uPatrciinpetrarepoireC' quidinnumcrabiles C nimirum, nonlo/ •lum interficerent, quicquid in aere,tcrra amp;nbsp;aquis fpirat,uerumcti/ am conturbarenc,amp; confundcrent in fe coelum amp;nbsp;tcrramjamp;' omnia quæ in cis funt»Eccc hæceft potcntia,haec eft maieftas Dei,cui An geli feruiunt»Et tales ordinauit Deus in cultodes amp;miniftrosfuo rum piorum,crcdentium in filium eius lefum Chriftum» Agnolca mus igitur ChrilKim per fidem, obediamus uocationi eius, ut liac tanta Angeiorum aiftodta muniamur. Poftremo obferuacti/ am in hoc loco exemplum,quo Deuscomprobat fe liberaliter refit tuere ea, quæ in feruitute amp;nbsp;obedientia jpfius amittuntur»Ezechk as ami fit in hocbello non folumomne aurum amp;nbsp;argentum,ucrunt etiam uniuerfam terram regni fui, praeter urbem Hicrufalcm » A-' mifitautem ea in officio Sî obedientia, quænpræftitituerbo Do/ mini,fed reflitufafuntci a Domino liberaliisime. Sicenimdidt fcriptura fccundoParalipo»trigêfimofecundo» Saluauit Dominus Ezechiam SC habitatores Hierufalem de manu Saneherib régis Afsyrioriim,amp; de manu omnium, amp;nbsp;præftitit ci quictem per cirgt; cuitum» Multi etiam deferebant hoftias amp;nbsp;facrificia Domino in Hierufalem, 5^ muncra Ezechiæ régi luda.Qui exaltatus eft poft hæc coram C V N C T1S gentibus » Vides quanta bberalitatc Deus rcftitueritamifla Ezechiæ.Confidamus igitur hoc cxcploin rcp^ amifsionc,amp; per feucremus in fide,oracionc,et obedict ia Dei» quibus rebus fiqutquod^blatum eft, reftituaiur nobis cctuplum» CapUt

Vi'(floriar«,feu libcrationerrt Ezcchiæ, ab bofte Sanchcribô»fé tf|uifur grauifsimus morbus E^cchise.Etfi cnim quidam putant E/ zcchiam ægrôtaftc fub incurfioncmSancheribiin regnumiudæ* fumciitcs banc opitiionem,ex ea quse fequitur promifsioneîEruâ te amp;nbsp;ciuitatem iftam de manu regis Afsyriorum tarnen baccpro^' mifsio perdliet ad eximendum cum metum, quo E^echias amp;nbsp;popu lus fuus tenebantur, ne Afsyrius poft tam foedam fugam reuerte/ returmaioribuscoprjs inftru(ftus,ad urbem Hierufalcm » Et indigt; rat Icgatio Principum Babylonis,quae in fequenti capite defcribi/ tur,quod hie morbus accidcrit Ezechiæ, poft fugam Afsyriorum amp;nbsp;libcranonem urbis, De caufa ctiam morbi alrj aliter fentiunt.. îudæi morefuo,nefcioquæ,nugantur,Ezechiam ideireo affèdum cflèmorbo,quodnonuolucritduccrc uxorem* Altjjquodnono gerit gratias Deo pro Überationcab bofte» Sed nos mittamusifta, amp;nbsp;confideremus ea,quc ex reliquis feripturæ locis ccrta funt,ac fa/ ciuntaderudiendosnosin uera pietate» Nam Deus uarias habet «ufas,curimmittatpfjsfuisaduerfafeumorborum » feu aharum afflidionum» Nunc enim affligit cos,ut aftîicfaciac eos ad abrjcien dumamorembuius mundi^amp;dcfiderandamfuturamfcelicitatem: nuncut compefcatinfolentiamcarniscorum,ne fe inclaritudinc Sc magnitudine donorum Dci cxtollanf » Gcut Paulo immifît An/ gelum Saîanæmunc ut admoneat eos de peccato, quod adhuc hæ/ retincarne,5^indigetfpiritu expurgâtcmuncalrjsdecaufîs.Qua/ re, cum legimus Ezechiam poft liberationem ab bofte incidifte in grauifsimum morbum»admoncmur, nullam buius mundi fœlici/ tatem eftè diuturnam,fed efte magnam rerum uicifsitudincm,ideo que non efte fidendum præfentiin hoc feculo fcelicitate,ncccnè caabutendum ad impietatem,ad arrogantiam8d clationem animi, fed efîequærendamfoelicitatem futur! feculi, quæcontingitno/ bis fola Kde in Icfum Chriftum, quæ quidem fides,fî uera cft,pre/ ftat Deo in omnibus obfequium »gratias agit Deo in profperore/ rum fucceftu,manet in Dei uocationc, in aduerfîs rebus, amp;nbsp;expe/ dat obedienter liberationem æternam ab omnibus malis per Chriftum filium Dei * Genus autem morbi Bzechia: putant pe/ ftemfuifle Sfe»

Horribih's nuncius Ezechiæ,quî etiam conijcit Ezcchiam fn ex trcmiimterrorcm èc excitât in eo uehcmentifsiinum fletum,ficut mox fequitur,Secl mirâtur quidam, quid fibi hoc uelit,quod Pro/ pbeta ex uerbo Dei dicat Ezechiara in hac ægrotationc moritu/ rum ,5^.tamen poftea hæcDei fententia rctraóiatur.Nunquid Dt/ ns eft mutabilis C” Nunquid Prophetæ Dei mutabilia amp;nbsp;incerta prædicunt CSed alias uerifsime dicitur : Ego Deus,amp;non muton Et iterum: Triumphator in Ifrael non pareet, 8^ pccnitudine non fledetun Neque enim homo eft,ut agat poeniten tiam »Quod cum froplecid t- ita fe habet,dicunt ludæi duo efle genera prophcciarum. Aliam e/ rum duplex niiu uaticinari ad ucrfa. Hancdicuntmutari,fi homines mutentur,’ 4ifcrimen. refipifeunt » QuaÜs fuit propheda lonæ de fubuerfîonc Nini/ ne » Aliam autem uatidnari profpéra. Hanc dicunt non mufart 1/ taque fi quifpiamProphetaprædixeritprôfpera, ÔCnoncuene/ rint, dicunt eum eflè pfeudoprophetam ♦ Et hoc propheciarum di/ ferimen cOnantur probare c uigefimoodauo Hieremiæ.Sed res ip fa teftafur,quod non folum aduerfa,uerumctiam profpera,a ucris Prophetis prædiâa, aliquoties diuinitus mutentur » Nam Hiere^' decimooftauo dicitur:Si gens ilia fecerit raalum in ôculis meis, uC non audiat uocem meam,poenitentiam agam fuper bono, quod lo tutusfum,uttâeeremei»Poenitcntiam,inquit,fadam,fupcr BO/ N O, hoc cft,promilsione rerum foelidum.Et primo Rcg»fecun/ do.Sic ait Dominus Deus IfraeELciqucns locutus fum, ut domus tua amp;nbsp;domus patris tui miniflraret in confpedu meO ufcj^ in fempi Cernum»Nuncautem dicit Dominus»Âbfît hoc a me.Sed quicun/ que honorificaueritme,glorificabo eum, qui aûtcontemnuntmei crunt ignobiles» In Alt;ft,uigefimofeptimo, Angelus promittit Pau Io,quod nô fit periturus naufragio»Et àddit:Ecce donauit tibi De/ ns omnes qui nauigant tecum» Qnod amp;fi reipfa impletû eft,tarnen Paulus mox fîgnificat,eos qui in naui funt perituros, nifi fccum rc tineantnautas » Didt enim ad Centurionem amp;nbsp;ad milites » Niß hî lt;nautæ)in naui manferinf,uos falui fieri nô potelh's.Quare Sd hæc uatidnia,quibus ueri Prophctppoliicêtur foElida,mutari poflunt# Noftri ponunt aliud diferimen prophcdarum,uidelicct,quodali3 fît propheda prædcftinationis, qute ccrtoeucniat,alia fit prophe/ cia comminationis, que per hominu refipifeentiam retraeftari que/ at.Sedquiaprophedæ non confiant tantum ex comminationibus fupplidorum feuaffli(ftionum,uerumetiam ex promifsionibusbc nefîciorum,idcirGO ponemus hoc diferimen prophcciarum, quod aliæfintabfolutæ,fineulla conditione, quas non inepte dixeris ipropheciasprædeftinationis »quæ non retraélantur, fed certifsi/ rne eueniunt» QualisfuitjlladeneGs dedmoquinto,diâaad A/ braham»

Baharn : Seko prænofc^ns, quod peregrinumfucurum Gtremea tuumin terra non rua,3^ fubqdent cos fcruituti. Ac mox:Genera* tionequarta reuertentur hue, Qualie etiamfuk ilia de Mefsia uen turo e femine Dauidi's. Aliæ funt eonditionalcs-, Quæferuatis adlt; KCtis condkionibus,implcntur,non feruatjs autem retraclantur. Qualesfuntpleræquepromifsiones amp;Minæinfcriptura.Tails faitpromifsio dida ad Eli i. Reg* q. de qua ante didu eft , amp;nbsp;quant Deus ipfeinterprcfatur,conditi'onem uidelicct in ea intclligendant ^flè.Et hue facit,quod fupra ex Hi'eremia reel tauimus: Si gens fecc tit malum in oculis mcis^ut non audiac uocem meam,pœnitentiani agam fupcr bono,quod locutus fum,ut facerem ei.Tales ctia funt tnultsc minæ. ludic, decimo ♦ Reliquiftis me amp;nbsp;coluiftis dcos ahez nos.Iddreo non addam ut ultrauos libcrcm, amp;nbsp;(amen poftea libez rantur,quia agnofeunt peceata amp;nbsp;rcGpifcut.Sic lonæ iq.dicitur Nt î»iucn in quadraginta diebus fubucrtedam,0^ tarnen feruatur,quia ïntell’genda fuit conditio : Si dues intra hoc tempus non refipu ez tku.Üeus enim,ut cap.quarto lonæ fequitur,clemens eft amp;nbsp;mifez ticcgt;rs,patiês amp;nbsp;multæmiferatioais,amp; ignofeens fuper malicia.Sic hex: loco Efaias prædicitEzechiam hac ægrotationemoriturum tarnen retradatur,quia fubintelligenda fuit conditio;Ni fi Ezez chiasconuerfusadpreces »impetrauerit diuturniorem uitam, Sic Mafthæi dedmoquinco,Cananea manifefte rerjdtur a Chrifto, 8^ tiocatur infuper eanis^attamen redpitur poftea,quiafubintelligen dnm erat,quod merito reqeeretur, nib fir mam haberet de Chrifto ^îdem.Hæcidcirco nobis obferuandacommemorantur, ut in pro/ raifsionibus diuinorum beneficiorum non fimus camalitcr fecuz riîamp;non negligamus noftrum officium, fed feiamus eas requirez re fidem amp;nbsp;obedientiam uocationis Dei. In comminationibus auz tern afflidionum, non defpondeamus animum,fed excitemurad precesiamp;confugiamusad Dominum orationc ,ut afflidionesueï omnino a nobis tollantur,uel mitigenfur,aut fi nullum horum fie/» riqueatjfaltem compenfentur nobis ecelefti foelicitate. Videamus: autem,cniomodo Ezechias hunc mortis nundumcxceperit.T yrart nusqui{piam,îufsiflèt nundumtamhorribilemabripi amp;nbsp;dud in vincula. Ezechias autem excepit cum lacrymis SCprecibus. Fleuic (inquit) Ezechias fletu magno.EfrConuertit fadem fuamad parie tem,acOrauit.Quid ad ifta dicemusC Ezechias ne rex fam fortis,2C ram pius,lacrymatur tarn muliebriter ad nundum mortisCquot; Qviis di cereteum efle uiB2 militarc, qui tarn pueriliter ad mortismentionc eiiilaretÇ’Sed bene habet:Quod Ezechias facit, per fe non eft impa tim.Natura.n.nobis infitu eft,uthorreamus et trepidemus ad mor

5IÏ IN CAPVT XXXVIII. ESAIAE cfldiCcrlmcn inter Chriftum, amp;nbsp;noshomines, Ilk enim aflùmfîG^ noftras imbecillitates, fed fine pcccato,Hcbr. quarto, Nos aurem habemus eap cum pcccato, quod nobis natura adhæret, Italt;Ç,ô^fî Ezcchias per fe non peccaf hoc fletu, tarnen qui'a habuit legem in incmbn's fuis rebellantem legiDei Sdreddentem ipfum captiuum legi peccati,idcirco fieri nonpotuit,quin came fua indignaretur ad uerfus iudicium Dei, Et tarnen quia pius fuit, compefeuit hanc car tialem impietatem per fpiritum lanóhim,8^ fubiecit fe obedienti fi de prccibus Domini Dei noftri uoluntati. Äudiamus igitur pre ces eius,Obfecro Dominc,inquit,mcmcnto quefo,quomodo arn bulauerim cora te in ueritate feu in uera fide, clt; in corde perfecflo, quod bonum eft in oculis tuis fccerim,Principio,quia Ezechias uertit fe ad preccs,in denunciatione mortis,perfpicue ßgni ficat, fe rcéle intelligerc comminationes Dei,uidelicet,quod afflieffiones a Deopropofitae amp;nbsp;immilBe, pofsintpijs precibus aut tolli aut ml/ tigari, Vndc apud Ezechielem cap,decimotertiö 8C uigefimofecun do,exprobrat Deus Prophetis, quod no oppofuerint mumm pro domo Ifrael:Quæfîui, inquicns,dc eisuirum,qui interponeret fe/ pem,amp; flarct oppofitus contra ine pro terra,ne difsiparem earn, 6^ non inueni S^c, Deinde admirabilis uidefur oratio Ezechiæ, amp;nbsp;ia/ ôantiæ plena. Gloriaturfe corde perfedo ambulafle coram DeoJ Quis autem pôteft dicerc,Mundum eft cor meumCCofiderandum igitur eft,quod cûmpoftea dicatur Deum audiuiftè orationcm, tiidiflè lacrymas Ezechiæ,manifeftum fit,hancorationem non fu/ ifïè ïmpiam,fed uere piam, Cum autem fit pia oratio,non poteft in telligi,quod Ezcchias confidaCiufticia fuorum operum, amp;nbsp;glorie/ tur de ea coram Deo,tanquam de perfeda iufticia,qua lex Dei ue/ rc fit implefa. In Pfaimo enim diciturî Non iuftificatur in confpe/ tu tuo omnis uiuens.Et iterum:Siiniquitâtcs obfcruaueris Domi ne,Dne quis fuftinebitÆt Ezechias ipfe poftea in carmine fuo co fitetur peccata fua : Proiecifti»inquiens, poft tergum tuum omnia peccata mea, Vtnon amp;nbsp;hoc addam, quod in legatione Principum Babylonisderelidus fit fibiipfi a Domino , amp;nbsp;manifefta fàda eft cordis impictas.Dercliquit ( inquitferiptura) eum Dominus,ut tê tarctur,amp; nota fièrent omnia,quæ erant in corde eius,Quare,cum bæ preccs Ezechiç fint p iæ, non poftunt intelligi de con fidentia in humanamiufticiam,amp;degloriatione perfedæ implctionis diui/ næ legis :Sed hocplaneillud eft, quod Paulus poftea defeamp;fuo minifterio dixit : Nihil, inquiens, confeius fum mihi, fed in hoc non fum iuftificatus, Ezechias enim, quod attinet ad officium fu/ um regfum , omnia adminiftrauit pro fua uirili, iuxta Icgem Dei, amp;nbsp;inftaurauit, abolitis impietatibus , omnia pia facra«

» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fccundum

COMMENT, IOAN, BRENT. ÿ.j fcaîndum quod præfcrfpta inandata crant diuinïtus , qucm/ adiTsodum fcriptura perfp.cuc tcftatur quarto Regum deciinooda uo ♦ Et fecundo Paralipo,uigefiinonono,trjgcfimo, trigefijno/ prmo,. Vnde fcriptura dicitdeipfotc(Fimonium:Operatus cft i inquiens, bonum retflum amp;nbsp;ueruni coi am D^O MIN O Dco fuo, in uniuerfa culrura miniCtcrij domus Domini iuxia k/ gcin amp;nbsp;c^rimonias, ut quærerct Deum, in toto corde fuo fecitil/ lad,8^ profpcratus eft, C^od igif ur Ezcrhias orar,hanc habet fenz Wntiam, Intelligo ex ucrbo Domini, me in hocmorbo deftinatum cft morti, Ac obed;am quidem ckmentifsime Dcus, uoluntati tuæ, fufcipiamCB mortem obedienter.'necdubito, quin tu me pro iinmcnfatuamifericordia fis in media morte ad æternam falutem confcruaturus. Sedha(Stenus,dum ego adminiftrationcmregni fufcepi,conatusfum pro meaujrili omnia iuxta uerbum tuum, tam in Ecdefîa,quam in politeia inftaurarc, amp;: adminiftrare. Non lumquidem inhismcisoperibusiuftificatus, amp;agnolco me ferz numinutilcm,nihilautemmihiconfciusfum, Feciomnia, quam perfedo corde facerc potui. Et quia aliquanto tempore perkuloz fifsimum bellum gefsimus, multa funt iterum confufa amp;nbsp;conturz bata,amp;quantum mihi iudicare licet, indigentcollapfa inftauratoz rc, amp;conftitutaconfcruafore, Quare ckmentifsime Deus, fi uiz deor tibi alicuius efic ufus in rcgno populi tui,obrecro te,uc lÔgioz rcfn mihi uitam concédas, quo ea quæ tuo auxilio cœpi,abfoluam amp;nbsp;pcrficiam,ac pofteris fie conferuanda ttadam. Hax cft fententia precum Ezechiæ, iuxta quam fententiam etiam Paulus ad Philip/ ptnfes feribens : Coartor,inquit,ex his duobus,dcriderans difiblz lîiSdeflècum Chrifto,multo longeqj mclius eft.Cæccrum,manez rein carne, magis necefiàrium propter uos, Lkebitigiturhoc exz cinplopetereaDeoin morbis longitudinem huius corporalis uiz tæ,fedhisconditionibus,ut non pugnescumdiuinauoluntate, fi Deus uelit ut mortem fufeipias, 8^ ut petas longiorcm uitam in fiuacufum,non quo hdlueris, fed quo gloriæ Dei in hoc mundo feruias amp;c

f^udiuntur preccs Ezechiæ. Et iubet Deus Efaiam,aim non/ dnmefiet egreiFus aulam, ficut in quarto Reg. uigefimo feriptum eft,Ezechiæ exauditioncm aduunciarc , Acinitiorecitatur infiz gn;sprom!fsio,qua Deus recipitfe non folum daturumregifaniz tatem, UC tertia d ic afeendat in templum fanus, uerumetiarn quinlt; decim aanos addicurum uitæ eius,acpræterea effedurum ,ut urbs

5,4 IN CAPVT xxxvm, ESAIAE Hicrufalcm tranquilla,8lt;f tuta fit ab A(syrfjs,quos metucS^ant Rex amp;nbsp;Principes, polttam foedam fugam , maioribus copqs reuerfu/ ros,8d Hicrufalcm oppugnaturos, utquam accepcrunt ignomini-' am nona uidtoria delerenc, Deinde,quia hæc uidebantur incredP bilia,8C carni eciam impofsibilia,additur illuftre miraculum, quo fidcs Ezechiæ confirmetur » In quarto libro Regum petit Ezechias ipfe fignum non ex incredulitate, fed ut fides eius adiOuetur ♦ Si/ cut amp;nbsp;ille in Euanoelio dicit:Credo Domine, Succurre incrcduli/ tafi meæ » Datur autem Ezechiæ optio eligendi miraculi in umbra Solis,fi uclif, utafeendat umbra decern lineis,autut reuertatur tori dem gradibus ♦ Eligit ergo Ezechias, ut umbra reuertatur dccem gradibus feu lineis retrorfum, in horologio Ahaz * Apparet au/ tem hoc horologium fuifle muralc,ut uocant, feu perpendiculari/ ter eredum, non horizontale ♦ Difputant etiam interprétés quale miraculum fuerit » Num uidelicct Sol ipfe retroceflerif decern ho/ ris. Quod fi fadum fuerit,dubitant, quomodo rationes amp;nbsp;tabulas Aftronomorum non fint ex hoc miraculo confufæ, quas tarnen co ftatipfaexperientia firmas fixast^ permanere^ Anucro miracu/ lumhoccditumfit,non in ipfo foils corpore, fed in umbra tan/ tum,quCB a gnomone horologij Ahaz in lineas proqciebatunNi/ hil certc eft, quod omnipotentia Dei non pofsit efficere ♦ Et fi fol fub lof ua ftetit diuina potentia, fpacio unius diei,potuit etiam ea/ dempotentia fub Bzechia decern horis retrogrcdi,conferuafainte rim, aut mox reftituta cceleftium motuum régula. Si ucro umbra tantum retroada eft,magnum amp;nbsp;hoc eft miraculum,ad confirman/ dam fidem Ezechiæ fatis fufficiens. Sed nolumus in his,quæ fcri/ ptura non aperte docet,afleuerandis,nimium efle peruicaces.Per/ fequemur autem ea,quæ ad erudiendos nos in uera pietate utilia inicio babes in precibus Ezechiæ exemplum eius præce/ ^ittnagnitn pti,quodChriftuspoftea de oratione recifat : Orantes, inquiens,^ pdetn, etpM ne fitis multiloqui,ficut Ethnic!Jn oratione enim exigitur multa eC inggna fidcs,fumciunt autempauca uerba. Magna eft breuitaspre cationis Ezechiæ,Sed ecce impetrat non fanitatem tantum,ueruni/ etiam longitudinem dierum,amp; publicam tranquillitatem. Fugia/ ' nbsp;nbsp;nbsp;mus igitur Ethnicorum amp;nbsp;hypocritarum battologiam, Sd feiamus

nOs non exaudiri propter multiloquiUm, fed propter lefum Chri/ ftum,pcr fidem.Deinde habes exemplum in hisprecibus,quodli/ ceat nobis inuocare Dcum, non tantum pro bonis fpiritualibus çœleftibus,fed etiam pro bonis corporalibus amp;nbsp;terrenis. Sunt em multi tarn fuperfticiofi, qui ne mcdiocrem quidem uidum corpo ris audet a Deo petere.Et in oratione Dnica,noïe panis quotidian! no intelliguntpanem corporalem,fed panem cocleftem.Sed cxem plum

COMMENT, IOAN. BRENT. m plum Ezech læ réfutât fuperftitionem eorurn. Sim ile dl excmplutn Patn'archæ Iacob Gen.xxvnq, Si Dominus dedenc mihi panem ad uefcendurn,amp;^ ueftimentum ad induendum Et Paulus Atlo. dcdmoquarto dicit, Deum conferre beneficia de ccclo dans nobis pluuiasac tempora frudiferafimplens cibo Igtieia corda noftra. Si autem hæcfunt diuina beneficia,certe funt etiam precibus peten da.Inhuncautemfinem petenda (unt,ut fandlificetur nomen Do/ îniniamp;c.Scdcumquæuis pia oratio debeat ex fide proficifci, boe uidetur mirabile in oculis noftris, quomodo Bsechias potuerit ex fide orarc pro fanitateSclongiori uita.*' Efaias enim manifeilc dixit d ex uerbo Domini: Morieris ÔC non uiucs C Cum igitur Ezechias orauerit contra uerbum Domini,quomodo potuit orare ex fide, C]uæ in pia orationc necefïària eftCConfideradum igitur eft, quod in quauis oratione,fiue ea petat fpiritualia amp;nbsp;exprelfc promifià, fi/ Ue corporal ia non exprelTe promifla bona,femper neccnària efi; ge neralis ilia fides,de placatione Dei,per fernen Âbrahæ,fcu per le/ fum Chriftum filium Dei. Petiturus eiiim aliquid a Deo, nccefîe cft,utcredat certo,Deum fibi propicium,Deum fibi fauere, amp;nbsp;ucl Eipfum feruare in omnibus periculis. Hoc autem nemo uere crez. dit,n:fi qui credit in lefum Chriftum. Deus enim pla:atus eft noz bispCi folumChriftum filiumfuum. Quare,qui ignoratautconz temnit Chriftum, non habet ucram fiidem m precibus, acc prcces cius funt uere piæ.lt;^iales funcomnes Turcac »hypoCritæ, amp;nbsp;imz pccnitences.Sedofcelerafamimpietatem Papiftarum, quidam/ nanti «inc fideicertitudinem in orationc, amp;uocant earn præfum/ ptionem, Itaque damnant uniuerfum Euangelion CHRISTI, quod hoc folum aait.ucccrtificet nos de fauore Dei erga nos prO/ pter lefum CHRISTVM filium Dei per fidem. Deinde, ma/ gnumeft difcrimcn earum rerum, quas petimus a Deo in preci/ bus. Quædam enim funtmanifeftis uerbis promifife, ut funt Rc/ mifsio peccatorum,Sd uita æterna propter Chriftum. In harum igi tur rerum petitione, nihil prorfus eftdubitandum, 8^ certa debet elTe fides, quia uerbum promifsionis eft certum. Quædam non funt difertis uerbis promiftæ, ut hoc loco, Ezechiæ non erat pro/ ini{rafanitas,Sedpotiusnegata. Et nobis in oenerepromiffa quiz dem eftconferuatio noftri in fame ,fed non (unt nobis difcrre pro/ fîiiflæ multæ diuitiæ. Et in morbis promiflà quidem eft falus Do/ mini per CHRISTVM , fed non eft promifta certa Tanitas amp;nbsp;certus numerus annorumuitæ. In harum igitur rerum petitio/ nc habenda amp;nbsp;conferuandaquidemeft generalis fides de fauorc Dei propter C H R I S T V M, non autem neceftaria eft fides (peaalis de certitudine rei petitæ , Sed fubijeienda eftuoluntas

noftra uolutati Dei. Sicut Chriftus ipfcjcum oraret pro longiô/ ri uita,quæ non erat ei diferte promifla,didtquidem, Pater tranP fcr a me cabcem huc,Sedaddit:Non ficut ego uolo,fed ficut tu uis. Ad hunc modum intelb'gcnda quoc^ eft prccatio Ezechiæ. Habet enim Bzechias generalem fidê in oravione fua,uidebcet,quod cxc/ dit Deum libi propicium efte per feme Dauidis,ex pofteritatc fua uenturum.Sed quianondum habet certam promifsionemdelon/ giori uita,ideo neccfle habet fuam uoluntatcm fubijcere uolunta/ ti Dei. Sicut amp;nbsp;tres iuuenes Daniel, iq ♦ Et leprofus : Domine, fi uis,potes me mundare.Matth, vifj ♦ Poftremobabes ctiam exem/ plum eius didi, quod eft fcriptum apud Paulum Ephe, iij. De/ us poteft cumulate facere ultra omnia,quæpctimus aut cogifamua amp;c. Ezechias uix audet petere fanitatem,in tarn graui morbo, eccc autem Deusnon folumpraeftat ei fanitatem, uerumeiiam additui/ tæ multos annos,amp;dat eipublicam tranquillitatem.Quæ duo, ui delicetjdiuturna corporis fanitas,amp; publica tranquilbtas,{untpr? ftancifsrma inter corporalia bona.Hsec autem conceduntur aliquo ties homrnibuB diuinaclementia,non ut abutamur fj s ad hclluatioz nes amp;nbsp;alia fcelera ,fcd ad fandificationem nominis Dei, iiidelicef,’ ut in tranquillitatc fit locus pîæ dodrinæ, Sddifcamustimoretii Deijfidem acobedientiam. Qucm finem Ezechias fibiin oratione propofueratPetrjt enim longiorem uitam,non utuenationibus tc pus tereretjfed ut quæ collapfa erant in religione inftauraret, amp;nbsp;uC poftea dicitjcantaret Pfalmos cundis diebus fuis in domo Dni» ’

Quod fpïritus fandus in Pfalmis pro lummis bénéfices a Deo pr3eftitis,exigit,8f qd iam inde ab initio præftiterût pij quic^ Deo pro beneficies fuis,hoc idem Bzechias,poftquam cofecutus eft adz mirabiliter (anitafem,Domino Deo fuo præftat. Nam Pfal.xlix* dicitur:Non in facrificijs tuis arguam te amp;c. Immola Deo facrificiz urn laudis,amp; redde altifsimo uota tua * Inuoca me in die tribulatioz nis,8^ eruam tc,amp; honorificabis me . HicexigitDeusprobenefiz cijs fuis gratiarum adionem,laudeni, amp;nbsp;nominis tui celcbrationej Bt Pfal.lxviij.Egó fum pauper amp;nbsp;dolens,falus tua fufcepit. Quid ergo retribuam DcoC’Laudabo nomen Dei cum cantico,amp;: magni ficabo cum in laude . Etplacebit Deo fupcr uitulum nouellutn cornUa producentcm amp;nbsp;ungulas. In quern autem ufum cedit lauda tio nominis Dei^Sequitur: Vt uidcantpauperes amp;nbsp;letentur. Quf rite Deum,amp; uiuet anima ueftra. Exempla uero multa extant pioz rum,qui beneficia Dei celebraucrunt, confecrauerunt pofterita .ti per Pfalmos feu carmina. Sic Mofes, fic Debora, fic Anna maz

COMMENT. ÏOAN. BftENT.-ter Samuelisjfic DaUid*fic Ionas,fic 2acharias,fic Simeon, fic Mà ria ulrgo*matcr Chrifti,landarunt pfalmis beneficia üci,ut clemê tiaDeiilluftretur, Si homines äd fidemSiinuOcâtionemcxcitenz

amp; exempla piorumiamp; canit pfalmum, quo non folum teftatur gra titudinem animi fui^pro accepto tain infign i bciieficio Dei, tieruin etiam pofterkatem admonetiqtto in grauifsimis inorbiis^alqsq? af/ flidi'onibus confügcrc debeat * Continet autein hie pfalinus Eze/ , chiæduas partes.In priori commemorat horroremfuS^quo ex con fpedu mortis Si inferni affèlt;5î:us (it Jti poftcriori recehfet liberatio nem, exhorrore mortis* Si déclarât fuam Crga Deum gratitudine* Obferuandvim igitur eft * qilod Ezechias fit inGgncexemplum. Si unus ex his,qüï in hac uita obrjeiuntur doloribus inferni, afpici untmortem*qiialis eft natura fua ex peccato,non qualis eft deinen tia Dei exChrifto * Vulgo dici folet,ignem inferni,0i purgatori], eundem efle, quod ad dolorem Si pœnam attinét ÔC hoc tantum diferimen e(re,quod in igneinferni nulla fit fpes liberationis, in i/ gne autem purgatorij,reliqua adhtic fit fpes. Ac rede quidem hoc de purgatorio dicitur,fi intelligâtur,non de Papiftico purgaforio* quod Pontifices finxerunt eftè pœnam fatisfadoriam pro peccatis poft hanc uitam,fed de doloribus inferni,qui in hac ûita folent coz tingerc prjs.Sentiendum enim eft, quod Sifi foli impij Si abiedi à Deo contjduntur In perpetuos dolores inferni poft hanc uitam,ta men in haccorporal! uitafolent aliquoties non impij tantum, uez rumetiam ptj obijcihorroribus perpetuæ mortis, Si doloribus in/ fcrni.Scdmagnum eft diferimen,no quidem in lenfu doloris, qui utrobicç grauifsimus eft,fed in modo fuftinendi, Si in fine. Impq enim ficcorripiuntur horroribus mortis Si inferni,’ut Si plane dez ' fperentdefalute,Si maneanf ijsperpetuo obnoxi)* Et hi horreres

dicuntüruercflâmæ ignis Inferni 4 Exempla funt Saul,Ahltophel,' ludas ifehariotes Sic, Prj autem fuftinent hos dolores, turn aliqua falatis fpe, Si inuocatione nomlnis Dei.Etfi enim pij aliquoties ne Intelligunt quidem aut fentiunt fuäm fpem Si inuocationem, tame fpiritus intercedltpro ipfis,gcmitibiis Inenarrabilibus. Et hi horz tores in prjsjfunt quidem etiam Ipfi,flamme ignis inferni,fed quia fpeseftfalutis,Si reliqua liberatio, rede uocanturIgnis purgatoz rius.Bxempla funt Iob,Dauid,Ionas, Ezechias, Si Chriftus ip fe fi lius DehÄudiamus Igitur nunc,quid nobis caritet Ezechias dr fla mis Ignis fuiinfcrrtl * aut potius purgatorq, Ego dixi,in dimidio’ dierum meorum*uadam ad portas infer! Sic, Hocficiiertendum eft.Ego dixi,irt abfcifióne dierum mcorüm,eó ad portas infer!,pri uor reliqiio annorum meoBt,Et habet hanc fentêdam# Poft^ cerpî

laborare grauifsimo tnorbo Efaias iufsn me difponcre domui meæjeufa .ere tcrtaniêtum,atcppræaderet mihi dies meos,ac adz nundaret miht moriendum ôi.non diutius uiuendum efle -, ftatim dixi,aiitpcrfiiafum in animo meo habiii,quod potui perætatê adhucmultis annis uitam agere, tarnen non fiin reliquis annis ui/ cluruSjfed necefTebabeamingredi in portas infcrni.Povræ autem infcrni,funt mors, qua infernus propter peccalum, ita potens eft, lit quofcunqjcorripueric,pcrpetuodenneat, Porta cn m non (q/ lum fignificatoftium ,uelianuam, qua eft ingrefius in don urn ait duitatem,fedmore hebræo fignificac etiam curiam fenatonamauc prgtoriu.EtindctranfTumitur ad fignificandampotentiajcac^ pt r itc inferni ftgnificanc potentiam inkrni,fcu mortem ipr3m,quain/ fernuseftpotensadperdendosomncs,quofcuncp abfq? Chrifto arripucrit.Ex hoc autem uerfîcuîo facile intelligi po£eft,quomodo Ezechias in hac tentatione afpexerit morte. Habet enim mors duoS arps(fius,feu duas facies. Altera eft,fine Chrifto ,qualiß eftmors natura fua,propter peccatum.Hæceft facies horribilis,amp;^ qua nuP lus hominû fuisuirïbus,fine fui perdit;ôe fuftinere poteft. AfFerc cnim non folum corporis mortem,uerumctiam perpetuam damna , ïionem,amp; fempiternos crudatus propter peccatum.Sic cnim mors eft porta inferni. Altera efteum Chrifto,qualisuidebcet mors fa/ lt;fta eft per Chrift5,qui expiauitpcccatû.Hæceft iucûda fades ,ape/ riens Paradifum,8lt; afferens hanc uoçem, Hodic mecum cris in Pa radifo.Non igitur mirandum eft,cp etiam fandi tam uarie ad con/ fpeélum mortis affîciantur. Ezechias ad mortis confpccftum it a tur Latur,ut S! lacrymas dFundat, èC exiftimet fe papetuo interiiuru, quia afpidt mortem in hac tentatione fine Chnfto. Et tarnen ftrua/ tur,quia Chriftus non omnino ci fubdudtur, amp;nbsp;manet in inuoca/ tione,aefubinde apparetei lUuftrior luxdiuinæ clementip. Paulus autem,et am cupitmori.,amp;^uocatmortemlucrum fuuiT!. Alpkite/ nimmortemeumChrifto . Cupio,inquiens,diftolui,amp;.'eirccum Chrifto. EttNoftrû politeuma eft in ccelis , ex quo 3c fe» uatorort expeeftamus amp;c. Quare fummoftudioincumbendum eft in Euan gelion ChriftijUt ex eo Chriftû uerecognofeamus, ÔC eum in obie ^u mortis côfpiciamus. Sequuntur alr)uerficuli.Dixi,nÔ uide/ bo Dominum Deum in terra uiuentium,non afpidâ hominem uE tra,cum habitatoribus huius fcculi.hoc eft, cum Efaias fignificarct mihi moriendum e(re,mox exiftimaui de uita mea ira aeftum elfe, ut nunquam amplius uifurus eftèm cultum Domini Dei noftri,inter uiuentes,quocultu inftaurando,amp; conferuando unicc, dum uiuc/ rem,delccftabar.Exiftimauietiamme nun^ ampliuscumamicis meis fupcrftiCibus adhuc^iitam familiariter tranfa(ftuR2,quo mihi.

poft cultum Dei,nihil inhocfcculofuitiücündiüs^ Conc|ücrftü^ autcmE2cchiâs,fepêt‘mortempHuari duäbusiücutidifsimis rlt;ß/ bus. AltCra,publicöailtu Deijih templOiqüopopüîüs Dei cohué nire,amp; facri ficijs ac Pfalmis Deum laudaré,ac Hdem fiiam ititiicéni confîrmarefolet»bîsécquidém non eft magna uolüptas irtipioR2j côtemnentium uerbum Dci *. Maior üoliiptas eorüm eft^fi bonürrt uinumbiberintjâütalrjscorporalibus dèlidjs fruântür. Piô autenl homini non poteft in his externis coètibus maior iucunditàs accidé re,qaudire in Bcclefiâ pürum Euangelion Déi,Si cürri EcdeGa no men Dei eelcbrarc,ac fidemlüam paiceré* Vndè Sii. Daiiid ait PfaU Ixxxifj. Melior eft dies üna in âtrijs tuis^fuper milia^Elegi abiedus efTe in domo Dei mei, magis q hâbitare in tabemaculis peccatoBZi Et PfaI.xxvi* Vnum peer) a Dno,8^ hoc requirâ,uidelicet,üt inha/ bitem in domo Domini omnibus diebus uitai mcæ,üt üideam uo/ luntatem Dni, ut uififem templum eius * Altera eft, farriiliäris uita cum amicisjcum quibus,ut tecum,loqui audeas,amp; quibus cum Oui nia lætâ, omnia triftia communia habeas.Eïis iucundifsimis rebus queritur Ë2echias fe per mortem priuarh Quid ergoOtiquies^Ân non maior eft üoluptas Deum ipfum in ccEhs,q cuitum eius iri ter/ ris uidere':'An non iucûdior eft üita irt ccelis,cum Patriarchis j cunl Prophetis et alrjs p{]s,qinterra,cumhominibus âdhuc infirmisôd morofîsT’Cur Ezechias non potius ad hanccœleftem ad cerrena fœlicitacem refpexitCCaufa manifefta eft,quia afpicit in hac Écntagt;' tione morte, qualis eft natura fua propter peccatu Sic enim mors cftpriuacioomnisuoluptatisS^iucunditatis. Sed fi quisafpexeiT n^ortem qualis faefta eft per Chriftum,tuncamp;fî amittit quafda ter/ renas dehtiôlas, tarnen recipit pro eis fummam amp;nbsp;æternam uoIiP ptatem in regno cœlefth

Pergit Ezechias exporierc grauitatê doloris 8d afflidionis fuse;' quam ei confpecftus mortis incüfsit» Generatio,inquiens,mea abla ta eft.hoc eft:Cû uel morbus meus irigrauefccret,uel Efaiasadnurt ciaret,moriendum mihi eiTcjnort aliter afficiebâr^^ fide generatioi nefcudürationeuitæ meæprorfus adumeffet,amp;^reliquumuitae; ne^ auferretur a me, ficut folent tabernacUla feU tu'guria paftorum auferri 8^ alio transferri.Cogitaui nlecum,q)non aliter fuccidar,ae difrumpar,^ (î textor filum ex imprdUifo rumpit» Senfi me ita atte nuari,feü exugi,quemadmodümâuari foéneratores folent paupe/ res exugere Jta(^ iudicaui me uitarri meâm ante uefperam finitüR2* Cû aût ueCpera aduertiffet,cogitaui, o fi poflèm uità mea pertinge/ re ufcp ad mane,fed fie opprimebàr,quafi ofta mea contererentur ä

n« IN CAP VT xxxvm, ESAIAB leone.Quavc in tanta eram uitæ defperati'one, ut no pof uerim fpe rare me peruentuB: uiuum ufcp ad uefperä fcu no(fiem Jn tanfodo loreamp;^ægritud.neanimi garriebam ncutgrus,Slt; hirüdo,amp; gerne/ bam ficut columba. Ocuh mei magis dcfeccrür præ dolore,^ ut po tuen'm cos in (ublime cxtolkre. V el,(icutaltj interpretätur, Üculi mei cxaltati funt in fubIime-,amp; damaui, Dne, uiolentcr opprimer, miriga,qupfo,mihi bunc ingetem dolorem,amp; refocilla me iterum. Vides rurfumjEsechiäin aîpedu mor£is,de falute uitæ fuæpror/ fum defperade, Ac tolerabilc fnißet ,fi s in amittêda ei fuilict corpo/ ral;suita.Nuncaüctentatus eft enädeamittenda æternauita.Mox cm ägitDeo grarias sc^^iecerit omnia pdâfua poftiergûiüû.tx ^uoperfpicuü efl, qp bzechias in hac têtatione non fuftinucritnn corporis dolores ex morbo, uerumetia iudiciumdiiiinæ iræ expcc catis fuis. Vbi aSt peccata reuelâtur,ibi amp;nbsp;coi-po! alis Slt;^ acicrna pcc na ob oculos ponûfur. Ac plane hoc loco accidit Ezcchiæ qd Mo/ fes Deut.xxvirj.impfjs peccatoribusminatur : Dabit, inquics,tibi' Dns,cor pauidûamp; déficientes oculos,amp; animam confumptâmee/ rore.Et erit uita tua quafi pendens ante te.Timebis node amp;nbsp;die,ce non credes te amplius uidußz^Mane dices: Quis dabic mihi uefpe rumÆt uefperi:Quis dabit mihi manc,propter cordis tui formidi nem amp;c. Quid ergodicemus de EzechiaÇ'Nûquiaobrutus eft fup plicioimpioRt,abiedus eft in ererna damnationemî^Nequaq.Fuit quidem pdor,tcnrafus eft diuinttus fupplicio pdôrum, attn con/ cepit fidem,qua Deuminuocauic, amp;nbsp;petijtliberationê.Sic Petrus, crac quidem pcccator,amp; tentabatur de morte tam externa q eterna» hoc eft,de fupplido pdôruni,fed quia conuerfus ad fidem in Chri ftumjfpcrauit remifsionem pdoràm,confccutus eft falutcm.Non fie ïudas Ifchario£es,qui cum amp;nbsp;ipfe eftet peccator amp;nbsp;obrucretur iu diciopeccacoi^,non eft conuerfus ad fidem amp;nbsp;inuocationc, idcot^ ïncternum perrjt.Etfi aut non fingulis hoibus reuelatur in hac uita iudiciû pcccat{,5«t alius alio affedu mortem fufïèrt, prout unicuilt;^ Deus diftribuit,tn femper nos parare debemus ad fufièrendas etiiï grauifsimas mortis etinferni têta£ioncs,nc fi fubito et imparati his obruti fuerimus,inæ£crnum pereamus.Scd quomodo nos ad exci piendas has tentationes prpparare dcbcamus, paucis exponendurrt crit. Chriftus ad difcipulos fuos ait. Vig’Iatc et orate,ne intretis in tentaCionem.Duo nos docet: Vigilâdum uidelicet, amp;nbsp;orandu efic. iV igilia igitur non compleditur t m corporalem uigiliam, quæ Si ïpfa fuo tempore præftari debet,fed compleditur præcipue uigila tiam Si diligentia offîcij noftri. Officium aût noftrum eft,ut anteo/ mnia agnoïcamus pdâ noftra,et horreamus ea,Sii credamiis ca efic per Chriftum cxpiata,Deinde,utftudeamus uocationi noftrc,qua

COMMENT, IOAN. BRENT. n« tapofTumus diligècia ferui're, 8é bona opera quæ Deus inâdauit fa cere.PoftrcinOjUtorariouefeu inuocatiôe noltra femper Remus in excubqsjaduerfus publicas 5gt;(. priuatas cala mitates. Hoc eft fe præ/ parare ad excipiêdas tam de corporalibus cp de fpirituah'bus rebus têtati'ones.Hocquia Petrus reliqui Apoftolï neglexerunt,qua/ ui’s a Chrifto moniti, amp;nbsp;cum prgter expeétationê a tctarione obruc rentur,intrauerut in tcntadonê, defecerunt a Chrifto. Hoe qüia uulgus hoïm negligit,(Necp,n.uigilant,neep orat,fed ducunt uitJ fccurifsimâ) correpti ex infperato doloribus mortis, defpondenC aïos fuos,amp; pereunt inæternum. Quare muniamus nos uigilantia ô^orationeaduerfusomnestentationesjamp;infultus Diaboii, ’ '

Expofuit antea Ezeehias,quantos dolores,amp; quanta animi ggrï tudinemconceperit ex letali morbo,ód liorribill nuncio Efaie,quo indifta eft ipfi certa mors.Nuncfequitur altera pars huiusPlaImf, in qua Ezeehias exponit, quanta uicifsim confolationem, amp;nbsp;r eere» tionê ex promifsione Dei,qua Efaias ipfi adnunciauit,conceperifj Dicit.n,Quid loquarCquid opus eft pluribus uerbis'TQuid ta dilf genter cÔmemoro meas grumnas amp;nbsp;dolores, cum multo magis co/ memoranda fit dementia Dei, qua rnirabiliter ex morbo amp;nbsp;morte liberatus fuin.Etfi.n.grauifsimafuitafflicftio, tn contigit etiâmihi dulcifsima 8^ iucundifsima liberatio. Nam Dns promifit mihi per Efaia in medijs horroribus morfis,nó folu recuperation? fanitatis,’ ucrumetiâpluresadhucuitæannos.Etquodproînifitjhocetiainfi gni dementia præftaf, Quod. n.ufitata ledio habet (Aut quid rez fpondebit mihi,cumipfe feeerit)fic uerti debet. Dixit mihi, etia facit.hoc eft,Deus promifit mihi fanitatem,et rccepit fe fidem meä admirädo figno confirmatURz. Quod igitur promifit,hoc etiam ad impleuit, SCadhucadimplet. Quod aut fequitur.Recogitabo tibi Oesannos meos in amaritudine animæ meæ,alij aliter interpretan/ tUTj^pter ambiguitatem huius uerbi , Ego exiftimo deducê dumpotius a ’^^i,quod prætcr alia,fignificat enäconfolari aut con fohtione accipere,q a uerbo i'^i,ut fit fentetia.Cum Dns reftitue/ rît mihi priftinamfanitatem, confirmata etiam fide mea infigni mi raculö,amp; adiecerit uitae meæ adhue quindecim annos, compenfat mihicumulataconfolationeamaritudinem amp;nbsp;affi'idionem,quani fuftinui.Oes hi anni,qui adietfti funt uitg mee,erüt mihi iucundifz fitno folatio i Ila animg meg amaritudine, quam incuftcrunt mihi dolores mortis 8^ horrores inferni,Et quod iequitur: Dnefi ficui uitur,8lt; in talibus uitafpus mei,interpretesuarie exponunt. Ac dt dionu quide fignificationes etiämediocriter hebraice erudito fatiö

IN CAPVT XXXVIIL ESAIAE notSE funt^pfaauc phrafis compofitionis non eft anuisjpræfertini jn aliéna ligua educato,cognita,Diuinabiïnus igitur nos,2c Icquc/ inur aliqua ex parte interpretation cm preceptor is noGri D, Marri niüuthertCeciniciam Esechiasde annis aduitam fuam adiedis» De his igiturpergit loqui,Dnc,inqcns,iuxta hos,uidclicet annos, -uiuificabuntur,hoc eft,erunt dies unæ mee, iuxta omnia,qux in ter hæc aâa (une, eft uita fpiritus mei. hoc cft,Promifst funt mihi quindccim anni,ucrbo Dni, Credo igitur certo fore, uttamdiu du ratura fit uita mea,adcoq^ omnia alia,quæ in hoe negocio conftefta funt,uidelicet,Miraculum,amp; aha Dei benefiaa^ ucre refocillant a/ nimam mcam,0^ recreant fpiritum meurn» Antea fpiritus meus to/ tus penedefecerat, nunc aût reftitufus eft mihi, per omnia ea bene/ ficia,quæ Deus mihi inhocncgocio praeftitit. Etaddit: Corripies me,amp; uiuificabisme,qd ita transferendum erat, Fecifti me fomnia re,8C uiuificafti me,hoc eft, Etfi iniecifti mihi grauifsimum fomni/ Um,uidelicet,q7 exiftimauerim mihi e(îc moriendû,ac propemodû perpetuo intereundum, tn itei^ me uiuificafti amp;nbsp;rccrcafti,Ecce em amarifsima mea amaritudo mutata eft in pace, in iucuditatem,amp; in falute,ac placuit tibi,ut eruercs mea uetufta feuputrida fouea, feu a fepulcro.ne hoc têpore morerer acin fepulcro cÔputrcfccre» Sed hæcde textu fatis. Audiamus nunc quae nobis obferuandapropo/ nantur, Dixit mihi,(inquit Esechias)amp; ctiam fecit, Quibus uerbis praedicat amp;nbsp;comendat ueritatê 8d certitudinem diuinai^ promifsio num.Narn hoc epithe;on Dei, VERAX,in tota fcriptura célébra tur,ut excitetur fidcs noftra,amp; cofirmemur animo in cibus aduer/ fis,Neqj uerbis tm recitatur,uerumetiam rcbus,fignis et mirât ulis confirmatunPromiflTa eft diuinituspofteritati Abrahc terra Cana an,8lt; data eft.Promifîà eft Ifraelitis liberatio ex Ægypto,amp; con«/ git cis.Promiflum eft regnu Dauidi per Samuclem,amp; Dauid,qua uis exul,falt;ftus eft rex.Sed huiufeemodi exempla plura funt,q qug enumerari queaf. Hgc aut 8C id genus alia cxepla, non co refpiciut# utfcntiamus,nobis amp;nbsp;eaderhcorporalia effe promifta,amp; eadem,eo demq^ modo expedada,abfc^ certo amp;nbsp;fingulari uerbo Dci,fcd co maxime oîm refpiciut,utc5firment ueritatem promifsionis Dei Pa tris de Chrifto filio fuo,amp; certitudinê perpetuæ falutis oïm crede/ lium in c5, Vna.n*0t fola ca ^mifsio,quf ditfta eft de Chrifto film Dci»aftcrt nobis ueram St perpétua fâlutcm.Reliqug oës,dc corpo raiibus bencficfji,ôtfi funt infignia teftimonia clemêtiæ diuinp, tn per fe no were feruat hoies. Vide mihi liberations ex Æ gypto, Ea fuit quidem magnu beneficium Dei,fed multi liberati ex Ægypm ut non placuerunt Deo,ita pericrut in deferto,imo perierut fempi/ terno interitu,quia promifsionê de filio Dei auc non agnofeere uo * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' lucrunt.

iaerut,aut agnit a reicccrunt.Itacp hfc promifsio de filso Dei prædz pua oîm cft,acocs ah'ç ^mifsiones decoi*poralibiif bnficrjs, amp;nbsp;ad/ minïdg cai^ impletiócs funt figilJa uentatis èi. ccrtitiidmis ifbusde filio promifsïonïs,ac perpetuç falutis,iq per ca er eden ti bus eontin-* gitdtacp ^pmifsio Euagclion de Chrifto filio Dei,funt uclut lite rg Originalcs,quas ita uocauLiberatio aut ex Ægypto, Vidoriar Ifraelitai^z ab hoftibas rcportatg,ljberado Ezechic ex morbo, Sf re Iiqua miracula,quibus ^pmifsiones de rebus corporabbus impie g fcribûtur,funt uelut fîgilla,quibus ueriras literarçi origmaîiûeôfi/ tnatur.Deindc Miracula Camtiôes corporales,quas Chr iftus ir» Euangelio exhibujt,amp; fc eas conferre fidei profeilus cil, funt telÙ? monia,qj falus in Chrifto proniiflà,pcr foiâ fidemaccipiatur. Vn-* de Slt; tones dicicur:Fides tua te faluum fecit.EtiFiat tibi,fecundû fî dem tuain.Poftrcmo,Salus Euangclq de Chrifto,quæ fideacdpi/ tur,earet!nctur Sfeonferuatur obedientia ex fide. De pcccato, ingt; quit Paulus, condemnauit peccatum per carne, ut iuftificatio legis implerctur in nobis,qui nonfccundumcarnem ucrfamur,fed fec5 dum fpiritum.Nam fi fecundum carnem uixcritis,moriemini amp;c.

Eft amp;nbsp;hoc obferuabilc,q» Ezechias didt Dcü copenfare fibi amai ritudinê aïe fug,per annos quos adiecit uitg fug,amp; per reliqua bnft cia,qug in ipfum côtulit. Nam Ezechias cÔmendat fuo excplo libc ralitatc Dci, Etem Deus tam liberalts eft in perficiêdis üotis amp;nbsp;c5^ penfandis dolorib. pioR2,ut primûquidê cumulate faciat ultra oia qug petimus et cogitamus,quêadmodum teftatur Paulus Ephe. it)., deinde aûtcôpcniet brcuêcarnis afflidionêætcrna fcclicitatc.Ro^ viq.Nô repuco pares cflèafflidiones prefentis têporis ad gloria; n quaercuclabiturcrganos.Etq.Cor.iiri.Momentanealcuitasaffli/' dionis noftrf mire fupra modû,ætcmü pondus glorie paritnobi» amp;c. Quare in aduerfis non eft infanicndû.fed bene confidcndû,et expedandus Dns.Iuxta illud:ln filentio et fpc crit fonitudo ueftra êlt;c.lam nee hoe ofdtantcr prgtercundum cft,qb Ezechias dolorem mortis amp;nbsp;horrorê inferni, qs paftus eft,uocct Sonium, Fedfti, in/* quit,me fomniarCjfeu iniccifti in me graue fomniü,fed iter^meuix uificafti. Memorabile epitheto affli(ftionü,q pi)s accidûr.Nâ quex admodüCupraea, xxix.focïidias impiot^,uocaCurSomnium,SicuC fomniat(inqt Elaias) efurienSjód comedit,cum aüt fucriÉ e.xpergcfâ dus,üacua eft aïa cius,fic erit multitudo oïm gentifi amp;c. ita 8^ Eze chias hoelócoinfcclicitatêpioRt uocatfomniü.lmpq.n.amp;^fi aliqua diu foelices funt,tn imminet 8lt; irruit tandê in ipfos perpétua infee licitas.Ptj nero ,8^fialiquandiu funt infoeliccs ,tnhæcinfcelicitas non eft nifi graue fomnium, c quo Itbcraberis, mox cum excitatus (ueris. Vndc ergo fit, q, pioi^ infcelicitas non fit res uera, fed tiïi

5i4 'IN CAP VT XXX VUL ES AI AB fomnmmC'Non Certe aliunde nbsp;nbsp;ck refiirrcdtione Dni noflii lefu

Chrtfti.Poftq.fi.hicreCurrexif a mortuis j non nn declarauit fuam pafsionem, ôémortemfuifle ueluti grauefomnium uerumetiam tefti ficatus eft omnium credentium in ipfum afRicbones efle mera fomnia, quia Deus una cum ipfo excitauit omnes credentes in ip/ fum,ficuc Paulus fcribit Eph.tj.Sd Colo.ij*

Expofuit Ezcchias mocrörem feu dolorem fuum,amp; liberado ne ex moerore.Nunc addit caufas cur deus ipfum libcraucrit,8lt;rc/ ftituerit fanitati.Quid.n«dicémusC’Nû quia Ezechias,audito mor/ tis nunciOjdixit fe ambulalTe coram Deo in ueritate cordeperfe élojfendendum cft,Deum in haciiberationerefpexiflê mérita Eze chiæjSC contulillè in ipfum longiorê uitam propter iufticiam eiusC Nihilcerte minus Cómemorat qnidê Ezechias fe perfecto corde ambulaflè cora Deo, hoe crt,in adminiftrafione regni fui,amp; in in/ ftaurarione ueræ dodring, ac piorum facrorum religionis,nihil fi/ bi confeium efiè,fed nccelïe habuit amp;nbsp;ipfe addere,quod Paulus ad dit: V cruntamcnjnquiens, in hoe nó lum iuftificatusjtaq; confi/ cetur nunc ingenue peccata fua,amp; dat publice gloria Deo,cp uidelt eet ex hac afflidione liberatus fit non merito luæ iufticiæ, fed tin ekmentia Dei ignofeentis mifericorditer peccatis fuis» Proiecifti, j'nquitjpoft ter gum tuum omnia peccata mea. Eui in maximo peri/ uilojet fiquidem tu,o Dne Deus,uolu(ffes tibi peccata mea ob ccu los ponerCjiuftifsimas habuilïès caufas no folum me ocadendi,uc rumetiam in perpetuum interitum conqcicndi»Sed maluifti pccca ' ta mea poft tergum tuum rei jeer e,ut non fecundum ea de rne iudicä res,g ut ftatueres ea tibi ante faciem tua,amp; ea refpicere6,ac mihi ini putares.Locus hie dilig^tifsimeobferuadus eft,utdifcamus, quo/ modo in periculis comprehenfi,Deum inuocaredebeamus» Deus cnimnon eft inuocandus fiducia noftræ iufticiæ, aut noftræ caufæ iuftæ,quam agendam fufcepimus»Omnino quidem danda cft ope ra,ut ambulemus in iufticia,amp;^ non nifi iufta facjamus,non eft autê iufticiaiftai^a(ftionum,autpropofitoi?tfidendum amp;nbsp;precandum, fed Deus inuocandus eft,tm fiduria ipfîus mifericordiæ amp;nbsp;clemcrt tiæ per unigenitum fuum filium feruatorem noftrum. Dicendum cft,uel in inftituto honefti amp;nbsp;prj negoerj,uel in periculis,quç pia S/C redaagêti accidût:Egoquidê in hocpropofito,aut in hcK neaocid nihil mihi cÔfcius fum.Delida aût quis intelligirT Et, Nô iu^ifica tur in côfpedu tuo ois uiuês: ut nihil interim dicâ de ijs p(ftis,quæ alias multa 8^magname defignafleagnofeo»Quare, fi Deus uolue rit ea fîbi ante faaê fuâ poncre, fecundû ea de me iudicare,plané puhi

mihi pcreundû edèt. Sed fpero peto per Iclum Chnftum Dnm noftruïTijUt profjci'at ca poft tergum fuum, ne uideat,amp; ne mihi ea imputctjfed refpidat potins milencordiâ fuain, propter dileôû fn um filium pro me intcrcedètem,nt dementia fua in me iliuftretur* Sic orat Afaph PfaI. Ixxviq. Ne memincris iniquitatum noftraRt antiquaR2,cito anticipée nos mifericordiæ tuæ, quia paupercs fafti (umus nimis. Adiuua nos Deus falutaris nofter, propter gloria noïstni libera nos,8d propidus efto pcccatis noftris propter nome tuum.Et Pfatcxxix.Si iniquitates obferuaueris Dnc,Dne quis fu ftinebiKQuiaapudtepropidatioeft Sic» Namhæceftnoftraidc lidtas beatitudojfi Deus proieceriC poft tergû (num pdâ nöftra, hoc eftjfi Deus non refpidat pfta,8é non imputet ea nobis,fed de/ menter condonet.Sicut PfatdicitiBeati, épJORz remiftg funt in iqui tates amp;quoBt teda funtpda» Rcrrtittuntur aût peccata,8C condona tur,ut no amplius imputenturjtjs tm,qui credunt in filium Dei, cp jpfe folus fie ^ppiciatio noftra.Quare Deus inuocandus eft fola fi/ ducia fîlfj fui,non fiducia noftræ iufticiæ.

DeindCjpoftq Esechias comemorauit fc nô caufa fufjpfius me/ ritijfed diuina ein demétia amp;nbsp;mifericordia ereptum effe c faucibus mortis ac inferni,cômemorat nunc,in quem ufum,et ad que finem tam demeter a Deo fit liberatus,uideliccc,nÔ ut traducat deinceps uitam in delidj s corporalibus, ftudeattm negleda regni admini fi:ratione,nenatiôibus,fed ut oîbns diebus uitc fnæ cantet pfalmosî Dni,hoceft,utilluftrct gloria noîsDci,tâprcdicatione,qconferua tiôe ueri cultus Dci,q hoîes difcât Dcû uere agnofccre,cc îuocarcj Nôinfernus,inqt,confitebitür tibi, ncCp mors laudabit te,nÔ expc dabSi etc. Sentêcia hor^ ucrficuloR: fepe î Pfalmis recêfetur. Pfaî J vi.Salun me fac nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mifericordia tuâ,qm nÔ eft in morte, g me/

moi- fittnijin inferno autqs côfitcbieur tibi.Et Pfatlxxxvij.Nûqd inter mortuos facies mirabilia,aut defunâi furgce,amp;: gratias agent tibi^Nunqd narrabit aliqs in fcpulcro mifericordia tuâ, amp;nbsp;ueritagt; têtua in perditione amp;c. Et Pfaficxiq.Nô mortuilaudabût te DncJ nec^ oês qui defeendunt in infernû.Sed nos q uiuimus,bndidmùs Dno ex hoc nunc ufqp in feculfi Jnitio aût, nomen inferni in his Id dsnôeft proprie intelligendum de æterne damnationis fupplicio,* fed fimpliciter de interitu hoîm,fiuc pioi^ fiue impiois2,ex hac cor/^ porali uita. Sicut amp;nbsp;Iacob utitur hoc noie, cû amifto lofepho dicit* Dcfccnda ad filiû meû lugens in infer nu. Vbi certe Iacob nÔ intel ligit feperpetuo cû filio damnandum,fed fimpliciter fignificathoc iiocabulo fe traducluRz hanc uita, exceftuRi ex ca in (cpulcrû, cû fumfflo mccrorejçpdiledû fuû filiû ami fîflèt.Sic et Chriftus,etfi in hac uita pertulit dolores inférai,en dicitur amp;nbsp;per morte defeendifle

ad infernum,non q? tunc poft morte ullos dolores fuftinuencHo dieenîm,inquit,erismccumin Paradifo,fed q? defcendent,ut Pau lus aitjin infimas partes terræ, hoc eft, fepultus fit in terram,ut uft deretur aduerfarijs fuis prorfus l'nterqftè» Deinde, nec^ Ezechias, neep Dauidnegant his uerbisfpiritus feu animas hominum poft hâccorporalemuîtam habere fuas fpirituales a(ftiones,alioqui cur dicerctur alias : Omnis fpiritus laudet Dominum C Et: Benedicitc fpiritus amp;^animac iuftorumDomino.Sed fignificantmortuos,fe/ pultos,Sd in inferno exiftentes,hoc eft,in fepulcra conditos, amp;nbsp;ter ra obrutos,non habere amplius aftiones corporales in Ecclefia hu tusferræ,nec pofte prædicare inter homines adhucuiucntes,de/ mentiam amp;nbsp;bonitatem Dei,quemadmodum hi,qui aliquories e pe riculis liberati,amp;^ nonduin mortui funt,prædicant. Itacp hie eft ftn fus horum uerficuloRi Ezechig. Quod me,dementifsimc Dne De us,a morte mirabiliter liberafti, amp;nbsp;fanitati reftituifti,idcirco fadu cft,uf ego deinceps gloriamciementiæ tuæ inter homines prædica rem,amp; tamam bonitatis ac mifericordiæ tuæ ad pofteros propaga/ rem. Quid enim profuiflet tibi, fi ego nûc hoc morbo interrjftèm^ Qiiid item prodeflet tibigt;fi omnes homines indifcriminatim mord traderes, ac nullos mirabiliter feruarcs, amp;nbsp;ex morbis incolumitad reftituercsCNam ea eft rerçî conditio, ut amp;fi feruas pios etia in me dia morte,amp; collocas eos in hæreditate cocleftis ac æterni regni, tn nullus eorum,qui moriuntur, amp;obruuntur terrâ,rcdeatadhomP , ncs adhuc corporale uitam agentes, predicet eis tuam dementia, acueritatemtuaBipromifsionum. Quod ad corpusilloi^attinet, quiefcunt in terra. Quod ad animam,habent fuas adiones coram Deo.Coram hominibus aut in terraadhuc uiuentibus,amp; inter ho mines huius corporalis uite,nullas habentâmplius âdiones. Non cantanC pfalmos,non concionanfur in Ecclefia non prædicant no men Domini, ut auditor es concipiâc fidem amp;nbsp;confirmati in fide,ex pedenf impletionetn diuinaRz ptomifsionum propagent glori am nominis Dei ad pofteros. Sed hæc omnia funt uiuentiu in hac terra officia. Viuens,uiuens,inquit,non mortuus,confitcbifur,fen laudabittCjficut 8^ ego nunc iacio,hoc pfalmo,quod certe non po/ tuiflem facere,fi non fuiflem tarn mirabiliter e faucibus mortis ere ptus.Ec ft cut ego facio,ita amp;nbsp;meo exemplo excitabfitur ali),ut ueri^ tatem promifsionum cuaßz adnunciêt filrjs fuis,ac propagent fama dementiæ tuæ ad pofteros.Quare ad gloria nominis tui pertinet, ut non ftnas omnes holes ftatim,ut morbis corripiuntur,amp;pericti lis obtjduntur,mori ac intcrire,fed ut aliquos mirabiliter femes in hacuita,0d e periculis libères , quo inter homines dementia tua, prcdicatione ipforum cognofcatur,et gloria nominis tui per ipfos illuftretur

COMMENT. IOAN. BRENT. ftr ilkiftrctur atc^ ad pofteros propagetur I'deoqj etiam ob hâticcau/ (am feruafti me in hoccxtremo uitg megpenculo,iitcantemus Pfal mos tioftros cunólis di'ebus uitæ noftræ in domo Domini ,ho€ eft, ut toco uitç meg: tempore demcntiam ac bonitatcm Cuam celcbrem, alios ad Hdem aeratn nominis tui inuocationem excitem.No/ tabis igicur initio, quod cum Deus feruat afdidum mirabiliter potenter,ne morte extinguatur,fed diutius in teria uiuac, feruct cu in hunc ufum,non ut gcnio indulgeac,amp; corporalibus deiicijs frua tur,fed ut adnunciet nomen Domii«,ut predicet clementiam Dei,' uteoinmendetfuo exemplo gloriam ueritatis diuinarum promif/ lionum,quo non folumpræiOTtes,(ed etiam pofteri excitentur ad agnitionem Dei amp;nbsp;fidcm,atcp inuocentDeum in omnibus aduer/ fis,eicç obediant.Sic Dauid uticur fua liberatione PfaI.xgt;Kii).Ma/ gnificace,inqens,Dnm mecu, 6^ exaltemus nome eins in id ipfum J exquifiui Dnm 0lt; exaudiuit me,Slt; ex omnib.tr ibulationibus mei» eripuit me. Accedite ad eum amp;nbsp;illuminamini ,amp; facies ueftræ non confundentur.Ifte pauper clamauit,8d Dominus exaudiuit eum,et de omnibus tribulationibus eius faluauit eum amp;c. Et Pfal.lxx. De us docuifti me a iuuentute mea 8d ufe^ nunc. Pronunciabó mirabi/ lia tua.Ec uft^ in fenedam et fenium Deus ne derelinquas me.Do necadnunciem brachium tuum generationi omni quae uentura eft Sic. Et Paulus q. Cor.i. Benedidus Deus amp;nbsp;pater Domini noftri lefu Chrifti,qui eft Pater mifericordiarum amp;nbsp;Deus omnis cofola/ tionisjcofolans nos in omni afflidione noftra,in hoc,utpofsimus cSfolari cos, C|iti funt in quauis afflidione per confolationem qua nos ipfos coniolatur Deus Sic. Et mox; Supra modum grauati lu/ musfuprauires,adeO ucdefperauimusetiadeuita,quinipfi inno/ bis ipßs fentetiam mortis acceperamus, ne confidcremus in nobis ipfisjfcd in Dco,qui ad uitam fufeitat mortuos,qui ex tanta morte eripuit nos Si cripit, in quolpem fixahabcmus,q5iam8ipofthac erepturusfitjfimuladiuuantibusSiuobis per deprecationem pro nobis,ut ex multis per fonis,^ dono in nos collato,per multos gra tic agâtur pro nobis Sic. Deinde admonet etiâ Ezcchias in his uer, fioilispatrcsfamilias fui öfficq,dum ait; Pater filrjs notam fàcietuei ritatemtuam.Côiugium enim diuinitus inftitutum eft,non in hue præapueufum.utconiuges cArnali uoluptate fruantur, fed ut edii cent liberos in coßnifik)neDei,ac uerbi eius,8i propagent gloriant nOminisDeiad hlios filiorum fuorum. Cum dixerintdnquit fcri/j ptura,uobis filq ueftri: Quç eft ifta religioCdicetis eis: Vidima tra fitus Domini eft,quado tranfiuitfuper domos filiorum Ifrael Sic^ hoceftjOfficium ueftrum eft, ut dodrinam ueræ rcligionis propa gctisadpofterosueftros.EtDcut.vi.Narrabiseafilijs tuis Sic.

Hoc fic transfer end um fuïfïèt.Etiuiïcrat ( iiideh’cct pn’ufquam Ezechias confecutus cflet fanitatcm»et compofuiflet hunc Pfalmu) EfaiaSjUt accipercntmallamamp;c. Ec inoxtDixcrat Ezechias »quam admirandumquodafeenfurusfum in domum Domin iCSentiunt enim hæc ad finem huius capitis adferipta eile per îîsifov Trjo-nfavjcum debuiflfenc rccitari ftatim poft prominàm»nondum aûtconfecutam fanicaeê. Porro alrj fentiunthoccmplaftrum ex fieu bus feu cary cis confetftum prorfus ex diametro pugnaflè cum morbo feu ulcere E/ ZccbiaCjEfaiam autem iufsiftc hoc ulccri imponere, quo illuftriu® fiatmiraculum Dei, ficut amp;nbsp;Elizæus fanauitaquas fteriles, effe/ cit cas fcecundas,inielt;fto fale,re uidclicet cum fcccunditate pugna/ te»Scd quia ignotum nobis eft,quale genus moi bi Ezechie fuerit, amp;nbsp;feriptura nô tradit hoc cmplallrum natura cum morbo Ezcchiæ pugnafte,idcirco fentiamus hocloco eommendari ufum medicE næ.Etfienim Deuspromiferatfanitatcm, amp;nbsp;confirmauerat fidem nouo miracuIOjita èC Ezechias ipfe ad tam infigne miraculum quo dammodo obftupefceret, tamêadmouetur ulceri cmplaftrum me/ dicum,ut oftendatur Deum noneftètentandumjfedobedienter utendum cfte rebus ac medijs propofitis èi. diuinitus ordinâtis, ut (imus cooperari) Dei.Habcs 8^ in hoc exemplo, quo ordine uter»/ dum eft mcdicina,ûtfît falutaris, Ezechias non admouetprimum omnium,cmplaftrum ulceri fuo,fed properat primum ad pharma/ copolion cœlefte, per precationem, èi. poftquam impetrata eft ibi fanitas .5 per fidem ex diuina promifsione ac miraculo fufeepta, turn demum ufus cmplaftri ex terreno pharmacopolio accepti ,falu taris eft » Quare, fi quis ordinaria mediana rede, ôd falubriter iii raorb s utiuoluerit,neceflèhabebit primum Omnium fide amp;nbsp;pre/ abus adiré cct:leftemmedicum,quo propicio gt;nbsp;ufus medianæ cor/ poralis ita benedicetur » utamp;fî nonconfequeris fanitatem corpo/ riSytamen confcqueris,quod eft longe omnium maximum, fanita/ tem animac,adeoq^ beati tudinan æternam,

Deferiptum eft fupra,quâm pie gefTcr t fefe Ezechias in rebus aduerfîs.Nunc defcribitur, quam prauc fefe gefterit in rebus pro/ fperis.Continct autem hoccaput,quatoor prgcipuelocos* Primus eft delegationeBabylonicaad Ezechiam,Secundus,deoftentat]'o neEze/

ne Bzech{æ,erga Babylonicos kgacos.T ertius,de uaticinio Efaic, quopræJicturncntura uaftano urbis Hierufalcm a Babylonrise Qy^*‘tus,de refipifccnCia Ezechi'æJrtitfo igitur mittit rex Babylo/ tiius leaatos aim liter is amp;nbsp;muneribus ad Ezechiam, ut congratula recur ci de recuperata fanitatc,8^ cognofceretaliquid ccrtius de mi raculo rétrogradas umbrg in horologio Ahaz, quod miraculu iam )bma ubicp terrarum uulgauerat»Sic enim fcriptum eft tj»ParaIipo, xxxfj, In legatione Principum Babylonis,qui mifsi fuerat ad eum, utinterrogarenC de portcnto quod acciderat fuper terram amp;c* Hie agnofccnda eft magnitudo clementiæ Dei erga Ezechia.Deus eiri non folum belligeratur pro eo per angelum aduerfus regem Af/ fyriorum,nec tantum feruat eum incolumcm in extremo uitæ peri/ culo,amp; reftituit eum fanitati, uerumetiam facit eum uenerabilem apudexteros regcs,acpræfertim apud Baby Ionium, qui eo tempo I'eindpiebatcaput (uû fuper Afsyrios attollere, amp;nbsp;ad Monarcbia afpirare» Quibus ergo mcritis fuis confccutus eft Ezechias tanta dona Dei; Nullis certe fuis meritis,fed tantum ex mera amp;nbsp;gratuita Dei clementia.Nam Ezechias antea in carmine fuo, ingenue con/ fcTus eft peccata fua:Proiecifti,inquies, poft tergum tuum omnia peccata mea » Et mox palam declarabitur cordis eius peruerfitasJn quem autem ufum, Sd in quem finem contulit Deus in eum tâta do naCin huncuidelicet finan, ut gloria nominis Dei per Ezechiam il luftraretur,amp; dementia diuina toti or bi per eum commendareturgt; Nam hie eft proprius ufus donor û Dei, fiue corporalium fiue fpi/ riiualium,ut per ea agnofcatur dementia Dei, amp;nbsp;propagetur gio/ ria nominis eius,quo fides noftra confirmetur, amp;nbsp;ad inuocatio/ nematc^ oratiarumadiOne excitemur, Quod igiturad Ezechiam attinet,quæ beneficia confecutus eft a Deo in rebus aduer fis,ea co tulit antea diligenter ad illuftrationem nominis Dei, Poftquam e/ nimliberatus eftmirabiliterhofte Afsyrio , amp;letalimorbo,de/ darauit gratitudinem fuam publico carmine,^ confeaauit memo riamdiuinæ clementiæ fibi exhibitæpiopfalmo, Quæ autem be/ ticficia contingunteinunc in rebus profperis, ea magis infui,cp Dei nominis gloriam transfert» Cum enim legati Babylonij adue/ niflent:Laetatus eft,inquit fcriptura, fuper eis Ezechias, amp;nbsp;often/ diceisuniuerfa quæ inuenta (untin thefauris fuis, Non fuit ulla res,qiiam non oftenderct eis Ezechias in domo fua, in omni po/ teftate (ua»Hæc lætitia,8C oftenfio non funt fie intelligenda, quod procciTerint ex fimplicitate cordis,0lt;^honeftamorum ciuilitate,fed ex animi ambitione,amp; arrogantia,qua Ezechias fuo potius, quam ditiino nomini famam gloriam querebat«In fecundo enim libro Paralipo,cap»tfigefimofecundoficdicitur: Noniuxta beneficia,

qux acceperat Ezcchias, rctribuit, quia E L B V A T V M eft cor cius,Et mox : In kgatione Principum Babylonisderelsqucrat cLim Dominus ut tcntarctur,8lt;^ nota fièrent omnia,quc erant in cor deeius.DebuiflctcnimEzechias Legatis Babylonqs diligentifsi/ meexponercuilt;Horiam feuliberationem ab hoftibus AGyrfjs,^ fanitatem z pm'eulofifsimo morbo contigiflè fibi tantumbenefi/ cio amp;nbsp;dementia Domini Deilfraelis» NeceflèaIiumDeum»qui credentes in ipfum 8^ inuocantes ipfum ex fide tam dementer in o/ mnibus aduerfis feruet*Quare debeant Legati,cf ipfi hunc uerum Deüagno(cerc,et fuos Babylonios hortari,ut abiedis idolis,hunc foÏiim Deum agnofcant, colant, 8i. inuocent. Sed Ezechias negle? ó:a contempta hac conctone occupatur màgis in oftentandisthe (auris fuis, Su propaganda fama fua ad Babylonios, quam in illu/ ftranda gloria ueri Dei,amp; propaganda uera cognitione Dei ad ex/ feras nationes. Quare hac læticia oftcntatïonc grauius peccat, extrinfccusre ipfa appareat ♦ Non peccat quidcmcxtrinfccusad/ uerfus fccundamtabulam homicidio ,adulterio,autalioid genus fcelere,fed peccat aduerfus primam tabulam, cOntemptu nominis Dei,Sd uiolatione gîoriæ Dei^Quod genus pcccati corS Deo gra/ uifsimum ell.C^t’ak cft etiam pcccatum Adæ,ôt Saulis,cum ille uc fccrctur prohibito porno,hicfacrificaret, non expedaco SamudeJ Sed quid eft,quod Deus, ficutantea fcriiauit Bzechiam in fidci 8^ inuocationis obedientia,cum Afsyrius in regnum eius incurrcrct» 8tcummorboaffl)gcretur,ica nunc nonferueteuminobedientia modefi:iæ,amp; confefsionis gloriæ DeiC Gaufam huius rei fcriptura perfpicue traditjCum ait:Det eliquit cum Dns,ut taitaretur,Ót no/ fa fièrent omnia quæ erant in corde eius.hoc eft, Deus non deftrü it Bzechiam, ut perderet ipfum, fed ut Ezechias relidus fuis uirP busjfibi ipfi manifeftus fieret,ó^ agnofceret,ac reipfa in fc experire tur,quanta cftèt malicia humani cordis,fi Deus non gubernaret lE ludfpiritu fando fuo,ideocç excitaretur ad maiorem agnitionem dementiæ Dei antea cxhibitæ,amp; ad obedientiorê gratiarum adio nem*Solenne enim Deo eft, poftquam fandis luis multó benefi/ ciacontulit,quibuscaro corumincipirpaulatim infolcfcere, ut ab/ ftrahat ah eis manum fuam,amp; finat ipfos pro nafurali fua ratione, St prudentiaferri»Quod cum fit,continuo folent ruere in grauifsi ma peccata. Ad quod Deus conniuet,non ut pereant,fed ut his cafi bus ad ueram fuæ impietatis agnitionem pcrueniant, St ad demcn tiam Dei cupidiiis afpirent. Sicruit lob, poft inultam patientiatn, in blafphemias, Sic Dauid, in adulterium St homicidium.Sic Pe/ trus inabnegationcm.EodeinconfiliopcrmifitDeus Paulum an gelo Satanæ, uidelicet, ut contineret cum in fuiipfius agnitione.

Si ut ipfe dicit gt;nbsp;ne magnitudine reuclationum excolkrctup. Difca/ mus igitur cxemplo Ezechi'æ, primum difficile fit, etiam pi'o,irt profpcvo rerum fucceffti ucrum pi’ctatis officium fclt;ffari. Ezcchias conftitic l'n âducrfis,în profpen's autê ruit» Sicamp; Dauid»Quarê,cu femper, turn maxime omnium in profperis inuocandus eft Domi/ nuSjUt nos fpiritu fando fuo re^t gt;nbsp;Si in offîcio pictacis contincac» Deinde admonemur exempIoEzechiae^ quanta fit malida humani cordisjfuis uiribus relidi gratia Dei deftitutû Meminerimiis, quid fîbi uelit illud uulgatum didum : Auc fumus,aut fuimus, auc poffiimus cffe,quod hic eft. Semper igitur cum Dauidc orandum cff:DeIida quis intelligit'^’Ab occultis meis muda me.Et:Ne proi} cias me a facie tua,5i fpiritum fandiim tuum ne auferas a me.

Tertio loco fequitur uaticinium Efaie,de Hierufalcm per Baby lonîos uaftanda.Ecce,inquit»dics üenient, ôd auferêtur omnia qug in domo tua funt,Si quæ thefaurifauerunt patres tui Sic. Quæ ua/ ticinanir Efaias uentura erant poft centû annos,8i impleta funt (ub lechonia Si Zidekia. Cû hoc uaticinio confentiebât etiam Amos, Micheasjôi ali) Prophetæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Efaig.Quare ab eo tempore pu

blica fuit fama per regnum luda, quod quemadmodum Samaria ua ftata eft per Afsyi'ios, ita etiam Hicrufalem uaftanda fit per Baby/ lonios, Præcipua caufa huius uaftationis erat Idolatria amp;nbsp;cOntem/ ptus uerbi Dei : Subfannabant, inquit feriptura, nuncios Dei » 8^ oflet^ionîi paruipendebant fermônes cius,illudebât(^ Prophetis.Sed hoc lo/ CO Efaias etiam aliamcaufamcommemorat,uidelieet,çp Deus puni atdireptione hoftili oftêtatiot^m diuitiarum,thefaurorunij ôi ma gnifîcentiæ humanse.Obferuaîgitur Deum grauifsime punire fu/ perbiam amp;nbsp;oftêtationem elatorumhominum. AKus aliud oftêtat, hicdiuitias,illepreciofas ueftes»hicgcmmas,illc magnificas ædes. îMemineris igitur,q) cum aliquid tuarum rerum fuperbe oftêtaue/ ris ,ftatimiudiciûDei ferr^ut illud diripiatur,5ôalienisuelhofti/ bus, uel ingratis tradatur » Quare,dona^quæ a Deo contigerunt^ non funt uane oftentanda, fed funt pie utenda,in gloriam Dei, 8^ proximi utilitatem.

Poftrcmo defer ibitur refipifcentia Ezechiæ. Admonitus enim a ' Propheta de peccato oftentationis,8^ de futura calamitate,nô inue/ futur contumeliofe in prophetam, fed agnofeit peccatum fuum, 8d tribuitOeo gloriam.Bonum(inquiens)uerbum Domini,quod lo cutuseft.Fiat tantum pax8^ ueritas in diebus meis.hoc eft,Agno/ feo me grauiter peccaffè. Quare iudiciû Dni quod aduerfus me 8^ pofteros meos f ulit,bonum, redum,8lt;f iuftum eft.Deus eft uerax. Ego mendax. Deus eft iuftus,ego iniuftus, 8^ longe majora fuppH cia,qqugnûcminitaris,meritus,Etfi aûtcupio,quoquomodo fieri

poteftjira Dei ita mi«'garc,ut etia poftcris parcat,(n cum id Feri nc qucat,ago Deo maxias gratias cp cum ^miferit mihi fe defenfuRt me amp;nbsp;urbc Hierufale,q ad ego uixcro,feruet mihi conftantcr hanc promifsionêjôd largiatur ncîois publica pace et Crâquilliratê,oîbus meg Ulte diebus. Exêplum pocnitêtig, qua fit,ut etfi no tollitur tota pccna corporalis propter pdm infligenda, in hocfeculo,mitigatur tn,amp;: redditur in prefentia foIerabilis.Nam qd ad Deu attinet, ue/ ra quide pœnitêtia ita placatur,ut Sf remitfat pda,8^ redpiat pœni tente in hgrede eterne foelicitatis, folet tn aliquotics pœnâ fed tole rabile in hoc feculo etia poft pœnitcntia inftigere,uel cxêpii caufa, ut in Daiiidc,uel ad agnofcendum peccatum, ut in Adamo,0^ toto h Umano genere,uel etiamalfjs de caufis, nonnunquam quidem oc cultis,nun^ tarnen iniuftis ♦ Quare ut uera pccnitentia nunquam eft uana,ita pœnæ corporales poft pœnitentiam uel immiflg uelre lidæ non funt pœnitenti incommodo,fcd lucro efc*

Sequitur quaß nouus liber Efaiæ. Ab hoc.n.capite ufcf ad fine libri,capita carent tifulis,ut uix difccrnere queas,nû una fit oratio, ab Ëfaia ad hune modum côtinûis diebus aut annis, literis madata» an fint diuerfg côciones, diuerfis teporibus habitc.Nâ rcs ipfa de/ claratjfingula capita no elle fîngulas diftindas conciones. Sed ut/ CLincß fe ilia habeat,certe perfpicuum eft hanc parte Efaiæ,maxima autoritate a Chrifto ipfo,amp; Apoftolis eius confirmatâ eftè, 8Cma/ nifeftifsimas cÔtinere de Chrifto amp;nbsp;regno feu Ecclefia cius condo nes,qifèadniodum poftea ondetur. Quare,cum hæc legimus,noiî exiftimemus nos uerfari in obfoleto aliq fcripto,quod tradet de rc bus,nefcio quibus,antiquilsimis, ad nos plane nihil pertinenfi/ bus, fed fentiamus nos uerfari in ipfîfsimo Èuagelio Chrifti,in eo uidelicet fcrjpto,quod nobis uerâ cognitione filrj Dei ondit,amp; eft potêtia Dei ad falutê omni credenti.Primum aûtoîm üideamus oc cafionê,qua Propheta uidetur initio ad habendâ hâc concionê excf tatus elfe.In fuperiori capite,prædixit Efaias fore,ut Babylonij do minaitur urbi Hierufalê,Slt; diripiât eam.Ecce, inquiens,dies uenî ent,amp; auferentur oîa qug in domo tua funt,amp;J quæ thelaurifauerûC patres tui ufcp ad die hanc,in Babylone.Non relinquent quicq dt citDiis amp;c. Cumhocuaticinio confentiebantetiamreliquiPro/ phetgjfl-ùrj^jovûi Efaig,uidelicet Hofeas,Amos,Michæas,ecaIij,qui pês uno ore CÔcionabantur, inftare tcpus,quo Hierufalc eftèta Ba bylontjs

COMMENT. IOAN. BRENT. m bylonrjs uaftada, amp;nbsp;populus in captiuîtatè abducendus. EtE âut im ptj florentibus rebus regni Iuda,tnagno nfu,amp;c ut fcn'ptura loqui/ tur ,fubfannadone has condones exceperunc, th fieri non potuit, quin uere prj haRt concionum auditores miRz in tnodum cohorriic rint.Cogitabant.n.fecum, atcp etiam querulis fermonibus ufurpa bantjQuidc’Deuaftabitur ne Hierufalem C Abducetur ne popuius captiuus in Babylon?, 8^ difpergetur ubicp in Babylonica monar/ chiamcQuefo igitur te, quid falui reliquum erit tarn in politaa c^ in uera religione noftraCHabemus nunc regnu diuinitus inlbtut û, optinais legibus excultum. Habemus legem diuinitus latam, niultis miraculis confirmata.Habemus terram fertile, lacie Sgt;^ mel/ le fluent?,multis Sc magnis urbibus ornatam.Hæc omnia no ta no bis deferenda,qab hoftibus demolienda erunt,fi uaftata metropo/ li,incolæ aut trucidentur aut captiui abducatur. T olerabilis aht ef/ fet external^ iftaRz reßi ia0:ura,Sed hoc demum grauifsimum cft,cp hacuaftationeamp;captiuitate periclitabitur ueritas ^mifsionu Dei, conculcabitur gloria Dei,euacuabitur uera religio Dei,ac plane a/ lt;flum erit de uera et perpétua noftra faluce.Promiflxim.n.eft nobis diuinitus,(^Deus daturus fit ex Abrahamo femen.quo benedic?/ dæ fint o?s gentes. Promiflum eft, cp Deus conferuaturus fit fee/ ptRî feu regnu in luda, donee uenerit Silo,feu faluator Mefsias. Si aût Hierulalem deuaftabitur,amp; populus in gentes difpergetur, an nonpromifsiones Dei iudicabuntur mendaces*?’ Quomodo.n.con feruatur regnum, quoddeuaftaCurCquo manebit certitudo familig eiuspopuli,qui in tot uarias nationes,per uniuerfum orbem terræ difiicitur,amp; in feruitut? corjciturC’ Et quid dicemus de oiFendiculis IdolatriævMonarchia.n.Babylonis non fedatur uera religionem, fedimpietatem Si idolatriam. Quocum^ in ea ire perrexeris,nô in uenies nifi impium idoloi^cultû. Etin hoccultu Babyionfl fuut Io geoim fcelicifsimi.QuafcuiKT gentes adeunt,eas fua potentia do/ mant.Quamcunc^ urbem oppugnanda fufcipiunt,eam expugnar. Quocunlt;Tarma fua ferunt,ui(ftoria reportant. Quid plura'?’ Deus uidetur manifefte a parte eorum ftare,0C nos defcrere. Videtur er/ go 8lt; religion? eorum probare,noftram dânare.Etfi aut nos ma lores natu,eruditiuerbo Dhi,poftumusdiuinaclem?tiahuicofFen diculomederi,quid fiet depofteris noftrisCHi.n.e patria terra eie/ lt;fli,leg’timis facris fpoliati, amp;nbsp;uerbo Dhi priuati,cüuiderint impi/' am idolatriä BabylonioRz tarn fcclice, noftram aut religionem tarn infœlicem eire,ita oftend?tur, ut a uera pietate ad impietatem pror fus deficiant.Nos longe omnium miferrimos. Vbi matiebit Ecclc/ fia Dominic” ubi falus noftrorum liberorum C An non meliusfuif/ fetjfi nun^ nati eflemus,^ ut unacum pofteris noftris in tantam

S34 IN CAP VT XXXX, ES Aï AB calamitatcm amp;nbsp;internedonem conqdamur Hæc id genus muP ta alia ucnerunt in mentem prjs, cum audirent Efaiam, collegas fuosomncs uno orc uaticinari deuentura uallafione urbis Hicru/ falem, amp;nbsp;de populo Dei difpergendo in Monarchiam Babyloni/ cam^QuarefpiritusfandusexcitâtEfaiam, ut non folumuatici/ nctur de exddio Hierofolymitano, uerumetiam cohortetur Eccle/ fiam, ut caueat fibi ab olFendiculo Idolatriæ,ôd concionetur de con feruatione Ecclefise Dei, de regno Chrifti inftauraiido, inter onv ties gentes propagando, ôi. inæternum duraturo, quo pfj in (aiv tis afflidionibus luam habeant confolationem, 8c uera falute con/ feruentur* Confolamini^ inquif ) confolamini populum meum dicit Deus uefter* Hie Deus, qui loquitur, eft filius Dei Domi/ nûs nofter lefus Chriftus, qui nbsp;nbsp;nbsp;nondum erat incarnatus, ( fiee/

nim libet maioribus noftris loqui, ) tarnen Temper fuit follidtus pro Ecclefîæ fuæ falute,8^ excitauit fpiritu fuo Prophetas, quem/ ikVrt.t. ^dmodum Petrus ait, ut deuentura in nos gratia uaticinarentur, Sedamp;moxEfaias ipfe fignificabit filium Dei hie loqui,utpoftea eopiofius declarabitur. AJloquitur autem Prophetas, ut non tan/ turn terreant populum fuum uaticinio imminentis calamitatis,ue/ rumetiam confolentur Euagelio territos,ut concipianf fidem, amp;nbsp;in ealamitatibus conferuentur ♦ Sicut enim Deus non occidit, ut per/ dat,fed ut uiuificet,ita etiam terret fuos,no ut triftida abfumantur, fed ut uera læticia afficiantur ♦ Itaque duplex eft piorum miniftro/ rum Ecclefiæ officium^ Alterum, ut terreant homines explicatio/ ne legis Dei,amp; indicatione fuppliciorum, quæ Deus propter pec eata hominibus immittere folet » Alterum, ut territos confolentur Euangelio,quo concepta fiducia, iuftificentur coram Deo, amp;nbsp;pro/ fcrant ueros frudus fidei * Dicit ergo filius Dei : Vos, o Prophe/ tæ, iubeo conlolari populum meum. Video enim cos ex uaticinio Babylonicæ captiuitatis, amp;nbsp;ex agnitione peccatorum fuorum, ita territosefle, utexiftimentde(ua, amp;totiusEcclefîæmeæfalutea/ dum efiTe ♦ Audiunt urbem Hierufalem uaftandam, amp;nbsp;populum in captiuitatemabducendum propter peccata iplorum, Quæpcc/ cata,poftquam ob oculos confcientiæ fuæ ponuntur,excitant in cis non tantum mortis horrores,uerumetiam inferni dolores,amp; ef/ ftdunt,ut fendant fediuina ira conrjdendos in perpetuam interne cionem» Quare confolamini eos, amp;nbsp;ne exiftimetis hoc uerbum te/ mere mihi exddifle,iterum dico, Gonfolamini eos ♦ Nechocuo/ Io,utuerbisin aure tantum fGnantibus,quafî aliud agentes, aut quafîftertentes,confoleminimeum populum,amp;dues Hierufa/ lcm,Seduoloutloquamini ad COR Hierufalê,hoceft,uolouÉ j'ucundifsimo Euangelio meo totum cor àC animû Ecclcfîe mee ex/ hilaretis.

COMMENT. IOAN. BRENT. 93^ ïu'lareti’s,quo fumma mentis læficia perfundatur Et ut intelli^cïs me omnino hoc ferio exigere, ut populum meum exterritumrea« ctis,uolo,non ut alloquamini eum fubmifîà iioce,amp; confufo quo/ dam murmure,quem non intclligat,aut ad fe pertinere non putet, fed ut acclametis ci dara Si. perfpicua uoce, qua intelligat hanc ef/ fe meain certam amp;nbsp;firmam uoluntatem,ut abijriat moerorem,amp;^ ca/ piatconfolationem.Scdrefpondebunt Propheta'. Quibus,obfez cro,argumentis confolabimur populum tuum, amp;nbsp;excutiemus eis tnœftidamC'Si polîèmus eos certiores reddere , quod metropolis corum non eflèt uaftanda, amp;nbsp;q? ipfi auf pofteri eorum non ellent abducendi in eaptiuitatem Babylonicam,aut q? nullos amplius ho ftes habituri eiTen^nonnihil fortafsis elFicercmus,in excutienda a/ Himi eorum ægritudine.Nunc autem,quod tu Domine Deus no/ fier femel decrcuifti,retraflari non poteft,amp; ut fupra dicitur. Do/ minus Zebaoth decrcuit,quis poterit infîrmareC'ôd manus eius exz tenta,quis auertet eamCFieri ergo no poteft,quin captiuitas Baby/ lonica fit cuentura^Et quan^ non eueniet tempore Ezechiæ ac eo ram,qui nunc ætatem agunt,tarnen eueniet temporibus pofterita tis corum,amp; interea accident his,qui nunc uiuunt,alia ab hoftibug fuis incommoda, quænon minus eos affligent,quam fi uaftafa ur/ beauttrucidarcntur,aut captïui abduccrenrur. Quid ergo dice/ muSjUtloquarnur ad cor eorum,amp; ut ex animo exhilarenturCAudi igitur,quid fequatur. Q_V ONIAM (inquit)completa eft mili tiaeiusjdimifla eft iniquitas illius. Sufeepit demanu Domini du/ pliciapro omnibus peccatisfuis. Hæc lunt illa argumenta,quibus cxcitâda eft in populo Dei confolatio. Non adnüciatur quidem,q) pofteri non fint abducendi in captiuitatê,ólt;fqgt; urbs Hicrufalem nó fit a Babylonqs deuaftanda, fed promittuntur multo maiora bene/ ficia,quæ fi contingant, efFiciunt,ut nulla corporalis calamitas tam grauis fit,quæ pofsit populum Dei feu Ecclefiam opprimere, Re/ cenlentur autem tria beneficia ,quæ contingunt Ecclcfiæ,per filiu Dei Dominum noftrum lefum Chriftum. In his autem recenfen/ disjUtitur Propheta præterito tempore pro ftnuro. Compléta eft, procomplebitur.Dimiflä eft,pro Dimittetur,RGcepit,pro Recipi ct.Sicut amp;nbsp;alias fæpe. Ac facit hoc duabus de caufis,una eft , quod tîacloquêdi forma lignificet huius promifsionis certitudinem.Etfi cnim, quod promittitur,adhuc futuru eft, ut impleatur,tamen tarn certum cft,quam fi eflet iam reipfa impletum. Altera eft, q? St'fi his têporibus,quibus Efaias hec condonatus eft, films Dei laus Chri (lus nÔdum uenerat in carnem, tn qui tum crediderunt m uentuRz, non minus fuerunt participes beneficiorum eius,fi iamaduenil/ curium fuum in his terris copleuifiTet^ Atgt;r^üiä,inquit, paoer

IN CAPVT XXXX ESAIAE uen:crexultauit,utuilt;lcr€tdi'cmmeum,ui'dit amp;nbsp;gauifus cft. Ef, Quid Éeiitatis Deum, ut imponatur iugum fuper ceruices difcipu/ lor um, quodneque patres noftri^neque nos portare potui'mus, fed per gradam Domini lefu Chrifti credimus nos faluos futures, quemadmodum ET ILLL Audiamusigiturnuncbenefida per Chriftum f unequidem reuelanda amp;nbsp;exhibenda/iunc autem rc uelafa exhibita.Primum, Compléta eft militia eius « Militia hoc loco non intelligenda eft de corporali milit'ia,qualis in externo bel lo fufeipitur ♦ Nam tab's militia in hoc feculo nunq completur nunq finitur* Vbicuc^ funt régna amp;nbsp;politiac in hocmundo, ibi fuis temporibus militandum eft.Nec^ft finis harummilitiaR2,nifi cum aduenerit finis huiusmundi * Sed militia hoc loco intelligenda eft pro fpirituali militia,uidelicetpro ea,quæ populo Dei fuïcipienda erat in lege aduerfus Satana, Nam grauis quidem erat ea corpora/ lis militia,qua necefte habebatciues Hierofolymitani aliquoties^ patria,aduerfus externos hoftes fufeipere. Grauior aute erat ea,ad quam uidores Babylonq cogebat ciues Hierofolymitanos,8^ qui hi ad captiuitatem abducebatur, Sed longe omnium grauifsima e/ rat illa,quæ in lege diuina aduerfus hoftem Satanam exercebatur,' Lex enim Dei data eft,amp; impofitahominibus,ut in ea militent bo/ nam militiam,ut impleant earn, ut fatisfaciant ei,quo uincant mor/ tern 8^ Satanam, 0^ confequantur æternam uitam » Cuftodite, in/ quit,leges meas Sd indicia,quæ faciens homo uiuet in eis.Et Chri/ ftus ait»Hocfac,8d uiues.Sed cum homines intuentUr in legem,amp; conferunt ad earn uires (uas,tunc tantum abeft,ut queant uolunta/ ti eius fatisfacere,5tconfequanturex eaiufticiamacuitam , utpo/ tiusagnofcantexeapeccatafua, SCintelligant ac etiam fentiantfc æternæmortiobnoxios»Per legem,inquit Paulus, agnitiopeccâ/ tL Et Lex occidit * Itac^ fit, ut in hac legis militia Satan aduerfarius nofter uincat nos,0t reportet a nobis uidoriam. Hocautem uido/ re,quid nobis miferius, quid calamitofius C Non enim affligimur tantum feruitute corporalium maledidionum,fed etiam captiuita/ te æternorum fupplidorum, in gehenna ignis » Quare fi politicac militiæ ,8lt; incommoda eius ad hanc conferantur,tantum eft inter eas difcrimen,utcoelum amp;nbsp;terra maais inter fe diftare uideantur* Sedbonoanimofitis,optimiciuesHierufalem , Dcueftrafalutc noneftconclamatum ♦ Venietenimtempus,quohæctamgrauis militia copleatiir amp;nbsp;finiatur. Qiiod St tarn certueft,ut meritodice/ re pofsim, earn militiam iam compléta St finitam effe.Etfi enim po fieri ueftri abducentur in captiuitatem Babylonicam,8turbsHic/ rufalem deuaftabitur,tame Chriftus filius Dei, qui eft Patriarchis promillus, non capictur a Babylonrjs,nec delebitur ab eis, VenieC enim

énfmfuôteporCjÔL tolkt ab Ecckfiafuaimo nunctollit àb omnk bus crcdentibus in cum,iugum tam grauis militiae. Primum cnim Chriftus abrogat kgemÔCexonérât Ecclefiam fuamlege.Quo’:' Numa facienda kge, ut no amplius necefle habeat kgi Dei obedi t’eC’Nihilminus.Seper facienda funtbona opera, quæ in diuina k gemandatafunt.Semper obediedum eft kgi Dei.Etfi.n.pij poft re uelatSEuangelion no fubrjeiuntur legibus cerimonialibus iudt cialibus Mofi,tn fubqciutur kgi naturali feu morali, acdecalogo. Quare Chriftus no fie exonerat Ecclefiä fuâ kgc,ut non fit decalo/ goobediendû,quêadmodum alias copiofiusde abrogationekgis docctuTjfed exonérât eâ maledidione kgis.Nam,lex,cum non im/ pletur ab hoïbus,deuouet eos diris,cxecrafur cos,maledicit et addi cicipfosmorti,acçcerngdânationi. Maledi(ftus,inquit,oîs qui nô permanet in oîbusfermonibus kgis huius.Chriftus aût filius Dei ucnit in hune mundum,Ô^ (ufeepta in fc malcdidione legis, libérât Ecdefîâ fuam a makdi(ftione,ut kx no pofsit amplius credentes in Chriftum diris deuouere,Ôi ætern? morti addicere,fed necefle ha/ beat eos liberos dimitterc,uC ^pter Chriftum côfequantur uera iu ftida, gterna uitâ,5lt; ccckftctranquillit3tê,Siç docet Paulus:Rom. yiq.Lcxfpiritus uitg per Chriftum kfum libciv me reddidit a lege pâï 8lt; mortis amp;c. Gala. irj. Chriftus redemit nos de makdi(fto le/ gisjfadus nobis malcdilt;ftum amp;c.ri.Cor.v.Eû,qnô nouit pdm, fecit pro nobis pdiîi, ut nos efFicercmur iufticia Dei per ilium. Et Chriftus ipfe aiuSi filius uos hberauerit,uere liberi eftis Slt;c. De/ inde Chriftus nô folum exonérât Ecckfiâ fuâ kge,feu malediélio/ ne legis,ueßzetia uincit Satanä,principe huius mundl,ut 8dfi cona/ Inr Ecclefiä opprimer e,th necefle habeat potentiae filt) Dei cedere. loan.xij. Nunc iudiciu eft huius mundi,nuncprinceps huius mun di cfjcictur foras.Et Ioa.xv.Princeps huius mundi iudicatus eft. Et Paulus Coio.q. Expoliatos principatiis amp;nbsp;poteftates oftentauit pa lam,triumphans de ill is per fcmetipfum.Et Hebr.rj. Vc per morte aboleret eum, q mortis habebat imperium, hoc eft, diabolum Öde«. Cum igitur Chriftus filius Dei liberet urbem Hicrufale,feu Eccle ham fuam ab hacgrauifsima militia , qua lub lege militât Satanæ, nô habet amplius Ecckfia,quod coqueratur, amp;nbsp;gt;ppter quod dole/ ®t»etiâfi inftet captiuitas Babylonica, öd obrjeiatur omnibus huius •nundi calamitatibus.Secundum beneficium Chrifti,quod confer tur in urbem Hierufalê,feu in Ecclefiam, Öd propter quod confola tio animi capitur,hoc eft,quod fequitur:Remifla feu placata eft ini quitas cius.Filius enim Dei in hoc promiflus fuit, ut fufeepta car/ ne 8d auce,peccata noftra cora Deo expiaret,öd nos cum Deo reco lt;diarct.Ecce,inquit Ioanncs,agnus Deijquitollitpdm mundi. Et

ingrefliis eft perproprium fanguinem femel in fanlt;fta,seterna rede ptione repcrta amp;^c» Et loannes; Ipfe eft propiciatio pro peccatis no/ ftris,non prônoftris tm, fed etiam pro totiusmundi » Acprofefto hocbnfidum expiationis amp;nbsp;remifsionis peccatoRi noftroRi, quod ' nóbis contingit per fidcm prOpter Chriftum,8cfi paucifsimis uer/ bis hoc loco commemoratur,tn maius cft,q quod Humana mens fa tis copied! queat, Vbi.n* eft peccatorum remifsio,ibi nullu poteft incommodum affêrre uel feruitusAfsyriaca,uel capfiuitas Babylo nica,uel exilium, uel paupertas, uel morbus,ucl mors denic^ ipfa. Nam qui habet remifsionem pdoRt propter Chriftum per hdem, huncDeus fummo fuo fauore copleditur ♦ Si auc Deus pro nobis, fnquit Paulus,quis contra nosC” Etquis feparabitnos a diledione, qua Deus nos profequiturC'nu afHidioCnum anguftia'?’num perfe cutioC’nufamesC’nunuditas';’ num periculuC' num gladiusC Vbi airt non eft remifsio peccacoRz, ibi nullu afFerc comodum uel ipfa urbs Hierufalem,quamuis munitifsima, uel publica pax amp;nbsp;traquillitas, uel uidoria fuper externos hoftes, uel fanitas, uel diuitiæ,uel gio/ ria,uel quodeuneç aliud in his terris bonum»Nam qui caret pecca/ torum remifsionc, nec aflequitur earn, is moritur in peccatis fuis» Qui aut in peccatis fuis moritur,eum nihil omnium rerum terrena rum iuuare poteft,quin coqciatur in æternam damnationcm. Qua/ re fentiamus beneficiu remifsionis peccatoRz per Chriftum, quod hiecômemoratur,logeomnium maximum efte, 8^ in hoc ftudiurrt incumbamus foti,ut hoc beneficium in Chriftó filio Dei per fideni cOnfequamur.Nam qui hoc habet beneficium,omnia habet,ctiafi alioqui nihil habuerit.Quiaut hoc non habet,nihil habet, etiamfi alioqui omnia pofsideat. Tertium beneficiu eft:Sufcipit de manU Dhi duplicia pro omnibus peccatis fuis,. Vide mihi liberalitatê fi/ li) Dei,in conferendis benefîcrjs fuis,ut urbs Hierufalê,hoc eft,Ec clefia,nullam prorfus habeat caufam,cur no admittat confolation?, amp;nbsp;non concipiat fummaanimi læticiam.Non.n. exoneratur tm mi htia legis,nec accipit tm expiationem pdÔrum,uerumctiam acdpiÉ demanufilrj Dei, DVPLICIA omnibus peccatis fuis,Eicque, obfccro,func ilia duplicia, quæ pro peccatis reddunturCNum lunt rupplicia,quælex peccatis minatur At hic enumeratur beneficia, non fupplicia. Nûergo pro peccatis repêduntur a filio Dei benefi daCNon confert quidê filius Dei beneficia in Ecclefiâ fuâ,proptet pdâ,quibus magis fupplicia q beneficia debentur, fed qd dicit, Ec clefiâ lufciperede manu Dni duplicia ^3 oîbus pdïs fuis,hoc plane illud eft,quod Paulus ad Rom,fcribcs:Non ut peccatû, inquit,!« amp;nbsp;donûtNam fi unius peccato multi mortui funt,multo magis gra tia

h’aDei,amp; donum per gratia,q\iæ Rut unius hominis Icfu Chrifti, inmultos exubcrauic, Acmox: Vbi exuberauif peccatûgt;ibi maais €xuberauit gratia.Filius cnim Dei tanta cicmctia complccRtur Hie rufalem feuEcclefiam,utetiamn conféras OMNIA Iiominum peccata in unum aceruum,tarnen ipfc confert in EcdeEam fuam 15 ge maiora,et duplo plura benebcia.Non cnim tin remittit ei omnia peccata,fed etiam donat ei omncm fuam iufticiam,ut pofsic ea cora tribunal! Dei non aliter confidere,^ fi ipfa cam operibus fuis pre/ ftitifletjS^ impleuitfet.Quod lex,inquit Paulus ,præftare non po/ tuif,ea parte, qua imbecillis erat per carné, hoc Deus proprio fil io mifloin fimilitudine carnis peccatricis præftitit, acdepeccato con/ demnauitpeccatûjUtiudificatio legis impîeretur in nobis. hoceR, Qua perfedam iufticia lex a nobis exigit,donatur nobis per Chri/ ftum,fadum pro peccatis noftris uidima,ut tantum iufiiciæ pofsi deamusin Chrifto per fidem,quantum a lege exigitur. Qrud hoc bcneficio excenentius,quid etiam optabiliusC^Et tarnen hic nodum eftbeneficiorum filq Dei finis. Nam amp;nbsp;hoc beneficiu additjq^^-o/ optatecclefiamfuam,incohæredem omnisfuæ cœleftis hæredita tis.Qui cnim uere credunt in Chriftum,nô reputantur tm iufti co/ ramDeoXed etiam adoptâtur in filios Dei, amp;nbsp;in fratres Chrifti, Si autem filfj,inquit PauluSjefgo hgredes,Hæredes quidem Dei, cohaeredes autem Chrifti.Ethocbetieficium accipiunt,non de ma/ nuhotninum,auf ex merito Riorum opcrum,fed accipiunt iHud de manu Domini,hoc eft,propter filium Dei,per fidem. Quid aut6lt; hocbnficio amplius,quid eo auguftius excogitari poteft'THoc cer/ tc uere eft a filio Dei duplo tna iora beneficia acapere, q fint omnia peccata.Nifi enim magnitudo amp;multitudobenefic!orum filq Dei excellèrent magnitudinem multitudinem omnium peccatoF?z no ftroßt,quis noftrum falutcm confequeretur'T Nifi gratia fuperabu darctdelidum,quis a perpétua morte (eruareturC Cum igituraffli gimur flagcllis confciêtiænoftræ, propter peccata, propercmus a J hanc Efaiae concionem,5c fentiamus, cp etiamfi defignaftemus om hia eapeccata,quæ ab initio orbis terrte defignata funt,5dadhuc de figtiaripoffuntjtn duplo maior fit cicmctia Dei,propter filium fu/ *im,crga omnes cos,qui filium fide fua uere agnofeût. Habes argii mcnta,quibusfpiritusfandusiubet Propheias ac miniftrosfuos confolariurbeHierufalc,que eft Ecclefia Dni noftri lefu Chrifti» Sed fpiritus fandus non eft contentusenumeratione bnficiorum, quæ Chriftus filius Dei confert in Ecclefia fuam, amp;nbsp;ex quibus Ec/ elefiaconfolationêcaperepÔtinomnib.aducrfis, uerumetia recen fetorcuftantiamciustêporis ,qûo filius Dei uenturus eft in hunc mundum.

14» IN CAPVT XXXX ESAIAE confolatio contihgat ïjs, qui uaticmio captiui tads Babylonicæ ex/ territi funt,amp; pofteri eorum habcant certifsimum fignum, quo ad fnoneantur,filium Dei in propinquo e(rc,amp; regnum coelorum ap propitiquafle^Poftq enim prj in regno Iuda,ac etiam in Coto popu/ lo Ifraelaudiuerunt urbem Hierufalem fubuertendam, 5^ Ifraeli/ tas in omnes gentes difpergendos^follicitati funt cxiftimare,quod adlum fit de promifsione falutis ipforum,quam falutcm confecutu ri eflentinMefsia.Si enim Hierufalem fubuertetur, amp;nbsp;populus If/ raeldifpergetur,quomodoconftabicpromifsio ilia,qua dicfluin cfijIMefsiam emiflurum uirgam uirtutis fug ex ZionC'Aut quomo do fperabimus quod contingant nobis per Mefsiam ea beneficia» •quæ iam enumerata funt,cum dubitandum nobis fit propter Hie/ rofolymitanam illam uaftitatem,de aduentu ciusCquot; Refpondetergo fpiritus fandus, amp;nbsp;non folum docct aduentum Mefsiæ certifsjmu «lïcjuerumetiam commémorât fignum,quo tempus aduentus eius cognofcatur»

Primum,non eft nobis follicite circumfpiciendum ut perfcru/ temur,quæ fit fententia huius loci,Nam Euangcliftæ,qui funt ue/ ri,acdiuinitus cledi interprétés Propheticorum fcriptorum,tTiatii fefteoftendunthunclocum,nonfecundumalleooriam,fed xarà ÿ fMagt;'v,de loanne Baptifta intelligendum eflre,Matth.ifigt;5ii xi.Mar.fi 6^ Luj'ij»amp; Ioannis i» Quare ne angelus quidem audiendus eft, fi quis hunclocum aliter,qp de loannne Baptifta interpretaretur.Dc inde perfpicue uides,qj ficut nomine uoris clamantis feu conciona tis in deferto, intelligendus eft loannes Baptifta, ita nomine Do/ mini,qui antea iufsit confolari urbem Hierufalem, amp;nbsp;cui conciona tor in deferto iubet uiam parare, intelligendus fitfilius Dei, lefus Chriftus,utfdamuseumprædicari a Propheta uerum abteterno Deum,amp;Dnm noftrumjam amp;nbsp;hocmihi perpendas uelim,quato fpiritiis donoornatusfueritEfaias,q) odingetis plus minus antiis antea uiderit non folum Chriftum uenturum, fed etiam loannem Baptiftam condone fuacum præceflurum. Nee id uiderit generali ter,fed cum circumftancia loci,uidclicet,condonaturum eum in de/ fcrto»Quodenimdicit, VOX CLAMANS IN DE/ S E R T O, banc habet fententiam» Vos quidem dues Hierofoly mitani exterriti nuceftis uatidnio fubuerfionis Hierufalem, SC exi ftimatis uanifsima efte,qug de aduentu Mefsiæ feruatoris promif/ fa funt Ego nbsp;nbsp;nbsp;non tantum adnuncio uobis,Mefsiam certifsime

aducnturum,amp; beneficia fuà,quæiam enumeraui allaturum,fed e/ dam fignificabq uobis, quo argumeto pofteri ueftri pofsint tepus “ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aduentus

COMMENT» iOAN» BRENT. ^4^ aduentus eiuscognofcerè.Nonenim adueniet ex improuifo, (èd præinittetantefe uocem clamantem,heceft,concionatorcrn, qui non concionabiturpro inore,in templo aut fynagogis,fed concio nabitur in defer to. Cum ergo audierint poften' noftri exortum ef fe concionatorem in deferto,tunc iciant,Meisiam, uerum Domi^ num Deum noftrum in propinquo efle.Sed quid concionabitur hicconcionatorC Sequitur»

Principes buiusfeculijfiquando primum ingrediuntur regio# nem aut urbem folent magna pompa excipi.Purgantur plateæ, auferuntur obftacula uiarum, ornantur domusjpargunturuiæ fioribus,amp; nullum non magnificentiæ genus excogitatur,quo no uus princeps honorificc excipiatur »QuarCjCum loannes Baptifta diuinitus electus fit ut adnunciet aduentum Meisiæ,principis prin cipum,amp; monarchæ monarcharum,cohortatur populum,ut ftu# deat eum excipere fumma magnificentia»Parate,inquiens,feu ex^^ pürgateuiam,nequid fordium ibi rdinquatur,quod aduenien^ tem Mefsiam oftendat.Nec in urbe tantum expurgandæ iunt lùæ tèu plateæjuerumetiarn femitæ in folitudine,in agro, funt direclæ Iacicndæ,ne opus fit ei longisambagibus errare. Adhæc, ualles funtreplendæ,’ÔÔ montes accolles fiint der}ciendi,utcomplanen# tur,nemontiumdecliuitas, Aruallium profunditas aduentantem ofFendat.Præterea,quæcuruaIunt,fiant reamp;a^SC quæ prærupta luntjComplanentur,ut plane nihil fit in uqsjquod incedentem re^ moretur» Hæc autê idcirco fieri debent,quia GLORIA D O# mini revelabitvr, et VIDEBIT O# MN 1 s C A R O amp;c.hoceft,Mclsias,uerus Dominus Deus nofteraducniet,ac reuelabit euangelq prædicatione gloriam amp;nbsp;niaieftatem fjam,ut coram omnit us^homin^bus manilèftum fiat, ' quod os Domini loquatur,hoc eft,quod qui loquitur,8lt;f concio# natur euangelion, non fit fimplexfiomo,ièdfit uerus Dominus Deusnofter.Chriftusenimreue’auit gloriam fuam prædicatio# necuangeliifui,SCmiraculis,quibusteftatus eft,Iê elle uerum il# lum Mefsiamfilium Dei,quiab initio mundipromiflus fuit. Sed num in aduentu Chrifti complanandi erant montes bc ualles exter no opereC^Onis hune laSorem conficere potuifiètC Metaphora igi tur eft,qua Prophetamonet excipiendumefle Chriftum fumma, eaq^qua decet,reuerentia 80 obedientia. Quale enimeftregnum Chrifti,talis etiam exigitur excipiendi reuerentia. Regnüm au# temeiusnoneftcorporale,authuiusmundi,fèd eft fpirituale , amp;nbsp;codefte.Excipiendus igitur eft,non complanatis corporalibushu . ius mundiinontibus amp;nbsp;collibus,fèd extirpatis uitijs mentiû,8lt;r cor

IN CAPVT XXXX. ESAIAE reólis i'mpktatibus cordiu,ac emendatis prauis uitæ moribus. Vu deamp; IoannesBap«ftareó:e intdlexit fententiam horum uerbo^ rum,8^ quaficommentarium propoftn't,cumait:Pcenitentiama^ gire.Et iterum,Facite frudus dignos pocnitentj'a«Et,Ne fids hac mentCjUt dicatJS,patrem Abraham habemus, Ac rurfus, Omnis arbor,non faciens frudum bonum,exciditur♦ Et alias, Prædicat baptifmum pocmtentiæ in remilsionem peccatorû,propter Chri ftum. Agere ergo pccnitendam,amp;crcdere euangelio de remifsio lie peccatorum propter Chriftum,eftcomplanaremontes amp;nbsp;coP les,et redificare curua,ut Chriftum debito honore fulcipiamus,et bénéfices eins fruamur, Magnus em amp;nbsp;altus,0C præruptus mons ,eft,confidere fua ipfius iuHicia Si. arrogare Cuis operibus mérita ternæ uitæ.Hæc efl:arrogantia,quæeladone fua pertingit ufc^ ad coclumifèd hçcaltitudo ac fublimitasdeqcienda eft,amp; complanan da,ut Chriftus reuerenter excipiatur .Non enim confidendum eft mcrids operum fuorum,lèd tantum merito amp;nbsp;iufticia Chrifti. AI tilsimusmonserat,cumPhariiæi cogitabant, Patrem Abraham habemus’.ied hic mons deqciendus eraGabijcienda erat fiducia ex* terni generis,óó concipienda fuit fiducia tantum in Chriftum filiu DeijUt frudus beneficiofurn eius perciperctur. Econtra autem, profundiisima uallis 8ó prauiisimum ac lutofum iter eft jabijcerc (pern (alutis fuæ,uolutariin cocno auaricia?, inuidiæ »libidinis, aliorum icelcrum.Hæcualliscxæquanda,ôd hoclutofum iter ex^ purgandum eft,ut Chriftus reuerenter fulcipiatur. Agenda enim eft pccnitentia, agnoftenda funt peccata,concipienda eft fpes in Chrifto,per euangelion eius.Sic enim fiet,ut ex^quatis uallibus,et expurgatis uijs,Chriftus fine offenfione incedat ÔC adueniat, atc^ aftcrat iccum omnia generaæternorumbeneficiorum.Sed perga inus audirc,quid præterea mandetur concionatori in deierto,hoc eft,IoanniBaptiftæ,utconcionetur. VOX, inquit, DICE* BAT, CLAMA. ET DIXIT, Q.VID CLAMA BO^ OMNIS CARO, GRAMEN ÔCc.Initioobfer ua mihi,quod ipiritus fandus non temere inftituit hic quafi dialo* gum.His enim interrogatiunculisetreljaonfionibus fignificatcon cionatoremindeftrto,IoannemBaptiftam,non temeritate qua* dam carnisjfed uocatione ipiritus iandi fufeepifle iuum minifteri* um.Etconcionesfuasnon eflehumanaiômnia,fed diuina oracu* la. loannes enim non ex fuo arbitrio acceisit ad officium cocionan* di euâgelrj de Chrifto,ied audqt uocem c(xleftem,quæ iufsit eum clamare,hoc eft,concionari. V ox enim diecbat CLAMA .Nec hac uocatione cotentus eft,uerumctiam petit icire Ô6 cognoicere, quid fit clamandu,quid concionandum,Quid,inquiês, clamabo C Non em làtis eft,quod uocatus fis diuinitus feu legitime ad concio nandum^

handum,niGetiam cognofcasüerbûDomini,quodfit concionart dum .Caiaphas eft in légitime ordine Pontificatüs,ièd non conciô haturlegitimiiuerbum Domini.MuIti epiieopi fünt ordinari) SC legiiimifuccefloresinecclefiafticominifterio,fed automninoni* hil concionantur,àut deprauata,(èu biimana fomnia codonantun loannesaûtBaptifta,ut diuinitusüocaturadeccïefiafticâ funôb'o* nem,ita diuinitüs quoep excitatur,ut cognofcat,quid fit in hac furt öiöne prædicandum.Qyidjinquitjdamabo^quid concionabor'î^ Hoc iiludeft,quod Eüangelifta Lucas ca^.fimpïidterita redtau Ahno decimo quinto Imperi} Tiberrj Cæiàris,fiib principibus iâ cerdotum Anna ÔC Caiapha,F ACTVMeftVERBVM Domini fuper loanncm Zachad^fiküindeierto ÔCc.Qiiod in Propheta dicicur: Vox dicebat,GIama,hOc euâgelifta exponit : Fadumeft,inquiens,uerbum Domini ad loannê.Quarc uocatiô Ioannis eft diuina,amp;r condo eius nori eft humatium ibmniüm, ièd tcclefte oraculum.QuidergO iuflùs eft clamatc,Iêu cocionaricSc quitur:Omnis caro, gramen, Sc omhe benefidum eius, quafî flos agri, Vbi nos dicimus benefidum eius,üetus interpres habet,GIô ria eins. Exiftimo autem eum prO chaido, quod fignificat* bonum iêu beneficiû eius, legiflê^n^^ cabdo,quod fignincat glo* dam eius.Et tarnen ne fie quidem fit aliqua iadura lèntêtig.Oppo nunturenim hoc loco per an tithefîn,inter ièCarOjamp;^ Verbû Do* mini.OmniSjinquitjCaro eft ficut gramen,omne bonum, quoJ caro poisidetjcft ficut flos agri.Nam quemadmodû gramen ma* ne uirefdtjpoftquamautèm demëflum fuerit,amp;S uêtus à Domiho cxdtatus fufflauerit inipiumj ftatim exardcit,ô^ priuf^ ueiper prætcrieritjfit fœnum aridumîita ÔC omnis caro,cüm omnibus bo nis lèu benefid)S,quæ habet,uidetur initio florere,ièd iudicàte Dô minojfieri non poteft quin exiccetürÆ t quernadmodum flos agri mane uidetur adhuc firmus ftare,ae optimum odorem ipirare,ue* fperi autem deddit,8^ ftatim itaemarce(cit,ut8óodórc fuu amit* tatjita eft amp;nbsp;caro cum bonis donis fuis* Videtur primo aipedii effe optima,amp; diuirtiisima jied fi indicium Domini reuelatvi merits ftatim etiam reuelatur cam efie foediIsimam,0C contemptu dignif fîmam.Quæ ergo eft ilia caroCquæ funt boua eiusCHie audiamus Prophetam, fe ipfijm interpretantcm. Profe(fto,inquit, foenu eft populusjhoc eft,Per carnem illam gramen,de quibus iam dixi, uereintelligo populum Ifrael,adeocp omnes homines in terris, Ac primum,fi de populo Ifrael,8C de bonis eins uniuerfalitef dicendii eft,tue manifeftum eft,quod ducat originem fiiam ab Abrahamo amp;reliquisfàndiisimisPatriarchiS,Maniféftum ctiâ èfl;,quod hic populus multiplicatus fit innumera multitudine,Sd accepetit legê* tarn moralem,quæ eft Decalogus, quam cerimonialê nbsp;nbsp;politica«

ac pofltderit tcrram gentium Cananæarum,habuerit(^ regnum ƒ Sc reportaueritfcpenumeroinngnes uiAorias ab hoftibusfuis^ Hæc funt bona huius carnis,hæc lunt benefiei'a,quæ habuit hie po pulusîièd omnia hæcuelut gramen exarefcût,SC ficut flosdecidut» Neeß ein populus ipfe manet populus Dci,nec^ hæc beneficia pof (unt populum ab interitu conieruare,ni(ï accipiat uerbum euan^e Irj DeijóC agnoicat filiu Dei perfidë.Quare,etfi populus lirael eft à Deo eleótuSjSC accepit multa à Deo beneficia,tamen quia ert car nalis populus,8C abuutur bénéfices Dei carnaliter,neceiïê habet emarcelcere ÔC decidere.Si autem loquêdum eft de unoquouis in populo Dei priuatim,tunc quemadmodum publice populus iplê natura fua carnalis eft,ideoc^internedoni obnoxius,ita priuatim unuiquifcp hominum,8C quiequid eft bonorum in homine natura liter,non eft,nificaro,hoc eft,gramen flos,quæ mane uirent,uc ' fperiemarcefcunt.Acfuntquidemmultihominesprj et iandtqui non fecundum carnem uiuunt,hi autem non habent pietatc ÔC ian tftitatem fuam ex carne,fed ex fpiritu.Propheta uero loquitur nuc de hominibus qualcs funt natura fua.Sic em funt caro cum omni^* bus fuis bonis Habent terram Canaaojque eft quidem donuDci, led hoc dono noniuuantur,ut fint uere iufti ÔC foelices^Habentlc^ gem Deijled quam uiribus fuisimplere no pofiunt.Habent ratio* nem,ÓC fuo quodam modo liberum arbitriumjièd quibus no pof’ (unt conièqui coram Deo uera lufticiam.Faciunt bona opera, ied quæ funt imperfè(ftiora,quam ut queant fua bonitate coram iudi* cio Dei conftare.Quid plura*:'Vt homines ipfi natura fua lunt ca^ ro,ita omnia eorû bona tam corporis quam animæ hint caro,cor* rupta uidelicet peccato originali,ut etfi uidentur coram mudo ip« cioia,tarnen coramDeo iuntabominanda.Quod de populo Ifrad didum eft,multo magis intelligendir eft de populo genti5,qui ha* bet quidem publice ma^nam potentiam,régna ÔC politias optime conftitutas,priuatim aut magnam fapientiam,0C multas prçclaras atqj infignes uirtutes.Quæ omnia reddiderunt gentes inhacterra claras ÔC illuftresjcoram Deo aut,non iunt,nifi CARO, nifi gra* iTien,quod nunceft uiridisherba,mox autem fit foamp;numandû,3C flores,qui mane uirent,uefperi exarefcunt Sc decidunt .Quo ergo nos uertemus'I^quomodo coram Dei tribunal! conftabimus^quo* modo ièruabimur,fi 8C nos SC omnia noftra bona hint caro,et foî num,quodcum hodie fit,cras in clibanum mittitç' De hac re audia mus altera partem ivn9ilt;ncô(r*VerbumaûtDhi(inquit)mafict,iêu cÔfurgit ÔC ftat inæternum. Nec hic nobis diu ac multum fudandtt eft,uc cognofcamus,qd fit illud uerbum,qd perpetuo maneat fixU ac firmum,8C quo omnes,ipio confidentes,inætcrnum côièruant* Apoftolus em Petrus,in priori fua epift» ca.p pfpicue interprétai

COMMENT. IOAN. BRENT. ^4^ de Euangelio DninoftriIe(ùChnEi.Renad,inquiens,nonex fèm he mortahjfèd ex iiTimortaJi,pcr iierbû Dei ti«uenris,manens l'nçterî hum.Propterca çp omniscaro uduti gramen fît,et omnîsgloria hô min!s,quafî flos gramims.Exarefcit gramen,amp; flos deddic, Verbu aüt Dni manet ineternum. Hoc aut ell uerbum,qd eüangeh'zatû effl: hobîs. Hic manifefle fcribitur,q) hoc uerbüm Dni fitEuangelio de Ici U Chrifto filio Dei,ferüatore noftro. Ac prirnu quidê hoc Euan geiion ita côflrmatum eft,ut ccelum nbsp;nbsp;terra fint tranfitura,hoc aût

non tranfeat.Hoc illud uerbucft,quo fundata eftEcclefia,amp; aduer fiisqd portg inferi non poflunt prçualere.Deinde hoc euangeliô in^ ftitutum eft ad hune ufum,ut fit potentia Dei,ficutPaulus loquitur, ad falutein omrti credenti.Per hoc ein rénafeuntur homines,ad iufli ad çternam uitam aelàlutem,Predicate,inquit, Euangelio Omni creaturæ.Qiîi crediderit(euangelio)5d baptifàtus fuerit, (àP uns erit .Et EpheC ç .Chriftus diicxit ecclefiam,mundans earn laua^ cro aque per uerbum. V ides igitur ex hac antiihefî,qd ad côlêquen dam ucrain S)C æternam îufticiam àc falutem faciendum fit.Non ein tofidendum eft externo genere Abrahç,nÔ externa terra Canaan» non operibus legis,no humana iufticia,n5 humana (àpientia aut po tentia,nô humana ratione aut libero hominis arbitrio,quia hgc om^ niafurttcarôjfunt gramen,mane uirens,uelperiexarc(cês,lunt flos, nunc florens,mox decidens.Sed âudiendum eft Euangelion de filio Del lefu Chrifto,credendum eft huic euangelio,obedienti fide, qJ ut confurgit et ftat firmüm perpetuo,ita etiam perpetuo conferuat ' omnes credentesei,^pter lelum Chriftum fèruatorem noftrû.Hît bes, quâ cocionê fpiritus lanclus ïoâni Baptiftç ptçfèriplèrit JnquI ramus nunc ubi Baptifta eâ habuerit.Omnino Cin ôblècutus eft Ipi ritui fando .Porro aut fpiritus fàncftus ho exegit à Baptifta, ut hæe uerbanÄT« to \hto^ femper recitarct,ied maxime omniu,ut lêntenti am eorum exponeret.Ecce igitur,cum Baptifta ad Pharilæos dicitt Genimina uiperarû.Et:Ne coeperitis dicere,Patrê habemus Abra ham,certe nihil aliud dicit,^ quod ei in Propheta præftriptum eft* Omnem carnem,ieu totu populum Ifrael eflê gramen et fiorem.Et cum ait:Pater diligit filium,amp; omnia tradidit in manueius .Qui ere dit in filium,habet uitam eternam,idem illud eft,qgt;E faias dicitî Ver bum Dili manct inçternîi.Cum igitur fpiritus fantftus tot annisan^ te com endaucrit nobis conciones Ioannis Baptifte,agitedum, exci^ piamus eas obuia fide,ut ex his filium Dei,unic5 fèruatorem noftru cognofcamus,amp; in ipfo ueram ac perpetuami'ufticiam æ faluteha^ beamus.Cçterum fpiritus fantftus no tantS excitât loannem BaptP ftam.amp;f hortatur cum,ut paret uiam Dno,et adnunciet euangelion filr) Deijuerumetiam excitât Apoftolos,8^ hortatur eos,uteuange lion Chrifti confidenter prædicent in toto orbe terrarum»irticio»lt; » ?

CIO à Zionefeu Hierofolymis.Voluitaut hçc tot annis ante perE^ ßiam uulgare,noii tantum ob banc cauflam,ut cum poftremis tem poribus implerentgt;fciremus ea. diui'nitus fic coftituta cfle,amp; cogno ftercmus non efie alium»in quo æternam lufticiam et falutê côfèque remur,prgter^ filtum Dei,lefum Chnftu,tot annis antea per Pro^ phetas in populo Def adnuna'atum,led etiam ^pter iftam caulani, ut qeo tempore,quo Elàiashæccôcïonatuseft,uità egerunt,qui'tç poltea ante aduentum Chrifti,uarqs cafibus,amp; calamitatibusiada ti fuerunt,no defponderent animum,lêdcôciperentex hi'scociont* busfiduââjQjetfi urbs HierufaIemdeuaftatur,SC populus Ifraelab externis hoftibus opprimitur,repofîta tarnen fit îpfîs uera falus in fi Iio DeJ,quê côcionator in deièrto fuo tempore fit demonftraturuSj £)C quern Apoftoli in toto orbe terrarumpcr euangelion fint uulga turi.SVPER MQNTEM,inquit,EXCELSVM ASCEN DE TVQVÆ EVANGELIZAS ZION amp;c,Hoc fide gi dcbet.SupermontemexcelCum aicende tibioEuangeliiatrixZi on.Exalta fortiter uocem tuam,o Euangeliiatrix Hieruiàlê,exalta, ne timeas 8Cc. Alloquit aut ipiritus ianlt;fi:us,quemadmodum iam di ximus, Apoftolos Chrifti. Ac primum quidêuocat cos, Zionê Hieruialem euangelizatricem,hoceft,coctum adnunciantemEuan geliô filq Deijinicio falt;fto in Zione et Hieruiàlê. Apoftoli ein,poft quam donati funt fpiritu fando in die Pentecoftes,in urbe Hierula lêjinceperunt in co loco Euangelio filrj Dei prydicare, amp;nbsp;ab eoloco in totum orbem terræ u^are.Sicut amp;nbsp;in Pialm.dicitur: Virga uir tutistueemittetDnsex^on.EtEfa.i^De Zion exibit lex,etuer bum Dni de Hieruialem .Idem affirmât Chriftus ipie,hgc prophet! ca ftripta cxponens,cum apudLucam ait:Sicicriptû eft,fic oportc bat Chriftu pati,et refurgere à mor tuis tertio die, et prçdicarinomi ne eius pocnitentiâ acremiisionê peccatorû in omnes gêtes,inicio fa do abHieroiolymis.E titerûîEritis mihi teftes no folumHierofoIy mis,uerumetiâ in uniuerià ludça Samariacp,denicp ufc^ ad extrema terrg,Quare,çû Apoftoli inchoauerint,accepto ipiritufanâ:o,præ dicationcm euangelij Chrifti primum omnium in Ziô,amp; in Hieru (àlcm,rede uocant à Propheta Euâgeliiàtrices Zion amp;nbsp;Hieruiàlê* Deinde iubentur Apoftoli Aicendere inexcelfum montê,exaltarc üocem iùam fortiter,et no metuere.Qyo fîgnificat Euangelio Chri fti nô fonaturum tantum in Zione,aut urbe Hierufalê,fed Apofto los tam alte,ta m fortiter clamaturos,ut in omnem terra exeat fonus corum,amp; in fines orbis terrç uerba eorum.Ne metuas,mquit.Dns em dédit Apoftolis tantum animi robur,p fpiritum iàndum,ut qui paulo ante,ne coram ancilla quidê,de Chrifto hiicere audebât,inox Chriftum publice no in priuatis tantS domibus, ièd etiam in tedis, no in pagis tantum,fed etiam in ipfa urbeHieruiàlem,n5 coram uuï go tantum,fed euam coramPôtincibus,Regibus et Principibus,no

COMMENT» IOAN, BRENT» in ludæa tantum,(èdcriâ inter barbariftimas amp;nbsp;immam'fsimas gen tesacnationes adnunciauerint.Porro,quetnadmodû Ipiritus antea prcfcripfît loanni Baptift^ (lias condones,ita etiam nunc prgicribic Apofl:olis,qd cücionari debeant»T u,o coetusApoftolice,dic ciuita tibus Iuda,hoc eft,uniuerfg ecciefiæ.In quocuc^eni Ioco,in quacûc^ regione adnunciat 8(S recipitureuangelio Chnfti,qd primum oîm in Hieru(àlem,et finitimis urbibus regni luda reuelatum eft,ibi diet tur eflê ciuitâs Iuda,et fih'alis,ut uocât,ecdefia urbisHieruiàlê.Quid «rgodicendnm,quid pr^dicandum eftç'EcceO’nquit) Oeus uerter» Apoftoli debencreuelare prgdicare lefum Chriftû, et docere,qj. nÔ fit tantu homo,natus de femine Dauid,uerumetiam q? fît uerus Deus,ab çterno à Oeo pâtre fîio genitus.Nec hoc tantum, quod fît de VS,fed addere debent,VESTER,uideIicet,q? fîtDeus iug ec defiæ,quâ fèruet,quâ tueât,quà liberet ex oîbus malis,8c quâ fàdat coh^redê omniû cccleftium bonorû. Sic Petrus de Chn'fto côfeflùs U es Chriftus fill us Dei uiuentis.SicThomas:Dns,inqens,mc ns,8c Deus meus.Sic Petrus iterfîiCerto fcîat tota domus nrael,q» Dnin ôd Chriftû fecerit,hoc eft,declarauer)'t Deus hune Iefum,quê noscruci'fixiftis.Etrurfus:No ett aliud nomen fubcœlo datû inter ' bomines,in quo oporteat nos faluos fieri «Et Paulus:Genitus eft,in qnitjcx fèmine Dauid fècundü carnem,definitus eft filius Dei iècuii dumfpiritum fàncîbficationis ôôc*Aciterû:ExquibuseftChriftus, quantum attinet ad carné,qui eft in omnibus Deus benediélus in fc cula.EtloannesîDedit nobis mentê,utcognofcamusillij,qu{ uerus cft,et fumus in uero,in filio lefu Chrifto»Hic eft uerus Deus,et uita ?terna.Ex his amp;nbsp;alfjs côcionibus Apoftolicis,u{des Apoftolos per fpicueiuxta prçfcriptû fpiritusiàntfti predicaflè de Chrifto,q) fit ue rus Dns Deusnofter. Sed pergitfpûscomemorare Apoftolicâ do drinam,Ecce,inquicns,Dns Deus ueniet in fortitudine,et brachiû eius dominatio eius erit»Vtit futuro tempore.Loquitur em p Pro phetam,quiiTiinifterio fuo longeante Apoftolos fundus eft ,Apo ftoîis aut utendu erat prælenti tempore.Deinde fie deferibit regnu Cliriftijperinde aefi cflet regnum mundanum.Dns,inquit,uenit in fortitudîne,hoc eft,Chriftus dominatur maximis uiribus,ôlt;S regnû ciuseft potent! fsimum ac fortilsimum.Cum aût regnumChrifti no fit de hoc mûdojintelligêda funt hæc no de corporali,fèd de fpiritua fi potentia ac fortitudine,atlt;ç adeo de refurrectione Chrifti â mor^ tuis,de afcenfu eius in clt;xlû,et de fèfsionc eius ad dextramDei.Itacj! ubicunc^ Apoftoli prçdicant Chriftu dextra Dei exaltatu,et fédéré ad dextrâ patris,ibi prédicat Dnm uenifle in fortitudine,brachiîî ■ eius eflê dominatione eius,hoc eft,dominationêeius eflë potentifsi* J mà.Dextera Dei(inquit Petrus)exaltatus et ^mifsione fpiritus fan ’ di accepta à patre,effudit hoc,qd nunc uidetis.Et itei^’.Hic eft lapis ille qui reiedus eft â uobis gdificantibus,qui fadus eft caput anguli,

nec eft in alio quocp Elus.Et Paulus: Suftitauit eu Deus à niortinX èc federe feat ad dextrain fult;â in cocleft ibus,fupra omne principatu 6C poteftatem S)C uirtutem,amp;^ dominium,8^ omnenömê qdnomi^ natur non folum in ftculo hoCjUeruetiam in futuro.Et omnia fubfe cit lub pedes eius.Et dedit euin caput ecclefiæ. Ac iteru. Deus extii lit ilium in fummam ftiblimitatcm,amp;donauit illi nomen quod eft fu pra omne nomen Ôôc.Nondû eft finis Apoftolicc cocionis de Chri fto.Sequiturerfr.Eccemerceseius cuipfo,8(f opus eius,hoc eft,pre ciu operis eius coram eo.Chriftus no tâtum dominât potentcr/cd etiam clementer.Noeft tatum magnusmafeftate,fedetiam largus amp;nbsp;liberalis beneficrjs.Ecce em aftert ftcum fuam mercedem,8lt;S prc^* cium operis ac laboris fui.Nam opus ieu labor Chrifti eft paftio èC mors eius,qua perfoluit precium peccatis noftris,amp;. qua intrauit in gloriam patris fui.Hoc em opere^q? fiifcepit in fe morte obedien rer,8d oblecutus eft uoluntati patris ufe^ ad mortem crucis,intantU deletftatus eft pater,utpro mercede huiusoperisnon folum fufeita ueriteumàmortüis,nectantumexaltaueriteumaddextram fuâ in fummam fublim{tatem,ucrumettam cocefierit ei,ut quotquot in ip fum credunt,accipiant^pter eum remilsionem peccatoru,reputen tur iufti,adoptentur in filios Dei,et cohgredes Chrifti^Quare Chri ftus non eft talis,quifibifoli fuam merCedem,0C fuum precium,qd ^opereluoàDeoaccepit,retineat,feduultea comunia haberecu omnibus qs,qui ipfum fide agnofeunt amp;nbsp;recipiut.Hoc Apoftoli de Chrifto diligenter expofuerunt Ecclefîæ Joannes aitiDe plenitudi ne eius aceepimus omnes,gratiam^ gratia. Et iterum : Qiiotquot receperunt eum,dedit eis poteftatem,ut fierent fili) Dei,his qui cre^ duntinipfum.EtPetrusiHuicomnesProphetç teftimoniu ferut, qp remifsionem peceatörum accepturus fit per nomen eius quifquis crediderit in eum.Et Paulus'.Per hunc uobis remifsio peccatorû art nunciatur,0lt;S ab omnibus à quibus nopotuiftis per legem Mofiiu^ ftificari.Per huncomnis qui credit iuftificatur. Acrurlüs:Deus pro pofuitChriftum propiciatorium perfidem interueniente ipfiusftn guine amp;c.Et iterum: Accepiftis fpiritum adoptionis filiorû Dei, in quo clamamus Abba pater ÔCc. Habes quam mercedem et qd preci urn Chriftus fecum afterat credentibus in ipfiim.Nunc uideamus e^ tiam curam eius ^ecclefiafua J^afcet,inquit,gregem fuum,ficutpa ftor,et brachio fuo colliget agnas, ct feret in gremio luo,foetas quo quefuftentat.Suauiisimaconcio de Chrifto. Nam Chriftus alias quoque paftordicitur.Ezechie.^^-.Zachq^. loan.jo. Hebrejj.Et j.Petrii. Siautemeft paftor,idcpbonus, habet etiam conditiones paftorisboni. Harum una hie recenfetur. Bonus enim paftor non curat tantum adultas Sd fanas oues,fèd præcipue curat agnos ad^ hue tenerós, quos diligenter colligit, ôe portât gremio luo ado;* «ile, Dues autem recens fçetas , ÔC adhuc ex par tu imbecilles

COMMENT. IOAN. BRENT. non cog]tdunter,utreliquum gregem celen' curfu fèquantur,(èd ducit eas pedetendm,au£ etiam ipfàs,fî infirmiores ut I'nce^* derequeantjbrachfjsfuisadouiIeportac.Talispaftor eftÔ^ Chri ftus.Non agnolcit tantum fànos,firmos et fortes fide,fed agnofcit ctfam j'mbecilles in fide. Et quo quis eft infirmier Sgt;C abie(ftior,eo magisefteuræ Clirifto.Linum,inquit, fumigans non extinguit, amp;^calamumquaflatumnonconfringi£. Etiterum:Nonueni ad uocandosiuftosjftd peccatoresadpoenitentiam.

QyiS MENSVS EST PVGILLO AQVAS 5Cclt; Siue hæc quæ fèquuntur fint una concio,cum fiiperioribus,fiue alia,certc fèrmo nunc fit de code Dno,hoc eft,de ætetno filio Dei, de quo antea diftum eft,q? codonator in defèrto iuflïirus fit para^* ri ei uiam,amp; de quo Apoftoli cocionaturi fint,eum eflè uere Deiï noftrum.Supra em oftendimus, Efaiam infiituiftè hanc condone occafione uaticinij de captiuitate Babylonica,ut pij acc/pcrent con folationem,ct munirentur aduerfus offtndicula.In hac aut Babylo nka affliiftione duo præcipue offendicula obifdebantur pqs. Alte rurn,qgt; Babyloni) erât foclicifsimiinfùa idolatria et impietate.Soï Ifcitabantur igitur infirmi,qgt; exiftimarêt idolatriam Babyloniorû placere Deo,amp; efiè ueram pietatem. Altcrum,q? ciues et incolgre gniluda,quidicebantpopulusDei,erantinfuareligione amp;nbsp;expc ftatione Chrifti filn Dei,infoelicilsimi,et opprimebantur ab hofti bus fuis crudeliter. Ideoq^ uidebatur Deus eos abiecifle,nec habe!» realiquam ipforu curam,ncc approbate eorüreligioncm et expe ftationem feu fidem in Chriftum.Quare,ficut Propheta antea cq folatuseftecclefiampopuIiDei,euangeliode certifsimo aduentu Chrifti amp;nbsp;reuelationc regni eius,ita nunc munit ecclefiâ aduerfus hgcoffèndicula,8c exponitmaieftatem,fapientiam etpotentiam fï li) Dei,8c follicitudinem eius ecclefia fua,ut doceat,q? etfi hoftes funt foeliceSjCt prj infœlices,tamê idolatria hoftiû fît impia, Deo^ abominanda,^ pfi confecuturi fint cura filij Dei ueram foclicitate» Aciniciorecenfetmaieftatem filij Dei.Qyis,inquiens, metitur a* quas pugillo^Quis concludit coelos palmo C Quis comprehendit puluerem terræ,menfura ternaria,hoc eft,minima,et qug tres digi tos non excedatC^Qy is pondérât montes ftatera,amp;colles bilance^ Hçceft defcriptio maieftatfs filij Dei Dni noftri lefii Chrifti» Orn niaeni per ipfam faefta funt,et fine iplb,inquit’Ioannes,faftu eft ni hil SCc.Et PauluSjPer illu creata funt omnia,quæ in coelis funt,8lt;S quæ in terra,uifibilia 8c inuifibilia,fiue throni fiue dominationes,ß ue principatus fiue poteftates,omnia per iUu,0f in illûi creata funt, amp;nbsp;ipfe eft ante omnia,ôlt; omnia p illu cofîftunt.Cü igitur Chriftus filius Dei fit rerû omniû,tâ codi ÔC terrg,^ earn q in nis continent, creator,ôlt; confèruator,neceflârio fèquitur,tantam dus maieftate

cfle,ut uniucrfa moles aquarum,uix polsit pugfllum cïusimplef6 amp;C totum cœlum,quamuis fpaciofifsimû,non queat pertingere ad menfurâpalmi eius.Quid aicemusdealfjsrebusç’MultuseftpuP Ui's terræ,quem nullus hominum metiri poteft,nec cft ulh tatlta irt terhominesiTienfura,quahicpuluispofsit comprchendi. TanKI autemcftmaieftasfilq DeijUthictantuspuIui's nô excédât corârtl CO men fur am thum digïcorum cius.Sunt nbsp;in tetra colles et moil

tes maximi.ate^ aki/simi,quos nullus homirtû,nullus quamuis po* têcilsi'mus Monarcha ïn ftatera colloca re èC ponderaré poteft *Sô lus filiusDei tantæeft maieftaus,utpoflêt omnes montes et colles inftatcrisficponderare,quemadmodû numularfj folent pondéra re unum aut alterum aureum numum,aut mfnutos lapidéSiDein^ derecenlêtProphetalàpientiamfilqDei.Quis erudiuit Ipiritunl Dominiç Quis fuit et â confilqscCum quo inqt confiliü,ut döcéret iplum prudêtiam,amp;r erudi'ret l'pfùm quid eilet iuftum,ac reddeteÊ eum rerum peritum,amp;2 întelligentemÆx hoc loco concionatur tiam Paulus R.oj).86 ^Cor.)i»de ßpientia filq Del. Ac prolèélo, nulla Humana ratio làtisadmirarï poteft,tantam làpientiam,qua fi Iius De/ in creandis rebus ufus eft, Quid cnim ilia rerû omniû di* fpofitio,quid proportio,quid magnitudo,quid perduratio, quid pulchritudo,quid çquabilitas motuum,quid tanta rerum multim do,quid uarietas in ftellis,in animantibus,in plantisçQuomodo fi lius Dei potuit omnia ifta excogitare,ut non dicâ,perficere amp;nbsp;ab^ IbluereirDe eaautem iâpientia,qua ulus eft in redimendo hominc àmorte 8d Satana,præitat hoc loco filcre,quam pauca tantum di^ ccre»Tantamautem fàpientiam nullus angelorum,nullus hominii eum docuitjièd polsidet eâ natura iîia abæterno à Deo pâtre lùo, cum quo eiuldem eft eflèntiæ 80 maieftatis.Poft expolîtionem lâ^ pientiæfili) Dei redit Propheta iterum ad expofitionê maieftads eius ,Ecce,inquicns,tâta eft maieftas eius,ut omnes gentes in terra reputentur coram ipib,tan^ guttula aquç,quæ rcmanet aut pen^ det in fitula,8^ tanquam tenuiisima quædam particula,quæ exre* bus ponderatis adhæret ftateræ.Bcce etiâ tanta eft maieftas eius, ut poftet magnas infulas maris,ta facile tollere amp;nbsp;alio prorjeere ac transièrre, cp facile homo quifpiâ minutilsimû puluerê aut ftipulâ ïeuaret ac proqccret* Qpod fi uero fiilceperis ei iàcrû^dignitatc fuafadendû,tâtaeft maieftas eius,utnec omnes beftiç,nec omnia J^na in Libano fufficerent in holocauftu amplitndine eius dignû» ^uid pluribus opusCOmnesgêtes in toto órbe terrarum collatæ ad ipfum,funt res uang,et qualinihilu. Habes delcriptionê maiefta ti.s àf iàpientiç filq Dei» Qpid ergo fîbi uulthæc defoiptioCau^in que fine têdit^rDiximusanteajO? Propheta fulceperitmedenduof fendiçulo,qd obijciebac pfjs ex êxlid idoIatriaBabyloniorum .Rc

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;futat

futat I'gitiir hancidoIatriam,Só docet impietatcm eius,argumentO duclo à fapientia maieftatc fiJrj Dei ' Nam filius Dei maieftate fua amplior eft,Só fapientia excellentiorjquam quern ullus huma^ nus captus comprehendere queat.Cui ergo fimilem, inqui't ProJ’ phetajfacietis DeuiTi,feu Dei filiumCaut quodna fimulacrum ador nabitiseiçEt ut fpiritus fàncftus palam derideat uanitatem Babylo niorum accæterarum oentiumjÔ^ doceat cultum corum non efle: diuinum inftitutum,kd humanum figmêtumjdefcribit fabricatio nem ldolorum,de qua tarnen fàbricatione infra cap.qq.copiofius. Ârtifex(inquit)architeâ:atur fculptile, Aurifaber obducic illud aurOjamp;Sadditei catenulas'argenteas.Qtiiuero pauperior eft,^ ut queat preciofum fàcrum facere, fèligit fibi lignu,quôd non pu^ trefcitjÔd tradit induftrio artifici,ut faciat ex eo fculptile durabile, Sedut h^c rede intelligamus,diligenter confîderandutn eft,quod Babylonij non fuerint rerum diuinarû tam rudes,ÔC ignari,ut opî nione fua exiftimauerint fimulacrum aureum,aut ligneum efÇ: ue reDeumipRimcoeleftem.Etfienim inuulgofueruntinfani quP dam homines,qui flatuam pro Deo coluerint amp;nbsp;adorauerint, ta^ men prudentiores non uolucrunt uideri fè habere ffatuas aut fimu lacra pro dij s ipfis,fèd uel pro fignis,quoru cultuDeus dele^tetur, propter quæ ad conferenda euîtoribus beneficia excitetur lucî pro organis,per quæ Deus miracula operetur. Hoc autejm ch ex ftatua,ex idolo amp;nbsp;fimulacro facere Chrilium filium Dei.Chriitns enimis folus eft,cuius cultu feu fide Deus itadeledatur,ut cukori^ bus,hoceft,credentibus in ipfum faueat,amp; conférât in eos omnia generabencficiorum,adeocp adopter eosin filiosamp;hærcdes cœlc fiiumfuorumbonorû,propteripfum.Quare,cum genres fpera^ uerint fe hæc diuina beneficia confècuturas à Deo,non per cultum feu fidem in Chrfftum,quê aut nefcierunt,aut contcmpfèrunt, fed per cultum fuorum idolorum amp;nbsp;fimulacrorum,uere dicuntur, cp fecerint,quantum in ipfîs fuit,ex idolis ôô fimulacris fuisChriftum filium Deijfèu uerum Deum,etfi nihil minus coram r}s,qui expro brabant eis idolatrian impietatê,facere fe confitebantur. Quod cum ita fe habeat,facile nunc intelligi poteft,quæ fit fentêtia expro brationishuiuspropheticæ.Ctiijinquitjfimilê facietis Deûç Vos Babylonrj inftituitis idola, amp;nbsp;fperatis q? Deus fit uobis propter idolorum cultum propicius .Quæ autê næc eft infania,quis furorC Nihilenim manifeftiuseft,quam quod hicidolorum cultus fit hu manum figmentum. An non idola fiunt ab artificibus,ex auro et li gno'î’An non nos inftituitis ea amp;nbsp;colitis fine ullo uerbo Dei, tantû cxueftroarbitrioCDhsaûtDeusnofternoeft tâfordidi ôô abie^ dianimijUt deledet humanis figmêtis,8ô fiat propicius,^pter ifta artificum opera, fed uult coll per fuû ipfius filiU;,qui eft eiufdë cum

jpfa eßentia? S)C maieftatis,amp;t uult propicius fieri per culturn foliiiS filq fui,qui tante eft maieftatis,ut comprehendat molein aquarum pugi inetiatur coelos palmo:qui etiam tantæ eftTapienti^,ut? fine ullo alieno confilio coclum 8c terram condiderit,0C adhuc con feruct.Quare,etfi diuinus cultus,quem exercent Babylonfj, uide* tur eßefceliciEimus,tameneft cultus uereimpius,amp; L)eo abomi^ nabrljSjideocpuobispqsdcteftandusSófugiendus. Qiiod Efaias dicit de cuku Dei apud Babylonios ufitatOjhoc transferendum e^ tiameftadcukumPharifaicuin apud Iudæos,ad cukum Mahu’’ meticum apud T urcas,amp; ad cukum monafticum acSqphifticum interChriftianos.Suntenjm,qui confidunt ft reddere Deum pro piciumobftruationeregulæfuæmonafticæ,aut ftcrificio Miflæ» Hisdickur: Cuifimilem facitisfilfumDeiÇautquodnam fimula^’ crum adornatis ei cPerfpicuum enim eft,quod ordinumMonafti corum regulæftintab hominibuscompofitæ. Aliusenim cauit in régula de forma ueftitus,akusdecingulo',alius de calccis, alius de i cuculla,akus de (omni S' uigiliæ temporibus,alius de ieiunqs,alius de faciendis (acris,alius aliud ad hocinftitutum contulit,donee tan dem prodijt idolum illud,quod uocaturOrdo monafticus.Sicdi^ cendum eft de lacrificio Mifiæ.In huius enim effirftione multi fue^ runt artifices. Poftquam enim Chriftusinftituit coenam dominie cam,quæecclefiæcnetdiftribuenda,ftcerunt illiex ea facrificium pro peccatis uiuorum amp;nbsp;mortuorum .Et alius quidem adiecit In^ troitu, alius xufit ÎAti«ni(v,alius g.raduale,alius AUcZuia,aIius Symbo lum Nicænum,alius Ofiértorium, alius Canonem ex uarijs confu tum,alius ak'a,donec tandem perftAum eft hoc idolum, quoduo^ catur Mifia,kk quod habetur pro fummo ftcro, quo Deus intan^ turn delc(ftetur,ut propter ipfum remittat peccata uiuisamp; mortu is .Deus autem non uult coll humanis inftitutis,nec placatur culti^ bus humana induftria excogitatis.Sed placatur uno tantum cuitu iolius filf) fui Domini noftri lefu Chrifti,qui eft ciufdem cumipfo eflentiæamp;maieftatis.Quare,quiconfiditft Deo placere merito CLicullæaut Miftæfuacjisfacit,quantum in ipfocft,ex cuculla amp;nbsp;Mifla,Chriftum filium Dei,amp; facit Deum cucullatum,ac Mifla^ rium,quod quanta fitabominatio,non pi] tantu nomen Domini eruditijuerumetiamalf)alios fapientia quadam humana fuperan^ tes facile intelligere poflunt.

Dicent Babyloni],Quid nosaccufas impietatis,qiiod non cola mus Deum per fuum filium,ftd per noftra facra ÔÔ idola Quis nobis Ethnicis aliquid de fik’o Dei dixifletcQuomodo uenire no^ bis in mentem potuifletjDeum colendum tatum eße fide in filium fuum.

COMMENT, IOAN, BRENT. f!3 fuum, 8(f non potius per hæc facra, quæ non nos primi cxcogitaui/ mus,fe Jaccepimus ea a maioribus noftn'sCHanc obiecflionem refu tat nunc Efaias,An,inquiês, nihil harumdiuinarum rerum feitisC' An de uera religione nuquam aliquid certi audiuiftis C An non ab initio uobis adnunciatum eft, qua in re confiftat uera religio C An non de haccdocftieftisiam inde ab co tempore , quo fundamenta orbis terræ iafta funtCHis uerbis admonet Propheta Babylonios cius do'drinæ de Deo ,quæa primis Patriarchis ab initio mundi, adpoftcros propagata eft.Etfi enim negari non poteft,quin quam rdigionemBabylonij tuncfe(ftabantur,acceperintaproximisfuis maioribus, non tarnen acceperunteam a primis illis Patriarchis,a quibus 8d ipfi duxeruntoriginem.Defcenduntenim Babylonri,fi/ cutamp;aliægentcs, a Patriarcha Noha , Nohaautemdifcenditab Adamo per Seth. l^orro, hi Patriarchæhaud obfeure docuerunt de femine mulieris feu de filio uirginis,quodcontriturus fit poten tiam Satanæ,amp; quod ira Dei placanda fit per facrificium eius. Vn/ deetiam fpiritu lanfto excitati inftituerunt facrificia ( Commemo/ ratenimfcriptura facrificia Abelis, Nohæ,Abrahami,) nonut merito eorum placaretur Deus, fed ut facrificiu feminis promifsi, quofolo Deus placandus erat, adumbraretur,amp; quo doeftrina de hoc femine inter pofterosconferuaretur.Nec hoc tantum tradide/ runtPatriarchæ pofteris fuis, quod promiflum fernen fit futur us homo ,fed etiam ciuod fit uerus ueri Dei filius ♦ Hoc enim fignifi/ catEua,cum nato Caino, exiftimaretfe hunc Dei filium iam pepe/ rifiè,(SedfaIIebaturmifera mulier) Slt;exclamaret,feacquifiuif/ feuirumDominum,hoccft, uerum ilium Dei filium, in Paradifo prômiiTum.Hoc illud eft quod Propheta dicit: An non ifta adnun ciata funt uobis ab initio mundiT' An non propagata funt a Patriar chis iam inde ab eo tempore,quo iafta funt fundameta orbis terrgC' Quare, fi Babylonq tarn ftudiofi fuiflentfeeftandæ piefatis, quam ftudiofi fueruntacquirendæ pot( ''tiæ,amp; propagandas glorias no/ minis fui,potuiftent no magno admodurn laborc cognofcere,quae religio diuinitus eflet tradita, amp;nbsp;propagata per primos illos Patri/ archas, a quibus amp;nbsp;ipfi duxerunt originem, quæ etiam religio confifta ellec a proximis illis parentibus : potuiflfent amp;nbsp;ucram rel i/ gionis doeftrinam a populo Ifraelitico pctere, penes quern uetufta/ lis monumenta conferuata erant. Sed quia maluerunt fine ulla éo/ gnitione, proximorum parentum figmenta fe(ftari,ac noua quoep confingere, quam certam ueritatem a primis Patriarchis propaga/ tam pie amp;nbsp;diligenter inquirere, nullam prorfus habent impieta tis fuæ coram Deo excufationem, Eadem dicenda funt Turcis, Mo/ nachis amp;nbsp;facrificulis.Hi enim,fi tanto ftudio fencrentur cognofeen

n4 IN CAP VT XXXX, ESAIAE dæ ueræ pietatis,quanfo tenentur fedandæ uoluptacis,8^ rctinen/ dæfuæpotcntiæacdignïtatis, facile cognofcerent fuam religio/ ncm non eflè traditam a Prophetis ÔC Apolfolis, fed inftitutatn ab hominibusjidcóque hoc uerbo Chrifti damnatam : Fruftra coz lunt me docentes dodrinas, præcepta hominum. Nunc autcm,’ quiamaluntimpiefatemab hominibus acccptamfedariamp;defenz derc,quani ueram pietatem 8gt;C falutem ]nquirere,n5 habent,quod fuæ impietati coram Deo prætexant,

Sed pergit Efaias iterum reuerd ad defcriptioncm maieftatis fiz Iij Dei,utadhucclarius coàrguat Babylonios omnes alias gcnz tes fuæ uanitatis amp;nbsp;Idolatriæ Filius enimDei is elf, qui (upra fphæram terrce tanta maieftatc fedet, ut coram ipfo omnes incola; terræuidcantur tanquam examen locuftarum» Deinde is eft, qui extendit ccclós, (îcut tenuem pellem, amp;nbsp;expandit eos inftar tentoz rq,quodadinhabitandum figitur^Sic 8^ Pfalmo centefimo terz tioÆxtcndens coclum ficut cordnam ÔCc, Præterea is eft,qui deijz cit Principes,ut non fintamplius Principcs:amp; qui Iudices,feu poz tentes in terra ica fubuerterefolet,uc omnis autoritas 8d potenda corum uana fiat ♦ Sed amp;nbsp;fie eos extirpate aliquoties folet, utftirps corum uideatur nunquam plantata, aut feminata, aut radicc funda ta in terra fuiifè« In poteftate enim fua ita eos continet,ut quampriz^ mum afpirauerit tantum eos, continuo exarefeant, 6^ tollantur,’ quemadmodum turbo ftipulam tollere folet.Hæ fententiæ de fub uerfione Principum terrç multis alqs tam didis quam exemplis facræ fcripturæ,8Caliorum fcn'ptorum comprobantur, Doect eti'z’ am ueritafem earum quotidiana rerum experientia ♦ Effundit, inz quit Pfalinus,Contemptum fuper Prindpes ♦ Et rurfus. Deponie potentes defede» Teftantur hoc exempla Pharaonis, Zidekiae» NabuchodonoforiSjôd multorum aliorum, Hæc funt opera maie ftatis amp;nbsp;potentiæ filq Dei » Cum ergo tanta fît maieftas eius, cui me, inquit, afsimilabitis C Cui me fimilem facietis Z Nam fîc eft a Deo conftitutum, ut quiconque uelit eum rede amp;nbsp;pie colère, at(Ç fauorem eius confequi, colat eum, per me, Sandum Ifraclis, per me Chriftiï filium Deû Si enim quis in me credit,Deus Paccr,qui me promifît,amp; fuo tempore miflurus eft,tanto fauore eum complc ditur, ut non tantum reraittat ci peccata, led etiam adoptet cum in filium amp;nbsp;hæredem bonorum fuorum. Vos autcm Babylonij non colitis Deum, per fîdem in me Chriftum filium eius,fcd fufeipitis cum eolendum per ueftra idola,ôlt;^ alia ueftra commenticia facra» Iz taep facitis me fimilem idolo aureo,autligneo.Sicamp;f uos Monachi non colitis Deum, per fidem in lefum Chriftum, fed per inftitufa ucftrorum monafticorumordinum, amp;per ueftras Miftas» Ifaqüc facitis

fccitîsmefimilcm monafticæcucullæ, amp;hypocritîcæMiflæ? At Chriftus maieftatc fua longe fupcrat omnia ilia Humana idola fiuc infer Ethnicos, fine inter Ghriftianos, quemadmodum nunc maic ftas eiûs aliqua ex parte commemorata cft.Quare impie peccant in Dcum,amp;filiumeius,quotquotidolorumaut aliorum humano/ roni opcrum culturam fedantur.Hæc func,quibus Efaias uoluit in I^aefentia mederi ofïèndiculo,quod Ecclcfiæ fug ac pofteris,cx fee lid Babyloniorum Idolatria obijeiebatur.

Oftendimus Ecclefîæ Ifracltticæ duo præcipue offendicula ex uaticinio de captiuitate Babylonica obiedla fuiffe. Alterum, quod follicitarentur cxiftimare Idolatrian Babyloniorum edc ueram Si Dcoplacentem religionem, quia Deus conferatin eos, qui illam ^lunt,magnas Si prædaras uidorias.Sed Efaias hadenus réfuta/ uit cam, Si docuit earn eile impiam,idcoque omnibus pqs fugien/

Duxit autem argumenta a maieftate Si fapientia filff Dei,cu/ ius honor nequaquam transferendus fit ad opera manuum homi/ num. Alterum, quod follicitarentur cxiftimare Deum deferuifle *pfos,8i abicciftèjquia coqciat cos in extremas affli(ftiones,ac in itv ternecioncm ♦ De hoc offèndiculö nunc concionatur Efaias, ac fu/ fdpit ci medcndum,ut cotincat Bccicfiam in officio fidei, Si doceat '2m,ctia in fummis anguftrjs,8i grumnis filio Dei maximg cure ef/ fe,atqueconferuari.Vocatautem Ecclefiam nomine lacobSi Ilrae/ Iis,partim,quöd dues Hicrofolymitani,quituncdiccbanCur popu lus DeijSi Ecclefia,duxcrint originem fuam ab hoc Patriarcha:par dm,quodficut Patriarcha lacob uicit in certamine fuo angclum DeijCtreportauit nomen Ifrael,quod fignificat Vieftorem Dei,ita Ecclefia dicatur uincere Deum, dum omnes afffidioncs a Deo inv mffisjfide fua in filium Dei uincit Si fupcrat. Cur,{nquic,o lacob ficdicis,curolfraelficloqueris : Viamea abfeondita eft a Domi/ no,Si Indicium meum tranfiuit a Deo meo^hoceft. Cur tu Ecclefia Dei, conquereris, Dominum non refpiccrc te, non curare te. Si nonrequirerc, quid mali aut aduerfi tibi accidat Cur conquérez riste a Chrifto filio Dei defertam Si abiedamC Si Dominum plane tot ærumnis tui oblitum efleC’Sic cnim homini afflido. Si maxi/ mis calamitaribus obruto uidetur, quod non fit amplius Deo cu/ ræ,quod Deus abiccerif ipfum,ut necefle habcat perpetuo interiz re. Récitât igitur Propheta argumenta, quibus probat tantum abz c^jUt Deus negligat in afflidionibus populum fuum,uttunc maz xime omnium eum adiuuet, Siconferuet. Attollite,inquit, Ocuz los ueftros in fublimc ,Si uidete, quis creaucrit hæc. Fffius nimi/

rum Dei creauit ea, qui producit feu or ni facit exercitueofura« qui eftcxcrcitus ftellarum,iuxtanumcrum ordinem ipforuin. Vocat fingulas ftellaa fuis noininibus » Sic in Pfalmo cente/ fimo quadragefimofexto dicitur ; Qui numcraC multitud nem ftcllarum,filt; omnibus cis nominauocans.Diciturautem filiusDef ftellas noininibus fuis uocarc quod babeat cas in fua poteftatc,8^ cognofcatcas,alioqui incognitas. Ac tantum eft ci uirium amp;nbsp;robo/ ris, quod ita conferuct cas, ut nulla cx cis iam inde ab initio orbit tcrræconcidat,acpercat. Nam quae ftdlæ fuerunt ante diluut/ um in firmamento, adhuc fîrmifsimc conftant, (uifcj^ temponbus amp;in fuoordineoriuntur amp;occidunt. Hoccft argumentum a mi/ nori, quemadmodum colligitur ex Deuteronomi) capite quar/ to,ubi dieitur,quod Deus creaucritSoIem,Lunam,ftcllas,amp;f uni/ uerfum cxcrcitum coelorum,in miniftcriumcunlt;ftisgcntibus,qng (ubeœlofunt. Sententia igitur argument! hæc cft SifiliusDà ftellas,quas creauit,non ut eftent dominas, fed feruae tuæ,acetiani reliquarum gentium,tantà cura amp;nbsp;folliciiudinc conferuat, ut fan/ to tempore nullam ex eis amiferit ,fcd potius fariat cas fingulis die bus,fuotempore,5lt;ordincoriri acoccidcrc,etianifitoclum obdu/ élum uideaturci-afsifsimisnebulis »quanto ma^is curat amp;nbsp;confer/ uatjCtîamin extremis ærutnms fepopulumamp;:bccleGamfuam,in cuius minifterium haec cœleftia corpora creauit. Scilicet fcruoscu/ raret,Çlt; non curaretdominos ç' H.c locus admonct nos de Theolo gico ufu ftellarum in cœîo. Hæccnim pulcherrima corpora, cœ/ loiufixa, non lunt autrufticc, autmathcmatice tantum, fed multo magis Theologicc afpicienda,uidelicet ut cx eis excitemur ad coa fiderandam non folum potent am amp;nbsp;induftnam creatoris, uerum/ ctiam curam ôdfollicitudinem cius pro falute Ecclefiæ fuæ. Aeprd feftoThcologicusufusftcllarumrnuItuscft, Abraamo oftendi* turmultitudoftellarum, uteonfirmetur fides ciusde multiplica?, tionc feminis eins. In lobe commendatur nobis exfteliis potentill 8^ maicftas Dci. Qui fccit, inquit, Ardurum, Cynofuram, ÔC Pleiadas, amp;nbsp;penetralia Auftri. Similiter in Pfalmo : Qui nume/ rat multitudinem ftellarum amp;^c. In Hicremiademonftrafur exftd lis firma conferuatio Ecclefiae Dci : Haec dicit Dominus ,qui daf Solem in lumen dici, ordinem Lunæ amp;nbsp;ftellarum in lumen no/ dis,quiturbatmare8^fonantfluduscius , DOMIN VS Zc baoth nomen ilit. Si defecerint leges iftæ coram me, dicit Domi/ nus, tune èC fernen Ifracl deficiet, ut non fit gens coram me cundis diebus. Attollamus igitur nos oculos noftros in fubl!me,amp; afpi ciamus hæc illuftrifsima cœli corpora, ut confirmcinus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;no-*

SeJ hocargumento ,qnod lam de cura filij Dei rccitatum c(\ nondutn fibi latisficri putat imbecillis animus, præfcrtim graui æruinnarummoieprollratus.Soletcnimhumanas imbecillitatcs addiuina transferre,acexiftimare ,quod quemadmodum in ma/ gnohuiusterræltnperiounusPrinccps nonfufficit omnibus ro* bus in Imperiocurandis 8^ adminiftrandis, fed fradfus negociox rummagnitudinc,0Cdefatigatus, aut abqcit omnino curam,au€ reijdc earn in alios : ita filius Dei, non fulFiciattantæ moli cœli ac Urræ gubernandæ, quin potius tot laboribus defeiTus, curet tan/ tun,quæincœloaguntur ,aut,fi refpiciat etiam terras, gubcr/ net tantum fummorum Monarcharum négocia, non autem curet miferum amp;nbsp;abieéf urn ilium populum’,qui fc EcclcfiamDei eile profitetur, His igitur feu cogirationibus feu obiedlionibus imbe/ cillium refpondet Spiritus fan(ffus. An nefeis C' inquiens, an non audiuifti, quod fempiternus ille Deus amp;nbsp;D O M i N V S, qui omnes fines terræ creauit, non fatigetur labore, nec frangatur laf/ fitudine ç’Nequeenim quifquam eft hominum,qui etiamfi folli/ citeinueftiget,intelligentia tarnen fuaconfequi pofsit, quamlon/ gediftetdiuinamaieftas ab humanis imbeciliiratibus.Namtan/ tumabeft, ut Deus negociorum mole fuccumbat, ^lafsitudine frangatur, ut potius ipfe det la (To uires amp;nbsp;cum quern uires defti/ tuunt ,roborc abundanter reficiat. Hæc eft infignis 8^ obferuabi/ lisconcio de clementia 8C cura filij Dei ergamiferos8lt;affli(ftos* Sedquo diligentius obferuetur, ôdeognofeatur etiam,qui proprie «piant frudiim cul-^ filfj Dei, illuiVat Propheta hanc condo/ uemcoUatione, Pueri, inquit, feu adolefcentes deficiunt, reddun tur fefsi defatigadamp; iuuenes roborc præftantes, præ imbecil/ litateconcidunt. Qui autem expedant D O MIN V M, muta/ bunt fortitudinem, feu nouas fubinde uires rccipiunt,fuftollcnt alas,ficut Aquilæ : Current,^ non defatigabuntur : ambulabunt, amp;noneruntfefsi, Quos hie pucros, feu adolefcentes, S' luue/ liesdicitjintelligithominesrobuftoSjSC potentes,qui fuis uiri/ busconfidunt. Quiautem expedant DO Ml N V M, funtaf/ flilt;ftiamp;abiedi,qui prætcr cœlcfte àùxilium,non habent aliud, quoeftialiseripiantur amp;nbsp;feruentur, ludfcium igitur filij Dei hoc cft, ut confidentes carnali fuo robore amp;nbsp;fortitudine deijciantur 8i opprimantur,etiamfifuerintiuuenes longe omnium robuftifsi/ mi, 8i Principes potentifsimi. Sententia huius rvap.Mç fæpe in feri/ ptura répetitur, amp;nbsp;multis exemplis probatur 7 Arcus fortium, in/ quit Anna, fuperatur, Et DauidtNon in fortitudine equi uo/ luntatem habebit, neqüe intibrjs uiri beneplacitum eft ci, Et Hieilt;

,0 IN CAP VT XLL ES AI AH rcmias : Maledidushomo,qui cofiditin ho!n!ne,8lt;^ ponifcarnctn brachium fuû,amp;a Domino recrdit cor eins 3lC. SicPharao,fic Sa/ nehcribjfic Nabuchodonofor confifi funt fuo roborc, fed dcfau/ gati furttjamp;præimbecilhtatcconcidcrunt.Econtra ucro,MiCcriamp; affliélihomines,quicfolius Dominiauxiiio pendent,amp; folum Dei auxilium expédiant, hi intantum non deftituuntur coelcfti o/ pc inaduerfisfuis,utnonfolum conferuentur, uerumetiamnö/ uas fubinde uires recipiant, amp;nbsp;cam agiles fiant, ut uclut at}udac in aka fubuolent, Et curruntouidem hoc eft • aduerfis premuntur, fed non opprimuntur,Et ambulant quidcm,hoc eft^auibus aeru/ nia affligunCur,fcd non fuccumbunt, ncc percunt.Tria enim funC bnfiàa,quæ filius Dei confère ad Eeelefiâfuam in afflidlionccios* Primum eft,quod no finat Ecclefiam grauius affligi,quam commo de tolcrare potefl » Et quemadmodum pofuit mari fuos terminos,’ it2 circumferibit etiam fuis finibus affliÆones Eccicfiæ fuæ. Ad Sa tanamdclobedicitur : Ecccuniuerfaquæ habet in manu tua fünf,' tantum in cum ne excendas manum tuam. Et poftea: Ecee in manu tua cft,uerun£amen animam cius ferua ♦ Et Paulus, Fidelis,inquif,* eft Deus,qui non fînet uos fêtari fupra id quod poreftis, fed faciet una cum tentatione euctum,ut pofsitis fufFerrc.Hoc illud eft,quod Cfaias dicit:Currcnt 8d nonlaborabunt: Ambulabunt,SC non défi fient. Et Paulus iterumdn omnibus premimur, at non anxij reddi/ mur,Laboramus,ac non deftituimur ♦ Pcrfecutionê patimur,atn5 deferimur.Dcfjcimur,atnonpcrimus.Secundum eR;q, filius Del non folum dat in afHidione euentum,ut pofsitfuftêrri, uerumetiS reddit afHidlos fortiores,ficut Efaias dicin Mutabut fortitudinem» hoccft,nouas fubinde uires redpiuc.EcPauliis: NÔ defatigamuT» fed qua nuis excernusnofter homo corrumpitur, internus tamért^ nouatur in dies fingulos.Tcrtium cft,q) filius Dci tandem libérât Ecclefiam ab omnibus afflilt;flionibus,Ölt; donat earn çterna tranquil lt;itate,ut perpef uo cû ipfo foclidter regnet. Quid igitur habes, 4^ in aduerfis coquerarisC'Veniet captiuitas Babylonica.GrauifsimU malum,Non tn extremum,quia filius Dei rccepit Ic daturum euen turn, ut pofsic fufterri, amp;nbsp;redditurum captiuos fortiores, ac nouis uirCutibusornatiorcs,ac tandem captiuitatem compefaturum Örter na libertatc.Sed quibusC'num indifoiminacim omnibusC'Promif' fio propofita quidem eft omnibus, fed non omnes cam aedpiunt, ideoep non omnes eafruuntur.Fruuntur aut hi,qui expedant Do minum.’In (ilcntio,inquitaljas,0d in fpc eritfortitudo ueftra.Beati omnes,qui expedâtcum,Ecin Pfal.Expeda Dnm uirilitcrage,8^ confortetur cor tufi.Et Abacuc;Si morâ fccerit,expeda eu, Quare

COMMENT. IOAN. BRENT. np fiuoUicri’shisbencficrjs filq Dei frui,prnnum oinnimn rrccefiè ha bcs mcmbf^cius cfTe per fidem, Deinde necetle habes in uocafio/ nccius perfeuerarc,amp;incaauxilium Dei obedienter expedarc. Quod fi fecerisjdubium non eft,quin confequaris uerain ex omni bus malis liberatiónem.

Inexplicandis Prophetarum concionibus pJurimumrcfer£,uc femper tibi ftatum caRz concionum,quas explicadas fufcepifti, ob oculos ponas.Nam fi hunc non diligenter intuearis,fieri quidêpo ieft,utpiadicas,fcdu£Prophetæaptadicas,uix fieri poteft.Quarc ftatus harum concionum, quas Efaias in his capitibus red rat, iteru nobis cOnfiderandus eft,ut cum cognofcimus,quoomnia fint rcfe rcnda,magis perlpicuafefe nobis offerant. Oftendimus igitur fu/ ptagt;q) poft^ uulgabatur in Ecclefia I(raehtica,ab Eiaiä'Sdcollegis cius, uaticinium de captiuitate Babylonica, maxima inuaferit pios quofque trepidatio. Metuebant enim non tarn fibi, quorum tern/ poribus tanta uaftatiopopuli Deinondum uentura erat, quam po fieri» fuis,ac uniuerfæ Ecdefîæ Dei, ne hi in captiuitatcm abdacti, bfFenderentur foelicitate Babyloniorum, deficerent ad Idolatri/ ®uieorum.Italt;^ periculum erat,ne Deus abijceret populum fuum,’ at nulla ufpiam remaneret Ecclefia Dei in fofo orbe f errar u. Quod fi fieret,quid reliquum eiTetjUifi ut non folum impiæ gcntes,ueru etiam pofteri feminis Abrahç,qui in populum Dei elcd i erant,uc la fua 8^ perpétua falute deftituerentur, adeoeç uniuerCum huma/ num genus perireÈC'Hæccftgrauifsimaaffliélio, qua animi non de terrenorum bonorum,fed de ^ternf falutis fuæ amifsione, ac de ue ritatispromifsionum Dei Si glorisc nominis eius interirutentan/ lur.Quare excitatur Propheta a fpiritu fando, ut fufcipiat has con Clones uel recitandas uel fcribendas, quibus medeatur tantis offen diculis, amp;nbsp;doceat tarn praeCentes fuos audicores, quam pofteros, quanta fit uanitas idolorum, amp;nbsp;quanta cura uerus Deus populum leu Ecclefiain fuam compledatur^ amp;nbsp;conferuct,etiamfi inter imma nifsimasgentes difpergatur. Aeprimum, aim in præcedcnti capi/ te dederitpraecipuas loquendi partes filio Dei, nunc in hoc capitc tribuit eas Deo Patri una cum filio. Sic enim infra fequitur. Di/ cit D O MIN V S amp;Redemptor tuusSandus Ifi ael.Et iterum:

Manus Domini fecic hoc^amp;Sanöuslfraclcreauitillud : hoc eft, Deus Pater amp;nbsp;filius , duæ quidem diftindæ perfonæ , fed unus tantum Deus,unaquetantumdiuinaeflènda» Et quia Petrus dP cic, Spiritum Chrifti, qui eft Spiritus fandusjuiffe in Prophetis, ac Sandos Dei homines impulfos efle ad loquendum a fpiritu fando,idco in hoccapke non folus Pater amp;nbsp;Filius, fed etiam Spi/ ritus fandus loquitur,ut fcntiendum fit, hancefte condonem non uani cuiufdam fomniatoris,fed æterni Dei PatrisFilq,amp; Spiritus fandi ♦ InitioautemfufcipitDeus,quafi forcnfem contentionem cum drjs 8lt;J facris Babyloniorum,atque omnium aliarum gentium, amp;nbsp;cum eorum deorum ac facrorum cultoribus y ut manifeftis argu mentis ref utet idolatricamimpictatcm, SCcontineatEcclefiamui/ am in cognitionc inuocatione unius ac ueri Dei per fidem filij e./ ius,Domini noftri lefu Chrifti »Taceant, inqult Deus, ad mein' fulæ,ôd Gentes mutent fortitudinnem 2lt;c. Poftèm quidem prö iure maieftatis meæ, fimpliciter, abfque ulla humana ratione, dem ab omnibus hominibus in me exigere, amp;nbsp;alios Deos, uere fi/ didos damnare :Scd agite uos Infulani, uoe reliquse Gentesi' quotquot colitis alienos dcos, cedam hac in parte iuri meo, 8^ fuP apiamuobifeum forcnfem adionem, coramhumanoludicio, de meædiuinitatis ueritate, amp;nbsp;de ueftra uanitate, Expergifeimini cr/ go,5Cfiftiteuosiudicio»Tacete,utaudiatis meam aduerfumuos accufationem » Mutate fortitudinem, hoc eft, fumitc uobis uires, amp;præparateuosadrefpondendummcæ accufationi 4. Pkofcrte,fi quid habetis, in medium, ut in ludido ueftram caufam tueaminij Arrigamus amp;nbsp;nos,amici in Chrifto carifsimi,aures noftras, ut co/ gnofcamus,quam afferat Dominus Deus nofter accufationem ad/ uerfusdcosgentium amp;nbsp;cultOrcseorum»Quis fufeitauit,inquit,' , ab Oriente luftum, amp;nbsp;euocauit eum, ut obediret, 8^ relida patria, in terramaliam,nondum cognitam, profidfcereturC Redtat exon/ plum Abrahx,8C miracula, que in ipfo diuinitus ædita funt.Quf, cum non fucrinC obfcùra, fed uulgatifsima inter omnes eas Gen/ tes, quæ tum in terra erant, debuiftent ea gentes diligenter confi/' deraftèjSd exipfis coghouiflèjhûcfolum effe ucrum Deum,quern Aoraham co’uit, 8d hunc folum Deum efle inuocandum. Non c/ nimfentiendumeft,quod Abraham fueritfuo tempore obfeurus quifpiamuir,cuiusadiones, profediones , 8d peregrinationes, tarn ignotæ fuerint mundo, quam nunc funt priuati cuiufdam er/ ronis,autmendidnegocia : fed quod fuerit Patriarcha longe óm/ Ilium illuftrifsimus, 8lt; omnibus Gentibus, quæ tunc erant, no/ tifsimus, Duxitenim originemfumaPatriarcha^m,filioNoe,

J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;” qui

^uiSem fjs tcmporibus adhuc uifam in ferns agebat, cognomi/ nabatur Melchifedec. Etfi autem multi quoque alrj dclcendc/ rant ab huius Patriarch» profapia , tarnen Abrahamum redde/ bat inter alios clariorcm illuftriorem infignis ilia uidoria,quanfli ^quatuor regibus reportauit, Genefis decimoquarto. Illuftraba/ turetiain nomen eius ex ea bencdi(flione, quam aceipicbataSem feu Melchifedec, qui tunc ab uniuerfis habitus fuit Patriarcha ma ximæ omnium autoritatis. Quare fieri non potuit, quin res aeftæ Abraamifuerinttuncomnibus Gcntibus 0^ populis notifsiinæ. Audiamusergo , quæ Deus per Abraamum gefïèrit,

Primum, Cum Abraarn ciTec in Oriente, hoc eft,in Mefopota/ mia, ut Stephanus AcflOrum feptimo dicit, apparuit ei Deus, amp;L iufsit eum deferere terram patriam, Si. cognationcm fuam, ac emi/ grareinaliamregionem ,quam ipfi monftraturus eflet. Neefuit Abraham ad hanc Dei uocationem impiger. Statim enim, deferta patria, profetflus eft ab Oriente ,in Haran, di. poftea, in cerrani Canaan.Hæc Abrahami pcregrinatio non fuit inter homines eius £iatis obfcura,ncc caufa peregrinitionis obfeura fuit.Euocauit eiu Deus Abrahamum de patria fua, ut palam figni Hearct, fe earn re/ ' ligionem, quam homines in patria Abrahami fedabantur, extre/ me deteftarJ, per Abraamum autem meditari ueram religionis in/ ftaurationem ac reformationem ♦ Maluitautem Spiritus fandus ’Abrahamum, nomine lufticiæ. ( Hebræa enim ueritas fic habet^ Quisexcitauitab Orienteluftlciam7)quam nomine lufti fignifica te ,ut bac occafione fubrjeeret auditor! uel ledori, illam infignein fententiam , quae de Abraamo fcripta eft : Credidit Abraham JDco, amp;nbsp;reputatum eft ci ad lufticam, Nam cum Abraham, non adfuac tantum perfonæ foelicitatem, reputatus eft iuftus per Iv dem , fed etiam propofitus eft in exemplum uniuerfæ Ecclefîæ = DeijUtquotquot credunt in Chriftum Abrahæ promiirum,qs re/ putetur fides ad lufticiam , quemadmodum Paulus ad Romanos capitequarto docet, non inepte congruitjUt tribuatur Abraamo îufticiæ potius,quam lufti cognomen.

Deinde, Deus dedit Abraamo hancgratiam,ut quocunqt pro/ heifeeretur, formidabilis effet gcntibus,ÔÔ dominarctur Regibus* Hoc eo refpicit, quod Abraarn inftaurauit Domino altaria in ter/ ra Canaan ,amp; uulgauit inter gentes ueram dodrinam religionis impunc, Genefis duodecimo.Nifi enim Deustutatus eumfuiffet mirabiliter in hoc inftituto,non potuiffet euadcrc uiolentas im/ pijfsirharum gentium inter quas uerfabatur manus.Quod autdici tur dominatus effe Regibus, refpicit in earn hiftoriam, qua fcribi/ tur,Pharaonêregem Æ-gyptiafflidurafaiflèpropter Abraamu»

traÓane cum ckmenrifsimc ♦ Gcii» duodecimo. Idem faipmni cft de Abimekch reoc Geraræ,Gen.uigefîmo uigefimoprimo». Nec haec fuerunc oblcura, fed gentibus ita confpicua, ut Abraam apud omnes eflèt terrors

Prætereaj Deus concefsit Abraïmo admirabilcm uidoriam in co bello, quod cum paucis admodS uernaculis, aduerfus quatuor; reges fufeeperat. De qua uidoria feripeum eft Gen, dedmoquar/ tö,Et hie dicitur : Dedit eos gladio fuo,uf puluercm, amp;nbsp;arcui eius, ucluti ftipulam, quae propellitur » hoc eft, Abraam tanta fadlita/ tc uidC cum pauds fuis uernaculis, quatuor reges, quam fadle pul uisterræcxdtatur,amp;ftipula propellitur» Vndeamp;additur:Per/; fequebatur eos, Sd franfiuit in pace, hoc cft,cuafit incolumis, cum omnibus fuis »Semita in pedibus eius non apparuerat, hoc eft« nunquamanfetfucrateamuiamingrcflùs,ncc emiferat ullos ex/ ploratores, amp;nbsp;tarnen uenit ad hoftes, amp;reportauiccx cis uidori/ am, Haec eft infignis 8^ admirabilis uidoria, cuius fama longe Iagt; teque ia pcrcrcbuit, ut Abrahamus habcrctur ab omnibus ma/ gnus aefummus ucri Dci,quiei hanc uidoriam dedcrat, cultor amp;nbsp;amicus, praefertim, cum Aoräam hac uidoria iuftifsimc amp;nbsp;mode/ ratifsime erga regem Zodomorum uteretur, amp;nbsp;acccderct quoquc publica gratulatio amp;nbsp;benédidio Melchifcdcd,

Adhaecadditur : Quis hæc opcratus eft, ôd fedt uööins gchc^ Htiones ab exordioC' Hæc alij fie intcrpretantur,quod Deus aeef« ordinet ac difponat ab initio mundi ulquc ad fincm ciusomnes ho minum gencrationes » Aeprofedo hæc fententia uerifsima eft, ftngularc atque admirabik opus Domini eft, crcarc 8C conferuare an tnundo hominum gencrationes. In quam fentenciam Efaias po/ ftea rapitc quadra^efimoquarto hoc didoutitur . Sed ego exi/ ftimo in hoc loco Spiritum fandum adhuc commorari in recen^ fendis miracul'is, quæ Deus in Abraamo amp;nbsp;pofteris eius ædidif« Deus enimis eft,quiuChaccomnia,quæiamde Abraamocom/ memorata funt, opcratus eft, amp;nbsp;perfecit, ita uocauif criam gener« tiones eius ab initio. hoc eft, effccit, ( Vocarc enim Dei eft cfficc re eius. Vocat,inquit Paulus,ca, cjuænon funt, ut fint ) ut amp;fi A^ braam ab initio unus tantum fuit, tarnen tot gencrationes, tot mil/ lia hominum ab eodefeenderint, uCpoftcrieius præ multitudinc n umerari non potuerint. Muluplicati funt ficut ftellæ coeli, amp;nbsp;rena maris.

Hæcomniafuntmagha amp;nbsp;ftupchdamiracula^ Quis aufctTi es operatus eft quis ea ædidit C Refpondet Deus ipfe . Diximus e/ nimfupra , quod Deus caufamfuam, aduerfus deosGentium, amp;nbsp;cultorcs eorum ita agat, quafi ftaret coram tribunal! human!

îadidj.Cum igitur cnumcranètmiracula in Abraamo ædita, affirz mat,non aliïii-n qiiendam,fcd fejpfum ea ædidinè. Ego, l'nquicns, Dominusprimus,ô(^nouifsima(uocans)cgo ipfe inquam» hoc eft) Vt ego is fuin, qui primum feu initio euocaui Abraamum c patria fua,ita ctiam is fum,qui nouifsima poftrema in eo pcrfeci, abz folui.Egofeciin Abraamo prima ôi. ultima, hoccft,omnia miracu la.Gum enim manifeftum fît, quod Abraamum cuocaucrim c paz tria fua,ad fugiendam impiam fympatriotarum fuarum Idolatnan manifeftumquolt;^fît, quodmiraculaquæineo æo’itafunt, non potuerint humanis uiribus ædi, fed neceftàrio fatendum cft, quod ædita fîntpotentia Deümanifeftum ctiam fît,quod Abraam, poftz quamegrefluseft e patriafua,noncoluerit alium Deum præter me,necinftitueritaltaria alteri Deo, præterquam mihi,nullum re/ linquitur dubium,quin præter me,nullus alius fît tantoruminiraz culorum autor. Cæîerum, hæc fententia:Ego fum primus, èC no» uifsimus,amp;fî accommodata eft hic propofîto argumento de Abraa mo,tarnen per fe late admodum patet. Et repetitur infra capite qua dragefîmoquarfo. Et in Apocalypfî, capite primo amp;nbsp;uigefîmofez nindo.Ego fum alpha 8^ûgt;,primus nbsp;nbsp;nouifsimus principium amp;

fînisdnitio enimdeferibitur hocdidoæternitasDei. Cumenim ipfc fît rerum omnium primus SC poftremus, nihil eft ante eum, ncc poft eum. Eft igitur pternus,necprincipium,nccfincmhabcns, cumipfe fîtrerum omnium principium amp;nbsp;finis. Deinde fîgnificaz turhoedido,quod Deus omniacreaueritSlt;conferuet. Adhæc, hoedidum fubrjcit nobis,quod Paulus aittQuid habes, quod no accepiftic'Et,Exipfo, per ipfum,8d in ipfumfunt omnia. Et: Non, quod idonei fîmus ex nobis ipfîs cogifare quicquam, tanquamex nobis ipfîs,Sed fi ad aliquid idonei (umus,id ex Deo eft.Præterea docemur hocdido, Deum omnia implere,femper nobis in omniz bus non tam adionibus,quam cogitationibus præfentem eftè.Do cetigitur nos hoc didum fidem, docet timorem Dei, docet obediz entiam, ut cogitantes Dominum Deum noitrum efle primum 8^ nouifsimum,crcdamus eum nobis præfto adeftè in omnibus periz culis,amp; conferuareactueri nos, ut in uocatione eius ire pergamus,

Sed audiamus, ad quod propofîtum Deus rccifauerit res geftas Abrahæ,Viderunt,inquit,infulæ amp;nbsp;timuerunt, extrema terræ ob ftupueruntô^c.hoceft, Recitaui hanchiftoriam de Abraamo in hune ufum,uf perfpicue conuinca omnes genres, non folum impie tatis,uerûmetiâ manifeftæ infaniœ in fua ldolatria,amp; cultu alienoz rum facrorum. Infulæ enim, feu Infulani, qui habitant in Mefoz potamia, amp;nbsp;circa ea loca, in quibus etiam Abraham habitauit : lt;iec hifolum, fedetiamomnes aliæ Gentes, ufque ad extremos

fines terræ, uiderunt audi'erunt Abraamum diuinitus ab Idola/» tna eLiocacum,amp; alias res per Abraamü geftas, ac perfpicue cogno uerunt,quodtantæ res non potuerintgeri humano cößlio, èi. car/ nalibus uiribus,fed diuina tantum potcntia,amp; benignifate, Itaque excitati funti'n tantamadmjrationem,utn5 folumcognouerintue/ re eflè Deum in ccelis, omnia pubernantem, uei umetiam ad men/ tionem Dei,amp; tantæ eius maieftatis cohorrucrint,ac ingenue con/ fefsi fuerintjhunc Deum cflè colendum inuocandum, Et tarnen fuerunt tam ignaui,rerum diuinarum tam incurij ,tam ftulti, infa ni,ut plane non inquirerent,uel ab Abrahamo, uel a Melchifede/ co, uel ab altjs pqs Pacriarchis quo modo hic Deus uelit coli quae eirentmandata,quæpr£ccepta,quæ promifià eius iam inde ab initio orbis terræpropagata,amp; multis miraculis confirmata,exqui bus uoluntas eiuscognofceretur, amp;nbsp;uera in ipfum fides conciperc/ tur.Sed potius contempta ÔC deferta dodlrina Patriarcharum de ue ro DeOjConuenerunt inter fe, ut Deum colerent fidicrjs fuis facris amp;idolis.Appropinquauerunt,inquit,8dcÖuenerunt.Vnufquif/ que tulit proximo fuo opem, amp;nbsp;confirmauit eum,dicens : Sis for/ tis Jtac^ Faber lignariuscônuenit cum aurifabro, ut expoliretbra/ deam malleo fuper incude. Quod, poftquam frudum elïètjdixitî Rede nüc fe habet bradea, ut cum ligneo fimulacro coglutinetur» Quare coniungunt (andern clauiculis utruncß, fimulacrum uideli/ cet,amp;: bradeam,ut fortiter inter fe cohprcanc,amp; non dimoueanturj Hæc eft defcriptio Conciliorum,in quibus conuenerunt impiæ gc tes ad deliberationem de conftituenda religione. Ac primum qui/ dem,nullam habuerunt rationem dodrinæ Abrahamiamp;alioruin piorum Patriarcharum, de religione, fed excogitarunt amp;nbsp;inftitue/ runt ipfi, pro fuo arbitrio, abfque omni uerbo Dei, colendum eflc Deum his aut illis facris,aut idolis» Deinde confirmarunt hunc cul tum fuis padis,amp; decretis,amp;^ rcceperunt fe collaturos omncs uires fuas,ut hæcfacra tueantunHocpropemodum illud eft,quod Pau/ lus de gentibus ad Romanos fcribens, Cum cognouiflent,inquit^ Deum,non ut Deum glorificauerunt,auc grati fucrunt,fed fruftra ti funt per cogitationes fuas, amp;nbsp;obtenebratum eft infipiens cor eo/ rumtCum crederent fe efle fapientes,ftulti fadi funt,murauerunt/ que gloriam incorruptibilis Dei, per fimilitudinem imaginis cor/ ruptibilis hominis amp;c. Quid autem magis infanum dici potcft,^ cücognita maieftate Dei, liceat tibi a Patriarchis,amp; dodrina eoRt, certo cognofcere, quæfit uoluntas Dei,quos cultus, amp;nbsp;quæ facra Deus requiraü,ea omnia contemnere amp;nbsp;faftidire,ac uelle magis fuo ipfi US fomnio,quam apertæ uerbi Dei ueritati obfequium præfta reC’Quare dubiü non eft^quin fi caufa inter Deum amp;nbsp;cultorcs-Ido/j

iorurajcoram humaiio tribunal! agéreturjidoîatrasicaufacad^r^fnÊ} acdamnarentur, etiam ipfa humana râtione iudicc impietacis, rentc^ prorfus inexcufabilcs.Hocuoluit Dominus Deus nofter iil ferre ÔCconcludérc,cUm initio huius capitis fufcipéretcaufam fua^ etiam coram humano iudicio,aduerfus idolorum cultorCs tuendâ» utconfîrmaret populüm fuumin fidcueri ac uiucntis Dei Abra/ hæ,amp;contitleret eosin officio fide neoffenfi foelicitate Babylo? niorum,ad impietatem S»C Idolatriam corilm deficcreilt^iSîon exiiti mes autem quod Deus talem Sgt;é cam iuftam caufam häbeät tantum aduerfus Babylonios,8lt;^ reliquos Ethnicos Idolâtras^ fed profedo tanta eft certitudo tanta claritas Euailgelq de filio Dei 5 lefu Chn/ fto,feruatorc noftro,ut ft de eo aduerfus ludæos, qualcs func his te poribus,5d aduerfus T ureas, atq? Monachos ac Sophiftasj coram iudiccjquamuis a uera religione alierto, aequo tarnen,amp; fäna ratio ne præditOjContendendum eflèt, non dubium eft,quin Euangcli/ on Chrifti caufam obtineret.Demoiiftrari énim poteft exProphe ticis Sd Apoftolicis fcriptis,non pofte aliu eftè Mefsia feu Ghrift u^ prêter hunc lefum filium Mariæ uirgiiiistnec pofte ullum hominê neram iufticiam amp;nbsp;falutem alia rationeconfequi i quam per fidem in hunc lefum Chriftum.Non enim datum eft aliud nomen homi nibusjin quo falui fiant, ut Pefrus ait. Btfi autem ïudæi agnofeunt Prophetica fcripta,amp; Turcæ, etiam aliqua ex parte Apoftolica fcri pta,5lt; Monachi ac Sôphïftæ utracp tarnen expende mihi, quæfo, diligêter,nuni in cognofeenda 8gt;C fedanda uera religione meliores fint Ethnicis Idolatris. ïudæi enim non hoc agunt,ut ex propheti/ tisferiptis difeant uerum officium,amp;uerum tempus aduêtus Chri fti»8d conférant cum rebus per lefum filium Mariæ geftis : fed po/ tins conuenerunt inter fe, ôd ficut Efaias de Gencibus dicic, Vnuf/ quifc]^ Opern culic proximo fuo, 8^cohorcati funtfeinuicem ut ef/ fentfortes,ac tandem commend funt magnum librum, quern uo/ cantThalmudjin quo, relidacoelefti dodrina,tradiderunt pofte/ ris fuis uaria genera facrorum,quibus Deo feruirêt,peccata expia/ rent,2lt; falutem confequerentur ♦ Quern librum decrCtisamp;padis fuis ita confirmaruntjUt qui cum damnat execrandus habeatur. Sic Mahumetiftp, no hoc agunt,ut ex Propheticis amp;nbsp;Apoftolicis fcri/ pris,quæ aliqua ex parte probare uidentur,cognofcant quis fit ue/ rus cultus Dei : fed,poftquam cognoucrunt unum efte Deum,qui fit colendus St inuocandus,conuenerunt inter fe,ac ftatuerunt Ä1/ coranum fuum,pofthabitis Propheticis Si Apoftolicis fcriptis,ac dpiendum efte,Si ex eo difcendum, quo cultu Deus deledetur,8i quibus facris ira Dei aduerfus peccata expietur.Sic Si Monachi ac' Sophiftæ,non hoc agunt,ut ex faóris 1 ft er is à)ceantgt; qup fit uera ri

f66 IN CAPVT XLL ESAIAE tfoIuftificatiomscoramDco, fed conuenfunt inter fe, celebrant Concilia, cxcogitanc ordines Monafticos, facrificiaMillamp;rum, bi. confcruntin unum multa uaria genera facrorum,quoi urn me rito homines confequantur coram Deo iufticiam 8i fa lu tem, Qiiæ facra,mâdatis,Decretis, paó:is ôi fœderibus ita confirmant,ut qui contradixerit publicc profcribatur 8i morti obnoxius habeaiur, Sed horum omnium impietas, imo infania,manifefta cft. Nam (Î quis inter eos Tumeret fibi ex animo tantum oerj amp;nbsp;diiigentiæ,ut conferret fuam illam rcligionem, quam ex humanis traditionibus acccpit,cum fcriptis Propheticis amp;nbsp;Apoftolicis,ó^ cum uerbo Dei Iiisfcriptistradito,accœleftibus miraculisconArmato,profcdore ipfa deprehenderct,fua facra colêdi Dei,quæ tam mordicus tenet, non eiïè nifi humanacommêta,etaniles fabulas. Quare,fi cum eau faEuangeli) Chrifti aduerfushosrec^e expofïta ueniendü effet ad iudicium æqui bi honefti Ethnic/,dubium non eft,quin is ita pro/ nunciaretjUt nbsp;nbsp;ipfe nullam adhilaeat fidem Propheticis amp;nbsp;Apo/

ftolicis fcriptisjtamen cenfeateos,qui docentremifsioneni peccaro rum,iufticiam bi falutemper folam fidem propter lefum Chriftu contingere,Ionge propius,quam ilïos alios, ad horum fcriptorum fententiam accedcrc.

Sed reüertamur ad Prophetam. Poftquam enim Deus muniuitl €onaone,quam iam a principio huius capitis percurrimus,Ecclefi/ am fuam aduerfus Idolatrian gentium, fufdpit nunc earn munieiV dam aduerfus aliud offèndiculum,quod ei ex uaftatione urb/s Hic rufalem,exaptiuitafe,ex infinitis alrjs ærumnis fuis obqcicbaturj Namcûpopulus Dei tam mifere bi crudeliter ab impijs affligitur,' ut bi metropolis eorum deuaftetur, bi ipfi in captiuitatem abducan tur,aflt;^ adeo Ecclefia Dei, oibus temporibus fuas habeai afflidïo nes bi £erumnas,eafc^ longe omniû maximas, cogitare folet,fe eflfe a Deo defertam bi abiedam, nee ullam reliquam efle fpem falutis fuæ.Quare uertit Deus nunc fermonem ad Eicclefiam fuam,et infti luit concionem aduerfus hocoffèndiculum, in quaconcione copio fe récitât multas,præclaras bi infîgnes promifsiones, quibus affli^ ôospioRtanimos,amp;f côtrita eoR: corda, in aduerfis fuis côfoletur.

Singula pene uerba, lingula continent argumenta confolandi. Etfi tu,populcmcus,difpergerisin totum orbem terræ,ô^ afflige/ ris innumeris calamitatibus,famen no debes animum tuum ddp5 dere.Pn'mum eni,memincris te uocari Ifrael bi lacob. Admonea/ ris igitur ex his cognominibus, earum promifsionum, qua: ad Pa friarcham lacob, cognominatu Ifrael, didg funt,Erit,inquit Detis, fernen

fernen tuum,quaG puluis terræ:Bcnedicêtur in femine tuo cuncGa* tribus terræ»Ero cuftos tuus,quocunc^ perrexeris He promi f* fiones didæ quidem funt initio ad foliim lacobu, maiores eius, Abraamum amp;nbsp;Ifaacum,non aSt ad hos folos,fed ad uniuerfam Be/ defîam Dei fuo modo pertinent* Ac pracfertim,quod dicitur: In fe mine tuo benedicentur cundæ tribus terræ,proponitur fumma o/ mnibus hominibus,non folum rjs,qui externum genus ducunt a la cobo,uerumetiainis,qui (unt exgentibus,confolatio,at quotquot credunt in fernen Iacob,qui eft, Chriftus Dfis nofter, coferuentur in omnibus aduerfis,amp; confequatur æternam benedidionê.Qiia re,8dfi conficicris in captiuitatcm,8d opprimeris multis alrjs calami tatibus.tn fi credidcris in fernen Iacob, fieri non poteft ut Intercast Deinde,Voco tc,Seruum men,que nos Germanice dicimuSjLcib eigen. Solenne autem eft in hoc fcculo, ut domini tueantur feruös fuos ab'aliorum iniuria,amp; defendant eos,fi poftunt, in peticulis eo rum,QuidC'Exiftimasne,meDominu Deum tuum, carnalibus dO minis,in defendendis meis feruis,ignauiorem, amp;nbsp;inciementiorem elfeCQuare bono fis animo»Cum agnofcam te feruum meumjpre/ mit quidem tc crux,non tarnen commitfam,ut teopprimat*Hoc nó minecofolatur fe etiam Dauid.O Dne,inquicns, quia ego fcrtiu« tuus,ego feruus tuus filiusancilletuae* BtiterumzPcrdcs omtïes qui tribulant animam meam,quia ego feruus tuus fum*

Tertio dicit*Quern elcgûHocillud eft, quod Deutvn. fcribi/ mr,Populus faneftus es Domino Deo tuo*Tc elegit Dominus De ÜS tuus,ut fis ei populus peculiaris de cundis populis, qui funt fii per terram.Elegit autem Deus pofteros Abrahæ in populum (u5, non tarn hoc nomine,ut eftent cuftodes pf omifsionum de Chrifto, ad aduetum elus,quam ut ex eis colligeret fibi Ecclefiam, qua per fidem in filium fuum fandi ficaret,ac perpetuo fer uar et* Quare fi uos dues Hierofolymkani credideritis in Chriftum fillum Dei, Patriarchis proml(rum,fieri non poteft,utpereatls,ctiamfi abduca mini ad Babylonê captiui,etiâfi in captiuitate amp;nbsp;exilio moriamini*

Quarto.Semen Abrahæ amici mei * Semen Abrahae, hoc loco,’ honintelligendum eft,de feminc,Chrifto, fed depofteritate Abra hæ,dequa extat promifsio Gen * decimofeptimo.Statuam padum mc5,incer me 8^ tc,0^ inter feme tuupoft te in generationibus fuis fœdere fempitcrno,ut fim Deus tuus,amp; S E MINIS tui poft tc* Effeigitur Seme,fcu de pofteritatc Abrahç,ingês eft cOnfolatio in afflidionibus*Promifsio enim certa eft,quod Deus uelit effe De/ us,hoc eft,tufor,protcdor amp;nbsp;feruator feminis Abrahe.Sed hoc o/ pus,hiclabor eft, ut fis Si maneas uerum fernen Abrahæ. Neque enim hi uerc funt de femine Abrahæ, qui tantum de carne ei us de/

,6t IN CAPVT XLI, ESAEAI fcenduntjSed h»,qui iicre credunt in fcmen,Chriftü,Äbrahf pTCV mifTum edamfi alioqui ducant ori^inem fuam cx gendbus, Nott omnesjinquit Paulus,qui funt ex I(racl,funt Ifrael, ne^ quia funC fernen Abrahg,ftadm omnes filq,fed per Ifaac nominabitur tibi ie men,hoc eft, non qui fili) funt carnis hi funt filij Dei, fed qui filij funt promifsionis,recenfentur in fernen. Quare uos ciucs Hierofo lymitani,cödonis huius auditores,nolite intra uos dicere:Patrem habemus Abraham, Nolite gloriari de carnali ueftro generc ,fed date operam,ut fitis fpirituale fernen Abrahacjper fidem»Hoc fi fa «flum fueritjuulla uobis internecio metueda eft,etiamfi uos aut po/ fteri ueftri abducamini in captiuitatem Babylonkam, amp;nbsp;difpcrga/j mini inter omnes gentes,

Scd nee illud ociofum eft»quod non (implicifer facit mêdoneni Abrahæ,fcd addit cognomen atTiici.Scmen,inquiens, Abrahe Ä/ MICI mei.Quo cognomine admonetur eius promifsionis,qu3e extat in principio Decalogi : Fadens mifcricordiaminmillia,hi« qui diligunt me ÔC cuftodiunt mandata mea.Cum igitur Abraham dilexcritme,amp;feruaueritmca mandata, uos autem fids pofteriA^ brahæ,non committam, ut auferam a uobis meam mifericordiam» ctiamfi cruccjctiamfi captiuitate,etiamfi morte obruamini. Vos »n tumdaceoperam,nedegenereds a Patriarcha ueftroJed fitis ueri cius pofteri,per fidem in Chriftum, ut benefid] s ueræ pofteritatis ciusfruaminü

Quinto : Apprehend! feu eduxi tc ab extremitadbus terrae, 8^ a löginquisjfeu ut redius exponitur, a raagnatibus eius uocaui Hoc amp;fi intelligi ficpOtjtft,quod Deus ab initio conditae terrae Ec clefiam fuam conferuaucrit, amp;nbsp;ab omnibus tyrannis defenderit,ta menuidetur potius diddeliberadonepopulilfraelitici cxÆgy^ pto,quæ longe fita eft a Hiccufalcm,amp; de redemptione, qua Ifrael aPharaoneôd Principibuseiusferuatus eft. ReuocatenimDeus populo fuo in memoriam infigne illud bcnefidum,quo ex Ægylt; pdaca feruitute, feu potius fornace liberad funt, ut hoc beneficio €xdtati,condpiant fidem amp;nbsp;confolationem,fe edam ex alrjs aerum^’, nis liberados.Nam Ægypdaca fcruitus fuit longe omnium maxP ma,ncc uidebatur unquam fieri pofte, ut Ifraelitae tantam tyrannic, dem cuaderent,Deus tarnen (eruauit amp;nbsp;liberauit eos,maximi6 mi/ raculis.Quare etiam in capduitate Babylonica,imo in omnibus aP flidionibus ueftris, bene uobis de clemeda Domini fperandu eft ƒ

Scxto.Ec dixi tibizSeruus meus es tu. Elegi te, amp;nbsp;non abied te» Repent nome ferui,uC cor afflidum feiat fibi certam tutelam apud Dominum Deum repofitam eftè, Repent etiam, quod ante dixitj Elegi te ♦ Qu» repetioio non eft inanis battologia, fed eft pertur/ “ ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;batd

COMMENT. IOAN. BRENT. 969 bîto animo utibs confolatio.Et quo ccrdor Gt hæc affirmatfua,mu nitur ne^ciua. Additur cnim.Et no abieci te.Nam ad illud quod dicitur:Elcgi tc,confdcntia afflidionibus concuGa, dC peccati Gbi con{cia,cogitarc folet: Fieri quidem potuit, ut fuerim initio popu/ lus Dei clclt;G:us»S^ EccÏeGa eius dikcla,nunc autem, poftquam pol lui me magnis amp;nbsp;horribilibus pcecatis,abiecit me E^ominuß, 8c n3 »gnofcit me amplius fuam EccleGam. Nam iram ciu» manifefte er ga me declarat uaftatione urbis Hierufalem, metropolis EccleGas ■ îuæ,SCcaptiuitateBabylonica ,atc^ multi» alijs id genus scrumnis, Cjuas EccleGæ fuac, quondam clcdæ immittic. Hanc cogitatioz nemcorrigie Deus hac negatiuaappendice: Nonabieci te, EtGez nim pcccaib',0^ merifus es,ut propter pcccata abfjccreri», tarnen rez mitto tibi pcccata propter feme Abrahæ,propter promilTum Mefz fiam,G in cum credideris. Et afHigo te,non quod abieccrim tc,fecl ut fernem tc, ne abqciaris. Viuo ego, inquit alias Dominus, noz lo mortem peccatoris,fedmagisutconuertaturamp;uiuat,lam Sdhoc confidcra mihi,quod Ecclcfia Dei habetadhuc fua pcccata, taz men Deus non (emper immittit ci afflidioncs propter peccata, fed propter multas alias caufas, uidclicct, ut glorißcetur Deus, ut iIz luftretur nomen eius admirabili conferuatione EcclcGae, utproz betur Gdes Ecclcfiæ,ut mortißcctur caro,ne aut lafciuiat, aut in exz rellentibus donis efferatur.Qtiareamp;G affljgcris,non tarnen fentlz endum eft,quod Deus propter afflidionem te abiccerit»

Hic eft (latus, hiceft fcopus, quo properauit Deus narrati'onc ïam commemorata,amp; quo etiam tendunt argumenta quac fequunz tur.Hortatur enim Deus EccleGam fuam,ut etiamß immineat ei ua ftitas urbis,amp; captiuitas Babylonica,amp; grauctur fuo quoep tempo f e,multis alqs miferr)s,non tarnen timeat,no metuat faluti fuæ. Ne timeasjinquit.Quomodo autem no timcrem,dicct quifpiam, cum cogito,quantamala Gntin haccaptiuitatc fubcunda, quanta aducr fa pcrfcrenda,quätum offendiculorum fuftinendum,quid ciuibus noftris,quid liberis,quid pofteris,deniq^ quid uniuerfae Eccleßae DeiGtcuenturumC'Putasncmcfaxcum habere pedus, qui tantis rebus commoucri non debeam C Rede. Non probo Stoicam

, non hoc uolo, ut nihil commouearis, alioqui quomodo acz cendereris ad piam oritionem CSed hoc uolo,ne in his mails ita tiz meas,ut frangaris animo,8i^ de falute tua amp;nbsp;Bccleßx defperes. Hoc uolo,NE DECLINES,hoceft,necontemptaueraDomini Dei tui c5folatione,circumfpedes de alieno auxilio,! ed perfeueres in uerbi Dei tui obedientia, Hucte uocant,quae paulo antcrecitara funt.Huc etiam te uocant promiamp;lones, qusc fequuntur. In aduerz ■■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;BB ,

fiscnimtuis,nonclebesi'tadmere, utdeclines, utdeficias a Dw« quiaEGO, (inquit) TECVM SVM, ET EGO DEVS TVVS SVM, QVI TE CONFOR TO, Q.VI TiBl AVXILIOR,feuopemfero,ET SVSCIPIO, feufuftento TE DEXTER A IVSTl MEI. Hæceilamplifsimapronnifsio,quamSpiritusfanduspîj» pericula adituris,aut iam afflidis fgpe proponit. In Exodo dicit Do minus ad Mofcn:Ego ero tccum.Et ad lolua: Sicut fui cum Mofe, ita E RO tccum.EtDauid in Pfalmoait:Non timebo mala, quo/ niam TVmccumes.EtadHiercmsam.Nctimeasafaciceoruni, quia EGO tecumfum,utcruamtc,dicitDominus.Quanquam autem hæc promifsio confier paucilsimis uerbis,tarnen fi cam ucl mcdiocritcr cxplicuer is, intucaris , uidebis ca nihil efle amplius auguftius. Qiiis cnim efi,qui dicit, E G O tecum fum C Non «fi homo quifpiam aut angelus, fed DEVS ipfc. EcquiscftDc us7Vnus quidem efientiajfed tres perfonæ, Pater,Filius amp;nbsp;Spiri tus fandus.Ergo cum Deus promittit fe tibi affuturum,præfto ad/, efi Pater,Filius,Slt; Spiritus fandus. Et quæ efi maiefias DeiÇ’Dc/’ üs efi omnipotens,rerum omnium creator amp;nbsp;adminifirator,cui fef «iunt omncsa'caturae,tam fpirituales quam corporales. In Danie/ kdicitur: Millics millcminiftrabantci, ac dccies milk myriades ante cum ftabant.Etin Pfalmo dicit Dominus: Meus eftorbis ter/ ræ,amp;omnis plenitudo cius. Cum ergo Deus promittit fe tecum fo re,num exiftimas,quod folus,ut priuatus quifpiam homo,ueniat, amp;nbsp;non accedat cum uniuerfafua maiefiate S' Imo ita fentiendum efi, quodcum quo Deusfeconiungit, cum co comungantfeomne» angcli,imo omncscreaturæ tamccelcfics, quam terrefires. Nihil quidem uides rerum externarura eloco fuodimoueri,nifi quod re rum natura fieri folct.Scd fidcs,qu3c ex certa promifsione Dei con cipitur,haud difficulter cognofeit, quöd fauente Deo, a quo om/ nes creaturæ pendent,necefle habcantetiam creaturæ eius fauere»* JNonaudimusexternis auribus ullumlapidem,autarborem, aut montem pro noftra falute ingemifcere.Et tarnen Paulus dicit:Om/ niscreaturacongemifcit,fimulc^ nobifcum parturitufqueadhoc tempus.Non uidebat Iacob externis oculis,angelos Dei comités i/ tineris fui elfe. Sed poftquam aperti funt ci oculi,exclamauit:Ca/ ftra Dei hæc funt. Puer Blizci non uidebat præccptorem fuum E/ lizæumcircundatura efïèangelorum exerdtu.Scd poftquam Do/ minus aperuitoculos cius,uidit montan plenum equis ÔCcurribus igneis circa Elizfum.Confidcra ergo mihi,quanta maieftate muni tus fit is,cui Deus fàuore fuo prgfto adeft, ut redifsime dixerit Pau lus:Si Deus pro nobis, quis côtra nosÆt Dauid.Etfî ambulauero

COMMENT, IOAN. BRENT. jr» in mc'Jïo umbrae mortis,non f imcbo mala, quonfam T V mccuni cs. Vnus angelus tam potês eft,uf in excrcitu Sancherib una nocQe occident centum odtoginta quinqj milhahominum. Quata igitur potenriamunitus eft is,quem tuendum fufeepit Deus ipfcjno cum uno tmangclo,fed cam uniuerfo angeloru fuorum excrcitu Nee hocdifsimulat in Efaia. Non enim tacumdicit:E G O tecum funs, Et:EG O (urn Deus T W S, uerumetia addit: Q_V I tc corroz, boro,qui tibi opefcro ,amp;fuftento tedextera iuftimei.Âîij îegur» Dextera lufticiæ meæ.Sed eadem eft fententia.luftus ein feu luftiz^ ùi Dili,eft filiuscius Dns nofter lefus Chriftus,qui no folum fuat perfona uere iuftus eft corâ Deo Patre fuo,fed etiam in huncuCunii aPatre ordinatus eft,u£ propter ipfum iufti coram Deo reputetur J Quotquôt in eum credunt, Dicit ergo Deus fe fufeipere Idcclefiam fuam tuendam, corroborandam amp;nbsp;feruandam dextera 0^ poteiitia huius iufti, Domini noftri lefu Chrifti. Nam Deus fàdus eft Ecz clefiae propter Chriftu,tam propicius,ut non folum remittat ei peç cata,amp; reputet earn cora fe iuftam,uerumctia in periculis amp;nbsp;aducr/* fis jprimum quidem det ujJ «nr, ut fufferri queant, dejnde augeat ef foburjUt longe fortior,q antea fucrat, cuadat. Placeo miht,inquic Paulus,in infirmitatibus mcis,in contumelf|s, in necelsitatibus, itx perfecutionibus,in anguftqs pro Chrifto.Cum enim infîrmor,tûc potens fum. Poftrcmo,libcret earn ex omnibus aduerfis, donee cam æterna fcelicitate.Quare,etfi inftat captiuitas Babylon ica,aut alia calamités,tarnen non inftat internecio Ecclcfiac,quam Deusta, to fauorccompleditur, utnon immittcrct ei ullam calamitatem,ni fi antea conftituiftet le non modo earn fcruaturum,fed etiam per c* lamifatcm maioribus bonis cumulaturum.

Aiiud argumentu confolationis duclu ab interitii aduerfarioRi Ecclefig.Dns non tm tuebitur amp;nbsp;feruabit te in aduerfis,fed e tia po tèter dcfjdet opprimet oes aduerfarios tuos.Obferua igitiir ini/', cum fpus fandus dicit aduerfarios, q pugnêt, q ira ôd furore accendâtur,q contradicat,q bclligerentur cum Ecclefia, perituros, baud obfeure fignificet populu Dei, feu Ecclefiam no fr ui external ttanquillitatc in his terris,fcd fempcr habere fuos hoftes,q earn im tnani odio profcquantur, amp;nbsp;uirulêtifsimis uerbis inceftant, aequo uis crudclitatis gencre in earn gralTentur.Nunq.n .defunt ei Babyz lonri,Cambyfes,Antiochi,Hcrodc5,Pharifei,PÔtifices,Iudçi,Gc tc8,Neroncs,Domiciani,Diocletiani,Monachi,Sophiftp,amp;idgc hus alrj.Sedhæc eft confolatio,hoc eft gaudium eius,cp etiam nuit quam deftuurg fit ei dextera iufti,qua ipfa conferuatur,et hoftea . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4

cius opprimuntur, Confundcntur inquit, 8gt;( erubefcent otrnéS qui pugnant feu ira accenduntur adua fuin te. Hoft« populi Dd pollicentur fibi ex oppreila Ecekfia, æcernam gloriam. Ac profe/ óorcsinoculis mundi itafc habet, ut Eeclcfia fit longe omnium contemptifsima,hofi;csautem6ius fintuidore«amp; triumphatorcs gloriofifsimi.Obferua quæfo,mihi diligcnterquacDeus ipfeepk theta in hoc loco tribuatEcdefîæfuæ.ISJoli timerc,inquit, VERgt; JMIS Iacob,Et:Modicifeupaucijfraelis» VocatEcckfiam,Ver/ mem feu uermiculum, Necmirum,quandofiliuBipfc Dei caput amp;nbsp;feruator Ecdefiaeuocetur Vermis. Ego fum uermia, inquit non homo, opprobrium hominumamp;abiedio plebis ♦ Quidau/ tern confcmpcius,quid abiedius eft uermiculiB c terra prorepenti/ bus'TConculcanfur pcdibus.Traduntur pucris uexandi.Sic Ec/ defiacxponitur omnium hominum coculcationi 8^ uexationi, Vö cat etiam Ecdefiam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoc eft, populum paucum, 8^ contemp/

tum.Sicutamp; Chriftus uocat earn, Pufillum gregem, Nolite,inqui cns, timcrc Pufillegrex. Qui locus uidetur exhocEfaiæloco,a Chriftodefumptusacmutuatus efle,In mundo autcm,qui tantum ca quæ coram humants oculis funt confpima multa 8^ magna ad/ miratur,pauci numero, amp;nbsp;pufillus grex nullius funt reputationis. Quarc de Ecdefia Domini non eft iudicandum fecundum exter/ nam coram mundo fpcciem, Hoftes autem Ecclefîæ,nonfuntuer/ meSjfed leones,non funt homines pauci, fed homines multi, ma/ gn{,potcntcs,fapicntcs, funt Principes amp;nbsp;Reges,funt Sacerdotes

Pontifices funt q, quorum in hoc mundo maxima eft poteftas 8i^ autorités, Sunt exaltati ficut Cedri Libani, ut Pfalmus ait, funt quorum arbitrio uidetur hie mundus ftare, 8i. gloria acmaieftasin æternum duratura.Sed audi,quatfo,quale indicium inter cos amp;nbsp;Ec clefiam fuam ferae Domiitus Deus nofter.Gonfundentur,inquit, 8c. erubefeent.Gloria amp;nbsp;maieftas eorum, quam ex deuida Ecdefia reportarunt, amp;quam adhuc fibicxalfjs pollicentur, uerteturin fummam nominis eorum ignominiam. Ncchoc folum conCinget ciSjUcrumetiam redigentur in nihilum,amp; peribunt.Et ne quis exi/ ftimet hæc uerba quafi pcrincuriamexcidiftèei,addit:(^æres cos, amp;nbsp;non inuenies, hoc eft , ita peribunt, ut ne quidem reli/ quiæ eorum inueniri queant. Ac breuiter, crunt ficut nihilum, 8C uclutiea,quænunquam fuerunt.Quid poteft aduerfus impios ' Ecdefiæ hoftes grauius ac feucrius dici C Et ut feiamus hoc Dei iu/ diciumicriumaefirmum cfte,fæpé etiam alias inferipturarepe/ titur. lob uigefimo: Laus impiorum breuis eft, amp;nbsp;gaudium hy/ pocritaeadinftarpundi.Siexaltatio ipforum afeenderit ufquein coelum, fuumque caput cxtulerit ufcB adnubes. Peribit tarnen undcra

COMMENT. IO AM BRENT. /r» UndeniyUC ftercus,8lt;^ qui uidebant cum,dicent. Vbi nâm is eftC’A/ uolabit ut fomnium Et Pfal.xxxvi. Vidi I'mpium fupcrcxalta/ turn 8C elcuacum ut ccdros Libani.Tranfiui,Slt; eccc non erac,qug(i ui eum,amp; non eft inuentus locus eius.Et Efaias fupra cap.xxix. E/ rit ficut puluis tenuis multitudo uentilatium te, ficut fauilla per/ tranfiens multitudo corum qui contra tc præualuerunt amp;c. Quo j uerbis didtur,cxemplis quoq^ comprobaium cft.BabyIoni),Ant ia chi,Herodcs,Pontifices,Nerones,DiocIetiani,amp;aIi|hoftes Eccic* fîæ ita pericrunt,utnc rcliquiæ quidceorum faluæ manferint: Ecgt; cleiia autcm Domini,quam perfecuti funt,perduraûit, perdura-* bit ufcp ad extremum diem huius feculi,ut nihil dicam de perpetual’ EcclefiæfalutCjôt dcfctnpiterno hoftiumeius intcritupoft hanc uitam, in ucnturo feculo.

Sed nc ea , quae Deus antea de cura fua in EccIeSa tucnda J dixit, uideantur ei non in cordc ,fed in orc tantum nata, fc tanz tum ciuilitatis gratia,no fcrio Ecclefiam confolari,repctit,inculcat,I S^amplificat promifsiones prius didas.Ego rum,inquicns, Domi nus Deus tuus,qui apprchendo tc manu dextera tua. Noli exiftima te tc a me efte defertum,(^ conniueam, ut çrummis amp;aduerfîs afflt garis.Tâtum cnim abcft,ut tc deferuerim,0t abiccerim,ut tunc ma ximc apprehedam tc dextera tua ,S^ cOrrobor em tc. Magna affli Ao turn confohtio, qgt; cum alias dicitur Deus,cor cotritum amp;nbsp;humilia turn refpicerc,hoc loco dicatur , etiam humiliaforum contrltor 5 manus apprchendcrc,amp; corroborate, ne ita conculcentur, ut inæz ternum pereant,Cum autcm haec fit magna promifsio,exigif etiaiTj magna fidcm.Reipfa enim nihil minus uidetur, quam Dcus rez fpiciat afdiAum, teneat eum dextera cius, Quis cnim potuiflèc humano fenfu comprehcderc,qgt; Deus,cum urbs Hicrufalem, que tratprædpuum hofpitium Ecdefîæ Domini, a Babylontjs diripe fctur,amp;: incenderetur öi cum Babylonij Hierofolymitanos ciues J una cum uxoribus amp;nbsp;lft)eris,qui crant populus Dei,aut crudAifec; trucidarcnt,autmifcrrimcincaptiuitatemabduccrcnt, Ecclefiarrt fuamrefpiceretjöi dcxterammanumciustcncret C Quis iudicaftec Dcum tune apprehendilTc manum populi fui, cum Antiochus nonfolumprophanaret templum Hierofolymis crcmarct faz croslibros,uerumetiamintcrficcretpios quofcß immanitcrC'Quis fenfiflet Dcum corroborate manu Ecdcfiæ fuæ,cum Diocletianus publico edi Ao mâdaret,ut cun Aa quç ufquam eflent ChriftianoRt têpIa,foIoadæquarentur,Scriptura facra exureretur,Chriftiani inz fames haberefur,miniftri Ecdefi^ in uincula coqccrentur, amp;nbsp;crude lihus quibufe^ fupplici]s,ad immoladum idolis c0pelIercnturC'cult; all) flagris difcerpercntur,alfj ungulis foderetur,ali) ignitislamj

57A- IN CAP VT XLL ESAIAE nisurerentur^In hactàm crudeli laniena quis fecudum humanaln rationem ludicans, non pronundaret Dcum Ecclefîæ fuæ oblitutn cflèCSed aliud humano fcnfu perdpitur, ah'ud uerbo Dci promitti tur. Magis autem iudicandum cft fecundum uerbum Dei, quain fe cudum humanum fenfum.Etfi enim ilh's tcmponbus,quibus afflv (fta cft Ecdcfia Domini, no uidebatur Deus tenere dexteram eitfs, tarnen Sept) ipiï fentiebanc tune ueram fpiritus confolationem, ÏKjB«flF,amp;mitigarionem,atcp tandem liberatiónem, nuncres ip/ Ca teftatur, quod tanta impiorum crudelitas erga pios,magïs adi'u** ucrit amp;feruauerit,quam opprclTerit Ecclefiam»

Deinde additur.Ego tibi dico,Nc timeas. Ego (c adiuuo. NoU limere,uermis lacob,« pufille Ifrael, Ego auxilium tibi fero, diciC Dominus amp;nbsp;redemptor tuus Sandus Ifrael. Vide, obCeero,quan/ * ta cura Deus promifsionem præfcntiæ amp;nbsp;auxilij fui in aduerfis co mendet. EGO, inquit,iubeocenontimere.Audjsne,EGO,in/ ' quam,iubeotcnontimerc.EGOteadiuuo. EGO tibiauxilium 4^ero.Quis eft illc EG O* Non certc uanus quifpiam fomniator, non mendax homo,imo ne angelus quidem,Scd Deus ipfc Domi/ nus,amp;redemptor tuus Sandus Ifracl,Jioc eft,Deus Pater et filius, aceciam fpiritus fandus. Quid ergo nunc dubitas'?’ quid adhuccon quererisCFateor, inquis ,Deum cflèucracem,fcd metuo ,ne hæc hon fint uerba Dei, quia recitantur ab Efaia, quem aiuntquidem Prophetam fuifiè,attamen bomo fuit, qui falli amp;nbsp;fallere poteft» At bic homo fuif fpiritu fando donatus,amp; habet uocationis atque condonum fuarum coeleftia teftimonia. Adde,quod autoritas eius per Chriftum filium Dei,amp; Apoftolos eius ita confirmata eft, ut fi angelus aliud nobis adnunciaret, pro anathemate habendus effets Sed aliud, inquis iterum, reipfa fentio, quam uerba mihi promit/ tunt.Rede. Verba diuinæ promifsionis non in hcKnobis propo/ nuntur , ut res promiftas continuo fentiamus, Sed ut C R B-* DAMVS amp;nbsp;EXPECTEMVS. Quodenimacl Paulum, dcprecantem colaphos Satanæ ,didum eft : Suffidt tibi gratia mea, hoe idem fdamus ad nós dici : SufFidatuobispro/ hlifsioDei. Benefida enim diuina,quceuerbo Dei promittun/ tur, non continuo traduntur camifenticnda,nonquoduerbum Dei fit uanum, fed ut interea temporis fides probefur, inuocatio àcccndatur,8^magnitudo benefîdorum, fîcut fernen agro man/ datum, augeafur. Et tarnen ne ficquidem omni benefiiciorumDd fenfu deftituimur.Nam Deus, quemadmodum fupra commemo/ rauimuSjdatÏitCaflv 8lt; mitigationem,ut fuffèrrequeamus,amp; reddit animum noftrum fortiorem,doneeplene ac perfedeliberefnur. Rurfus audio ♦ Sed quæ promittuntur a Deo, ea promictuntur Ec* defiae

COMMENT. IOAN. BRENT. f7 9 cleGæ fuæ fanaæjiion priuatim mihi peccatori,qui toties maiefra/ fem Del fcekribus mei ofïènderim. Tu quidcm re«fle Si pie facis, quod agnofcas tua peccata,non autem habcs ulbm l'uftam caufam, cur teiplum a promifsione diumæ clemenciæ fecîudas.Si enim De uSjtnqui'c Pauliis,pro nobis,quis cotra nosC' Qui ctiam proprio liofuo uô pepercitjfed pro nobis omnibus tradidit ilium,quomoz do no ctiâ omnia cum illo nobis donauit Quis accufabit aduerfus cledos DeiÇ’Deus qui iuftificat. Quis eft,qui côdemnetC’Chriftus cft,qui mortuus eft,imo q amp;nbsp;refurrexit,qui eft ad dextcra Deigt;qut amp;intercedit pro nobis. Et foanncs : Si quis peccauerif, aduocatutn habemus ad Patrem lefumChriftumluftum.Etipfe eftpropiciaz tio pro pcccatis noftris etc,Nam quod dicis hcc promiflà eflè Ecclc fiæ fanâ:æ,non tibi peccatori,quæfo te,confidera mihi,quid uoces Eeclefiam fandla, Quafi uerû aliud fit Ecclefia,quam membra fuay ex quibus conftat'TEt fanda uocatur, non quod propriam habeat e mentis fuæ iufticiæ fanÆtatem, fed quod confidat aliéna fanditaz tc,uidelicet,filij Dei Domini noftri lefu Chrifti, amp;nbsp;q? bac fandïtaz te expurgct reliquias carnis adhuc plt;5lô prophanatg, amp;nbsp;dnetur pec ato,Etin hune ufum Sacramenta,quondaquidêcircuncifio,nunc autem baptifmus amp;coena Dhi,diuinitus inftituta funt,utquod milsionibus gnalitcr uniuerfæ Ecclefiæ ofîèrtur,hôc facramcntis» , unicuiuis accipienti,amp; credèt{,priuatim applicetur. Quare,nifi tu uelis eife incredulus,amp; Ciia ipfius temeritate pcrire,nihil habes,qcï ucl de promifsionum Dei ueritate erga te fcruanda,uel de aduer fis 8^ dilatione diuini auxilrj conqueraris,

T ertio additur:Ecce ego pono te quafi plauftrum, amp;nbsp;tribula no uam dentàtam,ut tritures montes,at(Ç comminuas, amp;nbsp;colles in puK uerem redigas. Ventilabis cos,amp;^ uentus tollet,amp; tutbo defpergec cos,T V autê exultabis in Dômino,8C in fando Ifraelis lætaberis/ Inges promifsiOjS^ quæ fide accepta, ingentem etiam confolatione in aduerfîs affert,Deus non folum iuuat ÔC feruat Ecclefiâ fuam ia imbecillifate eius,uerumetiâ facit earn tam fortem et potentê,ut ma ximaquæc^ Imperia amp;Monarchias huiusmundi opprimat.Eflficic utEcclcfia fit,quafi plauftrum,quo exploduntur 8^ triturantur frii ges,amp; quafi tribula noua dentata,qua excutiunfur frumêta. Sic Ecz défia tantis uiribus, tanta fortitudine donabitur a Deo, ut tritureÉ montes amp;nbsp;excutiat colles,in pulueres,qui a uento 8C turbine difqcî antur.Montes Sd Colles funt magna 8^ mediocria imperia atque rc gnahuius mundi,Hæc,dicit Dominus, ab Ecclefiâ ita conterenda^ ut ne ueftigia quidem eorum falua remaneant, Amabo autem te, die mihi, quando aut ubi unquam Ecdefia Dei tantas uires exteruas habuit, ut oppreflèrit ucl unam tantuin huius mundi

Monarchiam » Nihil enim nunc dicendutn eft de ingreftu Iftaebta rum in Canaan,a quibus multa Cananeorum régna occupata fuut» Necaliquid hicdicendum eft de Vieftorqs Dauidis, Nam omnia hæcfacftafunt,priufquamorirenturmmundohi magni montes, feu Monarchiæ,quæ poft hanc promifsionem exortæ lunt, ôi. quas Daniel commémorât » Hue accedit,quod quas uicftoriasK/ raelifæ ab hoftibus fuis reportarunt, eas non reportarunt propter fuas iufticias,quemadmodum Deut»capite nono fcribifur.Semper cnim maior populi pars, etiam in Dauidis exerci£ü,fuerutit hypo/ critæ amp;nbsp;impi] ♦ Quare talcs uitftoriac non uidentur proprie adfcri/ bendæefleEccIefiæ,præfertim,cum amp;nbsp;impiægentesfæpeparua manu magnos exercitus fudcrint,fugaiierint,S^ uicerinu Si uero dicêdum eft de rebus geftis populi Del, poft hanc promifsionem, amp;nbsp;poftquam uaftata urbe Hierufalem, abduefti funt captiui in Ba/ bylonem,quos,quæfo,montes, quas Monarchias,imo quos col/ les, quæ mediocria régna, quæ caftella unquam poftea expugna/ runtC'Infigne quidem eft bellum Machabæorum, Sed quo uix fua tutati funt,tantum abeft,ut aliéna régna dcuicerint. Poft diuulga/ tioncmâutcm Euangelq in orbem terræ,populüs Dei feu Eceleiîa magisinfigniseftcladibus perfecutionibus a gentium tyranni/ de perpefsis,quam externis uidorijs, amp;nbsp;expugnationibus regtto/ rum^Quid ergo fibi uult hæc promifsio, quam Dominus ad Ëtcle fiamfuam dicit:Pono te quan plauftrum, amp;nbsp;tribulam nouam den/ Catam,qua côneutiantur montes amp;nbsp;colles 7quot; Audis quidem uerba, quæ externa bella,corporales uires,et mundanas uidorias fonant, Ud ea intelligenda funt more Ecclefiæ,amp; pro ratione regni Chri/ fti»Defcribit enim uidoriam Ecclefiæ,non qualis apparet in côfpc flu mundi, qui non nifi externam maieftatem lomniat, fed qualis uere eft in confpcdu Dei ♦ Primum enim, Ecclefia Dei,uere, iuxta hancpromifsionem,contriuit amp;nbsp;comminuit monfem, feu Imperiu Babylonicum, quia Deus propter Ecclcfiam fuam abftulir Monar chiam a Babylonijs, amp;nbsp;pofteris NebacadNezaris, ac tradidit earn Cyro régi Pcrfarum,uidelicct ut hac occafione Iudæi,qui erantpo pulus Domini, captiuitate liberarentur, amp;nbsp;Ecclefia in Hierufalem inftauraretur. Vnde poftea cap. xlv. ad Cyrum dicitur: Propter feruum meum Iacob,amp; Ifraelcm eledum meumi uocaui te nomine Cuo amp;c. Sic Sd cap» xlif] » Dicit Dominus redemptor uefter Sandus Ifrael» Propter uos emifi in Babylonem, amp;nbsp;detraxi uedes uniuer/ fos,amp; Chaldæos in manibus fuis gloriantcs ♦ Et paulo ante de op/ preftà Ægyptoamp; Æthiopia,propter Ecdefiam,dicit. Dedi propi ciationem tuam Ægyptû,Æ.thiopiam,amp; Saba pro te.hoc eft,Per/ didi has gentes propter te,ut côferuareris, Sic etiam, quo tempore uuloandun»

COMMENT. IOAN. BRENT. ^77 Utd^ndum eflètcuangelionChrifti in totum orbem terræ, tradi dit Deus propter ecdefiam fuam,inonardiiam terrç Romani's,ut hac occafione hceret ApoRoIis^qui erant dues ÔC fubiedi Roma^ norum,euangelion ubiuis terrarum drcumferre, quod non fic cuiflet eisjfi orbis terrarumeo tempore, quemadmodu antea,fub Grgcis diuifus fuiflet in uaria,amp; inter fepugnann'a régna. Quare, cum Deus mutet tarn magna imperia,propter ecdefiam fuam,re^ fte dicitur ecdefia dentata tribu!a,qua montes ÔC colles excutiun^ tur ,Deinde,ecdefîa didtur conterere et comminuerc montes,feu régna buius mundi,cum coctusecdefiæChrifticoHigitur per e^ uangelion,ex omnibusregnisamp;imperqshuiusmundi, obfittenti bus regibus Sgt;C prindpibus,imo inuiiis etiam inferorû portis. Vrt de poftea Gip.4?xiicid Ab Oriente adducam (einen tuû,ôô ab Oc ddentecongrcgabote.Dicam Aquiloni,da,amp; Auftro,noli pro^ hibere 8ôc.Poftremo,Veniet tandem tempus,quo uaftatis et con culcads omnibus imperqs huius mundi,fola ecdefia Chrifti, uida morte Sat^na,tdumphet,ac fruatur in CHRISTO ièrua^ tore fuo,perpétua fœlidtate.Hoc etiam fibi uult apud Danieleni bpis ille de monte reuulius,qui contritis ferro,ære,argento Sc rOjfacluseft mons magnus, amp;nbsp;impleuit uniueriam terrain SiSc. Quare ièntiamus uere impleri banc promiisionem,qua ecdefia di dtur tribula dentata excutiens montes ôôcolles,amp;^ in puluerem comminuens.

Recenièt Deus aliud beneficium quod coîlaturus fit in ecdefia am lùam,ut non ibium conibletur eam,ied etiam illuftret fuam ip fius maieftatem in toto orbe terrarum. Egeni, inquit, ieu afflidti, Ô^milêriquærunt aquas,ièdnoninueniunt,ideoc^ lingua eorum præfitiexarefdt.Egoautem Dominusexaudiam eosamp;Sc.Hçc ui detur eflè condo de überandis captiuis miferrimis ludæis e Ba^ bylone,Ôd rcftituendis eis amoeng fertili fuæ regioni,quod cum euènt in Babylone egeni,ó^ oppreßi,defiderauerint quidem mag naanimicupiditateliberationem,non potuerint autem earn ulla Humana opecon(êqui,ièd Dominus ipfe liberauerit eos manife;* ftismiraculiSjöCreftitueriteos fuæ terræ. Bona ièntentia. Sed quemadmodum ea quæ proximo prgceflèrunt non pertinent pro prie ad externum ilium populum Hrael,nec ad corporalia benefîlt;î da,fed ad pniucrfa m ,ac ueram ecdefiam Dei,00 præcipue ad fpiri tualia beneficia eius,amp;ad dilatandos fines eius inter omnes genis teSjiddrco amp;nbsp;hæc co referenda funt,ut intelligamus Propheta ge^ neralitercondonarideieruandi's miieris afflicflis ecdefiæ reli* quijs,ac©tiamdeaugendonumerocius,amp; de ampliandis termi^

til's eius.Scntenlia igitiir hæc eft. Non eft uobis ftnuendum,quod eoUigammeameccicfiamtantumcxckris ÔÔ inGgnibus urbibuf, tx Hieru(alcm,8c Samana,aut ex nobibbus tantum, ôC potent^ bus honiinibus,aut ex terra tantum fèrtili,qualîs eft ilia ueftra Ca^’ naan : led colhgo cam maxime omnium ex delerto,exlods aridis« excgenis,milcris ÔCabiedis hominibus.Cumenim uidcohos de ftitutos omni Humana opc,amp; qugrcrc aquas lalutis,non tarnen in ucnire eas,fed præ Gti exarelcere,mifcreor eorum,8c exaudio deG deria iplorum.Nec^enim polKim committere,ut alHiiftum, ueræ falutis Gtientem ÔC affètftantem dclêram .MaJo, ut natura rcrum inuertarur,quam ut ipG Gti pereant. Qyare aperio flumina in edi* tilsimis montium ucrtidbus^pcrio fontes in medqs campis, uer^ todelcrtumin ftagnaaquarum,Sd terram torridam in fontium fcaturigineSjUt hi egeni ÔC miferi homines Gtim fuam,quocunquc uencrintjCopiole explere queant .Nec folum exhibco eis abuncian temaquamindelerto,ucrumctiam paroeisadufum ÔC uolupta^ ternuariageneraarborum,Cedrum,Sithim,quarum ligna non putrefcunt: Myrtum,Oleam,Buxum,ulmum,0C PriGKum, qua^ rum aliæ umbram,aliæ odorê præftant,aliæ ad alias res ufui funt, Hæc ica effidam,aitDominus,utpubl5eecognolcatur,quod non fiant lege naturæ,lèd manu Dei,8CcoeIeftibusmiracuIis. Hac au* temdelerti,aquarum,fonuum,ô(f arborum metaphora intelligi* tur,quoddeusGtinftauraturusinter genres,quæ nomine arid» terræ ÔC deferti comprehenduntur,Iargilsimum Ibntem prædica* tionis uerbi fui,ut quotquot ueram làlucem Gtiuntihauriant ex eo fonte cœleftem ôd æternam beatitudinem.Hæc promilsio primU omnium cocpit impleri,in iplà BabylonicacaptiuitateJn Babyîo nico enim impend nomen ucri Dei,amp; doftrina ueræ religionis dl üulgata funt in uniuerlàm Monarchiam ex occaGone Ibmnfj,ex* poGti à Daniele, amp;nbsp;ex miraculo,quod ædebatur in tribus adolc* kentibus,8^ ex decreto Nebucadnezaris,quç extant apud Danic lemcap.x.amp;S Similiter diunlgataeft doÂrina de uero Deo ex miraculo,quodæditumeft in Daniele inter leones,amp; ex publico decreto Darii,Danie,6.HæcdiuuIgatio uerbi Dei.flumen eft,ÔC fons,amp; ftagnum,ÔC Icaturigoaquarum in uertidbus mondum,in campis,amp; in deferto,ex quibus non Iblum pi) inter Iudyos,uerumy etiam multi inter genres, haulèrunt ueram amp;nbsp;æternamGlutem» Manifeftum autem eft.quod hæc non Gnt faéla humanis conGlrjs» fed diuina potentia.Nam amp;nbsp;miraculafuerunt diuinæ maieftatisî

quod uidores prædicent Deum corum.qui uidi amp;nbsp;captiui e* rantjdiuinæ erat uirtutis .Deinde,multo magis impletur Hæc pro milsiOjfjs temporibus,quibus Apoftolidiuulgant euangelion de Icfu Chnfto,inter omnes genres,quibus congregatur uera ec«

défia Chrifti tam ex Iudæis,quam ex gentibiis. T une enfin eru^ pitfn montibus defertis aqua ilia, de qua Chrfftus ipfc conció^ natur: Qyifqufs,inqufens,biberitde aqua quam ego dabo, nun^ quam fitietfnæternum,fèdaqua,quam ego dabo ei,fiét in eo fons aquæfàlientisin æternamuitam .Poft rem o impletur in unoquo^ uispio,egeno,afflilt;fto,ôôomm'quidem Humana ope deftiruto,in^ uocante autem D O MIN V M Deum (uum ex fide lefu ChrP fti. Deus enim hune intantum non deferit,ut excûet in ipfo flu^ minaconiblationum,utâ^ alios pofsit aqua confolaiionis pota^ re.Sicenim Paulus i.Corint.).ait.Deusomnisconfblattonis con^ foJatur nos in omni affliCtionc noftra,in hoc ut pofsimus confoia^’ ri eoSiC^ui funtin quauisafflieftione, per coniblationem, qua nos i«« pfos confblatur Deus.

Supradieftum eft,quod Dominus inftituerit in hoc capitc qua^ fi forenlêm aétionem coram iudicibus,contra deos,idola nbsp;nbsp;facrà

Gentium, Ac ante quidem propofuit àvT/ÔsniVjfeu Contentfonem, quafeamp; opera,atc^maieftatemfuamcum drjslèuidolis Babylo^ niorumitaconfèrtjUtperfpicuum fiat,iêefleuerumæternum Dé um,acfàluatorem populi iui:ldola autem gentium cflè res fidfcias èc plane inutiles. Qiiam antithefin idcirco proponit,ut ecclefia ad uerfus of^ndicula foclicitatis ldolatrarum,et infeelicitatis piorurri muniatur.Et hæc quidem fatis,ut puto,copiofe hadenus expofita funt.Nunc lequitur alia ivTfSioitfjqua Deus iterum,quafi in foreiP fîiudicio opponitfèiè Idobs Gentium.Sicut autem in fuperiori ari tithefî contulit fada cum falt;ftis,ita in hac confert dida cum didis* hoc eft ,prophecias amp;nbsp;uaticiniafua,cum propheerjs, amp;nbsp;uaticinqs deorumBabyloniorum,ac etiam omnium gentium. Audiainus crgoinicioprioremivT)9^*t«û*' partem,quam amp;Sparaphrafipercur remus. Prope,inquit,fàdteiudiciumueftrum ôôc.hoc eft. Vos idola,acdiisentium,agite,proponite iterum in medium cauiàm ueftram,afTCrteomncargumentorum ueftrorumrobur,ut poisi tisueftramdiuinitatemprobare.Ne autem peruariauaganduin fit,fumamus in manus uaticinia. Nam fi Idola gentium lünt ueri dij ,agitedum,adnuncient,acuaticinenturnobis quæ fint uentu^ ra. At nee hoc quidem tam feueriterexigo. Nam, fi nonpoflünt nobisprædiccrefutura,faltem adnuncient amp;nbsp;commémorent no* bis rede amp;nbsp;uere,priora Sf præterita,ut ex his feiamus amp;nbsp;cogno^ fcamus,num etiam aliqufd ueripoisint depofterioribus,acfutu* tisuaticinari.Sedfitfancita,quoduosieu ueftri uates queant ali^ quam ueterem hiftoriam uerc commcmorare:certe,fi uultis pro« bareuos efle ueros deos,necefle habebitis adnunciare,^uæ pofté^

rioribustemporibus euentura fint. Neceflè habcbitisuatiónarf, quæueibonauelmalaueftro popuio,ueftris cultonbus,aut eti^ am populo Dei, immittere in futurum uelitis ac pofsitis. Num e* uenturumfitipfisbeHum,an pax.Num uaftitas an tranquillitas: num captiuitas,an Iibcrtasj'dq? iuxta fiias drcunliantias,quo tcm^ pore,quibushoftibus,quo liberatore,autquibusalfismodis,Hoc fi fecerJtis,amp; fi ea,quæ prædixiftis ßc euenerint,tum peripicueeo gnolcemuSjtum ÔC fatebimur uos efiê ueros Deos. Sed quid plu* ribus opus eft Vos eftis ex nihilo,amp; opus ueftrum ex eo quod non eft(hoceft) ut uos nihil eftisjita nee quiequam ueri prædice* re poteftis.Et abominabiles funt,quotquot eligunt amp;nbsp;colunt uos, ut deos fuos .Hæc eft prior pars huius antithefis.Mirum autem ui detur,quod uerus Deus tam Icueriter prouocetad uaticinia, cum obicurum non fit,quodetiam imprj,amp; uates Idolorum multa prædixerint,quæ euenerunt.Et quid illud eft, quod prouocet eti* am ad commemoranonem præteritorum, quafi homines Idola* triæ dediti,non pofient aliquam ueram hiftoriam,ante aliquot an nos geftam, recitare C Oblerua igitur,quod negari non poteft, quin amp;nbsp;fua fint impiorum amp;nbsp;Idolatrarum uaticinia. Satan enim, quia nonpotuit quondamconfequi,ut proturbato filioDei eft* demaieftatis(uæ,ipftDeusefiêt,hoc9unc,quod proximum eft, conatur,ut fit Simia ueri Dei.Itac^ quia uidit Deum edere mira* culaper Moftn,excitauitmaleficosPharaonis,ut8lt;S ipfi uideren* tur miracula edere. ViditDeumuerumrelponiaamp; oraculada* re ex propiciatorio per Mofen diuina autoritäre inftituto. Cona* tus igitur eft nbsp;nbsp;ipft relponia per ftatuas, quas ftribunt aliquoties

locutas,amp; per alia inftrumenta dare. Vidit uerum Deum habe* re fuos uates amp;nbsp;Prophetas,qui de rebus futuris uaticinarentur, Quare excitauit 8^ ipft fuos uates,qui de uenturis rebus prophe* tarent.lnDeuteronomiocapitc decimotertio, fignificatur falfts Prophetas pofle prædicere figna 8^ portenta,quæ eueniant.fn Sa muele mulier Py thonifla excitât Samuelë,hoc eft, Satanam in ha* bitu Samuelis,qui prædicit Sauli,quodei pofteradieaccidit. Inli* bro Regum: Ahafias rex Ifrael,cum cecidifft t per can cellos cccna* culi fui,mittit nui icios ad Belzebub deum Accaron,ut ftiftitaren* tur,num recuperaturus effet fànitatem.Non mififiet autem Aha* fias ad hunc Deum,nifi is prædidionibus 8C uaticinfjs fuis conft* cutusfuiftet aliquam autoritatem. Hie ergo confideramihi, quod cum Deus prouocet Idola aut uates eorum ad uaticinia,non intel ligat ea uaticinia,quæ uel ex naturalibus caufis colligi poflunt,qua lia èC phyfici nonnunquam prædicunt,ucl ex moralibus caufis conftant,ficut etiam prudentes Ethnici potuerunt prædicere,ho* minem datum,arrogantem,8f alios præ ft contumelioft faftidi*

entern, tandem in ignominiam defjcicndum,8ó ab alijs contem* nendum. Nee fit fermo de his uaricini}», quæ in hoc proferun* iur,utabolcant uerbum Dei,quod antea manifeftilsimis ÔC ccrlt; tilsimis miraculis,amp; alqs teftimonqsconfirmatum eft. Nam haec ahquoties accidcrc,permittente Deo, ut probetur fides populi Dei,ex Deuteronomio perfpicuum eft. Nee de his loquitur De* us.quacaut antea extant,0C repetuntur tantum â uatibus Satanæ, quale eft uaticiniumexcitati Samuelis,aut generaliter fine dreum ftantfjseffèruntur,aut (unt obftura,leu ambigua,amp;r flcxiloqua, qualia fuerunt oraculaDelphica: Sed loquitur de qs uaticinqs, quæamp;fiint perfpicua,amp; eftèruntur cum circumftantqs fuis,0C denunciant publice gentibus ucl beüum,uel paccm,uel internecio nem ,uel falutem.Tale fuit uaticinium Noe de diluuio,quo expri* munturcertæcircumftantiæ. Nonenim generaliter tantum di* dtur , uenturum fupplidum, fed adduntur certæ circumftan* tiæ,uidelicct,quod uenturum fit fupplidum fuperomnem ter* ïam.fuper omnemcarnem.ltem,fupplicium ucniet, per aquam« Adducam (inquit) A CXV A Sdiluuqfuper terram. Additur circumftantia temporis. Centum amp;nbsp;uiginti anni. Tale fuitua* fidnium,quod Abraamo diuinitus reuelatum, amp;nbsp;per ipfum uul* gatumeft,demultiplicando(èmincfuo,de pofsidenda terra Ca* naan,6^ quod fernen dus futurum efletperegrinum in aliéna ter* ta,quadringennsannis,deindercuerfurum eflct,cum multis di* uitijs,amp; occupaiurum Cynæos,Hethæos ÄTc. Hic uides multas amp;nbsp;uarias circumftantias uatidnq,quas tanto ante tempore, priuf* quam eueniant,prædicere,folius ueri Dei opus eft,non ullius créa turæ. Tale eft uaticinium deuenturoMefsia,de quo nonfim* plicitcr prædidum fuit, quod eflèt uenturus,amp; genresbenedi* durus, kdadiedæfuntjamp;fùbinde darius rcuelatæ drcumftan* tiæ,uidelicct,e cuius fàmilù,cquatnbu,ecuius pofteritatc,quo tempore, quo ludccæ loco,quali matre, nafdturus eflèt, amp;nbsp;mul* tæaliæ drcumftantiæ. Talecftamp; uaticiniumde uaftatione ur* bis Hicrufàlem,amp; Babylonica captiuitate. Item de liberationec captiuitate SC reftauratione urbis Hierufàlem. Sunt SC in hoc ua* ticinio drcumftantiæ cxpofitæ,quis fît futurus uaftator urbis quanto tempore aptiuitasduratura,quis redemptor e captiui* tate.Hæc amp;nbsp;id genus alia uaticinia,uerc fùnt miranda,ô^ quæ ma* nifefte ueram diuinitatem eius Dei,àquorcuelantur,teftantur. Et de talibus fit hic fermo, quod nihil unquam talium uatidnio* rumab idolis aut cultoribuseorum prædidum fit,ncc etiam præ* dici queat. Atqui, fi uere eflênt dq, amp;nbsp;uera eflèt religio eorum, certe deberem talia uaticinia,quibus publice autfàlus,auc in*

yS» IN CAPVT XLI. ESAIAE terncdodcnundatur,pcrfpicue,amp;rcum ccrtis fin's circumflan^ tqs, per cultores fuos reuclare uulgare , Quare apte con* cluditiir,,quod ÔC nihil fint, óf nihil pofsint,ólt; abominabih'sfit, quieoscobtac ueneratur* Sed quid illud eft,quod Deus alhr* mat ïdola non folum non pofiè de fiituris uereuattcinari, uerum* ctiam non pofie priora feu præterita reéle eommemorarc Non omnino negat, quodidola feu cultores eorum, non pofsfnt aliquid uerf de rebus in hocmundo gefti« recitarc, fèd hoe negat, quod cuin defèruerint dodlrinamPatriarcharum de uero Deo, ' öC uera religione, non pofsint aliquid certi amp;C ueri de initio amp;nbsp;crcatione huius mundi, SC de rebus per pios Patriarchas à con* dito orbe geftis,quac hiftoria præ omnibus fcicu dignifsima eft, cognoiêere, 8d commemorare, Ac profeflo res ualde miran* da uidctur« quod in Ethnicis fcriptoribus, de tantis rebus, nihil certiextet,fèaomnia plena funtfabulis» Alrj fèntiunt,mundum nunquam incepifiê,(èd iêmper fuiflê» Alq etfi affirmant eum coe* piflè,tamcn numerantantefe,multas annorum myriadas,quod de Chaldæis Cicero fcribit. Alq alia nugantur. Sed fi reóte hoe perpenda«, non eft adraodum mirandum , quod qui deiërue^ runt primorum Patriarcharum dodrinam de uero Deo, fiC fè* (ftati funt aliènes deos, non retinuerint etiam ueram de initio hu* ius mundijód de alijs Patriarcharum geftis, hiftoriam. Augu* ftinusfcribit alicubi^InlibrisdeCiuitateDei) fè/n dodrinaE* ihnicorum deorum obfèruaflê,quod plane nihil, aut paucifsima doceant de bonis nioribus,amp; de honeftisuitæ offices, fed tan* tum præfcribant ritus quofdam, amp;nbsp;cerimonias Gcrorum, ÔC lu* ' dos rcenicos,0^ exigantalias quafdam friuolas nugas, quæ ad ue* ram animipietatem aut tranquiIIitatem,ÖCad uitæ honeftatem nihil faciant^Itaquearguiteos non pofîê ueros efleDeos» Nain fi eflent ueri dq , certe maiorem habuifient rationem honefto* rum officiorum in hominum uita,quam iftarum ineptiarum, quas de facris fuis èc obfeocnifsimis ludis tradunt * Hoc Augu* ftini argumentum non longe abeft ab eo,quod Efaias hic reci* tat,uidelicet,Idola non pofle efic ueros deo»,propterea quod cul* tores fuos non folum non doceant res futuras, led ne præteritas quidem,à condito orbe,quas nwxime omniumfeireamp;cogno* feere refcrret,cum interca doceant eos,nefcio quas uaniftimas nu* gas,quæindignæ fint,ut publice in coetuhoneftorum hominum recitentur»

Hrc cfl alrera par* atitithcfisj'ii qua Deus commémorât nonnulla,quæipfeuÂUcinetur, quæctiam fint certfisima, ac c* lufceinodi qualia nullus fididorum deorum uatidnari pof* fit. Safcitauijinquic, ab Aqmlonc, amp;nbsp;uenit Hæc fie rc* citantur , ut uideantur pofiê intelligi de Abraamo * quem D E* V S exeïtauic ab Aquilone , hoc eft, Chalda’a* ab ortu fb* î.j,hoceE,à Me(opotamia,de quo amp;: Deusprædïxiti quod no^ men fuum fir prædicaturus inter Gentes*0^ quod polteritase* lus fit co.K'uîcatura reges, quae omnia fie, ut prædid t fuerunt, ni pofteritate Abrahac iunt impleta. Afrj mtelligunt de rege Ba* hyloaio.ualUiorc urbis Hierufalem, èi. de Cyro redemptore eapfjuofum ludæorum. Aîq intelligunt de Chrilto DOM U N O noliro. Quæfententiæ non funcdamnandx’.’ IDeh:scnmi omnibus extant certa uaticinia Dei Ifraelis, qaæ ut uere irhpie*’ tafunt.itam inifeitccoarguunt deos Gentium u initatis, quod pfitaliuin rerumpi me nihil pofsintprædicere. Sedquia moxfe* qaitur. Primus ad Zion du et. Pro quo fie legendurn eft, Ego pnrnus(dieo)ad Zionem: Ecce ipfi, amp;nbsp;ad Hierufalem, Euan* geldtam ( tibi ) d ibo. Qua? intel igenda funt,de uoeatione gen* tiuni ad agnîtionem CHRIS!' i,ôd de diuulgationeeüangelfig aburbe Hicralalein, in totum orbem terræ jidcircoputoetiairi hccuerba: Sulèitauiab Aquilone,amp; uenit amp;fc. intelbgcnda efiè de uancinio uocationis Gentium ad eedefiam, ut fit hac (ènten* tsa.Ego uaticiiîor nbsp;nbsp;prædicopermeosProphetas,quodeecle*

fiainea non folum coHigatur ex ludæis,(ed quod etiàtn Gentelt; ab Aq i lone,S(^ Ortu (ohs exeitandæ fint,amp; acceflura? ad me* ame.ccl.efijin,lt;^rÀ'3^ uocabuntur nomme ineo,hoc eft, üoCabun tur populus Del,Pu inuocabun' nomen nieum,ae ineedenr füper principes,tanquain fiiper clt;xnum,ôc conculcabunt eos,quem* adinoduin figulus lolet conculcare lutum. Quahs autem fit hæc conculcat!o,e fuperius diiftis intelligcndum eft,cum dicituriEgo pofui tequafi piauftrum,Ôlt;^ tribulanouadenrata,triturabismon* tes,8lt;f comminuesamp;c. Qualiseft hæc trituratio comminu* CIO,tabs eiiam eit ulla conculcatio, uidelicer, non carnalts, fed Ipi* ritualis.Ciim enim euangelionCHRIST! inter Gentes prædi* catur,tunc hi,qi.ncrcdunieuangelio,fèquunturuocationem eius, etiamfiid prohibeant perfequantur principes S' magiftratus. Sieamp;f intra dicit ca. Ab Oriente adducam (emen tuum,amp; abOc ctdetue col igà te.Dicani Aqutloni,dj,ôi^ Auftro,noli prohibere*

Afferfili'osmeos de longinquo, filias mcas ab extremk ter«* ræ 8^c. Sicód Matthæi ocftauo, Dico uobis, mukos ab Orient teS^ Occidenteuenturos efle,amp; accubituros cum Abraham amp;nbsp;JfaacSó lacob in regno coelorum ÓCc, Qnod autem in boe faiæ loco tantum fiatmentio AquilonisSó Ortus (blis,non item Auftn 8C Occidentis, ideo fadium eflê exiftimo,quod cum co tempore uenerint a b Aquilone amp;nbsp;Ortu fblis uaftatores regni lu^ da nbsp;urblsHierufalemjqui fueruntSaneherib nbsp;nbsp;Nabuaiodo*

nofor,Aflyrfj Babylonq,fignificetur,rem diuina dementia in diuerfum itamutandam,utundcantea uenerint ccclefiæ uaftato^ res,inde poftea uenturi fîntecdcfîæ ædificatores : unde priu« popuius Dei diminutus eft,indc poftea poilus Dei multiplicand dus fit. Et hæc quidem ftituraeflêuerus Deus Ifraefis uaticinad tuseft,quæ èC cuenerunt,ac reipla impleta efiè uidemus. Sed ni* hil talium rerum unquam potuerunt Idolafeu dij Gentium aut cultores eorum prædicerc. Vnde icquitur : Qpis Ç horum deod rum)adnundauit hæc abinitio,amp; antequam fiercnt,ut ea cognod (cere potuiflemus Nam fi talcm quendam ex his dijs in med dium profèrrepoteftis,cerrc fatebimur cum iuftam haÏbere caud amp;m,amp; ucrum eflc Deum.Sed quid pluribus opuseft Nullus eft inter omriesdeosgentium, qui talii adnunciauerit,ac prscdid xcrit.Ncc uUus eft inter cultores St auditores ueftros, qui und quam talia à uobis audiuerit . Ego autem primus St iblus illc luni,qui dico Zioni :Eccc ipfi,hoc eft,qui adnuncio populo meo, quodcolligamecdcfiam meam non tantum ex ludseis, ièd etid am ex gentibus. Ecce enim ipfi,ccce 2entet,quae exdtatæ per e^ uangelion , magna multitudinc accedunt ad meam ccclefiam» Ego quoque primus St lolus fum , qui dico ad Hierulakm» Dabo ubi euangeUftam, hoe eft, Ego fum ille , qui adnuncio» quoduenturusfitMelsias, quiucruseft euanodifta, St quodc* tiam uenturi fint in Hicrulalem euangeb'ftæ icu Apoftoli cius» qui initio in Hierulàlem falt;fto,uulgabunt cuangeh'on in toturn orbem tcrræ,8t colligent cedefiam ex omnibus gentibus, tan* tumabeft,utecdefiamea,St regnura meum perituruin fitexua^ ftatione urbis Hieruiâlem, St ex captiuitate Babylonica. Ego, inquam,uidihæcfutura,St nullus alius. Nee erat quiiquam ex iftis dijs gentium,qui me potuerit confilio Itio iuuare, aut ind terrogatusjud uerbum rdpondcre,Conduditurergo,quodod mnes hi dij iünt uani, St opera eorum funt nihil, St fimud lacra eorum, funt uentus , ot inane ♦ Hæc eft iententia defid tiitiua huius ludicij, coram quo uerus DEVS caufam fud am cuendam aduerfiis fidfos deos Gentium fuftepic » Qyod autem

COMMENT. IOAN. BRENT. autem de dijs gentium dicicur,hoc fentiendum eft de iacris huma«^ na prudentia inftitutis de humanis traditionibus,de ordinibus MonafticiSjde iacnficqs Miflarum,amp; de mentis humanorum perum,fi conferantur ad Chriftum filium Dei,0lt;f ad fidem,quç eft in ipfum. Sacra enim humane arbitrio excogitata ÔÔ inftituta, no poflunt nobis uere uaticinari de æterna iufticia foelicitate conic quenda,non poftunt nobis coeleftia beneficia uere polliceri, eti^ ainfi diligentiisime à cultoribus fuis fint peralt;fta . Nee poftunt quempiam æternis fupplicijs uereaddiccre,etiamfi omifta amp;nbsp;con^ tempta fuerint. Quare non funt nifi uana iacra, de quibus amp;nbsp;alias dicitur;Fruiîra colunt me docentes dolt;ftrinas,præcepta homiî* num.Solus autem leius ChriftusfiliusDei,uereuaticinaturnobis per euangelion fuum, quod qui credit in ipfum,habeat æternam uitam,qui autem non credit,condemnetur perpetuo.Sed de Chrf fto,Caput,quod mox iequitur,infignem continet concionem.

Abfoluimus foreniem contentionem, quam in iuperiori capi tc DOMÏNVS Deus nofter,quaficoramlegitimis amp;fordinaJ^ tiis iudicibus,aduerfus deos gentium luiceperat.Nunc in hoc42. capiteinftituitinftgnem concionemde DOMINO noftro le^ fuChrifto,utdoceat,ucram noftram falutemamp;S redemptionein non conftare in drjs aut facris gentium,nec etiam in incolumitai® te externae huius urbis Hieruialem, fed tantum in IcfuChrifto, nero redemptore noftro. Nam in fuperiori capite dixit Deus,ft fufeipereacfulcirepopulumfuumdexteraIVSTI SVI, Di^ xit,populum ilium lætaturum in fando Ifraelis. Dixit ft mift furum urbi Hieruialem Euangeliftam, qui uera bona adnunci^ Ct. Cogitant igitur,amp; quærunt ftcum pq Ifraelitæ, Quis fit iP leluftus DeiCquot; Quis fit fandus ille Ifraelis C Et quis fit Euan;* gclifta ille, ut audiant eum,00 petant ex ipfo ueram læticiam ac fagt; lutein. Damnauit etiam in eodem capite deos gentium, ac per^ fpicue indicauit, quod planenullam queant cultoribus fuis îalu* tem conferre .Poftènt igitur 80 gentes quærere,quem tarnen De* um colere debeant, ut iuuentur amp;nbsp;iâlutem ueram conftquantur. Refpondet ergo D O MIN V S JDeus nofter, cœleftis pater, utrif(j,tam Iudæis,quam Gentibus,amp; oftenditcis,quafî digitojc

IN CAPVT XLIL ESAIAÉ ^umChriftumfiliumfuuiTijUthunccolant, hunc fide fuacomple* dtantur,ót (èruentur«Ecce,inquiens,(èruus meus ÄfcNullumdu bium eft,quin hic locus inteHigendus fit de lefu Chrifto, DO* MINO noftro. Sic enim Matthæus capite duodecimo inter* pretaturdefus,inquiens,curauitomnes,óó præcepitcis,ne mani* ïèftum eum facerct,ut adimpleretur,quod didum eft per Efaiam Prophetam dicentem : Ecce puer mcus,quem cicgi.dilcôus me* usjin quo bene complacuit animæ meæ amp;c. Sed ôd Matthæi )7»cumcoeleitispaterconcionareturecoelode Chriftofilio fuo, ÔCcommendaret cum uniueribhumanogeneri audiendum, uti* tur ucrbishuius loci: In quo ( inquiens ) mihi bene complacitum eftjUtpalamfignificaret,quod hæc Eiâiæ concio,non in alium, quam in leiùmChriftumrefpiceret.Quare non eft alia interpre* tatio recipienda,etiamfi angelus de cœlo earn adnunciaret, E CE,inquit, SERVVS MEVS. QiieminPiàlm.i.uo* cat filium fuum, Filius meus es tu,inquiens,egohodie genui te, eum uocat hic ièruum iuum. Ac recfte quidem dicitur,Chriftuin uocari feruum,propterea quod cum in forma Dei eflet,ut Paulus Ioquitur,nonrapinamarbitratuseft,utelîèr æqualis Deo,lèd fe* metipfuminaniuitjformaiêruiiumpta amp;c.In hocautemlococo* gnominatur ièruus,magis propter fideliisimam diuini mandati cxecutionem, quam propter extern! habitus contemptum. Id quod indicat uerbum,quod ièquitur:Suicipiam eum.Pro quo re ^iuslegitur,Qiionitor.’utfîtfenfusASicut inter homines,fi quis habet ièruum,cuius fides cognita eft amp;nbsp;peripeda,fic eo nititur, ut nihil fuarum ipiè rerum curet,ièd omnia permittat adminiftra# tioni ièrui,nec dubitet, quinferuotam fideliadminiftratorc,re* (fte omnia conficiantur,qua lern feruum fuifle loièphum, fcriptura Genefis trigefimonono teftatur. Ita Deus pater uocat Chriftum feruum fuum,quo nitatur, uidelicet fignificans, quod Chriftus tam fidelis fit adminiftrator cœleftis regni,ut curæ eius omnia commendauerit .Necnecefle habcat ipiè de rebus fuis ibllicitusef* Ie,quando hic Chriftus tantæ fit in officio iuo fidei ac diligentiæ, ‘utnondubitet,quin négocia tam reèle probe adminiftret, quam fi iple fuis manibus ea conficeret. Obferuabile didum de Chrifto,ut cognoicamus,quid nobis de Chrifto pol!iceri,amp;in eo expeèlaredebeamus» Nam,quodhicin Eiàiadicitur :Ecce fer* uum meutti.quo nifor,an bcncii 3*^^ vcrtaß/ wie fic^ dn ÇcrP an einen trcwCrt fnccÇt verMfft 7 hocloannes baptilta,uclutexpo* nenSjliceftert: ‘Paterdilignfilium,ÔComnia tradiditin manum •eius. Et alias dicit Chriftus ipic: Pater omncludicium dédit filio, utomneshonorentfilium, ficut honorant patrem. Ac iterum : ' Data eft mihi omnis poteftas in coclo et in terra. Hoe multo latius patet,

COMMENT, IOAN, BRENT, patct, quam prima fronte apparet. Si enim pater nititurChri^ ifo,fîcutherus fidcli ièruo fuo,et fi pater tradidit omnia in manum ei'uSjfuperuacaneum eft,utconerisafcenderein coelum,amp; cogno fcere arcanam Dei uoluntatem» Vade tantum ad Chriltum filium Dei,audi euangelion cius,quo cognito,cogno(ces etiam uolun«* tatemOei.Item fuperuacaneum èC curiofum ett,ut(cgt;lliciteinqui ras,num nomen tuum icriptum etiam fit à Dco inter alios iànôtosr in libro uitæ.Inquire fàltem Euangelion Chrifti,amp;r fi inueneris te in Euangelio icriptum, per FIDE M,dubitandum no eft, quitt uere icriptus fis â Deo in libro uitæ,quia Deus Chrifto filio fuo nt titur^Snf tradiditeiomniainmanusfuas, Item ocioitim eft,8lt; ualt;*^ num,ufcogitationibustuisconerispenetrarein abicondita confi; lia Dei,amp;S perfpicere,quæ te ièntcntia maneat poft hancmortem,| amp;nbsp;num tibi uel ad ccclum ue! ad infernum petendum fit .Hæc non uult Deus à iè exquiri,fed remittit nos ad Chriftum iuum,amp; ad e« uangelion eius,ut qui inuenit fe per fidem in Chrifto,fcfat fibi poft hanc uitam petendum efle ccelum, Qui autem conteranit, autabijcit Chriftum 8^ euangelion eiuSjiciat fibi poft hanc uitam petendumcfteinfernum.Item,ftultuseft Iabor,fi quifpiam per* îcrutariuelit.numDeusreputetiplum iuftum,amp; num uelit ip* fum feruare in omnibus periculis, Quin potius accedito ad Chri* ftum 8C euangelion eius .Si inueneris in euangelio Chrifti abfolu* tionemàpeccatis,amp; promiisionem falutis,propter Chriftum, ni* hdcertiuserit,quamqLiodreputeriscoram Dco iuftus,amp; ierue* ris in omnibus aduerfis,quia Deus nititur Chrifto fuo,ô^ tradidit ciomniainmanus,ut quicquid Chriftus egerit ac pronunciauc* rit,hoc fit in conipedu Dei firmum ac ratum, E L E C T V S ME VS. Nec hoc epitheton tetnere tribuitur Chrifto, Opponi turenim omnibus alrjs hominibus. Nam alrj homincs, quotquot ex Adamo naicuntur,funt coram Deo abiedi,propter pecca* tum.Omnes,inquit,declinauerunt,fimulinutiles faôti ftint,n5 eft qui faciat bonum,non eft ufch ad unum. Solus autem Chriftus eft Elelt;ftus,quia peccatum non fecit, neceft inuentus dolus in lingua eius. Sed etfi iblus eft elelt;ftus,tamen non uult folusfua cleélionc fruijfed habet earn communem cum omnibus credentibus in ip* fum. Ego, inquit, gloriam,quam dedifti mihi,dedi eis, ut fint u* num,fîcut nos unum fumus. Ego in eis, amp;nbsp;tu in me, ut fint con* fummatiin unum, Qyare, quicupit àDeo,ad ueram æter* nam gîoriam eleduseflê, coniungat fe fide fua cum Chrifto,E* kdo Dei, ut amp;nbsp;benefiefjs eius fruatur, Quod probat eti* am id, quod additur: COM PL A CV IT SIBI IN ILLO ANIMA ME A, hoc eftjsiolus eft,quem ihm ma mea beneuolentia compledor, 6^ quo unice delelt;ftor. Sunt

w IN CAPVT XLlt ESÄIAE quidersî multi alij homiucs,ô^ fucrunt à conduo mundo inxwnc^ rablt;lcs,nuUoautem horum Deusunquam(fiquideranaturameo rum,peccatodeforniatârefpexerit) ucrcddeÄatusfuic î SedhoC Chrifto itadelclt;ftatur,ut non in ipfu m folum conférât omnia fua bona,uerumetiajn condonet peccata,rcputet iuftos,8lt; adoptet of mnes co«,qui in ipfum credunt,00 in quibus ipfum per fidem inue nit,infiioî,ÔC hgredesiùos,ô^ feruct eos,propteripium,inmorte adæternamfcelicitatem» loan,).De plenitudinceiusaccepimua nos omneSjgratiam pro graria,quia lex per Moicn data eft ,gra* tiaautem amp;nbsp;ueritas per leium Cnriftum.Qyare fî quis rcquifîe^ rit,quomodo debeat colere Deum,ut placeat quomodo con ièquaturàDeoueramfalutêjishabetinhocloco peripicuam do^ clrinam.Si quiscnimcrcdideriteuangelio Chrifti tantopereâ pa tre fuo commendati, et iècutus fuerit uocationem eius ex fide,hic demum uere eft cultus Deo gratus, per quem 8d Deus ueram br gitur iàlutem,

Idem de Chrifto etiam iùpra Cap. ) ). didtur : Requieicet fupef eum fpiritus Domini.Etinfra cap.6).Spiritus Domini ftiper me, eo quod unxerit me amp;c. Nec obicurum eft, quod cum Chriftus baptiiaretur,deicenderit iupcr eum fpiritus fànélus in fpecie co* Iumbæ,8^uoxpatrisdecŒlo fbnuerit.Qpo fpecftaculoaut poti* us miraculo Chriftus manifefte fàndificatus fuit,ut iufciperet pu^ blicarn fundionc fui ofEcq,ad quod e coelo in terram miflùs erat» Vnde amp;nbsp;hic additur,Iudicium gentibus profcret, Hoc ita dicitur, pcrinde ac fi Chriftus çflet inter gentes dominaturus more regio» aut mundâno.Sed amp;nbsp;ipfà r^ni Chrifti ratio,SC res geftæ Chrifti intcrpretanturhocdidum.Profèrreenim iudicium gentibus,in regno Chrifti,non eft gentibus leges politicas præfcribcre,fêd eft Euangelion deremifsionepeccatorum,amp;Suita æterna adnuncia* re.Hocenimeft iudicium,quouniuerfus mûdusarguitur depeÇ cato,deiufticia,amp;deiudicio.Accoeptumquidem eft adnundari per Chriftum ipfum,cum baptifàtus eflèt à foanne. Poftquam an tem aicendit in eoclum ÔC mißt fpiritum fàndum,uulgatum eft in uniuerfum orbem terræ,ut omnis qui crederet euangelio 8^ bap* tifàretur, fieret iàluus : Quiautem non crcderet,condemnaretur» Nam quod hoc iudicium non intelligendum fit depoliticislegi^ bus,amp; de mundano imperio,exponunt ea,quæ fequuntur,

Pro,nelt;^ accipict perfona;n,hebræus habet. No tollct^hoc eft, non fuftollet, non exaltabit uoccm fuam tuinukuofe. Opponunz tiii'aucemhæc partimpromulgarioniDe«:alogi,quæ fa(fta eft in monte Sinai,partini promulgationi legum poltricaruin,in mundaz nis imperrjs.Nam in Decalogi promulgationctantus clamor, tarn horrenda uox audita eft,ut auditores Ifraelitæ retroccdcrcnt,ac prg metu tantum non examinarentur, Et in promulgationelegum feu edidorum ciuilium ,folet publice ßgnum dari aut buccina,autcuz maltuofo fono tympani.Et prgco, quam poteft inten tifsima uoce, in plateis clamat,ac feuerifsime m{natur,utnifi quis edido pareat, extrema fupplido afficiatur. Hie eft horribilis fonus, quo homiz nes magis terrentur, quam cranquillitatem conlequuntur. Chriz ftusautem filius Dei, Dominus nofter, non eft tab's præco, aut promulgator.Non uocifcraturhorribiliter. Non extollit uoccm fuam tumultuofc. Etfi enim amp;nbsp;ipfc aliquoties in concione clamaftc dicitur,tamen clamor eius non fuit bcllicus,non fediciofus,non fu multuofus,nontcrribilis, Sedplacidus,gratus, amp;iucundus,ut quotquotaudirent,mag!srecrcarcntur ,quam exterrerentur. Nee uoxeius,inquic,audictur foris,hoc eft,non iadabit,non gloriabiz tur demaieftate fua inepte,importunc0^ inuidiofc, fed cum edidez ritmiracula,interminabitur,ut Euangeiifta ait,f)s,qui cenfequunz tur Ginitatem,ne fc manTeftum facerent/antuna abcft,ut ambitioz fc,ficut folenC Principes hiiius mundi, incuicct fuæ maieftatis tuuz los,8i fua ftrafegemata. Hoc autem intelligendum eft,non folum de perfonab Ghrifti prædicatione,fcd cbam de Euangelij eius pro pagatione. Propagabit cnimEuangelionfuum intergentes,non clamore bellico,non tumultu bombardarum, no ftrepitu mibtum amp;cquitum,quemadmodum Principes huius mundi folent fua rez gna proferrc,Slt;^ fua edida promuIgarc.Scd propagabit illud iueüz da amp;amabili prsedicationc fuorum Apoftolorum. V nde amp;lcapite quinquageßmofecundo dicitur:Qiiam pulchri fünf pedes adnunz ciantisôCprædicantispacem amp;c, Voluitautem Chriftus Euange lion fuuinficpropagare ,uthocargumcnto intciligereinusEuanz gelio adnundari nobis non iram,fcd pratiam,non exirium,fed fain tefn,non mortem,fcd uitam.Quarc,qui ex Euangelio Chrifti con cipiunt terrores ad defperationem falutis fuæ, hi abutuntur Euanz gelio,8^ fuo ipforum non Euangeli) uitio pcreunt.

Suauifsima de Chrifto concio,8i dignifsima quæ non auro tan tumcomprehedatur,ucrumetiam gemmis ornetur.Nam Chriftus

IN CAFVT XLÏL ESÄIM longe all us eft dôdor, rex, bdlator.quam Mofes, ac miindat«' ges amp;nbsp;bcUatores. Mofes cm cum fua lege,nec ealamo nee lino par'* lt;ic. Omniauaftat. Non eftcontentus noncftacorara hominibu«^ amp;. ciuili iuftid'a : fed, mfi inueneric iufticiam perfcdam,amp; fandita tern ex omni parte abfolutam, content ôd damnat omnes homines. f4aledidus,inquiens,omnis,qui non permaferic in omnibus ucr/ bis legis huius^Et iterum dicit:Diliges Dominum Dcum tuum ex toto corde,extöta anima,amp; ex omni fortitudine tua.Non requiriC aliquam tantum partem cordis aut anima?,frd exigit cotum cor, 8^ totam animamjCum omnibus uiribua fuis. Nullus autem hominu lt;ft,qui non aliqua ex parte in corde coram Deo claudicct.Et quan quam fit in homine naturalis quaedam noticia Dci,8i^ nonnullus mor honcfti,quç funt uelut calamus quiftatuSjSd linum fumigans, tarnen quia hæc funt muitis modis per originale peccatum uiciata, non agnofeuntur a Mofe amp;nbsp;lege eius,fed potius damnantur, pró/ pterea quod lex tantac fit fcucritatis,ut perfedam,8^ nulla parte ui/ ciatam iufticiam rcquirat.Deinde mundani reges ac bcllatores,n5 folentadmodum dementes cftè erga miforos nbsp;nbsp;eos, qui humana

quadam imbccillitatcdeliquerunt Jn pace,fi fur deprehêfusfuerit,^ non auditor,ctiamfi inopiam amp;famcm furto prætcxat.In bellofae/ uitur quidem prsecipue in uiros,fed farpe nc infiintibus quidefn,amp; Tnulicrculis,amp; dccrepitis fenibus,qui funt calami quaftati amp;nbsp;linaftf migantia,parcitur.Chriftus autem longe aliter fc gerit. Calamum quadatum nonconterit,fed in integrum reftituit. Linumfumigâs non exfingu't, fed potius accendit. Calami quaftari, lina fumi/ gantia funt corda iudiciopeccati proftraia, ôd uarrjsafflidionibus, acetiamhorroremortis ÔCinfcrnicontrita , in quibus uix adhuc fcintilla fidei Iucet,imo uix fumus rclidus eft. Chriftus igitur hoc î'ngeniopræditus eft, quod corda profit ata amp;nbsp;contrita, intantun» non conculcct ôi. p crdat,ut potius erigaf ca amp;nbsp;corroboref. Non eft talis,tam imperitus,tam infœlixmedicus, qui imbecillcs reddatinf becilliores, autmorti tradat, fed qui ipfos fanitati ac uitxreftituz «t.Non idcirco abrjeit hominem,quod fit contritus, aut infirmus^ fed potius,quia eft contritus, amp;nbsp;infirmas fufdpit cum curandum,; amp;nbsp;fcruandum. Quemadmodum enim mater non idco deferit filio/ lum fuum, quia uidet eum periculofo morbo grauauri , fed potius maiori cura eu (radaen’ta amp;nbsp;Chriftus tanta cura crgamiferos,affli/ ôos,8lt; abiedos homines affia'tur,ut ad hos feruandos fufeeperitr exinanita maieftatc fua,mortem cruds,tantum abeft,ut fint ciabo/ minabiles. Ac fæpe quidem alias repetit fcripturadiligentifsime, quod Deus contritos non conculcct, fed reftituat potius, 0^ quod cQifcros attj abiedos non dclpidat, fed refpiciat. Pfalmo undeci/ mo,

KVîtPropter mifenam inopum Sgt;C gemitum pauperiim »tïtlftc' ^xLirgt; g^igt;didc Dominus,Ponâ in falütari,fiduGialiter agam in eo» Pfalz mothgefîmotertio.Iuxta cft Dommus his quicribuîato futitcorgt; de,amp; humiks fpiritu faluabit,PfaLcûDominus profpexit de excel fo fandlo fuo,Dominus de cccio in terrain afpexi't, ut audiretgemi tus copcditorû,amp; folueret filios interemptioni deftinatos.Ec muk ta id genus alia dida extant quibus fîgnifîcatür nobis^q? Deus re fpiciat amp;nbsp;feruet miferos homines fperantes in ipfum,hoc eft,qj re/ ûituat calamum quailàtum in integrum, amp;accendat linum fumk gans. Sed nuf^ certius.nufquam clarius hoc comprobatur,quant per filium Dei lefum Chriftum.cui pater omnia demonftrat, amp;nbsp;cut omnia dédit in manus.Hic enim 8^ aduentu fuo in hunt mundum* amp;nbsp;Euangélio fuo,amp; miraculis fuis,denicp didis amp;nbsp;fadis fuis teftaz tuseftjfediuina ordinatione inhuncufumpofitum »utcalamum quaflatum non conculcct,fed reftituat, amp;nbsp;linum fumigans non ex/ tinguat,fcd reaccedat.Filius hominis,inquic,üenit, ucferueC,c|uod perierat. Calamus quaflatus erat mulier peccatrix,Lucæ vfj.Chri/ ftus autem non conterit, non concukat hunc quaflafum calamunii fed reftituit eum in integrum. Vadc inquies,fides tua te faluam fe/ cit. Calamus quaflamp;tus erat Petrus, cum abncgaüerât fîliû Dei,fed Chriftus hunc calamum ita feruat,ut fadus fit maxima in t^Io Dei eolumna. Linu fumigas erat is,qui apud Marcum dicebat ad Chri ftum: Succurre incredulitati meac. Chriftus autem non extinguit, fed accendit,8^ confirmât fidem cius,ædito etiam miraculo.Lina fti oiigantia erant Apoftoli omnes,cum fugerent, amp;nbsp;defcrerent Chri ftum folum in manibus perfecutorum fuorum. Chriftus autem in tantum non extinxit hunc fumum,ut potius accederit, amp;nbsp;fecerit ex Apoftolis clarifsima mundi lumina. Qpid plurafChriftus uenit, quemadmodum Paulus ait, ut peccator es faluos feceret, Hoc uere eft calamum quaflatum reftituerc amp;nbsp;linum fumigans accendere.

Pro quo redius fic kgitur.Ad ueritatem proferet ludicium.Df ximus autem fupra,q) in hac concionc de Chrifto, Indicium fumaz tur pro dodrina Euangelrj» quæ affert credenÖbus Glutem,incre/ dulls au:em,exitium.Dicit ergo,Chriftu proferre indicium ad ue/ ri(atem,hoc eft,rcftitucre ueram dodrinam falutis.Scribæ enim eß Pharifæi non proferebant indicium ad ueritatem, quia traditioniz bus fuis obfenrabant tam kgem,^ promifsiones de Mefsia. Doz drina corum fuit amp;mendax J Sfperniciofa. Chriftus autem uere protulit earn dodrinam,quae fola eft falntâris. V erba mca^ inqnit, fpiritus funt,8^ uita.Et itcrum. Amen amen dico uobis,fi quis ierx tnonem menm feruauerit,mortem non nidebîtinætcrnum.

Alij alitcr hoc mtcrprctantur quia uuigata tralatio non re/ |)ugnat fignificati's hebraearum didionum, fcquemur nunc fcnten tiaineius.Opponituräucei-nhocIöcoChriftusfrans perturba/ ÎÎS Principibus,quos,dui-n ficaffèfli fünf, non licet adirc,autquic/ cjuaiTi ab eis pctere,ne irritad, no folum. recufcnt beneficium quod pcdtur,uerumct!am percntem male affiaant Ghriftus non eft faits Scoicus PrincepsTed eft aditu fadiimus.Nonafpi dtadeunfes duro,toruo aut truculento uultu ,nccdaf. eis pcrturbato animo,Scd uocat ipfc ad fe omncs huóïanifsime,amp; di/ inittit afc clcmcntilsimc^ Venite,inquiens,ad me cmnes,qui bbö rads önerati cftis,8^ ego refodllabo uos^EtzSinite pueros adme uenirc amp;fc* Ei:Omnem,qui uenit ad mcnon cfjaam foras^ Et:Va de in pacc^Fides lua tc faluüfcdt.Haecautemhutftanicjis S^demcti tia,non fuit in Chrifto breois 6lt; inconftans hypocrifi8,confi(fb €a/ tum ad tcmpus,ut hac animus uuîgi captaretur,^ tyrannis compa/ raretur,(Sicenim folcnt tyranni huinanitaten: amp;nbsp;clemenHsm finge re,donec afiequuntur tyrannidcm)fcd fuit in Chrifto perpétua uir tus,ab initio fufcepti offictj fui,donee pofuit iudidü in terra, 8t iiv fulædegem cius q^uam expedabant,accepcrunt,hoc eft,donecuul/ gauitdodrinam Euangelq fui (quæ nomine ludicrj amp;nbsp;legis intclli/ gitur) tarn in urbibus terra:, quam in infulis maris, adeocjj in tcxo orbeterrarum^Nec exhibuit in terris tantu Ecclefig Cug hanc uirtu/ fera,fed adhuc retinel earn iam fedcns ad dexteram Patris fui» Non enim fedet ociofus/cd ut Paulus ait,intercedit pro nobis,8d eft acF uocatus noftcr»Hgc defcriptio uirtutum Chrifti eo pertinct, utom nes gcntcs inuitcntur ad credendum Euangelio Chrifti, amp;nbsp;fciant, fc non pofte Dco cukum uere gratum prseftare^nec ueram falutcm eonfequi,nifi hunc Ghriftum fide fua complc(ftantur,amp; uocationc Euangeli) cius feiftcntur»

HÆC DIGIT DOMINVS DEV’^S, CRB ANS COELOS ET EXTENDENS EOSamp;g PergitPropheta reccnfere concione Dei Pafris de Chrifto filio fuo.Et cum antea Pater locutus fit de filio in terfia perfona,nuncfa citapoftrophenadcum, amp;nbsp;loquituradipfum in fecundaperfona» Sed priusq alloquitur eum,cÖmcmorat titulos fuos, opera diui/ «æ fug maieftatis, partim,ut difadmen faciat inter fe amp;nbsp;uanos deos gentium,qui ne mufcam quidem crearc,aut claudum cquum fana/ re poftunUpartim ut tcftctur hec,quæ loquitur, cum Chrifto filio fuo,tam firma 8d certa cfte,q ipfe eft rerum omnium creator amp;Ccon/ feruator:partirn etiam ut fignificet, q? habeat cum Chrifto ad que

loquifuv,häcfuajTi maieftatetucoinmütitm, imo qjplailè èâtiem fit fuaô^ filqfuimaicftâs.HæcdkicDns Deus* CR Is AN S ccèlos.In prinripio,inqiiit Mofes ôreâuit Deus cœlum ÔC terra. EXTENT DENS cos.quia dixicFiacfirmarneiitu in medio aquai^ nbsp;nbsp;nbsp;FIR

MANS terram,ô^ quæ germinat in eâ.Dixit.n. Congregentur a/ quæ que(ub ccelo funt in locum unum,8^ appâreat aridaamp;c.Et itc rumdixit:Gcrminetterraherbamuirentcm DANSflatupo/ pulo Ôdc, Sic.n.habet foripturaîFormauit Dns Dêus höminem de limo terræ,amp;infpirauic in faciem eius fpifaculum uitæ ôcc. Cum aûtDcus creauerit S)i. conferuet ïftâ per Verbum, feu filium fuum, qui cft lefus Ghriftus, baud obfcure fignificat, filium ciufdem eile cum ipfo maicftatis,ideocp ipfum, no deos gentium,efiTc ut ucrum amp;nbsp;çternum Dcum colcdum ôlt; adorandu.Ego igitur Dns ille, V o/ caui te Chriftum,filium meum,in Iufticia,8^ appreheodi manu tu/ am amp;c.Hæc uerba praeteriti têporis interpretanda funt,iuxta Pro/ pheticamphra(în,pro ucrbis futuri autpréfentis temporis. Ego uo caui ce in Iufi:icia,hoccft, ego uocô,egO Celebro,ego iliuftro nome tuum iuftCjS^ merico.Primum,çp fis filius meus ab cterno,amp;: eiuf/ dem mecum maieftatisldcli^c quia ÔC tu illuftras nomen meum co »^hominibus.Sic.n. loan, xvq.dicit Ghriftus. Ego teglorifîcaui fupcr tcrram,opus confummaui, quod dedifti mihi ut focercm, nimcglorifica me tu pater apud tcmettpfum,gloria,quam habui a/ pud te priufquam hic mundus effet amp;c.

Hoc illud eft^ quod poftca Ghriftus homo fa(ftus,cum aggrcftu t^s effet mortem,precatur,8lt; quod uicifsim Pater filio Dci rcfpon det.Sic.n.fcribitloanncs.NuncaiameajinqtChriftusjturbataeft’, EtquiddicâC'Patcr feruato me ex hac hora. Sed propterea ueni in hanchoramîPafer illuftra nomen tuum. Venit ergo uox e cœlo,di cens:Et illuftraui, amp;nbsp;rurfum illuftrabô.Huc pertinet etia quod eft in Pfal.xv.Prouidebam Dnm in confpetftu mco femper,quon!am adcxtris eft mihi,nc cômouear amp;c.Iam,fi Ghriftus apprehenditur manu Patris fui ,8^ defenditur ac feruatur î morte^certe apprehêdic etiâmanu amp;nbsp;feruat oês eos,qfunt Ghrifti mebrâ, per fide. Quare fi credis in ChriftS,dubitandu no eft, qn ferueris a Deo in morte.

Idem de filio (uo dicit Deus infra cap.xlix. Paru eft,ut fis mihi fcruus ad fufcitandas tribus Iacob feces Ifrael conuer tendas. De di te in lucem genrium,ut fis falus mea ufcp ad extremum terræ 8Cc* Ex hi s locis côtexuit Simeon uerficulum in carmine fuo: Lumen ad

194 IN CAPVT XLIL ESAIAS reuehrioncmgcntiû,amp;gloriamplebîs tuælfraetDidiur cm ChH ftus/œdus populi,uideiicct Ifraelitid, q? fit huic populo ex feede/ re,quod Deus cû Abraamo, Ifaac lacob mierat,promifiiis:In Se mine tuo benedi’ccntur omnes gêtes» Vnde 8d gloria eius a Simco^ ne uocatur, propterea q? foli Ilraeli tæ hanc gloriam præ omnibus alrjs genribus habeat, q, Chriftus films Dei ex ipforumgenerena tus fit»Sed 8^ Chriftus generaliter dicitur fœdus,non tm Ifraelirict populi,ucB»etia totius humani generis. Quia Pater inrjt per ChrP ftum filiuinfuuni focduscum humano genere,qgt; quicuegagnofd^ filium per fidem et credit in ipfum,uelit ei propidus efle,pecdta re mittcre,in filium amp;nbsp;haeredem adopfare, S)C in morte ad ueram ternam uitam feruare,Et in huius foederis certifsimum pignus,de? dit Pater Chriftum ipfum,filium fuum,uc hoc confirmatijde fesde ris faneftitatehaudqua^ dubifaremus, De hoc fordere didt Hier# xxxi.Eccedies uctîient,didt Dns,0lt; feriamdomui Ifrael,amp; domui luda fesdus nouum,no iuxta fœdus,quod pepigi cum patribus co? rum amp;c. Et cap,xxxii),Si irritum poteft fieri paoum meumeum die

padum meum cum node, ut non fit dies St nox in tempore fuogt; Ec padum meum irritu elle poterit cumDauid feruo meo amp;c, Qg autem Chriftus etiam fit pignus huius foederis, fignificat Paulus,' cum uocac eum propiciatorem. Quern propofuit Deus, inquiens,' propiciatorêper fidem in fanguine ipfius amp;c. Et Ioanes:Äduocatu habemus apud Patt'ê,îefum ChriftûIuftû.Etipfe eft jjpidatio etc*; Quare fi Satl minatur nobis exitiu ^pter peccata, per afflidiones, permorte,per horroresinferni,reuocemus in mêtem fcedus,quod Pater nobifeu per film fuum inijt, opponamus Satanæ,pignus no/^ ftrumpcr fide, ut eo confirmati,oamp;n tentatione fuperemus,

IN LVCEM GENTIVM,Chriftus,etfitmeludgisna’ tus eft,tn non eft ïudæoBt tin falus,fed 8^ GentiumJlluminat,inq6 îoannes,omnein hominem uenientem in hue mundum,hoc eft,no lud^os tm,fed etiam getes,quotquot uidelicet cum per fidem red/ piuntEt Paulus Ad.xiq ♦ Vobis oportebatprimuloquifeTmöne Dei,fed qm rcpellitis illu, amp;nbsp;indignos uos iudicatis gterna uita,ec ce côuertimur ad gëtes,Sic,n.nobis prsecepit Dns, CÔftitui te lucc gentium,ut fis falus ufq^ ad extremuterrg etc,Et Ad,xv,ex Amos; Ocs gêtes fuper quas inuocatu eft nome meu amp;c, Sed qd opus eft plunbuSjCÛ amp;nbsp;ProphetaBiet Apoftoloi$t feripta plena fintteftimo niOBt de uocatione gentiû,qua pbat cria manifeftus rei euêtus,

VT APERIRES OC VLOS CÆCORVMamp;c* Non in hune ufum miflus eft filius Dei in terram, ut rjs tm,qui corporalitercæci funt,uifum redderer, Etfi,n, multis falibus cæcis teftituit uifum,tn hoc eft præcipuum eius officium,ut aper iat ocu/ los

COMMENT. IO AH BRENT. 59^ los corum,qui fpiritualitercæci funcOmncs ant homines nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;co

trahunt ab Adamo pclm, ita cotrahnnt ctia ab co cædtatem metis, ut natura fua non queant uidcrc uiam,qua fit euadendum ex pdto, extenebris mortis èi. inferni, 8^ ingredi iniuftiaam,amp; in fplendo/ rem uitæ ac regni cœlcftis»Quid ergo homini nihil aliud prefer na turalia habcticalamitofiusC'VetusdidûeftzC^cus homo,mifer ho mo.Blind nian;,arm man.Ettanto miferior eft egeitas aia?, q corpo/ ris,quato aia dignitate fua fuperat corpus. Quis igitur iiberarc po teft hotem ab hac tam pernitiofa cfcitatcT’Non certe hungt;ana ratio, no libeî^arbitriû.Hc.n.funtpotêtic anime. Cumaûtaîa hoïs fitiEi ’cceleftibus rebus,natura fua ceca,etia potêtiæeins ce c Gnt,ucceiTe eft. Solus aut lefus Chriftus filius Dei îhue ufum datns eft nobis, utaperiat ocuIOs cæcoRz.Sed quoC Sufcipit in fe expianda pcîâ no^ ftfa,amp; placanda ira Dei erga nos.Et hocoffîciû fuû expofuit ab int tio orbis per Patriarchas S^Prophetas. Deinde expofuit ipfe cora, ^üuenifict in carne.Poftremo uulgauitpcr Apoftolos fuqs in totü orbe terrç,amp; côferuat côtra portas inferoR: hoc oftidj fui Euangeli on ufe^ ad nouifsimû hunts mudi die. Quicuq^ igitur recjpit Chrt ftûper fidê,amp; uere credit EuâgeÜoeius, huic oculi métis per fpûm fanâû ita aperiuntur amp;nbsp;illuftraiitur, ut retfta incedat a pdô ad iuft t aarn,amortc ad uita,ab inferno ad cœlum,quia reputatur propter Chriftum iuftus,feruatur in morte,ôd deportatur in ccvluna. In eu/ ins rei fidem,uoluit Chriftus cum adhuc in terra præfens effet,ape rire eorum etiam oculos,qui cOrporalit er cæci erant,ut hoc miracu loteftaretur fe uere efle ilium,qui oculos mentis illuftraret.

VT BDVCER.es de CONCLVSIONE VINCTVM, DE DOMO CARCERlSamp;c. , Eadê de Chrifto fcribûtur amp;nbsp;infra ca.lxi. Vt prpdiearé captiuis libertatêjS^ clatifîs apertionê. Nô uenit aût Chriftus i hue mundû, üteffringeret externos politicoRz magiftratuucarcercs uioleta ma/ nu,et cduceret eos,q ibi capti tenétur. Et fi. n. aperuit aliqties ,mi fs is angelis,ianuascarcei^,in qbus Apoftoli eius reclufi erât,quéadmo düceftatur Ada Äpoftolica,hp€ tn miraaila nô ^bat ChriftianiP «nûriTe ucl effratftionê uel abolitionéciuiliu carceRz,fed ^pbant po tiusüeritatêdolt;ftringEuagelh,uidelicet cpChriftus educat uïdos, fpüalibus carceribuSjó^ liberet fedêtes in tenebris aïaRi fuais^.Spi ntualis career eft Mors, amp;nbsp;Infernus. In hos carceres coiefti fumus oêsppter ptftm.T cnebre funt,uar)eaffli(ftiones in hocmüdo,hoc rores mortis amp;nbsp;inferni. Sumus amp;nbsp;1 has tcnebras,,ppter p^tth conic ^.Chriftus igitur filius Dei fufeipit ptftin expiâdû, ôc efficif ,ut qc qtagnofcut ipfum per fidê,cÓfequantur remifsionê pélt,et repute Uir ^pter ipfum iulti.Vbi autpcftni eft expiatu etremiffum,ibi nô

^96 IN CAPVT XLn, iÊSAIAE poflunt amplsus sncommodumaffcrre affliéliones, rnors,amp; infec/ nus.Nec poffiint homine oppn'merc, ctiamfi aliquanto têpore ui/ deanturmoleftiâinfcrre.ChTiftus.n* quipcccatumcxpiauitamp;rc/ raifîcrîdem etia feruat credent? in morte,ethorroribus inferni,utli beretunQuarc,fi qsuindus fuerit doloribus uel corporis uelani/ mi,properetad Chrift5,qui ctfi non ftatim libérât inuocant? exter nis uinculis, tn libérât eum fpfrituali uinculo, quod eft pdlin.Hoc aut? ninculo foluto,amp; cffraÂo, certifsima ent liberatio,etiam cor/ poraliSjSed tuniiaim nobis utile, amp;nbsp;Domino uifum fuerit,

Vtintelligamusjquomodo hæc conueniantcumpræcedêtibui 8^ fcquentibusjintuendu ed in ftatum huius concionis Verus»n,' Dns Deus nôfter afteriC maieftatem diainîtâtém (uam aduerfui uanos amp;nbsp;fiditios deOs gentium, queadmodum fsepe iam indicaui/ mus ♦ Cum autreijeerentur hi uani di} una cum facris fuis,amp;cuko/ res corum uiderentur petere,qucm nam Deum inuocarc,amp; quf fa era facere debeat,ut confequantur falutem,oftendic eis Deus,qu^ ft extento digito,filium fuum Dnm noftriim Icfum Chriftum,Ecclt; I'nquienSjferuum meu,quo innitor. Et comemorat uirtutesacofB-^ dum eius,utinuitet auditores ad fidem filrj fui,per quern folum hQ mines ad uerâm falutem pcruenire poftunt,Cum igitur hac comt'^ morationem abfolu)ßet,addit quaft concluftoncm^GO,inquicsJ Dnsfeu lehoua.Hoc eft nomen mcum,amp;21oriam meam altering do,nec laudem mea fculptilibus, (hoc eft ) Kedtaui iam oftidum 8^ uirtutes Ghrifti,fidelis ferui mei,fcd quid plura de ipfo addatn* uno uerbo exponam maieftatem eius, âudite,quæfo, attends auiZ mis,Ego uocor nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Iehoua,Etfi autem habeo multa alia nomina»

iVocor enim EL, V ocor Elohim, V ocor Adonai, fed hæc nomi/ na funt mihi cum angelis 8^ hominibus communiadllud autem nQ menn’^n^ Iehoua,mihifolicompctit,quemadmodum perfpicueft gni ficaui Moft,in Exodo, cap, vi,Prætcrea, Soli mihi compctit hæô laus gloria,quod firn lux hominum, quod aperiam ocuIoscæcQ rum,quodeducamdecarceribus amp;nbsp;tenebris mortis acinferniuinz lt;ftos Jntatum igitor deledor feruo meo,filio meo, lefu Chrifto,ut cum ipfo amp;nbsp;nomen meum lehoua, amp;nbsp;omnem laudem,omnem gio/ riam,omnem maieftatem meam communia, imo indiuidua habea»’ Abfit a me,ut hoc meum nomen, amp;nbsp;hanc meam gloriam ac maiefta tern tradam alienis drjs ,aut idolis amp;fculptilibus eorum : quid eih hæc aliud funC,q figmenta hominumCSed trado ca foli feruo meo, ô^nulli alter!, præterquam huicChrifto , Habes ergo paudfsi/ mis maieftatem eius, babes diuinitatem eius , ut fdas nullum a/ lium Deum,nullum alium feruatorem agnofeendum 8^ colenduni efle.

tflc,Namgt;quod textus dicit.Ego Iehoua,Hoc cQ noniœ riam naeam alieno non do,ncc laudeni mcam fcuiptilibu£,t ubinfd ' ligendumSd addendum eft tale quiddam, Prfterq Seruo rnen,quê nuncalloûutufffumjâd cuius uirtutes pauloantc expofui.rîic obier U»mihi prinaûjçp cum Deus dicit, Ego Iehoua,hoc eft nomè me iï, refpidat in cum locum,qui eft Exo, vi. Ego Dns,Er apparui Äl)ra ham,lfaac èC Iacob in Deo omnipotente. Et in nomine tnco knoua nonfum eis cognittis.Expofuimus aut in Exodo copiofe,quid no/ bis de hoc nomine Ichoua uideatur. Deducitur.n.a uerbo T^-jnqd ^nificat Fuit.Hinc tertia perfona futuri, eft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod figii! Rcat

EwT, feuFIET, ExiftimoigiturhocfuturuiTiafurpatumefte^p ucroamp;proprio nomine Dei ,nôtamadfignificandâimperfcruta bilem amp;nbsp;æternam eius cOTentiam,^ ad fignificanda certftudinêoin niuni promifsionum eius, ut 3ns Deus nofter dicatur pAnquot;* ERIT aut FlET,propterea qgt; certifsimecfficiat,uc uere future fiat, amp;impleatur,quicquiü promiferit« Vnde ad Mofen dicit; In tiomi nc meo nbsp;nbsp;nbsp;lehoua non fum Patriarcliis cognitus ihoc eft)Promi-*

fi Patriarchis ,me uelle eis dare terram hanc Canaan pofsidendam« Non autem impleui tunc.quod prorruiî,(ed nuc implebo,nunc de clarabo rebus ipfis,q)höc nomen Iehoua(hoc eft) ERIT, uel FV TVRVM eft,uercmihic5petat, DcquarcinExodoeópiofius; Inhocautem Efaiæ loco tribuitur hoc nomen lehoua Chrifto Do/ minonofti'O, AcprofeclOjfi probe rem expedas,ubicunC^ in Pro/ phcticis feriptis inuenias hoc nomen Dei nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Iehoua,ibi fere fem

per intelligendus eft Chriftus fiiius Dei.Hic enim Patriarcharum amp;iProphefarumtemporibus uere didlus eft lehoua, hoc eft, Erie, quia ut promiftus erat,ita etiam certo uenturus erat, ut fit E RIT, quafidicas,uenict,uelimplebitur,quodde Chrifto fifio Dei pro/ railTum cft.Ethuc facit, quod in Eiaia fcquitur: Priora ecce uene/ runf.Noua nuncadnuncio,quae ego uobis notafacio,priufquam eueniant (hoc eftjPromi fi prius maioribus ueftris liberationem ex Ægypto,ct terram Canaan.Etcccc cuenerut,ficuc promiiTum fuit, 8lt; ficut indicant uerba Exodi cap,vi,Nunc aut promitto Sd adnun/ gt;nbsp;do uobis noua, uidclicetquod mifTurus firn feruum meum fidele, filium mcum,qui cftfocdus populi luxgcntium,utaper(at ocu/ los capcorum,amp; educat uinftos de carceribus tenebris,H3ec pro mifsro de Chrifto,non eft quidem ita noua, quod ante non extite/ rit a condito orbe,Sed dicitur Noua,quod concion ibus Propheti/ dsrcnouetur,amp;iiluftrius quam antea explicetur.Quare ficutprio railla de liberatione ex Ægypto, 8lt; poiTefsione terræ Canaan ue/ re impletafunt, ita amp;nbsp;hæc promifsio de Chrifto uere implebiturj Chriftus enim certo ueniet fuis temporibus, palam declarabit fc

ÎS» IN CAPVT Xtn, ESAIAE reâ:êdidtim fuifle ERIT, qui'a effidct,ut ueredtamp;fiatj quod de ipfopromiffùmcft » Cum I'gicur audimus Chrifto fibo Dei tribui nomen p^p«gt; Ichoua , admoneamur tarn de diuinita/c Chrifti, quam de ccrtitudine amp;nbsp;ueritâte promifsionum Dei in iplt; fo,uidelicec,quod fituerus ah æterno Deus ,8^ quodomnes pro/ mifsiones Dei ßntin ipfo Edam amp;nbsp;Amen»Deinde obferua, quod cum hoclocogloria ecmaieftas Dei tribuatur tantum Chrifto fibo Dei,manifcfte fignificetur, quod a maieftas no tantum auferatur a dijs gendum Si facris corum, uerumedam ab omnibus crcaturis, ab omnibus operibus,amp; uirtudbus hominu. Maieftas autem Chri fti eft,quod Deus innitatur ipfo , quod folus ipfc fit expiator peez catorum,quod propter ipfum folum Deus fithumâno generi pro/ pidus.Quarecontumeliofi fünf in Chriftumjô^ deßgnät idolatri/ an,quotquotfendunt,fc confequi remifsionepeccatorum,amp;pro/ picium Deum propter mérita fuarum uirtutum, aut fuorum Ope/ rum,quæ ipfi pro ucra iuftiaa cxcogifarunt»

Poftœ Efaias audiuit inftgnem conaonem Dei Patris de Chri/ fto filio iuôjôC cognofat,quanta fit filf) Dei maieftas,amp;quanta be ncficia aftèrathumano generi,fpiritu fando ita impletur accen/ ditur,uCteneri non pofsit,quin amp;nbsp;fummo gaudio gcftiat,amp; in me/ dia conaone exclamet ac crumpat in carme gratulatórium,quo co/ hortatur omnes gentes,ut hûne filiu Dei agnofcantjôd hiiic fefe lands bcncficq8,gratos,quoquo modo polTuntdecIareC, Namq^J adProphctamatdnet,cumintenigatbencficia Chrifti maiôrâ effe,’ q quæ pofsint humana gratitudine fads digne rependi,amp; nunc no habeat aliud,quo aliquo faltem modo gratum animum fuum often datjfufcipit carmen cantandum,quo gloriam nOminisChrifti illu/ ftreCjUtnon folumconferuetur ipfein agnitione Chrifti,amp;frua/ cur bénéfices eius, ucrumetiam excitet alios,acpofteros ctiam UC Chriftum fide complcdantur,8d ueram in ipfo lalutem confequan tun Vdtur autem diftributione, cuius ufus freques eft in Pamp;lmisJ pf^l nbsp;nbsp;Diftribuit enim hominum genera in fuas fpecics,amp; hortatur,ut o^

mncscàntentDno, öd laudent Chriftum Dni» Cantatc,inquiens,' Domino candcum nouum.Non abi^cio,non damno uetera,Daui/ dis 8d aliorum piorum patrum carmina. Volo,confeructis ea,amp; qs dih'gendfsimc utamini * Sed quiaaudiuimus nouam, amp;nbsp;infignem concioncmatq^ explicadoncmeiuspromifsionis de Chrifto filio Dei jdcirco congrucns eft,ut etiâ nouo carmine declaremus animi noftri Isedtiam ôd gratitudinem. Cantate ergo nouum carmen Do mino*Cui DominoC nimiru ei, quern Deus Paterhadenus nobis commendauit,

COMMENT. IOAN. BRENT. f99 «ommcndauit, cum quo commune, imo indjuiduum habet no/ nienDonuiii.Hiccftlefus Chriftu«films Dci,ucrus ab aeterno Dcus.Cantate I’gttur htric Domino carmen nouum,Cantate ci lau/ dem. Celebrate eum laudibus,ut nomen cius illuftrctur, Sed qui hint illi,qui debent Chriftum Dominum laudarc amp;nbsp;carminibu» ccIebrarefNum foil ernes HierofolymitaniC'Num foil Iudsci'7Nc/ quaqutm.Chriftus enîm non eft tantum ludgorum Chriftus, Sed laudenteum primum,omncs gentes, quae habitant in plants tcr^ teftribus rcgionibus,ufcp ad extrema terræ. Deinde laudent eum ûmnes qui defcendunt in mare,amp;plenitude eiuc,(hoceft; qui non comraorantur in terra inter homines, fedtranfiguntuitamfuam innauibus,inmari Vocatautcmplenitudinem marishocloco» quicquid hominu commoratur in mari,fiue in magnis. fiue in par/ ui8nauibus,amp; fiue fummagubernacula in nauibus tcneanc,fiue ad extrema amp;nbsp;abiedifsima nauiumminifteria religati fiierint. Tertio laud« eum Infulac amp;nbsp;habitatorcs carum,hoc efijnfulani, quorum terra non eft continens,(lt;d mari undic^ ciraindatur.Quarto, Sub leuetur defertum Sdciuitatcs cius,hoc eft, Qiii habitantin deferto ^inurbibusdcfertijtollantamp;ipfiuocem fuam ,amp; laudent hunc Dominum »ChriftumfiliumDei. Quinto,SubIeuentur, feu ex/ toUant etiam uocem fuam, amp;nbsp;laudent Dominum uiiiæ » in quibus habitat Cedar.Hi funtArabes,qui cum fint paftôres,non habitant in urbibusjfcd in uillis,in teniorrjs feu tabernaculis.Sexto, Lauda te habitatorcs Petrte.Iubilct, plaudant 8^ exultent præ gaudio ctv , hi,qui incolunt édita petrarum, amp;nbsp;uerticcs montium. Hi funt, qui habitant in arcibus, quae fitaefunt in petris amp;montibuB, Ac breuiter »ponant,feu tribuant Domino Chrifto gloriam et laudon omnes habitantes tarn in continenti terra, quam in infulis maris. Habc8,quod hoc carmen cohortetur omnia hominum genera ad eelebrandum nOmen Domini Chrjfti,filq Dei. Sed quæ funt cau/ ^?.cur fih'us Dei fit laudc celebrandus C Quod eft ftrategema eius, propter quod publicis laudibus Gt ornandusÇ'Sequitur : Dominus fieutfortis cgreditur, amp;nbsp;ficut uir praehator fnfeitabit zelum 8^c. Hacceftcaula,curfiliusDcifitlaudandus, quiaEgreditoradbel/ lum,ficut heros,accenfus eft zelodefendèdi populi fui,ficut ma/ guanimibcllatoresfolent. Exfollit dimorembellicum. Aaoredi/ tur horribili uociferationc l^oftes fuos, 8^ reportât magna forti tu/ dine ab ipfis uidoriam. Haec fic recitantur »perinde ac fi Chriftus ■filing Dci aefturus eftèt cum hoftibusfuis externum bellum. Sed ootaeft ratio regni Chrifti,e Icriptis Apoftolicis, Perfpicuum eiri ^,quod quêadmodum regnu Chri fti no eft mundanu, ita nee bej K ci»s mundanu eft. Sufcepitbellu gerêdumjCÛ Sa£ana,cû uiQv.te,

ÔC Olm inferno,proptereaquod Satandecinebar morte 8d infcmp omncs hominesjpropter pcccatum captiuos. Et fufcepit hoe bellü armis,non corporalibus, fed fpiritLialibus,uîdcIicet,prædicationc Euangelq fui,obedicntia erga patrem,patient]a in aduerfis,oblatio nc corporis amp;nbsp;fanguinis fui incrucc,tolerantiain horroribus infer ni,precibus amp;nbsp;clamoribus ad Patrem,8C ingreiïu in mortem. Hate eft pugna Chrifti,hxc funt arma Chrifti,quibus $gt;(. hoftes fuos ita dcuicit,ut cos non modo fibi, fed ctiam omnibus ijs, qui in ipfurn crcdunt,fubiecerit S)(. opprefterit, V os,inquit Paulus, cum efTeriB mortui,per dclilt;fta,8^ per pracpucium carnis ucftræ,fîmul cum illo uiuifieauit,condonans nobis omnia delKfta,deleto,quod aduerfus nos erat,chirographo,quod crat nobis contrarium per décréta, di illud fufluliï c medio,affixum CTUcijCxpohatofcp principatus aepo teftates oftentauit palam triumphans de illis per fcmct/pfum.Et itc rumtQuia pucri commercium habet cum carne amp;nbsp;fanguine, amp;nbsp;ipfc -fimiliter particeps fadus eft eorundcm,ut per mortem abolcret cû, qui mortis habebat imperiumjioc eft,Diabolum,amp;: liberos redde ret cos,quicunqj metu mortis peromnem uitam obnoxrj erant fer uituti, Ac rurfus:Qui in diebus carnis fuæ ,cum 8^ prccationes di fupplicationes apud ilium,qui poterat ipfurn a morte feruarc,cuni damore ualido di. lacrymis obtuliflet, di exauditus eftetpro reuerc tia,talt;nct(i fihusefret,didicitcxhisquæpaflus eft obedientiam^c perfedus redditus eft omnibus qui Gbiobedierunt, caufafalutis æternæ,Quare,cum filius Dei geflèrit bellum fuum animo heroicü, di reporrauerit ab hoftibus fuis cam üidoriam,quæ non fibi tantum gloriam,uerumeciam omnibus gentibus in terra falutc pL’percrjt,mcrito debet ab omnibus quocp gentibus laudari, 8^ minibus celcbrarï.Docctautem hic Pfalmus,primum,quodDrus pro fummis bencGcrjs fuis,exigatcarmina laudatoria, quibusgra/ titudincm animi tui erga ipfum declares. Ac uGtatifsimû eft inkrilt; ptura,quod pq rependerint Deo Pfalmos,pro maximis bcneficijs, quibus affedi fucrant.Exemplum eft Mofes,Debora. Hanna ma^ ter Samuel is,Dauid, lonas, Ezcchias, Zacharias pater Baptiftaf» Maria uirgo,Simeon,di multi alg. Vnde in Pfal.dicitur : Immola Ocofacriâcium laudis. Etmox:Sacrificiumlaudis honoriGcabiÉ me. Et in alio PfaImo:Laudabo nomen Dei cumcantico,8^ magni/ ficabo eum in laude. Et placebit Deo fuper uitulumnoucllum prO ducentem cornua di ungulas amp;c. Et Ofcas. Reddemus uitulo» labiorumnoftiorum.Porroautcm Deus non exigitanobispro giatiarum adionePfalmos di carminalaudatoria,quoddelcde/ turper fefe humanis uel uocibusuel laudibus, uel ipfahuiusopc/ fis adione,quale hypocrirp Monachi,0d Canonici obtrudunt dm cantandii

COMMENT. IOAN. BRENT. e«. cafttandis aut potiuseiulandis lion’s Canonici s » Hæceftbattolo/ gia, quam Deus non refpidt, Sed exigit Pfalmos»ut gloria nonii/ niseius,quæeftOmni'potêna,Seueritas,!uftiaa,Clemen{ia,boni tas,Mifericordia,Ionganimitas,amp; infinitæ aliæ uirtutes,hoc gene/ rc clocunonis, in memoria hominum conferuetur, amp;nbsp;ad polteros pofteri exdtcmur ad timorem Domini, ad fidem, ad inuocationem ad obedienciam, ad patientiam, ad omnia offida,quæDeodebemus. Hiceftuerus finis Pfalmorum, hiceftfeopus, quem Deus nobis in exigendis Pfalmis proponif, Quare,cum redeamus Pfalmos,non exiftimemus uolunrati Dci fa tisfadum ipfo redtationis opcrc,Sed Hudeamus, ut ex Pfalmis fia/ mus meliorcs,uidelicct,uC augeatur in nobis timor Domini,ucc5/ firmetur fides,ut cxcitcmur ad ueram 8^ continuam inuocationem, utobediamus uocationi Dei,amp; præftemus quicquid uirtutum uer bum Dei a nobis requirit.Deinde,cum hoc carmen cohortatur om nés genres ad laudandum Dominum Chriftum filium Pd,figni/ ficatjbcnefidum Chrifti non pertinere tantum ad !udfos,ad unum genus hóminum,fed ad omnes genteg, ad omnia hominum ge/ nera,(îue in cerris,fiue in mari.Non capiunt quidem omnes homl nés frudum benefîdorum Chrifti,qufa nÔ omnes aedunt in Chrf ftura,omnibus tarnenoffèruntur beneficia eius per Euangefion.ln omnem terram,inquit, cxiuit fonus cor um, amp;nbsp;in fines orbisterræ uerba eorum. Quarc,qui pereunt,fuo ipforum,non Chrifti 3^ Eu angelfi eius uitio pereunÉ,

Abfoluto carminc,redit Deus ad condonem fuam, quam fpiri/ tus fanflus per Prophetam cantico fuo interruperat^Et quia (upra dixerac,fedaturumferuum,(eufiliumfuum,in lucem gentium,uC aperiat oculos cæcorum,8^ educat uinftos de carccre amp;nbsp;tencbris,rc uertitur nunc ad idem argumentum,8^ cxponit,fe hadenus tacuif/ Ce quidem 8d conniuiflTe ad impietatem idolatria gentium, nunc autcm,fe,miflo filio fuo,nô amplius earn toleraturum,fcd eos qui/ dem,qui abiedisfeu relidis idolis,filium fuum fide agnofeunt^fer uacurum,alios aût, qui in ueteri fua idolatria perdurât damnatuRz* Tacui,inquit,(empcr,amp; Silui.Pro ( Semper ) hebreus habet, A fc culo.Et c(t fententia.Hatftenus tacui,8d conniui multo tempore,ia inde fere a Diluuio,ad idolatriam gentium. Difsimulaui impieta/ tem earuiTijamp;continui iram meam,aclonganimitcr tuli abominait daipfarûfacra, Hocplane illud eft, quod Paulus poftca,quafi hoc didûProphctæ interprétas, ad Lycaones dixit.Doccmusdnqens, uos per Euangelion,uc ab iftis uatiis conuertamini ad Deum uiuû,

qui creauit cœlum amp;nbsp;terram,amp; omnia quæ eis comprehenduntui'* Qin P k Æ T E R1T1S Æ T A TIB V S Gnebai omnes gcu tC8 ingrcdi uias fuas»Eccc quod Dns in Efaa didcT acui^difsiniu/, laui\toicraui,hoc Paulus ait,Deum Guifie,ut omnes getes promo re amp;nbsp;inftituto fuo uiucrentEt adhuc clarius A(ft.xvrj.‘‘*^ Athcniêgt; fes»Genus,inquit,cum fimus Dei, non debeinus exiftimare auro autargento;iuclapidi arcefculpto èi. inucto hominis numcn eflè fimile* Et Tempora quidem hui'us ignorantiæ, cum hadenus difsi mularet Deus,nunc adnunciat hominibus,ut omnes ubiq^ rcfîpiP cant amp;fc. Ex his Pauli uerb!S,Efaias hoc loco interprctadus eft.Ha (ftenuSjinquit Deus,Tacui, Silui,toleraui ignorantiam impicta tern gcntiu.Num ergo fcmper mihi ea tolerada eft C Nihil minus. Nunc enimcum mitto filiummeum, loquar ficutparturiens :hoc cft,quemadmodum prægnantes mulicres, quæ ad tempus partus f»cruenerunt,ex toto corde clamant,amp;omnibus uiribus fuis elabo ranCjUt partum enitantur ita ego toto conatu claborabo, ut quod degentibus in animo meo concepi,pariam,ae re/pfa adimplca. Stt fcipiamenim deuaftationem 0^ defolationcm in omnibus regnis gentium faciendam. Nec montes nec colles obftabuntmeopropo lito. V attabo montes 0dcoUes,cxiccabo omne gramen eoR2,amp; eftt ciam ut flumina fiant infulæ,hoc eft,ut fiant terra arida,amp; ut ftagna quocp cxiccentur, Haec, nec de externo bello,nec de externa uafta/ , clone amp;nbsp;cxiccationc intelligenda funt: fed quia fitconciode uulgan do regno Chrifti per Euangelion in totumorbem terrae inter om-* nes genees,iddrco intelligainus talem gentium, montium,amp; flumi num uaftationem, qualis Euangelio Chrifti congruit,uidelicct;(ÿ Euangelion peruagabitur,potentia Chrifti,totum orbem, per ma/ re,pcr terras,per montes amp;nbsp;colles.Obfiftent quidem reges amp;nbsp;Priii cipes huius mundi.Scd nullus rex tarn potens eft,nullus mons tana altus eft,nullum mare tarn profiindum eft,quod curfum Euangelif impedire queat, Quare metaphora non incongrua dicitur, quod coram Euangelio Chrifti uaftentur montes , Sexiccentur maria, proptcrca,quod nulli montes,nulla mana pofsint efiicere,ut Euan gelion non perueniatad omnes gentes. Quid ergo inter gentes, per Euangelion fill} Dei fietCSequitur. Educam epeos in uiam qua nefeiunt amp;c. Ad praedicarionem Éuangelrj diuidentur gentes in duas partes. Alrj enim agnofeent Euangelion per fidem,et credent in lefumChriftum. Ali} autem perdurabant contempto Euagelio, in uetcri fuaimpictate etIdolatria.Dicitergo de prioribus,feu pijs* Educam cæcos,in uiam quam nefaût, Omnes enim homines funt natura cæci,amp;nefeiunt,qua fit euadendum ex iniufticia ad iufticia, ex morte ad uitam,cx inferno ad ccelum, C^otquot autem Euan/

COMMENT, IOAN, BRENT, 6o$ gdion fide accipiuni,fiunt ex cæci's, uidcntes,ut uiam^quam antea ignorauerunt,ambulent,amp; uttencbrg cis illuftrentur,ac ut ea quæ crantpraua,fiant eis reda. Hæc faciarn, inquit, eis, necderelinquâ; eos,Hæc beneficia conferam in gentes,quæ Enangclion meum re/' cipiunt,amp; crednnt in Chriftum filium meum.Ducam cos in iuftici am,quia remittam eis pcccata^^reputabo cos coram me iiiftos,prcgt; pter Chriftum per fidem, Ponam feu conueriatenebr as coram eis inlucem,quiamors0lt;Jinfcrnus, quæfuntcraf5ifstmætenebræ,e/ runt eis uia ad uerara amp;nbsp;perjxtuam uitam.EfEaam caam ut praua« feu obliqua conuertanf ur in retftum feu plan urn ,quia quicquid ad uerfi accident ipfis,erit cis adiumento in bonû,Et additur:Nec de/ relinquam eos, Hoc illud eft, quod Chriftus loan,x. ait : Alias 0/ ues habeo,quae non funt ex hoc ouili, Illas quoq? oportet me addu ccre,8^ uocem meam audient. AcmoxtOues meæ uocem meana ait diunt,Slt; ego cognofco eas,amp; fequutur me,amp; ego uitam aeterna doi cis,nccpcribuntinfternu, NEC^B RAPIET BAS quifqua e manu mea.Pater meus,qui dedit mihi cas, maior omnibus cft,0i nemo poteft rapcrc de manu Patris mci amp;c, Sed hadenus de prjs,. De alijs aijit,ac de maiori parte gentium dicit.Conuerfi funC retror fum,confundantur conftifione,qui confidunt fculprili,ôd qui dicûC conflatili: Vosdfj noftrthoceft, Alrj inter gentes, etiamft audiunC Euangelion de Chrifto,tamcn rctroccdunt,non rcapiunt,fed perx durant amp;nbsp;pergunf in fua impia idolatria^ Quarc pudefieC perpétua confixfione.Ex his initio de genribus confiderâdüm eft, quod cum Deus palam aftirmet,fe tacuifte, amp;nbsp;conniuifle ad impiam earum i/ dolatrian,uidcantur habere fuac impictatis cxcufacionem. Cur cm nonrcuelatum eft eis Euangelion de filio Dei ab ihitio,a tempore Diluuij, a tempore Abraami, ficut ludseis C Cur non inter ipfas fuerunt Prophetæ, qui prOmifsionem de Ghrifto cxplicarent, fi/ tut inter ludæosC Cur Deus tanto tempore ad impiefatcmcarum conniuit,amp; tempus ignorantip eârum,ut Paulus ait,difsimulauit^ Sed profedo, fi rem rede perpendamus, Gentes prorfus nihil ha/ bct,quo pofsint fuam impietatem coram Deo exeufare. Nam quo propius adhuc a diluuio aberant, co certius potuerunt cognofeere non folum origincm fuam a Patriarcha Noha,uerumetïam ueram religionis dodrinam de femine mulieris Contrituro caput Serpen/ tis,quæ dodrina ab eodem Patriarcha ad pofteros fuos propaga/ tacft. Deinde, cum Abraham cligcretur a Deo,ut in Semine cius^ qui eft Chriftus,benedicerentur omnes gentes , noneft hoege/ ftum in obfcuro mundiangulo/ed uulgacum fuit publice inter gê/ ies,quse tune terram incolebant^uemadmodura fupra demonftra tumeft,Pra»terea, cumludaei client in Ægypfo,nondifsimulauc

45.4 INCAPYT XLH, BSAIAE runt ucram dodlrinam de promifïo fcminc Abraharjed rurït cam inter omncs homines . Fuie enim co lempcrc Ægyptus, regnum in toto orbeclarifsimum., ut quod in eo gerebatur, omni* jju^entibus pcrfpicuum eflcc.

Deinde, poftquam ludci rcdicrunt in auitSpoflefsionem terras Canaan,amp; iâm Reges c fuo corporc crearent, no potuit eiïè obfeu rum inter gcntes,quæ eiTet rcligionis dodrina apud Iudaeos,præ/ ferrim cum Dauidôd Salomon a altj reges Ifrael fuerint longe o/ mnium illuftrifsimi» Quarc fi quern inter gentes tantum defiden'/ Um cognofeendæ uerae religionis tenuiflet,quanco tenebatur con/' fequcndæ ucl potcnttæ,uei diuiciarum, uel uoluptatis corporalis, non defuiflet ei occafio amp;nbsp;uia defiderio fuo fatisfaciendi. Adhæc, cum Samaria ab Afsyrrjs, 8d Hierufalera a Babylonrjs uaftaren/ tur, fparfi funt ludfi inter omnes gentes, inter quas certc non dif* iimulaucrunt fidem amp;nbsp;religsonem fuam ♦ Quarc fi libuiflet gentp Jbus pqs efle,potuiflent in luis ipforum regionibus ueram de Deo dodrinam cognofcerc : ut nihil præterea dicam de rjs miraculis^ quae inter gentes aedita funt, amp;nbsp;de edidis Monarchariim Babylon niorum, aePerfarum'de uero Deo, quîc mant apud Danielem,’ Bed amp;fi non dubium eft , quin nonnulli ex gentibus conuerfi fini td ucrum Deum, tarnen maxima pars maluerunt fedari paternana impietatem,quamauitam »aPatriarchis uidelicetpropagatampi« tatem ♦ Non habent igitur ullam impietatis fuCe excufationem, Si quod pcricrunt, non eft Dei culpa, fed fuum ipforum uitium, Si incredulitas, quod cum natura fuerint ex peccato cæcati,non qutc/^ fiuerint lucem diuinitus per Patn'archas reuclatam, nec admiferinC cam,ob oculos ipforum pofitam ♦ Nam quod Deus fanto tempo/ re ad impictatem gentium conniuerif, amp;nbsp;propter idolatriam cas nd dcleuerit, cxplicat Paulus, quid fibi uclit, cum ad Romanos fcngt; bens, An diuicias,inquicns, bonitatis cius amp;nbsp;patientiæ,ôi longani mitads contemnis C ignorans, quod benignitas Dei, ad pccniten/ damteinuita):, Deus igitur tolerauit impictatem gentium , non quod approbauerit cam, fed ut genf cs habcrent fpacium poeniten tiae, conuertendi fe ad uerum Deum Patrem Domini noftri Ie-* fuChrifti ♦ Deinde, quod dicitfc educerc cæcos,in uiam,quam ne feiunt, amp;nbsp;in femitas, quas ignorant, palam fignificaf, omnes ho-* mines natura propter pcccatum cccatos cftc.Si qui autem inter hoa csecos, illuftrentur fcruentur,non cftchumanæ iuftidæ,autfa/ piairi«, fed tantum diuinæclemendscacmifericordiæ » Conclu/ fit DcuSjinquit Paulus,ompes fub incredulitatem, ut omnium ml ferercCuTjhoc cft, ut ornnes qui feruantur,fdrent,fe non fuis meri/ |W|feJjqwfçrkor4i«i Dci feruari,Etiterum »Non eft uolentis,nec currentis»

comment, ÏÖAN. BRÊNT* éoj CwrcnriSjCcd raiférérttisDéi * Acrurfüs : CondliGt ^iptürà nia fub pcccaium ütpfoiTnfsio ex fide fefu Ghrlfti darctür d e 1f tl tibus. Qiiarcagnofcamus in irtcredülis SLäb C(flis,nofb‘am ipit» rum naturam, quid nobis débétctur I in iiobis autctrl agiioRa^ mus donum Dei gratuit um ,amp;exhibeamus nos erga Deilm tairt dementem Seruatorem gratos Poftremo dim dicit, quod etianl poft rcuelatum Euangelion inter genres, eottueftantur aliquire? trorliim,ab [3uangelio,amp; perdurent in fua idolatriâ, pcrfpicue dd cetquodamp;fi Euangelion Chriftiprsedicattr inter gentes^exenl/ pli gratia,in urbibus, in pagis nbsp;nbsp;nbsp;in uilb's gentium, tarnen non eft

ftntiendum, quod urbes, pagi uillæ gentiurrt fint Ecclefia Chri ftijed quod in his gentium locis, in quibus Euangelion adnunciM lur, Deus fuam Ecclefiam feligat, quæ cUm inter fuos ciues, qui perdurant in ueteri impietatc ,commoretur,habitat in medio mi/ mieorum fuorum.Non enim eft omnium fides.Et,Multi quident Uocati, pauci ucro eletfti. Multi uocati, funt ciuitates, amp;nbsp;regiu y in Quibus Euangelion adnunciatur. Pauci elelt;fti,funt Eccîefîa,quæ ex bis locis per Euangelion Chrifto filioDei fandificatur » Quare non offendamur jCtiamfi uideatpus uuIgUm in aduer fis ab Euangc lioChriftideficere,fedpotius confirmemur in fide,quodChri/ ftusprædixerit,anguftam eflè portam 2lt;ftridam uiam\quæabdU titaduitam,ô«i P AVCI funt,qui inueniuritillam.EuFjliusho minis,cum uenerit, num inueniet fidem in terraC

Dixk , quideotempore,quo uenturus cftMelsias feuChri/ ftus, de Gentibus fiat ♦ Nunc exponit, quid fiat de ludæis ♦ Quae en/m ab hoc loco, ufque ad finem huius capitis, fcquuntur, intel/ ligenda funt de ludæis, qui cum CHRIST VM abiccerint, uicifsimabiedi funt S^ipfi,nc fint ampliUs populus Dei^ Surdi, inquit, audite , amp;nbsp;cæci intendite oculos ad Uidendura . AUo / quitur amp;cohortatur ludæos, uf cumiuxta promifsiones ad Patri/ archas didas, Chriftus uenerit adipfos, prædicauerit inter cos Euangcliortfuum,audiant tarnen,amp; non fint tarn ftupidi furdaftri, ac apcriant oculos fuos, amp;nbsp;nort firtt tarn cæci,ut non genres tantum illuftrentur luce Euangelij,fed cf ipfi ueram dodrinam cognofcat,' amp;nbsp;lalutem confequatur,Sed quiddicamfQuis magis cæcus,quam leruusmeusCQuis magis (urdus, q nuncius,quern mifiç’ Quis ma’ gis cæcus,^ perfedusT’Et quis magis cæcus,^ leruus DomlniCHpc ab alijs aliter exponuntuG Quidaintelliguntdidum eftede Efaia,gt; alq de Chrifto»Sentf îjf enim,qj fpiritus tandus recitet opprobria ƒ quibus ttel Efaias, uel Chriftus ab rnpqs ludæis aftèdus fit^ Cuti#

cnim impq arguuntur a côcionatore fuo cspchat'S Curd, tatis-ipn wicifsûn regcruntin condonatorcm lige uerba, djcuncNennnê cHc concïonatore ilîo magis cæcum furdum« Necobicurum cftgt; quanta fæpeconcumclia grafïàu fint ludæi in Chrifium * Aficuiii üoeanteumbibonem amp;nbsp;helluoncm,alicubi Samaritanum dpno niacum.Hoccerteplus cft,quam fi fimplfctter dixiflènt cumegeum furdum.Quare non cft ab(urdum,quod hacc de Chnfto, aut eti am de Efaia exponantur. Sed quia agitur hic de excæcatione ÔC ab/ ieélione Iudæorum,cuius præcipui autores fuerunt Pontifices,Sa cerdoteSjScribse amp;nbsp;Pharifæi,qui inter îudæos fummum locum Re lig :o nis tenebant,ideo hæc uerba proprie intelligcnda uidentur de cgci'tate Sgt;i furditafc ludaicorum Pontificum, Sacerdotum,ôlt;^ Pharf foorum,Ponci fices funt ferui niei,quos conftitui ut feruiant Eccle fîæmcæ,indocenda uerarefigionc » Sacerdofes funt nuncij mei, quos ordinauijUtcxpliccnt populo legem meam^Phanfei funt per fedi,hoc eft,profiten tur tam in dodrina,quam in genci e uitæ fn« perfedionem,Exiftimâtornnçs alios efife imperfedefandos,imo iudicât eos elle plane prophanos,fe aût cfïè perfede fandos,amp; iu/ üicisi alios homines longe poft fc relinquerc. Sed profedo,ut dic3 quod res eft »nemo eft rjs magis cfecus,nemo magis furdus, Debu iftenCprimi eflrc,qui agnouiftent Chriftum, rccepiftentEuange lion eius, fed ccce non eft gens, quæ minus audiat, uideat,feu co/ gnofcat Euangelrj ueritatem, Videtis quidem, uos Pontifices Fharifæi, multa, exiftimatis uos haudquaquam cæcoselfe:fed cumhabeatis Mofenamp;Prophetas, multum labor« in his perle/ gendis Sóperfcrütadiscollocatis.Et tarnen nullus udirumeft,quf legem uere obferuet » Hiabetis quidem aures apertas,fed cum pro . ponituruobjs Euangelton de filio Dei, perinde eft , ac fi quis cum furdo aut abfente loquMur, Hoc idem obijcit Pharifæls eti/ amChriftusipfe; Sicæd, inquiens, eftetis, non haberetis pecca/ turn » Nunc uero dicicis, V I D E M V S. hoc eft, iaeftatis uos legem rede cognofeere, amp;multa uidére fupra captum uulgi id/ circo peccatum ueftrum manet. Ec Paulus : Ecce tu ludæus cogno minaris, acquiefeis in lege, amp;nbsp;gloriarisn'iTDeo, nofti uolun/ tarera,acprobaseximia,inftitutus ex lege, confidifque teipfun, ’ducemeftccaecorum,lumen in tenebris uerfantium, eruditorem infipientium, dodorem impcritorum, habentem formamcogni/ tionis ac ueritatis per legem. ( hoc eft Muhauidere, Sc aperfas ha/ berc aures,ficut Propheta ait) Qui igitur doces alium,teipfum non docea.Qui prædicas,non furandum,furaris : qui dicis non adulte/ randum,adultcrium committis nbsp;nbsp;nbsp;Hoc ilfud eft,quod Propheta

legem iLiflicise no perucnfc.Hoc icerum eft multa iiidcrç^ Ccd non cuftodireautobferuare . C^iid ergo diccinusC Cuius nö culpa acc(dit,quoJ ifraclitæmuiia uidendo,nihil uideanf, inul/ taaujieiido,nihii auJiant \ AnaccidiC hoc culpa Domini Dei no/ ftri; Minime omnium. Sic cnimfequituriDominus uoluit,ut fan/ c?Eficarct cam ö^c.rdocita 1’oendum eftiDominus bencuoluit^eis) propterlufticiamfua.nutlegem reddereC illuftrem amp;infignemj Ipfe autcm populus eft direptus èi. uaftatus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Et eft fentcniiagt;

Quod Ifraelitæ fi nt cafcaci,non accidie culpa Domini,fcd ipforuna Ifraelitarum uitio. Nam quod ad Dominum attinet^deleiftatus eft populo ifraeluarum, non quidem propter populi,fed propter fu^ ipfius IuftiCiam.Promific Patriarchis eorurn, quod miflurus fit fili Um fuum c feminc Abrahæ. Promifit Dauidi, q? Mefsias, ueriitf feruator, uenturus fit e fua familia.Promifit fe pofteris Parriarcliaf rum benefaclurui^, fi promiftum Mefsiam recepcrint luftifsimft ÄÜteft,ut quod proniifa'is^reipfa obferues,acfadtis præftcs.Qua/ re Dominus confiderans hanciufticiam,0^ ueritatem fuarum pro/ mifsionû, nihil eat^ rcrum, quod pollicitus eft,omittit. Dat Mef/ fiam,Chriftum fuum c familia Dauid 8C Abrahse. Reuelat Euanglt; lionfuum,primura omnium in hoc populo IfraeJ. Non enim mitt^ turChriftus,nifiadoucs Ifraeljis.Inter Ifraelitas uerfatuf Chriftus^l Inter Ifraehtis concionatur.rnter Ifraelitas edit miracula,0lt;^ confugt;^ lit,quoquomodopotcft,faluti Ifraelitarum,adcocp cupittamipfo» Ifraelitas,^ legem 0^ politsian cone infignem ac illuftrem reddeVe, 5^conferuare,Sed quid fit C’ Pbpulus eft direptus amp;îuaftatasamp;.'cj Hoe non eft intelligendum de externa direptione amp;uaftationc,’ qutetamenpoftealudæis a Romanis illata eft, fed eft intelligen/ dum de uaftatione,quæ faifta eft in populo Ifracl, humanis confti/ tiônibus ÔC Pharifaicis traditioriibus. Populus eft direptus,uafta/ tus, amp;proailcatusnugishumanarumcraditionum . Qtiibusita funtimmerfi amp;nbsp;fuftbcati,ut nonpofsintampliuscaput,adperci/^ piendam ueram legis ÔC Euangelij doc'trinam, attbllere.Nec (enio res tantum irretiti Iiint Pharifaicis impietatibus,fed quia hximpic tates publice docentur,amp;fumnaapotentia Slt;'xutoritate defendun/ tur,idcirco capiuntur his laqueis ctiam iuuçries,‘amp; rctruduntur irt carccrcs ignorantiæ oTm diuinai^rer^, conficiunnir in tenebras cpdtan's.C^id pluraT’Pharifaica et impia doftrina ^ppagatur etiarri adpôfteros,Slt;efFicitur,utpatcâtprcdf Sdrapine cuiufuis Phanfei autRdainijneculIus fit,q pofsic eos éx his laqueis,ex haccæcitatè, exhistenebriseruere. Ncceft,q dicat Redde. hoccft,Pharifæi lùbini intantu tenet auditorcs fuos impia fua doftrina capti uos,uc autÄullosautpaiicifstiuosqucas eraanibuseor^extorquere, 5lt;a4 EE 4.

fenitatmi rcduccrc.Hacconqueritur Sc Paulus Adlo.xxyjfj, Gurrt en in; pcrfpi'cuc adnuncianèt ludacis fins EuangeLon,S(’ paucifsimi adhibcrcnt fidon^chdui uero piiirnni pcrftarent in Pbarilaica fua Mnpieta€e,dixit:Bcnc Ipirit usfanclus locutus eft per Eßtiä Prophç tam,ad Patres nollros diccns: Vade ad popuKun iftum,8C diqÄu/ ribus audiedSjSd non intenjgen's,ct uidentcs iiidebms,amp; non per/ fpidetis nbsp;nbsp;nbsp;Quanq autem ludæi fie fint cxcfcati,ut uidentes nÔ ui

UNlt;tforti»t deantjtamen hoc longe omnium pefsimum eft, non intelligant «Mlt;rc4M0et fuamcæcitatemTedexiftimentfcreôüfsinieuidere.Quiseftinuev bis,inquit,qui hæc auribus capiat'^'qui aducrtat,Jlt; attëda^ut in po fterum ab bac irapietate cauear,£t refipifcatCEtquis ille eft, qui tri didit ludæos in tantam cæcitatcm,ut pateant direptionibus,amp; con/ culcationibus cuiufuis Phariftci ac RabiniC Tam catci enim funt,uÉ edarn iomnia fuorum Pharifaeorum pro certifsima acritate ample rftantur.Quis ergo eos fic cxcccauitcNon certe alius, praeter^ Do minus Deus noftcr.Iudati enim pcccaucrunt, noluerunt ambti/ larein uq»eius,necobedirelegi eius. hoc eft,noluerunt agnofeere uen'tatem EuaiT2elr),nolucrunt recipere Mefsiam, in lege proraiP ' fura*Quarceffudi£Dnsfupereo3indignationemfurorisfui,uf quemadinodum in graui bello,robufti hoftes folent omnia concul care,amp; ineendio deuaftare,ita ludæis egeitate perçu fsis, nihil inco/ luraitatis ac falutis relinquatur. Bt tn tanto ftuporc funt copreheti/ fi,,ut ne fic quidè cognofcant, acintelligant ira Dei fuper ipfos efih famefTe^Habesconcionande exc^catione amp;nbsp;abiedionc ludæoRt, propter Buangeli) conteptum^Dices ergo: Quid hæc ad pr^fentes aiiditoresEfaiæC’Quidad eos dues, qtuncin Hierufalêhabitabar, sum Elaiashancconcionem habcretC Quod Efaiasdc cxcgcatiorte eoncionacur,euentuRt ent poft fepdngenCos annos, quo tempore nullus eoruni,qui bancconcionem audicbât,fuperftes elTe potcrat, Jn quern ergo nfum recifat earn Efaias Hæccondo,ut pertinct ad uniuerfam Eccicfiam Domini,ita etiam afFerc ijs,qui tunc crane an^ dicorcs Elaigjfuam utilitatem, Poftcri enim eorum abducendi eraf in captiuitatem Babylonicam^ficut fupra fgpe diiftum eft. Et dubia non eft,quirt multi ex ludæis in captiuitatem abdu(ftis,offenfi fceli citate Babylonioß2,eoaób quoc^ metu Babylonia decreti,dc doranda aurea ftatua,Dan.irl,dcfecerint a uera fide ad BabylonicI IdoIatria,Quo defedionis exeplo,uerc pfj afficiebatur no tm mce/ fticia,fed eda mag«omctu,ne no ueturus eflet,propter tanta impie cate populi Dei,Chriftuif, amp;nbsp;ne Bcclefia Dni prorfiis perircc, Sed huic offendiculo medefur fpus faadlus hacconcione. Prædidt cm, q?fuCuF?2fit,utcuueneritChriftus, maximaludæoRz multifudofif îî, ipfodefedura,Et tn jic ficquidepcritura fit ecclefiapçi,Quare nec

COMMENT, IOAN. BRENT, lt;»• ncc hoc (empöre ntmiumfolliciri fint pfj deEcdefiæconfcruaCioz ne,quod S^fi multi in Babylonedcferunt ucrum Dei culium, ÔC fedantur idolatriam, Deus tarnen non modo conferuet fuam Ec/ defiam inter ludæos, uerumctiam dilatet earn inter gcntes. NouiÉ cnim Dominus,qui funt cius,Etfole£ fibi in populo fuo referuare tcptcm milia,qui non curuant genua fua ante Baal. Deinde, quod dicit fcruos nuncios fuos, hoc eft, Pontifices amp;nbsp;Pharifæos, ex/ cos cficjin noftri dodrinam confolationem fcriptum eft. Hi eiii crantfummiin populo Dei,amp; tenebantprimas in religione. Etta, «ncn publice proclamantur cæci amp;furdi. Sciamus igteur Bccîcfiam Domini noneftealligatam addignitatan autoritatem Pontifigt; cum,ac eorum,qui fedent publice ad gubernacula Ecclcfiæ,fcd ta» tum alligatam efle ad Chriftum feruatorem noftrum,amp; ad Euange lion eius. Quart ubicunque Chriftus 8^ Buangelion eius fynceri/ ter prædicantur, ibi feias eflè Bcclcfiam Domini,etiamfi non fit ilz luftriPontificumSdfacrificulorum dignitate ornata. Qui auteni contemnunt Chriftum rerjeiunt Euangelion eius, hos feias non; dTc Ecclcfiam Domini, cciamfi iadent fe fummum in Ecclefia loc5 tcncrc, ôi falutcm Ecclefiae ex ipforum adminiftrationc ac poteftaz tc pcndcrc * Obfer ua pr3etcrea,quod cuhi dicit Dorn inum dedifte; ifraelitas in direptionem Pharifgorum,hoc eft,excgcaffc Ifrach’tas ƒ nt credant quibuslibet nugis fuorum Rd3inorum,eo quod non an. dfcrintlcgemeius,perfpicuedoceat caccitatem mentiseflediuiz num fupplicium contemptus uerbi Dei. Etfi cnim fumus natura cgr ci ad uidenda cccleftia,camcjcum proponitur nobis lux uerbi Dci^ nos non reapimus,fcd contemniraus cam, tunc nacuralis cçcits» ita induratur,ut fubinde crafsior fiat, reddat hominem prorfus furiofum.Si uocc,inquit Mofes,Doniini Dei tui no audier{s,per/ cutlet te Dominus ametia SC caedtate, ac furore mentis,uf palpes in’ meridie,ficut fokt palpare cæcus in tenebris, non’dirigas uias tu ßs.Et PauiustPro eo quod amabilem ueritatem non receperunt,uC falui fièrent, mittet illis Deus effîcadam illufionis,ut credant meu dado S(c,Quarc nihil nobis maiori ftudio fadendum eft,quam ult; cognofcamus, amemus dodrinam uerbi Dei,uC mente illuftra^ ti/edam uiam coram Deo ambulemus,

Et NVNC HÆC DICIT DnS CRBAN» TE IACOB ET FORMANS TB ISRABLamp;cJ In tinc prions capicis reäcata cR concio de excsecatione amp;nbsp;abler âioaeIlid{onU?itxt ergo quifpiâiUud Pauli Ro.xi.Num repuU(

Deuspopulumfuumqueiii ante agnoueratC' SedSdidem Pajitus refpondctobieéh’oni» Abfit,inquicns : Nam ego fumifraelita, ex laninc Abrahg, dc tribu Beniamin. An nefcitis de Elia,quid di cat feripturaCamp;c. Dc hoc igitur argumento conaonatur nunc Efa/ iaSjSiconfoiwur ccrritos uaticinio captiukatis Balgt;ylonicæ, caccationis Iudaicae,nc feiant, quodamp;fi Hierufalem deuallabitur, amp;duc* in captiuitatem abducentur, Deus tarnen conferuaturusfit uerum5lt;fpintualemfuum populum, amp;nbsp;quanquam maxima ludeo rum multicudo tempore Mefsias excaecabitur 8^ abr)ciefur,Deus (a men non abrjeict ucram Ecclcfiam fuara, fed potius augebit earn ac cefsione gentium. Quare,cum prædicatur decaptiuitate Babyloni ca,amp;de excîecationcludaica,auditorcs non hocagant »utdefpon/ deant anirtium de uerifate diuinarum promifsionum fua (akue, Sed poriuSjUt fint ucra membra Ecclefîæ,per fidem lefu Chrtfti fi/ IqDei. Sicenim conferuabuntur propter Chriftum, ctiamfifra/ lt;5tus iiiabatur orbis. E T nunc ( inquit ) hæcdicit Dominus creans te o Iacob amp;c. AUoquitur ueram amp;nbsp;fpiritualcm Ecclcfiam, pri/ mumquidcm,cam,qu5cerattemporibus Efaiæ,antccaptiukateni Balwlorucam^n populo Ifrael. Deinde,illam, quae poftca difper/ fa eft in uaftationc urbis HicrufaIcrM,6din exilio Babylonico,ad o/ nsneBgca£e8.Poftrcmo alloquitur uniuerfam omnium temporum Bcdeliam, Hsecenimcondo adpaucosduesHierofolymita'* nos dida eft, tarnen pertinet ad omnes eos, qui funt ucra Ecclefîæ membra per fidem in lefiim Chriftum. Cum ergo fufdpiac uniuer (am Bcclefiam confolandam,ftatim in exordio, priufquampropo/ fitioncmconfolanonis in medium affert,(js uerbis utitur,quæ fin/ ^ladfefpeamp;confôlationeauditorem admoneant VocatEcde/ Mam nomine lacob amp;nbsp;Ifrael, ut hijs cognominibus cxdtentur ad co fidcrationcm earum promifsionum, quit ditfbe funt ad Patriarz cham lacob ,0c ex his confirment fidem fuam : Bencdicenturintc 8C in Seminc tuac cundæ trfijus terrse. Et: Bro cuftos tuus,quocua que perrexeris. Sed multi,inquics, ex lacob, abiedi funt,amp; adhuc abi)cientur.Quomodocrgopofium aliquant ex hoccogneminc confolat/onem condpcrc Rede dids. Abiedi funt multi, amp;nbsp;ad/ hucabqdcntur ♦ Hi autcra, non fuerunt ueri pofteri lacob. Brant lantum carnales dus pofteri, Nos loquimur mine dc fpirituali/ bus eius poftcris,de fjs uidelicct,qui uere credunt iu fenjen lacobo prOmiftum, in Icfum Chriftum Dominum noftrura. Hi funt ueri Iacobitf,8C Ifracb'tac.Bt hifruuntur etiam ucris iUis bcnefîcfjs,quaî lacobo per Semen fuij,qui eft ChriftuSjpromiffa funt. Deinde ait: Hgc didt Dominus creator amp;nbsp;formator tuus. Offerut amp;nbsp;hf c uerba auck'tori feu Eçclefiæ territæ amp;nbsp;afflidæ fuam confolationem.Deus

creauk te.Confide igiïur,n5 abijdet, non dcfcrec faam creaturam,: Sed creauit etiam,inqtnes,arbores Sgt;i beftias.Relt;le, T e autem ioï5 ge alia rationc creauit.Ifta enim creauit,uet bo quidem fuo, fine firn gubriautetn confiJio.Tcautê fingulari confilio crcauk.Etilla not 4 crcauit ad imaginem Sgt;C fimilitudinem fuam j te autein ficcreanitjUC cflès ipfius imago 8^ fimilitudo.Faciamus, inquit,b,oininê,ad inia/ ginem amp;nbsp;fimilitudinem noftram, Vnde 8lt;^ hoe loco addk. Forma/ tor tuuSjUtadmoneret te eins di(fti,quod eft Gen.q. Forrnauit Dt? minus Deus hominem de limo terræ,Slt; in fp ira uk Sóc. Sed iteruni dices:Multi etiam homines,quamuis ad imaginem Dei creaii tinr^ tn deferuntur,8^ pereunt inarternü. Quornodo igitur capia exhis uerbis confolationemCNec hoc quidc negaripoteft. Hi autempez rcunf,non creatoris formatoris fui crudelitate,fed faa ipfoi^ ingt; credulitate, qgt; creatorem amp;formatorern fuumautnon uoluntpcr fidem agnofcere,amp; inuocarc, aut agnitu contemnunc Si abnegant^ Da igitur cu operam,ut ucre eum agnofcas amp;nbsp;inuoces, amp;nbsp;in inuoca tione conft^tgp pcrfeueres,Sic enim certo futurum eft ,ut nunq m xï ternum pcreas.Sed audiamus nüc,quid Dominus Deus creator SC formator nofter dicat, NOLI(inquit) TIME RB, Heceftpro pofitioconfolationis, quæcertcpropofitio fignificat pios magno metu,partim ex uaticinio de captiuitate Babylonica, partit n expræ: fenti exilio,partim ex alqs afHidionibus amp;nbsp;perfecutionibus, qu-i?r folentEcclefiæ Dei ab impijsaeddere, partim ex ludicio peccati, quod reuelatione legis,confeientiæ obrjciturjConcuHcs per terri tos cflè. Mctuunt enim,nc tantis malts non foltim ipfi ,u erutn ztiani uniuerfaEcclefiaDei perpetuo intcreant,Scdfpiritusfandus opx ponit confolationem.Noli,inciuiens,mctucre.Sed quotnodo in tî tis pcriculis non metuerê mihi a EccIefîaîÇ' Audi ergo uicifsim (en tentiamfpiritus fandi. Non hoc uult (piritus fandus,ut fis faxeus^ ut fis fl:oicus,amp; his mal is non afficiavis, Alioqui enkn, quomodo cognofeerestuam ipfius fidemll'quomodo exdtarevis ad piam ôd.ar dentem Inuocationem Nam Deus propter hanc caufam immittit tuisaduerfa,utprobentur,amp;adinuo:ationemexdtentur. Quarc hon cxigit faxeam cordis duriciem amp;nbsp;ftoicam i-aoJi^cui, Sed hoc uult, ut in afFedu metus non defpondeas animum,non abijcias in/ uocationem, non quæras aliéna auxilia, non conféras te ad patran/ daininiquitatcm, ôed pcrfeucres in fide,amp;pergas in inuocationej amp;inVocationeDei,Namhuctc uocant rationesconfolandi,8i^ promifsiones,quçfequuntur.Cur ergo nortmetuam mihic’ Ecfi de ocres hoc folo uerbo, NOLI METVBßB, contcntuscfic, quippequod fit ucrbum,non uani cuiufdam hominis,fcd Dci fer/ uatoris tui »tarnen Deus cam Clemens confolator eft, ut etiam adi|lt;

' ciat rationes fuæ confolationis, QJV i ( inqin't ) R E D E MI T E.‘ Ha?c eft pn'ma,amp; obferuabilis ratio confolandi« Comple(îhgt; tur autem omnia genera diuinæliberationis, tam præteriîa, quam præfentia futura»Redemi te,primum,ex Æ^ypto,eum tam gra/ ui feruimtc opprefliis cfles, ut in omnibus terns nulla liberationis fpesafKiIgerct. Acredemi tc,nÔ (împlidter fed magnis miraculis, non tua tantum euafîonc, fed etiam tyranni opprcfsione, Hocigi/ tur beneficium debet te excitare, ut etiamfi abducaris in capriiiitatS Babylonicam, aut conqdaris in aliam calamitafcm,cônfidas tarnen me non defuturum tuæ inuocationi Calud. Nam, quod praeterf/ ta beneficia confirment fidem ad fpem futurorum bencfiaorum,te ftatur ctiam alias fcriptura» T u es,inquit Chrillus FHal.xxi.qui ex traxißi me de uentre,fpes mca ab uberibus matris meæ. In te proie (flusfum ex utero, De uentre matris mex Deus meus es tu ♦ Ergo ncc hoc tempore déféras me. Et Paulus»Deus nos ex tanta morte e/ ripuit,amp;eripit,in quofpcm fixahabcmus,quod pofthacnos fié erepturus.Deinde,Redemi te,mifïo filio meo,expeccatis,c morte, amp;poteftate Satanæ. Etfî enim,filius Dei,nonduminhunc mun/ dum aduenerat eo tempore, quô hæc concio dida eft tarnen quia agnus occifus eft ab origine mundi,quotquot ex promifsionibus, crcdidcrunt in eum ante aduentum dus, repor tarunt ex eo non mi/ norem falutis fuæ frudum,quam hi,qui poft aduentum eius in ip/ fumcrcdunt Redè igitur ad afflidam amp;nbsp;perterritamEcclefiam,eti am antenatum Chriftum dicitur,Noli timere,quia Redemi te.Nô habcs ullam legitimam SC idoneam caufam timoris tui etiam in ex/

trcmis afflidiÔibus,quia Redemi te per fiJium rneum, Condonô ti bi propter ipfum,omnia pcccata tua, Seruo te in morte. Tucor te in horroribus infemi. Quid ergo poteft tibi nûc decftè,etiamfi ab/ ducarisinBabyIonem,autpremarisali)s aducrfis C Hæcpoflîint quidem dolorem,8d ægritudincm aliquam animiincutere,cxitiura autem amp;nbsp;internecionem afférre non poffunt.

Secundo additur : V O C A VI TE NOMINE TVO, MEVS ES TV, Eftamp;hæcinfîgnis confo/ ladi râtio.Non fimpliciter te redemi ex Ægypto, fîcut aliquoties, aliæquocÇgeiiCesmeobcnefiao,exmagnis penculis liberantur, quas tarnen genres non agnofeo pro mco pôpulo, Te autem,M B VM effèpopulum, fingulari nominis tui uocatione, publice fum teftificatus, lufsi de te ad Pharaonem dicere : Hæc didt Dominus, Ifrael eft filius meus primogenitus. Dixit amp;nbsp;Mofes ad te mandato meo: Populus fandus es Domino Deo fuo. Et T E elegit,ut fis ci in populum peculiarem,decundis gcntibus quæ funt fuper terra, Sed hæc,inquies,dida funtad eum populû,qui tune Mofî têpore, uitam

tiitam in tern's agebat.Etdidafunt ad popuJum in genere. Ego uerOjUt longa generationum ierie,poft hunc popuium,in terrain uenijita fum homo priuatus,multis ÔC magnis peccatis contamina tusjideot^ Deus fortafsis non fie agnofeit me fuum quemadmOi^ dum uniuerfum aliquem populum, præfèrtim, cum feiam gt;nbsp;quod etfi Deus agnouit IfraeJem,fuum primogenitum fiiium,tamê mul losexipfisreprobauitjóó abiecit. Quid fi ego in talium catalog go comprehendererç' Audi ergo. Vere quidem loqueris, hæc di^s lt;îl;aeflê ad populum ætatc Mofi uiuentem,non autemfunc prop* ter ipfum tantum dióla» fed propter uniuerfam pofteritatem,S^ ecdefiamDomini.Namin huncufummifit Deus Chrifiumpri* mogenitum filium fuum in hunemundum,ut propter ipfum,tota ecclefia fieret primogenitus filius Dei. Accefsiftis,inquit,ad mon* tem Zion,amp; ad duitatem Dei uiuentis, Hierufalem fupercoele* ftemjamp;ad innumerabilium angelorum coctuin,etad concioneni primogenitorum,qui conferipti funt in coclis,Nam quod tu dicis tehominempriuatum,ÓÓpeccatis obrutum,relt;fte quidem fads* quodfatearis te peccatorem, non autem ideirco abiedus amp;nbsp;con* temptuses à Deo,quod fis homo priuatus,fed potius uocatus, Si dcdus.Deusenim uocatgentem aliquam,fuumpopulum,non quodomnes in eo populo fint fuijed quod in co funt priuati ali* quothomines,quosuercfuosagnofcat. Et quid eft ecclefia,nifi coctusex priuans hominibus conftans C T olle homines priuatos, amp;nbsp;fuftulifti ecclefiam. Vndc Si in hunc ufum inftituta funt à Deo bacramenta fidei.Quod cnimuerbisgeneraliter de uocatione Si dedione populi Dei dicitur,hoc Sacramentis unicuiuis priuatim applicatur. Accepiftiante natum Chriftum Circumcifionem.Ha bes igitur certiftimum fignum,te nomine tuo uocatum et eledun» efîèin inembrumecclefiæ Dei, Accipis poft natum ÔC cxaltatum Chriftum,facramentumbaptifmi. Habes igitur manifeftum fig* num,te nomine tuo uocatum Si eledum,adeoque fcriptum efle ä Deo,in libro uitæ. Namq?multi circumcifi'Si baptifati pere* anqnoneofit,q? uana fintfacramenta,fed qpillifacranienta,nul* la fide uel accipianr,uel retineant. Quod autem ad peccata tua attf netjiam ante dixit Deusi Redemi te,uidelicet, non tantum ex Æ* gYpto,quæ eft corporalis redemptio,fèd etiam e peccatis,qu2C eft redemptio longe omnium exoptatiftima,8i exccllcntifsima.

Tertio additur. CVM TRANSIERIS PER A* QMAS, TECVM ERO, ET FLVMINA NON OPERIENT TE. CVM AMBVLA* VERIS Sic.

Hæc promifsio prcciofior eft auro et gemmis. Et eft prior urn confolationum quafi explicatio,aut amplificatio. Cum tranfieris

per aquas,inquit, TECVM ERO,8lt; feruabo te,ne te flumî na operiant .Et cum ainbulaueris hi ïgnî,cffidamgt;ut no comburagt; riSjiiTJO ut fbnima nequidem Jædat tc.?\udio, inquis, ainplifsimâ promifsioneni.Sed quid dicam de ijsjqui aquis obruti,perierunf, ÔC qujflaminaignisabfuniptifuntC'Djcani ne,autipios non fuifle piosCauc non adfuifle cis DeumçLcso llraelitas profelt;flos per ma re rubruin,Sd per ïordanem illæfosX-ego tresadolefcentesin for nace ignis Babylonia lèruatos,n€ comburerentur. Lego multos alios in aquis bC igni fèruatos.Sed lego etiam multos in aquis gni perijiîê. Quot Martyres aquis iunt (ufFocati i Quot ignibus concrematiç Référât ecc efîafticc hiftoriæ,urbcm quandam apud Phrygiam fuiflcjin qua amp;nbsp;populus omnisjôc magiftratus,quod admodum rarum eË,Chrifttanam religionem ita profcfsi funt,ut mallent extrema pericula adire,quam idohs facnficarc,Romantik gitur,(quod genus hominum femper ferc perfeeuti funt Chrift«) circumdederunt urbem militibus luiSjamp;^ concremarunt,inicdo if gnijCunÂos fimalcum mulienbusuiros,cum paruulislènes,cuni ciuibus ciuJtatcin. Dicemus ne Deum hos deferuiflè,aut eos non fuifle uere pios,quod contra quam hæc propbcrica promiisio pol liceri uidetur,flamma ignis abfumpti fint^Abfit longifsimc. Nam amp;nbsp;Deus non delèruit eos,8C hæc promiisio, fi reôte intelligatur, etiam in ipfîs imp’eta ejft. Non enim fie intelligenda eft hæc proi* milsio, çppij lemper externis miraculis,amp;corporalifalutefer^ lienturin igni,in aqua,8C in alqs aduerfis.Etlï enim Deus nonnul los lèruat in bis corporaliter illæfos,tarnen hæc funtmiracula,tefti ficantia tantum,tanquam publica figilla dementiam Dei,ôô uerita tem promilsionum eius, non autem fignificantia talem feruandi modum eflë generaleni,amp; contingere deberc omnibus pijs. Sed intelligendaeit de uulgari modo,quo Deus fingula membra ec^ defîæ fuæ,fîue in aquis,fiue in igni,fiuc in alijs periculis aduerfis lèruare Iblet. Vulgaris autem modus hic eft .Primum, Deus pro^ picius eft affliôtOjCredenti ac inuocanti ex fide,8lt;^ remittit ei pecca^^ xa,agnofar eum pro fiIio,Ô6 hærede coeleftium fuorum bonorum propter Chriftum» Qiiam uoluntatem teftatur tam cuangelio fuo,quam làcramentis eius.Hoc beneficium tantum eft,ut etfi aft fliôtioduratufqueadcorporalemmortem,nontamen finat alflilt;^ dutn perire. Vbi enim eft rcmiftio peccatorum,amp;r adopiio in filii* os Dei,ibi nulia afflilt;ftio,quamuis durabiljs,poreft eflë incommo^ da, lcd neceflëhabet uel tandem parèreloclicicatem. Vbi autem jnort eft remifsio peccatorum,ibi nulla corporalis foclicitas,quam^ uisdiuturna, poteft hominemiuuare» Quare,quipericul saqua* rum, ignis auc aiiarum rerum comprehcndurttur,criamfi aquis fuflbcantur, 8lt;f igni concremantur, tarnen, fi bibuerint remiftio*

COMMENT. IOAN. BRENT. nempeccatorum propter Chriftum,amp;adoptari fuerfnt in filios Dei,per fidem,uerifsimedeeis iuxta hanc proinifsionem didtuî» quod flumina non operianteos.nec igni abfumantur. Sic qui à leonibus diicerpitur,fi habet Chriitum per hdcj'n,amp; remifsionertî peccatorum propter Chriitum, recte dicitur,quod non diJanie^ tur,fed tantum à fordibus exeutiatur,S^ purgetur. Vnde amp;nbsp;Igna^ tins,cum damnatuseflet adbcftias, ô^audirct leonesrugienteÄ. Frumentum,inqUit, Chrilii fum,dentibus beftiarum molar, uc panis mundusinueniar.DeindeDeus non Iblum remittitpeccata atflidæ ecclclîæfuæ,8lt;f afflitfto membro eius,ucrum etiam confère inaffli(ftione Tj»/ÎKÊ«lt;nf»,hoc eft,euentum(ficut Paulus loquitur)uc afflidio fufferri queat.Dcus enim tarn clemens eft,ut hoc ipfo, quo finit afflicfirioneminccclefiamauc membrum eins incurrere, definiat ei terminum, ultra quern progredi non debeat. Id quod manifello cxemplolobis comprobatur. Poftremo libérât tans» dcmecclefiam ab omnibus corporalibus Só Ipirituabbus pericu^' liSjUt perpetuo fruatur cum Chrifto filio fuo omnibus coeleftibus bonis.Quare cum hie fit certilsimusfinis omnium periculorunt afHi(ftionum,quæ accidunt ecclefiæ,ucrilsimc dicftur,quod flu^ ruina non operiant earn, ncc ignis comburat ipfam,etiamfi aquis fiifi'ôcerur,amp;S igni in puluerem redigatur.

Aliud confblationis argumentum. Ecclefia in confpeâu Dei lam honorabilisjamp;'glorioïà habetur,ut dederit pro ea^ôC pro ani* tnafeu uitaeius, Aegyptum,Aethjopiam,amp; Saba?am,adcoqs re* ges Sc populos,in própiciationem:hóc eft,ut ecclefiam fuam lerua ret Sc liberarer,affl!xit magna régna, potentes principes,8c mul* tasgentes.ln Genc. p. flageilauit Deus Pharaonem magnis pla* gis,Sc domumeius,propter AbraâmumôCuxorem eius.InGen^ cap. iô.reprehenditur à Deo grauirsime,eadem de caafa Abime* lechrex Palefiinorum.Et Gen.^çdacobo Patriarcha^roficilceti te cumfamiliafuainermi SC imbelliad Bethel,immific Deus in om nesciuitates,quæ erant in circuitu illorum, tantum terrorem, ué nemoeosperfequiänderet. Vnde ScPfal.joq.diciturtCumei* fentnumero breui paucilsimi 8C incolæ eius.Et pertranfictunt dc genre in gentem,8C de regno adpopulum alterum, Nonreb'quit hominem nocere eis,Sc corripuit pro cis reges. Cum autem II* raelitæegrederenturex Ægypfo,oblcurumnoneft,quantis ma* lis afflicti fint propter Ilraelitas Ægyptfj,tam in terra,quam in ma ri rubro. Et adduntur hic Ægyptrjs Æthiopes ac Sabæi» Nam Æthiopes ÔC Sabæi funt finitimi Ægyptqs,Sc autor cft lolephus,

6,6 IN CAPVT XLIIt ESAIAE quod Æthiopcsantc exitum Ifi-aelirariicx Ægypto,uidi ßnt du* ce Mo{c,ab Ægyptijs,8ô fubiedi regno Ægyptiorum, Teftatur

Herodotus,Æthjopiæ regnum aliquoties uibieAum fuiflc rc^ gibus Ægyptrjsdtaç^jCum Pharao perfequerctur liraelitas ad ma re rubruinjucrnt in exercitu eius non tantum Ægyptr|,(èd amp;nbsp;Sa bæi,amp; Æthfopes,quos omnes Deus afflixit,amp; aquis marinfs ob* ruitjUtièruaret amp;nbsp;liberarer eccîefîam fuam.Fueruntquidem mul ti etiam inter ifraelitas impij quorum impietas pofteain deiêrto reuelatur,hæcautemiiberatio tsiamp;a eft,non propter impios,ièd propter pios,propter ueram ecdefiam Domini,quæ in hoc popu lo continebatur,8ô propter quam etiam impij Ifraelitæ liberaban tur Ægyptiaca fèruitute. Si autem Deus tot argumentis, nbsp;nbsp;tot

miraculis probauit antea fàuorem fuu erga ecdefiam, ÔC palâm de darauit, ecdefiam in conipeAu fuo tam precioiàm nbsp;nbsp;honorabi*

lemuideri,utadferuandameam corripiat tam potentes popuIeiS principeSjdubitandum non eft,quin adhuc tanto fauore profe* quatuream,utetiamfidifpergaturintotum orbem terræ,tarnen adferuandamôô libcrandam earn fubuerfurus fît, régna 8C Mo* narchias. Vnde paulo infra ièquitur:Proptcr te emifî in Babylonc detraxi uecfesuniuerfôs.Et iterum;Propter iêruum meum la cobjamp;S hrael dedfum meum uocauï te nomine tuo ÔCc» Ac proie* d:o maxima gloria ecdefîæeft,quodDeus dignetuream tanta ue neratione,utadeam tuendam 8^ confèruandam, conftituat, mu* tetjderjciat, non unum tantum autalterum huius terræ ducatum, led etiam potentiisimas Monarchias* Hoc autem intelligendum cftjUon ibium de uniuerià ecdefia fîmul,uerû etilt;â de fîngulis mena bris eius.Nam qui eft uerum membrû ecdefîæ,etfi alioqui in miin do contemptilsimus efl:,tamenin conlpediu Dei honoratior po* tentifsimo huius terrçregeautMonarchaiudicatur.Necmirumî Sienim Deus intantum diligit ecdefîam fùam,ut ad coièruandam eam,non pepercerit unigenito fiîio fuo,{èd tradiderit eum in pro* broiàm mortem,quomodono Monarchasdeiicerer,ac opprime retjfî uideat eos exitium ecdefîæ lùæ meditari'^Gens ( inquit Do* minusaliasperEiàiam) amp;rregnum,quodnon ièruierit tibi,peri* bit,Ô^ gentes(uidelicetquæte perdereconantur)iolitudine uafta buntur.Et Zacharias : Qui tangit uos,tangit pupillam oculi fui» Ad Saulem quoq^uaftâtem ecdefîam dicit Dominus: Saul,Saul, quid me perfequerisCuidelicet fîbi inferri iudicans,quod ecdefîg in fertur. Hæc diligenter iîint cogitanda,partim ut excitemur ad con ferenda officia noftra in ecclefîam,quo cultu nihil poflumusDeo gratins præftare : partim ut in noftri abieétione SC contemptu be ne confidamus,propterea q? ctfî conculcamur pedibus huius mun di,tamen quia fumus uera membra ecdefîg,rdpiciamur à Deo,amp;:

COMMENT, IOAN, BRENT, tanta curalt;on{èrucmur,ut Deus filieret potius maxima régna col labi,quam nos in aduerfis perire.

R epctit propofitfônem,ut aliud eonColandi argumentum fubi) ciatT U metuis,nc fi urbs HieruGlem uaftetur,8c ciües âbducàtuf in captiuitatem Babylonicam,populus Domini intereat 18^ nuîla niancatreliqua ecclefia Dci.Tu metuis,ne fi reges 8c principes frè niant aduerfùs 0ccleGam,ÔC cupiant earn extinctani,continuo fiatgt; ütextinguatur 8^ pereât,Ât nôli metuere, quia etfi ciues Hierofo lymitani abducuntur in captiuitatem,amp;C reges pcrfequuntur eeck fiam.EGO tarnen no deiêro eam.EGO,inquit,tecum fum. Ego uobilcumfum omnibus diebus ui^ad c6fummationemi€cu!i,ut adducam fernen tuum,ut colligam membra tua ab Oriente, 8c ab Ocddente.Dieamad partem terræ Aquilonârem,uel Septentrio nalem,Damihieos,quiad mcam ecclefiam pertinent. Dicam etiâ ad Âuftrum,fêu partem Meridionalem:Noli prohibere ad ecck fîam meâ accedere cos,quos euangeliô meO excitaui. Adduc niihi fîlios meOsdelonginquisregionibus,amp;S filiasmeas ab extremis fi^ nibusorbis.Hæc eft deferiptio uocatiônisgentiuàd ecclefiam. Ad plane hoc iUuH cftgt;quod Chriftus apud Matthæû dicit: Multi ab Oriente 5c Occidente ucnient,ôô reCubent cuin AbVahà 8c lfaacgt; 8c lacob in regno coclorum.Et in Aclis Apoftolicis : Eritis mihi teftesin HicrufaIem,S^ in omni ludæa 8C Samaria,deniepufep ad extrema terræ .Qyod cum ita fè habet,tâtum abeft,üt ucra Dei ec défiacaptiuitateBabylônica atitalia Calamitate pereat,ut potiult; bac occafîone confèruetur amp;nbsp;augeatur.Non enim confiftet eccle^ fia,ficui haâ:enus,in anguftis finibüsludææ,fèddilatabitur ad om nés fines terræ,amp;co!ligentur membra eius per Euangeb'on ex mnibus partibus mundi.Obfiftent quidem reges 8C principes ter ræ,conabuntur curfum euangelq impcdire,fèd cum unum uerbu dixerOjNoli prohibere,neeeBc habebunt,quamuis inuiti, euange bo 8c ecclefiæ meæ locum dare. Quodaût àdditur:Omnem,qui inuocat nomen meum,in gloriam méam Creaui eum,formaui cum amp;c.oppöniturcidiclo,quodextatDcut.2.lt;j.Faciet,inquit Mofèss adlfraelem,te cxcclfiorem cundis gentibus quàs fecit,ut fis in lau^ dem,amp; nomen et gloria eius,amp; fis populus fandus Domino DeO tuo.Nam hoc fie uidetur à Mofè dici perinde ac fi foli Ifraditç créa tiSCuocati effent ad laudandum nomen DominijSC ad celebrant dam gloriam maieftâtis eius,hoc eft,quafi foli Ifraclitæ efîênt po^ pulusDei,8ô aliægêtesprorfusabiedç.Sèd illudexponitur nune in EfaiaîOmnem,qui inuocatnomen mcum,hunccreaui in gloria meam,Noncreaui,nonuôcauitâ£Um Iffaelitas,ut efiènt popului

m«us,qi4i nxïaudibuscelcbr«rct,8lt;S meorumbcnefidorBtn partie dpcs fièrent: Sed creani ad laudem, fed ad gJoriammeamOmne, ÖMNEMjnquam,(Ïuc Ifraelïtam fine Ethnicum, quicûlt;jmeo nomine uocaius fuerit,quicuiT^ meum nomen inuocauerit,Si'c ef Paulus ex lodecondonatur: ÖMN1S, qui credit in ilium, non confundetur.Nonenimeft diftinéliouel ludaci uel Græci îNam idem Dominusomnium,diuesinOMNESinuocante«ic*OM* T^IS cnim,quicun(^ inuocauerit nomen Domini, 6luui eric.Hic ergo obferua primir,quod cum Icriptura dicat nos creates amp;nbsp;foe^ matos efle ad laudem oCgloriam Dci,admoneat nos èi. dignitatis, èC uocationis noftræ. Dignitaos eft, quod cum uocati i^usad laudem Dei,GgnificcturDeum agnofeere nos fuum peculiarem J3opulum, amp;C uelle nobilcum communicare omnia cceleftia fua bo na propterfilium fuum lefumChriftumjUtmanifelba fiat laus 8gt;C gloria nominfs fui,amp;r prædicetur in toto orbe terrarum, quod fit D£usclemens,milcricors,benignut,amp; leruaior. Vocationis eft, quod cum ft muscreatiad laudem Dei,admoneamur noftri crj.utlaudemusDeumcorâ omnibusgentibus prædicatione,con fe(sione,inuolt;atione,S(f honeftatc uitæ noftræ.In hue enim ufum pofiti fumuSjUt nomen Dei per nos glorificetur. Vt uideant, in^ quitjbona opera ueftra,amp;S glorificent patrem ueftrum qui in ccc“^ lis eft.Nam fi adhunc modum confcßi fuerimus filium Dei,confilt;* tebitur Slt; nos iple coram Patre fuo. Deinde,cum dicitur,non Ift raelitas tantum,Ied etiam OMNES,fiue Iudæos,fiue Genres,no^ men Domini inuocantes,createsefleadlaudem Domini,palam, prædicatur abrogatio Molàicgpolitiæ,8ô tollitur omne meritum îiumanæiuftkjæ.Sienimgentes,quænonfoIumfunt abfqp meri* cis bonorumoperum,uerumetiam contaminate funt hornbili ido latria,eliguntur in populum Dei,amp; conicquuntur ueramfaiutein Inuocatione nominis Dei,ex fide in IefumChriftû,quis erit ufus operum legiSjautbumançiufticiæcAclexhabetquidem Ciura u* fum,habet èC noftra iufticia fuum ufumiledadconfequendam iu* fb'eiam corarn Deo,8c ueram cocleftem falutcm.foU ualet inuoct tio nomin«s Dei per fidem in lefum Chriftum, De qua re,cum lias fcpe dici folet,nunc non libet immorari. Pollremo additur! Educ fora's populum cæcum, 8ó oculos habcntem,amp; fiirdum, amp;nbsp;aures ei funt. Hoc intelligi poteft de abiedionc impiorum ludæo^ rum,Vtfitftntentia.Enmihirem mirandam.Qjjinon uideban* tur ccclelia Domini ,hi ad ccclefiam ex omni parte huius mundi ac cedent,Sc fient membra ecclefiæ. Quiautem uidentur eile in cede fia præcipui,hi abrjdentur :8c ficut Chriftus ipfe dicitjiltj regni ci) dentur in tenebras exteriores.Hi funt impi) liraelitæ, quietfi ocu los habent, tarnen funt cæd, etfi aures habent^tamcn funt furdi,

COMMENT. IOAN. BRENT. 6,^ ^ec^udninteuangeli'onfiixjDei.Qparc merito educuntur rorsts^ proijduntur in tcnebras. Sed fi de gentibus njalueris intellige* r€,næc erk fentcnria, In diuulgadone cua ngelfj mei iubcbo ex nyiibuiparttbusmundiadecckfiaiTi meamcducerc aliquosEth^ ™coruin,quinuncquidcni ca?cifunt,tunc autem reuelata lucee* uange|/jrea'pientoculos,amp;dareuidebuntgt; Nunc quidemllirdf »untjtuncautcmaures patefientcjs,utaud/ant euangeUon fidcjS^ conlèquanturiufb'daniacIàlurem.Sicamp;infra «Kek cap» 65-» Quæ ßer uni mc,qui ante non interrogabât ,inuenerunt,qui non qusefie runt me Ôlt;c.Iteruin prscdjcatiir gratuiia dementia Dci,quod lèr* uemur non propter mérita human« iufticiîc,fcd ex mera gratia ec bonitate Dei,propter Chriftumfiîium eius,per fidem»

Sic lege.Congregentür ûmuî omnes gentes 3 coUigantur in unum populi.QuisexeisadnundatiftudCÖC priera nœis Ggni* ficarrProducant teftes fuos,ÔC ab(ôluentur,ut audiant ÄS dicant:gt; Verum eft 8Cc»Sæpc iam diiflum amp;nbsp;repetitum eft,quod uuîgato uaticinio de uentura captiuitate Babylonica,fpiritus fànclus exci* MucritE(àiam,ad fuicipiendas has conciones, ut muniret audito* r«s fuos nbsp;nbsp;poftero» eorum aduerfus periculofifeimum ofR'ndi»^

culum,quod populo amp;ecdcfiæDei,ex fuis quidem ærumnis c-alamitatibus,e Babyloniorum autem idolatria 6^ foclidtate oh:* r)dcbatur.QyisenimautfideimbedlUs,autrerum diuinarum narusjuidens tantasaffliâ:iones iudæorum,8ô tantamfoslkitatem' Babybniorum, non iudicaretillorum rdigionem,qua unus tan^ tumJDeus promiflbr Chrifti fiJq fui lcruatorts noftri colebatur, ' abominabilem,horum autem reUgfonem, qua multi drj coleban* tur,5^ uaria facra Gne uUo certo autore inftituta per3gebantur,di* uinitusapprobariCQuare,çumDominus Deus noEerfulcepe*-ritfupra,inprincipiocap,4hcauamp;mfuam,quafî coram tnbunaU' ludicum, cum dijs amp;nbsp;facris Gentium, SC cum euhoribus horum deorum agendam,aç pofteain cap .4i.St in hoc 43.cap.expofue* rîtduas præcipuere8*quibuscomprobatdiuinitatemamp; maiefta* tem fuam,uidclicet, V atidnium de uenturo Chrifto icruatore, Ee aàmirabilem liberationem,tutelam,conferuationem,ôt dilata* tionem ecdeGæ fuæ in omnibus pcriculis ôt aduerGs, uertit le nunc ad Indices ( Hæ enim condones Gchabentur,quafi res co* ram ludicibus,ut diiflum eft,ageretur) St poftubt,ut pro offî* do fuo effidant, quo Gentes idolatræ,fi omnino in allé* renda diuinitate fuorum deorum ac làcrorum pcrlèuerauc* rintjprobent ac teftiGcentur esim udibtw argumçntis,quaIibuj|L

nunc ueriis Deus fuam diuinitatem tcftificatus eft» Qtiod enirn hicdiciturjiancfenrentiam habet»Ego cxpofui modo argument ta meæ diuinitatis,uidelicet,quod Ego is fim,qiii ab initio rcuela=* ui Patriarchis amp;nbsp;Prophetis meis,me miflurum filium mcurn Mcf fiam, human! generis feruatorcm 0^ me populum ac ecclefiani meam non folum e præièntibus periculis liberarcjiedetiam tueri, amp;nbsp;augere,adeocß ex omnibus gentibus congregate» Hæc partim rebusipGs impleta funt,part!m adhuc certo implebuntur» Agite ergo, uos iudices appello, Effidte, ut Gentes nbsp;nbsp;populi omnes,

quotquot alios deos et alia ßcra colunt,congregentur hue ante tri bunal ueftrum,amp; exponant nobis,an di] aut facriGculi eorum, ta^ Ie quid unquam adnunciauerint» Sed quid‘;’inquiet quilpiam his temporibus. An non extiterunt inter gentesetiam fua oracula î' An non extant de Chrifto quocj uaticinia SibyllæT’ De gentium oraculis fupra nonnihil didium eft»Ea enim aut luntobftura amp;nbsp;fie xiloqua, ac de rebus uanilsimis, ad ucram lalutem,nihilo magis, quam titiuilitium pertinentibus,autiunt poft rem geftam confi* «a,8d quaGantea ^ditaeflênt,â rerum icriptoribus uuI^ata.Nam quae Sibylla de Chrifto uaticinata efîè dicitur,uerfus ipu uatidnio rum baud oblcure indicant, quod à græculo quodam non ante, fed poft incarna tionem Chrifti conftripti Gnt» Ac Ibrtafsisuoluit is,qui{quis fuerit,autor,hac pia,ut ipG uidcbatur,fraude impo^ ftura,Ethnicos adGdem in Chriftum inuitare,quo conGlio uidert tur nbsp;nbsp;hi Hebræi autores,quos Galatinus citât, fua de Chriftiana

religioneuaticinia uulgaGe:fed profeâ:o,qui tailbus impofturis uoluerunt Chriftianæreligioni confulerc,magis excitati fuerunt maligno Satanæ Ipiritu, quam fandto Dei fpiritu, Voluit enim Satan hoc cönGlio,omnem uerorum de Chrifto uaticiniorumau^ toritatem in fufpicionem mendacfi conqcerejUt quicquid apud uerosProphetasdeChriGo prædidtum extat, exiftimetur poft rem geftam conGdlum ♦ Quare mirandum eft, qgt; Ladantius, uir tarn difertus 8d eruditus,tanti fecerit Siby lUna uaticinia,ut aui* toritate eorum Gentes ad Chriftianam rcligionem inuitet.Scd ua leant ilia» Nos pergimus» Congregentur, inquit, Gentes, Só ad* nuncient nobis,num unquam tale quiddam,tarn Grmum,tam certum, tarn apertum, nbsp;nbsp;de tantis rcbus ,adi)s6d uatibus co*

rum prædidtum Gtç’ Aut iältem doceant nos,quod dq amp;nbsp;ua* tes eorum prædicauerint,non dico, quæ uentura erant,fed quæ priuSjà condito orbe, acciderunt, quemadmodum meus Mo* fes,amp;SmeiProphetæprædicauerunt. Qy’dautemdicam CTam ignari funt rerum diuinarum èc cocleftium, ut non fblum ne* iaant futura,fed etiam nefeiant priora prætcrita» Gentes enim non habent certam hiftoriam de initio mundi,de dodrina re* ligionis

COMMENT. IOAN. BRENT. amp;) îigionis Patriarchîs cli ui ni tus rcuclata,deque rebus gedîs èé Cetiê Patriarcharum. Nam,poftquamhomines,deferta dotflrinà Pa^ triarcharum,(ècun funt in colendo DcOjSi^ conftituendareligio^* ne, fuas opiniones rationes,amiretant ètiam ueram rerum ab initiomundigeflarum hiftoriam,amp;S amplexi funt fabulas pIuP qtiam aniies. Sic cnira fieri fokt ut ijs, qui non recipiunt uerita^ tem, mittatur cfficatia, quernadmodum Paulus loquitur, illufio^ niSjUtcrcdancmcndatio.îatflantquidemGente.s n)ulta de uaticP niis fuorum deorum, SC de hiftorrjs rnultorum lèculorum led Dent (inqult) TESTES s vos. Producant uera harunirerum,quasdicunr,teftimonia. Probent idoneis teftibus ueritatem fuorum uaticiniorum SC hiftoriarum.Quod fi fècerint, teportabunt uidtoriam,abiolucntur ab aceufatione, Sc célébra* bunturmutuishominum (crmonibus, quod uera fit religio eo^ rum,quoddij corum ueram habeant diuinitatem» Sed quando hoc facient-Taut quos teftes producentcQuos alios,nifi fui fimiles, hoceftjuanos Sgt;C mendaces .Nam qug Ethnici habent de drjs amp;nbsp;rc. ligione,ea aut confiant incertilsimis autoribus, aut habent origin nemtampudendam,utturpefiteamin honefto hominum ctxtU coinmemorare.

Gentes non habent idoneos teftes,qui probent diuinitatem fuo rumdeorum,amp;^ uefitatèm fùcreligionis.Egouerohabeomeç dt üinitatJS,8ômaieftatisteftes.Pn'mum enim produco uos ipfosiii dices,qui meam et alienor um deorum caulara audiuiftis, in telf es* Non enim dubito , qufn fi attends animis accepiftisea quæàme contra idola aut deos gentium dicta funt, conuincat uos conlcien* tiaueftra,ut teftificeminime efleuerurhDeum,illos aut uanos amp;nbsp;ficlicios.Nam tantaefthOrumdeorum uanitas,ut fi originem,8c do(ftrinam,amp;:resgeftaseorumrcdeperpendas,fieri non poteft, quin etiamfi nondum cognofcas,quis fit uerus Deus,tamen teftifi cerfs ipfe,hos non poflêueros efiè deos.Quod autem de dqs èc re ligione Gentium dicitur, hoc idemintelligendumeft de religionc corum Iudæorum,qui nunc funt,de religione T urcarum, de reli* gioneMönachorum,amp;aliórum hypocritarum. Deinde produ* co in teftenijSeruum meum,quem elegi.Etfi per lêruum hune, a* It) inteîîigunt E(âiani,aîri Chriftum,quiglorificauit Deum pa* trem,amp;: teftificatus eft dé maiêftate eius,per euangelium ôd mira* cillafua,tamen quia fit fermo de iisteftimonrjs,quæ diuinitus cre* dira fuerunt Ifraelitis,idcirco per ièruum hune uidetur hoc loco in telligendusefiè populus Ifraeliticus.Pofteritasem Âbrahg,feu IP raelitæ in hune ufum â Deo fuerunt fèlelt;5b,ut eflênt teftes amp;nbsp;eufto

des doiflnnæ religionis à Deo ab initio oî bis traditæ,8ô per Pâ triarchas propagatæ» Deus enim dcdit Ifraeltn's terrain Canaan Ct régna eius,non ut in morem gentium uineis tantum plantandis agriscolendis,ac genio indulgendo operam darent,fedutcu^ ftodircnt ritusSd cerimonias,quemadmodum Mofêsait,à DeO tradicas,quibus uera dolt;fi:rjna religionis,amp;f promifsionesde Chri ftoa Patriarchis acceptaSjConferuarentur. Vnde in Pfalmis dici^ tur.Quanta audiuimusamp;f cognouimusea,S(f patres noftriadnun ciauerunt nobis. Non func occulta ta ä hi ijs eorum,in generatione altera.Etmox:Quantamandauitpatribusnoftrisnota facere ea filijs fuis,ut cognofcat gencratio altera,filrj qui nafeentur èc exur^ gcnt,amp;r narrabunt filqs fuis, Vt ponant in Deo ipem fuam amp;c.Ec jn alio PfalmotQuiadnunciatuerbum fuum Iacob,iuftieias amp;iu dicia fuaiirael. Non fecit taïiter omni nacioni,8dindicia fuanon inanifeftauiteis, Vnde Só Paulusait: Quorum eft adoptio,glo^ ria,reftamentum,Iegis conftitutiojcultus et promißioncs amp;fc. Ac profedlo magna fuit dignitas huius populi,quod Deus elegerit eum,ut eilet publicus in orbe teftis eius religionis,quam Deusi^ pie ab initio Patriarchis patefecitjamp;T conferuaret monumenta ue^ rædoclrinæ de Deo,0^ de Meisia eius ieruatorenoftro.Nam ab Adamo propaga ta eft uera ejoeftrina religionisper certes Patrie archasul® adNoham.Deindeà Noha ul^ ad Abraamum.Po“’ fteaab Abrasmo ufepad Moien,idcp manilcftißimisac certiisi^ mis teftimonrjs. Deinde ea doeftrina mandata eft à Moie literis, amp;nbsp;pofteritati Patriarcharum cuftodiendaamp; conieruanda tradi^ ta.PoftMoicnexcitatifuntdiuinitusProphetæ,qui cam dodrii* nàfuntinterpretati,5ôilluftrarunt,doncc ucnirec Chnftusmie, 8C defungeretur eo officio,ad quod à patre fuo ante iecula dertina tuserat.lcacpuidesliraelitasinhunc uftimà Deo uocatos fuiile, ut eflentpublici teftes,amp;S tutores,8c propagatores eius dodlrinsc, quam Deus Patriarchis reueIaueratgt;Hoc teftimonium citât D O MIN V S Deus nofter in hoc loco adueriius Gentes 06 deos ea^ .rum,apud quas nullum talc teftimonium extabat. Vos,inquit, te^ ftesmeieftiSjSc ieruus meus,ieu populus meus Ifrael,quem præ^ ter alias cauias,etiam propter hanc e reliquis gentibus fclegi,ut cu ftodiret amp;nbsp;conferuaret ueram religionis dovtrinam: V t iciatis,86 credatis mihi,06 intelligatishoc teftimonio,quod ego fim ille ipic uerus uidelicet Deus,ante quern nullus fit Deus formatus,86 poft quern non fitalius.hoceft, Ego Rim uerus Ô6 æternus Deus, qui necinirium,nec finem habeat. Ego,ego inquam, ium Dominus, (Sif præter me non eft ialuator.Ego is ium, qui amp;nbsp;prædixi libérait tionem ex Ægypto,86 quod prædixRre ipla etiâ præftiti. Ego i9 fum,qui adnuncio Iiberationem ex Babylone,inioq?maximûo^ mnium

COMMENT. IOAN. BRENT. niiinieft,libcratione!Ti ex peccatis,ex morte,8^ tyrannise Satané» Et quod adnunciOjhoc etiam rebu.s ipfisimplcbo perfidam» Ego,«iquam,isfilm, quihæcomnj'a uobisnorafeci per Patnari* thas amp;: Prophetas meos.Nee eft alius quiTpiam Deus,qui potue* dt uobi's hæc patefacere.Qy are uos jpfbs,qui hæc lt;à Patriarchis ac çepiftiSjSc monumentisueftrarum literarum comprehend tene^® tiSjin teftes produce, qp ego folus fim uertis Deus, quodque ego nonhabuerim initium,ficutdq Gentiumgt;fid Gm iUeipfeàDlE, hoc eft,ex quo dies efle cocp{t,ieu priulqua m hie mundus cum die bus fuis creatus eflet. Sum uideliccc Deus ab æterno,amp;S tam po^ tens,utquodegocepero,nemopo(sit de manu mea cxtorqucre, Sc quod ego fadendum fufeeperojnemo poftit auertere. Habes hoc loco epitomen cius teftimonq, quod prophetica fcriptura, quæ Ifraelitis tanquam cuftodibus tutoribus diuinitus crédita fuit,dcDeocontinet*Primumenim,teftaturhunc folum efle ue^ rum Dcum,qui uoluntate fuam promiftionibus a Ifjs argumen tis,ab initio orbis terræ Patriarchis patcfedt.Deinde teftatur hue Deumeflêæternum.Tertiojtertaturhunc Deumefle dementem feruatorem per filiumfuum.quem ab initio orbis promiGt, Quar to teftatur huncDeum efle omnipotentem liberatorem eedefiæ fiiæ,nec ullamcreaturam pofle cues fuas de manu eius r^ere* enoicamusigiturhuncDcum,âdinuocemus cum per Chriftunt nlium fuum,in fpiritu ianlt;fto,ut non tantum in externis illis aduerü« fisjuerumetiamin morte 8d horronbusinferniconferuemur,

HÆC DIGIT DOMINVS REDEMPTOR VESTER SANCTVS ISRAEL. PROP^ TER VOS EMISIIN BAB YLONEIVi 86c '

Redit ad argumenta coniblandi,fedinrerea femper quafl oblP quisoculisrefpicit Giftidos deos gentium,86 exponit contra eos maieftatemfuamjUtrefutetipforum uariitatem,86 contineat po^ pulum.fyum in officio ueræ pictatiSjin media Babylone. Propter uos, (inquit ad piorum ecclefiam ) emiG in Babylonem* Video uosexuaticiniode captiuitate Babylonica magno metu concuflos efle.Nec mirum. Qyid ehim poflet honefto o6 pio homini graui* us,quid acerbius, quid luduoGus accidcre,quam uidere impios idolâtras uióloria aduerfus populum Dei potiri,patriam fiiam ua ftarijtemplum 86 facra eius aboleri, dues fuos partim crudeliter occidi,partim in captiuitatem abduci,liberos à complexu parent turn abripi, honeftas uirgines Ô6 matronas ftupris contamina* ri,alio maritum,alio uxorem 86 liberos in miieramfe^uitutem di* ftrahi C Quid plura çquot; Morte ipla grauius eft, tanta mala o* culls ipGs uidere, 86 efle quoque non extremam eorum par* tein. Sed conGdite , bono Ô6 tranquillo fitis animo . Tantî|

IN CAPVT XLIIL ESAÎAE cura,£anto amore completflor meam ecckfiam,ut pnufquam malaeueniunt,conélituen'mmecum,quo paótofim eam kruatu^ rus Sd liberaturus» Decreui enim nunc,antequam uos in Babylo^ nem abdudli eftis,me mi{ïurLiin fuo tempore hoftes,uidelicet Da rium amp;nbsp;Cyrum,lVledos ÔC PeriaSjin Babylonem, qui detrahant uniuerfosuecles Babylonis,hoceft,qui omnem potentiam re^i BabylonicideiidantjôdChaldæoSjqui de claisibus nauiumlua^ rum gïoriantur,amp; qs confidant,opprimant*Ego,inquam,Domi nus iandlus ueller,creator IfraeliSjO^ rex uefter,hæc iam decreuf, me fuo tempore curatiirumjUttranslato regno Babylonico in liorum poteftatem,uos dimittamini liben,06 reuertamini ex capti uitatead reftaurandam ueftram urbem,facra SC poIi7ti'«i«.Memo^ rabilislocus,quo docemur,q) Deus uniuerfam ecclefiam fuam* amp;nbsp;fingula membra eius tanta cura,tanta cantate compledatur, ut etfi permittit eam affligi,tarnen priufquam afflidio uenit, excogi* tet,acdecernat modum,ac rationem,qua iielit eam tueri,0^ libera re.Tantoenimclementiæaft'eduin ecdefiam iuam ardet,utniQ anteaiciretamp;Sdefinrjflet,quibusmodis feruanda,amp; maioribusbé neficqs per afflidiones ornanda eflêt, nunquam committeret,ut ad inferenda ei adueria conniueret.Vndeamp; hoc loco nondiciti Emittam in BabyIonem,Sed EMIS I,ut fignificet,quod etiamfi captiuitas nondum aduenerit, excogitauerit tarnen amp;nbsp;decreue^ rit iam modum liberandi e captiuitate.InGeneficapite jy, præ* dicitur Abraamo,quod poften eius peregrinaturi fint ad alienam terram,00 ibi durilsime tradandi .Quod didum erat de lerintute Ægyptiaca.Et tarnen priufquam hoc eucniat, definitur certum tempuslèruitutisjamp;fftatuiturmodusfiberationis, Affi!gent(in* quit)eosquadn'ngentis annis.Verun tarnen gentem, cui ftruituri luntjCgo iudfcabo : Pofthæc egredientur cum Magna fubftan* tiadoiephfilius lacobuendendus erat in ieruitutem ÔC conqcieh* dus in carcerem,Sed Deus antea quocp præuidcrat,quam mirabf litereftet liberandus,0d quanta maieftate ornandus,»d quod lolè^ phOjCtiam perlbmniumjpriufquamin fèruitutemuendituseflèt, dcdarauit,quemadmodum Eriptum eft Genc.;7.Dauid multa mala pafiurus erat in aula Saulis,amp; inexilio,fed antequam in au* Iam exilium uenit,undus eft à Samuele diuino mandato,in re* gem. Qua undione Deus non obEurc fignificauit,fe iam cxcogi* tafle Sddecreuifle rationem.quacOnferuaturuseflet Daliidemin aula amp;nbsp;exilio.De Chrifto filio Dei,priufquam uenit in mundum, fcriptura teftatur, quod fit paflurus maxima quæque aduerfa, amp;nbsp;probrofifsimam mortem.Cum fniquis,ait,deputatus eft. Sed ea* dem Eriptura teftatur etiam de refurredione eius à morte, amp;nbsp;de regno eius æterno.Deus pater enim intantum diligit filium fuum, u(

COMMENT, IOAN, BRENT. 6^^ ut tu'fî äntea potuiflèc excogitarc uiam,qua eum exaduerGs amp;nbsp;mor te duâurus efletad fummam glonam amp;nbsp;fœlicitatem, nunquam ad crucem amp;mortcm eiusconniuiflèt.Quodïn Chrifto capite noftro geftum eftjhoc idem de membri's ei'us,quac funt Ecclcfîa ipfîuSjfen tiendum eft, Hæc benemcditata habenda funt, ut cum inciderint aducrfa/ion exiftimemus hoc,infcio,aut négligente Deo fieri, fed G)gitcnaus,ne capillum qûidem capiti« moucri pofle, nifî Deus ipz fe niouendum decreuerit,Sd rationem,qua hsec iaôura compenk/ tur,cxcogitauerit, Quod fi Deus in his minutifsimis rebus fuam habet curam, quid non curæ fufdperet, in illis rebus, quibus fa/ lus uniuerfæ Eedefisé fuæ,amp; fîngulorum membrorum eiua cotv ftatCBono iÿ'tur animo ßmus,in periculis.Liberatio enim,amp; mev dus ac tempus cius iam apud Deum definita funt,Nobis obediciv ti tantum expedatione opus eft, Rcliqua Deo curæ crunt.

SIC DIGIT DOMINVS, QVI VIAM PER MARE PRÆBET, ET IN AQlVIS TORRENTIBVS SEMITAMô^c,

Aliud argumentum cÔfolationis,dudum a benefido ,per Chri/ ftümconferendo, Magnum eft beneficium, quod Deus transfert Monarchiam Babylonicam adalienosrcges,ut libéréepopulum fuum es Babylone, Sed longe omnium maximum beneficium eft, quod mittit in terras, filium fuum,qui libérât Ecclefiam 3 Satana,a pcccato, morte 6lt; inferno, 8d auget Ecclefiam populi (ui uocatione Gentium.Priufquam autem Deus commémorât hoc argumetum, redtat fuum ipfius titulum, feu epitheta , quæ ex operibus ac miz taculis fuis rcportat,8^ quæ ei merito tribui debent.Nam quemad raodum Principes amp;nbsp;reges huius terræ, uulgaturi edida ÔC manda ta fua,præmittunt titulos, quos habent,8d epitheta fuæ maieftatis, 8lt;fuorum regnorum ac imperiorum,ut hacrecitatione concilient €didisautoritatcm,amp; inuitentfubditos ad obedientiamfita amp;nbsp;Do minus Deus noftercotidonaturus de furamo benefîcio, quod eon ferat per filium fuum in humanum genus,premittit fuum titulum, feu epitheta maieftatis fuæ,ut conciliet concioni fuæ autoritatem, amp;nbsp;cxdtet in auditoribus fidem. Sic dicit ( inqui ens) Dominus,non homo quifpiam gregarius, Sed Dominus ille, qui eft uerus æ/ ' ternus Deus:Qui probet uiam per mare, ficut comprobauit in exi tu Ifraelis ex Ægypto: Qui prgbet Semitam per torrentes,fcu per rapidaflumina, ficut probauit in lordane : Qui excitât amp;nbsp;incarna pum feu prglium educit,quadrigasbellicas,copias equeftres,copi aspedeftres,acrobuftifsimosmilites . Sedhosomnesitaddicit, ut unaproftrati in terra iaceant,nec unquam pofsint recuperare ui re» , ÔCadrefumendum priftinum robur refurgere, Sed necefte

liabéantextingui',amp; abfumi,Gcutli'num autthcdafumfganscjötïrv gui fokt * Hunc ti'tulum rqjörtauit Deus, cum Abraam fupcrareC lt;juatuor rcges,cum Pharao amp;nbsp;exercitus eius öbruti funt aquis ma/ ris rubri ,cum lofue ludices Daui'd alq Reges Ifraditarum , deuiccrunt,autorc Deo/ot gentes Cananæas, hoftes finitimosï eutn etiam exercitus Saneherib tanta clade afficerctur,ut in iina no/ ó:e centum odoginta quincç millti interirenf. Hic eft f ituluSjhacc funt epitheta Dei Parris nbsp;nbsp;filij eiusDninoftri lefu Chrifti, qiif

Chriftus défendit femper populum Ecclefiæ fuæ,Sd dédit ei uarias uidorias hoftiuni,etiatn priufquani hominem afliiifteret. Audia/ mus igitur,quid tantus amp;tam potens atc^ gloriofus Deus nobis côdonetur.Ne memin eriris,inquit,priorum,amp;antiqua ne intuea mini, Con tub hadenus in uosmultaô^magnabenefida« Libera/ ui uos ex Ægypto. Dedi uobis terram Canaan, Dediuidoriaifl fuoerhoftes ueftros » Liberaboetiamuosex captiuitacc Babylo/ nica.Sed uolo.ut horum benefidorum nunquamampliusrecorde mini. Quid ergo dicemusC An tanfa ilia externa corporalis bene ficia Dei non luntprpdicandaÇ’AbGûMemorero,inquitPfalnius, operum Domini,mcmor ero abinitio mirabilium tuorum. Medi/ tabor in omnibus operibus tuis,amp; in adinuentionibus tuis exerce/ bor, Nain, quod hiedidtur : Nememinerifis priorum, non uult, utabiiciamus memoriam ôdprædicationem ueterummiraculorum ac bcneSciorurn Dei, led uult pofteriora illa»quæ nobis conferun tur per Chriftum,extolkrefuper omnia corporalia bcncfida,quf quondam Patribus collata funt. Et eft fententia. Magna quideni

inftgnia funtca beneficia,quacpopulo Eccleiîæmeæ quondam contuli in mari rubro, in deferto,jn terra Canaan, in regno fuo externo, Sed multo maiora, multo excclicntiora funt ca,qu3C con/’ fero in expiatione pcccatorurn, ni uitftoria mortis amp;nbsp;inferni, iti diuulgationeEuangelijmei in toaim orbem terrae, inter omnei gehtes.Ecce fado noua,quænuncorientur aut maturefccnt,amp;qug palam cognofcetis.Ecquæfunt ilia nouaCPonam, inquit, in deler/ to uiam,a in folitudine flumina.Beftiæ agri,Dracones 8^ ftruthio lies prædicabuntgîoriam meam, quod dederim aquas in deferto* amp;nbsp;flumina in inuio, ut potum habeat populus meus, eledus meus*' Populus uidelicct ifte,quem formaui mihi,ut prædicet laudem me/ am, Hæc funt ilia noua beneficia, præ quibus priora uidentur ui/ lia ÔC abieda. Quæfo autemte,quid illud infignis benefidj eft,da/ refontem in delerto C An non praeftitit Deus tale beneficium If/ raelitis in deferto ex petra, cum egrefsi eftènt ex Æ-gyptoCEt quid prodeft habere aquam , cum fis omnium aliarum rerum egensC Sed quia his uerbis talia benefida defcribuntur, qualia ante nun/

COMMENT, IOAN. BRENT. 617 quam exhibita fuerunc Ifraelitis, obfeurum eiTe non poteft quod haecuerbanonfuntintclligenda deredxuexBabylonica captiuita teadinftaurandam urbem Hierufalem. Hicenim rcditus non fuit tam illudris, quam exitus ex Ægypto. Et lfraelitae,amp;fi redierune adfuamterram exBabyïone, non tarnen redieruntad libertatem, ficut eo têpore,quo ex Ægypto cxierunt,fed manferunt in feriiitu te Perfaßi. Nee (unt intelligêda de alio quodam bnficio corporali, quod Ifraelitis ànteaduentumChrifti præftitum fît,Nullumez 4tiin tale eis contigit, quôd uel egreiTum c.x Ægypto, uel reditum ex Babylone æquare pofsit. Quare intelligenda funt de diuulgaz tione Buangelq, poft mifTumfpiritum fanftum, in um'uerfum orz bemterræ,interomnesgentes, (îueillas humanis inoribusexculz tasjfiue feras 8^ barbaras.Quod opus Dei longifsime fuperat libe tacionem ex Ægypto, 8*^ Babylone. His enim liberationibus una tantum gens ludaica erepta eft e captiuitate,eae]^ corporali. Illo auz tem opere Dei, uidelicet diuulgatione Euangelq in orbem terræ, ereptæ funt e captiuitate.eacç fpirituali 8c æterna ,pluriiTiæ genres. Et his liberationibus dudi funt ludæi tantum ad externam quanz dam terram 8^ Iiberfatem,iIIo autem opere Dei ducuntur innume/ riexgentibus ad ueramamp;fpiritualem libcrtatcm,ad cœlefte rez gnum,adæternainiufticiamacfoelicitatem , Adeoque plane hoc opus Dei his uerbis defcribitur,quod fupra didum cft:Âb Orien tcadducam fernen tuum. Etabüccidentecongregabote. Dicam Aquiloni amp;c. Et Hicremiæ capite xxiij.Eccedies ueniût,dicit Do minus, amp;nbsp;non dicent ultra, uiuit Dominus , qui eduxit filios Ifz rael déterraÆgypti:Sed uiuitDominus qui eduxit amp;nbsp;adduxit fez mendomus Ifraeldc terra Âquilonis,8lt;^ de cuneftis terris ad quas ciecerameos amp;c. Et Hieremiæ capite trigefimoprimo. Eccedies uenientdicit Dominus, 8^ feriam domui îfrael, 8gt;i^ domui Iuda,fcc dus nouum,non fecundum fœdus, quod pepigi cum patnbus uez ftris amp;c. Nam quod in Efaia dicitur: Ponam uiamindeferto, Etmox:Dabo aquasin deferto, metaphora cft, qua fignificatur ex citandum fontem prædicationis Euangelij inter gcntes,quæ dicun turDefertum8lt;^folitudo,quod fuerint haftenusiineullairrigaz tione uerbi Dei. Poftquam autem Chriftus afeendit in cœlum, 8C mifit fpiritum fanftum difcipulis fuis,fcaturierunt in deferto,in rc gionibus gentium tamlargi fontes amp;nbsp;tamcopiofafluminaaquaz niinEuangelrj de filioDei, amp;nbsp;regno eius , utamp; beftiæ agri,Slt;di a cones gratias egerint D O MIN O pro beneficio Euangelq fui, Hæbertiæ amp;nbsp;dracones funtbarbaræamp; immanes gentium natioz nés, e quibus colleda eft per Euangelion Ecclefîa Chrifti,quæ,po

été IN CAP VT XLin. E SAI AB fitaimmanifare, exdtataeftadinuocandumDeum, adcckbratv dum nojTieii Domini,amp; ad præftandam proximi's omnem manfue tudi'ncm« Difcamus hoc loco,quis fit fructus, Sgt;^ quæ îv« jra«, qu« «fFicacia prædicadoms Euangelq inter homines ♦ Recenfetur au/ tem hic duplex frudus eius. Vnus eft,quod excitât in deferCo lar/ gos fontes aquarum,hoc eft,effîcit in peccatoribus ac fceleratis ho/ minibus ftudium ueræ pietatis,ut qui anfea fteriles fuerunf,ex Eu/ angelio fiant bonorum operumferacifsimi* Älter eft, quodmu/ / tet immanitatem beftiarum in manfuetudinem, ut laudent amp;nbsp;cele/ brenc nomen Domini,hoc eft,Euâgelion fideacceptum mutât ctu/ delitatemhominum ,in pietatem benign{tatem,utincipiantin/ uocarc Deum,8C proximis (uis benefacere « Quorfum autem hæcC nimirum,utcum fîmusauditoresEuangelij Chrifti /nôsipfospro bemus, num Euangelion uera fide acceperimus.Nam fi in prædi/ catione Euangelrj uideas non ex beftijs, homines, fed ex homini/ bus beftiasjhoc eft,henuones,impoftores,crudeles, inceftos, amp;id genus alios fceleratos homines fieri, cerfo fentias, Euangelion aut non redeprædicari,aut non rede ab auditoribus intelligi ♦ Pieri cnim non poteft,quin fi Euangelion Chrifti, uera fide,ut uerbum Dei,acceptumfuerit,efficàx fit in credentibus, ut Paulus ait, Si proférât frudum, ut Chriftus ait,ccntuplum»

NON ME INVOCASTI IACOB, NEC LABORASTI IN ME ISRAEL, NON OB iTVLISTI MIHI Sic. _ nbsp;nbsp;‘

Cum Mofes recitaret Ifraelitis fuis beneficia ,quæ iam a Deo ac ceperant,ôimox accepturierant,uidelicet,quod magnis miracu/ lis eflènt ex Ægypto liberàti, 8^ quod régna terræ Canaan poflef/ furieflènc,cohortatur eosadmodeftiam,Simonet,ne elatireruffl fœlidtate,tanta beneficia fuis iufticijs ad(cribant,Non propter iu/ Deut,9. fticiam tuam,inquit,dat tibi Dominus Deüs tuus terram iftam bo nam pofsidcndam,cum fis populus durifsimæ ceruids 8Cc» SicSi in hoc Efaiæ loco obferuat Spiritus fandus eandem cohortationis rationem, Expofuic enim filius Dei, qui iam ab initio femper tu/ tatuseft Ecclefiamfuam, fe multo maiora beneficia in Ecclefiami collaturum , quam fuerit liberatio ex Ægypto Si Babylone, Si fi/ gnificauit fe effùfurum Spiritum fandum fuum, tanquam fontcm Si aquam uiuam, in Apoftolos, ut Euangelion diuulgetur per eos intotumorbemterræ , tâminterludæos, quam intergentes, u£ quotquotEuangeliocredunt,liberentur non iam abexterha ilîa Pharaonis Si Babylonicorum regum tyrannide ,quæ liberatio, magnum quidem eft beneficium, non autem eft fummum Si opti/ mum:

COMMENT, IOAN. BRENT. 619 mum ; Sed Iibercntur ab æterna Satanæ, peccati, mortis 5^ infer/ nityranmde,qusecyrannis,utcG.grauifsima ,i(a liberatio ab ea eft beneficium longe omnium exceUentifsimum , Qiiare addic nunc conciunculam, qua docec, quod hoc tantum amp;nbsp;taminfigne liberationis beneficium contingat Ifraelitis ,nonmeritis iufticiæ ipforum,fed fua mere gratuita dementia, Sé Iibera 1 itate, ut hac ex/ pofitione excutiat eis uanam fiduciam, quam de operibus fuæ ip/ forum iufticiæ conccperant, èC inuitet eos ad modelh'am, SfC. ueram fi-lemin filium Dei,propter quernfolum confequimur remifsio' nem peccati hoc eft, liberationem a Satana, i dorte, Inferno. Percurrcmus autem initio textum qualicunque paraphrafi : dein/ deaddemus ,quseprsecipueobferuandauidebuntur. Non me,in/ quit,inuocäftilacob.Non negoquidem uos Ifraeiitas accepifiè amelegem, 8^uosmultalegisopera facere. Recitatis Pfahnos 5^ precationes ofiertis holocaufta , adoletis fhymiamata, Emitis ca/ la nos aromaticos ad compofitionem olci fanéti', ficut praeceptum eft, Exodi trigefiino. Incenditis adipem uidtimarum . Denique mukum eft ftudium ueftrum ad peragendum cultum Leuiticum, amp;nbsp;alia id genus facra. Sed profedo, ut dicam, quod res eft, non a^nofco ueftrani inuocationem, ueftros Pfalmos. Non aanofco ueftrum ftudium , ueiirum laborcm in faciendis operibus legis* Non agnofco ueftra holocaufta, Sd ueftras uidimas . Etfi enirh præfcripfî in lege ritus facrificiorum 8C uidimarum, tarnen non nonuolui,utfallbus opinionibus »cpiales uos concepiftis, ob/ truderetismihi ueftra holocaufta,ueftra ihura, Oeftroscalamos ^omaticos, amp;nbsp;ueftrarum uidimarum adipem. Sufcipitis enim 0/ mnia hæc facra facienda, non uc his conferuetis ueram dodrinam de gratuita remifsione peccatorum in me folo, per fidem confe/ quenda,8d ut his fidem ueftramin me confirmées, qui foluseft ne rushorumfacrorumufus: Sed fufdpicis ea facienda ,ut meritis horum operum ueftra peccata expietis, amp;nbsp;per ea iuftificemini. Hæccft impqfsima opinio, qua infantum non fit,ut confeque-minideletionem peccatorum ueftrorum, ut potius peccata ueftra augeantur,Nonenimegoimpofui uobishoc onusamp;hunclabo/ rem,ut uos ueftris operibus expiaretis peccata: fedpotiusmihi hoc onus,propter magnitudinem nbsp;nbsp;grauitatem ueftrorum pec/

catorum aciniquitatum impoficum eft,ut ego aftumam formam fer ui, amp;nbsp;omnes humanas ærumnas,ac tandem etiam probrofam mor/ tém,quo ueftra peccata expiem, 8C reconciliem uos cum Deo Patre cœlefti. Neque enim ueftra iufticia poteft peccata dclcre, fed ego, G G ?

EGO, înquam, I'pfc, is fum , qui mca pafs/onc 5.' trorfc ddeo peccata ucftva , acitadcko, utcorara tribuualiDei nonairpliiis cxtct aliquod iicfiiguim, ncc ulla unquam fiat mmtio eorum.Dc/ leo autem ca,non udlris mentis perfuafus atit delinituSjfcd PRO P T E R M E» hoc eft, propter meam clemcntiam, S^graz tuitam dtledionem qua erga humanum genus, quamuis impi/ tun rebeilc, afficior. Quod (i autem omnino contendis, tc tan/ tarn habere opcrum iufticiam, ut propter illam confequaris pecca/ forumremifsioncin,agedum,produato hanc iufticiamin medi/ urn : 8^ quia fortafsis hæc rnihi, fi qua eft, e memoria exa'dit ,ad/ mon cto me de ca', reuoca mi hi cam in racmoriam, ut inter me amp;nbsp;te iuftum fiat iudidum ♦ Et itctuhi atque iterum t c cohortor, ut ft quid habes opcrum, quorum merito confidaste coram Deo ab/ folutionen'i peccatorum confequi ac iuftificari, commcmorato ca nobis aperte amp;nbsp;perfpicue, quo fu tua uirtuce uere iuftus pronuiv cieris, Sed nunquam hoc fiec,ut opus aliquod tuum, tarn iuftum,’ tarn fantfturn proferas, quod non fit uiciatura, 8C quod pofsit co/ ram tr bunaii Dei conftarc, Non intres, inquit Pfalmus, in iudi/ cium cum feruo tuo, quia non iuftjficabitur in confpedu tuo om/ nisuiuens* At enim gloriaberis fortafle ,0^. confides iuftidaac fand(itate patrum maiorum tuôrum» Sed nee hoc modo ulla in/ uenies merits , quibus fperarequeas, te coram Deo iuftificari.’ Recenfe tibiomnesmaiorcs£lt; Principestuos,8^deprehendesin fingulit:, quod fit uitiofum,amp; Dcoabominabilc, Etli cnimduxe/ runt honeftam uitair, amp;nbsp;confccuti funt iufticiam per fidem in pro/ miftum fernen, in me, filium Dei, tarnen quod ad naturara coruna attinetjomnes fuerunt peccatores. Adam,primus pcccauit,8d pro/ pagauitpcccatumfuum,in omnempoftcritatem (uarn. ItaqueSi Noe amp;nbsp;Abraham‘,amp;Ifaac8c lacob fuerunt naturafuapeccatorct coram Deo» Trans fluuium ,ut inlofua dieicur,habitaucrunt o/ lim patres ueftri, Thare Pater Abraham, amp;nbsp;Nahof .fcruiertin^ quedijsalienis» Deinde præuaricati funt aduerfummc etiani ina terpretestui,quifunt MofesScAheron » Cumenim illchabue/ rit familiare colloquium cum Dco,8d eledus fit in interpretem ae mediatorem Dei erga populum, 8«^ in legisbtorem, hie autem pri/ raus ordinatus fit, diuino mandato, in fummum Pontificem,Sc di/ fpen{atoremfacrorum,exiftimaripoflct,quod etiamfi alijhomi/ ncseflent peccatores, ifti tarnen eflentuere coram Deo ita iufti fandijUC fanditate fua etiain alios iuuare poamp;ent»Scd amp;nbsp;illi habue

runt Cita uitia, ^prccuaricationes, cafquc non kuçs ac uulgares, Ud infignes, Manifefta enim cß incredulitas eor^fn ad aquascon/ tradidionis, Et nul’i cft obfcarura pcccatum, quod Ahcron l'n ïnftituiendo uituloaurcodefignaui't. Prætcrca ôonta'.ninaui Priiv dpes Sanduarij » Nam Mofen Slt; Ahci onem fccuti funt multi Pontifices,qui facra légitima in Cincftuario mco peregerunt,fcz cuti funt multi Principes amp;nbsp;duces populi fandli mei, qui,quia c/ rantcapitareligionis, habcri podent tam iufti tam fancli, uc fuafanÆcatetam fe quam alios coram iudicioDei defenderenr, Sed hos quoque contaminaui prophanaui, hoc eft, deprehen^ di etiam hos cflè contaminatos 5^ prophanatos innumeris uihjs Slt; peccatis.QuidmultisopusDediIacobanathemafi, ÔCifiacIcm execracioni, hoc eft, Dedi legem, qua oßendo non unum tantum Patriarcham, amp;nbsp;Prindpem fed uniuerfos lacobitas feu Ifraelitas anathemati, malcdidioni, Qi. cxecrationi obnoxios efîè. Lex c/ nun mea cxigit perfedam iußidam Qi fandiitatem : Sedquiain nullolfraelita,imoncc inullohomincinuenic talemfaneßitatera, iddreo dcuouet dir isQi cendemnat omnes Ifraelitas, adeoque o/ mnes in toto orbe terrarum homines, Maledi(flus, inqu;f, Qm/-nis , qui non permanee in omnibus fer.nonibus Icgis huius, Quod cum ita fe habet, nihil aliud rcliq uura eft quam ut tu, poz pule meus, tu Ecciefiamca, ingenue Êitcaris , quod hoc meum luramum beneficium rcmifsiouis pcccatorum, Qi liberationis a ty/ rannide mortis ac inferni, non contingattibiulloueltuo, ucltuo rum Patrum ac maiorum mcrito, fed tantum mea gratuita element tia Qi caritatc, qua te immeritum, ex mera bonitate mea Qi miferP cordia complector , Habes loci huius paraphrafin. Obferua igi/ tur initio, quod cum dicitur,Tu lacob non inuocafti me 5cc. per/ fpicue docctur, nullum cultum, quamuis a Deo præcepfuna, plaz cere Deo, nifi fiat legitime, fecundum regulam uerbi Dei, Regu* laautem uerbi Dei non exigit tantum externos ritus amp;nbsp;ceremonie tsailtuum, fed exigit etiam fidem in promifsionem de benedP dione per fernen Abrahæ exhibenda, Non cxigit, ut facias tan/ turn externos ritus lacrorum, aut ut facias cos ad expianda co/ ram Deo peccata tua, Sed cxigit, ut ante omnia credas'te con/ fequi pcccatorum remifsionem tantum propter fernen Abra/ has, propter filium Dei lefum CHRlSTVM,Ecex hac fidefufdpiasfacienda facrificia Qi alios cultus,non ad expianda |?cccata,quorum remifsionem iam confecutus cs in CHRP

fluffed ad confit*manJam,autteftificandam hanc fidcm,quam de C H iv ï S T O, amp;nbsp;dc gratuita peccatorum remifsione in ipfo| habes. Qnare,amp;Iï facrißda aha Lcuiticalacra, inftitutafue/ runt in Mùfai'ca politïia, diuinaordinatione,tarnen quia hypocri/ tæ faciebant ea likgitimc, hoc eft, non ex fide, fed tanquam ex 0/ pcribus legis, ut Paulus loquitur, idcirco non hoc tantum loco, iedetiam alias pafsrm in Prophetis ita rerjeiuntar damnantur, ut non dicantur DI3I, fed Idolorum cultuR^Efaiæ primo: Ad quid inihimuititudofacrificiorum tuorum amp;c. Etcapitefexagefimofe/ xto. Qiii bouem maftat,quafi qui hominem occidit.Hieremiæfe/ ptimo« Hoiocaufta ueftraadditeuieftimisueftris, amp;comeditecar/ nem, quia non fumlocutus cum Patnbus ueftris amp;c» Ofeæfe/ xto*Mifericordiamuolo,amp;nonfacrificium amp;c. PrimoRegum decimoquinto: Nunquid uult D O MIN V S hoiocaufta ui/ (ftimas,clt;nonpotiusutobediaturuoci DOMINI amp;c» Quod autein dicitur de Leuiticis facris, hoc idem intclligendum eft ctP amdemora1ibus,imo dc omnibus operibuSjlegeDôminipræ/ ccptis* Nulla enim placent Deo , nifi fiant ex Fl D E, amp;nbsp;non lanquam ex operibus legis, hoc eft,nifi credamus,quod remittanz tur nobis pcccata gratuita dementia Dei, tantum propter lefum C H RIS T V M filium eius, amp;nbsp;faciamus ea opera, non ut ex / piatoria peccatorum, fed tefti ficatoria gratitudinis noftræ, amp;nbsp;de/ ciaratoria fidei. Nam fi quis exiftimat fe expiare coram Deo pec/ catameritisfuor urn operum, is facit opera, non ex fide, fed (an/ quain ex opcribus legis , amp;nbsp;contra fidem. Quod fi tab's eft condi/ no comm operum, quæ diuinitus præcepta funt, qualis eritobz fecro conditio illorum ,qua? fine præcepto Dei, 8^ tantum huma/ noarbitrio,adcokndum Deum, amp;! ad expianda coram Deo pec/ cata , facienda fufeipiuntur C” Certe talia opera duplici nomine condemnantur » Vno, quod non funt uerbo Dei mandata, ideo/ que de eis dicitur ; Fruftra colunt me, docentes dodrinas, præce/ pta hominum * Altcro, quod conftituunt fe in locum Chrifti, 8^ ufurpant fibi earn inaicftatem, expiandi, uidelicet pcccata, quae lob CHRISTO filio Dei competit ♦ Hæc eft manifefta imz pictas amp;nbsp;Idolatria » Deinde , cumdicit : Narra , fi quid habes, ut iuftificcris» Et,Patertuus primus peccauit adimitomz ntbus hominibus , non tantum uulgaribus , fed etiam fandifz fimis Patriarchis iufticiam , amp;nbsp;damnat eos peccati, ac docec, quod nullus hominum pofsit aut fua,auf maiorum fuorum, quam uis fandorum, iufticia confidere,Lex enim Dei nulluni hominem pronunciat

pronunciat innocentcm, fed condudic omnes fub pcecatuin, u£ omnc os obtiirettir , SC obnoxius fiat totus mundus Deo Er/ rant I'gitur Monachi , qui uenduntalijs fua bona opera ,quibus in iudicio Dei con fidant. Errant all] ,qui fperant fe confecncuros a/ pud Deum gratia et remifsionem peccatorum fuorum,ueJ, propter fanditatcm fuorum maiorum,uel propter opera amicorum fuoi^, quæpoft ipforummortem fiunt.Præterea cum dick:Ego funi,ego ipUfum,qui deleoiniquitatestuaspropter me,propomt nobis» brcuifsimis uerbis, fummam totius Euangehj de lefu Chirifto. In liocenimuniuerfum EtiangelionChrifticonfiflit, quod non ha/ beamusullâm peccatorum remifsionem nec reputcmuriùftico/ ram Deo,nifi tantum gratuita dementia Dei,propter folum Icfum Chnfi:um,per fidem. Hie eft lapis ille reiekftus,inquit Petrus, a uo bisædifîcantibus’. Sedfaólus eft in caput anguli, nec eft in alio quoquam falus. Neque enim aliud nomen eftTub coelo datum in/ ttr homines, in quo oporteat nos faluos fieri. Et Paulus : Notum fituobis,inquit,uirifratres,quod per hunc uobisremifsiopec/ catorum adnunciatur,amp;^ ab omnibus, a qui bus non potuiftis per Ie gem Mofi iuftificari, Per hunc, omnis qui credit iuftificatur. Sed hieconfidera mihi,qp hoc idem confitentur de Chnfto, etiam ad/ uerfari) piæ do(ftrinae,amp; dicunt,quod per folum Chriftum conf in gat nobis peccatorum remifsio : adduntautem,quod hæc pcccato/ rumrcmifsio per Chriftum parta, applicetur nobis perfacrifici/ Um Miffie, ut q ui uelit particeps fieri remifsionis peccatorum, ne/ reife habeat Miflàm facrificuli audire uel uidere,uel approbate 0^ «ppetere, ut opere facrificuli confequatur beneficium illud, quod Chriftus nobis in cruce per mortem fuam impetrauit. Sed hæc eft tuera impoftura ♦ Chriftus enim non ficinftituit ccenamfuam,uc corpus amp;fanguiseius a facrificulo priuatim facrificentur, amp;be/ ueficiumeiusin cruce partum hoc facrificq opere fpedatoribus applicetur. Nam uera applicatio beneficrj Chrifti, non poteft fie/ ripriuatomurmure,amp; oblatione facrificuli ,Sed fit clara per/ fpicua prædicatione Euangdrj de Chrifto, amp;nbsp;légitima diftributio/ ne Sacramentorum, quæ Chriftus in hunc ufum inftituit. Nec hie eft ftatus applicationis, fed necefiarium eft, ut Euangclion,quod prædicatur ,8d Sacramentum quod porrigitur »accipias fumas perfidem.Itaqueubinon aperte prædicatur Euangclion,necdi/ ftribuitur rite Sacramentum Euangelij, ibi plane nulla eft applica/ tio.Qua ergo fronteaudes Miftàm priuatam, ubinec eftaper/ faprædicatio Euangelrj, nec diftributio cœnæDominicæ,pro or/ ganO applicadonis benefiet} Chrifti, Ecclefiæ obtrudere ç' Dein/

de, et'amfi fiat prædicatio Euangeh'j amp;nbsp;diftributio Sacfamcnti,' tarnen fi Euangclionnonaud!tur,necfacramentumfumitur, idcp ex fide,nullus eft ibi applicationisfrucflus, Pr5Bdicate,inqui'tChri ftuSjEuangelion omni creaturæ » His uerbis iubctbeneficium fu/ urn omnibus applicarc » Ecaddit:Qui crediderit 8^ baptifatus füc/ n't, faluus erit» Qui uero non crediderit,condemnabitur. His uer/ bis docee,qui fiant applicationispartidpcs,amp; qui no fiant,Et Pau/ lus ait:Fides ex auditu eft, Auditus autem per uerbum Dei, quod eft Euangelion» Et iterum Chriftus : Oportetprædicari nomine c-* ius pœnitentiam amp;nbsp;remifsionem peccatorum in omnes gentes«Hic iterum docet,applicationem fieri prædicatione Euâgelfj fui,cuiad dita funt duo Sacramenta, Baptifmus uidelicet, amp;nbsp;Ccena Domini, ut quod uerbis Euangeli) dicitur, hoc facris his fignis fumenti per fidem applicetur.Quare murmur amp;nbsp;oblatio prioatæ Miflæ, in qua neceftprædicatioEuangelq,neediftributio Sacramenti, non eft organon applicationis, fed tantummodo Euangelij prædicatio, 8^ facramenti difpenfatio, quæ amp;nbsp;fide fumenda lunt, ut quod ap/ plicatur nobis,uere Sd utiliter fumatur»

Poftremo cum dicitur : Ego fum, qui deleo iniquitates tuäs,amp; non recordabor tuorum peccatorum, non fignificat, quod peccata in nobis per fidem in Chriftum ita deleantur, ut non amplius fen/ tiamus peccatum ♦ Semper enim remanetin nobis peccatum,necin totumdeletur, donee morte has corporis exuuiasdeponamus,fed delentur in nobis peccata, Remifsione, amp;nbsp;imputatione iufticiae Chrifti. Vnde S' in Michpa dicitur:Deponet iniquitates noftras,’ Sdproiicietin profundum marls omnia peccata noftra, uidelicet, Remifsione peccatorum,8lt;^ imputatione lufticiæ Chrifti, Et tarnen hæc peccatorum remifsio, per fidem accepta, non eft ociofa ,fed amp;fi non tollit totum peccatum ex carne,tarnen compefcit,amp; morti/ ficat ipfum,ut non dominetur in corpore noftro, fed ut fubrjaatur fpiritui,Dcqua re uide Paulum, Romanor urn fexto,feptimoamp; 0/ ôauo. Porro autem,quod dicit, Peccatorum tuorum non recorda/ bor,Etapud Hieremiam : Peccati eorum non memorabor ampli/ us,afFert nobis ingentem confolationem, ac firmifsimam certitudl nemfalutisnoftræ,quodamp;fi geftamusadhucpeccatum incarne, amp;fentimus intra nös afifiedumpeccati ,amp;confdentia noftra,quae eft mille teftes,accufat nos peccati, Sdhabcmus in corde chirogra/ phum noftrum,S(f regiftrum omnis generis peccati,tarnen cum ere dimus in Chriftum,amp; mortificamus fpiritu fada carnis,ac non uer famur fecundûcarnê,Deus côpleditur nos propter filium fuu tan ta dementia,ut non uelit amplius peccatorum noftroi^mcminifte,

Quis eft,inqvuc Paulus,qui condcmnet Chrsftus eft qui mortu/ us eft,lino qui 8C fufdtacus eft, qui etiain eft ad dcxteram Def,qui êiinterccditpronobis , ÄgamusjgiturprotantobeneficfofuiTi/ mas gratias Deo Patri Domini noftri lefii Chrifti, amp;nbsp;oremus, uc fpiritu fanifto fuo conferuct in nobis hoc beneficium fuiUTi,ôt tuea tur nos in omnibus aduerfis amp;c.

Conftat hæc concio eodem arguinento,quo illtü,quæ proxi/ me præcedunt.Nam cum iuxta uaticinia Prophetarum inftaret ca/ ptiuitas Babylonica,concutiebatur populus Dei maximo metu,nc amp;nbsp;Eccicfia Domini interirct, omnis populus ad Idolatriam Ba/ bylonicam dcficeret. Quid enim uaftataurbe Hierufalcm, quæ z/ rat metropolis amp;nbsp;Cedes ueræ religionis, amp;nbsp;difsipato inter Ethni/ eas populo iCrael,qui haiftenus nomen Bcclefiæ Dei habuic,aliud futurum uidebatur,quam non folum interitus externæ ludæorum politiæ,aDeoipfo conftitutæ.uerumetiam abolitio ueræ religio/ nis, extindio omnis pictatis,ac falutis humang'TNÔ difficile qui dem fuiftèt pcrferrc,ut domus igni abfumerentur,ut multi dues oc dderentur,ut ali} in capauitatC abducerentur, ut hberi a complexu parentum diripercntur,utmiCerrimæ uirgines matronæ uido/ rumeaptiuæ eîïè cogerentur, 8dî talia perferre longe omnium gra uifsimum eft : Sed ut in his malis uera religio conciderec,acpopu/ lusDeiadIdolatriam Ethnicorumdefîceret,adeoq? perpétua fua falute deftitueretur,hocdemum horrendumfuit, uel mente cogita re.Quare fufeipit fpiritus fanftus pios aduerfus tantum offendicii lum muniendoSjUt cum euenerit uaftitas captiuitas,minus Igde/ réqueat.Sicut autem in fuperioribus concionibus,ita amp;nbsp;in hac,duo praecipue tradlau Alterum eft,quod confolatur imbecilles amp;nbsp;meti culofoSjSi ïubet eos bene confîdere,quia haccaptiuicatis afflieftio/ ne Ecclelîa Domini magis dilatabitur, cp abolebitur, Alterum eft, quodopponitfuam maieftatem di}s gentium,amp;dccct impietatem Idolacriæ gentium manifeftiorem eire,quamquæpluribus réfuta ri debeat, fi modo quifpiam adhibeat fan um humanae ration is iudicium. Tarn craftà enim eft idolatria, ut uanitas cius ,etiam ab ipCa humana ratione deprehendi queat . Qciare , qui ea ita of/ fcnditur,utadeam,auero Deo lfraeldefidat,næille,humanuni çtiamfenfum amififlè dicendus eft . Audi nunc , inquit,férue

IN CAPVT XLIin, ESAIAE mi Iacob,amp;i eleéle mi Ifrael, Sdo, quanto tremore, ad mentionem Babylonicæ captiuitatis concutiaris^Sed audi quid condonetur ti/ bi,non homoquifpiam uanus,8t nugiuendus fed Dominus ille, qui initio te creauit,amp; poftea mirabiliter;ab utero matris hadenus eonferuauic . Potes autem huic tutocredere, proptereaquodamp; pofsit,quia omnipotens,amp; uclit,quia demens,Ecdefîam fuam tac

Quid ergo condonatur C Nolitimere,inquit feruemeusla/ cob, amp;nbsp;Redifsimc qucm elegi, Pro, Redifsime, hebrßeus habet InÂiî' lefurun, quod idem eft cum uocabulo Ifrael « Nam Genefis xxxrju'mponitur Patriarchal Iacob,nomen Ifrael,quod eft dcdudf auerbo ô^ftgnificatfortem efteautpræualere,propterea^ Iacob pracualui ftèt angclo ludatori. Ab eodem uerbo dedudtur tiam lefurun,ac fîgnif^t fortem amp;nbsp;præualidum Jtacj Ifrael amp;Icfa run,in fignificatis conueniunt» Voluit autem fpiritus hoc loco no/ men mutare, ac pro Ifrael uti lefurun , ut auditorem admoncat de nominis Ifraelis efymologia,et confîrmaret ex ea fîdem fuamdfrael enim idem eft,quod præualens Deo uel angelo Dei. Sed quiaprf frequentiufu huius nominis auditor nónobferuat etymologiam eiuSjideo pro Ifrael utitur fpiritus nomine lefurun, ut exdtec audi/ tore ad confiderationêderiuationis huius uocabuli Ifrael,amp; admo/ neatur de uilt;ftoria,quâ Patriarchalacob, ex angelo ludùtorcrepor tauit.Hxc.n,^eft fentêtia fpir/tus fandû Volo te in trepidatione tua côfolari. Quarc uoco te nomine lefurun, ut fi nihil aliud addidero, tn uel ex hoc cognomjne fan's confolatiönu capias» Seis enim,quid adû fit de Patriarcha tuo Iacôb,in certamine,^d fufeeperat cum an gelo Dei, Hic enim Iacob euafit uidor, ôd reportauit inde cOgno/ men fuum Ifrael, non fua tantum caufa,fed propter uniuerfam Ec/ defiam Domini,ut quotquot conftanti fide rerineant promifsionê Deijficut Iacob fedt, fiant ucri Ifrades ,hoc eft,uidorcs Dei ,ncG pofsint unquam ad intcrnecionem ufcp opprimi. Hoc igitur nunc tibi cogitandum eft, ut etiamfi Deus ipfe uideatur Bcdefiam fuam uaftationc Hicrofolymitana,amp; captiuitafe Babylonica, abieduruf amp;nbsp;oppreflùrus,tu tarnen conferues promifsiones cius,amp; adhscreas eis firma fide » Sic enim, 6C tu fies Icfurun,feu Ifrael,hoc eft,uid;or Dei.Sed audiamus promifsionem,qua filius Dei confolatur Ecdc fiam populi fui. Effundam aquas fuper loca firiculofa,amp; fluenta fu per aridam.Quidautem fibi uelit,exponit ip^e;Effùndam fpiritum meumfuperfernentuum,amp;bcnedidionem meam fupgt;cr ftirpem tuam,hoceft,pofteros tuos^Ef crefeent, ficutherbac,amp; ficut falices ïuxta riuos aquarum. Alius dieet: Ego fum Domini. Ah'us uocabit fe nomine Iacob ♦ Alius fuo chirographo teftabitur fe Dni efie, bC. nomine Ifraelis cognominabitur. Hæc eft magna infignis pro/ mifsio

COMMENT. rOAN. BRENT. «if mffsîo de conferaanone 8^ dilatationc Ecdcfiæ,no infer ludæos tit tum,uerumetjam l'ntei- gcntes. T u metin's nunc,ne cnpduitatc Bâ? bylonica Ecclefia Domini pcreat. At noli mctucre. Ego ciri Ecde/ fîam (îc tucbor, utnon modo conferuetur in Babylonko imperiO» inter medias gcntes, uerumetiam futurum fit, ut ipfæ genres acte/ dantad Ecclefiam,ct fiant populus Domini.EfFundam cnim aquaâ füperloca fiticulofa,8Cfluminafuper aridxim.Loeâ fiticulofaamp;^ ari dafunt Apoftoli Domini,amp;alfj difeipuli Chrifti, qui non erat in fioemundo diuites amp;nbsp;opulenti,fed uidebantur cgentifsimi,ôlt;^ fitië nfsimi. Aquæaufem flumina,ca funC,dcquibus Chriftus dicitt Si quis fitit,ueniat ad me amp;nbsp;bibat.Qui credit in me.ficut dixit fcngt; ptüra ,flumina de uentreeius fluentaquæuiuæ . Quibus uerbis Chriftus ad hune Efaiæ locum refpexiflèuidetur,præfcrtimcuni Euangelifta addat. Hoc dixit de fpiritu, quem accepturi erant,qui crederentin ipfum.Etin Efaia fequitur:Effundam fpiritum meum fuper fernen tuum,amp; benedidionem meam fuper ftirpé tuam. hoc eftjfuper pofteros tuos,qiii funt Apoftoli amp;nbsp;reliqui ex Iudæis,qui Euangelion receperunt. Cum hoc loco côfentit amp;nbsp;loel; EflTundam, inquiens,de fpirÿu meo fuper omnem carnem,8ô prophetabunt fî hjueftri,S^filiæueftræ S^c. Quidautem poftea fiet, Apoftoz li8lt;: reliqui ludæi credenfes acceperunt fpiritum fandumC Num foliipfî er unt populus Dei, amp;nbsp;fr uentur bene ficrjsfilfj DeiC Nihil ccrteminus:Sed germinabunf ficutherbæ, amp;nbsp;ficut Calices iuxta riz uosaquarum.Sicenimdicit Chriftus ad Apoftolos : Non uos me elcoiftis , fed ego elegi uas,ut abeatis amp;nbsp;frudum affèratis, amp;nbsp;fruz iftusuefter maneat.Btiterum:Eritis mihi tcftes,non folum Hieroz folymis,uerumetiamin uniuerfaIudæa,Samarialt;^,denicÇ ufcpad extrema terrac.Hic eft ergo frudus,qucm Apoftoli amp;nbsp;reliqui difef puli accepto in die Pentecoftes fpiritu fando,attulerunt,cp college rintEuangelr) prædicationc Ecclefiam non ex ludceis tâtum,fed o’ tiam ex gentibus,at irrigatione Euâgelfj Ecclefia creuerit ficut herz bæjSd ficut falices iuxta fluenta aquarum.Non omnes quidem gcz tes conuerfæ funt ad Chriftu,fed ex omnibus gentibus,inter quas prædicatum eft Euangelion, excitati funi nonnulli,qui agnouerût Chriftum,qui 8^ uocc amp;nbsp;feriptis confefsi funt Chriftum,amp; uolue/ runf did amp;haberi populus Domini,amp; pofteriIacob.Nam,cumart tea nomen Iacob Sé Ifrael inuifum fuerit gentibus,effedum eft pre dicationeEuangelrj, utgentes non modo non abominarentur, fed etiam gloriarenturhoc cognominc, amp;nbsp;iadarent fc eCTe ueros Ifz raelitas, Sé ueros pofterosTacob. In Adis Apoftolicis, Cornelius Sé reliqui Ethnid,cum tam cupide audirent Euangelion Chrifti,ue ftatim nondübaptifati^accipercnt fpiritum fandum,amp; loquerêtur

éjS ÎN CAP VT XLIia ES AI AB uartjslî'nguis^acmagnificarcnt Dcnm,none pro his habendi fünf, Cjui,quod eft ’iocloco apud Efaîam,dixerût, Domini ego fum. ftf, Voio efle IfraeiitaClrcnæuSiT ertullianus,Cyprianus,Cbr\ fofto/ mus,Bafilius,Hieronymiis, Auguftinus,amp;f aîq Eccleftaftid fcripto res,qni ftmt ex gen£ibus,nonne,cum publicis fcriptis fuis confeisi funt Chriftum, ÔC iiluftrarût Prophetica Sgt;^ Apoftolica fcripta fuis cômentarqs amp;nbsp;homilqs,impleuerunt,qd hic in Efaia dicitur,amp; fcri pferunt chirographo feu manu fua, fe agnofeere Dominum Chri/ ft:um,8ê eftè membra Ecclebæ DominicHec inter oentes futura eft fe uidet hoc Efaiæ loco fpiritus fandus* Quare cohortatur pufilla/ nimes terrefa(ftoshomines,uc etiamft immineat captiuitas Baby lonica'jbene (amen tarn de fua falutc,fi in promiftum Chriftum ere cliderint,quam de Ecclefiæ lalute coni eruat ionc con fidanr.No/ tabis autem hoc loco prim um, quod cum dicit gentes uoeari nomP nelacobamp;Ifraeljftgnificet, cos non proprie ueros eftè Ifraelitas,' qui funt de carnali pofteritatc Patriarchac facob, fed eos , qui funt de pofteritatc eius fpirituali uidelicet qui credunt in fernen îaeobo promiftum, hoc eft, in lefum Chriftum filium Dei, Noii ömnes, inquit Paulus, qui funt ex Ifrael, funt Ifrael neque quia funt fernen Abrahæ,ftatim omnes filq, fed per Kaac nominabituc tibi fcmen.hoc eft,non qui filtj carnis, hi fill) Dei,fed qui filrj funC promifsionis rccenfentnr in feinen. Hoc, cum propter multas all-* as, turn propter hanc ctiam caufam obferuandum cft,ut cum mulct in fummâ Eccleftædignitatc collocati,gloriantur fe eftè ordmarios fucceffores Apoftolorum,SC ueterum Epifcoporum,ideoc^ decrc tis eorum,tanquam Apoftolids obediendumcftè,fciamus uanifsft mam eftè gloriationem eorura,fi non habeant nec feôentur doflri nam Apoftolorum,amp; piorum Epifcoporum.Succefsio enim Apo ftolicanon pendet extitulisamp; locis,amp; d!gnitatibus,fed ex Apofto lorum do(ftrina,qu£c (ola facit uere legitimam fuccefsionem. Nam ft aliud docucris aut inftitucris, quamdodrina Apoftolica pro/ bat,audiendus non cs,etiamfi te angelum de coelo ia(ftaueris,Deiit de,cum aitftnter Gentes diefturum alium, alium fcripturum mantt fua,Ego film Domini amp;c, haudobfeure fignificat,nonomncsgefli tes, fed tantum aliquot ex omnibus gencibus uere conuertendof ad Chriftum,Hoc idcirco obferuandum proponitur, ut non ofFert damur,cum multi in aduerfisdeferuntdoeftrinam Euangelr|,0lt;irc uertuntur ad impietate Papifticam, Sunt enim, quibus magno eft offèndiculo,quod quæ régna, quos prindpatus, amp;nbsp;quas duitate« putabamus Euangelion Chrifti uere ample(fti,eosuideamusleui afflidionetcntatos,piam dodrinam abrjccre, amp;nbsp;ucterem impieta/ tem inftaurare,Hi fortafcis exiftimant tota régna,totas urbes eP fe Ecclefiani

fe Eccleßara Chrifti. At hoc lôco,rton dicitur totas genres, fed tâti/ tum aliquot ex genibusChriftumagnituros . Régna cnimhuiuâ mundi non funt bcdelia ,necciui€ates funt EccleGa necinàgiftrà/ tusmcc uulgus flint Ecdeßarfedjubi predicatur Euangelion Chngt; fti fyncere,ibi ex regnis,cx citiitacibus,ex niaailfratu Ôi. ualgo colH gitur Bcciena,qu;rcerte minor abiedior hominiim pars clïè fo/ EuMultijinquit Cnriftus,uocati, P A V CI uero eledi. Et .An/ gufta porta,0^ ardta uia eft ,quæ ducit ad uita,0lt; pauci funt,qiii i nz-ueniunt eam.Et PauIus:N5 eft omnium,inquit,fides amp;c. Et alias-exEfaia.Si fuerit numerus filiorum Ifrael tan^ arena maris reh/ lt;liïi:!efaluæ fient »Qmare nonoffèndaraurdefetftionemultitudinis ab Euangelicjfed potius fentiaraus,multitudinem profitentem no mine tin piam dodlr inâ,aducrfîs probari,ut eledi manifefti fiant. ■

HÆC DIGIT DOMINVS REX ISRABD ET REDEMPTOR EI VS DnS EXERCIT Vz VM, EGO PRIMVS ET EGO NOVISS.amp;c.

Altera pars huius cocionis, in qua parte munit populum fuurrt aduerfus olïèndiculum Idolatrie Babylonicæ amp;nbsp;omnium aliarumi gentium. Cum autem Deus fupra in quatuor præcedentibus capiz tibus afferucrit maîeftatem Ôd diuinitatem fuam aduerfus deos gert tium,argumentis duiftis ab omnipofentia et omnifcientia,a miracu lis amp;nbsp;uaticinfjs,repetit nunc in hac concionccade pene argumenta, non ut auditors fuperuacanca uerborum repetitione obtundat,fed ut necefiaria rerum expofitione imbecille in fide confirmee,ac in ue to pietatis officio retincat, Animus.n.fcelici Idolatrite fuccelTu ofz fenfusjindiget copiofo uerbo,ut quafi manibus fuftêtetur,8^ in re âeuiæ ^grefsionecÔferuetur.Contincturautin haccÔcione,tam infignis,tam lUuftris i/2»Teî3amp;lt;nç architciftatiôis IdoloRz, ut ftulticia amp;nbsp;infania Idolâtrai^ iucundifsime, amp;nbsp;apertifsime deridenda amp;nbsp;exi bilanda propinentur. Quare conferamus nos ad huius côcionis le dionem,quoties fpeciesidolatriæ, ^uametiamnumadhucimpif cxerccnt,nobis imponercconatur.EGO primus,inquit,amp; nouib’ fimus,amp;: prætcr me nullus eft Deus.Hæc fententia etiam fupra po fitaeft,amp;latcpatet.Primum em fignificat uerüm Dnm Deum noz ftrum,nec principium nec finera halbere,hoc eft,æternum efte. Di| autem gentium,ac idola eorum, nÔ funt æterna,fed ab hominibus confida.Deinde fignificat Deum omnia in omnibus,tam prima q nouifsima efficcre, Ex ipfo,inquit Paulus, amp;nbsp;per ipfum, ÔC in ipfo lunt omnia. Dq aût gentium idola eoRt, nihil rerum neeprimû,' nec ultimum poflunt efficere: funt cnim imagines immobilcs,ftupf dæ,mutæ,furdg,amp; omni fenfu ac rattone carentes.Poftremo figni ficat Deum cognofeere priora poûeriora,tam preterita q futu

ra,quæ 8C per PatriarchasÔi. Prophetas fuos rcueiauit.Dfj genfiu aût,et idola eoRz,nec preterita necfiitura cognofcnf,Qins ergo lari lîSvinqtucrus Peus^mer^Vocetôt adnûaet(hoc eft) Si quis da-r?j gentilium exiftimaucn't femei fimile,ageduin,uoccc,clara uQcedi? cat,amp; comemoret ac ordine exponat nobia, qd acftû fit ab inibo niu di\ab eo tepore, q cream hoiem Sgt;i. populû bmus feculi habitaroi Dcinde^exponat narret nobis non nn preterita,fed eùâ imrninê tia 8^futiira,fient ego per Prophetas meos ta prctei ita,q futura ex/ pofui. Scdqiiid fruftra hccab iftis dps ex{go,cunih!l minus facerc queant C Quare nolite cos timcre,nolite ad iaâantiâ numinis eor^. fta cxpauefccre,ut a mead eoiîtcultum dcficiatis.îam.n.inde ab ini/ do ( cuius rci uos ipfi teftes mei eftis ) patefeci prædixi uobis, q, prseter me non fit alius Dcus,necalius reRt creator gubernator* Hec eft doclnna de Dco,quam Deus ipfc ab exordio mundi rcuc/ huit Patriarchis,8c cofirmauit magnis miraculis. A Patriarchis an tern propagata eft ad poftero5,donec Mofes mandauit cam literis» Et hæcnon funt incerta,aut dubia, (cd habent teftimonium ab uni iierfa poftcritate Âbrahæ,quâ Deus idcirco in populum fuum elc gitjUt eftet certa gens,in quâ conferuaretur Patriarchal^ dodr ina, amp;nbsp;promifsioncs de Chri(To,ac Prophctica fcrip{a,ufcç ad aduentu * Chrifti, quemadmodum fupra expofu irnus » Sicut autem uniuerfa gens IfraelitaRt teftifieantur de uero Deo,ita ecotra Ethnid ipfi nc/ cefTe habenf,fi modo reda ratione rem confiderauerint, teftificari de reh'gione fua,q) fit uaniftima, q? plaftæ feu formatores fculptilt urn fint homines caduci,amp; mortales, amp;nbsp;fculptiha feu fimulacra co/ rum nihil plane profint,qu{a hæc fimulacra nec uidet quicq, nec in telligunt.Quid ergo aliud reliquum eft, q uttam formatores fimu l«icrorum,^ ipfa fimuIaCTapudefiant C Nam,ut rem probe expen/ dcre pôfsi3,quæfo te,ut iterum tecum cogitcs,qui tarnen amp;nbsp;quales fint ifti qui formant deos, amp;nbsp;fingunt fimulacra eorum * Nimirum artifices funt,non exdeorum sfedhominumgenerCjCxquo fumut cciam fibi fodos,8lt; adminiftros, qui iuuent ipfos architedari de/ urn. Sed agite, diledifsimi, fubijeiamus huius opificqj Conuocentur ad architedandum opus fuum magiftcr, amp;nbsp;admini/ ftri eius,amp;fpedemus,quantoftudioconueniant,ac fimul ftent,uf abfoluantopusfuum.Etpofti^ abfoluerint,uideamus,quam reli/ giofetrepidentadarchitedatumfimulacrum,amp;^quam rcuerenter * coIantiIlud,Sicenim rcipfauidebimusomncseospalam infanirc aepudefieri,

Nam ad fabncandumDcum,fcu fimulacrum Debprimum óm nium neceflaria eft opera fabri ferrari), qui ad incideda ligna heiac fecurim,uel ad affigendum firnulaorum faciat laminam ferream, id quod

COMMENT IOAN, BRENT. 64»« fjaodfic,fÏKnpOi»c ferrum in ardentesprunas,amp;forméepoftea candens ferrum malleis,uc fiat fecuris uel lamina. Neque cft,quod paruum laborcm in hoc opcre infumac,fed ncceflc habet ad hoc perficiendum conferre omnes brachiorum fuorum uires.Et Cantus «ft labor,ut ex eo fiat famelicus 8C fiticuloftis.Quod fi no comedp/' fit biberit, neceflè habet uiribus deficcrc amp;præ laCsitudine coiiddere.

Deinde neceflària eft opera ftatuarq, qui architedaturus de/ .,tim,ance omnia defcribit magnitudinem eiu8)amp; adumbrat, feu de/ lineat ilium creta, ÔC definit ftexuris aeformat eum drano, ut fix at fanquam fpedes uiri,amp; imago hominis, quae collocetur in tern/ plo. PorrOjlignum, ex quo formatur fimulacrum nccefte habet lt;nbsp;fyluis conuehi, Abit enim artifex, uel alius quifpiam confidenter infyluam.adarbores, quæn«n de cœlodcmiftæfunt,fcd quae in terra plantatæ , ÔC. imbribus rigatae, amp;nbsp;incidit cedrosac ilicea ô^qucrcus.

Hæcligna4gt;oftquamconueda funtdomum »uarrjs ufibusde/ 'putantur. Aha enimponuntur in caminum,ucaccenfacalefàciant adftantes. Alia fuccenduncur, ut coquant dbuin, Ex alijs aucem fa «iunt Deum,qüem adorent, 8C fculpdlc coram quo procumbant» diuidunt ligna e fyluis domumconueda in tres partes « Vna parte utuntur, ad calefaciendum fe, quo fie deledantur, ut etiam «xdamentjheuscudnquiunc, egrcgiecalefio,8^ plurimumdelc/ dor hoc igni ♦ Altera parte utuntur ad coquendum dbum, af/ fandam a^turam, qua uefcentes fiant faturi.T ercia parte utuntur ad faciendum fimulacrum,coramquo procumbant,qtlod adorent»' ^antequod eftundantprecesfuas,acdicanc,Liberame ,quiade/ us meus es tu. An non hæc eft extrema dementia C Cæci alii homiz nes,nihil nee fenciunt,necintclhgunt. Habent uelamm fupcr ocii los fuos, ut non uideant, nec corde intcIIigant.Eccum careant fen/ fu intclledtt, nullus eft, qui redcat in mentem fuam , amp;nbsp;expen/ dat fecum, quod unam quidem partem lignorum accenderit ad ca/ lefaciendum, alteram ad coquendos cibos, quos cômederit,cx ter/ tiaautemfeceritfibi ldolum,amp; ante huncligncumtruncumpro/ cumbat.Hiccruncus, amp;fiad nihil aliud utilis eft, quam utpafcaf cincrem, ut fuccendatur,amp; in cinercm refoluatur, tarnen ita fedu/ cit cor impq, ut inclinée fe, amp;nbsp;genua fua ante i Hum, tanquam De/ Um fuum, fiedat. Etquanquam non queat uitam eius feruare, auC epericulisliberare,tarnen ita fafdnacuseft,utneccogitet,aecfa/ teatur,fe decipi, 8^ fedari uanummendacium. Habes ^reas»*,» a»/ chitedationis Idolorum, quam imitati funt Baruch capite fexto, ÔC liber Sapientisc capite dedmotertio, Dieet autem Ethnicus quiamp;

«4» IN CÄP-VT- XLIia 'Ê^SAÏAE piam,fefalfoacaifari 5 qüod fcntiatligncairiflatnatneiïcDettïii amp;adoretcamproDco,Êtficnim forfafsis in uuïgo nonnulliru/ desamp;impcritibabent 8^ adorantftatuas pro dï}s luis,tarnen pi'entes longe aliter fentiunt quippc qui doceant llatuam aut tatv turn elle fimulacrum Dei, non Deurn ipfum,aut organon, quo Deus fuam fingularern uirtutem declaret, coram quo cultus Deo fingulariter placeat. Fuerunt amp;nbsp;multi inter Ethnicos, qui fcnfcruntunumfummumeiïè Deum, quern omnes homines co/ lant,fcdalfjsatque alijsritibus: Etludæis quidem fua effefacra, Ethnicis fua,Chriftianis quoquefua,fed his omnibusunum uerum Deum coli. Vnde Maximinus Imperator in decrcto fuo eoncedit,uc quo quifque uelit ritu,Deum colat ♦ Suntalij 'qui fufdpiunt in manus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Idolorum, partiuntur ea in fu/

as partes , aeex partibusconantur probare mhil eile impietatisin fimulacro ♦ Nam fimulacrum conftat ex ligno, aut auro, ex artifi/ do fculptoris, ex induftriapitfloris, ex coIoribus , Si eji'iinagi/ ne hominis,, aut alterius rd, Quid autem ex his rebus malum eftC An non lignum eft bona Dei creatura C Nonne artifidumfcul/ pendi ôi pingendi eft donum Dei lt;nbsp;Eft Sd color Dei creatura bo/ na»Ncchorhinis(mago res eftimpia. Quid ergo C Dicemusne impiumeflc; his bonis creaturis Deum ci eatorem colere, prae/ fertim cum Deus omniâ in laudem nominis fui crcauerit C Hæc amp;nbsp;id genus alia induftriiis quifpiarti Bthnicus obijcerc poftet con/ doni Efaiæ » Vfifatum enim eft, quod iftgemofi homines pin/ gant impletatcm uerborum coloribus , amp;nbsp;obtrudant earn homi/ nibus pro uera pietatc » Spiritus fandus autem non agnofeit ea, quæhomines ad tegendam aut excufandam fuam impietatem ex/ cogitant amp;prætcxunt, Sed uidet, ut eft oculatifsimus, ea quæ la/ tent in recefsibus animorum , amp;iudicat fecundum ea, quæ hint in latebris cordis» In Deuteronomio benedidt fibi impiusincor/ defuo,amp;âit:Paxeritmihi,amp;ambulabo in prauit ate cordis men Quis autem tamimpudens eflet, qui palam diceret fuasuiaseffc prauas,8lt;feinhac prauitateperfeueraturum C’ InPfalmodicitin/ fipiens in cordefuo, Non eft DEVS. Qiu's autem uidcri unit fe hoc fentire ç’Ne Epicurus quidem dicereuoluit,Noneft De/ us 4 In Efaia alias', dicunt Impq » Pofuimus mendadum, fpem no/ ftram » At quis unquam potuit abimpqs ,adhuc fœlidbus,cx/ torquere,utfatcrentur fpem fuäm effe mendadum C Sic 0^ hoc loco, Idolafta dicit ad'fimulacrum, Libera me, quia Deus me/ us es tu ♦ At Idolatræ nihil minus uidcri uolunt, quamquod Colahttruncumligneum pro uero DEO. Quare Spiritus fan/ dus redtat ea impiorura di^da, non quæ externis uerbis loquun/ tur.

us. Quod didlum ,ipfequidem non audit, neccogitareuidetur, resautemipfadocet,quodhæcfit prorfusanimifuifcntentia.In Exodo enim dicitur : Non habcbis alienos deos coram me. Hoc fcriptura tarn Prophetica quam Ajxiftolica fic interprctatur , quod uerus DEVS non debeat, nec pofsit, ncc uelit cob, nift perfidemin lESVM CHRISTVM filiumeius^Deus

enim Pater,tranftulit in hunc folum, deipfo ab æterno gcnitum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

hanc maieftatem, quod propter ipfum uelit propions efte bum«/ no generi, crcdentibus in ipfumremittere peccata, reputareiu/

ftos » adoptare in filios 8c hæredes cœleftium bonorum. Quif/, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

quis ergo non tribuit hanc maieftatem filio Del, nec quærit in ca hde fua remifsionem pcccatorum, iufticiam, 6^ hæreditatem cœ/ Icftem,fedquærit ea uel in cultu fimulacri fui, uel in facrifîdt» fuo, uel in meritis aliorum fuorum operum, is habet alienos de/ oscoramuero DEO, defignaccoram Deoldolatrian,dicen»

in corde ad Idolum, aut opus fuum, Tu es deus meus. DcChri/* fto enim didtur âpud Mofen: ILLVM AV DIE S.. Bê ip Efaia, Dedi té in liicem Gentium,utfîsSALVSMEA uf/» que ad extremum ferrp. Et apud Matthæum.Nemo nouit Patrein nifi fib'us, amp;nbsp;cui uolueric filius rcuelare.Et in loanne. Deum ncnso uidit unquam.Filius Unigenitus,qui cft in finu Patris, ipfe expo/ fuit » Ac rurfus ♦ Eoo fum uia ueritas 8if uita. Nemo uenit ad Pagt; trem,nifî per me. Êc in Adis Apoftolkis : Non eft aliud nomen’ fubccclo datum inter homines, in quo oporteatnosfaluosfierU Hæc alia his fimilia dida docent, quod Deus non pofsiE,nec uc: lit autcognofci aut coli,nifi per fidem in Chriftum filium fuum, quod filius fit hac diuina maieftate præditus, ut quifquisdefideraß remifsionem peccatorum,iuftiaam,amp; fœlicitatem œternani,confe quatiir ea in hoc (olo,per fidem in ipfum.Interpretantur ergo prf/ tnum præcepcum decalogi, Non habebis alienos deos coram mei,' docent,quod quifquis quærit, præter Chriftum per fidem,alia rê,cuius cultu feu merito mitiget iram Dei amp;nbsp;cofcquatur remifsio ncm peccatoßz, amp;nbsp;uitam æterna,dicat ad ea. Libera me,T u cs deus ineus,8^comittat idolatria.Dubium aut non eft,quin getes colue/ tint fimulacra,ut hoc cultu reddat fibi Deu propiciu, mereantur *b eo bnficia,que petunt,accipere. Quar c,fiue ador aucrint fimula traipfiijUt ueros deos,fiue fenferint fimulacra eftè tin cffigic,autfi/ gnuadraopitoriu Dei incedo habitatis,nô poftunt effugere, quin^

aim mcrito oilfus fui fperauerint a Deo falutem,iudiccntur eora/Û Deo imprj Idolatræ, Si iigniaclapidis cultores, Nam quod alij partiuntur, quaG ,Gmulacra in fuas partes ,amp;conanturex bonis partibus probare bonitatem totiuscompoGti, non inepte quidemilli, GdeGmulacroper fc fermo fuerit* Nuncautemnoz bis fermo eft,de Gmulacro in Deum,aut oiltum Dei inftituco,Taz Ic enim Gmulacrum eft impium, non quod Ggnura uel aurura, ex quo eft confeduitiyGc mala Dei creaCura,auc quod ars fculpendi èC pingendi non Gt donum Dei, fed quod homines his bonis Dei creaturis impie abutantur.Inftituunt enim hune truncurn,auc raaP famauri Gc formacam, in eulcum Dei, aut adorant hæc pro/ Deo,autcoluncea, ad miugandamiramDei,amp;ad confequenda beneGda cius.Hæceft opinioimpia amp;nbsp;blafphemaadueriusDez urn , Quare ctiam Gmulaaum Gt impium , abominandura» Sed ab Idolis 5^ Gmulacris gentium tranfeamus nunc ad Idola alio rum hominum. Et ecce MiGa Papiftica eft Idolum, amp;nbsp;cultores hu ius MiG« funt Idolâtras.Quid itaC'An non omnia, ex quibus hxc MiGacompoGtaeft, funtpiaamp; fandaC Age igifur partiamure/ am fua nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;» 6^ pcrfpicutim eric, non effi: taniam abominadoz

nem,quantam uos rccens exorti condonatores prsedicatis.Pned/ puum in hac MiGà eft, Redtacio uerborurn coenae Dominicas, amp;nbsp;confecratio,ut putant,amp; loquuntur, panisac uinidn corpus amp;nbsp;Gua cuincm Chrifti ♦ Qjiid hoc mali eft an non haec uerba lump« luntexEuangeliftis,amp;funteaquae Chriftusrpfc in cccnafuadiz xitÇ’ Deinde hanc redtationcm alia præcedunt, aba (equuntur. Quacprascedunt ab initio,funt,Introitus,x»«*» » Aii«n»,prcearionci* Redtado Epiftolæ, Graduale , RedtacioEuangcIij.Symbolum ApoftoUcum ,Oftètcorium, amp;nbsp;pars quædam Canonis, in qua Gz tint preces promagiftratu : Gt amp;nbsp;memoria Sandorum, amp;nbsp;alioroM in Chrifto quiefeentium. Num hæc funt impia Ab'a enim fun» pta funt ex facra Scriptura ,alia âbcxemplis piot um Pacrum.Coiv dono enim nunc tibi, (inquis) ut abrjdasinuocationemmortuoz rum,amp; mérita Sandor um . Gerte alia non potes impia iudicare« Quae autem (equuntur redtationcm uerborum cœnee Dominicf, funt precaciones piae, ac præfcrtim Oratio Dominica, quam pro* fedo non damnabis. His accedit fuus ueftitus 8C ornatus ,qui etz G non eft neceGarius, tarnen non eft inhoneftum, ut Gngularia faz era habeanc etiam fua Gngularia ueftimenta. Habes partes MiGae» . Ecquidin his reprehendere potesfVtrefpondeam,NegarenoB poluim,quinquæredtaftiin MiGa,perfenon Gntimpia;Sedoz mißfti,quod fummum rci caput eft, amp;nbsp;quod reliqua omnia aboiai nabil ia coram Deo reddic«Primum enim fumis quidem ex

COMMENT. IOAN. BRENT. £49 1 iftis Si Apoftöló Paulo uerba cccnæ Dominicac, ac p anerfl Si ui/ num, non autem confias aut célébras in Milla tua cœnam Doini^ nicarn,fctl peragis longe aliud opus.quam Chriftus inftituit. N5 enim récitas hacc uerba,ut iuxta inftiaitioncin Chrifii aJnuncieturi morsDominijquia mandatur tibi atuis Ponrificibus,uteafccrctai tccum commemorcs.Ncc recitas,utfiat cocna quaealijs fumendal dif tribuatur, ficut Chriftus iufsit,quiacufolus, quicquid ideftdz. biSlt;potusfumis:fedrecitas,utofta*as ibi Deo Patri corpus amp;nbsp;fart guinem filq cius,pro peccatis uiuorum Si mortuorum. Hæc cft pinioimprjlsima. Chriftuscnimnôinftituiccocnam fuam,utineai fiat oblatio feu fachficium corporis Si fanguinis fui peccatis ho/* minum. Nam hæc oblado fada efl femel in cruce,fcd inflituit j uc ineafîathuiusunius oblationis ac facrihciipublica commanora/^ tio,quo fumentes eam »confirment fidem (uam,quod in foIoChriz, fto amp;nbsp;fanguine eius habeanc remifsionem peccatorumSisctcvnarà uitam. Tantaautem eftcontagioimpiæopmionis, utnonfoluni deprauet res per fc indifferentes ,uerumctiam inficiat resoptimas,* reddat cas abominandas,Quare,cum cœna Dominica a facxifiz culls Miffàrrjs ifa dcprauetur, ut plane impium opus fiat,nihil ahlt; ud rcliquutn eft, quam ut hac impietate omnia alia, etiam per fe âgt; lioqui bona,fiant in Miflà,coram Deo abominanda. Acprofedo,-cjuod Efaias de architcdatione Idoli Gentium dixit, uidelicet, ali/^ Um artificcm conferre ad architedandum Idolum aliam operam,8C fiuncquidcm fabricare fccurim, aut laminam ferï-eam,iUum autcmi cligerearborem S^conuehcredomum,huncuero exculpcrc forz u^amdftumautempidurisornarc,doneeconficiatur Si inftituaz tur idolum : idem plane in architedatione Miffæ fadum eft^ ^onenimunusquifpiamhuius Miffæartifex eft,fed alius contui ht ad cam Introitum,alius ex Grfca Liturgia,K\/wt îAi^a-esalius e fa crafcripturapericopâs Epiftolarum Si Euangeliorum, alius e Ni/ cpio CÔcilio Symbolum,alius aliud quippiam» Ac ne Canon qui/ dem,qucm ita uocant,unum habet artificem, fed multi fuas contu^*, IcruntoperaSjdoncchoc idolum adovnatum 2lt;inftitutum.eft,uC . fiatfacrum,quoexpienturpcccatatamuiuorum, quam monuo/’ nim.Etqucmadmodum Ethnici procumbentes ante fuum idô/’ , lum,amp;lfi non uolunt uideri, fe ad lignum diccre : Tu es Deus me/ usjlibcrame,tarnen quia hoccultufcntiuntfeplacarc Deum, Slt; nicreri beneficia eius, uerc dicuntur lignum adorare, pro Deo' colère:itacultoresMiffæ Papifticæ,proftrati coram Miffæpcra/ dione ,non uolunt uideri, fc ad Miffæ opus dicere: Libera me J lt;quia Deus meus es tu.Sed quia pollicenCur fibi merito huius opez f'S gratiam Dcijiberationem a malis,remifsionê peccatorumfuo/

rum, 8^ alia beneficia Dei,I’dcircouercdiainturMilTamadlorarCi 8dopus MifiæproDeoferuatorefuouenerari ♦ C^od igiturad impietadsopinionem attinet,cultores Miflæ Papifticænihil plane differunt ab Ethnicis fuorum Idolorum cultoribus.Deinde,Scfi no nulli his temporibus funt,qui patiuntur, dt e Mifla exinriatur hæc impia opinioj q? fit facrificium expiatorium pro peccafis uiuorum amp;nbsp;mortuorum,tarnen contendunt, qj in Mifia,non fit tantum me/ moria unius oblationis,quam Chriftus propeccatis feme! in cruce abfoluit,fed edam fitipfa corporis amp;nbsp;fanguinis Chrifti oblatio,no quidem ad expiada peccata,fed ad agendas Deo gratias,prö pecca/ torn expiatione femel incrucepera^a.Ideocp cêîmf priuatasMif/ fas rerinendas efTe, ut hacoblationc femperDeo graiiæpro tanto beneficio agantur,Hi uidentur quidem tolerabilius, q ifti priores fcnrire,nô elFugiunt autem uanitatem, Siue enim Mifiamp;m cenfcas effe oblationcm pro peccads,fiue oblation em pro gratiarumadio/ ne,peruertis infticutionem Chrifti.Chriftus enim no inftituitcoc/ nam (uam,ut in ea corpus amp;nbsp;fanguis ipfius,quoquomodo fiat,offc ratur, fed ut mors eius commchiorctur,8^ adconfirmandam fidem prjs fumenda difpenfetur ♦ Sunt quidem Deo fernper non pro hoc tantum,fed etiam pro omnibus bénéfices gratigagendæ. Chriftus aut non inftituitfuam cœna, ut efletoblatio corporis amp;nbsp;fanguinis fui,ad gratiarum adionem. Cum rgitur in priuata Miflfa no fiat pU blica comemoratio mortis Chrifti, nec fiat difpêfatio cœnç Dnicg, perfpicuum eft,quod fit cultus,non a Chrifto inftitutus,(ed ab ho minibus excogitatus, ideoep in eórum facroRz ordinem rerjeiedus, de quibus Chf iftus ipfe ait:Fr uftra colunt me docentes dodr inas, præcepta hóminum.Et PaulustQuidquid no eft ex fidc,pcccatum cft^Hadenusdeldolo Miflæ. Aliud Idolum eft Monachifmus, autem monach i fmi hæc eft,Paupertas,caftitas,obedicntia, Ccrtpprcces, certa ieiunia,gt;«!M'^^vilt;«,â7^o® vî», flagellationes, certu# ücftitus,certi cibi,amp; multa alia.Quid in his impietatis dicesC”præ/ fertim cum Paulus ait:Omnia,quæcuncp feceritis,in gloriam Dei . fecite ♦ Monachi autem profitentur fe omnia hæcnon in dæmo/ hum,fed in Dei gloriam fàcere. At enim aliud eft,gloriam De hu/ mano arbitrio fingere,aliud gloriam Dei uere, 8C ex fententia fpiri tus fandi cjuærerc .Nam id demum opus uere ad gloriam Dei cc/ dit,quodexuerbo Domini amp;nbsp;fidefadendum fufopitur, ctiamfi no habeatcoram hominibus ullam diuinægloriæ fpedem.Quod uero fufeipitur fine uerbo Domini, ôd contra fidem, hoc non illu/ ftrat fed obfeuratgloriam Dei, etiamfi uideatur hominibus fa/ crumDeicxcellcntifsimum; nifi forte gloria Dei fuit, quod Saul contra uerbum Domini peperdt armentis Amaledtarum, ob/

gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' tulit

COMMENT. IOAN. ERENT. è.,r fill it ea Do'-nino, 3lt;^ quod iinpq truciGaacrint ad præftandum oS/ f'fqurjDeo, ApoftoloSjficutChriftus teftatiir: Veni'ct, inquiens, ttiMpus, Ilf quifquis occident uos, exiftimabit fc cultû Dei facerc, tuin tarnen hoc fuerit impia crudeiitas,illud aittem a Samuele dica/ inobedientia amp;peccatum magiæ. Obfeurum autem non eft,cp Monachi fufeipiant profefsionem monaftici ord.’n!s,quafî nouuin ^3ptiflt;Tium,3lt;; ut men'eis horum operum, no Iibi tantnm,fe J etiami ^5!is,qai communionem fraternitatis ipforum mercantur,cona' licC Deum,2x^ confequantur cœleftia Dei beneficia» Fingamus nunca/ li^lsimpietates,abfurd{tates,ec ineptias ab openbus monafticislo/ gt abelTejtamen hæc una impia opinio,qua maieftas foil Chrifto (t 1’0 Dei debita,transfertur in men'ta monafticæiufticiæ, contagio/J Hefuainficit omnia ilia opera ,8C reddit ea coram Deoabominan/ da,etiamfi alioqui per fe fint aut pia,aut nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quod igitur Eth/

nicus ad fuum ligneum uel aureum idolum dicit : Libera mc,qu a Deus meus es tu, hoc idem dicit Monachus ad fuum monafticuni idolum,ut in optima fuareligione fit coram Deo abominabihsi/ dolatra.In catalogum idolorum pertinent etiam ftatuae fanélorum^ fi^iæinChriidianorum templis proftare folent. Etfi enim poteffc *liquis tolerabilis harum ftatuarum Sd imaginum ufus ellèjUideli/* cct 11 tantum pro monumentis rerum geftarumhabeantur, tarnen,’ turn inftituutur ad fingularem cultum Dei, amp;nbsp;ador3ntur,SC habett tur co loco, quod preces apud eas effufæ fint Deo aceeptiores,' Quamdomefticæ, Ô^quod Deus propter hune cultum fingularia beneficia culcoribus exhibeat, uere fiunt deteftandaidola,id(^ eo magis.quo manifellior eft impia quorundam fcholafticorum theo logorum de imaginibus do(flrina,uidelicct,quod imagines rerum eadem adôrationc adorandæ fint,qua res ipfæ, ut fi res colitur ado rai ionelatnae,imagö etiam latria cokndaeft ; fiautem res colitur aJorationeduliæ aut hypérduliæ, imago quocß duliaaut hypcrdtl liaadoranda eft. Itaque hæc dotfh-ina exigit, ut ficut Chnftum i/* pfum adorasadoratione uero Deo débita, ita ctiamdebeas f gnumi autlapidemadimaginemeiuscxeulptumadorare,qua impietate,' quidpoteft in Chriftianorum fchola dici horribilius“T Sed ualcanl abominanda ifta idola, Nos reuertemur ad Efaiam noftrum.

Defcriptioniarchitedationis idolorum,fubqcitcohortationen1 Ifraelis, ut ftulciciam 8^ infaniam Idolatrarum diligenter fibi ob o/ Olios ponant, Sdcaueant fibi ab ea,ac maneant in uero cultu filif Dei,quo (olo confequuntur coram Deo deleiionem pâorum,hoc

eft, omnia genera cœlefti'utnbenefîdorum. Memento horumd'n/ quit filiusÔei)îacobôdirrael.Diligenterconfidcra origincm detv rumEthnieoi^S^architedationcmidolorum , ut his refuratls nera de me,de maieftate mea,dcrcgno meo, de benefiefjs meis doârina conferues»Quod officium mihi maxime omnium debes,Mcus em feruus es,quem in hunc ufum formaui amp;nbsp;felegi,ut mei nunq obli/ uifcercriSjhoc eft,non tm, utcoeleftibus meis benefiefjs priuatim frucrcriSjfed etiam,ut efles publicus cuftos promifsionum,qug de me ad Patriarchasdi(flxfunt,amp;propagaresueramdeucroDco

fide in ipfum dodrinam ad pofteroB,ac tarn facris ritibus, quam honcftauitædifciplinameurn riomêubic^pr3edicaresamp; célébra/ res,Hicfuitobferuabilis ufus Ifraelitïcæpentis, Filius enim Dei,

cuius gubernationi hic populus traditus fuit,liberauit eos cxÆgy pfOjamp;' dedif cis terram Canaan pofsidendam, non ad hunc ufum, ut in dclicrjs frueretur urbibus,agris 8C uineis gentium Cananæa rum,Scd priraum,ut effent conferuatores promifsionum, quae ad Patriarchas de filio Dei, SC deuera libcrationeper eum abfoluen/ dadicflg funt,Deinde,ut eflet certa ac définira gens amp;nbsp;iàmilia,equa filius Dei nafeeretur, ÔC hominem aflumeret.Poftremo,ut fide, 8^ confcfsiône,acprædicationc fidei de uero Deo amp;nbsp;filio eius Domi no noftro lefu Chrifto,tam ipfi confequerentur falutem,quam no men Domini inter alias gentes uulgaret,quo amp;nbsp;hæ fièrent fummç falutis participes* Sic amp;nbsp;Ecclefia gentiû ad huncufum diuinitus ele da eft,ut cum prOpter ipfam,promifsiones de Chrifto,ab Ifraelitis conferuatæ func,côferuetSC ipfa has promifsiones iam in Chrifio implecas, 8C propager cas ad finitimos amp;nbsp;pofteros « Conferuantur aut 8^ propagantur he promifsiones ,nô celebrationibus, ut uoeât, priuatarum Miflarum,non collegfjs ignauorum (acrificulorum,5^ Monachorum,fcd pijs fcholis,in quibus facra (criptura ff ncere ex ph'catur,amp;piapredicatione Eûangelij Chrifti, ac uero u(u facramê torum,8ii quod ex his neceflàrio iequi debet, honeftate uitæ, ne nos priuatim contra confdentiam peccemus, amp;nbsp;abrjciamur, amp;nbsp;pu/ blice nomen Dei, propter noftram turpitudinem,probro expona/ mus.Qiiare oremus Deum patrem Domini noftri lefu Chrifti,iit fpiritu fando fuo inflammet corda noflra, quo id,quod debemus officium,fideliter faciamus»

Sed quod eft beneficium illud, quod nulli dij gcntium,nulla i/ dola, nulla humanæiufticiæ mérita poftiintpræftare , amp;nbsp;propter quod nomen filfj Dei nunquam obliuioni tradendum,fed femper priuatim et publice celcbrandu eft Sequitur;Deleui ut nubem, iniquitates tuas,amp; quafi nebulam pcccata tua, Couerte ad me,quo niam redemi te,Hoc eft beneficium illud, quod (blus filius Dei cul toribus

COMMENT, IOAN, BRENT. ^4* toribus fu’s præftarc potcft, præftat quoq?, Redem!,f.nqnit,tc. Ecfi quondam rcdemi tc ex Ægypto, tarnen hec redemptio non fn it ad Lieram falutem fufRdcns»Nunc antem ucre te redimo, A q in'/ bus^Ab im'qui'tadbus amp;nbsp;pcccatis tui’s.SiCfJCenfm uentus fcrenator ficdifpellercfoletnubesjutne ueftigium quidem earum in acre uideaturtitaamp;egodclcotuas iniquitates , utcoram iudiCio Dei prorfus euanefcant. Et quemadmodum Sol exoriens craiïàs nebii/ las fiedeprimitScabforbetjUtneguttula quidem ,autfltpf(.i^ reli/ quus maneatu'ta 8^ ego peccata tua fie extinguo, ut nc feintilla qui/ dem rcliquam uidcas.Conuertc igitur ad me, non ad Idola,ut tangt; to meo bcneficio fruaris. Hoc autem intelligendum eft,GcuL fupra oftendimus, non quod caronoftra, per fptritum fandlum in hoc mundo ita expnrgetur,ut non maneanCreliquiæ peccati,fed qp pec catum in carne, edamfi adGt, non tarnen imputetur, fed condone/ tur clcmcntcr propter filium Dei. Nos enim,inqui£ Paulus, fpiri/ tuexfidefpem iufl:iciæexpeâ:amus( hoc eft) In hac carne etiamfi præditi fumusCpiritufarnftOjtamen nondumhabemûs pcrfeclam iufticiam in carne,fed expeftamus cam in futuro fecuio,in nobis re ipfapcrfi'cicndam. Nuncautem habeirus earn tancumfpc, per fi/ dem,ac interca fpiritus fancftus compefeit peccatum, ne regnet in martali noftrocorpore,doncc perfcÆi iulIioa poft mortem indua mur. Itacp,ft refpiciamus carncm noftrem, adhucfumuspcccato/ rcSjSd conntendum eftrNon iuftincabitur in confpedu tuo omnis m'uens. Ec: S i iniquitates obferuauerts Domine, Domine quis (u/ ftinebitÆt orandum cft:Dne, ne in furore tuo arguas me, neqs in ira tua corripias mc,Si aut refpidamus remilsioneiu pcccatorum,et imputationem iuftidæ Chrifti,quam in fide habemus,tuncfumus coram Deo ita fan(fti,ut nulla macula in nobis hgreredicatur.Sc uc redeletafuntpeccata,ficutnubes a uent;sd)fpeilicur,quiaChri/ ftus,quern pofsidemus per fidem,amp; cuius iufticia nobis credent!/ bus impucaiur,torus faneftus eft,ncc eft in ipfo uHa macula pcccati, Admirabcris autemfortafsis,quid illud fit,quod cum filins Dei re cipitfepropofiturum fummumbcnefidum,propcerquodnunq5 fit obliuioni tradendus, Siquodnulli dfi gentium, nulla idola conferre poftu nt,pro ducat in medium Remitsionemfcu delctio/ nem pecccatorum. Num hoc eft beneficium longe omnium maxi/ mum?'Gertc,fi rem probe cxpcndas,non potes nec maius nec excel lentius beneficium cogitate.Initio enim,homo conditus eft uerc iu ftus,immortalis,fœlix,8d beacus.Per peccatu ante faeftum cft,ut pri uaretur fpiritu fanft:o,quo ornatus erat,8lt;l fieret iniuftus,mortal is, perpetuo infcelix,amp;damnatus.Scipendiû enim peccati,inquit Pau lu«,mors eft.NomineaûcmortisintelIigêdæfunc omnes ærunuiæ

ôd ca!aniitatcs,tam corporales q fpirituales,tam externa?, q setera^» Cuin i'gitur pcccatü,autor fittanti mali,facile ludicari poteft,q)re/ miflo deleto peccato,dcleantur etiam tollantur ornnes calami/’ tates,quæerant peccati ftipendia Jtac^ perfpicuum eft,q) ubi eft rc mifsio pcccati'jibi nô pofsit obeflè nee morbus,ncc paupertas, nee cxiiiü,nec carccr,nec mors,nee infernus,quia peccatum, per quod folum hæc funtpcrniciofa,ablatum amp;nbsp;deletum eft* Vbi aiït peccafl rcmifsio non eft,ibi nihil prodeft aut iuuat,nec liberario ex Æg/'^ pto,nec foelicitas in terra Canaa,nec reditus e Babylone,ncc corpo ris fanitas ,nec uitæ diutumitas,nec diuitiæ, nee imperiu,quia pee/ catum,quo folo conrjeitur homo tam in corporales in aetemas ca Iamitates,reliquum adhuc eft in homine, öd tradit eum ucl tanden» extremæ internecioni,etiamft magnam fœhdtatcm,ad tempus ha»* bere uideatur*Quare deletio feu Remifsio peccatorum,cft benefit cium longe omnium maximü*Hucaccedic, a qui accipit remifsio/ nem peccatorum,per fidem, propter filium Öcijis non fol£amp;ndonäl tur fpiritu fanlt;fto,qui expurget ód mortificee rcliquias carnis,ucriÏ^ etiam reputatur coram Deo iuftus,8C adoptatur in filium ac hafte/ dem Dei,amp; feruatur in mörte,ut fruatur æterna bcatitudine ♦ Qui uero propter impiccatem fuam non habet remifsionê peccati, is ma net mtincipium Satanæ,8^ eft hæres æferni illius ignis,qui praepa/ ratus eft SatanæSd omnibus angelis eius,Non poteft igitur horni/ ni uel m?4us uel utilius benefidum contingere,^ quod acdpiac per filium Dei rcmifsionem pcccaCorum fuorum»

Poftq Efaias audiuit concionem Filij Dei, de deletionc peccati,’ maximo uidelicet bencficio, fpû fando ita impletur ôt exhilaratur, ut f eneri nOn pofsit,quin non folum ipfe fumma laetic« gcftiat,uc/ rumetiam excitet ad Igticiam amp;nbsp;gaudium,coelu,terram,ualles, mon tcs,fyluas 5^ arborcs*Nam quemadmodum Abraa fummo gaudio geftqtjUt uideret dicm Chrifti,uidit amp;nbsp;gauifus eft:ita amp;nbsp;Efaias, dj hoc loco uideat in fpiritu diem Chrifti, tanta læticia perfunditur,' ut etiam alias creaturas ad Icticia cohorfetur*Exultate,inqu{t,coeh'^ hoc eft, omnes cœleftes creaturæ.Iubilatcinferiora terræ,hoccft, qui habitant in planicie aut in uailibus terræ^Plaudite lætidamon tes, hoc eft, habitantes in montanis « Plaudite fyluæ amp;nbsp;omnes ar/ bores eiush oc eft,omnes (ylucftrium locorum incolæ* Sed quam obrem fie exultandum amp;nbsp;laetandum efcNum quia Dominus libe/ raturus nos eft ex tyranide Babylonica,amp; redditurus nobis terram patriam noftramCHocquidemjugens eft beneficium Def,dignif/ fîmum gaudio, læticia, amp;gratiarum adionc, non autem eft lum/ mun»

COMMENT, IOAN, BRENT. «p mum amp;nbsp;maximum, fed hoc demum maximum omnium eft, quod filius Dei in Ecdefiâ fuam confert,uidclicct Deletio peceatorum, Dominus(inquit)feciLEt,DominusrcdcmitIacob, amp;gloriaeius illuftraf ur in Ifraele. hoc eft,idcirco geftiendum eft gaudio,quia fi/ lius Dei,qui eft uerus Dominus Deus nofter, co fen in nos hoc !gt;e neficium,utremittantur,etdeleanturnobis omnia pcccata.Et filius Dei redimit nos ab omnibus malis,a morte 8^ æterna damnatione, ac elficit,u£ gloria nominis eius in uniuerfa Ecclefia fua,quæ eft ue rusifraeljiiluftretur. Poftquamenimfilius Deiexpiauitpeccata noftra morte fua, amp;nbsp;refurrexit a mortuis mißt difcipulis fuis fpiz ritumfanftum utuulgarenc Euangelionfuuminuniuerfumor/ hem tcrræ, confirmarentillud multis ÔC magnis miraculis, quæ luo nomine cderentur^Quofadlum eft,ut nomen fihj Dei Domi/ ni noftri lefu Chrifti fieret in toto orbe, in Ecclefia , ex omnibus gentibus collegia,illuftrifsimum,amp; quotquotin ipfum crederent, codfequerentur fummam amp;nbsp;æternam falutem. De tanto beneficio fill] Dei,non fuit exultandum fis tantum, qrd Apoftolos ipfos au/ diueruntjôi miracula eorum uiderant,ncc noUs tantum,qui a ma/ ioribus noftris Apoftolicam dodrina accepimus, fed etiä illis qui fiierunt ante Chr iftum natum,8^ qui fueruntauditores huius con/ doms Efaiæ.Nam qui tunc uere crediderûtinChriftûmuentuB2, non minus participes fucrunt beneficfi eius,quod eft remifsiopec/ catoi um,q nos,qui iam poft Chriftum natum,Euangelio eius fide habcmus,quemadmodum alias fepe oftendimus.Porrô,quod dici tur : Gloria eius illuftrabitur in Ifiraele, poteft amp;nbsp;fic intelligi,filius Dei nafcetur ex Ifraelitis, amp;nbsp;inter Ifraelitas predicabit Euangelion fuum,amp; edet miracula fua. Vnde amp;nbsp;Zacharias in fuo canrico uocat Chriftum,gloriam plebis fuæ Ifrael. Obferua igitur hoc loco pri/ fnum,q)Efaias poft expofîtionê beneficfi filfi Dei de deletione pec catijcxcitet tarn cœleftes q terreftres crcaturas ad Icriciam, hocnimi rum confilio,ut magnitudinem huius beneficfi c0mendct,amp; admo neat nos^ut huius tanti beneficfi femper fimus memores,8d id gra/ titudinc noftra conferrareftudeamus. Magna enim pars hominu hoc demum pro mâximo beneficio habent,fi confequantur terrena foclicitatcm,fi proptuaria eorum,ut Pfalmus ait,plena fuerint,eru/ dantia ex hoc in illud: fi ones eoRz fint fœLofæ,abuadâtes in egref/ fibus fuis:amp; fi domus eorû,utlob inquit,fuerint fecuræ,2gt;^ pacare, nec fit uirga Dei fuper ipfos,fi bos eorum concipit ÔC non abortit, »C ducunt in bono dies fuos.Beatu dixerunt populum cui h^c funt,. Qui fie affèdi funt,non curant,nec quærunt remifsionem peccati, fed magis quasrunt remifsione caritatis frumenti amp;nbsp;uini, remifsio/ nan paupertaCis fug, remifsionem mojrbi fui in corpore. Det uitam

IN CAP VT XLUU, ESAIAE Onqumnt)£3ctopcs,animuramihi gquum ipfc parabo^Noftriautc ófflcf) cft,quacrcre amp;conferuare Remifsionc peccati.Hoc cm illud beneficium €ft,a quo oia alia pendcnt,8lt; fine quo nulla eft falus Jn uenimus aSt hocin folo filio Dei per fidc.Huic,mquit Petrus,om/ tics Prophetæ Ccftimonium fcrunt,qj rcmilsioncm pô:ôrum acapi at per nomen eius,quifquis credit in cum« Conferuamus uero hoc bhfidum,obedietia fidei,honcftatc uita?,amp;uirtunbus,quibusno-' me Dei glorificatur illuftratur« Deinde, cum Efaias excitât fa coß Ium,q terram ad gaudium lftida,fignificat hnfidum Chrifti no tin ad unum genus hominU, in terra Canaan inclufum ftd ad gentesjirao ne quidem ad folos hoTes,ucrumctiara ad angelos,de/ nic^ ad ocs crcaturas tarn ccelcftcs, terreftres pertincre.Côplaagt; tum eft patri,inqui€ Paulus,inhabitarc in ülo uniuerfam plenitudi ne,S^ per eum rccondliare cunda erga fc, padficatis per fanguiné erucis eius per cuadem,fiue quf in terra funt,fiue quf in ccelis.Pcr tinet aût bnfidum Chrifti ad ahas,preter hominem,crca£uras,noa £qualitcr,fed pro fua cuiufc^ ranone«Ad holes quidem,œ redmiM tur,i’emifsis peccatis,a morte ad ucram 8d aeternâ uitam, Äd ange/ los autiçp recondliato rcdcmpfo hoïc,ad fimilitudinê Del créa/ tôjfumma afficianCur letidâ«Âd alias uero creaturas.quas «Âaraw ^ùleu.S!^’Tt^e uocât,perrinet,q) amp;nbsp;ipfæ,hbcrafo hoïe^hberantur a fer/ uitute corruptionis, ut Paulus loquitur.Cu igitur bîîfidum Chri/ fti tam latc pâteat,non firfius nos ipfi autorcs noftra ucl incredulita te uel iagratitudine,uc auferatur a nobis, fed demus operam omni bus offierjs fideijUt eo inæternum fruamur»

Sequitur ufc^ ad fînem huius capitis côduncula Jbreuis quiderai jlla,fed maieftatè filrj Dci clarifsime exponens« Nam q? filius Dei bgcconcionetur,teftâtur non folû epitheta Redemptoris amp;nbsp;Forma toriSjQugperfong filîj tribui foictjq, per ipfum ofa fint formata,8^ per iplum redêptio humani generis fada fit,ueRtedam illud,quegt;d in fine fequentis capitis Deus ait : Mihi incuruabitur oc genu etc* quam fententiâ Pauhis ad Ro.xiiij.exponit de filio Dci. Qua expo fitione doceC Chriftû filium Dei no tam hæc cocionari, cflè uci^ ab ^erno Deû.Porro aut filius Dei rccenfec in hac côciuncula titu los »epitheta amp;nbsp;cognomina fua,quæ ab admirandis fuis opcribiis re portat.EgOjinquienSjfum Dns,lâdês oîa.Hoc gnatim dicitur,fed ftatim diftribuitur in fuas partes. Duplida.n.funt opéra filq Dei. Alia funt opera gnalis creationis amp;nbsp;conferuationis reiS2«Oia.n.per Êliû Dei creata mnt,8lt; cÔferuâtur per eu. Ah'a funt opéra fpeciahü niiraculoi^,q tgm rebus,q uaticinijs çôftant « V ideamiw Çrgo hanç opcriïin

opei^ fili'j Dei diftributionê, Primn : EXTEt'4DO COELXJS SOL VS. De hocoperchabes Gen. h Et PfaiiCnj.Extendcns ax/ lûfîcutpelIê.Secûdum, STABÎL1ENS fcnam,Slt; nullusukcu. SicGen.tDixit Deuscongregenfur aquæ quç (Àib cœlo Cunt in 1J cum unum,amp; appareatarida 0lt;c.Ec Pfal.ci.Initio tu Dae tci i a fun dafti Et Pfatcxxxv. Qui firmauft terra fupcr aquas.T crtium, IRRITA FACIENS (igna diuinof^2,8^reddes ariolosftukos Icü infanqs.HoceoprobauitinMagis 8^ diuinatoribus Æpyptiaeis, Bxo.vi}.amp;vifj.Btin Baha Nu.xxp.IdemcSprobauiepoftea m d’/ uinatoribus BabylonioRzDan.ij, Qgt;wrtum: CONVERTENS fapientes retrorfum,amp; fcientia core Rulta facicns.Sapientia hutna næranoniseftinfîgnedonuDeijfcd fi quishocdonoabutitur ad/ Uerfus Deû,aduerîus populum Dei, 8C ad uiolaiidum uerbu Dei, non poteft fapientia eius efle fœlix,Ced filius Dei,qui eft uera fapi entia,conuercit impioRi fapientiam in ftulticiam, facit earn infœ licem.Pharao cum fapientibus Cuis excogitauerunt prudente ratio ncm, qua opprimèrent ICraelitas, ne ab ipfis opprimerenCur. Sed quod metuebat impq, hoc accidit eis, AbCoIom uidebatur fapicter excogi tafte uiam,qua rex Ifraelis fieret, fed quia fapientia eius erac »diierfus cofilium Dnijperijt una cum fuo autore.Gentes uideba/ tur fapieter inftituifte diuinos cultus, fed qa hi cultus pugnabat cu uerbo Dei,uerfa eft fapietia eoRz in fumma ftulticia 8gt;i. inlania. Vn de Paulus ait:Cum fe crederet efle faplentes,ftulti fedi funt amp;c, Efi iteRzrScrjptum efttPerdam fapientia fapientum,8d intelligentia in telligetitium reqeia. Ac mox.Nonne Deus infatuauit fapientia hu tusmundiCQuid ergo eft'Tnum quia filius Dei conuertitfapientes retrorfum,n5 eft opera danda fapientiœÇ'lmo,quia fapientia donu Dei eft,ut diximus,magno ftudio eft fedanda.Sed turn demum da natur humana fapietia,cum infurgitaduerfus DeS, amp;nbsp;uerbu eius, necuult obedire,fed dnari uerbo Dei. Quintum. SVSCITO VERB VM Serui mei,amp; cofilium nuncioRz meoR2 perficio. Hoc intelligendum eft de ueritate diuinaR2 promifsionum,8C Propheti coRt uatirinioRt.Na quæ ^mittûtuates Ethnicoßi uanifsima funt,' Quæ auf ferui nuncijfeu Prophete filq Dei ^mittunt amp;nbsp;adnun dant,eaccrtifsime impIentur.Patriarchæ,ferui Dei ^miferunt po ftcris (uis ex uerbo Dni liberation? ex Ægypto, amp;nbsp;pofiefsioneni terr^ Canaan.Qpod autpromiftum crat,hoc ctiaimpletïj eft.Mo/ fesjferuus Dci,ÓC Prophefg ,nunci') Dei,^pmiferunt uentuisï Mefsi am,ueR2 pópuli fui feruatorem.Hoc etfi temporibus Efaiæ nondiï implctum erar, quia nondum aduencrat def initum têpus, tn nu nc manifefteacuereimpletü uidemus.EtaiasferuusDeiprgdixit,Hie ridstlc nee a rege Syrig nee a rege Ifraelis,nee a Saneheribo occupa

^54 IN CAPVT XLIia. ESAIAE dam 8lt; deuaftandam.Quod autem prædixit hoc eueni'u Hæç funt admi'randa opera filrj Dci,qualia dq gentium non pofTunt facerc,

Sextu:Qyi DICO HIERVSaLEM,habitaberjs,amp;ciuitati bus îudæ, Ædifîcabimini, Qi deferta eius fufcitabo. Fili'us Dei exci taui't Prophetas (uos,uc uaticinarentur no folum de uaftati'one ur/ bl's Hierufalem, QC de captiuiatc Babylonica fed cti'am de libera/ tioiie e Babylone,amp; inftauratione Hierufalem, acciuitatum ludæj Et quemadmodum uaftado uenit, ita amp;nbsp;liberatio uenit, luxu ucr/ bum Prophetarum Domini»Tale quid nullus unquam EthnicôRt deus fecit^ Quæigitur infania cfïèt, filiu Dei Patriarchis promif/. fum abf}cerc,Si fiditios deos fedariC' Habes autc hoc loco iterum, quod films Dei tanta cura Ecclcfiam pc^uli fui tuetur,ut non con/ niucrct ad aducrla,nifi ante definiuiffet modum conferuarionis in aduerfisjamp;liberationisabaduerfis» Quo tempore hæc condo4ilt; lt;5la aut fcripta eft ab Efaia, nondum aduenerat uaftatiourbisHse/ r ufalem,8lt; reliquat urn urbium regni Iud3B,nondum abduchis «at populus captiuus ad Babylone, amp;nbsp;tarnen prædicatur nunc de Hie/ rufalcm, Qi aliarum urbium Iudæ inftauratione. Confide igitur in afflicftionibus tuis, Qi noli exiftimare te a Deo dcfertu,quia prius^ afflidiones uenerunt, excogitauit Qi definijt Dews rationcm, 4^ tc fit feruaturus amp;nbsp;liberaturus»

SeptimuraîQVI DICO PROFVNDO, DESOLARB (feu ArefcoE T Flumina eius arefedo^Si hæc fine metaphora in/ tclligere uolucris, maaifeftum eft, q? filius Dei r eportaùcrit hunc titulum,00 perfecerit,quod hie de feipfo concionatur, eo temporq, quo Ifraelera duxit ficco pede per ny re rubR2,ôi^ per Iordanem*Sed quia quod prçcedit Qi fequitur,perlpicue concionatur de liberatio pe ludæoru ex Babylone,quæ liberatio non potuit fieri, præ ut B« bylonrj afFcdi erant erga Iudæos,ni fi potentia eoi^ Regum oppri/, meretur, Qi Monarchia eius mutarctur, idcirco hæcmetaphoricït deBabylonis expugnatione intelligendafunt» Profundum^ n* feo Abyflus eft Babylon,amp; flumina eius funt régna uel ciuitates Baby lonijs fubiedæ » Hæc adminiftratione filrj Dei, defolata,arciadagt; leu cj^ugnata funt,ut populus Dei liberarecur^Sed poITunt Qi haefi intelligi de ipfa Buphratis exiccatioe, qua Babylon expugnata eft# Cyrus enim cum obfideret Babylone,auertit mirabili induftria al/ ucum Euphratis,quoexiccato, duxit nodu exercitum fuum in ur/ bem,8^ occupauit eam,BabyIonijs partim ftertentibus,partim con piuia cclebrantibus,quemadmodûm fcribit Herodotus» Vides,cp Deus non folum præuideatinteritum hoftiumpopulilui,uerum/ «tram definiat longe ante,modu,quo fint interituri» Quid ergo con quçreriSjDeum in ærumnis tuis dormitare,ac tu i eftè oblitutr/^ -Odamufi

■ Oâauum:Qyi DICO CYRO, PASTOR MEVS ES. BT OMNEM VOL VNTATEM MEAM IMPLEBiS. No folu definit filius Dei modu expugnatiöis Babylonis, ueiv^etia dcfinicrcgcm 8^ nomen eius,qui eft Babylonê expugnaturus,ut In dæiliberentur.Hæceft infignis amp;,obferuabilis Prophetia,quatoC ante annis Cyrus rex Perfaisz, nominatim denotatur,qj fit futurus Ecclcfîæ Dei,in Babylonica Monarchia captiuæ liberator.Hgc em Prophetia dida eft plus minus cetum quinquagiaCaannQS,ante^ Cyrus nafccretur, autnafciturusputarctur. Talis Prophetia cxtac «iade Iofia,ia tertio Reg.cap.xiirj.Eccc filius nafcetur domui Da-* uid,Ioßas noîe,amp; immolabit fuper te facerdotcs excelfoR: amp;c,Hgc funtduoinfignia uatieiniorum exepla ,quibus uera diuinitas Dei Ifraelis manirwe comprobatur, propterea qgt; prædixit futura, no tantum generaliter, fed etiam cum indicatione drcumftantic nomi nis corum,per quos futura fint complêda. Quod certe fuperat fei è tiam cognitionem oim deoRt gentilium, imo oïm creaLura.S2 fi/ , üein ccclo ßue in terra. Qj/I dico (inquit) Cyro,paftor meus es».

VocatCyrumpan:oremfuum,cj^ fitbcncuoleter tradaturus popu Ium Bccleßf fuæ, reftituturus eum libertati ,iuxta decretu uolun tatis fuae.Sed de Cyro poftea.Nunc conßdera mihi,quanta cura fi bus Dei coplecfiatur Ecdefia fuam,qgt; tot ante annis,q inferatur ca^, limitas,noîatim definiat liberatorcs.Necp.n. hæcpropter ludcos tm gefta amp;nbsp;fcripta funt,fed propter uniuerfam Ecclcfia Def ,8lt; fin/ gula mêbra eius. Nam fi cs ucrummembru Ecclefîæ Dei,{dqd fit per fide in filium Dei, tunc amp;fi uideris in aduerfis a Deo defertus, tn tanta habetur a Deo ratio tui, ut non tin ipfa liberatio,uerumeti am adminiftri liberationis definiti fint. V ndc ca.xlix.dicit Dns de ZionJioceftjde Bcclefia fua,8d fingulis merabris eius:Ecce in maz nibus meis dcfcripfi tc,muri tui coram oculis meis fcraper.Feftina bût ædificatorcs tui. Qui te euertût,8C q te uaftant,exibüt ex te etc» • Nonum; QVI DICO HIER VSALEM ÆDIFI/ CABERIS, ET TEMPLO FVNDABERlSô^c. ‘

Filius Dei uidet Cyrum, no folum dimiflui^Ecdefiam populi fui liberâ ex Babylônico Imperio,fcd etiam editußt cdidum publi/ cum.quo præcipiat inftaurari templum, Si cxhiberi ad hocædifici nm fumptus acimpendia.Nam quod hicaittQui dico Hicrufalem «dificaberis, amp;nbsp;Templo,fundaberis, refpicic ad Ediôtum Cyri, quod extat in primo libro Efdrae capitc primo. Sic dicit Cyrus rex Perfarum. Omnia régna terræ dédit mihi Dominus Deus cœli, amp;ipfemandauitmihi, utædifîcetureidomus inHierufalemblt;c. Hocillud cft,quod Salomon Prouer.xxi. ait: Cor regis eftin ma-' AU Domini,uelut riuus aquarum,quocunque uolct,inclinât illud.

Sic enim filius Dei no Colum duxit Cyr um in urbem BabylonemJ fcdctiaminclinaukcoreius,uf ^mulgaretpublicu edidum, quo mandabatur inftauratio tepli. Vnde SC Efdras dicittExcitauit Dns fpiritum Cyri rcgis Perfaß£,ita ut diuulgari facer et uocem, feu cdi dum,in toto regno tuo amp;c. Non eft igitur q? metcias Reges aut?ygt;' ranos huius feculi,fi minati fuen'nt mala,aut execreris eos »find iu xfa expedatione tuam bcncfida fua in te conférât : fed metue Dnm Deum tuum,amp; inuoca nomen eius per filium fuum,ut bnficia a rc gibus reportes* Cor,n,rcgis in manu Dni* Quare fi Dns te tuebiz cur,cor regis,quantuuis crudelis,amp; extrema tibi minantis, uno ucr bo,imo uno nutu Dni ita inuertetur,ut necefTe habeattibi omnem clemcntiam præftare,Ec fi Dns e cœlo non faueat tibi regia benefi cia, nihil impetrabis, etiamfi rcxambabus manibus tibi bcncfida fua accipienda offerat,Habes admiranda öpera filq Dci,quibus 8d infignia epitheta reportât * HæcaufemcorecitanturjUtdiuinitas ueriDeilfraelisaducrfus Idolaamp; dcos gentiumafleratur,ödEcz. clefia fill) Dei confîrmctur,ne ofFcnfa BabylonioR2 foelicitatc,dcfc rat amp;nbsp;abijdat eultum filfj Dei,8c fedetur impietatem gcntium.Sed quid hoc fibi uult, q, filius Dei ipfe firi buccinator ett, öd fuas ipfe laudes decantatÇ'Sicutôd in Euâgelio iadat (eipfum:Ego,inquiês, fum lux mundi,Bt:Ego fum uia ueritas et uita*Ét multa alia.Ân no feipfum laudare,uani eftc” Vulgo did foIet.Eum, qui fdpfumlauz dat, malos habere uidnos * Quid ergo C Num ôd filius Dei maloa habet uicinos,8d arguendus eft uanitatisC’Abfit longifsime. Aliter cm de homine, aliter de filio Deifentiêdum eft,Homo,fi Ceipfum laudibus efFert,mcrito uanus habendüs eft,Omnis cnim homo me dax.Ec,qûid habes,quodnon acccpiftiC’ Quod autê filius Dd prez dicat fuas laudes, non eft uanitas,fed ueritas 8d necefsitas^PriipuMi cnim,fCTiptum eft de ipfo:Quis confiliarius eius fuit C Quis pdof dédit ei,ôd retribuetur Quoniam ex ipfo,ôd per ipfum,ôd in ipfo func omnia.Quarc nihil fibi tam excellenB,tam infîgnc tribuere po teft,quod non fit uerifsimum*Deinde necefsitasfalutis noftrg exiz git,ut filius Dei fuas laudes nobis ucl per Prophetasfuos, uelcoz ram ipfe exponat. Non cnim poflumus ullam falutem confequi» ni fi uera eius cogniti0nc*Hæc,inquit,eft uifa æterna,ut cognofeât te folum uerum Deum,8d quem mififti lefum Chriftum, No pofz fumus aût cognofcerc Chriftum, nifi per uerbum eius, quod ipfe uel per Prophetas fuos ôd Apoftolos,uel coram,fua pcrfona,adnu dat* Quare etfi ipfe non indiget fua Iaude,ncc qugrit more ambitio forum humanumdiem,tamê nobis ncceflàrium eft, ut exponat lau dem nominis fui,quo nos ueniamus in cognifionem cius,0d confe qu^ur per ipfum ex fiÿ in eurn,ueram ôd æternam fàlutcra* i

Quod de Cyro in fine prccedêtis capitis cceptum eft,hoc nuc co piofius exponitur. Initio aüc,hocconftantcr tenendum cft,q? hie per Propheta loqtur fit fibus Dei Dns nofter lefus Chriftus. Na

in fine huius capitis dicicur deDco,Mihi curuabitur oe genu ec iurabicols lingua Sfc. hoc Paulus ad Rom. fcribenscap.xiiij.inter/ pretatur deChrifto filio Dci.Quareperfpicu5eft,qj hæccÔciO fit filio Dei tribuenda,Deinde filius Dei côcionatur initio huius cap^* tisde Cyro rege PerfaR:,^ expugnauit Babylonê, remifit ludgis captiuitate fuam,ut inftauraret urbe Slt; tcplum Hier tifalê, Tribuit aût Cyro idc cognomc,qd ipfi alias tribui folet, Vocac eût Mefsi am,feu Chriftû fuu.Non.n.obfcuRz cft, çp Reges Ifraclis diefti fuc rint Mefsix feu Chrifti, a folcnni ilia unaione,qua reges inaugu/ rabâtur. Vndc fibus Dei,quiaconftitutus erat adeo Pâtre rex fu per Zion monte fanâum fuu, didus eft Mefsias feu Chriftus, ah unâione quidê,non aût iHa externa feu Leuitica,fed uera amp;nbsp;fpûaîî fpintus làndi.Sic hoc loco uocat Cyrum ♦ Mefsiam feu Chriftu fuunj,non q, Leuitico oleo fucrit undus in regê, fed cp ipft unxcgt; r:r,hoc eft,deftinaueric ordinaucrit amp;nbsp;uocauerit eum in hoc regiu officium, ut debellaret luperbos Babylonios, 8^ opem ferret mife/’ risôiafHîdis Ifraclitis,hoceft,u£hoftes Ecclefiæ (uæopprimeref,' Ëedefiam auteni iuuaret.Hæ eiiim funtduæpræcipux régi] munc ris panes. Porro, ut hanc de Cyro côcionem redius intelligainus, diligenter legêda Si expendenda funt, que Herodotus,Xenoph5, Iuftinus,lofephus,ct ait] feriptores tradiderut de Cyro,de admira/ bill côferuadone eius in infantia,de infigni fœlicitate eins,qua ex7 pugnauitregna,de illuftrifsimis uidorqs, quas ex hoftibus fuis rc portauit. Etfî cm didtur poftrcmo tiuicidatus efle a regina Scythi/ ca crudeliter,tarnen feriptores teftantur regnafteeum triginta an/ nis,non initio tantum regn{,fed continuo totius temporis fucceftll admirabiliter infignem. lYi'^re fi quishæc probe cOnfiderauerit.' rcipfa comperiet,tantam fcclicitatem non potuifle Cyro, nifi diui/ na dementia amp;nbsp;gubernatione, contingere. Audiamus ergo de eo concionem fili) Dci.Apprehendi,{nquif,dextram eius,ut fubqci/ am ante facicm eius gcntes,amp; dorfa regum uertam, feu,ut hebreu« legit,Lumbos regum aperiam feu diftoluaiîi,hoc eft, reddam eo$ corâ Cyro imbellcs.Sicut em lûbos accingere eft parare fe 8d expe/ direadcapeftèndurademaîidatûncgocium,itaiumbos apcrire.feti

foluere eft exarmare, amp;nbsp;ad oci’um componere. Promiitit igitfif Cy ro,fc Jta eum,quafi manu dudurvj, ut omnes reges,adLicrius quos arma fumpfevit, fiant coram co nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,amp;tradant fc eicaptiV

uos.Et fequitur » Apen'am coram co lanuas feu ualuas portarum* Portæ ante cum no claudcntur,Nulla ciuitas tarn munita erit,qu5 non expugnabit.Sed ut fententia filfj Dei de Cyro manifeftius co/ gnofcatur,non tantum de ipfo, uerumetia ad ipfum loquitunEgo ante tc,inquit,ibo,ero dux profedionis tuæ, amp;nbsp;gloriofos terræ hii nriiljabo,proquoalrj leguntjobfiquas uias faciam redas,portas ae/ rcas conteram,amp; uedes ferreos confn'ngam,Nec his contcncus e/ ro,fed dabo etiam tibi thefauros abfconditos,qui in tenebn's latet,' èC tradam in tuam poreftatem ea^quæin occulto abftrufafuntgt;uttu ipfe pcrfpicue cognofcas, necene habeas fateri, cp hæc tibi non contingant humam's confilijs aut uiribus, fed mea folius potcntia, qui hpc omnia tibi nOminatim euentura per meos uates Kraeliticos prædixi,priusq tu nafcereris,SC nomen tuiim orbi cognitum eflcCe Qiiod autem filius Dei antetotannosde Cyro futurum prgdieaf, hoc fcriptorcs rerum geftarum, non noftri tantum,fed etiam extc/ ri impletum efTeteftantur. Cyrus enim fubegit Mediam,Babylon( cam,Lydiam,amp;^ regem eins Crccfum,qui fuit longe omniûditifsi mus,amp;redegit in poteftatem fuam uniuer fum orientem. Cum nul Io hoftium unqcongreniis eft,quern non uicerif. Nulla urbem ob fedic,quam non expugnaucrit.Nullam gcntcmadqt,quam no cal/ cauerit.Nec fuit tantum fœlix fortuna,fed etiâ ornatus muftis uir/ tutibus » Zenophon fcribit eum fuilTe euAaveçcù-aréTOiov, ciAoftasis«*

«QxAoTftÓTapK.Nam cp nonulli feribunt eum a T omyri Scytha rumregina cum uniuerfo exercitu deletum , diftentitXenophon, quifcribiteumtranquillamorte obrjfTe^Eucntusigitur ipfepro/ bauit,quod filius Dei apprehenderit dexteram Cyri, amp;nbsp;fubieccrit ei reges,amp; perfecerit omnia alia,quæ hic funt cômemorafa. Ex his obferuabisinitio,qi cum filiusDei tot anteannis,de Cyro nomina tim cogitat,amp; uidorias eius difponit,fignificet oês homines maxi/ 4. meautem fideles,ut Paulus aic,tantæ fibi curæ efte, ut nondum ne conceptos quidem agnofcat,amp; res eorum difponat. Non enim te/ mere concipiuntur 8d nafcuntur homines, fed quemadmodum A/ dam initio creatus eft con fîlio amp;nbsp;deliberatione Dei, Priusc^ enim crearetur,didum eft:Faciamus hominem ad imaginem amp;nbsp;fimihtu dinem noftram,ita amp;reliqui omnes homines creantur a Deo, nûc quidc per mafculû amp;nbsp;focminam, cÔfilio aut bene 8C löge ante apud Dcudeliberato» Acdealr}squidemhoibus,qpoft^natiamp;adulti fuerint,nô agnofeunt Deû, à bnfina eius,aut agnitu rerjciût,n!hil modo dicemus:de prjs aut Deu ct bnficia eius per fidêagnofcêihus dicendum

4iccndum eft. Deus cm non curat tantum Reges 5d Nlonarchas Hu iusfecuK, quale« fucruntNabuchodonofor, Cyrus, Alexander Magnus, ôé. reliquf, fed maxime omnium curat fuam Eccleft/ am, èi. fîngula membra eius. Nam, quod heroum Monarchal rumcuram habet, magis Eccleßcc fuæ,quam ipforum caufafacit, quemadmodû mox fcquitur. Quare Ecclefia id köum'aio^ eft^ quod Ebi filius Dei femper curadum èi. conferuandum ob oculos ponit, ctiam prius^ membra eius in hunc mudum prodeunt. împerfeclû mcum,inquit Dauid,uiderunt oculi tui,amp; in libro tuo omnes fcri/ bentur.hoc eft,Oculi tui uiderut mc,cum adhuc eftem fee ms inf or mis,8i omnes dies mei,cum nondum ullus aducniflet, apud te in it bro tuodefcripti erant.Et Paulus:Elegit nos per ipfum,antequaiTi iacerentur fundamenta mundi â^c. Hgc eo nobis recicantur,non ut temerequiduis agendum aggrcdiamur,prætexêtcs libidini noftrae prædeftinationem Dei,quara cauere non queamus.Hoc enim eft, optima do(ftrina,impijfsime abuti,fed recitantur nobis, ut in tenfa tionibus,inafililt;ftionibus,in aduerfis crigamus mentem forte» fimus fide,quod qui pro nóftra (alute,antequara hie mundus conlt;* dereturjitafollicitusfuit, uf ftatuerit (e morte fua nos redemptu/ rum, non deferet nos in praefentibus ærumnis, necabtjeiet nos,ft modo nos ipfum,incrcdulitate noftra non defcrucrimus. Non ez nimdormit, neep ftertit, qui cuftôdit Ifracl. Deinde conßderabis hocloco,quodui(ftoricercgni,amp;mutationcs regnorum non fiant fernere cafu fortuito, fed contingant diuino confilio 8lt;i adminiz ftratione. EGO. (inquit)ibo ante te. EGO, conteram æreas portas, E G O, confringam uedes ferreos. Habebis quidem tu Cyremagnum exercitum,ted nifi egoagmen tuorum precederem, amp;nbsp;recluderem tibi ciuitates amp;nbsp;arces,exercitus tuus magis tibi impez dimcnto,quamadiumento cftèt. Docetigiturhic locus Reges Sï: Principes timorem Dei ac fidem. Non eft con fidendum roborc ex erdtus,autmunitionibusurbium,fedeft confidendumclementia Dei,quifolus eft autoruicftoriæ . Qaarefollicite ambulanduni eftinuocationeDei,neimpiefate amp;nbsp;iniquitate noftra Deum ad iz. racundiamprouocemus,amp;:anobis,adhoftiumcaftra eumeffugez mus. Nee in regnorum autpolitiarum mutationibus inuehamur in homines,qui uidentur nobis mutationum autores,fed agnofcaz mus gubernationem Domini Dei noftri, amp;nbsp;inuocemus eum, uc praefentia mala mitiget, mutationem regnorum Ecclefiæ fuæ uz tilcrareddat.

Exponit caufasjproptcr quastot annis antecÔcionetur nomina t™ de Cyro,amp; ficin eumcollaturus Monarchiatn huius terre» Vo eaui tc,inquit,tuo noieiamp; cognominaui tejioc eft, T ribuo tibi no men SC cognomen,priusq nafceris, Voco te noie Cyrum, Voco te cognomine Mefsiæ feu Ghrifti mei,priusq me cognofccrcs.Et z/ go,qui fum folus Dns amp;nbsp;uerus Deus, amp;nbsp;quanq gentcs iadêt fuos deos,tn prefer me non eft alius Dcus,ego, inqua,is fum,qui te Gj rum, priusq me cognouifti,imo priuscp nafceris,accinxi,qui ftatui te cxcitare Staccingere uiribus,ut Babylonica Monarchiam fuo tê/ pore tibi fubrjcias, idep non propter tua iufticiam aut fortitudinê, fed PROPTER SERVVM MEVM Iacob,amp;:Ifraelemelcaû mcum.Et ut ubieg tarn in oriêce,q in ôcddcntecognofcatur,qj ego fum folus uerus Deus,8t non fit alius deus. Nee fit ullus inter gm ti'um deos,qui pofsit diuina opera fàcere : fed Ego folus fum uerus Deus,qui formo lueem, amp;nbsp;crco rcnebras,qui facio pacem, amp;nbsp;cred mslum,ftu bellfi. Breuiter ego lolus lum horiim omniu fiue fœlP citatis fiue infoclicitatis,fiue pads fiue belli autor, Duæ caufae cöni memorantur, propter quas filiusDei ante ducentosfereannosno minatim dcfignauitCyrum,uidorem Baby lonis amp;nbsp;Monarchater/ rç. Vna eft: Propter Iacob,inquit,feruum meum,et propter Ifraelê elecîum mcum.Cyrus.n.euedlus eft in tantam maieftatem,nô pro/ pter fuam ipfius iufttciam,nec exfua uirtute,fed propter populum Dei,propter Ecclefia Dni,ut amp;nbsp;ipfa liberaretur e captiuitatc Baby/ loniea,5lt;^ punirentur Babyloni),hoftes EcclefieDei, qui iam co iin pietatis uenerant,ut non folum ludscos ,hoc eft,Ecdefiam Dei,no dimitterencliberam, uerum etiam Deum eorum,ut jmpotêtem,amp; abiedum irriderent,ac mediu ci digitumoftenderent.Quid ergo^ Exclamatquidem alias Pfalmus,Exurge,inquies,quarc obdormis DneCexurgc amp;nbsp;nc repellas in finem.Quarc fade tuamauertis,obli uifecris inopie noftrp tribulationis noftræ^Sed hoc exemplo ui/ demus filium Dei intan turn non rcpellcre populum fuum,nec obit uifd inopiæ tribulationis Ecclefiæ fuæ, ut ad liberandam cam c/ uertat potentifsimas Monarchias,ac tandem ipfemet defcenderit e cœIo,Ô^ maluerit probrofifsimam mortem fufeiper e,quam conn!/ uere, ut Ecclcfia fua pcriret. Quare, cum affligimur, non fentia / mus filium Dei noftri oblitum, fed eum tanto diligentius de falute noftracurare,quanto maior ôddiuturnior uidcturafflidio. Alte/ racaufaeft,Vtldant,inquit,hi quiabortu folis amp;c. EiliuseninJ Dei tot annis ante denunciauif res gerendas Cyri, ut, cum rcipla ïiTipIerentur,ubique in omnibus gentibusilluftreturnomenuc/ ri Dei, SC ab hac præfcientia cognofcatur,non deos Gentium, fed Deum Ifraelis efle uerum æternum Deum,cunâa ere/

antem Sc admi'niftrantcm «Vride Cyrus(fi lofepho credimus) cn ci oftenderetur liber E(àiæ,de nomine amp;nbsp;rebus eius gerendis tot annosante prædiÂis,intantum de!ed:atus eR,ut5lt;iatere£ur,(c Deumlfraelispro,ucroDeoagnofccre,8C raulta beneficia in lu^ dæos confer ret. Cer te in Efdra cap. /.extat edidtu eius,in quo coti Jietur infignis confeßio de ucro Deo liraelis.Ex quo regio edidto ^confefsionc,non dubiutnelEquinmulti homines,etiam inter genteSjin Oriente Occid€nte,uthicinEßia dicitur,fognoue^ ftut uerum Deumxamp; coniecuti fint ex fide in cum fternam lalutê^ t)ifcamus igitur hie ufum PropE’iicoium uandnioru, uidelicct quod cum uaticinialiraeliticorum Prophetarum reipE inipïen’* tur,probent Deum Ifraelis efic uerum Dcum,amp; ducant homines in cognitionem ueriDei,utcrcdantinipfum,ôCaccipiantab ipfo iuftiaamjac fcruentur perpétua lalute,

Deindc,obieruabilc ert,quod diett (e crcare luccm 0^ tenebras, pacem SC jualum.Manifeitum quidem eft, quod Deus creaucrit initio Iucem,quæuoca£aeft Dies, 6c Tcncbræ, qua: uocatæ func Nox ,fed hocloco, pro luce,fcxlicitatem,6c pro tenebrisjinlbebd^ Utem intelb'gamus.Sicutct mox,proMalo,inteUigendum eft Bel lum,quod eft oppofitum pad.Dupkxenimmalum eft; Alteruin iiocant malum culpf,quod eft peccatum: Alteium malum pœnç, quod eft fupplicium peccati. Ac Deus quidem,ctfi adminiftrare, feu ut iHi Ioquun£ur,ordinare ibiet peccatum,in nominis fui gloria am,ficut adintniftrauit indurationem Pharaonis,et execrationem Sernci,tarnen non eft autor peccati. Non enim Deus uolens int* quitatem tues.EttCurn diabolusloquiturmendacium,defuo lo^ quitur.Sed Deus eft autor mali pocnæ,feu fupplicrj peccati. ftac^ »on créât tantum tranquillitatem,ei pacem,ied créât etiamturaul tusSc belîa,quæ funt peccatifupplicia. Sic 6C dealijsid genus re^ busftnnendum eft. Deus non eft tantum autor famtatis corpora^ Iis,diuitiarum,gloriç et hbertatis,fedeft etiam autor morborum, paupertatiSjiniamiyfterunutiSjamp;^captiuitatis.Oyidefpicitdnqait Salomon,paupcrem,probro afticit faeftorera eius. Ergo amp;nbsp;pan* pertatisfaeftor Deuseft.Etâbàs.Bonaamp; mala,uita 6c mors, pau* pertas opes à Deo profiafeuntur ,Hæc nobis de Domino Deo noftro diligenter cognQfcendafunr,nontantumu£ difeernamus eumàuanisdqsgentium,quifuiscul£oribusnec bcnc,nec male fa cere pofiuntjled etiam Uttam in profperisquam in aduerfis attol* lamusoculosfideinoftræad Dominum Deum horum omnium autorem,acin illisquidcm agnoicamusclementiamcius,8ó grad* as dagamus,ac bene eis ad gioriam nominis fui utamur. In hisau* tçmagnoicamuslèueritatemeius,fuftincamus obediêtermanum dusjpetamus ab ipfo auxilium,quodetfi immittit aduerfa, non ta Mcn cogitai noftri iuternedoné/ed làlutem, V iuo cgo,didt aliàs,

6(^2. IN CAPVT XLV. ESAÏAE nolo mortem peccaioris^fcdmagisutconuertatur S^uiuat.Etitc ruiTi,Vcnite,rcucrtamuradDomrnum,quoni'am iplê ccpit,(èu dîlcerpOtjôC Gnabît nos,percLifsit,8ó curaoit nos,8^c^

Cum hadenus quædam drAa fînt de liberati'one, quac contirr* get ludæis per Cyrum,ex captiuitate Babylonica,fèntiunt nonnul h eti'am hscc,quæ mine dkuntur, eo referenda efle, ut his uerb» optent pqaduentiimCyrbqui fitipfis (àlutem amp;nbsp;libcrationcm e ferui'tute tyrannide Baby îoniorum alhturus.Sed ego puto hæc magisperantithefîn,^ reêtade Cyro intelligenda eue» Nam K* beranoexBabylone,quæper Cyrum contigit,etfi fuit magnum Del beneficium,amp;‘opprefsis ludæisgratifsimum, tarnen neç fuit uera, nec præcipua»Sï rcfpicias polidca,redicrunt quidem muftt ex Babylone ad inftaurandam urbem ÔC templum HierulàJem, lèdamp; multi reinanleruntintergentcs,ad quas dilperfi crant. Et qui redierunt ad Hicruiàlemgt;necefle habuerunt manere ièrui Per (arum.Vnde ôd ædificium templi multis annis à Perfîs impeditum iuit^adeoc^fß externa conGderaueris,parum fueruntdomi fœlici^ ores,quam cum adhuc inter gentes uitam agerent.Si autemrefpi^ ciasfpiritualia,etG hoc reditu inftauratum cil templum, inilaura^ ta funt Gcra Lcuitica,tamen hæc externae Babylone liberatio non contulit in reduces ueram iufticiam amp;nbsp;iàlutem» Quare, cum , pq fufpiciunt in coelum,amp; petunt,ut cccH amp;nbsp;nubes ftillente iuper nisiufticiam,Ionge maiora ipirant, quam externam iUam e Baby^ lone liberationem.Itaœ,quod dicunt hanc habet ièntentiam. Au^ diuimus quidem,o fili Dei,qui folus es uerus ièruator nofter,proi* milsionem tuamdeexcitando amp;nbsp;mittendo Cyro,quinos aut po* fteros noftros liberet e captiuitate Babylonica,ô^ concédât eis re^ ditum ad patriam fuam terram» Hoc beneficium, grati,ut debe* nius,agnoicimus,necdubitamus,quinquod promilîfti,reipamp; fis completurus» Sedutdicamus,quodres eft, hoc beneficium non affèrt nobis ueram iufticiam amp;nbsp;Iàlutem .Qui redituri iùnt c Baby lone ad urbem Hierufalem, adhuc obnoxrj erunt, quantum qui* dem ad huncreditum attinet,peccatis,morti,8d infèrno.Qyid au* - têm multumprodeftjlibertatem ab externa tyrannide confèqui, fed interea fubiedèû eflè perpetuæ tyrannidi Satanæ,86 iempiter* næ damnationiCRorateergo coeli deluper,et nubes pluâtiufticiâ» Aperiatur terra^ô^ fruéfum ferat falutem,germinct(pfimul iufti* ciam. Vera iufticia, uera ûlus,non poteft nobis per alium,fiueik lum Cyrumdîue alium quendam Monarcham, præterquam per te,fiiium Dei, D OMIN VM noftrum,contingerc. Agite igi* tur cceli,agite nubes,age terra,confèrte fimul omnesuiresue* ftras: Vos cceli amp;nbsp;nubes date pluuiam,tu terra exhibe agrum ferti km.

lern jut producatur opdmusiUefruâ:us,qui eft uera lufttaa èC perpétua (àlus.Hæcenim beneficia,nobis ita neceflâria funt gt;nbsp;ut fi hiscaruerimus, nihil nobis proderit liberacio ex Babylone, nec quicquam aliorum corporalium bonorum. Si uero hæc habueri^ mus,nihil nobis oberit,etiamß externa ièruitute aut capriuitate premamur. Non polFumus autem hæcbeneficia in alio coniëqui* præterquam in te,filio Dei.Tu es iufiida noftra,quia propter te tcputamur per fidem coram Deo patre infti, ÔC imputatur nobis tuaiuftida.Tuesfalusnoftra,quiatuobeneficio conftruamur in morte,adæternam fœlicitatem.Quareetfi non reijcimus benefit cium illudexternæliberationisex Babylone,tamen hoc maxime omnium defideramus,hoc petimusoctxli,o terra,ut parturiai* lis nobis iufticiam èC Blutern,ut de ccxlo mittatur filius Dei DOj* Min VS nofter, in terra aflumat humaiiam naturam ,quo ' nos per iplum amp;nbsp;in ipib uere iuftificemur èC leruemur. Non diB fimilceft,quodGenc.4p.Icribitur. Cum enim Patriarcha lacob tecitalTet benedicT;ionemDan,addit: Salutare tuum expeétabo DOMINE. Nam, quæ de Dan commemorantur, relpiciunt præcipueinSam{bnem,quiincepit liberate Ifraelem de tyrannie dePhiliftinorum. Itaque momorditfîcutièrpens, ungulas equi, utafcenfor retrorfum ceciderit» Sed quia hæc non fuit uera libe^ ratio, additur mox de Chrifto î Salutem tuam o D O MIN E cxpeiftabo.Contingetquidemlfraclitis grata libcrado perSam^ fonein, lcd nifi tua, o Chrifte, liberatio, quam expeftamus, no^ biscontingat,uereperfjmus,eriamfiin hac terrafaluifucrimus,’ Admonemur autem nos hoc loco,ut cognoicamus,quod fit præ^ cipuumftudium piorum in hacterra. 'Magna enim pars homi^ num,hoc tantum agunt,utuentri ièruiant,amp;S fuas cupiditates ter^ renis bonis expleant. Exiftimantife in hoc natos,amp; in Hactcr^ racolIocatos,utcorradantundiqueopes,SC fruantur huius feculi üoluptatibus. Hi magis porei fun t, ôC fterquilinia,quam homi^ nes.Qgi autem uere funt homines,hoc eft,pi}, etfî non damnant,' necabominantur terrenaDeibeneficia,ôôutuntureisjdum per DOMINVMDeumiuumlicet,tamennon iènduntiè propter horum fruftum in terra collocatos,ièd hoc unum maxime omni^ umagunt,ut ueram iuftidam amp;nbsp;coeleftem iâlutem confèquan^â tur.Confequuntur autem ea,non odio 8^ contemptu piæ dotftrii« næ,nonneglelt;ftione,ièd magno defiderio,8ó ingenti cupiditate co gnofeendi Chrifti filij Dei. Non exclamandum eft cum Poëta : Det uitam,det opes,animum mihi æquum ipfê parabo,Icd cxcla^ tnandum eft cum Propheta : Rorate cocli defuper,8inubcsplu^ antiuftidam:aperiaturterra, SCgerminetBlutern. Et Chriftus aitîHæc eft uita ætcrna,ut cognofeant te Iblum uerum Deum, SC quemmifîftilefumChriftum.QiiarefircdeuoIumusnoftro o0.

6^4 IN CAPVT XLV. ESAIAE fidofungfjamp;f fiiierçûifticte ac (alutis defiderio tencmur,in haöC curanijin hoe ftudimn nobis incumbendùm eft,ut Chriftum fili* um Dei perfidem cogno(camus,amp; uoeadoni eius obfèquamur» * Deinde obferiia ChriRum prædicari hic non tantum iuRiciam amp;nbsp;fâlutcm,(èd etiam cœîcRem terrcRrem,hoc cR, uerum Deum amp;nbsp;uerum hominem.De ccclo enim uenit,SCin terranafcitur.De^ us eR in ccelojôô aflumit hominem in terra,ut hominem e terra in coclum euehat,amp; partidpem omnium cocIeRium fiiorum bonogt; rumreddau EGO DOMINVS CREAVI Lgt; V M« Pro hoc ita legendum eflîEgo D O MIN V Screoil* Iam,uidelicetiuRiciam oC ialutem»Reipondctautem filius Dei ec cîeGæ Case tam ardenterueram iudiciam ÔC fàlutem petenti» Vi^ dco defiderium ueRrum. Audio gemitus clamores ueRros, quod teneamini longe maiori cupiditate libéra tionis à peccatis ÔC morte,quam à lêruitutc SC captiuitate Babylonica.Bono igitur a^ nimo fitis. Confidite^Egoenimipiêis lum,qui creo^qui affero, qui dono uobis iuRiciam âô amp;Iutem,ut liberati â peccatis nbsp;nbsp;mor^

te ueram ÔC perpetuam polsideatis uitam.Ego film refiirrcétio âC uita. Qui crédit in me,etiamfi mortuus fuerit, uiuet. Et omnis, qui uiuit credit in me,non morietur inæternum. Habes hic te* Rimonium,non tantum,quod uera iudida 8C iàlusà ibio ChriRo filio Dei per fidempetendafint,(êdetiam,quod patres ueteris te* ftamenti non fint iàluati,nifipergratiam(ficut Petrus in Adisca wte decimoquinto ait) D O M1NI noRri lefu ChriRi»E G O DOMINVS, inquit, creo, facio, affèro amp;nbsp;trado uobis falu* »2m.Non poflïint uos ièruare dq gentium. Non humana poten* ffa, non humanæ uirtutes, non humana iuRicia, non liberatio ex Babylone,non lex Mofi, denique nulla creatura fiue angelorum, fiuehominum,fiueoperum,fiue paisionum, Sed ego D O MP N V S, egofilius DcijUcrus abæterno Deus creo uobis falutemi Creo, inquam. Notum cft quid fit Creare,uidelicet,ab'quid ex qi* hilo facere. Créât igitur ChriRus nobis falutem, quia non inue* nit in nobis ullam materiam meritorum,ex quaconficeretlâlu* tem,amp;^ propter quæ mérita conferret iàlutcm,Sed inuenit nihil,in uenitpeccatum.QLiare,quantummiraculumeR,quod filius Dei creauit ex nihilo cœlum ÔC terram, tantum etiam miraculum eR, quod créât in homine iuRiciam 8C iàlutem.

PoRquam filius Dei confirmauit fiio relponfo fidempiorum, de communicanda cum ipfis fua iuRicia ôciâlute,uertitièadim* pioSjôô inuehitur in eos,quod cum fint in ccclefia,in qua dodrina de uero Deo publice prædicatur,non tarnen Deum uereagno* (cant,ièd potiu« ci contradicant» Non enim Rntiendum cR, quod omnes

Cgt;Tnneshl',qiH' habcnt nomen populi feu ecclefiæ Dei, fint liera ecgt; defiæmembraTedunumquodqvieeecIefiæ tempus habet admix^ tosfuoshypoentas Si impios,qmautueramecclefiam perlequun tur,aut in aducrfis abecclelb,ad fceJiciorem in hoc (eculo partem dcficiunt.Sicdubnimnonelt,quïn tempore captiuitatis Babylo’ ti!eæ,muJo iudci blalphemia atteccrunt uerum Deum Hraehquod popiikim fuumeonieceritinextremas calamirafes,00 Babylonia« os,impiamgencem,rumino in terns honore athciat. Sic eclam, quo tempore fihus Dei uenit in terrain,Si prccdicauit euangciion iuum,(criba?,PhanCri Si Ponrihces,qui uidelgt;antur capita eccle^ üæ Del, blafphemqsaffeccrunt cum, Si perfecuti fuin fadtorem fuum,quodiadlaretqLudem (eeflcChnftumjàProphetis promif f im, (ed non uidebatur pro ipforum arbitrio mundanam, quam expedlabant,foclicitatem alierre. Repræhendit igitur films Dei impietatem eonim,0i minatureisæcernumfupplicium: Væ, in^ quiens,contradiccnti,ueldifèeptanticum fadtoreluo. Hoc enim perindeeii,acfi tella feuiias fidtilefuiaperet conientionemeum figuJo luti.Nunqnid enim dicitlutum fi^ulo fuojQtiid lacis':' Aiit nunquid opus d.cet ad artificem fuumjCur me non eleganrius fed fiicHocenim fignificat,quod ait:Opus tuum abique manibus efl, hocefl,Velnon fatismeab{oluifli,uel non fatiselegans me con* fecifli.Deinde,fiquisdifcepraueriicum Deo creatoreluo, perm* deefljacfiquisexpollularet cum parentibus fuis, quod uel ge* nuiflentipfum,uel nonpulcriorem aut nobihorem procreafient. Qiiidautemabfurdiusdiciaui fieripoflet';'Et ramen ficdifcepta* runt cum Deo In ludæi,qui in capuuitateBabyionica expoitula* runt cum ipfo,quod obiecifletipfos tantis affiidt!onibus,Si quod ornaret holies ipforum omnibus bonis huius fccu’i. Sic etiarn dp Iceptarunt cum filio Dei fcnbæ Si Pharifa’i,quod fi fit uerus Nlef fiaSjCur regnum ilium non allO modo Si alia l atione, quam abie* dla fpecic,paupertate,pafsione èC morte adminiilrandum fulci* plat Çquot; Tanta enim libidine contradicendi Chriilo tenebantur Pharifici,ut quicquid facerer,etiam manifefla nnracula,caiumnja* reprur. Vnde Si hoc eis coram exprobrat: luftificaiurjinquiens, fapientia à Blijs fuis. Hæc eil iiere, ut uocant, ytycLv-n^L^ da* Qiiarc dignumeorum fupplicium ell,ut pudefiant,8i pereant. Porrou* fus huius didli:Nunquid lutum dicit figulo fuo,Quid facis Sic. la* te patct. Pnmum enim admonemur hoc didlo,n. cxpoftulcmus cum Deo,quod hoseligat in uaia miièricordiæ Si falutis, illosau* temin uaia iræ,Si damnationis. Sic utitur co Paulus Roma.no* no.Cuiuult,inquiens,miferetur,quemuult indurat. Dices ergo mihi : Quid ad'nuc conqueritur C Nam uoluntati eius quis reti* flet Ç' Atqui o homo,tu quis es,qui ex aduerfo refpondes Deo Nurn dieet fipmentiim ei qui finxitxur me finxifli ad hunc

dum Deinde hoc di»Sum admonet nos inodeltus Si. toJeriti^ tiæinaduerfls,auc inabieótionc, neuidclicet expoiiulemus cum Dco,quod nos, credcrncsinipfiini,tam grauiteraffligat,cumin* Tcrea conférât maxima quæquc beneficiain maniieftos contem* ptores lhos:aut quod nos feccrit pauperes,TgnobiIes, abieÄos, a.^ Iios autem , qui noftra opmione hint nobis multo iniquiorcs aut ftuJdore«, fecerit diuitcs, nobilcs, illuftres 86 potentes* Hæc non eft alia expoftulatto,quamfi matulaexpoftularetcumfigu* I@,quod non fecerit ex ipfa infigne 5ó regium poculum. Hue re* fpicit PiaJmus trigefimus o(ftauus,cum aitîObmutui 06 non ape* rui os meu,quonianj TV fedfti*Pr£terca,hoc didum exdcsit nos ad timoremDei,in profpero rcrum Cuccxßujö^ adrefîpilcentt* am, in aduerOs, amp;nbsp;hipplicijs Dei. D O M I N V S enimha* bet nos in poteftate G.ia,ficut figulus lutum. Quare, fi foeliccs fu* mus, iollicite ambulandum eft in uocao'one Dei, nefipeccaueri* mus,infcelices reddamur* SumuseniminmanuDOMINl, qui uno momento poteft nosin infoehdtatem conijeere. Si au* rem affl'gimur aduerfis propter peccata noftra,non cogitemus deploracum efiè de noftra fiilute, (ed refipilcamus, quia ut lutum inmanufiguh',ficnoshimusinmanuD OMINI.Itaquectfiui* demur peri)fle,tamen D O M. IN V S uno momento poteft 8C xiulf,fircfipuerimusu'nfccb'citatem noftram in ueramperpe* Miam fcclicitatem mutare. Hunc ufum docet nos Hieremias ca* pite decimo odauo» Faduin eft,inquiens,admeuerbumDO* MIN I,dicens : Nunquid ficut figulus ifte non potero uobis fa* cere domus lirael'/Ecce ficut lutum in manu figuli,fic uos in manu mea. Repente loquar aduerhis gentem amp;nbsp;aduerius regnum,ut cradicem amp;nbsp;deftruam 86 diiperdam illud. Si autem egerit pcent* tentiam gens ilia 86a

Reuertitur filius Dei ad commemorationem maieftatas, hoc eft, omnipotentiæ 86 omniieientiæ fiiæ, non ioIura, ut condneat populumfuuminofKdo,nead Idobtrian Babylonicara deficiaf, 86 deos gentium aut alia ilJegitima iacra ieeftetur, uerumetiam ut confóletur afflicîos, 86 certain ipem eis præbcat, fore, ut in affli* (Ttione conleruentur,amp; ex ea liberentur. Porro,cum antea dixe* rit, Væddceptanti cum fieftoreieu formatoreiuo. Et : Nunquid dieet lutum figulo fuo manifefte nunc explicatur, quis fitiUe for* mator,feu figulus. Hæc,inqiHens,dicit DOMIN VS Sandus Iirael,pIaftes,hoceft,formator(Eftenim eadem didio,quæ fu* pra ponit.ur}fcu figulus eius. Hie eft filius Dei,figulus liraelisieu ecclefiæ iuæ,non tantum generali creatione,ièd etiam fingulari re creatione.

COMMENT» IOAN, BRENT» 6C7 creatione, Sc conGruatione, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;didt f Interrogate (in^

quit)meuentura amp;c hoccft. Agite uos Gentes,commémora^ bouob]s,(Simodo id ferio quis poftulauerit,^c fieri petierit) fu'’ turaS^ præterita opera mea,non tarn ca,qiiæ creatione iam oiint perfeci,quamilîa,quæadhucinfilqsmcis,inpopulo ecclefîæ meæ perficiam,ut perljpicuum fiat,diuinammaicftatemnon ad deos gentium,iêdad me foÏum pertincre, ÔC me folum eflê ccclefiæ (êr»*^ uatorem*

Primam ergo opuscft,Ego Ccci terram,amp;hominem fupec eam creaui. Hoe opus filfj Dei mantfeftius ÔC teftatius eft in fcripj* tura,quam ucdiu hicinexplicandocoimmoremur.

Secundumeft, Egofum,cuius manus tetenderunt coelos,amp; qui mandato meo omnem militiam eoram feci.Eft Sc hoe opus fi lij Dei notiftimum Si. teftatilsirarum,

Tertium,Ego excitabo i]lum,uidelic:et,Cyrum in lufticia, hoc eft,iufte merito,ut deuidis Babylonqs,meum populum hbe^ rum dimittat. Hæc enim eft iufticia,ut opprelsis impqs,pii fer* uentur.Etdirigam omnes uiaseius,reddam cum fortunatum bef Iatorcm,daboei uidoriam.lplèædificabit,(èuiubebitædificare ei uitatem meam Hierulàlem,à dimittet capciuos populi mei iibe«’ ros, ld autern faciet nuUo nee predo nee muneribus addudus^ Meus enim populus pauperior eft, qaam qui polsitle pecunia c captiuiiate redimere.Sed Cyrus dimittet eos gra.tis,8^ infuperiuf bebit eis fumptus ad ædificandum templum exhiberi, tantum ah* cft,ut ab ipfïsahquid precq pro libertateaecipiat, Quod manife* ftum argumentum eftjmeeftè tanti benefici) autorem, Alioqui nim quomodo Ethnicus rex,amp; Idolâtra,eftèt tamclemens,ÓC tam hberalis in èos.qui diueriam religionem fedantur çquot; Hæc de Cyro,tum,cumiftaâicebantur,futura erant. Nuncautemreipfa fuotemporeitaimpletafchnus,ut peripicuum fit, hoc uerediui* num fuifte oraculum,

Quartum. Labor Ægypti,8lt;r negodatio Æthiopiæ, amp;nbsp;Sa^» bæorum,qui funt utri longy ftaturæ,tranfibunt ad te,SC tui crunt amp;c, Vt hæc rede intelligamus, initio confiderandurn eft,quod per laborem SC negociatioiu’m inteiligendi fint homines laborant tcs,amp;^ négociantes,aut laboriofi agricolæ amp;nbsp;pifeatores in Ægyp^ to,mercatores in Æihiopia, Deinde dirigitur hic fermo ad coetum Ifraclis,ftu ad ueram ecclefiamDEI,in quafolauerus eft DE VS, amp;ucruscukus DEI.Promittitergo filiusDEI, quod non folum mjfiurus fit Cyrum,qui dimittat populum iu^ urn liberum, Ôl iubeat externam urbem Hitrulalem ac tem^ plum eius inliaurari, ficut antea didum eft, Sed etiam Eccle^ fiain fuam ita fit multiplicaturus SC dilataturus, ut fubqcian^ tur d exteræ genres,agnoftant cam pro domina fua Æ-gyptij, '

Ægypfijdunrer laborantcSi Æihiopes ne^ gociationibusdcdfn,« Sebaim,quorumïncolæcélébrés font Ion citudine ltafunr,uenianr ad te,populum (eu eecIeGam meam,ôlt;^ tradanf fe tîb: captîuos. Seqnentiir te uinéèi compedibus. tierabunrnr te,tanquam Regem (ch magïftratiimfuiim,ô(f erUnt nbi fupp’iees. Hæc non poflunt referri ad tempus reditus ex cap* tiintareBabylonica.luda’ienimpoftreditum (uum,nunquam ue nerunt in tantam uel porenriam, uel m3ie(îatem,utÆgypffj S)C Æchiopes agnouerint ÔC coluerint eos, tanquamreges^magi* ftratusfuosiSed referenda (unt ad tempus reuelati amp;S uulgati e^ iiangelq DOMINI noftri lefu Clirifti per Apoftolos in to* tum orbem terræ. T une enim Ægyptr), Æthiopes Bnnimx Gentes,tradiderunt fe captiuos ludæis, fadii Cunt eis fuppfi^ ces,cum fubiecerunt (e prccdîcationi Apoftolorum credide* runteuangelio per Apoftolosprædieato, An non Æthiops Eu* ïiuchus,præfelt;ftus Candaces regime Æ[hiopiir,falt;B:us e(t capti* IIUSamp; fuppIexPhilippOjiuxra banc Elàiæ propheciam,cum tra* didit (êfe ei non ratitum erudiendum,fed etiam baptifandumin nomine lefu ChrifIi,quemadmodLi feriptumeft Alt;fto. oclauoC Extat in Ecclefîafticæ hiftoriæ monumentis, quod cum Mar* cusEuangeliftaEuangeljonde lefu Chrifto in Ægypto pr^rdi* caretjtanta uirorum nbsp;mulierum mulrirudo Chrifium per fidem

agnoucrint, 8^ honeftateuiræftiæfidem reffatifint, ut omnibus, etiam Ethnicisfuerint miraculo. Hoc certe iHud elEquodin E* faia ad ecclcfiarndicitur: Labor Ægypti,amp;rnégociario Ætliio* piæ,Sô uiri longi Sebaim ad te tranfibunt.Tuierunt,poft te ibunt incompedibus.Qijotquotenim Euangelion fideaccipiunt,qs in* qciunrurcompedesjutueîut captiuicomprehendantur.Sed (unt fixlicifsimæ compedcs,quibus abducuntur homines abimpiai* doiatria ad uerUm cultum Dei,à peccatisadiuEiciam,â morte atl uitam,abinrernoadcoe!um, per lefum Cbriftum filium Dei. Hue facit,quod amp;nbsp;infra capite ^^.dicitur : Reges erunt nutrictj tui,Slt; reginænutricestuæ. Vuku in terra demifio adorabuntte, ôfpuluerem pedem tuorum lingent Ôôc. Et capite nbsp;nbsp;Ventent

ad te curui filrjeorum,quihumiliaueruntfe,amp;r adora bunt uefti* giapedum tuorum Sôc.Sedquidcaufiæ efb, quod aliæ genres fi* ant ludæis, feu Apoflolis, 80 eccîefiæ Dei fuppîices, amp;nbsp;tradant fêfecisquaficaptîuas';' Sequitur î

TANTVMMODO IN TE EST DE* VS, PRÆTER Q_VEM NVLLVS EST D E V S, Dicuntur Sc hæc uerba ad Apofrolos,^^ ccctum, Apofrolica dolt;ftrina colletfrum ,fed de Chrifro filio Detquiab Apoftolis in taÜ ccetu prædicatur * Hæc igitur eft cauL, pro* ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pter

pter quamÆgypti) S^reliquæ gcntcs àcccdunt ad ladæos/lèül Apoftolos,amp; ecclefiam eorum,quia tantuininodo in te eft Deus# prêter quem nullus eft Deus.In nulla alia gen£e,in niilloalio cŒ^ lu reperitur uerus ]Dcus,Sed in Iblo Apoftolico coctu. Is ueru^ DeuSjcft D O M1N V S nofter lefus Chriftus, Primum cnim* Chriftus filiusDei, uerusab æternoDeus uerlàtus eft externo fiiocontuberniOjS^ prædicatione tantum inter Iudæos,ô^ inter Apoftolosacreliquosfuos diftipulos. Non uenit pcrfonali fua prædîcationcadexterasgentes.Qyaredecœtu ApoftoliCO inter ludæoSjUere dicitur :Tantummodo in te eft Deus, præter queni nulluseftDeus.EtfienimpræterCliriftum,funt in diuina natu* ra aliæ duæ perlonæ pater ôô fptritus fanlt;ftus,tamen præter cum non eft alius Deus,eriamß ftinf,ut Paulus ait,qui dkantur dq,fiue , in coclo fîue in terra.Deinde, Chriftus inuenitur in fola Apofto«» licadoftrina.Non inuenitur in doôtrina Philofophorum, non in doârina deorum gentilium,non in dodrina Poêtarum, lèd in fo* U Apoftoîorum doftrina.Qyare uere didtur, quod tantum mo* do in Apoftohcaecclefîa uerus fit Deus præter quem nullus eft Deus. Poftremo,quia Chriftus,uerus Deus inuenitur in fola ec* clefîa per dodrinam Apoftoîorum acdificata,idcircoinuenitur e* liamin ea lola uerus cultus Dei,uera inuocatio,uera iufticia nbsp;nbsp;ia^

lus.Nequeenim aliud eft nomen homintbus datum, præterquamt lefus ChriftuSjin quo oporteat nos làluos fieri.Quare (êparemua nos fide moribus ab omnibusalfjs coetibusfiucTurcarum,fi^ ue ludæorum, fiue Papiftarum,amp; Monachorum, amp;nbsp;coniunga* niusnoscumeaecclefia,inqua fonat doArina Apoftoîorum, amp;nbsp;in qua tantummodo inuenitur uerus Deus,ô^ uera làlus. Habest «üfam, cur Ægyptq ÔC aliæ genres fubijcient lèlè Ilraelitis, non qiiidem carnalibus illis ôô ibrdidis, tan turn in fua circutticifîone Pliarifaifino gioriantibus,lèd ueris Ifraelitis,qui fiint Apoftoli* qui amp;nbsp;in hune ufum àChrifto filio Dei uocati funt,ut colligant do ctrina e;;angelrj ecclefiam ex omnibusgentibus. Vnde amp;nbsp;fuprît capite fecundo,Gentes euangelio Apoftoîorum excitatæ cohor* tantur ièiè mutuo, Venite, inquiens, afeendamus ad montent D O MIN1,8lt; ad domum Dei lacob, amp;nbsp;docebit nos uias fuas amp;c.Bt Zacha ,$ .In diebus illis, appréhendent decem homines ex omnibus linguis Gentium fimbriam uiri ludæi, dicentes: Ibimus uobilcum. Audiuimusenim,quoniam Deus uobilcum eft.

Cum fîb'us Dei confefiùs fît, dixerit teftimonium de Apo;? ftolis,amp; deecclefîa per dotftrinam Apoftolicamædificata,quod in ea fola inueniatur uerus D E V b,amp; uera fàlus , confirent tur uiâfsim,ôi dicunt teftimonium ApoftoliôC ccckfîaeo*

rum de ïefu Chrifto Î Verc, jnquiunt,tu es Deusabfconditus,8C Deus faluator Ifi-aelis. Hæc eft înfignis confeCsio deChrifto èC înaieftateacofticïoeius» Ac plane conuenitcum Apoftolicailla copfeftione, qua Petrus fuo colleg'arum nomine dicit : Tu es Chrjftus Hhus Dei uiuencis»Et Paulus: QuieftDeus benedi'élus in lècuîa.Etioannes:Hi'c eft uerus Deus,amp; uita æterna» V ocatur autemChriftus,Deusabftonditus,obalias,atqp aîiascaufas, Pri^ Ilium,abfconditusnobis eft.quod ad eftentiam eius attinet. Sicut cm'm nemonouitpatrem,n!fifilius,itafîlium nemo nouit niß pa^ ter. V idebimus quidem eum «i future fecuJo, (îcut eft, ut loannes ait:in hocautem feculo,majcftaseflèntiæeius,etfîfide agnofd de* bet,non tarnen cogm'tione SC intelh'geutia humanæ rationis com* præhendi potcft.Demde abftonditus eft ab hominibus, quod ad confiJia operum eins attinet,Opera enim fua ita inftituit, ut Ion* gealius fit finis eorum,quam initium poîhceri uideatur. Permi* fit quondam ut loièph à fratribus fuis uenderetur,ac poftea in car cerem coniîcerctur.Hoc opus uidebatur loiêpho minari Ô6 after re exitium,ftdfiîius Deimeditatusefteo opéré magnam amp;infîg* ncmgloriamïofêph{,quam ctiam in ipCam fao tempore contu* IitJndurauitPharaon€minÆgypto,ut fuftiperet lCraeîitas op* pn'mendos amp;nbsp;delendos. Qyo opÂ'e uidebatur gens Ifraelitica pc* ritura.Sedconfilium fiIi)Deierat,uchacrationeIiraelitæ ôô mul* ti'plicarentur,amp; liberarentur. Vocauit ex Babylone Nabuchodo noforem,utuaftareturbem Hieruiâlem,ô(S reliquias ludæorum captiuasabduceret. Qyid hoc aliud uidebatur, quam non fblum Iudaicægentis,uerumetiam totius ecclefiæ Dei interitusC Sed fi* lius Del eftabfconditus Deus, Confilia operum eius initiofunt abhumano captu abftondita,in nouifsimis autem cognoicunrur. Hacenim urbis Hieruiàlem uaftatione itiaieftas Dei inter gen* tes reuelata,amp;r ecclefia eius auda eft, quemadmodum fupra fæpe indicauimus.QuidpluraÆumimmiitit populo iuo bellajcogi* tatpacem:cum immittitmorbos,cogitatlanitatemî cum immiuit ignominiam,cogitatgloriam:cum immittit mortem) cogitât ui* tam:cum immittithorrores inferni, cogitât gaudium cceli, Sed quis talem finem,in operis initio,humana ratione comprehende * re poteft çquot; Quare filius Dei, quod ad confilia operum fiiorumat* tinetjUere dicitur Deus abiconditus.Poftremo dicitur etiam De us abftonditus tedus Humana natura j humanis imbecillita* tibus, cruce 80 morte. Cum enim uenit C H RIS T V S iiî hune mundum,uifijs eft tam imbecilfis ,utefuriret,fitiret,alge* tet, doleret, caperetur, crucifigeretur, amp;nbsp;moreretur. Quis ta* Jem iudicaret efte uerum DE v M Et tarnen uerus eft DE VS» led abfconditus. Non tarnen ita abfconditus, ut nullo modo fefc reuelarit, Cognitio enim eius neceflària nobis eft ad iufticiam amp;

COMMENT» IOAN» BRENT» iàluîein» Incognitione fui, j'nquit EfàiasaJiàs,mftificab/t multos» Et loannes : Hæc eft ui'ta æterna,ut cognoftant te iblum uerum Dcum,Ô^ quem mißfti lefum Chriftum.Quomodo ergo hic ab* feondttus iJeus reuelatur,ut cognofeatur Non reuelatur exter* tiaamp;uifibilimaieftatisfuæfpecie,fèd prædicatione euangelq fur, fifmjraculis.Noncognofo'tur ratjoneinhomine nata,(èd cogno fcitur Fide ecoefo accepta. Auà'amus l'gitur cuangelion deChri* fto,ÔC accipiam us doArinam eius obedienti fide,ut cognito Cbri^ ftojhabeamus iufticiam Sc uicam ætcrnAm, Deinde,quod addi* turinconfefsioneîDcusfàluator Ifraeli8,proprium eft epitheton, Jmo officium filfj Dei Jp{ècrum,inquitangelus,6luum fkeiet po* pulum fuum,à peccatis fuis» Et Pctrus:Non eft aÜudnomen da* tum hominibusjin quo oporteat nos ßiluos fieri»

Additur ÔC in hac confèfsione antithefis piorum Sô impiorum,' credentium amp;nbsp;incredulorum.ut (ciamus quæ beneficia confequa* tur ecclefia piorum,ab hoc abicondiio Deo,amp; quæ fupplida ma* néant impios ÔC contemptores huius Dei. Prior antithefis pars eft de impqsjConfufi funt amp;c. Hæc uerba legenda funt,uel in præièn tijUel infuturotempore.Fabricatoreserrorum, architedi idolo* rum.cultores alienorum deorum,(èdatores humartæ iufticiæ me ritorum confundentur,pudefientiamp; afïîcièntur perpétua fgnomi nia.PoUfcentur fîbi cultu idolorum fuorum iâlutefn,fèd cum exi* ftimant fe iàïutem accepturoSiaccipient interitum. PoUicentur fi* binieritisoperum foorum iufticiam coram Deo,amp; liberationem à morte,fed cum fruendum eft luftida amp;nbsp;hberatione, non inueni* «ntni{îpeccatum,amp;rinfernum.ltaquetummaximeconfurtdcnîur amp;nbsp;pudefient»cum pr^fèntÜsimum iàcrorum fuorum frudum fpc rauerint.Pofterior pars antithefis eft de ecclefia piorum.Krael au* tem, Saluatur in Domino æterna làlute.Non pudefient,nÔ erube fcentult^inlêculumfèculi.liraeleft ecclefia credentium in lefum Chriftum. Hæc faluatur in DOMINO, in Chrifto ferua tore fuOjfàluteæterna.Nequeconfundeturunquam per æterna lècu* la. Diligenter hic obièruandum eft quod dilerte dicat, eedefiam coniêqui æternam iàïutem, amp;nbsp;non pudefieri in ièculum feculi. Nam fi ftatum ecclefiæ Chrifti in hoc ièculo confideraueris ,certe non uidetur nifîperirc,ôôpalânipudefieri.Necmirum»Siccnim accidit 8d Chrifto ipfi,capiti ôd ièruatori ecclefiæ. Hic prædicauifi feeflê Meisiam,ôô populifuiièruatorem.Sedcaptuset raptuspo» ftea ad crucem,ita pudefiebat,ut hoftes eius non iblum in finu fuo gauderentjuerumetiâ publice ei infultarent, SC in contumeliâ eius cxdamarcnt: Alios faluosfecit,ièipfum làluum iàcere non poteft» Si eft rex Ifraelis,defcendat nunc de cruce,dô credemus ei .An non

hoc eft publice ccram unitierlb mundo pudcEeri; Eadem eft for^ tuna eccleOæ Cbhfti» An non ecdefia Domini pudefiebaf, cum metropolis eorum Hierufalem ab impi)s Babylonijs deuaftare^ turÇ’Anno confundebatur,cum poft afcenfum Chrifti in ccclum, Stephanus Iapidarctur,alrj uiri amp;nbsp;niuberes inuinculaconijcerei^^ tur amp;nbsp;occiderenturÇ’Obferua igi£ur,quod diierte dicatur de æter na,gterna,inquam,ignoniinia amp;nbsp;laiute.Chriftus caput ecdebg no tatus quidem eft ignoininia,non autcm ç£erna,ièd tantum tempo raria.Nondeicenditad damorem impiorum decruce,fed paulo poft refurgit â naor£e,amp; ftdct ad dextram Dei patris omnipotent tis.Sicetiam ecdefiaeiusfolet pudcfieri,æuidetur pcrire,in hoC uiddicetièculojamp;âdtempusjfêd interca feruatur amp;nbsp;glorificatur ialute ætcrna» Vtrum ergo chgis’:' Ad tempus pudefieri, ut inxtc» 4 . num glorificeris,an ad tempus glorificari,u£ ingternum pudefias

Si fana mente præditus es,dubitare no potes, utrum fit digendu. Ne metuati3,inqui£,ab qs,qui ocddunt corpus,an:mam ante non poflunt occidere:Sedmetuit£magisiîIum,quipoteft amp;nbsp;animam amp;nbsp;corpus perderein gehenna.Et^ldius eft tamp;i ad uitam di daudum aut mutilura,quam duas manus uei duos pedes haben tem mitti in ignem ætemum.Habes igitur in hac confeftfone epi^ tomen todus^uangdij, amp;nbsp;Apoftoîicæ doôrinæ de Qirifto Ô(! maieftate crus*Nam quoddidturt Vere tu es Deus abftonditu», Deus liradis i£iluator,hoc tîîud eft,quod Petrus ait: Certo iaal tota domus ifraehquod Dominum Chrift um fecerit(icu deda rauerit)DeushuncIefum,quem uos crucifixiftis, AutilludjNon eft aliud nomen fub ccslo datum hominibus,in quo oportcat »os iaiuos fieri .Et quod dicitur : Confundentur, erubeftent omnes S^c.hoc illudeft,quod ad Apoftolos dicitur : Qui crediderit ( uange!io)SCbap£ifatusfuerit,iaIuuserit.Qiu' uero non credidc^ ricjcondemnabitur.-

EtfifiliusDeioppofuithatftenus fiepe ac multum maieftatern fiiam dijs 8C idoUs gentium,ut contineat pios in officio pietatis,ta* men quiaanimioftenfifcelicitate impiorum amp;iüainfoclicitate in* digentcopioiouerbojtradatitcrumidem argumentum j 06 facit inter (eet deos gêtium antithefin»in duabus rebusdn publica uide* licetprædicationelegisamp;euangelrj,amp; in Itberationee periculis«^ Sedpriuiquam hanc antithefininmedium proponitjtecitat mo* refuotitulos 8(f epithetafua,utexplicata maieftatefuaparet fibi audienttam au£oritatem,achisquoc^afHilt;ftosconfoïeturj8ó b« ne eos de fua ialute liberatione iperare iubeat.Sic,inquiens,di* dt Dominus.Quis Donunus^Primum,Crcator ccelorum. Dt* indegt;

i'ldcjDcus ille,^uifinxjt feuformauit terram. Adhæc, Deus ille* qui non folum hnxit,fededam parauit terrani,uiddicet,ornans et ueftiens earn uarfjs herbis ,frutidbus Sc arböribus. Præterea De* usille,qui nonfruftracreauit,ôô parauit terrâm,qui non in hoc camformauit,utcfletuafta,amp; tantum ferarum habitacu!um,fed' ut inhabitaretur. Hoc, cum intelhgi poGit de uniuerfa tcrrajta* mê quia Deus præcipue in terra Ifrael reuelatus eft,fenciamus hi£

' præcipue de Ifraelis terra fèrmonem fieri.Verbum autem inhabi tandi non tantum reipicit ad externum hominum incolatum,amp; a* grorumculturam,fed maxime omnium,ad cuhuram piædoélri* næâ^ueræreligiônis.FiliusenimDeidedit pofteris Patriarchal rum terram Canaan,non in hunc finem,ut tantum urbes pofside* ant,amp; agroscolant,amp; utdelicfjs in ea fruanturjfcd is eft prindpa* lis finis huius inhabitationis,ut incoJæ Ifraclitæ eflênt cüftodes uer hi DeijPropheticorum uaticinioram,ac precipue promifsionum de Chrifto, amp;nbsp;propagarent nomen gloriam Dei ad pofteros* donecfiliusipftDeiueniretamp;uulgareteuangelion fuum in uni* Uerlum mundum. De qua re fupra copiofe diximus. Cum igitur hie fit prindpalis finis inhabitationis terræ Canaan,non eft diffici* hs ratio,quod uef bum inhabitandi hec omnia compIedlatur.Ned fîcioferecitatur, fed proponitur ad con{blandoseos,qui uaticinio Gturæ uaftationis HieruGlem,aut poftea præfenti captiuitate co territi fuerunt.Si enim terra Ifrael prjeipue ad hunc ufum feleda, pofteris Abrahg inhabitanda diuinitus data eft,ut conferuaren tur in ea promiGiones de Chrifto, certa effet gcns,certa familia, qua Chriftus nafceretur,certus quoque locus,m quo nafeeretur, euangelioii fuum concionareturffacile potuit conqci, quod eti* amfiea terra aliquanto tempore uafta effèt,tamen quia Chriftus ^ondum aduenerat,fieri non potuit,ut femper maneret uafta, Gd necefle effet,utuel tandem reducerentur in earn Ifraelitc.Sic et his temporibus Chriftus filius Dei inftaurauitmirifice in ecclcfia fua fyncerum euangelion Glutis,0^ dedit ccclefiæ demêter huius euan gdijpoffeGionem. Contraautem,inftitufaetiameftabaduerfa* rijs manifefta euangelq corruptela,nec aliud ab ipfis agitur, quam uthanclucem diuinitus accenGm,inccclefia,cxtinguant.Sed bene confidamus.Filius Dei non oftentauit nobis uanam tantum fpeci* ^minftaurationis ecclefiae,Gd ab(oiuetopus,quodinftituit,amp; tue hitur beneficium fuum,ut quanto horribiliorem uaftitatem euan* gdq hoftes meditantur,tanto maiori gloria potentia filfj Dei in co Gruando euangelio (uo illuftretur.De his autem aliàs.Nos reuer* ^murad propofitum.Namintitulofitlq Dei etiam hoc additur: Ego Dominus amp;nbsp;nullus alius. Hoc eft breue compendium om* plum titulorum amp;nbsp;epithetorum filfj Dei .Sententia enim hæcelK Quid pluribus opus eft^Quid necefle eft multw uerbis meam ma

^74 I:N cap VT XL V. ES AI AB ' ieftafem'exponereÇ’Conferami'n paucilsfma. Ego fumDomj'nus JDeus ilie,prçfer quem noneft alius Deus» Audiamus/girur,qui(i iile tantuslt;oncionecur.Noninab(condito,inquit,IocutusfuiTi,n5 in loco terræ tenebrofo 86c.Supra di'xi',fihu Dei opponere in hac concionennieftatem fuam dqsamp;S idolis gêdum,in duabus rebus, Vna citpufjiica prædicadokgis 8^euangeiij. De hac ergodfcft: Noninoccultoîocutus(um 06c.hoc eft,?vlagnuni eft diicrimcn inter me 86 deos gendum.Ego enim (emper hoc ab mido mundi egt, ut ueram öd piam do(ftrinam,quæad conlèquendam uerain iufticiam 86 falutcm neceflaria eft, publice, aperte,8d difcrteper mcos miniHros adnunciarem.Non ablcondi meam legem,ho ce^ lauimeaspromiGiones. In hunc ulum (elegi Patriarchas,ut per eosueradoâ:nnauuîgaretur,86propagaretur.In hunc ufum eie«’ gi poüeros Patriarcharum,ut eflent publici cu ft odes mcæ doâri næ. Acprimum quidempromulgauidecalogum meum,nonin antro quodam obfturojfèd in publico monte Sinai, audientibus plufquam (excenrismilibus hominum,Ô6 cœleftia miracula ràm uidendbus Deindecollocaui Ifraelitasin terra Canaan, utibi conftituta poliTO« promiftiones meæ per Prophetas explicaren«’ tur 8gt;C conleruarcntur.Hæc terra non eit ignobiîis Ô6 oblcura,fed crtclarilsima* Etfîenimnon eft ualdc abEthnias lcriptoribus, ïuarum tantum gentium admiratoribus,Cclebrata,tamen quia in ea terra dicitur Adam creatus,86 fuit prima ièdes Patriarcharum, habuitque præterca multa alia commoda, non potuit non eflê fuo tempore inter gentes ccleberrima.Cum igitur filius Dei patefecit doeftrinam fuam in hac terra, uere dicitur non in abfcondito,nec interrælocotenebrofolocutuseflê. Etadditur:Nondixiièmini lac O b fruftra : Quærite me^ Pro fruftra , hebræus habet Thohu,quod Ggnificat uaftum ièu inculrum.Sentenda igitur eü. Non reueîaui uerbum mctimpn loco uafto,86 inculto,86 in folitu dine.in qua nulli homines erant,fed in maxima hominum frequen da.Etfi enim delèrtum dicebatur is locus, in quo promuîgabatur inicio decalogus, tarnen tunc non eratabhominibusuacuus,lcd frequentiftimus, quippequod ifraelirarum erant lèxcenta milia hominum,pi^xter uu1gum,pueros 86 mulieres. Quare, quodad hanceius tempons frequendam attinet, fuit locus minime bblcu^ rus 86 priuatus,(ed publicuset longe omnium dariftimus.Necuo iojconfideres tantum claritudinem loci,in quo promulgaui dodri nammcam,fededammatcriam 86 argumentum doôtrinæ, Dixi fêmini ièu pofteris lacob/.Quærire me,Et ego fum Dominus lo;« quens iufticiam,86 adnuncians,quæ reifta lunt, hoc eft, Verbo nieo,quod promulgaui.nondocui uana,futilia, Ô6 anilia, fed do^ cuidmoremueri Dei,docui facere quaéiufta86 reda funr,docui ucram fidem,ueram inuocadonem,amp;,ueram uitæ honeftatem,ut

COMMENT, IOAN, BRENT. 6^?^ qui.uerbum meum fcdlarctur,uei'am ÔC acternam ûlutern conf^* querctur. Hæc eft matcria,hoc eft argumentum meac lt;iod:rin^gt; quam ab initio per Patriardias rcuelam,amp; poftca per Propbeta* in terra Canaan flluftraui. Poftremo,filius Dei non inteUigit hatf condone ea tantum, quæ de promulgato dccalogo,amp; iJluftrati* promiftionibus per Prophetas,in terra Jftaditarum prf terierant* Herum intelligit etiam ea,quæ futura erant de diuulgando euarv® gelio fuo ex Zion,in totum orbem terræ, Hæc diuidgatio,ut nori tftfaftain obfturo terras loco,quia cocpts çfiin Hieruiàîcm,ita non eft obfturo modo fàfta, ièd maximis S)C ftupendis miraculis. Nec eft coepta inter paucos homines,fed publice in die fefto Peni* tecoftes,quo maxima hominum multitudocongregarifoiebat* Ethæcdoftrina,quæper Apoftolosindie Pcntecoftes promul* gata eftjiion continet uana quccdam iomnia de rebus futilibus,ied sftertueram amp;nbsp;ætcrnam iuftidam acialutem. Qpare,fi banc do^ ftrinam autore filio Dei promulgatam refpcxeris,ucriisime dicit* fe non in deierto aut uafto loco femini lacob dixifîe:Quæritc me* neclocutume^euana,ied locutum cfleiuftidam,amp; adnunciafle* qnæreftafunt. Hue mihi nunc confer deos gentium,doc'trP namcorum. Primumenim,fiquiddocueruntperluosuates,eà docuerunt in obfeuriisimis lods,in antris amp;nbsp;fpe’uncis,ac nullis pla He teftibuS.Habent fuos magos,fuos diuinaculos,fuos 47 ^Muirjquos uerius murmurare loqui dicas. Deinde, doclrina torum de quibus,obfecro,rebus conftat non certe de uera iufir^ da,de bonis moribus,de æterna falutc,fedde rebus uanifsimis, de afini,quod aiunt, profpeftujdc turphudine pa£randa,de cruddi^ late exercenda,8ó de id genus alqs.QLiod fi oracula eorum confii^ deraueris,ea aut funt ambigua, amp;nbsp;flexiloqua,aut obftura .Quarc exipfadodrinæcoUationr peripiaie patet,deos gentium efiè ua?’ nifsimos, Deum autem Ifraebsefle folumucrumadorandumamp;: colcndumDeum. Hie nunc uide mihi,quanti dolt;ftrina,quæ fa^ crisliteriscontinetur,fadcndafit.Fiiius Dei tanti earn fadtjUtauiä toritateeius probet fuamdiuinitatê 80 refutet gentib'um deorurrt uanitatem. Quid igitur nos faciamtis Certe omne ftudium no^» ftrum in cognoftenda ca coDocandum eft. Nam, ut hæc fola do^^ d;rina,cft uerc codcftis,0£ codeftibus miracutis confirmata,ita af^ lert nobis ueram 8C codeftem iuftidam, ac patefacit nobis adi^* tUxmadfempicernam falutem. Aliæ dolt;ftrinæ,ud Philofôphoj’ rum, uel Iurifconfukorum,uel medicoru,ud aliarum id genus re^ rum, funt ad hanc quidem humanam uitam utiles,amp; poflunt ftu^ diofosfuosreddcreeruditos,autdiuites,aut potentes,8^ célébrés inhocièculo,nonpoflLtnt autem cos reddere coram Deo iuftos* acuerebeatos.Solahæc dolt;ftrina,quamhoclocofilius Dei nobis commendat,amp; quæ in facris Iiteriscontinctur,utilis eft,ut PaU^

lus ait.adreclarguti'onem,acl corrcftionem,ad inftituttoncm,quf eft in Iufticia,ut integer fît Dei homo ad omne opus bonum aj^s ratus. ' Scd perfequamur akerum, quo fibïis Dei opponitieiè dijsgentium.Nam drj gentium non pofîùnt ullum hominem c pe ricuhs Iiberare nbsp;nbsp;ieruare. Filius autem Dei,ut longe ante promit^

tic fuis liberationem Sc falutem,ita etiam prgftateam illis liberaliP fîmc.Nec uni tantum gemimed uniuerio orbi terrarum ol^f t iàlu tem fuarn. Sic enim fequiturîCongregamini dC uenite,accedite mul uos liberatores Gentium. Nam proeo quod uulgataeditio habetîQyi fàluati eftis ex gentibus,legendum eft, Saluatores ieU liberatores Gentium.Alloquiturautem deosGentium, ÔCCacri^ ficulos eorum,qui cukoribus fuis promittebant quidcm làlutem liberationem ex omnibus pericub's,ièdnihil harûmrcrumun* quam uerc prgftare potuerunt. Agite ergo (inquit) uos Gentil um iàluatores conferee in unum omnia confîlia,omnes uires, om* nêpotentiamueftram.non tarnenpoteftis prçftare,quod ueftris cukoribus poUicemini. Sed quid opus eft hos pluribus alloquif Resipfadocet, quod Gentium iàcrificuli fînt hominesftupidiôi^ omnium diuinarum rcrum ignari.Leuant lignum fculpturæ fuæ» portant ligneum (ïmulacrum humeris fuis, oC inuocant eum De* um,qui non poteft faluare. Tarn ftupidi funt,ut etiamfîreipià,a* deoquehumerisfuisièntiant,quodis Deus,quem inuocant,non poisit ièipfum fèruare,nec polsit fcipkim mouere, ièd necefîê I?a* beat humanis humeris geftari,amp; hinc inde traniportari,adhuc ta men fperant fe cuku cius confecuturos falutem, amp;nbsp;liberationem à malis.QuidmagisiniânumexcogitaripoteftT' Vos igitur làcrifi^ culos,imo etiam deos Gentium appeIlo.Conuenite,conferte con^ filia ueftra,ôlt;S dicite nobis,quis iam olim ita uaticinatus fît de iâlu^ te fuæ gentiSjUt etiam earn præftiteritC Et quis hadlenus fuo pof’ pulo liberationem e nialis ita prædixerit, ut etiam reipià impleucgt; rit C Certe noninuenietis ullum taîem Deumautfàcrifîculumin* ter uos,8lt;^ in ueftro ordine,(èd ego fibus Dei hoc præftiti, qui fo* lusfumuerusDOMlNVSacUeuSjôô præterqucmnon eft a* lius. Non enim eft Deus iuftus amp;nbsp;faluans,præter me. Non eft Deus,præcer mc,qui cukores (uos uere iuftificct, amp;nbsp;(âluet. Qua* re cohortor uos omnes Gentes,omnes fines terræ,ut relickis ido* lis ueftris,ad me relpiciatis.Hac enim fola uia ueram falutem con* (èqui poteftis.Ego enim (olus fum uerus DEVS,nec præter me eft akus.Sedutdiuinitatemamp;maieftatem meam apertius teftifi* cer, confirmo earn meoipfiusiuramento.Iuro per meiplum(non enim habeo memaiorem)ô^quod uerbismeis iuro,hoc tam iu* ftum,tam redum,tam uerum amp;nbsp;firmum eft,ut retrackari non queac. ïuroigitur permeipkim, quod tanta fît meamaieftasSd: ■dominatiOjUtomne genu mihi incuruetur,ôlt;C omnis bnguaper

înc furet, ( hoc cft ) omnia,fiue c(xleftia,fiuc terreftrja,Ouc inféré ha necefle habeant mihi fubrjci,amp; me fùperiorem ac Domi'num pforum agnofcere.Perquememm qujsiurat,eummaiorem (è a.^ gnofcit.PorrOjintcr homines,quifquis dixerit : In D O M1N O duntaxat funt nieæ iulb'ciæ èc imperium feu fobur:quiiquis ex deconfitebitur,quod non habeat in fèullam iufticiam Sgt;C uircscoli fequendæfalutiSjfed habeat ea tantum in DOMI NO,infiliô Dei,Icfu Chriftojis etiam perueniet ad eum,adoptabitur per cuminfiüum Dei,fietcohæreseius,fietparticeps omnium bonof rum cius,8lt; crir,ubi ipfe eft. Reliqui autem, qui repugnant ei,cori fundentur.Breuiter,Omne fernen liraehs iuEificabicur lauda* bitur feu gloriabicur in D O MIN Ot hoc eft, Vniuerfa ecdefîà credentium , confequetur in DO MINO Icfu Chrifto filiô Dei,tantamiufticiam,utdeeaetiam coram tribunaliDei gloria* ri queat. Hac7enus percurrimus hanc zRÄiKoo-if» paraphraftic^a'^ nunc perftnngemus quædam fingulariter obferuanda. Sed pri^ üfquam ad eaexponcndaaccedamus,noneft oftitanter confide* randum,quod hocdidum,Mihi curuabituromne gcnu,amp;^ iura* bitomnis hngua,citet Paulus in Epiftolaad Romanos capite de* ciinoquartOjôC interpretetur deChrifto.Sic enimait: Omnes fi* ftemur tribunal! Chnfti.Scriptumeftenim : Viuoego dicitDO M1N V S, quia mihi fleftetur omne genu,amp; omnis lingua confi tebitur ( Sic cnim legunr LXXta, pro eo quod eft in Hebræoj lurabit) Deo. Plie manifefte uides,quod Paulus cum DOMI* N V M,cui fèfè fledant omnia genua, intelligat lefum Chri* ftunifilium Dei. Sciamusigitur, quod teftimonio Pauli, qui eftorganon fpiritus fantfti,amp; optimus interpres fcripturæ,non foJurn tribuenda fit hæc Efaiæ concio Chrifto filio Dei, quemad* inodum fupra admonuimus,fed etiam quod Chriftus prædicetur uerus ab ærerno Deus. Hoc diligenter eft obfèruandum,ut ha* bcamus pcrfpicuum fpiritus fànfti teftimonium, quod oppona* inusimpfis Arrian!S,Mahumetiftis,8lt;f omnibusalqs,qui negant perpetuam Chriftidiuinitatem.Primum igitur,cum Chriftus di* cit : Non eft alius Deus præter me, luftusamp;^fàluans,plane idem eft,cumeo,quod in Euangelio dicittEgofum uia ucritasôôui* ta,Némo uenit ad Patrem,nifi per me. Et Petrus: Non eft aliud nomen fubecelodatum inter, homines, in quo oporteat nos fai*“ uos fieri. Nam qi uocatur Iuftus,non eft proprie intelligendurrt deiufticia,quainlètantumiuftus eft,fed qua credentesin ipfum iuftificar,autreputatiuftos.Vnde R orna, tertio diciturtVtfit i* pfe iuftuSjSc iuftificans eum,qui eft ex fide lefu.Si cnim filius Defj fie tantum iaftus eflet,quemadmodum fèuerusiudexiuftusefti reddens unicuiqueiuxta mérita fua,quis pofiêt coram hac iufticiâ confiftere'^^quis tantum habet meritorum,ut queat de his corànl

tribunali fijfi Dei gloriarj,8^ præmium poftuiare “T Sed bene ha^ bet,Filius Dei,etiatnfie iuiïus eft,ut iuÜificet,feu reputet iuftos, quotquot in ipfum credunt.Tantæ enim eft clcmentiæ ÔC bonita^ tiSjUt quam ipleiuftidam habet coram Deo pâtre fuo,eam donet acimputet omnibus in ipfum credentibus, ut etfi habent adhuc peccatum in carne èC ianguine, tarnenpofsint inconijaeAuDei hac iufticia,extra iê,in fblo C H R. 1S T O pofitajnon aliterglo^ riari,quamfieam in carne SC fanguine fuo pofsiderent ac (enti^ rent. QuemadmodumÔCDauid (inquitPauÏus)expïicatbeati^ tudinem hominiSjCui Deus imputât iufticiam,abiquc operibus. Beatijquorum remiiFc funt iniquitates,SC quorum teóta funtpec cata.Beatus uir,cui non imputauerit DO ml N V S peccatum. Et Corinth. f,Omnia ex Deo,qui reconciliauit nos fibi per le^ fum Chriftum,deditque nobis minifterium reconciliationis,quan doquidem Deus erat in C H R. 1S T O,mundum reconciliansfi^ bi, NON IMPVTANS eis peccata ipiorum. Habes, quomodo Chriftus fit Deus iuftus, non imputans uidclicct,cre* dentibuspcccata,iêd imputans(uam iufticiam. Nunc uideamus etiam,quomodo fit Deus S A L V A N S :nam nbsp;hoe epiihe^

ton tribuitur ei. Non enim tabs eft ialuator, qualem eum fingunt hypocritæ,qui lèdeat in coclis ociofiis ipetftator humanorum megt; ritorunijiuxta quæ aliura feruet, alium damnet,quales funt ago* nothetæ,qui præmia pro meritis diftribuunt,ièd eft talis,qui ere* dentesinipfum,nuîlisprorfummeritis,ièdtantum gratuita fua dementia ÔC mifericordia ftruet. Gratia, inquit Paulus,ialuati e* ftis per fidem,8c hoc non ex uobis. Dei enim donum eft,non ex operibus, ne quis glorietur. Et iterum ♦ Bonitas amp;nbsp;amor ierua* ton's noftri Dei apparuit,non ex operibus,quæ funt iniufticia, qux nos faciebamus,ied iecundum fuam mifericordiam nosial* uos fecit 8i^c. Quid ergo dicemus nbsp;Num Chriftus tails gratui*

tus eft faluator,ut interea non fit quoque iuftus Sd feuer us ludexC Cur ergo dicitur Redderc unicuique iecundum opera fua Cer* te Chriftus eft, SC manet iemper iuftus amp;nbsp;feuerus iudex omnium hominum, uiuorum 8^ mortuorum.Sedin hoc iufto amp;nbsp;ieueroiu dicio,nemo conftarcpoteft,practer eos,qui agnouerunt iplum ex euangelio eius, amp;nbsp;creduntin ipfum, amp;nbsp;aftèrunt iècum iuftici* am donatain feu imputatamaChrifto. Reliqui enim omnes ho* mines,qui Chriftum aut non quæfîerunt,aut contempièrunt,non afferuntlecum ad tribunal Chriftl,nifi fua humana opera. Qua* re iudicabuntur ctiam iecundum mérita eorum,Qui autem uere credunt in Chriftum,hi aflferunt iècum,non operum fiiorum me* rita,fed iufticiam Chrifti. Quare Scfecundum hanc iudicabun* tur,ut fiat iuftiisimum iudicium,amp; reddatur unicuique fecun* dumopera fua,illjis quidenidamnado,quia non habent nifi hu* mana

COMMENT, IOAN, BRENT, 679 manamerita,quæ coram Deo non funttand,utpo{sint facflorem fcruareihi's aufem falus ÔC uita, quia afferunt (ecum, non huma^ na mérita,fed tantum meritum filfj Dei DOMINI noltri lefu Chrifti,quod ibium poteft coram tribunal! Dei coni tare, ÔC cre^ deinem ieruare,

Secundo,quod diat,Conuertimini leu Refpicite ad me,ct lalui critis omnes fines terræ, Primum qiiidem docet lalutem Chrifti omnibus offerri SC proponi, fine ulla peribnarum acceptione,non ludæis tantum,fed etiam gentibus. Omnes,inquit,fines terræ, Qiiod alias Paulus ait Î Non eft diftinâio uelludæi,uel Græci, Nam idem D O MIN V S omnium,diues in omnes tnuocan* tes ie. Quifquis enim inuocauerit nomen DOMINI,faluus erit, Deinde docet, quo modo, quo medio, qua ratione homp nesconfequantur falutemChrift/.Non enim confequuntur earn auerfione uultus â Chrifto, fedrefpicienna adipfum. Refpicite, inquit,adme.Vtfruarismeafakite,noneft refpiciendum ad ido^ la,addeosgentium,Neceft refpiciendumadiSiAoamp;giJxsi'ap ,ad cul tus humana ratfoneconfidos.NeceftrefpiciendumaduIIauno^ rum humanorum operum mérita,fed eft refpiciendum ad me le^ Ium Chriftum filium Dei, Q^iomodo ergo refpicitur ad Chri^ fiumCRefpicitur ad cum fbla fide. Non enim eft alia uirtus,non tftaliud organon,quo Chriftus apprehenditur aedpitur, præ terquam fides. Nam quemadmodum hi,qui in deferto,ab ignilt;* tisferpentibusuenenatierantjconfequebantur fblo ænei ferpen# lis,äMofe,diuino uerbo inftituti, afpeélu,fànitatem,ita opor^^ tet,inquit,cxaltari filium hominis,ut omnis,qui credit in eum,non pereat,fèdhabeatuitamçternam.Nihil ne aliud faciendum,quam ut refpicias, hoc eft,credas in Chriftum,et ftatim confequeris falu tem Sic certe Paulus cuftodicarceris quærenti, quid oporteat fa tercjUt fa1uusfiat,refpondet : Credeinquiens, in Dominum le f fum, amp;nbsp;faluus cris tu Sc domus tua. Sic ad mulierem peccatrijr cemdicitur; Mulier,fidestuafaluam tc fecit, uade in pace, Li^’ cet igirur alioquiquiduisfacereC Minime omnium . Vt iuftifi* ceriSjUtconfèquaris remifsionem peccatorum, utreputerisco* ram DEOiuftus,ucfàIuuseuadas mortem ad æternam uitam, fola fit fide in lefum Chriftum . Sed accepta hac fide diuini* lus, accipitur etiam ipiritus fanftus, qui mortificat carnem, qui excitât in corde nouos motus, fpem, inuocationem, cari tatem, amp;nbsp;omnia genera uirtutum , Fidem enim regeneratio neceflario fèquitur,utexutouetere homine, nouum induamus, quifecundum Dcum creatuseft, Quare,qui fêdatur cupi^ ditatem carnis fuæ, amp;nbsp;finit peccatumin corpore fuo dominari,^ «tfi gloriaturdefidcinChriftum,tamenreipfedeclaratamp;Sprobat Ie non habere ueram fidem, fèd tantum fifticiam, Sf qualemfb#

IN CAPVT XLV. ESAÏAE ' lent etfam dæmoncs habere, qui credunt quidem,imo fèntiuüt Chrirtuni eflc uerum filium IJei ,8ó contrcmiicunt, nihil autem meliorcs aut foelidores fiunt.

Tertio, QLioddiatur : Mihicuruabituromnegenu,8lt;^iura^ bitomnishngua,hoc,ut Paulusad Romanos icribens, quemad^^ inodumante oftendimus, interpretaturde ChriftofiIioDei,ita ad Philippeniès fcribens,copio(è explicat:HumiIcm,jnquit, præ^ buit femetipfiimjfaétus obediens uique ad mortem, mortem au^ tem er UC is» Quapropter SiC Deus ilium in fummam extulit fubli^ mitatem,ac donauit illi nomen,quod eft lupra omne nomen,ut in nominelefu, OMNE GENV ièfleftat,cceleftium,ter^ reftrium,ac jnfernorum,omniique lingua confiteatur,quod D O MIM VS fit lefusChriftusadglonam Patris.Habesmaiefta^ tern lelu Chrifti fill} Def,cuius confideratio late patet,ac mulium habet ufum. Namfi Chriftus eft omnium C(Xleftium,terreftri^ urn ac infernorum D O MIN V S, certe folus hie metuendus, folus colendus amp;nbsp;inuocandus eft. Non iun t colendi,non inuocan^ didfi Gentium,non Patriarchæ,non Propheîæ,non Apoftoli, non Martyres,non alt} lancfti mortui,icd mihi, MI Hl, inquit, lius DeijCuruabitur omne genu.Et:In nomine Ieiu,ait Paulus, mne genu ft fletftat. Adhæc,fi curuatur Chrifto omne genu,con!^ ftquitureum elft omnium DOMlNVM 8c lud{cem,antc cuius tribunal omncsnos,ut Paulus ait, ftare oportet» Si autem omnes fiftemur tribunal! Chrifti, cur iudicas tu fratrem tuumî' cur defpieis fratrem tuum C Vnufquiique enim noftrum de ft«“ ipforeddetDeorationem,Præterea,fi Chrifto necefft habet o^ mne genu curuari, nbsp;nbsp;cum iudicem ilium agnofeere, quid aut

tam cupide ambis hominum fauorem,aut tarn m uliebr iter m etuis hominum minas-» Neque enim hominum fauor te iuuare poteft, hoc iudice irato, Só te odio habente ,ncque hominum minx dere poflunt,hoc iudice propicio » Si enim DEVS pro nobis, quis contra nos-; Quare hoc folum nobis eft metuendum,ne hunc iudicem impietate noftra ad iracundiam prouocemus, fed danda eft fumma opera per fidem, SC obedientiam fidei,utno^ bis ftueatjamp;C fàuorem fuum erganos perpetuoretineat»

Oyarto,quod ecclefia conhtetur: Tantum in DOMINO (inquiens) funt iufticiae meæ Só robur.Et mox: In D O M1 NO iuftificabitur Sf gloriabitur omne ftmen Ilraelis, perfpicue retjeit omnem iufticiam operum, ÔC commendat iolam iufticiam fidei* Ac plane illudeft,quod Paulus ad Corinthios ftribens, 1E S VS CH RIST VS, inquit, fadlus eftnobisiâpientiaà Deo,iufticia(^ iancftificatio redemptio,ut quemadmodum ftiiptum eft, qui gloriatur, in D O MIN O glorietur » Noftra enim iufti^ cia non eft in operibus : Etfi operum iufticia neceflario faci^ end^

endaeftjGd eft tantum in DOMINO lefu Chrifto. Non eft in nobis,re,Icdfide.Noneftintranos,(èd extra nosjln ibio Chri^ fto,quia etfî accipimus ipiritum fàn(ftum,qui exp’tat ôi. infiam^ mat nos ad fàdenda opera iufticiæ,tamen quia caro adhuc rebel* btfpiritui iàn(fto,ea opera non funtperfeôta iufticia,fèd quia cre^ diinusin Chrjftum,impuratur nobis iufticia Chrifti, quæ lola eft perfelt;fta,8lt;r conftare potefteoram tribunal! Dei. Ethæc quidem intdljgenda funtde ftatu piorum in hoc ièculo. Nam cum abie* dis imbecillitatibus carnis refurgemus per Chriftum D O MI* N VM noftrum,tunc non erimus amplius fide tantum, extra nos iufti,ïedhabebimusreipiâueramamp;2perlèlt;ftam intra nos iufti ciam,fruemur perpetuoeinsfrutftucum lESV CHRI* S TO, iuftificatore noftro. Nunc filq D EI fumus inquic lo* aimes,nondum apparuit id quod futuri fumus. Scimus au«* tem,quon/am fiapparuerit fîmiles ei erimus,quoniam uidebimus cum ficuti eft amp;c.

Siuehæc TneiKOTrjl pertineat adfinem præcedentis capitis, fiuc adprincipiumicquentis,fîue fît fragmentumconcionisex oreE* faiæexceptum,amp;literismandatum,fîue inter chartasElàiæ poft mortem fuam repcrtum,amp; in hoc loco ab ijs, quibus prouin* ciacomponendarum ordinandarum in unum uolumen con#* ctonumEfaiæ demandata fuit,collocatum,certe Ipeciem habet carminis , quo idolorum uanitas palam traducitur, amp;nbsp;idolatræ fuauiter ndentur. Etfî autemhæc pericope polsitgeneraliter in* teïhgï de impotentia amp;nbsp;ruina idolorum, quod fînt imbecillio* ra, quam quæ per ft confiftere queant, quod necefle habeant abalqsdelocoinlocumtransferri,quod fînt oneri geftantibus e* tiam iumentis,tantum abeft,ut hominem feruare, ÔC ab oneribus fuis Hberare polsint,tamen quia interpretes,motiex eo,quod di* citur: Anima eorum in captiuitatemibit,referunt huiusuatici* nij impletionem ad tempora Cyri,qui expugnataBabyIone,diri* puit ôdauexitaureosÔiS argentées deos eorum,ftquemur amp;nos banc fenientiam, 8^ intelligemus Prophetam uaticinari de rui* na Babylonicorum idolorum fub Cyro fatfta.Confraftus eft Bel, uelut hebræus legit:Incuruatuseft ftu inclinauit Bel,ruit Ne* bo.Belum fuifle Deum ftu Idolum Babyloniorum notum eft ex Apocrypha ftu hiftoria ftu fabula quæ Danielis libre adieóta ha* betur.Et teftantur poft Berofum,Diodorus Siculus amp;nbsp;Agathi* as,quod Babylonij amp;nbsp;Perfæ louem uocaucrint Belu.Fortalsis no men Bel^^ detruncatu eft ex nomine,'? qd iplum abic^ purt

éliSjk^itur Bæt Alrj fcribunt Belum fuiflê patrem Nini. E t hlnC cxfiatua Beli,quam Ninusinhonoremparentis inftitucrat tamefiè Idohtrian^Sed hacc utcunquc fe habeanqmanifeftum eft cxhocEfaiseÏoco, BelfuiHe Idolum Babylotiiorum, fimiliter amp;nbsp;Ncbo.Hæc dîcitEfàîas ïam caderc corruere.Et addit:Simula^

' eraeorura fadta funt bcftqs èC iumentisrhoc ert,imponuhturafi* iiis ÔC equi's ut auehantur. Inteliigenda igitur funt hæc de aureis argentets idolis »Nam h'gnea non habentjur tantæ curæ,ut ma* gno ïmpendio aîio auehantur .Scd pergamus.Oncra ueftra graui pondéré uf(^ ad lalsitudinemôôc.hoc eftjVeftra fimulacra, pon* dere fuo tam grauia funt,ut ctiam fortifsima iumenta,quibus aue* hendaimpofitafuntjdeiàdgent.Etquid pluraÇ^IdoIa ueftra fîmul eeciderunt 8c corrucruntsnec pofiunt luum iplorum onus fer* uarc aut libcrare , (èd necefle habent hoftium capdua efle, amp;nbsp;in reîiquaprædaabdud.Tribuitautemeis animam» Anima eo* rum.tnquitjincaptiuitatem abit,non quod idola uiuant,(èd quod Propheta rideat ea,quæ fianimamhabercnt,potuiflêntaufugc* re,8?(èlëliberarc,aut!umentisnon eflenttanto oneri» Vide au* tem mihirem mirandam»Qiio tempore uaticinatus eft ElàiasJ* dolatria Babyloniorum uidebatur firmifsinie conftituta, Sgt;C con* firmabatur poftea infîgni ilîauid:oria,quam rex Baby lonsus,non tantum ex alrjs gçntibus,qusc Idolatriæ ièruiebant,led etiam ex Iudæis,qui glonabantur fe uerum Deum colere,reportabat,Præ tercajab huius uattcinij tempore,ufque ad uidoriam Cyrfquo tempore Belus Babyloniorum confralt;ftus,amp;;auclt;ftusefle dicitur, aberant pene ducenti anni » Et tarnen Propheta dieft : Belum iam , incuruari amp;nbsp;cadere, imo iam incuruatum æ deieélum eflè» Sed meminerimus Prophetarum cflê, futura commemorare, non quemadmodum in oculis hominum apparent,iêd quemadmo* dum uere iunt coram Deo» Idola Babyloniorum erant coram Deo abominanda,ôô ièntenria Dei iam lata erat,quod eflcntdiri* pienda amp;nbsp;confringenda» Quare reéie dicuntur iam eflè direpta confraâ:a,prækrtim cum talia quoque haberentur in cordi* buspiorum,etiamfîextrinfecus maxime omnium florere adhuc conftare uidebantur» Quod Eiàias de Idolis Babyloniorum uaticinatur,hoc transièrendum eft ad omniaimpia facra quarum* cun(^gentium,quæetfifirmanturnonpotentia tantum Monar* charum,ied etiam conlènfu totius orbis,tamen coram Deo iacent iam,et funt uere conculcata.lulianus Imperator,cognomento apo ftata,etfî primum profitebatur Chriftianam do(ftrinà,tamcn,cum Roinanarum rerum potituseflèt,iuisitinftaurarinon tantû tem* pla Ethnicorum,lèu ut tune Ioquebantur,paganorum, uerumeti* am templum Hieroiolymitanum,iamdudumdiuino decreto dira turn.Sed quid effècftum eft;Hæcomniaerant coramDeoabo* / minandai

minanda,amp; iam iato iudido abrogata, Qyavc cîfî Monarcba con ^erebatuiresfuasadea inftaurandaS^ tuenda,tamen non potucJ* Juntdiutiuscönftare,quamDomïnus'fènten£iamiud«cnfuireuei* laretjæ cxequeretur. His tempon'bus refti'tiiitur aJicubi impie* tasMïnàrum Papifticarum. Sed confident! animo firnus,Miflæ impietas cecidit in conipedu Dei.Non poteft igitur fieri,ut homi ncs,quantauis potentia præditi fint,queant ipfam diu conieruarc.

tueri.Sententia Dei in Miflam Papifticam lata amp;nbsp;reuelata eft* Qiiare nihil aliud reîiquum eft,quam ut pia obedientia expeéie* nius huius diuinæ ftntentiæ executionem, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vi'^i

■ 'i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i ■

Sgpc admonuimusantealedorem,quodcum futura cftetcapii ) tiitasßabylonica,Eiaiasfuftcperit in his capitibus ecdefiamDo* inini erudiendam exhortandam,nc ofîènfi fua infœlicitate^ôÇ Bahyloniorum fcchcitatejdelerat cultum ueri Dei,qui eft fidcs iigt; Chnftum promiffin-n,amp; deficiat ad Idolatrian Bahyloniorum. Idemargumêtum tracftaturetiam in hoc capite. Acinitio comme inoratChriftus filius Dei beneficia fuain ecdefiam .Deinde con^ fertadea impotentiamamp;C uanitatem fitfliciorum deorum,ut hac collatione excitet populum fuum ad contemptum idolatriæ,Sô ad ftudium uera' pictatis. Audite me,inquit,domus Iacob,amp; omnc» rdiquiæ domus Ifraeî,uidelice£,quæ ex tot cladibus,nunc per Sy^ ros,nunc per Aftyrios,nunc per alios hoftes illatis,adhuc fuperj* funt. Audiat,inquam,uniuerla ecclefia Dei.Quid audiat hoc ni^ m:rum,quod iequitur:Portamini à me in utcro,Geftamini à mea? uulua.Ego ctiara is ipft fum,qui baiulabo uos ufcp ad fènelt;ftâ,ulc^ adcaniciem.Ego,quiabinitiouosfècijuos condidi,uos in popu* lum meum degi,uos regeneraui, amp;nbsp;hadlenus educaui, fufcipiam etiam uoshumerismeisgeftandosjbaiulabo uoSjamp; làluabo.Hæc eftinfignisamp;memorabilisconciOjquafiliusDei pingit affedum fuum erga ecdefiam populi fui iucundifsima matris imagine.Sicut enim initio s' în.Sjûû,vadmirabilitcr in utero matris formatur, dein defuiscertismenfibusgeftaturetfouetur,donecgrandelcat,5ctê pus partus adueniat.înterca mater iolîicite curat,ne fœtû in utero geftatum ullo incommödo,quoad eius fieri poteft,afficiat.Poft^ aut infans natus cft,tra(ftatur à matre magna cura,Lauat,pânis in UQÎuitur, abtur,geftatur,mouetur.Breuiter,materinhanc unam

rem toto ftudio inctimbit,ut infans con(èructur,ólt;S adokfcatjta tiam filius Dei,geftat ecckfiam,tanquammater in utero, 8^ parit eatrijac fumma ioHicitudine alit atcp educat ipamp;m.Et quidemJon^ ge fuperat maternam curam in conferuanda ecdefia fua. Nam ma tres carnalcSjcducant quidem natos fuos mcdiocri cura,dum ado^ lcuerintjamp; ad uirücm ctatem peruenerint»Poftea autemjetfi non omnino ponïrt curam fuam.tamê quo grandior fit ætas natorum, , eo minor quoq? fit matris fojlicitudo,quippe quod nati iam fuo ui üunt arbitrio,^ mater imbecillior redditur,quam ut pofsit natos iuuareiaut morte abripitur^ut non queatamph'us natis in (èneda ipfbrum operam fuam impendere» Filius autem Oei fic amplédi^ tur ecclefiam fuam,ut eurer earn fumma follicitudine non tantum in infantia amp;nbsp;adolelcentia,uer'ünietiam in iènecïla,amp; decrepita æta teeius.Partiamur ergo ecclefiam in duo tempora,amp;l clareuidebi^ mus quanta (èmper cura filius Oei earn tam in infantia,quam in lè neciute con(cruaueritgt; Vnum tempus cft,iam inde ab initio mun^ di,ab Adamo ôlt; Abraamo,ufcp adaduentu Chrifti in hune mun dum.Hoc tempore ecclefiahabuit fiiaminfântiam,adole(centiam, m'rilcm çtatem et fènetfiutem Jnfiintia adolelcentiaeius erâtiub Patriarchis,ôlt;r in exitu ex Ægypto. Qu^î^tis autê miraculis,quam admirabilipotentia amp;nbsp;curaeducata amp;nbsp;conièruata tune fit ecclefîa, notius eft,quam ut hoc loco recenïèri debea t. Virilis ætas eius fu^ it fub Dauide 8C alrjs regibus, Ac tune quidem maxime florere ui^ iàeft.Seneâ:usautemeiusfuit,cumIlraeIitæeiicerentur in exilia, cum reduces opprimerentur à finitimis gentibus,ac præièrtim ah Antibchojdonec perueniret fub Herode Idumco amp;nbsp;Pharilæis ad decrepitamufè^ætatem, Sednec hoc tempore delèruit ecclefiam fuam filius Dei,quin potius ficut ab initio in infantia,ita€tiam tunc in iêneéta baiulauit cam,â(S inter medios hoftes conferuauft.Quo tempore Pharifæi rerum in ludga potieban£ur,8(5 Herodes tyran nidem inuadebac, ucra ecclefia Domini uidebatur prorfus exlin^ lt;îla,ôô fepulta. Et tarnen filius Dei geftabat earn humeris fuisfal^ uametincolumem.Etfienim multitudopopuliliraeliticifequeba tur Phariiaicas nbsp;nbsp;Saduceicas impie£atcs,tamê uera fides remanié^

rat in ^acharia,EIizabeth, Anna Prophetifià,ïolèph,Maria,Pa ftoribusjamp;inmultisalqs. Alterum tempus eft ab aduentuChri^ ïii uièp adfinem mundi. Habet 8C hoe tempore ecclefia fuam in^ fantiam,adolefcentiam,uirilem æ£atem,amp; îèneeftam. Ac in his fin gulisætatis partibus filius Dei geftauit 8u feruauiteam Jnfantia 8C adole(centiaerat,cum Chriftusipfe,amp; Apoftoli eius prædicaue^ runt euangelion,Ætas uirilis erat, cum per Apoftolicam dodrP nam ecclefia colligeretur ex omnibus gentibus, propagaretur ad pofteros gentium,Qpantum ibi miraculorum inueniesC’quam admiranda potentia filq Dei,in tuendaecclefia fua,fubaduerfa=* rqs tarn

tam lu Jæis,quam gciitibiis»tam rcgibus,t^ Cœfarjbus,amp;^alqs tyrannjs.Nuncautcmpcruenif Ecdefiaufc^adfcncdani. QuidÇ’ Sendcmus ergo earn dcfedturam; Btfi uidetur minari maximam rui »^ani,quod amp;nbsp;impia Sophiftarum 8C Monachoru do(flrinai gra/ 'iifsima hoftiumpisedodrinaetyrannide preraatur. Salua tarnen fes eft,quod filius Dei 5 qui ab initio earn infantem in utero gefta/ mtgt;necnuncquidem in fcneda cius abiecitipfam,fcd quo infirmi or uidetur fenedutis mor bo, co diligetiori cura a Chrifto fouefur. Hue refpicit etiam Efaias alias,cum ait,cap.xlix. Nunquid obliuio oitradit mulier infantemfuum,quo minusmifereaturfiliouteri HiCSedefto,obliuifcantur illæ,cgo tarnen tui non obliuifcar, Sgt;^c^ Hue refpexit Chriftus ipfe, cum propter Ecclefiâ fufcepilïct crucc: Tu es, inquit, qui extraxilfi medeuentre,fpesmea abuberibus oiatris mee,In te proiedus fura exutero.De uentre matris mee De Us meus es tu.Nedifcelïèrisame.hoc eft,Cummc tutatus fisabin fuitia ufquc,ne,quæfo,hoctempore,poftquâm grauatus fum cru ce,8c quafi ad fenedam perueni,déféras me. Et in alio Pfalmo : In te conHrmatus fum ex utero, de uentre matris meæ tu es protedor uieus. Ac mox:Ne prorjcias me in tempore fenedutis, cum defecc fit uirtus mea ne derelinquas me.Et iterum. Vfque in fenedam Sd ^cnium Deus ne déféras me. Confolemurigitur nos hacpromif/ fionefilq Dei, inhistriftifsimistemporibus,ÔCconfirmemusani/ uium noftrum,certa fiduciaconcepta,quodetiamlî Ecclefîa uidea/ fur morbis feneduris fue pene deficcre,filius tarnen Dei geftet ad/ buceamulnis fuis,ô^ côferuetipfam in omnibus malis,prg(ertim,

amp; alias tam perfpicue dicat: Ecce ego uobifeum fum omnibus dicbus,ufcn ad confummationcm (eculi.

Commemorationem benefiet] accommodât ad propofitum fuz um,uidelicet,ad refiitandam Idolatrian, Sc ad conferuâdum popu/ lum fuum in officio pietatis,Cui,inquit,afsimilaftis meC' Cum ego tanta benefiaa in uos confcram,ut tuear amp;nbsp;cÔferuem uos,ficut ma/ fer fœtum fuum,ab infantia ufi^ ad fencdam,ac ne in fenedaqui/ dem deferam uos,cur,quæfo,me tam uikm, tam abiedum æftima tis,ut uel inftituatis,côtra quam uerbo meo præcepi, in honorem, fîcut uos iudicatis,nominis mei imagines, fine illas ligneas,fîue eti am aureas, uel ab alrjs inftitutas, ueneratione ueftra adoretis C Etfi enim prærexitishuic cultuimeum, non fidicrj cuiufdam dei no/ men,tamen hoc non eft me colere, fed potius me ignominia amp;nbsp;con tumelia afficere, quippe qui hoc fimulacrorum cultu exiftimatis mehis uanifsimisrebus,quas nôpræcepi,dcledari,amp; me fimilem

, . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- MM ‘

686 IN CAP VT XLVl. ESAÏAE^ effe fordidæ crcaturæ,exqua imagïnem meam fingins. Cogita cm mihi tu ipfe,quanta fit ftuldcia,quanta infania eorutTi,qui infiitit/ untamp; coluntimagtnes öd rtatuas in honorem,uc ipfi loquuntur, Dci.Nam proferunt, profundut ex marfupio fuo magna copia öd pondéré aurum Öd argentum ♦ Et eonducunt mercede conflato/ rcm,qui fadat ex iUo auro öd argento Deum, feu Dei fimulacrum, Quod €um confedum fuerit, inftituunt in honorem Dei, dé pro/ aimbunt ante i]ludsjbi'lt;ß preces fuas fanquam nufquam alias Deö acceptiorcs elFundunt* Ecccau£emfimulacrum,quodcolunt,tani imbecille eftjUt non pofsit fe fuis uiribus moucre,fed necefle habet humeris gcftari,ac portari ad cum locum,in quo inftituendum dl» fit cum inllitutum fucrit,non potefi: amplius fcfc de eo loco moue/ rc»Et fi quis inuocauerit opcm ciu8,nihil plane refpondet,ncc po/ teft inuocantem e fua tribulationc libet^rc Jftud,inquit,memcnto tCjSd reputatc'aim animis ueftr», ut uofipfi cognofeatis quanta fit uanitas cultus fimulacrorum.Scd priufquam cohortationem,qu« fequitur,pcrftringamus,oftendemus pauds,quæ fingulariter ob/ feruanda cenfemus,in his.quæ iam percurrimus, Ac primum,cüni Paulus apud Äthenienfes concionarctur, Adorum dedmofeptu mojuideturomninohancconcionem imitatus eflè, acexplicaffè, Deus,inquit,quifecftmundum,8domniaquæincofunt Öde« Ac n»x:Qnamuis non longe abfit ab unoquoq? noftrum. Per ipfum cnim uiuiraus,mcuemur öd fumus,ficut quidaip ueftratium poeta rumdixerunc » Nam huius progenies fumus, Genus ergo cum fi/ musDei,nondebemus exiftimarc auro aut argento, aut lapide artefculpto öd inuento hominis, numen eile fimilc Öde. Deinde eum ait: Cui afsimilaftis M E, öd cui comparafhs M E, haud ob/ feure fignificat, quod Iudæi,utnecfapientes Ethnici, nonfuerint tarn ftupidi, utfenferint externa lila fimulacra fine lapidea fiueau/ rea effe ueros deostfed tantum adumbrare diuinam maieftatem, dé cffcaliqua ex parte Deiinccelo habitantis cffigiem.ln Exodo,cuni inftitutuseflet uitulus aureus, uociferantur : Hi funtdij tui Ifracl, quiteeduxerunt de terra Ægypti. Atqui fdebanttuncuitulum nondum fuifle conflatum.Quare non fentiebant huncuitulum e(/ fe uerum Deum,fed effè fimulacrum, öd cultum, cius Dei, qui ip/ fos c terra Ægypti liberauerat, öd propter quem cultum is Deus collaturus effet in ipfos multa alia benefida. Vnde öd Aheron con fccraturus hunccultum,non clamattCras erif folennifas uituh,fed folcnnitasDomini,ueriuidelicet Dei* Hoc idem fignificat Pfalz muscentefimus quintus: Mutaueruntgloriam fuam m fimilitudi/ nem uituli comedentis fœnum» Et Paulus ad Romanos, de genti/ bus ait;MuUuerûtgloriain mcorruptibilis Dei per fimilitudinem imaginis

’”’*ginis corruptibih's hominis,amp; uoladliumjôC quadrupedum,Slt;^ •^^ptilium^Non didt Gentes fenfide lapides,ligna,aurum ÔC ar^en

efle uerosdeos ,fed gloriam ucri incorruptibih's Dei eßin/ ^ifleimaginibus rcrum corruptibilium. Quid igitur eft, quod cul *us talium imaginum qnæ ad honorem ucri Dei, ( ut amp;nbsp;ludaei 8d Gentes fentiebant) inftitutae erant,habetur pro ldolatria,amp; eft co/ tarn Deo tarn abominabilis Duse funt præcipue huius rei caufse. na eft,quod inftitutio amp;nbsp;cultus imaginum erant manifefte uerbo Domini prohibita. Non facies fibi,inquit, fculptile, neque om/ *iem fimilitudinem 8^c, Quare,amp;fiinftitutorimagims exiftima/ batfehocopere præftarecultum uero Deo,tarnen non potuithue prseftare ex uera fide,quse eft ex auditu per uerbum Dei, Omne au ïem,quod non eft ex tide, peccatum eft. Altera caufa,quod inftitu torlmaginis pollicebatur fibi hoc cultu Deum effe propicium, pteccs (uas exaudire,ac omnia beneficiorum genera conferre. Hæc eft abominabilis Idolatria ♦ Verus enim Deus non eft propicius, Hec exaudit preces, ni fifolo cultu unigeniti filq fiii Domini no/ ftri lefu Chrifti,qui cultus eft Fidcs inipfum.SoIus cm filius Dei, eft uera,amp;,ut Epiftola ad Hebræos ait, exprefla imago fubftantiæ dus,Sicut Ô^ipfeinquit: Qui meuidct,uidecôi Patrem meum. Qiiare,qui fufdpit Deum jaliaimagtne.quam filio fuo Ghrifto ho norandum,amp;aliocultu,quam fideinChriftum,colendum ,dcfig/ nat coram Deo cxecrabilem Idolatrian, Vult quidem Deus,etiam in proximo homine , quiaamp;ipfc eft aliqua ex parte imago Dei, fuo quodani modo,nimirum diledione, ÔCoperibus caritatisco/ ft. Qiod autem attinet ad eum cultum,quo Deus nobis fit propi/ dus,remittitpeccata, reputatnosiuftos, exauditprecesnoftras, Slt;adoptatnosinfilios,amp;conferc in nos coeleftem hæreditatem, necuult^iecfert a nobis alium cultum, nifi eum,qui exhibetur ex/ prefiæ imagini fuæ,Chrifto filio fuo.Hic cultus eft fides in ipfum, uidciicet,ut credamus^quod Deus propter folum Chriftum filium fuum,fit nobis propicius, amp;nbsp;donet nobis æternam uitam. Sic De/ usjnquit ,dilexit mundum, ut filium fuum unigenitum daret, uC omnis,qui credit in eum,non pereat,fed habeat uitam æternam. Et .alias:Non eft aliud nomen fubcoelo datum inter homines,in quo oporteacnosfaluosfieri.Acrurfus: Huicomnes Prophetæteftiz monium fcrunt,quodremifsionempeccatorum accepturus lit per nomen eius,quifquiscrcd!derit in illum,HæcfoJent quidem fim/ pheiter recitari,fed profeefto patetlatifsime.Cum enim folus Chri ftus fit exprefla imago Dei,qua Deus ita deleiftatur,ut omnibus in ipfum credentibus propicius fiat per fidem, manifeftum eft, quod quifquis aliud quiddam,prêter hanc imagincm fidem in eam,ad

placandum amp;nbsp;colendum Deum fufceperit,affingat Deo longe alp' am imaginem, quam quae ipfum exprimât, ab ipfo agnolcatur^ Hocautemuereeftalienum Deum fingere Sdinftituere* Sic cucuP Ia,quo nomine intelligimus ordines monafticos,fit alienus Deus, cumeaopinioneinduiturSC geftatur,quodpropter eamDeus fit propicius,amp; feruetin morte, ad ^ternam uitam.Hoc eft facere Degt;^ urn cuculIatum^Quo quid poteft did abominabiliusCSic Mifla pa piftica,que peragicur ad cxpiada peccaca uiuorum amp;r mortuorumi fit Deus alien us,Slt; qui earn hacopirtione colunt,faciunt DeuMif/ farium.Sicperegrinatio ad ofta mortuoR2:,quæ ad placandamirani Dei (ufcipitur,fit Deus alienus, amp;nbsp;qui fie ad mortuorum fepulcra pcregrinantur,jfiidunt Deum peregnnatorem,Quid pluraC’Quale opus ad fatisfadendum prö pcccaos in confpecftu Dd,amp; ad mitiga dam iram Dei,perfidendum fufdpis, talem imaginem affingisue/ ro Domino Deo noftro. Cum autera non fit alia imago,quaeeuni uere exprimir,præter lefum Chriftum filium eius,qui fola fide co/ prehcnditur,dubirari no poteft,quin abominandum idolum infti/ tuas,amp; execrabilem idolàtrian committas, cum aliquid aliud, prac/ terq fiderh in Chriftum, pro impetranda uenia peccatorum coranf Deo,amp; aftequenda æterna foelicitate, fiidendum fufeeperis» Sunf quidem multa alia bona opera diuinitus prsecepta, amp;nbsp;diligêtifsime facienda,fed longe alio ufu fine,^ ad expiationem peccatorum,* coram Deo, amp;nbsp;ad placationcm iræ Dei, De qua re alias copiofius traftatur.Poftremo, non eft ofdtanter praetereundum,quod did/ tur: Qui profertisaurudefacculojfeuuthebræus habet: Qui pro fufe exponunt aurum e marfupio amp;c» Defcribitur enim hie uulg» re ingenium hominum,qgt; ad inftituendos impios cultus liberalilsf me profufifsime opes fuas exponant: ad inftituendos aute,S^ tu/ endos ueros Dei cultus funtparcifsimi,amp; auarifsimi.Cum Ahero conflaturus erat uitulum aureum in cultum diuinum,Ifraeh'tæ pie/ na manu inaures uxorum amp;nbsp;Iiberorum fuorum obtuIerunf.Scd ciï poft reditum e Babylone inftauranda eflent légitima facra, tant ïlliberaliter confer ebant (ua tributa,ut amp;nbsp;Leuitsc nccefte haberenf fua minifteria deferere,amp; illi grauiter a Propheta reprehendcren/ tur. Domus mea, inquit, adhuc defer ta eft, uos aufem curritis, uè quifep domum fuam habeat.Sic amp;nbsp;fuperioribus temporibus maxi/ raæ diuitig collate funt in impium ufum Miflarum, aliorum ille/ gitimorum facrorum. Nunc autem ad inftâuranda amp;nbsp;conferuanda uera facra Dei,nihil eft hominibus illiberalius ôd tenacius * Quid, quæfojcaufæeft, q, homines ad mendacia impia inftituenda 8^ tuenda fine tarn Iiberales,ad uerum aut cultum Dei iuuandum,tam fordidi dC auanYSi deprauatam hominum naturam probe expedas.

COMMENT. IOAN, BRENT. «SJ» ttonmiràben'shospræpoftcros corum mores. Poft^ cnim homo amffitfpfritum fangum per pcccatûm, 8^ faélus eft filius iræ,tradi/ tus cft Cyrannidi Satanæ, utquod hkuultamp;f cupic, hoecbam ho/ uio,feruus eius,uelit 8^ cupi'at. Satan autem non tantum amat men daciajed eft eciam autor mêdaci'orum. Quarc 8^ hommes fubicdi Satanæ natura fua amant mendada,idcocp ad infti'tucndos 8^ tuen dos mêdaces ac falfos cultus Dei,opes fuas hberahter 8d ex aîo con ferunt. Deinde Satan natura fua odit DcuiTi,ac uerbum ci us. Qiiid igiturreliquum eft, q ut ctiam hominem tibi fubietftum fàciatofo/ tem Dei Sgt;é uerbi eiusC’ Nemo autem fponte fua aliquid confert,ad conferuandum illud quod natura odit S' abhorret. Quare non eft n*irLim,lt;h homincs,fa(fti ofores Dei, ægrealiquid ad facra uerbo Dainini conftitutaconferant, Sed qui uere pij tunt,hi, utSatanæ tbrenunciaucrunt,ita in hoe ftudium prgcipue inGumbunt,ut quo quo modo qucant,uerum cultum Dei adiuucnt,confcruent,tuean tur,amp;f ad pofteros quoe^ propagent.

Subijcit exhortationem,qua mónct populum fuum ad idolatri/ an propenfum,ut diligenter inter feconférant fidiciorum deorum . uanitatem, 8^ ueri Dei maieftatê. Ex qua collatione perfpicun fier, qjidelarria fit fugienda,8lt;^ cultus ueri Dei fctftandus.Acprimü de diisfilt;ft’éTjs.Mementote(inquit)iftud,amp;confundamini.Pro,Con fundaminiiegendum eft,Fundamini,(cuConfortamini. Et eft fen fus. Vos pretiarieatoreSjUospropenfi ad idolatrian,uos,qui tam fa cile offèndnnini fcclicitate impioR2,ut ftatim cogitetis defeólionem ad impiecatêjconfortamini, corroborcmini,fitis animo fortiori,8d conftantiori. Non finatis uos tam facile de ftatione ueflræ reboio o nis depeili. Mementote iftud ,quod iam de di]s gentium 8C eorum origine cómemoraui.Rcputateillud diligenter cumanimis ueftris, cognofcetis reipfa uanitatê eoRz. Manifetlum enim eft, q? tales dij fint ab hominibus excogitati amp;nbsp;inftituti, neepofsint feiplos lu/ uare.Ciuis quifpiam profert de area fua aurum 8k argentum, c5 uCnitcumaurifabro de archifec^tatione fimulaeri. Habesinitium huius dei. Atqui ueriis Deus eft ab æterno. Non habet initium nec finem. Simibtcr uera ueri Dci imago, quæ eft Chriftus filius ciu5,eft æterna.Nec unquam fuit alius cultus ab initio orbisterrp, quo cultu hominesconfecuti fuut ucram falutc,præîcr cultum hu* iusimaginis,qui eft,fides in Chriftum filium Dei. Quare hæe no/ ua Dei aut fimulaeri eius architelt;ftatio,Slt;^ inftitutio non poteft effe ucrusucri Dei cultus.Deinde,poftqaurifabcr conueuitcum ciuc, format pro induftria inocnn fui, fimuläerum. Quod cum fucrit

«9« IN CAP VT XLVt ESAIÄE confeclum,portafur humeris nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enim pedes habet, nôn tarnen

poteft ambulare)8^ collocatur in facrario,amp; dcdicatur folenni ritu, ut fit deus, ante quem homines procumbant, amp;nbsp;prcces fuas cfFun/ dant.Quid ergo fitCSimulacrum tarn impotens eft,ut fe de loco,in quo collocatum eft ,moucre non pofsit,tantum abeft, ut cultorem ex ærumnis 8^ afflilt;ft ionibus fiais liberare queat. Os habe£,0^ non loquitur.OcuIos habet,amp; no uidet:aures habct,8d non audit» Na res habet nôn olfeciCpcdes habet,amp;nôn ambulat»Hæc,inquic, nnementôte,hæc uobifeum conferte,haec diligenter confiderate, Si II! fi caretis fenfu communi,deprehêdeti8 ipfi, quod hi dfj aut hi cul tus,non fintdiuinitus oftenfi 8^ cominendati,fed ab hominibusef/ fifti et excogitati. Talcs collationes,et A« a«^«^uo1 multum profunC^ ad inueniedam 8(. cognofeendam impiorum cultuum uanitatc» Ex/ tat in Eufebio iucunda hiftoriade Gregoriô Neocæfaricnfi,8i fa/ crificuloApolIinis.Cum enim Gregorius fufcepiflèt profedionc per alpeSjSi occupatus nodc,ac impeditus niuibus nÔ poffet ad de fti'natum locum peruenire,diuertit ad phanum Apollinis, quodin fummomontis iugopofitumerat. Aeufus cmidem eft ea node, quod ad ipfura attinebat, fatis tranquillo holpitio » Poft^ autem difeefsifiet. Si facrificuluseiusphani,refponfapro more,ab A/ polline fuo peteret, Apollo,ne gry quidem, quamuis multis uidi mis fonicitatus,refpondit. Qua rc (acri fîcuîus plurimum perturba tus, ( Hic enim cratquæftus eius),non potuit ullam tam pertinacis filentrjcâufamexcagitare» Noduigitur apparet ci ApoUinis fui fpedrum,8i exponit ei caufam filentq,uideliccc, quod a Gregorio iîlo,quem ipfe hofpitio excepifïèt,eiedus eftet e phano, ncc poflèt adhunclocum,nifîpermittente Gregorio, redire, Quibusacce/ ptis,facrificulus contento curfu Gregorium aftèquitur. Si comme/ môras ei rem geftam ,petit, ut référât ipfi gratiam hofpitij, Si fînaé Aponinem,e cuiusrcfponfis uidum fibi pararet, adphanumfu/ um redire, Si refponfa priftino more dare. Gregorius nihil cun/ datus,fcribic Apollini epiftolam in hæc uerba » Gregorius ApoP lini»Permitto tibi ut redeas âd locum tuum,8i agas, que confueui/ fti.Sciebat enim uir pius Apollinis uanitatem hoc modô magis il/ luftrandam,quam commedandam»Sacri ficulus igitur, accepta hac epiftola redit domum,ponit epiftolam ad ftatuam Apollinis,repc/ tic oracula, audit iterum refponfa. Sed quod Propheta hic monct,' fa cri ficulus redit ad cor, confert inter fe res geftas , cogitat fccum: Quid Hiccine meus Apollo tam infirmus,tam impotes deus eft, ut finat fe ab homine peregrino a ftatione fua depellif Quanto po/ tentior,quato melioreft,uel hic ipfe homo,uel que colit ipfe,de us eiusC'Itaqi r elido phano acdeo fuo,properat ad Gregorium,expo/.

COMMENT. IOAN. BRENT. é?« öWcï rem gcftam,Cradit fefe ei in ucre pia dodn'na erudiendum. Et ^uid plura'; Sic proficit ftudio Chriftianifmi,ut no tm bapnfmum fufdpiatjucrumctiâ Gregorio in Epifcopatu Ecclcfiæ fucccdat. T3 tum potuit diligens oollatio de conditionc rerum uani Dei. Sic qo' ptanda amp;nbsp;cÓfercnda funt luter fe,qujc traduntur,de cultibus Pha/ nfaiciSjde ordinibus monafticis,de Mifsis Papifticis, de Indulgen tijsRomaniSjde Purgatorio,dcperegrinationibus,deq5 alijs id ge nusfacris»Quod (i diligenti ftudio fiaf,dubium non cft,quin mi-' nifeftc deprehcndatur,qLiod fint cukus non inftituti diuini rus,fed txcogitati hunianitus, SC quod fint ineræ fuperfticioforuni horni/ num impofturæ.Deinde hortatur Dominus per Prophetam,utcó fcramusnobifcumnon folumuanitatemfióbciorum deorum,fed «iam maieftatem ueri Dei, beneficia eius,quae in fuos cukorcs tonferre folcc.Rccordemini(inquit)prioris feculi,quonia ego fum Deu8,amp; non eft ultra Deus etc. hoe eft,Memineriris,quomodo ia inde ab initio huius feculi declarauerim, amp;nbsp;coprobauerim, q? ego tolus fim uerus Deus,nec fitalius,pra;tcr me,deus.Primo enim,ad nücio ab exordio nouifsimum,ó^ ab inicio,quæ needum fada fünf. Cgois (um,qui nouifsima,fcu quæpoft futura fünf, longe anteep f anr,reuelo èC adiiuncio. Necß hæc mea uaficinia funt uana, ficût naticinia deorum pentilium.Sed confiJium meum ftablf,amp;^ omnis

O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_

Woluntas mea fiet. Qyseeunqj uaticinafus fuero,rata firma funt, ^quecuncp praedixero,rcip(a uere iraplencur. T eftatur hæc,pro/ *nifsioncs,quæ didæ funt ad Patriarchas, de multiplicatione femi' ïiis Abrahæ,de liberatione Ifraelis exÆgypto,dc inftituendo re/ gno in terra Ganaan»ô^ de multis alps rebus ,uÉ Interea non comme morem priuatas Prophctias,quæ adnûciatæ funt poft Mofen, per Prophetasfub îudicibus,per Samuelê,pcrEliam,per Elizæum,Slt; ïlios. Hoc eft illul Ire argumentum uerædiuinitatis,de quofupra faepe didum eft.Secundo.ËgO is fum,(inquit) qui uoco ab Oriai le Auem,Sd de terra longinqua uirum,qui uoluntatem meam exe/ quecur^Hunc fîcut ioquor,ita uere etiam adducam. Et quodcuncp înftitui,hoc per ipfum certifsime perficiam » Loquitur autê de Cy/ to, quem uocaf auem ex oriente, quod magna celcritate uenturus effet e PerfiainBabyloniam, amp;nbsp;quod in Babylonem fit irruptuz rus,quemadmodum agmenuolucrum indeftinatumagri locum irr Here folet. Quod autem fie deCyroamp;expugnationeBabylo/ nis,ac liberatione captiuorum ludaeorum, per Prophetas diuiz no mandato prsrdidumerat,hoc ita rebusipfisfuotempore im/ plctum eft jUtperfpicuumfit, eumelTe uerumDeum,cuiusfpM ritu Prophetae hoc prædixerunt ♦ Tertio. Ego etiam is fum, qui öonfolura eonfero in populum raeum corporalem falutem,fed

cuamconfero in eum iufticiain 5C falutem æternam . Propc enini fado iufticiam meam,quae non elongabitur, amp;nbsp;Salus mca non mo rabitunDabo in Zion falutem, Ifraeli gloriam meam, Hoe eft uatidniumde aduêcu ueri Mefsiæ,feu Chrifti Domini noftri.Sed præmittithuic uaticinio increpationem duricordium Sdincrcdulo rum. Audite mcjinquiens: Propofitæquidcm funC uobis hadc/ nus multæ promifsiones Dei,fed uos tanta eftis duricordia,utnul lam aut paruam eis fidem adhibeatis, ói^ a iufticia, hoe eft,fide,qua confequimur iuftidam,longe abfitis.Audite ergo me,uel hoe tem pore. Non tantum promitto uenturum Cyrum, amp;nbsp;liberaturum ea ptiuos meos e Babylonc , Sed etiam ego ipfe ueniam adducatn meeum meam iufticiam. Videbitur quidem incredulis, nullam de/ uaftata urbe Hierufalê, amp;nbsp;difieda politea Mofaica, rcliquam eflè populo meo iufticiam 8C falutem.Ego uero affirmö, nee iufticiam^ nee falutem unquam defuturam.No elongabitur iuftida,necmo/ rabitur falus. Eifi enim poft feptingentos demum annos uenturus fum in carne,tarnen quia aduentus meus certifsimus eft,amp;qui crc/* dunt in me,non minus fruuntur,etiam hoe tempore, beneficijs iu/ fticiæ ac falufis meæ, quam fi eo demum tempore, quo hominem aftumpturus fum,uitam in terris agerent, iure optimo dixerim,me am iuftic am amp;nbsp;falutem non lonoe abefle nee diu differri.Nihil ein certius eft^^ datums firn falutem in Zion,et reuclaturus firn glo riam ac maieftatem meam in Ifrael,quia in Zion, in urbe Hierufa/ lem,inter Ifraelitas prædicabo Euangelion meum, illuftrabo iP lud magnis ac multis miraculis,ac mittam ex Zion Apoftolos me/ os in uniuerfum mundum, utprædicent Euangelion meum omni creaturæ,utquicun(^ credideritamp; baptifatus fuerit,feruetur.Qui cunlt;^ autem non crcdiderit,condemnetur. Habes höc loco tria prg cipue argumenta,qüibus filius Dei aflerit fuam diuinitatem aduer fus fïdidos dcos,amp; qup uult diligenter raeminiftè. Vnum ducitur a prioribus uaticinijs.’alterum a corporali falute amp;nbsp;liberationecon ferenda per Cyrum regem Perfartim.Tertium,a fpirituali amp;nbsp;^ter na falute,per leipfum,(uo aduentu in carnem confcrenda.In hac au tem ultima huius capitis pericopa obferua filium Dei diferte polli/ ceri fuam iufticiam,8c fuam falutem: MEAM (inquit ) iufticiam adducam,amp; M E A Salus non morabitur. Duplex enim eftiufti/ cia. Altera eft Mofi,feu legis. Altera eft Chrifti feu fidei. Iufticia Mofi confiftitin perfeda obedientia,amp; abfoluta obferuatione Ie/ gis. Sed hæcinfirmatur, ut Paulus ait, per carnem.Dum enim in haccarne peccato obnoxia uitam agimus, no pofliimus legem Dei operibus noftrisperfede implere.Affèduscarnis( inquit )inimi atia eftaduerfus Deum.Nam legi Dei no fubditur. Siquidem ne

COMMENT* IOAN* BRENT, 693 pöfeft (|uidem,Promitt{tigitur Chn'Rusfuam iuflidajr^quia cum pcrfedlc fit iuftuStnec ucHt fua iufticia folus frui, affidtur tam P’c crgahumanum genus, ut omnibus in ipfum credentibus inipu ^^acdonet fuam iufti'ciam, qua non aliter coram iudicio Dei con/ ^cre gloriari dcbcant,^ fi jpfi fuis opmbus uniuerfam legem pctfede i mpleuiffcnt.Hacc eR,non operum,fcd F1D B1 iullicia, •icchabetur fcnfitiuc,fed impUtatiuc. Quæ tarnen per fidem acce/ pta,8(^fi reipfa eft in Chrifto extra hominis camcm, tarnen non eft In hominis carne ociofa,.fed mortificat affeeftus carnisvSu ducit atep äccendit hominem ad queuis pia opera, quæ uerbo Domini pr^ce ptafuntSicetiam duplex eft Salus, Altera corporalis,altera eerie/ ftis. Ac ilia quidem prior,ingens Dei beneScium eft,fed nec eft uc tt, necOptima,haecautempofterior proprie pertinec ad regnum C'infti,amp; eft aeterna, amp;nbsp;longe omnium optima. QiiareA'h fæpe •cniultum deftituimur corporal! falutc,tamcn femper adhocrendu tft filio Dei per fidem,ut confequamur æternam falutem. Deinde, turn ait, Dabo in Zion falutem,ficut alias, De Zion cxibit lex, fignificat,quod extra earn do(ftrinam,quæ jin Zion eft reuela/ tiÄper Apoftolos in orbem uulgata,SC extra cam Ecclefiam,qug hacdoókrina colligitur, nulla fit ucra falus, Itacp non eft ulla faltis 'in docdrina Mahumetiftica,in dodrina Monaftica,in dodrina Pa 'piftica,quia hæ dodrinæ non funt in monte Zion uulgatse,fed ab ^liominibus excogitatæ ♦ Quare in hoc ftudium incumbamus, uC 'fiuamdodrinamfpiritusfandus in Zion reuelauit,n5 audiamus lt;antum,ucrumetiam obedienter amp;nbsp;perfeueranter cuftodiaraus„

Solent parentes huius feculi, liberos fLios,quos uirga paulo a/ crius caftigauerint,amp; ad liehementiorcm fletum permoucrint,con folariiterum,amp; recreare,non tantum promifsionibus munufculo rum,ucrumetiamincrepatione uirgæ, SCpimiedione eins in ig/ tiem , Id enim eft ingenium pueri, ut cxiftimec fibi iam probe confultum,necmemineric amplius ullius doloris, fiuiderituirgt; gam , qua illatus eft ei dolor, igni ardcre. Populus autem, amp;nbsp;Ec/ defiaDei,nonhabentur a Deo loco (eruorum, fed liberorum* Filius meus ( inquit ) primogenitus Krael, Et fupra teftatus eft fe portarc domum Ifrael in utero fuo , amp;nbsp;geftare ufque ad fenc dam. Qtio fignificat fe efle populi fui parentem , Cum igitur DEVS (ufeiperet liberos fuos , populum Ifrael ,grauitsima

«94 IN CAPVT XLVJt ESAIAE uirga Babylonicaf captiuitafis caftigandos,ut retinet erga cos affc/ (flum ucrorum parentum,ita induit ctiamparentum mores,er pro/ mittic affligcndis,ac poftcaafflidis non folum liberationem a ca/ ptiuitatis uirga,ucnimctiam uirggcombuftioncm,hoc eft, Babylo nicæ Monarchic deftrudionem,ut manifeftoargumcntöuideanf, c|uod Deus, non Babylonios,fed ipfosifraelicas , pro populo amp;nbsp;Bcdeiia fua agnofcac.Quffo autem te,obferua mihi inßgnem Dei dementiam erga populum fuurn, quod priufquam ueniat afflidio captiuitatis Babylonk£e,promittat ipfis fuam quidem liberatiónê, hoftium autem interitum^Deusenimtanto fauorc complediwr . Ecdefiam fuam ,uC nullo modo ad affligendam'eam pcrfuadcri poftet,nifi ante definiret,qua rationc cam fcriïaretjamp;^ ex afflidione liberaref.Dc qua re ledorem etiam fupra admonuimus,Sed audia mus nunc Prophetam noflrum, dare ô^perfpicuc de Babylonkai Monarchigdeftrudioneuaticinantem. Dequadeftrudionccxtai edam alia conc/o fupra cap.decimoterdo decimo'quarto^Dcfccn de,inquit,fede in puluere uirgo filia Babylon, Monarchia BabylO nicauocatur Virgo, çp hadenusfueritabhoftibusfuisinuiolata^ portquam ad tantampotendampcruenic,nunquamintcreateni poris alienis regib, fubieda,aut deuaftata.Sic amp;nbsp;fupra cap,xxxvfj, Hierufalcm didfur uirgo, non propter rcligionem, Nam quod ad banc attinec,fuit Hierufalcm mulds fordibus idolatrig contamina/ ta,fed uirgo dicitur,q) ab co temporc,quo fub Ifraelitis in tanta ma gnitudinem 8C fplendorcm excreuit,u{^ ad tempus Babylonicacca ptiuitatis,nunqfuentdominarioni alicnoBtregum tradita,quan^ fæpcacmukum fitafflida,Dicitur amp;nbsp;Babylon filia,more hebraicf confuetudinis,qua urb€s,8lt;^ pagi dicuntur eorum regnorum, quiz bus fubijciuntur,filiæ, Hane igitur uirginem filiam,hanc Monar/ chiain hadenus inuiolatam alloquitur Propheta:Dcfcende,inqui cns,fcdeinpuluere. Hadenusfuifticollocatainaltifsima furamac maicftatisfede,intcr omnia régna huius mudi.Etutpoftea Daniel dicit: Deus cedi dedit ti bi regnum amp;nbsp;fortitudine,amp;^ imperiu amp;nbsp;gio riam,amp; omnia,in quibus habitat filrj hominum, amp;nbsp;beftiæagri, uo lucres quoc^ cceli,dedicin manu tua,amp; fub ditione tua uniuerfaco ftituit.Qnid throno huius maieftatis in terra,inter homines, fubli mius .'’Nucautem,inquit Propheta,tcmpus eft, ut de tarn aid thro/ ni faftigio defcendas,autdeqciaris, amp;nbsp;fedeas in puluere.Sedcrcin puluere eftabiedifsimumeflc, Vndc alias Pfalmofepdmo did/ tur:Gloriam meam in puluerem deducat,hoc eft,reddat me conté/ ptifsimum.Contra,ad Hierufalem,infra capite lrj,didtur:Excufere de pulud'c,confurge,fede Hierufalcm, hoc cft,exaltcris ex humili/ täte amp;nbsp;contemptu ad gloriam ôd maieftatem, Cum igitur Babylon iubetur

COMMENT. IOAN. BRENT. ^9f iubcfurfedcreinpuluere , Ggnificatureamdcmaieftatefuadeqd/' tndam.Vnde amp;additur.Sede in terra. Tu cm hlia Chaldacorutn, T u Monarchia Chaldæa,T u Babylon, metropolis huius Monar/ lt;hiæ,nôn habebis'amplius,Gcut hadenus, folium, feu Thronum regium, idcoque fedendum tibi erit in terra. Nee uocaberis ultra mollis 8^tenera. Hatflcnus tarn delicata fuifti, utpræ tencritudinc uixpotueris plantam pedis in terra collocarc,fed porfabaris cunôa ruingentium manibus. Nunc autem necefle habebis,n5 folum pe/ dibus incedere uerumetiam durifsimam uiam ambulare. 1 ollen/ da tibi eft mola,amp; molenda farina. Confjd'cris in extremam ferui/ lutem.ln piftrino enim molere,abieâ:ifsimæ eft feruitutis.In Exoz’ do dicitur: Morietur omne primogenitum in terra Ægyptiorum, Bprimogenito Pharaonis,qui fedetin folio eius, ufc]^ ad primoge nitumancillæ,quæ eft ad molam. Et Iudic,decimofexto,Philiftini daufum Sampfonem in carcerc,molere fecerut. Nec ferua tantum eris,Tu Babylon»uerumetiam diflolucs com^m,feu cindnnos tu/ osjdenudabis plantam tuam,amp; incedes retedis cruribus,quafi qui fuflàrcinati per fluminaambulant,utreteganturutfenda (ua, amp;ui deantur pudenda tua. hoc eft, exponerisomnium hominum ludi/ brio, ignominig,amp;opprobrio.Capiam enim tamgrauem ultione, amp;fumam de te tarn feuerum fupplicium, ut nullius hominis inter/ cefsionem pro te admittam. Nullus hominumpotcrit feueritatem meam auertcrc,ut non crudelicer in te fæuiatur. Quis autem hgc Io cnïjttirÇ'Quis hæcfaciet':'Rcdeptor(inquit)noftcr, cuius nomen eft I Continus Zebaoth,San(ftus Ifradis.Gaudetcjuos Ifraelitæ,Eccle ha Domini, amp;nbsp;exultatc læticia, qgt; tarn propiciu habeamus Deum, ut 8di afrt I git nos,amp; tradit noshoftibus diripiendos, tame fic tuea turnoSjUt ad nos liberandos deijeiat amp;opprimat potentifsimas Monarchias. Videmurquidem omnium hominum abictftifsimi, fed fumus coram Deo,no noftro quide mcrito,fed dementia eius, tantæ reputationis, ut malitperdere omnia huius mundi régna, ut finat nos perire. Quare bene cÔfidamus,amp; in noftro officio per gamus.Etfi erhtu filiaChaldæorum, Tu MonarchiaBabylonica, hoc tempore celeberrima amp;nbsp;illuftrifsima es, in toto orbe terrarum, ömê futurum eft certo fuo têpore,ut fedeas tacita,amp; ingrediaris in tenebras,amp; fias obfcurifsima,8^ infcclicifsima. Non uocaberis ul/ tra domina regnorum.Sedquêadmodum nuncomnes tefufpiciut, admirantur,reuerentur,amp;de te honorificencifsimeloquuntur,ita tuncomnes te faftidient,pedibus fuis conculcabunt,Si loquetur de tccontemptifsime, Priusq autem veliqua in hac concione pcrcurra «uuSjCÔfiderandp funtcircûftantig huius uaticinij,ut cognofcamus, quf fit ,pmifsionû amp;nbsp;minais Dei ratio. Nâ ab hoc têpore,q Efaias

ua tic: nat us eft hæc dcBabylonica iMonarchia, ufc^ad im'ti'um w’ plctionis eorum,eranranni pencduccnti. Intcreatempon's res Ion ge aliter, quam uaticinium lonabat, enen ire tarn apud Ifraelitas,(^ apudSSabylonioSjUidebatur.lfraelitispromitdtur tutela Domini, amp;nbsp;bberatiOjfed ecccjuaftano urbis Hierufalcm, amp;nbsp;captiuitas, Ba/ by lonijs pnrdidtur interituSofcd ecce excrefcunt in tantam magm'/ tudinem,ut fiant omnium gentium, adeocp etiam Ifraelitarum dq/ mini. Qtiid igitur dicemusC Num arguemus Prophetam medacfj'^ Non dubium eft,quin multi impfj fuerint,qui cum præfcntcm Ba byloniorum fœIicitatem,ÔC Ifraclitarum infoclicitate intucrentur, ^xiftimauerunt hæc uaticin a cfle delyria uana fómnia.Sed euen tus,qui poftea fecutus eft, amp;nbsp;quern monumêfârerum geftarum tra dunc,ac multaalia,manifcfte teftificatur,quod hæc oraculafucrint ecckftia Ôi. diuina.Docemur ergo quod non debeamus de ueritatf uerbi Dei ex præfcnti rerum fenfu, fed^x futura ucrbo Dei dcfint tadeterminatione iudicare. Acfiquide,quod pfiBpromifTumcft, amp;nbsp;quod uerbum Dei impijs minatur,aliter in prgfentia accidere ui detur,prçftanda eft fides,conferuada eft {pes,concipienda eft pari/ entia,amp;perfeucrandûin uocatione Dei.Simoram fecerit, .(inquit) expeftailium,quia uenies ueniet,amp;' non tardabit.Et, ExpedaDó minum,amp; cuftodi uiam eius,amp; exaltabitte,ut hæreditate capias ter ra,cum perierint peccatores uidcbis. V idi impium fuperexaltatum amp;nbsp;eleuatum ficutcedros Libani,Et tr5fiui,amp; ecce non erat,amp;qug/ fiiri eum, non eft inuentus IcKUS eiu»;

Poft narrationem uaticinq de deftrucftione Babylonicae Monar cbiæ,c5memoratpeccata,proptcrquee Monarchia ilia deieda cftlt;^ Alii fentiuntrégna haberefuas naturales 7r^isJ^is,8d mutationem regnorum cfte fatalem,feu pcdcre ab aftris,fed hoc caput Efaiætîo cct peccata,caufam eflemutationis regnorum.Sicut 8^ Salomon di cit Prouerb.xxvjrj.Propter peccata terræ multi Principes eius,hoc cft,propter præuaricationem eorum,qui habitant in terra,fit,ut a^ Jq atcp alrj fubinde imperent. Comemorantur autem hie non onigt;! nia peccata BaOyloniSiQuis enim ea uerbis compledi poftetC'Nsc enumerantur Generalia^ôCquæ Babylon habuitcum alfjs gêribus commun!a,Qual(a funt,Idolatria, Adulteriu, Impoftura, amp;nbsp;muKa aliafSed enumerantur tantum ea,qu^defignauitaduerfusEcclcGa Dei,Slt;f quibus præ omnibus alijs gentibus infignis fuit,Primû igi tur peccatu, propter quod Deus ordinauit,ut Babylonica idolatna f 'eftrueretur,eft tyran IS,feu crudelitas,qua Babylonf) graftàti funt m popuium feu Ecclefiam Dei.Etfi.n. Deus fufeeperat popul.iim fuiina

COMMENT, lôAH BRßMTt rüürnßunien luiTi,S^tradiJerât èos adcJiequendam ccc làni^ûl itlà nusNabuchodonoforiSjrcgisBabylonici : Vndcô^Nabuchodo^ noforem uocatféruurrt fuuin Hiere. xxV'.tamêBabylohf] utebaoir uidoriacrudelîüs 8^1'mmaniüs, cp par erat,ac non eratcontenti uà ftatione urbisHierufaIem,â^cap£iuitateauiüna,fedmeditàbahtur interncdonenl uniuerfaé tain gémis ludaicdéjCp religionis éius.Sié eniin dicit Jratüs fui fuper populiina meuin,Corttaminaüi h^rédi/* fate mcain,hoc eft,Cuin populus meus, qui éft mca hereditas, peè cairetjprouocaùit mé itl tan: am iracundiam juc prôiecèrim eum tari/ quarrt prôphanum,ôécontaminatum,a cotifpecflu meo,Sétradidc/ rim eum in poteftatem BabylonioRi, non ut Omilirio euin delçrêtj fed ut publico 8é uulgari gerttiurri more uiélis parcérêt, âé miferoâ huinaniter tratflarêt.T u autém, iriquit ad Babyloriicam Monarchf am,rton pofuifti eis mifericordias.iSîon tantum iuuencs Opprefsi/ fti,uerumétiam aggrauafti iugunituum ualdé fuper Senes,quibus famen genres alioqui Barbaræ parcéré foknt.Huc conuenit, quod Zachaxap,i.dicitur.Hæc dicit Dominus Zebaoth, Zelatus fiini. Hierufalem 8^ Zion zelo màgno. Et ira rriagna ego irafcor fuper gentes opuîeritas,quia ego iratus fui parrim^lpfi uero adiuuerût iri rtialumîhoc eft,multô crudeh'us amp;irrimânius afflixerunt populurri Weurri,q uolebam,atit iufïèrâ. Vide ThrenOs Hîèremiæ,ut aliquà ex parte cognofcas,quacrudf Iitate Babylónfj iri miferos ludæos fg uierint.PeUis,inquit,noftra exufta eft, quâfi clibanus,a facie têpe/ ftatumfamis,MuIseresin Ziori oppreflerunt,ât(^ uirginesiriciüi fatsbüs luda. Principes manu cor um fufpenfi funt,fades fenurti nô crubuerunt, Adolefcentes tulcruri£ütmolcrent,8^pueriin hgnd corruerunt èCc Habes immanitatem BabyloriiorumaduerfusEc/ ciefîam Dei, Primum ergo obferua mihi immêfam dementia Dei erga fuam Ecdefiam,qj ôéfî tradit earn hoftibus affligenda propter peccata,tamen non abqciat earn ex ariimo,riec deled:etur fguicia hd ftium,fed multo magis hoftibus j quam Ecclelîæ fuccenfcat 4 Narri quemadmodum parens, cUm tradie filiolum fuum feruo caftioanz duiUjrton hoc uult, ut feruus immaniter in filiu fæuiat,fed ut Ium/ tna,quapotcft,moderaiionc pœnam exequatur:ôé quan^ uerbis ihftet ac urgeaf ,ut ferüus uirga acriter utatur, tarnen deledatur fer uiremifsione,óé intercefsione. Quoçl fi intelligatferuum,cxanimi ualupta£e,pucrum caftigare, amp;nbsp;paulo feuerius uirga uti, coneipit graue admodum aduerfus eum odium : ita Dominus Deus noft er complcftitur populum fuum,tanquam dileftifsimum filium Jtacp’ fi populus feceritdigna plagis,tradit eum externis getibus tanq fer uis puniendum,fed hocafted:u,ut impias gentes,quarum opera ad poena populi fui ucitur,ex animo odiatgt;pFæfer£im/:um iÜæ omnes

«sgt;8 IN G AP VT XLVII. ESAIAE humanitatis fines,in affligenda Ecclefîa Dei,€xcedere foIeant.D^ nec enim Deus agnofeit populum, pro fua Ecclefia, nunquam ita in eum afficitur,ut cupiat eins intcriturn» Qiiare fi uiderit aduerfa/ rias gentes hocagerc,ut Ecclefiam fuam proi fus oppn'mantiôC con culcentjcfKindiC in cas omnem iram fuam, ut ipfæ quidem interc/ ant ,Ecdefia autem perpetuo feruetur. Viuo ego,lt;d!cit Dominus de fua Ecclefia, peccatis obnoxia 8^ afflida) nolo mortem peccafo/ ris,fed magis ut coiiucrtatur et uiuat.Et in Threnis Hieremi^:N5 rcpcllet Dominus in fempiternum. Quia,fi abiecit,etiam miferebi lur fecundum multitudinem mifcricordiarum fuarum» Non enim humiliauitcxcordcfuo,necabiedtfilioshominum Hæcno/ bis in aduerfis diligenter funt meditanda,ut intelligamus confiliu Domini in afflidione,amp; de liberationc bene confidamus,Deinde admonetur hoc loco magiftratus, ne poteftate fua ad tyrannidem

crudelitatem abutatur.Geftat, inquit Paulus, gladium ad iram ci,qui quod malum eft feccrit : Sed ita,ut in puniendis mails amp;nbsp;le/ gis dudum fequatur,amp;^ humanitatis non obliuifcatur« Accidit no/ nunquam,ut lex ipfa fæuiat,utdc mendaci tefte dicitur: Non mife reberis eius.Et ad Saule, de Ämalecitisdnterfice a uiro ufq^ ad mu liercm,8d paruulum arc]^ ladantem.Sed ubi lcxgt;aut uerbum Domi ni non urget feueritatem, amp;nbsp;drcumftantiæ fadi acperfonarum exl guntltÄ«itt(«»,feruanda eftfummo ftudio moderatio, ne amp;nbsp;nobis dicat Dns: Ego iratus cram parum,ipfi uero aduuerut in malü amp;C4

Aliud peccatum Babyloniorum,propter quod Monärchia eoRt deieda eft,uidelicet,Elatio animi, ÔC fecuritas carnalis,quæ oritur ex fiducia humanæ potentiæ,amp; fapientiæ. Sie enim fentiunt 8c lo/ quutur Babylon!) de fua Monarchia : Ego ero Domina in arternii,. ' Etmox:Ego fum,0^ non eft prgter me amplius, NÔ fedebo uidua, ignorabo ftcrilitatem.Et ifcrum:Nö cft,qui uideat me.Et fupra cap.xiii)dn coelum confeedam, fupra altra Dci cxaltabo folium me um, Afccdam fuper aldtudincm nubium,fimilis ero altifsimo, Ha • bes elationem animi et fecuritatem Babylonicaemonarchig.Sed ail dietiam iudicium ac fupplicium eius, T u quidem,inquit,effers tc fuperbia amp;nbsp;arrogantia lua fuper omnia régna terræ,amp; fâ fecura es, uthaudi^ua^ cum animo tuo reputes, quæ pofsint efle nouifsima uel tua,uel populi Dci,quid uel de te uel de populo Dei futuRz fît, fed exiftimes Ce fie fundatam ftabilitam, ut inæternum in toto or be terrarum domineri«. Dominus autem Deus nofter loge alia de tc cogitauit,Puta8 te non fore nee in'duam,ncc fterilem, putas nun/ fiuara fucurum,ut cateas rege amp;nbsp;fubditisjSed hgc duo, Viduifas

COMMENT. IOAN. BRENT. 699 SccrÜicas uno die tibi accident. Vno tempore oceidetiir rex tiius, Si aufereutur ate omnia régna que haclenus tibi fubieéta tuerunr^ nee unquampoteris eatuæditioni iterurnfubiicere.Hæcell uiduî t3s ôi fleriiitas. Et additur, Venict fuper te malum,ôi nefeies ortu ^ius. Veniet fuper te uaftatio,quam non præuideras, necucturam putaueras.Haec impletafunt,cum Cyrus,feairis 8^ choreas ducenz tiôus Babylonijsjinuafitnotflu Babyionein, 8C occupauit eam,quë Âdmodumfupracap.xiri.expofuimus.Obferua hicexêplumdiuini fupplicij in eîationemanimijôi fecuritatem carnalem.. Supplicium ciîim elationis animi,eft probrofa Si ignominiofa deiedcio.SuppIi tium fecuritatis carnalis eft repentinus interitus. Qui fe exaltatjnz quit, huimdiabitur.Et, Deus fuperbis refiftit. Et, Cüdixerint pax Si tuta omnia,repentinus fuperueniet interitus Sic, stagvmingantatorlbvs tvis, et CVM M VLTIT VDINB MALEFIGOR VMSicJ Aliud peccatum Babyloniorum, quod præ alqs gentibus défi/ gnarunt, Siquod ctiam una cum alij s peccans caufa eft deieélionis «orti.Nam Babylonij feu Chaldæi magnam operam impenderunt in Mathcfnaticam,in Magiam,in artem diuinandi,Si in Incantatio nes.In Daniele,Nabuchodonofor rex Babyloniorum conuocat a/ riolo8,magos,maleficos ,ôi Ghaldæos, ut indicent ipß fomniumj Teftantur etiam exteræ literæ,Babyloniam feu Ghaldæam præ oz mnujusalrjs gêtibus ftudiofam fuifte obferuationibusfteilarum. Si prædikftionibus exftellis.Gicero de diuinatione fie fcribit.- Prin cipioÂfsyrrj,utab ulcimisautôritatem repetam, propter planiciê, magnitudinemc^ regionum, quas incolebant, quum cçelum ex oz mni parte patens atep apertum intuerentur,traiediones motufque ftcliarum ob(eruauerût,quibus notatis, quid cuicp fignificarctur, memorite prodiderunt.Qua in natione Ghaldæi, non ex artis, fed ex gctis uocabulo nominati,d iuturna obferuatione (yderum,feien tiamputantur effeciflc,utprædici pofletjquidcuic^ euenturum,5i quo quifcÿ fato natus eiîèt.Et alias. Aiût quadringenta fept uaginz ta milia annorum in pcriclitandis,cxperiundiscp pueris, quicunc^ nati eftèntjBabylonios pofuiftè. Vides Babylon ios magno ftudîo fcâatos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ex aftris notatamiSi reliqua genera fuperftitiofaqs

diuinationum.Hoc igitur unum eft ex peccatis illis,propter qug de ieâaeftBabylonicaMonarchia:Proptermultitudinem,inquic,ma leficorumtuorum. Si magnum numerum incantatorumtiiorum, uenientfupcr te orbitas Si uiduitas perfedifsime.T ua fapicncia,Si fcieiitia,hoc eft,PhiIofophia,feu Mathematica,decepit Si feduxit tc.Non damnaremquidem in te ftudium Pfiilofophiæaut mathez matum,fi reclam huius ftudn rationcm f edareris, Nunc autem rez

îiâa uera fcientia, redo ufu cius, fequeris fiiperfticiofas^impP as,0dSatanicasdiuinationcs,8lt;incantationes,Apeis;itur,cnm ic^ nean's tanta libidine prædidionumjftajquæfojcum incantatoribus tuis, coniunge te cum ifeneficis mathemancis fuis, quibus cum negocium tiW fuit ab adolefcentia» ( Supra enim ind icatum eft Ba/ bylonios primos fuifle, qui fcicntiam diuinadi ex aftris commenfi fint)fi forte in tantis fuis calsniiatibiw « uuari ab eis,»ut confirmari animo,aut liberari queas » Muka îxtaat dccrefa,multœ leges,mul/ tæ regulæ tuarum diuiriationum, adeoc^ tam copioftc, ut libri de his confcripti, præ multitudine ab uno aut altero hôminc uix ferri humeris poftent. Adfint igitur nunc, ferueftt tecohtemplatores illi cœlorum,8lt;i infpedores ftellaru.m,qui lôknf^tibieuentura fin/ gults menfîbus præ diccre. Sed quid faciantCT anf a cj^it afftidio, ut ne feipfos quidem feruare queant. Accendetur enim ignis/aô qui calefaciat aut foueat afsidentes , fed qui una cecum cirincs aftroloj* gos amp;nbsp;magös tuos.quafi ftipuîam, côburet^Namcffcuîaîores illio quos magno femper fumptu iam inde ab initio tù?epofentiæirt hune ufum aluifti,ôd conferuafti,ut tibi diuinationibus fuis în péri culis ucl opem uel confolationcm afferrent,intantum nihil te iuua/ bunf nec feruabunt,ut quo ipfi fele uertant,8lt; euadant, prorfus ne feiat. Hadenus pcrcurrimushancTî^ntoTriv qualicuncp paraphrafii Noneftautcmfentiendum,quodhoc loco damnetur eaparsA/ ftronomiæ,quæ ex longa temporum obfcniationc tradit certas le? gcscurfus amp;nbsp;motus fyderS, quam doccî;;'.îgt;:fÂN ù amp;y-ra«|iç Ptolemæi,

ÎTnpjiB cius,quam uocant T heorica.s picnett^rum.Etfi enim mul/ ti abutuntur hacfcicn£ia,tamen iîluftre donum Dei eft, continet multas ufilitates tam Ecclefiafticas quam politicas » lucunde dicit Auguftinus, Aftronomia ftudiöfis eft documentum, curiofis tor/ mentum ♦ Nec damnatur altera pars, quam uocant ludiciariam few diuinatricem, quatenus quidem fcquitur certas rationes Phyficas, Habet enim amp;nbsp;hæcfuamutilitatem» Sed damnatur difciplina eo/ rum Mathematicorum'feu Chaldæorum, qui non Phyficas ratio/ nes,fed fuperftiriofas notationes incertas obferuationes fec^uun ïur^Quos etiam Ethnici ipfi reiccerunt * Cicero de diuinatione fcri bens: Ad Chaldæorum,inquic,monftra ueniamus,de quibus Eu/ doxus Platonis auditor , Óüin Aftrologiaiudicio dodifsimorum bominum facile princeps, fic opinatur,id quod fcriptum reliquit, Chaldaeis in praedidione, Ói notatione cuiulque uitæ ex natali die, minimeeftccredendum amp;c, InHicremiaautemcapitedecimOjdi citur: Viamgêntiumnedifcatis* Et a cœlifignis ne formidetis» Non refjeit Hieremias earn partem Aftrologiæ, quæ fequitur ma sOifcft^iSr^iirîcr^QÀies । inrebvjcorporaïibus, fedquætribuit

comment» ÎOÂN. BRËNT. 5^-di aQiis Sxf confîguratiortibUs eorum propriam quànJæn ui'mcoù/' Ibtuendi aut cuertêdi régna, dirigendi omnia Humana negöriä# Itacphortacur Hiercmias Eccleßam Domini, ut non metuant (ibi ab his Äftrologis, qui prædicunt ex àftris regnum Babyloriicuni forefempiternum ,Ôd nuganturmulta alia dé perpétua lœhcitatè Babyloniorum »Scdaudiant uerbumDomini,quo promittirur ipfis hberatio,ô^ Babylonice Monarchiæ interitus.Quod de difci plina uanæ Aftrologtæ dicitur, hoc idem intelligendum eft de fciê tia Auguralijde artibus Magicis,dc uenehcijs, de incantationibusi amp;alijs id genus uanitatibus.Omninoenim nobis audiendum Ôé fe quendum eft,quod Deut»dccimôodauo didfur : Non inueniatur in te nec diuinus,qui diuinando futura prædicit,nec præftigiator^ necueneficuSjUecmaleficus.Nec incantator,necconfu!ens Pytho/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

nem,nec magus,nec a mortuis fcifcitans,Etmox:Prophetam de me dio fui ex fratribus tuisjîcut me, cxcitabit tibi Dominus Deus tu/ us, I L L V M audictis. Hic Propheta eft Dominus noftcr le/ tusChriftus, Huius Euailgeliôn eft nobis audiendum, Exhuius Euangelio petenda eft cognitio diuinæ uoluntatis erga nos,non ex aftn's non éx auiu gàrritu uel auditu» Oremus iaitur Deum Patrê Dni noftri lefu Chrifti,ut fpû fando fuo illuminet nôs,q Euâgclif dodrinam reda fide accipiamus ôé iufta obediencia fequamur»'

Avditb hæc domvs iacob, qvï VOCAMINI NOMINE ISRAEL, ET DE AdVIS IVDA EXîISTISamp;g

Audiuimus aliquot conciones de liberationc Ifraelis ex Babylô nica captiuitate,Sed quia ludæi fuerunt iam inde ab initio incurui/ ceruici,incrcduli,amp; itiobedientes,ideo filius Dei inftituit in hoc ci piteconaoncm,quafcueriter reprehendit incredulitatem popuU fui,8lt;exhortatureos,utabiedahypocrifi amp;nbsp;impietatefua,uerâ8d redam promifsionibus fuis de uentura liberatione fidem adhibe/ anc. Audite hæc,(inquit) domus Iacob,qui uocamini nomine Krael Sic» Sicut filius Dei alias folet in initio côcionum commorari in rc ccnfendo titulo nominum,aut ftratégematum fuorüm,ut excitet irt luditore attentionem amp;nbsp;conciliet fibi autoritatê, ita amp;nbsp;hoc loco in/ crepaturus condone fualfraelitas, propter incredulitatem eorum,' cômmoratur in titulo ip{orum,ad reprehenfionem accOmmodato^ utducat eos ad agnitionem fuæ ïmpietatis,amp; reuocet ad ueram pie tatem.DomusIacobdnquiens^HocünouocabuIofatisintelligerc turjad que fiat hic fermo;fed quia inftituit in hac condone reprehe

fioncm hypocnfeos,amp; impietans domus Iacob,e?;pbfat hunctftiV Iumcopiofius,amp;addit:Qui uocamini noic Ifrael * Vofarnmi Ifrac tarnen nihil minus facitis,q5 q? hckm patri's ucftri Ifraelis fc demini.Et.Qui exqftis de aquis luda.Notû eft ex Gene.cap. xli'x^ q? Patnarehg ludæ promiftùs fit non tm prindpatus popiih,fed dam Chriftus c. familia eius defcenfurus» Qiiare Reges amp;nbsp;Pri'nci/ pes in Hierufalem gloriabantur fe de huius Patn'archæ fcatungine ortos.Sed ÔCreliqui in regno Hicrofolymitano, etismfi delcende/ bantctribuBenlamin,aut exalijs tribubus,tamen gaudebant uoca ri Iudæi,quafi et ipfi origincm haber et ex aquis,e fonte,e fcatebris, c femine ludamon autem hocagebant, ut hoccognomine digni eft fent.Deinde additur illud.C^i iuratis in nomine Dni, amp;nbsp;recor damini Dei Ifraet In coUoqufjs ucftris^aut publicis iudieijs fôlctis dida ueftra con firmare iuiamêtis,pcr nomen Domini,amp; in fermo nibus ueftris multam facitis mêtïonem Dei Ifraelis. Siue fufcipitis )tcr,optafis,ut Dns Deus Ifrael fortunet iter.Siuc mane uel uefpez ri acceditisproximu,iubet(s eum in Domino Deo Ifrael faluere.’fiz uereceditisjiubetiseumin Dno Deo Ifrael ualerc* Siue forte ad prandium aut cccnam uicini ueneritis, foletis ei cibum bencdicerc in nomine Domini Dei Ifrael » Siue prætcrieritis quempiS labori deditum,foletis ci precari,ut DominusDeus Ifrael adiuuctipfum; adeocp ualde plurimus eft uobis fermo , amp;nbsp;frequentifsima mentio Dni Dei Ifrael in locutionibus ueftris,Sed non in ueritate,nclt;^ in iuftida.Orania funt hypocritica. No feruatis uera fidem,necDeo nechominibus. Non facitis ueram iufticiam, nec coram Dno, nec coram ciuibus amp;nbsp;uicinis ueftris » Dei nomen frequentifsimum eft in ore ueftro,fedDei mandatorum obferuatio,nulla prorfus inter uos inuenitunPræterea additur amp;nbsp;hoc. Vocamini de ciuitate Sanz lt;fta,amp;innitiminifuper Deu Ifrael, cuius nomc eft Dns Zebaoths iV ulfis uocari dues Hierofolymitani,in qua urbe eft templum fan lt;ftum Domini,et uultis uiderftcp innitamini,amp; confidatis folo Do mino Zebaoth,Deo Ifraelis,fed nulla eft in uobis necSâ(ftitas,nec uera fides.Multum quidem eft ucrboB»,fed panz rerum. Multû eft iadâtiæ,fed parum ueritatis.Hadenus titulus,feu præfàtio,in qua uides,^ turpe fit nomen populi Dei geftare,indigna aut hoc noie facere.Efhnicus,feu alienus a populo Dei,cû peccat, grauitcr quiz dem feipfum l^dit,amp;Deu offendit,attn pcfio fuo non dat occafione execrandi nois Dei. Qpi aut de Deo gloriatur, amp;nbsp;facit indigna pro fefsione fua,nÔ tam nocet plt;ft5,q exempio fuo exponit nome Dei, queprofitetur,publicoludibrio amp;côtumeli^.Quarequodde Co razin,Bethfaida,amp; Capcrnau dicitur,hoc idem de ijs,q c5 geftant nomêpopuli Dei,fcelerata uitâducunt,dicendûeft,q) tolerabihus

COMMENT, lO'AN. BRENT, 701 c« Ethnicis»^ cû illïs,in ludicio Dei agetur.Scd audianius nuncfp cionem ipfam.Pnora,!'nqui't,extuncadnûaaui,amp; exore meo exie expofui ea tibj.Necdiudiftuli impletionem hai3iprgdiclio/ HU,fed répété opérât us fuin, ftatim efteci,ut euenirent,ac implcren tur.Scieba.n. q? durus efïès, fcieb^ ceruicc tuam elleneruûferreû, fronte tuam greamjideoc^ te incuruiceruicu efïè,Öc no poHe fle/ (^ti, acpermouerïjUtpromifsionibjTieis fide adhiberes, mH eas fta tun reipfa itnpIeuiffem.Et tn no uolui te libcrare,niß ante t)blt; prgz dicerem,et indicarem, quid euentui^ eiTet,ne G abfcp præuia uerbi mei reuelatione cotingeret tibi Iiberatio,diceres idola,fculptjlia,et conflatilia tua excitaflc tibi,8lt;^ mißfle liberatorem,ôlt;i acceptum fer/ res hoc beneficium,non mihi,fed idolatriæ tuæ,amp; merins iufticiæ tuæ. Quare efFeci,ut primumorm,meampromifsionêaudires,de/ indercipfa impletionê eius uideres.Quæ omnia,an nÔ ita impleta funt,ut uoGpfi ea hadenus adnunciaueritis,8dceIebraueritisCHa’c uidentur quidcmdid dcomnjbus,pmifsionibus,0keaB*implenoz Hibus,qugapud maiorcs,ante gtatê Efaie inter Ifraeîitas fade funt: fed refpiciutpræcipuein liberation? IfraelitaRtcx Ægypto.Sût.nJ duce infignes corporales liberationes Ifraelitar^» Vna eft, ex Ægy^ pto, Altéra ex Babylonc.Nâ liberatio, qug per Chriftum contigit,' uf cft fpûalisjit a pcrtinet ad oia fecula^lSÎ une aût fit fermo de corpo railbus liberationibus.Et qd in bac pericopa dieitur,hoc uidemus in liberatione ex Ægypto,ordine confedïu eße« Primû.n Jiberatio ex Æ.gypto,non eximprouifo âccidit,fed Deus reuclauit ea Abrà ^f,priusq Ifraclitp nati eiïent,amp; in Ægyptû ueniflent Gê.xv»Dc indcjcûiam têpus liberationis adueniflct,excitauit Deus Mofen,çj 45fcdusinÆgyptû,adnûciauit cxore,feu mâdatoDeiJiberarionê inftare, Ac Pharao indurabatur quid? et ïcipiebat Ifraeîitas,ad n lê tion? liberationisjdurius affligere,Deus aût eo feftinâtius ^pera/ batadliberandupopulu fuu,quo grauior fiebat affliéfio eor^. Via dit.n.populû ea eße impud?tia èi. impietate^ut nifi cito cÖpleuißeC nerbûfuu,quod Mofes adnüciauerat,abiecißent o?m uerâ Patriar chai^fuoBtreligion?,amp;felt;fi:atifuiflentidolatriâÆgyptioB:,quaui wm amp;nbsp;didicefât 8^ ufurpauerant Quare,poßSliberatio per Mo/ fen,prgcepto Dei adnuciata fuic,nÔ diu dilata efl:,fed confeßim eft fecuta,ut ueritaspromifsionis Dei perfpicuecoprobaretur» Vola gt;t aut Deus ut hæc liberatio nô ueniret ex improuifo,fedantea per f^ofen,mâdatoDei Abraajfaacet lacob adnûciaretur,ne fi prêter Herbi Dei adnunciation? uenifièt,Ifraelitæ,qiam inceperant idola frian Ægyptiaca ÔéaliaR* g?tium feétari, ferrent earn acceptam ido fis,autmeritis fuæ ipforum iuRiciæ» Quare præmifît prédication? ucfbi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;manifeßum fieret,Ifraeîitas liberari,non potentia abc/

IN CAP VT XL Vilt ESAÎAE tiorum deoruin,non iufticiaamp; mcritis eôrum,fcd tanfum potenf^â amp;nbsp;dementia unius ueri Dei,qui fePatriarchis rciieiauerat,amp; banc liberationcm promiferat.Sic ctiam in Eziech.fap.xx.dicit. In die it la Icuaui manum meam pro eis, ut cducerem eos de terra Ægypti, amp;dixî ad eos, VnufquifcpoffenGones oculorum fuorum abqciat, èC in idolis Ægypti nolite pollui Slt;c, Et moxîEt dixi ut eftunderê ïndignationem meam in eis in medio terræ Ægypti,ôd implerem iram meam in eis : Sed fcci,fcu hberaui eos)propter nome mcum, ut non uiolaretur coram gentibus Slt;c. Primum autem obferua, fpiritus fandus ncwnine amp;nbsp;exemplo Ifraelitarum exprobrat omni/ bushominibusduricordiam, incredulitatemfuam,Si enimpO/ fieri fandilsimorum Patriarcharûtam duri erga uerbum Dei fiiez runtjUt ccruixeorum dicatur neruûs ferrcus, amp;nbsp;frons,erea^quid a/ liiadjde alrjs hominibus,qui abimpijs parendbus defcendunt,fenz tiendum eflct Quod de carne,inquit Chriftus, nafcitur, càro efi^ Nafcimur aut omnes de carne, Quid igitur natura fumus,niG caro, hoc eft,peccato,morti ÔC SatanæobnoxrjÆtin Pfaîm,dicitur;Dns de cœlo profpexit fuper filios hominum,ut uideat, fi eft iiitelligês autrequirensDeum,Omnesdcclinaueruntamp;:c. Et Ro,irj,Oraae» peccauerunt,ac deftituûtur gloria Dei, Hæc concio non eo tin per tinetjUC deijciat nofiram arrogantiam erga proximû, Sed maxime oîm eopertinet,ut excitet nos ad querendam pdtï, cui natura obnô xi] fumus,remifsioncm,5^ utadmoneatnos,q9 no pofsimus in noz bis ipfiSjSi in meritis noftrorum opers^ ucram iufticiam 3C falute in uenire,fed ea reportada funt c folo filio I3ci Duo nôfiro îcfu Chrî fio per fidem.Deinde babes cxempiu eins didijquod extat in Pau lo ad Ro,cap,ii7, Nûquid incrcduii tas ilIoR:fidem Qei facit irritSC 'Abfit,Imo fit Deus uerax.Omnis aût homo mendax, Ifraeb'tæ em in ÆgyptOjCrant idolatre4ncreduli,ô^ rebclles,ac meriti erant fua impietate,n5 ut liberarentur,fed ut opprimerctur a tyrânidc Ægy ptiaca,In Ezechiele dicitur : Irritauerunt me, noluerunt me audire, unufquifcpabominationesocuîORîfuoîStnô q^iedt,necidola Æz gypCi reliquerunt ôdc, In Exodo exprobrat Mo fi ÔC Aaroni fuas co clones de liberatione: Videat Dns(inquiûC)amp; indicée, quia feetere nos feciftis amp;c, Quan^ igitur Ifraelite fuerint indigni liberatione, Deus tn feruauit fuam promifsionê didam ad Patriarchas ,ut hoc exeplo côprobareîur, ueritatem promifsionum eius fantæ cflè con fiantiæ,uCnullohominummendaciofeù incredulitatcirrita fieri queat.Si increduli fumus,inqtalias Paulus,ille fidelismaneC,nega refeipfum nô pot. Quid igitur dicemusC'fi Deus feruat fuas fiones,etiâfi hoîes non credat,qd opus eft fideCErgo etia increduli fr uûtur reb,a Deo ^mifsisÇ’Hic côfiderandû eft difcrimê diuinaßr

COMMENT, IOAN, BRENT, promifsi'onum.Ali'reenimfimpbdtcritaprorpittunturjUtcxi’gadt lt;iuideni fidcinad iuftificacionecoram Deo: In omnibLis.n.diuinis promifsionibus neceTaria eft fides ad iuftificatjonern,qa!a fine a/ de nemo iuftificatiirrnon exigunt autcin fidem ad impletioncm rum coram homi'nibus,Tabs fuit promifsio, quæ dida fuit ad I V' tnarchasdc liberadcnecx Ægÿpto, Hane liberadonem multi in/ terlfvaelitas^quauisimprjjconfecuti funt.Patres noftri,inquit Pats luSjOes fub nubc erant,8lt;^ onines per mare cranheFunt. Et additur; Sed plures illorum no approbauic Deus, Tabs fuit etia promifsio dclibcraiicjnecxBabylonc, deguamoxdketur, Tab's fuit etiarra promifsio de mittendo Mefsia,fctfi enim uiaxima pars ludæorurUa pr^fertim fub Antiocho,aut non credidit Mefsiam uenturum, au2 non rede credidit de regno eius, tarnen hæc Dei promifsio fcrua/ ta eft, 8lt; miftùs eft fuo tempore Mefsias. Abæ fuut promifsionca Dei ,qusc non fimpliciter proponuntur, fed exigunt manifefte fi/ dem,adimpletioncm eai^ in i}s,quibus promittuntur,Talls eft niifsio remifsionis peccator û,iufticiæ,faiutis,adeo(^ omnium ccegt;j bftium bonoyum,in Chrifto Icfu fib'o Dei,Hæc promiftâ bona iit Chrifto nulii hominum fine fide concingunt, quia aperte dicif urîj Quotquot rccepcrunccurn,dedit cis poteftatem filios Dei Reri^ni^ tnirum his,qui creduoc in nomc cius.Et iterum: Qui credit fifio ha fict uitam aeternam. Ac rurftistPrædicate Euangefion omni créant tIe.Qui crcdideritjamp;baptifatus fuerit,faluus crit. Qui ueFo no crlt;î diderit,condcmnabi£ur,Et Paulus : Euagelion eft potenda Dei falutem omni credend 4 Perro, împîcriones illarum pviorum prev mifsionum,qug edam indignis ircredulis contigerunt/unt cOiii firmadones clt; figilbl huius pefterioris promifsionis de bonis ccc? leftibus in Chrifto confeqf .endiB,üt feiamus, quod cum Deus tani uerax fit in promifsionibusfuis ut fcrorrit eas etiam incredubs indignis ,multo magisieruabir promi^soncm Eulngelij in Chri/. ftojouamuis indignis,credentibus ( :imcn,ficut hæc promiisio cxiz git.Quare,non refpiciænusdncredendo'Bu’.ngelio, expedanz disbonis eius,noftram indignit?Kemgt;fed Dei ueritatem,quæut fir milsima eft,ita nullum uere credentem, quamuis indignifsimum,’ bonis fuis deftituet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a

Diximus duas cfTe infignes liberadones corporales IfraelitarfiJ Altera eft ex Æ.gypto,AlteraexBabylôe. Ac de ilia quide priori, priusdidu éft.îNiiccôcionatur filiusdeidehaepofteriori. Audita (inqcns)fcci tibi noua amp;c,'hoc eft: No folureuelaui dbi Ægypda ö li||W|tiooê,prius^ aducncrat,fed etia nuncjioc tepor e^adnûcigt

Sc reuelo tibi nouâm liberationcm,anteq non Colum jpfa libcratio, uerujnetjaaffliifliö captiuitas,equaliberandus es,aduenia^atq^ adeo pateracio tibi ea,quæ adhuc abfcondita funt,amp; quæ hadlenus non cognou{fti.Nam,quæ ftatui de deie*5lione Monarchie Baby lonicæ per Cyru Perfam,8cliberanone i ui ex Babylonc, Scfi spud mefun£æterna,tarncn non funt ex tunc feu olim patefada/ednüc primum creaui aut ordinaui, ut reu eien tur amp;nbsp;publice predicentur, Nectu antea audiuifti ea ♦ Quis enim antea unqde Cyro nomina/ tim concionacus eRc'Scd patefeci ea ante diem, hoc eft paucis ante diebus,ne forte glorieris,te longe ante cognouille ca,ac nbi ea eflc plane frira Sc uulgaria.Sed quid mctuo,ne glorieris te hæccogno/ ui{Ie,cumfciam ce ab initio ioTipcrfuiflepopulûpræuaricatorem, 'Scabutero,cumadhucinfansuidereris,cum ex Ægyptoeduccre/ riSjUocatus ïïstransgrefTorjSC cojitemptor uerbi Dei, Lege Deute ronomium,8C prefcrdm Canticum Müfiübi inuenies fitulos tuos, 6cornamêta tua3^u cm es tam incuruiceruicus populus,ut iam in/ de ab initio,quo ccepifti multiplicari, femper rcftiteris fpirituifan do,8C ntinâ UQÎueris eo ftudïo,quo debuifti,uerbum Dei audire, cognofcere,SC patulas feu obediences ei aures prpbere.Grauifsima Ifraelitaßz increpatio.Sedquod Chriflus his,quï afferebant einun cium de Galilæts a Pilatointerfedis,rcfpondet, Puratis hos Galtlg os præ cundis Galilpis peccatores fuiiTè,quia taha pafsi fundNon dico uobîSjfed nifi refipueritis,omncs fimul peribitisnta Sc de no/ bis qui exgcncibusin Chriftumcredimus,dicendum eih Num ext ftimandum cftfelos ludæostamincuruiceruicosfuiflè, utnun^ pafsi fint feie ad ueram obedicntiâ uerbi Dei flediCNihil certe roi nus»Talc eftomnc hominumuuIgus,nÔ inter alienos tantum, fed in ipfo Chriftianifmo* Etfî em uulgus uidetur aliquoties amare uc ’ ram dodrinam Chrifh'anifmi,tarnen hune affedum nô diutius re/ tinct,^ dum fœlix eft Chriffa'anifmus, 8c fua ex eo carnalia commoî da fperat » Poftep autem pia dodrina incipic in hoc mundo efiè in/ fcclix,8c non aftulget amplius ex ea fpes mundani lucri, nihil eft ea dodrina in uulgo côtemptius et abominabilius.SunCcm ab utero, ut Propheta ait,trâfgrefibres,8f prguaricatorcs. Non audiunt,no cognofcunt,nec patulas habet aurcs ad Euâgelion Chrifti» Sola Ec clefia,quæ ex uulgo colligitur, amp;nbsp;paucifsima pars eft popuii,ucre ampleditur uerbum Euangeli),in quo etiam ita confiât diuina de/ mêtia,ut ta in externis illis amp;nbsp;mûdanis periculis, q in morte quo(^ conferuetur.Reliqua aût turba,etfi uidetur aliquâdiu in hocfeculo fœlix efiè, ncceflè tn habet propter impietatem cÔtemptum Eua gclfi, perpetuo una cû omnibus impijs ludæis amp;nbsp;Turcis interire.

Dieet quifpia,Si populus Ifrael iâ lcrkracu3 cR, air libéras eos «xBabyloneCciir no finis eos, pro merito ipforurn,intcr holtes pe rire; Huic cogitationi refpondet filius Dei. Longe,inquiens,facia furorem mcui'n,hoc eft, Longanimis ero Sgt;i patiens,ac parcens,no propter ueftram iuRiciâ,au£ merita,fedpropter NOMEN me/ Um. Et laude mea infrenabo te,pro quo fie Icgendum efi:,coh ibebo me qiiafi freno tui caufa, ne te omnino pcrdâ,,ppter LA VDEM mcam.Ecceenimexcoquatn quidem feuexaminabo te capciuitafe Babylonica,fed no in argcnto,non iri fornace argentaria. Argentu cum probacur in fornace ignea,tarn purum redditur, ut nihil fordi umineorelinquatur. Ignis abfumitomnesfordes »Sfoinnemfco/ riam.Ego autem capciuitacc Babylonica,non fie te probabo,ut om/ ncs impios perdam. Quanta enim populi portio remanerctCSed fc ligâuos promifeue tam pios impios,exBabylonc,in camino afz fiiclionis, Affligamuósaliquaex parte,non autem perdam uosui totum,Sedreftituaniuosucftrærcgioni amp;;politiæ. Futurum quiz dem erat tempus,quo populus Ifrael probandus eflèt ficutproba/ tur argentum igni,utpn fcruarêtur,Impr) autem abqccrcntur. Hoc Impletum eft fub Chrifto amp;nbsp;Apoftolis eius. Reuelato enim Euanz gflio Chrïft i reliquiae Ifraelicarum feruatæ (unr, reliqui func excæ Qti abiedi.In liberatione autem Babylonica, qupnon erat fpirt tualis, fed tantum corporalis liberatio, reftituti funt una cum pijs# «iam multi imprjd n patriam fuam, V nde dicit,Excoxi feu excoqua ic,fed non in argêtaria fornace, eligamte,feruabo te,impiumciï piojin hoc Babylonicæ captiuitatis camino. Id aût faciam,non prôgt; pter tc,non propter tuam iuftioam, fed propter me, PROPTER MB,inquam,ut non blafphemer,Slt; gloria meaalteri non detur,ut non audiam inter gentes, Deus mendax,amp;limpofês,qui necuelini nec pofsim meum populum feruarc ac liberare,amp; ne gêtes eâm glo riam,quæ mihi foli competit,adfcribant idolis,feu potentiae deoRS fuorum.Ego.n.is fum,qui Ifraeîê, alioqui mea ^tedione inuidü» tradidi in manus BabylonioBt.Hæcgloria, hæc maiefias ad me foz lumpertinet.Liberabo igitur rurfus populum meum de manibus eoiÇjUt manifeftum fiat,non deos gentium,fed me efiTe folum ueru Deum,qui caftigem quidêmcum populum, fed tn feruem cum ira tempore necefsitatis mirabiliter. Cætei^, quod dicitur:Excoxi te, fed non quafî argentum,hebræus pro ( Quafi argentum)habet,Ia argcnto.Præter earn autc fententiam,quam iam récitant, poteft 8^ hiccfièhuiusdiôli fenfus.Excoquo te, caftigo te aduerfis,fed nulz la pecunia, nullo precio, nulla utilitate. Nullum fa cio operæprez xium in Giftigando te, Tam duræ ccruicis es, ut ne plagis quiden»

7(^8 IN CAPVT XLVm. ESAIAE emendcns.Libcrabo igitur te e Babylone^non tuo mcrjfo,fed mèâ tantum bonitate^ üt uindicem mei nominis oloriam ac maieftatê,

Hæccoliacioimpietatis populi,cum dementia amp;nbsp;bonitate Dei illu ftraf utrumcp infigniter. Vide enim,quanta fit populi impictas, iniquitas.. Nam, cum populus non tantum fit natura peccator, fed etiam cumulet pcccata pcccatis,Deus tantæ eft bonitatis, ut non cu piac mortem peccatoris, fed magis ut conuertatur uiuat, ideoc^ jnuiteteumuarqs modis ad conuerfionem ♦ Nuncenimalliciteos benefaciendo,nunc male affligendo^Nunedonat eos libertate,nuc coni]cit eos in captiuitatem, fi ullo modo fieri poftet, ut ad ueram agnitionem amp;obedientiam conuerterentur^Sed quid fit 7 Diceres eos impietatem iuramento confirmafte^Tanta eft impudentia pec/ eandfiSiue enim benefadas,fiue malcafficias,fempcr fiuntpeiores fceleratiores»Deus liberauit eos ex Ægvptiacatyrannide,amp;de/ dit eis regnum ac facerdotiû,inftituit inter ipfos Ecclcfiaftica 8^ pó/ Jitica,ut uerum Deum,uera fide âgnofccrent,S^ obediêti tranquil^ Iitate colerent,fiuc,quemadmodum fcriptura loquitur,ut facercnc om iialegitima amp;nbsp;timerent Dominum Deum fuum.Sed audi,qua graciam Deo uicifsim repêderint.Dicâmus autem hoc uerbis Mö/ fiJncraflàtuseftdileduSjamp;recalcitrauitjincraflàtusjimpinguatus,' dïlatatusjdereliquit Deum fadorem flium, recefsit a Deo faluta ri fuo amp;c. Deinde Deus abftulit iterum ab eis regnum, 8d tradidit eos in captiuitatem Babylonicam, fi forte aduerfis emendarenturj Sed quos beneficia non inuitaucrant ad pietatcm,eo6 aduerfa follt fitabant ad maiorem impietatem.Nam amp;nbsp;hoc loco perfpicue figni ficatProphetalfraelitasnôn fore emendatiorescaptiuitate: Scio; inquien5,quia præuaricâs preuaricaberis,8lt; transgreftorem ab ute ro uocaui tc»Et Hicrc«ca»v«Sicut dereliquiftis me,amp; feruijftisdeó alieno in terra ueftra,fic feruietis alienis in terra no ueflra. Etcapi, xvi»Eqcia uos eterraiftadn terrain quam nec uos nouiftis, neepaz tres ueftri, ibi feruietis dijs alrjs nodu diucp»Etfi aut IfraeÜtaî non minus peccabantinBabylone, q ante in fua terra peccauerânt,taz men Deus tantæ fuit clementiæ,ut nulla impietatis corum rationc habita, liberauerit eos e Baby lone, amp;nbsp;reftituerit eos in terram aui/ tam^Primum igitur diligenter cofidera hoc Ifraelitarum cxemplo, magnitudinem corruptionis humanæ naturae, q? nec bcneficijs,nec fupplicqs excitetur ad uera pietatem « I nunc 8lt; gloriare de uiribus hberi arbitribq? pofsitfefc fua natura adea qupkint falutis fuaeuer tere 8^ applicare.Nam fi ulle tales uires in homine eflent, certe cm/ cuiflent in populo Dei.Nunc autem omnes dicutur deflexifie, ticc unum quidem efle,qui faciatbonum.Quarependendum nobis eft a fola Dei gratia per fidem lefu Chriftilt;Deinde confidera magnitu 4inengt;

COMMENT. IOAN. BRENT. -70^ 4nem diuinæ ckmentiæ,quodet{î hominesncc funt menti,nec knt digni fuisbeneficqsjfoleat tarnen beneficia in eos conferre uc feruet promifsiones fuas,amp; il Fwrtrer gloriam nominis fui.Deus niin audit Verax,audit Clemens, audit Liberator in necclsitate, audit RefpecflorèC feruatorafflidorum. Hi tituli, hæc epitheta funtgloria nominiseius.Quodautemprincipes huius mundi ant hitiofe faciuntjUt pro conieruando titulo fuo non dubitent tota re gna in fummum diferimen adducere,muJto magis Deus no her iu fieacnecefiariofacit,ut malit indignosamp;T immeritos fuis benefit cijsfruijimococlum terrain mifeere, quam gloriam tituli feu nominis fui amittere,amp; uanus,mendax,crudelis,ac afflidorum defertor haberi. Quare comprehenfi aduerfis, non deterreamur noflra indignitate ab inuocatione,led excitemurDci ueritate SC honitate,ac admoneamus eum in precibus gloriæ nominis fui, utconferuet nos,non quia beneficiorum eius digni fimus,fed quia lt;nbsp;ipfe dignus eft,qui tueatur gloriam fuam,amp; iuftificetur in fermo^ nibus fuis,cum iudicatur. Talibus certe prccibus leruauit Mofes populum fuum, ne â Deo delerctur in deferto. Exod. trigefimo fecundo.EtNumerorum )4.Huc refpicit etiam precatio Pfalm. loi.Benedicanimamea Domino,amp; omnia,quæ intra me funt no mini fandoeius.

Repetit iterum lt;ivr/9srt,v,quam fupra aliquoties in medium pro^ pofuit,amp; qua opponit fe fidierjsdris gentium,in uaticinijs rerum futurarum, prælertimautliberationis e captiuitate Babylonica. Ac initio commemorat pro more,epitheta maieftatis ÔÔ oin nipo tentiæ fuse, ut non tarn auditores ad attennonem excitet,quam pracfe impotentesdeosgentiumcondemnct,amp;^ populum luum in ueraueri Dei pietate retineat. Audi,inquit, lacob,audi Ifrael, qui es uocatusamp;fièledus meus ex omnibus Gentibüs. Egofum, , uerusuidelicet,Dcus. Ego,inquam,fum primus amp;nbsp;nouiisimus. Necinitium habeo,necfinem.Omniaàme pendent.Omniumre^ rum creator fum Sgt;C con(èruator.Fundaui,amp; flabilemconfirmaui incamanu terram. Metior amp;nbsp;comprehendo palmo meocœlos, Quamprimum uocaui ea,quamprimum dixi,Fiat firmamentum, fadumelLQiiamprimumdixi:Appareatterra,Eatim hoefa^ dum eft.Agite ergo,uos omnes fiue Gentes,fiue ludæi, qui cultu fidiciorumdeorum deledantur,conuenite,amp; producite in me^ dium omnium deorum ueftrorum maiefiatem,num inter om nés eos pofsitis uel unum aliquem reperire,qui tot ante annis adnun^ cietifta,quæ ego de Cyro,8c de liberatione populi mei ex captiuP täte Babylonica adnuncio. Ego enim Dominus iciegi Cyrum,

7)0 IN CAPVT XLVHL ESAIAE quetn fauore meo ita profequor,ut expleat uoluntatem fuam in pienda Babylone,06 fubpciat Gbi potenti manu Chaldæos. Hæc, inquam,ego Dominus reuelo per Prophetas meos, longe ante^ quamfiant,quæcertenullusfidiciorum illorum deorum prædi^ cere poteft. Ego ,inquam ,ille fum,qui excitabo Cyrum,8ó addu^ cam eum aduerfus Babylonem,ut omne inftitutum fuum in capi^ enda Babylone fortunetur. Quarum rerum nihil prorfus effice* re pofluntuanilsimiilli di) Gentium ♦Quæ eft ergo impudentia, quæeft cycitas ilia ueftra,q) me contempto amp;nbsp;abiedo alpiretisad , fifticiorum illorum deorum cultum-;' Lege Herodotum de capta

Babylone à Cyro,amp;expendeconfiiia,quæ Cyrus ad capiendam eamurbem fufcepit» Videbiturautem res prudentia tantum hu^ mana,aut calu SC Fortuna gefta:led hie locus Efaiæ,8ô fupra caput ^y.interpretanturhiftoriam Gentium de capta Babylone à ro,quod res gefta fit nulla plane nec prudentia humana,nec fortu na temcraria,led diuino tantum confilio èc gubernatione* Non eft autem quodexiftimes,Deum curare tantum Monarchas,pri* uatos autem homines negligere. Sic enim priuata,ut publica,fic parua,ut magna curat:Et ita uniuerfa,quafi fingula,00 ita fingula, quafi Iola adminiftrat.Hoc teftantur dida,hoc confirmant exem^ pla feripturæ* Nam fi Deus implet coelum amp;terram,ôô filius Dei eft caput ecclefiæfuæ,quomodo non impenderet curam iù^ am,tam fingulis,quam uniuerfis,ac maxime omnium priuatim nicuique membro ecclefig fuæÇ'Et Profpicit,inquit Pfalmus,DO MIN V S de excelfo iânélo fuo ♦ D O MIN V S de cœlo in terram afpicit* Vt audiatgemitus compeditorum, ioluat ad^ dueftos interemptioni .Beneigitur confide,quod non tantum Cy^ rum monarcham,ièd te quo(^,ô^ tuum imperfe(ftum uideantocu li Dei,actanto plusrefpiciant te,qùantoabiecliorinhominum,8lt;^ tuis ipfius oculis uideris ♦

ACCEDITE AD ME, ET AVDITE HOC: NON A PRINCIPIO IN ABSCON^ DITO LOCVTVS SVM amp;c.

Pertinent 80 hæc ad cohortationem,qua admonetur populus Dei,ut non accedat,nonaudiatdeosGentium,ièdaccedat,SC au^ diat uerum Dominum Deum fuum,ôô uaticinium eius de libéra^ tione ex Babylonicacaptiuitate.Alrj autem iêntiunt hæc elle uer^“ ba Prophetæ Elàiæjali) uerba Chrifti filtj Dei.Nos,cum oftendis“ mus antea filium Dei habere hanc concionem per os Elàiæ, ièque mur corum fèntentiam, qui hæc uerba tribuunt Chrifto,ut ma^ neatcontinua oratio« Accedite,inquit filius Dei,ad me,non adde^ os Gentium «Et hoc,quod nuncdico debberatione ex Babylone, audite diligenter reponite alta mente. Neque enim nunc pri^^ mum incipio uobiieum per os Prophetarum meorum loqui, Fed ille

COMMENT, IOAN, BRENT. 7» ego fmn,qui quoixiamjdifèrte amp;nbsp;inanifeftc uobis adnundaui per Molen liberacionein ex. Ægypto. Ab iniuo,cum adhuc eraiw opprefsiÆgypàacatyrannide,amp; deliituci omni humano auxi* lio,aderam ibi,amp; exhibui me MoG coràm,in rubo. Expofui ei, non in ablcondito,non oblcuris,led apertis uerbis,non folum quis cflcm,ucrumetiamquidgefturuseflem in opprimendo Pharao* nc,amp; in liberandis uobis ex Ægypto, Qpæ omnia rebus ipGs lU implcta funtjUt nihil his Gt aut manifeftius^aut ceRauus, Sicut er* go tunc aderam coram,ut ueRns maioribus ea reuelarem, ôf im* plerem,ita nunc miGt me Dominus,pa ter meus cœleRis, èC Ipi ritusfanRuseius,ut reuelemuobis per Prophetas meos libera* tionemex Baby Ione. Quarc hortor uos,ut hax Prophetarum ineorum uerba,non ut humana fomnia,fed utdiuina oracula fufei piatis.EtGautem hiclocusdetribusperlonisinuna diuina eGen* tia,facile eludi poteR à ludæis,quod dicant hæc uerbanonßlio Dci,fed Propheiæ Elàiæ tnbuenda,tarnen quia habemus perfpi* cua teRimönia in ApoRolicis fcriptis,de tribus perlonisin diuini* late ,Só ApoRolica Icriptafunt commentarius interpretatio Propheticorumlcriptorum,releremusamp;C hunc locum in catalo* gumeorumteRimonioruin,quibus tres perfonæ diuinitatis no* bis commendantur.Etßenimabfurdumuidetur, quod cum tres pcrfonædiuinitatisGnteiufdemeGèntiæamp; maicRatis, Glius à pa* tre,tanquam minor dicatur mitti,tamen Geut in Gene.capite ) ) .fi* lius Dei defccndit de coclo,ut uideret turrim,quam ædincabant G lij hominum,amp; capite .pluit fulphur amp;nbsp;ignem à Dominomihil interea de fua æqtiali cum Pâtre maicRate amittens:ita amp;nbsp;hoc Io* comittitur â Patre,amp; fpiritu lànRo,amp; tarnen manet æqualis ma* ieRatis. Sed amp;nbsp;hoc quoq; coGderandum,quod filius Del iam turn meditabatur aGhmptionem humanæ naturg,qua amp;nbsp;pâtre minor, fiCabeomittidicitur.

Dicetquifpiam:Oyid opus eR tot concionibus promilsio* nibus de liberatione e captiuitate Babyionica,cumea captiuitas nondumaduenerit,amp; polsitDominus,uel unouerbo,aut làltem iiutuiinpedire,ne unquamueniai;’ Curergo Dominus non po* tius eiheit, ut Baby lonq non abducant ludæos captiuos à terra fua,quamquod tanta follicitudinecuret, ut priufquam captiuitas cueniatjpromifsionibus de liberatione munianturCAdhas Gue co giutiones Gue obieRiones refpondet Glius Dei, GgniGcans eau* lamcaptiuitatiseGepeccatapopuli.Nam G attendiGent mandata Deijnunquam fuiGènt tam milere affliRi. Ac initio,pericopæ hu* lus concionis iterum praeponuniur, pro more, tituli feu epitheta

fill] Dei,ut auditor exdtctur ad attesitionem fidem.Si'cdidt urt Sliens) Dominus. Non homo qu«(piamuanu»,non angelus,fed ominu8jpfe,uerus abæcerno Dcus.Ec additur Redemptor,ut lciashuncjDominum,quicondonatur,eo cfîe ajfeólu Só inftitu* to,utcciamfiaifligat,6c conqciat populum fuumin capnuitatem, tarnen non faciat hoc,ut pcrdatjièdpotius ut fèruet amp;redimat fiim.Tituluseiusnoneft Vaftator,feu OpprcHorJed Seruafor et Redemptor. Qiiare,etfi uideturaliquotiespopulüfuu uaftare, tarnen no medicatur nifi falutê ÔC redcmptionê.Scio(inquit alias) cogitatione«,quas ego cogito fuper uos,cogitationes pacis, et non a{fliÆonis,ut dem uobtsfine opeatû ôC expelt;flatû.Sequitur èC ali* ud epitheton,Sandlus Krael^. Multæ auiem funt cauiæ, cur fiÜus Del proprie dicaïur Santfiusliraelis. Primum, quod reuelauerit fêle fingulanter Patriarchis l(raeliurum,ô^ elegeritpofteritatem eorum in populum fuum.Deinde,quod inftituerit in populo Ifra el iàcra amp;nbsp;cerimonias, quibus fan(ftificareturetcoleretur,hoc eR, quibusadumbraretur,oô cognofceretur,ut homines per fidemiu ipfam iàlutemconfcquerentur.Adhæc,quod fitdiuinitus iândifi catuSjfeuordinatuSjUtexIfracle hominem aflûmeret,ô^ in Ifrael euangelion fuum prædicaret,atcs facrificium fuum ad redemptio nem humani generis perageret.Hoftremo,quodfoIusiplcfîtSan xRitaSjôCiufticiauerorum lfraelitarum,qui îùnt credentes in ip* fum.SoIusenimip{èeft,quiinfêuere eft iàn(Rus,amp; qui alios in ip fum credentes iandificat, ut reputentur propter ipfum coram Deo Pâtre fanôti nbsp;iuOi. Sed pergamus ctiam ad alia. Ego fum

(inquit)Deus tuus,DO C EN S te utilia,G V B E R N A N S te in uia,qua ambules. Cum mox fiat mentio mandatorum Dei, perfpicuumeft,quodhæcintcnigendafintdedolt;ftrina diuinæ le^ gis,quæ ièctatoribus affèrt fummam ut ilitatem,amp; oftendit tu tifsi mam uiam,qua fitambu!andum,ne ofiendas ad lapidem pedem tuum,amp;^ corruas.Primum enim fîlius Dei docuit liraelitaslegein per Moiên, Et cum humana natura imbecilliorautcorruptior fit,quam ut queat legem perfetRe implere, propofuit per Moièn, promiisionem de feipio,ut quotquot ipfum audiant,amp; credant in ipiLim,confcquanturfidefuaimpîetionem legis,ac ucram iufh'ci* am.Hæc funt certe utih(sima,uiddicet utpropofita lege agnofea* muspeceata, amp;nbsp;propofita promiisione defilio Dei,credamus in ipfum,ôôtonièquamurrcmil^onempeccatorum.Hæc eft uia,in qua fola ad Blutern perueniripoteft. Deinde quod filius Dei do^ cuit liraelitas per Moièn,hoc poftea explicuit per Prophetas» Nam,cumièmperàMofîsmorte,exâtaueritinpopulo lirael iû* os ProphetaSjtum præcipue mißt multos,ante captiuiiatem Ba»* bylonica!n,qui docerent populum utilia,8c gubernarent eos in rc lt;fta uia,ut imminentia maJa efFugerent. Sic enim teftatur liber fe^

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cundus

COMMENT. IOAN, BRENT. 7)^ çunàjs Parahpom .capitc^^.Mittebat DOMINVS Deus trum fuorum ad dlos per manum nunciorum fuorumde node ConfurgenSjô^ quoridic commonens, co quod parceret populo habitaculo fuo. At ifli fubfannabant nuncios Dci.amp;f paruipeiv* dcbantfermoncseiusjilludcbantq^ Propbetis Sfc. Nunc ergo ielt;* quitur condo filfjDci,quafignificatur caufa capu'uitatis Babylö* nicæ. De hoc enim argumento nunc agitur. y tinarn, inquit,at^ tendiflèa mandata mea.O (îaduertiflêsanimum ad prçccpta mea^ nunquam perueniHcs intantamcalamitatemjiêdpotius pax tua redundadet inftar fluminis,habuiflês pacis abundanuam. Jufticia quoquetuafuiflêtficutgurgitesièu fludus maris. Nullus hofti^^ ümpotuiflette iniufteopprimereTcdpotiuslufta regni tui admi niltratiofuidctommbusterroriamp;admiradonijUt non aufi fuîfj« fenr tîbi ulla inferre arma. Et fernen tuum, bberi tui, non fuifient ah hoftibus occirt,SC imminud fed porius, iuxta promifsionem, muldpîicadfîcutarenamaris.Acfttrps feu propagines uteri tui, tamnonpotuifîêntnumerarijquamnumerari non poflunt lapil^ / li feu calculi arenæmaris.Præterea:biobferuaflês mandata mea, non interiret,nonfuccideretur,non aboleretur gloria nominis tui coram mc.edamfî coram Gentibus förderet. Nunc autem,quia intantum non obfèruaftîs mea mandata,ut etiam Prophetas ea adnunciantes fubGnnaueritis derifèrids,idcirco accidit uobis üaftario èC capduitas.Necego autor fum ueHræcalamttatis. Nec hoftes tam fortes fucrunt,ur potuerint nos fuis uiribus opprime^ tCjSc in captiuitatcmabduccre,Sed Vos ipfi,ucftra,niquam,pecs’ lt;iuRieruncomnis ueftræ calamitads autores. Hæcconcîoliim’’ ptaert exLeuiticicapire uigefîmofexto,amp; Deuteronomi’} uigc’’ lîmoodauojamp;accommodata ad præfèntem ludaicarum rerum condiiionem. Scruandbus cnim diuinam legum ordinationem promitdtur benedidio pads,tranquillitatis, ubertatis, pofteritaJ’ tiSjâ^omnium aliarumrerum.Violandbus autem,amp; abrjciend^ bus eam,promitdtur omnium rerum maJedidio, Cum jgitur IP rae’iitæ non folum uiolarent diuinamlegum ordinationem,ue^ rumetiam deteflarentur Prophetas doctores 8d exadores eius, iuftoDeiiudiciofadumeft,utmaledidionibusinlege Dei pro«* pofidsjobruerentur. Cæterum,quod obfêruantibüs mandata Deipromittunturpax,iufticia,muldplicado amp;nbsp;confèruado po^ fteritatis, non Ggnificat fpiritus fàndùis, homines pofîè mandata Dei obfèruare fuis ujribus,amp; mereri hæc beneficia Dei fuis ope^ dbusjfèd proponit exhortationcm,qua docet quid nottri fit ofFP cfj,amp; quæ benefida Dei obedientiam noftram fêquantur.Nam fî mandata Dei fèruantur ciuiliter amp;nbsp;pubÜce,fequuntur etiam,diui^ no{àuore,ciuiliaSc publicabencficia,publica uidelicet paxjtran^* quillitas,ubertas,amp; id genus reliqua. Si autem fèruantur uere SC

in CAPVT XLVIIL ESAÏAfî lpirjtualitcr,ac perfcdc,prout (piritus fandus exigtt,fcquuatuf enam U€ra,fpiritualia,ac perfeda Deibencficia,uideiicet,pax con {cienti'æ,iufticia corain Dco,æte:rna uïta ÔC ftxlîcitai» Si uis, in* quit,ad uitam ingredi,fèrua mandata Dd» Nulius autem homi* num eft,quipoisitoperibus fuis mandata Dei pcrfedc tmplerc* Non iuftifica£ur,inquit,in confpedutuo omnisuiucns,Et»Caro legiDdnonfubditur, Gqutdcm ncpotcftquidem.Et: Sidixcri* musjpeccatum nonhabemus,nosipiosfallimus,et uen'tasinnobit non ell. In quem ergo ufum data funt mandata DciCNon in hune ufum,u£ edtiheentur humanas uircs intégras eflè adobediendum ipHsJed ut oftendant humanarum uirium imbccilh'tatem, amp;nbsp;cor* ruptionem,S^ çxdtenthominesad qugrendam aliam^quam in o* peribus fuis impîetionem mandatorum Dei Jn hac autem delibe* ratione,8ôinquifitioncoftcnditurnobispcr Euâgelion Chriftuf hhusDefquicum fit Sandus liraelis,donatfe,credentibus in ip* fum,una cum uniuerG fua iufticia QC fanditatc.ut quotquot in eu creduntgt;repu£entur coram Deo propter Chriftum,tam (àndi,â^ iuiKperindeacfîipfîfuisoperibusomnia Dei mandata perfede impkuiflênt.Credcntibusenimin Chriiium imputatur aliéna iu* dicia,utquemadjnodumnacisab Adamo imputatur aliéna iniu* fticia.applicata iam ipfis per natiuitatcmîita renatis in Chrifi;o,ini putetur aliéna iuflida,appbcata iamcis per euangelion,8d: accepta per fidem.Sicutperinobedicnoam.inquit Paulus,unius homini» peccatores conftituti fuimusmulti,ita per obedientiam uniasiu^ conilituentur multi,Etiterum:QtfodIcx præftare non potui£,ea parte,quainibedniseratpercarnê,hocDeusproprio filio miflô in fimihtudine carnis peccatrids præftitit,ac de peccato condem* nauit peccatum,pcr carné,ut iuftificatio legis implerctur in nobis, hoc ciijUt iuftida quam Icx exi^'t,imputaretur nobis,quæ impu* tatio eft impletio legis in nobis.Hiac et loânes didt:Mandata eiui non funt grauia,uiaelicethis,qui funt in Chrifto per fidem. Hi c* nim,etfi non implent,nccimplere poflunt mandata Dei fuis ope* ribus(fîc enfin homini funt impofiibilia) tarnen habent Chriftum per fidëjCuius iufticia,quæ pcrieda eft,imputatur ds,Sc cuius (pi* ritu exdtantur,utmandatisobediant,quæobedientia adhucqul* demimperfedaeftjôimanctimperfedaufœ in morte hominijgt; fuppleturauicraimputationetila,quatota Chrifti iufticia coram Deo per fidem poftidetur.Qyarelciamus in dodrina mandate* rum Dei confugiendum efle ad Chriftum filium Dcl,ut quod iu* fticrjsnoftrorumoperumdeeftjfijppleatur iufticia Domini no* ftri lefu Chrifti,quæ nobis applicatur et imputatur per fidem amp;c, EGR.EDIMINI DE BABYLONE, FVGI* TE A CHALDÆIS, IN VOCE EXVLTA*-TiONIS Sec.

Qyid ergo dicemus;Num,quia ludæi tradin' funt in aptiaitâ^ tpm ßabylonicam, propter peceata fua,fic à Deo funt deferngt;ut nunquam ex Babylone hberenturCNum neceflc habebunt pcrpe tuo eflècaptlui C Nihil minus»Etfienimmcridfuntpeccarisluis non tantum captiuitatenijuerumetiam internecionem,tamencon uerfutn eft intra ipfum,ut Ofeas dicit,cor eius,conturbata eft pos nitudo cius,non fadet furorem irçiuæ.Et Hicremias: Non repel kt Dominus iniempiternum.Quin fi afthgiumiferebitur ft cun«’ dum multitudinem miiericordiarum fuarum.Quart cxdtat nunc captiuo»,ut accingant lèitincri,æ proficifcantur, relicfta Babylo* Qe,ad auitam fuam terram,ficut ohm Ifraelitæ çx Ægypto profè^* fti funt .Eft autem admiranda concio,fi drcumftantias confïderai ueris.QuoenimtemporeEfaias hæcconcionatuseft,nondum e* rant ludçi in Babylone captiui,nec hoc unquam futurum exiftima hatur.Et tarnen iubenturecaptiuitateliberi exirc*Sed uifiim effc fpirituiiancftoficlongeantemunirepioSjUt cum necefle habeanti unàcumimprjscaptiuitaiis mifèriam fu(cipere,forti animo ferant, quicquid acciderii.Dominus enim hac captiuitatc non cogitat in* leritumfed faIutemecdcfiæfuæ.Egredtmini,inquit,c Babylone, fijgite à Chaldæis. Ha(ftcnus multa comemoraui de liberationc uc ftracBabyîone,perCyrum» Sed quid pluribus opus COmnino hoc conRitutum eft à me,ut ex haccaptiuitate liberemini. Quarc agite,expergifcimini,egredimini,fugitc e Babylone.Nihil uos de tineat in Babylone. Patet uobis liber exitus e Chaldæa, amp;nbsp;reditus adueftram Cananæam.Necfit hæcprofedtio triftis aut oblcura, SedcgrediaminilætaSC hilari uoce.Praedicate diuulgate hoc bencto’um Dei,6lt; eflferte, (pargite in uniuerfum orbem £erræ,ue^ omnes Gentes cognofcant, Dominum mirabiUter redemifie po* puliimfuuIacobexdiuturnafuacaptiuitate.Nec eft quod deter* reant uos pericuIaidneris.Sicutenim quondam Deus Ifraeh’tas li berauit ex Ægy pto,amp; conicruauit cos potend manu inter infeftif fimas Gentcs,ac tantum abfuit,ut defereret cos,ut cum in deferto carerent aqua,maluerit rerum naturam inuertere,8^ aquam e pe* tradare,quam conniuerc,ut fid intcrirent:ita8c hoc tempore,' quo e Babylone redeundum eft ad terram auitam, Dominus itar tuebitur popuJum iuum,ut ncc hoftes eum opprimere queat, nec quicquam rerum neceflariarum ei defit. Sdo quidem,inquit Do* minus, hæc fruftra commemorari impijs Iudæis,quibus nulla eft pax,nullatranquiIIftas.Sicutenimpigri,ita amp;nbsp;impij uocad ad o* bedientiam uerbi DEI, iempcr occincre iblent illud Salomo* nis, Leo eft in uia, Lcæna eft in itineribus,in medio platea* rumoccidendusfum. Sed ego uos pios alloqiior.Siris tranquil* Io animo, fequimini mcam uocarionem ex Babylone obedien* ter,ego fic admirabillter tuebor uos, ut omnes Gentes obftu* 00 4 '

pefiant.Habes hoe loco infignc cxcmplum,quo doc6mur,quo4 Deus magna cura cos tueaturô^conferuet,quiexuocatJonc eiïis in pei îculis ambulant. Gene. proficifcitur Jacob ex uocationc Dei, cum imbeili famiîia,ad BetheJ,fcd terror Dei inuaficomnes per circuitum ciuitates,ut non infequerentur fib'os Jacob .ifraelitæ ambulant ex uocatione Dei per dclcrtiim,inter medios Jioftes,ad terram promifiam, fed mittit D OMIN V S terrorem 8C for^ midtneminomnes finitimos populos, utqui uel famam Ifraeliti* ci populi audiunt,expaueJcant contremiicant.Et in Efdra capi tco(flauo,EfdrasaJcenfurus cum Jui$,iuxta uocationem Dei ad H«erufalcm,non petit exercitumSc équités, qui defendant ipibs in itinere,ne uideatur gloriam nominisDeiobfcurare,iedpetit auxilium amp;nbsp;defenfionem à Deo.Qi’are manus Dei fuit cum ipfis inixinere,00 Jiberauit eos de manuinimici SC infidiatorisin uia. Hoc idem Chriftusfignificat,cum ait: Si qui« ambulat interdiu, non ofFendit,quialucem huius mundi uidet.Nam quemadmo* dum principes huiusfècuîiiôlent legatos fuos publica tutela mu^ nircjUtfint ad obeundam Icgationem tuti : ita multo magis Deus (uJcipit omnes eos tuendos,qui in legatione feu uocatione eius am bulant.Qiiihabitatjinquit,in adiutorio altiisimi,in proteÆone Dei cosli commoratur. Qiiarerefpiciamus in iuicipiendispericu L's,ad uocationem Dei,amp; aggrediamur ea confidenter, quod qui in nobis eft,amp; qui nos ad pericula uocauit,maior fit,quam qui efl inmundo.Dcinde docetetiam hie locus,quem cultum Deus exi^ git pro bénéfices fuis, Adnunciate hoc,inquit,prædicatc,diuulga tcjcnertc ufque ad extrema terræ. Vult cnim celebrari, uuk comlt;* raendari,uultlaudari,probcnefid}s fuis,utillullrata gloria nomi^ ni« fui,alq ad fidem inuitcntur,alrj in fide conferuentur, amp;nbsp;eonfir* mentur,ac omnesexcitenturad inuocandum nomenfuum,quo femper habeat benefadendi,ac perpetuo quoque JaJuandi occa^ ‘ Gonem. His cnim publicis laudationibus quærit gloriam fuam nonfuaquadamambitione,fednoflrautilitate,utnos cognita inuocata dementia eius falutcm confequamur. Pfalmo xj.Sak ua me ex ore leonfs,8C acornibus unicomium humilitatcm me* am.Quid aut rétribués Deo pro hocbeneficioÇ^NarrabOjinœit, nomen tuum fratribus meis,in medio ecclcGæ laudabo te. EtPJal mo 68,Ego fum pauper amp;nbsp;doIens,Salus tua fuicepit me. Idcirco Laudabo nomen Dei cum canticojamp;^magnificaboeum cum lau* de* Et placebit Deo fupcr uitulum nouelJum, cornua producen* tern ô^ungulas.EtPiàl.pf. Quid retribuam Domino proom* nibus,quæretribuitmihiCCalicemiàlutans aedpiam, amp;nbsp;nomen Domini inuocabo,hoc eft, Accipiam oblatam ßilutem,amp;S prædi* cabo nomen Domini amp;fc.

COMMENT» IOAN. BRENT» rjr ftus,Non eft pax imprjs,Et repeütur poftea ca. ç 7. Qpid enim df cemusCAn non impij dicunt:Pax inihi,amp;ambulaboin prauitate cordis meîÆt fupra ca.iS.dicunt î Pcrcufsi'mus foedus cum mor^ tCjamp;cuminlernofecimus padum.EtinPIalmodnlaborehomi^ num non fùnt,Ôd cum ho in imbus non flagelJantur.Ideo tenet eos fuperbia amp;rc»Hæc èC id genus aba intelligenda funt de carnali fecu ritate,quam impniudido Dei nondum reuclaio habent» Nam poftquam Deusincipit impios iudicare,njhil eft conicientia eo^ rum turbuicntius amp;nbsp;inquietius.Cum enim imprj, dum adhuc flt;x!i ces funtjContemnant 8c pcrCequantuvuerbum Dei,quo folo con* fequimur pacem,tranqui!Iitatem ÔC iàlutem per fidem,6C pergut impudenter peccare ac Deo obGftcrc,heri non poteft, quin reue* lato Dei iudicio,conrjciantur inextremaminquietudinem, Sc per petuam animi perturbationem .Cafn,iudicio Dei perterrefadus, nefcic ubi confiftere debeat,ac omnia etiam tuta me tu it. Saul obq* citlegladiotrucidandum. Ahicophelóó ludasadlaqueosprope* rant. Amplecftemur ergo uerbum Domini,ct conieruemus Euan ^lion Chnfti,ut iufttneati ex fide pacemhabeamus ad Deum,per Uominum noftrum lefum Chriftum»

Ha(ftenus audiuimus aliquot conciones, in quibus filiusDei Collocutus eft cum Kraelitis,de fua diuinitate,quam afleruit aduer fusidolaGentium,8ódeliberatione eorum ex captiuitate èC ty* rannide Babylonica,quamliberationem oftendit per Cyrum con ficiendatn. Nunc Gquuntur aliquot conciones,in quibus filius Dei colloquitur cum Gentibus de lua humanitate,de fuo officio. Sc de ucra æterna liberatione ecclefiæ fuæ,ex captiuitate ÔC ty* rannide Satanæ,mortisacinferni,quæliberatio perficienda erat, non per hominem quendam Monarcbam,(ed peripfummet fili* uin Deijuerumab æterno Deum,amp; uerum hominem, ut poftet eflê uerus Dei amp;nbsp;hominum mediator .Cum autem condones filq Dei fint nobis de coclocommendatæ. Moles enim dicitdeeo: 1* pfum audies. Et pater de coelo clamat : Hunc audite, nihil pri* us,nihil maiori cura,nihil frequentiori ftudio, nobis agen* dumeft,quam ut has filij Dei conciones cognofcamus, Non a* gitur hic de euanidis huius leculi rebus,lèa deuera,fumma perpetuahominum (alute.Magna laus eft uulgarium illartim hu* tuanarum ar£ium,quodreddant ft.udiofoshoneftos,ólt; tam ad

7)S IN CAPVT XLIX. ESAIAE publicaruin,quarnadpriuaiarutn rerum adininiftratioiicin ido* nsosjnhisautemfih) Deiconcionibus craduurnobisca ars,qua rcddimur noii foiurn coram Deo uere julli nbsp;nbsp;fan »ft»,kd etiani uP

(floresmortisacinferni,amp; huuredcscocleflis regni.Q^uareexcuu^î amus ignauiam,SC attcndamus animuin,utex his conciombiis eufn,qui nobis diuinfcus oiTertur,fru»ftum reportemus » Non efl autenidubium,quin hæcconcio,quæin hoc capite reccnfetur, fit conciodefilio Dei Dominonofiro Icfu Chrifto.Etfiennn ludaci fua fêquuncur in his concionibus interpretandis delyria, tarnen certifsimusnobisinierpreseRdiuus Paulus,qui pcrfpicue leRifi* catur,quod quæhicrecitantur,fintdefi’io Dei inteUigenda.Cuni AtT» IJ. nbsp;nbsp;cnim Paulus condonaretur in Antiochia Pifidiæ euanoelion de

lefuChrillofiÜoDeijóó reijceretur ä Iudæis,qui illic commora^ bantur,conuertit fe.ad Genics,Sóallegat tefbmonium ex hoe ca* pite. Vobis, inquiens, oportebat primumloqui fêrinonein Dei, fed quoniamrepelfiusillumjamp;S indignos uos iudicatis æterna ui* ta,ecce conucrtiinur ad Gentes. Sic enim præeepit nobis Domi* nus.ConEituiteIucemGentium,utfisfalus ufque ad extremum terræ.EtadConnthios:Obfècramus,inquit,ne inuacuum grau* amDeireceperitis.Dicitenim: In tempore accepto exaudiui te, amp;indiefàlutisfuccurntibi.Hæcfumptafuntex hoc EEiæ capi* te,ôdexponitPauluseadetemporefeu regno Chrifti, Ecce,in* quiens, nunc tempusacceptum, eccenunc dies faluiisdn Apoca* ly pfî quoqp redtatur focliciias credentium in Chrift um,ex hoc E* laiæ]oco:Nonefurient,inquit,necfitient amplius,neccadet fuper illos fol,neque uUusæftus Scc.Sed ÔC fenex Simeon,cum puerum lefum inulnas accepiiîct,ôc maieftatemeius carmine celebraret,ui detur hoc,quod hic de Chrifto diciturzDedi te in lucem Gentium in Carmen fuum tranftuljfle,cum uocat ChriEumîLumen ad reue lationem Gentium.Qiiare dubitandum non ed:,quin,quæ in hoc Efaiæ loco cominemorantur,de Chrirto hlio Del intelligenda fînt.Primum autemfilius Dei, fignificans fe afîumpturuni huma* nam naturani,commémorâtuocaiionem fuamidemdeexponit officiumfuum. Poftremo poilicetur niultiplicationem,dilatauo* nem,ô^ conferuationem ecclefiæ fuæ.Hæc fere funt,quæinhoc ca pitecontineniur.AVDITE ME INSVLÆ.Loquitur, ut diximusjftlius Dei,ô(^ alloquitur Gentes, Incolas maris ÔC ter* ræ,quia Euan^elion eius non erat includendum in unum tantûan gulum terræ Canaan,amp; ad unum tanfûpopulum Iudæorû,fèddi uulgandum erat in totu orbem terry.ad omnes Gentes,fîue in infu lis mariSjfiue in regnis terræ,procul à regione Canaan habitantes. Dominus ab utero uocauitme,de uentre matris meæ recordatus cft nominis mei.Hæc cft uocatio Chrifti. V enio in hûc mundu,uc aflùmptahumananaturaferuemhumanumgenus ab æterno fuo' intehtu.

COMMENT. IOAN, BRENT, gt;7)^ întcntu.Hune honorem non uRirpaui' ego mihi, carnaîi arbitrio, fed uocatusjfandhficatus et ordinatus fum ad fuEipiendum eum,â T nbsp;DeopatremeOjiam inde ah utero matris.Cum nondum egreflus

eflemdeuentre matris meæ, Pater meus coeleftis deftinauitmc ad hoc muneriSjUt humanum genus à miieria fua liberarem. Vn^ - de nbsp;nbsp;inditum eft einomen Iefu,priufquam in utero Mariæ con^f

cipcretur. lefus enim iaiuatorem fignificat,quia faluat populum fuum âpeccatiseorum.Nee nomen tantum impofitum eftei ante natiuitatemfuam.iedmultaaliamiraculacontigerunt,de loannc Bapuftapercuribreeius,de Angelorum cantu in natiuitateeius, dcuaucinrjs Simeonis ÔC Annæ,de Magis, quæ omnia autoritär tem eiuscommendauerunt.Commémorât autem uocationis ftiæ autoritatem,non eotantum,ut amoliaturà fèfuipicioncm teme;* fttatisufurpatiofficiijfedutexcitetgentes adhabendam fidem e^ uangelio fuo,quod non humana fed diuina autoritate fît ad id offi crj uocatus.Siead Hieremiamdicitur:Priufquam te fôrmarem in iitero,nouite,8Cantequamexiresdeuufuafan(ftificaui te,amp; Pro^ phetain inGentibusdedi te:hoc uidelicet fîgnifîcante fpiritufàn^ fto,quod uerba Hieremiæ non fînt accipienda, ut humana fom* nia,hcrinata,fèdutdiuinaoracula,iam ante in ccclo décréta. Et Paulus ad Galatas:Segregauit me (inquit) Deus ab utero matris tîieæjæ uocauit per gloriam fuam in hoc,ut reuelaret fîh'um fuum per me. Hoc Obi uult Paulus,quod non temere fuEeperit officia iirndocendieuangeIi},Eddeftinatusfîtdiuinitusad idofficq lon^ geantequam hoccognouerit,ideoque euangelion fuumita exci^ piendum fît,ut fîangelus de coclo aliud adnunciauerit,pro ana»* thematehabeatur.Noneft autem fentfendum,quod tantum uo^ catiofilrjDei »acpræcipuorumminiftrorum eins, Hieremiæ amp;nbsp;Pauli,curæ fuerint Deo patri iam inde ab utero matris, alq autem temere ferantur,fed Deus compleditur ecclefîam propter filium fuum,tanta foilicitudine,ut fuper fîngula membra eius,firmct ocu losfuoSjfîcutPfalmusloquitUGabinitio conditionis eorum. Imgt; perfedum meum,inquit Pfalmus,uideruntoculi tui,amp; omnesdi^ esmeijCum adhuc nulluseorumefîct,fcripti fueruntin libro tuo, Etiterum:ïnteconfirmatusfumexutero,de uentre matris meæ tu es proteÂor meus.Necid folum,uerumetiam iam inde ab exor dio mundi curæ fuit Deo ecclefîa filrj fùi.Elegit nos,inquit Paulus, per ipfum,antequam iacerentur fundamenta mundi.Hæc Eriptu raeo nobis recitat,non utdoceatincuriam amp;nbsp;ignauiam,Ed potius utexcutiat nobis ignauiam,amp;r excitet nos ad rede amp;nbsp;pieambulan dûtamin profperis,quam in aduerfîs.Nam in profperis cogitan* dû eft,q? ea donentur nobis diuinitus,non propter noftra mérita, nô^pter noftras uirtutes,Ed ex gratuita Dci dementia amp;nbsp;miEri cordia propter filiû fuû,quippe q? Deus iam olim,priuf^ nati efle

7^0 IN CAPVT XLÎX. ESAÏAE muSjCa nobis dare conftitiierit. Qiiare agendæ funt gratix DeO patri Domininoftrilefn Chrifti,amp;^ fumma opera danda,ne his profperis ad impietatem abutamur,fedgloriæ Dei ièruiamus. In aduerfis aurem cogitandum eft, quod ea accidunt nobis,Deo haudquaquam ignorante,aut contemnente,fed optime fcicnte,ac etiamoperante,qui non folum hæc aducria Jonge ante euentura præuiderit,uerumetiam rationem inierit,ac conftituerit, qua afgt; Hicftum fit ieruaturus,amp; liberaturus, Qiiare non abijciamus anilt;’ mum, fed pergamus in Dei uocatione,donee reipJa comperia* mus,omnia adueria fuifie nobis adiumento in bonum.

De uocatione fiia hacftenus.Nunc de officio SC minifterio fuo concionatur filius Deigt; Pofuit (inquiens) Os meum,quafi gladr* urn acutum.Primum,cum dicit: Osmeum,fignificat Dcum pa^ trem non mandafle fibi in hac terra adminiftrationem mundani re2ni,quodgubernaturexternis èc corporalibusarmis,ied man^ dalle officium concionandi,quod adminiftratur oreieulèrmo^ ne.Sic ÓÓaliasdicittSpiritus DOMINI fuperme,eo quodun^ xerit me,ad prædicandum euangeiion pauperibus mißt me.Et in loannetRcgnum meum non eft de hoc mundo.Ego ueni in hunc mundum,ut tcftimoniumferamueritati,hoceft,ut doceam ue* rum euangeiion.Quod autem Chriftus uenerit, non utmunda^ nusrex,SCterrenusiàluator,fedutconcionatoreuangeh],amp;coele ftis ialuator,IatiJsime patet,0C alias copioJe à nobis explicatum eft. Quare pergemus nunc in noftro inftituto. Deinde, cum ad^ dit,Qyafi gladium acutum, Vmbra manus fu£ protexit me, Ô6 po fuit me ficut Jagittam eledam ieu ter Jam, amp;nbsp;expolitam, quam pofuit in pharetram fuam,fignificat,quodetfi officium docendi uangelrj fibi à patre mandatum,non habet infignem 86 illuftretn Jpecjcm coram mundo,quahs eft maieftas mundani regni,nec ha# betterrenosdefenJbres06tutores:Si ex hoc mundo, mquit,efiêt regnum meum,miniftri mei decertaflent,ne traderer ludæis,ta^ men hoc officium non folum fit diuinapotentiamunitumÔ6ar^ matum,uerumetiam fit efficaciJsimum,S6 penctret per medias ho ftium fuorum cohortes. Ponit os meum, ut gladium acutum. Non utor quidem externo gladio,in proferendo meo regno, Jed os meum,Jermo meus,gladius meus eft,idq^ minime obtufus, Jed acutus.In cuius ufu,deftituor quidem humano non autem ccelefti præfidio.D O M1 N V S protegit 86 défendit me potenti ma* nu fua,aduerfiisomneshoftesmeos.Ponit mc,utfagittam expo^ litam.Nonutorcorporali fagitta ad deijeiendoshoftes meos, fed ego ip Je Jâgitta ilia Jum,quam pater in hunc ufum in pharetram fuam

COMMENT. IOAN, BRENT. 7gt;» . fuamrepofuit,ut ea fuo tempore emifîa omnes immicos fuos pro/ fternat.Quod autem filius Dei de fuo officio hicconcionatur,hoc non tantum Ada Euangelica Apoftolica teftificantur implex turn effic, uerumetiam reüpfa adhucamp;priuatim amp;nbsp;publice implcri palam con firmat. Cum cnim Chriftus filius Dei homo fadus,fun/ geretur iuxta uocationem fuam concionandi officio inter Ifraelicas luos,non docuittam obtufe,tam ignauiter,tam frigide, quam foie bant Scribæ amp;nbsp;Pharifæi,fed ita docuic ut homines fuper dodrina cius obftupefcerent.Docebatillos, inquit Euangeliffia, ut habens autoritatem,ôd non ficut Scribæ. Adnciçbatdodn'næ tantamira/ ûila,quanta nunquam a condito orbe audita erant. (^tare dodri/ na eius tot amp;nbsp;tarn ftupendismiraculisconfirmata, penetrabatani/ mosauditorum altius,quam ullus acutus gladius.Et quanquam in hoc officq fui curfu aduerfarios infidiatores uitæ 1 uæ habueric Principes populi ludaici, tarnen Paterita eum in medio inimico/ rum fuorumtutatus eft, ut ante definitum tempus ne uno quidem tapitis fui pilo eum lædere potuerint. Vide mihi Pctrult; n, André/ ani,loanncm,lacobum,Matthæuni, ôd alios, quos uno tantum altero uerbo ita excitauir, ut relidis omnibus,fecuti fint eu. N um putasuUumgladiumtampotentemfuiffe , qui hor um animos ilH ßcdeuinxiifet Cquot; Deinde, fi confideraueris ea,quæ Ci iriftus y miftb fpiritu fando, in die Pentecoftes, Ôd poftea peregerit, reipfa corn pcries nullum gladium ore aut fermone eius acutiorem, amp;nbsp;nullam figittamEuangelioeiuscxpolitiorem,acuelocioremeftè . Nam, cum tÀpoftoli accepto fpiritu Chrifti, Euangclion in die Pcnteco/ ftes, in urbe Hierufalem publice prædicandum fufcepiffient, audi/ toriun corda ita,quafi telo,concitarunt,utnon tantum obftupcfce/ rent, uerumetiam multamiliahominumadfubijciendum fe fidc fua Chrifto filio Dei permouercntur. Petrus Cæfareæ unam tan/ tumconcionemhabebat, qua tarnen nondum finita, ecce ftupen/ dum miraculum. Adhuc cnim,inquit Lucas,Pctro loqucnte,ccci/ dit Spiritus fandus in omnes, qui audiebant fermonem,qui amp;nbsp;lo/ quuiitur linguis,amp; magni Scant Deum. Ab eo autem tempore, Eu angeli] prædicatio totumterræorbembreui ita peruagataeft, ut nulla fere regio fuerit,ad quam nomen Chrifti non fuerit di u ilga tum.Inomnem ( inquit ) terrain exiuit fonus eorum, in fines or/ bisterræ uerba eorutn. Et Paulus : Euangelion ( inquit ) prædica/ turn eft in Vniuerfa creatura,quæ fub coclo eft.Etfi enim huicprg/ dicationi obfiftebant ludæi Sc Gentes,hoc eft,maxima St! potentif/ fimapars huiusmundi, tarnen tanta Dei potentiamunita fuit, uc non aliter quam acutifsimus gladius, Só expolitifsima fagitta, per medium inunicorum eiuä penetrarct. Et hæc quidem de publica

7u IN CAPVT XLIX. ESAIAE oris sut fcrmonis Chrifti cfFicada, Quid autem diccmus de pnuaz . ta cius in hominum cordibus efFicâaaC' Siueenira ad incredulos8lt; obftinatospcru€ncrit,uerccft,ut Apoftolusait, uiuus,amp; efficax,' pcnctrabilior quoin's ancipiti gladio, pertingens ufquc ad diui/ ' Goncmanimæfimul 8C fpin'tus, compagumqueSCoieduUarumi’

Sc difcretor cogitationum 8^ intcntionum cordis : fiue ad pios 8C eredulos pcruencrit,agit in eis, non ut fermo hominum, fed, ficuc ucre eft,fermo Dei, ut credentcs adoptentur in filios Dei, fiant plane nouihomine8,adimaginem 8C fimilitudinemcius^quicon/ didit ipfcs. Armât amp;nbsp;Paulus nos gladio uerbi Dei,ut pofsimus fti re aduerfus aflultus Diaboli. Quare cxhibeamus nos obedicnfer huic gladio fecandos amp;nbsp;muniendos,ut quæ carois funt, amputctv tur,8if quæ fpiritus,defendantur amp;conlcrucntur.

Commcmorauit filius Dei uocationem offidiim fuumj Nunc commémorât partes fui offieq, Mifliis enim eft in hanc ter/ ram,utprimumquidem Iudaeis,populoamp;confanguineis,adnun/; ciaret Euangelion fuum : deinde ut diuulparct Euangelion etiani inter gentes, per fuos Apoftoloa, quo erfet cam ludæorum quam Gentium falus ♦ Hæ funt duac partes officfj eius, De priori ergo prius» Et dixit mihi,uidelicet Pater meos cceleftis, Scruus meus e» tuIfraeU Etfi interprétés per Ifraelem intelligunt hoc locoChriz ftum,quod fit natus exifraele »tarnen quia Chriftus mox conque/ ritur fc fruftraoperam fuam impendifle in conuertendo Ifraele^ 6lt; paulo poft Pater affirmât filiumfuum non in hoc tantum de/ flinatum,utconuertattribuslfraelis amp;c» exiftimo hoc,quoddici tur,Seruus meus es tu Ifrael,fic intelligcndum cflè, quod Chriftua dicatur Icruire Deo in Ifraele,uidelicet conuertendo, feu reducenZ do ad ueram Dei agnitionem.Sicut amp;nbsp;in Matthæo dicit:Non fum miflus nifi ad oues,quæ perierunt,Ifraelis* Et ad Romanos dicicuii Minifter arcumdfionis, hoc eft, ludæorum. Ncc hoc nobis mlt;gt;j leftum fit, quod filius Dei uocetur Seruus » Hoc cnim non eft dfi dum fecundum ciusdiuinitatem,Icd humanitatcm.ExinaniuifdnX quit Paulusjfeipfum, forma Semi alïumpta» Hacigitur forma fa/ dus eft feruus Dei in populo IfracI, quod iuxta uocationem Def fundus fit inter Ifraelitas minifterio prædicandi Euangelq, amp;nbsp;cori firmaueritilludineopopulomiraculis,Ef additur : IN TB GLORIFICABOR, Hoc plane illud eft, quod Chriftus ipfeapud loannemcapitedccimofeptimo dicit:Egoteglorificaui fuper terram , opus confummaui, quod dedifti mihi. Pater igitiir glorificatus eft per Chriftum filium fuum in terris,primum, quod minifterio

mi’nifteno fuo comprobauent Deum Patrem efïè ueraccm. Deus cm'm promifcrat fe minüram filium fuurn ex Ifraelitis ,qui nbsp;inter

Ifraelitasprædicaturiis eiîèt Euangelion fuum nbsp;nbsp;nbsp;æditurusmjragt;

cula. Cum igitur filius hanc Dei Patris fui promifsioncm aducn^ tu fuo implcueritjinuftrauit gloriam Dei, quod fit Deus uerax, Si promifsi feruas.Dico lefum Chriftum, irtquit Paulus, miniftrum fuifle circuincifionis,pro ueritate Dei,ad confirmandas promifsio/ nes patrum, Deinde glorificatus eft Deus Pater per filium, in dendis mjraculis,quibusChriftus Euangelion fuurn confirmabac, InMatthæOjCum homines uidiffent paralyticumuerbofanatum, admiratifunt,S^glorificauerunf,inquitEuâaelifta,Deum,quide/ difiet talem poteftatem hominibùs.PræCerea glori ficauit filius Pa/ trem obedientia fua. Quia facftus obediens Patri ufc^ ad mortem trucis,palam teftificatus eft, Deum tantæefîèdignitatis Si maiefta tis,quod omnia cam in cœlo,quam in terra debeant mandatis eius obedire,etiamfi uita fitamittenda.Sienim filius reputauiC eumtan ti,utmalucrit extremis malisaffici,quamuocationi eius obfiftere, quinos fumus,qui obcdientiam detrccftaremus ç' Quid autem plu/ taCFilius ploriam Dei Patris fui Euanaelio fuo ita illuftrauit,ut in ixclcfianihiluulgatius , nihilefiamcertiusfit,quam Dominum Deum efte clementem noftrum Patrem, ôdomnipotcfem feruato/ rem,qui nobis credentibus datums fit æternam iufticiam amp;nbsp;fœli/ citatem,propter lefum Chriftum filium fuuin, Deum,inquit Ioan Ues,nemo uidit unquam,Vnigenitus filius, qui eft in finu Patris, ipfecxpofuit,

' ■ ' Filius Dei audiuit fe a Patrcuocatum 8^ ordinafum in mini/ ftrum circumcifionis,fcu concionatorem Ifraelis. Qiiare,0Lfi obe/ dienter fufcipit hoc minifterium , tarnen quia uidetpertinacemS^ obftinatam ludcoriim fuorum impietatcm,conqueritur de fupc*quot;/ uacaneolaborefuo inter ludgos, amp;nbsp;de paudtate credentium Euan/ gclio inter ipfos,Fruftra,inquiens,laboro: finecaufa Si uane forti tudinem feu uires meas confumo, etiamfi iudiciu meum cum Do/ mino,Scopus meum cum Deomco. hoc eft. Etfi meumiudidum, meum officium,eft diuinum ,amp;mcum opus, meSminifterium eft mihi a Deo meo mandatum,tamcn tanta eft ludæorum pertinacia, tanta peruerfitas,tanta obftinatia,ut uidcam meas condones plane fupcruac.aneas inter ipfosefre,nccullum aut paucifsimum after/ refrudlum . Eao fummo ftudio amp;nbsp;diliacntiaactoCis uiribus me/ isconcionoreis Euangelion mcum,Etconfirmoueritatem eius ftvt pendis 5^ inauditis rniraculis. Ex quibus etiam perfpicue coproba

tur,meam uocationem non eflè humana,feddiufnam,0(^ opusmci minifterqe(remihidiuinitusmandatum,eatainen eft iftorutnlu/ dxorum impietas,amp; i'mpudenua,ut non uereantur apertæ amp;eon/ ftrmatæ ixeritati redamare» Hoc î llud eft,quod Euagclifta dicit: In fua uenit^SC fui euin non receperunt, Ec iterum: Cum multa Ogna œdidiiîèt coram eis,non tarnen credebant in eum. Et additur ratio . huius incredulitatis ♦ Vt fermo,inquit, Efaiae Prophetæ implerê/ Cur,qucmdixit:Domine,quis crediditauditui noftro,amp; brachium Domini cui reuelatum eftÆt iterum : Excæcauit oculos eorum,6^ indurauit cor cor urn 8dc, Sed de ludgorum excaecationc Si abieâio iie,ujde Paulum ad Rom»cap.x.amp;xi. Nuquid ergo,quia Chriftus films Dei fruftra uidetur minifterio fuo inter ludxos laborafle,8^ uires fuas inutiliCer abfumpfîflè, idcirco non habebit ullam in fcr/ ris Ecclefiam,amp;totus Ifracl perrjtCNihil certe minus^Etfi enim no multi ludæi credideruntEuangeIio,crediderunttamenaIiqui,qui bus accefsit magna gentium multitudo,ut ex ludæis SC gentibus fa cfta fit Ecclefia numero haudquaq pœnitendo. De qua re ita pcrgit filius Dei in EfaialoqufEt nunc, inquics,hæc dicit Dominûs,qui formauit meab utero feruum fibi,ut reducam ad fe lacob, ne Ifracl in paruum numerum redadus pereau (Sic enim legendum eft,pro co quod uulgatatralatio habet: Et IfraeladeumnoncongregabP tur)ôlt;quamuisabiedusfum in oculishominum,amp;contemnora maxima parte mei ipfius populi, ac uideor longe omnium impoten £ilsimus,tamen gloriofus fum in oculis Domini, èC fortitudo mea crit Dominus,quo quis eft potentior fiue in cœlo,fîue in tcirraCVi des iterum,quam prolixum fit, pro more, proccmium, antcquam recenfeatur concio,quam dixit Dominum didurum» Repetit au/^ tem id quod ab initio capitis dixit : Dominus uocauit me ab utero,' amp;nbsp;poftea,Seruus meus es tu in Ifraef Sed addit nunc ea, quae uiam adfequentempromifsionemfaciunt,ô^quæ ei conueniunt»GIo/ rio(us,inquiens,ero in oculis Domini, amp;nbsp;Dominus erit fortitudo mea:hoceft,amp;^fi meus labor uidebitur contemptus amp;nbsp;inutilis inter Iudæos,tamen Dominus efficiet, ut confequar meo labore fummä gloriam,öd iuuabit me tota fortitudine fua,ut congregem magnam Ecclefiam^Sic enim dixit ad me, Parum eft,ut fis mihi feruusadex/ citandas tribus Iacob, amp;nbsp;ad conucrtendas feces Ifraelis, hoc eft,ad reftituenda deferta feu deuaftata Ifraelis, Pro quo in Euangelio di eit,Ad oues perditas domus Ifraelis.Non folum ad hunc ufum mi fi te filium meum in terras, ut feruires mihi in uocandis ludæis, amp;nbsp;conuertendis reliqurjs eorum ad ueram Deiagnitionem, fed dedi ctiamtein LVCEM GENTIVM, utfisfalusmeaufc^ ad extremum terræ* Oftendimus àntea, quod Paulus hunc locum interpretetuf

COMMENT, IOAN, BRENT. 7^f ïnterprcfetur de Chrifto fih'o Dei,amp; dc uocatione gentium. Qua/ re etiamß Angelus de ccelo aliam ïnterpretatïonem afferret, ta/ *wen nonhuius,fed Pauli fedandaeft, Itacphabemusduas partes fninifterq lefu Chrifti. Vna eft quod uocatus fit diuinitus ad col/ ligendas reliquias exlfrael, ut per Buangclion eius faluteni confc/ Quantur. Altera,quod non Gt tantum ludgorum, fed etiâ gentium Chriftu8 8^SaIuator,amp;quod Euangelion eius non Gt includenquot; dum in angulum terræCanaan,inter folos ludaros, fed diuulgan dumin uniuerfumorbcmtcrræ , inter omnes Genres, Dcdi,in/ quit,tlt; in Lucem G E N TIV M, ut Gs Salus mea ufquc ad ex/ tremum terræ. Hoc, amp;nbsp;id genus alia dlóla de Chrifto, non funt tamofeitanter practcreunda,quambreuitcrreciiantur, Acdebent nobis acceptiora efte omni auro,argento amp;nbsp;gemmis.Suntenim po tciitiaDeiadfalutemomni credenti, InhocigiturdiftoChriftus filiusDeiprimumuocaturLux Gentium.Sic poftea de Chrifto ceernit Simeon, Lumen ad illuftrandas gentes, Et Ioann es : Erat, (inquit)Lux uera, quæ illuminât omnem hominem ( uidelicet non luJæos tantum, fed etiam Gentes ) uenientem in hunc mun/ du n. Et itei um : Ego fum Luxmtindi, Qui fequiturme, non am/ bulat in tenebriSjfed habet lumen uitg. Verum enimucro Chriftus non eo tantum Lux dicitur , quoddoftrinafuaoftendat retftam uiamambulandi, amp;nbsp;præluceat exemplo uitæfuæ,qualis Lux fuc/ runt $lt;: Mofes, amp;nbsp;Prophetæ, Si Apoftoli : Sed maxime omnium, quod ipfe Gtuera ilia Lux, quæper Gdem ex Euangelio accepta, difpellatSddifqciatincredentcomnestenebraspeccati, mortis amp;nbsp;Jnferni. Qui enim Chriftumper Gdem pofsidct,reputafur coram Deo luftus propter Chriftum, Itaq; non funt amplius in eo tenc/ •bræ peccati, EtG enim peccatum reipfa, ÔC ut ifti loquuntur, adu, manet in carne, tarnen credenti in Chriftum, amp;nbsp;per Gdem çxpur/ ■ ganti reliquias peccati, non imputatur.Et qui Chriftum per Gdem poG idet, Leruatur etiain in media morte amp;nbsp;horroribus infernflta/ quehac lucedifeutiuntur in credente tenebræ mortis nbsp;nbsp;inferni.

Moriuntur quidem homines, amp;nbsp;tenebris inferni exterrentur, fed ' qv.i habent Chriftumper Gdem, itailluftrantur,ut hastenebras, qaamuis crafsifsimas,illgG 8^ inuiolati perrumpant,Dominus,in/ quitPfal.iUuminatio mea,amp; falus mea,que CimeboCEttEgo fum refurreiftio8lt; uita, Qui creditin me,ctiamGmortuusfuerit,uiuet, amp;nbsp;omnis qui uiuic,amp; credit in me,non morietur inætcrnum.Dcin de Chriftus uocatur S A L V S. Vt Gs falus,inqu'it,mea,ufcp ad extremum terræ. VocatPater,Gliiim,Salutcmfuam,non qua ipfc falnatur,fed qua homines faluat, Vndeô^inditum eft einomen. IBS V, quodfignihcatSalutem,feuSaluatOrem , Quiafaluat,

,(mquit angelus )pop«lumfuam a pcccadseorum» Et quæmalor falus populo contingcrcpoflèt C NuUum cnfm grauius, nullum pernidoïîus malum eft peccato Per pcccatum Deus abali'cnatus eft ab homine,per pcccatum accenftis cft igni'e infemi, intrauerun« iu orbcm oram'a genera affluftibnum tam cofporalïum, quam fpiïi tualium,mtrauit et mors ipfa,non ilia tantum corporalis,fed cdam 5eccrna,qua homines fempiterna intcrnedone pereuntQuid crgo peccato cft pemiciofiusC'Sed bono amp;nbsp;confident! animo fimus.Dc/ usmifitfiliumfuum, ut fit S A L V S populi fui,utfaluetpo/ pulum fuum a peccatis eorum * Paucifsima dicuntur, fed latifsimt^ patent. Vidctur uilc beneficium commcmorari,fed nihil potcft co ■maius cxcclicntius excogiCartNam qui faluus cft a peccatis fuis* primum reconciliatus eft cum Deo,amp; habet Deum propidum:do* inde liberatus efta iureinferni.Infernus nullum habetamplius iua an ipfum. Adhæc non polTunt ci nocere ullæafflidioncs, quippc quibus adêptus eft aculeus. Poftrcmo ne mors quidern afFerre po/ left ci incommodum, quod remifiTo amp;nbsp;condonato peccato, non fit amplius ftipendiumpeccati,fcd oftium uitæ.Hocautem benefit cium cÔtingit nobis per lefum Chriftum filium Dei,dum eum fidc acdpimusSi tenemus ♦ QuarcnuUamaiorfaluseft, quamfîliu» Dei,Dominus nofter IcfnsChriftus. Additur autem, Ad extremu terræ.Hæc cnim falus non eft pafiamp; fe includi in unam terram Ca/ naan, fed uoluit diuulgari in omnes fines terræ. Sicut amp;nbsp;Chriftu» jpfedixit:Ite in uniuerfum orbem,praedicate EuangelionomnJ creaturæ.Et iterum:Eritis mihi teftes non (olum Hierofolymis,ue rumetiam in ludæa Samariat^, denieç ufçp ad extrema terræ.

Pergit Pater maieftatem filq fui explicate,amp; exponit filiö,quod quo abiedior fit in hoc mun^o, eo maiori ab ibfo gloria amp;nbsp;hono*' re ometur.Hæc didt Döminus Redemptor Ilraehs, Sandus eius. Paulo ante,cap. quadragefimoodauo,hæc epitheta attributa funt filio Dei.Nunc tribuuntur Deo Patri,ut co2nofcas,quod ôtfî Pîu* ter amp;nbsp;filius funt duæ perfonæ, una tarnen eit eftentia amp;nbsp;diuinitas» ' Ad quem ergo loquitur PatcrC’Ad animam,(inquit)contemptibi/ lern,ad abominabilem genti,ad (cruum dominorum.Hæc eft peri/ phrafishumilitatisamp;abicdionis Chrifti filrj Dei in hoc mundo. Filius enim Dei eft anima contemptibilis, feu homo contemptiis, quia,ut infra dicitjdefpedus fuit, 8^ nouifsimus feu contemptifsi/ mus uirorum. Vidimus eum,amp; non erat afpcdus,qucm defidera/ re poflèmus.Præferea eft abominabilis genti,uidelicet ludaicæ, lu dæi enim fie eum abominati funt,ut non folum uerbis honori dus detraherent^

'âefrahcrcnt, uerumetiam auciiercnt uultus ab ipfo,5lt; cum produ dus cflct a Pilato,uociferarêtur:Tone,tone, Cl ucifipc eum,fi£»ni ficantcs cum 0^ terra amp;nbsp;hominum afpcdtu indignum efle. Qug ma ior abominatio poteft homini contingcreCAdhæc, Seruus eft do/ winorum« Etfi cnim Dns eft non regum tantum amp;nbsp;principumjed ctiâm omnium crcaturarum, tame fadus eft in hac terra Seruus do ininorum,imo feruus fcruorum.No cnim uenit ut ipfi miniftrare/ tur,fed utipfeairjs miniftraret.Quid autem Paterad hue cam abie/ dum loquiturC Reges,inquit,uidcbunt, Sl afturgent Principcs,amp; •dorabunt,propter Dnm,qui eft fidelis»et(propter;Sandum Ifrac li8,qui tc elegit.hoc eft, Etfi ludæi te abominantur, amp;nbsp;damnant,tn tanta gloria te ornabo, ut multi reges cupiant te uiderc,amp; aiTurgat tibi honoris gratia,acPrincipes te fint adoraturi propter Doming propter Sandum «fraelis, que uident, quod fit fidelis amp;nbsp;ueraie, quiacum te promific, impleuit ctiam fuam promifsionem, amp;nbsp;cle/ gitac mißt te in hanc terram,ut ueram hominibus faluiem afferresj lmo,iddrco aflTurgenccoram tc amp;nbsp;adorabunt tc, quia non folum ui dentDcumuere a partetuaftare,amp;perteimplere feedus fuum,,' quod cum Patriarchis ini^t, fed ctiam uident teipfum efle ueruna ilium Dominum Deum,amp; Sandum Ifraelis, quife hadenusmul tis amp;nbsp;magnis miraculis in IfracI manifeftauit. C^od autem hie Pa/ ter ad filium dicit, idem illud eft, quod anfea Pfalmus dixcrat:M^ nuifti cum paulo minus ab Angelis, Gloria 8lt; honore coronafti turn. Et alius :Dapidem,qucm reprobaucrunt ædificantes, hie hidus eft in caput anguli«Etpoftea Paulus: lESVS CHRI/ S T V S, cum efledn forma Dei, non rapinam arbitratus eft, uc eßet æqualis Deo, fed femeripfum inaniuit, forma ferui fumpta^ infîmilitudine hominum conftitutus , amp;nbsp;figura repertus ut ho/, mo humilem praebuit femetipfum, fedus obediens ufque ad mor tern, mortem autem crucis «Quapropter 8^ Dcusexaltauit ilium in fummam fublimitatem, ac donauit illi nomcn,qu(3d eft fuper o/ mne nomen, ut in nomine lefu omne oenu fe fledat amp;c« Dubitas ne,Chriftum filium Dei,cum uitam in his terris agerct,hfc de fc i« Pl^lmisamp;Efaialegiflèî^Non dubium eft,quin non folum ea lege/ tit, amp;nbsp;intellcxerit, uerumetiam ex rjs animum fuum, in tanto odio 2lt;abominationc,qua inter ludæos fuos laborauit,confirmauerir,. Sed quia feruus non eft maior domino fuo,Slt; quod in capite,Chri ftojgeftum cft,hóc ctiam ad membra,quæ funt Ecclefia eius,perti/ ttet, idcirco fentiamus,quod,quemadmodum Chrtftus in hac ter/ ta fuitanimacontempta,amp; hominibus abominabilis,acdnoi^ fer/ uustita amp;nbsp;Ecclefia eius habeatur in hoc feculo abieda amp;nbsp;abomina/ di^amp;neceftèhabeatfcabellumpedû effe.Sedbene habet,Ghriftug

719 IN CAPVT XLIX, ESAIAE exalfatcs eft, cxaltabi'tur amp;nbsp;Ecdefia cius, 8^ regnab it una etjm ipfo inætrrnum « Quare non defpondeamus animum in tanto contem/ ptu, quo ab hoc mundo, nos qui Chrifto feruimus,concukamur, fcdrcipiciamusad camgloriam,quænobisin Chrifto parata eft, certo fdcntes,quod fi commortui fumus, conuiuemus ctiam amp;nbsp;fi fufterimusjconrcgnabimus ctiam*

Repetitur in (ingulis fere pericopis perfona Dei loquens,utau foritatccius attentio auditoris renouetur .^Quæ enim hie Pater ad filium loquitur,magna funt,amp; obferuatione dignifsima »neepro/ pter fib urn tantum, fed propter uniuerfam Ecdefiam recitantur» Pergitautem iterum, non folum falutem 8^ miieiiatem Chrifti fi«* li} fui ucrumetiam dilatationcm amp;nbsp;foelicitatem Ecekfise eiuscom/ memorare » Hæc dicit D O M 1 N V S Pater ad hlium fuum Chriftum. In tempore placito feu accepco exaudiui te, 8c in die fa/ lutis auxiliatus fum, feu adiuui tc, 8C feruaui tc, Quod fit tempus illudacceptum,,amp;^ dies falutis, Paulus exponit, inpofteriori ad Gorinthios capite fcxco ita fcribens : Ecce N V N C tempus ac/ ceptûm, ecce N V N C dies falutis, fignificans ab co tempore, ' quo Chriftus filius Dei homo fadus eft, amp;nbsp;prædicauif Euangelv onfuum, acdiuulgauitillud per Apoftolosintotumorbemtcr/ ræ, reuelatnm efle tempus acceptura,amp; diem falutis*Poftquam ein iienit Chriftus in hunc mundum,hoc folum egit,8Cco tantum fpc/ dauit,ut iram Dei placaret, amp;nbsp;humanum genus cum Deo reconci/ Iiaret,acliberarct. Nam fcripturauocat cum perpetuum Sacerdo/ tem.T u es,inquicns, Sacerdos ingternum fecudum ordinem Mck . chifedec*Sacerdotis autem eft hominum pcccata cxpiarc,amp;homi/ ,nes cum Deo reconciliare,Sufcepit igitur filius Dei offidum facer/ ,dotis,in aduentu fuo in carné, ac primum quidem obtulit Deo Pa/ tri pro populo fuoardentifsimasprcces: deinde obtulit pro falute cius fuam ipfius animam amp;nbsp;uitam. Ac fæpe quidem amp;nbsp;multum pre catus eft Chriftus Pattern totis etiamnu nodibus, fed ca precatio, , quam poft nouifsimam coenam fedt,ualdememorabilis eft. Preca tur enim non tantum ut ipfe glori ficctur , fed ut Apoftoli cius, amp;nbsp;omnes, qui Euangelio eorum fidem habent, perpetuo feruencur# Pater fände,inquicns,ferua cos per nomen tuum,quôs dedifti mi hi,uc fine unum,ficuc et nos.Et mox.Non pro cis tantum rogo,fed , .amp; pro iis,quicredituri funt per fermonem corum in me.Etin Pfah fcxagcfimoodauo.Non erubefcant in me, qui expedant te Domi/ nc Dne uirtutu.Non confundâtur fuper mc,qui quærunt te Deiis ? Urael.Quid ergo fadu cftC Num filius Dei paflus eft a Deo Pati e in

COMMENT. IOAN. BRENT., 7^9 faprccibus fuis repulfam C* Nihil certe minus. Sic enim exauditus eft, u£ Pater non folumfcruauerit ipfum in omnibus aduerfis, fed ctiamreceperitjfe exaudifurum preces omnium eorum, qui ipfum propter fîlium fuum inuocant. Nec hoc tantum,fed adopfaturum quoep eos in filios 8C hacredes fuos^ac tutatuRzipfos in media mor tc,ad æcernam uitam. Amen amen dico uobis, f inquit Chriftus) ft quid peticritis Patrem in nomine meo dabit uobis. Hadlenus non peojftis quicquam in nomine meo.Pecite amp;accipietis,ut gaudium ueftrum lit perfe(ftum.EtHebræ.quinto.Qui in diebus carnis fug cum 5^ precationes et fupplicationes apud ilium ,qui poterat ipfum amorteferuarccum clamore ualido, ôd lacrymis obtuliflet, amp;nbsp;ex^ auditus eilet pro reuerentia, tametfi filius effet, didicit ex his quæ paffus eft,obedientiam,acperfe(ftusredditus eft omn ibus,qui fi bi obediuntjcaufa eterne falutis Slt;c. Cumigitur Chriftus filius Dei impetrauitprecatione fuanon fibi tantum gloriam,uerumetiam u/ uiuerfæEcclefiæfuæaditumadPatrem amp;patefecit omnibus ere dentibus in ipfum ianuamad chronum gratiæ,merito fentiendum eft, ab eo tempore, quo Chriftus uenitin mundum, amp;nbsp;diuulgauit Euangelionfuumintotum orbemterræ,ufqueadfinem huiusfc/ culi, tempus eflê acceptum, 8lt;diem falutis . Quod cum ita fe ha^ bet,admoneamuramp;nos,ficut Apoftolus Corinthios 8^ Hebræos admonet, utoperamdemus , negratiam Dei inuacuum recepe/ tirr.us, neue tempus hoc acceptum negligamus, fed accedamus ad thronum gratiæ cum fiducia,ut confequamur rnifericordiam, amp;nbsp;in ■ucniamus oratiam ad opportunum auxilium.

lucundifsima concio de filio Dei. Pater non tantum exaudit pre ces eius,amp; libérât eum ex omnibus malis,uerumetiam dat feu con/ ftituit cum in Fœdus populi,ut fit pignus amp;nbsp;arrhabo reconciliatio nis Dei,eum humano genere.Sed collatione magis perfpicuum fi/ * nquomodo Chriftus fit fœdus populi. Quondam enim infit De/ us fœdus cum Abrahamoamp;pofteritateeius , ac in fignum huius foederis dedit ci Circumcifionera. Hoc eft »inquiens, fœdus me/ um,quod obferuabitis inter me amp;nbsp;uos,0i fernen tuum poft te. Sed maximum eft difcrimen inter fœdus, quod Deus cum Abrahamo Si pofteris eius per circurncifionem infit, Si quod Deu« cum uni/ uerfo humano gencre per Chriftum filium fuum infit. Illudenim continet carnalia tantum Si mundana beneficia, quod fernen A/ brabæ effet multiplicandum, quod reges ex ipfo orituri effent, qgt; pofteritas eius poflelfura effet terram Canaan Sic. Hoc autem con/ h'aet cœleftia 8lt; gtenia bnficia^uidclicet qj Deus uclit omnibus ere

dcntibus in filium fuum,eflè propiGUs,quod adopfcf cos in fiVos quod ferüct eos in morte,quoddoneteis ætcrnam infticiam,gïoriz am,amp; fœh'dtatê.Hæcbenefida maiora funt, quam quæ humanus animus comprehendercpoteft. Deindc^aim Mofes in Exodocon fîrmafurus eflèt librum legis, quam lege populus perpefuo obfer/ uare debercc,tulitfanguinem,8c (parfit (uper populù hifce uerbis: En hie eft fanguisfœderis, quod pepigic Dominus uobifcu fuper cundis hifce lermonibus » Hic autcm unguis necpöpulum coram Deo purificauit, nec effect ut fermones legis perfede implcrcnU Sedfanguis Chrifti eiufmodi foederis feu teftamenti fanguïseft, utquotquoteo inconfdentiaperEuagelionafperguntur Sd eum fide fufcipiuntjconiungantur æterno f oedere cum Dco,amp; non fo/ Ium emundenturapeccatis ucrumetiam certifsimum habeantph gnu8,quod fint filq Dei öi. hæredes omnium cœleftium bonoruiu eius»VndeadHcbr»didtur:NihiI adperfe(ffionefnadduxitlex,ue rumeratintrodudioad aucorem fpei melioris (Chriftum)perqu9 appropi'nquamus Deo,atc^ hoc potiorcm,quod non abfq? iureiiv randorcsada fiffEtmoxjTantopotion'steffamenti SPONSOR facftuseftlefusSCc» Hue portin et etiä quodChnftus ipfeapndîo/ annem ait:Sic Deus dilexitmudum,ut unigenifum filium fuumdsi rer,(uidclicct in certifsimum fœdus,autpignus ) ut omnis qui ere/ dit in eum,non pereat,fed habeat æternâ uitam» Et ad Ro jff. Que propofuitDeus propiciatoriumperfidem,interueniêteipfiusi3n guine.Eti» loan .iff Si quis peccauerit Aduocatû habemus apud Pa irem,Iefum Chnftû luftum. Et ipfe eft prôpiciatio pro peccatis no fins nbsp;nbsp;nbsp;Cum igitur intuemur Chriftum, per fidem* in cordibi»

noff risjfdamus nos certifsimum habere pignus,q? Deus fit nobis propidus,amp; elegerit nos in hæreditatem fuam, ut cocleftibus bo/ , nis,unacum filio fuo,inccfernum fruamur. Sed pergamus audirc uerbis Prophctæ,in quem ufum datus fit nobis filius Dei. Vtfufcï tes,inquit,fcu inftaurcs terram,ut pofsideas heteditafes defolata»«.’ ut dicas uindis. Exite, amp;nbsp;his, q in tenebris funt,Rcuclcmini.Hæc fie rccitantur,perinde ac fi filius Dei aceepturus eflèt mundanu im/ perium,amp;reftituturuspopulum fuum difiedumautcaptiuumin terram ôd libertatem fuam, Sed hæc uerba intelligenda funtpror» tiöncregniChrifti.Sicut.n.regnumChrifti noneftdehocmun/ dojita neC^inftauratio terræ,necç poftefsio defolatai^ h^red.tatî, neque liberatiô captiuorum funtmundana, fed fpirituaha. Chrf/ ftusenim inftaurat terram , cumiuxtaPaulum, réconciliât Deo Patri cunda, padficans per fanguinem crucis fuæ fiue quæ in ter/ ra funt, fine quæ in eœlis . Pofsidet hærcditates difsipatas feu defolatas , cutn iuxta Ajuos , fufdtat tahernaculum Dauidi«

loannem, congrcgac filt'os Dei difpcrfos, in unufn,uc fiat u/ OMpaftor, amp;. unum ouilc. Didtuindis Exite, amp;nbsp;hisqui in tcne/ bn's (unC, Reuclemini, cum praedicat Euangch'on fuum deRcmif/ fionepcccatorum,8lt; di'uulgat illud per ApofÊoIos in totum orbcm terræ. Verc cnim nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;funt, non qui catcnis in carcerïbus wndx

iüntur,fcd qui peccatorum uinculis funt obnoxi j. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;m tenebris

funt,nori qui in obfcurö tetro carcere huius mundi funt cÔdufî, fed qui propter peccata funt in poteftacc Satanæ Si mortis E/ uangelion autem adnunciat nobis remifsionem peccaforum, amp;nbsp;li^ bcrationem a Satana amp;nbsp;mortepropter Chriftum . Quare folus Chrirtus ucrc libérât uindos a captiuifatc, educit cos, qui in te/ nebris funt,ad lucem,illos uidelicet, qui Euangelion fuum fide ac/ opiiint. Sed quidprofuerit multum e carcerecC tenebris lib era ri, poftea autem famelicum, fifibiindum ac omniumferum egentem errareC Huicautem follicitudini medetur ftatim Dominus,cum a J diqSuper uias pafcenkir,amp; in omnibus planis,feu ripis pafeua eo/ rum.hoceft, Vbilt;^ in campis obuia crunt irrigua pafeua, Sicut cr Wm paftor ducitoucs fuas ad loca pafeuofa, ita filius Deipafeeà Iibcratos fuos abundanter,ut nOn efuriant,nec fitiant, nee percuti at eos æftus 8^ Sol, propterea quod is qui miferctur eorum, filius Dci,regit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;duciCcos ad fontes aquarum. Habes iterumlibez

talifsimam promifsioncm diuinæcuræ amp;nbsp;tutelæ erga Ecdefiam* Non efurient, inquit, non fitient,non percutieteos æftus amp;nbsp;Sol. Vnde amp;nbsp;in PfaL dicitunEcce no dormitabit,nec^ dormiet,qui co* ftoditIfrael.Dominuscuftoditte,Dominusprotelt;ftiotua,adftans tibi ad dexteram.Per diem Sol non uret te, neqp luna per nodem. Quid ergo eft,quod alias Chriftus ipfe ait:In mundo afflidionem habetisCEtPaulustOmncsquipicuoIuntuiuerein Chrifto lefu, pcrfecutioncm patienturCEtteftantur Ecdefiafticæ hiftoriæ,quodl wtüti pij martyres fame fintabfumpti,alr) igni crcmati. An hoc no «ft cfurire,8Cab æftu uriCConfideremus igitur, quod hæ promif/ fiones non auferant a pijs externas afflidiones in hoc mundo, Nec in hunc ufum uenit Chriftus in huncmundum,ut Ecdefiam,quati diuquidem eft in hoc feculo,ab aduerfis liberam reddat. Non ro/ go,inquit,ut tollas cos de mundo, fed ut ferues eos a M AL O. Quarehæ,amp;id genus aliæpromifsiones intelligendæ funtfecun dumrationem Euangclij amp;nbsp;regni Chrifti. Primum cnim in Ecde/ fia,quæeftregnumGhrifti,nullusefurif,ncc fitit,necfolisæftu percutitur, quia quifquis in Chriftum credit,accipitrcmifsionem peccatorum propter Chriftum. Pcccata autem funt aculeus affli/ dioniwn. Neque cnim poftunt afftidiemes hominem pungerc.

fi non fubfuntpcccata,Gcut necuefpaadempfo aculeojpungcrc po tcft. Quare,cum peccatum rernifTunijhoc eft,aculeus ademptus fit per Chriftum, non poflunt amplius nee fames,nec fitis,nec aeftus foli's,ncc ulla aha afflidio credentem laedere, fed nccefle habenc ei adiumenfoeflein bonum, Deinde, quifquis in Chriftumcredit; amp;nbsp;eft perfidem membrum regniChrifti,amp;fi ucl fame uel fiti uel alqs aduerfis affligitur,tarnen dafür ei per Chriftum u)î«rçfcu cue tus,ut tam facileferat aduerfa,^ impius quifpiam profpera. In Ä/ ' (ftis Apoftolids,cçdûtur Apoftoli in Cócilio.Ipfi aut ibant GAV DENTES a confpedu concilrj,quod digni habiti eftcnt, qui pro noïe lefu contumeliaafficerentur. Vix aüt inuenias,inter impios,lt;| tantogaud{oacôuiuiodifccdat,EtPaulus:Inoîbus,inquit,premi/ mur, at no anxrj reddimur: laboramus,af non deftituimur:pcrfecu tionê patimur,at non deferimur:deficimur,at no perimus. Et moxî Quafi impoftores, 8^ tarnen ueraces, quafi ignoti nbsp;nbsp;tarnen noti,

quafi morietes, Sc ecceuiuimus,quafi correpti,amp; non occifi,quafi doletesTemper tarnen gaudêtes,quafî pauperes,multos tarnen di/ tantes,ut nihil habentes,0^ tarnen omnia pofsidcntesTt alias : Di/ drei his in quibus fum contcntus eftc, Noui amp;nbsp;humilis efire,noui excellere» Vbicp Sé in omnibus inftitutus fum.Et faturari amp;nbsp;efuri/ re,8f abundare penuriam pati:omnia poflTum per Chriftum,qui me corroborât. Vides igitur hanc efle piorum prærOgatiuam, 8lt;fi fame 8é fiti 8^ alijs aduerfis obruutur, tarnen habent in his per Chriftum feruatorem fuum tanfam mitigationem, ut leuiusferant fuas in hoc feculo infcelicitates, alij fuas fcelicitates. PoftremO| nihil certius eft, cp pij liberabuntur uel tandem etiam ab omni/ bus exfernis munaanis affli(ftionibus,et confequcntur fternum gaudiumpropter Chriftum, que fide amplexi funt. Itacp quod hie dicifur:Non efurienf,neCp fitienr,8c non percutiet eos æftusfoJis, non fide tantum 8C fpe,in hoc feculo,fcd etiam re 8d fenlu in futuro feculo,in uera Ecclcfia feu regno Chrifti implctur,Reputo,inquit Paulus,non efte pares afflicftiones præfentis temporis ad gloriam, quæreuelabitur erga nos.Etiterum:Momentanea leuitas afflidio nis noftrp, mire fupra modum pternum podus gloriæ parit nobis, dumnon fpedamus ea quæuidentur, fedea quænonuidentur» Nam,quæ uidentur,temporaria funt. At quæ non uidentur,Kter na. Quod cum ita fe habet,nihil habet pius, quod de aduerfis con-' queratur, Autenim commoratur diutius in hoc feculo, tuncadiier fa fiediuinitus mitigatur,ut 8d ferre queat,8d magnam ex eis utiliia tem capiat. Aut euocatur ex hoc feculo,tunc pro aducrfis,accipit æ/ ternam falutem Sd tranquillitatem.SedquidC’ Numtantis filij Dei bénéficesfruetur tantum populiis IfraeKlta uero eft,utdicis.Tan

fümîfrael fructur Chrîfti bénéfices,non auteniarnalis, fed fpid/ tualis,qui colhgitur per Ëuangelion non folum ex carhaii podcrità te Ifraclisjuerumetiam ex omnibus gentibus,etôfo orbe terraruin; Vndeadditiir | Ponarri örnnés montes meosiri uiam,reddam oni/ nes montes pérüios,Slt; fternam omnes femitas meas,ut ad acppied da beneficia filrj mei non folum Ifraclitæ ex uiciniä, fed etiarri gen/ tes ex lortginquis regioilibus accedant.Ecce enim alq uertiertt ä loii ge,hoc eft,ab Orienteialq ab Aqüilonc, feu parte Seprentrionali; Alij a mari,f eu ab Occidentezalf) a terra Sinnim hoc eft, Auflrali feumeridionali. Vénicntauteminon extetnàprofedlioneàd exter nam Hierufalêjfed fide in Euâgelion,ad ipfos tifcp, in longitiqüas torum regiones diuulgatum.Sic ef Chriflus apüd Matthæum coii ciortatur:Mü\ I nbsp;Oriente ÔC Ocà'dcnte ùenient5amp; recumbent cui

Abraham, Ifaac Iacob in regrio cœlorum, Ccéterurhjcum Pro/ pheca,in côfîderatiône magnitudinis beneficiorum,qüæ fi lilas Dei in Ecclefîam fuam confertdntelligit ea excellentiorà digrtior a ef/ ffqquæhumams uerbis ewlicàri queanf, tanta eorurriadmiratiô capitur,ut teneri non polsit^qüitî éxcitet omnes creaturas, cœle I^es térrelîres, in læticîam,iti laudem 8^ gratiarum aólionem filij Dei,qui nobie tantORz beneficiorum autor eft. Sic enim fequitur; lubilate coelijSf ev^ulta terra, plaudite iubilo môtesi quia côfolatur Dqrrtinus populum fuum,8lt; miferetur pauperum fuorum C^ict ftliferO èc afflido populo aut grâtius,aüt magis faîutare contingerc pofiètî'Aftliótus eft populus, Sed filius Dei, qui eft üerus Domi/ nus Deus rtofter,confcUtur eum.Pauper ÔC abiedüs eft populus J Sed filius Dei miferetur eius. QuomodoCVenitin hunemudum^ prédicat Ëuangelion fuum,expiat peccatà populi,réconciliât popd lum curri Deo Pâtre fuo,Slt;^ impetràt,ut qüotquot iri ipfùm crédut,-^doptentur in filios Dei,S^ in cohscredes fuos,uc una ciim ipfo frii ântur in cœlefti regno æternis bonis ♦ Hoc certe uere' eft confolari in aftliciione,8(f mifereri in paupertate. Non igitur indignum eft^ ut ad tant! beneficij mentionem exultent iùbilerît omnes creatu/ ræ.Sed uide mihi quanta fit iniquoBz hominum ingràtitudo.Cuni ■bCcœleftia amp;^terreftria exultent amp;nbsp;iubilcnt propter beneficia Chri fti in Ecdeliam collafä, maxima pars homirium, etiäm eorum, qui Chriftiano nomine gloriantur,tam incurij, tam ignaui funt, ut nul lamprorfushabeant horum beneficiorum rationem,fed tranfigüc Uitam ficut equus ói mulus,quibus no eft intelicftus. Quorum eer te hominum longe dcteriOr eft conditio,^ iumentorum. Hæceirl Una cum corpore fuo intereunt, amp;nbsp;ut poft hanc uitam nihil habent fœlicitatis, ita etiam nihilinfœlicitatisfentiunt,quia totapcreunt; Homines aût impi} ôi ingrati, etiam poft mortem uiuunt,fed infoc

714 IN CAPVT XLIX ESAiAE lidfsi'mCjSC rcfurgenC a inorte,fed ad æterna foppliaa,Quanto ter ierabib'or effet eoriim cÔditio,fî aut nunquam effent natj,aut ut ri/ inentamoierenturÇincumbamus igitur in hocftudium, ut fcciicâa te non uincamur a iumenti's,fed ut pictate,ô(; obfcr uantia beneficio rum Chrifti frudus uerf foeliatafis confequamur.

Infîgnis promifsio eft:Dominus confolabitur populum fuum, pauperum fuorum miferebitur. Sed Zion,hoc eft,uera Dei Ec/ défia longe diuerfa fentit.Expedat confolationem, fed cccc triftid am* Expeclat mifericordïam^ fed ecce feueritatem, èC crudcliiatcm, Expedai liberarionem Domini, fed ccce defertionem. Cum urbs Hierufalem a Babylonijs uaftaretur,amp; templum cremaretur,acd/ ues in captiuitatcm abducerentur,an non uidebatur Dominus Zio nem deferuine,amp; populi fui oblitus eflecNa fi omnino libuit Do mino malos 8^ impoenitentes punire, cur ucra pioru Ecclefia, abre pta eft una cum impqs in captiuitatemC In Babylone au tern, quant multorum ludseorum defetftio ad ldolatrian,0lt; ad contemptum ue ri Dei IfraclÆt ficucludæi deferebät uerum Deum, ita uicifsimui debatur Deus deferuiftc ludæos, quorum paucifsimi in ucra pieta te perfeuerabat,Cum Antiochus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;graftaretur in Ifrael, mul

iLisquidcm numerus erat Iudgorum,fcd paucifsimi erant ueraDd Ecclefia,amp; hi tarn crudelitcr opprimcbantur,ut nulla gens Deo ma gis inuifa uideretur.Confideremus etiam Herodis tempora. Exter tia ludæORt,qui tune audiebat populus Dei, polite-a eratopprefli tyrannide Herodis. Ecclefiafticaautem politaa corrupta eratPhari faicis amp;nbsp;Sadduceicis, hoc eft, bis impijs traditionibus. Paucifsimi quidam,uix numero digni,Zaeharias, Elizabeth,lofeph, Maria, Simeon,Anna,paftores Sd nonnulli alq , tenebât ueram de Mefsia do(ftrinam,amp;i erant uera Dei Ecclefia. Hi ergo,cum intuebantur fu urn coctutn, amp;nbsp;conferebant cum cum multitudine impiorum Prinz dpum, Ponti ficum, Pharifæorum amp;nbsp;VuJgi, an falfo uidebantur dicere:Dereliquit nos Dominus,oblitus eft Dominus noftricSed his feu cogitationibus feu tentationibuspiorum obuiam procedit nunc Dominus infi'gni 04 memorabili concione, in qua initio ex/ ponitfummamfuameuramprofua Ecclefia: deindepolliceturfc Ecclefiam admirabiliter multiplicaturum Ô4 c5fcruaturum:Pofirez mopolIiceturEcclefiæ, non fpiritualiatantumauxiliaamp;hofpitia in coclis,uerumetiam mundana Principum amp;’ Regum auxilia,amp; ex terna hofpitia in terris. Nunquid, inquiens, obliuifci poteft muz her infantem fuum, ut non mifereatur filio uteri fui * Maxima eft

COMMENT. IOAN. BRENT. tu ^7-Ä amp;nbsp;cura matrurn erga liberos fuos. Neque enim folurrt pro r)S loliickæ funt, cum geftant eos adhuc in utero , fed maxime oinm/ um,cum eos in lucem ediderint, ut conferuentur,ut foucantur, uc adolefcati t,ut bene amp;nbsp;lucunde habeanc » Siue ocicntur fiue negoci/ entur matres,liberos cogitant. Suus cuicp filius,alioqui afpciftu ed am fccdus,uidetur pulcerrimus.Si quid aduerfi filio accident,in fe cupitmater,fiqueat,trans.ferre.Denic^mortiquoquefereobiicit^ utfiliumtueatur.HicautemafFecflusnontcmerenaicitur in corde marris, fed eft creatio Dei, qui aim condiderit hominem ad fuam imaginem, uoluic hac matrum fi adumbrate ardorem eius affc/ Cfti3,quem ipfc erga Eccle (lam, filiam fuam habeat. Ac fieri quide poteftjUt amor matrum erga liberos,S^fi diuina creatione naturali ter mulicrculis inhæret, tarnen aliquoties, tyrannide Satanæ fub/ uertatur, amp;nbsp;in crudelitatem atquc immanitatcm mutetur. In obfi/ dione Sariiariæ matres uincuntur magnitudincfamis^tcoquanÉ’ piieros fuos,amp; qs uefcanfur,quemadmodumfcriptum eft,quarto Regum fexto. Et in oppugnatione urbis Hierufalem, manus mu/ lierum mifericordium, inquit Hiercmias, coxerunt filios fuos,uC effent eis cibus. AfFedus autem Dei erga Ecclefiam fuam non po/ teft fic fubuerti autimmutari,fed eft in Deocôftantifsimus 8C perz petuus.Nam quemadmodum Deus, ipfa eft caritas, ficut loanne« ait, ita eft amp;nbsp;ipfa i,ac mafernus ipfe affedus erga fuam Ecclefiz am.Quare ficut nee Deus ipfe, ita nec hie aflfedus in Deo mutabiz lis eft,Si ilia,inquit,oblita fuerit, ego tarnen non obliuifear tui. Efi apud Lucâm : Quis ex uobis pater, a quo fi filius petierit panem, num lapidem dabit ilh7amp; fi pifcem,ntim pro pifce,ferpentem dabic illiCaut fi pecieritouum, num porriget illi fcorpium C' Si ergo uos, cum mali fitis, noftis bona dona dare liberis ueftris,quanto magi's Pater coeleftis dabit fpiritum fandum petcntibus ab ipfo, Sed De us Pater non uoluitparentum tantum atïèdu adumbrarefuambe neuolentiam amp;nbsp;curam pro Ecclcfia fua,uerumetiam uoluit earn loz ge omnium maximo aroumento teftificari, morte uidelicct unipez niti fiIq fuijDomini noftri lefu Chrifti. In hoc,inquit loannes, eft: caritas,non quod nos dilexerimus Drum, fed quod ipfe dilexerifi hos, amp;nbsp;emilerit filium fuum propiciationem propeccatis noftris«: BtPaulus:Commendat(inquit) Deus fuam carifatem erga nos# quod cum adhuc efiemus peccatores.Chriftus pro nobis mortuu» eft. Et iterum : Proprio filio non pepercit,fed pro nobis omnibus tradidit ilium , Cum igitur Deus tantocaritatis ârdore Ecclefiant fuam compledatur,fieri non potcft,ut tradaf earn obliuioni, St fiz nat earn in periculis 0^ aduerfis perire * Sed reuertamur ad concioz nemnoftram in Propheta, in qua Deus pergit curam fuam pro

Zïone feu EedeGa exponere, Ecce,inquicns,in manibus i'ftis am/ babus defcripfi feu jufcuIpG te. Muri tui perpetuo (unt coram me» iVt manus noftræ femper nobis ob oeulos uerfantur »ita quie/ quid in manibus infculptum eft, offert fefe continenter oculis, ut non pofsite memoria excidere. Quare,cum Deus affirmât fe ge/ ftare fecum Zionem feu EcdeGam in manibus infculptam, amp;nbsp;mu/ ros eius ( utitur enim pro more rjs uerbis,quibus externa Zion dex feribi folet, cum tarnen intelligat fpiritualem Zionem ) femper ob oculos fuos habere jGonificatcuram falutis £lt; conferuationisEc/ deGæ fuæ fie ßbi meditatam,amp;^ infixam efle,utdeleri ex animo fuo nunquam pofsit ♦ Hoc idem adumbrauit fpiritus fandîus, in duo/ bus lapidibus onychinis,in quibus fculpta erant nomina filiorum ïfracl, quos portabat Aheron coram Domino, in utroquehu/ mero,ad monumentum. Idem adumbrabant etiam duodecim gern mæ in rationali feu pedorali ludicij indufæ.quas duödecim nomt nibus Gliorum Ifrael infignitas,Aheron ingrefl'urus in Sandtuari/ um,in pedore fuo affixas geftare folet, memorialc,ut feriptura Exo di uigefimoodauo îoquitur,coram Domino inætcrnum. Inftitu/ tusemfuithicornatus infacerdotrjminifterio,noquodeoDeus per fe deledaretur, aut placaretur, fed ut Ecdeßa admoneretur, fe non foîum Deo femper curæeffè, fed coram eo omnibus gem/ mis precioßorem reputari. Et ut nomina Gliorum Ifrael in gern/ m.asinfculpta,delen', nificonfratffisgemmis, non potuerunt,its fieri nOn poteft, ut ex animo Dei Ecdeßa eius aboleatur. Quare, Ö^fi Ecdeßa in hoc feculo affligitur,tame non habet,quod conque ratur fe a Deo defertam, quippe quod quo maior eft affliÆo, eo propsor fit falus Domini.

Nonexiftimesautc , Deum ßc pro Ecdeßa fua follicitum eflêi ut tarnen nullam detexternam follidtudinis fuæ fignificationem» Non enim tantum in corde fuo curam gerit,fed teftificatur earn pu bliceadmirabili multiplicatione defenfione Ecdefiæ. Sic enän fequitur. Veneruntftrudores tui. Deftruentes te, amp;nbsp;difsipantes a te exibunc. hoc eft,efficiam, utqui haiffcnus uel tyrannide uel im/ pia dotffrina uaftaruntamp; euerterunt Bcdefiam, abqciantur amp;con/ demnentur.Mittamautem archite(ffos,qui te Zionem feu Ecclefi/ am non tantum inftaurent, uerumetiam multo latiorem,quam an/ tea eras, faciant. Age em tu,expergifcere, attolle amp;nbsp;circumfer ocu/ lös tuos, 8^ uidebis maioremciuiumtuorü numerum exoibus gen tibus ad te accedere, quam unquam tibi in mentem uenirc potuit» Viuo ego,dicit Dominus,Sicut fponfa ornatur torque amp;nbsp;monili/ bus fuis,ita tu Ecclefia,mea diled ifsima fponla, his ciuibus ex om/ ui natioiie feledis ornaberis, Et haäenus ftut quidem ter ra tua de ferta,'

eôMMËMf» ÎÔAM. BRÊMTi _ terfà, amp;nbsp;nafta, vit paucifsi'môs ih ea incolâs inucncrîs.Nulicàutenî tanra multi'tndo aducmct, ut terra futura fit anguftior, quam qu;é tot habitatores capere pofsit. Acccdct 8(^ hæc fcclicitas, quod ex câ terra ftigabiintur, qui antca te oppreftèrant, ut liccat tibi in ea ma/ gnafecuntateuitam agere. Etfi cnimnuilcuidearjs îrcnlis ,tâmeii tot ef une tibi fili j üc conquerantur dé térra' anguftia,8lt; poftulcnc terrâm latiorem,in qua habitare pofsint » Sed amp;nbsp;tu ipfa admirabe/ riSjqui fadtum fit,quod cilm atltea fueris fterilis,infoccundà,exuli uaga,amp; captiLia,tot fiitiul liberos pofsideäs, Et unde nam ad te ué nennt C Ego ucro, inquit Dominus, paucis exponam tibi, undé fint iienturi» Nam ego leuabo mânûm meai n ad Genres,amp; eriganl uexillum meum ad populos » Vnde fict, ut àllaturi fint filios tuos in ulnis, amp;nbsp;filias tuas fuperhumeros ♦ Sed qiiid proderitmagnam éflèliberorum meorum multitudinem,amp;tamen non ene,qui banc tnükitudiném rtutriat, foueat 8C defendat C Multitudo liberorumi præfertim infanfium,egeno, inopi, infirmo parenti magis (une oneri quam gaudio ôé dcledatiôni » Quarc fi daturus es multitudi nemliberorum , da etiam nutricios amp;futores. Reefte admonesj Excitaboigitur ,non(ordidosquofdâm mcndieos,fedRcges^ Reginas, Principes, amp;nbsp;potentes urbes,qui eriint Nutritores S€ defenforestui,quiquc tanta uenerationctcplent, ut capita fuat coram te ufque ad terræ pulucrem, honoris gratia demittant. Eo tempore manifefté cOgnofees, quod ego fim uerus Dominus De ustuus,8^ quod haudquaquampudefiant,quiinmecrcdunt,ô£ meamopem obedienter expeélant. Hæc eft manifefta conciodé uocafione gentium,amp; deaugenda atep conferuandaEccîefia in ter ris ufque ad nôuifsimtim huius leculi diem. Initio autem obfcrua/ bis, quomodoconueniant hæc Prophctica de multitudine corum,’ qui ad Ecclcfiamaccèdent,cümdidisEuangelicis, quæteftantur multos quidém uocatos , paucos autem clecftos, Et, Anguftani eflè portam, amp;nbsp;ftrivftam uiam, quæ abducit ad uitam, amp;nbsp;paucos cfTe, qui inueniant illarri. Sed bene habet lt;nbsp;Multi funt, amp;nbsp;pauc» elefti, Multi, fi nunc confideres eos per fe : Sic enim maxima effc credentium multitudo, nunc conféras genres per Euangclion uo/ catas , adpaucitatem ludæorum,quiChrifto crediderunt.Sicc/ nim tantam inuenies gentium mukitudinem ad EcclefiamChrifti accefsiflè, ut præ ea ludæorum paucitas uix numero digna uideaz tur ♦ Pauci autem funt eleéli, fi conféras eos, ucl ad uniuerfum ho/ minumgenus, ueletiam ad eos, quiglorianturquidcmnomine populiDei,nonfuntautcmuerepopulus Dei,Querebatùrquon/' dam Elias, fe folurn ex populo Dci amp;nbsp;prophetis cius rcliquum el/ fe,Sed audiebat uicifsim, D O MIN V Mfer uaftè fibi rciiquo»

7 3S IN CAP VT XIJX, ES AI AB feptem miKi’a, quorum genua non fine meurupta ante Baal, nee ty ra eorum ofculata fint eum . Et hic quidem numerus perfefati« mult us eft amp;nbsp;copiofus : fed qutd, qusclo , coilatus, ad tot aiiorum Ifraelitarum Myriades In Achs Apoftolids,uno Pen*ecofics die acceduntad Bcclefiamtria millia hominuin ♦ Fjtmox etiam aha duo milita» Multi fane, fifeorfim cos flatueris : fed fi contulens cos cum reliqua multitudinc , qtiæ folcbat feftis ilhs diebus ad Hierufalem conucnire, uix miUefimam cius partem diceres ♦ Con uenilTeenim Hierofolvmisad folennesdies feftos maximam ho/ minumturbam, autoreftlofepusjibrofeptimo capitcdecimofe/ ptimodebclloludaico. Hæcnobis eo recitantur,nonutpaucita/ teuere credent!urn a fectanda Euangelfj uocatione deterreamur, fedpotius,ut iam uocati,amp;î perfidem in cornmunionembono/ rum CHRISTI fufccpti,adrctinenda eacxcitemur,neuna cum impia multitudinc pcreamus. Deinde,cum dicitzLeuabo adGentesmanummeam, amp;adpopulos exaltabo fignum feu uc/ xillummeum, dcfcriptioeftmintfterr) Euangelq , quo Gentes ad communionem benefictorum CHRISTI uocatse funt, Dicit enim,Gentes leuatione manus fuæ,ÔC exakarionc uexilli fui ita ex/ citataseficjUt non folumipfiturmatim adEccIefiamChriftipro/ perarent, uerumetiam fccum filios filiasinhumerisfuisafpor/ tarent. Noneftautemobfeurum , quod Geniesuocatæ amp;nbsp;exci/ tatæ fint per prædicationem Euangelii de Chrtflo » Manifeftum i/ g(furcft,hoc mimfterium efic jManum ôd Vexdlum DOMI/ N1, quo Deus effieax eft, ad congregandam Ecclefiam fuam ex o/ mni hominum natione » Euangelion,inquit Paulus, Potentia Dei eft ad falutem omni credenti» Quarequi autcontemptu, aut fana/ tica fuperftitionc negligunt condonesautleâionesEuangelij expédiant cruditfonem religionis e fupernis abfque uerbo Domi ni, hi fubtrahunt (efe fua fpontc manui Des, ÓÓ rugiunt uexillum cius. Itaqueut Deus non eftineisefticax, ita nullum habent lo/ cum in exercitu populi fui, Quodautemdicitur: Aftei ent filics tuos in ulnis, 2lt;filias tuas fuper humcros,fuauifsimaeft hypoty/ pofis turbæ cum hberis fuis ad Ecclefiam Domini feftinantis. Ac Spiritus fandlus refpicitquidemhis uerbis general iter ad patres/ familiasinterEthnicoB,quiEuangclio CHRIST 1 illuftrati,e/ rudiunthberos fuos innere pia doclrina,quam ipfi didicerunf: non dubito autem, quin direxerit etiam oculos fuos fpccialiter in hoc fpedlaculum, quo infantes (oient a maioribus natu ad baptif/ mum aftèrri » Infantem enim ad baptifmum afterre, quid aliud eft, quameumadZionem,adEcclefiam DOMINI, ad DO/ MIN VM j'pfumlefumChriftumafferre, ut per baptifmum

X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fandhficetur

comment» IOAN. BRENT. 7^9 ßnctificetiir ad accipiendam promifîam in cccIis hærcJitaùcm^ propt er iefum ChriRutnC' Quarc,cu!n uideniiis turbam hoinititi u aferöitluni in ulnis fuis infantes ad baptibnuin, adinoncainur hu ius Prophetici uaticinrj, Sgt;C agamus D O MIN O gracias quod impleat in ocubsnoflris fua promilTa,amp;pcrgatEcciefi'amfua!iî, inter toc 6t tanras Satânæinitdias,aupere èé conferuare. Sed nee tZ?

illud, qnod mox fequicur : Erunt Reges nutricq tui amp;e» ofeaa w ter prtccereundum eft, Primumenim , promittiturhic Ecclehaî hofpitiurn,Slt;^ cute’a in IiTipcrqs amp;nbsp;Politq.5,feu urbibus huitis fecu/ 11 » Reges, inquit, erunt Nutricores tui, Sé Reginæ, hoc eft, ma/ gnæ urbes erunt Nutrices tuæ, Etfi enim Eccleba fubic-fta eftcrii ci in hoc mundo, Sé maxima quæque Imperia, folencmaxuna maz bEcdefiæinferre,tarnen quia neceftèeft , utEcdehapiadodtriz na erudiatur, Sé ad pofteros propagetur, neceffe etiam eft, ut h az beat fua in his terris hofpitia Sé fuas fedes in quibus doftrina Ez uangeli] uulgctur Sé pofteritati tradatur, Non eft qui dem Ecck/ fiæ certus locus ,amp;certumregnum,ficut oiim pofteritati Abraz hæ,in bac terradefînicum » Poftquam enimdiftum eft xApoftoz lis î Ite in uniuerfum orbem Prædicate Euangeîion omni creatuz rae.EciterumîEriCis mihi teftes ufque ad extrema terræ, fedes Ecdefiænoneftadunum tantum,SsZ alterumlocum terræaffixa: fedütibi eftfedeseius,ubj DeusreueiatEuangeîionfîli) fui,5lt; transfert federn, quo Euangeîion transfert, ita excitât etianj Ecclefiæ fuos nutricios Sé nutrices , Principes uidelicet Sé Rez fpabiicas qui Ecclefiam aut fua opera adiuuant, autfaJtem tolez rant, Sé non tvrannice nec uioîenter perfequuncur, Nec hoc tanx tum promitticur, Reges Sé Principes foreEçclefîæ nucritorcs, uez rumeuamforceos Ecclelîæ fubieÔ:os» Vultu,inquit,intciYauî demiiTo adorabunt te, Sépulucrem pedum tuorum iingent, Hoc non eft intelligcndum, quod Reges debeant ofculari pedes Roma: ni Pontificis, Sé armis tyrannidem,impictatem Sé Idolatrian Ponz tilicumfueri , fed quod nonnuUi PrincipesSzReges excitabunz tiir prædicatione buangeüi , ut Sé ipfi credanc in G H R îz ST VM, S^coniungantfefeobedientifsimecumEccleßaCHRl STI, Sdferuiantei, quibuspoftuntoffîcijs . Beneigiturinperz fecutionibus confidamus, quod Sdî hoftes piædodrinæ mediz tantur inrernecionem ueræ Ecclefiæ, tarnen Deus lemper aliquos Principes in imperps huius mundi excitabit, apud quos Ecclefta fu um habebit lîofpitium ♦ Deinde hæc promifsio, etiam admenitio eft Regum, Principum,amp; RerLimpublicai?t,ut cognofeât ad quo^ 1 prædpue ofticiumingubernationefqftdiuinitus uocentur. Non enim in hune tantum ufum uocantur , ut externam tranquilliia/

740 ÎN CAP VT XLiX ESAÎÂfî temconferucnt)Ged maxime omnium, ut Ecdcfiæ Chrifti bené/ faciaiitjô^ quoquo officio pofTunt, adiuuent earn. Et nunc,inqu!q Reges 1 ntelligice, erudiniini qui iudicatis terram ♦ SerUite D O/ M l N O in timoré,amp; exultatc ei cumtremove» Ofculaminifiîi/ um,nepereatis a uia, Et Efaias alias : Gens regnum,quod non feruierit tibij peribit. Non indigetquidem Ecclefîa hümano præ/ fidio, qtiippe quöc habitat in adiutorio altifsimi, commOratur ï’n protciflione LDei cceli ac fuos fcmpcr, diuina clementia,nu(ngt; cios inueniG fed Principes indigent ad confequendam ueramS^ æternam faltitem communionc Ecclefîæ* Nam quod Mardochæ/ usadEfthcrdicit : Sinuncfilucris,peraliam occafionem libéra/ bunturludæi,tuueroamp;domuspatris tui peribitis: ita ctiamad Principes ôérefpublicas dicendum eft : Si uos non adiuueritis Ee/ elelîam, feruabittir ipfa alia qu^adam occafîone, uos autem neceflè habebitis una cum regnis ueftris perpetuo interne^ Quare meini/ nerint Plt;incipes,fe bencfaciendo Ecclefig,magis fibi, quam Ecck fiæbenefacere*

Sed fi quis conférât fiafuni pôpuli Ifraelitici, cum Ecclefîa ex Gentibus uocata, exiftimabit fortafsis, quod quemadmodum po/ pulusifraeliticus initio tantum 8é progrefsione fua audusamp;de/ fenfus fit a Deo,poftea autem âbiedus amp;defertus, ita etiam Eccle fia e Gentibus uocata initio quidem, amp;nbsp;aliquot poft annis admira/ biliter (ita Deo auifta amp;nbsp;conferuata, nûc autcm,poftquamadfcni/ umperuenit,deferatur(ubindc,donee tota defîciat,Obferuabi/ lequidemeft,quod Paulus ad Romanosfcribens,Gentibusdi/ cit : Tu fide conftitifti, Ne efficraris animo, fed timeas, Nam fi Deusnaturalibusramisnôn pepercit, uidenequafiat, utneeti/ bi parcatt Nunquam autem committet Deus , ut non habeatô^ tueatur fuam in bis terris Ecclefiam, donee uencrit nouifsimus di es » Vnde Dauid precatur. Ne prorjcias, inquiens, me in tempo/ re feneiftucis ,cum defîciet uirtus mea, ne dereîincjuas me.Etmox: Deusdocuifti me a iuuentutemea , amp;nbsp;ufquenuncpronunciabo mirabilia tua » F3t ufque in fenedam amp;nbsp;(enium Deus, ne derelin/ quasme^Et Chriftusait : Ecce ego uobifcum fum omnibus die/ bus ufqueadconfummatiônem fecLili » Quare, Sdfi uidemusEccle fiam fenefeere ôé uiribus deficere, tarnen conferuabitur in his ter/ ris diuinitus ad id ufçp tempus, quo adueniet de cœlis feruator no fter lefus Chriftus,qui transfîgurabit,ut Paulus ait,corpus noftru humile,utcÔforme fiatcorpori fuo glofiofo,per efticaciâ,qua po/ ^teft fibiômniafubijeere* Dicesiterum, Nondubitoquidem,q^ Deus non obliuifeatur fuæ in terris Ecclefiæ, needeferat earn, fed ïîietuo,ne M E I obliuifeatur ,ôé ne me, ME inquam, déférât»

COMMENT* IOAN* BRÊNTlt; ^4/ Certcnonimmen'ro hoc metuis^fifuei îscontecnptor LtCrbiDciji non fis mcmbrum ncræ Eccicfiæ per fidem in lefum Cbriftum, Qui enim cal iS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;calis manec,nô eft in memoria, fed in obliuio

ne Dei æterna. Nobis autem nunc fermo eft de ijs qui Buangeli? on Chrifti fide fuaamplcdunEur,^ qui per fidem funt ueramemgt; biaËccIefiæ. Quare fi in hor urn fueris catalogo , id quoddocec fpiritus, ut Paulus loquitur. Spiritus uidelicecadoptioz nis,qui damat Abba Pater, nihil amplius habes, quod metuas,nc Deus tui obhuifcatur* Deus enim non ideodicitur tueri Ecclefiam fuam, quod unum quidem membrum conleruet, aliud autem ne/ gligat ieuabr}ciat» Sed quodcuræei fint fingula Ecdefiæ mem/ bra. BtBcdefia feruacur diuinitus, non quod alius in Chriftum crcdens, hberetur, alius autem fimiliterin Chriftum credcns,pe/ teat,Sedquod OMNIS, OMNIS iiiquam, inChriftum credcns libereturNon eft diftintftio, inquit Paqlus, uel ludæi uel Graeci » Nam idem Dominus O M NIV M, diues in O M/ NBSinuocantesfe* OMNIS enim,quicunq^inuocaueritno/' men Domini,faluus erit * Et hoc Efaiæ loco» Scies, quia ego Doz minus,fuper quo non confundentur,quiexpeftanteum, Non-unus tantum^, alter, fed unufquifque, qui expecTtat Dominum,' nô confundcfur,non pudefîet»Q_uæ fententia fæpe acmultu,præz, firtim in Pfalmis, repetitur, ut fciamus, nihil certiusefte, quani quod beneficia Chrifti,non ad multos tantum,nefcio quos,fed acj unumquemlibec expeétantem Dominum pertineant. Expedat ait, tern Dominum, qui uere credit in lefum Chriftum, amp;nbsp;perfeuerafi ex hac fide,amp; fpe promifsionum,in inuocatione,amp; officio fuæ uo4 eationis,etiamfi omnia non diuerfatantum, fed etiam aduerfa uidc antur,Nam in hunc ufum inftituta funt Sacramenta,Baprifmus ui ddicet,Sr Coena Dominica,ut quod in Euangelio generaliter otn nitxis promittitur,hocin difpenfatione Sacramentorum unicuiuia fpecialiter,feu priuatim £lt; nominatim applicetur^Reliquum igituc; eftjucquodtibi tarn generaliter, quam fpecialiter amp;nbsp;nominatini offertur, hoc,fide tua obedienter accipias, diligenter conferues^ Quod fi faftu fuerit,nihil certius eft,quam quod fis in æterna mezi inoria Dei,ô^ ferueris in omnibus aduerfis.

Dixit antea.T ollam manum meam ad Gences,8^ fignum meunt ad populos, 8^ afferent tibi filios in ulnis, 8^ filias fuper humeros»' Sionificauitautem,magnamgentium multitudinem excitandani per Euangelion^t accedat una cu lib eri s fuis ad Ecciefia,amp;i agnoCz

cant folnm Chnftum Dominum fuum, fed admirantiir ApoftpU, ödalq pi) exl(raelitis,quomodo fieri pofsit,uCtotgentes,repugn3 tibus fuis Regibus amp;nbsp;Tyrannis, abduciqueant ad Chriftum 8^ Ec clefiam cius » Nunquid, inquiunt, tolletur prasda a forti f Gentes fubieclæ funt fortibus Heroibus,8d potentifsimis tyrannts.Qüo/ modo,quEefo,fiet,utabhisinuitis,amp;refiftentibus,populus,quafi præda, ad regnum Chrifti abducatur C Aut quod captum fuerit a Robufiojfaluum efle poteritC' Prö hoc ita Icgendum eft: Numca/ ptiuitas eripictur iufto luftus autem hoc loco dicitur potens, Ro/ buftusfeu Metuendus» Sic enimmox hoc uocabulum per Ariz exponitur.Et Captiuitas fumitur pro captiuis, ah'enæ domi-^ nationi fubiedis.Hic eft ergo fenfus. Nurn hi qui funt in potefia/ te tarn potentum Principum, amp;nbsp;Regum, quorum maieftas omnie bus eft Cerrori,ponunt ipfis cripi,8^ Chrifto,altert uidclicet Regi» fubrjciCRcfpondct igicür Dominus, fc efFedurum,ut non hoc tau tum fiatjuerumetiam ut Principes ipfi,Reges, Heroes, ôdTyran-* ni,qui obidftuntjfuis ipforum uiribus pereanuGertc, inquiens,c8 ptiuifas cedetur à Forti, Et praeda eripictur Robufto » Nee hoe fo/ lum fief,fcd amp;nbsp;cos qui iudicauerunt tc, ego iudicabo,8C filios tuos faluabó,hoc eft,Efticiam, ut non tantum abducantur ad Chriftuni hi,qui Heroibus potentibus Principibus funt fubielt;fti, fed etix am affligam eos,qui tc,Ecclcfiam meamjialt;ftenua afflixerunt.Fili/ os autem tuos,cos uidelicet, qui in iftorum regnis Buangclion fi/ de excipiunCjó^ fiunt fili} Ecclefiæ,fcruabo pcrpetuafalute.Porro, hoftes tuos, qui obfiftunt, ne fabditi corum agnofcant Chriftum, amp;nbsp;accédant ad Bcclefiam Chrifti ,ababocarnibus fuis, Sdinebria/ buntur fanguincfuo, quail mufto : hoe eft ,aut Gbqpfis eruntexi/ tio,aut tanta erit calamitas corum, ut prae fame amp;nbsp;fiti fuas ipforum carnes,fua brachia fintuoraturi, 8^ fuum fanguinem pro potufum pturi. Ex quibus rebus perfpicuumerit, quod ego firn Dominut Seruafor tuus ,amp; fords redemptor tuus, O lacob» Etlï autem hæC| quædicuntur de FortiRobufto, ac dccaptiuis eorum,intelligt; gi poflünt de tyranno Satana, amp;nbsp;de humano generc,quod propter peccatum eft captiuum Satanaî',tamen,ût cum fjs,qu3cpræccdunt, conuenientiuscohærcant,refcrendafunC, KeTaSfKtfVjad uocatio/« ncmamp;abdudionem Gentium ex‘,Imperijsamp;regnis huius feculi, ad regnum 8^ Ecclefiam Chrifti ♦ Sic uero rccitantur, perinde ac ß hæcabdudioeftctcorporalis,amp;intcritushoftium Ecdefiæ, acty/ rannoi^ fieret mundano modo, Sed intelligcnda funr,iuxta modû amp;rationêregni Chrifti, Primumeni, quia regnum Chrifti eft re/ gnum fpirituale, idcirco abducûtur ctiâ fpiritualiter fubditi regno rum mundanoR: ad regnum Chrifti,Euangelion,n, quo uocantur

'^öues aâ regnum Chrifti, quod Paulus prædkauit in Gahtia^ ”1 Czorinthodn Thedalonica, Athenis Romæ, Ôé in alqs urbibus äcregionibus, noabduxitciues exhislodsad urbem FLerufakm, lit ibi dominationi Chrifti, taquam mundani régis (ubqcerentur: f ne; iufsit eos fuis politicis magiftratibus,in rebus ciuilibus,inobe/ iliêtes rebelles eflè: fed docuit de fpiritualibus Sgt;' æternis bonis, Çluæ confequerentur per fidem in Chriftum,amp; monuit,ut abiecta-impictate ôd iniquitate, agnofeerent inuocarent uerum Deum, per lelum Chriftum filium fuum,0(^ ducerenthoneftam uita^in exv pedatione coeleftium bonorum,exiges in£erea,ut omnis anima cfzgt; let fublimioribus poteftatibus fubdita,Quo£quot igi£ur cities hoc Ruangclion fide accepcrunt, no necelTe habuerunt fuas ciuitaccs fuos magiftratus defercre, nifi forte tyrannide eorum eijcerentuiv led nccene habuerût Idolatrian deferere,ec uerum Deum per Chf t ftum agnofeere ac inuocare, amp;nbsp;inter fuos dues honeftam actraquil bm uitam ducere. Qusc ofFida,tm abeft,utpugnent cum reda dna tione politici magirtratus,ut potius earn adiuucnt,2lt; uicifsim ah ca adiuuari debeat.Hoc fibi uult Chriftus,cum coram Pilato ait : Rex fum egoîSed ad hoc natus fum,8d ad hoc ueni in mundum, ut teftt monium feram ueritati.hoc eft, Non fum tabs rex, qui aIqs regiz busmundanam fuamdominationem atiferam, fed qui doceam uez tamagnitiohefn Dei. Omnis ergo,qui eft ex uentaie, qui tenetur lt;lefiderio agnofeendi ueri Dei,8lt; conlequendx cccieftis falutis, att dituocemmeam.Quodfiquisimpiusrexexiftimet hac doctrinal dominationem amp;nbsp;maieftatem fuam imminui, huic refpondendunt ericuerbis Bcclefiaftici huiushymnizHerodes hoftisimpie, Chriz ftum uenire quid timcsCNon arripit mortaba, qui régna dat ccele Iha.Denide, quod de intcritu hoftium Ecdefiæ dicic, Cibabo eos cariiibus fuis,amp;fanguine (uo inebriabuntur,{nteib'gendum eftS^Z ipfum pro ratione regni Chrifti. Etfi cnim nonunquain fieri foiet,' ut tyrannus quifpiam qui crudeliter graflatus eft in Ecelefiam,hor ribili genere mortis intereat,ut Herodes,Nero,Maximinus et air}» pf) nonnullam in hoc mundo tranquilbtaîê aliquorics ex interiz

tu hoftium fuorum confequantur,tamen maxima hoftiumEccle fig pars fœbcifsimâ tranfigunt uitâ in his terns, 8^ ut lobdidqTened tympanum amp;nbsp;ci£haram,gauden£ ad fonitum organi ,ducunt in boz nis dies fuos,amp; momento defeendunt in fepukrum : hoc eft, impif funtetiam in fufeipienda morte fœlices. Non enim diu,acmagnis doloribus crudantur,fed cum moriendum eft, cito rhoriunturrPif flutem , perpetuo in hac terra cruciatu afihguntur , amp;nbsp;aut diu lt;nbsp;turno morbo exhaufti moriuntur , ut Lazarus file Euangeliz eus, au£çcarcereamp; uinculis ad mortem ducuntur, amp;nbsp;contumex

744 IN CAP VT XLÏX ESAIAE liofe occidûtur,ut ïoatîcs Bapnfta,Apoftoli'i Martyres amp;nbsp;mnumtf rj alfj.Quomodo ergo quod hie dicitur,feruantur fihj Ecciefiæ, dbantur carnibus fuis hoÜes eiusCBreuifsimurn rcfpôfum ex uer/ bis Chriftj\Qui o-edideritjinquitjaluus erit^ctiamfi perpétue ui/ tas fuïetemporé crucietur,ô^ probroGfsima morte intcreat.Qiii ue ro noiicredidcrit,condemnabitiir,etiamG fcvliafsimam,ufcpad tx tremum fpirifum,uitam duxerit, Et prodibutit illi quidem,in refuf recflionem uitoe,hi autem in refurredionem iudieq* Et audiencillu VenitcbcnedidiPatrismci,pofsidete regnum,quodparatufnefl! uobis a primordio mSidi.hi uero audientîDifeedite d, mc maledifli in ignem æfernu, qui paratus eil Diabolo amp;nbsp;angelis eius, Hoc eG: Iudicium,quod uel tandem coramuniuerfomudo ita reuelabitufi ütmanifeftum Gat in confpedlu omnium populorum,quod folus Icfus Chriftus Gt ucrus Dominus Deus, 0lt;!^ fortis ac admiradus Ec clcGæ fuæ redemptonExpedemus igitur in Gde amp;nbsp;obedientia bea tarn illam fpem, amp;nbsp;illuftrationem glorise magni Dei, 0^ feruatötia noftri lefü Chrifti, uc una cum ipTo hæreditate cceleftium boftO/ rum fruamurgt;

Videojinquitludæorunl Synagoga, maximam Gentiummuld tudine agnofeere Mefsiam, cogregari ad Ecdeßam populi D«* Qiiid igitur accidit,q) nos ludæi abi)dmuf,ô^ non redpimur fanut mulcitudine ad communionern beneßeiorum MefsiaeÇ' An nÔ fui/* mus noshadenuseletfluspopuIüsDd'TArt non promiHùseGno/ bisMefsias^Curigiturnunc s McfsiarepcllimtirÔ^excIudimur$* EtG autem ludæi etiam blandiuntur Gbi j cj? non àgnofeant tierutn Mefsiam noUrum,tantum abeft, ut fefc ab eo abieaos conquérant tur, tarnen quia natura folcmus culpam noftri interitus transfcrr'é in aliosjiddrco Glius Dei initium huiuscôdonis ita proponit,per/ inde àc G ludæi conquerercntur,fe non fua fed Mefsiæ culpa abij/ d,ut hacoccaGoneperuematad cxpoGcfoiiôn earum rerû, quibus ipfos in minifteriofuo ad acdpiêdam uerâ falutem inuitâuit^Que/ relæ igitur feu exprobrationi ludæoB^fefpondet Glius Déi s ueru» Mefsias hacconcione, quæ fequitur , amp;nbsp;docét/ulpam reiedionis ïudæorum,non in fc,fed in ludæos ipfos transferendam ♦ Se enim n ihil prorfus earum rerum omiGGfè,qüibus ad cognofeendu Mef/ Gam,amp; confequendam falutem excitarentur, fed tantam eflè ipfo/ rumimpietatem, ut oblatum Mefsiam non folumcontempferint* aerumetian*

COMMENT. IOAN. BRENT. 74f ucrumctia in cruccm adegerint. Quis eft,inquit, hie liber repudq matris ueftræ,quodimifi caÇ” Vos ludæi conquerimini, quod ego uos abiecerim amp;nbsp;repudiauerim,ut non Gtis amplius populus Dei; Sed facitis mihi luculentam ïniuriam. Nam fi ego uos repudiaui, âgitedum,produate libellum repudq,quo probetis uos a me repu diatos. Lex cm cft Deut. xxiifj. q? maritus repudiaturus uxorem, debeat ei dare hbellum repudi]. Agnoui autem matrem ueftram ha âenusjtan^ meam uxorem. Quare fi ego earn repudiaui,quemad fnodum aceufor a uobis, libello repudq tefti ficandum erit. Dein/ dc,Quiseft creditor meus,cui uendidiuosC'Vos aceufatis me,qgt; c./ go tradiderim uendiderim uos alteri, ut iam non fitis uerus po/ pulus Dei.Sed aceufor a uobis iniuftifsime. Nam fi uendidi uos, oftenditefocneratorem,feu mercatorem,qui uos a me emerit. Lex Olim Exo.xxi.concedit,utpater uendatfiliam fuam,fedccrtis con/ ditionibuSjUtfiat legitimus contradus inter uenditorcm amp;nbsp;empto fein.Si ergo uos uendidi,agite, oftendite emptôrem,qui teftifice/ curfeuosameemifle.Scdmcraeftcalumnia. Profeéloenim ,non nieA,fed ueftra culpa abieÆ eftis. Vos ipfi, fine ullo repudio,fine * ullo legitimo contradlu deferuiftis me, amp;nbsp;fedamini alienos mari/ tos ac dominos. Ecce enim propter iniquitates ueftras uêditi eftis» propter fcelera ueftra , dimiftà feu repudiata eft mater ueftra, hoceft, Iniquitates fcelera ueftra in caufa funt, cur abiefti fitis, Quæergo funt inquitates Si fcelera illa,propter quæ ludæi repu/ diatifuntjUtnon fint populus DeiÆtfi eamulta funt,amp;magna,ta/ men hic recenfeturunum tantum feelus, quod ut omnia alia in fc coinpledlitur, ita eft loge omnium grauifsimû»Sic enim fequitur. Q_VIA VE NI, ET NON ER AT VIR.

Hebrgus efterthoc interrogatione, fed cadem fentcntia.Cur uc ni,8d nullus erat,uidelicct,qui me redperet C Cur uocaui,amp; non e/ v rat.qui refpôderetCHpc cft ilia in{quitas,hoc feelus, propter quod ludæi funt e catalogo populi Dei deleti,uidelicet,quod lefus Chri ftus filius Dei in fua uenit,ut loannes dicit,amp; fui eum non recepe/ runt. Et iterumzHæc eft condcmnatio,quod Lux uenitin mundu, amp;dilexerunt homines tenebras magis quamlucem. Multaqui/ dem funtgenera fcelerumamp;iniquitatum, quæ merentur tam pu/ blicumgentisfupplicium,quam priuatum hominis exitium. Gra/ uifsiinaenimpeccata funtabufusdiuini nominis ad excerationes, impoftura,furtum,homicidium,adulterium,peiurium,addoetia, IdoIatria.Et tamen,fi quis populus feu publice feu priuatim h is ob noxiusfueric ,nondum de falutc omnino conclamatum eft, Si po/

teft rebus,quan^ prope defperatis adhuc fuccurri,uidelicet,fi ag/ nitis peccatis agnofcatur per fidem Chriftus filïus Dei, qui eft pro piciatio noftra .In Chrifto enim omnia fcelera, quantumuis grauia ÔC immania abforbentur. Quod fi uero q uis eo impieta t is uenerif, ut non Colum grauia quæcç peccata defignet,uerumetiam Chriftu peccatorum expiatorem uelpromiflum, ud reuelatum, amp;nbsp;ob ocu/ los pofitum c0temnat,abfjdac, perfequatur,quidreliquum eft, nifi ut perpetuo codcmneturC Quare,fi ludæi amplexi eflent Chri ftum,ia aduentu fuo,per ftdem,etiamfi antea fecerant horrcnda amp;nbsp;immania fcelera,tarnen manfiftenC populus Dei,8C confecud eftènf ueram falutem, Poftquam autem non folum fuerunt omnibus fla/ giciorum generibus fordidati,uerumetiam contempferunt amp;nbsp;con/ ; demnauerunt Chriftum filium Dei, non pofliint amplius caufam internecionis fuæ,in filium Dei transferre, fed necefte habent earn ipfi culpampræftare.Hæc enim eft, ( inquit ) condemnatiozQuæ» Num,ft in tenebris peccatorum fueris^’Redle, fi quidem in his per duraueris. Sedpatec adhuc uia,fi uoles, euadendæcondemnatio/ nis,uidelicet,fi oblatam lucem receperis, Hæc autem dcmum uera ôlt;^ æterna eft condemnatio, quod cum lux,quæ eft Chriftus, ucnit in mundum,homines raagis diligant tencbras, quam lucem. Hac enim luce repulfa, aut extinda, non eft alia reliqua uia euadenda/ rumtenebrarum.

Poft^ filius Dei expofuit ludeos abiedos efte propter fuaipfo rum impietatem, q? cum ueniftet in mûdum, óó attuliffet eis ueram falutem,non folum non receperint eam,fcd etiam quafi pedibus co culcauerint,rccenfet nunc qup ipfe in hacf erra, amp;nbsp;in fuo minifterio geflrerif,ut prouocaretcos ad acdpicndam, qug tam liberaliter ofte rcbatur,falutem.Sunt autem precipuequatuor,qug Chriftus in mi nifterio fuo,inter ludæos gefsit.Vnum eft,q7gdidericmagnaamp;in fignia miracula, Alterum,q) docuerit faluberrima# T ertium,q) fe/ cerit bona opera diuinitus præcepta,obedientifsime. Quartum,qgt; ttileritmala diuinitus immifïà patientifsime. Hæc fere funt,quibus Chriftus abfoluitminifteriû fuuni in hac terra, amp;quibus teftatus eft fe amp;nbsp;pofte amp;nbsp;uelle eos,qui in ipfum credunt,fcruarc.Primum i/ gitur,de miraculis. Nunquid abbreuiata, amp;nbsp;paruula fada eft ma/ nus mca,ut non pofsim redimereÇ’aut non eft in me uirtus ad libc/ randumC'Necfacultas,necuoluntas uos fcruandi mihideeft.Scd nos ueftra ipforum impietate in exitium ruitis ♦ Vide enim mihi, ■quanta fit mea facultas,quanta potentiaCÉgo fola increpatione, fo lo nutu mco exicco pelagus, flumina conuerto in defertum, ita ut

COMMENT. IOAN. BRENT. 5*4? pifces eorszaquç penaria côpuirefcant,^: fid pere«ît.Ego induo ccc los tenebriSjôd operio cos facco. Hgc fie récit jtur,perindc ac fi fiez ret mentio eoi^ miraculoRt,quæ filius Dei in Ægypto ôd mari ruz bfoædidit.In Exo. cap.vt). Aqua fluminisuerdtur in fanguinem« pifces moriûtur ac côputrefcunt.Gap.x.fiünt tenebrp tarn ob feu fæ,ut alter altcisz inter Ægyptios tribus diebus uidere no potci at. Hoc fuit ccelos tenebrisinduere,8d facco operiri.Ca.xiiq.Marc ru brum ita exiccatur,ut Ifraclitæ ficcis pedibus tranfirent.Qnibus mi riculis tertatus eft filius Dei admirandam èi. immenfam luam pote tiam.Necdubium eft,quin quæ in hoc Efaiac cap.recitatur, ad ifta miracula refpiciant:fcd quia filius Dei cocionatur hic de illis mirâz culis,quæ ipfe,poftq hominem aflumpfit,in rainifterio fuo çdidit, idcirco per fpecics miraculoRi Ægypdoi^,quæ hic comemorätur» intclligendu eft genus,uidelicef, fîliû Dei tanta maieftate potentia fuam in minifterio fuo teftari,ut ficut quonda in liberationc Ifraeli taivex Ægypto, tanta miraculaædidit,ucreR2 naturarninuerterit, ita nunc in liberationc humani generis e poteftate Satan pea quoep nairacula ædat,quibus fe amp;nbsp;naturercrum dominari,Slt; longe omni Um potetifsimum feruatorem efle probet. Nota afit funt miracula, quæ Chriftus in terris ,cupredicaret Eu^elion fuum,ædidic,quæ ttiam non minus fupraq naturae uires efficere poflunt fada funt, q ilia in Ægypto.Claudos uerbo fanauir,Cæcis uifum reftituit, Lez profos mûdauit, Mutos loqui,Surdos audire fecit, amp;nbsp;quod omne admiradoncm excedit,mortuos ad uitam excitauit.QuoB2 miracuz lo3îmcntione filius Dei exprobrat ludaeis (uam im|)ietatem,nÔ fo lum in hoc Efaiae loco,uerumetiam in Euangelio. Si non facio,in/ quit,opera patris mei,nolite credere mihi.Si autem facio, amp;fi mihi no uuitis credere,opcribus credite.Et poftea Euâgelifta admirabu dug dicit: Cum tanta figna fecilTetcoram eis, non credebant in eum amp;c, Acprofeclo nihil admirabilius eft, q epeum Chriftus tarn mul ta infignia miracula inter ludeos pdidit, no tn fide fua eum agno uerint,preferdm cum amp;nbsp;Prophetaqïoraaila in id temporis refpice rent,amp; Ioannis Baptiftg,uiri longe omnium fandifs!mi,ceftimoni nmaccederet.Sedhoc de ludaeis futURzProphetp etiam prgdixei Sr, quemadmodum idem EuSgeliftain eodem loco docet, Propterca, inquiês,non poterat credere,quia iteqî dixit Efaias: Excæcauit ocu los eoiSi indurauit cor eors2,rie uidcant oculis ôte. Excaeeauit aut cos,non ut autor,fed ut punitor induratae impietatis.Refipifiamus igitur in tempore, ôt abi‘)ciamusimpietatem,dum nondum callum obduxerit,ut fi audierimus Deum,cum ipfe clamat,uicilsim audiac cum St nos clamamus. Secundo loquitur de doiftrina Euagelq (ui, cum ait:Dns Deus dedit mihi linguam eruditatn,ut fciam luftêtare

cum qui laflu« eft uerbo, Hieronymus fcribit ludeos haue feparare a fupcrioribi«,S^ refcrrc ad perfonä Efaiç. Elfi aût habuiC amp;nbsp;Efaias eruditamlinguä per fpirifum fanlt;ftum,amp;adnunciauitEif ^ugelion Ghriftï perfpicuc, ficut res ipfa tefiatur,tn quia nobis nÿ bd ccrtius cft,q lefum Chrift5,cflè ucrj De5,ac uciv quocp homi^ nêjôd dedifte corpus fuûpercutïentibtWjS^gcnas fua» uellcntibus^ ut plt;ftâ noftra cxpiaret, idcirco rede fentimus,qgt; ficut Chriftus fill us Dei ccepit a principio huius capitis côdonari,ct cxpofuit fuâ pd xentiâ,miraculis tcftificatâ,ita pergat nue côcionari de fua dodrinisi ■2gt;i. fuo Ejuâgclio,Dns Dcus,inquics, dédit mihi Knguâ doda, linlt; guâ eruditamjinguii eloqucnté,ut feiaoppertune cum Iafîô,cSa£^ rudo loqui ôd cû confolari, Harc erudira amp;nbsp;elôqucs lingua Chrxfö eft adnûciatio Euägekj eins, quo pauperci,mircros afïlidoiica’ côfolatur amp;nbsp;uiuificat, ut in medfjs anguftjfj8,lfdciÄ,in media morte uitîconfequantur * Habet SC Philofophi acOratores huius feodi 4ûâ eruditionê et cloquent! a,qua conatur hoîbus tranquiUitafë,3ô quam ipfi uocat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Omnibus aduerfisafferre. Extat erudita

uiultoRi feripta,in quibuidocêt,necpaupcrtatem,nec exilium, nee ,mortem,ncc afias afi! idioncs eflè incômodai et malas:fcd quas affe runt rationes,funcquidêcruditæ,ac in re^z trinquillitate iucundf,J in ueris aut tentationibus, amp;nbsp;reuelata ira Dci.nullâ prorfus affcriït utilitatCjfed ficut fluit cera a faac ignis,Iia omnes illg Philofophicc rationes in tenues auras euancfcunuSoIusaût Chriftus fîlius Deiji ea eft cloquentia, ut pôfsit afflidum uere confolari,amp;;in media ir» Dei conferuare. Aflîidiones cnim amp;nbsp;mors in homine,oriuntur e» peccato,Cuius caufæ nulla eft noticia apud Philofophos Orata res huius feculi» Vbi aiït eft peccatum,ibi eft ætrrna danatio. Quo igitur fe uertat is,in cuius an imo reuelatum eft iudidum peccaô',Si quiiam adhuc in hoc feculo indpit flammis inferniaduriî'Hic mut£ amp;nbsp;ftupidi funt omnes huius mundi Sapientes,8lt; eloquentes.SoIu» aût Chriftus fîlius Dei cam habet lingu^, qua his mails racdeaftir« Primum em docetfe efle expiatorc peccati, amp;nbsp;placatorera iræ Def J Expiato autêpeccaco, amp;nbsp;placata ira Dei, quid nocerc poftet mors»' .aut anteambulones cius,afflid!onesC'Aculeus mortis, inquif Pau/ Jus,plt;cca turn. Expiato igicur amp;nbsp;rcmiftb peccafo,amifi t mors aailc/ urn fuum. QuidCan Vefpæpundionc metues,adempto eiaculeoC' Sufurrare poteft,pûgere non poteft. Sic amp;nbsp;mors,poftq ademptus eft ei aculeus,qui eft peccatum,minitaripoteft cxitium, inferre po pgt;oteft»Hæc eft uera cofolatio, quæ per fidem acccpta,nô aftèrt un tcmporariâjfed îeternâ tranquillitatê» Deinde docetfuosquidêi» hoc feculo affligi,ac etiâ occidi,fcd quia Deus fît ^pter ipfum pro •pidusjidco dan m afflidione euentuet micigationê,ut ferri queat-

COMMENT. iOAN? BRENT. t 4» In mundo,inqu)t,afflidlionem habctis fed bono aîo fins^rgo uid nmndu.Et,Plorabitis,ct lamêtabirHini uos,mûdus aûtgaudebit,« uos mcerorc afFidemini,fed mœror uefter uertctur in gaudi'S. Po/ ftremo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;no tm mitigation?afflidtionura in hocTeculo,ueRf

ttiâ ccrtifsimâ liberation? ab oîbus maIis,S^ perpctuû gaiidium in cœlefti regno.Sic Deus,inquit, dilexit mundu,ut darct unigcnitu film fuû,ut ois qui credit in eu,n5 percat,fed habcat cternÄ uitä.Et itei^: Ego fum rcfùrrcdio amp;nbsp;uita Qui credit in mc,etiâfi mortuus fueritjUiuct.Et oTs cnii uiuit 8^ credit in me, nomoricfur incternû. Hec eft ilia eruditio eloquetia fili) Dei,qua laftbs ct defellbs cala tnitatibus huius mundi ita fuft?tat,ut no folu no fuccumbant,ucru «!amadccercft?et perpétua tranquinitat?erjgantur.Tern'oloqui tiir deobedi?tia fua,qua preftitit Deo Patri in uocatioe 8^ minifte rio fuo.Sed qu?admodum Deus uerbo legis fuc duo exigit,alter û, ut bona dilig?ccr factas,altei^ ut mala patieter feras, ita Hlius Dei preftitit patri fuo duplic? obcdientia. V nâ in adioibus uirtutum, altera in pafsionibus aduerfitatu.Dicit ergo.Erigit mane,mane mi hi erigit aur?.hoc eft,Que loqr 8é facio, non facio a mcipfo,fed Pa ter meus excitât me mane, feu tepeftiue, excitât aut uellicat mihi op portuno fuo t?pore aur? mca,uc audia cu,ficut difcipuli præcepto/ res fuos audire fol?t.Dns,inqua,Dcus aperit mihi aur?,docet me, ' qu!dfaciendS,quid no faciendu fit.Ego uero,n5 facio, qd rebelles difcipuli fol?f,no cotradico doftori meQ,n5 rctrocedo,fed facio o/ mncuoluntat? cius,idcp no in 17s tm,q iubet me bonis operib.face re,fed ctia in illis, q iubet me malis aduerfis per ferre. Praebeo corz pus meu pcrcutictibus,amp; genas mcas ueilicatibus. No auerto facie nieaacotumelijs Sdfputis. Audio.n.hac efte uoluntat? Patris mei, S^hfc Deo Patri meo placére.Non igitur repugno,fed fuftcro oia obcdi?tifsime. Filius Dei cocionatur deduplici fua obcdi?tia,qu? admodupaulo antediximus. Altera eft,quaperfe(fte impleuituni uerfam leg? facieda prçcipient?.De qua obcdietia didcNon ueni ut deftruâ leg? aut ^phetas ,fed ut implea.Et Efaias de ipfo: Pdfm, iriquit,non ^cit,nec eft inuetus dolus in ore eius. Vniuerfa.n.lex fummatim cotinetur in his duob.prfccptis:Diliges Dnm [3eu tu5 extotocorde S^c. Et ^ximum Gcutteipfum.Films aut Dei habuic perfeda diled ion? Dei 8^ proximi,nô ficut Patriarchy aut Prophe t?,aut Apoftoli,autalq fandi, q nbsp;nbsp;nbsp;2lt; ipfi diiexerunt Den 8^ ^pxiz

nium,autore fpu fando,tn diledio cont no fuit per fe pei feda,nec ciruit 01 uitio.Filius aut? Dei fic dilexit Deum Sf hoieR,iuxta lege, utin eadiledione nihil uitrj unqautimperfediónis,etiain diu.no iudicio deprehenfum fuerit. Quare filius Dei impleuif uniuerfam leg? perfedifsi me,amp;. fuit fecundum leg? uere iuftus amp;nbsp;fandus. Al

fera obediêtia eft,qua madatû patris fui de fuftêrêdacrucc patiêtiP firne obferuauït,nec un^ aduerfus patrêj fumrnis etiâ afflidjÔibe murmurauiLDehacobediêtiacodonatur filius Dei nô hoednio/ CO EfaiæjUeiîtedâ PfaLxxxix.Sacrifidü èi. oblationê noluiftr,aures aut perfecifti mihi,HoIocauftû 8^ pdo nô poftulafti: tûc dixi,Ec ce uem'o Jn capi'te libri fcn'ptû cft de me ut facerc uoluntatetua De us meus,uolui,amp; lege tuâ ï medio cordis mei.Sic Sx: îfra Efa.ca.hi)»' Cû mulcarctur et affligeretur nô aperui't os fuû,Gcut ouis ad occifio nê ducitur,amp;: quad agnus corâ tÔdête le obmutefeiuEt Petrus: Cû maledidiSjinqt inceflerctur nô regefsit malcdi(fta,cu mab's affîcerc tur,nÔ minabatur,fed tradidit uindi dâ ci,q iufte iudicat. Quod eû itafe habeat,manifeftû cft,qi filius Dei abfoluerit îdieb*carnisfug ôd in minifterio fuo oês partes iuftidf, ôi. inuctu» fit,etia in diuî’no iudidojuerc ac perfede iuftus.Hgc de perfeda obedictia et iufticia fill) Dei funt nobis diligêdfsima obferuatiôe cognofcendajUtfqa mus,quât5 thefaurçe ïCnrifto nobis donatu pofsideamus^DiaXnJ Pauljus, Chriftfi nobis a Deo eu uniuerfis fuis bonis donatû» Qui ^pprio,inqens,filio nô peperdt fed nobis oîbus tradidit ilium, fieri pÔt,utnô5^cûeodê OîA nobisdonetCEtaliaSjCÛdocetnos adoptari a Dco in filios ^pter Chriftû,Sf fieri cohærcdes Chrifti,' qd aliud fignificat,qq,Chrifti bona fiat noftradn hocaiïtEfaiçlo CO,que nue percurrimus,tribuitur Chrifto filio Dei perfeda obe/ diêtia,perfeda iuftida et fdîtas. Quare,cû Chriftus donatus fît no bis eu oîbus bonis fuis,pcrfpicuû «ft,q) donata etiâ nobis fît obedi entiaôd iuftida eius,ut etfi pdm adhucheretî carne noftra.tn fî cre dimusin Chriftû,amp;côfidimus iufticia amp;nbsp;obedi êtiaeius ,nô minus abfoluamur in iudieiô Dei,^ fî nos ipfî noftris operib.pcrfcda iu/ fticiâ prgftitiflèmus.Hoc illud eft, qd Paulus ait:Iefus Chriftus fa dus eft nobis aDeo Sapïa,Iuftida,Sdïficatio amp;nbsp;redêptio.EtiteR:: Eu,^non nouitpdm,jgt; nobisfecitpdmcfcuuidimam pdô)US nos efficeremur Iuftida Dei perillû» Quid ergoCNutam humi/ lis 8d abiedaobediêtia fiii) Dei,attulit ipfî aliqd incômodumÇ'Dc dit corpus fuü percutientibus,amp;f genas fuas uellentibus ♦ Nû ergo corpus intcrijt,ÔC totus ipfe decaluatus cftç'Nô auertit facie fuâ a c5 tumelijs amp;nbsp;fputis,adeocp fadus eft obediens ufq^ ad morte cruets»' Nû ergo fputis etcruceitafordidatus cft,ut nullâ unq uenuftaîêct gloriâ cÔfecutus fît;” Nih'il certe minus, Audiuimus antea extronâ filrj Dei obedientiâ, Audiamusnûcfummâ eius glorification?. Sic .n.pergitcÔcionari,DnsDcus(inquit)auxiliatormeus,îdeonôe5 fundor,nÔ pudefio,Ob qua etia causa obfirmo fade mea taq petr^ durifsimâ,tanqfilicê,aducrfus plagas,contumelias,fputa ,crucê Ôc morte,^pterea çp fetâ me lus aduerfîs haudquaÇ pude^c'lû iri.lu ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;~ xta

^ta cft,^ iuftificac mc,Quis cótradicet mihiïT Accufor qutdc gr'guif ^fncaPharifgis,a Pontificib.ab omni pcnehoïni ordine.Accufatxt blafphemiç amp;fcditionis. Sed meus Pater non loge a me abeft, ^âfî uideatur me dcferuiflejs me iufbRcat,is teftatur mea innocê flam cxci'tati'onc a morte amp;nbsp;exaltatione mei ad dexti â fuâ, Qin's am pilus mihi côtradicetC quismecuiudicio contêdeE,aLU me condcna bitÇ'Agiteergo,quotqtueftRilibet mecuiudiciocongredi.Stemus fîmul cora ludice Deo. Accédât ad me,i n iudicium,ut me accufcnt, ß quidêiia ipfis uidebitur.Sed quid qu^fo,faciant‘;Res ipfa decla/ •■sifjqj cum Dns Deus,Patcr meus opem mihi ferat,ct eripiat me ex morte ,de innocêtiamcaitateftificctur,utnullus pofskmecondê'' oare.Quinpotius omnes hoftes ôlt; aduerfarq mei, qui me pcrdicü Uolebantjôd iam me perqflè putabant,péri bunt ipfi,ÔC omnes ficut ueftimentum ueterafcent putréfient, adeocp tinea corrodct eosgt; Hæceft manifefta concio de Glorificatione filij Dei,hoc eft,dc re/ Cirreâionc exaltatione eius ad dextram Patris. Si enini filius Dci,pcrcu(rus,crines euulfus,contumelfjs affedus,côfputus,cru^ dfixiis amp;nbsp;mortuus,non confunditur,neepudefitperpetuo,ctiamlî »dtempus apparet pudefadus, neccflàrio fequitur, q? e morte eri/ P’atur,q} refurgat a mortuis,amp; q? confequatur cœleftem gloriam. Conuenitaufem hæcconcio,cum ea,quæeftinPfatviq. Minuifti ’turn paulo minus ab angelis. Gloria ÔChonore coronafti cum. Et Pfakxv. Propter hoc lætatum eft cor meû,amp;^ exuJtauit lingua mea, infuper etcaromeareqefcetin fpe.Qm non derelinques aîam meâ inferno amp;c. Et Paulus infigni côcione exponit,ad quanta gloria ctfleritfilio Dei fgnominia, qua affedus fuit. Humilê,inqens,prg buit fcme£ipfum,fadus obediês ufcp ad mortem, morte aûccrucis. Quapropter ÔC Deus extulit illû in fumma fublimitatê, ac donauit Ûli nomen fupra omne nome etc. Qug aût dicûtur de glorificatione Chrifti filq Dei, non circumfcribendû 8lt;^ recondendu in ipfi us tni perfonâ, fed ctiam transferendum eft ad totum corpus eius, qd eft Ecclefîa.Quê.n.finê,quê cuentû habuerunt inChrifto côtumelif, ^puta,cruxô^ mors,eu etia fine habet î oîbus ijs, q funt uera mcbra Chriftiper fidë. Chriftuspercontumelias ôd fputaab hoïbus mie/ da,pcruenit ad cœleftê gloria: per crucê morte peruenit ad ueqe *c perpetuum gaudium ÖC uitâ. Idem prorfus accidit Ecdefiæ Chri fti.Beati(inquit)eftis,cum probra iecerintm uoshoïes,amp; infedau iucrint amp;c. Gaudete amp;nbsp;cxultate,qa merces ueftracopiofa eft in ccc

Et Paulus: Siqdcm fimul cû eo patimur, ut amp;nbsp;una cû illo glori/ ficemur.Etiterurn:Sicommortuifumus, amp;conuiuemus. Sifuffez •‘imus,amp; côrcgnabimus.Bono igitur aîo fîmus,fi mundus nos affli gibe^dt b cjtiTiûjôd tradit morti.Etfî.n.moleftum eft carni tanta ad

mutidum^ut nos uidoria cius fruamur,ingcntê capicinus iitilitatê, tin abeft,uthalgt;eamus,quodcÔqueramur,CfreR2,in fine huius feu capitis feu cocionis additur,ut folet ficri:Quicûcp crgo(inqens)ingt;' ter uos timet Dnm,audiat uoceferui eius, hoceft,Chrifti Dni no/ fti i,qui cum effet in forma Dei, inaniuit femenpfum, forma ferui fumpta^Et,Quicu(:^ ambulat in tenebris,hoc eft,ï aduer fisjin affli lt;ftionibus,in cruce morte ,Etnô habet lumealiqd foelicitatis aut tranquiUitatis,is fperet in noic Dni, Sc innitatur Deo fuo,hoceft, Dno noftro kfu Chriftojfolo uero feruatore noftro. Vos aut rcli/ qui fiuePharifgijfiue Pontifices,fine Principes,Gue uujgares,Gue Iud£i,fiueEthnici,qcontcnitis uoceChrifti,feu pr^dicationêEuâ/ gelij cius,acceditis uobis ipGs impietate ueftra igné, cuius (cîtillis, nâmis amp;nbsp;fulgorc pen bins* Quod fuppliciû mea manu,mea porea tia,inqt filius Dci,acc!det uobis. Nihil.n^certius eft,q q? iacebitis obruti perpetuis doIoribus.Hec eft huius cocionis côclufio,in qua conclufione initio admpnetur Ecclefia,ut audiat uoce Chrifti,q eft uox EuangcIq,8C cofidatfolo Chrifto uero Dno Deofuo^Tribui/ tur aût Chrifto magna laus,uidelicet, cp eripiat ambulates in tenez bris infdclicitatis,amp; illuftret fperates in ipfum uaaluce fœlicitatis» Qui ambulatjinqt, in tcncbris,8lt;^ cui non eft lumen,fperet in noie Dni,S(^ nitatur Dno Deo fuo. Hoc illud eft,qd in Euangelio diciz tur:Erat lux il!a,ucra lux, quae illuminât oém hoïem uenientcm in mundum. Et iteBz.Ego fum lux mundi. Qui fequitur me,no ambu labitin tenebris,fed habebitluméuitç. Qiigquo ;ntelligédaamp; in ufum noftrutrâsferenda funt,explicuimusin loâne. Deinde addit poftrcmofcucrâcôminationéaduerfusimpdscontéptoresEuâge iq.Accéditis(inquit) ignê,non^ininfœlicitatcilluftrabimini,fcd cuius flämis perpetuo doloretorquebimini ♦ Hociudicium fuper impios futußi fæpe repcntur in Euâgelio.Baptifta didttPaleS exuz ret igni inextinguibili. Et Chriftus: Difcedite a me maledidi îigné ætcrnum,qui paratus eft diabolo Sd angelis eius.Et Paulus:Rcuela bitur Dns lefus de ccelo, cum angelis potentiæ fuæ,cum incendio flammç,qui infligit uliionem his,qui non nouerunt Deum, amp;qui non obediunt Euangelio Dni noftri lefu Chrifti,qui pœnâluunt, cternuin interitum a fade Dni,amp; a gloria fortitudinis lUius amp;€♦

Quæ fequitur côciojcôftat toain generecôfohtorio. Confqla ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lUI

COMMENT. IOAN, BRENT. ru tiWji.Dns mifci â fuâ Ecdefiâ, ne oftcndafur paucitatc iiere pioi?:, amp;multitudine affli/h'onum/quibus in hoc mundo ab impps excTU Öatur.Produat aut in medium uaria argumenta côfoîationis. Se J prius^ ea percurramus,admirabitur quifp!ä,quis fuerit ufus haisç condonûapud auditores Efaiæ. In his,n,cÔcionibus prédicat ur de tcgno Chrifti dilatädo amp;£. coferuando inter getes, quod tum demü ,fiituc5tcrat,cum Chriftusadueniret in hûcmundû,amp;iuberct Apo ftolosfuos pr^dicare Buangelion in uniuerfo orbeccrraRz,hoce(t, Innis pluscp odingentis poft Efaig 0^ auditoRt eius etatè. Qiiid er goiuuerüt eos in prgfcntibus ipfoRî calamitattbus, hg cociones, dc rebus tam longe poft futurisC^Nobis qnidc, q ætatem agimus poft iduëtum Chrifti,nó folum iucundefunt,ueiÿctilt;â utiles acneceftà/ rigill noftrisaduerfîs, ut ex eis cognofcamus nwieftatê Chrifti, ÔÇ confirmemus fidê noftra.Ifraelicis aüt, q gtate fua tam procuj ab ira pletione haß: reR2abfuerût,nihil uidêtur utilitacisattuliflc.Sed fcdojfî ftatüpopuli Ifraeliticiprobe cxpêdas,hcconciones non mi nus ipfi$,cp nobis attuler ut utilicatis, ac ipfi primi frudum haRz có donûacceperunt.EtcmJfraciitÇjauditores Efaig, erac uaticinrjs de eaptiuitatc Babylonica,uehcmêtcr cóterriti,8^ follicitabatur dubiz Utione, non tm deincolumitate urbis amp;nbsp;regionis fuae, ueivetiâ de Ucrafalute populi Dei.Mettiebat, ne una cum urbe Hierufalê etia H'clefia Dei inter Babylonios periret. Excitât ergo fpiritus fandu» Efaia,ut fufcipiat has cociones habendas de regno Chrifti dilatant do amp;nbsp;coferuando inter gentvs,quo non poftentati tm, fed etia fuac 'Setati fcruiat,amp; cÓfoletur territos fuos auditores, ut cognitione Eu sagelrj de Chrifto amp;nbsp;regno eius,no folu fpem condpiant de ferua da inmcdtjscaptiuitatibus Ecciefia,ueRtetiam etcrnafalutêcxfide in uentuRï Chriftucofequantur, Nâ quêadmodum nobis femper neceftaria eft cöcio de Chrifto iacrudfixo,a mortuis exdtato,.fedc ti ad dextra Patris,interpenati ,p nobis,et uenturoadiudieandu ui uos amp;nbsp;mortuos,ut ex fide in Chriftu iuftificciTiur,amp; fidê noftrâ dc s ucra falute in Chrifto côfîrmemus,acetiâ morte ipfam per Chriftu uincamusjita UraehtaR2 Ecclefiæ femper neceftaria fuit cociode ue turo Chrifto in earned de dilatado regno Chrifti in cotû orbe ter y

rg,ut cû nô poiTent côfequi îufticiâ ex operib Jcgis,côfequerentur câex fide in Chriftû,Ôd feruarêtur per fidê, nÔ in externis rm affti/ dioiiibus,ueR:eciâ in morte horroribus inferni. Abraa ( inqtgt; pa ter uefter exultauit ut utderetdiem mcû » Vidle St gauifus efi.Ita amp;nbsp;pi)auditores Elaic exultauerût ut uiderêt d ê Chrifti. Viderunteu lt;x bis Prophetg fui e5cionibus,amp; gauifi funt. Qviid têtatis ,inqt Pc trus,Dcu ,utimponatur lugûfuper ceruicesdifdpulorû,qdneqp paugs noftri net^ nos poriare poiuinius/edper GRAtiâ DÜUË

fuChriftî credimusnos faluos futruoSjQyEMADMOD VM ET ILLt Qi fi 8^ fill, uidélicet Patn'archæ,Prophetîe, 8^ alij pi) ante aduentum Chriftï in carne,falui fadi funt per gratiam Dni le fu Chrifti,certe neceflè habuerunt in lefum Chriftû credere. Quô aût credidiflrnt ei,de quo no audierunt,ut Paulus aitC Quô aût au diuiflTent abfcp prædicantc Ç’ Quare ad falutem corum ncceflàriujm fuit,utipfisfæpeacmuItumdeChrîfto amp;nbsp;regno eiusconferuado prgdicareÉur. Sed Prophetae fta fuæ actati feruierunt,ut condones COR2 etiam pofieritan,ac Ecclefiæ oim temporum feruiant»Qua in re comendat nobis Deus infignem curam fuam pro falute Ecdcfisc fuat,qj non in præfentia tm,uerumetia multis anceannis mittatcoz cionatores,qui nobis ueramfalutis uiamdemonftreU Reportâtes’, inqujt Petrus,finem fidci ueftrae,falute animaR2, de qua falute cxz quifieruntamp;fa-utati funt PROPHETÆ, quideuenturainuof gratia uaticinati funt,fcrutatcs ad*quem aut cuiufmodi temporis ar ticulu fignificaret,q in illiscrat SPIRIT VS CHRISTL Btmox: Quibus amp;nbsp;illud reuelatuni eft,q) non fibi ipfis tm,fed 8C NOBIS miniftrarcnthæc,quæ nunc adnunciata funt uobis ÔCc. Hadenus Petrus,q perfpicuc teftificatur Spiritu Chrifti fuiffe in Prophetis, amp;nbsp;Prophetas non fuse tm gtatis populo, fed etia uniuerfç Excicfix feruire» Audiamus igitur nunc,cmid-nobis fpus Chrifti in hoccapi tc condonetur« Audite me(inqt Dns)qui fedamini iuftida,SCqug ritis Dnm» Vocat ad audienda condone folos pios,qui fcrio amat iuftida,amp; ex animo cupiût Dnm uere cognofeere, amp;nbsp;uerbo eius oz bedire»Quid»n,uocaretimpios4qquomagisaudiutuerbumDei,' co maiori odio profequuntur Deum,amp; Hunt induratiores, An no Pharao co fiebat obftinatior, quo clarius prædicabatur ci uerbum DeiCAn non Pharifaci co plus excSCcabatur, quo fplendidius luce bat cis lume Euagclfj C Quare Dns uertit fe in hacc5done,rehdis impfjs,ad pios, ad uera uidelicet Ecclefia fua,amp; hortatur cam,utdi ligcnter audiat. Quid ergo audiat C Confolatione in grauibua illis aduerfis,quibus ab impijs crudclitcr affîciûtur» Initio aût producit in medium exemplu Abrahæ amp;nbsp;Sarg» Quo argumêto docet,qgt; amp;fi Ecclefia fit parua amp;nbsp;afflida,tn no fit ita a Dno defertij quin fit cam no tin conferuaturus, ucßtetiam admirado modo multiplicaturus, Attêditc,inqt,ad petra,de qua exdfi eftis»Petra aUt uocat Abrahaz mu,ucl propter firmitatê fidei eius, quemadmodu Paulus Ro. iii), fcr]bit,ucl uulgari metaphora,qua Patriarchæ uocantur petrae,feu fundameta gnris amp;nbsp;pofteritafis fuæ. Et ad cauernâ läci, feu fofamp;m fontisjcxq haufti eftis.Hgceft Sara uxorAbrahg. Vocatur aûtfofz fa fontiSjUt puerfiiter,ita modeftift ime. Pueris.n.intcrroganubus de infantib.recêtcr natis,unde ueniât,fÿêtparente8 rnderc,e pro/

ximo fonfc hauftos c(Ie,Sk amp;nbsp;Sara fons dicitur, e quo fonte hatîflî futit tot Ifraelitæ,uc numerari no potuen'nt. Qiiod ergo inetapho riKMç nomine petrgamp; fontis dicitur, hoc ftatim apcrtis uerbis expo •^HurtAttenditejinquienSjad Abraham Patrem ueftrum,5dad Sa/ *'®ni,quf peperit uos.Habes quid nomine petræ fontis intcllige dum fit.Sed quid in Abraamo amp;nbsp;Sara eius attendedum Vnit, WquitjUocam eum benedixiei,amp; multiphcaui cum.Cum Abra/ ham eflèt folus amp;nbsp;unicus,uocaui eum,ut deferta patria,ad aliam re/ gionem,quamei demonftraturus eiîèm, fe conferred Cumqj iam «ITct fenio confe(fius,adeocp centcnarius,Slt;t haberet uxor em lam in deaiuuentute fua ftcrilem,Ô^nûcnonaocnariâ, fie tn benedixi cû, ficmultiphcaui fernen eius, utnumero luoexcelleretmultitudine ftcIlaBî,amp;: non minus numerari pofiet,q arena maris.Hoc eft exem plum Abrahæ Saræ.Sed in que ufum proponatur,additur.Co/ folabitur Dns Zion,8^ confolabitur omnes ruinas eius,reddet de fertum eius fimile Paradifo, amp;nbsp;folitudine eius,quafi hortum Dni. Gaudium amp;nbsp;Içticia inuenietur in ea, gratiarumadio amp;nbsp;uox laudis. Sententia aut hæc eft, Quemadmodum Dhs Abraam urn folu,uni cumjenio confedum,0^ ab omnibus amicis defertum,non folu in/ ter infeftifsimas gentes mirando modo feruauic, ucrumetiam famt liam amp;nbsp;pofteritatem fuam ita auxit,ut præ multitudine no potueric numerarijita amp;fi Zion,hoc eft, populus feu Ecclefia Dhi uidetur parua,abiedifsima, effbeta, amp;nbsp;aboïbus hominibus deferta,tamcn Dns ita cam conferuabit tuebitur,ut no tm reftituat ueteres rui/ naseius, fed etiâ facial exdeferto eius,Paradifum, 5d hortum Dni, in quo non fit amplius trift icia, fed leticiatnec fit ludus propter ad/ ucrfa,fed confefsio amp;nbsp;gratiaRîadio própter tranquillitatem,nec fit «xecratro amp;nbsp;conuicium ob doloresjed laus amp;nbsp;iubilatio,propter fee hcitate.Hoc loco comendatur nobis diligenter hiftoria feu Legen da,ut uocant, Abrahæ,ut exmiraculis,que in ipfo ædita funt,difca mus cognofcerc clementiam Sd poten tiam Dei co firmemus fidê noftraiTijin rebus etia alioquidefperatis,Nec hactrh parte prodeft nobis exemplum Abrahæ,uers2ctiam prodeft ad cognofeendam ue ram rationem iufti ficationis noftræ coram Deo.Quern ufum Pau/ lusadRo.cap.iirj.fcribens ,copiofe ex Genefi docet ôdeomendat.. Si Abraam,inquit,ex operibus iufti ficatus fuit,habet quod glorie tur,atnon apud Deum.Quid enim fcripturadiciLCredidit Abraa Deo,8d imputatûeft ei ad iufticiâ.Et poftea addit Paulus,Non feri ptum eft aûtpropter ilium tantum,imputatum fuifle illi,fed etiam propter NOS, quibus imputabitur crcdêtibus in cum,qui excita uitlelumDnmnoftr^amortuis ,qtradituseft ^pterpda noftra, amp;nbsp;exdtatus cft propter tufti ficationem noftri. Deinde,quod Pro/

implefum eft poft diuulgationemEuangclfj in uniuerfumorbem terræjtamen quemadmodum Deus ante hanc Efaiæ concîonêjam inde ab Abraanio admirabiliter auxit amp;nbsp;conferuaui't Ecdefiain po/ puli fui in medio crudelifsimarum amp;nbsp;infeftifsimarum gentium,!/ ta eciam poftconcioncm Temper coferuauit populum fuum quam/ uis abiedifsimum èC contemptifsimum,amp; liberauit cum ex fuis af/ fluftionibusadmirando modojn taptiuitafe Babylonica,quid fuit abie(ftius,quid defertius Ecdefia populi Dei'T Et tarnen tanta cura complexus eft earn, ut deiecerit Babylonicam Monarchiam, quo ruinæ eins inftaurarenturjn perfecufione crudelitate Äntiochi Epiphanis,quid miferius,quid opprefsius fuit populo DeiÆt tn Deus ita conferuauiteum,ut non longe poft filius Dei in eo nafce/ retur.Sed utdiximus,hæc,quæ Efaias hoc loco cöncionatur,maxi/ me omnium implentur in Ecdcfia, poft uulgatum Euagelion inter gentes.Ruinæenira Zionisfuntoues perditæ domus Ifraelis,Has ruinas Chrlftus èi. Apoftoli eius iriftaurarut, cu per Euagelion re iiocauerunt errâtes Ifraelitasad ueram agnitionem Dei Patris Dhi noftri lefu Chrifti,et reduxerut perditas ones ad ouile Ecdefîg.De ferta aut amp;nbsp;folitudines Zionis,funt Gentes,quæ iam olim deferue rant ueramDei agnitionê,ô^ ut Paulus ait,abahenati a rcpdfradis, extraneï’ a teftametis promifsionis,fpem non habêtes, Deocp care tes in mudo. Per lefum Chriftum aût hi,qui quondam erant login q,facfti funt ^pinqui » Et ut Propheta ait,hoc defertum fadu eft ft/ cut Paradifus,amp; ficut hortus Dni,in quo femper eft laeticia,gratia/ rumadiOjSC iubilatio.Hæcaût intelligenda funt,ftcut fæpe lam ad monuimus,non pro ratione mundani cuiuldâregni,fed pro ratio/ neregni ChriftL Nam,cum Euagelion uulgaretur per Apoftolos inter gentes,Bcdefia,quæ c gentibus colligebatur, nihil minus ui/ debatur in mundanis regnis, quam Paradifus hortus Domini, in quo non eftet nifi læticia amp;nbsp;gaudium.Sed potius uidebatur hor ribilis folitudo, in qua beftiæ fylueftres in quofuis graflarentur, autlaniena,inquaoues madarentur ♦ Reliqui enim tamiudæi, quamGentes,qui non agnofcebant Euangelion Chrifti, ita fæuie bant in cos, qui Euangelio obediebant, ut nec pater filio, nec ma/ ter filiæ,necfrater fratri parceret,Sed quifquis occideret eos,exifti mabatfepræftarecuItûDeo, Habemur,inquit Paulus exPfalmo, uelut ones deftinatæ madationi« Et (pedaculum fadi fumus mun doangelisamp;hominibus. Acmox:VeIutexcremenfamundifadi , fumus,omnium reiedamentum ad hunc ufq? dicm.Quare,fi con/ fideraueris Ecclefiâ Chrifti iuxta ratione regnoR^huius mudi,mul/ to magis uidetur laniena cfte,q Paradifus Dni,Si aût cofideraueris

COMMENT, IOAN, BRENT, 7^7 ^3n%hjxtaradonemrcgm' Chriftj,quod non eft de hoc mundo, ’^erteccckfia per euangelion ex mundo collecta eft uelut hortus ô(^Paradj(usDomini,in quo eft continua lætida ÔC iubilati’o,Etfi fn!rnmultæ(unttribula£ionesiuftorum,tamenquiafcimusex ^ngdio Chrifti, quod Deus fit nobis propi'dus,quod adoptari ßniusin fib'os S(ShæredesDci,quodcondona£a nobis fint omnia pcccata,quod donata nobis fit iufticiaChrifti,quod afflidionefi fint nobis adiumcnio in bonum:denk^ quod mors fit abforpta in Wdoriam,quid efle potcft,quod nos ita triftes rcddcrct,ut animij ficfpondercmus,8lt; non continenterin Domino Iætarcmur,acei gratias pro tantis benefiefjs ageremus;’ Qijis intentabit, inquit Paulus, cri mina aduerfus eledos DciC Deus eft, qui iufbficat, Quistne,quicondemnet^rChriftuscft,qui mortuus eft,imo qui amp;fufcitatuseft,quietiameftad dextram Dci,8ó intercedit pro nobis.Quis nos feparabit à diled:ione,qua nos Deus complecfti* tUrCnum affliftioCnumanguftia amp;c.HæciUa fùnt, quæfaciunt ex fcdtfîa,alioqui mifera 8^ afflilt;fta,hortum amp;nbsp;Paradifum Domini, Quare,quifaftuscftcxfideperEuangeIionChrifti incola eccle^ fiæ,is uerc habitat in paradiib Dei,etiamfiplenis calamitatum ua* fisfuffundatur.Qui uero contemptoEuangelio,aIicnus eft abec^ defia, is habitat uere in inferno, etiamfi rcgqs delicfjsin hoc ftcu* Jofruatur.,

Dixit anteaje Zionem,hoceft,ecclcfiam itaieruaturum, di ^^Uturum,ut etiam ex deierto Sf eremo eius facial ParadifumDo tnini.Nuncexponit,quomodo,autquauia fit ipfam dilataturus, Acpriufquam id commemorat,itcrummoue£ attentione,ut quæ dicun£ur,diligenter cognofcantur. Animaduertite,inquit,o popn Emeus,06 præbete mmiaurem o plebs mea.Dicam enim,quam admirando modo proferam pomœria Zionis meæ.Exibit à me Ex,amp; indicium meum adilluftrandos populos diuulgabo. Non dilatabo externes muros urbis Hieruralem. Nec emiitam arma^ tuinexercitum,pro more mundanorum regum, ut externis uirP bus congregem Gentes ad Zionem feu cccIefiam,Sed exibit à me LeXjEmittam Legem non Mofi,fed Meam,hoc eftj^Euangclfon tneumiDiuulgaboieudifpergam ludidum meumfquoa amp;fipi* fumeft Euangelion CliriftOad lucem Gentium. Nam hie locus plane conuenit cum co,qui eft fupra cap.x.De Zion exibit lex,amp;: uerbum Domini de Hierulalem.Et Pi^m J051, Virgam uirtutis tuæ emittet Dominus ex Zion, dominarc in medio inimicorunt tuorum .Hoc autem tunc coéptum eft impleri,cum Chriftus filius Dei dixit ad Apoftolosfuosdte in uniuerfum mundum,prædica^ te Euangelion omni creaturæ. Qpj crediderit Si baptilatus fueilt; ss

7çS' IN CAPVT LL ESAIAE rit.faluus erit amp;rc.Etitcrum;Eritismihiteftesnon{blLimHierô^ folymisjuerumetiâin uniuerfa ludga Samariaq^,denilt;^ uf(^ ad ex trema terræ^EtrurfuszSicIcriptumeftjficoportebat Chriftû pa ti Sc refur^cre à mortuis tertio die,Sc prædican nomine eius pce^ nitentiamöCremißionempeccatorumin O MN ES GENi® T E Sjinitio facto ab Hierofolymis 8k^c^ Nec moueat quêquâjqgt; Euangdion Chnïti uocetur Lex amp;nbsp;iudicWjCum tarnen maxima fit difcrimen inter Legem amp;nbsp;Euangelfon,nec Chriftus uenerit in hune mundiim,ut legislator, Euangelion igitur uocatur Lex,non iuxta eain fîgnificationem,qua Paulus ad Rom.ca.^.SC ^.ÔC in multis alijs locis de îege difputat,fed iuxta fignificaoonê,quâ ha bet legis nomen apud Hebræos.Nam Hebrei uocant Legê dlin Thora,quDd proprie fignifîcat Dodrinam,Quod eft genus ad Legem Sc Euangelion. Vtrunqj enim eft dolt;ftrina.ina,quæ reue lat peccatum,operatur iram,amp; occidit. Hoc autem,quod remittit peccatû,operaturgratià,etuiuificat. Sedde bac re alias copiofius» ' PROPE EST IVSTVS MEVS, EGRES^

Hebræus fie legit, Appropinquauit iufticia mea.Egreflà eft là lus mea ÔCc.Siue autem hæc fît caufa,curante diStum fît,exijflê le^quot; gem,8C iudicium ad lucem populorum,fîue fîtaliud argumentum confolationiSjCerte fiîius Dei pcrfpicue concionatur de fuo ipfîus aduentu in hune mundum,amp; de lalute,quam fècum ecclefîæ îùg af ferat.Quod ergo dicit,habet hanc lèntentiâ. Bene confîdite, popu le meuSjôC nolite in affliStione ueftra triftida ab(brberi,Ecce em quot;nbsp;' nbsp;iufticia mea iâ in propinquo eft,amp; falus mea egreflà eft,ut uos con

Ièruet,amp; brachia mea exteniàiuntadiudicandûpopulos.hoceft, Euangelion meum,quod eft brachium iêu potentia Dei ad falute Omni credenti,diuulgatur in uniuerfb orbe terræ,ut congreget ec clefîamexomninatione,quæfubcocloeft. Infùlæ me expeeftant, èC brachio meo confidunt,hoc eft,EuangeIion meû non in ludæa tantum prædicatur,fed etiam uulgatur ad infuîas Gentiû, quæ euangelion excipiunt magna animi promptitudine,et conlequim tur fiducia eius ueram fàIutem*Hæcdeaduêtu Chrifti in carne, 8C diuulgatione euangelrj inter gentes,fîc recitantur, perinde ac fî no efîèntfutura,ièdiamadueniiient,Sedhæc eft propheticaphrafîs, præièrrim cum de uenturo regno Chrifti uaticinantur.Qiiod em futurum erat,aduenifledicunt,proptercaquod nihil certius,nihil firmius crat,quam quod filius Dei uenturus efîet in mundû,8^ alla turus ecclefîæ luæ æternam redemptionem. V nde SC iupra ca. dixit:Paruulus natus eft nobis et filius datus eft nobis,cùhoc poft lèptingentosdemumannosfuturû efîet, Solet ÔC ipiritusiàncftus in tall argumento rationem temporis habere,non iuxta humanâ, (èd iuxta cocleftem amp;nbsp;diuinam Mathematicam* In hac enim unus dies

COMMENT. IOAN. BRENT. 7^9 dies perindc cft,ac milleanni,amp; mille anni ut unus dies. Qyarc quod nobis hominibus longe poft ftiturum uidetur, hoc in con* Deificpræftns eft,uc hand immerito iam aduenifle dica* tur.Hinc eft,qLiod in Apocalypfi dicitur Agnus ab origine mun* di occHus eile. Accedit ÔC hoc,quod fpiritus iànélus utatur in con cioiiibus de regno Chrifti indifcriminatim præterito ÔC future temporc,quia pi),quifueruntante aduentum Chrifti,non minus acccperunt fruftum beneficiorum Chriftiper fidem in uenturum Chriftum,qiiain hi,qui funt poft aduentum eius. Credidit,inquic fcriptura, Abraham 0eo,00 reputatum eft ei in iufticiam. Et Pc* trus : Credimus,inquit,nos per gratiam DOMINI lefu Chri* ftiialuos futuros,quemadmodum amp;nbsp;1L L I, uidelicet,patresno* ftri.Qnare,cumpriaudîtoresEfaiæ,qui feptingentis plus minus annisfucruntanteChriftumexuirginein terris natum,tam po* tueruntconfequiinfuis adueriis iufticiamamp; ialutem Chrifti per fidem,quam hi qui fuerunt feptingentis annis poft natum Chri* ftuiTijUcre amp;nbsp;apte dicitur iufticia Chrifti appropinquafle,amp; iaius dus iam egrefià efle. Deinde confidera,quod filius Dei in hac con* Clone maluit dicere,Mca iufticia aduetlit,0^ mea Salus egreflà eft, quam Ego aduenijSC Ego egreflusium,ut hisuocahulis fignifica retjquæbonajquæbeneHcia fecum aduentu fuo af^rat. Non e* nim uenit nudus ÔC inanis,fed affert iccum fuam iufticiam amp;nbsp;falu* tem .Videndum igitur eft,quæ fïtiufh'cia,8ó falus filrj Dei, ut co* Snofcamus, quanta bona ftcum attulerit. Nam iufticia filij Dei noc loco non tantum ea dicitur,qua ipie coram Deo Patre fiio ue* re Sc perleSte iuftus eft,fed qua reputat omnes credentes in ipfum iultos.Duplex enim eft Iufticia. Vna eft Legis, quam iufticiam propofuit nobis Mofes,Scd tanta eft,ut earn nullus unquam ho* minuminhis terrisailequipotuerit.Ex operibusenim Icgis non iuftificatur in confpeStu Dei omnis uiuens. Altera eft Euangelij, quam attulit filius Dei. Hæc iufticia, uocatur Remiftio ftu Con* donatio iniufticisc.Et, Imputatio aliénas iufticiæ.Filiuscnim Dei conlècutus eft fua obedientia apud Patrem,ut quotquot in ipfum crcduntjhabeant propter ipiiim remilsionem fuæ iniufticiæ, rc putenturcoramDeoiufti. Quare, cum carcamus propria iufti* cia,licetnobisfrui aliéna iufticia,uidelicct,Chrifti filij Dei,ut etfl peccata noftra condemnant nos, tarnenftruatnosiuftidaChri* ftijfi crediderimus in eum.Sic enim dilexit Deus mundum,ut uni genitum fuum filium daret,ut omnis,qui credit in eum,non pcre* at,fed habeat eternam uitam.Salus autem Chrifti, de qua hie fit ièr mo,non eft mundana,fed cocleftis amp;nbsp;diuina falus. Multos qui* dem corpore ægrotosiànauit filius Dei,cum adhuc uitam in ter* ris ageret.Non autem principaliter uenit in terras, ut hominibus conferretcorporalemfalutem,ftd fpiritualem 0lt;fcocleftem,hoc

eft, ucram amp;nbsp;perpctuam.Itaquc films Deinon rcftituit omnesæ^ grotoscorporalißnitatijfed reftitin't omnes credentes in ipfum Ipmïuali èC ccekfti ünitati .Illa,etiamfi connngat,tamen non uat hominem ab intcritu: Vel tandem cm'm morte pcreundum eft.Hæc autcm,ut eft ucra coram Deo fànitas,ita fèruat ctiam ho minem abæterno interitu.Filius Dei non omnesconleruat inco^ lûmes in hac corporali uita,fed finit tam iuftos quam iniuftos mor tern obire. Seruat autem omnes credentes in ipCum in coelefti uita,ut etiamfi moriantur corporaliter,conftruentur tarnen in morte,ct excitentur adfruendam uitam perpetuo foclicem »Quid hac lalute optatius, quid ea iucundiusC'Quare etfi grauiter affligi^ mur,uel aduerfis huius mundi,uel horroribus mortis, tarnen fi conuerfi ad filium Dci,confidamus iufticia 8C lalute cius,nihil efi, quodpolsit nobisincommodum afîèrre.Sed nee hoc prætereun# dum eft olcitantcr,quod filiusDei uocat Euangelion, brachium Iuum.Brachiamca,inquit,iudicabuntpopulosgt; Et brachiomeo confident.Sicin Pialmo uocatur irga uirtutis fuæ.Hoc plane ik lud eft, quod poften dixit Paulus, Euangelion eft P O T E TIA DE I adlakifem omni credenti» Sicut enim (ortis luda* tor potens eft brachrjs fuis,ut derjeiat aduerlarium et luperet cum lult;fta,ita filius Dei potens eftEuangelio fuo,ut per illud non tan* turn congreget ecclefiam fuam ex om ni natione, uerumetiam fer* uet earn in omnibusaduerfis,ac deniep in morte ipfa. Ac profedo magnum eft encomium Euangelij.quod fit Brachium Domini,

potentia Dei,qua ieruentur omnes credentes.Quare,qui indi* gent auxilio Dei,conferant ft ad brachium eius, hoc eft, ad euan* gelion eiuSjamp;f inuenient opportunum auxilium in omnibus ne* celsitatibus fuis.

Aliud argumentum confobtionisdudum à certitudine amp;nbsp;fir* mitate lufticiæ SC Salutis fill) Dei.Poftquam enim filius Dei expo fuit fe afterre ecclefiæ lûæ iufticiam ÔC làlutem, exponit nunc, quam certa,quamfirma fit ea iufticia lalus,ut afflidi ftiant,ft fpe fua,quam de benefieijs filff Dei concipiunt, haudquaquam fru ftrari ac pudefieri.Opponit autem firmitatem fuæ làlutis firmitati cceli amp;nbsp;tcrraCjUtillam huius collatione magis peripicuam reddat. Attollite,inquit,oculos ueftros ad coelum,amp; inlpicite terram fub tus.In quern ergo ufum debemus credos ad fidera tollere uultus, ' et afpicere terram'^Co6li,inquit,liquefcent aut peribunt ut fumus, ' terra ficut ueftimentum atteretur,SC habitatores terræ ficut hoc(uidelicet,titiuilicium,autfloccus)uelad cundem modum in* teribuntjSalusautem meaingternum durabit,amp;: iufticia mea non^ concidet*

COMMENT, IOAN, BRENT, 74?, conddet. Hcc tab's eft Iocudo,quabs eft ilia apud Euâgebftas:Coe luin terra præteribunc,uerba autem mea non præteribifnt. Ni hd uidetiîr firinius cos:logt;nihiî ftabibus terra,nihiîetiâ cerdus con^ nnuâ lùcccftione habitatorurn huius terræ. Et tamen hæc omnia mutabuntur.lufticiaautem SC Salus,quamaffert credendbus us Deijiionniutabuntur,non peribunt.Certifsimum eni'm ac fîr^ mifsimuin eft,quod omnes qui creduntin fib'um Dei lefiim Chrî^ ftuîï) ,reputentur coram Deo iufti,etconlcquantur ueramac gter nain îalutem »Fibus Dei multo magis perfcret,ut fradtus illabatur Ofbîs,quain ut hi,qui creduntin ipiüm,pereant in peccatis fuis,ÔC non feruentur in morte. Hçc conlolatio,ut eft iucundi(sima,ita eft neceflâria afBi(ftis,amp; perturbadsconicientqs.Nam qui tentantur aducrfis,8i:^fentiuntiudicium peccati,etfî(b]entfpem quâdam de niîfcricordia Dei aliquoties concipere,tamen fubinde ingeritur ip fis taie abquid,quale dicit Bildad apudlobemiQtjid perdis anima nbsp;nbsp;”•

tuam furore tuoCNunquid propter te derelinquet terraCÔC trans ferentur montes de loco fuoC An neftis latam eue iententiam diui* nuus,quod quicuncp peccauerit,ôô non impleuerit legem Domi« malediêtuscNum ignoras,Deum miicricordem quidê eflè, ledhisqui di!!guntipium,ôôcuftodiûtmandataeius.Cum igitur tu probe icias te eflè peccatorem,Sc mandata Dei haudquaquam cu(todrjflè,quid uanam fpemdemiiericordia Dei concipis quid tcipfum decipiscNum Deus propter te retradtabit fententiam iu dici] fuifNum propter ce inuertet fuam ipfius ordinationemC Hç funtgrauiisimgtentadoneSjamp;S ignita iacula SatançSed Hüus Dei pcoponit nobis hac concionefcutum,quopolsimusomnia ifta 1« gnitaiaculanonillæn tantum excipere,uerumetiam extinguere, Codumdnquitjamp;f terra præteribuntjufticia autem mea,Ô^ iàlus nieanonpræteribunt,Verumquidemeft,quod Deus conftituc rit ccelum nbsp;nbsp;terram fua quadam firmitate,fed multo firmius eft

Euangelion de iufticia amp;nbsp;làlute fili) Deiin populum fuû conferen da.Nam hoc decretumeft,non poft,fed ante conftitutionem cŒ nbsp;nbsp;,

b amp;nbsp;terræ .Elegit nos in ipfo,inquit Paulus, antequam iacerentur fundamenta mundi.Etalias:Myfterium dicitur ^ternis tempon'^ bustacitum,nunc uero manifeftatumamp;c.Necdubiûeft,quiniêr! tcntia legis lata fit aduerRisomnes,quilegê nonperfetfte implent, Seueritasautem huius fententiæ inhis tantû hæret,qui non agno fcunt fibura Dei,qui non accipiunt iufticiam amp;nbsp;iàlutem filq Dei,. Nam qui funt Chrifti filrj Dei,etfi ièntiunt adhuc peccatû ÔC mor teni,tarnen donanturiufticia Chrifti,utcondonetur eis peccatum àc reputentur iufti,amp; feruentur in morte,æterna fàlutc.Chriftus, inquit Paulus,redemit nos à maledidlione legis,dû fadus eft pro nobis maledidbo.Et iterum :Eum,qui nô nouit peccatum,pro no bis peccatum fecit,ut nosefficeremur iufticia Dei per illû. Quarc

fpes corum,qui funt Chnfl:i,de mifèricordia dementia Dei no eft uana,fed certo conGdere poftunt ÔC dcbentgt;quod Deus multo magis feratjUtnon tantum uniuerià Lexabrogetur,fed etiam uni uerlus mundus pereat,quam ut iufticia et falus Chrifti fili) üii non conferanturcredentibusin ipfum. HucpcrtinetôCiiiudPiàImi» lurauit DominuSjôô non pocnitebit eum. Tu es facerdos inætcr^ numfecundiimordinemMelchiftdec.Hicconftituitur filius Dei in facerdotem,non temporarium fed æ£crnum,idq^ non fimpiici* ter,ftdiureiurando.Iurauit(inquft)Dominus.Etnon pocnitebit cum,ut ftiamus,quod nihil certius,nihil firmius fit,quam quod liusDeifitperpetuusplacatoriræDei, amp;nbsp;recondliator omnium eorum,qui in ipfum credunt»Qpod maneat,inquit Apoftolus^n æternum,perpetuum habet (âcerdotiû.Vnde amp;nbsp;iàluos facere ad PLEN VM poteft,qut peripiumadeuntDeum,Semper uiués, ad hoCjUt INTERPELLET pro illis.Hoc idem fibiuult,quod poftea cap. ƒ ^.Efaiæ recitatur : Montes commouebuntur coP les contremilcentjMiièricordiaautem meanon recedetà te,etfoc dus pacis meæ non mouebitur, dicit milcrator tuus Dominus. SedquodChriftusnonducaro fa(ftus,per Prophetas affirraauit, hoc poftea fuo ipfius non uerbo tan£um,Iëd etiam iuramento per Ipicueconfîrmauit. Amen,Amen,inquiens,dico uobis. Qui ier^ monemmeumaudit,amp;rcreditei,quimifit me,habet uftam æter* nam,8(S in condemnationem non uenit,fed tranfiuit à morte ad ui* tam. Hoc armorum genere,amp; his fcutis excipienda funt iacula Sa tanæ,ut extinguantur,8C nos incolumescuadamus.

AVDITE ME QlVI SCITIS IVSTVM, PO P VL VS ME VS, LEX ME A IN CORDEamp;c Aliud argumentum conlblationis,dult;ftum ab aduerlâriorum interitu,amp; lîmiliter,ut prius,à certitudine iufticiæ amp;nbsp;falutis,quam habentpi] in filio De/ perfidem, Ac herum mouetßcutantea,at* tcntionem,ut iciamus hæc non efle humana fomnia,led diuina ora cula. Audite me,inquir,qui agnofcitis meam iufticiam,öC qui tene tis in cordibusueftrismeam legem, quæ eft Euangelion meum. Audite uos,qui adhibetis fidem meo euangclio. Multa manent uos aduerfa opprobriaimpiorum hominum, propter nomen, propter euangelion meu.Loquentur de uobis peisime,habebunt uos tanquam catharmata amp;nbsp;periplemata.Sed uos nolite metuerc opprobrium mortalis hominis,8c ne frangamini animo propter contumeliasimpiorum.Etfîenimimpij uidenturin hoc mundo fœlKes,tamenficutueftimcntum,nceoscorrodet tinea,amp;; fîcutla ncam ueftemcomedeteosuermiculus.Iufticia autem mea æter^ num’durabit,8c iaius mea à ieculo in ieculum. Hoc plane illud eft, quod filius Dei poftea caro fadus didttSi patremfamilias uocaue runt Beelzebub,quanto magis domefticos illius.Ne igitur metua tiseost

f^cos.Et mox:Ne mecuads uobisabhis,qui occidiint corpus» a* ’^imam autem non poflunt occidere ô^c.Etitcrum : Alienosâ fy^ nagogis facient uos.Et uenit tempus,ut quifquis intcrficiat uos»uf deatur cultum præftare Deo.Et hxc facient uobïs,quia non noue runt patremgt;necp me SCc. Acrurfus: In mundo afflidionem babe tis.fed bono ammo ßtis,Ego uici mundu. Duo igitur proponun^ turhiccccleGæcognofccnda. Alterum cft,quod lufFerendaei fine in hoc leculo aduerla, opprobria,contumehæ,cruces mortes propter fidem amp;nbsp;confelsionem filfiDei.Etfi em’m non accidunc fingulisfingula,tamen unufquifc^qujuukpie in Chrifto uiuere, habet fuas pro fuæ uocationis ratione cruces. Aker um eft, quod hæcaduerfa non fint eccJcfiædamnaJed lucra.Si em'm fimul cum Chrifto patimur,fimul etiam cum eo uiuemus amp;nbsp;regnabimus, Etmomentanea leukasafflidionisnoftræparitnobisniire fupra modum æternum pondus gîoriæamp;c.

CONSVRGE, CONSVRGE, INDVERE FORTITVDINE, O BRACHIVM DOMINI, CONSVRGE, SICVT IN DIEBVS ANTI^ QVIS amp;c.

Alia conColatiOjducfta ab exemplo libera tionis Ægypdac^.O’» Icrua autem hic mihi iucundam fpiritus lanóli rhetoricam,öC gra^ Uemeiusgrandiloquentiam.InhacemmConcJonis parte poiuifi» Ictfimp!iciteritadieere:5icutDominus liberauk quondam affli^ ftam fuam ecclefiam e tyrannide Ægyptiaca,ka liberabit earn nüc quoep ab omnibus fuis aduerfis dé adueriârrjs.Non eft autem cor» tentus hac fimplici narratione,fed afiurgit in grandiloquêtiam,0^ format fermonem uarqs figuris. Initio lacit Apoftrophen ad Bra chium Dominijhoceftyadpotentem ilbm uirtutem,qua Deusre Uelatecclefiæuerbumeuangeltifùijô^ tuetur illud aduerfus om^ ncshofteseius,uthisopprelsis,ipfacon{èquatur falutem. O bra^* (hiurn Domini(iwquit)excitare,excirareinquam.Inhac tanta ec^ clefiæafiîiutione uiderisdormitare.Sf nullam miftræ ecclefiæ cugt; ram habere. Viderisomnempotennam,omncs mrcs ruas amifîft k,quod conniucs ad tot dé tantas ærumnas populi tui.Excitai e i* gitur,ôc induerepriftinatuafortitudine.Recipe uires tuas, quas kiperioribus temporibus,per omnia fecula declarafti.Sed nunc uno tantum exemplo contentus ero. An non tu uetus illud brachi üm cs,quod quondam cocidk fijperbiam leu infolentià » uidelicer, Ægyptiorum,ÔC doloreconfeckdraconê,hoceft,Pharaonê'; An non ru illud brachiû es,quod exiccabat mare ( rubrum ) dé aquas abylsi magnæ,S(f qd effïciebat,ut profundum maris fieret uia,qua pcrtranfirentredemptiexÆgyptoÇ'Sicutergo tune liberata eft alHifta ecclefia, dé dutfta eft diuinitus ad terra Patribus olim pro^ niifiâm,ita dé nue redimetur diuina potenua et dementia ex omni

busaducrns.Etuenietin Zioncum canticoEoc eft,ficut ccclefia populiDeijCumeuafiflctincolumj'semari rubro,ceanït câncuin Domino ad dedarandamgratitudinemfuam,itaamp;S nunc eccleßa cantabit in coctu fuo carmen graticudinis. Erit ièmpiterna læticia iuper capita eorum,apprehendcntgaudium dC Iæticiam:Fugient aucem dolor amp;nbsp;gcmitus. Ac profetflo exemplum Ægyptiacæ libc rationis infîgne eft S)C memorabile.Nam ut diligenter conlêruarc turjibuit fpiritui iàndlo duo cius præcipua monamenta inftitue^ re. Alterum eft præiàtio Decalogi,in qua dicitur:Ego fum Domi nus Deus tuus,qui te eduxi de terra Ægypti,de domo (èruitutis* Cum enim Decalogus frequenter eflet cômemorandus, frequens etiammentio Ægyptiacælibcrationishabita eft. Alterum, anni«® uerfarius dies feftus Paichæ,inGgnitusnon uno tantum fimplici gendre iàcrorum,lèd multisa'cuarijscerimonqs.Noneftaute fen tiendum,quod hie feftus dies fuerit tantum monumentum pr^te^ ritæliberationis ex Ægypto,fêd multo magis fuit monumentum liberationis futuræ per filium Dei,idcp non ex mundana tyrannic de,fed ex feruitute amp;nbsp;tyrannide peccati,Satanæ,mortis amp;nbsp;inferni. Hæc eft maxima omniumliberatio.Vndeamp;L Agnus Pafchalis in ChriftumfiliumDeirefpexit.Et fanguis agni, quo fuperlimina«’ ria Iffaelitarum tinda fuerut,adumbrauit Gnguinem Chrilb,quo ueredefendimurabexterminatore.Sedamp;Oftàagni,quæ non e^ rant cofringenda, in ofla Chrifti refpexerunt.Denicp omnes pro pemodumcerimoniæagni Pa(chalis,amp;dieifeftieius Chriftum fi IiumDei,amp;liberationempereum futuram demonftrarunt. Pa^ fcha noftrum, inquit Paulus, pro nobis immolatus eft Chriftus. Italt;^fcftumcelebremus,noninfermento ueteri,ncc in fermento maliciæamp;Suerfutiæôôc.Et Petrus :Redempti fumus preciofo fan guine uelut agni immaculati,amp; incontaminati Chrifti. Quare, fi ccclefia Domini feruata eft maximis miraculis,cum in Ægy pto de fèrta8óoppreflaiaceretjgt;8óuidereturdefalute eius plane concla^ matum efle, multo magis nunc feruabitur in ærumnis fuis, poft^ filius Dei expiauit peccatum fanguine fuo, reportauit uidori^ am ex morte amp;nbsp;inferno. Additur autem hie de fempiterna ecclefîj læticia,quia fugientabeadolor ÔCgemitus.Hæc etfi perfcAeim^ plentur in Relurreéî:ione,tamen quia accipimus per fidem primi^ tias fpiritus,accipimus etiam in hoc feculo guft urn huius fempitcr nælæticiæ.Caroinpfjsdolet quidem mortificatione fui,fed ipiri^ tusfuamfèmperhabctlæticiam,quod fèiat fê propter Chriftum habere Deum propfcium,quod peccata fint côdonata,qgt; mors fît uida,q) cocluapertu,q? parata fît æterna iufticia ac foclicitas,quae certoexcipiat credêtem in filiu Dei. Hæ funt primitiæ coeleftis fèmpiternæ læticiæ,quæ nobis in filio Dei promittitur, per €ƒ uangclion eius offèrtur^ Studeamus igitur qua pofTumus dili^

COMMENT. IOAN. BRENT. 7«r gEntiaeuanoclioChrifti,utamp; hac læticia perCundamur.

PerlèiieratadhucfiliusDeiincolIationcfùæ liberationis S^Ia^ btiSjCumliberadoneÆgyptiaca. EGO, EGO ipfe,inquif, confolor uos.Quondam in liberadone Ægyptiaea mittebam uo^ bisferuosmeosMofen amp;nbsp;Aheronem,qui confofabantur uos in iJcftrisænimnis. Nunc autem en ego ipfe filius Deiadfum uos fonfolaturus SC liberaturus.Quid ergo inetuitis uobis ab homine ’^ortali,aut à filio hominis,qui ut feenum areicitC Cur ram cito ob îiui fcim ini Dei fadorisue ft ri, créât oris cceliSe terra? C Fateor, Nabuchodonoibr,Andochus,Nero, Domicianus,DiocIerianus funtcrudelestyrannijS^ læuiuntfuo quifep tempore in ueftrum ccetum immaniter» Sed putas ne me filium Dei, uerum Domft numDeum tuum imbeciniorcmeflê,quamquipoGimuosà uida eorumdefendereCOygioenim te,quidaliudfunt,quam ho^ tnines tantæ imbecillitatiSjUt unum paruum ulcus pofsit eis uitam auferreÆt quid eft uniueria maieftas eorum,nifi gramen, quod dmquidemuirere uidetur, fed poftquam decifum fuerit,conti^ nuo exare(cit,amp; fit feenum C Ego uero non tantum tuus fum fa ftor,uerumetiam cocii 8C terræ amp;nbsp;omnium,quæ in eis funt, crea^ lor ,Qy od igitur efiet hoc præpofterum inftitutum, ut metueres tibiabimbecillibus ÔC impotcntibusinisbeftiis,meiautcm Domi niDei tui,tanta potentia Ô6 maieftate præditi,obliuifcereris, nonpotiusderid'eresfiducia md omnem iHorum uanam ferod^ amÇ’Meminiadhuc,amp;:nondumexciditmihi,quod quondam for midaucrisiugiter tota dieà fade faroriseius, qui te tribulabat,ui* delicetjPharaonis in Ægypto,8^ qui parauerat feu inftituerat te perdere ac dclere »Sed quxfo te,ubi nunc eft furor iftius tribulato ds;An non compefeebam eum egregieCEo enim necefsitatis adi^ gcbain eum ftipplicijs, ut cum nullis uerbis perfuaderi potuerit, quote liberum dimitteret, tandem feftinabundus difeurrerit, ut non folum te liberum,ne ad internecionem perires,dimitteret, uc rumetiam magnas opes in te confcrret,ne tibi panis feu commea* tusdecflet»SicenimExod»|2.(criptum eft zSurrexit Pharao no^ de,amp; omnes lerui cius,cuniftaquc Ægyptus,amp; ortus eft clamor magnusinÆgypto. Neque enim erat domus, in qua non iace^ ret mortuus» Vocatiique Pharao Moiè 8«^ Aherone noefte, ÔC ait Î Surgite, cgredimini à populo meo uos öd filij Ifrael SCc, Ac mox» Dcdit D O M I N V S gratiam populo coram Ægy^* pttjs, ut commodarent ds uafa argentea aurea,amp; ueftem plu^ rimam ÔCa Vides quam admirando modo compeicuerim fero^ dam PharaoniSjôd conferuauerim ac liberauerim te,ecclefia mcâ»

Ne igiturdubiteSjEgoadhucfumuetusille Dominus Deus tult; iis,necdefeckintereatcmporispotcntia mea,Sed ca. tanta adhuC eft,utfiuelim,unonutumareita conturbem,ut intumefcant élus eins» Vocatus fum hadenus Dominus Zebaoth,böc eft* Exercituum.Hoc nomen nondum amifi,(ed adhuc una cum reip* fahocretineo,quodfuperemmeauirtuteamp; potentia omnes ecc^ leftium Sóterreftnumexercitus.Quare tu eccleßa, mea fuauifsk inafilia,bono (isammo,non tedeftro,fed pono uerbamca in ore tuo,{nftituoin tuocœtu,ôô confèruo etiam minifterium Euan« gclij mci,actueorte umbra manus meæ,utplantem£(xîos,ôif fun dem tcrrani,adeocgdicoZioni,PopuIus meus es tu,hoc eft,ut adreplendumregiiumccelorum coUigam eccleftam omnibus regnis terræ, quæ in hunc ufum conftitui,ut ex eis congregem ÎZioni feu eccleîîæmeæpopulum, quern tuear, quern defenoani, quern conftruem,amp;S quern faciam hæredem omnium cceieftium bonorum .In hac pericopa,quam paucis perftrinximus,initio ob* (èruandumeft,quodfihusDeidoceat eccleftam iuam inftgne tificium,uidelicet quid faciendum ftt in perfecutionibus,ne metus ityrannorum nosexterreat.Ego,ego ipfe (inquit ) confolor uos, Tu uero quis es,ut hominem mortalem metuas C His uerbis bet nos diligenter inter fe conferre quis ipfe ftt,amp; qui tyranni ftnt* Similiter, Quæ bona ipfe conferat,ôé quæbona tyranni au ferre queant. Nam ex una parte, Qyi nos tuendos,amp;r in omnibus ad* uerftsconferuandos fufeepit, F1LIV S Dei eft,non adoptiuus, led naturalis,eiufdem cum Deo patre fubftantiæ,potentiæ ÔC ma* ieftatis» Qtn nonfolum nos homines fecit,fedetiamcreauitcoe* lumSC terram amp;nbsp;omnia quæ in eis funt. Quid hac potcntiaamp;^ maieftate excellentius cogitari poteftç’ Ex altera autem parte, Qyi nos perfequuntur,flint quidem potentes in hoc feculo prin* cipesaut Monarchæ,homines tarnen funt,animal natura uarium, mutabile,amp; tarn imbecille,ut nullum plane impetum mortis fufti* nere queat,fed confeftim,ut mors accefterit,concidat.Comparan* tur autem tyranni,quamuis potentifsimi,apte admodum,grami* ni pratorum.Sieut enim hoc mane uiret,uefperi autem,poftquam demefliimfuerit,itaarelcit,utetiamnomen graminis amittat,0£ uoceturfocnumu'tailliuidenturaliquandiuin hocmundo poten* tes Sc foelices, fed poft paululum ft tranftueris,ecce non funt am* plius, Ut Pfalmus ait, èC ft quæfîeris, non inuenies locum eo* rum 4 Deinde confer etiam inter fè bona, quæ tyranni aufe* runtjfiliusautemDeicompenfat.Namtyranni pofluntauferre,fi multum,externumhuiusfèculi honorem,externas opes,addo eti amcorporalemuitam.Num hoe admirandumC An non ÔCuna ueneniguttula,unum peftifèrum ulcus,idem facerepoteftC Qyid ergo tyranni fibi de fua potentia applauderent C In hoe corpus fæuire

fæuire poflùnt,ac ne id quidem pro fua libidine, fed quantum eis à Domino eonccflùm fuerit,in uitamautem animæ fæuire non poiîùnt. Filius uero DEI, ut obedientibus ci perfidemyredii! tuit ea quæ ipfis ablata funt à tyrannis,in hoc etiâ ièculo centuplû, èi in future æternam fcelicitatem,ita poteft tam corpus quam ani inam inobedientium æterno lupplicio perdere. Quem igitur nûc metLias 7 Quem nunc,delêrto altero,lècT;eris C Num Tyrannum, ut nihil aliud dicam,H O M1N E M an filiû Dei C” Sed metuo^ inquis,nefiliusDei,quemtotiespeccatis me is offendijuon me a* giiofcatCQuid ergo lentis de Euangelio eius Num exiftimas id uanum eflè lomniumî^ Audis Euangelion fiîi) Dci,quo tibi gratis per fidem in ipfum promittitur remiisio peccatorum, donatur tibi iuftieia eius. Baptilàtus es in nomine Chrüti .Datur tibi coena Chrifti,qua etiam priuatim applicantur tibi beneficia eius.Qyam igitur amplius caulam habes tug dubitationisc Magna cit tyranno rum potentia,magna etiam Satanæ,cuius ipfî funt làtellites,poten tia ,Sed maior eft,ut loannes dicit,qui in Nobis eft,^ qui in mun tlo.Et hæc eft uiéloria,quæ uincit mundum,fides noftra.Confera mus ergo in perlècutionibus diligenter inter fe tyrannos èC filium DeijUt excitetur ÔC confirmer fides,qua omnia aduerfà uincamus.

Deinde cum dicit :Cito ueniet gradiens ad aperiêdüm,uel ficut Hebræus textus habet:Feftinabat(uidelicet Pharao) diieurrens, tJC aperiretjUidelicet Ifraeli uiam,quam ante præclufèrat,ÔC dimit^ ter« eos liberos óóc.admonet nos de eo miraculo,quo Pharao trina manu ada(ftuseft,ut non folum dimitteret Ifraelitas ex Ægy ptoliberoSjLierumetiamcogeret eos feftinanter exire. Docet autc rnentione huius miraculfiquod habeat in manu fua,no potentiarrr tantûjlèd Sc corda ty rannorum,amp; quod definiat eis terminos,uP tra qiios fua ferocia progredi no queant.Hæc eft magna cololatio piorum,amp;diligenter in aduerfis cogitanda.Deus no nelciuit Pha raonem graflàri in ecclefîâfuam.Nec ignorauit eum meditari exP tium eeelefiæ.Sed definiuit ci terminum,ultra que non potuit pro gredi.Et tandem,qui ante detinuerat ecclefîam tyranni)t«o',eo hit militatis deuenit,ut earn fùa fponte dimitteret. Sed cû paulo poft mutaret fententiam {uam,ôô rediret ad ingenium fuum,necene ha huit cum toto exercitu fuo perire.Hæc eft dextera excelfi.Sic no** üit Dominus hoftibuspopuli lui frenum ini}cere,ut ne dirnidiam quidem partem inftituti fui perficere queant. Vnde lob ait î Impff cruni ficut paleæ ante faciem uenti,8c ficutfauilla,quam turbo dP fpergit. Ac moxiNumerus mêfium eius dimidiabitur,hoc eftjlmi* prj multa quidem inftituunt aduerfus pios»fed quod inftituunt, dimidiabitur. Vixdimidiu perficient.Et Pfal.y4.Viri lànguinii amp;nbsp;dolofî non dimidiabunt dies fuos.Proponunt fibi adhuc multa uitg têpora,quibus uelint aoimos lîios opprelsione piorû exatura

7^8 IN CAPVT LI. ESAIAE re, Sed bene habet. Non impicbuntdimi'diamhui'uspropofiu par tem.Quarc non terreamur minis impiorum,{ecl confidamus pro NI. inifsis Hlij Dci,qui bonus cft,ut Nahum ait, ÔC confortans in die iribulationis,ac Cdens fpera-nces in (c,amp; prætereuntediluuio [ad/ etconfummationem amp;c,

Tertio,cuin ait : Pono uerba mca in ore tuo,8ó umbra manus meæ protego te amp;c.obreruabiJis eft promi(iio,quafilius Dei red pit fc in ccdefia fua non folum inftauraturum,(ed eriam conferua^ turum minirtcrium cuâgeli) fui,ut uerbum cius perpetuo uf(Ç ad confummationem ieculi in ecclefia fonct. In Matthæo uocat hoc minifterium Petram.Super hanc Pctram,inquiens,ædificabo clefiam mcam,amp; porcæ inferi non præualebût aduerfus eam.Etfi enim Euangelion Chrifti no iemper eadem ucl maieftate,uel per^ Ipicuitateadnundaturinmundo,adnunciaturtarnen,amp; adnun* dabiturufcKadfinehuiusmundijfi no in magnificis templis a pu* blicis miniftriSjCcrte in priuads edibus à patribus familiasdnitio re uelati cuangeiij contulerunt in unum omnes uircs fuas ludæi amp;nbsp;Gentes,ut prædicationem euangeli) de iefu Chrifto c mundo tol krcnc,fedconatus fuit uanifsimus. In Pontificqs tenebrisjumen gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cuangelq (bphjftids corruptclis publiceita obfeuratum fuit,utno

agnoicercsampKus euangelion Chriftijattamcn conferuauit Do minus intra domefticos parietes Symbolu ApoftoJicum, in quo articuli de euangclio Ghrifti,et(i pauciisimi?,puriisime tarnen con tinentur.Exquo etiameccießa non tantum conièruata ,(èd etiani ad poftcros propagata eft,Fieri enim non potelt,ut Petra, fupra quamædificaiaeftecdena,diruatur,Sô uthæc promifsio interci* dat: Pono uerba mea in orc tuo,0£ umbra manus meæ protego te.Quare utut infaniant aduerfarq piæ do(ftrinæ,non tarnen con* lèquentur fcclicem inftituti luicuentum,

Qiiartoconßderamihihocloco infigne encomium miniileri} Euangelrj. Addit enim fifius Deit Vt plantcm ccelos,6lt; fundem terrain,Minifterium enim EuangelijjOrganon illud cft,quo fiii* US Dei plantatcoelum,5(S fundat terram.Quid poftet de hoc mi* niftcrio excellentius dia^Nam filius Dei colligit ßbi hoc rniniftc* rio co£leftesciues,amp; cohæredcscocleftiûbonorum.Hoc uereeft plantare coclos, Qyotquot enim rccipiunt euangelion Chrifti per fidem,fiuntquafinouecplantæparadifîôô regnicoeforum,ut fe* rantfrudum perpetuæuitæ.Sedæ terram fundat hoc miniße* rio,quiaconftituit,ordinat,aceriam transfert régna huius terræ, ut ex his colligat ßbi ecclefiam minifterio euangcIq.Etfi enim reg* na huius terræ folent plerunq? meditari exitium ecclefiæ Euan geüj eius,tamen ièmperfit diuinadiipcnfàtione,utmagisEuangc uo,etiam præter uoluntatem ipfbrum, lèruiant, Qyod fi uero re* gnum aliquod huius terræ eo tantum propendct,ut tollat c mun* docuan*

COMMENT. IOAN. BRENT. 769 'do èuangeh'on Ciiri(li,cunc nihil certius eft,quam quód ruina eias fit in propinquo.Geps enim SC regnum,inquit alias Propheta^quod non fer uieric tibi,peribit, QC gcntès folitudine uaftabuntur. Cum igitur mini' fterium cuangehj tantae fit maieftatiSjUt eo plantetur cœlum,6C funde tur terrajConféramus omaem operam nofiratn ad huius minifterij coii feruationem,ut SCfrudumeiuspercipiamus. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Aliud argumentum confolationisjdudum àfœlici euentu afflidió' num,As ab interitu corum,qui ecclefiam affligunt.Eft autcm SiC hoc ar^ gumentum fuis fîguris amplificatum ÂT ornatum.Nam fimpliciter pO' tuiflèt ita dicere,Bono fis animo 0 eccIefia.Etfi enim hadienus grauiter afflicfla es ex ira Domini,nec ullus hominum potuit te uerc confolari, tarnen poftquam ego aduenio SC expio peccata tua, afflidio tua crû ti» bi faluti.amp;S quam tibiinternecionem médita« funthoftcs tui,caipfiper petuoobruentur,SC peribunt. Hæceft fimplexexpofitio huius argu-menti.SedfîliusDeimakiitutiampIifîcationeôC uarîjs fi'guris fermo' nis,ut his iacentem animum ecclcfiæ ad alacritatcm excitaret. Hieruia' Jem,inquicn3,(Sic autem uocat ecclefiam)eIeuare,eleuare,Scu, Exper gifcere,expergifcere,SC Surge.BibiftihaClenus de manu Domini cali' cetn furoris eius.Bibifti SC exuxifti feces calicis foporiferi,feu intoxica' ti(hoc eft)fun:inuifti grauifsimas affliCfioneSjSC acerbifsimos dolores, præquibusnepedîbus quidem confifterc potueris,quemadmoduni hi,qui potum foporiferum,aut intoxicatum bibcrunt. Vuigare auterri tftinfacra fcriptura,quod per Calicem fignifîcentur cruces SC affliClio ncs.Hierc.tj.Sume calicem uinifurorishuius de manu mea,ÔC propfi nabis de illo cuncffis gentibus,ad quas ego mûtam te.Bibent ÔC turba* buntur SCc.Et cap.49.Eccequibus noneratiudicium,ut biberent calfi cem,bibentes bibent,et tu quafi innoccns relinquerisÆt Matth,to.Cà licem meum bibetis SCc.Et cap.ïô.Tranfeat à me calix ifte SCc.In his au tem afH{dionibus,quas tu Hierufalem,tu ecclefia, haCfenus pcrtulifti, nullus fuit uel ex amicis,uel etiam ex filijs tuis,quos pepcrifti SC cducaz fti,qui præhenfa manu tua te illæfam duccret ac conferuaret. Nam ut dicam,quod res eft,ûruerunt in te non fimplicia,nô leuia,fed duplicia; fed grauifsima mala.EiTufa funt fuper te aduerfa,non guttatim,fed pie nis uafis.Nec ullus erat qui tecum condoleret, Vaftata es,Contrita es, FameaffliCfaes.Gladiofeubelloaut uulnerata aut trucidata es. Et in his malis,quis efi,qui potuerû te confolariÆ'lîj tui præ tremore deficie bant,iacebant in compitisomnium platearum,ficut bos fylueftris reti captus,ad quem occidendum,uclut ad commune incendiû extinguenz dum pafsim omnes properant.adeoç^ res ipfa declarabat,efîufam fuif-fcfiiper eos furorem SC indignationem Domini, Sed quæfo te,0 mife; ra,ôpauperculaecclefia,5C ebrianonquidemàuino,fcd ab aduerfis SC afflidionibus,audi quac dicat Dominus 8C Deus tuus,quieft feuerifsi' mus ultor iniuriæ populo fuo illatæ.Ecce3inquû,aufero de manu tua cà licem foporiferum,et fecem calicis furoris mci,ut non bibas cum ultra; Aufero à te omnes afflilt;ftiones tuas,quas hatftcnus tanto tempore per» Ulifii.Non ampliusaffligéris.Ponamautcm,ô(; tradam calicem iniiiaz

ÏN CAPVT Lt ÈSAÏÂË îiunîeorum,qin teafflixerunt,amp;; dócerunï anfmx tuæîlnciiruerisj futv ^jciariSjUt tranfeainus fupcr te,6^ deqdas in Utnm corpus tuunijUt fis tranfeuntibus uiceplatcæ,ut conculceris,ôf opprimaris (hoc eft)Effigt; ciain utfii^qui te conculeauerunt ÔiS opprcflcrunt,u»cifsim conculcea^ tur ÔC perpetuo intcreant,tu autem perpetuo fcrucris,Haec ut rede tp telh'gantur,ex euangelio fifij Dci,quï 06 hæc concionatur, exponenda funnPhmUm enim^quod dïcit ad HicrufalemîBjbifti de manu Domini caficem furoris eius/atetur ipfe ccclefiam fuam in hoc mondo grauifsi me afdigi. Et horribile illud fpedaculum, quod hk commémorât de proiedisfilijsincompitis omnium platearum,exhibitum cftfaepeatï multum,etiam cxternac ufibi Hierufalem^nunc quidem ante Eiaiac tem pora,fubrege Roboam,âSefacrcgc Aegypti,j,Paralip,«». Sub loram, à Philiftinis,t.Paralip.ii,Sub loas à Syris4X.Paralip.i4,Sob Amafia ab If raelitis.i.Paralip.ty.Poft Efaiæ autem tempora, A Babylonijs,ab Antio cho,aPompeio,5i6 abHerodc.Inhunc cnimnumerum non pono earn uaftationem urbis Hierufalem,quæ poftremo fada eft duce Tito à Ro manis,propterea quod co tempore ludaciiamabiedicrantjUt non effent amplius populus Dei.lnfpirituaii autem Hicrufalem,quae eft uera ecclefiapopuli Dei exhibitum eft hoc crudelefpcdaculum fub Nero-ne,fub Maxentiojfub Diocletiano,06 fub afijs tyrannis» Nam hæc eft Fortuna ecclefi'æ in hoc feculo,quód non fimpliciter Ô6 lcuit€r,fed gra-uiter Ô6 crudeliter affligatur,cum intereaimpij ducant uitam foelicifsi-mamô6iucundifsimam. InEuange!ioLucæ,Diues impius induituié purpura Ô6bylTojôf epulatur quotidie fplendide«Lazarus autem plus,mendicus eftjfitT lacet ulcerofus in plateis,cuplens faturari de micis, quæcaduntdemenfadiuitls. Hæc eft imago fortunæ ecclefiæ Dei Ô6 impioruminhoc mundodlla miferrimeaffligitur,hi magna tranquiHl-täte uitam fuam tranfigunt Jn hiftoria Pafsionis Chrifti, fill us Dei fla-gellatur,conlpuitur,illuditur,potaturaceto,crucifigitur,hoftes autem eius rident,fuauiter conuluantur,exuItanc,triumphant.Eft QC hæc ima go,qua nobis proponitur fors ecclefiæ Dei 36 hoftlum eius in hocfecu-lo.niaæftimaturuelutouisdeftinatamadationi. Hiut leones,domf nantur,rugiunt 36 rapiunt impunc,quod libeuAc hreuiter,firmum Ô6 fixumeft,quodChriftusdixit:In mundo afflidionem habetis4Et Pau-lus:Omnes,qul pie uolunt uiuere in Chrifto,perfecutionempatieii* tur,idquenonfimpliclter,fed ficut bos fylueftris ( inquit j reti captus^ quern omnes cupiunt trucidatum.Hæc nobis diligenter confideranda funt,utcumaduerfaaduencrint,nonoffendamur,fed ut nos ad fuffe-renda ea obedientcr,{n tempore præparemus. Qriomodo autem nos præpararcdebcamus,docent ea,quæ fcquuntur,

PorrOjfecimus hadenus mentionem externæ tantum tyrannidis 36 immanitatis,quaimpijfolentinecc!efiam Domini graflartSed tyran-nis longe omnium maxima eft, qua Satan per peccatum, mortem 36 flammas inferni in ccclefiam fæuicHæc tyrannis,etiamfi omnia alia ex-trinfecus tranquil!afunt,tamennonceftàc uim fuam excrcerc,86 fpe-daculum iftud exhibere,quod hic recenfctur,uidelicet,quód filq Hic-rufalcm proijeiantur 56 iaccantfneompitis omnium platcarum,ficut bosfylueftrisreti captus,plcni indignatione 56 increpatione Domini,

Mifernmumenim fpedaculumeft, uidere totinfignes homines 'morte abripi,quan non eflent Deo curæ. Scd bene haber. Rlius Dei affirmât fchunc calicemab ecclefiaabftulifle,utetfiptjmoriuntur,tarnen Don pcrcunt in morte.De qua re pofteâ.

Deindc,cum dicit : Bibifti de M A N V Domini, fignificat afßidio' Des accidere ecclefiæ,non temere,nec ignorante Deo,fed Deo non fd-'tnte tantum,uerumetiam adminiftrante.Dc MANY (inquit) Domi-Dibibiscaliccm. Exiftimas fortafsis Nabuchodonoforem,aut Antiogt; thum,aut Herodem,aut Neronem,aut Diodetianum pro fua libidine, amp;nbsp;potcftatc,abfcp cognitione uoluntate Dei in tc graflàri, Exiftimas etiam mortem ô^infcrnihorrores accidere tibi dormitante Deo, ftdlongifsîmè erras.Manus Egt;ominieft,quç te affligit.Nec pollet quift quam inorum,au£ aliorum tyrannorum,ucl pilum capitis tibi moueré, Difiante accepifiet à Deo pcteftatem.Nonne duo paflcres,inquit Chri ftus,alïè ueneuntjamp;f unus ck eis noh cadit fuper terram fine Patre ue-ftroÆt Hieremias.Quis eft'ifte(inquit)qui dicit hæc fieri Domino non iubentcÆx ore altifsimi necbona nee mala egrediuntur f Quod St ip-fum diligenter nobis confidetandum eft,ut cognito uero afflidionunt #utore,excitemur ad petendam ab co liberationem.

Sed quod fequitur, po Jïèc nos à tali pclitione dcterrcrc. Dicit cnim hunc calicem eflfe Furods,honFauoris Domini.Et filios proiedos, pie Doseflelndignatione Sd incrcpatione,non Clementia SkS mifericordia Bomini.Quomodo ergo fperabimusauxilium,Só liberationem iftius, qui non fimplici ira,fed furore fuo hos affligit C Hie certe nonnihil dici-tur. Quis enim à furibundo auxilium peterete'Sed in furore Domini, quoin ecclefiam fuam iniiehitur,confiderandum eft inftitutum ÔC finis dus.Deus enim non furit humano more,ut pcrdat,fed diuino morc,ui delicet ut (cruet. Dei enim natura, Dei Ingenium eft, non perder e,fed feruare. Viuo ego,dicit Dominus Deus, Nolo mortem impij,fcdut conuertatur impius à uia lua ôf uiuat. Non eft obfeurum, quod Deus furore fuo,non in Gentes tantum,uerumetiaminludaeospopulum fu-Dm,propter impictatem fic aliquoties fæuierit,utfpedatoresomnes ûbftupefcerent.InBabylonicaurbis Hierufalem uaftatione, iacucrunt intcrraforis,utHicrem;asai.t,puer5lt;fenex,uirgtncs meæ ôf iuuenes meicecideruntingladio. Manus mulierum mifcricordiumcoxerunt filios fuoSjfadi funt cibus earum. Quid polTet horribilius cogitaric* Quid eft morSjfihæc non eftf Et tarnen Deus,cuiusfeueritate,aut ut ftriptura loquitur,furore hæc pcrada fuht,non fi'mpliciteraffirmati icd lurat etiam,fc in hac morte non uelle, non inftituere perditionem, lèdfalutem,Viuo ego,inquit,non uolo mortem imptj,fed magis ut con uertatur Suf uiuat.Et pic dicitTobias, Non deledaris inperditionibus noftris.EtPaulus:Deus(inquit)uult C VNCTOS hominesfaluos fieri,amp; ad agnitionemueritatisucnire, DEVS cnimnaturafiiafum-mumeftbonum,fummaeftfalus. Quomodo igitur poflet uelle malum,8^ perditionem C Quid ergo eft, quod minatur impfjs perditio-ncmfQuideft,quód in hoc Efaiæ loco dicit fe accepturum calicem fu-rorisfui è manu ecclefiæ,8f traditurumimpîjs f Quid eft,quod tot homines à furore Domini pcreantcHoc certe non fit uitio furoris aut ingt;

crcpatiofiis Domini,fed m'tio impietatis eorum,qui non uolunt intclh“' gere confilium Dominiinfuroreeius.Font cnim fupplicqSjqucmad' modum ante expofm'mus,non hoc confilio,utperdat homines, fed ut conuertantur ôiS uiuantjlliautem non uolunt intellïgere hoc confiJf um Domini,fed pergunt infupplicrjs impietatem impietate cumulare« Pcreuntigiturfuoipfbrumuitio, nee p odd nt ullamculpaminDomu num Deum noftrum transferre.Docemur autem in hac Efaiae conciO' neperfpfcuè,quód Deus in propinando calice furoris fui non médité^ turinternecionem fedliberationem, Bibiftijinquitjde manu Domini calicemfuroris eius.Sedadditur:Eccetui’ide manu tua calicem fopo/ riSjSC fecem calicis furoris mei,ut ultra nonbibas eum. Sic ÔC inThfC' nisHieremiæcapite tertio: Non repellit in fempiternum Dominus» Quialiabijcit,milercbitur fecundum multitudinem mifericordiarum fuarum.Non enim affligit,nelt;p dolore afficit filioshominum ex corde. Dominus nonnouit conter ere fub pedes fuos omnes uindfos terra?, de clinareiudiciumuiriinconfpedu Altifsimi, ôf per calumniam opprf mere hominem incaufa fuaôdc.EtOfeæcapiteundecimo.Quomodo dabo te Epbraimdquomodo tradam te ó Ifrael f Quomodo dabo te fi' eut Adamamf ponam te ficut Seboim î* Conuerfum eft in me cor mo-um,fimul^accenfacfuntintramepœnitudinesmeae»Non faciam furo rem iræ meæ.Non conuertar ut difperdam Ephraim, quoniam Deus ego Ôd non homo» Hocinftitutum,hoc confilium Dci in furore fuo in* duratiimpq aut ignorant aut contemnunt» Quare iure fuo pereuntin furore Domini.Noftrum autem cft,ut hoc confilium Domini diligent ter cognofcamus.Sic enim fiet^ut etfî grauifsimè affligimurjaudeamus tarnen accedereinuocationenoftra ad thronumgratiafjôd uitamin me dia morte,ac falutem in media perditione fperare»

Caîterum,quôd dicit,Hierufalem non ultra bibituram caliccm furO ris Domini,non fignificat ccclefiam,poft aduentum Chriftiin carnem, nullas amplius habituram perfecutiones:Quanta enim crudelitate ty* rannigraflàti fint in ecclefiamjpoft diuulgationem euangelij in orbent terracjfidquantaaduerfaadhucfuftineatuera Domini ecclefia.notius eft, quàm ut hoc loco pluribuscommemoraridebeanSedfignificat, quod uera ecclefia.quæ per Euangelion Apoftolicum ex omnibus gen tibus colligitur,non fîtamplius à Deoabijcienda.Elegit quondam De* uspofteritatem Abrahæ,ut ea effet ccclefia populifui.Sed quia hi tra* diderunt fe totos impietatfiôd abiecerunt filium Dei, Abrahae promiF fum,tdcirco furor Domini ita in eos efiufus eft,ut non fint amplius po* pulus Dei.Nunc autem,uulgato euangelio in orbem terræ, congregat filius Dei ecclefi'amfuam ex omnibus GentibuSjôd quam congregat, earn etiam conferuat ac tuetur perpctuo.Etfi enim multæ Gentesjquæ prius agnouerunt Euangelion Chriftf,deficiunt,alq ad Turcifmum,a* Ifj ad alias impietates,tarnen qui funt ucrè Chrifti, conferuantur etiam à Chrifto,ne pereant.Ones mear,inquir,uocem meam audiunt, ôd ego cognofeo eaSjSd fequuntur me,ôir ego uitam æternam do eis, nec péri* bunt inæternumjnecp rapiet eas quifquam de manu mea. Pater meus, qui dédit mihi,maior omnibus eft.Et nemo poteft rapere de manu Pa* tris mei.Ego et Pater unus fumus.Hoc plane illud eft,quod hic in Efaia dicitur:

dtcitur:Non adijdes,ut bibas illwm ultra.Dcindehacc uerba eti^m hue ’ refpiciunCjquod etfi filtus Dei conniuetjUtaffligatur ecclefia fuainhoc fcculojtamen non conniiietjUt in afflidioné percat,fed dat euentum ut ferre queat,6C tandem fie libérât earn,ut eollocet cam in regno coelcftij ôf perpétua bcatitudine, Nonrogo(inquit ) ut tollas eosemundo,fed ut ferues eos à malo. Hæe precatio Ghrifti ita effieax efi,ut uera eius ec clefia nunquam amplius bibat ealieem faroris DominijUunquam abip tiatur,ficut quondam populus Ifraeliticus abiedus eft,fed ut feruetur inomnibus aduerfis^ad accipienda coeleftia ÔC perpétua bona. Vnde Paulus aiuMihi perfuafum habeo, qgt; nelt;^ mors nctç uita, neqp an^ gdijOe^ principatus SCc.net^ ullaalia creatura potcrit nos feparare à diledione,qua Deus nos copleditur, in Chrifto lefu Domino noftro* Poftremo,nec hoc negligcntcr prætereundum eft, quod dicit : Noil eft qui fuQentet earn ex omnibus fifijs quos genuitjamp;f non eft, qui ap* prehendat maniî eius SCc. Et moxiQuis contriftabitur fupcr te f Quis confolabitur tet'His cnim uerbis manifefte fignificatjfe hie concionarij non de externa aliqua liberatione é mundanis captiuitatibus,fed de uc taÔC perpétua liberatione àpeccatis,àmorte 6Cinferno.In captiuitatP bus cnim externis habucrunt Ilraelitac fuos liberatores, fuos duccs,6C tonfolatores. In exilio Babylonien fuerunt Zorobabel,Nehemias,Ef-draSjSóaltj duces liberationis.Fuerunt Sc Prophetæ conlblatores Eze ehiel,Daniel,ÔC poftea,Aggaeus SCZacharias.Inincurfione 6C tyranni de Antiochi,fuerunt Machabæijamp;T ahj,qui cohortatifunt ad confianti-aniôCconfolatipopulumlfrael.Sèdintyrannidepeccatijmortis SC in* ferni,nullus unquam,etiam expraccipUisfilijs Hierufalcm fuit,qui po* tuerit ipfam fuftentare ÔC feruarc,praeter unigenitum filium Dei, Do* «ninumnoftrumlefum Chriftum, Fueruntquidem Patriarchæ,ma* gni heroes,tu er unt ÔC Prophetae fuauifsimi concionatores, ÔC potue* runt tarn illi quam hi præclara de futura liberatione doceret fed nullus Corum potuit fua perfonapeccatumexpiarc, SC mortem acSatanam uincere , ut ecclefia ucram haberet confolaciohem SC liberationcm. Solus filius Dei,qui hæc concionatur,ea eft maieftate,ut liberet popu* lum fuum à peccatiSjà morte,à tyrannide Satanæ,SC ab inferno, Qiia* refolushic uerèdicerepotéft:Ego tuli de manu tua calicem foporiSj ôf feeem calicis furoris mei. Non adtjeies ut bibas ilium ultra. Quam Ob caufamf Quia folus filius Dei expiauit petcata,SC uicit Satanam ac inortcm.Quicunque igitur cr edunt in filium Dei,etiamfi affiiguntur irt hocfeculo, tarnen non bibunt amplius fecem calicis furoris Domini* fed fi quid reliqui ell furoris,effundetur in genres illas, qua: Chriftuhl tiec nôrunt,nec nolle cupiunh

Siue hæc fit alia concio,fiuc pars prioris,quac capitc p. praccef* fitjccrte codem conftat argumento* Filius cnim Dei confolaturafflû TT I

ëlam füam eccIcfiam,SC cohortatur cam ad recipiendum animum, Sé ad concipiendam Iae£iciam,quod aduenerit uera óf acterna redemptioj quac 66 diuulgetur prædicationeeuangeltj in totum orbem terracjin^ teromnes Gentes* Quanta autem obferuantia concio huius capitis TSgi4matCif(t- excipiendâfitjhinccolligipoteftjquodfiC Propheta Nahum nonnulla in hoe capitc fcripta,i]fdcm uerbis concionetur, ÓC ApoftoJus Paulus bis teftimonio huius concionis,quamuis admodum breuis utatur, ac teftificetur etiam earn de redemptione per Chriftum fadajamp;^ diuulga^ tioneEuangelijChriftiintelh'gendameflè* Quare,cum tanta ipiritus ftndiautoritate commendetur nobis, non eft ofcitanter infpicienda» Alloquitur autem 2ioncm SC Hierufalenj,hoe eft, EccÏefiam, quæ prædicationcEuangchj inZ^ione feu Hieruialcm reuelata eolligitun Vnde uocat HierufaIem,eiui£atemfan(ftam,Exurge,inquiens,exur ge,Induere fortitudine tua,hoceft, refume animum, Gs forti animo* Nee hoe folum,fed induere etiam ueftimentis gloriae tuæ,abîjcc fac' cum,amp;ruefteslugubres,ac recipe ueftes gforiofasfeu décoras,utdG cm feftum agas.Hacc plauGbiliter quidem dicuntur, fed cui afflido ex* cuterenttrifticiam, excitarent ad lacticiamj ft non adderetur eau* (a,cxqua rcciperetur fortis animus,SC conciperetur gaudiumf Se* quitur ergo, Quia non adqciet ultra, ut pertranfeat per te incircun* c-ifus SC immundus,Hæc caufa dignifsima eft,propter quamHieru* falemdebeat animum reciperc,SC gaudio perfundi, HaClenus enim urbs Hierufalem dilt;fta quidem eft ciuitas fanóia,propter tempïum fart d:um,inquo DO MI N VS promiferatfe habitaturumïfed hæcfan* daciuftas uarqs modis prophanata fuit. Nam fi loquendum eft dé Pontificibus ÓC Sacerdotibus,miniftris templijmulti fuerunt impijfsi* mi PontiGces SC fceleratifsimi Sacerdotes ,qui etfi fuerunt circumci* fi carne,nontarnenfuerunt circumciG corde,ItaquepertranGcrunt ur* bem faneftam Hierufalem incircumcifi SC immundi, qui ÔC impieta* te fua urbem faneftam ponuerunt,SC prophanarunt, Siautem loqucn* dum eft de Regibus 6C Principibus, magna pars eorum non tantum delecftati funt impietatc,uerumetiam defenderunt eam,interfe(ftis pqs Prophetis 5cSacerdotibus,utinterea nihil dicam de alijs horribilibus fceleribus,quibus urbem fandtamcontaminauerunt. Quid diceinus de externis Regibus, de Nabuchodonofore,de Antiocho, de^ altjs, qui non tantum corde,fed etiam carne incircunciG 8C immundi peram bulauerunt urbemianeftam Hierufalem,prophanarurtt tcmplum,imo etiam dcftruxerunt,ac deuaftarunt, Hæc fcirc,haec coram oculis eer* nerc,maxima fuitabominatio in cordibus piorum. Si uero loqucn* dum eft de Vulgo,quasnonuides ibi prophanationes,8C contamina* tionesd Vulgus enim Ifraeliticum, ctG fuitcarnccircuncifum,5Cali* quoties corpore mundum , tarnen fceleribusita contaminatum eratj ut etiam Gentes fordibus fuis fuperarent, Sed præter hoc uulgus,fue* runt SC Gentes incircuncifæ ,quæ in^reftæ urbem Fïierufalem, feu commercqgratia,feuincurnonehoftil)contaminaüeruntearn. Breui* ter,nunquam tam bene cum urbe Hierufalem adum eft,quôd óm* nesciues SCincolæ eiusfuerint uere iufti SCmundi,imo quod admf rabilius uidetur,«rbs Hierufalem nunquam tam fpelix fuit,ante aduem turn

COMMENT. IÔAN. BRËNT; 773 tcaiChnftijUtuelunusfalteminearepertus eflct,qui ue1 natura faA »ereeflètiuftus ÔC fanlt;flus,uel opertbusiulliciaf fuæperfedefmplerct fûndam Dci legem.Non enimiuftïficaturin confpelt;Âu tuo omnis UP Hcns.EtjOmnis homo mendax.Et: Omnes declinauerunt,fimul inutP ksfadifunt.Noneft: qui fadat bonum,non cft ufquead unum. Quid l'acreabominabiliusr'quid horribiliusfJnea uidelicet urbc,quæ eft me tropohspopuliDei,quae€ftpra:omnibus totius teriæ urbibus adfc'' ^emDcieledajinqua efttemplum propidatoriumDeijnon repC' hriuel unumtantumucrefandum,hoc eftjUerc circundfum nbsp;nbsp;mun*

lt;ium. An,qui hæc diligentercum animofuoreputat,nonafFiceretur furnma triilicia,S^ non indueret ueftes lugubrcst'Sed nunc uenit tem^ pas,quoomneslugubresueftesfunt abqciendæ,ô^ ex animo lætan* Poftquam enim uenit GhriftuSjStS expiauit peccatum,ac diuuf* gat Euangelion fuurn in uniuerfum orbem,non adqcit ultra ut pertrait feat per Hierufalem incireuncifus S)C immundus,nunquam amphus et,ut in liera ecclcfia fint homines fordidi ôf prophani,fed omnes er une •aftiSCfancfli.Quotquotenimagnoicunt Euangclion Chrifti,amp;r cregt; dunt in Chriftum (nam hi folifuntuera ecclcfia) nonfolum accipiunt eemifsionem peccatorum,uerumetiam donantur iufticia SCfandlita* ttChriftijUt propter eam,etiam ipG reputentur coram Deoiufti 8^ fancli.Sic Slt;( Efiias poftea cap»ôo.dicit : Populus tuus omnes iufti. Infp gne præconium ecclefiæ Chrifti,quod omnes in ea fint iufti SCfan^ e^ûfed hoc rede Ctlintelligcndum, Primum enim,non fie intelligent duni efl,perinde ac fi ueteres Patriarchæ 8C pq ante aduentum Chrifti gt;nbsp;ßonfuiflent ex fide inChriftum iufti. Etfi enim Chrilîus nondum car^ *^2 aduencrat, tarnen quotquot in uentur um credebant, r eputabantur Coram Deo iuftiper fidem,quemadmodumiam fæpenumero oftendit naus;fed intelligcndum cft,quôd temporibus Patriarcharum,ut ncc e* uangelion,ita nec iufticiafideifiediuulgata fuerint, quemadmodunt poft mi (Tum de cœlo fpiritumfandum in die Pcntccoftes, Vnde Qé Pau lus alias aiuNunc propius eft nobis falus,quàm turn cùm credebamus, Deinde,cum dicitur,in ecclcfiaomnes homines eflè circuncifos et mun dos,hoceft, luftos Si fandos, intelligcndum eft, non de hypocritis,ô^ ljs,qui nomine tantum funt Chriftiani,fed de tjs, qui uere inChriftum credunt. Non eftomnium fides,inquit Paulus.Sed quorum cft fides, hietiam uere reputantur coram Deoiufti. Et iterum.Complures,in* quit, ambulant, inimici crucis CHRIST I,quor um finis cft perdit tio,quorum D E V S uenter cft, Si gloria in dcdecore ipforum, quiterreftria curant. Noftrum autem poliTto/i« eft in cocIis.Poftret ïno,quod omnes in ecclcfia fint iufti, non hinc adeo uenit,quod pi) aut fintnaturaiufti,autimpleant fuis operibus Icgem DEI perfede, nullas habeantprorfumibrdes in carne fua,fed quod cum credunt inChriftum,reputentur iufti propter Chriftum,8c habeantcondonat tionemcarum fordium,quæ adhuc poft regenerationemin carne relit quæ funt. V os mundi cftis, inquit Chriftus ,propter fermoncm,qucnt locutus fum uobis.Et Paulus :Nulla,inquit,eft condemnatio his,quiin fit! funt Chrifto Iefu,qui nô fccundû carné uerfant,fcd iuxta fpiritû Sid Quarecùm Chriftus tantum bencfîciô côferat ecclefîæ fuæ,ut nonfogt;

lumdonet earn fuaïufticia, propter quam rcputetur Si I'pfa iuftacœ ram Deo.ucrumetiam iubcat hoc beneficium inter omnes Gentes uul garCjUt quotquot âgnofcunt Chriftum per fidem ,iuftificentur etiam propter Chriftum jredc dicitur hoc loco , quod ab aduentu Chrifti nullus amplius incircumcifus autimmundus perambuleturbemHie rufalem,quia omnes fiueludæi fiue Gentes,fiue carne circumcifi,fiue incircumcifi,qui Credunt in Chriftum,reputantur Si propterChru ftum circumcifi Si mundi,

Sed pergitfiliusDeicccIefiamfuam adconcipiendam iieram animi laeticiam excitare,Só confblari.ExcuterCjinquienSjde puluere,laces ab iecfta in pulueribus, laces diruta amp;Suaftata. Abducanttc hoftes capti' uam,uinculis in colIum iniedis.Sed nunc tempus eft,ut erigas te è puL ucre,amp;S excutias catenam è collo tuo,ac recipias iterum libcrtatem Si priftinam federn feu thronum tuum r egium. Sic enim dicit Dominus: Gratis eftis uenundatijdeocp abftp argento redimemini.Hæc ut rede intelligamus,confiderandum eft,quódfiathïcfermononde tempora^ ria Si corporali,fed de uera fpirituali cœlefti Si æterna redemption?, per lefum Chriftum Dominum noftrum,quemadmodum fupra indigt; cauimus. Quarc necfithîcmentiodetemporariaÔ^ corporalijfeddc fpirituali ôô æterna feruitute 8C captiuitate,quæ nobis propter pecca* tum cotigit,Grauifsima quidé fuit feruitus Aegyptiaca. Horribilis fuit captiuitas Babylonica.Immanisfuit tyrannis Antiochi,fed hæ afflidio* neSjUtnon potuerunteftèperpetuæ,ita potuerunt tantum in corpus Si corporalia bona fæuire, At uero,quód uenditi fumus fub peccaturn, Si tradin' propter peccaturn in poteftatem Satanac, hæc demum ca eft feruitus 8Ó captiuitas,quanonfolumabducimur e bonis corporalibus Sc terrenisjfedpriuamur omnibus cœleftibusbonis, Si contjeimur in perpetuos æterni ignis career es.Quid hac feruitute grauius f quid hac captiuitatehorribiliusfSedbeneadhuchabet.FiliusDeiiubct nos hu^ ius captiuttatis catena abrjccrc, Si in lib er ta tê uindicare.Quomodo aS( idfacerepoftumusfPoflumuscertejfimodojquodaddii firma fide acgt; cepcrimus,Dicit enimiGratis uenundati eftis,fineargêto redimimfi ni.Sicut gratis eftis uenditi,ita gratis liberamini.Quid ergo uult fibif ftud GratisfDiximus antea,quód ficut non fit bîc fermo de externa rC' demptione,ita nec fit fermo de externa feruitute Si captiuitate. Quod igitur dicit:Nos Gratis uenundatos efle,idem plane cum eo,quod Pau lus ad Romanos capitc quinto fcribit.Propter unum(inquit)homincm peccaturn in mundum introqt,ac per peccaturn,mors.Et fic mors per' uafit inomneshomines,quatenusomnes pcccauimus. Ac moxîReg' nauit mors ab Adam ufque ad Mofen,in eos quoque qui non peccauc/ rant ad fimilitudinem tranfgrefsionis Adam.Etiterum.Per uniusdeli-dum propagatum eft malum in omnes homines ad condemnationettl.

poftea capitefeptimo.Ego carnalis fum,uenditus fub peccaturn. Di citSó Dauid:Ecce in iniquitatibus conceptus fum,ÄS in peccatis conce pit me mater mea.Ex his locis feripturæ facileintelligipoteft, quid fibi uelitfi!iusDei,quod dicitnos gratisuenundatos cfle.Adamcnim,prf mus parêsnofter accepita Dnomandatû,neucfcerctfruduarborisfci entig boni et malitfed cum hoc mandatum «iolaret,cóiecit in feruitute peccati,

pcccati', in captiuitatem mortis ac infernijnon fc tantum,ucrum* «flam omnem fuam pofteritatem Jtat]^ nos omnes pofteri Adami, dicp mur G RA TIS fub peccatum,mortem ÔC infernum uenditi,primum, ^uód Adam,qui nobis huiuspeccatiautor eft,peccauit aduerfus De^ Um,nulla coadione,nullo precio,fed gratis,libère,fineullalégitima caufa.Deinde,etfi peceatum Adg,fit propagatione,eriam noftrum pro prium, tarnen dicimur Gratis uenundati,fubpeccaiû 6C mortem,quócf rum non peccauerim«s,ut Paulus ait, ad fimilitudinem tran/greisio' nis Adam,nihilominus tarnenobnoxij fumusmorti QC inferno. Quid ergo ad hæc dicemus C Nihil certe dicamus aut conqueramur,fed au' diamus quid nobis filiusDei dicat,SkT agamus d gratias.Gratis ,inquit, uenundati eftis,Gratis etiamredimimini,Gratis liberamini. Vendin' cx ftis per Adamum fub peccatum,mortem S)C infernum,gratis, fine ullo ueftro preciOjfeu merito,quanquam dC ueftrum fiat peccatum propa* gatione:ita etiam Ego redimo uos à peccato,morte inferno Gratis fine ulla ueftra pecunia,fine ullo ueftro merito,fed meafolius obedien* tiagCiufticia,quanquam 6^ hæcueftra fiatimputatione per fidem. Sic ôu Paulus hunc locum expofuit, cum Roma, y.ait.Sicut per unius delix d^um propagatum eft malum in omnes homines ad condemnationem,' ita06 per unius iuftificationem propagatur bonum inomnes homines adiuftiheationem uitæ.Quemadmodum enimper inobedientia unius hominis,peccatores conftituti fuimus multi,ita per Obedientiam uni* Us,iufti conftituentur multi.Et aliasJuftificantur, G R ATIS, per illi* us gratiam,perredemptionem,quæ eft in ChriftoIefuSCc.Aciterumî i^ifer ego homo,quis me eripiet ex hoc corpore morti obnoxio f Gra^ has ago Deo per lefum Chriftum Dominum noftrum. Hie enim expia *dtpeccatum,uicitmortem,SC euafit è tenebris infcrni,ut quotqOot in •pfumcredunt,rcputenturiufti,amp;r feruenturinmortead aeternam ui' tanijidcp nullo eorum merito,Sed GRATIS per fidem propter Chri ftum.Cumigitur filius Dei confert tanta beneficia in ecclefiamfuam, tedre admonctur ecclefia,ut excutiat catenam captiuitatis de collo fuo,

Dixit anteaHicrufaIemeflècaptiuam,Slt;geftare uincula in collo.^ Confert igitur nunc feruitutem Acgyptiacam,6C captiuitatem Aflyria cam,cum hacfpiritualicaptiuitate,ut commendet magnitudinem be^ tieficfjlibcrationis fuac doceathac occafione,quales miniftros S)C concionatores,daturus fit ecclefiac.pro impoftoribus iftis uanis Pha tifæis ac Sadducæis. Defcendit, inquit, populus meus olim in Aegyp* tura,uteffetibihofpes. Sed hac profeÆone conicdîus eft in grauem feruitutem.Deindeabdudlus eft ab Aflyrqs in captiuitatem.Nam an* tequam hæc concio filij Dei per Efaiam habita eft,duplex acciderat pu blicacalamitaspopulo Iftaelitico,Altera, feruitus Aegyptiaca,Quac certe fuit grauifsima,Seniores opprimebantur tributis,^ operibus. In fantesprotjeiebantur in fluuium.Altera eftcaptiuitasAfIyriaca,dequa fcriptueft 4.Rcg.i7 .Inhacnôfolûuaftatûeftregnn Samariæ,ueruiT!x ttiäcaptiuicrudelifsimèfunt tradlatfiVndc ait: Aflurabfq? ullacaufa

calilmm'atus eft eum.Etfi enim IGacIitç mén'ti crantfua fmpietatc fianc captiuitatemjamp;S regnii;afta«oneirt,camen Aflyrij non habebant fatis le^itirmm caufam,curin eos,quj lam ablat/onc regni fui puniti,amp;: in ca ptim'tatem abduAi erantjimmanker graflarentur, Scd has feruitutcs, capnùi'îates ôi calamûatceïongcfuperatcajqualfi'ael têporibus Chri üi A[softolorff oppreffùs fuit,Et nGc(inquit)quid mihi eft hicf^Meas popuîu.î gram'ter quidéanteaab Aegÿpttjs ÔC Aflyrtjs afflidus eft,gra Uitef etiâ poft affligetur à Babylontj s,Sed uide,quid mihi nunc hoc tem porcin populo meo'accident Ablatus eft populusmeus gratisîdo* tninatores eius inique agunt,Sô nomenmeumblafphcmaturiugiter totadie.Hæc eft defcriptio eius captiui£atis,in quam abduxerunt po* pulum Ifrael Scribac Q' Pharifaci fmptjs fuis traditionibus , quæ S£ muko grauiorac perniciofiorfiiit,quàin illæ duæ priores.Poftquàm nimîfraelitæ à reditu è Babylonè 8C inftauratione urbis Hierufalem de gcnerar cnt in mores Gentium/ufcepèr unt Scribæ ÔC Pharifæi,qui hîc dorninatorès uocantur,populum docendum,ô^ inauita religione cohgt;' tinendum. Quod inftitutum, ut oer fc pium uideturqta illi impièfunt cxecuthNon enim docuerunt uere pia de lege Domini, 8gt;C de promif-fione Mefsiæ.Sed commcnti funt nouas traditioncs,prætextu quideni diuinæ legis, fed quæ reüera diuinam Icgem aut abrogabant aut ob/ fcurabantHis traditionibus intulèrunt ecclefiæ populi Dei longe hor* ribth'usexitium,ô^ abduxerüntpopuIumDeiin grauforkm captiuita* lem,quam cùm abdufti funt antèa in Âcgyptum,aut Âffyriam,aut Ba bylonenl.Namhiscaptiuitatibusfpoliati tantum funt bonis corpora* libus ôC terrenis. In ilia autem fpoïiati fiint bonis cocleftibus xtergt; nis.In his excitati funt ad agnitioncm péccatorum fuorum, ut conuer' terentur ad Dominum,5C confèquérentur falutemJn ilia autem fcdu/ dh'Uartaopinionepropn'æ iufticiæ,nonagnôuerunt uerè pcccata fuàj nec iteram péccatorum ueniam confequebantur. In his manebant adgt; hue populus 5c ecclefîaDef In illa autem fie abiedi funt,ut non am* p’ius fint populus Dei, idcoque tradin' in æternam damnationenti Quid taîicaptiuitatepoteftgrauius aut dici aut cogitari f Quanto to* lcrabilius fuit corpore fub Aegÿpttjs, aut Aflyrijs, qnàm animo fub ScribisSf Pharifæis captiuumefteî' Confideremusigitur diligenter, quæ ftiius Dei hoc loco de Pharifæis Ôô traditionibus eorumconcio/ netur,ut cognofeamus, quanta ecclefiæ pernicies hæreat in huma* nis traditionibus, 5C cxcitemur ad fedandam ueram lucem Euange» Itj D O MINI noftri IE S V CHRISTL Primum enim dicit : Pogt; pulus meus ablatus eft gratis ♦ Significat autem populum Phari* faicis doeftrinis traditionibus abduci, imo auferri, in captiuita* tem longe omnium calamitofifsimam. Nam eadicitur PharifaicadoJ' lt;firina,quæ prætextu diuinæ Icgis,inftituitnouos cultusDei,do* cet eos DEO ita gratos efte,ut propter ipfos faucat cultori,remit/ tat ei peccata, benefaciat ei in hoc SC futuro feculo. Tab's autem doftrinaabducitafleclas fuos in perpetuumcxitium^Efficit cnim,ut ncc peccata uerè agnofcantur,nec uerum officiumChriftirequiratur, nec uera prçcepta SC iacra Dei obferuentur. Vt non ÔC hoc addâ,quôd Pontifices, Scribæ ÔC Pfaarifæi excitarunt populum fuum adabijcien* duni

COMMENT. IOAN, BRENT, ' ^umS^damnandumDominum noftrum IefumChrifturf»,quo hane fuamdodrinamtuerenturjSC populuminobedientiafuarum traditio tum continerent.Ex quo fadum eft,quod gens ludaica non tantum fit «Romanis oppreflàjUerumetiam à Deo abieda,'ne fit amplius popu^ bs Dei.Quidigiturpotcft Phariiaica dodrina perniciofius efleCTa* fentiamus etiamcffedodrinam Pontificiam,Monafticam ÔC Schó bfticam,de mentis bonorum operurn,de facris Humana tantum autO' titate inftitutiSjdc facrifictjs MiflarumjdcPurgatorio,deperegrina' tionibusjdelndulgenttjsjdcnique de Infinitis alijs traditionibus, Scd quid eft,quod hîc dicit,populum fuum ablatum cfle GRATIS, hoc «ft,fine iufta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fine populi mcritof'An non Ezechiel dicit : luxta

iniquitatcm intcrrogantis,crit ÔC iniquitasProphctacf’Et Paulus : Pro to, inquit, quod non dilexerunt ueritatcm, ut .lalui fièrent, mittit iE lis Deus efficaciam illufionis,ut credant mendacio. itaque uulgus luz dæorum mcretur fua impietate, ut Pharifaica dodrina fcducantur» Quid ergo dicitur Gratis efte abdudus f Hoc uocabulo non refpicic concionator,aduulgimcritacoram Deo.In huius enimiudiciononin^ iufte puniti funt ludæi falfa dodrina.Sed rcfpicit ad officium Scriba^ turn èc Pharifieorum.Nam cum ludæi natura client peccatores, nbsp;ha^

berent Lcgem,ac promifsiones de Mefsia,debuiflrent Pontifices, ScrE bæ Pharifiei,tuxta uocationem ipforum,auditores ftios, expofita le^ ge,inagnJtionempeccatorumducere,SC promifsiones de Chrifto ex-plicare,ut agnitis peccatis,confequerentur peccatorum remifsionem perfidem inChriftum,ô^dcclararent fefeobedientia fua erga Dcuni benefadoremgratos.Inhunc enimufuminftitutum fuit lacerdotium Leuiti£um,Slt; officium docendi. In hunc ufum conferebantur Sacergt; lt;loubus,Leuitis,SCdodoribus,partcs facrificiorum,Decimæ,primE ciæ,ô^ alia ftipendia.Sed hi abieda ueraLcgis,0f promifsionumdc Chrifto interpretatlone,inftituebantnouos Dei cultus, ÔC docebant Deuin horum obferuatione honorari, amp;C peccata meritis eorumex-piari.Quod cum feccrint contra fuum officium dC uocationem, dicun-tar populum Dei,nihil tale ab ipfis meritum, Gratis, fine ulla légitima cauiafeduxiflèjamp;^ inperpetuam captiuitatem abduxifle. Quid crgoC Num populus eft excufatus, ôüT euadit tandem captiuitatemf'Euadic quidemcaptiuitatem,fiperEuangelionadChriftumconuertatur, fed fiperfeuerauerit inPharifaica dodrina,nullam habet nee excufatio-nem nee euafionem.SidicentemCjinquit Dominus,ad impium morte niorieris.nonadnunciaucris ei,nee locutus fueris, ut auertatur à uia fuaimpjß âf uiuatjipfe impius in iniquitate fua morietur, ÔC fanguinem dus requiram de manu tua.E£ ChriftustSi cæcus,inquit,cæco duxfuc-rit,ambo caduntinfoueam. Quare priuatorum hominum noneft,u£ reijciant omnem cura dodrinæ in Iacrificulos,ut nunc loqui folent,fed neceflèhabcnt etiS ipfi,profua uocatione,de dodrina iudicare,quo ÓC Pfcudoprophetas,ficutChrtftus monet,caue5t,ólt;^ dodrina ueie piâfe détur,Deinde dicit;Dominatores eius iniqucagunt.Pro (inique agût) Hebreus habet VIulant,feu Vlulare faciöt.Per dominatores aSt intelli gendifunt P5tifîces,Saccrdotes,ScribçSCPharifçi,gtenebâtprimasin rcügionc ludæorûjô^penes quos erat ois autoritas adminiftrâdi làciaj

HijinquitjUluIant.Doëlnna corum non eft erudino ueræ pietatJs, fea eft ululatus infauftarum auium,quales funt NoiftuæjNycHicoraccSj SC Bubones.Scribæ SiC Pharifæi,cùm fufcipiunt doccndum populum, ni' lui doccntjhoc eftjUcc pia nec erudita dicunt,fed tantum garriunt qux daminconditaô^ infipidajquænccfalfafuntjnec uncfla*Cum populus expecftatueluiam,qua peruentantaducram peccatoriï remifsionem, uel confolationcm in aduerfis,ucl exhortationem ad ueram uitae lionc' ftatem,nugantur ifti quccdam de non occidendis culicibus in Sabbato, de decimationeanethi SiC mentac,de profpedu afinûEt in talibus nugis diuacmultuminculcandisjrepctendisjiterandisjuidenturfibinon dO' dli tantum,uerumetiam acuti Sgt;C eloquentes. Sed filius Dei ornat do' (ftrinam 8C cociones eorum epitheto aptifsimo, Vocat eas VIulatum, quod uox corum nihil nec humanæ nec diuinæ eruditionis contincat. Nec hoc ipfum difsimulat filius Dei,cum iam uenifiet in carne. Vide co cionem Chrifti,quam habuit apud Matthatum cap. 2^. Væ, inquit, UO' bis Scribæ SC Pharifæihypocritæjquia claùditis regnum cœlorum ante homines,uos enim nonintratis,necaduenientes finitis intrare SCc.Tc' ftatur Sc Euangelifta maximum fuifte diferimen inter dodlrinam Chri fti et Scribarum.Obftupueruntjinquitjturbæfuperdodrina illius.Do cebatenimeos,ueluthabensautoritärem,8CnonSICVTI SCRb B AE. Hienim magis erant croî3f4,oÀÔj3i,quàm concionatorcs. Quid au' tern pluribus opusCSi uolueris cognofcere,quales dolt;ftores SC concio' natorcs,autpQjiusVluIatoresfuerint Scribæ 06 Pharifæi apud ludæ' . os,propone tibi Söphiftas Scholafticos,qui hadenus fundîi funr mune re docendæ ccclefiæ in regno Pontificio.Quid enim hi aliud in concio' nibus fuis tradärunf,quam 1 rigidifsimas quafcp quæftiones, de rebus neccœlumnectcrramattingcntibusfDePurgatoriOjdelndulgcntijs, de cafibus referuatis,de modo confitendi.Quis dicatur proprius ftcei' doSjDe facrifieqs Miflarum,de^ infi'nitis ahjs nugis,Qiiid,quod in ta' libusincptqs inculcandisnonunam tantum horam, fed aliquoties fex aut feptem continuas horas, præfertimin recitanda hiftoria Pafsionis Chrifticontriucruntc'Venir hîc mihi in mentem cius Sermonis, quem Reuerendus Pater,San cftæ memorie,D.Martinus Lutherus,ad inftau randam piam do(ftrinam,06 repurgandam ccclefiam à Papifticis fordi' busjdiuinitus excitatus,præccptor nofter obferuandifsimus, aliquam do in familiari conoquio,interamicosdixitjTres efle conditioncs,feii officia boni concionatoris,uideIicet,Vt afeendatin fuggeftum. Vt alf quid dicat. Et, ut iterum z fuggeftu defeendat. Hoc uidetur quidem pueriliter SC ridicule did um, fed profedo,fi rede intellïgâs, grauiter SC fapienter didum eft.Prima concionatoris conditio eft, Vt afeendat fuggeftum,hoc eft,ut fuo officio fungatur,ut fuæ uocationi fcruiat.Epi fcopi,qui his temporibus rerum ecclefi'afticarum po».iuntur,non feruf unt fuæ uocationi,quia nec ipfi concionantur ecclefiæ cuangelionChri ftfquæ præcipua eorum uocatio eft,nec magnæ curæ eis eft,ut alij rc' dè concionentur.Quare carent prima hac conditione boni conciona' toris.Nonenim afcenduntfuggeftum.Secundaeft, Vt aliquid dicant; DodoresenimSophiftæ,S6Monachiafcendunt quidem fuggeftum, nihil autemdicunt,fed tantum garriunt SC nuganturquædam, uulgo minimè/

COMMENT» IOAN» BRENT, ygj minime,fæpenumeroneipGs quj'dem,intened:a»Condo corum noneft Di(fb'o,quacrudiaturecdefîade rebus ad pietatem utiîi* busaut neceffàrqs,Sedeft inepta amp;nbsp;ineondica quædam uerbo* ruin farrago,qua tempus teritur,amp;^ auditoresmagisabamore di Mtnarnm rcrumdeterrcntur,quam inuitantur.Qiiare qui uoluc* rit huiccondjtioni ratisfacere,et curandû eft,ut aliquid DlCAT, hoc ertjUt ecclefiam diligenter èC erudite doceat de rebus ad uc* ramïalutein pertinentibus. Tertia elî, Vtîterume fuggeftude* feendat-Suntenim quietfialcenduntfuggeftum,8c docent utilia, tamertextrahût tempus in aliquot horas.Non fumunt fibi unam tantum horam ad docendum,(êd detinent auditores duas aut tres continuas boras. Hi etiâfi reda amp;nbsp;pia doceant,tarnen effîciunt fiia mora.ut auditores præfaftidioeorum,quæ pollremo dicuntur, nonmeminerintpriorum,ideocpiniinutiliterlaborêt,quod cum lèmel afeenderint in fuggeftum,nô iterum fuo opportuno tempo redefeendantjfed diuuus,quam par fit,in eo commorentur. Hoc dictum præceptoris noliri recitare uolui,ut etitâ ex ipfo admonea^ mur,quam turpe fit,fî quis fufdpiat docendam ecclefiam,tame næ dicendOjfaciatjUt nihil dicat,fed tantum garriat,nugetur,Slt; ut Propheta ait,u!ulet. At enim Scribæ amp;nbsp;Pharilæi dum tantum bu tnanas traditioncs docent,non folum ipfi ululant,fed faciunt etiam Auditores fuos ululare.Nam bumanæ traditiones non docent ue* toscultuFDci,non oftendunt ueram remiisionem peccatorum, nonafferuntueramcorifolationeminaduerfis,nec poflunt conlci entiam iudiciopeccatorum territam lætificarc. Quare dimittunt auditores fuos à fe no triftes tantum, uerumetiam ingemifeentes, ciulanteSjS«^ ululantes,quod cum femper difcant,amp; quærant con^ feientiæ tranquinitatem,nunquam tarnen ad feientià ueritatis per^ tienirc, ôô cocleftem læticiam confèqui queant.Poftremo didt du giter nomen meum tota die blafpbemacur.uel,Maleaudit nomen «ncum Omni tempore, Vide,quæ{b te,quantum mali fit in doAri^ na Pbari(àica,S^ in traditionibus bumanis.Nam dodlores 8ô tuto tes earum exiftimant fe bis làcris amp;nbsp;cultibus nomen Domini ma* îtiinc omnium bonorare Ôô uenerari,Sed Dominus affirmât hoc loco nomenfuum bis blafphemari,ac male audire.Hoc igitur pan lo copiofius explicandum erit .Initio enim Pharifæi,6c horum fo* cibSophiftæac Monachi,fingunt Deum tantum efîê fæuum iudi cem,tortore(n,ac carnificem» raciunt quidem aliquoties mentio* nem Mifcricordiæ ÔC clementiæ Dei,n5autem gratuitæ propter hlium Deijled commeritæ propria iufticia.Cum autem nullus ho minum habeat uel natura uel operibus fuis ueram amp;nbsp;perfeefam iu fl:iciam,quid reliquum eft,quam quod necefle habeant illi ex Deo fæuum tantum et durum iudicem atc^ carnificem,ac hominu dam natorê facere.Hæc eft magna diuini nominis blafphemia. Etfî cm

Lex MoG etiam proponi't nobis Deum feucrum fadiccm,8^ railc ricordcm quidem, iêd his qui cuftodiunt mandata eius,no conclu ditaût nos intra hæcfèpta perpetuo,ièd remittit nos ad Chriftum Hiium Dçi,quem audiaiTius,amp; propter que Deus fit nobis propi* cius,acrcpufet nosiuftos perfidem inipfum: IP S V M, inquit, A V DIE S.Et Lex pædagogus nofter fuit ad Chriftu,ut ex fide iufLificareiTiur.Phariiæi aût ÔC Monachi non remittunt fuos audi tores ad Chrißum,uc propter eum gratis per fidem iuftificentur, led remittût eos uel ad lotiones iTianuum,uel ad latas fimbrias, uel ad ueftitum monafticum,uel ad iàcrifîda Miflàrum,uel ad cultum SanétorumjUel ad ieiunia aliquot dierum,ucJ ad Purgatohû,quf uel non expiant peccata corâ {Jeo,uel funt prorius fiôbcia» quantum inipfiseft,nonfàciuntex Deo,nifî iæuum iudicem,86 damnatorêhumani generis,quæcum fit magna nominis Deicon’ -tumelia,perfpicuumeft,quod dodores humanarum traditionii Ipargant de Deo peisimam famam,quæ eft nominis Dei blaiphe* mia. Deinde hi docT:ores faciût ex Deo rcipeÂorem perfonarum.' Sicutenim iniquus Iudexpronunciatdementem fententiam pro eo,qui etfî habet iniufiam cauiàm,tamen multa affèrt dona, bus manum Iudicis,ut nunc loqui iblent,inungat :ita finguntilli Deum ledere pro tribunal! fuo,et cum omnes homines habeantin iuftascauiàsfOmneseriim peccauerunt)Deus dementer iudicet pro qs,qui afférant muka dona,hoc eft,mu!tas Miflâs,multoruni dierum ieiunia, multas peregrinationes,ô^ multa alia mérita, qui* buslèueritas ludidsmitigetur.Quidautempoflet de Deo iudice tam iufto amp;nbsp;æquo contumeliofius aut dici aut cogitari C Vniuerfa lcrip£uraconcionaturdéDeo,quodnon fit iudex, refpedor per* lbnarum,fedquodlèrueteum,quifecumaffèrat Chriftum filium fuum per fidem,etiamfi fueritabiediisimusomnium hominû, nunoprorfusaliodonoinfignis,abi}ciatautêamp; damnet eum,qui Chriftum filiùm fuum non compleciaturfide,nec afférat eum le* u.i n eomitem,patronum amp;nbsp;aduocatum ad indicium, etiamfi fue* rit huius terræ Monarcha,Ô6 fitdonis acmeritis omnium Sando rumornatus.CumigiturdodrinaPharilàicaamp; monaftica faciat ex Deo relpedorem perfonarum,8ô donorum humanorum, affi cit eum magna contumelia èC bIalphemia*Prætcrea,cum Pharilgi

Monachi docent Deum relpicere lotiones manuum iuarum,la tas fuasfimbriasjcucullas,ieiunia aliquot horarum, certasprecu* las,abftinentiam ab élu carnium certisdiebus,abftinentiam lêdi* onis unguium in feriafexta,amp; id genus alia ridicula magis quam lèria,ac ientiunt Deum his cultibus,his làcris deledari,ac fingula* riter fauere,quid quæfô te,fublimius le de D E O lèntire fignifi* cant,quam quod fit infans quidam,aut pufio, qui talibus ineptijs ita capiatur,ut quemadmodum ftultus puer commutaret pro dul / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cififtula

ci fiEula diuitem agrum, ita Deus pro inulïtato gencre ucftitus» autpro fiiaui cantu horarum Canonicarum reddat cocleftc re* gnumTQind eft.rogOjContumeb'a nomirus Dd, fi hæc non eft . ndhætjCUm PhaVilæi Monachi hypocritæ fingunc Deum da^* re fingulas mcrccdcSjpro fingiiîjs meric/s/aciunc ex Deo mercalô rem^qui cum hommîbus cxerceat politicos côtraEtus,Do, ut dest FanOjUt fâdsLS. Aç funt Pontifices,.quietiam præfcribunt DeO* quàrum rncrccd’s debeat pro fîngulis opcribus pcrfoluert. Cum cnùn pro uifitatione templorS,aut cclebratione dieifefti,aut ado* ratione fhtuæ alicuius diui,autüifû uelaudicuMiflà?,aliuslargia* tur quadragînta dies indulgendariim,3iius centum dies, alius eti* 8mîotidemacpluresannos,annon præfcribunt Deo,quantum inhoéfüocontra(fi:u,promercibus hominum numerare debeatC? Quid autem poteft de tanta maieftate fordidius cogitari Z Ad ex* ircmum,foicnt ifti dixflores cum honorem, quiloli filio Dei,8C pafsioni ac morti eius debetur,expiationem uidelicct pecca torum placationem iræ Dei,transferre ad ea opéra, quæ ipfi facienda præfcribunt .Docêtenim peccataexpiartmeritis noftrorum ope* rum.Sedquiahistemporibusdotftrinaeuangdn,quo folus Chrï fius filius Del prædicatur peccatorû expiator,illultrior ert, quam Ht negari pofsit »inueneruntnouam corruptelam, quauidentur quidem alia dicere,eadem tarnen manet eorum impietas. Dicunt enim,Soîum quidem facrificiumChrilîi efle expiationem peccatô cumnoftroruirijhartcautemexpiationcmapphcari nobisjacrifi* lt;^‘0 Mifiârum, lciunf)s,6^ alqs noftræ iulîiciæ operilus. Àudis a* 1'3 Uérba,fcd uides demeridshumanorum opei u, snJem fen* tcntiam,quam Pharifæi 3!. Monachi, imo oi.ineshypo. ru.c Gue inter iudæos Gue inter Chrjfiianos,femper reiinuerunt.Eiæcuni noïreft tantum contumelianominis Dei,Só abrogatio minifteri^ cuangcltj,quo nobis beneficia Chrifti proponuntur appk'can* tur,u£ accipiantur per fidem in gratuitam Dei mifericordiam pro pterChrittum,fed eld eiiam Idolatria,quod£otalienidij, pro ue* ro Deo,Domino noftro IefuChriftoadorctur,quot opera DeO proexpiationepeccatorum,au£ applicationc eius obtruduntur. Quod cum ita fe,de docT;rina humanarum traditionum, habcar, non poteft amplius obfeurum efic,cur filius Dei dicat in Pharifaif mo nomen fuum iugiter tota die,feu omni tempore blafphemari, ac male audire.Nihd iam diccmus de turpi amp;nbsp;icclcrata uita,qua all quoties etiam Phanfæi,Monachi amp;Sacrificuli faciunt,ut nomen Domini,quod profitentur,inter alios male audiat. Sicut amp;nbsp;Do* minus apud Ezechielem conqueritur nomen fuum per Ifraelttas inter gentes pollutum cfie.Et Paulus dicit propter ludæorum fee nbsp;nbsp;nbsp;*

lera nomen Dei male inter Gentes audire.De dodtrina tantum lo quimur,qua,ettamfi uita fuerit honeftifsima,amp; fanlt;fti(sima,ac pU

7S4 in capvt lil esaiab ne,ut uulgo dicunt, CarthuGana,nomê Dei blaiphcmia aft'citur. Et profcdlo nihil hordbilius à pOs mêtibus cogituri poteft quam quod in toto Phariamp;ilmOjhoc eft,ludailmo,Monachifmo,amp; Pa* pifino,quanto nomen Dei honorificentiu« iaÄatur, tanto maiorf contumclia afficiatur,adeoque uniuerla ilia rcHgionis gcnera,noti fint nifi publica priuata caque continua diuini nominis blaßhe* mia. FugiamusigiturhasPnarifâicat,Monafticasamp; Papiftica« i m pietatefi,ac moriamur porius fexcenties,quam ut cas noftro cal culo approbaremus.

Rciccitamp;damnauitfiliusDeidodorci Pharilaicæ dodrino^ èC humanarum traditionum » OyidcrgoCNum ccclcfiaeorum piorum, qui temporibus Pharilæorum of aduentus Chrifti,rdi* qui adhuc funt inter Iudæos,dcftituentur prorlus omnibus dodo ribu»,8f omni minifterio concionum'^^Nihil ccrte minus.Promit tit enim Chriftus filius Dei ecdefiæ fuæ,alios pro Pharilæis dodo res, Pfimum, promittit ieipfum fore eorum dodorem î deinde promittitièmiflùrumcis ApoEolosfuos,qui ueram pacem,ue^ ram iaiutem adnuncicnt,Propter hoc »inquit, Iciet populus meu* nomen meum.Hadenusaudiuit meus populus ex dodrinaPha* rifaica tantum blafphemiam»ôf contumeliam nominis mei.Nun« autcmefEciam,ut audiat 8f cognofcat ueram gloriam,uerumho* noremmeinominis. Egoenim, quiloqour,ecccipfcadfum.hoe eft.Ego filius Dei,qui modo loqour hanc condoncm minifterio Propnetæ mei Eiàiæ,non ièmpcr loquar per alios,icd cum aftûm p(êrocarncm,ego ipfe,meapcrlbna,coram concionabor uobis. Ego ipiè fuicipiam inter uos officium doccndi Euangclq, adeocj tam certo hoc futurum eft,ut uere quafi nunc prgfensaducniflêm, dicere queam,Ecce adlumgt;Qpod igitur fih'us Dei promittit, uno quod quafi iam præicnseftèt adnunciat,hoc iuo tempore tam ma nifêfte cornplctum eft,ut nihil in coto orbe terrarum fit teftatius» Venit enim filius ipie Dei in hune mundum,natus ex Maria uirgf ne,Etcumfaduseflettriglniaannorum,fandificatus eft de c06gt; lojuoce Patris fui,Sf apparitione fpiritus iândi in fpccic columbç, in publicum conabnatorem,ôf ornatuseft iUuftrifomo dono æ* dendorum miraculorum^ut hominibus tam pcccato,quamimpia Phari(æorumdodrinaperditis,ucram iuftidam,ueram uitam Sf ' làlutem conferrct.Hic eft(inquit uox Patris)filius meus diledus, quodeledor, HVNC AVDITE, EtfiautemfiliusDei, cum ueniflêt aftùmpta camedn hanc terram/ion fuit illuftris mun danapotentia,Sf regio apparatu.tamcn nihil unquam fuit in his terris aut exccllentius, aut fublimius,aut coram angelis quoep ôf toto cedefti cœtu admirabilius,et ucncrabilius.Si perfonam eius reipicist

ï'efpi’dsjnon homo tantum cft,fêdetiam Ucrusab aeterno Deus» ’Teator coch amp;nbsp;terræ,oranium uifibilium amp;nbsp;inuifîbilium» Si do’ lt;^ham eius confîdcraï,nullus PatriarchajUulJus Propheta nul*

Philofophus»nuUus Pharifeus,docuitmeliora,amp; magis falu* ïaria.Hic enim is eü condonator,qui nobis ïam inde à condito or* be per Patriarchas èC Prophetas,imo à ipiritu fpib fànfto com* ’îiendatus cft,amp; à quo folo iuisi fumus diuinitus omnem noftram Eutern petere.Simiraculaeiusintucris,non fuerunt unquamirt terris maiora 8ciniignioraaedita.QyarejCiGea tempora » quibus filiusDeicondonatuseftEuangelionfuumin terris,uifà fuerunt Pharifæis,8^ fuæ farinæ hominibus diHîdllima ôô acerbifsima, *ttenßred:edererumueritateiudicaueris,nuna unquam fuerunt *tec fûcliciora.nec illuftriora, Cuius fodicitatis ctiam nos partid* Pes reddimur,fî Euangelion filrj Dei per Apoftolos uulgatum o* bedicntifidcexccperimus. Nonproeis tantum rogo,iMuit,ièd pro i)s,qui per fèrmonem eorum in me crcdunt. Et: Thoma, ^uia uidifti,credis.Beati,qui non indent,ôô tarnen credunt

Porro, filius Dei, non tantum promittit iè fore pro Pharifæis, toncionatoreminliraeljfedetiampromittitfè miflùrum Apofto ^os fuos,qui nomine fuo ueram pacem,ueram (àlutem adnundêu bic enim fequitur.Qpam pulcri fuper montes pedes êuangeliian* bSjdiuulganrisfeu prædi-antis pacem,êuangeliiàntis bonum,di* tiuîgantis ialutem,dicentis ad Zion,Regnat Deus tuus. Hæc de Apoftolico clt;xtuintelhgendaefle,fignificat Propheta Nahum ca piteî.PaulusautemperIpicuccxponit. Ad Romanos enim feri* bcns:Quomodoprædicabunt,inquit,nififuerintmifsicSicutfcri* ptum ciEQuam ipedofi pedes adnunciantium pacem,adnuncian dumbona amp;c.Nam quod dicit: Pedes fuper motes,refpicit fitum tgt;rbis Hierufalcm,quædndtaeftmonubus.Sicut dicit Pfal. Hicrufalem,montes in circuitueius.Cum igitur (piritus iàntftus in Propheta uidet Apoftolos e Galilæa,per montanaad urbem Hie ’’ufalem properare,utaccepto ibi fpiritu iàncfto diuuîgent euange lion,non in Hieruiàlem tantum,iêd ctiam in totum orbem terræ, €xclamatpræingentigaudio:Quamfpeciofi,inquiens,quam gra ti,quam accepti,quam iucundi funt pedes,feulegati pedeftres, quos uideo ad noftram urbem per montes in circuitu pofitos pro ficifcijut afFerant nobis nuncium expedatiisimum. Continet autc hic locus (ummam legationisfeu Côcionum Apoftolicarum. Pri* mumenim adnundant P A C E M. Nomine pacis hoc loco in* telligendam puto Rccondliationem,quæ fada eft per filium Dei inter Deum 8^ homincs. Ante enim Deus propter peccatum ho* mini ita infeftus erat,ut non fblum abominarctur eum animo fuo, fèd ctiam afBceret eum corporalibus 8^ fpiritualibus, tcmporali* bu8 8dætcrnisfupplicijs,actraderet eumigniinexun^ibili per*

petuo crudandum.Et uîcifsim homo metuebat Deum , tanquani crudehlsimum ÔC immamlsimum tyrannum,nec potcrat fibi quic quam uclfauorjs,uel beneficiorumacipfo poih'ccri. Nunc autem aduenJun£L-egandemontanis,amp;adnundant Deum per fihum luamhuma/iogsneriitarecondliatumeflcjut quotquot credunc iin H!mm,adoptcntur ÔC ipfi in filios ÔC hæredcs Ôci.Qpid his pc^ dibusfpeciofius/quidhispedciVïbuskgatisacccpnus quid hoc nuncio iucundiusCDeinde adnundant B O N V M.Per bonum hoc loco inteHiscnda uidêtur dona fpiritus fàndi* Homines enim natura funt mah,ncc habitat în carne corum bonum, Apoftoliaiït predicant euangelion de Chrifto filio Dei,per quod datur creden tibusfpiritus fanâ:us, ut habiter deinceps in eis bonum,uideliccf, ut iuftificatijGu iufti reputao per fidê,afîèéî:us carnis mortificent, Deu uere inuocent,nôraen Eki honorent,proximo benefiiciant, irain remittant,iuftc negodentur,fobriam ÔC caftam uitâ ducant, âC fiquæiuntaliæuirtutes, Præterea,Apoftoliadnunciant SA* JL V T E M. Hæc eft liberatio ex omnibus aduerfîs, Liberatio e mortCjUidoria fuper mortem,æterna iufticia ÔC uita. Apoftoli e* nim,adnunciantcseuangelion,doccntfilium Deilàndificaflè cru* ce morte fuaomnesafflidionesjôô morte ipEm,ut qui credunt in filium Dei,no pereant nec in afflidionibus,nec in morte, led ha béant æternam uitam.Quid his nuncfjs amabiliusCquid exoptati* usCPoftremOjÄpoftoIi dicunt ad Zionem,ad ecclefîam, Régnât Deus tuus.Hæc eft fumma Apoftolicædodring.Hadenus enim multi Reges amp;nbsp;Principes fufteperût gubcrnacula Regni Zionis, Initio regnauerunt in ea Dauid,Salomon,Roboam,od ali), quo* rum etfînonnullifuerunttolerabiles,tarnen nullus eorum potuit populum fuum à peccatis QC morte liberare. Poftea,cum Zion de uaftaretur à BabylonqSjfubiedi funt Ifraelitç alienis ty rannis, qui afflixerunt eos,qua potucrunt crudelitate,tantum abfuit, ut ferua rent cos inaduerfis.Deinde,etfiremittebantur domum àPerfîs, amp;nbsp;regebanturaliquandiuà fuis Principibustolerabfliter,tamc ne fie quidem confequebantur ueram tranquiUitatem.Cum igitur Z ion, feu populus Dei non potuit unquam afiêqui ueram falutem fub mundanis hike Regibus SC Prindpibus,fiue indigenis,fîuc ex lernisjpromifît eis Deus,quod uelit ipie gubcrnacula regni eorû fuicipercjamp;S omnê eis falutem,quam à regibus hominibus acdpe* renon potuerunt,afïèrre.Pfalm.p.Dominusrégnâtinæternû amp;nbsp;in ièculum feculi.Peribios genres de terra iUius,Piàl.9y,Commo ueatur â iacie eins uniuerià tcrra.Dicite in gctibus,quia Dominus regnat.Pfal.Hf.Regnabit Dominus in ièculaDeus tuus Zion, in generatione Sc generaitionc amp;:c.Et Dani,x,In diebus regS ifto rum fufdtabit Deus CGclorum regnum,quod inætcrnum non cor rumpctur,nec alteri populo tradetur ÔCç.His ÔC id genus alrjs ua

COMMENT. IOAN, BRENT. 7^7 ö’dnrjs promiflum eft diuim‘tus,quod cum homines reges no poft fint fuum populum uere beare,Deus ipfe fuftepturus lit regnum» ntomnes luMitos fuosleruet perpétua lalute.Quod autem pro^ tniflumeratjhoc coeptum eftimpleri poftquam filius Dei uenitin terram,80 fuftepit officiuconcionandi euangeli},etexpiandi mor te fua peccati noftri.Non em manfit in morte,nec derehdta eft ant nia eius in {nferno,led refurrexit à mortc,œfedic ad dextram De# pacris,amp;S mittitfpirfium lanlt;ftum dilcipulis.Quibusrebusregnu populi fui ita fufcepit,ut perpetuo fit re2naturus,Q.uare,cu Chrft ftusfituerusabæterno Dcus,ÔCApoftoti miftifintad prædkair dum cuangelion Chrifti,quod refurrexert't à mortuis,quod coCe^ derit ad dextram Dei,quod tueatur amp;nbsp;côïcruet ecclefiam fuam in inorte,quod iudicaturus fit uiuos mortuos,concio eorum uere reefteinhsecpaucifsima ucrbaconlertur,Regnat Deus tuus, Hocconcionatuseft Petrus,cuait:Certo lciattota domus Ilrael» quod Dominum amp;nbsp;Chriftmn fecerit Deus hunc lefum, que uos crudfixiftis .Et itcrum. Hie eft lapis ine,qui reiedlus eft à uobis ^dt ficantibus.quifaduseftincaputanguli.Neceftin alio quoqaanr filius 8(;^c.Et Paulus 1 Deus,inquit,federe feat Chriftum ad dextrà fuam in cœîeftibus fupra omnem principatum,ac poteftatê èC uir tutem dominium,omne nomen quód nominatur SCc.Et ite fum.Extulitéumin fummam fublimitate,etdeditei nomen luper Omne nomen.nt in nomine lefu omne genu ft fleeftat amp;c. Hoc cer. tc non eft aliud concionari.qiiam quod hie dicitur ad Zion,Deu9 tuus regnat.Non exiftimes aût hanc condonem talem efle, qualis fuifièt,!! quis forte temporibusalioru Regum, eorûcp mediocriûî dixilîèc,Dauid regnat,Salomô regnat,Ezechias regnat,Cyrus re gnat, Alexander magnus régnât ^c.Etfi em temporibus horîï rc gnm tolerabiliserat ftatus populi ftu ecclefiæ Dei,tarnen, quantû in iftis regibus erat,homines erant adhuc peccatores,et moriebanr tur in peccatis,ac peribant æterna morte. Sed hæc demû iucûda et grata eft condo, quod dicitur : Tuus Deus regnat. Hie ein Deus tft Chriftus filius Dci Dominus nofter,qui cum fufteperit regntt inecclcfia fua,primu condonat omnibus credentibus in iplum pec cata,8c donat eos (uaiufticia,ut reputentur coram Deo iufti: dein deeffidt,utadoptenturinfibosDei,amp;: incoh^redes fuos.Poftre^ ttio ftruat eos non tantum in his corporalibus aduerfis,uerumeti3 in morte,ut fruanturætema uita amp;nbsp;fœlicitate. Hæc omnia adnurr dantur,cum dicunt Apoftoli ad ZionemtTuus Deus regnat* Quare nihil poteft nobis in his terris magislalutarecontingere, ^amuttradatur nobis Apoftolica do(ftrina,qua regnu Chrifti Dni Dei noftri agnoftamus,et credentes benefiefjs eius fruamur* VOX SPECVLATORVM TVORVM.

Dixit ÄpoftolosafferrcZ^ionijfeu urbi Hieruiàlem nunciuni gratiisimum Sd iucundifsimum,uidcb'cct quod adnûcient paccm, bonum ÔC falutcm,8ô uere prædkent,noniamamph'usreges ho# mineSjficut ohm,fed Deum ipfum,Dominura noftrû lefum Chri ftum fufeepißr gubernacula regni in Zion.Qpid igitur dicemus » Num Äpoftol» afferent hune nuncium tantum ad urbem Hieru# iaîemç’Sc tamfubmiflèmufsitabuntjUt foliciues Hierufàlem uoeê eorumaudiant‘:'Nihileerteminus.Scd ait : Speculatores tui (Sic enimuocantur Apoftolijamp;Tquiprædicant Âpoftoh'cam dodri# nam,quod fint pofid in excubijs ecckfiæ.Ezech. j.)Ieuant uocem fi4am,uocê,inquam,fuâ tollunt.Non mu(sitabût,fîcut aut Liâtes Ethnicorum e fpelgis Cuis mufsitant,nec fufurrabunt uel inangulis domorum,uelinlatebris fyluarum ac montium,cuni paucis arbitris,quod facere foknt fêditiofî,amp;C alrj, qui uel inftituti fceditatCjUel feeJeris immanitate lucem fugiunt,fed attollêt uocem fuam tam alte,ut exaudiatur ab urbe Hierufalê,uf(^ ad extremos fines terræ dn omnem enim terram exiuit fônus eorum,S^ in fines orbisterræ uerbaeorum.Nec hoc fôlum,uerumetiam fimul lau# dabunt,pariter iubilabiuit. Non tantum docebunt Euangelion Chrifti in orbe terrarum,initio fado in Hierufàlem,fed etiam do cebuntidem omnes euangelion fummaconcordia, Vna erit om# niumlaudauo,unaiubilatio de rebus perChriftum regem Zion geffis.Nam oculo ad oculûuidebitur,palara coram omnibus ma nifeftabitur turn dodrina turn miraculis,quod Dominus conuer# terit feu reduxerit Zion,hoc eft,quod Chriffus Dominus nofter redemcritecclefîamfùâà tyrannide Satanæ,â peccatîs,â morte, amp;nbsp;inferno,Gaudeteigitur,amp; exultate,non tantum ea loca,quç intra naoenia urbis Hierufàlem côtmenturjed etiam defèrta èC foîitudi nés circa Hierufàlem, q uod ta nta nunc erit ci uiu m ultitudo,U t po moeria urbis ufe ad deferta proferantur,et ex eremo fiat frequen tifsima ciuitas.Dominus enim ipfê no per feruos fuos Prophetas, utoîim,fèdlua ipfiusperfbnacoràm confblatur populu fuum,ad# nunciat populo euangelion fuum,ôô redimit Hierufàlem ab omni businiquitatibus fuis,à poteftate Satanæ ÔC mortis.Parat feu nu# datbrachium fàndum fuum,rcuelatpotentiam fuam,no «i oculis tantum ludæorumjed etiam in oculis omnium gentiu, ut omnes fines terræ uideantfàlutareDomini,duconcio Apoftolica diuul gat inter omnes gêtes,amp; cofirmatur clarifsimfs miraculis* Habes bic iterûjficut alias fgpe in hoc Prophcta,manifèftff teftimoniu uc# rg gterng diuinitatisChrift:i,et diuulgationis euan^lij eins in to to orbe terraru .Etfî cm prgdicado cuâgeIi},qugpoftPentecoften uulgata eft inter gêtes,amp; côfirmata miraculis,non fuit in oculis im piorû tantç amplitudinis amp;nbsp;maieftatis,quantg uident ipfîs pompg regû Mundanorum,tamen fi ucritatê et utilitatcm rei perpendas, nihil

COMMENT. IOAN, BRENT. 7«^ ^ilunquam gcftum eft intern« ueliUuftrius,ucImagis falutare. Etut maxime inchoatio amp;nbsp;progrefeio euangehcar prædicationi« inter gentes,uideatur abietfta ÔC contemncda,erit tarnen tempus, quo increjnentumfic reuclabitur,ut pcrfpicuum fiat,hanc foîâ pre dicationem uere effe potêdam Dei ad ftiutem omni credent!. Sea interea obi«ruamihi,quem cultum,quam uiciftitudinc,aut quam gratiaru adionem requirat à nobis fpiritus iandus pro tantis be^ ncfici}sfiiqDei.Dicit,Gaudete,amp;budate,Erumpite in Uudem, ÔC iubilate pariter,Cum enim filius Deicontulerit in nos tantumt beneficiu,uteripucritnosâmorte SC inferno,debemus hoc bene^ Êciû grato animo acdpcrc,amp; uiciftim nomen eius laudarc,ac læto efle animo.No uuU habere cultorem triftcm,quales cultoresred^ dit kxjfed hilarem Sd alacrem,uidelicet,ut tranquilla amp;nbsp;læta men!« te adeamus thronum gratiæ,inuocemus Dcum,ut patrem,amp;f pol beamur nobis de eo propter filiumfuu omnia profpera S)C falu^* tafia. Non accepiftis, inquic, fpiritumftruitutis itcrum adtimo^* rem,ied accepiftis fpiritu adoptionis,per que clamamus Abba pa icr.Et aliaszGaudete in Domino iempcr,ctiterum dico,gaudcte. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Acrurfus:Sempcrgaudetc,indefincntcrorate,in omnibus gra^ tias agite, lubet Apoftoîus nos iempergaudere, nimirum excita^ tus hac Prophetica cocione ,qua Adtur zGaudete amp;nbsp;laudate fimul ßCc.Sed quomodo poiîûmus in tot ac tantis aduerfis ftmper gau^ dere,0C Deum laudarc;’ Nonexigtt à nobis carnaIegaudium,8C ftultasillas mundicachinnationes,led exigitgaudiu fpirituale,qd etiaminmedtjs pericuJis mortis retineri amp;nbsp;poteft,8lt; debet. Con* cipitur autem hoc gaudium,n5 ex euanidis rebus huius fcculi, fed excuangelio Chriii:i,quo predicatur nobis,quod Dominus rede merit Hieruiàlem,amp;^ reuclaucrit maieftatê potentiæ fuæin oculis omnium gentiu,hoc eft,quodChriftusexpiauentpeccatanoftr3, Ct rcconaliauerii nos cum Deo patre,ut propter ipium,in que crc dimus,fimus in fiiios hæredcs Dei adoptati.Et quod hoc euagc libn in toto mundo tam certis teftimonrjs cofirmatum Gr,ut co ni* hd nec Gt uerius,nec certius. dpi hoc euangelion Gdeacccperit,qd non gauderctjCtiam in aduerGsdn exilio,etG dolet caro,tamen ip j ritus gaudct,quod icit,ie in exilio habere Chrifturn no prgientetn tantum,ied etiam fauentem amp;nbsp;conieruantem. In morbo aut pau* i)ertate,etG caro triftis eft,fpiritus tarnen alacer eft coram DeOjqr dele Deo propter Chriftum curæ cGe, amp;nbsp;non deleri à Deo in necelsitate.Simortis horrores incurrunt,Gtquidem caro tetrica, uidet toruum,ipir itus autem retinet gaudium fuum,quod iciat mortem eGe in Chrifto uidam,et eGe ei ianuam non ad infernum, fed ad ccclum .Hoc fpiritualc gaudiu,cultus eft Deo gratifsimus, Fadamus igitur hunc cultumjut dedaremus nobis beneGda Chri* fti eGe acceptilsima ♦

Hæceftconclufiohuiuscondonjs.Conftatautem exhortati'oi^ ne«Sed quam Icntcnnamhabeat ilia cxhortado’,ô^ quo fefpiciat, exponit optimum fcripiurç interprcs,Diuus Paulus,qui' ad Corin thios fcribens hac cxhortationc utitunNc ducatis,fnquien8,iu^ gum cum incredulis.Quod enimconfortiumiufticiæcum imufti ciaCaut quæcomuniolucicû tenebrisC amp;c.Etmox: Quapropter exite de medio inorum, amp;nbsp;lèparamini ab inis,didtDominus,ô^ immundum ne teîigeritts» Vides Paulum banc cohortationê non folumexEIâiainEpjftolam fuam tranlcripßfle,uerumetiam inf terprecatumeße. Hortaturenim filiusDei pios, qui credunt poftolicæ prædicationi,ut cum redemerit ipibs à peccatis,8c effè^ cerit,quod amplius nulliindrcundfo aut immundo fit locus in po pulofuo,non durant iugum cum incircumcifis,amp;f immundis,hoc cft,cumincredulis,ficut Paulus iftterpretatur, Diicedite, inquit, dilcedite.Non concedo uobis aliquam dilcedendi moram aut re^ mifsionem.fed iubeo uosftacimdilcedere,amp;^ urgeoicerum atque iterum: Djf€cdire,d»fcedite,S^ abitc inde» Vnde de medioincre«’ dulorura,de medio prauæ nationis.Et neuos contaminemini,iu^ beo UO8 contaminatum ieu poUutum ne tangere quidcm» Exite igitur dto ab impns,ut uos,qui fertis uafa Domini, fitis mundi puri ab omnibus ibrdibus impiorum»Hicautemexitus longe alia nabetrationem,quamexitusilJeex Ægypto»Tunc enim fi'raeii^ tæncceflèhabebant corporaliter deierere Ægyptum,amp; ièftinan ter exire,SC quodammodo fugere. V rgebant enim,inquit icriptu ra,Ægypti) populumifraelde terra exire uelodter»Et iterumTa rinanonpotcratfermentarj,cogentibusexire Ægyptijs,ô^ nuP lam facere fînentibus moram ôdc.Nunc autem non exigo corpo^ 1 alem exitum de terra impiorum»Qyo enim abeundu uobis cflcf, fi in nulla impiorum terra commorari uobisliccret fèd uolo exif tamrpiricualemjuidelicetjnecommirceaminifßcuc Paulus expo^ nitrSi quiscum frater appelletur,fuerit icortator aut auarus,aut fimulacrorum cultor,aut cóuiciator,aut ebrioius, aut rapaxjcum ciufmodi nccibumquidemcapiatis8Cc»InexituexÆgypto præ cedebat Moièsjamp;cogcbantfeucolligebant agmina Iiraelitarum duccs à Mofe ordinati»In hoe autem ipirituali exitu non praccedit Molês quifpiam legislator, aut cxternus Princeps, fed præcei’ dit dó cogit agmen ecclefisc D O MIN V S ipie D E V S Ifi' raelisjioc elLD O MIN V S nofter Icfus Chriftus»Ego,inqui* ensjuobilcum fum omnibus diebus ulcp ad confummationê iêculi* Etïlterum ueniam, etaficimam uos ad meipfijm,ut ubi ego Iüm,il licamp;uosfitis.lnhacexhortationeoblèrua initio,quid fît exire e medio impiorum,amp; non tangere pollutum » Indicauimus autem, interprété

COMMENT» IOAN» BRENT» 7^1 ’ntcrprctcPaulo,quodexireeximpf)s,nonfit deCerefe extetnam ^auiJemcohabitanoncm cum impijSjaltoqin cxeundum nobis fflet c toto mundOjUec pateret uf^ habitau'o in terris,Sed eft de^* lerere jmpietatc,ct exire à uitfis,quibus impij fiint obnoxfj. Nam, cum impq dent operam diesatq^ nodtes idolatriæ,din'sexecratio* nibus, blafphemijs, inuidiæ,ma!edicentiæsrixis, contentionibus, cædibusjimpofturis, furtis, rapinis, (cortationi, adulterqs, moHP ciei,henuationibus,ebrietaïibus,mendacqs,pciurr)s,8óinfinitisa^ b)s fcelcribusjucre ab impqscxire dicitur,qinfquis fugit idolatriä, cxecranones,inuidiam,cædes,ïmpofturas,8c id genus impiorurn flagin'a» Sic pollutum non tangere,non eilabexternoaficuius naorricini,autakerius fordidæ rei tadu abftincre,ïèd eft nullû ha^ beteconfortiumcumimmundisôd poRutis moribus impiorurn» Hæc ilia funt,quæ in hoc fpirituali exitu ex Ægypio,aut e medio bnpiorum requirit à nobis filius Dei.Deinde,cum ait î Mundami ni,qui fern's uaià Domini,non inteRigit unum tatum genus homP num in fua ecclefia,iedomnespios,omnia membra ecdefiæ. Vaià cnim Domini flint corpora omnium piorum, iandtificatain diuii* num ufum. An neftitis, inquit Paulus, quod corpora ueftra Ont ’nembraChrifticEtmoxïCorpusueftrumtemplum eft fpiritus ûndtihabitantisinuobis»Aciterum: Voseftis templum Dei uP nentis.Cum igitur omnes pq,credentes in Chriftum, ferunt uaia Domini,hoc eftjhabent corpora fandlificata in templum Domi^ ni,abomnibusexigitur,utmundetur,hoceft,ut ducant mudam, f’uram,8ó iàndlamuitam,ncc contaminent fèfè cum fordibus fen pcccatisimpiorum.Num toRens,inquit Paulus,membra Chrifti, faciam membraicortiÆtaliastQuemadmodù præbuiftis mem^ bra ueftra ferua immundiciæ 8d iniquitati,ad aliam atc^ aliam inP quitatem,fic Sc nunc præbete membra ueftra ferua iufticig ad fan ftificationem.Etfi autem licentia carnis folet cum hac feruitute iu^« fticiæ pugnare,tamen quia habemus ducem,fifium Dei,qui agmê cedefiæ fuæ ita præcedit,ut conièruet earn tutam in omnibus peri culis,facile pofrumus,fi modo in hoc agmine per fidê manièrimus, üirtute ducis noftri licentiam carnis compefeere, amp;nbsp;in fèruitute iu fticiæ perdurare,ac mundiciê iêruare,ut fi caro non omnino mun da fit càpeccato,mundi tarnen fimus ab externis frudlibus peccati, amp;nbsp;ab illis impiorum fceleribus, adeoqp â condemnatione, ne unà cum mundo intereamus»

Hadenus concionatus cft ali'quandiu films Dei de aduentu fuo mcarneni,amp; confolatuseft ecclefiam promiisione redemptionis, quam fit facfiurus.Nuncautem ftiicipit Deus Pater concionem ha bendam de filio fuo,Sed ita,ut tarnen in hacconcione interloquan tur Apoitoli Ecdefia fili] Dei.Noneft autemin omnibusPro pheticisièriptisulia TneiKoirijex qua‘pluribus tcftimonqs utantur Apoftolicafcripta.quam hæc.abillo loco:Eccc intelliget feruu» meus c .ufcp ad iftuin :Lauda ftenhs,quæ no paris SCc.quemad modum fuis Iods indicabimus.Qiiare non pigeât nos fumma di^ ligentia cognofccre,quæ pater de filio fuo in hoc capite concionct. Ac initiOjOullü dubium ert,qujn teftibus Apoftolicis fcripu's hæc concio intelligenda fit de uero Mefsia,de Chrirto Dno feruato renoftro.Etfienim Rabini ludæorum,hominesuaniisimi,uaria ad obfcurandum,Ôôpenitus nobis eripiendumhûc textum cxco* gitant.acnuncquidem interpretantur hanc concionê de Prophe* ta Efaia,nunc aût de populo iuo his têporibus inter gentcs diiper* (ô:nuncetiâduosMeisias fingunr,alterum filium lolephhumilêet ingloriû,alterum filium Dauidis illuftrê amp;nbsp;gîorioium,tamen quia tam Mofes,quam Deus ipiê pater cÔmendarunt nobis audiendu, non ludaicæ impietatis deîyrium, (ed unigenitum fuum filium, Hunc,inquiés,audite,6ô fihus commendauit nobis audiendos poftolos fuos,ac confirm a uitautoritatem do(ftrinæcorum,miflo (piritufàn(flo,noneft nobisalia,ne angelica quidê intcrpretatio, præter contra ApoftoIicama^nofcenda.Dcindehic textus co cionatur de humiliatione etglorihcatione Chrifti,de morte,et Re furredione ac exaltatione Chrifti tam aperte,tam pcrfpicue,ut magis hiftoriam iam reipià geftam,quam uaticinium de futuris commemorate uideatur,ut nihil interim dicam,quodulus,ufusin quam PaisionisChriftfin hoc textu Iuculcntiuscótineatur,quam in fjs fcriptis,quibus Euangeliftæ hilîoriam Pafsionis Chrifti co^ memorauerût.AcprofedojOuodDeusuoluit tot ante annis res per filium fuûgerendas,propncticominifterio patefacere,ingens argumentum eft,n5 fblum Prophetas fpirituiando diuinitusdo* natos fuifte,amp; icripta eoru,tanquam cceleftia oracula ampleden* da,fed etiam ecclefiam iemper Deo curæeflè,ut conieruetur,et cognitione Chrifti filrj fui uera acternam iufticiâ ac Glute confe^ quatur. Agamus igit Dno magnas grarias,pro beneficio Prophe ticorum icriptorum,0C meditemur in qs diu noduœ,ut fidem no ftram in filium Dci,fblum amp;nbsp;unicum ièruatorênoftrum,côfirmc mus.Ecce,inquit,ièruusmeusintelliget,hoc eft, prudêter admini ftrabit ofïîciûiuû. Vocat M.efsiâ,Chriftü Dnmnoftrû,feruufuû, Qjaflumpturus erat forma fèrufquêadmodû Paulus Ioquit,amp;f prg niturus ei,pro more fidelifsimorû fèruorû.fummâ obedientiâ etiâ ufcB ad morte crucis,Qua obediêtia non potuit maior excogitari»

Tribuit autem ei ucram prudentiam in adminiftranda pcrfictert da fua uocatione.Nam in rebus fuis gerendis, non eft fecutus car/ nalia confiliahominum,fed tantum uerbumSc mandatum Dei Pa tris fui. lufsit enim pater filium fuum,in cjtpiandis hominum pcc/ catis,amp; liberandis hominibus a morte ÔC inferno,fufcipere crucem amp;nbsp;mortem. Hoc erac madatum Dei,hæc erat uocatiö Chrift i.Gum igitur uenilTet Chriftus in huncmundum,nihil prius habuit,q5 ut in uocatione fua, hoc eft,in expiandispeccatis hominum, obediret 'tnandato Dei Patris fui ufcp ad mortem crucis. Videbatur quidem Chriftus,non aiqs tantum hominibus,fecundum carnem prudenti bus,ucrumctiam Petro Apoftolo, rem fuam ftultifsime gererc,q) rum poftet regiam maieftatem in hoc feculo confcqui,maluerit cru ccm fubirc. Cum Chriftus indicaret difcipulis fuis, q? oporteret i/ pfiim multa pati a Senioribus amp;nbsp;principibus facerdotum,adcoquc occidi,abduciteum Petrus fcorfum,increpateu,Propicius, inquiz ensjtibi fis Domine,nequaqerittibihoc.Arguiteumextrémp ftul tidæ, qj cum pofsit ipfe occidere Principes,Srerû in toto orbe ter rarum potiri,fufterre uelit,uta Principibusoccidatur. Sed fumma cftprudentia,fumma fapientia,obfequi uerbo mâdato Dei.lniz hum (feu caput,ut dici folet,fumma fummarum) Sapientiæ (inz quit Salomon) eft T1M O R Domini,hoc eft,obcdire cum timoz te amp;nbsp;tremorc uerbo Dni. Qiiare,cum films Dei, maluerit, aflumz pta ferui forma, obfequi mandato Dei Patris fui,SC lUxta mandatiï fins, crucem amp;nbsp;mortem (ufciperc, cp contra mandatum eitis regia fibi maieftatem in hocfeculo ufurpare,adminiftrauit rem leu uoca tioncm fuam prudentifsime. Coferamus autem inter fe Adamum amp;nbsp;Chriftum,ut rationem uerac prudentie in rebus adminiftrandis toonofcamus. Adam collocatus eft a Deo in Paradifum,amp; accepic ab eo mandatum,ne uefcereiur frudu arboris fcicntiæ bon i amp;nbsp;maz li.Confiderauit aute Adam arborem,amp; cum uideret earn efte afpez ftuiucundam,acredderet homines prudetcs,amp; intelligentes,iudiz cauit fe rem fapientifsimam amp;nbsp;utilifsimam facerc,fi frudu eius uez fccretur.Itacp comeditfrudum cius,negleâ:o amp;nbsp;pofthabito uerbo Dhi.Sed euêtus declarauit,q) feceritinobedientia fua rem ftultifsi mam,0d perniciofifsimam. Coniecit enim hac inobcdierttia,que ta men uidebatur ipfi fumma prudentia,non fe tantum,fcd etiam om nem fuam pofteritatcm,in omnia genera maloRt tarn têporâliuin,q æternorum.Chriftus autem longe aliter fuas res gefsit. Milfus eni fuitin hanc terra,accepit madatum a Deo Patre fuo,ut non ufurz parct fibi regiam dnationem in hoc mundo, fed ut ad liberandum humanum genus traderet fefe hoftibus fuis capiendum, amp;nbsp;crucifiz gendum.Etfîaût uidebatur hominibus ftultifsimumi cp Chriftus,

rum eligaidus effet in rcgcm,fugcrcc, cum uero effet capiendus 8^ er uci figeudus,proccderet hoftibus obuiam, tn euentus dedarat,qj euin maluerit crudfigi,ut obediret mandate Dei, Humana foeli/ Ct cate in hoc mundo,contra Dei mandatum, fir ui, rem fuam fapieti/ tifsime adminiftraueritHac enfm obedientia,non (e tantum extu/ ht in fummam maicftatem,uerumetiam fadus eft autor æcemæ f» Jucis,omnibus rjs,qui in ipfum credunt, Quemadmodum per uni/ us hotninis inobcdientiam,inquit Paulus,peccatores conftituti fui mus multi,ita per obedientia unius,iufti conftituutur muIti.Qûid «rgô potuiftèt Chriftus prudetius,aut fapientius feafteC'Difeamua

nos hoc excmplo, obedientiam uerbi Dei,fummam eflè fapicti tiam, ut cognofcamus cos haudquaquam prudetcr,fcd ftultifsitnc omnium res fuasadminiftrarc,qui ucl régna Gbi parât peiurijs,do Io malo,iniufta uiolentiatuelopes Gbi conquirut fraude, impoftu ris,8^ rapinis : uel facultafes ac uitam retinerc uolunt abnegadone Euangclrj Chrifti, aut approbationc impiæ dodrinae.Qijid enim ftultius eft,^ mefuere Gbi ab his,qui poflunt quidcmcorpus, non autem animam occidere, amp;nbsp;non magis metuere eum, qui poteftS^ animam ôd corpus perdere in gehennaC' Et extrema eft infaniä,mal le duas manus aut duos pedes habentem mitti in ignem æternum. quatn claudum aut mutilum ingredi ad uitam amp;^c»

Sed additur hoc loco:Exaltabitur,eleuabitur,fcü eueheturîet rit fublimis fupra modum. Quia enimChriftus,aflùmpta ferui for ma,adminiftrabit offidum fuum tanta prudentia,ut præftiturus Gl in eo fummam obedientiam Deo Patri fuo,idcirco uiciftim Deus Pater cuehet amp;nbsp;extoUet eum in fumma maicftatem.Hoc plane illud cft,quod Paulus ad Philippêfes fcribens:Fadus cft,inqait,obcdi/ cns uftç ad mortem,mortcm aut crucis» Qiiaproptcr Deus cxtulit ilium in fummam fublimitatcm,0C dedit illi nomen,quod eft fupra omne nomen amp;c, Ei ad EphcGos: Sedere fedt eum ad dextram fuS in coeleftibus,fupra omnem principatum acpotcftatcm,8^ uirtute« 0^dnium,8Comne nomen ,quod noiatur non folum in feculohoc, ucrumetiam in futurO 0lt;c* Cognitio authumiliationis 8^glorifica tionis Chrifti affert nobis magnam utilitatê^Sicut.n» Chriftuicon iecit fe in feruitutem,ct humiliatus eft noftri cau(a,ut nos feruitute amp;nbsp;humiliatione fua cum Patre fuo rcconciliaret,ita etiam cxaltatiis eft,non ut ipfe folus ea gloria frueretur, fed etiam ut nos fecum ad cocleftem gloriam exaltaret. ConuiuiGcauit nos una cum Chrifto, inq uit, Gmulcp cum eo refufcitauit,amp; Gmul cû eo federe fedt inter coeleftes S^c. Quare cum fpiritus faneftus concionatur de maieftate Chrifti,agnofcamus eu,G credimus in Chriftum,condonari de no ftra quot^ maieftate, qua habemus in Chrifto, ut coGrmemus fide noftrauj

ïioftram in omnibus aduerfis, adcoqgt; in feruicute, èi. extrema no/ ftrihumiliatione.

CœpitPaüer de humilitate Si glorificatione filfj fui, Dni noftri Efu Chrifti cocionari. Vocat cum feruum, q? alTumpfcrit formai n ferui,amp;^ prçftiterit more fideliû feruoRZ extremâ obedicn£iâ,exqLia «iâ elatus eft in fummâ fublimitatê. Nunc per gît exponere, quæ fuerit feruilis eiûs facies,amp; q dnacionis gloria poft fit côfecuta. Si/ eut obftupuerunt fuper te multi,Gc inglorius erit nbsp;nbsp;nbsp;Hçc ita trâf/

ferri poflùnt.Quâto magis obftupcfcunt fuper te multi,tatô turpi or eft afpcélus eius,q ullius uiri,amp; forma eiusf fccdiorjq ßliöf?2lio niinum,tâto magis alperget gentes multas.Rcges eotinebuiit eora eo os fuû,quia quibus nÔ eft adnunciatû,uidebunt,5£ q non âudic funt,intelIigent.Sententia aut h^c eft.FiliusDei demittit fe feruitu te amp;obediêtia fua in tanta afpedus deformitatc, ut turpitudine feu feeditate faciei fuç (uperet oes alios hoîes,ideo(^mülti,cu uiderint eùm,obftupefcent,amp; offèndentur.Nec induci poffuntjUt credanr, Q) tæita Gt eius maieftas,quanta ei prgdicatione Euâgelrj tribuitur. Sed q feruilior amp;nbsp;deformior eft afpectus eius, eo illuftrior erit glo riadnationis eius. Afperget gêtes multas. Nô prçdicabitur tm in/ terludæosjfed Euagclion eius fpargetur inter multas gêtes in toto orbe terrant. Neepriuati tm hoîes tradentfefe ei fubditos Gde fua, Sed etiâ Reges ac Monarchæ côtinebunf corâ eo os fuu,non aude/ Sunt ei côtradicere,Reuercbûtur eû,amp; agnofeent adorabundi ma/ ieftatem eiuSiquia gloria eius uulgabitur nô tm inter ludeos, qui/ bus nomê Mefsiæ leu Chrifti iam inde ab initio fatis cognitu fuit, fed etiâ inter alias gêtes,inter quas antea de Chrifto nihil neepr^/ dicatu,nec auditû,nec cognitu fuerat. Hgc côcio non loquit.ur de Ü neamêtis fiiciei Chrifti,aut de mêbrontcorporis eius dilpoGtione. Non.n.dubitamus,quin,qd ad hgc attinet, Chriftus fuerit medio cri forma amp;nbsp;uenuftate. Potuiftet quidê aftiimcretale corpus,qd ex: tcrnapulcritudinefuperafletnon oêsim uiros,uentctiam angelos; fed ut in alijs donis corporalibus,ita etiâ in pukritudine contentas fuit mediocritate.Loquitur aût hæc côcio de ijs dcformitatibus,q ei extrinfecus, prêter hoïm cxpeftationêde Mefsia tandiu expeêla tojCÔtigerunt.Cû.n. fungeretur inter ludgos minifterio fuo, loge fuitoîmpauperrimus.Nô habuit,qreclinarct caput luû.NÔ habu it^priumaGnu q ueheietur,fed cû ingrefturus efiet urbê Hierufa lêjneceiTe habuit aGno cômodaticio uti.Nôhabuit facul(atcs,qbus inopiâ fuâ fuftentaret, fed egit uitâ alieno ftipêdio.Hgc paupertas uifa eft magna fœditas in eo, q prpdicabatur Mefsias per Prophe/ 15s qjmiftus. Deinde fuit in tanto odio Principû,amp; fummoßt Pon

tîfiœ,qui tcnebacprimas in populo Dei',8^ adquospredpueMef fïaSjCum adueniret,pminere uidebatur, ut non folum eum profcri pïennt,ucrumetia tandem ceperint,amp; morte condênauerint.Qiig acciderSt Chrifto,haudqua^ fimpliciter,ficut alrjs homnibus, fed inulto turpius,multo cótumeliofius ulli unq etiam feeleratifsiX moB2 hominu contigerunt.Quid hoe afpecflu fœdius,aut deform! «s'Tltacp uere amp;nbsp;rede dicitur hoe loco, q? afpedus eius deformior (ït uiiius uiri,Sed de hac Chrifti deformitate textus möx copiolÏ us cocionabitur^Quid ergo dicemus Z Num hæc deformitas mSfit perpetuo in filio Dci^TNihil minus^No fuit internccio gloricciiis, fed uia ad confequenda gloriâ,nô inter ludæos tm ÔC priuatos ho/ mineSjfed etiam inter ^êtes,amp; fummos Reges. Agnoucrunt enirn eum ex prædicationc Euangelrj,eciam fj, quibus antea nihil erat de ipfo narratum.Nam hunc locum,de gloria, quam Chriftus Euan/ gel ij fui diuulgatione inter gentes confecuturüs erat, intelligedum eiïe,Paulus perfpicue interpretatur. Ad Ro*cap»xv. Annitens,in/ quit,prædicare Ëuâgelion,n5 ubi nominatus erat Chriftus,ne fu/ per alienum fundamentum ædificarem : Sed quemadmodum fcri/ pfum eft,Quibus non eft adnunciatum de eojuidebunt,amp; qui no audierant,intelligent amp;c.Cum quo amp;nbsp;illud conuenit,quod idê A* poftolus, ex eodem PrOpheta citât: Efaias,inquiens,poft hunc au/ det,ac dicit:Inuentus fui his, qui me non qult;crebant,cÔfpicuus là/ dus fum his,qui de me non interrogabant amp;c, Cum autê id,quod in Chrifto,capite,geftum eft,ad uniuerfam Ecclefiam, quæ eft cor pus ip(îus,pertinet,difcamus in hoc loco, q? Chriftus fandificaue/ rit nobis,mêbris fuis,feruitutem,in uiam ad dnationcm,deformita cem in uiam ad uenuftatem, amp;nbsp;ignominiâin uiam adgloriam.Qiia reaffedihisaduerfis in hocmundo,n5offèndamur,necdefatige/ mur,fed cogitemus, feruum non eflè maiorem dno (uo,amp;indice/ musdeaduerfis,nonqualiauidentur primo afpeduinoculisho/ minum, fed qualia fuerunt in Chrifto, amp;nbsp;quem finem in Chrifto habucrunt,ut amp;nbsp;nos ad eundem finem perueniamus*

Dixie pater de filio,q, amp;fi uidetur deformior omnibus homini/ bus,tn gloria noîs eius uulganda fit non folum inter ludæos,ho mines priuatos,fed etiam inter gentes,8c Reges ac Prindpes terr?» Cum ergo Apoftoli prgdicaturi erant Euangelion in toto orbe ter raB2,initio fado a Hierofolymis,8^ in populo ludæoRz, intcrcipiut hanc concionê,amp; admirâtur,qui fiat,qgt; cû amp;nbsp;Chriftus amp;nbsp;ipfi Euan gelion non tm perfpicue prædicaucrint,ueBîetiâ multis amp;nbsp;magnis, antea inauditis miraculis publice côfirmauerintjta pauci homines, prîcferuni

inter Iudcos,qui tn uocabatur populus Dei,Euangelion fidefaaacceperrt,amp; Chriftuagnoucrint.C^is crcdidif,ingunt,au dituijfeu (érmoni Sé prçdicationi noftrfTNos quidc,iuxta noQram Uocationê,prcdicamus EuSgeliôn ta Iudcis,qgctibus, fed quotufz quifcç eftjUiaxic oîm inter ludfos,qhanc noftra prcdicatione obc dieci fide excipiatÆt brachiu Dni,cui reuelatur:' Nos f dimus quiz dçjbrachio Sé potêtia Chrifti,ueri Dni Dei noftri,magna Sé multa ihtracula.Ex prfdicatione Euagelrj de Chrifto holes acdpiut admf tanda dona fpus fanuli,Quod eft manifeftû brachiu Dni. Nos rcz ftituimus claudos fanitati, erjcimus immundos fpus a dgmoniacis, tcddimusegrotis incolumitatêtdcnic^ mortuos quoqj excitamus, idc^ noie,brachio Sé potêtia Chrifti.Sed o rem ftupenda. Qj ci (iint,q hóe mamfefto brachio Dni excitantur,ut Chr iftu fide fua agnofcantCNam q? hgc fit iftoBîuerboRî {entenîia,teftificatur Ena gelifta loanes per(picue,cap. xrj. fic fcribens. Cum lefus tarn multa ^’pna fecifiet cora eïs,nÔ credebat in eum, ut fermo Efaie Prophete itnpleretur, quern dixittDne, quis credidit fermoni noftro,amp; braz dtiu Dni cuireuelatum eft'?’ Et Paulus Ro.x. Non ocs obedierunt Euangelio.Efaias.n.didc.Dne, quis credidit fertnonibus noftrisC' Munit afit fpus fanftus Ecclcfiam Chrifti, ne offendatur paudtate füäjfed meminerit,magis miradu efte^qi uel unus aut alter in Chri ftumcredae, qjnonoêsIudaeiamp;geniesineumcredant.Ocs.n. hoies funt natura fua captiui Satang, qùi Sé mêtes eoi^ ita cæcat,ut nullus eoi^i^ofsit fuis uiribus cognofcere, que ad ueram Sé perpez tuâipfius falutern necefïària funt.Qtiare fi q êxpcrgifcuntur,amp; rez cipiunt uifum,ad cognofcendum Chriftu, unicum falutis noftrg au torê,non eft humana uel iufticia uel induftriaj fed diuina clemêcia, ideocp Ecclefia magis gratias agere debet Chrifto,,p bonitate fua, qua ipfam c tenebris,ad ueram lücem rcduxit,^ q? uel oftendi dcbc at,uel aduerfus Chriftum murmurare, cur no efficiat,ut Sé multitu dohoïmipïumagnofcatjamp;falutemcôfequatur. Reifte feribitÄuz guftinustQuid nobis,inquiens,deberetur,in ijs,qnon liberantur prxdrlii.s^ agnofcimus.Cum igitur Deusdignatus eft nobis,quantüuispauz éhrum. CIS, reuelarè Sé donare filium fuum,agnofcamus bnfidum Dei, fi/ mus DeogFxi obedientia noftra,nó e'kpoftulemus aim eo,c(? no

in multos alios hoc beneficium conferatur. Nam,quod ad Deu attinetjuult ipfequidem,ut omnes hoies ad ueritatis cognitionc ue niant, amp;nbsp;falui fiat:hoies aut tarn deplorafæ funt caedtatis amp;nbsp;impiez tatis,ut etiam oblatam lucc!n,amp; ,ppofitam falutem redpere nolind Cur igitur Deus accufareturCSed poftet,inquis,uno momento oTa impioi^ corda mutare,ut omnes Chriftum fide agnofccrct.De hoc Chriftus ipfe in parabola patrisfamiliasrndet; Amice,inquies,no

fedo tibi'iniuriam.TolIc,qLiodtuumcft,amp;abi, An noLcctnuhi,^ quod uolo faccrcjin rebus mcisÇ'An oculus tuus mains efl:, q? ego bonus fumÆtPaulus.O homo, mqt, Tu qujs es, qui ex aducrîo refpôdes DcoCNum didcfîgmcntum ei,q nnxit,cur me finxiftiad hunc modumÇ'Quare,cum uidemusmultitudinchorm abiedama Deo,a2nofcamus iufticiam Sgt;C feucritatcm Dei,amp; timeamuscum» neinobedicndaSCignauianoflrafiatjUt amp;nos abfjciamur. Cum aût Chriftus filius Dei nobjs,quamuis paudfsinais,fitrcuclacus,amp; donatus,agnofeamus immenfam Dei bonitatem, 8^ agamua ei gra das,ô(f oremus,ut beneficium fuum in nobis confcruet.

Interpellationem Apoftolorum cxdpic uniuerfus chorus Ecck-^ fi^,et pergit cccpta patris concionê de filf} fui deformitatc ^fequi, ut exponat caufam^non tam, cur paucifsirai Euangclio Chrifti ere dant,q cur Chriftus tantarn deformitatc in fe aflumpferit,AfcediC lt;inquit)coram eo ficut uirgultij,8d ficutradixc terra fiticnti,Quod dicit: Cora eo,indefinite intclligendü eft,Cora eo,uel Deo, ucl ho mine ali»^ fpedatore.Et quod addic, E terra fitierui,ad utrumc^gt;vu' dclicet, Virgultum,amp; radicê,refer êd urn cft,Nam in lods fiticulo/ fis Sdaridislolent quidêaliquotiespullulareenafduirguItaauÉ furcull,fed quia no habenC humorêac terrf pinguedinê,nó funtit* ’'lt;undiafpcd:u,nonflorent,nó uidentur aliquê frudum ferre.Sicet Chriftus,cum adueniflet in carne,8d fufcepiftèt prcdicationc Euan gelij adminiftradum regnum fuum, non fuit infignis amplitudinc mundangpoteftatis,nó floruit maieftate regia,no uifuseftfapientt bus huius mundi,talis,ac tantus, q poflef populu fuum liberate feruare, fed habitus eft ueluti inutile uirgultum, amp;nbsp;aridus furculus in terra dcferta,qui aptior fit,quo ignê fuccendas, aut pedibui coti culces,^equofrud:umaliquemfpcres. Vndefequitur:Noneft fpedes eijUidelicet uir2ulto,nec decor, Cum uidemus illud uirpul * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o

turn,nihil habet pulcritudinis,uc cupiamus ilIud.Sic 8^ Chriftus n lius Deijdefpedus eft,ó^ contemptifsimus uirorum, plenus dolo/^ rum,amp;infirmitatum: Adeo contemptus, ut ne afpedu quidem dk gnus putaretur,fed auerterentur ab co uultus, Vnde nee reputaut mus eum.Qnid autem hicloga interpretatione opusC'Nam,q) hscc filio Deijlefu Chrifto Dfio noftroin terris conti2crint,notius eft, q qd in prgfentia pluribus comemorari debcat ♦ F^fi,n, fuit dodri/ na amp;nbsp;miraculis illuftris,tn primum,ratio uitf eius in hóe mSdo ne/ qua^ Ulfa eft rndere maieftati,quae de Mefsia fcripta eft. Expeda/ batur rex Mundanus etpotetifsimus oim in hocfeculo Monarchai fed e^it priuatum genus uitf^ fuitprorfum inermis, Deinde n ih il eo

«0 Fuitcoram Principibus Pontificibus populi Dei o Jiofiiis.Po ftremojcum captus enct,amp; fifteteturadtribunalia Pötificum.óu Pi latijtanto conteptu 8i. inui'dia laborauit,ut prefcrrccur ei fcelcratif/ fimus Iatro,Quid,q) cum oftentarefurpalâjUt erat flagelHs lacera/ tus,amp; fpi'nis coronatusjin tata fuit abominatione,ut picric^ oes uo ciferarencur,ToUe,tollc,Crucifigc eumÇ'Hoc certe ucreillud erat, quod hie dicitunAdeo contcptus,ut etiam uultus ab eo auertcreu tur, Nam quid addam, q? morti adiudicatus, fufpenfus fit medius inter duos latrones, amp;nbsp;infultauerit ei/ani^ perditifsimo nebuloni amp;nbsp;impoflori omne lioim genusC'Nec infer tot holes ,in quos maxi/ mabnficia contulerat,quoB2;alios a lepra mûdauerat,alris uifum rc ftiruerat,alios ex claudis,integrös rcddiderat,alios etiâ a morte ex/ citaueratjUel unus erat,qui fe in medium ftatueret,amp; teftimonium innocentiæ cius,contra tam impudentifsima mendacia, uirulen/ tilsima côuicia,publice diceref, Qiiid eft defpedio^quid abiedlio, 11 hçcnô eft C'Etfim.multi etia altj hoics tradati funt i extremis fuis fuppiieijs crudelifsime amp;nbsp;côtumeliofifsimc,tn nullû,ncc hoim me moria,nec literairs monumêtis inuenias, q de quis holm generc ta bnmerituSjta indignis modis fradatus fuerit, Q.uod cu Efaias hoc loco fic cômemoret,an no fuit Propheta magno fpiritu præditus,q pafsionê filrj Dei,tof anteannos,ita dcfcribit,quafi fuifletcora pre fensoim rcRz fpeefiator Sed h^c noftri caufa pr^d!(fta,lt;it 1 iten's ma data (untjUtjCj^uodChriftus fepemonet,cn fada fuerjnc,crcdamus. lonn.ift Et Petrus ait.Spus Chrifti, q in Prophetis erat,tcftabatur uetui as, priusqacciderent,in Chriftum afflidiones, amp;nbsp;quæ eftènt confecu xuræ, glorias, Quibus illudreuelatum eft, q? baud fibi ipfis,imo nobis miniftrarent hæc ÔCc. Qnare exritemur nis fcrïptis ad agno/ feendum filium Dei, 8^ confirmcmus fidem noftram, ut cum cer ti Fadi fumusjhunc Iefum,in quo haec impleta funtjefte uerum Mefz fiam,acnobisaDeoPatre fuoinferuatorem noftRidonatum,no ti meamus mala,ctiamfi ambulemus in medio umbræ mortis,

VERE LÄNGVORES NOSTROS IPSE TVLIT, ET DOLORES NOSTROS IPSE PORTA VIT amp;c, Ecclefiacômcmorauitdeformitatê filrj Dei,in minifterió,in paf/ fionc amp;nbsp;crucc cius, Nuc igitur incipit comemorare caufam,cur fi lius Dei ta deformis fedus fit, amp;nbsp;exponit qs fit ufus,qs finis huius tatgdcformitafis.Ac ^fedo,fi nobis uera talus noftracuræ eft,ni/ hil debet hac condone nobis preciofius elTe, ^pterea q? præcipua pars dodrinç Chriftianifmi fere nusq alias tam perfpicue continea tur.Euâgeliftæ defcribut aduentu Chrifti in carnetfed hie defcribi Xur,q benefida Chriftus aduêtu fuo fecum nobis attulerit,Euâgeli d^defcribunthiftoriapafsionis amp;nbsp;mortis Chrifti: Sedhicdclcnbi

tur^quis fît ufus,quæ udlitashuiuspafsionis 8^ mortis, Euangdi/ ftæ recitant RefurreÆonem Chriftia morte, fed hic recitatur quiÿ fr udus refurredlionis non tam ad Chrifi:um,q ad nos redeauQua r tim rerum cognitio afFert nobis æternam iufticiâ 8^ falutcm. Hkc igitur defcriptio debet nobis efîè commendatifsima»Certe,inquit, languores feu infirmitates noftras ipfc fufFerc, amp;nbsp;dolores noftros ipfe portât, nos ucro putabamus ipfum cæfum efîc amp;nbsp;afflidu per/ cufsione Dej,Cum uideremss eum,tam deformem,tam foedum,tâ abominabilem efîc,ftatim ucnit nobis in mentcm,non noftraRiin/ firmitatum et iniquitatum,fed diuinæ fcueritatis cr ga ipfîus prfua ricationes Judicabamus ein, pro humang rationis ingenio,cum di/ uinitus,^pter iua ipfîus delida, tam horribilitcr afni dum.Sed eu rem ipfam,ut eft,per fpiritum fandumedod:i,confîderamu8,agno feimus eum,non fua culpa,non fuoFçzpeccatoRz, quoßi nullum ha/ bet,mericis,fed noftra culpa,ô^ merifis noftroß2 peccatORttam fee/ de lacerari,ac noftras ipfum infirmitates fufferre.Hic initio obfer/ ua ingenua confefsione Bcclefîæ, amp;nbsp;ipfa,fi fuis ingenq uiribus, amp;nbsp;fuæ fapientiæ relinquatur,turpiter err et, Nos putauimus(in^t) cum percufsione Dei c£fum,hoc eft,propter fua ipfîus pda diuini tuspunitû,Hoc eft uetus humanæ rätionis iudiciu, çp ubi uidet in hoîe aduer(a,ibi etiafî nullum uidet pdin,tn ftatim iudicat fubefle in eo pdin,^pter qd aduerfîs puniatur, Cumji^fentit Deum efîc Iuftû,cxiftimat fieri nô pofîè,uf quifpiâ affligatur a Deo innocêsj Blipbaz apud lobem,uidet in lobe horrendas afflidioncs» Etfi auC

' nun^ uel uidit uel audiuit lobem feelus aliqd aduerfus Deum per petraftèjtn ftatim ^nunciat eum non peccatorem tm ,fed etiâ pdîfll jpj fu.'s afflidionc meritum,Recordare,inqt,obfecro te,quis un^ in/ noces perrjt,aut qn redi delcti funtÆt poftea ca.xxrj^accufat eu m» nifefte iftorum peccatoRj, quorum nec lob ullum un^ fccerat, ncc Eliphas lobe conuincere poterat,fed iudicat eu ifta fecifîe, tm quia uidet eum afflidum^Nunquid Deus timens te(inquit)arguet tejef ueniet tecum in iudicium,Et non ^pter maliciâ tuamplurimam,ô^ infinitas iniquitates tuasCAbftuliftim.pignus fratRi tuoRt fine eau fa,8d nudos Ipoliafti ueftibus,Âquam laflb nÔ dedifti,amp; cfurienti 1 ubtraxifti pane Slt;c. In Euâgelifla loâne uidet difeipuli in hoîe af/ fiidionê cæcitatis,Côtinuo igitur ludicât hue cçcû afflidû elfe, uel ^ppter fuû ipfîus pdm,uel ^pter pdin parentû. No pofliint.n^co gnare,q) Deus iuftifsimus affligat aliquê abf^ merito pdï. In A/ disApoftoIicisjMelitêfes uidet uiperâpedente e manu Pauli.Sta tîigitur cogitât eu homicidâ efte.Sic côfitetur et hoc lôco Ecclefi^, qp eu uidiftèt Chriftû horribiliter affligi, iudicauerït eu diuinitus ^pter fua ipfîuspdapuniri♦ Sedhic eft reijcien4us error. Etfî.n«

COMMENT« IOAN« BRENT« ie* Deusïnuem't in omnibus hoïbus,preter^ m Chrifto fih'o fuo,pec/ cata,tn non foletfempcr hoïes propter pdâ affligere«Scd quem ad modum afflixif Chriftum fiiium fuum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aliéna pcflâjSx; ut afflji

âionc eins glori fïcaretur,ita ena af fligit ali'quoties hoïes,non pro/ pter fua ipfoBz pâ:â,fed nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alias quafda caufas, uidelicct,ut uel

ftomêcius illuftretur,uelimpios,piorum aduerfis, de ira fuaadmo neatjUel pijs mai'ora fœlicitatis bnficia conférât. Quare,cum Eccle fiaipfafuuraerrorêin hacrecôfîteatur,manifefta eft uanitas eoi^, qui uociferantur Ecclefiâ errare non ppile. Etfî.n.filius Dei fie tue turEcclefiafuam,ut non pereat in errore, conniuet tn aliquado,ut errctjquo omne os obfuretur, amp;nbsp;omnes fub peceatuin concludan/ tür,ut qui feruantur,necefle habcant gloriam Dep darç,ac fateri,fç folaDei mifcricordiaferuari*

Deinde quod hic dicitur: Verclanguores noftros ipfe tulif citatur a Matt.cap« viq.Cum apipetifletjinquit, uefpera,adduxerüt illi demoniacos multos,amp; eiecit fpus uerbo, oêscjj male habetes fa tiauitjUt impleretur qd didu erat per Efaia Prophetä,cum ait: Hic infîrmitates noftras fufeepit amp;nbsp;morbos portauit. No eft aut fentië dum,cp Euangelifta,cû exponit hûclocû Efaic,de corporalibus in/ firmitatibus,quas filius Dei in fgrotis corporaliter etiâ curâdis fu fœpit,abutaturdido Prophet^ in alium fenfum,q? fpus faneftus in tdligi uelit.Nä filius Dei fufeepit noftras infirmitates, amp;nbsp;portauit lîoftros morbos ,duplici ratione « Et de utracp textus Prophetg in/ tclligêdus eft. Altera,qjfufcepït infirmitates noftras curädas COR f’ORALITER« Cum.n.ueniflet in hue mundû, fufcepiftèt Eu angelion fuum prgdicandum,uocauif ad fe oês male habetes, ut co ferret in eos,etia externa Si corporale fanitatë. Venite,inquies,ad nieoës,qui laboratis Si onerati eftis,ct ego refocillabo uos. Quod aût fe faduRz rccepit,hoc5i reipfaprgftitit. Sanauit.n.ocs pgrotos ‘ '5imale habetes,quotqt hocbnficiumab ipfo petiucrunt,quemad/ niodû teftantur Euageliftg. Dicit Si Petrus de ipfo:Obambulauit bnfaciendo Si fanando oês oppreflos a Diabolo. Hoc autoffieiu fa nandi cgrotos a corporalibus morbis,nÔ fufeepit,ut effet perpetuû inEceiefîa,in hoc feculo,fed tin ad tepus,ut his miraculis autoritas Euagelij eiuscomendaretur,8icôfirmarctur. Altera ratio eft,q?fu feepit infirmitates noftras curadas SPIRITVALITER. Nos.n* ohnoxij fumtis no folum oibus corporalibus infirmitatibus, mor/ bis,8i aduerfis,ueRzetiam corporali Si æterne morti,ac perpetuo i/ ^i gehennse.Sumus aiitem his malis obnoxij, propter peccatum^ Cum igitur filius Dei ueniflet in hunc miindum, ad curandas no/ ftras infirmitates,fufeepit expiandum peccatum,quod eratoiin in* ^'mitacü amp;nbsp;malo^ noftro^ Qufa«Hocautem expiato,inßrniitate.s

«o. IN CAP VT UIL ESAIAE noftræomnesfpi'ritualitcr àc uerecurabantur, Etfienimmanrnt infirmitates adhuc corporaliter, amp;affliountpios in hoc feculo, tarnennecpofluntcfle perpetuæ,necpoirunt alFerre aliqiiodue/ rcfalutisincommodum,quia expiatopcccato,Deus eft credêtibus bi. inuocantibus ipfum propicius propter filium fuum, bi adoptat eos in fuorum bonorum hæredes, ac feruaf eos in morte, ut habe/ ant cccleftem bi æternâ uitam«Quare,ficut filius Dei fufcepitin fe noftras infirmitates duplici ratione curandas,ita Mattheus apte bi rede citauit hunc textü,de altera curadi ratione,qua Chriftuslibc/ rauit quide egrotos corporalib*morbis,fed ut his miraculis teftare tur fe efîè ueisz fpualem bi cceleftem infirmitatü noftraßx curatore«

Ad falutem nofträ plurimu refert rede intclligere ufum bi fru/ tfium pafsionis bi crucis Dni noftri lefu Chrifti.Quare,cüiante di/ xiflet Ecclcfia, de Chrifto Dno fuo : Languores noftros ipfe tulil ctc.exponitnûcâpertius,qd fibihec uerba uelint ♦ PolTentm, ficin/ CeIIigi,q) filius Dei fufciperct corporales trh morbos bi dolores in hoc leculo curandosToficnt etia in t elli^i, cp fufciperct noftros Ian guores affèdû trh cordis,amp; cödolentia mfferendos,quemadmodu hoies fani, dolet cum ggrotis fuis amicis,quoi^ th ægritiido nihil ex iftoRx cödolentia leuatur Jnterprctatur ergo,qd ante dixit,clarif fime» Vulneratus eft,inquiens,^ptcr iniquitates noftras, bi zttri/ tus ,ppter fcelera noftra. Nô tin fufcepit curâdos morbos noftros corporales, nec tm condoluitalFeâu cordis noftre infirmitati,Sed fufcepit curadas iniquitates bi cxpianda pda noftra ♦ Et fufcepit in corpore fuo uulnera bi attricionê,hoc eft,morte,ut noftris iniquita t)b.amp; pdîsmederetur. In Symbolo Apoftolico recitamus de Chrl fto,Crucifixus,mortuus,Hoc plane illud eft, qd hic Prophefa,aut potiùs Ecclefia dicif,Vulneratus eft,aCtritus eft,Et additur infuper in hoc loco ufus bi frudus crucis ac mortisChrifti,uidelicet,qgt; au cifixusetmortuus fitnô ^pterluasfed ^pter noftras iniquitates.' Quare habemus hoc loco interpretationê prgcipuoRz articulon: in Symbolo Apoftolico.Nec dubito, quin Paulus hoc qd ad Ro.ca* iiqi. fcribit, Traditus fuit propter peccata noftra, ex ifto Efaiæloco fumpferit,aut faite hue rcfpexeriuNam qd dicit,Traditus eft,uidc tur ^rfus illud uerbuenè,qd hic in hgbræo textu’poniturjV^'it^Ô Pro quo nos habemus Vulneratus.Proprieaûf fignificat, propha natus,autabiedus tanquamrespollutaamp;abominabilis» Vndcamp; mulier uilis,infàmis,abieâa bi repudiata,uocatur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Paulus i/

gitur,ciïait, Traditus eft,interpretatur hûcEfaigIocu,amp; fignificaÇ Chriftum propter peccata noftra fie a ludæis repudiatumj^ Genti

COMMENT. IOAN. BRENT. so? bus crucifigcndum traditum, perinde ac fi eßet longe oim propha nifsimus,amp;^ propter quem,fi diutius uiuerct, uhiuerfa gens pollue tetur, SedquÔcœlcftis Pater potuit unigenitum filium fuumtan' tOpere dilcdum,m tataprophanatione attririoncpropter aliéna pda patieter uidcre,acnon potius,in eos,qui ficturpiter lîliû able cerunt amp;nbsp;contriuerunt, fulmcn fuum torquereC” Hic ergo cÔfîdera mihiprimurningentcmfeueritatem Dei erga pda^q? ne filio qui'/ dem fuo unigenito,cu aliéna tm pda in fe fufceperat,parccre uoluc pala declararet I'ram fuam aduerfus pda no elïè rem ludiera, amp;nbsp;ad terrendos tin imperitos homines excogitata,fed maxime om/ hium feriam,acplane horribilê.Quæ eft ergo ilia hominiim terne/ fita8,q) tarn I'mpudenter, tarn pr^ade queuis fceleBî genera defi/ Manda fufdpiuntCDemdc confidera fummam Dei caritatem erga numanum genus,qj maluerit perferre filium fuum unigenitum in tanta abominationeS^attritione,^ conniuere,uthumanum genus periret.Commendat, inquit Paulus,caritatem fuam erga nos De/ f8»q) cum adhuc eftemus pd5rcs,Chriftus nobis mortuus fuit.

Nuquid autChriftus fie attritus eft propter pda noftra,utque/ idmodum aliquoties filius affligitur propter iniquitate patris, c5 Äinterca nihil confolationis aut liberationisredeatadpatreexfi/ Jij afflidione,ita nihil nobis fœlidtatis ex Chrifti attritione contin gatç’Aut, quêadmodum fi quis pro amico paupereexolueret credi tori debitum mille talentORî, amico aut ipfi ad fuftentadam inopia nihil numeraret, an it a cjuoc^ exoluif Chriftus nobis debitu, u£ nihilominus interea nobis fit efuriendum et dolêdum ç Äbfit.Nc emhge fie intelli'geremus,ftatim additur:Difdplina pacis noftre fu per cum,amp; liuorc eius fanati fumus. hoc cft,Caftigatio feu fupplici Um eius eft padficatio noftra:amp; Liuor,tumor,uibcx, cicatrix eius, eft cmplaftrum feu fanatio noftra. Allegat amp;nbsp;Petrus hunc textü,i. f’et.rj^öd interpretatur eu difertc de Chrifto, Qui pda, inquif ,no/ ftra ipfe pertulit in corpore fuo fuper lignum,quo pdîs mortui,iu fticiç uiueremus.Cuius eiufdê uibice fanati fumus. Quid ergo nSc nobis decftC'Filius Dei ,di(dplina feu fupplido fuo,non tm dedit poenas ^pdïsnoftris,ueR’ctiam pacificauitamp; recodliauit noscü Deo Patre fuo,ut pater nobis fit npicius^pter filiû,et adopter nos inheredes oîmcocleftiûbononzfuoRt. Prçcerea,filius Dei, huore, feu uibicc autcicatrice fua non trh exemit nobis pus e noftro ulcere aufuulnerejed etiâcÔtulitinnos uerâfanitatê.Donat.n.nobis fua iufticiâ,imputat nobis oëm fuâ fdrtatê,ut ea tâq noft’ra corâ tribu/ ualiDei fidamus.Donat etiâ nobis fpûmfdrn,ut expurgemusreli gascarnis,etinchoemus,etiarcipfa,in nobis donataet imputatâ iu niciâ.Hgc eft uçra Uni tas,qua tm uiriû c5dpimus,ut non amplius

«04 IN CAP VT LUI» ESAIAE morte occumbamus,fed pcrpctuo in ccclcfti gaudio uiuamus^Ni/ hil quidcm humanæ rationi ftultius uidctur, cp credere aliéna uuP ncra ede nodrorum uulncrum emplaftra » Sapicntes huius mundi docent pueros fuospcneabincunabulishosuerficulos: Cum fis ipfe nocens,moritur cur iiidima pro te: Stulticia eft morte alterius fperare falutem ♦ Quod retfte quidem de impioru uiÓtimis dicitur» Sed humanefapientig non minus ftultum uidetur, fperare falutem morte hominis crudfixi,q morte pecudis.Compefccnda autem eft hümana fapientia uerbo Domini,amp;confidcrandum,q5 hoc redem ptionis noftræmyfterium, non fithumano fomnio cxcogitatum, fed ab initio orbis terræ diuinitus reuelatiim, 8d adumbratum,ut fuo tempore filius Dei aflumeret hominem, amp;nbsp;fanaret fuo uulne/ re,noftr urn uulnus, quod nobis ferpens illc antiquus inflixerat Quare fermo crucis ftulticia quidem eft,fed ij s,qui pereut,ut Pau^ lus ait,nobis autem (umma eft fapientia amp;nbsp;potentia, qua ueram ’ æternam falutem confequimur»

Pergit in eadem expofitione,qua de caufa, de ufu amp;nbsp;huâu paß' (îonis Hit) Dei ccepit.Non enim filius ipfe Dei autor eft deformP tatis amp;nbsp;fupplicrj fui.aliquo errato fuo: fed nos, nos inquam homi/ nes erroribus amp;nbsp;iniquitatibus noftris.in caufa fumus.cur tarn hoP ribiliteripfeafflieftusfit.Nos.inquit, OMNES, quafioueser/ rauimus. Vnufquifiqp noftrum fuam uiam,fua ftudia fedatus eft» Sed Dominus pofuit in co iniquitatem omnium noftrum.Obfer/ ua igitur qgt; Ecclefia iter urn confiteatur (uos errores amp;nbsp;fua pcccata,' ncc ulium hominem excipit. NOS OMNES, inquit,erraui/ mus.Sicut amp;nbsp;in Pfalmo dicitur: OMNES dcclinauerunt.EttO/ mnis homo mcndax.Pingif autem quicquid id eft.apta fimilitudi/ nc ouium difperfarum. Inter pecudes enim nullum animal ftultius eft oue ♦ Si quando ouis a reliquo grege aberrauerit, aut grex ipfe ôuium difperfusfuerit, hie uideasturbam difiedifsimam.ÄIi» pecudes difperfæ, folent ad fua ftabula aut pafcua reuerti. Inter 0/ ues autem difperfas,nulla eft,quæ reuerti feiat. Vnaqugcß fuam ui am,alia hac,alia iliac,alia iftac aberrat.Nec eft,quæ redeat,nifi a pa ftorecomprehenfaamp;coada.TaliseftSd OMNIVM hominum conditio.Grex hominum difiedus eft, immiflb Satana.iioracifsi/ molupo,e ftabulo populi Dei. Adam em crcatus eft ad imaginem amp;nbsp;fimilitudinem Dei, ut fi no peccaflet, non folum ipfe mâfi ftec in ftabulo diuini gregis, uerumctiam omnes pofteri eiusfuiflent uc/ repopulus Dei.Sedpofti^ peccauit .admifTus eft Satan in gi egem lotius humani generis, qui ÔC omnes holes difiecit a ftabulo Dei,

comment« tÖÄN« ËRËNT, gbj ^cos ta ftüpidosac inertes féddidit, uf dullus eorum nêcfciat,déê uelit,necpofsitad dornitlkUm gregemteuerti. Sed unüfqUifq? fe/ fictur defidenafui cordiSjâc ne requifätquidem natura fuareditÜ ad Dcum. Accedit öi höc,q? Humana natura peccato ficcorrupta 8^ uitiata eft,ut qüifpiam fpiritufan(fto reducflüs fuerit ad Ecdeii arn Dei, redneat tarnen adhuc in carnC fuauetcrem Adamum, qui getitcum Ipifitu fandlo continuum bellum ufqj admortcm,quaff ouiS,qua* ferriel aberrauit ä rdiqüo gt'^ge, tarn ftupida fada eff ,uc ctiam a paftore fcdüda, meditctur iterum difccfsionenl ac fugäm« Rcc'le igitiir apté tonfertur humànum genus,cum erroribus oui Um,ut tî no uolumusiniquitatcm noftram in riobis ipfiscogriofce/ •■Ciadmiöneämür deea,fpedaculodi(pcrfionis, 8i. errOrum oüium« l^edriuni Dcitsp?.fluscft,uthitmanu genus fic rrtifere difpeffumi in .rrofibus, 8gt;i î'niquitàtibüs fuis periret 2quot;Nihil mitius^ Sed mific pâfiotertt,qUi fiifceptis in fe 8C expiatis iriiquitatibusf nortris,tio^ äb ct‘roré,ad ftabulurri dominioim reducerec. Pofüit(inqüit)Domi nus in eo iniquitatenl omnium noftriim. Pro (pofuit) hebræis efty hiphgia, quod proprie fîgnificàt ,fecit incüftcf e âut impcz film faccre,8lt; in cædc itruerc.Docet igitür hie locus,q? peccata no/ iVa non fimpliciter incubiterinC in Chtiftu, fed tanto impetu incur *‘crint in cum,ut etiam intulerint ei mottemdtaq^ nos fumus pecca fis noftris autores, cp filius Dei tarn deformis, amp;nbsp;tarn turpis fadusi litO nos miferrimos,fi tantæ turpitudinis filij Dei autores,nô fo Inm non agrlofcimus peccata noil ra, uer umetia impudenter amp;nbsp;pr^ ftactc ea defignare pergimus Sed econtra ,o nos beatifsimos,fi a/ gnitis peccatis, filium Dd,peccatoru noftrorum expiatorem fide ®inp}cdim’Jr,8C obedietia nos ci gratos cxhibcmus*C£tfterum,net Hoc fiicntio præfereundum eft,q? textus non dicit, Pofuit itl ea ini fluj; (tern ahquorum tantum Sed didt NOSTRVM OMNI/ V lt;nbsp;d Nam hoc plane illiid eft^quod pofteà Paulus fcdpfitt Con/ t''uf';,{nqens,DcuS OMNËS fub incredulitate,ut OMNIVM nvgt;ef'eretur,QLiid ergo dicemus C Si Deus fecit incuCrerC in filium luù oda OMNIVr^jSimiferctur OMNiVM,- quid eft,qj no ocs ieruA:ur,5^ ccekftem hæreditatem accipiunt C Manifeftum etn eil,qj magna hominu pars pcrpetuoirttereat adquosdicetur: Itc' inaiedidi m ætertïum ignem etc.Refpondco»Q^ non Oes homines lerucntur,noncft in caufa filius Dei,fed homines ipfi,Filius enim 13 ei ,quod ad fe attirtet, fuffid cter expiauit omnium hominum pec fl' 1,5^ öftere ctiam omnibus hominibüs rèmifsionem pcccatoR2,ac Ijlutcm accipiendamdn omnem cnim terram exiuit fonus cqrunf, f quot;jipfe eft propiciatio pro peccatis noftris,non pro noftristm, ue/ ïUiïietiâ pro totiusmundifSed non omnes homines accipiunt hané

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;Vj

SO6 IN CAP VT m ES AI Aß' oblacam falufem.Offerhîrenimfalus per Chnfiumf arfa,prö?dïG3 tioncEuangelqdeaccipifur FIDE. E(fi aufeni EuanqC lion prccdicatur inter omnes genfcs,tn non oirnes cred« nt Euage/ lio.Pereuntigi'tur,non Chrimaut Euangelij eins,fcti fuoipforum iiitiojamp;^ increduhtate. Non efl ant hoc loco dj fsimulanda nona ilia corrupcela,qua impfj doôorcs, hancfaluberrimam doc^rinam, de eo,qj Dominus conieceritpeccata OMNI VM nofhumin fih'um fuum, uiuant 8^ pcruertunt. F atentur enim uerbis,otr nia ca,quae Prôphetsc lApoftoK de expiationc pcccatorum per folum Chri/ flum parra adnunciauerunfjuera ei7c,fed INTERIM fin gunt ion oealtosmodos applicandi nobis beneficium Chrifti ,qj Spiritus lamflus in feriptura tracJidit.Dicût enimSoIuraquidci^Chriftum expiafïè peccata, nbsp;nbsp;meritum effe nobis pcccatorum rcmifsioncm,

Sed hanc expiationem et hoemeritum Chrifti appîicari nobis faert ficiü Mifiæ,quod facrificulus fccum murmure fuo pc ragit, leiuz nrjSjSt alrjs openbus ad gloriam Dei fufeeptis. Hæ nUgæ,ut oknî fœtidifsimam amb{tioncm,qua ifti ftudentconfcruaredignitatcnî Pontificum facrificulorum,ita Funt in Chnftum mirufterium ab ipfo inftitutum cÔtumeliofæ.Chriftus enim non inftituit faerifi cium Mifræ,aut iciunium,auttale quid,quo meritum eins hominiz bus applicetur:Sed inftituit prtrdicationcm Euangelij, 8c difpenf» tionem Baptifmi,ac cœnæ dominicædfti enim longe inter fe differ refentiuntfacrifictum MifTx fuæ, 8d difpcniationem cocnccDni) in hunc ufum,ut eftènt organa,quibus expiatio feu meritum Chri fti hominibus offerrerur feu proponerctur,0si fide acciperctur.H^c eft ucra lpplicatio,a filio Dei infbtuta,uideiicef, quod bcneficunt eins rcuelatur Si” accipiendum p'oponitur prcdicationcEuangelfj, applicatur diftributione hoßt duorum SacramentoRt, Baptifmt amp;nbsp;cœnc Dnicg.Si ergo, quod offertur amp;nbsp;applicatur,acc’pitur fide, applicatio fortitur fuum legitimumfinemtli uero non accipi.ur Fiz de,minifteriumquidemapplicationis fuam rctinetautontatetn,ine aût qui non adhibet fidem, nullam accipit bnficq Chrifb,quod ob latum amp;nbsp;applicatu cft,ucilitatem. In Marco dicit Chriftus ad Apoz ftolos:Itc in mundum uniuerfum , 8d prædicatc Euangehon omni creaturæ. Vides hie inftituipredicationêEuangeif),uthocm!nifte rio ^pponantur amp;nbsp;applicêtur beneficia Chrifti uniuerfo mundo,Si omnibus crea:uris,hoc eft,fam ludæis, q gcntibus.S^d qui hcc ^pz pofita Si applicâta bnficia accipiant. Si ipfis fruantur,^ ucro earei) ciantjôi no fruantur,docet id,qd in Marco mox fequituriQui crez diderit Si baptifatus fuerit,faIuabitur.Qui uero nÔ crcdidcriqcon dênabitur.Et in LucarOportebaî Chriftu pati ôi refurgere a mor tuis tertio die, ôi prædicari noie cius poenttentiam Si remifsionein pcccatorum

COMMENT. IOAN. BRENT. 8cgt; ptcotomm in omncs gcntes. V ides itcK’.prædicationê Euangelij in hoc inftitut a, iit ofterat amp;nbsp;applicec omnibus gentibus remißio/ nêpeccatorum.quæefl benefiaum Chrifti. Ad Rom.fvTibit Pau/ lus:Euangclion,inquiens,eft potentia Dei ad falutcomni creden/ ti ludæo primum,fimul èC Græco. Hic duo diligenter obferuâda di cuntur.ÂIceRî,q* minifterium prædicandi Buangelq fitorganon, quo proponitur Slt; applicatur (alus oibus hominibus.Hi.n.nomi/ ne ludæi amp;nbsp;Græci côprehendunfur.Âlte(^t,cj? qui accipit Euange/ lion FlDE, is etiam accipiatdiuina potc£ia,ucram 8^ gternam Salu tcin.Et aliasdidt Paulus: Fides ex auditu eft, Auditusaut per uer/ hum Dei. Ergo prædicado uerbi Dei organon illud eft, per quod fides concip!tur,hôceft.^pofîtum 5^ applicatum beneficium acd/ pitur.Infacrifîcioautem Miftæ,neccftprcdicatiOjnccauditus,No eih loquor nunede ps uel levî:ionibus,iiel cocionibus.quæ facri fi/ dum præcedunt,aut fequuntur fed de ipfo facri ficrj opéré. In hoc opéré tm abeft, ut fit prædicatio Euageli} Chrifti amp;nbsp;auditus,ut hi, qui primas in Ecclefia Chrifti tenerc uidêtur,publicis Reformatio/ nibus prohibeat,nc uerba ilia, quibus opus facrifîcij in Mifta pera gi dicunt,palâ,audientc uulgo,legâtur,fed tacite a facri fîculo mur/ niurentur,ne trh myfterium prophanetur.O Chriftc,quâdo tandc definent ifti,in Ecclefîa tua luderc,amp; tue maieftati ficimpune inful iarcCSdlicet myfterium Euangelq tui,quod tu tam diligêter in cœ ^atua adnundari uoluifti,teftantc Apoftolo tuo Paulo,fic diccte; Quotiefeune^ comederitis pane hune amp;nbsp;de poculô biberitis,mor/ ttm Dni adnunciatCjdoncc ucniat,8c qd iufsifti in totum orbe uul gari,prophanatur amp;nbsp;contamlnatur,cum Ecclefîeaudicndum récif» turÇ'Quid eft contumelia in Chriftum amp;nbsp;mïnifteriu Euâgelij cius, G haec non eft; Sed ualeant illi. Nos audiamus hic in Efaia concio/ nem Ecclefiç ,qu? dicit, Dnm coniedflè in filium fuuminiquitates ÛMNlVMnoftrum,uidelicet,non ut opprimèrent ipfum perpe tua internedone, fed ut per ipfum expiarentur, Quæ expiatio ap/ plicatur nobis non fidido illo Miflæ facrifido,8^tacitamurmura/ none facrificuli,de quo dubites,nûuelaliquidfacriredtct,uelma/ gicacarmina fccum mufsitet,fedapplicaturnobis minifteriopræ/ dicandi Euangelq accipiendaper FIDEM, non iîlam.quam fibi c/ tia-n hvpocritæ fomniant, 8^ quæ mentis fuæipfoßj iufticiæ nitl/ tur.fed per iftam ueram fidem, quæ fola gratuita mifer icordia Dct pcopter lefum Chriftum nobis exhibita,nititur,

Quæfoautête,numeramihidiligenter,quoties in hacunà,eaep: p^rua admodum repetaturS^iteretur, filium Dei afflidiî eTe propter noftrapeccata,amp; obrutû noftris iniquitatibus. Etcup fiaac diligcntiam ifti condoni no prgftaremus,cum ca loties nobii y Y .

cccleftibus teftimonijs fitcommcndaiaîNiimerenaus Jgi'tur* Ï» Vere languores nottros jpfe tuHu

IIL Vulneratuscft propter im'quitatesnoftras» Iin. Attritus eil propter fcelera nóftra»

V» Difciplina pacis noftræ fuper eum*Vel,Supplicium fuper c/ urn,ut nos pacem haberemus»

VIL Pofuit Dominus in co iniquirafem omnium noftrum* VIIL Abfciffus eft dc terra uiucntium,Prcpter fcelus populi mei pcrcufsi eum»

IX. Dedit impios in fepûîturam fuam,amp;^ diuitem in morte fuam^ X» Si pofuerit animam fuam hoftiam pro peccato,uidebit XL Iniquitates corum ipfe portabit, XIL Peccata multorum tulit^

Quid ergo fibi uult rcpetitio ciufdcm rci toties iterataT’Hec rt» p\arite. cflct erudttulo cuidam Rhetor) abominabilis, Sed nccSpiri tusfanólusdelciflaturinani €aT�7f«,Et tarnen curnin hoccapitc uideatur CmtIbAot-©- xjy Teuir^óy-O' efie, dubium non eft, quin tra/ öct rem cognitu maxime omnium nccelTariam.Nam gentium U teræ tradunt ea, quæ pulcra funt,itcrum atc^ iterum repetendat^i* »(iù Çiç TÄKÄÄcd.Ec alius quifpiam petit ciuibus dici non ornata,fcd ne cellar ia: Mn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»'/J'S ■zrôA/ç.Dicantur amp;nbsp;nobis,non!

uerba artifieiofccompotita,fed faluti Ecclelîæ utilia. In hoc igitur capite toties repetitur,c^ filius Dei fufceperit pdiä humani generis .cxpianda,primum,quia cognitione huius rci,ad nöftram ueram et ætcrnam lalutcm nihil magis nobis necefiàrium eCt.Nifîmxogno fumus Slt; credimus,filium Dei fuftuLlTc in fe pifta noftra,noniufti ficamur coram Deo, non adoptamur in filiosDei, no feruamurin morte,fed nccelTe habemus in pdis noftris, amp;nbsp;in morte ineternunï perire. Qiio cx{tio,quid pot effe miferius,amp; pcrniciofiusCRepeti/ cur ergo toties eadê res,ut excitemur,amp;^ expergifcamur ad collocan dum omne ftudium nolW in cognofeendo bnlicio filrj Dei. Dein deexperientia ipfadocet,men£cnois,iudicio Dei propter pcHä ter ritä indigere copiofa cofolatione. EtB.n.femelac etia iterçz iulTer« ' cam bn cöfidcre,q) remifla fint pefta ^pter Chrillum,tn quia hör/ ribili Dei ira nimium efi: cxterrita,putathgc no fcrio,fcd tm uulga/ ris folenis cofolationis gratia dici. Quare uifum eft fpûifando toties in hoc unocapite iterate, fi 1 iû Dei fufeepifie in fe pdä noftra expianda,ut fignificet hanefententiä non elfe humana uanitate ex cogitatäjfed elTe uerifsimâ,certifsimâ, firmifsimâ,amp; cœlefti decre/ to,q nihil cllinimutabilius^corroboratä. No contênamus igitur.

COMMENT, IOAN, BRENT, ^f^potiusgratifsimoanfmo èxcipiamus eamC«T ioA£,rniU*,qüjt j'ioi deuokintate Dei cam perfpicuecertiores reddiCj8^ imbeciiiitaci dei noftra’ fuccurric.

luxta hebræauerifatê fîclegcndum cft,Mul(fîtatus,feu uiolentia paffiiseiLSc afHictiis,Vbi.n.uulgata pditio babet(uolLiit)ibi elh'il hebreo textu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Naâtieh, quod fignificat afiLcrû (eu inique trS

«îhtum.Pro qexiftimointerprctêlegifïè 71^37^ Naameh, quod figt; gnificat placuit,Cû igiCur ante didû ßt,qp iniquitas oim noftRi im/ petum fecerit in filium Deisamp; côicccrit cum in extrema def^rmita tè,deferibitur nunc,quanta obediencia,quanta patientia filius Dei huncimpetum fufcepcric.Etfi enim uiolêter ,crudeli£er,8lt;: iniquis modis tratftatus eft,tn nô aperuit, (inquit)os fuum, Sicucouis,qug ducitur ad ma(flationem,ôc fient agnus, qui cum tondetur,obmute (ciÉjUecaperit os fuum,Hunclocum Petrus amp;nbsp;incerpretatur,amp; co/ hortatur nos ex co,ut exemplo Ghrifti non reddamus mala pro ma lis.Quæeft,inquiens,laus,fi cum peccantes alapis cpdiminiTuffèr tisCÀt fi cum bencfacitis,ôd tn malis afficimini,fuTertis, hæc demu eft gracia apud Den. Siquidem in hoc uocaci eftis, qm Ôé Chriftus afflidus eft pro nobis,relinquens nobis exemplum * ut itifequerc/ mini ueftigia eius.Qut pdtîi nonfeccrat,nec inuerttüs eft dolus itt ore eius,qui cum malednftis ince(ïèretur,nô regefsitmaleditfta, c3 malis afficere£ur,no minabatur,fcd trad i die uindida ei,qui iudicaC iufte etc, Etem holes,cum male tradantur,mala uicifsim regerunt, cum percu£iun£ur,uicifsim percutiunt, ôc putat hanc uicifsicudine efferedamiufticia. Filius autDei,tmabeft,utmala malis repend« rit,ut potiusbona malis reddiderit, VidemihiouiculS.Hecfiue tondeàcur,fine ad laniena ti'ahatur, no remordet,imo ne uocifera/ tur quidemjed fuftinet oîa patiêtifsime.Siç SC filius Dei raptus ad laniena crucis,no inuedus eft uirulenter in raptores,fedfadus eft obediens ufcp ad morte, Ac air) quidem holes, uioletiam pa(si,et(î coguncur aliqcies os cohibere, ne uerbis remurmuret jaut fua fpotc abftinent fe a côuicns,ne rjs potentiorê, q uim infert,magis irriter,’ qmitigent,tncor foletefTenatura fua imp^tientifsimum, prgfertim cuiniudicat fibi iniuria fieri,ôd cumnon audet uerbis ufurpare lice tiam in malefadorê,flagellar eu grauifsimis cogitacionibus animi J Filius aûc Dei,in afflidione (ua,non folum nô remurmurauit uer/ bis,fed ne cogitatione quide precatus eft mala malefadoribusfuis,^ imo potius, crucifixoribus fuis orauit, queadmodum poftea fez quitur, Qu^i obedientia 0^ pacientia preftitit nobis amp;nbsp;bnficium exemplum. Bnficium eft,q7 hac obedientia fecic nobisDeum Patr propicium:8d ficut antea per inobedientiâ unius hois,qn«. madmo ?

dum Paulus ait,pélôres confritnt; fuimus multi, ita per obedicntia unius iufti conftiîuuntur mûlti.Excmplum cfl, fient paulo ante ex Petro recitauimus,qj non debeamus mala maL's repen der c, fed ma îum bono uincerc^Durû hoc uidetur car ni, fed fpiritus Chrifti effî citmolle èC lacilejniquff uidetur fapîêtiæ carnis,fed fpiritus Chri (ii iudicat effe æquifsimum, quippe q? mbil æquius fit,qu2m uer bo Dei,quo iubemur proxfmnm dibgerc,ac etiam inimico bencfa/ cere, obedientiam praîfcare»

OttidCDicet quifpiamTilius Dei pereufTus eft, uulneratus efi, attritus eft, pefsime oîm afflieftus cft q^pter nofiras iniquitates, Nunquid ergo bis uulneribusamp;aîflttfttonib.periic f Nunouid ne nos iuuit,ut interea ipfe perpetuo occubutrùcSicpatriâ fuam mua rc uifi funt,Curtius et Decius Romani,ut tn ipG intcrierint.Scd 15 ge alia eft fili) Dei cÔditio.Hic^n.S/fi captus,uinâus, anguftrjsob rutus,morti adiudicatus, amp;nbsp;tandc mort uns fuit, t n de uineulis, de anguftrjSjSsf de morte ita fublatus eft,ut gencrationem feuduratio nem eius nullus uerbis explicare pofsit.Rcfurrexit.n.a mortuis,S^ durât nunc etern is,ut ita dica,gcnerationibus,ac perpétua etateTc gni eius nullus eft finis. Chriltus,inquit Paulus, excitât us a mortâ '.îs,non amplius moritur,mors il’ i non amplius dnatur. Qiiis ergo eft,qui pofttp Chriftus a mortuis rcfurrexit,gnationcm,fcu diira^ tionê eins enarrare queacC^Hæc eft icriptura illa,quâ Eunuchus Rc ginp Candaces in curru legit,amp;fquâ Philippus iubente fpûf(ft5,iii terpretatus eft,de lefuChtifto feruatore noftro,quêadmodum feri pitum cft Âft,viii,Qtiare,edafî agelus decœlo reclamarer,amp;dea/ iio interpretaretur, tn nihil nobis certius eft,q q. bec de folo Dno iioftro lefu Chrifto intelligêda fint.Pt ecâdum aut nobis eft,ut que fruftum bec fcripturaatfulitin Eunucho Æthiopico, eundem etiz am in nobis afferat, ut uerecredamus filiura Dei efle lefum Chriz ftum,amp; per uiam noftram gaudentes incedamus,

Hac iam olt;ftaua,ni fallor, uicc comemorat filium Dei affliduni efte nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noftras im'quîtates, Ac pofifent quidc hæc uerba tribui

Deo Patri.Oftendimus.n.fupra, q? in hac cocione interloquatur,' nunc Deus Pater,nunc Apottoli,nûcEcclcfia,fed quiamoxfequi tur, Dominus uoluitcontcrcre eum, Quæ uerba tribuenda fünf Ecclcfiæ,fentiamus hoc locoEccIefiam pergere loqui ufcp ad fiz nemfermehuiuBcapitis,uideh’cet,Proeo quod laborauitanima dus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nam quod hicdicituir, Pröpter feelus populi mei, reâe

COMMENT* fOAN* BRENT* su âccottîrtloJaCur Ecdefiæ, quod membra fua uocet popüïühl Habet autem 8^ hie locus Âpoftobea tcftimonia, quod mtcU ; gen? dus fît tätum de Ichi Chrifto,feruatore noftrö* Nam, ut nihil nund dicïun de teftimonio, in AiTis Apollolicis ca. viq.quod paulo anttó recitauimus, Petrus m priori fua epiftola cap. ii}. ad uerbum deï Chrifto récitât,quod hic feribitur, Pdm non fecit nee inuentus eft dolus in ore eius. Hue alludit etiä loannes, cum in priori epüte* la ca.iij.ait.Scitis q» ille apparuit,ut peccata noftra tolIerct.EtpcfliTt in eo no eit.Quod igitur Ecclefia dicitjhanchabetlentent’ä.Fuius Dei abfeiflus eil de terra uiucntiü,hoc eft, Occifus eft,Lit: no ampli usinfer hôtes in terracorporalêagerecuita.Occifusaût eil,no fua aliqua culpa,fed ^ppter fcelus popuii mei, ^ppter tranfgrefsionem membror?r meot^,quibus plaga debebatur. Nam ubi uulgata traf/ Uîio habecjpcrcufsi eum,ibi in hebræo texru eiljPlaga eis,hoc eftj Supplicifi debebatur hoibu9,feu mebris Ecdefiæ, propterea cp Ho naines peccauerât:fed hhus Dei fufeepit in fe plaga iflä,ut ptfiä no/ ftra expiaret. Et fequitur. Dabit impios pro fepuitura amp;c. hoc fi'd üerti debet. Dedit impios in fepulturä fuä, amp;nbsp;diuite in morte fua.j Btfî.n.præpofîtio (IN) non adrjeitur in hebræo textu,ad nonieti fepultur2e,th quia in pofteriori parte hums fententiæ adrjeitur aJ nomen mortis,ctiam in priori parte fubintelligenda eft. In fenten/ tijs em copulatiuis apud hebræos,pofterior pars folet interpretari priorem,id quod non tarn in Prouerbfjs Salomonis,q in Prophe/ t is frequentifsimu cft.Exponitur aüt hac fentenba,quid filius Det abfcifsione fuade terra uiuentium, hoc eR, ntorte amp;nbsp;fepuitura fua effeceric.Mortuus quidem eft ,amp; fepultus, no autem folus ingref/ fiseftin mortem 8lt;iepülcrumfuum, fed aflumpfitfecum impios j amp;S diuiteSjhoceft,Iniquos. Diuites enim non in facra tanrum 1eri/j ptura,uerum?tiam in literisGêtium pefsime audiunr.Chriltus uo car DiuitiaSjMainmonam iniquitatis Ôé Spinas.BtjDiuesdnquit,! difficile intrabit in regnum cexlorum. Alias autem diciiur : Diues. autiniquus,aut iniqui hæres. Quare Diucs in hocEfaiæ locö pro iniquointelligitur. Cum igitur filius Dei morerétur, amp;fepeiire/ tur,duxit fecum in mortem ÖC lepulcrum funm impios amp;nbsp;iniquos,’ ut expiata amp;nbsp;fepulta impicrateaciniquitateipforuiT!,fruerentur u/ na cum ipfo beneficnsrefurrciflioniseius. Nam hoc plane illuJ uidetur , quod poftea Paulus dixit : Quiconque baptifati fu/ mus in Chriftum lefum,in M ORTE M eiusbaptifatifu/ mua. S B P V L TI igitur fumus una cum illo per Baptiß’ mum in mortem, ut quemadmodum exciiatus eft Chriftus cx mortuis per gloriam Patris, itaamp;nos innouitate uitæ ambule/ mus S^c, Et mox.Si mortui fumus cum Chrifto ,credimus,quod

uluemus cum illo.Et alias:Mortui' eftis cum Chrifto, ab elementiS mundi.EcSiquidem cmortiu cftiB, 0^ uita ucftra abfcondita eft cü Chrifto in Deo.Scdqno potuit Chriftusimpios et iniquosfecum in mortem amp;nbsp;fepulcrum fuurn aflumere,ut iniquitas eof^ fepclire/ turC’Additur huius rci caufa.Dedit ( inquit) impios in fepulturam fuam,amp;iniquös in morte fuam,propterca q? ipfe iniquitatem non fecerit,amp; non Gtinucntus dolug in orc ipfoRt.Si.n, Chriftus fecif/ fet ipfe iniquitatcm,amp; defignaftèt plt;i:m, nccefle habuiflet folus in mortem et fepulcrum fuum ingredi»necpoCuiftetalioi« póta expia re » Nunc autem, quia ipfenullum un^pâm fecit, nee corde, nee uetbis,nec faftis,fed eft perfetfte iuftus fanlt;ftus,idarco expiauit morte amp;nbsp;fepeliuit ac aboleuit fepultura fua alioï^ pcccata, ut rede apte dicatur,lt;^ duxeri: impios amp;nbsp;iniquos fecum in mortem amp;nbsp;ft pulcrum fuum.Docemur autem hicueram rationem agendas pce/ nitentiæ,amp; confequendæ arternac iuibdæ ac falutis, Primum em, CU dicitur. Propter fcelus populi mei,qujbus plaga debebatur, ac/ eufamur omnes peccati,amp; tranfgrcfsionis,ac iudicamur rci mortis amp;nbsp;daannationis.Exigttur ergo a nobis,ut hancaceufationem ethoc ÎLidiciû Dei agnofcamus, amp;nbsp;fateamur ex corde hós eflc pdorea, ac inorti amp;nbsp;danationi obnoxios.Hf ceft una pars pœnitêtiæ, qua fit, ut non doleamustatum de peccatis,ucrumctia deteftemur ea, amp;fu giamus quoquo modo fieri poteft, tan^ praefentifsimum noftriJ exitium. Deinde cum d!citur,Chriftum abiciftum effedc terra uiuê tium,propter fcelus populi, amp;nbsp;duxifte fecum impios ac iniquös in mortem amp;nbsp;fepulcrum fuum, q. ipfe nullam unquam iniquitatem fccerit,oftenditur amp;nbsp;commenoatur nobis ucrus expiator peccafo/ rij,Slt; iuftificator noftcr,ac feruator in morte,uidelicet,lefus Chri/ ftus Unigenitus filius Dci.Exigitur crgo,ut h nc filium Dei amplegt;* (ftamur fide noft ra, amp;nbsp;exhibeamus nos obediêtia noftra erga tant ij benefadorem gratos, Hæc eft altera pars pœnitentiç, qua Ipiritus fandus medetur dolorinoftrodepcccatisconcepto, uiuificatnos ïufticiaChrifti,amp;^conferuatnos ^ernafalute. Sed delufticiaChri fti, qua nos per fidem iuftificamur amp;nbsp;uiuificamur,mox dicetur»

Hadenus fæpc acmultum dixit filium Dei percufliim,uulnera, fum,attritum5amp; de terra uiuêtium abfcifliim ♦ Quis ergo inflixit ei uulneraCFuerut ne hoftes esus in terris tam potences, ut fuis ipfoRï uiribus præualuerint ei, amp;nbsp;contriuerint eum C Nihil certe minus., Sed Dominus,Dominus,ïnqua,uoiuit eum conter ere.Sic placuif, fic uifum eft Deo Patri, ut ab aduei farijs fuis capcretur, amp;nbsp;crucifi/ geretur,Quotidie,inquit,eram uobifcum in templo docens, amp;nbsp;no me

fnc tenuifti's.Sed hec eft hora ueftra,amp; poteftas tenebraR’,Et ad Pi fttum:Non haberes,inquit,in me ullam poteftate,nifi tibi data ei/ defuper.Sed quo potuit pater tam durus eflè crga fih'um, ut tr a deret eum hoftibus fm's tam crudeliter amp;nbsp;imtnaniter concerêdum'^^’ Cogitauit ne eum j^rfus perdere,amp; inætcrnû oppriraere; Minime oim.Sed uokiit cum,fi obediret,in fummam fublitnitate extollcregt; Dns uoltiit(inqt)conterere eum,ut fi poneretaîamfuâ^p pdto^hoc cft,uidima feu hoftia ,p p(ft:o,uideret fernen longguû, hoc eft, red deret pofteros fuos,aeternis feculis foelices 8^ uoluntas Dni in ma hu eius dirigeretur, hoc eft, per ipfum perficeretur 8(. impleretur». Hie initio obfer ua, jq? Chriftus diferte uocctur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id eft, hoftia

feu uidlima pro pctô,aut fi uno uerbo.dicere uelis, piacuiu.Quod imitatus eft Paulus ad Rom.cap.viij.cum ait. De pct5 condemna/ uit pftm.Pro (De p(ftô)intellig»’da eft hoftiapcfto.ut fit fenfus; Deuscodemnauit pdih hoftia p(fti,uidelicet cum fihus eius fadlus efiet hoftia feu uidimaq? pdo.Et q.Cor. v,Eum,qui no nouit pec caturn,fecit ,p nobispdm, hoc eft, hoftiam feu uidimam pdo.. Etfi.n.inMofcjdiuerfa funt genera uidimaiv pro pdo,quot^altc turn uocatur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qd interpréta ntur hoftiam q? peccatotalterum

uocatur quod interpretantur hoftiam qjcleiido tn quia in defcriptione Icgis hoftiæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lcui. vi. diferte additum eft : Ex/

piabit eum facerdos cora Dno,et remittetur ei uniimquodcp OïM lt;orum quae fecit Sé in quibus deliquit, idcirco puto Ipiritum fan/ dû uoluifte hoc loco Ghrifturn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;potius,q uocare,ut fi/

gnificaretChriftum uere expiafic unumquodc^ OîM fiue peccato rum fiue dehdoBt.quoq modo ea ab hoîbus defignata fuilRnt. Ni hilaûcacceptius,nihil lucuodiusmêti iudicio pelt territghocChri fticognomine amp;nbsp;appcllatiôe dici pot. Si.n. Chriftus eft,ficut uere cft,pcrfeda hoftia ^p dclido,cur amplius ta impotenter ad ira Dei IrepidarescHfc.n.iam per hoftia placata eft. Aut cur tam muhebri ter morte expauefceresCPoftq.n. ira Dei placata eft,mors fandi fix' cata eft per Chriftum in uiam,nÔ ad infcrnum,fed ad cœlum.Nam Chriftus fufcepit,expia^o pdo,mortis autore,in fe mortê,8lt;^ ingref fus eft per eam,non ad Satan3,ut tyrannidi eius fubijeeretur ,fecl ad Deum Patre,ut regno eius frueretur.Itac^ confecrauit ûiâ mortis, ut qtquof in ipfum crcdût,ambuîêt per eâ ad coelefte regnu.De his amp;nbsp;id genus aifisadmoncmurnoTchoftigjUt con firmcmus fide noz* ftra,amp; cocipiamus ucra in iudicio pcfti amp;nbsp;mortis confolatione.Sed Öd Chriftus filius Dei effecerit amp;îpetrauerit per hoc, qgt; obtuleric leipfumhoftia^p delicfto ,docet ipfetextus: Videbit,inqr,fernen, quod proiogabit dies. Semen Chrifti, funt pofteri eius,uidelicet, erçdcp,tesm jpfum,renati nonexfemineiiaortali,fed,ut Petrus ait,

ex immortaÏÏpcr (ermonem umencis Dci,amp; mancntis inæterniim» qui fermo cft Euangelion Dni noftri lefu Chnfti. Hi poften' pro/ longant dies fuos,quia renaftütur non ad in'tam corporalem èi in/ tevjuiram^feä ad uita fpiritualê,cœlcftcm perpétua, V nde 8^ ad di'tur: Voluntas Dni per manu eins, hoc eft, per Chrißum ipfum ^fperabttur,feu pmouchit,amp; perficictur, Q.uœ eft ergo ilia Dni uoluntas,quæ per filium Dei promouit,S^ ^fperui*: fucceffum ha buitCMalo hoc ipfius,q mcis uerbis dicerc,Sic,n.ait apud Ioan,ca» vi,HaEC eft uolunras eius,qui mifit me Patris,ne qd perda ex omni bus,quædedit mihi,fed refufeitem lila in nouifsimo die,Et hæc eft uoluntas eins qui mißt me,ut ois qui uidet filium,amp; credit in cum, habeatæterna uitâ,amp; egofufeitabo cumin nouifsimo die. Habes, quæ fit uolütas Dni Dei Patris, Vultenim pater utomnis quicre die in filium fuum,non pcrcat,fedhabeatuitam ætcrnam.Hancuo luntate films Dei,ex eo c^? fadus eft hoftia pro deh(fto,ita perfccit, ut fit caufa ætcrnæ falutis,omnibus rjs, qui ei fide obcdiunt,amp;ult; Apoftolns loquitur,unica oblationc reddiderit eos, qui fandifica tur,pei feeftos in perpetuum, Qtiare hoc unum fit ftudium nofW, ut agnoft amus film Dei, fimus poftcri ac membra cius per fidê« Sicenim fieri non poteft,utpcrcamus,fed ut iuxta uoluntatcDni, quæperChriftûccrtifsime^mouet, rétama falufêconfequamur.

Verba EccIcfiseexcipifDeusPaterDni noftnlcfu Chrifti,8i pergit cxponere,quid Chriftus films eius,ôc fibi Ecclefi^,îabore afflidionibus luis impctraucrit. Pro eo (inquit) cp laborauitaïa eius,uidebit,amp; fatiabitur.De Iaboribus,de doloribus aïe, hoc eft, totius uitg Chrifti in hoc feculo, Euageliftar amp;nbsp;multa ôd pcrfpicua feripferunt. Vt.n.nihii dicâ depaupertatc,de fame,de fiti,de frigo rc,descftu,decpalrjscorporahbusmolcftrjs,quibusinminifterio fuo Xcpe çtiam perno(ftando,affl idus eft,côfidera mihi fai» ê,quos horrores ex cÔlpedu mortis, quos dolores corporis,quas ægritu dines animi,ex captiuitatc, ex defediôe difcipulofs:,cxcôtumeli]S, exconuicrjs,exalapis,exflagellatione,ôdexcrucifixione perpeifus fit,In hor£ô tantis pauoribus concutitur ,ut ctia fanguinê fudet, In cruce tacts grunis afficitur,ut cxclamct palâ fe a Deo defertû,Etfî.n,' multisalijshominibus multa grauia ôd horribilia acciderunt, ta/ men nullus hominum eft, qui tanto unquam animi dolorc affli/ dus fuit, quantum filius Dei pertulit, Nam altj homines, fenfe/ runt quidem aliquotics tram Dei aduerfus peccatum, amp;nbsp;iudidurn mortis propter peccatum, non potucrunt autem in hac corporali ui tafummam eius grauitatem perferre ♦ Solus Chriftus filius Del

ö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o

ma:n fcucn'catem indict) mortis. QiJare foins is efl inter homines^ i^ui fnmmos dolores pertulic.Qnid ergo ex his doloribus confecU tusefl;’Vidcbit,tnqiiit,amp; fariabitan Vidtrehocloco,noncfl fim pliciter uidcre, fed eft magna animi alacritate uoluptatc uidere, Satiari «aut..non eft corporaliter implcri,ficLithcnuoncs fokntj fed eft omnibus ceefeftibas bonis donari èC frui.Quare cadieit Chid/ ftiiin a labcre animæ Cue uidere amp;nbsp;Fatiari,iHeat cam ex crace lt;3i morte faa confeqai fummam fGcl!citatem,5lt; fa^ictatem ac fratftuirt oinniam cccleftiam bonoæ.Non pofeft cnim maior effefcclicitasi amp;nbsp;bonorum fatietas, q uidcre Dcam,ftcat eft, propterea q, Dcua eft thefaarus oim bonorum, adeocp BONVftM ipfum. Camigi/ tur Chriftas fit naturalis filius Dei,ct ita aflumpfent hoiem,ut De usamp;:homo,ana efient perfon3,cógracns eraf,a£in Chriflohamäl ni nafara,qaæ tanta mala obedienter pertalerat/aidcrctpcrpctuo Dcum,hoc eft,frueretur femper fammo bono. Deinde Chriftas, exlaboreaîgfuçacqaiftuitacram amp;nbsp;perpétua Rriicitatem, non fibi tîuTed etiam omnibus cognofcctibus,âd credentibas in ipium»Sic ?ni additur : Cognicione fui multos iuftificac iuftusferuusmcus, îfuoRî iniquicates ipfe portat.Eft SxL hoc di(ftâ,unum c prccipltis to tiusfacrf feripturæ^Quare nô cft ofeitâter pr^tercundû» Acinitio, Pater itet^ aocaf Chnftam,Seru5 fuum gt;nbsp;Quo cognoîe non negaß cum cfïè ucnî fuû filium,fed figniSrat ctcômendat nobis obedietiz ’m eius,qua cîi mâdaraipfîus tam faciendo q patiêdopcrfetfte im/ pleuit.Vnde etiâ tribuit ci epitheton lVST iJuftus,inqu:çns,(er uustrieus.Habait.n.Dcas Pater multos alios feruos iâ tnde ab ini tio orbis terrp,Abraamü,Mofcn,Dauidf ,£lt; alios Patriarchas ac re geSjfed nullas eor?2 tam ndelis feruus fait, at implcuerit omne uoz luntatem Dei, prgftiteritomnemiufticiam ac obedientia,Quaz re nullus corj potuit faa uirtute confeqai iufttcia, tm äbfuit,ut alt/ os ex fui cognitîone iuftos redderet,Solus aat Chriftas ftlias DeiJ tamfidelisieruasfuitjUtin mandatis Dei patrisfuiabfolueritom/ nes partes iufticie amp;nbsp;obsdiêtiæ tam faciendo q patiendo, Quare fo lus hic impetrauit, at non ipfc tm pronunciaretar coram tt ibuna Ii , Dei Patris fui Iuftas,uerumctia,ut omnes cognofeentes ipfum rez putarentur coram Deo lufti.Cognitione fui,inqait,iuftificatmulz tos.Confidcremusigitarpaulo'diligcntius, Quos,5il quomodo ft liusDeiluftihcct.Namquoddicitduftificat MVLTO3, non co intclligendumcft, quafimeritum Chriftinonfuffi'ceret aniuerlo huinanogcneri,S(f OMNIBVS hominibus ad luftificatione, Na cxpiatioracla per filia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tarnperfetfta eft, at fatisfcccritoïbus

hâccxpîatiohemper fîdem,îdeocp nullumcapi’unt frudumhuiuâ expiatioms.Quod igitur maluit di'cere,Iuftificat multos,^ iuftifi/ cat omnes,part{m co refpicit,quod non omnescognofcunt filium Del per fidem.Itaqueno« omnes luftificationc eiusfruuntur: par/ tim,quod beneficium fill) Dei non pertineat ad unam tantum gen/ tem ludæorum Jed etiam ad multas alias pentes» Vnde amp;nbsp;{oânnes

aitjpfe cft propiciatio pro peccatis, non autcm pro noftris, uidc/ licet ludæorum tantum, fed etiam pro totius mundi, hoc eft, pró peccatisaliarumgcntium.EtiterumJefus moriturus eratpro gen/ te,amp; non tantum pro gente,uidelicct Iudaica,fcd ut filios Dei, qui erantdifperfijcongregaretin unum. EtChriftusipfein inftitutio/ næcocnæfuæ de poculo dicit:Hic eft fanguis noui T eftamêti, qui pro VOBIS, pro M V L T1S eftunditur,Vides unam amp;nbsp;eandcm cflè PrOpheticam Sc Apoftolicam dolt;ftrinam,dc amplitu/ dine bnficrj Chrifti, quod eft luftificatio ♦ Sed quo modo,aut qua ratione hi multi iuftificantur per Chriftum iuftum feruum DeiC Hie uideas non diuerfas tantum, uerumetiam aduerfas opinionesj Alt) fomniant Chriftum filium Dei propofuifle remifsionem pec catorum amp;nbsp;iuftificationem, tanq humanas iufticiæ,ôi ipfum federe fpedatoremaciudiceunicutuft^mcriti, utquimultafacra fecerit,multas prcculas recitauerit,multum aediu iciunauerit,huiC remittat peccata,8^ iuftificet eum»Qui autem nihil horum operum præftiteritjfed infuper etiam fcelcra defignauerit, cum tr adat xtet no fupplicio » Hoc uero eft ex Chrifto filio Dei faccre feuerum le/ gislatorem,non mifericordem feruatorem» Hoc eft,quantum ad 1/ ftos fomniatores attinet,uniuerfum officiu Chrifti,ad quod in hac terram miflus eft,abolere»Dixit enim : Non mißt Deus filium fuu in mundum,uc iudicet mundum,fcd ut mundus per eum feructun Si enim humana mérita expiant peccafa,quid opus erat pafsione Si morte ChriftiC' Alt) fingunt, Deum in luftificationc hominis non refpicerc quidem prgeedentia mérita,fed refpicerc uirtutes ab ipfo gratis donatas.Dicut Deum fine ullo meritorum refpedu dare ho mini gratiam » Interpretantur àutem Gratiæ uocabulum, non pro gratuito Dei fauore,fed pro his tribus uirtutibus,Fide,fpe amp;nbsp;cart/ tate,ex gratia amp;nbsp;dementia Dei donatis»Etfentiunt,quodpoft^ho mo accepit has uirtutes a Deo,reputetur propter cas iuftus» Etfi au tem ad luftificationem coram Deo neccfiamp;ria eft fides, ac certu eft, ’quod cum Deus reputat hominem iuftum,donet eum fpe amp;nbsp;cariia/ te»Sed falfum eft, quod Deus reputet homine iuftum propter has uirtutes»Habetquidem unaquæcç fuum iifum, fed non funt tand momentj,ut merito ipfarum homo pronuncietur a Deo iuftus,Fi/ des,organon iilud eft, quo aedpitur Chriftus, propter quem fol5

COMMENT, löAX. BRENT. 8.7 '■eputamur iufti,noti aucctn propter fi Jem,ant propter men tum 4ci,quia fides in hominc nunquam tarn perfecta eft, nt mcn'to fui opens implcat legem,idcoeprecftedicimnrluftificari PER (idem, non autcm PROPTER fidem, fed tantum PROPTER Chri/ ftuin.Spes,ea eft uircus, qua retinemur in expetfiatioe ceria eorum bènefîciorum,quæ nobis funt promifla, SC fide accepta.Non autc eft uirtusjpropter cuius mentumreputemnr coram Deo iufti:quia ficut nec fideSjita ncc fpcs tantæ eft perfectionis in homine, quan/ tarn lex Dei exigiC. Caritas autem ea eft uirtus,qua fides fefe ergâ Deum Sd homines exercct, non autem eft uircus in homine, cuius merito imputetur nobis iufticia,propterea q? tanta a nobis caritas diuina lege ex{gicur,quantam nullus adhuc nominum in his terris Uni^ præftitit.Quomodo igitur poftet hominem coram Deo îufti ficarcÇ’AIrj exiftiinant Ghriftum inluftificatione hominis peccata ita expiare,ut homo non amplius fentiat in hac corporali uica aife^» lt;^umpeccatï, nechabeatdeinceps quicq Cordidai^coaifationum, tintum abfifjUt operibus ipfis aliquid mali defignct.Etfi autem in luftificacioae inçlioatur expurgatio peccati,S»i etîicicmur in futuro feculo toti mundi Sf puri a peccatis,tarnen in hoc feculo homo,eciâ fpiritu fando donatus, nun^ fuis caret uitrjs, propter quæ fit, ut nemo pofsitmcritis luorum operum corâ Deo luftificari, SuntSd 3lij^ecens e/orii,qm retinêtquidcm reipfa ueterem impictatem de meritis noftrorum operum, difsimuîant tarnen fortiter hanc fuam fententiamgt;6lt;^ oranino uideri uoiunt,fe hoc præcipue fentire,q) ici ftifîcatio contingat nobis tantum merito Ghrifti, Sed INTERIM fiiigunt nouas modos applicandi huius meriti. Dicuntmeriium Ghrifti applicari nobis Sacrificio Miftàç, leiunrjs amp;nbsp;alijs operibus snobisadeukumôi gloriam Dei excogitatis. Quod idcircofin/ gunt,ut Miftàticum fuum facerdotium retineant, èi. Pontificiam di gnitatem conferuent, ac doftrinam de operum meritis nouo quo/ dam præte.xtu confirment. Sed eft eadem omniû iiiorum impictas, propterea quod nec Chriftus inftituit taie Miftàticû facerdotium, cuius facri^crjs,amp;priuatismurmurationibus, (prohibent en im,ne uerbafacrificr) fui,in ipfo opéré,publice;recites)applicentur Eccle/ fiæ mérita Ghrifti, nec inftituit in Ecclefia mundanam Pontificum dignitacern,Scd inftituit Minifterium, minifter ium inquam, non facrificandi ûel corporis Ghrifti fanguinis eius,uel memorie illi/ us,tacito murmure,fed prædieandi Euangelfj Ghrifti, amp;nbsp;difpenfaii difacramenta eius,quibusorganis fitapplicatiomeritorum Chrp fti in ijs, qui Ghriftum pef fidem amplecftuntur, quemadmodum fupracopiofe indicauimus ♦ Quid ergo dicemusCSi filius Dei nul/ lo iftorum,quos nuncenumerauimus, modo iuftificat homines,

-quo modo «os luftifîcat^De hac rc audicnda eft in hoc loco cond^ -DetPacris cœlcftjs.Iuflus {inquit ) Seruusmcus luftifîcat, S VI C O G NITIO N B« Hoc plane illud cft qiiod Chriftus in lo/ anne diciuHæc cft uita æccrna, u£ C O G N Ó S C Ä N T te fo/ lum ueruin Deum,amp;quem mififti lefum Chriftum,Non enimiu/ ftificaniur,nec uitam æternam confcquuntur.qui aut ignoranf»au6 contemnunt Chriftum,fcd qui cognofcunt cum.Haec autem cogni tio non eft intelh'genda de cognitionc hiftorka: Sic cnim Si dpno/ nés cognofcunc Ghriftum,5c tarnen nec îuftificajitur»ncc accipiunC hærediCatcmæîcrnæfcelia tatis ,ScddcEuangcIica, quaccft F P DES in Chrirtum,Nam in Euangclioprfdicafur Chrjftus,qiîô4 fit exptatio pcccatorum noftrorum, amp;nbsp;quod fit uia, ueritas,uita Si PeCurredio noftra, Quæ idcirco pr3edicantur,non ut hiftorkctati turn cogno(cantur,fcd ut F1D E accipiantur. Fides cnim eft ex an ditu,quemadmoduin Paulus ait* Auditus autem per ucrbum Dd^’ Confideraigiturmihi diligenter quomodo homines iuftifîccn/ tur per Ghnftum. Dcusenimcxatatamp;mittit Apofiolos S^alio» fuos miniftros,qui prædicant de lefu Chrifto, quod fît filius Dd, qui impcirauerit a Deo Pâtre fuo,u£quotquot in ipfumcredunt,’ accjpiant rcmifsioncm pcccarorum,reputcntur iufti^ôc fîanthaere/ descœleftiumbonorum.Poftq autem auditoresaccipiûthancprg dicationem FIDE fua,tuncdonaf fc eis Chriftus,cumomnibuabo ois fuis,amp; agnofcit ecs cohæredcs fuos, ut Ô^G mukadcfîgnaruni peccata,amp; habent adhuc peccatû in carnc,tamen et ilia remittantur^ èi hoc condonc£ur,ac repu ten tur coram Deo tam iufti,^ fî uniucB fam legem fuis ipforum óperibus impleuifîênL Vide enim hicffiiz hi mirandam commutationem.Chriftus fidcacccptus fufcipitinfô credentis peccata,8^ donat d uicifsim fuam ipfîus iufticiam,Hoc nim illud efî:,quodhicdicifur:Iuftus feruus meusiußificatmultoi cognitione fuigt;amp; iniquitates eorum ipfe portât,hoc eft,cum Chrilt; ûus acdpiturper fidem,tunctollit in fe iniquitatcs credentis, quæ quia non poITunt aliquem locum in Chrifto tam fancfto habere,fta tim ab(orbcntur,ficu£ turbida aque guttula infula in limpidifsimû fôntê:uicifsim aût imputât aedenti îuam iufticia, ut pofsit amp;nbsp;debo at ea no aliter cÔGderc,q fi ipfe earn opère prçftitiflct^ Sed cum hoG donat etiam fpiritûm fandumgt;qui reliquias carnis expurgée,ac in/ cipiatiufticiam Chrifti dona;am amp;imputatamopcribus exercerc* Hoc illud eft,quod Paulus docct cum in multi# locis,tû prsecipue in Rom.ca» viipQuod Icx præftare non poterat,ea parte,qua imbe cillis erat per earn?, hoc Deus præftititprOprio filio miflb lub fpez cic carnis peccato obnoxiæ, qui amp;nbsp;condemnauit peccatû, facrificata carne fug jh ui^ftitnam pro pcccato,ut iufttficatio legis in nobis im/

pleretur^qui non fecundum carncm uerfamur,fcd (eciindniTi fpiriz turn, hoc efl:, Chriftus films Dcj,qui expiauit uidima corporis fui peccatuin noftruin, donatus eft nobis in hunc ufurn, ut in ipfo ba/' bercmus per fi Jcrn,tantam iufl:iciaiTi,quantarnlex a nobis exigit,eC ut iufticia eius,quæ eft perfecfta impletio Icg{s,nobis impucaretur, non quia nihil boni deinceps facere debeamus, fed ut accepto fpiri tufanfto,uerfareiTiur iuxta fpiritum,8d no iuxtacarnem, Idem unit Paulus cum cap.x.aitzPerfecftio legis, Chriftus,ad luftificationem Omni crcdêti.Ht ad Corinthios: Chriftus fatftus eft nobis a Deo fa pientia,iufticia,fancftificatioamp;^redemptio. Acrurfus,Eum,qui no iiouit peccatui n,pro nobis pcccatum fecit,ut nos efficercmur lufti/ ciaDei per ilium. Quare luftificac Chriftus,no quia murmuratur ficrificium Mift3c,ncc quia ieiunatur,nec quia horæ Canonicæ de dainantur,fed quia ipfe cognofeitur ex prgdicatione Euangclri per fiJem,0lt;^ condonat credent! peccata,ac imputât ei fuam ipfi'us iufti/ dam.donas fpiritum fan(ftu,qui mortificct affedus carni s,ut præ^ beamus membra noftra ferua iufticiæ * Hæc eft uera Caiholica fi/ des,deluftificationehominis,quamnifi quisferuauerit,inæter/ / num peribit.

Hie eft Epdogus huius cocionis, in quo coeieftis Pater repetif, prout in Epilogo fieri folet, capita pafsionis Chrifti,amp; bcneficio/ •■um,quæ tarn Chrifto q? Ecciefiæ cius,ex pafsione morte conti/ ^erût.Habeték: hæc pars perfpicua teftimonia Apoftolicæ feriptu fæ,q) hæcconcio,non de alio,cp de lefu Clirifto fi 1 io Dei intelligê da (ît.Nam apud Lucam dicit Chriftus ipfe.Dico uobis,quon!am adhuchoc,quod feriptû eft, oportet perfici in me : Et cum iniquis deputatuseft.EcEuangelifta Marcus, cum recitaftèt duos lairones cum Chrifto crucifixos,addit.Impleta eftfcriptura,qucdicii:Cum iniquis deputatus eft, Audiamus igitur, quid Pater nobis itenzde pafsione morte filrj fui côcionetur.Primo diciuT radidit in mor tem animam luam.Pro,Tradidit,hebræus habet Effudit,quod eft aptumuerbumadfignificandam obedieiitiamamp;prompnrudinem Ghrifti in fufeipienda morte fua.Non enim captus eft,êô raptus ad mortem côtra fuam ipfius uoluntatem, fed quia cognoiut hoc eftè mandatû Patris fui, tâta prompticudine ad tradendum le hoftibus fuis in morteproperauit, quanta feftinantia ÔC edentate aqua e ua feeffula in terram decidit ,aut rapidus torrense môte ad uallcm de currit, Etfi enim in horto orauit, ut tranfiret a fe calix i fte,tn hac de/ precatione intantum non fuit uoluntati Dei inobediens,ut potius proinptam 2lt; perfeftâ fuam obediêtiam declarauerit, T eftificatur

IN CAPVT Lin. ESAIÄE «nim bac uoce fc ad obediedum uoluntati Dei ueBî horrorcm mor tis fafcepifTejfine tarnen ullo pcccato,aüt uirulenta mentis rcbellio nc,quiamoxaddit:Non fient egouolo, fedficuttu uistAddehue, lt;p cum hoftes eius,qui uencrant ad capiendum ipfum, corrucrunt lt;oram eojpotuiflet no tm manus eorum cffugcre,fed edam omnes ad iinum perderc,maluittamen fefc ipfis capiendum pcrmittcrc,5C inluper ecia bnfacerc ( Malcho enim reftituitaure in ipfo horto) uoiuncati Dei obfifterc.Quare rede dicitur,qj magis efFuderit,^ tradidericin mortem animamfuam. Secundo ait. Cum fceleratisre putatus cft. Chriftus em tradiCus eft morti,nö fimpliciter,ficut uul go holes moriûtur, aut edâ ficut alq fcelerad occidi (olecdlli.n.mo riuntur morte non inhonefta,inter amicoRt comiferadones amp;con/ folationes,8^ hi ducuntur ad mortem amp;fi inhoneftam,tarne magn» hominum condolenda, qui mallent eos proculdeportatos nbsp;nbsp;tana

mifereoccidendos . Chriftus autem connumoratur fcucönfertur ’ €um fccleratis, hoc eft,capitur Ôé rapitur ad mortem täta hominum cnpiditate,utpræferant ei edam fceleradfsimos latrones, amp;nbsp;exifti^* mcnt,nifi coliaturjterram præfenda eius pollui, Barabbam,infîgnc manifeftum latronem petunt liberum, Chriftum autem uoaft/ rätur crucetolIendü.Etcum duo latrones cum ipfocrucifigeretur, tribuunt ei medium inter hos duos locum,ut (îgnificarent, fe duce re iplum omnibus latronibus fceleradorê. Terdo dicit. Ipfe pdin multorum tuliuHoc eft teftimonium innocêtiæ Chrifti,amp; hie eft ufus pafsionis ac mortis eius, Coniedus quidem'cft in mortem,8i habitus eft fcelcratior oibus latronibus,hoc thcodgit ei, no ullum ipfius pdm,fed ^ptcr pdm humani generis, Non fuftulit fuum aliquod peccatum expiandum,fcd peccatum aliorum.Quare pafsio Chrifti no eft confideranda ficut pafsio aliorum hominum,' quamuis fandoR2,qui etfi funt coram hominibus innocentes,tn in confpedu Dei nullus uiuensiuftificatur , Sed eft confideranda ut pafsio filrj Dei,amp; cora Deo amp;nbsp;coram hominibus innocêtis,ideoc^ expiatio eft peccati omniu eorum, qui Hunt membra eius per fidegt; Quarto dicit:Pro trafgrefloribus rogauit,feu intercefsit,Chriftus enim tanta obedientia mortem fufeepit, ut non (olu no minatus fit aliquid mali hoftibus fuis,ucrumedapro falute CORîapud Patrem intercefl[erit,Hocautem no tm intelligcndu eft de ea intercefsione^ qua pro crucifixoribus fuis orauit: Pater, inquies,remitte eis quia nefciuntquid facifit,Sed de ea quoc^, qua fanper in diebus carnis fuæ pdoribus intercefsiC, Obtulit,inqûit Apöftolu5,in diebus carnis fuæ precationes amp;nbsp;fupplicationes apud ilium,qui poterat ip fum a morte feruare,cum clamorc ualido amp;nbsp;lacrymis amp;c. Necfenti end urn eft, q, hæc intercefsio,quam Chriftus,pro peccatoribus in diebus

dwbus carnis fuæ coepit,nuncpoft^^ afcêdit j'n cœlum,dcfîerit»fed perpetuo fonet in auribus Dei,amp; fit uere apud Deum Patre effi

«ax.Chriftus,inquit Paulus, fufdtatus eft,8^ eft ad dextera Dei * ae interccdic nobis. Tribuuntur authoc loco Chrifto Dno noftro liera uer i amp;nbsp;fummi facerdotis officia .In lege cnim Mo fi coftitutum •ratjUtfummus facerdos pOrtarct fingulis annis, in fcfto expiatio/ Bis^pcccata populi ad Sancluarium,amp; ofïèrrct facrificium, prcca lionem pro remifsione corum, ficut fcriptu eft Lcui.xvi.Sd Hebr. lx,Ita(^ præcipuum officium facerdotis erat portarc iniquitatê po/ pali,ôd interccdere tam facri ficij s, precationibus pro populo. At tnim pOrtatio amp;nbsp;intcrcefsio ilia Leuitica non uerc expiabant pcT:a. Non cnim potcft pdS aufcrre,inquit Apoftolus,(anguis taur orè (li hircoRtjfcd refpiciebat in hunc portatorem interceflorem,de quo hie in Efaia cccleftis pater condônatur.Q,uare,cum dicif de fi Iio fuotPortatpeccata muIcoRi,ct Intcrcedit trafgrcflbribus,noti fôlum transfertin earn ius ueri facerdotrj fed etiam abrogat Lcuiti cum amp;ccrdotium,cum uniuerfis fuis cultibus amp;nbsp;facrificqsdd quod ttiam antea fignificauerat Dauid,cum aitrlurauit Dns amp;nbsp;no pccniz tebit eum,T u es facerdos inaeternum fccundum ordinem Mclehi/ fedcc. Etli aut facerdotis uocabulû,his temporibus, propter facrifi tuloi^ impietatem,8lt; fceleratam eo^i uitam,odiofifsimum eft,tn fi dignitate amp;nbsp;utilitaceeius officrj, quod in lege Mofi adumbratu, ôi In Chrifto filio Dei uerc adimpletu eft,confider3ueris,nihil menti humanaß iudicio Dei perterrefedg auditu iuaindius eft, q qj filius . Dei ordinatus amp;nbsp;confecratus fit in perpetuum facerdote, amp;nbsp;funga/ tur ucris offierjs fummi facerdotis.Si.n.pdä te Curbanf,habcs facer dote,qui effiidit pro pdîs tuis animam fuam in morte, amp;nbsp;portauic pda tua in corpore fuo fuper Iignû,ut expiarentur. Si mors mina/ turtibi pcrpetu3exitium,habesiacerdotcm,qui te apud Patrem ita intcrcedit ,ut morti nulla prorfus perdedi te licentia cocedatur« Si infernus terret te minis perpctuoBtdöIoRï, habes facerdote,qui Deum Patrem ita tibi placat, ut inferno nullum unt^ ius in te per/ tnittar. Quare proponamus nobishunc facerdotem ob oculos, 8^ tÔfîdàmus facrificio amp;nbsp;intcrcefsioc eius,ut ucra falute coferuemur^ ' Sed quid uicifsim rependit pater filio fuo, quod tarn obedieter St innocenter effuderit in mortem ànimam fuam,ut etiam pro traO grefioribus amp;nbsp;crucifixoribus fuis intcrceflèritC Additur. Ideo dif/ pertiam ci plurimos Stc. hoc fic legedum eft. Dabo ci fpolqs ma gnammultitudincm,amp; fortes erunt ci preda.Btfihæc intelligi pof/ lûnt de uidoria,quam filius Dei ex SatAna reportauit, St qua diri/ puit in prgdam omnem Satanæ potêtiam, oftentans palam expolia tos principatus ac poteftaces,ôt triumphäs de illis per femetipfumgt;

ut Paulus loduitur.De quali ctiam mÓ:orïa,amp;fpohOR^ diftributio ne loquitur Ghriftus iplc apud Lucain cap.xi. Vbi fortior,inquir, fupcrueniens uicen't cum, aufert uniuerfa arma eius,qu ibus confi dcbatjSC fpolia ei’us diftnbuitnn prfci'pue hic lóqui uïdetur de mul tJtudinc Ecclefiæ ex omnibus gentibus,amp; rcgnia colledae t quæ 8^ jpfa eft parsprgdf,quam filius Dei a Sarana Äftulic.Ifacp,qüod di citur:Dabo ei pro fpoltjs magnam multitudinc, 8d fortes erûc ei m prçdâjpîaneillud ipfum eft,quod in Pfaimo didtur.Poftulaa me^ Sc dabo tibi gentes,hærcditatê cuam,amp; pofTcfsionc tuam cerminoa tei ræ.EtiÉef^t: Dnabitur a mari ufq^ ad mare, SC a flumineufc^ad tcrminos orbis terrai^, Coram iîlo ^a'dent Æfbiopes ,S^inimid cius terra lingcnt.Reges Thar fis ôd infulæ muncra offèrcnc etc. A/' dorabunt eu oês Reges,oês gentcs feruientci nbsp;nbsp;nbsp;Hocccrfe eft nuf

gnam multitudin?pro fpolris,S^ fortes in prçda accipcre.Cccpturri aut cft implerijcum Apoftoli,accepfo fpiritu fando,drcûtulerunfi prædicatione fua Euagelion Chrifb, initio fado a Hierofolyittia^ •gt; ufç^ ad extrema terræ,amp; collegerunt Ecclefiâ ex omnibus terrsena tionib. amp;nbsp;regnis.Etfi.n.paucilsimi reges amp;nbsp;Principes initio agno^ * uerunC fide ma Euagelion Chrifti,tn dicuntur fàÆ'preda Chriftij amp;nbsp;eapîiui ciusjçp neceflè habueruntpermittere,ut ex regnis ipfoRC Ecclefiâ Ghriftijprçdicatione Euangelrj colIigeretur.Qyodaufem tune impleri ccepit,hoc fubinde perficitur ufi^ ad nouifsi mu huiu» feculi diem,quo Ecclefia,ex omnibus màlis hberata,acdpiet*OÏbu9 aduerfarijs eius tam corporalibus q fpiritualibus in aeternum bar« thrum coniedisjhæreditatêcceleftis regni,ôi fruetur una eu Chri/ fto feruatore fuo perpétua fœlidtate.Finem hic faciam interpretati di huius quinquagefimi tertq capitis,nun§iautêfâciamus finemle/, gendi eius,amp; meditandi,quippe ep in eo contincatur clarifsima co/ do de pafsione,de morte, de uidoria amp;nbsp;regno Chrifti,ac de bnfi/ cqs,quæ per ipfum in Ecclefiam collatafunt, Multi admirantur ac etiam ofFenduntur,cp Chriftus uenerit in hune mundum tam abic dus,t'am cÔtemptus,ut etia ^brofifsima morte affèdus fuerit.Cué enim non uenitpotiusglorjofus,ôdregiamaieftateilluftrisC'Sed hæc ^pphetica concio docct nos,qj mirandum potius eflèt,fi alia, abieda fpede in hunemundum uenifiet. Nam fi ucnificf,ut ifti fia gitant,regia amp;nbsp;gîoriofa fpccie,quis Prophetai^ oracula de Chr iftof redeperpendens non offendereturCNifi.njam abiedusamp; cruci/ fixus ueniflct,haud immerito dubitaretur, num uérus effet Mefsi/ as feu Chrillus illcjquiper Prophetas promifEisfuit.Nuncatîtue nit plane tali fpedc,qualem cum Prophetæ tôt ante feculis depin/ xerUnt, nec quicq in toto orbe terrai^ certius eft, ^hunc lefum no/ ftrum,cftèuerum Chriftum filiû Dei, per Prophetas promifiùma

COMMENT. IOAN. BRENT, 8», Qpare anipIcvbmLir cum fide noftra amp;nbsp;obediamus uocat/oni Eu/ Ängelfj eîus, ut amp;nbsp;beneficia regni cius accipiamus.

Sequitur aha cocio,qua fpus faneflus Ecclefia paucitatc et caMmt htefuagrauiferoffènfamcófoIatur.Etfi.n. EcdcGa aadit,cïgt; Chri/ ftus filius Dei placauerit iram pa(ris,amp; fecerit redêptioncin plebis fuf ,tn quf eft ucra Eccicfia fempcr pergit in boe müdo,amp;.' numero pauca,amp; frumnis afflida efiè. Ac profedo^fi de uera Eedefia iuxta externa fpeciê iudicaueris,nihil uidetur ea nee mifcrius,nec ealamiz tofius cITc.Primum.n. uera Eedefia non eft tale hoïm genus,quod eoftet congregata in unum locu mulfitudinc,quæ fit ordinata poli lid's legibus ,o^ munira humano præfidio, ficut mundana Régna, fed eft ccetus hinc inde inter impios difperfus,in nullo pre alia mul litudine numero cópufacus, necaliquo migiftratu illuftris. Dedic quidem Deus quodam populo Ifraelitico, qui uocabatur populua a Eccicfia Dei,terra Canaan,ói inftituit in ca politean amp;nbsp;regnumJ Ët poftq^ Euangelion uulgatü eft in totum orbcm terræ, excitauic l^cges amp;nbsp;Prinapes, qui Ecdefiam tuenda fufceperunt,fed uera Ec defia Dei nihalominus fempcr manfit mifera, ærunofa,8«î pedibus inipiorum conculcafa.Poftq enim res Ecdefiafticæ incipiut fauorc Principum fieri illuftres amp;nbsp;qufftuoff, tâta eft impioßz hypocritauc ^ftucia Sd calliditaSjUtucrc pios praetcxtu Ecclefigopprimant,8^ o/ mnem externum honorê,dignitatem,opcs potentjâ ad fe rapiat.’ Qtfi inter mille ,ud unus ad gubcrnacula reßz perueniat,quas iblt; miferias no uidetC'quaserunas nonfufFcrrc cogiturT’ Deinde,fi fin gulos uere pios priuatim cofideraueris, no inuenies,q no fingula/ ti prae alrjs crucc uel corporali ucl fpuali opprelTus uidcatur, ctiâfî dioqui publica fuerit tranquillitas.Nâ quod Chriftus ad Apoftoi los ait: Mitto uos ficut oucs in medio lupoid,hoe efiam oïbus uerc pfj « contingerc folct,ut quocunep uenerint, habitent uelut oues in medio lupORï.Et Pfalm. dicit : PrOptcr te morti tradimur tota die, 5lt;habemur uelut ouesdeftinatcmadationi.Gum.n.Satan fitirre/ conciliabilis hoftis ueræ Bcdefiæ,oêm mouet lapidé, ut pij infigni præalfjs calamitate affligatunS^ Deus fuas habet caufas,cur ad hâq Satanf tyrannidê coniueat. Quare,cü talis fit ftatus uerg Ecclefi^ in hocmüdo,imbecilles grauiter offènduntur,amp; follicitantur dubita/ iione,nü uel hfc fit uera Eedefia, uel Deus hac Ecdefiam refpidat; Sedillud oftcodiculum hinc adeo uenit, q? non rede intellioimus

Tcgnum Chrifti',8^ makftatcm eius» Cum cni'm fitmentio re^i 8C tnaieftatis Chrifti, ftatim fomniamus mundanum regnum,amp; extcr nam maieftatcm At enim regnum Qirjfti non eft de hoc mundo,’ mai'eftas eiui non eft Humana ♦ CumChriftus in hoc feculo uita agcrct,uidebatur fecundum externa fpedem abiedifsimusferuus,' quemadmodum in fupcriori capitc demOnftratum eft,8d tafhen e/ rat Domi'nus coeli amp;nbsp;terrae, quod non (am miraculis nbsp;nbsp;Refurr^’

ólionc amortuis, mifsionc fpi’ritusfandi palam teftificatus eft,! Praeterea,cum in hac terra ambularct,habebat quidêaliquoties no nullos comiteSjfed nuilo honore illuftrcs:amp;qua^ exhibebatur ei nonnun^ honor genjculat!onis,is (amen non habebat ullam fpeci cm mundanæ Regum mafeftatis, deforraabantur omnia ilia abo minabili cr ucis fccditafc.Quid ergoC Num Chriftus apparebat tä lis in confpcdu coeleftium ciuium,qualis uidebatur in oculis terre ftrium“» Nihil minus »Tanta enim cratmaieftaseius,ut cum uele/ grediebatur uel ingredicbatur, uniucrfus cœleftis cœtus non fol3 oculos fuos adorabundus in eum conqcercCjUerumetiam longe ho noratiori choro cum comitaretur,q homines ullumun^ potenfib* fimorum Monarcharum in his terris comitati funt» Qualis aütfui^ conditio Chrifti,tails ctia eft Ecclcfiæ cius in hoc mundo» Videtiis ferua,fed eft propter Chriftum, caput fuu, uerc dna oim creaturJi* rû,quippc qgt; neccflc habcatomnis creatura fcruire ei ad falute»Sci(^ mus,inquit Paulus,ç|j omnis creatura congemifcit,fimulcj nobiC* cum parturit ufq^ ad hoctcpus» Etmox,Scimus,q) his qui diliguni^ Deum omnia fimul adiumeto funt in bonum» V idetur omni mai^ ftate,Sd honore deftituta»Sed tanta eft coram Deo maieftas eius,u(5 ubicuncp fuerit homo pius,amp; uerum Ecclefiæ membrum,ibi fit ex/ erdtus cccleftium angelot?,quieum non folum comitentur, fed cd am in omnibus aducrfis tueatur.Pfalmus ait:Immittitur,feu caftr* metatur angelus Dni in drcuitu Cimentium cum, amp;nbsp;cripit iUos,EC itct^:Angelis fuis mandauit de te, ut cuftodiant te in omnibus ufji tui3*Et Apoftolus»Oes funt admniftratorq fpiritus, in minifte/ rium cmittuntur propter cos,qui hacredes funt falutis» An no hsec maieftas fuperat omnium regum huius terrae maieftatcmÇ' Etfî ein non apparet rn confpeóèu hominum, tarnen patet in oculis omni* um coeleftium fpirituum, 8d fuo tempore ita reuelabitur, ut omnisi creatura ôbftupcfcat, 8^ impf) ipfi,in quoru oculis nihil abiedius, nihil conCcmptius pfjs fuit,cxdamabunt,quod eft in libro Sapietv tiae:Ecce hi funt, quos rifui quondam habuimus,ô^ contûmcliofq proucrbio»Nos ftulti,exiftimabamus uitam eoru,Infaniam,amp; exi/ tum illorum ignominiofum.Eccequomodo coputaci funt inter fill os Dei,amp; inter Sandos fors üIobî eft ô^c, Cû igitur talis fît côditio

COMMENT. IOAN. BRENT. F»f Ecclcfiæ,non offendamnr çrumnis ei’us ^qiias uidemus earn rn hoc feculo perferre,fed pocius cÔfïderemus maiertatem eius,quain ha/ bet Coram Deo,in choroomnium cœleftium ciuium,Slt;^ coniunga/ mus nos cumipfa,per fidem in Chriftum,8lt;ii€ram caritatem,uc ôi. maieftate eins fruamur»

Scd audiamus nunc cofolationem, qùam fpiritus fancfius nobis inhacconcione pvoponir. Lætare,inquif, fterilis,quæ non paris, prorumpeingaudium,amp;iubila,quacnonparturis. Hcccft tîoconîolanon!S,adquam ^pofitionemoïahuius capitis feucodo nis argumenta refercda funt. Anoquitur.n.miferaS^afflidam Ec/ cle(îâ,metuêtem ,nc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;paucitate 8^ calamitatê tota intereat.Na

i^hæc concio de uera Ecclefia mtclligcnda fit, Paulus perfpicue ex panitjCum ad Calatas fcribens,Quæ furfum eft,inquit,H erufale, libera efi,quc eft mater oim noftrum.Scriptû eft.n.Letare fterilis, quae non pans,crumped clama quæ nonparturisamp;c. Vides Pau lom,no folum uti teftimonio huius Ioci,ucrumetia interpretari de ccxlcfti Hierufalêjhoc eft,de uera Ecclefia, quam dicit efifè oïm no/ ftrum matrc. Sed amp;nbsp;Chriftus ipfc apud loânem ca. vi.allegat didu buius capitis.Scriptum eft,inquiens,in Prophetis,Erunt oês dodi äDco.Hoc in côcione huius capitis fcriptû eft^ ut poftea fequitur. Êtdocet ChriftuSjq-» de uera Ecclefia fit intelligendum. Addit em. Oïs ergo,qaudiuit a Patre,5^ didicit,uenit ad me amp;c. Qiiare nullii dubium,quin hfc cocio fiat ad ueram Ecclefia Dni,ut accepta in aducrfis fuisconfolatione, Dno firma fide adhærear, Tu Ecclefia, quænunc es ucl Ahazi,uel Ezechig,uel Manaftæ têporibus,miRt In modum doles,q? tam pauci fint, qui ueram pietatc ex aio feden tUr.Multi quidcm (unt,qui gloriantur noïe populi Dei,fed cû prg ftanda eft uera fides uerbo Dei in aduerfis,amp; uera caritas erga ^xi mû,paucifs;mos,etiâ in ipfo populo Dei,qui ficuocatur,inuenias. Prcdicatur quidem uerbum Dei perfpicue,fed nee paris,nec partu tis.hoceft, nee in præfentia multi uidentur ex uerbo Dnirefipiz Teere,nee in futuR2 uidentur aliquot uere prj reliqui fore. Doles igi tur,amp; metuis,nc fit ulla uera Ecclefia Dei in terris remanfura. Sed «goiubeo te bono amp;lpto animo cflè,Gaudc,exulta,iubila.Oïa tua ïdhuc bene (e habebunt. Tu Ecclefia, quæ futura es in captiuitatc Babylonica,iaces opprefta ingêti dolore,nee paris,nec parturis, q? nee in præfentia uides aliqua Ecclefiæ fœlicitatê,nec Ipcs aliqua falutis in futußi relida fit.Magna em pars eoR2,q uocatur populus Dei,ofFendunturfœlicitate BabylonioRz,8dcontemniJtueR2Dnm Deum Ifrael. Itac^ tam paucos uere pios inucnias,ut ne fernen qui ^è,q Ecclefia ad pofteros ^ppagetur,rcliquij mafußz uideatur. Sed lt;u,o mea filia,bene cofide, abqcc niccrorc,amp; cócipe aio tuo lgtici3G

De rebus tuis nondum ira eft conclamatum, ut animum detua falu rc dcfpojïdeas»Tu Eccle(ia,qug futura es poft rcditum e Babylone in Hierufalem,temporibus EfdræSlt;Nehemiæ,nimia(rifticiaaf/ fliger]s,q? nee paris nee parturis. Vides unumquccp properavead ïni lauradam fuam domum, templum autem Dei prorfus ncglïgü Qijod manifeftum argumentum eft, multitudinem populi non eu rare ueram pietatem. Vides alios fabbaia, in quibus docenda amp;nbsp;di feenda eftet uera rcligio,pr£efraô:e uiolare,alios coniumftos coniu/ gio Ethnicarum mulierculaum. Qiiibus rcbus,ut in prgfentia cor^ rüpitur Ecclefia,ita necfpesaliqbapofteritatis uerç Ecclefiæ relin/ quitunMetuis igitur,ne Ecclefia penitus fit ruitura.Sed abrjee hûc metum,amp; concipe firmam fpem,adcoqj gaude amp;nbsp;iubila.TuEcclez fia,quæ es temporibus Antiochi Epiphanis ôlt; Machabæorum,ui des tot ofFendicula Ethnicarum impietatum,quæ in Hicrufalêinz ftitutæ funt,uides tot defedliones ad Græcifmum, uides tam imma nem lanienam, qua uere pij crudelifsime trucidantur. Itac^ doles, qd nec pans necparturis,hoceft quodamp; in præfentia paucifsimi remaneantuerepi) ,8^non fitullafpes,propagandamaliquam ucz ramDeiEcclefîamadpofteros,Sedcxcute hune dolorem ex aniz mo,amp; refume gaudium, ôé læticiam » Tu Ecclefia quæ es tempoz ribus Herodis,amp; poftea Ânnæ,amp;Caiaphæ,T u Zachana, tuEli^ zabcth,tu lofcphjtu Maria,tu Simeon,tu Anna, Vos poftores,Si, alrj quidam,metuitis,ne in tanta tyrannide tam ciuilis magiftratus, quam Pontificum nbsp;nbsp;nbsp;in tanta Pharifaicæ dodrinæ impietatc uez

ra Ecclefia concidat, Paucifsimi funtinter ludæos , qui ueram haz benteognitiOncm Mefsiæ , per Prophetas promifsi. Pauciorcs funt,qui Mefsiam iàm prefentem amp;nbsp;concionantem uera fide agno feunt ampleduntur, fed maxima pars graftantur in eum tam cru dcliter,ut etiam ad crucem eum tradât. Itae^ uidetur uobis Ecclefia plane fterilis,quænecmodo hisueftris teporibus pariat filios,nec in pofterum unî^ fit paritura.Sed confidite,bene fperatc, gaudetç amp;nbsp;exultate» Quomodo autê poffiimusintantisEcclefiæærumnis gaudereCQuomodo poflumus in tâta fterilitate paucitatc,de co leruanda amp;nbsp;augenda Ecclefia bene fperareC' Audiamus ergo arguz menta confolationis,quæ fequuntur» Quoniam(inquit;multi filq defer tæmagis,^ eius quæ habet uirum dicit Dominus* Conquez reris de paucitate ueftri cœtus, amp;nbsp;metuis,ne Ecclefia tandem prorz fus inrereat ♦ Sed côfide, quia multo plures acceffuri funt ad ueram Ecclefiam ex Gentibus, quam ex ludæis* to fna'v huius didi mani/ fefteconcionatur de uocatione Gentium, amp;nbsp;de multiplicatione Ec clefiæ ex Gentibus. Nam gens ludaica eft quafi mulier habens maz ritum , quia data eft ei Lex amp;nbsp;promifsio deChrifto , tanquam mulieri

Wikeri markus jUt ex ca gente multi filtj ©ci, 0lt;^ ciucs ccckflcs pro lt;Tlt;arentur.Vndc5c Paulus Rom.vn.confertkgeMarito. Anio/ noratis,inquiens,quod lex tantilper dùminctur homini,quo ad ea uixcrit C Nam uiro obiioxia mulier,uiuenti uiro aliigara ell per Ie/

SCc. Gens autem Ëttinka,amp; indrc5cifa,eft uelut mulier a uiro «eferta S)C repudiata,quia nee habuit lege, nee promifsiones. Itaqi non potuerunt ex ea gente,quantum quidem ad leges, èi politaan ^iuaattinebatjfilrj Dei nafci.Sed quid faduefl Z Cu uenilRt ChrJ/ ftu3,8duulgaretper Apoflolos Euangelion luum inter ludæosS^ Gentes,multoplures eolIe(Qi funtad beclefiam ex Geniibus nbsp;nbsp;ex

ïudàcis.Plures,inquit,funt filij defcrfce,uidelicet, Gentis Ethnicæ, ^eius,quæmarito iundla erat,hoc eft,Gentis ludaicc.HucSC Pau lua refpiciCjCum ait:Gentes quae non fcdùbantur iuftidam,appra£ henderuntiufticiamjuftidam autem cam,quæ eft ex Ede, Contra, ltael,qui feefiabatur legem iuftidac, ad legem iuftidæ non per uez nit.Propter qdc'quia non ex fide,fed tanq ex opcribus legis.Qyogt;^î cum ita fe habet,tic tu pufille grex Ecclefiæ inter Iudæos,multiphgt; «indus Es accefsione gentium non cft,q) defpondeas animum,0d defatigerisjinædificanda EeelefiaTcdpotiusddata locumtentorq tuijôd extede corcinas tabernaculorum tuoRj. Ne parcas.Ne torpe îcM. Ne defcribas locum anguftis finibus, fed diduc funes tuos quam longifsime,0^ confobda firmitcr clauos,quibus funes terræ infiguniur.TantusenimeritccetusEcclefiæ, ut non pofsitampliz oscontineri tentorio feu taberjiacuio Mofaico, Nouum, latis iniplum tabernaculum ædificandum erit, quod quaqua uerfum Um ad dextram,quam ad finiftram pateat. Nam Semen tuum hæz teditabit Gentes,amp; inhabitabitduitates defertas. hoc eft, Apollo/ li,amp; pauci alt} ex ludæis, qui tanquam fernen ex reliqua turba fele/ fti func,gignent praedicatione fua ad accipiendam coeleftem hæi e/ ditatem magnam Gentium mukitudinem,amp; efficient,ut hæ regio/ ncsamp;duitates , quæ modo uidentur a populo Dei prot fus alie/ nat amp;nbsp;defertæ, fiant hofpitia filiorum Dei,amp; ueræ Ecclefiæ Domi ni. Etfi autem a f»s'v huius lod certifsime loquitur, ficut ante dixi, déaccefsioneGentiumad Ecclefiam populiDei,quæ cœpit poft Pentecoftenjdiuulgato Euâgelio inter omnes genres,compicbiz tur ufcp ad nouifsimû huius feculi diem, tn ufus eius generalis eft, amp;nbsp;patet latifsime. Ea em eft condirio uerç Ecclefiæ in hoc mûdo, ut pauca quidê uideatur numero ,in oculis hominû, rcipfa aût multa magna fit in cÔfpedu Dei,amp;raagis requirenda fitapud mulierl fterilêamp;defolacâ,qfcecündam,hoceft,magis in abieÀorum c^ il/ luftrium hominum cœtu. Quo têpore Elias uitâ inter hoîes egit, uidebatur u.era Ecçlefta tam deferta, ut Elias exiftimaret fe folum

de populo Lieræ EccleGæ rcliquum.Sed audit a Deodvcbqui mihi feptem millia uirorum^quorum genua non funt curuata ante Baat V idebatur ct tunc ucra Ecclefia eflè apud Baaliticos cultores,quod hi erant uelut fcecunda mulier,quæ habet maritu. Exccllebant mul titudine,a parte eorutn ftabant Rex,amp; Principes,inuniti erant oin ni Humana potentia, ornati fumma dignitate* Vera autem Eccle fia requirêda erat non in hominûcœtu, fed potiusin fpeluncis,8^ in exilns,quemadmodum fcriptum eft iij.Reg.xviij.amp;ixixJncapti uitatc Babylonica paucifsimi uidebantur efle populus Dei. Ex lu/ dæis enim ak] deficiebant ad impictatem Babyloniorum,alij ftudc banfjcontempta ucrapictate,ucntri. Sedinterea temporis multi ex gentibus agnofcebant uerum Deumex miraculis ôd Edidis Regugt; ■quæ in Daniele defcribuntur* Itacp uera Ecclefia iam turn etiam in ter gentcSjde quibus nihil tale fperaueras,querenda erat.Deinde, poftcp Euangelion diuulgatuni eft inter gentes, amp;fi initio magna accefsio fada eft ad Ecclefiam , tarnen paulo poftea tempora totiis orbis ita corruptus eft, uf etiam nunc paucifsimi uideantur ad uera Ecclefiampertmerc, Alrj enim inuerfifunt Arrianifmo,amp;mox Mahumetifmo ac T urcifmo: Ali] Papifmo Sf Monachifmo^Qtiwi autem reliquum eft hcminum ,fi hos fcorfim ftatuerisT’ An nonu/ niuerfus orbis his ac fimilibus impietatibus corruptus uideturÆc tarnen noneft omnino nulla in terris uera Ecclefia Dei, quæ quidc non eft quærcnda in eorum ccetu,penes quos eft maxima hominu multitudo,amp;fumma in terris dignitas ac potentia, fed in folo illo/ rum coetu, qui Euangelion Chrifti uera fide ampled;untur, quæ quidem turba eft difperfa,ingloria,abicda,Sé nullo humano præ/ fidio munita. Nunquid ergo talis eft in confpedu Dei,qualisui/ deturinoculishominum gt;nbsp;Nihil minus , Finge enim, finge iiv quam ( Spero enim ueram Ecclefiam numerofiorem efte) in finguz lis quatuor aut quinque miliaribus fingulos tantum habitare uez re pios , qui fint uera membra CHRISTI, num fenties hanc Ecclefiam nullius efte reputationis “T In Regionibus Gerz maniæ,dicimus magnam efte Principum amp;nbsp;Comitum multituz dinem,quod âftîjpræ reliqua uulgi copia, paucifsimi uidentur,ta men inter fe coUati, (atis magna eft eorum multitudo,quam 8d jnfi gniorem facit dignitas, ôd amplitudo honoris, quo a uiilgo tanz tum non adorantur * Quanto magis uera Ecclefia, multa 8d magna cenfenda eft,quod S^fi præ impiorum multitudine,pij funt paucifz ßmifedibusjimo exilijs fuis hincinde difperfi,tamen coram cce lefti coetu,in magno reputatur numero.Quod enim de Dauide diz dt populus, Tu unus,pro decern milibus computaris, hoc etia de ' unoquouis pio djççndum eft. Nam ubicficj in hac terra uere pius commoratur.

tötTimoratur^ibi (cnriaseflê fnnumerabilem cceJefh'um angelot »■um excrdium. Patriarcha Iacob ptoficiTcitur à löccro fuoad ce«e.,K tcrram patriam luam .In i'tinereautcm proceduntei obui'am An** geh .Et uocantur Caftra Dci,quod Iacob uere pius ÔC uerum ec^ defiæ m€n-ibrum,tnunireturexercitu angdorurn,tanqiiam milita ribus caftris. Cum Elizæus Propheta circundatus eflet cxcrcitü Syrorum,utcapcrenteum,aperiuntur diuinitus oculi ferui dus, ôlt;^eccemonsplenusequorum,amp; curruum igneorum incircuitü Hlizæj.Hæcrcuelataamp;S (criptafunt,non tantum propter Patriaf cham Iacob amp;nbsp;Prophetam EJiz;^um,(ed propter uniueriâm ecclé fiainjUtIciamus unumquemuis uerepium,ub»cunöft fit in terris, Cifcundari coclefti exercitu .Caftrametatur,inquit Pialmus, An* edus Domini in dreuitu timentium eum,S^ eripiet eos. Chriftus nhus Del de (e iplb ait: Pofthac uidebitis coelum apertum, 8^ an* gdos Deialcendentesöddeftendentes liiper filium hominis. Elfi enim filius Del uidebatur in terris iblus ambulare,tame no eft du bium,quinIuxcritcoramOmnicoeleftic(Xtu,tanquam maius lu* hiinarc,amp;S angeh non defiderarint tantum in eum profpicere ,ue* tumetiam feruierint ei cateruatim,amp;r ut Daniel ait : Milia milium miniftrauerint ei,amp;:; decics centena millia aftiterint ei.Habitat au* tem filius Deiin unoquouis uere pio. Quomodo igitur fieri poP lètjUt non angelorum caftra,p:um,qui eft holpitium Chrifti, cir* oimuallarent rConfideranunc mihi,Si fairem in Germania,in fin gulis quatuor aut quinqj tcrræmiharjbus,fîngu!i pfi commoren* tur,$c unufquiiep eorum reputetur coram cociefti coctu,pr o dcce niihbuSjUt de Dauidc dieftu eft,ac pro magno luminari,ficut Pau* Ins uocat pios, luminaria mundi,ÖC circundetur angelorum ca* ftris,quam muka erunt cocleftia in una tantum rcgione,caftra‘r cp JTiukaluminaria,ut præ horum fplendore,reliqui homines nullo habeantur numero'THæc iddreo nobis recitantur,ut etfi nos, quf amp!e(ftimurpiamdodrinameuangelq,habemurea ftenlis mu* Iier,quæ nec parit,nec parturit,qui uidemur 80 in præfentia peri* re,8lt;: nullos pofteros uere pios habituri,tamenbene confidamus, acetiam iubilemus,quodexhacProphcticaconcione Iciamus,plü res efle filios defolatæ,quam eius,quæ habet uirum,amp; nobis com* penfari maieftatecoelefti,quod deeft in maieftatc terrena. Admo nemur præterea,cum a ngelorû caftra nos dreumuallent, nbsp;nbsp;nos,

lit filios Dei,ac hæredes cocleft is regni obièrucnt,nc quid defîgnc inus,quod indignum fit filijsDei,amp; quod tarn fiindum agmen à nobis auertat,fed fedemur principali ipiritu,ac heroico animo uo cationem Dei, utcoelefti exercitu muniti,perrumpamus agmina ûatanæ,ad noftri regni hæreditatem.

IT nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;at

Repstft propofitionê,fedaHafèrmojiis forma, uidelicet Nrga tiua,ut eo commodiorcm faciat tranOtionem ad commemoranda aha confola tionis argumèta .Ne timeas,inquit,(êd bene potiusfpc res et iubiks.EtadcÊtpromiisionêjCuiusfidcpof«ts «more abij^e re^et bonam fpem cocipcre.Non cm confunderis,inqm't,Non pu deficSjNon aÊlcieris ïgnomin(a,Non eriibe/ccs,(êd cofufionis V if ginttaus tuscfPro Adokftentiæcinj'n Hebrjeo eft T'Ü nbsp;nbsp;nbsp;quod

propn'e fignjncar,Virginitads tuæ)obljui(ceris,amp; opprobri) Vi duitatis tue ultra no recordabcris.Pcrfèucratin ctxpta metapho” raMuh'eriSjCui'us tres funt fpecles. V na cft Virgo,aliaVidua.Ter tia Vxor,quæ habet mari'tû. Et hæc quidê in eo cft uitæ genere,in quococipîat ÔC pariat liberos. Virgo aûteft fteriIis,Et Vidua de^ ferta,q? ilîa nec habuerit,nec habeat maritû ;hæc etfi maritû habu* it,tn amifit eum.Dicit ergoiTu ecclefia uila es hadenus Virgo, Vidua,hoc eft^lane fterilis Sc delèrta,ideoqp cofulîoni ÔC oppro brio obnoxia .Cum cnim foecunditas fit mulieris ornamentum,8d gloriajConfequiturfteriliiatemeflê ignominiam ÔC opprobrium €ius,id quod probant exempla Saræ, Annæ ma tris Samuelis,ôi Eîizabethæ matris Ioannis,quæ cum ex fterihbus fièrent fœcun* da?,fentiebantfe extremis opprobrijsliberatas.Tu igitur ecclefia uideris elle mulier fteriîis,etignominiç expofita,quç nullos pariat liberos,quæ numero fit paucilsima,amp;S internecioni proxima. Sed bono fisanimo.Effîciam,utomnis fterilitatis et delcrtionis tu£ob ïiuilcaris.Virgoes,aut Vidua. Dabiturergo tibi maritus, ut fia® foccunda.Nâ quod uulgata ledio habct.Dominabiiur tui. In He bræo eft1'''7J?2 quodfîgnificat,Maritustuus.Qyare ut tu eccle* fia fias foccunda,et multos liberos parias,maritus tuus erit,no fîm plex quifpiâ homo,nô Propheta,n5 Patriarcha, lêd FACTOR feu C RE ATOR tuusjcuius nomen eft Dominus Zebaoth, Rcdemptortuus,fandusIfraelis,quiuocaturDeus uniuerfæ ter ræ.Quo marito,quomodo polies amplius manere fteriliset infee cundaCHæceftmanifcftaconciodeuera ôôætcrna diuinitate filfj Dei Dolm'ni noftri lefu Chrifti.Narn hæc Propheticaconcio de fpondetccclefiam ueroDomino DcoZcbaoth,creatori omnium rerum,8c redemptori populi fui,pro uiro amp;nbsp;marito. Apoftolicae aute conciones interpt^tantur Sc patelaciunt,quis fit uir ille èC ma ritus.Defpondent enim ecclefiam uni tantum uiro,filio Dei, Dno noftro lelu Chrifto.Ioànes Baptifta aif.Qiii habet lponlam,lpon fus eft. Qiio ^erte fignificat lefum Chriftu elle Iponlum leu mari tutn ccclefiæ.Et Paulus ait îDcfpondi uos uni uiro,ut uirginem ca ftamexhiberetis Chrifto.Acrurliis.Viri diligiteuxoresueftra^' ficut amp;nbsp;Chriftus dilexit ecclefiam, amp;nbsp;lemetipfum expofuit pro eai ut illam landificaret Sfc.Qyibus ucrbis haud obfture fignificat cç clefiam efie uxorem Chrifti.EtmoxtMyfteriû hoc magnum eftj 6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uerum

UeruiTJ ego loquor de Chrifto SC eccîe(îa,Ggnificans uidelicet in^ tcrChrntum ôdccclefiam uerumeßeconiugiiim.Qiiare cum

. poftohcæ condonestradunt Icfum Chriftumenêuniimôcfblum fponfum jc mantum ecclefiæ,quc fponfum hire Prophctica con* cîouocat Dominum /Sebaoth Deum nniucrfç tcrrç.pcrfjaicuum citlefum Chnftum cflèucrumabærerno Deum.cum patreet fpi ruulàncflo benedtclum«nfècula.Qinsautemnuncmecus,quæfbr mido,que trepidatio reliqua eßeteccleljc.quamuis ftenii, amp;nbsp;defer tcr,poltquamtilius Dcj,uerus Dominas zsebaothaccepit earn in coniugem,amp; ferner çrs,2. earn iura ueri Só Jegitimi coniugfj Non fit dubsum,qu!n coningium præcipue in hue ufum infinurum fit, Ur m.aritus habeat omnia bona fua cum uxorecommunia,SC ut ex coniLigio procreentur iiberi,et propagetur familia ad polîeritatê. Proprer hoc,inquir,rehnquet homo patrem matrem fuam a Jtiingetur uxor i fuae,atcp c duobus fiat una caro.Cum igitur cc^ defia naela fit talem ac tantum uirum,filium uidelicet Dei,Domi num 2^ebaoth,quid ci nuncad ucram fcxliciratem deefie poteftr fieriîiseil,hibecraaritû,qnipofteainhoc ProphetadicitiNun Epw««* o nd ego,qui alios parère facio,ipfe non pan'amtNum ego,qui gc nerationemalqs tribuoJfieriliseroC'Siindiget iulticia, habet mart tuna ram abundinti iuflicia præditum,ut non in fe tantû fitiufius, uernmetiam eiPiciat,ut quotquot in ipfum credunt.reputentur in fii.Si in Jiget defenfione contra aducrfarios.habet maritum,cuiu.s nutu trepidant coclum 3^ terra,et qui omnes fuas uires ad tuendä ecclefiam fuamconfert.Si concutitur horrore mortis,habet mari^ tum.uidorem mortfs,qui 3^ propter hanc cauCam fufcepir conHi* •Stum cum morre,êó uiateam,utecclefia,coniunxeius hac nictort.-x frneretur, Denir^ hoc marito.coniunx uere perpetuo foch.x ci L bcata.DefpondemurautemChrifl:oinconiugium,non per fit crificia Mifiaru.non per triduana quatriduana ieiunia,non per precum Battologian, fed per FlDEM.quacredimusexcuange^’ Iio, quod folus Chrillus fit iufticia amp;nbsp;fandificatio noftra, amp;nbsp;qua Chrilio induti ÔC fpiritu fando donati.in operibus ueræ iufticiæ ' iierbo Dei propofitæambulamus. Qh-iare unum hoc fit ftudium nortrum,ut Chrifto per fidem coniungamur,amp; omnia reliqua rc de fe habebunr.

Expolitio,8óexplicatio promifsionisiam commemoratæ.Vo cauitte Dominus(inquit)utinuherem derelidam amp;c.hoceft,ha denus quidem conniuit Dominus ut uocareris,ac etiâ efîes,uelu ti mulierdimill3,autdefertaàmarito,amp; ue!utimulier,quç in ado lefeentia fua in coiugium accepta,poftearepudiatur.Talibus mu

licnbusnjhjiccr(c€ftm({eriusautafflilt;ftius.Etncnifn no pcflîunt ab'cuius criminis accuamp;ngt;tanicn hoc ipfo contcmptin' habentur,q? Gntde(è«æ,Slt;rcptidiatæ à mantis fuis.Etut fblet humanum in* genium Albi uidet infœîicitatcm,ibi fuipicatur cfle iniquitatcm, ita nomineSjCtfi abquoties nuhil accuiadonc digiium uident in mulfc* re repudiata,tarnen quia rcpudiata cft,cogiran£ fieri non pofle, quin UCÎ aliqua occulta focditas aut tu^itudo in ca haETcate Itaquc tabs mulicr,quamuis alioqui honeftagt;nt bis mifera,quod ct à mari to Gt abiedla,ct in alqs Giipicioni alicuius criminis aut focditatis oh noxia,ideoc^abomnibuscotcmpta.Conniuiergo(inquit Domi nus, nimirû filius Dei,de quo fupra diximus,quod Gbi ecclefîâde* (ponGiiierit)ut tu o Ecclcfiagt;mca dilediisima lponfa,uidcrerisah* quandiu repudiata.Dereliqui te ad punlt;fhxrn,tn modico.Deferui tc pufiöo tempore. Abfeondi faciem mcam à te per momentum, quo irafcebar,amp; tantum ad pundu iSed o meo animo gratiisima, benec5fidito,ego hancmomentaneam deiertionem compenfabo œternis bénéfices. Congregabo te,colligâ tc, multiplicabo liberos tuos magnis miierationibus amp;nbsp;complecrar tc perpétua miièricor^ dia.Et hæcpromittittibi,non uanusquiipiâhomo,(èd Deus ipië REDEMPTOR tuus.duarcdeueritateamp; cenitudine huiut promiGionisnihd prorfusdubiundûerit.Conferiamhucres ge^ 4tas ecdefiæ,poft Efaiæ tempora,ufqp in aduentum Chrifl:i,amp; ài iiulgationem cuangelq in uniuerfum orbem terr(,amp;!^ clariisime ui debis nihil uanihiccommemorari.In captiuitatc Baby1onica,an non eccIeGa uidebatur prorfusà Deo defcrtaamp;repudiata C In in* curfione Antiochi,quid fuit ecdcGa Domini miicrius,quid côtem ptiusCNam cum luo^is, inter quos crat ucra Domini eedefia tam cruddia im mania malaaccidcrent,ut ctiam hoftesipfi obftupc fcerent,habiufuntprocagente,quamnon homines tantum,fed etiam Deus ipG abominctur,prorfus,ficut repudiata mulier,qux ctfihonefta eft,fuip»cioncm ta men criminis aut foeditatiseffugere non poteft.Qpid dicam de temporibus Herodis,SC Phariiîcortk quibusjCum eedefia opprimerctur tam externa tyrannide, quami impia dodrina,quid potuit aÜud fàcerc,quam mocrcre,ingemiicc^ re,ôdîamentari'TCumHerode^rafiâreturinpueros Betniecmi* ticoSjUt Chrijftinn,quinatusefl^icebatur,interimerct,an no Z» charias, Simeon, Anna,Elifabeth,paftores,amp;f paua alq,qui erant uera ecdefia,uifiiunc,utmulierderclida,fi3iritum(xfta, ä repu* diataC' An non uenit eis in mentcm,ccdc fiam fie protritam SC con* culcatam eflê, ut nunquam pofsit ampliusgcrminarcCSeduidc rcmadmirandam, Non diupoftca temporaeedefia fîcaugetur, ut accédant ad cam,non tantum abquot milia ludæorum, ucrum* ctiâ innumerabiîes ex gentibus, ut qui ante uiderunt pueros Beth Ikemiticos iugulatos^Q^ Chrift^un fugatum,adco£jccdefîam pror

GOMMENT. IOAN. BRENT. M îîis opprcflâm, reiplàcompererint,um'tatem huiu« concîonis* ec» clcfîam uidclicet, ad pnétum in modicoderehdam et difsipatam, tnagnis autem mifcrationibus iterum congregatann Obferua au» tem mihi hoc loco diligenter, quod fpintus lanctus uocet tempus delèrtionis 8C abfconlionis Domini,modicuin.pundum nbsp;nbsp;mo»

tnentum.reuidumocuîi.Quid'^ Num totanni, quibuseccîefîa fu it ca ptiua in Babyîonc,et poftea fub Antiocho,ac deinde fub Pha rifæis Sc Hcrode rcputandi funt pro punó:o,pro tn o me to idu oculi T Hacc mathematica ualet quidem in confpetflu Def, coram t]uo milk anni funt ficut unus dies, led coram nobis, prækrtim in alHitflione exiftentibus unus dies uidetur nobis tarn diuturnum tc pus cHè,^mille funt anni.Qpid ergo faeiemus,ut tarn diuturnum tempus amidlionis, pofeimus pro modfeo, 8^ pro momento tan» turn computare Hic opus nobis eft coIlatione.Nam tempus affli ctionisnoftracperfe quidem uideturnobis diuturnum. Omnis cnim mora afflitfto nimis longa eft. Sed fi conleramus huius tem» poris dolorem cum diuino beneficio, quo dolons diuturnitas pqs compenfatur,tanta eft eins beneficq magnitudo,0C multitudo, ut afflidionis tempus uix pro momento aut idu oculi computan» dum fit. Vnde poftea cap .64. dicit E faias. Et repent hoc Paulus l.Cor.i. Afeculononaudierunt,nec^auribusperccpcrunt.Ocu lus non uidit DEVS, abfe^ te,quæ præparàfti expedtannbus te. Hoc eft’.Tempus quidem, quo ptq afdigunturôt^ expetfta nt auxi» l*umDei,aunbuspercipi,0lt;numeraripoteft. Beneficiaautem, quæ DeusafHitflisô^ in fide cxpetflantibus repend,t, no.ipoftunt neefermone ulloexplicari,nechumana rationecompræhendi. Et Pfal.iÿ.Quoniamirainindignationeeius, 8^ uitainuoluncate ei» us.Quod luxta hebraicam ueritaiem italegendum eft: Qjoniam momentum eft in ira eius, uita uero in beneplacito eus. Hoc eft: Etfi Deus irafcitur ct affligit ecclefiam fuam,tarnen meditatur fub hacira 8lt; afflicflione uitam 8«f liberationem,ad quam etiam ira col» Eta,uix momentanea uidebitur.Et Paulus: Reputo,inquit,non efRow». le pares afflufliones præfentis tem poris,ad glorfam,que reuelabi» tur erga nos. Ac rurfus :Momentanea leuitasafHxflionis noftræ tmre iupra rnodum aeternum pondus gloriæ parit nobis 8óc. Aft fuefadamus igitur nos ad hanc collationem,ut tempus afflióitonï® noftrg non per fe,ct iuxta noftrum captum confideremus,fed con feramus Cum ea læticia amp;nbsp;gloria, quam Deus afflidlis expecflanti» bus per fidem auxilium eius, præparauit, ut tandem reipla ienda» mus,quod Chriftus ad difcipulos dicit:Vos nunc quidem mocro» rem habetis, fed iterum uidebo uos, 8C gaudebit cor ueftrum, 8C gaudium uellrum nemo tollit a uobis ♦ Deinde oblèrua hoc loco, quod Gt inftitutum amp;nbsp;propoGtum Dd, cum affligit cccleGam fu» am. Ad punclumdnquit,in raodico dercliqui te.ÔC in miicratiorü»

854 IN CAPVT LUIE ESAIAB bus magm's congregabo te amp;c. Nam cum Deus immittit eccle/fe afHi0:joncm,non uuit intcrnecioncm, fed faJutem dus Derdinx quit earn, non ut prorfus earn abnciat, led ut maiori cura earn re* conigat.Percutit eam,non u£ pcrdat,lcd ut leruec fplam. Mortifi* cat earn,non ut in morte conculcct,fed ut uiuificet iplam.Deus eiS affligcndopopulumfuum,autreuocateum ad poenitcntiam, aul admonct eum grauitatis peccari or»ginah's»amp; fcucntatis iræ fu j a J uer Ills peccatum, aut excitât in co Inuocationem, aut probat obc* dicntiam amp;nbsp;patientiam cius,aut illuftraturus eft gJoriam nominis fuijaut docet regnum Fili) fui non eflê de hoc mundo,amp; ucram foc Jicitatcminalioleculoexpedandam » Sedquæcuntjfitcaùlâaffli^ (fb'onis, certe Deus nunquam mcditatur in affliétione populi Cui gt;nbsp;interitum,led falutem, quam uoluntatem Dei patefecit amp;nbsp;proba^ uit Spiritus fanólui multis fcripturæ tcftimonqs et excmplis»

Plàl 55. Prope cftDnshis qui tribulatofuntcorde,ethumilelt; fpu faluabit.Plal. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lànat contrites cordc,amp;aUigat contrit

tioncscorum. Ole.6, Vcnitc,rcucrtamuradDominum, quia ipfeapprehenditnos,amp;lànabit,pcrculsitSCcurabitnos. Viuifica bit nos poli duos dies,in die tertia fufeitabit nos etc, Thre.^.Non rcpellic in fempiternum Dominus, quia fî affligir, pro abundantia bonitatis fug miferetur .Non enim ai fligit,nec^ dolore affiat fiHos hominum ex corde amp;fc. Aba.^.Cum iralccris.milèricordiæ rccor darisôôc. Hcbji* Qu^dili^itDominus,corripit,flagellataut omnê filium, quêrccipit amp;Sc, Exempla palsim obuia funt,Iolëph* Moles,DauidjPropjfietgjApoftoli, Sed redeamusad lolèphum» Hic non Iblum exemple feruitutis amp;nbsp;captiuitatis fuæ, ex qua nai* randomodoliberatuscft, ad amplilsimum principatum eue* tîtuSjUcrum etiam rebus fuiserga fratres geftis, donee agnitus eft, fignificauit, qualisfitaffècEis DEIinafmgendacccIcfialua, Etfl eniin fratres lofephi fulceperant iplum occidendum, amp;nbsp;uendide* rant eum in grauilsimam feruitutem, tarnen lolèphretinuiterga cos!fraternum,hoceft,beneuolenti(simum animum. Seduidemi* bi,quani duriter tradat eos,poft^ accclîêrant ad iplîim, empturi frumenta.in Ægypto. Initie, accuTat eos prodiuonis. Explorato* res,inquit,eftis, V c uidcatis infirmiora »erræ ueniftis.Deinde coi) CIC eos in carcerem. Poftea, dimittit quidem reliqueslibcros,fedl unum ex eis retinet in uinculis,qui interea oblîdis loco fit,dum mi* nfinutn fratrem adduxerint, Cum autem tam durum le eisexhibe ret,non tarnenpoteft fraternæ ergacos beneuolentiæobliuilci» Nam cum intelligerct ipfos de grumnis fuis milère inter le conque rijillacrymatus elt, amp;nbsp;non tantum dédit eis frumenta amp;nbsp;uiaticum in itinere, uerumetiamiulsit pecuniam inlàccos eorumreponere, Dernde,cum lècundo ad eum redrjflent, excipit quidem eos huma luliimc, ÔC iterum dunittit liberal»l«imc gt;nbsp;fi forte uel tandem iplum

plum agnofcercnt » Sed cum non excîtantur bencficfjs , uc ’pfum agnofcant, redit ad prioremfuam duricicm , exurgic Jn cos t»n[2 {euerirate,ut exirtimêt fe in extremis uitx fuæ pericu* hsucrfari. Primum, Accufateosfurti.Dcinde rapi'f Benjamin, ^em tarn ßintflc rcceperantic patri rcftituturos, in fcruiturem. Quid pluraCcogiteos in cam animianguftiam,ut nullam ufquam falutis iiiæ rationem inucnire queant ♦ Nurn uero lofeph fukepic hancduriciemergafratrescxanimo,5d hocconfilio,utcos opprik merct,acperderetC Nihil minus, lcd ut his rebus exdtareteosad ipfius cognitionem, redderet eis cognitionem iucundiorem» Hoe lolcphi exemplum pulcherrime pingit confilium Dei in fe^ ueritateftia^quamlblet Ecclefiæfuæ oftendercJnuehiturineani durifsime . Minatur ei csirceres , cruces, mortes infernos. Et quanquam non omnino ablcondat clemcntiam fuam , led declarct earn beneficioii» quibufdam, tarnen paulo poit tam grauis infurgit aduerlus cam, ut de üluteeius adlum uideatur» Num ergo inftituitEccIcfiam fuam perdere'^Minime omnium, led cogitat Ecdefiæ falutem» Vuit hoe modo feCe patclàcerc. Vult Eccleliameoadigerc,utueltandem autorem fuæ afflidionis a* gnoicat,(êadeumconuertat,eum inuocet »ÓCabeotanto iucun^ diorem libcrationcm conlèquatur, quanto grauiores fuerunt ans» teaærumnæ. Hoceftpropofitum,hoceft confilium Deiinaffli;# dionibus Ecdefiæ fuæ ♦ Sed hoc confilium eius patcfadlum eft longe omnium darilsimcin filioipfius Domino noftro lelu Chri^ fto, H»ccnimidcirco eftafflidus,mortuus,0^ iterumuiuificatus, ütprobarethanceflè Deiuoluntatem,quodin afflidione Eccleî* fiæfuæmcditaretur,noninteritum , feduitam Ô6 falutem » Qtia^ rejCum atHigimur,non fimus impatientes animo, nonmurmurei* musaduerlusDeum,nongraflcmur uirulentis conuichs aduer* fus proximosjfedagnolcamusbonam Dei uoluntatem, amp;nbsp;humi^ lieinur fub potenti manu eius, ut afflidio confequatur in nobis e^ um finem,quem Deus i pfe inftituit.

Promifsioni redempt ionis addit iuramentum, ut Iciamus hac promifsione nihil elle firmius,8C amplificat hoc iuramentum cxcmplo Sc collationc eius iuramenti, quod humano generi in die bus Noe iurauit» Iftud.inquit, erit mihi, ficut in diebus Noe, uel quemadmodum alia habetleeftio, ficut aquæ Noe» Poftquam enimdiluuium,quo,præter paucosjtotum perfjt humanum gc^ nus,prætcrîcrat,iurauit Dominus lenunquam ampîius delctu^ rum uniuerfum genushumanum aquis : Non percunam ultra o^ mnêanimâ uiuentê,ficut feci » Gen.S In cuius iuramêti fignû pofu il in nubibus arcû cccleftê,quê uoeât lridc,ficut fcriptû el t Gen ,

Hoc DEI iuranientum cam conftanter feruatumeft,ut huma^ num genus conftitcritiam tutum ÔC inuiolatum abaquisjplus^ quammiHe qujngentosannosadiluur) tempore ufiçaciprædican tem Elaiam,ÔC piusÇ duo millia, ÔC trcccntosannos a. prçdicante Efaia ufcp ad hgc noftra tempora, hoc elEG coniungas,plus^ tr/a miUia amp;nbsp;odingentos annos.Etfi enim interea temporïs,ut priuati quidam homines , itaamp;qugdamurbesacregionesaquis obrutæ funtjtamen iuxta iuramêtum Dei,non perijt aquis uniuerfum hu^ manum genus,actota terra,ncc peribit aquis, donee innouiflîmo diecoeli incenfi foluantur,amp;elemcntaæftuantialiquefcantjUt Pe* trus loquitur .Sicut ergo tunc luraui,inquit, ne porro inducerem aquas fupra terrain, àC rzi ipfa teftatur, me hoc iuramentum fir* mifeimeieruare. ha iuraui,ac etiam nunclVRO tibi ecckfiç mee, ne ampb'us tibi irafcar,ac ne quidem te obiiirgem»Qiiod iurameti turn tanta c onftantia feruabo,ut etfî montes commouebuntur, colles contremifcent,nii(cricordia tamenmea nonrecedatate, èC feedus pacis meænon moueatur.Montes uidêtur firmiftimecon^ ftare,ac non poflè locum fuum mutare. Colles tam fixi confiftunf, ut uideanturnon poflelabi aut ruere.Sedetfi montes locum fuura mutarcntjamp;S colles ruerent,tamcn mea(inquit)mifericordia, qua te complelt;flor,non mutabitur,nec foedus pacis meæ ruet. Et hæc loquitur, nonnugiuendusquÜpiamSpermologus, autagyrtes, Gd Dominus milerator tuus,qui ut fallere,amp; mêtiri nehit, ita to* tus cft tibi bencuolentia ÔC milericordia fua propenfus, Dicamuî autem primum,deeo, quod in hac pericopapoftremo loco poni* tur,uidelicet,de fœdere pacis. Fcedus,inquit,pacismcçnonruet» Qi’od igitureft hoc foedus Non certeillud eft, quod Dominu« inrjt cum Ifraelitis in monte Sinai, cum promulgaret decaloguffl» Cumenim lex opcreturiram,8c occidat,amp; per legem ueniatagni tio peccati, fuithoc magisdifîldi) quam pacisfoedus» Sedeftfoe* dus illud nouum, de quo concionatur poftea HieremiascapJh Eccediesucnientjdicit Dominus , feriam domui lirael amp;nbsp;do* muiluda foedus nouum.Non iecundum foedus,quod pepigicum patribusueftris amp;rc.Poftquam enim homo peccauit, itaabaliena* tus eft a Deo,ut nec ueü't nec polsit pacem cû eo habere,06 aliquid (îbi fauoris de eo polliceri, Etfî autem Deus extremo odio habet peccatum, tarnen milèrtus humanæ miferigjinijt iam inde abinitio conditi orbis foedus cum humano genere,quod miflufus fît filium fuum ex muliere,qui conterai caput Serpentis, Gu potentiam Sa* tanæ,ut expietur peccatum,amp; inftauretur pacificatio inter Deum amp;nbsp;hominem. Deinde renouauit nbsp;nbsp;confirmauit hoc foedusiura*

mento,cum diceretad Abrabamum: Permemeripfumiuraui,^ bndicentur in Gmine tuo(qdeft Chriftus filius DeOoêsgentes.Si militer eu diceret ad Dauide, Semcl iuraui in fàndo meo,fî Dauid mentiar«.

ÖÏC nt!ar,fi:men eius ineternum manebit,$C Thronus ekis (icut iol lt;0 confpedlu mco.Quafiluna firmabitun'n perpetuum SCc.Etitc rum.lurauit Dominus ÔC non poenitebit eum.Tu es Cacerdos in* »tcrnum,fecundum ordinem Melchiièdcc.Hæc omnia de Chri* fto fiho Dei dicta funt.quod fit uentunis tn hunc mundum Cacer^ do«,qui cxpiet peccata populi fui,rccoaliet cum cû Deo,amp; Rex, quiregnetperpcruo,ÔCtuearurpôpulum fuuab omnibus malts, ac tradat ei foelicitatcm coefeftis regni .De hoc igitur fccdere ÔC in ramentocondonaturiptritusiandus hoc loco tn Efaia,amp; didt, Oeum tarn ftrmiter hocferuaturum,quam ieruet iuramcntû, qd lurauit Patriarche Nohf,de no delenda terra aquis,amp;S hoc fccdus magi« fixum fore, quamconfiftuntmote» colles. Qnodautem Dcusièfaócurüiurauitjhocctiam fuis tcmporibus ucrepræfiiiit» Poftœ entm uenit plenifudo temporis,mifit Deus.ut Paulus ait,ff Hum fiium factum ex muliere,fautum legi obnoxiu.ut eos qui le^ trant obnoxfj redimeret,ut adoptione tus filioru acciperemus. Et tcftatur Zacharias in carmine fuo,Deum miisione filq fuicomple rciuramcntum fuum. Ad faciendam,inquics, mifericordiam cunt patribus noftris,ut mcmor eflet foederis (ui fandi,ac præliaret in ramentum qd lurauit Abraamo patri noftro amp;fc.Sed amp;nbsp;fihus ipic Dei,cum iam concionaretur,iurat Deu patrem fuum hoc ioedus, cuius ipfc fit pignusjleruare. Amen Amen dico uobis,qiu‘ fermo* Hem mcûaudit,8d credit ei qui MISIT me,habet uitam çternam, amp;nbsp;in condemnationem non ucniet,fed tranfiuit à morte tn uitam» Etiterum.Sic dilexit Deus mundum,ut filium fuum unigenitû da ret,ut omnis qui credit in eum,non pereat,fed habeat æternam ut Um.Cu igitur Deus feruaueritfccdus pacis fuæ,ÔC inftaurauerit, mifio fillo fuo,ct dato eo pignore,pacihcationem cum ecclefia fua, nofqj agnofcam us filium eius per hde,Sc fadin' fimus membra eccle fiæeiLis perb3ptifmu,quidcft,quodadhuc,ctiamfiaffljgimur,mc tuimus,ne Deus fit â nobis ababenatusC Vides terra iuxta foedus Dci,aqufs non obrui,uidesadhucmontes SC colics firmos confiftc re,0C non confiftcret hæc padficatio,quam Deus nobifeu, media* tore,5c pfgnore ßl io fiio,inftituit Peccauimus quidem, amp;nbsp;gefta* mus adhuc peccata in carne noftra,fedfilius Dei expiauit peccata nolfra. Sc impetrauit nobis peccatorum condonationem. Etfi Chrifius pro nobis mortuuseft,ut Paulusait,cumadhuceflcmus inimidS^T peccatores,multomagisiuftificati nunc fanguine eius, fcruabimur per cum ab ira.Qyarc cum turbamur aduerfis in ani* mo noftro, ponamus nobis ob oculos mentis hoc foedus diuinæ padSjSc certitudinem aefirmitatem eius,ut animus nofterredda* tur tranquilluSjSc laudet Dcum,cum omni gratiarum àôtione, '

Eft Sc illud hoc locoaniraaduertendum.q? arcus cocleftis, quë iridem uocant,Sc fois tcmporibus in nubibus apparct,nô fit tantu

$5S IN CAPV^T LUIK ESAIAE generale Gcramentum^innitutum ad monumentum promiß/o^ nisdc non deiendisamphusanimantibus diluuïoaquaruin,(ède« tfani confecretur hic diuin^a autoritäre in fpeciale iacramentum,ut Gt deinccps etiam monument urn promdsfonis de conferuanda ec cleGa in omnibusaduerGs. Nam qi’odDeus fèruat animantia,ac prælèrtim humanu .n genus tanto tempore in terris (aluum amp;nbsp;in^ coiuine.maximeoniniufitproptcr ecdcßam,ut ea ex hominibu» colhgatur,augcatur,amp; cóferuetur.QuareGeccIeGaita premitur, iïtuideaturintericura,attoïlainusocuJosnoftros ad arcum cccle* ilenijSu admoneainur de iuramento Dei,q? quemadmodü Deus quondam iurauît,fë non amplius deieturû animantia aquis,86 fer uar iilud conftannis;me,ita etiâ iurauerif,iè exhibito Chrifto, filio Gio,nonamphusecdeGæirafci, ac nequideminerepare eam.Sed quidçNura poftaduentum Chrifti,Deusnoamplius iralciturec deGa-’CNum porro non inerepat e3m,ne uerbis quidemC Quider go prædicatur adhuûecdefiæ Decalogus,quo non iblum increpa murjUerumetiâæternædamnationiobnoxfjiudieamurçQuidq? ecdeGa adhne femper ncceflê habet cû Dauide orareiDom/ne, ne in furore luo arguas me,ncq; in ira tua corripias mcCQyid,quod cedeGarepfajCupGsaffltdionibus corn périr, Deumaliquotiesad hue ipG iralctC Quomodo ergo hic diciiur : Iuraui,ne Ira Tear tibi'.' Conßdera igitur mihi,quod cû Deus iuret,ièexhibito Chrifto Ko fuo,nonamplius irafd eedefiæfuæ,non Ggnificet ccdeG.a dein^ ceps nullas habiturâ in hac terra afflidiones,nec iuret fe non often fiiruinecdeftægrauitatem iræ fuæ.Sunt enim fuæ caulæ, propter quas,alflicftionesftjnteedefiæ utilcs.Et neceftaria eft: agnido iræ Detaduerfuspeccata,uccaromortificetur,amp;nosad fidem amp;prc cationêexcitemur.Sed aliæ funtcaufe,cur Deus dieaturiam non amplius ecdefiç fup irafei. Primum enim,poftquam eedefia coepic dîuulgatione euangelr) colbgi ex Gentibus, non amplius mutable Deus hoc inftitutû,ied pergeteedefiam ex gêtibus colîigere.ufqj ad nouifsimum hums iècuh diem. Etenim quondam ineepit cede* fîamcolligere ex carnal! tantum pofteritate Abrahæ,amp;ex popu* lo Ifraelitico.Cum autem hic populus lemper reftiterit fpiritui làn élojiratus eft Deus aduerfus eum grauifsime,amp; nunc quidem pu nqt eos incurfionibus finitimarum gentium,nunc tradidit eos gen tibusdiripiendos, amp;incaptiuitatemabducendos,doncc prorfus Haabftcereteos.utianinonfintamplius populus Del, ÔC colligat fibieedefiam maxime omnium ex gentibus. Qyod igitur Deus poftabietftionê Iudæorû,incer gêtescceptt,hoc facere pergetcon ftanter,dum hoc ièculû fteterit,ideocp rerfte dicitur,quod ad hanc remattinet, Deumnonfic, utantea,irafeieedefiæ fuæ. Deinde, quod præcipuum eft,et quod maxime omnium fpiritus fandus in hoc loco docere uult, Deus idcirco non dicif amph'us,poft^ adue nit Hhus

fik fïf us eius in mundum,ira(lt;:i ccdcfiæ fu3c,quod films ems expiai Uentpcccatum,ôôp!acaucritiramDei,quæob pcccatum exc/ta^ tafu€rat.Namhæceftfumma,ut didtur,fummaruni Euangelq deChnflo filïoDei,quod cum Deus iratus efièt humanogeneri propterpeccatum,amp;mdicarctperîegem fuamomnes hommes ætern.rdamnanoniobnoxiosjfiîmseiusjlefus Chriftus Dns no^ fier fulceplt pcccacum expiandum,Sô humanum genus cum Deo ptre fuo reconciliandûjUt quotquot credunt in fiiiû Dei,habean£ Deum placatum,habeant pcccatorum remilsionem,non fint am^ pli'us malediâ:ioni Ic^is obnoxq,nec repurentur peccatores,fed tu adoptentur in hbos ac hærcdes Del. Vbi autein hæc,amp;f præ dicantur ÔC fideaccipiûturû'd quod fit in ucra Dei ccdefîa,)ibi cev te non eft amplius ulla ira Dei,îèd tantum gratia,fauor,clementia beneuolentia.EtfîenimEcclefîa poftaduentumChrifti incargt; ne,amp;^ diuulgatum euangelion in orbe,no minus grauiter Sgt;C horri biliteraffligitur,quam antca,iùb Aflyrijs,Babylonfjs,Pcrfis, Atr* tiocho,ÔC HerodeafHidlaeft, tarnen quia Chriftus manifeftatus çftjæ euangelio cius de remiisione peccari publice uuIgatuGinanf feftatum etiam eft et uulgatum,iram Dei peccato antea excitatani inflammatam,nunc placatam elle, amp;nbsp;has afflisftiones no cfle am pîius figna Dei irati,fèd Dei bencuolê£is,qui hoc modo reddat ec defiam conformem filio fuo,excitet cam ad timorem Dei 8ô inuo* cationcm,acprçparetei tanto maiora beneficia,quanto grauiorcs fiintaffliuliones.Nam quemadmodum Morsiplà,nunc reuelato eua^dio,non eft amplius mors,hoc eft,ftipendium peccati,ÔC in grefius in infernum.^ippe quod peccatum fit expiatum,ôlt;2 infer* nus expugnatus per Chriftû,fed eft confecrata per mortem Chri* fti,utficingreflusinccclum,adueram perpetuam iufticiam ac ftlutem,ita amp;C affliétiones nô funt amplius argumêta ira ti Dei ,me ditantis intcrnecionem propter peccatum,icd funt argumenta de mentis Dci,cupiêtisnobis per afflilt;ftiones bcnefacere,propter pec catiremifsionem,quam habemus in filio eius per fidcm.C^iarejCiï Deus iurauerit filium fuum efîè perpetuu fàccrdotcm,hoc eft, in* tercefîôrem,mediatorê,ÔCplacatorêiræfuæ,acfilius aduentu fuo fufeeperit lacerdotis officium,æ diuulgaucrit hoc euangelio in or be terrarum,rede dicit Prophetica concio,quod Deus iurauerit fc non amplius ira{ciecdefiæfuæ,ac ne uerbisquidem earn incre* parc,quia omnis ira eius per filium placata eft.Sic amp;nbsp;in Hieremia didtur:Propiciabor iniquitati eorum,E£ pcccati eorum no recor dabor amplius »Qjjid hoè àliud eft,quam fi dixiflêtî Abficiam de* inceps omnem iram mcamCHuc pertinent omnia fere didaEuan gelr),quod Apoftolids literis continetur»

loan.^.didt Chriftus ipfc’.Sic Dcusdilexitmundum,ut filium fuum unigenitvîdaret,utomnis,qui credit in eû,n5pereat,fed ha beat

S40 IN. CAPVT LIIIL ESAIAB bcant ætcrnam uiïam.Hoccertceft praxîicare iram Dei eilè mU tigatain«

EciteriimIoannis p.Ego Rnn RelurreÄioÔCuita.Qyi credit I n me,ctiaiTifi mortuus fuerit,uiuet,amp; omnis qui uiuit credit in mc,nonmorictur inçternum.Quid hoc aliud eft,quam Deumita placaturn efte Credentibus inChriftum,hoc cft,ueræecclefi3e,ut nonfiteosexiradainnaturuSjIed ex mifericordia perpetuo ferf uaturusC

Roma.6, Noneftis fublege,fed Tub Gratia. Quod dicit:Nos non eflc fub lege, uult dicere, nos non eflc amplius ftib ira Dei. Eex enim,ut fupra dixerat,operatur iram.Cum ergo ait,nos non elle fub lege fed fub gratia,hoc plane ipfum eft,quod hie in Pro^ phetica concione dicJtur,Deum nonirafei amplius ccclefiæfuæ.

i.Corinth.f.Omnia ex Deo,quireconciliauitnosfibi per Ie* rumChriftum,deditq^nobis minifterium Réconciliationis Si prædicatur Reconciliatio,fublata fitira,necefïè eft.

Galat.^.Chnlfus redemit nosâmalediélione legis, dum faAuS eft pro nobis maledicftio.Præàpua autem maledi^ionis pars eft* Ira Dei.Cu ergo filius Dei,fufcepta in fe ira Patris, redemerii nos â maledjtftione leoiSjCerte redemit nos ab ira Dei.

EpheCi. Eramus natura filij iræ,quemadmodum amp;nbsp;cætcri. ScdL)eus,quidiueseftmifericordia,proptcr multam caritatem fuam,qua dsiexit nos,etiam cum eflemus mortui per delitfta, con^ uiuihcauitnosunàcum Chrifto.Pergratiamcftis ftruati amp;rc.

Hebqo. Vbi eft peccaiorum rem)Isio,ibi non eft amplius obla* tio pro peccato. Hoc uult dicere : ibi eft ira Dei placaia,amp;!^ gratia impetrata.Quid pluraC Vniucrla Apoftolica kriptura,poft^ teftificaturChriftum filiû Deiuenifle,amp; facrificiumfuupro pec^* catis noftris peregifte, teftificatur etiam nunc non efte ampliusre* gnumiræ,fed regnum gratiæô^ Glutis.Hæc autem recitantur no bis,non ut his cocionibus faftidium tempon's mitigemus,aut abu* tamureisadcarnislicentiam,fèdutexcitataôôconfirmatafideno* ftra,exhibeamus nos Deo Patri per filium fuu pro tantis elemen* tiæfuæ bénéfices gratosjamp;declaremusgratitudinê noftram tam obedientia.in faciendis præccptis eius,quam patientia,in fufferen disaduerfis,certafpeconcepta,quodquemadmodum lumus nuc in regno gratiæ,ita feruemur etiam ex gratia,in omnibus afflidio nibustam morborum,ignominiæ, amp;nbsp;paupertatis, quam mortis ÔÔ dolorum inferni.

Pergitexpofitione corum bcneficiorum,quæ confert in cede* fiam per filium fuum Dominum noftrum lefum Chriftum,ut ec* defiaconcipiat ex his in fua paucitate, amp;in afflidionum fuarum grauitatc

^âü3 tâté con fola£!on«;m i Irtitfo äütcm pingit tribus cpfthêHï» fäciä Bcdefi'æ,quaîis quidcm fit in confpe(fi:ü huius mundi.Primum Cpî thcton ’ PaupcrculajC^uidcnimpauperius^qUidcgentP üs,quid magis irtops Éccicfia De liera aittem Ecclefia loquiinufi hô de hyponitica * Hæc cnim pofsidet magnas opes,amp;' multam pd tcndam atq^ gloriam.Con fidera mihi Ecclefiam Caiaphte, Annæi amp;reliquorum Pontificum ac Pharifæorum temporibus Chriftû An non pertes hancfucritnt tUrtcEcdefiafticæopes,dignitate6,pri niiti^^dedmi3e,ob’a£j'oncs totius populi,cum interea temporis liera , Ecclefia, Chriftus,Âpoftoli,amp; pauci aîfj efurierirt^alferint, amp;nbsp;q/ tidiartum uicflum tantum non emcndicare necedè habuerintC’Intue teedamin Ecclefiam RomanoriimPondficum,8«iEpifeoporumi. An nort penes hos finit fpendidiores diuitiæ,5^ potentiores uires^ quampenes Sàtrapas huius fcctiîi quas etiam diuitias et uires ra/ |3it inter eos ad fc, uf quifeÿ eft aut impttdcntior, aut fcelerador^ âutmagis hypocrita, Interim ante liera Ecclefia cum mimftris fuis eget,6lt;J uix strum habet pancm,quo uefeatur. Ac plane accidit uerg Ecdefiae in his terris,quod accidit Chrifto capiti eius, cüm in cruce pender et, Narri cum Chriftus affixus effet cruci,pendebat in ea mi dns,gt;ïuirfcs auterrt de ueftimentiseius fordebantur,8lt; ea inter fe di uidebantdta qiiæ quonda facultates collatg funt ad ufum ueri mini ftern m Ecclcfia,rapiunt ad fe Pontifices,amp;fatellitcs eoBt,acrelinz quunt liera Ecclefia cum miniflris fuis,in cruce,nudam 8^ cgetinmj Secatidum cfi:,T empeftate conuulfa,hoc eft, omni genere temx pefiacum,lgrti,grartdine,fulgure,fülmine,niue,glacic,fpiritupro' celîârum obriita. Ac profcéio nullum eft calamitads genus, quod hort graftètur in Ecclefiam,idp^ multo faeuius,q in alios hominurn ordincs, Quas miferias non uidit Ecclefia in Ægypto fub Pharaon rteC* Quas calamitates non perpeftà eft in euerfione Hierofolymo/ rum, captimtaCe Babylonica C Quibiis ærumnis non eft afflifta fub AntiodioC' Quis horror fuit,fpelt;ftatorem efle Herodis ih truci dandis infantibus Bethieemiticis, 8^ reliquæ eius tyrannidisaduer fus Lieram Dei Ecclefiam C Qiio tormentorum , quo immanium fuppliciorum genere non graftàti funttam ludæi^ Gentes in eos,' qui abieôta impia IdoIafriâ,aQnofccbant Euangelion ChriftiCDies me deficcret fi fakem capita îudaicæ Bthnicæ immanifads qua Ecdcfiam perdere irtftituerunt,recêferem.Relt;fte ig:tur 8^ apte uo/ catur Ecclefia n'rtjJC boc eft,tempeftatibus conuulla, feu Turbinc rtexara,

'' Tcrtium eft, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sh. Abfcp ulla confolatione,uel,Qu£ fit o/

mni folatio 5^ præfidio in his terris deftituta, Hypocritica quidcni Ecclefia habetfuatamfapientumÔCcruditorum, q^ Principumb^ b b

S4* IN CAP VT LUlî. ESAI Aß potenfum pi cfidia:fed uera Dei Ecclefia in aducrßs fuis ita abch» nabiiis eft, utnon folü hoßes amp;nbsp;inimid in eam crudeliter inuehan tur.ucrumetiam Amid eam déférant» imö ethm côtra earn cura ini inkis confpkent. De hcc conquerifur Dauid.imus e prædpuis ne ræ Bcdefie mcbris. Amid meidnquicns»8t proximi raci aduerfurn me apprcpinquaucrunt ftctcrunt Et Hiereraias de Hierufa lem^Non eft,inquiit,qui côfoîetnr cam ex omnibus caris cius.Om nés amid eius fi^reuerunt eam, amp;fadi font ei inimid^Et Chriftus» T radetjinquitjfrater fracrê in mortê,amp; pater Blfvirn,^ infurgct h/ Jq aduerfus prireutcs nbsp;nbsp;nbsp;Etmox. Inim/d hominis domtftici eins,

En,hæc cft fades Ecclefiæ in CKtiIfs huius rnmtdi. nirairuni/oedifsi ma,ölt;contemptif8in»a»Scdaudi^ ucmißßni,c|,: formofam amp;nbsp;araa - bilem reddat earn Dominus Deus nößa', propter Elium fuura,Ec defie rederaptorem.^ce cgo ßernamcinquk^pcr ordincm lapides tuoSjSi fundabo te amp;c DcferibiC metaphora corpovahs feu muda/ ni ædificrj,fpirjtUaîemEcdefiam.Vidcris nunciiixcafa paßoralis» ôd rufticuna tugui’iolum. Ego ucro excitabo te in regiam magnified tifBimam.Collocabo lapides (uos fuper carbunculoj fundgbo te Sapphiris» Fundamcntutn tuum erst c carbuncuhs Sapphids. Fa eia feneftras tuas c cryftaîli» » nbsp;nbsp;porttS tuas e lapidibus rutiiatibus,

SiComnesanguIostuos c lap’thbuspredofis. Adhuncfermetno/ dum sedificafur Ecdcfia in Apocalypfi cap.xxi. Vß taturn atitem eft jn tcriptura q? Ecdefta fundatur, cxtruitur,êlt; ornatur p/edoGs la** pidibös öimargari£is.gt;non quidcm corporaiibuc ilîisded (piritualt bus 3Ccœleftibus, inclt;r quos lapides fundamctaGs amp;nbsp;angularis cft Chriftùs filius Dci.Rdiqui autcm fuperftru(fti,{unî crcfeesin liura Dci.Pfai.cxvXj.Lapidemquêrepî'obauerunt crdificantes,hic fadus eft in caput anguli»D Bra^xxvfi)» Eccc ego mittam in funda/ mentis Ziô lapidera angularem»lapidê pröbriufn» pi-cciofum Et PauluSjEph^rj Jamnon cftis hofpitcs amp;nbsp;pereprini,fed conduis fandorum ac domeftid De{»fuperftru(fti luper rundamcntura A-' poftolorum amp;nbsp;ProphetaBi»fumf;Kgt; ànguk?ri lapide ipfo lefu Chri/ fto 3Cc, Et i.Pet.q»ôuftaftis, qgt;b?nignus Gt Dominus,ad quêac/ cedentes,qui lapis eft uiuus, ab hommibus quidcm rcprobatus,a/ pudDeüucro eîelt;ftu8amp;predofus»ipfi quocß uelufi Viui lapides fdi fîcemini,domus fpirituali«amp;c, Habes ftrutfturam EccIeGe.Scd cum Prophctica condo dkk Ecclefiam fundariamp;textruipredoGs lapidibu8,ftgnifîcatduo magna beneGdacontingere EkcIcGæ.AE terum cft,Stabilifas 8c fîrmitas eius» Alterum,ornamen£um amp;nbsp;pul critudo eius. Deus enirti architedatur Ecclefiam fuâm,uf firmifsk mana,ica etiam ornanfsimam.Firmateam angulan petrarobuftifsi ma,quæ eft Chnftus filius cius,Slt; miniftcrium euangeîij eius.Su/ per

COMMENT, fOAN. Rî5RNTi Ui pör katlconquiC/pefram ædificabo Ecclefiam iT!cam,8if porta’ /tikti tJon prgualebunt adncrfiis cam. Orhac eam clarîfsimis donis (pù^ fandt Poiti^ji.Chriftiisafccnddrct inccclum,mificBcclefiæ tuaâ fpiritumfanflum,pcr qucm hui'c qitidcm datur. Lit Paulus ait,fer/ mo fapienti£ë,alq fermo fcientiæ,alrj fidcs,alij dona fanationum,a/ Irj cfficatiæ potenciàrû,alrj propheCia,alq difcretiones fpfrituum,a/ lij genera linguarum ,altj interprctatio h'nguarunri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hec furit or

Damenta, quibus fpiritus famous initio poft Pentecoften Ecclefia iIIuftrauit,S«f quorum multa adhuc in Ecdcfiam confère,ut aedifici/ Um cius non confcructur tartfum,iicrUmctiam dilatetur»

Sed audiamus tcxtum,quæ beneficia ciüibus huius tam munitse amp;nbsp;ornatæurbisjhoc eft,EccIçfiæ diuinituscôtingantiPrimum,O/ mncSjinquit, filq tui cruntdoefti aDno«Hoc didtum allegàt Chrigt; fius ipfe,apud loannem cap. vi» Nemo, inquiens,potcft uenire adÉ me,nifi Pater,qui mißt me,traxcrit cüm, amp;nbsp;égo fufeitabo eu in no/ uifsimo die.Eft fcriptûin Pröphetis: Et erurttomnes doefti a Deo* Omnis ergo,qui audiuita Pâtre amp;nbsp;didicit,uenitad me.Exponitigi tur Chriftu$,quod hoedieftum doceat, uei'os filic s Éceléfiç non fid rihumana fed tantum diuinà docftrina,amp; nullum hóminem repurat ri pro uero ciue Ecclefi^,nifi quern Deus ipfe docucrit,amp; ad ample dendumChriftum fide,excitauerit. Cumhoediefto conuenit Si il/ lud,quod Hieremias fcribit,Poft dies illos, elicit Dns,dabo legerrt meam in uifceribus eorum,Si in corde éorum feribam earn (hoc eiîi eft doceri a Deo)Si ero eis in Deum, amp;nbsp;ipfi crût mihi in populum# Et non docebit ultra uir proximum fiium, Si uir fratrê fuum dices? CognofccDrtm.Omrtcs enim cognofeetmea minimo ufqj ad ma/j 5timum Sic. Quid ergo diccmus Num his ditftis abrogatur eXter/ num minifterium docendi Buangclrj in BccIefiaC'Non certe abrogé tur,(cd potius confirmatur. Queîm enim Deus docet Si trahit ad a/ gnitionem Chrifti filq fui,eum docet Si trahit per externum mini/ fterium Euangelq Etfi autê hocexCernUm minifterium,diuinitu9 inftitutum eft,Si neceftarium in hoc feculo,ad colligendam Eccleft amexgentibus ,tamefruftra docet uir proximtim fuum,Si initanii hortatur uir fratrem fuum, ut cognofcat Dnmjnifi Dns ipfe fpiri/ tu fandlo fuo hominem intus doccat,Si metem eins illuftret^ Vnde Paulus ad Corin.fcribens:Egö quidem(inqt}plätltaüf, Apollo ri/ gauitjed Deus dedit increments, Itaq? nec^ qui platat eftaliquidj nec^ qui rigat,fed qiii datincrementurn ’ DEVS. Hue et fam facit^ quod Ioannis i. dicitur.Filp Dd rton nafeurttur ex fanguinibus,nc? que ex uoluntate carnis,neq^ ex uoliintate uiri,fed ex DEO. Et ad Petrum dicitur,Garo Si fanouis no rcuelauit tibi ,fed Pater meus,, qui eft in ccelis,Et Paulus/»Cor»xf)» Nemo poteft dicere Dhm le/

perfpiritum fan(ftum.Qi(arc,5^fi fiorcnfc ncnnunc^vari Ecclelia mundanie ornamcntis, multi impq hypocritoe ac ctiaiw (cekrati (cfe admifccnt primas fecks eins occupant» qui nee funt a fpiritu fanclo dodli, ncc ueram liabcnt Dei cognitionem, (amen bæccft ueræ IScckfîæprærogatiua » qued cmncs,tyui funt ciues c/ iuSjhabcant fpiritum fantflum, dcjóli lint a Deo, amp;; ucre cognofeât Dcum Quæ cognitio affert eis æcemim iufticjam Sc uitam. Hue pernnet euam,quod in lock didtur,etquod Petrus aff irmât in die Pentecoflcs cœptum impkri:Non funt,inquiens,Iff ebrff ffcut uos cxiftimatï's,curn fit hora dici tertia. Sed hoe eff: quod didü cfi per Propheta loei. Et critin nouifsimis dicbus,dicit Dommus. Eftun/ dam de fpiritu meo (uper omnem carnem êcc. Hoe plane inudcff, quod hicdicitur.Omnes filrj tuidodieninta Domj'no

Secundum beneficium efc.Multitudo pacis erit hiijs tuis. Ciui/ bus Ecckfiæ non lolum dabiturdodlor Spiiffus f3n(ffus,ueius cxl flens una cum Pâtre amp;nbsp;filio Deus, fed etiam tlabiiur cis multiiudo paeis.Habebunt ualdc trâquil’am in urbe fua pacem. Hæc nô funt fnteiligenda de Politica pace. Etfi enim prj habent paccm, cyuStuni «n ipfis eftjCum omnibus hominibus, (n Satâ Sc jmpij hommes nô habent in hoe feculo pacem cum ipfis,fed perturbant cos,quoquo modo poffunt, 8C affligunt ipfos,quanta queunt immsnitate.Qt^a re non fit hic fermo de mundana, amp;nbsp;mfiabili, fed de ucra, cccieff i amp;nbsp;æterna pace,quam amp;nbsp;Chriffus ipfe,cum corani.cócion?.rctur,Ec ckfiæ fuæ promific,Pacem,inquicns,rciinciuo uobis,paca'n M B/ A M do uobis,non quomodo mundus d3t,ego do uobis Sec, H^c cftpax illa,quam filius Dei infer Dcum Patrem ftiunijScnosinfti/ tuit, ut quotquot in filium o-edimus, habeamus Dcfi propicium,! condonantem nobis pcccata,Scadoptâtem nosm filiosachærcdes fuos. De qua pace ctiam Apoffolus aitffuffificati ex fide,pacem ha bernus croaDeum per Dominû noffrum kfum Chriftum ôic. Et alias,Exuperat,inquit,omncm fenfum. Oculus cnim no uidjt,nec auris audivut,nec in cor hominisafeendit, quanta fint huius ceek/ ftis pacis commoda»quorum tantum primicias guftamus in confek entia per fidetîiffn hoc feculo, percepturi deinceps rcipfa in futuro feculo»ctiam décimas eorum.

T ertium bencficium.In lufticia fundaberis» feu preparaberis 8^ firmabcris.Ciucs aliarum urbium foknt ciuitates amp;nbsp;domos fuas ex truereô^ firmareiniquitatc,opibus iniquc,8lt;fpcr impofturam par/ tis. Aceufat Michæas Principes amp;nbsp;ludices Ifraclis, etiam Zioncm aedificaffè crudclitate 8^ iniquitate:Qui ædificatis,inquit,Zîon in fangùinibus,amp;Hicrufakm in iniquitatc. Solenne enim eft Princi pibus cxtruerc magnifica palatia pauperum fudorc: uulgaribus aût ciuibi»

Siüibùs foîcnnc eft fuas domos parare ôd implerc opibüs doïo, irtV po!tura jpeiuno,Si!: id genus iniquitate partis.Ecclefia autem,quaâ tft eceleftisHieriiralê.cdificatür ÔC firmâtur lufticia. Orhncs eines Ciïis Gnit iufti. In hacurbe non cft uUa iniuiticia. Quid autem hoe fibi ueïitjfupra^cap, lij. expofuirnus,ubi dictum cft : Non adrjciec ultra ut pcrtranieat per te incircuneifus immundus » Omnes eift ueri CiUesXeu fïlq,feu rnembra Eeckfiæ dicuntur Iufti,non quod nuliu pciift iam antcdefignaucrint,ncc,q»nunü péiin adhucin car ne fua habeanc,fed ep plt;fta corè fint eis propter Chriftumeondonà ta,amp;q5 aftechis peccatt adhuc inhærcntis,per fpiritû fantftum mor tificent. Itaep funt lufti reputentur iufti per fidem propter Chrf ftiïjê*!: q) incjpiÄnt,morCißcata carne, opera lufticiæ ex fide fedari.' Quare,cum quondam dtdû fit:Dns de ccelo profpexit fupcr filios homi num,uc uidcaf,ft eft intelligens aut rcquirens Deum.Oes de clinaucruntjfimul inutiles fadi iuncamp;fc.nune,poftc^ Ecclefia agna feit Chriftum ex Ëuangelio dus,per fidem, amp;nbsp;Deus inuenif Chri/ ftä,de q dixit,Hic eft filius meus dilechîs,quodelelt;ftor,in Ecclefia, in fingulis uidelfcct ciuibus aut filfjs Ecciefiæ,relt;ftc ac ueredicitur Deû ^pfpxcre de cceio fuper ccclefïa,et uidere oês dues eius iufto^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

Quartum beneficium eft,Recede procul a caîumnia amp;c. Hoc itai legendum eft.Longe aberis a uiolentiamcctirnebis eam.Eta terro rc,quia non appropinquabit ad te.Hoc eft,poft^ uenit Chriftus, diuulgatur Euangehon fuum in terra,non opprimeris smpiius uioiêter,nec aeddenttibi horrêda.Tanta critfecuritas Ecclefi£r,uc nullus metus aut terror earn ampîius inuadat.SicutS^ in blicremia dicitur.ln diebus illis Rida faiuabitur,amp;l Ifrael habitabit confidenz tcr.Non formidabunt ultra neepauebunt.Magnum hoc eft benez ficiû,fed recie intelligcdum. In Ecclefia nullus eft amplius pauorj nulla uiolenta üppreîsio,non q? Ecclefia in hoc feeuîo nullas habe at perfccuciones, aut terróres mortis: NecelTeenim habetfæpe ae mukum carmen Dauidis fui cantare: Circundederunt me dolores mortis,Su torrentes iniquitatis conturbant me.Dolores inferni cir cundederunt mc,præoccupauerunc me laquci morcis. Sed iddrco nullus diciCuramplius pauor, nulla uiolenta opprefsio in Ecclefia cfièjql per Chriftum uida fint omnia terribilia Sd horribilia,afflk dioneSjMorSjïnfcrnus 8d Satan ipfe,ncc pofsint amplius EcclefiX opprimere Slt; perdere. Ac percipimus quidem huius benefidj priz mitias tantum per fidem,in haccorporali uita, poftca autem fimez mur decimis eius in cœlefti perpétua uita.

Quintum beneficiumzEccc accola ueniet,qui non erat mecumv aduena quondam tuns ôlt;lc. Hoc fie legêdum eftîEcce ueniendo uô

diet abfep me,qöjfquis ucnit a J tc,üt fnper ic 5rru3t,ucl fe Eccc ego etfic/o^ut (aber,qui cxuffiat igni earhonf Jaciat inft! ume turn ad Opus fuum,8lt;; ego eftkit\«î fit corrupter ad pcrdcndfi. mneinßrumentum^quod fidü efu contra rc,non profpcrabitur, oêm linguam,quse infurgit aduerfum tc in iudidum/u condeirna bis,autimpi«tinscSuinces»Quod autdiciturEfficiojUtfaber ex/ uffians igni carboncs,faciat inftruttie ntü ad fuü opus,dupbcitei ex poni pot. Autjq^Dcus efficiaf,ut qui arma cuditjeubelló fiifcipit, aducrfus EccÏefia,faciat hoc in fuana ipfius pcmicic, fuo ft gladio, lit dici fo!lt;t,iugukc, ôé foueam fodiat, in quani cadat. Aut q, De/ ns,Slt;ri excitât aliquoties fabro8,hoc cftjioftes, qui parent arma ad uerius Eceiefiam^tamcn cificiât^ut tandem ipfi pereant, Ecdcfia au/ tem fcruetur Vtrac^ fentcnda codem refpicit,uidchcet, q Deu$ Ecclefiam fuam ita tucatur, ut edâfi multos habeaf aducrfanos,qui oppugnent eam^lrj quidem armia.hoc eft,tyTânidc externa S.' cor porali,alq autem lingua, hôceit,cônuicrjs,mend3ci)s, hærcfîbus, 6^ impia dodrina,conferuetur tarnen in medio inimicôrum admi/ rabiliter,amp; inimici eins corruant una cum armis lingus. tea hor/ ribiliter * Hoc beneficium dilipcutcr confidcrandum ell, ut in no/ ftris aducrfis,amp; aduerfariorum profpera fortuna,n5 offen darnin’, necanimumdefpondeaunu»» Vniuerfus cnim mundus,quieftSa/ tanæ mancipium,perpe£uus hoftis eft ucræ Ecclefiæffed amp;.'fi Deiis aliquando uel exatathomineK,uelconniueteis,utfortunata fintar nu eorum aduerftis Ecdefiam, 0^ Ecdefia mifere afflioatur, tarnen non probat confilia,fæuici2m,Sd immanitarem höftiumgt;quibu9 in Itituunt Ecdefiam Sé uerepianidodrjnain eiusradicitus extirpa/ rc,nec spprobat impietatem coßtdn qua fibi,propf er fcclicêcôfilio rum luo«t fuccdîum,applaudunt,Nîhil enan certius eft, cp qbe/ ne erii timennbus Deum, qui ucrentur fadem eius,utEccleßaftes inquitjCtfarrifi pcccatorcenties facit malum, Siper patient amfu/ ftentatur.Et Piairno trigefimofexto. Obferuabit peccator lulktm, Sé ftridebit fuper cumdentibus fuis.Domihus aufem irridebit eü, quoniarn profpicit çp ueniet dies eius Séc, Et mox:Brachia pcccaio rum contcrentur,confirmat aute luftos Dominus. Et Efa, ca. xxix. Er it ficutpuluis tenuis,multitudo uentilantium te nbsp;nbsp;nbsp;Et ftatim.E/

rit ficut fomnium uifionis nodturna-,multitudo omnium getmm, qux dimicaueruntcontra Ariel amp;c. Qtiare non oftendainur pi o/ fpero (uccefluimpiorum in oppugnatione Ecdcfiæ, fed fenf iai nus Ecdefiam tanto admirabilius leruanda Sé libcrandam,quanto diu/ tius impq eam fodiciter uexauerinr.Habes bcnefîcia,quæ Ecdefia propter Chriifum filium Dei promittûtur Sé præftantur. Conclu/ j^itur ergo heccondo epiplionemafe» Hæc eft hpreditas feruorum

COMMENT. iOAN. BRENT. ^4/ Dnî,amp; lufticta cor^ a me, diût Dns * Sîcm Pfalm.cxxvq.poft eiWgt; mcratâbencfîcioRî promifsioncm,addittir»Ecce ficbencdiceturhô» mo,qui nmet Dnm.Hæc(i'nqtn't)eft hæreditas fcruoRî DÂi.Sei'Ui Dni funtEcclcfia, Cnm igi'tur hacftenus reccfueric in hàcconcionC catalogum bencfidoï^,aiKueratnunc, fe ea bencHeîa tradituf’^ Ec/ défi æ fuæ in h^editatem. Et addicur.Hf c cft lufticia, hoc eft,iuEj mcrces eoi^ a mc,quam ego ui'deliccc rétribua cis. Vocat aut hec be neficiaJufta mcrcedem,n5 cp Ecclefia meruerit fuis ipfius opefî hus,Sed cp luftus fîtDcu«,quicum fe eapromiferitEcckfiæ data/ rum,propter filium fuunijccnfcat iuftum cfièjUt banc promifsionê feruet»Vndeamp;fanfcsuocauitca,hærcditatê,quæamp;.Ti cotingitlibc ris aut ncpotibugt;,nuiio laborum (uoßt meritofplus enim îaboraue runt in familia ferui,qui han'editafis patrisfamilias non funt parti/ dpes, q liberi aut ncpotcs)tn iuftifsime accipitur,qd légitima hçre ditateaccipitur.Ç^iïve.aiîn tanta fit’naîredi£as,a E)eô parata Ecde fiæjtnagtia efïcî inacdulicas amp;nbsp;imçictas, fi non obfequcretur ei cd hortâtionî,quac initio propofîta eft/iidclicec,ut in cduerfisfuis no timeitjfcd iubf let,dc.antei laudem,hinnigt;.t,S' pi'æ gândio gcfttat^’ amp;fi.nlt;non ftititn pexipit cxternofcnfu hæc beneficiajtn, fiadhk bctfidcm Buangcîîo fil ri Dei, acct'pttin hoc fcculo guftum eorum per fidem,amp; fruetur tandem rcipfa, idc^ certifsimc ,in ucro ilIoSÜ »rcrno fcculo,in quo folo cft fatlidtas, quæ nullum unquam fin^ çfthabitura.

Docuit haâcnus al iquot concion ibus perfpïcue Euangelion dè Duo noftro 1 tfu Chriflo,, amp;nbsp;de beiTChcfjiî eius, quae confère in Ece defiam fuam^Nunc igitur addic exhortationem, qua uocat homiz nés ad audiendum fide excipiendum hoc Euangelion,8lt;i ad agê/^ dam poenitentiam. Quid enim profuerit, Chriftum humano genc ri magna muita cceleftia beneficia impetrare, S£ ofFcrre,non augt; tem eire,qui ea aeem atCQjare cohortatur nunc homines^ut Euars geliôn,quod de îcfu Chril io prædicatur,non contcmnani/cd fidc cxcipiant,8lt;pœni(entiaFnagant, quo tantisbeneficrjslruaritur* O uos oinnes,inquic,fitienCes,ucnitcad Aquas amp;c, Primum,non uo-catunumtingenushominûjSfdouosOMNES, inquit.Non fniin eft diftindio,(ait Paulus )ucl ludad uel Græci.Nam idè Doz minus OMNI VM,diucs in OMNES inuoeâtes fe 8(ic,Deinde^ b b 4

nonuocatSacuros, Sed SITIENTES. Vocatquidemind»^ fcriminadm omnes, fed Saturi non audiutif, non defiderant, non cupi'unt, non petunt has aquas , nifi fiant (îticntcs. Saturi autem funC uel hypocritae,qui ineoriati fiduaa fuse ipforum iuftiaa»,fafti diunt aquas Euangclicas:ucl cöntemptorcs,qui inebriati uolupta/ tibus huitis feculi, non requtrunt ccelcftcm foelicitatcm Sitientes ucro funC,qui agnitopeccato fuo,inceUigunt fc ita corrup£oa,amp; de prauatoSjUt nullam plane ueramiufticiam in fuis uiribusô^ operiz bus inucnire qucat,idcoqp uidcnt de (alutc füa adü cffcjnifi aliam, cacj ccclefte iufticia hauriant.Qyi ergo fic fitiut, hi diuinitus uoca tur,uc ueniat.Sed quo ueniantT Ad Aquai.Non aut ad aquas tni, fed ctia ad pane amp;nbsp;cibvuad uinu et lac uocamur.Dices aut, Vndc mt hi pccunia,ut hæc emäCSunt enim preciofiora, quam ut ego ea prg paupcrtatcmeacompararcmihiqueara Qyid igitur faciarn, aut quo me uertam,ut expleam meam ficim amp;famemÇ' Sed amp;nbsp;hanccuz ram eximitnobis fpiritus fan élus ♦ Proponit enim h Une potumS^ cibum gratis s ccipicndum, Vcnite,inquit ctiam uos,qui non haz betis pecuniam.Emitc fine argcnto,8d fine prcdo.Intcrea etiam rc prehendit nos, quod fruftra exponamus pecunia pro eo cibo,qui nos non exaturct, pro eo potu, qui fitim noftram non expleaf, Qtiare expenditis (inquit) pccuniam pro ijs, qui non funt ucri paz ncs,ôlt;^exponi£lsopes,quaslaborc ueffcroparafb'6,pro rjsrebus,' qup nec famé n/:c fitim ueflrâ cxplcre poflunt, cum liccat uohis uc rum panem amp;nbsp;ucriim potum, quo inatternum fuftentamini, gratis abfqj ulîa pecunia pararcCSed quid mihi uelira, cû iubco uos ueni re,paucis acopitc. Nô exigo a uobis lôgç peregrinationis labor?, Sed Gxigo auditumamp; fidem Euagclrj mei.Âudi£e,in^, audientes »ne.Inclinate aurem uefi:ram,amp; Auditc.Hoc fi fcceritis,uenie£is rc éla ad me,amp; confequemini maxima bcncficia.Primum cnim comc detis bonum,0tdeledabitur in crafsitudinc anima ueftra. hoceft, accipietis cum cibum amp;nbsp;potum,qui reddat uos alacrcs,corpulêtos, uegetos. Deinde, Anima ueftra uiuct,hoc eft^iô folum eritisfa nijUerumetiam longæuî.Sed nunc fententiam huius metaphoricaa côcionis pcrcurrcmus.Initio enim quod de aqua amp;nbsp;pane dicit,duz bium non eft ,quin intelligat hanc aquam, amp;nbsp;hune panem,de quiz bus filius Dei ctiam apud loannem cap.iirj.Ö^ vi.concionatur.Suz mitautem occafîonem ab aqua putei Iacob,amp; a pane,quo in deferz to multa milia hominum paucrat.Omnis, inquiês,qui bibit ex haq aqua,fi£ie£ iterum. Qtn'fquis autem biberit ex aqua,quam EGO dabo ci,non fitiet ineternumzfcdaqua quam ego dabo ei,fîet in eo fons aquæ falientis in uitam æternam. Et rurfus de pane : Ego fum panis uiuus, qui de cœlo defcendj,fi quis ederit ex hoc pane,uiuec înafCcrauiUe

xî^ternuiTj.Videsî’giturpanetn5amp;aquam,qurhiCnoS:semr'i h» comedenda ô(i bibendaproponuntur ,cHe Dnm nollrum Iciu il Chntlum,ôu Euangciion dus, quo Chriflusfcicnobis fruendu ï1 difpcnfar.ldena intcihgendum eîlde uino 8^ la 5le,quje hicaJdin v tî-ir.Neqj eniiri aîius dlcibus,nccalîus potus,q’io 5C ucra n inta'Tl a{ît’quamur,5C in ca confcrusmur^prærcr Chrilhiin filium D^i, Eiiâgelioa ems,Deinde ucnire,emerc,cotr.edercamp;bjbcre,funt kSi ipfa inetaphorica,amp; (îgni ficat^quod textus ipfc interpretatur. At 1/ dire,amp; aurê iiiam incltnarcjhoc eft,Gc audtre, ur ISuîgelion, quûd audiSjfide excipiaSjamp;^ uocationieius obedias. DcaurchicobCerua/ bîLs iucunda collatio ucri Euâgelrj de Chvifto,Sc Pharifaicas do ârin3c,aut hutnanarum traditiouUiTi,cæîcra!'uniq; osmium mûdai narum rcRî. Nam Phanfaica doctrina^ôd i tirnanæ traditioncs polz licêiur quidem Si ipCx aquas,pancmjac amp;nbsp;U!nuir),non autem graz tisjfed pro pccunia.Promittunt Si ipfæ gratiam,clcmentiam,rrgt;ifez ricordiam Dci, iufticiam Si fcclicititem cœîeftem,nô autci n watf ■9 per fidem,proptcr folum Chridum, fed meritis noftreipforum ïli fticiæ,Slt;^ p’'Cj ::r opera noftra.ProponunCaccipiéduinregnuni cce lefte,fed ita,fî pecunia numeraueris,fi Indulgcntiasredemcris,fi fi rrifîda Miffv frequent aueris, fi regulamordinis tui Monartici 1er uaucris,amp; id genus ala feeeris. Hoc eft lufticia regtnimcœîcfts pro pccunta uendere. Verum aûtEuagelion Chrifti propomt cœz icftia bon J acripicda graus,finculîo noftroprceio, aut merito,C J faïuuin oreeio Si mcrito filrj Deiper tidem. Neeinfi luitul'a iacri ficia,quibus nobis meritumChrifiiappiicctur lcd inft tuit tan; uni fui prædicationem,amp; farrarnêtorumfuorum fu'^'*ptionem,qu,bu3 applice ur nob.’s meritum Chrifti,SL per foîani fidena accipiatur. Iz te,inquiens, in uniuerfum orbem, Si prædicatc Euangehon omns creaturp. Qui credidcrit amp;nbsp;baptiiacusfuerit faiuus erit, Audis prez dicatione Euâgelrj ^pponi leu orFerri, Si fi îta loqui libes applicarî nobiscœlefie n falueem,fide autê,öt fideifacrarnento, quod eft b.i ptifnius,accipi.Sicamp;cum incccnadicit, Accipiteediccjaof eftcor pus ineum,Quod pro uobis darur.EttBibite ex hoc omnes.H'.c eiF calix Sic, proponit corpus fuum,quod eft uiftima pro peccatis, fangui’ncm fuuin,qui eft ablutio pcccatorum,Fide,Slt; fidei facratnc to accipienda, Non hoc uuk,5C fingulare genus (acerdotûinftitua tur,qui occulta fua murmurationc Si immolationc applicentEccle fix necaud enti,quid fecum mufsitent,nec fumenti cocnam,merit5 Giviftided uu!t,ut Euâgelion manitefte aJnuncictur,amp; Saa amêz turncccnxdilpcnletur, qutbusrebus fiat applicatio mentiChriz fil,qua? applicatio turn demû Iruclum aftert,fi quod Euangelio adz nunciatur,et lacrainèco f umendû porrigitur,fide accipiatur,Cû au

tem dicimus, aliquid accipiendum fide,non intelligïmus qi;amt)/â animi conceptionem,fed earn fiduciâ,quæ nititur folo mcrito Cbri fti,utgratis,abfcp ullo noftrorum mcritoru refpf(ftLi,exhib;to,ua etiam grans,fine uiïa noftrorum operum fiducia accepto,Emite,(n quit,abftç argêto,ÔC abfcp ulh commutatione (cu predo. Vndeamp;I Paulus aitzluftificantur GRATIS, perillius GR ATI AM, per Redempnonem,quæ eft in Chrifto Iefu,quem propofuit Deus re condliatorcm,pcrFIDEM8^c,EtiteBî«Arbkramur FIDE iuftifi can hominem,abfcp operibus legis, hoc eft,abfq^ racritîs noftre lU ftidp amp;C4 Deinde humang cradinones,etfi mittunt cocleftia bene ficia, tn no poflunt ea feruis fuis pradiare, led dimittut cos inanes. Expendicis(inquit)argentum feu pccuniam pro non panibus,amp;^la/ borem ueftrum non in faCuritate. Vnde ôi Chriftus apud Mattheu ex Efaiaconcionatur:Fruftra,inquiens,colunt me docentes dodri nas,pr£eccpta hoim.Et Paulus: Si mortui,inquit,cftis ab elemetis mundi,quid quafi uiuentes in mundo,dca'etis fenemini C Netetiz geris,ne guftar!s,nec^ C0tredaris,quae omnia ipfo pcreunt abufu, 1 uxta præcepta 8^ dodrinas holm amp;c. Qua? autem Euangclion de Chrifto promittit,ea etiam crcdêtibus fidcliter præftat,idq^ gratis, nullo prorfus operum refpclt;ftu,quêadmodum ante diximus. Me, inquit,aud'te,SLComedetis bonu, amp;nbsp;pinguefcct anima ueftra. Na, ut Iciamus nihil certius,nihil Hrmius efte, q qgt; films Dei praeftitiv rus fit ca,qu3eEuangelionfuum polh'cetur, affirmât id non fimpH cibus uerbiSjfediuramento: Amen amen,inquies,dico uobis,qui fermonem meû audit,ôlt;^ credit ei,qui mifit me,h?.bet uita £terna,Si in condemnatione non uenieC, fed trafiuit a morte ad uità. Et itcf^J Amen amê dico uobis,nifi ederitis carnem filf) hominis biberiz tis fanguinem eius,non habebitis uita in uobis.Qui edit meam car nem amp;nbsp;bibit meum fanpuinê, habet uitam æternâ,8lt;^ epo fufdtabo

O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O

eum in nouifsimo die.lurauerat amp;nbsp;anteaPater ipfe cœleftis,fe per filium fuum certifsime pîaeari, amp;nbsp;benedidionê ueræ falutis prefts re.Per memetipfum,inquiens,iuraui,bndicentur in femine tuo oês gentes terrg. Et in Pfalmotïurauit Dns non pœnitebit eu. Tu e^ raclt;rdosinæternû,(ecunduordinc Melchifedec, Sed de certitudiz ne cœleftium bonorum, quæ Euangelio promittuntur,mox plut a in hoccapite fequentur.Poftremo humanæ traditiones nonfoluni dimiftunt homines inanes,fed etiam auferunt eis uitamÄ tradunß cos æternæ morti. Alliciunt enim homines eo, ut Chrifto non adz modum requifîto,omifsis præccptis Dei,amp; negleéta uera obediei^ tia, Deodébita , confidant operibus a fetraduis præfcriptis.^ Hæc autem fîducia, quia eft fpecies Idolatriæ, afïèrt certam morte ôdinteritum. Nam fi malcditftus cft oninis, qui eft ex operibus;

COMMENT» IOAN» BRENT. mi legis,ut Paulus ait, quanto niagts maledtuQus eft oinnis, qui t ft openbas humanarum tradirionura. Et fi a gratia exciduut, i t idem ,quicunqt per legem iaiiific3tur,muito magis cxddunt a grat-a, cinicuncç per opera humanarum traditionum luftificantur» Enâgc I’on aut,quod doeet hducia luftide faluns,in folo filio Dei Diio noftro lefu Chrifto,conocandam c{re,aftcrt uera 8^ æternam luftî ciain atq? uitam» VenitcdnquiC, ad me, Audue,amp; uiuet aia ueftra^ Be Chnftus.Ego fum,inquit,rcfurre(ftio amp;nbsp;uita. Qui credit in me, mortuus fuerit,uiuet,amp; o?s,qui uiuit credit in mc,non mo rietur inapternum, Non hoc uult Euagelion Chrifti,m cum reftcit opera humanaa-um ttaditionum,amp; tollic fiduciamab operibus etia mandaforum Def,nihilprorfusboni opcris facias,fed uuit,fiducia iufticig Sc falutis in folo Chriftoconocandain,rnandads aut Dei di Kgcntifsimc obfcqucndum,non q? hoRi obferuationecorsm Deo luftinccris cum luftidâ habeas in Chrifto per fidem, fed qiiiafpiz titus fidei teneri no pofsit,quin in præceptis Dei ambules, SC ntoz bcdicnCi^i grtcitudinera tuam declares, Fugiamus igitur peilem do ftraiîebumanarum traditionum/eeftemur aik prædirationem ucri Buangclrj de kfu Chrifto,ut æterna iufticia amp;nbsp;uita fruamuiv nbsp;nbsp;nbsp;*

lufsit no« »udire,5i^ aurcm noftram inclinare. Etfi aut in priori/ bus coneiön ibus expofuit copiofc Buangelion Domiu i noftr i ^efJ» Chrifti/|uod Rudiendura,S^ ad quod aures noftr;« inclinâdefnnt,-tarnen nunciterum rccitatillud Euangelion,ut bene nobis id inciT cetur,cui aurcs-noftrae fine adhibendæ.Fcriamjinquit^uobifcû pâ/ âum fempiter nurn,mifericordias Dauidis fideles. Hue locu Pau/ lus,Ad.xiii.ficallegat.Quodautefu(citauiteum,(LudelicctCnri/ ftum) a mortuis,iam non amplius rcuerfurum in corruptionem, 1/ ta dixit. Dabo uobis faneffa Dauidis fidelia, PrimumigiturfPau/ lus hac allegationc pcrfpiaie fignificat hunc locum intelligcndura tfiède Chrüfo Dauidi promiflo.Deinde non eft oblcurum,quod Hie locus mutuo acceptus fit c Pfalmo Ixxxviipqui traftat cam pro/ mifsioncm,quæfcripticft ij.Reg, vrj, Sicautem dicic Plaljnæter num fevuabo illimifericordiam mea, Si. teftamentum meum fidele Ipfi 8lt;c. Vides cade pcneuerbaelTcPfaimiô^ hums prophetiem Xodonis.Quod ergo hiedicitur,habet hac fentent'iâ.Proinifi quo dâ Dauidi,me datuiv ex pofteritite eins Melsiâ feu Chrtftü, fil; ft meum,quêcanfa caricatecômplefto**, ut ^pter ipfum ^picius fim oïbusqcreduntineum, S^adopteir eosin filiosachæredesccelc^ ftîummeoî^bonoRt.Promifiaftthocnon fimplici:er,fedcôiîtimz ui iuraméto Jurauit Dns,ôô non pœnitebit eu, T u es facerdos etc.

Et îtcrum Jurauit Dominus üeritatê, non fruftrabîtur cum.D^ frudlu ucntristui ponam fuper federn tuam. Hoc igitur padlum lü ramento firmatum, perpetuo feruabo, nec unquam committam,üt tnifcricordisîfeu benefica Danidi de Chnfto promilîà, fint uana* ôé faUacia,fcd effîciam ut fint fi délia, hoc cft, firmifsima amp;nbsp;certifsi/ ttia,Dabo enim ex pofteritate eius Chrjfium filium meum,utqüi/ tuncp îrt eum crcdidcrit,non percat,fcd habeat æternâ uitam. Hoc cft Euagclion ad quod âudiendum uocat fpîntus fancftuS perEfai ain,initioquidem,omnes auditôrcsEfajç,dcinde omnempofterità tem eorum,imo uniuerfam Ecclcfiam,ùt agnofcamus,non efiè ali/ tld nomen fub coclo hominibus datura, in quo oporteat nos faiuos fieri, præterquam filium Dei Dominum noftrû iefum Chnftüm, Scd pergit Chriftû Dauidi promiflura clarius illuftrare, utnos sd fidem inuitet,Eccc,inquit,Dcdi eum,uidclscct Chriftumjteftê populis^principc ac præccptorem populis « Tribuit Chrifto Tria obferuanda epitheta » Vnumeft, cp fit TESTIS popufis,QtJt teftimonium dicit incontrouer fia inter adlorê 8^ reura,is cft cotro/ uerfiæquafi mediator, fccundum cuius dicfta iudidum ferri în qua ergo controuerßa teftimonium dicit Chriftus filius Deigt; Irt ca aide j'cec, quam Deus habet aducrfus hominem, propter pccca^ tum,D eus enim,amp;fi odio habet peccatum ludicatpeccaturtip^ hicndum efte æterno fupphcio,ramcn promittit popufig condona/ tionem peccati,öt iurac etiamnum,q? non uelitmortem peccatoris,’ fed magis ut couertatur amp;nbsp;uiuauEt quia tantacft feueritas iræ Dd äduerfus peccatum, quemadmodum Lex, fuppficia indicant,uc non facile credatur Deopromittenti remifsionem irse fuas, amp;gra^ tuitam condonationem pcccati,idcircö produdt in teftera unigeni/ tum filium fuum,lefum Chriftüm, ut fccundum huius Hi cfla de uox luntate Dei iudicemus, QyarcfiliusDcitcftificatus eft hanccle/ meutern amp;nbsp;mifericordcm Dei uoluntatem erga nos, non folum Eit ängelio luo,uerumetiam fanguine amp;nbsp;morte fua.Defcendi(inquit) decoelo,utfaciam, non quod ego uolö,fed quod unit is,qui mifiC me.Hæc eft auitcm uoluntas eiu6,qui mifit me Putris, nequldper/ dam ex omnibus, qua? dédit mihi, fed rcfufdtem ilia in nouifsima die,Ethgc eft uoluntaseius qui mißt me,ut omnis oui uidet filium, amp;credicineumhabeatuitam^crnamSóc. EtabastNoh timerepu ■fillegrex, quiacomplacitumeft Patriueftrö dareuobisregnumj. Quis nunc tanfo tefti ditfta fua eiiam mit aidis confirmätunon ad/ hiberct fidemT'Qtiis deinceps debenigna Dci erga fe uoluntaüe du bitaretCSi peccafa,fi afflicftiones,fi mors,fi horroresinfom minan tur exitium, habesChriftümfilium Dei, quiteftilicamr Euagelio faoj,miracuiis fuis, fanguine fuo, morte fua, imo refurretib'one

fuaDcum patt ern e (Te placatum,condonare pcccata/eruarc in morte, dare ætcrnam fulbciatn 3C falutem.Q^iar e nihil amphus habcs quod »netuas,ac trepideSjfed tantum in hoc ltudiumincumbcndumelt,ut huic tefti,qui neminem fallerepotcft’jCertamac firmam fidem adhibe* as,amp;^ uocationi eius obedias. Alteram eft, Nagid, Quod inter* pretantar ducem feu principem.Et qaiaNagadHebræis fignifîcatad nanciare aut referre,uidetur Chriftas hie diei Nagidà dacatu uerbi ôd principatudo(^rinæ,SicutenimChriftuspofituscitàDeo pâtre in te* Item aoluntattsfaæcrgahumanum gemis,itactiampofitus eft in du* cem uerbi amp;rprincipcmdodrirtæ,at inter omnes Prophetas 8gt;C Apo» ftolos,Djcftjrcs£lt;Concionatores,Chriftasfit faptemam caput, antc!ignanas,ex quo omnes ahj d adrinam fuam pct3nt,0(S ad cuius do drinam fefe référant .Itacp quod Prophetæ ante Chriftum,SC Apoftoft poft Ghriftum prçdicauerunt,hoc exfpiritu Chrifti prædicaucruntjUt ecclefta fuperftruda ftc fuper fandamentuin(quemadmodum Paulus ait) Apoftolorum SCProphctarUm,fummo angulari lapide ipfo lefu Chrifto, Tertium eft,Mezaaeh.qaodfignificacpraîccptcrcrn fea Imperatorem,uidelicet,non fimplicem quendam dodorem, cuius dodfinam fîaeagnofcas,feurei]cias,iuxtà référât,fed talem,cuius prae cepta feu imperata capeflas, nece ftc eft, 0^ quern non Mofes tantum, fedctiampateripfecoeleftis,mariifeftauoc€ audiendum mandauit,ô(f inlmperatorcni cohfecrauit. Moles dicit: Prophetam de gente taa defratribus tais,ficat me,fafcitabit tibi Dominas Deus taus,I P S VM A V D1E S.Pater coeleftis dicit : Hie eft filias meus diledus, quo mihi complacitumeft, HVNC AVDITE. Scd5CChriftusipfe,cuni amrndaret difeipalos fuos,clare fignificat,fe efle diuinitus in talem Jm peratorerri confccratum,cuius iulîâ omnes gentes feruare debcant.Da ta,inq jit,cft mihi potèftas in coelo in terra. Euntes ergo docete om* nesGentcs,baptifanteseosinnomen patris 8^ filtf fpirituslandi,do tentés cos feruare OMNI A,quae P R AE C E PI uobis. Non eftau* tcm fentiendum,quóJ fit nouus legislator,qualis fait Mofes,aut alt) re fam publicarum feu politiarum iriftauratorec,nes quod iuiTa eius ope* rentariram,8Coccidant,ficut iufta legis Mofi, fed quod fit Imperator Ejangelicu3,quiadnunciatgratiam Sgt;C faaorem Dei,0^ cuiusiuflâa', c rantcredentiæternamiafticiam 0^ uitam. Amen amen dico uobis,in* qait,q li S ERMONEM ME VM audit,0ircredit ei quimifit rhe, habet uitam ætcrnam,8C in condemnationem non uenict.bt iteram Si quisdiliget me,SERMONEM meam feraabit,8C Pater meas diliget cam 36 a J earn uenierriusamp;fmanfionemapad earn faciemas.Etmox: Si monfericis in me,86 VE RB A mea in uobis manferint,quicquid uo* Iaeritis,petetis, 86 fiet uobis. Qaare tradamus nos in haias Imperato* risobrequium,S6obferuemusiufla eius,quibus perdacemür ex infi* dqsomniam hoftium noftroram,ad caftra coeleftisregni.

Concionatus eft Pater de filiofao.Stf dixitTedediffe ipfam popU ' lisTeftcm.Dacem,S6 Imperatorem.Nanc concionatur de Legatis fei ; Apoftolis fill) fui,06 alloquitur eos, exponens, quid ipfi faa legation-i

liiK confcduri.Ecce,inqmt,Gcntcm,quam neiciebas^iiocab/s ÜCi, hoé eil,Ta Apottolicccüetus,congrcgabis prædkatiune maiidatorum feu Euangelq haius Imperatoi is,in e«:clcfiam,non ludæos tantijm.ucrum' ettatn cxceras geiitcs,quas ncc tu badirnus nouilh,SC quæ ncc te notic runt.Hx properabuiit ad tCjproptcr Dominum Deiim tuum, amp;nbsp;propter Sandinn Ifrachs,hoc eit,propter Chriftum,quia decorautt tc, ub dehcctnontantumofticiopraedicandiEuangclrjdttl ctiam donoeden-dorum miracubrum Q^todecore Apoftolorum,genres ita excitabun turjUt decem homines exotnuibus liiiguis gentium ( qaemadmodum poiîca Zacharias dicir)appr.ehcndant fimbriam uiri iudxidiccntcsllbi mus uobifeum, Audiutmus cnim,qitoniam Deus uobifcum eft.Hæc de uoeationegentiamadeccleiiam tilij Dei, impicta eflê, adhucimpie-«jApoftolkaprardicatione^inanifelWus eft,quam qaod hîc pluribus cominci-noraridebcatjSKfanteadchac refaepe tradlatum efl, Ea enim eft Äpoflolica dodrina.ut ad omnes genres feu propinquas/eu Ion ginquas, ö^ad omnem pofteritatem earum non unius tantumfeculi, (edomnium fcculorum ÓÓ aftatum uG^adnouifsimum drem pcrtinc-»t^ae efficax quoc^ fit precibus Chrifti, in omnibus, qui per ftdem eam cxcipiunt.Non pro cis tantum rogop'nquitChriftus,fed ÔC pro ijs, qui creJituri funt per fermonem eorum in me.

Dixit non ludxos tant um, fed etiam Genres Apoftolica prædicatio-ne ad ccclefum uocart Addit igitur nunc Apoftolicam concioncm,qua uocanturad poeaitcntiam Öf adfidem Euangelijnon tarn coartanciB-faiar,qai primi bancconcioncm audiucrunt,öif coactaneiApoftoloruffl, qua n homines omnium feculorum,fiue fuerint ante, fiuc poft aducn-tumChriftiincarnc Eft enim generalis cohortatio,quæ ufitata eft Pro pheti? Si ApoftoIiSjamp;r quacfemperineccleftafonarcdsbct Quæritc,in quit,Dominu:-n,duminueniripoteft,ôi^ inuocate cum,durn prope eft« Ar enim abeftnealiquoties Dominus tarn longe,ut non queat inueni-rifAn nondidt: Coelum Ü terram ego impleof Cum igitur uci famut »a e xhortatione ad agendam poenitcntiam,Sf ad quçrcndum DominS, non fit fermo de præfentia uelabfentia eftentiar diuine,qua cflentia ram coeijmq làm terraimplentur,fed de manifeftationc uel occulrationc gratiac SC mifeiicordiac Dei.Tuncenim Dominus dicitur prope efTcjCiS inaaifeftam eft,qaod uelit remittere pecc3ta,öf refipifeeres in gratiant recipere. Et tune longe dicitur abeffe, cum dubium obfi urumeft, nu n uelit efte propicius,amp;r afdicftos feruare-Manifcftam aut facit Deus clementiam 5C mifcricordiamfuam V E R B O fuo.Etfi enim fignificat ctiam feefte dem;ntcm SC bencficum,dum confert beneficia ( ut Paulus et Barnabas in Adis Apoftolicis dicunt)dans nobis de ccelo pluuias tempora frudsfera,implens cibo amp;C læticia corda noftra, tarnen niß VERBVM Ddaccedatjhaecclcmentiacfignificatio non affert nobis, pratfertim coram tribanali Deiaccufatis,magnam utrlitatem.Nam de iioluntate Dei,nihil nos magis certos reddit,quam uerbum eius,ut i bi cunrp uerbum Deiautomnino non prædicatur,aur huinanis traditio-nibas obfeuratum SC uitiatum pracdicatur,ibi ctiam dementia Dei fit ignota

COMMENT, io AN. BRENT, Vj ïgftota aut obfcura. Quare,cum Deus excitât Prophctas, Apoftolos, concionatores,qui uocant populum ad poenitcntiam,ô^ polhccntur per uerbum cuangclq refipiieentibus omnem clemértatn èc mifericor diam Dd,propter Chriftum filium fuum,dicitur propeadefle, ÔC inuc *iir»pofTe, Vnde in Pfal.i44,dicitur : Prope eft Dominus inuocantibus eutn,inuocantibuseuminueritate.Nam quiinuocant euminueritate, înuocanteuminfide.Fidcsautemeftexauditu, Auditus per uerbum t)ei,quod eft Euagelion de Icfu Chrifto,Et Pfat,?, luxta eft Dominus his,quitribulatofuntcorde. Talcs enim habentperfpicuaspromifsio' nés Éuangelfj,q» Deus rcfpidat affli(ftos,amp; habitée cum ipiritu humili, Cum uero aut non fiiit.qui hortentur homines ad pœnitentiam,ô^ pro niittant gratuitam condonatïoncm peccatorum propter Chriftum per fidcm,aut fint,qui hortantur quidem ad pœnitentiam,fednon promit^ tune clementiam Dci,nifi his,qui earn fuaipforum iufticia merêtur, aut înccrcefsione mortuorum impetrant,tunc dicitur Deus procul abefte; ôfinueniri non pofte, Sieprope aderatÔCinueniripoteratDeus,cum Noeantediluuiumclareconcionabatur Deumiràtumquidê eftè propter peccata hominum,8C coftituifTe fupplicium diluuij immittere,pro picium autfore his qui refipifcunt,Ô^ irtuocant ipfum ex fide in promit film fernen mulieris. Sic prope aderat ô^inueniri poteratîjs temport-biis,quibus Efaias,Ofeas, Amos,Micha,et poftca Hieremias ante deua ftationem Hierulalem uocabant Ifraelitas VERBO Domini ad uerani poenitentiam QC ad fidcmacinuocationem Deiper Mefsiâ Dauidi pro* miffum. Vnde in ^^jovutoîtf' dicitur : Mittebat Dominus Deus patrum fiiorum ad illos per manum nunciorum fuorum de node confurgens, ÔC quotidiecomonensjcoquod parceret populo habitaculofuo.Sic prope aderat,Sif inucniripoterat eo tempore,quó Chriftus ÔC Apofto îipraèdicaiierünt Eùangéliôn. Tunccnim licebatludæisDeumadhuc inuenire,8^ falutcm confequi.Poftquam autem repulcrunt Chriftum, ^abieceruntEuangelion cius,tantac tenebratexortae funt inter ludæ-os,ut Dcum,qui ab cis procul rece(sit,inuenire non pofsint, Sic SC his temporibus,quibus diuina dementia reuelatum eft nobis Euangelion I)omini noftri lefu Chrifti,0^ patefada: funt Pontifîciæ impofturæ, SC Monafticç impietates,Deus uere nobis appropinquauit,amp;^ fe inuenire permittit,GumucroEuangeliontantocontemptu habeatur,ut homif nés nonfolum èx eius cohortatione non refipifcant,uerumetiâ omnem' caulàminfœlicis rerumfucceftiisiriipfumrcqciât,nihil aliudrcliquum uidetur,quàm ut Dominus iterum.fcfe procul à nobis alio rccipiat, SC finat inter nos rurfus crafsifsimas teriebras exoriri,ut ilfud Prouerb, v' in' nobis c5pleatur:Vocaui,'6^ rcnuiftis,extendimanummeam,amp;f non' fuit,qui afpicerct.Defpexiftis omne confilium mcum,ôif increpationes nicas negIexiftis,Ëgo qüoep’ ininteritu ueftro iidcbo,ct fubfannabo,c3 id quod timebatis.uobis aduenerit.Äc mox: Tune inuocabSt me,öf no Cxaudiam.Maneexurgent,8lt;r noninuenientme fiCc,Etinud Zacharic ca.7,Fa(ftum eft,ficut locutus fum,ö(^ non audierunt, fic damabunf SC^ non exaudiam,dicit Dominus Zebaoth,Obfcquamurigituruocationi fpiritus fandijCt queramus Dominum,dum lucem habemus,ut Domi aus nos agnofeat et feruet,Sed quid faciendum mihi eft,inquies, ut qü^

ram Domïnumc'Nunquid offeram ei'jUt aïtcrius Prophetæ uci bis utar^ hoIocau£omata,SC uitulosanniculosC Nunquidplacaripoteft Dornv nus milibus arietum,aut multis mïlibus hircorum pinguiumf At cnint^ ctßhaecfacrificiahabueruntfuum fuis temponbus uium, tarnen nee tunc,cumadhuc légitimafacraeffentjtantifuerunt momenti,ut obfer* uatione eorum Dominus abfep ucra pœnitentia inueniretur, Multo mi nus,poftquam funt abrogatajhabenda funt pro ijs cultibus,quibus De usquacri debeat,6C inuenirt queat4Scd audiamus nofîrum Propheta, ut doceat nos,quid faciendum fit,ut quæramus inueniamus Deum* Dcrelinquat(inquit)implt;us uiamiuam,£lt; uiriniquus cogitationes fu' aSjÄT reuertatur adDominum,En,habes paucifsimis,quid ad quærem dum SC inueniendum Dominum facias. Homincs funt imptj aduerfus Dcum,5C iniqui erga proximos fuos.Qiiare.ut reef e quærant ÔC inue^ niant Dominumjabijciendæ funt irnpietates ÔC iniquitates.Sed haec oai de generaliter dicuntur, Sô ufurpantur non tantum à doeßoribus puri EuâgelijjUerumetiam à dodoribus humanarum traditionum. Clamat Euangelicus concionator : Derelinquat impius uiam fuam,2v uir inû quus cogitationes fuas,amp;r côucrtatur ad Dominum.Cfamat idem con cionator PontiftciuSjautMonafticus.Quid ergo faciamusr Manifeftum cft.quod hoc Prophetar dido uocemur ad agenda pœnitentiam.Quæ' rcndumigitureft,quidfàciendumfît,u£ ueram agamus pœnitentiam* Hîcnûc àlius aliamoftendit uiamagendæ pœnitentiæ.Pontifîcius con cionator dicitjVtagas ueram poenitentiam,neceflè habes de pcccatis tuisatteri ôdcontcri,pofteapeccatafacerdoticonfiteri,amp;r demumpeC' cata bonis operibus cxpiarc.Quod fi fumit nomen peecati expIicandS, multo grauiora iudicat peccata aduerfus Pontifîcios Canones quàm ad uerfus Decalo'gum comiflà.PIuris facit efum carnis in feria fexta,quàin adulterium,exfgit etiam pro illo maiorem,quàm pro hoc iàtisfadioné. Sic ôd cum de bonis operibus diflèrendum cft,nonadmodum magnify cit iram remittere,inuidiam abîjccre,inncgocijs iufticiam feruare, De* umexfîdemmalisinuocare.Scdfacrifi'cia MilHrumaudire,certaspre'' colas,certis temporibusrccéferc,ftatis diebus ÔC horis ieionarCjaliquoC numulos pauperibus publice in eleemoiynam diftribuere,hæc demuol putat tam bona opera,5^ tam facros Dei cultus e fie, ut Deus propter cos condonet omnia peccata,Si^ tribuat cœlefte regnum. Monafticus concionator dicit,Vt ueramagas poenitentiam,deferenda eft politica uita,non eft ducenda uxor,aut fi duefta eft, abficienda crit, SC feceden* dum inaliquod monafterium,ut ibi operibus Monafticaî regulæ pccca^ ta tua toto uitæ tuse tempore expies,Ha:c,SC id genus alia intclîigunt hi Pontifîcij ctMonaftici concionatores,cum dicuntiDerclinquatimpius uiam fuam,ôd iniquus cogitationes fuas,et conuertatur ad Dominum. His cnimeonuerti ad Dominum eft ueladMiflàmacccderejUelinMo nafterium fefe proripere.Sed ut Prophetæ ôlt;f Apoftoli docuer unt îom gealiam rationemagendæ poenitentiac,SC conuertendifefeabimpieta* te ad Dominum,ita concionator ucrè pius ftudium fuum in hoc præcp puè collocatjUt fequatur exemplum Prophetarum æ Apoftolorum.et doceat non cxliuraanis traditionibus,fed ex uerbo Domini, quid fit fax ci€ndum,ut ueram agas pœnitentiam,6C uerè ad Dominum cornier ta ris*

ris.PrimumenfmjUidet quidcm Icgcm Dei propofitam.qua; cxsgat bo naoperajfedquiauidet etiam naturam humanam ira corruptam eflc peccatooriginalijUtlegemDeinon perfede impIeat,intclhgiE legem corefpicere,utreucletpcccatahominis, S)C iramDei propterpeccata. Siciit Paulus docet. Intdligit etiam tantam eflcarrogantiam hutnani cordis, ut non pctat,nec quaerat ex animo,condonationem pcccato' rum.nifl ante peccata fua 0lt; iram Dei cognofcat.Quarc iubet ad agen^ dam uerampœnitentiam,primum ornnium peccata fua,non ilia hypo* critica 5^ monaftica,quæ coram Deo non reputantur pro peccatis, fed caquæ cum lege Deipugnant,uercagnofccre,0i^adiram Deiita trepi dare.ut pcccatum tanquam præfens exitium,cx animo odio habeas, ac detefteris, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

, DeindeuidetEuangelion dcChrifto,0(rgratuitapeccatorumcon* donatione propter Ghriftum,diuinitus ante legem, in lege, poft legem traditum acrcuelatum efle. Videt commendatum nobis efle ChrI ftum filium Dei de cœlo,non Mofi tantum, fed etiam Dei patris uoce, ut ipfum audiamus, fid credamus, quod Deus propter ipfum iolum fit nobis propicius,SC condonet nobis peccata gratis. Iubetigitur nos pi* us concionator,ut ad agendam ueram poénitentiam,ô(f confequendam certam SC indubitatam peccatorurnremifsionem, cognofcamus Chri* ftum filium Deiex Euangelio eius,5C credamus in ipfum,quod fit iufti* ficatioet fancftificatiorioftra coram Deopatrefuo,id^nuIIo noftrome rito.fed tantum gratuitaipfius dementia SC mifericordia.Poftrcmo ui-det Chriftum promittere ÔC dare credcntibus,fpiritum fanlt;ftum,qui ac cendat corda non folumadinuocationem Dei,fed etiam ad obedienri* am in omni genere ofliciorum,quæ Deus uerbo fuo anobis exigir, Videt uerami fidem non efle ociofim aut ignauam ,fedmortificarecar-ncm,3C efle efEcacem DerCafitatem.Exigitergoànobis.ut ad teftifi-canJam peenitentiam ,fiJenn SC gratitudinem noftram, inuoccmus De Um,agamus DeogratiaSjglorificemus nomen Dei noftra obedientia, bcnefaciam iS proximo tamamicoquam inimico,fedemur fobrieta-tem SC caftitatem,deni£^faciamus omnia uocationis noftræoHicia dili-gentiCsime. Nam hæc elt uera dodrina de poenitentia,tradita à Prophe lis Sc Apoftolis,8C confirmata codeftibus teftimonns.

Q^iid igitur fiet ei,qui talem agit pœnitentiam, 6C fie ad Dominum Deumfuumconuertitur.quemadmodummodo expofitum eftfMl-SERÊBITVR (inquit) EIVS, DOMINVS. Sicutin'pro-mirsionc,quæ de Chrifto ad Abrahamum diefta eft:In femine tuo bene-dicentur omnes Gentes, uno benediclionisnominecomprehendun-fur omnia cceleftia bencficiajquae nöbis Chriftus impetrauit,uidelicer, Remifsio pcccatorum,lmputatioiuflicix,Adoptioin filios SC hæredi-tatemDefdonafpiritus fandiad mortificandam carnem, Conferua-tioinafdieftionibus,Sc in morte,falus SC uita ætern3,ita hoc loco, unum Mifercndi uerbum,exponit nobis omnem diuini fauoris thefaurum, ut cum promittitur nobis,Deum Mifcreri noftri,fciamus co ipfo promit-ti,Deum non folum nobis efle propicium,fed ctiamgerereerga nos a-nimum plenü paterni affecftus,nec unquam, fiinipfum crediderimus, commiffurum, utpereamus,fedpotiusdare unigenitum filium fuum'

in probrofam mortem,ut pcrpctuo fer uemur.Quare ubicuntjuc fpiH' tus fandus propontt nobis de Deo uocabulum Mifercndi, non præte* reamus ofcitanterjfed admoneamur de uniuerßsbcncficijs euangelij Domini noftri lefu Chiifti,quod ca nobis uno hoc uerbo accipienda QC fruenda commendentur, Vndc ÖC hîc additur.

Q.VONIAM MVLTVS EST AD IGNOSCENz D V M. Quid po dec animo cognitionc peccatt, QC feucritatis diuinac iræexterritoiucundius ÔCacceptius adnuncianï Deus enimnonfim' plicicer ignofcit,fed eftMukus adignofcendum.Deus non fîmplicitcr £gt;C frigidepropicius cfr,fcdpropiciatio cius eft multa QC copioià, Etfî C' nim homines multum S)C muJta peccauer untjmaior tarnen omnibus O' , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mniumhominumpeccatiseftcIementiaamp;^Mifericordia Deijquapec*

cataconuertentil^usadDominumcondonantur.Sedhancdemagnitu , dine SC muldtudine mifericordiæ Dei condonetn animus pracfenti ira Deiproptcrpeccata oppreflus difFicillimeadmittit. Solet enimafFc-’ dîum Deiexhumanoingeniometiri, 56 humanos affedlus ad Deum transferre. Videt enimhomines femel SC iterum alienis iniurijs irrita^ tos,acccndi irreconcih'abiliira.Vidctintcr homines folenne eflc, quod ille dixit^Furor fi't,facpius lacfa paticntia. Videt homines tam tenaces cf fc iræ femel conceptæ,ut etfi patiuntur aliquûties fe cum aduerfario re conciliari,tamen non remittant iram ex animo,fed iteru earn data qua* uis leui occafionc proferant.Didum quidem eft in Lege, Non quacras glttmcneere ykfonem,necmemor fisiniuriac ciuium tuorum,fed humanus animus 0,7 corruptior eft,quàm utoninemacceptæiniuriæ mcmoriam.praefcr-' t*quot;'ßnoi^lt;jßi’^*''f^§^''^*'^’^^^o’^^2f3fuerit,abijciat.Exiftimatigitur De ru{ortn£. nbsp;nbsp;um fimiliteraffecftum,ut fi femel concipiat iram, etfi uidetur earn non^

nunquam rcmittere,tarnen femper rctincat in latebris cordis rcliquias eius. Sed hanc de Deo opinioncm réfutât fpiritus fandiisobferuabili fimi!itudinc.Mcæ(inquit)cogitationes SC dix non funt ueftris cogitatF onibus SC uîjs fimiles.Sed quantum cceli diftant à terra, tantum eft di' fcrimcn inter meas SC ucftrascogitationes ac uias.Diuinum ingenium, noneftmeticndumexhumano. Maximaeftdiuerfitas,maximum dû fcrimen eorum.Deus cnim natura,hoc eft, immutabiliter eft ckmcns, mifericorSjS^ peccata condonans.Homoautêeftmutabiliter clcmcns* Mifcricordia,clementia,indulgentia,amp; qulcquid eft harum uirtutum, funtipiaDeifubftantiafeueflfèntiaab ipfoinfeparabilis. Deus enim û pfa eftmtfcricordia ÔC dementia. Nega mifericordiam Dei, SC negas Deumcflc,AuferàDcoclementiam,8C aufers ab eoeflêntiara.Toile d Deo caritatem,S^ tollis Dcum ipfum, Deus enim, ut loamaes ait,carû tas eftjÔf quimanetincaritate,in Deomanet. Inhomineautem, hæ SC fimiles uir tûtes funt accidcns,utifti loquuntur,feparabile,ô(f mutabile. Vides igitur maius effè difcrimeninter ingénia Dei et hominum,quàni eft diftantia inter codumô^tcrram. Vnde SC Piàlmus ror.clarc expo* nitè capitetrigefimoquarto Exodicogitationcs SC uias,ho€ eft, naiu* ram SC ingenium Dei.Notas(inquit)fccit uias fuas Mofi,fihjs Ifrael uo*' luntates fuas. Miferator ÔC mifcricors Dominus, longanimis SC muL tum mifericors.Non in perpetuum irafcetur,neq^ inæternum commiz nabitur.Nonfccunduinpeccatanoftrafacitnobis, net^ fecundum int

quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quitates

q^ftatês rioftfas rétribué nobfs, Scdfccundum alntudfrtcmcoetiàter'* rajCorroborauitmifencordiamfuamfupcr «mentes fc. Quantum dî* ftatOrtus abOcddcritejlongefatitâhobis iniquitates noftras.Quo'^ modo miferctur pater fi hor um,miferetur Dominus «mcntibus fe ÔCit Hase eft infignis obferuabihs defcriptfo mifericordiae ÔC clemcntiæ Dei, Et tarnen Deiis non uoluit mifcricordiam fuam promifsionibus? Untum ÔC fimihtudinibüs proponcre,fed èn'am rci'pfa tcftariac probagt; rc, Namj ut manifefte,aceuidenter confirmarctfe elle ueremifericoi/-dem, SiT condonare pccGata,éx âtlimOjnon pepereït umgem'to fih'o fuo^ fed poftquam mifi fîet èum in hurtc mundum, maluit eum probrofifsi' tnac cruets morti obijcere,quàm fuam erga nos caritatem difsimularc,

nos in noftris pcccatts ac aerumnis deferere. Sic Deus dilcxit (inquic Ioanncs)tnundum,ut unigenltum filium fuum darèt,ut omnis qui cre* dit SCc.Bt alias. 1 n hoc apparuit Caritas Dei erga nos, quod filium fuum Unigenitum mifit inmundum ÔKfc.Et Paulus:Commcndat (inquit) cari htem fuam erga nos Deus,quôd cum adhuc eHêmus peccatorcs, Chri ftus pro nobis mortuus eft. Quid ergo dicemus C Si tanta eft caritas 6C mifericordia Dei,quanta eft natura dus,quid toties nobis de ira Sé odio Öci prædicatur/Cur Deus,fi totus eft Caritas ôé Mifericordia,damnat Utn multos homines ex irâÔL furorefuof Vbi eft irx locus in natura Caritatis Si. MifericordiacfHctCnonfuntindigna qoftra côfîderatione. Ut ueram diuinæ mifericordiae rationem cognofcamus. Negari enim Uon potcft,quln ficut Deus totus eft caritas et mifcricordia,ita etiam to tusfttira S£ odium,fed diuerfis rationibus,quas ncceflarium eft nobis probe cognitasjô^ pef fpedas efte. Nam ft referas Deum ad Chriftum filium fuom,quantus quäntus cft,non eft nifi Caritas,mifericor dia,clc' mentia Si indulgentia. Hie eft, inquit, filius meus dilclt;fius,in quo rtiihi benecomplacitum eft. Et,Dominus dixit adme,filius meus es tu, ego hodie genui te,8óc. Cum igitur Deus hac ratione totus fit Caritas Si Clctncntia,fieri non potcft,ut non exhibeat fèfe talem erga omnes cos, quifunt membraChrifti filtj fui per fidem Quo enfin affedu eft erga filium,eodcm compleditur Ctiam omnes cos, quos el filius pro fratrigt; bus 0lt; merrtbris fuis commendat. Quid enim filio tarn diledonega^ tetf Si autem referas eum ad pcccata extra Si praeter CHllISTVM filium fuum,certc quaiitus quantus tunc eft,tiortCft niCi fra Si odium. Nihil enim magis cum D E Ô, qui eft iufticia ipfa, pugnat, quam pec* catum,S^ D E V S nihil maiori odio profequitur. Non DEVS uo** lens,inquit,tniquitatem tu es, Neque habitabit iuxta te malignus, ne* q ic permanebunt iniufti ante oculos tuos, Odifti omnes, qui ope* ranturiniquitatem,pcrdes omnes qui loquuntur mcndacium, SCc. Qiiodcumitafehabeat,reliquumnunccft,atfi iram DEI uerè cua* dere uoluerimus,conuerramur ad filium Dei DO MIN VM noftrum IES VM C HRI ST VM, per fidcm,quofolo mediatorc Si inter* ceflorCjDEVS remittit iram,Slt; totuseftpropiciatiô,clemchtiaô^mi fcrlcordia,

Sed idem confirmât etiam altera Prophet» fimifitudo,quç fequitur.^ Q lom )do defeendit imbcr. aut nixde ccelo, Si 1116 ultra non teuer«'* lur,fedinebria;t terram S^c.Eft Si hxc memorabilis fimilitudo, qda pin

gitur ucn'tas,ccrtitudû,6^ efficatiapromißfonis diuinac cïemctttiæ,qui cftEuangelion Domini noilrilefu ChriilL Imbcr, inquif, aut Nix de* fccndit de ccelo,non nt fit ociofum ipclt;?laculum,aut ad cœlum finefi il «fill rcdcatjfed utriget terranijô^ faciat camfœcnndam.Hic e(l uius,ad quem imber diuinicus eft creatus SC ordinatus,8C quem ctiam perfidt, fi modo cedderit ia tei ram non fàxoiâm aut uacuam 3 fed idoneam, SC femin^coniperiam.PfaIm,io?4 Rigans montes de fuperioribus fuis, de frucfluoperumtuorumfatiabiturterra, Producens fœnum iumèntis SCc.Et Acflo^capitc dedmoquarto.Dans nobic de cœlo pluuias ac tem porafrucfliferajimpIcnscibOjSC lætida corda noftra* Talis e(l etiam promifsio diuinac mifericordiac.Taie cil Ëuangcîion Domini noftri k' fu Chrifti,quod egreflum eft de orcDei,quod promiffum eft diuini' tus iam indeab initio huius feculi.Et eft ad hune ufum ordiriatum 6^ re^ uelatom,ut quemadmodum imbcr facitjterram fœcundam, ut produ* cat frult;flum,itaEuangelionrigetagrumeceIcfiæ,SC afferat frudtun Remifsionis pcccatorum,Adoptionis in filios Dei,iufticia: coram Dco fiChominibus, acaetcrnacuitæ. Nam hic eftproprius ufus Euangelij, nccquifquamcertiuseft,quàm quod hune frudum afferat,fi modo înuenerit terram idoneam,hoc eft,animum fidcipfum excipientem. Cumcnimdiciturt Nonredibitad me uacuum SCc.noncftficintellp gendum,quod ubicunque prædicctur Euangelion, ibi in omnibus au* ditoribus afferat frueflum iuum,fedomnino hue referenda eft parabo* fa defaciente fementem, cuius aliud fernen cccidit iuxta uiam,aîiud in lûcafaxofa,aliud inter fpinas,aliud autem in terram bonam. Ac ftmi' na quidem aiia perierunt abfque fru(flu,non quidem ipforum, fed lo' corum,in quac ceciderunt,uitio,hoc autem folum,quod in bonam ter* ram cccidit,protulitfrudlumfuum,partim trigecuplum, partim fexa* gecuplum,partim ccntuplum. Sic ÔC Euangelion filfj Dci,ucre cœle* (liseft imbcr,ô(f optimum fernen (habet enim Euangelion hoc diferi* menàmundano imbre, quod hic tantum fit pluuia,nonautem afferat fecum fernen, illud ucro, etiam fern en fee um affert, imoipfumftmen eft ) ac certifsime in fe continet eum frueflum, quem ei Deus ab initio indiditjUidelicetjRcmifsioncm peccatorum,iufticiam,adoptioncm, li* berationem in morte,SC arternam uitam»Sed non inuenitubique,a* grum,feuanimum accipiendohuicfrudluiidoneum.Non enim omni* utn animifunt bona terra,Alq funt uia,ahj faxa, aIrj fpinæ.Bona autem terra,is animus dicitur,quiexcipit Euangelion fide.Quare cum non o* mnescrcdantEuangeho,fcdpotiusperfcq'jantur,aut non admodum requirant, fieri non poteft, ut coeleftis imbcr SC fernen Euangehj in o* mnibus fr uftum fuum afferat,idque non imbris ac feminis,quæ funt o* ptima,fed terræ minus idoneae uitio. Qui autem cxcipiunt imbrem Sc fernen Euangelij fide, quæ ex humano corde bonam terram facit, inhisuereinudcomplctur,quodhicdicitur:Non redibit ad meuacii* um,fedfacietquaccunqueuoIo,6C profperabiturin his ad quæmifiil* ïud, Deus enim mittit SC reuelat Euangelion filij fui in hune ufum, quemadmodumpauloanteindicauimus,ut afferat hominibus remif* fionem peccatorum,iufticiam,adoptioncm in fiIiosDei,renouationem mentis per ipiritum fancliim,falutem in omnibus aduerfis,6C h^redita tern’

Ictn coticftis regnf, Quart, quam certum,firmum Si fixutri eff,quod pluuîacxcitetfeméi'nbonaterraproielt;flum,ad fercndum ubernmura frudum,ita ccrtum,firmum Si fixum cftjquod in quocun«^ Euangeli' onGhrifti fide excipitur,in co afferat omnem ilium frucflum,quern De-« Us Euangeliofuoindidit.Euangelionf inquit Paulus) eft potentia Dei ad falutem OMNI,fedaddicur,CREDENTI.Etitcrum.Accepiftis fermonem à nobis,non fermonem hominum,fed ficut uere erat,fermo' nem Dei,qui amp;S A GIT in uobis C R E D E N TIB V S. Ac rurfus.Si adhuc udatum eft Euâgelion noftrum,in his qui pereunt, uelatum eft, inquibus Deus huius feculi excaecauit fenfus incredulorum, ne illuce* fcer et illis lumen Euangelq gloriæ Chrifti, qui eft imago Dei. Quid er* go nunc dégrada Dei erga te,et de remifsione peccatorum tuorum dir bitasf Sinon tot Prophcticæ promifsiones,tot Apoftolicaeconciones «nouent te,ut abqcias dubitationcm,confidera mihi pluuiam,quam dbi l«oc loco fpiritus fandus in monumentum certitudinis Euangelrj confe trat, Pluuia cnim,non rcucrtitur uacua ad coelum,fed conficit in terra Omnia ea,ad quç ordinata eft, Si faoit terram,ft modo inuenerit bonam, fcmine confperfam,germinate. Scimus autcm,hanc rem efie ccrdfsi* •nam.Sedmultoccrtius eft,te uere efle in gratia Dei, Si habere omni* Um peccatorum remifsioncm,ft fakem ad coeleftem pluuiam Euangelij bonam terram,hoc cft,animum fide preditum attuleris.Fieri enim non poteft,ut hçc pluuia non fit in terra bona effïcax,ôC non afferat eum fru dum,ad quern ferendumdeftinata eft. Abqce ergo omnem dubitatio* nem,amp;f concipe fi'dcm,ut coelcftis pluuia in te opus fuum perficere que at. Sed quern frudum pluuia Euangelq in agro ccclcfiæ,ôlt; in creden* tibus afferat,commémorât textus ipfc, Sic enim fequitur.

Enumerat quinqj genera fruduum,quos pluuia Euangelij de gra* tuita mifericordia Dei propterChriftum affèrre folet. Vnum eft: Egrc diemini cum laeticia,hoc eft,Sicut olim Mofes cduxit Si Iiberauit Ifrac* litas Aegyptiaca tyrannidc,ita nunc Chriftus educit Si libérât Euange Iio fuo ccclcfi'am tyrannidc Satanae,peccati,mortis Si inferni. Quæ lib e ratio affert ueram Si ætcrnamlædciam. Vnusigiturfrudus Euange* lij hie eft,qudd libérât credentes à Satana Si omnibus mails eius,6C affi tit eos coelefti læticia. Secundum genus frudus eft,Deducemini in pa cc.Euangelion nonfolum educit ccclefiam e uinculis Satanæ, uerumc* tiam deducit cam in pace,reddit earn tranquillam,0^ collocat earn in tu* to,ut nulla acrumna,nulla afflidio,nulla mors,nullus inferni horror pof fiteinoccre, Tertium genus frudus eft , Montes Si colles cantabunt foram uobis laudem, Si omnia ligna regionis plaudent manu.hoc eft, Euangelion efficit, ut credcntes,qui egrediuntur è tyrannidc Satanée, Si proficifeuntur ad hacreditatem coelcftis regni, excipiantur magnis !audibus,multisiubilis,5C plaufibus,àmontibusÔ6collibus,6C ab om* nibus arboribiis campi.Hacc de fpiritaali nori de mundana exceptio* ne intelligendafunt.Nam in hoc mundo nihil contemptius,nihil contu* tnetioffus cxcipitur,quam quicredunt Euangclio,0^ funt in profedio^ Qeex hoc mundo. Coram Deo autemnon montes tantum SC colles^

üd ètiï omnes crcaturæcœleftes et tcrrcftres exultant et iubäant,dufli ècclefia per euangeh'on excitata,egrcditur ex hoc mundo,ex tyrannidè SatanÇjCt pergtt rcdàad accipiendam hçreditatem cœleftis regntGail dtum, inquit, eft coram angelis Dei fuper uno peccatore refipifcente. Qjiiarttum crgogaudiurri,quantus i'ubilus eft,fuper muhis milibus refi pifcennumÆt fi omnis creatura,ut Paulus ait,cö^emifcit,fimul^ cum ecclefiaparturit,ufcp ad tempus liberadonfs eins a fcruitutc corruption niSjCcrtc etiam congaudet,5i^ coliætatur,cum ccclefia uinculis Satanae foIata,inceditIxtainhbcrtategloriaefiItor3Dci. Quartus fruc^luseftj Pro faliuncula afcendet abjcs,amp;^ proi urtica crefcet m^tus,Pluuia euan geh) terram ita fœcundat,ut ubt priüs erant fterilcs fahccs,aut fentes (ptnatjibi nafcantur abictcs,SC ubi ante erant ur ticac,ibi er efcat myrtus. hoc eftjEuangelion per fidem acceptum, efficit ex improbis,iniuftis,fce leratis,probos,iuftos,honeftos amp;nbsp;iandos homines« Hæc eratis(inquit Paulus)quidem,uidelicetfcortatorcs,cultorcsfimulacrorum,adulterf, moIIcs.Hç funt fpinç,faIiccs,ôiS urticae,Sed pro his ertatç funt per Euan gelionabietes SC myrti. Sequitur enimtSed abluti eftis,fed iandificati eftis,fed iuftificati eftis per nomen Domini lefu Ä^c.Et itcrum.Eramu^ quondî ÔC nos ftul«,inobedientés,errantes,feruientcs defiderijs ac uo ïuptatib. uartjs,in malicia ÔC inuidia degentes,odiofi,inuicem odio pro* fequcntes.Atpoftquambonitas 8^ humanitas apparuit feruatoris non ftri Del QCc, Quintus frudus eft.Erit Dominus nominatus in fignunt a£ternum,quöd non auferetur.Pro hoc ita legendum eft, Erit Domino in nomen,in fignum actcrnum,quodnon cxcindetur,hoc cft,EuangeIi' ©n excitabitinecclefiarempiternam laudcm,amp;r gloriam Dci,quænun-quam deßnet.Et ecclefia femper ac perpetuo aget Domino gratias, SC cclebrabit nomen eius pro tantis bénéfices,quç Dominus in ipiàmcon tuIit.Nam Deus hanc uicifsitudinem ab eccIefia praecipuè exigit.Salua me ex ore leonis,inquit caput cccIefiac,8C à comibus unicornium humi litatemmeam^QuidergouicirsimDeoreddesc'Narrabonomen tuum fratribus meis,in medio eCcIefiç laudabo te.Et iter um,Ego fum pauper S)C doIerts.Salus tua Deus fufeepit me.Laudabo igitur nomen Dei cum cartticojô^ magnifîcabo eum in laude. Et placcbit Deo fuper uitulum nouellum cornua producentem amp;nbsp;ungulas S(fc,Pleni font Pfalmi ex* hortationC ad,laudem Dci et gratiarum adione pro acceptis benefictjs. Cum igitur nihil cer tiu s,nihil fi'rmius fit,quàm quod Euangelion de gra tuitamifericordiaDeipropterlefumChriftum affèrat in credentibus optimos fruduSjSó fumma beneficia,agite dum,obfequamur cohortan tloni,quacabinitiohuius concionispofitaeft, ueniamus omnes fîtienn tes ad aquas Euangeli), comparemUs nobis fine pecunia, fine omnio* perOm noftrorum merito ueram iufticiam per folam fidem,propter le jiïmChriftum^ut cœlefti cibo exaturemur,

Alia Concio,qiiac utrum ftatim poft cam,quac proximc præccdû, at» *Iio tempore didafit,incertum eft.Continet autem exhortationem ad obferuandum fabbatum, ÔC confolationemalieiligenarum, ÔC Eunu-' ^horum,qui cum eflcnt in magno contemptu in IfracI, exiftimabant fc Coram Deo quoquc contemptos ÔC abictftos efte.’ac poftrcmo continet ctiamiacrepationem ignauorum,2C indodtorum Doëiorum.Cuftodù tc (inquit) iudicium ÔC faciteiufticiam ÔCc, Hare eft generalis exhorta-fio ad feruandam uaiuerfam legem. Et fumpta eft pene ad uerbum c I^falm.jo;.Bcati,qui cuftodiunt iudicium,amp; faciunt iufticiam, Ac ubi quidem dcfcribitur officium magiftratus.ibifacerc iudicium proprie: eft punire aut coercerc malos,nc bonis noceant: 5gt;C facere iufticiam eft defendere bonos SC iufticiam caufac eorum approbate, Vbi autem eft generalisadmonitiojibicuftoditeiudicium^facefe iufticiam complc c^itur obedientiam uniuerfælegis.utcuftodireiudicium fit cauere pro hib!ta,qux babent adnexam poenam aut maledicftionem,facere autem iufticiam fit fernere facienda, quae habent adnexam bcnedidionem, Cum igitur uniuerfa lex abfoluatur his duabus partibus, quae alias uo* cantur prcecepta Affirmatiua Negatfua,fentiamu3 his paucis uerbis cxigt implctionem totiuslcgis.SicS^alius PiàImusdicit:Dcclinaàmx Io,SC facbonum, \ix potuiflftt paucioribus uerbis maius nobis onus iniponi. Breuifsimis clicitur: Cuftoditc iudicium,Ô6faciteiufticiam, Aut,Déclina à malo amp;nbsp;fac bonum.Sed cognofeere quid uer c fit iudicium 5)C iufticia,5lt; quid uef c fit coram Deo malum SC bonum,ac deinde caficcognita perfetfte feruarc âTimpIcre,hoc opus,hie labor eft. Na-» turacnim Humana peccato ficcorrupta cft,Ut etficognoicit aliquid de’ boaoSt malo,tarnen nec perfede hacccognofcit,necperfedepoteft banumfacere,ôf àmalo abftincre, Affeduscarnis,inquitPaulus,ini-micitia eft aduerfus Deum.Nam legi Dei non fubditur,fiquidcm nc po teft quidem, f^ujd igitur faciamus,aur quo nos uertamus C Si Humana natura corruptior eft,quàm quye pofsit perfede cuftodire iudicium,2C fecere iufticiam,an Prophetafumitinanemoperamdocendi èCadmogt; nendif Nihil certc minus, Hæc enim dodrinancceftariaeft,nonut figt; g iificetnospoftcnoftris uiribus omnem iufticiam perfede implere, fed ut oftendat nobis peccatum noftrum,amp;r exciter nos ad iufticiam, quam in nobis aut noftris uiribus non inuenimus,extranosquacren-dam.Vbi ergo cam inucnicmusfHic itcrum audi filium Dei concionan tem nobis de fua ipfius iufticia.Qui enim ante dixit,filius Dei, Cuftodi tciudicium, faciteiufticiam, hoc eft, feruate uaiuerfamlegem,hie nunc addit:Quia luxta eft falus mea,ut ueniat, iufticia mea, ut reue-letur,Eftautem hteefententia. Exigo auobis obferuationem legis, ut habeatis ueramSf perfedam iufticiam. Ac fiquidem pono mihiobo-culos ueftri corruptionem,haud ignoro,uos non pofte legi fatisfacerc, 8^ perfedam ex uobismetiofis iufticiam aftequi.Nunc autem non am« plius babetis,quo ueftram feu corruptionem feu imbecillitatem ôf im» potentiam excufetis. Mea enim falus inpropinquocft,utueniat.Mca iufticia in proximo eft ut reuelctur.Ego promifi me uenturum in mun-dum,0f allaturum uobis mcam falutem öd’iufticiam,ut quotquotin me credunt, tantum accipiant à me iufticiac, quantum Lex exigitj

SiC tantum falutis confequanturjquantumlexpromi'ttïLEtfiautem ad* uentus meus dtfferetur adhuc in plufquam feptingentos annos,tameJgt; q'jiahi,quiinmecredunt,tantundem frudus meæ iufticiæ èC falutis, hoe tempore cäpiunt,quantum caperent,fi uitam agerent eo tempore, quoin hune mundum aduenturus fum,red'e 5C ucre affirmo,iufticiam falutemmeam in propinquoefle.Qiiare Beatus efl:uir,quihocfece^ fit, ÄS filius hominis,qui iftudappræhenderit,feufortitertenucrit, hoc efi,quiad euftodiédum iudicium,6^ faciendam iufticiam,acceperit per fidem,meamiufticiamamp;^falutem.Sicenimfiet,ut 6Cuniuerfaîlegiiä* tisfaciatjSC pcrfecflam iufticiäm pofsideauDocet igitur hie locus, quod pofsimus legem implerc per fidem in Chriftum, filium Dei. Cuftedite indicium ÔCfacheiufticiäm,hoeeft,feruatelegem, quia poteftis nunc cam,apprehenfa mca falute SC iufticia per fidem,feruare,Sed cum dich tur,Legempofte feruari per fideminChriftum,reefte,SC iuxta Apofto licamexplicationemintenigcndumcft,Noncnim fic eft intelligédum, quod Deus det initio Tres uirtutes,quas uocant Theologicas, Fidem, Spem Sc Caritatem,ut deinde homo ex his uirtutibus legem impleat, ÔC d operibus fuis fatisfaciat, Etfi enim hæ tres uirtutes dantuf diuinfi tus homini iuftificando,tamen ut ncc ipfac funt in homine,quoad quid? in hoc feculo uitam egerit,perfecftæ,ita non dant perfetftionem adfatis' faciendum lcgi,operibus. Sedintelligcndum cft,quôd cumcredimus inChriftumfilium Dei,iufticiaeius,quaEeft perfedifsima,fic impute^ tur nobis ut pofsimus ea coram tribunal! Dei confidere, perinde ac fi uniuerfam legis iufticiäm noftris operibus perfeciftêmus, Qiiantam e* nim iufticiäm lex cxigit,tantam filius Dei fua obedientia prarft itit,SC no bis in ipfum credcntibus,ad confidendum ea,tanquam noftra propria, donat.DeindCjCum credimus in eum,SC reputamur iufti,hac aliéna qui demperfe,noftraautemperfidemfatfta,iufticia,donatur nobis fpirf tus fancftus,qui incipit carnem mortifi'care,ÔC nos in obedientiam legis ducerc,atqp adeoacccnderc,fed ita,ut tarnen rclinquat carni fuam iim becillitatem,prç qua,ut imperfeefta eft obedientia,ita necefle habemus fcmperprecari,Remittc nobis débita noftra, ÔCc, donee exhuiusuitæ acrumnisliberati.perfetftam iufticiäm etiam in carne noftra ex mortU' is rcrufcitata,perChriftûporsideamus.Nam, quod ad iufiificationem noftrineceftaria nobis fît aliena,uidelicet,Chrifti filq Dei iufticia, per/ fpicuedocetinitiumbuiusPropheticæ concionis.Cuftoditc,inquit,iU/ dicium,8C fache iufticiam,Et ftatim addit : Quia iuxta eft falus Mea,ut Ueniat,SCiufticiaMea,ut reueletur.Sipoflumus eflciufticuftodia iudi cq,ÔC faeftis noftræ iufticiç,ad quid promitth filius Dei fuam ipfîus iufti ciamc'Facite,inquh,iufticiam,quia MEA iufticia rcuelabhur'.Quem ü/ fum habebicTua Chrifte,iufticia,fî nos noftram fecerimust'Ad quid e/ nim tune tua nobis proderitrVidelieet,ad hoc prodcrh,ut quia ueftra non eft pcrfecfta,fedmultis modisuitiata,imputetur uobismea,qua in tudicio Dei'confîdatiSjSC falutem æternam accipiatis.Sed de imputatio ne iufticiæChrifti alias copiofîus. Pergamus nunc adea,quæfcquun/ tur.Poftquam enim Propheta cœph concionem fuam à generali exhor tatione ad obedientiam uniuerfac legis,defcendh nunc,pro more, ad u/ nam tantum legis fpeciero exigendam. Non enim poflimt omnia legis ♦ præcepta

COMMENT. IOAN, BRENT, 86r prxccptaunotcmporCjamp;S una concionc expljcarijfcd alia aljjs tempo' ribusèt conctonibas tracfîantur.QuarejCtim Prophetaininoconcio, nis excgericnomine ludictj ct lufticia:genera leinlegiscbferuaticnem tranfit mox ad cxigcndam obferuationcm Sabbati, quern principalem huius coacionts ftatum inftirueranBcatuSjinquit.cullodiés fabbatum, ncpoiluatjne proplianetilludj cuftodiens manumfuam,nefaciat quic* quam malt Et mox ad Eunuchos dicit : Qui cuftodicrint fabbata mca. Et icerum de Alicnigenis;Omncmcuftodientemfabbatum,nepoIluat iHud ô^c. Vides in hac concione præcipue traólari de ohferuatione fab' batf.Etfiautem,ctiam fabbati nomine cxigitur obedientiauniucrfæic' gisjac præcipuè corum cukuum,quiin priori parte Dccalogi eontinen tur, tarnen a'|»T0f»concionis uidetur etiam externam fabbatiobferua' tioncmj qualis quidem per legem in politia Moiaica conftituta crat^exi gereSC urgere, Magnæenim nbsp;nbsp;grauesfuntcaufa:,cur lexexternam

(abbati obferuationcm in Ifraelitica politia feuerifsimc exegcrit.Prv tnum enim uoluit Deus huius fefti dici obferuationcm efle raonumcn' turn crcationis omnium rerum, utquoties celebrareturfabbatum,ho' minesadmonerentur,hunc mundumnonfuifleab æterno,ncctemere extitifleaut emcrfilTe, fed creatumeffeaDeo,fexdicbus,abinitioan' • Uorum, Vndc 0^ in Decatogo dicituv:feptiraodiefabbatumDomiz niDeituieft. Sex enim diebus fecit DeuscoelumjierramjmarCjS^o-' mnia quçin eis funt,Et requieuit die feptimo ôf c.Deinde inftitutum c* rat fabbatum, non propter externum ocium per fe,fed ut homines in* termifsis alijs ciuilibusncgocrjs,uacarcnt audiendo et difeendo uerbo Dcijô^ conferuaret Ecclefia inucraDcicognitionc, ac propagaretur do Arina uerç religionis etiam ad pofteros.Vnde in Ezechiele dicit Do minuslDcdi cis fabbata mea,ut effet fignum inter me nbsp;nbsp;cos,ct feirent,

quia ego Domtnus fanAificans cos. hoc eft,inftitui inter Ifraelitasfab* batum, at hac quaff nota admoncrcntur,quód ego felcgcrim cos ex o* mnibus gentibus,in meum peculiar cm populum,qui conamp;ruct Sf pro paget ad pofteros mca facra, mourn uerbum ,meas promiisioncs de Chrifto filiomeOjdonec ueniretin huncmundum.Hæcertcfunt gra' Uifsimae caufac, curinftitutumfuerit fabbatum. Sed uide mirandum Deiconcemptum,infuoipffus populo, Etff enimobferuatiolabbati nec erat oncrofa,ncc iniucunda, tarnen lira dit sc maluer unt ocium fab' baci collocarc in ncgociationibus, êf ex fabbato facere Nôdin,as,quam facris,ad quæ uocabantur,opcram dare ♦ Quæ res non dcclarabat tan^ tumcotemptum 0^ impietatem,in præfcntisicculihominibus,ucrum etiam periculum minabatur, ncffcnegleAo ôf prophanatofabbato, do Arina ucrac religionis abolcretur, 8C ad pofteros nonpropagarc' tur.Quare Prophetç cooriuntur magna fpiritus uehementia aduerfus fabbati prophanatorcs, 0^ repræhendunt eos feuerifsimc, non quod Deus dele Actur ocio corporali per fefe, fed quod damnet cótemptum uerbi fui, 3^ uclit piam do Arinam in cccleff a populi fui conferuari ad pofteros propagari. Sic Eiaias non hoc tantum loco, fed 6(S poftea cap. jB.exigit obferuationemfabbati. Sic Hicre.ca.17. extat grauifsima com minatio aduerfus prophanatorcs (abbati.Et Ezech.xo. dicitur: Lcuaui manum meam in eos in folitudinc, ut difpergerem cosinnationes,0f

uentilarcni tn terras, co qnod indicia mea non fcciflent, præccpta meareprobaflent,66 SA B ß AT A mea uioIaHentdn Nchcmia qiiocp capite xiijdeueriisime rcpræhendunt,qui Nondinationtbus fuis fabba' turn uiolabant. Nec hoc praetereundum eft, quod ct/am Chriftus cxci-ratusheroica fpiritus feueritate eieccrit flagelloNondinatoresetem' plOjSC allcgaucrit didum ProphCticum, quod in hac concione ccntinc tur: Domus mea, domus orationis eft'. Quo fado Ô6 dido fignificauit Dcum uehementerabominari Äfeexeran Nondinationes, utintem' plojita 5)C in fabbato,quód utrobiep præbcant occafionein negligcndac 06 abrogandæ dodrinæ ReIigionis»Etfi autem,diuulgato iam Euange Iio inter Genres, Ô6 abrogata politia Mofaica,nonamplius cxigitura nobis externa obferuatio feptimi diei qui eft Sabbatum, ramen in cœ^ tuecclefiæ neceflârijfunt certidiesfefti,quibusaddifcendam ôfpro* pagandam dodrinam Euangelij conucniamus. Quarc,qui contemn pto auditu Euangeltj prophanat hos dies Nondinationibus,S6alijs fu' is negoerjs, is præbet occaßonem,quantum in fe eft, abolendæ pix do drinac,66 peccat tarn in Deum,quam in fe, in fàmüiam fuam, Ô6 in pro ximosquolrp grauifsime* Sedreuertamur adconcionemnoftriPrO' phetæ, Beatus, inquit, cuftodiens Sabbatum,ne polluât illud. Tt ut exponat, quid tacerc debeas, ne pulluas fabbaturh, addit : Cuftodû cnsmanumfuam,nc faciat quidquammalûLexdeSabbatoiubetma-' num abftinere a negocqs Politicis,ab opcribuamp;opificiorum,agricultu-ræ Ô6 mercaturae. Non facias,inquit,in eo omne opus. Ac Deus feuerP ter quidem exigit, ut in hae Mofaica politia, abftineas manus tuas, etP am â ciuilibus illis operibus , indiefabbati,noncxiftimesautem cum hoc exigerCjquod deledetur manuum abftinentia ab his operibus,per fe,fcd quod requirat auditum^ difciplinam uerbi fui, ut abftineas ma numtuamaboperibusMALIS,apcccatis36fceleribus, HocnimP rum illud cft,quodobferuationc fabbati maxime omnium requiritur, uidelicctjUtintermifsionc aliorum'operum, uaccs pcrcipiendæ dodrP naCj^êuera religione, ôf difeas timorem Domini,fidem in Dominum, 06 qbediehtiam in omnibus preceptis eius.Quiad hunc modum obfer uat Sabbatum, is uerc fandificat ipfum, SC eft Beatus . Sic 8C fabba^ turn poftea exponit cadvitj.Si auerteris pedem tuum fabbato, ne facias tuam uoluntatem in die fando mco, turn uocabitur iucundum fabba* tumSCc. SedquidfNum hxc Beatitude, qua is qui non prophanat fabbatum , fed uereipfumfandificat, beatus dicitur,concluditur tan* turn intra fines eorum, qui funt de genere Abrahæ,SC qui habentalP quam autoritärem in ccclefia populi Deif Nihil certc minus.Scd tarn la te pater hæc bcàtitudo, quàm late patet obferuatio 6C fandifi'eatiofab' bati,ut quotquot in populo Dei, ctiamfi nec ducant originem fuam ab Abraham,nec habeant poteftatem, ob aliquod corporis uitium,publP ca officia in ccclefiaadminiftrandi,Sabbatum uerc obferuant,8C fandl ficant,fint «oram Domino Deo noftro beati. Deus enim non eft acce* ptor perfonarum,fed quifquis timet cum,SC obfequitur prçccptis eius ex fide,is eft illi gratus ÔC acceptus, quantumuis coram mundo fit able dus Sc contemptus.

COMMENT. IOAN. BRENT. 807 'iconfóiandos Alienigcrias et Eunuchos, ßue quod tum in aula regia j atinter dues Hicrofolymitanos,fucnntaliquotpq Alicnigenç, amp;nbsp;Eu achi,qm',qudd effent populo Dei nonnihilabominabileSjexiftimabât le Deo quolt;^ abominâtioni effêtfiuealiaquadamoccafioncjütfolerit Ecclefialtæ ex præfendbus rerum cafibus occafionein 6C argumenta concionüm fuarum fumere.Porro, AlienigenædicuntUrhi,quos alias uocant ProlêiytoSj qui non erant de gcnere Abrahæ,fed acceflerant ex alijs Gentibus ad Religionem,èt poiitiän Ifraelitarum. Ac multi qui dem inter Gentes agnouerunt ueruni Deum ifrael,amp; fadti funt iufti exfide.Pro quibus ÔC Salomon precatUr.j.Rcg viq.Infuperjinquiens, alicnigena, qui non éffde populo tuolfraeljCumuencrit de terra lon-g’nqua propter nomen tuum ÔCc ♦ Tu cxaudies in cœlo in ßrmamento habuacali tui,ct facies oninia pro quibus inuocauerit te alienigena In horum catalogum pertinent Naaman SyruS, Niniuitæjô^ multi altj, ui ab exulibus liraclitis,irt regno Babylonico Pe; fiCo didicerunt ue ram Dei cognitionem. Sed hi non necefle habucrunt fufcipcrc tircCef-fionCjS^ alia Mofaicæ politie légitima, dum non fièrent Ifraeiitid CiÜcs^ ncc agnofccrcnt Mofen pro ciuili fuo legislatore ÔC Magilitfatu. Nam licebat eis iaxtâ politicas fuarum gentium leges uiucrc tantummodo ne fedarétur cum ciuibus fuis Idolatrian,lcd inuocarent ucrum Deum Dominum noftrum,qui Abrahç promififfet, fc ex pofteritate dus mil-furum feruatorem Chriftum,et ex hac fide benefacerent proximo,hoc cft,obferuarent legem naturç, ut honorarent par entes, non occiderêt, non furarentur, non committérent adultcrium, nort feoftàrcntur j ac breuiter,non facerent alteri,quod fibi fièriflollent. Altj aUtemjCX Gen-nbus,qui norifolum agnofeebant ueram rcligionem,fcd uolebant etia ducs Ifraeiitid effe .ncceffè habucrunt tam circumdfionemfufcipere, quamaitjs Mofaicæ Icgis conftitutionibus futijci, Etdchis exiftimo Prophetamiioc loco concionari. Vnde uocat cos Adiundos Demi nojUidelicet, Non fide tantum, ficut multi alrj ex Gcntibus,qui quam-üisagnitoueroDeo, manentducs fuarumpoliticarû,fedetiamfufce-ptione iuris ciuium Ifiraeliticorum, quod lus non crat ab hominibus in-ftitutum.fed à Domino ipfo per Mofen Ifraclitis traditum,ideoqj ôf is qui fe huic iuri fubijciebat,diccbatur Ajdiundus Domino. Etfi autem ht alienigenac recepti erant tri ctuespopuli Dei, tarnen non continuo fruebantur in populo Ifrael omnibus priuilcgîjs eorum,qut crànt de ge nere Abrahç.Lex Deut.î^\ rccipit quidem Aegyptium(qui eft Alieni-gcna)in ciuitatem,fed nô permittit ci intrare in Ecclcfiam Domini,hoc eft,aliquo publico officio SC dignitateincœtu populiIfraeiitidfungi,ni fi tertia gcneratione.Nonabominabcris(iriquit)Âegyptium,quta adue na fuifti in terra cius.Qui nati fucrint ex eis,tertia gCneratione intrabût in eccleßam Domini.Sed ÔC Moabitæ, SC Ammonitac,etiamfi recipie-baiitur, fi qui accefsifient, in ducs Ifraeliticosjtamen ne poft dccimam quidem generationem permittebatur eis,ut publicumaliquodofiici-u n in cœtu populi Iftaelis adminiftraret. Quibus rebus fadum eft, ut alienigenælaborarentinterlfraelitascontemptu haudmediocri, amp;nbsp;fi cui alienigenarum cura: effet uera p{etas,follidtabatur cogitarc,fc for-lafsis etiam coram Deo coritemptum effè, quôd non Itceat ipfîin popti dd lt;

Io Dei, honcftis officqs publïcèfungi. Cum enim lex dicat de aîienfge-' nis: Non intrabunt in ecclefiam Domini,quid fi tjfdcm uerbis fignihea* rct,alienigenas nonin coelum quoque intraturosf Extar Ôi deEunu* chisLexDeut.zj. Non intrabit Eunuchus artritis ue! arnpütatisteßv cuIiSjSC abfeiflo ueretrojin ecclefiam Domini.Habcbatur amp;nbsp;ftei ilitas-» quæ Eunuchis accidit,pro maledidione.Quarc ficut alien'gena’,ita ôÔ Eunuchi, etfi erant de familia Ifraelitarum , tarnen cegitabant fc pro/ pter corporis fuiuitium,quohominibus erant defpecßui,ctiam Dom» no Deo noftro non eflê acceptos,Sed Efaias confolatur eos hac concio ne,2«riubeteosbencconfidere,quódfi ucram pietatem fe(5tentur,tan turn abfitjUt imputet eis Deus alienam fuam profapiam, amp;nbsp;uitium cor poriSjUt eos præ multis Iff aelitis,0(5 corpore intcgris,fit benedidurus.-

Ne dicat, inquit, alicnigena, qui Domino coniundlus eftiSeparatio ne diuidit me Dominus à populo fuo ♦ Sic enim cogitat Alicnigena,-QuidfaciasiQuo te uertasf Etiamfi diu adhæres Domino, tarnen no es ei acceptus,quód lege fua,qua ftatuit alienigenam non efle in popu--lolfrael eligendum ad fundionem publici officij,fignificauerit fibi alie-nigenasnonadmodumcuræefïè, Sedabfint hae cogitationes ab Alic/ nigenis.Longe melior eft coditio eorum, quam uulgo putatunSic nec Eunuchus dicauBn ego lignum aridum, Ego ob fterilitate maledidus fum.Non hoc fentiat,inquam,Eunuchus. Non curet,quid ucl caro fug gerat, uel imperitum uulgus loquatur, Sed curet,ac diligenter obfer* uet.quid Dominus Deus nofter fentiat,ac loquatur.Sic enim die it Do ' minus Eunuchis:Qui cuftodierint Sabbata mea, elcgerint,quæ ego uolOjCt tenuerint feedus meu öi^c.Hic locus manifeftc docet,q) Deus in fuo iudicio,nö refpiciat perfbnä hominis, fed obferuationé mandatorS fuorum. Ex quo ôf Paulus dicit: Circuncifio nihil cft,præpucium nihil eft,fed Obferuatio mandatorum Dei, Et iterumdn Chrifto lefu neque circumcifio quicquam ualet,net^ prçpucium,fed’noua creatura,Nam, quod lex non concedit Eunuchis aditum ad publicas dignitates officia in populo Ifrael,ordinatio eft Politica, nihil pertinens ad confeienti-am. Et ualet tantum in externo Ifraelis regno,non in fpirituali regno Chrifti.Inilloenim regnoneceflarium fuit diferimen perfonarum,ut ftatus hominum mancrentimperturbati, ÄT qui publico fungercntuir officio,haberent in uulgo autoritärem. In regno autem Chrffti,ut non eftIudaeus,ncc Graccus,non feruus, nec liber,non ma{culus,nec femi na,itanec cftEunuchuSjnecfoecunduSjnec corpore integer,nee corpo re uitiatus, Sed omnes uos(inquit Paulus)iinus efris in Chrifto lefu.

Porto autem, cum dicitur, Dcum in iudicio,aut Eledione fua.non refpicereperfonam hominis,non co tantum referendum eft, quod non refpiciat uirtutes aut uitia corporis,fcd etiam quod non refpiciat uirtu* tes aut uitia animæ»Nam fiDeus elegit lacob propter animi fimplicita/ tem,abiecitautemEfau,proptcranimiaftutiam,certercfp€dor nidegt; tur perfonarum. Sed hoc longifsime à Deo abeft. Quid igif dicemusƒ Si Deus non refpicit, etiâ animi uirtutes,cur dicitur rcfpicere obferua-tionem mandatorum fuorumt' Cur hoc loco dicitur refpicere in Eunu* chis, fi cuftodierint fabbata, fi elegerint, quæ Deo placent,amp; fi tenucgt; tint foedus Deft An non hæfunt animi uirtutes f Sed. hie confideran-dum

dum eft, quid proprie dicatur Perfonam refpicere. Is enim perlbnani rcfpicei edicicur.qLiiinperfonaintuctur aliquidjquodadcaulam pria* cipalem nihil pertinet, SC tarnen proniindatfecundum ilkiddeperfo'' nafenteatia. Suntautcinduæ principales cauiçinter Deum ÔC homi* nes. Vna eil Legis,qaac exigit omnes perfedas animi uirtutes,SC dam* nat omnia eius uitia, Quare, fi Deus in iudicando de hominis perfona, proponic fibi legem ( Proponit autemfibihanc femper.cum noninue* nit in homineChriftumfilium fuum pér fidcm)tunci-efpiclt quidem in homine uirtutes dC uitia,nort tamertdicitur refpicere perIbnam, 8C ini* que iudicare,quia hæc tunc pertinent ad principalem caufam,8C omni* no confiderandafuntiniudiciolegis, Sedin taÜiudicioomnes homi* nes metito obrioxtj funt cortdemnatiomj, propterea quod non fit,qui faciat boniimpieunps quidcm.Et noniuilificetur in confpeSlu tuoo* mnis uiuens.

Altera caufa eft Euangelij,quod promittit Chriftum filium Dei ex* piatorcm, intcrceflórem,mcdiatorcm,SCferuatorem, SC iubet nos hunc hde accipcre,ut propter ipfum reputemur iufti,SC confequamur falutem. Si ergo Deus iudicat fecundum Euangelion, ( iudicat autem fecundum illudfempcr,ubicunqueinuenitin homine Chriftum filium fuum per fidem)non refpicit ucl uirtutes,quas nuHas in homine perfe* élasinuenit jriec uitia, qiiibus homo à planta pédis üfque ad uerticem immerfus eft,Si enimhæc refpicefet,SC fecufidum eaiudicaret in cau* faEuangelq,tuncefletucrerefpecftorpcrfonarum,propterea quodil* la tune non pertineant ad principalem caufam, Sed refpicit tantum Chriftumfiliumfuum, Quemfi inueneritinhomine per fidemacce* ptum.abfoluit hominem ab omnibus peccatis,5C donat eum æternaiu fticia SC falute. Reuertamur ergo nunc ad concionem noftri Prophe* tæ.Dicit Deüm refpicerc in Eunuchis,non carnis uitium',fed animi uir* tutcm,u!delicét,ficuftodierint Sabbatâ,fielégerinr,quæ Deo placent, fi tenuerint fxdus Dei.Hæc,fi rctülcris ad legem,quæ eft fcedus,quod pepigit Deus cum Ifraelitis, Cxigunt perfetftam impletionem omnium mindatorum legis. CuftodircenimSabbatum, ea uidelicetintegrita* té,qua mandatur.non externum tantum, fed etiam internum 8C fpiri* tuate,SC eligere quæ deo placent,ac feruare firmitcr feedus, hoc eft, u* niuerfjm uolumenlegis,nihilcertealiud eft,quam tofam legem ica im plere,ut nc minimum quidem apicem aut iota uioles. Sed fj Deus hanc uirtutem refpicit, ÔC fecundum earn iudicat,tunc ut nullus hominum, itanecEunuchuspotcftinIudicioDeiconftare,8C feruari, quia nullus hominum habet hanc uirtutem in hoc quidem feculo,perfccfte. Quod fi uero retuleris hæc ad Euangeliort,qhod eft nouum fœdus, mediato* re filio Dei cum hominibus initum SC confirmatum,tunc cUftodire Sabbatum, eligere quæ Deopfacent,SC tenerefeedusDei,eftaudire Euangelion,agnofeere ex Euangeliofilium Dei, SCeum fideample* lt;fti,ac uocarioni fpiritus eius obedire. Nihilenim magis placet Deo, quàm filio fuocrederc,SC mandata eius ex fide feruare. Si igitur Deus inuenit in Eunucho filium fuum perfidem,8Chunc refpicit,tunc fieri non poteft,quin pius Eunuchus anteferatur in iudicio Dei omnibus fa*' Cundis hominibus,in quibus filius Dei per fidem non inhabitat. Itaquè’ dd /

Deus,filmfîtiuftusIudex,nonrcfpfdt perfonamhonunis/edcauCair', utJedvctautLcgi'SjG'fecandum legis fententiatniud/candumed^quod tuncfitjcumnon agnofdtur Chriilus taut Euangch),ii fecundumE' uangeltjfententiarniudicandum efl,quod fit, cum Cbrifhis per fidenl agnofcitur. Deinde,eft QC promifsio Eunuchis fatfta.obfcruanda.Da' bo,inquit,eis in domo mea,ôd in mûris m eis locum, amp;nbsp;nomen melius, quam filrjs dC filiabus,nomen fempiternum SkTc.Hx'C promifsio non pO teft inteiiigi de externa dignitate, quæ Eunuchis in externa pohrtii^ Moll contingere dcbeat.Non enim unquàmfadum efle puto, præferquot;-tim poft Efâiæ tempora,ut Eunuchi publicishonoribusSC officijsirl templo 5^ eccicfiaIfi'aelis antelatifuerintreliquisintegris corpore, SC foecundis,quibus etiamiuxtaicgem dignioraloca debebantur: Sedim teiligitur de fpirituali SC coelefti dignitate , quód cum Eunuchi fint membra Ghrifti per fidem,nomina eorum fcripta fint in cœÜs. Hæc dignitasfuperatomnemmundanammaieftatem. Maxima fuitquom dam dignitas Romaï,fi quis eftet conferiptus in catalogum fenarorutn* Vnde diefti (unt Patres conferipti. Maxima iudicatur maieftas,fi cuiusnomcnreccnfeturin inter Reges ac Imperatores. Sed longemaior eft dignitas SC maieftas,ficuius nomen fcriptum eft in If brouitac,incoelis,interciues,imoRegcs cœleftes. Hanc dignitatem confequunturEunuchi,fiferuauerintSabbatum,SC tenucrint foedus Dei,hoccft,fiaudierintEuangelion,SC crcdidcrintin Chriftum, quem Deus dedit in foedus Gentium. Quarc Eunuchi nonampliushabent, quodconquerantur de uitiocorporis fui,flC dccontcmptu,quoin Po^ liticis legibus laborant.In reuclatoautemChriftianifmoEunuchifunt, non Monachi,nonSacrifîculi,qui coehbatum,uel fuperftitionc,uelfcor tatione tranfigunt, Sed qui fe caftrant, ut C H R l S T V S ait, pro' pterrcgnumcœlorum Haccautem caftrationon tantum fitabftinen* tia à coniugio.fed etiam in coniugio iplb,uidelicet, fi quis fiue in coniU' giOjQue extra coniugium,non feefteturpoliticaftudia,quibusdigni' tas Sc opes parantur,fcd ftudeat cœlefti dodrinae, ut earn in ecclefia propagetjSC terminos regni ccelorum proférât. Hi exponunt fe ( fed cx uocatione Dci)egeftati,ac propemodum mendicitati, Quis cnim iV Überalius à uulgo tradatur,quam ucriminiftri ccclefiæ C SC tanto con' tcmptuinpoli7Tlt;4:laborant,utfiquispiorum miniftrorum ecclefiac ad dignitatem Politici magiftratus admoucretur ,exiftimarent eum lo' cumprophanari SC contaminari. Ac prorfus talihabentur loco,quatt Eunuchi in polH/^i Mofaica habiti funt. Quare pertinet etiam ad tos haec promirsio,ut fi minifterio fuo fideliter funguntur,confcquantur in coeIishoneftiusöCiIluftriusnomcn,quämGnt omnia Confulum, Rc' gum Sc Imperator um nomina in terris.

Sed uideamus nunc etiam de Alienigenis.Nam SC his, fi Domino adhatrcant,Dominumcölant,nomen Domini diligant,ferui Domin« fucrint,Sabbatum cuftodiant,6C foedus Domini firmiter tenuerinf, promittunturmaximabeneficiaDei. Adducam (inquit) eosad morn tem meum Gincftum,ÖC lattificabo eos in domo orationis mcac SCc Hoc loco feribitur dieftum illud,cuius autoritate C H R I S ‘T V S eiedt c templo Nondinatores.Scriptum eft,inquiens,Domus mea domus ora tionis

COMMENT. IOAN. BRENT Sri (tom's eft, Vosaucei-nfacitis earn fpduncam latronum, Prfmiim igi' lt;ur obfe»ua,quôd hoc dtcftum aperiac cemplurti Dcf,non tanruin ludæ-iSjfed cnaniGeanbus. Non enini limpliciter dicitur : Domus inea,do' musoranortisuocabätur, fed additur, G VN CT IS popuIis.Etfi au* ictnhocVefcrrfeadiUudjquodin prccibus Salomonis tertio Reguirt ocflauo fci ibitUr : Cum ucnerit Ah'cnigcna, ÖC orauerit m hoc loco, tu ex'iudiesincoeîojinfirrnamento habftaculi tui âfc.tamen fpiritus (ail- -dus refpîcit maxime ojnnium in tempus diuuîgationis EuailgcH] in tûtoorbcterrarum,qua diuulgationeucrum Dei tcmplum Gentibus omnibus ira patcfaclum eft , ut quotquot ex Euangelio C H R P ST VM agnofcuntperfidem,nonfolamingredianturprccibusfuisi in templum, ucrumetiam fiant ipfi ucrum Dei tcmplum. Vos, in^ quit Paulus,tcmplumcftis Dei uiuentis ,quemadmodum dicit Deus, Inhabicabo in ilhs, Sé inambulabo 8ic, Deinde confidera C H R T S T V M allegationchutus dicfti, Domusmea, domus orationis uo* cabitur,ineielt;fhonc Nondinatorum C tcmplo, perfpicuc fignificarc, quod D E V S cxigatinfacrisfuiSjetiamexternaindifcipiinam.Vidc eni!n,quàm feucriter trader prophaiiatores templi,filius Dei. Ecfi C' nimhoc externum tcmplummagis erat umbra, quàm ueritas,tamert quia diuinitus erat deputatum ad ufum facrorum, non autem Nondi-nationum,filius Dei tanta feucritateobferuationem huius externse digt; fcipiinæ extgit,ut non folum eijciat Nondinatores flagello,c tcmplo, ÔC fubuertat mcnlas Numulariorum,fed etiam non permittat,ut quif^' quam deportaret uas per tcmplum, quemadmodum Marcus ait* Quod fi uero externa difciplinaôfhoneiiasexigitur tanta feueritate, quanta,obfècro,cxigitur ucra Ôf fpiritualis difciplina,ac honeft3s,quae eft præcipua principalis fententia diuinæLcgisrScd quôd Domino beo noftro placcat,etiam externa difeiplina ac honeftas, probat ôf ik lud.q lod Deuteronomtj uigeiimotcrtiomandatur,uthabeant locum ad rcquifita naturae extra caftra,non in caftris.Et additur ratio. Domb nus(inquit) Deus tuus ambulat in medio caftrorum nbsp;nbsp;nbsp;Paulus quoep

in deferiptione cœ nac dominicac,grauiter rcpræhcndit eos,qui in cœtiX cccîefiæfuas proprias ccenasoccupabant.Etaddit:Propter hoc,muk ti inter uos imbecilles nbsp;nbsp;inualidi, 5^ dormiunt multi. Qtiid fan non

permiftuseftefusà DominofAn non Domini eft terra ôf plenitudoc' ius.ur non folum ca publica domus.in qua conuenit ecclefia, fed etiarrt priuata quatuis domus fit Domini Dei noftri.^Si ergo licet in priuata do mo cdercjcur non ctiam in publica domof At enim obferuanda eft externa honeftas, maximeomnium in ccetu ccclefiæ. Omnia quidem li-ccntjfed non omnia expediunt.Et omnia decentcr,0f fecundum ordi-ncm fiant Harc,cumitafe habeant,uidcamusnunc,quæbcneficiapro-mittantur pîjs Alicnigenis.

Primumbeneficium cft:Adducam cosin montcmfandummc' am.Mons fandus Dei eftmons Zion,in quo fitum fuit tcmplum, Sed maxime omnium eft uera SC fpiritualis Ecclcfia Dei. Promittitur ergo Alicnigenis, quod ctfi non funt de gcnerc Iftaelitarum,tamcnfifuc-rint acre pißadducantur ad montem fandum Zion , hoc eft, fiant üera membra ecclcfiac,ô^ agnofcantur à Deo pro uero fuo populo, Vrt dd

de additur hîc : Ait Dominus Deus, qui congregat difpci fbs îfiady adhuc congregabo ad eum congregates eius(hoc eit)Ego ad cedeUam meam,non folum congregabo ex ijs IfraeÜtis, qui hinc inde inter Gentes difper fi funtjfedetiam Gentes ipfasadiungam eis,utex ouibus ß- ' raelitarum Gentium' ßat unum ouile,S^ una eccJcfia.Nunum autem maius beneficium poteft homini contingere, quàm’ quod fit uerum membrumccclefiæ. Confequitur enimomniaeabenelïcia,qua:Chrt-ftus eccîcfiac’fuæiinpetrauitj ôife.

Secundum beneficium eftjLætifîcabo eum in domo orationis mesr, Hec eftpromifsiode exauditione preciïm. Quienim ucrèpius eft,!ar-tificatur exhilaratur in domb orationis,quia preceScius exaudiun-tur,ÔL fit ipfe uoti fui compos^Oyiequid petieritiSjinquit, paireift in no mine meo,dabit uobis.

Tercium beneficium cfljHofocaufta éorum uidîima: eorum cebunt mihi fuper altari meo. Etfi, etiam antequam Chriftus homo fa' dus cfi,nonnulliex Gentibus adduxerunt facrifi'cia fua ad tempîum Hierofolymitanum ,quæ ÔCfufceptafuerunt, quemadmodum lcribit iafeph.debel lofephusdcbelloludaico,tamen hîc nomine holocauilorum SC uiâi-lo ludMco^a. maruniqmniaoperapiorumAIienigenarum intclligenda funt, Om-i.fap.t7. nbsp;nbsp;nia enim bona opéra, quac faciunt ptj ex fide, funt facrificia,funt holo*

cauftâ uidimæ,ac placent Deo^Paulus feribens ad Philipp.muncra, quæipfiàPhilippenfibusmiflàerantjUocat odorem bonæ fragrantiær boiliam accepram SC gratam Deo, In Epiftola ad Hebracos:Beneficen tia SC communicatio uocantur Vidima::Beneficcntia: communica-gt; tionis neobliuifcamini.Talibus enim uidimis placetur Dco,Ét ad Romanos,iubemur corpora noßra præbere hoftiam uiuentem, fanCfam, acceptam Deo 3Cc«Magnum hoc eft beneficium,quod pq feiant opéra fua Deo pfaccrc.Hypocritæ SC ah|,qui non funt Ucrè pq, femper dubi-tant de fuis operibus,num pïaceant Deoddeoque cumulant opera ope ribus,facra facris, cultus cultibus,utfi forteunum opus Deo non pfa-cet,aIterumpIaccat.Sed non eft pax impqs,quemadmodum pofteafe-q'uitur.Pq autem,quihabentcert3m rcmifsionem peccatorum per fi* dem,SiC recepti funt per gratiam Der propter Chriftum,ambulant non dubitanter,fedconfidenterinuocationeDei,6C quanquam non ignorant fua opera per fe coram Deo imperfeefta eflè,nec mercri afternani uitam,tarnen quia condonatafiintipfis peccata, 5C funt in gratia Dei, feiunt obedientiamfuam non eflè uanam,fed Deo gratam,quf cam ap-probetjSCmultisbeneficqsrependat.Quare pergunr alacrr SC confident! animo eaperagere,adquæ facienda diuinitus uocatî funt. Habes inEunuchisSC Alien!genis,qui in confpedtu Ifraelitarum fordebant, Deum refpicere inhomine,non perfbnam,fedpietatem.Hçc igitur ma xime omnium fetftanda eft,ut fi propter nöftram nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fordemus

coram hominibus,fimus coram Deo 8C omnibus angclis eius odor bo-iSïcfiagrantia: proptet Chriftum filium Dei.

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pifcopos^

Si hacc appcndixjcft pars eiiis concionis,quæ próximè præccdit,ap' paretfpiritum fanëtum,uehementer excanduiflèaduerius ignauos Sv ineptos Do dores,acinftituiirc hanefeueram contra ipfos inuediuam, cumindi(Terendo deEunuchis ôC AÜenigertis, cogitarct illos dodtogt; reSjpræcipuos efleincruditafualcgis explicatione au tores corum ma-Iorum,quibiis non folum Eunuchi Sé Alienigenæ in confeientia fua,6C auulgo populijuerumetiam uniuerfi Ifraelitæ affligebantur. Et bue c-tiam refpicerc uidetur Chriftus ipfc cum allcgando didum huius fupe tioris côcionis:Doinus mea,domusorationisuocabitur,adderet. Vos autemfcciftisinamfpeluncamlatronuni,quodido oblique reipicit iii Scribas SC Pbarifæos,qui banc Nondinatiortemfuadodrinà magisap^ probarentjquàmrcprebenderent, Quod fi quis autem éxiftimauerif, liane adaptarionem huius Tnexxo-n-xa',cumpriori cortcionc,magis ciTe comrhenticiam diuinationem,quàm certam ueritatem,crcdo cum non aberraturumjfi fentiat banc appendieem cfle fragmentum alicuius con cionis,quam alias Prophetaaduerfus ignauos ôf incruditos Dodores, quos hîc uocat Spcculatores,inftituerat,Siue enimProphctæipfi jfiuc alijjCollegcrint Propheticas conciones in unum libr«m,ccrtc ex Hier e miajSC Daniele non cil obfcurumjquod non omnes conciones Propbe tarum didæ fint eo ordine,quofuntconfcriptæ,amp;^ apparet nonnullas mutilataSjUel ex chartis Prophetarum,à pofteris,uel ex ore Propheta* rumàftudiofis exceptas,poftca ficinunum uolumencolledas cfiê, Qiiæ rcs affert etiam haud mediocrem in interpretando difîicultatem„ quod non omnibus lîisconcionibus additumfit,qua occafione fuerint didæ,ô(f quaefitipfarumJ^îôâîfftij', Scddehocfcntiatquiflt;^,quod fiuc uerum.feu ucrifimilc exiftimat.Hæc certe appendix,quam nunc explP candamfufcepimus,eftfeueraô(fgrauis InuediuainSocordes,fomnO' lentoSjS^ indodosDod:orcspopuli,quippcquibus maiori curæeft uentcr,quàm fàlus ecclçfiæ,Omnes(inquit)beftiaî agri uenite ut comc' datis,Vniuerracbcftiæfaltus,Vocatbeftias,Leones,urfos,Iupos, ófTa,quot; lia fera animantia ad Deuorandum,Sed quosf Sequitur,Speculator es cius omnes cæcifunt,Vocatigiturbeftias ad Deuorändum Speculate» rcs, Alludit autem fortafsis ad earn hiftoriam, quæ fcGatur tnobedien' tem Prophetam àLeone occifum,^,Regum decimotertio: uel intelfigit per feras beftias,crudeles ÔC immanes hoffes. Qiiod qualccunque fit, certc Speculatores dignifsimi funt , quos deuorentiieS beftiæ,uclbo-ftes,Qui ergo funt ilIiSpeculatoresrHiuideIicctfunt,quos mox uoca t Paftores,2lt;r qui Græco uocabulo dicuntur ’csn'fficoTnsiJioc cft,!nfpcdo' res,5C Superattendentes,qui ad hoc uocati funt,ut eeelefiam pta amp;nbsp;fa^ nadodrina pafeant, Sf ftudia eius infpiciant, quo nbsp;nbsp;bona confirmen-

tur,amp;^ mala emendentur.Hoc enimferemododefcribitur Speculator Ezechielis capitetertio,SedquidtantimaIihidcfignant,quôd obqcian tur deuorationi beftiarum C De hac rc audiamus Prophetam noftrum, conferamus uocationem Epifcoporumjfêu Speculatorum ÔC Pafto rum,cum uita ipibrum,

hoc eft, VidcntcsjIntcndenteSjSpeculantcSjUidclicet, ut uideant I'n^ (piciant,quae fit fana dolt;ftnna,qua ecclefiam fuam pafcant* Vidcant item 8^: infpiciant mores ecclcfiac,üt fi qui Corrupti font, cirtertdentur, Sed O MN E S(inquit)Gatci funtjOmnes nefciunt,hoc eft/unt rerum diuinarilm ignari, nec curant ut cognofcant quid dé ecclefia fiatjfiue pie fiue impie erudiatur,aut uiuat»

Deinde Epifeopi ad hoc uocati funtjiit quemadmoduni cariés üigi Ies cuftodiurtt domum,produnt 6é arcent latratu fiio furemri'ta Epifeo pi debent cuftodirc ccclefiam,fiClatratu dodriritefuarinuehi in hires latrones, in impios ÔC fceleratos, nc hi ecclefiam ucl impia dödrina corrumpantjUcImalis cxemplisoffertdant,Tenax fit,inquit Paulus de EpifcopOjCiuSjqui fccundum dodrinam cft,fidclis fermonis,ut potens fit etiam exhortari per dodrinam fanam 5 8C. contradicentes conuincC' rc.Sed Propheta aitiEpifcopi hint canes muti^nec poftiint latrare.Non concionantur.non docertt,tantum abcft,ut impios Ôî fceleratos dodri na fua allatrentjquo Uei ad pœnitentiam r euocentur,uel ecclefiam non corrumpant«

Praetcreajficut canes deputatiad cuftodiam domus,debentefle VigilanteSjôC cbfcruantcs,nc quis alienus domum accedat Só diripiat« Ita Epüiopi dcbent eflè Vigilantes, Sóattendcntcs tam fibiquàm cundo gregijin quo ipiritus fandus, ut Paulus ioquitur,pofuitipfos Epifcoposadregendum ecclefiamDei,quam acquifiuit fanguine fuo* Sed ecce,inquit Efaias,Epifcopi torpent,dormitant uelut ignaui canes, fomno indulgent amp;nbsp;ftcrtunt.Non eftciscuræ,qua dodrina aut qtih bus excmplisccclefiaimbuatur,Sedcurant,utipfi ocienturSé genio indulgeant.

Deinde,Epifcopi debent eflè boni paftorcs,quipafcant gregcm pu ra dodrina uerbi DcüSed ecce ipfi fepotius,quam gregem pafcunhEt ficut impudentes canes iempcr hint pctaces,nec fatiâtiir,etiamfi femel aut itcrurn eis dcdcriSjicn Epifcopi fatiarinon pofTuncNon intclligunt, non nor unt,quid ad gubernandam ecclefiam per tineat, fed tantum no runt,quæfintaucupia pecuniar. Vnufquihp corum fuas tantum res a* git,Sc fua tantum commodae finibusfuarum lt;AoiKi(lt;rta(vuenatur.Quç' cunqueautcmcorraferintefuisEpifcopatibus ,ca non impendunt ad conferuanda ecclefiaftica minifteria,nec adalendos pauperes.fed ad lu xum,adcomeflàtiones,adhclIuationcs.Venite(inquiunt)uinum affera mus,ut perpotemus ad ebrietatem ufcp,ut hellucmur,idquc non hodh erno tantum dic,fed quod hodieinchoamus,cras amp;nbsp;fequenti tempore multoamplius profequemur,ut producamus femper in bono dies no* ftroSjS^ tranfigamus uitamomnitemporeiucundam. Qüæfoautcm te,num ouum ouo tarn fimile,quam fimilcs hint Epifcopi horum tern' porum,illis,quos hie Eiaias depingitcinanem operam himerem,fi hanc Proph etç TTicxitoTrijtf pluribus exponendam,ct noftris temporibus aptan dam hifcipcrem.An non noftratium Epifeoporum et Canonicorom cç citas,ruditaSjignorâtia omnium diuinarum rerum.fomnolentia, focor dia,auaritia,luxus,perpotationes,helluationes,fcortationes,adulteria. Sc infinita alia fcelera,funt iatis perfpfcuus huius concionis commenta* riusÆant nunc noui illi hgretici, æ dicant ftatum talium Epifeoporum

C o M Tl 40 A N, B R E N T, X.« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

ncMihabere tcftimonium facræfcripturæ. Nom cnim clarius tcftitrio, n*um requircres.quam quod dixit infignis hie Propheta ante plofquam dao millia annorumr'Conl igitur Epifeopifeu fpeculatores nulla parte fuo funguntur officio,fed fuo tantum uentri ftudent,opportune uocan tutoinnes beftiæ agrorum ÔC fyluarum,ut bos uentres deuorent. Ad quid enim bæc inutilia terrac ponderarNam fi Propheta illcjqui ex diui* nopræcepto exprobrauerat lerobeamofuam impietatem, dignus fuit I aLeone occidijobhanc tantum caufam, quod contra quam ei manda^ turn erat,cum altero Prophetacibumfumpferat,SCtarnenhadtenus uocatione fua probe defundus erat,quanto illi,qui nulla parte fuae uo* cationi feruiunt,digniores funt,quiàLeonibus,urfîs,lupis,6C immanif firnis quibus^ beftqs occidanrur ÔC difeerpantur. Vnde SC Chriftus ait:Si fal infatuatus fuerit,quo (alieturf Ad nihil ualet ultra,nifi ut proif' ciatur foras,6C conculcetur ab hominibus.

Poteft 0^ hacc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uel præcedenti uelfequenti condoni apta*

•■uSed quid opus eft excogitate SC diuinarealiquid,quo ifta coniungas, cujn manifeftis arguments fint inter fe difiunda,0lt;: nullum periculum fit,Û hoc habeatur, pro alterius cuiufdam concionis, quæ non tota ex, tetjfragmentofaut pro dido prophetac, excepto e familiari colloquio, fiueinfunerealicuiushonefticiuis, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;Z

Sedutcunq^hocfehabeatjCertc Propheta repræhenditincuriam ofeitantiam populi,qudd cum uideant pafsim honeftos,iuftos amp;nbsp;pi, os homines, aut à tyrannis crudeliter occidi,aut etiam uulgari mortis genere ex hoc mundo tolli, non cogitent, non confiderent, quid fibi hocuglit,aut quid futurumportendat. Fereenimfierifo!et,utinpu* hlicis eaiamitatibus, aut mortalitatibus,multo magis pîj’quàm im, pij morte occumbant. Quod cum uulgushominum uidet,intantum non afficiuntur, ut potius fibi applaudant,, amp;nbsp;ducant fe foelices , il, losautem infcelices, ac iniuftos quoque,c(udd ipfi extindis illis,fu, perftites maneant, Sed Propheta longe aliter pronunciat.Iuftus (ift, quit) périt morte , fed non eft in uulgo hominum , qui cum animo fuo reputet, quo Dei confilio hoc fiat. Viri mifcricordiæ colligun, tur(hoceft)hominespq,SC benefici tolluntur exhocfeculo,0C con, gregantur ad maiores fuos, qui morte cos præceffèrdnt, fed nemo eft,qui expendat, quid fibi hoc uelit. Ac multæ quidem funt cau, fe,curhomines pi) praealijsinhoc feculoaffliguntur,0(^ex hoc feculo abripiuntur. Propheta autem commemorat hoc loco unam tantum caufam,quód eanunc ad propofitum fuum fufficiat, A facie,inquit, mjlicixYolIigitur iuftus, Colligi,utfupraoftendimus,cft ad maiores fuos congregari,hoc eft,Mori.Malicia autem hoc loco non eft malum ^unt dU culpæjUt uocant,fed malum poenac, hoc eft, afflidio 6C calamitas.Ita, tfnbtïttf* que hic eft fenfus.Iufti moriuntur,priufquàm ueniat afflidio,ne uidelf fifth? cetimpendentcscalamitatesattingantipfosjfeduteuadanteasmorte, ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;‘

El fcqaitur. Ventât pax S^c.hoc ka transfer end um eti^Qai ambulal re lt;ffc,ucnstfupercumpax,5C requtcfcit incubilifuo. hoc eft,ptj,cum mo riuntur,non ueniunc in ærumnas, ÔC perturbatiónes qucmadmodum impium hominum uulgus exiftimat,fed uentunt in pacem,-8(S in iucum dam ac fœlicem quictem SC tranquilIicatem.Sepukhrum,quo condun tur,non eft cis fouea perditionis,fed eft cubile,quo fuauiter in diem Re furredbonis quiefcunt.Habcs igitur quid portendat, cum homines pif fiequentius,quàm alij,ex hoc mundo,morte auferuntur. Hoc enim non accidie temerario cafu,fed diuino confilio,utftgniftcetur, magna» calamitates.amp;T ingentia mala immincrc orbi, Etenim, cum hie mundus pofitus fit in maligno,Dominus Deus nofter,odio haben» omnem ini' quitatemjgrauitereifuccenfet, ac meditaiur aducrfuscum extrema fupplida. Pq autemjquietfinonfuntdehocmundo,tameninmundo uitam agunt,folent precibus fuis irae Dei ita obftftere, ut Deus prae if« iram fuam,SC meditata fupplicia non queat (ut ita dicam) ftatim expk' ® rc.NamDcumpoflcpiorum precibus ab inferendofupplicio retineri, (acra fcriptura muitis turn di(ftis,tum exemplis teftificaturJn Gene, ca pitc dccimo oiSauo, Deus recipit fe Zodomis parfurum, ft faltem de* cem iuftos in ca urbe inucncrirEt poftea cap,i9.Loth interceditpro op pidulo Zoar,0^ audit à Deo : Ecce etiam in hoc fufeepi preces tuas,u( nonftibuertam urbem,pro qua locutus es.Feftina QC faluare ibi,qiiia non potero facere quicquam, donee ingrediaris illuc.Non potero ( in* quit)faccre qutcquam.Ergo finit fepiorum preeibus retinert Sic Sf ad Mofen dicit:Dimittc me,ut irafcatur furor meus contra cos,6lt; deleam eos.Non dixiffct,Dimittc mc,nifi à Moic r etentus foiflèt.Et in Ezcchie Icgrauitcrinuehitur inProphetaSjô^alios,quoddotftrina SC precibii» fuis non oppofuiftent fe irae ipfius.Non afeendiftis,inquit, ex aduerfo, neque oppofutftix murum pro domo Ifrael, ut ftaretis in praelio,in die » Domini. Et iterum : Quaefiui de eis uirum,qui interponeret fepem.ôC ftarct oppofitus contra me pro tcrra,ne difsiparcm earn, SC non inue* ni.CumigiturDeuspatiaturfepiorumpreeibus abinferendo fupplb cio retineri,3^ tarnen canta fit iniquitashuius mundi,utaliquando ne* ceflàriumfit fupplicium fpedale,priufquam ueniat generale in nouifsl mo die,excogitat Deus hoc confilium,ut pij e mundo tollantur,ne am* pliusiræipfiusobfiftant.ItaœconniuctjUtauf perfccutionibus impio» rumoccldan£ur,autahfs calamltatibus morte pereant, quo ablatis i* pfisjiccatfibi pro ira fua in impium mundum animaduertcre. Qparc non eft nobis opus,ut ad cognofeenda futura,in cœlum cófccndamus, Sc confîgurationes cœleftium aftrorum confidercmus,fed afpiciamus tantum quç in terra gcruntur,obferuemus raptus piorum ex hoc mun do,quos 11 frequentiores uiderimus,non dubitemus, quin magnæ im* pio haie mundo calamitates impendeît, Petrus ex Prouerbifs Salomo nis dicitîTempus eft,ut incipiat iudicium à domo Dei.Et addit.Quod fl primumincipitànobis,quis crit finis eorum, qui Euangelio Dci non creduntf Non prætereamus igitur piorum clades oftitanter,fed intuea mur in eas,tanquam in futurarum calamitatum uaticinia,ut excitemur ad timoremDei, SC feruemur in omnibus, quæhuic mundoaccidunh Deinde docet hic locus quæ fit conditio piorum poft hanc corpora* lern uitam.

COMMENT, IOAN. BRENT, §77 Icmui'tam, Non enimintereunt unacum corpore,ncccommorantur •nhorribilibus tenebris aut cruciatibus,Sed Venit (inquit) Pax, ÔC rC' quiefcunt in cubilibus fuis« Vocat Sepulchra,Gubflia,feu Koijjiitrilej-x, in quibus pij non iacent mortui,fed dormicntes. Mortui qUidem uiden^ tut corarn humano iiidiciojScd filio Dci,in cuius fide ex hoc mundo du fifeffcruntjuiuunt,0^ fuauifsiitio fomnofruuntur,quippe quod tem^ pus ueniet,quo tarn facile à niorté excitabuntur,quàm facile quifpiam; Ucl manuum plaufUjUel unius üerbi clamore àfomno excitari folet.Vc niet hora,inquit filiüs Dei,in qua omnes,qui in monumentis funt,audü «ntuocem eius,amp;^ prodibunt qui bona fcccrunt,irirefurredidnem up tat.quiuero malafecerurtt,inrefurrccffioneiri condemnationis. Vnutri •gitur hoc curemus j ut fimus Chrifti filij Dei pér fidem,Slt;^ obediamus Uocationi Euangelij cius.Sic cnini fepulcrum fiet nobis, non horribiliä foueainteritusjfed mollecubile fomni,Cquoadperpetuam focliciti^ temper lefum Chriftum excitabimUr»

Quæ fequitiir concio duabus partibus confiât. Prior pars gra* uifsime inuehitur inimpios hypocritas, qui practextu gloriac nominis Öeiinftituunt 3^ fclt;fianturidolatrian,öf uerbum Domini,quod docet Ucros Dei cultus,extremo contemptu dérident. Vnde exiftimo hanc concionem didam efle uelfub Ähaz,uel fub Manaflê, quorum regum temporibus non impune tantum erat, uerumetiam pium lancfium •udicabatdr,uarios Dei cultus,abfqüe uerbo Dei excogitate ÓÓ Poftcrior pars confolatiir pios,qui cum äT ipfi pecCent, affliguntur di-uitiitiis pfropter peccata,fed quia rcfipifcurit,feruantur in afflidione.amp;f confequunturucrampacemactrainqutillitatem. Hæc autem eft ue-re Prophctica QC Äpofiolica concio,qüód arguat peccata,ut agnofian-tur,af promittat réniifsioncm pcccatorum propter C H RIS T V M, Ut fidem habeamus.Hæ cnitrt funt partes Apofiolic^ cortcionis.Opor-tct,inquit,praedicari nomine Chrifti pœnifentiam 6^ remifsionem pec-catorum in orrines Gentes 0£?c,Pcrfequamur igitur initio priorem con-Cionis partem.Accedite huc,inqait,filtj auguratricis,fcmert adultcri SC fornicäriae.Notiis efi hebraifmus, Filius augïïratricis,prö obferuatorc augiirq. Sicut alias dicitur: Filius perditionis,prohomine pcrdito,FiIi-US mortis,pro homihe mbrti obnöxio.Porro,ubi nos habemus Augu-ratriciSjHebræus habet nilj? Onenah. Quod uocabulum ponitur e-tiamDeuteronomq capitedccimo odaao. Noninucniatur in te,quf öbferuet fomhia.Proprièàutemfignifïcarcuolunt obferuationem die-rum,nonillam phyficam,detempefiatibus, ÖCdealtjs id genus rebus,’ quae habent naturales caufas,fedfuperftitiofam,de elcdionibus adio* num,quæ non habent aliquam probabilem caufam in natura.Cum igi» tur ciues amp;nbsp;auditorcs E(aiæ,magis uacarentfuperfiitiofis dierum ob-feruationibusjô^ uanis illis prognofiicis,quas uocant Pradicas, quam?

Vcrbo Dei,ncc hoc agcrenc,uf petercnr fuam fœh'citatem ex Prophegt; taillo,qacmMofcsprofniifebat, amp;f aiidieiidiiin nibebat,fed ut pete* rent cam exaftrprum confteHationfbus.aut cxfomnijs, aut garritu èâ uolaruamum,hauditrinicritouocat cosPropheta fih'os Augiirariifi5gt; Et addstjSemcn adulten 3lt;r fornicanæjhf^c cli^nati ex ftupro feu adulte hoc loco fignificat Idolâtras.Mofes entm j Idolatrian feéiarif uoeai poft alienos deos Fornicari. Vides autem Prophetam tribuere populo fuo grauifsima,amp;r ut apparcntjContumeliofifsima epitheta V o cat eos filios lncantatorum,0lt;f Meretricum,hoc eft Jtnpios Ethnic os ci JdolatraSjQtio nihil poteft in homines honeftoSjamp;f populum Def con* tumeliofius dici» Quod autem Propheta ftcitjOon eft Conuicium,fcd offiCfum,quippc quod cum uocatus fit ad docendam peenitentiam jüt pcccataagnofcantur,rclt;ftc fiCpro uocacionis iuac ofticio faciat,quod tribjac iinprjs taliaepltheta,ex quibus admoncantur depeccatorum fuorumtum magnitudine,tumctiam deformitate»

Sed quam mcrcedem reportauit Propheta pro hoc officio; Earn ni' nurum,qaam fijient ab hoc mundo reportare omnes pij concionato* res uerbi Dei.Super quem,inquit,lufiftis^'fupcr quern dilataftisos t'ôc cxentlftislinguasf Vbiuulgataletftio habet,Lufiftis,ibi Hebrxus Ie* gitjOblecfta tis uos. Vix autem intelligerem,quid fibi hoc uellct, nifi ' Pfalmus de Ghrifto diceret : In me pfallebant,qui bibebant uinum,amp;^ cxperientiahorum tcmporuminterpretareturilIud»Nam, cumimpq prolequuntur pios concionatores magno odio,quomodohifuntillis oblecftamentofSed uide mihi,quid his temporibus accidat. Quos enim lufus,quae ludibria,quac carmina,quos cachinnosnon prtebent pi) coil* donatores impijs Epicurcis, hypocritis, SC uerbi Dei contemptoH»* busf In concionibus uidentur attentifsimi eire,ac etiam dcuotifsiniû Sed quicquid de Ghrifto, de regno Chrifti, de fide, SC id genus rebus dixeris,non nifi aut fijmmo faftidio,aut extremo rifii in corde fuo excF piunt. Deinde,cum uenerintadfuosccetus,8Cconuiuia,ibi de concio* nibuSjSC concionatoribusfuauifsimeinter fenugantur, 5C cantillanf, nunc concioncm peruertcntes,ut habeant,quod rideant, nunc conuF tia in concionatores torqucntcs,uthabcant,quo uirus animi fui euo* tnant.Hifunt fales,quibusfuaconuiuia condiunt,amp;r quibus fefe oble* tftant, Alq tarn impudentes funt,ut ne in concionibus quidem ipfis uF lam habeantrationcmhoneftatis,Sed dilatant os,cxerunt lingua^,aut oftentant afininas aures ex tunica effidas coram concionatore. Hos mores uidctjâcalicubi non tarn tolerat,quam rifu approbat noffra æ* tas.Cum igitur hie mundus,quieft principatus Satanae,femper fibi fi* milis eftefoleat ,fciamus,eandem ruifle fortunamProphetîeEfaiæ in f its concionibus,qui etfi fuit de regio genere,tamen quia fufeepit prx* dicandum uerbum Dei,quo apud impios nihil eft contemptius, faeffus cftfuistanroludibrio.utcfempotoresfefc in eo dcridendo,conuician* do,8Ccriminandooblclt;ftarcnt,acdilatationcoris, 8C exertione linguæ extremumfuum contemptum fignifi'earent,donee poftremoeumc-tiam ferra,tanquam patriae proditorem,fecucrint. O impietatem, SC immanitatemhuiusmundi. Quam pefsime femper traeftatoptimede ipfomeritost Quid igitur faciamusj' Num quia hie mundus ingratus eft

COMMENT. IOAN. BRENT. S79 cfl Sc j'nifflanfs, dcferemus noftrum officium, ÔC rependemus ma' lum mafof Nihil minus. Pergamus nos noftrum officium facere, per' gamus benefacerc, etiam pcisimè tracftati. Non reipondet beneta' lt;Sis hie mundus in terris, fed refpondet DEVS in cœlis. Noji re-fertgratiam probenefietjshiemundus inter homines,fed donat pqs regnum cœlefte DEVS inter omnes faneftos. Quid igitur conque* rerisf Num querela dignum cfletjfi cum quifpiamtibi deberet quin* que dragmas , ncc exolueret, alter nomine eius numeraret tibi de* cem dragmast'

At cnim Propheta, non folum increpat populum fuum fummatim, amp;nbsp;in gener e,ucrumètjam enumerat fingulatim fpccies impietatum SC fcelcrumpopuli.utprobetjfcnontemereinipfos uerbis tarn durisin* ue(ftum,Super qucm,inquit,lufiftis C Quooblccftatis uosC quern ride* tisffuper quem dilatatis os, SC excricis linguarti f Videmtni quidem hæcinmc,amp;rincollegas meos,Hoiriinesillociilis ueftris contemptos, defignarc: Sedut dicam quod res eftjhaccludibrianoninmCjamp;S meos collegas,fed in Deum ipfum tendunt.Dcus eft, qui a uobis contemni* tur Sc ridetar. Deus eft, fuper quem dilatatis os, SC exeritis linguam. In Deum redundat haec contumelia. Primum igiturimpietatis ueftrac genus eft,quod ridendo SC contemnendo nos ac rioftras conciones, ri* detis Sccontemrtitis Deum. Vultis effè populus Dei, SC tamenuer* bum Dei ufqueadeo nori eft uobis curae,utctiam omni gcncre contu* meUae ipfum afficiatis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ,

impietas folcnnis eft hypocritis. Gloriantur nomine Dei. la* dant fécfïêccclefiamDeijfedfynccrumuerbum eius pcius angueS^ caneodiunt, Vbi autem uerbum Dei non agnofcitur,ibi nec D E* V S ipfe agnofcitur.Qiii ex DEO eft,inquit,uerba DciauditjfiCc. Hypocritac ergo decipiunt feipfos, SC feducunt fefe fuis ipforum foni* nijs,utcumputantfe effè Deoconiuncftifsimos,fintà DEO longe o* mniumalienifsimf. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-■

Deindepergitaliasfpeciesirripietatis commemorare,SC damnat cultus poprili fuidiuinoSjquosipfiputant effefummam iufticiam Nun quid non uos filtj fceleftijamp;T fernen mendaxf Exiftimatis quidem uos effeobedientifsimos filiosDei,0CfèrUaniifsimosfeedsris eius, propte* rca quod inftituefitis SC peragatis riiulta SC uaria facra ad gloriam et ho norem nominis Dei.Sed pfofe(fto,fi dicendum eft,quod res eft,nih(l uo bis magis rebelle,SC perfidum.Qiiid ergo mali facimustaut quo uiola* mus fidemnoftramerga Deum f , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;..

Gorifqlamini,inquit,indijs fubter omne lignum frondofum. Vbi uulgàtâ Iccftio habet, Corifolarriinia uerbo nns quod ffgnificat confo; lari,alq le'^u(nt,lric3fefcitis,feu Calcfadi eftis,ut fit pafsiuû à uerbo Eiiri quod ffgnificat calefacere. Et eft fenfus. Qiicmadmodum adultcrife* rtantur fcoftafuauchementiardore,SC uidendo eaincalefcunt,ita uos' •mprj hypocritæ non fimpliciter feeftamini ueftfa fieftitia SC gentilitia fa* era,fed properatis ad ca fummo ariimi defiderio, SC peragitis ea tanto 7clo,utnecadultermaiori zelo adulteramfuamobferuet. Nam Ido* latria eft fpiritualc adulterium. Et Mofes Idolatrian uocat fornicatio* ncm,Fornicabitur,inquicns,populus iff e poft aliènes decs Ôf c.

Non eft autcraobfcurum, quod IfraeHtæjnon conienU Icgttimö fids facriSjinfticuertint facra aliéna , quorum nt us accepe« unt à uicinis Gentibus.Mofes iufsit cos mandato Domini facra fua in eo tantum lo* co,quern DEVSdcfin{erat,hoc eft,adarcam propiciatori)jin templo, pcragere.Scdlfraclitxcontemptoboc Dei mandato,lecerunt facra in cxcelfiSjtn Lucis,SC ut fcriptura loquitur,fubter omnem arborem fron dofam. Vide tertio Rcgumcapitedccimoquarto.Etquarto Regum capitc dccimofcxto. Ncc fcniiendum eft,quód uoluerint uideri,le his facrisficfticiumaliquemDcirmcolcre,fcd cogitarunc fe tarrum uero Deo Ifraelis facra faccre.Etficnim fcripturadicit,quód fedaci fint alic' nosdcos,tarnennonintcUigitjquddcommenti fint altoî; dcos, præter DE VM Patriarcharum fuorum,fcd quodacccpcrint abEthnicis aliC' na exempla colcndi Dei. Quibusenim ritibusEthnici,i)fûemetiaffl If raelitae colebaht DE VM. Sect etfi hie cultus fiebat ad ^loriam no minis Deijtamenduplirinomincimpius crat. Altero, quod non fiebatex pracfcripto uerbi Defifed potius contra uerbum Defiquod iubebatio facris faciundis nec ad dextram,nec ad finiftram declinare, fed tantum fuam regulamfcqui. Altcroquod hypocritachisfacrisfidebant,0^ pollicebantur fibi horum merito rcmifsionem peccatorum, iufticiam, ôf regnum cœlcftc.TaliafacrainChriftianifmofunt,Miflafeu Pontu ficia,feu Mctaxyftica,GuItus moriuor urn, Sacra horarum Canonical rum,Sf alia,

Quid igitur diccmtlst'Hypocritçfcntiunt iurant fe htec facra ad gloriam nomims Dei facerc.Quomodo ergo fieret,quod Deo non pE' cerentfSed non idcirco placent Deo, quia placent homini. Nihil cniih Dcoplacet.quodnoncftexfidc. Omne,jnquit, quod non eft exfide^ pcccatum cft.Hçc autem iacra non funt ex fide,Primiim,quia non funt mftituta ex uerbo Defifed tantum ex humana prodcntia.Dc tahbus fa cris dicit Chriftus cxEfaia;Fruftra me colunt,docentes do(ftrinas,prac' ceptahominum.Deindc,quiafiuntopinionc expiandi pcccata,amp; con* fcquendi gratiam Dei.Hæc opinio eft contra fidem. Vera enim fides quærit tantuminChrifto gratiam DefiSC rcmifsionem peccatorum,id^ quenullomerito,fedgratis,per mifcricordiam.Quarc hypocritæ funt eoipfo pefsimfiquo uidentur fibi ptjfsimi.

Immolant paruulos in torrentibus fubter eminentes petras. Pro Immolant,apud Hebrscos eft , Madant. Et pro Torrentibus, all) Ie* guntjVallibuSjNainHcbracadicftio utrunque fignificat. Aliafpccies impietatis. Non pccora tantum,fed Si fuos ipforum liberos in facrifi* cia matftant. Sunt, qui traducunt liberos fuos more Gentium,per P gnem,utluftrcntur Si fantftificentur.Etfi autem magna hare eft impie^ taSjSC uerbo Dominifeueriterprohibita,ramen quicquid id eft,uid«' tur adhuc tolerabile,quód tali luftrationc liberi non occiduntur. Sed hate demum deteftanda eftcrudclitasautpotiusimmanitas, quddfuis ipforum bbcris uitamauferunt. Si eos madant. Nam Ißaelitas defP gnalTe hoc genus immanitatis teftatur etiam Pfal, lej. Immolauerunt filios fuos Si filias fuas dæmonijs. Et effuderunt fanguincm innocen* tcm,fanguincm filiorum fuorum Si filiarum fuarum, quas facrificaue-runtfculptilibus Canaan SCc, Quid igitur ad hare dicemusf Num iudfi cauerunî

Cauerunt fe hoc fado eflè parrfctdasr'Nihil minus : fed exiflimauerunc hanccrudelitatemcfîèfummampietatem,idquefortafsis exemplo K' brahæ,quiSCipfefufcepitfiliumfuümmadandum,amp;r exemplo Ethnt corum,quibus folenne erat iram Dei humanis hoftijs expiate. Non ad modum difsimile eft, quod inChriftianifmo parentes tradunt liberos fuosmonafterqsincludendos, Etfi enimliberinonftatiminterficiun-turcorporaliter,tamencontjciunturin eos carceres.ut tolerabilius i* pGs effet,fl ininfantiafuaa parentibus iugularentur jquam quod tali' bus monafteriorum carceribus mancipentunNam prætcr manifeftairi tnonafteriorum impictatem,qua animæ liberor um,nifi mirabiliter fer^ uentur,perpetuointereunt,fuaetiam funt corpóralia incommoda jin monafterijs præfertim puellarum,morte ipfà pene grauiora. Alicubi pu elke nubiles ita coërcentur, ut in fuauftioheô^feamp;T parentes amp;!: co' gnatos,quorum confilio ôiS aüxilio his carceribUs traditæ fuerint.extre mis diris deuoueant. Alicubi tam impudenter fcortantur,ut non mona ftcriajfed lupanaria dicas.Quod etfi parentibus minime fit ignotum,ra men non détérrentuf tanta fœditatCj quo minus fîlias fuas monaftc' rijstradant.

Quid ergo eft,quod parentes non folum obliuifcantur omnis ho' heftatiSjUerumetiam exuant omnem naturalem erga filias fuasaffez dumCHîc certeagnofcenda eftpotentia amp;Styrannis Satanæ,qui menz tcsincredulorum ita cxcæcatjUt exiftimcntfetunc fummum cultum Deo pratftarCjCum fummam exercent immanitatem, Metuamus igi' turDOMINVM DBVM noftrum,SC inuocemuseumper fiz Iiumfuum,netradamurinreprobammentem,0(r permittantur J^bidi' ni Satanse,fed Ut conferuerrtur in agnitione Uerbi Dei,6v in uera eius Oz bcdientia.

In paftibus torrentis pars tua âfcTro in partibus,altj legunt in Po* litis aut laeuibus lapidibus c. Et eft fenfus. Sors pars tua,officium amp;uocatio tuaeft,utagnofcas uerumDominum Deumtuum, icv' uias eiiuxta ipfius uerbum.Tuautem deferto uerbo Domini, eligis tiz biquofcuncç uideris in torreritibus poIitos S«^ læues lapides,6ó uel feu! pis ex eis ftatuas,uel con Gruis ex eis altaria,in quibus fondas libamen, SiC offeras facrifîcia. Fuit hoc genus impietatis folenne inter Ifraelû tas,qucmadmodum intèliigipoteftexhiftofia Ahaz,Manaflæ, amp;nbsp;ÎO' fiât,quorum illiimpia facra inftituerunt ôé fecerunt,hic autem eaabro-gauitjSCdeleuit, Âcimptj cogitaruntquidern,fehis fàcrisDeum colez re,iram Dei placare,ôô gratiam cius mercri.Sed longe alia eft cogitatio 6C fententia Dei.NuntJuid fuper his,inquit,hôn indignabor Pro quo Hebræaueritasficlegit. Aniftfs(fàcris)deledarcffautjCaperemex iftis folatiumdlli exiftimant fe hoc cültu præftare mihi iucuhdifsima 66 gratifsimaofficia,cgoueroita deteftof eum,ut coram me nihil fit abo* minabilius. Huic cultuirefpondent in Pontifi'cio regno inftitutiohes Mifiàrn in Sacellis,quæ pafsimin ual!ibus,86 ad flumina extruda funty ex quarum Mifiârumobferuationibushomines pollicentur fibi gratiam Dei,815 falutcmanimarum fuarum.Sedcum talcs Mifiæfint coraiti DEO abominanda idola, non ducunt cultores ad falutem,fed ad ætef/ nam internecionem.

Super montem cxcelfum ÔC fublimem pofuifti cubik tuum Cubilefeuledus funtphanaôi^akaria,inquibas fcortantur,hoc cRji/ dolatrian fuam exercent. Vide ergo mihi, quod Ifraelitar nullum Io* cum reliquerint,quem nonimpia fua idolatria contaminauerunt. Syb uae feu Luci, Viridcs 8C patuîæ arbores, Ripac torrenmm. feu fluuiO' rum, Prominentes petræ, Montes ÔC colles,acomnino quicunquelo' eusuidtbaturinoculis ipforum iucundusÔC dcledabilis,eum confe-crabant ad cultum Dei,ut in eo loco facriiicarent. Non ouum ouo tarn fimileeft,quamfimiliafuntSaceIIa cum fuisMifsis, in regno Porv tificio,inftitutionibus facrificiorum apud Ifraelitas. Quocunque per* rexeris fiue ad montes, fine ad ualles, fiuc ad fiumina, fiue ad fyluas, ibiinueniesautlacella, aut monafteria, in quibus facrificia Mifl'aruni fuis temporibusperaguntur. Et tantum abeft,ut cultorcshorumfalt; crificiorum exiftiment fe idolatriandefignarc, ut potius promittant fî* bi meritis horum facrorum omnem benedióiionem, amp;nbsp;fi quid aduer* fi acciderit,non in aliud quiddam culpam transferunt,quàm in neglelt; dum aut contemptum horum facrorum, Sed DEVS aliter iudt* cat, Mi fla euim, qualis quidem hadenus in regno Pontificio obferui' tur,ctfi habetur ab hominibus pro cultu Deifandifsimo, tarnen eft co^ ram DEO abominandum Qi exccrandum idolum,ideoque nece flè eft, ut quemadmodum olim regnumIfraeliticum propter fua idola, perijt, ita etiam regnura Pontificium,propter impiam fuam Miflàm.ôf alia b dola deleatur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;!

Et poft oftium 8^ retro poftem pofuiftimemoriale tuum S^c, Me* morialeexiftimofuiftearma infignia,quat nobiliorcs fufpendebant in phanis,ad oftentandam fuam ucl pi etatem uel nobilitatem,qualia fo* lentetiam in noftris templisfu(pendi,uel ea monumenta,quaccultogt; res facrificiorum ad teftificanda bencfîcia,quæ fe propter hunc cultum diuinitus accepiffe credebant,ad oftia fufpcndcrunt. Quale quid uid«gt; • tur etiam in his templis,ad quae peregrinationes religionis gratia fufev piuntur, Ibi uideas multaÔC uariaanatbemata,quibus adiuti amp;nbsp;libe* rati,ut putant, fandorum patrocinqs, prardicant ôf teftificantur co' rumergafe clcmcntiam,0irinuitantctiamaliosad ipforum cultum äT inuocationem.

Quiaiuxtame difeooperuifti fufeepifti adulterum SCc, Hoc al^ fic legunt: Arne recefsiftijfiCafcendifti,uidelicetjadaltariainmontb bus,^ dilatafti cubile feu ledum tuum, hoc eft, extruxifiiampla ÔC la* taphanaatqucaltaria, Etpepigifticumcisfcedus.hoc eft, Autpriuaz tim uouifti te facra ilia obferuaturum,aut publice deuinxifti te,data acceptafide,nunquam paffurum,ut haecfacra aboleantur. Ac brcub tcr,diligis ftratum 00 Akaria eorum,ubicunquc ea uideris. Oijocun/ que in loco uides extrudum akare,co magna animi cupiditate proper raSjUtibiiacrificcs. Exempla buius impietatis extant etiaminregno Pontificio.Non cnim habetur ibiratio uerbi Dei,ut ecclefia fecundunt hoc adminiftretur,fedexcogitanturamp;^defcnduntur cultus Dei pro Iv bidine Pontificum ac Monachorum. Cum inftituuntur Miflæ Anni* uerfariæjtotum collegium facrificulorum recipiuntfedata fidc,0^ lite* ris cas perpetuis temporibus feruaturos.Et in Comiciis, Principes d.a*

ka Si accepta fide,promittunt feeafacra,de quibus ex Humana prüden tia conuentum Slt; decretum ertjfacultateamp;T fanguinefuo tutaturos* Hoc eft percutere fœdus cum facris. Sed talia fœdera pcrcutere, non cftDeumeolcre,fedàDeo,ficutpauloantedi(5iumeft,rccederejSC ad uerfus Deum bellum fufeipere. Ad quam impictatem, Deus aliquangt; diu quidem conniuét,amp;r pèrmittit ut imptj fint fccfices, fed cum federfe •n tribunal fuum, Si iaceperic iudicarc,nullus eftfeueritatise/us,nec «uodus nec finis,

Hoc fie legendum eft, Proficifeerisad Regem olco,feu BaIfàmo,Ô^ inulta affers ( ci ) aromata tua, ac mittis legatos tuos inlonginquiim.a-dco(j humilias te ufepadinfernum, Aliud genus impietatis, defiducia in externas uires.Siuc hacc concio dida fit fub rege Ahaz, fiue fub alio rcge,ccrte obfcurum non cft.quod reges luda ufi fint aliquoties extern ois auxilijsjuidclicet regum Aflyriac Si Aegyptû

De Ahazferiptum cft^.Rcgum nS.Miiïc Ahaz nuncios ad Tiglat* pilnefaremregemAflyriorum, dicensîSeruustuus Si filiustuusego finn.Afcendc Si laluum me fac de manu regis Syriac ô^c.Deauxilio au^ tctn Acgyptiaco extat concio Elàiaccapite trigefimoamp;rtrigefimo primo, Quodigitur Propheta hoc loco dieitjhabet hanc fententiam : Tu Hicrulàlcm,non es contenta uno gencre impietatis,fed impietatem im pietate cumulas.Defignas idolatrian non tantum inftitutione Si obfer Uatione Iâcrorum,uerumctiam ufu externorum auxiliorum contra uerbum Dei.In fufeipiendo aut propulfando bello,non confidis,nec ge Wralibus promifsionibus quæ extant Deuteronomi] capite uigefi-mo,nec fpecialibus,quas Prophetac de nouoadnuncianf,fcd quæris Ethnicorumregumauxilia. Mittislegatos interras longinquas cum multisdonis,cumBaliàmo,amp; uarqs aromatibüs ad regem Afîÿrio-ruin,uel Aegypti,coram quibus regibus humilias te ufcp ad infernum, hoc eft,Subi)cis te cis abiecftifsime,‘perindcac fi nullum haberes uel De Um in cœlisjuel hominem^n terris tuis^qui tibi opemierr e po ftèt, Ahaz nunciabat régi AffÿriorUm,Scruus,inquiens,tuusfum.Hocccrte erat fefecoramEthnicoregeufqucadinfernUm humiliare,idqûe maxima diuini nominis contumclia,quafi DE VS,quem Ifraelitæ colebant^non effet tam potens,'Ô^ tam clcmens,qui amp;poflètamp; uclletipfos tueri, fed necefle haberent externis auxilijs uti,quo fieret, utfaluspopuli Üeijnonferrctur accepta Deo ipfi,fed externo Si impioregi Solenne autem eft Regibus Si Principibus,munire fe,non tantum fuis, uerum-etiamalienis armis.Ac per fe qUidem non eftimpium, alieno auxilio u-ti,fed Ifraclitis diuinitus mandatum crat, ùt contenti fuis ipforum uiri-EaSjgererentbellafiducia DOMINI DEIfui.Quarefiquisrexeo* rum,quacrebatexterna auxilia,manifefte prodebat cordis fui impie-tatem. Quod fi alius quifpiam Princeps aliéna auxilia ita quærit,ut borum fîducia uel fuum ipfius populum,uel uicinum opprimât ty-rannkäifS^ iniufte aut iniuriam fibi illatam uindicet illegitime, hugt; lus nihil minor eft impietas , quam illorum Ifraelitarum : Si pertû net ad eum,quodEfaias Capite trigefimo primo ait; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;defceiv

ÎN CAPVT LVIt ËSAIAE duntj'n Acgyptumadauxilium,inequfs fperantes,ÓChabentcs fiduci' amfuperquadrïgïs

IN MVLTITVDINE VIAE T V AE L Alt; BORASTI: NON DIXISTI, QVIESCAM, V Iz TAM MANVS TVAE INVENISTI, PROPTEz REA NON ELANGVISTI ÓCc

Dcfcnpfit antea genera impictatis quæ Ifraelitæ defignabant» Nunc defcribit quanta cura nbsp;follicitudme eaperegerunt» Dcderunt

cnimoperam fuisimptjs facrïs, nonofcitanter, non quafi aliud agenz tes,fed toto animi afFecflu,tnagno labore,óó multo fumptu,adeoque fiz ne ulla intermifsioneXaboras (inquit ) in multitudine uiarum tuarum. DEVS unam tibiuiatnfalutispropofuit, uidc!icet,obedientiam uerz bi fui,quae compIeÆ'tur primum quidem fideminpromifsionemde femine Abrahæ,ôi^ Dauidis,quod eft CHRIS T VS,quam fidem cxz citant ôf confirmanteafacra,quae diuina lege præfcripta funt,SC fez cundum earn legem obferuanda. Deinde compleditur etiam dilez dionemproximi.Hæceftfimplicifsimauia confcquendæ falutis. Tn uero quæris SC cxcogitzs tibi multas alias falutis uias, Multa inftituis facra, multos cultus Dei» Hos fedaris tanto ftudio,tam continent! Iabore,ut nunquamcogites, te aliquando uelle cos intermittere, fed dum inucnis uitam manus tuac,dum fpiritum trahis , non defatigaris» Namubinoshabemus: Non rogaftijegendumeff. Non elanguiftfi Necalio affedu his faciendis occuparis quamfiperpetuo tibiinipEs baerendumeflctjadcoque tantafollicitudinc in eis uerfaris, uf fi quid uel minutifsimæ cerimoniolac omiferis, exiftimes te continuo à Sata' noabripicndum. Infignis dcfcriptio curac impiorum hypocritarum inpcragendisfuisfacris.Acprofedorescftnon fidis lacrymis deplo' . randa, quod imptj foieant multo plus curæ, ftudij, operæ,laboris,ô^ fumptusimpendereinfua fidicia facra, quam pij in ucros Dei cultus, quosfeiuntdiuinitusinftitutos.EtquodChriftus de filrjs huius feculi dicit,qudd fint prudentiores in fua genera tionc,quam filq lucis,idem ez tiam hic dicendum eft,quôd hypocritæ maiori follicitudine impietatem fuam,quaadinfernumproperant,conficiunt,quam uere pq fuam piez tatem,quaad cœlumperueniunt, SedquæProphetadicif,melius in' telliges, fi hue conféras ftudia Monachorum in fcruandis ftatytis fuoz rum Ordinum,amp;r curas facrificulorum in peragendis facrifieijs Miftaz rum fuarum» An non fuperftitiofus quifque Monach us exiftimauit fc Satanæobnoxium,fînondormiatnodu inea uefte,quam Regula dc' finiuitf'Quot,quæfotc,habentfacrifi'culiCautelas,ut ipfi uocant,cirz ca celebrationem Miflarum,8C ConfecrationcmC Quantum ibi curaz rum,quantum follicitudinis,ne quid praeter praefcriptum agcreturrltaz que trepidant timorc,ubi non eft timor,SC habent confeientiam, ficUt Paulus ait,cauterio notatam» Sed quæ eft tantae follicitudinis SC trepiz dationis utilitas t’Sequitur in Propheta, Pro quo ibllicita timuifti CMaz xima eft cura tua,ut iacra â te excogitata rite peragas» Magnus eft mez tustuus,nequidrituum tuorum fidiciorum prætermiftas.Scd obfc' «fo te, cogita mihi, pro qua tarnen re tantum curae ÖC irepidationis fumas J*

COMMENT, IOAN, BRENT, ssf fumas C MentttaeSjâf !-nei'nonesrccôrdàta,neqiifc6g/itafii inccrd«' tuOjnuni ego perpetuo difsinlulaturus fîtn,qtiôd me non tïmeas C eft, Vts fdre,quaha fint tua facrâ,qiiæ tanta cura 5lt; mctu peragis C Di' campaucis, Mcntitaes. Nonésmeirccordata SCc.hoc eft,Sacra tuà funt men dacia.Non funt cultUs,quibus mci rede ÔC pic recor dans, qui bus ego delcder,quibus bortoreafficiar,ÔCquibus declarare pofsis^ quod me uerc timeas,ac uenereris.Sed potius talcs funt cultus, qui te excæcanC/SCefficiuntjUtnunquam uerepeccatatuaagnofcas, nec me ueretimcaSjfed exiftimcs te bis fan's iultificari, 8C me propter ipfo» peccatatuadifsimulaturum,ac condonaturam, Egoueronon graua* bor tibiadnunciare 5^ patefaccre,quàm nihil plarte tibi profint tua iu-ftida,3^ tua opéra feu facra,qüæ tartta cura facis. Ageenim,fite pc^‘ riculumaliquodcomprachcrtderitjSC cia man cris pro auxilio nbsp;nbsp;libera-»

tionqnum poflùnt te feruxrc omncs congregati tui, hoc cft, omnia fa/, cfa tua,in unum coUeda c* Num poflîint té liberarc omncs uidiméc tuât,quas obtuIi(li,inmontibUs,autfub patulisarboribusc' Num poT funt te eripere omncs Miflæ tuasitl unam accruum congregatæf Nihil ccjtc minus, Scd hos omnes cultus aufcrct uentus,ôô tollet au* ra.Inpcriculis,inneccfsitatc,omniailla facra cuanefccnt, nec afferent quicquaxn uelopis uel auxilif, Ecce fgttur tibij in quam rem impendas curam,ftudium, laborem SC fumptum tuum, nimirum in purum pu-turn fflcndacium,in rem uanifsimam, quæ in nccefsitate non folum nigt; hil affert utilitatisTed ctiam contjcit te in cxtremam internecionem. Ex his difcamus quid fentiendum fit de cultibus «SC facris, quæ huma-' nis traditionibus iaftituuntüt, Cum enimhæc facra rcprarhendun-tur,folent multi uociferari. Quid C An non D E V S honorandua cftc* Nosuero his facris non nifi DE VM honorarc cogitaitius. Quid fail non melius elf ,facrificium in monte facere, Miflâm audire, ad pulfunt campanæ prcccs fuis fecitare,ftatis diebus ieiunare, Ôi id genus a-i lia facra facere,quàm intcrea temporis ociari,ac nihil omnino rci dilt; uinæuicarcf Atquehæcquidcm ilK. Tuuero confidcramilii, quid hoc loco ipiritus fandus de talibus facris condonetur,2lt; quæeis epi-thctatribuat, Vocat enim eaMendacta, Quiditafquia fundatafunt^ nonVerbo Dei,quodeft Veritas,fed humanofomnto,quod elf men-dacium. Prærcrea,non confiant in aduerfis. Non feruant cultorem fuumin periculis. Non prodcrunt,inquit,tibi, Cum clamaueris,Ii-* bcrent te omnia facra tua fimulcolleda, Sed üfquc adco non poflunt telibcrarCjUtnec fcipfa fcruarc queant, fed cuanefccnt in tenues auras. Qiiare aptifsime tribuiturcis epithetonmendaefj. Deinde uocat ea,ObIiuionemt/moris Dei. Nortcs,inquit,meirecordata.Etnon me times, Talia enim facra mentem hypocritarum QC cultorum fuorutn îtaexcæcantjUt præ eis non uideant grauitatem, aut magnitudinenx peccatifui,ncc requirant ueram iuftfciam Chrifti per fîdem, fed exifti-mentfefuis facris pcccatum expia fie,5C iufticiamconfecutos efle, Vb4 autem grauitas peccati non agnofcitur,8C iufticia Chrifti non quæ-ritur,ibinec DE VS rede timetur,nec pic colitur,ncc ucreclcmens ÔC mifericors creditur, Qiia igitur fronte aftcuerabisDEVM his fa* cris honorari î* Honorandus quidem D E V S femper cft,fcd i|s fà/

cr!s, q’Tæ ipfc ucrbo fuo inftituit * non quaé hiimanis fomnrjs éxcö' gitantur. Et fcelcratum eft,fic bciari,ut nihil rci dimnac facia«^, Scd amp;C fcelcratumeftjficncgodäd,utuana,ftulta,impia,öt idolarnca O' pera fadas,Quart,neaberresj ponctibi obocujosuerbnniDd,an/ dffiliumDeijquidateexigatjUt DD VM ucrc honores,Öf rddiufn.x rcdeuaces.

Poftcriorhufuscondortis parsjquaeconfolatuf pios promifsione EuangcIijdeuiuificaHoncafflidorum, amp;nbsp;de uera ac »tefna pace per Chriftumfih'um Dd pracftanda^Potdlautem hæc condom's pars gegt; ncrah'ter inteih'gi.ut fit fenfus.Impitj,qui eonfidunt idolis fuis,peribunf, äfidolacorum euanefccnt.Pqautemjquiconfiduntin Dominum,fer^ uabuntur, QC accipient Confolatiortcm. Deus enim,etli habitat in cx' celfis,tarnenrefpicit humiles,Slt;afflidos,ut uiuificct cos.Et quamuis nonnunquamirafdturpopulofuo ô^ affligiteum.propter pcccata,ta' men non irafeitur perpetuo, nee affligit, uf perdat, fed ut ferner, ut re/ ducat in «iam,ut fanet, Äfreddat ei coniolationcm aeternam. Hrèc gc/ neralis fententia utpia efi;,ita noninepte cum fcopo huius concionis conuenit.

Sedquiapoftcamanifefte concionaturde diuulgatione Euang;^/ lij inter ludæos ÔC Gentes : Creo,inquicns, frudutn labiorum pacetn, pacem,ci qui longe efljamp;S ei qui propc. Et uidetur Petros ex hoc loco concionari, cum in Adis capite fecundo ait : Vobis fada eft repromif fioöffilqsocftriSjôdomnibusQVI LONGEfunt,quofcunqucad' uocauerit Dominus Deus noftcr.Similiter Paulus Ephefcapite fecum do:Venicns,lnquit,euangelifauit P A C EM, uobis,qui PR O C VL aberatis,8if qs,qui PROPE.Iddrco fentiamus Prophetam hoc loco fpedaliter refpicere in rcuelationem Domini noflri Icfu Chrifti, filq Dei,amp;indiuulgationcm Euangelij dus inter Iudæos,quipropeeflê di ccbantur,6óinter Gentcs,quaclongcàfalute aberant.Omncs ecs,in/ quit,Col! edicios uideIicetdeos,amp;S cultores corum aufer et Venrus,S^ tolleruanitas,feueuanefccnt, Quiautemfidudamhabet MEI,hæ' ' reditabitterram pofsidebit ipontem fandum meum. Nunquid ergo Ifraelit3e,qui fedabantur aliéna facra,non habebant fiduciam Do miniDeifui;' An non profitebanturfe fide in ucrum DE VM,0^ ad honorem ueri Dei facra fua faccre C Certe profitebantur,0(f earn ob caulamfieiiiebant in Propbctas,quod ab his arguebantur impieta/ tis fiC incrcdulitatis in DE VM. Sed DEVS non iudicat homf nem fecondum externam oris fui profefsionem. Et didt Propheta 2' liâsîPopuIus hic labijs me honorat,cor autem corum longe eft à me. Etfi cnim humanum cor multa fibi de DEO cogitate ôé polliceri uide/ tur,cum facitfacra à fc excogitata,tarnen nullushominum rede co^ gnoftit D EV M,nec habet ueram fiduciam in D E V M,nec ucre fpc' rat in ipfum , nifi cognofcat QC credat in filium D E I, habeat fi dudam in mifericordiam DEI,propter filium dus. Altj fident de Deo cogitate SCaccedere ad D E VM fine mediatore, fed hi

gomment* IOAN. /BRENT; 88^ idDE VM perucm'renon poffunf. Alt} cogitant de eOjUt de rclpe^ t^orehumanorummeritorum, SkS acccdere eum conantur per merilt; ta fuac ipforum iuibciæ,qiiamfibi in locum Mediatoris conftituunr, fednçchipoituntad DE VMperuenire.Soiiautemhircffteaccedunt Siperueniuncad D E VM, quiacccdunt eum fiduciagratuitae miferi-cordiçeius propter filium ipfius,Dominum noftrum îefumChnftunn Qgareueramhabere itiDE V Mfiduciam,éftcredereinfilium Dcigt; quod propter ipfum DEVSnobisfitpropicius,amp;feruetnosin omni* busmalis. Cumigiturhtc dicatur;QuihabctfiduciamMEIamp;5c,fcn-tiamushæceiTeucrbafihj Dci,difccrnentis ueram fidem â falfa, quólt;l hacc faciatex DEO ido!um,cumfomniateumeflrepropicium,propter opera,ut uocant,operata,feu mérita iacrorum fuorum, ilia autcmapgt; praehendatuerum Deum,cum agnofcit filium Deiy Si credit Deum propter filiumfuum.mifericordem S^propicium elîê, Dicit ergo fi* iius Dei : Qui habet fiduciant MEI, quafî diceret,Is deraum rede ere* dit lt;ji tpcm in Deum,qui in me credit Si fperat. Nemo cnim uenit,uc alias dtcit,adPatrcm,nifi per me. Et, Qui me uidet, uidet ôi^ Patrem ineu{Tt,Ô(rc. Qutdautemfiet ci,qui credit in filium Deic^Hæreditabit, lnquit,tcrram,ô^ pofsidebitmontem fandummeum.Nec omnes pq, qui crediderunt in filium Dei, hæreditate acceperunt externam illatn terram Canaan,quæ pofteris Abrahæ promiflà erat,nec omnes ptj ha* buerunt poflefsionenifuaminexternaHierufalcm, Si Zion,quæ di* âaeftMonsfandus Dei. Quid ergofîbiuult haccpromifsiodehære* ditate terr3e,Slt; poflèfsione montis fandi f Diximus antca hanc con* cionemefl'eEuangelionfili} Dei. Cumigtturregnumfih} Dei non fît dchocmundo,promifsio ifta non cft intelligenda de mundana hafredt* täte Si poflèfsione : Sed h is uerbis, quibus quondam in Lege fignifî* cabâutur externabona,fîgnificantur in Euangelio filij Dei,fpiritua* liaS^cœlcftiabona. Itaquccumait : Qui habet fiduciammei,hærc* ditabû terram,pofsidebit montem fandum meurn, plane idem if* lud cft,quod in Euangelifladicitur; Qui crédit in eum,non périt,fed habet æternam uitam. Hoc nimirum eft hacreditare terram, SC pof* fideremontem fandum Dei,uidcliceteonfequi benedidionemin fe* mine Abrahae, quod cft Chriftus, promiflam, SC efle membrum ue* ræ cccîefîac Dei,ac participate omnia bona , quæ ecclefîæ propter Chriftum Si in Ghrifto funt promiflS. Et tarnen,qui ucre inChri* ftum credant, non confequuntur tantum fpiritualia SC æterna bogt; na,uerumetiam conferuanturfuo tempore etiam mundanis bonis in haccorporaliuita. Primum, inquit, quærite regnum Dei, Si infti* ciam eius,6f hæcomnia,uidelicet, Vidus SC amidus,adi}cientur uo* bis. Et, Nemo cft, qui reliquitdomum aatparentes,autfratrcs,aut uxorem,autliberos,propter regnum Dei, qui nonrccepturus fit muf* to plura in Hoc tempore, SC in feculo uenturo æternam uitam. Quare, etfi multæ funt tribulationes credentium in filium Dei, in hac terra, curat tarnen Deus, ut non folum in futuro feculo habearit cceleftia bona , fed etiam habeant in præfenti feculo terrena bona^ quantum quidem ad fuftentandam uitam fan's eft,ôlt;^ adfalutemeo* rumprodeft.

ProDccItnatedefemitajapudHcbracos eft, Expurgate fcmitam» Sunt uerbajficut antea didum cft,FtIijDd, Et dixit, uidelicct Filius Dci,Agite,Parate uiam,6ó ut intelligatis me rem feriam agcre, itcrum repeto,Parate uiam,expurgatefemitam,toniteoffendicula de uia pO' pulimei,utquotquot meacccdereuoluntjhabeant planum ÔC cxpcdi' tumitcr,ÔC accédantmeinoffenfopcde*Hocprorfusillud eft,quod fi' ,lius Deipoftea in Matthacodixit:Venitead me omnes qui laboratis 86 onerati eftis,amp;^ ego refocillabo uosdubet uiam complanare, uidelicct, omnes prxfertim afflidos SC coritritos, uocans, ut ad feeder it er,fine ullacunlt;ftationeueniant,Ô^â fe falutem accipiant, Vnde 86 fequitur. Quia hacc dicit Excelfus 86 fublimis,habitans æternitatem 86c, Qui an te cœpit diccre,ut uia pra:paretur,8C omnes ad fe uenientes admittangt; tur, is ctiam pergit dicerc,quid benefictjconférât adfeuenientibus, Sed ut haîc uerba maiori obferuantia excipiantur ,exponituf prius, Quis fit ille.qui hæc dicat* Sic autem exponitur, ut fiat antitbefis inter fidicios deos,aut excogitaticios cultus,amp; inter filium Dei. Nam ficii' ctjdrjaut cultusalliganturad unumcertum locum,uel in manufada tcmpla.uel in montem,uel in ua!lem,uel fubter uiridem aut frondofam arborcm,uel ad torrentes aquarum,uel ad prominentes petras,quem/ admodum fupra didum eft.Filius autem Dei excelfus eft 86 fublimis, liabitans in cxcelfo,hoc cft,ExcelfifsimusilIe, ut Stephanus 86 Paulus dicunt,non habitat, non concluditur in manufadis templis , Sed coz/ lum,inquit,mihi fedes eftjôiT terra fcabellum pedum meorum. Deinde fidictj dij aut idola nec fuerunt ab acterno,nec manent inæternum.Vbi cnim nunc funt dtj Gentium lupptter, Apollo, Mercurius,amp;^ reliqua deorum turbac'Vbi facrifiicia eorumC Filius autem Dei habitat azterni/ tatem.Sicut ab aeterno genitus eft à DEO Patrefuo,itaetiam perma/ net tnactcrnum,in fecula Icculor um.Praeter ca fidictj dtj funt prophani, 86 habitat in prophano.Filius autem Dei Sandus eft,^ habitat in fam '' do.Quod paucis quidem dicitur, fed patet latifsimc.Filios enim Dd Sandus eft primnm,quódnulloprorfus uitio aut peccato fit ibrdida/ tus,fed uera,perfeda,0lt;f acternaiufticiaac fanditate præditus. Deim de, quddodio habeat omnemprophanitatem, omnem iniquitatem; Adhæc, quod exigat ab omnibus hominibus ucram 86 puram fandF tatem:practcrea,qudd omnem credentem inipfum iandificet, hoc eft, cfficiatjUt coram DEO fandusreputctur,amp;r donet cumfpiritufan-do,quo reliquias carnis purificet.Poftremo dicitur 86 hoc nomine fan-duSjSf infandobabitare,quodfuperetfuafapientia, fuis confilqs, 86 operibus omnem humanam fapientiam,Cönfilia 86 opcra,nec ulla créa tura,fiuecœleftis fiue terrcftris,pofsit fapientiam filq Dei captu fuo i:ompraehEndcre,ni{iquatcnusipfefefereueIat,amp;^ compræhendi ie fi-nit.Cumigitur fciamus,quis 86 quantus fit is,qui roquitur,audiamus nunc quid loquatur.Ego,inquit,habito quidem in Excelfo, 86 Sando, fedhabito etiam cum contrito 86 humilifpiritu,0i5habitoibi,non ut ta-!emfpiritumomninoconteram,ôf comminuam,fed potius ut uiuifi-tcm. Hoc eft uerum Euangclion de filio Dei DOMFNO noftro lESV

COMMENT. lOAR BRENT. 8$^ IESV CHRISTO.Venttenimfih'usDe'tinhuncmundiirn,2Cfu-fcepit in fe omaes corporis Si animi affediones.afflidiones, pcrturba-ticneSjdoloreSjContritioneSjhumiliationes, anguftias, horrorcs, deni* que quicqixid eft tribulationum Si aduerfitatutn.Efurtjt,fitrjt, fudauit, aißtjContriftatus eftufquc ad mortem,facftus eft obediens ufque ad mortem crucisjaceratus eft corpore,horruit mortem 3ó infernum am mo. Sulcepit aiiteminfehæcaduerfa,noncumpeccato,quemadmo* dumnos ea geftamus, fed fine peccato, idque hant ob caufam, ut pec* catanoftraexpiaret, SC nobis fimiliter affeÂis SCafflidlis fuccurreret* Nonhabemas, iriquitEpiftolaadHebræos, Pontificem,quinonpoft fit condolere infirmitatibus noftrisgt;fed tentatum per omnia iuxta fimi* litudinem abfque peccato.Et kerumtDebuit per omnia fratribus fimi* lis reddijUt mifcricors effet SC fidelis Pontifex in his, quæ apud Deum forent agenda,ad expiandapcccatapopuli.Natn ex hoc quod ipft con* tigit tentatumeffe, poteft 5C tjs, qui tentantur auxih'ari. Itaque filius Dei dicitur habitarecum humili,SC contrite Ipiritu,non hoc tantum no mine,quod faueat his qui funt animo affli(fto,Ä5contrito,fedetiam quod ipfe in fe animiaffiidiones Si conttitiones fofcepcrit, ac in feipfo expertus fit,quaIisfitaffelt;ftusafflidorum8C contritorum, ut inuoca* tus exaudiatjSC aerumnis eorurti fubucriiat,fcu quemadmodum hie di* citur, ut uiuificet fpiritum feuaninium humilium,0C cor contritorum. Hue nunc pertinent omnia ea dilt;fta,quæ tam in Apoftolica,quamin Prophetica fcriptura promittunt miferis SC afHidis præfentiam, cle* mentiam,5C auxilium Domini. Beati,inquit, pauperes fpiritu,quoni* amipforum eft regnum ccelorum. Et iterum: Non opus habent hi, qui ualtdi funt medico,fed qui male habent. Non ucni ad uocandum iu* ftosjfedpeccatoresad poenitentiam.Ac rurfus:Filius hominis ucnif fer uatum,quod perierat. Et alias, Filius hominis non uenit ad perdendas atiimas hominum,fed ad feruandas; Et in Pfalmo : Iuxta eft Dominus his,qui tribulato funt corde. Si humiles ipiritu faluabit.' Ac iterum. Non in finemobliuio eric pauperis, Ac iiiiox. Tu labor em Si dolorem confideras.Tibi derelicftus eftpâuper SCc.Et rurfus.OcuIi eius in pau* peremrefpiciunt. Et iterum. Propter miferiam inopum Si gemitum pauper urn'nunc exurgamdicit Dominus.Item.Populum humilem fal* uumfacics,Ecalias:Eripiensinopemdc manufortiorurn cius,cgcnuni fiC pauperemSCc, Item. SacrificiumDeo, fpirituscontribula£us,cor contritum SChumiliatumDeusnondefpicies, Aciterum.Deus uitam meam adnunciaui tibi, Pofuiftilacrymas mCas in confpecftu tuo SCc. Bt rurfus.Dominus profpexit de excclfb fanefto fuo,Dominus de ccelo in terram afpexit,ut audiret gemitus compeditorum,SCfoluerctfilios morti obnoxios. Et iterum. Dominusinaltishabitat,6C bumiliarefpi* citincœlo SC in terra. Quid plura fPIenus eft Pfalmorum liber his di* Clis, quibus Dominus teftaturafflieftos fibimaximae omnium curat ef* fe,0Cfehis tantoefïèpropinquiorcm, quanto longinquior uidetur, Hæcfuntmeditanda,hæcfunt confidCranda in aduerfis,in conrritio* nefeu perturbationcanimorum,ut confirmemus fidemnoftram Si ex citemur ad inuocationem. Altj, cum animi eorum aduerfis perturban* tur,SC conteruntur.fblent ad execraxiones, ad blaiphemias, ad diabo*

li inuofationcm propcratc.Exifttmant eni'm Deuin eo longiüs r^cefsiC fc,qao^naior elHffl«lt;fïiü.NosautciTgt;fcntiamus,qüódnen Iit cpponu» nius tcmnus offcrcndi'Deo Supplicariones noftraSj quam lt;um aniiro fumus afiïido dCperturbato.Eo enim tempore Deusfcprælenicmfo* re,àS precesexaudicurumpromtfit.Ad quemjinquitpoRca/cfpictam* mfiadpauperculumjamp; contritum rpintvr^ôc trementemfermonesme osfAccedamus igituijin tempore afrtidionis,cum fiducia ad thronum gratiæjUt confequamur milericordiamjöC inueniamus gratiam ad op* portunum auxilium.

Sed pergit fiüus Dei Euangelion fuum adnuncbre. Non cnim in fempKcrnum, inquit, Ittigabo, ncquein perpetuum irafcar, fed egre» dietur fpiritus à facie inea,ÔC flatus ego faciam. Idem fcribi'tur Pfàlm, »oî Non in perpetuum ira(cctur,nequeinæternum coirmtrwbitur» H.rc eft expofiti’o Legis ÔC irædiuinæ,cxquaimmittuntur heminibu» lupplicia propterpcccata.Initioenim,cum Adam peccaflêtjlitigauft Deus cum Adamo propter peccatumjôif iratus,cxpulit cum è Paradi' fo,S^ tradiJit cum omnigcnerifuppliciorumaffligcndum. Sed quidt* Num Deus uoluit perpetuo fic litigarc irafeic' Nihil minus. Promt' fitcnimfuturumjUtcontritocapiteferpentiSjhaec ira plaretur. Dein' de dédit Legem,qua iurgatur cum uniuerfo humano gencre, quia reuelatpeccatum reuclatctiamiram fuam propter pcccatum.Quidi' gitur dicemusrNum hoc iurgium eft perpetuumrnum hare ira eft fcni' piternat'Abfit.Q.’isenimhoininumferuareturf' Sed data eftlex,quac concl idat emnes homines fubpeccatum,amp; oftendat iram Dei,ut pro mifsioexfi Iclcfu Chrifti daretur crcdentibus,qucmadmodum Pau* lus air. Pr vrei ea,Iurgatus eft Deus cum populo ftio '•fraelitico,6C de* clarauit cigt eumitam ruam,multis ôt uarijs Eupplit qs ,præcipuc au' tern caprtuuate Babylonica,qua non folum multi horrendis generibus mortis intericrunt,uerumetiam urbs Hierufalem unacum templo dc' uaftata eft,5lt; rcliquix populiinmiferrimam feruitutem abdudæfunU Hafc fuit grauifsima ira Dei.Num ucro fuit perpétua f Minimeomni* urn,Non in rempfrernum,fnquit,iurgor,neque in perpetuum irafcor« Sed egredietur à facie mca fpiritus,Sc faciam flarus.

Hxc aop;ndix,etfi potcftgeneraliter intelligi dc confolationcmu'' tigatione.SC refocillatione,quahliusDEIecclefiam fuainin quauis af' flidlione cxhilarat Sé confcruat,uidelicet quod filius D E1 mittat fpiri' tumfanîftumin corda fuorum,ÔC confolctur cos iucundo afflatUyta' men quia ea quae pratceduntjConcionantur de reuelato Euangclio Sé officio,quod films Dei in carne fua adminiftrandum fufeepir, ôf mox fequitur dc diuulgatione Euangeli] inter ludæos Sé Genres ftntiamus hatte appendieem praecipue refpicerc in earn fpiritus fanefti mifsionem, quxfadacftindie Pcntccoftcs. Hac cnim mifsione publice teftatum 6^ confirmatum cft,filium DEl habitare cum fpiritu humili Sé contri* to,acuiuificarceum.Hac mifsione promulgatum eft ,iram D E I an* tea Legedenunciitam,SffupplicqsdecIaratam,iamucreplacatam ef fe. Hacmifsioneuulgatum eft,D E VM non ampliushtigareamp;iur' garicum populofuo,fedeflèindulgentemPatrem, quiadoptet eos it» Éios Sé bxredes omnium cotkftium bonorum fuorum. Cum cnim

“ — nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- Chriftu»

Chnftus mittcret nomine fuo fpin'tum fancîum Apoftohs reliquis, in die Pentecoftes,0(S ornaret eos illuftrifsimo dono ædendorum mira' culorum,publicèteftifîcatus eft fecfle ÔC uerum Mefsiam, uerum fihum Dei. Quo teftificato 8C confirmato,confirmabatur etiam,irain Dei placatam effe,D E VM efleindulgentifsimum Patrcm,6ó con tri' tos feuatfliclos primas apud D E V M tenerc, Hoccnim fibiuuItE' UangcliondeMefsia fiiio Dei,quemadmodumPropheta: de co func concionati. Quarejfiquisaffligitur,0^ follicitatur putare,feaDEO dcfertum,proponac fibilianc concionem ob oculos , meminerit diei Pentecoftes,quo confirmatum eft, quod'ira Deinori fit perpétua, fed quod DEVS refpiciat afflidos, habitée cum affliclis,^ uiuificet eos fpiritu fando fuo, ut Ô£^ in præfenti feculo habeant confolationcm, ac malorum mitigationem,^ in futurofeculogt; æternam QC beatam Uitam. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-,

Seddicctquirpiam.Quidneceflc eft,ut DEVS fufcipiattotpro«’ mifsionibus afflt Aos Sgt;C humiles confolandos QC uiuificandos,cum poft fetefficerCjUtpopulus fuusnunquamaffligeretur,nec humilis 8C ab* icAus ficretc’ Num enim non omnia adminiftrat f Quid ergo irafeiturç* quid affligitffi mox uult iram remittcre,0(? affliAioni mederi C An non hoeperiride eft,acfiquis üicitîo fuo dicer et î Sine, uulnercm te in cru* re,æ confeftim fanabot* Quin potius abftineat ab inferendo uulncrc, ut non opus habeat operam aliquam ad conferendam fanitatem fume* re.Vt hæc obieAio diluatur,exponit filius Dei caufam affliAionis,qua eccfefiaciusprcmitur, 00 commémorât uerum modum ,quo confert falutem in ecclefiam fuam. Propter iniquitatem auariciæ eius, inquit, iratus fumjSC percufsicum ôd’c.Videtur quidem hoc dici de uno tantum geriere pcccati,quod ufitatè uocant Auariciam t Sed quemadmo-dum filius Dei concionatur hie de generali falute fua,quam offert uni* uerfo humano generi, itä concionatur etiam de generali peccato, quo ab initio urtiuerfum humanum genus corruptum fuit, Vocat autem hoc peccatum JJS2 hoc eft,fuam ipfius utilitatem, fuum commodum, fuum lucrum,uel etiam praedationem.Adam enim initio uiolauit prac-ceptum Domini /de non uefeendo fruAu arboris feientiæ boni ÔÇ ma-hjCxhocaffeAu, qudduolueritefu huiUsfruAus magna fibicommo-da,magria lucra comparare,uidelicet,ut fieret DEO æqualis,fciens bo num ÔC malum. Hic affe Aus propagatus eft in uniuerfum humanum genus,ut omnes natura ftudeant auariciæ,hoc eft,fuis commodis, non autemobedientiauerbi DEl,quafôla Comparantur ueracommoda, redinobedientia,iniufticia impietate.Dicit ergo filius Dei. Non ira-feor fine caula humano generijfed irafeor ei, percutio âS affligo homines,abfcondo ab eis faciem meam,Ô!r indignor,immitto in cos uarias æ-rumnas,malcdico terræ corum,ut neceffe habeant in fudore uultus uc fei pane fuo,propter iniquitatem auariciæ corum. Sic corrupt! funt, iam inde ab initio,ab Adamo,par ente eórum,ut non quærant, nifi quæ fuafunt,ô«f quærant ea,abnegati0nc DEfiuiolatione uerbi DEfadeo-que horrendis quibufque fceleribus. Cum igitur fordidati fint o -mni generc peccati,ego uicifsim imraittoineosomne genus maledft'

(flionis 2gt;C fupplidorum. Scd quid fit Ciim ego aftligo cos, fup' plicqs ia eos animadaerto,tum ipfi abeunt uagiin uia cordis fui. Qiid inaior iinmittitur afflîÆo, eo magis ipfi fiirlutn deerfum difcuricn' tesjobcrrare folent, Peccato cnina ita cæcati funt, ut nefcfant rcbuà fuis confulere , ac ignorent qua uia , qua ratione fafutcm fibi para* re queanu

Ego igituVjCum uideo ertores SC ærumnas eorurtijtencri non poi' futn, quin rccipiam cos fanandos , QC in ueram falutis uiam rcdiP cendoSjUt ctfi optime meriti funt füpplicia peccato fuo,tarnen mi' tigem eis omniaaduerfa,SC mutem omnes eorum malediCïiones in fcencdiótioneSjquorecipiant ipfi confo!ationem,{n omni Indu ipfo' rum. Nam ubi uulgataledio habet (Rcddidi confolàtiones ipfi SC . lugentibus eius) ficlegendumeft: ReddoConfolationesipfi, SCluCtP busjfeudoloribus SC ærumnisipfius, Sedquæfo te,dicito nobis, quoquot;' modofîlius DEI fanatmiferoshomines,SC reduci; eos in ueram fa' lutis uiam, ut in aduerfis habeant confolationem ÔC liberentur f Audi ergo,quid ipfc concionari pergat. Creo ( inquit ) fruClum, aut potius Sermonem labiorum,hoc eft, inftituo publicam prædieatio' nem Euangehj,quo Euangelio adnunciatur Pax,pax,hoc cft,mul' ta Sc magna pax, ei qui longe eft, uidelicet,Ethnico, 6C ci quiprope, hoc eftjiu dato» Hic eft modus, haêc eft uia, qua Sano homines, di' citfilius DEI, DOMINVS nofter.Poftquamenimexpiauit moP tcfuapcccatumnoftrum,SC reconciliauit nos cum DEO Patrefuo,' tnifit fpiritum faneftum in die Pehfecoftes , Sc inftituit Apoftolicum ininifterium, utEuangelion diuulgaretur in uniuerfum orbem tcp rac,0Cadnunciaret remifaionem peccatorum,SC pacem fed placatio' nemirx DEI omnibus tamiudæis quam Gentibus. Sic enim Pau' lus hunc locum interpretatur,Ephef capite fecundo, Veniens(in' quit ) Euangelifauit pacem uobis, qui procul aberatis, 8C tjs,qui pro' pe» Quare quihuncIcrmonemlabioriim accipiunt fide, confequun' gt;nbsp;tur non folum rcmifsionem peccatorum, SC pacem confeientiæ, ue» rumetiam aeternam uitam 6C falutcm. Qui autem non credunt uangelio, fed funt imptj, his nulla eft pax, dicit filius DEI. Quia quemadmodum nulla eft tranquillitas maris , cum uent/s agifatur, fcdficcommouetur,5Cfurfumdeoffumiacnatur, ut fluCtus eins pro^ i]ciant lutum SCcœnum î itain impijs,aut incredulis,quinonadhibent fidem Euangelio,nulla poteft eftè pax SC tranquillitas , fed iudfeio DEI ita turbantur,ut nonnift horribiles blafphemias euomänt. Obferuandum igitur initio , quod cum dicit: Propter iniquitarcm auariciæ eius irafcor SCc. ftgnifîcer, afflidlioncscfte fuppIiciapeC' cati natura nobis inhærentis. Etfi enim DEVS foiet aliquoties inv mitterc populo fuo afflidioncs,non confideratione peccati,feda' Iqs dccaufisjficut oftendit exemplum lobis,SC cæciapudloannemca.' pitc nono,tamen nifi peccatum in humana natura ex propagatfe* neprimiparcntishaercretjnoneflct ulluslocus afflidioni. Afflidus quidemeft, 8C filius DEI, quamuisinnocenSjSC nulla prorfus pcc' «tilabefordidatus , fed afflidus eft fpontanea aflumptione, ut pec*

COMMCNT; IOAN, BÂÈNT, 393 bitiinl noftrum expiarct, Nam filibuifleteijiicuiffetetiamabfquco' tnniaWiiflioncuitamag^rc. Sic ÔC nos efîcmus prorfusab omni af* flidioneliberijfinon elïcnius peccato obnoxtj. Nunc autem, quia obruci fumuspeccato,immittuntur nobis afflidiones diuinitus , ui per eas de peccato admoneamiir, remedium quæramus. Quare, etfîmundusiniuftegraflàtur in eccleßam feu homines pios, nee dc” bemusiniufticiam8^ crudclitatem mundi approbate, fed innocent!* amnoftram,quoquomodo licet,tucri, tarnen fatendum nobis eft co* ram DEO, quod fi D E V S uellet iniquitatem auariciæ noftræ, na* tura nobis inhacrentis',obferuare,longe maiora 8C grauiora fuppli* cia,quam quae in præfentia nobis accidunt, meriti effemus. Haec co nobis recitantur, ut quicquid afflidionum accident, fiue coram mun* doiuftèjfiue iriiuftè,humilicmur fub potenti manu D E I, ÔC feta* muscrucem,diuinitus impofitam,obedienter,ac dicamus cum Da* uidetSi iniquitates obferuaueris DOMINE, DOMINE, quis fuftinebit t* Sed apud te eft propiciatio. Et cum Paulo î Nihil mi* hiconfeius fum,fedin hoc nonfum iuftificatus. Deinde, cum aitî Abit uagus in uia cordis fui, exponit magnitudincm humanæ cor * ruptionis 8^ prauitatis, DEVS eriim irafeitur SC affligit homines hoc confilio,ut agnofcant peccatum, SC quacrant peccati remifsio* hem, atque abfblutionem, Sed homines ita corrupt! funt, ut quo s grauior eft ira DEI SCafflidio , eo fiant ipfi prauiores , SC longius D E VM fugiant. Cum Adampeccaffet, ÔC audiret uocem D E Ï lrati,non conuertitfead DEV M,fed abit uagus in uia cordis fui, fugit, SC aibfeondit fe à facie DEL Cain repraehenfus propter fra* tricidium,8C audiens maledidiones DEI, non reuertitur ad DO* MIN VM, fed abit uagus inuia cordis fuf, Dicit maiorem efie ini* quftatcmquot;fuam,quam ut ueniam mereatur,ac fugit à ’facie DOMI* NI. Hoc ingenium propagatum eft in uniuerfum humanum ge* nus,ut quotquot iram D EI fentiunt, SC fuac naturae relinquuntur, a* beant uagi in uia cordis fui, ÔC fugiant D E V M, ac fiant fubin* de prauiores, Haec diligentifsimf funt confideranda , ut ft qui in ira D E I SC afdidione conuertuntur ad DOMIN V M,agnofcanC banc conuerfionem* non elfe opus humanac naturæ , fed graiuitac DEI clementiæ , SC ferant cam acceptam non mcricis noftræ iu* fticiæ,fedliberalitati diuinæ bonitatis, Vias eius, inquit, uideo,8C fa* ho cum, Sc reduco cum, SC reddo ei, SC ludui feu dolori eius confolar tioncs,hoc eft, Etfiegooptimo confilio immitto populo meo affli* diones,tamen natura ita deprauatus eft,ut afflidionibus peior fiat, Quare,cumuideam’eumin uqsfuis fubinde magis magifque aberra* re,miferet me calamitatis eius,8C confero in cum falutem mcam ,nuL Io plane ipfiusmerito, fed ex mcra mea dementia Sc bonitate, Vn* de Hieremiæ capite trigefimo primo dicitur : Conuerte mc,8C con* uertar,quia tu D O MIN VS DEVSmeus, Poftquam enim con* uertifti mc,cgi poenitentiam, SC poftquam oftendifti mihi, pereuf* ftitmur meunài Etfi enim apud eundem Prophetam capite decimo* ff /

quinto dïcitunSi conucrtcn'sjconuertam tc. Et Zachariac capkë pri' mo,Conuertiminiadme,5ó conuertar ad uos,dicit D O M I N V S Zebaoth: hoe tarnen non eft intelligendum, quódhomopofsït fe fuk is ipGus uiribus conuertere ad D O M1N V M ï Supra enim oRen-fum eft , quód homo relidus fuis uiribus, abeat uagus in uia cordis fui,Sc magismagifque à uero aberret, Sed cohortatio eft, qua mo^ nemur, ut uocanti D O M IN O ad eonuerfionem , præbeamus nosobedientes» Quae tarnen obedientia non nafeitur in uiribus hult; . manacnaturae,fedeft gratuitum donum Spiritus fanefti. Nos enim fumus delidtis MORT VI,ut Paulus ait, Quemadmodum autem Lazarus mortuus non potuit fcipfum uiuum reddere, SC in fepuL chro crigerCjfed excitatus potentia uocationis filq Dci,furrexit à mor' taisjita nullus hominum poteft fcipfum excitare à peccatis ad uitam iufticiæ,fed neceftària eft potentia diuinac uocationis, tui uoluntas ho' minis,fpiritufandoconucifa,obfequatur. In hoe eft Caritas DEI, inquit loannes, non quód nos dilexerimus D E V M, fed quód i' pfe dilcxerit nos, SC miferit Filium fuum propiciationem pro pecca' tisnoftris, Et Paulus: Eramus natura filij irac,quemadmodum 9C cæteri, fed DEV S, qui diues eft in mifericordia,propter multam ea^ ritatemfuatn,quadilexit nos,etiam cum eflemus MORT V I pce delida, conuiuifieauit nos unà cum CHRISTO SCc. Quare, cum conuerfi ad DOMIN VM , agnofeimus filium cius per fi* dem, non gloricmur de noftra uirtute, fed acceptam feramus falu* tem noftram foli diuinae cicmentiat, 6^ declarcmus nos erga D E-V M honeftate uiiac noftrac gratos. ne quod immerito accepimus, ab ingratis auferatur, Practerea docct modum, quo fànet 8C redu' cat populum fuum,ac reddat ci in ludu, in afflidione , confolatio* nes,cumait:Crco fermoncm labiorum.Hoe intelligendum eft de in* ftitutionc minifterqpracdicandiEuangelijintoto orbe terrarum, cum uidelicetad Apoftolosdidumcft: Itc in uniuerfum mundum,præ' dicatcEuangelionomnicrearurae. QuicredidcritS^^c, Etfi cnimho' minesconuertunturadDEVM,ÔC feruantur fola fpiritus fandi O' pcrationCjUtitur tarnen fpiritus fandus externi minifterîj coopéra* tione,utquemadmoduminagriculturaincrcmcntum foKus DEI eft, plantatio autem SC rigatio organa funt,quibus DE VS incremen* tum fuum effundit, ita in feruanda Ecclefia,falus fit folius DEI Pa* tris fle DOMINI noftriIcfuChrifti,ac Spiritus fandi, conferatur autem fàlus organo fermonis labiorum,feu minifterîj prædicandi E* uangeltj.Euangelion (inquit Paulus) potentiaDei eft ad falutem o* mni credentf.

Nam quo ordine DE V S conférât hominibus falutem fuam, deferibit Paulus ad Romanos'capite dccimo luculenter. Quifquis, ïnquiens, fnuocauerit nomen Domini, faluus erit, Quomodo igi* turinuocabunt eum,in quemnon creduntf Quomodo credent ci, dequononaudiuntt' Qjjomodoaudientabfqucprædicante;' Quo'* modo

itiodo prxdtcabunt, nffi mifsi fuen'nt i Et mox : Ergo fides ex a«ditu eftjauditus per uerbum Dei. Habes in conferenda falutCi Primum edè Mifsionem Dei, Secundum, Prædican'onem, Tergt; tium, Auditum, Quart um, Fidem. Qtiintum, Inuocationem. Hinc fequttur poftremo, Salus. Quod uidcturquidem fimplex dF d:um effc, fed latifsimè patet. Cum enim DE VS ordi'nauerit confecraiierit miniftcrium praedicandi Euangelrj, in organon confe-quot; rendae falutis fuæ ,mamfeftum cft,quôd necThaImudiftæ,nec Magt; humeiiftac Confequuntur falutcm,quia non audi'unt EuangelionChrp fti,ncc audtre uolunt, S)C fi audierint,contemnunt. Manifcftume* tiam eft,quôd hypocritæ,qui negledo aut contempto tninifterio Egt; uangclij,expclt;fiant de ccelo illapîum fpiritus fândif,(pe fua fruftren-lt; tur, Manifeftum quoquc cft, quod cultorcs Rüflàrum Pontificiagt; rumàfâIutefintalicni,quiaMifla Pontificia non cft praedicado Euangt; geitjjfed habetur tantum pro Oblatione aut facrifîcio, ôtf Interim pro.^ hibctur ,nc id quod in ccena dominica pràcdpuum Euangclion eft, pu--blicc,8C lingua uulgo nota recitetur.ïtaquc hi cultores polliccntur fibi faîutem,non per auditum prædltAiiuiùs Ewangchj,fcd per aliénant de occultammurmurationem, Cumautcm,nonmurmuratio Miflâgt; liSjfedpracdicatiôEuangclij fit inftituta in organon'conferendæ ialu^ tis, illi contemnunt Euangclij pracdicationem,dubium non eft, quin falutedcftituantur.

Poftremo duos fadt hominum ordines, quorum hi confequun^i târ frudum fermonis labiorum , qui frudus cft P A X; illi autem non confequuntur. Vnus ordo eft Piorum , qui fermonem Euanlt; gclq fide accipiunt. Pacem, pacem, inquit, ci qui longe cft,ôf ci quf prope, Euangclionenim afïertSC donat æternampacem, ucram ui* delicet rcconciliationem cum DEO, coeleftem foclicitatem om^ nibus hominibus ,fincperfonarum refpCcftu,fiuc Iudxis,fiue Gen*-tibus, fiue Circuncifisjfiue incircuncifis ,quotquot ipfum fide accigt; piunt. Predicate,inquit,Euangclionomnicreaturx. Qui credido rit, uidelicet fiueludxus, fiue Ethnicus,faluus crit. Et Paulus. E-» uangclion eft potentia Deiad falutem OMNI credenti,Iudxo priz mum,fimul SC Græco. Aciterum. Omnis qui fidit illi, non pu-defiet. Non enim eft diftindio ucl ludzi ucl Grxci. Nam idem eft Do MIN VS omnium diucs in omnes inuocantcs fe ♦ Alius cft ordo Impiorum. Hi Euangclion non agnofeunt. Quare nonfo^ ïum non confequuntur paeem SC tranquillitatem,ucrumetiam necefle habent perpetuis procellis ac fludibus iadari. Etfi enim impij uiden^ tur in fumma e flè tranquillitatc,dum D O MIN V S nondum rcuelagt; nerit indicium iuum’.Dicunt enim in corde fuo : Non mouebor à gene^ ratione in generationcm,fcd ero fine malo. Et: Oblitus eft D E V S, ax nbsp;nbsp;;

üertit faciem fuam ne uidcatin finem Et fupra capite uigefimo odauo ' dieSuPereufsimus foedus cum morte, SC cum inferno fecimus padum. Flagelluminundans,cumiranfîerK,non ueniet fuper nos SCc.tarnen

reueîanfc DOMINO lèntentiam feueri fuiiudjcïjadiïerfijsiiiiiïfosji non poflunt amplius confiftere,fcd horroribus mortis inferni itâ tôè bantur,ut nonproîjdant,nifi horrendas exccrationes,8dfummas blaf* phemias aduerfus D E V M ÔC homines,acintereant pcrpetuo cruciâ* tu.Hoc tllud eft,quod alias fi'mplicitcr dicitnr:Qui non credidcrit, con--. demnabiiur.EtîHiSjquiueritati non obtempérant,fed obtempérant iniufticiæjUentura eilindignatio QC nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÔC anxietas, aduer*

fus omnem animam perpetrantis malum,Iudaei primum fimul 6^ Graé ci, EtiterumzCumreudabitur DOMIN VS lES VS decœlo, cum angelis potentiæ fuæ,cum incendio flammac,qui infligtt ultionem fjs,quf nonnouerunt DE VM, Slt;qui nonobediuntEuangelio Do* mini noftri lefu Chrifti qui pœnam lüunt, interitum æternum à h' cie Domini,ôtT a gloria fortitadinis ipfius ÔCc, Quare obediamus E* tiangclio Chrifti,ne in ordine impiorum compræhenfi ,perpetuis flu* (ftibus iademur,fed ut in ordine piorum ucram,cceleftem Qi. aeternani pacemhabeamus.

/-mLAMA, NE CESSES, QVASI TVBA EX* I ,ALTA VOCEM TVAM, ET ANNVN* ^^CIA POPVLO MEO SCELERA E O* RVM, ET DOM VI IACOB PEG GATA EO* RVM ÔCc,

Hoc caput continet piam ÔC cruditam explicationem Ieiunîj,ac poftremo etiam Sabbati, Récitât autem Propheta hanc concionc« fie tjfdem ucrbis,quibus cam DOMIN VS DEVS nofter ipfi di* (ftauit. Hoc enim Prophetæ uocabulum proprie fignificat,uidclicct non earn tantum,quiquæ futur a runt,pracdicit,fed etiam eum,qui pro alio,feu altcrius nomine afiquid dicft,quem nos folemus uocare Procugt; ratorcm, Ofatorem,feuinterpretem, VndeinGenefi capitc uige* fimo, de Abraamo dicitur: Redde uiro uxorcm,ôf orabit pro te. « quia Propheta eft,hoceft,bonuscaüiàrumProcurator,feu Orator»

lt;a/ttlt EtExodicapitcfeptimOjAhefonfratcrtüuserit Propheta tuus,hoc ^^’P’^°‘^“’^ato’'50rator,feulnterprestuus,quemcapite quarto uocal OÔfï GsMofi, Ipfe,inquiens,îoquctur pro te adpopulum, 6^ crit Os tu* Éûttnûn ô^c,Sic ÔC Efaias eft Propheta Dômini,qüod quac Dominus ei di' tftatjô^ dicerc iubet.ca nomine Domini recitct, ac auditoribus inter* prctetur» Quarc Efaias commémorât in hoc capite,iuxta Prophe* lt;æ uocabulum,aut potiusofficium,ucrbisDei,cuius eft Propheta, fort cioncm de leiunio Sabbato, ac reprachcndit hypocrifi'n ludæorum fuorum,ut ueram leiunij Óf Sabbati rationem cxponat» Ac initio Commémorât cohortationem,qua DE VS ipfum addefungendum fiïo officio,Ôd recitandam banc concionem excitawil.CIama,inquif;

Verba flint Dei ad Prophetam fnnm.Iubet autem cumCIamare gut' ture,hoc eii;,fortiter,2lt; alta iioce. Vnde ÔCadditur:Ne ceflcsjhoc eft, Neparcas elamori. Non dames remifle, fed intente. Et utsntdbgas DE VM hoc ferio exigere. Sequitur. Exalta inftar Tubæ uocem tuam. Quid ergo eft damandumf Annundajinquit,populo meo federa eo-rum,8C domui lacobpeccataeorum Hæc eftdefcriptiooffidj Prophe-tarurnjioc eft,eorurn,qui uocati funt ad prædicandum nomine D E Î, uerbumeius. OfRdumenim eorumeft,utnonfoliimdoccant,quærex öle Staple fieri debeantjUcrumetiam repræhendant quæ praueôcT impie à populo gerunruriidqucfaciantexaltationc uocis, damore forti. Hoc autem non lie intelligcnduni cft, qudd D E V S exigat inde-coram uoeiierationem,qualis eft tmih nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;p,xTaio\ó'

yagt;v, In eedefia entîi) omnia debent fieri tt!^nftaya»a', ut Paulus ait :Sed qudd exigat publicam.difertam, confidentem peccatorum repræ-henfionem. Non uult^ut in rcpræheridendis fteleribus tecum ipfc tre-mula uocc muftifes,ut nemo aut paucifsimi,quid dicäs,aut udis inteb ligantifed uult,ut dare,perfpicue, ÔC. diferte ea qine rcpræhenfione di-gna funt exponas,refutes. Nee hoc uult,ut quae occulta funt,publice cffutias,autincerta tanquam certa affirmes,fedut profpiritusfan-diprudentta,occulta,occulte,publica,publice arguas. Ac dicit qui-dem Paulus : Eos, qui peccant eoram omnibus arguc^ut eaeteri timo-retn habeant. Quod certc intelligendum eft,de peccatoribus'Noto-rijs,quositauocant,nonde ijs,quos fortafsis calumniatores diffama^ runt,aut quorum fcelera nec funt publice nota,nec probata. Et itcrum dicit Paulus : Pra’diea fermonem, infta opportune, importune, argue, increpa, Sed mox addit, Exhortarecum omni Ienitate,6C dotffri-na. Et alias. Seruum Domini non oportet pugnarc.fed placidum efl'e crga omne’joropenfum ad docendum,tolerantem malos cum manfuc tudine,crudieatem cos,qui obfiftunt,fi quando det illis DEVS pœni-tentiiinadagnofcendamueritatemamp;fc. Quarc,ut officium miniftro-rum ecdefix eft/celerafortiter rcprachcnderc, ita ctiam officiumeo-rum eft nihil inccrtum,proc€rto affirmarc, nihil occultum diuulgare, ac diligenter cauere,ne reprxhenfio fit aut calumnia,aut contumelia.

Curent igiturminiftriccclefiac, ne prophanus Poeca prndentiuy fuos libellos fcribat,quàm ipfi facras fuas condones habeant. Adfcri-bam Sc hue Auguftini uerba, fi quern fortafsis deledat de hac re fen-’ tentiam eins uiri audire,qui in adminiftranda ccclefia multis admoduni annis uerfatuseft. Confuetudo,inquit,mala,nonafperc,nonduritcr, non modo imperiofo, tollatur,fed magis, docendo,quam iubendo, magis monendo , quam minando. Sic enim agendum eft cum mul-titudine peccantium. Scueritas autem cxerccnda eft in pecca -tapaucorum SCc.Scdhxcdchoc argumentonunc fufficiant.Nosat!

Efaïam reuertemur.Audtamus ergo,qii3c fintiHa fcelera pcccatapö pull Det,quæako clamorefeupubltcè Sgt;C dare adnunaarc,ac repræ-hendere debcauSequitur.Me etcnim indies quaerunt,0^ kite uias me* as uoliint

Hare eft narratio hypocrifeos ludacorum. Si quid aduerfi uel futu* rum timcbatur.uel iam in præfentia incidi Act, fufcipicbant ieiunia, alP quotdiebus,üfquéaduefpcram,ô(f aliaquatdam facra,quorum merp tofperabant femitigaturos tram DE I,ut foelicem uitam tranfigerent. Quodfiucroädueriänihilominus ingraucrccrent,mirabantur,quod DEVS fufferret,utipfistamrcIigJofis,tanjdeuotis,0iftamiuftis ho* minibus,tot ac tantæ calamitates acciderent* Me, inquit,indies quae* runt. Cum poft ieiunia ipforum adhuc affliguntur, non definunt ad-uerfum me mürmurarc. OmninO feire ÔC cognofccrc uolunt, quae fint uiæ mcæ,quac mea confilia, quod conniueam ad ipforum afflidio-ncs. Et adeo impudentes funt,ut rogent me indicia iufticiae, ut audc-ant mecum expoftulare, ôf iudicio contendere, perinde ac fi dTent gens fan(fta,quæ omnem iufticiam compleat, CC legem D EI fui nun-quam uiolent,cgo ueroiniuftus crudeliseflcm,quddpcrmittam, ut immcrito affligantur ♦ leiunamus, inquiunt, fed tu non afpicis nos, non libéras nos ab afflidionibus noftris, Affligimus animas noftras là-me, ôf tarnen itate erga nos gcris,quafiignores,autnon requiras, quantam crucem ad gloriam nominis tui, SC ad teftificandam noftram iufticiam fufeipiamus, Hæc eft peripicua defcriptio ingentj impio-rumhypocritarum. Primumenim murmurant aduerfus D E VM in calamitatibus fuis, tantum non acculant DE VM feu iniufticiac feu er udelitatis, quod finat ip lbs immerito affligi. Exiftimant enim Ic iuftiorcs,quam qui debeant tot ac tantis scrumnis obnoxij eftè. Deinde obtrudunt DEO fua bona opera pro ueraamp; perfeda iufticia» Po-ftremofaciunt quidemopera quædamàDEO ordinata Sgt;C inftituta, fedlaciuntea finepcenitentia,^ mutant legitimum eorum ufum in a-lium fincm,quam in quern à D E O ordinata furit, quia transférant in u pfahonoremfoli Chriftofilio Deidebitam.Huius generis opera fuhti Iciunium, Sacrificia, Oratio, Obferuatio dicrum feftorum,Elecmolÿ-na, alia, Nam leiunium, fiueillud publicum acpoliticum ,fiu€pri-uatumacfpiritualcjfuam habetlaudem ôf ulum,diuinttuscofflriicn-datum, uidelicet ut publico ieiunio admoneamur de præfenti ira Dei, reddamur aptioresadauditum uerbiDei,amp;^ ad preces, Qiialc fuit iciunium Niniuitarum,ô^ regis lofaphat. Priuato autem, ut coercea-mus fobrietate carnem, S£ reddamus earn diuina uirtutc obedientem fpiritui, Iciunium uerohypocritarum, quale nam eftc' Primumieiu-nant fine poenitentia, quia non agnofeunt grauitatem fuorum pecca-torum,fed fentiuntftiuftos,aut fiquid pcccauerint,exiftimant ft expiate pcccata meritis fuæ iufticiæ. Nee agnofeunt officium Chrifti, i fedcontemnunt Euangclion cius. Putant enim ft nonindigereiufticia Chrifti,quippc quod fan's iufticiæ ex fuis iplbrum operibus fibi parare queant.Nec faciunt dignos frudus pœnitentiæ SC fidei, quia in ieiunio retinent fua odia, fuam inuidiam,fuam auariciam,SC innumera alia

•Va üftta.Quarc îeiunantGnepoenitennajidcoque ici'unium corum efi coratn D ti O abominabile. Deinde transfcrunt maieftatcm Chriftx •u opusacmcritumieiunîj fuûMaieftas cnimChriftieft, quôd ipfc fo* lus fit placator irx Dei,S«S meritum iufticiæ noftræ coram D b O, Hy* pocritat autem fentiunt fe opcre iciunq fui placare iram Déi, mere-riiufticiam coram Deo,aut ut p.i7a|wy«i, noui (p^ivanri-mi fomniant.ap' plicarefibimeritumChrifti.leiuniumigitur hypocritarum non fblumi noneft pium,uerumetiam conturacliofum eftinDE VM.Idemdï» cendum eft de Sacrifices, de precibus,d€ obfcruatione dierum fcfto-rum,deeleemofÿn.a,acaltjs id genus operibus,Hæc cnim opéra fuos habent fines,fuos ufus à D E O dcfinitos,nec placent D E O, nifi fiant â ucre poenitcntibus, Scd hypocritac nec ucre poenitcnt,ncc obferuant fines à D E O propofitos, fed tranfgrediuntur cos, amp;nbsp;fîngunt alios fî-nes,acpræfertim hune,quôd fentiant meritis horum operum plaça-riiram D EI, finS parari iufticiam coram D E Ö. Quod cum fit im-pijfsimum,^coram DEO abominabilc,manifcfte fequitur hypo * critaseoipfo cfle coram DEO fcderanfsimos,quo reputant fe ho* neftifsimos.

SedaudiamusconcioncmProphetacdeieiunio.Poftquam enim rc-citauitfentcntiamimpiorumhypocritarumde iciunio fuo,furcipit talc iciuniumrefutandumfi^ damnandum»Ecce,inquit,in die ieiunîj ue* ftri,inucnitur uoluntas ucftrajciunium tune DE O placet,cum feceri-fis uoluntatem Dçi.Faeerc autem Dei uoluntaicm,cft refipifcci c à pcc lt;atis,ÔC facerc frmftus dignos pcenitcntiac.Quare nifi quis refipifcat,ô^ agat pdenitentiam,iciunium cius non placet DEO» Hypocritæ autem, Cum ieiunant, âitantum non faciunt uoluntatem D E I,Ô(S norirefipi-fcunt, ut potius fuarft ipfijrum uoluntatem,Slt; fua uetera peccata eo i' f-pf)die,quo ieiunant,fecientur ÔC impleant. Ad refipifcentiarii cnim r«apoenitentiampertinet,utpaupcrem debitorem tuum non graues, necopprimas.Nam hoc eft caritatis officium,ut t^uod tibi pauperi non lits fieri,alteri ne facias,S^ utdiligasproximumtamdiuitem quàm pau pcrsm.fiçut teipfum. Ecce autem, eo die, quo ieiunatis, repetitis om-nesdebitores fculaborcsueftros.Sicui uel pecuniam,uclfrumenta, Uelaliaucftro laborc parta credidcritis,ea tanta importanitatc ôC du-ritia à debitoribus uel publiée coram iudice,uel priuatim cxigitis,ut ui-deatur,uosnoninaliumufumiciunare,quâmut cum debitoribus uegt; ftris litigctis,ô^ contcndatis.Totum enim feredicm,quo ieiunatis, nihil aliud agitis,quàmut Uacetisexatftioni debitorum,accufationibus, contentionibus ÔC litibus forcnfibus,ô^ ut duriter atque crudcliter tra tîletis reum. Quod cum fit inhumanum, contra officium carita-*is,non eft uobis fie ieiunandum, ut eo præcipuedie,quoieiunatisi tam graues SC molefti fitis egenis amp;nbsp;mifêris debitoribus, uel ut audiatur publice importuna ucftra uociferatio,qua debitum exigitis, ùcl ut audiatur clamor debitorum in cxcelib,feupubIicé,feUin coelo, contra ticftram crudelitatem.Clamorem enim eorurti,quiadurisamp;immiti-busfeeneratoribusaffliguntur, ad coelum ufque ibnarc,teftatur icrip tura Deuteronomîj capite decimoquinto 8^ üigefimo quarto. Ne cia inet,inqui«ns, contra te ad DO MIN VM,Ôlt;: fiat tibi in peccatumlt;t

QajJr Namhuiiifmodiidunium mihipfaceret f Num cxiflimatîsîioC eile iciuaiUiTi mihi gratum , fi quiscertoaliquo toto die affligat anP «na:nruatn,ablhneritiaàabo,à incedatdcmillô,ac inftarbami feuiun cicuruato capite,amp; cubetindutofaccoinpuluerefNum putashocef-fccoram Deo ucreidunarcfNibilccftcminus. Habes quodieiunium Ueo difpliceatjUidclicet fi quiSjtùm abftincat fe à dbo per totum diem, di inccdat tetricus^ac fed cat faced indutus in cinere ÔC pulucr e, non a* gîtüéranipaèiiitcritiam,redpergit cflein Dcurri impius, amp;nbsp;in proxi* mum crudclis.Etficnim abftinentia à cibojincefixis humilis,ôf ueftitus x^biecflus hab^nt fuitiri fuis temporibus ufum,tamen fi ufurpcntur abfi lie pcerutcntia,hoc eft,ucra peccati agnnionc,uera fidc in fîlium Dei, Guérisfrudibusfidci,magis funt impietatisopercuîa,quàm pietatis opera«Eodem mdndiudicandum eft deSacrificijSjde precibus,dc cke* inofyna,de dierum feltorum obferuatione.Quo mihf inquit abâs, mul* titudo uidimaruiri ucftrarumf EtinoxiNeomcniam amp;nbsp;fabbatumS^ 3' lias feftiaitates non feram, Ac rurfus:Cüm exterideritis manus ucftras, auertam ociilos meos à uobis ôifc.Etadditur ratio:Qi”a manus ueftrac plenæ funt fanguine. De eleemofyna aütem dicit Paulus; Si difiribucro incibospauperumomnes faeukates meas.caritatem autem non ha*-beam,nihil mihi prodcft.Quód fi in præftanda eleemofyna exigitur tan tafeucritatecaritaSjquæeitfruiflus poenitentiae,quantaobfecro feueri tare exigitur fîdes quæ eft pars poenitentiæ lt;nbsp;Fides autem non cft,fed infiJslitaSjfi qjisfcntitfefemeritocléernbfynæ fua? uelplaeare ira ni Detuel applicare fibiplacationem per Chriftum impetratam. Sedde elecmofynaahâs.Nunc deieiunio pergemus, Audiuimus,quôdieiuni utn Deo difplieeat, Nuncaudiamus, quod dpheest. Sequitur cnim» Nonne hoc cft magis ieiunium,quod elegi, Difiolucre colligationesin» pietatis ôf e.Kecitat ucros frudus pcenitentiegt;ut doceat.iciunium lum demum Deo placere,cum ucra agitur pœnitentia^ Non récitât autem opéra primx tabulae de fidcSCdiledione Dcijproptcrcaquôdaliâsco* piofeeaexpofuerit, SCimpietatem ac idolatriam populi repræhende* rit,fed récitât tantüm opéra fecundæ tabulæ feu opera Carit?ris,quód in bac concionc, cum non pofsint omnia fimul dici, hoc tantum’ âfga* «nentumtradandum fufcepifièu

Primum ell, Di ffoluere coltuîa riones rd Cen debitoris, Soluere fit*' fciculos iugijfeu opprcfsionfs, Dimittere Itberos cos,qui funt confia* erfFbdi# nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;contriti,adcoqucomneonus,cnfneiugum dirumperc. Hæco*

ÆrrfF '^''*^^*^’^'^^^*'^^^k^’'*sdebitorum,dechirographis,de libellis ratioci* L narijsjdeRcgiftriSjdeligneisbacillis, quosdicasuocant,âfdeakjsid genusrebus,quibus Creditorcs autFoeneratores tenènt fibi debito* resobnoxios ÔC obfiridos, Hac enim funtcollfgationes, hi funtfafik culijhaec funtiug3,quæ paupercs debitoresita premunt, utnen folum de rcliquis fuis facultatibus,uerumetiam de libertate corporis, fiC toti' us familiæ fuæ periclitentur, Docet igitur Propheta,quôd fi quis ue* lit pie ieiunarCjdebeat ucram agere pœnirentiam,ac ueros frudus pce nitentiæproferreJnter cosautcmfiudusnon poftremum locum ob* «net fyncera caritas in proximum,cuius cariratis opus eft, ut non gra* »cspauperemdebitoremduracxadione,fcdut difrumpas Regiftra, lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;literas.

COMMENT. IOAN. BRENT. set lîteraSjChirographa, dicas, libellos Rat!onaiio9,5v quicqufd eft harum rerartijquibus tu cum obrtrieftum tenes, SiS remittas ac condones ci de bita,quograuifuoonereliberetur. Quid ergo dicemus f Annonli* cec homini pio debitafua iuxtalitèrasaut Regiftra debitorum cxigC' re, fedneceflehabet Regiftra difrumpere,óó débitaremitteref' Vbi ergomanent contraeftus, ubipaefta, ubiconuentaf Fife initio facien^ dum eft diferimen inter débita, dcindeetiaminterdcbitorcs.Namfi debitum fuerit iniuftum,ex iniufto contracTu, ex illegitimis ufuris,res ipfa docet, 5^ ucritaspoznitentiæexigitjUttale debitum remittatur. Si quern defraudaui, inquit Zachæus , reddo quadr uplum. Et ucra eft feucentia Auguftini, Peccatum non dimittitur, niG ablaturn, cum fic' ripotcft,reftituatur. Quomodo enimueram agesdelicftorumpœnF tentiam, ft pergas furtum retinere fquot; Quod fi iniuftc ablatum reftitU' endum,autpro eofatisfaciendum eft, profedo remittendum etiam eft, quodiniuftefiC illegitime debetur. InHiercmiacapite trigefimo quarto, dimittunturfcrui Hebrxi liberi, quod contra legem feruitu^ tifubieifti fuerant,Scd poftquam retrahuntur/nferuitutemjminatur D O MIN V S Regt ÔÔ Principibus eius, non tantum captiuitatem, uerumetiam urbis ôf regionis deuaftationem. Quocxcmplodocc-' mur,quód quae iniufte ÔC illegitime exiguntur, afférant fecum præfen* tem internecionem. Quod autem debitum iuftum.uel ex commoda^ to, uel ex iufto 8C legitimo contradu fucrit, ibi habenda eftratio debi-toris. Nam ft debitor fuerit(bluendo, licebitpiohomini,iuxtapa(fta, literas, chirographa, ÔC alia yajxnc«, debitum exigerc. In quem enim u* fum magiftratus 8C leges diuinitus effent inftituta,fi pio homini nonli-cercttjs utif Narrant olimamicum amicopecuniamcommodatonu^ tneraflê, fed creditorem exegiffc ab alterochirographum,quofcpcgt; cuniam accepiffè teftetur. Cùm autem amicus admirarctur,fibi non tantum fideiapud amicum efte, utpecuniam abfcpchirographocrc' deretipfi,8C quaff expoftulandodicerct : Hui tam vofxfKMçCRcfpon* diffèalterumferuntï Rede fane. Namchirographumexigotofx.iKMç, ut pecuniam recipiam c^iAixwç. Prudens admodum refponfum,quo fF gnificatur,quódad conferuandam concordiam inter emptores,uen* ditorcs,óif alios ncgociatores,neceflàrius fît ufus Iiterarum,Regiftrogt; rum , Dicarum ÖC libellorum ♦ Quod fiucro debitor nonfucrit fob uendo, niff exuaturfuis facultatibus, ÄT amittat libertatem jibicer-' te Caritas cxigit,ut quaccunque in tanta necefsitate uolueris,ut faciant tibi homincs,fic 6Ó tu facias illis. Lex Moli alioqui ffc fatis dura,( ita e^ nimferebant eorum hominum mores ) in pauperes tarnen debitores tarn Clemens eft,ut etff permittit creditori auferrepignus,tarnen,fi debitor pauper eft( inquit) non pernodabit apudtepignus,fedfta*^ timreddesei ante Solis occafum. Etmox: Non auferes pignoris lo* co uiduæ ueftimentum. Et paulo ante : Non accipics loco pignoris inferiorem fuperiorem molam, quia animara fuam appofuit tibi. Slt; per legem Zvloff non licet creditori à paupcre pignus auferre,autfi abftiilcrir,neccire habet ante Solis occafum redderc, quantominus Ip cebit pio homini per legemcaritatis,utdebitum,quamuisiuftumS^^ gg

kgitimumapaupcrCjÄTcoquinon eft fblucndo, dunter 8^ i'nhumS' niter exigat, Si cut feruus fuertt, non impie faciet dominus, cum ab eo(ano,fedignauojfeueriusexegcrit mediocremSCconuenientcm laborcm.Sedfi feruus fuerit grauimorbo affedus, quis non damna^ ret crudelitatem domini, ft ab ipfo confuetos laborcs exigcret Sic împiuin non eft légitima débita, legitime ab ijs, qui funt foluendo,cxi/ gère, Impium autem, crudele eft, egenos exadione debiti ita gra» uare,ut de omnibus reliquis fortunis fuis, ac etiam de uidu,de libcrta' tcpericlitentur. Rede enimà ueteribus didum eft: Summumius, fumrha fæpe iniuria eft ♦ Quare licet pio homine,in exigendis debitis ius fuum ita perfequi,ut tarnen interea non obliuifeatur offîdorum ca^ ritatiSjCÛmilledebeat quidem tibi pecuniam,autfrumenta, tuautem debcas ci uicifsim Caritatem,feudiledionem, quam Apoftolus di* citefle legis confummationem ♦ Hæc quidem de Creditoribus dû da funt. Vicifsim autem confiderent Debitores, quod ipibrum fit of' ficium.Nonenimidcirco licetipfis ignauis ô(rceftatoribuselïè,quod Creditorcs iubentur meminifle Caritatis, SC difrumperc Libellos aC Regiftra,fedfciant deipfis didum effeapud MatthacumtHabctobc' neuolentiam cum aduerfario tuo cito, dum es cum illo in uia,ne quan' do te tradat aduerfariusiudici, ÔCludcxtradatteminiftro,6Ccontj' ciaris in careerem 5Cc. Et apud Paulum: Redditcomnibus,quodde' betur. Cui tributum,tributum, Cui uedigal,uedigal,cui timorein,ti morcm,cui honorem,honorem.Neminiquicquam debeatis,nifihoc ut inuicem diligatis ôifc. Non applaudatigitur Debitor fuæceflâtio* nidodrina Creditori tradita,fedpotius confideretfuumofRcium,ô^ det operam, quo ad eius fieripoteft, ut quod ciuiliter debet,ciuiliter C' tiam perfoluat,habeatque pacem cum omnibus,non creditoribus tan» tum,fed etiam alîjs hominibus.

Secundum eft, Frangere feu diftribucrc efurienti pancm ♦ EgC' nos,afflidos, uagos, extorres, cxules,introducereindomum,fcu hO' fpitio exciperc, ÔC Nudum ueftirc. Sunt amp;nbsp;hæc operaCaritatiSjquîfc adueram poenitentiam neceflâria funt, Piuscnimomninorationem habere debet pauperum Öó miferorum hominum. Sic 8C lobcnume rat opera ptj. Si negaui,quod uolebant,paupcribus, fîCoculos uiduæ «xpedarc feci. Si comedi bucccllam folus, non comedit pupillus ex ea. Et mox : Si defpexi prætereuntem, co quod non habuerit indu/ mentum , amp;nbsp;abfque operimento pauperem » Si nonbenedixerunt mihi latera eius, ÔC de uellcribus ouium mcarum calefadus eft amp;c. Et loannes Baptifta : Qui habet, inquit, duas tunicas,impcrtiat non habentijamp;S qui habet cfcas,fimilitcr faciat. Et prima Ioannis capitc ter* do: Qui habuerit fubftantiam mundi, Sé uiderit fratrem fuum e* gentem, ôf clauferit uifeera fua ab eo, quomodo caritas D BI nu-net in co f

Tertium. Carnemfuamhondefpicere,ueI,Acarncfuafe non ab/ feondere, Carnem noftram uocatinpræfentia,noncarnem noftrif pfor«m corporis,fed cognatos, confanguineos, propinquos,adeoque proximum quemque, Siue enim origincm noftram refpicimus,ab uno parente,

uno parcntCj Adarno,0^ poftea, Noha defccndimus omncSjSiuc con» fideramus peccatuin,omnes fumuspeccato obnoxrj.'Siucintuemur afdidionesjunufquifque noftrumijfdemmalis,quibusalterum «idee afflidum, obnoxius elt. Itaquehaudimmentounaoninescarodici' mur. Sed hoc cognomen excitare nos debet,ut nullus proximum fu' um contemnataut faftidiat. Nullus auertai uultumfuum^ proximo, quem utdcrit egenum, afflidum, ÔC miferum, Quern enim aides ab gere, dolere, efurirc, fitire, morbis afflidari, tuacaroeft. Autiu' mus , aut fuimus , aut polTumus eflè, quod hic eft ♦ Admonealt; mur igitur ex aliorura miferia , de noftris xrumnis, fiC excitemur ad commiferationcm,utegenis Sc afflidis,quopoflamusofficio,be-nefaciamus.

Sed dices: Quid^ Si caritas cxigit, ut rcmittam debitoribus débita. Si diftribuam egenis meaframenta, Si apcriam meamdomuminho^ fpitium hominum exulum Si uagorum, aclargiar nudis mea ueftb menta, quid mihi ad fuftentandam uitam, Si ad depcllendam efuriem familix meæ reliquum eritc' Miferrimus 6C pauperrimus omnium fi' atn,neccffe eft, fi ad hunc modum diftribuendx erunt facultates mex, Hacquidem funt incredulxcarnis cogitationcs. Hifunt humanxdib fidentix tremores. Sed fpiritus fandus longe aliud fentit, docet,SC promittit.Gum igitur audiuerimusmandata Dei deiuuandis egenis. Si officia Caritatis,audiamus nunc promifsiones Dei, quibus Deus (e hxc officia compenfaturum recipit.

Tunc crumpet quafi aurora lumen tuum* In aurora incipit fe lux folis oftenderc, aefubinde clariuscmergcrc, donee dies fiatclarifsb mus, Luxautem Hcbrxo more fignifîcatfœliçitatcm.Scntentia igitur eft. Si bencfcceris egeno, clarifsima er it fœlicitas tua. Eris longe om* niumfoelicifsimus.Metuis quideminfoelicitatem,fi facultates tuas altjs txpendas, Sed bene confide, tanta erit fœlicitas tua,ut ea omnibus fiat confpicua, Si admiranda.

Sanitas tua citiusorietur. Hoc italcgendum eft: Incrementum foelicitatis tux ftatim germinabit, hoc eft, fœlicitas tua non differ e* tur in longum, fed mox ita germinabit, ut fubinde maior Si fortunatb or fiat. Hoc illud eft,quod Deut, cap.uigefimoodauo dicitur: Si audio ris uocem Domini Deitui, benedidus eris in ciuitatc,in agro,benedb dus frudus uentris tui, Si frudus terrx tux, frudus^ iumentorum tuorum Sic, Benedida horrea tua SCc,

Anteibit faciem tuam iufticia tua. Sic Si in Pfalmo dicitur, Difpep fit,dcdit paupcribus, iufticia cius manet in feculum feculi, Non eft au • tem intelligendum,quodmerito horum operum reputemur coram Deo iufti, nifi fi ea perfede, fine omni uitio, iuxta legem Dei fecerc' mus, fed quod quihxccaritatis opera ex fide facit, habet ccram Deo perpetuum teftimonium iuftieix, quam pofsidet inChriftofilioDd per fidem. Quo etiam refpicit illud in Euangelio: Facite uobis amb cos de mammona iniquitatis, ut cum defeceritis,recipiant uos in xter* natabernacula.

Sc admirabilitcr in omnibus tuis arrumnis amp;nbsp;adqetfis .Pfal.trigefimu-fesio* Nouit Dominus dies immaculatorum, Si hæreditas eorumin' arternum criG Non confundentur in tempore malo, amp;nbsp;in diebus famis faturabuntur 2Cc » Et Pfal, 40, Beatus, qui inteJiigit fuper cgenum Si pauperenijin die mala liberabit cum Dominus, Et Prouerb,2S.Qui dat pauperi,non indigebit,

T une inuocabisjôf Dominus cxaudiet,CIarn2bis,amp;quot; dieet: Ecee ad* fuimPromittitur ctiam benefodoribus pauperum exauditioprecum» Dicit enim Salomon Prouerb.xxi.Quiobdurataurcm fuamadclamo rem paupcris,clamabit Si ipfe, Si non exaudietur. Ergo qui aperit au* rem ad pauperis clamorem,exaudietur Si ipCe eum clamauerit. Et Ec* clef.xxix.Ccneludeeleemoiynam in corde pauperis,8C hçe pro te exo rabit ab omni malo. Nee hoe intelligendum eft,quód opus caritatis im petretmeritoiuo exauditioncm,Nifi enim cxfidcDeuminuocaucris, nullum caritatis opus exauditionem impetrabit,fed intelligendum eft, quod qui ex uera pœnitentia, ac fide benefacit proximo,habet teftiino nium confeientiae, fc in Del uocatione ambulare, Si quia nonpcccaC contra confeient am, pofle confidenter Deum precibus fuis accede* rc,Si exauditionem fperare, non fiducta fui operis,fedtantumfidu* cia Domini noftri lefu Chrifti, propter quem folumpreccsnoftrar a Deo exaudiuntur.

Cacterum ut Propheta promifsioncs de compenfationeofficiotum caritatis tlariUs exponat,repetit ca ofFicia,Si abftuleris,inquiens,dc me diotuicatenam,hoceft, fiaboleueris eaonera Sigrauamina,quibus tibi pauper dcuindus eft , Etfidefierisextenderedigitum, amp;IoquI 0IÎÔ mo2rorem,hoceft,exertodigito minari afflidis debitoribus moefta, dura,0C crudelia. Et fi effuderis efurienti animam tuam,uel cibaueris eum hilariter, ex animo, Si libcraliter, Si afflidam animam fatiaueris, t) s uidelicet,quibus indiget.Hgc, inquâ,fî feceris, quid, putas,tibi fictif Sequitur.

tenebras fignificatur)contingct tibifo».licitas. Et repetitur eadem fen* tentiaeademmctaphora,nonautemtjfdem uerbis, Eritcaligotuafi* cutmeridies, hoceft,infoelicitas tua mutabitur in clarifsimam Si ib luftrifsimam fœlicitatem.

Requiem tibidabit,autDcducet te Dominus femper. Dominus e* rît in omni inftitutotuo dux, tutor 8^ protedor tuus. ApudDomi* num,(inquit Pfalmus)grcftus hominis( bencfîci)dirigentur,Ôô uiam e* ius uolet. Cum ceciderit, non collidctur, quia Dominus fupponit ma* num fuam.

Ofla tua liberabit,aut faginabit,fcu impinguabit,amp;r reddet ca robii* ftiora,ut cumalij prae fame contabefcant, turobuftis membris,uelut armatus

armatas amp;nbsp;ad bellum acci'ncftus inccdas.Proucr. xi, Ammajquç bcnegt; lt;iicit,impinguabiturjamp; qui inebr/atjipfe quotp »ncbriabitur,

Eris quafihortus iriiguus, 5)C ficut fons aquarurOjCuius non dcfici • *gt;* ent aquae, Sicut horto irriguo nunquam pçnè, fuis temporibus deeft frudus,necperennifondsfcaturiginiaqua : itabenefico SCliberaliia vgenos nunquam décrit nec cibus nec potus.

Aedificabunturinte defertafcculorumamp;Sc.Hocfictransferendum «rat,Aedificabunturde te defertamundi , cxcitabisfundamcniaeo' rum,quac à generatione in gencrationem interrupta fucrunt, Vocabc ris inftaurator rupturac, Reftitutor femitarum,utquiete habitetur, Hæc omnia ßgnificant beneficum liberalem in pauperes tarn foelf ccm fore, ut familiarafuam iamdtu obfeuratam ÔC collapfam inftauret Uc illuftrct,ac reporter nomen Inftauratoris patriae feu familiæ fuæ.Ho mines huius fcculi exiftimant cum, qui confer! opes fuas Iibcraliter in egenos, magnamfacere bonorum iaóluram, quæ fit incommode nqn fiberis tantum, hacredibufc, ucrumedam uniucrfàc familiæ fuæ, Sed fpiritus fandf us habet longe aliam fentendam. Dicii enim munificum in egenos intantum non atïèrre detrimentum familiæfuæ,utpodus Dominus libcralitate cius excitatus famifiam eius ante multa feeufa eollaplam, iterum fnlfauret ^ac dignitatCjautoritatCjSC opibus illuftre reddat. Vides igitûr,non auariciam, fed libcralitatem in egenos, non Impofturas, fed Eleemofynas cfficerc familias didores,digniores,6C il-luftriores, : nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

At enim,pröIix3C quidem funt haepromifsionesjquas Propheta corn memorauitjCpndidoftcs autem adiedæ,graüifsimæ funt, Si ( inquit ) dilïolueris fafeiculôs deprimentes, ÄS dimittas eos,qui confradifunt, liberossacomnconus difrum^as , Etmox:Sifregerisefuriendpanem tuum,ô^ animam afflidam repleuetis: Quibus uerbis exigitur,ut ege* nisjdon folum débita remittamus, uerumetiam noftras opes,quas ad^ hue pofsidetnus, impendamus, aenôn tantum noncxigamusca,quæ nobis ipfi dcbcnt,fed ctiam numeremus eis adhuc plura ex noftris opi bus,ne quid rerumneceflâriarumeis défit, Ethæcbenefîciapræftan' da funt, non amicis tantum, fed edaminimicis, Inimicis inquam,6^ tjs, quidbi malcfaciunt, debes hoc officium, utcognita egeftate cor um, nonfolum non exigas ab cis, quod tibi debent,uerumetiam de tuisre^ bus egeftatem corum fuftentes,ut non addam, quod ÄS fanguinem S£ animam tuam eis debeas,Hoc cnim fibi uult uera pxoximi caritas.Hoc exigit lex Domini,quæ iubet Dcum ex toto corde,ÄS proximum,ßc«t feipfum diligere. Quis autem hominum natura fua hæc unquam præz ftidt, aut ctiam præftare potuitC Homo tarn deploratæ corruptionis eftjUt uix ab co impetrare queas, quo ex animo bcnefaciat bcneftidoz ri, ÔC rependat acceptum benefidum amico, tantum abefi:,ut benefa* ciat malefadori,Ä^ cxponat,condonato dcbito,opesfuasinimico.Di-cemusne ergo,has prolixas promifsioncs fruftra recitari,quódnub lus hominum fit,quiadiedas conditioncs,perfedc, fuis operibus,abfe que omni uitio feruare queat f De hac igitur rc pauca quædam dice* mus, utcögnofeamus,promifsioncs Deinoneflènccuanas,ncc irrt»

ias,ctiam{îadieéljc conditioncs Imt carni falt;flaimpofsibrtes»Namfi banc concionem intclltgas y^jAtttûç, uidelicetfecundumLegisfenten-tiam,cernfsimutn quidemeft, quod ß remiferis paupcrt débita,SC e€' fuderfs ci animamtiiam, confequeris omncmillanibencdidioncnij, quat promifsionibus antca commemoratis propofitacft. Sedqui^i hacc caritatis opera exiguntur à lege,tam perfed3,ut omni careant ui/ tio, Sc oriantur è perfedadikSlioneDei,nuUus autemhominumha' beat perfedam diledionem Dei ÔC proximi, dubium non eft, quin lex Dei congerat in hominem pro bencdidione malcdidioncm. Di? citenim; Maledidus omnis, qui non pcrmanet in omnibus fermons bus huius legis . Si autem intelligashanc concionem tu«7'yÉA()tûç,ui delicet iuxta fcntentiam Euangclq, manifeftum eft, quod habeamus condonationem peccati propter filiumDei, SCdonemuracornemur iufticiaeius perfidem , per quam accipimus etiam fpiritum fanduffl, quietfi non mutât carnemnoftram in fpiritum, ut omnia opera legis in hoc fcc ulo perfcde faciamus, tarnen largitur wires ,.ut compefca4 muscarnem, SC legi Dei aliquo ufque obediamus, ac proximo offi' cia caritatis pracftare ftudeamus ♦ Qua: obedicntia, quod ftudium, non quidem perfcde fatisfacit legi Dci,pcr fe ,fed quiareputamur iU' fti propter C HRIST VM,SC imputatur nobis io fticia C HRI* STI per fidem,idcirco DEVS agnofcit hæc caritatis officia, SC fo* let ea qs benefictjs , quæ promifsionibus antea recitatis continent tur,rependere^ Et tarnen in his , de bonorum opcrum rémunéra* Cione, promiisionibus, non eft obliuioni tradendum,quôd ea fit con* ditioregniC H RIS T I, ut ctfi pio SCmunifico erga pauperesnon contingit remuneratio corporalium bonorum in hoc feculo,conlt; tingat tarnen ei remuneratio fpirftualium ÔC acternorum bonorum in futuro feculo, in regno Dei ♦ Quarc pt) nullam pianefaciunt iadu* ramfuarum rerum, quod cumnonrrependantureisabhominibusin hac corporali uita,rependuntur tarnen ets longe omnium copiofifsime a Deo Patrenoftrojincoelcfti regno, -i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-î

lt;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Qucmadmodum ludaci pcccabant praua ieiuntj obfcruatione, quod ieiunarent quidem externa cibi abftinentia,fcd fine pœniten* tia,ita SCfinc pcenitentia agebant Sabbata, DEV Seniminffi* tuerat ocium Sabbati,non quod corporali ocio per fedeledaretur* Et folet ocium hominibus effe multorum malorum occafio. Ocia, inquitilkjdant uitia» Vel,ficut noftræliteræ loquuntur. Multam maliciam docuit ociofitas ♦ Et alias: Homines nihil agendo,diicunt male agere ♦ Quare DEVS non inftituit Sabbatum, quod ientiat Gbi externo SC corporali odo per l^fatisfferijfedalqs de caufis.

Pfimum, ut Sabbatum eflet moniimenrum creadom's huius muiidt, Vtdebat eniin dilatatione Gentium à Diluuio futurum , ut memoria creacionis mundi dilaberetur Sgt;C obhtcraretur, ac mub tosfore,quiaufurieflentimpudenter affirmare,mundum hunc,non crcatum, fed ab æterno conftitifîè, Vifum igitur elf Sabbatum iiv ftituere,ut eflêt publicum ad poftcros monumentum, quod mun^ dus non conftiterit ab æterno, fed acceperit initiuma DOMINO DEO crcatore omnium rerum. Hoc enim fibi uolunt uerba Icgis, cumininftitutioneautpotiusconfirmationcSabbatiadditur:Scx diC' bus fecit DEVS coelum, terram, mare, amp;nbsp;omnia quæ in eis funt. Ec rcquieuicdiefeptimo, Idcirco benedixit DOMIN VS diei Sabbati, fancflificauit cum.

Deinde inftitutum eft ocium Sabbati, ut reliquis operis inter* mifsis conferretur opera ad audiendum amp;nbsp;difcendum uerbum DEI, quo uera doArina de D E O , de timoré D E I, de fide in D E V M, de obedientia pracftandaD E O, de confequenda uera iufticia ÔC. bcatitudine non folum conferuaretur inter auditores praefcntis aetatis, fed etiam propagaretur ad pofteritatcm, Hæ funt honeftifsimaj caufc inftitutionis Sabbati, Sed ludæis nihil ha* rum rerum curac erat, Collocabant obferuationcm Sabbati tan* tuminexternoocio. Et fi quando uel audiebant conciones, uel ia* crificabant , cxiftimaucrunt his operibus Sabbato probe fatisfa* dum, Interca temporis nulla habebatur ratio agenda: ueræ pœ-nitentia:, ac fedandi ucrbi DEI, quod Sabbato adnunciabatur î Sed uel helluabantur,ucl tranfigcbant ocium ludo , Alij ne exter* num quidem ocium obferuabant, fed negociabantur , dabant o* peram negledo omni iacrorum cultu , mercimonijs fuis uenden -dis emendis,qucmadmodum fcriptum eftHieremiac capite deci* mofcptimo, 3^ Nehemiac decimotertio, Itaque Sabbatum inftitu* turn quidem crat,ut populus eo die difceret facere DEI uolunta* tern , ipfi autem pergebant facere S V A M uoluntatem. Inftitu* turn erat Sabbatum , ut populus ambularet in DEI uia , ipfi au* tem pergebant ambulare in SV A uia, Inftitutum erat Sabbatum, ut populus audiret amp;nbsp;feruaret, quae DEVS loqucretur, praeci* peret, Ipfi autem cogebant feruos SCancillas fuas audire fiC ferua* re,qua:IPSI loquerentur ÔC pracciperent. Ac breuiter,nihil minus, quàm uerus Sabbati ufus ac finis confidcrabatur, Quarc fufeipit Pro* pheta conciunculam de Sabbato habendam,ut exponat, quæ fit uera obferuandi Sabbati ratio.

Primum, Si auerteris, inquit,a Sabbato pedem tuum,ne facias tu* amuoluntatemindiefandomeo.Etmox: Sinoninuenietur uoluntas tua, Htc ftatim fignificat, quae fit uiolatio, quae fit uera obferuatio Sabbati. Iudacienim,etfiintermittebantrufticas operas in Sabbato,ta* men pergebant facere S V A M, humanam uidelicet,0C carnalem uo* luntatem. Hacc autem uoluntas, natura fua impia eft,00 iniqua.Sen* fusjinqait, 0^ cogitatio humant cordis mala funt abadolefccntia fua^

EtitcrumtOranis homo mcndax. EttOmnes declinaueriintjfimuliti' utiles fadi funcnon eft qui faciat bonumjUe unus quidem. Et Paulus» Noui ( inquit ) quod nonhabitct in mCjhoc eft,in carnemea,bonum.Et alias dicit Chriftus.Ex corde exeunt cogitationes malæ,cædes, adulte-' ria, ftupra, furta, falfa teftimonia, blafphemiæ : hæc funt quæ coinquu nant hominem 06c. Facereigiturfuam,hoceft, humanam feu carna' Iemuoluntatem,eft impie S6 inique facere. Ad ueram autemSabbati obferuationcmexigitur,utfacias,non T VAM, fed DEI uolunta^ tem» Voluntas Dei eft,ut declines à male, amp;nbsp;facias bonum. Voluntas Deleft, ut agnofcaspeccatum,06crcdas peccatum remitti tibi pro^ ptcr promiftum Chriftum, ac obedias uocationi uerbi Dei ex fide, Quaread ueram Sabbatiobferuationcmneceflariumeft,utagnito ex legepeccato,06conceptaexaudituEuangelij fide,mandatisDeidili-genterobfequaris»

Deinde,Sinonfacis,inqutt,uias tuas, Qualis eft, natura, uoluntas noftra,tales etiam funt uiae noftræ. Voluntas noftra, impia eft, ÔC ini' qua.T a lis enim fada eft,ex peccato originali,fic etiam uiæ noftræ funt impiæ Si iniquæ.Vnde toties hortantur nos Prophetæ,ut defertis u^s noftris,ambulcmus in uia Domini» Hieremias ait : Reucrtatur unufi quifque à uia fua mala Ô6c. Et Ezechiel: Nunquid uoluntatis meæ eft mors impq,dicit Dominus Deus, Si non potius, ut conuertatur à uîjs fuis f Et in lona :Conuertatur uir à uia fua mala, ôi ab iniquitate quæ eft in manibus Sic^ Viæ autem Domini funt bonæ, ÔC rcdlæ, quiadu-cunt ad ueram iufticiam,ad ueram uitam,ô6 ad ueram ac æternam foEquot; licitatcm. Et hæ uiæ demonftrantur nobis uerbo Dei, lege uidelicet, quaducimurin agnitionem peccati. SiEuangelio,quo cognofcimus filium Dci,expiatorem peccati. Si donamur fpiritu fando, ut uocatio' ni Domini obcdiamus.Quarc,ut Sabbatum rede obfer ucs, neceflè ha bes,uiamtaam,quæeftimpietas66iniquiias,deferere,Ô6 uiam Dotnb ni,quæ eft iuftida,uita Si falus,ambularc»

Præterea,SinonIoquaris,inquit,Tuum fermonera» Hocrefpicit ad fermonem, feu præcepta patrumfamilias. Nam in republica Ifraclp tica patresfamilias non id agebant, ut familia obferuaret fermonem feu præcepta Dci,fed ut obferuaretfuumipforum fermonem Si præ' cepta,D E V S mandabat,ut in die Sabbati familia ociaretur, quo pofi fetdare operam audiendo uerbo Dei,ÔL' cognofeendæ ueræ religio* ni» Patres autem mandabant,ut familia negociaretur,ô6 lucrodomi* nifuiftuderet.Alium fermoncm,alia mandata DE VS, alia Patres fuæ familiæ præfcribebant» Quid ergo die emus f Non fufficit, quod tu paterfamilias ocium agas in Sabbato, Si conféras te ad audiendum uerbum Dei, intcrea autem iubcas femiliam operari. Si tuum fer* monem,tuum præceptum audire,Sedneceflè babes tacere. Si tti* urn fermonem non loqui, ut tantum fermo DEI fönet, ac exciter tarn te, quam familiam tuam, ad ueram obedientiam» Sunt autem hæc', quæ hadenus percurrimus , manifefta periphrafis poeni-tentiæ » Non enim fecerc Suam, fed Dei uoluntatem , non ambu-larcin S VA, fed in Dei uia,non Io qui S V VM,fed Dei fermeoem.

fftuer2magcrepœnitentiam,Sç ueramucrbo Dei præftare obedient tûm.Quare cum demum uerum agis Sabbatum,cum ueram agis poc' nicentiamjSC obedienter tefubijeis uoluntati uerbi Dei.Sic enim Pro-pheta dicit.SiabftinucrisàSabbato pedem tuum,utnon ambules iux* j tatuam uoluntatem,in die fando,tum uocabitur,tumeritSabbatum «ucundum,quo Dominus fandificeturjamp;^ honoretur. Et Tum glori-ficasDeumjCum non facis Tuas uias,nee fedîaris Tuam uoluntatem» necloquerisTuumfermonem, Itaquequiadhunc modum obferuat Sabbatum,is uere prxftatcultumDeogratifsimum.Deus autetn.ut cftliberalifsimusrcmunerator J ÔC teneri nonpoteR,quin glorifican* tes ipfum glorificct confert uiciCsim in talem cultorem S)C Sabbati ob-fcruatorem maxima beneficia.Sic enimfequitur.TuncdcIcdîaberis fu-per DomlnOjSC ego fuftollam feu ueham te fuper altitudines terræ,ô^ cibabo aut nutriam te hæreditatc Iacob patris tui.Tria enumcrat beneficia,fed quæ latifsime pateant.

Primum eft. Delcdaberis in Domino. Fîæc efl paXjSiT tranquilli-tas confeientiæ coram Deo, AIij,qui tantum externum fiC cerimonia-Ie agunt Sabbatumjhabent iucundam fuam deledationem, 6ócran-quiliitatemjUidelicet externam amp;nbsp;mundanam,in hoc feculo.lucun-dumenim eft,poft tot dierum laboresociari Suf conquiefcere.Sed qui aguntSabbatum,agendopoenitentiam,confequuntur ueram coram Deo deledationem tranquillitatcm.Cum enim agnitopeccato,cre-dunt fe propter filium Dei habere condonationcm peccati, uidentur fibi emerfiffe ex morte in uitam,SC ex inferno ad coelum. Quod quantum gaudium, quantam læticiam, quam iucundam delctftationem ô(S uoluptatem animo antea horrore mortis 0^ inferni concuflb,0i5 contri* to affcratjUerbis explicari nonpoteft.

Secundum eft. Vchamt'e fupe'r altitudines terræ. Régna Gentium dicuntur Altitudines feu Excclfa terræ. Promittit igitur Dominus Uero obferuatori Sabbati,hoc eft,agenti pœnitentiam,quôd ornâ-turus fit ipfum maieftate,qu!c fuperat maieftatem omnium regum hu •us terræ,80 fadurus fit ipfum exceIfiorem,ficOt Lex loquitur, cundis tieuKu^ Gentibus.Nam qui agit poenitentiam,adoptatur inFilium Dei per fi-dem,proptcr Chriftura. Quidautcm tantæ maieftaticonferripotefte* An non excellentiormaieftaseft,efiefilium DEI cœli,quàm efle filium potentifsimi Monarch» huius terræ f Imo ilia adhanc, ne quidem conferenda eft.

Hæc ita recitantur, perindc ac fi promitterent obferuatori Sabbati earnterrenamhæreditatcm,Slt;bcncdidionem,quæolimpromifla eft per Ifaacum Patriarch» lacob, Gene, capite uigefimofeptimo, QC quæ poftea fæpe repCtita eft. Et Hiercmiæ capite decimofeptimo, promittit obferuatoribus Sabbati maieftatem mundani regni in terra , in urbe Hicrufalcm. Ac profedo ucrifsimum eft, quod DEVS conférât multas ctiam terrenas bendidioncs in earn poli7ti«f», quæ diligenter tuetur publicas ordinationcs feftorum dicrum , mini-fterium uerbi D È I. Agenti autem pœnitentiam, hoc eft, agent!

uerum fabbatum , longc cxccllentior promittitur hærcditas , qwanj quac eft huius terne. Nam di dum eft Genefis capite uigefimo ecHauo ad PatriarchamIacob, Benedicentur infeminc tuocundae tribus tei' ræ. Hoc dido promiititur de poftcritate Iacob,Chriftus filius Dci, quialFeratfecum omnibus crcdentibusinipfumcozleßem benediclio' nem. ïcaquehæreditasIacobPatriarchæ,eftbenediâ:io omnium co:* kftium bor»orum,quaf credentibus propter fernen Iacob,qui eG. Chrf ftusjcontingunt. Poftquam igitur is, qui agit pœnitentiam adoptatur lt;n filium Dei propter Chriftum,fit etiam propter ipfum haeres omnia benedidionis, adcoque omnis cœleftis maieflatis. Quo beneficie nihil eftnecfublimius,ncc cxcellentius, Quarc in hoc præcipue ftudiura incumbamuSjUt pœnitentiam agendo,uerum Sabbatum agamus,quo 0^ Here cœleftia beneficia confequamur. Nam cxhibitionchorumbc' neficiorum,nihilccrtiuseirc,confirmaturappcndiccinfinehuius con* ciunculae : Os Domini locutum eft, Quas hadenus promifsioncs re* cenfui, nonfunt humanæ n«gac,fcdfunt uerba oris Domini, qui ut eft omnipotens omniumrcrumcreator,öTgubernator, itaeft ^firmus ac conftans omnium promifsionum fuarum feruator. De ucritX' te igitur hai um promifsionum,quæ funt enumeratæ, tam non eft dU' bitandum,quimcertumac uerumeft,DE VMefle. Aufer enim à Deo ueritatemSdeertitudinemuerbi fui,Slt; Deum ipfum abftulifti, acabolcuifti*

Ecce non est abbreviata manvs DOMINI, VT SALVARB NEQVEAT: NE' Q_VE AGGRAVATA EST AVRIS EIVS amp;c.

Sæpemirari folent,non hypocritætantum,quifupra dixeruntî Quare ieiunamus, ôf tu non afpieis C oerumetiam pq homines, quod cum DEVS faueat humano generi,fiG tarnen adaerumnas öi afflf «ftioneseius ac praifertim ecclcfiac populi fui conniueat,perindeacft nullaprorfus cura falutis eius tencretur. Nonenim deeft DEO iu^ uandl poteftas,quód fit omnipotens rcrum omnium creator Suf guber nator,nec deeft ei uoluntas,quod fit natura fua démens ac mifericors. Quam uoluntatem fignifîcâuit etiam multis promifsionibus ♦ Cum igitur fit uerax,ö(5 promifsi conftantifsimus feruator, mirandum uidc' tur,curpcrmittat,uthomines,ac præfertimecclefiafua, nunc bellis, nunc perfccutionibus, nunc fame,nunc infamia, nunc morbis,ac tan* dem morte quoque, tarn mifere QC tarn foede afflidetur. De hoc ar* gumento fufeipit Propheta in hoc capite concionem habendam,ut ex* ponatcaulam,cur DE VS, quamuis multis prccibus inuocatus, ad afi fiidiones populi fui conniueat,ô^ ut oftendat uiam, qua populus li* berationem falutcm cónfcquatur, Ac uerè memorabilis eft con* cio, ex Prophetico SiC Apoftolico, adeoque heroico fpiritu profe» da.

da. Confiât autem, pro more Propheticarum 6ó Äpoftoh'carum con* cionum,duabuspræcipuè partibus. Prior eft Catalogus bene longus peccatorum fcelerumjquæ defignabat populus Dei. Hie autem ca* talogus idcirco commemoratur, ut populus caulam iræ Dei agnofcat, fiCconcipiattimoremDei,acexcitetur ad quærendam ueramdiuinae iræ placaiionem.

Pofterior continet Euangelion de filio Dei Domino noftro'Iefti Chrifto ,qui,cum omnes alij ceftarent,folusproccfsitinmediumad uindicandum, liberandum populum fuum à tyrannidc peccati,mor tis amp;nbsp;inferni, ut omnes, qui in ipfum credunt,confequantur ueram redemptionem.

Ecce,inquit,non eft abbreuiata manus Domini, ut ialuare nequeat,' Vosieiunatis quidem, 66 recitatis multas ac longasprcces,6L clama* tis ad Dominum diu no(ftu^,fed nulla contingit uobis liberatio ab af* flidionc.Ecquaeefthuiusrei caufa f Num manus Domini his tempo* ribus tarn mutila,tarn infirma fada eft,ut non queat amplius populum fuumferuaret'Numauriseius ficobdurata eft, utnonpofsit amplius nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

preces 66 clamorem Ecclefiat fuæ exaudire f Nihil certe minus, Deus, uteft natura immutabilis, itafemperferuatfuamomnipotcntiam,06 dementia,Manuseius Temper extentaeftad opemferendam, Aurcs eius (cmperpatulæfuntad exaudiendas prcces. Quid ergo eft,quod ctriieiunamus,oramus,precamur, 66 clamamus,non tarnen exaudi* mur,nec feruamur i Iniquitates, inquit, ueftrai diuidunt inter uos 66 Deumueftrum, Ô6peccataueftra abfeondunt faciemeiusa uobis,nc preces ueftras exaudiat. Oratis quidem, Ô6 inuocatis Deum multis precibus, fed quemadmodum ieiunium ueftrum eft fine pcenitentia, ita 26 orationes ac preces ueftrac funt fine pcenitentia. Exiftimatis uos placaruros iram Deiipia precum ueftrarum recitatione,intereaau* tern temporis,nullamagitis pœnitentiam delidorumueftrorum, 66 nulla eft uobis cura mutandæ fceleratae ueftræuitæ in melius,fed per* gitis femper uetera ftudia impietatis 66 iniquitatis fedari. Quid ergo facial Dominus cquot; Num exaudiat preces hominum tarn fceleratorum, 66 impoenitentiumc'Minime omnium. Vt nemo uere eft Petens,nifi fit Poeniteris,ita nullæ preces Deo gratæ funt, nifi expcenitentia profici-fcantur. Nam quifunt impoenitentes, non deledantur tantum fceleri* em beeur / bus, uerumetiam hoc unum agunt, ut liceat ipfis perpetuo Ô6 fecurc fcelera perpetrate,. Alq quidem aliud genus fceleris.præalijsfedan* dn bufi«:. tur,unum tarnen omnium impoenitentium propofitum Ô6 ftudium eft, fuæ libidini tantifper, dum per uires liccat,gratificari, Cùmigi* turafflidionibus compræhenfiprecantur aDeoIiberationem.quida* liud precantur.quam quod libcrati liceat ipfis fecure pcccare,26 genio fuo indulgereC Scortator morbo affedus, uertit fe ad precandum De* Um,utreftituat ipfum fanitati, Sed quia adhuc eft impoenitens ,noti hoc agit precibus fuis,ut fanitati reftitutus honeftam 66 piam ducat ui* tarn,fed ut fano corpore fuam impudiciriam explore pergat, Hclluo feu Potator uidens aut pruinam , aut wandinem minari damna uiti* bus,attollic oculos in cœl«m,ô6 prec^wf DE VM, wt tucatur fruduni

uinearum, In qucin, oßfecro, ufumfuiddicctjUt liceat ipfi fic demceps, quemadiBodnm hadenusconfucuii, helluadonibus potationibus opeiamdare.

Tales funt preccs impcenitcntium. Et hie eft fintsjiic eft ufus,quem fibi in confequenda ab aduerfis liberadone, ÔC in accipiendis benefit eijs Dei proponunt, Quomodo autem Deustamimpiasprecesex* audiretî' (^omodo Deus,non nolens iniquitatem,adiuuaret fuis be» ncficqs propofitum iniquitadslt; Quare fieri non poteft, ut impoenp tendum preces Deo fint g^ratæ, ôif à Deo exaudiantur. Deinde împœ nitentium preces non proficiftuntur ex fide, Qui enim impudenter fie obftinato animo pergunt impia ôf iniqua facerc, ut nec agnofeunt grauitatem peccati fui,nec tnetuunt magnitudincm irac Dei,ita neeuf lamhabentueramfidemEuangelio Domini noftri lefuChriftidepcc catircmifsione. Nam quiobfequuntur dcfîderio peccati, 8ô accommodant membra fua arma iniurticiæ,acucrfanturfecundum carnem, ficut Paulus loquitur, tantum abeft, ut ueram habeant fi dem in filfum DeijUt etiam fi quam ante habuerunt, fceleribus fuis excutiant, Paulus de uiduis ait ; Si qua fuis, amp;nbsp;maxime familiaribus non prouidet,fi-demabnegauit. Si eftinfidelideterior, Sifidesabnegaturautexcurî-tur incuria Si negligentia ergafuosfamiliares.quomodojobfecro,non excutcrctur ali)s longe horribilioribus peccadsC Et loannes ait: Oui-nis, qui in Chrifto manet ,non pcccat. Omnis qui pcccat, non mdet cum,neccognofcitcum, Etmox: Qui committitpeccatum, ex diabolo cft,quoniam ab initio diabolus peccat,

Manifeftum igitur eft , quod impoenitentes ctfi orant, multas preccs effundunt, tarnen fine ulla uera fide, fine ulla uera fidudamift-ricordiæ Deiper IefumCliriftumorent,acpreccntur,Quomodoau-tem Deus rcfpiccret oradonem fine fide recitatamf quomodo exau* diret prcces fine fiducia effufas f Sine fide, inquit, impofsibilc eft Deo placere. EttQuicquidnoneftexfide, pcccatum eft, Quare nibilcer-tius eft, quam quod impoenitentium preces fint coram Igt;eoabomi-nabiles ♦ Hine ctiam cognofccre licet, quidcaufæ fit, cur Deus in ad-ucrfis magna feueritate exigat preccs, amp;nbsp;omnino uelit inuocarl,uide-Iicet,nondelc(ftatur DEVSipfaprecumredtatfonepcrfe,fedexigit pœnitendam, exigit fidem. Seit nullumhomincm pofte aperta fi-on-tc ad thronumdiuinae maieftatis fuis prccibus acccdere,nifipanite* at cumfcelerum fuorum,amp; ftatuat uocationi Deifcrairc,0fconci-piat fidudam mifericordiæ Dei. Vrget igitur, SiT inftat, ut in aduer-fisconfugiamus inuocatione ad DOMIN VM D E V M no-ftrum.quoexdtemur ad peenitendam, Si fidem, qua: maxime omnium cxigitur, Si qua fola confequimur falutem, propter IE S VM CH RI ST V M filium Dei, SedreuertamuradcondonemProphets ♦ Iniquitates, inquit, ueftræ diuidunt uosà DEO ueftrOjfi^ peccata ueftra in caufa funt, cur DEVS non exaudiat preccs ue* ftras , Non hoc uuk Prophcta,quod DEVS non exaudiat pre* ' CCS propter cas iniquitates * quas iam ante defignauimus , amp;nbsp;ta -men refipuimus , aut quae^^uc natura noftra in carne faacrent:

IB nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Si enim

GOMMENT, IOAN, BRÉNT, Si,n,Dcusbasrefpiceret,amp;has obferuaretj^s fiiftincfc poflèt auf cuius unquam preces cxaudiretT’Sed intelligit cas iniquitates,in qui bus impœnitentes ambularc pergunt, non habent ullam agendæ ueræ pœnitentiæ ràtionem.De peccatis impœnitentium,nô de pec catis pœnicêfium loquitur, Vt enim Chriüus filius Dci uenit ad uo candos peccatores ad poenitentiam, ita uenit etiam ad aperiendum oftiumpœnitendbuSjquo audeant precibus fuis Deum âccedere,ôd ipfum ut Pafrcrtî inuocare.Deimpœnitentibus autem dicitur, Cla^ tnauerunt,nec erat,qui faluos faceret. Ad Dominum,nec exaiidiüit eos,Cæterum,poftq Propheta in genere dixic iniquitates Sc peccatà in caufa eilèjCur Deus non refpiciat iciunia, nec exaudiat preces po/ pull fuijincipif nunc hoc genus diducere in fpecies, ôi. recenfet Ion/ giim cataloguai iniquitatum,amp;^ peccatorum,quæ ab ipfis publice 8d priuatim defignabatur, uthacenumeratione ducat eos inagnitionê magnitudinis peccatorum,8d iræ Dei,8d exciter eosad agendam ue/ ram pocnitentiam,hoc eft,ad côneipiendum timorem Dei, ad qug redam remifsionem peccatoruni,acfpiritum fanâum,quo deinceps non afFedui carnis,fed afFedui fpiritus obfequantur,

Manus ueftræ pollutæ funt fanguine, amp;nbsp;digiti ueftri inic|uitate^ hoc eftjiniquis ccdibus,Siue hóe de cæde Prophetaruniiquos imprj Reges crudeliter interficiebat, fiue de cæde aliorum innocentum ho minuiB,quos magiftratus pro fualibidinc,nulla légitima caufa mor ti adiudicabac, fiue de mutua ciuium cæde intelligatur, certe pcrfpi/ cuum eft ex Efaia alrjs Prophetis,quod frequentia fuerint tam Rc §û quam uufgi homicidia inter Ifraelitas. Efaias in primo capite ait; Cum multiplicaueritis oratiortem,non exaudiam. Manus em ueftræ fanguine plenæ funt. Etiterumftufticia habitâuit ip ea, nunc autem homicidæ.Et OfeasîMaledicftum ôd mcndacium,amp; hoiTjicidium,SC fartum,8^ adulterium inundauérunt, amp;nbsp;Sanguis fanguinem tetigit«. Eft amp;nbsp;de Manaflèjcuius témporibus Efaias aliquandiu concionatus eft, fcriptum,iiij.Reg.xxi3anguinem innoxiû fudit Manaffes mul/ luin nimis,donec impleretpr Hierufalem ufqj ad os.Etfi autem nort omnesfuerunt externi homicidæ, tarnen quia uel commUrticabant cumhomicidisjuel fauebant homicidis’,uelodio profequebantur proximos, uel uirulenter loquebantur de proximis uel adigebânC duritia fuapaupercs adfamem,mcrito omnes in catalogum uiro/ rum fanguinunijfcu homiçidarum referendi crant,Sed de hoc dido copiofiusjfupra in primo capite,

Labiaueftraloquunturmendacium, amp;lirtgua ueftra iniquita/ tem concinnat. Si refpicis publica labia, hoc eft, publicam dodri/ nam facerdotum, non audias, ni fi uana mendacia, ÔC peruerfas nu/ gas, Si autem refpicis priuata labia , in contradibus ôd négocia/ hh

5,4 IN CAPVT LIX, ESAIAß tiôibusciuilibus,nÔaudiasintcr homines nifi meras impôflurâs fisTtrêta.Ita«^ omncs fer mo nes tam in templo,^ in domo,tam in cho ro,q in foro,plcni funtmencîacns»Prophctæ,inqui't Hiercmias,prö plie'abant mendaciiim,amp; facerdotes applaudebant manibus fuis,S^ popu’usmeus dilcxittaha.Et alias: Virfratremfuum dendet,0iuc/ ntatem non loquuntur«Docuerunt enim linguam fuam loqui men/ daaLim,utinique agerent,laborauerunt.

Non eft,qui inuocctiufticiam,nclt;^ eft,qui ludiccf uere. Pro,In/ uocct Kifticîsm,Hebreus legit, Vocat feu damat aut condonatur in iuftida.Si Propheta loqtur de Ecdcftaftids concionibus,fenfus eft, quod inter Ecdeftafticos cÔcionatores,nô fît, ö pie,rclt;ftc,îufte,8^ ue re doceat. Si aût loquitur de forenfîbiis côdonmus feu iudidjs,figni ficat,quod magiftratus nec iufte,nec uerc de côtrouerfrjs duium iudi cet,fed peruertat iudiciû uel odio,uelfauorc,uel munerib.cxcfcatus,

Confidunt in nihili, feu rebus uanis, Loquuntur uana. Concipi unt laborem,amp;J pariuntiniquitatem.HçcintclIigenda funtde impiâ Pfcudoprophetarum,uel fieu t poftea didi fuerunt, Senbî^n: amp;nbsp;Pha nfæorum dodrina,amp;^ de impia fiduda,qu3c ex ilIofU doôrina rond pitur.Scribæ cnim,feu dodores populi, non Ioquiïntur,non deeft ïegcni Domini, ut peeeata agno(cantur:nec docent promifsiones de Mcfsia,ut fides de peccatorum remifsione concipiatur, Sed loquurt (ur docent uana,commenta uideliccthumanà,fabulas an!les,ope/ ra (uperftitiofa magis q pia.Horcantur homines ad facrlficia in excel fis,adthymiamara inuallibus^addecimationes mcntæ,adfimbriaS iieftimentorum,ad certa Ieiunia,ad certas preculas, amp;nbsp;ad multaidge nus opera,quorum meritis affirmant côtingere iufticiam cora DeO, bcatitudinem.Iraq} effîciunt hac fua dolt;ffrina,ut auditorcs concipi ant niagnam quidem fiduciam,fed pariât tandem uanitarem,quia eu confidunt mendacio,aut humano figmento, fidueia eorum uanifsi/ ma fit,amp; pudefiat,neccffè cft. Cœterum,quod hic de impfjs hypocri tis dicitur,Concipiunt Iaborcm,8^ pariunt iniquitatem feu uanitaté, baud raro in feriptura repetitur Job.xv^Côngregatio hypocritæfte ri lis. Et mcx.’Conccpit dolorem,amp; peperit iniquitatem,amp; utérus e/ JUS faliit. Et Pfal. feptimo.Exce parturic iniufticiam, côcepit dolorc,'

peperit iniquitatem. Et Pfafix.Sùb lingua eius labor amp;nbsp;dolor. Si onificaturautêhocdilt;fto,qûod impi) omnibusfuisc^itationibus, confilris,conatiftus,dccretis Sf ôperibus,nihil àliud effîciant ,quani quod feipfosconijciantinaffli(ftiones,8dintcritum. Quod concipi/ unt.uidetur qtiidem ipfis falutare,fed non eft nifî labor, affèrens af/ fl (ftxonem. Quod pariût,uidecurpraxlarum,amp; excclfum,fed eftmc ra uanitasjôt intcritus.Hiceft euentuscÔfiliorum amp;nbsp;operum impiot/, rû, fiue in politicisjfiue ï ecclefiafticis rebus, Ahitophel cxcogitauit:

Mt fcJitione Abfolomi hoc conGIiujiiC Abfolom {narecîcrcÉiir ad co CLibmas patris fui coram uniuerfo Ifrael,ut cuni äüdierit(inqttit) oïs Ifrael,quod fœdauerispatrc tuum ,t'obot‘éntürtécUrh rtianus eoR?4 Hic fuit côceptuSjhic fuit partus Ahitöphelis,fed quidApéfo,alfud Hit,q labor dolor,hoc eft,rails amp;nbsp;tarri infœlix côcCptüs,ut pepcrc tit tarn autori huius confilr),q obfccutori cxtremam intcrrtécionemî' Imptj Pontifices amp;nbsp;fàcrificuli excogitarünt fâcrificiâ in excelfis, Pha/ rifæi excogitarunt uaria facra,quoR2 mcrïtis homines expiarcntpcc/ cata fua,amp;: placarentiram Dci.Sed his cxcogifationibus coriceperuC laborém 8^ pepererunt uartitatém,quia h^c facra fueruhttam autori hus,q fedatoribus exitio,Solum autèm uerbum Dni,quod lége dû cic nos in agnitiôricrri péccatorurri, 8d Euagelioducit rios in fidem re mifsionis peccatorum propter Chriftüm^ amp;nbsp;in obedietiam fidei, af/ fert ueram tranquillitatem,amp; æternam fœlicitatem ♦ Quarc,non hû manæ traditiones,féd folurrt uerbum Domini fedandum eft,

Ouà alpidum rilperûnt,âi telas araneæ texuerunti Qui comedc/ rit 8lt;c*Dicuiltur amp;nbsp;hec de impia dod:rina,8lt; de operibus humanat^ traditionum. Ac profedo peftis ac pernicics,quam afFert inipia do/ diina,amp; uanitas opcKz.quae exhumants traditiömbus ad confequê/ dam cccleftcm falutém facienda fufcij3iüntur,ûixpoftcntmâgis per/ ipicueadumbrarijamp;f cxplicâri,qüam Ouis afpidum,feu ut air) inter/ precâtur,Bafîlifci,amp; relis arenearum,Oua, inqüit,Bafilifci fouêt,S^ telas araneæ téxUnt. hoc eft,lmpiadodrinapcrinde fe habet,ac fi 0/ ua Bafilifci foucas. Et opera hUmariarum fraditiôrium pcrmde le ha/ hcnt,ac fi araneæ telas texant.Nam qucadmodum ouâ BaGlifci,quo quomodo es tradaueris,afrerurit incommoda.Si enim fis ouis iiefcà riSjCertam afierunt morfcm.Si autcm concülcâueris,aut confreger is ea,tunc crumpitBafilifcus, qui folo üifu homines necare diciturntà fe habet dodrina impia, Nam fi ei adhibueris fidem, acccperis c/ am tanquamueritäterriamp; uerbum Dei, tune affert tibi perpetuum cxitium.Collocas enim fiduciâm tuam in mendacio,8lt; uanitâte, quai fieri non poteft,quin pudefias.Si autem obftiteris ei,amp; damnatieris eam^tunc impq doc'tores amp;nbsp;difcipuli cdoriurttur in te unariimi con/ fenfu, Ut te opprimartt 8^ enecent, Vide mihi dodrinarri Pharifai/ cam,qüæ fuit impia dodrina. Et confidera mihi ex una quidem par? te Prtneipés amp;nbsp;uulgum urbis HierufalCm, cji altéra autê parte Chri/ ftum 8d Apoftolos, àc difcipulos Chrifti, Nam illi tradiderunt fefc obfequentes Phartfaicæ dodrinæ, 8c exceperurtt décréta eius, tan/ quam décréta coeleftiâ. Quid ergo fadumeftCCorriedeTunt oui Bafilifci, ex quo efu i«à infedilünti ut pèrpetuâ morte inteherint» Chriftus autem amp;nbsp;difcipulieiusreftiterunthuicdodrinæ,amp;con/ demnauerunt earn . Quid igitur euenit Conculcarunc oua Bafi?

ërupit Bafilifcus, (oio uifu hommes necans» Nam (mpfj Phä rifæ» ac fedarores eorum fic cxcitati func,ut quanta potueriint crude htare in Chriftum Apoftolos eius graflamp;ti fucrint, An non de Chrillo concuïranti oua Bafilifci,uoci^crantur,Tone,toUe^Crud/ fige cumCHiccertc erumpebat ucnenatus Bafilifcus, An non aduer/ fus Stephanum,confringentem oua Bafilifrî,erumpunC multi fimul Baßlifcijcum Pondfices,Scribæ ÔC Pharifaci magna uoce cxclaman/ f es,continuerun£ aures fuas,amp; impetu unanimiter fatfto cieccrunt um eciuitate,aclapidauerunteum CNeedefunt nobis exempla,hi« noftris temporibus Jmpia eft dodrina facrificuIorumjSophiftarum Monachorum,de facrificio Milîæ, de meritis humanæ iûfi:id?»de inuocatione mortuorum,de cultu amp;nbsp;adoratione ftatuarum,dc Indu! genti}s,amp; alrjs id genus rebus, Qui ergo his itaaccedunt, ut collo/ cent in ipfis fpem falutis fu9e,ucfcuntur ouis Bafilifci,e quibus fic in ficiuntur,ut neceflè habcant perpetuo interire. Qui autem his refi/ ftunt,amp; ea damnant,hi,cum conculccnt oua Bafilifci a Bafilifcö ui/ cifsim ita a(piciuntur,ac ctiam mordentur^ut de uita fua pcricliten tur^Quid igitur faciamusC Ea funt tempora,ut,qui inter homines ui tamagere uclit,ncceflehabcat,autouis Bafilifci uefci,auteaconcul/ care. At enim tolerabilius eft temporarijs afflitftionibus concuti» quod contingit conculcatione ouorum Bafilifci, quam æternis cru/ ciatibus torqucri, quód contingit efu ouorum Bafilifci, Conculcc/ mus igitur ca ambobus pedibus confidcntcr,ut etiamfi erumpaf Ba/ filifcuSjôCnobis corporale exicium minetur, nos tarnen reportemus per Chriftum fpiritualem 8C coeleftem falutem.Haec de ouis Bafili/ (ci. Dicamiis etiam de cel is feu textura arancar urn. Nam quemadmo ilum telæ feu retia aranearum ingeniofe quidem amp;nbsp;fubtiliter texun/ r .ïv^Sed ad quid h^c textura,qua nulla uidetur artificiofior,utjlis eft, nifiad capiendasmufcasC Exhistelis nullum poteftueftimentum coufici» Ex operibushuiustexturæ nullum poteft fieri indumêtum, auttegumentum,quoaduerfus frigora amp;nbsp;tempeftatesmuniamur, quia lunt opera inutilia, amp;nbsp;quæ uel Icui attadu difsipcnturn'ta func eciamopera hypocritarum, ô^eaquæfiuntexpracfcriptohumana/ rum traditionum, Nam ea opera funt quidem ingeniofe excogita/ ta,amp; perfidunturmaximafpecicpictatis,fedprofedonihil ijs eft inutilius, ut interea nihil dica de impictatc eorum. Ef fi enim ómnia ca opera in unum aceruum collegeris, tarnen non poftiint te tucri in iudicio Dei, aduerfus cos ardores amp;nbsp;frigora, ubi eft fletus amp;nbsp;ftri/ dor dentium.

Vide, obfccro, mihi Niftàm Pontifidam. Quanta pictatis fpe/ cie,quanto fplcndorc, quantaobferuantiaperagitur C Hicftatad aram (acrificulus ornatus ueftitu pene regio , cuiadiundi funt ex ordine

ordine ftantes duo miniftn',quorum alf erum uocant Di'aconum, algt; tcrum Subdiaconum qui amp;nbsp;ipfi difsimili quldem ueftittis gcneréi fed non minus preciofoornati funt. Deinde ftant inchoro uiceni èC. uiceni,fæpe etiam triceni,aut quinquageni Sacerdotes,omnes line/ is amp;nbsp;albis ueftibus indufi. In medio eft coccus puerorura, qui ipfi albis ueftibus fulgent Hi ornnes, feniores paritcr 8gt;C iuniores,fuas habent uicifsim Candones, fuas Lc(ftioncs,fuas gefticulationes, multos ritus acCerimonias, quastamdecoroordineperficiunt, ut fpecftatoribus magnam afFerant uoluptatem,0lt; uideantur eos ad arz dentifsimam deuotionem excitare. Sed profedo talisMifta, ctjarrt fummo ftudio èC fumptu perada, non eft nifi tcxtura aranearum, ad nihil aliud utilis,quam ad captandas mufcas, hoc eft » homines uen/ tri deditos, qui magis quam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feruiunt. T ah's enim Mifla

non eft communio cœng Dominicæ,ficut eft a Chrifto inftituta,fed eft humartis figmentis translata ab inftitutione Chrifti,ad aliud gez hus cultus, uidelicet, ut fit facrificium, quo cxpientur peccata uiuoz rum amp;nbsp;mortuorum, uel ficut alq exponunt, quo applicetur uiuis mortuis meritum Ghrifti,cum tarnen nulla fiat ibi,quatum quideni ad Miilam ipfam attinet,prædicafio Euangelrj, quam Ecclefia intelz ligat,nec fiatibi difpenfatio Sacramentorum, quibus foils organis fit applicatio meriti Chrifti,ut fide excipiatur.Qnate wm tabs Mifz fa fit humana traditio,non eft nifi telaaraneàrura, utctiamfi myriaz des tali urn Millarum cumulaueris, tarnen non poftunt tc uel aduerz fus minimam afflidiunculam munire, 8t feruare. Vide mihi etiani horas Canonicas Monachorum. Ibi ftant in choro ex ordine uiceni^ aut alicubitriceni Si triceni Monachi, omnes æqualiter rafi, omties fimili genere ueftitus induti, in templo regia magnificentia ornato/ Hi uicifsim uerficulos Pfalmorum, amp;nbsp;alia carmina tanta fuauitatei tantaetiam grauitate cantilIant,uC non in hominum,fed in Angeloz rum chord te uerfari exiftimes. Quod fi etiam fumptumconfideràz ucris, regrj funt redditus, quibus talis cultus confiât. Quid ergo de ifto cultu fentienduin eft Cquot; Lecfiio horarum Canonicarum, quanz tumeueterummonumentisobferuatur, fuit quondam ordoftudi) facrarum literarum. Nunc autem transformata eft in fingulare gez hus cultus , utmCrito aftionis cius peccataexpientur,amp;ira DEI mitigetur . Hoc eft commentum prorfus , ^ut nihil grauius diz cam , humanum . Itaque hie cultus non eft nifi tela aranearum;’ quod ficut ex hac nullum poteft conficiucftimcntUm,quoucl adz uerfus minimam aeris intemperieni tutus fis , itaillcnuUumcultoz rem, uei in leuifsimis aduerfis feruare poteft. Non potuiflent igiz tur pernicies impiæ doftrinæ, Si inutilitas hypocriticorum operuni magis perfpicue nobis depingi, quam collatione ouorum Bafilifci^

Pedes corum ad malum oirrunt, 8^ feflinanf, ut elTundatit fariz guincm iiinoeentcm ♦ Scclcribusficfuntobruti, ut nullum corpo/ hs membrum a peccato purum fit ♦ Dixit antca de manibusSdlinz gua,nuncautem de pcdibus,quôdamp;iftosaccommodcntarma in/ iaftieix Vbi enim regnat pcccatum in corporc, ibi homines pr«c/ bent omnia membra fua fcrua immundicici iniquitati, ad aham atep aliam iniquitafem»

zi nbsp;nbsp;nbsp;Cogitationes eorum , cogitationcs inutiles, uaftifas, contritio

in ui)s eorum, Viam pacis nefderunt, Haec ex Pfalmo decimo tertio translatafunt in hunclocum,cum illicinHebrsconon habcantur. Continent autem generalem reprehenfionem autexprobrationem, amp;damnationem omnium ftudiorum populi ♦ Quid multis opusC Quicquid populus ifte cógitat,uanum eft dC inutile. Omnia ftudia corum corrupta funt,Omnia inftituta ipforum co Cendunt,ut accer/ fant tarn fibi ipfisjq urbi di. orbi ludaico uaftitatem, contritionem,8^ omnem infcelicitatcrii, Nec quicquam ucl inftitucrc,uelfaccre no/ runt,quod pacem,tranquillitatcm ôdfœlicitatem affèràt.Si facra co/ rum refpexeris, hypocritica funtSlt;impia,idcoque nonafFeruntali/ quam confeientiæ paccm,fcd potius uaftant eam,amp; merentur magiâ iram,^ fauorem Dei.Si rcliquam corum uitam confideraueris, om nia funt horribilibus fceleribus fordidata,qug,fieri non poteft,quin fecum trahant omnia infcelicitatis genera,

( ucl deprauatæ) funt eis, utomnisqui calcatincis,ignoret pacemgt; Eadcm fententia,amp; eadem exprobratio,Nihil rede fadunt.Nullam redam uiam ambulant,Tanta eft deprauatio uitæ eorum,ut non fo/ lum fibi ipfis peccato fuo,ucrum etiam alqs excmplo fuo noceant,In ftituunt amp;nbsp;pcragunt multa facra,Italt;^ alp fcquuntur exemplum co/ rum.Sed ficut autores nullam confequuntur pacem, feu tranquillity tem e fuis facris,ita nec fedatores,qui femitas illorum calcant,qui ex cmpla eorum imitantur/rudum aliqucm tranquilli coram Deo ani miaccipiunc , Ambulant in politica ô^œconomicauitaiuxtacarnis fuæ defideria,amp; cxdtant alios cxempio fuo ad imitationein, Italt;ç ali us alium in cxitium trahit, ut quemadmodum autor fccleris ignorât paccm, non aflequitur aliquam fcelicitatem, ira di imitator fiat a pa/ ce aut fœlicicate alienuSi

Audiuimus genera fcclerum,quibus populus Dei obnoxius fuit J Audiamusnunc fcelerumfupplida. Propter hoc ( inquit )clonga/ tur a nobis iudidum, Admirantur homines,qui fiat,quod ÔCfî ieiu/’ nant,^

COMMENT, IOAN, BRENT, nantjS^ mulfas preces récitant, magnis tarnen calamitadbus obruan/ fur. Sediamcommemorataeftcaufa, Peccatum enim in cauh eft« cur DEVS non refpiciat ieiunia, nec exaudiat precesJeiunant 8^ orantjfine poenitcntia » Pergunt in fua impietatc amp;iniquitatc,Enu/ mcrantur igitur fupplicia,quæirtipœnitcnübus ieiunatoribus amp;nbsp;precatoribus accidunt»

Elongatur a nobis iudiaum,8C non apprebendit nos iufticia. hoc ** eftjNos ab hoftibus noftris iniufte affligimur,Tata premimur T y/ rannide,ut nec iudidum, neciufticia nobis contingat. DetJS connP uet,utmanifeftis iniurijs afficiamur, èc non uidetur ullam fufdperc cogitationem,ut iniuriam nobis illatam uldfcatur« Hoc eft (upplidz Um impietatis 8C iniquitaris, uC quemadmodum tu multa iniufta adz uerfus Deum et homines defianafti.ita uidfsim multa f ibi iniufta ac

cidantDeuteronomij uigefimo odauo; Si non audieris uocem Do mini DEI tui, fuftinebis calumniam omni tempore,amp; opprimeris uiolentia,ncc habebis qui liberet te,Et Macthaci feptimo: Qiia menz fura mccimini ea rtietientur uobis alrj,

Expedauimuslucem,ôd eccctenebræ, Spicndorem, Séeccéiti lt;*’ caligineambulamus ♦ Vfitatumcft,utfæpeiam oftcndimus,lucem pro foelicitate, T encbras autem pro infoclicitate accipi. Significat iz gitur Prophetahisuerbis populum pro fcclidtatc, quampropter kiuniaamp; preces fuas expedabant, confecutum efle calamitates infoclicitaces, Idem conqucritur eciam lob fibi accidiffe, lob trigefiz mo : Expedabam bona, SC ucnerunt mihi mala , præftolabar luz cem, Sd eruperunt tenebrae » Et Hieremiæ dedmo quarto : Expeda uimuspacem , 2*^ non eft bonum, amp;nbsp;tempus curationis , ôcecce turbatio,

PalpamuSjßcut cæci,pàrietém, amp;nbsp;«quafi abfque ócuÏis contredaz jj' mus, impingimus in meridie’,Jquafi in tenebris , in caliginofi8,ficuc mortui,hoc eft ,Sicut mortui obruti funt extremis tenebris in fepulz chrisjita nos uerfamur in extremis calamitatibus,amp; in tanta luce uer bi Dei, quod per Prophetas docetur, ea fumus cæcitate,ut ignorez musomnemueramuiamfalutis , Eft amp;nbsp;hoc fupplicium impietatis,” de quo Mofes Deuteronomi) uigefimoodauo ita didüPercutiet te Dominus amenda ÔC cf citate,ac furore mentis,ut palpes in meridie,' ficut palpare folet cæcus in tenebris, amp;nbsp;non dirigas üiam tuam, luz ftumcnim fupplidumeft , utquilucemoblatamrepellit , in tenez bris uerfetur , 8d qui uerbum jD EI, ueram falutis uiam demon/ ftransabfjdt, amp;nbsp;cOntemnit, nullam prorfus falutis uiam inueniz rcqucau

Rugimus , cjuafi urfi, bmnes, amp;nbsp;quafi columbæ gémendô 4lt; gcmimus, Horribilis eft rugitus urfî efurientis,gemitus autem toz

IN CAPVT LIX, ESAIAË lumbæ tnifcrabilis eft. Tâta igi’tur'eft afflidi'o noftra,u^ prsc gràùit» te eiusrugiamus ficut efuricntes urfi,8i ingemifcamus ficutcolube, Expedamus iudicium 8d non eft i Salutem, amp;nbsp;elongata eft a no/ bis» Æquifsimumfupplicium » Cumcnimimprjamp;impcenitentea confidant non ueritate, fed uanitate,iuftifsimum eftj üt fpe fuafru/ ftrentur pudcfiant»

Poftquam recenfuit fupplicia miquitatis, reuertitur ad expofitiö nem generum iniquitatis propter quæacddunt fupplicia ô^affli/ (ftiones » Non eft autem ociofa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fed neceflària repentio,ut

impœnitentes uel tandem iikipiantpeccatafuaagnofccreamp;poeni/ lentiam agerc»Sicut enim animus iudicio peccàti territus indiget co/ piofa,amp; fæpe repetita ÔC inculcata confolationc, ita animus in pecca/ tisobduraCus indiget grauióCmultacomminatione, utadpeccato/ rumagnitionem,amp;rcfipifcentiam excitetur » Multænimisfunt,in/ quit,iniquitatesnoftræcoramte.Diferteait,coram TE» Namco/ ram oculis noftris uidemur nobis honefti amp;nbsp;iüfti : Sed coram T B plura 8lt; maiora funt peccata noftra, quam quæ aut agnofcere aut fer re poftumus » Etfi enim non omnes defignamus externa fcelera,om/ nes tarnen in peccatiscoricipimur,ô^nàfcimur»Ec córam te nun/ quam non peccamus » Autenimmanifefteuiolamuspræceptatua,’ aut fi quid boni facimus, minus facimus quam debemus: ôlt;tam multum carnalis uitrj commifcetur a nobis, ut præ eo nulla pofsit boni ratió in diuino iudicio haberi » Tibi,inquit,tantummodo pecco, amp;nbsp;malum córam te facio» Et : Siiniquitatesobferuaueris Domine, Domine quis fuftinebitçquot; Quare confiteamur uno ore pec cata noftra, amp;nbsp;dicamus: Non intres in iudicium cum feruo tuo, qiiianoniuftificabitur in confpedu tuo omnisuiuens» Et peccata noftra refpondent nobis,hoc eft,teftificantur contra nos. Confcien tia, inquiunt, niille teftes » Nos autem probe conferj fumus nobis j quod non folum geftemus adhuc peccatum in carne noftra, ue/ rumetiam fæpe ac multum externis fadis peccauerimus » Quare ha/ bemus intra nos chirographum confeientiæ noftræj quod fimiis peccatores»

Quia fcelera noftra nobifeum funt, 8d feimus quod inique àgimus » hoc eft, fam certo amp;nbsp;manifefte peccamus, quod amp;fi non amcimur grauitate peccati, tarnen non poflumus negare , quin grauiter peccemus j fed ingenue fateamur nos inique agere , amp;C. tarnen impudenter in perficienda iniquitate pergamus » Quæ ergo funt illæ iniquitates , peccata , quibus efficitur, ne De/ usieiunia ôf preces noftras refpiciat C Non pofliint omnia pecca gt;nbsp;toruiri

COMMENT, IOAN, BRENT; p»* torum gtiicrà una conci'one redcari.Rcdtantur tamen prsedpua, i^rxuaricariamp;tnentiri contra Dominum, dcficere retro a Deo * ttoflro, Hoc eft caput imquitatis. Dominus enim infjt foedus cum Abraamo,quod uelit eftè Deus pofteritatis eius,8^dare ci femcn,in quo bcnedicantur omnes Gentes,ut omnis, qui credit in hoc fernen, confequatLir benedidionem iufticiæôC æcernæuitæ,lfraelitæau/ tem præuaricabantur mêciebantur Domino,ac defîdcbant a Dco poft cergum eius, quia non requirebant hoc fernen Abrahæ, non quærebant in hocfeminc,quod eft Chriftus,iufticiam èC uitam, fed potius quærebant ea in meritis fuorum opcrum,Deinde Deus infjc fœ Jus cum populo Ifraei in monte Sinai,quod uelit eis dare non fo lum terram Canaan pofsidendam, uerumetiam orania genera terre/ næfceIicitatis,G kgemfuamobfcruarenuEtuidfsim populus Ifrael publicerecepiC fe legem Dei feruaturum ♦ Omniauerba,inquiunt, quælocutus eft Dominus facicmus.Scd hoefuit purum putum mê^ dacîum, Nequeenimfcruaueruntlegem uel publice uelpriuatim; lu reipublicæ adminiftratioiie peruerfa erant iudida, Si Magiftra/ tus tyrannide magis quam æquitate dominabatur ♦ In priuata uita mores uulgi corruptiores erant, quam qui uerbo Dei emendari po fuerint. Hoc uere erat mentiri Domino, Sipoft tergum a Deo fuo deficcre,

Loqui caIumniam,eccôtumaciam,Freqücntifsimum etiâhis tem ponbus peccatum inter homines, quod alter alterum tam uerbis cp Eidtis uiolenter Si contumadter opprimere cónatur. Quanto quifpi am jiius uel potentiæ ucl diuitiarum habuerit,tanto plus iuris putaC fead opprimendum proximum habere,

aliud ore polliccri,aliud corde cælare. Altera manu panem porrige re,altera lapidem geftare. Verba blanda dicere,fed interea damnum Si exitium medifari, Hæc uidetur magna elle prudentiain hoefecu/ * lojfcd quia pugnat ex diametro cum Caritate,non eft prudentia,fcd pcrniciofifsima ftulticia, quæ abdudt in æternum exitium, Vndc additur : Conuerfum eft retrorfum indicium. Si iuftida longe ftez tit. hoc eft, Nee uindicamur ab iniurijs nobis illatis, nec conlequi/ murulla beneficia, quia corruit in plateis ueritas,8i æquitas pro/ direncquit,8i ueritasexulat,atque adeo tanta eft morumeorru/ ptio, ut qui a malo recedit » exportât fe aliorum prædæ. Nihil potu/ ifïet autem apertius Si fignificantius de morum corruptioiie did,’ quam quod aie : Qui a malo recedit, patétprædæ, hoc eft, Tantâ eft hominum peruerfitas, ut cum omnes unam uiam impietatis con/ cordi fententia ami)ulant,iudicent eum folû malum Si impium,q ftu? dec elfe bonus ôipius ,ideoc^ ocs âd eumopprimêdum coqriuntur,*

Si quis pia docef, habetur hæreticus. Si iufta fact, habetur aut ftuî/ tus^aut ad obeunda negodâ inudlis ♦ Et quia iudicatur efïe fimplex j patct cuiufuis calîîdi ueteratorisSC impoftorisdireptioni^ Necfogt; lum (acræ, ucrumetiam cxternæ literæ fionificant tali dido extrema morum corruptionem* Euripides ait, H«K6çlt;A’ôf4.ilt;^ûvK4itov, Quif/ quismali nihil hicpatrarit,ille demûeritmalus.Etem ubi malus ha/ betur,qui mhil mali facit, ibi primum iudicia redæ ratiohis peruer/ fa fintjOecelTe eft, quod malum, bonum, 8^ bonum, malurti iüdice/ tur. Deinde alter alterum exerrtplo corrumpit.Poftremo,non folurrt maladefignantur uerumetiam boni male afficiuntur, ut nullus eiè locus in tali cœtu rclinquatuf ♦ Quarc fummam morum corrupte/ lam dixcriSjfi malum dixCris cum,qui non fecetit male. Habes catâ/ lögum peceätorum àc fcclérum, quibus faduth cft, ut preces populi non cxaudirentur,nec afflidionibus fuis hberarnltunËt hæc eft pri or pars huius concionis, quæ in hune ufum rcatata eft, ut Ifraelitæ» àgnita ira Dei,propter peccatâ,excitentur ad quærendam remifsio/ nem pcccàtorum, ad facienda bona j quæ Deus præcepit, ut no/ men Domini glorificetufi

Hæc cft pofterior pars huius conciöiiis, in qua parte adnuncM/ tur Euangclion de Salute per lefüm Chriftum filium Dei confeque da, ut qui ex priori parte concionis territi funt agnitionc diuinæ irf * nunc ex hac parte concipiant fiduciam diuinæ mifericordiæ ex Euart gelio lefu Chrifti,ut ucram iufticiam amp;nbsp;falutein confequantur* Vi/ ditjinquit,Dominus. Quid ÜiditC V id it hæc magna amp;nbsp;multa leelerà in populo fuo,üiditomnesdeclinaire,hec CITequi fäciät bonum, ne unum quidem. Vidit omnes eftècorruptos amp;nbsp;alominabiles fados* Vidîtomnes eflc coniedosinpoteftafem amp;nbsp;tyrannidem Saranæ» propter peccatum«Etcumcircumfpicerct,quisinter homines obfifte ret Sâtanæ, amp;nbsp;opprimèret eum, utreliqui libérarentur, non crat ul/ lun iudiciüm,non eratullus homô,qui Satanam iudicaret,condem/ naret,ac e tÿrânnide fua derjccrct,ut eos,qui uinculis eius detinebart tur, hberosrcdderet*

Cume^ circumfpiceret, num effet ullus uir, uel inter Patriarchas amp;nbsp;Prophetas, uel inter reges amp;nbsp;Principes,uel in reliquo homihurn uuIgOjqui occurreret iræ Dei, qui placaret iram Dei, amp;nbsp;intercede/ ret pro hominibus , ut remitterentur eis peccataferuarentur morte, ad æternam uitam i ne unum qüidem inuenit, intantum ut hæc rcs uifa ipfi fuerit pefsima,ac Uehémenter ei difplicuerit,amp;^ apo/ tiatus fit, hoc cft, obftupueric * Exiftimö autein hoc uocabulum

quod fignifîcat indigCre feu deficcre, Vt fit fcnfustCum Degt;^ Usneunumquideminter hominesinueniflfèt, qui Saîanam opprik* *neret,8c homines a peccacis liherarct,tanta admirationc,tanto ftupo te correptus eft,ut etiam uiribus dcfcccrit.Sicenim fpiritui fanclo ai fum eft humano more de Dco loqui.Quid ergo fadum eflcNullus hominum potuit hoftem humani generis uincere, pcccata expiare, 8^ iram Dei placare. Quare filius ipfe Dei fufeepit hanc caufâm ab/ foluendam.ls ialuauit fibi brachium fuum, Si lufticia cius ipfa con/ firmauiteum.hoc eft, Armauit fe fua potentia, Si ufurpanit forci ac firmo animo fuam iufticiam, ut hoftes ac aducriarios fuos potentei? ôpprimeretjfideles autem fubditos fuos ïufte defenderct, Indutus «ft iufticia, ut lorica, amp;nbsp;galea falutis in capite eius » Indutus cft ultio ne tanquam ueftimento » Si opertus eft zelo, tanquam pallio, Hæc eft armatura Chrifti fili) Dei, quo genere armorum ueftit etiam mi lirem Chrifti Paulus ad Ephefios fcxtô,amp;: prima Thcftàloni, quin/ lo,Filius enim Dei, pro lorica utitur iuftida, pro galea,utitur Salu/ te,pro uefte, Vindicfta,pro pallioZelo.In quem ergo ufum fie arma turf Ad uindiftam ,inquit,amp; ad retributionem hoftibus fuis,amp; ut rc pendat uicilsitudinem inimicis fuis,tam qs qui funt in fuo ipfius po pulo inter Ifraelttas, quam illis, qui funt in infulis, hoc eft, Genti/ bas incircumeifis. Stneipic autem hâc uindidam excrcendam,uc fer/ Uct ac tueatur aduerfus hoftes Ecclcfiam fuam diuino fuo zelo j q^uà cam compléétitur. Timebunt ergo ab Occidente nomen Domini, Si ab ortu Solis gloriam eius, cum ueneric quafi fluuius uiolentus, feu in angufto loco detentus, quem poftea fpiritus Domini,feu im/ petuofusuentusimpellit,hoceft,cumfilius Deiaduenerit magno impetu, ficut fluuius a uento impulfus, in bänc terram, tum colli/ get fibi Bcclefiam, quam defendat oi feruet, Si quæ ipfum obediert tifidc aanofeet, ex omnibus Gcntibus ’ab Oriente amp;nbsp;Occidcntc*.

o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;__ •

Hæc autem Salus filij Dei non perucniet tantum ad Gentes,uerum/ enamconfcreturinifraelitas , Filius enim Dei adueniet etiam ipft Z oni redemptor, Si omnibus rjs, qui redeunt ab iniquitate in la/^ cob.Percurrimus qualicunque periphrafi hanepropofitam i^ncaTsiv, Nuncigitur ,ut adinitiumreuertamur, primum omnium confide/ randumeft, quodquæProphetahicconcionaturdcDco munien/ te fe fua armatura Si uindicante aduerfarios , ut redimat SCdcfen/ datpopulumfuum tarn inter Gentes , quam inter Ifraelitas,intel/ ligenda funt de filio Dei Domino noftro lefu Chrifto, uero Si uni/ co uindice, redempcore 8^ defenfore Ecclefix fuæ,quam fibi per Eut angelion fuum colligit ex omnibus gêtibus,fiue circumcifis,fiue in/ circumcifis,Sic enim figni ficat Paulus Romano,xi,cum allcgat huult;

locum Efai'æ : Äducniet Sioni Redemptor, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;docetbencficiä

Chrifti fill) Dei pertincre non tantum ad Gentes indrcumafas, ue/ rumetiam ad Ifraelitas circumcifos,quanquam nuncabieÆ' uidean tur. Sedde hacremox. Deinde cum rcgnum Chrifti fili) Dci non fit mundanum, fed fpirituale ccelefte idcirco, quæ hoc loco di/* cunturdcarmaturaeius, debello eius, de uindicfia erga aduerfari/ oseius,deredcmptionepöpulieius-, nonfunt intelligenda de ex/ ternis èi. mundanis, fed de cceleftibus armis, 8^ liberationibus Fi/ lius cnim Deidiaturarmarilorica iufticiæ, quia cum fit uereiuftus, iulbficat etiam amp;nbsp;efficit, ut iufti reputentur quotquot in ipfum dunt, Slt; defendantur in omnibus aduer fis ♦ Hoc enim eft opus iufti ciæinregibusamp;PrincipibuSjUtpopulum fuum abfoluant ab itngt; quis aduerfariorum accufationibus, amp;nbsp;defendant cum ab hoftibus fuis »Sic miles Chrifti armatur apudPaulumThoraceiufticiæ» quia cum donemur per fidem iufticia Chrifti, obijcienda eft ea,tan/ quamthorax,omnibusaccufationibusSatanse, ut per eamtutiad/ uerfus ignita tela Satanse confiftamus. Dicitur amp;nbsp;filiusDei armari galea falutis, quia aftert omnibus credentibus in ipfum ueram amp;ç/ ternam falutem. Sic amp;nbsp;miles Chrifti armatur apud Paulum galea fpei Salutis,quia certa fpes falutis,quam in Chrifto habemus,con/ cipiendaeft,utamp;fi omnia reliquanoftrar um rerum pereunt, fer/ uemus tarnen caput munitumfalute Chrifti, qua falute perrumpe/ mus mortem ipfam ad ætcrnam uitam, Armatur etiam,feu ueftitur filius Dei ueftimento ukionis quia ulcifcitulr amp;nbsp;fe amp;populum fu3 de hoftibus amp;nbsp;aduerfarfis fuis ingentianimiroboreacfortitudine* Hoftes autem flij Dei ,amp; populi feu Ecclefiæ cius fünf, Primum, Peccatum,Satan,Morsamp;lnfernus. Hihoftes crudeliter graflati funt,nön tantum in Ecciefiam,uerumetiam in ipfum filium Dei,qui amp;fi peccatum non fecit, tarnen qüia’fufcepiit peccatum cxpiandum, fic fseuqt in ipfum,ut coniecerit eum in horrores inferni, amp;nbsp;in mor/ temipfam ♦ Scd co ipfo deiccit uicit hos omncs hoftes fanta poten tia,ut triumphet nunc de ipfis perpétua maieftate, Deinde hoftes funt omncs impfj Sf impcenitentes homines, fine inter ludæos, ft/ ue inter Gentes, qui non folum nullam fidem adhibent Euangclio cius, uerumetiam perfequuntur tarn ipfum quam Ecclefiam cius perpetuo amp;nbsp;irreconciliabili odio ♦ Etfi autem filius Dei non fufee/ pit aduerfus hos externum bellum , gerit tarnen femper aduerfuse/ os fpirituale bellum,imo uidoria iam parta eft,quia omnis,qui non credit in nomen unigeniti fili) Dei, iam condemnatus eft. Dicitor amp;nbsp;armari feu ueftiri pallioZeli, quiatanfozelo ardef erga Ecdez fiamfuam, utpræeaneuitæ quidctnfuæparcat, âcdeijeiat etiam potentifsimas Monarchias huius terrae , fi hoc ftudium earum ftierit.

COMMENT. ÏÖAN- BRENT, fucriÉjUt Ecclcfiam fuam opprimant uaftent, Sed necparcït fuis i/ piïus cognatis fccütldüin carncm,et pofteris fandifsimorum pàtriaù chariim,qiiiri potiuâ abqcit Cos, nc fint amplius populus Dei,poft/ quam in hoc tâtum ftiidium iricumbunt,ut Eccleßam extirpent. Hä bés armafura filfj Dei,qua Sé nos tuti fumu8,fi ägnofcämus eum peé fidcm,8é ambulenlus in uocationé eius obediéhter.

Sed quod ia hacpericopa poftrcmo dicitur: Veniet Zioni rede/ ptor Siic Paulds ad Römänos fcribcnSiCapi utidecimo,perfpicue in/ tcrpretatur. Etfi ein uerba hüius Ïóci paulo aliter apdd Paulüm Icgu tutiquippe qui cum fcribéret ad cos,qui erant pêriti Græcâ; lingue; utitur Græca tralatione,fcntentia tarnen eadcm eft, Monet cnim gê tes,nc fibi blandiantur propter fuanl éleélionem nêc præ (e conteni nant Iudæos,propfer iplordm abiedionèm,Iuda’i eiiim non fic abié âi funt a Deo, ut nuUus eordtn ullo modo faldtem confcqui pofsit. Sed publice qdidénl Gétls corüm äbieda cil,né fit amplius populus Dei:pridatini äut, quifquis ex ipfis agtiofcit Chriftum per fidcm,fic triembrdrn ueri popdli Dei,amp; confequitur seternam faluten1gt;V’ ndc amp;nbsp;antca dixittEccc bonitatem ac federitatem Dei,In cos quidcm qui cecidcrunt,feueritàtein,in te uéro bonitatem, fi permanferis in boni täte, Qiioniam amp;nbsp;tuexcideris^didelicet,!! non pcrmâferis in bonita/ te,8é illi rurfusjfi nÔ permanferint ih incredulitaté,inferê€ur Et poftea addit: Dona amp;nbsp;uocatio Déi, éiufmodi funt,ut eorû ilium poé hitcre non pofsit, Vocadit Öciis quôdaih pofteritätem AbrahaéjUt efiet populus fed Ecdefia Déi : Et dônâuit eàm bac prærogatida, qgt; quifquis inter illoscredcrct in ferîjenAbrahæ promiflTum , qui eit Chriftus,adoptarétur id filiuni Dci,ôéconfequeretur æternam falu tem.Etfi autem pofteri Abrahe abieéli f»nt hoctempore a Deo, ^/ pterca,cp ipfi abiecerunt filiû Dei ; tarnen Deus non retraeftat uoca/ tioncm donationeiri fuàm, féd feruat eàm firmam ôé inuiolatam ’ ut quifquis inter abiedospofteros Abrahæ refipilcit ôé âgnofciC Chriftum per fidem, rccipiafur iterum in catàlogùm pöpuliÖei, 8d fiat particeps omnis benedieftionis, quæper fcnien Abrahae feu per Chriftum promiftà eft. Vnde amp;nbsp;alias dicit PaulustSi riegämus, il le ncgabit:Si increduli fumus,ille fidelis manet,negarcleipfum noti iîoteft.hoc eft,Si âbnegauerimusamp;abiccerimus Chriftumjnôfirui/ hidr amplius bénéfices eius , fed quemadmodum nos abiecimils Chriftum, ita amp;nbsp;nos uicifsim abijcirnur. Nôn tarnen fic abijcimur,' ^uod uelnon liceat nobis reuerti,üel non iterum, fi reuertimur,ini grätiärri rècipiamdr.Etfi enim nos abiecirndS Chriftum incredulita/ te,tamen Chriftds non proptereâ retradât ueritatem Euangelq fui; quo dicitur,quod quifquis credit in eum,no pereat,fed habeat æter nam uitam, fed manec fidelis, ôi Euangeli) fui feruantilsimus.Qyi/ ii

re fi qujs reumitur,per fidem,tanfum abeft,uf nôredpi«ùr in tiam,uf podus maton gaudi'o receptor ,quam receptus affîciatur,quê admodum parabola de filio prodigo,8^ pœnitente fans perfpicuc fi/ gnîficat.Eadem plane e(t (entcntia hui'us prophedei di(fi:i,quod Pau lus allegar. Propheta en tm commcmorauit impietatem amp;nbsp;tcclera If/ raelttarum. Et addit, Filium Del uindicaturum fc de hoftibiis 8Cini/ rni'cis fuis. Non habuit autem inter homines uitulendores crude/ lioresholies ,quamfuum ipfîuspopulum,pofterosuideliccffan/ édfsimorum Patriarcharum Abrah?Jfaac,amp; Iacob. Quarc Proph^ ta fignificat huncpopulum a Deo abfjdendum. Nunquid ergo,di/ cet quifpiam,fic abfjcientur Ifraelitae, ut nullus eôrum unquam pof/ fit falutem confcquiç'Hic refpondcc Propheta. Nihil certc minus fié abqdentur.Quia ueniet Zioni Redemptor,amp; fjs qui ex polieris la/ cob ab impietate fua refipifcunt.Chriftus cnim fîlius Dci,ucrus dcpfor,non fie fefe, abiedis Ifraelitis,intcr gentes conclufit,ut pror fus nunquam uelit amplius efie Redemptor Ifraelitarum, Sed pod/ usuulgauit Euangelio fuam Redemptionem,utnon folum Gentes ca fruantur,uerumetiâm Ifraelitf ,quanquam abiedupofsint ea fruij fi conuertantur ab incredulifatc fua, Sd agnofeant filium Dei per fi/ dem.Nonenimpœnitet Deumuocatiortis ôd donorum fuoruni»fi modo non tædeat Ifraelitas reuerfionis amp;nbsp;refipifeentise fuæ. Voca/ uit quÔdam Ifraelitas populum 1 uum» Voeàt adhuc eos populum fu um,fi modo per fidem in Chriftüm uolucrint elTe populus eius* Vt des igitur Paulum eadem fentêtia âllegafiTe hoc didum, qua Prophe ta dixit.Sunt autem hæcdiligentifsime obferuâdà, ut ueram noticîa de Gentium,amp; noftra cuiufcp falute habeamus.Sunt aiim,qui De/ um tam anguliis finibus drcumfcribunt,ut exiftimêtcœlcftiabenc-' fida eius,non nifi ad eos,q funt inexterna Ecclefie cius politia, perti nere. Air) fi femel aciterûaduerfusDeum peccauerint,amp;aDeode/ fecerinCjtam imbecilli animo funt,utputent fibi non amplius patere aditum ad Dcumiidcôcp de falute fua defperant. Acômnino quidê cauendum eft,nequicquamaduerfusDeum peccemus,aut unquant ab CO deficiamus.Quid enim magis impiu,quid magis pernidofumj quam a fummo bono dcficcreCSi autern quifpiam in aliquo delido, aut defedionc occupatus fucrit, nondum de falute dus côclamatunt eft.Pafet adhuc receptus ad thronum gratiæper lefum Chriftüm fi/ Itum Dei. V enietdnquitProphera,Zioni redemptor ,amp; rjsjqui re/ deunt ab iniquitate in lacob * Nam quod publice ad Gentes attinet^' fuerunt quondam omnes Gentcs,quæ defeenderuntaduobus filfjs Nohæjaphet, 8^ Cham propter Idolatrian abiedi. Soliautem hi, qui duxerunt originem fuam a Sem per Abrahamum , crant ele/ da Ecdcfia Dei » Et tarnen, quia D E V S uocaueratper Noham omne»

Omnespofteros cius ad fidcm m fernen mulieris i'am inde ab ùn'ti'd Orbis terræ promiffum,quarn etiam promifsionem renouauit Si. ingt;' ftaurauit in Abraamo, ad qucm diferte dicitur quod in femine fuô benedicendæ fint non unius tantum familiægcntes, fed OMNE3 gentes,non pœnitct eum huius uocationis,amp; inftauratiônis,nec ud quam retradat earn, Sed quotquot etiam inter exteras genres, quæ non funt de familia Abrahæ, agnoueriint fernen mulieris aut Abragt; hæper fidem,confecuti funtcceleftem falutem, qucmadmodum té? ftantur exempla Naamani Syri,Niniuîtarum,amp; eorum,quos ad fi? dem exeitarunt Décréta Monarcharum,amp; miracula jquæ in Danielé extant » Et quotquot in ip(a eleéla Dei Bccléfia contcmpferunt pro? mifsionem de femine Abrahæ,6Cabiecerunt earn per incredulitatëi abiedi funt amp;nbsp;ipfi, ne confequerentur bcncdidlionem, nifî fe âd fi? dem,per refipifcentiam recepcrint)Ufq^ adeo no pocnitet Deum do? nationis Si uocationis fuæ,nec eft perfonarum rcfpedlorjed in qua? uis gentc,quifquis agnofcit filiüm fuum Dominum noftrum lefurrt Chriftumper fidem,agnofcitür uicifsim a DeOjôdadoptatur in bac? redem cceleftium bonorum,Syria,Ægyptus,Græda,amp; multæ aîic nationes,agnouerunt quondam Chriftum,amp; fuerunt eleëla Dei Ec defia^b Apoftolisipfis ædificata.Nunc autem quia agnofcunt Mà hometicäm impietatem,abic(fli funt a Deo, Sed nunquid ita funt ab ieiflijUtnon pateatamplius cisreceptusadChriftumC' Certcadliuc funt inter eos rcliquiæ ucræ Ecclefiæ , qui defccerunt inter ipfos ad Mahumeterrijfi reuerfi fuerintpcr pœnitcntiam ad Chriftum,ex?| cipiûturambabus,quodaiunt,ulnis»Etfienimnosincredulifumusi ut Paulus ait,tarnen Deus fidelis eft,8i fi conuertimur ad eum,ne2ai re feipfum non potefi: ♦ Quod autem priuatirn ad fingulos homines attinet,eadem eft falutis corum ratio,quæ iam de Gentium falutc di? da eft»SemeI,iterum,tertio,addo fexagies fexies,addo millies, addo plus millies,dcfecifti a Deo:pcriculofifsime quidem Si grauifsimé peccatum eft,Scd fi uel tandem refipucris amp;nbsp;conucrtaris,agnita pcc/ cati magnîtudine,ad Deum per fidem in Chriftum filium eius,pate£ tibi adhucætcrnæ falutis ianua»Quia, V enit,inquit Propheta,Zi? oui Redemptor, amp;nbsp;h is j qui redeunt ab i niquitatc in ïacob » Et Pau? lus : Non pcënitet, inquit Deum donationis, Si uocationis fuaéj Ac iterum : Fidelis eft Deus, feipfum negare non poteft » Hæc non CO commcmorantur , ut fceleratis, imprjs Si impœnitcntibus concedaturlicentia peccandi, donee ipfîs uifumfuerit, Rede enini Si grauiter dicit Bafilius , ó nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftcTOvo!«? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, xaKsfr*'

«ç ô'v ?ó-OTv, «TZîs^'fM'rj fxiTavoiÂç, Sed ut expofitione ueritatis Eu? angelij Dei confulatur imbecillibus confeientijs , ut accepta fidu? cia rcfîpifcanc, amp;nbsp;ueram, ac certain lalutem propter filium Dei

confequantunScd quia Deus promptam fuam uoluntaternrecipieii di indifcriminatim omnes poeniCentes in gratiam,reuelat èC teftifica tur per publiauq miniftcrium prçdicandi Ëuâgelij,adduur promiP fio de conferuando hoc minifterio in Ecclefia, ufque ad nouifsimunst huius feculi diem.Sic enim fequitur.

HOC FOEDVS MEVM CVM EIS DIGIT DOMF NVS: SPIRITVS MEVS, QVI EST IN TE, ET VER/ BA MEA, QVÆ POSVI IN ORE TVO

Haec eft infignis 8^ obferuabilis promifsio,quæ maioris comen/ dationis gratia uocaturFOED VS.Hoc,inquit,cft fccdusmeum ci5 cis^Primum igitur redemptor ille Zionis, qui ea,quæ prf ccdunc co cionatus eft,idem etiâ hæc uerba Ioquitur,uidelicet,Filius Dei Dhs nofter lefus Chriftus»Deinde loquitur ca ad ccetu Ecclefie (uç»Hoc,' inquiens,eftfcedusmcû CVM ElS,uideIicet,Refipifccntibustani ex Ifrael,^ ex gentibus.Ex utroc^ enim populo colligitur coctus Ec/ clefiæChrifti.Præterca loquitur de fpiritufando fuo,quern effun/ dit in corda credentium,amp;^ de minifterio Euangelij, quod amp;nbsp;mifsio/ nc fpiritus fantfti in Apoftolos confirmatum eft, 8^ quo fpiritus fan dus credentibus datur,amp; per quod fpiritus fandus eft efficax» Vn/ de cum dixiftetjSpiritus meus,qui eft in te, addit:Et uerba mea quae pofui in ore tuo, Hæc manifefte dicuntur de Euangelio,quod filius Dei docuit Apoftolos fuos,ö^ iufsit cos uulgare in orbem terræ, propagate ad pofteros, Prædicate,inquiens, Euangelion omni créa £uræ,Quod ergo eft fœdus illud, qUod filius Dei de hoc fuo fpiriti® amp;nbsp;minifterio eius,cu ccetu Ecdefiae fuæ initCSpiritus meus, inquic, qui eft in tc,amp;l uerba mea,quæ pofui in ore tuo,N V N QLV A M 'RECEDEN r deore tuo,amp;de orefeministui, Ô^deorefeminisfe minis tui,a modo et ufq^ in fempiternum.Qugfo uos,quotquQt hec uel audicritisjuel legcritis, nolife hocfoedus ofcitantcr confiderare* Filius cm Dei promittit Ecclefiæ fuæ,qgt; nûnquam ablaturus fit fpigt;^ ritum fandum fuum ab Ecdefia, amp;nbsp;q? femper ulque ad nouifisimum buius feculi diem conferuaturus fit in ea minifterium Euangeli) fui. Sic 8^ poftea ad Petrum ait : Super hanc petram ( hoc eft, dodrinam Euangelf),quam modoconfeftus es, q, fim Chriftus filius Dei uiue tis ) ædifîcabo Ecclefiam meam,8lt; Portæinferi non præualebunt ad uerfuseam,Etalias:Doceteferuare omnia qu«e præcepiuobis. Ec/ cc ego uobifcum fum omnibus diebus, ufque adconfummationem feculi,uidelicet,uthancdodrinamconferuemjSi Ecclefiam meamin omnibus aduerfis tucar. Hæc amp;nbsp;alia his fimilia dida probant ni/ bil certiuseflTc, quam quod Filius Dei gubernet femper Ecclefiam fpiritu fando fuo, amp;nbsp;tueatur ac confer uet minifterium Euangelfi ad uerlus omnem humanaiu amp;nbsp;Satanicam potentiam, Ac profedo res

COMMENT. ÎOAN. BRENT. 9*9 »pfa teftatur^quod nifî films Dei gubernarct Ecdefiâ fpiïitü faiK^îô (ao,nô potuiflct Ecclefia inter tot tam uarias hæréfes, hypoerifes, fupcrlhtiones,impi'ctates etidolatrias cÔftitiflèiS^ nifi filiüs Deitue retur minifterium Euangelij in Bcdefiâ,fieri non pOtuifletjUtboc mi niftcrium inter tot perfeeutionés^tyrannides, regnoruni hiiius fe culimutationes^ad nos ufq} propagatû effet Jnitiojcum Apoftoli e/ mùtcrcnturadprædicandum Euangelioninuiiitièrfo orbc,quartto furore,quanta poterttia,qttartta erüdêlitate oppofueriint fellmcpfââ dicâcionijtam ludæi Gentes C* Et tn Euangélioiï ôceifis etîàttfïnun» ApoftolisiiitcrfediS multis alfjs difcipulis Chriffï, pro^âgâtùrrt «ft ad pofteros. Deinde,aim Euangelion inter Gentes rcelidter prô moueref jCoOriebantur ad hoedelendu, non abicc^li fm hominesXed potentifsimi' Monatxshæ qui aduerfus Euangelion Chrifti gràffatt funtirton folum connctis mcndàdfsiniiSiS^ püeridg inculcâtis Ad iâ Pilau\uerumetiam immanifsimis cædibus miniffrorum Bcdefîæ aliorum piorum ac irtcendqs etiam facrorum librorunî. Ettn ne fie quidcm cfficere potueruntjUt-mirtiffèriUm Euangeltj opprinierefurj amp;nbsp;ad pôfteros non propagaretur.Negari quidem non potéft» quin hocminiftedum alias puriüs,âîïas corruptius,8^ alias magnificctius* alias conCemptius in Eedefîâ tradecurj nos aut loquimur nunc pr^d pue de fdpcis ipfîs Apoftolids,in quibus ueritas Euängelij de Chri fto pure cotinetur,ô^ de Symbol© Apofi:olico,qüod eff epitome to/ tius Euangeln,qutecertc tradita nobis furttinuiôrâtà,8C tradêéór ed am pofteritati,nolentibus,uofentibus omnibüslyrannis ScSâbinisi ufcp a 1 nouifsimum huius feeulfdïerü. Peréüffitenïtti rc^na,delêtür Monardiiae»boc autem minifteriSnec perirélffeedeleri potéftiqùip pc!q,fundatum,côfirrtiattlm Sdftabilitum fitdès^^t^a'filï) Dèiîdomf/ natoris cœli amp;nbsp;tcrræ.Quid igftur dieentdsî’ Nom^äccptfOmlfsio de fpiritu fando 8c minifterio Euatîgellj'data eft Eamp;lefie in hüne üfUm* ut qùicquid ftatuerint ac decreiicrirtt Pontific^i qiïi gîoriatur A/ poftoloRi fucceflbres amp;nbsp;capita Eodefiæ effc^ffoe e5tcfpiehdüni,8«f ofculandum fit,Utorâcülum fpiritüs fartdiC'Nihil cèrfc minus. Pff/ mum cnimjuon^umconfeffum eft,eös Pontificcs^ui funt in régno PapifticOjcffe ueltferosApoftolö^ fUcCeffores,uel ucrä Ecclefigme bra,nedum capita. Qui.n.perfequuntur dodrina ab Apoftolis trä/ ditS,amp; faluCi Ecdefie nccefiana^omodo poffunt eile ueri Apoftö lorum fucceffbreSjâut uera Ecdefig mcmbra,etiäfi loca ApoftoloRt* fuprcma dignitatem in Ecclefia obfineänt C Spiritus fandüs aute promiffuseftËcdcGæ,hoceft;agrtofcCntibusdodrinamApoftolo/ ram,amp;: non perfecutoribus Ecdefîæ âcdodritlaê dus * DéirtdeSpi/ ritus fandus no eft ita promiffus Ecdéfiaê^ütrtön pnfsit Ôd ipfâ,quàe in precatione Dominica orat t Remitte nobis débita noftra alicubt

errarCjSed quod fpiritu fando ita gubcrnctur, ut ecïamn multitudo crrauerit, ueritas tarnen in pauds cóferuetur,donec reuelato errore, ctiam rcli'qiii ad Ecclefiam pertinentes in ueram uiam redeant, amp;nbsp;fa/ lutem cönfequantur, Accedit 8^ hoc,quod SpiritusfanduSjStfi na/ tura fua liberrimus eft, tarnen unit fe quæri comprehends in uer/ bo Dci,amp;uult per uerbum Dei fuas uirtutes exercerc» Vnde 8C hoe loco Prophctæ,non fimplidter didtur : Spiritus meus,qui eft in te, fed additur;Et uerbamea,qu^ pofui in ore tuo,ut Ggnificetur, Spiri turn fandum turn prç fentem eflèjôi fuo offido defungi,cum miniftc rium uerbi Dei faiuu 8^ incolume fuerit ♦ Ac profedo nihil potuiP fet Ecdeiiæ magis neceftarium^ (alutare Jiac promifsione de hrmf täte 8d ftabilitate minifteri) uerbi Dci,c0tingcre»Hoc enim minifte/ rio patefacic Deus omnem uoluntatem fuam St clemenciam erga poe nitenteSySt expadicmanusfuas,ut excipiat ad falutem,quotquoc per fidem acccftcrint, Vt enim quondam non excludebat nee aduemetes ludæos,qui grauitcr pcccauerant,nec aduenientes Gentes,quarv iores iam dudum a uero Deo defeceratyita nec his teporibus i cpellir, uel Chriftianum,afceleribus fuisrefipifcente,uel ludæumyad Chri/ ftum filium Dei fefc fide conuertetem,ucl T urca,Euangelion Chri/ fti agnofcentem,amp; Deum Patrem Dni noftri lefu Chrifti per fidem inuocantcm,Nam filius Dei adhuc hodiec^ per minifterium Euatv geli] fui publice clamat et uocat: Venite inquiens^ad me OMNES, qui laboratis amp;c»ierati eftisySt ego refbcillabo uos. Et cum hoc mini fterium cOnferuetur diuinitus in terea^G no femper in publicis tem/ plisycerte in priuafis familijsyufc^ ad extremum huius mundi diem» dubitari non debet,quin ÔC ianuaregni ccelorum, pcenitentibuSySC reucrtentibus ad filium Dei femper pateat, amp;nbsp;filius Dei nullum un/ quam ad fe per fidem uenientem excludat, Agamus igitur pro tanto beneficio fummas gratias Deo Patri Domini noftri lefu Chrifti, 8^ cum nunc fit tempus acceptumySt dies falutisy quemadmOdum Pau/ lus aitydemus operain ,ncgratiam Dei inuacuum receperimus, fed ut commendemus nos in omnibus,ficut miniftri Dei, Stc,

Siue hæc fit adhortatio priori concioni, de reuelationc amp;nbsp;ftabili/ cate minifteri) Euangeli),addita,fiue noua fit condo,cene defcriptio' eft regni Chrifti,tam iucunda,ut prjs nihil necauditu, nec ledu fua/ uius aeddere poamp;it,amp; tam infignis,uc nihil in ulla hiftoria ,de poten tiisimis

tifsimis ctciafn,amp; foelicifsimfs Monarchqs,necfubli'mius,ncc «celgt; lentius,nec magnifîcenuus exkt.

In Daniele, Monarchia Babylonica,uocàtur aurca*Et Perßea no catur argentea,q5 in his regnis fuerit mediocris qugdam traquillitas foelicicas huius mûdi,præ air} s rcgnis,que poftea fccuta fünf .T rsi quillitas autem amp;nbsp;fceliatas,quæ hic in regno Chrifti defcribitur^ fa pcrac omnia mundana bona,uc pârum dixeris, fi hoc regnum uel au/* reum,uelargenteum uocaueris,Coelefte autpotiusdiuinum uocan/ dum eft,quod hoc filius ipfe Dei gubernet, conférât in incolas ha ius regni beneficia cceleftia,8^ perpetuo duratura.Non eft autem da bium,quin defcribacur hie r^num,non mundani cuiufdam Monar chæ,fed tantum Domini noftri lefu Chrifti. Alloquitur enim Pro/ phetaurbem Hieru(aIem,autZionem,ficut infra dicit: Vocabuntte duitatem Domini,Zio fanifti Ifraelis.Manifeftum autem eft, quod in Hierufalemaut Zione nunquam tale externum amp;nbsp;mundanum re gnum extiterit, quale hie dcfcribitur,nec unquam ei urbi tâta huius leculi fcelicitas contigerit,quantaeihoclocopromittitur. Etutfelc habent conditiones huius mundi,ficri non poteft,ut in hac terra talc unquam rcgnum,it«T« » f ms'v Prophete, conftituatur. Quare neceflà rio lequitur, quod fiat hiedeferipfiö fpiritualis regniChrifti,quod regnum Chriftus in urbe HierufalêautinZioneadminiftrandûfa feepit, SCadminiftrabitaegubemabit perpetuo, SicutSdPfal.didt: Ego conftitutus fum rex ab eo fuper Zion motem fanftum eius, Ee iterumî Virgam uirtutis tuæ emittet Dns ex Zion,dom(nare in me/ dioinimicorum tuorum,Acrurfus:Ponim in feculum feculi fernen Apoci eius,8^ thronu eius ficut dies cocli.Sed Ôi. Apocalypfis loanis Theo logi in defcriptione fpiritualis urbis Hierufalcm,quc eft Ecclefia, fc des uidelicet,8i thronus regni Chrifti, utitur non fentêtqs tantum, fed amp;nbsp;uerbis huius Capitis,ut fîgnificet hicdefcribi fpirituale regnu Chrifti.Ciuitas,inquit,non eget foie neq? luna, ut luceant in ea. Et mox.Portæ eius non claudentur per diem, Acrurfus: Nox ultran5 crit, 8^ non cgentlumineluccrnæ,ne(^ lumine Solis, quoniâ Dns Deus illuminât illos nbsp;nbsp;nbsp;Hæcrecitâtur in Apocalypfi, ex ifto lx.caj

Efaiæ.Quaremanifeftumeft, quodhaecconciodeferibatregnum Chrifti,quod prædicatione Euangelq, initio a Hierofolymisfatfto,' conftitutum eft in toto orbe terrarum. Commendat autem Spiritus fandus hoc regnum a rebus longe omnium clarifsimis amp;nbsp;excellent tifsimis,quales in nullo unquam mundano regno aut fuerunt aut e/ runt, Videlicet a maieftate Regis, ab incolarum multitudinc,a uenc ratione obedientia omnium gentium, a magnificentia ædificior u,' a copia abudantia oim rerum,a moderatione æquitate magiftrà tuum, a iuftida fubditorum, denique auera 8c. perpétua foclidtate,

Surge jinquitiamp;illüflreris. Tu Hierufalcm, faces hadetlusprotW la 8gt;d conculcata ab hoftibus, cótitempfa a gentfbus finfrimfs, Bä/ bylorif) uaftant èc æquant te folo ♦ Antiochus fordidat furpificac te fua impfetatc » Herodesopprimit te fuacrudelitate, Itaque laceS hic ita proftrata di. deieda * ut uideatur te nunquam amplius medio/ crem gt;nbsp;aut faltem tolerabilem aliquam falutem recupcratüfam ♦ Sed huncagedum, tempus eft» ut expergifcâriSjUtfuftollas caput tuum, ut eÿurgas e puluere, ut èmergas e tenebris, 8é fias illuftris ac beata» Qiiæfo igitur te, Mi Efaia Propheta animo meo carifsime gt;nbsp;dicito mihi, qüid^noui hoe tempore acciderit, quod me ter miferam sif' fliólamconfolari Ô^recreârequeatf Audi ergo, o ueneranda Spon/ fa filq Dei, quid fit,quod te expergeiàcere,ô^ maximo Omnium gâu dio afficere debeat, Venit enim L V X tua,amp; gloria Domini in te orta eft, Hæc eändem plane habent fen tentiam, quam uerba Ange li ad paftores -, poftquam Chriftus natus elïèt, Sic enfm dicit AngC'* lus:Ecce,adnundo uobis gaudium magnum gt;nbsp;quod futurum eft toti populô,qiiia natus eft uobis hodie fcruator,qui eft Chriftus Domi iius,in ciuitafe Dauid,Etcttim uera lux urbis Mierufalemifeu Ecclc/^ fiæ,eft Chriftus.Dedi inquit,te in lucem gentium ^ut fis falus mea ul(^ ad extremum terr£C,Et,Erat uera Iux,quaj illuminât bmhem ho minem uenientem in hurtcmundum.Eft amp;nbsp;Chriftus» gloria Domi/ ni,quod Chriftus nomen Domini Dei Patris fui in terris glorifica/ uCrit»8d uicifsim a Deo Patre fuo fit glorificatus » cu Pater liifcitaret eum a mortuis,amp; faceret eum federc,Ut Paulus ait,ad dextra fuam in ccéleftibus,fupra omnCm principatum ac poccftatem,ô^ ufrtutem dominatioiie etc. Qnare,cum Propheta dicit,Luce Zionis uenifle, ploriam Domini ortam eftè,fionifîcat Chriftum filium Dei natu efle,ideocp ingenti l^ticia geft iendum, qUod uelra amp;nbsp;æterna Salus ad uerit. Vides aute,quod Propheta,Sx^fi habuit hancconcionemplul/ quam feptingentis annis,antcquam Chriftus nafeeretur, tarnen fpi/ ritu fuo feratur in id tempus, quo Chriftus in Bethlehem nafeitur, ncc aliter hanc concionem recitet, quam fi earn publice in Urbe Hie/ rufale,co tempore,quo Angelus cum Paftoribus in agro colloqui/ tur,commemorarct.C}nam ergo utilitatem attulit Efaias fuis audito ribushacconcione, cum narreteis res poft tot primum annos ge/ rendas,amp; implendas^Oftendimus iam fæpenumerô,quod pï) audi tores Efaiæ fuerint metu futuræ Babyionice deuaftationis ita percul fi,ut folliciti fuerint non de externa tâtum incolumitate urbis Hieru/ falêjfed etiam,ac multo magis de uera 8^ aeterna Ecclefiae(alute. Qua ' re confolatureos Efaias hacconcione, amp;nbsp;doceiurbemHierufalem, poft deuaftationem eiùs,nOn folum inftaurandam,fed etiam prpfeu iia,concionibus, amp;miraculis Fili) Dei itailluftrandam, ut ex ea falus

COMMENT. IOAN. BRENT., faills ad ómnes Gentes diuuIgetur.Dejndc,cum non fit in alio quo/ quamremifsi'opeccatorum iuftjcia Si^ (alus, prætcrquam in Icfu Chrifto,Efaias opportune,imo necefiario concionatur auditoribus fuis,de aduentu Domini noftri lefu Chrifti, Si. de regno eius,ut, fi qui territi funt iudido peccati,amp; fitiunt iufticiam ac falutem,exciten tur ad fidem in Chriftum,amp; acdpiantper cum remifsionem peccato rum, acreputentur coram Deo iufti,amp; fcruentur. Quare fîcuthæc condo eft nobis,qui fupra fefquimillefimumannum,poft natiuita/ tem Chrifti, uitam in terrisagimus, iucundifsimum amp;nbsp;utilifsimum Euangelion,quo fidem,qua coram Deo propter Chriftum iuftifica mur,condpimus 8^ cönfirmamus,itafuit inter auditores Efaiæ, po/ tentia Dei ad falutcm omni credenti.

Séd ut hoc beneficium,quod urbi Hief ufalem contingit,amplifî/ cctur,conferc earn Propheta cum alfjs tern's amp;populis. Ecce, inqui/ énsjtenebræ operient terram,amp; cahgo populos, in tc autem orietur Dominus,amp; gloria eiusin tc uidebitur.In Exodo,cap. dedmo fiunc horribilestenebrae in uniuerfa tefra Ægyptûubicuncp autem habi/ tant filrj lfrael,Iux eft. Sic amp;nbsp;hocloco,operiunt tencbr^e omnes alias terras,Slt;^ caligo obfcurat omnes alios populos, in fola autem Hieru/ falem oritur Dominus,uidelicet,Chriftus films Dei, qui eft ueraSd acterna lux,8^ in fola Zion rcuelatur feu apparct gloria Domini.

Acprimumquidemquodadexternam urbem Hicrufalem atti/ net, nulla certe eft regio in terris, nulla urbs, nulla duitas, nullus alius locus, cui tarn illuftris dignitas contigit, quam urbi Hierufa/ 1cm. Celebris quidem fuit Babylon, célébrés Sufte, célébrés Athe/ uæ,Celebris Roma, Sed hæ omnes urbcs Sü gentcs obfcurantur, 8C çaligine operiuntur clarifsima dignitatCjS^ illuftrifsima prcerqgati/ ua urbis Hicrufalem. In hac enim urbe concionatus eft Chriflus fill usDeiEuangelionfuum.Inhacurbeædiditmulta magna mira/, cula.inhacurbeperegit facrificium fuuminexpiationem peccato/ rum noftrorum.In hac urbe refurrexit a mortuis. Non longe ab hac urbe afcendit in ccelum.In hac urbe mifit Spiritum fantftum difcipu lisfuis.Denique exhacurbediuulgauitEuangclion per Apoftolos in omnes genres,ut quotquot Euangelio ex hac urbe diuulgato ere dunt,con(equantur æternam iuftidam Slt; falutcm. Vnde 8C propter hanc caufam dici t Aggæus de poftcriori templo in hac urbe,Maior erit gloria domus iftius nouifsimæ,quam primæ. Quare,cum hanc praerogatiuam confideramus,conuenicnter dicitur lucem urbis Hie rufalem obfeurare omnes alias terras amp;nbsp;populos. Deinde,qüod atti net ad fpiritualem coeleftem Hierufalem,quæ eft Ecclefia Domi/ ni noftri lefu Chrifti,amp; quæ cœpit initio, poft afeenfum Chrifti in ccelura,colligi ex ludxis in externa urbe Hierufale,manifcftum eft;^

tjuod in fola ilia fpintuali Hicrufakm fit uera lux, in omnibus àùt^ aSqsterris,nanonibus 8^ populis,tencbrac amp;nbsp;caligo Jn folaenimEc defia habitat Chriftus . Etubi Chnftus habitat,ibi eftamp;ucralux^ Nam qui in Chriftum credic,habet luccm, qua euadat cenebras pcc lt;ati,mortis inferniacperucniatadfplcndorcm iufticiæuitæ, foclcftis regni, Vbi autcm Chriftus non habitat, quid aliud ibi reik quû eft,quam hcrribiles tenebræ, in qiiibus Gentes amp;pOpuli Chri ftum filium Deicontcmncntes amp;i. abrjciêtes,pcrpctuo inter eant.Ne/ queenim tantum lucis habent, uelin humana Cuarationc,ucl in car/ nail fua potentia,ut qucant tencbras peccati SC mortis eftbgerc,8^ ad ueram iuftitiatn ac uitam euadere. Cum igitur ucra lux,difpulGs te-* nebris,in Hierufalem oriatur»re(fteadmonctur,ut non ampliusiace Bt in pulucre amp;nbsp;in tenebris,fed exurgat,0d agnofcat lucem luam,quB illuftrctur fplcndore xternae foclicitatis.

Quid ergo dicemus f Num hæclux intra pomœria urbis Hieru/ ralemitaincludetur,utcafolieiusdues fruantur, amp;nbsp;illuftrentur^ Soliquidemciues amp;incolaehuius urbis fruunfurea , non foliau/ tcmiudæifunt cities amp;nbsp;incolæ, fed etiam Gentes Hunt ciues, cum Chriftum per fidem agnofcunt, amp;nbsp;luce eius illuftrantur, EccleGa ez nim Domini initio quidem colligi cœpitcx ludæis, fed mox uulgaz to Euangelio inter Gentes, fie auda amp;nbsp;multiplicata eft Gentibus,ut nulloampliusnumerocomprehendi potueric. Vndc fcquitur. Et âmbulabunt Gentes in lumine tuo ♦ hoc eft : Venient Gentes ad tuamlucCm, amp;nbsp;Reges ad Iplendorem, qui tibi oritur , Tantuseft fplendorludstuæ,utetiamcxternæGcntcs ôd Reges ad fruendam cam propcrenc. Poftquam enim Euangelion de Chrifto uulgatum eft inter Gentes,agnouerunt Chriftum nonfolum priuati homines, inter Gentes, fed etiam Prinapes Reges gentium. Excmplo funC Cornelius Centurio, Eunuchus Æ-thiops, Sergius Paulus,Publiz us Melifenfis, Conftantinus, Theodofius, 8^ alrj, Habes lucis huz ius.quæ eft Chriftus ipfe, maieftatem, qua non (olum Iudæi,fed ez tiam Genres, 8lt;^ non tantum priuati 8^ abiedi,uerum etiam Princiz pes amp;nbsp;Reges illuftrantur.

Aliud argumentum exhortandi aut confolandi, 8^alia commenz datio urbis Hierufalem,quæ eft Ecclefia 8d fedes regni Chrifti.Duz citurautemhæc commendarioa populimultitudine. Magna enirrt urbis laus eft,populofam efre,ctfrequentcm,acnon tama finirimis, cplonginquis Gentibus negociationisaut religionisergouifitari* N une quidem tu,o Hierufalem,uideris pra? ciui um paucitate, defer ta,nunc tu o Ecdcfia,uideriS)prg uere credentium paucitate,uaftata.

COMMENT» IOAN. BRßNT» pjj Tu Zlchafia,tu EHfabcth, tu Maria 8^ Iófeph,uos PaftöreSjtuSP meon amp;nbsp;Änna,tu loanncs Baptifta,üos Äpoftoli,Öd paucifsimi qui dam alij^uidemiiii nunc eiïc grex tarn pufiUuSjtam abicdus,at iüdP cctis ipfijfieri non po{Te,quin ftatim urtiuerfa Ecdefîa fit infcrïtura^.’ Sedconfide,inea Ecckfiola, Vnus quondam erat Abraham,amp; tarne Dominus multiplicauit ferne eiusgt;ficut funt ftellæ cœli,amp; arena ma hsfita Ôc'fi tu hoc tempore detjcis oculos tüos propter tuam paucita/ tem, tarnen fi commoreris paulifper tantam uidebis multitudinem tuorum ciuium,uC earn uifucomprehendere ncqueas»Leua,quæfo, drcumfer oculos tuos in omnes partes tuæ regionis, En,omnis ifta Ùiultitudo populi,quam uides înnumeram cflejconueniunt,ut ad te profîdfcantur,8^ fiantincolætui,En,ueniuntadte filij fîliæ tuæ» hoc eft,dues,non e propinquistantum regionibus,fed etiam elon/ §inqui's,quæ fünf ante tc,amp; ad latus tuum,hoc eft,ex omnibus cir cum circa regionibuSiCtiam procul difsitis»Non enim finitimæ tangt; ium genres jUerumetiam longe ad latus tug regionis habitantes amp;nbsp;df ftantes/ouebunt ac enuCrienc tibi ciues. Ac breuiter,tanta erit mul? titudo ciuium tuorum,ut tu ipfaiCum ea uideris, maxima capiaris ad/ miratione,ac etiam obftupefcas,8^ cor tuum præ ingenti læticia ge/ ftiat.Conuertetur enim ad te multitudo maris,hoceft,eorum qui iti infulis maris habitât^Et ueniet ad te Forfitudo, hoceft,magna copia gentium.Inundatio Camelorum operierte. Hægères,quæ utuntur Camelts,properabunt ad te tanta Camelorum multitudine, ut ficuC eluuio aquarum terrain operit,ita ipfi omnia loca occupabunt.Dro/ medari) Madian amp;nbsp;Epha uenienf.Dromedarrj funt equi curfores.înt Hebræo autem textu pro Drömedarijs habetur Bichre, quod fignifîcat primogenitos »Interprétés exponuntpro iunioribusCamc lis,qui funt ad curfum aptiores. Madian autem, uel ut Hebræi lègue Midian,fuit filius Abrahæ ex Cetura : Filius autem Midian fu it £/* pha,Gen.uigcfimoquinto.Et horum nominibus regiones illæ Ara rabicæ,quæ camelis utuntur * fie uocatæ fuerunt » Senfus igitur eft. Qui habitant in Midian 8lt; Epha,teneri no poterunt,quin,qua poG* fint (eftinantia,accelerent ad te Dromedarfjs feu Camelis fuis.

Omnes de Saba uenient, aurum amp;nbsp;thus deferêtes, amp;nbsp;laudem Dd mino adnunciantes. Saba,ut hoc loco feribitur, fuit filius Iokfan,fi/ li) Abrahæ e Cetura,qui amp;nbsp;fuæ regioni nomen dedit,Ô£cuius regio nis regina uifîtauit Salomonern. Venient igitur etiam Sabæi in Hic rufalem,ncc uenient uacui,fed onufti auro amp;nbsp;aromatibus, amp;nbsp;célébra bunt nomen Domini.

Omne pecus Cedar congregabiturtibi, Arietes Nabaioth mi/ niftrabunttibi joffèrentur fuper altarimeo, quod mihi placet, Sd glorificabo domum maieftatis meæ » Cedar 2lt;Nabaioth fueruiic

tïîîj Ifinäeli's» a quibus amp;nbsp;hæ orientales regiones nomina fua fortitéè runt.Significatigitür Propheta Ccdarcosamp;Nabatheosoblatura» fuas oues Dominó,amp; eas oblatiohesÖchiino gratas fore,quibus tiain tempium eiüs glorïficabitür, èc illiiftrius rcddctur.Hæc otnniä ndn fie intclligcnda funt,quod géntés profedluræ fiht,dcferris fuis re^iónibiiSjCorporali modo,ad ürbêHierüfaIê,amp; illichabituræius éxtérneciuitatis,acoblaturg externa (acrificia i Quomó.n. uhâ urbs tot gctes capercponetCfed qj ad oês has gêtcs fiucih terrà,fiuci’rt irt fuHs maris habit3tes,pcruentuR2 fit Èuâgelion Dni hoftri Icfu Chri

cölligêda fit Ecclefia per Apoftolos ex oÏbus j'llis gcritibus, ut rnàgna pars eai|2 agnofcant lefum Chriftum fcruatotem noftrum, 8^ àgant Deo Patri Dni noftri lefu Chrifti pro beneficio Euangelij in** Rentes gratias,aclaudabunt tarn publice q priuâtim,tam uerbis,q élis nomen Dni,et adiuuabunt,quoq modo potcrunt Ecclefia eius.

Hæc cum recitatâ fuerunt Zachanae, Simconi,Iofcpho, Mariae» Annæ,Paftoribus amp;alt)amp;»àc paulo poft rebus ipfis implcta,cum ad has gehtés diuulgatûi eftccEuangelioh Chrifti,an teneri potucrunt, lit non admirarenEur,obftupefccrent quemadmodum Propheta loquitur,affluerent,accorde fuo dilatarcntur C Ac profedo,!! conft ras inter fe Chriftum,EuageIion Chrifti,Iudæôs,amp;^ Gentes,mirant lum maximû omnium uidebitür,quod Gentes, deferia fua auita re/ ligione,tubicccriht fefe Ghrifto pér fidem i Chriftus cnim non erat hatüs ex gcnnbusjfcd ex Iudaeis»qui Gentibus natura erant exofi.E^ rät amp;nbsp;Chriftus a fuo ipfius populo morte dänatus, amp;nbsp;quod probro/ fifsimum iudicabatur,crucifixus.Euangelion Chrifti non conftabaC bumanafapicnt!a,amp; eloquentia,fed potius üidebätur fumma ftulügt; £iä amp;nbsp;bälbücies.'Et Euangelion non promittebat terrenam aliquant fccliGitatem,qug8d fenfui expofita ell,8C uidetur hominibus afferre magnam utilitatem ,fed promittebat cœleftem quidem,inüifibileni autem,amp; humanæ rationi iricomprehenfibilcm fcclicitatem Dein/ de,non ludgi folum,fed etiam potehtifsimi quiep inter Gentes coo/ tiebantur uno impetu ad extinguendum nomen Chrifti^ amp;nbsp;ad delen dum Euangelion eius.Namamp;Apoftoliinterficiebantur crudeliter, £lt; difeipuli eorum omnibus malörum generibus affligebâtur imma niter. Vt non amp;nbsp;hoc addam, quod Gentium rcligio hon folum erat jpfis a maioribus per manus traditä, 5^ mülta feculorum (erieac pu/ blico totius pene orbis confenfu confirmata, led etiam fumma Prin cipum amp;nbsp;Monarcharum huius fcculi potentia munita.Nihilominu« tarnen cäntahominum multitüdo ex omnibus gentibus ,amp;nationi/ bus conuer fi funt,per prædicàtionem Euagelq ad fidem in Chriftu,’ tir qui hoc diligenter perpendit,teneri noh queat,quin obftupefcat. N egari quidê non poteft, qüod 0^ hiülti äghofeant Mahumetifmu:

Scd hocmirâdum non eft,propt€rcac|uod Mahumetifmus trâdac €a,quæ funt hoim'nibus,quoi'um deus ucntcr eit,uoluptan. Et de/ fendtcur magna tyrannidCiUtqui funtpaulo faniores,mecü coerce/ antur,ne impictati tam furiofæ Sdbeluinæobfiftanc. Ghrjfbanif/ musautem,nectraditcarni iiicuda, nec defendebatur hümams uiri bus, fed collata potius in unum tam ludæorum gentium poten/ tia opprimebatur. Et tarnen ad prædicâtionem Euangelrj Gentes U/ nanimiterfluuntadmÔtem Dei,ficutEfaiasaliasdici^amp;euntmiiI/ ti populi dicentes : V ertite,afcendamus ad montem Domini,S(^ do mum Dci Iacob S^c^Qtiid eft miraculum,fi hoc non eft; Sed quem admodum Chriftus Refurredione fua a mortuisteftifîcatus eft fc uere eftè filium Dei,âdeo(^ nacura Deû, ita hoc miraculo cÔpro bauit fe federe ad dextram Dei Patris fui,Ôlt;^ dominari in medio inb micorum fuorum. Aonofeamus ioitur maieftatern Domini noftrt lefuGhrifti^ agamus ei gratias probeneficio uocationisgennui quod cum nos ducimus originem noftram ex gentibus,! ruamur dono clemêtic eius, Sécoanofeamus ucram uiam perpetuæ Cal Ut is* Ce£erum,quoddicit, ÖMNES deSabauenient.Ët:OMNE PEG VS Gedar congregabitur tibi, non fie intelh's^endiim eft, cp OMNES Sabæiamp;GedarenicrediturihntinChriftum: Magna cnim pars gctium manent in incredulitate,Sed quod prcdicatio Eu angelr) peruentura fit ad omnes Sab^os 8^ Gedarcnos,Slt; quod ex omnibus locis harum regionum Ecdefia Ghrifti fit colligenda.Si/ eut Paulus Colo j\dc Euangelio dicit, quod fruétificet lii T O/ T O mundo Sfc.

Perfeuerat adhuc in exponenda uocatione gentium. Et cum fu/ pra dixit, quôd Ecdefia admiratura fit tâtam gentium acccfsionem ad Chriftum per fidem,nunc Chriftus fpfeadmira(ur,qui fintifti, qui tanta multitudine,amp;impetu ad audiendum Euâgehon prope/ rant.Qni fünf,inquiens,ifti,qui ûtnubes uoîant. Videomagnam populi uim ad audiendam dodrinam Euâgelrj irruere. Sicutenim nubes uento impulfæ proripiunt fefe magna feftinaiifia ab Occidê te in Orientem,ita amp;gentcs diuino fpiritu excitatæ contendunt in tento curfu ad cognofeendum Euangelion meum. Et quemadmo/ dum columbîc una conglobatp magno impetu irruunt in feneftras leu oftiola columbarq fui,ita gentes irruunt in conciones Euange/ Irj.Infulæenim me expclt;ftant,amp;naues maris a principle Sfc. Per înfuias generaliter intelligûtur Omnes gentes,quæ ludæis funt ad Occidêtcm fine in mari fine ultra mare habitent. Nam quo tempo re Efaias concionatus eft in urbe Hierufalem,erant Ifraelitis qug Ja h h

9)» IN CAP VT LX, ESAÏAB tantum infulæ mansnotæ,non autem gentes ultra mare,quippc cp hlt;c adhuc obfcun'ores effent, ut fama earum tam late fuiiïet fpar fa ,cum Roma ipfa cœpcrit primum condi Ezechiæ tcmporibuSt ‘'titê dicit, Apn'ncipio uclrcfpicit inillud Pfalmi Ixxi. Reges Thar fis feu Maris, amp;nbsp;infulæ muncra offerent, reges Arabum Saba dona adducent,Ec adorabunt eum omnes Reges,omnes gen/ tes feruient ci. itaep hic fenfus crit : Non iam primum de geniibus dicitur,qgt; fintEuangcliomeo credituræ, fed iam olim,a prindpio regni lfraelitici,per IDauidcm divlum eft,cp Infulæ leu gentesamp;rc ges eorum,fîntacceffuriadmeamEcclefiâ,à eam,quoquooffcio poiïùnt,adiuturi, Velrclpicit in illud quod fj.Paralip.ix.fcriptû eft,Legatos diuerfarum gentium,Slt; ornnes reges Arabiæ,amp;î Satra

I pas terrarum comportalîeaurumamp; argentum Salomoni.EtaddP tur poftea.Naues regis ibant in Tharfis feu Mare cum feruis Higt;* ram femel in annis tri bus, amp;nbsp;deferebant inde aurum, argentum,elt; butjSimias amp;nbsp;Pauones, Iraq? hicerit fenfus, A principioquidcm, eum re^num Ifraelis confîrmatum elîètin manu Salomonis, detu/ lerunt Salomon! munera non folum finitimi Reges, uerumetiam Infulæ gêtium. Et quemadmodum tune adduxcrun t in nauibus SP mias Si Pauones,ita nunc adducent filios feu ciucs tuos,o Hicrufa/ lem,delonge,amp;una cum ipfis,etiam aurum Si argêtum eorumno/ mini Domini Dei tui,amp; Sanóo Ifraclis,qui Si te hac gloria Si mi' gnifîcentia ornat.Hæcomnia,amp;fi itarecitantur,pcrindcacfi Gen tes allaturæ effent in nauibus externum aurum ad urbem Hierufa/ lcm,qucmadmodum fadum eft tèporibus Salomonis,tamcn quia agiturdeuocationegentiumadfidcmin Chriftum,pcr Euangeliô eiuSjidcirco fie intclhgenda funt,qucmadmodum res ipfa interpre/ tatur,uidelicct, quod Gentes excitatæpcr Enangelion, credent in Chriftum,8lt; fientciues fpiritualis urbis Hicrufalcm,qug eft Ecclc fia,ac confèrent opes fuas ad iuuandarn Eeclcfiam,amp;f ad conferuan/ dum minifterium Ecclcfiæ,quod eft prædicatio Euangelq Domi/ ni noftri lefu Chrifb.Non enim rede adducis aurum oC argentum tu um in nauibus ad Hicrufalem, cû accepta multa pecunia fufeipis peregrinationem ad terram fandam , ut propær tantum fiimpturn Si pericula confequarisremifsionem peccatorutn. Si report es fccu dignitatem cquttis, ut uoeant,aurati, Hæc non eft uera pictas -, fed fuperftitio,aut etiam curiofitas Si ambitio : Sed turn demum addu/ eis aurum Si arpêtum tuum Domino Deo tuo in Hierufalem.cum

fumptu opéra tua adiuuas piam dodrinatn Euâgdrj,ut ca in Ec* clefia conferuetur,SC ad pofteros propagetur. Deinde, cum operP bus tuis fuftêtas inopiam Sf egeftatem pauperum, ut cum deficias, recipiant te in æterna tabcrnacuia.Hlæc eft peregrinaCio, hic eft cul tus

61s Deo gratifsimus, Sed nee hoc prætcrcundum eft, quod ficuc «liasfæpenumerOjitaS^ hocloco Chrjftus dicatur Dominu« De/ us,San(ftusIfraelis.Dicitcnim Gentes adduefturas in nauibusau/ rum ÔC argentum nomini Domini Dei noftri 8C Sand« Ifracli», Gentes autem adduxerunt’aurum ÔC argentum fuum , ad lefum Cliriftum» Quare lefus Chriftus prædicatur hoc loco uerus Do/ minus Deus noftcr , nee eft alius Deus,quo in morte ad artemana uitam feruamur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Alia commendatio Eeelefiæ a maicftatc.Summa enim raaieftai eft,habere non tantum domcfticos,amp; indigenaSjUerumetiam alie/ nos,adeoquc Reges eorum,feruos ac miniftros. Olim Babylon ÔC Roma fuerunt infigncs,quod dominationi earum fubiecfli fuerint non priuati tantum homines,amp; finitimæquædamregiones,ue/ rumetiam Reges Öi Régna. Sed hi Reges contulerunt magis opc/ rain fuam,ut hæ urbesdclcrcn£ur,amp;^ uaftarentur,quam ut ædifîca/ rentur ac conferuarentur, quo poftent ipfi priftinam fuam liberta/ tem cönfequi. Vrbs autem Hicrufalem multo infignior amp;nbsp;magni/ ficentior erit, quod Gentes ei fubiedæ ftudebunt earn ædificare Si conferuare.Etadhancædificationem miniftrabunt Reoes earum O fumptus.Itaque tanto excellentior eritmaieftas urbis Hierufalemi, quam Babylonis aut Romae, quanto maiorem operam conferêt ad conferuationem eius Reges gentium, una cum populis fuis ♦ Non eft autem ignotum, quod nomine urbis Hicrufalem inteiligenda ßtEccleftaChrifti, quæ primum omnium cœpit inHierufalem Apoftolica prædicationc collïgf\ Et Ædifidum eius,sedificium eft fpirituale. Guftaftis,inquit Petrus,quod benignus fit Domi/ nus, ad quern acccdentcs, qui lapis eft uiuus, ab hominibus qui/ dem reprobatus, apud Deum ucro eledus, ac prcciofus, ipfi quo/ que uelutiuiuilapides ædifîccmini, domus fpiritualis 8Cc. Ædi/ ficatores uero feu architedifunt Apoftoli,8d miniftriEccIefiæ, quiadnunciantEuangclion,8^ uocantauditores fuos adEcclcfi/ *m fill] Del,ut coed ificentur, quemadmodum Paulus loquitur,in habitaculum Dei per fpiritum. Et iterum dicit Paulus. Vt fapiens Epic» architeftus fundamentum pofui,alius autem fuper illudædificat» Quare, cum Propheta ait, filios Alicnorum ædi ficaturos murum Hierufalem ,amp; Reges corum miniftraturos fumptum, Ggnificas poft Afeenfum Chri fti in cœlum,futurum ene,ut non (olum Apo ftoli Si rcliqui difcipuli,quifunt ex Iudscis,uerume£iam multi alt], qui funt ex Gentibus,prædicaturi fint Euangelion Chrifti,u£ Ec/ clcfiaædifîcetur, confer uetur acad poftcros propagetur,quorum

3»49 ÎN CAP VT LX, ESAIAE iludium ?si. operam iuuabunt fuis spforum fumptibus Reges Principes., Refpcxit autcm hoe diclo Spiritus fanvius in Irenæ/ ura,AthanaGum,Bafiliuin,Chryfoftomum » Hilarium, Cypvia/ num,Hieronymum,Auguftinum,8^ innumeros alios,qui no fue/ runt filij Ifraelis fecundum carnem, fed filrj alienor um ex Genti/ bus, Sc ædificarunt Ecclefîam non uocc tantum, fed SC feriptis, ut porteritasEccleGse, habeat in dortrina Euangclq Chrirti fua finoulorum feculorum tertimonia,Refpexit ctiam fpiritus fanrtus in Conrtantinum,Thcodofium,amp;alios Reges ac Principes Gen/ tium.qui inhocrtudium incumbunt, ut liera Euangclij doôrina r in Ecclefia conferLietur,amp; ad polleros propagetur ♦ ßene igitur in.

periculis Ecclefiæ confidainus,nec dubitenius,quin cum Deus ha-*'' (rtenus banc promifsionem in medio furore hominum ÔC Sahara/ rum feruauerit, ac ædifîcatores, 8C tutor es Ecclefiae fuæ exdtaue/ ritjdeinceps quoque ueritatem uerbi fui impleat, 8C aedificatio/ nem Ecclefîæ,celuntibus liccc domerticis excitatis tarnen filijsa/ lienorum,6lt;^ Regibus corum,progrcdi faciat,

Sedqqæ eft tantæ mutationis caufa,quod cum anfeaAlienî amp;nbsp;Reges eorum dertruxerint muros urbis Hierufalem nuncuer/ fa uice reædificent ac inftaurent eosÆabylonr) cum Rege fuo non folum dertruxerunt muros, uerumetiam totam urbem deuartarut» Antiochus,PompeiuSjôC Herodes, nbsp;nbsp;nbsp;non funt demoliti muros

•eiuSjtamen intulcrunt ei maiora damna,quam fi lapides rhuri difst paflTent, Sed nunc, inquit y fili] alienorum ædificabunt muros tugt;, os,Slt; Reges eorum minirtrabunttibi. Quæergoerthuiusmuta/ tionis caufa Sequitur , In Indignatione enim mea pereufsi te, 2^ in rccondliatione mea mifertus fum tui. Diximus antea, quod iri audienda hacEfaiæconcionecogitandum nobis fit, Efaiam, non fub Ahaso aut Ezechia,fed fub Herode,nato iam Chrirto,in me/ dium duium urbis Hierufalem procefsifle, Si. hanc concionem re/ citafiTe.Huc enim fpiritus fanctus refpexit. Priufquam igitur Chrf ftusnatusertet,dicitur DeusurbiHierufalem, 8^ populoEccle/ fiæ fuæ irafet, Si in ira atque indignatione fua percutere acafflige re earn. Sicafflixit Ecclefiam fuam in Ægypto, per Pharaonem, in terra Canaaiijper genres finitimas,per Afsyrios,perBabyloni/ os,per Antiochum,5gt;lt;^ alios tyrannos, Portquam autcm Chriftus natus ertjccrtàt oïs ira Dei erga Ecclefiâ fuant, Si fucceditin locum eius fauor,griba,reconciliatio,amp; fempiterna mifericordia. Inindi gnafione,inquit,mea pereufsi te, In recondliationeaurem mea mi fertus fum tui, Quid ergo dicemus Num Deus antea non faute populo fuo C An non crt eum ulla dementia complexusCEt, Num ïam nato Clirirto, non amplius irafcitur, non amplius affligit Ec/ ~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;defîam

COMMENT. IOAN. BRENT. 94‘ defîain fuam C” De hac re if a fentiendum eft quod Deus ante natum Chnftum femper conipkxus eft ueram fuam EcclefiaiW fumma dementia Sgt;^ mifericordia nbsp;nbsp;nunc en'am poft natum Chrk

ftum multisaduerfis earn affligit, tarnen quiaEccIefia tunc erar ad/ huefub le^e,8d nondum reuclatus erat Chriftus natiuitateamp;prse/ dicadone buangelq fui, dieftur Ecdefia tunc fuiftc adhuc in pecca/ tisjin ira Dei,ÔC in morte. Per legem enim,ut Paulus ait, agnitio peccati. Et, Per præceptum fit peccatum maiorem in modum peo cans. AcrurfuSjLexiramoperatur.Etiterum: Litera,hoceftjex occidif. Et alias : Veniente mandato,peccatum reuixit, ego uero mortuus fum.Et repertum eft mandatum,quod inftitutum erat ad uitam, cedere mihi ad mortem. Nam peccatum occafione accepta per præceptum,decepic me,5«^ per illud occidic.Qiiare, urbs Hicru falem,feu Ecdefia Dei,quæ nomine Hierufalem fignificaLur,diciz tur tantifper fub peccato,fub ira Dei, amp;nbsp;fub morte fuifire,dum (ub lege,fanquam Iub pædagogo cuftodita fuit. Poftquam autem na? tuseftChriftus,0^fa(ftaeftper eum expiatio peccati, reconciliatio Dei uida eft mors,ac reuelatum amp;nbsp;diuulpatum eft Euangelion gratiæ Dei inter omnes Gentes, Ecdefia nonampliusdiciturefte fub peccatOjfub ira Dei amp;nbsp;morte, fed fub iufticia, fub gratia Dei, æterna uita. Non eftis, inquit Paulus, fub LEGE, Sed fub GRATIA. Etitcrum. Anccquam ueniftet fides, fub lege cufto diebamur , condufi in earn fidem,quæ erat reuelanda. Itaquelex pædagogus nofter fuit ad Chriftum, ut ex fide iuftificaremur. Ac poftquam uenit fides, non amplius fub pædagogo fumus. Om/ nes enim PIL11 Dei eftis, co quod credidiftis Chrifto lefu, Et rurfus : Nunc propius eft nobis falus, quam turn cum credeba/ mus ♦ Ac itcrum : Eccenunc tempus âceeptûm, nunc dies falutis. Hue etiam facit,quod loannes aitzLcx per Mofen data eft. Gratia autem amp;nbsp;ueritas per Icfum Chriftum exorta eft . CumigiturLex adhuc regnarec, pcrcutiebatur Ecdefia in ira Domini. Poftquam autem uenit Chriftus, reuelafa etiam eft gratia Dei, ut S'il dein/ ceps Ecdefia affligitur, tarnen quia fub gratia eft, ea afflidio non eft ira , fed dementia, qua DeusEcdefiam fic compleditur , ut affligendo feruet earn,tantum abeft, ut perdat. Vndc 8^ fupra diz dum eft capite quinquagefimoquartoftn momento indignationis abfeondi faciem meam parumper a te, Sé in mifericordia Icmpiferz na mifertus fum tui ôte. Et moxfturaui ut non irafcar tibi,amp; non in crepem te. Montes commouebuntur Stc.

AÏ fa commendati'o urbis Hicrufalem,duda a facih' rcccptu gen rium. Alisc cnim urbcs,non admittunt quofuis,quouis temport, fed nochi quidem clauduntur porcæ, jntcrdiu autem, nbsp;nbsp;nbsp;patent

portæjamcn non admittiintur mendia', aut hl, qui ex loos hoftix libus uci peftilenria ïnfeÆs ueniunr, Accedit 8»C hoe, quod quan/ quam multi admirtantur recipiantur in alias urbes,tamen non o/ mnibusdatur iusciuitatis,necpermittinjr eis,utfruantur prfuile/ grjs ciuium.Hicrufalem autem nodu diucp femper patet,acnon fo lum quofuis aduenientes fiue Iudaeos,fiue Gentes, fiucdiuites, (1/ mendicos,rea'pit,uerumetiam communieat cum cis omneius d uitatis.Non claudentur,inquit,portaïdie amp;nodc.Quam ob eau/ famC' Sequitur» Vt alïèrafur ad te fortitudo Gentium» hoe eft,Poir tæ idcirco femper patentes erunf, ut cum magna uis, ma^a muld/ tudoGentium,unacumRcgibus earum, adducuntur, inueniant quouisTcmpore portam apenam,8c excipiantur patentibus oftijs,-Manifeftum autem cft , quod non fiathiefermo de externa urbe Hierufalemjed de fpiriÉuali,quæ in externa ilia ccepit in die Pen/ tccoftes per Euangelionextrui, ÔC cft Ecclefia Domini noftrilefii Chrifti.Port«igiturhuius fpiritualisHicrulalem femper diuno cftuquc quibufuis patent: Primum, quia Euangelion ccepit ab ur/ be Hicrufalem uulgari in uniuerfum orbem terrse,ó^ rccipit quof/ uis homines, fiue circumdfos fiue indreundfos, fiucdiuites, fiue pauper es, fiue honeftos, fiue inhoneftos, ad poenitentiam, amp;nbsp;ad comunionem omnium coeleftium bonoRz» Quotquotcnimacdpi unt Euangelion fide,amp; credunt in lefum Chriftum,hi acdpiuntrc mifsionem pcccatorum propter Chriftum, amp;freputanturiufti,ac adoptanturinfiliosDei,ut fiant cohaeredes Domini noftri lefiJ Chrifti» Omne, quod dat mihi Pater,inquit Chriftus,ad me ueni et,8icum, qui ueneritad me, non eijdo foras ♦ Et apud Paulum: Non eft diftindio ucl ludæi uel Græci» Nam idem Dominus O/ M NIV M, diues in O M N E S inuocantes fe»Quifquis enini inuocaueritnomen DOMINI, amp;luuscritamp;c» Deindedicun turportæEcdefiæetiam obhanccaufam femper diunodu^ pate re,quod etiamfi poft primam receptionem,quaefit per fidemaeba ptilmum,transfuga f^us fueris,SC itcrum redeas ac recipi cupias,' non tarnen excludaris, fed priori duitatis iuri reftituaris» Etenim qui cum pcccauerit, ac per peccafum Ecclefiam Dei deferuerit, re/ uertitur per pœnitêtiam,hoc eft,agnitionc peccati,amp; fide in Chri/ ftum,tantum abcft,ut non iterum in communionem bonorum Ec clefîæ admittatur ,ut etia magno gaudio cœleftiutn ciuium redpia/ tur»Gaudium,inquiC, erit coramangelis Dei fuper unopeccatorc poenitentiam agente»E£alias:Dona amp;nbsp;uocatio Dd eiufmodi funt, ut

ut corufn ilium pœnkcreno pofsir. Acrurfus.Si increduîi fumus, ille fidelis manet,feipfum negare non poteft,uiJeîkef,fi per pœni/ tenn'am rcuerO fuenmus.Nam in Eunc ufum patent femper portai Ercle(îæ,ut peccaror^quocunci^ tempore pœnitentiam egerit,ac re dient in Ecclciiam, in hæreditatê cceîcftis reoni admittatur, ob/ uijs,quod aiunt,ulnis excipiatur.

PertinctSi hocad maieftatemurbis Hierufalcm, q, non concc/ ditur al Qs Gentibus amp;nbsp;Regnis libéré, ut iuxta référât, fiue fermant lu bi Hierufalcm,fiue non feruiant,Sed fi uoluerint cfïè falua amp;nbsp;in columia,neceflèhabenthuic urbi feruire. Gens cnim(inqnit)S^rç gnum,quod non feruicrit tibi,penbit,amp; Gentcs,uidelicec,qua’ ti /, bi non obedierint,folitudine uaftabuntur. Hæc autem leruicus ôi obedientianon eft intelligendade corporali feruitute^qualis eitin mundanis regnis amp;nbsp;ciuitatibus, fed de fpirituali qualis conuenit regno Chrifti. Gentes enimSlt; Régna tune dicuntur feruire urbi Hierufalem (eu Ecclefiç,cum aperiunt portas fuas Euangelio Chri fti,amp;^permittunt Euangelio liberum curfum in regionibus fuis,amp; adiuuantpiam dodrinam,ut nonfolum in prgfenti Ecclefia confer uetur,fed etiam ad porteros propagetur Jn hune enim ufum præd pueconftitutafunt mundanarcgna,ut conferuata politicapaceac tranquiUitate,regnum Chrifti proferatur. Etnunc, inquir. Reges iiitclligitc »erudimini qui iudicatis terrain. Seruitc Domino in ti/ more amp;c.Si aût Régna amp;nbsp;Gentes non foluni non permittanc Euan gelio Chrifti fuum curium , uerumètiam quoquo modo pofîiint, Jmpedianf,amp; perfequantur,nihil aliud rcliquum eft, quam ut aut mutentur, aut derjeiantur, ac pereant,etiamfi-aliquandiu fceliciter fiorereuideantur4.DeindeGenfesamp;!: repna dicuntur feruire urbi Hicrufalcm,cumnonfolumpublicedantlocum Euangelio Chri/ fti, ueruitietiam priuatim agnofcuntper fidem hoe Euangeïion, quod primum omnium in urbe Hierufalcm in die Pentecoftes re/ Uclatum 8^ magnis miraculisconfirmatumeft.lte(inquit) prædi/ cate Euangeïion uniuerfæ creaturæ. Qui crediderit (Euangelio) laluus erit. Qui ucro non crediderit côdemnabitur. Et iterum:N5 mifit Deus filiumfuumin mundum, utcôdemnet mundum,fed ut leruetur rnûdus per eu.Qui crédit in eu, nÔ condçnatur. Qiii uero non credit,iamcondênatus eft, quianÔ credit in nome unigeniti fi Jtj Dci.Hocpofterius,(Qui no credit, iam condênatus eftjplane il iud eft,quod Propheta ait:Gens regnû, qd nô feruieric tibi,per( bit,8c gêtes,uidelicet, q nô feruierint tibi,folitudine uaftabuntur,.

Commendatio urbis feu tempii Hiemfalem, hoe eft, Eceîefæ^ abædificq magnificentia»GIona ( inquit} Libani ( hoc efl-jCcdri: Hæ cnim funt gloria Ljbani,amp;reddunt mOntem Libanum glorio fum) ad tc ueniet* Aduehentur ad te ex Libano Ccdri,fim]liter A/ bietes^pinus Sgt;^ Buxus, ut ex his locus fandificationis meæ, èC pe/ dum meorum, (qui locus eft templum, in quo pedibus meisconft fto,feu in quo ambulo 8é habito ) extruatur,ornetur, amp;glorificé/ tur. Alluditautem ad id,quodde extrudtione templi Hierofolyrai tani fcriptum eft i(), Reg. quinto,amp; rj. Paralip.rj. Sic enim fcribit Salomon Hiramo regi Tyri. Ædifîcabo domum nomini Dei mei, Mitte ergo mihi ligna ccdrina,amp;arcenthina, (feu abiegna) amp;pi/ nea amp;c. Cum autem in hoc Efaiæ loco fiat fermo de fpirituali tem plojconfiderandum eft,quod quemadmodum corporale illud lomonis templum habuit fuos lapides amp;nbsp;ljgna,ex quibus conftru/ (ftum eft, ita amp;nbsp;hoc noftrum fpirituale templum, quod eft Ecclefia Chrifti,habet fuos lapides,fed uiuos,amp; fua ligna,fed animata.lpß ueluti uiui lapides, inquic Petrus, ædificcmini, domus fpiritualis amp;c. Qi^iod autem ad ligna feu arbores attinet, eccealtifsimaCe/ drus eft Petrus,altifsima Cedrus,PauIus,altifsimæ Cedri, reliqut Apoftoli,qui funtCoIumnæEcclefîæ. Sicamp; alrj miniftn acmem/ bra Ecclefiac funt abies,pinus amp;nbsp;buxus,ex quibus abfoluitur ædifî dum fpiritualis templi.Horum alrj fünf illuftres miraculis, Si alijs donisfpiritualibus,alrj funt infignes potentia,{apienfia etreliquis donbus huius feculi, quales funt Reges, Principes, amp;nbsp;dodi, qui poftdiuulgationem Euangeltj accefterunt perfidem ad Ecclcfiani Chrifti. Et quaquam Deus delegit,ut Paulus ait,non multos fapi/ cntesfecundum carnem,non multos potentes,non multos clarO gc ncre nates, tarnen Si aliquot accefterunt, amp;nbsp;qui accefterunt, non funtrepulfijfed magno Ecclefiægaudio excepti,utquifuoexcm/ plocomprobarent huius Propheticæconcionis ueritatem. Quod cum ita fe habet,noftri officrj eft,ut extrudione Ecclefiæ, quoquo modopoftumus,adiuuemus. Hocaut turn fiet,fiinhocftudiuincii bamus,ut non tantu nos ipfi fimus idonci lapides Si ligna,ue^z ad/ uehamus alios quocß lapides Si ligna ad perficiendum amp;nbsp;ornandn templum Domini.Si quis princeps eft,curet, ut in Ecclefrjs fuæ di tiÔis,Euâgelion rede ^pie doccatur.Siquis paterfamilias eft, det operam,ut familia difcat Chriftum filium Dei ,per Euangclion a/ gnofcere.Sicenimtotlapides Si arbores ad extrudionem templi Dei adduxeris, quot homines tuo minifterio ad poenitentiam, ad agnitionem Chrifti adduxeris.

Pcrtmct Su hoc ad maicftatem Fochcitatc Ecclcfiæ, quod rcuc* lato SudiuulgatoEuangeh'o,poften' eorum , quianteapopulunj Dei grauitcr ÔC crudelitér afflixerunt coicnt eum fumma obfciv uantia ucneratione „Vem'ent ( inquit ) incurui, feu deimfso ni terram uultu^Si^ adorauunt ueftigia pedum tuorum, hoc eftjfubqz dent fefcdodrinac tuæ obedi'enter, ôi. uocabunt te ciuitatê Domi/ nt,Zionem Sanfti Ifraeh’s ,agnofcent te,ucram EcclcßamDci, 8^ confitebunfur nomen Domini noftri lefu Chrifti, Sic iupra dixit capitc decimoquarto:Pofsidebit eos domus Ifrael in fcrùos amp;nbsp;an/ Cillas,8u erunt capientes eos,qui fe ceperant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Et Abdias.in mo

•te Zion crit faluatio,8c erit Sandus, amp;pofsidebit domus Iacobe/ os,qui fe pofgederant Hoccœpitimpleri inuocationeGentiû, Si pergitimpleriufque ad nouifsimumhuiusfeculidiem . An non humiliaueruntSi afflixcrunt quondam immanicer populum Dei Æ^yptij * Sed pofteri eorum uenerunt incurui, ÔC adorarunc ueftigia pedum populi Dei, cum ex diuulgatione Euangelrj agno/ (ccrent Chriftum,8lt;^ conferrenfi operam fuam ad inftaurandam Si conferuandam Ecclefiam Domini in Ægypto. Similiter 8d Baby loni]. Si aliæ Gentes tam finitimæ^quamlonginquæ aftccerunt populum Ifrael multis incommodis» Sed poftquam Euangelion Chrifti diuulgatum cft ex Hierufalem,poft eri harum Gentium ira mutati funt, ut quem populum maiorcs corum antea oppreffe/ rant,ipfi Apoftolos ex eo populo natos, tanta ucnerationc exee/ perunt, ut ß fieripotuiftètjetiam oculos fuos cftbftbs dediftent eis^ Videmihi Cornelium, RomanumCenturioncm, An non tanta obferuantia cxcipit Petrum,ut non folum progrediatur obuiam uc nienti Petro, fed efiam procidat ad pedes,Si adoret eum'TEttamen Romanifuperioribusannishune populum,DucePompeio, opz prefterant, QuidCAn non adhuc hodieque nos, qui ex Gentibus fumusjuencrabundi exofculamur, diurnanodurnaq^manuuer/ famuSjSipromaximo omnium thefauro reputamus dodrinam, concioncs Si feripta Prophetarum amp;nbsp;Apoftolorum, qui funt ex CO populo, qui quondam fuit omnibus Gentibus abominabilisC’

lantû ftudt),quantû operæ collocamus in interpretâdo Si rede intelligendouel hoc Efaia, uelalio Propheta,uelfcripto Apoftoli coÇ'Hoccerteeft incuruumuenire ad ludæos, Si ueftigia pedum lt;orum adorare, Sed nec fine maximo noftro frudu hæcfadmus. Nam fi ex horum dodrina Chriftû filium Dei ucre aonofeere digt; O

diccrimus,reportamus remilsionem pcccatorum,Si æternam iufti •€iam,ac falutem propter Chriftum,

PRO EO. QVOD FVISTI DERELIGTÄ ET ODIO HABITA ô^c Quammaießatem hadenus Ecdefîæ fuæ prOmiGt Deus, uidetur prorfum incredibiz lis, Quomodo em’m fieri poteft, ut Eeclcfia , qux non folum eft paueifsima,uerumetiam miferrima,afHilt;fiifsima, amp;nbsp;omnibus gen/ tibus exofa Sc abominabilis,in tantum maieftatis feftigium exaltez turCCui uerifimile eft,eam,quae abomnibus protrica eft Si concul cata,ab omnibus honorandam, att^ adeo adorandamCExponit igi tur nunc Dominus confilium fuum, quod hadlcnus In dcrjdenda affligenda Ecclefia populi fui habuit * Pro eo,inquit, quod fill/ fti derelida cxofa,uc nemo per tc tranfiret, ponam tc in fuperbiz am fecub.gaudium in generationem generationem.hoc eft, red dam tc illulVcm perpctuo.S^ affidam te gaudio fempiterno.Habel confilium Dei in afflidlionc Ecclefiæ fuse. Deus enim non connfz uet ad afflidioncmpopuli fui hoc confilio, ut opprimât cum, (cd ut maioribus cum benefierjs affi'eiat ♦ Siue enim immittit afflidioz , nc8 propter pcccata,inuitat ad pcenitehtiam, amp;nbsp;ad aedpiendam fa lutcm.Viuo ego didt Dominus, nolo mortem imprj. fed magia ut conuerta tur amp;uiuat.Siue immittit afflidioncs propter alias can fas, parat fibi uiam ad conferendamulta amp;nbsp;rnagna bona , Domilt; nus enim paupcrem facit, ut ditet. Mortificat, ut uiuificet. Dedu/ cit ad inferos,ut reducat. Sic pcrmifit,ut Zion feu Ecclefia fieret 0/ mnibus Gentibus exofa amp;nbsp;abominabilis,non ut earn contercretac delcrct, fed ut earn clariorem amp;nbsp;illuftriorcm redderet » Hoc Det confilium in aduer fis obferuare, amp;nbsp;diligenter cxpcndcre, fumm^ eftfapicntia,qua fir.ut confirmcmur fide, amp;nbsp;retineamur in ucra oz. bedientia uocationis Dei, 8^ in patienti expedlatione carumrc*j rum,qu5enobis diuinitus funtpromiflæ»

Non folum inftaurabuntur muri Hicrufalcm ab extcris Gentf^ bus 8d Regibus eantjUCRt ctiam liberi duiu eius fugent lac GentiUii amp;nbsp;ladtabuntur mamilla Regum ipfaRî, hoc eft,cducabutur 8^ foucz bunturfumptibus Gentium amp;nbsp;Regum, donee adoleuer]nc,amp;ad uirilcmætatemperuenerint » Hocautem tunc implctur, cumRcz geSjPrinapcs, Ciuitaf es inftituunt fuo impendio publicas fcho las, in quibus luuentusdoceatur pias literas,amp; cum dant opcram, ut pueritia in Ecclefijs erudiatur in Catcchifmo » Sic initio inftituz ta funt »toiv«Gf«,feu Collegiaftudioforum , ut in tjs pia dodtrina Euangeli] traderctur adolefcentiæ , amp;nbsp;propagaretur ad pofte z ros,Scdea dcinceps mutata funtfuperftitionehominumin moz naftcria.

COMMENT, IOAN. BP ENT, îgt;4? hafteria» translata fünt non adhypocrinn tantum, uerumetiam ndimpietatcm . Quarc nifireuoccntur ad tier um ô^legihmiim u? lum, dignifsima funt, quæ deleantur Sic inftitutæfuntpubb’/ cae Academfæ, Princ(pumfumptibus,quibustanquammamilla fie lade educarentur adolefcentes ad minifteria tam Poli tica quam Ecclcfiafticadtaçp in ijs Academijs cradendæ funt non folum bonc Brtes,qug faciunt homines eruditiores,amp;f difeiplinæ Iuris ciuilis ac Mcdicinæ,quæ funt ad tuedam hanc corporalem uitam utiles, fed etiam,acmulto omnium maxime,piæ ôcfacræ litertE,quæ reddunt hominem eruditum ,ut Paulus ait,ad falutem per fidcm,quæ eft in Chriflo Iefu,Nificnimhicfucrit præcipuus Academiarum finis, perindecftacfîmamillaamp; lade tuo enutrires non eines defenfogt; reSjfed hoftes cuerfores patriæ. Btfi enim magnus eft reliquarum artium amp;nbsp;difciplinarum in hac Humana uita ufus , tarnen fî non ac^ ceflèrit uera cognitio filij Dci per fidem,quaE c facris litcris 8^ prg/ dicacione Euangelii,autore fpiritn fando,concipitur,non funt,ni/ fî compendia ad euerfionem rerumpublicarum 3^ Eecle(îæ,quippé quod imprj t)sarmis,quæad propugnandam ueritatem architeda/ ta funt, abutantur ad ueritatem opprimendam. Q^iare fî uoluert/ mus Academias cfle faluàs,incumbendumeft in id (ludium,ut be ncfîcia, Hoc eft, Lac Gentium, 8C mamillam Regum, in eum le/ gitimum fînem ordinemus, adquemconfiliofpiritusfandi funt conftituta»

Et additur hoc loco:Scics, quia ego Dominus faluans te, amp;nbsp;regt; demptor 8^c, Maximum eft miraculum, quodcumiudæifuerint Omnibus gentibus exoß,Äpoftoli tarnen, qui ex ludæis fuerunt, exceptifint a Gentibus beneuolentifsimc. Et eum initio Ecclelia Chrifti inter ludæostamparuaôdcontemptafuerit, utSfChrt/ ftus ipfe uocet eamjPufîlIum gregem, poftea tarnen, miflb fpiritu fando,fîccreuerit, utdilatauerit (efeinteromnesgentes, non folum conferuata, fed etiam auda fit in medio furore tam hominu quatn Satanarum, Acpræterea enutriatur Lade gentium,quæ an tea Ecclcfiam perfequebantur, mamilla Regum,qui prius Eccle fiam crudcliter opprimebant. Quid eft miraculum,fi hoc non eftc’ Cum igitur hoc miraculum æditum fît nominc,uirtutc 8^ potentia Domini noftrilefu Chriftijmanifeftumac certum et euidens argu mêtum eft,Iefum Chriftum eflè filium Dci, 8C federe ad dexteram Dei,hoc eft, effe uerum omnipotentem Deum, qui fîcut olim Pâ/ triarcham Iacob, amp;nbsp;pofteros eius in aduerfîs fuis fortiter tutatus cft,amp; liberauit cos ex Ægypto, iia pergit Eeclefîam fuam redime/ rc amp;nbsp;feruarc,ut nec in afflidionibus huius feculi,ncc in morte ipla pereat,fedhabcat«ecernani uitam»

PRO ÆRB AFFERAM AVRVM, BT PRO FERRO AFFERAM ARGENTVMamp;t Commendatio urbis Hicrufale(quo nomine Ecckfia,ut iam fæ/ pc didum eftjintclligituDa ui pecuniæ,ô^ opulenna Alludit autc iterumad auri ôé argenti abundantiam, quæfuit in regno Salo/ monis,DcSaIomoncenimfcribitur:Fccit,uttanta efletabundan/ j.Rfg J.argent! in Hicrufalc,quanta 8^ lapidum,Et rurfus:Præbuit rex paralit^ Argentum 8d aurum in Hierufalem»quafi lapides. Chriftüs autem de diuifijs in fuo regno ait: AfFeram pro sere aurum,hö€ cft,cffid/ am,ut in meó regno tanta fit copia auri,quanta in alrjs eft copia x/ tanta copia argenti,quanta eft in alrjs copia ferri, 8^ tatnta. co/ piaæris,quanta alias eft copia ligni nbsp;nbsp;nbsp;tanta copia ferri,quantaeft

alias copia lapidum ♦ Vbi autem untp fuit regnum in terris,in quo tantafucrifabundantia auri,argcnti,amp;reliquorum metallorum* q iianta in regno Chrifti, quod eft Ecclefia eiuSjpromittiturC Sed ubi etiam un^ tantædiuitiæ in Ecclefia fuerunc, quantae hicconv mcmoranturT'An non initio reuelati Euangelrj exuebantur ptj ont nibus fuis facuItatibusC An non Paulus dicit de acrumnis amp;nbsp;egefta te Ecclefiæ: Ad hoc uft^ tepus efurimus amp;nbsp;fitimus,amp; nudi fumus, ôdcolaphiscædimur , amp;incertisuagamur fcdibus, óólaboramus proprfjs operates mànibus C Audiamus igitur qua in re conftet o/ pulentia Ecclefia? in hoc feculo. Aeprimum opulentia Ecclefia? no eft proprie mundana,amp; terrena, fed fpiritualis amp;nbsp;coeleftis. Ac ma/ xime omnium diuitiæfunt Chriftusipfc, qui eft omnium bonO/ rumthcfaurus.NamcumChrlftusdonatusfitaDeo Patre Eccle/ fia?idonatafuntei una cum Chrifto,remifsiopeccatorum,iuftida» adoptio in filios Dei,amp; in hæredes omnium cœleftium bonorum. Quibus opibus nihil in ullo regno unquam fuit excellentius,auc preciofius ♦ Deinde præter has generales Ecclefia? diuitias,qua? unicuic^adfalutemncccflàriæiuntjconferuntur in Ecclefiampet* Chriftum etiam aliæ opes,amp;f dona, quibus corpus Ecclefiæ no fo/ lum alitur,fed etiam ornatur 8^ uegetum redditur, utfuntProphe/ ».Row.«*. tia,Lingug,Miracula,difcretionesfpirituum,amp; id genus alia.Mut ti unum corpus fumus,inqui£ Paulus,in Chrifto, fingulatim aute alq aliorum membra, fed tarnen habentes dona iuxta gratiam data i.Cor.w nbsp;nbsp;nobis uari'a,fiucprophetiam,iuxta proportioncm fidei amp;c. Et ite/

rum.Diuifioncs donorum funt,fed idem fpiritus. Et unicuit^ da/ turmanifeftatiofpiritusadïdquod expedit. Nam huic quidc per fpiritum datur fermo fapicntip,alrj ucro fermo fcienciæ,fecunduiTi cundem fpiritum 8lt;c. Ac rurfus: Vnicuic^ noftrum data eft grana, iuxta menfuram donationis Chrifti, Quapropter dicit:Cum afeen diflètin altum,captiuam duxitcaptiuitatcm,8lt; Dédit dona homini ““ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' bus.

nui. Ètmoxi Dédit alios quidem Apoftolos .alios uérö Próphé^ ’ tas^lfos Euangeliftas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hæ funt diuitiæ,quibus Ecclcfia (k ali

tur,utadole{cac in Chrifl;um,qui eftcaput,în quo totum corpus cçJ agmentatur S)i.c, Poftremo,amp;fi uera Ecclefia fubieda eft in hoc fe/ culo exccrnx egeftati, li cxegens earn ad ludiciuin huius mundi dè dfüîtqs,tarnen fi dcdiuitqsredc ludicauefis,Ecclefiaejam I'uxta oi __ternas opés,diuino bcncficio ditifsima eft.Diues eni'iTi eft no qui multaîT» Ulin auri argenti pofsidet, fed qui paucis eft contentas* Et docent etiain externæ literæ,Ei^qui uclit diues eire,non cuinulil dam pecuniam pecunia,fed minuedam cupiditatem. Et Paulus ait: ’ Magnus eft quæftus,piecascum animo fua forte contento.Hocait tern eft opus Hdei in pijs,ut minuaccupiditatem terrenarum diuitia rum,ôC impleat animum cceleftibus opibus, præ quarum multitu/ dine Sgt;C magnitudinenon reputet terrenas opes,fed optime conteii tus fitijs,quasDominusdederit, 0ifequibusetiam,quantumui3 alioqui paucifsimis,tantum neceftariarum rerum accipit,quantun(1 Crœfus quifpiam ex omnibus rcdditibus Regni fui. Än non ApO ftoli emiisi ad prædicandum Euâgelion, fine pera amp;nbsp;fine pecunia^ reuerfi poftea ingenue fatentur, fibi nihil unquam defuiffe Ta/ lemconfefsionemuix a ciuelocupletifsimo, e peregrinatione fuel ad dornum redeunte audias. Et Paulus ait : Qitafi pauperes,mul/ tos tarnen ditantes, ut nihil habentes,amp; tarnen omnia pofsidentes«' Quare,cum Chriftus films Dei ditet credentes in ipfumomnibus cceleftibus bonis,ÔC efficiat,ut nihil eis necelTariarum rerum in hac corporali uita defit, 8c ut qualibufcuilc^ opibus a Deo donatis be/ ne fintcontenti,rc(ftcdiciturinregnofuo affèrre pro æreaurum^ amp;nbsp;pro ferro argentum,utcredentibus in ipfum nihil fitnec ditiut necopulentius*

Pro lt;nbsp;Vifitationem ) hebræis eft pccud, quod fignifi/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\

cat præfcfturam, 5d fumitur more hebræo pro ipfis præfedis * El ubi nos habemus præpofitos, hcbræus habet Exaiftores * Nam in regno Chrifti funt ctia fui præpofiti, Slt; exadores, quos uócamu» Prefides,Præfedos,Scultetos,amp; Publicanos, Sed lônge tolerabi/ liores acmeliores,quamfueruntpræfedi Ilraelitarum in Ægy/ ptoàutctiam in regno Salomonis* Hi cnim Ifraelitas durifsimis fn is cxadionibus ita perturbarunt,utnoningemifcerent tantum,ue/ rumetiam præ tyrannidis grauitate uociferarêtur: Cur ita agis con tra feruos tuosÆt,Pater tuus durifsimum iugum impofuit nobis*

quendum efi:,no!i fucrönc Pob'cids ilîis tokrabn sores, fed grau’O/ i es. Alq cnim qui urgebant humanas iraditiones, non aiîèrcbanC , confcictrjspacem,fed tantum perturbaticnem, ac defpcrationemj

Alrj,qui urgebant legem ipfam,non afferebanc iufticiam^ed poti/ us iniufticiam.Lcx cnim aupet,non aufert peecatum. Et quâquam lex necefïàrio prædicanda bé rede explicanda eft, utagnito pecca/ to,ad confequendam iufticiam Chrifti properetur,tamen fi lex pre dicatur abfqp Chriftó,quod folennc eft doeloribus legis, ducit po/ dus ad agnitionem iniufticiæ,quam iufticiæ,amp; fade peccatam ma/ iorcm in modum pcccans. Chriftus autem ponitpræpoficos fuos, PacclTijamp;Scultetos fuos,iufticiam,hoc eft,conftituit in adrrîiniftra do regno fuo talcs præfccftos,qui afférant pacem amp;nbsp;lufticiam.Hoc præcipue rcfpicit in Apoftolosamp; Apoftolicam prædjcationcm» Chriftusenimfclegit Äpoftolosluos.amp;mifttcos in uniuerlum orbcm,ut prædicarent Euangclion omni a*eaturac. Euangclion au tetn de Jefu Chrifto affert ueram pacem cönfcientiaE,amp; ueram cora Deo iufticiam. Adnunciat cnim Deum Patrem efl'e nobis recor.d/ liatum amp;placatum,pcr (ilium fuum lefum Chriftum, Scdocetiufti ciam ftlf) Dei omnibus,qui in ipfum credut,donari,acimputari, uC veputentur propter Chriftum coram Deo fam iufti,quam G legem fuis ipforum operibns impkuiffcnt.luftiffeati igitur ex fide,uC Paulus ait, pacem habcmus erga Deum per Dominum noftrum lefum Chriftum. Tametfi cnim hi,qui oloriantur fe efle Apofto/ lorum fucçcffbrcSjfolcpt Apoftolicam doótrinam peruerterc amp;nbsp;ty rannidem in EccleGa exercere, tame quia didum eft,Cauete a pfcit doprophetis,uera EccleGa non agnokit niG doótrinam ab Apofto lis tr2ditam,amp; fpiritu fantfto connrmatam, ut etiamG Apoftoli hac corporali uita defun(fti Gnt,maneat tarnen ,fuperftite adhuc doeftri/ na corum,præfccfti acpræpoGti EcclcGg.De his cnimin PGtlmodi citur:Pro patribustuis natifuntdbi Glrj,côftitues eosPrindpesfu per oêm terrâ.Et iteuî: Principes îuda, duces eoi^, Principes Za/ bulon amp;nbsp;Principes Neptalim.Etfupra ca.lr)«Qj pulcri fuper mô/ tespedcsadnunciantisamp;prpdicantispâcem amp;îc.Ecin loanne: Con ftitui uos,ut eatis frueftû afferatis, Sd FruiTtus uefter mancat8Cc. Manet autê frudns Apoftolicusin ucra EccleGa perpetuo. Reifte igitur dicimus èos effe perpetuos EcclcGg Principcs,præpoGtos ac praE’fe(ftos,præfertim cum amp;nbsp;alias Chriftus ad ipfosdicit: Vos qui fecutieftis meinreoencratione,cumfederitGliushominis infede maieftatis fuæ, fedebitis amp;nbsp;uos fuper fedes duodecim, iudicantes duodecim tribus Ifraet Hæc autem no eo refpiciunt,ut inuocemus Apoftolos,fanquam deos tutelar es, aut patronos amp;nbsp;defenfores in ludicio Deijfed ut cognofeamus nobis non effe aliam falutis doiftri

COMMENT, ÎOAN, ÈRENT, M* iWfTÂ pt*ôpo(îtam,prÆCer Apoftolieam, àî fecüridüm cànî cîôdrinît uniucrfum humanuiYl sjcrius coràm Deo ludkaridum eflè j ütqüi credident Apoftolicai doârinæ,falutis fiat,qui iiero lion credide/ fit Cl,condemn ctur pcrpctno,

Quid; Num in Bcdefia nulla erit amplius iniquitas aut rapina; Num Bcclefia non dinpietur amplius, ncc fpoliabiturfuis facukaz tibus T* Num Eeclcßa non amplius patietuf pertccutioncm,SC con/ tritioncm» Cerce Ecclc(ia,quamdjiU eft in hoc mundo, obnoxia eft I’niuric, rapinæ,perfecutioni,uaftacioni,amp;^omnibusgeneril3UsmaÉ lorum.Sempereniminhocfeculofict, quod ab initio orbisdîtftiî । eft,Scrpêtem morfuist calcanéum Chrifti.Sed quia Chriftus'filius Dei eft perpetuus tutor Ecclefiæ fLiæ,S^ uiCtor Satanæ, idcirco Ec/ cleGa nuncin tuto collocata eftc dicitur.Poftquam em Chrtftus e» p:au]t morte fua peccatum,amp;uicitrefurrc(ftione fua mortem,ac tri umphaui ,conk;eiifo cœlo,deSatana,nihil ampltus rcliftum eft^ quod pofsit Ecclcfiam,quæ eft corpus Chrifti,opprimere,amp; dele/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

re.Eccc e2O,inquit,uobircam fum omnibus diebus uhqj ad cofunt mationem feculi,Et,Oues meæ uocem mea audiunt,amp; ego cogno/ fco eäs, amp;nbsp;fequuntur nie,amp;f ego üitam ætcrnani do eis, nee peribûc inætcrnû,neq5 rapiet cas quili^ de manu mea.Hoc plane illud city quod Prophclt;adicit.NÔ audietur ultra rapina in terra tua.Ef Pau/ lus.Quis intctabiÉ crimina aduerfusclecftos DcifDeus eft, qui luz. ftihcac.Quis ille,qui cÔdemnctç’Chriftus eft qui mortuuscft,imo qui fufacatus eft,qui etiam eft ad dextera Dei, qui amp;nbsp;interecdiC pronobis,QuisnosreoarEb3tt.dile(ftione,qua Deusnos complcz (ftiturCNumafflîCEoC’nuang’viftia'r num perlecutio amp;c, Hocillud eft,quod in Prophef» fcquiûur,Non audietur ultra uaftitas amp;nbsp;coft fritio in terminis tuis^Queudam enim urbs Hierufakm amp;nbsp;uniuer fa regio cius patebant hoftium în:urfîoni,djrep«oni,uaftationi. Öd contritioni,Nuncautem, poftquam Chriftus u?ni€, Si reportauic uidoriam a morte Si Satana,uî bs Hier ufalê,qüæ eft Ecclefi a Chrt fti,non amplius paîebit hoftium libidini, fed iri mûris eius erit Sx lus,et in portis eius iubilatio,ut quorquot in ea habitauerint,habe , ant faIufem,Si æternum oaudium.Etfi enim Ecclefia affligitur pra/ uilsime,quamdiu nihocmunco uitamagit,tarrcn quia habet Dez umpropicium,Si Chriftum filium Dei Icruatorcm, tantum abefty tit uel extcrni,uel fpirituales hoftes,qui funt mors8^Satân,pofsinE cam opprimere,uc potius hominum perfecutionibus,8lt;i Satanæ ftt roribus augeatur, Si dilacetur. Mundanæ quidem urbes Si regio/ nespcreuntdireptionibus et uaftationibus.Spiritualis autem urb»

Hierufalcm iuuatur potius his aducrfis» deictur»Hiß cnim Qiu ck Iiount lDcuin,inquit Paulus,omnia adiumenco funt in bonum. Et: r^ihi nita Chriftus eft,ö^ mors, lucrum. Colloccmus igitur omnê noftvam opcram in hocftud)o,ut contineamus nos (id quod ht per fidem in Chriftum,amp; obedtentiam hdei ) intra muros amp;nbsp;portas hu ins urbis, quo feuipcr aduerfus omnes holtes tam corporales fpirirualcs in tuto uerCemur*

S camp; Apocalypns,quafiinrerprefansdidt,Ciui’'asnon egetfo le,neq? luna,utiuceantinea.Nam claritisDci illuminât cam,Slt;! hi cerna eius ell Aoaius.Et icerum.Nox ultra non crit A' no cejenc lu/ mine lucerna?,nec^ lamme fob’s, quoniam Dhs Deus illuminât ib ios,amp;l reonabunt in fccula fcculorum. Magna hæc eft gloria Eccle/ 11Ç, q) Sole Luna habest fihum ipfum Dei ,uerä lucet n,c-«n no euanidam,fed fempitcrnam. Erit,inquit,tibi Dns lux pcrpctiii. Deus tiius,gloria,feu decor,feu claritasiua. Non cn;m uhra oc/ cidet fol Cuus,a luna tua non minuctur. Non eruC ucl occaJ us,ucl defcÆones fob’s 8d luna? tuar,quemadmodum horum mundancic Luminariû,quja Dns Chriftus ent fcmpiternaluxtua ,óu; Chri/ ftusnec occidit,nec dcficit,(cd fedet ad dexn 5 Dei Patrri îui,ôiiie/ gnat pes'petuo.Obferua hie primum, qj cum hoc loco fit feemo de RcfTno Chriftijper Dnm Deum inceibgedus fit Chriftus ipf; Eiix us tbeuTeftatur ein Apoftolica fcriptura q, Chriftus fit uera lux Ecclefiæjcxtoiomûdo colle(fta?,Erat,inquit,;iir.dla,luxiier?,quaE illuminât o?m hom.ncm uementtm in tnurdun\E: u 'r,ï,Eno buri lux mundi^Qtii fequitur me,non ambulat in tenehriG,fed hIlb men iiicæ. rurfus.Ego lux in mundum uenimt omn lt;5 qui credit in me.non maneat in tenebris.Prophcta au: cicif ! anc lucem Ecclc ' fiæ elfe uei^ 1 Inm Deum noftrû.Dns,!nquît, erit (ibi in hue femz ' piternam,amp; Deup tuns in gloriam fuam. Q^iarc per Dnm Deunî intclboitlefum CnriftûfiliumDei ,8^ teftaturenm vllcueR^abx/ o

terno Deum: Svquan^ lint abæduæperlona?ind uinitatc, Pater amp;nbsp;fpiritus fancluSjUi non enè,pr^er hunc lefum Chriftum, alitiira Deum conditorem Si fetuatorcm noftrum. Deinde habes h ic ma/, feftum difcrimen inter régna mundana Sd regnû Chrifti,Naiii hate externa Sxlmundana régna indigent hoc mundano foie nbsp;nbsp;luna, uc

(plendore hoRt luminarium dies Sd nodles illuftrcntur ,ac homines opera fua confidant,amp; terra fruiftum fuum profei at.Regnum autc Chnfti non egethorum luminarium fplendore,Sed habet maiore illuftriorcra luccm,qu£c eft: Chriftus ipfe,Non eft igitur regnu mundanuin^

muncîanum,fed fpirituale eœkftcQiiod cumpropteFmühas caufas^tum præcipucob hanc obferuandum eft, ne cogttcmus no^-ftram foehcitatem quærendam eflein his mundanis regnis,amp; nifi confequamur cxternam rerum tranquillitatem, de falute noftva a/ (flumeiîè , Sed ut quæramus tranquillitatemamp;^falutcmnoftrani in coclefti rcgno Chrifti,quod in hoc feculo per fidem ex Euangez ho cognofcitur, in futuro autem feculo reipfa percipietur. Præicz rea^cum hoc loco dicitur,Non occidec ultra Sol tuus: Et Dominus er It fempiterna lux tua, confîderandum eft, quod Lux folis amp;nbsp;Lu næ fumantur more hcbræo,aliquoties,pro fcelicitate, feue amp;nbsp;Te/ nebræ, pro infœlicitate. Poft tenebras, inquit lob, fpero lucem, hoc eftjpoft infœhcitatem,fpero fœlicitacem, Sic ôd hoc loco, cum aitjSolem in EccleQa nôn occidere,8lt; Domînum eftè fempiternam lucem,fignificacChriftumafferreBcclefiæ(uæ earn fcelicitatislu/ ccm,quæ nunquam extinguatur,fed perpetuomaneat.Chriftus e/ nimeft Thefaurusfempiternæfœlicïtatis,utqui Chriftum per fî/ dem habct,pofsideat Omnêfalutcm.Si enim indiget iufticia, Chr i/, ftuseft,quiexpiauitpeccatum amp;donatcredentiomnem iufticiaJ Si indiget uita,Chriftus eft,qui deuicit mortem, Sdcofertfruiftum uiftoriæ fuæ in credentem.Si indiget coclefti gaudio,Chriftus eft, qui triumphauit de inferno doloribus eius,ac ducit fecum credë tem ad dextram Patris,ut unacum ipfo lætiaa cœleftis regni frua/* tur. Quare hoc fit ftudium,hic fit labor nofter,ut in Chriftoper fix de maneamus,quo fempiterna fœlicitatis luce illuftremur. Poft rez mo,ncc hoc prætereundum eft,quod cum Propheta dicit, Domiz num Chriftum eftè fempiternum Solem aut lucem regni fui,figniz ficet Chrifto non eftè opus Vicario,qui fe Ecclcfig fu^ pro Sole ob trudat,quippe quod ipfe non deferuerit Ecclefiam, fed pergat eani coram conferuare, tueri,amp; luce fua illuftrare. Vult quidem in his terris habere Miniftros,amp; ut Paulus dicit,«n^iy;3u,hoc eft,Coopez rarios,qui Ecclefiam étudiant pia do(ftrinaEuangeli],amp; confirmet fidem Ecclefiæ difpenfatione Sacramentorum,iuxta ip G us inftituz tionem,ut ipfe per hæc organa fpiritû fanftum fuum doncr,8(^ Ecz clefîam feruet.Non uultaût habere Vicarios,qui pro fua libidine in Ecclefia dominentur, amp;nbsp;queeuis fomnia fua pro didatis fpiritus fanefi Ecclefiæ obtrudant.Fugiamus igitur taies Vicarios ,fequaz murautem ueros miniftros Chrifti,utaccepto ab eisEuangelio, in uera luce ambulemus.

Sed additur hicrCompîebutur dies lutftus tui,hoceft,Lu(ftus ti* us finietur. Vbi enim Dominus ipfe lucet,amp; fuam foclicitatem cÔz fert,quomodo ibi reliquus eftet aliquis luftusç' V idemur quidem adhucinEcclefia lugere,cum uel peccata agnofcimusjueluarqs

œrumni's afjligin-mr^fcd fi fumus fn Chrifto per fidem^talis InéîiîS non cft proprie Indus,fed organon gaudq » Hic enim uere Indus didtur,cui nulla fpes faiutis reiie|ua eft.Sic Ingêt Ethnici, fie lugcC ïinpq. Pij autem,cum habeant ChriRum per fidem, certifsimi funt in aduerfis,de bberanone,in morte de uita, in horroribus inferni, de gaudio regni cœleftis » Quare etiamfi carne fua, hoc eft omni/ bus uiribus corporis animæ lugent, tarnen Ipiritu fuo, qui Deo eognitus eft,tranquilli funt,amp; expedant obedienter reuelationein promiflæ (alutis»

Quid.'’Nullus ne eftpeccator in Ecclefia C Qciid ergo eft, quod oramus,Reinitte nobis débita noftraCEt, Si dixerimus,peccatû nô habemus,nos ipfos fall{tnus,amp; ueritas in nobis non efi; » Confide/ remus igitur ini£io,quod hic non fiat fermo de impi}s,impocniten/ tibus hypôcritis,qui amp;:fi funt in externa congregatione Ecclefif » tn non funt uera Ecclefia,Sed loquitur Propheta tâtum de his, qui funt uera membra Ecciefiæ.Deinde, ne quidem de his abfolutc lo quitur ,fedrefpicitinChrjftumfilium Dei,amp;in fidem,quæ efiin ipfum ,pcrquamfoiainpq4uftififantur. Nam fi pios, feu uere in Chriftum crcdcntes,qui foli funt uera membra Ecclcfiæ,confidej a uerisjiuxta carnem ipforum, fempei fecuni peccaturn, quod in ip/ fos eft propagatum,ita geftant,ut pt æ eo nec iegê Dei perfeefte im/ pleant,neccorain Deodeîufticiagloriarjqueant, Sednccclîèha^ béant fuam tniiifticiam ingenue confiter),Ôlt; pro uenia rogare.No juftificabitur, inquit Pfaimus, in confpcdu tuo omnis uiuens. Et Paulus. Affèdus carnis, inimicitia eft aduerfus Deum. Nam leg* Dei non fubditur,fiquidem ne poteft quidem. Et iterum.Caro co cupifeit aduerfus fpiritum,Spiri£us aut aduerfus carnem. Hæcaut inter fe mutuo aducrfantur,ut non quæcuncp uoiueritis,cadcm fit ciatis. Quare fi non tantum impios, uerumetiam pios, Ipiritu fan/ do donatos,fccundum carnem eorum con fideraueris,nullum inue nies iuftum,fcd omnes declinare,nec unum elTe^qui bonum perfe/ de,iuxta ueram le^is fententiam faciat. Si autem confideraueris pt os,quales funt in Chrifto,amp; propter Chriftum,per fidem,non ani plius imputatur eis peccaturn, fed imputatur ipfis lufticia Chrifti,' ut omnes habeantur propter Chriftum, coram Deo iufti amp;nbsp;fandfi' Quotquot enim in Chriftum uere çredunt, non acdpiunt tantum rcmifsionempeccatijfeddonantur etiam meritisiufticiæ Chrifti,' ut quemadmodum Chriftus obtinuit per fuam iufticiam in iudicio Del liberatiortem ab omnibus malis, gloriam cœleftis rcgni,ita omnes pij obtineant fiducia lufticiæ Chrifti omnem cœleftem falii tem,Huic,inquitPetrus,omnes Prophetg teftimoniûferunt,q)re

YhiTsiônntî pec.-atoruiïi äccipi'at per iiófflèn èi'üs, qüifqnis cfê Jiï iil eum.Et Paulus :Oir»ncs,inquit,pcccâucrûc,acdcftKLiunturgîorut Deï.Iuftifîrantut* aût gratis per illius gratiam, perredcmptioneiPi quæcil in Chriftolefu, quem propofuit Deus reconcihatorê, per fideindnteruenientc iplîus fanguinc.Nihil igitur certius ell, cp ficutProphetaai^omnispopuIus Eccléfiæ lîtluftus,8dfandus,ui^. delicet propter Chriftum per fidem. Etlî.n.pcccatum hæret adhuc in carne populi Ecclelîc, cuius peccati cupiditate nonnunq c'tiam iii manifeHafceleraproIabuntur^tn fi refipifcuntipeccatum infigrcnsi non imputatur,S^ coinmiHum feelus remittitur,ut nulla fitcondcni natio his,qui infiti funt Chrifto Iefu,qui no n iuxta carnem uerfaii tur,fed iuxta fpiritum, quemadmodum Paulus loquitur*

Olim promifta èi. dataeft terra CanaâEcclefig populi Dei in h:r; rcditacê.Sed is populiis, autcaptiuitate exea terra abdudus eft, auc morte abca abreptus .aepoftremo etiamaDeoabiedus,ne fitani plius populus DeûPoftquam autem Ghriftus uenit, coilcgî,ii£ uulgato Euanoelio.EccleGâ exiudæis amp;Gentibus,confccraLiit uni uerfum orbem in terrain Ecclefiæ fuæ,ac primum quidcm dedi ci totam terram in perpétua here Jitatê, quia donee hic orbis iletcricy femper erit Ecclefia Chrifti in terris. Nulla perfecutio,nuila tyraii nis tanta efte poteft,quæ Ecclefiam Dni e terris tollat. Etfi.n. Apc» ftoli crudeliter interfieiuntiir, Martyres immamter trucitlantur,* tn CO magi.s crefeit Sx^ dilatatur Ecclefia.Sanguis, inquit ille, Chrt/ ftianoRîJeinc eft.Qiio plus fanguinis pioßi ab impijs cftùnditur./ eofertiiior fitager Ecdefiæ ,amp;plus quoep fruclusprofcrt.SupeC hanc petram/quæ eft SC Chriftus ipfe, amp;nbsp;prædicatio Euangelq dé Chrifto)ædificabo,inquic,Ecclcfiâmeam,3lt;.'por;æînferi nôpræz, ualebuntaduerfus eâ.Et Pauius.Superftruâ»,inqu!t,fupcr fur-dn;' mentû Apoftoloi^ ac ProphctaKî.Cummo angular/ lapide tpfo lefît Chr ifto.Sicut ergo nulla tyrannis poteft hune angularem lapideni de loco fuo dimoucrc.,St hoc fundamentum fubuertereu'ia et «ïnoit poteftædificium Ecclefiæinhis terris demobri,acpenitus dcftruc re.Deinde Ecclefia dicitur hæreditare terram in perpetuum,etiani hacratione.çp nunép amplius abqciatur a Deo, fient iatn ante abie gt;nbsp;dus eft populus Ilrael.Etfi enim poft diuulgatum Euangelion.Gc tes,quæ nuncagnofeunt Chriftû»amp; paulo poft fcquuntur aliquog ties,reiedo Chrifto amp;nbsp;Euangelio eius, impietarem, reijc/untur ipfæ a Chrifto,tarnen quæ manet uera Ecclefia ubiuis terrarum,nts quamrericitur.Môtes,inqt,cômouebuntur,amp;eolles côtremifcêr, . mifericordia autem mea non recedet a te,8lt; feedus pacis mcæ non

moucbitur^didt miferator tuus Dominus. Ac illud quidcm prius^ diligenter eft confiderâdum in externis perfecutionibus, ne in cru delitate tyrannorum defpondeamus animum de falute Ecclefiæ in his terris.Hocautem pofterius cognitiôe fui eo ualet,ut unufquif/ que in Chriftum credens, (Hicenim eft membrum Ecclefiæ ) fciat fibi parata eflè æternam hæreditatem in terra ilia, non terrena,fed ccelefti.Nonenimhabemushicmancntemciuitatem,fedinquirp , musfuturanrji Etiterû. Nofter municipatus eft incœlis,exquô8^ fcruatorê expedamus,Dnm noftßt lef um Chriftû,q trâsfigurabit corpus noftB2 humilc,ut cÔforme reddat corpori fuo gloriofo,ctc,.

Sed quid caufæ fic,cjgt; tanta fit ftabilitas Ecclefiæ, ut in perpétua liæreditet terrâ,Scquitur.Germen feu flos plantationis meæ,opus manus meæ ad glorificandum ( hoc eft ) Ecclefia non a feipfo terne re exorta eft,fed eft meaipfius plantatio,amp; manus meæ opificium, in hune ufum conftifutum, ut æterna gloria mecum in cœlefti re/ gno fruatur.Quis autem plâtationem Dei eradicare pofletC Quis opificium Dei deftruere ualeret C Humanæ quidem plantaüones non folenteflèdiuturnæ.Omnis plantatio,inquït,quamnon plan tauit Pater meus cœleftis, eradicabitur, Plantatio autem Ecclefiæ eft diuina.Bono igitur amp;nbsp;confidenti animo fimusffuriat licet Sata, graflentur homines,fæuiat mors,Ecclefia tarnen,amp; Euangelion e/ ius conftabunt,Slt; nos,qui amp;nbsp;Euangelio credimus,amp; fumusmern/ bra Ecclefiæ per fidem una in medio inimicorû noftrorum, adeoC^ in morte ipfa conferuabimur.

Ecclefia non tantum feruabitur in his terris, uerumetiam ita au/ gebitur amp;nbsp;multiplicabitur, ut ex uno paruulo oriantur mille,amp; ex unoexiguo fiat magna Gentismultitudo.Et additur. EGO DO MIN V S, In tempore fuo,accelerabo,ut compleatur. Aeprofe/ lt;fto,fi hue conféras res geftas eius têporis, quo cônfirmatum eft Eu anaelion in die Pentecoftes,amp; diuulqatum in uniuerfum orbe ter/ ræ,perfpicue intelliges, Dominum lefum Chriftum, qui hæc per Efaiam loquitur,iam turn ob oculos fuos pofitas habuifle cociones fuorum Apoftolorum,quibus tot gentes ad cognitionem Chrifti,’ amp;nbsp;ad Ecclefia uocatæ funt. An nô paruulus uidebatur PetrusCSedî ex una eins concione in die Pentecoftes,oriuntur non mille tm,fed tria millia hoïm. An nÔ paruulus amp;nbsp;exiguus fuit Paulus,de quo Pfalmus ait:Ibi Beniamin adolefcêtulus, feu paruulus, dominatur inter eosÆt ipfe met de fe prædicat: Ego fum minimus Apoftolo/ rum. Et th hic minimus uulgauit, uel ficut ipfe loquitur, Implcuit Euâgelion Chrifti a Hierofolymis amp;nbsp;circuiacentibus regionibus, ufiß

COMMENT, IOAN, BRENT, ufjp a J liIyriaim,Qaot,putas, milli'a hominum,in tanfo ferrarum fpado^iniftcrio Pauh' ad EcckGain accelsifleC’ Btquanq; ipfe Hac corporali uita defuîiélus eft, tame uiuunt adhucin Écdclia Scripta eiaSjCx quibus tanta foboles Ecclefic fuccrefcit,utdinuirerarj lion queatCuna igitur rctpla compenamus,ea quæ Efaias in doc capr ? tlercQno Ghrithcondönatur,uere in EccîcGa-diuuîpatn ia - • , geljo,implcri,ac cerCo icianius,reuelandam eflc itio to pc i fra îlt; llatem Domini noftri Icfti Chrdli de c ado,quo hæc ornnia petde. difsiine impIcbuntur,Surgamus 5c nos,quod Propbeta initio dk xit,8d iUiiininemur luce Chrifti,ac Euangclq eins, nt fplendorc ba ius lucis pcrducamur per tencbras mortis, ad glonâ cccleftis uiia'*

Filius Dei, qui cóncionêprsecedentis capitis,de maieftatc Ecdc fiæ infti£uCam,côdufît:EGO,inquiens,Dns, in tempore Gao fubi to fadam iftud,idcm pcrgit nunc in hoc capitc uocacioncm 8^ oft.', i um fuum exponere,uthac Occafione comcmoret, quanta beneficia conférât in Ecdefiamfuam,SCquatum cœîeftium bonoi^ nobis de ipfo poIlicendcbeainus.Haccaûtcondo filrj Dei eomeinorabibcc ipfamhabueritminiftro acinterprete E(aia,fub rcge Aba zo aut E^echia ,ea port feptingentos plus m inns annosdam homo E7ctns,iteBt habcac in patria Ina Nazareth, amp;nbsp;reporter ab omnibus teidimoniumjCh de ipio di»fla fint,qujp hic recitan£ur,Sk.n.fcnbiC Lucas ca.iiq. V ernt Icfu» Nazareth ubi crat nutritus,amp; intrau;£ fc cundum confuetudincm fuam die fabbatoRt in Synagogam, 8^ fur rexit ut legerer. Et rraditus eft iiii bbet Efaiæ Propîîecæ,ôlt; ut expU cuit libistjinuenit locum,ubi fcriptum erat : Spiritus Dni fupt r amp;r.Etmox.Complicatolibro,reddiditminiftro,acrefcdif.Etoi!a in Synagoga oculi erantdefixi in illuin.Cocpitautemdiccre ad dgt; los. HÔD1B J MPLET A ES T Hæc 1er iptui a in auribus uez ftris.Ec oinncs teftimoniumilli dabant 8lt;tc, Concionatur ôcChvi^ ftus ex hoc Eûiiæ hoc locô apud Matthæum cap.xi.cum iubet loägt; ni nuncian\FaupeFcs euangelizari. Qyibus uerbis fignificat hæc Prophetæ dicta in ipfum refpicere. Cum igitur fiEus ipfe Dei hâc fuam concionem,quam tot ante annis de fuo ipfius ofticio habuit^ lnterpre£ctur,non eft nobis ullaaliahuiccôti*aria,ne angeh quidègt; interpretatio audienda,fed hæc Cola fufeipienda eft amp;nbsp;tenenda,

Spiritus dnatoris Domini(inquit)fuper me.Habes tribus pene uerbis tres uniusdiuinitatisperlonas, Dominator Dominus

Vater.Ec dicit, fnper M B, eft filius.Etaclditur,SpiriCus,Noii eft autcm i'ntelligendum,quod filiusDei'iCum dicit,Spin(us Do/ minaton's Domini fuper mc loquaturnuncde unitatccilèntiæ, quam habet in diuinifate,cum fpiritufando.Etfienim filiusDei et fpiritus fandus funt unus Deus,cum Patre, in efTcntia diuinitatis, tarnen hicnon fit fermo de ea fpiritus 8gt;i. filrj Dei imitate, fed de re/ uclata Sc manifefta mifsione fpiritus fandi in Chriftu filium Dcf, cum iam homo fadus, confecrarctur publice in Baptifmo ad fufei/ piendam SC perficiendam uocationem fuam,propter quam de ccc/ lo in has terras milfus erat.Cum enim Icfus baptifatus eflet a loan/ ne in Iordane,apertum eft ccelum,inquit Euangchfta,amp;defcendiC fpiritus fandus corporali fpedc, quafi columba,in ipfum, 8c uox decœlofadaeft,quædiceret:Tu es filiusmeusdiledus,inteccni placitum eft mihi.Hocillud eft, quod hie in Propheta dicit:Spiri/ tus Dominatoris Domini fuper me. Sed in quern ufum miffus eft fpiritus (andus publice in lefumChriftum filium Deidnhunciii delicet ufum,ut VNGERETVR, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fpiritus Do/

minatoris Domini (inquic ) fuper me ucnit in fpecie columbæ, id/ circo V N XIT me. In Mofaica politaa ungebantiïr ,feu undio ne confecrabantur ad fufcipienda offida fua Sacerdotes Sc Reges. Vocat autem fpiritus fandus Chriftum in fcriptura Sacerdotem SC Rcgcm.Tues,inquitPfalmus,Saccrdos înæternumfccundumor dinem Melchifedec.Et iterum.’Ego coftitutusfum Rex ab eo fuper Zionmontem fandum meum.Etrurfus:Deus iudidum tuum Re gi da,amp; iufticiam tuam filio Regis. Ac iterum:Concupifcet Rex de corem tuum,quoniam ipfe eft Dominus Deus tuus ^c. Cum igi/ tur hoc loco filius Dei didtur undus elle, hand obfeure fignifica/ tureum,miftofpiritufando,dcclaratum efle uerumilium Sacer/ dotem Sc Regem feu Mefsijim,qui fitab initio orbis promiffus. P dem publice quoep profitetur Petrus Hierofolymis, una cum un/ decim fuis collegis.Certo,inquiens,fciat tota domus lfrael,q? I3o/ minumamp; CHRIST VM, feu MESSI AM fecerit(hoceft;deda rauerit Deus hunclefum,quern uoxcrudfixiftis.Cæterum,quo fe officium huius Sacerdotis SC Regis refcrat, SC cp late pateat, r ecen/ fetPropheta exordine.Non.n.eftSacerdos feainduordincmLe uiticum,feu Aheronis, fed fecundum ordinem Melchifedec. Nec eft Rex fecudum mundanam, fed fecundum coeleftem maieflatem. Verum de hac re audiamus ipfius concionem.

VtadnunciemEuangelion manfuetis , feupauperibus,mifc'^ ris, Sc afflidis.Manfucti feu pauperes hoc loco dicuntur, quigra-* uitate Sc magnitudine peccatorum fuorum in earn humilitatcm , ac

arCjXftatçm conieâ:ifunc,iicf«n£iant fibiEünslufticÉlépfrpêtndi perciîtîdirn cŒe. QiiocunC|î enim fe uertiint,nullam inueniunt iiiaam, qua faturentur ferucnCur. In Icge,mukaquidem pia hoiul b mandantur,fcd deprchcndunC carncm eflè imbccilliorem, qin;n quo J pofsit ea,quæ Icx exigit,uerc præftarejn hurnatiis tr.i dît’oninj;: proponuntur uaria, fpeciêquidem pictatis habênaTed quje a iiierfus portas inferi conftare,Ôd faélorem feruarenon poi * funt. lt;nbsp;Viid crgo faciïtCquo Ce uertät^ccrtejcum inueniâc in le pet:/ catum, ôd non queant nec ex diuina lege,nec ex hunnanis tradiCiont bus uUa n lufticiam anequi,nihjlaliud rcliquum elî^quam ut fa ne iufticia' pereant » Hæc eft ingens egeftas, hæc cft grauifsima pauz pcitas,q!iæanimum ficdeprimit,utfentiatfcad infernum ufque, (ktiudcndum elTc.Sed bene confidamus, Slt; cxpcrgifcamurjuliui ensm Dci Vndus eft fpiritufânâ:û,amp;miirus,utfungacur officî gt;nbsp;ucriîacerdotis juidelicet, ut adnuncict.pauperibus Euangeliou».’ Qiiod ergo eîl illud Ghrifti filq D«i Euangclion Non ccixc taie eft Euangelion,qnod promittat corporalia bona. Nec^ enim tab x bona requirunt pauperes fpiritu.Nequc talibus refociliancur, cciz; amu pïuriina SC maxima contingant. Inueniunt hauddiffîculter,'. quo uenfrem pafcant,fcd non inueniunt^ qvio faincm amp;nbsp;egeftatcni, mentis fuftentent.Hic cnnn opus cft,noncorporalibus, tedfpiri/ tualibus£lt;coclelbbnsbonis , Euangelionigitur Chnfti Elfj Det hocelt:,quod pro nittit ôC affert uera amp;nbsp;cœleitia bona. Adnûeiat nim Ciiftlius,quod ipfc fît uerus peccatorum expiator,quod Gt ne rus rcconcdiator inter Deum oC hominem quod donctomnibus in ipEuncrc dêtibns fuam ipGus iufbciâ,utquotquot in iplum cre/ dunr,rep;Hentur coram DeoIufti,Sti feruentur æterna uita, aefœ/ licuKe.'dcc Ii'K Euagclion uanum ciEfcJ ficutfuit anteà per Pro/ phetâs oromilTum,itapofteamulds irugnis miramlis, ac præci/ pue rcfufcitau'onc mortuorum confirmatum clt. Hæc autem funt præcipuc bona illa^quae mens agnitionc pcccati tcrrita,Slt; fame lu/ fticiæ aEEda rcquirit. Hæc fi conti^erint, toîeratu faeikm redz-, duntomuem e.x ernam paupertarem ôlt;afflisfîionem »quippe quae mente cœlcftibus bonis expleta, nihil arnplius incommodi afièrre queat. l^iarcmh’.lpotcfthocEuangelio pauperibus amp;nbsp;afrliclis mente, nec gratius, neciucundius, ncc etiam maais (alutare con/ tingere.

Vtmedearcontritiscorde, hocefi:,utobligcm uulncraeorum, qui contrico feuconfraclQ funt corde . Multa funt ,quibushuir.a* num cor uuincraïur ,amp; conteritur . Alius enim uulnerafur cor^ de , ablatione facultatum fuarum alius orbitate , alius morgt; te amicorum , alius exilio , alius infamia , alius alqs re'ous ;

fed maxime omnium uulneramuriudicïo pcrpctusedamnätiortiS propter pcccatû. Hoc uulnus eft Humana ope immedicabile ♦ Qui cnim audit in confeientia fua fententiam aduerfus fe ob peccata la/ fam,quod fitgehennæ œterniignis obnoxius, intantumanimo fuo uulncratur,utnccfanitascorporis,nccdiujt!æ, ncc fauor ami/ corum, nec dignitas offieij, nec etiam regia in hoc feculo maiefta* pofsint ei hoc uulnus obligarc,ôlt; fanitati reftitucrc. Sed bene ad/ hue habet.Quod nonpoteft fieri per filios hominum,SC per bona mundana,hoc fieri poteftper filium Dei,amp; per bona cœleftia» Fi/ lius cmDeiuniftuseftô^miflusad hoc officium, utmedcatur,uÉ obliget uulnera confraefti cordis,amp; curet ea fuo malagmate.Quod ergo eft malagma illud, quo filius Dei contritiones cordis cu/ rate Non eft e pharmacopolio quodam terreno,nece Babylons aut Roma, fed ex ipfo cœlo ad nos delatum,uidelicet Euangelion de expiatione peccati per Chriftum,de lufticia Chrifti nobis dona fa,de placatione iræ Dei per Chriftum,dc mitigatione diuinæ fen tentiæ,propter Chriftum. Pater omne indicium, inquit,dedit fi/ Iio,utomnes honorent filium,ficut honorant Patrem, Et mox. A/ men amen dico Uobis.Qui fermonem meum audit, amp;nbsp;credit ei qui mifitme,habeÉuitamætcrnam,8dincondemnationê non ueniet, fed tranfiuit a morte àd uitarn.Habes malagma ,quod filius Deiaf tulit. Hoc fi cordi fententia perpetuse condemnationis uulnerato impofueris,continuo fequetur uera 8^ æterna fanitas. Qiiare con/ feramus nos in contritionibus cordis noftriad hunc mcdicum,qui ut eft aditufacillimus,ita largitur omnibus accedentibus ad ipfurrt per fidem malagmata fua gratis,fine ullo precio.

mifsionem. Captiuihoc loco dicuntur,non qui carceribus funt inclufi,de quibus mox fcquitur,fcd qui bello capti,graui feruitute premuntur,qualcs captiui fueru'nt ludæi in Babylone ♦ Etfi autem falls externa captiuitas aut feruitus magna eft calamitas,ac honefto hominiipfaetiammortegrauior,tamen Chriftus noneftmiftus ïn hancterram,ut homines ab haccorporali captiuitate ac feruitu/ te mundano more liberaret, quia regnum eius non eft mundanum aut Politicum,amp;qui ab hac feruitute liberatur,nondum fit uercli/ ber,ficut nec uere mifer eft, qui hac feruitute premitur,fed milTus cft,ut liberaret homines a captiuitate feruitute fpirituali,qug fef uitus eft maxima omnium calamitas ,amp; quieadefinetur , obnô/ xiuseftæternæ damnationiffnitio enim,cumhomopeccaffetad/ uerfus Deum,captus eft,quafi bello a Satana,8d fadus eft una aim omnibus pofteris fuis, feruus ac mandpium Satanæ propter pec/ catuin,Cum autemSatan,qui eftautorpeccatijSc in Tartarum,fi/

COMMENT, IOAN. BRENT, 9«. cut Petrus ait, præcipitatus, dominatur homini,tcneri,quantum in ipfo eft,non poceft, quin fccum trahat hominem non folum in om/ ne genus impietatis ôé flagierj, uerumetiam in Tartarum,8lt;^ in Gehe nam æterni ignis, Quod malum fuperat omnem ahäm miferiam 8gt;C calamifatem » Vngitur ergo filius Dei {piricufan(fto,amp; mittitur ad hoc officium, ut expiet pcccatumiiominis, quo omnis qui in filium Dei credit,eripiatur e captiuitateacfcruitute Satânæ,amp;reftituatur libertati, quo beneficio nihil poteft homini Satanæ captiuo âcceptp üs,ôd fcelicius conongere,Nam qui fie liberator,is non folum confc quitur remifsionem peccati, fed etiârepufacur coram DEO iuftus, adoptaturinfilium DEI,donaturfpiritufanlt;ffo,quoreliquiascar nis mortificet,feruatur in mortc,amp; coUoeatur in h;^editatc coeleftia regni,ut una cum filio DEI fruatur gaudio æternæ uitæ,De hacli bertatc manumifsionc concionatur Chriftüs ctiam apud loanem: Si uos,inquiens,manferitis in fermone meo,uere difcipuli mei eftis, cognofeetis uericatcm,öd ueritasreddet uos liberos, Ac mox:Si ff liusreddiderituos liberos,uercliberi eftis.Etad Heb. Pofteaqpuc ri commertium habent cum carne ÔC fanguine, ipfc fimiliter parti ceps faftus eft corûdem, utper mortem abolereteum,qui mortis ha bebac imperiü,hoc eft, Diabolum,amp; liberos redderet eos,quicun(^ metu mortis per omneuitam obnoxi] erat feruituti. Agamus igitur graciasChriftofilio DEl libcratoriamp;redcmptorinoftro,8^decla remus erga eum gratitudinem noftram obfequio uocationis eius/ic inobcdientia rcddamus nos tanto beneficio indignos,Slt; rctrahamur iterumin priftinam captiuitatemac fcruicutem,

Vtprædiccmclaufisapertionem,feuuinô:isliberationem.SicuC ante fadus eft fermo decaptiuis feruitute, ita nunc fit fermo dccapti uis in tarceribiis. Eiltus enim Dci mifius eft etiam in hunc ufum,ut captos feuclaufos carccribus educat,amp;^ eos liberos dimittat.Non eft autem fentiedum,quod filius Def ueneritin terram,utperturbet fta . tum ordinationum ciuilium, amp;nbsp;abro^et Icgitimum officium politici magiftratus,ut qui funt ferui hominu, libereteos e corporali fua (er uitute,amp; quos magiftratus in uincula coni}cit,cos ipfe e uinculis eri/ piat.Nam quemadmodum regnum eius non eft mundanum,ita nec raundano more libérâtferuos a rcruitute,amp; uindos a uinculis.Et a/ pud Matthæum dicittHabeto beneuolentiam cum aduerfario tuo ci to,dum es in uia cum illo,ne quädote tradataduerfarius iudici,8i iu/ dex tc tradat miniftro, amp;nbsp;in carcerem confjdaris. Amen dico tibi,nÖ exibisillinc,donee perfolueris extremum quadrâtem. Hiclöquitur Chriftüs de fupplicio, quodinferrifoletreisamagiftratuciuili ,8d docetjfeno in hoc uenifle,ut abrogéemagiftratum, 8^carceres eoRz, fedfc potiuspermittere,utmagiftratusautoritas maneat inuiolaca

Ec Paulus ait : Qiusquis rcOftitpotcftaff, Dei ordinacionf refiftif2 Ac mox : Non fruftra gladium geftat, Nara Dei minifter cft,ultor ad iram,€i,qui quod malum cft,fccerit.In hoc igitur Efaïæ loco non fignificatur, Chriftum fradurum publico« carccres, amp;nbsp;eduduruni coi porali uiolentia claufos,ut non legitime a magiftratu puniantur* Ncc ienticndum eft, quod Chriftus permiflurus quidem fit,ut pq Sdnocentes carcenbusclaufi,fuolegitimo fupplicioafficiantur,' 11 beraturus autem fit pios amp;nbsp;innocentes e carceribus.Solet enim fie/ ri,ut aliquoties magiftratus tyrannus, aut prædones latrones con qdant hominem innocentera in uincula, Num ergo Chriftus hunc c'uincults eripiefTNegari non poteft,quin captiui nonnunquara di/ uina ope e carceribus euadanc»Et Chriftus mißt aliquoties angelos* qui Apoftoios c uinculis fuis eduxerunt, quemadmodum teiwntur Ada Apoftolica.Hæc autem no funt oeneralia exempla regni Chri fti, alioqut quibufuiscaptiuis, acpraelcrtim pijs contingerent, fed faut fingularia amp;perfonalia miracula,quæ Chriftus in his perfonis edcreuoluit,ut reuelarcturmaicftas potential eius in dextra Patri«, 6^ comprobaretur ueritas Euangelf| eius»Nam quod ad generalem ' adminiftrationem regni fui in Ecdefia attinet, non adimit raagiftra/ tui ius conrjciêdi fubditos fuos nocetes in uincula, nec libérât quoP uis pios corporali modo e uinculis. Quid igitur eft,quod dicit,Do/ minator Dominus mißt me , ut prædicera claußs feu uindis libera/ tionemCEtfi grauis calamitas cft,claufum efle in externum carccrê,(a men faiamitas longe omnium grauifsima eft, claufum amp;nbsp;uindum eile fp rituali car cere Legis diuinæ.Nam,qui carccrelegis concludi tur,ölt;^ uindus tenefur, is, ut obnoxius eft peccato, ita obnoxius eft malcdidioni,poteftatiSatan!c,amp;ætcrnæcondemnationi,Quægra uiora uincula poftunt hominicontingereÇ' Lex enim exigit peefeda iufticia ab homine.Sed cum homo non implet eam,abducitur a lege . in uincula maledidionis,ut neceftc habeat,quantû in lege amp;nbsp;in ipTo eft,perpccuo perire.Otnnis enim, qui non permanferit in omnibus fermonibus legis,maledidus eft. V enit igitur Chriftus,ut pracdicct his uindis liberationê, quia expiât peccatum,ô^ donat credent! in i/ pfum,fuam iufticiam.Itac^ foluit credentem a iurc Legis,ut non am plius fit maledidus,fed habeat'omnem iufticise di falutis benedidio nera,necpofsit diutius a lege in uinculis detineri,fedreftituatur ccc lefti libertati.Lex (piritus uitæper Chriftum Icfum, inquit Paulus, liberum me reddidit a iurc peccati amp;nbsp;mortis. Et itcrum:Chriftus re/ demit nos a maledidionc Legis,dum nobis fadus eft maledidio.' Malier pcccatrix,quæ eft Lucç ca. vq.tcnebafur captiua uinculis Lc g!S. Nam cum agnofeeret peccatu fuum, fentiebat fc malcdidam,di acternis tenebris pchcnnæ obnoxiâ; Sed cum iccederct fide ad Chri £gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- n 1

àudiretzRemiflà funt tibi pcccata tua, continuo uinculis Ié/ gis ita liberatur,ut quæ intrauerat domum Pharifæi captiua inferni'i cxierit earn domum hscrcs rcgni cœkftis ♦ Latro ill cruce, iicut ligà/ tus erat manibus pcdibus in CrUce,ita multo magis ligàtus erat Uni culis legis in confcientia.Quiâ cüm agnofccref péccatum fuum,uidit fc eflè captiuu Satanaê,8d matlcipiû æterni ignis. Sed cum fe ad Chri fturti uerteret,acaüdiretab co;Hodicmecum erisin Paradifo,uincd lis Legis italibcratur,ut corporalia uincula non poeuerint cum tené re,quin Paradifüm eodem die ingrederetur.Tantà etlirti eft uis libe/, rationis,qua Chriftus fuôs a uinculis legis exoluit * ut Bdß corpora/ lia uincula diutius in manibus 8C pedibus hærent, nô tarnen pro uiti cubs reputcntur, ncc pofsint ullum ueræ ifti 6^ coclefti libertati in/ tommodum afferre. Quare, fi Chriftum Dominum noftrum ucrà fide complec^limur, lit uinculis legis liberemur, nulla reliqua eft ca/ ptiuitas,qvi3è nobis cxitio cfte queac.

Vc praèdieê annum pläcatiötiis Domini,amp; diem ultionis Dei nd fi ftri.în lége Mofi fuit Arttlus fed tempus iræ Domini, aduerfus po/ pulum fuum.Lex cnim oftendit peccaCum,opcratur iram,8^ occidit; Quarc,qui funt adhuc fub lege,hi etiâ furtt adhdc fub peccafo,ideo/ que amp;nbsp;fub ira Dei,amp; in morte ac ætema danatiotie. Itac^ tempus Ie/ gis,re»fte uocatur Annus iræ ÔCindignàtiotiis Dei.Præterea in lege Moß fuit Dies, quo Deus fæpcnumcro uifus eft magis boftibus fix is,quam populo luo fadere,qdippéqdöd cortcefterit hoftibus uido riam fuper pöpülum fuum,actradideritËccefiam fuam hoftibus af/^ fligendam,8^ opprimcndam. Chrïftus autê filius Dei in höc miflus cftjUt adnunciet tempus placatæ iræ Domini, tempus Reconciliä tionis.Cum enim Chriftus expiauerit peccatum, iram Dei fic plaçai' uit, amp;nbsp;homines cum Deo reconciliauit, ut Deus omnes cos, qui id Chriftum crcdunt, nort folum iti gratiäm recipiat j amp;nbsp;pcccata éis re/, mittat,uerumctiam adopter eos irt filios Sd hærcdcs coelcftiuni fuo/ rum bonorum propter Chriftum.Hoc igitur tempus,qiio hæc amp;nbsp;co fe(fta,8^ per Euangeliori reuelaca,ac in orbem diuulgata funt,uere di dtur Artnus PläcationisfeU Reconciliàtionis Domini.

Deinde miftus eft amp;nbsp;filius Dêij in hoc^ utadnuncieCdie Vltionis Deinoftri. Quia,cumànteàuifus fit hoftibus populi fui fauere. nec iniurias Ecclcfiæ fuæab hoftibus illatäs ulcifci,nunc demum ex/ pergefadus per filidm fudm ftatuit omnes iniurias ulcifei* amp;confti/ tuitdicm,quo iudicatdru^ cfttotum orbem terrae, 8^ traditurus per/ petuæ intemecioni omnes impjos ac hoftes filfi fui,8d Ecclefiæ cius.’ De hoc die, qui eft extrcmds hiiius feculi diés * fiepe ac multum concionatus eft CH RI ST VS Matthæiuigefimoquinto.Cum ucneritFilius hominis in gloriafua,Slt;omnes fandi Angelicuni mm *

^64 IN CAPVT LXL ESAIAE eojtunc fedebit fuper fcdetri glon'æ fuæ, Sé congregabuÄÖr ânte ë) um omnes gentes ôifc» Et Mavci ultimo : Pi^dicatc Euangeli'on om-* ni crcaturæ. Qui credidcric,amp; baptifatus f uerit,faluus crir, ( Hgc eft prædicatio anni placationis) Qui ucro non credidcrjt,condemnabi/ tur, (Hacc eft prædicatio diei Vltionis ) Et apud loannem capite tevy tio:Non mifîtDeus Filium fuum in mundum,ut condemnetmun/ dumjed ut mundus feruetur per eum ♦ Qui credit la eum, non conz demnatur, Haec eft adnunciatio anni placationis.Qui uero non cre/ dit,iam condemnafus eft.Hic eft dies Vltionis*Etfi cnim impij non nunquam etiam in hoc feculo affliguntur propter impfetatem ipfo/ rum,tamen generale amp;nbsp;perpetuo duraturum fupplicium impiorurn reicdum eft in eum Vltionis dierti,qucm Chriftus filius Dei adnurt ciauif»Nequc eft, quod applaudanc fibi impij diuturnitatis dilatio/ ne. Non tardât Dominus, ( inquit Petrus ) qui promißt, quemad/ modum nônulli tarditatem exiftimant. Vcrum patiens eft erga nos# dum non uult ullos perire,fed omncs ad pœnitentiam recipere, Ve/ niet autem dies Domini,ficut fur in noéle ÔCc.

Vt confoler omnes lugentes. Aliuü alijs de caußs lugef ♦ Hic ob graue onus paupertatis, ilk ob grauitatem morbi,hic ob infamiam» ille ob captiuitatem, hic ob peccata fua,ille ob dolores mortis amp;nbsp;in/ ferni. Chriftus ergo mifliis eft, ut omnes quacunc^ de caufa lugen/ ks confoletur ♦ Venite, inquiens, ad me omnes, qui laboratis amp;nbsp;0/ netati eftis„8CcgorefociIlabouos . Refocillat autem S^confolatur Chriftus non naundano modo : Regnum enim eiusnoneft dehoC mundo,fed confôlatur cœlefti amp;nbsp;diuino modo. Prædicat enim catum efle expiatum,amp; Deum placacum. Prædicat Deurn tarn propi cium,ut adoptée in filios s feruet in morte ad cœleftem hæreditaz tem omnes,qui in ipfum credut.Qui ergo grauatus paupertate, aut morbo,autinfamia,aut captiuitate, äuc doloribus mortis amp;nbsp;inferni» accipic hanc prædicationem per fidem,ö^ certo credit Deum fauere fi bi propter Chriftum, amp;nbsp;adoptare ipfum in filium fuu, accipit fimul tantam cöfolationem et refocillationem,aut etiamß affli(ftio,fiuc iUa corporalis,fiue fpiritualis, aliquandiu durauerit,tarnen certa fpe fic afficiatur,ut afflidionemiam nullius mOmenti ducat. Beati (inquit ) qui lugent, quoniam confolationem aedpient. Et : Beati eftis, cum probra iecerint in uOs homines ÔCc. Gaudete exultate, quoniam merces ueftra copiofa eft in coelis.

Vtponam fortitudinem lugentibus 2^ion, amp;nbsp;dem eis coronam pro cincre S^c, Hoc fic Icgcndum eft, ut ponam his,qui lugent in Zi on,dem, inquam, eis ornämentum (eu olôriam, pro cinere, oleum gaudij pro lucftu, pallium laudis, pro Ipiritu moeroris. ’Non eft k gnotaconfuetudo ludæorum, quodinaduerfis luduinduerinc faccos,

faccos,amp;^ feden'nt in puliierc,ac confperfcrint fe cinen'bus. Hæc fue runt fymbola ludus.Gaudrj uero amp;nbsp;lætidæ fymböla fucrunt ueftes Ipkndidæ,Ô^ undio olei. Vndc Chriftus alias dicif,Tucufn ieia^ nas,unge caput tuum oko,amp; faciem tuam laua amp;^c» Qtiare 8é hoc Io co dicit fe mi(Ium,ut det pro cinere,qui fordidac hominem, orname turn,feu decorem,pro ludu,oleum, pro moefticia, feu facco mœfti/ ciæ fîgno, pallium laudts, aut ueftcmgloriofam,hoc eft,ut trifles St! moeftos homines reddat alacres 8«ilætos Diferteautemaddit : His qui luget in Zion.Eft autem Zion,Ecckfia,Significat igitur, quod hi, qui funt extra Ecekfiam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lugcnt,Sc mcetticia afficiuntur, ta/

mennonconfequuntur alacritatera 8^ læciciam. Fieri quidempo/ teft quod concipiant aliquam carnalem læticiam î fed dum fuerint extra Ecekfiam aut Chriftum, non poftunt ullam ueram, cockftern amp;nbsp;perpetuam læticiam concipere ♦ Soli autem hi, qui lugent in Zi/ on,hoc eft ,qui funt membra Ecckfiæ per fidemin Chriftum, uera amp;nbsp;coelefti ac perpétua læticia donàntur, iVIundus, inquit,gaudebit, uos autem moerore afficiemini,fed moeror uefter uertetur in gaudi/ urn. Et gaudium ueftrum nemo toll it a uobis»

Vt uocentur ipfi,Arborcs iufticiæ, Plantafió Domini ad glorifi j, candum.Filius Dei etiam hoc officio fungitur, quod uocat eos, qui funt in Zion, Arbores Iuftick,ÔC Plantationcm Domini,ut tarn ipff fiât gloriofi,quam glorificcnt Deum Patrem qui eft in coelis.Quid ergo dicemus C Num hæc uocatio nominis tantum, amp;nbsp;non rci eritC* Certe non eft humana,fed diuina uocatio,quc uocat ea que no funt, ut fint,Quare,cum filius Dei uocat eos,qui funt in Zion, Arbores iufticiæ,amp; Plantationcm Domini, ita efficit etiam ut fint tales, qua/ les uocantur,uidelicet, Arbores ,quæ ipfæ funt iuftæ,amp; profei une frutftum iuftum. Et Plantatio Domini,quæ fi'c plant ata eft,ut eradi/ cari aut extirpari non queac.Hoc autem refpicit initio in Apoftolos, quos filius Dei in horto EcCkfiæ ficplantauit, utprimum ipfi efTent lufti per fidem:deindc prædicarentEuangelion,quod nunquam ex tirpari,autdelcri poffet, amp;nbsp;quo redderentalios,qui acciperet ipfum fide,iuftosamp; faluos. EuangelionenimcftpotentiaDeiadfalutem omni credent!,Hoc uere eft efk Arborem iufticiæ,ac plantationcm Domini,quæ proférât fruiftum iuftum,perpctuo duraturum. Dein de refpicit in quofuis pios,credcntes Euangelio Chrifti.Hi enim fi/ unt Arbores iuftæ amp;nbsp;plantatio Domini,cum agnofeunt Chriftuper fidem.Sicenim reputätur iufti coram Deo,propter Chriftum,et c5 fitentur Chriftum coram hominibus, tarn uerbis, quam facftis,ut 8C alfj conuertatur ad Chriftum,amp; fiant iufb* per fidem.Sic Rex quifpi/ am aut Princcps eft Arbor iufticiæ, amp;nbsp;Plantatio Domini, cü amp;nbsp;ipfc uere credit in Chriftum,amp;incumbitinhocftudium, üt Euangelio»

Chn'ft Î in Ecdeftjs fuse ditionis rede doceatur,8C ad poftcTos propt getiir , quo amp;nbsp;alij iuftificentur, amp;nbsp;feruentur ♦ Sic Paterfamilias eft Arbor lufticiæ amp;nbsp;Plantatio Domini, curn non ipfe tantum agno/ fcit Euangelion Chrifti,amp; reputatur iuftus per fidem, fed ctiam opc ramdat, ut familia eius ad cognitionem Euangelij erudiatur, amp;nbsp;hgt; beri in uer c pia dodrina fic it5lituantur,quo a ipfi deinceps fuos If beros aepofterôs ueram pietatem doceant» Siepriuatus quifque eft Arbor luihciæ amp;nbsp;Plantatio Domini , cum Só ipfe habet iufticiam Chrifti per fidem , ôi dudt ex fide tarn honeftam uitam, utalij ex/ cmplo ciusexdtentur , ad glorificandum D E V M Patremno/ ftrum,qui eft in ccelis»

Pergit exponere, quern frudum allaturæ fint Arbores luftidæj hoc eft, ApoftoIijSt collegæ ac ueri fucceflbres eorum. Pôftquatn cnimfilius D E I fundus eft in terris fuo ofFicio,afcenditinccez îum,amp; mißt Apoftolis ac reliquis difdpulis fuis Spiritum fandum, quo excitauit ôd confirmauit cos in Architedos Eccleftæ, in toto or/ bc terrarum, Itaque a die Pentecoftes, quo miftus eft Spiritus fan/ dus , cœperunt Apoftoli amp;nbsp;reliqui difcipuli implere , qùod hic feribitur» Exorfi enim ab urbe Hierufalem, egrefsi funt in orbem ter ræ,amp;inftauraruntueceresruinas,uideh'ceteas regiones ac urbes,’’ quæ iam a feculo, hoc eft, longo tempore delolatæ fuerant,ac refecc runt ciuitates,quæ in generationcm amp;nbsp;generationem, hoc eft, mul/ tisfeculis erantde(ertæamp;difsipatg*Noneftau£em obfcurum,quod ‘Apoftoli amp;nbsp;collegæ eorum non inftaurauerint ullas urbes autciui/ tates externis ædifiçi)s«Sed quale eft regnum Chrifti, tali s etiam eft ædificatio Apoftolorum, amp;qualis eft uaftatio ôdruina urbium co/ ram DE O, talis etiam eft inftauratiö quæ fit per Apoftolos^Re/ gionesenim amp;nbsp;urbes non tune uerc coram Deouaftanturôlt;ruunr, cumexterna ædifida mûri diruuntur, ôtigniabfumuntur, Sed cum amittunt ueram dodrinam pietatis, ôt ruunt in impietatem^Sic etiam non tune uerc eoram Deo inftaurantur, cum noua, feu lignea, feu lapidea ædificia exdtantùr, fed cumprædicatar in eis uerepia do drina, amp;nbsp;dues, abieda impietatc agnofeunt Chriftum per fidem, ac fiuht dues Sihæredes regni cceleftis. Sic corruit quondam urbs ipfa Hierufalem, non cum Babylonrj earn uaftarent, fed cum Pfeu/ doprophetæ aliéna a uerbo Dei docerent, S^Pharifæi ac Sadducæi impijs fuis traditionibus piam dodrinam de lege amp;nbsp;Mefsia, in Hie/ ruialem docerent. Sed Apoftoli iterum earn inftaurare cœperunt,' indie Pentecoftes, quoEuangelionde Mefsia publice ÔC perfpi/ eue ita prædicarunt,ut ftatim tria millia horainum ad Ecclefiam Dd accédèrent*

COMMENT, IOAN, BRENT, 967 accédèrent, Sic Samaria deuaftata fuit, non tunc primuirÇcum Rex Afsyriorum abduxit decern tribus capouas, fed cum antea infticue/ rcntur uituli aurei, èi. poftca colloötrentur in ca l'ncolæ, qui fîmuî Deum Ifraelïs, amp;nbsp;deos gentium colebant. Sed hæc ruina Sama/ riæ iterum refici cœpit,cum uenit ad earn Philippus,amp; prædicauit il lisChriftum, Aâ:orumodauo,Sicinfulæ,regionesamp;urbesgen tium,Gyprus, Lycaonia,Pamphilia, Macedonia, Athenæ,Gonn/ thus, Roma, 8C iliæ regiones ac ciuitates fuerunt a feculo defolatæ* ÔC in generationem ac gencracionera difeipatæ,propterea quod iam’ a muitis fcculis,a temporibus ucl Patriarcharum, uel conditionis i/ pfarum, amiferant ueram cognitionem Dei, Si deditæ erant Idola/ triæ.Sed cû Paulus amp;alrj miniftri Ecclefie uencrunt ad has regiones! amp;nbsp;urbes,3C prædicâueruntEuangelion Ghrifti, inliaurauerunt ucte res ruinas, ÔCrefecerantcoilapfaædificia » Quod cum itafe habeac, quodea demumuerafît ruina amp;nbsp;inftauratioregionumacurbium,’ cum ruitpia dodrina,amp; iterum inrtituitur, uidè mihi,quantura no/ ftris temporibus peccêt hi, qui ad conferuandam externam urbiumt fuarum incolumitatem erjciunt ex ipfis dodrinam uere piam, ÔC rect piunt Inferitum , hoc eft ,manifeftampiæ dodrinæ corrupteîamj Hoc enim ipfo, quo ftudent fuas urbcs conferuarc, coram Deo de/, moiiunmr Sé uaftant, ut non Conferuatores, fed Vaflatores patriæ fuæ merito (înt dicendi,

Loquicur non de uno tantum genere hominum in Ecclefia,felt;î de uniuerfa Ecclefia, quæ prædicatione Apoftolica tam ex ludæiSs quam Gentibus colligitur ♦ Promittit autem omnibus in Ecciefia funjimam dignitatem ÔC autoritatem,Gum dicit eos fore facerdotes Sii Miniftros Domini Dei noftri, Alienos autem 8C extraneos fore fer uosjDofteros, agritolas ÔC uinitores eorum, ut ipfi,reiedjs in alioïî fordidis laboribus, pofsint officio fuo facerdotali uacare. In politia Mofî unatantum tribus LeuidefinitaôCfandificata eratad publica facra in Sandtuario peragenda, Et inter hos fui erant gradus, alq e/ rant Sacerdoces, alrj Leuitæ ♦ Nulli autem reliquarum tribuum lilt;* cebatiftorum officia ufurpare , quemadmodumfcnptumcft Nu/ mer* decimootflauo » In Ecclefia uero, poft reuelationem SC diuulga/ h'onemEuangelrjinorbcm terræ,nonuna tantum farnilia aut tri/ bus,nonunumtantum genus hominum,fed omnes,quijnChri/ ftumcredunC, ÔCfunt membra Ecclefiæ,confecfantur in Sacerdo/ tes ♦ Nec funt duo genera Sacerdotq ïn Ecclefia , quemadmo / dumPoatificq fingunt * Hi enim dicunc,Âlterum Sacerdocium efflt;

Spirituale,qnod ad omnes Chn'ftianos pctlmec. Alteriini autcm ef/ fe Ecckfiafticum,quodad eos tantum pertineat,qui func ab Epifco/* pis rafi amp;nbsp;unó:i,amp; quorum officium fit facrificare corpus 8^ fangui/ ncm Chrifti in Miflra,pro peccatis uiuorum 8lt; mortuorum. At enini in uera Ecclefia Cbrifti, eft quidcm publicum minifterium predican di Euangelrj, difpenfandi Sacramenta iuxta inftitutioncm Chri/ fti,ad quod minifterium publice peragendum, nemo debet,nifi uo/ catus,accedere,rte quid in Ecclefia indeceter amp;nbsp;fine ordine fiat,Nul/ lum aucem eft tale facerdofium,quale Pontificq (omniant, Chriftus efn inftituendo cœnam fuam, non inftituit facrificium pro peccatis uiuorumamp;mortuorurn : Sed inftituitdifpenfationem corporis 8^ fanguinis fui, Sacramento panis acuini,utmeritum Chrifti applica retur Ecclefiæ,nô faerificando ifta mufsitanter, fed prcedicando Eu/ angelio Chrifti,amp; diftribuendo pane amp;nbsp;uino manifefte,acfumendo ea externa manducatione per fi'dem , quemadmodum alias copiofc demonftratum eft. Cum iaitur Chriftus non inftituerit in ccena fua fingularc facrificium, magna eft impudentia, ac etiamimpietas,af/ firmare quod inftituerit fingulare Sacerdotium, cuius officium fit facrificium iftud offeree, Nam quod ad uerumacfpiritualeSacer/ dofium amp;nbsp;Sacrificiumattinet,Vnus tantum eft uerus Sacerdos,qui nobis placauit Deum Pattern, lefus Chriftus Dominus nofter, de quofcriptumeft : Tu esSacerdos inseternum fecundum ordinem Melchifedec,Et unum tantum eft facrificium expiaforium pro pecca tis noftris,uidelicet,quod Chriftus ipfe femel tantum oblatione cor poris nbsp;nbsp;fanguinis fuis in cr uce peregit, Qtiod facrificium non iuf/

fit repetere OfFerendo in Mi(ïà,fed commemorando,hoceft, Prse/ dicando amp;nbsp;publice adnunciando* Hoc, inquit, facite in mei comme/ morationem. Et quid fit illud facere amp;nbsp;commemorare,exponit Pau lus, Quotiefcunque,inquiens,comederitis panemhunc, 8lt;ldepo/ culo biberitis, mortem Domini annunciabitis, donee uenerit, Hoc igitur facere 8lt;f commcmorare, non eft Sacrificare , fed eft Comedo re amp;nbsp;bibcre, acde merito Pafsionisamp; Mortis Chrifti publicepræ/ dicare, Cum autem facrificuli Miflarrj, needant Ecclefiæ, quod e/ dat8^ bibat, necadnunciant Ecclefiæ mortem Chrifti, fed tantum fecum, nefcioquæ, fortafsis Magica, fnulsitant, non eft fentien/ dum, quodfungatur facerdotio diuinæ maieftati accepto, fed poti/ usexofoS^ abominabili ,ideoque omnibus pqsfugiendo 8^ uitan/ do * Porro ,amp;fi Chriftus folus fit Sacerdos uerus ac fpiritualisSi cœleftis, Slt;^ Sacrificium eius femelincruceperadumfolumfitex/ piatorium pro peccatis noftris , tarnen quemadmodum adoptât om nes credences in fratres 8lt;J cohæredes fuos, etiamfi ipfe folus fit uc/ rusSdnaturalis filius âc hteresDeijita SC adoptat omnes creden/ tesin

fCs în cohfacerdotes fuos,amp; efïicit,ut ômnia opera co rum, qua? ex fi de faciiint,(int Sacrifida Deo grata.Ergo,inquis,fatisfadunt èi. ipß pro peccatis fuiscNihil minus. Hæc enim maieftas ad folum Chri/ ftiim pertinet.Sed ad hoc cooptamur in cônfacerdotes Chrifi:i,uE 11/ ccat nobis per Chriftum accedere predbus noflris ad Deum Patre, amp;nbsp;admonere cum de expiacione peceacorum per Chriftii fada, quo fide confirmati,reputemurIufti,Slt;feruemur propter Chriftum, O/ pcra autcm noftrafiuntSacrificia ,non q? expient peccata noftra, fed quia Deus agnofcit ea propter Chriftum, ex cuius hde fiunt,amp;pro/ pter quern folum credimus nos habere peccatorum remifsione. De tali SacerdoCio condonatur hoc loco Efaias cum ait: Vos facerdotes Domini uocabimini,Miniftri Dei noftri dicetur uobis.Et capite fe/ xagefimofexCo: Aflumam ex cis in Sacerdotes amp;nbsp;Leuitas, dicit Do/ minus,8lt;c» Et Petrus:Ipfi,inquic,ueluti uiui Iapides,ædificcmini do mus fpiritualis, Sacerdotiu fan(ftum,ad offerendum Spirituales ho ftias acccptabiles Deo per lefum Chriftu ♦ Ac mox; Vos eftis genus cledum,regaIeSacerdotium,gensfanda Slt;c. Et addit officium fæ ccrdotalc. Vt uirtutes, itiquiens, prædicetis illius, qui c tencbris uosuocauiCjinadmirabilem fuamlucem.Et in Apocalypfi capite primo: Lauit nos a peccatis noftris per fanguine ipfius, fecit nos Reges Sacerdotes Deo amp;nbsp;Patri fuo. Ac iterum capite quinto:Fe cifti nos Deo noftro Reges amp;nbsp;Sacerdotes, amp;nbsp;regnabimus fupcr ter/ ram, De Sacrifices autem noftris,quæ ipfa probant omnes credei» tes in Chriftum effe coram Deo facerdotes, dicit Paulus ad Roma/ nos,capite duodecimo : Obfecro uos fratres,per miferationes Dei,’ ut prfbeatis corpora ueftra,hoft:iam uiuentem,acceptam Deo amp;c,Ec Philip.quarto : Expletusfum, pofteaquamaccepiab Epaphrodito,' quae a uobis miffà fuerât,odorem bonæ fragrâtig ,hoftiam acceptam gratamc^ Dco,Et Hebr,cap. decimotertio:Per ipfutn offèrimus ho ffiam laudis femper Deo, amp;c. Ac mox:Beneficentiæ amp;nbsp;communica tionis ne obliuifcamini.Tahbus enim uidiitiis placetur Deo.Sentia mus igitur nos illos Miflàrum Scrificulos, fed omnes uere in Chri/ ftumcredcntes effè ueros,fpirituales cœîeftes facerdotes, quibus pateat aditus per Sacrificium Chrifti femel in cruce peraiftum ad De um Patrem cœleftem, ut inuocatione fua impetrentab ipfo perpettt am iufticiam amp;nbsp;falutem ♦ Sed qtiod addit: Alieni pafeent pecora ue/ ftra,ôlt;^ peregrini erunt ucftri agricole uinitores,figni ficat quident tantam dignitatem contingere tredentibus Euangelio, utaliæ geiv tes fiant ferui ipforum, quo ipfiuacarc pofsint facerdotio fuo:nihff autadmirabilius autabfurdiusdici uidetur, quandoquidem res ipfa declarat,qgt; potins pi) fiant ferui impiorum, amp;nbsp;quod impi) abripiant pecora ,quæpafcuntpij, amp;nbsp;auferant aut deuaftent, quæptj in agris

amp;uineis fuis coluct*unt,fantum abcft,ut ïrtipfj fint paftot*es,agrîcôgt; læS^uinitorcspiorunà.Etfî hæcüidenturciüfdcm eflè fententiæcû cô,qüocl in præcedcnCi capitë didum tft; Ædificabunt fîlrj pcregri/ norum rhuros tuos, feorum mihiftrabünt tibi tamcn, cura non de Apoftolis tantum jôd tjs^qUi éx îüdaèis irt Chriftum credidez runt,fed dè uniuerfa Ecclcfià eiè ludf is amp;nbsp;GeritibUs côlîcda dicatur; Vos facerdotes Domini uöcabimini Si miniftri Dei hoftri dicctur üobis,quemadmodum paulo antë indicauimus »fentiêdum cft,quod in hac arttithcfi,pef alienos Si fîliôs pcrcgrinôrum, non intcU/gen/ di fint hi,qui exgêtibus âd Ecckfiàm acceflèrunt» fed qui funt ab Ec elefia alieni, Si non funt in càtàlogo ueripopüli Dei. Rèfpidt enim hoedidum in benedidionemillam, quse Deuteronomtj uigefimo/ odauo promittitur obfcruarttibus mandata Domini.Conftituet,in quitjtê Dominus Dèüs tuus in caput Si non in càuda, Si cris femper (upra Si non fubter^Ëc paülo ante, Fâcict te Dominus Dêus tuus ex/ celfiorcm cundis gcntibus,quæ uerfantur in terra. Sigmficatigituf Prophcfa,quod quam benedidionem populus leois nun^ ex operi bus fuisaffequi potuit, câaflcquatur Ecclefia ex fide in lefumChri/ ftum,uidelicet,ut fiant caput Gentium, Si Gentes necefle habeant igt; pfis feruire,amp; mancipia ipforum cfTe.Hæcautem non funt intclligê dadccorporali Si mundanà fcrditut6 Etfi cnim pijs licètetiàm müii danos bàoefe feruos,tamen h ic non tradatur de hàc (eruitutc/edde ca,quæ fpirituali fegno Chrifti competit, uidelicèt, quod cum pij» qui funt membrà Chrifti, participent dominationem Si tnâieüatent Chriftijcui fubiedae funt omnes gentes, amp;nbsp;qui dominâtur in medio ' immicorum fuorum,rteccfi[e habeant 8^ ipfis omnes Gentes feruire, hoccft,adiumentoinbônunleflè, HisquidiliguntDeum, inquic Paulus, omnia fimul adiumêto fünt in bonum,nimiR2 his,qui iûxtâ propofitum uocati funt.Quæqüidèm dominàtio tehetur in hoemû do a pqs tantum per fidem ♦ Poftquam autem reuelatus fuerit filius Dei in maieftate (ua, cum ucnerit âd iudicandum uiuos amp;nbsp;mortuos,' rcuelabitur ctiàm hæc piorum dominàtio pubîicc,ut uniuerfus mun duscognofcat,folôspioseflcueros Gentium dominos. Tune fia/ buntjinqüitlibetSapiehtisEilufti in magna conftantiaaduerius os,qui fe anguftiaücrut*8^ qui abftulerunt labores cor um. Aé mox dicunt impiac genfes de prjs.Hi funt, qüos aliquando der]ftmus,8f conuicijsprofcidimus Nosinfenfatiuitamillorum æftimab^nus infaniarnjStfinemilloruminglorium» Ecee qüomôdô computati funt inter filiös Deiiamp; inter fandos fors illorum eft Sic»

ßf per gloviam gentium ititeUigeuda funt fmperia.fapientia, fortitit do,8^ quicquid eft excelkrts 8iC gloriofum apud Gentes» Videtur 8^ hoc conuenirc cum co,quod in luperiori capite dicitur:Sugcs lac g^ tium,amp; mamilla Regum earum ladaberis. Ac profeefro Ecclefia frui tur nuncopibus Gentium, dum inftitutg funtimpendiö Principurr» amp;nbsp;Giuitatum» Parochiæ, Concionaturæ quas itâ uocant, Sé Scho^ læ,ad docend^s amp;nbsp;difeendas facras literas , quibus amp;nbsp;pueri amp;nbsp;fenes ad ueram pietatem erudiantur. Superbit ctiam Ecclefia, feu obleda tur in gloria Gentium, dum Reges ôd Principes, quorummaiores,’ autantecefïbres fuerunt Ethniefô^ perfecu tores Ecclefiæiconferunt nunc potentiam imperia cor um, ad iuuandam Ecclcfiam, amp;nbsp;conz feruandam piam dodrinam Euangclrj » Obledatur Ecclefia ÔC had parte, in gloria Gentium, dum ex eruditis feriptis Gentium, in ont ni generedifeiplinarum collait ca', qu5e cotirerunt aliquid utilitaz tis uel ad cognitionem ueri Ôci, uel ad fedandam honeftatem, uel ad adminiftrandam aut politian, aut œconomiam » Sed hoc loco uiz detur Propheta iferum refpicere amp;nbsp;alludcrc ad benedidiones ma ledidioneslegis» Nam Deuteronomquigcfîmoodauo extat hætf maledidio : Si nolueris audirc uocem DOMINI Deicui,fruz dus terrcc tuæ, amp;omnes labores tuos comedet populus,quem igz. noras. Etraox: Aduenaqui tecum uerfatur in terra, afcendetfupec te,critqj fublimior. Tu autem defcendcs,amp; eris inferior » Ipfc fœne rabit tibi,8^ tu non feenerabis ei, ÔCc. Qbnoxrj funt huic maledidio ni, quotquot legem DOMINI non perfede implenc, hoceft,' Omnes hommes fub lege . Nullus enimhominum eft, qui fie auz^ diat uocem Iegis,quemadmodum reipfa exigitur. Docet igitur Pro pheta, quod in Ecclefia CHRISTI hæc maledidio uertaturitt bened)dionem,5icumfub lege Gentes comederinc opes populi Dci,ô^oblcdaucrint fefe gloriaeius,nuncuicifsim populusDei comedat opes Gentium,ÔC obledet fefe in gloria earum, quiahaz’ bet in CHRISTO Remifsionem peccatorum amp;iufticiam » Vz biautemeftiufticia,ibi non eft ampliusmaledidioni, fedtancuni benedidioni locus, ut 8Cfi is, qui eft iuftus per fidem in Chriftum,^ opprimitur adhuc a Gentibus ,amp; exuitur omnibus fuis facultâtibus ab ipfis, tarnen quia habet GHRISTVM per fidem, habet SC tantam cœleftisbenedidionis copiam, uc opprefsionem Scfacultaz tumdireptiôncm ducat fibimagis lucro, quamdctrimento,accerz' tus fit ex diuina promifsione pro ablatis reftifuenda fibi centupla,agt; deociue omnes huius mundi facultates 8C gloriam fibi in G H R Iz S T O fcruatorc fuo, cuius eft membrum per fidem, fubijeienda* 'Hoe ucre eft comedere facultates Gentium, 8Cin gloriaearumfez fcobledarc.'

Hoe ficuerfendum cft : Proconfufione iicftra, duplex ( uidelïceC gloria reddetur ) amp;nbsp;pro ignominia,exultabunt in porrionc feu agro Ulo,Propterhocintcrralua nbsp;nbsp;nbsp;Sicut(upradidüeft,Proeoquod

fuifti derclilt;fla,amp;^ odio habita,Sf non crat qui per te trafiret, ponam te in fuperbiam feculorum ItaSChocIoco alrjsquidemucrbis, eodem autem fenfu promittitur Eccicfîæ magna gloria,mülta iubila tiOjdiiplex feu copiofa hærcditas,amp; fempiterna læticia,pro confofip ne,cótumelr)s,ignominia, direptionc facultatnm,amp;f triftiaa,quibus ab hoftibus S^aduerfarqs fuisaffèda eft. Confundebatur quondam ^6 fou al populus Dei curpiter admodum in Ægypco, cum gloriarctur ucru lee nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Deum a parte ipforum ftare,8c tarnen opprimerentur ab Ægyptijs.

ten wer«’ banc fe eflfe elecflum Dei populum, eflenc tarnen præda fînitimarum benn. nbsp;nbsp;gentium,donec tandem Babylonq,etiammetropolin ipforum Hie/

rufalem euerterent,5lt;J fuperftites de populo Dei captiuos in feruitu tern abducerent.Sed maxima omnium confufio eftjquod amp;fi Ifraeli/ Cæ,qui tunc dicebantur Ecclefia populi Dei, faciebant externa opera Iegis,amp;i ducebant honeftam uitam, accufabantur tarnen peccati a Ic/ gc,0d iudicabantur digni aeterna damnatione.Hac confufione,quicl poteft dici aut fccdius,aut triftius,aut calamifofiusC’Sed nunc, poft/ quam uenit Chriftùs, amp;nbsp;reuelatur Euangclion eius de peccatorum remifsione 8^ perpétua iufticia,reponitur Ecckfiæ Dei pro confufio ne,duplex gloria,pro ignominia,fumma iubilatio in fuo cuic^ agro aut patria,pro direptisfacultatibus, duplex poiftfsio in terra fua ,ac breuiter pro temporaria mceftieia reponitur Ecclefiæ fempiterna Isc ticia » Chriftus enimexpiauitpeccatum,placauitirampatris,donaC credentibus in ipfum fuam jufticiam, amp;nbsp;cooptac eos in fratres 8^ co/ hæredes fuos. C^ibus benefierjs an non dupliciter,imo ccnties,imo millics,imo plus millies compenfatur qiiicquid iinquam aduerfi in hoc feculo perculerimusC’Reputodnquit Paulus, non efle pares afflf Aioncs præfentis temporis, ad gloriam qutc reuelabitur erga nos» EtiterumzMomentanea leuitas afflidionisnoftræmire fupra mo/ dum.æternum pondus gloriæ parit nobis, Agamus igitur Domi/ no noftro lefu Chrifto gratias pro maximis illis bnficqs fuis,S^ po/ namns nobis has promifsiones in aduerfis,in confufione,in ignorrti nia,in direptione facultatum,amp;!: in alijs affliction ibus ob oculos me/ tis noftræ,utconfîrmémur fide,amp; expedemus obcdïenter reuclatio nem promiflæ gloriæ,lætidæ iubilationis.

Qui ab initio huius capitis dixit fe miflùm ad adnunciandum Euan/ gelion pauperibus, Sgt;C ad confolandos atflidos, idem ÖC hæc loqui/ tur,ö^ récitât caufam,cur tanta beneficia,quanta hadenus commemo rata funt,in Ecclefiam fuam conférât. Dabo eis,inquit,coronam pro cinere,oleum gaudrj pro ludu.EtmoxtStabunt alieni, öd pafcentpe cora ueftra, ödfilij peregrinorum agricolæ Sgt;^ uinitores ueftri erunu Ac itcrum î Pro confußone ueftra duplex gloria cotinget uobis etc.. Quam ergo ob caufamhæc uobis fient C QuiaEgo ( inqüit filius Dei ; fum Dominus,Dilfgens indicium, 8d odio Habens rapinam in holocauftum. Qiiid fit hocloco,Iudicium,exalteraparte antithefis intelligi poteft. Sicut enim Odio Habens, Sd Diligens inter fe oppo nuntur, ita eciam opponuntur inter fe, Rapina in holocauftum, öd Indicium. Cum igitnr Rapina in holocauftum fit deprauatio öd per/ uerfio diuinæ ordinationis ,perfpicuum cft^quodiudiciumhoclo/ co fumatur pro diuinæ ordinationis reditudine. Deus enim ordina uitquideminlege Holocauftum, fedprohibuitrapinam. Quare, cum homines offèrunt Rapinam in holocauftum, peruertunt öd de/ prauantordinationem Dei. Deus autem nequaquam deledatur taz li cultn, fed po tins odio habet, ac deteftatur eum.Deledatur autcrn öd amat indicium, uidelicet, fi cultus petagitur rede, iuxta uerbi fui ordinationem, Dicit eroo filius Dei fe idcirco conferre tanta bene/? ficia in Ecclefiam fuam, quod fit Deus amans iudicium,uidelicet,u£ omnia rede, ödfecundum fuam ordinationem, öd promifsiones fix ant,Öd odio Habens rapinam in holocauftü,uidelicet,fi ordinationcs öd promifsiones fuæ peruertuntur, Öd deprauantur ♦ Ordinauit au/ tcm Deus ,ut bonis fitbene,ödmalis male.Namhocefte indicium,' hanc efle regulam Öd ordinationem fuam, teftatur cum in multis lo/ cis fcripturæ, tum præcipue Leuitici uigefimolexto, öd Deuterono mij uigefimoodauo. Ordinauit öd promifit, quod Ecclefiapopuli fui tam fcelix öd beata fit, ut öd amici eins fœlices fiLant,inimici autem infoclices. Ad AbrahamdicitDominus,Genefisduodecimo:Be/ nedicambenedicentibustibi, ödmaledicam maledicentibus tibi. Et Nume.uigefimoquarfo. de uniuerfo populo Dei dicitur : Qui be/ nedixcrit tibi, erit Öd ipfe benedidus. Qui maledixerit tibi,in male/ didionereputabitnr. Sedquia Satan fadus eft, propter hominis peccatum* princeps huius mundi,inuertitin hocfeculohas Dei or/ dinationes öd promifsiones , öd incumbitinhocftudium ,utbonis fit male, malis autem bene, öd ut Ecclefia populi Dei indignis mo/ dis tracletur, hoftes autem eins omni gencre bonorum fruantur. Et adhancinuerfionemfolet DEVS fuoquodam,eoque prüden/ üfsimo confilio ita conniuere, ut nohnulli exiftimenc Dcum nul/ lam prorfus habere Iiumanarum r er um rationem. Quare filius Del

affirmatfc ,cum fitDcus amans Iudicrj,amp;deteftansinuernoncmrc lt;fti,inftaurare uetcrem Dei ordinationem,etimplerepromifsionetn cius, ut deinceps Ecclefiapopuli {ui,confequatur pro mœfticia gati dium, pro lu«flu Iseticiam y pro confufionc gloriam y pro direptionc facultatum, hçrediratcm terrg,amp; pro doloribus fempiternam lubi'la tioncm»Etn enim, nc Ecclcfia quidem pcrfelt;fle lufta opera eins ad legem Dei conféras, tarnen hlius Dei donat amp;nbsp;imputât ei fuam i^ pfius iufticiam,quæ eft perfedifsima abfolutifsima. Quare,cum Ecclefia fit in Chrifto, filio Dei lufta, amp;nbsp;debeantur ei ob banc cau/ fam omnia,quæ iuftis diuinitusordinata,0C promifla funt,redpit ff lius Dei in hac côncionc,fc confedurum,ut htcc Ecclefiæ fuælibera liter amp;nbsp;prolixe continganr, Cætcrum,quôd dicitur,Deüs amans lu/ dicium amp;nbsp;odio Habens rapinam in holocauftum, late admodum pa/ tet,amp; de multis rébus nos admonct, Primum enim docet, quod De/ usS^fialiquandiuconniuct ad euerfionem fuarum ordinationufflii Si promilsionum, tarnen quia eft Deus amans iudicium,hoceft,re/ ditudincm, non conniuebit perpetuo, fed inftaurabit tandem onv nia, iuxta ueram amp;nbsp;legitimam fuam ordi nationem,ut fie inæternum permaneant. Vifio(inquitPropheta) apparebitin finem, SCnon mencieuir. Si moram fecerit ,expeda earn ,quia ueniens ueniet non tardabit. Et alias : lada (uper Dominum curam tuam,amp; ipfe te enutriet, amp;nbsp;non dabit inæternum fluduationem iufto, Tu uero De us deduces eos in puteum intérims, amp;c. Deinde funt qui approbât omnem ritum colendi Dci,amp; exiftimant iuxta referre,qua fide,quo ritu,amp; quibus operibus Deum colas,modo fentias te ucrum Deum colere. Hi putantEthnicos, Mahumetiftas ,Thalmudiftas ,Papi/ ftas, infua quemquereligioneferuari, fi modo Deum facrispræ/ feriptis a maioribus fuis colant, amp;nbsp;honeftam uitam ducant. Sed hoc didum : Deus amans Indicium, amp;nbsp;odio Habens rapinam in holocau ftum, damnat non folum impiam horum opinioncm, uerurnefiam omnem religionem, amp;nbsp;omnia facra, quæfunt a uerbo Dei, hoc eft, aferipturaProphetica ôt Apoftolicaaliéna. DeusenimamatiudP cium ,uult ut régula fui iudief) , 8c fui uerbi feruetur ♦ Et intantum deceftatur(uiiudici)^ fui uerbi, ôcfuæordinationis præuaricatio/ nem ,uc ne holocaufta quidem , quæ uidentureffe fummus cul/ tus Dei,approbet,fi fiant ex rapina, quæ iudicio legis Dei eft prohi bita. Holocauft i autem nomine cômpræhenduntur omnia facra, o/ tnnes ritus, 8^ omnis religio colendi Dei. Et nomine rapinæ corn/ prehenduntur omnia ea quæ aduerfus regulam uerbi Dei fiunt» Quare,fi quis colit Deum uel ritibus a uerbo Dei alienis, amp;nbsp;prohi/ bitis, qualis eft cultus Ethnicorum, Mahumetiftarum ôt Thalmu/ dilhrum, uel etiam ritibus aut operibus a uerbo Dei ^probatis Ôtman/

amp; manJafis fed opinionc cum uerbo DEI pugnance qualis eft cultus Monachorum amp;nbsp;omnium hypocritarum qui faciunt fua facra amp;nbsp;opera, non ex fide in G H RIS T V M, quod habeant in CHRISTO gracuitam peccatorum remifsionem fed ex fiducia meritorum fuorum, contra fidem : Si quis ita, inquam, Deum co/ lit, uerc dicitur offerre rapinam in holocauftum, amp;nbsp;eft D E O abo/ minabilis.

RITATE, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ■

Hoc fic uerti debet : Efficiam, ut opus, feu mcrces open's eorum fit firmum feu cerCumTilius cnimDeinonfoIum promittit benefi/ da fua uerbisjfed etiam prgftat reipfa,nec unquam committit,ut qui credit in ipfum,amp; fedhtur uocationem ipfius,fi'uftralaborer,Mer/ ces open's aclaboriscuiufuiscredentis in filiumDeicertifsima eft ƒ Et quifquis in ipfum credit,uerifsimeconfequitur om nia éa, quae proraifla funt, Ma^us 8d obferuabilis eft ufus huius didi, Ali) z/ nim (unt, quiabqduntfideminChriftumfiliumDei, amp;uocatio/ nem dus, propterea quod exiftiment omnia perChdftum in Euan/ gelio eius ^miflà,cffc uana,amp; fe fruftra fpe expedatione ccelefti/ um bonorum torqueri, Hos continet hoc didum in óffïcio, amp;nbsp;ad/ monet eos, ut conftanter perfeuerent Si pergantin uocatione fideû’ Dabo enim,inquit filius Dei, mercedem open's eorum certam ac fir mam. Non fruftra fperanC, non inuanum expedanC ,fcd certifsime eueniet eis,quicquid promiftum eft, modo cónftent fide,Si obedi/ enti expedatione rerum promiflamp;rum, Promiffa eft remifsio pecca/ torum, promifla eft iufticiacoram Deo,propter Chriftum,promif/ fa eft liberatio ex afflidione, promiffa eft Salus in morte, Si Refur/ redio a mortuis ad æterna cceleftis regni gaudia, Hæc uerifsime ac certifsime euenienc tibi,fi expedaueris Dominum, Si uiriliter agas, uC Pfalmus loquitur, Sic Paulus hortatuf ex hoc Efaiæ loco Corin/ . . , thios, imo uniuerfam Ecclefiam:Fratres mei diledi,inquiens,ftabi/.

‘ les ficis,immobiles,abundantes in opere Domini Temper, cum feia/ tis,quod labor uefter no fit inanis in Domino,Sunt amp;nbsp;alij, qui cum iam defecerint a fide, Si deferuerint uocationem Domini, non pof/ funt excitari, Si perfuaderi, ut reuertantur ad Dominum Si ad uoca tionem eius,quia mefuunt nc hie labor fit uanus Si irritus,ac non re cipiantur a Domino in gratiam, Sed Si his medetur hoc didum filfj Dei, Si reuocat eos in uiam. Certa enim Si firma eft merces laboris omnium eorum, qui ueniunt àut redeunt ad filium Dei ,Etfi enim fallunt homines, cum deferunt filium Dei, Si uocationem eius ta/ men non fallit filius Dei, cum defertOres rcdeunt,Nam dona Si uo/ catio Dei, inquit Paulus, ciufmodi funt ,ut eorum ilium pœniterc

non pofsit,Donum Dei eft,quod Chriftus expiauerif peccafà.Hoô donum manet femper firmum,utquifquisinChriftum crediderit, accipiat remifsionem pcccatorum» Vocatk» Dei cft,uc omnes pec«** tores ueniant fide in Chriftum,8^ capjant propter Chnftum hæredi . tatem iufticiæae æternae falutis» Conclufit,inquit,Deus omnes fub incrcdulicatem,ut O M NIV M mifcreatur. Et,Deus uult O M/ NES homines faluos fieri. Hæc uocatio Dei nunquam in acternS mutatur,fcd manct ccrtifsima,ut quifquis pcccator, ßue fit ex Idola/ trisjfiuc ex fcelcratiB,fiuc ex defe(fioribus,fiue ex i)s,qui iterum attp itcrum in pecata relapfi funf,uencrit ad Dominum,per fidem in fib urn Dei,rccipiaturdemcntifsime,etconfequatur setcrnam falutem, quia Dabojinquif »opus corum in ueritatc, Effidam ut nullius reces umjentis,aut exdçfcdione rcdcûtis ad Eccleßam meam labor fit ua niisjrritus 8^ inanis,fcd ut uerifsimc fruatur benefidjs Ecclefiæ pro mifsis.Et hue facit etiam,quodfequitur : Feedus perpetuum feriam ds.Significät enim Chriftum filiura Dei defpondiflfe fibi Ecdefiam» tarn firmo fœdere,ut inæternum no fit earn abicdurus,Quare quit' quis ad Ecclefiam per fidem àut recens uenerit, aut ex defertionere/ dicrit,dubitarinondebet,quinntfiIiusamp;haercB Dei agnofcatur» Sponfabo tc mihi,inquit in Hofeajin fempiternum,amp; Sponfabo te m ihi in iufticia,Sd iudido,0i in mifencordia 8C in mifcrationibus,8ó Sponfabo te mihi in fide ô^c» Et in Hiercmia: Vulgo dicitur,fi dimi ferit uir uxorem fuam,amp; rccedcns ab co duxerit uirum altcrum,nuti quidreuertetur ad cam ultraç'Nunquid non polluta amp;nbsp;contaminata erit mull er illacTu autem fornicataies cum amatoribus multis ,T Ä MEN REVERTEREadmedidtDOMINVS,ET SV S GIPIA M TE, amp;c. Et fupra in Efaia:Mifcricordia mea nOn re cedet a te,8i fœdus pacis meæ non mouebitur 8^c»

/ Scriptum quidem eft in Adis Apoftolids dc Ecdefia recens per Euangelion colleda : O rtus eft cimör magnus fuper uniuerfam congregationem , amp;nbsp;fuper omnes » quiaudicbanthæc ♦ Ac mox; Cæterorum nemo àudebat fe cöniungerc illis , fed magnificabat eos populus ♦ Hoc propemodum illud eft: » quod hic dicitur î Om/ nés, qui uiderunt eos, cognofeent, quod fernen fint, cui benedixit D Ô M l N VS, Sedquid,quod pauIopoftaludæisamp;Genti/ bus ita fradantur, perindc acfi eflènt a DOMINO longe om' nium malcdidifsimi C Venit enini tempus, quo quifquis eos inter' ficiebat, exiftimabat fe præftâre cultum DEO, Ethabenturue/ luti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quid,quodGentes reieceruntpoftea

mitatum caufam, amp;nbsp;quodes autNilus no n’garet agros,aÙ£ peftis èC lues sranàretur.exclamarut de Chriftianis:T ollc laciileaos.Et,Ad Leonern Cquot; Hoccinc eft Ecclefiam inter Gentes cognofci,quod fit le/ men,cui benedi'xic Dominus Sentiamus igitur quod hæc cœperuC quidem in Ecclefia impleri, cum Apoftoli uulgarent Euangelion in orbe,8^ confirmarent ueritatem eius magm's ftupendis miraculis, utamp;î populus magnificaret credences in Chriftum, 8)é côueniretmul Adori, titudouicinarumciuitatum Hierofolymamaffèrensægros ac uexa/ tos a fpiritibus immundis,qui fanabantur omnes .Tune autem per/ feéle implebuntur,!:um imprj publice de pns dicêt id, quod antea ex libro Sapientiæ recitauimus.Ecce quomodo computad funt inter fî sapienf.fi lios Dei,SC inter Santflos fors illorum eft Jnterea autem temporis af fligitur Ecclefia cruce,amp; traeftatur a Gendbus,non ut fernen benedi/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

cftum Domim',fed ut fernen malediélum Diaboli. Ac Dominus con nïuet quidem (uo confilio ad hanc impiorum crudelitatem,amp; pioriî crucem,non ut Ecclefia pereat, fed utmaiori gloria feruetur » Poteft

hic locus intellisi de uocatione Gentium ad Ecclefiam.Cum enim Apoftoli, qui funt ex Iudeis,adnunciauerunt Euangelion inter gen i tes,SC ederentmiraeûla ,cognoueruntmultæGentes,quod Apofto nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

11 S^credentesEuangelioeorumeftent fernen benedieftum a Domi/ no,amp; acceflèrunC etiamipfæ ad Ecclefiam, utconfequerentur bene/ diiftionem. Quarc fadum eft, ut ludæi, qui fuerunt antea fempee Gendbus abominabiles , fièrent eisaccepdfsimi, ôd exoptatifsimi/ In Aftis Apoftolicis capite decimoterdo rogant Gentes Paulum amp;nbsp;Barnabam,ut loquerentur fibi fequendSabbato uerba» Etmoxt Gauifæ funt Gentes, amp;plorifîcabant fermonem D O MINI, 8«^ crediderunt, quotquoterantordinadad uitamæternam ♦ Hoceft: cognofeereinter Gentes, quod Ecclefia fit fernen, cui benedixit Do/ minus amp;c»

Commemorauithaftenus filius Dei officium fuum in Ecclefia,8^ beneficia fua, quæ in Ecclefiam confert. Dixit fe miffum ad adnun/ ciandum Euangelion pauperibus,ad medendum contrids corde, ad prædicandam capduis libertatem, Ôd id genus multa alia, Expofuit, fe Ecclefiam tâta maieftate ornaturum, ut ipfi omnes in Ecclefia fint Sacerdotes,reliqui autem ferui ac macipia ipforum, Prornifit fe pro ignominia,quatn pafsi fint, pro afflieftione , qua excruciati fint, redditurum duplicem gloriam,imo fempiternum gaudium, Ac po/ ftremoprofeffus eft, quodconiunxerit fefe cum Ecclefia fua fempi/ terno fœdere, amp;nbsp;quod collaturus fit tantam benedidionem in Ecclc fîam,ut publice agnofeâtureffe Elecfti Dei, Animo autem grauibus

afflidHohibiis turbato,confdendapcccafi extern'to,amp; horror jb^mor tis ac inferni concuffo,nihil poteft histantis filij Dei benefidjs gra/ tius,nihil iucundius,nihil lætius accidcre.Quarc Ecdefia tato fpiri/ tus fantfti gaudio auditu hums concionis implctur, ucteneri non pofsit,quin præeûteProphera amp;nbsp;miniftro fuo Efaia,13e£idam animi (ui publico carmine tefte£ur,0lt;hoc qualicunc^ ofFido gratitudinem fuani erga Dnm Deum feruaforem fuum declarer. GAVDENS,' inqui£,gaudeo in Dno,Bxultatanimameain Deomco. Haeceft car minis huius propofitio.EccIefia confireturfe maximo omnium gau/ dio exhilarata,5C pre animi Igfida exulfare,atcç geftire.Sed addiuMT In DhojSt in Deo meo. Gaudium enim autlætida EkclcGæ,nûn eft 3n fœlicitate huius feculi » in fanitate corporis,in diuitijs, in mudana potentiagt;in uoluptatib,corporis,in dbo amp;nbsp;potu Jed in Dho,0lt; D«o fuo. Hoc eft gaudium fpiricuale,quod concipitur ex Euangelio,quo adnunda£ur,q? filius Dei placauerit iram Dei Pacris, amp;nbsp;cp Pater Cc omnibus credentibus in filium fuum propicius,ac non folum remit/ tat ip fis peccata, uerumetiam adoptct eos in fratres amp;nbsp;coheredes filij fui,Quæ bona,cum fupercnt omnia huius fcculi bona, afFerunt pias menti fumma,earacß cœleftê lætidamgt; Sed audiamus uerba ipfa Ec clefiæ in hoc carmine,quid caufæ fit, cur ingenti I^icia in Dho gcfti ad Quia induit,inquit,me ueftimentis Salutis,8lt; drcûdedit me indu mcto lufticig.Hocnoftrisuerbis ficdiceremus. Donauit mihi Chri ftum filium fuu,uthocperfidemindutus,munireraduerfus æftûS^ frigus,8^ ornarer omni genere decoris.Nam Chriftus eft ueftimen turn Salucare,amp; indumentum iuftum» Et hoc ueftimur in baptifmo, per fi'dê.Quicunq?,inquit Paulus,baptifati eftis,Chriftû induiftis» Et ad Rom.fcribens: Induamini Dhm lefum Chriftû,palam fignifi/ catjChriftum efte ueB£ ueftimentum amp;nbsp;indumêtum noftte ♦ Didtur aûc ueftimctum Saîutare,quia alFert ei, qipfo indutus eft omnemfa lute. Munit eumaduerfus æftum amp;frigora.NulIa eft tam grauistê/ pcftas affli(ftîon5,aduerfus qua non fimus hoc ueftimentotuti.Tue tur nos etiain tonitruis mortis, amp;nbsp;in fulguribus inferni,ac in oîbus fulminib.Satane.Quarehocueftimêto nihil eftmagisfalutare.Di/ Cl tur amp;nbsp;indumentû iufticiç,qu!a q indutus eft Chrifto per fidê,repu tatur iuftuSjidc^ non corâ humano iudicio, fed qd maximu oïm eft, corâ iudicio diuino.Chriftus.n.eft iuftida ôd fan(ftificationoftra,uC q in ipfum credit, pofsideat etiâin ipfo uerâ iuftidâ ôd fanditatem* Porro aot Chriftus non folu eft ueftimentu, fed etiâ Ornamentûec clefie. Vnde fequitunOrnat me magnificêtia,ficut fpôfuscornari fo let)Et cÔdecorat me ficut fpofa(côdecoratur}monilibus fuis.Nam induit Chriftûper fidê,is cÔiungitur eu Chrifto in ueßz Slt; fpûalc cÔ nubium,amp;i ornatwr tara magnificêtia, quanta nullus unq fpôfus,aut

COMMENT, IOAN, BRENT, 9^9 (ponfa ctiaregq gcnen's,ifi histerrcm's nupt^jsgeftauiuGhh'ftuîï.n,' accipit Spofam (ua,quf eft Ecclefia,8^ unuquodcp uci^ membi^ Ec/ cleGp,!!! comiintoncm oîm cceleftjum fuoR2 bonoi^, ut fiat parti ceps OÏS iuft;icig,maieftacis,dnationis,S^ fceli'citatis fuæ in coelefti regnoj Hæc funt monilia,qug fuperant oia etiam regiaRi fponfaBî in his ter ns ornamenta.De quibus ornamentis canit quocp Pfahxln'fj. Aftitfc regina a dcxtrisfuisinueftitudeauraCo,circ5datauanetate,Namdc ramiigio Chrifti Ecclefiæ concionatur etia loannes Bapcifta,CLim aittQui habet Sp5fam,SpÔfus eft amp;c«Et Paulus ad Eph.cap, v* etc,-Cuius aut puellæ animus no cxcitaretur ad Iæticiâ,cum ex infima for te acciperetur in Sponfam filrj régis, amp;nbsp;ornaretur regqs monilibusC’i At hie duciturEcdefia ab omnibus abieda nbsp;nbsp;protntain Sponfam

non filij alicuius mundani régis, fed hlq ccdeftis Regis, ac ueri Dai Dei noftri,Et fit regina,non Afise aut Aphric£e,3ut Europse,fedccc ti terræ.Quarenon immerito exdaraat:Gaudesgaudeo in Dno, exultât anima mea in Deo meo, Poftremó habet Eeeïefia etiâ hac caufam,cur gaudeat, q» Euangelion Chrifti non concluditur in unu tantum angulum terræ,ficut lex Mofi, fed uulgatur in totum ôrbem terræ,ut inter omnesgentesfrudificeu SicenimfequiturtSicutter/ ra profert germen fuum,amp; fîcut hortus germinate facit fatiua fua,fîc Dns Deus germinate facif iufticiam amp;nbsp;laudem coram uniuerfîs gêti bus.Hæc funt intelligêda de diuulgatione amp;nbsp;frudlificatione Euange Irj in toto orbe tertaFçz.Chriftus.n.coepic Euâgelion fuum,miflb (pi rifu fando in die Pentecoftes, uulgare per Apoftolos fuos,in orbe terræ,ut quêadmodum ager ,pfcrt mos fiu(ftus,amp; hortus fua fatiua, ita etiam iiniuerfus mudus proférât ex femine Euangelij fuû frudu, Fructus aût Euangelq,eft luftida Ôilaus, Euangelion enim offert Si donat credent! Chriftûm fih'um Dei. Cum autem Chriftus fit iurti/ cia,amp; afferat fecum Spiritum fandum, qui excitât in credente laudê . amp;nbsp;gratiarum adionê, recte dicitur Euangelion donate iufticiam,Si afferre laudem. Quare apte canitur, q? reuelato Euâgelio filius Dei, uerus DnsDeus noftet,faciatgerminare iufticiam et laudem coram uniucrfisgentibus,VndeSi Paulus teftificatur,frudificationemEti angelfj non infceliciter promouerc. Propter fpem,inquiês,repofita uobis in cœlis,dequa prius audieratisper fermonem ucracem EV/ ANGELll, qd peruenit ad uos,quemadmodum Si in toto mundo FRVCTIFICAT, Sic, Habes gaudiû,Si caufas gaudfj in Ecclefia, Gaudeô,inquît,ex animo in Dno,Si geftio præ leticia in Deo meo,' Quas ob caufasCPrimumjquia uerus Deus Dns nofter lefus Chriz ftus induit me ueftimento talutis , Siindumentoiufticiæ,Deinde,’ quia ornauit me,ut Sponfam non terreni ,fed cœleftis regis,Poftrez mo,quia uulgat Euâgelion fuum in Cotura orbem terræ, ut nô unus nn 4

tantum populus , fed uniuerfae gentes fiant cœteftis falutfs pailic^ peSjôC proférant frudum permanentem in æternam uitam»

Siuc alfa fit hæc concio, fiue pars prioris,certc idem cft argumen fum,Exponif enim Prophcfa,quata futura fie clan'tudo,quantamagt; leftas Ecclefiæ,in aduentu promifsi Melsiæ, feu Chrifti Dominike fcruaton's noftri. Qua expofidone primum quidem côfolaturciucs fuos,qui uati'cinio corum maloï?z,quæ urbi èi genti ipforumd« B®^ bylonica captiuitatc imminebât»ita tern’n' erant, ut uix potuerintfpc tare aliquam falutem populo Dei reliquam effe,Deinde confolatur 8^ nos in oîbus aduerfis noftris, uelpublicis,uelpriuads,quodaMii Mefsias nuncaduenerif,amp; confederitad dexcram Dei Patris^acuuV gauerit fplendorem Euâgelrj fui in totum orbem terræ,conferuatu/ rus fit Bcclefiâ fuam per Euangelion colledâ, fingula mêbra eius, cttainfi uniuerfus hic mundus ,una cum Satana,morte amp;nbsp;inferno in cam,quâtapofsint crudelitate ac immanitate, Quiant.Proprer Zio, inquit,non tacebojô^ propter Hicrufalem non quiefcam,feu non fî lebo,donee egrcdiamr,ut fplendor,iuftida eiûs,S«i falus eius ut lanv pas ardeat Jufticia Salus Zionis aut Hierufalê eft lefus Chriftus,' Dns nofter,qui folus eft iuftida falus noftra,propterea quod nec iuftificcmur,nec feruemur nifi propter Chriftû per fidê,Dicit ergô Propheta,quod adconfolandam Zionemamp; Hierufalem nôuelitta cere,aut ab officio concionandi ceffare,donec Chriftus manifefte uc niar,Sf concionetur ipfe Euangelion fuû publicc,ac fpargat ilîudper Apoftolos clarifsime inter omnes genfes.Significat autem Prëphc/ ta hôc di(ffo,q? minifterium propheticum feu condonarorium fit in Zione feu inter Ifraelitas duraturum ufq; ad aduêtum Chrifti,utEc défia Dei inter Ifraelitas côferuetur.Etfi enim futuRî erat,ut Hicru/ falem uaftaretur, 8^ dues in capciuitatê Babylonicam abduccrentur^ tarnen nunq filait inter ipfos uox Prophetica,ctiam in capriuitatc,S^ paulo poft inftaurata eft urbs Hîerufalem, ut publica condo Pro phetarum inftaurarctur,ô^ fonarec,donec ueniret Chriftus ipfc,amp; il luftraretZionetn, tanquam luce lampadis/plendoreEuangeltj fmV Idem prædixerat longe ante Patriarena lacob.Noh auferetur,inqui cns,fceptrûde luda, ôd Dodor depedibus eius, donee ueniatSilo, hoc eftjSaluator Mefsias, quo 5(f gentes iuftificabunrur. Mefsias e/ nim,cum uenerit,nonad folos Iudæos,uerumcdlt;â ad genrespertinc bit, Vnde Sd Efaias,fequens incôdone fua uatidnium Iacobi,addit:

COMMENT, IOAN. BRENT, ^8« Ëtuidebunc Genees mfticjamCuam,ô^omnesRegesglonamcuam,^-hoc eft,Mefsias, qui eft iufticia 8^ gloria populi ltii,uulgabitur pet* Euangelion inter Gcntes,in omnibus regnis terræ,ut nomen eius H at notum non tantum paucis quibufdara priuatishominibus,fed eti am omnibus regibus terræ,quorum fi qui in eum crediderintgt;confc quenfur falutem,qui autem non crcdiderint,condemnabuntur*Hgc de uulgatione Euangelq in omnia régna huius feculi,amp; de accefsio/ ne Gentium ad Eccleiîamjfgpc âc multum repetuntur in hoc Prophe ta ♦ Nec eO tantum refpiciunc,ut confoletur ciues urbis Hierufalcm, territos uaticinio de captiuitate Babylonica, aut poftea ea captiuitate iam detentosjfed etiam,utteftcnfur Maieftatem Chrifti, qui confi/ dens ad dextram Dei Patris, Ecclefiam fuam infer omnes gentes ^paget,8Ctueatur»Docentquoc^,quomodo intelligendus fit hicar bculus Religionis noftræ,qua cÔfitemûr Ecclefiam eflè nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Az

Iq enim intelligut Ecclefiam idcirco didam Catholicam,hoc eft,uniz uerfalem feu gcnerale,quod conueniat in dodrina Ponti ficia et Md naftica,ac in externis ritibus cerimoniarum, Sed fic etiam impq pofz' funt conuenirCjSC Ecclefiam Catholicam coftituerc ♦ Vera autem Ec clefia idcirco dicitur Catholica,quod colleda fit initio,8lt;C adhuc colli gatur ex omnibus gentibus,8^coueniat in dodrina Apoftolica,que in die Pentecoftes cœpit in Hierufalem prædicari, amp;ab ea urbe in omnia régna huius mundi fpargi. Sic enim definit Paulus Ecclefiam Catholicam:Euangelion,inquiens,eft potetia Dei ad falucem ONI NI credentijudæo prim5,fîmul amp;nbsp;Grgeo» Et alias:Nuncper Chrt ftum lefum uos, qui qûôdam eratis IongInqui,prOpinqui fadi eftis per fanguinem Chrifti ». Ipfe enim eft pax noftra,qui fecit ex utrifo^ unum.Et mox : Superftrudi fuper fundarhentUm Apoftolorum Prophetarum,fummo angular! lapide ipfoIefuChrifto S^c^ Siue iz giturextern!ritus Politiarum amp;nbsp;Ceremoniarum conueniant,fiuc Jion conueniant, Eccicfia Catholica hi uere funt, qui conueniunt in dodrina Apoftolorum amp;nbsp;Prophetarum, amp;nbsp;agnofeunt lefum Chriz ftum, caput, fumrhum huius aedificq angularem lapidem,

et VOCABITVR tibi NOMEN NO; WM, QVOD OS DOMINI NOMINAz BIT, 8dc» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_________2

Pergit gloriam Ziohis, hoc eft, Ecclefiæ quæ cœpit in Zioz hcprædicationeApoftolicacolligf,exponere , ut non tam territos Giptiuitate Babylonica, quam afÉidos quibufuis aduerfis confolez tur * Vocaberis (inquit) nouonomine, quod OS DOMINf nominabit, Imponetur tibi nouum nomen, non ab homine quopiz am, fed a Deo ipfo, Non autem fit hic fermo de hoc nomine,Chriz ftianus, quo credentes in Chriftum cognominati funt Antiochiïc '

Etfi em'm hoc eft fatis glorioftim'nomen* ( Nam Chriftianus a Chri fto dki'txir,quafi a Meisia Mefsiacus,amp; a Rege Regius,ut Chriftia/ nu$ idem fit quod Regius ) tarnen hoc loco non intelligitur tale ahgt; quod cognomen,quo uulgo homines,aut Gentes amp;nbsp;nationes uoca/ ri folent, fed intelligendum eft, qUod cum filius Dei dicac fe Zio/ nem feuEcclefiam fuam cognommafurum nouo nomine, fignificef fe mutaturum ftatum Ecclefiae,ut pro contempta fiat gloriofa,pro ah ie(fta fiat accepta,pro odiofa fiat grata, adeoqj pro infoelici fiat fcelk cifsima ♦ Hæc eft uera uetcris nominis in nouum mutatio, uidelicet, non tantum,cum literæ fyllabæjfed cum res ipf£e,nimirum,aduer fa in pro(pera,maledidiönes in beneditftiones, scrumnse in gaudia, afflidiones in foelicitates mufantur*Nam quod Efaias de tali nomk nis mutationc loquatur,exponit ipfe fe, cum addiu

Eris corona gloriæ, in manu DOMINI, amp;diademaregni/rt manu DEI tui » Hoc, ut rede intelligas, cogitandum tibi eft, quod audias Efaiam concionari coram multitudine ciuium fuorum, quibusexuaticinqs Prophetarum ob oculospofifa.eratdeuaftatio urbisHierufalem, 8^captiuitasBabyIonica,autquodaudiashanc condonemrecitari in Babylone coram miferrimaturbâeorum, qui captiui a Hierufalem abdudifuerant,amp;quibus nulla fpesuideba/ turreliqualiberationispopuli DBh autetiam,quodaudiasearn recitari coram populo Ifrael, iam reduce quidem, amp;nbsp;in fua terra ha/ bitante, fed iterum abÄntiocho amp;nbsp;dudbus eius opprelTo, Senfus P gitur hie eft^Nunc quidem, o Zion, o Ecclefia populi Dei, uideris tam fœda, tam turpis, utfentias ipfa te merito cognominandam, mulierem omnium deformifsimam » Sed confide, bono fis animo, Qualifeunque modo uidearis, amp;nbsp;uoceris, cerfc efficiàm, ut fias Ion ge omnium fpeciofifsima ♦ In hominum quidem oculis appares tam fccda,ut qui te afpiclunt, abomiiientur te, 8^ auer tant a te uultus fu/ osUnocuIisaufemDeitantæesuenuftatis, ut nullus Rex, nullus Monarcha regiam fuarrt Goronam aut Diadema, in manus accez ptum,tamiucundouultuafpiciat,quamteDOMINVS Deus tuus afpicit» Quarc,amp;fi uocaris nunc ab hominibus Fceda, Turpis, Odiofa,Abominabilis,tarnen DEVS uocatteGoronamgloriæ, Diadema regni, hoc eft, Gratifsimam, lucundifsimam, amp;nbsp;in con/ fpedu fuo pulcherrimam * Vocatio äutem eius non eft inanis fonus literarum amp;nbsp;fyllabarum,fcd eft reqpfius creatio, amp;nbsp;exhibitio.Qua/ lem is te nomine uocat, talem etiam te reipfa facit t V ocat ea, inquic Paulus,quæ non funt,ut fint^

Videamusergo, quomodóS^ quando filius Dei talem fecc/ ritZionemfeuEcclefiamfuam, qualem hoc loco defcribit» Red/ tabimus autem hoc, non noftris , fed Pauli uerbis , qui ad

Ephcfios fcribes ita didc : Chriftus di'lexic Ecdefiam,amp; fetnetipfum cxpofuit pro ea, ut illam fandi'ficaret mundatam lauacro aquæ per uerbum, ut exhiberet earn Gbi ipG gloriofam,EccleGam no habentë maculam aut r ugam,aut quicquam eiufmodi, fed ut effet fanda amp;nbsp;it* repræhenGbilis»Habes,quam pulchram,quam uenufta,quam fpez ciofam reddi'derit filius Dei EccleGam fuam. Non habetem,inqui't,’ maculam,aut rugam, aut quicC^ eiufmodi,fed fandam,amp;irrepræz henGbilem, At enim,quaefo tc,didto nobis,quado unquam tab's fu it EccIeGa in his terrisfProdudto in medium EccleGam eorum, qui ab Äpoftolis ipGs audiuerunt Euangebon, imo producito Apoftoz los ipfos, certe inuenies maculas amp;nbsp;rugas, multa quae repræhenz das ♦ Etff em EccIeGa Apoftolorum fuit maximis uirtuti bus ornata,’ 8^ duxithoneftifsimam uitam,tamen non defuerunt ei, GcuC nec A/ poftolis,miniftds eius,fua uitia. An no uides,quod ftatim initio^cu cx facultatibus in unum coUatis non ex aequo fatisGeret uiduis Græ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

corura^ortum Gt infer ipfos murmurCHæc certe eft fordida macula.’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

ConGdera etia mihi,q deformis contentio fuerit inter Paulu amp;nbsp;Bar/ nabam,de loane MarcO.QuidpluraÆxclamàt Paulus ipfe : Video AÄ»r.i^ aliam legem in membris mcis,rebcllanfem legi mentis meae,amp;capti uum reddentem me Icgi pcccati, quae eft in membris meis. An non haec eft turpis maculaîEt loannes aic:Si dixerimus,Peccatum no ha/ bemus,nos ipfos fallimus,8^ ueritas in nobis non eft. Obferuemus igitur,qj EccIcGa,alia eft fecudum naturam carnis fuæ,amp; fecundû a/ diones fuas, Alia eft fecundû Gdê, in Chrifto lefu Dno noftro.Na ft EccleGam coGderaueris iuxta carnemfua,geftat amp;nbsp;ipfa adhuc pec/ catum,quod natura ei inhaeret,amp;a quo,no niG morte liberatur.Suc 8c adiones cius,quamuis e fpiritufando profidfeantur, tarn imper/ fcdæ,ut per fe non queant in iudicio Dei conftarc. Itacp, G EccIeGa afpicias fecundum carnem amp;nbsp;adiones fuas, inuenias in ea multas magnas rugas atqj maculas. Sed G eâ afpexeris, qualis eft i lefu Chrf fto,per Gdcm, inuenies earn tarn pulchra,tam ucnufta,ut afpedu C/ iusuniuerfuscoeleftiumcoetusdeledetur. Chriftus enim,non fobS impetrauit obedientia fua,quam praeftitit in fufeipieda cruce amp;nbsp;mor tc,Deo Patri fuo,ut peccatum,quod carni inheret natura,tegeretur*’ St non imputaretur BccleGae, uerum etia donat EcdeGæ fuam ipGus iufticiam, ut reputetur in diuino iudido tarn Iufb,tam Sanda, proz pter Chriftu, quam G ipfa uniuerfam legem Dei perfedifsimc fuis operibus impleuiffet.Nihil enim deeft luftidæ Chrifti.Non habet nec rugam,nec maculam.T ota eft pura,munda amp;nbsp;fanda. Dilexit eni Chriftus Deum ex toto corde,ex tofa anima,Sd ex omnibus uiribus.’ Etproximû Geut feipfum,idq^ Gne ullo uitio,Gne ulla imperfedioc,^ autpeccftti comixtione.Cum igitur Chriftus donet hanefuä luftiqS

' Bcclefiæ^ut ea,tanquam lam propria,i'n di'uino ludido confidat ma/ nifeftij eft, quod Ecclefia, amp;fi habet adhuc in fe multas fordidas ma culas,amp; deformes rugas,tamê fit in Chrifto filio Dei per fidem,fine omni macula,ac tota iufta,San(fta, ÔC irrepræhenfibilis. Et quia hoc beneficium Chrifti impetratum eft pafsione,morte, ac Refurredio/ ne eius a mormis,amp;diuulgatum prædicatione Euangelq,in toto or/ be terrarum, idcirco rede concionatur Propheta, quod in aduentu Chrifti Zion futura fit in manibus eius gloriofa corona,amp; Regium diadema,cuius afpedu in tantum deledetur, ut adoptet earn in cohg redem omnium coeleftium fuorurn bonorum*

folafa, amp;c* Aliud nomen, quo Zion feu Ecclefia in præfentia uel ca ptiuitaCis Babylonicæ,uel tyranidis Antiochi, autHerodis uocatur,' uidelicet,Dcrelida,Deferta,Defolata.Sed beneconfidat. Hoc non eritperpetuû nomen eius*Vocabitur,inqt, tibi nome NOVVM, quod os Domini nominabit, Dominus ipfe mutabit nomen tuu,Si uocabit te nbsp;nbsp;’SSn Hephzi ba,hoc eft, Voluntas mea in ea,uel:Cô/

placitum eft mihi in ipfa,aut Deledor ea»Simjlitcr terram cuam,qug nunc uocatur Deferta,uocabit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Beula,hoc eft,Maritatam, leu

Marito iundam ôf diledam* Q2; autem non de externa literarum fyllabarum nominis, fed de rei fignificatgmutationeloquatur,expo nit ipfe fe* Addit cmtQuia complaciiit Domino in te,et terra tua erit Maritata,hoc eft:Nûc quidem uideris tarn abieda,amp; deferta,ut,qui te afpiciunt,putent te nec Deo nec hominibus curæ eftè, amp;nbsp;exiftimét te merito cognominandam, Derelida,0^ quafi uiduam a marito ucl defertam uel repudiatam*Ego uero hanc tuam miferiam amp;nbsp;afflidio/ nem,inquit Dominus,ita mutab'o, ut perfpictiu omnibus fiat,te mi/ hi efte acceptifsimam, te uere earn êflèicui dicam, Tu mihi fola pla/ ces,Quanto enimardoreadolefcens cupitcohabitare cum uirgine fibi defponfa,tanto ardóre cupient fe tibi coniungi filij tui:amp; quata flamma amoris nouus fponfus ergafpôfam fuam ardet, (Hic autem ardor uehementifsimus éft ) tantoamoreprofequctur te Dns Deus tuus*Quod aût hic promittitur,hoc, fi referamus oculos noftrosad ea têpora,quibus filius Dei,q eft Sponfus Ecclefiæ, hominem fufce/ pit,ô^ fili) Zionis,q lunt filq Ecclefiæ, acceperuntEuangelioneius,’ uidebimus manifefte impletum,Filius enim Dei,Iefus Chriftus,tan to amoris ardore cÔplexus eft Ecclefiam fuam,ut ad redimendâ earn a peccatjs,morte, inferno,non folum exinaniuerit fefe fua cœlefti maieftate, amp;nbsp;fufceperit humanas imbecillitates,uerumetiâ pafTus fit fead mortem rapi, quodprobrofifsimum eraf,crucifigi,idqj fecc rit,non cum iam Ecclefia eflèt pura,munda,pukhra ôd Sanda,fed cû effet Omni genere peccatorum ac fcelerumfordidataamp;turpificafa»

COMMENT. IOAN. BRENT. ps; , Quid potcft hoc amore ardentius diciCln hoceft caritas, inquiC Io/ annes, non quod nos dilexerimus Dcum, fed quod ipfe diiexerit noSjÔC miferit filiura fuum propi’ciationem pro peceans noftris. Et Paulus; Vi'x pro I'ufto quilquam morietur» Siquidêpro bono for/ Clan aliquis cti'am mori fuftinet. Commendat aucem fuam earita^* Cem erga nos Deus,quod cum adhuc clïèmuspeccatores, Chriftus pro nobis mortuus ert. Atc^ hæc quidem de amore Sponfi Ghnfti erga Zionem fuam. Quid autem dicemus de filijsC'SicuC(inquit) 2^ dolcfccns habitat cum uirgine fi bi defponfa, itacupient tecum ha/ bitare tui filrj. Ecce igitur mihi,uerte oculos ad primam cocionein, quam Petrus,aftan[ibus fibi reliquis collcgis fuis, in die Penteco/ ftes habuit,8^ confeftim intelliges,quid fibi uelit hæccohabitatio. Nam cum Petrus abfoluiiïèt primam fuam concionem de lefu GhriftojCompundi funt auditores,quorum Deus tctigerat corda, amp;nbsp;dixcruntad Petrum 8^ rcliquôs Apoftolos; Quid faciemus uiri fratresCHi funt fill) Zionis, amp;nbsp;palam fignificant,fc iam nihil aliud cogitare,nihil aliud fpirare,quam ut Zioni coniungantur,ut fiant uera ueræ Bcclefiæ membrâ. Vide mihi etiam Cornelium Centu/ rionem,amp;reliquos exgcntibus,quâtareuerentia,quanta obferua cia excipiunt Petrum,ut copulet eos cum Zione, amp;nbsp;taciat ipfos fill/ os Zionis.Nam quanta multitudine, quanto impetu Gentes pó/ ftea ad audiendum Buangelion Chrifti,Slt;:adagnofcendum Chri/ ftum,utconiugerenfur cum Zione, fièrent filrj eius,properauc ritit,lôgum effetcommemorare. Quid ergo dicemuscSi Chriftus, uerus Dominus Deus nofter ficdeledatur Zione feu ecclefia fua, quemadmodum fpofus fponfa,8lt; ûocat earn fuam Hephziba,lK)c cft,Dilelt;ftam,Eledam,ac præ omnibus alqs Amatam,quid eft, qgt; non minus nunc pôft aduentum eius in caniem,permittit,ut affliga tur,quam antea, quam aduenerat,permifît C Quin potius Ecclefia crudeliuspene poftdiuulgationemEuangelij crucifîgitur,quam cum adhuc ftarct politaa Mofî . Confidera enim mihi, quan/ ta piorum laniena fuerit fub Nerone, fub Decio, fub Diocletiano, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

8d air)s tyrannis.Sunc,qui fcribunt,nullum effe toto anno, præter Calêdas Ianuarias,dicm, quo non afflidi fupplicio quingenti mar tyres numerentur.Alij extendunt numerum ultra quinc^ millia,a/ It) longe maiorem numerum commémorant. Vt interim nihiladda de ipfis fuppliciorum gcneribus,quæ ipfa tantum commemoratio ne horrorem incutere poffunt.Qua laniena,quid poteft dici crude lius aut immanius Ç* Sentiemus igitur Chriftum initio quidem Ec/ clefiamfuamardentifsimcamaflè,pofteaautem fadum in amorc tepidiore mac frigidiorem, quod ad tantam impiorum erga Eccle/ fîam fuâ immanitatem cbnniueat 7' Nihil minus. Non remifit, uel

tandllutn de amoris fui uehcmcnna Sed quèadniodum fcepifjita pergit ardentifsime ,femper pro Eedelîa fua apud Deutn Patrenl intercedere,rcmifsionem pcccatorum ci iirpetrarcjulbaam fuarrt donare, eam iii eohærcdcm fuam cooptare^In cuius rei certifsi/ mum aroumcntum,nô folum inftituit, 8^ maonis acmultis miractf iis couHnr auit miniftcrium prædicandi Euangelij fui inter ormes gentes, ufcp ad nouifsimum huius fcculi dicm, uerumeriam Icgîi'' uitEcclef’æabicns ex hoc mundo pafsione fua corpus amp;nbsp;fangui/ nemfuum,Sacramento panisôd uini participanda.(^are,cu(n ucl audis ucl legîs uocem Euatigelq Chrifti,amp; fumis facramcntum ccc næ DominKC,fentias te de cœlo admoneri,quod Chriftus de ardo re cantatis fuæ erga Ecclcfîam nihil remiferir,fcd fetuet eum confia tîfsime.Nam,çp conniuet ,ut Ecckfia crudelifsime ab imprjs afflk gatur,habet quidem multas,easC^ grauifsimas et iufiifsimas huius confili] caufas,non autem hoc agit,quod abiecerit Ecclefiam,aur me ditetur tahbus afflidionibus internecionem eius ,fed potius,ut ma iori amp;nbsp;ill U ftr iori cam fœlicitatc donef. Nam quemadmodum De/ us Pater conniuitjUt fiiius eius defeenderet in infimas partes terre, quo ipfum cxaltaret fuperomncscœlos, amp;daret et nomen fuper omnenomen,ita fih'us Deiconniuet ut Ecclefia inhoclcculooplt; primatur terrena infamia ôd infœlicitate, quo conferuet cam mira^ biliter,amp; fuftollat eam in cœîcftemgioriam ô^maieftatem, Prim3 cnim,ctfi oraues funt afflidiones eius, Chriftus tarnen tuetur cam etiamin media morte,utnon pôfsit perire.Deindereponitpromi nima amp;nbsp;leuifsima parte afflidionis in terra,maxima amp;nbsp;grauifsima pondera glorigamp; gaudij incccIo.Non igitur habet Eccle fia,quod conqucraturôCdoleatdeaduerfis, fcdpotius quod glorietur,ô^ gaudeatjproptcrca quod m^rccs eius copiofa elt in cœlis*

J. In fine huius capitis impOniturEcclefiæ aliud nouum nomeni pro ueteri. Vocaberis, inquit, Quæfita ciuitas,ôd non DerelidaJ bedpriufquam de hoc nouocognominealiquiddicamus,perfe/ quemur ca,quæ hic in textu fequuntur.

Etfi fiiius DeiconniuetjUt Ecclefia inhocfeculo grauûer affli/ gatur,tamen non cornmittit, ut non perfpicuc exhibeat manifefta ftuoris,8^ amoris fui argumeta. Promittit Eccicfiae perpetuos uigi les amp;cuftodes.Gonftituô( inquit ) fupermurostuos,oHierufa/ 1cm, euftodes feu excubitores, qui ad tuêdam te ab incurfione ho/ ftium perpctûo,tam uigilant er excubabunt,ut necinterdiu neeno/ lt;fiu taceant.Nec unquam deerunt uobis, qui non faciant mentio/ nem Domini, qui non concionenturuobis de Domino Chrifto,

COMMamp;NT, ’ IO.AN;\BRENT. «Sz fitdeipfoiftteruosfilentüun donee Hab Jiasamp;^rcdJa^ .Hierufalein,(eu Êcclefiatn glonofani omni iaude ornatatn in ter ris.Hacccftpromifsiö de perpétua confer uatione Apollolicæ uo^* cis in ËcdeGa^ donee totacongrcgcturCx omnibus Gentibus ulcj^ ad nouifsimum huius feeuli diem»Nam in die Pentccoftes inftitu/ Cum,amp; maximismiraeulis confirmatum eft Miniftcrium Euangez li) j quod initio Apoftoli, qui funt cuftodes excubitorcs illi, de quibus hic Prophctaloquiturdnchoaruntin urbe Hierufalem, 8C çirennitukrunt poftca Euangelion in uniuçrïo orbe terrarum. Si/ cut Chriftus inquiuEticis mihi teftes,non folum Htierofolymis,uc rumeüam in uniuerfa Iûdæà,Samariaquc, denique ufque ad extre ma tcfræ. Et Paulus teftificaturctiam fuæ adhuc ætaùs tempore implcri : Euangelion, inquiens,, pi'asrdicatum eft apud VNP V E Iv S A M creaturam,quæ fub ccclo eft, Etfi autem Apoftogt;' li deüinéii funt,fuo tempore, corporali fua uita, tarnen uox eoruni haftenus femper fonuit in Eccleßa, amp;nbsp;fonabit in hoc feculo ufque ad extremum eius diem,utquod a« uocem Euangelij eorum,quo(d cftpotentiaDei ad falütemomnicredcnti,attinec, reifte dicantur perpetui cuftodes amp;nbsp;excubitores EcckGac. Gæterum, cum dicitur, Vocem Apoftolorumperpetuofonare in Eccleßa, non eftcogix tandum,qùôd neceftè fit,utconciones Apoftolie^ tanta femper ma ieftate in publicis templis recitentur, quanta folent recitari fub his Principibus amp;nbsp;JVlagiftratibus,qui amp;nbsp;ipii agnofcunc Chriftum per fidem.Speramus quidem femper fore pios quofdam Principes, ac iMagiftratus, ufque ad finem huius feeuli, qui dent Euangelio Chnfti, amp;nbsp;Ecclefiæ eius publica locaamp;hofpitia in fuis regioni' bus, Ô^,d‘^^Scnter pro falute eorum Principum,per quos licet puz blice Ciiriliumintcmplisprædicare , orandum eft, Sedquiare/ gnum Chrifti non eft de hoc mundo, non eft neceftarium ad im/ plcndam hanc PropheCicam promifsionem, öi. ad conferuandatri Bcclefiam, quod Euangelion adnuncietur externa pompa in pu lt;nbsp;blicis templis, Sed fi aliser, præ fæuicia tyrannorum, Sd impietate Pontißcum,ficri non poteftjlufficit ad ueritatem hunts promifsioz nis,quod Euangelion adnuncietur a patribusfamiiias, in priuatis fuisdomibus, Acprofecfto,nifihaftenus multis annis fonuiffec Apoftolica uox in priuatis donlibus,Eeclefta,quantum quidem in Pontificibus, Monachis ,Sophiftis, ac publias eorum concion’z bus fuit,perijftet.Qiiid enim in templis aliud fonuit, præter Mifz fas,Indulgcntias,Mortuorum inuocationes,Peregrinationes,Moi nachifmoSjS^ infinitas fuperftitionesC Etfi cnimaliquoties recitaz ta funt publice Decalogus,Oratio Dominica, Symbolum Apo ftolor In»»-, tarnen his minima pars lacrorum data eft: Sitantisfue/

989 IN CAP VT LXn. quot;ES^AÏAE’' runttencbris obfcarafa,uixu£altcui«süfushabita fuen'nt,nifi for/ tafsis ut ex mcritorccitatioins coruin conlcquan’s aliquot dierum înduigentias In priuatis autem domibws docuerunt quique ferlt; patresfamiiias liberos ÔC familiam fuam ma^na ex parte One fuper Ibtioncjfimpliciterrccitare Decalogum, bymbolum Apoftolo/ rum,amp; Orationem Dominicam. Quæ quia lunt Epitome Prophe ticsc nbsp;nbsp;Apoftolicæ uocis, an non rede alFirmamus Euangelion

Chrifti mam's in priuatis domibus,quam in publias templis cofer «atum fail« Quæfo enim te, confer mihi primam condonem» quam Pctrus,aftâtibus fibi reliquis collegis iuis,in urbe Hicruf»/', lem,in die Pentecoftes, habuit, cum articulis Symboli Apoftoliö» nonne reipfa comperies, hos, prædpuc qui tunt de lefu Chrifto Seruatorc noftro,in ea continent' Docet enim Petrus lefiun Naz» renum eße uerum Chriftum ,quipairus fit fub Pontio Pilato» Crucifixus Sc mortuus, qui amp;nbsp;defeenderit ad inferos, ac tertia die refurrexerit a mortuis,atque afeenderit in cœlum, amp;nbsp;confederit ad dexeram Dei Patris fui. Hi autem funtpræcipui articuli,qui infym bolo Äpoftolico commemorantur. Quare, cum paterfamiliasfe/ ■der inter liberos fuos,amp; docet eos fymbolum Apoftolicum,fcntia mus ibi uere fonare uoeem Euangeli) , quoEcclefiaamp;conferua/ tur,amp; ad pofteros ^pagatur. Hæc idcirco nobis cognofeenda pro ponuntur,non ut uel abrogecur, uel contemnatur publicum Euan ‘ gelfjminifterium in publicistemplis: NamcumDeusiubetRe/ ges Sc populos feruire Domino, feueritcr exigitab eis, ut omnetn luam operam in hoc conférant, quo publicum Euangelij miniftc/ rium conferuetur SC ad pofteros propagetur : Sed fi Principum amp;nbsp;populi ingratitudinc,amp; irapietase fiat, ut terra eorum Principibus aChrifto alients,qui nullam publicam uulgi adaudiendum Eßt* angelion Chrifti congregationem,tolcrent,fubiida£ur ,nonfcn/ tiamus, hanc Propheticarn promifsionem uanam 8^ mendacem eC* fe, fedfeiamusearnlemper itaimpleri, utuox Apoftolica certiC* firne duratura fit in terris, ufque ad extrernum diem feculi, finon ahqua externa maieftatc, in publicis templis, certe multa SC mt^a conftantia ac fiducia, in priuatis domibus. Faxit lefus Chriftus,' Dominus Deus nofter,ut hi Prindpes, qui nunc nomen Chrifti agnofeunt, imperium terræ diu retincant,amp; Euangelion rede in/ tclligant, quo uera Ecclefia in regionibus ipforum non folum pri* uata^fed SC publica hofpitiahabeat.

COMMENT. IOAN. BRENT, sgt;e9 bis,fedcönRrmaturenamIuramento. lurat DOMIN VS per dexteram fuam, amp;nbsp;per brächium fortitudi’n is fuæ,hoccft, per om/' nipotentiam fuam, fe non amplius permiflurum » ut alieni deuo/ rent piorum labores facultates.Sed quando unquam tanta fœîi citas contigit Bcdefie in his terris,quanta hic ei promittiturCQum potius contrarium accidit. An non ftatim ab initio reuclati uuB gati Euangelrj, profeflorcs amp;nbsp;confelïores Chrifti exuebantur fu Heir.w, isfacultatibuSjUt rriticum uinum corum impq aufcrrcntC'Epiffo la ad HebræoSjteftatur pios, non quidem trifti animo, pertuliiïc tarnen facultatum fuarum direptionem. Quid dicam de poftcrio/ ribustcmporibus,quibusChriftiani non folumfpoliabanturo/ pibus fuisjuerumetiam interficerentur omni gencrc CTudelitafisC' QuidnoftraferunttemporaC'Non folumTurcæ diripiuntChri/ ftianis fuas faculfates,fed etiam hi,qui uolunt uideri Ecclefiæ tuto res,profcribunt,amp;i e polïèfsionibus facultatum fuarum pellunt ue repiædocflrinæconfeflores, Quomodo haec,cum ifta tarn ma-^ gniiica promifsione conueniunt C Reôifsime 5 fi modo promif/ fionem recîfe intcllexeris. Non cnim incelliscnda eft fecundum fomnia luJœorum , qui fentiunt Regnum Chrifti fore munda/ num,Sedfecundum ueram fententiam Ipiritus fan£fti,qui docet regnum Chrifti non efïè mundanum, fed fpiritualc. Confidcrez musigitur , quod Dcuteronomfj uigefimoodauo inter rcliquas rhalcdi(ftiones,quibus imptj öbijciuntur,etiam hæc recitetur:PIan tabis uinea,8C non uindemiabis earn, Frueftus terræ tuæ amp;nbsp;omnes labores tuoscomedet populus que ignoras ôdc. EtSopho.i.Ædi ficabunt domos amp;non habitabût, plantabuntuineas,8dnon bibêt uinum earum amp;c, Hæc eft maledicftio , quæ debetur impijs, propterpeccata amp;nbsp;impietatem eorum, lefus Chriftus autem uenit in hune mundum,amp; expiauit peccatum, acplacauit morte fua if am Dei,ut quotquof in ipfum credunt, liberarentur a malcdicftione le gis,e£confequerentur uerâ 8d cœleftem bhdicftionem.Chriftus re demit nos,inquit Paulus,a malediélione legis, diim fadus eft pro nobis maledidio. Qiiare,cum Euangelionadnunciat peccata no/ bis eftè remifta propter Chriftum, per fîdem, adnunciat etiam ma lediiftiones legis a nobis fublatas,nec amplius ullum in nos ius ha bere. Itaque,amp;fî pio credenti in Chriftum auferuntur adhuc fuæ iàcultatesjcamen quia habet peccati remifsiOnem, 8d fadus eft hæ/ rcscœleftiumbonorum,hæcablatio non eft ipfimaledicftio,led potius benedidio, ut quo plura ferrena ci auferuntur, eo maiori/ bus bcneficfjs Dei compenfentur. Direptionem,inquit,facul/ tatum ueftrarum cum gaudio accepiftiB,fcientes uos habere in uo/

bis pötiorem fubftantiam in coelis ac manentem. Ne abicceritis igi tur fiduciam ueftram,quæmagnain habet præmi} rctributionem» Et Chriftus ipfe aiuNulIas eft^qui reliquit doinuin aut fratres au£ forores, aut patremaut matrem, aut uxorcm autliberos,aut agroa mea caufa etEuangelq,quin redpiatcentupla,nuncin teporehoc, cum pctTecutionibus,ac in feculo uenturo, ujtam scternam,

Cum Propheta concionaretur ea,quæ iam recitata funC,ftcriia/ tur Spiritu, ut ætate fua abeft oä:!ngentis plus minus annis » djuulgarionc Euangelrj inter gentes,uideat tarnen magnam genti/ um multitudinem prædicatione Euangelrj exdtatam, ad Chriftuni amp;Ecclefiam eius,per fidem,properare. Exdamat igitur Öi hortatur feuduesfeu collegasfuos,utpræparentpublîcam uiam,SCcollanC lapides ac alia impedimenta e uia,quo tanta gctium multitudo ex/ pedite ad Hierufalem, aut Ecclefiam peruemanc. Tranfite, inquP eriS;,tranfite per portas. Egredimini ex urbeper fingulas portas,8^ cemplanate publicam uiam populo, Gentibus uidelicet Indrcurti/ C5fiis,quse maxima frequcntia hue confluunt.Parate,parate iter,Rc pu t gate iter a faxis, erigite fignum aut uexillum ad populos,ut fei/ ant.,quo fit ipfis ueniendum.Quid ergo fadum eft, quod tanta gc tium multitudo hue properet C Sequit ur : Ecce Dominus auditum fedt in extremis terræ. hoc eft, lefus Chriftus uerus Deus ac Do/ minus nofter diuul^auit Euangelion fuum ufq? ad extrema terrse«.' qua prædicatione Gètes ita exdtatæ funt,ut fufeeperint profedio/, nem ad urbem Hierufalem maxima frequentia.Hæc autemprofe/ dio non fit corporalibus pedibus, fed fide. Quofquot énim acce/ dunt in fuis locis,fiue in Scythia fiue in India ad audiendum Euan/ gelion Chrifti,amp;credunt in Chriftum, hi dicuntur ad Hierufalern profidfd,amp; fefe cum Ifraelitis coiungere.Qpin potius foli hi funt ueri dues Hierufalem, 8^ ueri Ifraelitae,amp; fi uentur etiam omnibus rjs bénéfices , quæ Deus eled« fuo populo iam inde ab initio promifit.

Sicut Propheta in fpiritu uidet Gentes magnamultitudincacce dere ad audiendum Euangelion,amp;ad credendum in Chriftum,ita uidetetiam Chriftum intrare indie Palmarum afinouedum,amp;^ multa populi turba comitatum,in urbem Hierufalem.Sic enim in/ terpretatur hunclocum Euangelifta Matthaeus , cumrecitaturus uaticinium Zachariæ de Chrifto fuper afinam aducntante,præpo nie

COMMENT, ÎOAN, BRENT, .99« nit hoc dl(Qum Efaiæ.Dicite fîlie Zion^figniScans uidcliceCjCjnod ficut Zacharias uidec in fua concione Chriftum afcllo indiei^al/ maruin aduehi,ita Efaias his iierbis iubeat exponere Ecckfiæ,q viis fitilkjquificafellouedusadueniat, S)(. quid de ipfo fit fentieiv dum,Dicite,inquit,filiæZion,Ecceferuator tuusuenic.Videtur quidemaduehi Ôi. urban Hierufakm ingredi abiedus quifpiam homo,6^ tarn egenus, qui non habeat proprium afinum quo ueha tur,fed necefle habeat uti accômodatio : Tu uero filsa Zion, noli deipfoindicatefecundumexternarn fpecicm. Ecce ein uenit-|j;^j^a hoc eft, 1E S V S feuSaiuator tuus, Sic eniin alias Matthæus (cribit angeluin ad lofeph dixifte, Vocabis nomen eins IE S V S, hoceft,Saluator,Isenitn SALWM facietpopulumfuuma pcccatisfuis, Venit igitut lefus inurbem Hierufakm, abiedus quidem,8^ humilis,fi externam eius fpeciem intuearis, fed fi expii cueriseum,amp;propiuseuminfpicias,uenitafferens fecum merce/ dem Sd præmium fuuin.Ecce,inquit,merces eius cum illo,ôdopus* hoc eft, præmium operis eius coram ipfo, Quæ ergo eft merces, quod eft premium eiusÇ’Nimirum hoc, quod nomine eius fignili/ catur, Vocatur enim kfus, hoc eft, Saluator, Affert ergo fecum uc ram, fummam amp;nbsp;æternam falutem. Hæc eft merces,hoc eft præmi um credentium in ipfum, Reges mundani, cum initio ueniunt in métropoles fuas foknt Regalia fua beneficia, quæ uocant Feuda,* in bene de fe meritos conferre,Sed quaks funt Reges, talia funt ôi Feuda,uidelicet,Mundana,terrena amp;nbsp;peritura,quæ Feudatarium, nec in morte nec in horroribus inferni feruare poft'unt, lelus Chrt ftus autem,Rex cceleftis, ueniens in fuam Metropolim Hierufalë, collocac fef e in throno maieftatis fuæ,ut conférât in credenres fuos, cœkftiaFeuda,quæ funt Merces amp;præmium eius,quorum Feu/ dorum,aliud eft Remifsio peccatorum,aliudimputatio lufticiæ fuæ,aliud adoptio in filios amp;nbsp;hæredes Dei, aliud liberatio a morte amp;nbsp;inferno,breuiter uno æternæ falutis, quam fecum credentibus alFert, nomine comprchenduntur omnia ccckftium feudorum ge nera, Quod cum ita fe habeat, non patiamur nos quicquam remo rari,quo minus quamfeftinantifsimead hunc Regem Saluato/ rem properemus, amp;nbsp;Feudatari) eius fiamus, Nullum enim homi/ nemreqcit,aut contemnit, quiEuangelioneius agnofcit, amp;nbsp;fide ad ipfum accedit, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;♦

ltatis(uæ,ut conférât in credentes fuos coeleftia Feuda , tutK iije/ refietid,quodfupra dilt;flum eft, ut populus eins uocetur nouis nominibus. Nunc enim propter multa amp;nbsp;magna peccata, propter uaftationem metropolis eius , propter feruitutem captiuita/ temeiusuocaturpopulusprophanus,a DOMINO abiedus, Et metropolis eius uocatur Deferta,quam nemo requirat ,uf in i/ pfahabitet ♦ Sedcum aduenerif lefus, Saluator, uocabiturpopu/ lus Sandus, quia expiabit peccata eius , amp;pIacabitiramDei,ut quotquotinipfumcredurtt,reputentur coram Deo lufti amp;nbsp;San/ di propter lefum, Vocabitur etiam populus Redemptus a D O/ MINO, quia lefus, qui eft uerus D O MIN V S Deus no/ fter, redimeteos a pöteftate Safanae, a morte amp;nbsp;inferno, amp;con/ feretineosæternam uifam,amp;coelefteregnum ♦ SimiliterHieru/ falem , metropolis eorum, non uocabitur amplius Deferfa,au6 'Abominabilis ,Sed uocabitur Quaefita quia Gentes, quam an/ teafummo faftidio abominabantur , eamfummouicifsimftudid quærent 8C diligentifsime inucftigabunt, uf fiant dues eius » Hæc autem Inquifitio amp;(. Inueftigatio tum fieri fólet, cum Gentes in hoc ftudium incumbuntjUt Euangelion Chrifb cognofcant,8^ luftidac ac falut/s Chrifti participes fiant ♦ Qiiærebac Cornelius Centu/ rio urbem Hicrufalem ,cum uocauit ad fe Apoftolum Petrum, u€ audirec ex eo Euangelion Chrifti, Quaerebant Macedones urbem Hierufalem,cumuir Macedo apparuitPaulo, amp;nbsp;prccatus efte/ um,utprofcdus inMacedoniam, fuccurratipfis » Hadenus de futura maieftate urbis Hierufalem, fcclicitate populi Dei, Ha/ bentigicur dues Hierofolymitani,quo fe in eo terrore, quo ex ua/ tidnio Babylonicæ captiuitafis perculfi funt, confolentur. Habe/ mus amp;nbsp;nos, quo capiamus confolationem in omnibus aduerfis,' in terrorib US mortis amp;nbsp;inferni, Quicquid enim accident, certi fu/ mus,nos per fidem in Chriftum habere ius eius urbis, cuius dues omnes funt Sandi a Domino redempti,

Duplex eft ratio confolandi afflidos amp;nbsp;opprefTos ab hoftib«Jgt;’ Vna dudtur a h'bcratiÖe ab hoftibus. Altera,abinteritu hoftiu.Cu igitür Propheta cofolatus fit in fuperioribus côàonib, priori colo lädi ratione àuà’torcs fuos,territôs uatidnio Babylonicf captiuita/ tis

tis, 5^ ah’arum caJamkatum, quæ populo Dei cucnire rolent/aCci pit nunc hac condone confolandos eospoftcriori ration e, amp;nbsp;conz donatur eis de intcritu noftium populi feu Bcdefiae Dei,amp;f de mz. figniuidoria, quainChriftus ab omnibus Ecckfiæfuæhoftibus* reportât . Etfi «nim uidetur de Edomitis tantum loqui, tarnen haudobfcure ßgnifieatfe Edomrtarumnomine inteîligereomnes hoftcs aducrfarios Eedefîæ fuæ. Nam paulo poft didtur: Vcz njtannusrccribuÉionismcæ. Quod its legendum eft: Vcnitanz nus ,quo mei redimanau-, ftgnifieansufdelicetjfe Ecdcnamfuam ab omnibus hoftibus redimere, Ecmox: Concukaui populos in furore meo. Qi tod ccrte non ad unam tantum gentcm, fed ad omz nesaduerfariasgentes pertfnet. Etextacftipra, eapitc trigeftmoz quKtOjConcio eiufdcm argumenti,inqua nomincEdomitarum oz mnes Ecclefiaehoftcs inteUiguntur,qucmadmodum in eo loco exz pofuimus.Quarcfentiendumeft^hanceoncioncminftitutam ef/ fc de interitu omnium hoftium populi Dei , fiueilliantenafum Chriftum fuerint,fiuc poft natum Chriftum uenerint, ac ftue fint Gentesincircumcifæ,fiuecarnales amp;nbsp;impfjludæi. Porroautem, cum Propheta alias fimplidtcr exponat uidoriam Chrifti intez ' ritum impiarum Gentium, uifum eft ci hoc loco exponere ea Diaz logo , amp;nbsp;grandiloquehtia heroica . Potuiflet enim fimplicibus Uerbis dicere,DOMlNVS Chriftusreportâtinfigaemuilt;ftG riam ab hoftibus populi fui, amp;agit illuftrem de eis triumphunr,' fed maluit aftlirgere in grandem Dialogum, ut hac fermon is figuz ratriumphus Chriftiilluftrius pingeretur, SC pios hoftium imz manitate terrifos màgis confoTarètur. Acprimum,Prophcta{uftiz nensperfonam uel Ecclefiæ, uel potius earum~Gentium,quae haz Äenus ignorarunt Chriftum, obftupefeit admiratur maieftaz tern Triumphator is, reUertentis a recenti cædc hoftium fuorum,’

quærit, quis nam fitinfignis ille Heros, amp;nbsp;Bellator,qui tarn ilz îuftremuidoriam ab hoftibus fuis reportet. Quis eft ifte,inquiz ens,qui uenit de Edom,hoc eft, de opprefsis hoftibus fuisÆt quis cftillc,quiuenit tindisueftibus,feuafpcrfusueftes, de Bozra, quae-eftmetropc^is Edomitarum C SicutautemEdomitæ fignifiz cant generaliter omneshoftespopuh Dei ita 8c Bozra fignificat generaliter omnia loca, omnia imperia amp;nbsp;régnahoftium Ecclefiæ» Nam ex his omnibus reportât Chriftus uidoriam, amp;nbsp;agit triumz phum. Etquis eft ille, tarn honorifice, tamfplendide ueftitus,inz cedensmaonafortitudinisfuæmaieftateC Hocautemdicere uulU Quis eft Heros ille, qui de hoftibus fuis tarn illuftrem agit triumz phum, qualem nulla unquam hominum ætas uidit V Refpondet , jgiturTriûphatoripfe,lefus CHRISTVS DQMJN VS

Holier. E^o (um , qui loquor iniufUcia , ^-propugnafor fum sd (aluandum. HacpcriplirafiGiKiftusfeipfederyibit.Necefl abus,in quem hsccdefcripGocompctat, præ£«rquam lefus Chri/ llus, Primum cnim loquitur in luftida, hoc eft^doc« Euangelion fuum,quorcuelatur /quodipfefolusfitluftida npftra, quocciz am donat omnem-fuam luft idam his,qui credunt in ipfum. QuoCz quot enim crcdunt in eum,iuftida cius ita fruuntur^ut propter earn reputentur 8^ ipfi coram Deo lufti ; SjC acdpiant omnia præmia lu/ ftorum.Pcinde propugnator eft ad faluandum,hoc eft , Magids: ûlutis.Is enipi eft, qui poteft nouit, Sgt;C uulc fcruare,qui multam amp;nbsp;magnam habet rpOKcntiam ,ootipam amp;nbsp;uoluntatcm feruandi» Non ehim eft aliudnomen,ut Petrusait,fubccelo datum inter ho mines,inquooporte-acnosfali,io«ficri» /i

Sed Prophetafecundo quacrit» Quare,inquiens,rubrum eft in duiTienlum tuum,amp;^ ueftimenta tqa ficut calcantium in torcuIariCSi es Magifter Salutjs,quid eft quod tarn cruentas habeas ueftesC Vi deris raagis ex prælio,aut Ianicna,ubi multa c^des fit fadla, amp;nbsp;muP tus fanguis efFufüs, uenire quam eseoloco , ubi magna fitfalus parta.Nam quemadmodum hi,quj calcant uuas in torculari, foleC ueftimenta mufto QC ieabus a(peramp;irçportarc, ip tu incedis ueftes multo fanguine afpcrfus.Quid.cr^u fibi uult hie babitus,aut quo/ modo cónuenit cum-Epithetotuo/quoteuocasRabi aut MagP (Irum falutis^

j^Refpondetergo Chriftusiterum, amp;nbsp;exponit quam cgdemfecez f gt;nbsp;rit,8lt; quam falutempepereric Tprcular, inquiens calcaui folus, 8ddegentibusnoeftuirmecu Stfczhoceft,Re(ftetudicis,mc,qua fi eTorciilari uenirê,ueftimêta geftare,Ego»n Jolus calcaui forcuz lar,ego folus comifi diftidllimu periculofifsimu præliij,cum ho ftibuspopuli feu Ecejefigmeg, Necquifpiam fuit inter omnesgeti tes populos,qui me adiuucrit,qui mihi ad opprimendos holtes operamfuamcontuleritjfed ego folus necefte habui me,cûnecpto hcrbico furore amp;nbsp;indignationc., in medios hoftes inferre nbsp;nbsp;eos.'

quafi uuasjcohculcarc, Quæ res effedt,ut reporfem ueftes fangui/ ne ( feu Roborc aut uitftoria eorum, ficut infra fequitur ) afperfas,^ amp;nbsp;ami(ftum cruOre fœdatum. Hoc ein fuit tempus, quo decreûçra ulcifci ôdpunire hoftes Ecclefiæmeæjamp;î hberare ac redim ere Ecclc fiam ab immanitatc hoftium fuorum» Hie fuit annus Redenptio/ nis,quo iamante ftatueram populum meum in libertatetn abijs, quorum ferui ôdeaptiui erant,uindicare» Effi autemin hocmeoin/ ftituto,amp; in tanta hoftium potetia, circumferebam oculos,S^quafi attonitus requirebam , num ficubi effet , qui fodasmanus me/ cumconilingeret, mihi opeih fuam in committendo ram dip

COMMENT. IOAN. BRENT. 9^f ficili prælio conferret, Sed ecceneceratadjutor , necauxiliator. Qyarc ego folus ipfc accinxi me brachio feu fortitudiue meaiamp;^ iti fliinmatus ardentifsimo ulcifccndi Qudio, irrui in cxerdtum hoftl um.Quoheroi'coammo ficadiutusfLim,ucuniuerfum exercitum hoftium concLiIcaucrim,ac inebnauerim,hoc eft, uadllantes quad cbnos,deieccn'm,amp;^ad terram Sanguinern corrun detraxerim.Pro (Sanguinem eorum )hebræustextus habet □nÿi Nizham,ficutêlt; fupra. cademdiftiopro fanguineponitur. SignificataucemRo/ burfeuuiftoriam.EademdiciiO ponitur etiam capite uigefimo/^ quinto.Præcipitabit mortem in (empiterrium. Vbi pro (In fempi/ ternum ) habetur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Qiiod Paulus interpretaturjn uilt;ftoriam,

cum ait: Abforpia eft mors in uiftoriam, quemadmodum diligent' terobferuauitReuerendüspræceptornofter, fanftæ mcmoria', D. Martinus Lutherus. luxta hanc ioitur fignificationem etiam uulgata æditio pro eojquod fupra interpretatur,Sanguinem, cum ait. Afp er fus eft fanguis eorum amp;c. legit in hoc loco, Virtut cm eorum. Et eft fententia : Quibus rebus,quo robore, qua uiótoria hoftes antea confidebant,amp; in Ecclefiam meam sraftabantur, ea o/ mnia conculcaui, difsipaui, 8^ hi terra protriui, ut robur Sx^ uido/ ria,non fint amplius penes hoftes, fed penes me, qui hoftes uicex rim,amp; omnem eis potentiam abftulerim. Habesjcommemoratioz nem prælrj, quod Chriftus cum Edomitis, hoc eft , cum hoftibuî fkclefiæ fuaEcommifit,amp; e quoclarifsimamomniumuieftoriam reportauit, Videamusergo,quandoaut quomodoChriftushoc tam cruentum prf lium commiferit. Et fi autem expofuimus ifta fu/ pra capite trigefimoquarto,ubi extat eiufdem argumenti concio,ta men quia hic locus requirit,dicamus amp;nbsp;nuncnonnulla,quæ ad exz plicationcm eius pertinere uidentur.Non enim fentiendum eft,qgt; Chriftus in commifsione præii) fui cum hoftibus fuis Ecclefiæ fuæ,exhibuerit mundo talc amp;nbsp;tam crafttim fpe(ftaculum,qualc exhi buit Alexander Magnus,aut Scipio Aphricanus, hic in uincendo AnnibalCjilIe in uincendo Dario,autetiam quale exhibuit Dauid in fuperando ÔC occidendo Goliathe, amp;nbsp;in perdomandis Enitimis GentibuSjSed taie fuitpraclium cius,qualis ipfe Rex eft,uidclicet, fpiritualiSjSC cœleftis.Rcgnum meum,inquit,non eft de hoc muii do. Quare necprælium eius fuit mundanum.Sunt aût duphees ho ftes Chrifti amp;nbsp;Ecclefiæ eius,quos Chriftus fortifsime deuicit,5é de quibus clarifsimum egittriumphum. Alrjfunt fpirituales,uidehgt; cet,Peccatum,Satan,Mors ÔC Infernus.Hi funtperniciofifsimi ho ftes Ecclefiæ,amp; qui internecionem Ecclefiæ diu nocftucp meditanz tur.Scd Chriftus ita cû eis pugnauit,ut oem eoi^z potentiâ ac tyrant jslçmfregerit. Cum pdlô fufeepit pugnam, fufeipiendo carneni

IN G AP VT LXlIt ESAIAE finubtudtncmpeccari.CumSatanafufcepitpugnampermittendo fe tcntationibus Satanæ ♦ Cum morte (ufcepit pugnam moriendo» C'ilminfernofufcepitpugnamdoloresinfernifuftinendo, Sedin his omnibus pugnis SCcongrefsibus ,ita euafit obedientia,fpiritu fan(fîo,Refurrelt;n:ione,ôlt; Sefsione ad dextram Patris,uidor,ut no (olurn ipfe exaltauis fi t in fummam maieftatem,uerumetiam pepcz rcrit cocleftem perpetuam falute omnibus his, qui in ipfum cregt;' dunt.NuncPrinceps f inquit ) huius mundi eijcietur foras.Et po/ ftea. Princeps huius mundi iam iudicatus eft » Et in Epiftola ad He/ bræos.Fadus eft particeps carnis amp;nbsp;fanguinis,uc per mortem abo leret eum,qui mortis habebat imperium,hoc eft,diabolum amp;c* Et apud Ofeam.O mors,ero mors tua,morfus tuus, inferne.Et Ioan/ 1104».». nbsp;nbsp;nes. Ad hoc ( inquit ) apparuit filius Dei,ut diflbluat opera diabo

Ji.NamdeTriumpho quem Chriftus de hoftibus fuis egit, Pau/ lus ira Icribit.Bxpoliatos principatus acpoteftates oftetauit palam^J triumphans de illis per femetipfum.Et in Pfalmo : Afccndit in al/ tum,capciuamdux;itcaptiuitatem amp;c» Ethocilludeft,quodChri/ ftus in hac Prophet^ condone ait.Detraxi in terram Virtutem,fcö robur,amp; uidforiam eorum ♦ Antca enim Satan, Mors amp;nbsp;Infernus propter peccafum tarn fortes, tarn potentes crant,ut reportarcntuj (ftoriam ex omnibus hominibus,in iiniuerfo orbe terrarum.Nunc

• autem,poftquam Chriftus expiauitpeccatum,obedietiafua,ui(fto/ riamhoftium e manibus eorum itaextorfit,ufnecefrehabcant no folum ipfi uitftori, fed etiam oibus in ipfum credetibus fubrjci.Ä/ Ifj funt hoftes corporales, feu Mûdani,qui funtTyrâni,perfecuto res Euâgelij,adeoc]p oês Impij amp;nbsp;increduli.Sufcepit cum his pu/ gnamDominusnofterlefus Chriftus,nonquidem Corporah'S^ Mundano,fed fpirituali cœlefti prælio.Pi^nauit em côtra eos, obedientia erga Deum Patrem,prgdicatione Euangelrj fui, pafieiî tia in aduerfis, predbus pro falute amp;conferuationeEccle(îæfuæ.^ Quibus rebus tam gloriofam uidoria ab eis reportauit, ut primu quidem tyrannis amp;fæuicia eorum,nihil potuerint ipfi incommodi affcrre,fedfuerintpotiusad illuftrandam maieftatemipfiusadiu/ mêto.Nam, quo magis impf) in Chriftum graflati funt, eo clarioi; gloria nominis eius in toto terrarum orbe fada eft.Deinde,effècit Chriftus,ut ficut Tyrâni non potuerut ipfum perdere,ita nee pof/ fint Ecclefiam fuam perdere, fed necefte habcant perfecutione fua in Ecclefiæ utilitatem Si falutem cedere»Nam cum peccatum fit ex/ piatü,et mors fuperata, quid damni poffentinferre hi,qui occider« tantum corpus pofluntjionautcmanimamÇ'Quinpotius Mors, lucrum eft, ut Paulus ait ♦ Poftremo, Impi) etiam fic deuidi funt a Chrifto, ut öefi uidentur adhucin hoe mundo fœlicem agere uiiâ, tarnen.

©:T)Cn, (]Uia non crèdünc in Chri^iiin, latiirti iâm «fl iri ëds fittïici æternæ da!nnationis,quod Si fuo tempore cèrtifsime reuelabitur* Qui uon credit ( inquit ) iam condcmnatus eft, quia non credit irt nomen unigcnici fill) Det Habes pr^îium,quod Ghnftus cum hö ftibus fuis amp;nbsp;Eccicfiac fuæ gefsit,amp; uicloriam,quam de ipßs rcpor auitSed ncc hoc ofcitanter præCereundum eft * quod Ghriftus irt hocprælio committcdo nullum h'abüit fociuni,nuUumadiutoremgt;. S O L V S, inquit,calcaui torcular, nec fuit mecum quifquam dè populis»Bt,Circumfpexi,amp; no erat auxiliator,qu3cfiui,8^ non erat qui adiuuaret » Qpibus didis damnantur omnes homines quart/ tumuis horteftiamp;fartdi,ccflàtionis,ignauiæ,pecca£i,amp;: impietatis^’ Quid ergo diccmusC Nurn ßlt;uc Ghriftus folus pr^Iium inijt,amp; a J ucrfarios uid£,ita folus etiam Vilt;ftoria fruiturCNihil minus,Nam hocconfiliofufcepit prsehum,5c uidoriamrepörtauit,ucueranri fcternam falutcm his,qui in ipfum crcdunt, parerct ♦ In mundo,in/ quit,affli(ftione habetis, fed bono animo fins, Ego uici rpundumw Ét ahas:Gum eflemus mortui per delida,conuiuificauit nos una cü Chrifto(per gratiam eftis fcruat{)fimulq^cumeo re(ufcitauit;amp; fi/ mul cum eo federe fecit inter coeleftes.Aeiterum4Pcr mortem abo leuit eum,qui habebat mortis imperium,hoc eft,diabolum» 8^ libtf ros reddidit lt;os,quicuncç mctu mortis per omnem uitam óbnoxif erant feruicuti,Et rurfus:Pcrfelt;ftus redditus,omnibus qui fibi ohé' dieruntjfuit caufa falutis æternæ Sdc, Quare fenticndum eft,quocll Ghriftus non fruatur folus fua uitftoria, fed'qj huius uidoriäc fruz dus ad Ecclcfiam fuam uere pertineanQ^ autem iadat fe folurh cal caftetorcular,necullumhabuifte prcelrjadiutorem,admonet not noftri pcccati,8d illuftrat fuam mifericórdia,utfciamus omnem no ftram falutem acceptamfercndam eftêjnort mcritis Patriarcharçj Prophetai)t,non mcritis ApoftoloRî, aut aliorum fancT:orum,nof» mentis noftrg ipfoi;: iufticig,multo minus meritis monachoRz Stfä 9rificuloR2,quæ fæpenumero màgno prccio alrjs ucndcre folct,fe J ÇÎi nbsp;nbsp;nbsp;jpfîus clementiæ ac mifericordiæ* Saluôs nos fecit ( inqùifi

Paulus Jrton cxoperibus,quæfunt in iufticia quæ faciebamus nos, fed fecundum fuam mifericordiam. Agamus igitur Deo Patri Dq mini noftri lefu Ghrifti gratias, amp;nbsp;agnofcamus clemêtiarn cius per fidem, ut rcportemus eum uidoriæ Ghrifti frudum,qucm nobit fpiritus fandusin Euangelio percipiendum proponif.

Magnum amp;nbsp;omni oratitudinis genere dignum benefidum quod Deus Prophetica fcripta,tot annis,inter tot eiuuiones,incen dia,beUa,imperiorum ruinas,adcoq^ omnium humanarû Ôt terre/ narumrerum murationcs,confcruauir,8d iam inde ab initio,quo If teris mandata funt,ad alios atep alios poftcros, ufcp ad nos propa/ gauic,amp; baud dubie ufc^ ad extremum huius feciiii diem conlerua bit ac propagabiuEtfi em non omnet Omnium Prophetarum con/ ciones fcriptis comprghenfæ extant »tarnen qua* extant, 0lt; nobis in manustradira’funt,côtinenttamcer(am,tam firrrjam,amp;ramperfpc cuamdodrinamdcueroDeoamp;PatreDni noftri lefu Chrifti, fpiritu fanâo eius,ac de omnibus, quæ ad noticiam confequenc?ac ueræ coram Deo iuftida?, amp;nbsp;coeleftis ac aeternæ falutis, neceflaria • ipHt* funtjUt Una cum Apoftolicis fcriptis, quæ funt Propheticarum co cionum commentarius,pro fundamento Ecclefiæ optimo iurc ha/ (10«.«i nbsp;nbsp;nbsp;beantur,8lt; fint potentia Dei ad falutem omni credeti.Scd cum tier

for in explicationehuius Prophetae Efaiæ,ffpeoptare foleo,ut fin guig condones,haberêtfingulos fuos titulos,uel a Propheia ipfo, ttel ab his, qui cas aut ex ore Prophetæ exceperiint, aur ex chartis Prophetae in unum uolumen côculerunt,adfcriptcs,quibus figni/ ficarctur,^uo quSeuis tempórc, amp;nbsp;qua occafione didta cfieuŸalls ienim titulus magnam affcrrcc lucon ad cognofeendum uerum con/ cionis ftatum,RC nice clauis effet,qua fores àd ingrediendum in rC/ lt;îhm condonis fententiam patefierent, Nuncaurcm,cum condo/ nes titulis fuis nudatae,ac fæpe longe alio, quam didlæ funt ordine proponuntur,acddit,ut interpres aliquotics coniungat,qusE debc

rent eîTe dißanäa,amp; clifiungat,quæ deberent eflè coniiAndta,ac a/ lio Propheta,al(o intcrpresfcfpidat.Quid^quod jntcrduinreate/ tur,noi j integræ condones,fed tantum condonïï fragmencaC'Qua^ re fi quid certi de ftatu talium condonum cognofeere uoiueris,ex P pfo Propbetætcxtu,non fine laborc St induftriainueftigandum rit,Hæc idcirco præfari uolui,quod textus precatfoniSjquæ fcqui tur Jonge alterius argument! eflè ui'derur,quam quod fummaria il la,ne(cioa quo addita,8d capitum diftindiones in uulgata editione præfeferunt»Vna.n.eftprecatio,quæquafi dug efient condones j in duo capita uulgodiuiditur.Etcftprecatiopræfcriptahis,quiin raptiuitatem Babylonicainabdudierant,8lt;f grauifsimaferuitutc m Babyloneopprimebanfur. Etfî enim HierufaJem nondum crac uaftata, ludaei nondum erant abduÆ in Babylonern eo tempo*' re,quo Efaias funcfhis eft condonatorio offîcio,tamen quia ex uati cinqs Prophetaru Babylonica captiuitas certo futura erat, ficut fu/ pra Efaias muleis condombus munfjt abducendos in Baby Ion cm, |tduerfus Idolatrian,amp; offcndiculum infcelicitatis, ita nunc præ-* t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fcribk

COMMENT, IOAN» BRENT» fcribit form Lila m prècândj\qUâ ütérèiitiir pofteri'i qui MeâpîiUifcâgt; te amp;nbsp;feruftute Babyloniorum dédiiendi ètantjüt ex hac formula cd gnofîerentiâ^ quem folurti iù tâtltis erumnis iriuôcare,amp; qüàrh bu militer petóata fua coranl Deo confiteri,amp; qiiibüs rebus fidèm fügt; am ad recüperandam nÔ tantum corporalemjfêd etiàm ueram jfpigt; ritualém,S^cccIcfi:emlibertàtemâc fàlütèm coiifîriiiarê deberenû' Quarc hæc precatio fatis pcrfpicua uiderëtur, nëc longo comrrtën^^ tario itldigèretjfi talis qûifpiâm titulus iriitiO ci âdfcf iptüs fui ÎTeti

Ac profetflo captiuitâs Babyionicàtâiità feuetitate a Prophez tis,anteCuentumeius,commëmorabatur,u£hec€lîe fuerit,non eos tanturn, qui ipfi capCiui eflènt fed ëtiàm pârcntcs Si. maiorés Ccigt; rum promifsionibus confolari, amp;nbsp;precibus ärmare, Ëtfi eiiirfi tnaz, gna pârsludæorum ridebântpropheticas minas,8^ habebântcas pro Ictrtlnfjs infanorum honlinu,tâmen non eft dübium, qüiri pij* qui propheticis cotldonibus Uerâ fidèm ädhibebat, toto animo cö horr uerint,ac cotitremuerint, qùoties cogitabàhfc futurum,üf hort folum templum tanta maièftate infîgne, urbs tahtà magnificêda illuftris ighi füèceildèrehtuèjôi folo æquarèntür,üèrümetiâm fili}* filiæ,ncpotes ac reliqUi poftèfi füi parèrent lib idani immârtifsimoz rum hoftium,ac alq qüiderri cVUdelitcr truadarentur»àli} ih perpegt; tuam feruitutem abducereh£ur,Ôlt; hic qùidcm parentes a Iibèris,8C liberos a pârentibus,illic uxorem à rharitô,amp; maritürh ab üxöre ùà diuelii,ut nunqüàm amplius coniurigàntur»Et hçc tantum corpora lia amp;nbsp;externa mala eraht « Quid àutém de malis fpiritualibüSj qurë minabahtür eternum exitium, dicêdümC' în tanta ehim popüîi Dei uaftationc, ubi mànfüra érac uera dodirina de Deo C Vbi promifz, fiones de Mefsia t cUïUs fidèiuftificamur ôd faluamur C Quomodrt’ hæ ad pofteros propagandæ erantC Ac breuitersquomodo üèra 85 æterna falus Bcclefiæ Dei cotifèruari poteratC’Hæccum pfj cogitaz rentjtencri non potuerunt,quih ad mthtiOnèin hùiüs captiüitatisi quamuis poft centum demum ahnOs fütüraè jihinim irimodum tregt; pidauerinttQuarèjCum Efaias cxcifabatur âSpiritüfanlt;ftoDei, ufi adnunciaretfüturam captiuitâtem Babylonkam,admonitiis ctiani «ft ah eodem fpiritu,ut prgiret captiuis formula prccândi,non fôl3

propter eaptiuos !pfos,q«ornm fortafsis nullus acihuc eo tempore natus erat, fed etiam propCer horum captiuoßzparctes maiores, qui tune uitam agebant,ut cognolcerent, qj nbsp;nbsp;imminent poßeris

fuis maxima mala,tn manfura fit Ecclefia,quæ inuocet uei^ Deum, petat ab eo liberation cm, quam etiam certifsime fiCconfecutura* Quanq autem captiuitas Babylonie a, una fuit e preripuis Si gra uifsimis calamitatibus, quæ aeciderunt Ecclefiæ Dei ante aduêtum Chrifti, tarnen non foium hanc unlitatem a(tulit,q) difperfis ludæ is inter Gentcsjdodrina de ucro Deo etiam inter GenteSjS: in pre cipuis Monarchijs Gentium uulgata cft,amp; in quibus magna quo/ que miracula ædita funt,quibus multi ex gcntibus ad ueram fidem Si religionem excitabantur, quemadmodum tcllafur liber Danie/ lis,uerumetiâhicfru(flu5exeacaptiuitate adEcdefiamDei ucnit, qj oceafionc eius,Prophetae habuerint mulras infignes concicnes de Chrifto Si regno cius, quibus Si cos qui eapiendi erant,St iam eaptiuos confolarcntur,acin uera fide amp;nbsp;ofticio continerent. Qiiæ condones fortafsis nunep fuinèntautdiélat*,aur bteris mandarg,ôi ad pofteros propagatæ,fi tanta calamitas no fuißct populo Dei e/ uentura,8if euentus ucritatem eorumuaticiniorum no comprobaf/ fct.(Quanta autem uciliias ex his concionibus ad Ecclefiam Dei re/ dcat, nemo ignorat,nifi qui nelcit Prophetica fcripta partem eile fundamenti Ecdefiæ. Quarc fentiamus nihil tarn horribile, nihil tarn immane acciderc populo Dci,quod non gubernatione diuing clcmentiæaJiumento ei fitinbonum»

Sed accedamus nunc ad precationem ipfam,quæ, cuius fitargu/ menti,paulo ante attigimus. Prccantur cnim Captiui Deum Patre Domini noftri Icfu Chrifti,ut memineritrnifericordiæfuæanti/ quæ,S^ refpidat præfentcs ipforum calamira£es,ac liberet ipfos de menfer,non tantum ut ipfis fit bene,fed maxime omnium,utnomê cius coram uniuerfis gcntibus illuftreturS^plorificetur. Confiât autem totahæc prccatio ex Antithefi Si collationc ueterum benefi/ ciorum Dei, Si nouæhuius acpræfentis calamitatis, qua Ecdefii Dei in Babylonica capriuitatc premebatur . MIS É R A TI O/ N VM DOMINI, (inquit) RECORDABOR, ET LAVDEMDOMINI amp;c, Hæceftpropofitio nonquidê totius precationis,fed tantum prior is partis ocÿ-nSfdTwç, in qua parte commemorantur uctera beneficia, quæ Deus olim in populum fit um contulitjUt deinde fubiungatur altera pars,in qua redtâtur prg fentes ærumnæ,amp;petiturhbcratio.Et eft fententia, Cum inuoca/ turus Si precaturus firn Dominum Deum Patrem noftrum,ut libe ret nos c prçfentibus malis,commcmorabo initio miferationes feu bencficentias Domini, Si laudabilia atque gloriofa beneficia eius, quae

COMMENT, IOAN, BRENT, t«»» quæ in omnibus rebus in nos conciilit. Et recenfebo mulntudinern Donorum,quæ Deus præftitit domui Ifrael,iuxta miferationcs i aSjSd iuxta immenfam bonitate fuam.Quæfo aût te,in quem ufurn precator captiuus fufcipit beneiicia Dei recitanda,cum præfens ca/» lamitas admoneatcum magisfuppIicioRi, quam beneficiOßz Dei^ N5 récitât ea ociofe, Scd ut hac rccitatione exufcitet accofirmct in precatione fidem i ua,amp; excitet Deum,ut mcminerit uctcris fuæ de mentiæ,tot bénéfices ôô miraculis teftificatsPjacliberet miferrimos captiuos a prçfentibus malis.Omnino.n.necellària ell fides in pre cationc.Quæcunlt;porantes,inquit,petitis, CREDITE q^accipi ■ tis,S^ crunt uobis.Et itct^: Si cui ueftr^ deeft fapientia,poftulet ab CO qui dat,cum Fiducia,nihilhæfitans.Confirmatur aût fides com inemoratione promifsionum Dei,Sd bencficioRî eius.Deinde,amp;:fi Deus irafcitur populo fuo propter peccata,8^ infert ei (upplicia, tiî non pcenitet eum,qucmadmodum Paulus ait,donorum amp;nbsp;uocatio nis fuÇjfed quemadmodum fuperioribus temporibus felegit Slt; uo cauit Eccleiïam fuam, ex omnibus nationibus gentium,ac afi'ecit ea inultis ÔC magnis bcneficr)S,ita uult ci deinceps quoc^ benefacere, ÔCearn conferuare,fi modo reuertatur poft defecftionc ad Dnm, Si agat fceleruin fuorum pcenitètiam.lTiare precator captiuus in Ba,* bylone,facit in oratione fua opportunam mentionem ueterum bez neficiorum Dei,ut fignificet le,quia pœnitentiain agat,fperare no ua Dei beneficia,amp; certam liberationem a captiuitate, aur faltem ca ptiuitatis mitigationem,amp; cceleftem in ea conferuationem.

ET DIXIT, VERVNTAMËN POPVLVS MEVS EST, EILII NON NEGANTES SCcJ Propofitionê fequitur enumeratio beneficioRz Dei. Ac unû Si prccipuum beneficsiim Dei eft,q?Deus dixit de lfraclitis,Certe po pulus meus funt,amp; filij non iTicndaces,hoc eft, Deus elegit Ifraeliz tas in peculiarem fuum populû præ omnibus alrjs gennbus, adz optauit cos in filios fuos,non fpurios,non adulterinosjed ueros, legitimoSjS^ genuinos, Nam,quod uulgata ledio habetzEiIq non negances,fcu non mendaces,non cômendatur conftans pietas Ifrac litaB2,quippe q? quantûad ipfosattinet, lemper fuerit populus du ræ ceruicis,Ôd ut fupra dixit Efaias, populus ad iracundiain prouoz cans,Si filfj mendaces,filrj nolcntes audire legem Dei: Sed cômënz datur immenfa Dei dementia, q? amp;fi Ifraelitæ nullam un^ feriia/ uerunt ueram conftantem fidcm Deo,tn ipfe agnouit eos pro pe culiari fuo populo,Si non pro falfis, fpurijs aduherinis,fedpro uerisSilegitimisfilrjs . SicenimdicitMofcsDeut, vrj.Teelegic DominusDeustuuSjUt fis ei populus peculiarisdecundis popuz us,qui funtfuper terram, Et Exodi liq, Filius meus primogenitus

Ifrael Sfc. Quibus uerbis agnofcit Dominus Ifracliras,nó pro fp« rr)s,fcd pro ueris öd legitimis filrjs, non quidetn ex fubfiantia eins ab æferno gcnitistHoc enim beneficium lolinaturali filio Dci Do mino noftro lefu Chrifto contigit, Sed ex immenfa bonitate eins propter Chriftum adoptatis, Cuius beneficfj magnitudinem nul/ lus humanus fermo fatisdifertc explicare,nullahumanamcns latis digne pro amplitudine fua comprehedere poteft» Eile enim a Deo in uerum filium adoptatum,quid aliud efi, cp elTe fratrem natura/ lis amp;nbsp;æcerni filp Dci Domini noftri lefu Chnfti,amp; cohseredemo/ mniüm cctieftium bonorum eiusiT

Aliudbnficium.Nonfolüadoptauiteos in populumödfilioS fuosjuerumetiam faluauit amp;nbsp;feruauit eos,in omnibus affliÆoni/ bus eorum, adeoçp tanto amorc eos complcxus eft,ut cum afflige/ rentur,fc ipfe affligi iudicaret, ac etiamfi tribuIarentur,efFecerit taz men,ucea tribulatio nihil incommodi cis aßerret» Nam ubi uulga/ xaleiflio habetJn omni tribulatione eorum non efttribulatus,ua/ ric apud Hebræos habetur. Ali) pro *i;'^,quod fignificaCjNonJe/ gunt vjquod fignificac,Ei. Bc tarnen utraep ditßio eodem fonole/ gitur,uidelicct,LO.Bt tune fic uertendum cratdn omni tnbulatio ne jpfoî^^ei tribu latiOi hoc efl,Cum ipfi tribulabatur, reputabatfe potius,q ipfos affligi. Diiftum fuauifsimu,0lt;^ confolanone plcnifsf mum.Sj.n. Deus iple in Ecclefiæ fuæafflicfione affligitur,quô po teft afflidio elfediuturnaC'quo poteft eflè detrimêtofaCquo no po left fequi admirabilis ÔC iucundilsima libcratioCln hoe igitur ftu/ dfum omnera operam noftram conferamu s,ut fimus uera ueræ Ec/ clefiae mcmbra,quo amp;nbsp;afflt(ftioncs,qur nobis accidunt, ad Deum ipfum Dominum feruatorem noftrum pertingant. Alfiecontra pro V7 legunt tuncuertêdum eft,iuxta uulgatam Ictftioncm, Jn omni tribulatione eorum,non eft tribulatus,uidelicet,populus, uel,non tribulatio Jtacp hic erit fenfus. Cum Ecdefia populi Dei affliger etur,Deus tanta cura défendit earn, ut afflitftio non eftet af/ flidio aut pernicies, fedpotius adiumentum in bonum, 8c iiiftrm mentum ad falutem ♦ Sententia minime rcficienda. Bxponit enim confilium Dei in permittendis afflidionibus Ecclefiæ fuæ. Con/ niuet enim Deus ad afflidiones populi fui, non quod meditetur internecionem, fed falutem amp;nbsp;liberationem eius * Ipfc, inquit O/ feas,cepit feu difcerpfit,0^ fanabit nos,pcrcufsit, amp;nbsp;curabit feu ob/ ligabitnos amp;^c. De qua re alias fæpe » Pergamus igitur ad reli/ qua. Angelus, ( inquit ) faciei eius ( uel qui coram ipTo eft ) falua/ lûteost Itaqueredemit eosDoniinWS,^luftulit eosinhumeros fuos.

COMMENT. IOAN. BRENT, «ooj fuos,acpor€auit cundlisdiebus feculi,ho ; cQ^omnibus fupcn'ori^ bustcmporibus,propter fuinmam dileciionemô^caritatem ,qiici jpfos complcdleba£ur,amp; propter paternam fuam dementiam,qLia cos itatuebatur^ut in omnibus aduerfisferuarentur. Eademrenv meiuorantur in Cantico Mofi DeuUtrigcfimofecundo : Pars Do/ mini populus eins Jacob funiculus hæreditatis eius.Acmox. G r/ cumduxit eum Sddocuit 8gt;é cuftodiuit quad pupilla oculi fui. Sicut Aquila prouocans ad uolandum pullos fuos,amp; fupcr eos uolitans, expadens alas fuas.Affumpfit cum, atep portauitin humeris fuis.. Vide Exo.decimotertiojde nube amp;nbsp;igne præcedenfe caftra Ifraeli/ tarum.Et Sxod.decimoquarto.de Angelo tuente caftra eoruni. Ec Num,nono.de nube tegentetabernaculum Sgt;(c, HæcÔlt;iaiiamir4 cula tertantur Deum coplexum elTc Ifraclitas fingulari cura, fauo/ amore , adeoque patefaciunt immenfam clemcntiam eius,' qua Ecclefiam fuam in omnibus aduerfis tuctur 5^ fcruat.

Aliud beneficium, quodIpraeîifæfæpeacmultumfuerunfi morofitatefuaDomino Deomolefti,8^ excitauerunteumad ira/ cundiam,nmic murmurâtiortc in panis amp;nbsp;aquæ penuria -, nunc in/ ftitutione uituli aurei, nuncfeditionibusaduerfus Mofen,nune fcortatione cum Midianiticis niulieribds qiuncalqsfcelcribusG impietatibus, tarnen facile paflùs eft Te ^recibus Mofi ita Hedli ‘X micigari, ut non deleret populum »quamuis extremam internecio/ nem meritum,fed potius pergeret eum defendere 8gt;é feruare. Con/ üerfus eft, (inquic) eisininimicum,amp; debellauit eos, Sfrecor/ dams eft dierum lecuii Mofi S^c. hoc eft, Ecfi Deus impietate 5lt; fceleribuslfraeiitarum in deferto ad tantam iracundiam prouoca/ tuseft , ut nunc traderct eos hoftibus uincendos, nunccogitai cc cos prorfum de terra tollere 3^ delere. Dirnitre me, inquics ad Mo fen,utiraFatur furor mens contra eos, amp;!^deleam eos. Et iferuit:: Fcriam eos peftilentia atqueconfumam, tarnen recordatus, quod Mofes, q lem ipfe in ducem eorumelegerat nbsp;nbsp;nbsp;promiferat fe co gt;

per ipfum liberaturum,agerctdies feculi feu uitæ luæ inter cos, tZ interce.lerer pro cis canto pietatis ardore,uc mallet de libro uitæ de leri ,qu3m falutcm huius populi defercre, remifit iram fuam,Sd tcf conciliatus cum populo,perrexit cumtueri amp;conferuare. Dimii r, inquiensjiuxta uerbum tuum: Viuo ego,implebitur gloriaDomi ni uniuerla terra amp;c, Migna laus Mofi,fed multomaiorelemetite Dei,5lt; ueritat.s acconftantiaeeius in feruandis promifsis fuis. nuK erac Mofes inter lfracfitas,quemDns uoluit reliquis extinftis

,004 IN CAP VT LXIÎII. ESAIAE dektis,non feruarc tantum,ucrumetiani in magnam gen re in fax cerCjUt fcriptura loquitur.Sedhic unus impeu auit fua apudDcum intercefsione,utunacumipfo multæmyriades feruarenturJmpe/ trauit aût hoc,nô fuo aliquomeritoauc prfroaatiua,Nâ ôé ipfe pec cator erat,amp; neceffe habebat etia in bnfaiflis ma uitia aonofcere,0d mifericordia tm Dei côfidcre:Sed impetrauit hoc, gratuita Dei cic D«/ 7. mentia,0lt;^ firma ac certa ucritatepromifsionum eius,TE elegitciU'*' quit ) Dns Deus cuus,ut fis ei populus pcculiaris de cunctis popu/ lis qui funtfuper ferrâ.Bt additur ♦ No quiacundas gêtes numero uincebatiSjUobis iundus eft Dns,cum oîbus fitis populis paucio/ res,fed quia dilexit uos Dominus, amp;nbsp;CVSTODIVIT Iura/ mentij,quod lurauit Patribus ueftris amp;c» Etpaulo poft»Non pro/ DeM.f. pter lufticias tuas amp;nbsp;aequifatem cordis tui Ingrediens ut pofsidc/ as terras earum, led quia illæ egcrunt impie, introeunte tc deletse funtjô^ut COMPLeRBT Dominusuerbufuum,quodfub luramento pollicitus eft Patnbus tuis Abraam, lfaacamp; lacob Ezni.t«. Bt in Ezechiele. Comminatusfum,inquit,ut effunderemfurorern meum fuper cos,amp; implercm iram meam in eis in deferto. Auerti autem manum mcam,amp; feci propter nomen meum,ut non uiolarC tur coram gentibus S^c. Vides Deum pcperciflcEccIefiæ populi fui,non propter iuftidam uel populi,uel Mofi intercefloris,fed ta/ tum propter fuum ipfius nomen,gloriam,Sd clementiam,ut falute huius populi teftaretur cOram omnibus gcntibus,fe efte Deum po tcntem,dementem,0d in promifsis fuis ueracem, ac fidei feruantê» autem Propheta dicit Deum recordatum efte Mofi,qui in po/ pulo fuo uitam ageret,8^ dux eius cnet,non adferibit falute populi mcritisMofijfed fignificatDeSde ^miCsionibus fuis,intcrcefsio/ ne Mofi admonitum efte, amp;nbsp;J^pter promifsiones fuas Ifraelitis pe percifte,ac cos feruafte.Mofes enim intercedens populo, non ia tftac uel fua uel populi mérita, fed admonet Deum promifsionum fuarum.Recordarc,inquies,Abrtam,Ifaac,ef Ifrael feruorum tuo/ ru.QuidC'q) hi tarn fandi Patriarchat fuerint, ut ctiam pofteris fu/ ismeriti fintiufticiafuafalutêC’Nihilminus.Namamp;hi Patriarchg fuerut peccatores, amp;nbsp;ncccfle habuerunt id coram Deo ex animo rc citare,quod poftea Dauid in Pfalmum contulittNon intres in iudi eium cum feruo tuo, quia non iuftificabitur in cofpedu tuo omnis uiuens.QuareMofes no iadat in precibus fuis mérita Patriarcha rum,fed mentione eorum admonet Deum promifsionum,qua? ad ipfos dide funt.Recordarc,inquiens,Abraam, Ifaacamp; lfrael,non, inquam,iufticig amp;nbsp;fanditatis eorum,Sed luramenti,quod ipfis per tcmetipfumiurafti,dices:MuItipIicabofemen ueilßtamp;fc. Ac omni no hoc tale quiddaeft,quale eftec, fi quis iudicio pdi tentatus,uer/ tereç

COMMENT ÎOAN. BRENT. »Qt ceretfeprcdbusadGhnftum,proconfequcnda rcmifsione péceai ti,amp;cxdamaret:Memento, quæfo,clcmentifsimehli Dei,Apogt; ftolorum tuorum Petri Pauh,quosiufsifti circumferre Euangô lion tuum de gratuica remifsione pcccatorum,in toto orbe terrai^, ut omnis,qui creditin te,non folumcoofequatur peccatorû rcmif*’ fioncm,fcd etiam rcputetur coram Deoiuftus,8lt;adoptetur in fihâ' hæredem Dci 8^c, Num hic precator iriuocaret Petrum amp;nbsp;Pau/ lumç’num refpiccret in mérita eorumCMmime omnium,fed vm relt; fpiccret in minitterium,quo in terris fiinlt;fti lunf, in Euâgeliont’ quod ex mandato Chrifti adniinciauerunt Quarc hic Prophete lo eus de Mofc,non comendat nec inuocati'onem mof tuoB2,nec merî ta Saniflorum/ed commêdat tâtum ueritatem promifsionum Dei,, ÔC gratuitam eius clementiam.ut foJa mifericordia Dci Patris Do-* mininoftri Iclu Chrifti confîfi ,folumDcumpcr lefumChriftu, in fniritu fandio inuocemus, ôd omne noftrâ faJutêab eo petamus J VBI EST Q^VI EDVXIT EOS DE MA RI GVM PASTORIBVS GREGIS SVlamp;c,, Tranfit precator paulatim ad altéra partem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5^ ad prii»

cipale inftitutum precationis eius»Quondam eduxit Deusunquit gt;nbsp;Ifraelitas de mari rubro illaefos, una cum Paftore,cum Mofe ducc eoisî. Vbi aîït nunc eft Deus tile cdudlor 8^ liberatorCQuanta ret« inuerfioÇ’quanra mutatio; Deus eduxit quondam Ifraelitas per ma rc rubrum ex Ægyptiaca feruitutc in libertatê,una cum Mofe,priti cipe eorîj. Nunc aut eduxit imo ciecit eos,una cum regibus 8^ pria nbsp;nbsp;a.

cipibus eof^,ex libertate in captiuitatê.Quondam dédit Deus fpi/ ritum fandlum Mofi,8^ feptuaginta fenioribus.ut prophetarêt, 8d adnunlt;iai ent,quacpôpuloutilia ôdfalutariaclient. Vbiaûtnunc eVt iUe Deus fpiritusfandli donator Qu in potiusresficinuerfæ Iunt,uc ablato Iptritu fandto tam a Principibus q a Senioribus,ora in hoc populo error um plena Ont. Quondam Deus, apprehenfà dextra Mofi,duxit cum tampotenti maieflate,ut coram eo diffîndc rec aquas marisrubri,8d reportaret ex eo m.raculo infignem gloria hominis fui. Vbi aut nunc eft Deusille qui tam potentem reddidît duce populi fuijUt aquae necefle habucrint ei cederc C Qiiinpotiu» conditio ducû huius populi fiemutata eft,ut quemadmodum Mo/ fes diuifit uirga fua Mare,ut Ifraelitæ per ca illæfi pertran(îrent,8C in libertate uindicarentur : ita nûc econtra duces huius populi funC auCores,uc aquae omnium afflidlionum in unum locum confluant, amp;Ifraclitas,tâquamdiluuiumobruant.Quondamduxic Deus Iß* raelitas per abylïbs maris rubri, ôd fîcut equus ambulans in defer/ lo,feuin terra firma, amp;nbsp;non aquofa,non facile impingir,auc «orruit feu demergitur,itaconfcruauit Deus ifraelitas, ut SdG aui/,

bulabanf in abyPsis maris, nùn minus tarnen conftanter èi fîrmitèi^ pergerent,^ fi in arida.tcrra profidfcerêttir* Et quemâdrttôdum pe cusdercendit feu minatur adüaïlemgt; Sfrefodllatur fpiritu Domi/* ni,hoc eft,kni âfflatu ucnti,ita tù Domine minafti populum tuum fumma mâfuctudinc et 1 'nitatc,üc gloria nomiiiïs tui illuftraretur, Vbi anttmnuces Deuspopuli tuiïeruator, amp;nbsp;gregis tui minatorC Vide enimreruminuerfionero, SuperiovibusTecüliseduxifti po-* pulum tuu Zaluum per abydos maris, Sgt;i. feruafti gregèm tuum ab omnibus fy lucftvibus feris lütum ac fecur um, Nuncautem popu/ lus tuüsconiccSus eft in profundifsimas quaflt;^ abyflos,amp; grex tu us patet omnium ferar um dilaniationibus ♦ Quid igiiur làciamusC aut quo nos uertamusCNum quia Dominus uidetur nos abiccifie, nos uicifsim abr|ciêmus Dominum.Si fugiemus fadem eius Ni/ hil minus, Rcuertamur,inquit Hofeas, ad Dominum,quoniam i/ pfe ccpit,feu difcerpfit,Ss! fanabit nos,percufsit,amp; cUrabitnos,Rc/, uertitur epgô amp;nbsp;nofter precâtor ad Dominum* ailt ÂTTBN/ DBDBCOELO,BT VIDBDB HABIT AC VLO TVO SANCTO ET GLORIOSO, Hicnuncpcrfpicueui dcs,quo refpidant pcrtincant fupetiorcs interrogatiûculg : Vbi eft-qui duxit eosC Vbi eft qui pefuit fpiritum fandum fuum in me dio eiusCNon em funt amarukntæ expoftulationes cum Deo, aut impiæcxprobrationes defertionis Dei, quales funt Gentium illae interrogâCiones autinfultationes î Vbi eft Deus eorum C Sed funt picc amp;nbsp;obediences pctitiones,âut exdtatiôes diuinæ opis,quæ iam in ta trifti captiuitate fopita uidetur,qualis eft ilia in Pfaljxxxviij* Vbi funt miferkordiJC tug antiqug DomineÆc apud Hier, cap.rj J exprobrac Dominus populo, q, non dixerint, Vbi eft Dominus, qui afeendere nos fccit de terra Ægypti Primum igitur docemur hoc loco,qgt; quograuior eft afflidio,co maiori uehementia amp;nbsp;fidu da properandum eft predbu^ ad Dominum Deum noftrum, Im/ pq cum aftliguntur,exiftimant Deum tanto alienatiori ab ipfis àni mo eftcjquanto maior eft afflidio, ideot^ non properantad Deu Inuocatione nominis eius, fed potius fugiunt eum, execrantur non tam ipfum,^ omnia opera eius. Noftri aut ofFici) eft,ut cogk temus Deum non iddtco immitterc aduerfa,ut pereamus,Ô^ abalie nemur ab ipfo,fed potius ut feruemur, amp;nbsp;exdtemur ad quærendû Dominu,quem nos ante aut deflt;ruimus,aut frigide inuocauimusj , Quare admoneamur exêplô huius prophetici precatoris,ut in ad/ uerfisnô recedamus longius a Deoperimpietatem exea atio/ nê,fed accedamus propius ad Deum per inuocâtionê,quo acdpiat occafionê,quâimmittêdis in nos aduerlîs qu^fiuit,liberadi nos. Si feruâdi in oïbus aerunis, Deinde docet noshiclocus, q? fides no'

Hra cxcicetur 8c confirmetur in præfentibus periculi's,comrttcmoia done ueterum benefiaorum Dei. Quæ enim Deus confert benefi da ucl pubh’ce in Eedeiïam fuam ,uel priuatim in membruna Ecde/ fiæ,ea funt exempla »non folum præfenris, ucrumetiam futuræ de mentiæ Dei,quæ unicuicp inuocanti Dorhinum in ueritace,præ/ ftandafit.Itacpcaexempla,funtuiuæbenefidorum Del promiC* fiones^quxadomnemEcdefiæpofteritatcm pertineanc. Duxiftt dnquit ) populum tuum.In quem fînem,auf ufumC' Additur. V t fa ceres tibi nomen gloriæ. Quæfo autem te num Deus tam ambigt; dofuä eft,ut nihil rcßt mirabilium agat, nifi fup glori^ compendioÇ^, Non cerre quærit humanâgiodam aut laudem, pro carnaiium ho/* minum cupidkate.Qyid enim conferret ei laudatio dneris ÔC pulz u erisT’Sed q uæric glonofum nomc própter homines affliólos, mf feros abie^oSjUt hi gloria demendæ ueritan's Dci excicentur ad inuocandum eum, amp;nbsp;ad accipienda beneficia falutis eius,quani omnibus fruendam proponiC. In Pfalmo didtur. Accedite ad eum iUumineminijSi fades ucftræ non confundenturdfte pauper da mauit, Dns cxaudiuic eü,amp; ex omnibus tribulationibiis eins fal uauit ;um.E: Paulus.Ideo mifericordsä fum adepius,uc in me pri/ mo odenderet Iclus Chriftus omnem dcmentiam,ad exprimendu cxaiipbr his qui credimri effent in ipfo i n uitam æternam.Et,De/ US cripuit nos ex tata morte,5u cripit,in quo fpem fixam habcmus, *• Cor.*.; qgt; Sc jxifthac erepturus fit SCc.Et teffificatur alias Paulus difeite,«^ quæcunqj præfo'ipta funt, in noftram dodrinam prtefcripta fine, ^’”*'**quot; ut per panêciam 5C confolatione fcripturaßtfpem habcamus.Quaz re exempla diu in i auxilfi in aduerfis.quæ nobis uel facra feriptura, uel ipfa rerum experientia proponit,non funt perfonalia,quæ non cgrediancur perfonas iilas,in quibus sedita funt,fed funt uniuerfa ba.qug pertincanc ad uniuerfam Ecdefiam. Modus quidem,8C tez puSjSc reliqup drcuftantip miraculoi^t 5C auxiiioRj Dei funt magna-ex parte perfonalia.Sed liberatio Sc falus Dei funt uniuerfallt;a,quc unicuiuis inuocanti Diim ex fide côtingunt.Omnis enim ( inqu*tgt; qui inuocauerit nomen Domini faluus erit.

VBI BST ZELVS TVVS, ET FORTI TVDO TVAC SCc. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pergitinterrogatiun/ *

culis,aut potius querelis opc Dei querere,« implorare.Recira t auc rauerba, quoi^penefingulaadmoncntipfumpromifsionü Dei, quibus Stfaä fidem c5firmet,et Den ad ferenda opem excitei. Vbi cff,inquit,zclus tuus.SCfortitudo tuaÇ’Zelus no eft fimplexSC friz gida diie(ftio,fcd uehemêtilsima ÔC ardêtifsima,ut ad tuenda et côz ' jkruandâ rem diieda exponas etiamuitâ tuam extremis perieuHs. iiie SC D,C|^s dücxitifiraeiitas, Non.n.tâ frigide erga ipfos aftedu»

fuitiUÊ non fuer it ei curæ, quid de ipfis ageretur ,Ced tam ardcnd more eos coraplexus eft,ut fufceperit propter ipfos bella cum.geiv tibus rcgibus car um,ac deleuerit eos, quo Ifraclitæ fui feruaren/ ttur.Sic enim dicit Mofe« Deut.vij.T c clegit Dôminus Deus tuus ut fis ci populus peculiaris.dc cundis gentibus,quac funt fuper ter ram.quia Dilexit nos Dominus SC cuiïodiuit iuramêturn, quod iu rauit Patribus ucftris Et quid pluraC Deus zclumfuum erg» populum Ifrael,5CfortiCudiiiemfuam, qua cos tutatus cft,tameui/ dcntibus argumcntis,itî liberando eos ex Ægypto, in fubmcrgen do Pharaonc in mari rubro,in confcruandis ipfis in dcfertodn de** Jeudis rcgibus terrât Canaan, in defendendis eis ab omnibui finit! mispopuJis,dcclarauit,u£iBtotoorbetcrrarum pcrfpedû fuerit,' Dcum hune populum fingulari prpomnibus nationibus huius ter ræ,amore profequi* Quid referamus alia, quae poftea acciderunt» Sumamus teftiraoniumzeli fortitudinis Dei,ex propinquo ♦ Irt quantam difficultatcm^in quâta diferimina coniecit Sanehenb AP fyrius Rcgtm Ezechiam, amp;nbsp;dues eiusC' Sed in his extremis perkuz Iis oftcndiî Deuszclum, quo ardet erga populum Ifrael,amp; fortiui dincm fu n,qua eos tuctur» Mifit enim angelum in cadra Afsyrió rum,qui in una node interfedt cêtum odoginta quinc^ millia hd ftiuth, amp;nbsp;Afsyrius nccefle habwit deploratis rebus fuis turpifsima fuga confulcrc.Quæfo igitur te,Dorainc Deus nofter,ubi ubi fît zeîus ille tuu8,8lt; fortitudo,profcra8 ea nunc in medium,8d libéré» nos e tantis atrûmnis captiuitatis nodrat»

Conqueritur quidem œ Deus exhibeat fc erga captiuos dururti implacabilcm*Multitudo,inquit,uifccrum tuorum,et miferacio num tuarum cotinent fc fuper mc,hoc eft,duriter fe erga me gcrût,' et abftrahût fe a mc,ac uidentur mihi denegare opem mam» Vtitutf autemijs uerbis,quibus in tanta dei duritia magis clemcntiam Del agnofcatji^ eum crudclitatis aceufet* Nam cum aic,MuItitudo uiP ccrum ôd tniferationum tuarum abftinent fe a me,an non eft pugna tia, ( ut dici folet)in adiedq C' Qyomodo enim multitudo uifeerum amp;nbsp;mifericordiarum Dei poteft tencri, quo minus afflido, amp;nbsp;mv fero (uccurratCNam Deus iddrcodidtur eflcmulfæclementiaeSi mifericordiaq, quod fubueniaC afflidis , inuocantibus ipfumex fide* Et quanqu^ aliquoties irafdtur , tarnen tanta ed multi/ tudomifericordiee dus ex animo, utnonpofaitirîundiu retine/ re* Quomodo dabo te , ( inquit Dominus in Hofea ) Ephraim^ tradam telfraelv Quomodo dabo te ficut Âdama,ponam te,ut Zc boimîltiuerfum çft in me cor mai, pariter cÔturbata eft pcenitudo

COMMENT*. IOAN. BRENT. IOÖ0 hwa.Nón faciam furorcm iræ meæ,non conucrtar,uf difperdam B/ phraim Quare amp;fi prccatornofterconCJueHturDeumtenerf* quo minus captiuis fubueniac,tn quia facit mentioncm Vifcerum 8^ Mifèrationû Dei,idlt;^ no fimplicitêr jfed multitüdinis earum^ baud obfcure fignificaf t fe aditionitil hôrüm nôminum,pro certo credere» qj Deus non pofsic diu hancprefentem fuam duricierti firhulare^Sic ôC Abacuc dicitjCûiratus fueriSjmifeticordiæ recordabCris,Et Hie remias in ôçhvôiç.Nô repel lit in fempiternum Domiilus.Si abiecit,cti am rrtiferebitur fecundum mulcitudiném mifericordiarum fuarum»;

Etfi dur us nobis uideris, cotihes apud ce mifericordiam tuamgt; ut cam non fentiamüs * tarnen in tantis noftris cerumnis ad te folurrt refpicinluSjt e folum inuùcâmus ad tuàm folius Opern cönfugimus». T U enim folus ucrüS ês Pater nofter ♦ Habemus quidê Pacres, iuxtâ carnem,Âbrahamum, èé lacobum, qui dictuseft IfraeljSed hi nori polTunt nos in his grauifsimis aduerfîs noftris iuuare.Cum enim de fundi fint haccorporaliuita,nefciunt nos, ignorant nos, res noftra* non funt eis curæ,nô afticiuntur his moleftrjs,quibüs nos in hoc mu do prcmimur.Tu autê Domine,foins es uerns nofter pater,qui afti écris fenfu calarnitatum noftrarum. Si foîüs ucrüs es Rcdemptor no fter,qui nOs ex omnibus aduerfîs liberare pOtes.Hoc nomê,hoc Epi theton, uidelicet, q? uoceris PATER,amp;RBDBMPTOR* non eft recens de te uulgatum, fed a feculo,ab antiquo, iàrtî inde ab initio humanigeneris decantatum. Ego disci ( inquit ) dij eftis ôdfîlij cxcelfî omnes.Et,FiIins meus pritnôgcnitus,Ifrael. Na quod te Paz trem üôcas,fî2nific«às te hâbcrc feruandi nos V OL VNT ÂTEMJ Qt autem uoeâs te RedemptOrem, fîgnificâs te üna cüm üolûtate ha bereetiâ feruandi FACVLTATB M. Itaq^ Si VI S, amp;nbsp;P O TES nos fcruare.Tc igitûr folüm merito inuocarnus,ô^ tuâm foîi/ us opem inre imploramus.Hic côfîderandüm nobis eft,quod Inuo/ care Deum,ü£ Patrem,quemadmôdüm eft (nmmus Si Deo gratifsi/ mus cultus,ita autor eft omnis uèræ Si cœleftis foclicitatis. Nam fie ri non poteft,quirt Deus eum,qui irtuocat ipfum ucre et ex animo ut patrern, uicifsim agnofcat ut filium, Si conftituat eUm in haeredem bonoRi(uoR2. Quicucp,inquit,honorificaueritmc,glorificabo eugt; Quid autem adoptato filio Dei,amp; dcfîgnato hscredi eins deeffe po/ tefic'Quid non fcelicitatis,quid no falutis,amp; bcatitudinis eumanetî* At enim hæe inuocatio Dei, ut Patris,rton confiât proprie uerbis in ore natis,fed confiât fpiritu Si ueritate. Vnus.n.folus efi lefus Chri ftus,Dhs nofier,qui Deum natura fua Patrern uocat.Quod fi aut re / liqui homines uoiuerint Deum uere ut Patre inuocare,Spiritu Ieft|

Chrifti y naturalis fiÜj Déi prædjti fint, neceflè eft. Qui fpiHtu Dd ducuntur,inquit Paulus,hi funt filq Dei» No enimaccepiftis fpiritu fer uitutis i teR2 ad ti'morê,fed accepiftis fpin' tu adoptioni's,pcr quem Row. », nbsp;nbsp;clamamus, Abba Pater » Idem fpiritus tcftatur uns cum fpin'tu no/

crednnusEuangelio,quodChriftus films Dei traditus fit propter peccata noftra,amp; refurrexerit propter iuftificationem noftri»Quarc iieceflèhabemus Euangelio Chrifti operamdareamp; uerameifidem adhibcre,ut fpiritu Chrifti donati, Dcura uere 8^ ex animo ut Patrê jnuocare audcamus pofsimus » Deinde, hic locus aperte damnat ïnuocationcm fhortuorum»Si cnim mortui poflTentin aduerfis,quae uiuentes in hoe feculo fuftinent,aliquid opis conferre,quod oppor tunius tempus fuiflTetjquo Patriarchæ Abraham,I(aacamp; Iacob,po/ fteris fuis fubuenire debuifiènt, quam cum hi a Babylonqs tam inv maniter tradabantur, 8C in feruitute atc^ captiuitate miferrima deti nebanturC'Etfimortuos inuocare liceret, quomodononuertiflèc fe precibusfuis nofterprecator in Babylonica captiuitate, ad maio/j res fuos Abraamû,ÔC reliquos Patriarchas, ut intercefsione fua mi/ tigarentiramDei,amp;conferrentoperamfuamadcaptiuorum libéra tionem C præfertim cum non ignotum cfifèt,quod Deus uocafièt fc Deum Abraam, Ifaac amp;nbsp;lacob » Sed uides hic noftrum precatorem,* non fimpliciter Deum inuocare , uerumetiam Patriarchas retjeere* Tu (inquit ) Pater nofter es, Abraham enim nefcitnós,amp; Ifrael feu lacob ignorât nos,Negari quidem nee poteft,necdebet,quin fanóli Patriarchæ,Prophctæ,ô^ Apoftoli,fuerint Deo acceptifsimi,amp; con tulerint multa beneficia,cum adhuc uitam in terris a2erent,in Eccle/ fiam Dei,ac propagarint ücram dodrina pietatis, amp;nbsp;multa infignia uirtutum exempla ad pofteros fuos,adeoep nuc focliciter in Chrifto feruatore noftro quiefcant ac uiuant»Quarum rerum diligenter me/ mininè,amp; Deo pro tantis beneficijs magnas gratias agere, tanto/ rum heroum fidem ac uirtutes imitari,officium eft,amp; noftra uocatio ne dignum, 8^ Domino Deo noftro 2ratifsimum»Inuocare aut cos, ad impetrandam nobis gratiam Dei,a ad conferendam nobis opem in aduerfis noftris,hoc demu manifefte pugnatcum co officio,quod foli Domino Deo noftro per lefum Chriftum filium eius, in fpiritu fan(fto debcmus,Sic em dicitfcripturazDnm Deum tuum adorabis,' amp;nbsp;illi foil feruies. At enim(inquiunc)non adoramus San(ftos,ut De urn,led inuocamus tm ipfos ut intercelïbres, óiJ conferuos noftros^ Audio quidem h ec if a dici, ac diftingui,fed res ipfa docet, qgt; tal is In/ uocatio fit adoratio ♦ Quæ enim maieftas intcrcefsionis foli Chrifto filio Dei debetur,eam tu transfers ad Sados,quos inuocas.Etan no necelTe eft eum,quem inuocasjcfle cordium (crutatorem,ut quæ tiW præftanda

COMMENT« IOAN. BRENT. ion prgftanda cupias,cognofcatC’Cum autem folus Deus Gt fcrutator cor* dium,mafiifeftuni eft, q? quem alium,prsecer Dcum^nuocas eurti tu Deum facias,amp; ut Deum adores.Sed Deus, inqui's, patefacit ei's meam peticionem.Cur ergo no primum omnium acccdis inuocatio ne tua ad Deum, qui amp;nbsp;primus omnium prcces audit,Si ne cauferiS tuam indignitatem, proponit tibi mediatorem Ôi intcrcefibre Chri/ ftum fil ium fuum, ac uocat te ad fe multa dementia, 8^ magnis pro/ mifsisÆt fi fic incoelis agitur,quod Deus patefaciatfandis fuis uo/ ta eorum,qui ipfos inuocant, cur hoc fpiritus faudus in noftro pre/ catore ignorauiCCur diferte dicit:Abraam nefeit nosjfrael non no uit nosç'Quin addere debuit.Tu ergo patefacias eis noftras has æriS nas in hac miferrima captiuitafe: ut nobis fubueniant At huius ret nihil ne per fomnium quidem uenic ei in mente, fed fimplicicer ßnic Patriarchas in fua requic,amp; uertit fe ad folum Dóminum Deum no ftrum.T u Domjnc,inquiens,Pater nofter, redemptor nofter. Hou tibi nomen a feculo.Fieri enim non poteft,ut Dcoplaccat eä inuoca tip,quæ fe pof ius ad mortuos, quantuuis Sand:0s,quami ad feipfum uertit« Quæ enim Deo placent,eareuelauit Verbo fuOjSdeiccmplis fcripturæ.Nullum antem uerbum, nulIS exemplum in uniuerfa fcri ptura extat,quo commendatur Inuocatio mortuorum. Nam, quod dicunt Pafriarcham lacobum docuifte nepotes fuos Ephraim ÔC Ma/ naßen inuocarc fe,amp; Abraamu,amp; Ifaacum,cum aitdnuocetur fuper cos nomen meum, nomina quolt;^ patrum meorum Abraam amp;nbsp;Ifa/ ac,produnt non tantum impietatem luam in Theologia, uerumetia infeitiam ignorantiam fuam in grammatica. In eo enim loco inuo care non fignificat alterius opem implorare, fed ufurpatur fimplici/ ter pro Vocare,ut fit fenlus.Ephraim amp;nbsp;Manafte,uocetur deinceps meo amp;nbsp;patrum mcórum nomine, hoc eft,adoptentur in meos amp;nbsp;pa/ crum meorum filiós, ut cum alioqui non numerarentur diftinéiæ tri bus in Ifrael,nec finguli caperent fingulas partes hæreditatis in Ifra el,nunc,cum a me adoptentur in meos filios,fingulörum familiæ ha beantur pro fingulis tribubus, amp;nbsp;capiânt fingulas hæreditatis par/ tes,perinde ac fi no eflent nepotes ex filio,fed immediati mei filrj.Ha beshunc locum non pofle inuoeâtoribus mortuorum pâtrocinanV Cura autem nullum habeant fuæ inuocationis,nec uerbum Dei, nec exemplum fcripturæ,quomodo poflunt eâ ex fide facere C Eides ern ex auditu eft,a!uditus autem per uerbum Dei. Quicquid uero no ex fide,pcccatum cft,Reliquum igitur eft, quod inuocatio mortuorum non folum non fit cultus Deo gratus,ueRtetiam abominabilis amp;nbsp;de/ teftabilis.Nam quod alicubi maiorcs noftri dodrina 8^ pietatc infi/ gnes uerterut fe in cocionibus (uis ad collocutione cum raortuis,au£ (ecuti funt uulgi errorê,quê tn admoniti,nec dcfendiflèn£,nec cxcult;

fa{ïent,auf ufi funt Profopopoei'a* Pfalmus alloquitur (oleril, lun^ Ücilas,monies,colles,arbores,ccdros, beftias,pecora,S^multaaliagt; ac lubetea hadarc Dominum Deum noftrum ♦ Laudacc, inquicns, cum fol Si iuna,laudate cum omnes ftellc ôé lumen. Et alius Pfalmua alloquitur aquas,gelu,frigus,glaeiem, mues ac fulgura quoquc, ÔC iubetjut bencdicant Domino» Quid igiturC Sumemus nc hinc cxem plum, Si inftituamus nouum cultum Dei, in quo,qucmadmodum in Litanijs^raortuorum inuocatridbus fieri folet, enumcremus fin/ gulas creaturas^etiam equos,8i afinos, Si boues, imo ligna lapi/ des,et drcumcundo templa cantemus »alter quidem chorus,O botic afine:altcr autem,ßenedic Domino,Etiterum:O bone lapis, Bene/ die Domino. Quid ineptius'^quid magis infanum, quam exufitata Grammaticaloquendi figura inftituere nouum Si inufiiatum Theo logicum cultumC At nihil aptius aut fanius fecerunt hi,qui exemple» eorum maiorum,qui iuxta Grammaocam loquendi figurâm, quant Profopopoeiam uôcant,aliquoties alloeuti funt mortuos, inftitue/ runt inEcdcfia cultum inuocandi mortuos ♦ Nam fi qui Profopo/ pccia fic ufi funtjUt hac locutione fignificarent mortuos, in Chrifto uiuentes,ingemifcere, fuo quodam fpirituab modo, pro falute no/, ftra,quemadmodum Paulus ad Romanos fcribens, teftificatur om/ nem creaturam congemifeere, fimuleç nobifeum parturire ufquc ad tempus liberationis noftræ,hi uttolerabiliter locuti funt,ita non ha buerunt impiam fententia.At uero mortuos,utmediatores,8i impc tratores gratiæ Dci»8i adiutores in periculis noftris (am corporali/ bus »quam fpiritualibus Inuocare,8i hanc Inuocatione Deo pro cul/ tu ipfi grato obtrudere,hocdcmumncccumucrboDei,neccumcx emplis Scripturæ,aut maiorum uere piorum confentit » Quare uer/ tamus nos inuocationc noftra ad (olum Dominum Deum noftrum per lefum Chriftum» uerum Si folum mediatorem, ut nomine eius uere»quod petimus,impetremus»

QuidC hoccine eft humilitcrpfecarl, fic impudenter cum Deo expoftulare» Si errata noftra ci imputare C Oftendimus fupra,quod hæcprecaCio conftec ex antithefi prætericorum bencficiorum Dei,’ Si pracfencium fuppliciorum » Cumigitur precator commemoraue/ rît lam pacernam Dei clementiam, quae eft fummum beneficium, erga Ecclefiam fuam : T u Dominc,inquiens, Pater nofter. Redem/ ptornofter,hocnometuumeft a feculo,addit nunc alteram pancm antithefis de grauitateiræDei » Eftautemhæcféntentia» Tuqui/ dè folus es Pater, Si feruator Si liberator nofter,Si exhibuifti nobis hadenus

hadenus multa,magna,Slt; infîgma argutftetita'pateri.ie f uæ cvga ilos beneuoIennæ,Nunc autem reipfa in hac durifsima taptiui'fate com/ penmus,quod exarfen't in nos ira tua uchcmêrttifsime, Quäre enim fecifïès nos eirare dé uqs tuis gt;nbsp;ôé indurâfles cor noftrum,nc timer e/ mus te,iî non grauifsimam iram aduerfus nos cÔcepiiTesC* Bx hac pa/ raphrafi uidcs hic non eflè impiam expoftulationem fed piam que/ relam de oraüitate diuinae iræ,Sicut ôé alias Pfalmus conatür Deunî

non ualde difsimili querela ad conférendum auxiliumfuum excita/ re:Exurgc,iuquicns,Quare obdormis Domine^ Quare auertis faci em tuam,obliuifceris inopise tribülationis noftræC

autem precator nofter ficcoqUefitur de grâuitàte diuine irséj ut uideatur Deo imputare caufampéccati pro certo tenendum eft^ quod Deus nullius peccati aut impictatis âutor fit, Nô enim DeuS* inquît Pfalmusjuolens iniquifatem tu es,Cür ergo dicitjQuare feci fti nos crrare de uijs tüis,amp; indurafti cor noftrum, tic timerémus teC* An nô eft peccâti âutor»qui homines a reda uia feducit,ec reddit eos «SisçrAlrj fie refpondentj quod h^ec uerba figni ficent tm permifsio/ hem,uidelicet,qüod Deus non faciat errare,ied tantû errare permit/ tatjôd nô induret ipfecor^fed tm indurari permittatSed quid,fi quiâ obijciat,caufam peccâti folere illi imputâri,qüi cum pofsit pecca/ turn prûhibere, fieri permittitC' Exiftimo igitür,(|uod nÔ abfurde fie refpOnderi pofsiC, ut diftitlguamus infer le peccatum,Ô^ fuppliciunl peccati.Nihil enim cértius, nihil firmius eft,quam quod peccatum* quatenus eft pcccatû,nequa^ fit a Deo,fed a Satana,ôd homine, per Satanam impulfo, Quatenus aut peceâtum feu adio peccâti,eft pec/ Câti fupplicium,negari nÔ pote.ft,qüin fit ab âutOre Dcô,qui omniâ adminiftrât,amp; in quo fumus, tiiuimus mouemur,8^ fine cuius uo lûtate nec paflèr,nec càpillüs in terra caditjn irj.lib.Reg.câ* xxrj^dat Dns fpiritum mendacq irt ore omnium Prophetarum Ahab, Mani feftum autem eft,quod Deus- non fit âutor mehdaeij,fedmedacio an tea a Satana excogitato utitur Deus âd punieiida impiétâtem Ahab,. Itaqj nihil Deo,cum mendacio,quatertus eft pèceafum, Multum aut ei,cum mendació,quatenus. cftpeccati fupplicium. In Ezechiel, cap. xiirj,dicit Dns. Propheta,cum errauerit 8C locutus fucrit uérbum,e/ • go decepi eum,Quid; Decipit ne Dns uerâx Prophetas,amp; reddit C/ os metidâcesCNô certc hOc facit,quia fit auitor mendacij, fed quia fit punitor impietâtis,Merctur enim impietâs dccipi,Sc mendaerjs fedu ci,Paulusad Rom,fcribens,diCit Deum trâdidifte getCs in cupidita/ tes ignominiofas,8Cin reprobam mentem,Dicemus igitur Deû elle autorem malais cupiditatum,amp; reprobæ rn entis Nihil minus,Sed dicendum eft eum his fupplicijs impietâfenrl punire, Cum crederêti inquitjeflè fapienteSjftulti fadi funt,mutau'.eruntlt;^ gloriam immor

tabs Dei per imaginé amp;c.Quapropter tradi’dif illos Deus 1 cupidïta tes cordïû fuoRz. Vides j^tt^di i eupidiraces cordiû fit fuppliciû inv pietatis^Et mox fe^tur:QP^^^fnodum nÔ j)bauerunt,ut Deû agno fcerêt,ita tradidit cos Deus inreproba mentê»Habes iteRî,^radi in mente reproba fit pœna negleélus amp;nbsp;contêptus Det Et àdTheiïalJ feribit, Pro co çp nô rcceperût amabilê ucritafê, ï hóe ut falui fierêf J ^pterea mittit iflis Deus efficace iUufionêiUt credat mêdacio, Certc illuderc ad credendû mcndadô,Satanicû eft» Sed quod Satan male amp;nbsp;impie excogitauit, eo Deus ad puniendû contêptum uerbi fui brî pie utitur.An nô et homicidiûpdm eft aduerfus hancIegcm:N5 occidasÇ’Sed eu homicidiû infertur grafiàtori,iuxta légitima Dei or/ dinatiotîê,non ta eft pdrn,fed pœna pdî, ideoep iudex grafïàtoreni occidens,n5 eft iniuftus hôtnicida, fed iuftus homicidij punitor,Sic amp;nbsp;in hac precatione,Deus feducit Ifraclitas in errores,ct induratcor da eoR2,ne timeât Deû,quia Ifraelitgnô folû impudéter peccabat ad/’ uerfus uerbû Dei,ueRietiâ deridebant Prophetas amp;perfequebâtur cos,q) reprehenderêt ipfos pdï,8d minar écur eis capt i uifaté,nifi refit pifeeret, Mittebat,inqt fcriptura,Dns Deus patRî fuoR2:,ad illos per manum nuncioRî fuoR2,de node cÔfurgens,amp;^ quotidie cÔmonens^ eo q) parceret pôpulo,ôC habitaculo iuo. At illi fubfannabat nûdoa Dci,amp; paruipendebât fermôcs cius, nullacç eftèt curatio^Cû igifur tâta eflet Ecclefi^ pöpuli Dei impictas amp;nbsp;crudelitas, ut pdîs fuis ad/ derêt contêptum uerbi Dei,amp; perfecutionem Prophefai^,tcncri am plius nôpotuit Deus qn fufdperet ccclefia fuâ puniendâ, Sed quôîT Facit eoserrarCjamp;indurat corda eoB2,nctimeantDeû.Exuna.n.par Ce,quia nÔ uoluntfequi uerbi Dei probitatê,traditeos in reprobam mcntê,ut facerent, quænô conuenicbat,replefi omni iniùfticiaamp;cj Oftendimus,h*antea ex Paiilo, çp tradi in reprobâmentê fit fuppli/ cium pcccati»Ex altera parte,quia nô uolunt fequi pia,honefta uti lia confilia uerorum Propbetai^, fie excæcantur,ut fequamur furio/, fa falfoßiProphcfaRtjS^fuaeipforummentisconfiliaJn Deut.enim furór amp;nbsp;caecitas mentis funtpeccati fupplida. Si nô audieris(inquit) lïerbum DniDeitui,pcrcutiet te Deus amenda ,cæcitate, ac furore mentis,ut palpes in meridie, ficut palparc folet cæcus in tenebris,S^ nô dirigas uias tuas» Vtilifsimum ac ômnino diuinum confiliû erat,' quod Hieremiâsdedit régi Zcdekiœ,amp;i duibus fuis»Quicune^ rha (eritin ciuitate hac,morietur gladio,fame amp;pefte:Qui aût profuge rit ad Chaldæos,uiuet» Et àd^edekiazSi profedus exieris ad Prin/ dpes repis Babylonis,uiuet aîa tua amp;c. Si autem non exieris ad Prin cipes regis Babylonis,tradecur duitas hgc in manus ChaldæoRî etc* Sed quia tam Zedekias q Principes amp;nbsp;populus eius fuerût impn eô/ têptores uerbi Dei, iddrco côijdt eos Deus in tanta cædfatê fofo / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rem»

COMMENT. IOAN. BRENT; io*| rcrrt,ut non folum no fcquantur hoc diuinum Propheto cönfili'unii ucrumctiam poftulent Prophetam ad necem.Intercaautemexifti/ mcnt fefe maxime omnium fapere,amp; Deo confidere. Allegabant ejé emplum Ezechiæ,qui non aperuiffeC Saneheribo portae urbis Hie rufalem,nccfc ci tradidiflct.VociferanturîTemplum Dömini,feni plum Domini, templum Domini fignificantes uidelicet, fieri non pofle, quod Chaldæi expugnent earn urbem, in qua eilet templum Domini. Sed furor cft»n5 fapicntia, aliéna exempla,cóntra uerbuni Dei fequi»Et carnalis ac malcdida confidentia eft,non uera amp;nbsp;fpiri/j tualis fiducia collocare quidem fpem fuam in lapideo templo,integt; rim aucem ueram doârinam, quæ in templo fonabat, perfequi,8£ impudenter in peccatis pergere » Quare, amp;^fi feducere in errores,’ amp;nbsp;fiicere homines reprobos ac nbsp;nbsp;nbsp;font opera Satanse, amp;nbsp;horrenda

peccata,tamen cum fulcipiuntur in manus Dei, non font peccata,fedl peccatorum fopplicia,quæmerito inferuntur his, qui admOnitu uer’ bi Dei,nuno modo refipifcere uolunt.Rede Auguftinus,Mala,in/' quit,finuncur e(re,ad demonftrandum,quam polsit ipfis bene uti iufticia prouidentifsima creatoris.

Sed cum hæc fit communis prccandi formula captiuoruminBa/ bylonico Imperio,quomodo uerba ifta: Quare fecifti nos errare a ut is tuis amp;c. cOmpetunt prjs C Mulo enim fuerunt in captiuitatc Baby/ lonica,utEzechiel,DanieI,8^ alij, qui non errauerunta uijs Domi/ ni,nec fuerunt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aut fine Cimore Dei.Quomodoigitur hæc for/

mulaiubeteosdiceredndurafti cor noftrum,netimeremuste2'AJtj fentiunt hæc 8^ fimilia loca efie Synecdochen, qua fotum pro parte infelligitur,in quorum locorum catalogo recentent etiam illatOm/ nis homo mendax.Et,Omncs declinauerunt, 8lt;c. Sed ubi agitur de peccatis per fe,coram feuero ct iufto iudicio Dci,ibi nullus hominS; ac ne quidem,quod ad naturam coßt attinet,excludidebent.Etfi ein prjrenati font ex Spiritu fando,8^ non defignarunt horribilia 8lt;^im mania ilia externa fcelerâ,quæ imprj defignare folent,tämen peccatu natura carni eoRz ita inherct,ut nifi potenti manu Domini cohibereti cur,tenen' non polïént,quin data occafionc,in eadem,aut potius gra/ uiora fcelera ruerent. Vna enim eft omnium hominum mafia, quse propagatione peccati primi parentis noftri,ita corrupta eft,ut quead modum pdm no potuit,nifi morte filrj Dei expiariftta no pofsic,ni/ fi mortecarnis,cui inhæret,totum abijci.Hinc font ilia dida fcriptu/ ræ:No intres in indicium cum feruotuo, quia non iuftificatur in co fpedu tuO omnis uiues. Et, Oês peccaucrunt ac deftituuntur gloria Dei.Et,C5clufit Deus oês fob incredulitate.Et,Si dixerimus,pdin non habcmus,nos ipfos fallimus,8d ueritas in nobis no eft.Non do cetnos Apoftolushypocriticam amp;nbsp;fidiciamhumilitatem, qualem

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qq 4

Mônâchi oftcrttâre fokht, qui cuttt fetitiant in latebris cordium fud rum,fe iufticia fua fuftentare tuentéttl Bcckßam, tarnen uerbis pi'ob teneur ie miferos pêecâtorcs gt;nbsp;Hæc eft execranda humilitas, 8gt;^ feetb difsima arroganriaîfed docet noâ certifsitnâm ueritatem ingenue fa/ ' teri.Nihil cnim uerius eil, quarrt quod ctiâm fâtîdifsitni homines^ peccàtum âdhucitl carne habeant,qüodamp;finonimputatureispro/ pf er Chriftum in quem credunt, amp;nbsp;cuius fpiritu pêccatum mortifi/ cant, tarnen fi remôta Déi luifêrieordiâiudicarentur, no poflèntfert tentiam æternaâ côndernnâtionis, multominuâ temporàlium affli/ (fbonum efîugere» Quare quemadmodum praècipui prj hoc tempo/ re ncceflèhabenf j cum uniuerfa Ecclefia gt;inoràtione Dominicadi/ ceré j Rertîitte rtôbis débita noftrâ , itâ Ezechiel, Daniel, 8«f ait) prj in captiuitâte Babylonica,etiâmfi non ficaberraucruntauiaDomi/ hi,nec fie indurati fiîerunt,fîcut multi imph,tamen non potuerunt fc tx i fta precationiâ confefâione eximeré, propterea quod nec ipfi fa/ lis direde in uqs Domini ambulauerint, nec tantum timerertC Do/ minum,quantum lex Dei ab ipfis exigit ♦ Et fi Deus fufeepiflèt de i/ P fis fententiam fecündiim feueritatem iudicrj fui ferertdam,non mi/ husfüiflentconiedi in errorèsôcindurationem j quam reliqui:!/ mo/oliph poflunt harte prccâtionis particulam uerccômemorare* Hienimfoliuéreagnofcunt fuam ipforum impietatem» amp;îintelli/ gunt aliqua ex parte, quârtta ipfis fupplida tam corporalia, quam îpiritualia debeârttur* Necjue enim ignorant, quid fibi Uetus ille, amp;uerusfermouelif î Aut fumus, âut fuimus , âut pôflumus efiè, quod hiceft ♦ Et, Qui ueftrum immurtis eft a peecâto, primus in il lam lapidem iaciaf ♦ Et, Putatis j quod hi Galilæi præ cUndis Gali/ lacis peccatores fuerint,quia talia pafsi funt f Non, dico üobis. ImO hifi refîpucritis,omnes fimiliter peribitis ♦ Quarc tantum abeft ut Ezechiel i Daniel 8lt;J alij pfj in Babylone potuerint aut debuerint fc ex hac precâtionis pârticula excipere, ut nemo vedius ac uerius cam recitare potuèrif*

Rccitauit grauitatem fupplicrj » Implorât igitur nuncaüxiîi/ um DEI, Stpetitliberationem* Abduxifti i inqUic,nosaurjstu/ is, amp;nbsp;indurafti cor noftrum ne timeremus te» Hoc fupplicium gra/ uiuseft, quaih Ut ferre queamus Rogâmusigiturtè,ütconüertâs te ad nos fauore tüo i ÔC réducas nos irt ueram üiam , âc incli/ nés cor noftrUmjUttCuèrè timèamüs amp;nbsp;Verbo fuo öbediamus«, Hoc autem fadaâ prôptèr féruos tüos , amp;nbsp;propter tribus Ifrae/ lis » quæ funt hæréditas tua ♦ Quid hôC C” An non Deus propter tri/ bus lltaelis, quæ impie egerunt, ad hanc iracundiam excitatus eft^

eftCQuî ergo fronte rogatar,ut própCer cas redeat cum ipfîs in graz tiamCParcat ne Deus Ecclefiefuæ,propter eos, propter quorum imi pi'etatem com'ecit earn in tantas erumnasÇ’Tale quïddam hoc eft,quâ le efletjfî fures pro furibus apud l'udi'cê intcrccderêt,amp;^ rogarent ué his propter ipfosparcereù Annonhsec impudmtia excitaret ludiz cem ad indignationem potius quam ad clementi'am Sciamus tur.quod cum precator rogat Deum, ut faueat, propter tribus Ifrae lis, noniaflataliquamharum tribuum lufticiam aut Sanditatem^ quam Deus refpiciat » Nihil enim his magis impium fuit» Cum lis* inquit Mofes, durifsimæ ceruicis pOpulus.Et Stephanus i Vos ferrt per fpiritui fando refiiftitis, (îcut Patres ueftri ita uos. Sed appel latadpromifsionesDei, quæ his tribubus didæ funt, amp;nbsp;adueriz tatematque clementiam Del Dixie enim Deus de his tribubusf Bz go ero Deus eoram Et, Filius meus primogenitus, Ifrael Et alias uocantur Ifraelitæ, pcculiaris populus Dei, amp;nbsp;hæreditas Dei,proz ptereaquod ex omnibus Gentibus elegerit eos, ut eflènt euftodes prömifsionumeiusdeMefsia , amp;propagarenteasadpofteros,ô^ ut Mefsias ex ipforum Gente nafceretùr, Cum igitur precator proz ponit Deo Tribus Ifraelis , admonet eum , non iufticiæ earumgt; cum nullam prorfus haberent, fed promifsionura, ueritatis amp;nbsp;clez mentiæ eius, ut liberet Ifraelitas ex tam dura feruitute,propter fui iX pfîusnominis gloriam , ut cum promiferitfehuncpopulum, pro hxred itate f ua agnofeere, non iudicecur a Gentibus mendax amp;nbsp;cruz delis,fi deft ituat ipfos fuo auxilio in hac captiuitate * Sic amp;nbsp;Mofes iir terceditprolfraelitis,amp;orat Dominum, utrecordetur Abraami,! Ifaac SdIacob feruorum fuorum, non uidelicet hoc uolens, ut Deus refpiciat iufticiamhörum Patriarcharum,amp;parcatpofterispropter rnaiorum iuftidam, fed ut refpiciat promifsionem amp;palt;ftum,quod cumhisPatnarchis inierat » Vnde amp;nbsp;in oratione Mofi fequitur: Quibus lurafti per temetipfum dicens » Multiplicabo (emen uefti^ ficut ftellas cœli ô^c»

Nonnulli hoc fie uertunt : Paruô tempore poflèdit populus tüuai ' fan(ftus,uidelicet, Sanêluarium feu haereditatem, quam dedifti eis^' Sed quia mox fequitur de hoftibus,qui conculcauerunt fanduariz um Domini,ideoredliusuidetur Præceptôrnofter fandæ memoz riæ D.Lutherus fie uertiftè: Propemodum pofsidcrunt(hoftes noz ftri)populum fandum tuum,8dc» Redit aût precator iterum ad corne morationem calamitatû,quibus affèdi funt a Babyloni}s,ut eo maio ri uehemêtia ad liberationis precationê excitecur.amp; aflurgat»Rê miz ferrima et indigni(simâ,inqt»B2byloni),qui funt gens impia,qug te

ucrümDorm’óümDeum noftrum nee nouit,nec inuocaf, redege/ runt pene uiiiuerfum popülum tibi foli Sanólificatum ,in fuam po** teftatem, Si coneukauérunt combiifTerunttempIum Sandum tU um,0^ urbem tuam Hierufalem Sandam » Omnia funt Sanda, Pö/ pulus iTempium, Vrbs Hicrufalem, Si timen conditio eorum ita mutata eft ut prophanifsima gens contaminauerit ca, nee nós alio loco habeamur, quam fi Deüs, qui nos in populum fuum elegit,n5 amplius agnofceret nos,nee dominaretur nonri,nec nos uöcaremur populus eius, quemadmodum olim eramus, cum Abraham Pater nofter nondum accepcrat promifsionem de fua pofteritate Si cum ïofM*♦gt; adhucPatres noftri in Mefopotamia feruirent dqs alienis^Sicut au/ tem antéa implorât opem Dei propter tribus Krael, ita nunc uocat populüm Ifrael,populum S A N C T V M, ut hoe epitheto non tamfidemfuam eonfirmet , quam ut excitetDcumadiramaduer/ fus Babylonios, quod indignifsimum fit,ut gens tam prophana, a Deo aliéna, exerceat tantam crudelitatem in gentem Dei Sandam^' Sed quemadmodum fupra non iadauit nomme Tribuumifrael lu/ fbciam populi coramDeo, ita nee nunc epitheto Sandi gloriatur coram Deo de (anditate operum populi ♦ Manifefta enim erat pro/ phanitas morum, Si impietas, propter quam Ifrâelitæ in exilium e/ iedierant. Non conFertifiraelitasa Babylonios in üitæhoneftatc SCpietate» Vtrobique enim erantpeccatoresamp;fceleratiï fed con/ fert eós in religione, amp;religionis dodrina» Nam apud Babylonios teligio non erat nifildolatria, S^dodrinareligionis crafmanifefte impia* Nee eledi erant Babylonq a Deo, ut cflènt ea gens, c cuius pofteritate nafccretur Chriftusfilius Dei, humani generis ferua/ ■ tor.Quaremeritodicunturprophani » Ifrâelitæautem, amp;fi amp;ipfi duxerunt inhoneftamuitam , amp;nbsp;fedati funtidola, tarnen eledi e/ rant a Deo, ut ex pofteritate eorum defcendcret Chhftus,amp;exta/ bant apud ipfos uera dodrinâ de Religione, Si uera facra uerbo Do mini dcfinita.Rede igitur Uocatur populus Sandus, non fecundum uitæfanditatem , fed fecundum Uere fandæ religio his profefsio/ Exo(i 15. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ill Exodo dicitur : Vos eritis mihi in regnum facerdo

tale, Si gens fanda, Et iterum : Sculptiliâ eorUm comburife quia populus fandus es Domino Deo tuo SicBcEcclefia DEI, quae nunc eft in terris,uocatur Sanda, non quod nihil habeatfordium péccâti»Necefl[è enim habet femper orare: Rémitte nobis débita no/ ftra : fed Sanda dicitur, Primum, quod fit a Deo ex omni natione,’ ad ucram fui agnitionem feleda ,acredatin unum ilium uerum Sandum , Dominum noftrum lefum Chriftum, cuius fanditas imputatur ipfi per fidem ♦ Deinde, quod dono fpiritus fandi expur getreliquias peccati, Poftremo quodcreditum amp;nbsp;commiffumei fit uere

COMMENT, IOAN. BRENT, io,, were fancfhim mim'fterium prædkandi Euangdfj amp;C. difpenfandf SacramentaChrifti’» Quare, ÔCfihæcEcdefiafuahabetuitiaamp;in/ firmitates tarnen cum opprimitur ab hoftibus fuis, rede de rei itu dignitaze cum hocprecatoreconqvterimur, quod prophani noftri hortes pene uniucrfumpopulum Dei Sandumfuæ tyrannidi fub/ ijciant, Sgt;C concuiccnt SanduariumDei; 0lt;^nosfictrademur,per/ indeacfinon eflemus uera DEI Eccleûa , nec Chriftus nos pro fuo populo agnofeeret. Seduideamue nunc, quotendat ilia precalt; torisquerela,depopuli Sandi opprefsione» Nonenimredtate/ am, quod exprobret Deo defertiomem, 8c accufef eum mendacij ac uanitatis in fuis promifsionibus,fed ut hac recitatione magis inlt; flammetur, ad implorandam opem Dei, 8gt;i maiorem fiducia de uen/ turaliberationecondpiat. Poflederunc, inquit, pene Uniuerfum populum fandum tuum , GonculcauerunC, 8d deuaftarunf fan-x dum templum amp;nbsp;urbem Cuam, Et omnino tradant nos, quafi nun/ quam fuiffemusueriDei populus. Quidhacre indignius quid magisinuerfumC Outinam ergo, dirumpas, Domine Deus no/ fter, cœlos, amp;nbsp;defeendas ad uindicandam tantam rerum indignita/^ tem,0lt;inuerfionem. Quondam, cum maiores noftri premeren/, turin Ægyptograuifsimaferuitute, teneri nonpotuifti, quin de coelo defeenderes, ut liberares eos de manibus Ægyptiorum, De/' feendiftiautem,nec obfcurus, nec inglorius, fed tarn illuftri maie/ ftate, ut nomen tuum, non folum Ecclefiæ tuæ, fed etiam hoftibus tuisô^alienis gencibus innotefccret,ac terribile fieret * Primum e/ gt;nbsp;nim edidifti magna amp;nbsp;ftupenda miraeûla in Ægypto , ut Ægypti) ad ea cohorrefeerent, Deinde in egreftii maiorum noftrorum ex Ægypto, aquas maris rubri ita fcidifti,utipfi quidem ficcopede traiicerent,Ægypti} aûtem aquis obruerentur.Præterea,cum datu/ rus eras legem in monte Sinai ,defcendifti in montem tanfa maiefta te, ut quemadmodum feruefada aqua a uehementifsimo igni abfu/ mi amp;nbsp;abforberi folet, ita mons Sinai uifus fit in defeenfu tuo lique/ fieri,8lt; abfumi, Totus,inquit fcriptura,mons Sinai fumabat,eo qd defcendiftet Dominus Deus fuper eum in igne,8^ afeenderet fiimus ex eo quafi de fornace, Vtinam igitur,ut ficuttunedefeediftide cœ/ lo,adliberandum populum tuum ex Ægyptiaca feruitute,ita nunc dirumperes cœlos,ôi defeenderes, ad liberandum populum tuum c câptiuitate Babylonica, quo hoftes tui manifefte cognofeerent gio/ riam maieftatis tue,amp; omnes Gentes ad mentionem nominis tui ob/ ftupefeerent, uidelicet, cum faceres praeter omnem expedationem tarn horrenda miracula, ut in defeenfu tuo, ad liberandum nos, eti/ am montes a facie tua defluerent : Sicutolim cum defeenderes ad liberandum populum tuum çx Ægyptiaca feruitutc, uifi funr

montes a fade tuadefluerc aut abfumi» Nam hæccft folennis 8^ uà^ tus tua confuetudo iam inde ab initio orbis terræ ufîtata quod in c/ Ds,qui ex fide te inuocant,amp; tuam opcm obedienter acpatienter ex^ ^dant,maiora amp;nbsp;admirabiliora beneficia conféras * quam quæ ucî uerbis exponi, uel aùditu percipi uel animo cogifari auc intelligi, prætcrquam a te folo Domino Deo noftrO pofsinf ♦ Cum igifut bo/ nitastuafittamimmenfa,utexpedantibus te plurâ conféras, quanti quæ petere aufintjnon dubito, quin etiàm nos fis c præfenti captiuf täte longe admirabilius liberaturuSi quam quifpiamanimo fuô coti ciperepofsit . Hic initio uides i quisfitueterummiraculoriimüfitóJ Deus liberauerat quondam IfraeÜtas ex Ægypto mâgrtis Ô^incxpc ôatismiraculis.Confirmâtigitur bismiraculisprécator nofter fidc fuam, ütfperetetiamhisfuiscemporibüs EcclcfiàmpopuIiDei,es: Babylone admirabilitèr liberandam ♦ Sed ut ueteribus miraculis ad confirmandam fidem in prj^fentibus periculis afflidionibus rede dtarisjinitio curandum eft,uc fis uerum membrum Bcclefig Dei,pec fidem.Ea enim miracula nihil utilîtatis afFerunt impfis, Siimpocni/ tentibus^Non dubito, quin eo temporc,quo Babylonrj oppugna/ runt urbem Hierufalem , multi in urbe iadauerint exemplum Eze/ chise,8^mirâculumæditumin Saneheribo,fed quia erantimpœnitê tes,amp; contemptores Uêrbi Dci, nihil àd cos hoc exemplum,aut mi/ raculum.Deinde curandum eft,ut in uocatione Dei ambules.Nani fi quis pr^do incurrat in robuftum mercatorem, addiripiendas opes cius,amp; confoletur fe exemplo Dauidis, qui Goliathem forti animo aggrelïus fuperauit,huius fiducia uanifsima effet, quia prgdari,non . elt uocâtio Dei ♦ Prætcrca curândum eft,ne circumuantias ucterurrt miraculorum transferas ad tuam,quam petis,liberationem,nec pr^ fcribas Deo modum,tempus,8d alias liberandi circurhftantias* Sicut ïudith dicit:Pofuiftis uos tempus miferationis Domini, Si ad arbi/ trium ueftrum diem eonftituiftis ci C Non eft ifie fermo,qui prouo/ cet mifericOrdiam amp;c» Etmox:HumiliemuSilliânimasnoftras,8^ in fpiritu conftituti humiliato ,feruientes illi dicamus fientes Domi no,utfecundum uoluntafem S V AM fie faciat nobifeum miferi^ cordiam fuam amp;c»

ceperunt,ôculus non uidit,Deüs,præfer te,qutcprcparafi:i expeda tibus te, Vel,quæ facit Deus expedanti ipfum,memorabilis eft ryu/ H-»,quam amp;nbsp;Paulus âd Corinthios feribens, prima Cor » recundo,ad commendandam maghitudinem cocleftis gloriæ^ quæ côntingêC credentibusinGhriftümiallcgat» Pâtétautemlatifsime« Etexuna quidem parte damnât cæcitatem humani ingenij in cognofcetidis rebus fpiritualibus, Sicut 8d Paulus interpretatur : Loquimur gt;nbsp;in/ quiens,’

COMMENT. IOAN. BRENT. un quïens,Sapientiam Déi l'n my fterio^ quæ eft recondita,quam præfi hi'crat Deus ante fecula, l'tî gloria noftram quam ncmô Principunl huius feculi cognouit.Bt mox: Animalis homo,non acdpit ea, qu^ funt Spiritus Dei.StuIticia liquidé illi funt amp;C. Ex altéra autem par/ 6c commendat immcnfam Dei clementiam Sgt;^ libcralitacem,qua uere in ipfum crèdctibus plura fempcr maiora beneficia prcftat, quam auf ipfe uérbis prômittif,aut humanus animus câpere poteft.Siue za nim refpicias promifsiones de rebus corporalibus, fine de rebus fpi ritualibus cœlcftibus,fiuc quæ uniucrfæ Ecclefiæ,fiuc qu^ priuâ rim uni alteri promittûcur* Deus ea fcmper præftitic,ac preftabit, quæ præter ipfum,amp;î cüi ea per fpiricum fuum reuelarc uoluerit,nul lus honsinum,nec ucrbis exponere, nec audifu perdperc, ncc oculis cogoofccre,rtec animo cÔpraehendcre aut cogitationc complétai po/ teft.Ifraclitis promiflâ eraf liberatio e feruitute Ægyptiaca, priuf^ in Ægyptumuenerânt.Cûigiturpofteairt Ægyptograuifsimcop primerentur,rcpctitur quidem promifsîo,Sed cum Regnum Ægy/ ptiacum cflef eô tempore potentifsimum,cogitabâC auditores, quo/ modo fieri poflèt,at e tanta tyranide liberarêtur. Quare,ut hi in offî ciocontincrentur in fide fuaconfirmarentur,refpondendum eis fuitfententia huius Prophetid didi; A feculo non aüdierunt,nec au ribus perceperunt,nec oculus uidit,Deus, præter te,qüæ preparafti cxpcdantibüste.Btfi enimhocdidumnondum eo tempore fie lite/ ris mandatum extabat,tamen fententia eius fempcr fuit Ecclefiæ Dei per Spiritum fanAum nota.Promiflà fuit Ifraelitis terra Canaâ, fed habitabant in ea non oofentes tm regcs, uerumetiam oigantes tantæ magnitudiniSjUt præ eis Ifraelitæ uidebantur Iocuftæ,Erant 8^ in ea urbes longe oïm munitifsime. Gû igitur Ifraelite cogifarêt de huius ^mifsionis impletiorte,Ôdconferrcnt imbellcm populum fuû,cû fof ac tantis gigatibus , qd aliud ueniflècipfis in mente, nc conandû* imo ne cogitandû quidê efre,u£ irt cam terra ingrediâtur.Sed refpon dendum eis fuit fententia huius didhOculus non uidit,auris non aUL diuitjin cor hominis non afeenderunt, quæ pr^pärauit Deus expe/ datibus fe.Promifla fuit ciuibusHicrololymitanis liberatio ab exi lio Bâbylonico,priusq in exiliûabducfd erant.Nècp cnim Det^ per mittereCjUt Ecdcfic fuealfquid aducrfi acciderec,nifî antea prouidif/ fet amp;nbsp;côftituifiètjquibus modis earn fcruaret ac liberaret.Sed cù iam dues Hierofolymitani in Babylone exularent, amp;nbsp;uiderent Babylo/ nicam Monarchiam potentiorChl efle,^ quæ humanis uiribus ddj/ dpofièt,necullaintoto orbe terrârum fpes liberationis afFulgeret.» quid reliquum crat,nifi ut de liberatione ânimu pcne defportderentî' Refpondendum igitur eis fuit hoc dido Prophetico:Oculus non u( dit, aurisnonaudiuit, nec in cor hominis afeendit, quodpræp«/ rr

raun Deus expedantibus fe«Confidcremus ctiam Hngulan'a eiertîgt; pu. Abraamo promiflà erat mulciplicacio feminis Jofepho domin»/ t»o jn fratres,Dauidi regnum Uraclis.Scd cum poncrent fibi ob ocvl ios.illc fterilitatcm Si fenium fuam,ifte feruitutem ct career« fuos# hie exilium fuum, an non carni uanifsimû uidebatur quod promif/ fuincratC’Compefccnda igiturfuitcarofententiahuius Prophetid didtcOculus non uidit,auris no audiuit,animus hominis noncapit ea ,quae Deus præparauit cxpcclantibus fe.Nam res ipfa tcftatur,lt;jt uniuerfa gens Ifraelitafîî, amp;nbsp;hi Patriarchat longe admirabilius copiofius promifla fuaacceperint,q ucl fpcrarcjucl ctia cogitarepo/ lucrint.Tranfcamus auta promifsis rerum corporalium,ad prom^ fa rci^ fpirituahu SC coeledium. Promittitur omni credenti in ChrP ftum,q) uiuat etia in mortc.Ego fum, inqt Chriftus, Refurredio èC tiifa. Qui credit in mc,etiamfi mortuus fucrif » ujuicEt ois,q uiuit credit in mc,no morictur ingternu.Cogitât igitur hoîet,quæ di qua lis ficinauitaC Vidêthoîcspcrmortcdeftitui omnifenfu amp;inceUelt; chi,ac plane fruncos fieri. Quae eft ergo uita illa,qua adhuc uiuunt^, autubi uiuuntÇ'Hisrefpôdendum efthocProphcdcodido:Afecu/j lo non audicrunt,nec^ auribus perccperijt,necjj oculus uidit. Deus* praeter te,quae praeparafti expedantibus te. Promittitur credenti in Chriftû,non folum uita in mortc,fed etiâ refurredio a morte,amp; pec pctua codeftis regni fccIicitas.Quae fi reuocantur in humanam men iê,quas no abfurditates obqdunt C Quo corpus refolutu in cineres,^ qui aliquôties in mille loca,in aquas difHuedi fpargutur, itcRt rccol Iigetur,amp;: uiuificabitur C Qualis crit rcfufritatoi^ uitaC’quid de codo amp;: terra fiet Num animi gratia deambulabimus de ccelo in terra,Si rurfus de terra in coelumCHis amp;nbsp;id genus alijs cogitationibus obuiS dam eft hoc PrOphctico dido:Oculus non uidic,auris non audiuit» nec in cor hominis afcendcrunt,quæ Deus praeparauit diligentibu« 1 e. Htfî enim Paulus addit : Nobis autem Deus reuelauit per Spiritu (uum,Spiritus enim omnia fcrutatur,etiam pro£unditatesDei,tamc poftcacapitc decimotertio addit intcrpretationemzEx parte, inquiz cns,cognofamus,S^ ex parte prOphetamus.Et mox:Çcrnimus nunc per fpeculum in ænigmatc,tunc autem fade ad fadem, Stc. Habes ufum huius didi patere àd omnes Dei promifsiones, ut non dubite anus de fide Si ccrtitudinccarum,etiamfi cumratione humana pölt;* gnarCuideantur, fedfciamusimpletionem earum admirabilioreni Fore, quam captus hominis comprghendere quest.

Non fimpliciter autem dicitur : Quae praeparafti,uel : Quod fiet,aut, Quod faciet Dominus , feddiferte additur: Expedanz tibus tc, Vcl ficut Hebræus habet : Expedanfi ipfum, uel ut Pauz lus qc Graeca tralationc ( quae legiflè uidetur Limhabeh* ucl

COMMENT. lÖAN. BRENT. iötj ttçl pfo nsnÛ^L/imhakéh^ legit Diligentibus eiim. Idetrt autem fenfits manet 5 fine legaÿ Ejipedantibiis , fiuc Diligentibus«. Qui enitn Deurrt UeVe diliguntjóbëdïentêr expectant auxilium eius in aduerfis.Nam ad fufcipienda bona a Deo promifla omnino opus eft ßXPECTATlONß; Ëténim Dominus Deus rtöftcr,ue eft uerax,amp; promifsionum fuar urn feruantifsimus^ita ctiäni eft patf ensS^longanlt;mis,partini,utpeobet amp;nbsp;exerceat fidem piofUtti, par/ tirti,u£ pröüocet impios ad poênifentiam quippe quod non uuitgt; UC Petrus aitjullos perire,fed omnes ad pœnif êdam rccipcré.Cünî tin? in promiflà piôrurrt liberâtiôrté,irtipq neceflè babeaht perire, 8^ tn Deus uelit omnes faluos fieri,non folum bonitas Dci jUérünàetiâ Gôgnatio^quà homines inter fe natura Goniunéli (unt,exigit,ut prj a/ liqwindiu cxpcÀent cuentum rerun» promiflàrüm,fî force incerea te porisjüclaliquot falten» impfj conuerterentur ad Deum,ô^ côfeque rentur êtiam ipfî falutcm.Nec h ccexpedatio poteft pfjs eflè fraudi* fed affèrt eis maxima commoda.PrirnUni enim præftanC éxpeeftâtio/ hefua Domino Deô noftro cültum ÔC officiû grâtifsimun», quô de/ clarant obedientiam (uam.Dcus énim præceptis fuisjUOn exigit tatî turn,ut non furcris,non committas adülterium,non occidas,uerum/ etiam exigit,ut in promifsionibus fuis impletionern patienter expé/ tfteS.Nam cum dicitîNon habebisDeos alienos coram me. Et» N5 aftumâs nomen Domini inuartüm,iubèttetribuéreip(î gloriâm ue ritatiSjÔ^ agnofeeré ipfum Deum üeracê,ac mâgis üerbo eius, quarrt minis Satanæ,aut præfentium periculorum fidem habere. Hoc autê eft iubcrc,ne ftatim ad unum Sè aîterum afB itflîonis aftultum âbrjci/ asDeum cum uérbo fuo i fed ut impletionern uerbi patienter expe/ lt;ftes,8^ in ofticio uoeâtionis De» perfeüerès.In Pfal.xxvi. diciturtBx peefta DomirtUm,uirilicèr âge, conforcetUr cor fuum fuftinc Do/ minum. BcPfal.xxxvi. ExpedàDominum amp;cuftodiuiam eius,8d exaltabit te etc.Et Abacuci]. Vifio,fimorâ fecerit^expeda eâm,quia ueniens ucnicc,8^ non tardabir. Quare,cum fpiritûsfancftus totiés iu beat nos Expetftàre promiftà Dei j fentiâmus nos expedatione præ/ ftare Deo cultum gratifsim3;lZgt;e{hdc expeeftatione probatur amp;nbsp;exer ceturinpijs fides,8dinflSmaturInuocàfio.Qucoftîcia,cum fint Deo acceptifsima, fieri non poteft,ut éxpedatio fiat uana.Poftremo quo longius differtur prômifsionis impletfo, eo gloriofius compefatur. Sicut enim pecunia ad uftiram collata,quo diutius apud menfarium commoratur , eo niaiori cum foenore ad dominum fuum redit, ità quo diutius differtur dfitinæ promifsionisimpletio, eo uberiorem amp;nbsp;illuftriorem affert falütem, Bead omnes, inquit Efaias alias 1 qui expedant eum. Et iterùm : Ego Dominus, fuper quo non confun/ dentur, qui expeâant eum i Et Paulus ait,momentancam leuitatem

affliclionis noftræ,parcre ætcrnum pondus gloriae,dum non mus ea quæ uidenturded c3i quæ no uidentur. Qpare tantum abeft, utpij €xpedationefuaaliquambonorumiaduramfadancgt;utporius maiorabonaSd commodaconfeqüantur»

OCCVRRISTI LÆTANTI, BT FACIEN TI IVSTICIAM, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Alia antithciïs, qua opponuntur inter fe fuperioris temporis foé lia'tas,amp;^ præfentïs temporis ealamicas,Tam fcclicia,inquit,tempo/ ra fuerunt quondam,ut quofquot te inuocabant læta confdcnria,SC f adebant iuftidam,amp; glorificabant te,ambulantes in tua uócatione^ rjs occurreres tuo fauore,cxaudires preces corû, amp;nbsp;iuuares eos in o/ mnibus aduerfîs^Plus aliquid dicamtSeruabas nÔ tantum iufl;os,fecf etiam iniuftos 4 Etiï enim aliquocies irafcebaris, quûd peccaflèmusj amp;nbsp;in peceacis diu perfeucraremus,tamen feruabamur a te,et côfequc bamur uel tandem falutem, Abraam, Ifaac, Iacob,Iofeph,amp; multi a/ Itj fuerunt iufti Patriarchæ,ô^ inuocauerunt te alacri fîde,amp; læta co/, fdentia.Quareoccurrebaseisauxilio tuo in omnibus aduerfis ipfd rum,Maiores noftri Ifraelitæ, cum eflênt adhucin Ægypto, pecca/ bant grauifsime, non folum uulgaribus Iceleribus, ueruraetiam ido latria. Et tarnen liberafti eos. Cum ueniflèntin defcrtum, nihil iu/ ftiores fiebant,Et tarnen feruafti cos, Cum iam terram fuam accepifz fent, amp;nbsp;in ea habitarent, condtabant te flagicqs fuis in grauifsimani iram ♦ Etß autem tradebas eos propter impietatem hoftibus affligeii dos,tarnen cum primum ad te conuerterentur,8^ ad te clamarent,ex/ audifti eos,amp; reftituifti eos in priftinam libertacem, Hæc fuit fceli/ citas fupcriorum tenrporum.Nunc autem uide, quam omnia funt iti diuerfum mutata.His.n.temporibus, quibus eicdi lumus in exiliû,' amp;nbsp;traditi Babylontjs affligendi, nuUa uidetur ratio, neciufti, neç inuocantis Deum haberi .Nos omnes fîue iufti, fîuc iniufti trada/, murutimmundi.Namqucniadmodum immundi in legcarccnttw’ a publico conuiduSdufulàcrorura, donee mundentur. Et qui eos attigerit, putat fe contaminari ; ita amp;nbsp;nos omnes indiferiminatim ez iedifumusefandislocis , amp;nbsp;fumus in oculis hoftium noftrorum cam abominabiles, ut exiftimenf fe edam afpedu noftri lordidari«.' Non mirum eftet, fi foli impq amp;nbsp;iniufti inter nos, tam abominabiz, les haberentur.Nunc autem hoe non fidis lacrymis deploranduni cft, quod etiam omnes iuftidæ noftræ ( hoc eft ) omnes Iufti internos , tradenturamp;abrjcianturuelutimpuruspannusmenftruatæ,» quo etiam uultum fuumauertunt, quotquot eum forte uiderintx adeoque uniucrfi nos,nonuulgustantum,fed etiamPrincipesôi Sacerdotes , ex florenti quondam gloria, amp;maicftatenoftraficexlt; ddimus, quenaadmodum arida folia «x arbore deddere folcnt,’

COMMENT. IOAN* BRENT« .o»/ Nam im’quitates noftræ, quafi impetuofus quifpiam uentus,impu/ leruntnosinhanccapriuifatcm« Ncceftullus inter nos, qui nomcti tuum inuoect,amp; con(urgat,ut teneaC te. Multi quidcm inter nos re/ citant preces fuas 8lt; implorant opem tuam,Nullus autcm cft,qui fie precetur,utimpctrctatcliberationcm ex hac durifsima captiuitafe* Et nullus eft,qui te inuocatiôe fua ita teneat, ut auertas a nobis iram tuam,Sdreftituasnosinpriftinamlibertatcm.Hocinde adeo accigt;^ dit,quod abfeonderis a nobis fadem tuam,amp; fînas nos contabefcerc in inquitatibus noftris, Habcs anfithefîn, cuius prior pars condona tur demagnitudineelementiæ,S^mifericordiseDci, Deus enirn tan tæ eft clementiæ 8^ bonitatis,ut benefida fua conférât ,non folum iti homines iuftos,ôd in uoeadonc ipGus ambulantes, uemmctia in in/ ïuftosamp;fccleratos quibus amp;nbsp;multis, amp;inpeccatoinuetcratis,amp;: impccnitenfibus, folet propter paucos iuftosbenefacere* Ac fieri quidem non potcft, ut homo impoenitens confequatur propter ali/ um hominem, quantumuis iuftum fandum fpiritualia bona, qug funtRemifsiopeccatorum luftida coram Deo, Adoptioin filios Dci,amp;hæreditas cœleftium bonorum.Hæcenimbenefidacôntin gunt tantum propter Chriftum filiûm Dei, i}s Colis, qui agunt pœ/ nitentiam, SdcreduntinChriftum « Corporaliaautcmbona fæpc conferuntur a Deo, etiam impoenitentibus,idquc fiuc propter pce nitentcsamp;iuftos ,qui funtipforumconuidores, fine propter alias caufas.Deus uoluit parcereZodomitis, qui tarnen erant impoeni/ tentes,propter decern iuftos , Et pepercit paulo poft oppidulo Zo/ ar,proptcr Lothum, In deferto uoluit Deus omnes Ifraelitas perde re, Sed intercedente Mofe pepercit cis, quamuis adhuc IdolatrisJ Donauit etiam Deus Paulo in mari peqditanti omnes,qui fîmul e/ rant in naui jquemadmôdum fcriptiim eft Adorum uigefimoiepti/ rno*Et Chriftus dicit: SinitSolem fuum oriri fuper malos ac bonos,’ amp;nbsp;pluuiam mitdt fuper iuftos 8C iniuftos, Hoc de dementia Dei id/ circo nobis cognofeendum proponif ur, ut cum uidemus Deum eti/ am fceleratis ôd impeenitentibus benefacere, confirmemus fîdem,8d fdamus Deum multo magis pœnitentibus , in filium fuum ucrc credentibus præftiturum ca, quæ per ipfum promifit ♦ Cum enirn non folum fit bonus amp;clemens , fed etiam in promifsis fuis uerax, fieri nonpotcft,utpœnitcntemamp;reuertentcmadfeper fidem, cui promifit propter filium fiiurn cœleftia bona, fallat, Pofterior pars antithefis concionatur de feueritate iræ DEI, Nam Deustantæ cftfeueritatis , ut cum accefterit ad cxcquendum indicium amp;nbsp;iram fuam aduerfus peccata , non folum ânimaduertat in iniuftos 8^ fceleratos, fed etiam iniuftos Si bonos , Nec ullam habcat ratio/ nemfiueimplorantiura auxilium eius , fine contemnentium eum«.' rr ?

Sicenfm fignificat prccator noftcr , cumait : Faftifunsusnosom/’ nes, ueluci nnmundiun. Et omnes iuftidac noftræ, feu, Omnes lu ftiinter nos,quafi pannus menftruatæ,uel ficutueftislacera ♦ Et inox : Abfcondifti fadcm tuam a nobis ut etiamfi Gnf, qui nomen tuum inuocant, te tarnen inuenire ÓC placare non queant ♦ Quac er/

, inquieshæc eft æquûas, quod Deus occidat, ( ut Abrahacuer bis utamur ) iiiftum cum impio, 8^ fiat iuftus ficut impius CSi De/ usparcitaliquoties impfis proptcriuftos, quidcommcruerciuftj,' quod Deus non dimittit uel faltem ipfos impuncs, fi omnino nolit impijs parccreÇ’Sed hæc ficobqciuntur, perinde ac fi Deus effet ho/ minum debitor, Si. inuenirentur homines, qui uel natura fua,uel ex oper ibus fuis effent iufti » Confiderandum igif ur eft quod ÖCß ho/ mines prj reputantur coram Deo iufti propt er Ghrtftum, in quertl creJunt, ÔCfuntornafihoncftis moribusexfide tarnen non funt natura fua iufti, neefunt iufti perfeda diuinæ kgis impletionej Qiiare ncceftè habent coram DEO fefe h wmiliare Si cum Dauide dicere.Nonintresiniudicium cum feruotuo, quianoniuftificaz bitur in confpeftu Cuo omnis uiucns ♦ Et iter um : T ibi tantum pec/ co, amp;nbsp;malum coram tc fado, ut iuftificeris in fermonibustuis, Si uincas cum iudicaris. Ac rurfus : Si iniquifates obferuaueris Domi nc, Domine, quis fuftinebit C Quod cum ita fe habeat , perfpicu/ Um eft, quod cum parcit DEVS impqs propter iuftos, non accez ptum ferendum fit fandlitati iuftorum ♦ Nam fi D B V S pro feue/ rifatefuaiudicaret,etiamin ipfosanimaduerterepoftef : fedferen/ dumcftacccptum gratuitæ, amp;nbsp;,ut ita dicam, indebitæclementiae DEI, qui cum poflet iure fuo tarn in iuftos, quam in iniuftôs fæuiz re,mauultmultisiniuftis, propterpaucosiuftos , parcere , quam paucos iuftos propter multos iniuftosperdcrc ♦ Cum Paulus peri/ clitaretur in naui, Si hi , qui ipfum uindum ad lanienam ducebant,^ digni effent, qui nâufragio perirent, num exiftimas D B V M ni/ bil in Paulo potuiftè inuenire , propter quod amp;;i pfe dignus faiftet aquis obr ui C Certe fatetur ipfe fe peccatorum primum eï{è,amp; quam uis in minifterio fuo fe nihil fibi confciumeffeaffirmet, addit ta/ men, fein hoc non effeiuftificatum Quare,quod reliquiinnaui donatifuerintipfi ,amp;feruatipropteripfum, non eft iufticiæ eius,' fed gratuitæ clementiæ Dei adferibendum, qui uoluit hac donatio/ neteftificari ueritatem Euangelfj, quod Paulus prædicabaf,id quod Si teftificabatur per miracula, quæ Paulus edebat. Verumenimue/ ro, quod DEVS ius habeat feuero fuo iudicio pios una cum im/ prjsabijdendi Si perdendi, nonficintclligendumeft,quod DE/ iV S hoc fuum ius, in quauis afflidione, quam impfjs in hoc mun/ do immittit, perfequatur ♦ Ecfi enipi uerifimile eft, quod hi, qui in Diluuio

Diluuioaqtu'spcrierunc, non omnes fuerinC impf},qiioffiodoez nim »etonanéiifsimorum Patriarcharum liberis , non uel aliqui pauci uerc crcdidiflcnt in fernen mulicris, autnonin ipfo Diluurj confpedlu fenfu reiipuiffent, amp;nbsp;fi non corporalem, at faltem fpiz ritualem amp;nbsp;cœleftem falutem cofecuti eflènt C’ Nec dubitamus,quiti inter eos^qui in exi'Iium Bahylonicumabdudifunt * multi uerc pq fuerint,tamen haudquaquam fentiendum eft,quodDeusobliuifca tur ueritatis clcmentiae fuæ erga pios, amp;nbsp;credentes uerbo Buange Iq fui.Primum enim Deus abqcit quidem nonunquam etiam pios*’ una cum impqs,in externas affli(fliones,fæpe autem^cmultum fer/ uat etiam pios,ne una cum impijs affligantur» Vnde Petrus ait:No/ uit Dominus pios e tentatione eripere,iniufi:os autem in diem iudi/’ cq puniedos feruare.Sic feruauit Noham in diluuio. Sic Lothum in incedio Zodomitico.Sic Hieremiam in captiuitate Babyloiiica. Sic Ezechiel ait:Terra cum peccauerif mihi,amp; immittam in earn famem,' amp;nbsp;interficiam de ca hominem amp;nbsp;iumentum.Ef fi fuerinc tres uiri iftf in medio cius,Nohe, Daniel lob, ipfi iufticia fua liberabunt aniz mas fuas Sic. Qparein publiciscalamitaCibusdanda eft tibiopera pietatijUt fi non queas alios tecum feruare,tu uel folus euadas.

’ Deinde amp;fi pq uel foli uel una cum impqs affliguntur cxferniä malis. Deus tarnen micigaf eis afflidiones ,8Cnonfolumdateisez uentum, utpofsint fufferre, fed etiam feruat eos in morte,S: dat eis jcceleftem uitam * Quare Deus fic feuerus eft in iudicandis peccatis* amp;nbsp;puniendis peccatoribus, ut tarnen feruet pios, in filium fuum ere jientes,perpétua falute,qualefcunq} habeant in hocfeculo,uel foeliz ces,uelinfoelices rerumfuarum euentus. Sed nee hoc eft ne2;ligeter prætercundum,quod precator coqueritur hie. Non efte in hac capti uitate,qui inuocet nomen Dömini. Et in Ezechiele exprobrat Do/ minus Prophetis, quod non afeenderint ex aduerfo,nccp oppofue/ tint murum pro domo Ifrael, ac non fuerit uir, qui interponerct (ez pern,cum tarnen alias toties uetet Hieremia Prophetam pro hoepoz puloorare, 5idifcrtedicat,fibihuncpopulumnonplacere * etiamfi toram ipfo ftarent pro eo Mofes amp;nbsp;Samuel. Quomodónunc expro brat eis, quod nemo fit inter ipfos,qui pro eis intercédât, nunc proz jhibet, nequifquampro eis intercedafTSed utrunque eft exprobraz tio impœnitentiæpopuli. Gum enim fuccenfet, quod nemo inter/ cedat pro populo , fignificareuult, neminemeire,quiueramagac pœnitentiam, ut pofsit Deum uere ex fide inuocare. Idem plane fiz 'gnificat, cum uetat Hieremiam pro populo interccdcre,S^ affirmât* lt;{uod ne Mofi quidem amp;SamueIis preces pro hoc populo agnoz feeret, etiamfi adhuc in terris uiuerent.Q],iæ enim, aut cuius ora/ tio poffiet elTe effieax pro tjs,qui tarn induratæ funt impietafis,ut no

folum pcrfn'da fr otite in peccatis pcrgunt, uerumetia uerbum Dnf, quod ipfos ad poètlitenriâ uocat,contênunt perfequuturÆcclefîa ftkus dien: V rus ædifîcans,Sd unus deftru^, quid ^^deft ilhs nifi h borC Vnus oras,amp; utius rtialcdices,cuius uoce exaudiet DeusÆt Io an.dicicEft pcflni ad morte, no illo dico,ut roges^Si.nju,^ mor/ tahter pcccas,no agnofds pdlm tuujed pergis impœm'tcnter ô^prg fraaie ac indurate in pdo, quid profilent, ctiafî uniuerfa Ecclefia o/ rarct Deij,ut rcmitterec tibi pdinî'Manifrrtu. n. eft, q? Deus non re niittâtpâ:m,nifi poertiteti,amp;credên in Chriftum. Si auttunecagis, nee cupis agere pocnitentia,nec credis in Chriftû,ncc ctiam optas,uc contingat tibi donum credendi in Chriftu, fed potius abominaris ÔC perfcqueris Chrifti5,quôpoflcf tibi ncafredo,amp; in hocaffedu per/ durantictiam uniuerfa ßccicfia remifsionêpcccati prccibusfuisim/ petrarcC’Impetrat quidem Ecclefia aliquoties,ut impius diuina clemc tia conuertatur , agat pcenitenciâ, amp;nbsp;credat in Chriftum,ac ferueturü Nûq aûtimpctrat,acnc impctrarc quideeonatur,ut impius fine peC nitentia,fine fide,fine Chrifto,remifsiônem pdôrum accipiat* Qua rc,ut fiamus participes piâR: precum Ecclefiæ,agenda eft pcenitêci«^ agnofeendus eft Chriftus per fidem,quöd folum nomen nobis datu cft,pcr quod contingat nobis rémifsio pdÔrum,ôlt;^ ^erna falus» Sed rcuertamur ad banc noftram precâtioncm » CÔtuJit precator inter fe priora Si. præfentia tempora,ôd illorum quidem fcelicit3tem,boruni aut infœlicitatem commemorauit.Habemur, inquit,his têporibus^ / uelut immundu.SumUs omnes,fiue iufti,fiuc iniufti abominabiles» NecDeusprecesnoftrasexaudit,quiaauertifanöbis uultum fui^ amp;nbsp;finit nos côtabelcere in iniquitatib» noftris ♦ Videamus ergo quo cofilio hæc rccitct ♦ Quæfo aût te,num idcirco récitât ea, ut fignificc^ fc propter præfentium temporum infcêlicicatê, 8c auerfionê uultus Dei,abriccre oêm fpê liberationis amp;nbsp;falutisC Nufn hoe agit,üC quê/ admodü Deus uidetur ipfos deferuiiïè,ita uicifsim uelint ipfi De um defcrcrc,Si aliéna auxilia quœrereçNihil certe mirtuS,fed potiu« hac recitationc excitât fefc ad uehementiorê diuini äuxilij inuocatio tiê,amp; figrtificat fe tanto ardentius de diuina ope cÔfidere,quanto lô gius Deus ab ipfisdifcefsifle uidetur, Vndè ftatim addit:Et nuc Do mine Pater,nofter es tu,Nos Lutum fumus,tu üero figulus nofter,' amp;nbsp;opera manUu tuarüm oes nös,Obferüabilisadditio;qua fignificac precator,fe præter fpem fub fpc crèdere,quod liberatio uel tandem fit uentLira, Videris quidem o Dnc,nos ita abieciftèjüc perpetuo nu quam fis nos pro populo tuo agniturus,ó^ liberaturus, Vidcris uul turn tuum ita a nobis fubduxiftè, ut nulla nobis amplius dementia a te fit expcdanda.Sed hgc utcuq^ fe habeant,Scio tarnen te efiè Patrê noftrum,necdubito,quin adhuc animum erga nos pacernü habeas^

Scio (c its nos xn manu tua^ontxnere,qucmadmodum Hgulus lutum continet.Ec ficut hic,cum ex lutó fedt uafculu inhonefti ufus,potcft pro fuo arbitrio (latim hoc uafculum manu fua comprimere,^ face/ re ex codem luto uafculum honeflum^ita Sé nos fumus opus tuarurn manuum, Acfedfti quidem hoc tempore ex nobis tah'a uafcula,quæ apud omncs (unt abominabilia, Sé quorum etiam afpe Au homines putant fefe inquinari, Scd qug eft tua paterna bcnignitas,optime co fido,tc faAurum iterum ex nobis uafcula cam honefta,8dgloriofa,' ut afpc Au eorum omnes homines dcIcAentur Sé exhilarentur, Halt; bes maximam prccatoris lidem,quamcerte non exhumano fomnio,'’ fed ex diuino uerbo conccpit Nouerat enim Dcum de Ifraelc dixiC*' fe:FiIius meus primogenitus,IfractSciebât hune populum,ijs tem/ poribus,eflc Ecclefîam Dei,Sd ex hoc populo uenturum filium Def, propter quern Deus agnofccrct,uc Pacer, omnes eos, qui in ipfum credunt ♦ Quarc, S^fi Deus in prsefentia uidebatur magis efle ergîc hunc populum T yrannus,^ Pater ,th quia nOn pœnitet Deum uo/ cationis fuæ,intelligit prccator per Spiritum fan Aum,cp adhuc fub externa ilia tyrannidis fpecic lateat animus uere patcrnus,qui promlt; ptior fit ad coferendum filrjs fuis auxilium, q filrj ad pctendum,0lt;ext pcAandum.Nec uoluit Dcus,uthoc fuum ingenium elTetignotum,? fed publice uulgatum Sé decancatum.In Ofea dicit:Qiiomodo dabo' Ce Ephraime Quo tradîKîj te Ifraele Dabo te ficut Adamam, Sé pona te ut Zeboim.Hæc uidetur eflè fades Tyranni, Sed cum cônfiderac miferia Ecclefiæ fuæ, teneri non poteft,quin confeftimpaternum a/, nimum patefaciat, Conuerfum cft,inquiens,in me cor meum,pari/, ter conturbaCa eft pccuicudo mca,Nonfaciam furorem irç meg» No conuertar,ut difperdam Ephraim:Quoniam D E V S ego, amp;nbsp;not* HOMO Séc, Et Hieremias in Threnis fuis,Nôn repellet in fempÉ Cernum Dns.Quia fi abiedtetiam miferebitur fecundûmultitudinc mifcricordiarum fuarum.Non cnim humiliauit,nec abiedt filios ho minum ex corde fuo.Hoc uult Hieremias dicere:Etfi Deus oftendit fe nobis in hac uaftatione j.iC crudelem hoftem,qui cogitef nos omnf no delere,tarnen nihil certius eft, qquod fub hac fpecie rcCineat ad/ hue erga nos animum paternum,amp; cogitet nos in his affli Aionibus,’ quàmuis grauibu5,feruare. Sed quid pluribus opuse Vide mihi fal/ tern exemplum filq Dci,in crucc,amp;dmanifeftifsimum crit,Deum fub cxtcrna,ut apparet,crudelicite,feruare animum uere paternu Sé cle/ mentifsimum,Confidera enim, quam durum inexorabilem exhf/ buerit fefe Deus erga unigeuitum filium fuum,cum appropinquaf/ fet tempus pafsionis eius Jn horto Fih'us Patrem tarn ardenter inuo at pro ablationc alias huius,ut etia fanguine fudaret, Etfi aut mit/ titur ei Angelus^qcofottec ipftim,tn Pater nûn aufertab ipfo calice«

Pauïó poft rapitiif Si cäpifufafcelerätlTsimis nebulonibus» Ec tn Pä ter üon mittit èi ah'qiiot angdoiçr îcgiones, qug ipfum e manibüs fee IcratÔFçj cnpianuMöx colaphis c£rditur,flagellatur,illuditur, cende nätur,eruci affigiïuf,et tärti eötumdiöfe tradatur,ut omhe genlis ho minum irtfultet eijS^ dicatt Ahos faluoä fedt,feipfum non pofeft fer üare:Si eft filins Dei,defccrtdât nunc dè ducè nbsp;nbsp;nbsp;Et th Pater ad hcc

ôîa conniuet^Poftf emo filiUs aiO ftc afHigitur j nt ho dnbitet publke cxdamare:Deus meus jDeus metis jtit quid me defcruifti i'Et th Pa/ terne ficqnidem exGitatur,iit exferhoquoda mirâcülo dèpôhàc eum de ci*ücc,aut externa mâieftàtc iti impios ftâtïm aîaduertat. Quid eft dürides,fihaécnoneftc'Dicemusigitur Deum abiedfle fihümfü/ urn,nec éum pro filio agnofcereC'Minimé oïm. Sub hac extetnâ dan dei rpederetiùétâdhiicaimuerèpâternum,quï amp;finon moxproar bïtrio human« carnis fcfe prodit ^^th paulo poft ita patefit ut querrt Deus antea àudiüerat clamantem : Quarc mèdeferuifti^^ün’ in tan/ tam fublimitate exfoliâtut in noie eius fledant fefegehua oïm ccele ftium/errcftriüm Sîinfernoi^* Qualêautfe cxhibuitDeus erganat t üralcm fuum filium,talem etiam exhibere folet fe erga filios adopti/ ilOSjUt afpiciât quidem cos aliqUoties duriter,clt;^itét àUtem de ipfis paterne» Viüo ego,inquic,nolo mortem impf)» nbsp;nbsp;nbsp;ut côuertatur 6^

uiuat. Quato màgis de piô mord obiCcfto dîdt, Viuo ego,nolo môe ttieremp. têpi),led potius,ut uiuac.Éc quod fti Hier.ad^eos, qui erancin cxilia ßabylonico,dicitihocidem ad uniderfam Hcdeliam ditftum nbsp;nbsp;ftù/

tiamus,Ego fcio,inquiens,cogitatrt)nes,quas cogito fuperuos,cogi lationcs pads,S(J nô afflidtionis Sgt;ic, Quare nô eftde uoluntate Dei ïudicandum,fechdüm externam fadem afflieftionum noftfaruni,fed fecundum Euangelion fuüm^ quo affirmât fedementifsimum pâtre noftrh eftè,propter Chriftu filium füum,fi ïn ipfum crediderimus» '

Q2; aut non folu inuocat Deû,ut P ATREM,ueR2etiâ fatetur noS effé in manu eins (îcüt lutu in manu fîgûli, poftea in Hier» cap,xviijt copiolîus explicâtur» Nunqnid,fient figulus i(le nÔ poterô üobis faî cere domus IfraehaitDnsÆGce fient lutum in nianû figuli,fic nos in manu mea domus Ifrad» Cûloeufus fuero de aliqua geie aut regno^ lit érâdicem,deftruâamp;?perdam illud,amp;:gerts illa,eontra quara locu/ tus fum,egcrit pcenitentiâ a malo fuo ,agam 8gt;: ego rqjcnte pcêniteil tiam Hic ergo locus docet nos timoré Deimc in rebus profperis nô eïato fimus animOjS^ non peceemus aduerfus Dhm, fed in uoca/ tione eius follicite 8^ obedienter ambulemus » Sumus enim in manu Dhi,ficut lutuih in manu figuli» Quare, Sdî Deus fingit hoc tempo re ex nobis Uâfculum honefti ufus,8lt;^confertin nos infighia benefi* cia,tamert fi reftiterimus üoluntati eius,amp; non præbeamus nos ei iu xta fuum arbitrium formandos, poteftatem habet nos in momento, inidu

COMMENT, ’ lOÄN. BRENT; iô}» tn i(flu oculi contundcrc, Si facerc uafailum I'nhoneftiifn; ut prcctei’ expedatione Omni afflidionis gencre obruamur. Deinde docet nos ctiam fidüdam in aducrfis,utde liberacione bene confidamus,amp; öpe Dei bona accerta fpc inuocemus, Sumus enim in manu Dei,ficut Id tumin manu figuli,Quare, Sifi Deus in præfentia finxit ex nobis ua (culum inhonefti ufus,3i obiedc nOs extremis periculis, tarnen (i co uerrimur ad cum, Si inuocaucrimus eum ex fidc,tcneri non potcft,' quin repente cöntundat nos iterum in lutum,Si faciat ex nobis uafcu turn honeftum,ut in nos maxima quæc^ beneficia conférât, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

Conclufio precationis, in qua conclufione repetic prccâtor pau/ï ciSjUt in cpilogo fieri (blec,(hicum fuum»Si argumenta, quibus conlt; firmauit fidem fuam ad excitandam clementiam Dei, Cum géras ad/; hue paternum erga nos animu. Si poteftatem habeas dcrepente mu/ tandi miferiam noftram in fcelidtatem,fîcut figulus folet in mometw Co mutare IuCum,ex inhoneilo uafculo^n uafculumhoneftum,precci mur te obedicjiter, ut non irafearis aduerfus nos fupra modum, nec perpetuo memineris iniquitatis noftræ, qua hànc captiuitatem me/’ riti fumus, Ecce,rcfpiccquæfo,

nos ôês fimuspôpulusTWS.Hispaucifsimisuerbis figni Beat Ce intueri fide fua in ocs promifsiones,quas Deus de hoc popu b,q tue erat elcda Ecclefîa Dei,dixit.Nos oês(inqt)Iumus populus luus,Non habes alia Ecclcfia in terris praeter nos, Certo»n.fdo,ncc Éabylonios,nec Afsyrios,ncc Moabitas, nec Ammonitas,nec alias gêtes,quc te aut nô noucrunt, aut impie colut,fcd nos Ifraelitas efle ccclefîâ tuam, De hac Ecclefîa dixifti: Ego cro Deus eORt,Et, Ambu labo inter uos,Sc ero Deus ueiler,uoslt;^ critis populus meus. Et,Tc elegit Dns deuî tuus, ut fis ei populus peculiaris,de cudis populis, q funt fuper terra Sic, Cu igitur nô fît alia Ecclefîa tua,prgter nos,n5 dubito,qutn nos,uel faite propter gloriam Tui noïs fîs liberaturus;

ciuitates fandae tuæ fadæ Gnt dcfertæ,ôi redadæ in folitudi w , nem, Vocat urbes regni ludæ fandas,quod Deus abftulerit eas pro phanis gêtibus,ôi tradiderit iplàs populo fando feu elcdo fuo pof/ fidendas,Dedi uobis,inquit,Cerram in qua non laboraftis,Si urbes,' quas non fdifîcaftis,ut habitaretis in eis Sic, De hac terra,8i ciuitati/ bus eius dicifur Deut,undecimo,T erram, ad quam ingrcdicris pof/ fidendam, Dns Deus tuus femper inui fît, Si oculi illius in ea funt a prindpio anni ufcp ad finem cius,Non igitur committet Dcus,uc ci uitates huius terræ tam fœde defolatæ,di u in puluere iaceant,

Quod Zion defertâ fada fît, Si Hierufalem defolata.De Hieruz i» Cdera Si Zion extant fîngulares promifsioncs, tj. Paralip, vi, Elegi

Hierufalem,ut (ic nomen mcum in ea. Et in PfaIm»Dihgi t DominuS portas Ziô fuper omnia tabernactila Iacob» Et:Elegit Dns Zio,dc gic earn in habitationem fibi.Hcc requics mea in feculum fcculuqug principah'tcr rcfpiciunt in fpin'tualem Zionem,tn pertinuerunt etiam ah'quo modo,8C certo fiio tempore ad Zionem corporalem* 4» ' Domus fandificatiom's noftræ,amp;gîorix noftræ, übi laudaucriïe te Patres noftri,fa(fh fit l'n cxuftioncm igm's.De templo etfândifîca tionceiusjuide irj.Reg.vitj.Nam hoctcmplum tanta auforitatc fuit ornatum,ut ad ipfum etiam in captiuitate facies orantium uertendæ cran t. Si orauerjnf,inqüït,con tra liiam terrée fuiae,quâ dedifti Patri/ bus eorum,8c ci uitatis,quam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;têpli,quod ædificaui nomf/

nifüo,exaudie8incoélo Sgt;^c^ Longeaûtalirerprecatornofteradmo/ netDeum têpli^qhypocritae in Hier.cap,vtj»Hienimconfîdebanc f emplojfine ulla pcenitentia» Ille aut agit poenitentiâtm,amp; menbonc templi admonet Deum promifsionum fuarum,quaein ternplö faqsc ac multum redtâtæfuerunt. Vbi iaudauerunt,mquit,te Patres no/ ftri,Nam Deutiiij. dicitur : Difperget te Dominus in omnes Gen/ tes.ËtaddifurtNon tarnen dimittette,necomninodePbit,nccobbgt; uifeetur paéti, quo iuraüit Patribus tuis»Ec Leui.xxvt Atrame cum efTentin terra hoftili,non abiecieos,nelt;Ç ßcUeCpöihUt confumeren ’ tur,amp;irritum facer?padum mèüm cum eis S^e«His ÔC fimilibus pro quot;nbsp;mifsionibus in templo faîpéreci(àtisconfifus,ipèratcerto fore,utC

omnia defiderabilia noftra uerfa funt in ruinas» Non folunï tGmplum,HierufaIem,8^ alite ciuifates,fed efiàm omniâ, qusecunc]^ polîèdimus,âdmirada,expetenda,infignia,deüafta(à funu Nuquid fuper bis confinebis te Dfîe, ut non uindices gïoriàm nominis tuiç' Nunquid tacebis, aut difsimulabis Çquot; perges nos tam uehementer affligereÇ’Non certe facies » Non fàcies,inquam,Non enim dubito, quinnosiuxtâ promifsiones tuas liberaturusfisexbâccaptiuitafc, aredditurus nobis terrâm,urbem,8^ templum,quæ hoftes tam fcc de contaminarunt, 8C defolarunt, Habes precationis formulam, quampræfcripfit Efàias captiuis ôd èxulibus in Babylonica Monar/ chia ufcndam»QûaIis formula extat etiâm in PfaJm»lxxvirj» Et qua/ le præfcripfit quoc^ poftèa Hiere.in Thrèrtis cap. v. Recordare Do mine,quid acciden t nobis nbsp;nbsp;nbsp;Sedamp;Daniel nôdifsimiîiôrationis

genere ufus efi:,Dani»ix.Potuerurtf autem captiui Si. exulcs in Baby/ Jone ex fide liberationem e Babylone,8rinftaurationem urbisHic/ rufalê ac templi illius exferni nominatim petere,propterea q? de ea K beratione Si inftauratione extabant manifeftc,amp; perfpicuæ promiO lîones Dei,8lt; quo tepore externus Ifrael erat Bcclefia Dei,defnicrat deus urbê Hicrufalê certa eius fedê,ôlt; ut nos loq folemus,parochiâ.

COMMENT. lOzVN. BRENT. .èu PoRquamaucem uem't filitis Dei in hune munclutn,8d iufsit Apoz ftolos fuos predicare Euangcîiôn omni ereâturæ,in uniuerfa terra» Ecdefia Dei,que ex omnibus géntibus eolligitur,non habet ampli us certam 8lt;^ fîxam fedem,âütparochiam»fedübicün(:pËuangeli5 Chrifti ucre prædicatur, 8^ facrâmêta eius rede aclminiftrâtur,ibi cft Cedes Eccleiï^jS^ uera parochia eius,atlt;^ adeo non eft aliud ibi, nifi quemadmodû Iacob ait,domusDci,6lt; porta cceIi»Quid igitut* dicemus^Çu rtôbisnon fit cCrta Ëcclefie metropolis amp;nbsp;parochla de finita,nullam ne afïerec nobis hæcprecâtio Efaiæ utilitatem» çp nô habeamus cxcernaiTi quandam [-îierufalem,auc tcmplum,cuius aut conleruationem aut inftaurationêpetamus C Gerte, fi diligenter ea cxpendas,plurimam adert nobis utilitatem.Nee^ etliintànto femgt; poreconleruata, 8lt;ad alios atcç alios poR’êrospropâgata ert,proz pter eostin,qui ia Babylone captiui fuerût,(ed etiâm propter nos» uniuerûrn Ecclefiam Ghrifl:i.Primumcnim,lià2C;precatio Eiaie» continet in feduo genera uaticiniorum» Alferum eft deüenfura ua ftafipnç urbis Hierufalem rempli eius,8lt; de captiuitate Ecclelîag Dci in Babylone. Alterum,de uêtura liberanôiie ex captiuitate, Si de infi:aurationctenipli“amp; urbis.Singula autem uaticinia ucrorum Prophetarum»funt'ûngâla miracula,qu{bus Deus de co^lo tcftifigt;* catuij^efpiritu fando luo uerfari in fua Ecdefia, Ôé Bcdefiâ fibi eii/' rcciTe.Quare hgcprecatio codeite nobis teftimonium efl:,qi c5 hoc tempore fimus Ecdefia Dei, certo feiamus, Deum non defe/ ruiflç nos,etiamfî grauiter affligâmur, Slt; tanqa Deo abiedi trade ihur.Ddnde,pctenlt;^ eR ex hac précâfiorlê exemplum,quo Si nos fn npiïf i^Rduer fis utamur, Etfi cm Ecdefia his temporibus poft di/ uufga^uml^uangelion in orbem terraé, non habet in terra externa quandam metropolin»in qua pofsit fibi pcrpetuàm federn et hofpi tium, ufi^^dnouifsimumdiempoliiceri » tnhabetcertâspromif/ fioncsdeconferuationepraédicâtionis Euangeîq Ghrifti,8ide du/ râtione’eius inter gentes, ufcp ad extremum huius feculi diem. Ec/ ce,ego, inquit Chriftus,ûobifcum fum omnibus diebùstilq^ ad co fummationem fecuh\Et iterumtSuper hancpetram (hoc eft, fuprà çonfefsionem Petri,quæ eft prædicatio Euangeli de Chrifto. Tit es Chriftus fîlius Dci uiüentiS)ædificabô Ecdefiam meam, amp;nbsp;por tæ inferi non præualebuntaducrfus cam, Ac rurfust Elcgi uos,ô^ conftitui nos,ut can’s Si frûdum afferatis,Slt;: frudus uefter rnaneat* Frudùs ApoftoloR2,dç quo hic loqtur,cft diuulgatio Euangeli) iil totû orbe terrg. Hic frudus,ô^fi ipli hac uita deCundi funt,n5 eua/ nuitjfed manetinhaçterra,intergdcs,perpctuo, ufcp ad finêmun di,riecpot ulla uelhumana uelSatanica potentia in totumaboiera Obfcurari quidê poteft,amp; uarrjs,aducrfis concuti,tolli aût penitus

■■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;SS

emundononpotcft.Quarecum nel tyranni,uclhypofriraeamp; hæ/ rehci incinrut crudelitatc impictatc fua in Eaieiiam Dei,ad cor/ rumpcndani uel delendam uerepiam dotflrinam Euagclrj, ibi rum têpus eft,uthac formula precationis Efaic utamur, aut exemplüab ea petamus, Deum Patrcm Dni noflri lefu Chrifti inuoeemus, quo Ecclcfiam fuam criidch'tate tyrannoi^, di. impietat c hærcticoRt oppreflàm/ueatur, conferuec in ea per fpiritü fandum,p:am do drinam Euangeli},quod eftpotcnfta Dei ad falutem omnf creden

Podremoconcinenturinbacprecadonequfdam infigniadi fuut illa:T u Pater nofter es, Abraam nefdc nos, 8c Ifrael tg/ norat nos.Et : A feculo non audierunt,neqj auribus perceperunt, Oculus non uidit Deus abfcp tc,quae prpparafti espedanribus te» Et: Noslutumfumusjtu fîgulus nofter es,opus manuOtwCuai^s nos omnes.Et id genus alia,quæ diligenter obferuata,muIcipKcem habcnt ufum,quemadmodü aliqua ex parte in explicationc eo^zin dicatiimus.Quarc haudquaqcommittendu cft, ut hancprccarionê ofcitanter pretercamus,(cd ïpfam,uc coeicftc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cofcrucmus»

Siue ea,que in bis duobus ultimis capitibus fequûtur,duæ font’ conciones,fiue una tin, alterius certc argument! font, preratio, quæ in capite proximepræredenti cötinetur. In hac enim petitur li berafio ludæoBi e captiuitaüe, in ill is aut prædicitur abietftio ludgo rum in captiuitatem,camc^ perpetuam. In hac habetur Ifrael adhuc populus Dei, In illis aucê abqcitur Ifrael,ne ftt populus Dei,amp; eïi^ gûtur in populû Dei Gentes. Etquanœ dcfcdbitur in his duobus capitibus magna fcelicitas urbis Hieruialem Slt;ciuium eius,tamen . ea intelligenda font de Ecclefia »quaeper Euangelion in Hierufalc reuelatum,colligitur exiudæis amp;nbsp;Gentibus. Accedamus igitur ad concionem hancpropheticam cognofcendam,ut Sf ea,quse font uc rgnottre fcehdtazjs cognofomus. Quciierunt(inquit;me,qut ante non interrogabanf. Inuenerunt, qui me non quæfjerunC èCc, Qg hæcintelligenda finfde elecftionc Gentiumin populum,feu Eccle iîam Domini,primû teftih'catur textus ipfe,qui mox fequitur:Di/ xi,Ecce ego,ccce ego, ad gentem quæ non inuocabat nomen met?, uel potius (îc,quæ non uocabatur nomine mco.Nam hæceft fen/ tentia:Quæror ab his,quïantea non requirebantmc, amp;nbsp;Inuenior abhis,quianteanonquærebantme.Cumhadcnusccntulerimin populum meum Ilraekm maxima quæq^ beneftda, ipû autem ui/

c/fs/mrepcnduntmihi luinmamingratKudinem,fiatui me ucrterc ad aliam gcntem,qiiain in populum meum cligam. Neep hoc me/ limpropofitumun€pcelaui. DiJcianteaperMofentlpfimcprono , cauerunt in eo,qui non eft Deus, amp;nbsp;irdtauerunt in uanitatibus fu if .Et ego prouocabo eos in eo,qui non eft populus,amp; in gête ftul/ cairritaboillos .Dicoamp;nunc,utpdus illud diélum confirmetur, Ecceego, EGOinquam*cónuertomeadgentcm,quæhadenus non elT reputata pro populo Dei, ad gentem uideiicef, alienam a Deo,quæ me nec requirebat,ncc obferuabaL Deinde hunc locum de uocacione Gentium intelligêdum eiîè teftifîcatur amp;nbsp;Paulus,q ad row. i». Romanos Ccribens, hunclocum nominatim de Gentium eledtonc recitat.Poftq enim commemoraflet teftimonium Mofi, quod iam recenCuimus,addit:Eraias ( inquiens ) poft hunc audet acdicit: In/ uentus fui his, qui me non quærebant, confpicuus fatftus fum his, qui de me non interrogabant. Nullum igitur dubium eft,quin hec ucrbaintelhgêda fincdeelecftione gentium in Ecelefiam Domini. Ac profetfto memorabilc eft miraculum , q) Deus eîegerit Gentes in populum fuum. Voluit autem Deus hoe mirâculo perfpicuani omnibus facere fummarn fuam clementiam amp;nbsp;bonitatem,cp faluos fticiac homines,non ex operibus (Ut Paulus ait)que funt in iufticia, quæ nos facere folemus,fed (ecundum fuam mifericordiam. Gen/ tesenim fucrunt,u£idem Paulus fcribit, fine Chrifto, abalienati a j? rcpub.Kraelis,extraneï' a teftamentis prom]fsionis,fpem non habê Ces, Deocß carentes in müdo. Scortatorcs,fimuiacrorumcukorcs, adulteri,moncs,c5£aminatorcsmafculor^,fures,auari,ebriofi,ma ledici,rapaces. In tot,tantis, amp;nbsp;tam deteftandis fceleribus,quis po/ tuit efte locus meritis operum C qusepotuit eftè iufticiaCEt tarnen fi Iius Dei mifit ad tam fceleratos homines Euangelion ruum,amp;ïob/ tulif eis ueram 8^ ætei nam falufem.Qiio igitur cxemplo^quo mira culo potuit Deus gratuftam fuam clementiam bonitatem illuftri us patefaccre, cß Gentium,populi taiitis flagitijs fordidati,in gra/ am fuam receptionc; Deinde uoluit etiam hoe miraculo fignificare ac docere,quod non folum ipfe gratis offerat fuam falutem,uerum etiam nos non iuftificemur,aut iufti reputemur ,nifi fola fide pro/ pter filium Dei,qucm fide accipimus ♦ Cum enim Gentibus adhuc pdói^ fuorû mole grauans adnunciaretur Euâgelion de Chrifto, confeftimutaudierunt crediderunt,donati lunt (piritu fanóto, amp;nbsp;reputati coram Deo iufti propter Chriftum.Nulla uidesin Gen tibus iufticiæ mérita,nulla faniftitatis opera,fed omnia plena erant impietatc 5C flagicrjs.Et tarnen ftatim cum credunt Euangclio,reci/ piunturinpopulumDei, ó^accipiunt remifsionem peccatorum, qug cft noftra coram Deo luftida, amp;nbsp;beatitudo,cum Pfalmus dicat;

Beatf\quorutn remiflàe funt iniquitates, 8^ quorum tecta funt pcc/ cata.Petrus in Adtis Apoftolicisconcionatur Cornelio amp;alijs gê tibus.EtfiautemCornelius habet teftimoniiim, quod inuocauen'É Deum,acmulta bona fcccrit,tamen non habuit remifsioncm pecca torum.nccreputatus eft luftus abfep fide in Chriftum, Quare mic tifuradeum amp;nbsp;alios (uoscognatosacnecefiarios Petrus, utdoce/ ret eos Euangelion de Chrifto: quia Petro adhucloqucnte,ecci dit fpiritus fanétus fuper omnes,qui audsebantfermonem, manife ftum eft teftimonium, quod contigerit Cornelio all}s auditor!/ bus Remifsio peccatorum gratis,fola fide,propter Chriftum, ficut 8)i. Petrus in condone fua dicit : Huie omnes Prophetæ teftimoniz urn ferunt,quod remifsionem peccatorum aedpiat per nome eiusj quifquiscredideritin eum.Quid,obfecro,boni fccerstcuftoscar/ ceris,apud Philippenfes,qui non folum coniecerat Paulum 8^ Sila,' fandtosDei Apoftolos,in mteriorem carcerem,amp; ftrinxerat pedes corum ligno,uerumetiam erat feipfum euaginato gladio interfez (fturusÆt tarnen audit: CREDE in Dominum IcTumjô^faluus cris tu domus tua. Quf fuit Corinthioru iufticia,cum eflent fcoti tatoreSjCuItores fimulacroriï, adulteri,molles,amp; multis alijs fcele/j r ibus obnoxrjÆt tarnen audiunt;Hæc eratis quidam, fed abluti c/ ftis,fed fandlificati eftis ,(cd iuftificati eftis, per nomen Domini Ic/, fu,Sd per fpiritum Dei noftri.QitidmuItaÏ’Totusliber Adlorumi ApoftoIicoRi teftatur Gentes fola fide côfecutas elle remifsionen» peccatorum,8c reputatas eflè iuftas feu Deo acceptas propter Chri ftum. Et hocloco dicit filiusDei in Efaia:Inuenior ab his,qui ante» non me quærebant.Quod Paulus fie exponit:Gentes,quæ non fc ' nbsp;nbsp;’ dlabantur iuftidam, apprghenderunt iufticiam, lufticiam aut eam,’

quæ eft ex fide. Quare uocatiogentium,ccrtifsimumac firmifsimu eft teftimonium, çp reputemur coram Deo iufti fola fide in lefum Chriftum filiumDei. Qua fide donati,excitamur per fpiritun» fandtum,utbona opera,quæ Deus prgcepif,faciamus,non utmeri ta iufticiæ coram Deo,ôd falutis,fed ut frudlus iufticiæ,8d ut grati/^ tudo,quam pro tot bnfidjs Domino Deo noftro debemus.Hadc/ nus de uocatione Gentium. Quid autê IudæiC'Expandi,inquit,ma nus meas fota die ad populum incrcdulum,c}ui graditur in uia non bona amp;^c. Eledliônem Gentium fequitur abiedlio Sd excæcatio lu/ dæorum.Nam,q? films Dei côcionetur his uerbis de impietatc Sd abieclione Iudæorû,teftifi'cacur idem Paulus ad Romanos. Poft^ enim fuperiora uerba de Gêtibus recitalfet, addit: Aduerfus Ifracl autem dicit,Tota die expand! manus meas ad populum non credê/ tem Sd contradicentem.Opponit aut fîlius Dei inter fe,fua benefî/ £ia,ôd ludæorum m^efa^,feu ingratitudihem.Expandi jinquiês,

COMMENT. IOAN. BRENT. .007 manusmeas tota dic.Iam indc ab jm'tio, quo elegi Abraamum Pa^ triarcham corum,uc etfct Pater multarum gentium, 8C quo multi/ plicaui pofteritatem eius,expandi fempcr mantis meas. Vocaui os,ut client populus meus.Obtuli cis ambabus,adeolt;^ plenis ma/ oibus mea benefida. Liberaui eos e tyrannide Ægyptiaca,dedi eis uiéloriam hoft!um,dedi eis terram Canaan,inftitui in ea EccleGam amp;(. Regnum. Et fi quando periclitabanfur de falute fua, extendi Si porrexi cis manus meas,ut conferuarêtur» atq? adeo nullum genus eft bcneficiorum,Guecorporalium Gue fpiritualium, quod non in ipfos libcralifsime contUxcrimjfperans fore, ut exdtarentur ad we/ ram mei cognitioncm,8^ad redlam Gdem in me Mefsiam,ipGs pro mdrum.Sed quid pro tantis benefierjs mihi uicilsim rependcruntC' Oleum amp;nbsp;opera pcrierut. Pro fummis benefierjs rependerunt fum ma m ingratitudinem. Vide cnîm mihi qualis fit populus.

incredulus, feu Rebellis. Rebellât en im amp;nbsp;recalcitr at ad omnia mea mandata.

Ambulant non in bona uia, fed tantum poft fuas cogitationcs. *• Non (cfftantur, quod ego præcipio, fed quod ipfi excogitant, Sd quod ipfisuiGimfuerit,

Prouocantme femper in confpedu meo ad iracundiam. Non c/ n 'm defignant impictatem amp;nbsp;fcelera in occulto, fed in propatulo. Et fi quando repræhendero ea per Prophetas meos, tantum abeft, utcorrigantea,utpotiusmaiori impudentiaea defignent. Palam dicere non uerentur, fe co maiori ftudio fua inftituta perfeduros, quo aiidiantipfa feueriusa Prophetisrepr^hendi. “ïöirwollcttmit vnferm f^un fwfaun/ »nîgt; wen Den JopÇ etf ober yîeamp;igftn ein leiD? were.@o fie ee vne verbietcn/fo wolif wir t6 allerer jl t^un/wan feÇon jnen ein^erumpel jm bauc^ feinfolt. Hæc eft deteftanda impudcntia, qua fcelcrati homines non in Prophetas tantum amp;condonatores uerbï Deicôtumeliofifuntjfcd qua prouocant femper filium Dei infuoipfiusconfpeftu ad iracundiam. Quæimpudentia,cumamp;d h s temporibus fit uulgaris,ôd folennis,fieri non poteft, ut diu im/ punis euadat.

Sacrificant in hortis.lufsi cos facrificare in loco propiciatórii, in 4* templo.Sed ipfi,contempto uerbomco, inftituuntfacrificia in hor tis,cxiftimantes,q? cum ipfis amœnitas hortorum placcat,mihi pla ceat ctiam facrificia in amœnis illis locis facta.Qtiafi uero ego ma/ gisrefpicerem externam illamfacrificicrum fpeciem, quam fidem amp;obedientiam. Nunquiduult Dominus ( inquitSamtiel )holo/ caufta 3^ uidtimas,amp; non potius,ut obediatur uoci DominiC'

Adolent thymiamata fuper lateres. Alq aliter interpretantur la tcrcs.Sed uidentur aræ eftc,non ex lapidibus,fecundum legem ,fed

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CK lateribiis contra leacm conftrudæ.

Habitant in fepulcris.Hæ funt Vigihg,ut uocant,mortüoriim# Ecquidjfi ludæi religionis gratia.habitauerint in monumcris mor 'tuorum,ut fœditate liabitaculi uel fanditatem fuam oftcn{arêt,ucl peccata fua coram Deo expiarent Z AJfj fentiunt quofdam ad mor/ tuorum fepulcra fccefsiflè, ut mortuos ibi confulcrent»

■ Dormiunt in delubris deor um. Hebreus ficlegit, Pernodat irt dcCertiSfAut fpelunds. Qualcm uitam duxeruntetiam Eremitæ itl ChridjaniCmo.EtG autemper fe luxta refert fiuc jndefcrto,(ïuein frequenti urbehabites, tamctiabominandarcligio eft,fi ex habita/ tione in defei co facias fingidarcm Dei cultum, quo expies peccata .tua,amp; merearis cccleftem beatitudinem,

hoceft,uefcunturabisinlcge prohibitis,amp;coquunc cffäscxfm/ mundis animahbus,in ollis ipforum. Etß enim reueJato Euange/ ho,reuelatactianïcftlibertascdendi quiequid natura non abhor/' ret: Puris enim omniapura,tamenincolumiadhuc ftatu RcipubJ Molaicæ,Pædagogia de difcrimine ciborum,qucmadmodumle/

dum eft. Accede ad te ,ne attingas me, quia fandifico te ( hoceft) Habetibituamconcionem. Apageamc» Nihil mihi opus cfttua dot^rina.Ego enim multo rediu8noui,quibus rebusaut facris paretur iufticia Sandïtas quam tu Jtac^ difcito tu a me pofius,quot; quam ego a te,ue( am fan(flificandi rationem.Hoceft ingenium hy , pocritarum. Non uolunt erudiri uerbo Domini, fed exifh'mant (e ex feipfis omnia,quæ ad falutem neceflaria funt,cognofcerc,amp;f per ficere pofTe. Ita^ excogitant, contempto uerbo Dei, uarios cultus Dei^quibus confidunt fe Deo tarn grata officia fàcere,ut netelt ha beat propter mérita eorum, non folum remittere peccata, uerut n^ ctiam collocare eos in ffirono cccleftis regni»

Sed quæ uidentur hypocritis facra Deo acceptifsima,ea funt co’ ram ipfo abominanda amp;nbsp;deteftanda,Quid itaî'An non faciut ea in honorem Deiç’Sic quidern praerexunt,fcd honorem Dei peruerfe interpretantur.Honor Dei effiobedire uerbo eius,amp; fequiprgfcrf ptuin regulam uerbiipfius. Honor Dei cft,agnofcere filiu IZiei, fernen Abrahæ,îefum Chriftum Dnm noft rum,ôlt;: credere,cp pro pter hunc folum alïèquamur benedidionem iufticiæ,falutis,amp;f ternæ uitæ.Iudæi autem,(equuntur, abiedo uerbo Dei, fua ipfo/ rum inftituta,8^ non agnofeunt filium Dei, expiationem peccatoße fuoi^,fed potius P££^^^‘^^otur condemn^t eum » Verumenim

COMMENT. IOAN, BRENT, .cj9 ucro,amp;^ri fortafsis Iudæi,qui fuerunt temponbus Chn'fti Aptv ftoloîç^éius,nonfacrilîcaueruntin hortis ,necadoleucruntthymià mata in lateribus,quêadmodum maiores eoi^,antc Babylonicâ ca? ptiuitatem fecerât, tn Pharifaicis amp;nbsp;Sadducf icis fuis fraditionibus no æquabant tm, ucrumetia fupc rabant matoi^t fuoi^ iinpictatê,» qua tmabfuitutrcfipifcerenr,8lt;^ fiJium Dei,uet^ Mcfsia,toc anms • antea promiflTum 8C cxpedatum copleclerentur, ut potius eu mor? te condenarent. Quare Propheta,in defcribenda impietatc ludæo rûjUtitur quidêuerbis fuo tcporc uGtatiß, fed his intelh'gitoia im/ pi’a facra,quibus amp;nbsp;lud^i fui tèpons,S^ poften' eoBi ufq^ ad CHnfti ApoftoloRïtêpora obnoxi) fuerüt, Itaqj per facnfidain hortis fuftitus in lateribus,pernoftationem in fpeluncis, efum carniü fuil lai^, alias impietates,quas Propheta ex^brat ludgis fui têporis^ intelligêda funt oïa illa,quoR2 Chriftus accufat ludæos fui tcpons apud b^t.ca.xv.xxi.xxih.amp;^ in alqsloris Euageliftant, Quid ergo repcndetur eis tanta impietateC'Sequitur.Ifti fumus erunt in tuz tore meo,ignis ardens totadie.hoceft,tanta ira inflamatus fum erz ga ipfos,ut abijcia cos in æternas tcncbras, èC in perpctuS igne.Ec cefcriptu cftcora me,lïuep(ftm iftius populi,fiue meu de abijricdo ifto populo inftitutü,ut nungpofsim obliuioni tradere. Non tacè bo,non coniuebo,nó difsimulabo,fcd redda et rétribua in finû co rum iniquitates ueftras,ói iniquicates patrum ueftroR^ fimul (diric Dns ) qui adoleuerunt contra legem meam,in montibus, aftece runt me facris fuis contumelia in collibus.Remctiar igitur Ôl repen dâ eis priftina fua opera,in ßnum eorum. Hæc eft abieiftio ôé exhç redatio ludcorum. Sicut aucElcftio Gentium infîgneeft exêplum gratuitæ clementigamp;! bonitatis Dei,ita Exhçredatio ludgorum ftu pendu eft excplum feueriiatis Dei, ludgi.n.fueruntelcdus Dei po pulus,quorunî cft,ut Paulus ait adoptio,gloria,teftamcta ,legis cô ftitutio,cultus,promifsiones, quorum funt patrcs,$lt; rj, ex quibus cft Chriftus,quantû attinet ad carne. Et tn cum impie agerent,abz iefti exhgredaci funt ab oïbus cceleftibusîbonis.Gum igitur De us tanta eft feueritate erga impios^ut ne cognatis quidc unigeniti fi lij fui pcpercerit,quSalienis amp;extraneisin impietate ambulanti«' bus parcerctÇ'Sed fi tam dura eft,inquies,feucritas Dei,quis,obfe/ croXperabitfalutemCSumusenim omnes natura impq, amp;nbsp;non eft qui fariatbonum,non eft uG^ ad unum. Hic ergo obferua mihi ue ram caufam,curludaci finta Deo exhæredati.Etfi enim mulfama? gni amp;nbsp;grauia peccata tam aduerfus primam Dccalogi tabulam quamaduerfus fecundam commiferunt,8dmeritifueruntfccleri/ bus fuis extrema Slt; æternafupplicia, nondum tarnen de falute eo? tum omnino adlum erat , Patebat enim eis adhuc rcceptus adl

~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;SS 4

,040 IN CAPVT LXV. ESAIAE pœnitcntiam,ÔC ad filium Dei,peccatorum cypiaforcm.Poftquam autcmeoimpudenciæperucnerunt,utnon folumnullam agerent dehdoriim fuorum pœnitenti'am,uerumenamabfjcerent ÔC con/ demnarentfiliumDei,acperfequerenturEuangclion eius extrez mo odio,ibi turn expedrjt Deus feueritatem fuam, SC exhaeredauiC cos,non quis peccauei ant,cffi etiam propter pda meruerantexhæ redationê,fcd quia fucrunt impœnitcntes,amp;: Chrjfti filrj Dei, pec/ • catorum expiatoris perfecutores, Hæc eft condemnatio, fnquic loz annes, quod Lux uenit in mundum, amp;nbsp;dilexerunt homines magis tcnebrasquamluccm»Quareamp;fiomnesimpietate 8^ peccatisnoz ft ns meriti fumus feueritatem Dei, 8é exhæredationem c cœleftiz bus bonis,tarnen fi egerimus pœnitentiam,amp;: agnouerimus filium Dei per fidem, non iudicat Deus amplius de nobis fecudum fuam feuentatcm,fed fecundum fuam immenfam mifcricordiam,quippc quod fic dilexit mundum,ut unigenitum fuum filium caret, ut om nis,qui credit in cum nonpcreat,ied habeata?te\'nam uitam»

Dcinde,eft Sd hoc diuinae feueritatis,quod diot fe rependerc îu dæis non fuas tantum ipforum,fed etiam patrum iuorum iniquita tcs.Hocenim illud eft,quod in Decalogo dicitur: Vifitansiniqui tatempatrum in filios,in tertiam amp;nbsp;quartam gcneratione.Ec c|uod Chriftusaic : Veniat fupcr uosomnisfanguis iuftus,quieftufus eft fuper ten'am,a fanguine Abel iufti,ufi^ fanguinem Zachaz næamp;'c. Hoc idcirco nobis cognofeedum proponitur,utdifcamus nmorem Dei,0i in têporc ab impictate amp;nbsp;fceleribus refipifeamus, NaiT. fi impictatemamp;f fcelcra maiorum noftrorum imitari perrexc r jnus,non fimplidter peccamus,nec fimpliciter punicrnur,fed fàci mus nos participes omnium impietatum amp;nbsp;fcelerum,que ab initio orbis defignatafunt» Quidî' Non feres cöram tribunal! Dei tua i/ pfius propria peccata,Sd ferres etiam aliéna, amp;nbsp;tam innumcràcTiz me igitur Dominum,8d age pocnitentiam, dum licet,ut amp;nbsp;(alutem coniequaris dum libet » Sed nec hoc ofeitanter prætercundum eft» quod dicitrSupcr coIles exprobraueruf mihi, uel ficut fignificacius transfertur,ln collibus contumelia me affccerunt.Iudæi ^nim feccz runt muka facra in collibus,idq^ non in honorem idolorum,fcd uc ri Dni Dei noftri, ficut ipfi iadabant. EttnfiliusDeihoclocoaf/ fi'rmat,fe his facris,non honore,fed côtumeliaaffèdum cfte,Quid itaCquia bæc facra non fiebant ex fide, fed contra fidem.Primû cm prohibita erant uerbo Dnùdeindc cultorcs hoRt (acroRt trasferrez bantmaieftatem fill) Dei,in facra fua.Sentiebant.n.fe merito hoRz fav roi^ expiarc plt;f fâ fua,Ô^ placarc ira Dci,quæ maieftas ad folu fiz îiù Dei pcrcinct. Quarchec facra no fucrût honor,fcdcontumeha DchEx q ludicandu eft de uniucrfisfacris hypocritaR’,amp;: hoim im pœnitentium»

COMMENT. IOAN. BRENT, .04. pociutentium.Nihil eiiiin prodclî pr jetextus glarisc nominis Dei. Deus non refpicit in facris fpeciem operis,aut fententiam humani cordisjfed refpicit fuainucrbum,fuuni filium,0d fidemcultoris.Si in facra uelab ipfo præcepta,uel a nobis inftituta transfertur mase/ ftas foil filio fuo debita.ut non pofTunc ex uera tide ficri,ita funt co (umeliofa in Deutn, S^aboininanda coram co. Quarc abrjeiamus impiam hypocrifin,amp; difcamiis ueram fidem in filui Dei, ut amp;nbsp;ue/ ra facra faccre queamus,

Si ludæi abi}cientur,ô^ exhæredabuntur a Domino, quid ergo fiel; Num fic omnes abijcientur, ut nc unus qufdemaut alter fakv lem conlequaturCDe hacre concionatur nunc Propheta, docet, q, nbsp;nbsp;multitudo ludæorum excæcabitur, exheredabitur,tameii

rcliqui efaluæ fiant.Nam, hie de falutereliquiarû concionetur, ' baud obfeure exponit Paul'is,qui ad Romanos (cribensjiunc locu Prophetae imicatur. Poftq enimrccitailet,quod fupra diiflum eft. Expand! manus meas tota die ad populum rebellem,ec expofuiflet de abiedione Iudæoi^,mox fubi)ót. Dico igitur.Num repulit De us populum fuum Abfit.Nam amp;tgo Ifraelita fum,ex feminc Az brahæô^c. Etftatim.Sic SC hoc tepore, reliquiæfecundum eletflio nemgratiæfuerunt. Hoc plane illud eft,quod in hoc loco Prophc/* ta concionatur. Abijeietur quidêamp; exhæredabuntur IfraclirpzSed quemadmodum G in uaftataab boftibus aut fens uinea, aiit in exet Gone uineæ fterilis,reliquus adhuc Gt botrus unus aut alter mufto plenus,non abr)citur,autcontenitur hiebotrus, fed diligenter con feruatur,ne difsipetur,ne pedibus coculcetur, Si agnofcittir clemê tia,acbenediclio Dei,3i aguntur ei gratie, cp in tanta pauperie uel falfem paucos botros integros feruarit.’ita Getquoqj in abiedione Ifraelitat^. Magna quidem amp;nbsp;horribilis cccitas irruet in uniuerfain gentem Ifraelitica,^ tn feruabuntur nonnulli diuina dementia,nc Una cum alijs pereat.Sicfacia,inquit Dns,prôpter feruos mcos, nc totum difperdam.EtG multitudo ludæor?: périt, habeo tn inter lu/ dæos,adhuc quofdam feruos,quos côferuabo, ne una cum impies abrjciantur.Hi ferui funt Zacharias,Elizabeth,Simeon,Anna,Pa ftoresjlofeph. Maria, Apoftoli,difcipuli, amp;nbsp;qui ex ludæisconuer G funt in die Pentecoftes, Slt; poftea, ad Ghnftum Dominum no/ ftBt.Dequibus in Propheta fequitur.Educâ,inquitDns,dc Iacob lemen,amp; de luda pofsidentè montes meos. Eli^a quidem Getes in, pooulû meû, non tn Gc abrjcia Ifraelitas,ut nullû ex ipGs confer uê, fed feligâmihi aliquot ex Iacob,Si luda, q una cû Gctibushgredita but raontananiea,hoc eft,fruentur bhGcijs niels,quæ conferam in

104« IN CAPVT LXV» ESAIAE mramEcclefîam.Diligenterautem confiderandum eft,qtioddîd/ rur,pancos piosliidæos,nonabr)ci propter multos impios: ficuC nccin exciGcne fterihsuineæ pauci botri mufio picni, concul/ cantur pedibus,propter rch’quas infrugiferas uites.Sunceni'm,qu» cum uideât uniucrfum uulgum impi'etan,ebrictan,impudiatiæ,8^ aiqs fcckribus operam dare,cxiftimant fc paucifsimos,inter tof im pjos ebriOs, nihil fua pietatc ac uitæ honcftate coram Deo efïê/ duros,nec ahquam imminentium fuppliciorum mitigationcm auÉ rcmifsionem impetraturos » Italt;^ fedantur amp;nbsp;ipfi^dcferto pietatis ftudio,exempla uuJgi, amp;nbsp;ne foil uideantur faperc,uifitant una cum aiqs impia facra,una hcnuatur,amp; prædantunMonemur igitur hoc locOjUt nos, quamuis paucifsimi, non abfjci'amus ftudium uerg pic tads propter multos impios, fceleratos^Si enim non potcs defigt;* nitum fupplicium impforum omnino tollere, aut mitigarcjóif uni/ uerfam gentem fcruarc,certc mitigabis ucl foli tibi fupphcium,ÔC conferuabis teipfum.Si fuerint,inquic Ezechiel,tres uiri ifti in mc dio eius, Noe, Daniel amp;nbsp;lob, ipfi iufticia fua liberabunt animat fuas amp;c,

Dixit filius Dei Gentes in populum Dei ehgendas,lfraelitas au tem ,abncicndos quidem,rcliqpias tarne feruandas. Nunc igitur m cipicexponerepcr antithefin,ex una quidem parte, quas benedi/ lt;rtiones,amp;quæ beneficia collaturus fit in Ecclefiam fuam,(amex ludeis, quam ex gentibus colletflamtcx altera autem parte,qu»“ m® leditfliones, amp;iquæ fupplicia maneant Impios, fiue ludacos fiuc Gentes ♦ Deus enim non eft refpedor perfonarum ♦ Vcntui a eit, inquitPauluSjindignatio 0^ ira ,afflidio anxietasaduerfus O/ M M E M animam hominis perpetranfis malum, ludæiprimum,’ fimulS^Græci,Gloriaucroöchonor,amp;ipax OMNI operanti bon um, ludaeo primum, fimul amp;nbsp;G R Æ C O ♦ Non eil enim per fonarum refpedus apud Deum. Audiamus j'gitur Prophetica® antithefes,

Eieéii mei hîereditabunt earn, uidclicet Zi'onem, feu monfehi Zion, Sc Serui mei habitabuntibi, Eterunt Campeftria (proqutï hebreus habct,Saron,qui locus præbuic pafcua ärmentisDauId,/^ Paralip, iiigefimofepdmo. jincaulasgregum : SC. uallis Achor, ( de qua uaflc fcribitur lofu^feptimo, SC Ofeæfecundo ) in cubile armentorum populo meo, qui requifierunt me . Dubium non ell, e fuperioribus quin hie Bat lermo de Ecclefia , quæ pec Euangelion e ludæis amp;nbsp;Gentibus colligenda erat. Hæc Ecclez ha uocatur ElediSerui filij D E I,Jcredentes uidclicet in ßliiim

COMMENT, IOAN. BRÉNT. 40 41 Dc/,pcr Euangdjon.Prômittitur ergo huicExdenæ,quo3 habûa tura fit in monte Zion, q» pofiefTura duo pafeuofa Joca, Saron, amp;nbsp;uallem Achor,pro gregibus amp;nbsp;armentis fuis. Mantfcftum ante eft,quod fieri non po[sit,ut uniuerfa Eccicfia habitée corporaliter in Hicrufalem in monte Zión.Etqtiam coclcftcm falutem acFce Iititatem,adquamfolamnobisafpiranduin eft,afteret Ecdefiæ,e/ tiamfi oues amp;nbsp;boucs eius habeant paCcua ualde pinguia Num fa/ lusciusconftatfalutcouium Si. bourn Ç'Qiinrehæcbeneficia non fuut intelligcnda iuxtarationem bonorum terreniregm,fcd iuxfa rationem bonorum regn 1 Chrifti,quod eft fpirituale bi coelcftc,ui delicet,quod reuelato Éuâgelio,non carnales, fed fpiritualesifrae litXjCoiledi per Euangelion ex ludxis Si gentibus,habeantur pro ucra Zione.fcuBcdefia filij Dei,Sx^quodtnhacEcdcfia pinguifst ma fintpafcua ,prædicatio uidelicet Euangelrj ,quod eft potentia Dei ad falutem omni crcdenti.De quibus pafeuis concionatur fili/ us Deietiamin Ezechiele. Congregabo inquicns,oues meas de terris, Si inducam eas in terram fuam,etpafcam eas in montibus If/ rael,in riuis, Si in cunftisfedibus terrapin pafeuis uberrimis paf/ cameas Sic. EthæcquidemdeeIc!ftisamp;feruis,hoceft,deEcdefia piorum.Qnid autem fi'etdeabiedis, Si impij'i'iEt uos,inquit,qui dereliquiftis Dominum, qùi obliti eftis montci n fanftum meum, qui ponitis fortunæ menfam, Si libatis fupcr earn. I’ro hoc : Qui ponitisfortunæ Sic, hchrxiisitaJegit : Qui adornafis menfam jpfi Gad,amp;confccratisLibamenipfi Meni.Quid uero fignificent hoc loco Gad amp;nbsp;Meniuariaeftinterpretumfententia. Nam Gad exiftimant alij efte loucm, alt) Fortiinam, Alq iMartcm, Meni au/ tern fentiunt all) efte Planetas,alij Mercurium, a numerando uide/ licet, nbsp;nbsp;nbsp;Mapah enim fignificat Numerate, Vnde 5^ Miriam de/

feendereputarit. Quicquid autem hæcduouocabula fignificent,' certeredtantur hicea facra »quorum nominibus fignificantur im/ pietas Si Idolatria,quibus ludaei Si Gentes ita dederunt opcram,ut præ ipfis Chriftum filium Dei abiecerint. Si condemnauerint,' Nam quod Pharifrus fecitoperibus fuarum tradirionum, hoc fc/ cit Ethnicus facrificio fuo, quod obtuht loui aut Mercurio. Bt quod Ethnicus facrificio fuo fedt ,hoc idem fecit Pharifæus cultu fuarum traditionum. Vtrobiqgt; eadem erat impietas, Stfi fpecies 0/ perum eratdiuerfa. Quid ergo fiet hominibus tarn iinpijs, SC tam deploratæcæcitatisC'Numerabo uos,inquit,ad gladium.Dixit,im pios hbarc Meni,hoc eft, Deo Numeroruni, feu Mercatorum.Ex cipitigitur hoc uocabulum,8C dicit: Quia uos libatis Meni , uej Numeratori, idcirco Manithi, hoc eft, numerabo uos ad gla/ idiuai, Si corructis omnes cæde,prôpterca quod cum uocarem

IIOS Euangelio meo,non refpondiftis,noin obedi)fti's,amp;f cum loque rer,cum adnuncj'arcm uobis Euangclion rneum,non uoluiftis audi 1 e,Sed perrexîftis facere malum coram mt: ]mpudenter,amp; fufcepi/ ftis ea facïenda,quæ ego deteftabar abomtnabar, Habes iterum, quæfitpræcipua caula abiediom'samp; condemnatiom's impiorurn Iudæo'rum,amp; fceleratarumgcnrium.Sacrifiicauerunt quidem Gad, 8^ Libaucrunt Meni,nondum tarnen defpei'atum erat de falute eö/ rum,Si emm obedrjflcnt Euangelio per fidcm,amp; agnouiflent filiû : Deijomnes illæ impietates fuiftent remiflæ^Poftquam autem non folum impia fecerunt,fed eciam Euangclion Chritti audire nolue/ runt,amp; Chriftum aut abiecerunt, aut confempferunt,turn demum tradm funt æternæ damnationi,Quare ÔCfî fumma opera dâda eii^ nepeccemuSjiamen liquidem peccauimus, non eft cumulandurq peccatum peccato,utfàftidiamus Euangclion Chrifti,fed agnofc^ dum eft Euangelion,ut accepto Chrifto per fidem, accipiatpusetlä 1 emifsionem peccatitS^ luftificemur coram Dno nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noftro»

Alia antithefis, Etfi autem hæc de efu öf pofu piorum, acde egt;* furie amp;nbsp;fîti impiorum,poflunt intelligi dcdonis corporahbus, uP delicet q? filius Dei efticiat, uf pi) eciam in media rerûpenuria fufß cientem nabeant ui(ftum 0^ amiftumjifcut apud Matthäum dicijur, Primum quærite regnum Dei,St iufticiam eius, Sgt;i. hæc ómnia adij cicptur uobis,Ec PaulusiIS^ihil habences amp;nbsp;omnia pofsidentesjm jyj autem, ctiam in medijs diuitrjs,S^in omni rerum abundantia,ft 1^ egeni Sc pauperes uidcantur, Äli),inquit Salomon,rapiuntnon fua,amp;femper in egeftate fun^ .,Ec in Pfalmo : Diuites eguerunt öi cfurierunt,tarnen quia tradatur hic deregno Chrifti, quod eft fpi rituale, hæc quoqi præcipue de donis fpiritualibus intelligenda funt.Edunt em bibunt pij,quia donatur eis Chriftus filius Dei, uha cum omnibus bonis fuis, ut cum ipfum fide accipiunt, habeîc cibum poturn conferuantemipfos adæternam uitam, Vndea«* pud loannem dicit Chriftus, Ego fum pains uiuus,qui de ccelo de/' fcendi,(i quis ederit ex hoc pane,uiuet inæternum,Et mpx.Qui e/ dit meam carnem bibit meum fanguinem,habet uitam cternam. Et iterum t Quifquis biberit ck aqua,quam ego dabo ej,pqn fitiec inæternum nbsp;nbsp;nbsp;Impij autem,fiue inter îudapos,fiuç intçr^entes,çx

furient 8^ fitient,quia cum contemnunt ^uâgçlion Chrifti,8lt; abij/ aunt Chriftum,non habent nec cibum necplotunl, quo pofsint a J lieram Sf cceleftem uitam conferuari,fed necefte habent ea famç amp;nbsp;f|ti perire, de qua in Amos : Ecce dies uemcnt, dicit Dominus, 8C mittamfamem in terram,nonjamcm panis,ne(Ç fi'tim aquæ ,fed au t|iendi uerbum Domini* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b

Ecce fcrui mci lætabuntur,amp; uös cofundemini.Ecce feriii mei lau dabut Sed quidC Cum pq uarqs afflidionibus in hoc feculo ob/ ruantur,8^ impfj omni gencrc foch'citati's fruantur, qui's illis mœfti/ or ac ürin:ior,his autem ledor et alacrior uidcturCLoquj tur ergo hic, non de carnisjed de fpiritus gaudio,atlt;^ tnftida.Prj enim, amp;:fi car/ ne affliguntur, tarnen qui'a habent pacem confciêtiæ per Icfum Chri Rumdctantur Temper in Domino,quod utcunc^ res in hoc feculo ca dat,certi fint,politeuma fuüefle in coelis, cx quo amp;nbsp;feruatorem Do/ minum lefum Chriftum expedat, qui fransfigurabic humile corpus noftrum,uc conforme reddat corpori fuo gloriofo amp;^c. Impij aut 8^fi carne plurimum lætantur iubilanc, tarnen quiarepofita eft eis æ/ terna internecio -, quse fuo tempore reuclabitur in ipfis,recondi/ tus etiam eft in latebris cordium ipforum gternus dolor amp;nbsp;ululatus»?

Eft amp;nbsp;hæc Antithefis nominis piorum amp;nbsp;impiorum ♦ Nomen é/ 4-nim impiorum erit pijs execrabile, própterea quod Dominus Deus afficiat eos probrofa morte»Pq autem uocabuntur alio nomine* Etfi uero EcclefiaChriftihabetnunc aliud 8^ nouum nomcn:Non enim uocamur amplius uel ludci uel Ethnici,fed Chriftiani»Ec inter Chri ftianos nomina ludeoruni amp;nbsp;Ethnicorum tarn cxecrabilia habentur, ut fi quisuelit fignificare alicuius rei internecionê,dicerc foIeatzHgc nbsp;nbsp;nbsp;tjT Wt

res tamperdita eft,quam perdita eft anima lud^htamen exiftimo hic (ortn/alö more Hebræo,per nomina magis res ipfas,quam uocabula ßgnifica nbsp;nbsp;nbsp;3^

ri,ut fit fenfus.Longe aliter res fefe cum Ecdeßa mea habebit,^ ha (ftenus fefe cum Iudæis'amp; Ethnicis habuit» Nam ludaei uifi fuerunC populus a Deo elclt;ftus amp;nbsp;Sancftus* Ethnici habiti funt pro uiris po/ tentifsimisamp;fapientifsimis* Nuncautem, poftquamreuelabitur amp;nbsp;diuulgabitur Euangelion, 8^ congregabitur Ecclefia ex ludæis 8^ EthniciSjimpqludæierunt abiedi amp;nbsp;execrabiles cum omnibus re/ bus fuis. Et imprj Ethnici,qui non conuertuntur ad Chriftum,iudi/ cabuntur loge omnium ftultifsimi* Vera autem Ecclefia pofsidebit in Chrifto Domino fuoSan(ftitatem,potentiam,8lt;^fapientiam,Præ dicamus,inquit Paulus,Chriftum crucifixum,Iudæis quidem offen diculum , Græcisuero ftulticiam ,fed qfdemuocatis ludæis pariter amp;nbsp;Græcis,Dei pótentiam,8^ Dei fapientiam.Et iterumffefus Chri/ ftus facftus eft nobis fapientia a Deo,Iufticia,San(ftificatió,8^ redem ptio ♦ Hæc funt illa alia nomina, quæ nunc Ecclefiæ tribûuntur, 8C quibusres nouæaccœleftes explicantur*

c€t fe in terra,bcnedicct fe in Deo uero.Ec Qui lurauerit in terra,iura bit in Deo ucro.Cum autem filius Dci cceperit fupra,per antithefes ' com memorare beneficia piorum,amp; fupplicia impiorum,pergit nuc, omifsis impijsjbona piorum profequi, ut uera Ecclefia,amp;fi' cruce in hoc feculo premitur»tarnen intuens in has promifsiones, admonea/ tur fuæ fœlicitatis,quam habet in Chrifto repofitam,ö^ quæ fuo tê/ pore cercifsime reuelabitun Nunc filtj Dei,inquit loanncs, fumus,' amp;nbsp;nondum apparuit,quid füturi fumus » Scimus autem, quoniam fi apparueritjfimiles ei erimus,quoniä uidebimus eum ficuti eft.Äu/ diamus igitur qug bona filius Dei de Ecclefia fua commemoret.Qui benedicet fe in terra,benedicet fe in Deo uero ♦ Terra haec, eft terra Zionis,locus Ecclefiæ,imo Ecclefia ip(a» In hac enim uera eft bene/ di(ftio,quam afïèrt,non ab Idolis,non a Magis amp;nbsp;ineâtatoribus, fed a Deo uero,qui eft lefus Chriftus DominusnoftenNam ali^gêtes,' fiue ludæijfiue Ethnici,fi quando cupiunt benedidionem,aufîalutê

. Uel cOrporiSjUel animæ,propcrant ad idola,ad commeticiafua facra^ ad augur es,ad Magos,ad foitiniatores,ad Py thones, fed no aflequu tur earn ♦ V era autem Ecdefia, benedidiionis cupida,bencdicit fe in uero Deojhoc eft,côuertit fe ad uerum Deumjefum Chriftum Do minum noftR2 ♦ Hie enim eft fuper omnia Deus bndi(ftus in feculä, R0W.9. ut Paulus aiuEt hie eft uerus Deus,0^ uita gterna,utIoannesait.Dc hoc ad Abrahamum dicitur; In femine tuo benedicentur omnes gen tes.AdhuncremittitauditoresfuosMofes, IPSVM, inquiens, audies » Quare fi quando uera Ecclefia defiderat benedidionem uel remifsionis peccatorum,uel iufticiæ,uel liberatiônis ex aduerfis,uel æternæ uitæ,ac falutis,non alio fe confert,quam ad hunc uerum De um,amp; benedidum fernen Abrahæ ,e quo etiam uero Deo, amp;nbsp;uero homine confequitur omnem fuam benedidioncm.

Et additur hie; Qui iurauerit interra,iurabitin Deo uero. In Exo Ejfoiv, dicitur : Per nomen externorum Deorum non iurabitis . Et in Deutero, e. Deuterono. Dominum Deumtuumtimebis , amp;nbsp;per nomen illius iurabis.Hoc autem’uere, in uera Ecclefia Domini obferuatur. Iura/ re enim non in externis dijs,fed in Deo uero,hoc loco, eft folum ue/ rum Deum colere, amp;nbsp;non alienos Deos. Ecclefia igitur Domini per Euangelion ex ludæis amp;nbsp;Gentibus cone(fta,non agnofeit alium De/ um,præter lefum Chriftum Dominum noftr um. Agnofeit quidem indiuinitate etiam alias duas perfonas, Patrem amp;nbsp;fpiritum San/ dum, non agnofeit autem alium Deum,præter Chriftum uerum Sd unigenitum filium Dei. Et fieri folet, ut 8^ in Ecclefia,poft diuulga/ turn Euangelion, inftituantur idola amp;nbsp;impia facra, fed quemadmo/ dum ohm fub cultu Baal conferuata funt filtern milia uirorum, qui non curuauerunc genua fua ante Baal,ita uera Ecçlefîa fpiritufando ficcon

COMMENT» IOAN. BRENT» .04^ ßc conferuatur, utamp;fi aliquoties una cum alqs erret,tarnen errorem uel tandem agnofeat, di. omnem impietatcm detcftetur,ac Chriftum folum uerum Deum , Seriiatorem fuum ueneretur, Ones meæ, inquit»uocem meam audiunC,amp; ego cognolco eas,ôé fequuntur me j amp;nbsp;ego uitam aeternam do eis, nec peribunt i'næ£erniim,nec rapier as quifquam de manu mea,

Aliud bonum, qüod in uera cft Eeclefia. Priores angurtiaî ueni? uilt in obliuionem,8^ ita abfcôduntur,aut abfprbentur,utetiam co/ ram mcis,inquit filius Dei,oculis non ampliusappareanc.Etfi auteni Ecclefia prefià eft magnis anguftrjs in Ægyptiacaferuitute,amp;po/ ftea a ^nitimis Gentibus, tarnen de bis anguftijs non fitnunepro/ prie fermOjfed de artguftqs,qug ueniunt ex peccato,ex morte, amp;nbsp;do loribus inferni » HæTunt antiquæ anguftiæ,quæ iam inde a condi/ to orbe irruerunt in humanum genus » Sed bene mine habet. Poft/ quam uenic Chriftus, Äfcollegitper Euangelion Eccleiiam fuam ex ludæis 3^ Geatibus,omnes dlaé antiquæ amp;nbsp;priores anguftiæ ita fub latæ (unt,ut inoculis humanis uideanturadhucdominari,tarne in oculis Dei ne ueftigium quidem earum appareat » Chriftus cnim expiauit peccatum, 3^ uicit mortem,ac triumphauit de doloribus in/ ferni, ut Eccleiia eius,quæ in ipfurn credit,habeatur coramipfo San 0:a,amp; coferiietur in morce,ac eripiatur e doloribus inferni,ö^ tranf/ feratur ad æterna cœleftis regni gaudia, Quare,eum antique illæ art guftiæ impetum in nos faciût, cogitemus eas non eftè rei ueritatem, fedeûanida tantum fpedra, quæcum filius Dei obliüioni tradide/ rit amp;nbsp;ab oculis fuis abfconderit, adeoque e medio fuftulerit,fieri no poteftjUt etia in eo, qui fadus eft per fidem membrum Chrifti diü hærere,amp; perdurare queânt»

Etfidubiumnoneft , quin in nouifsimo huius feculi die, ccelfy iuxta fencentiam Pétri, procellæ in moremtranfiturifint, amp;ele/ menta æftuantia foluantur, terraque, amp;nbsp;quæ in ca funt opera, exu/ rantur,acexpéc£emus, iuxtapromiftum DEI, ccelosnouos,ac terram nouam, in quibus iufticia inhabitat, tarnen fentiendum eft, quod etiam in die Pentecoftes , quo Spiritusfandus miflus eft A/ poftolis, nouicœli, ôd noua terra fuo modo creata fint, Scin Ec/ défia femper perdurent, donee in extremo die omnia, etiam extrin/ lecus renouentur. Vêtus enim amp;nbsp;obfcurum cœlum , uetus ac fterilis terra nobis uidentur, cum grauati onere peccati, amp;nbsp;exterri/ tiiudicio eius incedimus triftes , metuentes mortem ôfinfernum*

»04S IN CAPVT LXW. ESAIAE ê^utMoCesai't , tirnemusdieacnode,ncccredimusuitænoftrse^ Nam qui alTedi funt, ijs ccelum tam obfcurum uidetur,ôuam oJirrt erat,cum ab initio f aiebræ adhuc erant fuper fticiem abyfsi ♦ Vid«/ tur amp;nbsp;terra tam informis ,quam turn erat, cum nondum fait plantis ucftita^Ec tale uetus ccelum, ac tab’s uetus terra fcmpcr ita, iam inde ab Adamo ex Paradifo expulfo, ufque ad Chriftum, in eorum ap/ paruit ocub's, qui fuerunt propter peccata terroribus mortis amp;nbsp;in/ fcrniconcufsi» PoftquamautemuenitChriftus , amp;^expiauitpecca/ turn, ac mifit Ecclefiæ fuæ Spiritumfandum ibi turn uetera prætc/ rieruntjôdnoua fadafuntomnia» Videmihi,exempb gratia. Pc/ trum. HiCjCum exiret, poft abnegationem Chrifti, ex atrio Pontifi/ cis, an non uifus eft Obi uiderc extremas in cœîo Sii tcirra tenebras^ quales olim in initio creationis fuerunt C Sedcum poftea exiret, ac/ ceptoSpiritufando,eccenacuIo in die Pentecoftes, Stfufeiperet concionem de Chrifto^habendam ,^n non uifa ei fuerunt omnia tam in ccelo,quam in terra renouata efle De tali ergo renouafio/ necœbamp;terræloquiturFibus Dei hoc Propheta? loco, cum aitt Bcce, ego creo cœlos nouos, amp;nbsp;terram nouam. Quomodo autem hoc fiet C Non erunt {inquit ) in memoria priora, 6^ non afeendent fuper cor»

HadenusafftidifuiftismâgnisÔ^grauibusadueriîs » Peccafuni incufsit uobis hadenus tantum timorem amp;nbsp;tremorem 5 ut ad mortis Sdinferni mentionem tota mente cohorrueritis » Nunc autem tanta erit fœlicitas temporum,ucnon memineritis amplius ueterum affli/ dionumamp;dolorum,neceorumunquam uobisin mentem ueniet»' Expiato em peccato,amp; uida morte, atep extindo inferni igrte »quid eft,quod deincepsmefueretisC Quin potius gaudebitis exultabi/ tis perpetuo in his,quæ ego creo» Oirinia, quæ ego creaui,fiue cœ/ Jum fiue terra,uidebantur uobis præ mœfticia cordis ueftri nbsp;nbsp;præ

metu mortis amp;nbsp;inferni,inueterata,amp; obtenebrata. Ec quia animus e/ rat plenus trifticiae doloris nihil uobis iucundum amp;nbsp;deledabilc erat,nee in c(xlo,necin terra» Nunc uero, poftquam animus impie/ tus eft per Euangelion, æterno gaudio, amp;nbsp;perfufus eft coelefti læti/ cia,omnia erunt uobis noua,iucunda, SC deledabilia » Quod cum i/ tafeinEcclefia amp;nbsp;in regno Chrifti habet, quid trifticia affedi, amp;nbsp;mortis ac inferni horrore concufsi faciamus Non hoc nobis agen/ dum eftjUtquæramusterrenamIæticiam, amp;nbsp;humanas confolatio/ nes»Hsc cnim, ut non uere animum exhilarant, ita non afferunt fir/ mumamp;ftabilegaudiumtfedinhoc ftudium nobis incumbendum cft,utconferamus nos in ueram Ecclefiam,8d in regnum Chrifti» Ibi enim inueniemus eas confolationesjquæ afferunt amp;ternum gaudiîï, redduntnobis iiouum ccelum, dC nouam tertîBn, ac omnia in cis grata

grata amp;nbsp;!ucunda.Cætcrum,ad confcrendum te in Ecclefiam amp;nbsp;re^ gnum Chrifti,non eft opus, ut properes ad externam urbem Hie rufalem aut Romam.nec ut accédas ad ftcrißeia Miflarum,quæ fo lent pro peccatis uiuorum èC mortuoR2 ofterri, aut adKoivóÊi« Mo^ nachorum,Sic enim magis ab Ecclefia recedis, quam ad earn acce* dis. Sed audienduin eft Euangelion Domini noftri lefu Chrifti, fiCcredendumeft.agnitispeccatiSjinlefumChriftum, quod ipfe fit propiciatio pro peccatis noftris. Hoc fi fecerimus, datur nobis fpiritus fan(ftus,qui non folum affert pacem confeientiæ, codc^ ftegaudium animi, uerum etiam accendit corda noftra , utfe* rio deteftemur peccata , ÔC in operibus iufticiæ ambule^ naus *

CIVIA ECCE EGO CREO HIERV^ SALEM , EXVLTATIONEM , ET POgt; PVLVM EIVS GAVDiVM Scc,

Filius Dei créât per Euangelion fuum, non iolum nouos COC* Ios,amp; nouam terram,led etiam nouam urbem Hierufalem Sicut ÔC in Apocalypfi dicitur. Vidi lantftam ciuitatem Hierufalem no^» uam delcendentem de ccclo,a Deo paratam, ficut Sponfam orna^ tamuirofuo. Vetusenim Hierufalem,eaurbscft,quanecDeus, nec ciues eius dele(ftari,Só gaudio afhei poterant. Vidit enim De^* us ciues 0^ incolas eius urbis, dC ecce omnes erant natura peccato^ res, omnes declinauerant, non erat, qui faceret bonum, neunus quidem, Quomodo igitur potuiflet Deus, qui odio habetpecca^ tum amp;nbsp;iniquitatem, ea deledtari, amp;nbsp;in ea exultare Ciues autem incolæ eius urbis,quia erant peccatores, necefle habuerunt mul tas affliótiones propter peccata fufterre , amp;nbsp;admentionemmor^ tis ac inferni cohorrelcere. Et quia in ea urbe omnino moriendum erat, audita fuit ibi uox fletus amp;nbsp;clamoris. Qtiare, etfi potuit ali^ • quoiies in ea urbe carnalegaudium, amp;nbsp;mundana exultatio fieri, tarnen quia moriendum , ôô ad infernum defeendendum erat, nunquam potuit uerum ac firmum gaudium concipi. Nunc au^ temcreo, inquic filius Dei, Hierufalemexultationem ,amp;popu^ lum eius gaudium. Nunc creo nouam Hierulalem, in qua 8d ego exultem, amp;ciueseiusitaexhilarentur, utineanunquamamplius audiatur uoxfletus amp;clamoris feu eiulatus. Hæcnoua urbs Hie^ rufalem eft uera Ecclefia Domininoftri lefu Chrifti.Creaturau^’ tern per Euangelion, quodinitio reuelatum amp;nbsp;confirmatum eft iTijfloSpiritufanclo, in urbe Hierufalem, nbsp;nbsp;exeoloco diuulga^

turn in totum orbem terræ. Vidcamuscrgo,quomodo hæc noua Hierufalem fiat exultatio amp;nbsp;gaudium, Sc quomodo aboleaturin ^5 uox fletus amp;nbsp;eiulatus. Nam uera propria omnis mœfticiæ fletus caufa eft P E C C A T V M. Ex hoc enim ortæ funt afflidiones tarn corporales, quam Ipirituales . Ex hoc orta eft

joço I N CAP VT LXV. ES AI AS mors.Ex hoc fuccenfusamp;^inflamrnatuseft ignis Werni, Ex hoc orta cft perpciuadamnaiio quemadmodum Genefis, amp;rpoftea ;ts. Deuîcronomsum teftificantur. Quæ a utero potcRibi efic exulta^ tJo,quodgaudäuiT),ubi funtafflidtoncs,raors,infctnus amp;nbsp;perpe^ îuadamnado nbsp;nbsp;Quareubipeccatumeft ,ibiornni'sfitmoefticia,

iè{Tjpjlt;crnusdu!atus,neccfic eft. Euangefionautcmadnunciat . amp;:pron3initomnibuscredentibusin CHkISTVM, ueramSC certamremifsionern pgt;cccan propter CHRISTVM. Remifio autem peccato, afHitfftoncs non pofiiint ampfius perdurare, mors non poteft nocere, ignis inferni non poteft ueræ faluti periculuni creare,ncc perpetuajn daninationcm inferre. Etfi enim hæc (blent adhucexjuunnninari, SCuehementer tumukuari, tarnen, quiaa^ demptæ eis funt uires, uanaeft iraeorum. Adhæc,Euangeîion CHRISTI donat omnibusin CHRISTVM creden«bus,iu^ fticiam CHRISTI, 0^ adoptateos in cohçredes CHRISTI, ut una cum ipfo fruantur uicloria mords, Sc æterno codeftis rcg^ ni gaudio ♦ Dixit autem Flater de CHRISTO Filio (uo : Hic eft filius meus ddedlus.quo unice delcftor.Reliquum igitur eft,quod his delecftetur, amp;finhisexuket, quos uioetiufticiafili) luidoj« natos or natos ♦ Qparc, cum Euangelion Chrifti fit indie Pen« tecoftes, mifio Spiritu(ànfto,inurbe Hierufâlem patefaeftum, confirmatum , accccperittunctamexiudæisquam exGcntibus colkgcre Ecclefiam quæ,cum fide acceperit Euangelion, donata fit remîïsione peccatorum iuRicia. Chrifti, amp;nbsp;adoptione in filios Dci,recd(sime ac uerifame dicitur, quod tune cœperit creari no« ua urbs Hierufalcm, qua amp;nbsp;DE VS ipfe deledetur,Ôlt; in qua non ampîius audiatur uoxflctusamp;Teiulatus. Curenim dues huius ur« his fièrent,cur eiularent Num propter magnitudinem peecadî' Sed peceatum remifiùm eft. Num propter afflitftiones Sed hæ adiumento funt in bonum ♦ Num propter mortem C Sed hæc ui« (fta eft.Num propter horrorem inièrnicSed uanæ funt inferni mi« ' næ, propter IESVM CHRISTVM filium DELNonigi« tur habet ampkus liera DEI Ecclefia, curfleat, amp;C lamentetun Caroquidem, aduerfis inhoclèculoprefla,committerenonpo« teft, quin doleat, lacrymas profundat, amp;nbsp;de fua infoelicitatc con« queratur, at inicrea Spiritus ridet amp;nbsp;contemnit has lacrymas, quippe quodcertus fit per CHRISTVM DOMINVM Jüum,aduer(a huius (èculi non eflè nifi uana fomnia, ex quibus ex« pergefaéd, eo maiorem foelicitatem conièquimur, quotriftiora fuerunt aduerfa. Confèramus igitur nos in hanc nouam urbem Hierufalem , amp;fiamus dues eius, (id quod fit per ueram in CHRISTVM fidein) utaboculisnoftris omneslacrymaeab« ftergantur.

Aha prærogatiua nouæ urbi's Hierufalem, Noneritdcinceps in ea mortalitas. In mortalitateenim abrspiunturpcEe infantes aduld,priufquam adiuftam ætatem ac (eneduicm peruencnnt. In noua autcm HierufaJem, omnes peruenicnt ætate fua ad iu^ Iios Sc legirimos (uos dies SC annos, Quare non erit in ea mortah' tas. Nec^ cnim quifquam j'n ea monetur,n»fi fi forte acceflerint ad cam ijz’i Naar,hoc eft, Stultus Ç Sic em’m SC Gennani ah hoc He^ bræo uocabulo nominant ftultum,ein Naarren amp;c.Et Ho te, hoc eft,peccator. Hi enim,Stu1tus uidelicetjeu Impi usÔC pec^ cator ncceUehabent maledici, raori,amp; perjre,eiiamh centum an^ nos in hoc feculo fcelices ac fortunatiuixerint. Veriautemciucs huius nouæ urbis Hierufalem perpetuouiuent,amp; benedkentur, HocilludeftjquodChriftus pofteain loannedixit: Sic Deus di^ lexft mundum,ut fih'um fuum unigenitum daret,ut omnis,qui cre^ dtt in eum, non pereat, fed habcat æternam uitam. Et inox. Qui creditfneumnoncondemnatur Qui uero noncreditÇhiceft ftul# tus file amp;nbsp;pcccator de quo hie in Efaia fit mentio)iam condemna;^ tus eifjUideiicet, etiamfi adhuc centum annos in hoc mundo fixhx uiuat. Et itcrum: Ego fum, inquit Chriftus,Refurredtio Sc uita, Qjii credit in me, etiamfimortuus fuerit, uiuet. Et omnis,qui up uit Sc credit in me, non morietur inætcrnum. Habes ergo,qucd in noua urbe Hierufalem, quæ eft Eeclcfia, nulla fit mortabtas„ Sed quod ciucs inea perpetuo uiuanr .Ncc quifquam inea mo;* riatur, mfi adukerini Sc iUegitimi ciues,amp; cxteri,prophani, Sc ahc nigenæ,qui funt ftulti,impi],amp; impocnitentes peccaiores.

In Deuteronoraio capite uigefimooeftauo extant maledicftio^ nesincos,qui non cuftodiunt legem Domini.Dornum,inquit, rdificabis, SC non habitabis in ea., Vineam plantabis,Sc non uiip demiabiseam Sóc.Cum igitur filius Dei hoc loco promittatin Ec^ clefia fua futurum, ut non aliusædificet, alius inhabitée,ÔC non a* lius plantet,alius fruatur,manifeftcfignificat feaduentufuo fuE^ laiurum malcdicftioncs Icgis, SC redditurum bcnedidiones.ut qui ædificct Sc plantet, etiam fruatur laboribus fuis. Qyid ergoç’ Nurn hæc fient ,pro more mundanorum regnorum c Etcuius facukates magis diripiuntur,quam Ecdefie,hoceft,uere piorumC InEpiftolaad Hebroos cap jo.prj accipiunt quidem cumgaudio direptionem fàcultacum fuarum, exuuntur tarnen facultaiibuic

Et quæ poftea profcnpn'ones ,cxjh'a, imo ói!^ maélationes Eccle^ fiæChriltiàIudæïsamp; Ethnidsiiiatæfunt Hoccine eft ædifica^ re domum, amp;nbsp;inhabitare eamC plantarc ufneam, èc ea fm»';’ Con fideraigttur mih» , quod cum regnutn Chrifti non fit de hoe mundo, nechæ bencdidtiones fint mundansc fedlunt fpin'tua^ les cOuïeftes. Chriftus enim dkitur fiiftulillemaledicftionesle^ gjs,amp;fatculiflcbencd((ft«ones, quod expiauerït peccatum,amp;rim^ petraueritlua cruce morte,utlexnonpoßit ampliuscredent res in ipfum,exccrarj8^ damnare. Chriftus redemit nos,inquit Paulus.abexecrationelegis, dum pro nobis facftuseftexccratio* Quareetfidiripiuntur adhuc Ecclefiae domus, uineæ,amp;S aliæ fa^ cultates in hoc mundo, ramen quia peccatumexpiatum eft,hædi reptiones magis funt lucro,quam damno, plus funt emoJumen to,quam detrimento. Omnis, inquit, qui rdiquerit domus aura* gros propter nomen meum, centuplum accipiet, ÔC uitæ æter^ næ fbrtietur hæreditatem.

Alia benedieftio Ecclefiæ. In Genefi plantatur in paradilb non tantum lignum fcientiæboni 8^ mah. led etiam lignum uitæ. Sed quia Adampeccauerat efuligni fdentiçboni8cmali,expellitex paradifo neucicat ligno uitf,amp;S uiuatingternum.Poft^autem Chriftus ucnit peccatu expiauir, reftittnt Ecclefiâ Tuâ paradifo, ut uefcatde ligno feu arbore uit?.Secundû dies,ingens,ligni,uide licet uifÇjCrunt dies populi mei,hoc eft, Eccleßa mea erit longgua èC durabilis. Necipfa imdurabilis erit,fed 8C opera eiuserunt du rabilia. Inueterabunt,inquit,ciJ ele(ftis meis opera eoR2. Si excita^ uerintædificiû,ficut ipfi crûtlonggui,ita ÔC ædificium una cuipßs perdurabit. Ecclefi'a eiîi dicit efu ligni uitæ longçua amp;nbsp;uiuax,par^ tim,quod cum impfj non dimidient dies fuos, pi) femper fuos dp es,quemadmodum fupra dilt;ftum eft,impleant»Namfàtdiuui* xit,qui fat bene uixit,partim quod Ecclefia,fnuito Satana amp;:mun do,conferuaturin hoc feculoufc^ad nouifsimumdiem,partim quod qui uere in Chriftum credunt, nunquam pereant,fed habc^ antæternamuitam. Opera autem Ecclefiæperduraredicunt,q) labor cius non fit inanis in Domino, quemadmodû Paulus ait,ôô Q? congreget fru(ftum,ficut Chriftus dicit,in uitam æternam*

In Genefi capite tertio extant dug maledicftiones. Altera uiri,ad que dicit: Malcdiefta terra in opéré tuo, in laboribus comedes ex eacundtisdiebusuitæ tuæ, Spinas tribulos germinabit tibi, amp;c.

COMMENT, IOAN» BRENT, »ojgt; amp;c, Akera mulieris, ad quam dicitdr:Multiplicabo ærurrinas fuas) amp;nbsp;conceptus tuos. In dolore paries hlios, Promittit ergo filiiis Dei, quod hæ maledidiones fint in Ecclefia fua abülendæ mutandæ in bencdidiones, Virienim non amplius laborabunt fruftra, Terra non erit inaledida in operibus ipforum,nec germinabit fpinas tri bulos, fed erit fertilifsima, Mulieres non parient amplius in dolore amp;nbsp;terrore,fed in gaudio 8^ leticia.Quia fernen beneditfiorum Domi ni funt nbsp;nbsp;germen coj-umcum eis,hoceft,hi,qui funt membra Eccle

fig»ilon funt amplius pofteri Adam^qui propter pcccatum fubiedus; fuit maledidionijfed funtpofteri benedidi a Domino, qui eft lefus Chriftus,inquo benedicentur,inquit,omnes gentes.Nec ipfi tant5 funtbcnedidi,ucrum etiam germen feu nepotes eorum benedidi funt,fiqu idem amp;nbsp;ipfi agnofcunt Chriftum »ueram noftram benedP dionem.Caeterum,quemadmodum ea, quæ fupra dida funt,intelli genda funt pro ratione regni C!irifti,ita hæc prærogatiua Eccle/ fiæ intelligi debet iuxta regni Chrifti conditiones, Aduentus enim Chrifti in hunc mundum,nihil mutauit in naturali rerum huius feen li ciufujSd in mundanis regnis, ideoq? terra profert adhuc fpinas,öi mulieres pariunt in dolore liberos fuos : Sed Chriftus expiauit pec/ catum, öd recondliauit huraanum genus, cum Deo Patre fuo, Vbi autem peccatum eft expiatum,Slt; Deus eft propicius, ibi uir non la/ borat fruftra,nec terra profert fpinas, etiamfi fpinis obduda uidea/ tur,quia uir uerc in Chriftum credens,bcnedidus eft in ciuitate,bc/ nedidus in agro,bcnedidus fr udus terrîc eîus,benedida horrea e/ ius, quemadmodum Lex loquitur, Et mulier non parit amplius in dolore amp;nbsp;conturbationc,etiäfi no tantum grauifsimo partu laborefgt; uerumetiam in partu moriätur,quia mulier fiet falua,inquit Paulus^ per liberorum gencrationem,fi manferint in fide, diledione,ô^ fan/ dificatione,cum caftitatc,

Alia Ecclefîæ prærogatiua,quæ ôi ad folamEcclefiam,amp; ad nul/ lam aliam gêtem pertinet. Hoc autem plane illud eft, quod Chriftuà in loanne dicit:Quicquid pefieritis nomine meo, hoc faciam, ut glo rificetur pater per filium,Et Paulus : Quoniam eftis filibemifit De/ US fpiritum filq fui in corda noftra, clamantem Abba pater, Poft^ enim Chriftus filius Dei uenic in hunc mundum,dedit poteftatem ff lios Dei fieri omnibus ns,qui credût in ipfum,Fadus eft,inquit,Ie/ gi obnoxius, ut eos qui legi erant obnoxij redim eret, ut adoptionc ius filiorum aedperemus.Confidera aut mihi, qualis fit parentu affe dus(fiquide non fuerit tyranidc Satanæ euerfus) erga filiü fuü, Elfi filius adhuc eft infàns,ôlt;^ no pqteft pre etate difertis uerbis petere

n parente, quæ ipfi necefliria (unt, tarnen parens co eft ingenio wt prïufquam infans aliquid uerbispctit,Cüramcïus habcac,amp;quæ ad faJutem e/us neccflamp;ria funt, pro umli prou]deat,adeo(^ priulquam damat, exaudiat eum^Dum infans aut dormit^ ftcrtit,aut collude« tl arn'detjnihil minus quam de rebus fibi neceflarfjs damans, pater interim cogitât amp;nbsp;délibérât, he quid ei terum neceffiriarum delic.' Alicnus quirpiam,qùi non eft filius, haiidquaquam tantæ eftcuif, ut qui ne uociferans quidem exâuditur, tantum abeft,utexaudiatur, priufquamuodferetur» Filiusautem,quia habet parentis afFedum fibi dbnoxium,exaudjtur, quamuis f^e aliud agensgt;fæpc ctiam ma hifeftc repulfus, Quid ergodicemiisfPutas ne affedum Dei Patris efte humano affedu immitiorem, amp;crudelioremCAbhu Qai créa/ uit talem affedum in patr e hominc, erga fill urn fuum,uoluit hac effi gie Faam paternum aiFedum quafi adumbrate, amp;nbsp;qiiodammodo ui fibilem reddere» Ex uifibilibifs enim cognofeuntur inuifibilia Def, ut Paulus ait. Quarc,cUm ij, qui credunt in Chriftum, adoptantur in filios Deijperfpicuum eft,quodDeus gerat paternam corum cuz ram,etiamfi ipfi interea aliud agant, amp;nbsp;prouidcat cis^de rebus ad fa/ lutem neceflarijsjpriufquam aliquid difertis uerbis petierint. Quid igitur faciàmusC’ Si haèc eft Ecdeßae pr£erogatiua, quid opus eft, ut nos multis prêcibus defatigemus C quin cqgitemus, imo ne cogite/ mus quidem de inuocando Deo, cum priulquam clamauerimus,cx/ audiamur.Confidera fgitur mihi, quod hæcprærogaciua impetra/ taeftEccleßae a Chrifto, non ut non inuocet Deum,fcd uteoma/ gis inuocet, quo de exauditionecertior eft, Inuocatio enim exigitur a nobis diuinitus, non quod Deus delcdetur Humana eloquentia, aucmitigeturorisnoftrirnultiloquio,fcdut inuocatione glorifiée/ mus nomen Domini ,acteftemur noftram obedientiam,amp;acccn/ damus fidem noftram, ad accipienda ea,quæpctimus,beneficia.Fi/ des autem hac promifsione amp;nbsp;pra:rogatiua, quam filius Dei hie re/ citât, Erit antequam clament, exaudiam ^c^ maxime omnium ac/ cenditur ÔC inflammatur ♦ Quare tantum abeft, uthæcprærogatiua nos ab Inuocatione recitatione precum abdiicat, ut potius ad earn nosinuitet.amp;acdendat Nam quod aliquotiesuideamur in preci/ busnoftrisrepulfampati»non exeouenit, quod Deus nonexau/ dierit preces,fedquodcollaturusßtinnosaliquid melius , quam quod uerbis poftuIauimUs»Etfi enim Deus non femper exaudit pre CCS noftras, iuxta noftram uoluntatem,tamen femper exaudit eas,iu x.a noftram utilitatem, Si modo ex fide in Chriftum nomen ciug inuocauerimus,

COMMENT, IOAN, BRENT.' iamp;ff Eadern plane habentur fupra capitc undecimo. Et quia bæc co loco copiofe expb’cui'mus,non eft, cur fuperuacanca eiufdem rci itcratio/, ne leftori faftidium pariamus, Vnum tantum hie additur, cuius fen/, tentiafignificaturquidemfupra i^erbaautem aliter hic recitantur*’ Serpent!,inquit,puluis panis eius .In Genefi enim ferpens maledici/ tur,0d audit:T erra, feu puluerem comedes cuneftis diebus uitæ tuæ* Significat autem potentiam Satanae dcqdendam,0^ in puluerem de/ ducendam efte. Gum igitur hoc loco dicat, panem feu cibum ferpeti tis puluerem efte, manifefte fignificat,quod quæ malediélio in Gez nefi diefta eft in Satanam.uetc impleatur in Ecclefia , Satan enim uiz (ftus a Chrifto,et in puluerem proftraCus,non habet amplius aliquid iuris in Eccleiiam, quam adhuc affligere quidem poteft, nocere auz tern non poteft,Sed eft ludus Ecclefiæ,ficut capite undecimo didtur^ Deledabitur infans ab ubere fuper uoramina afpidis amp;c.

In capite proximc pr9îcedcnti reijdtfiKus Dei ludæos, amp;nbsp;eligic gentes in Ecclefiam fuam, ac red tat Ecclefîg ex reliqurjs ludæorum»' a ex Gentibus collecftæ foclidtatcm, impiorum autem infœlicitatê^’ Eodem plane ftatu conftat, amp;nbsp;huius ultimi capitis condo,quæ infuz^ per amp;nbsp;hoc ftatim in initio addit, quod una cum imprjs Iudæis,etiani templum,cultus facra eorum rerjciuntur.Etfi enim templum amp;nbsp;fa era Leuitica inftituta fuerunt diuinitusadfalutarem ufum,donee Chriftus ueniret, impij tarnen qs femper ita abufi funt, ut fierent co ram Deo fordida ÔC abominabilia, Quare iuftifsimo Dei iudicio fa dum eft, ut una cum imprjs facrificulis ÔC cultoribus , etiam facra ÔC cultusabqcerentur.Sed de hacreaudiamus, quæ filius Deicon/ donetur. Gcclum, inquit, mihifedeseft, amp;nbsp;terra fcabellumpez dummeorum, Vbi eft igitur ilia domus, quam ædificabitis mihiî’^ Vides ftatim in principio concionis reijd ôd abrogari templumj Quid ita “T an non fuit diuino mandate inftitutum an non fuit miz raciilis de ccclo fanftificatum Cquot; Rede, Sed non in eum ufum, queni impq impœnitentes ludæi fomniabânt, In inftituendo enim tem plo Hierofolymitano confilium D EI fuit, ut alligarec, non quiz demperpetuo, fed ufqueadaduentumChriftiincarne,Ecclefiami fuam adcertumlocum,ô^ad certafacra ,quibusconferuareturuerâ dodrina de Lege, deMefsia,autChrifto, amp;nbsp;de regno Chrifti,

ac propagaretur ad poftcros ut populus Lege amp;nbsp;Euangelio erudi/ tusageretpcenitcntiam, credcrct in Chriftumpeccadexpiatorem,' inuocaretDeum^xuerafide in Chriftuni,8^ambularetinuocado/ nc Dei, donee ex hoe mundo ad hæreditatem coeleftis regnireipfa percipiendam euocaretur* Hypocritæ autem Si. impij ludæi nihilmi' nus agebanc,quam ut darentoperam eognofcend^ legi, amp;nbsp;agnofcen do Chriftoper Fdcm, Sed podiisperfequebantur eos ,qui hanefa/ lutarêÔ^neccflàriam dodrinam urgebantj amp;nbsp;cum nee uUamagerét poenitentiam nee bona opera in Decalogo, præfertim de uera ducia in Deum, de uera inuócationc Dei,amp; denera dileeflione pro/ ximi, præcepta fecflarentur, fperabant tarnen 8lt;J iaÓ:abant fc iuftiei/ am falutê eultu 8^ facris huius templi confequi. Vnde S)é cum Hic temiasminaretur eis deuaftadonem propter impictacem èc impoe/ hitendam, uodferabantur, èi. iterabanc, T emplum Domini, tem/ plum Domini, ô^c» fignificancegjfcfadstutosefle: ab imminent!/ bus malis, propter templum Se facra eins , etiamfî alioqui omni ge/ nerc uidorum fordidad eflènt, amp;nbsp;nullam prorfus poenitentiam age/ rent » Sendebantenim Deum huietemplo Si facris eiusitaalliga/ turn , ut non poflet ea deferere, 8^ populum huius templi, amp;nbsp;facro/ rum eius cultorem abqcere ♦ Etfiautem Salomon iam ante in dedica/ done huius templi damnauerat iftam fentendam amp;nbsp;impietatem: Er/ §one,inqiiiensputandumeft,quoduerc DE VS habitetfuper terram Si enim cœlum nbsp;nbsp;cocli coelorum te capere non poflunt,

quanto minus domus hæc, quam ædificaui tibi : tarnen imptj im/ • poenitentes hæc diélafurdis auribus tranfibant QuarefiliusDei fufeipit per Efaiam, fententiam Salomönis , imo Spiritus fandi re/ petendam, amp;nbsp;impiam opinionem hypocritarum de tempio refutan/ dam, ut exponat caufam,cur templum merito, una cum populo fuo abrjeiafur ♦ Quae eft ifta, inquit,domus, quam ædificabidsmjhi^ amp;nbsp;quis eft ifte locus requietionismeæ^ Exiftimads quidem uos c(/ feluftos Öi Sandos propter templum, propter domum illam, de qua dixi : Hæc requies mea in feculum feculi, hic habitabo, quo/ niamelegieam, Exiftimadsme hoc tempio, S^hacdomoitaindu/ di, ut nec pöfsim nec debeam uos deferere, amp;nbsp;me ad alias Genres conferre * Exiftimads meam maieftatem tarn anguftam elfe, ut con/ tincatur ædificio huius templi, amp;nbsp;perdneatadfolumillumpopu/ Ium,qui eft huius templi pofleflbr 8^ lacrorumeiuscultor» Sed cxiftimado ueftrauanifsimaeft, amp;crrädslongifsime. Primum c/ nim, Si de maieftate mea dicendum eft, ea tanta eft, ut nec ccclo u/ niuerfo,nec terra condneri 8^ concludi queat»CoeIumfedesmea eft,terra Scabellum pedum meorum* Cogita tu nunc mihi, quan/ ta ht ea domus, in qua hd^c fedes, 8^ hoc (cabellum collocata funt,' öi^in

amp; in qua ego habito. Gerte, cum coelum ôd terra humanis mefuns comprehend! nequeant,domus, in qua hæc fita funt,immefitas fit, lieceiîèeft. Quomodo igicur hæc ueftra lapidea èC lignea domus me comprehendere poflet C Q^aucem Dominus dicit, Coclum elle federn feu folium Sgt;i thronum fuum,terram uero fcabellum pedum fuorum,idem illud eft quod poftea in Hiercmia aittCœlum ÔC ter/ ram ego impleo. Ec antea in Pfalmo dicftum eft:Quo ibo a fpiritu tuo,0^ quo a lacie tua fugiamCSi afcedero in ccclum,tu illic es,fi de fcendero ad infernum,ades,Que dida proponit nobis fpiritus fan (ftus,non ut fciamus tâtum,Nam amp;nbsp;dæmOnes fciunt,8^contrcmif/ cunt,fed ut ex qs cxcitemur ad fidem amp;nbsp;inuocationcm Dei in aduer fis»Nonenim fentiamus, q? accidat nobis aliquid aduerfi abfque Deo,amp; uoluntate eius, Si enim coclum amp;nbsp;terram implet Deus,ne/ gari ncc pôteft ncc debet,quirt Omnia, admiranda fua prouidentia adminiftretôCgubcrnet.Etquiapropiciuseftcredenti in ChriftS, irtuocanti iplum ex fide,non permittit,neccortniuec, utquic^ei aduerfi accidat, nifi quod fciat ipfi efte falutare, 8d ad Cotlfequcnda uera 8^ coeleftia bona utile» Debent ôd hæc di da excitare nos ad ti/ morcm,amp; obcdietitiâm Dei»Si enim fumma ilia maieftas Dei fem per nobis præfto adeft,quis non reuerebitur eamC’Qiiis tantg effet impudêtiç,ut coram ea aliquid (celerati faceret C Sed quia homines ea funt amp;nbsp;cæcitate amp;nbsp;ignauia,ut hæc non ferio cogitent, pergut im pudenter amp;nbsp;præfrade peccare.Ponamusigitur hgcdida nobis ob oculos,ut admoniti de prefentia diuin^maieftati9,officium noftqt, qua poftiimus obedientia amp;nbsp;rcuerentiafaciamus»Deinde,fi de tern plo,aut domo ifta, qua tatopere hypocrite cofidunf dicendu eft,qd aliud eft, q fragilis 8C imbedllis creatura Ç' Hæc.n.domus extrucia eft cxlapidibus Ôd lignis.Hæc oîa (inqt ) fecit manus mea,amp; uniuer fa ifta,non f uerunt ab æterno,fed fada funt ôd crcata» Lapides 8^ li gna,ex quibus ædificium templi conftat, funt mea creatura. Quo/ modo autê creatura poftet creatore fuum omnipotentem ita côclu/ fum amp;nbsp;capfiuum teuere, utneceffe haberet ibi, Ôé non alibi quoc^ habitare,8d non alqs etiam propicius eftè C In hanc fentcntiam citât amp;nbsp;Stephanus hune locum.Salomon,inquiês,ædificauit illi domû, fed excelfifsimus ille, non in manufadis templis habitat,fient Pro/ aÆj./* pheta dicirtCoelû mihi fedes eft amp;c» Nam quod in Pfalmo de Zio ne dicitur,Hæcrequies mea in feculum feculi,hic habitabo quoni/ am elegi earn,non intelligitur prOprie de lapideo illo templo a Sa/ Jomoneexfrudo,8lt;J poftea fub Efdra inftaurato, quodamp;fî fuûha/ buit fuo tempore ufum,quemadmodum fupra didum eft, tarnen non fuit perpetuumtSed intelligitur de uero et fpirituali acccelefti templo,quod eft Ecclefîa Domini ,quc ut cccpit in Zione,per Euàl

gelion m die Pentecoftcs cxtriu,amp;^poftca ex oibus gentibus inftau ran',ita audita fih'o Dei,Eccc ego uobifcum fum oîbus di'ebus uft^ ad confummati'onem feculi. Porro aut nec Efaias,necStephanus re prghendunt tm puerilemillam carnalem Qi. craflam opinione lu dæoRî,qua fentiebant Deum intra hos rempli parietes ita cotineri, ut non in alqs etiam locis habitairet,fed rcprghêdunt amp;nbsp;danant prgz ripue impietafeilla,amp; Idolafrian,qua ludæi transfercbantmaiefta tem foli Chriftojfilio Deidebita,in hoefuum replum et facra eiusgt;' In folo em Chrifto Deus ita continetur, ut extra Chriftum nullus fit alius Deus, Solus Chriftus eft pcfloisz noftrorS expiator ♦ Solus Chriftuseft reconciliatio noftra cum Deojn folo Chrifto eft luftf aa,Redepfio,amp; æferna uita,Etin folo cultu Chrifti, qui cultus eft fides in ipfam,confequimur Iufticiam,feruamur in morte,amp;facdpi mus hæredifatem ætemæ uitæ, Hæc autem omnia transferebat Iif •dæi,contcmpto,abielt;fto,ÔC damnato Chrifto, in lapideum fuum te plum,ôC in facra atq^ cultus, qui in eo peragebantur» Exiftimabant enim,fe nô pofte Deum propidum inuenire,nifi in hoc têplo,amp;in pcraclione îaeroRt eius^Sentiebant fc in folo huius repli cul^u pofz fe confequi remifsionem pcftôr um,iufticiam amp;nbsp;æterna falutê*Qua re rc(fte arguuntur lmpietatis,amp; contumelig in Deum,q? fummanri maieftacem eius concludant amp;captiuent in humilem illam domun cuîa,que ex lapidibus lignis eft extruda, Eiufdem impietatis ref fu!i*^,quotquotquærunt in meritisMilTaBZiHoraRzCanonicaBt, Ordinum Monafticoi^,Peregrinationum,IciunïoR2amp; alioïîî fuo/ rumoperumexpiationem peccatorum,ïuftidam ,amp;æternam uitaj Nam ad hos omnes apte dicipoteft:Qug eft ilia Cerimonia,cjuani inftituitis mihi Si. qd eft iftud opus, cuius merito ego placari pof/ fimCOmnia ifta uel a me ad fuum quendam amp;nbsp;longe ahum, uos fiiigitiSjufum inftituta funt,uel a uobis ipfîs confidta » Apagete cr/ gojcuin ueftris illis facris amp;nbsp;ccrimonijs. Vnus folus eft filius Dd^ propter q uem placari poftùm. Et unus folus eft cultus, uidelicet Figt; des in filium Dei, quo cultu Deus fe cultori ita tradit,utadopteti/ pfum in filium 8i hæredem cœleftis Si sçferni fui regnûDidt enim [?eusPaterdefiliofuo,HVNC AVDITE* Hic autem dixit«Si eut Mofes exaltaüit ferpentem in dcferto,ita exaltari oportet filium hoîsjUt omnis ciui crédit in eum,non pereat,fed habeat uitâ cterna* p/itl it. Et alias uocat dilcipulos,frafres fuos*Narrabo,inquîens,fratribus mets nomen tuûgt;Et,Nûdate fratribus meis, ut eant in Galilgâ»Q^ fi fumus fratres Chrifti,ergo amp;cohæredes ♦ Colamus igitur Dnm Deum fide in filiu eius lelum Chriftiï,ut promiftà hcreditate frua/ mur,Sed audiamus de hac re noftram in Propheta condonê^Dixit films Dei, fe non agnofeere lapideapi illam domutn, in qua habi/ tet,’

tet,amp; in qua cultores rcfpidat. Quaeret ergo quifpfam. Quos igigt; tur rcfpicis,Sd quibus es propicius ,Si non refpids eos, qui in hàd domo tam facrolancflos cultus fadunt C Refpondet; Ad eum refpi/ do,qui eft afflicfto 8C contrito fpiritii,amp; qui contrcmifdtad uerbu meum. Obferuabile didum, ex quo difcamus,quæ fit uera domus ilia, in qua Deus habitet, amp;nbsp;in qua cultores refpiaac,Slt; fit cis pro/ pidus. Nihil autem aliud didtur, cp Deus refpictat eos,qui ag/ nofcunt peccata fuâ,8d credunt Euangelio Chrifti» Nam afflido contrito fpiritu hi funt,qui tcrriti agnitionc Si. iudicio pcccati,intel ligunt fe obnoxios,non morti tannxm corporah',ucrum etiam per/ petuæ in inferno daranationi. Qualis fuit Dauid,cum dicerct: Sa/ gittætuæinfîxÆ funtmihi jSdconfirmaftifupcrmemanumtuam* Non eft fanitas in carne mea a fade iræ tuæ, non eft pax ofsibus me is a fiide peccatoruin meorum. Quoniaminiquitatesmeæfuper/ greife funt caput meum, amp;nbsp;ficut onus graue grauatè funt fuper me Bcc. EcEzechias: Quafileo,inquiens, ficcontriuitoftimeaamp;c. Qui ergo terretur peccato 86 turbatur doloribus mortis ac infer/ ni,ut fit fpiritufeu animo afflidfo amp;nbsp;contrito.iscft templum leu do nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

muSjin qua Deus habitat ,adquam Deus refpicit,0din quamfeo/ mnem opem fuam collaturum promittit.Diccmus igitur 86 Cainû* qui dixit : Maior eft inkjuitasjmea, cp ut uêniam merear,ôd ludam* qui dixitjPeccaui,trades fanguineni iuftum,amp; abiens,Iaquco fc fu fpenditjSC multos alios, qui uitfti iudido pcccati,defperarunt,fuif/ fe templa amp;6 domos, in quibus Deus habitaueric,8d ad quaa propi/ CIO uultu refpexerit; Negari enim non potcft,quin fuerint aifflido amp;nbsp;contrito fpiritu. Sed hicaddityr: Refpicio eum,qui contremifeit ad uerbum meum.Non ein fatis eft, ut agnofcas peccacum tuum, 86 fis afflidoac contrito fpiritu,fedrequiritur etiamutcontremi/ fcas,hoc eft,magna cura, magno ftudio,magna fide,magnâ fidei re uerentia 86 obedientia fufcipias uerbum Dei. Hoc eft autem uer/ bum Euangeln,quod Deus Pater pofuit in ore filrj fui,8d quod fill us codonatus eft, uldelicct,q. ipfe folus fit pdi expiator,^ iuftifi/ catornofter. Hoc uerbum fufeipiendum eft cum timoré 86 tremo/ re,acfummareuerentia Sdobedientia. Quarequificagnofdtpec/ catum fuuin , 86 fic eft contrito fpiritu propter peccatum ut etiam credae Euangelio Chrifti ,86 ampledacur ipfumreuerentifide,is talc templum, 86 tabs domus cfficitur,ut Deus eum ex alto refpici/ at, amp;nbsp;quemadmodum Chriftus ait, pater diligateum,amp; ad eum ue niemus,0^manfionem apud eum fademus. Hue confer mihi nunc ludæos. Hi enim collocabant fiduciam fuamin lapideadomo,amp; cumnec agnofeerent peccata fua,nec conircmifccrentadEuange/ lion Chrifti,fed potius pergerent impudentcr 86 impocnitenter in

pcaatis j Sc pcrfequcrcntur Chriftum ac Euangeb'on eius,pollice^ bantiir tarnen fibi prxfentia templi fui, 8C meritis facrorum,quæ in eo peragebant, iulliciain amp;nbsp;falutem. luftifsimo igitur Dci iudido faduin cft, iit una cum templo,amp;: facris fuis abrjcerêtun Idem fupz pliciüm manef omnes impios hypocritas in Chriftianifmo^qui eu nullam prorfus aganC ueram poenitcnriam, SC infupcr Euangelion Chrifti contemnant, acperfcquantur,fpcran£ tarnen fe refpida Deo propter facrifida Mi Harum, amp;nbsp;propter alia tua opera,quæ in hoc faciunt,ut meritis eorum confequätur remifsionem peccati, iu fticiam,8^ ætcrnatn falutcm. Ifrael, inquic Paulus,qui fec^batur Ic gern iuftidæ ,ad legem iuHidæ non pcruenit, Propter quid quia non ex fide,fed tanquam ex opcribus legis. Multo minus perueni untad legem lufticite hi,qui non legem iuHid», fed legem fuper Ihtionum fuarum,amp;humanarumtraditionum, contra ueram in Chriftum fidem fecHantur,

Reiecicantea templum, nunc rcijcit ctiam facra templi. Et con/ fert fanlt;fbfsima ludæorum facra, cum imprjfsimis Gentium abo-^ minationibus.Gêtes em in fummis periculis fuis folebant facrifica rehomines innocentes, quæfacrifidafperabanteflecccleftisiræ piacula. Alias facri ficabant canes, fîtes,alias immundas beftias, adeocp laudibus efFerebant uana fua jdola, a quibus etiam omnem bencdidionem expecfiabant, Hsec fuerunt in oculis Ecclefiæ ludæ ornin exccranda S( horribjlia facra. In Machabæïs ædifîcantur Hi/ crofolymis aræ,inftituuntur idola, immolantur fues,amp;f alia immûz dapecora. Hæc fuerunt in oculis piorumtantæabominationi,ut a’qreliéiis omnibus proficifccrcntur in exilium,alf) mallentmori cp tain execi anda facra facere. Et tarnen Spiritus fandus confcrt hic optima facra templi,cum prophanifsimis il Iis facris gentium,amp; æ/ quatea in impietatc, Qqi immolataut facrificat,inquit,bôuem,ni/ h;Imeliusfadt,cpqui inter Ethnicos occidit uirum,feufacrificaÉ hominem innocentem. Quimadat pecus,uidelicet,ouemautca/ prani,quæ iuxta legcm Dei offèrre licuit,nihilo redius agit,^ qui offert in facrificium canem, quod cft facrificium corâDeo execrabi I le. Qui offert Minha, feu facrificium farinarium,nonaliumcultû prcffat Deo,cp qui offertfanguinem fuillum. Quiadolctthura Deo,perinde facitac fi adoleret ea uano idolo, Sedan non facrifi/ cia boum SCouium, Si. immolationes fârinariæ,acthymiamata fue/ runtdiuinalege,non folumpermiflà, uerumetiampræfcripfa,Ô(J commendata C Quefo igjtur te, quid eft q? hi cultus uerediuiniæ/ tjuantur hic execrandis^ horrendis facrig GentiumC Quæ fit hu/

lt; .ius rei caufajRarim additur: Haecoîaeinquit,clegerunt in uijs fuis, ce in abominatiôibus fuis aïa coui dclcdata eft.fct mox: Vocaui, non erat,qui refpondcrct^ocutus fum,amp; no audierunt/eccruntq^ malumin oculis mcis,etqugnolui ekgerunt.Habescaufam,eur ludeoRi faera, quamuis diuinitus inftituta æquenfur impictatibus Gentiu, Primû em Gentes faciebät facra fua fine uero timoré Dei amp;nbsp;fine uera pœnitêtia, Faciunt,inqLnt Paulus,qucc nô conuemut, repleti omni iniuftiàa/cortatiÔc^ucrfuCiâ.auaritia etc. Quâles ein crant ante facroRt fuoFît peraÆoncm, fordidan omni generc fcelez rum,talcs etiam manebantpoft coRt peraiRionc, nec ulla erat eis eu ra uerc cora Deo pietatis,et fyncerc eoram hoîbus imioccntia:. Sie et ludæi faeicbânt fua facra fine uero Dei timoré, ôâ fine üerâ pcCni tentia.Qui doces aliü,inquic Paulus ad Iudæos,ceipfumnondo/ ces. Qui predicas nô furandum,furans,qui dieis nonadulterandu, adultcrium cÔmittis etc,Quarc etfi Gentium 9^ ludæoRt facra dif/ ferebanc externa fpecie, tn quia conueniebantcultoi^t impœniten/ tia,rede apte inter fe æquantur» Deinde Gentes acceperant qui dem facrifîcandirituma Patriarchts, nonretinuerantautuerbum et fidem Patriarcharum, fed mutauerunt ritus,facrificarunt inv munda animalia,aliquoties etiâ hoïes, idc^ fine ulla fide accipiêdæ remifsionis pcccatorum ,pptcr fernen Äbrahe,hoc eR,lefum Chri ftüjfed potius,cum hacopini5e,qjhccfacrificioi?topcra efiênt me/ rita,quibus expiarent pôla fua,Sd placarent cœleRem iram,ac cÔfe/ querentur lufticiam 8d Salutem. Sic et ludæi,etfi facra eoRt crant dî uinitus inftituta,th non faciebat ilia facra,ncc eo ufu,quo crant in/ ftituta,ncc ea fide,quâ facra exigebant,8^ quo refpiciebant.Hoc iP Iudcft,quodProphcta didt: Elegerunthæcinunsfuis,etinabo/ minationibus fuis dclecRata cft anima corj , Via cm Domini in fa/ crificqs Leuiticis hçccrat, qj adumbrauerithisfacrificium Domini noftri lefu Chrifti,quo folo placatur cœleftis ira,8^ q, uolucrit his cultores admonerede fide in Chriftu,ut in hunccrcdentes iuftifïca rentur amp;nbsp;(cruarentur. Hic fuit legitimus 8^ uerus ufus LeuiticoRi facrificioRt. Hçcfuituia et confilium DominiiiiinftituendisS^co mendandis his facrifidjs. Iudæiaufcontêptohocufu,amp;negle(Ra bac U!a,fingcbât longe aliu ufum, et fequebatur aliâ uiâ aliacôlî lia. Sentiebant cih farrificia efle ex ipfa opcRz a(Rione,fcu ut ifti lo/ quuntur,ex opère operato, cxpiationcs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;placationes ccclc

ftis iræ. Ita(^,cum client omni impietatis fcelcrum genere conta minati,cumulab5t facrificia facrifiefjs^ut horum merito iuftificaren tur corâ Deo,et feruarentur . nbsp;nbsp;nbsp;fi ad emendatione uitæ et ad fidê

inChriftumperProphetas Apoftolosuocabantür,ibitûnôfo lum non obfcquebantur huic doÂrinf, uerumetia perfequebatur

cam. Et ncuchocIocofiJiusDci didt: Vocauiamp;^nonerat,qu{fe/ fpondercr. Locutus fum,amp; non aud/erunt ctcHæcfuk ui'a ipfoB?, quam contcmpta uia Dci fesflabantur ♦ Hac fucrunt abominatioz ncs,qnibusde’c^laîa eft anfma eonim, uidehcet/q) qua impietatê defignabant Gentes in fuis facrifidjs, eandê in fuis qc^ defignabâc ludæi. Ncfp ein ucl gentes,uel ludæi quærcbant Chriftum peccaz toRt expiatorem in facrifîcqs fuis^uc ex fide in Chriftum iuftificarêz tar,fcd tantum quærcbant in his, ncgle(fto',çontempto,ac ctiani da mnato Chrifto, fuam ipforum îuftidâtS^quæ maieftas fois Chriz fto unigenito filio Dei dcbcbacur, earn transferebant in fua facrifî/ cia» Quai'e,cum ludæi amp;nbsp;Gentes fcdtantur cafdem impietates St az bominationes in fuisquifcp (acris,nuJIum habeturdifcrimen eoRt in confpetftu Dei» Sed qualc cft cora Deo facrifîdu cam's aut por^ cijtaleetiaeft facrifîcium bouisautouis,ufrunq? uidelicetabomt/ nandum execrandû » Eodem mô iudicandû cft de faa is in Chriz ftianifmo» Nihil iam dira de facris palam fuperft{tiofis,Slt;î hurnana cm prudcntia cxeogitatis » Sed de Sacris 8^ Cercmonijs a filio ipfo Dci inftitutiSjdc Baptifmo,de cœna Dominica,de concionibus E/ uangelij» Hec ein facra infticuca funt in hûq ufum,ut difcamus Chri llumfihum Dci agnofcere,8^in ipfumcTedere,utincorporemiir «i per Bapti(mum,ôd iufti fieemur per fidem,atqj confirmemus fidê noftrâfumptionc ccenæ Dominica:, acinuocemus Deum Patrem Dili noftri Icfu Ghrifti,ut donctnos Spiritu fan(fto,quo mortifice muscarnêfamp;ambulemus ïn uocatione Dci,ac côferuemur in mor teadætcrnam uitâ»Hic eft legitimus ufus hoRrfacroiv» Hæc cft uja,htx:cftconfih'umfilrj DeijirrhorumfacroRt inftitutionc» fi autem uel hypocritæucl manifefte (celerati, fie abutuntur his fa/ criSjUtaudiancquidêcondonesamp;îfumanccœnâ Dnicam,acrecitct multas prccationcsj'nterea aût nec agant pcetiitentiâ, nec quærant in Chrifto remifsionempeccatorû per fidem,fed confidant fe,quic quid alioquiegerint,meritis horum facrorum corâDeoiuftificaz n,amp; faluteconfequi ,hicerte nihilaliudfadunC,q q? eâdemimpie tatem (ub Chrift’anis facris cxerceant,quam ludg i amp;: Gentes fub fu is facris excrcucrunt, Qiiarelcnentur ctiam rcieiufdcm fupplicfj 8lt; intcrnecionis, nbsp;nbsp;nbsp;fi rcs ita fe habet cum cultoribus uerorum amp;nbsp;lez

gitimorû facrorum, quid, obfccro, fieret cum cultoribus hypocriz ticorum,8^fupcrftitioforum facrorum,quæ non diuinitus,fedtan turn humanicusfunt inftituta CSedaudiamus,quod fit(upplicium huius impietatis » Elegerunt, inquit, hæc omnia in fuis uijs. EIiz gami^itur Sfcgoillufiones corum, amp;que t!mebant,adducâ.hoc »ft,ctîiciam,ut fintillufioniâdopprobrio omnibus gentibusjamp;ini mittam in ipfos oîa horribilia terribdia, quæ lex impijs impee nitentibus

COMMENT, IOAN, BRENT. iodgt; nitcntibus mi'natur. Paucifsimi's uerbis comprchendit maxima 8^ setcrnafupplicia. Quid em aliud impps, Sdrecufantibusobedienz tiamucrbiDci accidcretC Noluntbciicdidione ,Acc!piat ioitiir malcdidionê. Noluntuita, pereant igifur morte. Etiicut Pfalnus dicit; Diligunt makdiärtonem, amp;nbsp;uenict eis.Nolunt bcncdidio/ ncm,amp; elongabitur ab cis.

Poft^ commcmorauit abicólionem ludæoRî facrorum eius, • uertit fc nuncadconfolandoseos,qui ex ludæis credituri funtin le fum Chriftum,8^ qui maximas a fuis ipforum fratribus propter no men Chrifti palTuri funcperfecutioncs. Supra cm didum ec fi ludæi rcueîato Euangelio abijeiantur, ne fint populus Dei,tn re liquie cxipfisfaluentur, Hifunt Apofi:olt,amp; reliquidifdpuii,qui ex rnukis myriadibus ludæorum agnoucrunt Chrifium amp;nbsp;Euange lioneius. Sedquia hifua conuerfioncadChrifi;u,ôCconie(s(one Euangelij danaucrunt aliorum fuorum frati^ incredulitatem amp;nbsp;jni piecak,idcirco neceffe habuerunt per ferre ab ipßs grauifsimasaf^ fliéliones.Quare fpiritus fandus fufeipit eos in tantis aduerfis coït folandos. Ac primum confolationis argumentû ducitur ab ifioru impiorûconfufione intericu. ?\udite,inquiens,uerbumDni, qui tremùis ad uerbum eius. Prorfus eos ipfos alloquitùrjde qui/ bus fiipra dixit: AJ quem refpiciam,nifi ad afflidum amp;conrrituin Spir itu,£lt; trementem fermones meosC V idelicet non refpicit De/ usadeos,c|uimulta Sacrificia offerunt,qu{glorianturdeiapideo Cemplo,qui ladant fe eiTc Semen Abrah^ nbsp;populum Dei,cum in

terea temporis nullam nee ueram fidem in Deû,necfyncerâcaritatc erga homines habeâc,acfunt impcenitentes, fed ad cos relpicit,qui agnitis peccatis fuis excipiunt EuongclionChrifticum timoré tremorc, cum omni fidei reucrentia 8^ obedientia. In quorum nu/ mero 5^ hi funt, qui ad prima Euagelrj concionê,qua Petrus in die nbsp;nbsp;nbsp;*•

Pcntccofteshabuiccópundifunt cordc,uc Lucas aif,8ifdixerüt ad Pens: ac reliqs Apoftolos.Qiiid faciemus uiri fratresÇ'Hi amp;nbsp;alij ho rûfimilestremût aduerbûDni, quod eft Euangclien Dili noftri lefu Chrifti, et hi iubentur nunc audire.Quid ergo audiatC’ Djxc/ runt,inquit,fratres ueftri odictes uos, abijeientes ^ptcr nomen meû. V ides cos,q agnofeut ex ludgis Chrm ac Euagelion eius pati perfecutionc a fuis ipfoRt fratribus,a reliqs Iudgis,qinimpietate fua mâferunt,et fucr ut maxima multitudo. Patiuturautperfecutio nênô fimpliciter,fed tanto odio,ut ^pter nomen Chrifti non folu profcribantur, fed etiain interficiantur. Nam quod hie dicit filius Deijiiodum alïùmpto homine,plane illud ipfum eft, quod poftea , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uu 4

indufa lam carne ad difcipulos fuos dixit: Tradct frater fratrem fft iroricm,amp;pater I'nfurgct fill) aducrfusparentes,amp;mor tcâfifîcient eos. Be eritis odio habiti ab omnibus propter nomen mcum. Et iterum: Alicnos » fynaaoaisfadentuos. Etueniettemz pus,utquifquisinterhcia£uos,uideaturcultûpræftare Deo. Rem mifcram.C^ii deberentene Ecclcfiar Ghriftitucorcs,hifunceius' oppredores èi. uaftatores. Sed agitedu, quid dicunt imprj perfecu torcsadccetumpiorum Gforificetur,inqin'unt, Dns,Ôi.uidebv mus in Izcticia uedra, Hæc funt uerba itnpiorum ludeoBi ad fratres fuos,qui rdida Pharifaica 5^ Saddticeica dodrina agnoueruntIe/’ fum Chriftu amp;nbsp;Euangelion cius per fidem, Aeprimum quideob/ lecerunt talia uerba 0^ conuieia Chrifto ipfi in cruce pendenti. Si rexifrad cft,inquiunt,defcendatnuncdecruce,amp;fcredemus ehCo fiditin Deo,îibercteumnûc,fî uult. (hoc eft) Glori fîcetur Deus in ïiberando eo,utrcipiauidcamus cum non friiftrari fpefua,fcdma/ gna Igticia perfundi » Deinde obiecerunt ca fuis f atribus,ad Chri/ itum c5uerlis,amp; propter nomen Chrifti multa aduerfa fufterenti/ bus. Nam cumChriftus ad difcipulos fuos dicat: Si me perfecuri funt,amp; uos pcrfcquentur, non eft dubium, cum Stephanus lapidlt; retur,rcliqui pij incxilium eijcerentur, lacobiisoccidcretur,amp;alq Apoftoii,ac dodores Euangdij ,in alijs atq; alijs rcgionibus maxi mas quafcpærunas paterentur, ac ctiaimmaniter trucidarentur,qn all) Iudæi,quino agnouerunt IefumChriftû,appIauferint fibiiii fuaimpietacc,acinôjItauerintpris,diccnfcs,Glorifîcetiir Dns,etui debimusinlæticia ueftra »hoceft, Voscreditis hûclefum,quêno/ ftri crucifixerut eftè ueBî Chriftu,Dnm Deum noft^t. Agite ergo, (Î eft uerus Mefsias feu Ghriftus, amp;nbsp;Dns nofter,oftendit gloria fu amdiberet uos mirabiliter, amp;nbsp;feruet uospotetia maieftate fua,uc no tarn mifere,et calamitofe pereatis, amp;nbsp;nos reipfa uideamus et cô/ periamus uos expedatioe kticiae, falutis ct fcelicitatis ueftre in hoc Chrifto no pudeficri. Sed quia Chrus uefter finit uos non foluin cxihueijci »etoibus facultatibus ueftriscxui,ucB£CtiamcrudeIifsi-' m is fupplici)sobijci,idcirco fieri non pot gt;nbsp;ut fit uerus Mefsias feu Ghriftus Dns nofter:et uos bis ftulti ac infant eftis, q in tali Chri/ fto fîdudâ falutis ueftræ coliocatis.Hi funt folênes @eic«lt;7woJimpio ruaduerfus pios.Necdubiijeft, qn ludei infultauerint hôcmÔ ere dcntibus in IefumGhriftu,non folfiantedeuaftationcm urbis Hi crufalern.cum adhuc uiderentur fibi in fua repub. fbdices effe, uc iiimctiamcum deuaftata iam urbe Cochabas corum,uenditarct fe/ fe,congrcgato maximo et potentifsimo exercitu,pro uero Mefsia, Hie tumuifum fuit impqs et incrcduliis ludaeis tempus glorian/ di de inuento uero Mefsia amp;infultandi ijs,qui antea lelum pro

c nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uero

' nero Mefsi’a àgnouerunt. Scd amp;poftca Gentes,amp; his temporibus T urcæ,ac enam Epicurei inter Cfiriftianos infultant Ecdebae Chri fti in afflidionibus ♦ Vbi,inquiunt, nunc cft Chriftus uefter^r’Cur nos non luuat C Vbi eft EuangeLon ueftrum, cur nos non e mails Mcftr is liberate' Quid ergo nos inter tam uirulenta conuicia,acuere ignita tela Satanæ faciamus e Non certe defpondeamus animurn, uec conuicia regeramus, fed bene confidamus, amp;nbsp;cogitemus hanc die horam impiorum, Sii. poteftatem tenebrarum. Cogitemus itc, feruum non eflè maiorem domino fuo, 8^difdpulum non eflè fu/ pra magiflrum fu5. Si Chriftus ipfe filius Dei pafsus eft hæc con uicia obedienter, cur nos obedientiam detrcdarcmus e Et fi Chri/ fto capiti noftro tali à conuicia cefterunt in furnmam gloriam,hofti bus autem amp;nbsp;conuiciatoribus in fummam ionominiani,nô dubite! mus,qu{n nobis meinbris eius ccfliira Gnt in cceleftem gloriam J Sed de hac re audiamus concionc ipfam filrj Dei.Sic ein in Prophe ta pergit, Ipfi aSt, inquicns, confundentur, Exiftimantimprj ue/ ftri fratres,uos in me confundi St pudefieri, Sed res longe aliter,' p! eter oêm ipforurn expectationem eueniet. Vos enim confeque/ mini in me uera kticia, ueram sloriam amp;nbsp;falutem, Illi aut confun/ detur pudcfient.Sed quôe Primû exhæredabuntur, ne fint am/ pîus popuîns Dei. Deinde ciuitas, templum,8lt; omnia facra eoR2 deuaftabuntur ólt;^ abolebuntur» Vnde fequitur: Voxpopulifeu tumultus amp;nbsp;fonitus de ciuitate,uox de femplo,uox Domini redde/ cis retributionem inimicis fuis,(hoc cft )Omnia conueniunt amp;nbsp;con fpirant in exitium impioR» ludf orj ,ut merito fupplicio propter im pietatem amp;nbsp;impcenitentia afficiantur, In ciuitate Hierufalem eft tu mukus Sv fi*emitus populi fediciofi, Fuerunt em in Hierufalê poft q? Chriftus afiendiiret in coelum, amp;nbsp;diuulgafTet Euangelion fuum in orbem terræ, grauifsimae feditiones quæ fuerunt TwçÂirJttoii ad fiKuram deuaftationê, amp;nbsp;inidum maloRz. Audita eft etiam uox de tcmplo.Nam amp;nbsp;fedidofi trucidabätfefe mutuo in templo ipfo, amp;nbsp;cü facerdotes préparai ent in teplo ea, quac ad diem feftum Pcntece ftes neceftaria erant,audierüt magnûtumultû,ôd uocêdicentê: Mi videiol« gremus hinc, Redtat hiftoria deuaftationis etia hoc, q? ho quifpiä nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

priuatusobambulauerit in urbe Hierufalê, et üödferatus fit publi ce: Vox ab oriête, Vox ab oeddete, Vox a qtuor uetis ö^c,Nec po tuerit ab hoc clamore ullis plagis cohiberi,Sed uöx Dhi de inter nedôe ludcoRî audita eft. Nâ Chriftus ipfe Dns nofter f?pc prgdf xit fore, ut ludei exhpredetur,ct urbs eoR2 deuaftetur, Et Romant diuinitus exdtatifunt,ut magna multitudine militû incurrerêt in lu dfos, et fumèrent de eis fuppliciû, Hec eft uox Dni reddêtis hofti bus fuis etperfecutoribus filfj fui iuftâ etlegitmatalioncm, Qttarc

cum ludsci in pafsioiie Chrifti, S(flu pcrfecunone difcipulorum c/ ÏUS applauderent fuæ impietati,amp; edftimarcnt Chriftum 8^ Ëcde/ fiam fuam pudefados, contrarium paulopoft ita accidir,ut ludæi, confer lia: a aucla Ecclefia ChriftijpudefacTti opprelsi fint in to to orbe terraruiu, ac præterca a Deo abiecti, ut non agnofcat eos, popuIuinfuLim. Habes priinum argumentum confolationis coz rum,qui€xludæis crediturierant in lefum Chriftum,dudum uiz delicet, a confufione Ô!. interitu Impforum,qui cum habeant a par/ cc fua MuItitudinem,Potcntiam, Sapientiam,amp; externam SandP tacern, exilliirant fe perpétua gloria ornandos,fed pro gloria,qua fperant,accipiunt perpetuam ignomin iam internecionem.

Secundum confolationis argumentum, dudum a fcecunditatc rnultiplicatione Ecclefiæ. Initio enim reuclati Euangelij uidebaz tur Ecclefia expaucifsimisconftare. Panci erant Apoftoli,pauci uc ri audttoreseorij. Etfienimin die Pentecoftesacceduntad Ecclefi am tria millia ludæôrurfi,tarnen quid hic numerus, ad pluf^ dena centena millia ludæorum, qui ad hos publicos fei tos dies conueniz re folebant;quot; lubet igitur filius Dei paucosillos ex ludæis bene con fiderc,quodbreuifuturûfit,ut 2ion pariatinnumerabilesfilio^ Ecclefie, Anteq,inquiÉ,parcuriret,pcperit,etantc^uenirct partus (eu dolor partus enixa efi: mafculü* L-oquituraüt de Zione,quia mox fcquitur : PepcritZion filiosfuos,Nücpauci illi,qui exludc is credunt in lefum Chriftum/rucianturanimo fuo,etmetuunt ne propter paucitatem fuam Ecclcfia Chrifti intereat,fed fint confiden ti alacritate,et uidebuntadmiranda Dei opera.Zion eiïi etfi non ui detur prægnanSjtn pariet maxima liberoruin multitudinê;imo pri üfq qu;fcp ratus eflet earn pariturâ ,enixa ell prêter oîm expedatio nem innumerabiles filios. Hoc maximû eftmiraeulû,Quis em un quam audiuit taie Cquis uncp uidit huic fimile;’uidelicet,q) mulier pariat,et nô fit prggnas, et enitatur magna copia mafculoru priufz partus dolore fentiat. An natura rcRz ferre poteft, ut terra uno die parturiat et proférât tôt SC tam uaria genera fruduü;” Et an natu raliter fieri folct,ut ex improuifo, una uice magna Gêtis multitudo in regiôe aliq ua exoriatur Certe ficut terra opfert frudlus fuos pc detêtim,ecordinario têporis progrcfîù,ita etiâ Gentes in regioniz bus fuis non fimul derepenre exiftut,fcd multiplicantur paulatfm, cc tardaannorum fuccefsione. De Zione aûtplane contrariuacciz dif.HfC cm priuftp pregnas uifa cft,fimul amp;nbsp;parturrjt,ôtpeperit in numcrabiles filios. Qjjod miraculû,nôaccidit humana,fed diuina potctia.Nûqd ego,dicit dns, q facio alios parère,ipfe nô pariâC'Et

COMMENT, IOAN. BRENT* .êgt;ôgt;r num ego,qui gnafionc cxten's tribuo,fterjlis ero,dicit Deus tuusv Non eft aût hic opus prolixo commentario^quo hæe impleta expK centur, Percurre res geftas per predicationem Euangelq Chrifti,a diePentecofteSjCt babes huius con cion is per fpicuu comen tarium* PoftqChriftusafccndifletm coel5,federunt Apoftoli Hierofoly/' lt;nis,£lt; expedarunt aduentum Spiritus fandi* Erat aût turba (inqt Lucasjnominum fimul fere centu uiginti*Quantillus,obfecro,hie numerus »collàtuscum totreliquor^Iudæoi^myriadibusÇ' Etquis unq potuiflèt Humana fua ratione excogitâre,qgt; per hos paucos,Elt;: clefia Ghrifti augenda ciTeC innumerabdi gentiû multitudine in fo to orbe terraiitCEx una parte,Petrus Sd collège eius erat botes indo di,nulla potentia præditi,fed pifcatores publicântEx altera par Éc étant ludæi genres,non multitudine fatum iniîgnes,uerumc/ fiam fapientia,potentiagt;6lt; otbus buius feculi ornamcntis illuftres,? qui et Euangclion Cbrifti furnmo odio proîequcbantur* Videba/ tur igitur Zionjeu ûera Ecclefia,ne prggnansquidê eflctSed eccc dexteram excelfî, Vno Pêtecoftes dicparit Zion tria millia hoîm, Mox, diuulgato Euangelio inter gentes,tanta accedit ad Eccleiîam multitudo, ut Zion ipfaobftupe(cat,SC dicatjqd fupra ca.xbx, fcri plum cft.Quis genuit mibi iftos^Ego fterilis non pariens,frâG migrata St captiua,ôlt;^ iftos,quis enutriuitC Ego deftitutà amp;nbsp;fola, iftt ubi erât; Cetei^, Gcut fpûs fandusalias argumêtatur ex creatio ne auditus ôi uifus Deû audire et uidere,utfciamus eû nibil latere^ amp;nbsp;difcamus timoré eius, Qui |51antauit,inquiCi aurem,n5 audietç' qui finxit oculû,non confiderabit^ita ÔC boc loco argumcntatur ex pfatsj creatione fœcunditatis parcntum,Deum eflè fcecundûparenté Ec/ ciefîæ fug,Nunquid ego,inquiens, q aliôs facio parere,ipfe nô pa riamCDeus igitur eft Ecclelîæ (uæ parens. Quanta bâjc eft Ecclelîg confolatio^quanta fidei eius confirmatioÇ’Si.n.eft parertS nofter,q fumus membra Ecclefiæ,nunquid fi petierimus panem, dabit lapi/ demC An fi pifcem,dabitferpétem aüt fi ouum,porriget fcorpiû^ Atqui non eft immitior amp;nbsp;crudelior parentibus mundanis. Dein/ de,fi parens nofter eft,noscerte filrj eius.SifilfJjCerteS^bæredes* redes quidé Dei,cobçredes aût Cbrifti. Quid ergo nobis défi/ gnatis diuinorum S^ cœleftium bonoru b^redibus, deericTEtfi eiiî indigcmus aliquoties et am externo pane,in boc feculo,tamen De/ us Pater,inuocatus per Cbriftum filium fuum,teneri non poteft» quin bçredem fuû in bac externa indigétia faluum c5feruet,ut tan dé oîbus cceleftibus bonis impleafur. Sed S^ illud confîderandum eft,fi agnofcimus Deum parenté noft^z, danda ctiâ opera eft,ut eo ipfum bonore,qué filrj parétibus debét,uenercmur,ne audiamus^ in Malachia dicitîSi patoquot; ego fum, ubi eft honor meus;'

Gum (empcr,etiâ in i'pfo populo Dei,pauci fuerint uere pi), uerein Ghriftum credentes, longe tarnen omnium paucifsimi uifi funt eo tempore,quo Ghriftus in hunc mundum uenit,8^ a Pontiff cibus ac Principibus Ecclefiæ,morte condemnatus cft.Etfi ern mul ti fequebahturGhriftum,ÓCuidebanturdolt;ffrinam eiusampleéii, cum æderet miracula,amp; uiderctur Ifraelê ab externis affliÆonibus lifaeratur us,tamcn poft^ captus eft ód crucifixus dcfecerunt ab eo ctia prgcipui eius Apoftoli, Acrcuerff quidem funtad ipfum Apo ftoli èi. aliquot alij,poftqrefurrexit a morcuis,Sed tamê et bic grcx ualde adhuc pufiilus crat, 8^ neceffc habebat omnibus huius feculi aduerfisobnoxiuseflè,Quarc,cum mens metuintcrneciónisterri/ ta,amp; Omni humana ope deftituta,indigeat copiofaconfolatione,fii feepitpauloantcfiliusDei hunc pufillum gregem cónfolandum, argumentis duóits.a confuffoneaduerfariorum, 8c a dilatationcEc clefiae inter omnes gentes, Quod autem in illa praécedenti concio/. nis parte breuifsimis percurrit,hocnuc longioti amp;copiofiori orâgt; tióne profequitur,idq^ qfdern quidem argumentis, fed ali)s dicen/ di figuris.Na in hac quocç codonis parte prömittit Ecclefîâ Ghri-/ fti in omnibus aduerfis conferuandam, amp;nbsp;in^^f omnes gentes dila/ tandam,hoftes aut Ghrifti Sgt;C Ecclcfia^ eius,ac omnes ïmpiosóim/. credulos insctemum perituros,Læiamini(inquiens) cumHierufa/ lem,8^exultateincaomnes qui dilfgitiseamamp;c» Alloquiturrur/ fus pùiillum ilium Eccleffæ gregem, quem in priori condonis pav te allocutus eft.Et quos antea uocauitj Qui tremitis ad uerbff eius,' cos nuc uocat,Qui diligitis Hierulalem, amp;nbsp;qui lugetis fuper earn»' •Videntur amp;nbsp;Gaiaphas amp;nbsp;Pontifices diligere Hierufalemjac trifti/ da de calamitatc eius affi'd,cum dicunt, Venient Romani, amp;nbsp;toilet turn locum noftrura,tum gentem*Sed hæc diledio amp;nbsp;triftida, non eft amor 8C zelus ei^a ucram Eccleffam, led eft amor fuæ ipffus di/ gnitatis,S^ odium Chrifti,amp;cuplditas ueræ Ecclefîæopprimendg potius,^ conferuandæ» Apoftoli autem,amp; fynceri difdpuli Chri/ fti uere amp;nbsp;ex animo diligunt Hicrufalem,acexcordetriftanturdc afflidionibus eius,quia non folumeupiunt cam uere faluam, ueru ctiam oftenduntei dodrina Euangeli) ueram æternæ falutis uiam, fummis uitæ fuæ periculis, ac malunt no dignitatem tantum fuam, uerumetiam uitam amittere,^ uerg faluti Hienifalem feu Eccleffæ Dni deefle,Ego non folum,inquit Paulus,uindri, fed amp;nbsp;moripa/ ratus fum Hierofolymis pro nomine Dni Iefu4Et iceB2»Dolor mi/ hi magnus cft,amp; afsiduus cruclatus cordi meo» OpCarim enim ego Jpfe anathema efle a Chrifto pro fratribus meis cognaus meis fec3 dum

«turn carnem SCc. Hoc uerc eft Diligcre Hjcrufalcm,6if lugcrc fupcr eaiTi.Cum igiturhi,qui fie diligunt Hicrufalem,amp; lugcnt deabiedio' ne ÔC internecione ciuiuin eins,maximodoloreafficiantur,£lt;malint fc potius,quàm illos périr e,iubentur nunc lactari,exukarcjac præ gau* dio gcftire,propter Hierufalem, uc quantam antea trifticiam de intcri* tu ciuium eius concepcrunt, tanta uicifsim læticia de falute eius perfun dantur. Vtfugatis,inquit,0^ fatiemini ab uberc confolationum eius^ut quemadmodutn infantes fugSt SC excipiunt ab uberibus matrum fua rum alimenta (ua, quibus conferuantur,SC refocillantur,ita uos perci* piatisconfolationem SC delcClationemà fplendore,5Cmaieftateglo* riae,qua Hieruialcm illuftrabitur.

Hadenusrecitata eft PropofitioconfoIationis.Nunc autemaddi* tur Ratio eius,qua pufillusÔC afflidus ilIegrexEccIefiçadlæticiam, SC exultationem meritoexcitari, SC confolationem accipere debet. Q_V1A HAEC DIGIT-DOMIN VS; ECCE EGO DE* C LI N A B O fupcr earn, quafi fluuium,pacem,SC quafiinundantem torrentem,gloriam Gentium. Promittit Écclefiæ duo maxima benefi* cia. Alterum eft PAX,qua in humanis rebus nihil eft melius. Altcrum eft GLORIA Gentium, qua in his terris nihil fuit excellentius,SC illu* ftrius.Gentes enim fucruntinftgnes potentia,faplcntia,6C cloquentia. Qiiid enim inter régna huius feculi potentius fuit quatuor Monar* chijs, apud Danielem f Quid fapientius Philofophis, ÔC Icgumlatori* bust'Quid eloquentius Oratoribus,ac prarcipue Demofthcnc Si Cicc rone,quifuerunt ex Gentibusf Hare eft gloria Gentium,quam promit tic Deus fe dcclinaturum,hoc eft, cfRifurum in Ecclefiam,id^ non mi* nutatim SC guttatim,fed plenis uafis.Tanquam fluuium,inquir, Si tan ([uam torrentem inundancem,hoc eft,abundantifsime, Etfi autem hçc uidentur dici de externa pace SC gloria, tarnen quiarcgnumCbrifti non eft de hoc mundo,intelligenda funt de ca pace SC gloria, quat pro* prie regno Chrifti competunt, Primumenim,cxterna6Cmundana pax magnum quidem beneficium Dei eft, non eft autem ca pax, qua uerc coram Deo feruamur, Sed ilia demum ucra pax eft,qua filius Dei rcconciliauit nos cum Deo Patre fuo.Poftquam enim pcccatum aliéna uit Deum à nobis,fufeepit filius Dei pcccatum noftrum crucc SC mor* te fua expiandum. Qua expiatione Deusitadelcdatus eft,ut non fo* lum inierit fœdus pacis cum ,humanogcncrc,uerumctiam adopter ex hominibus infilios.SChatrcdcsfuos,quotquotinChriftûfiliûfuûucrc crcduni.Hacc aut pacificatio effunditur inEcclefiampcrEuangclion Dni noftri lefu Chrifti, ut quicunep Euägelion fide acceperit,6C cogno uerit fe habere DeS propiciu propter Chriftum,habcat pacem 6C tran* quillitatcm in medtjs ctiam bellis huius mundi, ac in media ipla morte. Quare cum mandatum eft Apoftolis,ut prædicarent Euangelion om* ni creaturac,fentiamus tunc effufam efleiummam pacem in Ecclefiam, utfruanturca omnes pq, SC exultent in ca perpetuogaudio. Deinde, iicutper pacem non intclligiturhic mundanapax,fedChriftiana,hoc cftjfpiritualis Si coelcftis, ita per gloriam Gen tium,quac funt potentia, iapientia,SC eloquentia,non iunt intelligenda ilia externa dona,quibus Gentes filer une in hoc mundo illuftres, fed funt intelligenda de tjs fpir j

t ualibus donis,quibus Chriftus Ecclefianijpro fui regni conditïonc or^ nat.Confert entmincoetom Ecclcfiæfuæ, non potentiamillam inun' danam,qua expugnetur extcrnis uiribus Babylon, aut Roma, fed po^ tentiâtllam fptritualem,qua fuperaturSatan,uinciturmors,fîlt;f expu' gnatur infernus.Hæc eft potcntia,quæ fuperat uir es omnium Monarx char um hutus fecuh.. In mundo, inquit,affltlt;fbonemiiabetis,fcdbono animo fîtis, egouicimundum.EtloannestOmnequod natumeftex Deo,uincit mundum.Et hæc eft uicîoria,quæ uincit mundum,fidcs no lira écc. Nihil igitur eft fortius,nihil potentius Ecclefia per Dominum fuumlefum Chriftum. Deinde Chriftusconfcrt fapientiam inEcclcx fiam fuam,fapicntiam autem nô illam Philofophicam aut pohticam,etx fi hoc fâpientiç genere pios fuos nonnunquam ornat,fed fapientiam cœlcftcm,qua poflumus eftugcre mortem, uitar e perpetuos ignés iiv ferni,S(S.confequi cœleftem uitam ac foelicitatcm. Dixit enimîEgo fum Refurrecftio uita. Qui credit in me, etiamfi mortuus focrit,uiuet,6^ çmnis qni uiuit ôi credit in me,non morietur inæternum, Quarc,qui audit EuangclionChrifti, Sgt;C credit in Chriftum,tantafapientiaornax tur, ut queat etiam in morte, uitam retinere,adeo(p nunquàm inæterx num mori ac perire. Talem ac tantam fapientiam nullus unquam Phi-lofophus,nullus GentiumLcgumiator ,èfuahuniana ratione confc* quipotuit«Quomodoigitur fieripoflêt, ut Ecclefia extamfalutaridox no in ipfam effufb,ad gaudium 6C exultationem non excitaretur^Prçtc rea Chriftus confert etiam eloqucntiam in Ecclefiam fuâ,eam uidelicet cloquentiâ,quaæternus DeusôC ^œleftis Pater pcrfuadetur,utn5fb lum condonet nobis peccata , quibus mortem amp;nbsp;infernummeritifux mus, uerumetiam feruet nos in morte et horroribus inferni ad coeleftta gaudia, ÔC perpetuam uitam Jnfignis habetur orator,qui cloquentia îua permouetiudicem, ut reum, uclfurtijUel homicidq,uel feditionis, uel alterius feu ciuilis,feu criminalis peccati accufatum abfoluat,quanx to eloquentior habendus eft, quinon hominem fed Dcum ipfum ludix ccm pcrfuadctjUt fe propter crimina fua æternaî mord obnoxium,Iibc rum dimittat, SC infupcrhæredem cœleftis regnifaciatf'Talemautem cloquentiam cffundit Chriftus in Ecclefiam fuam.Dicitcnim: Amen amen dico uobis,quaccun(p petieritis Patrem in nomine meo,dabit uo* bis, Petite nbsp;nbsp;accipietis,ut gaudium ueftrum fit perfetftum. Quare,

cùm Gentes fuerint illuftr es potentia,fapientia ôf cloqucntia,filius au tem Dei effundat hæc donalonge copiofius, melius SC utilius in Eccle* fiamfuam, rede dicitur hoc loco, quod gloria gentium in Ecclefiam gt;nbsp;transferatur,ideo^EccIcfiamcritogaudcat,iubilet ôd exultet.

Deinde addit fimilitudinem, quæ adumbrat iucundifsima figura af-fedum,ftudium ibllicitudinemDciintuenda ôf confcruandaEccIc* fiafua.Sugetis,inquit,adubera,fcuadIatusportabimini,ô(S fuper gC' nua blandientur uobis. Quomodo fi cui mater blandiatur,ita ego con' folabor uos âTc.Hæccftfuauifsimao'KwivbeneuoIendæDciergaEccIe fiam fuam aduerfis QC paucitate fua grauiter afflidam. Afpfce enim m» hi piam quampiam matrcm,quomodo fcfe erga infantem fuum gerat* Initio ladat infantem fuum,qua poteft diligcntia,deindc geftat cum fu per brachio, ad latus, ad ubera fua ; adhaec ludit cum ipfo aliquoties fuper

fupcrgenua,8Cblanditureicarmine,ut uocantjChoralijae fubfuJtatio ^fy^enlicd^ nibus ♦ 6t omni ftudio hoc agit, ut obledet puerumjSC ad alacritatem exciteuQuodfi pueroacciderit morbus quifpiam,autulcus,quoafFi' ciatur dolore, mater fie afficitur,ut cupiat,fi queatjin feipfam morbum aut ulcus transferre.Quidf'exiftimâs ne hæc fieri cafu quodam,aut mu liebri ilulticiaPutas ne hæc efle puerilia tantum delyriac’Nihil certe minus. Non enimfunt humana figmcnta,fed diuina crcatio,SC ordina* tio.Nam cùm Deus natura fit inuifibilis, 5C tarnen compledatur ecclc fiam fuam fumma caritate SkS beneuolentia,créât in mulierefuauifsp mumquidemj fed follicitifsimum affedtumcrga liberos fuos, ut in hac uifibili matris ac affedus eius creatura pingeret aliquo modo inuf fibilem bcneuolenfiam fuâ erga ecclefiam. Ex uifibilibus enim,ut Pau lus ait, cognofcunturinuifibiliaDei. Cûmigitur uidemus matrem la* tfîare puerum fuum , geftare cum in ulnis, ÔC blandiri ci fuper genua fua,cogitcmus hæc efleopéradiuinæ creationis, quibusficotmater déclarât fuam ergapuerum caritarem,itaDeusreueletamp;f adumbret fuam,erga Ecclefiam,beneuolentiam, quæ tarnen tanta eft, ut longifsi me omnes paternos ÔC maternos hoim affedus fuperet. Sicut cm um* braàpicftore delineata, rcpræfentat quidemueramimaginem aliqüo modo, non eft autem uera imago, ita maternus affeeftus rcpræfentat aliquomodobeneuolentiamDei erga Ecclefiam, feduera ipfa benC' uolentia maior eft in Deo, quàm quæ uel humana ratione compræhen di,uel externis fîguris uerc exprimi queat, Nunquid,inquit alias,mu* lier poteft obliuilci infantemfuum, ut non mifereaturfilio uteri fui;* Et fi ilia obliuifeitur , ego tarnen non obliuifcartui, Videamus igf tur aliqua ex parte, quomodo filius Dei exerceat materna officia er* ga Ecclefiam fuam, ÔC producamus, exempli gratia in medium, Apo* llolum Petrum, qui SC unus fuitexîjs ludæis, qui initio in Chriftuni crediderunt ♦ Chriftus cnim ladauit Petrum, cùm docuit eum Euan* gelion fuum ,quodcft lac conferuans hominem ad æternam uitam. Geftauit cum in ulnis, cum conferuauit cum, ne in abnCgatione pc* riret, cum poftea, mifsis angelis eduxit eum è carceribus, ac defen* dit eum in minifterio Euangelij, ne ab impqs trucidarctur. Sollici tus fuit fingulari cura pro eo, cùm dixit: Egorogaui pro te Petre, ne deficiat fides tua. Et : Dicite difeipulis eius ÄS Pctro,quód ille præ* cedet uos inGalilæam ♦ Lufit cum eogefticulationibus fuper genua, cùmornauit eum donis fpiritusfandi, utnon folum loqueretur ua* rijs linguis, uerumetiam tanta ederetmiracula,utetiamumbraeius fanaret infirmos ♦ Sed num ÄS hoc materni afledus fuit,quod connf uit, ut Nero Petrum cruciftgeret f Certe non fuit,quodad ipfunj Deifilium attinet, â materno affeeftu alienum , An non ÄS ipfa ma* ter fæpenumerofolet infantem fuumtenere,dum ulcusciusferroa* peritur C' Sic filius Dei tenuit Petrum, dum cruce affigeretur,non ut periret, fed potius ut hoe momentaneo dolore ad cccleftia ÂSætcr* na gaudia transferretur. Hæc,inquies, Petro, quem filius D E1 fin* gulari præ alrjs amore profecutus eft, contigerunt, At dubito num filius Dei ód M E tanta cura completftatur, ÄSergaME,ficut mater «rga infantemfuum, afficiatur, Sed hæctuadubitatioomninoab^

cicndacft« Namfilius DEI mißt Petrum 8lt;f reliquos collcgas etas, propter hanc præcipue caufam,in uniuerfum orbem, ut adnunciarent Euangclion, quo DEVS Pater teftificatur fe propter filium fuum complediquemm's credcntem in filium tanto amore, tanta caritate beneuolentia, utetiamipfum infilium ÔC hæredem omnium cœleftp um fuorum bonorum adopter. Quare qui eft aftedlus filtj DEI in Petrum,idem etiam eft,inquemuis credentem Euangelio Petri, Non ’ rogo, (inquit) pro eis tantum, fed ôf pro ijs, qui crediturifunt per fer* monem eorum in me. Et hoc loco jUon ad unum tantum ftTaltcrum, fed ad uniuerfamEcclefiam dicitur: Quomcdo fi'cui mater blandia' tur, ita ÔC ego confolabor uos, ÔCj In Hierulalcm confolationem accp pietis, In Hierufalem enim initio reuelatum Sf confirmatum eft Ez uangeIion,quoaffertaromnisconfoIatioEcclefiæ, Et additur : Videz bins, QC gaudebitcor ueftrum, ôôoflàueftra, quafiherbauirefeenf. Hoc planeillud eft, quod Filius DEI pofteaapudloannem capitedez cimofexto dixit : Nunc quidem moeroremhabetis,fediterum uidebo uos J ôf gaudebit cor ueftrum , 8gt;C gaudium ueftrum nemo tollit a uobis, Quod in Efaia dicit, Ofla ueftra, quafi herba, uirefeent, hoc in loanne , quafi interpretans dicit : Gaudium ueftrum nemo tollit à uobis, Sicut enimfpiritus triftis exiccat ofla , ita Ipiritus hilarisimz pinguat, 8gt;C quafi uirefeere facit ofla. Cum igitur gaudium piorum fit perpetuum , rede dicuntur ofla ipfcrum iemper , quafi uirefeere. Additur Sc hoc : Cognofeetur manus DOMINI in feruis eius. Eft ÔC hoc illud , quod in Adis Apoftolicis dicitur : Per manus Apoftolorum edebantur figna ÔC prodigia multa in populo , Et erant unanimiter omnes in porticu Salomonis , Cacterorum autem nemo audebat le coniungcre illis,fed magnificabat cos populus, Maz gisautemaccrefcebatcredentium DOMINO multitude uirorum fimul ac mulierum,lt;ta ut inplateas exportâtent infirmes Ô^C,

Eccehæceftmanus DOMINI, 0Cdexteraexcclfi,quaemaniz fefte reuelata eft, in his, qui crediderunt Euangelio, amp;' fadi funt per fidem ferui CHRISTI, Quare.ctfiEccIefiaChriftifuitinitiopau citatefuaepntemptibilis, ac etiam abominabilis, tarnen quia DEVS promittit tanta beneficia, quanta in condone Prophcticaenumerata funt,ac reipfa quoque, reuelato in die Pcntecoftes Euangelio, præftiz tit, mcrito lætandum eft cum Hierufalem , 6C cxultandum in ea omnibus , qui diligunt earn , ÔC qui hadenus ob afflidioncs eius luxerunt,

Magna beneficia contingent diligcntibus Hierufalem, hoc cft,amfz cis. Sc membris EccIcfiæ , Sed non minora fupplicia contingent odientibus Hierulalcm, ÔC inimicisachoftibusEccIcfiæ, Cum igitur antcaconcionatusfitdebenefieijs,quæ DOMINVS confcrtinEcz tiefiam plot um,concionatur nunc defupplidjs,quac confert in impios prim um

co MMENT. IO AN. BRENT. J073 primum quidem ludæos,deinde in omnes alios homines, qui ncglecfto 8)£. contempto Filio D E 1 fedanturfuam impietatem , SCaboinina' tiones. Indignabitur ,inquitjinimicis fuis, Quanto fauore Filius Dei profequitur amicos fuosjdequibuspofteadicit : Non pofthac uosdi* coferuos , quiafcruusnefcit quid facial dominus cius, Vosautem dixiamicos 8Cc. tanta indignatione, tantoodioprofequitur fuos inF micos , qui hoc folum agunt, ut amicos fuos opprimant, ÔC de tergt; ra uiuentium tollant » Itaque in hoc ftudium incumbit, ut quam primumdeipfis pœnam fumât,Eccc enim uenit inigne,in eouidelicet igne, de quo loquitur Deuteronomij trigefimo fecundo ; Ighis, inqui,» ensjfuccenfus eft in furore meo,8C ardebit ufque adinferni nouifsima, SCc, Ec quadrigæ eius, quibus ad fumendum de impijs fupplicium ad-uehetur,fimilesfunt turbini, ut explcat iram,furorem, 6C indignatio-nem fuam , incendib , flammis , deuaftatione hoftium fuorum. Nam D O M 1 N V S iudicabit, amp;nbsp;fumet fupplicium igni gla-dio,de omni carne, de omnibus hominibus, qui impie egerunt, E-uangelionfuumnonagnouerunt, Itaque maxima eritmultitudo eO' rum, qui à DOMINO intcrficicntur. Confummenturenimigni QC gladio omnes, qui fandificant SC purificant fe in horn's, alius alio loco , Et qui uefcuntur carne fuilla , muribus , SC altjs abominatï-dis,6lt; lege DOMINI prohibitis» Cum enim ego, inquit D O M F N VS, non ignorem omnia iftorum ftudia ÔC opera , cogitata fada efleimpia,tenerinon poflum,quinefficiam, ut fimul tollantuf, QC deleantur, Sæpe iam didum eft, quod cum fit fcrmo de bellis^' quæ gerit Filius Dei aduerfus hoftes fuos , ÔC perfecutores Ec-clefiæ fuæ, non fit intelligendum de mundanis bellis , qualià gefsit Dauid contra finitimas fuas Gentes , fed de talibus , qualia regno Filtj DEI, quod non eft mundanum , competunt. Quare quac hoc loco rccitantur de bellicis quadrigis , de gladio , fie igni,qaibus Filius D E 1 uenit hoftes fuos deuaftaturus op-preflurus , intelligenda funt iuxta modum regni eius , SC ficut res ipia interpretatur ♦ Quemadmodum autem prior ilia concioni» pars de benefictjs Ecclefiac, etfi pertinet ad uniueriam piorum Ec-clefîam tarnen a' f»Toy refpicit præcipue in paucos illos pios , qui initio reuelati Euangeltj,exludæisin Chriftum credebantu'ta Si hæc pars defupplicqs Si interituimpiorum, etfi pertinet ad omnes impios fiue ludacos, fiue Gentes, tarnen primum omnium refpicit in ludæ-os,qui cum debuiflènt omnes primi eflè cultores CHRISTI, primi fuerunt perfecutores, adeoque occifores eius. Venit igitur filius Dei in igne,in quadrigis. Si cum gladio ad perdendos impios ludæos, initio, prædicatione Euangelij fui, quo denunciauit eis, quod nifi refipi-fcant,Ô!^ credant in ipfum,perfturi fint omnes perpetuo. Qui non crédit, (inquit) iam condemnatus eft, quia non credit in nomen unigeniti filq Dei« Hic eft gladius fpiritus, quo interficiuntur omnes imprj tam ïudæi.quàm Gentes. Hæc eft qdadriga ignea,quæ abfumit omnes ad-uerfarios CHRISTI ♦ Deinde uenit Filius Dei abiedione Si exhære-datione ludaicægentis. Poftquàm enim ludæinon Iblum non recepe-funt CHRISTVMÔ^ Euangelion eius, uerumetiam occiderunf

C H R. IS T VM, SC perfecuti func Euangelion,abiedt cos Dommits, utfintexhærcdesomniumcoeleftiumbonorum, ÔC non agnofcantur amplius pro populo Dei* Q^iam abicd/onem ÔC cxhærcdationcm fecuta mox eft ctiam externa SC horrenda urbis , dC templi eorum deuaftatio, quæfaCla eft à Romanis. Poftremo ucnict maxima mate^ ftatein nouifsimo die 5C reuclabit in omnibus impijs tarn ludæis quam Gentibus fupplicium, quodpraedicatione fuatanto tempore denun-ciauit, SCdieet : Dirccditeàmemaledidiinætcrnumignem, quipa^ ratus eft diabolo ÔC angelis eias, Cæterum, quod de impijs ludxis dicit. Quife ianClificant ÖC purificant in hortis, quod fupra capite Cc' xngeümo quinto dixit: Qui immolant, feu fàcrificant in hortis, SCuC' ftuntur carne fuilla, aemuribus S^^c. mirandum fortafsis uidebitur, quod ludæi propter hæc abijciantur, 5C exhæredentur à Dec, An non ' Sacrifîcare, fuit in lege permiflumf Ac cfuscarnisfuiIIx,murium,ÔC aliorum immundorum animalium, fuitquidem lege prohibitus, fed Euangelion CHRISTI tollit legale eiborurndiferimen* Et quam* uisuefeimuribus, natura eftabominabilc, tarnen fi non eft aliud, quo fami medearis miferia magis eft quàm peccatum,muribus uefefi Quid igitur eft, quod DO MIN VS affirmât fe propter haccope* rahoftes fuos grauifsime puniturumf Sacrifîcia, erant quidem lege permiffà,6C præferipta, fed non erat permiflum, quouis loco Cacrifîca' re. Et Sacrifîcia etiam légitima fîebant abominandafine pcenitentia, Retjciuntur igitur ludxi, non fîmpliciter propter Sacrifîcia, led quod illegitime SC fine pcenitentia lacrifîcabant ♦ De efu autem carnis fuillac ÔC murium, nondubito quidem, quin multi ludxi, alioquiimptj, ab* horruerint hos actitos cibos, SC ab eis abftinuerint î exiftimo autem per hos cibos hoc loco intclligenda efle ea fàcra , quibus hypocritæ pollicebantur fibigratiam Dei, SC acternam falutem, quod quàm abo* minandus fitludxis efuscarnisfuillac,SCmiîrium âcglin'um, tamabo minandafint coram DEO fiera, quæobtruduntipfiad expiationem peccatorum, SCquàmdeteftaturludxus cfum immundorumanima* lium, tam deteftetur DE VS Sacrifîcia,quac impfj hypocritæ,ad confequendam meritis corum uitam æternam , ofîerunt . Sic cnim fupra dixit : Qui maClat pecus, (uidelicet ad ftcrificium) quafi qui ca* nem iugu!at,SC qui offert oblationcm, quafi qui fanguinem fuillum of* ferat. Obferuabilis coAcio, ut cognofeamus ex ea,quo loco habeantur à DE O, SC quo præmio dignaiudicct Deus ca Sacra, quæ obtru* duntur ipfi in expiationem peccatorum , SC meritum ætcrnæ uitæ,' ludicat cnim DEVI'S ea tam abominanda, quàm eft efus mûri* «m, SC digna, quæ abiedione in æternam cxcæcationcm 8C dam* nationcm puniantur ♦ Quid igitur Miflâ , quæ habetur Sacri* fîcium pro peccatis uiuorum SC mortuoruui, quid horæ Cano* nicæ , quæ cantantur ad expianda hominum peccata , quid certa ieiunia , quæ fufcipiuntur ad placandam merito fuo iram Dci, ali* ud coram DEO funt, quàm efus murium , glirium, talparum, ftellionum , SC fi quid eft abominabilius f Et quid aliud meren* iur,quàm quod ficut quondam ludæi abiedi funt à DEO propter fua

COMMENT. IOAN. BRENT. 107? fuafacra, itanuncabrjciantur etiam illæ Gentes, qüæfuas Miflas,hö* ras Canonicas, ieiunia, ÔC id genus alia itatuentur, ut interim ueruni S)C fynccrum Euangelion CHRISTI ferro ÔC igni perfe* quantur.

Dieet quifpiam : Si Deus retjeit Ifraelem, ut non fit pôpulus ipfius, Quis erit eius populus f Aut ex qua gente fcliget Ecclefiam fuamc' Sicquidemhypocritç ludçi fentiebant, quod fi ipfi noneflent uerus Dei populus Si ueraEcclefia eius, Deum nullam habiturumEcckx fiam.nec inuenturum ullam gentem, quam in populum fuum eli* gat. SedquemadmodumBaptiftaait : Dico uobis, quod Deus pofi fitfacerCjUtexlapidibusfurgantfilijipfix^brahaCjita Si hoc loco diciC filius Dei: Venio, uteongregem omnes gentes Si linguas. Etfi pu* niamiudæos igniS«: gladio,amp;S reqeiam cos, ne fint populus meus, tarnen non ero fine populo aut Ecclefia , fed colligam mihi Ecclc* fiam ex omnibus gentibus Si linguis , quæ ueniet ad me fide fua. Si uidebit gloriam meam, quia cognofcct me uerum eflê Mefsiam, Si filium Dci, quæ cft fumma gloria Si maieftas . Sic autem colli* gam Ecclefiam ex Gentibus. Ponam,inftituam inter cas Signum feu uexillum, quod eft prædicatio Euangelij mei, (Sicut Si fupra capi* le undecimo prædicatio Euangelq uocatur fignum . Leuabit (in* quit) fignum in nationes, Si congregabit profugos Ifrael.) Et mit* tam ad gentes aliquos ex his Iudaïis,qui faluati fuerint ♦ Hi funt A* polfoli. Si rcliqui difeipuli, qui percuntibus reliquis ludæis , fer* uati funt fidc in CHRIST VM, utnonûnàcumalqs périrent. E* numerantur autem Gentes,ad quas filius Dei dicit fe Apoftolos Si le* gatos fuos miflurum,uidelicet.

In Tharfis,feu Mare.Hg funt Infule maris , ad oeddentem urbfs Hierufalem.e t Regiones,quæ funt ultra hoc mare.

Tenentcs,feuextendcntes Sagittam,hoccft,Sagittarq. Hoc Uc! ad gentes prius enumeratas, PhuI Si Lud, uel ad cas gentes, quac defeendunt ex Ifmael, Si deferiptæ funt Genefis uigefimo quinto, refertur, Delfmaele enim feribitur Genefis uigefimoprimo, quod fadus fit uir Sagittarius. Alq exiftimant efiè Thraces.

Thubal,Gen.x,rcccnfetur inter filios lapheth.IndcnomenRcgl-oni,quam interprétés Italiam transferunt.

Ad has(inquit filius Dei)Gentes, mittamlegatos, Slt;adinfulas longe remotas, quænonaudieruntprædicationemdeme, nct^uidc-runt gloriam meam, hoc cft, inter quas Gentes non eftanteapubh* rede Mefsia prçdicatum,nec talia ac tanta édita funt miracula,ficut in* ter ludços.lntelligendç aût funt ocs gentes in toto orbe tcrrarum,ficult;

C H R1S T V S dieft, Eritfs mihf teftes non folum Hfcrofolymfs ,ue^ rumetfam in uniuerfa ludæa, Samariaque,deni(ç ufquead extr«ma cerræ*

Annunciabunt gloriam meam Gentibus , Gloria filfj Dei eft, quod fit uerus ab arterno DE VS, quod fit uerus Mefsias per Prophc' tas promiflîis, quod fit expiator peceatorum noftrorum, quod fit fagt; pientia,iufticia, fandiifîcatio dC redemptio noftra, ut omnis, qui credit ïnipfum,rcputeturcoram DEOiuftus, amp;:habeatæternamfalutem. Hoc eft Euangelion DOMINI noftri IE S V C H R1S T1, quod Apoftoliinter Gentes adnunciauerunt, Adducent omnes fratres ue* ftrosdecundisgentibus oblationem DOMINO, in equis, qua* drigis ô(Sc,Non dubito, quin Paulus in hune locum reipexerit, cum ad Romanos capite decimoquinto fie feriberet : Data eft mihià DEO gratia in hoc, ut fim minifter Icfu Chrifti in Gentes, adminiftrans, (aut potius Sacrifîcans ) EuangelionDei, ut fiat oblatio Gentium accepta* bilis, làndificata per Spiritumfandum. Paulus igitur, ÔC reliqui col* legæ eius fuerunt ueri Sacrificuli, non Miflàrtj, fed Concionator q, qui adduxerunt Iftaelitas in oblationem DOMINI, ex omnibus gcn* tibus,in equis,in quadrigis,inle(fticis, in mulis nbsp;nbsp;carrucis, ad montem

fandum Zion, quia prædicatione Euangeltj collegerunt Ecclefiam ex omnibus gentibus, ut quotquot Euangelion fide acccpCrunt, fadi fint oblatio Deo gratifsima, 5C aflumpti fint in ciues âS hæredes cœlc* ftis regni ♦ Nam quemadmodum ftantc adhuc ihcolumi republica Mofâica, Ifraelitac adducere folent oblationes fuas in uafis feu inftru* mentisiuxtalegempurificatis,adtemplum DOMINI, itatcmpori* busMeisiæ , QC reuelati Euangeltj eius adducent Apoftoliin equis, quadrigis,ô^ alqs ueduræ generibus,Gentcs in oblationem D O MI* NI, longe acceptiorem, quàm ilia externa Lcuiticafuit. Manife* Jftum autem eft ex ipfis geftis rebus , quod hæc gentium addudio ad montem Zion,nec fada fit, nec fiat corporali modo, fed per Euangeli* on DOMINI noftri Icfu Chrifti, uidelicet, quod tunc Gentes ad* uchunturincurribus 8C equis, in mulis amp;nbsp;ledicis, ad Zionem, cum Gentes properant ad concionem Apoftolorum,amp;f accipiunt Euange* lion lefu Chrifti per fidem, itaque tune fentias teprofedum aut ad* uedum eflê ad montem fandum Zion, cum credis Euangelio Chrifti, amp;nbsp;inftituis uitam tuam ad uocationem eius. Sic fufeeperunt Gentes in Antiochia Pifidiac profedionem ad montem fandum Dei Hierula* fem, cum rogarunt Paulum SC Barnabam, utfibiloquercntur uerba, êC cum uniuerfa fere ciuitas conuenit Sabbato ad audiendum uer* bum Dei. Et cum Paulus ad Coloflènfes fcribens,dicit Euangelion in toto mundo frudifîeare, idem eft, ac fi dixilfet, ex uniuerfis gentibus adduci oblationem DOMINO ad templum eius in equis amp;nbsp;qua* drigis,in ledicis carrucis.

Et aflùmam ex eis in facerdotes Leuitas amp;fc, Non hoc uult filius Dei,q, reuelatoEuangelio futuijt fit inEcelefia taie externû faccrdon'G, quale

COMMENT. IOAN. BRENT. «077 q'jaîceftinlc^eMofijSedfîidqaoddidtur, Ex EIS,refertfeadcun-c^as gcntes, e qinbus antea didum eft, Apoftolos adducfturos fratres fuos, tunc ftgnificat omnes pios credentes in C HRIS T VM fan^ cftificai'i S^confecrari in fpirituaks facerdotes , ftcut fupracapitefe' xagcfimoprimo dicftum eft. Si autem rcfert fe ad fratres,ex gctibus ad dados, tunc nomine Sacerdotum ÔCLeuitarum ftgnificat fe ex cor* poreBccIefiac, quæexGentibuscoIligitur daturumminiftros,Ô£^ dö^ dores,qui dodrina j QC facramentorum adminiftrationc Eccleftam conferuent, dCad pofteros propagent. Sicut ÔÔfupracapite fexagefi' mo , Filq peregrinorum acdificabunt muros tuos 6tc. Et Pau^ lus ad Epheftos: Dédit ( inquit ) alios Apoftolos,alios Prophetas,alios Euangeliftas, alios Paftores ac Dodores ad inftaurationem Sando^ rumSCc. Hic plane nulla fit mentio Sacrificulorum Adiftâriorum, quod tarnen ncceftàriofuiflêt à Paulo addendum, ft tales iacrificuli uti leseflènf, adinftaurandam conferuandam Ecclcfiam . Quiafteue cœli noujjCtterra noua,quæ ego facio ftare SCc. Supra capite fexage* fimoquinto didumeft, Filium D El creafle fuo quodam modo no-uos ccelos, ôtT nouam terram,indie Pentecoftes, Quar noua,etfi non uidcnturcorporalibusoculis, tarnen uidentur oculis ijDiritualibus, quod homini antea peccati horrore coneuflb, SC nunc per Euangelicn exhilarato appareant omnia rcnouata,ô^ recreata. Deinde cœlum SC terra renouabuntur in nouifsimo die etiam externa mutatione . Et fie acnouata perpetuo durabunt. Dicit ergo, ftcut efficio,uf renoua ti cœ^ li ÔC terra ftabiliantur perpétua fîrmitate, ita 6C fernen ucftrum,ôc^ no^ men ueftrum in æternum manebunt. Hoc fernen SC nomen eftEccle^ fia DOMINI noftrilESV CHRISTI, quæcumrenafeitur, nonexfeminemortali ,fcdeximmortali, ftcut Petrus ait, perfermo-nem Dei uiucntis,ÔC manentisin a:tcrnum,manct SC ipfain æternum, ÔC fruitur perpétua fœlicitate.

Et crit menfts ex menfe, SC Sabbatum ex Sabbato SCc , Hoc lïc legcndumcft, Etfiet,utàNeomeniainNcomeniamfuam, ôfàSab^ bato in Sabbatum fuum ueniat omnis caro ad adorandum me, diciC D O MIN V S. Significat autem, quod non folum ludaei, fed omnit caro,hoc eft, ludaci SC Gentes uocabuntur perEuangelion ad Eccle* fiam, SC qui ex omni carne, fiue ludæis,fiuc Gentibus j acceperint E* uangelion fide fua, hi non uno tantum Neomeniæ aut Sabbati die, fi* cuthadenusiudæisufttatum eft , fed de NeomeniainNeomeniam, de Sabbato in Sabbatum, hoc eft, femper , fineullaintermifsioneco* lent SC adorabunt Filium Dei ,ÔC inuocabunt Deum pattern coele* ftem,pcr nomen cius,ut SC iuftificentur, SC feruentur perpétua falute* In lege Mofi cultus Leuiticus folet certis fieri temporibus, acpræfçr* tim diebua feftis.Reuelato autemEuangelio inter Gentes, uerus Del cultus crit perpetuus, quia pi) renati ex Euangelio per fide adoptâtuü in filios Dei. Vbi autem eft fpiritus adoptionis , ibi perpetuus eft cia* mor fidei ad Deum, Abba Pater, Quem clamorem,ctfi nos non fern* per obferuamus,Deus tarnennunquàm non audit,ideotp reputat eos, qui in filium fuum credunt, perpetuos fui cultores ^SC adôratores,cti* amft ali quid externi ud politici operis faciant,aut etiam dormiant.

Supra dixit, ludicabitDominusignt ôfgladio omncm carncm,3d crunt interfedorum Dominimulti, Deinde addidit deferuata ccclegt; fia Domini, quod ueniat omnis caro,uidelicet ecclefia ex omnibus Gentibus colletflajUtadoret Dominum, Nunc ergo concludit hanc concionem, Sd dicit, quodecclefianon folum ingrediaturad adoran^ dumDominum,uerumetiam egrediatur,ad uidendum cadaueraeO' rum,quiintcrfedifunta Domino.Haec autemfic recitantur,pcrinde acfifuifietfilio Dei cum hoftibus fuis externum ÔC mundanum præ' Iium,ac filius Dei reportaflrtcxipfis externam 5C mundanam uido* riam. In hoc enim uidoriacgenerefolent uidores,commiflfc) prælio, , noniblumtriumphumapudfuos inftituere,0C Deo publicas,pro up dloriæ bcneficio, gratias agere, uerumetiam perocium in campum,in quo praclium commifium eft,egredi,utcoraminfpiciant cladem,0^ cadaucrahoftium fuorum,quosinterfecerunt4Hic ergo uidentcada* uera,cum incipiant iam putrcfcere,5lt; uermibus fcatere,igni tradi,nc aeremcorrumpant, Quodcadauerum fpe(ftaculum,etfirecordatio' ne uidi S£ proftratihoftis non eft uidoribus ingratum,tnper fe tâhor ribile QC abominabilc eft,ut etiâ uultus fuos ab ipib auertât. Sed cû nec pracliumChrifti cum hoftibusfuis, necuidoria,necregnum eiusfint mundana,fentiendum eft,nechunc egreflumecclefiac,nechoc fpeda* culumcadauerumeflcmondana, Sed fignificare perpetuam ecclefiac læticiam,ac foelicitatem, SC perpetuum impiorum interitum QC inicz' licitatem.Chriftus apud Marcum capite nono,ter facit mentioncm hu ius Prophetici didi, Bonum,inquiens, eft tibi mutilum ad uitam ingre* dipotius,quamduas manus habentem abircinGehennam,inignem inextinguibiIem,ubiucrmisillorumnonmoritur,0^ ignis non extin* ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;guitur ôfc,Nam uermis quidem.qui incadauere mortui hominis na*

uri folentjfuo tempore extinguitur,uermis autem impiorum,non mo ritur,8«^ ignis corum non extinguitur,quiafupplicium cor urn erit per* pctuum,0^ erunt ipfi omnibus ptjs fempiterno opprobrio Si stbo' minationi. Ac fumma,ut dici folet,fummarum,foelicitas Si infoelicitas, inregnisquidemhuiusfeculitemporariafuntflCcaduca,in regno autem Chrifti funt fempiterna Si perpétua. Et ut nulla humana ratio compræhcndcrepoteft in hac uita,qualis Si quanta fit piorum foeli-citas: Quae oculus, inquit Paulus ex Efaia, non uidit,amp;r auris non augt; diuit,amp;r in cor hominis nonafccnderunt,quæ præparauit Deusdili-gentibus fe,ita nulla humana ratio percipcre poteft, quam magna, quam grauiSjôiquot; quam horribilis fit infoelicitas impiorum. In Matthæo dicitur: Ibunt hi in fupplicium æternum,iufti uero in uitam xter-nam.lnloannedicitur: Omnesquiin monumentis funt, audientuo-cem eius,8C prodibunt, qui bona fecerunt,inrefurrcdionem uitae, qui ueromala,inrefurredionêcôdemnationis,EtPaulus, Quiredditurus eft,inquit,unicuicp iuxta fada fua, His quide,quiperfeuerStes in bnia

R«p. t, nbsp;nbsp;ciendo,gloriam Si honorem,6lt; immortalitatem quaerunt,uitâæternS^

ijsueró,quifuntcöntentiofi,0!^ qui ueritan'quidem non obtempérant, nbsp;nbsp;-[bef.K

fed obtempérant iniufticiæ, ucnturaeftindignatio,ira,afflidio äTgEc iterum. luftum eft apud Dcum, reddere ijs, qui affligunt uos, aftlidiOquot; nem,fiC uobis,qui affligimini,relaxationem nobifcum,cum reuclabituf Dominus Icfus de coelo,cum angelis potentise fuæ,cum incendio flamquot; mac,qui infligit ultionem tjs,qui non nouerunt Deum, qui non obegt; diunt Euangelio Domininoftri Icfu Chrifti, qui pœnam luunt,interp tum æternum,â facie Domini nbsp;nbsp;nbsp;Quid multis opus.^Etfi in hoc feculo

pij uidentur infoelices, impij autem fœlices, in regno tarnen Chrifti^ quod nunc reuclatum quidem eft, pracdicatione Euangelij,0^ percipi' tur fidc,in nouifsimo autem die reuelabitur manifefta apparitione ma» ieftatisfilijDei, ÔC percipietur reipfa,nihilcertius, nihilfirmius eft, quam quod pij femper QC perpetuo erunt foelices, impij autem fempef

perpetuo infoelices ♦ Complecftamur igtturEuangelionfilij Dei omni ftudio noftro,ut ex fide iuftificatijamp;T in filios Dei adoptati.capiamus propter lefum Chriftum Do* ininum noftrum, hacreditatem cotquot;

B X,

Alieni xdificant'ideriifatcm

Alienigeiite quidicanlur

Alienigeni: qua: beneficia promittanltir 871 A Wrfr« w pro duld Grc,

Amor zy ardor matrum erga liberos fuos

7tS

; Amor mafrum erga liberos umbra amoris

Dei erga Ecclefiam

Amor is Dei erga Ecclefiam argumentum ma»

ximum morsfil'ij Dei

Anabaptifleex^mantnon gerenda effearii

A nathemata in templis uariafujfienfa sss Angularis lapis

AngeltctepotentiiC exemplum so» Anima dcfiindorum quidagant stlt;t Annus ira Gr indignationis Dom'mi 5®* Antonius Eremita nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40^

Apefloli cr concionatores funt excubitorcs

Ecclefia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pSaf

Apofloli Gromties p'q flint Propbeta f Apofloli indices 'm regno Cbrifti î4I Apojlolifuntfignacrportenta

Apofklorum dodrma de Cbriflo quod fit ue^a

re Deus nofkr

Apofloli funt facrificuli non Uiiffar'q fedconst donatorij

Apoflolicarum concionum fumma 7#? Apoflolidicuntur flieculatores

Applicatto benefic'ij Cbrijbfecundum Papiflas

feu Itbelbtm interim

Applicatio benefic'ij Cbrifii ab ipfo Chriflo 'm flituta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem

Apries rex A egypti

Aqua GT panis nobis emenda propoflta funt

Chriflus

Ariinfiirww textura,uanitas operum traditio num bumanarum

Arbitrijltbertuires'in bom'me roS

Arbitrium hberum

Arbores iuflicia

Arief id efl, leo Dei, pro Hierufalem srf Arphadurbs

Arrogantia

Arrogantia feu elationis animi exempla

'74

Arrogantia fuppUcium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;174, jos

Arrogantia bom'mum rctunditur fimilitudia

neluti

Arrogantia eorum,qui exobfcurolocoaddia gnitates pcruenerunt

Arrogantia propter opes

Arrogantiaeuentus infoelix

Ars certanemetus Tyrannorum nos exter* rent

p'ijf eft ueßjsra nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îy«

Afflidiones quomodo in bonum cedant t-eo Affiidhonum,(iuie accidunt iiitp^s,cr iiu£ Eca clcßtc accidunt difcrirnen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j.'tt

ni nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iof

Afflidliones non funt expùtiones peccatorunt coram Deo,fed ducunt 'm cognùionent peca catorum

Affltélionibui non opprimitur fed crefcit Ecs défia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H4. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S}7,

Afflidiones tam inpij!,quàm 'm impifS asf A fflidiones nofirg affligunt Dcum,hoc efi,fi refipifcimiK à peccato,refipifcit Dtmà poe tta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t70. lOQi

Afflidienes cr aduerfa admoneant nos ut int uocemus Deunt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;too«

Afftidionis tempus quomodofiat momentum Grpunâum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem

Affiidionibus nemen Dei iUuflratur 801 Affiidionibuspiorum imp'ij de ira Deiadmos nentur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem

Affiidionibus maiora beneficia pqsconfiruna tur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ibidem

Facie tSy. lincaiS, poft oerba(tamen nufquam alias mcmi-nit Acdomitarum feu Idutnaeor um) adijce fequentia (np fi quatenus nomine Aedom comprchendit generaliter omnes hoftes Ecclefiae. )

Facie 47 J, linea 4« ubilegitur(poteft exanimogaudere) Ic* ßc ( non poteft ex animo gaudere*