-ocr page 1-

Ll3>EA:DELLA .

��ARCHrrE T T WA

VNIVE^SALE-

■�^BIVllSrCENZ O. S CAMOZZ1
ARCHLTETtO.VEKETO :.

Groirtreg^uleM. der

B0W= CO�fST.

ofte,
DE V�TNEMENTHEYTAZAM):

YYF O�B�RS".

DISK. -

Aechitectvra .

'Van ■

VINCENT. SCAMOZZI .

| /T'tV A<?� Itakaens ouergejketimet
cwiettfe copere _pla,et�ti vei'cwt .

■

1
■I

■

�te - «s.

«#₉ /i

«8

'�ymim.

^SlIS

~^KIy N t ^.*��mmm

t'Amstmrdam,
hij Dancker Danckerts,

-fe& Cahvrftrditt hvl&Dancbaerkeytr.
dntw aSSi'.

-ocr page 2-



	HET V O O R B E E L T Der Algemeene BOU VV KONS VINCENT SCAMOZZI, ^cBouw-meesJer van V ; E N E T I ER _; Het Seste Boecr> iN't Tweede Deel. Waer innaeu-keurlijck den porfpronck van de Ordens₅ en cieraden der Colomnen verhandelt werdt 5 hoe veel en hoedanigh die zyn ; en e enige nutte weeriegginghe noopendede felve: en de gheregeltheydt en mate, en bequaemfte ghefchicktheydt der Ouden_} met de verqieringh, gedaen. door den Autheur. tStyCitfgaders: fan iegefchickfheyt en verdeelingheder ^Pilaren en B ooghen, als mede van de* maniere en lee-maetederTufcaenfihe^or�fche^Ionifche^ Romijnfche en Corintifche Ordere, en waer w Vf noodigh x.jn : Syndelijcl^, van de verqierfelen der Onder-folderen , FertyKlffels, Trappen, ^cDeme», Fenflers, en andere dingen, tot gebruych^da Wooninge. z�fyfet in de veertigh Coopere T heten verrijckt.* ISJu by ons in den tweeden Drtick ten dienile van alle Bouw-konftenaren en Lief-hebbers van veelefauten gefuyveit, en vermeerdert met een by-gevoeghde grondige en klareNeerduytfche eygentlijke benaminge van alle de Bouw-leden,ordentelijk beneffens de Figuren en by-ftaende gewoonlijke Italiaenfche benaminghgeftek,invierkooperePlaeten , gedaen door den wel eer-vaerenBouw-konftenaer Salomon de Bray, metnoch een Tafel om alle begeerde Verdeelinghe in parten, licht te kunnen maecken, om alfoo Scamoz'z.i gegevene verdelingen klaerlijck te verftaen. j

		t' A:MjS'^:-T.E R.'.D A-Mv

By T)anckert DancJ^rtf�. Kaero en Boeck-verkooper in de Kalver- ftraet _? in de Danek-baerheyt*

-ocr page 3-

A E N DE EDELE,

GROOT ACHTBARE,HOOGGELEERDE,

Wel-wijze , en Voorfichtlge HEEREN,

Mijn Heer en,

D^r. ANDRIES BICKER.

Dl E RICK de VLAMING van OUTSHOOREN,

Heere tot Outshooren.

JACOB BACKER,ende
GARBRANT CLAESZ PANGRAS,

UBurgerme$*
fiere».

DIE KICK THEULINGH.

M^r. W O U T E R V A L C K E N I E R.

ERNST ROETERSZ.'

D'.ALLERT BAS.

D^r. G O R N E L I S WITSEN.'

D^r. F R A N S BANNINCK K O K.

D^r. JOHANNIS HEEMSKERCK.

J O HAN vander POL, ende

CORNEL.IS GRAEFF.

f Sshefmm.

JAN CORNELISZ. GEELVINCK, ende ")

K Oudt-Bur' I entbej

srmeeflertn,
'aurieren

D'. G E R A R D S C H A E P.

DER STADT

AM S T E R DA M

Edele, Groot-achtl<are, Hoogh-gekerde, Wei-wijfe, en
Voorfichtlge Heeren,

Et is Wel reden, dat ik-, volgende het gevoelen der wijfe, als
ook des vernuften Scamo^i, Autheur defes Boeks (dewelke
fijne werken aan de doorluchtgfte Princen van gantfeh Duyts-
land en Italien toe-ge�igent en opgedragen heefteen die de fel-
ve ook in grooter waarden gehouden hebben , fo wel om de fcherpe ver-

* deylingen

-ocr page 4-



deylingen als vafte grontregulen in de Orderen der Bouw-kunft , daar in voorgeftelt (by haar hooge geacht) om de nuttigheden en grootsheden diefe toe-brengen aan de Huifen, Hoven der Princen (ja geheele Steden die daar door verciert, verrijkt, en aanfienlijk gemaakt konnen worden) d'overfettipge van 't felve toe�igene uwe Ed. Groot-achtbare, wijfe Re- geerders van een Stadt die in voortreffelijkheit van deftige gebouwen niet alleen uitmunt boven alle die van ons lieve Vaderlant, maar met het oude Roma, fchoone Florence, 't rijk Venetien, en grootfehe Genua mach in vergelijkingetreden , wiens machten mogentheit 'm 't Ooften en Weften zich wijt en verre uitftrekt , en die van alle Nati�n befocht, en daar alle vreemdelingen zoo mildelijk ontfangen worden,, dat hare eigen natuur- lijke Kinderen by na in de groote meenigte verdwalen; een Stadt fegge ik , die door de gonftige neiginge van U Ed. tot der fel ver verbeteringe, vergrootinge en verciermge altijt genegen, als ook door de wijfe beftie- ringe, zoo veeier verfcheiden gemoederen, in weinige Jaren zoo wonder- lijk is verbetert en vergroot, dat fulks bykans ongelooflijk fchijnt by de nakomelingen. Ontfangt dan, Wel-wy^e en voorj�ch�g� Heer en, deze Plicht- fchuldige gifte van eene derminfte van uwe ingeborene Onderdanen, vertrouwende U Ed. de felve met een gonftige ooge zult aanflen , en de vrymo�digheit in 't goede nemen van hem die is en altijt fal blyveh

	Uw Ed; Gmt-ackhmrheedens ..

		Allerootmoedigfte en onderdanigfte onderzaat en dienaar

			CORNELIS �ANCKERS2.

-ocr page 5-



	A E N DEN

		z
			R,


Vriftige Lief-hebbers der Bouw-konft, hier komen u yoor de tweede mael yoor oogen _y niet zynder merkelijke yerheteringe yan Druk-fanten, de Gront - regulen der Jlgemeene 'Bouw - kunjl yan Vincent Sca- mozzi , yermaart f�ouwmeefter yan Venetien ₅ in onze Nederduitfchs Tak uit den �taliaanfch� getrouwelijk eyergefet. De ^eden_} die my daar toe bewogenheeft, is geweeft de noot^jtkelijkheidt yan de zfke " zelfs, j Want de eerft� Exemplaren zjjn met zoo grooten drift en toegenegentheit yan alle Liefhebbers der Bouw-konji wegh-getrocken > en in ieders handen yer-* fpreity dat yan defehe by na genige oyerigh en zjjn ': En daarom wy zouden yan groote on* dankbaarheit te befchuldigen zijn, indien wy, yan defehe noit-yolprefe Grontregulen, de oye-^ rige en aankomende hief hebbers f ouden fraudeeren _} door gebreck yan 'Exemplaren. Waarom wy de handt aan % werk ge/lagen hebben.,. en de ze�ye in dusdanige wtjz� ₃ als zienlijk is _?doen te yoorfchijn komen. Maar miffchien zj�en eenige naauwkeurige Woorden-zjfters hief te berde brengen, dat in de Oyerzettinge alle de onduitfche _y Griekfche en Latjnfche woorden -, de welke in de eer f e druk zijn toegelaten ₃ zonder yerheteringe alhier wederom gebruikt wer- den. Hier op antwoorden wy , dat ons yerfcheiden redenen daar toe gedrongen hebben en gaande gemaakt. Voor eerfl om dat de Bouw-konft haar yafte grontregulen eerft yan de Tof canen , Grieken _y ^omainen of Latynen yerkregen heeft, en die derhahe ieder gedeelte yan dien hunne eigene name gegeyen hebben in haar eigen Tale , die wy ons niet hebben onderdaan deryen daar ofte beroyen, als in haar begin en geboorte yerkregen, en die^e onder de Bouw-* lieden in alle landen zoo lange eeuwen behouden hebben , dat het zijn zoude als of men Grieks ftrake > dezefoe aan hun in onze Taaie noemende , als by gel'tjkeniffe een Colomme , Zuyle, en zoo yoorts. Doet hier by, dat wy als tot oyeryhedt _y en tot yolkomen contentement yan alle Lief-hebbers , als ook om de rjkelijkheit yan onze Taal heerlijk te doen uyt~kijken ₃ aUe de onduytfche woorden, deBouwkonfl rakende, en in dit 'Boek gebruykt, in 't by ponder heb- hen doen yertaalen_} en de vertaalinge der zfhe _y neffens de �taliaanfch� , in 4. hyzj)ndere (Platen laten drukken en opfteUen , daar by yoegende de Figuren der fehe : Op dat atzoo aUe Je onduitfche Italiaanfche woorden _y den Boek-kunft rakende, yoor a�e naaukeurige Taalkundi- ger s zouden open ft'aan, om de zehe in 't lefen aldaar na te zoeken en op te yiffen. Wat aan- gaat de <%eden , waarom dat wy eigentUjk dit fefte boek uit de Werken Scamozzi met hare fchriften wederom in de Nederlantfche Tale laten te yoorfchijn komen _} en niet lieyer eenige andere boeken yan de z/foe Autheur (alhoewel wy mede het Derde boeckin'teerfte Deel hebben uit- gegeyen met hare fchriften) dat is gefchiet, om dat daar alles in begrepen wort ; dat tot de ² yafte*

-ocr page 6-



	Vafe regulen der gantfche Bouw-konjl behoort■', latende de yerf�andige en Liefhebbers yan de- ^e wetenjchap een yry open y elt , om op de^e Grontregulen , al^ulk� opf� allen en konflige werken te maken , als 't haar goed ^al dunken ; de ^ehe biddende mijne kofien en arbeit dank- haarljk aan ie nemen, �p dat wy al^oo aangemoediget werden , tot uytgeYmg Yan alle Werken of'Boeken Scamozzi, welke acht ^ijn in getale, waar yan a�leenighfes, ^elfinde Italiaan- fche Taaie, ^yn aan de man gekomen, de twee andere ^jjn yernietiget; hoe, is ons onbehnt* Doch wy belogen al^oo a��e ^jjne overige Boeken uyt te geyen , niet met hare befchr'ijyingen, maar aUeenigh hare blaten , als ^jjnde het yoornaamf�e in de ^elve : want de befchryyinge yan aUe de Boeken oyer te petten , ^oude een al te groote moeite en arbeidt en onkojle <$n en ^oude-yan de Liefhebbers ^ehe niet yeel getrokken worden , dewjle de -^elye ^oo ^eer yan de Boiiw-konfl niet en handelen, Wy gouden nu eindigen , maar daar is iets dat ons te- genhoudt , om on^e Autheur tegens eenige ongefondeerde bedenkingen teheweeren: namelijk dat hy duyf�er is, en dat daarom, om dat hy de yerdeelinge door parten heeft opge fielt, en niet door minuten-, gelijk andere oordeelen klaarder te %}jn. Maar om de^e bedenk�nge te beant- woorden , yragen wy, is dan de yerdeelinge door parten duyf�er � 't Is wel waar dat men daar meer gebroken talen in yindt dan in de minuten, maar daar uyt enyolget niet dat het duyf�er ?y: In- dien de y er deeling door parten duyf�er was,on%e jtutbeur , die >oor ^00 uytjlekende gehouden werd yan q��e Bouwmeefiers door de geheele wereldt, dat de Wereldt ^tjns gelijke nauwelijks heeft gehadt _P en ^ou de^elyeniet yoor licht en helder geoordeelt hebben , en de yerdeelingdoor minuten yerworpen, als ^00 ^uyyer en accuraat niet gaande (want dat de yerdeelinge door mi- nuten %oo accuraat pertinent en net niet en gaat , en konnen of willen de beweerders yan de minuten ^elfs niet hebenen?) Eyenwel nochtans indien iemandt de yerdeeling door parten in den beginne duyjler moget fchijnen , daar toe hebben wy een Tafel geftelt op een kopere Tlaat, mede yoor dit 'Boek, alwaar ge toont werd, hoe dat de yerdeelinge in parten lichtelijk en pon- der moeite kan gefchieden. Dit is het gene wy u in de^e Voorreden te waarfchouwen had- den. Voor der s, geniet on^e arbeidt tot u nut en yermaak_} en y aart wel, � E. Vricndt,

f
f		Dancker D a n c k e r t s z .
		Dancker D a n c k e r t s z .

-ocr page 7-

PITi

TOS CA NO.

COMPOS.ITA..

.4', 3

YERKLARI^fGE ' VAN ' DESE-.. SCHAALE^T;

. "Waer door men de verdeelinghe der Tarten, inde Coloiiimen
van . Vl JV C � JV T S C J. iVf 0 � Z I, lichtelyck kan uyt vinden:
komende met de maat van dit JBoeck over een.

_M''i. m/t'de^To^aenfeLjjl�enomen._fis de, boogie vande bm^fen/menae.Laue>A.B. en,ts gedeelt in <�■� gurten*.
0�ielt een. linie redt og, zoo langb als gbg wdt, en deelt die in, $ ge�/cke d�ekn,, en,bet boven/Ie vijfde deel, d�&ifr in, 8
deelett, neemt daer af j doelen., en, zetm>■ gaf er met de eenegunt in, 'tgunt C. en-de ander �ilboven/k. J�f��de, deekfe,
enbaelt daer uytvande, j een, ctrckel,zoo&ft dat de- Imie A.B. daer injben, kan, zoo baak dan,Jufcksvj's loe, tot cf'tgunt
C. en boeit elch vgfiledeel,metdegafer a%>ars door de^uifck.. deonderfl&'dootgebaelde'liineG.L.is eett.gart.Jl.M-,
2 gorten,. '1.2?, 3 gorten.. �K. O. � parten,. ddn,is de bovenflaenJe linie, A.B. jedeelt in,� en � gorten,.
Jfu, onvgorten, uyttz, deekn,,Zoo moetgby Jten, wat breucken,gbi/ �iuwLi/Jh bebt, endeekdan-debopenfnenae, �tie-A.B.
in Zoo veel doelen, als a> iwnwier -yan,de- breuck is. als in 3 doelen, zoo boeit j- og 'trguht C ',- en- deelt bent,in,4 delen,,
haek-r og tgunt C. en. dom, i/t. � deelex,, en-jr og o gunt C. dan, zoojkekt d&lgf� zyx,kleyne, leden, ttgt,en, zet iw
gdfer og E- en, op de, Unie, -j- 'twelck dan, is ■§■ deel. dan, vofebt^, zoo zetu-gafer op F. en,delmiey,dan,bebt
gby^-deel. Vtfabtgarte 1 zoo zetu-gafer op Gr.h .'twelck is lgart. dan, op &.ett,,de, l�tie-y.'f&elch danis
~? . dan, zet u,gaf er op F. en,-^ en. zet dat op &.L. is tarnen, dat. garte, ij;. M&ipfa-dan, tn>ee deelen. vanj deel
dan,zetuga/Ier oj? I- en-jp, 'tivelch is -jdeel. dattqp & en>~J, isjf dtel. dMop H. e/i-j is dan,-f-deel.
en, zoo wort met alk Lgfkn., jBa/�mefdeO' en, Leeden*.
-Wlz.

De, Jfuych. P. Q.R. is og deLgf van- Ccfntpofta,, wekke.gedeeltwort iagarietv J eti^z met eew batf twaelfden.-
deel�J/-% -J-. en, kan op deft zelfdemanier geteeckent jferden,, als mede deDorifbe, lonifclie, en, Corin�fcAe,..

Pander Dattckerts �xcuditr.

-ocr page 8-

DE SCHOONHEIT

OFTE

G R O N T4EGU '.. L E N

Der algerfieene

ECTU

V A N

VING � NT S;Ci MOZZ l

ARCHITECT V A N V E N E T T E N*
B � T SE S T � � 0 E i(.

Jt _L. I I ■

A E.

f) at 'm ah natuurlijke faken ten orden wefen moet: Mitfgaders hoe yele en
hoedanige d'ordem zijn inde ArchiteUure.

Ns tegenwoordig voornemen is te lpreken van de Ordens der A�chire�tru-
re, en ook by gevolge van de cieraden van allerhande edificien. Maar hec

C-h;jr.t feerweJta t/oetren darmen eerft &* ««�der/bekcn * Of degebouweil

behooren geciert t� worden, en wat haar orden zy �> mitfgaders hoe v�le en
hoedanige defelve zijn, met andere diergelijke faken, om daar door tot
meerder kennifl� der felver te geraken %, en daar na fullen wy fpreken van
hare gedachten en foorten: En eindelijken van hare deelen en leden, met
fodanigen klaarheitals het mogelijk wefen fal j Lettende op 't gene %_Ari-
*'fioteles feit 3 Sermo omnis tracfari debet quafi per figuram non per exacia, difmfio-

% EtH�i
cap.i.

En noch. Omnis fermofi brevior' fuer�t qttam oporteat objcuratinteUeStum�, ftHongior difficilis <erit

nem

retentioni, ejr difcipulo obliyionem inducet.

En komende tot het eerfte, alfo daar in allen dingen een orden wefen moet, anders fouder een
verwerringeveroorfaakt, en alles gebracht -«den tot ber_gej_OTag;�e�rde ch*os van Anaxagoras,
of't gene de Po�ten vcr�icrt fiebbcn.lo leggen wy,dat met redend Architecture, als een werkfler
_Van een uitnemende wetenfehap, een orden hebben moet: en dat fulks waar is, blijkt (foo men
daar toe He meifche dingenmach gebruiken) genoegfaam daaruit, dat hoewel de groote Ma*
:_efteytGodes alle dingen met een uitnemende volmaaktheid, overgrootenuttigheid, bequaam-
^_eid voor de wereld, en eindelijken met de hoogfte fchoonheid en aardigheid gefchapen heeft,
foo heeft hyfe evenwel vergefelfchapt met een wonderlijke fraajigheid en orden, om (gelijk de
fpeculateurs gelooven) datfe des te bequamer dienen fouden het menfchelijke geflachte, en met
d_es te meerder aangenaamheid fouden verfchijnen. Sulks dat defelve, f�odanige als fy zijn, fan-
der iet anders, dele wereld fonderlinge vercieren, en maken eene oriuitijprekelijke correfponden-
tie, gelijk wy aan de Hemelen hier boven, en aan de dingen die onder ons zijn, klaarlijken kunnen
bemerken j En zijn daarom de Hemelfche dingen foo veel te edelder geacht * om dat fy in haren
loop beter geordineert zijn en d'andere overtteffen, en ook om datfe haar vertoonen met meer-
der fterren versiert, efl door der felver luifter veel fchoonder fchijnen. En wat de aardfehe din-
gen aanlangt, defelve zijn alfoo gefchikt, dat de fonderlingfte en edelfte, foo wel in k uitterlijke als
Si't innerlijke, door een natuurlijke difpofitie, veel beter gefchikt en veel fchoonder zijn als d'an-
dere, en daarom eikanderen niet geheel gelijk, als men fien kan aan de volmaakfte dieren, en fon-
derlinge aan den Menfche,en van hand tot hand aan de andere, felfs tot de planten en flecnen toe*
en daarom feid Hautus wel: Nam ego hominem hominiJ�miliorem nunq�^m y�di dterum _t en 't gene ^ ^
volgt. Daarom kan men noch door hooger, noch door krachtiger reden, als van Godt; noch te u«h«,
ook door grooter noch edelderwerken,als die van de nature voortgebragt zijn, beveftigen darter
een orden zy, en ook datter cieraden in alle dingen zijn �, en fulks fiet men mede klaar genoeg in
'-■ .��..■/■ A '" ■ dg.

-ocr page 9-

Bll�AA MI N G E,

der Pilaar, "Voet ftyl, en Opper fieraets
Voorneempfle deelen, en der fciver
kleene leeden .. *

<Z9f ^�«/� 3W <s& hwfhtbberi der 'Bow^ksmjb
in "ir Ucht '^ehracfitr, dapr
SA&�M0N J)� BRJLY
J3ptm?fttesfkr tot j�a�rhitu^.

A. Voet-ftjl .

& . Voetjiach

l . Black, sf Vierkant-

c ■ %i*tv, Overkant-

Piederaio

'Safimen�-
■jjvsca a timttta
Cmac�f

Colonna

B. Pyl

aar

d. Vaef

e. . Scfiaghf, "Ft/L
f-'. '�laajh Siuck

C. Opper fieraat

� . Over bakb, Styl-itnJp

h . d�rizz

i . %r�OTt-lyJir

Capitme

Ornametita

tArchiirast,
"T/regte

Arca o Arcado B. Booge, Boogh-poort

Imgojhv l ■ Sft-kop

Arch�oha nv. 'Beoghwrck

Ctmea a Sarrt^ua «�. Tfetit af Stot-flutk

Porta E. Deur .

Luct del Peru, ff . Lyfo af dagh der Deur

Tita/trata, �■ Deur gafb

Ltmkare. ajlgerfitit � . %alf af haven, drentel
d-rttigagmeato r. Cmwerck

Orm�Ji�idetta,Torta,J. Ofperjieraet beven de deur

t. %rs�, %>d neut

~�. Kapp. Voor gevel.

tl . Gewei jplafr

Pyiafter. fojfa

de jrierkonte- TUaaren, .

CarteSn-

Pronteipicio

jLcraterw

P�aft

11: i.

-ocr page 10-



		2 Grmt-regnl�nder jirchiteBur^ de wetenfchappen'en edele konften, fo� wel fuy vere en��mpeleals in de min fuivere en gefiibal- terneerde, en ook in de Artirku�edingen, dewelke in hare obje&en haar voortgang en gevolge hebben, dat eindelijken niet anders is als d'Orden daar wy van fpreken. En boven dien fullenwy fe�r'dikwils het gebruik van de Ordens en Ornamenten vinden by het meeftendeel van de civiel- ftcenbeftlevendevolkeren' en nati�n. Het welke dewijle het feer klaar is, foo is hetonnoodig fulks metexempelen te bewijfen, enfich buiten propooft moede te maken, maar wy fullen -totd.e refte komen, en daarom beginnen van de voornaamfteenedelfte dingen, en foo voort vervolgen van hand tot hand. En moet dienvolgende in de heilige Tempelen buiten of binnen geen deel wefen, 't welke niet volkomelij ken zy vergier t en opgepronkt, fo 't felve fulks van doen heeft, want in defe fonderlin- ge aliesuitmunt, en hiervan komt datfe geprefen of gelaakt worden. Voorts fullen van de piu blijke Edificien principalijken verciert W�rden die gene, die tot wooningen van Princen, van Ra- den of andere diergelijke doorluchtige faken gemaakt worden, vermits d'eene fo wel alsd'andere ftrekken tot cieraat van de plaatfe, en degantfche Stadt grootelijks vereerlijken. Die gebouwen moeten minder ver§iert zijn, dewelke dienen tot Lant of Zee - Fortrefl�n, als meded'Amunitie-huifen, de Munten, enendelijkende gevangenif��n, dewijle defelve aan het gelichte wel behooren te vertoonen iet deftigs en datf� fterk zijn, maarniet datfe proper en encierlijkzijn : (gelijk elders gefeit is} op datgene des te fekerder mogen zijn voor de moeilijk- heden van 'tweder, en defe voor 't gewelt der Menfchen, na de voorfchreve, worden degebou- wen van de Doorluchtige Edele en machtige luyden versiert, maar met dit onderfcheit dat die in de Stadten andere diergelijke aanfienelijke plaatfen gemaakt worden, meerdei verciert zijn, als die in de Voorfteden en omtrent andere bemuurde plaatfen en in de dorpen gemaakt worden} vermits ook in alle andere dingen de huis-houdinge in defe plaatfen met veel meerder fpaar- faamheitgefchiet. d'Oude Architecten zijn metter waarheit in ontallijke dingen te prijfen, maar fonderlingen dat fy defe Ordens en fo vele manieren van Ornamenten, daar wy van handelen fullen, gevondenen in't gebruik gebracht hebben s En dewijle wy beter fullen verdaan worden gaande ordentelijk, tib.i. (gehjk str�o mede in de Geographie getuigt) en niet by gevalle, fo fullen wy alle hare lichamen *«.,«. befchrijven, en daar na hare deelen en leden. Dit woort Orden in't generaal genomen betekent vele dingen ,. maar in de Architefture bete- kent het een t'famenvoeginge van verfcheiden geproportioneerde correfpondeerende en aan den anderen gehechte dingen; als daar zijn Pedeftalen, Columnen en d'Ornamenten daarop: want alle t'famen^geftelt zijnde, maken een volkomen Orden en lichaam, met fijn deelen en leden. Doof het lichaam ofte corpus wort verftaari, 't gene dat deelen heeft, gelijk als by exem- pel den Pedeftaal of de geheele Columne, of't geheele Ornament, en een yder van dien zijn deelen van de Orden_; door de deelen worden verftaan, als by exempel, deBafamentcn enCi- : macien van de Pedeftalen of Bafen, of Capiteelen van de Columnen I of ook wel d'Architra- ven , de Friefen en de Cornicen van de Ornamenten. En door de leden moetmen verftaan de portien van de voorfchreven deelen, en diergelijke, men moet aanmerken dat alle de por tien» leeden, deelen en lichamen, als ook de Ordens ielfs kunnen grooter en kleinder, en mede min of meer verciert zijn. De Ordens, daar wy tegenwoordig van handelen, in defe plaatfe, en alle hare Ornamenten en deelen, zijn een fekere foorte van uitnementheit, dewelke grootelijks vermeerdert de heerlijkheit en fraajigheit van de gebouwen, fo wel geeftelijke als wereltlijke, fulksdatfe veel aan fienlijker eri fchoonder worden, en alle 't felve is gevonden om de werken tot hooger trap van volmaaktheit te brengen. Dienvolgende f�etmen klaarlijken dat de oude de nature g�volgt hebben. De welke nimmermeer eenige overvloedige fake voort-brengt, en blijft ook in geen gebrek, daar de noot fulks vereifcht, en verkieft altijt het befte, en maakt alle faken met fekere particuliere �nderfchei- den van gedaanten en Figuren, zijnde d'eene van d'andere in 't generaal verfcheiden, maar even- wel alle accorderende in't fubjeft dat fy moeten dienen. En kunnen overfulks d'Ordens niet alleenlijken met het geheele gebouw , maar ook met eenige principale deelen gevoegt en t'famen-gehecht worden , na dat fulks den Archited be- quaamft. dunken,'en na dat de foorte eri dequaliteit van 'twerkvereifchen fal > wordende 'def� rouwe enfimple materie door de kunft, tot een veel heerlijker en aanfienlijker forme gebracht, en toreen veel edelder en beter einde, foo komt fy by gevolge veel waardiger te zijn als fyte vooren was. Nu het onderfcheit van d'eene Orden metd'ander beftaatinde eigenfchap van de Modulen, en in de rechte verdeilinge van de deelen, en in de fchoone formen en Figuren van hare leeden, door dewelke de yaftigheit van de properheitonderfcheiden wort, die in d'eene meer teilen isals in d'andere. Hierin kunnen wy ook een fpeciaal exempel van deNature nemen, dewelke deii Man, geboren tot den arbeit, gegeven heeft fterke en r�bufte deelen en leden, en nietalfoo aan de Vrouwe, dewelke hoewel fy in alle hare deelen fchijnt geforaieertte zijn, hebbend^ eenige cor-

-ocr page 11-

Partt inferiori della. Colomtt
con loro JBedeJt�li'.

ISTederfte deelen der Pi laar en
■met haere Voetftylen .

Ss.4iee4i-dmSeM, der �chocAtnv.

Couok-

Orhl di ComU
Ctmtna.
YTondmo

o, . G-ooten. of Strytvv

h .Xtmtett< der &aoten,afJhy�

e- V "Boordt/e.

d. Stoot rondt; of rtmdtje,

ledett -pan, �e veet-m. oer l?tlaarav

f~Tkore Jitperiore % . Ogger bed

dfh-agaio a 'T�nd�w f ■ 'Rondtf'en.

Zij/ktlp # . Lyj�fen-

Cavetlo o Seietta. h . &raeve of hoh-andtr
rTfiaro o "Thora Infrior: i . Bedt, onder}ede

Tkhto o "Tarok. U . TTegd of "Tif�l

L�eo-en. vxui�Cy jCinuwttv, ofte,
cverxan�en, der Voef-Styietv.

A.. Uyterfamt

B . %aiu

C . 'Rondden.

D . Lx/l/en, af ^Trapjen.

�. Vtatficht of Voorplat-

'i . &eiect ey rondt-

G-oleOa. o gola m/�rio/ G-. %-eel of onder keel

Cavetto H . Groeve.

Leto-ea. vaaot .Ji�ocJLctis

oer Vvet-Stjlen,,

C'T

Tr^F

Orlo
fTroneo

Cimlna.
^Tand�to

1 . w/terkant

K . Black

1/ . Boord

M . Stoot ooord r rondtjt

Leed en. van. ae. 'Vvef-ftucK^n,
Oer Voet-Styien. .
Lifkttcft jradetto S . Lgf�en. af' 'Trap'jeiu

J? . Groeve.

Schatta,
sTtmduw
Galazza.

Zocco

% ■ bolronde

E- � 'Rondtftn.

5 . JCeel af odgijf

T . Bedde.

V . Zcol of ktotrw

S. de. 3rav

-ocr page 12-



		^:$'ah Vincent Scamo^t: 3 eorrefp�ndenti� niet den Man : Nochtans is fy veel fwakker en flapper om denarbeitteicuhn��l verdragen ■, alfoo moeten wy fulks ook na-volgen in 't vergieren van de gebouwen f�o wel geefte^ lijkealswereltlijke, en maken dat de vaft� en deftige gebouwen geene propre en delicate Orna- menten hebben, nocht meteenige kleinigheden engefnede werken versiert zijn, gelijk fom- mige onbedacht-elijken,doen. En om te weten dat de Ordens een volkomenover^een-komin- gehebben met hetgeheele gebouw, en infgelijks dat de Ornamenten met de felve en met hare deelen en leden geproportioneert zijn : fofullenwy daar op letten, dat hare werken gemaakt worden met een fekere correfp�ndenti� en aardigheit, fulks datfe fchoon en aangenaam zijn i'ri 'r gelichte van alle de gene diefe jfien: en ons behaagt wonderlijken wel dat d'Ornamenten van de gebouwen foodanige zijn, alsPlutarchusin de Vrouwen vereift, namelijk datfe �erhjk, fedig, deftig, aangenaam en gratieus zijn, en ook foodanige als de faken van de nature voort-gebracht heeft, rot cieraat en op-pronkinge van de werelr* Sulksdatmen klaarlijken fiet, wanneermen foodanige Ornamenten wegh neemt, ofte ver- andert in 't geheel ofte deel, door vele die in deplaatfe geftelt Worden j en datmen geene andere vint die daar beter pallen en bequaiiier zijn als de eerfte, fo moetmen maken datfe accordeeren met het gebouw, en datfe met den ftaat en het vermogen van den patroon, en ookmettequaliteir. van de materie van 't Lant en plaatfe daarfe gemaakt worden, over een komen. Wat het getal van de Ordens aangaat, om niet buiten propooft te gaan, foo hebben wy, na het gebruik van ��> ouden, vijf manieren van Ornamenten, diemen ordens noemt _t en zijn de T�fcaanfche, Dori- iche, Ionifche, Romainfche en Corintifche, (die andere, achterlatende de Romainfche, noe- men Corintifche en Compofita:} Dewelke hare proportien, noodig� formen en maten hebben> niet weinig verfchillende d'eene van d'andere, gelijk men iietin de Pedeftalen die verdeelt wor- den in Bafament, quadro of Trunco en Cunaei�, als mede de Colommen in Bafi, Fufto en Capitello; en eindelijken de Ornamenten boven de Columnen, die Gefubdivideert worden in Architraven , Triefen en Cornicen. Met welke Ordens d'oude Grieken en Romainen, alle hare manieren van gebpuwen vergierden en op-pronkten, fo wel geeftelijkeals wereltlijke, applice- rende dan defe en dan die maniere, na dat de felve eigentlijk en beft te pas quamen , volgende ook hier in wij��lijken de nature, alfooonder de menfchelijke lichamen fommige van gedaante en leden fterk en robuft zijn, andere aardigen teder, en onder defelve d'eene meer alsd'andere, en daarom mogen de felve met d'Ordens, daar wy tegenwoordig van fpreken, mee reden Teer wel gorden vergcicken. En eerft de T�fcaanfche, wefend� f�o wel in t geheel, als mede in alle hare deelen en leden V heel grof en robuft, fulks datfe haar bequaam thoont omallefware laften te dragen, dieisdien- volg�hde geheel Reufachtig. Infgelijks ook de Dof ifche» Wefende van lichaam, deel�ri en le- den fterk en lullig, en met Triglifen , Metoperi en diergelijke, heeft yet gelijkende met Eer- mies, en daarom hebben d'oude met reden defe Orden den felyen haren Godt 1 die de fterkfte van allen anderen geacht wiert, toege�igent. Voorts d'tonifche Orden om datfe is van deftige corpo- rature deelen en leden met Voluten,Modiglions en diergelijke dingen, daarom if�� geheel vrouw- achtig en heeft groote matronale fympathie. En infgelijks foumen de Romainfche Orden (&\q* andere tot def�ntijt toe gemengde of gecompofeerde genoemt hebben) door hare aardigheit * van Capkeelen, met Voluten en Eiken-Wf-?¹»:«ⁱ⁽4^d'"�'% vergierde Cornicen, met recht lieros* mogen noemen. E« cindeiijKen de Gottntiicne Orden, zijnde wacker en feer gratieus,. met Capiteelen en ook Cornicen van verwinnende Olijf-bladen, betoonende iet maagdelijks, mach daarom met groote reden by ons geftelt worden boven alle de andere verhaalde Ordens. De Or- dens worden niet oneigentlijken vergeleken met de nature der hoornen , want gelijk defelve d'eene de andere in aangename aardigheit van ranken of ftammen,en van takken en bladen te bo- _ven gaan, foo moeten ookd'ordensiii alle hare,van trap tot trap, d'eene d'andere meer overtreffen _cn in heerlijkheitpa��eren. Xtfj fullen niet nalaten te feggen, dat fommige gelooft en gefeit hebben dat de Boerfche ban- den ook een Orden op fijn felvenzy, en defelve daar voor in hare werken befehreven hebben _smaar fy en gedenken niet datfyjfofprekendceenOrdenmaken.diein der daat niet anders hebben fal als den naam alleen, gelijk by de Po�ten de fpoken doen, alfoofe noch Colommen noch Pede- ftalen hebbenfal■> nochtcook eeneigen forme van Ornamenten, welke dingen alle de andere * die hier vooren genoemt zijn,hebben. Voorts naonfe meeningeftaande Boerfche banden on- der geen eigen Orden, maar zijn een fekere maniere van een rouw 5 flecht enfimpel werk, om metgelijkheit defteenen op verfcheiden wijfen aan den anderente ketenen, de welke kunnen metde Ordens gaan en onder defelve geftelt worden» mits datmen altijt lette op de eigenfehap van hare deelen ende leden, en dat defe Boerfche foo geftelt zijn, dat in de grove ofdelicateOr^ dens, ook infgelijks de grofheit of delicaatheit gefien-worden, gelijkmen doet in 't bereiden van de hoek-ftenen_}de felve makende na dat het werk vereifcht, gelijk wy elders fullen verthoonen*

-ocr page 13-

Ornament�e parti fuperiori

della Colonna.-

ortco �

<=> .VS* «o¹ A X'

ccuto

/ Opper fierateix
en' Dovengedeelten
der Pil aar en.

■)eden- oer- jCrconfyvf.

Orlo a. Offer hiitt-

L^/kUo l.lAt/fy�n-

Qoh Utrtltu. o Vttyjg. c. Oroot of recht �dqyf
(xradetto dSTrapjeiv

Cmocio t.Xtm- ef'm er turnde

rfmdow � 'Rondt/en,

Gieccte tatojo � .'Tirejtjheib
Cavettmo h. G-roefen-

MoJyheni o. CarM: i. ICrel-neut?
Seconda fa/ca. d� k. Twede Veorgtetr -
ittodigUonl der neute,

Goteitma- l.%,eeltjen>

'Prtmajnf-di maft. m-�er/kwerglatieriteu�,
Jtedtglumi x.SVeute

Vovolo cEyreadtr

rlqfcta.dt dentetlir jt.VeorjrlatJer tiad

Denlsllo ^.'Tanden. ___ _:

Goh o gotellu ii�f?: r. Onder heel [

Cavetto Iifirieri JF. Ondergroef- '

lieden der\rriezut.

�ylelkA.Ljft of Ijffem
ffnfcia ociictali.Voorglac of' baxd-
'Fregio Clirieze

■g�nuzzi T> ■ �Ptmt&jcns
tlTrigkf� E . "Keep jilaiick/ens
Jlethogfa- I' .'Tufchett-vtacke
Simi metoffi 6-. half iuffchmvlack

J^ed&tv 9^r OverSalcken,

Orlo o C�ctu- a> .Ogger kant
_2)Lj/klto h . Lx/ft* .

~^^B.egolelta. c .±.eg�feea.

Gaccu gendenti d. Jfjuyemle dreggen-
Cumcio o goto, e . 'K-m. of keel
Cave�o : J-. Groeve,

^xoudato a � 'Rondtfsn-

f^ferfe rEafcta. h ■ aeroe vcerjr/at-
/^Safdnjig'. em�00:t. . Ojif eftfrwtftviiergl
"Vovolelto k . Eyrortdyen-

Golcttiae l. -X-eeltfcK-

SecondaJufta. o nt.^tvede of middel
ja/cia> dl inefi ■ yoor^lat
l�rima.JafizU' o tv- �cr/k of onder/k
J�/aa. mui: o litfr-- of kleen/k voorplat

B�vengedeelten det

Pjlaaren .
Zeden- der Jfagfhjkc&en-

�lbaco -A> /T$ghsl-

Orlo B = Oogerkantr

Cmutue C . IKmime-

LJ/kHj D . Z-sfi'm-

Sjlafaa- % , Veorpleir

sjfa/cta 'PenJo�- 1T _n �ifwggt�il voorflidr

'Ifiort. G , 'M�iirti-

■ 'Sofa H."3bRf

Vokto o te/tas I., 'l|«' <f" terof�i.)

Slruyck-kroSeit-
Oroctfe raxcAeu-
%tgenfe rancket^
Opgerkant van. de 'X'eft:
Vat, ^ 'Te/t
Eyroadr
Tlendifen-

Jteele

Stfmfckert- ofjhelen-

Grmtfk blaaip

3&leenf$e. btaan.

J�ah

-fede-it van d'Op,p-Rnjedeeitzn,
der Sc&tfietir,'.

O- ■ '3tom& , I

'^Ton&i�

Cvtcfe- o

Oamfc

Ork /ti Cam�.' � . ^K-antett, der Slrj/en,

.S.ASrrty.

-ocr page 14-



	Gr ontremden der jfrchite&ure ■>\ Ca p. .. I I. ,- Van den Modulo en fijne deelen : De Etymologie en befchrijYmge "Van den Columnen en Pila/lren, e» van hare Bajes en Capiteekn, tot nut yan de Edificien, A 'tfeggenderWijfen, foifl�r�n alle foorten een begin ofte principaal, t welke de maat moet wef�n van alle'tgene dat in defelve foorte werd gevonden, en hier door heeft Pithagoras* vanden wechenioop, die Hercules in de loopbaan geloopen had- de, gevonden de grootheit van fijnen voet, en daarna deftature van fijn natuur- lijke lichaam. Endewijle het felden gebeurt, dat inde gebouwen geene Colum- men geftelt worden, dewelke fonder dat de principale lichamen en groote Ornamenten van de Ordenszijn, foo dunkt het ons behoorlijk dat van de voetderfelver (het welke Vitrwvini uit- iib.j.ca.2. cJrxikt', feggende: TJnaparshumatur & �a ertt Moduluh cujustJModiili mjus eritcrafimdo Columnarum,} als van een ware oorfpronk en begin de Module genomen worde, en by gevolge mede de pro- portien en maten , niet alleenlijken van hare Bafes en Capiteelen , maar ook de hoogten en deelen van de Pedeftalen, en infgelijksdi�, dewelke tot de Ornamenten, die op defelve zijn, behooren. * En ftilks wil Vhmvius verftaan met defe woorden, guantitas autemeji modulorum exipfim operk tib,i.ca.i. fumptione, fingulifque membrommpartibm unherfi operis conyeniens effect ui, en elders, daar hy bykans hetfelve beveiligt; En in mmma alle d'andere dingendie tot defe Ordens, gelijk wy hiernaful- ��''ffdc' l^en heggen, eenjgfins behooren. Behalven Vitruv�us, foo handelt Paulw den Rechts-geleerden lab¹^ ^^aar ^mec^e ^van'^en Ulpiwitf* in de waterleidingen,. Vlinim in de Arterien, en fprekende van de 37.' " ' Vinders derMul�jke, LidiosXModttlos Amphion, JDorios Thamiraftrax, Phrygios MarfiasPhryx inyenit. ₅^X₆:⁷-^cap' suetbnim roertfe mede aan, fprekendevan Tlerom en Horatms, Serm.Hb. ,;,\. f - ■ ^ . ' i.iit. 3. ..... ' ,''"" " ■ ■ 'i-LiJi'/� , -Curnon^ PonderthusCMoAulifqueJuk'ratio utitur acres UtquaqueeJlitA- fttpMciis delitfa co�rcet. 'Om nu tot den Modulus te komen, dit is een Latijns wnnrdf, en wort! ran de Griecken Metrei ofte Embate genoemt, het welke een mate te feggenis,en word van Vitmyio en andere gebruikt, en is daarom defe wetenfehap van Architecture eigen geworden, defelve en is altijd geen vafte en bepaalde mate, gelijk den Palm, de Voet, de E 11e-, en diergelijke zijn, als vele hebben willen feggen, maar een rationele portie, of een regul die overeen komt met de gereguleerde fake, nu _x^rc^hcom g^rooter ^en ^dan kleinder, na 't oordeel en goet-vinden van den Architecl, en daarom feid i^irtfl�-* 70.-j. ' te les: Menfwa diyiditur fec�ndummenfurws & Mcipitut k Mathematica in K^dhfiraclo a naturali in con- creto, dat �s gemengde. In defe verkiefinge moet men evenwel opficht hebben op de qualiteit van de compartimenten, �ie men in de ontwerpen en Modellen maken wil, dewijl� door delen Modulo niet alleenlijken dediktenen lengten van de Colommen gereguleert worden, maar ook de Cornif��n op defelve, - en de Pedeftalen die daar onder zijn, naden aart vande ordre, en daar door worden ook de In- tercolommen verdeelt en alle de andere, foweluitterlijke als innerlijke deelen van degebouwen, en eindelijken worden daar door bepaalt alle de Koninglijke en vafte werken, hoe groot die ook ibuden mogen wefen, en feker defe regul van de Grieken gevonden, en van alle de oude daar na altijdinde Architecture waargenomen heeft, een wonderlijke uitkon�ftegehadt eneengroote liehtigheit gegeven in't comparterenj gelijk wy een weinig hier na fullenbetoonen. Den Modulo kan op vele manieren gedeelt worden, maar 't befte is dat men hem dele in 60 ge- lijke deelen_; zijnde een rationeel getal Voortgebracht van 6 en 10 beide perfecT:, en is daarom heel perfect, en begrijpt in fich thien geheele divifien, als 2.3.4. f en 6. van de kleinegetalen, de^el- Icefoo veel zijnals i4 -� 4 rl en S en daarna 10. 12. i^. 20 en 30. vandegrootegetallen, dewel- ke betekenen i 1 i ? en i» en wordenaltemaal verftaan te zijnportien van den Modulo, behal- iib.₃.ci.₃.vendewelkemenookanderekanmaken,alsdaarzijn \ I en f enxJiergelijke. Defe manieren van
Xib,4.ca.j.
		' '�fpr�ken van portien is ook van Viiruyio gebruikt geweeft,^aar hy handelt van de Compartimen- tenderleden van de Ornamenten, maar fy hebben hare breuken die van allen niet al te wel ver- ftaan en verhandelt zijn. Wj noemen defe divifien, om defelve met andere niet t� confundeeren_; minuten, volgende daar in de Geographus en ^Jfirologos, dewelke de graden van den Hemel, van de Aarde, en van de Hcrolegien alfoo verdeden, enfoo kunnen wy pok alle andere mate deelen, hetzyeenPalm, een Voet ofte een Elle wefende van 12 Oncen,en elke oncie wortgefubdivideertin $-minuten₅diehec getal van 60 maken j en niet in 4 gelijk vele doen, om datfe 48 maken, maar daar van hebben wy genoeg geiproken. OlQ

-ocr page 15-

Opper fieraten der Deuren

X�dtfi oer %rvon-

Oria J�tper�re. a,. Opper ~ uyBrhailt

&efo dtrim, e mejgg�ff h � ^Recit fff jnmtr

c ■ to/ttrkmf

J, . Lyjl/en. fff 'Trapitn

e. . 'JCtmme*

J- . HffndgM

g . CDrppJhetL. droji trans

h . tZyrimdt

l , Votrr^
^*a*�>~~ h . 'banden,, '^Tandeertnafi

Cimacu ff frffta. Inf�r: l ■ '%�tv fff finder keet
Cavette Infirwre. «i- ■ Onder grief

en oer O^rizzttv.

L'iflzllfi ff Orlff A. . Lijden- fff lufterkant

/^Pafcia. iUlJregtff B . 'tptacder^neze CButte-Jnez

van

orRiruiels ^te. aocK d& zuwfin v,
~~] oe grcmtm tn, ■Kleeiulz. ^Bopanzn.

n, . UA/Urhmt
o . 10}'eii'
» . Groeve.
� . 'Kim., "Xtnmc

r � l^eel van. de. 'K.im-
J. HffiufrciL.

-t. h &rfffitfh. VffffTflat

u. . 'Keettfen.
X. � �.y rtnult/en.
y . Xken/k- 1>fiffrglat

Orh

Li/lell

Cavetto

Citnaoff

G-fik iet Cmacu
/^"ffttdtnc
fFafcia. myguire.

G-okt�ita.

VffVfftetb
/^Fafeta, trtutfire.

:osti JyLuicW

UbuTitr jrooifirt, e<tv
<�/eeaftr, �tyi-iejtju^v ■

OrUfigerwre, A � Oggtr uyterhatit
Cimatifi B � X-intme.

Ljjhlte C . Lyfy'en,

^fftidmo D ■ S"*^

tfafcu. ff Otffccw, E � Vffffrjlat fff Jng fans

. httijff
_0rfo F . Ujtterhufr

<Tffkdn-am.fi my� G � »«fo tfparfl fi&jf

Vfiyffb i H � ^«T*^- .

Gradem I . 0%^

Gek ff e-ffletta. K � T^tl fif tK�JA-

Ca>tto L � jCfilrfindtr

Cmcta. M. Sandqeiu

ftfafcfo. rnggien, N . Gm$b Vfiirftot

rtsJita. minere. O .' ICleen/k Vuerght

Cfftttrino 3?- J&& \

^HljtCStL MiUjjtOr-L

(JJ<

CLnico. J-scricc. 'Jvlcittic,

\forinto. 'J\,omiuu>

�. Je. Snary

-ocr page 16-



		mm dat in der waarheid deColommen, en inigelijks Statuen of Beelden, onder alIeand�rP A '1L i gen tot eenover-groot cieraat (hekken, fo fien wy dat d oude Rolnein^e^ee^TcZtf ^ en andere nati�n, d'eene en d'andere de felvefo overvloedig m h^o-phon� ff , ^^ken datgelrjk ^iirttoi^^ g_e-eeftis.E�;_ten^ noen een ander machtig volk ge weeft hadde-en n/WfcrV ^.jIc, j�, �� "^Muricneenor er L.b._So. rlauJi», � ' \ o o. ,7^U.^14U�C � enu&wieit, dat de Stadt ten tijdevan den Keifpr ^Fac-^4S?- uauAtuSi ioveeleStatuenenSchilderi en hnHdp dcrf^A^^�:^a i j /^uen jvener gebracht worden. "kernen nadde, datie daar metftaan konden, en binten moeflen En indien het foo was hoe veel te grooter moeft de verwonderinge zijn, foo het getal der Co- ■ lommen, geh,k wyRebben konnen bemerken, veeltat�^^L_�X^friffi^:^^��Jr,.^, Vermidts denarbeit de rnaterip _Pn r?P >&��wk~,-.___a r i giuuici «.oiren,.mm₃.₅i. omfo fware ftukken nn� f' iwarigheit om de felve te vervoeren, en veel meer noch 11 ^Sir^' ^Cnte5^Mf ^�"P^laatfe daarfe wefen moeiten. En daaruit SS�SSfe Schou-plaatfe ^r�yV-��wS_eiirvilS�^eJ^°^g^%^ boge, triumphaal, ofte ander groot fldaar gebracht vIL deukte konfteluitnemendearbekf^ verwonderen"�^^^^t^⁰^^ ^Verftanden' ^ de felve fien, fich daar o4 menyer_§iert^en^ ^S ^ ^ealie ^deg^ebouwen van binnen en van buiten met Colom- tMUgaiKrimmeaDuCaffmsleggen)vanUHano<^fmppigemaakt reharfrhppFf ^�>�.,'1 noch heeft meer als 1,0, fo Colommen alsPilafters/diewonde� ootvan m!Z"7 "' Iykzijn, en evenwel noyt gerekent is geweeft onder de Drinrimfft, �"^r.^ber.^en ^feer S'«- rijkfte, en meeft met Colommen vercierde Temn�ltn dtSf ^P ' ⁿ°^ch?^ok ^nKt �<fcrde vandenTen^e. van S^^SS^SSSE�tSl�S SelTfe» S^ei^K"_r'^�de Ptmcipaalfte gebouwen, waar over wy veel Kever, fehrtme» ongetwyfeltverfan.e.thenineeneStadt.enfondeeenwonderlS to het daar m begrepen was. Maar wy folie» dit laten varen voLJlm^mS^S^ men, dre de Gneken «/� noemen, e� by de Latijnen wordenfeOfeJl,en h�ffirfSX eenoemt. EnvermitsdefteelvandeDanrrnaherfpfrrrpn^» a a.r %� >, \^UdlCi7^ienj^pge- kom t en uit de a-^rde foruit en den vTT ,3 ^S?? ^/«/) is het gene dat eerft voort «m. ia,. Komten uit ae a^raeipruic, en den voet daar den menfche opruft van ffeliiken fn bnn^ a- r> ^caP »'� lommen na de gedaante van d'een en d'andere gemaakt zijn f dewdklfS S f ffn ^' En P//w«f houd het daar voor , dat de Colommen eerft geftek zijn eeweeft in d^llrvi ^S 5 tm * doorgaande werken te regeere» e» wd onderftutten, (gelijk rf/mrfm mede te fcenSen ' ^ ^de «' ^ietom tot cieraat teftrekTcen gehjkfe daar na gedaan hebben: en dat d'eerfte MarnSf r V ^C" ^'"'^ feragtzijndedoor jjtfr, geftrekthebben to^'raatva^nf eit�^>!S^?^F/^^ _mei�nvoorfovelewyhebb_en_kunnenvmden,io_ZijndeColom^ vondengeweeftvandeEgyptianen, hoewel bloot c^dwce^fi^J�!^^^?^ ien.zijndedoorharevaftigheitfeerbequaamomlaftentedraS^^^^ ofe om daar o_P eenige gedenkwaardige op-fdKifte^ tijdtspm te kennen te geven de gevankenifle van deverwonnenen ondergebrachte volkeren^" fomtijdts om te betekenen de vcrwoeftinge van de Steden, en toticIuindet�feaS^d^SL' *VV VJ lill Vj 111 e** DePilaftershebbenookeenfekeregelijkenifl�met de Colommen, behalven datfe vierziiden hebben.geljjkdeboomendievierkantzi^ Vanrni�wordenfy�^^�t^fbT tekenteendeel datrechtopfi_jn _ftaat} _en ^ -^ LdaffeWigen Mc t ^opgeleide laften «^^«tten.m manieren datmen door defe hare name tot kennifl� ° � ^en kan niet allene van hare formc₀ftc gedaante, maar ook van de werkinge diefe doen ^S Sn'b^Oa^I^^^ /?^eC ^Vanr ^° ^�lttmeCgeliJk rttruvms* in verfcheiden ^ - plaat en oetmgtj zijn alioo geweeft o_m datfe eenigfins de kronkels, en de quaften van de boomen ^^ Stt^ailfc^^^ ^ genaamt,^q_en ookSwrf^dS die de vrouwen om den hals, otte ook wel tot cieraat van harehoofden draden «rHiikmen in de anuqueMedahenfien kan. Inonfe talewordLfe Bafesgenaam;^Sjffi^ ^A 3 fte

-ocr page 17-

_n Toho.5

Lmqv& �RPINI T>m$ CQk�KHE COK I

t et Dnurmn� i tutte- te lor o _Itu*i regotdvkMikli .

OSD THOSCAO-

OferaNEDORrco.

Qrdine lomco.

OMK�CORINTO. _A _r ■ ^ . �//

ORD ROMAKO.

A Carmoe . J> Capttdb. G- Cumcia..

'Btfrejw Lil Ormmf. ~�3?uJ�p fletU CoUnnn .'S.'Tronco dellitdtjSH

C jirchttram

frBap- JsBgfamentff - /«

�O-Tie/�v/aet in. 'vetckek de Cormtfijfche dz-�-iri. de -JBi_ota�j,nfthe de � order je/telt is, is ioireen voorleetflvanj�mmlae J�
ta^oo jevib hMm , maer _Valt Scammox**v*�Vrpm»..jel_rckmen. in.de PUt-vjp rf&xa J&n. kan., <�b,aer dellomeynfc/ie de
4 ettmor de 5 is je/te�r, en. daerom. wnrgafckepcX een. andere proportie hee/t-, ve/ct-en. in. dit loeck jebruycht wort-

-ocr page 18-

6 Groni-reguknderjirchite&nte

He deel van de (jolomm�n leggen > en fulks zy als nu genoeg voor fo vele de Unlv�rfele kennif��

aangaat.

En om ook eenig verftant te geven van de paf ticuliere dingen, fo vele bare leden aangaat, foo
mogen wy geloovendat eenige der felver gemaakt zijn na de maniere van die fachte en tedere
pluim-kufl�nSj die, van Vitmvi�, ihori genoemt werden: dewelke geftelt zijnde onder deftijleri
vanden Colommen, en van haren laft feergeperft zijnde, komen uitte puylen als in een ronde
forme, gelijk ook de Liftillifchijnen te wefen banden of dunne riemen rondom de voorfz. pl�im-
kuffims, dewelke fomtijtsd'ceneopd'ander geftelt worden, en tuflchen de voorfz Liftilli hebben
fydie Gttccie gemaakt, dieie Scotie noemen, als tekens waar dat eerft de gfoote en naauwe bindin-
gen gemaakt zijn.
E.ib.j.ca.5. Voorts die kleine Tondini_% dewelke of alleene of met andere gek�ppelt zijnde gemaakt, en van

lih. 4.. ye-
vun.
lib.10.
cap.7.-

de Grieken en Latijnen (gelijk Vitrwvim feit) t^firagaletti genaamt Worden, zijn als fijne en ver-
weende bedde-deekkens, gelijk cicero en luim Pollux feggen? en geftelt zijnde onder de voorfz

Piumacttteri, kunnen ook vergeleken worden by eenige toutgens die rondom de voorfz Bafer�
mm. cap, gaan, gelijk de oude uitgedrukt hebben, fnijdende daarinne eenige gedraaide vlechten. En de
iib.4.ca.₇. Cembk-i die men maakt aan de voeten der Colommen > fomtijtsalleen,enfonitijtsmet een Tondino,
die zijn, feit Vitmyim^ als de vouwen of boorden aan't onderfte van der Vrouwenen andere
lange kleederen, en hy noemde^phophigi.

En eindelijken, de vierkante en tamelijke dikkeTafels, op de welke alle de voorfz deelen zijn-
i!t³'ca t ^^e ^van ^een ^ronde forme ruften» zijn gelijk als Careel-fteenen, en worden van Fitmyio met een
*?� Grieks woort Mmthm genaamt; dienvolgend� fo wy op defe manier alles gingen onderfoeken,
foofbuden wy bevinden dat niet alleenlijkende leden vande Baf�, maar ook alle andere deelen
der lichamen van de Ordens, niet by gevalle gemaakt zijn, maar dat daar in de nature met een (on-
derlinge gratie en aardigheitgevolgtt�, of datfe metter daat genomen zijn uit fodanige door kunft
gemaakte werken, als haar aan d'eerfte Vinders vertoont hebben.

Wat de Capiceelen aangaat, van de Grieken genaamt Cefhdion, �ri van de Latijnen Capitellum,
die komen feerover-een met de Ba.fi, dewijle hare bovenfte deelen, en infonderheit van de Tof-
caanfcheenDorifche,zijndedehelftvandevoetderColommen_s en d'Ionifche en Corintifche,
zijnde het derde, volgens Vitrwvim enPlimus^eenutfttduio maken, d'eene en d'andere hebben ge-
lijkenifl� met eenige Tafels, diedeLatijnen jbaci noemen, (en foo heeten wijfeook) dewelke
plat en overal vierkantig zijn. Voorts de Voyoli, diedeGrieken Eucarpi, en deLatijnen Echini of
Cim&cy noemen, zijn ook de pluim-kufi�ns, ronde boorden en banden gelijk, en defe en dierge-
lijkedingen zijn in deeerfte eeuwen geftelt geweeft opde ftammenvande boomen,en ook wel
Pp de hoofden van de flaven , en zijn alfoo van d'een en d'andere daar na overgebracht, en gepaft
op de deelen en leden van de Golommen, defe om te beter den laft c'onderftutten, en d'andere
om te dienen tot meerder aardigheit van de Capiteelen; het welke genoeg is voor dek tijt van de
generale dingen, waar van eldets veel breeder fal gefproken worden.

Pan de �efchfjVmge iet Ornamenten op de Glommen _> en yan de Frontefpicien,
T> Aken, Pedefidm, �n P�ddmenten der gebouwen.

Ewijle wy fullen fpreken van de Ornamenten bovefi op de Colommen, f� fal 't goet
zijn, dat wy daarvan eerft in't generaal handelen, en daar na tot het particulier ko-
men : enmen moet weten, dat aan die deelen van de gebouwen, *tzy publijke of
priv�, die van haar f�lven fchoon zijn, gene of weinige Ornamenten paften, want
a, foo men anders dede, foo foudemen in plaatfe van defelve fchoonder te doen fchij-
nen, die leelijk en ongefien maken. En om daar van een exempel te hebben, fo ift genoeg te feg-
gen dat de nature in de wonderlijke forme van een Menfch (als ook in alle andere dieren) gelaten
heeft fommige deelen f� delicaat, en dienvolgend� fo cierlijk niet als d'andere, hebbende opficht
op de werkingediefe doen moeten. Even foo moet ook een Architect acht nemen op de Orna-
menten, en defelve (tellen op de bequaamfte plaatfen van den gebouwe, fulks dat het principale
opfichte van 't felve, gelijk mede in 't Menfchelijke lichaam, meerder verciertzy als de deelen van
de zijden, en 'tachterfte noch minder: welke leeringeby den ouden, gelijk wyin hare werken
fien, wel waargenomen is.

Xife.JiCS.3.

En om hier van te beginnen, fo hebben fy altijt daar op gelet, (gelijk tftrmiw feit) dat in 't ge-

neraal de manieren van d'Ordens in de Kerkelijke gebouwen van Robufter proportie geweeft
zijn, als die van andere wereken: en hier van hebben wy exempels in 't meefte deel van de oude
Tempelen tot Romen en elders, en van de andere in deTheatren, ^yimphitheatren, Triumphbogen,
en anderediergelijkegebouwen, alfofygemeenthebben (gelijk f%mmm feit) dat den Tem.
pels een deftigheit betaamde , en d'andere een fekere lichtigheit: maar evenwel moeten de-
fe en gene betamelijken geciert zijn ₃ volgens hare foorte, Maar daar van hebben wy elders

oni�

-ocr page 19-



		1)>an VincentScamo^L f onf� meninge gen�egb verklaart. En om defe Ornamenten te appiliceren _s Co moet den Archi- tect d'eenefoorte van d'andere onderfcheiden, fulks datfe in geen deel vermengt en onderden anderen gefmoken worden, maar fy moeten geapplieeert worden gelijk dac de foorte\ en ook de gelegentheit van 't gebou w,en ook de behoorlijkheit van 't werk vereifcht. Want het is klaer, dac in alle gebouwen defelveOrdens niet en paffen, en dien volgende ook niet defelve Ornamenten, gelijk fommige onbedachtelijken doen: dewijle tot de publijke gebouwen, onder dewelke de Kerkelijke feer verfcheiden zijn van de wereklijke, andere vereifcht worden als tot de priv�. Daaren bovenfo moetende Ornamenten niet al te milt en overvloedig zijn, enooknietalt© ipaarlijken met eenigegierigheit: want dan fullenfygepref�n worden, wanneerfe nier oordeel en matelijken geitel t worden, eninfonderheitindienfe fchoon van gedaante en feer juift van pro- portie zijn: Co wel in hare deelen als in hare particuliere leden, alfo de Ornamenten, diemen in de deelen van de gebouwen fielt, even eens zijn, gelijk de gefteenten, waar mede haardePrinceri en Princefl�n, de groote Heeren en Vrouwen vercieren ■, vermits de felve mergeprefen worden dan om datfe op de foetfte en fchoonfte natuurlijke deelen geftelt worden, en daarom fietmenook dat daarmede de wangen, borften en andere diergelijke leden verciert worden. En om totandere exempels te komen, in fulker manieren alsde nature de boomen en planten \ niet bloemen en bladen verciert, en dat met fuiken fonderlingen onderfcheit dat die genen> die den Hyfel, het Ys en het gewelt der Winden moeten uitftaan, veel fterker, en Robufter _Zrjn als d'andere, Co feggen wy dat den Architect d'Ornamenten, die van een vajfte en ilerke ma- nier en niet fo teder zijn, moet appliceren in die gebouwen, de welke, het ongelijk van 't weder, en andere accidenten, die fouden nlogen voorkomen, moeten wederftaan -, En moetmen hierop acht nemen van trap tot trap, datfe of meer deftigheits of tederheits hebben, na dat fulks behoor- lijk fchijnenfal, nemende ook hier in een exempel van't gene dat de befte en vermaarde Archi- tecten gedaan hebben. Behalven dat moetmen ook regard nemen op de qua�teit van de materie daarfe van gemaakt fullen worden, dewelke men verdeelenmoet, na dat fulks beft over-een-komen fal met de deelen van 't gebouw, want daar men fteenen heeft die van naturen rouw en niet foo fuiver en zijn als andere, daar moeten deformen van de Ornamenten grof zijn, en deleden flecht, maar als de ftee- nen fijn en fuiver zijn, gelijk die van Hyjiru en d'edele Marber-fteenen, foo moetenfe aardig ge- ^xa>-^r-^.<< jnaakt worden, en teder van leden, en fomtijts ook met gehouwen werk: want/bo doende iaimen waarnemen, gelijk wy elders gefeit h�bben, op de geifaifen�fle en't onderfcheit van de materie, en op de correfpondentie en aardigheit van de forme, en eindelijken d'Orden en welvoegentheit van 't gene daar toefe gemaakt worden. De cieraden boven op de Colommen, als daar zijn > Architraven, Friefen en CoraiiTen, dewij- le fy in een Ceer kennelijke plaatfe ftaan, daarfe feer wel beften en bemerkt konnen worden, daar^ om ishetdatfe van wegen hare �itftekenheit defen fpecialen naam van Ornamenten gekregen hebben, voorts foo wort ook 't Ornament en de Werelt felve van de Grieken Cofmos genaamt, dat is verciert, fchoon en volmaakt. En dienvolgende moeten ook de felve om alle def� redenen verrijkt en cierlijk zijn in alle hare foorten, en na defelve, boven alle andere deelen, deCapi- teelen die daar op leggen; En onder dit woort van Ornament, fbudemenf� (niet foo heel �n- dgentlijken) CoronaMi kunnen r,_oem^> als e�n Ornament boven op deColommcn, en daar onder worden Begrepen drie deelen, die d'eene van d'andere feer verfcheiden zijn, van plaatfe, _van gedaante en ook vanleden_} als daar zijn d'Architraven, deFriefe, en de Coroniff�, conform het gene dat wy van de Colommen gefeit hebben, onder dewelke te famen begrepen worden de Bafen, de Fuften en Capiteelen, en onder dit woort Pedeftalen worden begrepen de Bafamenten, hare tronken of vierkanten, en de Cimacien. Voorts fo moet felden, ofte nimmermeer in de reale werken.en die van eenigeimportantie zijn, een van defe drie, 't zy dan ook welke het zy, fbndcr de andere wefen.op dat het lichaam aan allen deelen volkomen en volmaakt zy, een fake die de Oude altijt betracht hebben in de werken van importantie, als mede de goede huyden-daaghfche Architecten, en die ook nagekomen moer. worden by die gene die op-merkers zijn van de wel geregelde dingen onfes tijdts : anders foude het een groote mis-flag en faute wefen, en de werken fo�den daar door verminkt en gehouden worden, gemaakt te zijn van Menfchen van klein verftand en kenniffe, gehjkmen dagelijks fiet. . '" , ] :.'- De Architraven , die de Grieken en Latijnen Epift�y noemen (gelijk wy uyt Vitrmio. heb* ta.i.ca.j: ben) volgen in hare deelen die balken na, dewelkeindeeerfte eeuwen firnpelijken overdwers geleid wierden, om de andere die eerft rechtop geftelt Waren in plaatfe van Colommen, tot gebruik van hare Hechte huilen', by een te houden , en daarom moeten de voorfz Architra- ven, in hare breeten, dk- na beneden zijn, de dikte van 't hoogfte van hare Colommen niet excederen. Voort hare deelen en leden van banden , en andere dingen, hebben 't effecl van die balken, diefyd'eeneop d'andere leidenen t'famen-voegden (dewelke Fitmvius Euerganee �«m,«u» noemt) met hare leden of Cimacien , en Tondini, en andere diergelijke. Archjtrave is een tTamen-

-ocr page 20-



' % ■;■: Gront-regulenderjirchkeBure t'famengevoegt wootivm Jrchos enTrabs ■> eenGriexwoort, hetwelke beteikentdeprincipale balk op de Colomrnen₅en hier van ifiet dat het wel voegt datfe robuil is, �n ook een weinig afgaan- de, foo om de fwaar te van den lalt te dragen, alsook om niet te benemen het gelicht van de din- gen die daar opftaan, die men na boven toe fien moet. Op de Architraven flekmende Friefenjde welke repfefenteeren een fonderling Ornament dat f^M'^cap alfogenoemt word van't borduuren, dat die van phrygia* eerft gevonden hebben, gelijk Plinius L«b.3,cap. ooj^fgjj.. �_ncf_e Griekenen Latijnen noemenfe, nevens het getuigenifi� van Vitruyio> Zophori; iiM.cap. Dq{q moeten altijd Haan waterpas met de hoogfte dikte van hare Colommen, en ook met de iib s.fac, _eerfl;_e fafeien van de Architrave. DeFriei� word van PmfanmsZonz genaemt, als of het een riem waar, en wort tuftchende Architrave en Cornifl� geftelt, als in een kennelijke plaatfe. Want ' ^!?t gelijk Jrifioteksfeit, Medium efi nobilim extremis, en bequaam om de balken te leggen en de feive t'famen te voegen, en hier van zijn de Triglifi en Motopi in de Dorifche orden gekomen, iib.'⁴i'fec; niet Pek ofte Wafch bedekt, gelijk Fitrtpoim en ook Paufanim feit, van de gepekte Schilden ^l8° indeGalderyevanden Tempel van de Hemelfche Venus by die van Athenen, op datfe te lan- ger louden duuren. De Friefen zijn fomtijdsfuiver en fimpelgebleven : maar meeden tijd zijnfe verciert geweeft, fulks dat inde antique werken, niet alleene totRoomen maar ook elders, weinige Friefen in Marber gevonden worden,die niet op 't hoogfte verciert en zijn met ommetrekken van Loofwer- ken, en andere verfcheiden dingen, diefein der waarheit feer fchoon maken. De Friefe van het tib.3. &c. p_rontijpi_cj_um des Tempels van lupiter Qlymfim by de Elei, is, gelijk Paufanius feit, verciert geweeft met een-en-twintigvergulde Schilden, ge��ltvan Lmio Mummie, Overfte van den tocht tegen de Grieken, doe Corinthus gedeftrueert wiert. cap 3¹.⁰;- '■� Eindelijk fo wort boven aan de Friefe de Coronifl� geftelt, die de Grieken Coronices noemen, L.M «p. _en dg Latijnen noemenfe ook na hetfeggen van V�truvio Corona, die, gelijk hetBoordak, d'andere deelenvan'tedificie omringt, kroont en vergiert. De Cornifl�n volgen de fporen na, die de da- ken van hout maken, dewijlfe met hare deelen foo van �chini ofte Vuovoli, als Cimacy en rechte kee- le in haar bovenfte deel altijt om hoog klimmen met een fonderlinge aardigheit en gratie. Tuft ^\|t^cap"fehende Cornifl�n worden al te met de Modilions geftelt onder den Gocio Ltojo,* die rttrwius Jkfutilinoemt, om het kleine uitfteekfel datfe na buiten hebben, en fomtijts komen daar ook Venti�i in, die de dakiperren en planken gelijk zijn ■} de welke met verftant kruiswijs over den an- deren ftaan moeten, en defe op gene. ^J

		JLib. ie cap.z.	. Want gelijk f�tmv�w verhaalt, het is een lef�� geweeft van de Griekfche Architecten, dat de
		JLib. ie cap.z.
	Modiglions en Dentelli niet moeften gefneden worden in eene felvige Cornifl�, het welke men feer wel fiet waargenomen te zijn in de Gorintifche Coronifl�n, binnen en buiten denPamheo tot Romen en eenige andere.de welke infgelijks voor een regel fal waargenomen worden in de Coro- niff�ns van onfe Ordens, om dat vele graveringen in eene fekere Coronifl� in der waarheit groote confufie maken, gelijkmen fiet aan den Anus van de Wif��laars, en fommige andere. Kb.a.cap. Daaromme, gelijk Vitrmim feidtenrften weldenken kan, foo hebben d'oude eerfte Vaders (bedwongen door de noot, omhaar vanden regen en andere moey lijkheden des weders te be- vryen,) de daken van hare huife «edergaande gemaakt, en hangende na achteren, en mogelij. ken wathooger van 't gedeelte na het Zuiden; opdat hetfelveeerft deSonenfoeteluchtontfarv gen foude: en ook mogenfe defe konft wel gebruikt hebben, op dat het water van defe kleine hui- fenna achteren vallen foude. Maar aan de groote gebouwenden daar een groote ver-gaderinge - van volk in kan.hebbenfe daar na de daaken hoog gemaakt,en de Vorften op 't fop,fulks datfe aan derechteren flinker zijde af-hingen met de Vorft in't midden, en eindelijk foo hebben fygoo- ten gemaakt aan alle de vier deelen, van alle defe dingen hebben fy een exempel kunnen nemen van de natuur (de welke wy achten de rechte Meefterfe te zijn van allen dingen,) want fy maakt de foppen van de bergen aan den anderen ftaande en lang, midtfgaders hangende ter rechter en ter flinker zijde, foo om dat den regen te beter foude af-fchieten, als om vele andere refpe&en * de welke wy niet verhalen, om datfe tot onfen propoofte niet en doen. De Ouden maakten defe hangende werken, min ofte meer regard nemende op het Lant en op't gene haar van nooden was. Gelijk ook anders geobferveert wordt in de getemperde Lan- den, als onsltaliems, en anders in die genede welke't ge welt der winden onderworpen zijn, gelijk een goet deel van Vrankrijk en Duitflandt, dat de fneeuw onderworpen is, om niet te ipreken van de noordelijker Landen, en die na den Polus leggen. De nature vertoont ons, gelijk al willens, verfcheiden dingen: gelijk wy geilen hebben in de bergen van de Switfers,bykans tegen over Fain ofte Forne, een geproportioneert en groot frontifpicie,ftaande in de Valeije.hangende \ ., terrechteren ter flinker zijde, fulks dat het is gelijk een fafiaat van een feer groot edifkie: en tot meerder versieringen zijnder eenige uitloopingen van vallende wateren, die grof en fchuim-ach* tig zijn, het eene en 't andere is in der waarheit feer fchoon om fien. Tot meerder Ornament en fchoonheit van de daken, en van de faciaten der gebouwen, zijn van de Oude ingevoert de fronteipicien, dewelke niet alleene principalijkeh voegen aan de facia- ten

-ocr page 21-



		Van Vincent Scamq^i. : ^ ten der Tempelen, en infonderheir foof� rontom of voor panden of Galeryen hebben, gelijk de Rotonda tot Romen, en bykansalle de oude Tempels hadden, het welcke men fienkan aan hare over Wijffels, en ook aan de Medalien} en defe waarheit is genoeg betoont van Lmm\ Vion, Plinim,Plutanhm, en f.oo veel andere fch rij vers van de Roomfche dingen : infgelijks ook van Pattfanm en Strabo, en niet weinig andere die van de Griekfche faken gefchreven hebben; en d'een en d'anderedoorde befchrijvinge enHiftorien vande Ornamenten die daarverhaalt ftaan. Daarom zijnfe van de Moderne Architecten met feer goede reden overgebracht tot de foppen van de Galeryen en Logien, en ook tot de faciaten van de anderepu blijkeen priv� wereltfche ge- bouwen, want fekerlijken wanneer de frontifpicien met verftant gemaakt zijn , foo geven fy een groote majefteit, en vergieren het werk met een fonderlinge gratie, behalven datfe vertoonen het principaal afpe6t van 't gebouw, en versiert konnen worden met Hiftorien, wapenen,innemingen van plaatfen en andere dingen: En fo vele-zygefeit, tot inieidinge van dien. Nu fullen wy fpreken van de Pedeftalen,die van V�tmvim en Iutius Pollux^ met een Grieks woort genaamt worden Stylobata, defe worden fomtijts en niet altijt (en daarom handelen wy daar van in defe plaatfe} geftelt onder de Colommen_} om defelve met een aangenaamheit te verhoogen, m.l'�^. hoewelfealtemets,in de plaatfen van r/Vraw'ogeallegeert, geftelt worden op de onderftutfels, en ^Llb'^ca- op het voorfte van de Toneelen, en op deocci Corinthi, totonderfcheit van de Sterofathi, dat is, van de deurgaans gecontinueerde Bafamenten: daarom machmen met reden feggen dat de Pedefta- len gemaakt zijn, in gevolge van datheuvelken, het welke de Oude.des eerften tijts, leiden aen de voet van de ftammen der boomen, waar mede fy haar (gelijk wy weinig te vooren gef�it hebben) beholpen om de daken van hare hutten over eind te houden: op datfe (gelijk het gelooflijk is} daar door des te langer be vrijt fouden zijn vande vochtigheit des waters, en dienvolgende van de verrottinge, en om andere gemakken. En tot beveftinge van dien fien wy op de Dorpenen ge- huchten, dat de fimpele Huis-luiden, gelijk als op de felve maniere vele fulke heuvelkens maken, befet met eenige fchoone en dicht getakte boomen, om daarop te fitten , en in tijt van ledigheit haar vermaak daar op te fcheppen. In fulke maniere gaat het mogelijk ook met de jBafamenten van de voeten der Pedeftalen, die de Grieken Plinthides, en de Latijnen Jtyadre Efpira noemen, gelijk Vitmyim aanraakt, en met de Cimatien in harefoppen, die Fitmyius Corona clfis noemt, en ^;³'^ca,�' defe en genehehberiK=_arferrr,e�y_erioirienvari{^kerbyvoegl�lpfipo)ftc_> die/� maakten buiten het heuvelken, of ander diergelijk ding by het vlak van hare hu�fen; Waar door daar na, uitdierge- Jijke exempelen, het vernuft en verftant der Menfchen gelegentheit genomen heeft, dewelke da- gelijks van hant tot hant gewaifen is, fulks datfe eindelijken gekomen zijn tot die Oude en feer geprefene formen, die wy fien in hare Bafamenten, metdenThooren en GoUacckn^tnde Cavetti en JfiraUgetti en Gradets tuf�chen defe en gene, en in de Cimacien of bovenfte deelen van de Tronken, Tavolen, Cimacien , Planen, gebekte Foyoli enGoletten , met hare Gradetten jn'tmiddeft.' �:t � ■■�':.. i.:::,,'■: ; '.■> v; Jilb.�k " Die dingen die de Grieken en Latijnen Stylolata noemen, worden in onfe tale Pedeftalen ge- naamt, van de t'famenvoeginge defer twee woorden Mede en Stilo> waar van Stilo in't Grieks een Colomme betekent; en in onf� tale ift foo veel te fesgenals de voet van een Colomme, of onder defelve en Ce/ar gebruikt dit w~<^ -stno in fijne Commentar�en, betekende daar mede eenige palen die aan d'�ver-zijde vande grachtin de aarde vaft ftonden. Men foude ook kunnen feggen, dat het felve woort quam van twee Latijnfche woorden Pede en �uIq^ dat is een voet op fijn loot of een rechter voet, want defe Pedeftalen moeten aan alle zijden juift recht onder hare Colom- men ftaan: En over fulks is het een feer groot abuys van vele Architeften en geleerde Mannen, be- halven de Fabrijk-meefters, dat fyfe Pedeftalen noemen, daarom is 'tfeer noodig, foin alle weten- fchapals konften,te weten de eigenfehap en denoorfpronk der woorden. De Pedamenten of Recinten, die Vitruy'ws Stereobate noemt, dewelke d'Oude dik wils ge- bruikten , en n�ch tot op huiden in't meeftendeel van hare Tempelen gevonden worden, ge- lijk wy fe ook obferveeren, om de nobele gebouwen te meer te verheffen van t vlakke der aarden, en defelve foo veel te meer aan fiens en gratie te geven, volgden na deliatuurlijke verheven t- heit van de plaatfe daar fy timmerden, of de forme van dat heuvelken, waar mede de Oude van den eerften tijt haren wooningen van binnen op-vulden : want defelve onderftut zijnde van ftammen van boomen , en op verfcheiden manieren gevlochten , en met* andere houten onderftut, en met Leem bekleet zijnde, en met Teenen en Riet gedekt, fo wierden fy door fuiken verheffinge bevrijt van de vochtigheit der aarde, en van't befpatten des regens, en wier- den daar deur de plaatfen des te gefonder, en ook't gantfche werk des te aanfienlijker. An- dere hebben 't mogelijken gedaan omde vervallen aarde t'onderhouden , en fich te meer- der te verfekeren tegens den regen, dewelke, om 't werk wat fchoonder te maken, daar by ge- daan hebben buiten aan de voet van't huis eenige heuvelkens of houten, op haar loot of ook wel als onderfteunfels * en hebben hier mede defe en andere diergelijke dingen daar na ftof gegeven aan de nakomelingen » en infonderheit aan do opmerkende , om te onderteken* B en

-ocr page 22-

lo Grmt-regnhn der jfrckiteSlure

en zijn alfo defe toegenomen zijnde, van defe fwakke beginfelen, allenxkens gebracht tot die feer
loffelijke volmaaktheden, waar toe wy fien datfe van de Ouden tot onfe tijden toe gekomen zijn.

I V.

C A

Wat faken de Intercohmmen nayotgen_ren d> ^oogen en principale Poorten "Vandi
gehouden , mitfgaders de Nicen en andere diergelijke dingen*

f Et fal niet onbetamelijk zijn 5 dewijle wy tegenwoordig van de �ntercolumnien Tul-
len handelen, met eenen aan te roeren van de Compartimenten der Colommen, de--
wijle het een materie is foo feer t'famen-gevoegt en aan den anderen gehecht, datfe
fchijnt een felvige afhandelinge te vereifichen. Voorts gelijkmenin't dragenen
t'onderftutten van fware laften en werken, verkieft ftammen van rechte en fterke
boomen, en niet van fwakke en kromme, lbo moeten ook inlgelijks de Colommen in de gebou-
wen gemaakt worden in hare foorten van eene rechte forme, en van fterke en langdurige ma-
terie ; want in effecle foo dragen fy 't geheele lichaam , de hoeken en andere deelen van 't ge-
bouw, geheel op die maniere gelijk de beenen de lichamen van de dieren dragen hoe groot
fy ook zijn.

Van defe natuurlijke exempelen fullen wy ook obferveeren ,. dat in *t voorfte van de gebouwen
de Colommen in haar afpeft altijtgelijk van getal zijn, en van foodanigen dikte die methare foor-
te over-een koomt ■, gelijk wy lienin de beenen der Menfchen, Paerden, Oiiphanten en van ande-
re dieren, die veel meer beenen hebben, dewijle fy met defe evenheit betoonen het befte getal, eit
ook de waerdigheit van de plaatf�,endaar nevens gelegentheit geven , en eenen toegank om in 't
midden van't gebouw te komen.

En gelijk een fwaarwerk veel lichter kan gedragen worden van de een plaats tot d'ander, wan-
neer fy gelijkelijken verdeelt zijn, fulks dat twee en twee, vieren vier,fesen fes.aan d'een en d'an-
der zijde gaan_; fo moeten ook daarom de Colommen in 't voorfte en achterftein de wandel-plaat-
fen en galeryen van de Edificien (gelijk ook Vitruyiw feit) welen, even van getal,namelijken vier,
� fes, acht, thien, en daarom en prijfen wy geen van die gebouwen, dewelke zijn van vijf, feven _tnegen enmeerzijden en hoeken_; Wantfyen makennietdat den ingang voor met denuitgank
achter over-een komt, noch ook niet dat d'eene zijde met d'andere accordeere, veel min dat fulks
-in 'tkruisgefchiede.

Het getal van min of meer Colommen hangt aan 't werk, en daarom maakt Vitrusvius het voor-
' fte van de Kerken altemet van twee en vier, en fomtijts van fes of acht, en ook van thien Colom-
men, in dewelke nochtans altijt in 't midden een grooter fpacie of Intercolumniekomt als d'ande-
re zijn, en fulks fien wywaargenomen te zijn byd'oudeGrieken, enbyden Romainen, in hare
welgeregelde Edificien, gelijk wy uit FanfanU verftaan kunnen in verfcheiden plaatfen van de
befchojvingevanGriekenlant. ^!

Behalven 't gene voorfchreven is, fo hebben de Intercolomnien een gelijkenifl� genomen ("de-
■ welke niet weinig ge wallen is door 't verftant van ervarene Menfchen) van de fpatien die daar tuf-
fchen de boomen zijn, gelijk als daar zijn de Denne-boomen, de Pijn-boomen en andere dierge-
lijke, met hare ftammen heel recht en hoog en lbnder quaften, dieop fekere manierede Colom-
men navolgen, in 't fien van de welke met verfcheiden diftantien en wijdten tuflehen defelve, wy
dikwils grootvermaakgefchept hebben in'tpafl�eren der boflehen van onfe ^Alpes rontom�ta-
lien, en in die van Duy tslant en Bohemen, en infonderheit in Frankenlant, en rontfom Neuren-
berg; en voorts in Vrankrijk, om niet verder te gaan, gelijk wy ook obferveeren de voorfchreve
Intercolomnien te maken met differente wijdten en proportien, gelijk wy elders fullen aan*
wijfen.

De Oude, onfe eerfte Vaders, hebben met een weinig kofts (gelijk ritrwuim feit) leggende eh
bindende aan d'een end-ander van defe ftammen, andere fleclite dwershouten, boven bedekt,
eenige wijde en groote plaatfen gemaakt, orafich inde l�haduwe te houden,en 't befte dat fy kon«
den te wachten voor de moejelijkheit van 't weder, in haar eerfte boersheit, van hant tot hant, voe-
gende de konft met reden verfelt tot hare werken,en hebben over fulks, daar geen boomen en wa-
ren, recht en over�int-ftaande houten gefet, met andere dwerfche daar op, en maakten aifbo de
Solders, leggende het een op het ander, en ook de daken van hare Hechte wooningen. Het welke
wy ook in onfen tij t fien gefchieden, niet alleene by de arme volken van de K_Alps, en andere Bos-
achtige plaatfen , maar ook by het meeftendeel van de Duitfche Steden, die, door den overvloedt
van 't hout, alle hare gebouwen van balken beginnen, foo wel van binnen als van buiten, en daar
na Metfelenfyfe tuflehen beiden, en van defe Hechte beginfelen heeft het verdeelen van de Co-
lommen, van eeuwe tot eeuwe,in de wandel-plaatfen en diergelijke.haren oorfpronk genomen,fo
wel op't vlakke, als d'eene orden op d'andere.
Dewijle dan 't ftellen van de Colommen een fake van grooten gewichte is, fulkrda, t de Colom-

iaeii

Z,ib.j.ca.2

C�b.3.ca.2,
Xib,4.ca.4_;

Anno
�J 99 Sc
i6ooc'ap.

tjb.2.ca,L

�.5fe.;.ca.z.

Ub.16.

■��a_P.i*.

-ocr page 23-



		yan Vincent Scamo^j, ti men gelijk Vitruvim feit en ook Plinim getuigt: Wanneerfe wijt en van den anderen gefte�t zijn, litbtijSderlijken, en wanneerfe dicht op een (taan groover : Daarom moet het felve met groote opmerkinge en oordeel gefchieden j op dat fy het gefichte een aangenaam afpecl: ver- toonen , en voor het gebruik gemakkelijkheit mede brengen , en met eenen 't geheele werk valt maken. Want als de Colommen al te dicht zijn , en d'eene al te na by d'ander ftaan�, foo beletten de Bafen , infbnderhek foo fy onder haar Pedeftalen en de byvoegfels van hare Bafamenten hebben, het deurgaan , en zijn gelijk als dicht geplante boonien , en maken het gefichte al te vol en opgeblafen, en worden daar deur de plaatlen van binnen meiancholijk en donkker. Enter contrarie wanneer de Coiommen wijder zijn als het behoort, foo kunnen fy den op* geleiden laft niet wel dragen, en komen daar deur de Architraven , enderefte van hare Orna* men ten van fteen iichtelijken te breken , en daar-en-boven maken fy de Intercolomnien veel wijder, en over fulks van quade proportie en onaangenaam aan ons gefichte -, ook vertoonen fich de Colommen als dan fvvak, en als onmachtige onder den laft 5 en al't gefichte wort dwergach- tigen ongefien, en eindelijken fo blijven de plaatfen van binnen van defelve Colommen meerde ftralen van de Son , den Regen, d'ongeftuimigheit der Winden en ook Tempeeften onder- worpen: alle welke dingen en andere die daar waarfchijnlijkbn fouden kunnen toeflaans en by gevolge elk een van dien fouden genoeg zijn, om alderhande gebouw ongefien te maken; en daarom moetenfevoorfichtelijken gaan in't verdeden van de Colommen, waarvan wy onein- delijke voorbeelden nemen konnen van d� werken der Ouden j foweltoc Romen als in veledee- \ JenvanEuropa. , De Bogen en principale Poorten zijn (gelijk men wel denken kanj) fo nietby geval ingebracht 1 maar door navolginge van de openingen en ingangen der Spelonken en Holen in de Bergen, die van denarure gemaakczijn mee fo grooten g�lijkheit alswy in diergelijke plaatfen dikwils gefien hebben, fulks datfe fchijnen konftelijk gemaakt te zijn, na een rechte linie, en fomtijts Boogs oft ook beitels-wijfe, en als de boeren-hutten met vele of weinige yerheffinge, en fomtijts ook gepo- hjft, als of fy gegra veert en met een konftenaarshant gemaakt waren, hoewelfe alfoo fimpelijk van de nature voortgebracht zijn, ::,:,: 'm , En fonder twijffel zijn hier van daan gekomen die openingen, dewelke in de eerfte tijden ge- maakt zijn geweeil, in deeerfleoude tutten van de Hardersen Arcaden, omdie regebruykert tOE den deurgank van Menfchen en andere Dieren, als mede van andere dingen die fy van nooden hadden, welke dingen daarna, door't verftantvan den Archite&en, hare geproportioneerde for* men gekregen hebben, en alle hare deelen geregek en geeiert met de Ornamenten geftelt aan de Architraven, en hare fluitingen, en ook tufleheri de Columnaten en hare Corniciamenten daar bo* �ven, en van hant tothant, gelijkmen gefien heeft, zijnfe foo verre gekomen, dat d'eene en d'ande* re hebben kunnen dienen tot de Koninklijke en heerlijke gebouwen, foo wel geeftelijke als we- reltlijke; van dewelke Griekenlant niet minder verciert isgewe�ft, als Romendaar van verrijkt is, en andere deelen, van dewelke wy genoeg gefproken hebben. En eindelijken de venfters en Nicen dieraen gemeenlijk in de gebouwen gebruikt, mogen ha- ren oorfpronk gehad hebben, (en infonderheit de eerfte^) van die tocht-gaten en openingen,daar in men dikwils fiet met een grooteiangenaamheitiri de holen van de Bergende lochc en het licht inkomen; gelijkmen fier aan den voet vande grotte van Pmfdipfus by Napels j de welke in de �.t._C3P, eerfte eeuwe foo in 't rouw gemaakt zijn, en in de Hechte wooningen uy tgehoolt in de zijden van ''^& "" de Bergen, ofte van hout gemaakt, gelijk doe de noot en hare gelegentheit medebracht, endaar. vanenhoeftmenniette twijfelen, dewijle noch tot op huiden 't voorfz gebruik by de Alpifche Volken overigis, en Harder� hutten: Daaromfoo volgen wy dikwils (bedenkende meteen boer- fche maniere en diergelijke andere de kon ft) defe dingen in de fteene-gebouwen met een groote verfparinge van koflen. Maar om tot de Zaneofte Nicen te komen, defe hebben eenige gelij- kenifl� met fommige beginfelen van uyt-hoolingen in de bergen, en noch veel meer meteenige kleine holligheden, dewelke men fiet in 't klimmen en hangen van hare fuperficien van buiten, ■welke gedaanten raeeft uitgehoolt zijnde in 't ronde, en zijn daar na genaamc Nicen, vermits eeni- ge gelijckenffe diefe hebben met de Nicen of Zee-fchelpen, die* met fuiken- verwonderinge van ieder een voortgebracht zijn van de nature, foo verfcheiden van wefen en diverfche couleuren, fo filverealsgoude,endatopduifenderley manieren, en ook foo edel verciert, datfeverrete boven gaan alle meefterlijke handen van uitnemende meefters. Waar uit men klaarlijken fief, gelijk wy in defe weinige redenen vertoont hebben, dat de natu- re inde gantfche Architecture exempelen levert diemetonfe werken heel over een komen : met welke beginfelen het Menfchelijke verftant allenxkens door opmerkinge en naerftigheit,meer en meer gevordert heeft, en alles gebracht tot een grooter bequaamheit, fchoonheit en perfectie; En ftrekken de gefeide dingen tot hier toe voor een generale inleidinge tot de Ordens, en om te weten hoe vele en hoedanigedie zijn, en ook om hare deelen te verftaan en andere dingen, dewel- kenietminder tot defelve behooren als tot haar eigen Ornamenten» B } Voorts

-ocr page 24-



		12 Gront-regnhndet jluhiteBure Voorts fullen wy in de volgende Gapiteelen voort-brengen de exempelen van de Archite&en, die fonder iet anders, daar van gefcbreve» hebben,ende def��ins fo verfcheiden geftelt d'eene van d'andere, dat het een feer onbetamelijke fake is, en fchadelijk aan defe profeffie: op dewelke, tot meerder verftant vatt defelve, wyftellen fullen eenige korte en klare confideratien, uit dewelke men lichtelijken fal kunnen bemerken vele en gewichtige tegenfteliingen, die fy in't geheel of in hare deelen hebben. Daarom fat het zijn als een verklaringe op de fwaarfte en feer verborgene fa, ken van Vitruyius en andere Autheuren. En daar na fullen wy vo�rt-breng�rt dcfekfaafnfte en uitnemenfte exempelen die wy met groo- te ftudie en arbeit inde gedenkwaerdigfte dingen , die van d'Oude gemaakt zijn, gevonden hebben, en eindelijken fullen wy in een defl�in voorftellen de forme van de Ordens felfs ,'en infgelijks alle hare deelen met hare Compartimenten en Modulen , feer fchoon en wel gere- gek; met alle welke dingen men hem onbekommert fal mogen behelpen, foo in de publijke als priv� werken, fonder dat men hoeft te denken dat men eenigen misflag fal begaan -, Endaar- om fchrijvende foogroote en foo gewichtige faken, kunnen wy met recht niet overeenige pro- «^^de'«s»-lixiteit of langheit befcliuldigt worden - gemerkt't gene Vhto feit: Non enim dederet bis dicere, quod bene dicitur. C A P. V. Van Jommige, die, m VitruVius, Verfcheidelijken l>an de Ordens gehandek ':'->. hebben > die yyf moeten Tvefen en niet meer. Ls men wil verhandelen de Wetenfchappen en fchoone konften, die niet foo licht en zijn, datf�van ons verftant begrepen , en in 't werk geftelt kunnen worden, foo moet men, volgens f�keregeprefene en waarachtige fluit-reden , komen tot debe- ginfelen die feer klaar en openbaar zijn voor het Menfchelijke verftant ₅ En alfoo wy voorgenomen hebben in dit Capittel fonderfoeken geheel particulierlijken, foo wel de Ordens, als hare Ornamenten en andere faken die daar van dependeeren_; foo dunkt het ons feer wel te voegen, datwynaerftelijk fprekenvandeopinien der gener, die van tijt tot rijt' op defe ure toe befchreven, en in 't werk geftelt hebben, defelve Ordens en ook hare Ornamen- ren: om te betoonen met feer krachtige redenen en vafte fundamenten, wat onf� meeningezy vanfoodanigenfubje�t. En hoewel, gelijk wy gefeit hebben, ons voornemen is t'onderfbeken de waarheit van de voorgeftelde materie, lbo en is even wel de meeninge niet, om te difputeeren ±ib.+.fac.en d'opinie van y der een tegen te fprekcn, want men foude daar toe d'oogen van Limem van ^%u' doenjhebben, die, na 't feggen van Paufmias, een fone van^lpharetts was 5 maar verby gaande het meerendeel van defelve, en verhandelende degewichtighftefakeni fullen wy op d'andere acht nemen. Wy en fullen ook niet van defelve ware en goede redenen afwij ken, die wy tot ons fundament hebben , om eenige authoriteit, of ongeregelde gewoonte , die ons anders foude willen wijs maken , want in't weder-leggen van de opinien en moet d'authoriteit van iemant niet d'�verhanthebben, dewijlede twijffelachtighedenniet met inconven�enten, maarnietre- denen en met goede exempelen m�eten wechgenomen worden, alfo defe de finnen en gene het verftant te vreden ft ellen. En hoewel genoech blijkt, dat vele de manieren van d'Ordens der Architecture verhandelt hebben, gelijk boven ookaangeroert is, fo heeft evenwel het meeftendeel der fel ver de faken ver- toont fonder eenich vaft fundament, en de defl�inen gemaakt met weinige of lichte onderwii- �eorg.4. fingen, quafi extremm digitis attigere, & farpenta. manu, of gelijk Virgilim feit: In tenuilabor, at tenius nongloria. Behalven dat vele van defelve die nooit in 't werk geftelt hebben, en hebben over fulks veel eer gedaan, gelijk de Schilders doen, en andere Hechte Menfchen die van klein verftant zijn, dewelke willende komen aan 't herte van de fware en gewichtige faken, gelijk ook de materie Ver- eifcht, foo behelpen fy haar, daar toe niet konnende geraken, met de dingen van een ander', de- felve wel of qualijk tepaffe brengende, als of het haar eigen dingen waren. En opdat het niet en fchijne dat wy met paffie fpreken of fonder reden, foo moetmen weten fo vele Vkfmim aangaat, dathy (gelijk wy uit zijn eigen fchriften kunnen oordeelen} nieten heeft gefien gehadt de werken van de oude Grieken, die in feer grooten fleur waren, en ook, wanneer hyfehreef ten tijde des gelukkigen Keifers ^ugufti, datdoe ter tijt d'Archite�t:ure als een nieu- weplante eerft te Romen begon machten fterkte te krijgen, fulks datfe van die tijt af dagelijks meer en meer ge waflen is in perfe&ie _%l alfoo voortgaande tot den hoogften trap toe van de groot- heit des Roomfchen Rijks -, en daarom en heeft hy niet kunnen fien noch fmaken foo vele won- derheden, die na hemgevolgt zijn, een deel van dewelke, infpijt van den tijt, op huiden noch ove- righ zijn, tot verwonderinge van deaanfehouwers. En dat fulks waar is kanmen bemerken aan d'Ordens, en aan d'andere deelen die hy befchrijfc in fijne werken, en daar yan hy de defl�insflek $ dewelke met de Oude vergeleken zijnde in

-ocr page 25-



		y an Vincent Scamo^j. - ^J3 proportie en fchoonheit te kort komen ; en daarom is het meeftendeel der fel ver niet geprefen _?enookniet gevolgt geweeft van de verftandige Architecten -, En moeten evenwel alle die pro* feffie doen van de Architecture, niet meenen datfe niet op het hoogfte gehouden zijn aan defen Autheur, gelijk wy ook zijn voor ons particulier, dewijlehy de eenige geweeft is die onder foo vele Oude Architecten ons nagelaten heefteen groot deel der fundamenten van de felve feer edele konfte, en dewijle de uitnemende Mannen, en die met een vafte kennifl� gefchreven heb- ben,eeniger maten waardig fijn,datmen hun,hare authoriteits-halven₃in vele dingen geloove/on» derfoheel fubtijl over haar te difputeren, gelijk wy wel kunnen doen over die van kleinen name. En dewijle alle d'Ordens en Ornamenten kunnen wijc-loopig aangemerkt worden , als 'm 'tgerieraal, enookkortalsin'tlpeciaalj foo fullen wy daar van eerft in't generaal, en daarnain 't fpeciaal handelen. En voor eerft fo wierden onder d'Oude eenige nati�n gevonden (gelijk ook t'onf�n tijden f�danige volken te vinden zijn) die verftonden dat de gebouwen in alle hare deelen behooren rouw en flecht te zijn met enckele muuren > fonder eenige Orden en ook fonder eenige g^-f �� fborte van Ornamenten, bykans gelijk alsPlmws* en Strda verhalen van de holen der Trogloditen in '%&&$ Ethiopien, en van de fpelonken der redeloofe en wilde dieren. Alfoo fy haar laten voorftaan dat f�danige dingen in 't minfte niet nootfakelijk zijn, dewijle de nature felfs, gelijk fy mede fouden kunnen feggen, haar met het flechte en weinige te vreden houdt, en ook dat wy Menfchen en geen Goden zijn, en dat fich de werelt met foodanige Ornamenten al te dertel en te weirs maakt, en de Mannen daar door Vervrouwen, en haar hoogjfte goet ftellen op defe wereltfche dingen, en eindelijken dat op dele wijfe de Eygenaars, die de gebouwen maken, haar felven op groorer koften brengen, met v�rnielinge van ftoffen en verlies van tijdt, en andere diergelijfcedingen ,' ^ie daar uit, na haar feggen, by gevolge voortkomen. En om in defe onderf�ekinge met eenige methode te gaan, foo fullen wy den genen antwoor» den, die d'Ordens en hare Ornamenten geheelijken tegen-fpreken, (als een fake die het alles be- grijpt) en fullen voor eerft feggen, foo vele de pu blij ke en priv� gebouwen aangaat, hoe flecht jdie ook zijn, welke kunnen daar zijn, al hoe wel alle haare formen by haar felven fchoon en aan- �enlijk zijn, die niet met eenen in eenig deel en fouden behooren min of meer geciert te zijn ? ^: Maar wat kan men meer tot onfen voordeel feggen,als dat de Goddelijke Majefteit felfs, behal- ven datf�de geheele werelt verciert heeft, gelijkmen fiet in de Heilige Schrift, en hoeweH� aan Geaefi Mofes niet be'aft en heeft fogroote en /b Keerlij ka en gewichtige .Ornamenten remaken, dbehet ^Uba* verlooren volk in de woeftijne en elders was, fo weten wy evenwel hoe groot en hoedanige foor- ten van edele heerlijkheic Sdomon* als door de monc Godes, geftelt heeft in den Tempel van le- �rufalem, en in zijn eigen paleis. . Voorts foo wy een exempelnemen van de nature. De redelijke creaturen (om niet te komen tot de Hemelfche) en f�lfsook de redeloofe dieren,hebben vele en verfcheiden deelen die haar grootelijks vercieren, fonder de welke hare fchoonheit en aangenaamheit niet weinig foude ver- minderen , en lbo wy de fake wat naarder infien, felfs totde boomen, planten en �leenen, en ook alle de deelen der aarden toe, foo fullen wy bevinden dat alle defelve, tegens d'opiri�e van die gene de welke defe waarheit tegen-lpreken, gefeit kunnen worden, op 't hoogfte vereiert te zijn. In manieren dat wy vaftelij ken mogen befluicen, datwy dankende den goeden God, ge- ver aller dingen, en den�tnren^ootfeade, met en kunnen wefen overtollig in eieraden, en dgC wy ook nieten fullen al te groote koften doen, of al te feer vervrouwen, of anders in gebreke zijn, gelijk wy leggen -, maarin het tegendeel fo zijn fy te meerder te berifpen datfe, de natuurlij- ke orden geheelweghnemende, gaan buiten allereden, en mogen dien-volgende met recht be- lacht, en van de gantfche werelt gelaftert worden voor monftersj onderde Menfchen van vaften begrijpeen oordeel. , Wyderszijn daar andere geweeft fo onverftandig, datfe gewi�t hebben datmen nieuwe Ordens foude formeeren, �f datmen by de gene die wy aireede hebben andere foude voegen, en hebben daar dooronbedachtelijken de groote Ordens met de tedere vermengt, gelijk ook die gene geen kleinen misflagbegaan, dewelkedePedeftalenenBafen van deCoiommenen d'Ornamenten daarop al tij t op eene maniere maken, feggende de felve van een ander Orden te zijn, alleene om dat de Capiteelen verfcheiden zijn. Waarvan d'een en d'andere haar laten voorftaan dat het fo goet en folorfelijken nieten is te volgen, 'tgene d'Oude Griekenen Romainen, met fo heer- lijke op-mcrkingen gedaan hebben_} als het wel is op nieuwe dingen, en die op andere manieren gemaakt zijn, acht tenemen. Gelijk als of men de proportien en modulen der\|Ordensvan tijttot tijtmofte veranderen, en dat men dagelijks moefte vernieuwen, gelijk de fpraken van volken en fteden doen, of als offe waren gelijk de kleederen der volckeren van verfcheiden nati�n, de fatfoenen van de welke noit lang geduurt hebben, maar defe en gene veranderen na den Wille en welgevallen van de Menfeheli; het welke in de Ordens foude w�fen tegens alle reden, en moet daarom noit toegeftaan worden. Daarom kan men met fo veel klare exempelen tegens den fuiken feggen, darde nature felfs van den beginne der wereld tot op onfe tijden toe, altijt gehouden heeft een felve Orden, die irt Bj ge-

-ocr page 26-



j^ GmnP-regulender Jrcbke&ure , /" geftelt isin de fcheppinge en voortteelinge der dingen, en alfoo gecontinueert heeft; En foo vele �f%-ca.7. de volken aangaat (gelijk ook Vitmvius betuigt, en wy wijtioopig lullen bewijfen) in d'eerfte eeu- xi"\|'ct.i. we na den Univerfalen Sontvloet was Italien met eene Orden alleen te vreden, het welke de Tof- caanfche was. Daar na hebben haar de Grieken, gelijk defelve verhaalt,een tijt lang gehouden by de Dorifche Orden, en byjankheit van tijt is daar d'Ionifche en Corintifche bygekomen, ver- fcheelende alleen in't Capiteel: En eindelijken zijnde Romainen, die met haredapperheit en macht de geheele wereltt'onderge bracht hebben, gekomen tot het getal van vijf Ordens, diefe nooit te buiten gegaan zijn. En hoewelfo vele vreemde en Barbarifche nati�n gekomen zijn van d'uitterfte deelen der aar- den, en van d'een end'anderPool, omden Roomfchen naam en grootheit te vernietigen, en nieuwe heerfchappyen, WettenenOrdensin alle dingen in te voeren , foo zijnfe evenwel ein- delijk verdreven, en hebben niet nagelaten als belachelijke en monftreufe exempelen. Waar uitwy vaftelijken befluiten , dat d'Ordens geenfins en moeten werden verandert 5 maar men mach wel benaerftigen om defelve beter te maken, en tot meerder perfe&ie te brengen alsfete* genwoordigzijn. Sulks dat hoewel de Ordens vijf in getale zijn, fook�nnenfe evenwel by gele- gentheden van tijden en plaatfen voor vele verftrekken, en d'eene van d'andere feer verfcheiden zijn, na datfe min of meer verrijkt zijn in hare deelen en leden, en versiert met gefneden werken en andere diergelijke dingen, die defelve feer veranderen j navolgende 't gene d'Oude gedaan hebben in hare beroemde werken, engelijk wy in de volgende Gapittelen van ftuk tot ftukful- lenaanwijfen. En op defe maniere kunnen fy ook dienen tot de publijke en priv� gebouwen , foo wel Kerkelijke als Wereltlijke, alwaar 't fchoon datdie drie , vier of vijf Ordens^ hoog waren de eene boven d'anderi het welke felden of nimmermeer kan gebeuf�n; behalven dat, foo wor- den defe Ordens feer bequamelijk gemaakt op de vijf manieren van Intercolomnien van Fi- trurvio aangeroert, en van ons veel beter geregek en vermeerdert, gelijkmenfien kan in't vol- gende Capictel, welke alle fullen kunnen dienen tot alle de vijf Ordens van't meefte tot het minfte, in verfcheiden graden van wijdte. , ^v-Ca p. V I. '.'...', Van de �nkele Glommen, �n 'yan yerfcheide Otiens _? d'eene hyen d'andere , en van c^ hare yerkleiningm op -verfcheiden manieren, mit/gaders van qtialijk-ge~ �' , .'..'■ proportioneerde Bafen en Capiteelen. �b.4.ca.7.1jpgjSi�aiS!N fo vele de Colommen aangaat; Vhrunim maakte die van de Tofcaanfche Orde, xib.',⁴.ca.s. I\|lt�l�?\|l met Bafeh en Capiteel van fevenModulenj.de Dorifche m'ec.het Capiteel enF�fte �ib'I�T. ft filIP^ fander Bafe, van feven Modulen , hoewel hyfe elders maakt van feven en een half. \ p f\|\|gj\|l Voorts de loriifch� met Bafus en Capiteel van acht Modulen, en een half, en van ne- i^^^^^il gen en een half, tot thien Modulen toe: en eindelijken de Corintifche, foo hoog als de lonifche, en ook gelijk van Fuften en Bafis, maar moeten een hooger Capiteel hebben. Aibert.iib. Hierin hebbende huid end aagfche op een ander wijfe gegaan 5 Want fommige van haar heb- �8«. cap.V. ben de Tofcaanfche, Dorifche, lonifche, Corintifche en (gelijk fy feggen} de CompofiteColom- men van 6, 7, 8,5) en 10, Modulen befchreven -, en andere daar na als VignoU en Palladias van feer verfcheiden maten, namelijk van 7, 8, 9, o en eenhalf en 10 Modulen, maar defe en gene fondereenigeopmerkingete nemen op de hoogten van de Capiteelen; dewelke feer verfchei- den zijn d'eene van d'andere, gehjkmenf�et de Dorif�he van de lonifche te verfcheelen, en defe vandeRoomfche en Corintifche, fuiks dat beide d'eerfte Ordens altijt dwergachtig en laag val- len fouden. - wb.4.c_a>7. En indien wy alles in 't generaal wel onderfoeken, foo fullen wy bevinden datfe gelooft en be- veiligt hebben d'opinien van Vitrmim, waar van feer weinige afgeweken zijn, fulks darmen feg- gen mach dat het meeftendeel de proportien van de oude werken niet gefmaakt hebben, en dat fy mogelijken in der daat defelve nier gefien nochte aangemerkt hebben, infonderheit die gene de- welke boven d'andere uitfteken; van dewelke, alsuit levende en klare Fonteinen, alle de forme van de volmaakte Ornamenten haren oorfpronk hebben. iib.₃«. ; Maarom weder te keeren tot de Colommen, foo en voegen tot de Tofcaanfche ordre die niet
	*sp,13
		dewelke fes Modulen hoog zijn, gelijk de Moderne feggen willen, of van feven die Vitrtroius be- fchrijft, en gelijk ook plinius feit, dewelke verhaalt van de Tofcaanfche datfe van feven Modulen zijn, en voegtdaar by de Dorifche van fes, en daar na d'Ionifche en Corintifche te zijn van negen Modulen: Hoewel de lonifche van den Tempel van "Diana van Ephefen van acht Modulen ge- weeft zijn j En beide hebben fy de Romainfche Orden overgeflagen 3 die nochtans t'haren tijden iix't

-ocr page 27-



		'%'dn Vincent Scamo^L > 15 in 't gebruik was. Sulks dat d'een en d'ander dwerg^achtig en bekrompen uit-lc�men, Wafineerfe vergeleken worden met d'ander Ordens, infonderheit wanneerfe aangemerkt worden fonder Bafus en Capiteelen, want de Fuften van die Colommen fa wafl�n foo niet alfl� behoorden by d'andere van de Ordensdie van hanttot hant volgen � En ook fo ftellen de Moderne-fomtijts gro- $^gj ve Fuflen van Colommen in die Ordens de welke teer en fwak zijn, gelijk inde Corintiiche &�»<&■ en andere diergelijke. En foo veel te grooter isdedwa�ingevan YitrvMm,* omdathyineenfelvige Orden ("gelijk wy ^»^ van delonifehe gefeithebben} de Colonimen maakt Van verfcheiden hoogten, welke rnisflagen de moderne ook gevolgt hebben -, ea behalven dat foo en maakt fy en andere ook aan fommige Colomme gene Bafes gelijk aan de Dorifche, en blijven daar door de Colommen te kort, welk gjj^-?' alle dingen zijn die regens de reden ftrijden , en de werken diedefeer gerefene Oude gemaakt xib.V°_apihebben. En vele hebben de Faciaten van de Stadthuifen of andere dingen met de Colommen en Pila- utJ.cz.,,, ftren heel hoog gemaakt, of by haar feiven alleen, of met de Pedeftijlen daar onder fulxdatfe f^Cit.ll twee Ordens maaken, van't welke geen goede werkingen voort k�men, en heteeneisdatde ^%'_dioPilaftres ftaan als Reufen, en het ander werk tuil�hen beiden ftaat als Dwergen en Pijgmeen fon- ^Lib-^^caP* der eenige proportie met den anderen te hebben. Maar om de Colommen te vervolgen, Fifm- �b.A u -vm wijft aan dat die van de tweede Orden moeten een vierde-part lager zijn als die van de eerfte, Brand.' ia" beschrijvende de Markt, het Stadthuis, deSalen, en Kamers met twee Ordens van Colommen ^BeImiere* d'eene opd'andere, en in het Tonneel van de fchou-plaatfe, dat ook die van de derde Orden een vierde-part lager moeten zijn als die van de tweede, eenfaake diegevolgtisgeweeftvanvele Archite&en in hare Schriften, en ook in de werken felvc, fonder eenige confideratie te hebben datdieeenfeer quade proportie maak�nt�e klein-achtingevan fodanigen Autheur, de welke, gelijk wybethoont hebben, velegroote Griekenen andere lof-waerdige fchrijversberifptover faken van minder gewichte. Uitallewelke dingen drie effeften fpruiten, d'eene arger alsd'andere, enfo veelte meer hy i..4<<a&? aan d'een en d'andere Pedeftijlen ftelt; Het eerfte is dat de Colommen en ook d'Ornamenten van boven veel te klein zijn, dewijlfe h-�og�r geftelt worden als de eerfte -, het tweede dat de bo- Vcnfte Intercolomnien wijderen grooter zijn als die van beneden, vermits hare Golommenfca dun Zijn , en eindelijk ^ij^c* tel_Mg <^m appartamen�en, en woon-plaarf�n re maken in pub'lijque en priv� gebouwen : welke dingen buiten alle reden zijn, enf�er oneerlijk voor hetooge, en onbequaamtotdewoninge. ; ' ritmmw elders fpreken de van de Galerye achter't Tonneel .ordineert de Colommen van bin- nen vanlonifche of Corintifclie Orden * en het vijfde deel grooter als de Dorifche, de welke na buiten toe ftonden,mogelijken om datfe onder geen Pedeftijlen hebhen, of om 't binnenfte f� veel meer om hoog te brengen; fonder te letten op de ongeiijkheitdie daar veroorfaak wort wanneer- fe van hoogte en Ordens verfcheiden zijn. En foo veel d'Ordeii aangaatdieVande huiden-daag- fche on-eigentlijk Compofita genaamt, en boven d'andere geftelt wort, die fullen elders niet ve* Ie reden bewijfen, dat Romainfche behoort genaamt te worden, en alfofevan gedaante en dikte van Voluten groote gemeenfehap heeft met de lonifehe Orden, machi�met recht tuftchen de Ionilche en Corintiiche geftelt-w^-J-"»- . Orn van de verminderingen teipreken,'Vitr�nius Wil (daar hy Van deTempels fpreekt) dat de &�$<& Colommen op de hoeken een vijftigfte deel dikker zijn als d'andere, en van binnen niet vermin- dert , op datfe niet (om fo te feggen) van de iocht die daar rontom is, opgegeven worden; 't welke niet wel en komt om de Architraven t'onderftutten. En elders feit hy,dat de Colommen van bin- &�* nen de Galeryen niet moeten vermindert zijn tegens de muuren van de felve,om fekere refpe&en, en faken die weinig importeeren -_t en daarom obferveeren wy in de hoeken en andere diergelij ke plaati�n, PiJafters te ftellen, en mmermeer Colommen, gelijk men Gen kan in alle onfe Colomna- ten, na het exempel van binnen en van buiten van de Rotonda en andere edelegebouwen. Eldersordineerthyinfgelijks, dat de Colommen onder de Galeryen van de Tempels moeten .t**. het negende of thiende-deel dunder zijn als die van buiten, en met meerder groeven 5 zijnde het cene en het andere, om de waarheit te feggen, een grootabuys, en nok by de Oude geprac�ifeert. De Stijlen van de Colommen ("gelijk meermaals gefeit is) verkleinen na boven toe, gelijk ook de ^lboomen doen, die boven dunder zijn als onder: defe verkleininge is verfcheidelijk gemaakt ge- weeft, fo in quantiteitals in maniere van verkleininge. Vjtnmm f eguleertfe na dat de Stijlen kort of lang zijn, en feit in de lonifehe Orden, foofe 1 f voeten lang zijn datfe een feftepart dunder wor- den als beneden_: en van .16 tot 20 een feftepart en een half :en van 20 tot 30 een fe vendepart, alfoo &Jm« ookvan3otot4oeenfevende en een half j van 40 tot � o een achtfte, en eindelij ke foofe hooget zijn, foo verkleinen fy na advenant van defe 5 het welke ook van andere Archite�len gevolgtis* behalven dat fommige van haar de Stijlen van een Vafte orden alfoo feer verkleint hebben als die van een tedere j behalven de Stijlen van de Tofcaanfche Orden, die Vffruvi�s en bykansalle d@ volgende Archite$en een vierde kleinder maken* . Voorts

-ocr page 28-



		16 Cront- revulen der jirchite'chre uM..ca.3. Voorts fbo vele den regel van verkleinen aangaat, Vitmviu* raakt die feer kort aan in't einde L.t^.cap. _vanc\|_e Dorifche en lonifche Orden; hoewel wy wel vermoeden dat hy wil datfe betamelijken en foetelijken gemaakt zy. Sommige Moderne Architecten hebben hare Stijlen als op een rechte iab.5.ca.i. linie gemaakt van boven tot beneden, het welke noit de meeninge van den Autheurgeweeil is. Andere en die het meeftendeel laten het derde van den ftijl der Colomme van beneden recht op fijn Loot, en van daar verminderen fy f� wel de groote als tedere Colommen, en andere maaken- ie eindelijk op fommige plaatfen gefwollen en opgeblaf�n. , ' ', ~ Maar defe en gene maken hare verdunningen, of door fekere pra�lijk, of door andere wegen heel lang en laborieus : fuiksdat naar ons ad vijs, geene van de verhaalde dingen te prijfenzijnj vermits men, in't min of meer verdunnen der Stijlen van de Colommen, veel eer moet letten op d'Orden, offevaft of teder fy, alsop de langte. Ook foo hebben foodanige telle quelle ver- kleiningen , groote en gewichtige defecten, waar door de voorfz Stijlen weinig gratie hebben, en het gelichte onaangenaam zijn. �� ^ⁿ daarom geheelijken achter-latende alle defe manieren, die niet vaft gaan, en ten eerden konnen verfchelen, gelijk daar zijn van de linie, regule of lijfte van bovenen, datmen die na binnen toe buige* of datmen eenige bepalingen als met de hant tekene, gelijk vele obferve- serho. _renV het welke alle dingen zijn die men voor de onverftandige enflechte Meefters laten moet. Wyenprijfenook die manieren niet, dewelke in grooten arbeit van getallen of ineen groote qualiteitvan linien beftaan, maarelders fullen wy van Orden tot Orden verthoonen, hoe veele de voorfz Colommen moeten werden verdunt, en ook hoe fulke verkleininge met reden en mee eenen vaften en theoricalen regel gemaakt wort: op datfe wel uitvalle en aangenaam zijn voor 'tgefichte. v " '; J�i Nadat wy in 't generaal en ook in't particulier van de Colommen gefproken hebben, fo dunkt het ons feer betamelijken, ook een weinig aan tefaaken de proportien der Bafen, die de Grie- ^eap'¹' ken^foowygefeit hebben} Spiren noemen, en de Latijnen Bafes, befchreven van Fi/row,en gevolgt van niet weinige moderne Architecten, en daar op eenige aanmerkingen te maaken_; t!b.₄.ca.₇. op dat de lief-hebbers wel onderrecht wordenvan 't gene fy moeten waarnemen. Vitrmj�m fchrijft dat de Bafe Tofcane moet hoog zijndehelfte van de dikte der Colomme, in welke hooghte hy ook de Cimbia.begrijpt: waar door den voet van de Colomme fonder de felve wefen foude, en maakt infgelijks den Plinthus ront- welkebeide dingen wy niet en prijfen, omdatdaargeen reden met allen in en is, en dat men ook geen out exempel vint, het welke fulx bethoont, be* halven dat de materie en de konft van den Meeflerniet en fouden over een komen, indien d� Bafisvan den ftijl der Colommen af-gefcheiden waar. . Daarom moetmenfich feer verwonderen over de Moderne Archite&en, die fuiken abuys ge- volgt hebben_; dewijle men fiet dat in de Colomme Trajana en Adriana, behalven de Bafen de Stijlen hare Cimbien hebben, en ook dat in alle Ordensde Cimbien deelen zijn van de Colom- men en niet van de Balen, en dat de Plinthen of Tafels vierkant gemaakt worden, en niet ront, want fo werdenfe beter op d'aarde of Pedeftalen geftelt j hoewelfe al te met wel fouden kunnen toe-gelaten worden, als daar eenige nauwigheiteri beleti�len tufl�hende Colommen zijn; den Sporto van defe Bafe is een fefte van den voet der Colomme, het welke van defen Autheur niet en is bepaalt geweeft. iib,₄. ca_P. Infgelijks befchrijft hy de Stijlen van de Dorifche Colommen op veele plaatfen fonder Bafen, Libf.c_a.₉. en andere fonder Cimbien, enfommige van de Moderne ArchitecTen (die feker anderfins eeni* xScap. g^en iof waardig zijn) en hebbenfe niet geftelt, allegerende eenige exempelen van hetTheatrum «� vmc-Manei�us; en van dat Tempeltjen met fes Colommen voor aan in CArceriTulluno, en andere plaatfen te Roomen: het welke fymogelijken gedaan hebben omde oceanen van onreinigheden wegh te nemen, als mede in den Arco Lateritio van Vtfow ' Nochtansfoo wortfe gevonden in ve« le principale oude gebouwen, als in d'eerfte orden van denColifeo, en inden Tempel op den hoek van Sant Adrimointreforii en in den Tempel van \-Antonino en Fauftma, en vele vermaarde Baf�s, die van defe Orden onder d'aarde gevonden zijn, welke faken behoordengenoeg te zijn om fodanigen misbruik wech te nemen. Maar om in onfe fake overvloedig te zijn in reden, fo moet dit alleene genoech zijn tegens hare exempelen en d'authoriteit van vitruviu$-> datwyfiendatallede Colommen van de andere ordens hare eigen Bafes hebben, dewelke zijn (gelijk wygefeit hebben) als een begin van de wallende plante, en den voet van den Menfche of eenig ander dier: En,ey lieve! wat fake foude ons doch ra- den om defe Colommen van de Dorifche orden alleen fonder Bafes te maken, en defelve daar van geheelijken te berooven? wantfy geenfins en kunnen beftaan, dewijl� de Colommen op de Pede- ftalen ruften, gelij k fy felfs aan hare bogen betonen, fulks datfe, eindelijken overwonnen zijnde, bekennen datmenfe nootshalven ftellen moet. ; r!b:³_t'?'³' DeBafis.die FttmvittsbGfchtijh, verftaan wy te wefen de ��mpele en Hechte, die d'Ionifche in 't «uirrat. gebiet en't Hertogdom van Athenen gebruikt hebben, (dewelke, gelijk �>uwttlianus. getuigt, de befte fpraak hadden onderde Grieken) om die t'onderfcheiden van d'andere meergegierde., die

-ocr page 29-



yan VincentScamo^i. ij d ie daar na in de felve orden voort quamen % alfo Vitrwvim in die plaatfe alleenlijken van de Ioni- fche orden fpreekt, gelijk hy elders betuigt ■: En fo vele de hoogte en de reft aangaat, foudehet_Libj._cap4kunnen beftaan, ten waar de Scotia en hare lijften te hoog quamen, en dat met een feer groote uitfpronk, wefende een vierde van een Modulo-, ofte van de dikte van een C�lom me apart_} en daarom ifie feer defe&ueux. En Flmim, fprekende van de Attilche Colommen, dat is van de Piia- ^ f; fters met vier zijden, feit datfe gevonden zijn geweeft van de felve volken» Voorts d'Ionifche Bafis,die hy befchrijft een halve Modulus hoog.en overal hebbende de dikte �&�**.' van de Colommen, en drie Q�fcaven voor de twee uitfprongen, is een feer bequame fake_; maar in de refte ifl� geheel on-geproportioneert, voor eerft om datfe geen benedenfte Thoris heeft, en voorts fo zijn de twee* Scotie en infgelijx d'Aftragaletten, en ook hare Lijften veel te klein, even- vi_gnoi_a. wel hebbenfe de.Modernen niet weinig in hare werken waargenomen_; En defe waarheit wortbe-ne.^D ^Jovl* veftigt met vele oude Bafes, de welke meeftendeel twee Thoros hebben, en twee Scotien, getij k �^hdl0> mede alfo de Bafesdubbekgemaakt moeten worden. So vele de Capiteelen aangaat, Vitruvim befchrijft de Tolcaanfche hoog een halve Modulo, en t\h.₄x&._7ibreetover al een Modulo ; en om dat hy (gelijk gefeitis} dele Colommen boven een vierde kleinder maakt als fy onderzijn; fo fal denuitlpronk van 't Capiteel effen wefeneen achtfte van een Modulo apart; het₄welke lbude kunnen beftaeii; maar omdat den Vovolo veel te hoog kom t, enden halsbantal te laag en nederig, daar deur wort het Capiteel defe&ueux. Op defe plaatfe en handelen wy niet van zijn Dorifche en Ionifche Capiteel, om dat wy daar elders met lijnen groo- tenlof van fpreken fullen. De Voluten van 't Ionifche Capiteel, die de Grieken Elici noemen, zijn, volgens d'opinie van cap. i₇. ^wwjgemaakt na het gekrolde hair, daar mede haar inouden tijden, de Joffrouwen aan d'een f^ca^ en d'ander zijde des voorhoofcs vergierden : gelijk men fien kan uit de medalien, en uit de oude Griekfche en Romainfche Beelden,en gelijk ook nochhuidendaags de Franfche,en een goet deel van de Italiaanfche Joffrouwen de felve gebruiken ■, evenwel en gevalt ons die opinie niet wel ,om datfe geheel verre is van de ware gelijkeniffe en gedaante van die Voluten, dewijle noch het Io- nifche Capiteel, nocheenig ander Capiteel, hoedaanig het ook zy, heeft of hebben kaneenig deel.dat fy fuiver of gefncden, het welke met eenige reden met het Menfchelijke aangelichte ofte diergelijkefake, foude kunnen werden vergeleken. Maar veel eer met eenige bedde-kufl�ns (^gelijkwyeldersgefeithebben^ oftebedde-dekens, _Cap2die wy veel eigenti�jker fcuiieiccnsjfoucre« noomcn - «=** ~jj&-^^j,^ f^ifs noemt defe Capireelen kuf ^x'^b-3 «-3« fens, namelijk om datfe gemaakt zijn op de maniere van pluim-kufl�ns : en om datfe niet welen ' "^* fchenen te ftaan al hangende, fo zijnfe om te meerder aangenaamheit te hebben na binnen toe ge- trokken , en ingebonden met banden, in 't midden en aan de hoofden, gelijk men fien kan in het meefte deel van de oude Capiteelen, van defe en ook van de Roomfche orden. Vitruvms in de ge* allegeerde plaatfen.en Plinius feggen, dat het Ionifche Capiteel hoog is een derde deel van de dik- iib,₄,_ca._It; te vanden voetder Colomme, en fo bevinden wy ook hetmeeftedeel van de oude Capiteelen te �j^bf; wefen, en over fulks begaan die eengrootenmifllag, die het bovenfte van de Colomme onder de Voluten ftellen, dewijle fy tweeTondinen en twee Cimbien ftellen, daar de bovenfte meer als genoegis. En om weder telceeren tot Vitruvius, hy fe«�«/ft JW <2~_r;�r^w Capiteel heel kort,* en in _ub,₄ _ca... �rianieren, dat de plant _va« ^n Aoacus moet komen aan t uitterfte van de Horens twee dikten van de Colomme, en feit dat het over al welkomt. Van de voet wil hy, datfe fo dik zy als het bo- venftevan de Colomme, het welke verftaan moet worden met de bladen, en hebben voorts Pi- _Wvws,LeoBapipizn bykans alle die van den voorleden tijt de hooghte van 'tfelve Capiteel ge- ^Uh'^%Q^ maakt gelijk de dikte des voets van de Colomme,en den Abacus het levende deel fo dik alfl� hoog is. De refte verdeelthy in drie gelijke deelenj namehjken het eene aan de eerfte bladen, hetan- d�re aan de tweede, en het derde voor de fteeltjens, waar uit de bladen en Voluten wallen, die haar voor uit fpreiden, en haar inwikkelen onder de hoeken vanden Abacus, en de kleine Elicen ofte Volutinen,en de bloemen moeten gemaakt worden in't midden van't lof: En eindelijk moe- ten de bloemen het vierde part van den Abacus dik zijn 3 en dit is al het gene Vitmyiw feit van het Corintifche Capiteel. Daarom vergeleken zijnde met de Oude Capiteelen,die meeftendeel een fefte part hooger zijn, foishetheel laag en dwergachtig, en den Abacus heel breet, en de bloemen klein > behalven dat hy geen reden geeft van 't verfpreiden der bladen en andere dingen, fulks dat men zich groote- Afeti lijfes moet verwonderen over de Meefters van defe konfte, dewelke, niet tegenftaande defe ge- c��^ breken, hare Capiteelen op die maniere gemaakt hebben, en met eiken bladen, het welk d'�ude nietgedaan hebben, enevenwel prijf_en fy feer die van de Rotonda en andere drie Colommen mCampoVaewo, en in den Arcus van rito, en die van Nerva op de haven van Ancona, en die _Cgp. _2j!: vanden ArcodifoU, en andere, gelijk wyt'zijnder plaatfe fullen vertoonen, befchrijvendehec voorfz. Capiteel.

	C
		Fa».

-ocr page 30-



		18' ■ Gront-regukn der Arch�leclure C A P. VII. Van de principale Ornamenten hoven op de Colommen en hare Verfcheidene deeien₉ en y&n de daken en frontifpcien , ofte Geeyels , op yerfcheiden manieren gebruikt. N om te gaan tot faken van meerder importantie, vele hebben, fonder eenige reden te geven, gepref�n en befchreven d'Ornamenten boven op de Colommen, die heel groot zijn en van een ongematigde hoogte, affigneerende daar toe generalijken een vierdepart van de hoogte der Colommen, om niet tefprekenvandiegene, diefe van een derde, ja ook van deh�lfte gemaakt hebben, fulks dat hetfchijnen Walfche hoeden te zijn. Sonder dat de eerfte de Dorifche Orden, in hoogte van Metopen en Triglifen» onderfcheiden van d'andere Ordens die veel teerder zijn, fulks datin de vafteOrdens, gelijk de Dorifdie, de Corniff�n veel fwakker vallen, alsin de lichte Ordens, en hebben daarom door defe volheit in hare werken, vele inconvenienten veroorfaakt, gelijk wy fullen betoonen. De principale is, dat de werken al te dik en maffijf vallen, en dat de Colommen haar vertoonen feer gedrukt en befwaart van den laft -, Sulks datfe fonder gratie en. aardigheitzijn, infonderheit fo de Cornifl�n extra ordinarifeuitfprongen hebben, om datfe als dan ongebonden fchijnen, en los gelijk offe van boven neer vallen fouden; en wanneerfe tuf�chen d'een en d'ander Orden zijn, foo benemenfeaan die gene die na boven fien 't gefichte van 't gene daar op is,en aan die gene die van boven na beneden fien, beletten fy om wel te fien 't gene onder is, en boven dien fo verdonkeren fy de locht en 't licht, die anderfins binnen 'm 't huis komen fouden % fulks datfe het gebouw onge- makkelijk en doncker maken met vermeerderinge van koften. Boven dien brengen fy groote inconvenienten mede om de Triglifen en de Metopen in de Do- rifche Orden te vergelijken, en in de andere Ordens de Compartimenten van de Modilions ■, fulks datfe dikwils niet en vallen in 't midden van de Colommen of Pilafters, en dat de fpatien tuf�chen defelve tot deRoof�n niet vierkant zijn, en infonderheit in 't keeren van de Cantonaten, welke dingen voorgevallen zijn in een goet deel van de Corniciamenten van de oude gebouwen tot Ro- men en elders. En daarom hebben de Moderne, die fulke modulatieri en compartimenten op ha- re Cantonatengevolgt hebben, de Pilafters moeten maken met vleugelkens en diergelijke lap- pen ; gelijk men fiet in de Dorifche en Ionifche Orden van de publijque Librarie van Sint Marco hier tot Venetien; waarom wy ookhetfelve hebben moeten doen, om de nieuwe Procuratus niet Cantonaten van onf�n Orden te Voorfien, die na deplaatf� en na deLaguna toefien. En alle defe dingen zijn veroorfaakt, om dat het Ornament Van de Dorifche Orden, het Welke by Smfovino gemaakt is, een derde van de hoogte der Colommen veel te groot en te rijk was, zij nde de Methopen en Triglifen ongeproportioneert $ fulks dat hy willende in 't Cantonal maken een halve Methope meteen gebogen beckentje (een fake die daar by quam en weinig importeerde} foo heeft hy een vleugelken moeten maken aan defe en gene zijde der Pilafters van defe Orden,en ook boven op die van de Ionifche Orden, om het compartiment van de Modilions midden in de ColommeHen Pilafters te brengen; en daarom heeft hy daar na de hoogte van'tgeheele boven- fte Ornament meer als deh�lfte van de Colommen gemaakt; het welke alle dingen zijn die noch van de Oude in hare uitnemende werken gedaan zijn, noch van de verftandige huidendaagfche Architecten, fulks dat van de eerfte dwalinge, dat de Ornamenten al te groot zijn, vele andere ge- wichtige veroorfaakt worden, die niet en dienen gev�lgt van verftandige perfoonen die liefheb* bers zijn om iet goets en fchoons te maken. En op dat defe quade werkingen niet en fouden ver- oorfaakt worden inde faciate van de fabrijque gemaakt tot de wooninge van de Doorluchtige Heeren Procuratores, nevens de breedte van de voorfz Librarie (dat is langs de groote plaatfe van Sint Marco) foo hebben wy fuiken groote hoogte van Ornament gereformeert, in de tweede en derde Orden van onfe inventie, gelijkmen fien kan in de def��ins en publijque Modellen, en de be- palingen van de raads-plaacfe der Pregaden, en van't gene in't werk felfs vanonfe ordreen tegen- ftantfoude mogen blijken. MM,ca_>5. En om weder te keeren tot ons propooftjfo hebben fomraige van de Ouden en onder defelve Fitruyius, als van een contrarie opinie gevveeft dan de boven-gefchrevene, makende defelve Or- namenten kleinen laeg, en met feer bekrompen Friefen, gelijk men fiet in den Arcus van Traja- nus op de haven van Ancona,in dewelke het Ornament alleenlijken is een fefte van de hoogte der Colommen, zijnde een fwaken ellendig ding, dat evenwel vanfommige gepref�n is. En daar door hebben d'eene en d'andere de compartimenten van de Modilions of de fpatien tuffchen de- _v." felve, foodanig gemaakt datfein de Colomnaten en ook de Faciaten van de bogen niet wel en ko- men om de frontifpitien te maken, veel min de vleugelkens van de Cantonaten, behalvendatde voorfz Modilions niet recht in 't midden vallen van hare Colommen , het welke alle dingen zijn feer onaardig om van den verftandigen gefien te worden. Wannees

-ocr page 31-



		yan Vincent-Scamo^i. '-�-� ^:>W^: Wanneer de Ornamenten boven op de Colommen fwakker en lager zijn als wel behoort, foo fchijnen de werken arm en ellendig te zijn, en fbnder aangenaamheit, behalven datfe voor her ge- bouw eenig gevaar mede brengen, en dat de Architraven op de Cplommen lichtelijken breken, en de Corniciamenten klein en verminkt vallen �, waardoor het oog na boven fiendefjehftoort aan alle defe onordentlijkheden. Maar behalven 't voorgaande, fo hebben vele van haargemaakt ^Val^f° fommige leden onder de Modilions van hare Cornif��n van de tederfte Ordens, en de comparti- il'^l'^M?' inenten van de Modilions fomtijts al te eng, en ibmtijts al te wijt,en dat infonderheic in de Corin- tifche Orden; En infgelijks hebben fy ook de Friefen klein gemaakt, en fomtijts hangende na bo- ven toe, endiergelijkeniisflagen, fulks dat meeftendeel hare dingen fwak zijn, en gefteje buiten hare plaatfen, en dienvolgende haren naam niet waardig. En opdat men kome tot een volkomen kennifl� van defe materie, fo moetmen acht nemen, na 't gene wy aangemerkt hebben, dat d'Oude d'Ornamenten f�er verf�heiden geftelt hebben; alfo menfe op fommige plaatfen middelmatig fiet, en fomtijts wat gedrongen, en altemetsook wel heel groot en rijk: en hier door if��t dat de finnen van de Moderne Archite&en foo verfcheidert zijn. En hier uit zijn fonder twijffel gefproten, foo vele en fo verfcheidene manieren in de Ordens, en de ongelijkheit van maten in hare Ornamenten. En dit gefchiet mogelijken ook vermits fe* kere correfpondentie en fympathie die de ziele met het lichaam felfs heeft; dewelke d'innerlijk� iriachtenmetdeuitterlijkevereenigt. Hier doorkomt het dat de manieren van de Ordens, als mede d'andere afrien meeftendeel met de qualiteiten van 't gemoet, en lichaam van de inventeurs felfs over-een-komen, dewelke voorts gaande van 't eene lant in 'c ander ook aldaar verfpreic worden* Maar de principale reden is, om dat defe navolgers de ichoone, om niet te feggen de befte en volmaakte dingen, niet en hebben onderfcheiden van de minder fchoone en meerder onvolmaakte. En ook om datfe daar opgeen acht gef%en hebben, dat foodanige Ornamenten meeftendeel van elders genomen waren, en inf�nderheit aldaar in Griekenlant (gelijk wy heb- ben uit PaufanU» Plinio en andere Schrijvers) en elders gebracht, en daar dooren heeft men foo effen geen gclegenthcit en plaatfe kunnen vinden , omfe te ftel�en op Colommen die van de- felve hoogte waren, alsde eerfte: welke fake men nieten hoeft wijder te bewijfen, dewijle men in der daat fiet, dat de meeftendeel van de oude gebouwen versiert zijn met den roof en ftukken vaneenige andere. Enoiriaok eenig verhaal te doen van de proporti�n der deelen van de Ornamenten, die Fttru- yius verhandelt, dewijle hy vari �c ��rirfc.fte or<j_Cn jfr*«, /leiJcndc voor een generale regel dat de hoogte van de Architrave moet wefende helfte vandedikte vandenvoetder Colomme: Het welkehy in dek* compartimenten noemt Modulo. Soo is defe hoogte weinig; behalven datfe heel flecht valt met een vlakke gront; waar door die gene die defe maten hebben nage volgt, fwak- ke Architraven gehadt hebben _;en daarom maakten d'Oudede hoogte grooter, gelijk in den Thea- tro van Marcello, en den Colifeo en vele andere die men onder d'aarde gevonden heeft, en ook met twee facien van Gioccien na beneden. Daarna befchrijft hy deFriefehoogeen Modulo ert eert half, �n foo ook de Methope aan allen v&.^mi zijden, als mede de hoogte van de Triglifen * maar hare breedte moet zijnde helfte van de dikte der Colommen �, in manieren dat de Methopen vierkant zijn, en de Triglifen een vierkant en een half hoog-, welke proporti�n teprijf�ne« ~r~igen ^ij_n ._m^i_n^_r ^^rheitfooen kan op de Cantonaten (geUjck* hocitnijncdathy feggen wilj geen halve Methope komen. Want fo men de Colomme een vijfde-deel van hare dikte verkleint, gelijk het fchijnt reden te weien na hare dikte* foorefteertvanden Triglifo na buiten minder als een derde van fijne breedte, daar tot de halve Methope drie achtften van de Modulo vereifcht fouden worden, het welke onderfcheits genoeg is: en men moet hier daar op letten dat hyfe Semimethope noemt, vermits eenige gel�jkenifl� die defe fpatien met de heele Methopen hebben. Waar door eenige (veel eer toegedaan den naam van VitrwviW� als lettende op de redenen en het oogmerk, waarom de faken gemaakt zijnjgevolgt hebben defe rigeur van Triglifen, Methopen, en hooge Friefen, fulex datfe in hare fchnften en ookinharepublijke en priv� werken de principale bogen heel dwergachtig en laag gemaakt heb- ben , gelijk in delibratie hier tot Venetien en in het Paleis van vinoen^,een werk, om de waarhe�t te feggen, van grooten gewichte, en andere plaatfen die wy niet verhalen.; En om'tot yitrmw te keeren, bovenop de Friefen, of om foo te feggen aan de Metopenen Triglifen, ftelthy fijn^en ^ban^tof Capiteel, en daar na ftelthy de Dorifche Cornice, met defe'fe- den den Giocciolatojo, de Goletta of Cimacio boven, en een ander Cimacio of Cayetto onder, maar het eene en het ander moet zijn trapien hebben; en tot de hoogte, van defe drieleden a'fuV- neert hy die halve dikte van de Colomme: de welkedbo vele de Cornicie aangaat, op haar pas-looc is:daarvoegt hyophet frontifpicium, tot d'andere de rechte keele en haren bovenften rant; en alfokomtde geheele Cornicie met defe maten hoog vijf-fefte van een Modulo, of yijf-twaafde van de dikte van de Colomme, en fpringt drie-vijfde van een Modulo uit. Waar doorde'Cornice'heel t»b.₄.ca.j_aklein en arm van leden valt,in reguard van't genefodanigen�rden foude vereifichen,en, van't gene de Oude 'm hare werken gedaan hebben -_} maar dit ifl�r' weder goet , da; het geheele Ornament

-ocr page 32-



		2 o Gront-regulen der jtrch�teBur� naonfe rekeninge een vierde uit valt van de hoogte van zijne C�lommen van feven Modulen, en Tonder Bafe: alle dingen die niet wel van de profeiT�ren zijn aangemerkt. i.&3.ca.₃. En om voort te gaan in 't befchrijven van de Ornamenten op de �onifche Colommen van 12 tot 30 Roomfche voeten; hy ordineert dat d'Architraven van de kleine moeten gemaakt worden half fo dik als den voet van de Colomme, en de groote een twaalfde-deel van hare hoogte, het welke acht twaalfde van een Modulowef�n foudeiv. maarnaonfemeeningefbengaan def� regu- len niet vaft, en zijn ook feer verfchelende-, vermits in de eerfte d'Architraven leeg en fwak vallen, gelijk mede in de Dorifche Orden, en in delefte vallende Colommen heel hoog en dik, en hebben in hare compartimenten gene correfpondentie met den anderen, om dat het Aggetto van de Ar- chitrave binnen en buiten geheel pover Valt,en zijn Cimacio ellendig -, en voorts fo en vallen de drie banden van drie, vier en vijfdelen niet wel, om dat alles buiten reden gaat, en buiten't gene cap.u. d'Oude gedaan hebben, en't gene wy een weinig hier na fuUenbetoonen. En daarom verwonde- ren wy ons met reden over fovele Archite&en, die defe inconvenientien foonbedachcelijk ge- volgt hebben, fonder eenige op-merkinge oft verbeteringe. Lib.₃.c_a.₃. Hy wil infgelijks, dat de Friefen van 't �onifche Ornament, de welke fuiver en Hecht is, een vierde-part minder hoog zy, als de Architrave; maar hy doet 'er defe fchoone leeringe by, fo daar gemeden werk in komt datfe een vierde-part hooger m�et zijn als de felve Architrave, op dat de paiudio gefneden figuren te meerder toonen fouden. Sommige hebben feergaerne de eerfte maten geob- l^l�fi'. f�rveert in de flechte, en ook in de gefnedene Friefen : en daar door zijn hare Friefen in de Schrif- ten , en in de werken felfs klein gebleven : En dewijl men dan in het meeftendeel der oude wer- ken van goeden fatfoene, fiet dat de Friefen fo wei Hechte als die met bladen en andere gefneden werken versiert zijn, van meerder hoogte zijn, fo fullen wy fulks ook doen, om datfe alfo veel aangenamer voor 't gelicht vallen, en niet verhindert en worden van den uit-fprongen der Archi- traven. En om defe dingen die Vitrmius befchrevenheeft t'overwegen j foo men de mate neemt tuf- ichen het meerderen minder, fo wel van de Architraven als Friefen, fofal de hoogte van de �o- nifche Cornif��n (zijnde op de Friefe van de Colommen van middelbare hoogte, alsomfotefeg- genvan�o voeten, en acht Modulen en een half hoog met Bafen en Capiteelen) wat hooger komen als den Architrave en fijnen uitfprong. Sulks dat alle fijne leden ongeproportioneert zijn, want fonder andere dingen aan te merken, fo valt zijnen Dentello heel.groot, en alle andere vallen in gelijkenifl� van defelve klein -, fulks dat de geheel Corniee fwak,ellendig en droog vak,'t welke alle dingen zijn die met de reden ftrijden, en met het gebruik van de Oude, gelijk men aan hare cap. i. & q_orni0�n Hen kan, die* fchoon en wel geproportioneeirt zijn, en ook aan 't gene wy fullen doen in alle de Cornif��n van onfe Orden. " Maar'tgeneinderwaarheitte prijfen en te volgenisinVitrurvio, isdit, dat alle het Ornament «pi ii.'³' boven op defe Colommen, namelijk d'Architrave, Friefe en Cornifl�, effen een vijfdepart is van defelve C�lommen^ van welke proportie nochd'eene nochd'andere verftaan is geweeft van die genen die op hem g�fchreven hebben, nochte ook geobf�rveert van de Moderne Architecten, van dewelke wy ons leer wel kunnen dienen, gelijk wy elders vertoonen fullen. Ook fullen wyniet nalaten te feggen,dat Vttrmjius^uz.* dat hy de deelen en leden van de �onifche Ornamenten befchre- ven heeft, ernftelijk vermaant, datalle de Ornamenten van de Capiteelen der Colommen na bo- ven toe moeten gebogen gemaakt worden, en hangende een twaalfdedeel van hare hoogte na bui- ten, opdatfe (foohy feit) meteen gr�oten hoek na boven gefien worden, en nietfoo vele van haar eigen hoogte komen te verliefen, alsfc doen fouden indienfe recht op 't loot ftonden. Dit is een fubtiliteit van de profpeQrive, en kan fulks veeleer gefeit, als in 't werk geftelt worden* en men fiet niet datfe d'Oude in eenige plaatfe gepra&ifeert hebben, hoewelf� van fommige Mo- derne geprefen wort, en f�o menfe in 't werk ftelde, foude ongetwijffelt vele en groote inconve- nienten mede brengen. Eerft om dat alle de bovenfte dingen valfchelijken d'eene op d'andere rullen fouden, het welke niet naturel nochte ook niet redelijk en is, en foude ook het werk niet fekermaken, behalvendat het ook Onaangenaam voor het gefichte is, gelijk, wy klaarlij ken be- toonen fullen. En om te toonen dat fulks waar is, fullen wy daar van een exempel nemen van een frontifpicium, gelijk dat van de Rotonda tot Romen j waar van het bovenfte deel foude moeten ontrent twee voeten na buiten hangen, en de Cornifl� op 't hoogfte van 't felve frontifpicium fou- de meeftendeel in de lucht ftaan, en buiten de rechte plaatfe van 't pas-loot. Daarom laten wy, van defeen andere verhaalde dingen, alle difcrete en verftandige perfoonen oordeelen, of men daar in prijfen en volgen moet de rneeninge van Vitmvio, of dat Wen de felve verwerpen en aan een zijde ftellenfal; en dit zy tot een befluit van't gene wy van fijne ordonnan- tien in 't begin van 't Capiteel gefeit hebben, en laat ons nu voortgaan tot iet anders. En om iet te feggen van de daken en frontifpicien, Vitruvius na dat hy gefproken heeft gehadt van de Ornamenten op de �onifche Colommen, fo befchrijft hy ook den Timpaan; hei welke^:is die driehoekigefpacie diedaar is tuf�chen de Cornif��n van 't frontifpicium, en wil-dat'fijne hoog- te zy een negende deel van de lengte van de vlakke Cornifl�, of die op haar water-pas is -_} en om dat

-ocr page 33-



		"pan Ftncent Scamo^l, 21 dat dei� proportien laag vallen, en niet wel en paften op 'tgebruik van onf�n tijt, en ook niet in de oude werken bevonden worden geobferveert te zijn; hoewel dat die van den Tempel van <^Aure- lianus, dewelke ftaat boven die van de H. Apoftelen, een fevende van fijne lengte is. Maar fulks fal hy mogelijken verdaan hebben vaneen afdak, het welke met Metale Tegels of diergelijke moeite gedekt worden; gelijkmen in ouden tijden pleegt te doen, en infonderheit in de Tempels, het welke ook fomtijts by ons in de publijque werken van Kooper of Loot gefchiet, en men ook tot onfen tijden toe fiet aan 't dak van de Oude Kerke van Sint Pieter Maggiore tot Romen: an- ders f�ude den text van Vitrmius bedorvenzijn, endaar hyfeit een deel van negen foude hybe- hooren te feggen twee deelen van negen, en foo foude het feer wel kunnen beftaan, gelijk wy in 't volgende Capittel betoonen lullen. En een weinig daar na in defelve plaatf� voegt hy daar by, dat de hoogte van de Acroterien, dat isCanteelen,moet wefen de helfte van de hoogte van den voorfz Timpaan: g�vendedaar na een achtftedee� meerder aan den Acroterioin't midden. Welken regel verre buiten de reden gaet, en ook van 't gene de Oude altijt gedaan hebben, gelijk men in hare werken iien kan. Sulks datfe heel onfeker en verfcheiden is, dan min dan meer, na de hoogte van de frontifpicien zijn daar meet 'of min Colommen, en is een Colomnaat van vier, van ks_y of van acht Colommen ; alhoewel de Colom men van 't een en 't ander Colomnaat even hoog zijn, foo zijn e ven wel d' Acrotenien van verfcheiden hoogten, en fouden daarom door defe regel van Vitrmim heel onaangenaam voor het gelichte komen. Enevenwelifl�rniemantgeweeftdiedaaropheeftgeletgehadt, gelijkmedede Moderne Architedten geen regel gegeven hebben, om defelve wel en geproportioneert te maken ; en daarom fullenwy in't volgende Capittel d� proportien geven, die ons dunkt daar toe te behoo- ren, en veel andere dingen die daar aan raken by gevolge. Cap. VIII. Van Verfcheiden foorten "Pan Pedeftijlen onder de Colommen ₃ Van de lntercohmnien_y Caleryen _t en principale 3ogen feer yerfcheid�n, Einige zijn die gene geweeft, die alle de d�eien der Ordens met hare proportien en gereguleerde maten vertoont hebben; En onder defelve (gelijk men fien kan) heb- ben ook vele de Pedeftijlen ingevoert, die in't geheel en in hare deelen van ronde forme zijn, of van vele gedaanten, befchrijvende defelve leeg en dwergachtig, en ge- lijk als Klompen onder de Colommen. Andere daar-en-tegen makenfe veel te hoog ^jjf'f_ameTgrooten misftant,behalven dat fommige van haar de hoogten nemen vande breedten der lich-19.'. ten van de Bogen: foo wel van 't quadraat, als van 't Diagonaal van den tronk der Pedeftijlen, en diergelijke niet wel-voegende manieren; Enopdefewijfe wijken fy van de proportien, fonderte denken datfe bequamelijken uit de oude werken kunnen genomen worden. In manieren dat fy dikwils onder de Colommen van de tedere en lichte Ordens, gelijk de Co- Paiiadio rintifche is, Pedeftijlen ftelle« v« _ee» vierde van de hoogte der Coiom_mcn, _waar doorfe heel^'¹" dwergachtig, en in nare deelen bekrompen zijn, gelijkfe niet en doen onder de dikke en vafte Co- lommen van de �onifche Orden ; behalv en datfe geen mate met allen en houden, om de hoogten van de Cimacien en van de Bafamenten der fel ver Pedeftijlen, dewelke dikwils fwak en flap zijn met Hechte leden, enfomtijts dubbelt en qualijk daar op pafl�nde. Waar door men fiet, dat fy in 't eerfte haar vergrijpen indeOrdre enregule om hare hoogten te nemen, en fulks is klaar, dewijle fomtijts hare Pedeftijlen niet en komen tot de hoogte van de Ornamenten, op de Colommen, en fomtijtsfoo leeg worden als de Dadi of Socoli, die men pleegt onder te fetten om de Colommen te verhoogeil In manieren dat noch d'een noch d'andere wel uitvallen, en eenige aardigheit ge- ven aan *t werk, daar fy onder ftaan. Voorts die Architecten, dewelke hare Pedeftijlen al te hoog maken, geven ten eerften een on-vignoia. aangenaamheit aan 't gelichte, en zijn die van de Tofcaanfche Orden, weinig verfcheelende van dievandeCorintifcheenCompofito. En foo vele d'Oude aangaat, de Pedeftijlen vanden arco di ConflAntino\ zijn tweevijfde deelen, vande hoogte van hare Colommen ; maar defe en gene zijn tegen de natuurlijke Ordre: dewelke vereifcht dat het dikke zyby het dikke en vafte, en't licht en tedereby het aardige en ranke; en daarom zijnfe bevende en fwak onder hare Colommen. En eindelij ken defe foo groote hoogte brengt een groot ongemak mede, om dePuyen of Balien te maken en anders, en fomtijts ruften in de tweede Ordens de Bafamenten vande Pedeftijlen, op het vlacke; waar door de waters van binnen fmooren: behalven datfe in de deelen en leden van hare Bafamenten en Cimatien van verfcheiden hoogten geen fekere regel geven, en daarom val- lenfepover, ellendig en fonder eenige welftant, nochtebyhaarfelven, nochteookanderiinsmet hare Colommen vergeleken zijnde, C $ Wyders

-ocr page 34-



		2 2 Grwt-regukn der jlrchkeBure �b.3.ca.�. Wyders feitvitruyius, in de befchrijvinge die hy doet van de Tempels met de Colomnaten die hare Pedeftijlen onder hebben: wanneer de Balie van drie deelen gemaakt wort, dat is van twee zijden,en'tachterfte, (want het voorftewiert altijt vry gelaten voor het inkomen en uitgaan} als dan worden de Dadi en de leden van de Bafamenten, en de Tronken en de Cimacien met hare le- den (di� alle van de Pedeftijlen zijn) t'iamen-gevoegt ; in modo uti habeatfer mediumadjeStionemper fidmi/ios impares; dat is, datfy door het midden hebben een by voeginge van oneveneSeamillen, fulks dat den Poggio , foo menfe recht f�en fal, een weinig hol zy na binnen toe, het welke hy be- t�b-.y.e».9. veftigt in de Galerye achter de Sc�ne. B�baro." Welke fwarigheden vele geleerde luiden niet weinig bedenkens gegeven hebben, en zij n daar raSdio. over vele difputen gevallen, om niet te fpreken van diegene , dewelke duifent ongefundeerde r.b.4. cap. dingen voortgebracht hebben, als banden aan de Tronken van dePedeftijlen, en trappen boven ^�/�^fac; op de Cimacien, en diergelijke monftrueufe dingen, dieniet ten propoofte endoen; Tonder dat uk' e. fac nochtans eenige van haar de waarheit getroffen hebben. En tot verlichtinge van defe twijffelach- Lib.Vca,». tigheit, �o vinden wy by de Grieken, en infonderheit by Pattfawas, daar hy van 't Beelt fpreekt, en in den ingang van den Tempel van lupiier olymp'w,* en van de groote moeder van %^Arcadien, dikwils, dat de ftatuen ftonden op Scamillen, die of vierkant of ront waren j dewelke niet anders waren als Pedeftijlen; vitrurvius feit datfe oneven waren, om datfe gemaakt wierden aan de zijden van de Tempels, en ook aan de zijden van de Galery en achter de Sc�ne van den Theatro, alwaar de Intercolomnien altijt even waren j maar de Colommen en de Pedeftijlen quamen altijt oneven van getal. En dit woort Scamillo komt, na 't feggen van Prifchnm, van Stxmno, gelijk van LMamma Ma- milL, en diergelijke: en wy hebben daar van een fchoone oude opfchrift gevonden tot Spoleto in Umbrien, dewelke mentie maakt van den Overftender Meefters tot Romen, die in't Grieks Protomafiro genoemt wort, foo wel van de Scamilli als van de Scena, die hier feer wel te pas komt, en luit als volgt; M. Sept M. Fil. Hor» Septimano. EquoTuk lilt FI^. LP. ?&r<efe&. Fabr. ^om^e. 'Vee. 1111. Scami�ar, Oper Veteres.* Jf Scena tiPatrono oh Merita ejm L. T>. D, D* �m voort te gaan tot de Intercolomnien, of fpatien twfichen de Colommen, (bmmige hebben behagen gehadt datfe heel wijt, fommige datfe eng waren * en andere, die w�l het meeftedeel zijri, hebbenalleene,fonder verder te/beken, tevreden geweeftmet het gene Fiirtiyiw, hoewel feer i-ikj.cap. ]_cort; (gelijk fijne manier is} daarvan fchrijft in de lonifelie Orden, alwaar hy betoont datfe Van ^s'³' vijf manieren waren, noemende defelve met Griekfche namen, Picnoftilos, hec welke te feggen is heel dicht -.Si/Ulo;, een w�inig naauw, ��«/&/<?�, heel bequaam,D^//^, wijt genoeg, en Areqfl��s heel wijt vanden anderen; en defe woorden hebben hare betekeninge van de wijdte van hare fpacie en van de Colomme, om dat Stilos eigentlijk in 't Grieks eenColomme beteikent. Tignoia . De eerfte maniere van Intercolomnien befchrijft hy van een Modulo en een half, de tweede van Faiiadio. _twee>en de derde _van twee en een vierendeel j maar aan de middelftelntefcolomnie geeft hy drie Modulen, hec welke Van de Modernen niet en is aangemerkt ge weeft, die hare Colomnaten van egale Intercolomnien maken: de vierde maniere befchrijft hy van twee Modulen en drie-vierden, Lib.₄.c_a.«. _en de vijfde, gefijk men.goet vinden fal y hoewel hyfe elders befchrijft van drie of vier Modulen of dikten van de Colomme, alwaar men aanmerken moet, dat hy van alle defe manieren die allee- ne prij ft de welke van twee Modulenen eenquartis; om dat die van eenModule en een half, als ook die van twee Modulen veel te dicht komen, en dat men kommerlijken daar kan doorgaan, en die van twee Modulen en drie quaarten, beneffens die van drie en vier Modulen, komen in der waarheit veel te wijt, fulks datfe d' Architraven van fteen niet en kunnen dragen, en elders noemt �b roe ^ ^alieenliJken drie foorten van Intercolomnien, namelijk sifiili, Eufiili en Vujtili, gelijk hy ook &cap^pr₃°^e'in de Dorifche Orden aanroert. vignoia. Maar hoewel ritmyius foo merkelijke, tegenftelling�u van manieren der Intercolomnien ^Pullaai°' maakt, en het meeftendeel van dien verwerpt, evenwel foo zijn de Moderne Architecten (de- welke in andere dingen waardig zijn geprefen te worden} in defe manieren en formen achter- waarts gegaan j fteUende defelve in iiareordens» en de Colommen op de vlakke aarde, fonder .....-"...... "" '"'- -""'"" '"'4~" 'acht

-ocr page 35-



i>an Vincent Scamo^i. 23 acht tenemen dat Vitrurvrnsdie op hare Pedeftijlen geftelt heeft, eri ook datfe in de lonifche Of- us.m.n den te pas komen, gelijk hy in'c einde en elders feit 5 en ook fo geven zygenen regel van hare In- \|_?ef tercolomnien in 'tmidden, die met alle reden grooter wefwi moeten. En uit alle defe dis or- dren moeten byconfequentiegrooteinconvenienten volgen, de welke grote verbeteringe waar- dig zijn. Heteerfte is, dat fodanige foorten Van �ntercoJomnien nieten gaan wallende d'een na d'andef metproporrie, behalven dat de Moderne gebleven zijn by dit arme en fpaarhjke getal, daar d� Oude noch andere feer geproportioneerde maniere gebruikt hebben: (gelijk wy Weinig hierna fullen betoonen} Voorts moet men daar op letten, hoewel fodanige maten wel komen in de com- partimenten van deTriglifen, Modilions, en vleugels van de contonaten,mitfgaders vele andere diergelijke voorvallende dingen,als 'er feer grooteen hooge Colommen zijnib en pafl�nfe even- wel niet op de wooningen, en vertrek-plaatf�n, na den {laat Van def�n tegenwoordigen rijt, en wierden bequamelijken gemaaktaan de Zalen en Periftijlen.ten tijde -<jz.nLucu�us,SylU* en Scaurwt en aan de Tempels en Stadhuifen, en andere diergelijke gebouwen van de Grieken , en van de Roomfchegrootheit, gelijk wygefeit hebben. ^&^T En daarom moet men niet al prijfen wat de Hiftorifchrijversgefeit, en de Oude gedaan heb- , ben, maar men moet wel overwegen-de-reden die voor en tegen zijn, en onderfoeken en uitvin- den d'oorfaken, mitfgaders waar�m, tot wat tijden, waar en tot wat einde fodanige dingen ge- "h^f* maakt zijn; wantwy fullen bevinden, dat de Grieken uit magnificentieendaarnadeRomainen, en mogelijk geen andere volkeren fulks hebben kunnen doen, om datfe de heerfchappye der we- reirgehadt hebben. Nu fullen wy van de Galeryen fpreken, en op dat men de meeninge van Vi- truvius verfta in verfcheiden plaatfen en fpecialijkenin de Tempels , befchrijft hy verfcheiden �j�₅³;^- v/ijdtenvaneen Inrercolomnie, het zy die enkelof dubbelt zijn, maar aan de Galeryen van de i^o-«pi Stadthuifen ordineert hy datfe effen foo wijt zijn als de Colommen hoog zijn met Baf�s en Capi- ws;* «g teel, en foo ook de dubbelde Galeryen ach ter de Scena: het fchijnt ook dat hy fulks mede verftaat "' van de binnenfte Galeryen van dePaleftra,en ook van de driedeelen van den Xyfto,en van de Pe- riftijlen des Griekfchen gebouws; waar door d'eerfte heel eng vallen, fulksdat mendaar ftee-^ nen-ftutfelsmaken kan, gelijkmen in den meeftendeel der oude Tempelen f�et, maar de andere vallen heel wijt, en dienvolgende feer leeg, waar door de houte ftutfels het qualijk houden kun- nen, infonderhekfoofe verwulftzijn. En foo vele de principale bogen aangaat, diemenaandc Galeryen en andere plaatfen maakt* verciert met fimple Colommen, of ook wel met fodanige die Pedeftijlen hebben, Vitrmfim en an- dere oude Autheuren en hebben daar niet met allen van verhandelt, en de Moderne Autheuren ^s««o m hebbenfe eerft al te dwergachtig en laag geordonneert, en andere daar na al te licht op, en hooger $�& als het behoorde j niet alleenlij ken in de Lantarens, maar ook in de refte van hare deelen. Daar- om maken defe en gene de principale Pilafters tuflchen de bogen, en daar de Colommen ruften, fondereenige bepaalde dikteofte zijden,behalven dat de wijtten voor aan niet met allen gepropor- tioneert, en over-een-komende zijn met de grofheit of tederheit van hare Ordens, makende die verfcheiden en als na believen, en dikwils al te fwak om te dragen d'opftaande laften van haar eb- gen werken, ik late ftaan van andere Ordens die daar fouden mogen opftaan, gelijkmen trekken kan uit den Theatro van Marcello en var» ^J<=« <?^oliCe°'^c" Y^an_n ^r°° ^velt" «^«'«mpfaaJe bogen, dewelke fchnnen niet nagekomen te zijn van dele excellente Architecten. De Vleugelkens of Ledekens die ter rechter en flinker zijde van de Colommen ftaan, worden ^w^» by ibmmige Archite&en alleenlijk een vierde breet gemaakt, fomtijts de helft, en ook wel twee ^^' derde van een Modulo, en alles fonder onderfcheit, foo wel aan de grove als aan de tedere Ordens, en dat noch het flimfte van allen is, fo makenfe de vleugelkens veel grooter aan de tedere als aan de andere Ordens. Sulksdat door defe ongeregelde matende Vleugelkens fwak worden, en't werk fober; hoewelfe aan de Cantonaten veel mamVer gemaakt worden, en aan de compartimenten Paiudio van de Modilions_; in dewelke hoewel yeder een meent dat hy de juifte compartimenten en d'qb- m?' ^j' ^cap' fervatien van de fchooneoutheit volgt, foo foudenfe evenwel valfch komen in de Cornif��n van alle hare Cantonaten, en fouden daarom genootfaakt zijn om ftukken te' maken aan alle de wer- ken daarfe geftelt zijn. - , Van 't gene daar op geftelt wort, en geeft niemant onder foo v��l Architecten eenen f�keren re- gel, hoe men fulks na proportie van de bogen doen fal.en op dat het met de Vleugelkens accordeer re, om niette 'fpreken vaneenige plompaartSj die in hare werken fomtijts geene Impoften ge^ maakt hebben, doende de voeten van den boge ruften boven op de Gapiteelen: Maar om tot de eerfte weder te komen, fy^neb^ben in defelve Impoften, gebracht fekere leden die Dorifche Capi* teelen hebben, of andere forrnen die niet ten propo ofte doen, om geftelt te worden in de Or-cajuj.
	namenten der Poorten en Tabernakulen, gelijk wy t'zijnder plaatfen toonenfulleiii
		Daar-en-boven maken fy de Modons, die wy veel eigentlijker A rchivolti noemen, en infgelijks de Cunei of Serragli van alle hare Bogen , veel eer na haar welbehagen * als meceene gere- gelde mate j ook foo confufldeerenfy dikwils diegene die op een grove Ordre paffen, en ftel-

-ocr page 36-

24 Gront-regulm derjfrchhe&ure

len defelve in een tedere, en maken datfe noch op d'eene noch op d'ander paf��n of geproportio*
neert zijn, in dikte of in hoogte, gelijk hare Ordens vereifichen.

AUewelke dingen voortgekomen zijn door een fekere eigenfchapen onbedachte vryigheit,
die fy by haar felven genomen hebben, en ook om datfe haar wijs maakten datfe veel willen,. en
infonderheitindefeiake, en van de valfche Modulatien van de wijdten in't midden van de Co-
lommen, en van de principalePilaftren en de hoogte van hare'Pedeftijlen en Colommen, fomtijrs
dwergachtig, en fomtijts ook wel te hoog, en eindelijken van de kleine over-een-komfte die hare
Ornamenten boven op de voorfchreve bogen hebben.

Cap. IX.

Van de principale '1? oor ten, en hare Ornamenten op yerfcheiden manieren, en yan de
onderfcheidene (JHodonaturen, en een bejlmtreden vm defe faken.

Et waarheit machmen feggen, dat de Moderne Archite&en in hare fchriften of niet,
of weinig gehandelt hebben van de proport�en en maten van de principale poorten
en venfteren van de gebou wen: Het zy om de fwarigheit, die fy in defe materie ge-
vonden hebben, of om andere refpe&en, en ook foo hebben de uitleggingen weinig
klarigheits gebracht, om te verftaan en wel te ftellen de Dorifche en Ionifche poorte
van Fitruviot enfulksgefchietom vele redenen-, Deeerfte is om datfe nemen, Si erit lumenab imo
fexdecim pedes, van de wijdte, het welke eigentlijken moet verftaan worden van de hoogte der felr
ver poorten: en vermits dit een feer geachte fake is, fofullen wy daarvan iets ten propoofte feggen.
Voorts en maken fy de Dorifche en Ionifche Colommen, en ook de Intercolomnien, midden
tegens over defelve poorten, niet van die hoogte en wijdte die den Autheur hebben wil ■, en dan
noch en kunnen fy niet vinden de rechte hoogte van de gefpannen van de Galerye, geloovende
datfe is aan 't opperfte van de Cornif�� na buiten of van de folderinge: of, gelijk andere meenen,
van't gewelf van den Tempel* het welke nietbeftaankan, om dat Vitrurvlm yan fodanige Lacu-
nmi of gefpannen foude gefproken hebben met het woort van minder, ennietmethetwoorc van
meerder, gelijk hy doet.

Dit woort Lacmarii is een Latijns woort, en wort daar door verftaan 't gene men te Boulonien
reqmdri cnffindri vande foff�tti noemt, en tot Florencen Tafl�lli, waarop men Schilderyen en an-
dere Ornamenten maakt , gelijk wy tot een recht voorbeelt daar van, tot onfe tijden toe, gefien
hebbende Lacumrii (die men tot Romen Sopalchi noemt) van't Septi^onium van Severtis, en
die van't gebouw totPantano achter de Catechumeni, zijnde beide van fijnen Marber met re-
quadri en feer lieffelijk gefneden werk.

Voorts aangaande d'Ornamenten vande Dorifche poorte, het m eeftendeel heeft gewilt, dac
eenfeerhoogeforme,gelijkalseen vlakke Tafel, omdaar opeenigeinfcriptietemaken, de Cor-
nifl� zy, om dat Vitruyius feit: Corona, deinde pUnn fiat cum cymatio , namelijk op fijn pas-loot, tot
onderfeheit vande Cornifl� van't frontifpicium, die hy te voren Summa noemt, dewelke ook
heeft de rechte keel en den boort, die hy elders Sima noemt, en fo fal de hoogte van defelve t'eene-
maalover-een komen met de Capiteelen vande Dorifche Colommen na buiten; en dit abuys
komtdaar van,om datfe het woon plano, nemen voor de forme van de Cornifl�jdaar men deplaat-
fe verftaan moet, waar, en hoefe gefteltis, en ook, uti Corona, fumma. -, dat is om hoog, dat het fron-
tifpicium maakt, voor Sima en niet feer verheven.

Andere, om de Cornifl� te vergelijken met de Capiteelen van de Galerye, hebben gelooft, dat
Vitrwvim twee deelen hebben wilde tot de hoogte van 't licht, het welke drie, of drie en een half in
alles hoog was, tot onder de Lttcunarii toe, en hebben de poorte gemaakt van twee en een half, in
plaats van twee: Waardoorfe ongefchikt groot valt, en met foo grove en maffive Ornamenten,
dat d'Architrave van defelve poorte over-een komt met het gene dat boven op de principale Co-
lommen is, en na buiten in meerder hoogte geftelt is.

Seri. lib. 4.
cap.4.
.Barbaro
Lib.^-.ca.^.
Barb. con,

Barbaro.
Palladio
Xib.i. cap,

Bertano.

Ser�io SC
Barbaro

Lib.j.ca.3.

I.ib.7.ca.2.

Serlio 8c
Barbaro.
lib. 3.ca. 3

Klandro.

Rulirni

Sib.4.cap.*>i


	lib. 3. cap. 2.3. cap. 14. Sc Alb. lib. 7.
	cap.i-. Pal. Lib.i,

Van 't verkorten en intrekken na boven der lichten van defelve poorten en ook van dePilaftra-
ten; het welke Vitrmiw obferveert (gelijk in't verminderen van de Colommen, en'taanwijfen
van de hoogte in de Ionifche orden) en heeft men niet verftaan d'oorfake van foodanige vermin-

deringen, nochte ook daar van eenige krachtige reden gegeven waarom datfe gemaakt worden,
gelijk wy elders fullen bewijfen, hoewel dat fommige meenen dat het zy om eenige fortref�� te ma-
ken, en dat het aangenaam is datfe beneden wijt zy, of om datfe beter gefien kunnen worden, en
diergelijke dingen, dewelke niet te pas komen, en defe geleerde uitleggers en excellente Archi-
tecten hebben bykansin alle dingen qualijkcn geftelt de maten en formen van defe poorten.

En voortgaande tot de particuliere Ornamenten derfelver, foo verfcheelt vooreerft Vitrmim
niet weinig van d'Oude: makende aan de Pilaftraten en bovendremfels ofte Architraven een
fwakke Cirnatium, en voorts alleenlijken met eenen bant, en daar na de Cornifl� alleenlijken
met den Gocciolatojo en Cimacio > waar door alle hetfelve Ornament heel fober van leden

uitvalt,

«af.:

tib,4.ca,3

-ocr page 37-



		Van Vincent Scamo^i, 25 uitval , gelijk het ook in de refte doet van de Dorifche Orden. En fbveeled'Ionifche poorte aangaat, moetmen daar op letten dat de iel veGaleryen ^gelijk wy een weinig te voren gef�it hebben} de Pedeftijlen onder de Colommen hebben. Men mach gelooven dat in de befchrij vinge van de felve den text van Vitrumm gecorrompeert is, daar hy feit, dat bare hoogte gedeelt wort in tweedeelenen een half, endatvandefelveeeneneenha'f gege- ven wort tot het licht van de voeten ₅ wantfoo daar geen ander quaat van enquame, het f�ude k,-.»^ veel te wijr zijn voor de Dorifche_; het welke een fake is verre van de reden, enqualijk voegende met* de gracelijkheit, die een poorte vanfodanigen Orden vereifcht, behalven datfe onaange- naam foude zijn aan 't gef�ehte van de aanfchouwers,en daar-en-boven noch foude het vreemt zijn van de formender poorten, die onsde Oude nagelaten hebben, dewelke hooger zijn als twee wijdten, waarvan wy elders verfcheiden exempelen fullenby brengen. &$.-& Of, foo dan text niet in der daat gecorrompeert en is, fbmoet men v�rftaan, dat de hoogte van de Colommen tot onderde La.cuna.rn* toe, gedeelt is in drie deelen en een half, gelijk hy ge- daan heeft in Dorica, af��gneerende twee tot de hoogte van het licht, en de wijdte wort geftelt alfmen van nieuws de twee voorfchreven deelen in twee en een half verdeelt, en dat men van een deel en een half de wijdte van den voet der poorte maakt, en daar na daar by doet de hoogte van de Pedeftijlen, diefe onderde lonifche Colomnaten hadden, en alfdan fal de hoogte van di� poorte na proportie weien, om datfe wat hooger komen fal als twee vierkanten en dat is ge- noeg. , En om te komen tot de beweeglijke compartimenten van de poorten, die fiirwvius feer korte- �Mpca^ lijken aanraakt :fommige zijn genaamt geweeft Fores, om datfe na buiten toe opgaan, volgens het gebruik vand'eerfte tijden by de Grieken, en ook by de Romeinen > het welke eerft in de Tempels gebruykt wiert, is daar na om der eeren willen, volgens Ylinius, Plutarchm en DionyfiuS) tot Romen voor d'eerft� reif� toegelaten, aan L. Vderius TublkoU, om de deuren na binnen toe ^ff» van lijn huis te openen. Sommige andere waren genaamt Bi fores, om datfe ten deele vaft ftonden,^Vlte;W die by ons genaamt worden a Pofter�a, en ten deele bewegelijk j en defe wierden gemaakt aan de groote poorten. Sommige andere wierden genaamt Quadrifores, om datfe in vier deelen geopent wierden, na- melijk ordinaris twee deelen beneden.en fbmtijts ook twee deelen na boven, daarom fo gelooven \vy dat de Telve, om de fwaarfe, nier er» moeten wefen van Metaal, maar veel eer van edel en uitge- lef�n hout. In de Antiquen fiet men bykans alle dele manieren van poorten > en de meeft geci�rd� zijn die van de Rotonde tot Romen. d'Atheniilche poorten wierden alfoo genaamt, om datfe eerft gevonden en gebruikt zijn ge- Weeft van die van lonien, de welke in Attica. woonden, gelijk wy gef�it hebben van de Bafen det der Colommen, welke poorten hadden hare hangf�ls en drempels, versiert niet fbgrof, meteene fafcie alleen gelijk die van de Dorifche poorte, nochte ook niet foo teder met drie fafcien gelijk d� louifche; maar met twee, en in'topenen wierden de fel ve beweegelijke poorten na buiten ge^ open t, en andere diergelijke manieren, fcib4;&�j Alle de principale poorten, befchrevenvanrz/ww, moeten v�rftaan worden foo alfl�inbaar gewichte hangen op hare hengfels, ten minften in twee deelen, d'eene aan defe en d'andere aan d'andere zijde, en daarna moet elk .*»»« vari de i�lve verdeelt Worden in twee,* en ook in meer vierkan ten in de hoogte, gelijk wy fien tot op huyden toe d'oude poorten van Roomen en elders, d� welke nimmermeer zijn van een deel alleen en geheel van een ftuk_; gelijk fommige uit-leggers van Vitmvws voorgegeven hebben, om datfe, vermits de grootheit en fwaarheit van haar ge- wichte, zijnde van Metaal, gelijk Flinks feit, feer fwaarlij ken en bykans als onmogelijk fouden^Lib- w geweeft zijn om te draeyen en te bewegen, behalven de verhinderinge enongefcliikthekvoor^cap'³* het gefichte, enook het perijkel dat het gebouw daar door foude komen te lijden. En fo veele de compartimenten van de beweeglijke deelen der poorten aangaat, de Pclve wor- iib.5.ta.k den foo verfcheidelijken by de geleerde uitgeleit _s en foo verre buiten de meeninge van Vitrmms, gelijk wy verftaan dat het feker een fake is om te verwonderen. Daardoor fietmen klaarlijken, dat bykans alle de Moderne.defe fchoone en nuttediffieulteiten niet v�rftaan hebben,overflaand� de faken van gewichre, en uitleggende fulke woorden, die weinig helpen tot het gene nootfa- k�likft dient geweten, om de f�lve poorte wel te bouwen. Daarom achten fy dikwils de kort- heit van vitmyi�vo�t een gebrek en miflag, het welke veel eer daar deur komt, of dat d�fen Autheurdoor feer geleerde Mannen gelefenis, doch fbnder kenhiflete hebben vari demanieren van fpreken der Architecten ; of ter contrarie van di� gene, die wel eeh�ge ervar�nheit en weten- fchap hebben, doch fonder kennifl� van de katijnfehe tale en van de Mathematifehe termen Of manieren van fpreken. �^lh/./y: >hn ■■'■^:-" '^:'^:'''\; Derhalven fullenwy in de volgende Capittelen, als veel bequamer plaatfeh, defe gahtfche ina- _Cap. iV terie verhandelen, het welke fal kunnen dieiienjals voor een uitlegging� Van de poorten van Vitm- ^jf^ iius, behalven dat wyfe feer welfull�n pafl�n op onfe vijf �rdens, en daatien-boven noch onsge-^is* f�denfeggenvan'tmbmdenvimdel�to^

-ocr page 38-



		2� Gront^regulen der jfrchite&ure ■An?o w Uiteen feeroude "Wetvan Pozzoloin Marmer gefneden, die wy tot Napels gefien hebben, heefcmen vele woorden van jPimwioin'tonderfcheiden van de poorten en van hare Ornamenten gebruikt» en vele andere de wevke groote klaarheit geven in dele materie_; welke Tafel, allbofe geregiftreert isgeweeftjjvan den hoog-geleerden PhiUndro in fijneannotatien, en van G'eorgioFabt:i- eio en andere curieufe Antiquarifen j fo fullen wy hier alleene aan-tekenen defe principale. &ib.6.ca.?. Lumtn, het welke Ftfwwnoemt Hypertyrum-, is het licht van de poorte. _t Limtft, dat is den drempel, of het bovenfte. van de poorte, het welke hy Safer cilium noemt» of elders Lirnen. i^intA, PiUftraten, ftijlen, poften of uiterlijke dingen. Sim&pU�> Cornifle die laag verheven, en gefingeert is. Kjintep&gmentA abieginea^ Ornamenten van hout rondom de poorten vaft gemaakt. Cymttcium, Cimacie, of keeltgen ofte eytgen een klein Ornament. Feres, Cktratas II. cumfoftibusefculinis. Getralyde poorten, en in twee deelen gefloten met eyken poften, en vele andere woorden die wy alhier verby gaan. De Moderne hebben infgelijks nagelaten te befchrij ven en voor te ftellen de proportien van dq Venfters, en Nicchi, en van de Schoorfteenen, en diergelijke dingen, en als al fchoon yemanc de felve aangeroert heeft, fo is evenwel fulx meeft van kleine importantie, en gelijk een fchets ge- heel in 't rouw gemaakt, fulcks datfe van heel verftandige perfoonen qualijken kan in't werk geftelt worden, en daarom van middel-matige feer fwaarlijken kan verftaan worden, ik late ftaan cap.i^. van Idioten, daarom fullen wy in de volgende Capittelen van d'eene en d'andere handelen. De manieren van de Modonaturen of Sacomen,die tot defe ure toe gevolgtzijn,fo wel van Vitrtt> w'oalsvan de Modernen,om niettefpreken vaneenige, die defelve door enkele praktijken maken, als de Schilders en diergelijke,alsl� wel onderfocht worden.fo falmen bevinden datfe vele en wich- tige ftrijdigheden hebben. Want de gantfche hoogte te deelen ,'t zy Bafa of Capiteel, en van ftuk tot ftuk; hare leden weder te deelen, gelijk Vitruyius d'eerfte van allen in de Tofcaanfche en Dori- ub.t.ca.3'. ^fcbe, en ook in de Ionifche Orden gedaan heeft, en daar na Alberti, Serlio, Cataneo, Palladio en ande- re Moderne Architecten, en komt niet wel. Als mede de maniere die Vhilibert dell' Orme gebruikt* en weinige andere, metpalmen, minuten en oncien, verdeelende defelve aan het een en het an- der lit* Inlgelijks Fignola, en mogelijken noch andere, die hen volgen in't verdeelen van den Modulo, fo verfcheiden aan de Tofcaanfche en Dorifche Orden in twaalf deelen, en daar na in de Ionifche, Corintifche en Compofite Orden (om op haar maniere te fpreken) in achtien deelen, hoe welde felve wel gebruikt is van Vitrmioy daar hy fpreektvan'tlonifche Capiteel, maarfy verftaan dat de dikte van hare Colommen moetwefen van twee Modulen. Alle defe manieren zijn fwaaren verdrietig, en hebben geene fekerheit, behalven datfe eenen verbinden, omaltijt de felve modonaturen te maken, en evenwel behoorendie van de publijke edificien, van d'ande- re voor de priv�, onderfcheiden te worden. Voorts brengenfeook gene fekerheit in de propor- tien en correfpondentie van de leden, diemen behoort te maken j en eindelijken fo zijn defe hare Sacomen met weinig aardigheit en gratie vercjert, xa.j.cap. Eneindelijkdefelvetedeelenin minuten, gelijk den felven PhUiberten PalUdius e�dersdoen, xikt.cap. en een ander in 60, fchijnteen goede fake te zijn, omdat dit getal vele deelingen heeft ("gelijk ^H' ^c^p'' gef�it is) behalven dat alle de Sacomen kunnen gemaakt worden, die tot een felve Orden behoo- ren j hoewel, om de waarheit te feggen, fo grooten getal en breuken velen verbijftert, behalven dat dele minuten niet en kunnen dienen, om te maken de Sacomen van de bogen, poorten, Ven- fters en andere innerlijke deelen. Maar't gene, het welke wy het hoogfte achten, is, datwy noch van defe, noch van die, de welke van andere verhaalt worden, niet kunnen trecken eenig nut voor die gene , die gaerne volkome kennifl� van de Theorie, en van defe materie van Modonaturen hadden, welke feer im- portant en no�tfakelijk is, en niet en moetgefklt worden beneden eenige andere. En daarom fo hebben wy,door grote naerftigheit, een hieuwen weg gevonden,en gantfch verfcheiden van defe, dewelke behalvendelichtigheit, die de lief-hebbers na defen daar in fullen fpeuren, meerder nuc mede brengen fal > gelijk wy klaarlijken t^?lijner plaatfen fullen toonen en obferveeren in 't maken .�»p.!* van alle onfeModunaturen. En om te gedenken 't gene wy tot hier toe hebben aangemerkt, foo fietmen ongetwijffelt wel, dat defe uitftekende mannen een goetdeel van de gewichtige faken, over defe materie der Or- dens, hebben overllagen, en dat die gene felfs, daarfe van hebben willen fpreken, feer donker zijn, en andere niet bequamelijken gehandelt. Daarom indien men overal, foo wel informen als in de maten van hare principale lichamen, alsPedeftijlen, Colommen enboven-Ornamenten, infgelijks mede in de bogen en poorten en andere faken, dieiyvoorftellen te willen verhandelen» liet hoe velefy in meriten en ordre vanden andere verfchillen, en hoe verfcheiden fy van d'Oude zijn(gelijk wy wijtloopig verthpont hebben,) foo machmen metreden feggen, dat defehare opinien geheelijken niet kunnen werden gedefendeert, dewijle het een waarachtigen regel is, dat, die gene die gebrekig zijnen dwalen in de generale dingen en beginfelen vaneen fake, onge- twijffek

-ocr page 39-



		Van Vincent Scamo^j. i'f. twijfelt ook gebrekig zijn moeten in de fpeciale dingen, en in de deelen van de felv�, dewijl� men liet dat d'ef�eclen die van contrarie oorfaken voortkomen �, ook infgelijkstuf��hen haar fel- . ven altijts ftrijdig en contrarie zijn. Sulksdatmen ingevolge vandegefeide faken vaftelijkenbelluiten mach j dat,dewijl�fylbo vele en verfcheidene opinien? gedreven van het me�ftendeel van hare Profefl�renj bloot van redenenen goede exempelen gehadt hebben, dat daarom eenalleen in defelve fake onder fo� vele, voor alle d'andere moet geftelt worden* vermits eene opinie alleen, en niet meerder, kan waarzijn, en daarom mach derefte van hare voorgeftelde regels, diefy tot een voorbeelt van d'Ordens in de Architecture geftelt hebben , wel gehouden worden voor een onordentelijk� fake, en weinig profijtelijk aan de lief hebbers van defeprofeilie. Maardewijle wy eerbaarheits halven, als geinterefi�ert zijnde in defe fake^ en �ok om niet prefumptueustefchijnen, by ons felven niet en willen oordeelen, welke onder foo vele de befte opinie zy aan defe of aan gene zijde, vermits defchoone fpreuke, 2Vj? Ittpiter quidern omnibus f fo- cet. Soo willen wy feer gaerne, nadat wy onfe redenen Tullen verhaalt en by gebracht hebben^ d'oude exempelen met de befte authoriteiten, alles verblijven aan wijfe luiden > die de fake ver- ilaan,enfonderpaffie willen oordeelen,en ten dien einde fullen Wy inde volgende Capittelen aan- wijfen de redenen en principale fundamenten van'tgeheele gebouw, en fullen het niet v�le be- wijfen vertoonen, gelijk de fake fal vereifchen, en fullen deproportien en Modulen voorftel- lenvanons gereformeert, fo wel in alle d'Ordens, als in alle hare deelen en leden, en ftellen an- dere fchetzen, het welke alle faken fullen zijn van feer grooten profijte. Ca P. X. fan den lof der Ouden tn't Vermeiren Van de gehouwen; Van alle Ordens int generaal [ datfe niet moeten yerandert ivorden, en vm hare proprtien. Aar is niet aan te twijfelen, of (gelijk wy gefeit hebben) het edelft� deel van de Ar- mji ehite�ture is dat gene, het welke befig is ontrent de formen van heilige gebouwen, om datfe prineipalijken gerecht zijn ter eeren Godes, en dat daar na het nutfteis> dac gene dae be% is ointr'�nc cLe wereltl�ke edificien, wt gebruik van de Menlchen, en dat ook alfb't fcho�nfte en principaalfte deel van de ielve i?,te letten op de propor- tien van de Ordens en van hare deelen en Ornamenten, de wijle defelve gedeftine�rt Zij n tot feer heerlijke einden, als daar is 't vergieren van alle foorte vari gebouwen, het fy heilige, w�relc- lijke, publijke of priv�, en daarom m�et het niet vreemt zijn van defe materie dikwils te horen; Want, Jjhtodbene dicitur, nonnocet bis dicere, en noch: J^uafitnt �gtegi�, bis aft er r�fferepetipojf�nh Voortsmoeten defelveook grootclijken geacht worden, omdadiaret'famenvoegingenmQ�r�ri wefen van uitnemende enfeltfame fchoonheit, en van f�nderlinge qualiteit, gelijk als de kofte- lijke fteenen, en een ftrijt, alstufichen de kunft en de nature, en daarom kunnen fyf�erfwaar- lijken met den anderen over een gebracht worden, eri moeten diefwegen d'Architecten f�nder- linge naerftigheit en vlijt aanwenden, opdatl�in'rgeheeleninharedeelenaccordeeren, met d� foorte van 'tgebouw, en van J« ^_r^ <*^arfe ftaan moeten. En dewijlehec een leer fware fake is, om te weten welke d uitnemenlte, rechte �n waarachti- ge zy j onder fo vele waarfehijnlijke en ook valfche, foo moet den menfche, als een redelij k dier wiens verftant de waarheit tot een eigen obje�t heeft, alle naerftighek aanwenden om defelve te vinden, en daar na de felvige volgen, fonder eenig reguard te neniert �p het gebruik en op de authoriteit van iemanden, die daar van afgeweken is. En derhalven, alf� daarin de volgende Ca- pittelen fal gehandelt worden van de Ordens en Ornamenten, en van haar beft gereguleerde de- len, fo dunkt het ons feer wel te paften > datmeneerftaanwijfe, hoe feer dat d'oude Grieken eri Romainen daar op lettende, om hare gebouwen heel wel te verci�renj en fullen alfo van hant tot hant tot d'andere faken gaan. Eerft fo fien wy, dat de nature, als een Wttde oorfake, niet alleenlijke in �nfe lichamen, rriaar ook in de onredelijke dieren, in de plante en in de fteenen felfs, t'onfen di�nfte alles f�iv�r en firn- pelijken maakt en voort-brengt _t met een feer groote lichtigheit j gelijk wy ook trachten moeten te doen j fulks dat men fiet, foo wel in groote als in kleine dingen, (elk nochtans volg�iis fijne foorteen geflacht) dat fy Jet opde verklaringe enverdeelingevand�gelegenth�it, en datfyfe maakt van bequame materie en fubftantie -, de welke bequaam zijn �m hare w�rkinge te doen, �r� die ter bequamertijt doet komen. Voorts onderhoutfe altijt de correfpondentie �n befte ordre, en als volmaakt en onveranderlijk i_n hare fpecien > fulks al ift fchooi� dat de d�elert ongelijk zijn, foo hebbenfe even wel een oplicht rot het geheel, en behouden onder haar de voortochc en 't gevolg, en worden nimmermeer d'eene met d'andere gec�nfundeert. Ert eindelijken foo komen alle faken in hare gellachte met een f�nderlinge frayigheit �n aardigheit, fulks datfe het aanfien van 't lichaam feer aangenaam maken, en het ooge een groote Majefteit ' E) 2 geven?

-ocr page 40-



		a 8 Gmnt-regulender JrchiteElute geven, en defelve bequaam maken om te kunnen doen 't gene daar toefe voortgebracht zijn, En fo vele de Oude aangaat, hoewel wy in hare werken fien datfe een fonderlinge wei-gevallen hadden om hare werken verfcheiden te maken,en 't gefich�e te behagen; (alfo het allen Menfchen aang�boorenis altijt na nieuwe en fchoone dingen te verlangen) evenwel en lieten fy, in de mee ft gepreiene tijden, nimmermeer toeeenige fake die buytenreden en de natuurlijke orden was, en ook buiten te goede geleden van de kunft, en foo moeten d'uitftekende Architectendoen, en de luiden van een edel verftanr. Wy zijn gewoon te prijjen, en grootelijks te verheffen, de werken by d'Oude gemaakt, en in- fonderheitdie gene, die in de befte tijden gemaakt zijn, om datfe veel heerlijker zijn als d'andere. De reden is, om datter van den beginne af, ten tijde van de Koningen, en in de fleur van de Repu- . blijque van Romen, en daar na ten tijde van de goede Keifers, een grooten y ver en luft geweeft is, om alle dingen feer heroik te bouwen en vol van magnificentie, fulks dat men feggen mach, datfe prjneipalijken d'eeuwigheit toe-ge�igent zijn, en door de groote verkregene rijkdom , die fy alle dagenoverwonnen, foo wel voor hetpublijk als voor het priv�, en ook om dat men niet ontken- nen kan, datfe groote helden geweeft zijn, ik late ftaan mannen vol moedts en overgoten van ge- nereusheit. En alfo daar van alle de deelen des Rijksluiden ha toe vloeiden, in alle wetenfehappen en fcho- xib.io. ne konften des verftants feer uitnemende en excellent, dewelke gelijk men by Vitruyim leeft, groo- ten. telijfcs geacht en beloont wierden, om dat d'Oude nergens in iet fpaarden, en genegen waren om in alle hare aftien volkomen te wefen, het welke feer nootfakelijke faken waren, en van groote macht, om gewichtige en groote faken uit te voeren. Ten delen propoofte fo befchrijft Paufanias, inde verhalinge die hyvan'toudeGrieken.doet,enwijftaande wonderheden van de Ornamen- ten derftatuen, en ook van de Colommen en Corniciamenten, dewelke (gelijk wy uit den fel- tib.«. ven Autheur hebben) geftelt en te pafte gebracht waren in de gebouwen, foo wel geeftelijke als fac i s4. _werc j_cj]j {_CCj _van jjg p_ri_ncip_ai_e Steden en plaatfen van die feer edele Provintien, en infonderheit in de Tempels. En daarvan geven deHiftorienvande Aehseen, Athenienfers, vandievanCorinthen,Delos, van de Eleen, en de Megapolitan�n , van die van Micenen enTheben, die over geheel Grieken- tib. 7. fac lant domineeren, getuigenifl�, dewelke (gelijk ^«^wi^ feit) een einde hadden; alsdeprincipaal- x�b.' y. fac fte Steden van Grieken, ten tijde vmPhilippus ^imintas, haar moeften overgeven, door het beleit van tMetellm,Luc'm$, Mummim, Sy�A^en lbo vele andere Burgeimeefters, die d'eenena den ande- ren Griekenlant ruineerden, aan die van Romen j en zijn als doen alle faken ineen triumph en fpe&akel tot Romen gebracht. Waar over het feker een feer verwonderlijke fake is, dat in def� Stadt alleen, foo grooten magnificentie en ordre om te bouwen gefien is geweeft, en fooontallij- ken getal en verfcheidenheit van Ornamenten, van dewelke in fpijt van fo veel eeuwen en verflij- tende tijden noeheenige tekens overgebleven zijn, fuiksdat wy met defe vaerfen feggen mogen: ^maquantafukmagnarumtdocet. Demanieren van de Ordensby d'Oude in 't werk geftelt,indien wy op hare vinders fien willen (gelijk wy ter gelegener plaatfefullen feggen)moeten onderhouden worden, als wetten by de verftandige van die eeuwen goet gevonden, geftelt en beveftigt door het lange gebruik van dui- fenden vanjaren, in de veelvoudigeen groote occafien, die fy hadden om te bouwen, en om foo x»b.i. eap. vele foorten van gebouwen te vercieren, gelijk wy elders vertoont hebben. ^ao- Daar Van is het, dat alle vafteoord�elen, die in defekonfte wel gevordert hebben, defelve moe- ten omhelfen en navolgen, en dat daarom te meer, om datfe beveftigt worden door d'exempelen van fo vele vermaarde en beroemde werken, fo wel in Griekenlant, hoewel die in d'aflche geraakt zijn, als ook in onsltalien, en om het in een woort te feggen, verfpreit door de geheele werelt: En �b. 7. fee. hoewel de Romainen alle nati�n t'onderbrachten, en evenwel in't overwinnen de Tempels en ^45S' andere gebouwen, in haar geheel lieten, gelijk Metellm totTheben gedaan heeft, volgens het ge- tuigenil�� van Pa�fanias, vernielendeond�rtuflehen alle andere uitterlijkegrootheit, evenwel lo namenfe overal inachtinge, d'Ordens en d' Ornamentenvan de vreemdelingen, het welke een feker teken is, dat in hare onyerwinnelijke gemoeden de reden en de merite van de fake meer ver- mochten, als de publijque vyantfehap of particulieren haat.het welke alle dingen zijn die de waar* heit, hier vooren geftelt, beveftigen. / En gelijk de nature van den beginne des werelts af, tot nu t�e, altijt een felvige ordre gevolgt heeft, lbo we! inde efJ�ntien vanden formeh,alsin dequaliteiten van de materien van alle dingen, engelijkmede, de wetten van Limrgm vele eeuwen en honderden jaren by die van Lacedomien, voor feer profijtelijke en goet voor hare Republijque erkent zijn geweeft, fonder die te veran- deren , of eenige nieuwe te willen aannemen -, ioo dunkt het ons ook , een feer betamelijke fake te zijn* dat men geheelijken foodanig� oude Ordens volgt, en dat men hare deelen niet verandert, op dat men op het lefte njet en bevinde eene fake, die mogelijken erger welen ibudey

-ocr page 41-



		/Pan Vincent Scamo^i. ig Foude, en men hoeft daar niet aan te twijffelen dat in defe wetenfchap ingevoert zijn» de fchoonfte enaangenaarnfte formen, diemenfbude kunnen wenfchen, �h particulierlijkenin de Ordens, aanmerkende niet fo feer de principale lichamen, als ook wel hare principale deelen en leden. En dewijle volgens onfe meeninge, de konfte een rechte reden is van de faken die men maken wil, en de naturefoo vele als mogelijkenis, navolgt, en daar na, door vele proeven en onder- fbekingen, hoe langer hoe volmaakter worden, en door het nabootfen van de nature, fomtijts welbeter, of gelijk, en ook wel flimmer uitvalt, foo moeten wyaltijtfoeken het befte na te vol- gen, als het edelfte en volmaakfte zijnde. En eindelijken foo is deauthoriteit, eengoet-vindhv ge van't gene langen tijdt gedaan is geweeft, of van de uitnementheit van die gene die het ge- maakt heeft, of ook van de merite der fake f�lfs, en daarom hebben de oude dingen groote authoriteit, om datfe defe drie deelen hebben, en daarom moeten wy hare befte en uknemenlte dingen navolgen. Evenwel'fo verhindert fulks niet, dat een wel-geoefFent Architect, die goet van oordeel is, fommige dingen verbetere, infonderheit wanneer hyvermerkt, dat hymet groote naerftigheit by andere, die kennifi� van faken hebben, den name van fonderlinge wijsheit, authoriteit en uitftekentheit verkregen heeft, het welke wyook, met veele wakensenopmerkinge, hebben gefochttedoen, inde publijkeen priv� werken van onfe ordre en inventie, en hebben de felve daar door ook fuiken beterfchapgehadt, dat wy daarvan weteenigegunfte mogen verhoopen,by die gene, de welke eenige fmaak hebben in 'tfchoone en het volmaakte van defe konft, en indien fulks gefchiet, fo fullenwy daar over driedubbelden dank weten aan de Goddelijke Majefteit, Autheur en gever van alle waarheit en goede kennifi�, of dat de werelt fiedat wy meerder ftaan na een rechtvaerdige lof, als na eenige andere belooninge. Daarom fullen wy in 't ftellen van de leeringen der Ordens obferveeren, foo wel in 't geheel van hare lichamen.als in hare deelen en leden,datf� van d'cen tot d'andere by trappengaan,beginnen- de van de dikte van de Tofcaanfche Orden, en voortgaande tot d'andere.tot datmen kome tot de tederheit en aardigh�it van de Corintifche Orden, volgende daar inde nature dewelke foo wel in de levendige lichamen, als in de planten, van trap tot trap d'eigen fpecie onderhout, veran- derende nimmermeer op eenoogenblik deforrae, ofhet getal, ofdeplaatfe, of de materie van de eflentieele deelen, wantdatfoudegeweltwefen-, maar fy gaat ongevoelijken in't veranderen van eenige deelen der felvee, de welke van tijt tot tijt d'andere fterker en Hoeker maken, en ook wel fwakker en tedereryen eindelijk veel aardiger en fchoon om aan te fchouwen, het Welke wy ook ongetwijffelt doen moeten in de Ordens van de Archite&ure. Daarom de faken fulks zijnde, foo is het van nooden, dat d'Ordens en alle hare deelen en leden, gemaakt worden metgrooteopmerk van redenen, en niet limpelijken en by geval,, ge- lijk vele gedaan hebben; want alfdan fullenfe gepref�n en geapprobeert worden van verftandige Menfchen , en behalvendat, falmeriflen, dat in de felve de rechte foorte waargenomen is, vol- gens de gewoonte der Ouden, en datmen d'eene fpecie met d'andere niet en confundeere, en inf- gelijks, datmen lette op het gene datdefakeeigentlijkenvereifcht, daar toefe dienen fullen; en dat is genoeg. En komende nu particulierlijkeri tot de hoogten der Colommen., daar alle d'andere deelen Van d'Ordens aan hangen . �>o kebben wy g�obferveert, in de �deifte en Vooniaamile oude ge- bouwen, dat onder de grootfte hoogten, de beft geproportioneerde zijn, die van thien Modulen, of dikten van den voet van den Stijl, liet welke opeen uitkomt; van de welke ook Vitruyius in* verfcheiden plaatfen particulierlijken handelt, enhoewelfe in verfcheiden werken, defe hoogten excedeercn .gelijk-de Corintifche Colommen van den ronden Tempel van Sint Steven, by den Tyber, alfofe van elf Modulen zijn, en andere, die wy nietverhalen, nochtans fofietm en datfe hetoogevanderiaanfchouwers mifVailen, gelijk mede doet de al te groote langheit vanqualijk* geformeerde Menfchen, d� welke fwak fchijnen, en beven om haar felven over�int te houden, ik late ftaan datfe eenigen anderen Iaft f�uden kunnen dragen. Maar dat de voorfz proportien alfo wel voegen, fullenwy lichtelijken bewijfenj eerftom dacde thienvande Ouden onderan* ��j>.>.<;t deren gehouden is voor een van de volmaaktfte getallen van Pythagoras, gelijk Fitrttvim verhaalt, en DiogenuSi La�rtius, Platoen vele Mathematici, die wy verby gaan , en dat meer is, fo feggen wy ("het welke hier ten propoofte dient) dat het de fonteine is van de getalen, dewijlfe daar uit fprui- ten,en is info-elijks het begin en het hooft in alle faken. En�ver fulks wort het gemaakt, alsmen de vier eerfte getalen t'famen vergadert, i, z,3>4> dewijlfetien maken, welke getalen reprefentee- ren hsxpunftum de linea-, de SuperjScies en het Corpus, waar van allede reguliere en irreguliere for- men dependeeren, gelijk wy eldersgefeit hebben. Voortsfo zijn de figuren Van 't getal negen,na- t-ft..»..* melijk i, 2, 3? 4,5", 6,7,8, <?> van de welke fo rnen een en negen neemt, ende fo voort van hant A, '�^Z'. tot hans-twee en acht, drie en feven, vier en fes, en eindelijken tweemaal vijf, foo makenalle defe altijt thien. , Maar wijders fprekende van dit getal, fo hebben wy gevonden dat men den Menfche tot den kalven aangelichte toe, enfo voort van voorentot achterenjtot het halve lichaam toe₅en voort tot D 3 de- ■ ..

-ocr page 42-

-ocr page 43-



		5© Gront-regul�nder jfrcbite&ure de halve heupen (/dewelke alle gelijk zijn) alcijc de dikte heeft, een thiendedeel van fijne hoog- te , en de langte van de hant e** van 't aangelichte tot de haren toe is, effen ook foo groot. Sulks dat men klaarlijken liet , dat de nature van onfen lichame de Modulo genomen heefc, Methamor om alle d© deelen van 't i�lve te meeten, en daarom feide Protagorm, dat de Menlche de ma- tib.₄.ca.i. te van alle dingen was -, en daarom hebben d'Oude (gelijk Vitruyim feit) in 't maken van de Colommen, 'sMenfchen lichaamnagevolgt: en vele anderedingen fouden wy kunnen feggen van dit volmaakte getah En daarom en heefc het geen fekere waarfchijnlijkheit, dat die gene, die nieten weten de pro- porden van de deelen haarder lichamen, dewelke men leer kleine en klare deelen noemen mach, dat die fouden kunnen weten de correfpon dentien endeproporden aandeOrdens te geven, en - aan lbo vele andere faken, die tot de Archite&ure behooren. , En om voort te gaan, de hoogte van de kleinfte Colommen, als dikker en beter geproportio- neert zijnde, om de fware laften te dragen, hebben wygeoordeekbequaam te komen van leven cap. e. Moduli en een halve; en of 'er wel eenige, by de huidendaagfche Architecten, gemaakt zijn van fes en feven Modulen, (gelijk wy elders gefeit hebben} foomoetenl� evenwel niet geprefen wor- den : gelijk mede de ftature van een Menfch die te klein of dwergachtig is » wantfe daar in fe« kerlijken geene gelijkheit, proportie of l�mpatie hebben met de menfchelijke ftature_; en dat het ilimfte is, foo en liebbenfe ook geen correipondentie met d'andere Ordens, die met rede- nen moeten grooter wefen , en daarom makenfe de gebouwen laag en gedrongen , gelijk wy cap.«. een weinig te vooren gefeit h�bben. Daarom foo komt feven en een half in proportie by thien, als drie by vier , en als , om foo te feggen di fejfque-altera vergeleken by de proportie duf la. Voorts de twee getalen van de grootfte en laatfte hoogte der Colommen geftelt zijnde , foo fal het feer licht zijn om de proportien en hoogten van d'andere te vinden. En daarom heb- ben wy voor eerft de Tofcaanfche ordre gemaakt robuft en reusachtig , om niet Cyclopifch te feggen , en dat hare Colommen met Bafe enGapiteel van feven Moduli en een half wefen moeten. En 'c Ornament > nam�lijken d' Arehitrave _t de Friefe en Gomiil� op defelve, moet een vierde- part van hare hoogte wefen, en dat paft feer Wel op defe Orden, door d'alteratie van de Friefe, met die verheventheden, dewelke d'uitterfte van de fimpele balken volgen j infgelijks wort de hoog- te van den Pedeftijl van een vierdepart gemaakt, daaronder begrepen den blooten Zoccolo, die voor Bafament ft rekt, en de Cimacia, d'een en d'andere wat grof zijnde j en fulks alles hebben wy gedaan na het exempel van de Colomme Trajana en Antonina, geheel op de Tofcaanfche ordre �b.₄.ca,7. gemaakt, en ook op de Authoriteit van ritrttvius, dewelke de Pedeftijlen aan de Tofcaanfche Tempels maakt, en daarom moetmen die gene niet navolgen, dewelke eenige leeringen voorge- ftelt hebben, om defe Ordens fonder eenigen Pedeftijl te maken. DeDorifcheOrden, dewelke alfoohyfterk en Hercuiifchis, foo afligneeren wy totdeColom- tib._}.c8,�, rnen ₃ met Bafen en Capiteelen, de hoogte van acht Modulen en een half, en van defe proportie zijnfe ook geftelt geweeft van Vitrtwius mee Intercolomnien diaftilL d'Ornamenten boven op de- feColpmmen, en voor het vierde van hare hoogten, nam�lijken d'Arehitrave en Friefe, alwaar l�eh deTriglifen eriMethopen verdeeie»,«.d_aar op deComifl�n, en de Pedeftijlen onder defe Colommen met deBafamentenenCimacien, zijn hoog eenderdepart en drie quaerten van de hoogte der Colommen, of vier deelen van derthien het welke hetfelve is. Welke proportien wy ten meeftendeele getrokken hebben uit de befte werken en Hukken, onder d'oude dingen ge- vonden^ foo wel tot Romen als elders. Wijders hebben wy aan de Ionifche Orden» als vrouwelijk en aangenaam voor het gelichte geafiigneert, dat de Colommen met hare Bafen en Capiteelen , acht Modulen en drie-vierde hoog zijn, welke proportie effen valt (gelijk wy ftraks gefeit hebben) tuflehen feven en een half van de minfte Colommen, en thien van de meefte, behalven datfena het getuigenifle van ub.4ea.j. vitmyiui feer gelijk zijn , met de Colommen van den Tempel van Diana, van Ephelen , by de Grieken van klein Allen. Voorts foo moet het Ornament van de Arehitrave, en Friefe,en Cornifle, een vijfde van hare hoogte wef�n^ gelijk als van den fop van't hooftaf tot de fchouderen, en tot het midden van de keel toe, van een wel-geformeert lichaam �, en defe proportie en hoogte paft feer wel op defen Or- den, als ook op de twee volgende, het welke wy een weinig hier na bewijfenfullen. Aan de Pede- ftijlen hebben wy voor hare hoogte gealfigneert, of met de Bafamenten en Cimacien, een deel van drie en een half, twee-fevende deelen van de hoogte van defelve Colommen. Maar foo vele dk van de Romainfehe Order aangaat, als zijnde een fchoone en heroike Order, foo hebben wy die (tegen de gemeene opinie van den Bouw-meefters, welke defelve de Gecom* '- pofeerde Orden noemen, eft boven de Corintifche Order letten) tuflehen de Ionifche en Corin- tifche Order geftelt, gelijk elders fal betoont worden, omdathy een weinig robufter is, princi- palijk in de Capiteelen: om defe reden e geven wy hun Colommen van 9 Moduli, en l met hare «ar-?. Bafen en Capiteelen * en wy hebben ook in de werken der Ouden _t exempelen van foodanigent hoog-

-ocr page 44-



		yan Vincent Scamo^j. $ t .hoogten-, in de plaatf� daar van wy een weinig te vooren gefproken hebben: EndieQrder, en de Corintifche infgelijks hebben hare Capiteelen een weinig hooier dan die van de Ordens. Het Or- nament boven op de Colommeh, namelijk de Architrave, het Fregio, en de Cornice moeten op het minfte het vijfde deel van hare hoogte hebben. DePedeftalen van dit Order worden eender- dedeel hoog gemaakt, en een vierdedeel van den Colommen, de Bafamenten en Cimacien daarin begrepen, gehjk in den voorgaande. . En eindelijk geven wy voor de Corintifche Order, (als zijnde teederder of Jonkvrouwachtig vangeftake, om welke oorfaak wy hem boven allen den anderen Ordens gef�t hebben^ de Co- lommen van thien Moduli met den Bafen en Capiteelen, diergelijken veel binnen Romen zijn, en gelijk die zijn in de Arco binnenPola, en Vkrmiw felver maakt de Colommen van dele hoogte, gelijk wy een weinig te vooren gefeit hebben: en als Plinim betuigt.fbo is de Obelifco van Smeralc binnen de Tempel van lupiter'mEgypten, van foodaniger proportie ge weeft. Het Ornament van iib.j.ca.»j de Architrave en Fregio, en van de Cornice moet infgelijke van't vijfdedeel van de hoogte van rit,!^ den* Colommen zijn, volgende de exempels van den Corintifchen Order van Settizonius , van Se- ww de Kaifer binnen Romen, en elders: en dit is de groote hoogte van de geproportioneerden Pedeftalen. En omdatdeproportienvandefen onf�n Ordens, van ons na voorbetoonde wijfe voorgeftelt, te beter mogen verdaan en begrepen worden 5 om def� redenen hebben wy hare vijf manieren eene aan de kant van de andere geftelt, en hebben infgelijke in hare deelen en leden de maten der Moduli gemaakt en getekent_; tot dien einde datter niet aan ontbrekenfoude. Nu fullen wy de partieulariteiten van defe dingen voor de hant nemen. Cap. XI. Pon. den Modulatien ofte yerdeelihgen door de Colommen of Suilen, en yan de fimpele TiUfters, als mede yan & eene boven de andere, yan de diminueeringe of yerww- deringe der Jeive, enhoemenfe moet eanneleeren; mit/gaders ya& de fp eden of" yerfcheiden [oorten , en mate» yg^,. yan de Bafen en Capiteelen. E Colommen of Suilen zijn (als wy aireede gefeit hebben) die dingen welke boven ^c^;i? alle deelen van den Orders, de gebouwen,aho wel publijk alsprivate,de aldermeefte c^eraatenmajefteitgeveiij want hare effene en bloote Fuftiof Stokken, imiteeren de Boomen welke hart en vad zijn, en fomtijts alsfe gecanneleert zijn, en gratieufe- lijken gebogen of gevouwen, mogenfe wel vergeleken worden by der vrouwen deederen, a hoewelfe eigentlijk te /preken geene van beiden zijn, maareene derde fpecie of foor- te gevonden van de verftandige Bouwmeefters, waar door het gewicht en fwaarte der bovenftaan» den gebouwen metgrootekunft en Juftigheitgeregeert en opgehouden worc, f�odat van wegen de fchoonte van hare formen, der Bafen en Capiteelen fo veranderlijk aangenaam en onderfchei- den, maken de plaatfe waarin A^an h^i itnoon* en groots. En om tot de byfbnderheit te komen, de Colommen of Suilen behooren voor't eerde in geen� andere forme gemaakt te zijn dan cirkelront en perfeclt, om dari� juift imiteeren de dammen van de boomen, welke door haar eigen nature heel hoog en recht wafl�n, ook fonder knodden als de Dennen of Cypres Boomen, en diergelijken, als fitruvius het felve betuigt,welke beginnende be^ &�** neden by haar voeten, wafi�n al fachrlijk dat men het niet merken kan,en worden allenxkens klee* nerenfubtijlertothare toppen toe, en daarom moeten de Colommen gelijken recht op vaneen ftuk gemaakt zijn, rein en effen van dok, of moeten voor 't meefte gecanneleert zijn van boven tot beneden toe,en boven dat, datfe van d'eene Order alfo wel als de an dere na hare grootte gepropor- tioneertzijn,en van bequame lengte.als gefeit is, en ook een weinig na boven verminderende, alfo dat men in al defe proportien refpe�t hebben tot de fwaarte welke die dragen moeten. AI 't welk de Ouden gefocht hebben te maken met vele gratie, als wyin hare voornaamfte werken kunnen fien,en behooren de onf� geapproprieert te werden na hare manieren en Ordens, en de derkte van, den fchacht van de Zuilen van een vafte Order, behooren nooit boven een ander delicater Order geeftimeert te worden. Wy prijfen en approbeeren onder allen anderen formen de cirkelronde geda�re van de Zuilen* en dat om veel redenen van welke de eerfte is, dat defe forme de bequaamfte is om gewicht of fwaarte te dragen, en datfe beftendig en gelijk is, en konnenby reden vanhaar derkte alle laden wel uitftaan; de ander reden is datfe van allen zyden waar menie aanfiet, 't zy van vooren of achter, betoonen ftadig haar natuurlijke grootte, en varieeren nooit, gelijk de fommige doen, dewelke verfcheiden kanten of hoeken hebben, en boven dat zijn die licht om by te komen, en licht in te brengen. M--,�■-» Paar

-ocr page 45-



		22 Gront-reduien der jfrchite&ure �C�do.^. Daar bene vensfoo is ook de cirkel-ronde form, gelijk als Arifioteles hetfelfdebetuYgt, deluftig^ l³i'hyc fte aan te fien, de bequaamfte en vr\knaakfte,en eindelijk ook het meeft in haar ronde begrijpende* ^com'¹' en de nature felf betuigt, fulks in al hare werken voor aldervolrnaakft , daarom heeftfe niet alleen het verftandige gedierte, maar ook d'onverftandige, als de boomen en deelen van den boomen van Cilindrifche of cirkel-ronde forme gemaakt, ten deele om meerder perfectie, als ook om datfe te beteren gelijker f�uden mogen gevoet en opgetogen worden, enomdatferont zijnde te min van 't onweder ibuden befchadigt worden. \\ Soo dan concludeerenwy heel wel dat de forme gedirigeert en gericht zijnde na de hoogte en cirkel-rontin hare breedte,gelijkwy in de Coiommen voorgeftelt hebben, behoort boven allen an- deren formen geacht te worden -, en daarom zijn de uitlandifche in dat puncl: heel lichtvaerdig ge- weeft , datfe de Zuilen driekantig gemaakt hebben, en Van verfcheide gedaanten, en gekromt als wijnranken, ook metkranfen verciert en andere dingen, 't welk de wijfe en verftandige Grieken of Romainen nooit in hare gebouwen hebben gedaan. En dienvolgens aangaande harediipofitie,de Colommen mogen gef�t worden of alleene, met Beelden, en andremonumenten, alsdeTrajanifcheof AnthoninanifcheZuile:�fEilantswijfe,ge- hjke,^,6,S,io,* of meergelijk als deOuden gedaan hebbenin de Galeryen van hareTempels.of met Contrapilafters van achter, en fodanigefietmen aan de triumphaleArchenof boogenvan Seyerus, Confttmtinw en veel andren meer, of aangelent zijnde, alfo wel f�mpelijk aan de muren en binnen- hoeken, gelijk men fietin de Tempel des vredes, in den warmen baden, en inde Stadt van Adria- nus: of datfe by kans heel uitgaan van de mure of buiten-hoeken, en binnen-hoeken van de Gale- ryen en andere gebouwen, of datfe uitgehok zijn rontfom de muur, foo datfe fchijnen gantfch vry , en los te ftaan, alhoewelfulks maar ten deele is, of datfe meer dan de helft voor uitgaan, en flanken hebben, en Pilaftres hebben op de rechter en flinker zijde, of eindelijk datfe een weinig meer dan de helft van de mure uitgaan, als van de Pilaftri inde Bobgen van Titus te fien is, en van T^erva en andere _; en infgelijks in de deelen na buiten aan de Pilafters van de Theaters of Speel-tonneelen, en aan de Amphicheatren, dat is te feggen cirkel-ronde Speel-tonneelen, en andere diergelijken_}welke alle hier mogen plaatfe hebben, en maken 't werk heel gratieus en aangenaam. Maar alhoewel (gelijk wy gef�it hebben) de Colommen groots, feer lofwaerdig zijn inde ge- bouwen, nochtans falhet niet ontamelijke ftaan, fo men opfommige tijden Pilafters aan haar plaat- fe ftelt, gelijk de Ouden die dikmalen gebruikt hebben, en fetteden in 'tcontrary Colommen aart de triumphale Archen of Boogen, en aan 't buitenfte van de Colomnaten als ook binnen de kan- jET?'"* ^ten°f ^noeken der gebouwen, gelijk als Pitmv�us felfs gedaan heeft op de hoek-werken der mu- is' ' * ren en vleugels van de Kerken, en in de ingang in de private huifen van Griekenlant, de Pilaftri konnen ook gef�t worden aan denhoek vande Bogen in de ingangen.en de voornaamfte Poorten, alsookaandeVenfteren en Beek-gaten of diergelijke plaatf�n - wantalsfein behoorlijke plaatfert gefet zijn, verrijkenfe het werk, en maken hetgratieus. .. Infgelijk alsfe na behoorlijke maniere uitgedeelt zijn, dan zijnfe bequaam van buiten en van binnen gef�t te WOrden in het OOge , ook in de Galeryen enLogien, en datfe een Weinig VOOr uit gaan van de mure, als ik gedaan hebbe in drie Ordens, d'eene boven de andere,rontfom de Hoven en binnen de werken derdeuriuchtigftenHeereixProcurateuren.inal welken gefeide plaatf�n, de Architravi en Gorniciamenten ftaan realijk boven de fterkte en kracht van defelve plaatf�n, en ma- ken daarom het werk te fterker/t welkninamer gefchiedenkanalf�� onderZuilen hebben, enlaten de Pilaftri gefetzijn op eenige van de gefeiden wijfen, 't zy welke ghy wilt, fo helpenfe altijt even- veel en vermeerderen de fchoonheit, en onderhouden des felfs geflacht van de Order, en met veel min onkonften dan die van de Suilen, boven dat, foo makenfe het gebouw veel fterker en fekerder alsfe gefet zijn aan de mure, en aan desfelfde gelijkfaam vereenigt. Neemt dit voor een generale regel als de Pilaftri tegen aan de muren aanleenen, foo moetenf� l van haar breede voor uit gaan, want op die manier gevenfe een fchoon aanfien, en begrijpen ook de by voegingen van de Ornament der Poorten, Venfteren, Beek-gaten of Tabernakkn, welke tuf�chen defelve zijn, welke behooren nooit voor uit te gaan, tegen over van buiten van den Pila- ftren, en de Ouden hebben defefauten veel vermijt, En indien wy fulks niet willen aanfien, be- hoorenfein 't minft \ vanhaar breedte voor uit te gaan, maar indien het foo gelegen quam, dat even in des felfde gedaanten of geflchten of Coiommen Waren, dan behoorenfe een weinig meer dan de helft voor uit te gaan, foodat d'eene en de andere eene linie maken. Naar dat wy nu met redenen en exempelen der Ouden beveiligt en geconfirmeert hebben, de- fe principale termijnen of pun&en, dat wy nooit behooren ons af te fcheiden van de proportien en Modulatien welke wy gegeven hebben; ten zy dat het de noot vereifcht, en de haaftigheit van 't werk j want de termijnen van den fcientien en wetenfchap der fchoone konften behooren niec fallen tijden en oogenblikken alteratie of veranderinge te lijden, mo�ten ook niet aan een zijde geftek worden, om alle kleine voorvallen; wan t indien dat fo ware dan foude nootfakelijk v�lge°> dat in defe onfe profefl�e geene beftandigheit noch fekerheit is, het welke contrarie de waarheit onfes voornemen foude zijn, «..Q ' Al*

-ocr page 46-



		))>an VincentScamo^i. g.S Alhoewel wy forntijden by den Ouden gevonden hebben defe navolgende Orders, zijnde de een tuffchen de andere gefet, gelijk als Paufanias betoont in de Tempel van 'Ukmerya Elea de Gorintifche Order, zijnde boven de Dorifche gefet, nochtans pr,ijfenwy veel meer met redene de m, % ka exempels van de Theatrevan Marcellus, Colifem-, en andere gebouwen, datf�ordentlijk gefet zijn ub.i.z^. d'eenopde andere �pgaande, als wy de felfde onlangft gedifponeert hebben, daarna aangaande �b.«:ta._Si-demakinge der Zuilen van de een Orden op de andere, als Vitmvius in veel plaatfen betoont ^ft^. heeft, 3 min hooge, dan de benedenfte, en ook de huidendaagfeheBouw-meefters hebbenfe be« ^J_L°_b _cap, fchreven fonder eenige redenen, of voorbeelt van de Ouden, uitgenomen die het fo gemaakt heb- *■'' ben, als dat van de Vont of Doopfteen van Conftantinmby Sint lean Laterams-,* en in 't tegendeel vinden wy het Theater van Marcellus van twee Ordersgemaakt,en het Setizomo van Seyerm mede van drie, en hetColtfeus mede van vier, en veel andere werken meer gemaakt van verfcheiden Or- dens d'eene boven de andere, en zijnde niet verkleent of vermindert op de voorverhaalde manier. Daarom befluiten wy dat het veel beter met redenenover een komt, en komt veel beter te paf- fe , als zijnde meer behaaglijk aan het oog, de eene Colornme kleender te maken als de andere, fo veel haar eigen verkleeninge verdragen mag, in fulker voegen dat de grootte van hetopperdeel van 'teerftejuftement de grootte zy van de andere, en fo van hant tot hant, 't welk wy fien datge- obferveertisindelonifcheOrdenvan het Theater van Marce�m en andere gebouwen, endiris de reden en natuurlijk termijn-befluit, gelijk als aan een langen boom eenige lange ftokken ko- men d'een achter de andere, en is even het felve als wy \| verkleinen tot * toe, de een Order op de andere, 't welk veel lichter falzijn, en kan ook beter verftaan worden van de fommige welke de getalen niet op-rekenen _Cn konnen, maar van de materie der Zuilen, aangaande hareformen, i verdeelingen en meetinge derfelfden,daar vanfullen wy fpreken van de een order achter de ande- re in dert volgende Capittelen, als zijnde de eigentlijke plaatfe daar van te ipreken. Hiernaar moetende Colommen van elk Order of maniere wel verdaan worden * niet alleen alfl� haar Bafis en Capiteelen aireede hebben, maar ook alffe noch fimpele Schachten zijn$ foo dat men altijt d'eenefpecies van de andere verfcheiden kan, wanthetis klaar enfeker, datdever- j�andige ook alleen uit den ftammen der boomen hare lengte en vaftigheit weten konnen van wat geflachte van bomen de felfde zijn, en infgelijks de Beelden alhoewelfe berooft zijn van hare Or- namenten, armen en beenen verloren hebben, �okonnen de verftandige Anatomiften en Beek- houwers evenwel uitde« Romp aiieenje�jua,- �« ba-tocwo xir^j&r hecftellen, en repareren na haren aart, ouderdom en geftalte. En daarom de Zuilen welke wy ontworpen hebben met defe Moduli of Maten, hebben dat in ficli, indienfe vergeleken worden met malkanderen, het zy met de fimple of bloote fchachten als met haar Bafen enCapiteelen,infonderheitdeTofcanifcheen voornaamfte alsRobufter dan de andere, welke volgen d'eene na de andere totdeCorintifchetoe, 't welk van fogroote importan- tie is, als men by haar effecten of uitkomften leerenkan, al hoe wel de huiden-daagfche werk- meefters weinig daarop letten, tegen alle reden, aangefien dat het vernuft felve en de nature in d� creaturen (als wy bewefen hebben) en infgelijk de reliquien van de Oude fchoone gebouwen dat bethoonen, en Fitrmms felve doet van fulks klaar genoeg bewijs. Daarom aangaande de reden en de pKr:z-»~~JltT ««T'^��~^1V" "* ^mae%^d^As^e"* «« ophou- i&t&n den, moet ookfl_e^,^w»«" enluftigerzijn dan een andere, en voor het flerkfteneemt Kien het kortfte meer in acht, want gelijk alfmen in de boomen fiet de Eike^boomen en andere, korte boomen zijn de fterkfte, enhartfte, en daar en tegen de dunfte, als Dennen, Cypref��n en Sparre-boomen zijnookdefwakfte enlangfte, fo van gelijk in de oude Zuil-werken fietmen dat de Colommenvandefterlcfte Orders, zijn ook korter en lager dande andere, 'twelkin'ttoeko- mende fal van verftandige Meeftersgeobferveert en geprefen worden, De Colommen fullen in haar vermindering de boomen gelijken, dewelke gelijk alsmen �ei by de voeten altijt dikker zijn, en worden allenxkens dunder en kleender na boven toe, en dat. gefch.iet.dqor 't gebrek van voetfel, enomdati�der Sonnen hettenaarder komen, en om defe redenen konnen de Colonimen met den boomen niet alsby exempels vergeleken worden, teil zydatmen haar extremiteit van buiten confidereert, en daarom behooren alle beide door gelijke hnien van malkander verfcheiden te worden. De verkleininge van de C�lommen ('t welk van de huiden-daagfche Werk-meefteren niet wel geobferveert en in acht genomen wort} behooren na onfer meininge verfcheiden te zijn naar de qualiteit van de Orders, welke robufter of delicater zijn, daarom w�rden de Colommen van de Tofcanifche Order in hare opperdeel i van een Modul verkleent, of het zy van de grootte Van haar voeten in 't exempel van de oude werken, en met de authoriteit van V�trumm 't welk in ider voor iih.4^.fi een f deele zijn fal, en de vermindering begint van het vierdepart Van haar fchacht na boven toe, en de Dorifche verkleenen f endelonifche * * beginnende te verminderen tuiTchen het derde en vierdedeel, van hare fchachten, infgelijks de Romainfchen , en eindelijk de Corintifch��; en Vi irfoius verkleint fijn grootfte Colommen op defe maniere.en dek verminderinge begint van 't der^ de-deel van haar fchachten na boven toe, E. Op

-ocr page 47-



		34 Gront-regden der jirchiteBure �b,₃.ca.2. Op de wijfe worden fonder twijfFel de fchachten van de Colommen veel fchoonder,, en heb- ben aangemerkt, dat de CoSommen van de Portico of Galerye in de Kerke Pantheon genaamt _Tl dimin�eren of verkleent van ha%grootte in de voeten,en daarom zijnfe voor het gerichte niet on- aangenaam , want haar hoogte is meer dan 40 van onfe voeten, foo dat haar hoogfte fpits veer ge- noeg af is van hetooge, daarom fchijnt het aan die welke buiten zijn, wegen de interpofitie of tui�chen-komingc van de locht.datfe een weinig meer verkleinen. Maar om weder te keren daar wy van gegaan zijn,de diminutien by ons geafligneert komen heel wel over een met de verdeelingen van de Modiglionenof gedeelten, de welke men indenRefali- ten alsook de vle�gelkens op de rechte en ilinker-zijde der Colommen, en infgelijks de kantige in deBoogen, houden juftament opliet welffelvande Cornici, als wy datelijk toonen fullen, ook in de proper of eigen Ordens. En op dat wy ons niet meermalen en moeten te rugge keren, willen wy van de Sacome, of gelijk alfmen te Romen feit, de centinefpraken, of van den Valangini, om cap.30. de verdeilingen en fchone gedaanten van den Colommenin vcrfcheiden manieren te maken. Enorntefcbryentotde Cannellaturen van de Colommen, behoorenfe meer of min versiert gemaaktte worden als de gelegentheit lijden mag , en de aart van'tgebouw en,materie daar van het moet gemaakt worden, en'tis klaar en openbaar dat in de harde en fware werken bloote en effene Colommen behoren gefet te zijn, wiens fchachten, indienfe van (leen zijn, wy prijfen en wenfchen datfe van een ftuk in de lengte gemaakt zijn, en niet van velen, lettende 't eeneftuk aan liet ander over dwars, gelijk als veel gemaakt hebben, maar in den meer dilicate werken behoo- ren de Colommen ftreepachtig te zijn van boven naar beneden toe, maar noit ftreepachtig in de ronte, gelijk Wijn-ranken en met bladersendiergelijke dingen, gelijkinhet Kerkjen dicht by Trierte fienis, welke van vreemden zijn ingebracht, want eindelijk toonenfe weinig gratie en veelfwakheit. DeCannelatureof Geut-werken, dat is de ftrepen van de Colommen, Striges genaamt van 't Latijnfche woort S�ngere, van datfe (gelijk als Varro feit} in een continu al of ftadig Ordergefec tiMing. zijn, behooren nier minte zijn dan 20, ook niet meer dan 28, maar ook in der waarheit (gelijk libl^;: ook Vitnirvius* felver fchrijft) het getal van 24 is d'allerbefte, want foo zijnfe niet te weinig nochte ook ve�l,en fo fien wy ook dat de Ouden in hare Colommen geobferveert hebben, vitrm/iw difpu- teert van defe drie foorten of manieren van Striges, alhoewel hy felfs de 3 2 gemaakt heeft, daar- om in defe verfcheidenheit van de getalen kan geobferveert worden, dat de Dorifche Colom- men (want de Tofcanifche worden felden of noitgecanneleert") behooren het geringer getal van geutkens te hebben, om dat de tuflchen-deelen harder en vafter zijn, en dilicater Colommen konnen meer Cannalen in getal hebben, eninfgelijks hare afdeelingen meer reftrikcof getoomt, principalijke als de Colommen felve heel groot zijn. De formen en Sacomen van de meeft-vaardigen Cannalen zijn gemaakt in vcrfcheiden manie- ren, maarfe behooren niet gemaakt te worden na dedeelen vanden palier, en datfe in de hoe- ken malkanderen aan-raken, alhoewelfe geilen wordenin fommige fchachten van oude Colom- i.�b.4.ca.4. men, naar de Dorifche Order gemaakt, en alhoewel F�mn>z«defelfdebefchrijft, wantfe confu- meeren of flokken d'een d'anderop, en geven niet veel gratie van haar, naar dat hebbenfe fom- mige ge maakt, dewelke een voor een ui rgeholt worden, en hebben het onderde vlak tot het der- de-deel van 't bovenfte van de fchacht,veel licht om meerdere fterkte wille, en yan daar naar boven toe zijnfe hol tot het fefte deel, en d'eene en d'andere zijnde orli of randen onder haar van boven tot beneden toe. Nadefe maniere exempels-wijfe tefpreken zijn de twee Colommen of de kanten van de grote Capelle in de Rotonda genaamt binnen Romen de welke feker vele gratie betoonen. Andere daarna hooien 't fo uit dat de rechte Triangel van 't Efquadre komt tot op de gront, en raakt met fijnen arme deuiterfte randen vanden Orli aan, en defe maniere van Canellaturen is gelijk alfmen fiet by denOuden heel gebruikelijk geweeft, alfoo wel in Roomen als andere plaat- i.ib.j.ca.3.&ⁿ > ^van welken ook V�trwvius felver fpreekta makende ook noch andere Cannellaturen meer, welke om meer �rnaments wegen een Aftragalo of Bikkelken hebben, of een Tondino in de midde van de vlakte, welke tuflchen een en de andere Cannalis, en fulke zijn in't particulier binnen de Kerke van sint t^fgnes buiten Roomen , de Welke evenwel fich niet bequamelijk " fchikken, dan alleen voor de heel veel vercierden werken, en welke van de befte Marber ge- maakt zijn. Het effene of geheele tuflchen den Ganalen behoort niet veel meer te zijn dan een derdendeel van de breedte van de Canal in de Robufte Colommen, en niet min dan de vierdepart van'degeenen welke dilicater zijn, en daar na aan den anderen Colommen moetmen maken tuf- fchen defe twee proportien, als wy in de volgende Capittels toonen fullen, Alfmen de Pihftri wil Canneleeren foo behoort het getal van de Canalen gemaakt te zijn, foo datfe die vanden Colommen verfelfchappen, merkende darmen altijteen Canal in de midde fetten fal, en de randen van buiten konnen v�rgefelfchapt zijn met een Aftragalette of Bikkelken boven de kanten,w elke haar fterk^e en 9ieraat verin eert, maar de Pilaftri behoren noit gecannaleert te zijn in de zijden, de welke van demuren uitgaan, want fokonnenfe komende Impoften aan te raken, mede de, Cornici en anderen gelijken Ornamenten of cieraden van de Bogen, Poor-< ten-

-ocr page 48-

Van Vincent Scamo^j. 3 §

ten, Venfteren, Tabernakelen en Beelt-gaten en anders, welke de geheele Orden Van de Canalen
verbreken foude.

Nu laat ons fpreken van de BafenenCapitelliof hooft-dee�en? de welke een proper of eigert
deel zijn van de Colommen felfs, en van de Pilaftren, neemt dit vooreen generalen regel dat altijt
Bafen moeten in alle vijf Ordens een half Modulo hoog zijn^namelijk het halve deel van de grootte
van de voet derColommerijWelke hoogte verftaan moet worden fonderdeCimbia,dewelkeilmpel
of met de Tondino, infgelijksmoet verftaan worden te zijn van de voete van de Colommen, en de
hoogte gegeven aan de Bafen heeft de imitatie van een mans voete, welke j�ift aSfoo groot is als de
helft van 't aangelicht, als ook de geheele lengte van de hant, 't meelde deel van de Oude hebbenfe
van die hoogte gemaakt, en Vitmvius heeftfe infgelijks befchreven, daar om zijn de huiden-daag-
fche werk-luiden niet weinig te berifpen, welk fy befchrijven en gefet hebben van een grooter i&tjgx

Sanibvnieu

hoogte. �"

Daar en boven worden in allen Ordens de Bafen in twee principale deelen uitgedeelt, namelijk
d'eene robufte en de andere meer delicaat, door de robufte verftaan wy de geene welke eene eeni-
ge Scotia hebben of een eenig Cavetto tuflchen de Toni, uitgenomen in de Tofcanifche Order in
de welke nooit een Bafe met een Scotia gefien is, al waar te Colommen op 't befte verciert, gelijk
als de Trajanifche en Antonifche op 't beft verciert^ijn, al vol van Hiftorien en van de befte Mar-
bel gemaakt,daar nazijn de delicate Bafen defodanige welke twee Scotia hebben, met een vlakke
of met den fimpelen of dobbelen Aftragaletti tuflchen beiden»

En aangefien dat de Ouden voorfeker niet min de fimple Bafen dan de dobbelde gebruikt heb-
ben, daarom behooren wy te obf�rveeren dat wy de Bafen flechter maken, en met een eenige Sco-
tia aan de Colommen, welke tot den robuften gebouwen dienen? en Weinige gegierde. Daarna
de Bafi twee Scotia, defe willen wy fetterjaan deandere Colommen tot het gebruik van fchoon-
der gebouwen, fonderlijk van publijke gebouwen, 't zijn geeftelijk of wereltlijkc, en fonderlijk als
de Colommen heel grof zijn, gelijk wy alle daag in de oude gebouwen fien, want by die maniere
fullen wy nooit confundeeren de fimple Bafen met de dobbele, gelijk als veelnieuwe Werk-mee-
fters befchrijven, en in't werk gebracht hebben, niet merkende d�fe confideratie,en dit zy hier van

Vigneli
Palladiw

genoeg gefeit.

De Gapitelli of hoofc-deelen zijn van veel en verfcheiden fborre, en infgelijke van verfcheiden
formen en hoogten, maar boven ai «2ar zijn^ paracuKcr cf& voor naar eigen Orders, wy willen de

befte opinie van de Ouden volgen, alfo in de mate als in de formen» wantwy fien alle foorten van,
Capitelliofhooft-deelen in haar gebouwen dat die heel curieuflijk gemaakt zijn, wy hebben tot
hier toe betoont wat Yitrmim hier van gefproken heeft,en infgelijx de opinie van de nieuwe werk-
meefters vergeleken en tegen-gefproken₃welke hiervan gefchreven hebben,en voor't meeftedeel,
alfo welhier in als in andere dingen, grote en veel monftreufe fauten begaan hebben.

Naonfermeininge fal dat voor een generalen regel gehouden worden, dat de Capitelli van de
Tofcanifche en Dorifche Order opeen halve Modulo moeten gemaakt zijn, ofte een half deel
van de grootte van de Colommen by de voeten. Voor 't lonifche Capitello behoort maar ,1 en | van
de Modulo, alfo wel met haar Voluten ofte Welven, welke een weinig na beneden toe hangen en
WafTen wat meer dan een halve Modulo - -� ^/^~*tf*" T **Vm "Tf ^G*n^ua moeten
_een Modulo varacic, noogte hebben, en* c welk de Abaco toekomt, gelijk als het haarde Mannen

en Vrouwen toekomen.

Men moet merken dat al de boven-gefeide hoogten moeten gedurig verftaan worden van d�
Jioogfte top van de Tondino van de Colommen naar boven toe, wy willen ook niet veelfeggen dat
Vitmmm defe hoogten van de Capiceelen heel wel verftaan heeft, behalven dele van Gorintheft «W-*
(als wy gefeit hebben") daar na hebbenfommige nieuwe Meefters met hare inventien defeformen Sat

foo nagemaakt en verftelt, alfowel in haar geheel als in hare deelen, datfegeenfms gelijk zijn de

difcha
BJeeftefs»

fchoone en loflijke Capiteelen die wy van de Oude hebben.

C A P. XII.

Van de pro Por tien der Ornamenten hoven op de Cohnmten, en maten Van de Dahn e�
fronte ff kien, Tedejiden, of' voet-Teer ken m V gemeen.

U aangefien dat wy wijtluchtig gefproken hebben van de Colommen of Zuilen eri
van hare deelen, Tullen wy gaan fpreken van de Ornamenten welke daar op behoo^
rengeftelt te worden, welke al de andere dingen (welke men voor (jiefaat gebruikt)
in fchoonheit wijt te boven gaan, want wy fien de fterkte in de^Architraven.de gratie
_�n de Friefen, fonderlijk alsfe met gefneen-werken verf iert zijn» en de luftigheit en
choonheit inde Cornici, foodathet zy fy hebben frontifpicien of niet, volmaken alle de Or-
ders, gebouwen, ja men fietinde Ornamenten of cieraden felve eene verfcheidinge van de dee-
len en leeden , welke van gelijken of ongelijke ftukken gemaak� zijn V nu binn�ti dan buiten

Ex ' gefetj

-ocr page 49-



		36 Gront-reg�len eter yfrchit�&ure gefet, en vari�rende of onderfcheiden van plaatfe en forme, en de eene veel fchoonder en gra> < tieufer dan de andere, maar foo datfe onder malkander eene correfpondentie of over-een-komfte hebben, en geven eene heel grbote harmonie tot den aanf�houwers. Aangaande de Ornamenten willen wy de meeft ordinaarlijke en fekerfte regel gevenfboveel als mogelijk is, tot dien einde dat def� materie perfect vaneen ider wel foude konnen verdaan worden, en gemerkt, en om een ding niet dikmaal te wederhalen, daarom afligneeren wy voor de Tofcanifche en Dorifche Order voor haar vercierfels het vierdedeel van de hoogte van hare Colomnienvan leven Moduli en een half, met de Bafen en Capiteelen, (gelijk wy een weinig te voorengefeit hebben) nemende voor't eerfte exempel van veel fragmenten, datistefeggen, afgebroken Hukken die wy in de antiquiteit vinden , en defe hoogte komt tot een Modulo, en � van een Modulo, 'twelk footepas komtom reden van hare robuftheit, gelijk alsookomhet Fregio of Frieie, wat hoog om de formen van de hoofden van den Balken, bloot en effen zijnde, daaropteftellen> al defe hoogte is verdeelt in 17 deelen f, vanden welken f deelen genomen worden voor de Architrave, en 6 voor de Cornifl�, en de refte van 6 deelen en i blijft voor' tFre- Cap.17. gio of Frieie, als wy meer in 't breede toonen fullen in een ander plaatfe. Aangaande't Ornament op de Dorifche Colommen hebben wy een exempel van de Theatre van Marcellm, en andere principale gebouwen, «n andere Ornamenten onder de aarde gevonden, alfoowel buiten als binnen de ftadt Romen: defe hoogte is van twee Moduli, en i van de hoogte van de Colommen 8 en een half Moduli;'t welke foo gedaan wort alfoowel by reden van de ro- buftigheit des ordens, als ook om dat het Fregio met den Triglifi en de Methope (naar de imitee- ringe van defpatienen Hakten van de Balk-werken der Balken) nemen een goet deel van def� hoogte weg, de welke in 18 deelen verdeelt worden en 1, en worden daarom f aan de Architrave toe-gefchreven, 6 voor de Cornifl�, en de refte van j\ worden voor't Fregio gelaten, als wy in zijn cap.je. plaatfe toonen fullen. Tredende tot de andere Ordens de hoogte van de Ornamenten boven de Ionifche Colommen en Romainfch� met de Corintifche, moeten gemaakt worden van "t vijfde deel van de hoogte van de Colommen, 't welke naar de Ionifche maniere van 8 deelen en I fal zijn, een Modulo en I, na de Romainfch� Order van o Moduli en i, fal cot een Modulo en �l komen; en naar de Corin- tifche van 10 Moduli fal het juyft twee en in elk Order wort de hoogte van de Orna- menten verdeelt in 1 f gelijke deelen, van de welken 5 de Architrave toekomen, en de Fregio alleen 6 en de Cornifl� infgelijks 6, in welke alle defe 3 Ordersordinaarlijk moeten gemaakt wor- den de Modiglioni, watf� imiteere de hoogfte deelen van de Balken van de Palki, en inde fron- tefpitien "■',' de geene welke bedekt zijn geven een heel groote cieraat, fbo wel in d'een als in de an- dere, en wy konnen by redenen niet nemen van def� principale leeden, fonderlijke in.* de pu- blijke gebouwen, of welke fommige tekenen van heerlijkeit betoonen, aangefien dat 't meefte deel van de gebouwen gemaakt en gebonden zijn met hout, tot in haar Daken. Def� hoogte van't vijfde komen heel wel, en zijn geheel geproportioneert voor def� Orders, zijnde onder het midden van die robuftigheit, het viet-de deel van de voorgaande, en aan de fwak- fte her feite deel, gelijk als de Ornamentenvan de Trajanifche Arke of Bogen komen boven de Anconifche Haven , en mede in't exempel van de Ornamenten van 't Colifeum en andere oude gebouwen, eh defe hoogte wort by Vitrtmim geapprobeert, indien wy de deelen wel by een bren- �b.3 c_a ₃ S^en' ^ais ^nv ^van ^de ^Ionifi:ne Order fpreekt, gelijk wy in een ander plaats gefeit hebben, en ook caV'7.^ca'^3- als hy fpreekt van de Ornamenten van 't voorhooft van de Seheenen in de Speel-tonneelen, en l�- ^1D'⁵"^ca'⁷'ker inde Autheur hebben \vy andere proportie van Ornamenten welke beter komen dan de- fe, maar fflen moet merken, datals de Fregi behooren verciert te zijn, als wy in't meefte deel van de Ouden Fregi fi�n, en wy inde publijke werken dikmalen gemaakt hebben, danbehoo- renfe een weinig hooger gemaakt te zijn, te dien einde dat de dingen, welke daar in gefneden zijn, cap.zL�. vromer worden, als wy in een anderplaatfe gef�ithebben. »■ En om te komen tot de deelen van de Ornamenten, als de hoogten van de Architraven naarde maten , welke wy getoont hebben, moeten infgelijks hooft voor hooft gefet worden in onfe Orders, en worden « van de hoogte vanhaareigen Colommen, en daar na verdeelt in alfulke deelen als wy hier na fpreken fullen. Is aan te merken, dat de breedten van de Architraven f�lfs, daarfe plegen hare Capitelli boven te fetten, moeten juftament zijn, als de grootte is van 't boven- fte deel van'teffenevande Colommen of Pilaftri vermindert zijnde, en in't opperdeel met de byrvoegfels Voor 't meefte. ; Daar na de Fregi van onfen Orders, namentlijke de Ionifche, Romainfch� en Corintifche, als geene fmjd- werken daar in komen als wy betoonen fullen, komen tot een � deel van 18 te zijn, cap.2z.z«. en»van de hoogte Van haar eigen Colomrnen, of een deel van 21 aan haar boven-deel, maar de Frigio van de Dorifche en Tofcanifche Order, om datfe wat hoger komen, en door de hoogten vande Balken, TngKf_en _en Methopen gaan, daarom hebbenfe andere proportie, welkeinhaa? eigen plaatfe en Capittel beter fal verklaart worden. c_apa7.₁₀. En eindelijk de hoogte van de CorniiTen in al onfe Orders, als mede de proportien welke

-ocr page 50-



		'Van Piment Scamo^t. 3? wy indifferentlijk die toe-ge�igent hebben,zijn t� hoog, en f van de hoogte van haar eigen Colom* men, of & in haar opperfte hoogte, namelijk het Adornament daar mede in begrepen , en men moet merken dat defe felve proportien konnen heel wel dkmen om de hoogten van de Cornici of Pilaftri te maken, genoeglijk gemaakt zijnde beneden aan de Balk-werken en foorten van de fa- ken, en woon-plaatfen en impoften, de gewelven en boogen en veel andere dingen waar dat geene Colommen of Pilaftren gemaakt zijn om defelve te regeeren, 't welk van de Bouw-meefters niet is aangemerkt, en daarom hebben wy de liefhebbers van defe kunft hierin defe plaatfe van willen vermanen. . f ■_i-^: ■ De Vitaler der Cornifl�n en andere deelen, maken in der daat het werk rijker en m t aanfien cieriijker, gelijk ook de Cannaliculieringe of Geutjens in de Colommen, de redene hier vanis* omdat onfer gefichtin beiden weder-fpringt of verdubbelt wort, en verbreedt fich felfs naarde hoogte en laagte, in 't onderfcheiden van alfulke welke laag en bloot ftaan> en foo veel konnen wy infgelijks feggen van des Menfchen aangeficht, in 't refpecT: van de andere deelen deslichaams, en in 't tegendeel, als de Cornici recht uitgaan en vervolgen, fonder wederfpringinge of verdubbelin- ge,niet tegenftaande datfe rijk zijn/oo wort dan onsgefichtevenwel moede,en om foo te fpreken, verfadigt in 't aanfien en befchouwen. Maar men moet merken, dat aangefien dat in den faciaten twee of drie Orders zijn, d'eene boven de andere, foo behoortmen dan de Cornici en andere dee- len van de eerfte Order niet voor-uitipringende te maken, en van de andere en drifte Order veel min; wantaangefien dat de Vifaliten of uitfteken, het werk datfe maken, foo ftaan die daarom be- ter in den bovenfte deelen, gelijk als wy die gedaan hebben, byfonderlijk in de werken des door- luchtigen HeerenFrocurateur van Sint cjMarcx plaatfe. De frontifpitien welke de Grieken Colophons o� Conos noemen, en de Latiniften VaBihii> plegen o-emaakt te worden boven op de Cornicien, van de Suil-werken der woon-plaatfen, en der Gale- ryen en overfte fpitfen der Kerken, of andere edele gebouwen, en geven voor feker eene heele groote Majefteiten cieraat, en behooren van haar in hoekige of kantige forme gemaakt te worden, van rechte effene linien na boven toe gaande, en hangende aan de rechte en flinker-zijde des ge- bouws,en als frontifpicien of voor-hoofden in 't midden der Galeryen gemaakt worden* en in dier- gelijken plaats moet men merken,dat men die voor uit fpringende maken moet over alle Architra- ven, Frief�n en Corniflen, en infgelijks over de frontifpitien der twee Colommen tuilchen de Bo- gen, wantin defe maniere worden dieiwn^tjranacxc«icrypringingengeinaakt₉en dat metreden, en vergieren en verfterken het werk. De proportien van de frontefpicien moeten fbodanig zijnj dat de geheele lengte van de hoog^ te der Cornicen perpendicular, of loot-recht is, namelijk onderaan de recht-uitgaande keele,want de Orlo of Rande en de keele felfs (welke Vitmyim met een Grieks woort noemt Epthide, en op r.ib.i.c_a.^ het Latijns sima) richten haar felve ftadig na de gefeide Cornift�, wanneer men het frontefpicie maakt, dan wort het in 9 gelijke deelen verdeelt, en van twee deelen der felve moet de hoogte in't midden van't frontefpicio gemaakt worden, alwaarikjuyft einde defelve deelen des Cornici, hangende op de rechte en flinker-hanti en van daarna boven toe gaat derechte Keele met fijn Rande of Orlo. Wy hebben def� manier? vanfron^ir-^y^"^"-'"--'- -�-�-" Vt,'^aofⁱf ^ke"> ^en geeft aan het oog vcei gratie, en is heel nut voor het uitfteken der Daken, die gelijk als bedekt zijn om 't water te doen fchieten jaangenfien dat de gene welke al te hoog zijn, als van 't vierdedeel, gelijk als fommige huidendaagiche Meeftersgemaakt hebben, om te lichter te verdeden_} niet betame» lijken zijn de oogen, en de andere welke van't vijfde zijn, in defelve en konnen de waters geen vryen loop hebben, (fonderlijk alsfe metvalkke Tegelen gedekt zijn, gelijkmen tot Roomen gebruikt) en daarom te meer als wy niet vernoegt en zijn met defe proportien, dewijl wyfien dat het frontefpicio of voorhooft in de Capelle, Rotonde genaamt, binnen Romen, op defe manie* re gemaaktis, 't welke een treffelijk en feer vermaart gebouw is. De maten van foodanige fronti- fpicien komen met de Bafen een triangel te maken van 18 deelen, de zijden hangende op de rechte enflinker-hantvan 10 deelen min f, en de Catheto of perpendicolo van 4 deelen, als wy gefeit hebben, foo datde overboek of kant van't frontifpicio, een weinig meerwauendandeachthoe-* kige gelijke zijden hebbende, als men uit Euclties kan fien door de inventie van 't quadraet van de t&« Pittagonfche Triangel. ^> Het behaagt ons wel dat men in allen Landen de frontifpici of voordachten geproportioneert maakt, om datfe in' plaatfen ftaan daar toe men van allen kanten fien kan, gelijk als 't voorhooft is aan een 's Menfchen hooft, en konnen daarom van de verftandige heel wel verftaan worden, de frontifpici of voorhoofden boven aan de Ornamenten van de principale Poorten, binnen de Zuil- werken of Colommen, behooren infgelijks op defe maniere gemaakt te worden, en ook binnen de Portalen en andere infgelijks _;en infonderheit in de vergiering� der Venfteren, Tabernakelen, Beeltgaten of Nicen, het zy datfe op een rechte linie, of de eene vart de andere als'er veel zijn, en darter yet tuflchen komt, foo moeten die gemaakt zijn na de proportien der Bogen of Arken, en zijn alle by de Ouden gebruiklijk geweeft? ais men heel wel fien kan in de Tabernakelen van ^J E 3* de

-ocr page 51-



		3 8 Gront-regulender JfcMteBure de voorgefeide Capel Rotunda genaamt, en in de warme Badftoven j en andere principale gebouwen , en wy hebbenfe infgelijks gebruikt op foodaniger wijfe in de publijke en private gebouwen, ta>.3.ca._J. De Ouden zijn wel gewent geweeft het vlakte der frontefpitien, voorhoofden of voorgevels, te vergieren ('twelk Vitruvio Timpano noemt} met Hiftorien, Offeringenen diergelijke dingen vanMarbel gemaakt, alfmen huidendaags tot Napels (iet in een oudt frontefpitio, aan de Tem- .iib.3«. pel van Caftoren Pollux, en ook in die van de Galeryevande Rotunda, gelijk Plinim en andere ^cap"^5, betuigen, en alwaarmen noch de Pernif�en kan welke de Hiftorien beveiligden, 't is waar dat in de eerfte tijden van Roomen veel frontefpici zijn versiert geworden met gebakke fteenen, en fommige van Stucchi, als wy uit Plinius, Lirius en plutarchus leeren konnen, en ook van Ptufamasy inde Griekfche dingen, welke maniere van frontifpici in veel huifen gemaakt zijn geweeft, en door de reliquien noch overbleven, en wy konnenfe ook navolgen by namen in de publijke wer- ken, enkonnendaar boven noch op fetten wapenen en triumphtekenenoft Schilden en dierge- lijke dingen meer, dewelkeaifl� met verftantenmeerfterlijk gemaakt zijn, eenheelgroot Or- nament of gieraat geven. Bovenaan de frontifpici om meerder fubtiliteit pleegcmen te fetten de Acrotery of Quarifl�- letti een op de rechte, de andere op de flinker-zijde, en recht over de uiterfte Pilaftri van de Zuil- werken , en moeten fo hoog gemaakt zijn met hare Cimacien daar op of in 't minft beneden daar aan, alsde fporte of rant van deprincipale Cornici van de frontefpici felve» alwaar die ftaan, en defehoogten moeten genomen worden recht tegen over hetmiddeii van de uiterfte Pilaftri, en inigetijk tegen den Acrotery over. In de front of voor-gevel en op allen zijden behoorenfe foo breedt te zijn, als de hoogfte van de Pilaftres, in dier maniere dat alledeelen loot-recht gelijk met haar ftaan, maar die in 't midden en in't hoogfte van de froncefpicio moet een weinig hoogerzijn, aangefien dat die ook in een fchijnbaader plaatfe ftaan dan de andere, gef�t zijnde op die maniere in een betamelijke diftantie, dewelke in 't minft door een diagonal �f twee-kantige linien van een perfeft vierkant of maat zijn fal, (namelijk als de hoogte is van de aarde tot haar top toe) de beelden fullen gefien worden heel van boven tot beneden toe, of andere gelijke dingen, boven de Acrotery, hare Cimacien be- hooren dan gemaakt te zijn naarde proportie van de Cimacien van tronken, of van de vierkan- ten der Pedefta�en van de eigen Orders, maar met weinig leden, alfp datf� te beter aftoonen- Naar dat wy getra&eert hebben van de Colommen, Ornamenten en frontifpitien boven op de felve,isheteene betamelijke fake dat wy de Pedefta�en gedenken, welke fomtijden beneden aan gefet worden, om derfelfde c,ieraattevermeeren, de hoogte van de Pedefta�en moeten fonder twijifel genomen w orden van de hoogte van haar eigene Colommen, en nergens elders van, gelijk veel gedaan hebben, en om dat het een lichaam is, 't welk regeeren en ophouden moet de Co- lommen met de Ornamenten daarboven, daarom worden de Pedefta�engemeenlijk'robuft, en vaft gemaakt, fo datfe genef-wakheit vanfich toonen, indienfe van de latten geperft Worden. Harehoogte begrijpende met fich al de Bafamenten, ende Cimacien behooren niet hooger te zijndanhet derdedeel van de hoogtevanhare Colommen, ook niet lagerdan eenvierdedeel, { gelijk wy onlangs gefe�t hebben y welke proportien wy aangemerkt hebben in de befte ouden gebouwen; gelijk wyook defeminfte hoogte gemerkt hebben in de Ark van Auguftw tot Sufa, voortijden Segufio genaamt, een ftadt in Piemont, een weinig boven Turino, en doorgank- poorte onderaan 't gebergte van Italien om naar Vrankrijk te gaan, en infgelijksaande Arkof Bogen van Pok en in debuitenfte werkentvan 't Colifem, en elders, dewelke wy toe-ge-eigent nebben aan de Order van Tofcano, want inde Dorifche Order behoort die een deel te zijn van 3 en I van haar Colommen, gelijk als die van de Arken van Jmcnazijn, enookinde Ark vznPoU op defe zijde van de Donauw. Daar naindelonifche Order behooren de Pedefta�en \| hoog te zijn, en een half deel van de hoogte van haar Colommen, en defe komen tuflchen het meefte en minfte van de gefeide propor- tien, gelijk in de uitgang vanden Tempel van Bajilka van de Markt van T(erva des Keifersbku nen Roomen is: maar aangaande die van de Romainfche Orderdie behoorenf hoog tezijn, en '■"* van haar Colommen, even gelijk ais de Pedefta�en zijn in deuitgank van de Kerke van Jntonius * en FauJiinAy en eindelijk de grooft te hoogte, welke wygetoont hebben in de Corintifche Order van 't derde deel van haar Colommen, imiteeren defe van de Tempel van Nimes in de Provence» xib.₄.ca.7, endeoude Ark van'toudeCafteelvan Vtrona, en vitmvius heeft ook van defe hoogte van de Pe! > ^ub-^^a-⁷' deftalen gefchreven daar hy fpreekt van de ronde Tempel, en Scau van de Theatre. Men moet merken, dat wanneer de Pedefta�en vandefelfde hoogte zijn, als die in de Ark van Tittfi binnen Roomen zijn , en infgelijks van de Ark van Severus by het Capitelio, van een tweede deel en a moeten welen, en ook van de helft der Colommen, dan fullenfe gelijk zija by na deform van een halve Order, gelijkalsde Ouden gemaakt hebben in't opperile van de triumphale Arken daar vanwy boven gefproken hebben, en veel andere, gelijk de welke zijn in den uitgang yan den Tempel binnen Si.fi, een Stadt in Umbria, tuftchen Fieligno en Perugia, of

-ocr page 52-



yan Vincent Scanw^j, ?� of in de Ark van Benevento binnen Abbruzzo, en defe fullen danfchijnen verdrukten fwak te we- fen.boven dien datfe onlieflijk aantellen zijn. c En om dat in de wooningeh en andere gelijke plaatfen, alwaar Pedeftaleri onder aan de Co�oni- men zijn, en na boven als trappen, plegen gemaakt te worden, en die welke tot in 't midden ko- men , daarom indien hare hoogte met al haar Bafamenten overtreffen i�uden van beneden na bo- ven toe debetamelijke hoogte van een wel-gereguleerde trappe, in dat geval kan men maken dat de principale vlakte fal boven het Bafament zijn na boven toe, als wyfien dat de Ouden geo�f-r- veert hebben, en wy felver in verfcheiden plaatfen geordineert hebben, inpubiijke werken als voor de doorluchtigfte Heeren Procuratoren van sint Mar co plaatfe, en in't Paleis teBergamo, en ook in foyfondere werken, alfo dat het een ding is waerdig te obferveeren. De Pedeftalen na de proportie welke wy verhaalt hebben van de een Order tot de andere, ma- ken haar vergrootingen of waffingen heel betamelijk, alfoowel in't geheel aangemerkt met hare Bafamenten en Cimacien,als met haar tronchi of fchachten, en vierkanten tuflehen de Ornamen- ten of cieraden, dewelke Fitrwviw noemt per quadr $pir<�,Corom, Lyfis, datistefeggen, deZoc- coli, de Ornamenten, de Tronchi, en de Cimacien, met den Plintes in de uitgehoude Bafamen- ten als in de Oude te fien is. Nu voor een generalen regel de Cimacien fullen van van 't Modulo hoog gemaakt zijn, of lul- len van de grootte van de Colommen zijn, welke fal komen tot I van de hoogte van hare Bafen, en dan hetgeheeleBafament, welk Vitrwv�m lomtijts noemt Plinthide de Zocco, en het vergierde deel moet tweemaal foo hoog zijn als de Cimada,'t welk tot \| van't Modulo komen fal, daarvan een halve Modulo den Zoccolo felve toekomt, 't welke in de aarden gelet zijnde,of boven 't vlak- ke verheven zijnde des gebouws: en een i van 't Modulo fal overig blyven voorde leden, welke boven het Zoccolo gaan, uitgenomen aan herTofcanifePedeftaal, 't welk om fijne f�mpelheit en robuf�heit te behouden, fbndef is, foo dat de Zoccol� felfs vier deelen hoog is_} en fijne leden twee deelen van de derde des hoogte der Cimacia. Op defe maniere fullen de Bafamenten als ook de Cimacien van al de Pedeftalen van �nf� Or- ders eene en defelfde proportien en maten onder malkander hebben, en eenecorrefpondentie vari het Modulo, en de voeten van hare Colommen, 't welke met de reden heel welover-een-komr, en fullen dan met verftant en fekere wetenfehap gemaakt worden, ook infgelijksharc Bafis en Ca- piteelen welke van liet felve genectic zijn, en ais w^, «m cfe f edeftaien ce verhoogert, Bafamen- ten onder aan fetten willen, in fuiken geval moetenie alfoo hoog zijn alsde Zoccola, en fijne le- den , welke daar boven ftaan ₅ namelijk \| van 't Modulo, dan foo fullenfe wel geproportioneert uit- komen. De breedten der Pedeftalen moeten altijt genomen worden van de �itterfte Agetti, of Sporti van de Plinti of Tafelen van de Bafen van hare Golom men, dewelke daarop ftaan, of van de �n- der-bafen van defelvegelijke hoogte, dewelke fomtijtsonder aan gefet worden, en fteken wat meer voor uit van de eigen Bafen,foo dat de grootte van de Colommen en delporti van beide dee- len der Bafen recht gefet worden boven de levendige en harde ftokken of quadri, of vierkanten van de Pedeftalen felver, en dan alle de binnen en buitenfte adjecli fteften meer voor uit als ook d� Bafamenten, en daarom vercierenfede p~�� f" "y «�> W ^ ^�aI"^� �* ««cteren.- En om dac men bettaiv�n de Fedeltalen f eggen kan, dat de Pedamenti ook onder die foorte be- horen, 't welk Vitrmius in vefcheiden plaatfen Stereob&ti noemt, befchrijvende de vierfijdige Tem. pels, als ook de ronde» So hebben ook de Ouden dikmaals Pedamenti aan de pulijke gebouwen gemaakt, infonderheit aan de Tempels, en defe hoogte gink by trappen op in 'tvoorftedeel, en fomtijts ook van achter, 't welk men meeft in de oude Kerken oogenfchijnlijk ziet, alfo wei in Ro- men, als in andere plaatfen. Maar met dit onderfebeit, dat, gelijk ats met de Pedeftalen ook de Colommen verhoogt wor-' den om meer gratie en Majefteit te hebben, fo worden van gelijken de gebouwen verhoogt door dePedamentenommeerMajefteit te geven, en daarom gaan de Pedamenti heelencontinuelijlc door alwaar men van vooren opgaat, 'tzy in de faciatti alleen, of gantfeh rondom, foo dat het d� hoog'te van alle Pedamenten dienen in ftede voor de vlakten vanden gebouwen op't welke de Colommen ftaan,alfowel fimpel,alsook mede hara Pedeftalen: en daarom behooren de Pedamen- ten altijd een weinig hooger gemaakt te zijn dan de Pedeftalen, en fullen ook robufter zijn, en mirt vergiert; en dit fal genoeg zijn dat wy hier van gefeit hebben, Folio 43.
	Lib.jiCa.�J L1b_j-.ca.7i Lib.6- capi II.

			Lib. j.c�.jJ

		t!t>.s,.Gi..\|; tib.4.ca.7.

-ocr page 53-



40 Cront-regulen der AtchkeSlurc _lt C A f. X I I I. Van Verfoeiden foort�n en maten Van Intercolumni oftuffcben-Zuilen^ welke men gebruiken kan ook yan den Aprituren ofopeninge in 't Archi of Bogen, en van hare deelen 7t>el geproportioneert. ^Cap-° �P&fM^)* ^ dat wy ^m ^ak ^viJf manieren van d'Orders (als wy aireede gefeit hebben) goede forg moeten dragen op de verdeelingen van de Colommen, en foo confequentehjk op de Intercolumni of op de fpatien of plaatfen tuflchen defelve, te dien e inde datfe in fuiken manier gedifponeert worden datfe fterk genoeg voor het gebouw zijn, en gratieus om aan te fien, en recht nuttelijk, 't welk de Oude in hare gebovawen wel geobferveert en gemaakt hebben, en hebben veel lofs daar door verkregen, daarom fullen en wil. cap.s. Jen wy hier in defe plaatfe van handelen. Vitrmm (als wy aireede gefeit hebben} in zijn lonifche iab.3.ca.t. Q_rcj_er verhaalt vijf foorten van Intercolumni, welke wy hier niet wederhalen en willen, uit dewel- ke wy fo veel ons doenlijk geweeft is, alle de incon venienten daarin zijnde geweert hebben, en hebben in alle onfe Order eene juyfte en bequame verdeelinge gemaakt. Voor'teerfte hebben wy inde Tofcanifche Order de Intercolumni toe-ge�igent drie Modulen breet, en in de Dorifche Order twee en \|, en de lonifche Order hebben wy toe-ge�igent twee Mo- dulien een half, gelijk wy de Romainfche Order van twee maken en J, en eindelijk de Corinti- fche Order effen twee Moduli, en wy verftaan dat alle defe In tercolumni dienen fullen op de rech- te en op de flinker-hant voor Colomnaten of Zuil-werken met hare Pedeftalen daar onder. Daar na hebben wy gewaarfchouwt en vermaant, dat de Intercolumni in het midde, waar dat de princi- pale uit en ingank zijn, wat breeder gemaakt worden, namelijk foo vele een fpatium verdragen mach, 'twelkeenModiglionis, in de lonifche, Romainfche en Corintifche Order, ofeenTri- glifo en eene Methopa in de Dorifche Order, en dan naar bequame proportie in de Intercolomnio van de Tofcanifche Order,al 'c welke in de volgende Capittelen klaar genoeg fal betoont worden, S'5. ^Van °^r(^^er ^rot Ordex in de Colommen met de Pedeftalen. rat3'«' '^Z ^Welk ^F^truviw* gedaan heeft, aangefien dac hy in de felfde plaatfe infgelijks fpreekt van de �.V'³' ^* trappen en van de ongelijke Scamillen, 'twelkvan heel groote importantie is, en vande huiden-
	lib.3.cap. *3..%*
	lib.3.cap. *3..%*	daagfche werk-meefteren niet geobferveert (als wy aireede gefeit hebben} daar na af��gneeren.

	voor 't Zuil-werk de proportienen breedte daar vanhier boven gefeit is, juyft aangaande de Inter- colomni in 't minft, alwaar men 't meefte uiten ingaat, en moeten dan de Intercolumni op de zij- den, een weinig naarder of dichter wefen, nadat het de verdeylingen, Triglifen en de Modiglions vereifchen, makende een in 't midden, gelijk als gefeit is. Op defe maniere hebben wy fondertwijffel dele onorderlijke vryheit, de Intercolumni in de Tofcanifche Order heel wijt te maken, verbetert eri naar ons gevalle, behalven de lonifche Order, hebben wy de Intercolumni twee Moduli en\| toegevoegt, welke ontbreken, en eindelijk de al te nauwe Intercolumni van i^Modulowech genomen, om datfe fekerlijk geen bequaam gebruik �n hadden, en waren ook niet lieflijk aan te fien, fob dat de Intercolommen in defe onfe Orders gaan f van Order rot Order a�lenxkens vernauwende, juftament j van 't Modulo. Wy hebben boven alle defe dingen veel en verfcheiden manieren van Intercolomni ingebragt, (dat die nu drie malen foo veel zijn, als de Grieken welke de nieuwe Meefters gebruikt hebben} t zy op de rechte of op de flinker-hant te fetten, of in de midden van den anderen. Van welke dingen veel beneficien herkomen, behalven dat in allen Orders de Colom men alfoowel van d'een middel tot d'ander, als in'twendinge van de hoeken van de Arken of Boogen, Vleugelkens en Ledekens, en komen in't einde ordentelijker te zijn, en alle dingen tot beter regel, alsmenin't breede fien kan in de volgende Capittelen. So kan en wil fich dan elk verftandighier mede laten vergenoegen, en onfe vlijt prijfen, boven dat wy in de oude werken een groot deel van defe dingen aangemerkt hebben, en konnen eens- deels noch wel uit de Schriften van Vitmyius* verftaan worden, aangefien dat hy voor fijne Bafilica "blca^:^tot Eanoin de Mark d'Ancona, en in de Galeryen van de Pedeftijlen (te weten, kort zijn, alsook ⁴ de Zuil-werken) gevende aan de Intercolumni van drie tot vier Modulenof maten toe, endefe op de zijden in defelve Bafilica, foo dat wy uit de lengten van de Colommen oordeelen datfe van thien Moduli zijn, en datfe vande Romainfche of Cofintifche Orden Zijn, komende juyft tot twee Moduli en {, en dit kunnen wy infgelijks feggen, van alle andere foorten van Intercolumni, maar willen tegenwoordig geene andere exempelen meervoort-brengen, veel min de tijt verflijten in tegen fprekmge der fel ver. Men moet ook merken, datwaarde Intercolomni of fpatien zijn, welke wijdte van malkander ftaan, daar moeten ook de fterkfte Colommen gefet worden, welke min hoog zijn, en daar na als de fpatie of tuflchen-plaatfen kleen zijn, daar moetende fwakfteen fubtijlften gefet worden, foo dat delnrercolumm wijt of middelmatig van malkander ftaande, verdeelt worden na de fwaarte van hetgebouw vereifchr, 't: welk door de Colommen moet geregeert worden, Aan*

-ocr page 54-



		yan Vincent Scam&^i. +₁ Aangaande de Loggfeof Wooning-plaatfcn konnen wy, behalven 't gene aireede ^efeitis een geheele nutte les of regel uit Vitmy_m nemen, dathy de lopifche Order befchrijf? en bc fchrijftdc Galeryen van 't valfche aanfien op de zijden van de Tempel van ZW binnen Masne.Stt* ha .welke hermogenes gemaaktheefe, gelijk wy die ook hebben in de zijden van de Gallerv van ³'"^P"^Ade Rotonda binnen koomen, zijnde van twee Intercolomni en een gedeelte van de Colommen ■alsookindclonifchc, Donfche, en Tofcanifche Order, 't is waar dat de Intercolomni van defe lcftcbrcederzijn, als wy elders gcfeit hebben, foo komen dan de Wooning-plaatfc�f Loeien van ecngepropornoneerdcbrecdcecnhoogrc naarde lonifche Order, enveel meer naarde Rol mainkheenCorintdche, maarvande LoggienenGalervenin't byfonder, willen wy in al onie volgende Orders fpreken. Kn om dat in de Faciaten der gebouwen van veele Orders d'eene op de andere verfcheiden foorten van openingen vercifihen, ais Bogen, Vcnftercn.cn andere lichren, 't welke een ma- terie wn heel groote importantie is, en van de Bouw-meefteren achtergelaten, daarom willen wyindieplaatiedaar van handelen, om vele de twijffel-achdgheit te beSernen , welke de oude werken met gefien hebben, de openingen bebooren alnjt hooger en wijder te zijn, in de eerfte Order van onder, en van hant tot hant de middel-matigen in de midden, en de klcinfte boven naar de hoog te, aangefien, dat volgende defe regel als w y onlangs gcfeit hebben, de eerfte Orders ook voor haar felve hoogtezijn, ten aanfien van de andere welke daar boven komen En om dat fulks wat fpits naar boven als een Piramide moet gemaakt worden, om de fwaarte van de muur te beter te verdragen, ookfienwy infgelijksdatdenaturefelverdeaatenenfpeion- ken in de bergen, beneden breedcr maakt dan boven, en om kort daar van te fpreken 'de Menfch en alle ander gedierten zijn alnjt breet beneden by de voeten, doch de Ribben zijn watnaar^ deren dicht by malkander, want op defe wijfe wordenfe alle fterker en bequamer alle laften te ver- dragen, behalven datfe in die forme ook luftigeraan te fien zijn. En voor exempels, wy fien dat de Ouden in hare gebouwen van vele Ordens d'eene on de an dere, als daar zijn de Theatrivan tweeen de Amphkeatrivan drie of vier Orders, en alle beide tuflehen de Pilafter-werker waaraan de Colommen gelentzijn, hebben Bogen en andere openin- gen ook wel Venfter-werken,alfoowelom'tlichtdaarbyin te brengen als door te gaan, maarT/ hebben vlijtig al tij t m acht genomen de grootfte breedte en hoogde Bogen beneden tef�tten op devlakeaarde,enm t midden andere, welke defe gelijken, of een weinig kleender waren, maa� in de opperfte deden hebbenfe de meeften tijt Venfters gemaakt, of andere openingen veel klei- der fonder Bogen, als wy in de Colifeus binnen Roomen zien, en in de ofywa binnen Veronen "■ <n binnen de Amphitheatre tePola, enveel andere, enfo van gelijken dedenfe in de Theatren' om hetgeluit binnen te houden. Soodanige werken hebben wy infgelijks gemaaktin verfcheiden gebouwen, maarinfonder- lijk inde drie Orders van de Fabrijken of gebouwen vandedeurluchtigfte Heeren Procurareu- ren hier in Venetien, op de groote Maikt-plaatfe, welk werk in't geheel als elk een weet treffen Jijkis, aangefien dat in de eerfte Ordersdaar zijn tamelijke wijde Bogen, welke met de Galeryen juyftover een komen, en in de andere Order middel-matige, en defe maniere van Boogenko- ffien heel wel alfmen Galery^» m^ken w�, en diergelijke plaacf�n, welke veel lichts moeten heb ben, maar in de derde Order is Venfter-werken, welke heel in't vlakke komen, en fommiffe om hoogezijninde gedaante vaneen Ey, welke verfcheidenheit van Ornamenten, en Piraniidalk fche op-fettinge van gaten, en openingen voor 't licht, groote majefteit tot het werk geven en zijnhcel vermakelijk voor't gelicht, alswy in de af-beeldinge of defignatie van't werk felve ze- ilen hebben in onfe eigen werken. . o " Maar dat wy in 't generaal van de openingen getradcert hebben, willen wy ook een weinig u», van de boogen fpreken, en van haredeelen, en ongetwijffel talie defe dingen vereifchen groote con fideratie en op-merkmge, niet alleen in de principale geftalte felve, maar ook in die dingen welke totvoltrekkinge enperfeftie van het werk geven konnen. De voornaamfte danfalzajn * dat de breedte en hoogte van't licht der Boogen, en infgelijxde breedte en grootenilTe van de Pilaftren tuflehen beiden,'tzy met Colom men de welke fyop de gront fetten, en welke aan de Pilafters felfs gelent zijn , of verhoogt boven de Pedeftalen datfe beide konnen voor Ga» leryen _op de gront dienen, en ook voor Bogen , en Capellen in de Kerken en andere dier- gelijke gebouwen, en infgelijks voor Galeryen, inde hoogte voor defeculare of wereltlijke<>e~ bouwen. - .■ ■ '^: Daarom fullenharc hoogte concinuelijken allencxkens opgaan engeproportioneert ver^roo-^ ten, van d'een Order rot de andere toe, behalven dat behoortmen hare Cantonatenof Kant- werken op de hoeken of zijden, (van wdke de nieuwe Meefters niet gehandelt hebben) en inf- gelijks de Vleugelkens, welke baar proportioneeren naar haar Orders, Robufter, delicater en cu ^ijrf ,f^aken' ^wanr ^buifen ^tWl^^ffe! ^f° ^reg^uleren ^dic ^de verdeelingen van de Triglifi in de Dori- fche Order, _en uifgehjx de ModigUoni mdc Cormci van de andere Orders, als de lonifche* Komauucne en Conntifehe* F .De

-ocr page 55-



		42 Gront-r�gulen der JrcbiteBure '.-■". . De hoogte van de Impoften, alwaarfehaar beginningen hebben aan de voeten der Bogen, moe- ten genomen worden van de hoogten van hare Vleugelkens of Ledekens op de rechte en {linker- zijde, boven dewelke eene eenige Cornice is, of een Architrave beneden, en beide dek Impoften moeten eenige correfpondentie en vergelijkinge hebben met de Ornamenten der Bogen van de principale ingangs, of met de Poorten dewelke men binnen de Bogen pleegt te maken. De Archivolti welke rondom gaan, en infgelijks de fluit-werken in 't midden, behooren in haar hoogten proportipneerlijk uitgeholt te zijn uit de breedten van hare eigen lichten, welke dingen de bouw-me�fters niet heel wel in achtgenomen hebben, en daarom hebben hare inventien en werken heele kleine gratie gehadt* daarom fultgy in de volgende Capitrelenfommigefien, welke wy aangemerkt hebben,onder alle foorten van Boogen, van onfe vijf Ordferen, wy full�n ook niets achter-laten eenige andere dingen j Welke ons dunken noodig te zijn om het werk te voltrekken in al fijne deelen. En om datdikmalen de Bogen fonder Colommen plegen gemaakt te worden, welke van bui- ten aan hare Pilaftri geleent zijn, als wy dikmalen in de Kloofteren of Monafterien en andere wer- ken geordent hebben, en konnen hier hare breedten van de Boogen felver genomen worden, ge* lijk ais of het Colommen of Intercolomni van de vijf Orders waren, makende de Pilaftri felv� meeftentijt een deel van twee deelen van 't licht, of van twee en +, of van twee en een half, of van twee en I, en voor 't minft een deel van drien, en dat fal de minfte breedte van de Pilaftri weien* vermanende dat de breedten behooren gebruykt te worden in de fterkfte Orders,en naerder of en- ger in de delicaatfte Orders, 't welcke heel wel fal te pafte komen , alfmen meer Orders van Bogen maken fal op malkander, doch aangaande de breedten der lichten, en van de Impoften en Archi- volten,1b moet dit in acht genomen worden, 't gene wy datelijk fullen feggen. Maaralsde Archi of Bogen met de Colommen boven op de Pedeftalen moeten gemaakt wor- den,zijnde in 't midden aangeleent,dan moeten de Maf�ifa en Robufte Pilaftri van de Tofcanifche Order (welke de grootfte zijn fullen) 2Modulien \ breetzijn, maar die vande Corintifche Order juyftzModuli.endatfullendekleenftezijn , maar aangaande de Dorifche, Ionifche en Romain- fche Order, daar moetenfe naar haar eigen behoorlijke proportie zijn, noteerende dat aan de Arke, welke hare Colommen op de gront hebben, de Pilafteren wat kleynd�r behooren gemaakt te fijn, als wy datelijk feggen fullen. ^! De grootte van hetdicke der Pilaftren (namelijk aan de mure) behooren fonder differentie of verfcheidenheit in allen Archi of Boogen ge maakt te worden, juyft als de breedte van haar vleugel is, en � vande grootte van de aangeleendeZuylen, en het andere vierde deel moet dienen voorde rant vande Contra of tegen-pilaftro van binnen ,'t welk een §ieraat is, gelijk alfmen fiet in de Galle- ryen van de Procurateuren,en in de werken der deurluchtigfte Heeren Procurateuren, boven dien datfe met veel gratie het gewelft boven regeeren,en defe kant-werken van binnen en buyten van ons aldusbefchreven.fullen heeldi�nftig en fonder gebreken beVonden Worden. En alfmen om meerder fterkte en koftelijkheitvan't werk, 't zy publijk ofprivaat,hct kantwerk van de Pilaftri maken wil, met een Colomme van vooren, en een in de vlakte, en met een kantige Pilaftro, dan moet in de dikke Pilaftri van de Tofcanifche Order, en Dorifche van buiten tot een Methopa, en een Triglifi meer waflchen en toenemen,en in de andere Orders, Ionifche, Romain- fche en Corintifche moeten 3 Spatiof Modiglioni gemaakt worden midden aan de Colommen, tot het midden van de kantige Pilaftri toe,Wantin die geftalte begrijpenfede Abachi van haar Ca- piteelenheel wel, en infgelijks de verdeylingen van de Spatien van haar Modiglioni komen heel wel te pas, men moet hier ook wel merken, dat men de Pilaftri welke fodanige Bogen regeeren aan de muur groovermaken moet, lbo dat hare lichten d'een d'andere in'tgemoetkomen, en- juyft in 't midden van de Galleryen, welke veel breeder moeten zijn, anders fal het een faute zijn. �n om tot de particuliere dingen te komen, de Vleugelkens of Ledekens van de principale Pi- laftri der Colommen opde kanten, enjuftement aan 't licht van de Bogen behooren ordinaarlij- ken niet fmalder te zijn dan een halve Modulo, als wy den Corintifche Archi toe-ge-eigent heb- ben met Colommen op dePedeftalen, en niet breeder dan f van 't Modulo, welke wy de Tofcani- fche Archi gegeven hebben, gelijk wy in de Dorifche, Ionifche en Romainfche Orders de Vleu- gelkens tuflehen de�b twee proportien meer of min maken, en de felve correfpondentie moet ook gemaakt en geobferveert worden in de verdeelingen van de Spatien en Modiglioni van de Corni- cien, het is waar dat de Vleugelkens van de f�mpele Archi met de Colommen bovendeSottoof onder-bafen, fonder Pedeftalen worden wat naarder en kleinder in refpe�b van de diminutien of verminderinge van hare Colommen. So dat dan met def� onfe verdeelingen alle de Vleugelkens, welke fonder verfcheidenheit in 'C uiterfte vandehoek-werken in alle Orders komen, fpruiten uit de verdeelingen vande Modi- glien, en infgelijks ftaan heel wel boven de Impoften of de breedten der voeten van de Archivolti of Modoni, alwaarfe luftigaan te fien en cierlijke werken maken. De Impoften van de grootfte Archi of Bogen, namelijk welke hare Colommen met Sottobafi hebben, doch fonder Pedeftalen, moeten hoog gemaakt worden _T\| en een halve deel vande \ hoog*

-ocr page 56-



^J_t Van Vincent Scamo^i. a^ hoogte van't vlacke, tot haar hoogte toe, of^ en een halve, onder de IrnpofteCt welk al tot een komtjwelke gelijk de wei-geproportioneerde Gornici uy tkomen, welke voor fich alleen op de ge- feyde Vleugelkens gefetzijn,en als wy de deuren willen vier-kantr* maken, van fuiken Ornanlent na boven toe fullenfel hoogh worden, van haar beneden tot aaft'de Architraven toe, alsfch�ydin- ge,welcke 'teen ding van 't andere fch�idet. 't Is waar wy hebben de A rchi met de Pedeftalen onder aan de Golommen hare Impoften toe- - geeigent, alfo hoog te zijn als haar Friefen, en de Gornici infgelij ks met de Ornamen ten van hare deuren of poorten,en met de felfde proportien en correfpondenten van leed�n, want in defe manie- re makenfe een heel grooteover-een-kominge, als wy-in haar ontwerpingen betoonen lullen, in de volgende Capittelen, ook de lichten der Poorten hebben groote correfpondentie met de Facia- ten van buyten, aangefien datfe een weinig hooger worden dan t~₂,* of een weinig min,van degront tot aan de Architrave toe,enfodanige behoorenlete zijn in de vryef aciaten van buyt�nen binnen van 't gebouw^al 't welk wy geobferveert hebben in den Archi van onfe inventie,alfmen aan hareri eigen Capittelen zien kan. De Archivolti^weikede modonaturen zijn) welke rondom gaan en maken de groottenifl�n vart de Bogen, fullen voor't meed j van de breedte der lichten gemaakt worden,welkewy deTofcani- fche Archi toe-eygenen, en de anderefullen niet gemaakt worden min dan _Ti van de lichten, welke wy geven aande Corintifche Order, en dan voor de andere Ionifche, Dorifche en Romainfche ful- lenfe participier en, verdeelt worden tuflchen beide defe twee proportien grooter of kleinder als wy verhaalt hebben, Niemant behoort te denken dat het beter g�weeft ware,defe groottenifl�n vart deModoni te ne» men vande hoogte der Vleugelen of Pilaftrini, welke vande gront op gaan tot de Impoften van d� Archi,of van de hoogte van hare lichten, wantalfdanfullenfe te groot worden, ofte dat die moeten genomen worden tufTchen de hoogte van de Impoften, en feragli of flietingen, namelijk in 't mid- den der Flanken vande Archi; ofalsfommige gefeit hebben vande breedte der Vleugelenen dier- gelijken, want behalven datfe van een onfeker ding fullen genomen worden ■, fo fullenfe ook felvet onder malkander veel contrarieteiten hebben. . En daarom alfmenfe neemt van de breedten vart 't licht, dan zijnfe mirt variabie, en komen beter; te pas , behalven dat��ook metderedeoenovereen konlen , wantfe hebben eenefekcre COnformi- teit,en dienen op beide zijden voorde breedten van de Archi,gelijk als de Impoften dienen voorde hoogte van de Vleugelen,dies worden voor de Archivolto in 't meeft gegeven twee Fafcie met, ha- re Goletten,en andere Ledekens daaronder geftelt,tot dien einde datfe fommige correfpondentie foude hebben met de Architrave vande principale Orders, en fekere conformiteit behouden voor hare eigene Order, en gratie onder malkanderen onderhouden. De Serragli of Cunei(als de Grieken en Vitruyius haar noemt,) welke g�fet worden onder de hal- i.ib.6 «$ ve hoogte van de Archi, fullen hoog gemaakt worden voor 't minft f van hare Moduli van de Co- "' lommen, en fomtijtsvan I van't Modulo,en moeten voor'trneeft ni�t grooter wefen dan een heel Modulo, de kleinfte hebben wy gelet aan de Archi van de Tofcanifche Order, de andere daarna affigneeren wy voor de Orders, welke niet fo rotufl _en zijn, en fo veel dat wy'aan de cierlijkfte en fwakfte Orders, w_y ook de rubcijifte fluit-werken geven, en daarom zijnfe voor de Romainfche en Corintifehe Orders juifteen geheele Modulo hoog. De grootte van hare voeten,welke zich enden boven de lichten, Order tot Order behoort te znri als de grootte van de Archivolto van de felve Bogen, en verbreiden haar daar na'uit fo veel na bo- ven,alfTe twee linien getrokken de center van de Arcodoenkonnen, op d'een en d'andere zijde aan 't uiterfte van de breedte tot beneden de Architrave toe, en op de zijden moeten defe Seragll geformeert worden met harde Cartelle oft Tafelkens,oft met fnijt-werken verciertnaar datde Or- der en de qualiteit van't werk verdragen mach. En daarom kanmen in de Seragli oft fluit-werken van de Tofcanifche Order f ufleheri of boveri aan fetten, koppen van vier-voetig of wilde gedierten, en daar tuflchen versieringen onder aanleg ten hoofden van Ciclopen en Reufen met gekrulden hairen. Maar die van de Dorifche Order fal men met Leeuwen-hoofden of Hercules met zijn Leeu wen-huit op 't hooft,welk een teken was vart zijne overwinningen, daar na die van de Ionifche Order falmen vergieren met tam me gedierten * of grijnien van Palias, of Ama^on� met haar hooft-cieraat op de oude maniere,als wy tot defe twee Orders geordineert hebben in "de Archi van de procuratien en gebouwen van den doorluchtigft� Heercn Procurateuren op Sint ^^«-plaatfe, en eindelijk die van de Romainlche Order moeten verciert worden mft hoofden van SemUei of half-goden, infond�rlijk van Romulm, of andere ge- lijke helden, met haar hoofden versiert en koftelijke indrukkinge. �n eindelijk voor die van de Corintifche Order, defe moeten koftelijk gemaakt worden met hoofden van Dimd en andere Goddmnen en Nimphen, fchoon uitgewerkt, al 't welke wy hier verhaalt hebben, om hier aehtef daarom niet genootfaakt te zijn meertefpreken.

	F �
	F �	P�h
		P�h

-ocr page 57-



		44 Grant-regulen der jfrchiteSlure. TH C A P. XIV. Van de principale Poorten, dfoowel ftilftaande als heweeg�jken, infgel'jksyandeyen-* Jleren en Nycen, en yan de quditeit yan de heden der Orders, en hoe men de XModon&turen of Sacomen oft formen fal maken. U fullen wy komen te fpreken van de generale proportien van de principale Poorten en van hare Ornamenten rondom, en dan fullen wy tot de verdeelingen komen van hare beweeglijke deelen, fy zijn van hout of van Metaal, 't welke, als wy gef�it heb- ben, voor een heel fwaar werk gehouden wort, het welke wel moet geobferveert worden, want de Poorten geven alle werken alfoo wel heilig als wereltlijk veelbe- quaamigheic, majefteit, cierfel en fchoonheit, en daarom willen wy de felve befchrijven dat het licht genoeg zijn fal al het gene te verftaan wat Vitrumw hier van gefchreven heeft, en om fulx beter te verftaan, willen wy de proportien, welke hy van de bruggen na de voet-maat, over- leggen. tib,4ca.«. Men moet voor't eerfte weten, dat de Ouden als Vitmvius verhaalt, en men ook noch uit de overgebleven reliquien begrijpen kan, de felve vierkant plachten te maken in alle geflachten van gebouwen, welke Galeryen of woonplaatfen hadden, na vooren toe, en infonderlijk in de Tem- pels of Kerken, want fodanige hebben voor feker meer gratie, en't fchijnt dat de Foorten met Bogen niet bequaam voor de felve zijn, 't welk veel meer te verdragen is in de wereltlijke gebou- wen^ infonderlijk in de ingangen. Nu willen wy de hoogte van 'tpaviment of vloer nemen tot de Balken toe, welke eigentlijken moeten verftaan worden van de vlakten der Soffitti of Balken der Galleryen, aangefien dat ons gefichte tot die hoogte toe komt en niet hooger, welke Lacunari of over-balken in onfe Ordens, x.ib.4.ca.₃. 't zy Tofcanifch of Dorifch, komen recht over tegen de Methope van boven, de welke Vitmvius Lacunari noemt, en zijn indeFriefenaar buiten toe, �f onder aan de Ipati van de Modiglioni derGornicivande lonifche, Romainfche en Corintifche Orders, welke Ipati de Grieken Ophe genaamt hebben, gelijk als ook de leniken, welke tuflchen de Dantellien Methopen geweeft zijn, 't welk men wel verftaan moet, en de lichten van die hoogte moeten \ en een half zijn van het vlakke tot beneden de Lacunari of fpati toe, van welken hier onder gefprokenwort, of het % ('t welke even fo veel is) fo dat in dien de heele hoogte 2 8 voet waren, dan moefte 't licht 16 voet hoog komen, en dat in juiftdekleinfte hoogte der Poorten, daar van rz'mw^ gefproken heeft. So veel de lengten aangaat, onfe Poorten zijn fo geproportioneert, dat die van de Tofcanifche Order, alszijnde harder dan aldeandere, komt juift * hoog, en fo fullenfe 8 voeten breet worden: daar tia wafl�nf� naar bequamelijke portie of deelen in de andere Orders, als Dorifche, lonifche en Romainfche, fo dat de lichten van de Corintifche Poorten, als die geen welke de delicaatfte wef�n moeten, en ook Twakfl: zijn dan de andere, wafl�n , naar de grootte van hare bepalinge. Niemant moet fich ook verwonderen over de proportien en hoogte welke wyonf� Poorten ge- ven oft toe-eigenen, want hare diminutienof verminderinge van boven maken datf� ook veel fwakker fchijnen, behalven dat de Poort in de Rotunda binnen Roomen, 't welk een vermaart oudt gebouw is, een werk van CMarcta Kyigrippa,* en ook naarde Corintifche Order gemaakt, neemt in zijne hoogte, te meer dan$ van zijn breedte, fwijgende van vele andere -, 't is waar dat hec wat te hoog wort, aangaande de hoogte, ('t welk fommigenietin acht genomen hebben) want hare proportien wierden genomen van de hoogte van de Lacunari in de Arco of Bogen, de welke over 3 Intercolumniof tuffchen-Zuil-werken overgingen, in't midde van de Galeryen 5 maar de andere Lacunari op de rechte en op de flinker han t worden niet fo hoog. Aangaande de Ornamenten boven de poorten felve, als de Architrave, Friefe en Cornice moe- ten wy merken datfe in de Tofcaanfche Order J hebben moeten van de hoogte van de lichten ,: ge- lijk ook zijn de voornaarhfte Ornamenten van de Zuilen in 't voordeel of front van't Zuil-werk, enfovan Order tot Order toe, gaande fteets proportioneerlijk, in fulker voegen, dat in onfe Poorten van de Corintifche Order,de Ornamenten van haar fullen I heb ben van d� hoogte van ha- re lichten, over-een komende met de Ornamenten van hare principaleColommen na buiten, en f& kanmen feggen dat de Ornamenten van de Poorten van de Capelle Rotundo binnen Romenzijn. Daarna fullen, wy defe hoogten verdeelen niet in 12 gelijke deelen, gelijk vele doen, maar in 14. en wy geven fvandefelfdeaande Architrave, de FregiQ4,ende Cornice 6, gelijk wy ook inde c_ap.i7.2o. principale Ornamenten gedaan hebben,maar aangaande de verdeelinge van de leden van defe Or- )t^ze'^�9' namenten, daar fal meer diftinfibelijk van g�fproken worden in haar eigen Capittels van haar eigen Orders. ■' � - \* ■ ■ . De breedte van de Stupidi of Staken (j�lijkrnen tot Roomen feit naar de Latijnfche manier welkis Truncif)* of Erten, gelijkmen hierbinnen Venetien feit, hae wel oneigentlijk, want het komt van 't Latijnfche Ante of Pilaftrate, jtiaar'tgebruyk van Lombardyen, d'een opd'een,en d'ander op de andere zijde van de Poortenj moeten van vooren alfo breet zijn, als de hoogte van 't Limitare

-ocr page 58-

'Van Vincent Scamo^i. 4^

Limitareofdeurpoftis, ofvand'Architrave, maar by den^ngang of dikte van de muur, fullenfe
na proportie grof gemaakt worden, gelijk als of de Stijlen�jne Pilaftren waren,van defeof een an-
der Order, welke dienen om op te houden de Ornamenten boven delichten van de eigen Poorten*
welke proportien,om beter verftants wille,wy in getalen fullen brengen,op de wijfe van een Tafel

fTofcanifche. 12 6 �

Dorifche. Hoog. izlBreedt. �+Waflinge _f*_T Deelen der

1 ?

T2 �

Poorten<{ Ibnifche. Deelen. ijl Deelen. 6\ der Deelcn. i_% Ornamenten. *f | Namelijk I Dee*
[Romainfche. 14« 6| � �\ tl len.

[Corintifche. if 7'

Hier uit leeren wy, uit Vitruvius, fbmmige obf�rvatien welke merkens Waerdig zijn, voor eerft, tib.4.ca.«
dat de proportien en hoogten van depoorten moeten genomen worden van de hoogte van de ei-
gen Orders daar de gebouwen naar gemaakt zijn, en dat de lichten felve ftuxwijs opwaarts gaan,
voor't meeft� van de breedte van hare ftokken, en wy fullen in eenander plaatfe toonen dat de
oorfaken van fulke fnyingen naar boven toe met de reden heel wel over-een komen, en dat de lich- c_ap m.
ten felver wat meer dan ^wallen, en dan dat de verblijvende Ornamenten hovende Poorten haar i!b.r,^j
ftadigproportioneeren naarde hoogten der f�lver lichten, en nooit van de breedten, gelijk de*^5,huidendaagfcheBouw-meeftersfonder confideratie gedaan hebben.

En aangaande de Ornamenten van de Dorifche Poorten van Vitrttviw, komen (na onf�r mei-
ninge} % en van de Ionifche*, van de hoogten harer lichten,'t welke wel moetgemerkt worden tot
lof van dien Autheur en de Antiquiteit 5 en zijn daarom van de Moderne Schrijvers nooit ontdekt
geworden. DeStipitiof Pilaftrate, dat is te feggen, de ftokke, d'eeneopd'eene, end'anderop
d'andere zijde van de Dorifche Poorten moeten breet zijn ?2, van hare hoogte, en aan de Ionifche
Poorten -,?, en foo veel zijnfe vermindert naar boven toe, en dan moeten de Stokken felfs robufte
zijn �n de Dorifche, namelijk meteen eenige Fafcia of bant, in de Atheenfche met tween, en ind�
lonifche ten hoogften met drien, en hare AftragaliGimacie en Orli daar boven op.

DaarnadeLimitariof Architravi zijn f van de hoogte van de Ornamenten felfs, het Fregio eri
de Cornicehec dubbel, maar 'c Fregio, om dat het zijn CimacioaandeCornicelaat, welke daar
boven is, daarom komtf� een weinig kleinder, en de Cornice blijft watgrooter, by dewelke de
recht-uitgaande Gola of Keele met fijn opperfte Orlo noch bygevoegt wort, en fbo veel Agetti of
Sporto, falfe buiten de Zanche of Rifvolte hebben, want fbo leggen wy 't woort Crefidin� uit, het
welk foo Veel is te feggen als rant, en 'tLesbifche Cimacio was de Goletta of Vo volo, of 't ey eken
bruikelijkbyd�Lesbifche, gelijk als Jriftoteles vandeLesbifche regel fpreekt, en dit fal genoeg M�M.m
zijn van de robuftheit der Poorten. ^u ^tap'^l°*

En om dat wy niet fullen gedwongen worden een ding dikmaal te wederhalep, foo willen wy
nu in't generaal van de verdeelingen, of vierkantinge van de beweeglijke Poorten /preken, wel-
ke van 't Metaal plegen gemaakt te zijn, om niet alleen de Kerken maar dikmalen ook de prevatc
huifen te fluiten, gelijk camiltw hadde, als Flinius en PluUrchus verhalen, welke Poorten hy uit
Tofcane met anderen roof gebracht heeft, en daarom van Cornelius berifpt wiert; of van treflijk
hout, welke materie de Moderne werk-meefters heel achter-gelaten hebben, wy willen eerftelijk
vandie van de Tofcanifche Order fprekea, 't welk Vitruroiw achter-gelaten heeft, daar uit men
lichtelijk begrijpen fal kunnen, de andere dingen van defelve Autheur, welke altijt voor duifrer en
kreupelgehouden zijn.

Genomen (gelijk wyonlangsgefeithebben) dafde Poorten iitl verdeelt zijn, naar de hoogte **<is
in 12 deelen, en 6 deelen breet, alhoewel Fitruyms de Dorifche in f� deel verdeelt, met welke dee- f&wc

len wy al onfe verdeelinge maken willen, en laten haar gelijk wijs verdeelt van boven naar beneden i�',₄,

ca.j.

toe in twee deelen, d'een op d^?eene, en de ander op de andere zijde, en elk fal een vierkant in het
midde hebben, 't welk Vitrmius Timpano noemt il breet, op defe maniere worden de fijne maar
1* deel breedt voor elk, en dan op d'een en de andere zijde van def� vierkanten zijn haar requadri,
dat is te feggen, tegen-vierkante Impagigenoemt, (om datfe boven de Timpani beveiligt wier-
den, jdeelbreedt voor elk, met hare Goletten of Hallen, en Orli of Randen op de kanteneen
I deel: in 't midden van de welke een Fregio blijft, Replum genaamt, breet l

Daar na op de kanten van 't Pilafter - werk daar komt een Recinto boven Scapo genoemt*
breet l, 't welk met fbmmige leden wat uitpuilt na buiten, en dit vervult de drie andere heele dee-
len, daarom werkende naar de felfde manier fullenfe veroorfaken dat ook het andere deelvari
dePoortein 6 gelijke deelen van de breedte fal verdeelt worden, of met fi, na Vitrwvias, daar-
cn-boyen het beweeglijke deel 't welk verborgen leit binnen d� Battente of Limbello van de

'F 3 Pik-

.�

-ocr page 59-



		q.6 Gront-regukn der jtrchkeSlnre , Pilaftraten, of de welke hy noemt de breedten van de Scapi, of Fufti > of Schachten, welke ook van \| breedte zijn als de recinto of omkop. DeHengfelsoftPoli van onder en van boven de Fufti, welke Vitrwvm Cardinal Scapi noemt _tzijn elk een jdeel lang, en behooren heel ront van Metaal gemaakt te zijn, met hare Madri van onder Modeftale, op welk de Poorten fchoon ftaan en wenden haar beqaamlijk rondom, maar alfmen de poorten placht van Cipreff�n te maken, als de Pooorten aan de Tempel van Diana, van Ephefo, of van ander treffelijk hout,dan pleegtmenfe, als Plinius verhaalt, van Olmen-hout te ma- ken : gelijk tot onfer tijt die Poorten op Hengf�ls hangen, of aan Arpioenen met loot ingefmolten, Sp.4¹' binnendeftupidiof Battenti van de Pilafter-werken. De uit-deelinge van de hoogte van 't beweeglijke van de Poorten moet op fulke wijf� verdeelt worden als de Timpani of Quadri in de hoogte vier deelen lang _s en die van beneden 6 deelen, of een half deel meer, de drie requadraturen, namelijk in de hoogte, neederige, en middelfte met hare Go^ette, en Orliof Randen vereifchen in 'tgeheel een deelen \|, en hare Recinti, dat is te feggen, omloop nemen f, enf�o volmakenfe de 12 deelen, van welke wy aireede gefproken hebben. En defe wijf� van verdeelen komt met die van Vttwvim* over een, en komt nochtans veel lichter en gereder te zijn, aangefien dat't fijne altijt meer en meer verdeelt wort, defe poorten zijnbe- quamelijk verciert, en zijn heel gelijk de Oude van Sint CMaria van Rotunda, en van Sint x^AAr'uxn, op de drie Markten, en van de Heilige CoJ�motnVamiano, en van Sint ^gnes buiten de muren, c«p.i«.r,. en meer andere buiten Roomen, en naar die verdeelinge van defe Tofcanifche Poorten konnen a. »5. en ^_ee[* lichtelijk ook die van de andere Orders gereguleert worden, van de welken wy fomtijts aan hare Capittelen wat feggen fullen. Nu komt het heel bequamelijk dat wy hier wat van de Venfteren ipreken, welke gratieufelijk 't licht door de binnenfte deelen inbrengen door de ingangen, Salen en Woon-plaatfen, en moe- ten daarom heel groote correfpondentie hebben met haar eigen Orders, waarfe gefet zijn, foo datfe geproportioneert worden in alle hare deelen, foo datl� bequaam worden voor de qualiteit van de gebouwen, daar na moeten de hoogten van haar lichten genomen worden van de felfde principale Orders,en indien daar meer Orders van ColommeE. of Pilaftri zijn d'eene op d'andere, alfdanomdat die hooger worden, foo moeten ook de Venfteren van de eerfte Order ook hooger zijn dan die van de andere Orders, en die in 't midde van middel-achtige grootte, en de bovenfte de kleinfte, want in die maniere fullenf� over een komfte hebben met haar eigen Orders, maar fo dat alle, d'een en d'andere eene breedte hebben. De hoogten van de Venfteren fullen in 't minfte l zijn, en 2 van haar breedte, en deminfte ful- len een weinig meer dan ? toe-nemen, de hoogfte fullen gefet worden in de eerfte Orders, en de kleinfte in de bovenfte Order, (ik fpreke niet van de baftard Venfteren of middelfte, welke daar entuflehen moeten gefet worden} en dan konnen de hoogten van de middelfte tufl�hen beide de twee geproportioneerde gemaakt worden, infgelijksde Venfteren beneden de Colomnati aan de Galeryen komen heel wel, als haar opperfte licht over een komt mee de lichten der principale Poorten, en infonderlijk als die 'm de Arco of Boogen zijn. En infgelijks de hoogten van haar Ornamenten, namelij k de Architrave, Fregio, en Cornice, behooren naar defe regelen van de Poorten gemaakt te zijn, van welken wy een weinig hier voor . gefproken hebben, namelijk inde robufte Orders van ,,enaan de delicater Orders een vijfde, en fo infgelijks aan deandere drie Orders tuflehen defe nyeeproportien, daarvan hiernagefpro- kenfal worden, en aangaande de foorten van de Ornamenten daarvan fullen wy Ipreken in haar cap,₃4. eigen Capittels, en meer particulierlijk in 't lefte Capittel op een na. De Nicchi en riquadri welke gemaakt plegen te worden voor cieraat in de muren, rechtover tegen den Intercolumniof Archi, van de Logienen Galleryen, gelijk ook in de Faciaten van bui- ten, en binnen de Saletten, en andere plaatfen, konnen verfcheiden breedte hebben, naar dat de Intercolomni het vereiflehen, waarfe gefet moeten worden, maar van de robufte fullen of moeten hare hoogten * en � zijn, en de Nicchi, welke gerekent worden door de delicaatfte Orders, fullen in 't meefte I en \| hebben,hare uitholinge fal een half cirkel zijn,of halve breedte van 't Nicchio, en fy moeten even de felve diepte hebben indienfe vierkant zijn, en vermengt met den anderen uitdeelingen. Enomdathetklaaris, dat het beginfel van 'tNicchi fal ten minfte aan de pointe oft hoeken van de Venfteren komen, fo dat de beelden of andere gelijke dingen wel konnen geflen worden, welke binnen haar zijn, maarfy konnen ook fimpel en bloot gemaakt worden, of met eenig Pila- fter-werk met corniciamenten daar boven, naarde fatfoen van Tabernakels of andere diergelijke dingen, gelijk wy van Order tot Order toonen fullen, al verfcheiden. In defe plaatfe willen wy niet handelen van de Adornamenten van de Volti of welven, of van den Soft�tti, en van de ronde trappen, en anderen gelijke,onionfer propooft aangaande de Orders met haar eigen Ornamenten niet te verfcheuren^wy willen hetineenbequameroortdoen, daar c«p. J4. _wv in 't breede genoeg van defen en diergelijke aanhangende dinge� fbreken fullen, ( Aifrner�

-ocr page 60-



		JM Vincent Scamo^t. '<^f Alfraen tuflchen den Pilaftri of Colommen van de principale Orders in de Faciaten van c!e ge- bouwen of Logien, en Galleryen en elders, twee Ornamenten moeten gemaakt worden voor d� Poorten of Venfteren, enNicchi en andere diergelijke dingen, deCormcivan loodanige Orna- menten (om datfe billikals byloopers en kleinder zijn} behooren nietfoo koftelijke leden te heb- ben, als die van de principale Orders, eenfdeels dat de een met den anderen niet geconfondeerc worden, en om te bewijfen dat deeene van de andere dependeeren en afkomen. Daarom konnenfe om verfcheidenheirs wille gemaakt worden van een ander delicater Order; en indien fulke Corniciamenten heel over-loopen, dan moeten hare Agetti in een halve Cornici of Faflie verkeert worden, in fulker voegen dat de fportiof randen niet uitfteken voor het werk dat van de principale Pilaftri uitfteekt, 'tzyioflvan'tModuli, als wy geleit hebben, 'twelkhee� welte confidereeren is, en was heelgebruyklijk onder de Oude, alfmen f�et binnen en buiten de Galerye van de Rotonda binnen Roomen, en in de triumphal� Arken en elders. En aangefienwy dikmalen mentie gemaakt hebben van de leeden der deelen van de Order; en ook om dat in veler lieder werken en ontwerpinge is gefien geweeft, groote verfcheidenheit van velen formen, welke men niet recht verftaan heeft, die vele (als wy in een ander plaatfe geleit c_ap..- hebben} ondermalkanderengeconfundeerthebben, nemended'eenvoord'ander, en aangeiien dat ider een in (als Vitmyms* betuigt) iets in't gebouwen ge volgt hebben, daarom fulienwy met ^Lib,4'^ca,i?goede reden betoonen aan hare eigen plaatfe, den voorgank welke die voor malkander behooren te hebben, en dan de proportien van haar hoogten en de particuliere formen > welke alle dingen van importantie zijn. Aangeiien dat (onder defe reale beftandigeen vallen regel, het onmogelijk is te verftaan en loffelijk te maken de Modonaturen en Sacomen, om dat de correlpondentie of over-een-komfte, tuflchen d'een en d'ander leeden, foo groote aangenaamheit geeft aan hecooge, alseenfchoon� harmonie deooren pleegt te geven, welke van veler over-een-ftemmende inftrumenten pleegt te komen, en daarom komende tot de felfde, willen wy eerftelijk fpreken van de leeden van de Ba- fes, en dan van den Capiteelen, en fo voort van hant tot hant. De principale leden van de Bafen zijn van 3 lborten, de groote om fo t� fpreken (om dat die de anderen dragen moeten) en de Tafel, op welke volgt de onderfte Thorp, ende bovenfte, eri 'ckleinfte lidc met de Scotia, alleen of dobbelt, de Aftragali en Liftelli zijn met de andere van eene proportie, en geven veel deraats. De Capiteelen (namelijk de Tofcanifche en Dorifche, welke wy ingebracht hebben) hebbetl 3 foorten van de principale leden, de grootfte welkeallede andere belchermt, isde Abacomec zijn Cimacio boven,daarna het Vovolo of Eyken, en de kleinfte de verkeerde Goletta of Keele* welke boven de Collarino ftaat, welke is gelijk een Fregio of Friefe aan 't Capiteel, eindelijk moeten de Gradetti of Liftelli verfcheiden worden, d'eene van de andere, ende Aftragalettien diergelijke dingen om 't 5ieraat te vermeeren. Van dat wat wy gef�it hebben, kanmen leeren ook de deelen van 't lonifche Capiteel, en infgelijks van de Romainfche en Corintifche, welke in haar eigen plaatfen fullen befchreven worden. En om tot de ornamenten boven de Colommen te komen,de Architravi h�bben voor 'teerft ^cp.j-«� verfcheiden leden, onder welkende voornaamfte de Fafcie zijn, niet min dan van tween, ook niet meer dan van drien en verfcheiden groottenif��n,en de grootfte komt boven de andere om de- felve te bedekken, als ook hare Gole, Golette, Cavetti en Aftragalecti, om de f�lve van hant tot* hant te verderen. En om dat de Fregiof Friefen voor haar felve een deel van de Ornamenten zijn, welke ordinaarlijk heel weinig leden hebben, niet tegenftaand� fo verderen fich de felfd� fomtijts gelijk de Dorifche, met Triglifi, enMethope, bilinenwelckebacinen, dat is, Schotel- kens, en Oflen-hoofden gemeden worden, en inftrumenten der offerhanden, of om te betooneri waarom en uit wat gel�gentheit die zijn gemaakt, ook tropheen, gefchiedenifl� en diergelijke dingen, gelijk als de andere versiert worden m�t kranfen van bloemen, ftokken, mafcaraden, beeldekens en Gartellen, en diergelijke dingen, daar van wy hier fiiet (preken willen, maarfal in een andere bequame plaatfe gefchieden. c_ap.₅f; De Cornici na haar foorte konnen verfcheiden leeden hebben, maar onder alle fullen de priri- cipaalfte zijn de Modiglioni, want (gelijk als Vitmyim�egt,) fo imiteeren die de hoofden Van de Balken, welke 't gebouw regeeren, daar na de Ciocciolatoi of Geuten, welke gelijk als G�oteri ub.4.a,u aan de gebouwen zijn, daar na volgt de recht-uit-gaande Gole of Keele, en inlgelijks de Den- telli en Vbvoli en Cavetti of de verkeerden Golette meer na beneden, welke men op den Fregio ftelt,aangefien dat d'andere Goletti en Aftragalettidienen voor de Cimaci,en om de andere leden te vercieren, als de Liftelli of Lijften en Gradettiof trapkens om 't eenlit van 't andere te verfehei- den,en't opper Orloof rant tot dekfel. En aangaande de Pedeftalen, hare Bafamenten konnen verfeheyden foorten van leden heb» ben, achterlatende de Zocchi, 't welk robufte deelen ziijn, daaromfullen de grootfte d� verkeer- de Goletti zijn, daar na de Thprien Cavetti, of opperfte Goletten, tuflchen welcke hare Aftra- gali, Liftelli en gradetti zijn * welk cieraat en onderfeheidinge maken; De Gimacje hebben ook

-ocr page 61-



		48 Gront-regtilen de? jirchiteBure ook hare eigene leden, onder welke f oor de grootfte verdaan worden de opperde Tafelen, als daar zijnde Abachi welke de reftbefcl�ermen, welke voor'c meeft van hare Cimacia ingenomen en geoccupeert zijn, daarnade Vovoliof Eickens met bekken, om darf�de Arentbekkengelijk zijn, en door hare diepte werpenfe 't water naar buiten toe, daar pa de-Cavetti of onder fte Golette : de andere Golette of Aftragaletti,eri diergelijk zijn om de leden.te vergieren,gelijk als de Gradet- ti en Liftelli, de felfde van malkanderen verfcheiden, en eindelijk dat wy niet achterlatende prin- ) cipal'e leden van de Impofti der Archi, en de Nicchi, zijn gelijk alsTafelen roet hare bovenfte Ci- maci en Capiceelen, daar na de rechte en de laatfte Galazze zijn de Gavetti en onderde Gole, wanc de andere Goletti, Aftragaletti en andere dingen, worden voor byloopende dingen gehouden en voor Ornamenten, gelijkals de Gradetti en Liftelli zijn, om te verfcheiden d'een van d'ander: En defe generale inftru&ie fal voor dees rijt genoeg zijn, want wy willen in 't toekomende yan Or- der tot Order de Tafelen met de ontwerpingen fetten, welke de Sacome f�lfs me t hare proportien getekent prefenteeren fullen, en infgelijks met de getalen, uit welken men lichtelijk de plaatilnge of fettinge verftaan fal met de voorgaande forme, hoogteen proportien van deleden f�lfs. Maar dat wy de namen genoemt, en de voorgang van de leden betoont hebben, welke dienen tot gieraat voor de delen vande Ornamenten₅tot befluit van dit Capitrel willen wy fpreken,op wat wijf� men de Modonaturen van de delen fal maken, datfe bequaam en wel gepropprtioneert zijn, om dat de fchoonheit ofte de flechdgheit van haar hangt, of daar aan dependeert van al de Orna- menten van 't geheele gebouw -_t En aangaande de voornaamfte verdelingen van de delen der Co- lommen, Ornamenten en Pedeftalen, hoedanig die ook zijn, wy fullen geftadig'tModuloen fijne deelen gebruyken, met minuten, maar daar na inde preportioneeringe van haar ey gen le- den , fullen wy de verdcelinge in meergebruyken, of kleynder verdeelen de geheele hoogte van de principale deelen,'t zy Bafe,Capittello, of andere dingen, affigneerende van 'teen lidt tot 'tan- dere fijne hoogte, en infgelijks hare bequame Sporte of Randen, welke fy hebben moeten, en _r door defe maniere by ons gevonden fullen Wy veel beneficien verkrijgen, hoewel d'een grooter als de andere. ^g Het eerfte is, dat wy na ons behagen fommigeleeden konnen by-voegen, van daar nemen, en veranderen, om 'tpublijke of private werk koftelijker te maken, 'tandereisdefekereweten- fchapinalleformen, en date-lijkte zien wat correfpondentie de leden onder malkander hebben, en 't derde is de groote lichtigheiten weinige getalen die wy in defe rekeninge gebruyken mogen, Adeiph. wantgelijk als Terentius feit, facilitate nihilhomini ejfe Me�m. Nemende ftadig in alle verdeelingen Aa.j.sc.4. _van glj^g f_oorte ₃ '_c _Zy Cimacie � Bafamenti of Pedeftalen, Bafi of Capiteelen , der Colom- men , of Architravi, of Cornici ('t zy wat het wil) een van haar opper-leden en voornaamfte van al de andere , als voor exempels Thoro of recht-uit-gaande Gola , of Gimacio of diergelijke, met welke wy achterwaarts reguleeren als met de Modul�, en proportioneren alle de andere te zijn kleiner of grooter. Soodat bykans met een eenigeuitftrekkinge van de pafl�r (^gelijk alswyfomtijts plegen te ge- bruyken) wy 't geheel lichtelijk verdeelen konnen, 't welk hoog behoortge-eftimeert te worden, enmengeftadig inde gedachtenifl� moeten onderhouden, fulke proportien, ibnder eenig an- der merk of exempel voor fich te hebben, kan door defe onf� regel alle de andere Modonaturen van de andere werk-meefteren tot proportie brengen, 't welk fy met hare regulen en onderriehtin- ge niet konnen doen, en fullen infgelijks heel lichtelijk divideren of verdeelen de Modonaturen van de ontwerpinge, welke in verfcheyden grootten gemaakt worden, welke niet te min met de grootfte Modonaturen fullen over een komen, met andere beneficien daarvan wy fwijgen. Daarom moeten wy in alle principale formen van onf� vijf Orders, de hoogten en de Sporri of Portalen van alle hare leden ftellen, naar defen nieuwen regel, en op defe wijfefalmen heel klaar verftaan wat wy gefeydt hebben, en hoede eene fborte met de andere proportioneerlijk en wel fal over een komen, en daarom fullen wy geruft en verfekert zijn dat defe onfe regel in 't toekomende fal van elk voor goedt aangenomen en ge volgt worden, als zijnde d'alderfekerfte, en te meer, want tib,jxa.3. Yitruyim hadt defe wijfe gehouden,alshy het Capitello lonicobefchrijft, en wy gelooven voor f�- kerdat ditderealewegis, welkede Oude hebben gebruykt in de makinge van hare Modonatu- ren Theoricalijkj en niet door pradijk, daarom vermanen wy de liefhebbers van defe kunft, datfc haar bevlijtigen fullen die wel te verftaan, om de felfde in hare werken te gebruyken. Nu hebben wy, Godtzy gedankt, met veel reden, exempelen en authoriteytgetra&eert van al de Orders,en curieuflijk genoeg hare deelen onderfocht,daarom fal dit Capittel, gelijk als een fun- damenten reale voetftuk dienen, ja ook vooreen wel geformeert model, de welke voor ogen ftelt in 't generaal en particulier die dingen welke wy in de andere volgende Capittelen traceren moe-* - ten. i

-ocr page 62-

Van Vincent Scamo^j,

'i9

X V.

C A

Van de oorfpronk Van de Tofcamfche Volkeren ,■ en Van fommige haar gehouwen \

yan Rujiijkke "werken , en in Tv at gebouwen defe Order bequaam is \

. en van hare Modulaturen,

Angefien dat wy inde voorgaande Capittelsgen�egin⁵1 generaal van allede vijf Or-
ders der Architecture gefproken hebben, en ook van hare deelen: So willen wy ml
ook in 't particulier daar van fpreken, en willen elk onderfoeken en uitfpi�n, wieri
haar eerde inventeurs geweeft zijn, en in wat maniere of foorte van gebouwen', de
Oude de felfde gebruykt hebben, en wien daar ook van gefehre ven hebben,en waar
wy tot onf�r tijt merkelijke en wettige exempelen vinden kunnen, en daarom by de Tofcanifch�
Order aan te vangen,willen wy feggen,dat de Provintie of deel van Italien/t welk huyden-daaghs
Tofcana genaamt wort, voor oude tijden veel namen gehadt heeft, als Gimkolo, Comerd o�Gomera,
Sabena, en by wijlen ook van zijne eerfte Koningin, als Turrena, ofte Volturna , en eindelijk Httrurikj
't welck een hooftftadt beduit, en royale Provintie.

t'Anderen tijden hebben f�ch defe volkeren, als Dionyj�tts Halicarnaf&us meldet, ThirJIgenzzmi ^�ib

eafi

vande kleine Hoedekens, welke fy te dier tijtgebruikten,of als andere feggen van de Wooningen ^I_dicfe met Toorenen gemaakt hebben, hebben ook in 't gebruik gehadt haar met karren te omcin-
gelen gelijk de Schiti, daarom zijnfe achterwaarts Vei of Vejenti genaamt geworden, met't La^
tijnfch� w�ort Carri,z�dete atestrabo f�ggen,hebben defe Provintie Um bria genaamt,en Pelafgia; i& ]. M
ja ook ThirrenmavanThirrenio een foon van i^Atrio, en eindelijk meteen Romeinfch woort ifl� He_: la.₃,ca.fl
trufca genaamt geworden of HetrurU, en Tufciazls Plinius hebben wil, van hare maniere van offeren
�nprophetien.
En eindelijk.heeft het den naam van Tofcana behouden,om dat daar hart by te komen was, wdnt
def�lve Bergen waren voor dat onmogelijk over te gaan, 't welk naar die tijt Alpes genaamt wor-
den, van de wittenif�� van de Snee:MaarT^/m^ Maximus feit dat de Tofcani haren oorfpronk heb-
ben van de Cureren , en Lider, of feker gelijk als andere gefchreven habben , fy is fo genaamt ge- ^L[^b"^1,&�"
worden van een feker Tefcus genaamt, of Toflus, welker een foon van Hercules Liberus geweeft is, �f
Egyptius, welke tot die tijden d'eerfte dat Land naar zijn Vaders dood befat _s en ik bidde laat u d�*
fekorte befchrijvinge nietmifhagen voorde eere van Italieii'.

Defe volkeren hebben, alfmen uit de oude Hiftorieiabetek�nen kan, haren eerften oorfpronk
vande tijden No�aang�hadt, van dat gelukfalige x^Jureum Secu�m, gelijk degeleerden hernoe-
men, en hebben voor een eigen pofl�f��e dit groote landt hef�ten, en hovende 2000 jaar lang inge-
hadt,'t welk na de Sontvloet over de hondert jaar isongebouw ten onbewoont geftaan.

En naar vele lange en fware oorlogen, welk zy met den Romainen gehad, een ftouten manrie-
lijke natie, hebbenfevry willige Wettenen Ceremoni�n van de felvegenomen, en ook defelfde
kleedingen na-gevolgt, en haar onderrichten laten in hare iprake, en maniere, 't welk zy als eeri strabo.
gefchenk te vooren vin de Grieken haar aartz-vyanden hebben aangenomen, en (gelijk als wy in
andere plaatfen gefeit hebben)ook van andere natien,welke in die tijt wat goets en byfonders had- ub.₄. f_ac.
den, daarom zijn dieRomainen tot allen tijden nier alleen voor ipitfvinnig, maarook voor man- iitti.ca.r,
nelijk gehouden geworden, Godtvreefende en religieus (hoedanigh haar Religie ook geweeft is) ^^I7ifac-
fo datfe dikmalen de allerfwaarfle w onder-teken uitgeleit hebben₉als Dionyfius en Vakrius Maxirnm
verhalen,ook strabo en andere Autheuren meer.

Defe volkeren hebben niet fo.nder groot verfrant en fonderlijke kunft v�rfcheiden Kerken en
Altaren op^ebouwt ter eeren van Untts haren eerften Koning, welcke fy Vertumnus noemdenja ff ^Lib- i$-
hebben ook die vermaarden Tempel van/7<f?W<?.f gebouwt naar by de Thirrenifche Zee, ook die llks^f
^van L'ucwa, fo genaamt van de oude Grieken, Pelajgis of Are ad�n,a,\s Strabo mek,fy hebben ook twee
Tempels geconfecreerr aan deGoddinne Feroma, van welke deeene gelijk men fchrijft ri�erk�-
^jk groot en cierlij k geweeft is, gelijk ook de Tempel van luno Argha (als Piinim fchrijft) welke
lafin'vci picentinagehouwt heeft, en noch een andere ter eeren van de Goddinne Nortia, welke ook
ⁿⁱet min vermaart was, behalven defe was daar de Kerke van Vulturnus, 't welk een heilige plaatf�
was voor hare Waarfeggers, in de Boflchagie Cimicia genaamt, in de welke zy haar vergaderden
om met malkanderen te eten en offeranden te doen.ook raat te houden in faken vangewichte, a�i
iioch vele andere gebouwen van defe foorte, dewelke ik hier niet verhalen wijl

Evenwel fietmen noch huidendaaghs veel tekenen en reliquien 'm dat Landt van hare oude
gebouwen, ook veel vervallene fteden, welke de Romainen geflechc hebben,als daarWasT^«l-
niavsxi Tarcon gebouwt, welke een gefel van Thirrenus geweeft is, dichte by Viterbo ('t welk
j-rr^�betuight) enhetvaderlandt vandetwee Koningen larquinim geweeft is: envanvelean-M>.₅.&c
�erC} ja ook van dien welke defe volkeren gebouwt hebiiea""> vertrokken zijnde om beter en ge- ^s°'

: Q. fondee

-ocr page 63-



		5 ° Cront-regulen der jfrchiteSlure fonder plaatfen te foeken, om te bewoonen , als voor exempel, de merkelijke vervallen ru�nen � welke noch te fien zijn, alwaar de oude ftadt van Lunigeftaan heeft, niet wijt van de Haven, foogenaamt, afgelegen, van de oie Scribenten feer vermaart, en veele andere dingen meer welke wy hier voorby gaan. Men fiet ook noch in de felve plaatfe reliquien van Templen of Kerken, gelijk ook van ande- re treffelij ke gebouwen, als tot exempel by de ftadt Luca, waar noch een goet deel van een Tem- pel v&�i Hercules* ftaat, en een ander tereerenvan hare Godt Vetuloniia gebouwt : alwaarmen feit dat de oude ftadt Vetulonia een Zee-ftadt geftaan heeft, en men liet noch huiden-daags binnen Florence den Tempel tM&rtk noch in zijn geheel, welke huiden-daags genaamt wortdeDoop- fteen van Sint lohmnis den Dooper, haar befchermer en patroon, 't welk een onfeilbaar teken is dat voortijden een vermaarde ftadt aldaar geftaan heeft, defe forme van buitenis achtkantig, en is met witteen fwarte Marbel-lijften vergiert, maarvan binnen if�e met Colommen naar de Gorintifche Order verciert, ftaandeop Pedeftalen met Tabernakelen daar onder, en Ornamen- ten daar boven, welke rondom gaan, en van de befte Marbel gemaakt zijn _t en fijne forme is bo- ven ook vrygeconferveert, daarom kanmen uit de delicatenifle van't werk, en Order afnemen dit de fchoonfte Tempel binnen Italien te zijn gemaakt in voortijden, behalven dat, heeft defe Kerk ook drie poorten van Metaal al vol Hiftorien, van Lmreniim Gibertm gemaakt, welk werk voorfeker onderde huiden-daagfche werken't voornaamfte is, en het konft-baarfte, en treffe- lijkfte van werkmanfchap. Behalven defe Tempelen fietmen ook noch huiden-daags andere gebouwen, als namelijk twee Amphitheatra; de eene gelooft men dat eertijtsin Popolonia geweeft is,(huiden-daags Piombino genaamt/) een Zee-ftadt, gebouwt in de forme van een nette, en is met blauwe of rotzfteen ■ver- ciert, de andere van gelijken ftaat alwaar Vitulia geftaan heeft 5 't welk een oude ftadtin Tofca- nageweeftis. Maar onder alle oude ge bouwen van dat volk is dit het grootfte geweeft, want ift als Vxrro betuigt 300 Romainfche voeten breet geweeft, en wonderlijk hoog, en noch wonder- lijker van kunfte, als ook van koftelijkheit der materie, te boven gaande de Laberinthus van Por- fena haren Koning, die hy tot fijn begraafnis gemaakthadde onder aan de ftadt Chinfi, welk ge- bouw, alhoewel het van feer groote en vierkante fteenen gemaakt was, nochtans ten tijde van tib. n. flinim de groote Was het heel geruineert, alhoewel de huiden-daagfche werklieden feggen dat- «p.>3. men noch fommigeVeftigy of tekenen daar van fier. De Tofcanen plegen in hare gebouwen, hoewel flecht, een fekere graviteit, en om de robuft- heit hebben de andere nati�n deib manieren van 't gebouw, de Tofcanifche genoemt (gelijk^V- �i'.4.c^a_ap: trwrius feit) en plegen vier foorten van vierkantige Tempelen te maken, en twee ronde, gelijk wy tib!₄ ca.7. ^m ^zy ^ne plaatfe befchreven hebben, 't welk de Grieken en anderen eenfdeels nagevolgt hebbenen andere volken, en daarom willen wy in defe plaatfe niet meer daar van fpreken, en van dit Order heeft-Vitruyim oock gefehreven, namelijk van de proportien van de Colommen , van hare Bafen en Capiteelen. De Romainen ("gelijk als wy fchoon gef�it hebben 3 plegen van over al te nemen wat fchoon was en haar behaagden, endaar mede hebbenfe, navolgendede Tofcaanlche op die wijfe, veel fchoone gebouwen gebouwt, alfb wel geeftelijk, als wereltlijk, daarvan men noch huiden-daags binnenRomen fiet, en elders noch veel reliquien vint, als voor exempel het Amphitheatre bin- nen Verone, de bruggevan Sint Maria Egyptia, daar na Sifia genaam tj en noch een andere de vier hoofden genaamt; properlijk ...... alle beide over de Teverein Roomen, onder dewelke by avonture ook wel magh gerekent worden, die van A driaan by 't Cafteel van Sint Angelo, welke gebouwen veel robufte deelen in haar hebben, en fterk, van de Tofcaanfche Order, welke met ruftige werken te midden gebonden zijn. Maar tuflchen alle byfondere werken van defe Order kanmen feggen, dat binnen Romen twee zijn, de allervermaartfte van die foorte, en dat zijn de twee Colommen, namelijk de Trajanilche welke in't midden van zijne markt ftont, als de Hiftorien fpreken, en hare Medalien betoonen het noch, en de Antonim tereerenvan de Keifer Antoninm Pius opgerecht; de welke alhoewelfe op haar heel fchoone Pedeftalen ftaan, vol Hiftorien van boven tot beneden toe, en gemaakt als wijn-ranken daarin met kluchtige en wonder fchoone fnijt-werken, en treflijke fijne en reine Marbel is,en met fo groten vlijt tot malkander gefet, nochtans zijn hare proportien en formen Van Modonaturen, Bafen en Capitelli gemaakt naar de Tofcanifche Order. Hetfaldebeminners van de Antiquiteiten niet wonder dunken dat wy huiden-daags weinig exempelen hebben van defe en andere Orders,want de verwoeftinge van deBarbarifche volken, tij t de welke alle dingen verwoeft,en fo veel andere accidenten van vyer, eindelijk hebben alles gedeftrueert,en hier behoortmen meer in confideratie te nemen.dat 'et een Antiquiteit is.welke meer en forgvuidiger behoort behoed te Worden, want indien wyfovafte regels daar van nemen als wy inder daat doen, fo is het bekent dat hare geheele verliefinge het verderf der fchoone Ar- chitecture metfich brengen fal. Aangefien dat de Tofcanifche Order, (welke wy betoont hebben} in al fijn deelen heel hardt . is

-ocr page 64-



		>an Vincent Scamo^i. 51 is en bloot, daarom fchijntdat men met redenen deruftijke banden daar gebruiken kan , of hoek- werken die niet delicaat en behoeven te wefen als in andere Orders, en infonderheit in de makin- ge van bruggen, of ge vankenifl�, en andere gebouwen, welke aft moeten zijn , of die van de wa- teren en getijden konnen befchadigt worden. Men kan feggen, dat de Egyptenaars het ruftijke werk gevonden hebben, want de Piramides welke machtige gebouwen zijn, en vermaart door de geheele werelt, (als wy elders verhaalt heb- ben) zijn op foodaniger wijle binnen Roomen, als daar is het Mole of begraafFenis van de Kaifer ■»>?� ^cai>» i^idrum,* hoewelmenhuidendaagsnietdandeblooteSteenenfiet, alsook de aangefichten van ��* binnen en buiten van de warme baden, en veel andere die alle zijn van defe Order ge weeft, gelijk ook de muren rondom den hof of gaarden, en het buitenft vande flinker flanke vande Bafilica of Tempiovan Pamano, en die van Anton'mus en FnufiinA^ en andere vele, ook de groote Poor- ten, en die van Sint Lourentz,, alle beide aan de muren, en 't meeftendeel van de bruggen, daar van wygefproken hebben. Buiten Romen, waar men feit dat het Oft�n-hooft is, daar is de fchoone begraafFenis van Cecitia. tMetella, dedochtervan C.Ortenfius, en de Vrouwe vanCraffusy tont van forme, op een vierkanti- ge robuftheit, en vanTrevertinifche Steenen. Tot Tivoli enin de Adrianifche ftadt, en rondom Romen, en ook in Campaniafietmen veel ruftijke werken, gelijk ook de Porto van Terracina, en het Bafament van de groote Kerk, en infgelijks te Pozolo, en te Baye, en binnen de oude Cu- ma, in'tlantDilavoro liet men veel tekenen van treffelijke gebouwen heelgroot, alle van Ru- ftijke werken. Infgelijks buiten de poort van Rimini, op diezijde daarliet men de vermaarde Brugge vande vijf Archi, welke Augtiftus over de rivier Ru bicon heeft maken laten, alvanruftijkLegamenten of Banden welaan malkander geveftigt, met verf�heide Tabernacoli middenin den Pilaftroni, en infgelijks binnen Vicenza zijn twee heele oude Bruggen,een over de riviere Bacchilione.d'andere over de Rerone, de welke de Latijnen met de autoriteit van Eliaws genaamt hebben Eretenus, en dek werken zijn van Polijfte vierkantige fteenen fehoon van forme, noch twee andere binnen Pola by Hiftria gelegen, aan 'tuitterfte van Italien,daar is eenTheatremet een Amphitheatre.met noch ^Eliano₄andere overblijffels van gebouwen, en eindelijk te Verone het buitenfte van 't Amphitheatro, en andere Triumph-boogen binnen de loop-plaatfe, en Bruggen zijn veel van defe manier van werk. DeTofcani onder alle nieuwe Mcefteren behouden die f�orte van gebouwen noch huiden- daags geftadig. Soo datl� de Faciaten van de publijke Paleifen heel maken, en de private huifen, alle van boven naar beneden toe (gelijk als fy feggen) a Bozze, door de bequaamhek van hare ftee- nen, welke graau w vari coleur zijn, van welke men kan, naar die manier van werk, de ftokken of vierkanten van de Pedeftalen en Schachten van de Colommen maken, of van de Pilaftri al van een iluk van boven tot beneden toe, en infgelijks de vleugel en Cunei van de Archi � en fomtijts ver- gieren fy d�Friefen ,en vlakten van de frontefpitien, of van een Boza alleen van fte�n, of verdeelt in vierkanten en Bozze, en gratieufelijk tot malkander beveftigt, fo dat devoeginge aan malkan- der en hoeken der fteenen van boven, aan die van onder niet en ftooten, gelijk wy in andere plaat- Libg.ca.. fenm de manieren van de muren betoonen fullen. Daarom moetende kleinfte fteenen van* volmaakte vierkanten zijn, enmoeren 't werk van bin- nen wel aan malkander binden, en daar-en-tuflchen fullen andere tweemaal langer gefet zijn, en noch 2�, daarna de Order het vereifchr, endeverdeelingeyan't werk$enmeeftendeelsinde wer- ken, welke uit het water rijfen, welke hier binnen Venetien fondamenten genaamt worden, gelijk wy gemaakt hebben in de wooningen vande plaatf�n van S'.Procureeren over de riviere van Sint Granari, en vanZecca, en hier uit kan men verfcheiden dingen maken en verfieren₃indien de ban- den fehoon en gratieus gemaakt worden. , Nu willen wy komen om te verklaren de particuliere Module van de Colommen, hare Orna- menten en Pedeftalen met de verdeelingen van haar deelen, en fullen ook defigneeren of ont* werpen deformenvande Colomnati, alfoowel fimpel als met haar Pedeftalen daar onder, en inf- gelijksde Bogen van de eeneen andere foorte, metde Poorten en Venfteren, en andere deelen �welke de eeneen de andere eigen zijn, en eindelijk fullen wy de Modonature of de Sacome van alle de deelen verklaren, alfoowel van buiten als van binnen, met al hare leden van de vermaarfte oude gebouwen genomen, welk 't meefte aanfiens waart zijn, en tot onfer wetenfehap gekomen zijn, en gemerkt met cijfer-letter en getalen van hare deelen, als zijnde een Theoricalifche weg ₃enfomtijts metde deelen en minuten, zijnde de cijfers en letters als de ziele en af-tekeninge het lichaam van alle deelen. Men moet ook merken, dat wy in ditons werk de �ntwerpinge gefet hebben in haar eigen forme en afpeden, fonder eenig ding inde profpe�tive te trekken, niet door onwetenheit �f onfe moeiten te verminderen, maar dat de proportien en getekende Moduli realijk met mal- kander over een komen fouden_:fo wel in de buyten als in de binnen-deelen, en om dat de lief-heb- bers van defekunfte haar niet fbude binden aan de �ntwerpinge, gelijk als vele doen, maar datfe haar verftant daar in foudenoeffenen, enwy vermanenfe datfe de redenen wel onderfoekenj en si / G 2 al

-ocr page 65-



e 2 Cront- reguten der jfrchiteilure alle dingen wel leeren, op datfe die in hare reale werken gebruiken mogen, en tot dien einde heb-' ben wy fe met fhyingen en deeltjens gemaakt, welke achtergelaten konnen worden, indienfe voor gemeine en ordinaarlijke werkenlenen fullen. En om dat de Tofcanifche Order de alderoutfte is, daarom behoort hy ook dealderfterkfte te zijn, (gelijk wy in een ander plaatf� gefeit hebben} en om de oude Antiquiteit te onderhouden, maar meeft om dat hy dragen en ophouden moet of alle in 't geheel, of't meeftedeel van de andere cap.io. Orders: vitruyita heeft van de Colommen, Bafen en Capiteel�n gefchreven, tracleerende van de ¹'⁴^ca'⁷'TofcanifcheTempelen. Van dit Order konnen al de gebouwen gemaakt worden, welke robuft envaftzijn moeten, tot dien einde datfedequa.de tijden konnen wederftaan, en andere ongeval- len des tij ts, als daar zijn de Poorten, de Dijken, de Bruggen, en veel andere, daar van wy in een iib.s. cap. _anc}_er plaatfe getra�teert hebben, en fullen noch meer fpreken, wanneer wy van de fondamenten fullen handelen, en kan infgelijks een huis op 't lant alfo gemaakt worden, gelijk wy in veel plaat- fen geordineert hebben, en men in onfe ontwerpin gen of afbeeldingen fien kan, en om defe din- gen beter te verdaan, willen wy tot de particuliere Modulationen komen. cap.io. DeTofcaanfcheColommen.gelijkwygefeithebben.metBafenenGapiteeknbehooren 7! Mo- duli hoog te zijn, en die van S fullen evenwel niet onaangenaam zijn, de Bafe faH Modulo hoog zijn, en 't Capitello even foo veel, de Fuftoof Schacht van de Colommen fal 6; Modulo hebben, of 7 met de Cimbia van onder en van boven daar in begrepen, met zijn Tondino. Defe Colom- Gp.j°. men verminderen in hare hoogte; van de grootte van onderen, en in't einde van dit boek fullen wy verfcheiden ontwerpingen of afbeeldingen hebben, waarby wy de diminutionen met reden fullen konnen doen. \' � De Bafi fullen ordinaarlijken gemaakt worden met de plinten of vierkantige Tafelen, infonder- heit in groote wijde plaatfen, ook als de Colommen opPedeftalen ftaan, want alsdan hebbenfe meer gratie, \ is waar, in de nauwe of enge plaatfen, en welke veel gebruikt worden, datfe ook Tonder Pedeft�i zijn, en fonderlijk in de gebouwen op 't lant, enalwaarmen met velerhande ge- reetfehappen en boertuig moet omgaan, die het werk konnen befchadigen, want als dan is het niet onbetamelijk dat men heele robufte van ronder forme maakt, want foo behoudenfe ook noch meerder fterkte, alfoo wel voor defe als voor de andere Bafen, capjie. ]-j_et Ornament boven de Tofcanifche Colommen moet \ van haar hoogte hebben, gelijk wy gefeit hebben na 't uitwijfeh van verfcheiden gevonden fragmenten, of verbroken ftukken, en als men 't Fregio \| min maakt dan de Archirrave, dan fal 't geheele Ornamentlhebben van de hoogte van de Colommen, gelijk in de Romainfche, �onifche en Corintifche Order, en fal dan \ \ Modulo hoog-zijn, en foo men een maakt van vier deelen, dan komt het een Modulo en», of juyft cwee Moduli. Defe hoogte verdeelt fich in 17 deelen en\|, daar van 5 de Architraven toekomen, en <$ide Fre- gio, en dan blijvender noch juyft 6 voor de Cornice overig, foo dat de Architrave � Modulo hoog is en \ twaalfde deel, het Fregio� van 't Modulo en een weinig meer mee fijne Lifta* ende Cornice wat minder als i van 't Modulo: Wanneer de Colommen moeten Pedeftalen onder hebben, omde- felve meteenige gratie te verhoogen, gelijk de twee Colommen van Trajanus en Antonimts binnen Romen hebben, foo moetenfe zijn* der hoogte van de heeleColomna, 'twelk tot twee Moduli komen fal, mint van't Modulo. Defe hoogte moet verdeelt zijn in 5 gelijke deelen, van de welke de opperfle de Cimacia toe- ge-eigent worden, met zij neleden, en twee en volgende f, detronkofvierkantvan'tPedeftaal, eneendeel,en i blijft beneden voor de Z�cco, robuft en effen, dewelke foo fimpelijk op 'tvlak- kegeftelt wort, zijne hoogte is � Modulo juyft, en deCimaciaeen ivan't Modulo, de welkeal met malkander de boven-gefeide hoogte maken. Van de Bafen en Capitello van de Tofcanifche Colommen, ook van de Architrave, Fregio en Cornice, en infgelijks van de Bafamento en Ci- macia van de Pedeftilo, en van al de andere deelen en leden fal hier achter gelproke n worden, en willen in 't einde van dit Capittel hare Modonaturen toonen. C A p. X V I. Van de Colomnati enjimpele ArcU , Van de Tofcanifche Order , en van de Colom- nati en Archi met Pedefialen aan de Colommen , en yan de foor* ten yan binnen-. 'M dat defe Order kan met Colomnati en fimpele Archi gemaakt worden, en met Pe- deftalen beneden aan de Colommen.daarom willen wy de v�rdeilinge van elk een in't byf�nder maken, de Colomnati waar de Colommen.op 't vlakke gefet zijn dienen tot

	Xib, 4.03.7.		Logien, en diergelijke gebouwen, daar van men fommige exempels in de oude gebou-
	Xib, 4.03.7.
		wen vindt.en Vitrmim heeft van de Colomnati van de Porticiof Galleryen, Van 4 foor- ten van Tempelen gefchreven,en in andere plaatfen,alwaax hy fpreekt van de Intercolumni Areo- ftili,

-ocr page 66-



		yan Vincent Scamo^j, ^\| ftili, (gelijk wy van de Tempelen verhaalthebben,) daarom indien hy van 4Colommen zijn moet; dan moet de geheele lengte gedeelt zijn (van'teenuiterfttot'ta^ertoe) in i1 deelen en f: daar- om indien de Sporti van de Bafen van de Pilaftri van buiten eerft geftelt worden,fo fal een deel van defen voor een Modulidienen, en de grootte of dikte van de Colomna, lettende (gelijk wy elders gefeit hebben} dat altijtPilaftren op de kanten moeten gefet worden. Vier Modulen behooren aan de twee Colommen en twee Pilaftren, de kleinfte Intercolomnimachmen 2 Moduli en} voor elk geven, en dan falderjuyft 3 Modulen voor die in't midden overig blijven, en fozijn de deelen uitgedeelt, komende de middelfte Intercolomnio een weinig meer dan � op de rechte en flinker zijde, en konnen aldus de Architrave van fteenzijn gelijk wy elders gefeit hebben; ca_P.i#, En om dat het te paf�� komen kan, dat men deLogie, dat is, woon^-plaatfen en Galleryen, of an- dere lange plaatfe,maken fal van 6 of 8 Colommen, daar na moet het getal van de �ntercolomni,en van de Colommen op de rechter en flinker zijde aangevoeght worden met de felfde Moduli, enfo lal het wel ftaan, de een fal van 18 Moduli zijnen}, en in de andere juyft 2 � Moduli, en de tuflehen- Intercolomm moet grooter zijn dan de andere.en indien wy Modiglioni in de Cornice maken wil- len, fb komen 6 Spatij in de grootfte Intereolomni.en ^ in de kleinfte. De Colommen konnen van der aarden verhoogt worden met een effen Sottobafe van 1 Modul�j en dan falmen by trappen opgaan,om 't werk te Majefteufer te maken, b�halven dat deColommen fo beter geilen worden, en worden fb van de wateren en andere accidenten bevrijt, fo konnen dan ook geene viervoetige dieren lbo ftreng inlopen, en aangaande de hooghten van deColommen en van hare Ornamenten, daar van hebben wy een weinigh te vooren gafproken, van defrontefpiei en Acroteri willen wy in een ander plaatfe fpreken. ^CaP- ^Ie« Tegen over het middelfte intercolomnio van defeColomna,moet de principale poorte gemaakt worden.om beter binnen- waarts toe te gaan, daarvan^/nwWof geen ahderevande nieuwe werk- meefteren gantfeh niet van gefproken hebben. Daarom willen wy fo veel als de fake vereifcht daar van fpreken, maar men moet merken dat wy in alle onfe Poorten een ander regel gebruikt hebben �' dan Vitrurvim, en welke met de oude beterover een komt, als ook de verdeelinge van de Ornamen- ten der Poorten en de hooghten Van de Colommen,om veel incovenienten te vermijden,gelijk wy gefeir.en men in de praftijke van defe dingen bevinden fal. eap.i<«- Daarom de hoogte, welke is van 't paviment tot beneden de Lacunari toe, 't welk hier verftaan. wort van debeginninge van de principale Cornice, ofheTIiooglte van de requardi, welke in de Fregiozijn, (wantdaar fal hetLivelloof loot-rechtvande binnenfte Soffittizyn) falmen in /ge- lijke deelen verdeden, en deeerfte vier van de vloernaar boven toe falzijnvoor de hoogte van 't licht van de Poorte, en verdeelt fich dan in 12 deelen, en van 6 deelen fal de breedte zijn van dedrumpel, oft breedte van beneden en boven, en fbo fal de poorte juyft tot \ komen, en over een met dexobuftheit vande Tofcanifcbe Order, en defe deelen fullen ook noch dienen, voor de verdeelinge van't beweeglijke deel der Poorte. Het Ornamenten boven'fal' rfzijn, 't welke het vierde-deel van 't licht is, (gelijk Vitrwv�us in de Dorifche Poorten gedaan heeft) een deel komt hier af de bovenfte Limitara toe, in ftede van een Lib.₄.ca.₄Architrave, (en fb veel fal ook de front van de Srupidi of Stijlen op d'eene.en de andere zijde zijn) deFregio fal $- hebben, en de Cornice een deel en >. De Ornamenten van defe* Poorten behooren heel robuft en effen te zijn, foo dat de principale Corniciamen ten van buiten daarmede over een komen, en alfmen een frontefpicio aan defe Poorten maken wil, dan fal d� Cornice naar't Loot, fonderde rechte Gola en 't Orlowefen, welkedaarnade Cornice van de Frontefpicio fal toebeh�oren, want anders fal het een geheele groote misflag zijn, gelijk fbmmige gemaakt heb- ben. "e""³ , ,. " ^Ca?-^I4; Van de beweeglijke Poorten hebben wy in andere plaatfen gefproken in dit Order, en ook in 't lonifche en Dorifche worden de Poorten niet verkleint, maar aangaande de Romainfcheen Co- rintifche Orders daar van fullen wy fpreken, hoefe eigentlijk moeten gemaakt worden \ het bewe- gelijke deel der Poorte fal van twee deelen gemaakt worden, meteen recint van boven tot bene- den omringt. Somen tegen de kleinfte Iritercolonini over Nicchi maken wil tot cieraatofom beeldendaar in te ftellen, b�halven datfe ook voor Venfters dienen konnen» (maaralfdanfalde forme vierkantig zijn) hare hoogte fal l�ot-recht met 't licht van de Poorte over een komen, en daar en boven fal der een 1 Cornice langs heen over gaan, te midden van die van 't Ornament. De Nicchi falmen op een Cinta ftellen,als een Cimacia van ��n Pediftilb, \ van de Colommen hoog,en foo fal 1 komen voorde g�ne welke boven gefet zijn, ftjn Bafamcrit fal gebonden Worden met de Bafe van de Golommen, en fulke bindingen en diergelijk� vermeeren veel de gratie en lieflijkheic Van 't werk, en fbo veel aangaande de Simple Colomnari van defe Order. Hier Volgt de dftekenwge v&nde tofcanifche Zuyl-^erk�n^dMrin de Moduli ym de breedten enhoogte gete- ■hent ?yn, met de portien ofdeelkens-in al haar'deelen. ■ ■' "' " . ': De verdeelinge van de Bogen kan fodanig zijn, dat van d'een middel t�td'anderaan de Colom- men, welke aan de principale Pilaftri gelent zijn, 6 Moduli zijn, daar van 9 Spatij met haar Modi- glxons komen, de Golommen behooren eeriModulo dik te zijn j enieen weinig meer dan de helft G 3 voor

-ocr page 67-

-ocr page 68-



		^4 Gront-regukn der ArchiteSlure vooruit fteken, en die avantagie blijft voor't Soffitto van de Architraye overig, dewelke tu� fchen de Colommen heen loopt^ 't geheele principale Pilaftro tuflchen de twee Bogen, te weten, de twee vleugelkens en de Colomna in 't midden, moeten inde front van twee Modulen zijn, en een weinig meerder i van't Modulo, welk komt ? meer van een Moduli dan 't halve licht van de Boogen. De vleugelkens of leden van defe en d'andere zijde van de Flanken der Colommen behooren in't front een weinig min te zijn dan ^ van'tModulo, en worden van boven noit vermindert in defe foorte van Archi, en moeten tot d'Impoften toe al van een ftukzijn, infonderheit in de vol- maakte werken, want fy geven foomeerfchopnheit aan't werk, en aan 't licht van de. Boogen moetenfe gelijk als een Aletta of Vleugelken zijn l van de dikte of grootte der Colommen, �n dek proportie, om reden der dikte van de muur, moeten gemein zijn aan alle Pilaftri, fy zijn fim- pel of met Pedeftalen daaronder, en 't andere vierendeel blijft overig voor de Sporte van de Con- tra-pilaftro van binnen, als ook voor Ornamenten 't bovenfte gewelf te regeeren. Het vlakke van defe Boogen moet fich een weinig van de aarde op-heifen, en daar moeten de ondereBafen zijn, op welke mende Col�mmen met haar Ornamentenftelt, en d'eeneen d'an- dere moeten van maten en proportien zijn daar van wy in de beginninge gcfproken hebben, let- tende datmen al't Ornament boven de twee Colommen rijfalerende en uitfpringende maakt, van caj,u. 'c Frontefpitio en andere diergelijke deelen hebben wy genoeg gefproken. Volgende defe verdeelingen moet het licht van de Boogen 3 Moduli breet zijn, en ontrent r van'tModulo, in fulker voegen dat de Boogen ontrent «I van 't Modulo min? zijn, van'tlicht naar boven toe tot onder de Architrave blijven overig ! van 't Modulo voor't fluit-werk of de Cuneo van de Bogen,welke al met malkander juyft 8 Moduli maken, de Impoften van defe Archi hovende Vleugelkens mo�t hoog zijn ontrent _T\| en± van de gront tot hare hoogten toe, enfoo falie tot een principale Cornice geproportioneert worden, welk alleen boven de Colomna kan ge- fetWorden. De Archivoko of gro�ttenis, welke om de Arco rings om gaat, moet g zijn van zijne breedte» enfoo veel fal ook de Cuneo oft Seraglioin de front zijn, in de deelen naar by 't licht, welk fich naar boven toe verbreet, met lini�n uit het centre van de Arco getrokken. De Arco moeten � cir- kel maken en wat meerdan i van't Modulo, voor fijn ad vantagie, welke de Sporte van de Im- poftavan'tgef�cht weg neemt, 't-welke in- alle foorten van Archi wel moetgeobf�rveertenge- merktworden. Alfmen de principale Poorten tegen over de middelfte Ark maken fal, om datf� vierkantig is, moetfefohoogzijn,datzijneCornicelqot-rechtmetdeImpoftevande Arcokomt, en vandaar naar beneden het Fregio �n de Architrave tot e, ieraat, en de hoogte van het licht lal f zijn,van de gront tot onder de Architrave toe, en moet correfpondentie hebben met de hoogte van de Co- lommen van buiten, doch wywiUenf�ront maken omfe van de andere te verfcheiden , en wat naarderof enger als de Arco, om hare Modone te maken; welke daar ront om gaat, dievande Impofta naar beneden toe kan opgedaan worden, want defe hoogte fal genoeg zijn.de fpatie daar Van naar boven toe om licht in te nemen, kan aan de Golofie of riquadrato van de banden zijn, gelijk ook de requadro van de twee beweeglijke deelen van de felve poort. Op zijne rechte en flinker zijde moeten Nicchi gemaakt worden, welke ook voor Venfiers die- nen konnen, maar fy moeten boven vierkantig zijnj hare bovenfte moet een weinig onder de Im- pofta ftaan, en onder aan moetmen een Fafcia fetten, indien het Pedeftaal een vierde deel van de opftaande Colomna hoog is: al dat kan in de ontwerpinge gefien worden. T^uyolgt de ontieerpngeyan de fimfele Archi _y yan de Tofcanifche Order, met al hare deelen, getekentmet Modulo en portien of deelkens. Behalven de fimpele Colomnati kanrrienfe ook maken met Pedeftili beneden aan de Colom- iib.4.ca.₇. men, welke dingen de Ouden geobferveert hebben, als wy toonenfullen, enVitruyws heeft daar van getra�leert in de ronde Tempelen naar de Tofcanifche Order, gelijk wy gefeit hebben,noch- tans de nieuwe hebben in hare Schriften gantfeh geene mentie gemaakt vanfulke Colomnatie, niet van dat of de andere Orders,en daarom willen wy �ns bedenken daar van te fchrijven. De verdeelirtge van defe Colomnati, indienf� van vierColommen gemaakt worden, behooren xib.j.ca.* op defe wijfe te gefchieden. Eerftelijk worden de Sporti van de Bafamenten getrokken, (welke Fitruyim Plinthide noemt) de heele lengte moet in 13 deelen verdeelt worden en \, en een van de felve fal voor't Modulo dienen. Voor de twee Colommen en twee uiterfte Pilaftri geven wy vier Moduli, voor de kleine Intercolomni 3 Moduli voor elk, (en worden infgelijks gemaakt met de i,ib.«.ca.4. Intercolumni, welke Vitmvim aan de AtrienTablinifet,) en voorde middelfte 3 Moduli,en�,en fo fullen de Modulen verdeelt zijn.de middelfte Intercolomnio fal bykans 't vierde-deel meer zijn dan die op de rechte en flinker zijde, en op defe maniere konnen de Architravi van levendigen .fteenen haar fel ven regeeren,of metremenativan gebakken ftenen. Aan de Colomnati van 6 of 8 Colommen fullen de Intercolomni en Colommen van d een en deandere zijden wanen in't getal» de eerfte ialzijn van 12 Moduli en f, de andere yan 30 min f,; en " ■ fo�

-ocr page 69-

-ocr page 70-



		Van Vincent Scamo^i. .■'.,.� 55 ' de fo fullenfe geproportiofieert enjuift worden,en indien men Modiglioni in de Cornicen maakt, dan komender 7 in de groore �ntercolomni en 6 in de kleine; de Colommen vandefe Colomnati met hare Pedeftili worden gcfet op 't vlakke, wat verhoogt van dejgrond: en 't Ornament, en inf~ ■ gelijks het frontifpici,, en-andere dingen behooren van defe Moduli en forme te zijn, daar van wy aireede gefproken hebben. Aangaande de poorte der Colomnati willen wy defen regel geven, fy fal tegen 't licht4 deelen ^cp- ^ van 7 hoog zijn,welke van het vlakke tot beneden de Lacunari komen fal, (gelij k ais wy gefeit heb- ben in dePoorte van de fimpeleColo-mnato) off tot onder de Architrave toe, 't welkeen kleine verfcheidenheit maken fal: zijn breedte fal zijn 2 deelen aangaande de Erte _s Ornamenten Fron- tefpicio met andere dingen meer, daarvan mach geobferveert worden, hetgene datgefeit is,in de Poorte van de fimpele Colomnata, de beweeglijke Poorte vart hout moet in twee deelen gemaakt worden, verdeelt in! voor d'eene met zijn omloop, en op defe maniere komtfe met de Dorifche Colomna heel wel over een, welke wy uit Fitmyius uit-gefchre* ven hebben. c�p.i� DeNicchiin de rechter en flinker zijde van de Poorte en van de kleine �ntercolomni, haar bo- ven-deel moet ftaanloot-recht met 't licht van de Poorte, en onder moetenfe gefet zijn recht tegen over den Bafivande Colommen, maar alfl� voor Venfters dienen fullen, dan moetenfe boven de Cimacia van de Poggio geftelt zijn, en behooren meer vierkantig dan boogswijs gemaakt te wor- den, alfmen een Poggio aan ieder maken wil, of aan eenig deel byf�nder van defe Colomnati ■ dan, behoorenfe naar 't Loot van de Pedeftaii der Colommen te zijn,bindende de C�macien,Zocchi of Bafamenten van d'eene Pedeftilo tot d'andere.'t welk gratie en cieraat hebben fal. Nuyolght de ontiverpngeym de Tofcamfche colomnato opde Pedeftili, gefigneert met hare Moduli en dee"~ len. Alhoewel wy geen oud exempel hebben van de Archi met de Colommen op de Pedeftili,nocfo tans behoortmen te gelooven dat men die alfo wel van dat Tofcanifche Order maken kan, als vart de andere,en wy fullenfe gelijk wyfe inde publijken, en in de private werken gebruiken,tot Galle- ryen en andere gelijke occafien. De verdeelinge van defe Archi fal zijn van half tot half, de prin- cipale Pilaftri 6 Moduli en f, daar uit fullen komen 11 Modiglioni, en fo veel Spatie in deCornice; de Colommen moeten een Modulo dik zijnen van hoogten gelijk als aireede gefeit is, en fo fullen ook zijn hare Pedeftili, Ornaments en Frontefpici, en de Colommen fullen van de Pilaftri voor uit gaan een weinig meer dan de helft om meerder gratie wegen, gelijk ook als voor t adjee�o vart d� Architrave,de welke van d'een Colom tot de andere loopt. De principale Pilaftro daar in mede begrijpende de Vleugelkens en de Colomna in 't midden j* fal in't front twee Moduli <zijn,'t welk tot een weinig meer als de helft van de Arco fal komen,ge~ proportioneert als 7 met 13, en het deel tegen 't licht van de Arco moet als een Vleugelken wefen, en i van 't Modulo,en 't refteerende vierde deel fal voor 't uitfteck wefen van 't contrapilaftro* wel- ke 't gewelf van binnen regeert, al dat Maffijf van 't Pilaftro is een Moduli, en _T\| van 't Modulo, de Vleugelkens of zijden der Pilaftri op de rechte en flinker-zijde van de Colomna van buiten, en Pilaftri van binnen fullen zijn in 't front juift f van 't Modulo,(en fo veel fal ookzijn Van midde tot middeder Modiglions} als die in de Cornici van defe Order gemaakt worden, dan moetende Vleugelkens al van een ft uk gemaakt zijn, tot de Impoita toe, cnlullen Van boven tot benederi toe naar't perpendicolo ftaan. De breedte van de Archi fal 4; Moduli zijn en \, en hare hoogte fal s mirt \| van't Modulo zijn, van 't hoogfte van de Boogen tot onder aan de Architrave toe,daar fal overig blijven \| van 't Mo- dulo voor de hoogte van de Cuneo.of Serraglio van de Arco,'t welk al tot 9 Moduli en j van 'tMo- dulo komt. De Arco fal van een halve cirkel zijn, en een en i van 't Modulo meer,voor een incre- ment of wafinge van het geen dat de Sporti van de Imp�ften hem beneemt. De hoogte van de felve fal fo veel zijn als het Fregio en de Cornice, loot-recht met 't Ornament van de principale Poorte (gelijk ais gefeit fal worden)om defe met de andere te vergelijkenen dit is de andere foor- te van't gieraat van de �mpoften,gelijk als wy in een ander plaatfe gefeithebben.de groottenis van c_ap. m de Archivoke en de front van de Cuneoof Serraglio fal gemaakt worden,gelijk als wy gefeit heb- ben in de fimple Archi. De proportie van de principale Poorten van binnen van defe Archi behooren op defe maniere te zijn: van het vlakke alwaar de Archi beginnen tot boten haar Impoftafalmen die in � gelijke dee- len verdeelen, de 4 onderfte fullen de hoogte maken van't licht der poorte felf, en hetbovenft� deel fal dienen voor zijn Ornament, en fal 't vierdedeel zijn van de hoogte van 't lichtfelfs, 't welk fal 1 tot onder de Architraven toe komen, de breedte van dit licht fal zijnde helft van zijne hoog- te, alle leden en deelen van't Ornament en Frontefpitio moet genomen Worden van de Poorterf daarvan wy elders gefproken hebben,en haar beweeglijke deelen komen rriet die van de Dorifche Poorten van Vitmvim heel wel over een *; cap.iL De Nicchi welke men maakt inde Archi op de rechteen flinker-hant van de Poorte, hare liooghte fal loot-recht met haar licht zijn, en dat aan de voeten recht over tegen de Bafi en .Schachten van de Golommen, en, 't fal beter wefen alfl� voor Venfters dienen fulleuidatfe komeri

-ocr page 71-



		I

-ocr page 72-



		j 6 - Gront-Teguten ier jirchite&ure j teftaanopde Cimacia van binnen loot-rechtmettePedeftalen, en ilaan beter in vierkantige for- me, dan in 't ront, en op defe maniere lullen de Poggi van de Venfteren alibo hoog zijn als de Pe- deftalen, enlangsde murenf^lendeCimacieen Bafamenti loopen, want defe correfpondentie maken 't werk gratieus, gelijk als wy aireede dikmaalsgefeithebben* ?<(ji -volgt de onfwerpinge yan de Tofcanifche i^Archi met Pedefialen beneden am.de Celommen , getekent met hare Moduli enportien. ■ -� Ca p. X V IL Pan de praportien en particuliere maten Van de 1? ede ft alen en !Bafen en andere deelen yan de Tofcanifche Order, injgeli/ks yan de Captelli en Orna- menten op haar Colommen. Mdat onfemeininge iswelverftaante worden van de gene welke de Modonature of Sacome wel leeren willen, foo is het heel betamelijk dat wy Planten met hare Pro- filen maken, en infbnderheit van de Bafl en Capitelli �, om dat van de eene de breed- ten genomen worden, cndequadro of vierkanten, of cirkel-ronde leden op de�e wijf� van malkander verfcheiden worden, en van 't profilo worden de hoogten ge- nomen, en de formevande leedenfelfs, de Fufto of Schacht van de Tofcanifche Colomnafal van beneden naar boven toe ordinaarlijk flechteneven gemaakt worden, fonder eenigefoorte van Canalleturen, en onder aan Talmende Cimbia gratieufelijk maken, gelijkalsin deandere Colommen. 'tGeheele vierkant of Tafel van de Bafen is i Modulo en 1 meer, met welkers centromen een cirkel van een Moduloin de Diameter maakt, welke is de voet van de Colomna,het overige is voor de Agetti of Sporti van deleden, welke mette Tafel gelijk (laan, de hoogte van de Bafe is een half Modulo verdeeltin 10 delen, namelijk in de Piinto of Tafel, en in de Toro, de eerfte is vier- kantige andere cirkel-rondden alle beide hebbenfe een Diameter,�n dienen gelijk voor deBafa. Het Pedeftaalis l van de Colommen hoog, namelijk 2 Moduli min ;, wort in 5 deelen verdeelt, welke verdeelt worden door de Cimacia, TroncoofQuadro, en't Bafamento, en alle def� dee- len zijn vierkantig : deGimaciais \ van'tM�dulo hoog, verdeelt in 5 deelen en f de welke de Orlo van boven toekomen, metdeFafciajLiftelloenCavetto^ welke vier leden zijn, diefeaan malkander voegen i fy heeft voor A getto meer dan g van'tM�dulo voor elk deel, deTrunco van t Pedeftaalis een Modulo hoog, en heeft op allen zijden waarmen fich wendetii- van'tM�dulo: foo veel de Piinto van deBala aangaat, deZocco effen zijnde dient voor 't Bafament j Moduli hoog,enishetonderftedeel van'tPedeftaal, heeft voor fijn SportOi^ van 't Modulo, namelijk _tl* van zijne hoogte voor yeder deel. ₉< Van de rechte en ilinker-zijde van 't P�deftaal, van boven tot beneden toe, worden de Vleu- gelkensof vlanken van de Pilaftri door de grootfte Archi getrokken, welke aan de voeten van de Colomna�van't Modulo breetzijn, op de kant vart d� tronk van't P�deftaal is de Impofta en Ar- �hivoho van de kleinfte Boogen, en is jf van 't Modulo hoog, verdeelt in 8 deelen en;: fijne leden zijn de opper Orlo, Liftelio en Fafcia, daar navolgt 'tLiftello en Gola, eindelijk 't Liftelio en Col- larino, de Agetto van defeleden is by kans i van'tM�dulo, de Archovolto of grootte der Bogen is I hoog, en _T' van 't Modulo, verdeelt in 8 deelen min j, heeft vier leeden, namelijk het Orlo, Li- ftelio, en twee Fafcie, van welke de grootfte de helfte meer is dan de kleinfte, en fo behoorenfe or- dinaarlijk gemaakt te zijn. Op de rechte zijde van de Planta, dat is te feggen, van't P�deftaal van de Bafa is de Sacoma van het Ornament van de poorte, welke binnen de groote Boogen dient, het vierde-deel van'tlicht hoog, de heele hoogte iseen Moduloen i meer, in 15 deelen verdeelt, van de welke 5- de Architra- ven toekomen, 4deFregio, en�blijfter overig voor de Cornice, defe is een weinig hooger dan i Modulo, in 4 deelen verdeelt, en % :fy heeft Sleden, namelijk het Orlo en Gola, (dat is een deel) Orlo,Liftello,Giocciolatojo, Vovolo,Liftello, en het onder Cavetto, zijn Agetto is een weinig meer dan I Modulo, en fo� veel is fijne hoogte, hetFregioof de Friefe is effen en fimpeU van fijne Cornice hoog, en komt een weinig meer dan �van't Modulo, de Architrave is _T\| van'tM�dulo i hoog: verdeelt in 9 deelen min , heeft4leeden, het Orlo, Liftelio en twee Fafcia, d'eene grooter dan de andere met hare Sporti. Op de ilinker-zijde van de planta of v�etfole van de Bafen, daar' zijn de Modonaturen van de �mpofta, en groottenifl� van de grootfte Archivolti, en is even lbo hoog als he t Fregio, verandert fich in twee Fafcie, en de Cornice van de Gola naar beneden toe: defe is een weinig meer dan f van het Modulo hoog, fijne leden hebben groote correfpondentie met die van de kleenfte Impofta, doch fy komen die van de Poorte tegemoet, de Archivolto is bykansj Modulo hoog, verdeeltin 5> deelen min I, en heeft ook de felfde leden, die mede na de andere geproport ioneert zijn. Na "volgt de onteer f inge yan de Modonaturen ofSacomenyan de Bafa, Pedejlilo en de Impoften, met andert deden van de Tofcanifche Order, af getekent met CWodulen,minutenenportkn, v. ■'■�:* d»

-ocr page 73-



	Archi Toscani con Piedestili ° ⁵

JLUj. f J

		t>, Scatnosz.t, -

-ocr page 74-



		yanFtncentScafflo^i. ^y De: TofcanifcheColomna (gelijk wygefeit hebben) wort ordinaar�ijki vermindert, en heeftin ^c^-^lii de hoogte het Tondino met fijn Liftello. De planta of onderfte van 't Tofcanifche Capitello wort in een quadro of vierkant van't een Modulo geformeert in deFaj\|aat_?en dat is op't min ft de hoog- teen breedte van de Tafel of Abaco. Alfrnen een centrum in dit quadraat maakt,dan kanmen een cirkel trekken van de hoogte vande Colomna: die I van 't Modulo maakt,en van daarnaar buy ten toe itaan al de Sporti van hare leden. tib.₄.cag De hooghte van 't Capitello is \ Modulo, en wort (jiaar fitruvms meeninge} in defe leden ver- deelt, namelijken Collarino, Liftello, Tondino en Abaco, 't welk de nieuwe Meeftersniet wel verftaan hebben, doch wy hebben een Orlo daar byge voegt, om datfe niet foo heel bot ftaan fbu- den,de welke de Agetto fo wat vermeert,en fozijn ook de hoogten en.Sporti van defe leden beter gereguleert,en dat is fo veeldeCapitelli aangaat, daar van wy twee inventien voorgeftek hebben. Het Ornament van dit Tofcanifch Order,'t welk van 't vierde>-deel van de hooghte van de Co- lommen gemaakt wortjis 2 Modulo min «van 't Modulo, verdeelt ftch in 17 deelen en \, welke aan de Architrave^regio en Cornice gegeven worden,de Architraveisin zijn Soffitto? van 't Modu- lo breet, gelijk alshetopperftevan de Colomna is, daar na is die � deelen boogh, 't welk tot j Mo- dulo komt, en een half twaalfde deel.verdeelt in 't Orlo₃Liftcllo en twee Fafcie,daar van de groot- fte de helft grooter is dan de kleinfte. De Friefe met zijne lijft is 6 deelen hoogh, en f, 't welk § van't Modulo maakt en een Weinigh meer,is vlak en ftaat recht tegen over de eerfte Fafcia van de Architwe. Recht tegen 't midde van de Colommen felver worden de kleine vlakjens gef�t, van welken men meint dat yitmvius gelpro- ken heeft, alshy van de eerfte maniere van de Tempelen van def� Order fpreekt. De Cormce is �deelen hoogh,of een weinig min dan f van 't Modulo,en wort in � deelen min i gedeelt: welke ia 10 deelen worden verdeelt, namelijk de Orlo van boven, Liftello, recht uit gaande Gola, Liftello* Giocciolatojo met zijne Liftello, en Cavettinodaar onder, welk voor'tSor��tto dient, daar na komt 't Vovolo met 't Liftello, en onderfte Cavetto , de welke def� Cornice maken: zijne ge- heele Agetto is fo veel als zijne hoogte. Voor dit Ornament hebben wy geaffigneert zijne Rifalite, de Welke tot een Modulo komen en f, en dicht daar by fietmeneen deel vande planta of voetibol en Soffittovande Cornice. De Tofcanifche Order moet in al zijne deelen een iekere oude eenvoudicheit en flechtighek betoo* nen, daarom hebben wy-jzijnelerlen rnhuflm&t vr&rfhh&ide e>ffen? fxfclen gemaakt, fondereenig foijc-werk daar in. 2^ volgen de LModonature of Sacome van ie Captetti met de Jrchitraye _k Fregk en Cornice v&n de Tofca- nifche Order, getekent met helenen f Ar tien.* Cap, XV��I. Van den oorfpronk Van de 'Dorifche volkeren, en Van fommige hare gehouwen ₃ waar mede dit Order over een komt, en van z>ijne ModnU�en. 1 Ndiendat waar isdatwy uit de voomaamfte Griekfche en Latijnfche Scribenten $f�., hebben le�renko»»©». De rwil�i.© csrdcr heefasijnen* ooriponk niet genomen als 15.'.' fommige meinen uit de Moderne Meefters van de Dorifche volkeren, welke naar ^'⁵'^cap' Ptokmem en Plinius meininge in 't Dorifche Lant gewoont hebben, middenin Ca-^Li^^e'¹' ^_______ria een Provintie in't kleine Afia : het kan ook wefen dat ook de andere Doresde* feilde niet gevonden hebben, (als Vitruviu* hebben wil) welke in 't Achaia van Peloponefus gc- woont hebben,-'t welk onder de Grieken heel vermaart was. Maar na onfe meininge heeft zj haar beginninge gehadt van die Doren, welke eerft yan alle gewoont hebben in't vafte Lant van TerraFirma, en een deel van Macedonien; en op d'anderzijde van'tgroote Achaia : als uit die verftaan wort, welke van tijt tot tijt befchreven hebben, hoe de volkeren d'eene d'andergefucce- deert hebben.De Dores, gelijk uit Herodotus en Strak te leeren is,zijn in't begin PeLfgi genaam f ge- tiM.ft'fc worden, en men kan ook uit Homerus* verftaan, dat het een heel out volk is, en hebben ten tijden l\|?�i& Dcuc&iionis 't lant Fitiotides of Ithiotides befeten, in Theflalien of Macedonien gelegen,('t welk hui* He°�d. de ndaagsLivadia genaamt is,) en verjaagt zijnde van de iMtolm en Locrenfen, als Thucydides ^Lib** meynt, zijn als Strak feit in Epirus getrokken, daarf� een weinig tijts daar na, onder t gebiedt va n Dorus, een foon van Be�enm Veucalions* foon zijnde, zijn Dores genaamt geworden, en hebben dichte by den Berg Olimpus gewoont. Maar van de Cadmifche volkeren gequelt zijnde, zijnfe achterwaart in 't lant getrokkeri/t welk Der�-na. haar genaamt wiert, binnen de Lant-palen van 't grootfte Achaia en Macedonia,en kloek- moediger geworden zijnde, hebbenfe de Achaios uit haar lant verdreven, als Plato betuigt, en �* ii. 1«,: hebben ook de Argiven, om andere redenen, uitgedreven, met een deel van de Lacedemonia-''^'⁴⁴'¹¹n«n, welke in haar verbont met haar waren, fo datfe een goet deel van 'tPeloponefm befeten hebben * 't ir elk fo van een feker Pelops genaamt is geworden, die een fekereii hoop volks uit Argia daar in getracht heeft, 't welk eerft van zijne voor-ouders Pelafgo genaamt was, en niet lang daar na heb- H benf�

-ocr page 75-

-ocr page 76-

-ocr page 77-



	5 8 Gront-reguien der JrchkeBure betife ook de�oniers van daar verdreven, uit dat lant zijn daar na veel waardige mannen gekomen en meer dan uit de andere Landen in Grieken-landt, en aldaar zij n ook verfcheiden manieren van gehouwen erdacht geworden,al�nen van Order tot Order fien fal. Fl ier uit fienwy klaar dat het niet waar is dat Doms een {ooavan Hellenus cnoptica gebooren,ge- «b,4,ca,i. regeert heeft (als Vitruyius hier vandifcoureert) in klein Achaia,of dat by heel Peloponefus befeten beeft, en veel min het grootfte Achaia, aangef�en dat naar de vertrekkinge der Dores uit Macedo- nien 5 alwaar Vorm geregeert heeft, in 't andere landt van Peloponefus daar ontrent vierhondert jaren tufljbhen loopen. Enhetisconiequentelijk heclwaarfchijnendc, dat defe volken gebouwt hebben Tempels en andere koftelijke gebouwen, naar haar manier, in den tijt van fo veel laren, van welke wy door de lankheit des tijts niet'f�kers hebben konnen: nochtans den Tempel van Iuno'm 't landt Argosin , Peloponefus, is veel jaren daarnaar gebouwt ge worden, en vaneen ander Capitein of Koning dan Doms, alhoewel het zijn kan, dat in de felfde ^ft�^andereTempels zijn geordineert geworden» na de felfde gelijkeniife, als in A ttica van Megtrus, het huys van de Maaghden welke Mineryo, Eleu-
		tib.t6.fa.
		tib.t6.fa.	Jtm toegeheilight waren, 't welk (als Strabo betuight) pericles werk ge weeft is.



In Peloponefus (huy den-daaghs Moreagenaamt) zijn, als Paufamas feit,naar de Dorifche Order gemaakt g�weeft de Kerke van luw in Elis, omsingelt metCoiomraenvanMarbel-fteen, ende tib. s. fac Tempel van de moeder der Gpden,en noch een ander van Mmerva ^yilex^ dicht by Theagetti, van enis6 ScofaPmm gebouwt, welke van binnen twee Orders van Colommen gehadt heeft, Dorifche, en ♦ai "^ac' Corindfche d'cen boven d'anderejmet frontifpitien van vooren en achter, 't welck voor ons waar- ^r digh aan. te merken is. De vermaarde Tempel van ^/^rO/^w was infgelijkg naar de Dorifche Order gemaakt, als ub.i.e«. strabo betuight,en lebones uit Elis geboren is de Werk-meefter geWteft, welke ArchiteS: in olimfU was, de felfde Tempel was heel omgingeltmet Colommen van heele gewaiTen fteenen :en deTem- pel van Afollo'm. 't inful Delus, daar van men noch huy den-daags de vervallene ru�nen fiet, en die in 'tEilant .Syprus van lupterSdaminem binnen de ftatSalamina,enbehalven defe Tempels fo was ook Van de Dorifcher Order met dubbel of drje-dubbelde Orders van Colommen en Galeryen, de Cchoone Markt in Elis, daar van wy elders in 't 4 Boek gelproken hebben. Daar na imiteerende de Achei, Doren en Elei van Pelopone fus, was ook als Vittmlus, Paufkmas, -ib. �. en Strabo* betuigen, naar de Dorifche Order gebouwt de fchoone Tempel van tsffollo,Pam<wms, �n Kb. j.ftc vermaart door 'Nepturms Heliconim,* 't welk het ordinare Parlament-huys was van alle de lonifcne in jf.'^% ^ls" 't kleyn Achaia, daar van het geheele landt Pannionia is genaamt geworden, en in 't Eylandt Samo xib.4. &c. Qjj� yft_myi_us fchrijft) daar is een Tempel van luw geweeft, van Theodorus Focajjh gebouwt, en noch proa.* een ander, als strabo feit, was in Patara de hooft-ftadt van Licia, toegeheilight de bmdima of moe- tib.54.fae. der der Goden, welke de Argonauti op den Bergh Dindirnu� gebout hadden. En om dat de oude iJb'¹^ Grieken en Latijnen ( gelijk ritrm'ms* verhaalt) de Dorifche Order gevolght hebben inde bou- jub'. i fee* winge der Tempelen van lufiter, i^Jfolio en %M$rs, Jgmrinus en Bef mies, ook in de Kerke van de Moeder der Goden, van Minerv* en TdUs, en diergelijke voornoemde Goden en Goddinnen, en boven de genaamde noch veel andere diemen in de oude Schrijvers vindt, welke wy om kortf- wegen achter laten, noch was ook her yF.rarium binnen Scicioni in OlimpianaardeDorifche en��nifche Order gebouwt van den Tiran Miro, als Paufemas verhaalt, heel van Bronfe en Me- taal. By de oude �omainen waren insgelijks vele Tempels, de voornoemde Goden en Goddinnen i.ib,3,ca,:. toe-geheiligt,en in fbnderlijk die van �Htirmus (als Vitrtivius verhaalt) met tweevoudige G alleryen met 64 Col�jnmcn en 4 Pilaftren binnen de Vleugelen, als wy uit hem verftaan konnen, behalven defe fien wy noch veel andere exempels van deDorifcheOrder,dietothuiden-daagsover-gebleven zijn van hare wonderlijke fchoone gebouwen,gelijk binnen Romen de eerfte Order van 'tTheatrc van Marcellus en 't 'CblifeusQfx^dmfhitheatre, 't welk een vermaart werk is, en 't Amphitheater, La- taritius van gebakken fteenen gemaakt,en infgelijks fommige reliquien van een feker Tempel met halve Colommen rondom de kelder, met de Ornamenten daar op van dit Order, op de Oft�n- markt, of Tulliamfche gevankenis, infgelijks fietmen ook dat de tijt verwoeft heeft veel Hukken van. andere gebouwen, Bafen, Capitelli en Corniciamenten hier en daar gevonden, binnen en buiten RoomenjeninVeroneeendeelvaneenTriumpliaai Arco, alle van dit Order. pro^m. Onderde Ouden had silems (als Vitrwvtm verhaak) een groot Boek gefchreven, en �tthinns m xib.i,ca.j. c^i<w,iiifgelijks als wy in andere plaatfen gefeit hebben_rhebben gefchreven vandenTempel van iMinerva binnen Rocca van Athenen, en Theodorm Smius of Focefis, heeft van den Tempel vaft luw gefchreven, welke in Samos was, Hermogenes heeft van de porifcheTempel if^nViam gefchre- ven , welke in Magnefia was, en van dien in Theasdv vader vanBacchus toe-geheilight, inhirms heeft den grooten Kelder van Cer.es en Froferfma befchreven, 't welk geen Colommen hadde, die daar na philon in 't front gemaakt heeft. mm.c!. Naar alle dit heeft Fi/wvw^ierlijk gefchreven van de Dorifche Order, betoonende dat't felf- de gebouw t�t zijnen'tijden tot den BouW'ineefter? veel werks gemaakt heeft, als Thzrchefcim* , '-:■ : "�■■■■■�■ � phifms

-ocr page 78-



		Van Piment Scamo^i. 5^ phitius enHermogenus, en'tisfekerde verdeelinge van de Colomnati zijn fbo licht noch foo klaar niet te verdaan, in refpeft van de Triglifi, en Methopen in d�#regio, gejijk ook de Modiglioni 'm alle andere Orders, en daarom hebbende Bouw-meefters voortijden hare Corniciamenten bo- ven de Colommen foo f�mpei en eenvoudig gemaakt, en flecht, infgelijksook de vervolgende Gornici. Om dat de Dorifche Order vaft is en in 't geheel fterk, als ook in fijne deelen,daarom hebben de Ouden defe hier verhaalde gebouwen naar dit Order gemaakt. Het Moufbleum, de Moli en dier- gelijke, en wy infgelijks konnen de Arfenalen fo maken en de munten , en andere diergelijke, ge- lij kals wygeordineert hebben in de eerfle Order binnen de werken van de doorluchtigfte Hee- ren Procureuren en de Procuratienfelver, op beide plaatf�n van Sint Marco, en de voornaamfte huifen van de Burgers, alfoowel binnen de ftadtalsop hetlandt, en daarom willen wydefepar- ticuliere mefuren of maten geven, nootfakelijk voor alle verdeelingen, in den welke wy de aller oudtfte gebouwen nagevolgt hebben, en tot de grootfte lichtigheit gebracht als ons mogelijk is geweeft. De Colommen van de Dorifche Order (gelijk wy in andere plaatf�n verhaalt hebben) behooren ^CaP^ir< van 8 Moduh gemaakt te zijn en \ metdeBafenen Capitello, de Bafen moeten I Modulohoog zijn, wy prijfen ook niet dat de Colommen f�nderBalen gemaakt worden, het Capitello moet inf- gelijks \ Modulo hoog zijn,op die maniere blijven de Schachten van de Colommen 7 Moduli en i, de Cimbia van onder daar mede in begrepen met het hooft van de Toiidino, en fullen boven ver- minderen het vijfdedeel van de grootte van onderen. Het Ornament boven op defe Colommen moet \ van haar hoogte zijn ("als in een ander plaatfe ^CaP- »« gefeit is geweeft,} verdeelt fich in 18 deelen en \: daar van 5 de Architrave toekomen,en 6\ de Fre- gio daar de Triglifi zijn met de Methopen, I voor de Cinta of Fafcia boven de gefeide Triglifi, en juift ddeelen blijven voor de Cornice, en indien in defe Dorifche Order de Friefen \ kleinder wort als de A rchitrave, als wy in de volgende Orders gebruiken fullen, dan fal 't geheele Ornament een weinig meer worden dan't vijfdedeel van de hoogten van de Colommen. Alfmen Pedeftalen onder aan de Colommen maken wil, hare hoogten behoort t te zijn, en I van hare geheele hoogte, juift in 6 deelen verdeelt zijnde, de opperfte fal voor de Cimacia zijn, de andere drie voor de Tronco, of vierkante van dePed^ft�o ielve, de iwcc tmderfte hlijvca voor 't Bafament overig, van de welke f hare Corniciamenten fullen gegeven worden, een deelen! blijft overig voor de effen Zocco, »t welk op het vlakke ftaat, de proportien van defe deelen van't Pedeftilo hebben groorecorre- ipondentie met de voet van de Colomna, want de Zocco van 't Bafament is \ Modulo, zijn gecor- niceerde deelen nemen '_z van 't Modulo daar van,het vierkantig quadre of Tronk is een Modulo en een weinig meer dan \ van't Modulo,en f� fal deCimacia� van 't Modulo komen.en al met malkan- der maken juift 2 Modulo, en een weinig meer dan j van 't Modulo, van het geheele Pedeftilo. Wy willen deftin&elijk fpreken van de Bafen en Capitello van de Dorifche Colomna van't Bafament en Cimicia van't Pedeftilo, Van de Architrave,Fregio en Cornice, van 't Ornament en van alle de andere deelen, welke ons voorvallen fullen, en de ontwerpingen fullen wy in 't einde van dit Ca- pittel maken. Ca p. XIX. Fan de Colomnati en fimpele JrcM, Van de Qorintifche Order _t mfgeljks Van de Colom- nati en Archi met de Pedeftili onder aan de Colommen, en van hare bequamelijke Poorten. U fullen wy fpreken van de fimpele Colomnato van dit Order, gebruikelijk .by de Oude Grieken en Romainen, gelijk wyuit Vitruvius verftaan in den Tempel met¹-"»»; 4,6 of 8 Colommen, en in Romen vinden wy tekens van Tempels bezijds die van welke wy gefproken hebben, wy hebben dikmalen Logie of Woonplaatfen en Fa- ciate of gefichten gemaakt, als in de eerfte Order van depublijke werken der door- luchtigfte Heeren Procurateurenop de plaatf� en in de Pallaifen en Faciaten rondom defelve, als ook van achteren, en die van de vermaarden SintNicolaas Cornaro naar by 't Cafteel Franco: ook ia dat van Ca Lolino dicht bySile in Trevifana, en in't voortreffelijk van Sint Tadio Tirabefio binnen fijn luft-huis voor de ftadt totMeftre, en in de Galderyen van 15 Intercolomni van de Foraftaria tot Palvelle dicht by Brenta en elders, 't welk wy hier voorby gaan. In de Colomnato van drie Intercolomni, fettende de Pilaftriin't uitterfte, en de Sporti van de Bafen gemaakt zijnde, de geheele lengte van d'een uitterfte Pilafter tot de andere, behoort in ne- gen deelen en \| verdeelt te worden, en d'eene daar af fal dienen voor't Modulo van't geheele werk, 4 Moduli komen de twee Colommen en de uitterfte Filaftren toe, voor d'lntercolomnio in'tmidden tweeene, van de welken Vitruvw gefproken heeft in de Colomnati achter de Sce- l^j,».*, na, hier fullen fes Spati afkomen, en foo veel Modiglioni in de Cornice, en voor die op de rechte en flinker-hant een Modulo en � voor elk, met 4 Modiglioni inde Cornice, en fo zijn H 2 alle

-ocr page 79-



		6o Gront-regulm der jirchkeBure alle Moduli verdeelt: De proportien van de kleinfte Intercolomni tot den grootften, is als het 6 te* gen 11, en dit zijn vier deelen van �Modulo. Het getal van de Intercolomnien en Colommen op de rechte en flinker-zijde vermeerende, foo kanmen het Colomnato van 6 of 8 Colommen maken. 't Is waar, in de gecontinueerden Faciaten mogen de Intercolomni wyder gemaakt worden.doeh moeten geproportioneert zijn, met de ver- deelinge van de Triglifi en Modiglions,indienfe daar zijn,iri al defe Colomnati behooren de hoog- te van de Colommen en haar Ornamenten te zijn, gelijk als wy gefeit hebben, en om meer maje- fteit willen en commoditeit konnen deColommen met een Sotte of onder Baf� verhoogt worden, fo datmen tot haar vlakte by trappen moetop-ftijgen. De Triglifi fullen met de gegeven uit-deelingen in de Fregi wel over een komen.en de Metho- iib.4.ca.> pen infge!ijks,want tegen elke Colomna recht over (gelijk ook Vitmvim feit}fal een Triglifi ftaan, en binnen de middel-Intercolomnio twee, en in die van de rechte enflinkerhantvoorelklnter- colomnio een, fo dat in de eerfte Colomnato 8 heele Triglifi komen, en 7 Methopen, en twee por- den boven de Cantonate, welke Vitruvms Semimethope noemt. Aan't Colomnato van 6 Colom- men komen dan 12 Triglifi en 11 Methopen en twee portien, en aan die van 8 Colommen komen 22 Triglifi en 21 Methopen,en twee portien boven de Cantonaten, in de Spatij of ledige plaatfen van de Methopen hebben de oude gefneden Bacinen, OH�-hoofden, voor een teken van offerin- gen,welke fy voor hare Goden maakten, gefneden. Wyin de publijke werken fullen Trophei en wapens den vyandt genomen in een treffelijke flagh,en diergelijke dingen fxx\]den. of hou wen, hier konnen ook bequamelijk de wapenen van de Republijke, of Princen geftelt worden, gelijk wy in. de Dorifche Fregio gemaakt hebben in de boven verhaalde werken op Sint Marcxphatfe, 't welk heel Ichoon ftaat en verciert 't werk, maar in de Tempelen fnijden wy KelkenjB�eken, Vafen,Bi� fchops-hoede of Mijters, en diergelijke dingen. Nu is het rijdt dat wy fpreken van de verdeelinge van de principale Dorifche Poorten, en welke voor fodamge Colomnati bequaam zijn: en om dat (gelijk wy elders gef�it hebben} de proportien ■ _s van de Dorifche Poorten zijn goet te verflaan,naar Vitruyius meininge, fb fullen wy die geheel naar s�^tie, de voetmaat maken, genomen daar zijn van 't vlakke tot beneden de Lacunari of Sopalchi toe 2 8 voeten, makende 't licht twee derde-deelcn en \, dan fullenfe 16 voet hoog zijn, hare breedte van beneden op de gront van 5 deelen en de helft van 1.s, welke weer verdeelt zijnde, de hoogte fal zijn 7 voeten en h De Fronten van d� Schachten of Pilaftren van een van dele deelen komt tot een, voet en f, en daar na verminderende de feive in hare hoogte _T\|, fb blijf ter een voet en i over₅ daar en boven wil hy dat 't licht van de Poorte 16 voet hoog zijnde (alhoewel fommige geleerde dit van de breedte en niet van de hoogte verftaan hebben) ingetrokken wort f bovenin d� Front -, boven aan , de Piiaftrate_;fodatfejuyft 7 voet breetwortjcnl hoogh.en voor't meefl de helft van de hoogte van 't�mitare ofgefwelJen. En opgaande de Ornamenten boven defe poort konnen foo verftaan worden, het limitare of < fwel fal fo hoog zijn als de bovenfte grootte der Pilaftrati, namelijk een voet en i met zijn Fafcia, Aftragalo, Cimacio en Orlo, welke rondtom gaan:van defe hooghte moet ook de Fregio zijn, welk hy Hypothiro noemt, daar in begrepen d' A ftragalo en Cimacio daarboven, en fo veel hoogte fal infgelij ks gegeven worden aan de Cornice na 't L�pt; welke noch boven de Giocciolatojo Corona genaamt, heeft het Cimacio met zijn Orlo daar 06, gelijk als van beneden 't Cimacio 't Ornament maak t, met 't Aftragalo hier weinig te voren verKaait>en fo groot fal de A getto van deCornice bui- ten de Zanche, ofrilVoltezijn (gelijk als Marginiomnden: by de Cornice van'tFrontefpiciois noch tot overvloet, de recht uitgaande Gola met de Orlo, van welke leden hy te dier tij t geene mentie gemaakt heeft, en op die wijfe fal de hoogte van 't Frontifpitio met de hoogte van 't Capi- tellider Colommen van de Galleryen over een komen als hy feit. 't�rnament van def� Poorte fal van 3 voeten en Izijn.en gevende aan't Cornice naar't Loot de Gola en Orlo, het geheele Ornament fal bykans het vierde-part van de eigen hoogte van't licht zijn, 't welk alles niet wel in acht genomenis geweeft, en daarom van ons wel geproportioneert in acht genomen, volgens de robuftheit van def�Order,fo datmen klaarlijk verftaan kan,dat Fitmvius in de generale deelen en de welke van groote importantie zijn in defe Poorte, komt de Oude heel naar genoeg by, en behoort daarom ook in dit ftuk wel geobferveert te worden. Wy willen op fekerder of klaarder wijfe dat defe hooghte van 'tvlakketot boven deMethopen van de Friefe toe(want naar defeLivello gaan de quadri van't Soffitto van deGalerye van'tColorn- nato,)defe deelthaar in 7 gelijke deelen,en van't; vierkant van't vlakke naar boven toe fal de hoog- te van't licht van de Poorte gemaakt zij n,defe weder in 12 deelen en \| verdeelt fijnde, van 6 en ^l_% der fel ve, fal de breed te van't licht gemaakt worden, alfbwel van onderen op de gront, aisvan boven waar het limitare is, en defe delen dienen ook voor de verdeelinge van't beweeglijke van de Poor- te felfs, het leedige van de Poorte wort j hoogtijen 't vierde deel van de Architrave, of limitare dat daar boven komt, en fo veel aangaande't lichtvan de Poorte. 't Ornament boven de Poorte fa� hoog zijn, en � van de hoogte vanzijn lichte, en fal in 3 gelij- kedeelen verdeelt zijn, 't eenekomt 't limitare toe, of de Architrave ₃ en foo veel fal ook de , ■ ■ ^r front

-ocr page 80-



		CoxoisnsrATo

			-

-ocr page 81-



		T?<m Vincent Scamo^i. �t Front vandeErten of Stupidi zijn op de kant van 't licht, maar in hare Flanken en dikte van d� muur falfe niet min zijn dan offe Pilaftri waren, de Fregio fal e* deel min * toe komen, en voor de Cornice naar 't Livello blijft een deel en ? over, enalfmeneen Frontefpitio wil maken dan be- hoorenfe geen Orlo of rechte Gola te hebben, aan defe Poorte hebben wy de Zanche gefet, of d� Rifvolte, de welke indienfe fo rifaliren van buiten vermeeren de fchoonheit. Indienmen recht over tegen delntercolomniNeeftekensof jVic^i wil maken , of vierkantige Venftersom'tlichtnaarde binnen-plaari�n te brengen, dan behoort hare hoogte naar't Livetib of Loot met't licht van de Poorte over een te komen, makende hare hoogte geproportioneert, enfullen hoog van der aarden geftelt worden, enalfmen daar een af-beelding wil maken voor 'tgebruykvande Venfteren, fullenfe op eene Fafcia ftaan, gelijk de Cimacia vaneen Pedeftiio hoog i en \| van de heek Colomna, welke rondom de muur gaat, binnen de Coiomnato. De Nicchi of Venfteren fullen onder en boven correspondentie hebben mette verdeelmgen vand© beweeglijke Poorte van hout, men kan behalve dit noch een halve Cornice maken naar 't Liveilo van die van die Poorte, dat meerder cieraat daar boven fal geven_; aldefeaccompagnarnentenof vergef�lfchappingen fietmen in de eerfte ontwerpinge van 't Coiomnato naar de (iorifche Order* Nu yolgt de ontwerpinge yan 'tjtmpel Coiomnato met al zijne deelen befchreven zijnde, w ge tekent met Mo* duli enfroportien. Men pleegt ook de Arci naar de Dorifche Order te maken met de Golommen gelentaan hare Pilaftri, gelijk men fietde Galeryen in de eerfte Order van't Marcel iifche Theater, en'infgelijks van'tColifeus, blijkende uit de Capiteelenen Ornamenten daar boven, alhoewel daar de Tri* � glifi en Methopen in't Frego nieten zijn: en noch meer werken van de Orden. Wy hebben naar defe Order gemaakt de Archi van buiten van de Galeryen in de werken op Sint Marcx plaatfe, enin andere gebouwen , en daarom willen wy hare verdeelinge hier voorftdlen, de Colommen moeten een Sottobafa hebben om gratie u ie lijk te verhoogen , en dat men by trappen naar de vlakte naar boven opgaat, 't Ornament bovendefe Colommenen deandere dingen fullen zijn, gelijk wy elders van 't Frontefpicio gefeit hebben. De verdeelinge door defe Archi fal van d'een helft der Colommen tot d'ander zijn van � Mo- dulienj.de Colommen moeten een Modulo groot zijn, en moeteneen weinig meer dan 'c halve deel van de Pilaftri na buiten uitgaan, tot dien einde darieeen Soffitto voor de Architrave maken, (foo men Rifalken maakt} omf� te beter voor uitte doen komen,dan fullenfe f geheele Triglifi en Methopen geven,of 1 o Spatij van een Modigliom,'t geheele Ornament van Colomna tot Coiom* men refaleert.en de Methopen zijn dan niet heel,niaar met halveMethopen in de uiterfte,en daar- om maakrmen felden Rifaliten in defe Order. De breedte van de Pilaftri, namelijk de Colomna met de twee Vleugellcens,fal een weinigh min zijn dan de helft van de breedte van't licht van de Bogen: degrootte van 'tMaffifvan 'tPiiaftrb-fal zijn gelijk een van den Aletta,en l van de grootte der CoJomna,en 't ander vierdedeel blijft overig voor het uitfteek buiten de P�aftri, welke innewaarts gefet worden om te vercieren,en het welff�l op te houden, de Aletto of de Vleugel kens op de rechte en flinker-zijden van de Colommen wor- den dan een weinigh meer dan een haif Modulo, en verheffen de kanten heel wel opwaarts, enzy behooren heelengantich gemaakt te zijn van de Bafatotde Impofta. Op defe wijfe komt het licht van de Bogen 4 Moduli breet, en een weinig min dan >₇ van t Mo- duli, aldus zijnfe in de hoogte een weinig min als \|; Van'thoogfte van haar licht t�t beneden de Architrave toe, blijven! van 't Modulo overig, voorde hoogte van de Cuneo of Serraglio � 't welk met malkander juyft 9 Moduli zijn, de form van de Arcofal gemaakt zijn van een half cirkel, en een J van 't Modulo meer, voordat 't welk de Sporto van de Impoft wech neemt. Bovende Allettasof Vleugelkens fal delmpofta gemaakt zijn ^deel en \ hoog, van devlakte tot haar hoogte, na de proportie van een Cornice, welke bovende Pilaftri konnen ftaan: fy be« hoort te binden van buiten en van binnen de Galeryen, enalfo� infgelijks delmpofta van de Bo- gen in den ingang. De grootte van de Archi volto, ontrent het licht fal zijn een deel van 9 en jj en foo veel fal ook in frontde Serraglio zijn, of de Cuneo van de Archo in fijne beginninge, en de hoogte tot onder de Architrave toe fal f van't Modulo zijn: in de Serrag� worden 'verfeheiden dingen gefneden (gelijk wy gefeit hebben,} De principale Poorte van defe Galeryen kan ook vierhoekig zijn, welke indien fy 't Ornament heeft van delmpofta van de Arco naar beneden toe, danfalfe in't licht f deelen hebben van de hoogte van't vlakke tot beneden de Architrave; maar om vericheidenheits wille hebben wy d� Bogen ront gemaakt, en naarder en enger dan de Bogen van buiten, fo veel aangaat de Modono j welke fy behoort te hebben : haar Impofta geven haar Ornament, de Riquadraturen of vier hoe- ken van't beweeglijke deel zijn in4 vierkantige robufte deelen verdeelt, en zijn beq�aam voor defe Order, en konnen geopent worden van de Impofta naar beneden toe _t dereft mach voorde Recintizijn, of voorde Gelof�a van vafte werken, gelijk wy gefeit hebben, als wy van de Dorifche Poorte van vitruviu* gefproken hebben. Als men wil Nicchi of Venfteren maken binnen de Spatij tegen de Archi over, dan behoort men een heel doorgaande Cimacia te maken_} als of het H 5 eerj

-ocr page 82-

-ocr page 83-



		6 2 Grtmt-reguiehder jirchiuBun een Pedeftilo waar» van de hoogte vanien\|_; van de aarde tot onder de Architrave toe, en be- hooren een weinig beneden aan We Impofta te ftaan. Nu volgt de ontleerpnge van de Dorifehefimpele Archi, getekent met fijnen Moduli en deelen, alfo 7#elin de hoogte als�n debreedte. - Alhoewel de Moderne Meefters van de Dorifche Colomnati op Pedeftalen niet getra&eert heb- ben,nochtans fietmen klaarlijk datfe by de Ouden zijn gebruikelijk geweeft, enVitrttvius heeft de felve onderworpen in de Galeryen achter de Schenen van 't Theatre, daarom fchijnt het voor ons heel billijk te zijn, dat wyf� alfo vlijtig befchrij ven als wy de andere gedaan hebben, tot dien einde datmenfegebruyken kan> alfo wel in de private als in de publijke gebouwen, de Pedeftili, Colom- men en Ornamenten op de felve, fullen de vo�r-gef�ide mate hebben, en behooren gelette wor- den op vlakke plaatfen, verhooght boven de aarde ten minften met drie Trappen om het werk foo veel te beter te fien. Nu indien 't Colomnato van 4 Colommen zijn fal met drie Intercolomni,(cle Sporti van de Ba- lamenten van buiten wegh genomen} de refte fal in 13 deelen verdeelt worden en \|, en ditfalzijn de Moduli van't gantfche werk, vier fullen de Colommen in't midden hebben, en de twee bui- tenfte Pilaftri -, d'andere vier de middel-Intercolomni, en die op de zijde twee en l voor elk, en al- dus zijn de Moduli verdeelt, en de deelen daarvan wy boven gefproken hebben,deproportien van de Intercolomni is als 11 tegen 16, en die in 't midden is bykansde helft meer dan de andere. In- dien wy de Colomnati van 6 of 8 Colommen maken, dan fal't getal van de Intercolomni en Co- lommen wa��n,alfo wel op de rechte als op de flinker-zijde. i.itM.ca.3, in defe verdeelinge de Methopen en Triglifi, fullen juyft komen> want recht tegen elk Colom,- naover fal een Triglifo zijn, voor'tlntercolomnioin'tmiddej en 4, Methopen als Vitmvius h�t hebben wil, fprekende eigentlijk van dit Order} en op de zijden twee voor elk Intereolomnio, 't weikin 'tgeheeftot 11 Triglifici komen, of het dubbelt, indien men Modiglioni maken wil, en Spatij binnen de Cornice, in de Colomnato van vier Colommen; en dan 17 voor die van 6 Colom- men,en 23 voor die van 8 Colommen. Als men Frontifpicio voor defe Colomnati maken wil,dan eap.ii. faimen obferveeren wat wy in 't 3 Capittel gefeit hebben. De bequame Poorte voordefe Colomnati moetin't licht f hooghzijn, 't welkvan'tpaviment tot beneden de Laeunari verftaan wort,of van 6 tot onder de Architraven toe,'t welk bykans al een is, zijne breedte van onder en boven het Ornament van de Architrave.'t Fregio en Cornice,enan- dere dingen fal geobferveert worden>als wy gefeit hebben in de Poorte met fimpel Colomnato van dit Order. De Nicchi of Venfters op de rechte en flinker-zijde fullen onder naar 't Livello van de Bafen van de Colommen ftaan, 'pa hare �iooghic met't licht van de Poorte, daar- en-boven falder een halve Cornice over-loopen, en de Architrave f� hoogh als't Fregio en Cornice van de Poorte is, en daar boven recht tegen de Nicchi behooren twee vierkantige Sfondri te zijn, makende de Poggio tufl�hen defe Intercolomni, de Cimacia en de Bafamenten behooren tufl�hen de Pedeftalen of Pe~ deftili heen te loopen, en fullen infgelijks langs de muur rondom gaan: en al defe dingen vergie- ren;en verlichten het werk met veel gratie, alfmen fietin de ontTverpmge, Tnelkevolght van de Dorifche Colomnato met Pedeftili, en alle deelen getekent met hare (JHoduli, alfo Tt>el in de hooghten als in de breedten. Hebbende een weinig te vooren gefproken van de Archi of Bogen van 't Dorifche Order met de Colommen op de vlakke aardt gelen t tegen aan de Pilaftri, daarom is het heel noodig dat wy infgelijks de verdeelingen hier van maken, met de Colommen boven op de Pideflili, ftaande tot dien einde datmenfe beide gebruyken kan naar dat het te pas komt. En alhoewel wy tot nu toe niet een eenig exempel hebben van hareforme, nochtans kanmen wel gelooven dat de Ouden al- fowel die maniere van Bogen gebruikt hebben als alle de andere : aangefien datmen noch veel verbroken ftukken en deelen vindet in de over-geble vene teikenen. De verdeelinge van defe Bogen van d'een halve Colommen tot d'ander halve Colommen, (en dat is fo veel als ofmen feit tot het midde van de maffiVe Pilaftres} fullen 7* Moduli wefen, daar van komen 6 Methopen of 1 z. Spatij en Modiglioni, de Colommen fullen een Modulo hebben, en fullen een weinig meer dan de helft voor de Pilaftri uitgaan. Van de Colommen, Ornamenten, en Pedeftili, onder haar mach men letten op 't gene wy in 't begin gefeit hebben; en 't werk fal 3 trappen boven de aardt verheven zijn om de redenen van ons dikmalen verhaalt. 'tGeheeJePilaftromet de twee Alettoof Vleugelkens-, en de middelfte Colomnafal in't Front I en 1 zijn van't ligt van de Arco,in deFlanken falfe alfo groot zijn als een Aletto.en I van de grootte- nis van de Colomna,en\| fal overig blijven voor't Sporto van de Contra-pilaftra van binnen,alfbwel voor gieraatals om het gewelf van de Galeryen te regeeren.op defe wijfe komen de hoek-pilafteren van binnen en buiten heel wel, de Vleugelkens op de kant van de Colommen komen _T\| en \ van I 't Modulo voor elk, en fb veel fullen de Modiglioni van de Cornice van d'een helft tor de andere zijn_; indienmenfe daar maken wil fo moet alfdan 't Fregio Wat riftritl: of ingetrokken zijn,gelijk als in de andere Orders de Aletta, indien de bequaamheit en langte der fteenen fulks toelaat, foo ful- Jenf� van een ftuk van beneden naar boven toe gemaakt zijn, want dan fal 't werk fchoonder zijn. , Het

-ocr page 84-

-ocr page 85-



		. i>an. Vincent Scai�wzgi. 6g"- Het licht van de Archi fal � Moduli en I breedc wefen, foo dat de proportie van de breedte van. de Pilaftri tegen haar getekent, is gelijk 3 tegen 7: welk licht in de hooghte % afnemen lal, en een weinig min dan 1 van't Modulo. Van de hoogte 'van 't lichtzot onder de Architrave toe, blij* ven i van't Mod.ulo overig, voorde hoogte van de Serraglio : al de hoogte van't vlakke tot na-..' beneden de Architrave toeis juyft 10 Moduli en I, namelijk fo veel als de Colommen mee de Pc- deftili zijn. De Bogen fullen van een half cirkel zijn, en een weinig meer dan ? van '1 Modulo, en defe ver- rneeringe falzijnin ftede vandat, 't welk de Agetti der Impofta van't gelicht wech neemt. De" hoogte van de Impofta der Archi boven de Alletten fal even fo veel zijn als de hoogte van t Fre- gio , en van de Cornice naar 't Livello van de Poorte, welk cieraat kan al langs de muur heen loq- pen. De hoogte van de Archivolto rondom 't lichtfal I zijn, en l van zijne breedte, en fodamg (al - degroote van 't Serraglio zijn boven 't licht, alswyin defimpele Archi gefeit hebben. De verdeellnge van de Triglfficn, Methopenkomraltijt heel juyft in .alle uitdeelingen van d� ■' Colomnatien Archi, welke'wygenoemt hebben, en daar is een Modulo.eneenvierdV-partvan d'een halve Triglifo tot de andere toe, welke juyft twee Spatij en cweeModiglioniin de Cornice begrijpen, want de Triglifo is een half Modulo, en de Methopa drie vierde-part van't Modulo , foo wordenf�'perfe& vierkant, endeTrigtifi zijn. een vierde-part eneen half hoog. Van de cfe linge van de Triglifi en van 't vergieren der Sparien inde Metbopen fal ik fpreken, en vertooneri deontwerpingein'teinde van dit Capitte�, alwaar wy handelen fulIenvandeSacora.cn van dit Order. Van de Frontefpicien en van hare deelen, mach het genoeg zij n, dat wy elders gefeit heb- pap. t$ ben, om een ding niet dikmalen te weder-haien. De proportien van de principale Poorte binnen defe Archi moeten aldus zijn, de hoogte van het vlakke van de Galeryen tot boven de Impofta van den Archi toefen fulkg te meer te kleinder zy is dandeOrlo, en recht-uitgaande Gola van de Cornice) moetin 1 f deelen en drie-vierdepart ver- deelt zijn, en de 3 bovenfte hier van fullen zijn voor't cieraat: ende 12 en drie-vierdepart vanon- der fullen de hoogte van 't licht maken, 't welk zijn fal als vier-f�vendepart van 't vlakte tot bene- den de Architrave roe ■ de breedte van de voeten op de drumpel, en van 't hooft fullen 6 deelen en een vierdeparc zijn, en foo falfe twee vierdeparten maken, en daar-en-boven een vierdepart van 't Limitare. Naarde hoogte van de Cornice, behalven de.Orlo ende rechte Gola en'c'Eregi� van 't Ornament van defe Poorte, fal de hoogte van de Impofta van de Archi zijn j accompanyee- rende alfoo de nederachtige deelen mee die van de Cornice_; welke heel over fullen loopen. De verdeelingen van de Erte of Stupidi, Architrave, Fregio,en Cornice met de Frontefpitio vandeie _tPoorte kan genomen worden van die welke wyvande twee voorgaande Poorten gei�ic hebben j en van die van welke w^y elders in t generaal gefeit hebben. . Als men Nicchi maken wil, of Venfters tegen de Archi ovor, haar hoogte moet dan genomen . Worden van boven de Pedeftalen,tot het bovenfte van 't licht der Poorte roe,van hare breedte heb- csp.i^ ben wy elders gefproken om datfe van fchoonder proportie zijn, onder de Nicchi fal de Cimacia van minder ho�gtelieel doorioopen, en 't Bafament ook, en dat machgenoegh gefeit zijn van de Colomnatien Archi van deDorifche Order, wy fullen tot departicuiariteitenvande Sacom'eof' Modonature van al defe leden fpringen. , %(u volgt de ontmerp'mge ydn de Dorifche Archi wet de pedefiili ander am de Cdommen, getekent met h0 Moduli en alle deelen C A p. X X. Van de particuliere proportien of maten Vdti de Tedeftili, �Bafe in andere deelen jak d� Dorifche Order, ook Vdn de Capitelli en Ornamenten op de Colommen, EDotifche Colomna fal aan de voeten de Girnbia hebben, en rontom fijnen ftok hl 24 Canali verdeelt, het levendige tufl�hen d'een en d'andere fal het derde deel van de felve zijn, fy moeten vlak zijn en haar met eenfeker portie verdiepen, gelijk wy el- ders gefeit hebben. Deonderfte Plantvandefe Baf� moet uit een vierkant van een cM Modulo en drie-achtendee� geformeert worden op alle kanten, enalfrnen een pun�fc in zijn Ceatro maakt, dan falder een cirkel van een Modulo uitkomen, en dit isde voet van de Co- lomna i en van daar naar buiten toe blijft een Spatij voor de Sporri van fijn leden. De Bai� is een half Modulo hoog, verdeelt haar felfs in f portien en twee-derdendeel, welke tot 6 leden behoo- ^ren, namelijk de bovenfte Thoro een deel, 't Liftello, Gavetto en 't ander Liftello, en de onderfte Thoro, 't welcke ronde leeden zijn, en 't Plinto of vierkantige Tafel, van de welke men 'm de cu- rieufe en groote werken de twee Thori of Baftoni met fnijdt-werken maken kan, de twee Sportt van defe leeden zij n drie-achtendeel van 't Modulo, gelijk Viumi'M aan d� Ionifchc Balen gedaan heeft, en foo veel kan van de Bafen gefeit zijn. �sjAf; HetPedeftilo van een van de 3 deelen en drie-vierdepart van de Colomna komttot twee Mo- duli hoog j eneen weinig meer dan een vierdepart: en verdeelt fich iti $ cfeelen, daar van een de � Cima-

-ocr page 86-



		HW�i...........................WA

			^m��sm
			^m��sm	wnpji
				wnpji

	^Scamozzl "il C ITI D O H I_�A C�^ ' P IE DB S^^TIUC ■

�

-ocr page 87-



		64 Gront-reg�len der JrchkeBure Cimacia toekomt» drie de Tronco of ftok, en vier 't Bafament met zijne leden. De Cimacia is drie acfaten-deei van't Modulo, en verdeelt fich in 9 portien, en negen twaalfdedeel en een half, welkedeOrlo, Liftello en Fafcia tj^behooren, en dan't Vovolo met zijn bek, 't Liftello en on- derde Ca vetto, 't welk 6 leedenzijn, daarvan 't Vovolo wel kan gefneden worden, fy heeft een weinig meer Sporto dan een vierdepart van't Modulo. Het quadro van 't Pedeftilo is een Modulo hoog en een fevendepart: in 't Front en in de zijde daar laat een Modulo en drie-achtendeel zijn, juyft foo veel als de Tafel van de Balais, het Bafa- ment is drie-vierdedeel van't Modulo hoog van een vierdepart, verdeelt in 3 deelen, van drie- vierdepart worden de f leeden gemaakt, namelijk 't Cavetto, Liftello, Golazzaen't andere Li- ftello, met de Thoro: van een deel, van de welke de groote Gola mach befneden worden, de heele Sporto is een weinig min dan een vierdepart van't Modulo voor een deel. De Z�ccho en't on- derfte deel van 't Pedeftilo, is een half Modulo hoog, en komt een weinig min dan een Modulo en een half van 't Quadro uit, en even fo veel als de onderfte Thoro van 't Bafament. Op de kant van 'tPedeftilo en aan de Colomna van boven tot beneden toe zijn de Vleugelkens of Flanken van't Pilaftro getekent, hare breedte aan de voet van de Colomna is feven-twaalfde- deel en een half van 't Modulo, foo dat aan de flinker-zijde van de Pedeftilo is de Sacoma van de Impofta, en de grootte van de kleine Archivolto, de Impoft felfsjis vijf-twaalfdedeel hoog en een half Modulo, verdeelt in 8 deelen en vijf-feftedeel: 7 zijn fijne leeden, namelijk 't Orlo»de Golet- ta vooreen deel, deFafcia, Liftello, Gola, Liftello, en Collarirto, van de welke de Goletta en grootfte Gola, met fraaye fnijdwerken kan gemaakt worden: fy heeft voor Agetto een weinig meer dan een f�ftedeel van 't Modulo. De grootte van de Archivolto is een weinig min dan de Impofta, verdeelt zijnde in 6 deelen en twee-derdepart, fy heeft 4 leden, 'tOrloen'tCavettoop een zy, en twee fafcien , de bovenfte is de helft grooter dan de onderfte, en van def� leden kan het Cavetto met fnijdwerkengemaakt worden. Op de rechte zijde van de Planta of Voetfoole van de Bafe, is het Ornament van de principale Poorten, binhen de grootfte Arcki, ccnvlcrdcpart hoog, en een vierdepart van't licht; en is een Moduli, en een weinig min dan vijf-twaalfdedeel, verdeelt in 1 � deelen, ran dewelke � de Archi- trave toekomen, 4 de Fregio, en 6 blij ven voor de Cornice. De Cornice is vijf-negendedeel van 't Modulo, en behoort ook foo veel Sporto te hebben, fy is in 4 deelen verdeelt, en drie-vierdedeel, en heeft^leden, 't Orlo, de rechte Gola op d'eene zijde , 't Gradetto, Cimacio en 't Giocciolatojo, 't Vovolo, 't Gradetto en onderfte Cimacio, Van welke de bovenfte Cimacio mach met fnijdwerken gemaakt worden, en 't Vovolo. Het Fregio is on- trent drie-achtendeel van't Modulo hoog , is ook vlak en bloot. De Architrave is feven-vijf- thiendedeel van 't Modulo, en wort in �f portien verdeelt.welke in defe volgende 4 leden verdeelt zijn, 't Orlo, Qirnacio en twee fafcien, d'eene grooter als de andere: het Cimacio mach met fnijd- werken gemaakt worden. Hiervan, foo wy gefeit hebben, konnen de Ornamenten van de Poor- ten van de Colomnati van dit Order genomen worden. Op de flinker-zijde van 't Ornament van de Poorten zijn de Sacomen vande Impofta, en de grootfte Archivolti, defe Impofta is alfoo hoog als de Cornice van de rechte Gola naar beneden toe. En 'tFregio, 't welk fich in twee fafcien verdeelt, d'eene grooter als de andere. En fijne le- den hebben veel correfpondentie met de leden van welke wy aireede gefproken hebben. De Ar- chivolto is omtrent feven-twaalfdedeel van't Modulo hoog, en wort infgelijks in 6 portien ver- deelt, en twee-derdendeel, van defe vier leden, 't Orlo .Cavetto en twee verfcheide facien mach 't Cavetto met fnijdwerk gemaakt worden. Nuvolgt de onf��erpinge of'af"beeldinge van de Sacomen der�Bafen, Tedefialen enlmpoftenyan de Bogen, en van de fier aden of Ornamenten van de Voorten na de Dorifche Order, getekent met UModulen en portien of deel- kern. De Dorifche Colomna vermindert haar felfs in de hoogte een vijfdedeel van fijne grootte van onderen, fy heeft een Tondino en Liftello tot fijne volmakinge: by de Ouden fiet men verfchei- denformenvanCapitelli indatgeflacht, daarom moet men fich over de Nieuwe Meefters ver- wonderen, datfebykansaltijt maareene forme van Capiteelen gemaakt hebben, wy willen van de 3 f�hoonfte foorten fpreken. iib.4..c».₃. Veel hebben 't Capitello van Fitmvws veracht, om datfe fijne deelen niet wel weten t'applicee- cawneo! ^ren> en hebben daar na fommige veel flimmer en van haar eigen inventie gemaakt* Daarom willen wy dit fo befchrij ven dat menfe verftaan kan, tot eere en lofvan dien Autheur. Het is de helft van de voet van deColomna hoog, (welke hier een Modulo in dit Order genaamt wort) en verdeelt fich in drie deelen, gevende de bovenfte aan de Abaco met fijn Cimacio, welk Vitrwvim fb noemt, enwyookf�lfs, wanthetftaatindeCimavandeAbaco, en door die redenen konnen wyCima- cien noemen alle de gelijkformige deelen, welke een einde en Ornament voord'andere maken» de andere voor 't Vovolo met fijne Anelli of Gradetti, en hetjaan'tCollarino, en foo veel fegt �&.4.C3.3. vitmvw hier van. Wy fullendaarby fett�ndatdeOrl�en Cimacia feehooren tezijn§van de Fafcia van de Aba- cus*

-ocr page 88-



(Ljfar iJLx,

		PARTI IKFERI�M DEL OKDINE DORT CO

	'Vmc'jcam

			Polio 6f.

				*3

-ocr page 89-





				: fan Vincent Scamo^L f>§ cus, maar't Orlo, en twee derden-deel van de Cimacio l�lfs, en de Gradetti of Trapkens zijn voor de helft van 't Vovolo. Aangaande de Sporti foo maakt Vitrmi&�ki. de eerft-gefeide plaati�n , de Abacus op alle zijde 2 Moduli en een fefte-deel, 't welk de dikte van de Colomnawas, meteen twaalfde-deel ■, in dier voegen dat indien de Colomna een vijfde-deel vermindert, lbo blijft eea achtefl-deel van 't Modulo voorde Sporti van zijn leden over, 't welk daarom met redenen ge- fchiet, hoewel wy de fclfde hoogten beter reguleren , daarom dwalen de Moderne Bouw meefters heel wijt, de welke onbedachtfamelijk de felve Golommen een fefte-deel verminderen^ ja ook een f^f%i fevende-deeleneen half,'t welk't Capitello heel fehendt. is- ' Van dit Capitello, 't welk dat van de Theater van Marcellus imiteert, en andere meer, binhen Romen,konnen wy ook het andere nemen, makende van de twee G radetti of Trapkens onder aan 't Vovolo een Tondino,'t welk veel meer gratie met de Liftello onderheeft, en gevende een wey- nig meer Agetti voor defe leden: De Soolen of Plan ta van 't derde Capittello meer verciert dan d� andere (van de welke wy aan de Colifeus en elders fien) wort van een Modulo geformeert, eneen i�fte-deel voor 't vierkant in zijn Abacus of Tafehbinnen welke een centro gemaakt wort, welk iri de Diameter �b veel lal zijn als 't opperde van de Colomna en kleynfte deel van 't Capitello,en van daar naar buiten toe blijven ontrentdrie-agtendeel van 't Modulo voor beide Sporti van fijne lede. Het is infgelijks een half Modulo hoog,of de halve grootte van de Colomna, en verdeelt iich in il delen en feven-twaalfdedeel,voor 7 leden namelijk 'tOrlo,Cimacio,dat is een deelonder 't welk is de Fafcia, dat zijn 3 vier-zijdige leden van de Abaco, daar na volgt 't Vovolo, Gradetto,'Golet- ta en Collarino/t welk boven 't opperfte van de Colomna komt.en zijn vier ronde leden � 't geheet Ie Agetto van dele leden is tuffchen 't vijfde en 't fefte van 't Modulo voor een deel. Van defe ie- den kan de Cimacia, Vovoloen fomtijdts wat van de Collarinomet fnijdtwerk gemaakt worden* en dit is fo veel't Capitello aangaat. De hoogte van 't Dorifche Ornament gemaakt voor 't vierdcdeel van de Colomm�n, komt tot twee Moduli eneen achten-dcel, en wort in 18 deelen en een fefte-deel verdeelt, van welke^ d� Architrave toe komen, 6 en een halfde Fregio, twee derde-deel de Fafcia of Cinta, end deeleri blijven voorde Cornice overig, de Architrave is in zijn Soffitto vier vijfde-deel van't Modul� breet, in 7 porden en twee derden-deel verdeelt, zijne leden zijn f, eene Cinta of Gordel, en 2 Fa- fcien, van wclkvin J* bo-f-»«ft« «=� H ijaira.! «r»«or j�� Jw Lvii^«JiM.iiflc�s. JViaar oxider aan de Cinti recht over tegen de Triglifi heeft het daar na een regelken, en zijne hangende droppen. Het Fregio is drie-vierdepart van't Modulo hoog, enfoveelfullendeMethopeopallezijderi zijn, welke met de Triglifo uitgedeelt worden een half Modulo breet en drie-vierdepart hoog, gelijk het Fregio, hare fronten zijn met 3 Canalenen Spatien verciert, welke Spatien tuflehen de Canalen een twaalfde-deel van 't Modulo breet zijn, en hier van zijnde Triglifi genaamtge^ worden, en zijn wat buiten de Fregio verheven, welke naar't Loot van de eerlte Fafcia van d� Architrave ftaat, en van 'topperfte van de Colomna. De Methopen of Spatij worden verciert met infnij dingen, als Tropheen en diergelijke dingen, tot onderfcheit van de Ouden dewelke SchuttelenenOflen-hoofden daaraan maakten, boven pe Methopen en Triglifo loopt eenFafcia een twaalfde-deel van't Modulo hoog, gelijk wygefeit nebben. De Cornice is leven- thiendedeel van 't Modulo hoog, in fes en een vierde-deel verdeelt, zijne ledenzijni2, namelijk't Orlo, rechteGola, Gradetto, en Cimacio, Giocciolatojo, Liftello en 't Cavettino van 't Soffitto, na't exempel van 't Theater van Marce�m* en Vitruvim, welke feit ->H«y$ adipfitmquementumCoromincidaturlinea-, qm Sotia dicitur.* Onder welke't Vovolo, Gradetto en de Dentellois, en daar na't Gradetto en onderfte Goletta. Van defe leden konnent Cimacio, Ca- vettino en Dentello met fnijt-werk worden gemaakt, en de fnijdwerken felfs hebben correfpon- denti�niet malkanderen, het Agetto van de heele Cornice iseen weinig meer dan vijf fefte-deel van 't Modulo, en waft een weinig aan zijne hoogte, in refpect van de verdeelinge van droppen $ _welke in't Soffitto van't Giocciolatojo zijn. De Rifalite boven de Colommen in d'effen Fregio komen aan 't front * van � Modulo; gelijk de hoogte van de Colomna is, en de eerfte Fafcia_; midden in 't Fregio is een Triglifo geftelt en H;ik� op de zijden blij ven fommige portien, (Velke Vitruvim Semimethopen noemt, een vijfde-deel vande Methopen breet door alle deelen. Defe Rifalite gaan naar buiten toe jtiyft een Modulo en een vierde-part voor uit, en fo veel nemen de Agetti van de Capiteelen voor haar, en noch meer. Op de kant van dit Ornament is de plantaof Soffitto van de Cornice getekentin 't ornkeeren vandeRifalitermetde verdeelinge van dedroppen rechtover tegen de Triglifi, en infgelijks de requadri, welke met de Methopen overeen komen, en andere Ornamenten Welke alle tegen mak kanderen ftaan. Inde Sacomen van dit Dorifche Order hebben wy dehardigheitinzijnedeelen en leden vernomen, voegende daar fommige dingen by, welke met den Tnglifivan 't Fregio pvereen komen, in de welke daar na een winig fnijdt-werk ingebracht is, fo dat alle defe deelen met malkander 't werk heel gratieus maken. Nu volgt de ontiaerfinge van de Sacomen van de Capteeien, Architrave i Fregio en de Cornice van de Dori- fche Order, betekent metprtknen minuten. I fin ■

					/

-ocr page 90-

-ocr page 91-

66 Cront-regulenderjirchiteHure

_A C A P. X X I.

%# den ��rfpronk der �onifche 'Volkeren , en "vele hare gehouwen_} met welke dit
Order over-een komt _% en yan fijne froportten en maten.


w	Si- f.	fs&^i
%h		w$
'fit'	ii SS�	w%
&	Jg�k	T\^»
&	Jg�k	��ir^�⁵!

ta.^.c3�.i'.

Ang�fien dat Vitrumius �n fommige nieuwe Meefters hebben willen dat de �onifche

Order fijne beginninge van del�lve volkeren genomen hebben, welke door't Ora-
kel j na' c ge voe len van alle Athenienfers van Hillis vertrokken zijn, (dat is uit Grie-

i-ib. j. fac.
1*0.

kenlant) als strabo f�gt, welk lant fo genaamt wiert van Hellenus een loon van Deuca-

lion, en onder 't geleit van Ione > fone van Xuto, en Creufa, zijn in 't klein Afia overge*

trokken,enhebben'tfelveLantbefetenjalwaartotdietijtde volkeren Carj/ en jkelegi woonden*
�n dat van defelve lone, daarna'tgeheelelant �onia is genaamt geworden.

Nochtans konncn wy uit de H. Schrift afnemen, dat de lonici van layan de Vierde foon van u-
phet, eenfoon van Noa, een weinignaar de Sondvloed zijn genaamt geweeft: en Berodotm en Pau-
famaf, naerilige Hiftory-fchrijvers komen hier in met malkanderen over een, dat lont een foon
van Xuto en broeder van Achem de gene is ge weeft welke voor *teerfte de naam .ftwVaandatlanc
tib. 7. fee gegeven heeft, 't welk Attica in 't klein Achaia was; en datfe 't volk Eliefi genaamt van daar ver-
i.ii,.7.fac dreven heeft, of dat hy 't fel ve door recht van ^Adoptie verkregen heeft naar de doot van Selinim
4M- harenKoning. Soisdandenoorfpronkvandenlonierindefeplaatf�, ennietin Af�agelijkfeleg-
gen, en confequentelijk moet haar Order ook hier van daan komen.

Dat lone daarna de Difaule heeft uit't lant gejaagt, en heeft infgelijks den naam van lonici den
tib.s.fac. i^j�nifchen gegeven; op de ander zijde van't ifihmus, welke fop genaamt wiert van Att� eenfoon
ub'.i>ci.p van Cranaui of Liever (gelijk Strabo feit,} om datfe aan den oever van de Zee lagen, daarom kon-
nen wy uitdefe Hiftorie verfekertzijndatde AttifcheBafen, welke Vitruvws befchreven heeft, en
'm. }$. ook van Tlinius genoemt worden, met de �onifche een ding ge weeft zijn, alleen zijn de loniers
iS'sffit� ouder, gelijk Sirabo betuigt.

?* Daar na de kinderen van torn wordende van de Acheis geplaagt, welke uit 't grootfte Achaia

cjuamen, en na vee! onlukkig fl-rijden mer He Larprlpmnnianen, en i\p Ooriiche gehouden tot
haargroote fchade, (gelijk wy gefeit hebben} zijn met anderen volkeren verjaagt geworden, daar
na zijn de volkeren aan geen zijde't ifihmmo�dQ Engte in Peloponefus naar Attica vertrokken»
't welk't vermaartfte lant van heel Griekenlant en Megarisis. Daarom zijnf� van Milantm Pilettt.
�ntfangen gewonden, welketot dientijt Koning over de Athenienfers was, alwaar fy eenigen
tiWH-fa- tijt Woonden, en daarom (feit strabo~) zijnfe onder een natie gerekent geweeft.
'^7S' Maar ni�t lang daar na als Codrm overleden was, welkevooreenfpreek-woortplachttefeggen,

Cen�rofiorCodro, enzijnfoon uMedcmte hemfuccedeerdeengevolgtis, zijn de Ionen en Athenien-
fersfboin 'tgetal gewaflcn, dat, om dat het Lantalte kleynen onvruchtbaar was (gelijk Strabo
�c�t) daarom hebbenfe met een gemeen confent 12 Colonien tot imitatie van den Peloponenf�rs
t�.t.fec. ge maakt, onder't gebiedt van T^eleus, Jndroclus en andere Capiteinen, (als strabo en Plutarchm
;-K<i'fi* betuigen) en 140 jaar na de verwoeftingevanTroyen, uit klein Afia over getrokken, gelijkmen
inP/z�/ofienkan, 't welk een treffelijk lam: geweeft is, palendeaan Bitinia, Propontide en Helle-
«offifta. fpontus en d'Egeifche, Icarifche en Mirt�yfche Zee, en hebben foo het Grieken uitgebreit tot
ToioLib.5 boven de Zee, huidendaags Natalia genaarnt, (dat is, Ooft-zee) en fbo voortgaande hebben
tib-ff.&q fy veel Zee-ftedenvermeeftert, enhebbend� Caryen Lelegimecr naar binnen toe gedreven, ge-
ubU.cA.j, lijk Strabo betuigt, en def�r volkeren Koning is zMndroclus geweeft, en niet Ione (als Vitrtrvius be-
tuigt) de welke zijn Koninglijke Stoel binnen Ephefusgefetheefr,huidendaagsFigena genaamt,
en dat was't derde Heiriegerdatuit Griekenlant getrokken is, onder't geleit van Koningen en
Vreemde volkeren.
rib.7.f*c Ennaarde tijt-rekeningen, welkwyuit Herodtttus* Paufmias en Strahohebhcn, defelonifche
zijn in Colommen verdeelt geworden meer dan 3 50 jaar naar Ione de foon van Xuto, en Cre�fa,
daarom fien wy klaar dat Vitrwvimcn fijne volgers in dit ftuk de cerfte lonen met de Iaatfte vermen-
gen, fo wel in refped van de verfcheidenheit van de tijt als in de namen van hare leits-mannen.

Nu aangcfien dat wy haar outften oorfpronk gevonden hebben , fal het goet wefen dat wy

ook foeken offe in defe plaatfen, gelijk hetfehijnt, ook Tempels en andere gebouwen van haar

im 1. ts& Order gehadt hebben, en om van 't Peloponefus te beginnen, Paufanias feit, dat de vermaarde

*¹⁷* Tempelvan de sMinerva Elea van de Teagetti in Arcadia gemaakt, heel met Colommen van de

�onifche Order omcingelt van buiten was, met Frontefpici van vooren en van achteren, van welke

Scopa Par ius de Bouw-rneefter geweeft is, gelijk defelve Autheurfeir.

cap.is. Boven dat, fbo wasde Schat-kamer van den Eleis (gelijk wy gefeit hebben) met wooningen

na de Dorifcheen �onifche Order gemaakt, welke nootfakelijk moet gebouwt zijn geweeft voor

⁵tjaar2§3�. in welk dit felfde Koningrijk een eindt gehadt heeft, en alhoewel wy geen gewifl� fe-

kerheithebben aangaande degebouweUj datfe in Attica. naar de �onifche Qrdergemaaktzijn

geweeft,

-ocr page 92-



		V

Iran F�nc�ntScamo^i. ' � V, 67 geweeft", dicht byAthenen, tot dat de loniren felvein't klein Afiaovergetrokk�n zijn $ enfois het heel wel te gelooven datfe gedurende haar rufte veel daar na gemaakt hebben. Aangefien dat binnen Athenenontalbarevele verfcheiden gebouwen geweeft zijn, gelijk yi-ub.wa.^ tmvitts verhaalt van de Eumenifche Galleryen -, denTempel van Batchus en 't odeus van Perules ge- maakt, met Galeryenen Colommen van fteen, en andere meer, Onder welke de Tempel van Jpollo Bellus geweeft is, gemaakt van Erijlmes een foon van Cecrops, en andere meer van Apollo, Bacchus, Efculapius en luno; van de welke noch tot huidendaags toe tekenen te fien zijn , weder- omopgemaakt, en van Diana, welke Paufanias in't breede befchrijft, want'tisfeker datfe voor hare Goden en Godinnen Tempels naar de lonifche Order gemaakt hebben. En aangaande de lonifche van \ klein Afia, men weet heel wel, dat de vermaarde Tempel van ^ArUlb"^f" Diana Ephefia daar geftaan heeft, welke fo oudt is datmen niet voor feker weten kan wien de oude Bouw-meefters daar van geweeft zijn, 't kanzijn gelijk Dionyfim., Plinius en Vitruyius verhalen dat Ctefifones en Metagones van Gnofen de felfde begonnen hebben,maar dat Demetrius enPeonim Bouw- ^⁴ ^faC4meefters binnen Ephefus defelve opgemaakt hebben-, maar Androdus Koning der lonifche heeft ^^lb- 3« �'« 't fel ve daar na vergroot en versiert, welke Tempel Colommen hadde van de lonifche Order heel �«>■' 7. met ftrepen, gelijk Vitruyius* en Plinius verhalen. l�m «m. Behalven dat waren in de felve ftadt noch twee Tempels van i^Apllo, maar gelijk PaufamM feit onvolmaakt, en de Tempel van Bacchus binnen Teo, een van de 12 Coloni-fteden in 't klein Afia, van Hermogenes gebouwt naar de lonifche Order, gelijk als Vitruyius ook verhaalt, en een van lu- no in Samos, ais Paufanias betuigt, en de Tempel van ^f/W/0 van Neftus gebouwt, en dat van DianaMagnefus, alsPtolom&usfeit, en PliniusnaarbyEphefus, en dicht by de riviere Meandrus, tuflchen de Cary: en een heel vermaarde, als Paufanias betuigt in Branchus van Meleiia ter eeren van den Godt i^Afolio Didimeus, gelijk ook C. Curtius betuigt, en infgelijks dit van x^Apollo, Mele- fiusvzn Peonio, en Daphnisvan Milete gebouwt; en eenandervan Apollov&n clar�, een ftadtden-ib.₇.faa Colofonij, gelijk Plinius feit, welke by allevolkerenheelvermaartzijngeweeft, eninfgelijks de ub!₄.ca.₃. Tempel {gelijk Vitruyius feit} van Diana, en die van CMinerya in Prienvzn Tituis de Bouw-mee- _z\ '⁵'^cap* ft er gebouwt, en al defe Tempels zijn van de lonifche Order geweeft. ■��^7,fac- Daarwaren ook twee Tempels van P alias,eene in* Poliatede ander in Phocea, alhoewel de Per- ;ff₉;⁸ '^Milianen defelve verbrant hebben, als Paufanias betuigt,welke ook wonder fchoon waren,en om niet ^- {■ ^c$-* te verhalen andere, het lal genoeg zijn van den Tempel van Efculapius te fpreken, binnen Trali * onder den Cary, binnen en dichte by Magnejia, defelve was ook van de lonifche Order, en geor-'^fM-ca.r* dineert by ^Argelius, en een andere ook Efculapius toegeheiligt inlsmirnen by den bergh Cauftus w'.⁷'^fac' aan de Zee, gelijk als Vitruyius ons leert, hier uit fiet men door de authoriteit van Vitruvius en Pm- Lib+ca.⁰:! fanias, welke beide feggen dat de loniers Tempelen veel fchoonder geweeft zijn, dan die van an- dere volkeren in Afia, welkegebouwen Cirus den Koning uit Perf�n eindelijk vernielt, en de Ioniers onder fijn jok gebracht heeft. Behalven dat fiet men dat de oude Romainen de lonifche order veel gebruikt hebben, gelijk- mennochhuidendaagsuitdevervallenftukkenvanhareTempelsafnemenkan; ook inde priva- te gebouwen inde Colomnati en Archi, gelijk wy een weinig hierachter feggen fullen j daarvan men noch veel Colommen vind t/met hare verfcheiden Capitelli naar de lonifche Order, infon- derlijkindeKerkvan Sint Maria vanTraftevere, en sint Stephmo Rotundo in Monte, en elders, alle heel verfcheiden en fchoon. Van dit Order, gelijk Vitruyius verhaalt ■, nee�t Thefiphones van Gno- ^f�- fien een van de oude Schrijvers, en Metagenes fijn foon, fchrijvende van de Tempel van Diana bin- lavU',}', nen Ephefus, en Phileus van den Tempel van CMinerya binnen Priene, en Hermogenes van den Tempel van CUineryaCMagnefia, en eindelijk heeft ook Vitruyius daar van gefchreven, gelijk wy . fchoon elders gefeit hebben. De lonifche Order heeft al in fich dat eenTempel kan fchoon maken _s want hy imiteert veel de planten van de boomen, en de graviteit van de Vrouwen. Daarom hebben de oude niet fonder re- denen defe Order in't midden geftelt van hare vijf Orders, en wy willeninfgelijksdoen * om dat daar geen ander Order is, die fulke correfpondentien begrijpt, welke fuiken vaftigheit, bequaam- heit en fchoonheit heeft, en die tot alle foorte van gebouwen dienen kan, gelijk als defe, ('t welk wy aireede getoont hebben,) de Ouden hebben hare private huifen naar dit Order gemaakt, en wy prijfen infgelijks dat de publijke en private gebouwen foo gemaakt worden, gelijk wy in onfe werken doen blijken. De lonifche Order met Bafen en Capitello moet van 8 Modulizijn, en \ van \ Modulo, de Rafa ^CaP-"- ial 5 Modulo hoog zijn, (gelijk wy elders gefeit hebben) maar 't Capitello van de Todino naar bo- ven toe fonder de Welven of Voluten, komt �en? Modulo hoog. PeFufti of frok van de Cp- lommenblijven7Moduli₅enjvan'tModulo, doch verftaande met de Cinibia van onder en van boven, en defe Fufti of ftokken verminderen boven het feftedeel van de grootte van de voeten. 't Ornament boven aan de Colommen wort van 't vijfdedeel van hare hoogte gemaakt, want de Ouden hebbenfe foo gebruikt, en Vitruvius felf befchrijftfe alfoo, fprekende van t Front vandeScena, en gelijk wy gefeit kebhsn* , fprekendevan de Orders in^tgeneraalj datfe faken Ii Modulo

	/

-ocr page 93-



�

	68 Gront-reguknJerjfrchkeBure Mpduloen {zijq.^: Defe hoogten moet in 15 deelen verdeelt worden , daar van komen d' A rchitra- v e 5 toe, aan de.efFen ordinare Fregio 4, aan 't Cornice 6, in dewelke de Modiglioni gemaakt wor- den , infonderhek in de groote wedcen, en onder fullen geene Dentelligemeden worden, om de voorfeide reden. Defeproportienzijnfoodanig, dat de Architrave is een deel, 't Fregio* vaneen deel, de Cornice eendeelenj, foodatfy de helft meer is dan 't Fregio, gelijk alsde Architrave en 't Fregio ook de helft meer zijn als de Cornice, Als de Colommen Pedeftili onder moeten hebben,. dan fullen die * en ₂^zhoog zijn, van de hoog- te van de heele Colomna, foodatfe 2�Moduli zijn fullen: defe hoogte wort in �deelen en! ver- deelt ; de opperde lal de Cimacia toekomen, de volgende 3 en! fullen voor de tronk of 't vierkant vande Pedeftilo zijn, de twee onderfte blijven voor't Bafament overig, namelijk? voor de Corni- ciamenten, en een deel en ^blijft voor de blooteZocco, welk op't vlakke ftaat: dieis� Modulo, zijn Coruiciamenten zijn* van't Modulo, de tronk of vierkant een Modulo en \, en de Cimacia ^ van't Modulo, welk juyft ifModuli maken, gelijk wy.gefeit hebben. Van alle deelen van de Colommen, Ornamenten, Pedeftili, en hare leden fal de Sacomein't einde van dit Capittel ge- maakt worden. \ C A p. X X II Van de Colomnati enfimpele jfreU "Pan de lonifche Order, en ook Van de Qolomnaten enArchi met de Pedeftilen, en de Modulatien van hare binnen-P oorten. E Ouden hebben dikmaals de fimpele Colomnaten van dit Order gebruikt,en meri liet noch huidendaags binnen Romen onder aan't Capitolio de Gaierye vanden Tempel met 8 Colommen met Granaat-appelen, door dien dat de hoogten van de Capkeelen en de VoluJen of Welven, en ook de Cornicen met vierkantige uitge- hoolde Modiglioni,en meer anderedingen zijn van de lonifche Order j eninfge- Iijks de Galery van het Kerkjen Lareritio genaamt, by de Senateurs brugge is ook van de lonifche Order, op die wijf� hebben wy veel woonhuifen en Faciaten geformeert, alfoo wel in de publijke werken van de vermaarde S^r. T^�chas Corner, in fijn luft> huis te Murano, en aan een ander oort een woon-plaatfeindeforme van een Sa lette, met Kamerkens op de kant, totluft van't hof van S^r.iu- liui Contarinm, op de Brenta dkht by Stra : enxlat van <T. CMolinm in de voorftadt van Padoua, de twee Eilantfche wooningen aan't hooft van Cedrare, van de S'^s-Cornari byBa�ano, en nochan- dere in de fabrijken van S. JeronimusContrareniaLoregia binnen Trevefano. Hetfimpei Colomnato van vier Colommen, en drie Intercolomni fal fodanig zijn: de heele lengte van 't Spatie van d'een uitterfte Colomna tot d'andere_; doch voor behoudende foo veel de Agetti van d� uitterfte Bafen lijden mogen, lal in 10 deelen en f verdeelt zijn, welke voor't Mo- dulo dienen fullen, aan de twee Colommen in't midden, en de twee uitterfte Pilaftren worden 4 Mod uli gegeven, voor de twee Intercolomni op d'een en d'ander zijde fal men een Modulo en I van ^:t Modulo geven vooreik, en voor die in't midden 2 Modulien, en foo komen de Interco- lomni van de Bafilica, welke Vitrwvius* gemaakt heeft.wei uit.en fo fullen de Moduli verdeelt zijn: xib.j.ca.4. de proportie van defe Intercolomni in't midden is � meer dan de andere. Alfmen 't Colomnato van � of § Colommen maken wil, dan waft 't getal van de Colommen en Intercolomni, alfoo wel op de rechte als op de flinker-zijde, in de gecontinueerde Faciaten, waar Venfteren en diergelijke openingen zijn ,konnenalle de Intercolomni gemaakt zijn, ibo breetals die in 't midden, en fomtijts wat meer tot dien einde dat deOrnamenten van de Venfteren en dier- gelijke dingen aldaar konneri bedekt worden. Defe Colomnati konnen van de aardeverhoogt worden met een Sottobafi I Modulo hoogh, al- foo datmen by trappen daartoe moet opgaan, om verhaalde redenen : de Colommen met de Or- namenten daar boven fullen van de voorgefeide mate zijn, in 't midden van elke Colomme, en de Piiaftro moet een Modiglione zijn yin deuiterfte Intercolomni fullen f Spatij komen, enin die in 't midden 6, van d'een midden van de Pilaftri tot de andere van 't Colomnato van 3 Intercolomni zijn i� Spatij,en Modiglioni» in 'tColomnato van �Colommen zijn 26 Spatij,en in die van 8, 36, en fo veel Modiglioni. Van d'een midde tot de andere van de Modiglioni zijn _T\| van't Modulo, en in al defe Colomnatikomt altijt een Modiglion in't middel Intercolomnio, 't welk heel wel ca_P. 12. , komt om 't Frontefpicio te maken, daar van wy elders gefproken hebben. De Poorten voor't gebruik van de Colomnaten van dit Order konnen hare proportien nemen van defelfde Colomnato/t licht fal f deelen hoog zijn, van'tpavimentvande Colomnato, of Lo- gie tot onder't Lacunari toe; met welk wy huyden-daaghsverftaan deSoffittivan'tvelttufTchen den Modiglioni van de principaleCornice, en indien daar geen Modiglioni zijn, dan laatfe onder aan de Giocciolatojo zijn, want naar dit Livello kunnen de quadri of vierkanten gemaakt worden, en de Schilderyen van de Soffitt� van de Logien of Woon-plaatfe ₃ of ook veel van 6 deelen tot ! -. :.. i be-

		■iaa

-ocr page 94-



		"PanFincentScamo^j. ^fp beneden de Architrave toe, wanthetisal even eens. Defe hoogte wort van nieuws in igdeelenver- deelten \ en de breedte van 't licht van on der en van boven yandeSogliaof Drumpel. De Erte of Stipiti fullen in 't Front van een van defe deelen zijn, en fo veel fai 't Limitare wefen, en op die wijf� fal 't licht van de Poorte twee quadri hoog zijn, en even fb veel als de helft van't Limitare. Het Ornament bovenaan de Poorte lal _Tf zijn en \ en verdeelt in 3 gelijke deelen, daarvan komtde Architrave een deel toe, de Fregio f en de Cornice naar 't Livello een deel en \\ bethee- Ie Ornament komt te zijn i en \ van'dicht, indienmenfe cartellen of tafelkens op de kant aan de Erte of Pilaftrate fetten wil, welke Fitmvius Ancones noemt of Prothrides, d'eene op de een,^Iib«^ca � de andere op deander zijde, wef�nde in 'tFront de helft van de heele hoogte van 't Cornice: hare lengte fal zijn van'tSoffitto van de Giocciolatojo tot't licht van de Poorte toefen van daar beneden ' toe fullen de bladen komen. De Cornice van de Poorte moet langs heen doorloopen, maar een "weinig verheven zijnde, boven welke recht tegende Nicchi over , fullen voor cieraat gemaakt wordende Riquadri by malkander gevoegt in de muur, de verdeelinge van defe Poorte komt aldusveel beter tepas dan dievan Fitmvim,* want de lief-hebbers van defe konft fullen deminfte^LiL%4Ca,s* moeiten hebben om die te verdaan_} enopdefe wijfe komen wy met die Poorten die de Ouden gemaakt hebben heel wel over een. Aangaande het beweeglijke deel van dePoorte kan de felve van boven naar beneden toe in twe deelen gemaaktworden, verdeelt in l voor elk, die in 't midden fal de grootfte zijn, endeandere van beneden fal de Cimaciavan 't Pedeftilo naar onderen vergefelfchappen, indien op de rechte en flinker-zijde van de principale Poorten, men wil Nicchi maaken om beelden daar in te fetten _swelke niet wel konnen gefien worden, indien de Nicchi te hoog zijn, gelijk ook in diegeene welke kleinder zijn als \| en \, of die voor Venfters dienen konnen, (Jwantalfdan moetenfe vier- kantig boven zijn} hare hoogte moet dan naar 't Loot met 'dicht van de Poorte over eenkomen, en onder moetenfe op een fafciageftelt zijn, gelijk een Gimaciavaneen Pedeftilo, welke overal eene hoogte of Poggio voor de Venfteren geeft; hare hoogte fal \ zijn enl van de heele Colom- na, defe over een komingen en verbindingen van leden zijn van groote importantie in hetlichaam. van 't werk. En om dat de verftandige eenige wetenfchap hebben mogen van de Ionifche Poorten van ri- ^T-^ib�4-^ca-« trwvius,* daarom fiiiisM �w3r«?ir^r".-»»-«-o-.«~J'»«» ►�■»» »«-jijUivii, aio nam^iijK.* daar hy f�ir dat de hoogte van 't licht in twee deelen en 1 verdeelt is, daar moetmen liever gclooven, dat hy heeft willen feg- geng \ deel, endaarvanll tot de breedte onder aan de drumpel geven, en hier af worden wy're beter verfekert,aangefien indien elk deel weder in 4 verdeelt worden, fo komender 14 uit,daar w il hy datmen van een deel der f�lfde breedte van de ftijlen of Stupidi fal maken, en volgens defe wij- fe in dien 't lichtfelf 1 6 voeten hoog was, fo blijven 6 voet voor de dr�mpels, en indien men het ra de hoogte vernauwt gelijk de Dorifche onder aan 't Limitare, dan falder 5 voeten blijven en f, fbo datfefaltot I en f hoogte komen : indien men de Stupidi of Pilaftrati een van de 14 deden van de hoogte van 't licht breedt wil maken, foofullenfe toti voeten? komen, en boven juy ft tot een voet. En aangaande de Ornamenten boven de Poorten, indien men de grootte van 't Limitare of Ar- chitrave met 3 Fafcie maakt, d'eene van de andere verfcheiden met de Cimacio en Orlo, en infge- lijks 't Fregio met zijn Cimacio daar boven,en infgelijks de hoogte van 't Cornice na 't Livello met zijnCimacioen Orlo daar boven. Al dit geheele Ornament (begrijpende de Golaen Orlo welke daar op komen om 't Froritefpicio temaken) fal ontrent 'tvijfdedeel zijn van de hoogte van 't ligt, en bequaam genoeg voor defe Ionifche Order. De Cartelle welke hy op 't Grieks Ancones noemt en Prothyrides (om datfe fich buigen en 'm malkander wikkelen} zijn \ lang van beneden de Cornice naar 't Livello van 't licht van de Poor- te, en daar boven de bladen welke in de hoogte 1 van een voet groot zijn, en beneden '_t vaneen voet, en zijn daarom fwak genoeg, en men moet letten dat de Cartelle felver niet vermindert wor- den, indien't licht van de Poorte niet vermindert wort. JSfu ~volgt de ontiverpinge yan '�fimpel Colomnato yan de Ionifche Order met ai fijne deekn, met Modulen en Mintit�ngetekent. Van defe Ionifche Order konnen infgelijks de Faciaten met de Bogen en Pilaftri gemaakt wor- den , en de Colommen daar aan geient, voor't gebruik van de Galeryen gelijkmen in de tweede Qtd��v&nColifeus fier, of in't Theater van Marcellm en andere oude gebouwen,en foo konnen wy dieooknagelegentheidt maken, daarom willen wy alle maten van de Archi na malkander.be- fchrijven. De verdeelinge van de breedte van d'een halve Golomna tot de andere in 't midden, van de principale Pilaftri fullen 6 Moduli zijn, en f van't Modulo: de Cokmimeri een Modulo groot, en fullen voor de muren _T\| van 't Modulo meer dan de helft uitgaan , 't welk meer gratie brengt, en kan voor 't Soffitto van de Architrave dienen, welke van d'eene C�lomna tot de andere door- loopen fal. Het Pilaftro met de Alettoop de rechteen flinker-zijde van de Golomna fal in't Front juy ft ; ; I 3 tot

-ocr page 95-

-ocr page 96-



		7 o Cront-regulen ia ArchipeSlure tot 2 Modulo komen,en komt if van 't Modulo meer dan de helft van de breedte van 't licht van de Archi te zijn. In fijne Flanken door de grootte van de muur fal die foo veel zijn alseen Aletto, en ? van de grootte der Colomnavaff buiten, en't ander vierdedeel blijft overig voor de Sportovan 't Contra-pilaftro binnen de Galeryen om 't welffel op te houden.De Aletten of leden op de rechte enflinker-zijdevande Colommen fullen in 't Front juiftj Modulo zijn, maar tegen't licht van de Archo falfe zijn fo veel wy gefeit hebben van de Flank van de principale Pilaftro, dele Aletten be- hooren naar 't Loot van boven tot beneden gemaakt te zijn, en al van een fteen, datmen geene aan .een f�ttinge overkant zien kan, want fo zijn de werken lulliger voor't ooge. Het vlakke van de Archi fal fich wat van de aarde verheffen, en men fal by trappen daar toe op- gaan om grooter majefteit tegeven.de Sottobafe,Colommen,en Ornamenten daar boven, moeten "� naar de maten welke wy gegeven hebben gemaakt zijn, en aangaande 't Frontefpicio en de Archi moet aangemerkt worden, 't gene wy elders gefeit hebben. De Archi fullen in't licht 4 Moduli min I van 't Modulo zijn,en in de hoogte fullenfe wallen \| en J van 't Modulo, en van't licht naar bo- ven toe tot onder de Architrave fullen! van 't Modulo over blijven_; voor de hooghte van 't Serra- glio,welke aan't hqoghfte van de Colommen komt met de Sottobaf�n, De Archo moet van een halve cirkel zijn,en een \ van 't Modulo daar-en-boven,'t welke dat toekom t,'t welk de Sporto van de Impoft wegh-neemt, en aldus fal de Archo fchoon zijn. 13. Delmpoftabovende Aletto alwaar de Archo begint fal $ en \ ho'ogh zijn, van't vlakke tot fij- ne hooghte toe,(gelijkwy gefeit hebben} en moet binden rondfom de Pilaftri langs de muur, en de principale Poorten, welke booghswijf� gemaakt wort, en fo veel fal 't Bafament en de Cimbia onder van de Colomna maken. De grootte van 't Archivolto, welk rondfom 't licht heen gaat, fal 5- zijn, enl van de breedte van't licht, en fb veel fal infgelijks zijn de breedte van d� Cuneus, of Serra- glio, een deel dicht by 't licht van de Archiof Bogen, en van daarna boven toe fal het allenxkens breeder en breeder worden tot onder de Architrave toe:defe Serrag� konnen.gelijk wy gefeit heb- benjver^iert worden, alfmen de verdeelinge van de Archi, Pilaftri, Alette of Vleugelkens, gelijk � wy gefeit hebben, makenwil, dan moet de uitdeelinge van't Modiglioni en Spatij juyftgefchie- den, want in 't midden van elke Colomme komt een Modiglion, en noch 9 andere met hare Spatij komen daar-en-tul�chen, 't? welk voor de makinge van't Frontiipicio boven de middeler Archo heel wel komt. Binnen defe Galeryen en tegen de middelfte Archo over kan de principale Poort e booghswijf� gemaakt worden,tot verfcheidenheit van de andere, welke in de Colomnati en Archi metde Pe- deftili zijn , en nauwer of kleinder dan de Boogen van buiten, fo veel 't Front van de Modonoop beide zijden die daar rondfom gaat; endelmpoftafaltothaarcieraat, en indien menf� vierkan- tigh maken wil, zijn licht fal zijn ontrent; van 't vlakke tot onderde Architrave toe: Het beweeg- lijke deel fal van d'Impofta naar beneden toe zijn, en men falfe in twee deelen konnen doen ope- nenen elk van defelve verdeelt in 2 verfcheidene vierkanten met recinten rondfom, gelijk wy el- », ders gefeit hebben, alwaar wy van p�truyius Dorifche Poorten gefproken hebben, en in de ontwer- pingeteflenis. � Op derechteen flinker-zijde kanmen Nicehi maken om beelden in teftellen, of voor vierkanti- ge Venfteren, welke moeten gefet worden op een Cimacia overgaande, gelijk als of het een Pede- ftilo waar j hoog en \, van de vlakte tot beneden de Architrave toe: en foo fal die naar de propor- tie van de Pedeftili van dit Order komen. Defe Nicehi met hare opperfte fullen een weinig lager flaan dan 't begin van de Impoft, en onder fullenfe op de Cimacio van 't Pedeftilo, daar van wy ai- reede gefeit hebben, ftaan. Nu volgt de ontiverpinge van dejimpele Bogen yan de lonifche Order > met al hare deelen, met Moduli enj?or- tiengetekent. Het valt ook heel wel uit de lonifche Colomnati van de Logien met Pedeftili van beneden te maken, welke de Ouden heel wel hebben weten te gebruiken, gelijk ook de andere Orders van verfcheiden foorten van gebouwen, van welke men noch huidendaags fommige tekens fiet; en VitmY�us fpreekt in 't breede hier van, doch van de andere noch meer, als hy handelt van de Gale- ryen rondfom deTempels, en van die achter de Scena van 't Theatre. En wy felfs hebbenf� infge- lijks gebruikt in de publijke werken,als in de Logien der werken op Sint Marcx plaacfe.en dikmaals ook in private werken: Daarom is het verwonderings waerdigdat de Moderne Meeftersniet daar van gehandelthebbeninhareOrders,betonende daar mede datfedefelve geheel vergeten hebben. En daarom willen wy fommige regulen daar van geven, welke ons dunken nootfakelijkft te zijn. Om de verdeelinge van 4, Colommen te maken (de Sporto van de Bafamenten achter-latende) wort de geheele lengte van d'eenuiterft tot d'andere van 't Pilaftro verdeeltin 12 en f Modulen; van welke 4 de twee Colommen in't midde toe-komen, en de twee uitterfte Pilaftri, en dan voor de kleinfte Intercolomni twee Meduli en \ vooreik, dan fullen voor de middelfte 3 Moduli overig blijven een f, en foo zijn al de Moduli verdeelt. De proportie van defen Intercolomni fal zijn gelijk die in 't midden, en bykans de helft meer dan de andere. Voor 't Colomnato van 6 of 8 Colommen waft het getal van de Intercolomni en Colommen ook, en dan fal de ver- deelinge

-ocr page 97-

iioiia-.7o

Acrtrtsrto

L 'Asch� Iqmico

n�ih

^■nXtttccJiol. 3 min. 5o

I If

Ipujc

>yd nte,zo l& Colontte tMoiLjf. trt.fo

-ocr page 98-



		^an Vincent Scdmo^i. 7 i deetinge van d'eerfte i^Modulizijnen^end'anderez�Mo^uIieni.D�Ccdommen.Oraamentert en dePedeftiiifullen de voorfz.mate hebben,daarvan wy gefeit hebben,en fullen met trappen vari onder verheven worden, om meerder majefteits wille. De verdeelinge van de Modiglioni in haren Cornici fal heel wel komen voor alle defe Golam- nati, want indienmen een recht over tegen elke Cdtammeeneike buitenfte Pilafter fct, dan fal daar voor de kleinfte Intercolomni 5 komen,en voor de middelfte 7, fo dat voor 't Golomnaat van 4 Colommen fullen 20 Spatij komen, en voor dat van 6 Colommen 32, en voor dat van 8 Colom- men 44, en even fo veelM odiglioni:komende even in 't midden 't welk heel wel komt om 't Fron- tefpicio te maken, alwaar het'geene dat wy gefeit hebben, moet geobferveert worden. Wanneer- men de Poggio van al of een deel van defe Colomnati maken Wil, .alfo Wel in den Logien op de ^Cap'^Ia" vlakke aarde, als in die om hoogh,gelijk wy gemaakt hebben, in de werken daar van wy boven ge- feit hebben, dan moetendeCimacieenBafamentenvan'tPedeftiloheeIdeurloopen,geiijk Vitru- ^Llbi3Cai;yius in de voorgemelte plaatfen gedaan heeft, (prekende van de Tempels van de lonifche Order: defe Rifalti heeft hy Scamilli genaamt, van welken wy genoegh gefproken hebben 1 en een exem-^LiKi'^asipel van een out Marbelfteen bewel�n,enditis fo veel,aangaandede buitenfte verdeel in gen. De voornaamfte of principale Poorten van defe Colomnati fal f hoogh zijn, van de hooghte vari de grontwaar de Pedeftiii op ftaan, totonderde Spatij van de Modiglioni van de principale Gor- nice van buy ten toe (^gedijk elders gefeit is geweeft) de breedte van't hcht fal 6 en 1 deel van i 3 zijn, ^Ca^ ^r* en � van zijne hoogte > foodatfe vermeerderen lalde helft van't Limitare meer als: Front van de Erteof Stijlen der Ornamenten daar boven, en alle andere dingen voor de Poortefelf, moet daar na gemaakt worden, als wy gefeit hebben van de Poorten van de fimpele Colomnati, van dit Or- der, om een ding niet dikmaal te wederhalen. ; De Nicchi tegen de kleine Intercolomni over fullen haar begin hebben naar't Livellovande hooghte van de Bafen der Colomnati 5 en haar opperdeel fal recht tegen over 't licht van de Poorte zijn, enf�fullenfeal met malkander over een komen _s maar indienmen vierkante Venfteren wil maken.dan behorenfe te ftaan boven de Cimacia van de Pedeftiii. Nu-volght deontloer^mgeym't lonifche Colomnati met dePedeJlili, 'in alle deelen methare Modiglioni eti fortienyerdeelt. Behalven de �mpele Archi konnen ook die met Colommen op de Pedeftiii gemaakt w�rdefi_s't welk by den Ouden gebruiklijk geweeft is in de publijke en private gebouwen, gelijk men uit de overgebleven teekenen afnemen kan. En wy f�lfs konnen de f�lfde naar gelegentheit noch imitee- renen volgen» aangaande de verdcelingen van d'eenmidde tot d'andere van de Colommen var� de Archi.daar zijn 8 Moduli, en de Colommen een Modulogroor.en fullen een weinigh meer dan de helft voor uit gaan om de voor-betoonde redenen. 'cGeheelePiiaftrodemiddelerColomme daar in begrijpende en de tWeeVle�gelkensopde een en deandere zijde,fal twee* Moduli en l zijn_; maar 't Maffifaan de dikte van de muur fal fo veel s^ijn als een Aletta,en} van deColomna van buiten, �n 't ander vierde-deel magh dienen voor het Agetto van de binnenfte Pilaftro, welk 't gewelf van de Galerye draagt» De Vleugelkensof Alett� op de rechte en flinker-zijde van de Setecht van de Colomna, fullen in 'c Front�l tan 't M^odulo zijn ,enib vee lbehooren ook van d'eenmidde tot de andere de Modiglioni van de C�ouWtc zijn, de Alettas fullen van boven tot beneden toe van een ftuk zijn. De Colomna en 't Ornament daar boven, en infgelijks de Pcdiftili om die tb verh�og�n, fullen van de voorgefeideproportien zijn, en de Pedeftijlen fullen iy met fommige trapk�ns van de aar* de verhoogen_; op defe wijfe fullen de Archi 4 Moduli breedt zijn en I van 't MoJlulo,en fullen bo- ven twee i met _T\| van 't Modulo wallen. Op de Archi fal voor de hoogte van 'tSerraglio overblij- ven een Modulo, fo datfe in 't geheel 11 Moduli en * zijn fullen van 't vlakke tot onderde Archi- travetoe. De Archi of Bogen fullen van een half cirkel zijn.en fullen voor de waflinge l van 't Modulo heb- ben, voor het gene dat de Sporto van de Impofta weg neemt:'t welk van velen niet in acht geno- men zijnde, is een oorfaak geweeft dat hare Archi al te laag geworden zijn. De Impoflen boven de Aletten daar de voet van de Archo op ftaat lal alfo hoog zijn als 't Fregio en de C�rnice van d� principale Poorten. De Arcliivoltorondfom't licht gaande fal \| en \ van de breedte van de Archo zijn, en foo veel fal 't Serragli� in de Front zijn, in het deel dat daar boven op komt, en van daar naar boven toe fal» fe haar verbreiden naar de linien uit het center van de Archo getrokken: van de Ornamenten van deSerragli hebben wy elders gefproken in'tgeneraal. Enaangaandede verdeelingc van de Mo- diglioni recht over tegen elke Colomna daar fel een komen, en daar t�flchen 12 Spatij en 11 Mo- diglioni zijn, foo dat de middelfte heel wel komen om 't Frontefpici� te maken j en op die wijfe fal .6$ t \|i vanColomna tot Colomna't geheel Ornament Rifaliren. De Alett�n op de kanten van defe Bo- gen konnen verkleent worden, om de juifte verdeelinge van de buitenfte Modigloni te vinden. Van 't Fr ontifpicio, Acrotery^ Dak en andere faken kan gemerkt worden* 't Welk wy elders gefeit: kebben* " . b^m De

-ocr page 99-

-ocr page 100-



		7 3 Gront-regulender jfrchiteclure De principale Poorten fal hare proaprtien hebben indien de hooghte van 't vlakke, alwaar de Pedeftili van de Golommcn op ftaanerhoogt wort tot boven de Impofta van de Archi toe: en fo veel als de hoogte van de Gola en zijn Orlo toelaat. Defe hoogte fal in 16 en - deel verdeelt wor- den, en van de i 3] onderfte fal de hoogte van 't licht van de poorte zijn, daarom falie van zijn van 't vlakke tot onderde Architrave toe: zijn breedte van onderen aan de drumpel en om hooge fal 6i zijn, en fo waftzy 'de helft van de grootte van't Limitare. Daar na blijven de 5 overige deelen voor't Ornament van de poorte, van een deel wort de Ar- ehitrave gemaakt, en foo groot behoorcn de (lokken of Erten in 't Front te zijn: en het Fregio fal Van een deel min \| zijn gemaakt recht of krom, en van ij deel fal 't Cornice naar 't Livello gemaakt worden, op defe wijfe komt het dat't geheele Ornament in 15 deelen verdeelt wort, beide van de hoogte van 't Fregio, en van de Cornice van de poorten felf,behalven de Orlo en de rechte Golet- ta fal de hoogte van de Impofta van de Archi zijn (gelijk gefeit is,} en de deelen van de eene ko- men met de deelen van de andere over een, in't opperde van defe poorten fal gelet worden, wat wy in de andere van dit Order gefeit hebben. Aangaande de Nicchi of Venfteren, haar beginfel fal naardelinienmetde Cimacia van de Pe)- deftili zijn, en het bovenfte naar 't Livello van 't licht van de poorten, en al dit wort heel werende ontwerpinge vertoont. 2{u yolght de onf^erpinge yan de lonifche i_Archi met den Tedejlili en al hare deelen, met xJVLoduli en portie® gttekent. C A p. X X I I I. Van particuliere proportien en maten der Pedeftalen , Safen en andere deelen yan de lonifche Order , ook yan verfcheiden Capitelli en Ornamenten boyenhare Colommen. . E Ionifcljie Colomme behoort aan de voeten een Cimbia en eenTondino te hebben, 't welk de Bafa ook mede feer versiert, rondom is fijn Fufto of Schacht in 24 Canalen verdeelt, welke in 't midde Wat diep ingaan, 't levendig tufichen de Canalen fal een deel van drien zijn, en f van de Canale. Alfmen een cirkel van de grootte van de voet van de Colomna maakt, dan wort uit de felf de centro of middel-pun�t een ander cir- kel getrokken,eneen quadraat of vierkant vaneen Modulo en _Ti,en dat is de lengte en breedte van de Tafel en Spor ti van de Bafa. De hoogte van de Bafa felfs is \ Modulo, verdeelt in 5 deelkens of porden en f ;zy heeft 6 leden, Thoro, Liftello, Cavetto, Liftello en Thoro.alle 5 rondt.daar na het Plinto of vierkantige Tafel, welke vereenight moet worden met de Cimacia van 't Pedeftilo: van welke de twee Thori met fnijdt-werken konnen gemaakt worden, het Agetto van defe leden is ,\| en I Modulo, en foo veel fal voor haar genoegh wefen. Het Pedeftaal fijnde van I gemaakt en een half van de Colomna wort. dan twee Modulien f hoog: verdeelt ficK in 6 deelen enf, namelijk een voorde Cimacia, drie en? voor 'tquadro of vierkanten 2 deelen voor't Bafament, de Cimacia heeft \ van 't Modulo, verdeelt fich in 6 deelen en f, zijn le- den zijn 7, Orlo Cimacio, (voor een deel} Fafcia,Vovolo, Reftrato,Tondino, Liftello, en't on- derfte Cavetto, van de welke 't Cimacioen Vovolo kangefneden worden,het heeft voor Agetto een weinig meer dan J van 'tModulo. De tronk of ftok van't Pedeftaal is een Modulo en 4 hoog, en op alle zijden een Modulo breet en ,v} gelijk als de quadro of vierkant van de Bafa. 'tGeheele Bafament is l van 't Modulo hoog, het derde deel daar van worden in vier deelen en i verdeelt, welke fijne leden toekomen, 't Cavet- to, Liftello, Tondino, Gola, Liftello en Thoro, van defe 6 leden kan de Gola met gefneden werr ken gemaakt worden, fy hebben een weinig meer dan � van't Modulo voor Agetto. Onder aan defe leden is de Zocco een half-Modulo hoog, op alle zijdeneen Modulo, en een weinig meer dan!, en dat is 't onderfte deel van 't Pedeftaal. Van boven tot beneden toe op de kant van 't Pedeftaal zijn de A letten of Vleugelkens, welke aan de voet van de Colommen ₇f van't Modulo breet zijn ,op de flinker-zijde van't Pedeftaal daar zijn de Modonature van de Impofta en de grootte van de kleinfte Archivolti; fy is voor haar felf ?§ hoog en j van 't Modulo, wort iri 9; deelen verdeelt,heeft 8 leden/t Orlo,Cimacio aan een zijde_}de Fafcia, Orlo.Gola, Tondino, Liftello en Collarino_; van de welken de Cimacio en grooter Gola konnen met fnijdwerken gemaakt worden, 't geheele Agetto is een weinig meer dan _T.§ van 't Mo- dulo, de Archivolto is een weinig meer dan \ van 't Modulo, wort in 7 deelen verdeelt en een half- twaalfdedeel, heeft vijf leden, 't Orlo, Cimacio, Tondino, en de twee Fafcie, daar van de onder- fteis j min als de bovenfte, het Cimacia mach met fnijdwerken gemaakt worden. 't Ornament van de principale poorten van de groote Archi is op de rechte zijde van de Plan ta van de Bafa: fijne hoogte is Jen van 't licht, enkomttoteenModulo,en₅*enl van't Modulo, het welk in 15 deelen verdeelt wort, namelijk 5 voor de Architrave, 4 voor 't Fregio, en 6 voor de Cor- ■ �-.:' nice^

-ocr page 101-



		"Van Vincent Scamo^j. , ■ 73 ' hice, fy isontrent_T\| van 't Modulohoog, en heeft ook fo veel Sporto, wort 109 deelen en _r\| en f ver- deelt, fijne leden zijn 9, 'tOrlo, recht-uitgaande Gola, opeenzi^ie'tGradetto, Gimacio, Gioccio- latojo, Vovolo, Gradetto, Dentello, en onderde Gola, van den welken het Cimaci� met fnijdwer- Icen kan gemaakt worden, gelijk ook het Dentello, zijn Fregio iseen weinig meer dan I van 't Mo- dule hoog, hy kan krom gemaakt worden tot verfcheidenheit van die van defe principale Order. De Architrave is ₃§ deel hoog en f van 't M-odul�, wort in f deelen verdeelt en in f, heefc4 leden, ⁹t Orlo, Cimacio en twee Fafcie,d'eenewatgrooter dan de andere: van defe leden kan 't Cimacio metfnijdwerkengemaakt worden, en fboveel fal hier van genoeg zijn. Dit Ornament kan de Cart�lle welke Vitruvius Ancones noemt hebben, want fy worden rondfom gekromt: vergrooten haar in 't midden van de Cornice, en wenden fich na onder aan 't Giocciolatojo, fy verlengen haar t»Mi;$ tot het licht van de poorte toe, en van daarnaar onderen toe hangt het bladt. Op de flinker-zijde van dit Ornament is de Impofla en Modono van de grootfte Archivolti, fij- ne hoogte is gelijk als de Cornice van de Gola naar beneden, en daar boven foo Veel als het Fregio, in twee Fafcie van verfcheiden hoogten verkeert zijnde: def�leden hebben fekere gelijkemf�� met* de Cornice, en ook met de andere Impofla, fijn Archivolto is een weinig meer dan een half Modulo, en heeft daarom defelveleden, van d'andere wort nietanders gefeit. Nu volgt de afbeeldinge yan de Sacomen yan de Ba/k, Cimacio, nj&n 't PedefidM, �mpofien en andere deelen y&n de Corinttfche Order, afgetekentmetfort�en, Moduli en minuten. In de opperdeelert vermindert de lonif�he Colomna* van fijne grootte aan de voeten, en heeft het Tondino met fijn Liftello, welk 't Capitello verrijkt. Onderde otstheden fiet men veel fchoo- neenverfcheidenformen van't lonifche Capitello, evenwel nochtans hebben fich de Moderne Meefters niet veel bemoeit om defelve te bef chrij ven, of na te volgen, daarom willen wy voor het jninft van twee foorten handelen. Onder alle Capitelli die vitrtevws befchreven heeft, is naar mijn verftant geen beter dan die ge- iA.i-«fcfs ne, welke op de lonifche Orders of maniere gemaakt is. Evenwel zijnder fo veel difputatien daar van ontftaan, en foo veel pretenfien tuflchen de verftandige, dat elk meint fijn opinie zy de befte* hoedanig defelve ook zijn. Wy willen defelve in fulker manieren befchrij ven, datmendemeinin- gevandefen Autheurfalverftaankonnen* en't befte over-eenkomt met de f�hoonften Capitelli van s'. \sMrm* van Traviftere, en noch veel andere meer binnen de ftadt Romen, en willen dan de verftandige van onfer moeiten laten oordeeien. Voor't eerft behoort de Abaco fbo langen breedt te zijn als de grootte van de voet van de Co-i lomnais, en een 18 deel daar en boven* met den welken 't geheele Capitello in 't middelfte ver- deelt wort, 'twelkpj deelenzijn, en fo wort fijne hoogte met de Voluten gemaakt. In't Capi- tello worden twee wederfprongen gemaakt: en worden de Catheti geformeerd maar de curieu- ft hebben noch't eene noch't andere verftaan, en daarom hebbenfe die ook niet naar de intentie Van vitruvius geformeert. De eerfte weerfpronk is van een deel en I voor 't een deel, 't welk i^zijn ^L'^lh-^ixi-v in't geheel, offezijn vande 19 deelen van de kleinfte Capitelli, of van 10, als de Abaco van d� grootfte foort is, welke affigneeren de fronten r«« a~ Volm-en van vooren en van achter, 16- van malkanderen ftaande..*±f_e~ij»^ oportovande Abacn he^irondnm Ac rinrlietirijr^per- pendicoli of rcvJiteliniennaar beneden gaande, in'tuiterfte van de Abaco, die in zijn hooght� Euci.Sib.i\| van il gemaakt wort, en8deelen blijven overig vandaar naar beneden toe voor de Voluten, welke de Grieken Helices noemen. De andere retirade wort gemaakt aan derechte en flinker-zijde (naar de linienin't Front van de Voluten:) en meerinwaarts de uiterfte Flanken van de Abaco\|- welke t'famen% deel zijn^ en tuflchen defelve blijven 17 deelen overigh en \-_y op defelmien worden de centri of middel punften van d.eoogen der Voluten genlaakt,en noch vier deelen, en I onder de Abaco, en 3J blij- ven beneden. Het oogevande Voluta is van een deel, 't welk in 4, gelijke deelen verdeelt wort ] uitde Diameter naar't Loot getrokken, en van 't perpendicolo aldaar gemaakt, en 't parallel met> te Catheti. De Voluta vermindert in allen a&ien j of vermindert de helft van de grootte van 't oog, foo dat in de eerfte giro of omtrekkinge twee deelen zijn, en van de reft vermindering fegt P~�tm%- yiw niet meer. De hoogte van't Capitello wort in defe maniere Verdeelt f 3 deelen blijven overig vantoogd vande Voluta naarbeneden toe,'toogeis een deel, en foo veel krijgt de Tondino van de hoog- te van d� Colomna, welke zijn Cinta heeft ontrent de helft, 't Cimacio of Vovolo is twee deeleri hoog; van 't Tondino tot waar de eerfte giro of rondom-keerende van de Voluta fich eindet 5 eri ^at zijn 3 ronde leden, 't Overige, namelijk de twee deelen (welke de Voluta in de eerfte giro of ^r°ntom-keeringe verkleint) komt de Canale met fijne bovenfte grootte toe 1 en � blijft overig Voor 't Cimacio, en'tOrlovande Abaco j enditzijn4vierzijdigeJeden, welke t'famen in tge- " heel vijf deelen maken, met de helft van 18: 't Vovolo 't welk Vitrwvius Cimacio noemt, heefe van de Sport op alle zijden een deel meer van de buiten en 't uiterfte vierkant van de Abaco. DeBalthei, dat istefeggen, degirdelen of pingelen, welke de Voluta binden, gelijk als of liet Wangekens waren in de Flanken ingewikkelt, juyft boven 't Sport© van 't Vovolo zijn een K deel

-ocr page 102-



L'Axc��i
	- _ IO "KI Cl COI PIEDE5
		riLi
		riLi


			18

-ocr page 103-



		74 Gront-regukn der jirchkeBure deel breet, de borden of groottenis van de Voluta, naar 't buitenfte zijn infgelijks een deel breedt. De Voluten zijn in't begin Fron^iitgehooltf, 't welk foo veel als _T\| van haar hooghteis, maar daar na rondom gaande van handt tot handt behoorenfe altijdt minderen minder uitgehooltte zijn. Defe zijn de proportien, welke Vitrmius naar mijn verftant de Capitelli van de kleinfte Colom- men toe-eigent ; maar voorde grootfte, om datfe meer verkleinen, wilhy dat de Abacuszijn fal aodeelenvande iSvandevoet van de Colomna, 't welk voorfekereenfchoone vermaningeis: tot dien einde de Voluten meer van malkander te doen ftaan, en dat 't Vo volo rondom gaan magh fonder de Volute te verhinderen. Wy prijfen daarom dat de Colommen Jfullen verkleinen, want op die wijfe fullen de Volute te vryer blijven, en hare Fufti hebben infgelijks meer gratie. Nu willen wy de planta of voetfooien van een ander Ionifch Capitello verklarenj't welk de Ou- den eenfdeels gevolgt, en eenfdeels van Vitmyim genomen hebbenen eindelijk van my gevonden en in 't gebruikt gebracht; 't welk gelijk het verfcheiden is, van alle Capitelli fo tot noch toe ge- formeert zijn geworden, door de uitgeholde Abac� en de Voluten of kanten, welk in de Fronten eenen gelijke affpecl of aanfien maken, als ook in de zijden, 't welk de Capitelli met Voluten in 't Front nieten doen. Aangefien dat fy eenigecorrefpondentiemet het Romainfche Capitello heeft, fokomt 't infgelijks in al fijn deelen beter gereguleert.enfchoonder voor ooge. En defe foorte heb- ben wy in 't meefte deel van onfe werken gebruikt. Sijne planta wort in een vierkant vaneen Modulo geformeert,en f voorde Faciate, inde welke fijne twee kanten getrokken worden>en de diameter diefe kruiswijs doorfnijden verdeden het ih 8 gelijke deelen. Met dit centro wort de Circumferenitie van de grootte van't opperde van de Co- lomna gemaakt, vermindert door het fefte, en dat van't Liftello of fijne Tondino. Daar na op de diagonalen of tweekanten van 't center tegen de 4 kanten, wort op alle zijde naar 't quadro een Modulo min; gemaakt,'t welk in 't geheel tot een Modulo en I komt} en defe zijn 't uitterfte van de vier hoorens, welke 2 deelen en f breet zijn, en raken met haar 8 hoeken de zijden van't vierkant aan. En met de verwijdeninge van d'een hoektotd'andervande hoorenseen Triangel van gelijke zijden gemaakt zijnde, moet de kromte in't Front en in de zijdenvan de Abacogetekent worden; wclkein'tuitgeholden�len \ Modulo zijn fal; fodatjuifttufl�hen d'een en de andere kromte van Abacus een Modulo en ?* fal komen,gelijk wy in 't voorgaande gefeit hebben, en foo kanfe dienen» indien wy de Abacus vierkantig maken. In 't midden van alle vier deelen van de kromte van de Abacus, wort een bloem«van 't Modulo breedt gefet.namelijk 3fdeelenvande 18. De Volte op de 4 hoeken met hare breedte, vanydee- len van de Tondino naar buiten tot 't uitterfte van de hoorens ; d'een en de ander is 2! in 't Front of voorhooft groot j maarfy worden naar binnen toe wat verbreet: en verdeden alfo 't Vovolo,tu� fchen de Volte, en onder aan de bloemen gaat 't Vovolo rondom, welk fich naar alle zijden toe uit- ftrekt, een half deel meernaar buiten de kromte van de Abacus j en dus veel aangaande de Planta. De hooghte van dit Capitello met de Vnlnre ie ? deelen en f van 18 deelen van de voeten van de Colomna, wplkpwjrin i\\_n verdeeHngegebruiken, de A^^ok^fHn'tFront een Modulo en i, fijne hooghteis i�, welke de Orlo tot meerder vaftigheit toekomen, fijn Cirnado is een deel» en foo veelSporto heeft het heel rondfom. Onder de Abacus is 't Liftello van de Voluta van i: en een deel en I komt de hooghte van 't uitgeholde van de Voluto toe , welke op 't Vovolo ftaat. Het Vovolo is twee deelen van 't uitgeholde van de Voluta naar onderen, eneindet fich boven 't Tondino, en de hooghte van de Colomna: fijn grootfte Diameter is een Modulo en, en daarom gaat op alle zijden een half deel van de kromte van de Abacus voor uit, het Tondino van 't Vovolo naar b�neden is een deel hoog, en ftaat recht tegen 't ooge van de Voluta over, daar onder is 't Li- ftello ²_fhoogh, en dit zijn twee leden van'topperfte van de Colomna, en behooren daarom altijt vry rondom te gaan achtende Voluten, welke't Liftello 2? naar onderen toe voorgaan. De Voluten van de Abacus naar beneden toe zijn 8 deelen hoog, 7 langh en 2 deelen en I breet, (gelijk de Hoorens} fy waf��n in de fronten en in de zijden op de kant van de bloemen,tuf�chen de Abacus en't Vovolo, en wikkelen fich om onder aan de hoorens. Tegen het Tondino overwordt deoogevande Voluta geformeert van een deel, en fijn Diameter en Perpendicul wort daar gete- kent. En binnen 't ooge wort een quadrato of vierkant gemaakt, van een half deel op de zijde, Pa- rallel met de twee gekruyfte linien. De Diagonaliof twee kanten vanditquadraat worden in 6 gelijke deelen verdeelt,welke in fich felfi2 Centren maaken rondom de Voluta te gaan, (en hier moetmen neerftigh op letten) dean- gulaar of hoekige center daar tuflehen ftaan een half deel van malkander af, fo veelalft quadraat is, de anderei, en de binnenfte %, enfo veel neemt de Voluta, of vermindert in de 3 rondom gangen van elkeen van de 12 quadraten. Van 't center tot beneden de Abacus toe heeft de Voluta 4� deel, na buy ten vier, en ftaan na het «.J.C8.J. Perpendicul van de Hoorn en vande Abacus, en beneden i\,* nabinnendrie, en voor aan't einde van

-ocr page 104-



		�oko. <j j,

-ocr page 105-



		"Van Vincent Scamo^L 75 van de eerfte Girus of rondom gayinge blijven i\ overig, en foo is het 2 deelen vermindert, na- melijkeen 1 voor elk vierendeel, gelijk Vitrmius feit, inckandere Girus vermindert het if, na- melijk f vooreik vierendeel, enin delefte Girusneemt het maar \ af, 't welk tot l voor vieren- deel komt, foo dat de 3 Girus juyft tot 4 deelen zijn, dat even foo veel is van de Abacus naar be- neden, en eindet fich alfoo boven 't ooge. De vierendeelen van ae Voluten, welke FitmyimTtetanzes noemt, zijn vier deel voor elke Gi- ub-i^� rus, d'eerfte worden geformeertopde verleden linien aandezijden, en hoeken van't quadrato van 't ooge, en indien men de Voluten met een voet vandepafl�r wil rondom gaan, fo komtfe juyft op de eerfte center en binnen-hoekvan'tquarta, en metde andere voet gaat men van 'tbegin tot haar einde toe, en fo vervolgens van hant tot hanttot'teinde toe. En gelijk als de 12 centeren na haar gelegenheit verfcheiden zijn, foo zijn infgelijks de 12 quarten verfcheiden, fo datfe al Parallel met de Diameter zijn, en naar 't Perpendicul van 't ooge van de Voluta_; al't welk de Mo- derne niet wel geobferveert hebben in de omloop van de Voluta; enfo veel willen wy van 't loni* fche Capitello gef�it hebben. En om dat de eerfte Girus van de Voluta twee deelen kleinder wort, wefende fijne grootte een half deel, daarom indien mende groote in't front rondfom wil doen gaan, moeten de centrij meer naar binnentoe van't fpatium van de 12 eerfte gaan, en recht op de felfde Diagonalen of twee kanten van 't quadrato, en fo fal het ftadig verminderen, en fich boven 't ooge einden. / 't Ornament van de lonifche Order, t welk van 't vijfde van de Colomna gemaakt wort, komt tot een Modulo en \| hoog, verdeelt fich in 15 deelen, van dewelke f de Architrave, en4<ie Fre- gio toekomen, en � blijven voor de Cornice. De Architrave binnen fijn Sof�ttofall van't Modu- lo breet gemaakt worden, gelijk 't hoogfte van de Colomna is, fy komt _Tf van 't Modulo hoog, en wort in 5 portienen \ verdeelt: fijne leden zijn 6, 't Orlo, Cimacia, Tondino met de 3 Fafcien, d'eene^ hooger dan de andere, van welken 't Cimacio kan gefneden worden, 't Fregio ftaat recht tegenover de eerfte Fafcia van de Architrave, en moet met goet verftant vlak gemaakt wor- den, na 't exempel van de Ouden � en hier uit worden de kromme Fregifwak. Stjne hoogte is {? van 't Modulo, boven heeftf� een Liftello, welk fich daar gratieuf�lijk met vereenigt, en beneden ver* eenigtfy haar gratieuslijk met de Orlo van de Architrave, enaldus behoort de gemeene Fregio te zijn. Maar in de reale werken, waar 't Fregio moet ingefheden worden, 't Ornament moet tuflehen 4 en 5 van de hoogte van de Colommen zijn, in 16 deelen en f verdeelt; daar van 5!'t Fregio, de Architrave en Cornice toekomen, gelijk wygef�it hebben, opdef�wijfe worden de fnijd werken beter gefien,(gelijk wygef�it hebben) en fo hebben de ouden in haar voornaam'fte werken gedaan, en wy infgelijks in de lonifche Order van de werken op sintawarcx plaatfe.De Cornice is_�5⁷ van het Modulo hoog, wort in feven deelen verdeelt, en _Tf en \, fijne leden zijn 12, 't Orlo, rechte Gola, Cap. m, Gradetto, Cimacio, Giocciolatojo, daar na volgt 't Cimacio en Modiglione, beneden welke het Voyolois, 't Gradetto en Fafcia van de Dentello, en voor'thatft de Gradetto en onderfte Goletta. Van al defe leden kan't Cimacio van't Giocciolatojo ingefneden worden, en dat van deModi- glioni, 't Vovolo en onderfte Gola, alle dvfv fi»ij Jing^n komen met malkander over-een, de Cor- nice gaac yf wij J« uit «Jau X�juv, �OOgte IS* De Rifaliten op de Colommen bebooren in de Front I van 't Modulo te zijn, gelijk de hoogre van de Colomna is: in de Cornice komen in't Front 2 Spatien 3 Modiglioni, en twee Spatia in 't omwenden van de Cantonaten. Van d'eene helft tot de andere van't Modiglione zijn _T\| van 't Mo- dulo, defe Refaliti fteken een Modulo en $ vooruit, endaar zijn twee Spatia en 3 Modiglioni verdeelt, en 2 andere Modiglioni komen in'c Profilo. En hier in (gelijk wy elders gefeit hebben) is de grootfte fwarigheit by den Ouden en Morderne meefters geweeft inde uitdeehnge van de ^c?- m* jModiglionj, door defe inftru&ie of onderwijfinge hebben wy die fwarigheit wech genomen, foo wel in defe als in de andere Sacomen, fo dat nu alles wel fal gaan. Op de rechter-hant van 't Ornament is de planta Van de Cornice in de omwendinge van de Ri- faliten, alwaar men de uitdeehnge van de Modiglioni fiet, en Van de Spatien of ledige plaatfen van beneden tot boven toe* de Modiglioni fullen de helft van de Spatij breet zijn,eh hebben een Ey ke blat: en in de vierkantige fpatien daar zijn Roof�n en fnijt-werken rondfom, aangefien dat de lo- nifche Order heel dertel is, en met groote Voluten binnen de hoeken van hare Capitelli, daarom heeft het heel billijk gefcheenen voor fommige Meefters, dat men fijn Fregio krom maken fou- de, maar wy prijfen in alle manieren datf� vlak gemaakt worden, en wy hebben infgelijks Aftra» galetti of Tondino onder fijne leden geftelt, en wat meer fnijt-werken daar bygevoegt, die alle- maal wel by een voegen. iV« yolgt de Figuur of afbeeldinge yan de (Jtfedonatmtryan^t Capitello. en infgelijks de Architraye, Fregio m Comiee yan de lonifche Order_tyertoont met Mo&uli en iMinuten, en �nprtim y er deelt*

			�C % Ym

-ocr page 106-



jartl 5 $ Toite J3;

	, Scamo"-*

		*20-*

-ocr page 107-

j� Gt�nt-regulen der JtrcWeElure

Cap. XXIV.

f
Van den oorfpronk der'Romainen _y �n "van fommige hare merkwaerdige gehouwen^

' ivaar mede dit it>erk crver-een komt , infgeltjks yan fijne

proportien en maten.

Cap, j.

Y komen nu volgens de verdeelinge der eerfte Capittelen tot de Romainfche Or-

der, en fijne Modulatien en verdeelingen, maar om dat de Moderne meefters Cgelijk
wy gefeit hebben} tot verfcheiden tijden defe Order de Latijnfche, Italiaanfche en
fomtijtsde vermengde Order genaamt hebben, en die boven al de andere gefet,
daarom willen wyom meerder fekerheits willen alle dingen examineeren, en willen
die van 't een deel tot 't andere toe befchrijven, gelijk wy in de andere gedaan hebben.
Aibert. Aangaande de Italiaanfche name, naar de vermaarde Provintie Italia, fo genaamt van italus de
' '⁷'^ca,!' eerfte Koning uit A rcadia, welke ook in Italia fijn regeeringe heeft aangevangen, 't isfeker dat de-
fe naam al te gemeen is, begrijpende de volken alfoo wel als de landen, welke tot die tijt heel ver-
fcheiden waren in manieren en gebruiken, en in alle anderedingen, alfoo dat het niet fchijnt waar
te zijn, datfe dit Order gebruikten, gelijk wy ookdefelfde infgelijks niet en gebruiken door heel
Italia, alfo dat bydefen naam het even fo veel foudezijn, alsof wy de Dorifche, lonifche of Co-
rintifche Order wilden noemen de Griekfche Order, om datfe in Griekenlant gebruikelijk en ge-
vonden wierden, 't welk geenfins kan toe-gelaten worden,aangefien dat de felfde Orders hare na-
men van de landen gehadt hebben, ook van den volkeren of particuliere fteden,gelijk dat ook de-
fe Romainfche behoort te hebben, en daaromfetten wy defe opinie aan d'een zijde.
De genen diefe de Latij nfche Order noemen geeft men tot antwoort,dat by geen approbatie van
lib*� Hift' ^eer"g^en ^outten Autheur mentie gemaakt wort van dat Order, welke toenaam gelijk Berofm enJn~
iib'.i'.f.i3.' nius Viterbefe feggen, komt van Sebatius Saga {dat is Armenus} dewelke na veel op en ne�rtrekkin-

gC, is , gelijk HeroMtmUS leit, in Italien geltomen, aan ficll UckkenJ*? <\e- nairn va n S/tturnuS , en Van

lanus ontfangen zijnde is hy daar verborgen gebleven, in ditgeweft {gelijk Oyidim kxi) welke
achterwaarts van de Latijnen Latium genaamt wiert, daar van Alba de hooft-ftadt was.

En indien me feggen willen dat de Sabini en Latijnfche een volk geweeft zijn met den Romai-
t|b.j. nen, aangefien dat naar Ptolomeus , Strabo en andere haar feggen Roomen in 't Latium gelegen
piat'JnRo- was, en om datfe met malkander in Aritium, de Godinne Venus, Lavmia offeranden gaven : en
maixib.j. _XVy hebben elders gefeit dat de beide volkeren Latijn gefproken hebben, maar datmen daar uic
pr«f,�"i. fuik niet beiluiten kan, aangefien dat de Romainen die naam van Somulm haar eerften Koning
gehadt hebben yyo jaar voor Chriftuegeboorte,alhoewel hy van de Latijnen af komft was: en de
Latijnen, welke, als Dionjfim feit, eerft Aborigenes zijn genaamt geworden, af komende {gelijk
wy gefeit hebben) van sabatim Saga, daarenboven hebben defe nati�n geftadighvyantfchap on-
der maikanderen gehadt, fo� dat, gelijk wy uit Plutarchm leeren, CaJJim en Brutmin den Tempel
van P alias zijn om 't leven gebracht, om dat die als verraders de Poorten van Roomen den Latij-
nen hebben willen openen, in fulker voegcu dac ten tijden als Publim Decius Burgemeefter was,
'teen volk na't ander onder *t Romainfche jok gebracht-wiert, en wierden de Romainen mee-
fter over geheel Italien, met noch veel'andere Koningkrijken en Provinti�n, en om in een woort
/te feggen, vanden geheelen Aardtbodem, daarom befluiten Wy dat def� volkeren geen voorna-
me gebouwen hebben konflenmaken, veel min nieuwe Orders vinden, alfodatdeeerft-gemelte
opinie te niet komt.

De andere meer in't getal zijnde, welke dit Order vermengde of gecompof�erde genoemt
hebben, geven, gelijk verftandige luiden konnen fien, dit Order geen eigen naam, gelijk de an-
dere tot nu toe gedaan hebberiraangef�en dat niet alleen dit Order in een excellente maniere, maar
ook de Tofcanifche daar na, welke {gelijk wy gefeit hebben) voor eerft is gevonden geweeft, de
andere alle zijnde onder malkander vermengt, engecompofeertd'eene van d'ander; 't welk men
uit hare oude Capiteelen heel wel kan afnemen, en ook uit den nieuwe, welke gratieufelijk ge-
maakt zijn. Behal ven dac heeft ook Vitmvius felf dit heel wel gemerkt, als hy van de Corintifche,
Dorifche en lonifche Orders fpreekt, en van hare Capitelli, en fo veel hebben wy in 't kort willen
i�b.4.ca.i. leggen, omteweder-leggendenamen, welkede Moderne dit Order op verfcheiden tijden gege-
ven hebben.

Nu is het nootfakelijk om de namen en vinders van dat Order te foeken onder de merk waerdi-
ge werken van vreemde nati�n, en ook in dien van onf� oude Romainen, welke van haar def�
Order gebruykt hebben, en om van de Egyptifche te beginnen, fo veel wy uit Herodotes en strabo
konnen verftaan, fo makenfe in hare boeken geene fekere verklaringe van dt�c Order, alhoewel
xib 3«. den Labirinth van Plimmbefch reven, 140 Colommen van Porfilo gehadt heeft.

op.13

Daar na foo vinden wy onder de Griekfche fchrijvers, datfe geen ander Order dan de Dorifche
en lonifche gehadt hebben, van welke Paufanias dikmalen fpreekt, gelijk wy uit defelve be-
toont hebben : en de Corintifche, van welke wy in de naarvolgende Capittels ipreken fullen.

- ^J' ■■ : En

-ocr page 108-



		l?an Vincent Scamo^j, jy En met defe 3 hebbenfe hare Tempels van binnen enbuyten verciert, ook de publijke plaatfen en andere vermaarde gebouwen, en tot meerder klaarheit hier van heeft Fiimyms infgel�jks defe it'X^, 3 (borten vanOrders,de Dorifehe,Ionifche,Corintifehe,de Griekentoe-ge�igent.En de Tofcani- ^fc⁷-_ieIche de oudeTofcanenin Italien, en Plinius�eXh beveftightdefe waarheit in verfcheiden plaatfen, «p- ²3- en daar is geen ouder Autheur welke van eenige andere Order als defe die wy hier verhaalt heb- ben, mentie maakt. Maar om verder te gaan, Vitrttvms feit infgelijks datter fbmmige in zijnen tijdt waren, welke aan ^tib'^ca>1« defelfde Colommen (Verftaande de lonifche en Corintifche} welke hy altijdt van gelijkeFu- ^ ften en Bafen gemaakt heeft, een andere maniere van Capitellen gevoeght hebben, welke ver- fcheiden namen hadden, welke evenwel van de lonifche, Dorifche, en Corintifche genomen wa- ren , met defe woorden , Quorum Sjmmetr'm funt in nwarum fcalpturarum tranjluta fubtilttatem, dat is te feggen, hare proportien wierden verandert in een andere nieuwe fubtiliteit van fnijtwer- ken , welke hy evenwel niet Italianifch of Latijnfche , of vermenghde noch gecompofeerde noemt. Door welke woorden hy,fonder twijfelde Capiteelen van de Romainfche Order verdaan heefr, welke tot die tijdt binnen Roomen begoften gebruikelijk te zijn, 't welk de Moderne meefters niet wel in acht genomen hebben, indien het klaar is, dat van 't Corintifche Capitello zijne hoog- te is genomen geweeft,en de forme van de Vaefeen Abacus,uitgehoolt op alle f�jden,en 't getal der bladen, nochtans met onderfcheit, want d'eene zijn van Ey ken of Acanthen, ofLinde-boomen) en de andere van Olijf-boomen: en die van de lonifche hebben de Voluten heel groot gehadt, en hoekkig, tot onderfcheit van de Caulicoli of kleine Krollen ofElices, met het Vovolo en Tondi- no, welke beide onder aan de Voluten rondom gaan, en alle de leden van 't lonifche Capitello, zijne deelen aan malkander gefet zijnde, maken een ander maniereen Order van Capiteelen te ontftaan. Wykonnen van al dat gefeitis klaar verftaan, (gelijk wy eldersgefeit hebben} dat dit geflachte ^CaM van de 5 Orders, ren tijden v�tru-yii binnen Romen, niet veel geacht ge weeft of gebruikt is, gelijk wyfien aan t Theater van iMarce/fos, van de Dorifche en lonifche Order door ^Augujlm ge bouwt, en 't Pantheon.'t welk cMarctts Agrippa naar de Corintifche Order gemaakt heeft: welke (gelijk wy huyden-daaghs noch i�en) heel vermaarde gebouwen ge weeft zijn, en noch veel andere meer, lbo dafrhare Orders veel beter gereguleert zijn, en fchoonder dan deandere; welke van Fitmyius be- fchrevenzijnjett daarom mogen wy hem voor zijne inftrucTrie danken^ maar voor de refte,�f om dat het geen tijt geweeft is om in Griekenlandten elders verder te foeken, moeten wy met die, welk wy hebben,te vreden zijn, welk de Ouden naar hem gemaakt hebben,en fo moeten wy hem hier en elders voor onfchuldigh houden. Daarom indien wy vlijtig willen nafoeken, fullen wy vinden dat dit Order in 't meeftedeel van de gebouwen der Ouden is geobf�rveert geweeft, niet alleen binnen Roomen, maar ook in vele andere Provintien van Europa, welke alle van deRomainen zijn gemaaktgeweeft,als daar zijn Ba- f��ce, Tempels, Bogen, warme Baden en andere, al met dit Romainfche Order versiert, daar van wyfommige, welke totonfen tijdt tucgeDievto^jjn , vernam* wij]_en. Aangaande de Tempels, daar is de V�mit �t Do�plteen van de Key fer Conjlantinm acht-kanrigi, ^ ijnde,cf�cht by sint leem La- ter mm met porfile Colommen wonder fchoon, en in dehooghte verdobbelt, en noch andere meer indevoorfteGalerye: daar na de ronde Kerk van S'Cofianzabujten aan de muur, al van twee en twee Colommen van binnen, in wiens Front dat vermaarde as of doot-vat van perfilo is, f� wel van wegen de kunft als ook de grootte, alwaar zy in begravenWas, en de binnenfte deelen van die tot Tmuno en andere meer, welke eindelijk van dit Order waren. DeBafilica ofvergaderplaatfe,of 't fy den Tempel, welk de Keifer Jdr ianus ter eeren van Plotina, de vrouwe van Trmnus gebout heeft, 't welk een deugtfame vrouwe geweeft is, en welk veroorfaakt heeft dat Adriaan tot een fone van hem aangenomen wiert, gelij k spar�mus betuigt, feggende Per v&a &.** idem Tempus,in honorwm TUtindBaflicam apud Nemaufumoper�mirabiliextruxit^t welk een wonderbaar werk geweeft is binnen Nif�neseen ftadt en Provintie in Gallia Narbon-eni�,of Languedocq,op de reehter-hant van de Rhofne, 't welk een groot gebouw is van binnen met Colommen van dit Or- der verciert , van de welke men noch huiden-daags de forme heel wel afnemen kan, en in de felfde ftadt is een Amphitheatre met een brugge, begraafenis met beelden en infcriptien, welke zijn ou- ub. ₄.fae. derdom betuigen, na de getuigenis van Ptolomem-, Strak en F Umus. rib.,.».»,- Daar na aangaande de Archi, daar zijnder veel, als wytoonen fullen, als wy van de felve fpre- feen fullen, met Pedeftalen onder aan de Col�mmen, en die van den Silver-fmit, en de Bogen bin- nen Benevento tuflchen Roomen en Napels} daarom kanmen tot onfe v�rfchooninge wel feggen dat't meefte-deel van den triumphaal-bogen binnen en buiten Romen,en ook buiten Italien,wel- ke wy hier niet verhalen, zijn op de Romainfche maniere gemaakt. En eindelijk de warme Baden van Anthomn en Dioclitiaan, welke noch de heelfte van alle zijn met veel andere, en veel gebouwen van ditfelve geflachtwaren binnen en buiten van dit Order ver§iertjeii infgelijks daar zijn tot verfcheiden tijden onderde aarde veel Capiteelen gevonden, "■ _t , K 5 welke ""'■■; -

-ocr page 109-



		j% Gront-regulen der Archke&�re welke noch hier en daar binnen Romen te fien zijn, alle van defe fchoone Romainfche maniere en Order. Daarom aangeiien dat'wy dit Order niet fien gebruikelijk geweeft te zijn by eenigh andere na- tie, als de Romainfche, (gelijk wy tot hier toe betoont hebben, en aangeiien dat al de andere Or- ders van verfcheiden volkeren hare namen gehad hebben, of van een byfonderehooft-ftadt,waar- fe hebben beginnen gebruikelijk te zijn. Hierom door defe reden beweegt zijnde, Cen andere welke wy hierop een zijde leggen) konnen wy heel wel concludeeren,dathy daarom de Romain- fche order behoort genaamt te worden, en wy fullenfe in toekomende niet anders noemen, en op datwyfetereeren van onfe voor-ouders behouden mogen: welke de vermaartfte overwinners i-A.j.fec. _vancj_e heelewerelt geweefl zijn, en van onfer eigen reputatie wegen : aangeiien dat de Romainen heelltalien met Venetien en de Lom barden met burger-recht van Romen vereert hebben. Nu blijft noch overigh dat wy defe Order een eigen plaatfe toe-eigenen, en een bequame ne- vens de andere Ordens, 't welk fonder twijfel tegen de univerfale opinie zijnfal van de gene welke fonder eenigh refpect of wichtige redenen fprekende van 't Golifeus defe boven alle d'anderefet- lib.'₄!ca j.' fen.en feggen dar,aangefien dat de oude Romainen over de heele werelt getxrampheert hebben- ' de, foo behoort defe Order_; welke fy felfs gevonden hebben ( en in 't eerft Italiaanfche of Latijn- fche genoemt) boven al d'andere geftelt te worden. Sy hebben ook hier by willen bewijfen datfe alle andere Orders door defe onder hare voete treden, 't welk evenwel inder waarheit niet foo en behoort te wefen. \ _Ao._l57p. Aangeiien dat wy dikmalen felfs geilen hebben, dat de derde of vierde Order van 't Golifeus, 1579. 't welk fy voor een getuigenis in brengen, alhoewelfe't feifnoitgemeeten hebben) hebben beide litM.ca.?. haar Corintifche Capitelii, en van geene andere forme, 't welk fy in ^?t einde van haar felfs beken- nen moeten,entot haar grootter fchaamte is'er noit eenig out geapprobeert gebouw gevonden ge- weeft, welke defeQrder hebben die d'andere te boven gaat, maar wy hebben het Settizoniovart de Kaifer Sevems g�fien van 3 Colomnati,d'eene boven de andere.almet Corintifche Capitelii, en de Rotunda van binnen van twee Corintifche Orders, in fo veel dat door al haar fchrijvens fy even- wel niet concludeeren konnen eenigh dingh dat deugt, en daarom willen wyfe daar mede weder- leit hebben en voorts gaan, Daar is geen twijfel dathet Capitello in hare deelen beft gereguleert zijnde, wort fchoonder van forme onder alle die de Ouden gemaakthebben, en wy infgelijks vandit Romainfche Order ma- ken konnen-en vandeandere,welke vanfommige deelen van de IonifcheCapitellen.en infgelijks van de Corintifche aan malkander gevoeght is, fodat deesRomainfche order is, gelijk eenheel fchoone geboorte van de twee andere Orders op de werelt gebracht,en daarom hebben wy die tuft fchen de lonifche en Corintifche Order als fijn eigen plaatfe gefet, datfe de forme van hare Capi* telli, fchoon hebben, en ftaat heel wel tuflehen de vrouwelijke graviteit van de lonifche Capitelii» en de Juffrouwelijkefehranderheic van die van de Corintifche Order, 't welk genoeg fal zijn voor de verftandige. Noch meer: alle vijf Orders d'eene op de andere gefet zijnde na onfe wijfe gereguleert, maken � een heel geproportioneerde opfl%^iug^e ³ oegumende van de Tofcanifche robuftheit, en de Dori- fche vallighcicen voon&n<�c tot de lonifche graviteit,en fchoonlieit or cierujkliek der Romain- fche, en eindelijk komende tottefchranderheit van de Corintifche, welke alle de andere te boven gaat, en fy maken dan onder haar felve een groote over-een-komfte met malkander, d'een by d'an- der vergeleken zijnde, fo datfe malkander volgende van elk een met luft aangeiien werden,'t welk fy noy t doen fouden, indienfegefet wierden alsde Moderne meefters hebben willen, of in eenig ander geftalte als wy hier gefeit hebben. En indien yemant feggen wilde, dat aangefien dit Order't laatfte gevonden is geweeft, be- hoort ook voor de andere gefet te worden, willen wy ditantwoorden,datde letters in't Griekfche en Latijnfche Alphabeth, alsookdenootenin de Mufijke in Order gefet zijn gewof den naar datf� klinken,of konnen gefongen worden,fbnderaanfien van tijd waar in fy zijn gevonden geweeft, be- halven ritmvim, welk een weinigh daar van gefpr�ken heeft, vinden geen andere oude Scriben- ten welk oitvan dit Order gefchreven hebben, 't welk onfer opinie veel meer verfterkt; 't is waar dat veel van onfe Moderne Architecten daar van gefpr�ken hebben,onder welke zijn de gene van welke wy elders verhaalt hebben. Om dat de Romainfche Order fo veel aanfiens waerdigh is, alfoo welinrefpecl: van de vermaar- de lieden welke die gebruikt hebben, als ook in refpe& van hare fchoone deelen, welke fy in fich heefcdaarom hebben wy goet gevonden de f�lfde venufto of fchoon tenoemen,en de vierde plaat» fe toe-ge�igent, en feker de groote gratie van fijnePedeftalen en Colommen, welke lonifche dee- len en Corintifche zijn, en de Ornamenten boven haar, t'famenheel fchoon daar in gemaakt,met verfcheiden formen van fnijdt-werken, 't welk al een fchoone confonantie van dertelheit voor de aanfienders vertoont. De Ouden {gelijk wy een weinig te vooren betoont hebben) hebben met dit Order 't meeftedeel van hare gebouwen versiert. Dit Order is heel bequaam voor de gebouwen , wereklijk of geeftelijk, welke van impor- tantie

-ocr page 110-



		"Van Vincent Scamo^u jy tantie zijn, gelijk als vermaarde Tempels, Altaren en andere geeftelijke, en de Paleifen van Princenof republijken, en in gebouwen toteenige gedachtenis gemaakt, gelijk de triomphale Boogen en andere, behalven dat de een en de ander veeltijts ook naar de Cormtifche Order kan gemaakt worden, naarelks gevoelen, dangelijkals defe Orders veel refpondentie met maikan- deren hebben, foo konnen ook de gebouwen van haar beide deelswijfe gemaakt worden , maat hier is van nooden dat de Bouw-meefters heelgroote confideratie daar in nemen, en de Orders met malkanderen niet confondeere of vermengen, 't welk wy veel hebben ilen doen, en welke weinig prijs daar mede verdient hebben. De Colommen van dat Order met de Bafe en't Capitelli behooren 9 Moduli lang te zijn en \|,de Bafe falf Modulo hoog zijn, maar 't Capitello ii Modulo, 't welk de Abacus toekomt, en dat zijn de fchoonfte proportien van de Capitelli. De Fufti van de Colommen blijven 8 Moduli en tl, en verminderen boven hetfevende, van de grootte van de voeten. 'tOrnamentopde Colommen voor't vijfde van haar hoogte (Jgelijkmen van de �onico gefeit heeft/) fal 2 Moduli zijn min � van't Modulo, verdeelt fichin i^ deelen , daar van komen 5 de Architravetoe, vier'tFregioen't Cornice met den Modiglioni�, opdefe wijfe komt het Fre* gio j min dan de Cornice, maaralfmen fniidt-Werken maken wil, dan behoortmen te merken 'cgene wy in de Ionifche Order gefeit hebben. DePedeftalen voorde Colommen van dit Order fullen \ hoOgh.zijn en \ van haar hoogte, en fullen juyft 3 Moduli zijn, in 8 deelen verdeelt: van welke de bovenfte de Cimacie met hare le- den toekomt j de � volgende, de tronco of quadro, de twee onderfte blijven voor 't geheele Ba- fament,dochfgaantotdeCorniciateleden,en ii blijft voor de bloote onderfte Zocco, welkeen half Modulo hoog is, fijne leden? van't Modulo: de tronco \\ van 't Modulo, deCirnacia \ van 't Modulo, en fo makenfe de boven-verhaalde Modulen van de verdeelinge van defe leden_; en van die leden van de Colommenen hare Ornamenten fullen wy fpreken in 't einde van dit Capittel, alwaar hare Sacome heel diftin&elijk zijn fullen. Nulaat ons van de Colomnati fpreken. e A p. x x v. .. ^:;'^; .,; Van de Colomnati en Jtmpeie Archi Van de ^omainfche Order, en Van de Colomnati en CArchi met Pedejialen beneden aan hare Colommen, en de tModuU~ tien yan bare bequame Poorten. Nder de fimpele Colomnati vmtmett huidendaagsin de oude merktekens van. defe met Galeryen van 3 Intercolomni, enmet 2 Colommen, endePilaftriboven de Cantonaten aan de muur, (gelijk wyfe maken) eninfgehjks binnen den Tempel van 8 Colommen van de Doopfteen van Confiantinm gemaakt in de gedaante van Eylanden, en naar boven toe verdubbelt, alle van de koftelijkfte Porfifteen en naar defe Romainfche Order, men kan angelus icggen, crac w«h. j_c _I2 Intercolomni zijn met de Golommcu vau utauu�twcc vu iwcc aan malkander gekoppelt; Welke ^ Archiophouden van het binnenftevan de ronde Kerke vanJ". conftanza, In welkegrootiteNicchi haar graf is van de befte Porfilo, tegen de opinie van fommige, welkefeggen , datdefenTempelookdebegraffenis van ^tt^geweeftis. Wy fullen de verdeelinge van verfcheiden Colomnati toonen, welke wy in de Galeryen gebruiken konnen, en in de Kerken, en infgelijks in depublijke of private Logie, naar wiens gelegentheit wy Logieen andere Colomnati verordineert hebben* En aangaande het Colomnato van 2, Intercolomni bezijde den Sporti van de buitenfte Bafe, wort de geheele lengte in 9 deelen en f verdeelt, welke^voor Modulen verftaan worden de twee Colommen? en twee Pilaftri van buiten fullen 4 Moduli toekomen, de middelfte Intercol�mnio (by vitr�reiw gebruikt) %\ van 't Modulo: en voor die op de rechte en flincker-handteen Modulo ^tib-3-^ca-²« en een weinigh meer dan : De proportien van defe Intercolomni moet altijdt verftaan worden dat de middelfte is bykans het derdedeei grootter als de andere. Indienmen 't Colomnato van 6 Co- lommen maakt,foo moetender 2 Colommen bygevoegt worden, en'% Intercolomni,'t welk tot 1 j ■* Moduli komen fal en _T \, en foo men noch twee andere Colommen en Intercolomni daar by voeg- de , dan fullen voor die van 8 Colommen komen io\ Moduli, behalven de uitterfte Sporti van de Bafen. Defe Colomnati konnen van 't vlakke verhoogt worden, ten minften fo veel als e�n Sottobafi, en men fal om meerder majefteits wille by trappen daar toe opgaan, en fo fiet men de Bafen van de Colommen te beter, de hoogte van de Colommen en hare Ornamenten fullen zijn gelijk wyeen weinig tevoren gefeit hebben. In defe drie foorten van Colomnati komt de uitdeelinge van de Colomnaten heel wel, gefet zijnde naaf 't Loot van het midde der Colommen _� en de Pilaftri een Modiglion; voor de kleinfte Intercolomni vijf voor elk , en voor de middelfte fes , het welk in 't geheel 16 Spatij zijn. Maar voor 't Colomnato van f Intercolomni komen 26 Spatij, en voor't Colomnato van 7 Intercolomni komen 2.6 Spatij, van't een midde tot het ander midde van

-ocr page 111-



		/ 8 o . �ront-reguknder Jttch�ie�ure van 't Pilaftro_; behalven die van de Colomnaten: en in elk een van de Colomnati komt een Mo» diglion in 't midde, 't welk heel#vel komt om 't frontefpicio te maken: hier van, als ook van de A croterij en 't dak mach geobferveert worden 't gene wy in het i z Capittel gefeit hebben. De hooghte van 't licht van de principale Poortefall zijn, van de gront tot onderde Lacunari van't Soffitto toe, of de Spatij van de Nlodiglioni, ofvan 6 deelen tot onder de Architrave toe: ('t welk al tot een komt) de 4 deelen fullen in 14 en i. verdeelt worden, en van de 61 fal de breedte van onderaan de drumpel gemaakt worden, maar boven is't wat ingetrokken, fo dat het bukenfte van de Stijlen met de Colommen een Parellel maken,welcke Colommen daar tegen over ftaan en waft l van twee vierkanten 't Limitare, zijn geheel Ornament fal 3 deelen van 15 zijn, en % van 't licht; van welken d'eene de Architrave toekomt, en foo groot fullen hare Stipidiof Stijlen zijn, een deel min - het Fregio, �\ de vlakke Cornice fonder de Gola en Orlo, welke daar naar de Cor- nice van't Frontefpicio toebehooren. De Cartelie �p de rechte en flinker-zijde van de Zanche, de Erten fullen halffo veel als de Cornice groot zijn, enkomen f van de grootte der Stijlen of Er- ten, hare Volutinen fullen naar beneden toe hangen, met de bladen van 'dicht na onder toe, en met 't opperde fullenfe gaan tot 't einde van de Cornice. Aangaande het reftringeerenof vernauwen boven aan't licht van de Poorten, kan die infgelijks gemaakt worden naar de proportie van de Pilaftraten, doch moet niet in alle foorten van ColomnaT to gemaakt worden.gelijk vele gedaan hebben₅maar als het buitenfte van de Stipidi of Stijlen bui- ten het een tro van de Colommen ftaan, welke d'�ntercolomnio in't midde maken5 tot dien einde tib.j.ca.z. dat de vernauwinge van 't bovenfte van 't ligt met de verminderinge van de Colommen een Paral- lelo maken, en beide correfpondeeren. En dit heeft Vitruyim gemeint, als hy gefeit heeft, dat de Colommen van de Intercolomni van de 2 foorten vernauwende, de Ornamenten van de Poorten het licht benemen,als hier gefchiet,en in alle andere van fulke Colomnati gefchieden foude :en inf- gelijks defe van de Colomnati van de Corintifche Order, daar wyfien noch huidendaags dat het tib4.ca.Si ook is gefchiet in't meeftedeei van de Poorten van de oude Colomnaten. Tot dien einde heeft F/- truvm de hoogfte Poorten wacmia vernauw l en verkleint,de Culommcn niet de felve Order, en daarom is 't licht van de Poorte van den Tempel Rotunda genaamt binnen Roomen, welke 33 van onf� voeten hoog en i6k breedtis, van boven minder vernaut, en dit zijn de oorfaken, waarom wy fulke vernauwingen maken fullen. Boven dien dit Parellel� vergefelfchapt de verminderinge van. de Pilaftren heel wel, welke op de rechteen flinker-zijde aan de muur van de Poorte gelentzijn, en tegen de Colommen van buiten over, endattemeeralfmen riquadri en Ornamenten maakt, gelijk aan de Rotunda en andere diergelijk zijn. Daarom behooren de Poorten door al defe rede- nen noit vernauwt te zijn, welke onder de Archi gefet worden. Wy hebben de Poorte van de ge- feide Rotunda voor een exempel van de Poorten der Ouden, welke boven vernaut zijn,en een toe s^at- Sabina^ de Poorten en Venfteren van de Tempel van Sint Stephandt Rotunda naar by Tevere, en infgelijks in de ronde Tempel tot Tivoli, met vele andere. Daar na moet het beweeghlijke deel met de felve deelen gemaakt worden van de Pootten» welke meer verciert moeten zijn, dan die met het lonifche CoIomiiato,aU° ^weI ^met quadri van verfcheiden grootten, als ook met verdub- belinge van de Fregi, ei^i^iquadraturen,gelijk wy in de af beeldinge lien. Alfmen Nicchie in defen Colomnati maken wil tot cieraat, hare hooghte moet dan naar 't Li- vello met 't licht van de Poorte over een komen, en fullen aan de voeten een weinigh hooger ftaan, daneeneFafciavaneenPedeftele, 't welktotien » komt van de hoogte van de Colommen, en makende in hare plaatfe Venfteren daar moeten die boven de Cimacia gefet zijn, de Corniceen t Fregio van de Poorte moeten heel rondfom gaan, en een weinigh verheven tot vercieringe van defe* Colomnati, fo wel na boven als na beneden; tegen de Nicchi over moeten riquadri en andere §ieraden gemaakt worden, om hiftorien en andere ereraden in teftellen. "Nu volght de af beeldinge yan 'tj�mpel Colomnati vande Romainfche Order, met al zijne deel�k,getekent mei tJModulen enportien. ' -, ■ Alhoewel wyin de oude werken geen treffelijk exempel hebben, daarby wyfien kunnen, ho©- danigh de fimpele Archi met den Romainfche Colommen, die boven het vlakke te ftaan komen, behooren gemaakt te zijn, nochtans konnen wy dat felve afnemen uit de voorgaande Orders, en uit die exempelen, welke wy hier achter verhalen fullen van de Corintifche Order. Wy willen hier, vanfommigeregulenenobfervatienvoorden dagh brengen, daar door fy volmaakt en fchoon worden, wykonnenfe ook gebruiken in veeloccafien of gelegentheden van publijke en private gebouwen, van welken wy ookfelve altaars en difpofitien gemaakt hebben, maar fonderlijk bin- nen de Carita en andere werken van de doorluchtighften Hertogh 'NjcolaasdePonte. De Colom- men van defe Archi konnen van onderaan meteen Sottobafeverhooght worden, fodat menby eenige ftapkens daar na toe opgaat om boven-verhaalde redenen, haar opper-ornament en' t Fron- tifpici met andere dingen behooren gemaakt te worden, gelijk wy een weinigh te vooren gefeit hebbenin't 12Capittel, enditisgenoeghgef�it.aangaande dehooghte. A angaande de uitdeelinge van d'een midde tot d'ander van de Colomme of Maf��ve Pilaftren, die moeten van �lModulizijn, de grootnifl� vande Colomme een Modulo, en moeten foo veel YQO�

-ocr page 112-

-ocr page 113-



		Van Vincent Scamo^j. %% voor uitfteken, darde bloemen opde zijde van de CapiteelenJieelengantfch blijven, hetwelk� dan ook de Pilaftren te meer vereieren fal, en kan ook infgelijks voor het Soffitto van de Archi- trave dienen, indien de felfde heel over gaat, de Maffive Pilaftren, met de A letten of Vleugel- kens, en de dikte van de Colomnafal \ zijnen ? van de breedte van d� Archo - maarindezijde fal't Pilaftro groot zijn als een Aletta of Vleugel, een i van't Modulovan de Colomna, dan blijft het overige viefdedeel voor 't Contrapilaftro, van binnen van de Pilafter, als wel voor een Orna- ment als ook om het gewelf van de Galeryete regeeren, de Alette of Vlugelkens op de rechte en {linkerzijde van de Colomna, zijneen weinig meer dan _Tf en een half Modulo, fybehooren van beneden naar boven toe van een ftuk gemaakt te zijn, alle naar 't Loot, aldus fal het werk meer gratie hebben. De Archi worden 4 Muduli hoog, en bykans _Tf van 't Modulo_; fy wafl�n van 2 vierkanten tot il van't Modulo, en van daar naar boven toe tot onder de Architrave blijven noch \| van't Modu- lo overig voor de hoogte van 't Serraglio of Sluitwerk van de Archo, 't welk fo veel is alsde hoog- te van deeerfte bladekens van de Capiteelen naar boven toe, en al met malkander zijn fo veel als de Colomna en Sottobafe. De Archo is een half cirkel, en bykans '_f van 't Modulo meer, tot ad= vantagie van 't geene de Impofta met zijn Agetto wegneemt De hoogte van de Impofta van de Archi fal _T� zijn en een half van 't vlakke tot zijn hoogfte toe * fq wort die dan geproportioneert als een fimpele Cornice op de Pilaftrini, de Front van de Archi- voltomoet l zijn, �n-\| van'tlicht, enfoo moet ook de breedte van't Serraglio van de Archo on- derzijn, en behoort l�challengf kens naar boven toe te verwijden. Wy hebben elders genoegh bethoonthoede Serragli moeten verciert worden. Metdefeverdeelinge falheel v/el overeen ko- men de Modiglioni met de Spatien daar tuflchen, want daar komt eenModiglioninelkmidd� van de Colommen, en 12 Spatien en 11 Modiglioni daar tuflchen: eenModiglion in't midden komt heel wel om het Frontifpicio te maken,en dan behoort het Ornament heel over van een Co- lomma tot de andere uitte ipri�gen. De principale Poorten,om datfe vierkantigh zijn, moet met de hooghte van de Impofta naar het , Loot met zijne Cornice over een komen, daarom moet het licht f van 't vlakke aan de Architravc zijn, maar zy behoort rondt gemaakt te worden omle daar mede te onderfcheiden van den ande- ren van dit Order,zijne breedte fal wat min zijn, als het licht van de Archo van buiteneen de groot- nis rondom gaande, moet naar de voorgef�ide proporti�n zijn_; en tot cieraat dienen. De Impofta yandebuy ten Archi in de ingang kan met trappen gemaakt worden om meerder majeft�it te ge- ven, debeweeghlijkedeelen welke op de eene en andere zijde konnengeopont worden van de Impofta naar beneden toe, behoorenin 2 vierkanten van verfcheiden grootte gemaakt te worden* ookderecentienFregijgelijkmek, oorwo^^ te nen en elders verhaalt is, cap.�fc De Nicchi of beeldgaten, 't zy datfe voor haar cieraat dienen * of om vierkantige Venfterente maken,om licht daar by binnen te brengen,moeten boven eene Cimacia van 't Pedeftifogefet wor- den een \ hoog en \ van 't vlakke tot onder de buitenfte Architrave toe. De Bafanienten, de Gim- bia van de Colomna, de Cimacia en Impofta loopen langs de heele muur, de Nicchi of Venftercn met hare hoogte komen wat nederwaarts dan het begin van de Impofta der Archi, dewelke ook infaelijksmet bequamelmpoftenen Modonibehooren verciert tezijn. Nwvolqt de ontTverpi�geym de fimpele Archi des Romdnfehm Orders, meidhAredeekn, met CModuli en portienbetekent. Het kan beuren, dat men inde Romainfche Order de Colomnati beneden met Pedeftalen maakt, gelijk de Ouden gedaan hebben, enmenkanwelfeggen, datde gene, welke de Kaifer Adriaan ter eeren van plotitta, Trajms wijf binnen de Bafilica gemaakt heeft, fodanig zijn,alhoewel- fe van middelmatiger grootte zijn, gelijk wy in 't begin gefeit hebben, nochtans zijn def� verdee- linge van den Colomnati van de Moderne nieefters geheel achtergelaten, (b dat het fchijnt, datfe defelve of heel vergeten of niet geacht hebben, daarom willen wy onderfoeken hare verdeelin- ge en Moduli te befchrijven, opdatwy de felfde in de publijke en private gebouwen mogen ge- bruiken, gelijk ik felver dikmaals gedaan hebbe ₅ en men uit de ontwerpinge van onfe werken wel afnemen kan. De hoogte van de Pedeftalen, Colommen en Ornamenten daarop moeten gemaakt zijn naar die proportie daar van wy in 't begin van dit Capittel gefproken hebben,en het vlakke mo�t infge- lijks van de aarde verheven worden, dat men by trappen daar by opgaan mach, om voorgefeide re- denen , indien men het Colomnato klein maken wil, dan moet de heele lengte buiten de Filaftri* behalven de Sporti der Bafamenti in 12 deelen uitgedeelt worden min \ en dat lijn Moduli, de Co- lommen enPilaftri moeten 4 hebben, het Intercolomnia in 't midden 3. en ^, maar die op de rechte en flinker-zijde 2 Moduli en f voor elk, van welke Vitruy'ius gefproken heeft,prijfende defelve {eer_ten fo zijn de Moduli verdeelt: het middelfte Intercolomni is een weinig meer dan de helft van d� andere, en zijn geproportioneert,gelijk 17 t�gen 40, in't Colomnato van 6 of 8 Colommen, daar wafl�n de Colommen met de Intercolomni op de rechte en flinker-zijde^'eene fal hebben 18 Mo- dulo en I j de andere 2 5 min \ bezijde de Agetti van de BafamentL L Tot

-ocr page 114-




		DE GL ARCHI
		DE GL ARCHI

-ocr page 115-



		82 Gront-regulen der jfrchiteSlure cap.'�. Tot elk Colomna of Pilaftro moet een Modiglione komen, de kleinfte �ntercolomni komen 6 Spatij toe.ejj.de middelfte 8,fo korrrt dan in 't midden een Modiglione,het welk heel wel komt om deFrontifpicio te maken, daar van wy elders gefeit hebben, het Colomnato van vier Colommen,, van 't een midde van de. Pilaftro tof d'andere, zijn 20 Spatij; maar 't Colomnato van 6 Colommen fal 3 2 hebben, en d'andere van 8 Colommen lal 44 Spatij hebben met hare Modiglioni. Als 't beurt dat hetPoggiomoet heel over gemaakt worden, of aan de zijde van de Colomnati, (gelijk gefchie- den kan in de hooge werken) dan behooren de Cimacien en Bafamenten van 't een Pedeftaal tot 't ander gebonden te worden,fo dat de Baluftri of ander dingen beneden ftaande om te fluiten moe- ten regel-rechtmet't eigen Centro van de ColommenenPedeftalen &zm>welke Fttnmus Scamil- Lib.3.ca,2. lien.ALveolotto noemt. Nu willen wy van de principale Poorten defer Colomnati fpreken, de hoogte van 't vlakke zijn beneden aan de Spaden'der ModigHonen('twelkook't.Livello van de-Lacunarij van'tSoffittois) wort in 7 gelijke delen verdeelt,van de 4 delen der felfde behoort de hoogteyan't licht van dePoor- ten gemaakt tezijn, 't licht felver wortin 14 deelen verdeelt en l, van de welke 61 de breedte 't on- derfte van de drumpel toe komen, de Erten of Stijlen moeten Parellel gelijk (taan met het uitterfte van de twee Colommen iri't midde, en fo falfe boven vernauwen tot? en 1 van de groottenis van 't Limitare, 't geheel Ornament daar op fal _T\| zijn en 'r, voor de Archirrave, Fregio, en Cornice, en de andere dingen moeten geobferveert worden,'t gene dat gefeit is van de poorten met de fimpele Colomnato van dit Order, 't beweegelijke van de Poorten kan in 2 deelen gemaakt worden van bo- ven naar beneden toe, of meteen fterke Pofterna daar boven,g�lijk de Ouden gebruikt hebben,en moet geriquadreert zijn naar 't gedaante van verfcheiden grootteniflen,en met Recinti of Cingels, met Cornici en Fregi, welke overeen komen met de Cimacien Bafamenten van dePedeftalen. Alfmen Venilers maken wil.dan moet 't bovenfte deel naar't Liveilo met 't licht van de poorten ftaan,maar 't onderfte deel moet een weinig hooger zijn als de Baf�n van de Colommen, en op def� maniere fullenfe fraay, wijt en hoog wordenin de yoomaamfte plaatfen, en fy konnenook gebragt worden in Nicchi met Modonen, Impoften, Requadren en diergelijken, beneden haar moeten een weinig verheven gemaakt worden de Cimacieen Bafamenti langs de muur,en fo infgelijks het Fre- gio en de Cornice van de poorten_; doch behooren recht over tegen de Nicchi alfoo wel boven als beneden quadri gemaakt te worden, in malkander verbonden en recint, in dewelke Hiftorienof diergelijke Adornarrienten konnen gemaakt worden, welke dingen het werkfehoon en$ierlijk maken, als in de ontwerpinge te fien is. Nu volgt de ontTeerpinge yan ^t Romainfche Colomnato met fedefiden, en al har e deelen,getehentmetModuli enfortien. j_U- Ue Oucieii neoocn aiKmaien m ua _B~~^* .� ■«prteliikew'"^Ul,> ^ae ftrcni gemaakt met Pe- j deftaien beneden de Colommen, en foodanig is noch huidendaags de vermaarde Archo van Ti- tus.i niet veer van den Tempel des Vredes, welke de eerftegeweeft is diede Kaifersoit gemaakt hebben, en beide in de triumph van Jerufalem, daaris infgelijks de Archo van Septimius Seyerus> beneden aen den Bergh van 't Capitolium, en eindelijk de Archo tot gedachtenis van Comftantims , gemaakt, dicht by' t Colifeus, welke werken altemaal van de Romainfche Order zijn, en zijn ge- maakt geworden by occafie van de overwinninge en triumphen die de Romainen over vreemde nati�n gehouden hebben, als uit hare inferiptien blijkt. Daar zijn ook noch andere, en die van de Kaifer Leon binnen Verone infgelijks op dele maniere gemaakt, met noch andere, welke wy, we- gen korthek van tijt, niet en willen befchrijven. Wy willen hier befchrij ven de proportien van de Archi van de Romainfche Order, in dewelke fy de oude imiteert en gevolgt hebben.overmits wy de felfde ook in publijke en private gebouwen gebruiken konnen, gelijk ik gedaan hebbe in de triumphale Archi, welke vooreen tijtgemaakt zijn, worden by occafie der doortrekking© van de Sereniffime Kaif�rinne Maria van Ooftenrijk, gelijk oo:k in andere werken. Voor 't eerft moeten wy 't vlakke van de aarde door fommigetrap- Anno p_en verhoogen, gelijk wy �dreede dikmalen gefeit hebben, Aangaande de verdeelinge van defe Archi, het Spatio van d'een helft totd'ander van de Co- lommen, en de Pilaftrituflchend'een Archo en d'andere, behoort te zijn van 7 Moduli en _T\| van 't Modulo, deaangeleende Colommen zijneen Modulo groot,en fteken een weinig meer dan de helft voor uit,alfo wel voorde bloemof cieraat, als om 'tSoffittode Architrave te ge ven/t Pilaftro tuifchen de Archi begrijpende de C�lomnaen twee Vleugelkens, komt tot I en ~ van de breedte van de Archo.de groottenis in de Flanken of zijden behoort alfo veel te zijn als een Vleugelken en 1 van't Modulo van de Colomna, en het andere vierde deel mach zijn voor de uitftrekkinge van 't Piiaftaino voor Ornament, enomhet gewelf van de Galery teregeeren. 't Front van de Vleu- gelkens op de kant van de Colommen fal komen toe t\| en een half Modulo, en fo veel fal ook zijn van d'een helft tot d'andere die van 'tModiglione : fy behooren infgelijks van boven tot beneden toe van een ftuk gemaakt te worden,gelijk wy fien in de oude triumphale Archi, en deib op de kan- ten verminderen wat gelijk Pilafters, fo gevenfe fchoone engenteliteyt van fich. Aangaande de mifuren of maten van de Pedeftalen, Colommen en Ornamenten daer op moet ge*

-ocr page 116-



	,'C OIXDNNATO RQMAKO CO�>IEDESTILI I J��k
	,'C OIXDNNATO RQMAKO CO�>IEDESTILI I J��k
m w ■
		*JU.-*
			-I
				■n:
				■n:

-ocr page 117-



		Van Vincent Scamo^j. 85 geobferveert worden't gene wy in't begin van dit Capittel gefeit hebben, de Archi fullen inbaar hoogte van de vlakke naar boven toe tweemaal foveel zijn als'hare breedte, en l van't Modulo daar-en-boven. Vanhaar opperde hoogte tot onder de Arcrnrrave is een Modulo overig voor de hoogte van't Serraglio, en fo makenfe juyft de hoogte van de Pedeftalenen Colommen. De Ar- chi zijn van een half cirkel, en voor 't gelicht 't welk de Agetto van de Impofte wegh neemt, wort voor'tmeeft t\| en I van't Modulo gegeven, de Impofta van waar de Arche begint te krommen, moet allo hoog zijn als't Fregio,en de Cornice van de principale poorten.behalven de Orlo en reg- te Gola, 't Front van de Archivolto fal i zijn, en f van de breedte van zijn licht, en fo veel fal ook zijn het onderfte van't Serraglio van de Archo, enmoet van daar na boven toe fich allengskens verbreeden, en fijne hoogte is een Modulo. Vande Ornamenten der Serragli hebben wy elders cap. m genoeg gelproken. � In defe verdeelinge komen de Modiglioni heel wel, fettende een recht tegen elke Colomna, en tegen elke Pilaftriover, tuflchen welke 14 Spatij met een Modiglionin 't midde komen, welk wel f e pas komt, alfmen'tFrontelpicioinlgelijks maken wil, en hier moeten de liefhebbers merken, dat in alle Golomnati, en Archi van dit Romainfche Order, de verdeelingen der Modiglioni en haar Spatij juyft: uitvallen, en van d'een midde tot d'andere van de Modiglions met begrijpende hetSpacio, daar zijn t\| en \ van 't Modulo. De Vleugelkehs boven deCantonaten met haar ver- minderinge gaan na de verdeelinge van de Modiglioni toe, en 't begin van de Cornice, en fy mo- gen hare Bafi en Capiteelen van geheele of minder hoogte hebben. Aangaande het dak, Fronte- ipicio van de Acroteri, en andere dingen voordefe Archi bequaam zijnde ■, daar kan geobferveert cap..« worden wat wy elders gefeit nebben, om een ding niet dikmalen te wederhalen, Deproportien van de principale Poorte zijn defe, de hoogte daar de Pedeftalen op ftaan, tot de hoogte vande Impofta van de Archi moet verdeelt zijn in 17 en i deelen , daar 'm begrepen hec gene de rechte Gola en Orlo wegh neemt. De hoogte van't licht fal 14 en % onder zijn, 't welk juyft tot % komt, van 't vlakke tot onder de Architrave -, fijne breedte van onder en van boven, (om dat de fel ve, gelijk een weinig te vooren gefeit is geworden, niet vermindert wort) mach zijn 6 deelen en \|, enfo waftfe vande twee quadri of vier deelen tot f van de grootnis van't Li- mitare, en dan maaktmen van de bovenfte 3 deelen het Ornament van de Poorte felf,* van welke een deel de ArchitraVe toe komt, en fo groot moeten de Erten of Stijlen in Front zijn, de Fregio komen* toe, en de Cornice naar het Loot een deel en?, behalven't Orlo en de rechte Gola (ge- lijk wy een weinig te vooren gefeit hebben) en komc tot een: als die in 15 deelen verdeelt zijn, en de Impofta is dan juyft alfoo veel als dat Cornice, en't Fregio, endeledenvandeeenevergefel- fchappen fich veel met de leden van de andere. Aangaande de andere dingen, welke tot de volmakinge van defe poorten noodig zijn, met den Nicchi en Venfteren, daar moet geobferv�err wnrden't g^n^ wUkc wy tnrr re vnoren gefeit heb- ben. In de volgende ontwerpinge zijn alle dingen voorgeftelt welke noodig zijn voor defe Archi, en de verdeelinge vande beweeglijke poorten met hare quadri of vierkanten enRecinti, en alle andere dingen vergefelfchappen haar wel. Van de leden en formen van de Pedeftalen, Colom- men, Ornamenten en Impoften lal gefproicen worden een weinig hier achter, en daar fal ik hare Sacomen in de ontwerpinge betoonen. Ca p. X X V L fan de proportien en particuliere maten van de Pedeftalen , !Bafen en andere deelen van de Romainfche Order, en infgelijks yan de Capiteelen en Ornamenten of hare Colommen. E Colomna van de Romainfche Order begrijpt in fich deCimbiaen eenTondino aan de voeten, alfoo wel voor fich felfs als voor een Ornament van de Bafe, rontfom de Schacht zijn 24 Canalen verdeelt, hare grooten ohder malkander mach j zijn, eni van hare breedte* en moeten in't midden wat diep zijn, deplantaof Soolen van de Bafe fal van een Modulo geformeert zijn,en een weinig meer dan j voor 't quadrot en defe komen den Sporti van beide deelen toe, fy is een half Modulo hoog} verdeelt in 6 deelen» fijne leden zijn 6, het cirkel-ront, namelijk Thora, Liftello, Cavetto, Liftello, Aftragaio, (of Ton* dino) en de onderfte Thoro, en dan de vierkantige Tafel, welke boven de Pedeftalen zij nde, ver- gefelfchapt haar wel met de Cimacia: defe leden hebben voor haar Agetti \| van 't Modulo, of een weinig meer, van den welke de twee Thori mogen in gefneden worden. OnderaandeBafaishetPedeftaal, het welk zijnde} en \| van de Colomna, komt juyft tot drie Moduli hoog, wordt in 8 deelen verdeelt, een voor de Cimacia, f voordetfoncoofquadro, en twee voor het Bafament met fijne leden. De hoogte van de Cimacia is i van 't Modulo , wort in fes deelen verdeelt en \|* en een half, fijne leden zijn 8, Orlo, Cimacio, Fafcia, Liftello, bek- jkige VovolojTondinOj Gradetto en de onderfte Goletta, het Cimacio, het Vovolo en de onderfte X 2 Goletta

-ocr page 118-




'ARcni' '^	OMANI CON PIEDESTILI
	OMANI CON PIEDESTILI

		24

-ocr page 119-



			9tav

		8 /f. Gront-regulen der jirchlteclure Goletta konnen met fnijdtwerken gemaakt worden , 't geheele Agetto is een weinigh min dan f! deel en een half van 't Modulo. De hoogte van detroncovan 't Pedeftaal komt tot een Modulo en, zijne breedte op alle^zijden is een Modulo en een weinig meer dan \, alfoo veelde Tafel van de Bafe is, de leden van 't Bafament zijn! van 't Modulo hoog, in deelen en � verdeelt, en zijn de felve 6 deelen, Goletta, Gradetto, Tondino, de groote Gola, Liftello en Thoro, van de welke deelen de twee Gola konnen met fnijdt-werken gemaakt worden, het Agetto is 4 en een half Modulo, 't onderde deel van 't Pedefbal en de Zoccoiseen half Modulo hoog, en op alle zijden een Modulo, en jf van 't Modulo. Behalven het Pedeftaal zijn daar de Vleugelkens of Alerte van'tPilaftro, welke de Colomna, Flanken of zijden maken, en tegen haar voet over zijnfe ~ breedt, en een half Modulo. ¹ Opdeflinkerhantvande Bafe is de Sacomavande Impofta en't Archivolto van de kleine Ar- chi, de Impofta is ontrent -hoog, en een half modulo, en heeft f van't Modulo voor zijn Aget- to, wort in 11 deelen verdeelt en ^, fijne leden zijn 10 in't getal, Orlo, Cimacio, Fafcia, Li- flelio, de groote Gola, Tondino, Gradetto, Goletta, Liflelio en Colarino, van de welke het Cimacia, de groote Gola en de onderfte Gola konnen ingefneden worden, de Archivolto is _T? van 't Modulo hoog, wortin 7 deelen en f verdeelt, door zijne leden, Orlo, Cimacio, Tondino, de grootfte Fafcia, Vovolette en de kleine Fafcia, defe is 1 kleinderdan de andere, het Cimacio en Vovoletto konnen ingefneden worden. Op de rechte zijde van 't Pedeftaal is't Ornament van de principale poorten binnen de grootfte Archi, zijne hoogte iseen vierendeel en I van'tlicht, het komt een Modulo en een weinig min dan _T\| van't Modulojwortin 1 f deelen verdeelt, de Architraven komen � toe, de Fregk>4, de Cor- nice 6, fy is _Tf hoog en een half, heeft ook fo veel voor 't Sporto_; wort in 6 deelen verdeelt min een half t waalfdedeel, fy is gecomponeertof tot malkander gevoegt van 11 leden, Orlo, groote Gola, GradettOj Cimacie, Liftello, Vovolo, Gradetto, Fafcia, Gradetto en onderfte Gola, van de welke ingefneden konnen worden het Cimacia,Vovolo,en onderfte Goletta. Het Fregio is vlak een wei- nig hooger dan � van 't Modulo, boven heeft het een Liftello, en beneden aan de voeten vereenigt het fich met de Architrave, en ftaat recht tegen over de eerfte Fafcia, de hoogte van de Architrave is _Tf en een half van't Modulo, wort in 7 deelen en § verdeelt, heeft 6 leden, Orlo, Cimacio, Ton- dino, d� groote Fafcia, het Vovoletto, en de kleine Fafcia, defeisf kleinderdan de hoogfte, de Cartelle van defe poorten wimpelen haar felve in onder aan de Cornice,en hangen met hare klein- fte Voluten van t licht na beneden toe, en zijn in de Front alfo breet als 't midde van de Cornice. Op de flinker-hant van 't Pedeftaal is de Impofta voor defe Archi, fijn hoogte is alfoo veel als de Cornice van de opperfte Gola naar beneden toe, en'tFregio verandertin twee Fafcie, d'eene grooter dan de andere 5 hare leden komen met die van de gefeideCornice heel wel over-een, en met de kleine Tmpofl-a � w^«-oi^j..,,,'^, Jvgronrfl-ppnUpinftp Gnla konnen metfhijd-werken ge- maakt worden. De Archivolto van defe Impofta is _?? en een half Modulo, en heeft 6 leden gelijk de k�einfte Archivolto, ook met de felfde proportien^n fnijd-werken. Nu volgt de onfwerpinge yan de C��odonature der Bafe, V�dejha.1, Impjie en andere deelen yan de Romain- fche�rdericontrafegneertofgetekent met CModuli) Minuten,enpnrtien. DeFufto of ftok van de Romainfche Colomna verminderti van de grootnis van de voet, fo dat in't bovenfte deel * van 't Modulo verblijven, hetheefteen Tondino en een Liftello, welk lich gratieuflijk met lijn Cimbia vereenigt, het is niet min noodig om 't Romainfche Capitello wel te forraeeren, dat men de Planta en Impidi hier by voegt gelijk by de andere. Daar moet een perfect quadrato of vierkant van een Modulo en een half op elke zijde Voor de planta gemaakt worden, in de welke de Diagonali en Diametrali moeten getrokken worden, wel- ke malkander kruyfl�n en de felfde in 8 gelijke deelen verdeden, van 't Centro op de zijden, daar moet naar 't quadro van de Diagonali een Modulo voor een deel gefegneert worden, en defe zijn 'tuitterfte van de vier krollen, welke \| van't Modulo breedt zijn, en raken met hare kanten de Flanken van 't quadraat of vierkant aan. Alfmen de lengte van de hobrens of krollen, van hoek tot hoek wegneemt, dan wort door defe verbredinge, en Bafa kruyswijs een Triangulogelijk-zijdig gemaakt zijnde ; de kromte of holten van 't Abaco gemaakt,in alde vier deelen, die tot* van 't Modulo komen, in't midde van de krom- te , verbreiden fich de bloemen l van 't Modulo, en ftaan naar de regel, recht met al de vier zijden van't quadraat. Indeplantefelfsmoettwee cirkels gemaakt worden, deeenemoet alfo groot zijn als de hoog- te van de Colomna ,en de andere als de gront van de Canalen naar boven toe, en 't geheele Spacio tuflehen haar wort ingenomen van de grootte der bladeren, de kleine bladeren zijn met malkan- der verdeelt, door't midde van elkachtftedeel van 't Capitello, en met haar grootfte Sporto_; eii die van de Orlo van 't Vovolo, die raken aan de kromte van de A baco, welk in zijn diametro een Modulo begrijpt en! juyft alfoo veel als de hoogte van 't geheele Capiteel. De acht grootfte bladeren op de vier Fafcie vijf en vier Diagonali, raken 't midden van de bloe- men met haar uiterfte fondomkeeringe aan _i in hare Diametro zijnfe meer dan een Modulo � en

-ocr page 120-



		Toko. 83-

			■

-ocr page 121-



Van Vincent Scamo^j. 85 en i, de Fronten van de Voluten beneden aan de hoornen van de A baco, behooren in 't minft i van 't Modulo groot te zijn, gelijk de krullen of hoorens, en verbreedden fich gratieufelijk beneden aan de Abaco_; en fo veel aangaande de planta. Indeprofilobegrijptmendehooghtevan 't Capiteel, 'twelk van een Modulo gemaakt wort en 5: defe komt de Abaco met zijn Cimacio, Liftello, en een weinigh hangende Fafeia toe, de red wort dan van de Abaco naar beneden toe verdeelt. Het lichaam van 't Capitello is van cirkel-ron- de forme: zijne hooghte is een Modulo, en wort in drie gelijke deelen verdeelt, d'eene komtde eerfte bladen toe, de andere den anderen, en de derde de Voluten, welke ook een deel van de Fafc cia van de Abaco begrijpen. De Voluten zijn acht deelen hoogh, en f�ven breedt, gelijk als de �onifche, en worden ook op de f�lfde wijfe geformeert, en uit de felve Gentri; Want de deelen zijn hier van ₂j van 't Modulo, en in de andere _Tj. De extremiteit van de eerfteen andere bladeren komen fo wijdt van buyten,

	datle aanraaken de linie getrokken zijnde van 't S porto van de Tondino der Colomna, tot de cir- kel toe die (boven de Tafel van de Apaco) een Diameter van een Modulo en j maakt. Defecir-	Vignola i Pallad. Lib. i. cap.17«
		Vignola i Pallad. Lib. i. cap.17«
	cumferentie is^ meer inwaarts dan die, welke fommige Bouw-meefters trekken van 't felfde Ton- dino aan de krollen of hoorens j e^meeruitwaartsdande andere, welke haar trekken van'tbui- tenfte van de Hoe-me in 't Abaco, fo datfe alle beide mangelachtigh zijn,de eene te weinigh de an- dere te veel Agetto het bloem-werk gevende. Nadefeperpendicul ("onderaan de krollen of Hoorens ) ftaat de extremiteit van de Voluten van buyten, het centro van haar ooge valt naar 't Loot van 't uiterfte van de andere Diagonale bla- deren, welke haar onder de Volute ombuigen, het perpendicolaar van de kromte van de Abaco raakt 't uiterftevan de eerfte bladeren.en van 't Vovolo.aan 't welk de binnenfte deelen van de Vo- lute gelent zijn. Tufichen de Abaco en Cimacio of Vovolo daar refteertf Spacij, en fchijnt het dat daar de Volute en bloemen (van 't lichaam van 't Capiteel) haren oorfpronk hebben, welke bloe- men in 't bovenfte deel ftaan naar de linie van 't vierkant, van 't opperfte van de Abaco; en daarna van beneden op de Orlo van 't Vovolo. Het Vovolo begint in de andere rondom-keeringe van de Voluta en ftaat boven 't Tondino, 't welk twee deelenzijn, lietTondmoiseendeel, alshetoogh van de Voluta; het heeft van beneden het Orlo van de Vafo des Capiteel^. »« me« �cc hoe al def� DeGarbaturavan'tVafo oflichaamvan'tCapiteel,namelijkvandeOrlo, tot recht over tegen de gront of einde van de Canalen der Colomna, (fodatd'eene vaftigheit op de andere vaftigheic fta) daar wort een linie gemaakt, welke foetjenseyfeh-gewijfe komt, als in't profilo te fienis. In 't Front van de Impidi, daar is deA baco van i* Modulo, heeft ook een bloem in 't midde, op wiens kant de Voluten ontspringen, d'eene op defe de andere op de andere zijde, welke fich buigen en vereenigen twee en twee onder aan de krollen van de Abaco. Achter de eerfte bladeren ontfpringen de GambiofFufti, welke fich gratieufelijk onder aan 'tOrlo van't lichaam des Gapit�els in wimpelen, en maken de bloemen tuflehen de hoogh te der grootfte bladeren. Om dit Capiteel meer te verenen fcanmen 't Gimacio van de Abaco, de Ton- dino, en Vovolo metfny^^r-«^^rt'" »~fc««s en maken het bladt-w^k aan d> Valute,e> <3.at de bla- deren in haar buitenfte grootte fich rontom wenden. Al de principale bladeren buigen fich gratieufelijk een vierde-part van haar hoogte, of't fy » van 't Modulo, defe en infgelijks de Fufti en de bloemen en rondom-keeringe van 't blatwerk behoo- ren aan de voeten wat te vergrooten, en behooren fich tegen de Gima allencxkens te verkleinen, wantfofullenfe de fchoone antiquiteit gelijk komen,en de nature felfs,alfmen in de waf��nde krui- denfiet. Defe Capiteelen worden met eike bladeren gemaakt, om meerder fterkte te betoonen, totonderfcheitvandeCorintifche. * Alfmenh�thet Ornament van dit Ordereen vijfde van de Colomna maken wil, dan wort het _II7<twee Moduli min ? hoog, en dan in 1 f verdeelt zijnde.geeft het 5 deelen voor de Architrave,4 voor 't Fr egio, en 6 voor de Cornice, de Archirrave in zijn Soffitto komt tot.* van 't Modulo, gelijk de hoogte van de Colomna, zijn hoogte is ontrent % van 't Modulo, en word juift 'm o deelen verdeelt, zijne leden zijn 8, Orlo,Cimacio,Tondino,bovenfte Fafeia, Vovoletto,middelfte Fafcia.Tondino en eerfte Fafeia > het Cimacio,Vovoletto,infgelijksde twee Tondini konnen ingefneden worden, de Fafeia zijn \|, d'eene grooter dan de andere. HetFregio is ordinaarlijk een weinig min dan -f hoog en \ Modulo, en ftaat recht over tegen de eerfte Fafeia van de Architrave, zy is bloot en effen, en vereenigt fich onder gratieufelijk met de Architrave. Als het Fregio met ihijdwerk moet gemaakt wefen,dan moet het ji hoog zijn, als in de �onifche gefeit is geworden, de Cornice is een weinig min dan % van 't Modulo hoog, en fo veel is ^Zljn Sporto infgelijks, wort in 3 deelen min een half twaalfdedeel verdeelt, heeft i� leden, Orlo, groote Gola, Gradetto, Cimacio, LiftpHo, Giocciolatojo, Cimacio, Tondino, d'andere Fafeia, Golettina, eerfte Fafeia van de Modiglioni, Vovolo, Gradetto, Fafcie in plaatfe van Dentelli, Gra- detto, en onderfte Gola. Hier van konnen de twee Cimaci, de Golettina, het Vovolo, en onderfte Gola ingefneden worden, de infnijdinge behoren correspondentie met malkander te hebben. L 3 De

-ocr page 122-



		/

-ocr page 123-

8 6 ■ Gront-regulm der jlrchiteBure

De Rifaliten komen in 't Front tot % van 't Modulo door defe verdeelingen, gelijk de opperde
deelen van de Colomna,fy hebben drie Modiglioni in 't Front.en twee in de lengte,en twee Spatij
tufTchenhaar, een Spacio begrijpende komenfe tot _Tf en^ van't Modulo, de Rifaliten in't midde
van de Modiglioni fteken in de Flanken een Modulo voor uit en i; alwaar fy haar in 't Front in drie
Modiglioni verdeelen,en 2 Spatij met twee andere Modiglioni en hare Spatien in 't Profilo.

De Planta van de Cornice voor de Rifalite felfs, en op de rechter-hant van 't Ornament, in wel-
ke men van beneden naar boven toe de verdeelingen van de Modiglioni en Spatij fiet, dek zijn
eensfo veel,in 't midden van de Agetten van deFafcie :fy hebben fommige bladekens in haar Sof-
ritto, enin't midde van de vierkantige Spatij zijn de R�ofen met fnijdt-werk daar rondom. Aan-
gefien de Roniainfche Order vereifcht wat meercurieusheit en fchoonheitdande voorgaande, fo
hebben wy daarom fijne deelen vermeert, alfo wel in de vari�teit van de leden, als in 't getal, en is
daar-en-boven versiert met een redelijke quantiteit vaninfnijdingen, gelijk men iien kan.

T(u yolgt de ontiverpinge yan de Sacomen yan V Capiteelyen 't Ornament yan de Romainfche Order, met Me-
duli, por tien en Minuten getekent.

C A p. XXVII»

Van den oorfpronk der ftadt Corinthen, en yan fommige gehouwen der fefoe, gemaakt
zijnde op defe maniere, en yan hare proportien en maten.

�n het 4.
boek cap_s i

In de ge-

fchiedcnif-
fe van de
Apoftelen.

cap.

U laat ons komen om te fpreken van de Order van Corinthen, Vitrmius dewelke in

't breet hier van gefproken heeft, verhaalt dat defe Orden binnen Corinthen was

aangevangen. Het is een heel vermaarde ftadt in Peloponefes gelegen, feer vermaart

by deGriekfche Scribenten, alsook mede in de heilige fchriften, en betekent fo veel

alsrijkenverciert. Wy, om beter kennifl� hier van te hebben, fullen wat naarde*

�ict\c ^^aar ^Van �p^ken.dit lant als vwfariias verhaalt,is in het begin bewoont vznEfir* een foon van Ocean

if#. ' genaamt, daar naar heeft M&raiw het bewmqnr, en eindelijk xocnrintut fijn anHfprp foon daar komen

tewoonen, welk infgelijx defe ftadt na fich felfs genaamt heeft, maar Eufebius verhaalt, datd�fe

ftadt in't begin was genaamt Epirus, engebouwt binnen 't klein Achaia, tegen Ifthmus of het en«

ge lant over, yan A tto een foon van Deuca�ion.

tib. s.fac Andere ponder dewelke Valerius Paterculus is) leggen, datfe van Aletto een foon Hippotes ge*

�V* bouwt is geworden, alhoewel Strabo feit, datfe defe bevolkt hebben naar de kinderen van Hercules^

en datfe hier naar vergroottetzy geworden, door een feketsijtfo genaamt, maareen weinig daar

naar feit Paafamas, i�e weer herftelt geworden van Corintus, een foon van CHaraton» en datfe naar

die tijtgedurigbydef� name isgenaamtgeweeft.alfo wel de ftadt alshetgeheele lant ; defe ftadtals

rib. x. fac". Faufiwias, strabo en Plinius verhalen, is vcrticrc gewe�ft met vele en groote gebouwen, en heeft ge-

zi, s.fac. had mannen van treffelijk verftant, alfo welin de Politic en Oorlogalsinfchoonekunftenen we-

alfcap?;. tenfehappen, onder welke zijn ook geweeft groote getalen van Schilders, Beelt-fnijders, entref-

i.b.Lca.3. olijke Bouw-meefters, van welke wy hier geenfins willen fpreken, om dat wy in andere plaatfen

genoeg hier van gefproken hebben.

Naderhant zijn defe Corinthers foo groot en machtig geworden naar den Oorlog, dewelke fy

met den Macedoniersgehadt hebben, en foo vermaart dat cicero haarnoemteen licht van geheel

Griekenlandt, enfatenin foo grooten vermaak en overvloetby reden van haar goede gelegent-

heit,en twee havens van de Zee Lecheus en Schenus,tuflchen twee Zeen van lonienen Egeen, dat

elk wilde 't hooft van haar zijn,muytineerende geftadig.en fijn fo verdwaaft datfe e«n verbontmec

den Achaien gemaakt hebbende, het volk van Romen verachten ,daar door de Romainen als Pau-

iib. ₇. te.fanias, Strabo en iuftinm fcbrjjft, heel vergramt zijnde; hebben een grooten hoop foldaten uitgefon-

ilb.'ss.fac den, onder het commando van Lucim Memmius, doen ter tij t Burgemeefter van Romen, en hebben

purico. de ftadt binnen een weinig tijt ingekregen, verbrant en vernielt, als Appian van Alexandia betuigt,

cf 'II' met meer andere ontrent de 160 Olim piade, alhoewelPlinius feit, dat het gefchieden ontrent't i6f

Olimpias, en in het 603 jaar van Romen, en doen ter tijt was heel Griekenlandt verfcheurt en ver-

woeft,en Achaia was tot een Provintie der Romainen gebracht, daar hebben de Acheen en Corin-

tifche haar namaals vreedtfaam gehouden, gelijk Strabo en anderen Autheuren verhalen, ontrent

duifent jaren nadatf�gebouwt was.

Hierom zijn derijkfte Koopluiden van defe plaati� over-getrokken in het Eylant Delo daar dig�
by gelegen, daar aft felve�ylant vermaart is geworden, als Strabo verhaalt, den roof welke de Ro-
mainen van Corinten gebracht hebben, was foo groot in 't getal, en foodanig, in'tparticulier var»
Schilderyen, Beelden en Schoteis van Metaal, infgelijks van aarde, heelfchoon bewerkt, en va#
koftelijk huisraadt, behalven het gene 't welk jammerlijk met vyer verbrant is, datfe de ftadt Ro-
men, midtfgaders de B��rfteden daar mede vercierrhebben, als Plinius fchrijft.

Maas

-ocr page 124-



		"Pan Vincent Scamo^L 87 Maar om dat fodanigen ftadt niet heel verlaten foude ftaan, fb was van �ul'ms Cafar, of als fbm- mige feggen , ten tijden Kj�ygtiftus eene Colonie beftaande in Latijjnfche Soldaten daar gefon- den, welke in te we�r-herftellinge van defe ftadt veel beeldenen fchotels vonden van grooten prijfe, behalven een grooten hoop van Metaal met Gouten Silver vermengt, het weikinden j;²\* brant was verfmolten,- enisom deferedenen Corintifch Metaalgenaamt geweeft, e�altijchier ^^b-n. na in grootter waerde gehouden, als Eutropim, Flor as en Flin'm betuigen. Defe ftadt als aireede verhaak is, heeft te vooren van haar beginning veel andere fwarigheden uitgedaan, wantfy isnaderhantqualijk getra&eert geworden van deGotthenen Bulgaresen van de Saraceenen ter buit gemaakt geworden, tot datfe op 't laatft tot onfer Groot-vaders rijden heel onder het rampfalige Turkfche jok geraakt is, gelijk ook het andere deel van Morea, en is nu van dage genaamt Couranto, de Grieken als wy boven onder 't getuigenis van Vitruyius gei�it nb.₄.ca,i₄hebben, hebben infgelijks defe Order gehouden, waar uit men fien kan, met wat groot verftant fy alleen onder alle nati�n van de geheele werelt gevonden hebbende Order van lonienenvan Dorea, en infgelijks van Corinthen, gelijk als nu ter tijt in Italien de Tofcanifche en Romainfche � Order gevonden is, als aireede getoont is. Maar nu fo veel de Oude gebouwen van de Grieken aangaat: om te verhalen een van defe Or- der, Xoo verhaalt Pattfamas, dat de Tempel of Kerk van CMmerva-Elea in Arcadien, van binnen haddetwee Orders van Colommen, d'eene boven d'ander, de eerfte was (Viswy aireede gefeit hebben} nade Dorifche maniere gemaakt, en de andereachter de Corintifche manier, welke een Galerye maakten, rondom verdubbelt naar boven toe, zijnde inde midden open, het welk als Vitrwviusvcthz3.lt, heel majefteus aan te fien was, en c_ierlijk : infgelijks was de Tempel van lupiter Climp�cus binnen Athenen, hebbende van voorenacht Colommen, en fo veel van achter, doch tweemaal fo veel binnen 't midde der Galeryen die op de zijden waren. In 't Ei-lant ciprtts daar was een Tempel ter eeren de Goddinne Fm** gebouwt, welk door't neerftig bidden van de Heilige ^^Tf^ �poftel Bamabds is in de gront afgeworpen geworden, en aangefien dat 't openbaar is, als Vitmmps fee.i {% betuigt,dat ter eeren van Venus,Flor& en ProJ�rpmaivafgcYfyii alle Nimphen in 't gemeen Kerken zijn gebouw t geweeft, naar de Corintifche maniere, en om redenen van haar dertelheit en tengerheic beraamden haar de c. ieraden van koftelijke bladerenM bloemen, en pla»eu, «j diergelijke. Der- halven als Faujamas ;strabo* en anaere vemalen, l�iuugais ae krieken de overhant gehadt hebben, enfonderlijk in olimph. Om defe redenen, foo veel als ik geobferveert hebbe, hebben ook de Romainen de Corintifche Orde gevolght in hare vermaartft� gebouwen , en infonderheidc in hare Tempelen, ais gefchiede in de bouwinge van de Tempel, ter eeren van lupiter , en in den Tempel gemaakt ter eeren van alle Goden, als daar is de oude Tempel Pantheon genaamt, die na 't feggen gemaakt wiert ter eeren van alle de Goden. Binnen defe ftadt Roomen en binnen de andere Italiaanfche fteden, ingelijks binnen de fteden van defer zijde van 't gebergte hebben wy een groot deel vermaarde gebouwen gefien, van fchoonder proportienen grootte, en gemaakt van fchoone Marhel-fteenen en andere koftelijke fteenen, op 't konftelijkfte gewerkt en volmaakt. Maar foo veel aangaat de ronde T^f"-¹⁵ dk. «o^k heden ten dage te fien zijn, is het genoeg aan den Teugel rsimiw» genaamt, eigenthjk gefeit ter _eCic« _va� «u_c Codcn, weike alff Vion enPlin�us feggen, Mrcus Agrippa* gebouwt heeft, tegen d'opinie van fommige nieuwe bouw- ub.₄.c._f.* lieden, en is de lupiter fendicator genaamt, toe-geheiligt, defe Tempel hadde veel Colommen na ��# de maniere van Corinthen gemaakt, van verfcheiden lengten, en van boven heel mooy verciert, ^Vuut^ alvandefchoonftewitte Marbelfteen, uitgenomen de Colommen van de eerfte Galerye, welke ^cap-"< vanThebaufche Granijten gemaakt was, daar zijn ook noch twee kleine Tempels d'een ront, ter eeren van Sint Stephan gemaakt; ftaande naar by Tevero, naaft debrugge van S". Maria van Egyp- ten, 't andere is tot Tivoli, defe zijn beide achter de Order van Corinthen gemaakt, met twintig Colommenaan malkander gevoegt, en rontfom verdeelt, van boven verciert, doch die van bin- nen zijn uittermaten$ierKjk. �_ ' Aangaande de hoekige Tempels, foo is daar te fien de vermaarde Tem pel des Vredes, zijnde gebouwt van de Kaifer Vefpafianus* en Titus, na de vernielinge van Jerufalem, met Colommen, en de Corintifche geraden wonder groot, en van heele fchoone Marbel-fteenen, infgelijks de Tem* pel of Kerke ter eeren van Apollo gemaakt, welke als Vopifcus en FublicusViclor verhalen, gemaakt is geworden, door het commando van Auretius de Kaifer, op 'c ver'foek van fijn Moeder Sacendo- tefla genaamt, van welke noch ten dage terechte zijde van achter te fien is met een deel van't Frontefpicio heel na de maniere vanCorinthen gemaakt,ftaande op den heu velQuirinal� genaamt; 't welk niet min te verwonderen waardig is dan de vermaarde Paarden van Fidias en Praxiteks -, al- waar ter tijt als ik tot Roomen was, rondibm waren veel Colommen en Corniciamenten altemaal ra¹»^ oude reliquie van ouden tijden. Den Tempel van gelijken vanAntoninm Pms was niet min met verwondering aan te fien, op de plaats vatiPrettituflchendenTempel Pantheon genaamt, en de Colommen van degefeide Kaifer, gelijk men afnemen kan uitliet Model en uk Publius ViBor,* van defe Kerk is noch hui- dendaags een Keider te fien en 11 Colommen met de §ieraden van de Galerye, op de rechte zijde

-ocr page 125-



		§S Gtont-reguknder ArchiteSlure iib.5J. zijde van buiten, in't geheel ge maakt op de Corintifche maniere, en van de witfte Marbelfteen. Wy lefenin Plmmsdzt Cneus Otiavius triumpherende van de Koning Perfem, dien hy overwonnen hadde, maakte dichtby de cirkel Flaminius een dubbelde Galerie, met Colommen na de Corinti- fche Order,en deCapite�len waren van Metaal gemaakt, en infgelijks het Setti&onius van de Keiler Sevems gemaakt, beneden aan den Bergh Palatinus genaamt, 't welk wy gefien hebben te zijn van drie Orders na de Corintifche maniere gemaakt, en foo gefcbreven wort van de oude Scribenten, foo hebben de Ouden al hare Theatres of Speel-tonneelen met defe Order versiert, en infgelijks �b.₄.ca.7. haar Sceenen, ahyitmyim betuight, en haar Amphitheatres en warme badtftooven, als te fien is in Pola,een ftadt aa^t"'t einde,vanItalien binnen Iftria gelegen, een Speeltonneel, het welk van bin- nen en van buiten versiert was na de Corintifche Order, en aan malkander gebonden van ruftijk werk. ■ ..'-....... Overmidts de Tempel v&yilupiter Stapor, te voor belooft van Marcus Pofthumius, Burgemeefter Van Romen ten tijden als hy tegen de Samniten geftreden hadde, en achterwaarts ten goeden tij- den weer opgericht, fchoonder als het in Romttlus tijden was,als hy met fijne Soldaten ftont en vogc tegen de Sabijnfe.Daar was noch een gemaakt ter eeren van lupterTonans onder aan den BerghCa- pitolium,belooft zijnde van^g//?«.f,alwaarmen noch drie Colommen vanfietopde llinker-handc van de Galerye, alle gemaakt en geciertnade Corintifche Order, noch een flinker-zijde, 't welk . mogelijk magh geweeft zijn een deel van 't Bafilica van Paulus Emilius* van Catechu meni, 't welk ftaat binnen 't vierde quarder van de ftadt Romen , als wy uit Publius Viffor mogen fien, met vee- Ie andere werken, welke hier konden verhaalt worden, ftaande binnen en buyten de ftadt Ro- men. : En dan na buyten op de plaatfe ftaat noch huyden-daaghs de heele flinker flank van onder tot FahPiftor bqven toe, van de Markt van Nerya voortijden genaamt Foro Tranfitorio, en een goet deel van zijne inbaar Kerk, als uit zijn op-fchrift blijkt, beide gemaakt na dit Order van Corinthen, in fchooner geftal- te, en van de befte Marbel, als ik te Romen was zijnder veel Colommen uitde aarde gegraven, ook Capiteelen en Cornicamenten van defe Order uitermaten fclioon, en om datfe by den Bergh Quirinal genaamt gevonden wierden, niet verre van de Colommen van Chiocciola, hebben fom- mige willen oordeeien datfe van de markt-plaatfe van Trajanus by de Scribenten feer vermaart wa- ren. Maar laat ons weder keeren na Romen,de derde en vierde Order van 't Amphitheater van Titm de Keiferzijn heel na dit Order van Corinthen gemaakt, inigeSijks fietmen daar heele groote Co- lommen met hare Ornamenten van Marbel,in de warme Badtftooven van de Keifer Diodetiaan-, en noch veel andere van Granaat en Marbel vermengt in de ^Antomfche termen, welke meeftendeel geweeft zijn na de Corintifche Order, en aangaande de Colommen en Galeryen daar zijnder veel, van welke wy hier niet willen fpreeken, om't verdriet te vermijdeu. Laat ons nu wat fpreken van 't Corin tfche Capiteel, 't welk van geftalte, gierlijkheit en aanne- melijkheit veel verfcheiden is van als de andere, daarvan wy voorgefproken hebben, van ditCa- Lib.i.ca.₄. piteel fchrijft Fitruyius met veele 3n^Jt,c'^�at CMm^hus van Athenen geboren, gefien heeft binnen rmcii .1. Corinthen in een feker kuis opde begraafenisvan een feker jonkvrouw,een feker maniere van Va- fe of Sefto,dat is Gordel van feer fchoone geftalte, welke (als wy ons mogen inbeelden) na beneden toe wat nauwer was. Diergelijk wy in de oude formen veel gefien hebben, en als huiden-daags het fterkte of lichaam onder de bladeren van 't Capiteel gemaakt worden, en het was met een feker manier van Tegelen gedekt, mogelijk met hoek ken gelijk Hoornen of Krollen, en het was van boven naar beneden (gelijk als by geval} versiert met ftocxkens en bladeren van Acanto, 't welk geen hoog kruit en is maar vol van lange en flapper bladeren, eneenftam metfommige bladerkens rondfom versiert, (door de flappigheit uit der aarden gewaflen) en rondfom verftroy t,ook met gekroni&e wijn-ran- ken onder de Hoornen of Krollen. Men moet fichook over dit. geenfins verwonderen, aangefien dat Strabo feit, dat in een feker plaatfe van Vrankrijk de vrucht van een feker boom is gelijk aan te fien als een CorintifchCapiteel, doch op defe fchoonheit volgt, dat zijn fapverdroogende is. Waar uit Calimachus zijnde een ver-* nuftig en fubtijl man inde graf-kunfte,gelijkP^/wto enPlimw felver betuigen,heeft uit defe bloo- tife. 4- fcc te en fimpele forme de inventie van 't Capiteel getrokken,en heeft infgelijks, als Vitruvius betuigt, tib. i. faq. de Fufti van de Colomna daar bygevoegt, en dit kan gefchiet zijn terwijlen Corintus noch in aan- iib. 34- fien was. 2b.₄.ca.i. Maar dat fbodanige forme van Capitellien Colomme, welk Vitruyius gebruikelijk gemaakt heeft, hebben achterwaardt beide hare volkomenheidt verkregen, alfoowel door vlijt van de Grieken felfs als den Romainen_; daarom zijnf� foo hoog geklommen, infonderlijk in dit Or- der , foo wel in de fchoonte der formen in alle hare deelen, als in de rijkheit van 't Ornament, eu fchoonheidtvan fnijdt-werken, 't welk uit de overgebleven tekens binnen Roomen en elders kan afgenomen worden, dat het niet mogelijk isdefeifde te vergelijken, ikwilfwijgendatmen- fefal overtreffen. Vitmyim ( gelijk gefeit is geworden) feidtvandit Corintifche Order, dat Ar* gelim

-ocr page 126-



		Iran Fincent Scamo^j. - 89

gelimvindc proportien gefchreven heefc, en Cojfutms eenRomain, infgelijks Van den Tempel �)��'�			ca.: proe.
			ca.: proe.
	van lupterolimfius binnen Athenen gefchreven heefc, dewelke hy met heel fchoone Corinti- ^-^^ fche Order versiert heeft,en Cajus tMutiwheeft infgelijks Boeken achtergelaten van de Tem- pels van de �frwr en van de Firtus, ook van een kelder Mariana genaamt binnen Romen, welke wy in reipetl: van de dertelheit van 't werk daar voor houden dat het van de Corintifche order ge- Weeft zy, vitruvius heeft ook een weinig daar van mentie gemaakt, daar is voorfeker geen onder alle de vijf Orders welke aanfienlijker en fchoonderisdan de Corintifche, daarom fettenwy de felfde niet fonder reden boven en na al de andere, wantfijne dertelheit van Pedeftalen, en gra- tieufelijk gekanneleerde Colommen,ook fchoonheit van Capiteelen met Olijven en wijnranken, metde fchoone over-een-kominge der deelen in de Cornici met Modiglioni, metCartellen en fnijt-werken hier en daar verftroitjifl� gelijk de fchoone gedaante en manieren van dejoffrouwen, daarom is geen ander overvloediger of rijker van exempelen in de Romainfche antiquiteit en door geheel Italien, als ook in andere landen, alwaarmen tekens vint geheel verfcheiden in hare dee- len , alfoo wel in refpecl van de verfcheidenheit van tijden en manieren, als om datfe fbmtijts ge- maakt wierden van verfcheidene hier en daar vergaderde ftukken van andere gebouwen weg ge- nomen, gelijk wy een weinig te vooren gefeit hebben. ^Cap,?- De Ouden'hebben dit Order gebruikt in de vercieringe van de Faciaten, en de deelen binnen de Tempels, willende daer mede betoonen, dat de trefFelijkfte en vermaartftedingen eigentlijk den Goden toekomen. Wy willen infgelijks Verhalen, datditOrderdefinceriteitvan'tgemoet reprefenteert, welke het tegen fijn hoogfte God behoort te betoonen, daarom kan men na de Co- rintifche Order de Tempels maken, 't zy zijdige, ronde of gedeeltswijfe, infgelijks ook de Capel- len, Altaren en diergelijke dingen, infgelijks naar de Ecclefiafticale gebouwen , de Palaifen van de Princen, de Bafiliken, de Fronten der Scenen in de Thearres, en fomtijts ook de rriumphale Archi, gelijk de Ouden gedaan hebben, alhoewel al defe dingen ook naar de Romainfche Or- ^Cap'¹'¹' der konnen gemaakt worden, gelijk wy in't voorgaande Capittel gefeit hebben. Nu willen wy handelen van de particuliere mifuren of maten,ook van de beft-gereguleerde Mo- duli van dit Order, welke wy veelindetrerTelijkfte oude werken geobferveert hebben, en welk Wy daar na gebruykt en geproeft hebben in de Orders van onfe werken, publijk en privaat, heel Wel gefleif in allelia«-p Ap^^n. otio w^i-iran p^v4«n.^i^�, o_i~�.«*,�, oorn�ciamenten, alsook vah Colomnati, Archi en diergelijke dingen, welk de Order felfs aangaan. De Colomme van de Co rintifche order fullen juyft 10 Moduli zijn, met de Bafe en Capitello, en dat is de grootfte hoogte van de Colommen, de Bafe fal * Modulohoog zijn, het Capitello een Modulo, en i voor de A ba- co, fo blijven dan de Fufti van de Colommen 8 Moduli en f, en in de hoogte verminderenfe het achtftedeel van hare grootte aan de voeten. Het Ornament boven op defe Colommen fal ^zijn van hare hoogte, en fofal het juyft tot 2 Mo- duli komen, het verdeelt fich in 1 f gelijke deelen, daarvan komen 5 de Architrave toe,'t Fregio 4, en 't Cornice 6, welk ook fijne Modiglioni hebben kan, het Fregio is f min dan de Cornice, maar gj; II". alshetfalingefneden worden, dan moet het gene welke wy indelonifche Order gefeit hebben, geobferveert worden, en norK^w^-^ss'⁵'"^"^- ■ _f- De Pedeftalen van defe Colommen moeten; van hare lengte hoog zijn,t welk tot 3 Moduli ko- men fal enj, defe hoogte wort in 9 deelen verdeelt mini, het opperfte fal zijn voorde Cimacia, 6 deelen min; fullen van de tronk zijn, en de twee onderfte blijven overig voor de geheele hoogte van 't Bafament, namelijk f voor 't Corniciato, een deel en f voor den blooten Zocco op ^Jt vlakke. De Cimacia is I van 't Modulo: de Tronco twee Moduli en f, het Corniciato is ; van 't Modulo, en de Zocco ftaande op de vlakke aardel Modulo, (gelijk inde andere Orders gefeit is geworden) van de verdeelinge van de leden en deelen van de Pedeftalen, Colommen en Ornamenten, fullen c_ap. z_Sswy in 't einde van dit Order fpreken, aldaar hare ontwerpingen fullen by-gevoegt Worden. Cap. XXVI1L - \* Van de Colomnati enfimpe�e jircho "Pan de Qorint'ifche Order _} en eindelijk Iran den Colomnaten en i^Archi met hd^r Pedefi alen beneden aan hare Colommen, en yan de proportien van haar binnen-poorten, E fimpele Colomnati van de Corintifche Order zijn by den Ouden Griekenen Ro« mainen veel gebruikelijk geweeft, in fo veel dat (gelijk als flt'myim en Pmfmias be- tuigen) weinig Tempels geweeft zijn, welke geene Galeryen met Colommen in het I Front, en rondfom, en ook infgelijks van binnen gehadt hebben, men fiet huiden* _JJ daags de vermaarde Galerye van de Rotonda mee acht Colommen in 't Front, en acht rondfom van wonderlijke fchoonheit, en bykans al de verhaalde Tempels hebben Colom- nati gehadt, behalven welke ook noch de Galerye met 6 Colommen in 't Front van den Tempel M van

-ocr page 127-



		COLONKA-TO COMNTO

			s- Jiod.

-ocr page 128-



		^o Gront-regulender Archltetlure van deKaif�r 2{erva teilen is, al van de befte Marbel metfnijdwerken. En dit van K^Antoninu$ en FauftinA met 6 Colommen van Cipollinifche Marbel, de Galeryen Seftimms Sererus met 6 Co- lommen , metPilaftren en Contra-pilaftren op de kanten, (\velk imiteerens waerdig is} tot Sint Angolo binnen Pefcaria, en ook het Cantonaal van de vermaardeTeritpel der Sonnen , 't welk de Kaif�r Aurelmnus gemaakt heeft ftaande boven 't S tatuas van de heilige ApofteLs, twee Colomnati binnenPola,eenftadtinIftria,vanvierblo�teColommenvoore'lk. Binnen Napels eenGalerye van 6 Colommen zijnde in 't Front heel wel ver$iert,en een van 6 Colommen in de Fafcia. Binnen NifmeseenftadtinMarbonenfisinVrankrijk. Ooknoch veel andere die wy hier voorby gaan, al naarde Corintifche Order. Wy infgelijks hebben in verfcheiden plaatfen Logien en Faciaten van dit Order geordineert, gelijk men liet in de ontwerpinge der Tempels en andere pubbjk en private gebouwen, foo is ook de Logia in de Fafciata van 't Landthuis der wel Edele Heeren Ba- do�'ri tot Peraga naar by Padoua, en binnen andere huifen meer. Voorgenomen hebbende te handelen van de verdeelingen, foo willen wy eerftelijk betoonen de breedtnii!�n,en dan willen wy van haar hoogte daar by voegen,aan 't Colomnaat van vier 4 Co- lommen,(deSportivandeBafi naar buiten voor behoudende) laat ons degeheele lengte juyft in 9 deelen verdeelen, welk Modulen zijn, daar van willen wy de 2 Colommen en de uitterftePilaftri 4 geven, de middelfte Intercolomnio 2,en voor die op de rechteen flinkerhandt een, en \ voor elk, tib.3 ca.:, fitmyius lelfs heeft van defebeide fborten van Intercolomni gefproken, en foo zijn de Moduli ver- deekjhet middelfte Intercolomnio is het derdedeel meer dan dat op de rechte en flinkerhandt. Aan't Colomnato van dof 8Colommen wordendaaren boven de Intercolomnibygevoegt,en de Colomme op derechte en flinkerhandt,voor d'eerfte Colomnato zijn 14 Moduli,voor't andere juyft 19, daar is te merken in alle Colomnati dat altijt hare Pilaftri in 't uitterfte moeten geftelt wor- den, aangaande de hoogte der Colommen en Ornamenten moeten van de proportie zijn daar van wy aireede gefproken hebben, het vlakke kan in 'f minft met een Sottobafe van de gront verheven worden,fo datmen by trappen daar op gaan moet,want in die maniere vertoonen fich alle dingen beter. In al defe verdeelingen komende verdeelingen der Modiglioni en Spatij wel te pas, van d'een midden van de Pilafter tot d'andere, van 't eerft Colomnato zijn 17 Modiglioni: in dit van 6 Co- lommen fullen z� Spatij komen, maar die wyin de ontwerpinge g:efet hebben is maar 22_; voor de laatfte Colommen op de kant van 't Filaftrogetrokken zijnde in 't Colomnato van 8 Colommen komen juyft 36 Spatij, behalven die tegen de Cantonaten: recht tegen over elke Colomna en Pila- ftrofaleenModiglionzijn,indekleinfte Intercolomni5Spatij, indealderkleinftedrie,enindc middelfte�, in aldefe Colomnati komt een Modiglione in 't midde, daarom kon nen de Fronte- ca_P.u. fpici fonder faute gemaakt worden: Van dit en van de Acroteri, en infgelijks van 't dak mach ge- obi�rveert worden ,dat wy elders in 'tbreede verhaalt hebben. Nu laat onsfpreken van de dingen binnen't Colomnato,de principale poofte (om datfegepro- portioneertgemaakt worde tot geheele gebouwen) moet I hoog gemaakt worden/t welk van het vlak tot onder de Spatij van de Modiglioni komt, en onder 't Liveilo van de binnenfte Soffitti, of van 6 tot onder de Architravetoe-, en Har/al He hoogte van 't licht zijn. Defe hoogte wordt in 15 juyfte deelen verdeelt, en van de 7 lal hare breedte aan de voeten gemaakt worden, en foo komt- fe tot twee quadri,en daar en boven foo veel als Limitare, en wordt ook fwakker om datfe van bo- ven wat kleinder wordt, en dat fal niemaridt te weinig dunken, aangefien dat dit veel poorten der Ouden hebben, ook die van de Rotunda binnen Roomen zijn een weinig meer dan twee quadri. Het Ornament van defe poorten falhet vijfde zijn van de hoogte van fijn licht, en dat is het der- telfte Ornament dat aan de principale poorten kan gemaakt worden, en verdeelt fich in 15 gelijke deelen, de Architrave komen j toe, en foo groot behooren ook te zijn de Stipidi of Erte van bo- ven naar beneden toe, deFregio komen 4 toe, en de vlakke Cornice 6, uitgenomen het Orlo en rechte Gola welke namaals die van't Frontefpicio toe komt,foodatde Architrave«s een van de drie deelen van 't Ornament, het Fregio t, en de heele Cornice een deel en ~. De Erten in 't boven- fte'deel hebben de Swelte of Zanche (want fo noemen de Grieken de gebogene of gekromde din- gen) en daar en boven ook cfe Cartelle onder aan de Cornice, welke I van de Erte groot zijn, of de helft van de Cornice, en komen naar beneden tot de Zanche toe, en van daar hangen de bladeren naar beneden; toe, en een vleugelken tot de gronde toe, welke 't Ornament vermeert. Aangaande de vernauwinge in't bovenfte deel van de poorten, fo kan defeive fodanig zijn, dat de ftijlen eri het buitenfte van deprofijlo mette middelfte Colommen een Parallel maken_; en dat was de intentie der Ouden, welke de Moderne meefters niet wel verdaan. De verdeelinge van de beweeglijke poorten moet van boven naar beneden toe in twee deelen gemaakt worden, en om datfe meer dan andere vergiert moet wefen, fo hebben wy vier van verfcheide formen af getekent en ontworpen, met CornicenomgingeltenmetFriefenrondfom, in welke wy de 7 gemelte dee- len verdeelen. Alfmen Nicchi in de groote Colomnaten maken wil, het bovenfte deel fal na¹1 Liveilo of Loot rnct het bovenfte van't licht vandepoorten over-een-komen * en onder aan behoorenfe een wei- nig

			l

-ocr page 129-



		"pan VincentScamo^j. )t nighoogerteftaanalsde Cimaciavaneen Pedeftaal van twee Modulij vo�r'tderdedeelvand� hoogte der Colommen of Pilaftrij welke daar boven moger�comen teftaan, falf� dienen mogen voor een drumpel of't onderfte van de Venfteren, welke men maken kan om 't licht naar de bin- nen deelen in te brengen. Alle Bafamenten der Colommen,Gimacien,derPedeftalen,Fregio;en de Cornice van de poorten moeten wat hoogeromloopen aan de muur, want defe dingen vergefel- fcha ppen haar heel wel, engevenfchoonteen gratie voor het werk. T(u volgt de Defegno ofonfwerpnge yan defimfele Cohmmto yan de Corintifche Order met al haar deelen, fnet Modulen en port ten getekent.* DeFaciaatofdeGaleryenrnetde ArchiofBogen, enPilaftrenmetColomm�nnaarde Order van Corinihen daar aangelent, zijn by de Ouden heel gebruikelijk geweeft, en men fietter noch huidendaags veel tot Romen inde buitenfte deelen van Colifeus, benefFensdie welke tot Polate fienzijn vandeeerfte Ordervan't Theatre of Speel tonneel, aangef�endatin't eenen 't ander de Arks of Bogen beginnen boven de Cimacien van hare Pedeftalen,op defe, maniere Zijn gelijkerwijs de Arken van 't boven en beneden op de Markt van Nerva Tr&nfitorium geoaamt, geheel van Co« rindfch werk , behalven fo veel andere exempels; welke men vinden foude konnen, indien men neerflig foeken wilde in de vermaarde gebouwen der Ouden. Sodanige Bogen konnen wy infge^ �ijks maken inonf�r publijke en private werken, en wy ften ook dat ibdanige ftaanin de Kerken en andere gebouwen, welke na onfer inventie en Order gemaakt zijn. En om te fprekcn van de Bogen, hare Colommen en ei�taden fullen zijn naar de mate daar van wy in 't begin van dit Capittel gefproken hebben, het vlakke moet wat verhoogt zijn van de gront, lo dat men met fommige trappen daar by moetopklimmen,het welk het werk majefteirig maakt, en verfckert de gebouw en.van de toene min ge der aarde en overvlottinge der waters, de Colom* men f�lfsfalmenfettenopeenonderbale, en halve Modulo hoog , van deer helft tot d'andere, Van de Colommen welke aan de principale Pilaftren gelent zijn moeten juyft6 Modulen welen, de dikte van de Colommen fal wefen eenModulo, en na buiten meer clan de helft uxt-gaan, 'fo darm de zijde van't Capiteel,de bloem van de Tafel heel moet blij ven ende Canalen infgelijks.en. het Orlo van de Fufti, daar doorde Colommen te beter kan opgehouden worden, gelijk ais de Sof- ₍fiito gaande door de Architrave doet, welke onder de Rifalitehcenen loopt. Her I^rrvrif van dLe .MaiT�ve Pilaar! - wj»IIt<» cfe y\t"�f*l v\n A^ nen�h�v «** i�inlcer-Z�jIue Van de Co»» lommen maken, komt k van 't Moduiomin te zijn alsde halve breedte van de Archo, de Flank of grootte van'tPilaftro moet alfo groot zijn als een Alerte en � van't Modulo van deColommen, dan falder noch overblijven ? voor't Sporto van de binnen-contra-pilaitri, 't welk alfo wel voor cieraat is, als om h�t gewelf van de Galerye op te houden en te regeeren: de Alette of kleine lede- kensaan de hoek van de Colommen fullen _T§ van't Modulo hebben en een weinig meer, en tot meerder fchoonheit behoorendefe Alettialle van een ftuk gemaakt te zijn.ffbnder fpaltinge over- dwars, en na't Loot van boven tot beneden toe, want op defe maniere houden fymfgelijks op de keeringeof wendinge van deCantonaten.De Arken behooren tegen't licht 4 Modulen breed- te te hebben, en een weinig min dan * vaneen Modulo, tegen de hoogte aan waden fy J'Van 'tModuloen I, het welk byk-^^wcmi"^kti -<»'i�«i^jic6j»._yan daar aan tegen boven toe blijven noch overig 1 van-e Modulo, voor de hoogte van't Seragho, het weucjuyrc allo veer maakt als die van de eerfte bladeren van't Capiteel opwaarts, en defe met malkander maken juyft op de eantiche hoogte van de Colommen met het Capiteel en Balemetde Sottobafen. De Archi be- hooren boven de middelfte cirkel te walleneen weinig meer dan i van 't Modulo, voor't gene de Impofta met fijn Sporto kan wech nemen. DelmpoOa alwaar de Archo begint behoort /_T hoog te zijn en een half₃ van het vlakke tot haar boveoite toe, na de mate van een Cornice, welke voor haar alleen fo hoog is ₅ en behoort na bin- nen en bsiten toe te keeren, bindende de Aletti van de Pilaftri rondom. De Archi volte behoort alfowel van buiten als van binnen _T\| te zijn van de breedte van't licht, welke proportie heel wel overeenkomt met de maten van de hoogte van defelfde Colommen. En fb behoort infgelijks te zijn de grootte van't Seraglio,in het deel welk boven'tlichc van de Archo komt.en vergroot fich vandaar tot onder de Architrave toe, enfijne hoogte (als wy aireede gefeit hebben) behoort te zijn \ vau 't Modulo, de Fronten van de SeragUen konnen in verfcheiden manieren verciert wor- den , als wy in andere plaatfen verhaalt hebben. Met dele verdeelingen komen wel over-een de Modulen en Spatien, want bezijden die welke ca_P. m recht over tegen de midde van de Colommen of Pilaftren zijn, foo komender noch 12 Spaden en een Modiglion in't midde, hetwelk heelbequaam is ornhetFrontefpicium daar van te maken, maar alsdan moet het Ornament heel overloopen vand'eeneColomme tot de andere, en als dan in de andere fpatien kan men na binnen toe rifaleeren; om dat dufdanigeRobuftheit niet bequaam is voor fulke delicate werken, aangaande het dak .met het Frontefpitium-en andere dingen, daar: moet in geobferveert worden, dat wy inandere plaatfen gefeithebben. ^K De principale poort om in te gaan, hoewel die vierkant kan gemaakt worden als de voorgaan-Cap'«^ de , nochtans maken wy defelve booghswijfe , om dat daar eene differentie gemaakt wor- ' M t* de

			J

-ocr page 130-



		c? 2 Gront-regulen der jircbite&uu den tufi�hen haar en de andere poorten : fijne breedte behoort \ min te.wefen dan hetlicbxin de buitenfte Bogen, 't welk _T� voor een deel komt: en wort gegeven voor de dikte van fijn Ma»dona, welk daar rondom gaat, gelijk als in Se buitenfte Bogen, en niet te min fijne Impofta behoort een Ornament te zijn: tot dele poort gaatmen op met trappen of graden, van wegen fijne Majeft eit.en voor beter luftigheit van de binnenfteplaatfen, als wy aireede dikmalen gefeit hebben. Enalfmen wil de poorte vierkant maken, de hoogte van 't licht behoort te zijn % deel, 't welk van 't vlakke op lal gaan tot onder d'Archkrave toe, enhet Ornament van de poorte felfs behoort over een, te ko- men met de Impoften van de voor-verhaalde Archi. Hetbeweegelijkedeelomtoe te fluiten en grendelen, behoort van de Impofta naar oncfer toe van 2 deelen gemaakt te wefen van boven tot beneden toe, en behoort verdeelt te wefen in Ivoor elk, welke omsingelt moeten wefen met Cornicen en dubbelde Friefen, en diergelijke Ornamen- ten, als de Ouden gewoon waren te maken in hare Metale poorten, en fullen over een komen met deCimacioen Bafamentmet'topperftevande Impofta, en kan wel ingeleit worden met Metaal of vierkanten, als wy hier in de afbeeldinge betoonen. Op de rechte en flinker-zijde vanden ingang, of principale poorte kan men Nicchen m aken* met kleine Pilafterk�ns en Frontelpicien daar op, heel bequaam om beelden daar in te ftellen, of licht daar door in te trekken als dooreen Venfter, en men fal die een weinig boven de Cimacia fetten, welke alseen Pedeftaal geproportioneert is, en behoort hoogte zijn \| van't vlakke tot onderde Architraven toe, foodathet komtte zijneen derdendeel, gelijkookin deprincipale Order. De Bafament en Cimacien van de Pedeftalen.en Cimbien van de Colommen met de Impoften van de Archi, behooren rondom de muren te gaan, wantf�odanige banden vermeeren de cjeraat, en het fchoonheit van 'tgeheele werk, 't welk wy noch in de antiquiteit fien, alhoewel het van de cap. z₉. Moderne meefters weinig is geobferveert. De breedte van de Nicchen of Venfteren, alwarenf� vierkantig enfoo geproportioneert datfe de hoogte van \| en f hebben: delmp�ftamoetfoodanig zijn, datfe een ^ieraatis van boven, als hier in de Kaarte te fien is. Van de Modonaturen van dei� fimpele Bogen fullen wy in't volgende Capittel fpreken. 2\�» -volgt de afbeeldinge vw de fimpele Bogen na de ordering yan Corinthen, met al har e binnen en hutten dee- len, getekent met Modulen en por tiet/. Om dat het f�mtijden nut is in grooten gebouwen, welke van importantie zijn.datmen Colom- naten fet boven de Pedeftalen gelijk als de Oude plegen te doen, en wy felve gefien hebben tot R�omen in de tweede en derde Corintifche Order van 't Settizonio des Kaifers Sevemsyt welk f�o genaamt is geworden, omdat het omsingelt was met Colommen enveleCornicien, als wy ge- toont hebben in onfe difcourfen van de antiquiteiten. Binnen Scifi, een ftadt inUmbria inlta- lien gelegen, daar fiet men een heelefchooneGalerye, met 6 Colommen in 'tFront, en 4 op de zijden, en in de uitterfte deelen met Pilaftren aan de hoeken van de muur, al heel fchoon werk, na de Corintifche Order gemaakt. 1&.4.C8.7. Wat aangaat de Colommen met de Pedeftalen, daar van fchrijft Vitrurvius als hy Ipreekt van de ronde Kerken, gebruikelijk tot fijner tijdtin Toitano, daar van nemen wy dat de Colommen van 10 Modulen ge weeft zijn, en van de hoogte van de Capiteelen nemen wy datfe gemaakt zijn ge- weeft na de Order van Corinthen.en heel curieus,daar van wy iet wat gefeit hebben, als wy geipro- ��6_tj. fproken hebben van dit Order, maar meer als wy fpreken van de ronde Tempelen, daar inigelijks gefeit wiert van fulke Colomnaten met Pedeftalen daaronder voorde Galery achter de Sc�ne van 'tTheatre of Speeltonneel; en het is daarom te verwonderen, dat noch van wegen defe exempels of van wegen veel andere, welke hier konden by gebracht worden, de Moderne meefters in hare fchriftengeenregulenof Ordonnantien hier van gegeven hebben. Wy hebben def� exempelen gevolgt in de openbare werken, als in de Logien van de Pallaif�n en Faciaten, van vooron en ach- teren van de derde Order der wooningen des doorluchtige Heeren Proc�rateurs van S'.UMano, en ook in andere plaatfen van pmrate gebouwen, als hier te fien is in de Tafelen van beide, daarom willen wy hare Modulen en veraeelinge befchrijven. Van 'teerfte moeten wyfe verhoogen,van de aarde voorhet minft drie trappen of graden,om het vlakke van't gebouw te majefteufer te vertoonen, en te vermijden veel quade accidenten, die van waffinge van de aarde komen, indien het Colomnaat van vier Colommen is, de Agetti van de Bafamenten eerft afgenomen, dan behoort de geheele lengte verdeelt te wefen in 11 deelen, en fullen dienen voor Modulen: waar af wy 4 geven fullen aan de twee Colommen en buitenfte Pi- laftren , de middelfte Intercolomnio fal hebben drie Moduli, en de twee kleinfte twee Modulen voor elk, en daar van heeft Vitmyius gefproken, en op foodanige wijfe zijn de Modulen verdeelt, �.ib'j._ca.*. net middelfte Intercolomnia is de helft meer dan de andere. ■ De Colomnaten van 6 of 8 Colommen met de Intercolomnio, en de Colommen op d'een en d'ander zijde fullen d'eerfte van 17 Modulen en de anderen van 23 zijn, behalven de Agetti van de Bafamenten van buiten, de verdeelingen van de Modiglionen komen heel wel, als namelijk een recht tegen over elke Coloramen en Pilaftren, inde kleinfte Intercolomnio vijf, en in de mid- delfte

			l

-ocr page 131-



				toko $2,

		J i tri ri. ^-^
3		J i tri ri. ^-^
3

			l'Archt corihti
	'f Scamozzt		l'Archt corihti
	'f Scamozzt

					3«

-ocr page 132-



		yan Vincent Scamo^i. 93 delfte7, indiender een in de midden is, hetwelk bequaam komt om het Frontefpiciumwelte maken,' in 't Colomnati van vier Colommen behooren twintig %atien te wefen, en aan die van 6 Colommen 32 Spatien, en aan die van 8 Colommen 44 Spaden met hare Modiglionen, behalven defe welke tegen de Cantonaten van de Pilaftren komen. ^c-* De Ornamenten, Colommenen Pedeftalen ftaande op 't vlakke, behooren te welen-van «te- mate daar wy van gefproken hebben in't begin van dit Order, en aangaande 't Frontefpicien bo- ven defe Colomnati, daar moet van geobferveert worden, 't gene dat wy in 't gemeen geleit heb- ben Indienmen de Poggio maken willis de oude om de Galeryen en rondom de Kerken en 1 em- ca_P.«, pelen gemaakt hebben, en gelijk wy bequamelijk gedaan hebben �n de voorgefeide Logien, dan mllen de Cimacien en Bafamenten van de Pedeftalen heel ^over S^aan' en de Baluftren of iets an- ders dat tuflbhen heen komt, behooren te ftaan na't center van de Colommen, en na t midden van de Pedeftijlen -, want in defe maniere fulienfe beter correfpondentie en meer gratie hebben. Nu fullen wy van de principale poorten handelen, de hoogte van 't licht fal wefen f van t vlak- ke'tot aan de Sofficten van de Logiaof Spatien der Modiglionen van de buitenfte Cornice : en wort weer gedeelt in vijfthien deelen,en van de 7 deelen falmen maken fijne breedte van onderen, en fofalfe komen tot §en \, ofop'tmeeftefo groot als de groote isvan'tlimitare, lijn cieraatial drie deelen zijn, alsnamelijk f van de hoogte van 'dicht, een deel komt de Architrave toe, welk. vooreen Limidari dient, en fo groot zijn de Stupidi, Stijlen of Erten, welke na boven wat ver- nauwen, en een Parallel maken met't buitenfte van de middel-colommen, defnelen wort een deel min i gegeven, en de Cornice een deelen ;, uitgenomen de rechte Golaen Qrlo, 'twelk achterwaart die van 't Frontefpicium toekomen. Op de rechte en ilinker-zijde van 't Linudare, daar komen de Zanchen en Cartellen, welke behooren gemaakt te zijn, als wyg^^eit^be", aan de poorten van 't fimpele Colomnati, en regt over tegen de Cartellen mogen Feftoni gemaakt worden en andere hangende dingen. ' '"■■].* , Het beweeglijke om te fluiten behoortin tweededen verdeelt te wefen van boven tot bene- den toe en elk deel behoort gedeeit te wefen in \ van verfcheiden grootte, en op defe fullen fom- migeover dwarszijn, dienende tot Pofterna, gelijk als de Ouden gewent waren teeeb ruiken in'Texempel van de Metalepoorten van de Rn_to�d_aAgcheele werk behoortomc-gck cc weien ux [cxeinpcivdiiu_ti.y^ ^v txaoste, met dubbelde Fnelen en tondri, en fullen correlpon- d r' m ken met het Bafamenten Cimacien van de Pedeftalen, indien men in dele Colomnaren N' h maken wil (behalvende Intercolomnio welke van de Aletten van de poorten verhindert w^derO dan fulienfe § wefen en \ of een weinig meer, boven fulienfe ftaan na't Livello van 't licht enfomtijtswatbovende Cimacien van de Pedeftalen : wantalfo fullen de beelden beter gefien worden, maar indien men Venfteren maken wil, fulienfe op Poggio boven de Cimacien ko- men defe met de Bafamenten fullen een weinig hoog gemaakt worden langs de muur, en het Fregio aan de Cornicevande poorten infgelijks, en de Tondini van 't Opperfte der Colommen: want fodanige banden geven meer gratie enfehoonte tot het gebouw, en indien fy voor eenige voortreffelijke zijn, foo falder rondfom Pilaftren gemaakt worden, en tegen de Intercolomnio over kanmengebogene^^fi°"^iiUakc"» ^cn ^rgeiijKe■icnuuui«iH«, �1 vureikin He Tafel op- t ⁽- 7V -v�fatde Flanta en de impiediyan'tCormtifche Colomnaat, met Pedeftalen onder aan de Colommen, met alleharedeelen afyetekent met haar iModulen en deelen. - - ^:_ Behalven deTimpele Archikonnen ook andere met Pedeftalen onder aan de Colommen ge- maakt worden,daar van wy ookoude exempelen hebben en onder andere de Archo van de Ka�fer T � boven de Anconifche Poorten of Haven_; welke met beelden Tefiom en andere merk- wlX�dingenvanbronfe₉ierlijk geweeftis, al van Corintifch werk en de fubtijlftc Marbel- fteengemaakt-, welkDurabelenfterkzijn, nochifl�r eenander Archo binnen Verona dicht by 'toud?Cafteel,dewelkevanonfeF^wi�nietzijnenkan, aangefieh dat hy ten tijden des Ka�fers Auwflivdcdt heeft, want hy was genaamt Marcus Fitmyms pAmaar.met Luctus Vitmvius Cerdo als defe, behalven dat dit fchrij ven geene Antiquiteit betoont, foo eenftaat d'infcriptieingeenbe- quame plaatfe, en ook om dat geheele werk al te dertel in Pedeftalen Colommen met fwakkeCa- Piteelen en Cornici met Modiglioni, gemaakt met Cartellen en bladeren , en mfgehjks met Den- tellen daar onder is - 't welck alle dingenzijn die Vitrurvm niet geprefen maar gelaakt heelt, maar 'tgenedatditfeggen,heelonmogelijkmaakt, is dit, dat de tnumphale Archenin fijntijdtniet gebruikelijk en waren, foo dat hier dan genoeg uit blijkt, dat niet Vitmvms, maar een ander 't ieU ve werk gemaakt heeft. , :"". . . _,, _. . , , Daarzijninfgelijksde Archi van de tweede Order binnen't Theatro van Pola, en veel andere werken der Ouden meer, van de Corintifche Order ■, welke wy om de kortheits wille voorby gaan, foo konnen wy dan de Archi met hare Pilaftren, Eilantswijfe maken, of de Faciaten heel met Ar- chienofFeneftroni voor 't gebruik van de Galeryen en andere werken, welke met Colommen boven de Pedeftalen , gelijk wy gemaakt hebben in de publijke werken, en ook in fommige private. i M 3 °m

-ocr page 133-

3f?

*J***««^Ns^xNs;ss^y^ssss^^

OLOOTATO COKNTO CCm ��EDESTHI

Mei >- ^^^^^B- J/oi * -llllilllll- /tfoi � ^

,Mod i

�ollp ^ J.

-ocr page 134-



		94 '� Oront-regiilen der jirchkeSlure Om voort te gaantot de verdeelinge van defe Archen, alfl�inde eerfte Order van 't gebouw zijn, dan moet het vlakke een wjinig verheven worden, lbo dat men by trappen daar toe op gaan moet. De Colomnien in 't midden lullen 7 Modulizijn, welke ook voordehoogte, dienen mo- gen ; als de Colommen van een Modulozijn , foo moetenfe fo veel voor uit - fteken dat de rooien van de Flanken der Capiteelen, en de Caneliaturen van de Colommen heel Haan, dan foo heb» benfe meer gratie» ^N 't Front van de principale Pilaftren, waar de Colommen aan gelent zijn, komt f van 't licht der Archen, fijne grootte lal zijn als 't Front van een Alette, en i van 't Modulo van de Colomna, dan blijft noch' overig!, voor 't Agetto van 'tbinnenftecontra-pilaftro, 'twelkverciert, eninSgelijks het gewelf van de Galeryeophout. De Vleugelkensop derechte en llinker-zijde van de Colom- men , en binnenfte Pilaftren zijn I van 't Modulo, en tot meerder cieraat willen wy del�lve in de forme van Pilaftrini naar de Corintifche Order maken, met hare Capiteelen daarop, en het Bafe- ment van de Pedeftalen dient haar voor een Bafe, en al van een ftuk zijnde, dalen te beter van bo- ven naar beneden toe. De principale Colommen en de Ornamenten boven defelve, en inlgelijks de Pedeftalen moeten de Moduli heb ben, ende verdeelinge daar van in 't begin van dit Capittel gefproken is. �p defe maniere kom t het licht van de Archen van 't vlakke naar boven toe een weinig min dan ?en\|: dan blijft voor de hoogte van 't Serraglio van daar tot onder de Architrave toe een Modulo overigh , welke de hoogte van'tPedeftaal met deGolomna daar op maken. De Archen zijn van een half cirkel en I van 't Modulo daar-en-boven, voor't gene 't weik de Impofta methaar Agetto van't oogewech neemt. De hoogte van de Impoften van de Archen,welkede Pilaftrini op de kanten van de lichten ver- siert, moet de hoogte van 'cFregioen van deCornice der principale poorten hebben, uitgeno- men 't Orlo en rechte Gola, de grootte van de Archivolto moet _Tg van fijne breedte zijn, als van cap. 3. de voorgaande Archi en elders gefeidt is, de grootte van 't Serraglio waar fy boven 't licht leidt ₃moet inlgelijks tI zijn, enmoetfichallenxkens verbreeden tot onder de Architrave toe, met de linien uithet Centro van de Archen getrokken';van de vercieringe van de Serragli is elders geipro- cap.13. ^_en> De Modiglionen van de Cornicen van defe Archen komen m d^ vcrdeelinge heel wel, zijnde 14 Spatien met hare Modiglionen in 't jmi'dde van de Colommen, en daar komt dan een Modi- glion in 't midde weer om 't frontefpicio te maken, en in 't midden van de Modiglioni ('t Spacio mede begrijpende) is altijdt � Modulo. De Vleugelkens boven de Cantonaten worden altijd t in de forme van Pilaftren met Bafen gemaakt, en met Capiteelen fonder bladeren, op dat de andere van de Colommen niet en fouden geconfondeert worden, en lbo geven fy fchoonheit van haar, en houden op de Cantonaten van de Cornicen met de Modiglionen. Voor 'tFrontelpicio en het cap.x. dak van de Archen mach geobferveert worden 't geen elders verhaalt is. Binnen de Galerye moet de principale Poorten gemaakt worden, in't licht 1 jrvan 18 deelen hoog, van't vlakke tot boven de Impoften van de Archi mede begrijpende, ook 't gene't Orlo ophoUt, met de rechte Gola, fijn breedte fal Van / fijn, en ikl naar't Loot ftaan; fy waft \ van � van hare breedte, de 3 opperde deelen blijven voor haar Ornament, een deel komt de Architrave toe, en foo groot moeten ook de Erten of ftijlen van boven naar beneden zijn,eii hare breedte moet zijn als de grootte, of't Modulo van de Pilaftrini, welke 't Ornament van de poorten ophouden, ge- lijk wy elders gefeit hebben: voor'tFregio is een deel min?, en een deel deCornice met^fo vee! verheft de Gola en't Orlo, welke daar na deCornice van 't Frontefpicio toekomt, en dit is alfoo cap, 14. veel of de geheele hoogte van 't Ornament felfs in 15 deelen verdeeltwiert. Delmpofta boven de Archen, en 't Ornament der Pilaftrini boven de Vleugelkens, is hoog en gelijk in de leden met deCornice naar't Livello getrokken, en'tFregio van de poorten,en binden binnen en buiten rondfom, en fo mogen de Cimacien en Bafamenten van de Pedeftalen gemaakt worden, en indien men trappen aan defe poorten maken wil, dan falfe $ tot onder de Ar- chitrave toe rijfen; en als danfalfe ook wat nauwer worden. Wat het beweeglijk om de poorten te fluiten en te openen aangaat, dat felve fal veel conformiteit mer de voorgaande poorten heb- ben, daarom willen wy niet meer daar van fpreken, als men (behalven de Archo van de poorten) , Venfteren maken wil, en Nicchi veel of weinig verciert: die mogen genomen worden van de ma- ten, welke wy een weinig te voor gegeven hebben, om een ding niet te we�r-halen, en ditzy ge- noeg hier voor. Nu volgt de PlanU en Impiedi Dan de ^Archen naar de Corintifche Order*, met Pedeftalen en al hare buitenfte in binnenfte deden, met Modulen en por tien getekent.

			fan

-ocr page 135-



		iFolioj^

-ocr page 136-



		"Pan Vincent Scamo^i'* ..,:' ' p5 Gap. XX I X, Van'de proportien en particuliere maten yan de ��edeftalen , f�afen en andere deelen van de Order e yan Corinthen, en van de Capiteelen en cieraden boy en ej> de Colommen^ � Y, indien Wy willen g�legentheit nemen van de Ouden, mochten defe Order van Corinten in vele leden verrijken, en defelve vergieren meer dan inde verdeelinge van eenige andere, infbnderlij kin de principale werken. De voet van de Colommen heeft een Cimbiaen Tondino,en den omloop van fijn ftok is in 24 Canalen verdeelt, de Orlituflchen defelfde zijn I van hare breedte jen in haar midden wat diep. De Bai� is in haar Tafel een Modulo, en \ van 't Modulo voor fijne Agetti op de andere zijde, fijne hoogte is een halve Modulo verdeelt in <S deelen en \-> dewelke weer verdeelt zijn in 8 deelen, Thoro, Aftragalo, Liftello, Scotia, Lifteilo, Aftragalo, Liftello'en onderfte Thoro, en de Plinthus of vierkantige Tafel, welk haargratieufelijk vereenigt met het Orlo van de Cimacien van 't Pe- deftaal, van defe leden kunnen wel c, ierlij k gefneden worden de Scotia en de twee Thori. HetPedeftaal beftaandein jdeel van de Colommen is 3 Modulen en \ hoog: wort verdeelt in 5) Cap.i�« deelen min^, (als wy gef�it hebben) namelijk een deel voor de Cimacio, en 2 deelen voor' t Bafa- ment, de reft is voor fijn Tronk, en 't geheele Pedeftaal is vierkant , de Cimacia komt tot»van hec Modulo, en is in /deelen verdeelt en l, heeft 9 leden, Orlo, Cimacio, Tondino, Fafcia, Liftello, Vovolo Roftrato, Tondino, Gradetto en onderfte Gola, van welke konnen gefneden worden het Cimacio boven de Tondino, met het Vovolaen Goletta ftaand&tufichen andere die effen zijn, de geheele Sporto is � en een halve Modulo. De Tronk van 't Pedeftaal is twee Modulen hoogh cn_T\|en een half, makende een Modulo en \|voor elke Fafcie, fo veel als de Tafel van de Bafe. In 't Front kan men beqtsamer riquadreereti in 't. buitenfte dan in 't binnenfte_} (Vant aldaar toont het fwakker te zijn) en tot meer gieraat kan nergefneden worden, aan't Capiteel ,c/.«.« **- ~^^h* o;_u;�, «� <,�j_et een Cimbia en een Tuii�inu, 't weiK aienitelijk is voor 't Bafament, en kan gefneden worden, het geheele Bafamenc is» van een Modulo hoog, hetopperfte;, kart in 4deelen en igedeelt worden, en weer verdeelt in 6 leden, namelijk Liftello, Scotia, Liftello, Gola Maggiore, Liftello en Thoro, welke boven de Zocco ftaat, van def� kan befneden worden de Gola en deThoro,al dit Bafament buiten de Tronk heefteen weinig min dan! van 't Modulo voor Agetto, de Zoccois effen, en is \ Modulo hoog, en op alle zijden een Modulo, en l lank, en is het onderfte deel van Pedeftaal, de Aletten van t Piiafter der Archen op de rechte enffinker-zijde van 't Pedeftaal. onder aan de Colommen, zijn juyft-Mo- dulobreet. ' < Naaft de Baf�n is de Sacoma van de Impofta, en de Archivolto van de kleinfte Bogen, en der- halven verciertfe de Nicchi, alle defe hoogte is i"»'5 A/Tr>H�in. en heeft fbveel Agetti als fijne hoogteis, en isook^erdeeitih 7 deelen e» 3 en I, fijne leden zijn 11,"Orlo, Cimacio, Ton- dino, Giocciolatojo, Vovolo, Tondino, Gradette, en Gola, grootfte Fafcia, Tondino en kleinfte Fafcia, welke f kleinder isalsdebovenfte, en van de�e kan befneden worden de Cima- cio met fijn Tondino, de Vovolo en de Goletta, en de Tondino onder de Fafcie, de Archivolte of dikte van de Archois _t\ van't Modulo, verdeelt zijnde in tjdeelen, en k verdeelt in zijn � le- dematen, Orlo, Cavetto, en de Goletta van de Cimacio, grootfte Fafcia, Galet d na en kleinfte Fafcia, <f eene de helft grooter als de andere, twee leden konnen hier af gefneden worden, na- melijk de Cavetto en de Golettina. Op de rechte zijde van de Tronk van 't Pedeftaal daar zijn de Sacomen van 't Ornament van de poorte, wefke dient aan de grootfte Archen, enindienfe ? van 't licht gemaakt worden,dan wort- fe een Modulo en f hoog , verdeelt in 1 f deelen, de welke verdeekworden 5 aan de Architrave, 4 v��r 't Fregio.en 6 aan deCornicejde Cornice is een winig min dan _T\| en I van 't Modulo hoog,of �\|, en heeft een weinig meer voor Agetto,welk in 5 deelen en * verdeelt zijn,en behooren aan 11 le- den ; het Orlo, rechte Gola, Gradetto, Cimacia, Tondino, Giocciolatojo, Liftello, Vovola, Ton- dino, Gradetto en onderfte Gola, van dewelke kan befneden worden het Cimacio, Vovolaen de Goletta, het Fregioisvlak, een weinig meer dan _Tt van't Modulo, of f van de Cornice, onder ver- �entfe haar allenexkens metde Orlo van de Architrave.en boven heefcfe een Orlo; de Architrave is 4 van 't Modulo hoog, en verdeelt fich in 10 deelen min I, en heeft 6 leden> 't Orlo, Cavetto, en de Gola van de Cimacia, grootfte Fafcia, Goletta, en kleinfte Fafcia: defe is* van't grootfte, hiervan mogen gefneden werden twee leden, namelijk het Cavetto en de Goletta* Tegen over dit Ornamentisde Sacoma van de Impofta en d' Archivolte van de grootfte Ar- chen , de Impofta iSeven lbo groot als de Fregio, en de Cornice van de Poorten van de Gola naar beneden toe, en is \\ van 't Modulo hoog, en daarom hebben fijne leden groote correfponden* tie niet de leden van de Cornice en voor-verhaalde Impofta^ de Archivolte is juyft I Modulo hoog,

-ocr page 137-



		9 6 � Gront-regulen der ArchkeEiure hoog j en wort ook in foo veel deelen verdeelt, en met de felfde litmaten en fnijdt-werken als die, daar wy aireede van gefproken hebben. Navolgt de afbeeldingevan de Modd�aturen der Bafamenten. Impoftenen andere deelenvan de Corintifche Or'der, met Modulen, Vcrtien en Minuten getekeni, � ; De Colommen van Corinthen (als wy aireede gefeit hebben} vermindert haar naar boven toe \ van 't Modulo, en ditis de grootfte verminderingdewelke wyfe toe-eigenen, in de hoogte heeft- fe gelijk een Todinoeneen Liftellodiede Cimbia vergieren. Het Corintifche Gapiteel is in de meeftepart van fijne leden als de Romainfche, en daarom willen wy in 't kort daar van fpreken, en opeen andere wijfe, hoewel fy alleens zijn. Dq Abaco is een Modulo en een half voor elk vierkant lank en breedt : en twee Modulen van d'eene krol tot d'andere,de krollen zijn 4 van 't Modulo,de kromte \\ en van de eene kromte tot de andere een Modulo en s, deroofej, daar naworden twee cirkels uit 't middelftepun�t van de Aba- cus gemaakt, d'eene van 't opperfte van de Colommen, en de andere van 't onderfte van de Cana- len, welke gemaakt zijn naar de proportie van 't onderfte van de Colommen, en defe Spatij blijft overig voor de groottenis van de bladeren.De kleinfte bladeren fijn 8 in getal gelijk de groote.defe hebben haar grootfte uitbreidinge na buiten meer dan de helft van de Rofen, en defe* met de Orlo van 't Corpus of met de Vafe van 't Capiteeljoopen tot de kromte van de Abacus.De Fronten van de Wijnranken welke haar in een verbinden en rondfom gaan, aan de krollen van de Abaco zijn \ van 't Modulo, even fo veel als de krollen. De hoogte van 't Capiteel komt over een met de Romainfche,en is een Modulo en \|,en kan ver- deelt worden in 7 deelen,name�ijk twee voor de eerfte bladeren,twee in de andere_;de vijfde komt de Fufti en de kromminge van de bladeren toe, (dewelke Vitrttvms Caulicoli noemt} en het fefte deelfal zijn voorde inwindinge vande Wijnranken (welke de voorfeide FitmvmsElices noemt} en voor 't Orlo van de Vafe: en 't fevende fal zijn voorde hoogte van de Abaco.De grootfte Wijn- ranken met hare bladekens komen lini-recht aan 't buitenfte van de krollen, en de Tondino van de Colomna, maar de kleinfte in Fronten ftaan aan't Orlo van de Vafe van't Gapiteel naar onderen toe, waar dat de Roofen fchijnen te fpruiten, en dit geheele corpus is rondt. 't Uiterfte van d'cerfte enanHerp hi^dcx^ojt-aken aaneen tweekantige linie,gaande van de Ton- dino der hoogte van de Colommen tot de cirkel toe,de welke behoort een Modulo ui 1 in haar dia- nieter te hebben; omloopendein 't opperfte vande Abaco, en de middellinie tufl�hen de Dia- gonale loopt na de krollen toe,ende Diagonale wort getrokken uit de zijde van de Abaco, (als wy gefeit hebben} en fo fullen fy heel wel komen. Na de Perpendicula linien van de hoogte van defe groote cirkul, komen de Fronten van de grootfte Wijnrancken : het perpendicul van de kromte van de Abaco loopt na 'tuitterfte van deeerfte bladeren.en infgelijksna 't Orlo van de Vafe,en om te feggen de Fronten van de kleinfte Wijnranken. De forme van 'tlichaam of Vafe van 't Capiteel moet fubtijlkens meteen kromme linie gemaakt worden van 't Orlo, recht totonder de Canalenj foo^atfe gelet zy op de fterkte van de Colomna, en de bladeren die van daar na buiten gaan. De delen van dePlantaen 't Frofijl komen beneden overeen, want de Abaco is een Modulo en I lang, heeft de Roofe, en onderaan de kleinfte Wijnranken in't midden, en de grootfte in de uitterfte van de krollen. Achter deeerfte bladeren wafi�n de Cauliculi, of Fufti, uit welke degrootfteen kleinfte Wijn- ranken met hare bladeren fpruiten, dewelke fich gratieufelijk buigen na onderen toe: en boven aan de grootfte bladeren in de Fronten daar wafi�n eenige hertekens, welke groeyen en bloeyen. Tot meerder gieraat van de Abaco kan fijne Cimaciaingefrieden worden, want wy prijfen eenige Capiteelen der Ouden niet, welke wervel-ronde bladeren hebben in de Abaco. Devoornaamfte bladeren behooren haar te buigen *,; van haarhoogte^defe en infgelijks de Fufti, Wijnranken, Bla- dekens, Roofen en wallende dingen,fullen gentielkens, allenxkens fich buigen en na deCima toe loopen, en fullen zijn als Olijfbladeren, vijf en vijf gelijk als de vingers aan de handen, want de Ou- den hebbenfe alfoo gemaakt, en zijn ook op die maniere heftelijker aan te fien, en dus veele zy ge- feit aangaande het Capiteel. ' Onder foo veel c, ieraden, welke de Ouden gemaakt hebben, hebben die van Corinthen allede andere heel verre te boven gegaan,foo wel in 't getal als fchoonheidt der deelen, en dertelheidt der leden, daarom hebben wy defelve na-gevolgt in deafbeeldinge van dit $ieraat foo overvloedig in leden, en rijk in gefneen-werken, 't gieraat van de Corintifche Order, om dat 't gemaakt wort van 't vijfdedeel van de Colomna, behoortjuyft twee Modulen te zijn, defe hoogte moetin 1^ dee- len verdeelt zijn, 5 fullen de Architrave toekomen, 6 het Fregio, en 6 bleven overig voor de Cor- nice. De Architrave is in fijn Soffitto breedt \ van 't Modulo, gelijk als 't opperfte van de Colom- r.ienis, en is I van't Modulo hoog,enwortin 12 deelen en^ verdeelt, de welke in 9 leden weer ver- deelt worden, Orlo, Cavetto, Gola, Tondino van het Cimacio, opperfte Fafcia, Golettina, mid- delde Fafcia, Tondino,en onderfte Fafcia: de Fafcien zijn t grooter d'eene als de andere. Het Ca- vetto , de twee Tondino, en de Golettina konnen befneden worden: latende de andere bloot en effen,'t Fregio is � hoog van 't Modulo,en ftaat na 't Loot mette eerfte Fafcia van de Architrav e,is vlak

			1.

-ocr page 138-



		Im�minere*.
		Im�minere*.		'51
				'51

-ocr page 139-



		Van Vincent Scamo^i. 97 vlakenfimpel, maaralshet gefnedenwort dan moet het 5 deeien en * gemaakt worden, als ge- feit is inde lonifche en Romainfche Orders, enfalwefen een weinig meer dani van't Modulo; na beneden vereenichtfe gratieuf�lijk met de Orlo van de Aschitrave. De Cornice is $ van 't Modulo hoogh, en foo veel is hare Sporto, defe hoogte wort verdeelt in 7 deeien en '_z, en dan verdeelt in 14 leden, verfcheiden in gedaante en hoogte, Orlo, grootfte Gola,Gradetto,Cimacia,Tondino, Giocciolatoja, Liftello, Cimicia van't Modiglioni, het eigen Modiglion naar de Cartel,Liftello, Vovola,Tondino,Gradettoen onderfteGola: van alle defe le- den kan ingefneden worden het Gimacio, en hetTondino van de Giocciolatoja,het Cimaciain'C Modiglioni, 't Vovolo,en onderfte Goletta,welke tuf�chen de andere efFene leden komen te ftaan. Op de kant van 't cjeraat is de plante van de Gornice getekent.om de Refaliten te maken welke in 't Front zijn * van 't Modulo, gelijk als 't opperfte van de Colommen hebben twee Spatien en drie Modiglionen, de Flanken van de Rifaliten zijn een Moduloen f, juyftdaarde Abakenvan de twee Capiteelen zijn, en hebben twee Scampi en 3 Modiglione welke de Fafcia vertoonen, en in de uitterfte twee met de zijden. Van d'een midde tot d'ander der Modiglionen is i Modulo, de Modiglionen zijn door't midden van de Spatie : de kaffen der* Roofen zijn altijt vierkantig : de Modiglionen hebben Olijf-bladeren, welke haar gratieuslijk naar beneden toe buigen. Omdatde Ordervan Corinthen behoort in alle fijne deeien waerdiger van aanfien, en fchoon^ der dan al de andere te zijn, daarom hebben wy defelve gratieuf�lijk verrijkt met fommige uitge- kfen leden, en verciert met veel meer fnijt-werken dan de Ouden gebruikt hebben, tot dien ein- de dat wy die op een ge§ierde en ook bloote en efFene wijfe gebruyken mogen, fo wel in de ge- meene als in de private werken. 7(u -volgt de afbeeldinge van de Modonaturen yan 't Capiteel > en van de fier uden yan de Connt�fthe Order» getekent met hare Modulen en por tien. C A p. X X X. Van de Modonaturen der Orders in 't generaal, yan hare Iefte gereguleerde manieren, infgelijks yan hare leden, en hoe men de Colommen yerminderenfal. T.hoewel in de voorgaande Capittelen, waar in de manieren van de Orders, en van delichameftharerPedeftalen, met de Colommen en de Ornamenten zijn peri�&e- lijk befchreven ; ook infgelijks de particuliere verdeelingen der deeien en leden, en andere daar toebehoorende dingen, nochtans blijft noch overig te handelen van de manieren en formen der Modonaturen of Sacomen, welke eigentlijk defe Or- ders toekomen, het welk voor fichfelfs een treffelijke, doch fware materie is om te handelen, en welke de Moderni tot noch toe niet wel verftaan of getoont hebben,om die oorfaak willen wy alle defe dingen overleggen, om tot fommig excellent verftant te komen, om weke begrijpen het ge- ne de Ouden gemaakt hebben. , Voor'tbeginfel moet men weten, dat dit woort Sacome is eigentlijk alfbo veelalseenformeof profilo, of ookeen contrafegnn, ««aftekcxmig a_clj_ceJen of ledf»n van't werk: gelijk als de La- tiniften sseonu. genoemt hebben, het Loot of Tongeken van. de weegfchaal. En Modono (gelijk men te Romen pleeg te feggen) is een woort komende van 'twoort Modo of maniere, of als men feggen mocht van Modulo, en fchijnt genomen te zijn van 't woort Modello, en dit kange- noegzijn: want wy willen hier nietfubtijlijk van de woorden difputeeren, welkenietecentiaalof van groote importantie zijn voor defe faculteit. De manieren van deModonaturen ofSacomen zijn onder malkanderen heel verfcheiden, indien wy harefpecien of geflachten onderfoeken willen : en hierom gefchiethet principalijk, dat veel, weljkeggenwetenfchap hebben omeene maniere van de andere te verfcheiden, alle dingen voor goet aannemen, en defelve gebruiken gelijk als of het rariteiten ofexcellente dingen waren,over- fchaduwt of bedekt met den naam van fommige Autheuren, of houden defelve om die reden voor een ige Antiquiteit. Daar zijn fommige, welke om datf� voor liefhebbers van defe kunft van elk een mogen gehou- iih.?.ca.₄. den worden, de maniere van Titrwvim grootelijks prijfen : en denken evenwel niet, dat hy weinig ct^'⁷° hier van gefproken heeft, (gelijk wy gefeit hebben) ook defelve confucelijk en fonder Order be- fchreven heeft: ik wil fwijgen datf� ook dwalen, of in de vermoeilijkheit of rijkdom der felve, of in haar droogheit en magerheit,gelijk men fiet in die van de Tofcanifche,Dorifche en Ionifche Or- der, 't Is waar dat hy aangaande de Generaliteit fuiver genoeg hier van gefproken heef t; maar aan- gaande departiculariteiten van deleden, daar zijn heel weinigdingen in begrepen, alfo wel-van een ^a\|svande andere Orders : aangefien dat alle defe leden in 't einde krachteloos en fonder alle forme ^ZlJ n:de waarheit van defe dingen kan ligtelijk begrepen worden, indien men de felfde vergelijken en tegen houden wil, met de maniere vandeoudtfte werken, welke (gelijk wy gefeit hebben) voor^Cap'⁵'* "jne tijden zijn gemaakt geworden, en de anderen wijt te bovengaan, en daarom billijk zijn ge- prefen en met wonder aangefien worden. NV Aan*

-ocr page 140-



	i. ^olio � 7
JZifattbOs	i. ^olio � 7
JZifattbOs

		3»

-ocr page 141-



		^8 ⁱ Gront-regulen der Architecture Aangaande de Albertien Serlio met den anderen van die foorte, welke van defe propooften ge- fehreven hebben , fo hebben defelve infgelijks flecht genoeg hierin gebefogneert, en in een ar- me en fwakke maniere , over fulks zijn ook haar luyder leden droog en befnoeit, om niet herder daar van te fpreken van defe luyden, aangefien datfe de oude tijden naar zijn gevolgt, doch mach met reden gefeit worden, datfe defe profef��e grootelijks befmet hebben. Gelijk als in 't tegen- deel VignoU, Sanftviut) enprincipalijk PalUdim met fommige andere hier in veel nuttigheden ge- bracht hebben, wantfe hebben veel andere maniere opgebracht en aan den dagh gegeven, welke den Ouden gelijk zijn_; alle defe dingen hebben wy daarom verhaalt, om de liefhebbers te waar- fchou wen datfe haar verhoeden in leelijke �n monftreufe dingen niet te vallen. Sodan, aangefien dat de Ordersen Ornamenten van foogroote importantie zijn, (gelijk wy cap.ic gcfeit hebben) daarom moeten hare formenmet derteieenfchoone manieren gedefigneert wor- den , en infgelijks hare Modonaturen moeten metgoet verftantTheoricalijker-wijfe voorgeftelt worden, door excellente en wel-geoeffende Meefters; om dat al de gratie en fchoonte van 't werk hier af dependeert. Eindelijk moetenfe gemaakt worden van verftandige en kunftrijke meefters: alfo dat goede verkiefinge van de Ivleefters veel hier in vermaeh, om het werk tot fijn perfedie, fo veel mogelijk is, te brengen, fb veel de geflachte van't werk, 'tzy publijk of privaat vereifcht, en de qualiteiten van de materyen verdragen mogen. Wy prijfen in alle manieren dat de Bouwmeefters fich Wel beneerftigen in de onderfoekingeen makinge der Sacomen van alle deelen der Orders : ook dat hy defelve op'tvlijtigfie met propor- tien en gratie aftekene als mogelijk is te doen, onaangelien dat fy wel weten dat al de andere Mee- fters met al haar kunft foo goet niet maken (uilen. Want daar by fal elk een opgeftiert worden als meteen Spoore, alle ding op 't befte en vlijtigfte te maken -, principalijk als henluiden haar moei- te en vlijt naar behooren betaalt wort: en ik twijfel geenfins, dat door't exempel van eeneenige rare en finguliere forme (om fbo te fpreken} de Meefters Welke fodanige werken opgedragen zijn, oorfaak nemen fullen, om vlijt aan te wenden, fo datfe dikmalen meer doen fullen ali'inen van haar gelooft of begeert heeft, want de oeffeninge is een meefter van alle dingen. cap.i. en Voor 't eerft feggen wy, dat de manieren der Sacomen in 't getal juy ft fo veel zijn moeten als de Orders, namelijk vijf, en niet meer, gelijk wy in't breedegetoont hebben. En gelijk als de Mo. dello een feker bewijs is van de eigen forme, welke (naar de intentie van de Boumeefters,) van een werk zijn moet: fb dat deproportie van dit, met 't andere over een komen, fo infgelijks Sacomen zijn de ware ontwerpinge of af beeldinge van de particuliere formen der deelen en leden van dat felfde werk_; daaro m behoort boven alle dingen grootter vlijd hier aangewent te worden. Nu willen wy fpreken van de over een komfte, welke de deelen en haren leden in de Sacomen hebben moe ten, welke een geftadige overeen ftemminge is tuflchen malkander,ten aanfien fb van pip.14, 't generaal als van hare foorten.en hier van hebben wy in hare eigen plaatfen genoeg gefproken.De Sacomen vereifchen proportie in 't univerfaal van 't werk en in 't generaal van de eigen Order, en dat hare deelen met malkander overeen komen. De proportie is een qualiteit, meer particulier als de over een komfte, Welke eigentlijk te fpreken een Analogia of vergelijkinge is van twee dingen, fy zijn gelijk of ongelij k : daar van komt het dat de proportien niet lichtelijk van elkeen konnen verftaan worden, aangefien datfe eigentlijk ftaan in de overeen komfte der deelen, en in de pro- prieteit en forme van hare bequamelijke leden. Daarom is 't nootfakelijk voor de gene welke dit willen ftellen datfe in de Mathematicus geftudeert hebben, want defe leert haar de proportien, ook hoe men de proportionaliteit der getalen en linien nemen fal, gelijk wy ook elders in 't breedege- Kb. i.cap. toont hebben. Maar om weder te komen tot de Sacomen, als defe in duift�re plaatfen moeten geftelt worden, en welke wijt van 't ooge afftaan-, dan behooren de deelen en leden robuft te zijn, en van witte materie: en alfle in enge plaatfe moeten komen, alwaarfe van beneden naar boven toe moeten aan- gefien worden, dan is hetnoodigdat de vlakke dingen wat vergrootet worden,als daar zijn de Gi- occiolatojo en diergelijke, en men moet dan andere fekere leden weinig Agetto geven_; daarom verheien de Bafamenten wat in f�danigen plaatfen van hareeigen hoogte ■, gelijk als in 't Contra- ri de Cornici met hare Sporti winnen; Maar alle defe deelen of leden in vrye wijtte en klare plaat- fen ftaande, dan behoorenfe met hare behoorelijkeen bequamelijke proportien gemaakt te wor- den, fbnder eenige alteratie. En eindelijk alfmen de Sacomen van boven naar beneden aanfiet,dan "worden alle Bafamenten niet alleen van deel tot deel gefien; maar fy winnen ook boven hare eige- ne hoogte en forme, daarom fiec men oogenfchijnlijk, dat men hierin met grooten verftande pro- cedeerenmoet. Behalven, dat is ook wel temerken.dat de Sacomen van de grote lichamen of deelen ook grote leeden vereifchen, en de middelmatige vereifchen middelmatige, fo infgelijks vereifchende klei- ne Sacomen alle defe kleine dingen, daarom is het wel te lijden datmenfe wat vernieerdere, om datfe niet al te klein worden, en de Fabrijk niet min verftellen, als een gedierte fo groot van lig- haam en kleine voeten heeft, of aan welk eeniglidt ontbrak, aangaande de proportie en fchoonte, 'tzy indeoogen,ooren, ofandeteleden. Welke dingenibmmige nietwelgeobferveert hebben, welke

			■

-ocr page 142-



		- v yan Vincent Scamo^j, ^9 welke van dek materie gefchreven hebben , als hebbende voortgebracht fommige deelen of leden welke voor't werk onhequaam,alfodatfedewanfchapene gedierten gelijk zijn geworden* In alle Sacomen, hoe klein dati� ook mogen zijn, daarfalnie»vande principale leden ontbre- ken, als daar zijn de Golen, Giocciolatojoin de Cornice, de Plinten, de Toren in deBafen, en de andere, want dit zijn efl�ntiale leden, als Oogen, Mont, Neus en Ooren aan 't hooft vaneen gedierte, welke indienfe defelve nieten hebben, dan foudenfe voor monfteren der naturen aan- gefien en gehouden worden. En fo wierde dit voor een m�nfter in de kunfte gehouden; en alhoe- wel de veeligheit van leden in de deelen der Sacomen, maken dat de dingen grootter f�hijnen', - gelijk men (iet dat de gecanalleerde Colommen grootter fchijnen dan de efFene, nochtans behoo- ren wy in de eene en de andere met reden te gaan. Maarom wedertekeerentotde maniere vande Sacomen, 't is feker dat de tedere en delicate makende werken ook groots en fchoon, enfo gelijk de maniere, welke al te robuft en opgebla- len zijn, maken de werken oncierlijk, bot, en fonder formen -, fo daar en tegen de teere en fchran- dere rnanieren,maken de werken fwak en droog,fo dat de Marbel en alle andere fteenen fchijnen droogh en fwak hout te zijn. Wyfullenook dit verhalen ('t welk verhalenswaerdig is} dat de Sacomen van de principale deelen der Orders alle de leden hebben konnen, welke hier vereifcht worden, maar alfmen Orna- menten tuflchen def� Orders maken wil ; als die van Venfteren, Poorten, Tabernakelen en dier- gelijken , danzijnfe niet alfo bequaam, wantalfdan komenfe met de principale Orders niet fo wel over een j en ook om dat het niet billijk is, dat een ding dat iets begrijpt, gelijk fy met dat, 'twelk daarin begrepen is, of dat de acceflbrie of byvallige dingen, en welke van andere dependeeren, den felven gelijk zijn ■, wyfienook ineigen uitkomftfelve, dat veel leden in een klein werk niet welen ftaan. _y Veel meenen dat de Sacomen conformelijk gemaakt zijnde naar de ontwerpinge, behooren (on- der eenig ander ding, defelve effe&en in 't werk te hebben, 'twelkfe betoonen in de ontwerpin- ge ; ja fy verwonderen haar niet weinig, als dit fo niet te pas komt, maat fy bedriegen fich feifs, niet verftaande de redenen. Daarom moet men weten, dat de ontwerpinge der fuperficia�e bloo- telinien, bewijfen nooit de dingen, welke het werk veel alcereeren konnen > 'twelk fyahowel doen fanden indienfe met goet verftant in de profpeftive getrokken wierden, gelijk Wy dikmalen betoonthebben, en wel kan verftaan worden, indienmenfe door Modellen, of't werk felve de- figneeren wil. En aangefien de gene welke de Antiquiteiten op de Kaarten of Afbeeldingen alleen ftudeeren �" fonder de werken felfs te bellen, verkrijgen weinig profijt daar vanjom dat de kleine of grote hoog- te, de groote of kleine diftantie, en de naderhant van de plaatfe waar het gebouw aanftaat, ook de kleine of groote Agetti ; en veel andere dingen meer konnen een ander fchijn van fich geven, als de ontwerpinge aan haar oogen reprefenteert. 't Welk heel wei te merken is in de betrachtin- ge der inventien, en ook meer, alfmen de Sacomen met der daat feiver maken wil, aangefien (jgelijkwyeen weinig te voor gefeit hebben} dat ditdef�kerheit en het werk is van 't werk feifs , uit welk de perfectie of imperfc^iev^»'t 5'-i»»-«�^es'=^t«"w %ruJt Hier mogen veel-licht de liefhebbers wenfehendat wy haar in 'r particulier verklaren fouden, welke naar onfer meininge de fchoonfte en lofwaerdigfte manieren zijn, en welke boven al binnen Romenen elders zijn gebruikt geworden, welke wyniec loochenen konnen dat wyfe niet mee oogen gefien en met alle vlijt geobferveert hebben; maar wy willen hier daar van niet oordeelen _$want dit mochte een ftoutigheit fchijnen, principalijk voor de gene welke met voor-oordeel en af- fe�lien ingenomen zijn, en hebben meer behagen ind'een manier dan in d'andere. Daarom fal dit voor prefent genoegh zijn, dat die manieren van Sacomen prijfens en gebruikens waerdigzijn, welke dertel en galiaart zijn, enhebbeneen fekere gratie in fich, dewelke voor het meeftedeelinfodanigen gebouwen gevonden worden, welke ontrent de laatfte tijdt van de Ro- mainfche republijk gemaakt zijn, en welke daar na gevolgtzijn tot de tijden in welke de cierlijk- heitvan de grootfte Kaifers gerloreert heeft, welke in Griekenlant_? in Afiaen in andere Konink- rijken en Provintien zijn overgegaan, de felfde beoorlogt, en van daar alle rariteiten en wonder- fchoone werken naar Romen gebracht hebben , en om hare luften en begeerlijkheidt te yer- fadigen, daar toe fy alle goede gelegentheit en overvloedt van dingen gehadt hebben» heb- ben fy alle de raarfte en koftelijkfte of cierlijkfte gebouwen en werken, hare ^meefters doen imiteeren. Nu aangaande de materien, fo moet men merken dat de Cornicen en andere deelen van de Or- ders alfle in Marbel of andere witte en bloote fteenen gemaakt worden, dan konnenfe met heele delicate leden gemaakt worden, en daar zijn dan fommige fnijdtwerken bequaam, naar dat de qualiteit van 't werk , 't zy publijk of privaat het verdragen mach. Menfiet oogenfchijnlijk, dat de Ouden nooit gecannelleerde Colommen gemaakt hebben, infgelijks ook de Cornicen en andere deelen in de Graniti, veel min in de gemengh.de fteenen van verfcheiden couleuren^ _tWant fekerlijk , alhoewelfe met dek lieifelijkheit en verfcheidenheit yan couleuren veel N 2 fchooiv

-ocr page 143-



		loo Gront-regulen der Archite&ure ' fchoonheit betoonen; nochtans fchijnenfe in 't einde mottich en gelijk gefpleten van den over* dwers-gaande glanfl�n j welke nu klaar en helder, en dan ook duifter fchijnen. In fulker voe- gen.dat fulke fteenen met verfclieiden couleurenbequaamzijn vooreffene en bloote dingen,maar niet voor delicate, en welke men met fnijt-werken ofanders~diergelijk maken wil. Wy prijfen in alle maniere, dat de Cornicen en andere dingen van wat foorten fy zijn mogen, v van de Orders ofvan de andere deelen van de Orders, totmalkandergevoegtworden: in fulker manieren dat in hare hoogten elk een voor fichfelfs van een ftuk van fteen gemaakt worden,want fo fullen fy fterker en fekerder ftaan, en ook bequamer de laden te verdragen, niet gelijk veel an- dere, welke defelve in fommige deelen mangelachtig of quaat geproportioneert van leden ge- maakt hebben, (indienfe de qualiteit van de materie hebben volgen willen, ja men behoortfe in fuiken gevalliever van meerder ftukken te maken, vlijtig aan malkander gevoegt, en diergelijke dingen, want foo worden hare proportien en formen onderhouden, welk ding de Ouden dikma- len geprad�feert hebben, gelijk uit haar werken fchijnt, niet alleen in de Cornicen,maar ook in de Bafen en Capiteelen. De fnijt-werken, voor foo veel als wy geobfer veert hebben in de treffelijke werken der Ouden, meeftendeelingefneden zijnde, komen fonderlijk wel te pas in de witte en fijne Marbel, om dat fodanige materie heel dertel en delicaat is, behal ven datfe ook in de witheit wei mogen gef�en w or- den , daarom prijfen wy de Marbel en alle andere foorten van fteenen welke van fubtijl grein zijn, 't zy hart of dertel, en de witte meer dan de andere,men behoort ook nooit fnijdingen te maken in de fteenen, welke verfcheidencouleuren hebben, want het is klaar dat fodanige verfcheidenheit groote confufie in 't werk veroorfaakt, En om ook wat van deleden tefpreken, wy fien dat de Ouden alle foorten van Bafamenten, Ci- macien, Pedeftalen en Bafen, veel verdert hebben met Tafelen, Tooren, Aftragalen, en fimpele en du bbelde Cavetten, welke onderdrukt zijnde van de fwaarte van hare Pedeftalen, en de Co- lommen fchijnen als offe klieven wouden. Daar na hebenfe groote menigte van verfcheiden Capi- teelen gemaakt, welke lullig verciert zijn geweeft met dubbelde bladeren en bloemen, Caulicoli, Vitticij, Voluten, Tondijnen, Vovolon, en veel verfcheiden formen van vierkantige Abaci, en uitgehouden, en diergelijke dingen, welke natuurlijk zijn, enyermeerendefchoonheidtvan 't werk. Infgelijks in de Architraven en Cornicen(der Impoften en andere deelen der Archen te verfwij- gen) behalven de rechte Golen, en de gekromde met de Giocciolatojen, Vovolen, Dentellen, ea andere diergelijke leden, daar hebbenfe bygevoegt de Cimacien, met Modiglionen met bladeren versiert, of Cartellinen of Vbgelkens, en veel andere dingen, welke d� nature in fommige dingen volgen, ofwelke door konftfoudekonnen gemaakt worden. En eindelijk in 't Fregio hebben fy alle fchoone inventien geftelt dief� hebben konnen beden- ken, met Triglifen, en Metophen met ofl�n-hoofden versiert, of met Schuttelen, of gelijke din- gen, welke het getal betoonen, of de oorfaak waarom de felfde offeranden gefchief zijn, fomtijden hebbenfe ook de inftrumenten gemeden, namelijk de drie-voetige potten, de Hamers, de Azijn- vaten, de Meften, de Schuttelen, Rook-vaten, en Kandelaars_; en elders hebbenfe, gelijk Plinius �.ib.i.ca.3. betuight, fa ftok van Mercurim gemaakt met Slangen omcingeldt fonder Kammen, het welk vrede betoont heeft, ook de ftralen en pijlen van lupit�rz&n malkander gebonden, infgelijks Tropheen, infgelijcx Mafcaraden, Beeldekens, Gedierten en verfcheiden om-loopingen van bloemen. So fien wy dan datfe in alle niet achtergelaten hebben, watf� meinden fchoon te zijn, fettende altijt fulke verfcheidenheit van fnijdt- werken daar en tuflchen, fb fchoon tot malkander gevoegt, en in bequame pf aatfen verdeelt, met goet oordeel en verftant, 't welk fy al gedaan hebben, alleen de deelen der Orders te verderen. En om dat wy niet waerdigs achterlaten, welk de lief-hebbers na verlangen mochten, foo feg- gen wy, dat d'Ouden boven de nu verhaalde dingen meerder en met grooter vlijt verciert hebben de Vafi of Vas, de drie-voeten, Tafelen, Kandelaars.Urnen of dood-potten, de Vafen of Fronten daarin men het heilig water pleegt te ftorten, en noch veel andere, en verfcheiden dingen, gelijk binnen Romen en elders te fien is, welke wy ook naar occafie volgen mogen; maarmenfietinal de verhaalde dingen klaarlijkfj'twelkwyhierprincipalijkvertoonen, en op't welk wel moetgelet worden) of moet voor't minft daar voor gehouden worden, dat beneden aan diergelijke delicate dingen wat robuftheit zijn moet, 't welk gelijk de beenen in de gedierten, en het hout in de plan- ten de op-leggende fwaarte regeeren en dragen. Daarvan fchijnt het, dat de andere dingen daar by gevoegt en boven op gefetzijn, maar alleen voor Ornament, gelijk de bloemen, bladeren en vruchten op de boomen, endejuwee- len en Borduren op de kleederen; welke deraden allencxkens en met goedt verftant behoo- ren verdeelt te worden, naardat hetderobuften ofdertelheidt vande Order vereifcht ofiijden mach v en hier in hebben de Ouden de nature gevolght, welke ook in de geringde dingen pleeght te letten op de profijt, bequaamheidt en fchoonheidt infgelijks, en maakt alle din� foo

-ocr page 144-



		T?an Vincent Scamo^i. io� ft>datfe een overeen komfte metmalkander hebben, fondereenigover-tolligheit�f monftreufi» teit, het zy dan by geval. '_K En gelijk als de naturen onder alle gedierten haar i�lfsfondterlijk betoont heeft inde Fabrijk van demenfche, wiens conftitutie de fchoonfte hermonieen proportie begrijpt, diemen inde werelt vinden magh, alfo wel in fijn geheel als in de particuliere deelen of leden: fo behoort infge- lijxeen Bouw-meefter fichte b�neerftigen , datal'tcorpus, deelen en leden van 't gebouw heel proportion�erlijk ftaan, met de Sacomen, alfo wel in't geheel, als in alle particulieren,foodatde verftandigeaanfienders, en alle andere haar genoegen daarin hebben. Naaftdit moet ook gemerkt worden, dat de grooteen principale leden juyft gef�t worden 'waardegrootfte Sportien uit-ftekinge naar buiten zijn, en waar de grootfte perijkel is van weer of aanfmettingen, 't welk de Ouden ook felfs heel wel geobferveert hebben, niet alleen in de Bafamenten der Pedeftalen en Bafen der Cornicen, en diergelijke dingen, welk wy van onderen fien_; maar ook in de Cimacien der Pedeftalen, Impoftender Archen, Capiteelen, Architraven en Cornicen, welke al deelen zijn wiens leden naar beneden fien, en moeten daarom wat lager ftaan, gelijk de andere leden wat hooger ftaan. Omdatwy ons hier boven voorbehouden hebben, hierin die plaatfe tefpreken van de ver- minderingen der Fuftenof Schachten der Colommen en Pilaftren, daarom willen wy fulcxnu ^CiT ' betoonen dat fulks proportion�erlijk en gratieufelijkgefchiedenkan, de Grieken hebben fulks ^Llb'³Entajis genoemt, en vitruvius <^4djetfio, de Moderne noemen hetgefw�llenis : om dat het veel gratie betoont, als<Ie Fufti haar in 't midden wat vergoten, naar de gelijkeni�� van de lichamen der gedierten, alfl� wat fwaars dragen. Defe verkleining kan in verfcheiden manieren gefchie- den, wy, achterlatende de andere, willen twee voor den dag brengen van onfe inventie, welke van malkanderen verfcheiden, heel Theoricaal en even wel niet fwaar zijn - daar na noch een an- der meer praftciaal dan theoricaal, welke alin alle Orders kan geappliceert worden. Voor 't eerft beh�ortmen de lengte en de breedte van de grootte van de Fufti der Coiomna, welke verkleint moet worden op een vlakke en gelijke plaatfe af-getekerit te worden, door wel- ke midde daar na een linie heel over moet getrokken worden, welke men afl� of centto der C�- lomna noemen magh -, daar namoet de leng© ~~«««Fw«_ait;jtJ« _I3 gelijke deelen verdeelt wor* den; en defc <�«ficn of vwdeelingeM moeten naar 't fquadro of mate met de Afl� getrokken wor- � den� van welke deelen (hier moetmenwel opletten) de Tofcanifche Colommen 3 gelaten wor- , den, ontrent de voeten recht over tegen 't Loot, 't welk 't vierdedeel zijn fal: voor de lonifcfie 3' en een half 't welk I zijn, voorde Corintifche 4, 't welk tot een derdendeel komt; de Doriiche en Romainfche worden dan tuflehen defe proportien meer of min gemaakt ('t welk al de Moder- ne niet geobferveert hebben.) Waardefnijdingeofkruiilinge is in de Afl�, van de deelen welke naar'tLootoverig blijven, daar moet een half cirkel gemaakt worden naar boven toe, vanfoo grooten Diameter als de groottenis van de Fufto is, de reft van daar naar boven zijnde 9 deelerijgaat al vernauwende of verkleinende. En om dit in de hoogte van de Fufto te maken, op d'eene en de andere zijden, aan de voet van 't Liftello beneden aan de TuxnJin�, daar moet getekent worden hoe veel�� naar binnen moet ge- trokken worden_; namelijk 4 voor de Tofcanifche, 5- voor de Dorifche, 6 voor de lonifche, 7 voor de Romainfche, en 8 voor de Corintifche, maar wy fpreken hier van de Tofcanifche. Defe voor- getekende termini, moeten naar onderen getrokken worden voor de Fufto van boven naar be- neden, even gelijk afftaande van de Afl�_; en waarfe aanraken.daar moet de cirkel verdeelt zijn₃en de portie ontrent de Archoinp deelen, juy ft fo veel als in de'Fufto overig gebleven zijn, maar de A rca noyt (gelijk F^f. Smefe voor Serlio gedaan heeft) want foo worden de Colommen te veel ver- kleint naar boven toe, dan worden Parallel-Hnien naar de diameter getrokken, tot datfe de cirkel aanraken i daar na wort de lengte defer linien genomen en van handt tot handtnaar de 9 verdee- lingen van Se Fufto gebracht 5 aan hare hoofden of einden moeten kleine fpijkerkensgeveftight borden op de een en op de andere zijde, welke termini of einden zijn fullen van de retirade, gelij k in de eerfte ontwerpinge te fien is. De andere maniere is dit, merkende wat wy gefeit hebben, en de plaatfe waar de linien van de retiratiende cirkel aanraken, getekent zijnde, en de portie van de Archo ontrent dediameter na boven in 8 gelijke deelen verdeelt zijnde, gelijk in de Fufte van de Corintifche Order gemaakt wort,; dan moeten van defe punften 8halve diameteren naar het centro van de Arcogetrokken worden, en de diftantien of Bafen der Trianglen worden met een pafl�r van teken tot teken weg-genomen, geftadig naar't maat van de Diameter naar boven toe, en fo wordenfedanaan de Afl� of middel-linie gebracht ■, namelijk de grootte van 't Liftello van 't hoogfte der CoSomna naar beneden, en fo moetinfgelijks in de andere zgefchieden. Daar na #ort mede de felfde uit- trekkinge van de pafl�r, waarmede de middelfte cirkel van defe 8 punten in de Afl� getekent gemaaktis geworden, een kruiffinge gemaakt op de linie der verdeelingen van't Fufto en de Afle: S 00 fullen dan alfoo veel Diagonale linien daar van komen, weike die van de halve Diameteren van de Ajcho heel gelijk zijn, en daar moeten infgelijcx by elke kruflinge Spijkers komen, welke N 3 de

-ocr page 145-



			/

	LA.CQLOWA. L�NICA*

COL�NNA,

		*-> 33*

-ocr page 146-



		; IQ 2 Gront-regnlen der jfrchk�&ure de termini ofpunclen betoonen, d'een meer naar binnen gaande dan de andere, met welke de li- nie der verkleining op d'eene en de andere zijde gemaakt wort, gelijk gefien wort in 't profllo der CorintifcheColomna-, en omcorrfufie te vermijden zijn defe, ("indien niet alle) met 13 halve Diameteren getekent. Daar na wort eene lange regel gemaakt voor'tminftalfo lang als de Fufto van de Colommen van redelijker breedte, doch niet te groot, maar allenxkens verkleinende tot boven toe , gelijk de Tofcanifche of �onifche of Corintifche Fufto, om beter gebogen en gehandelt te konnen worden, en langs de buitenfte breedte in de fnijdinge gefet, en defe niet verminderende moet vaft ge- houden worden, de refte boven dit derde of vierde deel moet naar de Stiletti of Spijkerkens toe gaan, beveiligende de feifde infgelijks met alfo veel Stiletti tegen den eerften over, en in 't overi- V ge moet het heel vry blijven. Daar na binnen defelve (maarnietaan de handt gelijk veeldoen^al- fb wel in defe als in de Toicanifche, enandere wort een linie getekent, welke fchoon en delicaat Haan fal: fo dat het de Fufto der Colommen een geheeie fchoone gedaante geeft, gelijk men ook in de eerfte en derde prohlo fiet. Met een van defe twee manieren plegen wy de Sacomen of Centinen (gelijkmen tot Roomen feidr/) in werken van importantie te maken, welke twee fekere en lichte wegen zijn, en van al de andereverfcheiden5 enfo veelwy geobferveerthebbenkanmen ook gelooven datdeOudende verminderingen harer Colommen op die wijfe gemaakthebben �, aangefien datfe veel fienlijker en aanneemlijker voor 't ooge Zijn, dan die welke de Moderne maken. Van dat wy tot nu toe gefeidt hebben, kan men noch een andere lichten en rechten wech leeren de Fufti te verkleinen, fet de gefeide linea ofliftain 'tTaglioof fnijdinge, en beveftigtfe welde portie der 3 ?■ deelen, welke in de �onifche niet vermindert worden, het overige van de 8i van de Ljifta felfs, welke naar boven toe vry blijft, fal met de handt naar binnen gebogen worden_; tot dat- fe de hoochfte pun�t van de Reftrematie of verkleininge aanraakt.en fofalhet eene kunftelijke wat gekromde linie worden, welke van binnen gefegneertzijnde,kan in eenfeker maniere dienen voor de verkleininge der Colommen, gelijk in de andere profllo te fien is. Maaromdatfe veel fal lijden moeten van wegen de Lifta, welke te veel of weinig groot is, ofte nerveus en ontra�tabelof onmanierlijk, of om datfe naar boven getrokken en onbeftandig wort, daaromprijfenwy de wyi� der Modernen niet, om de Colommen van koftdijk-er materie niet in cataneus. perijkelte brengen, alhoewelfe voor Schilders en diergelijke, welke de lichtigheit beminnen, wel _# pauadias. ^^^ konnen_t behalven dat hare werken ook van foo grooten importantie niet en zijn, en om "^^13, datfe fomtijtsfulke verkleining maken konnen met een draat in een couleur gedoopt, en trekken* de dan defelve naar buiten, foo dat het eene gekromde linie wort. Defe Sacomen, welke onfe meefters plegen Valanginen of Centijnen te noemen, zijn dienftigh voor de Steenhouwers, Metfelaars, Timmerluiden en andere, welke in de Fabrijken werken. Ha- re breedte fal niet min dan 4 noch meer dan 3 van de grootnii�� van de Fufti zijn.en naar 't Loot ge- trokken/y behoorenvan Gentil-houtte zijn, fo datfe nieten veranderen, en voor accidenten be- Tchermt worden, als wint, regenen diergelijke. Nuyolgt deontlverpingeya» de diminutie der Fufiender Tofcanifchen, Jenif henen Corintifche Cohmmeti met hare Moduli in de randen getekent: infgelijks de Sacomen of Valanginen en der Lijleri, infgelijks de Chognn, mede) Teelke de Steenhouwers gebruiken om de Si eenen daar door tefuiyeren en te volmaken. ;_ C A P.. X X X I. - Van de deelen der Orders en pro por tien, en formen harer leden, enJgetti^ ook fnijdtlverken daar toe behoorende. E deelen der Ornamenten zijn in gedaante en leden veel onder malkander verfchei- den, doch gaanfe meeftendeel naar buiten op verfcheiden wijfen, om de dingen die daar op vallen mogen af te keeren. Voor 't eerft zijn fommige deelen der Orders, welke minder Sporto hebben als hare eigene hoogte is, en dit mach welgefeit wor- _____ denvandeBafamentenenCimacienderPedeftalen, ook vandeBafenenCapitee- len der Colommen, de Impoften en Archivolten, en eindelijk de Architraven en diergelijke: en dat gefchiet om datfe meerder fterkte hebben fullen, en niet van 't ooge wech nemen, ais men naar boven f�lt. Maarde principale Cornicen hebben altijt op'tminftalfo veel Sporto en fomtijts ook meer als hare hoogte is, en dat gefchiet om meerder cieraat wegen, en datfe al de andere deelen bedekken mogen, die beneden haar zijn, naar de feifde Order gedifponeert, en om datfe voor het oog fullen fchoonder fchijnen 5 en behalven dat fo zijn alle de voor-verhaalde deelen van ongelijke leden aan een gevoegt, alfo wel in forme als ook in grootnis. Maar om naarder tot de particuliere dingen te komen, en dat men hare oorfaken en werken welverftaanmogen, foofeggen wy datdeBafamenten derPedeftalen, endeBafen der Colom- men, en diergelijke deelen aan malkander gevoegt zijn van leden, welke heel rondt of deels- tont

-ocr page 147-



		Van Ptncent Scamo^j:. 103 ront en deels krom of uitgeho�t zijn: dit kan een generale regel zijn dat onder de Lifte�en en-Gra- detten geen vierkantige leden of delen zijn,en dit al hebben de Oudejjouwmeefters geobferveerr, om datle van deonweerenofflagen minderfullen befchadigt worden. Naar dit lbo zijn deCima- cien, Impoften, Archivolten, Capiteelen en Architraven aan malkander gevoegt, van fommige leden welke wat robuft en vlak zijn, alfoo wel voor fterkte en gratie, als ook datfe 't ooge naar bo- ven toe niet benemen f�uden. Maar de Cornicen zijn onder alle andere deelen van veel en verfcheiden leden aan forme en grootheidt aan malkander gevoegt. De principale en grootfte zijn de Modiglionen van verfchei- den formen, m�t den Giocciolatojo, opperfleGoIen, Den te Hen, Vovolen, Golen, of onderde Cavetten, en die welke kleinderzijn dan al deCimacien der Giocciolatojo en der Modiglione,om van de Aftragal�n, Orlen, Gradetten en Liftellen te fwijgen. Alle welke dingen wy van de nature felfs wel afnemen konnen, want gelijk als wy fien, fy heefc hetbuitenfte van de Schouderen,EIbogen, Armen,Knien.Pedeftalen, Vingeren, Neufen enOoren al rondt of rondtachtig gemaakt, alfo wel voor bequaamheit als voorcieraat, en de ongevallen te beter te vlieden en te verdragen. De Golen hebben hare namen gekregen van de Menfchen GoSa of Keel, de Cavetten en Scotien hebben hare namen van deSchorfen van verfcheiden vruchten, en foo infgelijx konnen wyinalle andere leden feker navolginge van dingen vinden. Daar na zijn fommige deelen of leden heel vlak als de Fregio, Fafcien, Orlen, welke op Griex Tenie genaamt worden,(gelijk Varro en Vertts Fkcus verhalen) wel ke van Wol gemaakt wa_?ren,en vergierden de Vrouwen hare hoofden daar mede, en foo zijn ook de Liftelli : daar na zijn fommige vierkantig als de Giocciolatojo, Dentellen en Gradetten; andere zijn als Tafelen en Plin- ten.en fo zijn meeftendeeide Abaci van de Capiteelen. Daar zijn ook fommige van deelen van cir- kels, als de kromme Fregi, en de Vovolen : fommige van een half cirkel of meer ais de Thori, Aftragali of Tondino,fommige andere zijn eenfdeels hol als de Scotien, Cimbien van beneden, en boven aan de Capiteelen derColommen, �n infgelijx de Cavetti: en eindelijk fommige zijn eens- deels fpitfig, eensdeels hol, als daar zijn alle de rechte en kromme Golen ₅ met de Carteilenen Cartoccen, inde Sarragli der Archen, en Modiglionen des Corintifche Orders, en diergelij- ken. ��M�^r-"�^- V ~' ■ «" De leden welke men liet in de verhaalde Orders zijn of particulier,of eigen, en gemeender voor 't eenmls't ander deel,daar na zijn fommige bloot, of teer en delicaat. De particuliere leden zijnde Scotien der Bafen.de Fafcien der Architraven,de rechte Golen,\|de Giocciolatojo, de Modiglioni, de Dentelliaan de Cornicen: de gemeine leden konnen zijn de Orli, Thori, kromme Golen, Ca- vetten , Vovolen, Aftragaletten, en infgelijx de Gradetten, en Libellen, welke gelijk Kui��ns onder aan de leden komen. Dealderrobufte van aldef� leden zijn de Plinten of Tafelen der Ba- len ₅ de Fafcien der Architraven, de Giocciolatojo, de Modiglioni van de lonifche Order, en van deRomainfchedeDentelli,endiergelijken : Gelijk als alle de andere, welke wy een weinin- voor verhaalt hebben delicate deelen zijn, doch fommige meer, fommige min. Om dat onfe intentie is alle dingen van importantie van dit faculteit voor de liefhebbers lichtte maken : daarom willen wybehalven 'c gene gefeidc isgeworden, fommige regulen geven,* welke dienen konnen om de Sporti der leden van deelen der Orders te formeeren,fodat elk een van mid- delmatig verftant, vrucht mag verkrijgen van onfe moeiten,en de Modonaturen of Sacomen wel geproportioneerten fchoon maken konnen, gelijk het de maniere van 't werk vereifcht. En voor 't eerftf�zijn de proportienenfehoonheden der leden in de Modonaturen, naar degeJijkenil��der leden, welke de voeten, handen, hooft en andere deelen van 't menfchen lichaam aan malkander voegen, want alhoewelfe alleens zijn ten aanfien van de natuur, plaatfe, getal en materie, noch- tans zijnfe in fchoonte, fterkheit offwakheit heel verfcheiden, foo datfe deaanfiendersveel beter behagen, _m . Daarom feggenwyvoor een generalen regel, dat de leden van de deelen derrobufte Orders moeten ook hare Sporti fterker en robufter hebben, namelijk met minder Agetti,gelijk in de Tof- canifche Ordendaar na in de Dorifche en lonifche Order moetenfe fubtijldet zijn,en eindelijk defe van deRomainfche en Corintifche Order moeten wat derteler zijn, alle welke dingen wy in dVSa- comen van onfe ? Orders geobf�rveerthebben, fo in de Bafamenten, Impoften en Capiteelen, als ook in al hare Corniciamenteh, en daarin hebben wy de nature ge volgt, welke de proportien der leden in de gedierten foo wel en gratieufelijk onderhouder, ja ook in de vruchtenen andere ge- waf��n. * -\ De Sporti van de Giocciolatojo, als zijnde de principale deelen van de Cornicen, zijn grooter dan al de andere, indienmenfe rondom dubbelt van hare hoogte maakt, defe van de Modiglioni zijn de helft meer dan hare Fronten,de rechte Golen,de Gradetten en andere leden vereif�chen al- fo veel Sporto of een weinig meer dan hare hoogte is. De Dentelli, Vovoli, gekromde Golen of Cimacien, de Cavetti, en infgelijks de Golazze van de Impoften, en andere gelijke leden kon- nen ontrent f hebben. De Aftragali, Tondini en Thori moeteneen weinig meer Sporto hebben dan hare helftis : gelijk als de Cimbien, welkegelijk Lembi zijn onder en boven aan de Co- lommen^

-ocr page 148-



		104 Gront-regulen der jfrchiteElure lommen, en de Scotien der Bafen hebben verfcheidene Sporri : Maar de Orlo, Tenie, en Liftelli moeten heel weinig Sporti hebben. Eindelijk deSottobafen der Pedeftalenen Colommen, en infgelijks de Fafcien der Architra- ven, en andere dierge�jke konnen ontrent het tiendedeel van hare hoogte voor Sporto hebben, en aldeAgettivan defe leden hebben fommige volginge der natuur, welke de menfchenhet haar geeft dat voor 't voorhooft uitfteekt, en de wijnbraan boven de oogen, de neufe ftaat boven de mondt, maardekinne (leekt wijdt voor uit, makende de keel, en bedekkende den hals en een deel van de borft, en foo moeten wy infgelijks van vele andere feggen, welke wy hierom verdriet te vermijden, achterlaten. Enaangefien dat wy begeeren 't misbruik van fommige eenvoudige te weeren, welke gelooven dat men de Modonaturen en Sacomen wel maken kan in de deelen der orders gepra&if�ert en in 't werk geftelt zijnde: en ('t welk quader is} fy feggen valfchelijk, dat het goetzy datmenfe opc�e maniere maakt, gelijk de Schilders de deeleen leden der Schilderyen tekenen, fodat door df�on- beftandigbeitvan'tinftrument, of haaronverftant hare dingen kreupel en ongeftadig worden; daarom willen wy de liefhebbers om beter verftants en fekerheitder dingen vermaant hebpen, dat alle de Modonaturen of Sacomen, fy zijn van deelen of leden ofvan de lichamen of corpus der Orders naar geen ander regel of weg gemaakt moeten worden, fy moeten ook niet denken datfe debefteTheoricavanditdoordepaf��rof winkel-maat verkrijgen konnen, welke inftrumenten de Bouwmeefters en Mathematicus heel wel weten te gebruiken. Want gelijk als een Geometer, welker voor fijn voornemen alle dingen eerftelijk in 't Abftra�to fonder eenige materie by fich felfs overdenkt, eneindelijk gebruikt hy dan eerft een van defe in- ftrumenten , of eenig diergelijk ding, om de formen, Figuren en Mathematifchen Corporen voor den dag en in de oogen te brengen. Soo infgelijx een bouwmeefter, als, en welk hier in met een Mathematicus heel wel over een komt, en brengt fijne dingen realijkerwijfein't werk, moeten infgelijks defe twee treffelijke inftrumenten gebruiken, om dat men wel feggen kan dat foodanige makinge der Sacomen, recht en juyft is, en gelijk Vitrttvim betuigt, van de Oudegeprefen worden, lib.^i. en ook om dat alle de verdeelingen der formen, fy zijn gelij k, of grootter, of kleinder alfl� behoo- i.ibV.ca.3. ren te zijn, blijven al tij tonder malkander vereenigt, juyft, en geproportioneerd alfoo datfe veel cap'.tV gratie van fich geven in de plaatfe waarfe geftelt zijn. capii�. Alle vierkantige of vlakke leden worden naar de maat gemaakt, en infgelijks met de Ry of Linie; ende gene welke wat fpitfig, of hol, of verminkt zijn geworden met een of tweeportien van de paf��r gemaakt, en op die maniere konnen alle leden van de deelen der Orders, met goede redenen gemaakt worden,en hebben hare reale en fekere termini, en daarom gelijk wy gef�it heb- ben, moeten wy de abuyf�n der genen welke alle Modonaturen op eene fimpele pra&ica maken, verwerpen, want defe zijn onfekereen bedriegelijke wegen. Men moet wel merken, dat alle rechte en vlakke deelen, als daar zijn de Tafelen of Plinten der Bafen.de Abaken der Capiteelen, en diergelijken moeten vooreen generalen regel naar 'tLiftello gemaakt zijn, of moeten een weinig naar beneden hangen, dat de waters daar van afloopen , jade vlakke dingen, als Fafcienen diergelijken , behooren nooit gemaakt te worden dan naar onder toe hangende, of dat het bovenfteallencxkens voor uitfteekt: doch fbo datfe de regel van iib.₃.ca.3. Vitmyius gegeven niet volgen, welke niet prijfens waerdig is. Want het is een groot abuys dat men defe leden onderen boven vierkantig maakt -, fo datfe van buiten naar benedenverkleinen of vergrooten : Want gelijk als d'eenende andere van 't geficht wegh nemen, foo heeft ook de fwaarte geen fekere robuftheidt van onderen , daar in't tegendeel de gene welke naar de hoek-maat gemaakt zijn, konnen beter gefien worden, en ftaan met redenen d'eene boven de andere. En om dit propooft te befluiten, fo feggen wy en houden voor feker, datdaa/ geen deel of lit is, welke de natuur of de kunfte in fommige dingen niet volgt, en datfe al behooren gemaakt te wor- rib.i. den met een fekere forme en Figure,welk ding.gelijk wy gefeithebben,klaarfchijnt,als voor exem- "^ap'"' pel,'s Menfchen handt heeft 5 vingers, welke foo onder malkander vanlengteen grootheit ge- proportioneert zijn, datfe alle met hare hoogten eene circumferentie aanraken, alfmen een center m eenig deel van de vlakke handt maken wil j en 't welk noch meer is, alfmen in de Navel van het Menfchen lichaam een center maakt, en de arme wat naar boven verbreedt met de rechte en flin- kefvoet, foo falmen een perfecl cirkel met het uiterfte van de vingeren en toonen aanraken-, foo dan konnen wy toonen, dat alle deelen van 't lichaam een groote over-een-komfte en proportien onder malkander hebben, 't zy in de gelijkheit of fimpathia: of in de proportionaliteit > en fb veel mach hier genoeg zijn. Nu willen wy verklaren in wat werken en in wat deelen der Orders de fnijdt-werken bequaam zijn, en in wat materien de felfde beft te pas komen. En aangaande 't eerfte foo worden de felfde principalijk in de publijke werken vereifcht, maar principa�ijk in die Heiligen , als Tempelen en diergelijke tot Godts eere gemaakt : en dan ook in de gebouwen der Princen > of Repubiijken, endanook inde cieraden der Steden, gelijkdeOudengentaakthebbeninde trium-

-ocr page 149-



		yan Vincent Scamo^i. � � 5 triumphale Bogen, Tempelen en andere tot magnificentie gemaakt. Aangaande de Orders, foo betamen de foijdtwerken principalijk de meefte delicaten, alt deCormrifcheen Rornainfche, want defe beide hebben hare Capiteelen met bladeren verciert, Caiilicoli en Roofen, fo datfe niet wel fbnder zijn konnen: fy zijn ook niet onbequamelijk voor de lonifche Order, en fomtijdts ook een weinig de Dorifche, gelijk wy in hare Capittelen betoont hebben. Alle fhijtwerken volgen eenige dingen in de natuur of imiteeren de kunften der Menfchen,doch fo accommodelijk, datfe de gratie en dertelheit veel vergieren: en om van de robufte dingen te be- ginnen, de Triglifen �n'tFregiovande Dorifche Order imiteeren de hoofden van de balken der ralchi, welke de Ouden met Wasof andere diergelijke dingen bedekt hebben, ("als Vitmvim be- tuigt) datfe van de regen onbefchadigt fouden blijven» en om die redenen hebbenfe ook in hare i�m.cm* Fronten de Canalen of halve Canalen gemaakt, en onder aan de Architraven tegen over hebben- fe Gioccienof water-dropp�n gemaakt, fulke als bynature daar van af vleyen mochten : inde Spatij die tuflchen de Triglifi blijven makenf� de bijlen, de Bacilli, Vafen en �ffen - hoofden mee kranfl�n verciert om te betoonen de koftbaarheit van de Offeranden, en de inftrumenten welke fy daar by gebruikten. De Modiglioni imiteeren infgelijx de hoofden der balken van de Pa!chi,of Cantery,in verfchei- den manieren bedekt zijnde, particulierlijkindeCorintifche Order komen de gekromde Peper- huiskens heel wel, verciert zijnde met Eyke-bladeren of Olijf-bladeren, welke onder aan de Modi- glionen raken of rondfomgaan : en om meerder cieraats wille hebbenfe in de So'ffitti, welke daar tuffchen of onder zijn Roosbladeren geftekin verfebeiden manieren. De Dentelli volgen de Af��- retti of kleine balxkens, welke boven degrootftegefteltzijn, daaruit fchijnt het ("gelijk Fitruvrns verhaalt) datdeDentelli inde Cornicen waarde Modiglioni zijn, niet behooren ingefneden te ^M**¹» worden? onaangef�en dat de Ouden (gelijkmen f�et) in 'tgrootfte deel van hare Cornicen dat i�lfde gedaan hebben, fb dat het gebruik hierin veel meer plaatf� gehadt heeft als de reden,'t welk wy geenf�ns volgen willen, maar wy prijf�nin alle maniere de Cornicen van de Rotonda en andere welke dit abuys niet en hebben. In de Giocciolatojo der Cornicen, en infgelijx in de Collari»^ en Ah*hi Jer Capkeehn wor- den water-droppen, lange en ronde SI�k-n.u�sKensmer gratieuf� Cannelaturen ingefneden, en dan worden onderdef� dingen roofen, bloemen, bloote of geflagene bladeren verdeelt. Derechte fiolen plegen met Eyke-bladeren verciertte worden, of van bladerenop een andere maniergefla* gen,waf��nde naar boven toe, fbmmige waren boven en beneden gebonden.en metomgewonden wervels-andere waren gemaakt met Delpbinkens met bladeren en andere dingen daar-en-tu� fchengef�t. Dekromme Goletten en Cimacien vergieren haar met Archetti of bloemen van Me- iegram, andere met Roofekens, en fimpele of dubbelde bladeren, ook dikmalen met Heiera of Klimop-kruit. Enom niet denkwaerdigs achter te laten, de Aftragaletti, welke men pleegt met fnijdtwerkentemakenindeTondini, zijn gelijk de waterjiroppen varitartar, welke door langte van tijdt totfteenen verhardet zijn, andere zijn ingefneden met bloemen van kleine en �iiy vre Me- legranetten, als hairlokken, en diergelijke dingen fchoon en lieflijk verdeelt. En om tot de Fregi te komen_} die van de Romainfche en Corintifche Order, ja fomtijden ook Van de lonifche, (gelijk wy felverop SantCMarcw plaatf� gemaakt hebben na de lonifche Order,) konnen ingefneden worden met omwindinge van Eyke-bladeren, want defe manier van blade- ren is fchoon, met Caulicol�tri en Wijnranken, in dewelke Rofen of bloemen waffen, en dier- gelijke dingen, fomtijts worden Grijnfen onder aan gef�t, beweegelijke Kinderkens en Dierkens welke fpeelen gaan, en andere verfcheidene dingen. In welke Fregio ook Feftoni komen, wel- ke ftaan gelijk als een hoope vruchten, bladeren en bloemen van verfcheide foorten * en welke de fchoonfteenlieflijkftezijninde nature om aan te fien ₅ met maikanderen verbonden en ingewik- kelt, dat het «en luft aan te fien is, welke heel wel komen, indienfe op de eene en de andere zij- de vaft gemaakt zijnja ook�ndienfe elders gef�t worden,d'een achterde andere hangende, geiijk- »ien in de nieuw verhaalde Fabrijken fiet, alle welke dingen in de W�rken der Ouden re fien rijn, En aangaande de deelen der Orders, fo behooren altijt de opperde voor'teerft met fnijewer* ken gemaakt te worden, als daar zijn de Cornicen, Fregi en Architraven van de Ornamenten: en dan de Colommen worden behalven de Canellaturen tamelijk ingefneden in de Capiteelen, de Impoften niet veel, de Archivolti wat meer dan de Serrag� der Archi, en diergelijke- de Cima- cien , de Bafamenten en de Baf�n der Colommen worden min ingefneden, als dingen welke de vuiligheden, q�ade tijden en ongevallen 't meefte onderworpen zijn. En aangaande de leden, fo behooren de di�cate voor 't eerft ingefneden te worden, en welke min ft befchadigt worden: maar deOrli, Cimbien, Liftellenen Gradetten nooit, want defe bedekken of onderfcheiden 'reene ht van't ander. De in gefnedene deelen behooren gemengt en tuflchen effene en bloote deelen ge* f�t te worden: daarom (gelijk wygefeit hebben) wordende Dentel� onderde Vovoli en Archetti en oiergeli jke dingen nietgepref�n; maar daar behoort eene fimpele en bloote Fafcie tuflchen in gemaakt te worden $ want anders maken fo veel fnijt werken een confufie * maar geen cieraac voor t werk, en zijn de oogen der verfhndigen niet aangenaam. O Ali

-ocr page 150-



		� 06 Cront- reduien der drchite�lnre Alsdaardubbeldeledenzijn^alsde ThoriindeBafen, de gekeerde Golen, of Cimacien in de Cornicen, en diergelijke dingen -, ajhoewelfe van verfcheiden grootte zijn, dan behooren de fnijd- werken verfcheiden te zijn, fommige van een en fommige van de andere leden; want de verftroi- de fnijdwerken zijn gelijk dejuwe�len daar mede de Vrouwen haar vergieren, want fy ftellen fom- mige in/thair, fommige aan de ooren, fommige om den hals 5 welke dan tot de borft toe naar be- neden hangen, fommige fettenfeom.de handen, en om armen en aan dezijden,fonder vermiffinge of fettinge der f�lve op eenen hoop. Gelijk men geenfins twijfFelen moet, dat de Ouden hebben in de vierkantige werken veel vlijt aangewent, fo wort ook gemerkt datfe in de fnijdwerken een extraordinarieneerftigheit gebruikt hebben, en daarom is het behoorlijk voor ons dat wy om onfe fnijdwerken wel te maken, veel din- gen der O uden wel confideeren en by ons overleggen, onderwelke ookdefe niet moeten achter- gelaten worden. Voor 't eerftfo willende fnijdwerken aangenaam zijn voor 't ooge, en behooren daarom gratieufelijk gewonden te zijn ■, infgelijx hare Frappaturen daar door de dee�kens van mal- kander oriderfcheiden worden, behooren in bequame plaati� gefet te worden; en dan datfe wat verheven zijn, alfoo wel in 't geheel als in hare dee�kens, en datfe in de gronden fuiver ftaan,datfe in een galiaarde maniere tot perfectie gebracht zijn,fo datfe ge�indigt zijnde luftig en fuiverlijk ftaan. En dit wort al gefeit ten aanfien van 't geflacht van 't werk, welk veel of weinig delicaat is, en dan van de particuliere dingen, 't zy Capiteelen, of Fregi, of Cornicen -, en 't voorts ten derde ook vaa de groote of kleine diftaritie van de plaatfe waar de fnijdwerken in ftaan moeten, en laatftelijk van de qualiteit van de materie, daar in defnijdingen gefchieden moeten, alle welke dingen (gelijk wy fien) de Ouden vlijtig geobferveert hebben. En foo veel mach genoeghzijn. C A f. XXXII, Hoe men Theorkalijk de deelen en leden yan de Corintifche Order behoort te formeer en^ ds daar z,ijn de Bafamenten en Cimacien der f ede ft den, en de Eafen der Colommen. Ndienwyhet gene wy ons elders te handelen voorgenomen hebben volmaken wil- len, fofchijnt het heel nootfakelijkte zijn, deproportien welkede leden derModo- naturen van de deelen der Orders onder malkander behooren te hebben, te tekenen eninigelijksbetoonen ,hoefe wel en regulierlijk met het quadroof de hoek-mate�h de pafl�r, geformeert konnen worden_; en infgelijksde wech te openen, daar by men de kantige of diagonale Intagli of infiiijdingen der Sacomen maken fal (welke hier Cartaboni genoemt zijn,) alle welke dingen van heel grooter importantie zijn, om dele materie te volmaken en teeindigen. Daarom, om de fwaarfte difficulteiten aan een zijde te ftellen of wech te nemen , willen wy van de deelen van de Corintifche Order fpreken ■, als zijnde de rijkfte in leden, en voor het eerft willen wy van hare hoogten fpreken, en dan van de Agetti, op datfe gratieufelijk mogen gemaakt worden. 11. De Corintifche Baia ("gelijk wy elders gefeit hebben) is een half Modulo hoog,en verdeelt fich in 6 deelen en een derdendeel; welke in acht leden verdeelt worden,(gelij k gefeit is,als wy van dit Order fpraken) en van boven te beginnen, de opperfte Thora is een deel, welke al de andere vol» gende reguleert; het Aftragaletto is een derdede�l, en wort aki je van de Thoro verftaan: 't Boven- fteLiftello,metfijneintaccatureisl_sdeSeotie \|, de onderfte Liftelloj, deonderfte Aftragalo 4, de onderfteThoro il,deplintusofTafelinfgelijx twee deelen, en aldus zijn de 6 deelen en } verdeelt. Al defe leden hebben (gelijk wy fien) een over-een-komfte en Correlatie met de bovenfte Thoro, en zijn ook onder malkander geproportioneert, want deTafelof Plintus is tweemalen foo veel j de onderfte Thoro i\, en de Scotia \ van de opperfte Thoro * of de helft van d'onderfte, en aldus fal het ook zijn met de andere leden, hoe klein de felfde ook mogen zijn. De vpet van de Co- lomnaheeftdeCimbiaof het Tondino, 't welk de helft van de opperfte Thoro hoogh is, en de Cimbia I, en dit is fo veel de hoogten aangaat. De principale Agetti,naar welke de andere alle gereguleert zijn,zijn defe vijf; de Cimbia en Sco- tia hebben \ buiten aan de voet van de Colomna,het opperfte Liftello van de Scotia ?,de onderfte \|, het onderfte Aftragalo \|,en de onderfte Thoro,, en raakt het uitterfte van de Tafel aan; en al defe Agetti zijn twee deelen, en \ van de opperfte Thoro: of \ van 't Modulo (gelij k w y gefeit hebben) de Tafel vereenigt fich gratieufeljk aan een portie van de cirkel met 't Orlo van de Cimacia. De andere ledenhebben dan hare Sportituflchen de verhaaldejwant 't Tondino van de voet der Colomna heeft een weinig meer dan i buiten de Cimbia, de opperfte Thoro en fijn onderfte Aftra- galo,hebben hare een tri na 't Loot van de Tondino beneden aan de Cimbia:de onderfte Aftragalo ftrekt fignabuiten,behalven 't onderfte Liftello,en raakt aan 't center van d'onderfte Thoro,wel- ke fich l uitfteekt na buiten toe. De Cimbia met de Scotio worden van binnen uitgehook,de eene door eene portie van de cirkel, de andere met twee 'tTondino, de twee Thori, en twee Aftraga- lettizijn van buiten gekromt.met een halve cirkel voor elk,al met depafi�r^maar de Cimbiaen de Liftelli worden met een hoek-maet getekent, 't welk alle by de profilo kan verftaan worden.

-ocr page 151-



		y an Vincent Scamo-^j. 107 De Cimacia van 't Corintifche Pedeftaal is van de T ronk tot boven toe \ van 't Modulo hoog, verdeelt iieh in j\ deelen; aangaande fijne leden (gelijk wy gefeithebben) is het Orlo f : het Ci- ^C^B,*° macio een deel, met welk al de andere gereguleert worden_; het Tomdino of Aftragalo h de Fafcia een deel en³, het Liftello \, het Vovolo met de bek \\, hetTondino I, het Gradetto %, de onderfte Gola i�,'t welk al juyft 7* zijn, by welke't Agetto van de Liftello van 't vierkant van 't Pedeftaal gevoegt wort, welk} is, juyft fo veel als fijne hoogte. En volgende n aar boven toe.fo heeft de Go- la met fijn Gradetto i\ deel, het Vovolo een deel alwaar het Tondino mede in begrepen wort, het Cavettoen't Soffitto van de Fafcia heeft il voor Agetto: de Fafcia heeft I, de Tondino, Cimacio en opperfte Orlo hebben een deel, fo datfe alle tot fl komen. De Garbaturaof gedaante onder aan 't Pedeftaal, aan 't hooft van de Tronk van 'tPedeftaal, Soffitto of bek van de Vovolo,zijn van binnen uitgehooltjhet Vovolo felfs en de Tondino zijn van buiten krom i gelijk als het Cimacio en onderfte Golageformeert worden met twee porden van de cirkel, een van binnen, de andere van buiten, en dit gefchiet met een paffer, de andere leden formeeren fichmeteen fquadraof hoek-mate. Het vercierde deel van 't Bafament is (gelijk wy gefeit hebben) i van 't Modulo hoog, verdeelt ^CaP- ^ in 4!, welke in 6 leden verdeelt worden ^ de onderfte Thoro boven de Zocco is een deel hoog, wel- ke alle deandere reguleert; het Liftello?, de Golazza il: het Liftello?, de Scotia, het opperfte Li- ftello I, en aldus zijn de 4} verdeelt. Boven deze leden in het Tondino, en de Cimbia vande voec aan deTronk, defe isUioog, en d'anderef. Aangaandede Agetti, deCimbiaendeScotiaftekent voor't Robufte van't Pedeftaal uit, hec Liftello onder de Tondino i, de middelfte�i,degroote Gola twee deelen, de onderfte Thoro^, en raakt aan her buitenfte perpendicul van de Zocco, welk \ Modulo hoog is. De Cimbia en de Scotia zijn van bin nen hol; het Tondino en de Thoro zijn naar buiten gekromt, en de Golazza met 2 por- tien eenfdeels buiten, eenfdeels binnen: en alle defe leden worden geforrheert met de pail�r en de hoek-mate. , ' Nu votet de ontsver pingt van de Safe, Cimacia, en "t Bafament van de Cormtijche Vweftaal met d� hoogte en Aget� van hare leden, metportien of deden getekent. C A p. X X X I I 1. ihoemen Theoricalifcher wijfe de leden der JrcIntraVen, het Fregh en de Qornlceyan de Corinti-* fche Order formeerenfal, infgelijks van de V iagonale ofrwee-hoekigefnijdingen, en overfettinge , . der Modon&turen: en eindelijk van de Materien hier toe hequaamfi zijnde. U willen wy de formen der leden van de Architrave, 'tFregio, en Cornice van hec Corintifche Ornament voor de hant nemen■, volgende daarin de getekende maren. De Architrave (gelijk wy aireede gefeit hebben) is tvan't Modulo hoog-, welke in ^CaP-'«* s % deelen en» in hare 9 leden verdeelt worden. De Orlo is I van een deel hoog ;hcc Cavettovandp^c,'^{xliaciciseenaccl}> "^iet^^cIR ^�ccl »-««■<« a«dej-egereguleert wor- den � de Go.etra van 'c Cimacio felve is �, het Tondino^. De opperfte Fafcia is ^ deelen hoog.de Golectal, de middelfte Fafcia i% hetTondino een half: de kleinfte Fafcia 2 deelen, en op die wij- fe zijn de Fafcien in hare hoogten d'een rgrootter dan de andere: en fo veel aangaande de hoogten. DeCimacien en de Gola hebben ^ van haar hoogte voor Agetto, en alle beide , mitfgaders de Tondino hebben l'{, de Golettatufichen de Fafcien heeft f,en het Tondino i,en de geheele Archi- trave heeft 2' voor Agetto. Het Cavetto vande Cimacie wert vanbinnen van een deel van een cir- kel ₂e formee'rt- maar fijne GolettaenGolettina met twee,fo wel buiten als binnen.en de twee Ton- dim mede een half cirkel van buiten. HetFregiois 4van 'tModulo hoogenvlak; hetftaat mee fijne vaftighait naar 't perpendicul van de eerfte Fafcia van de Architrave : en beneden vereenigt het ficheratieui�lijk boven 't Orlo van de Architrave. -^:■■■* De Corintifche Cornice is (gelijk wy gefeit hebben) r van't Modulo, en foo veel is ook fijn <p.». Agetto-fijn hoogte wort in 7^ deelen verdeelt, door fijne gleden : hetOrlois\|,de groote Gola - een deel (na defe worden alle de andere leden geproportioneert) het Gradetto l, het Cimacio van de Giocciolatojo een half deel, het Tondino^, hetGiocciolatojo H, het Liftello _f, het Cimacio vande Modiglionen_T\|,dat is} van de hoogte; het Modiglion felfs ij, het Liftello J, het Vovolo �,hec Tondino i, het Gradetto \., en de onderfte Gola §, en aldus zijn de deelen van de hoogte verdeelt j en de leden hebben proportie onder malkanderen. De Agetti van defe leden worden naar buiten met adhtperpendicolari van'tFregio geformeerc, de eerfte is voor de onderfte Gola en bovenfte Gola: namelijk _Tf en een half deel, de andere^ voor hetTondino, Vovolo en Liftello, de derde twee deelen en 4 voorde Modiglioni; de vierde voor '^c Cimacio met het bovenfte en onderfte Cimacio 3 en i van 't Modulo. De vijfde van een deel voor'tCavoof Soffitto van de Giocciolatojo : het fefte voor de twee vlakten van boven _T :hetfe- vendevoor hetTondino, Cimacio van de Giocciolatojo, enGradetto_T§, en het achtfte van een twaalfdedeel voor de bovenfte Gola, _ O 2 ^De

-ocr page 152-

-ocr page 153-



		iq8 . .',. Gront-regulen der Archlte&ure De hoogte van de Modiglionen wert in twee gelijke deelen verdeelt, de eerfte is voor het ge- welf in 't voor-hooft, regel-recht tegen het grootfte gewelf over₃en't andere blijft voor het bladt, 't welk fich alfachtelijk naar boiaeden buigt, de helft van de grootfte Voluta: het kleinfte gewelf heeft in't voor-hooft een Tondino, twee Golametfijn Orli en Liftelli, daar van elders gefpro- � ken fal werden. Defe welffels werden geformeert met twee draayingen,in fich begrijpende 8 mid- del-pun�en, bykans de lonifche gelijk. Indien men daar na de Diagonale of twee-hoekige trekt van de perpendiculen der middel-punten van de Voluten der Modiglionen, en met fijne halve twee porden van de cirkel maakt, de eene boven en de andere beneden, foo vereenigen fich de welven gratieufelijk met malkanderen, en werden de Cartellenfo geformeert. Alle Golen werden met twee circulare porden geformeert, maar in verfcheiden manieren. Want indien meri een Diagonaal van de bovenfte hoeken na de onderfte van de Sporto der groot- fte Gola trekt, en in 't midde verdeelt, danmakenfe 2Bafen van geliik-zijdige Triangelen, maar niet van gelijke Bafen_; want in de fterkfte Orders werdenfe gemaakt met de middelfte proportien van de heift van fijne hoogte, en van de helft van de Diagonalen: in de delicate Orders wordenfe gemaakt met % van de heele Diagonale: en door de kruiffinge een middel-pun�b gemaakt zijnde, fo werden twee circulare porden van de cirkel gemaakt, d'eene inbuigende naar boven toe, en de andere naar onder toe: alfmen de rechte Gola op defe wijfe maakt, dan komtfe heel wel. En aangaande de gekromde Golen of Cimacien, daar wert een Diagonale van de opperfte hoek naar't onderfte van hare Sporto getrokken, en door't midden verdeelt, daar na wert een Triangel gemaakt, wiens middel- pun& op de bovenfte linien en infgelijks op de onderfte linien van de Gola is, met tweecirkel-ronde deelen, eene krommendevan buiten,en de andere van bin- nen , voegende in 't midde eene Diagonale daar by �, op defe wijfe wert de forme of gedaante van allen onfekefe Golen gemaakt. Het Vovolo wert meteen Triangel geformeert, welke zijn con- trapofto opde bovenfte linievan't Vovolo heeft: welke door twee pundten gevonden wert, na- melijk't bovenfte en onderfte pun& van fijn Sporto, 't welkeenBafe maakt voor de Triangel, en fp trektmen dan een deel van de cirkel naar buiten. De Tondini hebben voor Agetto een weinig meet dan een half cirkel, en aangaande de andere leden, als namelijk de Modiglionen, het Front van de Giocciolatojo, het Orlo van de Gola, de Liftelli, Gradettien andere, de felfde worden al naar'tquadroof mate gemaakt -, en aldus is de Corintifche Cornice geheel geformeert. Indien wy Diagonale fnijdinge willen maken, of hoekige Quartabuorii, C^z ^we^ een ding is van importantie, doch nooit in't werk geftelt, alhoewel de voorn aamfte Meefters daar veel na ge- tracht hebben) fo moeten wy eene Diagonale linie naar 't perfeft quadraat van de geheele Sporto der Cornice trekken, en in defe Diagonalelinie moeten alle perpendiculi komen, welke wy airee- de gemaakt hebben van deSportiharer leden, en defe uitterfte einden moe ten wy dan naar de mate metde gefeide Diagonaal trekken, fo datfe in hare kruiffingenrechte Anglen of hoeken ma- ken met de hoogten der getekende leden parallel, zijnde naar de Diagonale. De principale termini aldus gcfec zijnde, behooren dan gratieufelij k te formeeren de eige leden van dit Quartabuone, diens Sporto defelfde proportie heeft met de Agecto van fijne Cornice,wel- kefeven en een weinig daar en boven tegen vijf hebben �■, fodanig is de proportie der zijde van het quadratomet fijne Diagonale. Want de zijde van 't quadrato in elke Diagonale in fich felfs gemulti- pliceert zijnde, het prod�dt fal wefen het dobbelde van de multiplicatie der zijde des quadraats, welke de Diagonaal gemaakt heeft. So volgt dan, dat, indien de Cornice j deelen voor Agetto heeft, fijn Quartabuone moeten 7 deelen komenof een weinig meer-Het gene wy van de Cornice gefeidt hebben, moet infgelijks van de Architrave verftaan worden, en van alle Bafamenten, alib wel van dit, als van alle andere Orders, gelijk wy ook getoont hebben in de twee ontwerpingen > met deelen in haar leden getekent. Wy fullen behalven't gene wy aireede gefeit hebben, fommige andere manieren voor de Saco- men te maken hier by voegen, en defel ve by een fekere en lichte wege, van eene fbrme tot de an- dere brengen, 't zy dat defelve kleinder of grootter zijn. De befte Theoricalifche wech om fulx te volbrengen, is, indien men de Modulo van fodanige grootte en qualiteit maakt als 't werk verdra- gen mach, en afligneert of tekent dan de Pedeftalen, Colommen en Ornamenten daar mede, na de Order die men fich felve voorgenomen heeft te willen houden, propott�oneerende hare deelen en leden, (gelijk wy in de voorgaande Capittelen gefeit hebben) welke dingen heel licht vallen ful- len voor de gene, welke fommiger-wijfe verftaan, wat proportie de groote en kleine Moduli onder malkanderen hebben. Maar om dat ook de gene welke minder ervaringe hier in hebben, een fe- kere wetenfehap mogen krijgen, om de voorgaande Modonaturen van eene Forme d'eene na d'ander te brengen, fo fullenfe fich bevlijtigen, behalven die men door Graticolatien, gelijk Schilders plegen, doen kan » ook defe navolgende regel te merken, welke licht en gemakke- lijk is. ■ Eerftelijk dan,indienmen de Sacome,hoedanig defelve ook zijn mach,nemer, en de Parallel-li- nien van de hoogte der leden aan de achterdeelen verlanget, en infgelijks de perpendiculi det Agetten naar boven trekt, foo fullen defelve dienen voor groote Sacomen te maken 3 maar als men

-ocr page 154-

-ocr page 155-



		■ Iran Vincent Scamo^j. 109 men de Sacome toteene kleine fof me brengen wil, dan moet men de linien foo trekken, datfe al in �en pyramidaal pun�: c'famen k�men. Nu genomen, wy bigeeren dat de Sacoma een vierdedeel of de helft grooter werde dan deeerfte,fo moet men eene linie van defeproportien heel over-trek- ken, welke wy hier in defe plaatfe Scalena noemen willen, welke door de Parareilen der eerft-ge* melde hoogten pafteert; en dan moet noch eene andere linie gemaakt werden, even in de felfde plaatfe, welke van de Paralellen der Agetti dependeert, en waar beide linien de verlengde linie doorfnijden. So neemt men dan op 't vlijtigft met de paffer eene naar de andere, verlettende en brengende alfoo de Sacoma in een grootter forme, gelijk als men doen moet, indien men defelve kleinder woude maken, en op defe wijfe vclght men de formen en derteiheit der leden in de eene vandeandere, foodat'tgenewygefeithebbenheelwelafloopenfal; en over fulksfokanookde veriettinge van de uitdeelinge der poorten met requadri en verfcheiden recinten geichieden, ge- lijk als nieuwe en verfcheide dingen elkeen vermaken, fo behoort men ook aan de andere zijde de- felve met goede redenen te beveiligen en vergefelfchappen, enkunftelijk en aardige r-wijfe in't werk (lellen, indien dan onfe gegeven regulen, en andere gelijke nutte aanmerkingen wei in acht genomen engeobferveert werden, fofullen beide de Bouw-meefter en de Patroon, welke de on- koften gedragen heeft, veel eer en lof verkrijgen, ja ook het werk felve fal te meer ftantvaftig en nutbaar blijven. Want het is klaar en openbaar (gelijk Vitrwvim betuigt) dat niet alleen.de ver- Jf_Isftandigen maar ook de Idioten de fouten die in de werken begaan worden, merken en berifpen; ja wy mogen wel feggendat het een proprieteit isvan'tgemeene volk te willen praten van dingen daar het geen wetenfchap of verftant van heeft. Maar de verftandige daar-en-tegen prijfen in-t begin alle de fchoone nieuwe ervindingeder Bouw-meeilers , en in't einde als menfekunftelijk vol-trekt en in 't werk fielt, dan verwonderen fy fich ook over defelve. En fo veel fal genoegb ge- Iproken zijn van dit CapiteeL C A p. X X X I V. Van de Soffitten, welven en trappen, infgeljks ~Van hare bequamelijke Ornamenten: ook* 'VAM d<? pYOpOVtien en ffldten de? VoOYtCn en Venjlerew , met hare �rrzazne/iteft. U fchijnt het wel met reden over-een te komen, naardat wy van de Orders der Ar- chitecture, en infgelijkshare deelen en Modonaturen gefproken hebben, ook te ver- klaren de qualiteit en forme der Ornamenten inde Soffitti, en infgelijks ook wat fpreken van de Welven en diergelijke deelen, waarvan wy in de voorgaande Capst- _ telen geen mentie gemaakt hebben, dewijle het vervolg der voorgenomen materien SikTniet'toe-laten woude: maarnu fullen wy, by dit Order van fpreken, een volkomen einde ma- ken van alle dingen welke de gebouwen foo wel publijk als privaat volkonielijk verciert en'fchoon maken. En om van 't principaalfte ding te beginnen, de Soffitti, gelijk meiife hierbinnen Vene- tien in 't gemeen noemt, of de Sopalchi, (gelijk men binnen Romen fpreekt) zijn by den Ouden heel gebruykelijk ge weeft, gelijk w₇ «i* ri~~~i^ verft-»-, w_eii_cefoo dikmalen van de Lacunarii ^² ^caf mentie maakt, en _wyooK hier te vooren fprekende van de Poorten. Vmpmius* neefc defe materie ^c»p-V " in'tbreeconderfochtinfijnedifcourienvande Tempelen in Griekenlant. .^.«w. Wy hebben in de werken derOuden die tot onfer tijden toe overgebleven fijn,geen eenig exem- pel van Soffitti of Sopalchi van hout gemaakt 5 om datfe lichtelijk hebben konnen yerbrant of an- derfins te niet gebracht worden. Wy vinden by Fitmvms, Twpmias, Ptinius, lofephm en andere Au- theuren, dat de Soffitti ten felven tijde gemaakt zijn geweeft van Cedren,C-yprefl�n,en diergelijke wekiekende,fterk en fchoon hout,om te verfwijg� de gene die met Ebbenhout of Olyphant over- trok ken ,ja ook wel met Metaal, Gout,Silver of klokfpijs bedekt waren, daarvan wy inPaufiniasle- fen/tis ooWel te merken,'tgene wy vandeSoffitto binnen denTempel injerufalem lefen.en van die'binnen de Galerye van 'tPantheon in Griekenlant/t welk M.Jgrippa gebout heeft, want wy be- hooren de�uden hier in te volgen, verkiefende duurachtige, en om fo te fpreken, eeuwigdurende materien, maar fodatfe ook niet te fwaar, verander lijk, of tot buigen geneigtzijn, v�of't eene dat- fe het o-ebouw nieten befwaren, en voor't ander, datfe geeneveranderinge brengen. De Soffitti fijn principalijken bequaam voor de wooningplaatfen.Salen en andere gemene plaat- fen binnen 's huis,om dat de Colommen,in fulke wijde plaatfen maar op de kanten ftaande,'t welf- fel alleen nietregeeren mogen,of om datfe niet hoog genoeg zijn om welven daarin temaken. De Soffitti brengen defe nutten met fich met meer dan de welven die licht zijn,en de balken, dat geen eeraas of getier en geftommel vanboven naar beneden komen kan ,-of gehoort kan worden, want de lucht tuftchen de balken en hetSoffitto heeft geene doorbrekinge.Men moet ook onder andere principale dingen hier op letten, dat de Soffitti, fo veel mogelij kis, hare behoorlijke en bequame hoogten verkrijgen,ge!ijk wy aangefeithebben als wy van depublijkegebouwenenprivatehuifen ^tih^^lih-3- gefprokenhebben. En datfe behalven dit, hare bequamehjkefterkte en riquadri hebben* welke over een komen met de verdeelingen,fo wel der Facciaten van buiten,als ook de muur van binoeo, in die verdeelingen der Coiommen ofandre dingen bequaam voor ophoudinge aldaar gevonden. O 3 . Sy

-ocr page 156-



		no Gront-regulen der ArchiteSlure Sy behooren ook Sfondri te hebben van verfcheiden grootnii��n en formen, als daar zijn qua- dre, of wat langer, rondt, eigentlijlfvan acht Fafcien, endiergelijken. Soo dat men akijdt de grootte en meer vergierde formen in't midden brengt -, veranderende de eene en de anderenaar dathetbeft komt, geftadig lettende op de openingen en Venfteren, want op defe wijfeftaanf� graviteitigh, en koften ook niet f� veel. Alle defe dingen foo wel generaal als particulier konnen meer of min versiert werden, nadathetdeplaatf�,'tzy publijk of privaat, lijden mach,want daar is geen twijfel, of de Ornamenten van de muur, enandere wei-geordineerde dingen, infgehjx ook de vlakte, betoonen de fchoonheit der Soffitti veel beter. In de grooteen wijde plaatfen moetende verdeelingen der Soffitti van grooteformen zijn, en metdegelegentheit van de plaatfen over-een-komen, en foo ingelijx inde plaatfen van middel- matige grootte, ftaan de middelmatige formen heel wel > in fulker voegen dan zijn de Soffitti geen lofwaerdig, der verdeelingen,'czydatfe te klein, of dat daar fommige andere dingen daar onder ftaan , of om andere oorfaken wegen niet wel konnen in 't midde op 't vlakke vaft ftaan, en t'eenemaaloveri�en werden: maar indien menfe wel beften wil,moet men omgaan van't eene deel tot 't andere. Want op defe maniere werc het werk gelijk als verftukkelt, f� daar-en-r egen indien- men het heel met eens overfien kan, fchijnt het als een heel lichaam, in alle fijne deelen en leden als met ketenen tot malkander gebonden. Wy hebben geobferveert, dat de Soffitti en Sopalchiby de oude Grieken en Romainen, prin- cipalijkinde Galeryendierondfomde Tempelen zijn, gantfch met requadri, Corniciamenten en verfcheiden fnijtwerken omsingelt waren, al van de befte Marbel, andere daar na hebben de groote quadri met koftelijke Schilderyen verciert .gelijk wy in Pmfanias en Plinim lefen , maken- de de Lacunari metLaftrenof Steenen van Albaftert> alhoewel het ook waar is datfefomtijden aan de kleine quadri gcflagen Rofoni geftelt hebben, of omgekromde bladt-werken, daarvan wy noch huidendaags fommige tekenen fien binnen Roomen by den Catec�meni genoemc, tot Pan- tano, en f�danige zijn ookgeweeft binnen het Settizonio van Sevems, tufichenden BergPalati- nusen Celius. Eindelijk konnen wy ook voor feker feggen, dat wy hebben requadri van uitge- holde Soffirxigefien binnen de Spelonke van Sibilh Cummn genoernt, dicht by deZee Averno, die na 't leven gedaan waren, met Schulpen van de fubtijlfte Peerlemoer verf�t of overtogen, en Mufijk-inftrumenten met treffelijke fchoone verdeelingen van riquadri van verfcheide grootten > en in veel andere plaatfen meer, welke wy hier niet verhalen willen. Wy hebben in verfcheiden gebouwen binnen de Woonplaatf�n, Salen, of private huifen inge- . bracht datmen de Soffitti gemaakt heeft, verdeelt in quadri van verfcheiden grootnii��n omcin- gelt met recinten en Cornicen, welke het Sfondro van boven bequaam maken j daar na heeft men het geheele met witte, fchijnende gelijk couleur van Marbel of andere diergelijke fteeneninge- leit; welk ding metalleen een fonderbare fchoonheit in fich heefhmaar komt ook met het gebouw wel over een, behalven datfe ook niet veel koften, durabei en het licht 'm de plaati�ywaarf e zijn, yermeeren. En aangefien alle Meefters van defe kunft hebben f�kere regulen gegeven voor de Corniciamen» ten en onderbalken, daarom willen wy hier alleen foo veel van fpreken alsfchijnc nootwendig te zijn voor onfer propooft. Eerftelijk moet men letten dat de Architraven van fulke formen ge- maakt werden gelijk d'Order vereifcht,en dat hy rondfbm de Fafcienvan4e muur omgaat* boven welke infgelijx de recht-uittrekkingen gaan, alfo wel in de breedte als in de lengte, welke de prin- cipale verdeelingen der quadri van de Soffitti maken. Hare hoogte fal gelijk zijn den Fregi, ge- proportioneert naar de Architrave_; en in 't deel naar onderen toe moetenf� alfo breedt zijn als de hoogte is van de grootheit der Colommen of Zuilen, of Pilaftren fo aldaar mogen gevonden of in- gebeelt worden, ftaande onder den felven. Daar na behooren de Cornici boven de gefeide Fregi gefet te werden,welke in 't mini! de middelfte deelen (als zijnde de principale} requadf eer�n. Alle defe hoogte van de Architrave, Fregio, en de Cornice moeten zijn na dat 't de Order van 't werk vereifcht, 't zy lonifch, Romainfch of Corintifch, indienfe hovende Colommen komen* welke op de aarde ftaan, of Sottobafen hebben, of boven hare Pedeftalen zijn, welke wel toegela- ten worden, infonderlijk als wy hoogte genoeg hebben, want als dan komen fy met hare Orders heel wel over een ■, en 't gene dat van den Soffitti gefeide is, kan ook verftaan worden van de ver- cieringe der muren beneden de Balken, gelijk wy in verfcheiden Orders geordineert hebben, en heel gratieufeiijken ftaan. Op defe maniere waren ook versiert de Salen, 't zy datfe Economifch, «pi's. Egiptifch of Griekfch waren, (gelijk wy elders gefeit hebben.} Daarna aangaande de quadri der Soffitti van minder grootheit, behalven de middelfte en andere principalen: die moeten hare Cor- nici wat minder verciert hebben, en van minder leden zijn als die van de groote Gola en van 't Gi- occiolatojo naar beneden toe te fpreken, omdat het fchijnt, fy hebben niet f� veel grootheit van nooden, ook niet f�danige volmakinge der Cornicen, als de gr�otfte quadri, in de midde ftaande, en andere diergelijken,voor welke men heele Cornicen met Modiglionen maken kan,wantfy vol- xib. . gen,of zijn gelijk de open plaatfenin de hoven.Defe vlakte of Sfondri (welke Vitruyms* en Pauftwias iap.z.3. �_acunarj noemen} worden dan versiert met Hiftorien, klare of duifter, en fomtijds ook met � ' . . cou-

-ocr page 157-



		'Van Fincent Scamo^L tii couleuren, naar dat het beft fchijnt voor 't werk, gelijk elders 'm een beq�ame plaatfe betoont fal gj^ h werden. Plinim fchrijft, Paufamas Ciciomuszy de eerfte geweeft» welke de Lacunari of Soffitten der ub.t. baiken die te vorenal bloot waren, met Schilderyen vercierthetft\ ��'.V En alhoewel de Ouden (gelijk Vitrwvius betoont} Grottefchen gehadt hebben, welke ten tijden ^\\\ van onfe voorouderen gevonden en ontdekt zijn geworden, nochtans hebben def�lve niet wei en ^Ub,?^,ca'^5-:lofl�jk gedaan indef�en diergelijke werken, wantfybetoonen geen ding welke in de natuur ge- vonden of plaatfe nebben kan, door dien fy voor't meeft fonder geftalt en monftrueus waren, heb- ben geen rechten pofament of voet gehadt, worden van nieuws opgehouden of geregeerc, en kpn- denook felver veel min iets anders ophouden of regeeren _i tegen de opinie van fommige welke fy hoogprijf�n. - N u willen wy komen te fpreken van de Welven, welke de Ouden veel plegen te vergieren, niet alleen in Kerken of diergelijke gebouwen tot den Godsdienft gemaakt, maar ook inandr� hmfen, lbo wel publijk als privaat, wy fien ook huidendaags veeleieraden inde Welven vandeRotunda binnen Romen, en in 't kleine Weefen Kerxken,binnen den Tempel des vredes,�n d'andere twee kleine Kerxkens welke met malkander gebout zijn geworden,en in de Hoven digt daar by, binnen den Tempel van de heilige Coftan&a, buiten de Poorten Piagenoemt, ja hier van iien wyooknoch tekenen in de warme baden van Titus, \_Jntonius, Diocletmnus, K_Alexmnier en Confiantinus, en kort daar van te fpreken, in 't meeftedeel van de Voluten binnen de koftelijke groote huifen vindt men noch Ornamenten, met uithoolingenvangroote of kleine hoogte, ook vierkantig, van fes, acht,, en meer of minder zijden, welke alle in haren gedachten wel voor fchoon en lieflijk voor de oogen mogen genoemt werden, alle welke formenfoo daar andere diergelijke meer zijn, wy infgelijks gebruiken konnen_; maar hier moet men wei op letten, dac de felfde wel aan malkander gebon- den en geyoegt werden, foo datfe eene fchoone over een komfte onder malkanderen verkrijg gen» _t / Wy prijfen dat de Welven van fchoone en bequamelijke hoogte zijn, en infgelijx datfe liever ge- formeert zijn naar de proportie van de plaatfe daarfe in zijn, dan overvloedig en met veel beufeiin- gen versiert; want behalven datfe in defe geftalt in verfcheiden gevallen van droefheidc, als in* houdinge der begraafhifl�nen dlergelijken, veel meer majefteiteneierlijkheic van fich betoonen* en ook behooren eenige gelijkenifi� te hebben met de andere Ornamenten _s foo is dit ook klaar, � datfe minder onkoften en tijt vereiflchen. En aangaande de Ornamenten of eieraden, fo feggenwy voor'teerft dat de groote en wijde Welven ook groote verdeehngen m�eten hebben, en de middelmatige Weiven _t middelmatige verdeelingen, en voor dit propooft fien wy,datde Ouden gewoon zijn geweeft hare Volten op 't meeft te vergieren met fterke riquadraturen van twee of drie vlakten met Cimacien, Golenen andere leden, van welke fommige deelen ingefneden waren naar de maniere van de Architraven> enalfdan wordenfe de Cornicen gelijk, doch met minder Agettij welke dingen wy ook infge- lijks, fonder yets de Graviteit of fchoonte te benemen, maken konnen. En tot meerder aanfien r»^cIi""=^nfc vc«y^^««»et>erJocJi«_gen_metCartellen gebonden zijn de, en metGrijn^ⁿ>"^eftoniv^en^^omtlJ^csook metrondfomgekromde bladeren_} Arabesken en fnij'dtwerken, onder aan fetten de fommige Hiftorien, Beeldekens en gedierten, welke fchoon by malkander ftaan,ook verdeelen't werk eenfdeels met fnijdinge, eenfdeels ook met Schilderye,om meerder fchoonheiten dertelheit.Maar om dat wy de Welven»welke vafte en fterke verdeeiingen hebben, ten meeften loven, boven de andere, welke kleine formen en fhijdingen hebben, foo willen wy infgelijcx het felve verftaan hebben van hare Ornamenten van binnen. Aangefien dat omhoogeen naar beneden te fien, tegen de natuurlijke beweeginge van onfe oogen is, daarom moet men vlijt aanwenden, datin een eenige omwindinge van de oogen, als wy in't midden van de plaatfe gaan, alle de dingen van binnen in hare ordeninge mogen geilen werden. Behalven dit foo vereifchen ook de wel-vercierde Weiven dat de vlakte en muur rondfom inf- gelijx bequamelijker-wijfe versiert zijn, fo datfe eenige over-een-komfte met malkander hebben _�de eieraden der Welven ftaan beterindienfe van witte en reinenftucchi gemaaktzijn, gelijk Mar- bel", of datfe voor 't meeft overtoge zijn meteen weinig gout, en fomtijts verfcheidentlijk verciert rnetaartzcouleurj midden in de quadri of anderen formen, hoedanig def�lve ook zijn: daar koi> nen fchoone Hiftorien gemaakt werden, of andere diergelijke dingen: daar van wy elders breeder fpreken willen in de eigen plaatfe van de Order en over-een-komfte welke defe dingen behooren x.a.^ te hebben. Het komt ook met't verftant heel wel over een dat de Welven, Impoften en eieraden gepK> portioneert zijn.en niet onbedachter-wijfe aangeftelt,(gelijk veel te doen plegen,) welke bequaam zijn om op te houden, en infgelijx om op-gelegt te werden. De Impoften konnen van verfcheiden �Tianieren.formen en hoogte zijn.en ook van verfcheiden deelen en leden, Maar fo ais het de qua-; liteit en grootheit van de Welven, en de maniere van't Order der Colommen, welke ronds- om demuurzijn, verdragen mach. 'tZydatf�inderdaat daar zijn, of daar zijn konnen, alle gepro- portioneert na de hoogte. Wy konnen daar in 't minft een fimpel Architrave leggen met fijne Faf- cien

-ocr page 158-



		iii Gront-regulen der jtrchke&ure cien en Cimac�o, naar de qualiteit van de Order, 't welktot 4 komen lal van onder naar boven toe. En indien daar een bequamelijke breedte en hoogte is, dan fal het genoegh zijn met een eenigh Cornice, maar fo datfe alle hare ledfen heeft, of bloot, of met Modiglioni ~ en een half deel hoog_;en indien men grootter en koftelijker cieraat maakt, dan kan men onder aan de Cornice 't Fregio byvoegen, in Fafcien verkeert zijnde, 't welk tot i en een half deel komen fal, gelijk wy in de voor- gaande Capittelen gedaan hebben, om te vergefelfchappen de poorten der Colomnati en Archi, en eindelijk fb kan men in de koftelijkfte en vergierde Welven een geheel Ornament maken, na- melijk de Architrave, Fregio, en Cornice van 't fefte van de heele hoogten van de aarde. Alle de- ie proportienkonnen genomen worden vanonfe fimpele Colomnaten, en infgelijks ook yan de gene welke onder Pedeftalen hebben, en konnen alfo wel in de eene als in de andere geobferveert. en gebruikt worden, en ibook de verdeelingen en de formen felver, welke wy van Order tot Or- der ontworpen hebben; alle welke dingen wy hierom korte wegen niet weder-halen willen. De Ornamenten der taappen moeten geeniins achter-gelaten worden, aangefiendat dit een deel is heel noodig om't gebouw daar byopenaf tekilmmen, gelijk als de Aderen in't lichaam van een menfch noodig zijn, om het bloet daar door van 't. een lit tot 't andere te brengen, hier van willen wy in dek plaatfe alfo veel fpreken, als de bequamelijkheit fchijnt te vereifchen : behslven dat wy elders hier van gefproken hebben, de principale trappen befonderiijk in depublijk of Hee- re gebouwen behooren evenwel hare eigen ereraden te hebben in de opgangen, inde effene en vlak- ke plaatfen in de muur, Impoften, Welven en elders ■> daarom willen wy wat hier van fpreken. De vlakten waar de trappen beginnen of einden, befonderiijk in de publijke oorden, behooren vereert te zijn met Compartimenten of verdeelingen van quadri, dat is, vierkanten, ofronden. of 't zy acht Fafcien met recinten van verfcheiden breedtnif��nvan Marbel, of andere uitnemende fteenen, de eene van de andere onderfcheiden zijnde, in fulker voegen dat geen andere plaati� in c geheele gebouw zy daar men aan gaat of ftaat, welke meer versiert of fchoonder zijn dandefe, om dat fulke plaatfen gedurig gefien en gebruikt werden, en dan ook om dat def� plaati� de dier- baarheit en koftelijkheit van de plaatfe, als mede de grootheit van de patroon van 't huis niet wei- nig vermeert , en dus zijn de trappen in 't Collegium en in de Bybliothecahier binnen Venetien, en in fommige private Paleifen, infgelijks ook binnen Genua. Detrappen om daar aan op te gaan, behalven datf� behooren breet en vermakelijk te zijn om daar by op te ftijgen, fo moeten defelve ook bequamelijker-wiji� in't Front versiert zijn, en daar- � ombehoorenfevoor'tminfteenTondinote hebben, en een Liftello daar onder, 'twelkin piaats van een Cimbia is, andere mogen een weinig wallen, en aan de principaalfte behooren Goien te komen, met Cavetti onder en diergelijken. Alle welke dingen wy dus geordineert hebben, foo wel hier binnen Venetien als elders, en infonderheit in de gebouwen der vermaarde Signoren stroz,- z>i binnen FJorenze. De muur vande trappen konnen in 'tminftaande Cantonaten verejert werden,en in de hoeken waar de vlakten zijn daar men op rullet, en waar de hoofden van de trappen aanleggen: en hier en daar aan de kanten behooren Poorten, Venfleren of Nif��n te komen, of om in te gaan m fckere plaatfen, gelijk men liet hier binnen Venetien,en om defelve plaatfen klaar en lichtvergiert tema- ken. Maar het voornaamfte Ornament met welke men de trappen mede vercieren kan, is in hare beginningen onder waar men opftijgt, en boven by de vlakte waar de trappen fich einden, def� beide konnen Boogswijfe gemaakt worden met Colommen of Pilaftren, of met Pedeftalen onder, en indien het beurt dat de openingen van de vierkantige formen zijn_; gelijk dan ook de trap met een vlak of effen Soffitto gemaakt kan werden, gelijk als offe hingen,in fuiken geval konnenf� ge- maakt werden, gelijk wy gef�it hebben, fprekende van de Colomnaen, en met defelve propor- ii. tien en Sacomen welke wy in de voorgaande Orders befchreven hebben. De Welven of Soffitten der trappen, befonderiijk in de publijke gebouwen , vogr Princen, of Repu blij ken, die moeten gemaakt zijn, gelijk wy gef�it nebben een weinig te voor, fpreken- de in 't gemeen van Welven: houdende voor de eene en de andere de verdeelingen der Sfondri ia verfcheiden formen en Cornfciamenten, verciertmet fommige delicate dingen. Alhoewel die van de trappen refpecl: en opleidinge hebben moeten, opde paf��r of maat en lengte der hoogte van de Welven, en op hare formen boven en beneden, en aldus komen alle de formen die daarin verdeelt werden buiten het Squadro. De openingen welke gemaakt worden om licht in te brengen op de vlakke plaatfe van de trap- pen , alwaar men aan rullet, infgelijks ook hare Welvingen moeten veel conformiteit hebben met de maten der Archi en hare Poorten; en daarom willen wy ook defelve Impoften, Modonen, en anderedingen gebruyken, welkehier toe komen, of plegen voor te vallen en gebruy kt te wer- den, alfo dat hare effecten gratieus en vermakelijk werden. Het grootfte deel van defe lichten, en principalijk waar trappen zijn konnen, moet met Yfere boomen bewaart zijn, om meerder feker- heit;' t is waar, dat defelve by redenen van de accidenten, welke daar konnen van 't vyer over-ko- men, dikmalen achter-gelaten werden,befonderiijk in de private huilen, waar mede perijkel te vreefen is, daarom moet men hierin eene goede oplicht hebben ■, defe Venfters konnen met ronde glafen

-ocr page 159-



		Van Vincent Scamo^j. i1.3 g�afen verciert worden, of met fteenen, jafomrijts ook met gebroken Criftal, in verfcheiden formen geftelt, enmetfchoone verdeelingen, naar dat het de plaatfe lijden mag, daarvan wv el- dersfpreken willen. Delmpoften welke de welven ophouden of regeeren, (welke men hier bin- nen Venetien Felce noemt) behooren conformiteit te hebben m etude trappen, en meer of min i-ib. 91, verciertzijn.naar dat het de Order van haar ingang vereifchr,en alledefe dingCnkonnen genomen worden van de Sacomen der Impoften der kleinder Archen, welke wy aireede befchreven hebben. Aan de trappen, maar infonderlijk in de publijke plaatfen zijn de leuningen bequaam, f� wel op de rechte als op de flinker-hant, niet alleen voor cieraat, als tot fteunfelvan oude en fwakke lui- den , de forme der felve leuningen kan zijn gelijk een Cimacia van een Pedeftaal, van bequamelij- ker hoogte,om de handen aan teleggen,en daar konnen ook om meerderOrnaments wegenBalau- ftrenvande rechteen flinker-zijde der muren gemaakt worden, en hare Staffili, welke recht te- gen de trappen ftaan fullen, en de gefeide leuningen ophouden. Onder alle trappen welke wy ge- ilen hebben in Italien, befonderlijk binnen Genoa, in Vrankrijk,Duitflant en elders, houdeik voordealdertreffelijkfte en cierlijkfte van Impoften, verdeelingen van Stucchi, Schilderyen en Beelden, die wy fien binrlen Venetien binnen 't Coliegio van de Sereniil�me Signoria, en die in de Bybliotheek, en in de publijke Statuario, welke wy gemaakt hebben op SmttMarcx plaatfe, en over fulex zijnfe alle beide ook wijt, klaar en licht daar by naar boven toe te gaan. Alhoewel w<y in de voorgaande Capittelen, alwaar wy van de deelen der Orders gefproken heb- ben , ook wat gefeit hebben van de principale Poorten, welke voor Colomnati of Portici, dat is, Galleryen dienen konnen, nochtans willen wy ook in die plaatfe handelen beide van de principale poorten, en infgelijcxook van de Venfteren, welke bequaam zijn om licht daar by in te brengen, in debinnenfte deelen van de gebouwen, omdat defe beide veeiconformireit met malkanderen hebben, alfo wel in refpect van 't licht, als ook in reft>e�t. van de qualiteit harer Ornamenten. De hoogten en breedten van 'tlicht van de Poorten, moeten geproportioneert zijn naar de qualiteit . van de grootte en hoogten der Salen, Saletten en wooningen, of diergelij ke plaatfen, en naar.de dingen welke daar by moeten ingaan of ingebracht worden, 't Is waar, dat de principaal ftegereguleert worden met de voorgefeide maten, namelijk % van't vlakke tot onder de Lacuna- ren of onder-balken der Wooningen^ maar in de Faciaten die vryzijn, mach fulke maten geno- men werden tot onder de Architrave, en het komt met redenen geen�ns over een, (behalven dat c_ap.₃�. wy aireede gefeit hebben) dat de Poorten van boven fullen verkleint woden. De kleinfte Poorten behooren niet minder dan drie voet breet te zijn, fo dat twee menfchen te gelijk daar by konnen in en uitgaan,daar na konnenfe in de private gebouwen vermeert of verbre- det worden tot vier toe, maar in de publijke tot vijf en fes voeten toe,geIijk wy dikmalen geordi- neert hebben, en harehoogten moeten voor 't minft ook in de fterkfte f zijn, en mogen fo veel waf��n of toenemenals het Limitare, gelijk wy in de Corintifche Order gefeit hebben, 't Is waar, cp,t«a> de Venfteren moeten geproportioneert zijn naar de Order van de Faciaten van buiten, en fo dat- fe licht genoeg naar binnen brengen, fo dat de hoogten van hare lichten mogen infgeiijks gefien werden, met het opperfte van de �chten der Poorten Telve 5 maarry raoeccnfo br_eec zijn,* darfein de hoogten van de Poggio naar boven toe toenemen of waffen tot I en i toe, van welke propor- tie de Nichen infgeiijks zijn. De Ornamenten der Poorten.en infgeiijks der Venfteren, fy mogen ftaan waarfe willen, moeten fodanig fijn darmen in de makinge derfelver refpetl: hebbe,of lette op de qualiteit van-de Fabrijk, enophetgeflachtvan'tOrder, en defe Ornamenten moeten ook geproportioneert zijn naarde hboote van hare lichten_} want fy konnen geenfins met redenen anders gemaakt worden, en moe- ten ook niet genomen werden van de breedten der lichten, gelijk de,Moderne Bouw - meefters sefiio,p_at. haar felve geimagineerthebben * wantgelijk als van de hoogten der Colommen, en niet van de ^hdl°' breedte der Intercolomni,veel min van de breedten der lichten van de Archi,de geproportioneer- uk i._rap. de hoogtenhapebovenfte Ornamenten moeten genomen worden,namelijk deArchitrave,Fregio,^is' Cornicen, en infgeiijks de Impoften aan de Archen, gelijk wy getoont hebben, (en Vitmvius ielfs c_ap. _H. met ons over een ftemt) fb moeten infgeiijks juyft obferveeren in defe Ornamenten der Poorten ^Lib^4,ca * en Venfteren. Daarom moet dit voor een generalen regel gemerkt Worden, dat, indien de Ornamenten bloot en wat robuft zijn moeten, fo moetenf�, op datfe met de Order van 't vlakke over-een-komen, het vierdedeel van de hoogten der lichten van de Poorten hoog zijn, gelijk wyinde Tofcanifche Or- c»p.i4.i«. der gefeit hebben; maar indien fulke Ornamenten moeten van de fwakteen vergierde Orders zijn, gelijk de lonico, dan konnenfe in haredertelheit een weinig wallen, 't welk tuflchen. vier en vijf van de hoogten van hare lichten zijn fal, daar na als de Ornamenten zijn aan Poorten en Ven- fteren van de alderdelieaatfte Orders, dan moeten defelve infgeiijks minder hoog zijn, raaarfoo datfe het vijfde deel van de hoogte van de lichten nooit overfchrijden, gelijk wy in de Corintifche c_ap.»s. Order geafilgneert hebben. Defe hoogte wert na mijn gevoelen al tij t verdeelt in 1 � deelen, daarvan f de Architraveof Li- mitare toekomen, enfo groot zijn infgelijcxde Erten of Stijlen, 4 de Fregio, en de�bovenfte P deelen

-ocr page 160-



			i 14 Gront-regulen der jirchiteSlure deelen blijven overig voor de Cornice, welke de helft meerder is dan het Fregio, en % meer dan de Architrave. De Fronten der Stijlen of Erten, hetlimitareof Architrave lullen nooit meer heb- ben dan twee Fafcien, met hare Goletten, of bovenfte Cimacien, en Aftragalett�n.,-of ander ge- lijke dingen tufichen deFa�ien_; daarna in de zijden der ftokken, en Sofficto van 't Limitare (be- fonderlijk 'm de publijke werken} daar maaktmen verdeelingen met requadri, Ey kens en dierge- lijke fornien, recintenmet Cavetti en andere leden. In dele requadri konnen verfcheiden din- gen geliieden werden, welkefommige gratie en beduydinge hebben : gelijk men door onfer or- dening gemaak t heeft 'm de derde Order van de Fabrijk der doorluchtigfte Signoren Procuratoren op Sint CMarcx plaatfe, en hare Cornicen moeten niet veel vervult werden met leden, want an- ders fulje-nfe beide te klein welen, en maken een confufie met de Ornamenten der Principale Or* ders. En foo veel mag hier genoeg gefeit wefen. 7%% volgt de ontTverpinge der Ornamentenvan de Poorten en Venflerenvande Corintifehe Order, met hare maten en 'particulier't'formen. <

		iBeJluit-reden yan dit 'Boek. �foudet behoorlijk zijn dat wy tot een befluit van dit Boek verhaalden, eninforn- miger manieren vertoonden, wat voor oneigene en ongerijmde dingen en misbruy- ken, na de afneminge des Roomfchen Rijks, allerixkens en Barbarifcher wijfe in de voor-verhaalde Orders ingekroopen zijn, en tot huidendaags toe van fommige zijn geoeffent en gebruykt geworden, aangeften dat de natureder Menfche altijt meer geneigt is tot quaat en verderf, als tot verbetering. Ik en kan my hier niet onthouden te melden» dat daar zijn gevonden foo Hechte en eenvoudige luiden die haar felven voor de aldertrefr�lijkfte Werk-meefrers uitgegeven hebben, en evenwel in 't einde duifenderley fouten, mis�agenen bottigheden bedreven hebben: ja men vint noch tot onfer tij tfekere Menfchen welke haar felven veel meer inbeelden danfe in der daat doen konnen. Wy begeeren evenwel niemanthier in 't par- ticulier of by name te berilpen, of hare werken te verachten, want wy fouden te veel te doen krij- gen, maarwy willen alleen (gelijk wy hierboven gedaan hebben)de fouten alleen voor den dag brengen, welke fodanige Meefters begaan hebben, opdat de felve bekent en van de goede din- gen afgefcheiden en gemijdt mogen worden, ja datfe ook in de werken daarfe aireede in ftaan �ge- corrigeert en weg-genomen mochten werden. En om tot't particulier te komen, daar hebben fommige een fchandelijke foute begaan, welke in de Pedamenten en Pedeftalen der gebouwen, in ftede van ruftijke, en een weinig vergierde ban- den , en welke wel aan een gebonden behooren te zijn, fommige requadraturen, eys-gewijfe for- men, of metveelderley Faciateri, gelijk Diamanten ingevoert hebben, van grooter of middel- matige hoogte, naar buiten of binnen aangeleenty en andere gelijke dingen meer. En in ftede van Bafamenten, Cimacien met effene Fafcien, of met hare leden en bequame Agetten, (gelijk cap.12. wy gef�it hebben dat de Ouden gebruykt hebben} hebbenfe fommige Golacien of Cordonige- maaktjof ketenen met hare ringen,naar verf heiden manieren in malkander gewikkelt en andere diergelijkedingen meer, daar medely hebben (gelijk fchijnt} willen te verftaan geven, datfe ge- lint zijn hare werken, gelijk als met '�del-fteenen en ketenen te vergieren. Daar zijn ook andere geweeft, welke in de ftokken der Pedeftalen, Cartellen, Camei, en andere formen ingefneden hebben:welkedingen geenfins bequaam zijn om eenige volmaaktheit of fterkte te betoonen in de dingen welke fy regeerenen ophouden moeten, Ditisook veel berifpens waardig, dat fommige Colommen of Zuilenkrom gemaaktzijn, en gebogen gelijk "Wijn-ranken, gelijk wyfien in't Fa- ciaat van 't huis van Are^o, en andere zijn rondfom gecanneleert over dwers, andere infgelijx zijn van veelderley groote en ongeformeerde (lukken aan malkander gevoegt,welke fy_#daarom ruftijk noemen ("gelijkalsof hetkleet genoeg waarom een foldaatte makenden eindelijk lb hebbenfe ook fommigeomcingelt,en met Fafcie^KranfenjVeftonen en gekromde bladeren vanWijnranc- ken,klimkruit of andere diergelijke dingen gebonden, welke by de France voor fchoon gehouden wordenjalhoewelfeonformlijk zijn, en de Colommen of Zuilen daar enboven ook verfwakken. Daar zijn ook veel geweeft, welkein ftede van Colommen met Pilaftren , door welk de princi- pale Ornamenten derFaciaten, poorten, Venfterenen andere gelijke openingen geregeertw�r- den,gemaakt of geftelt hebben Saryri, Harpien en andere monftreufe gedierten, gelijk wy fienin deeerftgemeldeFaciate; ja ook Cartellen Qt welk een nieuwe maniereis van inwikkeling, vol bladeren en Arabeflchen of andere dingen, welke met redenen niet �ver een komen, aangel�en datfe ge brekelijkheitvertoonen. en behooren daarom niet gefet of gemaakt te werden,boven H. hiftorien ofontwerpinge enafbeelding� van voorname perfoonen, ook zijnfe lbo teer en week, Lib.₇.ca.5. datleheelonbequaam zijn eenig ding teregeeren of op te houden, welk duurachtig en fwaar is.En alhoewel vitruvm'm ftede van Colommen de beelden der Cariatidibefchrijfc, welke de fwarig- iib.i.cM. heiden dragen en ophouden moeten, en infgelijx ook de beelden der Perfianer, welke de Galerye der

-ocr page 161-

5 Zanca. 3

-* - '�*?■* l

«u

toMoy]^

3�

-ocr page 162-



			%

		^: i'dnVincent Scamo^i. �i j derLacedsemonianen in (lede van Colommen ophielden tot een teken van hare dienftbaarheidt, gelijkPaufanias verhaalt, ja men vindtookeen.grootgeyil van gevangenen en Haven inde mura- pbale Arken ino-efneden , ook in de hiftorifche Colommen van Trajanus en K^Anthon�nus, met noch andere meer hier en daareven wel nochtans verwerptfe Vitrwvius in't geheel,alle dele Colom- men of beelden inftede van Colommen, met andere diergelijke ongerijmde dingen, welke in geen gebouw behooren plaats te hebben. Daarom moeten wy ons in alle def� verhaalde dingen inbeelden,dat daar Piiaftri achteraan zijn gemaakt «-eworden, of andere ilerke dingen, welke de geheele fwaarte of in 't minft een deel der ielfde ophielden en regeeren moeten, fo dat hetfchijnt de gevangene en andere gedierte zijn,maar voor cieraat daar by gevoegt, gelijk wy ook dikmalen geordineerc hebben, als te fien is in de twee gevangenen, welke droef heit bethoonen, en haar buigen en krommen onder de fwaarte van de Nappa binnen het Anticollegio van de doorluchtigfteHeeren hier binnen Venetien, eninveei andere gebouwen van private; Edeiluid en. Niet min dwalen ook de gene, welke in de Faciaten waar Colommen of Pilaftrinizijn, toelaten dat de Bafamenten en Cimacien of de Bafen, en de Ca- piteelen of Impolten,en d� Cornicen, welke vooreen cjeraat der A rchi dienen ■, de Poorten, Vent- ileren, Nicchen en diergelijke andere dingen verhiuderiijk zijn, en in de Colommen, Piiaftri of Vleugelkens geftout werden en voor uit fteken: foo dat fomtijds de Ornamenten van d'een Order by na fchijne de Ornamenten van een ander Order, gelijk hier binnen Venetien gefchiet is, en bui- ten onfer confent of gevoelen gemaakt is geworden het Capiteel van de Procuratie tegen de Lagu- naover, met een Facie vanZecca, eninigelijks de tweede Order van de Fabrijken der doorluch^ tigfte Heeren Procurateuren>met die van de Librarie op Sint Marx plaatfe,alle welke dingen rechc verftandige meefters niet behagen, want wy fien, dat de Nature in de lichamen der gedierten noic het een lidt het ander hinderlijk maakt, en zijn van de Ouden noit in hare werken gebruikt. Is ook berifpens waerdig als men fiet dat de principale Ornamenten der Orders, of de Poorten > Venfters, Nappen en andere welke in de Architraven, Fregien en hare Cornicen komen, onbe^ boorlij keieden hebben, en van onbequame formenzijn, qualijk geproportioneerd ja fomtijrds ook wel in gebroken ftukken , tuflchen welke dikmalen ruftijke banden komen of Cartellen en Feftonen en veel andere dingen meer, welke alle buiten propooft zijn. De gene dwalen ook feec welke aan de rifaliren der Cornicen,die fimpelijk op de Colommen of Pilaftren zijn,Frontefpicien maken fonder de Ornamenten der felve aan malkander te binden, gelijk men hmdendaags veel Poorten fiet en veel Venfters Arks-wijfe gemaakt, ook vele koftelijke Altaren. Het is ook onbe- tamelijk als men Frontefpicien maakt, openftaande, en die in 'c midde breekt,met latende dan een weinig van de hoofden, jafomtij ts fiet menfe ook na de manier van Cartellonen en diergelijke, welke dingen alle onvermakelijk aan te fien zijn. En aangefien de Frontefpicien zijn gemaakt na de maniere van de daken, dekfelen der gebou- wen, met geheele ketenen der balk-werken, overloopen van d'eene muurtot de andere, welke met redeo gemaakt zijn om de Menfche en andere dingen van 't quaat weer te befchermen_; in fui- ker voegen dat fulke Bouw-meefters geenlins f�gg�n kannen dat iiare Frontefpitien wel en bequa- melijk gemaakt zijn fonder eenige Cornicen, of met Cornicen, welke gefwakt en in vele deelen verbroken zijn, o-elijk hoofden, fchouderen, armen en voeten, welke van hare lichamen afgetrok- ken zijn,alle welke dingen mifmaakt en 't werk leelijk maken, maar infonderlijk de werken tot den Godsdienft behoorende. Andere daar-en-tegen niet hier mede vergenoegtzijnde, maken dikma- lenin een Faciate, of boven een Cornice van wat Order defelveook zijn mach, twee Frontelpi- cien, d'eene boven de andere, en maken beide hoekig, of d'eene met de portie vaneen cirkel, welk ding veel berifpens waerdig is, want wy fien dat de nature vooreik affonderlijk gedierte of fchepfel niet meer dan een rok of dekfel maakt, daarom is't ook behoorlijk vooreen kunftenaar voor eenig gebouw,boe groot datfelveook zijn mach, maar een dak te maken, het welke behoort, gantfch e?i geheel te zijn, niet verdeelt in tween, welke verfcheiden, en 't een boven 't andere ge- ftelt wert gelijk defe botmuilen plegen te doen. En indien defe haar wilden ontfchuldigen en feg- gen dat ook deRetundo binnen Romen twee Frontifpitien heeft, foo antwoorden wy, dat de een Frontefpici ftaat boven de Cornicen van d'een Order, welk Pilaftrinen heeft van gebrande ftee- nen, recht over tegen het Faciaat van 't lichaam van de Tempel 16 van onfe voeten hoog, en meer dan 40 van malkanderen afgefcheiden. En wort nochtans het andere Frontefpicieinditgebo� van verftandigen niet geprefen. Maar boven al is gantfch niet te lijden of te verdragen»alfmen fware Poggivoli maakt, en Cartellonen > Harpienof andere monftreufe dingen daar onder aan- fet, om de felve te regeeren, jafommigeonverftandigegebruykenfeook in de deelen welke men binnen Roomen en Florencen zine noemt, en de Giocciole en andere fwakke dingen ophouden moeten, de voeten der welven, Avellen of andere fware en fterke dingen in de muur. Daar werden infgelijks fommige gevonden, welke fo wel in 't generaal als in 't particulier met hareinventien veel afdwalen in de maldnge der Cartellen en andere dingen welke hier en daar van de poorten en Venfteren (gelijk wy gefeit hebben) af-hangen en met redenen moet geob-_Ca_P. f�rveert worden, infgelijks ook in de oncwerpinge der Heroyfch� luiden, tronien en andere dier- P 2 geJ�jkic

-ocr page 163-



				� o Ho. 115

Pro�lc
					Pro�lo
		TSfAPPA : ALLA . &OMASTO .			Pro�lo



	NAPPA. ' ALLA. Vkw&TTARA..

						3J

			/

-ocr page 164-



		116 Gront-regulen der jirchkeBure Van Vincent Scamo^j. gelijke dingen, welke boven de Serragli of Cunei der Archivolten geftelt werden, met vliegende vi<5torien, of andere Figuren in de Flanken ingefneden, alle welke dingen vol beduidinge zijn, en van de Ouden met veel gratie en liefFelijkheit zijn gemaakt. Behalven defe vintmen ook vele (maar befonderlijk onder de uitlantfche Bouw-meefters,) welke de antiquiteiten niet gefien of ge- volgt hebben, welke in de Bafamenten, Cimacien, Bafen en Capiteelen, jaookindeCornicia- mentenfommige leden invoeren, welke buiten haar bequamelijke plaatfe ftaan,enleelijk zijn, en geene over-een-komfte onder malkander hebben, welke fonder alle redenen gemaakt worden. De gene welke fodanige Vryheit gebruyken, en f�lke ongerijmde werken plegen te maken, verfchei- deontfchuldiginge voor den dach te brengen, jafy derven wel feggen datfe gedwongen zijn foo te doen, en datfe wel ftaan, en dat hare inventienopdefe wijfe vermeert en verfcheiden werden, ook dat men grooter behagen daar in heeft, ja fomtijts feggenfe, maken wyfe foodanig om de on- koften te fparen, maaralle defe ontfchuldinge hebben geen gront, want het onverftandige volk heeft alleen behagen daar in. Andere durven wel ftoutelijk f�ggen,dat het wel geoorloft is fulke en diergelijke ongeordineer- de dingen te maken, aangefien datfe allo wel Bouw-meefters zijn als de Ouden,en dat een man fijn vrye wil volgen mach in al dat hy doet, meinende alfo dat liet geoorloft is wijt en breet af te dwa- len ; maar wie is hy die niet weet dat het veel fwaarder is een lichaam te maken met alle fijne leden endeelen, wel met malkander over-een-komendeengeproportioneert, dan een lichaam fonder proportie of geftalre: Andere welke wat beter te verdragen zijn dan de eerfte, feggen dat fulke din- gen met oorlof konnen gemaakt werden, als menie maar vaft genoeg maakt en wel met malkande- ren verbindt, foo datfe haar niet bewegen of vallen konnen, maar foodanige meininge is fonder gront. Daarom fietmen dat ieder een ons gaern ioude wijsmaken, alsof wy niet wel genoegd willen dat het niet geoorloft is, in de Orders der Architedure of indedeelen derfelveeenigdink te voegen, welk fwak en quaat is, dat het fich felfs niet regeeren of ophouden kan,alhoewel het van andere materien afgefondert is, en dit moet nootfakelijk foo zijn, indien het geheele gebouw wel met fich felfs vereenigt en verbonden 7jjn fal. Daarom bedriegen fich de gene welke haar verftanC in fulke nieuwe in ventien verflijten. Enaangefien'tmeeft� deel van datwy verhaalt hebben in 't geheel overtollig ofgebrekkelijk is, daar uit komt het dat fulke meefters noit geen fekeren regel gehadt hebben, en om dat defelve bui- ten alle redenen gaan;daarom verkregenfe ook in'teinde den rechten loon, en ftraf van haar lichc-
	SLib.i
vaerdigheit.en werden van elk een befpot. En aangefien de ArchitecTrureiseen navolgfter der na- turken een regel der fchoone kunften,fo volgt dan dat de verftandige werkmeefters,en die een lof van haar werken foeken te verkrijgen, fuike en diergelijke misbruiken vlieden, aangefien datfe in ia.7.ca.₅. 't geheel buiten de palen van defe faculteit loopen.en ook nooit by denGrieken of Romainen met lof zijn gebruikt, gelijk wy uit 'f�trttviusvesRain konnen .-aangefien dat defe dingen het werkniec vergieren maar veel eerder verwenen, en mishagen de verftandige grotelijx, ja nemen ook veel tijt der Bou wluiden. Daarom zijn die veel prijfens waardig, welke hare werken ordineeren binnen de palen der redenen, en befteken der Ouden en verftandige werkmeefters, welke wy ingeftelt heb- benen een fekere en fchoone wijfe die rechtmatig te vergieren, want fo fullenfehaar werken fonder gebrek ordineeren, latende de andere in haar grove dwalingen tot haar eigen verderf, gelijk het Griexfpreekwoortfeit, ikhebbe charibdis gpCchuxrt) en ben in «SVj//^; verfonken. Enditzyeinde- lijk en ten laatften genoeg. Vaart TfteL Vincent Sc amo 2 21.

				t'AMST ERDAM,

			Ter Drukkerye van Cornelis de Bruyn, Boekdrukker, achter de Nieuwe Kerk, in de Grave-ftraat, Anno 1661«

-ocr page 165-



'i''mc. Scamezzis -Vmeti % �04 m ffarenza au. t-S�z . \
				^M
	-&- -zt~~ ~J^
		f . jF \ 7a '�J�'* S7¹ ~J�*




		a.
			'38 __

-ocr page 166-