jl . r, .* t l-lt;.|..p.,lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•.,!«,...... C.«... •

iipflorlt;^nlô2 ibtfCfchbmr^

________- .. ,

1 «îiS’ ‘ m^rtugt;evtnru[iy.J\lf (:''i^.i.»ft/ijlt;gt;^i‘ itn.t» . «t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ina^'

I «i)quot;4»Zr»«fl»«r V«- bfr2nïZ*fîifoc4*flgt;Xnn(ÿ ' tjtffyiT-gunnet. t:*:^frituu4u3tt^^nntgt;»

lt;«■»»lt;4^ O»'*flfl«** «■-'quot;« 1 |î5i-»rtgt;’ r^MOcai^rtïeflrt« ■^‘n^htùtiiufibfjjil^^a

, ■' ImÙ««^ .‘^ pe- wS^ (fCiiM'^k' ikwig ’fûpîJamp;nfMtfrtr

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ttt1ftue'tu.lt;i^tj»‘'{jHteh4eii-acc^ß^ii

î .yOtttr.tfXHUCJ^îSleiZ^fM^*'

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘pi'«! » W04l,’.M»W»f*flC(htX:(V4Hquot;4gt;«»H/^t^

II tMpf 'xx^rt Mwgt;-'a«f mur

tftiinf -ctliAi tT^i^ fl «'flr 3^' *«/j3b4r Vtifvifi^tgbieiîrtTuttc 1iti^r-fl»‘*lt;î»»‘^ «7 VnltMf 1W4VÎC «VwZ^ 4k£*fi i4|*«*’C' ft'» A nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uanuff lt;fi.T)ti|0 \ft4tèCn^

! ^^utnfimnU“ » /im n/quot;^mau^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;î* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ ^ quot;'

, Jl.'l '

jl'' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a •*. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

! -V iiuà ’ tt miu; fl rlîî /tô àimamp;t tîcr i ^unCnjtf^ttiâtbri afr^vi

■ ntçtpiTrf^^^^vçbtnCXtflwr/iîifb

«M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;re ïc

I

' ’ Tw»îïlt;i’:f ö en. i»lt;S(fFlt;*?? (V inlt;ii^

hjcfiffuptmtxbf f

t/^PvüTctîtîv ölt;ugt;p«t?nngt;üei-c«ÄÄh«lfc‘ 4* ii^ßT fiif iff

, ..!f

Awen

«wtf/ •. -n-'Vvtó ii.3

llwAgt;lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tl’',. twir-TMTiFfl .töpfM

Iff) w; , If tft' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t»0tUî

twM4nr-1 /»gt;»»»«4»»?ei*\'t4a«r I uà/ù^

^a'cAtx ;* tfcquot;wViiIhc

H-««^'.^- tf,\. Jtie f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»»PIZKwIzfrt? '

|t»rttugt;targt;lt;‘tek ’r *i' Vw^/Haur 'ïvifJ-T' ' nu IWr M, nnlt;» Hi’Miau:. 1^. 3

~- i.igt;M.Mti4..-iaJi.(«( t .f-pffaSet^ 1 .’h' l'alxM lt;An» ) lUî iUJÎ'i ywTf.fj/cawr^ eufi^’

5Mt«ar^ (i?(^*4r f# nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tfaiv

»v!« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»r «frƒ-itib f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•-

4gt;rtlt;?w«- • «a x;.4eü’i,^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*• v,’I

«‘lit lOa-MC«tt» ». tt p .. ■. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i - j .

’■’«»•v’dî’lwr'l J»M4-,^—«zu I i.i (7, . 0 f*f'Jï»ïî’twtinT fir»lt;i««ft.-ir quot;fv i ^ijutff '.

|4^ tÜ tUH.r.r »frtl/îiî ‘ irif-wf; 1 fitii« t Ù»f»i4tttoi^ircfi‘34» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iftiÇ

*(«rm• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ(. f- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.gt;

gv^t'i(^i-et.ù '^■■■■'\-i .n-.it^‘^ ..—'M

40 't f j-i’ij

“’r. -JtfvMJliArzzJ .yflUi, ptcî-fF^-.^' ■ '*Mf4Z nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. *411^4 -m.-Cil.P

fm,.t„,1^4

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4Jgt;t*cji»j'f / --^öwhif, i.

4gt;lî» lt;nbsp;1»», ■«'sUxT ueflr« *lt;2S‘? ', gt;nbsp;ftT» »4» ttttMUTM l»£5C‘'»|‘4’ Äwx»l?t .» ƒ, «•Sw^uÄ A(,’xügt;ï''rtti i j.lt;

,. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'î-r W4»)-'’flw .• .gt;,:',

'iZ?'*quot; vH** nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hjar« «afj

,' ,-\»# tHlt;4«UC« ^- • -. - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-,

Wtïc»Bï^«gt;/un vun of / V èlt;îlt;r i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;71 A'r _ ifKi niî; t/T

,y^ nnx tó p-’^' ;uu^?rf * i flc^ÿiîiOîicf ;1*î‘ .Mtt 'iJip lt;nbsp;■ I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■'■

1 . ■

5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT

fl at, propter genituram rcrim qux ex feminibtts confl ciendd crdt,hic flnritui cum aqms comunéii, fieri men tionem uolunt. Suiu qui intcrpretantur nQnquot;\T3 pro inciAareMtflt fententia, flgt;iritu Dei incubajje aquii, ut eet que dniinanda erjnt, uiuiflcdret, non fecus atq; gdttma ouis mcubdt,qu£ caloreßta amnatd cx-cludiit. Sed diceis : Si de uento etiam mteüigif^unde ii prodijt uel cxijt ? Appdret hune cœli motionem confie cutumfùififie, quod flatim ut conditivmfuit, uerifimile eflmouericaepififie. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

Et dixif Deus. ] iam agiMisJfiiritu aquii. Hzc primo prope lucë nonünatur uerbum Dei, de quo ioü nisi. I„principiperatuerbum,Zirommaperipfium fdëid fiunt. De quo item Dduid:îidm ipfie dixit,^fid-üd fiunt. Hoc uerbum Chriflut ïefiut eü primogenitus uniuerfie credtæ ndtur£,per quem Oquot; in quem et pro pter quemomnid crcdtdfiunt, tum qu£ incœlis fiunt, tü qu£ in terrd,dfl}cëldbiltd ex ind/fipcâdbilid.qu£ fiunt, in illouitdfiunt,ut efldpudloSnem:Ciuodfidiili eü in ipfio,uitd erdt:id eü,uitdlë ndturdm hdbet.lUnc j Apofîolut, Per quemconditd fiunt fieculd.ïtem: Omnid per tpfium ex in ipfiivm conditd fiunt. Etitd quidem co dita fiuilt,ut in codem iüo uerbo uiudnt, mouedntur,ct fint,ueluti illud mdicdt ; I« ipfio uiuimut,mouemur ex fiumui.^Jec mirumfit,prope lueem primo mentionem uerbifidéldm ejfie,quod de fie dicitdlicubùEgo fiu/m lux tnundi tcuiut h£c fiub dffieilum cddens lux,imdginem prdfiert.Pdtriiigitur Dei e:x uerbifilij Chriflipoten-r tidhic dgnoficitur dduerfiut omnes ÿ'duiores tentdtio nestPdtris qtàdè, qui fiolo nutu et imperio per uerbum 3 omnid molidtur, ex ea qu£ nonfiunt,ex nihilo ut exi.-ftdnt,conflitudt : uerbi dutem, quo omnid oridntur,ex ortd fidpienter regdtur,ut cum Apoftolo meritô Chrù-flum Dei potentidm confitedinur. Itdq^ hune Chriflum quid ueteres philofiophi ignorarüt fdflum eü tü neq; uerbo Dei fiuum honorem tribuere potuerint, quduis uocdrent Dei uerbum e^ ëetó-TaTc/j, eSquot; dicerct id tdnqudm dpud drehitedum Deum gt;^ôyo/Lt fuiffe,quo is in condendo ex exornudo miido ufiusfit.

Fiat lux.] Alterum tnftrumentum expoliendi cce -U ex terr£. Terr dm rudern ex infiormem,ex ipfitt te.-nebrdt,et idm dgitdtdt dqudt, rcrum ex fiormarum di fiindrix lux cSficquitur. Lux dutem qu£ hoc die primo rudis ex inchodtd credtd efl, qudrto die expoliri, dbfioluiq; dd cldritdtem fiudm cœptt. Qudlis dutem e-ius motus fitcrit,decldrdt diei cofiedio. ttdq^ non quid quarto die legitur, lumen in cœlo conditum, ideo hic per lueem dccipientur dngeli, quos primo die confirmes credtos:quod dffirmdre,efifiet, contemptd hiftori£ ueritdte,dllegorii(s perfiequi.H£c cum uidiffient inlAo fie ueteres philofiophi ex poet£,i'vgt;i.T£,içxi'è/j,^xlt;,f^ ;

prima fiuifie dixerunt, cum Mojes attte con-ditam lucem,c«lum et terram •\nr\,tenebrds et abyfifium nominafièt. Certo ordinererumgignendarii primordidrecenfientur,tcrra,aqua,fifiintiK,lux,quain ex nihilo, hoc efl ex tenebris, hic extitifiè legimus.Si ffiiritualidJfiedemus, quorummundusisa/fiedabilis jfieciem quandam ac imaginem pr£firt, in opéré illo

A R I V S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6

rcgcncrationis terra quoque primùm inanis ex uacua fie oflirt.ex tenebr£:de quibus tllud,Eratis aliquando tencbr£:tum dqu£ etfinritus, de quibus in Ioane,]S!t(t quis rendtusfiuent ex aqua CX Jfiiritu : lux deinde,de qua lcgimus,Et lux in tenebris lucet,lux orta efl iufih qu£ Mcfiids benedidus ed, qui adumbratus hacdjifie dabili luce de fie dicit, Ego fiam lux mundi. Hdc lux dcmumftammea cumJpiritu coniunda ad regeneran dum efficdx cd,de qua apud Matth£um:]pfie uos ba~ gt;nbsp;ptizdbit/fiirituexigni.

Et diiiifit lueem à tenebris, ] defignatisloci, mp tus,GX noininum certisfinibus. Cdtcrùm umbra tcrr£ iam efl,qu£ ante lueem condità tenebr£ cundis ofiit-fiiefiucrunt. Üecfini pr£fcripti termini dcfiuntluci eX tenebris inordtnercrumifiiritualium, quos per exclu mationcm explicat Apoftolux.Aut qu£ comunio luci cum tenebris^ Quod cnim cd uifiibilis h£c lux mundo uifibili, omnid tn co mdnifiefi:dns,ex in terra animans'f ac uiuificans,idcm cd Chriflus Icfius iamfiupernè rend ) tis in opère rcrum iniiifibilium. de cuius uipateßeien dl arcana Dei illud:Deum nemo uidit unquam: tinige nd films, qui efl in finupdtris, ipfie endrrduit.Deuiuifi cdndi dutem ui todnncs : In ipfio uitd erdt, ex uitd erdt lux hominu. Hos limites lucis confiundunt q quos proil-pheta reddrguit:V£ qui dicunt bonum mdlum,ex ma lum bonum : ponentes tenebras lueem,ex lueem tene-bras. Ex his terminis naficitur dificrimen hoc:Eilij lucis, filij ten£brdrum:operalucis,operd tenebrarum:prinr-cipdtus lucis, principdtus tenebraramifidda atlufione gt;nbsp;dd opus hoc credtionis. In quo opere flatim à priticipto c£teris quoq^ rebus dduetfis, pralufium efifie dificimus, ad commenddnddm fiapientidtn Dei,cum fiumma boni tdte coniunddm : cuiufimodi fiunt,mors ex uitd, ira ex grdtid, cacitds ex lUumindtio, ignominid ex gloria, quorumcotentione admirabilis uis Dei elucefeit, dum addificimushunc ut ex tenebrislueem elicuit,ita cun-dem ex morte uitdin,ex iragratidm,cx ignominiaglo riam noftram pofifie c/ficere. Qu£fides jandorum cd omnia uincens. Quarat hie dliquts,cur aqu£,quemdd o modumcalum ex terrd,ex lux ipfia,condit£ twnle-gantur : pr£tered cur angelorum crcatio noncomnw mcrctur. Aqua fi fiitum jfiedes,terr afin ndturdm,cx lo,cum quo a/finitate quadam copulata fiunt,adnume rantur. Homcnclatura enim n'Tsu’ quantum cxZ lo cum aquis conucnidt,oftendit. Vnde nonnulU addu-^ difiunt,ut calum,tum hoc proximum nobis circunfiu fium quod acr ed,tum iUud tenuius ex clariiis,ajlris in fignc,ex cius lumtna,aquis conftare affirmarunt Qui dam ad hanc fientcntiam tuendam citant ca qua Petrus inaltera cpiflola docet.ubicalos ex ten-ant olim ’ ex cxaquaexinaquaDciiuffiuconflitijfie, dicit. At ut Apoftoli uerbd exponenda fint, lit er a ipfia fiacile in dicatipratcrca regeneratio quoq; qua ex aqua et figt;i ritu conftat,aquas calo,non terra, fiupido,pigro ct i-nerticlcmento copulat. Demumpaulo infra inter ea qua ex aqua naficuntur,uolatilta call reficrunl ur. Vi-dcrc quoq; licet mirant aquarum cum call conuerfito nc coifietfioncm intercederc. Indicia fiunt maritimi a-a i flus a'â

In quibus locis yry'y per expandendi uerbum Tit:}i,cxplicatur. Hrfc autem ratione coelumfifium efi Gt extenuatum,ut in co cömodè animantia uiuerent^ uelut exponit hunc ipfum ufiim lefaias propheta cum dicit : nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'yni« Qnn'c’'n pna nuni

id e^ : qui diducit tanquam tenuem laminam ccelum, er id ucluti tabcrnaculum expandit ad habitandum. Animätia cnim ex ipfo coelo Jfiritum duóhira erant, non folum regio iüa, qu£ tum uagis ac erra tib. tum fuis locis inharcntibus aflris infignis eü,ucrume-tiam infirior hac aeris regio, qu.e nobis circunfundi-tur man continuata,uolucrivmq^ fedes ac nubiivm defi gnatur. Ciitiis rcifidem multi feriptura loci ficiunt.ln fr à enim legimus de uolucribusuolantibus in tenui cœ Io ac liquide. Elemo autem dixcrit uolucres in eo cx-lo,c[uod aflris fulget uolare.ln Zacharia itë legimus, Cxli dabunt rorem fuum.quod fané intclligitur de acre nobis uicino.tsicq- tarnen negari poteflquinfirma-menti er roboris uox coelo tribui debeat,cum lobus di cat psi’a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n'qj? ypnn. in quo quidë

loco robur cxlo tribuitur;fed it a ut neq^ y'pn à propria fignißcationc recedat, ncq^ folu fidcru locus fir-mus rcputetur,cum interpretüfentctia ypn in eo loco expandere fonet, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non de athere peUucen

ti cr aquabili calore fuffitfa regione fed de acre in nu bcs concreto interprètes exponant. Hunc quoque in modii metallifufilis tenuiter diduëiu firmatHq; effe co fitentes. Vilde Solomon in Prouerbijs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ntiïya

td efl cii firmaret aerem. Vbi Chald£us pro

hl medio aquariim.] Mofesduo uguurum genera commemrat, alterum calcilium, alterum terre-flrium.DilJenpo autein hice^l non parua inter interprètes, nonnuUis pro aquisjupernis caelum cryßalli-numfupra ftcUatam regionen collocatum,alijs de a-

(juis, c^ue fuperncin acre pendent, interprctantibiKj e^u-is diffufus aer à noßris aquis terræ affußs diueîlat, fed ita,ut cos fuo tempore terrsgremio ad ufum uiucn tin reddat. De quibus aquis Amos propheta:Qui uo--cat aquas naris,cr effundit eas fuper terrà.Et pfalm. etuitegisaquisfuperiora eiiis.Sedquib.aquistAperiC has allUS pfalm. Qui operit cœlü nubibus,et terree pa rat pluuid. Atq; ha; ipfa funt falutares aqux, quasfu-prà in calo ad co meditate uiuentiu, apparauit diuinà ' prouidentiaopera trailuq^bengnalucis,qu£abin-ßrnis aquis uaporcm leuat, qui in acre hoc in nubent dëfatus,aquas faetißcas terra; refundit,ueli(ti legimus infràcapitefecundo:£t uirgultumnondum erat exor turn in terra, non enim pluerat fuper terran, fed ns, id eü, uapor afeendebat, irrigans uniuerfam terran, Atq- huiufmedi coeleßes aquas ^iofes hic explicat, no ccelu cryflallin'c,quôd id coelu xé^xTtgt;/gt; fit,id eR in 0-culos noflros no incurrat,ey ob id pra;fenti trailatioui minime aptu habeatur.Mudi enimopificiu Igt;\ofes de-fcribit, quatenus rebus uiuentibus comoda fit cius ex plicatio,CJ‘ nos per ea qu£ alfeëlabilia funt,in inajfc ilabilis fapietia expotëtiie Deicognitionë adducat.'

Diuidat^ aquas ab aquis.] v/îw dtffußcceli ac liquidi,adboc diremptionisaquariim opusitfadiuina fapientialuce eü.

Vocauit^ Deus firmamentum eœîum.]Q’'’13yJ ut diximus,fuum nomen ab aquis et ignea luce duccrc uolunt,utÿ'ieci etiam ccelum exv/amf^quafi ufq^qua-que lucidum diëlum monent.At hi tarnen contraquàn» Mofes, folum eamparten liquidi, hoc nomine dignan tur, qu£nubibus,pluuijs, uentis,tempeßatibuslibcrit cü,de qua hts uerbisgraicus uates.

iXi/jUTTOfj Ole Sëj fxai diü/j eJlos àaf-aXss xnl s7ii/aöaiTat,ev ts tsct'

Quinq^ rebus legimus iDeo nomina indita, diei^.

nö(fït,ccc/o,tfgt;r^jmitn,cr homini. aut anticipatio eil qua intelligitur 4 DeoperAdamumiüanomina hii rebus pofita.

Congregenrur aquae.] Hoc opus congregatio-^ nis aquarum ad fecundum diem f xus quàm multi fen-tiunt, quoq; pertinere fapientes uiri putant. Si enim di rimas, fecundi diei opus diuiiue fcntcnti£ commenda-tionecarebit, G tertius dies bisapprobabitur.lneptu que eflè putant, quod affertur de binario numero, qui quoniam inaufficatiis fit, ideo eins commendationem fuiffe intermifiam. Kihil enim in hoc opere inauffica turn effepotcil, de quo infra h£cfcntentia édita elk Et uidit Deus cunëla qu£ fee er at, GJquot; er ant ualdc bo-

Cr tcrra,Adamus GJquot; Eua,Chriflus erffionfa eius ec-clefia,duo mundi. prat er ea binar if numcri praflan-tiamexeo cognofeitur, quodisperfeauilusfiicrum ilium quaternarium numeric créât.Ham duobts fum-pta,quatuor efficiunt. Atque idem binaritis hac repeti tionc in fe dudus bis duo bis, oëfonarium primum cu-bum gcncrat_quam Pythagorci nobiles philofophi ua rictatis parcntcmjÇg rcrum naturalium fundamentit a J forma-

IJ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPIA

eü laan Tiherîaiis amp;

Viditqj Deus quod effet bonum,] Approbätia opcrum fecundi diet, (Quorum contmoditiH hoc modo intclligitui-.Diffufumcalumintcrpretc ïefaia prophe tä ammMtibu^ äptam habitationem efficit,qu£ uita-icm cy falutarem Jjdritum, ejuë ex teiwi er in omnes partes icquabiliter fufo aere banriunt.Ad hxc napori w lutbem denfando,cr lud medtumaperit.Aquarum dutein diuißo (juam utilitaté apportet, rores er cx-lefies ptuuije in fublimi in nubib. pendentes déclarât, qtabus ubertas terr£ er annui prouentusad uidum cultumqi necelJarij parantur. Congregationis uc rö aquarum in locum unum, utilités in eo apparet, q, h£c terram aptam ad frudificandum er ad habitan-dum efficit, er per fubterrancos meatus ßparßs aquis falubres balneas,dulces ut terra percolatas aquas,ui-uos item er perennesßntes edit, ptfcofaq^ er deue-hendisoneribus opportunaflumina effundit. Atq; htec commoda omma in hac dej'criptione ßedätur. Terra autem in ßccum redada quam utilis ßt, mox docebi^ tur. ^erito igitt«' Deus cum inß’exiffet operahtec, pronunciaiiit ea bona eße,no qu£ ßbi quidem, cui ex rebus coditis nulla commoditas, qua ipßc egeataceeß^ ferit: fed qiue tauentibus qua: procreaturtis erat et no bis utilia ßrent, quibus bis ita prius conditis er pr£~ paratis prouiderc pro ßuaßpientia er ineffabilibo-nitate uoluit.

Tertij’diei nbsp;nbsp;nbsp;Germinct terra. ^Cpera tertij diei deßeribuntur,

qua: funt uisßruticandi,herbarum et flirpiügermina. herbg, ßrudus,ßemina in hispropagandi generts cuiißq- plantte inßta uis er natura. Quod ad uimger gt;nbsp;minädi attinet,h£c uerbo D ei ingenita ed terrte iam pr.eparata: per lucem aquas calefies, Kam terra iamßccumßida ac continens et lucis calore intepe,-fida, complutaq; caleßtibus aquisfiirpes creare ui-ßa ed.lnitijs igitur et dementisdeßcriplisßcrtes quo-que rerum ex tUis gignendarum deßcribitur, exordio ab herbis erfîirpibus qute an'imantibus in alimentum cefiura er ant ,fitdo. Qjiare cum in terra figt;edentur fitus ßrma, circunlcriptio,ußus : ußushic cxplicatur,4-quiingerminandoer gignendo cernitur. duatuor igitur bic tidutgeneralia principia tanqua antegreß ße caufße ßrpibus ex terra edendis er animantium procreationi pr^parata ßunt, terra,aqua,tum inßri-er tumßuperior,acr ßrabilisduxignea.liarum qua-litatum qut! unius modi ßunt et ßmplices,altera: dute ttim mouedi,altera: patiendt hc^ent.Atuerö hic cum germinandi uim in principia ßua ac primordia reßri-mus, dcbemusßcire haiK ad emittendagermina terrte facunditatem,Dci uim eßße atq; munus. Kä legimus s hic. Et dixit Deus, Gtrmtnct terra, In bis igitur ini-tijs infirumenti ußus,in Dei uerbo princeps uis aefit-cultas agnoßeitur, à quo primordiales cau[æ conditie ßunt,in quibus lateret rerum omnium origo. Cum igitur hoc loco legitur, Dixit Deus, confiantemßane ac ßrmam ucrbi cius potefiatem intelligimus, quaßemd fiudificàdi uis terrte mandata, in legem natura: abifi, ut ea per totßecula continuata, etuim nunc ßeruetur.

A T Ï nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14

er in mundi ußq^ ßnem fiabilis pennaneat. Cteterum hic legitur creata luce, terram ut exiccata ed,iufiam gcrminare,unde ueteres interprétés uerißmiliter colr-ligut uernum tempus ßißße quo inundus captus ßt a:-dißcari, luce earn call partem deßeribente, quam ßot pofiea quarto die conditus aiquinodij tempore deßri bere coepit,cuius uicem in liquido ha:c rudior luxgeß-ßerit. Inhacßententiaetiamuateslatinuseü:

Kon alios prima creßeintis origine mundi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«G eorg. »

0 llluxifiedies,aliümuehabuißßtenorem

Crediderim, Ver illud erat', uer magnus agebat orbis, er hybernisparcebantflatibusEuri, Cum primiim lucem pecudes haußere.

Herbam iiirentem. ] que exornet terram,O' ä-Um ent um praibeat animantibus.Kam tribus rebus ho rum uita erat tenenda, cibo,potione,ß}iritu. Sapien-tia Dei hic quoq; ordinemßeruat à pullulantegermi-ne ad herbam, ab hac adfitidus o ßemina, abhisad arbores o ad harum quoq^ ßemina progreßßa. Com-0 prehenduntur hic omnium herbarumgenera,quorum aliaßunt tf ixvdlpa, alia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alia alia

y^“r,alia motana,alia campeflria, alia ßuauißimos odores affiantia, alia dntydn id eüflorß buscarentia. .

Facientem fernen.] ad conßeruandam generis cu-iußq‘ perpetuitatem, chwj res ßngulte in momenia di-labantur.Citi£ mirabilisuispotenttte diuinte eil,qute in tarn cxiguis corporibus tantä arborum malern re-ponit,o' earumiy-riXi;)^!/ yéyiaift, id efi perpetuum :gt; ortum efficit. Terra igitur cumgrernio moUito et jub-ailo fernen ßarßum excepit,primiim id occatum cohi bet, deinde tepeßdum uapore er complexu ßtio diß-fundit,O' elicit herbeßcentem ex eo uiriditatem:qu£ nixaßbris ßrpium ßcnßmadoleßcit ,culmoffierc£lct geniculato iam quaß pubeßcens includitur. Semina i-pßa,äutßudus aut grana ßuäuum ßunt, Sed ßunt qtue ßeminum uim in radice habent, ut , (^ivdec'^ crocus, allium, o id genus alia, quit per terram di -Iferßa in radicibus generis cbtinuationem moliuntur.

® Itaq; omnibus è terra nafcentibus,autß'men inefi, aut quecdam^^lvexfiif nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qu£ aptam materii

}iada,qua ali augerifi; poßitjn ßuo qtitcq^genere fin-git, atque efficit, ut [equitur.

luxta genus fuum.] ad uitandam naßcentium c ife)Tlt;t eonßußonem. Kec non etiam in ordineffiritua-liumßuum ßcmen eil principi tenebrarum, ßuum item Deo ex quofilij regnigigmtur.dequo loannes-.Quo niam ßcmen ipfius in co manet. Sicut etiamßu£ arbo- ' res ßunt,de quibus Dominus ipße: Eacite arborem bo-o nam. o pßal. Erit hic uclut arbor ad riuos aquarunt coißta 'ßuiitemfiudus, dequibusillud: Oui manet in mc, er ego in eo, hic firt ßrudum multum. lAeßiä recst hoc efi germe uocari indicat leßaias capite quar to.Similiter Zacharias : Ecce uir ty'a'S,id edgermen nomen eins. LXX. addunt naiKccTii

In iß enim qu£ eodemgenere continentur,qu£dà natur £ coiundio ac fimilitudo cernitur. Caterii in men te diuina hacgenera conßderata idea uocatur, quas iierbum

ly nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INGE

«cTÎiüWJ Drt ebn fliit Coim'tiut no/ler copleilittw. in quo tanquâ in müo ommü exemplari rern deferiptse rdtiones cotinenttir. Qjiocircu rede dicitiir ante créa tummundu/minipfaDei fapientiaquæ Chriflused^ futjje cundat fenünum rationes dijjiofitas ac dcfigna-taf. folum hoc eis defuilJe, ut coràm in materia cogno feerentur. Apparetrcram)f'ccies acgenera Hebraic cè pïi appellari quod ilia numerorü inßar diflinda fint,ut nee magis unü in a'.terü coinutaripoßit, quàm numerialijinalioscomutantur. Quarcnujrierosey genera rcrum unteres fapienter xcviJ.ßxNT« nomina runt. ïieq; etiamparum feitè feminum,plantarum ey animantiu uim,dijfulionemfeminu ac puttulationem, firmas item, cr cot^atam ex firma et materia natu ram,numeris etgeometricisfiguris compararunt. Vni tati,zy pundo feminu uim, lineari numero ey linea:, quam fluens piindam efficit, feminis ad generandum. di/fufionein, numero plano atq^ extremitati magnitu dinan claudenti ac ter minanti ipfas firmas materiain déterminantes .corpori ac prof undo çrfilidis nume-ris naturam ex firma çy materia compofitam confi-rentes. üuic facra liter a; omnia in numero, pondère Cy jnenfura fida ejfe dicunt.

Et lignum amp;c. ] Pofi herbat, arborum frudifi.. rarum meminit. Harum genera ex fcriptoribiis rerti cognofcenda funt.Varietas itan fiuduum confderan da^qux in magnitudine,figura,colore,fapore,taupe-fationc, ui, natura, atq^ficultate perpetuiitur.

Et uidit Deus.] Approbatio opcrum tertij diet.

Qiiod effet bonum JLXXjiv quod effet pulchrum.Hcbr ai uerbo zytsgeneratim utiliapul chra cr honefta coprehendunt.Pulchritudo igitur cr Militas operis tertij diei hoe loco Gei fententia com-meniantur. Pulchritudo intotberbarum,fruticum, fuffi-uticum cr arborum generibus terram qua antea fqualida ey inculta fiujfet, per prata,fyluas, montes, ualles ad decits ey ornamentum uniuerfitatis exor.-iiätibiis lfiedatur. Vtilitas autan induabusrebusco-gnOjCitur. Altera in parando mdu, altera in medica -tione. ï^iam quadam è terra nata alimentum prabent animantibits, quadam medicinam, quadam utrun-que. Medicina tarnen ufis pod contradam abho-tttine noxam apparuit, ubi fapientiam Dei coiundam cum fununa bonitate contemplari licet, qui cum uel-Ict uaria animantiumgenera ex terra aquis pro-creare ea qua uidü erant prabitura animantibus, an tea prouiderit, quàm hac ipfageneraret.Apd-ta ergo bic diuinitatis uefiigia in creaturis impreffa cogno feimtis, qua tanqua y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id eft nota acfigna

diuina fapientia ,potcntia zy bomtatis in omnium ànimisfirent. Quapropterfapienter à Gradstheo-îogis mundus is (hcyvwa'utf ■zcMOlevTijgtcf, appclJa-tur, qià prabeat ;)(eiçayuyèe^ menti ad diugixf/ tùsp (èjÿKTta.'j. Hue pertinent qua Apofivliisin epiflola ad Romanos ftatim ab initio hac de re admonet.

Fiant luminaria.] Cefcripto terra quemfiirpes afferunt ornatu, opéra iam quibiis ca:lum quarto die exornatis ed,expoiuintiir, Hoc ergo die lux qua pri-

N E S I a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»lt;5

mo dierudior uieem foltspraSans, eonditafiât exp'^ lituriam uaria zy mirifica lurmnam ferie difinda. Qjta claritate inter fedifferre uidemus : ahum foli«', alium luna, zy alium flellarum jfileraiorcm efiè, Zÿ‘ fleÜam aliam ab alia fùlgore fuperari. Duo autcmlu-tninarium ccelejhu ordincs explanantitr : alter maïa-rum, quifolem zy Innam continet : alter minoru, c^ii pai'tim reliquas uag.is ftellas: Saturnum,louem,Mar-tem, Mercariu, zy Vencrem, p.trtim ccelo afiixafi-gt; dera compleditur. Obferuandas hie ordo fùerit quern diuina fapientia hadenus in hocadmirado operc fer uauit, primo rudern cceli et tnra materiam creatam, deinde coelorum cofirmationemaptam adresgene-randas fiida,tertio terram ipfam parata qua adger-tninandamcalo uim ad edendosfeetus frudusq;fuos reciperet : demum luminaria in ccelo defcripta,quorum in terram immißi radij ad generatuia uaria ani-mantiumgenera fua momenta cr Hires haberent.

In firmamento cocli.] C'la’JTr ^’'XrXijd cd pit riore parte,qiia athcr dicitur.Mam ea ccelipars qua aer dicititr, proxima aqua edkuic athcr.

Vt diftinguant inter diem amp;nbsp;nodbetn.jExfîi-catur ufus luminariam.

In figna.l Alius ufus. Sed inhocfignorumgencre duo confidcrantur-.unum.pcrfona funt quibus fitfigni ficatio-.alterumres qua figmfcantur.lnhisfereiuta-tes,pluuia,tempcfiates,uentifrigora,calores,ficcita-tesfiumores,et ea qua has cceli ajfidiones confequurt tur,iAcrtas,fterilit,is, bctla,morborum gencra,cate~. raqs uatia calamiiates qua homini poficontrada no xamatcidunt,numerantur, ç^updfiquisetiamingc-nia,moresfiudia, firtunas,uitaqi humanacafus fide-rumfignificatione contincri dicat,non abfurde fenfe-rit^modo id moderate zy ex fententia facrarum literarum faciat. Ham condat alia apud ali.is geiitcs en-genia,mores,inftituta uit.e cerm,ut Scytha ,Aegyptij, Graci,Gcrmani,]tali,Hiffiani,zy a'.ij populi caelo et terr a finibus diftindi documêto funt. At hoc ingenio-rum atq; mor urn difcrimcn unde nafeitur IProcul du-bic illud diuina fapientiafiderum inclinationc, ptu,ct dijfiare radiorum luminis iadu regi uoliut,tcmpcra-tionem diuerfant caloris zy frigoris,ficci zy humoris, ingeniesrum quoq^ zy fiudiorum dißimüi firma comi tante.Atqi ‘J ^lfi^ dodi homines cxiflimat, quod mfr à. Mofes m Deutcronomio dicit, Deumgcntibusfidera zy ftell.ss diftribuiffe, quibus uarietate lucis zy motui dcfcruirent. Dico moderate in aftrorumfigmficatio-ncm humana uita cafus refirendas e(fe. Holim cnim hie Chaldaorum zy afirologorum fuperfiitionc ct cu riofas corum diuinationesex aftris probari,quibus uelutin digitos fupputatis, firtunas jitaq^ homtnu zy rerum gerendaru confilia gubernanda effe maxima uanitatc tradunt. Çyuàm ituiigna aut hacars fine pa tinsfuperfi.tiofit pijs homimhus quoru animos,cogi-tationcs,fludiauitam,diuino Chrifti fiirituregicon-ucniat, zy quàm male huiufinodi adrologi zy uani fiderum intcrpi-etcs anxic notationcm ctiit^q; uitx ex tiatalitijs pradidis rimates, tum apud profitioi, turn apthi

»7 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT

tipuilfcteros dutofes auätM non dl obfcurum.Perfo-nlt;e aHtqnibuifit ßgmficätio^agricola fu}it,nau[.-c,ma teri£ icdißciorü c^fores quos materiarios uocdn(,ar-torarij^mcdici^cr fi qui alq occutrunt. Etcnim con~ ftdt,utinfr cndo^drdndo,paflinddo,flercordndo^ me-tendo^zy culligendiircpotwndifq; fruflibta folcm çy lunam obferuent agricole Jn morbis curandis medtci, apud quos célébrés funtdies quos uocant criticos, ad lunæ mottim animaduerß. in nauigando nautæjn ar-boribus cxdendisßbri ligtiarij. Hi ßquidem luna ß:-neßente arbores tempefliuè ßiccidunt, quia tunc maxime exiccatte ßtnt. Sentiunt emmprcccipuè lunaris ßderis uim ex terra naßcentia. Experitur mare, cuius rei indicesßint maritimi jeßus ortu obituq; lun£ coin -tnoti : fentiunt ipfa: flirpes zy animantium corpora, prout uel ßlens uel plena luna eß,ßdq; luminis auâi-bus,aut crefcit,aut decrefcit.Porrô inulta à luna manant et fl uunt, quibus animantes alantur, augefcant, fy pubeflcant,maturitatcmqi aßequantur qua; oriun-tur'è terra. Titlamomnino luna grauitatcs zy partus , maturitatesq^gignendi aßirre dicitur. 'Vndcfit,utß-teri liceat hos inßrnos tum elcmentorü tum reru ex hisconflatarivmmotusßipernoßderum curßuzylu-tnine diuinam prouidétiam modcrari, Siquidcm credi non debet,tot zy fam præclara lüminaßuflra in coe-io cjße collocata,quoru uis fe in terra non oftendat at-quc exerat. Hos autem humores ßderum conuerßone atqi luce comoueri, certa experimêtaßint. Atqui ita bac de re ftatuendu cß, ut animo tarnen inde nuüa uis ßat, fed eos nwtiis edu ratio ac dtfciplina aut uincat autcorrigatatq; emê('et.quod pr£cipuefit,ß diuinus ffiritus mentes nojlras occupet,cui ipfum coelum cum fleUaru exercituetinßrnisdementisfubijcitur.Qm« priejlans et eximia fandorum hominum dignitas efi. Altera ratio eü qua humana corpora ßellarum in ierramimnüßis radijs obnoxia funt,quatenushorum inclementiam Deus intêtat pcrfidis et rebeUibus, uel benignitatcm fu£ parentibus uoluntati, ofte dit. Hine itlud apud uatem: Aßgnis coclorum non ßrmidabitis. Qua: admonitio duo indicat.Vnu eft,ßdcrib. beneuo , lenti£ zy iræ diuina; portendedte uim inejße:alteru,i zalamitatum tarnen ßgnificatione fandos nonperter reri,qui facro Dei fßiritu ornati in fuprà coelcßb. ex-'tra calum hoc aflredabil-zy mundi elementa poß-ti,uerfentur omniti dominé et principes, fed minabun dam ßder'ti itim ad federatos pertinerc. Deum ßqui demi conditis feculis prarnouijfle, qualê uitam homines efflent aduri,ad quorum ingcnia,mores,ftu dia,a-ftrorum curfum zy fttum attemperarit, qiue benignè pijs zy maligne impijs lucerent. Vndc min£ de coda ßrreo zy terra £rea cxort£ funt. Quo etiain perti- j tient gràdines,ruin£,uredo,intèpeftiu£ pluui£,maior nis coeli, comet£ magnarum cala mitât um prenuncij, ßces zy ignes c(xleftcs,gem(nati foles,maiorum ßderum deßdiones.dc quibus illud: Videbitisßgna in foie zy luna. Qu£quoniamir£ Dei inipfafceleracer tarn indicationem c5tinent,afßrmare etiain licet ipfa fidera hic nominata efficereßgna, quibus ad pxni-

A R I V S.

tentiam incitemur, »e deßnt neue in codo, neue in terra,qu£ nobis Dei uolumatein déclarent ß pretcri ta tempora par um nos coinmouct, prafentia commcueant,in quibus tot zy tain uaria in codo jigna édita, tanta annonx caritas, tot morborü gcnera,tantiq; bei lorum rraitus, qu.iti läx extiterunt à inultis feculis ad mdioreinfrugcin fub Euangdij Dei tarn reßtuti nutn do denunciatione nos impdlere debebunt.

Er tempora.] Tertius ufus. Tria hic nomine o n‘'3?T\’c accipimusiprimc) datasfolennitates,quales apud Hcbr£os ßcre.pafchatis, pètecofles,tabcrnacti lorum,expiationisfiri£, qu£ ex motu lun£ obferuari iußßfunt. Üainh£c ualde apta cd ad tempora deß gnanda,utqu£ circuitu orbis fui quatuo'^ ßracia perfi-ciat, intcrlunium, medium ftgt;lendorem,plcnu orbem, mediu rio-fus, zy iterum intcrluniu. Atq; hac internal la peragit ßngulis feptenis diebus- Hucjjiedans uates Dauid de lunaßc canit : Tu lunam ftatorü temporum caußaßeiß. Secundo omnium rcrum agendaru indi-j da zy conßtuta tempora notat ,cuiußnodi funt qu£ patrcsßmiliäs in regenda domo zy priuati homines, ß quid cum priuatis tranßgendum habeant, obferuat, zy qu£ qui in E.ep. ueißantur, cum alia alijs tempo-ribusconucniat agcreanimaduertuiit.Tertià quatuor anni mutatidnes ac uicißitudincs accipiuntur, ut funt uer, £das, aut-umnus ,hycms, quM per folllicia zy xquinodia fol ad ußum eorum qu£ c terra oriuntur, perßgnißrum means e/fleit. Tiain ex his quatuor anni mutationibiis, oinnia qu£ tirra mariqigignuntur, j initiaatqicauf£ ducuntur,dumfolisacce(ßtsrecef-fusq; nwdicißigoris zy caloris modu tcmperant.Spi-ritushicDci tempora ad luminariwm curfum dirigit atq; metitur, propter conuerßonis zy motus conftan-tiam quam obtinent.Kcdum enim optima menfura fui ed,zy obliqui, æquale intqualis. Proindcuere tempus definitur numeratio motus cceleftis lucis fua aqua, bili motione durationes adionesq^ reru conditaru me-ticntis.'Vnde tria colliguntur: unü cd,tempus non efße ubi nec numerusßt,nec motus. Alterum.folamratione □ pr£ditamnaturà temporis rationem nofße,ut qu£ fo-lum numerandi artein teneat. Proinde homo pr£ c£te ris animantibiis folusita ß{iused,utobferuatafolis zy lun£ atqi rcliquorum ßderum conuerßone rcrum ortus,progreflfus zy obitus metiatur. Tertio efficitur, no Deo ,fcd homini temporu rationc neeeßaria efße. Nam Deus nec numerat, quifupranumeramßt : nec tempore incluiitur, qui omnia fine tempore attingat. Etenim apud hue eu cunda pr£fcntia ßnt, nihil apud eum nccfuijfe neefuturü eße inteUigitur,ut apud que mille anni perinde habeantur atq; momentum.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E t dies. ] Ht diarijs conftciendis ftruiunt.

Et unnos.jamuilibus, chronicis,hiftorijsq; anno tandis accoinodantur.Annus eft ß fol tricenas fexagc-nas partes menfus ßt ßgnißri, Dics,cum'ex Ulis unÖ. conßecrit, idqiie ßt Ißacio x . horarum. Sol igitur anniuerfarias uices annumque femper renafeenteni ex ufu orientiü et intereuntiu rerum digcrit.'Vndc an no nomen inditum ab ifta uertentc regreßione.

b Sicut

il nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT p« non cdiîtt,proculdubiè placuit faptentiic diuinie in fok Zj' luna aduriibrari, ut ejjcnt quoq; in calo tanto ru n-.yflmorum ccrta zx indubitata ßgna guæ nos lt;nbsp;hrifli zr noftr£coiïditionis adnwnercnt. Horn lumi nariùßgnißcJtio o^cnditur in muliere Ecclcßa, g!lt;£ in Apocälypß loanis foie Chrijlo amiHa, ZA luna in-tclligcntiæ ,fapientilt;eqi humante cum ommbtit rcbm fiuxis fubliinartbui, fub pcdibut haherc.coronaiKcj^ re giâ 12 .fleUarulucis^uangelij perduodccim apollo^ iosinterraru orbe diuulgatfin capitcgercre dicttur, Cteterùm cjuanta fui admrationein in creatcre fuo lu na moiieat nouifiinußdus terriscjißmiliare,r.o cilcb faa-u,cu h£C femper crefcat aut fenefcat, zr inodoß nuata in orbëjaq; immèfa orbe plcno, iâ repente nul lü,aliàs pcrnox,aliàs fera, iam uerô humilii excel fa,zr ne id quidetn uno modo, fed alias'admota calo, abàs cotigua inontibus,nut:c in aquiloncm data, nunc in auflros dcieda. Proxima ergo tcrr£, idcoq- nùm~ mo 'amhtu iiicenis dicbus ,fcptet:isq^ zr tertia dtci ■parte pcragit Ifaciafua. Deinde imrata in coitufoils bidiiOyCum tardißiine à triceßina lucerurfits ad eaf ° dan uiccs exit.

Dixit Deus.] Pxplicanturoperaquintidiei qu£ luce iütn in luminaria diftinéla,aqu£ iufße funt produ cere. Lux tgij^ur qu£ du rtidis cffct,ßudißcationi ter r£ per tanperatu calorc quo omnia oriuntur ZA or~ taaugcfcütfatisßtt,iam cadem expolita, atq; in tot luminii ferian digcfla,animantiu quoq^ procrcationi accotnodatur,qu£ muncrc anim£fenju pr£dit£ flir-pibus pr£/lant. Sic ßiis nobiltii operü gradibus gran-defeit ,affi!rgitq; opißciuDci. Kuius aut diei opera cr noria natantiû ammantium genera, crdine cxpli-bunfur.

Prodiicant aqv.æ. ] Vim uerbi Chald£ us expreßit,']'\v,‘TVy’'‘\, id cß,facidt feat ere, utaqu£ lain calorc lucis cfferuefcctes ZA ebulhetes, qua tioce etia niimerofa copiofaq; aquarii foboles atgffalus no tdtur. Gcnnani uim uerbi in ttimblen vnd grodlen exprimant.

Reptile.] nomine accipiutur omnia ferpen tin CT rcpctia zr fluitantiajiatatiaep- animalia. Q«o rû quada in aquis uerfantur, ut funt pifeiumgenera: quodà in aire,fedqu£nonmultii fc attollantfupra terram.ut funt infeéla,ueluti muߣ,apes,ucfb£,fca~ rabci-Ltonulld in terra dcgut,i!t uermes zr jirpètes. priora duo genera buius dtciopus funt, tertium fexti.

Anima? uiucnf is.] fenfu cr me tu pr£dit£.\s ipfc «mmuî flabilis.ßnrabUiscp; ndtur£ cH, corpus ex ini~ tips ac primordijs iam defcriptis tcmpcratum regens, que fenfum Deus animantib. zr cum quoda appetitu accelfum ad res falutares,a pcßißrisreccffum dedit. Hlt;fccernutur in wpi ^rsi-ltaq;Hebr£is,Gr£cis,zr latinis animus .à ßatu ac ffiratione nomen ducit, ut in dicat ivsiz, apud îîebr£os,4u,\è apud Gracos à refit gerando tta nominata, qu£ uisinJfiritu ceriiitHr. zx apud Latinos animus qui xyi/jtse ejl.

Et iiolatile iiolas.] Ornatits acris. Volucres qult;e calofruütisr^unguiUurpifcibus, Ç^ua res argumento

A K i V S\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;12

e{l,acri cum aquis,uolucribus cwm aquatilibus aliquà oi'yyiyfiuf',td cH, noturo quondd cognationem inter cedere,zA utrifq; una origine effè. Affinität cm dccla.-rant pinno zr penn£:his natantia aquas fulcant, Ulis uolantia a crem.Acccdit hue,inter uoluercs multas eti cm aquatilcs efie,ut funt mergi çr urinatrices. Suum igil ur di fir men inter anima tia ^uo in rejfirando inter fc difi'crût ccrnitur.in acre enim uoluercs, ferpen tes zr quadrupcdd,in aqua pifees branchijs fuiscalo-rcmßuummoderantur,quiin terram translati fuffo-cantur.ut quadrupeda in aquis.

Siibfnmamcnto.] Aer fufus ztS'extenuatus no tdtur,in quo uolucres iuffie funt uolare.oflenditlocu-tiob£C'^^^\y non foin ccclu flellisillufire,fcd etiâ hunc acre nobiscircufufum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nominefignificari.

Crcauit'fp Deus.] exdquisnimirum.

Cctegrandia.] Hucrcfcrunturbalcn£,phoc£, , dclphini, drdconcs maritimi. Vox ‘n'l'in à thinnis' }:onj!bhorrct,uaft£ magnitudinis pifcibus.Ltteris pro ditii cil,captum aliquando (cnem thinnu, cuius poiu-dusfùerit ad talcnta quindccim, zy^ caud£ interudl-lum ad cubita qninq^ ZA palmum.

Et omnem animam iiiucntcm.] trns Verbum comiine cüanimis zr animatis corporibus. Ammans hue quadrat,

Atqj motabilem.] nTr’)3“\n hoc'locogenera co-rii qii£ repunt zr jcrpunt.pcr aquam notât. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

in fpecies fuas. ] Haru uarietas addecus ZA mul tipliccm ufum quaßita efi. inuenias aquatilcs aninian tes qu£ in humore uiuant ZA uidium coparent, quod plurim£ pifcium parti cuenit. Sunt etia quo in aquis deguntjed in acre ffircnt.ZAfirispariat.utlutra ZA crocodilus,natriccs,mergi. Tradut dclphinu folu inter pifccs uocan edcrc quod acre refiiret, ac reddat. Hoc inter id edl, in ancipiti genere quod in tilraqffi:dc uiuut,num(rdntur. Alia quadam in humo tûéiu qu£runt,ZA in eo ffirant, pariuntffi, nee tarnen ucl humore uel acre forbent,ut funt urtic£ ZA Item alia marina,aliafluuialia,alia palùftria, alia la-cußria,dlia wnfûlt;^»,id eft/axis tauis teftis inharen tia,ut conchætalia nandi, aha gradiendi, ut cancri, ui pgt;r£dita. Item alia teftis inte{ld,ut cocle£ marin£, pe dlincs,ZA ftrombi: alia cruftacet generis,ut funt locu-ft£ ZA cancri. Alia mcllia, quorum caro teuer a ZA la xa ftt,ut funt polypi fept£. Coteras pifeiti jfecies ZA dif/erentias à loco,magnitudinc.firma, ortu, de eorü itë partib. ZA partiu ufu, quiifiq; interfit inter pifcium ortum ZA auium,uidcris apud fcriptores rerum.

Et omne uolatilc fccundum genus fuum.] Vo lucrum genera diftinguuntur magmtudine,colore, fi~ gura.Sacra fcriptura in duo genera partitur uoluercs ut r cliqua ctiam aiumantia. Alter urn mundarum eft, alterutn immundarum. 'Pr£tcr diffierentias qu£ uola-tilibus cum terreflribus eomunes funt, à pennis quoq-dißimilitudo colligitur, cu alia fint qu£fiffies pennas, M bona pars uolucrumialia cutcas pennas,ut jiint iie-fpertiliones : alia pennas uagina inclufas habeant, ut fcarabci’.alia wnAurai^id cft,teiiiris,acuclutin tc-

' ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t * nues

lit brciiis qti£ multtim Zf cclcriter.Eiam humidu quod propere diffunditur.profscré ctiam abfumitur. Q_tia-ic cfl humidu multu aqua habés, contra humidu pin guc comparatu cfl Zdt denftim. Qj/arc camcli elepha tes homo, longicré tut a dreunt. Catcrüanimantlium quvdqi fun tenens tnuniis .cum in diff oris animantis ui tain tranfire non poßit,manet in lege natura,quant ei Deus uerbo fuo prafcripflt Procul dubié qnotquot a-mmalium frm.is mens diuina in ßicctcs rerÜ intuens ccrnebat,totidé et talcs in hoc mundo fcctim. ccgitauit cßingcre.iii uerbo antfuo quod Chriflus icfiis cfl, quo tv am cas quas ßngerct, fliccics intuitus cfl, qui cum mente diuina cffi flricecmmum caufa,excmplaré con iungunt. hi fi ex ca flneentia quam facra litcracoßr inant, illatn flatuunt, fipientcrflcerc tiidcntur.

Etfaihimi ftita. 'iE.otattr artifleis ztr uerbi eiiis de qua Pfal. Dixit et fél a funt vis atq^ potentia.

Et nidit Deus. 'jA.pprobattoatiimantium terre-flrium,qua notatur architefli bonitas.

cermturquædà diuine rationis • hoc cfl nota ac lignipcatioifcd cübec obfcurior effet, placuitfl bricatori müdi progredi ad crcüaü opus, in quo is pla né manifl/leq; diuiuitasfua apparcret. itaqffequitur:

Faciamus hominem ^Plantas ammantiafequun tur,animantia homo ,feruato à minoribus ad maioris note ac preflantie opera , progreßionis ordine, dum ad P '■£ftantißimü,quod Deus cfficiat,ueniatur opus. Is homo cfl animal fagax,prouidum,multiplex,acu~ tum.memor plenumrutionisztt confllij,pritclara qua damratione generatum à Deo Hums flbricandihoc modo plané breuitercfi ex facris Uteris conßliu/mex-plicandumuidctur Ôuoniam Deo mundÜ hunccon-dcreplacuit in quo f pientiam, potentiam ZT boni-tatem fuam quidicitur propterfcmctipfumommaßi-bricaffe,declararet,cwm(f} i x tot operibus creatis,non dum uHum effet repertumfl quo cclebraretur,mancu. eerte ac inutilum j uturum fuiffct hoc mundanum opi-ßeiuin, niß natura aliqua,qu£ tanta artem zj' fapien tiam, qua mudus conditus efl,cognofceret laudarctq-, cr inmaieflatis dmiiue confortiam cam tempore co optaretur, acçefiffct Homo igitur diuino conßlio ac rationegeneratus, zir in mundum hunc, tanqmtm in amplifiimum theatrü lfeflator et contemplator taii-torum operum mdufius efl, qui opificis Dei laudcs,ue

lut relief ui operis interpret ferßeeret. Vt aufem is ai hoc munits jungendum aptusfierct,iwua lt;fU£dam in condendo co ratio adhibita fuit,qua in cæteris crean~ dis operibus Veus ufits nonfucrat.Atq- hac his uerbis dcclaratur: Eacimaus homtnè Supra nanq; legitur de flirpibus, Egn-minet terra : de aquatilibus, Ebulliant actue : de bcfiiijs, Producat terra : hie ucro in fàbri-cationc hominis,Paciamus hontinë, no aqui£,non ter^ 10 tusfuiffe dicitur. Atq- utitur hic numero multitudinis 'r\'v^i,id eflfaciamus,quo procul dubiè.quia tn cofln gédo opißcio ufuriis erat uerbo et ffiritu, ita ufus efl, ueluti etià in noua hominis gencratione patris,filij ztr Jfiritus fanili ßt mentio, cum mandatur Apoflolis ut hts uerbisbaptifmumregenerationis facrum fymbolü adminiflrent : Baptizantes eos in nominepatris, cr fliij, et If iritiis fanéli.At dicatfirtafle aliquis, etiàin ceterisoperibusficiendis, Deum ufum uerbo fuo ZX flgt;iritu,ncc tarnen ab eo ufurpatü uerbü Eaciamus.fù-nerandis, aliter in homine firmando ufus cü. tSiam ii frilus eft,qM Deum per uerbumfilium in jfiritufan~ ëlo colerety cr in fapientie. iufl’ciæ cr gloria: diuin.c confortiu ac particicatu afcifceretur.Hac autê rationne cü caters natune corporate treat £ no effeiu^me^ rito legitur hie Deumoccupatum in homineßrmädo dixi}fe,Paciamus:nS item cumreliqua operafingeret, qiioru nullum cam imaginé er itrepr£fcntaturum ai qua homo dicitiir hic efformatus.de qua fequitur.

Ad unagincm.] Hebr£us ’M'obïaji eR ad imaginem nofiram,fecundum fimilitudinent nojlram^id efl ßciamiis hominem ad imaginem no^-flram, noftrißmilcm. vbi duouerba ufurpantur. Al-er um □’■yy, alter urn, nquot;*ïn eil,hoc finulitudinem,illui imaginem notât : in nVy natura imaginii, in n■^1a^ quaiitas ßgnificatur, Similitudinis, qua primus Adamus fldliis ad imaginem Dei eum repræfentauit in perfliiionc, qu£ in uita ,fenfu, mente etJfintu diui-n£ fapienti£ zr iuflici£ ffeilabatur communicata. Nd quiuis Deus ea uita no iduat, qua plant£ uiuunt, eo fenfu quo animata, non fen!iat, ea mente non fa-piat, qua antmi,perfl{lio tarnen uitæ fli^iit fenfuum, animoru in Deo,ut cfflilricc caufa cotinetur. et quo-niàin Chriflo hæc totautcapiteuniucrfeperflilio-nis corporate comprehenditur, que inde faerx liierte Del incoflicui imaginé appellat,iuxta iUudiQui cÆ imago Dei inconfpicui. Item quicum fltlflendor glorie zr expreffa imago fubflantie 'illius, merité hic uerbo n’jy accipitur Chriflus ad qué ut ad imaginent dci primus homo dicaturcoditus, q fc fldiis flmilis ef fetdei,hoc cfl diuinas dotes in Chriflo et per Chriflü, utindicatH,cxprimcTet.Ergo homme cü ucüetcöde-re dciis.iiituitus cfl Chriflum tanq irçiuTÔTVTioff, id efl exéplar, ad quem flmilib. dotibus hominanornarct, Proinde ßmilitudo, qua primus homo Deü repr£fen-taiiit, in uniuerfa perflâione que in natura, in uita^ inméte,infacro Dei ffiritucernitier, cottfiflebat.ls e-nim ambitus efl pr£flanti£ rerum totius uniuerß-

} tat^

er inßrnideuiilisßcloquituriMihidata eil omnispo teßas in calo er in terra.ttapud uatciOmma fubie-cißipedibuscius.

Eccf dedi uobis omnem herbam .] Explicatur ufus oberum tertij diei. Camisefum legimus ßgnate coneeßumpoil diluuiü. Plant a igitur nutriuntur clc-incntis,plantis animantia: homw utrifq; er plantis er ammitibus ueßitur. In quem ufum quatuor uircs de-flinata funt : una,qua deorfum trahit cibum dentdws con(idum,qua aGradsuoc.ttur Hxdctnuiii : altera KxranrienTjtiv^qua cibus rctinetur: tertia,qua ali-mentum ex alio in aliud mutât, appcHata quarta,qua exerementa egeruntur, quam

uocant.

Viditqj Dciis ciinifla. ] Generalis approbatio 0-peru Del,in quahac ttobis fignißcäturiprimo, res co dttas imaginem erlfecicm bonitatii diiuna praßrre: deitideß Deo opera quaßfcrit,am(ri.i)tmü cadcin Dei bonitdtc conferujri ^U£ credtd ßtiit. Veteres er^-go fapienter dixcrunt anwrcm in omnibus cr per 0^ mnid in mundo Jpdrgi.^am eu tres rerum in bac uni^ uerßtate ccrnunturgrddus/uperiorajnßriord^parid, inßngulis amor uerfatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enim fupràßunt,eorti

qu£ inßä ßunt,cenßntur cauße:qui£ inßd ßtperiorunt Operaßtnt: qu£ ucro paria acßmitiaßunt,cognatione natUTiequadamcontinentur, Caufæ autemopera ßia tanquam partes erßmulacra fia amant, opera eau-gt;ßas tanquamfuiconferuatrices diligunt.ltaq;htclegt-mus Deum res à fe eßv^las ainare,er eis obleilari, ut in quibus ßux fapientite er bonitatis uefligia er eerta. indicia animaduertat. De paribus autè etßrmlibus re bus iaâatur fententia iUa: Similia ß millbus ßuent. Clt;e terum miru non eßhomine iam crcato fexto die,fum-matimapprobata effe opera fua à Deo,quod homo re liquiis natuTits intrd fe compledatur. Vnde

er in facris Uteris uniuerßt.is appellatus eSt. In tia Defqua omnia bona pronunciantur, locum habe-bitin reßtuto reparatoq-, mundo,fanguine Meßia 0-mmbus à fcruili intcritu et labe uindicatis. De quoßa tu Apoßolus his uerbis in epißola ad Romanos: Qtjo-niam er ipfa creatura libcrabitur à feruiliinterituin libertatemgloriaßliorum DeLC^uaratpraterea a-liquis quomodo Dens opcribus fuis approbàdo ea pro bonis obleëietur, cum ab eis comoditatem nuÙam capiat. Oblcilatur nonaccipiendo ab eisquippiam ,fed so fe Ulis communicando : ad cuius iniitationem fccunda-ria caußa ßue naturalcs,litie artißeiales,dßiciedofui aliquid ßmilc, quoej; tantopere uoluptatc afficiuntur, dum. fuiimaginemer ßnulitudincmquandäinrebus àfe elaboratis contemplantur, quod bonißt fefe dif-fundcre ad cxpreßionem eins bom de quo hic M.of ?s: Animaduertit Deus cunila qua ßc er at,er erant ual-debona. Uac de creatione mundi,cuius explicationë funmatim boc modo licet retexere ac rcpeterc.in hac hißoria

U nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT

icrriti ad mtlioreinjrugem rcliilii fcelerihia redcdt, de quo metu ex comemplatione mundi excitato hii tierbi^s^opheta ntcmiiùt : Vtrbo Dotni’ü coeli fiéli finit,ad ciufdan orùs ]firitimt,omm5 exercittu eo-rum.ls inam aquat tquaji incunwlum congregauit^ abyßis in ceüdt conditii, Exgo IDominum metuant o-ittnes tcrræ,timeant eum otnnes incola orbii, quonià ipfcdixit,^faäu'mc{i:ipfciußit,Qr cxtitit. Hacde prioreufu: Alter conßflit tn conßderatione alteriut VMiidi yCuimii affeélabilA muitdudßgura quadam a dm) net. J:iam quia priore mclitione conditum ex ni hilo opuf,uamtati obnoxiu eß,is nobls alteriud mun~ dl,quem Deut ab omni labe liberum adornat, memo-riam refricat,in quo noui cali,noua terra,nouu{ Jjgt;i~ ritut,lux, aqua, nouui Oquot; cceleflis paradißus, noma Adamui,e7 noua eint foboles, noua item Heua, hoc efl^ omnia noua fße^lantur, ut in altcro mundo ucrè dicas omiiia ejfe adivmbrata, in altero expre/ßt er abfoluta. Alterum igitur ueterem mundum er pra-fcntem,alterum nouuanty futurum uocant. Atq^ fapi entes Hebraorum ueterem in n litcra, qua infrà a-perta er fupraclaufa eßßgmficari dicunt.Qiia 'm re oßendunt alterum mundum in detenus atq; ad interi tum uergeretalterum autem iodo litcra mdicari, qua denarium numerum perßilum notat,qui aptum fym-bolum ßt noui mundi per Mcßiam ad fummam per-ßilioncm abfoluendi. Uunc dupliccm mundum uolunt uetcres ab bfaiaprophcta in ca diäione monflrari, ubiaitiQ’^Xi^y •yerre^ri’' »T'a'a. M.eßias be-nediilïus utriufq^ mundi autor er finis habetur, à quo er per quem,ut fapicntiam er uerbum Dei cunâa ef ficiantur,er propter cundem omnia fiant er confer^ uentur,ut uerè isdefe pradicetiEgo fion alpha er ». üonhic ajfiro,ut fapientes homines mundü alia par^ titione 'm maiorem er minorem diftinguant-.minorem hominem appellantes, maiorem uerô diuidant 'm ma.-teriatum er ajßcilabilcm, hailcnus à Aiofe defcri’-ptumter in gt;'gt;gt;v7igt;fgt;^lt;juegt;n dicuntgcnijs conftare ; de-mum in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, hoc e/l ,fupremum er diui-

num ilium mundum non crcatumjfcd crcati exemplar er ideam. Ctaem mundum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mundum ap-

pcUantXaterüm Mofem hanc hifloriam fcripfi.lfc re-ceptum eil, quam ei partim Dei lfiiritus diäauit, qui propheta magnusfiicrit:partim eum 4 maioribui qua fi per nianits in pojkros propagatam reccpit.Etemm ucrifimÜe eil und cumreligione noticiàhiftoriæ créa tionis mundi à primo Adamo per poficritatê ad lAo^ fern ufijj dcuemffe. Omnino credendum eü,huncde origine mundi librum facro Dei Jfiiritu/criptum ef-fc,tn quo femina uniuerfa do.^ina, qua ueteia et no uoTefiamento,lege,prophetiser Euangelio confine tur,fparfa rcpcrimtis fdamfi legem/j)eilemus,decalo gi quantos fucrit ufiis apud pios, cöcioncs de amando Heo,er diligendo altero, er reprehenfiones contra-riorum uitioram ,fatis declarant : nec ccrenumarum qut in facrificijs,aris,dele{lu er difci'tmine animan--tium inundorum er immundorum cernunturytraéla--tip deçà, Euangelijuetufiatemmdicat Chrißi pro-

R I V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;34

wiy?jo Adamoftatim à contraila culpa inparadifo ß {ia,qt{a dcinceps ad patres clarè repetita eil er ua-^ rijs typis ac ivmbris adumbrata. Ora'cula ac uaticinia defuturislfraelitarum cafibns, er de regno Chrifli in orbe terrarum inter gentes excitando, ut fub finem huius libri in teftamento lacobi exponantur, nö eü ob fcurum. Vt uerè is Itbcr omnium eorum, qua rcliqua facra fcriptura compleilitur ,feminarium appellctur^ Kon commemoro hic, ut hac hißoria pcccati origine, ciusq^ naturam er damna m mundum importata ex-p licet,quibus ignoratis nullus Euangelij patribitspro^ mißi,àprophetispradiili,er pojlremis temporibus per Apoftolos clarè annuciati,fi(turus fit ufus.Etquod ad cognitionem iufiicia, bonitatis er dementia diui-^ na attinet, proponunticr nobis in hac facra narratio-nc,uarta turn mteritus impiorum, turnfalutis piorunt exempla,qua admonent nos, qui in terminos mundi incideinus,piè Deum eolendum cjje in filio,er impifS metu de fcucro iudicio Dei inculfo, improbitatem re-rtnquendam,erprohitatem pietatemq; fufcipiendü. Sunt author es qut tradunt Hanochi Itbros extare, er magnaautoritateapud eos penes quosfunt,habcri, atqdnhispraceptoru ccrcmoniarumfi; femina qua Mofeshis quinque libris plcnècxplicaiàt ,contincri, Qi^od fi it a rcs habet, Kofaica dodr'ma fimdamenta etiam ante diluuitm iadafiint. Pofl: diluuium uerà,ut facrificia,facerdotium,ciuilia inter fandiosiura in ufu fiicrtnt,Koa,Semus rex er facerdos altißimi.Abraha mus er eins pofieri ufq^ ad Mofem fatisdcclarant.Hi cumtenerent ins tum natura omnium nationumcom inunc,tum iüud quod orc er traditione maiorum ex-cipiebatur,Mofes à Deo excitatiis eil, quimonitore, dodorccj; jfiiritu natura,er ceremoniarum qua maio rcs coluiffent iura,auger et,illuftraret, atq; publice in lit er asr data exponeret.-defuturis autem oracula pla cuit/tiamdiu'ma prouidentia Sibyllarum uaticinijs confirmari, ne ufj; ad profanas quoq; gentes deefient ueritatisteflimonia.

IN CAPVT II,

COeli.] Aether er aer.

Et terra.] cum marifi fitumfifiedes lpfum enim mare fie terram appetës litoribus dudit, ut una ex duabus naturis conflata uideatur.

Et oinnis ornanis eoriim.] cKav cxcrcitus eo rum.Militaritropofiderauclut certa acie inftruda in coda,er à foie reda, opera item in terra dijfiofita er homims dudugubernata,exercitum uocat. Mun-dus à Gracis er Latmis ab ornatu nomen habet. Ideo Grad hic pro aX3Y uertunt uéa^or àvTclt;gt;iD,quos no-fier mterpres fequitur.Duplex hic fignificatur exer-citus,alter calefiis,altcr terrcftris. Codeftis qiioq; fu-am habet dilhndionem. Nam ut non unum efi ceelurn, ita nec unum cedefîe agmen. Eil cnim cœlum, quoi fenf i percipttur,cuiufmodi Mof ’S dcfcripfit ; eil lient cœlum quod in fenfus non cadit,fed intdligentia fo~ luminteUigitur.illuis uifibilis eil cxcrcitus exaflro^-rum copif s defcriptusihuius 'muifibilis,qui angeli funt, de qudiui Mtcheas propheta ; Vidi Dominum feden-

c ifui

INGE

tem /iipcrfoliumfuum nbsp;nbsp;omnent exercitum caeti af~

fijlcntcm, k dcxtris Cf ßnißris. Ad hanc appcBatio-ncm exercitum Chrifluf ß)eildns,legiüntm angelorum menünit.Tcrreflrif uutem exercitm cx plantii cr nimantibut uarij generic con/crifgt;tm cfl, militans fub duce homiiK. Communis auU m CT fummus impera^ tor,utriufq; agminis eft,de quo Pfdlmus,Dominus ese-crcituumtpfeeürcxglorite,quiipfelgt;\eßias eß be^-nedtilus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Opus fiium qiiod feerrar.] HcÏTifiC Ungute i facere cr prtepdrdrc eü. vtraq; ßgmßcatio hue quadrat. In operibus enim fex dierum, quidam credta funt^qutdam tarn creata cum ejfent, expolita CT ad certum ufum apparata.

Et requieiiit. ] 4 nouis creatufarum generibus, quantum ad priorem incorrupti mundi adificationem attinetjfiriatus. Ndm noui cali terræ extrudio, noui Adami generatio, miraculorum editio, morborit item reeens natorum tot genera, prima extrudionis opera non funt. Duplex porro mundus eil. Alter ue-tus,alternouus Veteris bipartita ratio, altera integri cr incorrupti,altera uitiati. Incorrupti opera 4 quitus requieuerit Dominus,hie notantur,ad corruptum iam uitio primi honii ns mundum morbi, cr tot qua confecutafuntpeccatum,mala pertinent. Ad nouum autem mundum referuntur Chnßi conceptus ctge.~ nitura cr Eccleßa inßauratio^ miracula, rerumque omniumreparatto.

Die ieptimo. 1 Condtto iam homine die fexto ad imagmem fuam,qui cum proximo diuinitatem at- . tingeret,eo creato non abs re quieui/fe Deus dicitur. ' Qjsanto uerius Sabbatum confecrattfr,ßrmato iam Chrißo,cr fx ro ftndorum ecclefia,coeleßi Eua ex-trudajornnibusq^adfiabilem nouitatem reconcintia-tis {Inutiliter igitur de inßnitis mundis,de potentia in Deo nuliendi nouos miindos hoc pra;ßantiorcs,dißu tatur-djii enim Hi ea re difeeptant, non expendunt, quid hoc ft : vidit D fKî cunda qua feerat, cr erant iialdcbona.lionanimaducrtunthi imagincm Dei ad quam ejfdus eilhonu), nonconfiderant maießatem hominis Chrißifitij Dei omnem(apientiam cjquot; poten tiam diuinam aquantis. non intuenturambitum per-fedionis, quem fandorum Ecclefa corpus illius continet,quomodo hac -arxvfujua! capitis fui ft, lefu C hri fti.t^n minus uana eil quaflio qua quaritur fortuitó ne, crut dicunt, contingenter, an neeeßario mundus hic fadusft. Ojtaßionis enim fcrupuliem tollit con-fderatio Chnßi cr Ecclefa, in hac expenfa ipf its mundi element a ad ueritatem refurredionis car-iùs,oraculoru Dei coißantia, ©• confummatio mundi Quodf quis percundetur,quomodo Dew, qui tan pori non ft alligatus,fupra cr extra tempus poftus, fex dies in creando inundo confumpferit. vt contingenta rerum conditarum, çr earum mutabilis natura cum infallibili cr immutabili Deiprouidentta non pugnat, ita opera temporibus terminata, defnitaq;, cum aternitate Dei libera ab omni temporis ratio-ne non contendunt. Ham quod certH temporumfpa-i

: É s I H

eijs mundus eonfdus e^ o’ abf)lutus,temparum ilia interualla non ad naturam agentis Dei, fed ad mate-riam cr fecundarias caufas,quibus Deus tanquam in-flrumentis ufuseil,craderdinemrerumcondenda^ rum refrenda fuerint.

Et benedixit DcuS diei feprimo.] id ed, (cle-hrem feit feu dotibits fuis ornauit,dum ra condita, earn quam aceeperant fcecunditatem,profrre per-gercnt,cr homo eo die per uacationem 4 cateris nui nertbiis, contemplans opera condita cognitionis Dei optbus audiorfieret. n^^3 enim ed 3’''On rwio^n id cil,acceßto boni.Hecfua caret benedidioneSabba turn iBud, de quo propheta: Exit fabbatum exfabba-to, benedidione uidelicet cotemplationisgloria Drt, f/enüwjjdf qua prophetaiEt ueitient cr uidebuntglo riam meam. Quas praterea diuitias figt;iritus facri pe-pererit requies ilia, qua Chrißus perado opere re-demptionisrequieiat in fepulchro, eius excitatio ex mortuis jfiritus fandi nwneribus ac donis iBifris in-dicat.

Etfanftificauit ilium. ] .i. fegregauit ad cut-turn fuum,qui in ßiedatione O' celebrationeopcrum Dei uerfatur.Hac eil antiquitas diet feptimi ad qide-temconfecrati, omnibus gentibus etiam Celebris, de quo poet at

K.M (SJIófan

Hine ueteres stito- diet putauerunt,qitdf propter huius diei uencrabilem memOriam.lAofaicu'm Igiturfabbatum ad memoriam opificij fex dierum, o' ad myßieam fiiturorum fgmficationem fufeeptum ed.Vnde fuam feptenario in reliqtia fcriptura digni-tatem tributam legimits. Sed in fabbato ueteris mun-di figisra O' umb]'a,in noui autem requie, ueritas cer-nitur.Tfium rerum admonemtir in feptimo facrato ad requiem Deo die, Primo praßantia primi hommis, quo tanquam exceBentißimo opere creato,Deus quie ucrit : deinde eius rei , cuius gratia homo fadtiS ed, qua ed amplificatio nominis Dei, commonemur, cut ut Adamus cum poßeris fuisfeptimo die pracipuè o-peram daret facer isredditus ed, dcinùm is dies eiia quietis cogitationè excitât,de qua Apofiolus ex Pfal-mo,Simtroibunt tn requiem nuam : qua edaltcriui feculi,O‘ noidmundi quies. Caterum fenarius merito adificationi ipftis mundi tribMtur,feptenarius quieti. Ham fenarius, quoniam primus numerus perfdui eil,perfdo O' abfolutooperi congruebat. EtenimiS numerus ex partibus fuis ita confiât, ut nihil neq-, re-dundet, neq; fuperftuat, ut licet cemere in uno fexta parte,duobus tcrtia,O’ tribus dimidia,qua ut fenarc-um officiant manifßum eß:fi mundum jfiedes, is ita confiatus ed ex fuis partibus, ut nufquam cum abun-darcfuperfluis,O' carere ncceffarijs uideas. Septena rium autem quieti O'oeio aptum effi’ex eopatet, quod is numerus neq; exquoquamnafcatur,necipfe quenquant infi-a denarium duplicatusgeneret. vndi fapienter is apud ueteres uirgo appcBatus ed, o' facer in facris Uteris quieti fadus. Claritas O' nobili-tasfepttnarijnafcitur ex partibus quibuscotfiat,ul

59 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INGEN

autm n repetitur in fieri id tradunt, (juod per Cbrijlumfilium Deiomniaiid Deumredeant^cam eo reconcilidi:a,pcicificcttii fanguine eiu^ cuuüii cee^ IcftibiK er terreßribiK. Tertio igitur per hoc nbmen diuiiiie ergd nos er reliqudoperd beneuolentt£ ligni ßcdtioddtifr,cdminoddinonitires non cdfu,tcmerè dcfortuitc)ftrri,fcd d Deo intimé pr£fcntc regier conferudriconßliobonitdtis eiuf cognofcimus. Hlt;fc benignitds noniine höc mn” dr Exödo per n^nX e/knditur,Dei uidelicet ndturdm er ingenium effc, i benefdcidt fids,er eos feruet. Vnde illd frequentid legntnriEgofum Donünui Deusuefter ltcm:Egofunt fdludtor uefter. Itan : Scitote quonidm Deus ipfe eü, qui uidelicetoperumfuorum curdmgerdt. Atq; id no tnenfubindecldriusputeßt^quoßtlutdrem Del prx^ fentidmdcciditpropiusperjentißere. Vnde pdtribus Abrahdmo, fßddcojdcobo ignotum illud fuijje memo-rdt Dominus in Exodo, mdmßßdtum dutent pofleri-tdti illorim.quöd redemptio erfdlus tot mi'rdculisil‘-luflrdtd.tdntd non dffulßrdtmdioribus, quuntäm de- ; cldrdturus erdt Deus in illorum liberdndispofleris: et quonidmhrcinuerbopotentiie er benignitdtisdiui-the cdrneßäo,Chriflo leßt exhibendd ßit inuito cld-rißime per pdtefrüionem diuin£ grdti£, efßcitur, ut c driormdnißßdtio nomimshuius fdcroßtniliin tent pord mdnifefldndi Eudngelij pr£C!puè cdddt. In quitus mißiis d Deoß)iritus fdnîlus Deurn non folum de cldrdtquigigndt,dldt,er conferuetomnia,fedetiam qui feprabedt nobis prafentem luce ßia, uitd fua, in diuinafuændturæ ,lucis,uit£ participdtum nobis in j Chriflo uerd uitd er luce codptdtis. Hunccum ignora rentphilofophiueteres Ichouant Deum neqiUert co gnouerunt^neq^coluerunt^qudmuis multa praclari deTetragrammato hoc quod nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;appella-

runt,di]futdrint:cùm hanc Tirfx'itrviv tanquam fon tern natura in uiiiuerfitdtem fundi, er ab ea cunéla condi, conditaq; con'eruart,Mofaicd doHrisld imbuti dicerent. Hane enim de lehoua cognitionem non ßlius illisper lumen fidei, fed natura per facem naturalis intelligentia aperiebat. Qua quipraditi fuM^Dcum 4. qu.dè cognofeunt ex ijs qua tarn fapienter faSla funt : ied cum pro dignitate er adfalutem non cognofeut cr amplificant : qui folum per eum hoc modo cogno-fcitur,qui dicit: Patrem nemo cognofeit nißfiltus,?^ cui uolueris ßliuf patefdcere.Ichoua igitur facrum no men primo hic leilum uerè etiam in Chri/lum lefum togruit:qui ß uerbi rationem ßgt;caes,ßliUs Dei fit £-iernus.tn quo tota diuinitas habitct corporate,ex cu-tus plenitudine cateris omnibus calcßibus er terre-flribus.ajfeilabilibus er indßgt;eilabilibus fu£ excel- s lentia portio ac modus decidatur,ut mirum non ßt, per eum/anquam Interpretern,diuinitatcm cognofei, et eins uniucrfos bonitatis theiauros explicari. m quo diuimtas ipj'a,quanta quanta eß a fapientia, poten-tid, boni täte uerfetur. Hunc Chrißum lefum hic leho-Ud dppelldtum.idin condito er perfeélo inundo,er in throno Dcifedentem guberndtorcm omnium, uit£qi Cr mortis,c«liermferni, prafenttserfdurifcculi^

E S I M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40

Dominum adorant fupera,coelcflia, er infera.Sed de lAeßia noßri amplitudine er jflendore, alias com-moiius differetur.hachic delibaffe fatis ßt.

Et uirgultiim agri.] Calum er terram tempe-rata certe legcfuiffe antequam terra germinOret, er homo eamcoleret.

Non cnimpluerat.] Exponunturfuperiord-t^on antea uidelicet terram capiffcßruticare, quam dirent ptis aquisper lucem,caleßis humor,ßue pluuia ,fiue 0 ros earnmadefeciffet.Qtteergohicnarrantur.dietelf tiafaila funt,ut iußit Deus tirram ßirpes creare.

Dominus.] Signatèhiclegitur Dominus pluer^. Aliter igitur caufas rerum fides expendit in fandiSt aliter lumen natura in philofophis Hi proximas caufas er propri.is rimantur ad cognofeenda origine, er uim cuiu^q^: iUt principe}» omnium caufam agnojeunt Deum, que uenercntur,er in eo fide er jfe conquie fcaiit.Que fides in exquircndisrerum naturaliticaù fis,ut ueiitorum,roris.pluuiarum, niuis grandinis,an-(O ieid er curiofd non efi/ed Ulas in ßnu fapienda diui-na abdit.as confitcns,lobi illam admoiutionem expen-ditibiunquid ingreffus es thefauros muis, aut thefau^ ros grandinis a^exißil Habet ne patrem pluuia,aut quis roris guttasgigniticuius ex uètre prodit glaciesi

Et homo non erar.] Hoc nimirü fextopofiprte paratam terram condito.

Sedfons ] nX uapor materia pluuiarum. lohnst mH’7-roT3

Aicendebat.] Sublatuslucis calor è mari uapor^ O qui fuperhè in nahes concrctusrcogitur, atque inde wt humorem refolutus,terramfacutitiat imbribus.

Formaiiit igitur. ] cateris iam condisis, ut effet qui colcTet tcrram,cr alijs imperaret SeXti dici opus hic propter hifloria feriem de homirte continuandant expomtur. In quo explicando partes, quibus is conflà tus e{i,ordineperfequiti[r, quarum altera corpus esl, altera animus. In formatione corporis quatuor nabii res expendenda proponuntur : Artifcx,materia,opui ficlum,eiûfque partes, demum partium ufus. Artifcx o Deusedl,non tcrra^nonluminaccxli.ideo legitur: Et formauit Dominus Deus,folers illc arcbiteétiis,qui tn hoc £dificio extruendd tamquedigno imperio tn^o-mnia,tamfapienter elaborauit, ttlateria lutui^ eß ac limus. Opus dutem fitlum conformdtio ilia ffieciofa membrorum habetur, qu£ admirabilisfanè in eo ani mante fieri debuit quo in Dei imagogerenda, er in CUIUS corpore tanquamdomicilio mens facro imbuta jfgt;iritu,habitdtura erat. Partes uaria funt,caput, coh-lum,ccruices,latera,atuus,tcrgum, poplités, manus„ ° pedes.femina,crurd,cerehrum, cor,pulmo, tecur, c/“ ß qu£ funt alia partes. Vfus autem partiuntcorpo-ris humant in ijs maneribiis cernitur, qua animus corporis membris tanquam injirumentis fretus pcra-git. Vt igitur funélio alia cß nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;er «v/vn-

»■9,id cß,alens,cr äugens uis,cum procreandi liberos mtiatre coniunild. Alia qua fentiendi muma obit, fenfus continens nuncios interprétés rcrum, alia ratiojie çtr intelligente, dicendiq^facuUate Utens,ita

«IMS

4^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C o M M E N

ri/i.« partes in corpore klitnatw ad aliaoffîcia accom tnoiatasDo fapicntia ex lutofinxit,easq; ealegein-terfeconflrinxit, ut mdla quidemfit in hac rerum uni ucrjitate perfiflio, qua in effiflis ita membris non o-fiendatur. Qnic diuinafianècü er admirabilishuma }u corporis ad tot er tantas funäiones obeundds,fa~ bricatio. Cuius operis pulchritudir.em rcfurreüioi^ pfit declarabit hoc corpore bis partibus ad coelebient glonam pofi ex Uta»! lUam dc/Drmitatem,quampecca tum induxit, translatis. in corpore igitur Adam arti-ficii Del inambits ex terra limo tarn fiolerter effbr-tnato pulchritudo, hoc efi, apta membrorufigifra^o' ipje ufius cernebatur. Ham fufilis ille limus argiHduc bene maeerata et coelefii humore temperata.apta ma teriafuit,qua in tot corporis membra ad fuas perfi-ciedas adioius corporaretur figurareturùe,(juorum, aha fundendo {anguini, qui anima er uitalium ex ilio ortorum jpirituum fèmentum ebi,alia fenfuum muneri^aha coneoüioni, qua dam progreßioni, non— nulla geturationi^alia ßernwni de/eruirent, aliaq; ad aha officia artificis Dei prouidentia atque indu a-firia accommodata effient. At quamuis tale fit er tarn fibrefudumcorpus humanum, tarnen e^a id pul uis ejt exputuereer lutoterra, qua tardum,fiupi~ dum, inersq^ natura elementum ebi,fitiilehoc ebl in-firmumer debile opus fiilimt, debet hums cogitatio fape in animos ncüros jubirc, qui terram hoc lubrico fragihq^ corpore terimus, ut hoemudo ad omncin ui-cijiitudtncm mobilt, moderate cum metu Coi utainur, tion ad fifium,luxum, libidincm abutamur opprobrio Dei er noftra pernicie. Pratcrea etiä utihs cH hums fragilis puiucris meditatio ad commode ahorum ui~ tiaferenda,cum cogitamus ex una limi maffia uniuer fum humanum genus origine ducere,qua parem coti-ditiomm mfirmitatis er propenjionis ad mala crcet, dijerimen fiolwin in temperationc frigoris er caloris ficci er humidi ejfie.Vnde alif leniores, er moderatio res,ahf incitatiorcs etuehemètiores afivdtib. animiq^ tnotibiis euadat. Par igitur fiuerit ut cü pana ducimus ex limo terreno,alius in aliït a quo fit ammo,er inter nos origtnem noftram perpendentes,cu/pas condone-tnus orantes : Remitte nobis débita noblra ut nos re^ mittimus debitoribus noftris.

Hominem. ] corpus humanu/m.

Delimoterrx.] Apteufiurpatum efthiefigulo-rumuerbum'ys''’‘y*^u/m de luto bic fiat mentio. Hac eü matcria originh primi hominis. Contraria eblfèr-matiofiecundi Adami ,quièc(!clo calcblis homo cbli Huefpeblans Apobiolusper contentionem de utriufiq; origine bis uerbis dicit : Primus homo de terra terre -nus, fecundus homo ipfie Dominus decoelö. Dum ergo bic Deus terrafluptda et in puluerë friabihs ar-giUam trablat ex qua fragile corpus fingat,tnum ad-ntonemur. 'Vnum ebl ortus nobhri infirmitas,cuius co-gnitio fiblum er arrogantiä tn nobis deieceritHuius memorpropheta meritö canit : Qjtoniam ipfienouit figmentum nofirum, rccordatus cbl quoniam puluisfiu mus. Ef co^a quia is puluis in earn ffiecicm esf babi

A R I V S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;48

^ujMcorpom formatus ebl,quianimum Dei fbiritii praditunt reblorè rectpiat, admonanur m ipfia fronte , oculis, ore ef rehquo corporisflatu, quem Dein humo excitatu,celfium redamqi confhtuit,cunt cate-ra animantia ad pafium abieciffiet ,nos nonpuluerii non luto, non terra, fied coelo quo aliquàdofruamur, natos atque genitos effie quafi fiuperarum rerum ati^ coeleftium ffiedatores, quarum ffieblaculum ad nullum aliud animantiumgenuspertinet Altera res,qui , ex hac origine meditemur, ficilis lUa ed ad tentatio-nempeccati occafio, per quamprimi.parentes ten-tatori fierpenti aportuni cum effient, non difficulter 4 redoflatu in bunc mifierum er calamitofium depulfi fiunt. Cïuares comagis nosfolbeitos ef cautosred-dere debet, ut huius corporis adcôuitiati habeamut rationê,et tàto maioré, quàtofiacihus corpora nofir4 uerfiutihoftis pcrprau.ts cupiditatcs mfidijspatent. Qtuiaueró Deus non ita fragilem hominem ex lima finxit, cuifiua fragilitas fraudi fèret,fïatim tn ipfafi-dione tam debilis operis, quad poftremö cogitandum bic ebl, ffiemficitfuturum, ut praflantiorc conditio-ne fecundus Adamus naficeretur non de terra terre-nus, fied de coelo cœlejlis, qui aduerfius oëm inttiriam cü fiobolefiua tutus effet. Hac ebl confôlatio er uido-ria fiandoritm contra peccatü, mortem er portas inß rorum, inaltero Adaino qui ebl Mefidas benediduSi.

Et infpirauit. [ Luto in corporis humaniffiecient effiormato alteram hominis partem qui uit alls fpiritm ebiitradat. in huius explicatione origo,natura,caufia, uis ac fiicultas penfitanda occurrunt. origo animi bifi riam confidiratur, turn ut primo creatus efl,turn ut tn hominum propagatione oriiur. De prima origine Ma fies m€mimt,c.im primo homini Deumifiirabilem ani mum ut eum ex terra argillaßrmaffet,indidiffie dicit. Ex quo pcrjfiicuum efl,prtmam ani mi origmê ex Dei halitufuiff'e Secundaaütorigo eflqua ingeturishu-mam propagatione cernitur, de qua dodi etfiapiëtes hommes mterfe diffientiüt. Ham fuere qui putarët a-nimos primo oës tn calo cumgenijs condttos etfiecu-lorü fierte quemq^ fiuo cor pon tnfieri,hocq; collapfio eà ihosquo uetuffentrcdire deterjts paulatim fordibm corporum contagione contra.dis. Suntpratereaqui docent antmos hiimanos propagari femine non alia ratione quàm catera animaittia propagantur. itaque ut animantibus reliquis gencrandi uim fiimulindidit Deus, qua deinceps horum quodqtie fiuam tuerctur fficciem : fie homini ficmel uitalem à Deo tnßiratunt animum, ut ca uts perpétua ineffiet in homme, qua et ipfie genus fuum in poflertim propagaret.Ha ei et po bleris eius lufhffe Deum, ut ipf i quoque deinceps genus fiuam fieruarent,et fobole fiamilias augerens. lëroin de ut bos bouem, balena balenam, agniis agnum gi-gmt ,eodemmodoabhominehonunem procreari, è fienumbushumanisno fiecusanimis prodeuntib. quant ex caterorü animantiü femintb. anima gcneràturjn homine enim no minus earn gignendi uim tneffie quint cateris aiumahb infit, ideo ex illo no tantü corpora^ fed etiam atiiiws oririjtie dctcrwcfacultatëgcncrari

tam homiiii cjutm aUjs anmàtibiK tributam cxißi-mcmiK. Hxc igitur /i nbsp;nbsp;corpm cr animos générant,

Ila minus quocj- dicetur homo eorum (]nos generat er corpora cr animos gemrare. Atcjne hue pertinere tjiiodinfrälcgitur, Adamumadlui fimilitudinem Gr imaginem proercaffè ßlium, quern Sethum appel~ lautt, ad fimi.itudinem inquam ey imaginem juam, id e^ hominem cuiufmedi ipfc erat,corpore era-luma pro: du urn nbsp;nbsp;Addunt, quod nifißc üatuatur,

»onpoffe frcileoriginisuiiiunidefindi ab Adamo in p fleroscius dimanaffc,ßab iÜoanimi ut corpora non dteantur propagari. Hane quoqueßtdm fenren-tiam probaiM ex eo, quod ßre libeŸi non ßolum corpora parentum, fed etiam animos reßrant ac re-pr.e(cntenc. Nam à parentibus liberos effingere, er firmas çr nt. res cf plerofq; nutus cr motus conflate. Demum dicunt fententia hac cotflrmata,maio-tent feminis, tie tenure fnemctu Dcifiindatur, ra-tionem haheri, in quo mmirum etiam animiproxi-inèaddiuinam naturam accedentes, immortalcs es“ fatri ffiritus participes contitieantur Sunt etiam qui tres animas in hominc ponunt : unam, qua ad cer-toi aUliiW cr incrcmenta aicndi nutriendique uint habeat t alteram fentiendi tfioucndtq;fleultate pra-duam:ultimam earn in qua mens et intelligeiuia ucr~ faiur. Duasiüas priores ex femin biis proßeifei ty or,ri,ey un-i cum corpore fiitifcere zr exolcflcre dicunt: tcrtiam ueràcaeleflisoriginis,nontcrrenie, ne-que cum corpore mori, fed immort ale effe. Suiuitem qui duos in hontine animas flatusint : alteram fenfu ßingcittem, in qua nutricndi cy mouendi flcultatem compiectuntur • alteram rationis ey mentis partici-pcm. Atque hi ut ita fentiant, cos diucrfitum afli-(iiis ac motiis turn exittis qui in illis cernuntur, eom-tnouent. Alteram enim animam aiiimalem dicunt ap-pcUari, qua contra mentem Dei Jfiritu imbutampu-gnet. De qua pugna iHud t Caro concupifeit aduerftis fi tritam. A'teram Deo fide cr amore adharcre, alteram item opera fua confieere, qua altera non ani-' maduertat : ut uidcre licet in U)tho,qut per animalem ill.tm U!m ,fobolem generauit, mente ab ea aätone auerfa . idem in uißs oracularibtts accidere aiunt. Quod demum ad cxitum attinet, earn ammam qua inIcntiendi muneribiis occupatur,cum corpore dißi-pari non item mentcm_ Poflrema fententia uulgata ^o^'um eii, qut unum animum corporiiant in utero ad alentis feiwcntisjntelligëtisqi uita ufum à Deoinflnrarii no ex feminihuscorporatis nafeifla-tussitt. Nam unum animum tribus iflis muncribus fa-tisflccrepojfe ct eundem tarn praftantis natura ejfe, ut tarn craßis fluxis caducisq^ femi-.ubus confineri ne-queat, cum qutbiis amp;nbsp;terrenis çy mcrtalibus naturis tiihil commune habcant cceleflcs GT immortalcs ani-miin Det confoyium afcripti. Itaque hM menfes m , diuiiia mente folum l'abcrc femina fua qua finnatis tain atque conjhtuds corporibtis Dei halitu inferan-tur lit pritr.ihominiscorpori ex iuto lam effiélo, ani-9MS injfiratusluit,neboc tain pra^ans cy diuinum

in natura opus terra cy elementcrum nwndkfluxi^ GycraßijcminisrtonDcißngitlare opusdicatur efle, Itaque etiam apud ueteres (apientes illos uiros reper-ti)unt qui dicerent animosßris in corpora uenire, no de fcminibus eorum nafet. At uero quod legitur Ada-mum ad ßmilttudinnngcneraße filium, reflondent hi id ucrum efle,neque negariab hominehonunëpro-creart :fidita,utacciptatur homo non aliter animi caufa eflc,quàmfine qua non, quod cum non crcaret, lo ey creatu m infunderet Deus ,niß homo fernen pra-beret quod in corporis flyecient conßrmatum animum reciperet re.^orem ey gubernatorem. Neq; pro pterea hominë détérioré conditione cateris animanti bus,fed meliori potiusetpraflanciori efle,quôd Deus tpfe cam gignendi animi ßcultatcm fuppleat. Ete-nim hac in re et animorü dignitatan cy hominis pra Haniiam cognofci : animorum quidem,quorum origo coele{lis,nontcrrena ex terrenis femimbus flatuatur: hominis autem, quern Deus pra c.etcris animaiuibitt ^o^juinamente praditum fua diuinitatis facrumtem-plumßciat. Ncq; eUam quia Deus aniinorugenerator cü, toUi origuiis uitium. Animos enim ftc in cor-portbus ercari। uitiofis ac lt;nbsp;orruptis, ut ex ea coniun-ëiione labein fiat,m conirahant non fcctis atque bona tuna ex malis uaßs faporem malum ducunt. Eaten tiirpratcrea ht/ape parentum non corpora folum, fed etiam animos .i filijs reprafentari fed quomodo hl qui his ratiombus uttintur,con raria affirëtibus oc-current,fepe uidelicetaccidire,utlibcricorporwm JO folum lineamenta fuorum parentum reßrant,animo-rumßrmamac figuram nullam reddant^ ueluti cum ex probis nafeuntur improbi, qualisfuit Caintis,Charnus,Efaus, Abfolomus, Achas ,(y alij. Interdutn itemnec corporum, nec animorum fleciem effingi, ut cum etiam deßrmes ex ßrmoßs nafeuntur. Quod ß contingit ,filtos parentum moribus atque ingenio re/fiondere, fimilitudo fané hac partim corporum affeëlioni, partm confuctutiini atque domeflica di-fciplina tribuetur. Etenim finulem tern erationent 40 corporumßmües firèanimorummotus comitariui-demus. Quantumautemcducatio,dtfciplina,uita^ coniuniUto acconfuetudo hominum inter fe ad coißr mandamuitam ualeat, non eil opus indicare. Quod uero adfeminis mittendi rationein atttnet,non mino-rem eins curam tenen flatuunt ,fi dicatur animos fcminibus paratispotius comitari, quàm ex eisgenera-rari. \mô quanto praflatior animorum ortus tradttur, tanto feminum, ne temerc contra legem Deifundan-tur,rationem haberi.Sed dicat ßrtaßis aliquis,ucrbo-so rum hie, non rei contentionan cerni. Nam eos qui fc-miiub. anunos contiaerc dicunt,cy ex cis lUos nafei no aliter id accipcre,quàm fcminibus in utcrivm receptis, Gy in corporis humani fleciem cffiëlis diuina ui animos exiflere (y oriri. Si ita fentiunt, uerborum equi-dem tantum,non rei difl'enfio hicfuerit :fin uerô ani moshumanos in parentum fetmne non aliter includi uolunt, quàm catcrorurn animantium anima in fiât femimbus includuiuur , ex quibus ut efltcicniibus caußis

COMMENT

cdufi'.s mantitr, controuerPa hic ex re ipfa orta iu-dicatiitur litprxfientid nosomoittocanprmamits men tcgt; humanas 4 f eo on^jnem ducere, qux corpora qu.busjcmel ex tn/ktuto ab i.utio ordineinjertitur, a ment cr intelligêtia regant.Orium tghurcaleße Çr ex meute diuina decerptas iIIm habere fed in terre no corpore cum quo naturalt quodam ex injiitutio tie Det uuuuioconiunßx fini. Qliamconiuttßiontm molefius eorum ex corporibus exciffiis,CT rtdeundi ad ilia tn tempore excitationts mortuorum cupiditas iiidtcat. Ongtne animorumbreuitermdicata,proxt-mitm eß.ut natura quaq^ eorumfied modeftè et quantum firt tnfirmit.ss nofira, explicetur L e ac autem Uuri-t eft opinio. Nam alij numerum je nu uciuem, a-lij harnwniam ex numero natam alij fuffitfum cordi fanguinem,dlij corpus itafiguratum efie ut tempera-tionenaturx jenttatauud n:hiL,a.if i'cfXfT(eiufgt;,alij ficUaris natur X )cintillam,alij ignem,alij jfi'ritum cor port coniretum,aiij de xtherctenuemJumptumfiiri turner toil corporiinfertam animum tradunt efie. Atq; hl cur ita jcntiant, mouentur ex eo quod animus intcrdum uocatur n'\t,td eß/fiirttus,mterdün-vi id eß hdiitus De jfiiritu legitur in Genefi, A3 tiinn de halitu uero uitaii maws A''S«3nB’'A?v/ esl et injfiirauit tn nares eiushalitu uitalem. Quo ha litu dicuntfigmficari purifiimum tenuißtmumqi “ffh /ptrittim,atque ita antmum iioM efie jfiirabilem na-turam ex pura acris parte acceptam ex corpori in-fiijdm Conue,, fie cnim docent^ ut quemadmodum ex l^trabilcm aiimuni ex caio deccr^-cret cor-pottdd ld animandum nu'uendun.queinderec. Sunt dUj qui diîimos fx £chere haltlos negant, eorumqiie efientiam neue terr cam,neue aquea.neuc aéream elfe, fed ab his tnunm eiementis fiparatam quandam na-turam habere confirmant. Atque ham ueluti quin— tarn efientiam haben qua iam corpore ex terra fiiio, ertempcrato aqueo hamoreet aeri/que,ignis afii-iiione cxi)lac,et cum 1Ü0 ex Dei detreto copulari cu-piat. Vocari autem GT msws hoc cß jpiritum ex halitum propter fimilitudinem quam cum aiire m cunßa lfiirabdt habeat Sicut etiam eadem fi'mlitu-dine facree literx ufix Dcum intcrdum, tn-terdum tgnem appellant, qua in re ea qux in feitfus cadunt, Dfo tribuuntur, ut aiutna ad nos,tn quib. ru-hil efi concretunt, nihil mixtum ex coagmentacum, transfiranl ur. Uaque bi dicunt humanos atamos na-turam efie creatam, fimpiiccm, non concretam cr codgmentatam Jfitrabilcm , immortdiem, mouendi, alcndt, fentiendi, intelligendique ut prxditam, qux caeleßisgemture exjpiritu fando beneficia ntcon-fortium Det ad eius mdießatcm ampiificandam in Chrißo coop etur. Inhac defimtione orttis, natu-ra,fiinilio,GX finis dntmorum ueclarantur. Olt; igo qui-dem, cum dicitur animum 4 Deo creatum ; naturam autem, eum is nmpltcis ey ffiirdbiiis ejfieiuix traai-tw effie : uis uero tn mouendo , nutrtenao ,ientiendo, CT mtelli^endo, cermtur. Apoamp;olus tonjidr-

A R r V J. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40

rans hominem in corin'!.animam er /f'iritum inteUt^ gentid errdtione omnid penetTdntem pdreitur ri-nii demam dnimarum cermtur in pdrticipdtu er con fortiodiMmtdtii in ChriHo : condi uidelicet dnimos tjui Dei eonfpe^iu dd uitdm iterndm fruatur ht Chri-flolefu Domino no{iro,dd eiusgloridm CT maiefîd-tem dmp’ificdnddm. Cui fit honor ht sternum A-Wf«.

Spiraciikimuifar.] dittmdlii. Aliui igitur ffii-ritus hie itfidtur,dliiis de quo in lodnnetTèlauit in eot^ CT dixit : Accipite ffiiritum fanilum. apte hic fianiquot; di uerbiim ufiurpatur, quod conuenit in uitalem hd-litum, CT in ipfiós animos qui tanquam flabiles i‘--TcXi^iM corpora quafi flatu ac fiiiratione hegunt^ atque commouent.

In animainuiucnretn.] Contra autem defie-cuntohomine legimus: Extremus Adamus in fiii-ritum uiuificantcm. Alius eß ehgoflatiis atque ha-litus animalis uitx, alius fixrittis uiutficans. Alter hominem animalem, alter ffiiritualem CT ccelcflem efficit: alter corpus terreflreex fragile moderatur ad fiindtones naturales : alter corpus terreniimciim fit, caeleßecx’ itnmortale efficiet, ut fitaptum act munera uitx Jfitruualis. Quod igitUr ad primunt hominem , qui reßus con litus eß, pertinet, finrh-tus uiuificans opponituranimx uit ah, ex jfiirituale dnimah, coelcße terreno non ut lufticia peccato,aut reipeccato deturpatx, nequeutintegrumrei cor-git m potentid :)eminatur corpus diùmate ,refur-git corpusjf’tritudle. QudrMhicqiiodificrhninefe-paretur animans humanum corpus anima, ab ea qu£ /uprà quoque ctetertsammantibus tributa eil,i'ra-ducat terra animam uiucntem. Quaüionem itijfiol-uunt anmit qua homo prdditus cü, munera. St fen-fum cum quo motus CJ appctitus coniunâtis eß, er fin mtelligentidm ex rdtionem confiidcres, nuiltunt interertt, qud cdterd nimirum diumanttd cdrednt. Rdtionem dutemin nmrn’'i,i4 eü tn uitdlidtumd quoque comprehendi, iniago Dei, dd ^udmfrimitï homo torrndtuf eii, er fine mente non ionfijlit,jdtii decldrdt. ChdldaiK igitur interpres, ut earn uim ex-primeret,qud prtecipuè homod cieterh ammdnti-hies diljirt,pro n'nyJBS uertit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eji

in jfiiritum loquentem, Quod ordtto ex tot dnimun-tibui hominis propria fit, mentis uiuum jitnuldcrMn, erjdcri jfiirttus eilijque oTdculorurn dd homines interpres. CijidrejapienterGr£ciunoucrba^er^ rd-tionë,fiermonè er numeru effierunt. Hdc an miutdlH pdrtc » jus Addmus dett fiibricdtorè cogaouit^ rtrw o-rigtnes inteUexit, er cuniiis pro cuiu/qf ui et natùrd nomina pojuu,etper eandè ülam arami utm uoluntacè Dei,dt rebus fugiendis et cxpeeedh.uttam difcemus, intellexit. Quoa murws indicat tpjos animos imnior-tdles efic,ctfic;i^enerdtos 4 deo qui eins tufr.cidjjapi-tiittd’,itms, glori£fiere t ni eciiao Addiuo cotnortes.

in hoc loco gcfta fuitt, äd magnarum rcrtm praludiit comodiiK expondntur. Htcc igitur deparadifo cofidc nnda fiter mt.Primo cjuaUihortM fucrit, cum nonnul li/l!iritiialein cumfuiße fitigaM: deinde quern fitu ha. bumt:tum quibw arhoribui cum Dent cofeucrit,quie vit£ arbor cur ita appellata, çx qu£ fcienti£ boni fS'mdli.cr quare ita nominata fit. PraterCa utflumi gnificationem cum arbore et fi-udiu uitali atq^ cum fin minibus tenuerit. Defit^ulisordine doccbitur. quot;^

Paradifiim iioluptatis.JHcfc. Hortum in Eden, in hie nota topographi£ cfi interprctu fien~ tciuia. idea Gr£ci nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ev Eden igitur

propriit nomen cfi loci à delicijs^ut apparct,fic appel lati. Hota enim cfi uocis hebraic£ -py fignificatio. At que h£chorti omni gencre uoluptatum affiuentis a.-

A pnnopio. ] aquot;\pT3 ab oriente.fimiliter Grad tixrx xrxToXxi.Paradifium ad earn parte Eden plan tatumfiuiffe,qu£primoluminisradios excipit.Quo honore pofiea quoque in Icgeoriens habitus eff.Tria igiturhicloca ffedantur, oriens, Eden,hortus.

In quo pofuit hominem.] Eionlcgitur,creauit. funt igitur qui hominem extra paradifium creatil patent,alij aliter,quifimilc genus locutionis affcrunt.ln-frà enim legi : Et £dificaiat Dominus Deus cofià qua tulcrat de Adamo mmiilierë,(y adduxit cam ad A-damum. Dicas: ÜÓnne tota terra ceffiira crat homini in paradifium, fit in innocentiapcrmanfilffct,fiuprà c-nimlegimus : Crcficite ey multiplicamini, ey replete terra, cur igitur hic memimthortuli priuati ad orientent conffti ? Vr£iiouerat Dominus cafiurum Adamum ideo ad adumbranda futuraru rerii myfieria,ccrtil lo cuminfiruxiffe uidctur fiuinna amaetutate ornatum,

quern innocens Adamue incoleret, ©* peccatorfidut dc/creret,ad reprafientandum paradifium ccelcftcm, fianilii apertendum,cr profimis occludendum. de quo ' Dominits ad latronem : Hodie mectt erii in paradifio. Eodem cofilio particularis orbit regio/erra Chanaan^ qu£ quadamfigura fignificaret hortum regni caloru deleâia eff, in qua populut ex omiubuf terr£ getibitt fegregatus habitaret. Vnde h £c propter myfiicam no tarn paradifi nomine appeUatafuit, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uidelicet.

10 Veluti legimut apud Ezpchielcmhis uerbistTerra ilia incultafiida eü ut id eff hortia Eden.

Prodüxùiÿ Dominus Dcus.jExponiturctiltut paradifi.

De hiimo. ] ut cultorê. J4am tcrrenus hortus ter reno, coele/iis calefti conueniebat cultori.

Omne lignum pulchrum uifu. 'iSimiliter Graci wgcüûf/ tie Heb. pro pulchrum habent fona expetibilc. Sed nota mctalcpfiis cfi, qua illi tfi fiunt.

Lignum nitac.] arborem, cuius firuiius ad tuen-

effet. Kenwto typo de arbore uit£ caleilis paradiff legimiK rymcentidabo ederedc ligno uit£,quod cfl in medio paradifi.Hoc lignum uitale cxprimitEfiii.'if, Et egredieturfitrculus, G'c. De eius autem efiu uitalt loannes s.

Lignum^ fcicntisr.] cuiin fruiluireda corporif conflitutione conunlfia per inobedientiam,concupifi:en tiain parer et boni crmalifienfiumcontinentem. Voca tur or Chriftiis à theologii arbor ficicntia boni crma

tiones ac Ic^s de bono expetendo malo fugiendo continentur, quas etiamgenij confiulant, qui fie alicubi uocct uiam CT ueritatein, itaq^ ucteres fiapientes dreunt hanc de bono cf malo legem in uerbo (y fitpien tia Dei qu£ Chrifius cfi fiuiffcante quàm daretur.Sei longé aliter h£c ficienti£ boni er mail arbor fieha~ bet, quàm ilia qu£ Adamo ad ucficendum ex ea prohi bita fiuit. Etenim alterius efiu mortem contraxitjulte^ ra qui ucficuntur, uitam adipificuntur.

aridafiiila.

De loco uoluptatis. ] de loco Eden,non de para-r difio. Vbihac regio Eden cum horto fitumtcnua it, cr qui horum qu£ hie memoranturfluminum, finies curfiusq; fiuerint,Mofies non explicat,cr malediélio di uina quam peccatum induxit,ita per diluuium omnia uafiaffe uidctur,utEden etparadifius nomina ucré jôlti rananfierint:res uero hoc efi amcenitas ey ubertas pc ricrit,modicisfiolumucfiigijs primordialis firtilitatit so rcliélis. Vtfiolentper pcccatumomniaindcteriusde generare, ceclum, terra,fiirpes, animantia,bonünum zy corpora zy animi, ut argumento fiint prater paradifium Sodoma cr Gomorra, et terra ipfia Chanaan^ fiolitudo quadam cy defia-tum,propterlud£orumrc-bellioncm fida, qu£ olim ommum rerum copia abutt dauit uaq; potuitfieri, ut fluminum qua hie rcccnficn tur,fintcs Ct aluci comutati (int,ut cum tempore etia, lacus,paludcs çy manaipfiafiedesfiuas commutaffetc guniur.

49 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C o M M E N '

luittur. Veruntamcnßargumenta er indicia, qu£ guident facrafuppeditèt lit er a,fequi libct, neq; de In iia,nelt;^ de Aethiopia ilia meridionali, neq^ de Aegy~ pto ad meridiem er occaum expo fit a, à Kofe hie in defcriptione Eden loci er hortißdtam mentioncm di-cemu^.üam ncq^ mendies, neq^ occafiis cum paradiß fitu ad ortum con(iti,neq; omms orientalisplaga con~ Kenit. fed ea qua Uteris facris nota eü er Celebris, ut eü regio qua Armeniam,AfJyriam, Eabyloniam, er Arabiam continet. Proinde paradißßtum partim ex i /ooî memoratis,ut ßent Hauila et Chus: partim ex flu minibus,utßunt Euphrates er Tigris: partim ex epi-bus quas reßrt M.oßes,utßunt aurum, margarita, er gemma precioßa, cognofeere licebit.

Phifon.] Dißenßoeüde hoc flumne. loßephus, quem nojiri ßequuntur, de Gange Indico interpréta-tur. Hebrai quida de Nilo. At uerô neuter fluuius hue congruent. NamNilus in remotißimis nuridionalis plaga locis exortus.per AegyptU dccurrcns ab orien te, CUIUS hießt mentio, longius abfeedit . Gangen au-tem no tolérât ld quod hic legimus, Qui circuit omnè terramïîauila.Conftatautemïlauilam Arabia adnu merari, qua Aßßyrijs, per quos Tigris er Euphrates labuntur^uicinae{i,uelutiliquet ex ijs quainfrà di-cuntur : Habitauit autem Hauila ufq^ Sur,qua rcfßicit Aegyptumintroeuntibiis Aßßyrios. Et non longé ante hune locum legimus inter filios ledanreßrri, Saba, Tiauila, Ophir er lobab. Apparet ergo uicinos fuiß'e populos,qui ab hisßatribus progemtißunt, Ezechiel propheta cum Armenijs,Aßßyrijs,Harangerne Meßo- 30 potamia negociatores Eden ßgnate his uerbis con-lungit: Haran er Canne er Eden,negociatores Saba, Afßur,er Chilmad, negociatores tui. Ex quo loco in-telligimus regionem Eden non in India,neqs in Aethio piailla meridionali,ßedubiha qua iam numerata ßuntgentes,federn häbent,locatam efße.Neq; Eden no men (unde Gratis proculdubiè ßua ik^ov/)') ab Arabia fcclice abhorrct,qua auro optimo,gcmmis, margari-tis,er omnifrudluumgenere abundat. Phtßon igitur, quod nomen in r cliqua quodßciam,ßcriptura non re- 40 perias temere, Indiens Ganges mimmè fuerit,ßed ucl tucinum Euphrati, uel Tigridi, aut deriuatum ex al-terutroflumen exiftimandum eü.

Bdellium.] Gracixigt;^^aj,carbunculus.Nonnul lis unio. Narrant enim rerum ßcriptores margaritaric ßuum in Aßßfria Armenia fluuijs prouentum effe. Quod ex ßententia Qharetis Mitylenai, Athenaus libre tertio Dipnoßophiftarii confirmât. Comprobant hancßuam opinionem ex Numéris. Erat autem man, quafißemecoriandrißpecie bdellij.Alijfuntquibdel- ƒlt;, lium arborem interpretantur clarain gummi.

Onychinus.] nnw Chaldausiii^y'ytiberyllum, Germant Eer lin, Grad ■ar^ixavi'or, id cü, porraceus, porri firmam praßerens.

. Gcon.] loßcpho er noflrisNiliis ell.-ßed paradi-ßßtus er reliquaflumina reclamant. Al en Ezra uult rßßefltimcn uicinum terra ißraelitarum, citans locum ex libris E.egu, Si de nomimbus ommno non confiât,

A K I V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;JO

deßeriptio tarnen Moßa indicatflumina qua paradi-ßum irrigarunt,uictna inter ße ßuißßc.

Aethiopix.] Nonillius meridionalis ,ut nonnuUi admonent, qua inßeripturaßacra nobilis non eil :ßei orientalisuicina Ajßyrijs, cuius fit mentio in E.cgum er Paralip.libris.Cuiußmodi ßunt Arabes, Aladianita, er ißmaelita.EIos autem numerari in Aethiopibiis,de clarat uxor A’Ioßa filia letkronis,ßacerdotis Madiani tarum,qua Aethiopifßa in Numéris dicitur. Itaq^ßuiti qui hos Aethiopes ab Homero inteUedos uoltint, ubi duplicem Aethiopiam difiinguit, alteram accidenta-lern,alteram orientalem:

A!r‘':'3sxs rot dliJlxiKTM,e^arct ii nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;visseg'ioiiet^it JI' eevtivToti.

Tigris.] ''i'Q'T^auelocicurßu ßc appcllatum ah Hebraisflumen. Earbariquoq^ propter celeritatem curßus ita nominarc quaß ßagittam.produntur.

Contra Aflyrios.] nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ad orientalem

regionem Aßyricrum.

Euphrates.] nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;à ßertilitate nomen adeptus, ut

etiamPhißon. Euphrates er Tigris ambo fluminaex Armenia manant non ita longo interuaHo ßontibusdi flantibus,quorti alter Euphrates uidelicet,ampliori at ueo profluit modo in occaßum, modo in aufirtt, modo in boreäßnuoßoflexuprolabcns,Tigridi tandem ad Eabylone ßciß.ts antca alueis orientem uerßus inßnua-tur, amboq; inde lundis aquis dccurrentes 'm Perßeti ßnti exonerantur.Proditu cd,utrunij^fli.men ijßdcmße ré tcmporibiiS;ßole uidelicet Canaüßubeute, Meßopo tamiam annua inundatione uberare. Caißam incre-menti in liquefitdas in montibiis maioris Armenia ni ues,refirunt. Eo tempore tanta ßcecunditas agrorum exijlit,ut exiles quinquageßmo, cultiores etiam cente ßmoßoenore reßßondeant. P,emanßerunt igitiir paradiß in Meßopotamia er Sabaorum regione ßua uefii-gia. Atq^ubiis confitusßerit,exhisqua attulimus ex lAoße er reliquaßeriptura, non leida argumenta er indicia pateno.Quo magis mirum ßt,tantam extitifße controuerßam deparadifl(ttu,alijs inter terram er lunam lUam locantibiis,arqs ßid) aquinodiali, alijs alt bi ,quibußdam fingentibus omnia fiiiritualia de hoc horto.Indubitatum ejfe debet, paradißivmflormßße ubi flumina hic commemorata labuntur,in Syria uidelicet er Arabia. Nam quißecusßentiunt, hifioria ueri-tatem dißipantes,inutiles aHegoriOf ßequuntur.

Vtoperaretun] Cultus horti mandaturAdamo, locus de ocio muißo apud Deu. Sed dißimilis cultus ter ra ßuit qui pod contradä noxam conßecutus ed:alter moleflia caruit,alter non item.de quo infià: In ßudore uultustiu,erc.Tanto dißcrimineßeparanturiifiitia er peccatum.

Etciiftodiret.] aßiriser beftijs,quarum Imperium tenebat : aut,ut nonnuUi praclare.ßeruata iujii-tia per uitationem arborisßcietia boni er mali. Seqid enimiPracepitq; ei. Duo igitur munera iniunguntur honùni pofito in paradißu'm:alterum,colerchortum: alterivm,cuflodire.culti(squalisßerit,er quam dißimilis ei qui contradam culpam conßetütus ed,ex ipßa d hijloria

fiuia itliiis uefigfa reliquit.Sapicntia igitur quam Salo monhabuijjelegitiir inhifioria Aegimt,pra cateris hominibus,per quam ut hie de Adamo legitiir,diffère rede omni rcrum natura potuit, grati.e diutna doniî fidt.Vt cd in facra de Salamone nan-ationci Eicditau tern Deus fapientiam Salomoni atq^ intelligcntiam eximiam, eamq; animi ubertatem qua aquarct arc-nam mans ut non foliim Arabas,crc.

Apcllauitrp Adam.] Hiebipartitummumisani tnipraßantißima in homine partis feprofrt ; unum in rerum naturiscognofcendis,alteril in fermonc uer-fatur,quo fenfa aninù de rebus certis nonümbus expo nuntur. Proinde redè philofophi fontem orationis mentem dixerunt. Ergo hie non pojirema imaginis di iiina,ad quam homo conditiis fuit,pars feaperit.Inter prêtes hie colligunt lingua Hebraa uetuftatem qua ufusßtin ponèdis nominibiis Adamus atq^ hune unum qtiodq; nomen per liter,ts natura rei accommodatas impojuiffe.

T A K l V S, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;54

prepe lutum memeratum fuit. î^teci; reliciua feriptune facra: adißcandi uerbü inßoJcns cd. liifrà porro Rrf-fceZ dicit ad lacobum : Acctpe ar.ciUam ut adificer ex ea. Et codem tropo liberi Xi'iS dicuntur^quaß paren tumftrudura ZT adificin. Si Eccleßam /ßeclcsßtiiiK tedificiu Hella induhitatu typiim pratiilit. frequentia apiidApoßolii a-difcatioms, dcniiisßriidiira: nomina ufurpantur^ueluti legimus’E)ei adißcatio efiis.Sa-cra igitur liter.e loquètes de codito hemine uerbi cre

10 andißngendi,adißcandi,crßiciendiutuntur. Dicunt cnim Adamti creatü mKn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quoi

materia ex qua is faillis erat, ex nihilo condita effet: fidiis ant ex limo terra dicitur, quodifeciofam par-tut corporis forma arttficis folertia accepiffet,qu£ for ma indicatur in uerbo quo,d edfequacemma-teria tantilfcr trailare,dum h ac fermam nu nte con-ceptà affequatiir.Aediftcata aiit Heua hie dicitur è co

fia maritali qtia inflar adßcij f.c parata ßt,ut ad co cfpiendu foetü Zf eitgefiandü pariendnmq; apta effet. In faciendi uerbo neay praparatio zf perßtltio ad ußim notatur. Itaq; de Adamo legitum'.^'ys id cd,fa ciamus,boc cd,parcmiis Zf abfoluamus eumita utno flrißmilisßt.

Et addiixit cam ad Adam.] Hxc funt fßonfalid Zf facra fadira quibus Deusfaminam tanqiiä para nymphiis tu marito i oniunxit commendans illam Ada mo,ut futuramgentranda educandeq; fobolis coniu-gem.Üon cnim lcgitufhic,Et rapuit ad !e Adamus He uam:fed,Addiixit Deus. Qu.odßginßiansDominus dicitiQups Deus coniunxit,bomo nefeparet.

Hoc OS ex ofsibiis mcis.jConßrmaiioß'onfaliü, Hac conßfsio continet omnium rerum commiitiionent inter maritum Zf uxorcm, domus, opum, liberorum, Zf ßuiiioriim. ditaconcordiconiundioncnihiliucun tints cffe,etiam Gratus poeta intellexit: Ai'lt;Apjc Tt mti oiiiofi nad ofuef^iavvuij e^itre/i ESr Kif///.öd' yx^ riyi kou fio marito fiio communiaobtinet, rcfutrcâionem, ui-tam,iufliti,à,deitatcm,hareditatcm,gloria. Atq^ haïc ipfa edcoiugalisßdes qua pcccatif mortem, inferos, crucis ignominiam uincit.De qua Qfeas : Etßanfabo te mihi tnßdc,zf leies quia ego E ominits.

Etcarodccarncmea ] Hacuerba indicant u-trunq; os et carné ex fedo Adanù latere fumptu effè. Ob hoc iiocabitur uirago.] Hulier ut in catc.-rarum rcrum ita ctiam in nominis uiri uemt commu-moncm,qua ab id eduiro n'ai-'is quafi uira dc-nominata/it. Elegans ed Hcbraica paranomaßa,qua Latine non exprimas.

Qiioniamde uirofiimptaeft.] Rafio nominü. Hue fpedans Apoßolus in priore quam ad Corinthios fcripßt Epißola, dicit : Non enim cd iiir ex mitliere, fedmulicr ex uiro. Hinc qttoq^ ill.t utri gloria quem U cncrctur,dicitur,ut iiir D et gloria quem honor et,zf euiiismaieflatem pradicet. Depofito typo, occurrit

d » Chrijtus^

5? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INGE

Chrifttu, (^ui iimtgo CTglarid pdlriscü, guë ccîebret crglortßcet. Chr^i ucro fßonfa ^cclcpagloria eü, d qua magnißat amp;nbsp;prieJicetur.Ergo quonidtn Chri-ßü rcpro'fcntat uir, ii imago Dei dicitur, non mulier ab codem Apoflolo: Vir quident non debet uelare ca-put,cum ISßt mago er gloria Dei.Et quoniam mtU er typus Etclefite eP, qu£ ut Chrifto p oinnia par et, er eo loquente ipfa plet : ita in fanéîorum conueistu par eP uirum loqui, mulierem tacere. Cuius obfequij etplentij ßymbolum in capitis uelaminc, quad mulier geßat,notatur. Sed fi deponas typum primæ molitio^ nis,m Chriflo neq^ mafculus e{i,ne^foentina,fed nona creatura.

• nbsp;nbsp;Qiiamobrcm relinquer. ] priuatim habitaturus.

Et adliærebit.] Verbo intima uiri er «xo ^is couiunflio pgnißcatur,

Vxori fuæ. ] !^on dicit uxoribus, nec tüp una He-««£ exprompta eil ex Adami coflis : er Chrißo quoqi Mnafolum/ßonfa e{l,uno capite non plttra corpora to lcrante.Ualt;^ pugnat cum creatiottts lege,marito plu-res una uxore,nubere.

In carne una. ] Vir igiturß diligat uxorem, cor-nein fuam dilexerit:er eamß odiat/e oderit. Q«i igi tur inuifam Chriflusßgt;ofamßtam odio habeat i 'm quo typi corpus er ueritas cernitur.

Et non crubefeebant ] pudorimfoeda Itbidineßtf fundentequitabcrat.Preclarusßuäus 'mnocentix heneßbi confcia nuditas er animus pudoris nefeius.

SIN CAPVT Irt.

Ed amp;nbsp;(erpens. ] Trcslocihic ad explicandum propoßtifunt : Vnus de contrada 'inobedientia: culpa 4 primo Adamo. Alter de inulila ac poena,qua rebel-iio mul^ata eil.Tertius Chrißi,qui noxa pofleros A-dami liberet,promißione continet, Atlt;^ ht loci hac ra tionebreuiterexpoaendi uidentur. Duplex humani generis flatus cP^unus uctus,alter nouus. Vetus bipar ■titam habet diflinPionetnialter integer ep,altercor-ruptus.in utroq; expendimus qualisfuerit, quas cau-fas habeat, er qihe utrumq^ conßecuta ßnt. Qupd ad. ■rationè integri flatiKattinetJsnihilaliudfuit,quiin coßmnatio totius humane natur £ ad imaginem Dei, in qua omnia labe er uitio,ßue corpus,ßue animus )peillctur,carebât, isporrà bene copoptus,nti[lam diß fetßoncm à Deoperprauas cupiditatcsßetßt .iüud autem preclarè conllitutum,nutricantem,genitalem Crmouentemuiinperfiaam,ßcnßusualentcs er ß^' nos habuit.In caußs tarn beati flatus numerantur Deus,obediëtia,er arbor ipßa uitalis.Dcus primeeps cau ßa er ejßdens habetur, obedicntia cum arbore uitali in conßeruante er tuente incolumitatis caußa ponitur. Effedus uero 'inteÿgt;-um flatum conßecuti uarij ßue-runt,qui partim 'm corpore, partim in animo cernc-iantur.corpus quidan à labarum moleflia,fltigatio-nc,flerilitate, morbis, ßenio er morte ipfa liberum erat. Animus uero carebat quxrendi utPus, regend£ ßimili£, er cducandorum libcrortvm, que negocium exhiberentfCurts: quad pr£cipuunt libcr£ utt£ dlt;i

N E S I M

numßuit,caruit metu iudicij DehaflePum huiiis placidé tolerauit.ßccurus de malis omnibus,ut euius animus bene ßbi conßciiis eßet, er in reliqua parte nuüit rebeüio aduerßus uoluntatem Dei lüum tentaret, ab-eßßentnimirumcupiditatesin corpore aduerfiis fli-ritum pugnantesiabejßat turpes affePus, ira, oiiiumt inuidia, ambitio, auaritia. Alt;]ih£cquidem omnium qu£ in humana natura ßunt partium interßeconßen-ßo,er cum uoluntate c ei conßomtatio,iuflitia iHa pri mogenita er'originalis fitit praflantißimiis intc^i et 'mcorrupti flatus fluPus.üunc flatumperpendensßa-pies Salomon in Eccleßafleßuo dicit : Solu/mmodo hoc inueni,quöd fleerit Deus hominem rePum. HaPenus breuiter de integ^o flatu. Corruptus iHi omnia contra ria habet,ßue rationem eins ßue caufas,ßue res eflè-P:as conßderes. Cyuod ad rationem attinet, corruptus flatus ab imagine Deirccefßus cP, ac deflPio, ut integer acceßßus erat, dum oinnia 'm natura homiiusd Chriflo arcketypo dißßcntiunt ac dißcedunt.Corpus ui-I tiatum,maléqueaß'ePumjßenßushebetes, er obtuß, animus difßolutus . Caußa efliciens tanti Mtij atq^ tarn prau£ afliPionis duplex JßePatur: altera exterior, altera interior .Exterior Satan eP,quiad decipien-dum er ad affirendum exitium ßerpente er arbore fcienti£ boni er mali ,certis tantalum malorum 'm-jirumentis ußus fitit. interior uoluntas primorum pa^ rcntivm habetur. Has caußas ßui qtioque effePus coti-ßecutißnni,ßed diflgt;arcs CT contrarij iHis, quißuprä 'm mtegro flatu expoßtißunt, ut cP optime conflitutio-nis corruptio ac labcßiPatio,quam turpis concupißcen tia in corpore ßcede aduerßus Deum tumultu^tns,co-mitata eP, dum animum quoq; labes afficeret jßoUa-tum Jßiritu Dei, induPa in totam naturam rebePione contrauoluntatem diuinam,qu£peccatum iUudori-ginis eP,quodipßum Adamumer eius pofteritatem, tot,tantißque malis inuoluitfiue corpora, ßue animos IpePemus. Corpora laboribus fltigantur,morbis debt litantur,fenio conßiiuntur,morte contabeßeunt. Animi prater inßnitascurarumquibus afluant tnolefli-as, ßuos morbos, ßenium, mortnn quot^ ßentiunt, dum Deo di/ßdunt, (y- ßuispraßdijs mti nequeunt ,dum Dei indicium de peccato metuunt,crßua luflitia, qua careant, uti non poßßunt, omnia tenebris, morte, er exitto obrucntibiis.Ex quo ctiam uitio,morbóque ori-ginish£rcditari(),tanquamex uitioßa arbore uitiofl quoq; ßruPus eduntur : adulterium ,ßcortatio,fiarta^ odia,homicidia,ebrictas, ut Dominus atq^ redemptor nofter Icßus Chriflus, huius uitij ßanator ait : Ex corde exeunt cogitationes mal£, cades, adult eria, flupra, fi(rta,ß,lßa teflimonia, conuicia. Hie igitur liqiict que peccatioriginii naturaßt. Hoc neque aliquid eße, neqtfeprorßus nihil. Non quidem oinnino adquid, i« quo priuatio iiiflitia, quam oporteat ineßße ijs, quos morbus iüc inuaßt, contineatur. Vriuationem autem rei alicuius qua uerè fit,naturam non tuexi ac nomen, ßatisePliquidum.Hincquihac labeaffePißunt, uani f^ß^,Cr uanitatepcrßequtdicuntur. djiain declarant tria ilia uerba pK K“® '^minfiicrisliteris fiequen

tati„

?? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INGEN

Cui refpondir mulitr.] Ociofa etbfcnte mari to,ciâ quo^ occafîoni ferpens nondcfuit,ut [aient in-cduti er ci-eduUßcilc decipi ziT llt;edi. Alij [exto die^ alij feptimo hic tentationèfrUa dicunt. Vtrilt;^ incerta afferût Verißnv.le uideturnow.tlis diefeptimo qui contempidtioni opcrumDei zx Udcationi db operi-but confecratti-t effet, à ferpente inßdioi flruâdf,dtq^ eodem die in cdfum exitiumq; adduâos primas ho tnines ,crcx parddifo eie.^os ,ptnul cr pratermißi praceptiper inobedientiam GT uiolati fabbati per ne ^leflumgrdtidrum ailionis cultwn, poena data.

Qiiod eft in medio paradifi. ] De arbore quoq; nitdli fuprà legimui : Arbore etiam uit«e in medto pa-radip. Vicina ergo fuit arbor feientu boni cr malt arbori uitte.

Er' ne rangcrcmiis •] Supràhuiut nonft mentio. Verif mile tarnen efl quo magit effent caution manda to expofitum, ne tangerent.

Ne fort^ moriamini] îmtnutauituerba Defer panam i» dubitt uocat, qute cum hac affeueratione in ; tettta fuit : Morte nwrtemini. Wieccxcufiuerbi Det et ruentiifdei initiaftnt. üic agiturflratdgemafini tentationis.

Ncqna5 morîcmîni.] Leuiter impulfo muîiebri animo per prtecepti cleuationem, apertius inuadit, cum arbor cm fcientic boni zrmali omni incommoda liber at,non folum in Éuam iKiurÙK,fcd etiam in Deii hldjfhefvtis, quem mendacan redarguens dicit : Ne-quaqiiam tnoriemini: cum tarnen Deus fuprà dixiffet, Morietràni. Vnde Dominus : Cum loquitur menda- ■ çium, éx proprijs loquitur, quiamendax eS, atq^ eiui rci pater.

Seit enim Den?.] Stijfeflam feit boni täte ditd nam,ititerpretans inuidiain,que bonitof erdt,quo in-firmuminiilieris animum 4 Deo auertat, er [bi ad-iungat.

Sicut drj.] A comma o uper bus draco fuperbia: apèdlum afflat. Percunilari hic licet o ferpem Satan, qui flnt illi dij feientes boni zrmali, er quid fit feire bonum er malum, nûmne cognofeere diferimen in- , ter bonum GT maltmi,fcireqi malum fugiendum ejfe, et bonum expetenduin, dt hoc modo Adamus infeiens non fuit boni er malfqui prtcditits ratione effet,often dente amorem Dei in bonis. Gr contemptum in malis numerandum. Sin uerö hiteUigiscognofcerebonU gt malum effefenfum boni CT tnali habere, utriufque pe rit urn cjfe, iure quæritur ex te hic,qui nam fint dij il-li feientes boni Grmali.'tJum Deus ipfel At is malt omnis,qui bonum ipf■ ftt,expers eil. Num angeli i At bi ft boni ftnt,mdli fenfu nunquam tanguntttr, in bono i.atn inde ab initio conftrmati. Sin malt, hi boni aftv-ilione femper uac'ant, in malum à prindpio coittcm-pto bono dUcrft.Statbn igitur hacaggreftione uanum fe GT mendacem ƒerpens Satanas declarauit. Dicas ab Ulo fignificatum Mej^iain, quem boni Gr tnali peritum intcUigcret ßre, malcdidum GT peccatum fiftum, etftc tentatum ad amphtudinem paterni regni pro-ftélurum, atquehuic ftmilcm futurum Adamumgu-

n S t M

ftato uetitofruâu. St ft.c infeUexit perditus ferpene ftmilitudinem , prophetahic fuit,nonqià amoreae ftudio Adami hate pra:diceret,fcd cui morte hac pr/e-didione machinaretur, quifetret hacftmilitudine cru cis firmat continen qu.isftrret Adamus hoc modo fei ens boni GT malt redditus,atque ita fub meeftitate corftliorum Dei hac uaticinatum Adamo ferpentem,

Viditergo nmüer.jM'^nnpî'otiînfMeft. Vide-rat quoque anted quæcicea non trat: fed iam aliter ouidetquàmantea, fie aferpente indtifta.

Afpefti;^ deleftabile.] rejficit dd,E-ritisfteut dij fcientes bonum GT tnaltvm.

Et riilit de friidlii illius.] viôtoria Satana; ,fei ieporaria,qu£ eratillifuneftdfulurd,Graeuein pru nùttendd fobole falutdris.

Dediftp niro fiio. ] ftudio communicandi ex iure coniugij omnid quic crederet botta.

Et aperti funr oculi,] Confeientiæ ,tum coni-feientiam patefaflamfuiffe de noxa, cr expertos u-gt; trafique 'm qu£ mald amiftisboms incidi/fent Sed cunt legistnpdrtifummunus fit,unum,docerequid agjs ut uiuas,?^ incolumisfis,alterum patefteere noxam, tertium danmare gt occidere: dlterum munus hic in-dicdtur,primum fiuprà, tertium injrà mdicabitur^ ne deftt p£ddgooid legalisdd promittendumfiojfitato' rem, de quo inox.

Nudos. ] in corpore corrupto,faedd cupiditate ac libidine pruriente. Probrofa igitur fuit h.ecnuditas, per quam nimirû intenexerintueftitu innoccittiiC gT ’ iuftici£ fenudatos.Ciu.edniminuditas qu.im foeda fit declardt itlud apud Ezechielem:Denudabunt te uejÜ mentis tuis,cr duferenS uafa decoris tui,Gr rcHnquêt tenudamplenamq^ ignominia. Qttoniâucrà bic Icgitur, uox nudum gt aftutum fonanî,fapicntcr hic nuditatis ftt nnntio.^ eu fuprà aftiiti£ jùiiafuiffet, quaferpens pr£ditus cjftt.Nâ Adamus et Heua exuti innocentid ccelejh, terrenam ferpentis uerfutiam in-duerunt, quam fecundus coelefiis de calo Adamus euerteret. Sicut legimits apud uatem : Perdant fa-^pieniiamfiapicntu. Sunt quiarboris feienti£ bonicy malifrudlum huiufmodifiuiffe monent, qui conwfus o-ptimamcorporis conftitutionemlabeftiîidret. le^e-nim:Quocunq;diecomederitis, gtc. Quam corru-ptionemfequens in corporibus turpis eupiditas pudo-ran de nuditate offuderit,Gr animi oculos de crimine Grmifiero ftatu aperuerit. Nam feribi hic nonocut. los antea pdtef^los, boniq^ GT mali iudiciü cum nudi tdtis fenfu cotigiffe, quàm uctitus fruâus in ftomachre tranfimiffus concodîusq; fittiffet. Dicas morte per inobedientiam fubijfife.Pat entur id uerum e(fe qui ita fen tiunt. nifi enim inobediètid crimine fie obftrinxiffent, de hoc firuâusgenere no comedijfent,fied pr£cipicnti Deo obtemperajfcnt, qui noucrat quod alimèti genus cofieruandd uit£ utile foret,et quod boni corporis jlru dur à ad concipiendam concupifccntiâ corrumperet. Statuunt igitur hi mandatîi cum noxio cibo comundit fuijfe,neq- prins inobedientU ctilpâ iudicaiifien irtq-, cœpijfe, quàm qui prohibitus fiuiffet firudiis guftatus

C o M M E N

(Mtn cogmtum infeéldntur/emel ab initio ßatiin in^ ter fatatiam nbsp;nbsp;Chriftimnunucitia fata, de ejua hic:

Itimieitià ponam^ctrc. Vndcfit ut origùiis culpa guia m'dicum Chnfium tolcr.u codonabiUs habcatur. Satanse deliilum nonitcm. Hocentminffiritüfaa-um peccatur,cogmta ucritatc qua Ckriftui tnundi ferua-tor declaratur,contimacitcr rcpudiata:pcr tàtium uc ro originii nifiiium comittitiir,dum in hune aut non-dum cognitum ignoratione,aut fi cognitm fitfinfirmi-tate pcccatur. in pugna ifta carnis z;- ffiritu^, interdü carne inuitii fanâii uincente. In quo certamine hi fit pcccatores agnofeentes orant cum Dauide, ISVfererc mei Dein pro magna tua nüfericordia, cr uema con-fequutur.Hoc nwdo pcccatores qfunt Dco inuifi,pec catores non funt quos Chrijiin infanilis et coharcdi-bus fuis numeret cr agnofcat,ob peccatMn tanq ma-Icdiâos non repudiet,ut qui ob eos pcccatum quos liber or et peccatofet malediflum quos exim er et male-diâione ,fiiôius fit. Hinc tllud ; Non ueni propter iu-fios,fed propter iniuftos,crc. Sccusferpens cum fuis a miniflris compofitus eft.Cruapropter tn ijs qui ex A-damo natffobolcs progt;nißionis,hoc cfi fcripti in libro tiitse funt uitium originis cumfadîis luisfîixtra Chri-fiumfcruatorcm confiderctur, naturafua latalc edi: fînin Chrifto ut medico perpcnditur,fanabile ucniscq^ particeps fuerit.conirsife habet ferpentis et repudia-torum noxa,quse cum per rebellions Chriflu reffuat, infanabilis edi ©“ ueuise expcis. Qua niinirum uitia-tifermone iüo condemnabuntur, de quo Chriftus ipfc: Seraw meeus quem iocutusfum, iîlc ludicabit cum tn 3 extremodie. ïtaq^loanncsde altcropcccati generc fie aitiTiliolimet ne peccctis,ct fi quis pcccauerit,ad-uoc atü h ab emus apud patrem lefutn Chrijîum tujiü. De altero uero ; Êdl peecatü ad mortem,non pro Ulo dico ut roges.Hocgenerc crimtnis obftringit fc Satan cr omnes cum co maledidlL,?^ adigncm seternü dam nati.pcccatum igiturquodmfinritüadmittitur.pro-priè efi repudiaiorum cr malcdtüorum ac uaforum ir£, non eleâorum ante conditum mundü in Chridio ad uità. Sed dices,in uitto originis quoqs contineri pce4. catum in ffiritum fandlü: per illud enim nos propen-dêre ad odium Dci cr ueritatis,Cf ad omnia crimina lege diuina prohibita. Verü id effe fitemur. Nrf tflud uitiü contra totam utriufq; tabula: iàofaicse legë pu-gnat,fcmina omniÜ fcelcrü contmens. Graue liquide id efie oporteat borribile pcccatü,quod no nifi fa-crofanélo fanguinefeminishicpromifii expicturpur geturq; : fed hoc tamenhiccogitandüfuerit,femina odij ueritatis ut Çe palàm proférât fub patcfadlioncm ^uâgclij Chrifti impcdiri in clediis per clciïionis^a s tiam,qua lüorü pediora praparata Euâgeliofuppref-fa propenfione ad rcbellandü,credunt: ut indicant ilia : Ducs mc£ uocc meam audiunt:itcm,Crediderunt quotquot ordinati erantad uitam: itcm,Ciupsprsede-flinauit,hos nbsp;nbsp;uocauit.Qjialisprseparatio inmale-

diiiisnoxse inffiritumfandtü obnoxijs no edi. Atqui de hoc argumento alijs locis copiofius.

Inter omnia àiumantu.] Adhibcda dijudicatio

TARI VS, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;66

ffiritualis qua utrique ferpenti fua exeeratio,externa exterior e::r intcriori interior iribuatur. Altéra deferi bit Niofes, altcrà Chriftus hoftis cr uidior ferpentis.

Super peifius tiinm. ] Expamtur forma execra-tionis ac dirariü.Si bcjii.ï ff edles, maledidlio fenfibus nota edi, nam ferpentes humi ferpentes in cauernis la tent,call et eins lucis ftigitantes. Stn Satanam, hune de calo dciediü humi proreperc manibus bonarü aéîio-num et pedtbus fanéiorü affidluü ffoliatü,déclarant, gt;nbsp;dus ftudia et cogitationes, qua: terr cita et nihil cale-Icfte ffirant. De quo D.Vidcbà Satanaficutfiilgurde calo cadentë.Dignâfané pana ingemo fuo luit,ut in terra obuolutus tenebris et caligine uerfetur, cui lux, filt;ics,iufticia,innoccntia, çr omnia caleftia iam inde ab initio inuifi effent. Contraria ratio Chrifti cft ztT fanélorü.dc quibus apoflolus: Superna curate,no ter-reftria. Et de Chrifto : vbi Chriftus eft ad dextrà Dci fedens.Aptafiguraferpensfuper terra pronusrepes, uenenatusjucifugus, nobis principe tenebrarü Satanam reprafentat.ïsunc alif redlü CT' excclfam à Deo ftiidiü,poft comijftim aütfcelus deiediü humi : alij cre âum quidè à Satana,quo comodius loqueretur cü nus here, et deinde iuffum in pedus et uentrè procübcrc. Qui typus in fuperbü Satana non malé congruit.

Et terram comcdes.JTcrrie pttluis ac lutum ferpenti pro cibo,unde illi uencnü, datur,c£teris animan tibushcrbæ.DcquoRïicheas: Eingent puluercficut ferpentes.Item lefaiasiEt ferpenti puluis pro ciboRe moue typum. Satanas calefti cibo deflifutus (de quo in loannc, Ego fum panis uit£) terreno cü fuis terre-narum cupiditatum alimento nutritur.

Inimicitiam ponam inter te.}C)u,eehuc ufq^ durât,dum pofteritas Deua:ferpentum capitibus mfifta eft,ct lîli calcancis noflris,quse mordeàt,et eis uirus af fundàt,infidiofi.Scd hic typus,in Satana ucritasfigni.

Inter fernen tiiiim. fimpiosfte quibus loanncsiPro-genies uiperarum.

Et fernen illi us.] ebri^iwj! er membra dus .Doc loco hsce annotanturiprimô principatus tenebrarum, quem Satan peccati autor geritideinde huius foboles, de qua Chriftus in loanneiVos ex pâtre diabolo eftis, O' defiderijs patris ueftri uultiscbfequi. Tertio prin-cipatus lucis cr iufticise,què Chriftus lufîidse o lucis autor obtinet. Hums progenies quod quartü edi, fanât funt.Vt igitur perpétua difftenjione dirimuntur lux O' tencbrse,iufticia o iniuftida,uita O' mors,tta sti-azroi'Jlsit', hoc edi irreconclUabile bellu/m inter Chri— dlum O' Satanam, inter prolcm Satana et fanâos ac-ccnditur.Quod enim cofortium,ut apodlolus dicit,iu-fticiacum iniuflida daut qua communioluci cum tenebris d aut qu£ concordia Chrifto cum Eeltal d itaq-, in Apocalypfi [oannis leg!mus,quo agnus uit£ ab on- ' gincmüdi occifusfit, Sathana uidelicet propoftto Oquot; uoluntate.Et tn hac inimidiia per/litit,dü eum lain na turn,per Herodem in cunis per, equeretur, euméj^^ iam adultü,et docente odio,mints et multismalis afficeret, tandemq; cruci affixü oedderet. Difeordia aut inter pios et impios rcliqua fcriptwa facra diligenter corn-, e memerat,

I N Q !

mtmbTAi, Sic Cdiniif AbcH, Cdini,pgeiiies Scibi gcne riinfiftA /ùit.EfdUfïdcobü,Aegyptif,CAndn£i, Af]ÿ-rij lß-dc'iitiit,'Dduiiie Sdu[ui:impij reges ^pphct.'a,fcri bx pontifices dpoflolos, hypocritdru gem omnib. feculis uerosfidei projèjjbres odio prolequitur. Sed in hoc prxlio quis dbit tailor i fequitur.

Ipfiim conterct. ] no dUud.Emphdßs efl in demon flrdtione isnn qud Petrus in Aâis explicdt, l^on enim aliud notttë fub ccelo datti eß inter hontine;,in quo o~ portedt nos fdluos ßeri. Excluditur hic ndtardjex^o-perd legis et oinnid. Tertius locus q promißione Chri ßi continet hic expomtur : Dicds, Mofes de pofleris Keux loquitur, quiferpensü cdputftnt inßßdturi, de Chrißo nuUd dpertd ßtila mentione. Kejßonßo: Triplex docèdi Chrifli in fdcrd feripturd ratio eß^una te itd dtq; ddumbrdtd^altcrd nùxtd^tertid dpertd A\ofcs tedè Chrißu docet, qui minißeriu literx et ueli coti-itet.Prophetx pdrtim figurdtè, pdrtim ßnefigurd.t^o ui uerà teßameti nünißri qui ßgt;us non literx munere fiinguntuTjfubduilo uelo regnu Chrifli nobis ntdttißße i ßne umbra exponunt. Tedè aut hune locü de Chrißo accipiendu efle Dominus ipfe cofirmat, cum exaltati ferpêtisßgnificatione in ioanne exponit : et Apoßo-ius deSatana loques figuratii fermonè de ferpëte rett tiet, dicens: Deus aut pacis coterctßtb pedes Satanä hreui. De quo Satana proculcadoßtb nomine ferpen -tum his uerbis noßrum benedidu femë meminit apud Lueä:Ecce douobispoteßatd calcadi fupferpëtes, et fcorpiones, et fuper omnë potefiatë inimici. Vbißgu-rateßgnificat je implere quod hic promittitur.ipfum i co ter et caput tuu.Prxtereajes ipfa idë coprobat. Nlt;i cü Satanä omnesconßtenturlocutuperferpcnte po-tius hxc ptxna in autorë peccati intentata exiflimabi-tur,quàm in ferpentë inßrumentü flaudis.lam aut Sa tanx caput,hoc ed poteßatd peccati et mortis,nullum aliud q liberit à peccato lieux ferne cotriuerit, et nos à peccati et mortis iure liberaucritid aüt Chriüus c-rit,ut propheta dicit : Eo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iniquitatë non ficerit,

tKqs dolus fiterit in ore eius. Itaque duo in h oc femine tnulieris ante omnia cernutur. Vnit coceptio eß,alte-rum natiuitas. Coceptio èßgt;iritu feilicefno oc poUu-to uirifemineßida intelUgitüb. Pernatiuitatë autuir

facru partu nobis edidtt,ueluti legimus in Symbo-k-.C^ui coceptus eß de fliritu fando,et natus ex Ala-ria uirgine.de qua re propheta ante prxdixerat : Ec-ce uirgo cocipiet,et parietßltu. Eum enim qui deletu rus erat pcccatu,puru er à coceptu er p‘trtu fore o-portebat, qui cocleßis no terreni hominis nomë ac di-gnitdtë tueretur. Itaq^ is quidë per conceptit è fliritu fandoßlius Dei, p er natiuitatë è uirginefilms hominis cogiwfcitur. Altera parte mflicia et innocëtia,alte raadcrucisiniuriasaptacoditione declarata. in qua quanta ad xrumnaru et mortis fententia attinet, com mane fortcm,citra tame culpa cü paderis Adami ue-teris obtinet. Inhac igitur conceptionis CT natiuitatis cofidcratione duo qux neeeßaria funt ad iufiificatio-në noßri et ad reparandä integritatë expendimus-Al taû mors eß,alteriirtßurredio,dupliccitcjnflatii^u-

N E s I M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;63

num ignomini.x cruci fubiedum, altéra qui in gloria cernitur.ln morte quidë redëptionispreciü perpendi-tur,cuius pfolutione Chrißtts tanq piacularis tiidima iudicio dei de nobis fatis fiicit,dü innoeës et infons pro fontib. immolatur. De qua hoßta^pheta: Attritus cd ,ppterfcelera noßra. In refutredioe aüt uidoria ad-aduerfus peccatü et morte parta fledatur. Hine duo in contëplatione mortis et refurredionis fobolisfacra fandx cernere licet: alterü eius poteßas ed,alterum gt;nbsp;dona ac munera qux ià nadus Chrißus poteflatë fua nobis ad falutë donat.Ciupd attinet adpoteflatë,hxc ' biparttta,qua fèrpentë Uincit,et nos integidtati redi-tuit,intelligitur:altera facerdotij efl,altera regm.Sa-cerdotalispotedas duplicë habet fundionë : unä qua Chriflus hoflià fl ipfum obtulit patri pro expiado pec cato müdi,de quo munere ^ppheta:Vei-è languores na ftros ipfe tulit. Et loannes : Agnus Dei q tolUtpeccata müdi. Altera poteflas qux facerdotalis efl, mumis o-randi pro pcccatorib. cotinet.de quo idë propheta:Et ^p fcelcratisrogauit. Atq^hoemunuspartimabfoluit in flatu crucis, partim eotië etiamnû fungitur in flattt glorix fux,in quo fummüfacerdotë gerens fux nwr.-tis beneficia nobis diflêfat flgt;iritu fuo:quod eß Chrßl» mediatorë,aduocatü er noßrü facerdotë efle.lCegia aütpoteßas partim in peccati,mortis,mudi,et fatanx principismüdiuidona fledatur, quahic Ulofes tedè fignificauit : Ipfum conter et caput tuü.et lefaiascla— rius,fed alijs uerbis:Etfirtiü diuidet flolia. Perjfiicuè autem Dominus inloanne : lam iudicatus efl princeps müdi,hoc ed damnatus et uidus. Partim uero xadëre galis ilia potefl.is cojfiicitur in regèdis nobis per re-^ü Jfiiritü, ut omnia nodra cofentaneafint uoluntati Dei patris,no impij Satanx libidini et cupiditatib. de qua regni ui, oratio à Domino tradita nos admonet: Adueniat regnü tuü,regnü uidelicet facrifluts,quo ai parë cü pâtre potentiâ undus prx confortib. citra ma dum Chriflushomo dicitur,pfal.4f.Atq-hxcipfare-gia poteflas efi,ad quà uida mortis ignominia per rc-furredionë Chridus peruenit, de qua ipfe cxcitatus è mortuis his uèrbis mominit : Data efl mihi omnispa-tedas in calo et in terra Eademqi dextra ilia ed pa-tris de qua propheta:Sede à dextris mcis:et Symbotü^ Sedit ad dexterâ patris.Qua fané appellatione par p» tentiafilij homitûs Chridi, par fapientia,par indicia^ notatur,qui uerè fitfilius Dei, uerè Deus,urrè hxrec et Dominus omniü nomencf; adeptus did debeat, i» quoOmniacxledia et terredria,fupera er infira lUi genufledât,omniaq-, cofiteantur quid Dominus fit le fus Chridus,ad gloriam Dei patrif. Res aüt falutare» I quiis poteßiis huius feminis fua mortis et refurrediontt ui nobis parauit, uarix funt. inter has primü locü libe ralis et gratiùta peccatorü remißio habet, quà expri-mit fymbolü : Credo remifiionë peccatorü. Et prophe ta:Eeatiquorürcimffx funt iniquitates. Sceüdus firu-dus ed, donatia fßüs adoptionis, cuius tanq depofiti pignoris tedimonio fentiamus nos charos filios Dei effc,rtgt;nißis nobis delidis, qui irx et mortisfilij fue-ramusfub fxuü peccati lus miferè uerMiidati. De quo fliritu

COMMENT

fj-iritu Ä.poüoluf hiiurrbicSeJ äccepi^if ßgt;iritum ttdopaonis, per quem clamamui, Abba pater, quem ^ftrea cum fub tutoria poteüatc legis cuflodiremur, Domtnti crfcuerü iudicem cognoueramus,per dege-turem feruilemq; t 'moris jj'iritü,de quo idem Apofto-li(s: üon enim äccepiflis ßjiritü feridtutls it cru ad ti^ morem. Queß^iritü lex adminifträ irx diuinx ittciu-tiebatjà cuiuf dura et ajjgt;era accufandi danandiq^fitn ilione liberati fumus, condonatis nobis per Chriftum peecatis,et tributo eiufdem Jpiritu tanq arrabone.qui »OS de conciliato Heißuore certiores reddat.Et uerè Jliberos à iure peccati^mortis^ infirni etpoteflatum in firni^ne nobis non folS non ncceant/ed etiam proßnt, efficiat. De quo iure libertatis faerx ad Romanos :1J-berum me reddidit à iure peccati et mortis. Hoc autê tus in Chrtfli f^iritu cont 'meri probat idem Apoftolus ad Cor. Vbi/pintus Domini, ibi libertas, cut omnia in fanilispeccatîi, lex potentia peccati,mors,uita, inft-rnus,caelü,et id genus reliqua fubieéla funt. Atq; is fa ne adoptionis/firitus refiorediois Chrifii ui in nos ma i »at, de qua fymbolü, Tertio die refurrexit è mortuis: er de dono refurreilionis, Credo tn Jfiritum fanilü.. De quo dono et Dauid propheta : Afcendit in a!tu,et dona dedit bomintbus,dona uidelicetfacri intus.Sed qu£ donai luflicix,et fanilttatis uitx dona,de quib.his uerbis Apoflolus:£tenim ßper unites dclÜlum mors regnauit per unti,multo magis ij qui exuperantiä gra tix et doni iußieix acceperunt,per uitä regnabunt,au tore uno left Chrißo. Tertius ejfcâus mortis et refur^ re^lionis Chrtfli efl renouatio noftritatq^ hxc biparti.-ta efl,altera mentiii,altera corporü Mentiu m hoc fe culo incipit,et in dies flngidos perficitur,ut Apoflolus dtett : Internus tarne homo renouatur in dies fingulos. Corporü aut reparatto no antea continget, quam de^ nuo aduenerit Dominus mortuos è pulueribus terrx excitaturtù.De qua renouatione corporü Symbolum: Credo carnisrefurreâionê. Kam in hoc feculo corpo ra ommno reflitutionê nuUâ habent ,fed ex fententia Dei in terra reuertuntitr ex quafiâa funt.ldeo Apo^ fioltis : Sed quamuis extermts nofter homo corrumpi- / tur. Quartus jruilus fanfla fludia funt,et bona opera, qux tn nobis Chriflusperfacrü ffiritü cfficit,in quib. corä Deo fände uerfctnur,ut legimus ad EpkeflostKa ipflus Opus fumus,coditi in Chriflo left ad opera bona qux prxparauit Deus,ut in eis ambularcmus. Quin^ tusfrudusflatusglorix efl, què mortefua per refur.-redionê tmmortalisfltdus nobis parauit, er abfoluto curfu ignominix, conflrt. H 'igt;fic effleitur, ut longé ad niaiorê dtgmtatë reflituamur per alterü Adamü,q in priorc amiffa flt et pdita.Kä in hoc animalis uita amif f fa efl et terreftris,ih illo uita /füalis et ccelcflis reflitui tur.Sed hac de re alias comodius. Itaq- bonitatis diui-M,no inclemetix et tementatis fuit hotninè primü tä fragile ex luto effldü fuiffe, et Satanx tentatiöni op^ portunü.Hoc enim modo peccati et mortis incomodis deguflatis immêfe mifericordix et glorix diitinx pon dera atq; uim feriptos in libro uitx ex primo Adamô genites experiri licMtflii pofliada intcritus et ignè-

A R I V S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7o

minix femina, integritatis nulla labe corrüpendx fra cius metüt. Vtfolet Deus pro fua fapientia no primo qua ommno prxflâttffima flnt codere,fed ab inchoa.^ tis et rudib.ad perfldißima et omnibnumeris abfltlu-ta certis propofltis medijs progredi.At^; ita debilitati primi hominis uftts efl,ut fub buius occàflàne per pec~-catü mifericordiä,per dedecus crucis,gloria, p morte , uita xternä animali corpore mutato in fltirituale, b-flèderet atq; declararet.Qjia ex re difeimus, deü pro

10 fua bonitate non folÜ bonü fltcere qux eius natura efl, ut ignis calfltcere, (y~lucis illuminare:fed eti.î per f ro uidentiä fua ea qux per malos excogitatd funt, in bo num fine et exitü couertere, Sextus frufltis efleöfli-tutio eccleflx,hoc efl comunionisfanflorü m uno cor pore apte eu fuo capite connexio.ïn quo ope cermmus infinitâ illà beneuolentiâ Ôirifli, quâ erga fuos gerit, qui ut nos in uno corpore tat^ mêbra confertos ,fibi eodè flgt;ü, quo ipfe citra modü prxditus efl, animatos coiungeret/àcrü fanguinem e^udit. Qui efl exceUês

O frudus,mortis et refurredionis lefu Chrtfli, de quo a~ poflolustCÜ fufeitaret eü ex niortuis,et federe fleit eti ad dextrà fuà in caleflibiis, eumq; dedit caput fuper omnia ipfl ecclefix,qux efl corpus itlius.'Ex quo ufu di feimus nobtsomma cü Chriflo effe comunia,diui»ita^ të, hxreditatë,iusflliorü,rcgnû,facerdotiü, ut quéad modü Chrfliis ut caput plenè D eus efl inhabitante in eo diuinitate corporaliter,ita nos utmëbra eiufdê diui nitatiscofortesdij cëfcainurtcr ut iîlcfilius naturalis dicitur, ita nos filij per adoptionë ex comunionc,qux io capiti cü corpore et etus membris intercedit,nomine.-mur.Septimus fruflus efl,nom müdi extruilio,nouiqi coeli terrxfabricatio.de qua prophetaiEcce enin creo coelos nouos et terra noua. Vt enim primi hoini-nis uitio omnia détériorafida funt,ità fecundi Adam probitate cundà ad optimüflatü inflaurâtur et refi-ciuntur,per que placutt patri recociliare cunda ergx fe.pacificatis p fanguinë crucis eius,fiue qux in terrx funt,ftue qux in coelis. Tantü ufum habet fterofandü fernen,tedius quidë hic per Mofem,clartus aüt per re .0 liquos prof^ëtas indicatü,flne omni uerô figura ntâ.^ nijifliflimè à miniflrisnouifoedcris explicatü. Verbü igitur quo artifix Deus inflbricàdo müdo ufus efl, fà bolë inulieris ßre prxdicitur, quod in carne caput fer pentis Satanx coculcet,id efl peccatü expiet,et inte~ gritatë humanogenen reflituat. VtinteUigamus què admodÜ uerbo omnia codita funt, ita eodë carne fù-do uniuerfa reparariiGT bunc qui opifix in mundo ex truendo apparuit in eodan renouando fertiatorc, ingt;-flauratorem cr reparatorem apparere.

J Capiittuum.Jpoteflatëpeccatietntortis. Cotra-rta igitur fuerit poteflas femtnts promifli,iuflicix uide licet et uitx poteflas,qua pofleros Adami iniuflieix et morti obnoxios liber et, hoc efl iuflos reddat,etccKle^ fli uita ornet. Legimus hic fuà poteflatë effe diabolo, qua in feruitute primi Adami fobolë dctineat.Proptcr qui poteflatë princepsille müdi uocatur, qui dominus hominis fà,dusfit,cui imperiümunditributüfue-rat.firmü enim efl iUud Pétri:A quo quis fupatusfùe-t i riti

rit ,ferttus eins e^l. At uero eum hic legatur » ipfunt conféré caput tuum cofepuiturßre,ut Satanß’olietur imperio^ eo hominireiiituto per fccundum Adamum, Dominum noßrum lefumChnßum.ßcenimlegimits apu.i loannem : tüam princeps huius mundi iam iudi-cdtus eß. Quod eß bic, conteret caput tuum.

Et tu infidiaberis cakaneo etus.] Sedc/tr non eapitiiSupra legimus'.Sup peßus tuit gradier is. VLumi igitur proßratus ferpens calcè facrofdn.^i feminis in-ßßat/apite excelßore parte ab iniuria tuto. Sed quo capite i Hoc caput facri lfits poteßas eß regalis illa vnßio tutd aduerfus oem uim et iniuriä. Ideo dominus ipfe de fein loanne: Venit enim princeps huius müdi, et in me no habet quieq. Bt de fuo/firitu: Cii iienerit nie arguet mundü de peccato.ïn hoc caput,in hanc po teßdte CÛ draconi nihil liceat, calcaneu tarne eius Ite dit atq-, aßligit, du Chrißus quatenus ex Heua nafei-tur,filius hominis cruce et morte p omniaßmiliter no bis tëtdtitr,incuffa plaga ei de peccato noßro.dequa tenterè poßhdbito uerbo Dei fecitta e^ (ertüntiie bic opponuntur.iitec eü talio diuinx aquitatis et iußci£.

Conceptus ruos.] dolores ex coceptu ndtos.To tum tempusßgnißcatur wmine coceptus,quo in utero foetus fertur. Tnnpus fané plenu moleßid er cru^ ciatu.Declardnthunc cdpitis dolores^oculoru uertigi nes,tenebritq} faßidui in cibis^redundanttdßom^chi, crurum er inguinum tumor. Grauior tdmenfeeminx quim mdris conceptus Hec fünf initid generis humd-so ni poR cdfum.More Uebruico fummd primo proponi tur-.tàultiplicdbo lerumnds tuds^quü deinde faerd nur ratio per partes exponit.

In dolore paries filios.] Concepts portas fequi-tur dlterd miferio pdrs,cuius magnitudine res ipfa de clarat^er reliqud feriptura qu£ maxima qiittnq^ aßU ilionem cu parturiendi labore comparât. lefaLasiTor-ßones et dolores tenebut,qud(i parturientes dolebüt. itaq; apud GrtecoSjdidlivfi dolor et partus eil Hic do-ceisiur na natura culpa tolli,fed mutari. ^anet enint

manent cibißominatusrerumfed ita,utqu£ in inte-großatumarore carituraßiffent^podl contraflain

noxam iam cum orumnis coniunßa cernantitr. Vitium igitur à natura feparandum eß, erfeorfum fe-paratimq; de utrifque differendum. Quod non ß-ciunt ijquiconiugia damnant. Grauißimus quidein cruciatus eß qui in pariendo fentiturifed tantum ab-eß, utisirati Dei er contemnendi coniugijßgnifica-tionè habeat,ut etià falutë mulierib. aßirat. Legimus enimiSalua tarne fit per liberorûgenerationë. Sedm quolSi manferit in fide,in fide uidelicet promißi hic fe minis,quo omnia cominutantur in melius.

Et fub uiri potoftate cris.] irrp 'wonJd eß ap-petitus tuns ad uirum tuum erit, uiro obedies expient eius cupiditates.Sententià igitur non perper.t explico uit interpres. Significatur item mulieri omneprefidiü in uiro adquem uelutad partum confugiat,poßtum eße.Huc ßeßaffe uidentur Grteci in uoce

Etipfedominabirurtui ■}ciuilinon tyrannico imperio. Contra nature igitur legem er haix in mulicrem latam fententiamffaemine imperium ,ßue publicum ßue priuatum obtinët.Sed bic uiderint utri,ne abut antur hoc donünandi iure, fed coniugalis fidei ab initio fancitte memoresfint, que per hanc Dei feilten tiam non abrogatur,fed peccatum punitur. Intelligen dum eß Igitur aliud ye.umif aliud patriü, aliud ‘tb-aBOTiMp effe imperium.

Adx uerd dixit.] Sententia in Adamum.

Qiüa audifti uoeem. ] qui meâ audire debebas, ut gloria er imago mea.

Vxoris tuæ.]^itrfm uerbo meo regi à te oportebat, non ei tibi contra mandatummeum obfequendum.

Maledióla terra .]ncgato prouensu er maligne re ß'onfura laborib.tuis. Bxp'icatur pixna talionis terré rebetlemßre Adamo, quifc Deo rebellé preßitifßt. Vt bcnedieere, largiri copiam eß çy ubertatem : ita

~ maledi-^

75 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c o M M E F

ntäleamp;cre./nbtrahere uherMem. Suprà legintui be-wdiilam terramyProduxiKj; DominiifDeU'S dehumo c!}i'nemarborem:hic nero malediéiam. tUic eiumiufii tiet regnabetthic peccatum. ïdeo (cquitur:

In epere tuo. ] nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Propter te,hoc eü,pro

pt er inob edi ètia tud.Ad habitii igiturhominis reliqua natiira fefe attëperat, atéa quainuii nihil deliquerit, propter deliëta tamè hontinu poena liMt .Ceeterü ma-lediilio infoelicitM terrtc cernititr 'm eo, cumfert qult;e noßrret,ß peccatiî fuicultonsnon effet, utfunt lo tot noxioru et uenenatoru genera.Secundo,cü no eof edit frudluf,quos ederet ß iußitia uigeret. Tertio,cum ßudlus,quamuis mägno labore exculta,partim parce proßrt,partim tales,qui ob imntaturitatë comodi non ßnt ad tuendäualetudinem/ed qui graues morbos gi-gnàt.in hac malediëlione cotineturetta ipfum coelunt malignius nobis affulgens,quod Mofes inßa lt;encu,Qr terrà firreà,quà hic malediëlà appellat,fceleratis mi natur. Atqui b£c poena no femper eundè modu tenet, fedgradus fuosGraudlus habet .prout enim fiagitia crefeunt, etià terrée çst elementorümundi maledidtio crefcit,ut id declarant Adami,er quie pôü fecutafunt feeula. noßra tempora taceo. Contraria ratio luflitiic 'e{},qu£ cœli, terr£qi benediëliemis promißone, ut ex Kofe patebit,habet.

In laboribiis.] ']'y'Stl^'2mdolore.ïnterpresreëfè ttiefalepß ufus pro dolore labores reddit. Pxplicat or dine partes malediHionis.Compleditur huec fententia Dej molefliits et labores,dolores uarij generis,inßrmi tates, morbos,feniit, er id genus mala,qu£ opponun-tUr uoluptati Edenis.Sed tolerabilè reddere debet hac calamitatë,partim lequafentëtia Dei in peccatu pro nuneiata,partim futuri feculi,qua expedamus,gloria cr mtegritas,qu£ hts malts fuccedet, ueluti Dominus hisuerbis pronùttit : 'Beati qui lugcnt,quoniîiipß con folationë aoeipient. Contra hoc igitur Deiludiciu de-linquHt, qui deUcias uoluptates in hoc mudo confe dantur,immemores eorii qua hie dicuntur,Cü labore. Hane Dei fententiàperpendens lobus, dicithominem natu effead laborë, quod homo pra cateris ammanti 'bus uidu magnislaboribus copar et. Qjù ut is iüi con-ßet,aranlt;^ed,feminandil,mctendti,tnturandu,colli-gendüinhorrcü,molendu,fubigendu, coquendü, er in adornandet ueßitu condendü, lauandu, unguendu, pedinandü,filu .deducendii,tcxendii,farcicndît,cr fu fndü.Similiter in i:gt;io parado, quStus labor fumatur, non eil obfeurii. Anàttantia uerà catera ut nafcantur cum fuo ue/htu, er uefeantur cibo ex humo jßonte edi io,res ipfaoßedit.itaq; Dot?iinus noßer Chrißushac conßderäs,ßc ait:B,e^icite uolatüia cceli, qua non fe runt,neqi metüt,ne!q^ congregant in harrea, er pater meus caeleßis pafeit illa, Atqui ut homo laborë maiorë obit.itaßnem er exitu laboru fuorumfoeliciorè forti turßrma enim ed fententia hac -.Oportet per multas affidiones ingrediin regnü Dei. Ouaprppter iniun d-as kic Del fententia labor pod contradà culpa, tan tum abed ut noxiusßt,ut end falubris habeatur. N4 eo corporû ualetudo coßrmaturiUt inertia labeßda-

T A R I V S, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;74

tur. Quodetiamincaierisanmanfib. ^uueniretade mils.ferüt enimgaUinarû cariië falubriorë,fuamorëqi efßci, cum ba fubtrado eiscópiofoalmento, uidwla bore pedibus eumeffodtendo quarunt.

Coincdes ex ea.] Hffcr.Cowdfïf^m. nr,ilt;‘\3h pró uentum eius nota figura.

Spinas amp;nbsp;tribulos. ] pro ßudifiris arboribus. Hoe diuina ira fignu repetitur etia in reliqua fcriptit ra.iefatas : Omnis locus ubißerint mille uinea in ffir-n.iser uepresuertetur. Adhacetiamopesquas terra ajfvrt,in Jfiinis^ppter uitiata natura habëtur. ut alter Adamus indicat,ubi ait diuitias terrenas ffiinas effe.

Er comedes herbas terrae.] Hue referuntur obéra et legumina,ptfumßba,miltußar,triticii, hordeû. Cam hac fententia Dei uoluptarioru luxiis pugnat,ut qua nos ad fiugalitatë inuitet, er curam de lautiorë uidu eximat. ISlon enim hic artes uoluptatum mini-flr.ts audis nominari,cetarios,coquoSifardores,pifca-^ tores er unguentarios. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

In fudore unltus tiii,] tatißime patetisfudor èt labor.Idio enim unii tnunerisgenus uiro imponitur. A-lij enimpriuatà,alij publica deguntuitä. Quipriut tarn degunt,alij agricola funt,allj artifices,er hi uarij generis. (Qu: inuncra publica gerunt,alij ciuilfalif eccleßaßica poteßatefungutur. HuUum munus caret fuo fudore er moleßia,quaprabeätur ijs quiiHoutun tur.l'irma igitur ed hac Dei fententia,Cu fudore utd tus tui tolerabis uidu tirib pants more lingua pro us du er rebus ad cultü uita pertinentibus,fumitur. Frf-ceffant igitur hic ocioß uentres, aduerfus quos Apodet lus-.Qtß non laborat,non manducet. Kanducatur aut nonuno modo panis.qui enim fubditi funt, fuis labori-biis er ßbi er iß qui eis prafuntßue ciuilt,ßue ecclff ßaßca adminidratione,comparant uidU. H«c pertinent tributa,uedigalia,decima, ciuili er ditäna lege confirmata.Stat enim hac fententia-.Dignus ed opera rius mercede fua.ltem iüud Apodoli: Sic enim Dominus ordinauit,ut qui Euangeliü annunciant,ex Euange Uo muant Moledias igitur quifqi in fuo munere,ut pa tiëtcrfirat,eu comoueat tü uolütas Dei.cui labor pla ceat, ocium iners dijfiliceat, tum ffiesfuturi feculi^ quo omnis hac acerbitas fine ßthabitura, utfeqmtur.

Donec reuettaris in terrä.] liberatus arcvmnis. De qua fmnptus es.] cundisredeun/ibus ad or tumßuum. Contraria ratio fecundi Adami qui in coe-los abit,undeucnit,carne eius corruptionem nulla fett tiente.Pfal.Hec fines fandü tuu uidere corruptionem. Uem:Et nemo afeendit in calum niß qui defeendit de ctxlo filtus hominis qui ed in coelo.

, jQiiia pulnis. ] A corpore. Mens enim interitu c4 ret.fed ad Deü redit unde proficifeitur Eccleßaß. Et pu'uis in terrain fuam unde erat,er fßiri-tusredeatad Deuquideditillü.ltaq;hac fententia, magis ed clanentis quam irati Dei. Admoneimit enim per huncpulueran finem aliquatidoßrc noßra-rum calamitatum, er ffie refurredionis accenß, noh dubitamus boc corpus iti terram dißipatum, denuo ad immortalitatcm cxcitandum qu.a fandorum cd

Et uocauit Adam nomen.] Significatio hac eft jiirUispoteftatis m mulierem, quod maritut uxori fua nomen ponit,non contri.Vnde quoq^ uxores 'm uirorii ttomen o'fimiliam tranfeunt.

Heua. ] Argtmtentum uettft:atit lingua Hebraa.

Cuhftorum uiiienriru] Chaldaus trop» 'm hune tnodum reddit,uniuerfi generis humani.Eft etia eccle fiacaleftitHeuamaterno animali quidem,fed jfiiri-tuali uita uiuentium, extra quam nimirum nuÜa falus fit, nulla uita.

T unicas pelliceas.] If tam negledut ueftitut ad-moneat nos noftriefortis,cr fhidium adhnat fplendi-àiut huius corporis ueftienditpropter nos enim hacli-teris mandata funt. Praterea typum eius ueftitut qui tx pelle agni conficiendut erat, pratulit,de quo illud; Ecce agnus Dei qui toHit peccata nmndi,qui pelle fua ut ueftiat fuat 'mdicat iUud : Chriftu induiftis.Hoc ue-fhti ampliut turpiter nudi non apparemus,td idem A-» podolut ait:Sitamë ueftitinon nudireperiemur,fed tedi.fentimut quid fit iüud : Beati quorumteda funt peccata. If ueftitut agnus itte innocent Chriftut D .no fier, ut quidam uolunt,in uerbo Mo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft ue

ftiuit eos,declaratur.l!Aamhie literafimutentur,effi.-ciunt QsVnw'jtd eft lefu coreorû.is nofter ueftitut eft cum nos ueftit eo uefiitu quo Deus ipfe ueftitut eft;A-tnidut lumme ficutueftimento.

Ecee Adam quafi. ] Spedatur ad ferpentis pro-tniftà: Sed eritis ficut dij.Jroniâ multi interpretantur, qua redarguerit Adam», cr eum admonuerit de qua dignitate deddiffet, cr 'm qua miferiam incidiffet, ut tid uerâ imaginé Dei qua Chriftut eft fuo uitio amif-fam, aftiiraret.

'Tanquam unus ex nobis.] Chriftutfiliut Deifi ^ficatt(r,cui fimiles fire Adamum Cf Pleuam poUi-citus erat Satan,fi uefeerentur arbore feientia boni et mali. Hac de re fupri.

De ligno u'ltx.'icidutjrudusuita conferuanda

Et iiiuat. ] qui mortis reiffadus fit per peccatû.

In aeternu. ] nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;m facris Uteris fiepe longi tent

poris Jfiacium eft, ut patet ex iUo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D® □w'l.

Emifit cum Dominus. ]Supri,Et pofuit earn 'tn paradifo, hic -uinV w''\ quod uerbu contemptum m-dicat exterminations, ucluti infri legimut, eàv

•'jiaVy»

Vt operaretiir terr3m.']Agrorum culturaman-' datur uiro,coiKipiendi autem,pariendi,educandi^ tuberos molcftia adfixntinâ pertinet.Vetuft.if agricul^ turahic indteatur.

Ante paradifiim. ] nip'o à plaga orientali.

Cherubim.] AzgfZoï quos htmiana ftgt;ecie,fed a-lata apparuiffe c» gladio inteUigimut. Suntq didoi uolunt quod puerorum jfieciem praftrrent. Chaldteor» enim lingua ««'S'a pa«”« fignifican.Alijs generatimfigura reru diuinar» ed,fed in qua honu.-nis emineat. Cherubim ultoremgladiu intentâtes qui hic m primo Adamo portendunt nobis offenfi dei ira, ijdem in altero Adamofùuorë reconciliati oftendunt. Etenim hi fuper propitiatoriü Meßiam extenti, cum protedricib.ininiflerii foederis gratia alls pateftëln coeleftë paradifum, et eiut uitalë arborë indicat.In/ü perni igitur et cœleftis paradilt exilio ueritat,in ter-rem typus. Sunt qui per aUegoriäaccipienda hæcejjè translatif eft, hanc Gei iram flatnmeo gladio indi-^ cante.GUif fententias^ppofuimus. Sapiens et pius le^ élor freile ludicabit utra uerifimiliorftt. Rrfwï non eR angelos cû ftriëlo gladio ut ßuini iudicij miniftros ap parère. Similia exempla leguntur in 'tiumeris,^^ fub ftnem libri fectldt Kegil.Cieterü ut fupri Vtofesfub na mine ferpentis fatanS innuit, ita hic fub appeüatione Cherubim fanilorü angeloru mentionè ftcit. Duplex iÿtur gemts eü angeloru,alter» bonorum, alter» ma lorum, de quibus ha quaftiones aftiruntttr. Vna, an fint : altera,quando creati fint,tertia: quo creatifint: quarta,quod eorii minifteriiifît etmunif. Qj^odatti-net ad primam quaftionem ,creatos iUos efte coiftat. legùntf enim apud uatenvCjm angelos fuosfecit ftiri tut amp;nbsp;mini^os fuos ignemflammeum- Qjiando autë Cf quo die conditi fint^ neq- Mofes indicat, neq- inter prêtes una ea dereaffirunt fententia. Alij enim ante coelum, alij cumccelo creates angelos exiilimat tan^ fiituros nwndi ftieëlatores,et humanigeneris admini-' Uros ftgt;iritus.iii fententia fuam lobi uerbii confirmant ubi ait:Cum iubilarët aftra matutina,et exultarent o^ mnes filij Dei. Quo aut die hi ftdipnt.prmónean quarto cum luminibuic«li,poftq id Dei uerbo expli-eatum nS eü, temerè nihil de eo pronunciandum ejfe afbitranwr.uerifimiU tarnen eft ante hominëcuiad^ miniftraturi erant,fitdos effe.dÿomodoaütfiidifînt, tertia quaftione quaritur, qua duo mquiruntur. Vnu, cnihilóne,an ex fubieda materia fiidifint:alterü,an aiq eos è nihilo,ut coelu et terra: alij ex purißima Cf ignea atheris parte creatos uol»t,hoc uatis fuprà qua que citato teftmonio freti :Etficit eos ignëflâman-tem.Atq^ hanc materia no dient efte Phyfica qua labi obnoxia (lifted ab ear» rcrum qua oriutur et intere-unt fub ccelo materia ut codum ipfiem differre. itaqi genos habere ftüs quofdâ tenues, aereos atq^ puros, qui

77 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O At M E

qi/iftih nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hóh cd^dnt, poffe tarnen hos,ubi ni-

fnmjit Deo^ aliquando fuum corpui ajpeiiahile red~ dcre 'ad u[nm corum ad quos mittuntnr.Sic ajpeâabi-lificcic Adam» in paradifb, Abrahamo, Sampfoni, ^tffeo,cr alijsapparuiffe dicunt. Qnpdad demones aftinct,uoxfcrè in tnaio ufnrpatur, impios genios fî~ gnificans^cum tarnen àfeicntiagenifs tribuatur, quod ad laudan pertinet. Damonum quatuor genera po^ ttunt,tàreos,aqueos,aereosJgneos.Atque hos in ctr-cumfufo nobii aere uerfaiites corpora habere adge-ncrandam fobolem apta,ueteres rtonnulli cr philofo-phi ey Theologi afferuerunt,oiûbus cunt animalige^ nerädic proüs ui fexus quoq; difcrimen attribuunt.Ad quam fuam fententiam confirmandaim afjèrunt rÜud : Ponam inimicitiam inter te (y mulierem, inter fernen tuum ey fernen ittiusfemen igitur, acfobolem,ft dta-ioltis habeat, generandi quoq^ uis ut ei tribuatur, ne-ceffe effe. Quo reßrunt etiam lüud: Videntes filij Dei filiai hominum qubd effent pulchr^e, accefferunt ad gcnueruntUos autemfilios Dei,dlt;emones fu~ jffeuolunt. Quam fententiam ueteremelfedeclarat }ofephus,qui earn ut comprobet,infrà patebit.Princi-pem autetn faminei fexus inter dxmones, uocant cuius poteßas prtecipuè noâe declaretur,qu£ dicitttr. Ad hanc fententiam de origine d^emo-tium refùtandà,qui melius fe fentire orbitrantur, Chri fli teflimonium aßfrunt, quod iSoru fententùe refra-grariomnino uideatur. P.tenimis Dtemones jfiritus uocat generanda; fobolis ui car entes,ut qui earn natu-ram habeanc, quam boni angeli ac genij habent.Hos ; emn legimus cum principe fuo Satana,ex grege ange lorum,quorum nomina tencbant,eie{los,'Veluti indi— cat fanilus Petrus,ubi ait: Si angelis,qtti peccauerunt, non pepercit. Itacp fi angeli ac genij calefies corpo-rum ad generandam prolem expertes funt, quos Dominus dicit neq; nubere,necp matrimonia contrahere, etiam demones expertes erunt. Aliterq^ exponendus erit is locusitngrcfii funt filij Dei ad filias hominum, (y genuerunt.vt autem exponendus fit, infrà mone-'bitur. Quod uero lcgitt(r,Diabolum fernen habere ac , fobolem, id nequaquamfic accipiendum fiterit,ut car-ttali rations generari ex Ulo proles exiftimetur ,fed Jfiiritu pcrfidi£, quomodo Phartfei, cr bypocriff, progenies Satané ex eius lfiiritugeniti,à Domino ap pcHaittur, ut pij foboles Dei uocanturgenerati ea ge nerationc,de qua eius generationis autor: Üifi quis na tusfiierit ex jfiritu O' aqua,o‘:-Qdiod ad Kofem at ttnct,is in hac creationis mundi narrations,cum alia-rum naturarum corporatarum,quie quidem apte effent ad gignendam lobolem,meminiffet,taliitm anima j lium,quos dtsmonss illi uocant,non meminit, neq^ re~ liquafcripttiradeeisufquam mentionem fiicit. Quant obrcm,qMfccus fentiunt, zy qui uerè fe ludicare arbi trantur,monent cum facra litera gemorum originent perfincuè non exponant,pr£fiare fobriè de ca loqui, Jatisq^ elfe feire ad prafens tüos flgt;iritus conditas in-telligentta praiditos, quorum alij facro ffiritu ornati Deum célèbrent, ad ajpedum gloria: Dei defiiiiati

fï r A R t V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7»

ey hominibus bene cupiant,eorHfalutcmprocttran tesialij ucrà diuino figt;iritupriuati,Chrifiumipfiim,et eius membra odio perfequantur, ex fententia lüa femel lata,lnitnicitiam ponam inter te,etc. An aîit, qua altera pars e{î huius quafiionis, angeli omnes ab ini^ tio quo cxifiere atq; fiert coeperunt,Dei ffiiritu/m furtt pferint,id deSatana zy eius mintfiris dæmonibus im-pijs,uerum elfe non uidetur. Ham Chrifius Dominus nofierde Satana dicit:Et in ueritatenonfirtitfubiun-10 da iUic ratione,Quta ueritasin eo no efi : zy ioannei in eandem fententiam, Qupniam ab initio diabolus peccat.Qu£ uerba indicant ueritatem fideikfu Chri fit,in Satanazy eius minifiris,utcapitalibushofiibus iHius, nunqtiam fuilfe, Heq^ confcqui,In ueritate non ftetit, igitur ueritatem in eo aliquando fuilfe. Quid enimfit-i'rzyinPlebraicalingua alio loco,ubi tot£ cauja de dißimilitudine eledorum zy repudiatoru/m, tradatur,annotatum eib.Sed dices, à Deo omnes natn ras bornas, non malos eonditas.fupra enim legi : Vidit Q Deus cunda qtt£ficerat,zy erantualde bona.fateti-^ turhiqui fic fentiunt, omnes naturas bonas conditas, bonitate quide natiua,fed qua fiatim in articula créa tionis fui, Satan cum irnpijs damonibus, ut uafa ir£, ad interitum per rebellionemfit abufus.ficut legimus eum ab initio deliquilfe,zy malum ftaffe,noti bonimtt bonitate ca qu£ in ueritatefinritus Dei cernitur:qu£ ut eledoram zy fcriptorum in libro utt£ propria fit, non communis etiam maledidorum, alio loco indica-^ tum.Poliremo quefitum efi,quod munus ac mimfie-

0 rium,quifqiUfusangelorumfit.VlriqiDeo feruiunt, boni zy mali : quo autem cum diferitmns, planum «dl fff exfacris Uteris,zy quotidtanis experimentis. Hoi legimus apud ïobum, Satanam quoq^ inter Deifiliost Deo, tanquam tmtufirum, afiifiere, ut qu£ is iubeat^ exequatur. nequepollehuncquicquam,pr£ter Dei iuffum zy iwperium,moliri:fed ita eum comparatum, ut ad nocendum, feruire cupiat, non ad commodandu. contra compofiti funt fandi angeli diunia luceillufires Ifiiritiis, quiut aduerfus Satanam zy impios damo-o ncs, homines in terra uerfantes, tanquam fidi falutis tninifiri tuerifiudeant, pafiim facra fcriptura indicat.. Et ut Chrifium Dominum nofirum, Satan cum mini-firis fuis,iam ob origins mundi,capitali odio perfequi- -turiita primo fandi angeli,huic,ut capiti,ueluti uates, tefiatior his uerbis, Angelis fuis de te mandauit,ut cu-^ fiodiätte: deinde reliquis fandis, tanq membris iUius, inferuirc dicuntur, ut in fequenti hifioria Abrahamo, Agari,lacobo, ifraelitisfuos genios calefies affuilfe, ueluti diuime bonitatis admimfiros legatos legimus.

3 Atquifingulis pijs homimbiisfingult ne angeli députa tifint,quos cotra Satana et eius minifiros, tueatur elt;t de re hie quoq^ controuerfia ed, alijs fingulisftngulos dcfignantibus,alijs plures.Hic quo^ monemur,ne fu.^ pra quàm moderatio ferai, fapere laboremus. Sacras liter£ oßendunt in umuerfum nobis bene uelle angelos , omnes nofiri curam gerere. legimus enim de hit quantopcre gaudeant ,fi units aliquis peccatoramad mdiorem lrugem,mittato delinquendi cQifilio,redie-rit.Apuii

rit.A^udtucâm plures dngcUdicuntur l^zari dtù-ttidininAhrdhdnü ßnumdetulifje : cr in hhris Kcgü multitudinan illorum dducrfui Syros armdtdm ecfuo^ rum çy cnrruumigneorum /f'ccie ^ifico appdruiffe legimu'f. Atcjtii tamctß resßc habet, ut omnes angeli noßram, qui in terra uerfainur,falutem fartam teâa cupiant.nihilominus tarnen traditur ftepè angelü fan-^ ^is ntißTHm, non angelos. vt exemplo funt fanili uiri fdcra hiflorid celcbrati.Sic Abrahame promittitur an

DdnielcmßuusPerfdrum,ßuus Grecorum imperio an gelus tanquam regni prafes defiinatur. At uerô ha:c ita accipiendaß(erint,non ut inteUigamus ,ßc unum aliquem miffum,ut caiteri a cura er ßudio Candlorum hominum udcarint. Sed per unum falutis opus Deum conficijfe,quod omnes confici, curariq; cuperent, aut umvin tanquam ducem feledum, cui cateri in adtnini firanda falute parèrent. Nfc etiam hac in re cum an-geli qui redimat fanèios, non multitudinis ßt mentio, figura deeß, qua diuina fapientia eum angelu adum-brari uoluerit, de quo Malachias uates'.Veniet ad tent plum fuum dominator CSquot; angelus Teflamenti quern MS uultis. Is Meßias benedidus ed lefts Dominus no-fier,caput fandorum geniorum. Sol et etiam de ange-lorum ordine ,ßatione et dignitatis gradibtts quaflio moueri. NoJ quantum facra litera: hac de re memine-ruiK,modcratè ut et fentiamus 0quot; loquamur, par efl. Hæ quidemordinemfuum inter genios ccelefles fia-tuunt. Michaelis cnimprincipis magni Daniel, ar-changeli bucc'ma ad indicium Dei euocaturi, cundas ratione praditas naturas Apofiolus Paulus, mentio-nem ficit.Accedithuc,de legionibus cafiris angelo rum non uno tn loco fermonem habcri, qua /uos duces uideantur teuere. Si quis igitur gencratim de ordine angelorum,quatenus cum facne literœ tr^dunt,diffe-ruerit,is redèfapienterq^ficere uidehitur: impruden ter autem,fi ordinem hunc infuas clajfes,fiationcs, of ficia, dignitatis gradus, ut nonnulli curiofus quàm uc riusficerunt,perfequatur .Vt autem ad nos homines in terra uerfantes angelorum defeenfus intelligendus fit,^^ quare potius humana fiiecie apparuerint quàm alia, GT an homine naturte praifiantia infiriores fint, qua quoq-de angelis in quicfiionem uenirefolent, ea de re quantum ad amplificandum Chrifium, GT ad £-difeandam Pcclefiam intererit, fabric fuis locis mone-bimus-.quanquam etiam de hac re nonnihilfipri atti-gimus.ad infiitutum redcamus.Ex his qu£ iam expli-cata funt, colligimus, duo creator ar urn qu£ ratione prceßt£ ßnt, genera à Mofe nobis propoßta effe. V-«K«i earam qult;e gratia promißionis Cbrifli continen-tur,aiterum qu£ ilia car ent. ClU£ gratia promißonis confortes func,qu£dam corpora habent,qu£dam non habent. Hi angeli fandi funt à peccaio immunes finri tus,iÜi homines,qui quidem peccato obnoxijfadi funt fi-audeferpentis,fed quod per Chrtflum expietur, mu tanda ignominia uart£ cruets in gloriam, morte in ui tdmleternam. Qupduerôddaîterumgenuspertinet, in quo nature gratia: promißionts dcflitutlt;c cernîltur, harum quoque alia; corporate fuiit,aliæ corporis expertes.Corporata: iwpij funt homines, malediSliSata ttæ tnalediâa foboles,de qua progeme Dominus banc firt fententiam:Difcedite 4 me malediüi in igium d-ternum,qui paratus eü diabolo angelis eins. Uaq^ his omnia cedunt in deterius, ut ijs qui in Cbrifli pro-mißione funt, cunila in melius. Qua: uerô corpore cd tanam continent. Horum fententia fuprà expoßta efl: Malediflus es. Atq^hec ipfapartitio fummam com-pleflititr omnium rerum, qu£ in reliqua tota fcriptu ra traflantur.Aut enimfanfiorum in Chrißo conditio, aut impiorumquam extra Chrifium habeitt, fors in facrisliteris explicatur. Hamadhanc piorum cr impiorum,reggt;ù Cbrifli er Satané ,fidei cr perfidie fummam,omnta reftruntur, ut lam in Caino cr Abele audiemus.

Ain capvt iiii.

Dam uero.jDefcribuntur initia propagatio nis generis humani ; ubi duplex ftatim à principio principatus,alter fatane,alter Cbrifli: duplex Eccie-fia,una hypocritaruan in Caino, altera fanflor urn in Abele,fub imagine quadam ffcélanda proponitur.

Cognoiiit.] Verecunde uerbo cognofcendiyy facra fcriptura utitur,quod dare operain libcris latini dicunt.

Qiiæ concepit Sf pepcrit. ] Beneficio benedi.^io ms diuin£,de qua fuprà : Et benedixit eis. Non igitur neq^ martti,neqi feemine nature,neq^ coniugij lex,nc-que uisgignende, augendaq^ fobolis per peccatum au

Cl nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INGE

ritiitein frätrcm diligcndo,non odienlo.

Recipics.]TripZcx hic affcrttfr inferprcMto: und interprets noflri,Si bene egeris, fires pramiutalterd, i\ónnefl bonus efjès, et rc(îè ficeres,'r\'iS'V id e{} effet Icuatio, hoc eü leuares uultû^necf; ta turpiter illiï deij ceres, rephenflo Caino à flgno. lilt;ec interpetatio co-htcret ad fuperiora : Et cttr cocidit uidtus tuusiTertia Cbaldai eîl terpretis, ijui de remiflione noxa expo )iit,quê noflri fiquîitur: fjónne fl bene copofltus effet erga me flde et erga fratrë tuu charitate.placarere-go quoiji tibi, ut plaçants flim fiatri tuoAbel.KÀi^^^ ali^uones renùttere ZT codonare cil peccata,qult;e toi li à nobis tanejuam grauia onera dicuntur.Utec expo-fitio ad fequentia congruit.

Sin aür male'. ] pernnfidclitatem Cf maîetiolen-tiam infl'atrcm.Uuc Salomon ffeiläs ait:Aflacrificijs impioruabkorret Dominus,erpiorumprecibus oble Hatur.Earaphrafles Hieroflolymitantis in huemodum locü interpretatur : is'cVyanna'iy V« «’yn jK-îs'yya nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*,’? panw'-v 'w T'an

Kraov’? ‘]‘''AnH‘c'7gt;-aaTia‘'y a’'t5’'n y'a'l Na'? y‘\r, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nwen iJ cil, üônneflbe

ne egeris infeculo hoc,codonobitur tibi in fiituro. Qd‘ fl uei'à no beneficeris in nuindo hoc, ad diè iudicij ma gni peccatum tuum refleruabitur,cf dd oflium confiiê tid quieflet. Ex paraphrafl h.ec intelligimus, primo duplex Dei indicium effe, duplex item flcculü: alterit particulare iudiciu, cf prteflens fleculu : alterte generale iudiciu,Cf fitturu fcculü.Secûdo fiepe acci-dere,ut in prdfentificulo impij dum uiurit,i'mpune fi cure^;babcàt:in alteroaütifupplicio immunes no fùturi,cum in cos thronis pofltis in die iudicij lüius ma gni damnatorù fententiat pronunciabuntur.Dcmum coUigitur quid de imnwrtalitate animortan Cf corpo rum cxcitatiomeaduitamftatuaturexuetcru etiam Hebratorum fintcutia.

Statim in foribus.] Heb. Ad fores peccatum eu-hat.id efl,etfl ad tempus cubât, hoc eil quiefcit pecca ti pcena ac ludiciu, non tarnen diu quiefeet ,fed tandê cuigilabit paratisad tribunalis Dei fires pcenis, quas impij luant. éi'JhuuiJ cnim eft, ut lUe dicit,dcS Sunt etiam qui in hune modum explicant, crtmen prat foribus cubarc confeienthe, quam miferè laceret Cf diuexct, cuius diras Cainusfentiens fateatur hicMa-lor cil culpa mea,quàm utremittatur.Ad ea emn qux ad fires iacentflcilc offèndi atq^ impingi.

Peccatum tuum. ] M-^Tcurv/u/xinsludiciû Cf poe tta peccati.

Sub te crit appetitus eius. ] Admonet officij cr snuneris.Eocutio Hebraica indicat peccatum nobis de j here effefubiciiu. tSlaineadè fubieflionisphrafishic tifurpatitr,qult;e fupr.i ufurpata efl de muliere.

Et tu dominaberis ilHus. ] ut propenflo peccan di pareat iudicio legis diuînac in mente feriptat. Di.-casdgitur Cainus ui naturlt;e potuitreilè agere cr pce catum caucre. ReffonfiotHic quid debuerit agere,cr quidfua ffonte egerit,crquid ex prauo ammo male, non qiudfua ui bene potuerit agere,hac admonitione

î E S I M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gi

indicatur Futurum igitur Dominaberis,debitum officium déclarât, facultatem fanilè cogitandi cr agen-di non flgmflcat, de qua alia qult;cflio. Perperam igi-tur hic dtffutatio infltuitur de Itbero arbitrio, iticuius deflnitione erratur, cum id de flnttur ejfe jicultas qua quis bene aut male agere poßtt. F-'am hoc modo dtfinita libert.ss latius patucrit, q defimtio. Deus e-tiim liberrimi uoluntatis cil, qui tarnen folû bene, ma lè nequaquam egerit.ldcm de Chri’ofllio er defan-

) élis angelis liquet. Ad hac male poffe agere,non cil li bert.ts ,fed fcruitus peccati : uerius dicitur, atfl ucrè iudicamus, libera uoluntas cil ffontanea bene agendi uis ac ficultas. Atq^ hac bipartita ail, altera in aHio nibus qua in ciuiU uita commendatttur,ccrnitur-.alte-ra in ailianthusqua fldc corä Deo probantur. iÜa li bertas ciuilis eil cr mcralis, qualem philofophi in ii-bris quos de Moribus fcribunt,traélant : hac ffiritua-lis, de qua Apofloltis : Vbi ffiritus, ibi libert.ss. Citra quem Jfiritum nuHa bona neq; cogitatio,ncque adto,

, oue quidem Deo probetur,confiât, ut Domtnus alicu bitSine me nihil potcilis. Altera igitur libéra uoluiUa te Cainus malta agere potuit.qua probitrentur à pa-rentibus er a fimilia fuaialtera qiiod placcret Deo, quiflde careret, nihil cgit. Caterùm quid m uniucr-fum de libera uoluntate cr dus generibus, ui cr fr-cultate fit fiatucndum.fuo loco quaiitu Deus pro fua clemciuia dederit, cxplicabitur.

Dixitep Cain ad AbeI.]Serf qua dixeritfiriptu-ra,non eommcmorat.Thargum Hierofolymitanu hac ' di'xiffc indicat n”''?’' 'rn p’''? ’'■'hN 'yan'? VP äs’? atJ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N’yn ]an'(N n’yy n'''rgt; p'n

113 5’“'Br'N’7 n'?'\ N’'p\zd eil,Et dixit Cainus ad Abelemfratrcmflium, ^on cil neq; indicium, neq; iudex, neq^ alterumfeculum, ncq; pramium quo ornentur iufti,neq; poena quant pcndàt impij Hcc uer baconueniimt in i:r.p!;lt;m,da quo pfal-Dixitflultus bt corde fuo,non effe Deum. Aiij interprétantur blandè locutumcumAbele,quo melius per fl-aitdcm iHi cxitiii firueret-dua expofltio impij kypoenta jàilax inge-) nium àferpentc uerfuto dejumpi it,déclarât, cr cum fcquentibus confentit uerbis,

Egrediamur fords. ] Similiter L X X. (dilxdia TO ■friMoff. Hebraus hac non habet.Sed Thar gum Hierofolymitamum habet: Naa quot;BN'y pas^.

Cum eflent in agro.]abfenttbus parentibiis- Ex plicattir locus infldiarum cr opportunitas.

In furrexit Cainjodio cfinuidia indudiis q crat inuidi ferpentisprogenies.Ideo loâncsiEt^ppter quid occidit cumlquia opera eius mala erant .fratris autent eins iufia. Odium igilur cr inuidia henticidiu graua-rit in Caino.

Fratrcm finim. ^qui Chrifli erat crexDco At-tributum perfona auget dcliflum. Clarus locus is cil, impios melioresnon effici admonitione, fed détériorés. Exemplo cH Cainus cr huius genus quod diltiuia pcrijt, contumax aduerfus condones fandi uiri Fioa. Exemplo item Aegyptij rebcllantes admonitcri lAo-’ fatexcmplo impij ifraclitaru reges totics cafiigati à prophe-

8? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMME

f)ropheti^,nec tarnen meh'oret redditi:tum ipp ponti^ fice; cumfcribii cr Pharif^eis, c{ui ad exitiû fuum upj; Chri/lum cr Apoftolos perfecuti funt, tantum ahfuit ut lilorum doóirinaadmelioremfrugemredirent. [ï eil ßirar ferpentii,Caini omnium impiorum aduer fitt Chnßum aduerfui eos qui Chrißo infertifunt, Noflra fecula prlt;etereo:,quie exempta Cainlt;e infante clariara oflendunt^quàm commemorare oput fit.

Er intcrfecit.] Ïion contentât odiffe, imitatiit pa trem fuum diaMiim,de quo legimucïUe honücida e-1 rat ab initio.

Eum.] corput. I« animurn enim ad Detmprofi-âumfatante per inftrumentu fiuum. Cainivm nihil pro pterfidem promifii feminis licuit.de quo fHprà:Etip-fum conteret caput tuum.

Er air Dominus ad Cain. I Accifatur Cainuf. Accufator Dominut eS. perfona qua accufatur, Cai.-ruif : res autem qua uenitiniudictuycades innocentis Abelis eH, ad quam, ut faila fit,confirmandain,prlt;e-tercertu confcientia teftimoniu figna etia affirutur.

Vbi eft Abel.] Interrogatio efl non nefcientisubi ejfet Abel ,fed crintinis confifiionem extorqueiuis ad dicendam iufiam in commifium fcelut fententiam.

Neicio.] Me ndacio celat dclidu, refirens patrè, de quo tUud: Mendax efl cr eius rci pater Bypocri.-taru inCaino imago ^ppofita nobis cfl,quipeccata fita tegüt utfe iuflificet. Hon dicit hie Cainus : Pat cor fid tuis^ocddifratre,peto uemam,codones pro mifericor did mihifc(lus:fed contra iudicio Dei difitnmlando fi cinus,occuirit. Seeusficiutpij qui Dei ira preeatione uenia çf confeßione delÙli déclinant^ orantes cum prophetd : Pro multitudine miferationum tuaru dele iniquitdtes meas. Bac funt arma fdnflorum,quibtis fe defendut,qui noruntiUud : Ne bî/rcf i« indicium cum feruo tuo, quia non iufiiftcabitur in confiiefiu tuo ul-bis qui uiiiit.

Nunquid ciiftoS fratris.]Additmêdacio content ptum fratris,crimen crimine accumalans.IAult'is no-tninibusfi'atris curamgerere dcbebatiuno.quod frater effet: altera,^ maior natu:tertio,qu()d primegeni tus:quarto,utgratißcdreturparentib. qubus Abelen utfilium 'm iüafolitudine totius mundigyatum fdebat e/feiquos quanto dolore affecerit fublato lUo^cr fuam cdufamgrauarit^res ipfa docet. Ideo in acetufandonS remittit Dominus.fequitur enim:

, Dixit^ adeuin,Quid feciftif] Pergit in acciifaii do, Cf conuincit certis fignis eum qui ficinus difii^ nudabat.

V ox fangiiinis.] fifi 'm teira.Afigno quad colorât profi}popoeid.Sanguinem loqui dicit : neq^ td leui-ter,fed clamare à terra ufq^ in coelu,m.t3.’'‘Q~i legitur, id efi fanguinum.pro quo paraphraftes T'y'M mVp, , id efl uox fanguinis feminum, hoe efl pofleritatis : ut indicari intclligas, obijci Caino eum non folum cadis Abelis, fed totius poficritatis ex Abele propaganda interitus reum fiâum.

Fratris tui. ] infontis. Locus plcniis confolatione, qui duo nos docet: unum,ut cognofcamus fanflos Deo

T A R I V S* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;84

tduos Cf mortuos cura effe, qtiem oceiforum anguis commoueat ad ultionem impiorum. Alter um,pdtien-tia cR,ut'tnhoc feciilo mpiorum hypocritarum cfty rannorum irdm,odia, perfequutionegt;h,aquè firamtis, cogitantes illud:Mihi umdiàa,ego retribuam.tion e-nim de futurum effe qui nos uindicet, Cf de impijs px nam fumat, quorum fcelera impunt abire nequeant, Suprà:Ante fires peccatum cubât.

Ad me.] iuftum iudicem Cf feelerum uindicent, Pfdl. Deus rex iuflus efl, cf firtis, Itfius quidem, qui uelit punire malos,Cf libcrare bonos: fortisautê, qui poßit. /fieflatiir igitur hoe clamore no odium piorum quod erga impios gerant ad eoS perdendos, qui rogêt cum fuo Domino, Kemitte eis: fed confiruanda lufii-tiaftudiïi punita miuftitia 'tn hoe clamore pijs propo fitimiefl,utaffcrta probitate locus fit amplifieando nomini Dei, quod impioru improbitate immiiutitur.

Dc terra. ]qua pijs condita,impios ferre nequeat, ut cui ubertasfua conftet per cultorum innocenciam, auferatur autem per noxam. ideo fequitur:

Maledidus es. ] Sententia iudicis in Cainiim pee cati conuifium. lt;iiui ffrpentis fernen fiiit,cum ferpett te diris deuouetur. Eandcm fententiam Chriftus dicit in impios in uniuerfum : Difcedite à me maledidi in ^nem aternu,qui paratus efl diabolo et angelis eius^ Alia fententia fupri inAdamu lata fuit,propter cuius peccatu terra malediSla fuit, perfona no item:hic con tri perfona maledicitur. Alter fiquidë filius promif-fionis erat,alter no erat’.alterfideducebatur,alter pfi dia : alter ex malo erat,alter ex bono.Lx altero item Chrifius erat nafeendus,ex altero no item, cuius nimi rum progenies diluuio delenda ejfet.

Su per terram. ] nWHn quot;(Ta, id efl è terra contra te teflimoniumferente, cf fruflas fuosfirmasq^fe des negante,ut fequitur,

Qiiac apcruir os fiium. ] A/fingitur terric os quo auidè deuorarit fanguinem Abelis,quern Cainus ferre non poter at. Meminit fanguinis 'm quo uita continia-tur Deuteronomij »x.

Nondabit. ] uindicans fanguinem innocentem. Dmnia armari in idtionem impiorum, terram, ex-lum,angelos,Deum.

Frudlus fuos.] nTi3, id efl uimfuam. noto tropa uis pro frudu. I^egabit neceffaria ad uidum, Cf ad cultum uit£.r\^ u'lmfrudificandifignificat quam ter ra arida fid a pod conditam lucemaccepit.Triparti-ta mulda puniturCainut,exilio,terra maligne frudus afiirente,cf ffioliatione iuris primogenitier£.

V agus Si profugus. Jlwre pojfeßionis ten-ie non ad impios,fed pios pertinente,ut propheta dicit: C^uo niam mali exterminabumtur, iufi autem poßidebunt terram. Atqui magif uaga et profiga confeientia uer bo Dei deflituta fuit,cum non ejfet idn confifleret ad-uerfus iudicium Dei, per quod ut propheta dicit, non ed pax impijs. Hue tragici poetæ jjgt;edant,ubi animit à confeientia irrequietum Cf d furijs miferè exagi-tatu/m defcribunt.

f t itei’yefie

INGE

it svvfgif^cTi evveiJlx Jlàv' àÿyxtr/^vff,

Contri htibetconfciciwabona, gux caret metu.ïu fia talioiüipacM irrogatur in Cain um. i^am (jui jla-bilem Deum cr immobilemperfidia deferuiljet mcbi li creaturæ adharcns, ut mobilii cr infiabilis in ter~ raßeret patfuit,

Maior eft iniquiras mca.] Sera peccati conßßio, ^uamnon deltéli odium,fed dejferationon ferenti ludicium Dei Caino expreßit. Contrà pif erga mife~ ricordiam Dei conpoßti funt qid dicunt:ïJiag»ifcata eü ußf; ad coclos tmfericordta tua. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ij mirumßt.

lii fiduM promißo femini peccata nwndi cxpianti, cr Drt iudicio fatisßcienti:impij nonßdunt, ateji ita deferti placandx diuinlt;e ira hoflia, de faltüe iejße-tant, cum neqßpß quod pro culpa perfoluant, habe^ re fefentiaHt:mq;ßde eum ampletlantur, qui in nwn dumuenitqueperfoluto precio debitis liber et. Qua maxima impiorum clades ac calamités eü, quos cum pqs hoc modo licet comparare. bnpij quorum ifvago in Caino fpcäatur,ßlij promißionis non funt: pij pro^ mißionisßlij funt, er ex bono q meßids eil,nA ex ma h fatana orti. Alteri igiturßde carêt,alteri,no caret: alterißlfamreligionem carentZ uerboGei inflituunt, quam fequanlur,aut4Deo injhtutamfine fidecum Caino per hypocrißm colunt: alteri uerum cultti am^ ple^funtur, er ßde tum cuv' Abele profequuntur. Im-pif cum uident fecufua religione esfacrißeijs àCco contemrdi, er pios cum cultu fuogratos ejfc,aducrfus Detim franunti er quos ii amat,odio,ira er ferro a-trociter infe.'da'ntur.Atqi hi cu in ius uocantur negant ßeims^er ß lußßcant, er Deum miuflumß ciunt.Contrà pif uidicio Gei occurrüt peccati conßf-fioitc er precationeuenia,fibi iniußiciam,Deo luffi-cià tribuentes cü ^ppheta: Tibi foli peccaui,ut tu iufli-ßceris. Atquefuascalamitates quos peccatum impo-fuit, aquèferunt er ei(s ad poenitentiam conuertunt. Trgo his falutcm ludicium Gei, itlis exitium er de/pe rationem a/ßrt, Hifc eil dißimilitudo impiorum, er ptorum Kobis in Caino er Abele tanquam injfecu-lo ßatim ab exordio tnundi reprefetttata.

Qiiam Et iieniam mtrtir.jEorrcndabtaßhe-'^ mia,qua fcelere fuo clementiam Gcij'uperari dicit,et agnifanguinem piacularem maiorê uim habere in lu firanda noxa nuindi negat,quàm hac in impiando ha beat, Qua in re Geo bonitatis ßlio dus iußtta ex piantis culpam honorem, enmine uenia omtns exper tißetrahit. Mifericordia diuina maieflate imminuit, cuius longitudinem er latitudinem,pcr ortum lt;7 olt;-cafum, perfeptentrionem er meridiem difßfam, cuius profunditatë à coelo ad infirnu penetrantem uni-uerfitas hac célébrât. Agnijangutnem fumma iniuria j afficit,quê omnia in ccxlo et in terra purgare peccati, inortiscfi ius abolere omnis natura condita confitetiw, Camus cum fatana er dus nünißris non conßtetur.

Ecce eijcis me.] Primu hontiddiu exilio punitur.

Er à facie tua abfeondar. ] Priuatus beneßeifs tuis. Abfeondere enim Gominus‘i‘'dçuii!ii'a!a!duefd-aein dicitur,cum definit betteßcerc:dduertit cm

[ E S I M

benefacit,er benettolentiam fitam oßendit.

Etcro uagus 8( profugus. ] Priuatus parentimt confuetudine er hareditate.ßrunt er (anfH in hoc fe culo fuum exilium. Sed quod cum uerbo Gei contun-ilum, à iure uera hareditatis minimè feparatumßt.

Omnij qui inucnerit.] Ketus mala confeientia deretalione,qui etiamnum in homiddis apparet.

Septupliim punietur. ] Solet feptemirius pro 3*^ T'Swnjid eß,pro numeroiublo ufurpari,ideo phrafts indicat iußam er cumulatam panam ab eo fu ‘ mendam,quiCainum occidcrit.Sunt qui de feptem ata tibus exponunt, poÜ quos panat dc Caino ßt fumen-da.Eanc fentemiam expomt paraphrafles.

Tr'iTS”

Pofuitip Dominus.] QualeßgnumfHerit,fcri-ptura no expluat.lnterpretesputanttremorem quen damfuiffe membrorum, (T toruum aßeäum, qualis ferèfolet effe in homictdis. At uerohocßgno notatitt CaiHus, potius perdi ut honüdda debuit,quàgt;nferua-ri. Gcinde cum nuHi homines tunc erant in terra pra ' ter patrem dus, quid opus habuit,ut nota ei appaiu-retur, quam qui uidijfct,deterreretur ab iHa occiden-dol An ueroßgnu ei additufuit, ne uel à beßifs,uel i damonibus, uel à fobole ex Adamo loco Abelisgignê da perderetur, cuiufnedißgno poßes adiu Aegyptia rum conßgnatifuerunt, ne ifraelita i genio primo-genitorum Aegypti uaßatore interficerentur. Sed cur tantopere pepereißet Caino, qui dicat apud uatê : Sait guinarif er ßraudulenti ad medium atatis nonpirue nientt Apparet Cainum diuina ratione, non bono [uo ‘ coleruatum ad tempits,fed malo,ut ex eo ad cxerceit dam piorum ex Setho nafeendam fobolem, impicrunt familiagencratamiferè tandem ad declaraiidumdi-uinam iuflitiam diluaio periret. Ge quo iudicio Salomon his uerbis: Omnia propter fefecit Dominus, eti^ impium ad diem nialum. Sunt qui hanc Caino appoß-tam notant deanimi roborc i Geo lÜiconceffö inter-pretantur, quo rerum proßerarum fucceßis coißrma tus Cainusfßne metu deinceps inhocfecido more impiorum uixerit:atq; hoc ßgno con/feHo, alios non att fostlUmanits affèrre. Veluti in hac narratione legi-mus Cainißmiliain ceteris terrori ob potentiam fuif-fe,non contra alios his.Uuc qué reliqua feriptura fa-crade fecuritate impiorum, qua aduerfus pios utun-tur,menti nt,affcrenda fuerint.

Egrefliis eft Cain à facie Domini JFaciem Do tnini reHquiffe dicitur hicCainus. Sed quam fadem? ubi uerfabantur parentes, ubi erat cultus Gei, ubi ha iebat fuos agros, er ius primogeniture expedabat. Hac omnia perdens pir exilium à fade Gei egref-fiis dicitur, in quafauor er beneuolentia diuina indicator, Quapropterparaphraßes libro altero Samue-liscapite xi^sn pro bencuoletia interpretatur. tlt;ant tdii in Eebreo dicitur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chat deus

uertit nip T\n Xy 3\ Suprà legitur, 'Et à fade tua abfeondar.

Pro fugus in terra ] Similiter Chaldao inter-preti qut uertit VcV W\'’’7ï Grad pro nomine Iod propriê

COMMENT

proprio fx/d. Similiter ïoffphia.

Ad orientalem plagam, ] reliild riieridie cr oc-cafu ubi parentes uiuebant, quo pulß ex paradifo con fédérant. Aihitranturnonnulliineo locohosconfe-diß'e, id)i poßeaHebronfuit adificata, ciuitas patriar chis indy ta cr etiam Adami fepultura Lxx. inter-pretum fententia clora, cui loco ad feptentrionem cr orientem imminebant Libani iuga,quo profugiße Cai num ibi àfe nombie Hanochi condita urbe^autor Be-rofuseil.

Cognouit autem Cain.] Defcriptio frnùli£,Cai iue, qux iußoru genus prxeedit feruato ordine, quern Dominus in credtionemunditetiuit,t«quotenebriie prxceffcre lucem.

Vxorem fuam. ] qutcforor erat, quam neeeßitas ineuntis mundi in uxerem coneeßit. niß quis dicat a-liosquoq;ßiiffe Adamo, timifilios quos hicfcripiura non numeret.

Acdificauit ciuitatem.JA Caino primum urbs e-dificata. Sedqitam nonuirtutis excolenda gratia in eiuilifocietate, fed ut u'tm ctr tyrrrannidem fuam con frmarct, ztr in eaeû poßeris omni luxu perdicus uiue ret,extruxerit. Hoc inflitutu fuu coprobant itißrumä ta niußca,quib. domi animu delimrëtetfcrrea quib. foris g-affirentur bella cr cades exercentes. Cate-^àm aperiuntfe humanic uita locietates,quas hoc ordine Inreuiter explicare licet.bipartit a communio eii alteraf.mplex,altcra mixta. Simplex bifariam difiitt guitur : una maris fxmina eft, altera qua inter dominos et feruos intercedit ÙGracis tAioainiitè ap-peRataquam focietatem peccatii iuduxit. Commixta Hero focietas autfamilia eü conüans maris (y fœmi-na, parentum zf liberorum qua rraTgui/j cël, donüniq^ Cf operarum coniundione,aut àoixnfd eü, tacinia eü ex multis fami'ijs conflata, autciuitas ex ■ habet uiuendi bene ex pTitJeriptione pietatis. re da et uera ciuitas ßte)-it:fin ex Itbidiae animi ,iiitiofa. Q«it-lis hic Ca!n4 ciuitas fuit rapinis, luxii, kibidine plena.

Ex nomine fi'lf) fui Enoch Jqnafta propagdu~ de memoria nominis fut materia Dicat aliquisffi ex fententia Deiprofugus in exilio uerfari debuit Cai-nus,cur ergo legitur hic condidiße urbem deleilo cer to loco in quo pofitis erroribus m.ineret. Profugusfuit qui exubparcrum confuetudhwjta-e primogemtura, Dei uerbo er cultu carei-et.

Porro Enoch gcniiit. ] Recenfet genus Hcnochi quaq; ab eo inuenta ßnt,explicat.Sed quomam impi'l (ura non funt Deo, quorum nomen ut Salomon dial,

tutione pritni coniugij, in quo unw Ajiumuf cum umt uxorc Heud cernitur.

Pater habitaiitium in tcntorfjs.] Tabcrttdculo-rum inuentum Ubclii eil. Taberndcula coiiueniunt pdßoribui.quifiibinde cû pecorû paflufedes mutant.

A R I V S»

Parercancntlû cithara.] InuMoY niußcjelubaL Qui fuit malicator amp;faber.]Hffc expolitoromnii

variai Dignum inuentumproie Caini homicida. Hic primo mentiofit metaüorum, neq; id nürum.Suprà e-ttim inter opéra fex dierû eerum rerum meminit Ulo l'es, qua homini coimnodè forent ad uiilum: hic ea co memerantur, qua animus cades ff Irans ad ufum rei bellica excogitauit. Hlorent etiam hnpij liberis, opi-10 busyuarijseji artibui’.fed quoniam uerbo Dei, uera reit gione, uitaq^ promißionc eurent, hac rerum affluent tia eis exitium affèrt no falutem.Üon hic liberi, opes, tnetalla,artes,qult;e dona Dei funt, reprehendutur,fe{t uitium in impijs poffelforibus reprobatur.

Qiioniam occidi uirum.] Exponunt nonnuÜi in hunc modum prafentem locum:Vxores Lamechi cum uiderent feptimam atatan adeße in qua ultio de Cai no effet fi»nenda,abßi!iuiße à concubitiifui mariti,ue

rentes ne in liberos qui nafeerentur, diuina uindifia intentataCainoxaderet. His autem ficreffondiße Lit mechum qui fextus Caino erat,feptimus autem Ada-

mo, non eü quad metuatis uobis uxores mea, ne ultio quantOominus minatus eü Caino,me abforbeat,Nant f quis me uel maior natu uulnerauerit, uel minor ac puer liuorem mihi ac plagam ineufferit, er ego eim occidero,multo aquius mecum agetur,quàm cum Coi no. De hoc enim Deus fe feptima atate lundidà fumpturum dixit, de me non prius ultionem fumet quant feptuagintafeptem eßluxerint. Siquidem Cainus ex ti îo bidine animi noit laceßitus infontem fatrem inter e-mit,cgo fquem occidero, laceßitus occidero,non mea ffonte. Atq; quifc hunc locum mterpretat;tur,dicHt, *'r.ann prateritié hic loco futuri poiù. Vt aat-dit etiamin his rew rpa ’’nns,ifonvis ’'nnp’? ■'KTcit LdWfii item in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;er in wanV uertiit

pro vtßt fententia : Si uel nirum interfecera propter uutnus meimt mihi ab eofadum, uel puerum propter plagam ab eo mihi impadam Sunt qiu uoluiit fateri Lamechum hic ut hominem improbum homi-40 cidia fua fed qux impuncfint abitiira. Coniiß quidem homicidium/ed de cuius ultione mihi non magnopere fit metuendiem. biam fi quicunq^ Cainum oaiderit fe-ptupli poenam fubibit, mt fanèfîqidsinterfccerit, px na feptuagecupli feptupli aßicietur.Atqi hi q pc hune locum exponunt,fecuritatis impiorum exemplum no bis hic proponi putant. Alij funt qui L4m(chum ut bo

creaiNrc ilium meliorcm fiiiffe Cctinouolunt,qui fuwt crimen celarit^LdmecbiK non celarit/ed'confef-

de eo fumpturum qui Lamechum oaiderit, quam in~ tentatur illi qui Caino manum inßrre au^us fucrit. Sunt praterea qui ita explanät locum hunc:l.amechu uoluiffe oßendere grauiiis eße crimen occtdcre homi~ nem qui homicida non fit, quam qui fit, qualisßut Ca inus.Siigiturfeptupli pcenamluetqui Cainumocade rit fratricidam, Lamechum fané hoc eil quemnis qui hominem quempiam non hoinicidam interfecnit ma

l' Î ’ iore

f9 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TN GE

tore[upplicio dignu foré. Ex hii fcntentijs leâor earn (jiiæ tibi uidebitur probäbilior recipitoSunt ex ueteri buf (jui tradant d Lamecho Cainu interfidum occulté) Vgt;ciiudicio,partim(jui Abelemperemiffet,partim i]uàd huic mortuo fobolë fulcitare renuiffct. Vt infrà Qnan diiiina ultione perijjjc legitur, tjuod fratri Heri ’mortuo rccufaffet liberof generare, fed hiec ut incerta relinquimui.

Cognouitquoqj adhMcAdamjDf/ô'iph'oge-tierii iufiorum.

Vocauit^. ]Hfzw,Zfgzf«r enim

N omen eiuî Seth. ] alteram ab Abele fanHam prolem.

Qiiia pofuit mihi.] Exponitur etymüSeth.tiüc tanquam fundamentum generationis fanâorum no te merè ut Abelem conueüendum, ut ex guo fit nafcen-dum promiffùm recuperandæ falutif fernen Meßiat.

Deus.'iGrati animi figmficatio.

Aliud pro Abel.]lufto.

QuemocctditC^in.finiufiut.lnhacgratulatioHe j fanil£ inulierii fides CT probitas declaraturfides (^tà dein, quie in Setho animum ad promißionem de Chri-fto feruatore coniecerit:probitas autem,^ult;eAbelis iu fia fobolii memorfuerit.

Enos.]Vt fuprà Abel à contemptu (y uanitate no men adeptus eüjta hic Enos à calantitate afiùëlio ne,(jU£ fanëlorû fors e^^appeUatus eü. tiotum enim eft uerbum WiK.EZ oraculum iQud^Ponam inimicitiâ, irritum fieri non potuit.ldeo fequitur:

Iftx ca:pir.]i)« ad tempus refirtur,non ad perfo- ) jiam,tum Cœptum effe nomêDomini inuocari.Simili ternoftro Gr£ciigt;v'rigt;e.

Inuocari. ] pubhcè coli, iam auëla ecclefia iufto-rum cr inualcfcente,unà cumfalfa reltgione cr ido-lolatria Cainorum tyrannide aduerfus pios- Itaq^ in-uocatio pr£cipuam cultus Dei partem continet:pr£-dicationemuidelicet dodrimefidei^aduerfus filfam religtonem-.fidem in Dominimi,cpd units in rebus ad-uerfis poßitfiios tueri ac conferuareigratiarum adio-nê de acceptis beneficijs -Pfal.Laudàs inuocabo Deit. 4

N omcn Dominijln eo cr per eum, de quo Apo ftolus Petrus:!^on ed aliud nomenfub fole,crc. in hoc etiam patriarcha fub figt;e falutem fuam confecerunt.

IN C A P V T V.

Hic eft liber generationis.]PofleritatisAdanù continent genealogiam in qua annos £tatis eu iufq^ patriarch£,tam accurate numeral, ut coflet eer tus numerus annorum mundi,ad res memorabiles poft eritati commendandas,qu£ una caufa ed.altera ac-cedit,ut inteüigamus iuftorum memoriam apud Domi f, num £ternam ejfe. iuxta iHudiln memoria fempiterna eritiuflus,cum quo Deifoedus initumtamfirmumdi-cit effe Hieretnias, quàm fit padto cum die cr node, cum coclo Cf terra ftda. pracipuè autem tam accurate h£cdeferiptiofit, ut annorum certus ad JNSeßiä ufiji nafeendum decurfus conftet.

Ad fimiütudinem Dei.]Priufquam commemoret iuftürü profapia,ereationemAda)m,quomodo is ab int

N E S r M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;90

tio fadus fit,repetit ut declaref Jfeeiem at^ expref-fionem Dei ad fandos pertinerc,^miffam qutdem ui-tio primi Adami,fed iufticia alterius reparandam.

Vixit autem Adam centum trigiiita annisj Ab hoc numero continuabitur uniuerfa fupputationii annorum tnundi feries.

Genuitl]^filio$ amp;;filias.3Q«4rB numerofamui-derit fobolem Adamus,fatis clarè hic appareticf unde mares acceperint in uxores feeminas, non ed (dgt;fcu ® rum. legimtis enim : Genuit^ filios Cf fiUas. Atqui id. non ita mtelligendum erit, quafi iftis odoginta annii fecutis Sethim,Adamus liberos non genuerit.Sicut e-tiam accipiendum effe no apparet in tanta hominunt infrequentia et accepta mandato iUo:Eatificate, mid tiplicamini’.aut Sethum annos C V,aut Enofium X C, aut iaredS C L XI nbsp;nbsp;nbsp;L4»iecfc»»t C L X X X11,

aut patrem Kathtfala C L X X X V114 connubijs abftinuiffe,priufquam gignere fobolem inciperensfed in rationem uenire qui hie rccèfentur libe)-os,non tan 0 quamprimogenitoSjfedàquibiis genealogia ufi^ad Jtießiam D.noftrumcontinuetur.

Anninongentitriginta.] Aetas Adami. Caufits tamlong£ atatisalij alias referunt ,qu.-u partim ex vigore corporu, ac temperie, partim ex uidu, partim ex commodis terr£ nondum diluuio corrupt£ fru-dibits,partim ex moderata, eademq; fera iienere colli gunt.ücc paru profuit tivm ta longa £tas mudo.tiam in tanta raritate hominum utilis fuit ad augenda mal tiplicandamq^ fobolem, er ad inucniendas artes atq^ ’ difciplinas,tum ad cultum ingeniorum, tum ad uarin uit£ ufum utiles-HaUucinantur qui alios quàm folat es annos hic accipiunt,qMqi fingunt plura annorum genera apud licbr£os haberi,quofdamannos lunares, alios bimeiires, alios trimeftres.Anni quos foils conuer fio confiât, hoc loco à Kofe numerantur. Atq^ in ho-rwmfupputationeHebraoru calculus fequendiis ed, nonGr£corum:quos dum eaten fenptores fecuti fu/ti in annalib. fuis,eos quos uidemus errores. admiferut.

Et mortuus cA.^exfententia diuina in peccatum gt;nbsp;femel lata:Ctiftapuluis es,critt pulueremreuerteris.

Yixit quoç Seth centum quinip annis.] Anno igitur conditi tnundi cr atatis Adami ducentefimo trigeßmoquinto natused Enos, tertius Patriarcha.

Vixit uero Enos nonaginta annis. ] C^uifuit annus atatis Adami tricentefimus uicefimufquintus.

Et genuit Cenam.]QH(trtHS Patriarcha Cenam, qui uixit ciem Adamo proauo fexcentis quinq; annis.

Et genuit Mclalehel. ] anno mundt tricentefitno nouagefimo quinto.

I Et genuit lared. ISextivm patriarcham,qui uixit cum atauo Adamo quadr'mgentisfcxaginta annis.

Etgenuit Eiioch.JQwtfuit feptimus patriarcha, natiis anno atatis Adamt fexcètefimo tiigefimofecüdo

Et genuit Alethufala. ] Odauü patriarcham/ex centefimofeptimo mundt anno.

Et ambulauit Enoch corara Deo. ‘itranquillo perfidem animo Deum colens CT uencrans,cr lufti-ciameius aduerfusiniuftos dcpradicans. Quoded anibulare

lt;gt;» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C o M M E f

^inbulare corMt Dra uulgari fcriptttrte tropo. iJeo Ch-tldms pro tor àCco habet •quot;T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cît timo

ac metu lyomim.Conb-àft/prà de Cairto : Et egreffui til Cain à con)}gt;ettu Dni. item:Afaci£ tua abfcodar,

Qiiia rulit eiim Deus.] Ex/70cfeculo anteciuant,^ ^ttigijjet earn atatein quant c£teri patrtarcha: attige rant, inexplicandohoc loco funtncbii quidam pö-‘ »enda.Vrimofaudios dupltcibonüne conßare, extcr-»o^Cr interna. Externus edl^qui cupiditatibus er libidine in corpore corrupto grafjdnte aduerftjS Dei le t gemfertur.înternus autem homo mens eü D«/piritu tindla.Secundo, externum hominem ex limo terra for mat urn fubinde deficere, dum in terram ex qua ßclus cH, ex fenteiitia Dei fupra expoßta cotuiertatur.Ter tioßac fententia neminem excipi de fobole primi A-damfucluti Apoßolus teßatur his uerbis: Etßc omnes homines mors inuafit,quatenus omnespeceauimus. Quaproptcr neq; etiam Henochum er Heliam Cor.-porali morte cremptos credimus . Eiemo ettim melio-re coditione fiierit Chriflo capite fandlorii^quan cum lußus effet, mortem fubijffeß imus,per quam nobis ad Mtam aditu patcßiccret. Atq- ita nulli homines prius cum uiuis corporibusßue in terrenum ,ßi'.ein ccele-Sem paradifum transferuntur, quam mortui autßmi ie mortuis paßtfuerint. At uerô ut Chrifii,quod demü obßruandam e{l,ex mortuis in ccelum fufcitati poten tia Dci, extarent in pits fua ueiligia er certi ß^udlus, penitior hominis pars refurrecltonis uim experitur, (tu cü corpore no difjobûtur ,fcd in uita aternam trän fitornataIßirituChrifti lnhocigiturbomine fandliq } in Chrißo funt, morte no tädent,fed corpore in tori repofito transßrütur in melioror ßatum, ut legimus hic de Henocbo : Quomam tuliteumDeus.Etin epi fiolaad üebraos-.Perßdem translatus efiHenochtti ne taderctmortem. Vbi Apoßolus non uidetur loqui de corporis traslatione fedammißequa Dominus in loannchis uobis :Si quis fermvnem mtum feruauerit, mortem non uidebit in aternum Cliisc uerba Apofloli locum hunc explicant,er utfublatus fit Henochus,de clarant.Magna ergo confolatione legtmus Henoebam nonmortuum, fed iDeo fublatum eße^ut nobis certa ßgt;es ßret, in fandlis non omnia expirare,fed praßan ttßimam partem fiipcrßtem rcmancre ad poffeßio-ndin uita bénéficia refûrredlionis Icfu Chrifli, qui eil hodte er' heri er omnibus fccu!isfuispr.efens deinde etii fcironiis nequaq ita di/Jolui corpus,ut idfuo tèpo refubcerta rejurgcndijßena cxcitetur ad uita.Hine fit ut ad immortalitatè animi fignificida Deißnritus uti foleat uerba np’?,! tulit,ut cernerc licet in Pfalm. Ti’yo ’'3np’'''3 ■•yAHü n'ti ■'TrQimQ’'Q''n'7Xnx ’ id efl:Atmeamanim.i redimetab infirnoDcus quan doqtddem me äußeret. Dicas : Si ita res habet,cur igi.-tur non ut Henochus c£teri etiam patriarch £ bic de-fcripti, dicuntur ex hoc mundo abrcpti fublaticfs,fed fingulos eos mortuos eße litcris proditur.Hoc quidcm ßdum eü, ut poßeritas intcüigcrct hac fententia femel lata,Puluis es, et in puluerc redibis,'omnes ctiam fandlißimos ex Adamo genitos contineri : Hctuchum

T A R I V S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pl

autem «Ort mortuiimßed fublatum ex bisßuxisßeculis ßcribi,utcognofcerent pij.ueram eße fententiamhanc apromißofemine diäam:Si quis in me crediderii,mor tem no uidebitin£terniim. Vnde cfßcitur,h£C duo mi nimè interfe pugnare,ptos mori,piosnon moYi Mori quidcm corporis dißblutione,cy animi ab eo difeeßu. ßiammors edl qtiafi difeeßus acßccretio diremptusq; earumpartium qu£ ante interitumtunäione aliqua tenebantur. non mori autein animo feruato integra huic uitam fide inMeßiam tribuète,qu£ fubße etiant mortuii corpus fit ad £ternam uitam (ußitatura. pra inde in dißceßfu ex hoc fcculo pierrü uerittsßomnus ö* quies cernitur, quam mors Hine itlaßequentia : Dof nüuit cum patribus.Etchrißus de filia principis fyna gog£ mcrtuaiPuella non eßmortua,ßed uiuit.At ebif ciat aliquis.nonnußos fandios patres fentire Henochit er Heliam uiuos cum corporibus er animishinc ab-‘ latosinfinem icfij-mundireferuari. Eatanur ficquof-dam fentire, quorü fcntèiiam ß quis ƒequi maiit quam diuerßam, per nos utfequatur, licebit, modo nobis ex illorumfententia fidei rcgulam, quam confeientU lege fequamur, non far,ciat ac corßituat,ut fi quisfecus fentiat,contra facras liter.ts fentire debeat exiß'mari, Ham quod nonnullt dicunt in tcrrcßrein paradifum il los translatas,iure qu£fiuero, iibinamßt bodie terre-firis tUe paradifus.poßquam per diluuium omnia tam mifereuaßata difßerditaq; tiidemuster ß efi itlliis ta-lis hortus, cum is angelorä cußodia tarn bene claufits ßt, cur potiiis Henocho er Heli£ q a’ijs fandlis patri bus-prophetis er Apoßolis apertus Ule ßt,merit6 nti rentur pij.Sin uCro in coeleßem paradifum cum corpo ribiis reccptifunt,quid ergo faa-ofandiifcminispraro gatii!£ ficiemus,dc qua tllud: Hemo afeendit in cœlu niß qiä dcfcendit de ccclo filius hominis,qui efi in ccc-lo.Scio quidcm quid kic reßonderi poßit,ßed qu.àm a-ptum id fit 'm prafentia non cxplicabimiis. Heq; eil, cur quißq dieat nobis hic in Hcnccht cu corporelràsltt ticne futur £ uita ße cofirmari:qu£ infirmetur, fife-cusßatuatur. Primo ßes futter £ uita pendet expro-mißione tlla ßalutarisßobolisnpfum coteret caput tuü. Subquaßeerfidc Adamus er omnes eins poßeri, quorum quidcm nomina in ccelis feriptaßnt, morte ui ila 'm uitam tranfierunt. Deindeß corroboranda eä ßes cx cuiufqtià corpore in caium translatione,con-firmandafuerit ex translatione illtus,dequo Apoßo-ItistCiubd ß ßtntus eius qui excitauit iefum ex mor-tuit,habitat in uobis,is qiu excitatChrißu ex'mortuis, uiuificabit er mortalia corpora ueßra propter ipßui ßirituhabitante 'muobis.Debishadienus,qu£iudi,* canda xeßacris litcrisreliqucro fandlis.

Et fadli funt omnes dies Henoch trecenti fexa gintaquinep anni.jVix/tJgtïwoK»« Adamo treccn-tis odlo annis, er mortuo iam Adamo quinquagintaße ptem annis.

Et facti funt omnes dies MatlnifalahJCrfffris patriarchisdiuturmor Mathußalaßuit, ut diutius eru-dire iuniores poßet, quorum uita breuior cratßutura diluuioapprnpmquante,

Vixit

Sgt;5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INGE

Vixit autcm Lamcch.]no«ttf patridrcha, (}ui na tui eil oä'atgeteßmo fefituageßntoquarto atath Ada tnt annoMortMts ergo eft quinlt;j; annis anie diluuium, cum uixiftetcum Adamo quinquagintaßex annos.î^on eurent ftgnipeatione fua fub appropinquantetn iam deprauati mundi finem ufurpati hic feptenarij/eptin genti ßeptuagintafeptem anni.

Vocauittpnonen eins Noa.]I«hachiftoriade tioa eaftftderandiifn eil nomen fanili uiri:deinde,eiut ftudia : tum mundue feelerattarfertio, ttedium dere-darguendiffteleribuirquartôjIonganitnïtofDeitquin tOjUidicili mundi panitentiam recufttntii: demum my ftica ^o£, renouati mundi, arc£ er odo feruatarum animoru cum animantium generibut ratio. Deftngu-lii ordine crfuisloeis monehitur.

DiccnSjlfte confolabitur.]E/gt;'gt;Mjns explicatio. LameehtKigttur propheta fidt^qui qua fub üoa eraiK euentura,prafcnferit.

Ab operibiis.] malii.dut^à negotiji er laborib.

In fcn•a.]m3^X^ ‘]^,ided,deterra,ideildema ; ledidione terra.

Cui malcdixit.] propter peccatum, qua condita fuerat ad benigne edendos frudu^.

Noa autcm cum quingentorum efletanno-tum.'idecimtu patriarcha, qui eil natiuanno mundi, imUefimo quinquageftmofextopoil mortem Adami, anno centeftmo uiceftnwfexto. liftgiiii caftitatii often ditur hic in îioa excmplumrnift quis dicat, folum Senium ,taphetum,Chamiim,numtrari,reliquos liberos rcticeri. b eil fandorum patriarcharum catalogus pod impiorumprogenian à Mofe diligenter deferi-ptus, quo planius utriufq^ E.cclcfta iuftorum er iniu-ftorum diftrimencognofeeretttr. Cerniturautem dißi-müitudo ea tribus in rebus:in natura ufu,er exitu. In natura quidcincum aliam inpiorü.aliam piorumferi-ptura nobis proponit indolem atq^ Ingenium, de qua diftinùlitudtnefuprà. Q.,uod autemadufumprrtinet, iS non minus dißimilis ed in utraq^ ecclcfta,qudm natura. In altera enim impij tolerantur,qui pios fuo ipfo rumbonouariji afflidiombus exerceant, qutbus ad patientiam durentur,etad inuocandum nomen romi ni apti reddantur,fadaqs redemptione habeät,in quo laudent beneftcia liberationis de eis gratias Deo agen tes. de quo ufu fuprà : Tunc caeptum ed muocari nomen Domini, it ed praclarus imptorum frudus, his quide perniciofus,fandis autem fdlutaris ; contra pio rum ufus habet, quos Dominus c mundo feligit 'm quitus colatur, fupra omnia celebretur. de quo ufu pfal. Deus qui gloriftcatur in concilto fandorum. Vt igitur dißimilis natura eder ufus ecclefta iuftorum et iniuftorum ,ita impar quoq^ exitus utrorumqiftgt;eda-tur. tJam a'teris propofttus ed interitus^alterisfalus. In exitio impiorum Deus declarat potentià fuam et iu fiitià, in falute piorum bomtatem mifericordiam. lnteri:us exempla apparent in diluuio, bonitatis 'm ar ca.laqi Salomo de impijs : Omnia operatur Dominus ifnpium etiam in diem m.ilum.

Stal gcnuitl Semus (aphetomaiori tuituprapo-

N E S I RÏ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;94

nitur propterdignitatè. Ex co enim fandus populus etchriftuf nafeendus erat.Porto de iapheto mjrà legi musijrater laphethi tnaioris.

IN CAPVT vr.

CVmcœpilTenthomines multipUcariJnoff pietasTiarratiuncula,diluuii cauf^as continent.

Videntes. 'ilibidinis animi no timoris Dei oculis.ut uidcre 'm hac lingua uoluptate affici ed. Pfal. Ot-cuius meus uidit immicos meos , uoluptatem capit ex

IO for««i.

Filif Dei.]ßlif fandoru patriarcharu in Dei uerba et cultu educati,quales appellaturfilijDei.Vt delfrae litislegbnus: Tilif eftisuos Domini Dei ueftri.Owdä de angelis P)eiinterpretantur,utlofephtts. Sunt qui hic incubos fingunt damones .Alif de filijs iudicum potentum cxpaniu,ut Chaldaus.

Filias bcminum yOeprimogenitiCainifalfare ligione,bellis, homicidijs, libidine 'mftgni ßmilia. Per contentionem opponitftlios Deifiiiabushominum, et o /p/ôî homines qua appetlatio in malo fumitur, Deo. Pftl. (Huid ed homo g, mcmor cs eiusi iSt Deus apui prophetanuPgo Deiis,cr non homo.

Quod pulchra; clTent. ]Kon quod timentesDeum effent. C^ualibusoculislieua fuprà arhoremfcientt£ boni cr mali aftexit, talibus hic filif Dei pueBas ko-minum intuètur. Eifdem enim in utroq^ loco utitur fti ritus Dei uerbis.Exprobratur libido cr ueneriprona cupiditas ad ouam homo pra cateris animantibus fir turprocliuior effe.quod humore er calore is maxime o abundet. Haeji turn corporis turn animi mresdebi^ litans nimiaftt, Deiiram excitât. Quihoneftâermo dicam ueneran in matrimonij ufuàjeinftituti com-mendat utad fobolemprocreandamneceffariam,^^ ad ualetudiaem tuendam leuandasq^ euros lUilem.

Acceperunr fibi. ] nonDco.Suam libidincmfeque bantt.r,non Dei metum,non fandorum parentumuo-luntatem, non legem coniugiorum, qua mutuum pra fidium cr fol olis procrcationem probat, mceftum Gquot; prontifeuam libidinem improbat atq; damnat.

3 Vxorcs ex omnibus. JnuBodeteduprobaruft-do contra exempla maiorum G legem quam poftea lÄofes praftripftt.'tiondânanturhicconnubia,n5 ptd chritudo,non fexiis miiliehris,non fobolesifed uttiu et abi^usin prauis hominib.quinonutdebebantetquat debcbant,fed quas libcretjCT quotquotlibcret,contra morem duxerint uxores,parit er cr re domeftica propter promifeuam libidinem et incertos liberos et re ci tall propter uim ac tyrannidem,cr Eccleftaftica dtgni täte propter Dei cultum p-rturbatu confufumqi,con-

, uulfa.tiam folentftlia aliemgena 'm domos maritoru falfam paremit religicne,prauosq; mores,quib. uerli cultum cr honejlatem labefadant, impm-tare. Exent plo ed Salomon, cuius cor per mulieres alietugenasle giturà Deo auerfum fiuffe.Ciiia ergom coniugijs cStrabendisffcdari debeât,cxêplohic admont mur.

Dixitqj Deus.']Expomturprima etgrauißima poe na fubtradio ucrbi bei, qua grautor ed diluuio,igni, gladio,pefte.Hac corpora mtcreunt,illa antmi.

Hon

Non permancbit.lsWifer Grad S HCtTX.Hili'I/. Heè.p'T' if'quot;?,ld cdl no côtendet,difceptabit,iudicabit. Non palam arguam mundum depeccato per prophc' tas meos. T£dium hic indicatur pr£dicationis poeni-tenti£ in tarn deplorato populo. Porro iudicare cil publico mtmfierio uerbi DeifungLEa indices prophe t£ func er Apofloli. Pfal. ludicabit in gentibus Qjian to autemßflidio ajßcianturprophet£ Dei in difcc' ptàdo cum ijs ad quos nuttuntur, documenta funt lAo fes,Elias. Hicremias,amp;Sicheas er alij uates.noflra tê-ora pratennitto,.

Spiritus mens. ] Spiritus tierbi mei arguent per tnimjh-os prophetas mundum de peccato.Sunt qui iU' tcrprctanturlfiritum Dei, deuitalißgt;irituquembo~ miiu Deus fit adempturus,adduéîo in terrain diluuio. Gjii jfiritus, Dei Jfiritus appeUetur ut à Deo Adamo tnffiratusiEtin/firauitin nares ciKhalitum uitæ. V eteres fapientes ßgt;iritum Dei, de IÄcßi£ ffiritu in~ terpretaiKur, qui Dei Jfiritus dicitur iudicans ,hoc efl reprehendens CT danaiis per legatos fuos inundU denoxa. utEfaiascapite.u.docet. er Chrißusapud joanncniiAt arguet mundum de pcccato.Ciuod efl hic ']'‘quot;r',rcdargu[re,iudicio contcndcre,ac difeeptare.

Qiiia caro eü.'iffiritum uerbi mei inuifum habet. Per contentionem Jfiritui carnem opponit-Pnitio auß rendi ßiritus momtoris ex ponitur ex locis contrario rum. 1» ßiiritu,lux,uerit.as, innoccntia,puritas,bcni' gnitM ecrmturiin carne tencbr£,mendacium,uis,im' puritM, malignitas.Incarnisigitur nomine, nonfolum bclluitia libido coprchcnditur,[cd etiam fapientia hu-mana faßus,arrogaiitia tyranis, ambitio. Hue referas qu£ Apoßolut ill cpißola, quam ad. Galatas fcripßt, inter tuuilus cariiis numerat.

Eriinttp dies ilhi.s centum. ] Locus de lenitate Deiproniad ignofcendum. Dchac leuitatePetrus: Cum femel expefiabaturieiiit.ss Dei in dicbus Nolt;c.

Centum uigmti annorum. ] Anni hi ad poeni-tcntiam aßignatifunt quibus refipifcerent,non £tati, quam deincept uiuercnt. Ham conßat Semum uixiffe fcxcentot annot, et fiiere qut deincept non attigerunt annorumeentum uigtnti £ tat cm, qu£ ut Dauid dicit, feptuaginta aututplurimum ofloginta annorum jfa' CIO continctur. Reiîè igitur Chald£Ut □'n'’ •^’'3-ir.'' □« 'ps'i' piwjrs nbi“» im’?. Sed dic.it,centum uiginti numerätur hic,cum tarnen ab eo tempore quo natus efl laphetus ujq; ad diluuium folumeentum anni fluxerint : quid ergo ßciemus uiginti rcliquish Keßiondent interpretet non e/feQixr.Xi nquot;iAn3j id efl, nonferuari rcrum geßarum ordinem infcriptura,ideodicHnt uiginti annisantcaDeide-cretum deiiunciatum No^e, quam natus effet laphe-thus. Simile exemplum legitur de ThcraMortuus efl Thera in Haron. er deinde : Et dixie Dominus ad A' braham,Abi ex terra tua. Mamß.^um autem cß The ram non priut mortuuinfuiffe, qu.im eff-t ifaacus tri' gintaquinq. annos natus.

Gigantes autem crant. ]a’'’'7’'QS Alijs Gigantes . fHnt,qui citant locum hune ex Hianeris de filijs Enact

ibi uidimii motißrä nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;e n’'’7*'n3 c/ulbu-i com-

farati hominei quaft locuftj; uidebäntur. alijs t yrati' mfunt. Ciuoniam hic de potentibit'S claris homini-busfit mentio, utriq; uerbo hoe Hebræo figmßcantur, tyranni er gigant cs,quod généré, optbiis, cor por um dotibusclari,mfolelccrent, er CiCtcros per cotitem' ptum erfdjîum opprimerent.'Kamßpoüdiluuium ui xereprocera celßtq; ßatura infignes homines, quo të pore ut terra; bomtas ita etiain corporis dotes immi' nutlt;£ fun{,quanto magis ante diluuium cum adhuc ont nia magis integra eßcntproccritatcm corporu ßupra communeconditionemhominü admiratidâ iicuitcer nere.JSIo comemero hic,quodßcroß(s meminit^ppeLi banû monté fuifße Enochu urbè maxima Gigantum,

Filij Dci. ] NoM;j,'«r degeneraiße etiamij quos uerian cultum D ei tu eri oportebat.

Poreiites. ] tyrannide er inde meriti quiiudicio Dci deprimcfëtur. time iUud,liißgt;erßtßupbos mete.

Famofi. ] Gra;cia\/j.x^igt;/: nobiles acclari.inbo no er in maloßmticur ny? quot;TriH.

Videns autem Deus.'i ueriiudicij ociiUs.Cinant mundus malitiam uidere noluit,Deus uidit. Kcëlè igi-tur apud prophetâti^oßtnt ui£ mea;ßcut uia: ueßra;.

Qiiôd milita malitia. ] etauéia ab obitu Adami. Kepetit caußis futur £ cladis : déclarât etiam qu£ ui' tia potentiam-opes ,luxum conûtentur.

Et ciinifia cogitatio. 'iueteris homî.nis. Dr nouo enim legimussEt ambulauit Enochus cor a Ceotïtent dei^oa : Et iJoafuit uir iußus. Heb. feita metaphord utitt(r,cogitationem animi uocans i;s'',id eß,ßgnteti~ tum,quodanimus rerum quarumuis cogitationcs tan-quamßguras inflar ßgulißngat, qui ex luto quiduis e/ßngit ac efforinat.

Intenta eflet ad malü.] l^lemorabilis locus aduCT fus Hires natur£ contamitiat£ uitio originis Extragra tiam Ifiriiusfacrißlij Icfu, neminem poffe quicquatn fanëiè neqs cogitare neque agere. Camnantur igitur hic omniaßg menta hoc eü cofilia er cogitationes rd tionis er mentis humana nongubcrnat£ ßiritu Dei.

Pœniruk cum.JA'^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loquitur feriptu

ra er ut interprètes diciint mKn ’'S3 ■iw'73,/d cR, more ac fermbeStumatto homines cndcßruutopits qi^ ficere eins tadio afßci dicüturùta panitere Deum e^ conditü opus perdere.no igitur in Deo, fed in naturd cbdita,cernitur mutatio. Atq Dn« cum opus conditii abolet,ßc aboleat,ut melius reparet,q mortißcat ut ui uifcet, qq^ terrena opera fr.igit, ut coeleflia reßngat, et ea inßauratioe obleéleturfeqs mirißce cofoletur le gitur cns’'A inquo uerbo erpoemtentia er confolatict

fo notatur.At uero horlt uerborii cu Deo tribuuturjn ef ßdione nS aßedione qua libéra ed natura diuina,ß' gnißcatio ponderada edl. Sunt tarne qui cxiflimcnt cti aßfeäus,er cor er membra Deoaffingitferiptura, id ßeritypoMeßid hominis,in quo Deus auf.ia:Ttltüs hd bitat,qui edl imagojnuilibilis Eri /rfPawtedif.

Et tadlus dolore cordis.] Affingitur Deo cor er dolor,qua ixi'^^u7[lt;!'n£d(!ix,exprimuntur duo, odium peccati et amor operis creati, ad quod feruandum pro g nior-

ftior eÜDcus,quàm adperdendum. Uincillud: Tfiolo mortem pcccatoris,fedpottus ut conuertatur, cr ui-uat. ChaldaUs exprimit dolorem his uerbis îT'nyna pn’'Bp'.n nan*'’»’? n’'ni3*'Taa dolerc igi-tur dicitUrDeus,cZ punit et dißgt;erdit:etlatari,cubene ßcit et miferetur. Apud Pfaià^pphetà alienZ opus dei dicitur affligere propriu mifereri.Ciup nomine etiam ßt,ut cum fuos punitac percutitßono ipforum, no ma lo eos puniat,}iinc lUudiVulnerat ut fanet.

Et dixit Dominiis.]Nlt;ttrrffzo decretide excidio tnundi quod lam intentât, cum neq; adhortatio Voa fandi uiri,neqiDei lenitds,ad pcemtentiamfollicitans quiequam prodeßet.

Delebo,] Inucrbo nn’ßl« ßiedaturad inßrmita tem humanigeneris ex humo efßdi, quod Deus aqua ßt deleturus,inßar pidoris,quipidurä in tabulaßgt;on gia abßergit.

Quem creaui. ] non utperderem ,fedferuarem. Dxprimttur caufa doloris er peenitentia diuina. Supra eniw.Viderat Deus cunda qua ficerat,er erant ualdebona,

Ab homine. quot;ißne caterarum rerum.

Ad animantia. ] propter hominem condita : qua falua fuiu, homine faluo : perdita autem, homi-ne perdito. Partium enim falus, ex integri er to-tiusfalutependet. At homo minor mtindus ed^ cuius, terra,calum,animantia,ßirpes quadam ratione partes funt. Von merninit hic pi/cium quos delere uelit. lätenim hi in aquis uerfantur mun.ium lußraturis.vn-de expendendum uidetur,ct.r Meßias pra cateris ani mätibus iam expiata noxa, pod excitations fui c mor tuis pifee er co affo uefei uoluerit.

Noe autem inuenit grztiim.'ifolus exhumano gencre,ne id funditus périr et.Von cß igitur currentis, fed uolentisDei confcruari.Anne autem catcri omnes omnino aterno cxitio perierint, non ed huius loci ac dilfutationis eins rei explicatio.Px PetriEpißola qua ßio explicari debet.

Noe autem uir iuüus.'ilußitiaßdeißequapro-pheta : lußus ex fide uiuet. Et de AbrahamotCredidit, Abraham Deo, ér reputatum cd eiad iußieiam. Et Apoßolus de fide VoatPer fidem etiani adrnonitus o-raculo Voaaa qua iwndum uidebantur ueritus,appa rauit arcain ad falutem domus fua.

Atq; pcrfcéiüS.jfidciiufliCiam exprimens inte-gritatc uita.lntcgritas tum cordis tivm uita ampitur, quam fides in Chrißum fandorum Integrität em,in il-lo creabat, qua tum ex Chrißi dono ac mutiere, tum exmenfura primitiarum ßiritus aßimabatur. Üae duo fides er integritas et animi er uita ßde comitata feruarunt Voam. Catcros Dei contemptus er praua ßudia perdiderunt. Memorabilis ed hac commenda-tio inter locos comunes de caußs falutis conferuanda twmeräda,Supra ex cotrarijs lociscaufaru numerata funt in caußs intcritus,faßus tyrannis,conieptusucra religionis perfidiajibido. Voa etiam in Sibyllinisora culis fit mentio.

trêves Ji' ov rstxvriost dl/Hcu/rans àfu xKvSèt iduviiii

In generationiBusfuis.] inter homines fui tempo ris tarn ante,quoin poil diluuium.

Er cum Deo ambiilauit.] praco diuina iuflicie contra iniußieiam impiorum.

Er geniiit fres filios. jR.epetiturfoboles V!oa uni cum ipfo feruanda tanquam feminariumfuturi mudi.

T erra.'ihabitatores terra.Tropo noto.

Coram Deo.]»o«corrfW impijs,quißbifanäißi-mi uidentur. Uxemplo funt omtubus temporibus hypo crita.Alij igiturfuntoculi Dci,alij hominum.

Iniquirare.] onn id eü lnita■ia,ui,tyramude,^m-malntate, Vim potentium fupra mcmoratorum expli cat. Chaldatis pro oian uertit paiun qua uox rapt n.os fonat,fcd latius patetHebraa uocis ßgnißcatio.Lt hic non unum genus iniuria i'ndicatur,qua potentes in alios graßatißnt. Q»ic turn in uerbis turn fafliscer-

nitur. Vi rtrf conuicia cotinent, fallet defraudationent ex uim.Vt ß guts alterum ßdi fortune ßgt;o’ürit,uxo~ rem çr liberos uitiarit,uitd fgt;rinarit mfontes.Ad hu^ io iußwdi animiez morumprauitatem inultumudle-bat carporum corrupts naturx conflitutio ac tempe-ratio,qua iUis tëporibus erat etiam firtntor. Vara corpora kionana ualdc calida ßint nbsp;nbsp;humida. calorts ui

excitabatur ira,ßeuicies, crudelitas jnßgt;lentia:hutno-reucro ßcgnicics,lafciuia, oeij fludium cr uoluptatu^ Itaq; cum ingenio cT'animifortitudine praßantes ha mines caloris humorisq; ui abundent fitferè, ut quanto quiq; humana fapientia cr prudentia magis excel luat, tanto maiorem pcrmcictn aßerant,ut in hac hi-ßoria cr omnium tempcrum exemplis uidere licet..

O nnis caro.'}ho;no.Paraphra^{ tps'K.

Vi a m fuam. ] inßitutas natura leges,abufi cerpo rumaiiimorum ercaterarum rcrumdoriis.Vom(ne uia enim in facris Uteris intelUguntur leges, inßituta, mores ofßcia, metaphor a fumpta à femitisquasteri-mus in cis ambulantes.

Finis uniuerfæ carnis ] Iii eß.ßatutum exitiusttf iam impleto teporisß^acio ad reßpifeendü aßignata.

Cum terra. ] cam ijs qua c terra nafeuntur, cum fatis,herbis, arboribus, imminuta etiam per noxiant aquarZ mundationem naturali terra quam i Dei uer bo acc eperat, fxcunditate, ut omnia fuere in primo mundo praßantiora,corporum uigor quemindicat longißima atas, ingénia quorum uis corporum inte-gritatem comitatur, terra ubcrtas,ßu{iuttmhonitM..

Fac ribi arcam.]Bxpoiuf«r ratio ac uia fcruan-dorZ cleëlorZ Dei.Vo inuentZhumanZ hac areaßue nauis eil, fed artis diuina opus, cuius architcilus fuit Deus, Voa minißer.

De lignis lv:ing2tis.’i-y'a:ialijsabies,Chaldao cedrus, Grads ligna quadrata èv nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tirça-

yóii'u/.’.P.xgenerepinorularix etià eü carie libera, er in aquam contumax, qua aptam matcriam potuit extruenda orca prabcre.

Manfiunciilas. ] m ufum animantium er rerum conferuandarum ad uidum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nidi func,fcita me-

taphora. Quemadmodum hatimts poeta antiquas do nws auiZ nidos appellauit. Idem enim nobis domictlia funt

diflinguendis contignationis crdinif’t(s,eolloeanda ßne ßra er oßio,^puidendo tdHuquie omnta myßea ratio ne minime ear en t, qua hoe modo ex pnoriPetri epiflo laexplicare lieet. Hie yioa eernitur qui mundo quie-tem affèrt. EÄ etiam alter Eioa uertis lÜc cr ealeßis lioa.^ qui mundo ueram quietem à peceato. morte er tyramvldc poteßatian tenebrarum praflat^euius area Ecclefia ellßn quam qui aferiptißntffoli aduerfus di luuium tot tentationu er aduerßtatum tutifunt:îioa; area certam materiem ex qtiec adißeatur habet, jteq; Chnfli area ex quauis materia ßbrieatur, fed ex ea de qua iliud : Ç^i non ex fanguimbus, neq^ ex uolun täte uiri, fed ex Deo nati lunt. bJeque deeft hießium bitumen qua eharitas eil qua BecUeßa tabula,qui pij funt, inter fe tanquamglutine ac ßrramenco eongtu-tinata ßuHus maritimos huitts mundi fuperät.De quo glutine charitatis hoe cü uinculo perßftionis non uno in loco pneclarl Apoßolus Paulus dißirtt. Qua in ar ca fi nt uaria domicilia, uaria loca inf.ma, media fum rca myftiea parit er marquetas c ßras^mundas g im flititunum ^tio impios dcleuit, altcrü epto ptos in ar-lgt;..piijmus(ü, luiUi munuspartin. in dißerdedo, par tim in conferuantlo eernitur. Dtß erdit enim ae de-Ict, ueterem in nobiscarnalem hcmincmjfaluum vero reddit nouum CT ßiritualem, ut his uerbis mo-net Apoßoltt.;:Externus noßer homo corrimpititr internus renouatur in dies fingulos.'Et Petrus Olio anima feruata fiienunt pir aquam, euiusßgura iam reff onoeiiS baptißrus, nos quoq-faluoi reddit, quo non earnis jordes abijciuntur,fed quoßt ut confcientia be tie re;- c tl leant coram Deo Hunc baptifmum indicat propheiaiHt effundam ßiper uos aquam mundam,cr mil. abimini ab omnibus in qiutatibus ueßris,cuius ba tifni ßiirttualis bapttfmus aßeltabilis aauafaerwn fymbolumhabetur. laHaturitemEcclefiafuis aquis de quibus pfalmus, Saluummeße Domine, quoniam intrauerîtt aqua ufq; ad ammam meam. Hoî angußia rumßuliiis commeuet in mart huiiisfeculi ,niundus, caro, peecatum, fatanßn quibus iaiiatur area aecic-

ßa,fed à perlculo tuta reddifur perenm qui maris er uentorum imperium obtinet. de quo iHud : Qualis c^i hie,cm uentt quaq; cr maria obedtuml

IN CAPVT VII.

Dixitqj nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;per angelos uel per fuûßiri

tam,ueî perNlathufalâ auü qui in ipfd dduuif anno millefimofexcètefmquinquagefmofcxto mor-tuus cH. Solet enim trißria Deus cüfuis loqui^uno ma do per angelos,altero per prophetas et minißros uer 'bifui,tertio per ffirit um fanâum, uel a perte in nobtl citra uifa loquentè, ue! obfcurius per fomnia üquot; fußt-ingredere tii.JEx deßinatione igitur i^r uocatio-ne diuina pédetßalas, nö ex nutu et arbitrio htanano, Teeniinuidi. ] Dfi approbantis iudicio nititur probit.is,non noßrohic delinqtiitur ab hypocritis.

Iiiftum }P.epetitur caußa falutis ut fit nobis exent plo tußicia bioa Tëporis diluuij prauiras dehgnatur, in quibus non niß iintis inuentiisßt itßus AccÖmddat ßguram lüorum teirporum Chrßtts ad hac nouißima aduentus patefaäijnis caangciij tanpora his uerbit:

ItrmtSedßeit; erant dies Ncajta ertt nbsp;nbsp;adhcntus p-

Iqbomims Ntw leginws hie fubKoa iußoferuatunt ip/um mundam. Hine fapieiitcr fapicns Salomon: lußus fundamentum mundi. Ptuero tenuds umbra eer nitur in feruatore Hoa O“ eins iußitia ucritas in iußti iUo mundi reparatore crfaluatore, de quo Zaeha-riasiEeee ucniet tibiiuflusrex tuns er faluator.in (f-byPinis oraeulis ipß Fioa fubijeiiur mentio oraeu'arit de Chrißohisuerbis:

aitj ’milieu (/.i-yxKete StincÛ! ccy^^iii’TCiiifftp aecftief druTÎtopetipOrer ov y». Ingcncr^riont hac-l/wpioriM»! eolluuione.

Seprena amp;feptena.] feptem ma-eulos erfeptem ßmiellas. plira de mundis quàm immundis rceipiun-tur in arcam, partim utßt qtiod fairißcijs ad gratia-rumailionem fuppetat partim ut inteliigamiisDeu)» snundiijiion in.mundis deletdari.LegiMoße itißä fan

pties in Icrdane.

Vr feruenir ftm n }Caufa exponiturgentrü receptor um in arcam. Hacbonitos Deicü, qua opera manuum fuaram nolit deleri. ßc pro Lotho inßi cum perdere ucllet Sodomaos follicitum ßdffe Deunt legi3nus,ßmiitcr cum primogenitaAegyptiorum in-tcrimere decrcuifßet Hebraos fuos feruauit munitot fanguineagni,f:rbioam aqua coißcruauit. Vtriußc^ fo «off« Itaq^ßc diuina aquitateconßtutunt eß ut ij quos probitos feparat ab a.ijs,etiam clade fe-^ parentur. Q^od ß accidit,ut pij cum imj-ijs commu-nibus cladibus, morbopcßeßßme, gladio puniantur, debent hi ipti cogitare in altero jeculofore ut hac ea ranicaiamitos dtutnißuoris bencdiltione compen-fetur. firmum enim cß iliud Apoßoli : Dum iudica-mur, à Domino curripimur ,iie no» eum hoc mundo damnemur.

Sei

db ed pdrte ljgt;iret, (]u.t inter feptentrionem cr orien tem extenditur. Ventum excitdt riomintK, qui acjudf remoi^edt in locu fuum ßntes abyßi obturet, ßnejhäi cceli claud(tt,lucent orbi terrarum reddat. tn hocßiri tu ut typuifit',?^ in/ßintu tücßiie retwuatore omiuü ueritdsßatis mtum.

Et imminiitac fünf aquar.] pro quo Chai ddui ■\nSA id eß E^ quicuerant ac def’derüt.VK exci tdti i 'Domino ßgt;iritui ordine exponitur, Dc eadem ui mßd Exodicapite 14.

Et claiifi flint fontes abyfsi. ] Renoudtd lege de qud Salomon:Et legem ponebat dquis.netranßrentß’ nes fuos.Supri legimut ruptos omnes fontes abyßi,hic obturdtosfßuprd apertas feneflras ceeli^ hic cldufdt, nee id mirum. hic ornntur iuflicia pij ilt;oæ, illic puni-tur iniußcid in^gt;ioru/m. Contentione locus traóiandus eü, ad cognofeendas caufas calamitatis nbsp;nbsp;liberatio-

nis. Qjipd autem hic legttur non omnes fontes abyßi claufos,fuprà uerô omnes apertos, nec idßne ratione fit. erant cnim quidä relinquendi qui in tßum animan *0 riwiK patefadli efßent.

Reuerfa 'qj fiint aqiix de terra. ] in locum fuum, de quo fuprà m prteparatione terra: Et cogyegentur dqua in locum fuum.

Poft centum quinqnaginta dies. ] SeSeptember primus anni menfis eü, hi centum quinquaginta dies cddunt in primum diem Maiß Porro uigeßmofeptimo die td eil nouembris, qui tertius tnenfis eil ad Septembrem, cejßarunt pluuia. tres igiturdiesrefidui extant qui cum X X1X nsü td eil decambris die- jo fci« jî .die; conflituunt.quosß ad ns. dief reliquorum quatuor menßum, ianuarij uidelicet qui tjaTr eil,e:x fibruarij qui 33«, martijqs CT dprilis adiunxcris, exi fient centum quinquaginta dies in primumtàaij diem tncurrentes.

Menfe feptimo. ]wid eilmdius eilßeptimus ad nouembrem quo ceßfäruntpluuia.

Deciino enim menfe prima die menfiS. ] b aX id eil Iulius crit, qui decimus eil ad pawniTa, id eil oilobrem,quo captum efi plufneq; id eÜAugu 0 gufius efie potent, ut retro fupputesad nouembrem finita pluuia mèfem,alioqui primus anni menßs, quo excicata fuit terra non feptcmber,fed oüobcr foret. Perrô 60. dies à tempore quo montiu cacumina denu data funt, ufq^ ad eum diem, quo terra arefaiia eil, labuntur.Tot enim dies quadraginta dies quibus ex-peilauit üoa donecpatefierentßncfira call, öquot; 11. quos in explorandaßccitate terra per corui Cf eolu ba legationem,detriuit,conficiunt. Si igitur hos fuppu tare caperis à primo Augufli die,iam in oilobrem ni» in ■'“lUJn id eilfeptembrè anni principiu recidet, çy deoilobri intelligeturid quod infi-i legitur: Primo menfe, primo die menfis arefaila funt aqua. Cate-ritm ß à Martio initium anni numerarc uoles, uerten dus calculus erit.

Super montes Armeniæ. lEodeni modo lofephus ex uetuflißimis hi^orijs montes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(«terpretrffKr

de altißimis Armenia iugis,è quibus funduntur Tigris er Euphrates clarißima orientis flumina.Chaldaus:

•'31'C by,id eilfuper mÖes Cordu.EerofusChal daus ut citatiofephus memimtmontium in Armenia prope quos area Koa reliiia fit,et quoß-dam bitumen ex ea tollere, quo utantur ad expiatio-nem. Kec Geographi Cordaorum in Armenia defiri ptione immemores funt.Ptolcmaus eititi in Armenia deferiptione Paryardis Gordyatorumq; mi ntium me minit-et Quintus Curtius Cordaos appeüat, quos pa raphrailes Chaldaus nap dicit, ttaq^ cum tâta fit co fenßo autorum, ab his nemo libèer reeeßferit, prafer tim cum uerißmile fit ared in co loco defedißTe, à quo non procul Hoa capit habitare.

Ciimiptranfiflcnt quadraginta dieS.jpo^îdc* teila cacumina montium.

Dimifit coruum] Emittuntur duo exploratores, quiferutentur habitum terra, alter coruus eil, alter columba'.fed no paruirorûq; ut docebitur,legatio efi.

Qui egrediebatur amp;nbsp;non reuertebat.]He6rrfHt negationccaret ; Quiegreßfus egrediendo er reuer-tendo. Hoc e^ ultra citroq^ uolitabat uiäum ex cada ueribus quarens. Grad ßmiliter noftro interpreti, S üon receptum coruum in arcam,fed ultra citro^ uolaßfc,doncc ßccarentur aqua,typü qua-rum rerum reprafentet coruus,non efi obfeurum. Vo lucris impura eil er infaufiarapax erfurax,funefio colore,ferait uoce,cadaueribus inhians, etfoedis loiis afßueta. Atqui habet etiam coruus 'm facris UterisfuÀ laudem.Etenim m Eliamaluiße legitur,itaiubente Deo. ncc non ei in Canticis dileili coma comparan-tur'.Coma eius nigra quaß coruus.

Emifit queç columbam.] paß fiepte alios dies, quam emtficr at coruum.

Poft eum.]quot;inH“13 refiertur ad N04 non ad corutt,

Si iam ceffaffent aquæ. ] uerbum opponi-turmoli aquarum, qua tanquamgraue oiuisgraua-rintterram.

Intulit in arcam.]Sectw df eorwo.

Expeftatis autem ultra feptem dies.] Hic colli gunt quidam,quad paulo fuprà diximusfiuperiorè co lumbam quoq- poS feptem dies ablegatam. Septena-ß^fuficatio ignota non eil.

Ad iiefperam. ] Keparata quietis cr padsßgnlt;t fiub uejfcram afivruntur. Sub moto typo exhibet fie ue jfertinum hoc cH nouifiimum patefidionis Euangelif tempus,uera pads indubitatam fignificationem con-tinens. De qua uefiera apud prophetas.

Portans ramum oliuar.]tdn^Kdni Jymbolum la-ticia derenouato mundo.hic typus,ueritas in co oleo apparet,quo is undus eil,qui aternam pacem er gau dium de reparatione omnium apportai. Pfial.Vnxit te Deus tuus oleo latitia.Et lefaias : Spiritus Domini fit per me, eo quod unxerit me, ut darcm oleumgaudij proludu.

In orc fuo.] Typus minifierij pradicationis gratia,quam annunciant columba,de quibus lefaiasiQui fiunt till qui ut nubes uolant,et quaß columba ad fiene fir as fiuas {Columba uolucrispHdica,fidemcomHgij fieruans.

IN GE fcrMt^î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ktinimè uirulcntä.ut Donüiun his

nobis in exemplum propojitis dixerit: Eftotcfimpli-ces.ficui: colunibæ. Item in canticis : oculi tui colun.ba ruw. Accedit hue guod colambæ reâè tiolàtjeprefen tantes apta im.ägiiK ßnritum fanilwm gui ad nos de-mijjus efficit ut eodem tramite euolemus ad fuperos-Kinc uates canit precabundus: C^uis mihi det penuas columbinas ut uolemlHac uolucris prte c£teris pedes pennatos habet nobisJpiritu facrü rejirens,gui àfilio T)ei Meßia jnifjiis affèâu Gquot; antereper pedes denotata ad nos uo/at. Detnumßdum animal eü columba Cf hominis focietate gaudeiis, Bifiorite produnthas internuncias in rebus magnisfuißfe, epiftolas annexas earum pedibus obßdione^/\utitlenfi in caflra confulum D.Erutomittente.

Qiiæ non cft reuerfa.] la renouato orbe terrarZ. Très coiumbæ hic leguntur. Prima redijt,jed ßneß-gno reparati mundi. Hi prophctlt;e fuiu per guos gui-dem promiffumfuit Euangelium, fed non publice re-prefensatü AdP.om.i.;egrcgatus in Euangeliü guod ante promiferat per propbetas Altera mnifiriiant exhibiti Euangelij funt^ prsefentis faluiis lectum nun-ciam aßrrentes. Tertia eins tëporis erunt legati, guo abolita omm prophetia G' dofîrinarenouatione omnium failapotiri licebit-, de guo tempore Apoflolus prioread Corinthios epiftolacap.is.

Primo menfe.. ]f^/iKo menfe primum agu.e defe-deràt.jit apparei'et terra^fed cum in huius lubrtco lu to non licebat ingredi,altéra iguur menfe egreffus ejl lioa cum fuis terra tam folida fada.

Mciifc iccundo ] Menfe guo ingreffas eü i^oa in arcam eodem tranfado integ;ro anno egreditur. Dies difcnmcnhabent vicefmo enim feptimo die egs-edi-tur,gui decimo'eptimo inti-auerat Decemigiturdie-kui tardais ea ij guim ingreffas fuit, guas a ij addi-tos dicunt ropter lunam guo plenè lunaris gquot; folaris an n r.itio con^^ruere’.Adj fmpliciterannumfo'arent E.o.im in area G decem dies uerfatum inteUiguiu.

Et uigridiiiiitii fuper terrain. ]'‘gt;ï*\trpro guo Chaldaus yn7’'n’'n, id cjlpropaganiini. Renouaiur benedidio augendie fobolis.

Acdificauir auttni Noa. ] Ex fententa Deiper fidem.non ex priuata uoliintate.Supra enim legimus. De aiumanttikus uerè mundis toile feptena G fepte-na. Ad hæc facerdocij ius guap per manus ad Soam à tnaioribus deuenerat, guod continebat docendi facri~ feandig^ G gratias agendi publicum munus. Is locus taudis G gratiarum adionis pro beneficia redemptio tiis fiterificium continet

Domino.] Non lunte^non foli non dijs alienis.

Aliindis. ] Vêtus igitur defcrimen ed nwndorum G iminwtdorum animantium,non primo per Mofem traditum.

Odoratiistp cA Dominus, ] Tropum explicat Cbaldxus n'iSip nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;v’'3pi,J(ieö amp;ato

anitno acccpit facrificia illius. Üiupd de Abelefupr.i le ituriRtrc pcxit Dominus ad Abelcm G munera aus. hic odorari Dominu odoremfuauiiatis legiinus^

N E S I M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;no

Odortjn fuauitafis. ] rr,quot;! nbsp;nbsp;nbsp;, td efledorem

guietis^guopacatusfit Domirus. Inodoreholccaufto rum typus, ucritas in facrificijs igni accenfis de gui-bus propheta: Cor coniritiim g humilialum non de-Jfiicies Etymum à ffiritu ducitur, guod odor per narcs dudiis^maximt acreiisfit g affinis ffiritui.

Etdixit Dominus.];n)Mp/nrdfH^.

Ncquaquain ultra makdicam ten te.] indudo diluuio cunda difperdente. Patris affed ivm indutus fie 1 puni endi propofitü mutare uelle^ indicat propter cou folationem eorum gui libcratifuerant.

Propter Iicminem. ] prcpterpeccatahominum. Itag; Chaldteusa.V!^H*'z,‘it\ /quot;nx Bac uis pcccati effutprapterid elcmetica mundi clcmentix legent tranfgrediantur,tumultuertur maria^ coclum oftendat faciemfcrrcam,terra ieneam,agrifierilefcantfierbat emoriantur, intereant animantia cum honüne mundi capitcG principe.Contr aria uis efi luflicix g inno-centix.

J Scr.fus’enim amp;nbsp;cogitatio cordis liumani.]F(t-tio ab infirma pronag^ ad maiu natura. Dicas etm hic pareil humano genen propter propenjiom m ad ma-lum,gui ïam propter peccatiim mundum delcuijfe le-gatur.Von cd contrarius fi bi Vominus^aliud fupra a-liud hicffiedat.Supra porrô uim g naturam peccati tanguam tudcx,hicinfirmitatem tanguamclemens pa ter confiderat.'deo Pfal. Quoniam ipfe cognouit con-dirionem nofiram, recordaius eft, guoniam puluis fiu-mus. itenvEion tra.dat nos pro peccatis.

I Non perCttiam ] Qmdicamperuatè:NoZo mof tem peccatorisfed potins ut redeat in uiamG uiuat.

ümni m animam iiiucr.tem. ] Dicit omneui-uens. Eionigitur tvlUtur particularis calamitashomi-num G aminamium, gu.c bcUis^famc^pefie G dilu-uio certorum locorum continetur,

Cunclis ditbus ten a?. ] Stante hoc uetere mundo.Excipitur nouas in guo mutatioiu g uicifiitudini temporum nubus eiit locus Pjsparantur hicuices an-tu,gui£ in diluuio confufx fuer unt.

) Sementis amp;nbsp;meßis. ] partitur primo aimum itt duas partes,deinde in guatuor.in uer £ftatem,autum num, hyentern. Atg^ has anni partes in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V'P on

rinn notariuoluiK, guaru altéra dua à tropicoru no tis, altéra ab aguinodioru finibiis inciptunt e.« fiole conuerfione fua per obliguum zodiaci orban guent J-atinifigmferutn uccant,modérante.

IN C A P V r IX.

BEnediXitep Deus Noa. ] Renouafur uisgi-guendi liberos,guor uni propagatione très admi mflrationescoferuantur, ceconcmica ciuilis,G Cede fiaflica.in domefiica curationc,mariti in uxorë et uxo ris mariti in liberos, dîii in feruos rediofi edatur. M ciuiliadminifirationeeorü guiparët,modcratio.ln'Ec clefiaflica autem rcgnifiit rijfiritus perfeeptrii cuan getij gubernatio locum habet. At nulla ex his moderatio fine pro creatione libcrorum confiftit.

Crcfcite amp;nbsp;multiplicamini.] Comandîi coniugif lege,gu£ ne dilmioprorfusdelcrctur,mares g feemk mt

tue in arcam recepd funt. 'Promifeua libido damnatur propter quan dilutdam abforpßt humanum genus. Su pràiVidcntes ßlij Deifilias hominum.

Terror uefter ac tremor. ] Kcflituitiir impcriu, fedauëiius faëîum. Supraporro nonlegimus inui-ilum conceffd animantia: hiclegimus unde is tremor CT terror animantium ortus cil. itaq; fuprà ciuilisgu bernatio accipitur qua homo impcrarit animantibus, hic ea quam domini ist feruos gerunt. Sentiunt ani-mantia in hominerationis uim cffe,qua ctifla domet, er cui naturali lure omnia fubieffa effe debeant: qua notitia immanißimis etiam beflijs, ut leonibus, urßs, paiuheris,lupis,ferpcntibus, dtuina ordinatione terro rem hominis incutit, fed grandiorc proutmaioreflu-dio homo fuam per metu Dei tuetur dignitatem, qua fl amifcrit,legimus Deuteronomij t^.Dentes befliaru immittam in uos.contraria uis luflicia: cüde qua Ecui tici z6, Auferam malos beftias. In candem fententiam

t« ducerentur ,hunc rcjjgt;ondifjc, id ex co accidcre, rificum pofuilfet,quo animaduerfo eætera animantia iorerentur. jimilc quidda principibue indidtjfe, quo in metu retinerenturfubditi. Atq; bic ^n3 appcllari.

omnisgeneris in cibum conccditiir, cum quo iure pu-gnantij dequibus Apoßolusilubentium abftinerei cibis, quos Deus creauit ad fumendum cumgyatia-rum affione.

Olcra uirentia.JSnpri Genef primo cap.

Excepto quod carnem cum fangiiine. ] Affert aliquot cautiones. pri/na eil de uitanda crudelitate in efu animantium. Deb. Tantum ne carnem cum anima fuafanguine comedatis. Eaenim uita quafenfue^ alendi ui continetur, in fanguine coifiilit, ut infra in 40

Dcutcronomio legitur,: woin nbsp;nbsp;nbsp;nquot;3 '3 id cH qa

fanguis cjl anima.Duplex hic affvrtur fententia. Vita prohiber! hoc loco fanguinis efum, neq; bcfli.ts in cibum admitti, qua autfuffdeata ft nt, aut quorum fanguis prius non fit abflerfus. citant hue ea qua infr.i in Dcutcronomio traduntur, cr qua in Aéiis apoßolo-rum repetuitturde fuffocatiSjà quorum efu gentes a-barcentur. Adtera,hic nihil uetari aliud quoin ne cru da animantia adhuc ffnrantia deuorenturinam id im-mane effe CX fauum. qua crudelitatefacile etiam ita effcraniurhotitines, utad humanum quoq; fanguinem effundendum impeUantur. Q^ie quoq; caufa fuit, ut Vythagorei in uitiucrfum abflinerent à befliarum efu, quibus Mofiicos libros notosfuiffe uolunt.

Sanguincm enim animarum ucftrariim.] Af-tera cautio, qua duos partes compledlitur:una eil,no qua homini ms cil uitaciT necisinbeßias,idcohis in hominem quoq^fore. Qua dereinfi-à in Uxodo ca piteij.lexcxtat.

Er de manu liominis.] Altera parsiPermiJJa qui dë uobis animantitt clt;edes cü:fed ita,ne hac abuft per immanitatê enter uos quoq^graffemim.ideo fcquitur:

Qiiiciinqj effuderit humanum fanguinem. ] Concludit pofteriorcm partem generalifententia.

In terra. ]mK3,id eü per hominem.Inflituitur hic magiüratus ciuilis. Scitè igitur paraphra/les Chaleo dans:pnnes «wsnt

Tirn'' ■'T3T td eü Qui humanum fanguinem effuderit, couiëlus teflib. iulicü fcntètiafanguKiUius quoq; ef-fundetur. Excipitur ergo magiflratus, cui ius fit intcri mere hominë,fed fonte,q nö hominis, fed Dei uicefùn gitur. Suprà Dominus diluuio homicidiapumuit,hic per magijiratum in ilia animaducrtit,qui diluuii poena poUhac no fit in fccleratos ufurus.Ex hoc loco ma nat ties gentium, ö“ ex co omnes ciuiles quibiis fccle-tunas atq^ ope.

Ad imaginem qiiippc Dci.]R4fid à prafiantia bontiiüs.lmaginè igitur diuina l(cfmt,qui homitièl £-ferit, horrendo deltélo. imaginé enim Dei Itcfcrit qui dicit apudprophetam: Qui uos tetigerit.pupillaocuU mo^ChriftM c{l,utfiiprà indicatum. At dicM,uitio ori ginis difccjjiim effè ab imagine hac : bene ejuidem, fed relidia natura qu£ ad repraifentandam illain reflitua

Quaproptcr fiultiode effundentibushumanumfan-guinein fumitur, perinde efl atq;ß de ijs petatur qui Deum miuria affeciff'ent,quod homo de familia ct ge nere Dei ßt,eiusq; cognatione teneatur. Decc cxpeti.. danttyranni fanguinarij orbis terrarum. E.xduplici caufa ma^flratus ciuilts dignitas aflimatur: altera cf ficiens eâ,altera finis Efficiens eü Dtus,cuius inffutu tio precium addit poteflati ciuili.Einis cermtur in tuê do homine effîëîo ad imaginem Dei.

Vos autem crefeite. ]Rcpetitur bcnedidlio conßr mandi caufa eorum aninws qui ex diluuio euafcrunt, quibiis intcritus humani generis ut recens ob oculos ucrfabatur,ita terrori erat.

Etingrediminifuperrerram, ] In uerbo ysivs numerofa: foboUspropagatio indicatur.ldeo LX X. ilùi yîifi.

Ecceegoftatiiam pasflum meum uobifeum.]

Conßrtnat benediélionem o' mundiconferuandiffem fo fccdcrc, ne ad quafuis nubes cr pluuias expauefeen-tes cogitarent propter pcccata mundum aquis delen dum. Propheta Efaias iuramento hoefocdus confirma, tiimdicitcapite so.

Difsipans taram. ] uim germinandi cumfatis, arboribus,antmantibits.

Hoc eft fignum foederis. ] Adiungit promißioni certumftgnum tanquam tefferam. Dac bonitos Dei cil non folumoperibus fuis prouidentis, fed etiam fe b faedcre

IN GEN

eiusq; coloribus dij^utationcrelinquimus ijs qui uer-jantur in natura obfeuritatibus. Cofejfiim eil radium foliscauanubiimnuffum repulfaaae infolemrcfiin ' gi,colorumqi uarietatem mixtura nubium, aeris, i~

gniumfieri.Hincpoeta Latinos,Mille trabens uarios aduerfo foie colores, Qnantivtn autem ad hoc inftitu-turn pertinet, alij fignificationë iridis aliter atq^ aliter interpretantur. Sunt quibus uarij colores uarios clades fignificare uidentur, quibus Dominus in fcele-. ra humani generis deinceps fit animaduerfurus, ut func beUorum,fimis, peflis clades.Sunt qui mfimo colore qui aqueus fit,nos admoneri diluuij, quo mundus intericrit: altero uero circuio igneumcolorem haben te,olim igni mundum periturum fignificari-biobis ui-detur arcus cocleflis tot colortbits infignitus Chrifli ty pum pr£fiirre,qui uarifs doiwrum finritus fanili cola ribas exornatus, atq^ in nubibus zr aqtds aduerfita-tum huius feculi apparens, certam nobis redemptionis fignificationem perfidem in/feëlam, exhibeat, qui fit tumirum illud foederis Dei adtterfuspeccati,mortis et infttni mundi diluuiumyßgniim.de quo propheta:Pro~ pter ^Jtgt;c dabit Dominus tpfe nobisßgnusn. ^ce uir-go concipictjCrc. ex’ tule quidem quad in die répara tionis omnium in nubibus falutem afferens effulfurum fit, ut izuangelifid habet : Turn uidebunt filiu bominis uenientê in nubibus. Cuiufinodi etiam uidit Ezechiel in uifo: Et à lumbis eius ufque deorfum uidi quafi ffe-ciem ignisjfilcndentis, in circuitu uelutafigt;eëîu arcus cumfuerit in nidie 'tn diepluuia. Myflieaigituriny-fttcis zy figt;iritualia,ut Apoflolus dicit,figt;iritualibus fi coparata fuerint, inteUigemus, quam admonitionem arcuscceleflis incauantibcex re/plendente foie natas,continet, earn quoq^finritualem ilium arcum Chri ftum tefiuminnube tribulationum nobis propofitum habere de minimè abolêda ecclefia per diluuiü aduer fitatum. Hane comparattonem traâat Efdias copite f4. hisuerbis; Dixit redem ptor tuus Dominus, fjcut in dicbus Hoa iflud mihi eH, cuiiuraui ne mdueerem aqu.is fuper terram,file iuraui ut non iraficar tibt. Duo

E SI H

ergo funt quorum pracipuè nos eômonefacit iris. V-mundum non amplius diluuio difiipandum effe, quafignificatio injpeâa iride cum gratiaru aëlione debet accipi. Alterum edl contemplatio Chrifii,quem nobis tanquam indubitatum fignum aduerfus omnes tëtationes grauifiimas à Deo propofitum arcus cale-flis reprafentat,qui pijs fiiuoris diuini ffern fiiciat,im-pijs uero ira er infignationis metum affirat, quent igneus in iride color declarat.De quo prophetaiThro nus eiasflamma ignis.

Porrd Cham ipfc eft pater Canaan.] Mctnittii Canaanis ut mex malediccndi.

Plantauit uineain. ] prónHS à diluuio tdnearum cultor.ls lanus à Eerofo dicitur, nomen à adeptas. Hunc uolunt ni Italiam ueniffe, zr federn in taniculo ficà lano Koanominatooccupaffe. Uaq^hunclociun uita ztr morte lani,qui illic fepultas fit ,celebrem fa{fum,ut Hebron primi Adami fepulturaclarafafitt cü.Sit fides penes autores.

Inebriatus eft ] jenio zr laboribiis confeëîut. De fandorum infirmitate zr tum ui locus.

Et nudatus eft.] ebrietate pudoris ZT mentisuhn aufereute. Locus de malis qua ebrietas affert. Rc^fc igitur Gracaspocta'

os Ji.'MfjTiscatis /stT^cp ei/M. (Tfueîfjt lis M/Tÿ yXtSsosHS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fiJli rit-

Hac certo Der confilio contigerunt, ut benedidio-ni fequenti zr oraculis de amplificanda Ecclefia ifrae litarum zr gentiii materia daretur. mhil eoru qua fuprà narratione explica tor,fit temere zrfinera ttonc. Edetfua ebrietas fandorum.fed non à uino,de qua prophctaildcirco audi hac paupercula, zr ebria non à uino.Hac crucis zr affiidionts ebrietas ed. Altera culpam,altera laudë habettzrfua quoq^ utran^ nudit.-is fequitur.Sed altera laudata,altera reprehen-fionedigna. Delaudata ApofiolasiCiuis nos fepara-bit .4 dilcdioneDei,niim nudtt/is,nam periddumi

Quod cum uidiftët Cain.]prauisarantiocu-lis,non ut ygt;’gt;j‘riee,fed degener fikus.

Pacer Canaan.]rfpMdc4f».

Verenda.] nudationemfonat.ideoSeptua-ginta Tàvyi’sci'uatp.Tropum Hebraumredè 'mter pres, CUI lingua uerecundè uercndaper antiphrafint nudatio appelldntur,quôd earn corporis partë, tn qua libido fault, miiùmè niidam effe deccat,quampudor contegat. idea fuprà AdamustEt tinwi quid nudas effem.

Parris fui.] Afc attributo augeturfcelus Chami.

Nunciaiiir. ] quinuditatempatristegereperue-yg nerationcm, non traducere percontemptum debebat.

Lex en'm natura cd : Pair cm honor ato. Contra hanc legem Charnus patris ignominiam turpiter prodere fiuduit, celarencglexit. Huitis exemplum fequuntur, qui uel in parentibus,uel magiflratibus uel dodoribus fuis nauumaclabemquamuis temerè traducunt, zr qui nuditate Chrifli atqp fandortim, qua'm afflidio-ne ccrnitur,offendun1ur, utfoleni hypocrita zr cru cis hofles.

DwbKS

COMMENT

Duobus fratribiiS. ] qtàuiù patremcontemnc-rent,non contentui ip[e dcrififfe. Sed nihil efficit.fe-quttur cnim:

' At ucro Sem Si. laphet, ] Venerationis patris in lihcrii exemplum.

Operuerunt uercnda. ] Hoc exemplum fcquun ,qui mniorum fuorum uitia dißimulant: crßmyfti f‘tm }tot(im fl}eaes,qui Chrifti CT fandorum nuditu-ieqtue in afflifiionibui cernitttr, minimi ojfenduntur ffdenmreuerentertegunt.

. Makdi(flus Canaan. ] Cognitocrimine ad indicium fe dccingit. Chamuc maledicitur in fobole, qult;e poena eß impioru,utlegimui Exodi io.Qnia ego fum Tiominm iyeMtuucfortiszclQtef,uißtä{ iniquitatem patrum mßlios in tertiam zr quartam generationcm eorim qui oderunt me.

Maledidiis. ] exemplo Caini cr ßerpetisßatan£.

Seruus feruorum crit. ] Loews deßiruitute quam no natura/ed peecatum impofuerit.Si typumßgt;e(ies, fubiugatus eil Canaan ab ißraelitis progenie Semißn î rem ipfantjmpif cum ßua tyraimidc ßerui uerè reddun tur, Cf pij dominiomnium. Liberi etiim funt.quotß-lius liberof facit perregium fuum finritum. de quo ApoßolufiVbi j^iritu!,ibilibertai. Locui confolatio-ne plenuf Semi cr lapheti, hoc eil fanHorum, ipfum Canaanè id efl impiof quamlibet ad temput floreat, feruos effè.Uaq; ad temputß ab his uexcmur,ab eis ut feruis noflro bono .non malo uexamur.

Benediólus Dominus Deus Scm.] Laudantis CXS''‘‘^ias Deo wgezihs/ermo efl, qw po/leros Semi in populum fuum fttalfumpturus,c? oraculis cr hare ditate terra Canaanis ornaturus.in carnaltSemo et r-ius terra,coelo,regno, facerdotio,umhra:inccelcßi CT ßgt;irituali Semo ey benediilione coeleßis facerdotij et vegni Chrifii res ipßt.

Düatct Deus lapheth.l'nQ’' pro 5''3n’' Similiter Septuaginta wXixTvfixi. Scita paronomaßa •'na” nn’'^ Loewho oracularis de amplitudine Eccleßa gê tiunt, qua ßgmßcatur in düatadis tabernaculis laphe thi.Eadem allegoria ntitur EftiastDilata locum ten-torq tui,cr pelles tabernacidorum tuorum cxtcndc. Verbum Hebraum nna proprii fuadere eü er blan dè aUicere, ut ex Exodo, Erouerbijs er Ofea atet. qua ßgnificatio ßhic rccipitur, blandus er uauis Euangelij ferma notatur, quo laphetum Deus aüo-(Uturusßt.

Et habitet in tabernaculis Sem.] coniüilus cum eo una legis Zionisfide.de qua^ppheta: Q;«lt;t de Zio tie exibitlex.Huc ßgt;eilataüegoria Apoßoli de natu-rali oüua,er oleaflro. Habitare Lphetum in taberna eulis Semi, eß gentes confortes fiert bcncdtólioms ßgt;i ritualis qua in Chrißo cernitur.de qua infràtln femi-netuobe/tedicentur omîtesgentes. iapbetusmaior na tubenediciturinSemo.partimigitur pares fuiu laphe thuserSemus, partim impares. Pares quidem, quod uterqsbenediólionis euangelij conforseß uterq^ dns Canaanis-.dißiares aut,quod laphethus earn qua orna tus eß dignitatem, à Senw acciptt. ifraelitarum enim

A R I V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, - tl(S

eß adoptio er gloria er teßamenfa er legis conflitu tutio er cultus erquot; promißiones, quorum funt patres er 'ijex quibus eß Chrißus, qui er ipfe cum Apoßo.^ lis ex Semo eß natus. Qz« igitur ifraelitisßiem redcü di ingratiam cum Deo patrum fuorum pracidunt, ip fi uidaint quam/fern falutis gentibus tarn miferè fub antiebrißiregno profanatis,confirment:ß fucco uitali careat natiuaolea,quomodo laphetus jedemßtam tue ri queat, ß Semi tabernacula dißipataßnt.Stat!m igi

) tur in limine oraculorS uocationis ifraelitaru er gen tium adfalutem typi praßrmantur, ut uerè omnia ua ticinia de domo iacohi,et de confociandis cum ea gan tibus, à reliquis prophetis prodita, in hoc No^e fanßi patris primordiali prophetia contineantur. cruodß hos typos deponas, legis in Apoßolo:ln Chrißo neoue ludaum, neq; Gracum,neq; barbant cjßi.fed nouant creaturam. In Sow igitur er laphctho, multos quos Deus oderit,er in chamo quos ametßmuenias.ut ue-rumßt illud Efaia : Eenedißus populus meus Aegy-ptus, er Opus manuum mearum Ajßtr, er harcditas mca ifrael. Hifc de pramio Semi er lapheti, qui nu-ditatem patris iioa contegere dignati funt.Sua quoc^ ßnrituali lapheto er Semo merces repoßta eß in coc-lis, qui eins Koa nuditatenon ojfenduntur, qui dicit: Ecatus eß quifquis nonfueritin me offenfus.

Trecentis qiiinquaginta annis • ] AtrwfcwwttS igitur ßtat ipß tAoa.tdam Abrahamus natus fuit ducentis nonaginta duobus annis poß diiuuiu, Vixit igitur cum tiioa quinquagintaoßo annos.

3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I N C A P V T X.

HAefunt gcncrationesfiliorum. ] Narratio de propagatione altera humani generis, qua exponutur certa initia co di tarn nationii er imperict rum orbis terrarit. Exorditur à laphetoprimogenito No,e filioiHunc geiitiumhijhria lapetum uocant,qui poetarumßbulis nobilitatus eß.

Gomer.] Ezechiel capite ss.inter populos Aque lonares numerat, Gomer er Thogarma latera aquilo nis.lofepho autore Galata funt. Sunt qui Comarios o populos à Gomer dißos uolunt, qui ad Ajfyrios er Uledos pertinent.

Magog. ] Similiter ad Aquilonem, remota gens. EzechiehEt uenies deloco tuo à lateribus aquiloni^ De Scythis accipiunt, ueterisnominis ueßigia in hi-floricis er Geographis feruari,ubi nominantur Wtaffa geta,quaß Ulagog£,feu lAagageta Scythæ.

Madai.] làedi funt.Sacra liter £ lAedumDarium agnofeunt.

Iauan.1 Is lomti« nomen dédit, unde qtioq; mare o lontuw nomen habet. Sunt qui de lano laniculi extru-ilore mteüigunt, cxiflimantes Gracos erltali£,Hi-jfianiaqigentem à lauane prognatam.Hebraica hac nonùna cr Hcbraa lingua uetujlatem declaraitt,cr Cracorum fill fis etymologias redarguunt.

Thubal. ] Hijfianica gentis autorë hune uoluni et dcCli}^^v^Aofephus iS’vçee ejfe tradit. At nos ex Eze-chiele difcimus,aquilonares populos ex Tubale ortos, quales pojfunt cjje uel Cimmerij, uel Tartari,uel Po-h a. Ion»,

117 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ING

loiti, uel Gothi.H^c cnim ucrha prof’hehefnnf : Eccc ego ai te Gog priticipem capitis lAofoch er Tubal.

Älofocb.] Aquo Cappadoces.quodlofephusdicit indicarc urbem ueterem /«gt;“gt;: mtropolim Cap~ padoci£,dc (jua Strabo libro i4-'Tios coUigimus ex E-zechicle Mofoch regionem Tubali uicinam e(Je, at~-cjuchas gentes princtpiScythic£ gentis Gogo fubijei. Nofcouittcie gétis nomè tio iialdeà noüro diferepat.

Er Thyras. INo/îri fx lofepho Thracum autorem flatuuitt.guidam Tyr um à Thyra condita dicwit, guo i alludit pTtef ms nomen, lt;ju£ nobilis mercibus et purpu ra urbs cR,cjuant Komani libertate ob purpura digni tatem donariutt.

PorrofiltiGomcr.lprimogeniti lapheti.

Afca nes. ]Huius pofteros lofephus cum quot;tlierony^ »10 Rh eginos dicit de quibus uideris apud Strabonem Itbro tertio er fexto. ludtti de Germama interpretan tur.fed repugnare uidetur Hicremias, qui cü Ararat^ ut interpretantur, Armcniæ gente,Afcanes popuium coniungit, qui uni cum Medis, Armenis,er cæteris ui j cinis populis 'ßabyloniamfit deuaftaturtis. Sunt qui Aßanos intelligunt. Alij Gothos,quiGemMmfunf.

Riphat.] A£gt; hoc conditainRipbeorumgentein ui dctur,in quaßbulantitrgryphes aurum cotligere.lo~ fephus de Paphlagonibiis accipit,\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’gt;

Tliogorma.] Huitismrmimt Tzechiel. Phryges inde initiü duxiffcjirunt.AUjs Tart ari [tint.Sed quo-fnodoapud Ezcchiclem Tho^rma mulos mittet, ß Tartan funt, cumßigidior Aquilanis regio mulis ca-rcat.Sunt qui Turcos effe uolunt.

Filii autem Iaiian.]Rc/iamp;r ïJiagogi,Madai,Thu balts er Mofeht fobole, iauanis ut celebrioris,proge-jtiem rccenßet, i quo Graici er Uali ingeniorum, ar-tiumdmperiorü laude célébrés populi progeiuti funt.

Helifa.lAt huius pofleris Aeolias infulas pojjèffas uolunt, de quibus uideris apud Geographos. Ezechiel infulaniEliftemcminit.Elidë etiàinPcloponnefore-gioncin ab co nominal à relida urbe Elis nomine, qua: Straboni ctiam Elifia uocata eil.

Et Thar{ls.]VndcCiliccs,quarumetropolisThar 4 fus, Paull apofloli patria,cr litcrarum ludo olim cla-ra, ut de literarum gloria cum Athenis er Alexandria conteiiderit, autore Strabone li.i4.'R.omani haue propter dignitatem et uetu]latê,quam conditor Thar )is comprobat, libcram effè uoluerunt. de quo Plinius libro s.cap.z7.

Cethini.] lofephoCyprus ell.Hcbricinomitilli de Jtalia ititerpretantur, quibus alJcntitur ex B erofi fen tentia Chaldtetis interpres, Eiumcri x4.Ei uemene na ucs ex Cittbim. ybi Chaldaus^p habet ■'Xnt. Sunt qui de Alacedonia ctî ora italiee interpretantur. ilampropoßta Kiliteraipß Citthm,ßt Uiaacitbim qua Macedonia appellat, de qua fuo loco.dui de Cy pro interpretâtur, dicunt in ea infula urbè nonunc Ci tuim eQe de nomine Citim nominatam,Zenonis philo jophi palriam.

Dodatnin. ] Suntquiucccm Dodamimmutatam pro Rodamim putatif: qualis errorficilepopuit con-

E N E S I M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;113

ßmilitudine literaruM Hz dicunt Rho-ditminfulam indeappeUatâ.ltaq;Gra:ci

Ab h is infulæ diuifjc fiint. ] rf/zy'î alto duce prouê dentia T)ci migrantibus. Ante diluuium non memora tur huiufmodi profeélio ßfla. T um igitttr continuer ut fe poflcri Adami in arßioribits terrie finibus,quife diluuio in omnes erbis terrarum partes/hargcrecac-perunt,uarqs conjUtutis imperijs ac régnés.

In rcgionibiis.] ex ceeïi alio atq; alio habitu di-o uerßs, unde tanta uióhis, corporum, ingeniorum cr nwrum uarietosnafcitur. Ad cognofeonda autem tan tam uarictettemgentium,adhiberidebet climatü no-titia exgeographia cr hifloriaritm cognitione.A la-phetho igitur propagati futst Medi, Scythæ, Titrtari, Poloni, Gothi,Gennani,Galli,EUjfani,Romani, Grx ci crAfta minoris gentes cum infulismarismeditem ncißrtißimi Europfe,rerumq; geflarum gloria clarif-fimi populi.

Fiüj aurtm Cliam. ] Defcribiturgemisaddica-O ti Chami.

Chus] Aethiopes funt, in quorum etiam numéro feripturat facra tc/hmonio mcmorantitr Madianita:, Mumeri n.i Paralip, x 1.

Mizhtaim.] Aegyptij funt.Hoc nomen etiàhodie durât. î^am totam Aetyptum hodie Mizin Mizti tam Arabes quàm Tt(rc£ appellant.

Et Phut.]ilt; quo occidu£ Africa partes habitata fuut, CT easéncolcntcs populi phutes appcllati. Etc his uideris apud Ptolcmaum.

Q nbsp;nbsp;nbsp;Chanaaii.] cuius terra à Semi pofrerisoccupata

cû. Eenedicuniitr SemiisCT laphethus,Catiaan malc-dicitur .fedcontrarij cuentusfunt, Canaanoptiniam poßidente terrain, fed quam nonperpctuô obtineat. Promißioncs igitur Dei banc lemperationem habere, ut non prias iinpleantur, quàm CT impietas impiorîf expleta ftt,cx' uaria ad confrrmandà fidem afflifrione pij effrâifrnt.Elic crucis myfleriû locum habet.IsCha naà cofinia Aegypti er Syria qua Palafrinà attingit, habitauit. Vocataqi eins nomine terra Chanaan eil-Q PoR uer'o utille eieilus ell ex taregiotu, ludaa CT Palafrnadlüaesi.

Fiiij aüt Chus,] primogeniti, ut uidctu-,Cbami.

Saba. ] Duplex Saba legitur in hoc capite,altcr J filius chus ßt, alter q Icéiatiis Eleberisfrlij de gcncrc Semi. Duplex item de qua re infra. lofepho Kauila à chus condita Cetulia ejl. Altera A.rabi£ a-fcribitur.At ucrà et Chus Arabum ( rincipem fujfre le gimus inItbrisRcgil c Paraltpomeno.de quo mox.

Sabatha.] At hoc relillam de iHius nomine urban Q Sabath luxta Adulicumßnum ad Auxumios uolunt. atqi putât cam rcgioncm ab Aftabarenis Aethiopibiis incoli. Hodie dicunt ab incolis deprauato aliqiutntn antiquo nomine urbemSeboim appcHarifmi huius re gionishabitatores Cbrißiani in Africa,ut ferunt, uer faiuur.

Porto Chus genuit Nimrod.]lsprimusà dilu-uio tyrannus orbii frtalt ratione Rimrodus 4 rebellait. do appcllatus,quöd primus aduerfus fratres tyranni-dem

dem exercua'itntaledilt;!lionisfii£ in Cbanto patrefibi confeius, atq; inde odio Dei à uera rcligione tdoie deficient,alios ab ea abalicnarc ftuduerit.'ti£c funtffilc dida initbi regnoriim miindi, quorum fi libidbuntam bitionem, iiimfpedles, redlorem fatanam principem muitdi balentfin ordinationem ct rediionem ciuilem, Deiim modcratorcm tenent, çy angelos cuflodes. ut Daniel : ipfe mutât tanpora t;yy £tates,transfert re-gn.i atq; confiituit.

Ipfe cccpir eiTc.fper uim tyrannidan,non uo-luntatepatriSilt;io£,quiferuire malediiliis inCbamo debchat, non dominari. Hunc tiimrodum dodlrinam ct difcipliiMS à tSto.t rcceptas in,idololatriam ut ci di-uim botiores baberentur, conuertiffe tradunt. cuius uxorSabbatbc nomine,nurus b\0£, priir.aSibylla fuc fit uaticinijs clara.

Poteus.faduerfiisfratres. ideo max legimiis: De terra ilia cgrcfiiis erat Affur.Gr£ci yiyaes pro voa. Hi reffiiciunt ad magnitudinem corporiim, quafretus grajfiiriinc£teroscoepcrit,czpotentiam affeilare eoiitcmpta rcligione (jy mctu Dei,utiamdocebitur.

Eterarrobuftiis uerMor.]fèrarum,quariim ue-natione efivratus, in homines quoque immanitatc fua f£uire ccepit.fdeo interprétés tum nofirt tum 'ticbr£i ucnatorem hominü fuifje intclligune, qui uiçy fi-aude aucrtcrit à legibus Dei homines, ut Thargu Wierofo-lymitamimbisuerbis exponit

cwT. quot;nMn lis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ptiX'ty’yB

nA’V'sst ipBT'Xquot;'-

Coram Domino.] contumaciter ncglcdlometu Dei.Lxirimitur ingeniumfuperborum tyrannoriim, orbis tararum.

Ab hoe cxiiiir proHcrbium.]!ïifyr.ii!nof.

Fuit aiitcm prineipium regnieins.] Primiimrc gnim Babyloniciim cfi. De Babylonis (itu,magnitu-dinc,ambitu,mv.rorumaltitudine zy crafiitie,turri-bus, hortis pcnfilibus,uidcris apud Strabonè libro 16. Malcdiiïi Chami filins JSiimrodtis regnum extruxit, fed quad non perpctuàtcncretifubucrtendum atm ld fiât per A\edos zy Per fas bemedidti laphethi et Se mi fobolem. In bac hifioria de Baby'.one dtio ffiedan-tur,altcriim hifiori£filum,altcrum myflicafigivfica-tio Babylonisrcgni Annchrtfli, quem nobis üitnro-dus firtis uenator zy fuperbiis tyrannusab initiofta-ttm, cum urbe C'y turrc Babylonc plena peturbatio-nc zy confiitionerepr£fentat.

Arach. ] Edejp urbs Mefopotamie putatur, cuius jneminitStrabo libro ts.

Achad.]H/c :gt;:ifibis dicitur,quam in Aßyrifs nu-merat tdein Strabo.

Cahinc. 'Jprophctii cclebrataurbs ,cxiflimati(r Sc!citciac/Jc extru^^î^î Seleiico J^icjnore, proxima Babyloni,mtcr quain cy'biimiicn iH-i medium firè fi-tum tenet.

De terra illa.] ;ia« firem tyrannidem cr content ftim Dei in m.dedicio Uimrodo.

Affur. ] films bcncdiili Semi.Loens myfiieits de fie.-purMioiie pwcHin ej impiori-m. Sic 'eeitnr infi-.i c-

xijUede\ye chatd^eoruw Abrahdmns, Zd' \fi(telit£ ex Ae^ypto.qttie .-t Chamifiobole pofiejjdfuit.

Er æditicauit JNiiiiiiei!. ] Origo uetufiifimit tlt;r-~ bis tdimunc Alfiirisfilij Semi, opns qu.-e 4 pulchritudi-nc nomen adepta eü,ut Babylon d confu/ione. Altera igil!ir?.ec!cfiitm impiorum fiib antichrifio, altera pio rum in gentibiis à Cbrifto extruendam hisprimismy fteriorum Dci notis fignificat. Atq; tdiniuen benedi.^ âi Ajfiuris in Semo opus benediélum indieat lonaSy propbeta imjfius 4 Domino, qiiiiüam conuerterct ai pA'iiitentiam.

Ciuitas inagiia.] Similiter apud lonam, Btuade inciuitatemmagnam. Diflorici ergeograpbi tiinuni urbem uocantdidtwprimo Aßyriorum regecondi-tam, ut Babylonemi Semiramidc illius uxorc.fed bic legitiir ab Ajjur conditam Niniuem,crapud Dit-melcm Babylonè in diuerfio loco .itdabuebodonofiore.

Liidini. ] putantur Lydi ejje. At ucro bi potius à Ludo Semi filio conditi uidentur,quàm à Cbami fobo.-Ic.ltaq; noiinulli Africa; regioncm arbitrantur efje, atq- étant Mauritania : alij urbem in Petrea Arabia.

Animim.'iParapbrafies nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;efl^péta

politanos ef]e interprctatitr,quxCyrcnaicarcgioefl^ Aonmonisoraculofainofd. De qua apud Piiruum ui-deris. Alij ab Anaiiim A^itzrainti filio nomen Anab-tis datum uoluM in Aetbiop.a fub Aegypto de.^ gcnttbiis.

Lahuliitn.] Liby£ populi. Duplex autan cumßt Libya, fiuperior zr inferior,agt;nb£ in occidua Aegy^ pti parte fitxfiunt.

Nepihiiim.] Lufîtani funt,fi Cbaldxo interpreti credimus.alif aliter. Llapbtatæ in occidcntali îiumi-dii- parte babitantes nomen pra;fens deelararit.

Plictrafiin.]Tbargum iLcrofiolymitanumPclu-pacos uocat, qui in Pelufif ora ^li oflio infigni ucr~ fantur.de quo Strabo.Atif arhitrantur Arabue Petre.«, incolas ab boc Mitzraimi filio Petrufim appcllatos: neq^ Arabiam Petream 4 petris, fed à Petrufim quin-to A’utzaimifilio ttomiiuttam,qui in ea urbem Petr,nn tedificarit.

Capliriiriin.lCrfpptiJoca funt paraphrafii.Iofe'-pbus dicit pr£ter nomina ida Napbtuim, Patrufim, Casluim,Capbtorim nibil feiri.

Philiftijm. ] YliPaUftinam tenait,maritima cim oram occupantes.

Canaan. ] Sobolcsmaledidli Lhanaanis deftribi-tur.Sidonciuitatanfiii nominis extruxitinPhoenice nominis fui etiamnumretinentem.urbis ueti^atnn comprobat aus conditor. Celebris hxc eil multarum

f° artiü inuentione, arithtnetic£,aftronomi£, uitriari«. clarißima quoq; fanper fuit mercatura zynauigan-di indufiria. Cluo.dfiudium illis numerandi artem zy aflrorum cognitionem pi perlt,ut apud Aegyptios a-grorutit dimenfio geometrid cxcogitauit,de quo apud Strabonem.

Erhciim.jHf gentespr£ter nomina nihil reli-quimhabent.Extindla' enim fiint ab Hebrais. Qk« beneditlio Semi ftut,zy execratio Chanaanis.

h t

t’l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INGE

Itbufxunv 3 If pro f:ir Hicrofolymam habitauii^ ct ^iia primitm ïebü^ urbs condita, ^ult;e poftea et Solyma cr Salem çyîcrufalcin,crtcinporc'R.omdtwrum Ae~ lia poßremo Codf ey Codsbarich appeSata ell. Infer c.ftcra clora cU D. noßrt lefu Chrißi doilnna, morte çr excitatione è mortuii, apoßolii ex ea cum ßgt;iri tu fanllo esquot; cuangelto ccele/ti in orbis terrarum fines tft’ßis.

Airtorixam. ] Vluiiif menumenta interciderunt.

Gt rgffxum. 3 vidctur is indidiße nomen regiom Cergeßenorum-c^ mari Genefari,quod ct Tibertadis mare appeUafur.

Arcliarum.3 If oppidum condidißefertur ad radices Libani.

Ciiifiim 3 A''3’'O wo«If»zS?HdWHofci/o)îZf£c Mofaica, arpellatum nonnuUi uoiunt.

Ar:;diiim. ] Aruadiumhabitafje Aradon infulam Pal^ßina obiedla, unde populos in Syria' continente tilloppofitos Aradios didios, çy aduerfo litore urbem codem nomine appeUatam eßetradunt.

Amatlixuin.]Hlt;«c Hcmaih,^uà ^lijAmiochiam, alii E^piphianiam dicunt.

A Sidcne.3 Aijui'onaris terminus Chanamea,

Müpad Gkz , n . 3 Außralis. If finis à Sidanc ad Gazam procurrens maritimam or am continet opulen tißimis urbibus exornatam.

Sedomam amp;nbsp;Gomovram. 3 Orientalis limes. Km urbescaelcßis igris abfiumpßt. Vigna fare pœ-namaledtflo Chonaane atq^ incolarumflogitijs.

Vft^ Lf fam.3Hd/'C putant eße qua Romani appel taruntC-efaream Philippi in trtbuDaniana.Clt;eicrùm ad occidentalem partem Chananaa fita fuiH Ptolo-maiSjCtefarea, Apollonia.Ifippe.Azolus.

Oc Stm quoep nan hint. 3 Nztrao-dtwgfWf fcf neduHiSemi poll Chamum, qui inter laphetum Sc mum interiedlus cü.

Parte omnium filiorü Eber. 3 Vtfuprà Chanaa tiis cumdedecore eins Charnus pater dicitur, ita hic Kcbriscum gloria eius Semus pater uocatur quod ex hoc Chrißus feruator na/cendus eßet-Ex hac narratio, ne igitur dijcimuS; qua fitgenealo^ia ßruatoris Chri fii, er qu.im diligenter ea à Maß deficriptafit, cum ab Adamo in Sethum, abl ocmKoam, â Nott /« vf-mum^ ab hoc in llcbrem,ab Hebri in Hebrteamgen-teni promißio de Chrißo deriuatafit. Quare hoc hi-fioria 4 Niofeliteris prodita accurate pen/itanda eß quo nobis er gentium origiuem et Chnfli genus «i pri mo homine pergentemKebream expomt.

Frutre laplicth maicrc.]SioM qui laphethum na tumaioremcoHigant huncinmodum. infi-à legitur: Semus erat centum annorum.quando genuit Arpha ■ xadum biennio poil diluuium, lam autem fiuprà feri-hitur, Noit cti?M quingentorum eßet amwrum jge-nuit SeintimjChamiim e:^ laphethum maior igitur na tu centum annos natus fuit cum fieret diluuium, qui Semus eße non potuit, ut quem ficriptura centefimum annum nonmfi poil diluuium attigißefateatur, maior igitur natufueritlapbethus,mworSemut,minimus Charnus.

ESIN. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Î2Î

Eiam.jper/x. IcßaiM: Aßcer.deElam,obßdeNa-dai. Elamitæ Cyro rege clarifimt, 'm quodeclarata eil benediilio Semo promißa, ut per quempopulum ifiraeliticum hberare dignatus fit Vominus er tem^ plumdignitatifui rcflitucre: nec noneodem illoChri flumliberatorem,quifiiosexßirituali Eabylone m libertatem aßerat, reprofentatum uoiunt. de quo E-faios his uerbisiClui dico Cyro,Paßor meus es,cr om-nem uoluntatem mcam implebis. Item: Koc dicit Dominus chrißo meo Cyro.

Affur.jAßyriit conditor. Quoregio Nßopofa-miam Armeniam attingit.

Arphaxad.3 Afgt; boc ChaldoiolimArphaxadci na minati. Habitauitisin feptètrionali parteAßyrio qu£ apuii Geographos dtcitur Arphaxitis, ubi perperam legitur apud Ptolomoum Arachiti5,utdoitihomincs annotant.

Lud.Jti quoLydiditißintoCroefi) regenobiles. Ara m. ßsyria oUum orientalis ah eo nominata.

Vs. 3 raconitis ad Libanumßtaiofepho putatur. ex qua iobum nonnulli natu uoiunt. qua de reinjrà. Koc regio inter Palaßinam et Syria, quam ^icc^^id eä depreßim Syriam uocaM,iacet.

G ether. 3 A quo, ut puiant, Eaéiriani.

Alts. ] Geographi Neßanos ponunt in Arabia deferta,

Saba.3 Supra quoq^ infi'ifi Chuß memcratitr Sa-ba,fiedcumfiamech,slenijhiccu fchin scraßo. Varut fient ëtia eil Alii ab illo A fine o populos, ab hoc Arabes fiUces.alij ab alto-o Arabes, ab altero indiogeit tes,inqutb numciant Kauilà er Ophir.Suittrurfiiis commificent Saba cyKauilam fiuprà e^hicmemora tM regiones,quM utroq^ loco arabibus aficrAunt. mo-nentes poßeros l eclanem t^Qjufitim inter fie commix tos habitaße.Strabo Sabo ctiam urbis 'm Neroe hqu -la ßt£ meminit, quamfiua regina rexerit. Atq^ huiut mentionem nonnulli fieri putant in libris'R.egum er apudNatthoumu. contrà quidam alij nondeSabo außrali in Aegypto fita,ficd de ea quo in Arabia fi-licepofiita eßprofieilam reginam intelligunt,idq; in-dicare allata manera, aurum,aromata gemmas qiii-bus abudareArabia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dicitur. Magos iUos ac

fiapientes ex hac Arabia quoque profieilos, cum donis fiuis,auro,thure, myrpha, quodthiis Sabois peculiare fitße quo Hieremi.sf : Quid mihi thus de Saba aßerquot; tis^Et poeta:

Itùùa mittit ebiirßolisfiua thura Sabois.

Quo.1 ft dic.is: Regina illa Sabo,regina außri dicitur Arabia autanfielicisSabaadortumrecedit. Re-. ßondent,et hanc ad ludteam,fi confèratur ad atfirit, abficedere. At uerb hac de re infra in libris Regum monebimtts. Si Saba à qua regina atßri ad Salomonê uemt lüa außralis Saba eil ad A ethopiani pertineiis à Chuß chamifi.’io originemtraxit,cr cumfiamech ficribitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;At dtces,infrà in hißoria Regum ficri-

bicumfichm Hzv},illic mutatum utfit,famtcb 'm fichin uoiunt.

O pli.r.3 HwHf quoque mentio fit tertio libro Re--gumcapUCÿ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Et

Et fafta cft liabitatio éoriim.] Is locus tionnuî-iis probat Sabam,}iauilam et Ophircm,Arabia' popu fos effe, no lndi£. t-^eßam enim unum ex ijsfuiffequi occupant Arabia. Vndequoq-, Geographi ASeffanos 'mArabia deferta defcribût.Strabo üabatb^os,Chaut lat£os,e:^ Agrteos 'mter Arabügentes mimer at. Ma,-nifcftû aîit eil ChauUataos effe eofdë qui Habilat-ei. No cito hue locü de Uauila cuiiis infrà fit mentio cap. zs.ïiabitauit aut ab Hauila ufj; Sia- qu£ rejficit Ac-gyptu mtroeuntib. Aßyrios. Hauila igitur non ïndi£, fed Arabu natio fuerit.Proinde uerifitnile eü Chifi et kHanisfitmilià comixtè inter fc babitalje, ut de reli-qs quoq; liberis Cbufî et Semi Icgimtis, quo inter fc co fufasfedes tenuerint.Suprà enimiEt egre/fus cüAffur de terra iUa. ïtë, Egrefsi funt fmul de Vr Chald£orti.

Jfti funt filii Sein. ] Suprà fert primum locum te-net Semus in comemoratione fiiiorumi\O£,hic ultimü Sed mirû id no fitfupni dignitas Semi inChrifio et po pulo claro oraculis ex eo nafeendo ffeëiatur, hic pr£ fentisfeculiflatus: in quo flrè fit, utpij poflremum lo eiim, impij prmum habcans. Catcrùm ex hac narra-tione pacet à lapheto Europam, à or wo Afiam à Cha moAfricamhabitatà. IN CAPVT XI. ERat autfm labij uniiis, ] Hebraici.utid decla rant Adam, Hcua, Pelegdanus, laphethus,Si-don, TharfuSjGA id genus reiiqua nomina CA c£tir£ mendatur autem huius lingua praflantia partim ab optimarum difciplinarum CA artium i'nuentione,qu£ ante diluuiu à patriarcbis inuent£,et poH iHud àlSIoa eiusq;pofleris cSferuataet locupletata funt, dumab Afjyrijs ad Aegyptios.ab hisadGr£cos,i Grads ad Romanosperuemrët.partim uero CA id pracipuè or tiant Hebraà lingua facra oracula qua perilla expo fita funt,CA facriipfi uates atq^ clarifiimi heroes quos lUa linguafloniffc confiât, dum ad Mcf.ià bcnediëlti feruatorè mundi natü ex Hebraagentc peruentu fit.

De orieiite.jubifinito diluuio ca-perant habitare. Ararat tgitur,boc eH Gor dial montes Armenia ma-ioris, fuper quos area dclata eit, à fcptcnlrione locis in quibusprimiim confcderunt,imnunent.

hl terra Sennaar. ] Ad Euphratemfita, deinde Chaldaorum terra appcllata.

Vcnite. ] nan adhortantis eü,agè Grad lt;Aivtc, Vox Heb. ab nsn dedfa,quod cH dare,date operam ic confllium, CA «t nonnuUi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id eü fitis parati.

Lateres.] M qua regio lapidofa non effet. Menü nit etiam Strabo codilis lapidis CA bituminis unde cx truda fit Babylon.Locus de prima adifidorum ex co diltbus lapidibus flrudura.

Etbitumen. ] Idem Strabo in Babylonia bitumen multum nafd tradit, eiusqjontcnt ex quo illud hau-riatiir,commémorât.

Nobis. 1 non Deo, tuendx noftrte tyrannidi, non confcru.vid£ pietati,

Ciiiitarem. ] Babyloncm nrbem.

Turrim. ] Stiperbam molitionemtiirris imitcitur rfx Babylonis de quo Efaia : Izi cœZ«m afeen-dam/upraaflru D« exaltabo folium meum.Depoß-‘ to typo occurrit fuperbiaßiritualis Bäbylonis,de cu^ in'S rege Apoftolut ad Thcff Et patefiat filiiK tile per ditiK.qui eüadtierfariut.CA effertur aduerfui omnent qui dicitur Deui aut numen. Catertim tedificationem turris à Pbilone explicatam in libro de ludaica anti-' quitatc uiderii.item apud Herodotum libro primo.

Cuius culmë.] Dr »»orf huiufinodi hyperbola uti turfcriptura facra ubi munitarü iffbium memimt.Mo fes infra iCiuitatei magntc munitæ ufi^in cœlum:

Et celebrcmus.)Antbitioficofiiij notatio Duplex cofiliît extruèdteBabylordi ettums^pofitü habucre.

Antequain diuidainur. ] nf forte diquot; tiidamitr. Altenmt confiltum male fibi confciorum ua^ ticinium continebat ut ille rcôlè dixerit û utouac uxâ' fxvjii' /^nxt'TovsTXi, id efl improbitatcotrafe ipfant uaticinatur.ltaq; ciim inteîligercnt hi ex fcntëtia Dcî rf diluuio immunei fe fore,metuerent tarnen ne ob ty-rannidè ca infolcmiâ differgerentur, ut eümala co fcientia in magnorum malorum qu£ immineant me-tu, hanc fublimë turrim O' ciuitatë ^dificare funt ma liti. Huc/feëlaffepoetaçdoëlihomine! arbitrantur^ cum gigantesfuijfefingunt, qui conge/Hi magna mo lemontibut 'm ccclumfibiaiitwn mumre tentarint.

ebriflut cxtruit,cum omnem mundi potentiam aduer-' fusChriHü cr fanëlos ciusarmat metu exitij quo cunt regno fuo pereat. Legimus enim in propheta: Aflite-runtreges tcrr£,cr prituipes conueneruntinununt, adtierfus Dominum CA aduerfus Chriflum ciut. fed is hoc modo prouocatus quid faciitfequitur:

Dcfcendit autem. ] ad iudicardumfaflum impia runt.Pbrafim fcitè exprefiit Chald£us Kyn3n’'K'‘7,id cü,Et exhibuit fe Dominus ad ulciflc ^odum. impij/uperbo conatuafcen.iunt : Dominus contra,qui iÜorumfaflum deijciat iudicis irairc defeendit. Cateriim quomaih de cxlo omiua praclara ni terri proficifcuntur, Deus in coclo babitare, CA ad nos cunt uel impios ad tuendumiufliciam punire tentât,uel no bis beneficia dare uult,decalo defeendere dicitur.

V t uideret. ] caufam cognofccrct tanquanj iudex, coùAgUTïO'axduc loquitur feriptura de Deo,q incogni tacaufa denullo facinoreflatuat.QuiDci habitus no bisproponitur ad commendandam diuinam aquitatë, yo quiantè quafi dißimulaffetfcelera fuperborum,iam horum quoru lÜos no paem'teret ultorcm fe prabeat, locus plenus confolatione,impiorum tyrannidem CA fcelcra inulta non abire.fed jub unidicc Deo tandem puniri.De quo uatcsiDcus iuflus ludex m cuiusdiui-ni iudicij altera parte,bona altera mala ppfita funt.

Ciuiratcm. ] Superbe adificari captam ad con-firmandam potentiam ex emplo Caiiti, qui ut uim fui tueretur, et luxu uitam agerct,nomen^fuum celebre redderet.

12^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INGE

reddmt,primuf tffhent nomine filij fui üenochum extruxit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

Qiiatn ædificabanr.iyî/oron/î/io ad opprimcndos iufios,non meo ad defendendani iitßiciam.

Fili) Adam.] uetcris,nonßlij Dei. Vulgaris fcri-ptUTie locutio, qua per contanptum uctcris prinü Adami liberi pcr/irmguntur.Propheta: Acgyptiis ho mo,(ynouDeus.,

Et dixit. JCognitio cauße.

Eccc unus eil populus. ] ijßdem legibiiS zx iure concors uiucns.

Et eil iinum labium. ] Magna moinenta ad ma-gnarum rerum machinatione habciis. cum tribus pr£ fidijs^quibusfetueatur homo nudusgenitus à Dco^dr tnatus ßt,intelligcntia, qua res quas jibi utiles fore pu tat, excogitet:detnde fermone, quo res uel excogita-tos à fc exprimât, aut alterius confilia fibi oratio-nis beneßcio expoßta ,percipiat : demum manibiis, quibiisad confciendas res quas uel inueniffet inge-nij folertia, uel fermone ab alijs didicif[et,utaturfin-gula h£c tria ordine hic explicantur. De duobus prio ribits paulo fupri.de manibusfequitur.

Cocpcrunttp hoc faccre. ] tantis commoditatibiis freti. Simili concordia conßfus Antichriflus /firitualis üimrodus cum fuis in Pfal. dicit : Dirupamus uincula eorum, er proijeiamus iugum ipforum.

Ntc defiilcnt à cogitationibiis fuis.] contumaci bus cotfilijs CT pcrtnciofs, cuiulmodi uerbo niat notantur/

Defccndamiis.] Adornatur cognita caufa iudiciu. Jnplurali uerbo Defcédamus coprehenduntur [)eiis, Cbriftus,cr utriufque/firitus .ß adnumeres angelos adminiftros iudicij Dei, zy throne Dei, in quo Chri-flus fedet iu.lex,aßifientcs,non male feccris Sic mfrà legimiis angelorum miniflerio fuccenÇam Sodomam er Gomorrhäizr in Itbris P.egti per angelum Dowi-tii,-(nulta milliat^ßyriorum exttnfla.Mcmorabiliihic contentio cernitur.ßuprd dicunt impij. Agèficùtmus ciiàtatanihic uerô ^gè defcendamus. Verum igititr cü^quod propheta dicit: Confilium impiorum peribit. Confllium ueró Domini manet in actemum.

Ét confundamus ibi lingua m co rum.] Aduer-flts gloriam mcam uanamolitam. lufta talionis poena. Idem indicium manet omnes,qui cum Kmrodo fuper-ba molittntitr aduerfits Deum,quicum arroganter dicunt , Agé fleiamus nobis ciuitatem zir turrim, cuius culmenaflurgat in coelum:audieM iticißim hoc Domi ni,Defcendamus cr confundamus labia eorum.Labia fane de quibus propheta : Excindet Dominus lingua loquentë magna,qualis eft eins de quo Daniel: Et fer tnones cotra excelfum loquetifr,etputabit quod poßit tnutare tempora Ztr leges.

Vt non audiat.] qui antea interfezraudierant cr cognouerant in fuperbi opens molitione. Adimi-tur comerciii lingu£ ijs q lingua abufi fuerat.Lingua enimzT oratio tributa eil honùmbutfua conßlia inter fe alijs alif déclarent ad amplificandS nomen Dei non ad dchoncftandum,Peccatum igitM-tnult.aslin

, N E S I M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tjtf

guas induxit : iuflicia unamin orbe aliquando coluit. Par enim ejfet.unam in terra uigere linguam,ut ummt eü Dei numë,una uera religio. Atqui qua; culpa arro gantium hominum linguarum multitudo nata e{i,ean dem ad iufticiam mundo afferendam Chrifli beneficio conuerfam cernimus in eodiequolinguarum dono e-uangelij doéiores ad demolienda excelfa mundi, zx ad extruendum calefle regnum ornatifunt. ZXua in re admirabilem Dei bonitatem tiidere licet, qua ea 10 qua uitiofam originem habent,ut bonia exitum fortiâ tur.efpcitur. Caitcrum linguaru dißimilitudo in ore, palato, lingua intra dentes,exerta in labijs,gutture flgt;e(latur:item in tonis,acuto,graui,circunflexo.U.æc tanta Un guar um uarictas à doélis homùubus in fexa gintaduo genera tribuitur.

Atep ita diuîfit cos. ] yGquot;'“! id eddifferßt. Im-pijs igitur accidit quod timurunt.Supra dicunt, Aedifi cemus ciuitatem, ne forte differgamur. Verum igitur edl illud:Timor impij ueniet ei.

10 CelTaufrunt vdifiare.lKeprejUiudicis Deifen-tentiafuperbos conatusnon tolerantis. tinde Pfal.Et ocidos fuperborum humiliât. Sic fuo tempore /firitua lis Babylonis extruélores confufi confilijs fuis ab opéré fuo deßjlent,audituri breui illud : Cccidit Babylon. Atqi eodem modo omnia mundi régna cum adfafti-giumfuum ambitiofeper tyrannidcmaffurgunt,de-feendentis Dei iram ditm corruantfentiunt.

EtidcTCOUocatmncft nomeeius.] Explicatur nomè Sunt qui duos didlioncs effe dtciint bs hlt;3 }o id cü.uenit coifufto. TAeferas animumadffiritualent Babelcm quanta ibi apparent confufio feâarum ZX religionti,non eft obfcurum.ls fuit irritusconatus tdinf rodi qui a Bcrofo etChaldaiis Beliprifei pater dicitur. Huius cxitus oftendit fruflra fuiscorditijs niti homi' nes ,fi prater natura prafcriptumquicqu.imtcmerè moliantur. Tradunt fcriptorcs hoc opus quod diuina ultione ne abfoiiicretur, impeditumfiut, atJabucbo-donofore typo antichrifii non obfeuro abfolutum, cuius admirabilia opera in libro primo contraAppianif I grammattcum lofephiis ex Berofo Chaldaorum hiflo riographo récitât. Hue facit Daniel apud quern Nd-buchodonoforfic loquiturtüónne hac eü Babylon ci-uitas magna quam adißcaui ualidis opibitsl

HxfuntgencrationcS Sem. ] Exponitur genus Semi t^q^ad Abrahamum, ut cert a à dtluuio tern porie ratio conftet, zr maiores ex quibus Chrtftus nafci de-buit,cognofcantur.

Bieniiio poll diluuium. ] Biennium hoc obferua dumfucrit,quod cum reliquis qui fequuntur annis con iundlum nobis quantum temporis flacium ad Abraha mum ufq; à diluuio decttrrat,indicabit.

Pont) Arphacfchad triginta quintp.]Siquisto tarn hanc annorum uita patrum feriem cr eorum ftp putatiomm coferatcH L X X .magnos in his erroreS deprehendet.

Salc.]LXX/'«‘’'«A'. Hoc nomè feruatüeü etià à Luca:qui fuit Sale,qui fuit Cainà,quod Septuag. ucr flo turn in orbefucrit Celebris,

Vixitqi

»i?

Vixit^ Arphaxad treccntîs tribus annis. J Hcbrxiii, Q»4drmgcntis tribtK. Shtdlis error apud Septuaginta,hr/ T^/a/rtir^r/tK T^iKiLlVTX^

Vixit^ Plukg ducentis nouem annis.] An-ni igitur uiU Phalegi omncs fitere ducenti triginta noucin anni.fub ctàui obit um dicut accidifje lingua^ rum confitßonem. Ad hoc igitur tempiKß biennium de quo fupri mctioßtda nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eos annos quos quif

que uixit priufquamgignerct filios, adiunxeris,naße cntur trecenti quadraginta anni,qui ußq^ ad dilu-uium à Unguarum conßußone defluxerunt. Atq^ ita decern annos à frda dißgt;erßone,t^oain uixißße collie-gemits. de quo nimirum fuprà legitiir : Vixit autent Hoa poiî diluuium trecentos quinquaginta annos,.

Ergenuit Abraham.] liutaigitur ratione neu-

merorum quipraccfJerejCoUigimusducentos nona ginta duos annos à diluuio ußq^ ad Abrahamum de-currifßc-.qui fubdudi à trecentii quadraginta annis, relinqucnt quadragiiitaodo annos, quos natus fuit Abrahaintts tempore confuftonis linguarum.Atque ex eadetn ßtpputatione patet, Abrahainu cum No4 uixifß' quinquagintaotîo annos,et Seinum triginta quniqi petit Abrahamum uixiffe. t^amab Abraha-. ini mortc,qui uixit cètumf’ptuagtntaqumq; annos, tifque ad diluuium numerantur quadringenti fexa-gintafcpte anni : ab obitu autè Sentt,quingentiduot Uccnonex cadcinratione difciniut,Semumcum f-faaco uixiffe decern et centum annos-.cum lacobo et Ufao, quinquaginta. Catermn de Abrahamo, an pnmogenitus fuerit Thar£,qu/eflio efl,ex quo legi-tur bic-.Thara autem genuit Abrahamum,Hachorê çtr Haranem.Si dicat primogenitum cffe,confcque-ti{r,]darancm patremSaraadfummumodo annos nat'ifuifje (amgigneretSaram,ex quo Ahrahamus nonplusquàm decern annos /ctatefuperauit Saram nxoremfuam. Sic enim inß-a legitur :Aut cenfena-riutgignet 'ne,aut nonagenaria Sara pariet: Hcec ra tio mouet nonnuUos,ut dicant Abrahamum primogenitum nonfuiffeiCf hic non natiuitati5,fcd digni tatisordinem in narrationc fledari.

De Vr Chaldæorum. ] lofepha Vrurbis nomen e^}. Sed qu£ratfortaffea!iquis,qu£ res moue-rit Theram ut cum flmilia ab Vre C haldaortt pro-fldi{t,in terra Canamea ire contenderit. caufainfrà exponetur his uerbit, Egrederede terra tua. ^go motus oraculoThera,z^flgt;eprontißionum dudus, fecutut eii ßlium Abrahamum, propoßto ueniendi ufque in Cananaam-Sicut hie lcgitur,Vt proficifee-renturin Cananaa. Hue fleitans Stephanus in con done^dlud/eosfà,âa,flçnarrat-.Deusglori£ appa- : ruit patri noflro Abrahamo cum effet iiiï^cfopota mia, priufquam moreretur in Haranc,et dixit ad il lum, Exi de teira tua. Itaq^ apparet à Stephano in AiefopotamiaVrent Chald£orum comprehenfum, quod Babylon Tigri ctr’Euphrateflumimbus con-elufa effet,etr uno regegidternaretur.

Mikha.Jƒ% cuius genere J^cbecca cr fwîi'wwr.

Icfchc.] Hancpul4n( ^uidamSarameffeialij aliter.

Er mortnus eft in Haran. ] fexaginta annis poileaquàm egreffus edl Abramus ex Harane. fjatn Abramusfeptnagintaquinque annorum erat cum egrederetur ex Harane,cr Thara feptuaginta annorum cum ci nafeeretur Abrahamus. Hos annos ft coniunxeris,eonßabunt centum quadragintaquinq; anni,quos natus erat Thara cum Haranem profici-I fcerctur Abrahamus’ Cf his annis de famma annorum uit£ Thar£ fubtrailis,remanebunt fexaginta anni quibus in Harane uixit Thara poüproflUio-nem Abrahami. Sic interprètes exponunt hunc lo-cum,atq nodum de annis 60. quos nonnuUi interci di in ipfo Abrahamo putat,hoc modo qui indicatus ea,foluunt.Seddicas,Stephanum in Adisnarrtgt;re^ Abrahamti, no priufquam mortuus effet pater Tha ra,profiilum ex Charane in Cananaam.Qupmoda hie reflgt;ondeatur,non occurrittniß uelis dicere,Ste-phanum ut alijs occupatum,tempusaccuratius,non obferuaffe.

In Haran.] Mefopotamia ciuitas cü.Hanc hi florid Carr.IS uocant, nobiles clade P^omani exerci tus.vtpoeta:

Aflyrius Latio maculauit fanguine Carras.

Hze fubftitit Thara cum familia fua in Charanef' neq; ultra profidus efl,qult;)d Abrahami pofieris Ctf nanaa promißßa effet in hareditatem.

IN CAPVT XII.

DJxit Dominus.] Vorrfft'o Abrahami,in qua flratagemata militaria fandorU adumbran tur,iit quibuscunda ijsdcferendafunt,quicxhoc tnundo ad regnum Dei iiocantur, nonßnc grauißi-gt; ma carnis,mundi, gy- principis mundi luda.

Ad Abram. Jtanquamfuturumpatrem omniif credentium.

Egredere de rerr a tua. ] Alif de Chorane, allf de vre Chaldaorum accipiunt. qui funt pofleriorii feiuenti£,hidicunt quantum ad ordinemrei gefla: pertinet,hoc oraculum expoßtumad Abrahamum cum adhuc effet in Vre Chald£orum:Et egreßi funi de Vre Chaldaorum, Adducunt pro argumenter^ • quod legatur fupri : Et egreßi funt de Vre Chaldaa rii, ut irct 'm Cananaà. HonulUdicunt bis uocatunt

Dedomopatristui.] Locus de abnegatione fui,qu£ ijs fufcipiendaßt,qui Deumfecuturißnt,his deferêda omnia,putriam.paretttes,liberos,uxores, opes. Hue ffeilans Propheta pfalm, 41. ßc canitz Audi pueHa, uide ut aurempr£beas,cr populü tiw domumqi patris obliuifcare,cr concupifeet rex de-corem tuum.Et ante omnia idololatria deferenda,et amplexandus uiu'us Dei ex uerbo eius cultus, qui cti non uigeretapud Himrodum,apud quem uixerat Thara cum familia fua,idololatri£ obnoxiut,ut ex iofua patet, et Abrahamus ad ueram religionem effet transfrrendus,monetur is oracido ut eff'ediatuf tx Vre Chaldaoru/mMtKnt biflorici apud Baby-i lonioi

lonios igné ^p Deohdbittt,tU)rimqi Eabylonisignis cultui ffififiecofieerdtammt inAeg;ypto obelificifum-e dcdicati Soli. Ab hoc cultu apparet nomen loco indi turn, ut fit is appelldtus Vr Chaldieorum. Na Ïucë fionat ey ignem apud ElebriCos .Vthic Abrahd mus ex Vre Kibyloniorum euocdturficucrd admoni tione,itd ex ffiiritualis Eaby'..jnis Vre euocantur fie^ ric ij de quib. ex uerbis Elieremi£ ioannecExite de lila, populus mcus:nê participes fiitis dcliüoru eius.

Et ueni.] fide pr£eunte.Ad Hebra:os:Pcrfidei» appelldtus Abrahamus obedijt, ut exiret in locum quem aaepturus eratinhicreditdtem.Ndmfide erat ümeendd robußi Nimrodi tyrdnnis zy' idololdtria, uincendus patrio amor,fuperdndum tædium exilij^ Cy periculd in dlieiid terra fuperdiidd,

in terram.] Cdndnædin.fuprà enim:Vtirent ift terram Candnædim

Qiiam monftraucro tibi.] Non ergo curreittis eH, neqi uolentisfialiis fied uocdi(tis,mifcrentis,et pa teficientisDei.

Faciamij) te in magnam gentem.] Promifiio numerofie fiobolis. Typus in myflico lfrdele,re5 infe tnine promifiionis ffiritudli cernitur.

Et benedieam tibi. ]lt;ïM(5/rf fobole, cr dfiigna-td terra djfiucnte omni r er urn copia, cum regno,Ja cerdotio,çy ueræ religionis oraculis. Hac dignitate carueruitt cater a régna mundi. in qua benediéiioné umbrdtin caelefîi de ffiritudli,res cr ueritas.Kemo.^ affliflionem effet idildtuiM intelligdmtts, in morte tiitdm,in infirno calum,in egeftate diuitiiH,in igno tninid gloridin nobis qu^renddin effè. is pdter fiequè dasfilijs eil, de quo Prophetd:'R.efficite ddpetram excifiïonis ucflr£, refficite ad Abrahamu patrê ue~

Slrü. Supri icgimuitfilios hotnintt extruere urbes et ttirres'.hic de Abrahamo uiro Dei,quo omnid relin fcuratur, quifiMin gloria qua:rüt,Gei contcmnunt. Siipràfithlima cogitatUcs dcijciuntur:hic Abraha^ tniffhumilict cogitaiK,cffcrtur amplificatur.

Eris'cp bcncdiólus.]

crisb^nodi^ÜQ, imper^tiuia loco futuri,et dcnomi^

natio pro re denonùnatà. Gr.eei igitur fimiliter no'-firo, edv aixaytifieraf.Alij in huttc modtim : Et eris benedidio. hoc e{l, alij ex te fortunabuntur. Hine apud Luca legi : Salus domui huicfifla eil,eo quoi cr ipfe fitfilius Abrahami. futurum etiam ut popn las ex te 'genitus CT auélus, etiam alijs fuas opes fit . communicdturus. Exemplo efl Aegyptus,Niniui-t£,Pcrfdrumrex Cyrus,NaemdnSyrus : fed maxi mè exentplo fuitt omnes gentes orbis terrarum,qOiC IO benedidione ffiritualiper Chrtfium exAbraha.-

mo natum locupletantur.De qua benedidione m-frà:ln femine tuo benedicentur omnes gentes. Hine tiata Apodolo fimilitudo oliua cr oleaflri.

Benedicam.]rf«gffeo benefieijs mets.

Benedicentibus tibi.] eos quite benefieijsornant.ïdéoDominus : (Xuatenus fecidis uni de his fra tribus meis minimis, mihificidis i Loci« infignis de promifiionefiuoris diuim,in eos qui Dei filios ama re cr beneuolentidprofcquuntur.Sic Dominus mC' ao morhuius promifiionis,obftetricibus in Aegypto £-dificauit dotnos. Sic meretrix E-achaba cam ßmihitt fie Sareptana uidua fruata.

Et makdicam makdicentibus.] Ex coUatici nc cotttrariorum confequitur,fi benedicentibus bene dicatur,maledicentib.maledtei.Exeinplo Aegyptij, Amalechitæ, Chananæi, Afiyrij, Eab-ylonij. idea ProphetatQui tetigerit uos,tàget pupilia oculi mei. Praclarus locus deprouidensia Det infuos,qu£fo

Et benedicentur in feminetuo omnesgentes terrte. Semen autem hoe,interprété Apo{lolo,Chrifliii eü. Benedicentur.] benedidione iuflici£ et uitæ tern£ poU malediiHioncm peecati cf mortii per co muniotiem benediélionis cdpitit Cht^.

bit in tabernaculis Semi.

Egreiïus cft igitur Abram. ] credens promü tend Deo. Exemplum obedientix fidei infigne in Abrahamo.Si lt;ju£riu,inneoraculo euoedtiAlit A-brahamiis ex Vre Chaldieorum,lt;tn per fangum alt ^uemhominë,tit Semu, aut alium: in Aiüiilegêmiii DrüMj itpp.tnujjc Abrahamo,tit tierißmilefit iUum

dio liberduit. Noï legimui quid Dominai dieadEt omnii qui reliquerit domos,aut fratres, aut fororeSf (tut pdtrem,c(utmlt;!(trem,propter nomen meum.

Scptuaginraquiiiq^ annörum crar.] lï ««»1« ruï obferuandui eÜ.

Sarai. ] •'quot;W hic feribitur,ir.frà fine lodo.Et A' brahamedrethien. legitur enim Abrdm,non Abrit hdm. De r^tione fito loco.

Vniufr*

'•«ÎJ

'Coiwnodum fané cr pruJens confîium,pra:fcntiq} 'nccejiitati aca)in'nodatu,fcd quod carerct fraUiîe de 'cipiendi ey mendacio. ïnfrà enimlegitur capite lo. Ali.'ts autan cy uerè foror mea eü, flia patris met, cy no fitia matrix mta;. Uae^i hoc conftlium Abraha }ni,fiuthomniscon(ilMm quinoÜettcntare 'ûonti num tempore tam difficili er periculofo, quté^; noj-fet fidepromißionum Dei dehbcrationè defugien-dispcriculii non prohibcrfdifßdeiwam de ope diui na prohtberi.ln hac igitur cojultatioe pcriculu nwr tis honefta dißimulationc uitareuoluit uxoreper-miffa cura diuirne^ per quam confidcratßre,ut etià dm pudicitia ab impoteitti regis libidine deßndere tur.Acceßit igitur ad tëtationcmjàmis,etià iüt£ ey pu.îiciti£,honcfta: uxoris tentatio: fed qui promife-ratfebcncdifhyu bcnedicentibus.crmalediduriî malcdiccntibiis Abrahamo,in ipfa ajfliélïone Abra hamo quan liberaret affuit,

Pharioni.fconuine nomè regü apud Aegyptios

cedit coiplium fuum Abrahamofubprouidcttttadi wna.Suprà eiiim.'Vt bene pt mihi propter te. Tradit

lofephus, darum fitijje turn /Arabainu aPronomi£ cy ariihmctic£ cognitione,quas artes ut tradidijfet Aegyptijs,m magna gratia cy honore eum habitu. ^crofus feribit, pod diluuium décima gencratione apud Chald£osPoruiPe quendam drum iupumyCy caeleflium rerum peritumiubi Abrahamum pgnip-cari putant. Atq; hoc ipfum ed,qu()d rerivm feripto res Babyloniascy APyrias litcras uetuflißimas fuiffe perhibent. Hine igi' ur patet, philoßphiam apud barbaros primùmßoriuffe, ut id Affyrij, cbald£i^ Aegyptij,lndorü gymnofophiP£,Gatloru Druides, Sannatarum Allobii,?crfarum lAagi, cy pr£cipuè Ebraiindicant:apudquos quanta rerumcognitio Poruerit,decl.irat Abrahamus, Mofes,Salomon, cy qu tn lUagente fapieiues homines uixerunt, à qui-htis ut inGraciain manarit philofôphia,tePantur e-ius magifiri,Pythagoras,Thales,Plato,cy alij.Eupo Icmiis tradit in libro de iud££ regibus, .Mofein prt-miimgrammatieaintradidijfe lud£is, cy Phacnices acccpifjc à iud£is,Gr£eos autem lt;i Phoenicibus.

FlagcHauitaiiteniDominus,] ne Sara eiui concubitu poHitcrctur ■ Vidcriepdci in tentatione exemplum. Afpeitur Pharao clade, Saram in uxo-remduâurus,ad liberandos utrofq;. Vnde pfal.tgon permiftt honünent nocere eis, cy corripuit propter ), eos reges. Plagis qu£ hic leguntur, prxluditur ijs qtiibiis fcquentibus tcmporibus Aegyptij cum rege fuo afpcicndi erant. Nfc non quod toti popcritatip rciidum crat,inpatrecredcittiumauP}icari Deus ttoluit. Affligi oportuit uniuerfam pmiliam Abraha mt tn Aegypto, priufquam Chananeam in heredi-tatem rcciperct.Cui preiens pater Abrahamus,non antèuelpcdcm latam pitrtem in promiffa terra a-depitus ed,q prior tn Aegypto cxiliu cxpcrtiisfuif-

ç s 1 M

fct.Remouè 'uclütny/lic.-c hiflori:e.clU£ Hegyptm, fatiilis priuifubeüda fit cum uu rifs tentatiomb.jfe G- jide juperandis, q fupcrjühjcreditatè adeanc,ob fcurtt no'tcil. QHÓ pertinct,'Dc[cendit,uerbH fupri mcmoratü : arcana uidelicetßgmpcationc non coït re in Acgyptû defcendi^cx in tem-à promiffantafcë di.'^ecaquot; quot;\ïT2 «ox à inyfterio crucisabludit,in affliHionotatur et angiiflia. Catcrùmqualis cladct fucrit.qua Pharao çy eiui domis affcëda cli.bic non explicatur. Arbitrantitrnoniuillitalan fuifje, quali Abinwlcchui infrà Icgitur propter eandc Sara puni tut'.Si ejuii hic mircturxur tain grauiter fit caftiga-tiK Pharao ob Sara pofhdatâ inmatrimoniü quant ignorarit uxorè ejjc Abrahami U feiat primo norc iièjàëlû .i Phoraone, quôd Sara no cofulto Abraha, manuel eo inuito uoluerit ducere uxorè: deinde per ignorantiam delièlum iÙud no fuiffe pttrgatum, qiù priui quàm Sara ducerct uxorè dÛigentius de ftatu iBiui inquirere dcbuerat.Tyeu^ igitur qui cognità te gnorantia cius cü pctulantia coniunda no co motus.

Qiiid nam eft quod dixifti mihi.]ExpoPula-tio régisgrauis, qu£ cy à perfona régis cy hoffitis Abraham,cy ab ipfa clade amplificattr.

Et prreepit Pharuo.jExitustentationisAbra hami,libera!ii ed,qu£ magnos cy uberespudusat tulit.Vnu,s,cofirmatio fidei Abrahamifuit-.alter, am plifiea io nominis Dei: tertius,notteia Dci,quacee pit ornari. rex cüfrmilia fua per ea qu£ egit Domi nusCÜ Abrahaino.Quartusccrnitur in cxèp'onobis utilicycommodo, IN CAPVT Xlfl. ET afeendit Abmlhim ]bencjicio

Dciquapexinpris emergit.

Et Abialiâ ciat diucs iialdc.jLocz/i de diuilijf qu£ in fandiscoinendatur,partim abautore ey mit ncradore Dco. dequoîcgimus in Gencfi : Vidit De us ciïda qu£ ßcerat,ey eràt italdc bona.partim àfc ne, qui in ufu cernitu)- bcneficèti£,pr£eunte fapiett tiapdei.de qua SalomomMclior cd fapientia coiun ' da eu diuitijs,qu£ nimirû in bcncfacitndi inPrumë fis numerâtur. ut DominiK alicubi dicitiPacite uobii amîcos demânwrui iniquitatis Sidicas,uendèdacjjc omnia,cy danda pauperibus,igitur diuitias no con.^ grucre fandis : uerba Chrijîi interpretatur Dauui hisucrbis:Diuiti£p affluxcrint,no!ite appomre cor. Liberü igitur ab auaritia animup habes,ucndi dipt omnia,omnia etiâpoßidensipn minus,mhil ueit didißi, etiäp omnia uendas. Duce ergo fapiètiapdèi p utare ,diuiti£ bona nMltaattulerinf.piiueróed carueris, ueru erit illud,7ia^tiüfgt; Toè^^èfAceTte xiTiit

HcenKf/.

In pofTefsione auri ac argenti.JDzciïzft' Abra hamus,quifuprdfame impulfus in Aegyptu defeat derat,bic opibamplißimis ornatus afcendere. efl prouidcittia Dei qu£ pro fandis in Aegypto amp;nbsp;inter impios in Chamo repudiatosgeritur. Sic inp^ eum auro cy ar^ento cy c£teris preciofts rebus pa fieritiU Afrahamicx Aegypto cgreffa legitur, '

’?gt;» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;co Aï ME

wa excmdcmïi erdnt. Myflicd nttio non cü in Cbri/h obfcnra, in quo nequc Cdiidnxiii, neq; A-?TOrriC(R,rtf^;lt;e Græcus,nequc ludicui cil, fed noud creaturd.

Qiiod ciim iiidifTet Abraham.) After Zoczzî, qtü expedittonem Abrahami aduerfus reges fu!cc-ptdnjyii^ cor um uiâoriamcoittinet.Noud tentatio, qu£db hofiibusfditdo pdtrioboritur,neeuisßdei exerceitd£ uüdmdterid deeffet.'Pr£luditurbtcbcl iis qu£poßtris Abrdhdmi non fine t^is rerum fu^ tiirarum lußinendd erdnt db Aßyrijs,BdbylonijS)et c£tcr(irumgentiumregibus.

Captum Loth.) C^Hp fxpfdùioras.LocK-î me morabiUs^çr fdnciis cdufam ejfe belli gerendi, fed quod ßdcgerdtur,G-in uetere populo figurd rci'um futurarumnoncdruerit.

Fratrem fiium.) Trdtrëuocdt,qMfiliusfrittris erat : feut Saram fororem fupr-i uocauit, qu£ filia i^aranisßdtris Abrahami cratßabens Theram d^ uum,qucm Abrahamus patrem.itaque cmmj aui patres nepotibus £quo iure ßntdtquc parentes qui gcnuerunt, AbrahamiK hic Lothum fratrem fuum agnofcit,^^ patrem eins Theram,

Expcditos.)’\''S''3h, id cfl,imoutos er mitiatos difdplina er moribusfuis ad omnem uit£ ufum.Hu~ iufnodi foiiat -^iciquod eü initiare ac confecrare. Hoc modo ns'îh tribuitur uaßs fdcris,er ipßs aris in facrum ufum confCeratis-

Trcccntosdecem amp;oiio.yExtamexiguo e-xcrcitulausuidori£ Abrahami amplißcatur, qui pducis armatus,tam potentes hofles fitderit-.fed hac omnia ßda, quo maior Dei pofeniia appareret. Ad amplißcandam tàdoriamßcit, quod exul po-tentißiinos reges,qui iam ßrtißimas gentes,T.domi-tas,Amelechitaf,tfmaelitds, Aladianitas, pofiremo etiain quinq^reges uicerant,deuicit.

Vfep in Dan. ) qui terminus Cananatt fepten-trionalis fuit.

Et diuifis focifs. ) iftin iampdlantes, er d ui-floria fecuros irruerct, quifcirct fecuritateminß-dijsopportunamefle.

ßtoätc.yapta'mridijs.Nec fanüiis ttir militaris d{fcip!in£ artes neglexit, quod cum ßle etus non pugnabat, qu£ res ad uidoriam commodds non a-fßcrnatur,ne uidcanturpif tentare Dem.

PercLifsitcp eos, )Excmplum inßgtüs uiHoriiC Abrahami, in qua pralufum uidorijs quas eins po flrridegcntibiK crantreportaturi. Nondiupotiti funt tudoria reges, qui paulo ante uiccrant,iam ab inerini Abrahamo uitlißtnt.H£ funt uices iudicio-rum Det. Hiticrcdle Mars nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dicitur.

VlqneinHoba.) Incertum quis locusfuerit. Sunt qui putanc candcin cum Dane effe. Qwd fi ita eü,uaria nomina Danis urbis fuerunt,qu£etiant cuj’? 4 lofua appellatur. poflremo a Philippo tetrarchd bierodisßlio in honorem Tibcrij Cafa-ris CafircaPhilippi uocdld,qii£ er Vannedno~ tmnatdfuit,

« T A R. 1 V S.

Damafci.) Vetuftifsimd ttrbs ad Libanumßta, metropolis Syri£.

Et Lot fratrem fuum.) propter quem bellum fufeeperat. Exemplum cur£ diuin£ qu£ inpiosge ritur, quos nouit Deus pr£ter omnem expeddtio-nemhumanamexmaximis periculiscumLotholiberare, er etiammalis propter eos beneßcere. ut hic Sodonüs propter Lothum benefleiffe Icgitur. Ex quo cognofeitur, improbos probis debe)'e,quài 10 eis in hoc mundo beneßt dDeo:propter ßrobos,qui fundamentum mundißnt,fcruari ad tempus,tanti-Jßer nimirü dum non implerint fceleru menfuram.

Quat eft uallis regis.) Chaldausfignißcat in eo campo fladium regijs equis deflgnatumfuilfe^ in quo decitrrcrcnt.

At iicró Melchifedec.) Locus de Melchifeded co,qui docet quomodo ab eo Abrdhamus d parta ui doria benedidusßt. .Atque isdefacerdotio er're-gno Cbrifli myflica pr£ludtd continet, qu£ Apoflo JO lus in Epiftold ad iicbr£os exponit. Quantum au-temad pr£fcntis narrationis cxplicationematti-net, in Sielchifedeco quatuor expendunturmomen, locus,conditio,genus. Nomen quide,qiä ßt uocatus Xgt;~x''::rrr:i,quod fonat regem iuflum. Locus aut cm, qui in Salem regnarit, qu£ ueteribus interpretibus er paraphrafli ed Hicrofolymd,quiuertit Kabu ti'rwy^'l.Cöditio uero,qui rex fuerit erfacerdos dltißimi. Quod poflreino ad genus pertinet, neque quibtis parcntibiis natus ßt, neque dier um uit£ eiia ‘ ° initium cognofcitur,ut quißt ignoti patris, ignot£, ut Apoflolas dit, matris,ignotigeneris,neq; initium, nequeßnem uit£ eius hifloria explicante. Si Chri~ flum contemplcre, ea in hoc uerè cernuntur, qua: myflica ratione in Melcbifedcco fliedantur.Quan tum enim ad nomen attinet, Chriftus tielchifede-cusuocatur,quinonfolum rcxitiflusßt,fed etiain talis qui alios iuflos reddat. ut Icfaias dicit : Serutit tneus iiflus,in feientia fua iuftißcabit multos.Si Sale ciuit.is Jßedetur, is rex coelcfiis Hierufalem rex 40 cil,qu£ £terna pacefloretißn conditio,Chriflus u~ traque,er regia er facerdotali,dignitate pr£flat, qui femel oblato fe ipfo in hoßiam pro pcccatis mutt di, orat pro tranfgrefforibus, er fuis benedicit-.hoc eü opes regij er facerdotalis Jßiritus largitt(r,nec-‘ non er gencre Melchifedccus ßlium Dei refert. Nam Chriftigenus natt(r£ ignotum efl, neque ini-tium,neq;ßnem habens, ut merit 0 canat pfal.Tu fd cerdos in £tcrnum fecundum ordinem M.clchife-deci. Non dicit, Secundum ordinem Aaronis, qui ro nimirum bencdiidlus, qui decimatus ßt in Abra-hamo d lÄelchifedeco, cuius genus notumßt, qut-que initiumhabcat. Vnde colligit Äpojklus fa-cerdolij legalis imperfiéiionem, er pr£flantidm facerdotij Chrifli, quod abrogando ^liquandofa-cerdotio Aaronis debuerit fuccedere. Atque in hunc modum ftruflis'enthymematis, drgumentd ttir : Leuiticum facerdoticum benedidionem ac-, fcpitafdccrdoteMelchifcdccOf er^o minus fuit,

fdcrificiumDeo ex rcligione grdtiaram dllionis pro uiihridßccrel:deindc,ut ex eo de rebus fdcris d}n~gt; phus ddnwneretiir,

Dei akifsimi.] nondeorumqitos Bdbyloiiij,Aß fyrißCdndn^i, Aegyptij, Sodomitjecolebdnt, quo^i rum religione reliild, is rex Salem iußus Deumß-prentit coluit,ut eum Norf etr fdn^ patriarchs qui ante diluuium tdxerunt, coluifßnt. vnde uerißmile efl, hunc Melchifedecum ScmumfuilfefiUum bene^ diflum t^o£,qui iflo tempore ddhuc uixit.TSt uoca^ tur Deas,cuiusßcerdosfuitMclchifedecus, dltißi-mus,qui omnibus qu£ coelo,terra, abyßo continen-tur,dignitdtenatur£,fdptenti£ potentis pr£-flet, quiq; in omnia fuprà ZS’ inßi imperiü teneat, hitmi/id efferent,deijciens, Exemplut^ in pTtefcnte hi/krid ëicM.Typî inneeftdi dlilt;fMnd9 fuperbi AffyripGquot; Bdbylonis delendg,hic prteßr-mdittur. Df Àfjurisfuperbid in Propheta legimus: Dixit enitn,Xn ßrtitudine mnnus mee fici,^ in fd-piètidmedintelteyi.DçBdbylonis ueroßjiu-.Aßeit ddmfuper dltitudinein nubium, crßmilis ero dltißi • nugt;. Cittdm fuperbidm cum non ßrdt Domimts, qui

Gquot; omnem potentia uanant déclarât, qu£ fe Deo, quem isfactrdos colcbdt,oppondt,

Benedixitép ei.Jcelebras in Diio eiiisßde,etref geflas, et ei bene precanstidq^ no leuiter et wdgari modo, fed facerdotali muncre dei. de quo fuo loca.

Qui creaiiit cœkim amp;nbsp;tcrram.jBreuisdefcri-ptio Dei uulgaris prophetis. ni‘\p in Hebrso ell: dui poßidet calum zj- terrant, iure uidelicet créa tionis. Eius enim rei quifq; dominus efl quam ßeit. ia Laudern concinnat Abrahame expraßantia autoris itiiloriæ. Hoftro interpreti ßmiliter Grad, ae htjiafr igDwip KM Tiiuyitv.Cam poffefforem cceli er terra uocat Deum,ßgnißcdri unit ab cp tan-quam à patreßmiltäs pmnid gubernari, ccelnm,ter rdm,genios calefles,homines in terra uerfantes.re gna, Ctr qui regnis parent homines, neenon tyran-nos orbis,er pr inci pern mundi qui lUos agit,er o-mnia,Dei imperia fiibieilaeffc.

Et benedi^lus Deusülaudatus. Munns ßaccr-30 dotale in Melchifedeco exponitur, quod cH, opera Dei laudare, er Deo ipfi gratias debeneficijs re-demptionisagere.

Quo protegentf.] nuHo praßdio mundi.Viflo ria gloriam tribuit Deo, in cuius pedore fententia illa uigeret,SalusiußDrum lt;i Dominotqaaßdc ufue patur.ExemplohicAbrahamus.

Et dcdit. 'iAbrahamus nimirum,utApoßolusigt;t epiflold ad Ebraos indica(.

decimarum, pofka Mo[es lege comprehendit^ Animas.]Grlt;f« rsr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;homines,

tribuit fuo quem inducit principi Gr£cus uates: to'iot Ji ÜT^iiJlur/.(gyaéX' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fois

Pofleflorem cceli 5^ terrar.] Fi(îff iurantis na-tatur,qua cognafeitur dominus cceli er terr£. Pars ergo cultus Dei eü iuramentü, in quo fummus Deo s0 honas tribuitur.Xurarint igitur cum Abrahama ue-rè foil pij, impij non itcm.ut ofeas : üeq; iuraueri-tis,dicit Dominits. Legitur hic ad Iehoua,non ad ul'^ lam creatam tsaturam mamvm leuaffe,

Ne dicas fciIjcet,Ego ditaui.JDfeerrffw animi erfidei in Deum exemplum in Abrahamo patre fi delium,quorum animos quoq^ exemple lUius auari-tia, ambitione, inuidia, caterisqi cupiditatibusM' CMS effe decet. C£teri principes ut fines regniß* p-o/rrantf

uentur, iton pduci, declarant facr£ liter £ qu£ ad ferudnium, qttam ad perdèdum proniorem De««» e[fe teftantur.Etenim is de fe apud îJlofem his uer-bii pr£dicat:liomitius mifericors Cf clemens,ad i-ram tardus, ad benignitatem CTfidem propenfus. Apudlefaiam uatcmftiteturfealienumopus ftce^ re,ft puniat, noftris uitijs offenfus tfuu uero,/i beni gnéagat.qui etiam dicat apud Ezechielemfe mortem CT exitium improborum non expetere,fedpo tins cupcre, utad feredeuntesuiuant. Eodem lUe fftedans confttetur in altero Mof£ ldgt;ro,fe in nütte £tates elementiam uti crimina cr delida condo-nantem tin pana autem irroganda parentum culpamin natos ernepotes ad tertiam quartam progeniem perfequi. Vnde efticitur, quiim lon-gius bonitatem fuam Deus ad feruandum,quàm ad perdendum iram extendat, hitnc non paucos, fed multos conferuare uelle. Porro ft is fua dementia commotus mundiem hunc cOrtdidit, in eo hominem ad imagincm fuam fttdum, qui Uhus princeps effet, coUocauit-.eiufdem fane fu£ bonitatis fiierit, nonexiguum hominumbeareueUe numcrum,fed magnum. E ft fttetur àfe omnes in diffidcntiam co cludi,ut omnium mifereaturtconfequitur fané,hunc potius eldborare, ut plures perclemètiamfuamfer uenturfide, qudm per inclementia contumaci perft dia pereant, poÛquam ei ab aternitate uifum eft, per iniuftitiam iufticiam,pcr iram gratiam.per nwr tem idtam declarare, er ftlium fuum unigenam in mundtem mittere, qui non iuftos ,fed iniuftos ad ueram iufticiam conuerteret, er mortuis uitam da-ret. DeqHarationedeclarand£clemcnti£ diuin£ his uerbis loannestln hoc charitas Dei apparuit cr-ga nos, quod filium fuum unigenam mißt Deus in mundumut uiuamtis per eum.Hac breuiter de per fona Dei mifericordis, ut inde eorum qui[cruabun tur multitudocomprobetur,monuimus.Ciuantum deinde ad mortis Domini noftri lefu Chrifti mérita attinet, qu.im late hac pateant, ad augendum bcandorum numerum ApoHoliis Paulus his uerbis demonftrat: At non ut peccatum,ita et dontt.l^am ft unius dclido multi mortui funt,nMlto tnagisgratia Dei er donum pergratiam que fuit uniits hominis le/u Chrilli,in multos cxuperauit. itetn-.ltaq; ftcut per unius delidum propagatum eü malum in omnes homines, ad condemnationem : ita per unitis iudißcationem propagatur bonum in omnes homines,ad iudiftcationcm.Ex quib. uerbis intcUigimus, non paucos, fed multos ad ampliftcanda fanguinis tis comparand£ feminc conterendus ,deliquit,fed quo Adamus promilfte fobolis particeps peccauit, dclinquunt. Quàmdißimiliter autemin Detimco tnifcrint,ferpens fatan ueterator cr Adamut/en-tentid diuitM in utrumcj; lata,cr fuprd cxpoßti(,do cumento eft. Dr multitudine autcm eorum qui non df^iboH Cainiihornmc^ftmiliwn cxetnplo exi^

tio deputdtiftntt ,feim Chrifto cu!p£ ueniam J Dfo patre impetraitt,luttes iefaijts quoque inhutic nwdum monettEt in ftientia fua iuftiftcabitfa-uui meus multos. Sed qua ftienttafScientia fidei matta rum mortis iUius.ut apud eutidem prophetam legi-tur : Attritus eil propterftelera noftra. idco Uonti tins nofter de [anguine fuo piaculari fic loqiàtur: Qui pro inultis effiinditur, A^ulti igitur erunt quoi facer agnifanguis ab intcritu ty morte uindicabiti nonpauci .dui nunurofa iti.i fobolcsfunt Abra^ hamo promifja^quam non tnagis qudm tarlt;e pnlue rem.arenam maris,ftetlascjj cali numeres. Quo per tinet etiam illud ex eodem uate îefaia-.Cenerationé eiui qui enarrabiti Vbi pro homiwbus perfue-eeßionem propagandis,cr in amplam ftnuUâ Chri fti regenerandis, noil Uiilgares interprétés acci^ piunt. Hicc longé lateq; propagata ftirps loanni iu Apocalypft fua apparuit, qui aglii redemptafangM ne centum quadraginta millia ex oiniu tribiilfrae.' liticauidifte fefttetur . Hiautemnumeri,milleita riits uidelicet ej duodenarius,ut perftilæ numera' tioni menfioniq; congruant,nonefthuiusinjiituti eius rci explicatio, Neq^ hoc tuiiricro contentus 1» annes,poft ewm uidit etiain turbam magnain quant nemo rccenfeat,ex omnibus gcntibus,populis et hn guis tenentem mambus palm.is,cr amiélam jhlisd bis. Qu£ uiilrices palm£, cr albte ftohe ex puri puti fanguinis Chrifti meritis part.e, declarant A\ef fii£ regnum longé auguftißimum effe, ne fatangl» riettir cusn Antichriftoftlio fuo.potentiam fuam li tins ad pcrdendum,quàmChrifti ad faluandum pi fere;id autem contingeret, ft multi malediih mala*' diélum ferpentem,pauci autem benediéii ab £tern» bencdiâum Chriftum regem tandem adorarent^ At non paucos huncregan, cut pater omnem pote-ftatem cali cr terr£ dedit,adorare iüa apud Dagt;gt; utdem uatein uaticinia confirmant : Adorabunt te omnes ftmili£gentium, itan '.Adorabiaitteomnet habitatores terre. Id autem accidcre [acrofanilifan guinis A^icßie btneficio atq^ merito, is ip[e teftatur, ubi ait lEgo ft exaltatus fucro à terra,omni a trahi ad me. Hec de meritis, pojlremo multitudinem eogt; rum qui ad poffeßionem regni caleftis deftinantur, capitis lefu Chrifti,cr corporis in eleélorim cede ft a ratio comprobat. Nrfin p.tr eft caput in quo ti-niuerfa perftdio ftiritualis uerfatur, amplißimion corpus ex uarifs cr multiplicibus membris,quie pul tieris terrai, arcn£ maris ,ftcHarumqi call nunK.^ rum £qucnt,conftatumhabere.Igt;!am ft perftdio )[i fx pc(ucis,fcd p!uribn{,guorun) numcrum mine iifi

coaginentari,quorum quidem ftngulaftngullt;if,um-' uerfd ucro uniuerfti facriftu'ritui dotes acapiant. Hue rcftruiitur promifjj ilia libcrultu : I« femine tuo bencdifeiKUf omnesgetes-Dabo tibi gent cs hit rcdi-

i 7 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COM Aï B M

Mitiite.tioc aSt feiHeMcßiäi eÜomüs benediâià riiint^Juflicije, fi(pientie,glori:e caput jn quo om tttf ß,miliie atq^ nationcs gentiû bcdndæ dicuntur. Dtcaf,beâdos appendi,no nunterarücr quia pauci ele[ti;nultis abie^lii repudiatifqf ,digniiate cr pre cio prtefiàtyideo amplitudinê vegni Chrifli nS nunte rofid pondéré aüimari .îiumerü etiam ac multitù dinemin rationetn diuinam uenire,prolixa Abraha mo prôm^iofiiâa, nbsp;nbsp;ex facris litcrû loca iam cî^-

tata docent.Si Salomo iÜe ueterii faderii in ifraeli tat ex carne.quorü maximm numerut crat, regnaf fc legüur : quanto ueriut Chriftui, Salomon nofter cœlellis, cuita ille tenuem undiram pratulit,ingen~ tem ffraelitarum,qui exjj'iritu taies fint,um ey nu tnerum reget atq; moderabiturlln T?rouerbiis Sala-tnonijs legimns,in eorum qui imperia parent,copia régis amplitudincm atq^ maieftatem cerni.Sic entnt dit ra n“Mn ny 313, nec noüro régi, in cuius fcmorefcriptum cü, Kex regum, ey dominus domi nantiimi,hac copia eorum qui fito imperio obediêt, = carebit-lngens^raelitofum exercitus fub fignisfia-cri foederis mlitans à Niofe defcribitur.Quoru aut ifraelitarü exercitus, tfraelitico excrcitu repr^fen ietiar,Hon opus eü indicare.ln ccelis fui exercitus,le giones, myriades angelorum defcribuntur. At fi il~ lorum tanta multitudo eft, quanta fcriptoru in cx~ lo honünum, propter quos angcli tpfi corû mintüri ffiritus coditifunt,futura erittAt dicat hic aliquis: Si tannis numerus eorum ejiquifalutem in Chrtflo ddipifcentitr,quid ergo ficiemus huic loco,ÎHulti uo catipauci cleildSi hune locum ita accipiendü pute Kits,ut omnino anxiè obferuatis lit cris pauci adui^ tâ,multi uero ad morte cy exitiu defiinari exifii-tBientur,huic interpretationi ex facris literis de ele^ iiorum multitudine iam addu^a teftimonia refia-gabuntto',propofiit£ quafiioni ad locoru in fiecicin diffentientiü concordia componendâ, bifaria occur riturtVno modo,cucitatus deexiguo elcSloru nutne ro per coparationem explicatur,omnino qiàdè mul tos ejfe cle{los,fed paucos,fi cum ijs quifeleâi non ‘ fint ad tdtam quam in ChriSo obtineant, confiran-tur. Hacuulgarishuiusfententix expoptio efl. Al tero modo oaurritur ab ijs quialientvm à magmtu-dine clementiæ ditdnae, CT amplitudin e meritorum mortis Chnfti cfie putant, confirmare fimplici-ter,paucos effe qui tandem feruentur,multos autein qui perçant: longeq; eorum quifatana regno conti Ktntur,numerü copiofiorè cl}c,quàm coru qui Chri Si imperio comprehenduntur. Non aiim conceden dum,Dci iram latius quàm clcmentià,mortè quàm yi fiitain, 'mprobitatemàprimo Adamo contraîtam, probitate ey tuSicia per altéra Adamîi aUata,latins patère, logiusî]; fe extendere.d^d ut abfurdâ. uideturad confitendu, ita in cxplicanda paucitate eleSorK adhibendà certÙ fidei norma effe, ad qua examinatis libratisqfin ffcciê contrarijs fentètijs^ fie exiguus eorum qui feruantur numerus fiatuatur, ut tauten nihil de bonitate diuina, et de bcncficiorii

T A R 1V S,

mortis ^y excitationis è môrtuîs Icfu Chrifli prat-Santia dctrahatur.Hoc autem incommodum caue-rt,fi repudiationis cr recoiiciliatianis, excxcatio-nis cy reftituta: Euangelij lucis temporibus expen-fis agt;iimaduertamus,quos ChriSus cr quod tempus reflgt;exerit,cu dixit, multos uocatos effe, paiicos ele ilos: ifraelitas ne,an gentes, an utrofqs, ey quad tê pus,reieflionis'ne an reconaliationis ffeèimt. Nrf hiceduo tëpora,rcie{iioriis uidelicet cy rcceptionis 3 ingratiam tèpora in dccretis Dei copgnari,cx pra phetis et nouifxderis fcriptura liquidâ efl,et fuis la cis oSendetto'.Ci^d ad per/ônas attinet, que i» pa rabola depgnàtur,primc) CkriSum ifrae’itas ut na turalcm oliuam, deinde gentes ffcélaffe utolca-Srum, parabola iUade nuptijs,in qua paucorum eleèîorum fit mentio, comprobat : turn quidem mtil tos repudiationis temporibus ex Ifraelitica gente adfacr.(s fub Euangelij concionibus celebrandas «« plus inuitatos, paucos autem eledos qui fefi adil-gt; ias perfidem charitate imbutam adiungercnt, ea-rumq; participes fièrent, ucluti id res ipfa cy euen tus, Optimus oraculorü Dei interpres,monSrat.vt autem ifraelita reijcicndi (ùcrint, paucisad lucent (y fflendorem itlumEuangclijadmifiis,déclarai Chrifiiis his uerbis : Eoc relinquitur domus ueflra defer ta. At uero fi quis etiam alia teSimonia requi rat,quibusprobetur,fcntentiamillam,demultitudi-ne uocatorum,cy paucitate eleèlorum,ad profatut tionis çy exc£caiionis ifraelitarum tempora refi-' rendam effe,non promifeuè ad qu£uis,Apofklus i-pfe Paulus clarè id doc et, tibi ex lefàia uate ex toi ad falutem uocatis ifiaelitis, exiguas folît reliquias feruari,his uerbis indicatiSic ergo ey in hoc tempo r£rcliqui£ (yfecundum elcSionem ^atùe falu£ fail£ funt,c£teris exc£catis cr repudiatis,ex ciufi-dem uatis oraculo:Exc£ca cor populi huius,cy au-res eius aggraua,(y oculos dus claude,ne forte ocH lis fids uideant, cr auribits fuis audiantyt corde fuo intelligant,côuertantiir,cr fancm eos .Scd quid hoc

’ aliud erat,quàm quod Chriflus antea dixerat,rmil tos uocatos ejfe, paucos autem cleiios,qui ablatant falutem amplexentur,cy uincam reüè calant,uniuf grati£ cr clcnKnti£ diuina fijucia gt;ùxi,non mer-cedis /hidio excitati, Icgis^ iufUcia isiflati. Ciuod uè rà adgentes attinet,ut ad has quoqsfentêtia iUa dé paucitate etciUorum pertineat, indicat id quod in parabola de nuptijs poll mentionem ifraelitorumfa dam, odenditur etiam cos qui ab exitu uiarum inui tail erant ad nuptias,fua habuiffe uitia,ob qu£ è câ uiuio nuptiali fint eiedi, Nam ut multi ex gentibus ad calc fles nuptias à ffonfo Chrifto per euangelij pradicationem Apoflolis demandatam,uocati fint,pauci uero nuptialifidei uefte induti ad illas ue nennt, fiprobi qui apoflolorum temporibus euan-gcliofidéhabuer!it,cuim improbisqui no habuerüt^ coferantur,fatis eilmanifcflu,necno ut eadem geti tesApoflolorü legatione exada,pariter cu ifiacli-lis projnnan cxpcrintjaecrdotio cy regno Alcfiije

k * per'

to nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IMG

jErrr AntichriSu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îpfc demcnÛrâCet

J^polhlut P^tdtK in cpiftola altera c^uain ad Theffa lonicenfes fcripßt^in hunc modS confirmât : Pt pa^ t eße, IM ßerit homo iBe fcclerofut/iliiM perditut,^ cfl aducrfariiK, effertur adtterfus omnem qui di titttr Deui dut numtn, adco ut in templo Dcife-deatfifkntans feipfum efje Deum.Plæc impiationii frofdnationtsq-, tanpli tempora ^agentes lam Ion go tempore experti fumii fuh Mahumeto cr mere trice ilia purpurata, Inpii in nos graffantib de t^ui-Ills his Herbis pramonuit idem Apofhlus inAilis: Ugo enim ijotd hoc quod ingrefjuri (int poil difeef-fum meu lupigraues in uos no parcentesgregi.Hos iupos hodie cr pafkrem fhiltum 'm templo Dn uer fantc, Puàgelij luce nobis itlncefcente in prof undis tenebris quas aduerfarius Chrifti eccleßa: offudit, ttgnofcere incipimus,qtiunt Chriftits fe dénué ofkn dit^ quiße ad tempus fubduxerat^nt tenebrarum Gquot; rrrerum cccafione,qu£ g quanta lucis cceleftisßo ârin£ G ipfius ueritatis digmtaseffctfmtelligcre tur. PJenim folet Dominusßrire„ut fanettoccidere tit uiuißcet : in tenebras orci deturbare.ut in iucun-ciißimam lucem reuocet: tramq^ ad tempus eßende^ re,ut reconciliationis gratiam quam ßuauisßtßecla ret. Hine iBa plena confijqtionis uox apud leßaiam extdt ex ore redemptoris Meßi£ edita:in momen^ to breui dereliqui te, ut mißeratione magna congre gernte.mcmentaaeairaluiltum nuum tibi pauli^ fßer ßubtraxi, ut aterna mißericordia mißerear tui^ dielt regemptor tuns Domnius.lam uero ß reiedio tiis ißraelitarum g proßnationisgentiumßub An-tichrido pauci fuerunt eledi quißalutarem euange lij lucem intuerentur, plures uero quos teterrima: errorum tencbr£ occuparent, num ne ideo conße^ quetur,omnibus temporibus paucos tales fir ei Ab-ßt.Etenim ßunt in decretorum Hei tabulis etiam re conciliationis tempora conßgnata,in quibus ingens jr.ultitudo qu£ ßalutem adipißcatur, continetur, ut itntea proßnatitempli Heirepudiationisqi ßeculis paiicitas eorumqui euangelij (ßlcndore fineren^ t tur, comprehenßaßuit. Quofßedans ApofioluSjßc dehacuicißitudine difßerit,prophet ar um arcana et tnyßeria cxplieans ; Si lapßus iBorum, diuitia ßunt tnunli : g diminutio iBorum, diuitid gentiii quan to magis plemtudo iBorumiliic g lapßus g pleni tudinis ißraelitarum meminit. In qua comparatione maiorum g minorum,G p'tucos ißraelitas qui ßcr uantur: G nuiltos,qui tanporibus reconciliationis ßalutem conßequanutr,commtmorat.pr£terea in ea dem coBatione indicat, reßitutionem ifraelita- : rum maxim,IS opes g diuuias euangelij aBaturant geiuibus ßtetur.'Vnde illud exarcanis uaticinijs prophetarum depromptü:tlt;on enim uolo uos igno-rare ßatr es,myjkrium,ut ne ßtisapud uoßmetipßos elati animo, quod exc£catio ex parte Ißracli acei-dit, doneeplenitudogentium adHetterit,Gßc to-tus ißracl ßaluus erit. Sicut ßcriptum ed:Aduenict ex Sion iBe qui liberet, g auertet impietatem 4 U

. MESIM

cob. Vides hie non exig(idm,ßed ingatfém multita dinem ßub hunc tießi£ aduentum,quem iam ßenti^ mus,quipatcßdionis euangelij aduentus eüctle' bris inßacrisUteris, tum ex lßrarUtis,tum exgenti' bus ßaluandam, quum antea priaribiistemporibus ex parte uirißq; ßaltisafßulßßet. Quapropter ali--ud cHß dicas,patKos eßße èledos,qui aliquando pi reant euangelio' aliud,diccrcomnino GfimpUci--ter,efße paucos .Quod ut quale fit inteBigaturso» o ßderari debet,ßacras liter as bißriamloqui deele-dis: uno modo,quatenusiam euangelij gratiam re-cipiunt, Gßuam £ternam in calo fcriptionem^pcr ßdem inßliivm Dn declarant. Hoc modo omnibus ßcculis quibus in orbe terrarum,aut deed euarge-Uum,ßatana régnante :autß non deed,pauci tarnen 4 Deo excitaniur,qui in euangelium conßentiantr paucos eledos efße dicimus : paucos,inquam,qui irt pr£ßens ßacram dodrinam ampledantur,imindi at ris G fludijs occupati .Altero modo accipi eledos, ■o quatenus ante conditum mundum tales juntincon fpeih Hei, G in Chrißlo ab aterno deßinati ad ui-tarn G pefjeßionem cale{lish£reditatis,ium etii nondum ßunt inrerumnatura,cttm nondumere-dunt euàgelio.Sicloquitur de eledisßuis Chridus, ubi dicit ße habere g alias oues qu£ notißnt dc o -uili lßraelitico,ßgnißcatis eledis ex genttbus^non-,-dum euangelij luce iBuflratis, in ouilcfiiüßub/epa ßerc reuocandis. Neq^ aliter loquitur Appius de iBis, cum ait: tiondum enim natis puei-is,quum neq; o boni quippiamfictfßent,neq^mali,utßecundum eie-diommpropoßtum maueret, nonexoperibus,ße!i ex uoeäte didumcfl iHuNaicr ßeruiet nünori.ficut ßcriptum cß: Iacob dilext,Eßau odio habui-Similiter in epißola ad Epheßos: Djiemadmodum elegit nos in ipßo, antequam iacerentur fiindamenta rmmdi, ut cßcmusßandi, g irreprchenßbilcs. Qua uerba indicant eledionem diuinam cunda antecedere, mundum,nos ipßos g omnia ßudia noßra.Hoc mo do elcdione expenßa omnibus temporibus magmis

' numerus potuitefße eledorum,qui Heo noti eßeitt, hominibiK ignoti Sicut hodie ex hul£is,Tkrcis,Pa' pidis ex omnibus orbisterrarumgentibusßtemur, non paucos Deum pro eledis pofße agnoßccre,qui î nebis qui externam fßeciem acßo: mam intuemur, in reiedis habeantur.de quorum numero, ßatu, futurdque bcatitate iBe ucrè iudicarit,nos non item, quißuorumpradeflinationem in Chrifio,eicqiie ad tnundi huius conSitutionem, neqtie ad uBum ßecu-lum ,neqtte ad £tatem,ßcxum, genus,nationem,ne-

’ que adiJlaelementamundiaBigat,utminiisßnta' apud iBum eledi in ßlio ad uitam qui nondum ßunt in rerum natura,nondum credunt euangelio. Idcir^ co ß quisdicat,maiorcmnumerum habkniis ßem.^ per ßuifße noneledorum abhorrcniium à uero ctil-tu Dci, minorem uero eledorum qtä cidem iBi crederent, Chrißum ßde ampleilerentw,G ßandt täte tiit£ exprimèrent, rede quidem G uei-è dixe rit,ß de priore genere eledorum loquatur : ßitdf

VJ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r N G E 1

erunt. N4gt;n utfuu ocndtatioiùs 'EMttgelij cr re-gni nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perditi tempora fuitt,ita ctiain plt;t

tCfîéiionis Meßi^fua tempora oaurrunt,in lt;iuibi(t K dißipare qua nobis iter ar(litm,cr portam angu ßam ad fallitem ficiebät, predicitur,ut per uiam et portam facram,ciult;e ipfe Chriflia efl,expedito itine re ingens multitudo in uitam ingrediatur. fie entm habet oraculim Nliche^eiAntccedet dißipator cos: dißipabuiK.portamcj} tranfibunt, cr per earn exi^ bunt, praieunte eos ipforum rege cr Conùn» in eo rum capite.Quamobrem uerè pronunciamus,ad fa lutem ducentem uiam et anguilam et latam effeian-gtißam quidem, per ueterem hominë : lata ueroper gratiam,hoc efl per nouwm cr caleftem hominem, ebriflum lefum,qui uiamad uitam bencmuaiat, portamq; per quant mmenfa multitudo in calum proflcifeatur,perl£.uangeliufuivmaperiat. Michetc teflimonium lefaitc uaticinio cotfa'matur,in quo is uaticinatur,fbre ut coeleilis Hterofolyma dextra Iteuaq} tabernaculorum eitts loco dilatato,fMubusqi prodiuHis, longe cr late propagetur, pateflUa m ea ad falutem uia. de quantaipfa: Ego fumuia, etueritds,cruita.lieec autem uia,hoc oâtum quant amplum (it, oflendit multitudo eorum qui per hanc uiam er oSiium ad benediihonem iuamp;ici£ er uitæ pertingfint- De qua uia cr ofiio illud: In femim tuo bcnedicentur omnes gentes.Hondicit paucasgett^ tes,fedomnes, ingentemultitudine,quam minimi iiumeres in tAefiia,faluandorum flgnifiedta. Itaq; non confequitur,Anguila utaeü ucteris Adami pro It per deprauittamnaturamad falutem, cr pauci, imo nulli, nip denub è flnritu facro nafcantur,per earn tngrediuittur: ommno ergo pauci eledi qui fr uentur,erunt.fed potius fic (ùerit concludendum, Ergo ut locuspt gratia cr dementia dittina;,pluret deterps natura; uiti/s feruabuntur, complanata per ChriPum ad iuSliciam cr uitam uia. ut ueraptfen-tentia ilia : Condudt Deus omnes fub difpdcntiam, nt omnium mifereatur. tlxc de anguSa uia cr por~ ta, per quam multi ad exitium ingrediantur, ut ea amplitudiniregni Chri^i aduerfanon pt,neq-eit impediat, quo minus foboles ex promißione cr flgt;i ritu Abrahami pulueri terr£, cr arena maris,cce~ liqi fldlis comparctur. liac expofitio quern ad co^ gnofeendum ^fcrimen primi cr fecundi Adami, ad imminttendam frcultatcm nature, cr adamplifl.. candam gyatiam Det,ad dignofeenda tempora tene brarum cr lucis,cr ad formandum £quuiudidum dcaquitatequam Deusm feruando cr perdendo tenet ,ufum affèrat, ßdlc efl cognitu.Vt ocatrratur rationi qua de tot miUibus iflaelitaru in ArabSfo litudine deletorum,paucis,hoc cü Calebo cr tofua, ex Ulis qui ex Aegypto egreßifuerant,conferuatis, ajflrtur, alio loco commodius mdicabimus. Non f-nim hie hatw caulfam ex inüituto agimus, qu£ alia tempora cr diligentiam requirit,fedobiterocca-pone numerofe fobolis qu£ Abrahamo hie promit-titur, iauitati ißam attigimus, quant dodis cr pijs

É S 1 M

hominibus ad îüuilranlam gloriam Chri^ u berita craauratius tradandarclinquimus. inhaccajfua omnino tèpora Antichnfli etChriHi erhuius aduS tus /facia cr interualla didmguenda fuerint. prafentia, quantum ad hoc argumentum pertinet, fatis erit primo admomiijfe,amplißtmam cfleEc-clepam eledorum, ex caußis cr tedinwnijs iant addudis. deinde locos de paucitate beandorum, de angudaporta,cr uia ad uttam ducente,noH

I damnantis legis, fed ftdei iUilicio interpretandos effe, qu£ Deumab immenfaclenientia,à priedan-ttameritorum filij, à uoluntate cumfacultate fer-uandi coiunda,à potentia et maiedate regia Alef-fi£,per quamliixtenebris,mendacijs fatan£ ue-ritas, morti uita, miudict£ indicia pr£det, pr£-dicandum celebrandumqi e/Je docet. Denuim con-uemre ut moderate de eledis cr eorum numero iudiccmus, non omnes ex libro uit£ delentes qià Hobi/cumadprafens Chridu non profitentur,fei

3 alienos feruos Domino ad iudicandum permit-tentes, cr de nobis fubmi/fe fentientes, illûdque quid uelit,cogitantestPrtmi nouißimi,nouißinä prtmi, çy dicm habere duodecim boras : Domi-nóque effe conditutum tempus, in quo is ex Euan* gelio fuo omiubus ratione praditis naturisfate-flciendo,deuiuis cr mortuis iudicaturusfit,quod iudicium à nobis cum omni aqidtate cr modera-tione expedandum erit, non prapofltra cenfura no ftraanteuertendii. Dehocautemiudiciout modéra gt;nbsp;te uereeji iudiccmus,multÜ proderitno/fe aduentut Dni noflrt iefu Chr^li ratione, quomodo is in car ne primü ad perfictendit cruds flatii, deinde in cuä gelijfui aperiendi/firituadfociandasin unoouid civm l/raelitisgentes ueniat, deinuut cum gloriaet maieflate ad iudteandt!/it uenturus, item cegnitum teuere quid inter peccatii quod infilium,et id quoi in ffiritum fandii comittitur,interfit, qu£^ incre-dulitas in die iüo iudicij magno capitis damna turca fit exfenteiüta ilia : Sermo meus quem locutusfunit , iudicabit eumin extreme die.Item: Cum iidicabit dominus ocmlta homintl ex euangelio meo p lefum Chrifltt-De his habknus ita motu/fe uideri uolumut utiudiciu/it penes dodos /firitu Chri/b hominesicti utomnia jlt;bemus,cr qd’bonit efl teneamus,placed

Credidit Abraham Deo.] ei ueritatis et bo-nitatis cr potitia gloria tribuens.Veritatis quidé, qui praflaret qua promififfetibonitatis aut,qui uet let pr£/lare ex liberali gratia:potiti£ ucrà,q pof-fet.Veluti Apoflolus his uerbis docet: Vcriim ad pro I nüßionem Dei non hafitabat ob incredulitatem,fei robufliis /àdus ed fide, tribuens gloriam Deo, cer ta perfuafione cocepta,quod is qui promiferat,idevt potens e/Jet cr praflare.

Reputatii eft ei ad iiifticiâ.]ttt q Deo full honoré defigna/fet. t^ota ed cnim definitie iufltcùe. Cotri igitur miufli funt,q (ibi uetitatis,cu medaces fintlut pfal.dicit; Omnis homo mëdax^q fibi bonitatiscuns mali fint (iuxa illud ; Omnes inutiles/àdi fuut,non

*f« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C Ö M Al E N

fiet,qu.îm perhnpiitdtiâiKtft c^grjttütâ afcriptio-iiem^ Vt Itéré liceat conßrmarc,ii(jiiciäqu,tm no ha bcmus,nobis impntart proiitßiciaizy culpam quain habcintt{,pro culpa nô imputari, Cum hecc pcrpen diititur, altertmi oaiirrit ^uad dixiinin in hac mpn tatione accurate ponderandu cjje,qua: Chrifli per-fona e^ printi hominii,creiiM liberorum per uitio-fam propagationem gcnitorum perfon£ oppoßta. Hune uidelicet Chrtßumfilium Dei uiucn{ii,illain imputandam nobli luiîieiain ejjc^ qui iuftiM cum fit, i fjtóm «ofcw iufiieiam^qui tninftifuinui : uita cum fit, fuam uitam qui mortui fumus: in gratia er bencuo-lentia Dei cumfit, hanc gratiam zy'beneuoicntiam tiobis cOnciliet atque impertiat, diuinte iuftici£ mimicis, Etenim fi luiliciam figt;eélanits, Icginuts apud prophetant, quôd neq^fcelusftccrit, neque fratts ac dolus fuent in ore cius. cr hanc probit at em ut no-bis confii-at, noflra criminaferens,idein uates docct bis uerbts : Scientia fui iuftus,ipfie fieruus meus iuüos Mdct multos, eorum^ peccaiaferet.Sin uerô uitam coifidcres, is ipje imbunc modum defiepr£-dic4t,Ego film uita.itemiin ipfo uita crat.Sinfauo-tem diuinum, quo is ut naturaltsfilms apud patron ualct, hoc de itto extat tcihmomum ; 1ï eüfiiUus meus dilcHus, cui cgofiauco. cr ut hanc beneuolen tum, qui natura hoûes eramus, nobis comparet ac coïKilictfianguinc fiuo, déclarai Apoüolus, ubi di-tit: N«)» cum inimici effonus, reconcihati fiiimus Dfo per mortem fiHj eius, Quocirca hic nullum humanum meritum:,tuiüa luüicia legis nbsp;nbsp;operum,

nulld facultas natur£, fed una cf ea gratuita im-putatio alienæ iuamp;iei£, qu£ Chriitus e{},locum habet m luihficandis nobis, cr in reparanda amifià integritate, atq- innocentia. Atfortaffè pcrcumil e -tur hic aliauis, dnncChrifius itaper imputationem tiobis iufiieit fit,ut nulla eius uis per ffiiritum fiin-ilum fefe m nobis itfiiftcandis prof trat, qu£ in hac imputationead innouandos nos, coiuineatur. facile htac qu£fiioni refiiondcbtmt pij fi huius iuüiciæ imputat£ ambitumfide menfi luerint- Trifiiriam Chriäus per imputationem no^ra iuéiicia dicitur, Vno modo, ratione menti cr fatisfa{lionis,qu£ in obedientia cernitur.de qua lÜud extat: Ita perobe dientiain unius lufti conüUuentur niulti. Altero mo do,rationc impctrat£ remißionis peccatorum,cum pater re/fiieiens filium,nobisremittit peccata,de hac parte his iierbis Apofiolus ; Per quein habemus redonptionem per fanguincm ipfiiis ,renJijsianem peccatorum iuxta diuitias grati£ fu£. item in A-dlisiPer hâne nobis remißio peccatorum annun-ciatur,ct ab oinmibus à quibus non potufiisper legem Mofe iu^ificari,perhuncomnis qui credit,iu-fiificatur.vbiiufiificationcm cum remißione peccatorum coniungit. Atqi hac priore parte, hoc efl tncrito obedienti£ •.Chrijli conüat. Nam unius (^rifli mcrito ,fatisfiiéiione CT obedientia ufque ad mortem peccatorum remißio comparata eü, morscilrn injerni porta eucrfa,feucrumqi aduer-

’ A R 1 V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÜS

fits nos legis accufântis crclamtiantis iusdeletuni atqueabrogatam.Vthis uerbisidem Apojklusad Coloffenfes docet: Condonans nobis delidla,delctô quod aduerfus nos état chirographo, quod crat contrarium nobis per décréta,cr iüud fufiulit i me dio. Sed quomodo cr qua ratione fuftulit? perobe-dientiam ufque ad crucem,cr eain ntortis,fuüuliti fubiungitur enim iUic: Affix um cruci.li£c iuilicii fatisfiictens pro peccato, cr concilians remißis de-o liéiis bcncuolcntiam diiiinam, luHicia appellatur, qu£ primum in iuüificatione noflri locum teneti li£c cnim ingrauißimis noftr£ infirmitatis cr im-^ perfcéiiûnis feuero legis iudicioopponitur,'m qua abfoluta itiiiiciæ Chriéii afcriptio,dequafuolocó incminerinius,continetiir. Tertio modo iuüicia no-äranominatur Chriiîus ca ratione qua ipfe capta uniuerfie perfeélionisfpiritualis, in quo Dem om-nesfapienti£ ,uit£, iufticia fu£ thefaufosreponaii agnofcitur, ex quo 'm nos tanq in membra corporis

1,0 eius quod ejl 'Ecclefia iußici£ er uit£ in noilri lufii ficatione donum proficifcatur. De qua donatione iÜud : Df plenitiidine eius omîtes accepimus. Seß quid aaeptinusifapicntiam,iuQiciam,uitam acccpi„ mus. Sic confiideratum Chri{lum,quicr fatisfiiciat projtobis Deo depcccato,crqui fe nobis merito atque beneficio fatisfailioms, ut caput membris, ut fponfus fponfe mfcratfuæ iu{lici£,cr uit£ comuni catione perfide noilra iufiitiä effc,ex facris litcrit manifqtuin eß. Quid cnim prodefiet nobis incri-

• 0 tum er obedientia Chrifti,mfijfiirttttsfatuélus nobis darctur, cuius ui Chriftum, iufliciam amplcäe-remuri crquorfumrcmißiopeccatorü utilis effiet,fi hanc nobis fiert fide non agnofccremus f qua cum ca rent impif, tantü abeSl, ut eis meritu fanguinis iefu Chrifii falutarefit, ut etià cis per rebeUionc et cotu macèperfidià exitiii aff erat atq^ interitu.Quamo brem fide Chrifli iufiificamur, ut condonatis nobis peccatis, 'm nouitate uit£ ambulemus, ueteran per facrum ffiiritum hominem exuentes, quan nobis in luftificattone nofin dari,déclarai Apojklus his tier-bistScd fecundum mifericordiam faluos nosfecit per lauacrum regenerationi's a'c renouationis ffiirittis fandi, quem effudit in nos opulente perïefum Chri ftumferuatorem nojlrum, utquiiufiificatiilliusgra tia, Quapropter Chrifttts lefus primo à mcrito er fatisfidione, deinde à remißione peccatorum nobis fanguine eius comparata, demum àffi-ritufuofando, noflra iufhcia quam fides 'm iufbfi-cando apprchendat,habetur.Accedit hue nouifee-derisratio. quod Chriftus nobifcuminiuflificatiö-nenofiri init. Hot autan nouumfaedus,faduscâ ffiiritus facri. de cuius miniflerio in hunc modu A-pofblus ad Corinthios .’ Qui er idoneos fielt noi mimjiros noui teftamenti,nonliter£,fedffiiritus, Vnde cfficitur minifierium Euangelij Dei bonita-ti qrdmatum, ut per id in iufhficatione noßri ad patcfadioncmiuftict£ Dei, non litera,fcd ffiritut dijficnfetur. ueluti legimus in Epijkla ad E.omanos

i hisucr-

enhn me ptklet £u.ingeftj lefuChriJli.potêtia ßquide eü Dei ad faltttë omni credenti^lndieo pi'i-mumßmul et Gr£co.iu{iiàct cnimDei per iUtid pa tefit ex fide in fidem. Vbi Apoftolui tria tribuit uangelio.unum edi effe id uirtutenfDci.fird per^ua tim,pcr facri fine /fiiritut uim, lt;ju£ fub illiuf pr£^ dicationem in anintis elefiorum excitatur alterum cdi, euangeliu fine fide nenuni prodeffie.dicit eniWi Omni credenfi. tertiu, per idem iUud fide ittfiiciam Dei patefieri. Itaq^ Euangelij minifterium eo refer tur, ut per id/fiirttM faniliK in corda nodlrafmda tur^per quern itfiicia'Dei,qult;c Chridiut edl fide pa tefiat,cr recipiatur ad nos iudlificandos.Q^irca duo in Chriflo cernuntur qult;e ad iuftificationem no dlri necejjariafinttalterum, mors e{i:alterumy exci tatio ex mortuis^cr euefHo ad amplitudinem regni paterni. Aiorte eius expiari munfi paccata opor-tuit. Vt edl apud prophetam r Rttritits efi propter fcelcra nodh-a. Per excitations uera ex mortuis fpi ritum fandlum tribuere eidem banitati Dei placuit, per quejnzr Euangelio crederetur^cramiffaiufii cia uitio primi Adami reHituerctur. Vtrancii banc partem Apoftolus hisuerbis exprefiit : Qui tradi-tus efi propter peccata nodhra, CT fufeitatus edl propter iuftificationem nedtri. In morte igitureius Jpeiiatur fxtisfaiîio pro peccato, in refioredlione donumfpiritus fanai,quo nodtriiudlificatio adui-tam cotficiatur. in morte Chrifius peccatum faches,mundi peccata in fe, quafi ipfe eafeci/fet,tran dtulit qu£ expiarct. In excitations è mortuis fuam ipfe iudliciam cum uita impertiuit, quitlli improbitatem nodlram cummortcimpofueramus-Hlt;ec edl communicatio qualponfus çtr figt;onfa^ caput Gf corpus, omnia inter fe comnuania habent, peccattnn GT iufiiciam,imbecillitatem cr robur, aduerfas res cr profperas, mortem cr tutarndgno-miniam gs- gloriam,dum détériora fponfie in fe fpon fits recipit,meliora qua habet itli donat ex ardiif fima necefiitudinc qua matrimonij iure Chr^its gSquot; Ecclefia in unam carnem,ojfa,nattlt;racoalefcunt, id chriflo ipfo fecundo Adamo fatente cum ait-.Uoc os ex oßibiis meis,h£c caro ex carne mea.in hac com-munionis qua inter Chriflum et nos intcrcedit,ftde ad iufîificâdos nos et ad confolandos animos noftros in omni afilidlione aduerfus peccatum, mortem,in-ferorum portas maxima momenta continerefatebn tur ij qui in hac lu£la et palaflra tierfatifunt.Dices Si Chndlus etiam nodlra iuflicia efl:,quatenus iufli-cia uitaq; jpiritus ab eo in nos influit, iam non fo-lumper imputationem erit nodlra ludlicia, fed e-tiam per donum Jfiritus fandi, qui donatur nobis, not} imputatar. Huie quaftioni in hunc mo-dum refigt;ondemus. Hjhc donationcm etiam in im-putatione contineri,quatenus is Jfiritus non natura, non lege,no operibits legis nbhumano conatu et flu dijSjfed ex imputato nobis Chriflo proiu^ieia, cr eins merito in nos proficifcitur. Atqui hie qua-rat althuis, quod namfit illud donmn iuflicia, quod

fX capite Chriflo (k nbsp;nbsp;nbsp;({iniiïffia, amp;nbsp;per ßdem

quàm ffiiritus fandli donum, qui panter iudliciani GT uitam ijs qtu eo pr£ditifunt,afferat.yitam qui-dem, ut de quo legatnr : Spiritus efl qui uiuificats item : ilt;am lex Jfiritus uita per lefam Chriflum liberum me reddidit à iure peccati cr rnottis. Dt«» hie fitetur Apoflnlus, jfiritum fanélum efle legem non Alofticam in tabuHsfaxeis fcriptam cuiits miniflerium litcr£,non /firitus: mortis non uita fit minifleriii :fed effie legem in tabulis carneis exarOt I tarn ucrè uiuificantem morte abflerfa. Alteram ejl hac lege,hoc efl ipfo jfiiritu fanflo liberos nosredcH à peecati gSquot; mortis iure hoc efl tefiimonittm in cot dibus noflris tanauam arrabontm fore noxam ad nos damnandos nullum i«s habere, quod omne fpott gia fanguine innocemis agni iinfla abfkrferit. Px qutbus uerbis inteliigimus tiifi donetur nobis fifiri-ritus fanâus merito fanguiris lefu Chrifli, peccati er mortis iugum à noflris cernitiibus aion depo-ni.Hinc lUud-.vbijpiritusjbilibertas. J; igitur idem jfiirittis ut iuflosnos,ßrniet indicat lUud: luj^cii er pax GTgaudium in fl'iritufanâoiiten-.Iufificati per fliritufanäum. itemiQuimortuus eft,iufl!fica tits efl à peccato, tribut0 nimirum jfiiritu per quem fentiamus et remitti nobis peccatü, crid ne in nc^ts

«Cf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ï N G

efl, hoc nmpe eo^Jem amp;nbsp;DcWM lt;tinlt;(re,a' amari, Hii pofitis,primo cfficit{tr,cbarüâtê qua Deumfu pra omnia aninuM,ncquaquâ aUqiutm naturâ crea~ ta)n,feii diutnam, hoc eflfacri jpiritm uim eflcac facultatcm,creaturlt;efinibus miiumc comprchcn-fam. deinde colligitur,excelleit{ë hunts dignitatem cr ufum ejje, quod qui in lOa maneitt, in Jbeo ex ip fo nati maneant. tertio concluditur charitatisflnri-turn, nouum iüum flnritim efle per prophetof à Dfo pronüflù)n,quem fide ad pra;flandam legem percipiamuf. de quo apud Apojiolum : Vt promif-fonem flgt;iritut acciperemts per fidem. Sed cuiuf Jfiiritut promißionemiSpintuf fané charitatis pro-tnifiioncm,cuiuf apud Ezeclielemhlt;ec oracularis extat mentio : Et dabo eis cor nouum, nbsp;nbsp;flgt;iritum

notitvm ponam in medio ucjlri. In quemautemid ufumfiat, iUic hoc modo explicatur : Efficiam ut in prtcceptis mets ambuletis. fed in quibits pr^teeptis? In pTiCceptis fané de amando Deo, cr hominibus uiuts Dei ftmülacrts, qua Kofes tradiderat,cy per legem eiusprafiari non poterant. Quocircacha-eitatisffiritus nobiis libérait Dei gratta promitti.^ tur,G'fola fide ad efficiendam legem perctpitur. Ad hune Jfiritu nouum qui amoris puri,quo Df ««w CT eos quos is charos habet, ampleélitnur,flgt;iritiis efl, Dominus jfeilans fie apud ioannem loquitur: Praceptum nouum do uobis, ut diligatis uos mtituà, ficut dtlexi uos, ut çr uos diligatis mutuo. Prace-ptumautem nouum uocat, non quia antea prace.-ptumnoneffetfdiiigendumà nobisDetim, ho.- : tnines ut alteros nos: fed nouum appellat propter tiouam legem, qua fpiritus ZX uita lex efl, quam ipfeut nouus z:r caleflis homo intabulis nonfa-^ xeis ,fed carneis feriberet. Hlt;fc autem charitatis dtffufe m cordibusnoflrislexefl. Pqjlremà coDi-gitur, Deum à nobis iuflificatis fide, aman per T)eum,perfpiritum nimirum charitatis, à Chri~ flo capite in npflrape{lorafufum,qui Dcmî eH lu-fliciam (y uttam tribuens. Quare charitas hic non pro benefaélis,fcdproui flnritus quaeduntur pralucentefideben£faila,accipitur. Dequau- ‘ furpatione charitatis illud apud ApoJklumtSed fides per charitatem agens. item apud loannem: Qui autem feruatfermonem eius, uerc in eo chari-tas Dei perfeila efl : charitas inquam, uis lUa o.-bediendi uoluntati Dei, Cf bene merendi de alte^ ro. Similiter accipitur charitas apud Apojiolum, ubi earn fie defcribit: Charitaspatiens efl, bemgna cH, no inuidet. I« quo loco nihil apertius efl quint charitatem non pro reaéfa{iis,fed pro faculta- , te reélé faciendi fumi. Qua diuim Jfiritusfa.-cultas promiffa per propheras,in Chrtflo pra--ftatur. Hailenus de implenda legis, nosq^ regene^ randi uirtute, qua in cbaritate continetur. Ai hanc aecedit eiufdem charitatis uis, qua in coniun-gendis inter fe membris ipfius corporis, quod eccle ßa eil, cum capitc Chnflo cz Deo patre cemitur„

NÈSIM nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rs0

Etenim chafifds uinciüüiRicd efl coTflut f.eelc-fia coa^mentiUur cr compingitur cum capitc Ckri fto. Dequaui Apoflolusm f piflolaad Ephefios bis uerbis : Sed ucritatem fctfanies, in ch.iritate a-^ dolefcamus in iUum per omnia,qui efl caput nent' pc Chriütu : in quo totimi corpus fi coagmentetut* compmgatur,per omnem eommiffuram fub mi-' ruflrationis luxta aiium in menfura uniufcuiuîquc partis inertmentum cot'poiis facit in adificatto-□ nein fui ipfius per charitatem. Ex hts uerbis, quan-^ ta praüantia charitatis fit, ihteamp;gitur chontate coalefcerc nos in caput Chrifli{m,tharitate torpus, quod eil Eccleßa,quafi nexu cr uinctdo htfittip.-fius adificationem coagmenUtri ct’ cempingi. Eódem pertinct,quôd idem Apoflolus charitatent Uinculum perfeilionis uoeat, ut qua nos cum De» patre per Chriilum ardifiimé coniungat, ZT ciiis perfcéionem, uitam, iu{liciam,bonita!em,fapicrt.. tiam,gloriam membris eins eontu:itcTts,unum ex il.^ flo cr nobis efficiat. De quo uno Dominashuius fa-“ era coniunilionis conciliator fie loquituriVtfi.ns u-num, quemadmodum cr nos unum fimtts. Kac Uerba declarant, perfcHioncm luflnia pra^andi legem Dei, ad quam ahqitando fids fpc pcruenia-mus,in charitate comprehendi. Atque hanc pcr.-fcilionem cr abfaluttOnem demonUrat quoque finis legis, qui charitas eil. Jn amore entm Dei cf proxtmi totam legem ucrfari,E'omtnnsfiitetur,eum ait : In his duobus mandatis tota lex cr prophets: pendent.quod expcndcus Apoflolus,legis cöjumna tionem,dileüiorKm eflé dicit. çr ad Tinwtheum confirmât legis finetn e/fc charitatem. Quem fini ni utaliquando affequeremUr, Chriflttt mortuitseü, cr excitatus ex mortuis, fptritum fanüum in corda no^afundit, ut charitatem uitio primoram pa-rentum amiflam tanquam ultimum illud ma-itoriM mortis fua, hoc eil fummam integritatem çr ai'-folutioncm noilri rccupercmits. Dac ex facris H-tens de iuHicia doua, à Chrilh) capite in iuiiifica tioiK noilri nobis mdito,memirunais. ' tquis ueterum theologorum teilimowum etiam requirat.qua prof ter cateros doékres Auguilinus de hac dtuinam'U cia tradit.huc afferre tajum efl, de ncflrisferipnira facra intirpretibus poilea quid ipfi feniiant, taderi tnus. Auguilinus de diaritate loquensinhnr.c me-dum, in lÜa iiifliciam exequendi legem non huma-nam, fed diuinà-.non ex lege,[ed ex JJnritu fidei na-tam collocat.tt^licia namq; eil,inqMt,Deum ex toto corde amare, iDiq- adharere tota uoliiit{ate,qui fitfimmim bonum.it cm alio locoiEt ha c ejl perfl-âa iuflicia,qua potius potiora,cr minus minora di liglmus. Vbi Auguflinus unit charitatem luiiiciam effe,non exlfgcfed ex plenttiidine Chrtiii in nos profeélam, qua unumquodq^ pro fua dignitate ame mus : Deum fupra omma,hominem autem ut proxi mum diuinitatfpari amore quo nos diligimus,cr tnjra hominem qtiamq; rem,pgt;-ot{t proptus aut lon-

»*9' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN GE

Jrftf funt tùrginef iît£ i diligattia indußridt ^U£ in tanpore oleum emerunt.ex cjtto lucermt ar dentci pararcitt. oleum atitemhoe /^iritiu iJleßia eß. Lucerna uero,fidei lux, charitate flantmea CT ignea ardciis. Hoc itemfidei charitate flagraittii gemts, aurumittud igni exploratum efl,^ ueßitui noßram nudttatê, ne turpiter appareat, tegcns.De ^1(0 loannet : Suadeo tihi entere à me aurum i^-tumutlocHples pofycrueßimentisalbis induarii, titno appareat dedecu! ntulitatistUie.ln iußificatio ne igittir noßri Chrifltis cofideratur, 5 in nobis ret, gy uiuat^ninürü per/ßirittl fuum à'mbisindu tus. De guo indumenta Apofloltis-. Chriflum indui ßtis.Atciui hoc ^uomodo aatptendum fit,pleniiis in.-frà,eum deijs (iU£in arbitra falutis Chriflo ießi /peilancttr,differemiis.Sed percunileris hic,ß in iu jUficationc impij, OeiKciusfidei rationcmhabet, ^ua; cum charitate copulata ßt, quónatn modo cha ritatis rationem habeat,cô ne quofidciiüequa^uà, fidc tnim dtcimttr, nbsp;nbsp;ea fola,iußificari, quatenus

per cam Dei iußteia nobis patefit, er communica tie-.Talis autem uis non cernitur in charitate, cuius nonßt Cbrifium patefacere, nbsp;nbsp;eum eil mer!to,ßt

tisfailione, erdonis eins impartiri/cd manifcüatü tarn ad uiuendum fanâè amore compleäi. igitur aliter charitas in iußißcatione noßri, aliterßdes perpenditur; fed ut chantas perpendendaßt/ad-

' iis eß dus rei cxplicati{s,ß ilia defimaturex Apo-fioli uerbis, ßiiritiis fandi uis ex fide nonfida nata, qua nojira noncfudrentei-, Dcwwi fupra omnia di^ ligimuSter altcri benefacere, non nojln/ed D« et Chrißi nomine elaboraintts. Huccßnitio accurate diligenterai ammo pertradata, oßendit charitate ut donum diuinlt;e iußieig (i Chrißomeritofangui-. nis eins per ftdein nabis in iußißcatione aßignari. de quo fuprà fatis multa. fstqui obißiat hic aliquis, quad ad alteram qult;eßionem attinet, charitatetn le gis itßl’iciam ejfe,nonDei,cr fidei.Qui meritorimt mortis er refurredionis iefu Chriüi beneßeium atqfUim perpcitdunt,hiinßdei atq; Dciiuflicia ffiritum charitatis,non in legis it^icia ponent at.^ que numerabunt :ßquidem legis it^icia e]d,ac bumana,qu£ natura; facultate, non fidc paratur, qualis itßicia, hoc dotiMn charitatis non eß. Equi.~ dem rnnatuTit poteßate ßtum no eß,amore Deum fupra omnia, et alterum ut nos ipfosfed ff intus fa criid tnanusfuerit,perfidemhuiiisameris cccle-flemignem fufeitantis, quo peilord noßra purgen.-tur de morte ad uitam translata. Qjiod nouefl hu^ inan£ iu{lici£ tnunus,fed diuin£.Uiüicilt;t entmbu.-mana,ß art um eins ffe£ies,à lumine ndtur£ nafei.^ tur,non Dei:ßn uitn,animos h£c (uis prauis afßdi bus relinquit, bonos non inferit,nimirum qu£ mini mè efficiat,ut fidamus Deo, atq; ab eo fola pendea mus, amori^ eins pareittes, liberos,opes, er hone ipfam uitam poßhabeamus. Hlt;f c nbsp;nbsp;ob cum cha.-

rit(is,fdcrü diuin£ iuflici£ donum, pr£ßet,ea diui na,non human4,fidei dc qud hafeitwt er regitur,nf legis,non operam iuamp;icia fucrit. Diuinam autem lU i}iei£ uim qu£ in charitate cernitur, déclarai dut perßdio,quapatris caleüis praüantiam ac ptr.-fedionem imitanmr.Elac enim priediti,no quarunt^ qu£ fud funt, non irritantuTjUoncogitanr malum, oderunt iniufliciam,amanc iuüictam er ueritatem, ommafufferunt, omnia fferantincc bis conteiui,di ligunt ininucos fuos, bene precantur deuouentibut gt;nbsp;fe,beneßciunt ijsquifeodio perfequuntur, orant pro ijsquifel£dunt,etho{ltliteri'nfeilantur,utßiit filij patris fui qui in coelis eß, quem norunc folent fuum ßncre exoriri fuper bonos gr- malosf er plu~ uiam mittcre fuper luflvs et initiflos. At hoc fitcere, human£'neiu{iici£ cß,an diuin£ ? Sthuman£,cur h£cigitugt;' docet imnücismalèßdendum cfße, er“ amicisbendew h£c iadat uulgarem iÜam fentea^ tiam, iucundum eflhoflts ulcifci t Cur Cbrtüut monet Opus effe'xegeneratione, ut ßlij Dei gigna^ o mur, dus naturam, ingenium, er perßdionem in diligendo imitantes, çr exprimentesl Curcharita tisffirilvs in pcculianbtis promißis Dei eüicur'ab folutio, perßdio CT finis legis, à qua lange ma.' ximè abe{i,humana legisq^ lußicia appeüatur tSin diuina,charitas igitur donum iußici£ diuin£ fue^ rit,qu£ nobis ßde exhibeatur,non lege^ion uUaß^ cultate natur£. Qjibdßquis hic qu£rat,An aliqtäs certb ßiatfehoemunus iußici£ habere, dus homi nisquaflio hac ac pereundatio efl,quidubitatfe s jfirit um Chrifli habere ,quan ß quis non h eßtat fe teuere, idem is certb diam fenferit, à feer Deunt er proximumamari, pro modo ßiritusfidd quem de plenitudine accopia tAeßieaccepit. Quiuero non fentit à fe Deum diligi, erproximum, is nee per ßdem Deum patrem appcllarit.vt eß apud loa nemiQui non diligit,nonnouitDeu,quomam Deus charitas efi,nec Cbrifium redemptorem fuumO'. gnouerit,nec condonata ßbi peccata crediderit.in hac enim luce ßdd eum uerfari non paße quißa-' □ treni non diligit,declarat idem loannes,tdgt;i aidQui dicit fe in luce eße, er odit fratrem fuum, in tenc' bris cd : etiam nunc in tenebris ambulat, er nefiit quo eat, quia tenebr£ occecauerunt oculos dus. Has autem tenebras non fert lumenßdd, qua credimus à patre nobis placato per ftnguinem filij condonata eße peccata : fed cas difi^eUit Deumpro patreagnitum amemus,er quospre^ cepitiUefecundum fe amandos eße,concupifcett' tia mundi relida. qu£ut cum charitate palris pU'

0 g»et,idcm ioannes ofitndit-.Si quis diligit muit' dum,tion e^ charitas patris in eo: in quo autem a^ mor patris non ined, in eo nee lumen, quodßddlu men eß,merit.ii£c de hac altera qugfionc breiä' ter,qua qu£ßtum,An charitasßt iÜud itfiida obe.-diendi Deo donum. Vnde tertia quaüio nafei' tur,haueßrmam habens : Si in charitate ea luHtciti potu'tur,qua proximèfecundumßdem,legi

tri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O M M n

cipimu^ parère, CZ ca hic ’mpcrfiéla fit,dn nc hanc Vci ludicio aduerlin peccatum liceat opponerci S:heet,citcergo-cumbanc carnem inimicam Dei circumfirmit'!, peccatum lia in iiobhgraljdrifen-timai,ut commenter cr fme intermißione oremm, ad thronum clememia diuinte-mentis no^rteocu-los Icuames : liemitte nobis débita noftra. Si bac inchoataïuüicial'atisfacitiudicio Dei,iuris ipfe per/èâam à nobis reqiimt, ctir ntad abfolntiomni coittendamiis, fubinde nos no/tram nobis igna-uiani,mertiam,pidciqiCra)noristenuit4.em obij-ciens,cohortaturi Grauis bac qutejtio cil,in nego-ao boc iu{lificationis,Ç:r digna qihe accurate çx magna cum cura trailetur. Etenimhicnonleuis, jed maximi nwmcnti res.faius nirmrum icr mta £-terna,agitur.'üosinpr£femia, quantum ptrgra-tiain Chrijh licebit^propoßtumgrauißimte quaüio ■insnodum boc modo dißolueinus An iuiliftcatione monuimiisfidë ccrm et lufliciant.ftdem quidë, qu£ tiobis luliiciam patcßciat,cr exbibeatnuiliciam au tenj, qu£ nobis patefaëla exhtbeatur.atcjie cum o~ /cendmus banc^ Cbri/lum efje, partim à fatisß,-ciionc propcccato,partim ab ca rations qua nobis membrisfuis ut caput donum iujhci£,c^uo uetere natura exuta,noui cr cocicjics homines lutßamur, impetùat, ca equidem pan e qua agno/icitur is fa-tisßciße pro peccato tanquam piacularis uiiiima er nobisjuain abfolutam iußiciainaßcribit,eumfo-lum Dei ludicioaduerfusculpam, mortem.Qr da-mnatorium legis accujantis damnantisq; chirograph urn oppommus.Atque in hac iußificationis parte, neque antccedcntis qu£ nulla jit, neque tonfe-cuemis qu£ lt;i Chrijl'o ad regenerandos nos co'nce-ditur, quatenus inehoata cr imperßila eft,ratio-nem babcmusifed uno nurito fanguinisfidj, eiusq; iujlicia abfoluta omnibusq-numeris perßäaniti^ niur,qui infons pro fontibus,iuftus,pro iniujlis morlt;^ tuusnobispatrcm coeleßem réconciliant,impetra-tar emißione peccatorum. Qui igitur dicunt nos iu-jtißcari uno meritofatisß{lione et obedientia Cbri fii fine rejpeéhi iuflici£ in nobisinb£rentis,hiin lujiißcatione noftri Chnilum quatenus à fatis/àëlio tiepro culpa,nojlraiufticiaeil,conßderant.Nain intclligunt hac parte comra peccatum,mcrtcm, inßrnum,Gn contra autkorcm pcccati cr mortis fatanamin pugna ac luila condemnantis nos legis j'olumfe conliftire pojje. Eorro cum lex Eeireqiii-rat plenum obedientiam his uerbis pr£ceptam. A-nu( Dominum De«)» tuum toto corde tuo, ey ab-tcrum ut teipfum : illam obedientiam in nobis non reperit, damnandi iws fané rebellionis ius ha-berct,iufi fitisfîéiionis prccinm quos nos redimere inur, cr perßila abfoiutaq; iujlitia, quam ut no-ftram feucro legis iudicioobijeeremus, occurreret. Hoc precium, h£c luflitia abfoluta , Chrijliis cil^ Ciuod precium, quam iu/kciam ut noilram, com-inutiioids lure quod inter Jfonfum Cbriilumcr ticsß.onfain, inter caput Cbrtilum nos meinu

TAK I VS, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*?*

bra corporis illiusintèreédit, DeoopponereUcei, cum lex nos noj't'r£ imperfiUionis accufareten-tat. Dieigitur iniujlif.cationenoßri eaparsoccuf rit, in qua nobis Chrßus à fatisfaël(on€,cr qua cd putcccteߣ eil plenum diuimtate ,noßra tuflicict per ßdem agnofcitur. propter cuius plenam 'obe-dicnttam,quam ipfc patri exhibait,neque in carne uitioßtas, neque imperfiëho noilra in pr£ßcntiße-culo ad mbrtem nobis imputatur. KeUqua eium tabes ueterishominis Cbrißi morte expiata eil, qua minns nobis à peccati itire liberis, per fidem,no-ceat.cr impcrßilioncm noßraiti Cbriflus in fere-fipit, eyfuam perfiëtam omni^ ex parte abfolutam luHictam aobis tanquam ncib'am afcribit, dum GT iHa rudis noßra iuilicia olm perßciatiar : cuius abfolutionem ffe. nunquam pudeßeienda pr£fu-mimiis per agmtionë longé arilißim£ coniunëlia nis qua nobis Cbrijlus copulatur,propter qtkl per-fuajum habcmiis, nojlram infirmitatemor impcr-ßilioncm, at^ m uetere or terr eno homine ad de-liuqiiendttmharaKan propenßonem,Chrifcum in fe reijeere:contràuero hunefuum robur,perß-ëlamiuficiam,uitam,gloriam nobis aßignare.Nain dcliëia noilra in Chriflo,in quern deriuantur, om^ nia poffunt, agunt, dum ijlum imbeciUitati, morti^ execrationi fubijeiant: contrà aiitem Chrifdiußi-cia nobis qu£ ipfa habet,hoc eß uitam deleta mor-te,luc'emabßerfis tenibris,gloriam fublataignoogt; minia,déclarai atq^ oßendit. In hac i)jlici£ fatisß-dentis pro culpa, etus^ perßdionis Cf noßr£ mi-fcrt£ agnitiOne per fdë,ui{loria contra tentationS noßr£inßrmitatis et imperfidionis cuius nos lex re prehèdit cr damnat, cottocata ed. de qua uidoria ioànesiDac efl uidoria qu£ uincit mundti,fides ue dra. Inhaciußificationis parte hoc utrumqi uerutn eß,iußiciam qua non hab.emus,nobis imptuari,qu£ ’Chrißus eil,cum fua abfoluta iufliciatet peccatunt quod habemus,non imputari.De hoc enim legimus: Teati quoru remiffa funt peccata, hoc efl non imptt gt;nbsp;tata cr afcripta. item:Beati quorumtedafunt peccata .fed quo operculo i Chriflo operculo, qui arcam, eccleflam fuam tegit iuflici£ er uit£ oper culo, iit arcam in deferto Arabi£ extrudam n“gt;Qa hoc efl operculum fuum propitiatorium texit, ati^ operuit. lufliciam uero quam non habemus pér na-turam,legë erfada legis Itberali gratia nol is im-putari perfidcm,comprobat illud lEiquinonopcrd tur, credenti uero in ilium qui iuflificat impium, fides ad iufliciam imputatur. Daflenus de ea parti qua perfidem Chrifliim tioflram iufliaamà meri-toatisßdionecr remißioae peccatorum agnofei mus, quam Dei iudicio contra legis aceufationem et condemnationem obijciamus,in(minimus.Danc par tern pr£cipU€ tradant hi qui iuilificationem defi-niunt noflrt ingratiam Dei receptioaem per fideni meriti et obedientia ïefu Chrifli.At uero cum Chri flus no poßit nojlra iujlitia à merito agnofci finefli ritiifando,ne^ tneritum eins al'qs profit quam ijs

»7Î

fide illicit apprehenderiiit, Z}“ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;folum tneri-

tiim,fdtKfràionetn,et obedicneiain Chrifli,fcd hunc etiain ea parte gua no^a iti/licid e{î,à muneribia cr dotiis uittc cr iuüici£ communicatiijnos in iuiii ficdtione noßri, non partetn Chrißi/cd hunc totum ^itjtcnui ex omni parte noßra iußicia eß, tranare elaboramut, fdmn hlt;ec de reparatione amiffe pro-bitatiszr uita: doürina ita coDigdta eßcum fide, ^iM certiores reddimur de beneuolentiaDci patrii nobis Jefu ChriÜL fanguincreeonciliati, ut nufquâ ab Cd niß cd ratione qua fupri expUcatd cü,ßpd-retur. Qud de re Apoilolus in hunc nwdum monet: Nulld igitur nunc cücondenatio his qui inßtifunt Chrißo lefu, qui non fecundam cdrncin uerfantur, fed iuxtd Jfiritît.Ecce cum dbfolutionc à noxd,qud: eß rcinißiopcccdtorum,coniungit ßcultdtem uiucn di exJpiritu, dcpofitoßudio carnis * Atqßd ipfum f d«od hic docctt{r,eos qM iußtficdntur,in ipfd ßi iußißcdtione dccipere fpiritum fdnilum,quo fe di-uinauoluntati incipidnt conßrmdre: ut qui fide iu-fiificdntur,fentidntßbi condonart dcliäd fanguine filijyZT eiiu mcrtto ßtritum ddri,quo noui dd ttoud lußicidin uitam in ipßs uigentemhomines na-fcdntur. vt igitur Apoßoius PauliK in iußißcatio-ne noßri, cum dit, Q«oriußißcdt,eos glorißcdbit, coprehendit omnid qua dd reconcilidndos nos Dfo f dtri, zr ad renouattonem noSri aptam dßfcqucn-dagloria pertinent, utßintfides,iujiicia,Chrtßics, er donum itßteia à Chrißo exhibitum,quo regene remitr,dd imp/endam iußißcdtionein quam lex re-quirit:itd ctia nos omnia in hdc cdußt qua in rccupe ratione iußicia er innocentia continentur, comple di uoluitnus. Hac autant cum traduntur non noua, fed conßffa omnibus uetcribus er noßris fa-ararum literaram proßßbribus,qui quidan uerè et rede docuerunt,trdduntur:nifi fortaßis quadam di ßindius dicuntur à nobis quàmuulgo dicunturin hoc lußißcatioms négocia fed in re ipfd abeße dif-fenßoncm,ncquaqudtn dubitamus, Etcnim omnes in inpiorum iußißcdticu^- hac comprehendimonent, Chrißum iußieiam nojiratn, remißionempeccato-rum morte i llius nobis partam,ßiritum fandum ui imputdta et afcripta iußicia Chrißi nebis donatu, quoßeti er peccdtorumgratiam nobisßcri per ß demeredatnus, CT renouationem noßri, Deum er proximum purpamorediligendomeditemur. Dicos,Concedunt quidc hac in iußißcatione cotincri, steq^ charitdtë qua Deus et credentes inter feamat excludi fed itd,utfidc,non alia quatüs re iußificdri nosßdtuamus.Quomodod(dpieiumßt,nosfide,et edfolaiußißcari,edderefupri facrarum litcra-rumfcntentia expoßta eä, qua interpretatio utre ceptd et probataßt, inteUigêt omnes qui de ijs qua attulimus,uerè iudicare non recufabunt. Sed dices, choritateni quidem 'm iußißcatione non excludifed neminemlUamproiußiciahabere, proiußitiaquidem fatisfacieiite,, er meriti non habent. Non cnim stmore quo amamus Dcum rcdempti fumus/ed amo

lt;74

re euK,de quo uatesiPsTcata noßra ipfe poi*tauit.!-temiSic dücxitDcus imnilum,cr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;etiamcha

riios rcconciliatrix tUa luüicia eji,qua primo recon ciliamurDco,qui cum adhuc eßemus hoßrs,Deo ra conciliati ßmus, placato illo perfangttinan ßlijfei pro iußeia obedieiuia merito fangtiinis lefu nata, quaconlormeniuranimi credentium diuiiia tto'un tati,charitatem habendam lUi concedunt. Uinc no-ßri homines fapiewcr charitatcmcum fideiKceßa riöconiundam dicuntrei coniundione,nonnuritt. Tidcm cnim in Chrißnwrtepiacularcmiufiiciam pro peccato folü ßedarc,non in charitate qua ncs diligimtis Deum er altcrum, non 'm uUis dtuinijfi ritus donis. Hoc nwdo in iußficatiord: caii/a iußicia Dei cxplicata,graues controuerßa' componuntur» dum alij merito Chrißi iußißcari nosßnc rejfcébt altcrius rci,arij in nobis iußiciä uerfari uoIuik. quo diuinam naturam atq- uim cfße contendunt. Vtriq; reële fentire intelligenturß perpendatur qua ßt it ) la iidticia quitmßde ad iußißcandos nos ainpleëligt; mur. Namß in Chrißo noßra iuilicia earn partent ße0lemus,qua meruit morte fua rcconciliationcnt noßri cum Deo patrc,in ca parte,er eafola nidlà aha in re iußieiam meritt et fatisßdioiiis pro pcc-cato reponenms. Sin ucrö Chrißum noßram lujii' ciamconßderemiis,quatenus nobisinußificatione noßri fuumßiritum impcrtit,qito ad nouant lußi-ciam er uit.nn innouemur, plané iußieiam qu.e nS humanafed diuina uis ßt,qualis eß ßiritusfan^tus, nobis corminicaricofirmabimus. Alten igitur q nie ritü ß:e£iant, Chrißu quatciuis eßpiacul.-tris itßi eia,et recocilians nobis Deü, conßderant: altert ui ri qui donatumßiritum meruo er bcneficio mortis er refurreâionisChriëli perpendunt, Chrßuni iußieiam eße intelligunt, quatenus nos rcconcilia-tos patri régénérât,et nouos homines fingit atq; for mat. ïtaq;ß quid contra aduerfarios operu iußiciä extollewcs aduerfus gratianidiuinam,agedumßti ea parte Chrißus pracipue traëlandus fuerit, qui , à merito er impetrata delidorü remißtone nojlrd iußicia habetur, ut hispoßremis tmporibiis à noßris theologis ßilitatumeß, quibus contra hypo-critas gratiain Dei er meritü fangitinislefu Chii fli imminucntcspnaximè fuitpugnandum. Sin uero cumEpicurcisßdem 'manemoflrntantibus agendi erit,Chrßum quatenus noßra trßicia eß àdono CT munereJfiritus iußicia er uita per pænitcntiant tiouam uitam nwlientis er ueterem abolentis initi ßißcationis caifa diligenter docendusfuerit,hoc cS er ca fides docendaatq^ fubinde inculcanda qua per charitatem agit. Hocuetercs Theologi feduc lo egiße uidentur, quorum temporibus nondum tot hipoeritarü mérita Chriß labcfaëiantiit feëlapci' filium perditüfatana artibus excogitatafuerunt. liis explicatis percunëleturhic aliquis qiia quart à erat quaßiofi ita iußificanwr,ut nos ipß quoq^ legem tandem impleamtis,quid ergofaciemus Apo-fiolo ubidicit : Chrijliis eßperß^iio legis omni cre

dciii,

Vf

denti. ergo îs ipfe creelt debef pro nobis imple/fe le-gem:c,ua impletio ac perfunâio nofirafiat imputation perßdan, non impletione ac expreßionc qua ipß quoque earn impleamus, er exprimamus, Huius quaßionis nodus m facris Uteris in hune mo-dumdißoluitur.Bißriam Chriftus Cominus noßer propomtur nobis implere legem, uno ntodo,dum o-bedien; patrimom}v.bus,iu{lus pro iraufis rmri-

fiispro deliffisratione,obcdientià, legisqanipletio, qua m Chrißo cermtur,noftraßt perßdcm,necef-ßtiidinis iure, quo caput cum corpore eccleßa, membris eius,conßociatur noilra inobedientia in il Ium reieila:quam expiata,ne nobisexitioßt, lUius ' morte,perßiafiim habemus. Altero modo implet le gemChrifius Dominus noßrr.cumut caput uni-uerja perßdlionis Jpiritualis hobis membrisfuisfpi ritum donat,quo nos quoqj incipiamus legem impie re,a parentes. De hoc perfungerdi lege perßiiri-tum fanäum munere, idem Apoß;o!us:yt iußißea-tio legis implerctur in nobis,qui non fecundum car nem,frd fecundum ffiritum uerfamur.igitur à Chri flo nobis Ifiritus datur, cuius ui ea praßemus, qua lex pracipit, quad eil iußißcatioiKm, ad renouatjio tumnoftri, quam lexrequirit, implere. Ce eodem prajiàda legis modo Propheta loqiiiur, cum Deu ßtentur fbiritum Meßia m noflra corda mßiirum, quo afßati eins lege et pracepta praßemus.qua de

'30 tione àntè pràdtxerat I^ofes: CircuiKidet Dominus Ceus cor tuum,Gr’ eor fcminis tut. fed qua eß iUa circumcißo cordis ? Circumcißo cdl,qua fpiritu facro Chrißifit, ad exequendam legem de aman-do Deo ex toto corde per charitatem. Sicut illic in AïofefequituriVtdiligas Dominum Deumtüum. Hine Apoßolus : Qui diligit,implet legem.Habet is enim infeßnritü charitatis,qui qua lex mandat, fua jßonie et fumma cum animi alacritate ac pro-

tur lex, ita non uno modo dicimur perfedii-Na pri mô fidei ßiiritu praditi,pcrßdli dicuntttr, propter Chrißum,qui eorum perfedUo, hoc edlabfoluta fa pientia, iußieia,uita,fandhhis habeatur,qua abtolu tio eis per imputationcm gratuitam afcribitur. Deinde perfidii uocantur propter ß}em,qua pirß-diio ilia gt abfoluta integritas prafumituv,Gr ex-pedlafur, quam tain certo fmt nadhirfqtùm ft iam baberent. Demum perßdli dicuntur pij,in eo quod Deus inchoatam illain obedientia iußieiam tanti ßcit,utßcüt peccatorum,qua reliqua funt in uete-re homine.non recordatur amplius, ita imperfidlio nem hatte nunquam tanquani capitale crimen obij ciat. Stat enim lUudilinum fumans non extinguet, CT arundinem quaßatam non perfringet. Equtdem is piorum perfonam primo amaiiter propterßdem in Chrißum ampledlitur : deinde peccatorum re in^ioiK ßidlii,prnnitias ffiritusfui hisfeculis conue nientes ita magniß.cit,ut h.ts tn Chriflo,peccatim, mortemyGromnei aduerfarios tenebrarum potefla tes uincere uelit. t^àm in his non tnenfuram Gquot; quà titatem,fed praS-anuant 'eapitis ïefu,ex quà is modus primitiarumfßiritus uit a er iuHicia uera manat,pondérât: cuius imehoata uita,fapien{ia,iuili-cia minima portio potior ßt ad feruandum, gK-ini omni a pccca'amitndi ad perdendum. Huius enitn

rd.^Kif exfide per cbaritatein agente profiàfcun-tur.Dicimiit çaa àßde proficifcütur.nam ut bipar titiim animoruiin lumen eS, alterum naturale çjquot; creatum^ alterum jßirituale non ereatum:ut i-tenlbipariita ludiicia eft, humana cr diuina : ità duo gene,à Junt bene^dorum^alterum eoram qua prafulgente lumiiK natttra per iu’l'iciam hùmanâ eduntur, alterîi eorum qua pralata fideißcepcr iüßieiam diuinam praüantur. Altera ailiones ciià

cantur:altera charitatem kumanam ,qu£ creaturà eü uanitati fubiedla:altcra diuinä, qua uis ipfa eß Cei habitansisin nobis (dequa iUud, Charitas ex Dfo eü) declarant. Atq^ ut à caußis dißimiliter bd na funt opera, ex more ct ßdeßda: ita etiam eorum uftis non idem fed dißimilis haletur, Siqiddem ßda qua ciuiliter bona funt, praßant ut hi qid ea ßciunt ab exitio quod maleficia créant liberiftnt^ ad pralentemuitamtuendam, Vt eilapud Apo-^°flDlü:M.ófesfcribit de iußieia qua ex legeell,quod qui ßcerit èa, pér illa uiuêt. Etenim inagißratus à Deo inßitutus efi,quifceleratos fupplicio afficiat, infontes feruet,ut idem Apofiolus fapienter cx copiofe ad Baomanós differit. Ceinde bonis qua in hoefeculo cemuntur,opera iißicia legisornaniur, ac munerantur,utfuntliberi,opes,amici, ualetudó, dignitos.Nain hac eß diurnu rnerces qua laborati tibus datUTiCr precium quod anciüa Agarisßlius tn dfnaei

tantur.Vt eil apud ApoftolumiAt pietat ad omnia uti/is ei{,ut qua pronufiiones habeat uita prafentit cr futtira. Chriilut Dominut noftrr qua pramiafu tura gloria redè fegerentibutper charitatan de-flinatafint,his uerbis indicatiVenite bencdidi pa-tris mei, poßidete regnum paratum uobis ab exor~ dio mundi. Efuriui enim,cr dediilismihiederefiti ui,cr dcdijlismihi bibere:hoflgt;es eram,G' coÜegi-flisme. Exbacpraflantia pramiorum intelligitur excellent bonorum operum ufut/ed quam exceüen I tiam ex dignitate gratia promifiionis diuina, cr ffiritus fandi iUa efficientis ducant, ne quit in alio quàm in Domino glorietur.Aaedunt ad hanc utili-tatem etiam alia qua adionet laudata afferunt co moda. Etenim primo de nobit teflimoniu dant,nos Dei,non mundi huiiit ffiiritu ftrri.De quo ufuDomi nut nofkriEonus homo ex bono thefauro cordit ex promit bona, item : Efruélu arbor cognofcitur.Hoc modo lacobum ex fadit iuftificari nos fateri dieüt, cum ait Abrahamum non ex fide folum, fed etiam ex fiidis iuftificatum fuifje.vbi uerbimi iuflificare non iuflosfacere fignificat,fed iitftos iam fados dC'

clarare. Ndm Abrahamus multo antea fide iuflifi' catiit fuit,quàm iuffut effet fiHum immolare : om-nem fi ctiam de Chrifto,fauore Dei,deq; numerofa fobole promifiionem iam aàepcrat. Animaduertit^ quicûqi hanc epiflolam fcripfit,fuo tempore à mul' tis fidem charitatis expertem, hoc cd mortuam cr fidam,fimulatamfi fidem,ut nodris quoq^ fit tem-poribus, ofkntarùquos ut fui erroris reprehêderet, er uana ofkntationit redargueret, officia pietatis tantopererequifiuit,in quibtis nonfecut cordis pro bitat ac iudicia appareret, atq^ in ipfis bonis frudi btisfoecunda cr generofa arboris Moles apparet atq;oflcnditur. Hinc fit,ut interdum iudicia nobis à Chridi ffiritu affiata pro benefadis, qua ex iUa . loan. î oriuntitr,a(Tipiatur. vt ed apud loannemiScitote

omnis qui facit iudiciam,ex ipfo natut ed. Vbi iifli ciaproipfisfidisexiufliciaDei innobit uerfante editit fumtur. Tanta enim ed inter hac coniundio cr naturaliscoUigatio, ut neq^ indicia Dei in cordi bus noflrisffiirans,benefadis qua proférât,eareat: neq; benefada finciuflicia,cx qua profirantur, con fidant. Vt autem bona opera de animorum noflro' rum prob: täte tedificantur,ita ctiam de Deo in no bisperChriflumhabitante ad amplificandumno'

men eius teflimonium redduni .De quo ufu Domi' _ nus ipfe in hunc modum apud AtatthaumiSic luceat lux ueflra coram homin(bus,ut uideant ueflra bona opera,glorificentq; patrem ueftrum qui efl in cala. Atq; is tfl practpuus ufus benorum operu miOinplifi catio uidelicet nominis diuini, qua ultimum iBud et extremum efl quad Deus in operum fuorum creO' tione etfapientifiimagubernatione ffedat.Hücu-fumconuellunt fcelera eorumquifefalfo cuUores

gt; Chrifli profitentur. Vtfrequens ed hac dere apud prophetos er apoflolos querela. Qua fi unquam locum habuit,bis extremis temporibus locum maxi me habet,quibus pafiim Euagelium Chr^i ore per' fonamus, uita Sardana palos cr Epicurcos exprtmi mus.Vt libido,luxus ,ambitia,auaritia,cbrictosje' bellio,fanguinaria manus,lingua petulantes,extia dus mutuusamor,cr fides,argamentofunt.Vt mc' rito Dominus hac noflra tempora fatidicoffiiritu reffiiciens,cbaritos ut in orbe terrarum refrigefcat, pradixeritfore.Demu/m benefadaineoquoepu' fuifunt,quód noflram uocationem et eledionem c5 firmant, de qua utilitate Petrus: Quapropter fro' tres potius operam date ut uocationem cr eledio' nemu^ramfnnam efficiatii. Ham qui fände Gquot; innocenter uiuunt, redecy faciunt, fubmde admo-nentur diuini ^iritus quo agunthr,cuiti{q; ope fan' dè reärq; fegerra.Porrô ut faut pij (t quid ci.rain ftmdum fideifaauntmalè fe facere:ita fi quid bc' ne ab eiifit, id ita benefieri fentiuHt, fi jfiritu Dei gt;nbsp;quo ducuntur, fiat,qui unut docettHos quid Deo ut agant,placent, aut diffliceat.Qiù Ifirittis unus ele dioniffcriptionisq; nominimnoßroruminlibroid tte confirmât or efl. Quod inter cietera eiut pracht rum munuf eil, obfignare uidelicet pedora noflr^ deconflanti Deierganotbencuolentia crdefignt ta in ccelo noHra nunquam labcfadanda haredita te.Dequo exceUenti numere Apoflolui ad Ephefios m hunc modum: In etiam poHeaquam credidi' ftii,obfignati eflit jfiritu promifiionis fando,qui cfl arrabo hareditatisnoflrit. At it confirmator flnri' tut in fandit adionib. apparet atq^ elucet, ut ipfie caufe in effedit rtiitt apparent atque reprafen'

Ito

Gaudete cr exultate,quomam mtrees uejira mul~ ta edincodis.itemiVnufquifqimercitdem accipiet iuxta laboremfuum. Sed qualis edhac merceslnu creatum aliquod bonu,quod 'm hoc affedabili mun do locum habetlHuUo modo:fed bonirni mere edis et prami) loco h£r.edibus cceledis regru cedet,quod omnia qua: creaturarum ambitu comprehenfa funt bona fuperat.de quo ipfc remuneratorad Abraha-mü:Egoero merces tua.0 prieftans zg laudata mer ces ac praimium his uerbis apud uatemlcfaiam tele bratum : Ea qu£ oculus non uidit,nec.auris audiuit, praiparauit Dominus diligentibus fe.fed quid parat diligentibus feife parat(ruendumi m quo et uita ct haireditas et regnim eledorU pofitum eft. At dicet hic firtalfe aliquiSiSi merces conftituitur benefiidis, meritoru igitur aliqua duccturr^tio, quibus mcreri caleftis regni pramia dicamur, quod merces zg mentum in earum rerum numero uideàtur cantine ri,qua: ita inter (e confiruntur, ut neutrum fine alte ro confidat. Vt mérita nulla fuinfandorwm homi-num, ita eorum nuRafit mentio in (acris literis.His autem nullum concedi locum, partim id corum ratio,partim bcne/ùâorum origo mdicat, Porró meri torumratiocft,uiqu£ corum. nomen tucntur,fic fiaiu, ut ad ea fiicienda nemo obligetur. Qms enim de co ceffcatur quiequam mereri,fi in cum qu£ de bet, conitrat beneficialPorro mentum debiti oificij rationem excludit,non debiti includit.lam autem le inutiles fumus. quod debuimus jice^-ejicimus. Hon commémora hic,inter merit um e^' faüorwm merce dem, äiqualiidtem cerni, ut mcrces labarum mérita reljiondeat.At talcs a qualitas nulla inter bencfüfla. gu£ bac carne induti his feculis inclifi famUi prlt;c-ilant,(^ mercedan eis 'm cœlo dccretam j^eéiatur^ Stat enimillud ; No« eHiuslus in terra qui faciat

tantur ad precandivm, Kenutte nobis débita noflrat item,Ne intres,Domine,in iudicium cum feruo tuo, gerunt item mteriorent hominem, hoc cil, mentem diuinoîlt;\efiilt;efuifigt;iritu tintlam ac imbutam, per hanc illud uerum ejjefentiunt, Dcleâat me homo^ /ecundim internum hominem, per iUam congruere in nos hoc agnofcimusiSi dixerimus, Peccai urn non habemi{S,nos ipfi fiiüimus,et ueritas in nobis no eß^ Hac in iHa luîîa carnis etr ffitritus, mfirmitatis no (trie etmiferia, qua corpus peccato cr inoru' otw xium importât pëfitatio,nos impeUerc debet,ut om ni meritorum noflrorît cogitatione depofita, zy- de mente noflra excuf(a,in una dementia ct mifericor diam Dei çtr in mérita Chrifli ocutos noftros con-^ uertamiis.tn h£c defigens mentemfandiisuirDa-' uidprecaturDeum, ut fecumprofua dementia CT bomtdteagat, non pro meritisfuorum fiidorumßn

remus.Si igitur beneficio diuiiiic praparationis uint aecipimus, per quam fände cogitemus etfaciamus, quomodo quie(o adioms, quie Det dona funt,dice-mus(utitTie uitie priemia mereri i fi gratia diuina hic locum habet, non igitur mentum humanum-.fi mentum, gratiam maxima cantemptu bomtatisdi u'mic zg meritorum fanguinis lefu Chrifii euerteris. Haie perpendens Apojklus,fic aitiQuodfipergra 10 tiam, non lam ex operibus, alioqui gratia iam non effet gratiafin ex operibus, iam non ed gratia,alio quin opus iam non effet opus. Accedunt ad deijcien dum meritorum faftum promiffa Dei, per qua: be-nefidis preemia dedmantur: fiquidem ubi nulla a-ha eft obligatio quàm promißionts zg padi,gratiie folum,non meriti erit locus,ti^ocirca uhi merces fet cris m Uteris nominatur, accipienda ilia nonfuerit ut confer at ur cum merito : fed ut uateat idem quod

tîî nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMET

cia, cui miUwm par preciû cogitatione comprchèdi poßst.Coiitra h ancamplitudinandiuiniegratig çy ndi'.erfa- clnneiuig,aduerfarij primo committunt ac pec-liorum cr cajitjcum cam cjualitatancjuandam antmis noftris Cor de gra mlufam inertem cr ociofam fingunt : cr eos da^ mnant qui gratiam partim proßuore ac beneuolen tia, qua nos rgt;eus infilio fuo gratuità ampleélitur,. interpretantur : partimßiritum facruni,cum donis fuis mcordibus noftris diffufum,gratiæ uerboaai-piunt,per quem nos deplacato nobis Deo citra ul- i lam hgßtationem certiores reddamur. Etenim de hoe fuohabitu infufo-, (^uo nos iuftiftcari diiunt,pcr cunâari licet, creatura neftt,anuisaliqua diuina. ft creatura eil, quomodo is hominem iuftum reddet, qu omnes,quaificiatDcus creaturas,nobilitate nature fuperat ƒ Nrfm homo diuimtatemproximcut ad eius imagine effiilus, attingit, nuUa meliore in-^ ter eum cr Deum natura tnterieiia, ut id fupri in eo loco quo fabbatum à Deo confecratum Ie--giettr,comprobatum eft. iatnautem ita natura com paratum eü, ut nihil ab eo ad melioran ftatum adducatur quod prgftantia naturg inftrius fit at-que deterius. Prgterea iuHificanti ftdei tributtur, quod nos regeneret, nouas homtnes formet, ani-nus nosiros purgct:nuindurn, mcrtè,et peccatü tun tat. at talem uim nulla creatura habuerit. Sin uero diuina uis eü habitus iHe què uosfingitis, qu.rrimus ex uobis,anfpiritusChrifi hgc uis f’/ per qua creda mus.de Deo bene ft}eremus,eumqi diligamus.fi ita, igititr gratia, aut erit nufericordia diuina. ( de qua ” illudiGratia iiftificati eftis, gratia fcruati eßis ) aut Jptritus ipftfantiuscum muneribus fuis. De quibus hociVnicuiqf data cß gratia iuxta donatione Chrifti. Deinde in hoc gratig négocia crratur,cü diris deuo ucntur,quiftatuunt ita uitiatà no^ra natura efje,ut omnia eius opera.uitia ßnt ac peccata: neque quic-qui bene uelle facere quenquà.priufquà fola gra tia er dementia Dei, accepta ftgt;iritu ftdei, iuüiftce tur. Quàm ßlfoenim,quiftc facris Uteris er dus rei confcientia addudi fentiunt, condeinncntur, pro s hatillud: blaturaftl'ij irg eramus. Irg autemDei obnoxius nemo e{l,in qua agêdi bene uis cu rcdèfa discomunda non deftderatur. Deinde ft quid ftt, ita peccatum cd ac uitiwm,p fine ftdeftat,efftcietur fane, ante confedam iudiftcationem, qugfide per charitatem in pift agente condat,omnia qug ftunt, uitiofa er praua efte. Uanc fententiam ad com-mendandamdcmentiam diuinam comprobamva-tes, ßtetur fe à conceptu er partu labcfadum ef-fe, in hunc modivm de naturg faditate conquerens: y, PüL^i inuitio conceptus fivm, er in peccatis concepit me

mater mea. At qui fie à conceptu er partu depra-uatiis est,qug beneftda ante cccptam nouam è fpi. ritu facrogeniturâ ab eo edentur^îîucftedàs idem propheta, deftrmatg naturg per ipfam peccati labern jibi co;ifcius,dicit Deum de cala humanum genus contemplatum,cr non inuentumab eo ne u-num quidem qtu probus effet à uetere natura, fed

T A R I V S, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1S4'

ad unum omnes ex primo Adamo ukium contraxif- GeneC^ fe. Dequodatimà primordi/s mundi diuinusffti-ritus cum humano genere expofbilauit, obifciens propenfionem qua lUitd ad malum, non adbonum, indinaret cr propendêret.Chriftiis Dominus noßrr ** dielt duos arbores effe, bonam cr malam : nos au-tem ante inchoatam regenerationem ex dus ft'i-ritu, malam arborem effe, qug bonosfrudus minime ferat/ed malos : àgeiutura autê coclefti nos tan dem bonam arborem bonos frudus producentetn ef-ftd. Ex eptftola ad Hebroos difcimus, cr id quiftp in fe experitur, neminëftiKftdepoffe placere Deo: ergo priufquamftde iuftificamur, nos cr omnia ist nobis Deo difftlicuerintinon difftlicitura fane, ft ante iUiusexortam lucem quicquam à nobis benefteret. Aecedithuc, quod nouus CT eaeleßis homo Chriftus didt, natum ex carne, carncm effte, atque earna-lia, non fftmtualia : terrena ,non caleftia fapere: natum uero è ftiritu,ft:iritum cffesoclejha cogitan- Joan. / tern, igitur redè ludicarint qia noftras omnes cogita tiones,uoluntates,ftudia,opera contaminata effe an te donaium nobis fftiritum Chrifti affirmant, fine quo nihil neue fände cogitan, neue benrfteri queat: eos ucro ftlfo iudicare, quifccus iudicant-. imminui-que ab eis gratiam Dd, cum ea ueteri natirrg tri— buunt,qug non habeticr adimunt noug,qug fola ha bet, contrà quàm Apoflolusfacit, qui Dd clemen-tiam deprgdicans,ftc ait '■ Nam ft cum inimici effe- Rom.it mus,recondliatifuimus Deo,crc. item : Concluftt Deus omnes fub incredulitatan,ut omnium miferca tur.Si Igitur hoftts cumfumus, reconciliamur Deoift rcbeÜcs cum fumus cr perftdi, mifericordiam iUius nancifciinur,ut ante fadam delidorum gratiam 0-mnia in nobis incredulitate, cotemptu cr dejftedio neDei, omnia labe cr\uitio deturpataftnt : necef-fe eft, quo locus diuing clementig declarandg re-rtnquatur,cuius ofttndendg Deus perfanguinem ft-lij materiam non ftt habitui'us, ft in noßra natura ue tere repcriat honitatem cr probitatem, quam pia-culari fanguine innocentis agni opus non fit expia^ ri, nos^ opera facere poftimus de noftra facultate, qug Dei gratiam de congrue, ut uocaitt, merean-tur. Quod corftnnare, non hominis fit,fed heftig il.-Itus qug gent capita blafthemig nominibiis infcri-pta,cr os draconis habet, ex quo loquitur coniiida, etut Daniel didt, ferntones aduerfus excelfum.Ter tie hanc gratiam exténuant, qtiiorigfnis uitio liber-rum arbitrium non ita extindum confirmant, quin ineo acdpiendgfuauiautreijdendg gratig diuing cr agendi cum ftnritu Qhriftt uires remanferint. Ab his qui ita fintiunt, qu or ere licet,ft liber g uolun tatis reftdug manferunt uires, quid Apoftolo faciendum ftt, ubt didt, ante hauftum libertatkfti- ‘ r it urn, nos tanquam mandpia erferuos uenun-datos fub peccatum, dus fteuiftimatyrannideop-primi . Qtig fententia ft uera eft, ut eft itéra, quam diuinus fftiritus extulerit, cr confcientia ipfafguo peccati tmperio uexata com probet: qug

m J igitur^

cmniti ^âtuito ab ipß obtinere^prxfertim cum ea ^utc nosßcimus, Dci« in nobis et per nostancjuain in/trunieiita fua faciat. Quid enim tu hypocrita ha bcs qaod non acccpifii ƒ Ch-atiam igitur diuinant guielcuantatqueoppugnant fua mérita extoUcn-^ leiKcs,creatio-am fe Dd, er hunc creatorem fuimt . Poilremö circa tradationent grätige er clementie diuine ab ijs error committituTf qui niant cum eledione er pronüßiombus i^ ta generalanßctuitt, ut per earn non debeat di— ci, alios ab eter no ad uitam, alios ad exitium ejje deftgnatos, fed gratiam eledionis diuine ab habitu humane uoluniatis pendere.Hos enim inter eleilos numerant,quiiam fuauoluntate Libera Euangelio credunt : répudiatos autem,qui non credunt.Atque hl ßc fentientes, turn eledlonem, turn repudiatio^-nein rx eoru qui fidè Euangelio habct,aut non ha-' bet,qualitate metiuntur. Horn tripartitus error re prebeniitur. Vnnt eft,quod liberum arbitriumfta-tucntes,in nobis po/itum efte uolunt,crederc Euan-gelio : quodq) nos fide habemus illi,id no merumdo nü gratie diuine ejfe, fed nature fiicultatem ad id quoq; aliquod momentum afferre,fecns q facre li-tere tradunt, er uera fide prediti experiuntur. Qua de re iam moiwimus. Alter error eft, gra tiam eleclionis ad fidem alligant, eamq; non omnia que ad falutem percinet, precedere monet,cumdi cunt alios ideo eledos ejfe,quiaE,uangelio credunt, er bene uiuunt : alios uero reieilos, quia non ere dunt.cum contra ad mifericordie Det magnitu dtnempi-edicandam ftatuendumfit,alios Chnfto habere fidem,quia ele^i funt : alios non item,qttàd Rotn.s in iliorum nuouro nonfunt.EÜ enim dludfirmum-.

Quos predeftiiktuit hos uocat:quos uocat,eos iufli— ficat. Ex quo teftimonio confequitur, non deftinari nos er eligi ad glori.t regni Dei,quiacredimus E-uangeliofed quia eleili ac deftinati fumus ad falu-temanteconditum mundum, nos fidefilij Euange-Aft. li liumampietHi. Qjic) pcrtinet etiain illudiCredide-runt quotquot ordinati er at ad uitam. Que uerba indicant,ex gratia predejhnationis diuine oriri fi-^ dem : non contrà,llam ex fide extftere. Eodè modo alfinis huic errori haUucinatio refutatur, qua con-firmatur, generalan er comnutnem efte omniii ele ilionein Dei. Ex tanto fiquidan numero naturarû ratione preditarum alias ad interitum,alias ad falutem deftinatas eterno Dei decreto, apoftolus Pau Rom.5 lushisuerbisdeclarat.Tulit multa animilenitate ua[a ire apparata ad interitum, ut notas ßceret di tiitiis glorie fue erga uafa mifericordie quepre-_ parauerat ad gloriam. At quo tempore hec prepa ratio fidla fti, an certo aliquo tempore poftmundii conditum' Nullo modo.Equidem de hac prepara-Mat,ts tione Dominus ipfefic loquitur : Venite benedidli patris mei, poßidete regnum paratu,uobis ab exor dio mundi. Dicit benedidlos ejfe quibus predeftine tionis gratia mundum ipfum, predejUnatos, fidem, benefailajfntecedeifte, paratumfit rcÿtm Do;

his quos dedifti mihi, per jeriptionë eorum in libra uite,qui in tempore ad Euangelium meum aufcul-tandum uocentur,er uocati iu/tificentur,fumpto ex mea copia er aftluentia ftiritu adoptionis ad com-paràdâ falutë uere iujlicie et uite.^eq^ igitur quie' antequam credimus Euangelio, ob eleäionem cha-rifumus Deo,ideo Chrifto opus no habenius.Nam non extraChnüu ab eternitate chari fumus illi,fed in Chnfto patefaciendo. Legimus enim nos à patrë filio datos,in quo feruetnur.Eegimus inChrifto nos ele{los,in quo fanditatem aftequamur. Quocircè gt;nbsp;ea in re declaratur preftantia amoris erga nos Dei, quôd ab co amamur priufquam intclligimM nos amari : fed ita tarnen amemur, ut fuo tempore non ignorcmus in filio çr nos eledos,çr in impofle rumfemperdiligendos.Chriftus enim tefus iam tn de à principio rerum condttarum prouifus à patre eft,à quo ut capite in fuos tanqua in corpus et mem bra dimanaret uita,et in aliénas cxitium.Vt qui fit iHc lapis ex monte cœlefti,fiii€manibus,hoc eft fine humano confilio, opera, induüria excifus, in quern gt;nbsp;perfidiipfo contempto adruendum impingerent, ey credentes prlt;eeunte eledionis gratia eodem illo recepto per fidenf cotfiLierent,à peccato ad iufti-ciam, À morte ad uitam,à profundis inferorum te* nbsp;nbsp;'

nebris ad cceleftem lucem tramlati. Atq^ hoc beneficium falutis ijs qtdhtac feruatosi infcrtifunc,in* teUiguiiC fibi non fua ipforum uoluntate,coifilio, opera nupcr paratumffed mente diu'ma femper in Chrifto dccrctum,quod in illo zy pt r iUumtanqui ....... nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;unicum

unicum tußia'd! el uitat arbitrtim pateßeret et exhi beretur. Hac dcfccundo errore, in guo nerfantur guipradeßinatioitis gratiamadfideme^-bona o-pera aflringunt, eamg; cum promißiombus ita com tnunë faciiint,ut ad ipfam omnes fuis tiiribus fe acco modare conformareg; poffe conßrment : intereji eie ilos reieilosg; difcrimen,non à decreto conüitu tione Dei immutabili,fed ab lUorum uoluntate çr fhidijspetendum effe.Siueroguis fentiateleäio-nem poßeriorem effe ßde,guatenus non pnws intel-ligimus nos effe ex luimcro eleüorum, guàmfidem habeamus Euangelio : er promißiones diuinasßc generales efße, ut tarnen folum credentibus ßnt fa-lutares, non credentibus pernicioße^ueluti arbitror nwltos bonos er pios honunesßcjentire-cum ijs fa né non adntodum in hac caufa contendaim, modo eleilionem diuinam antccederc omnia qua ad fdtu tem noslram pertinent, er doilrinam ad ca uti— lern efße,gii£ hic exponentur, concedant:ß.teantür que neminem fua uoluntatis ui, fedfolu D«ßaitu ex antegreßd pradeßinationc in nos dirrtarunne, euangclio crederc. Tertius error eß exp lortbus duobus natus, guan defignant ij qui traduitt in hac uitä de beneiiolentia diuina, et de aternafalute cer tefimtMn teßimonium, neqi/lgt;eni ^U£ nuiiqnant pùdefctciati iwq^ promißionis diuin^ dc fxlute te ter na coiißantiam penß habent:fed omgt;ùa contra fidei naturant^zrmagnafaderii facricum elcitiiper fangumemfilij iiiiti,i}iiaria,falutisc^ noürjeiaäu-ra in dubioßuper arenam tedißicati rehnquunt.la}n gèfecui autem compoßti comparatig^ funt^qui ali^ ter fentiunt, tumßacrarum literarumautoritate^tü confiientiie/ti£ ufu addudi. U/ ex elediomidoSiri na iam expoßta,haf utilitates cj'fruilui capiunt, ad celebrandam adntirabilemfapientiam,boncta-tem,c^clemcntiamDeLPrimoßuelliguntintra di U!it£prouidenti£ alai abfeonditi, nihil tentcre/a^ fu, atq; fortuito,fed ineluilabiU Del, cui nulla po-teil,a, nulla uit refißat, propoßto fieri .Hutut cura rerum omnium ortut, progreffus atgue obitut regi; hac uitie noilra dies, rerS^ proffer aru cr aduer-

tO9

forum niimtrdri cafits:hacfatân^,el 'antichrifli at-que orbis terrarum tyrannorum impcrio terminos, qtios nontrdnfgrediantur,deßgnari: infumma,cuit-âa. in cœlo, terra,abyßis,certis Dei decretis, guib. nequeaddi, nequedetrahiquieguam poßit,teneri: CUIUS diuin£ cure cr prouidentia per hanc uniuer fitatem rcr-tim ffarfe cognitio,quantam in rebus fe cundis moderate ferendis, CT aduerfisßrtiter tole randis confiantiam pariat, norunt cr experiuntur ' qui huiusdodlrinre luce Illuminati funt. Adnerfario rum qui ab ilia diffentiunt, earnque offernâtur,mut tos rcperiosiqui negata hoc Det curo-fua uolunta-te, confilijs, prudentia fubnixißn omnem libidinent lapß dicunt, ut propheta eos reprehendit : Non eß Lieus,qui uidelicet luflos cur£ haheat, cr iniufks ad perdendos eos obferuet. Hocdepriore utilita-te. Altera utiiitas in cognitioneeius ui£ ac rotionis uerjatur.guo Deus in perficienda fuorum falutc, et in expediendo impiorum interitu utitur, Ciuam uiöf^ , his uerbis ab Apofiolo exponi diximusiPorrô quoi pr£deßinauerat,eofdent er uocauit : er quos uoco uit, eos er iuHificauit: quos autem iullificauit, hos er glorificauit Hac uerba uiam ofkndunt,ex quo, quomodo uniuerfa falus perfidatur, intelligimus: fiue earn partan qua lußificatio efl,fiue com qua in glorificatione cernitur, ffeéleniiis. Deutraque autem quoniam fuprà mtttunimiis, hic breuiter ea qua Deumfaluti pcrficienda adhibere Apofloliis docet,perfiringemas,qua quiitq^ numerantiir,pra-fcientia,pradeßinatio,uocatio,iujiificatioglorificd tio. De prafcientia legitur itlueird^oi prafcicrat, eofdem,erc t^hqua quatuor ex fefe apta tanguant facra cothena anruili iam memorata funt. Ejt autê prafcientia in propoßto argumcnto.pranotio Dei, qua iS alios ante conditafeciila in beatorum numc^ rum afcriptos,felices, (rgloriofos : alios in mortis er inßrni libro canfignatos, infelices er ignominie fos ßre pranouit. pradeilinatio uerö, qua is idem certos aliquot, ad falutem,crfcelicitatem,guamiit fkriumffiritu doilis legatis. lionc,qua interioret ad obediendum Eotangelio oures perceUantur, itfii ficatio frgiiitur,per quam ffiritus adoptionis in ele âis excitatur,qui teßimonium det,placatum nobii effè Deum patrem per fanguinem piacularem filif, condonatis deliHis : cr idem iom reconciliato Deo puri amoris Dei,cr hominum reflitutionenos renti uetad gerendam imagittem nouicr cœleüisho^ minis Chrißi lefu, qui antea ueteris er terreiù in peccatum uenundati fomiomgefferamus. Hane iu-fiificationait,abfolutocruciscurfu,glorißcatio,altf ra falutis pars,cohfequit urtgui ultimus quidem falu tis noilra gradus eß,fi euentusffeéktur./in pra-fcientia Dei,primus.Ex hac conficiendafalutis ele ledorum uia,u; repudiati ab eledis ac feriptis in U brouita Chrifio lefu, différant, fiicile liquet,Sed ut

teltr