Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fiant.

E c T e' vcrequc ih fcholis dicere (b* kmüs,Contrariogt; rum effe candem fcicntiâ* Nampergt; turrendo fingillanm quafcunqj contrariorum diffcrentias, fem-per deprehendemus omnes ac fingulas cadere Rib eandem cogt; gnitionem : nec contra hoc pro-nuntiatum, Enftafin dari poflc. Sic vtiq; Libcralitatis amp;C ÂvL2.Yi^ tiæjuftitiæ Si^ IniuflitiæjSapien tiæ,Stultitiæ, Virtutis deniq; o-mnis atq; Viti] naturâ, vna mo-rails philolbphiacognofcic. Et per naturale inteiligimus ,quid' Motus aut QuiesC Quod (implex compofitumq; corpus fit ♦

P R Æ F A T I o. Quidgeneratio^corruptio'TAa^ S ôliOjdiminutioîcæteraq; hiïce milia comprehendimus. Medi* ca quoque ars, vna eademq-, exb ftensjde iànitate fimul amp;Smor^ bo dilferit: Salubri,IniàIubri:Tê ‘ perie amp;nbsp;Intemperie:Remedio Veneno. Necicientiam tantum vtriuiq; contrary, vnâ eandemq; cxiftere, per omnes diiciplinas diiquirendocognofcemus. Ve» rumetiâ ienfuni(qui omnis fci» entiæfundamcnium. cil) vnum noftro exiftenteni, tarnen Centiare vtrunq; contrariorum. Nam eodem feniu Taélus, Calidû Sc Frigidum:Durum èc Molle tan gimus: ôé lingua eadem dulce amarumriucundû iniucundum^ queguflamus:amp;S album nigrum que code oculo cernimus. Quæ rescumitaiè habeat: credo non de--

P R Æ F A T I O. debuifle tantis calumniïs obno^ xios efTe eos,quï de Republica fcribuntôd non modo in (criptis fuis,quid06quomodo quippia benc,pi'e;,amice', prudenter fàpi^ cnterq; fiatÇ’ledetiam contraria-rum confiliorum rationes often dunt: docentq; etiammodu male', impie , hofliliter, impruden-ter,ftulteq; agendi. Quododri--næpenerecêièo Nicolaum Mac» chiauellum in hilce libris de Ke-pub»veteres omnesiùperâire:Ô6 ex horunï leétione, te longe ma-iorem rerum cognitionem corn-paraturum,quam fi vel Diuini Platonis libros de Republ« vel lùmmi ipfius Ahftotelis,aut alte rius cuiuiquam Politica legeris. Cognofccs autem no bonorum tantum, led etiam prauorum callidorum côfîliorum rationes,

Etvtlutnmatim dicâ,Bona,Ma*gt; Ia,Pia,împi'a:Callida,Simplicia; (âpienter ftulteq; falt;fta,onitn's ge fieris plurima» Quæego l'ta clic legenda 06 obferuanda omnia cenfêo: ficuti in Logicis,non tan tiimbonas certasqj argumentan di ratiôes difcfmus amp;nbsp;docemus: (èdetiam Ibphifticas. Etinmedi cina non tantum remediorum, (èd venenorum quoq; naturam jndagamus» Non equidem vtiis vtamur, fed vt iis refiftamus ÔC aduerfus ea comodè pugnemusî, ciim alioquin,fi harum rerum ignari fimus,facilelabi ac decipi queamus.

QfHiaßntfrbiuniinvttmer/um omnium princi^ flSgt;»tegt;pßut}Cttiu/mnii origa txtitirit.

htnJtrttur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap x.II

rétur,vtÿ‘ roipubiica formaptrftElior ejjit. Cap.^.ii, Difcordiat ijua intirpltbtm ^/inatum l^omie futrunt^ in caufiifnifft, »» ta ^f^ublicalibtra fimul nbsp;nbsp;potent

tffictrttttt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.^.i^

f'trmn libertatis cußodiaeptimatibtu,an populo tutiùt etmmittatur. rlrum item maiortm caujam tumul-tuandi habtant ij» ^ui cen/iruare ret iam ante partae tuptunt^aut ^ui nouât tttpuirere reUent, nbsp;nbsp;Cap.e,. 18

Mr»m lerntepotuerit talti Kfipub.firmainfiitui, ^ua di fiordta iUte óquot; inimieiiia interpatret f^pltbem, toU^-rentur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;£'4p.6.p

i^am neceßumfit, adcottferuSdam ^ipubMertattm, yt liberepofiif aliquem accufare, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.^.r^-x

ytiufiaaccujandirauo ^ip.falutarit eß: ita perniciofit /untcalumniandioccafionet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.S.^p

l^im multum interfit) in inßitaeda repub, plane noua, yt omnit potentiaab yntfolo deptndeat. nbsp;nbsp;nbsp;Cap,i).^t,

yilaudedignifitnt^uicun^-,autregniaut \eip.alicuiut iufta fundamtnta ponunf.ita yicißim yituperandot tjje yuicun^i inflituunttyrannidem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap. lo.itlT

Dtreligione l(omanorum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.ii.6ti.

^antuminterfitadconferuandam rempub.ylratio di^ uini cu/tiu at^-, religion'u habeatuf.^ juodeain Italia,propter Pamanam etclefiam,déficiente,ruina impe rïjjeijuutafit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.1z.7t

llemauojperfiepe religtonii quadam ßgt;tcie yfos efie, eût» ad inftituendam rtmpub. tarn ad fufcipitnda btUa fe-dandat^ifiditionet tumultiu. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.IJ.76

l^manot interprttarifolttot au/fiicia it« vt illorum in-fiituiu» atji yoluntattm atconemtdarentur : quidfi

religiané negl’gtre cogtbantHr,jgt;rniiinti dam eXf)Ucanone,fi eam obßruaffe fimutabant.Siquii tarnen .Uam temere iontemf/i^'et, eitm funiebant. Citp.14.80

Samntttt adrtligienem ceu adextremum remedium gt;nbsp;rebut affii^iS)Cen/ugernnt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C'4p.iy.84

S; ^uispofMlMcöfueuitßtbprincipitimfierit riuere,nan fo/Je turn libertatefrui^ntc tam con/iruare,ßmaxime iliam cafu aliqua acquirer et. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.t6.S7

difficiit fit tt ptpu/ut, qui corrupt or more/ habtat^ partam nuper libertatem conferuarepoßit, Cap.17.^^

In ta ciuitatt, cuiut populua corruptoj mortr habeat, ß qua occapo libtrtatir ft offerat, qua raiiont quu tam relconferuart pr^fintem rel abfintem arriptre atq^ inßituere aueat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.iS.ÿÿ

ù quieirirtute inferiorßt,pojjetumfubfifiere '.fedß huit rurfut alius /uccedat.,quiisidemparum excellent fit^nonpojjeeum confruareimperium. Cap.t().to7

f^odfi him principes exceUenü -virtsste continua ftrit in imperiumfuccedant, pojjceoi multapraclarafacino-raprtflare. In Itberis quoqt Upbujpub.necefi'e effead iUarum fehcita.em augmentumq; imptrij,rtcontinua ftrit bonigubernatorts fequantur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap. xo.lio

Vituperandum eße iUum principematq^ earn remp. qua non pofiitproprio milite rti,neqt dues admilitiam idt neoshaheat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.U.Ul

Quidpotifiimum obferuandum in hifferia detrium Ho-tatiorum Rpmanorum, Irium Curiaiiorum ytlba-norumconfiifin. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.a.tm

Hpn debtst nos omnes fortunat nofiras adduceread ali-quod ptriculum, quod non pofiimiu omnibus riribus noßrupropul/art: obtamj-, caufam perftpipericulo-fumejje cum angußiis locorum praclufis, tranfitus t-xtrcituum imptdiuntur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.l^.uS

Qya rtßub.bent inffituta funt., ta if bonis pramia eSlquot; panam maltfaHis fiorfim lonßüuta habtnt,ntqi alte, rum aitero comptnfant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.zn.n9

Si quis antujuam reip.formam innouart rtßtq-^ infor-tnart rtlit^tum opontt t ril vmbram fadttva antiqua-runi

rum legum retinert. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cup-

Si ^ui} princift nouiif aut frient aut regionem ali-tjuam(icculgt;ee,et reipub.farmam plant nouam infli-tuendam ej]'e. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.16.12.4

Harü^uiddam ejje yt homopoßitautemninoprauus, aut omnina banut tjje. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.17.l26

^ua cauja l^tnanier^afuot ciuer minufingrati ^uà ^thenienjet ergajuer futrint. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fap.tg.iiS

ytriipopului, an Principle trgafubditoi benemcritetf magis inÿratiejjijàleant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.iÿ.'i^o

S^ua ratibnt firi Principet rej^ub. ingratitndinit yitium euitare pojptnt. £t benemeriti ctuet itegt;n,at-^ueducet militant y ne ab eadem lt;)pprimantur,ca-»trt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.-^Q.t^C,

/^manerum exercituum ducei,nonyehegt;nenterpuniri jolitot^quamuisaliquandomrcbns agendit capien-disq-, confiUù errarint: ne tune ^uidtm^quande eo-rum mala confiliareip.damnum ali^uodpeperiJJ'ent. Cap.Ji.140

Firoi Prmciptt rerump. gubernatorei non debert benefieia, que fubditis prajtare yolunt^ «0 yfq-^ dif-f 'erreydonecyidcanturneeeßttate compulß,ta prefli tiffe. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C4/,.31.144

Si quodmalum yeldomiin rep. ytladuerjutremp.forit yehemtnttr anHum fit ,jaitiis effe id ferre aliquan-diu,quà tn id eniti yt yioléter extirpetur Cap.^'^.i^S

Dibfature imperiü P.l^mano ytile atq^jdlutare fuifi-jèyneq-^ folerepernictofam efiereip. ciuili ptitenttamy quam légitimé per fuffragia acquirât: fed iUa quam filante per ambitionem fibi jumunt. Cap.'}4..iji j^a de cauj'a decemuiratus apud Hpmanei publice li bertatinaxiutfueritycùm tarnen publicit fuffragiu eligeretur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.^^.i^^

peperifie; femperq; periculojum efie S^ip.fiquis lege dat antique confuetudini aduerfim. Cap.j7.160

Jlefiulicat debiletplerunq-, confiUo deflitutat efie, cliqua faciendafibi decernunt à necefiitate magie qui

marabiltiamp;‘ quMtum taie quaddam inßnutumfef. ßt,cum ad affrimendant tum ad can^erHodam rtm.

, fj - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.^oMt^

Imprudtnttrfactrt tum, ^ui cùm efftt kumanm amp;nbsp;hu fiilif ,ßatimßtperbiu fit : nbsp;nbsp;tum etiam,juiflatim

S^uamfaciltmertt hominum carrüpantur. £4.41.18 £«ƒ tffe banatacfidat miliitt, qui fiorite ac laudù cem~ parandgfiudiadimicant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.^^.tS-p

Tgt;epuU multitudinem fint dubfart nilprafii;ert,ntc a.^ farttrt ti minari,à que fit quifpiam pttiturut.Cap. 44-'89

Mtdi exempli rem effe ,fi legit later earn quam ipfe tuli» legem nen feruet ;prteterea admodum periculej'unt efievrbitmederateri,fiantiqua edianouis tniuriit fubindt renouet, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;£lt;»ƒ,.4^.191

tieminesfubinde magitmagüq- ambitiefetfieri,primb euim eo fiebfare, neab aliis opprimantur;pefleaetii teeniti,neipfialietopprimerepefiint. Cap.^6.1:^ i^amuüpepulutdeiis quie generatim difiiutat ,mai'i perjiepe ratiecineturttamen cum adfingulatrtt acct dit,minui errat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap,n.j.iÿf

Çui -vult cauere ne magißratut in humiletperfanat ^^r ■viles conferaturteuminid enitidebere,vtadil~ Ium afi/irantßmul drpummte nobilitatis infimtt canditionit haminet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cä/i.48.104

vrbet quteiprimaeriginelibérafutrüt,tarnen dif-pculter leges confequuntur, quibut lihtrtat earuna eanferuetur,vt in vrbel^ama apparuit: ntceßiepre^ pemedum eße ,yt quee à principle abterum imperi» ebnexiafuere, läbertatem nen peßint canfequi. Cap.

JiuUi magißratut tantam peteßatem attribut debert,-vt cenfuetat reip.funbfianet fißere queat. Cap.^o.U o Si quid in Hçpub.aut imperia tuefacert cegerit,ßmit~ landumeffei/fiantttuaidfactrtUtquad nectßitat futrt (agit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.qt.zti

ïi«» vnictfit tjji tittamrMicnem ireprimeittfa ftM» ciiasa/icHiufpottntiie titq-, infoltntix illi frteclttdatHryntad eamfotenttAmferuenirt

Terftepeacciiiere -vtpoliultavnit^tixtlam ßtedectptuit fuitmi^ßiuruina atq-, interitumafpttat: eum enint magnûpennißionibusfaciUimemoueri. Cap.^^.ili fiança ejje [ileat-viri aücuitu^rauis autoritat in fe-dandis tumultibut, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Çap.S^.zz^

Facile adminiflraripoffe ^efji.inquib. mures heminä frobati asq-^ integrifuerincneq-^ menarchii intradu ci paße^quido aoualitas qusedâinter dues exißit:nec arifiocratiam,fbi nutlaeß sequalitas. Cap.^l.izy M‘s^nas motus preedici [olere,cùm i» yrbibus^tum pro--uinciistidque ß^nis quihujdam,aut hominum prte~ fagiis denunciad. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap-^ô-Z^f

Tkbem yntuerfdm ßmulfortemferocemq-, ejfetltngu-losplebetosejjedebiles nbsp;nbsp;timidos. Cap.^J.z'^S

quot;Populum conflàtem ma^is tfje magisq-, prudentem qui principes eße foleant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.^S.z^f

^ibus fftderibus conßdereaußs, iis ne qua cum Tt^-pub.Ubera,an cü quot;Principe inita fuerint.Ca.$9,z^9 ^d confu/atum caterosq- magißratus euehi folitos eines ^manosinullahabitarationestatu.Ca.6o.z’i\

V7zt«» neanfortunamaior txtiterit ^manis ac-quirendi tantiimperij, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap J.ZÓ^

Çum quib.gentib.Humants dimicandum fuerit,^ qui obflinate illi libertatem juam defenderint i quanti item libertas ßtfacienda. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.zz6^

fumante yrbis magnitudo ortaefi partim ex ruina yici narum yrbium,partim quod peregrinos homines ad honorumgradua inyrbefacileadmiferit. Cap.^.zjq ^ß.trib.modis foiere imperium comparare.Ca.^.zSz üutationem religienis linguarumq; tdiluuia item atq;

feßilentiam eßicerefytmagnarum rtrum memvria tboleatur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.J.zif

l^antum dißributrt folerent J^omani ßngulüt qttiin Calonioj dcducebantur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iap.y.i^ó

Çuibtu de caußs fopubtjiiidijrelibio fola fgt;etrio,aliiu revionej inundere joUant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap. 8.197

l^ipKi ex caufii fotißtmumfoleat inter Principet a-riribfUunt? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.ÿ.^O'^

Pecuniamnon tß'enervum belli. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.\Q.^o6

2ion fieri prudent er ab He, qui ftdut inennt cum Prin cipibui, quorum poteiitta minor fit quam effepute-tur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.a.^il

Cum metuie ne hello petarisyfatimnefitpreeuenire^ita ■rt tuprlûs ljoßem adortaris,quàm illete? Cap.tx.'^t^ tx tenui fortuna ad magnum faflipium euehi hentinet filerefiraudemaÿi quam per tim. Cap.\^.^t,i

Multi decipiuntur, dumpiib quadam humititatis ym~ brajitperbiam euttare conantur. Cap.t^

^fiubliciis infirmttsOf Principes minus potentes dubios efie/ólere in captandis confiaisttardsn tarnen con fultationes efie mtniniifahttares, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.i^.-^zq

Quanta fit diuerfitasmihtum noßri temporis , ab iliis qui Olim militahant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.\6.^^i

liantsjacere oporteat in exercitib. bellicas nollri tem poris machinât, etytrum tantam yim habcant,qua., tarn yulgo putantur habere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.lj.'^o

Ciim P.llomani autoritate,tum exemplis ab anttqua di j'cip/ina militaripetitis,probari pofi'e,pedites in bellt pluris cfie/aciendos quim équités. Cap.lS.^^Q Si que comparantur hello à I{ep. male inßituta, eapo-tiùs ad mteritum tllius pertinere, quàmad imperij ma^nitudincm comparandam, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.tÿ.^^'p

li.,rio,ac mercenario milite, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.io.^Si^

Populttm IRpmanum quadrin^entcfimo tandem anno, poHquam beUagereret,fitbditispr/etores mittere cte-pififsà' Campantsprimum fuijje datum,Cap.zi.^63 S^antum perfiape à yeritate aherrenthominum opintt net, de rebus magnimomenti conceptie, Cap.zz,‘^qz Ptpuium fipmitn, ludtcando emnia extrema j^ehlaße, n«»

^rcettÿ- locamunitaingencre conßdtTAtA flut nece, re fuit autaribtts ^uim prodefje. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;quot;lt;i/’X4.j84

Vrbe inteflinii dißidiis labor anti inuadere,atq- occupa re Tfel/e dubiü ejje acpericulojüm con/iliù.Ca z^.jÿô cotemnit ac parui facit alios , ineorum odium in. currit^nec-rtilitatis quicquam ex hoe contetnptu con fe^uitur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.z6.^^^

quot;Prudentes imperateres iy I\erump.moderatores conten ti debent efexiibioria, non jseuiemo in riblosyiUiut jrunumperdere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Capt-T.i^oi,

Fortuna hominum animis tenebras ofiundit, ne -vim Jit am ingruentemrefiin^ant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.t^.^ifi

F^/^.ac Principespotëtes,amicitias non aiiro,Jéd viri-beuatq- virtutecomparant, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.^o.i^i6

2ipn eredendumefie exulibus facile. Cap.'^t.a^zx i^ot modi* P. Fomanus 'vrbes occupare conjüeuijjot.

P- Fom. Imperatorib in bellumproficifcentib. Liberam adminifirandi belli poteftatem faciebat. Cap.^^.s^-^o

f^t cupit -vell^emp-rel JeHam fuam dtnturnam ejJe, earn fiepe corni^ere debet, et reluti ad prima jua. principiareuocare. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.i..f.j,^

conferuandam libertatem nHperpartam,necefiart-umejfe -et Bruti filii toUantur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.

Princeps in parto nuper mperio tutiuefiencn potefi, ^uadiu illi 'viuiit}ijuos eo tmperio fi)oli.auit.Ca.^.s^ii^^

F,x quibits caufis re^num hacreditarto iurepartum amtt ttqueat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t«/» ï'4ïl

D« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.ó.^t^

S^use ratio fit quod K.eip. forma quàdoq-, fineJanguine, quandoq-, ma^nis c^dib.mutesur: fiut à libertait ad

ftmittuï-Jiuiiib kite Ad ilUrn trS-ßtuf pat. (4.7.4^) {^i fult mutare formam Hfif- rationem habert debei

ippufj'ubiecli. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.i^ÿf

rtintutri^^tportere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap 9.^00

“Pralium ab Imperatore euitari non poffi , cum ho-fits dimicare omnibuf modis cogatur. Cap.io.^o^

j^taduerfui multot bellum gerit, eotfuperare potefix ^uamuKtirtbus inferiorßt,pmodo fitfîinere ejue. atprimumimpetuin. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.ïi.tiXei

Tgt;rudentem imperatorem opérant dare debere, -vt fuie mi/itibmpugnandi neeeßitatem imponat: hoflibut vfro omnempugnie neeeßitatem demat. CapAl. Jlf yirum p/tu praßarepoßit imperator egregiut cum ex-treitu infirma,an ttero egregiiu exercitm fub impe^ rtio ineptoói duce. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CapA^.^it

J^antumpofitnt inter dimicandum aut firatagemat. ta,aut aliii ^ecet aliqutepreeterjpememifite. Capt

fnicum debere exercitui imperatore prafici, non ptu.. ret. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.t-SS'i'^ nbsp;nbsp;•

feram -rirtutem infummis difficuhatibut tantum ap~ parère : cum ret fecunda funt, non -virtutu mfita, fed opum,famitiarum acgratia rationem haben fo~ lere, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CapAb-S^t

Sum ciuem, nui graut iniuria affieSlut eß,non debere adhiberi ad magnum imperium. Cap.lT.^'^i

Summa laude dignum efie ilium Imoera'.o e n,^uiho-flie fut cogttationet confitiaijue prouidere aeprano-fierenouit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap iS.^^9

TPttnJ ne an obfe^uium magie neeeßarium fit ad regendam popult multitudinem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap. 19.54J

Humanitatis -rnicum exemplum adFalifeot occupandor pluspotuit quant magna -rires. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap-r-o-e^^^

f'nde fabiuntfit -vt .Annibal in Italia ,-vitiis, Scipionit tnrtuti contrariis ,idemprafiiterit ,atque Scipio in mffiania. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.it.^^9

Manl'ij Torquatiduritiem (fi- humanitatem f'alerij Cor tinittandeniyirijuegloriampeperijfe, Cap.ii.^^i i^tbut

Jt cMpt Furitu CtmiUui in txilinm fnlfatfn* rit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ca.p.ii.i6l

^omtadftruitHttm rtdaliaefli Imptriommfrortgtu tinne. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;■

Dti^int'^ Cincinati gff multirnmaliorUcinium mMorum ptupertate. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.l^.^ói

Çna ratione compontniiit ßnt cinilei difcerdia, faL^ fumque tjjt quod quidam dicunt, meliut jub impe^ ria tuo confcruaripojje ciuitatem feditionibu! labo.. ranttm,quàm concordem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.i-^.^yk

Obferuandat efeciuiumatiiones:quandaqueenimfub j^eciepij alicuiw qjßcij,latere tyrannidit principi. urn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.i^.^qp

.Arcendam ejji i»uidiam,ß qu'u autoritate fua in ^p1 boni quippiam introducere cupit. Et quaeßt ratio igt;r btm atftndendi aduerhu hoflei. Cap.^o.^Sj

E.eßgt;.pottntet tiros exceUentet,ßbi femptr ejje,qua-cunq-^ tandem fortunaaßiiret. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.}l.f88

Çua ratio à quibußßtm inperturbattda Eypub. an pace ßangenda,objeruari Joleat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.^i.^^6

.did tiiloriam exprartoobtinendam,oportere militee audaces effe,amp;ciim fuis proprUs tiribusjtum Impe-ratoris tirtuti confidentes. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.^^.^ÿi

l^lt;e toces opiniones^- ciui cuipiam apudpopulumfa uorem conciliarefoieant,et ttrum iUe, an tero Pria ceps honores melius difirtbuere nauerit.Cap.'^s^.ôQ'X pericula iis incumbere foieant, qui cöfil^ alicuiue atttores Junt,prtefertim m rebus arduù atq-^ pericu-lofit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.^^.óo^

Siuibus de cautis Galli in primo confliFiu feroces ejje putentur,paulo poflpufiUanmes timidtq^ tidean-tur? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.i6.61^

^ntequam totius exercitus tires prtelio committitur, ßnt neleues ilia pugnaaddi^nojiendam nouihoflit otuuram nicejjariasannoni

in nennens bellicis magnu cnnigloria, fuJJ'e dotumßau~ demij-, -vjurpari. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.40.619

Fatriam jumper defendendam eße ßueidfiat honejtit fineß^t cHm ignaminia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.41 631

£er ^uiineadem regione nafeuntur, fem per retinere aliquid,nature eiutret^ionis familiare. Cap.4^.6^S

Sepe fierijft impetu epuodam at^-, audacia oètincatur id,^utgt;dlegitimeprogredientinun^uam contigißet. Cap.44.6i9

yirùm inprelio fatitttpt, hoßu impetum excipere,exce ptiif, jußmere ify oppugnare: an feri boßem ipfum cum impetu inuadere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.4^.64z

l^e caufa fit,cur in -vnayiia^; -vrbe , foieant fniufcu~ iufq., familie morel quidam peculiarei confuetu d'nes longotempore conferuari. Cap.46.645

Bonum ciuem debere priuatarum' iniuriarum obltui^ fci,patrte caufa. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.4-j.(i^^

Cum boßem cerntmuf atiquid agere, quod plane fidea tur imprudenter ablum , lt;ir abhorrere à ratione; tunc fu(jgt;icaridebemus dolumahquemjubeße. Cap-4^.646

i^e It^ßub.libertatem tueri vult,fubinde indiget no~ uis inflitutii : amp;nbsp;quade caufa fabius Maximtii id uomenobtinuerit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.49,64^

Æ P E ego mecum, non fî-ne admiranone rcputaui»**’-^'t‘*'''’‘’^'* ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;. r. .* tu debeattjje.

quatom antlquitan in qui-tnbuatur:cùm,vc cætera exempla omittangt; tur, vnica vecuftifsimæ alicuius ftatuae particula, magno precio pcrfæpè compa rata fit,vc amp;nbsp;domui ornamento, amp;fcul-ptoribus exemplo elTct ad imitandum.

qui sain deinde ad viuuin exprimere O' mnibus modis conati funt.Exaltera deinde paree admirationi potius elTe,quam exemplo ad imitandum,Vjrtutesjamp;; quæ ex virtute profeélæ funt; Aftiones illaS vetuftas, atque respræclarè olimgeftas cùm aRcgnis amp;Rebufpublicis, tinn Re-gibuSjDucibuSjCiuibus.LegisIatoribus amp;allis : quarnm omnium vix vmbraali— qua fupereft. Atque idquidem eoaccu-ratius eflaviro fapiente expendendum, quó magis alioquin cernimus, in difcor-diis ciuilibus, cæterisque infortuniis, quibus obnoxij fumus , ad ea remedia nos con fugere, quæ à veteribus, Legum aliarumque rerum opera, excogitata fue runt. Neque enim aliud eft lus Ciuilc, quam fenrentiæ quædam à veteribus lu-rifconfultis pronuntiaræ; quæ in certum redaûæ ordinem. diiudicandi ratione.ni noftris lurifperitis oftendunt. Sicutine-que Medicaars aliud eft, quam antiquorum experimentorum colledio, ex qua medici noftri medédi modum defumût. Sed neque in Reipub, adminiftratione, illius membris conferuandiSjRegnis gu-ternandis, re militari inftituenda, bello gerendo,iurefubditis dicundo,autim-perio augcndo,quifquam Princeps,Rcx,

Refpub. aut Imperator fe ad veterum ex-emplorum mores amp;nbsp;imitacioncm com-ponitiQuod proinde mihi perfuadeo, non tarn ob earn caufam euenire,quod tantoperein peius ruerint humanæres : aut quod otium amp;ambitio,in prouintiis amp;nbsp;Chriftianorum vrbibus permukis, tarn altas radices egerint : quam ob id, quod veto hiftoriaruin vlu deftituauiur, . neceos frudus exillarum leftione perci-piamus,quos natura fua ipfæ alioquin producerequeunt. Atquehocipfum eft, quod permultos cernimus, in ijslegen-dis, voluptatem quandamex illarerum varietate percipere:fed de illarum rçrum imitatione,ne cogitate quidem,ac fi non difficilisamp;laboriola tantummodo eflec ilia : fed etiam talis, qua omninô affequi nemo poftet: eodem plané modo ac fi cœlumipfum, elementa, totaq; Humana natura, ab ea quæ olim erat, plurimû degeneralfet. Itaque ego vt homines ab httrnm hoc errore liberarem, operæpretium me iU/jgt;iKatieni*. fafturum exiftimaui,fi,inomnesT.Liuij libros.qui ad noftram memoriam perue-nerunt, cogitationes meas fcriptis com-prehenderem,eaque,explicarem,quæ de return antiquitus geftarum imitatione, lt;6ccum noftris comparatione fentirem;

VC melius hiftoriæ ipfæ incelligerenturï tùm VC leélores eorum,dignum fuis labo libus fruftum inde reporcaïét : Et quam-uis difficile fit iftudonus,tarneneorum auxilio, qui humeris meis impofuerunt, illud eo vfque deportabo,vt qui mihi fuC ceirennt,adfinem vfque fine magno la-bore perducere queant.

Q^'it ßnt VrbiuM 'nt vniuerfum omnium ftnit» (ipia gt;nbsp;Rojttlt;e ip^i«, cuiufmodi origoeMiterit. Capvt I.

SI quisexhiftûrîarümléftione,fccum animo reputet, cuiufmodi Romanæ vrbis initium fuilTeperhibeatur, amp;nbsp;quitus moderatoribns à principio ftatim înRituta ea Refpub* amp;nbsp;legibus inftruâa elfe memorctur,ei mirum videri non debet , quod ipfius virtus, potentiaque toc feculis perdurant, amp;nbsp;ad tantamimperij magnitudinem demùm peruenerit. Sed eius principio differenti, obferuandû ft Htrn. eft,vrbes,oppida,amp;quæeiufmodi funr, omniaautab iis hominibus extrui,qui illic nati finr.aut qui peregrini eo perue-nerint,vbi taie quiddam extruitur. Indi-genæ profeôtô ad vrbem condendâper-moucn-

moûentur,cùm intelliguiit fchincindc in çxiguas partes difperfos, tutos cflc no poflc, ciini nequeant fingillatim externa vim propulfare: nec fieri pofsit etiam, vt in huiufmodi cafibus atque periculis co-Uenire (lacim queancadeoque périclita* ri fe agnofcuntjoe quando hofti prædæ futurifint: ob eamque caufam ,inftinâu præfertim cuiufpiam,qui inter ipfos pru dentior effc videatur,conueniunt in vnû aliquem locum,quem 8cad viftum com-parandum commodiorem, amp;ad defen-fionem maxime opportunum arbîmn-tur.Huiufmodi fuit Athcnicnfis.ac Vene At/r««gt;«yîjo tæ vrbis condendæ occafio:namprioré V”'**'*^^* duce amp;nbsp;fuaforeThefeo, condiderunt in-

digen» eius loci, poftquam prius in varia loca difperfi fuiflent.Venetias autem extruxére itidém muniendi fui caufa, înfularum earum incolæ.quç in Adriati-ci maris finu continentur. Romano e.

nirn Imperio déclinante, eas infulas mul ti occupauerant,vt à Barbarorû, qui fub« indeltaliaminuadebant, tyrannide tu-tiforent ; atque iidem deinde fuccelTu temporis ablquevllo principe vrbis fun damenta iecerunt:amp;fpontèfua itidem in ipfis initiis, fe iis legibus munierunt, quious confeiuari pofle fperarent. Nec

g Dispvt\tionvm Nic» defuic eorum induftriæ Fortuna : fiquîdé ex loci oportuniracc, quô Barbaris qui Italiam aFHigebant, ob nauium inopiam aditus minime patebat, otium amp;nbsp;tran-quilitatem nadi,ex paruis initiis,ad nia-gnam imperij magnicudinem, ficuti hoc tempore videre eft^peruenêrunt.

AJittna yrbes Aduenas autem, à quibus Vrbesfun-condentes lt;/»-dan tu r, aut libero S elTe oportet au t alio-rum imperio fubditos. PolFerioris generis funt Coloniæ,quæ vtique à Potente aliquaRepublica,aut principe, certis lotis collocantur, cùm vt parti nuperim-perij propugnacula elTe queant, cùm vc reliquarum vrbium, ex quibus mictun-turjuimiaciuiummultitudo leuetur: cu-iufmodi ciuitates , Populus Romanus permultaSjinfinibusimperij vndiquaqj conftruxit.Eiufdem generis Funt etiam vrbes,quæ à potétibus Monarchis perfç/ pe extruuntur,conferuandæpotius glo-riæjlaudifq; corum memoriæ,quàm po-nendæ cercæ fedis caufann quem finem Alexandrian! Aegypri,ab Alexandre Ma ' , gno coifditam fuilTe conftat. Sedhuiuf-vrbes perfefto, quia liberum ortu feruitute frej- noiihabent, fed à prima origine feruitu-yâ te premunturjaro ad magnum faftigium eûehiintur, aut Imperi) magnitudincm aliquant

Machiavelli. Lib. I. 7 aliquam fibi comparare pofTiinr. Quod proinde etiam Florentiæ accidie ; hæc e-nim fiueàSyllæ militibusconditajiue à Fefulanatu Montifi incolis extiufta(qui firma ilia pace Sediuturna tranquillitace, ■quæ oftauiano regnante,ortaell, confifi, inplanicierh iiixca Ainiim fluuium dcl-cenderunt)fub imperij Romani ingo fta-lim certèfuit: necalrius caput extollcre potuic,quàm ei videretur, cijiiis imperio parcre cogebatur.Libera autem,amp; nullo feruitutis ingo opprell'a videri debet, il-larum Vrbium origo , quas ij condunt, qui morbis,fame, aut bellis pulli,patriû folum deferere, amp;nbsp;nouas fedes quærere coguntur: fine id foli,amp; per fe, fine duce aliquo faciant. Qui enim hoc modo pa-tria pelluntur,ij aut vrbes occupant ia ante conditas ab aliis, eafq; inhabitant, ficutiMofi cum fuis accidit: aut nouas i-pfi condunt. Velu ti Aenea duce Troiani fecerunt.Atque in hifee maxime, cum il-lius qui condit virtus, tùm fortuna eins quç conditur vtbis confpicitunquç pro. inde eô maiora cenfentur ambo,quô in-figniori magifque memorabili caufa, amp;nbsp;prima origine pendere videbuntur. Et virtus ipfa quidem illius qui vrbem con-dic, ex dele ft U loci maxime opponuni.

amp;. prima legum inRirutioneinnotefcîc, Qua in re, cumiAon fempereriamlibcrû fir, dchgcre quod lubeat,fed vrgeat quâ-roeustptKi doque vnum quiddamipfanecefsitas.in ult;/-»r4tw(0F», eaquc virtus præcipuèfpeûetur: operæ-precium fuerit connderarc,num,aa vr* bcm extrucndam locus ferrilis fempet fterili fit prcfcrendus? Etenim fi locus Aerilisfit.necefsitatequadam coafli cilles,ab otio abftinebunt,amp;honeftis ex» ercitiis arque artibus occupati, minus anfam prçbere poterût difcordiis ciuili-busiquodRaugiæamp;aliis quibufdam ac-cidilTe fcimus, quç in huiufmodi locis fi-tæ funt. Et effet profcâô huiufmodi minus fertilium locorum dcleâus pruden-lior, fi modo homines fuis rebus conten tijamp;ab imperandi cupiditate liberi fo-ycnt.Sed quia, ob id quod in hominibus rcgnâdi defiderium ineft,tuti effe nequi-mus,nifi potentia munitiivitanda eft ma ximèloci ftcrilitas, amp;fertilifsimus ager invrbibus conftruendisdeligendus ; vt in eo ciuibus numero auftis alimcta fup pétant : pocentiaque auAæ huiufmodi nouævrbcsjomnemcxternamvimpro-fiiZZZyt pulfare, atqucetiamopprimere queann hibKspri,(a. Pericula autem,quæ ex fertilirate locoru atqj delitiis oriri poffunt,ea legibus prç-

Machiavelii Lib. I. 9 caueri queunc, quibus otium prohibea-tur amp;nbsp;perpétua quçdam honeftorum ex-ercitiorum necefsitas imperetur. Sicc-nimà fapientibus viris faftum eflelegi-mus, qui etfï amœnifsima loca amp;deli-tiis plena incoluerint,legibus tarne quae otium prohibenteSjCxercendi nccefsita-ternimponerent, præftantifsimos viros produxerunt, èc ad militiam aptiores, Jfuam in agreftibus fterilibusq; locis na-ci folcant. Eiufmodi fuit Aegyptiorum rcgnumjquod folo fœlicifsimo fitunijhu iufmodi ftatutis fortifsimos virosprodu xit:quotum fiextarermemoria, maio-remlaudem mereri potuiflet, quam fit vel Alexandri Magni reccnsadhuc gloria. Soldani Aegyptij autem.vniuerlam-^ueeotum, quos Mamaluchos nuncu-pabant, reipub. gubernationem fi quis fecum animo reputet ; Et quibus exerci-tiisadrem militarem fefe præpararenc, antequam àSelimo magno Turcarülm-peratore delerentur, expenderit, is vel-utiin fpeculo contemplari facile pore-rit,quantum fibi, eæ gentes timuerint ab ocio.quod regionis eius fertilitas parère potuiflet. Quamobrem fatius efle cenfe-mus, in condenda ciuitate fertilius folu deligeie : fed legibus inteiea eines efle a s

coereendosab ocio exiftimamus.Alex* magno,cumvrbem condere in lau yrbem conden dis potentiæque fiiæ memoriam ftatuif-fer, Dinocrates Archiceélus fiiadebar, vc eamfiipramonfem Athon extriicretiil-licenim non tantum natura loci rauni-tifsimâ earn fore; fed ob altitudiné mon-tis etiamita conforniari pofle.vt huma-nam figuram confequeretur: arque id vc nouum Sc rarum, itadignuni quiddam eius gloria elfe futurum. Sed cum ex eo deinde Alexander quæfiuiiret, vnde amp;nbsp;quo modo eius vrbis ciues viélum com-parareoporterct? Rcfpondit, le ea de ro anrea non cogitalfe: quam ob rem fubri-dens Alexander reliftomonte,Alexan-dn'am condidit, eo loco.vbi dues ob re-gionis fcrtilitatem,Nili amp;nbsp;maris commo ditatcm libenter commodeque habita-rent.Hifce ita conftitütis,fi iam Romane prima nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i i **

vrbis originemexpendamusrdcprenen-demus eam liberam, nulloque penitus feruitutis iugo {frelTam fuifle. Arque hæc ipfajfi Aeneamprimum conditorem ha-buifle cenfeatur, à peregrinis:fin Romu-lum primum autorem putetur habuifle, ab (ndigenis eius loci conditafuit.Cer-nere fimuletiameft, quopaélo ftatimab initio RomulbNumæ Pompilÿ amp;nbsp;aliorû

lt;}ui deinceps fequuti func, legibus,ita munirafucricaduerfus ea vitia quæloci commoditas parère potuiffet : vc eâtoc pulcherrimis virtutibus exornatam neq; foil fertilitaSjiîcque commodiras maris, nec creberrimæ vidoriæ, nequc ipfa de-iiiqueImperii ma2nitudo,multis feculis corrumperc potuermt.Cæteriim quæ ab^^^j^ Lac repub. ge fia elfe Tito Liuio comme-morâtur, quia aut pubHco,auc priuatoiû côlîlio; eademq;omnia rurfum autintpa aut extra Inœnia, parrata elfe confiât : ab iis noflrarum difgutationum inirium fu-rriemus,quæ publico confilio in vrbe ipfa gefla l'uerunt ; amp;nbsp;præcipua qüæquc ex ♦ iis deligentes, ita de illis düferemus in hoc primo libro, vt q ex ilfis dependére videbuntur, fimul pmnia percurramus.

Hlfceita conflitutis, difputatiorfem de iis vrbibus omictcmus,quæ ori-giÂm habueruntferuiruti obnoxiam:amp; de iis diflercmusjqu.æ à primis initiis li-beræ l'uerunt, amp;nbsp;feie pro fuo arbitrio gu-bernarunt, liueieipub, eæ fucrint, nue

igt;i»er/iratio- irnperij rationem ctiam habuerint.Cas« terùm ficuti diuerfæ caufæ efle folenr, r ««ƒ« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fundamenta ponuntur;

ica quoque diucil'æ ipfis rationes legum amp;nbsp;inftitutoruni exiiterc confueuerunr. Quibufdam cnim ftatim ab initio, aut non multô poft,leges fimulomnes ab v-no quopiam conditæ lucrunt: cuiufmo-di eæ eran t,quas Lycurgus Spartanis de-dit. Aliquibus autem non nifi cafu,amp; per interuallS leges contigeruntiprout ea, quæ diuerhs temporibus accidebant,his aucillis legibus occafionem darét: quod proin Je Romæ accidit.Longè autem fc-licior eftea Refpub.cui ftatim ab initio * prudentifsimus vir aliquis contingit.à quo ira Icgib.inftituatur, vt non fit opus earn deinceps aliisnouis legibus emen-dare:fic enim Spartanos ccrnimus,quod rempub ftatim à principiolegibus fuffi-cienter munitam habuifl'ent, lupra oftin gentos annos pacificè Sc abfque vlloin-figni aut periculofo metu vixiflc.Et infc* licior è contra cenfenda ea fucrit, cui nô ftatim contingit tam lapiens quifpiam moderator, à quo benè inftituatur : fed necelTum habet fubinde nouas leges amp;nbsp;inftituta excogitate, vt melius ii^ftitut queactanto^i etiammiferiorvnaquæ.

Machiavilli. Lib. I. igt; 4uefcmpereft,quantô primis fuisinftî-tucis,magis à redavia aberrauerit.Et quç primis inftitutis omninô corrupta fuc-rit, ea nunquam in taies cafus incidet, propter quos, nouis legibus pcrfedè in-ftitui queat: Etenim quæ refpub. ab initio,cru non perfeâè, mediocriter tarnen inRitucæ funt,ex iis qUæ fubindè occur-runc, emendari ôcperfici queunt : fed ira vt in his mutationibus, ne ipfæ quidem periculo careant.Tanra nimirum elfe fo-let populi importun! tas, vt nunquam v-nanimiconfenfu nouas leges 8t inftitu-taadmittat, fi non id plané ncceirarium cognoucrit. Et quia huiufmodi nouarû legumapertanecefsitas, nunquam fine periculo apparet: facile cuenire potcft, vtcorruat plané refpub. in his mutaiio-nibus, priufquam legibus perfeété uifti-tuatur.Cuirei argumento cife potcft Flo rentinæ reipub.ftatus.qui in Aretino mo tu vndecima vice emendatus fuit, amp;nbsp;in Pratéfi duodecima corruptus. Deinccps auté,de Romanæreipub ftatu djfputatu rus, amp;nbsp;rationem explicaturus, qua ram bené ilia inftitui potuerit:hoc monendû cenfeo primùm, quibufdam, qui ex pro-fcflb hac de re fcripferunt,tres folùm reipub.fpccies videri: Monarchiam,Arifto-

cratiam amp;nbsp;Dem'ocratiamiquarum vnaâ-liqua quæ optime placeat queat inftitui ciuitas. SeJ qui prudentiores hifcecen-feutur, fexRerumpub. formas conllitu* Unr, ex quitus ramen tres pefsimæ finr, reliquæ fua natura bonæ quidem, fed ita afFeàç.vt in malas facile queant degenerate.Bonas reipub.formas aiunt eas efle, quæ iam ante, commemoratæ fuerunt: malas autem tres alias,in quas hæ, pro» peer affinitatem quandam, facile dégénérant, Tyrannidem,Oligarchiam,amp; Po puli licentiam.Atquc hinc fieri, vt fi quis Rempub. vna aliquaexiamcommemo-ratis bonis Reipub.formis inflituerirmó fore tarnen diuturnam: quod hîc nihil pofsit obftare, quô minus paulatim in contrariam degeneret: propterfimilitu-dinem nimirum quæhîc en, inter bona VzïrzVM»« at- amp;nbsp;nialam reipub.fpecicm.Et huiufinodi lt;jite Diuerßta- quidem Imperioruni amp;nbsp;Rerumpublica-tK R.erumi,u- rum varictas, cafu propè in hominum fo ciecate originemhabuit. Namcùmab i-quot; nitio mundi, hommes primum pauci el-fent.difperfi hincindè haud dubiè vixe-runt.Pofteaautem numero auâi,conue-nerfit: amp;nbsp;vt fe melius defendere polfenr, de cuiufque robore amp;nbsp;fortitudine peri-çulum feceruntjVt ilium tanquamducu fequeren-

Machiavelli. Lib. I. u Tequerentur, quern forcifsimum efie con ftaret. Ex quo inftituto fimul etiam orta eftHoheftiab Inhonefto diftindio : qd cmnes odio habeanteum,quieos Içde-retjà quibus beneficium accepifret;amp; mi fereretureorum qui iniuriâ paterentur. Itaque Ingracos odio habentes, öc fimul metuentes ne idem fibi contingerec.ad leges ferendas, amp;nbsp;fanciendas moueban-tuij quibus huiufmodi iniuriæ puniren-tur. Sicque paulatim ipfius luftitiç ratio vniuerla patefaftaeft: yc deinceps in eli-gendo principe, non cam corporis robur quàm animi Virtutem, lufticiampræler-tim,arque prudenciam confideraret.Sed poftquam 1'uccelTu temporis deinde cœ ptumelTet homines ad principatum iure hçreditario, non libera eleâione pro-moueri:degenerare fimul etiam cæperût hæredes à maiorum moribus:amp; dereli— dis Virtutis Adionibus, latis efle exifti-maruntjfi reliquos homines opibus dc-litiisque fuperarent. Qud fadumeft,vc in multorum odium fimul etiam incidea rent.Odium timor fequebatur,qui eè vfi. que ptogrefluSjVt maioris mali metu vin didam quoq; pareret, aduerfus eos, qui timebâtur: ex principib. Tyrannos fecit, Atque hinc iam initiumhabueruntrui-

næ illorum.Nam cumoptimi quiqueSC potencifsitni huiufmodi principum rannidem ferre nonpoflenc, amp;indignâ-rentur quod vitam vfqae adeô curpitec tranfigerent; coniurare cœperunt aduer-* fus il los amp;nbsp;populi mulcitudine adiuri,ty rannos expulêre. Populus igitur ipfe ty-rannidis iugo liberatusjibenteriis opti-maribus parebat,quorum authoritate libertärem fuiflet confequutus : quoniant nonipfô,fedii primùm fuifientaufi,ad-uerfus tyrannidem confilia traftare.Quç cùm ira elTent, oprimates, quibus formi-dolofa fuerat vnius potétia,proprerre-centem tyrannidis memoriam,ex fuo of dine magiftratum deligebant. Âtque is principió Rempub.benè gubernabat, lee gibus recenterîatis parebat,amp; publicam vtilitatem priuato præferebat commo-do. Sed qui ex hoc Optimatum magi-flratu nati,pauló poft Reipublicæ præiîe ciebantur, ignari fortunæ varietacis, mi-nimeçjue rerum vfu atquc experientii pollentes,fuperbire amp;ipfi folebanccorl temptaque ea, quæ inter ciueseffe debet, æqualitateSc potentiæ proportio-ne, ambitione,auaritiæ amp;nbsp;luxuriæfefe dedebant. Atque hac ratione à maiorum virtute dégénérantes, efficiebant,vt Ref-publics

Machiavelli Lib. I. 17 publica ex Optimatum adminiftrationd paulatimin Paucorum potentiam inci-deret. Quib. pro fua libidine omnia ada minillrantibus,facile rurfus idemacci« debat,quodfuperioriTyranno contigif-fet. Nam cum eos ob vitam luxui deditâ amp;res male adminiftratas,necefsèeffet, în odium Populi incidcre: amp;nbsp;odium iniu riæ comitari foieant : infidias, tumultus amp;nbsp;feditiones euitare nequiueruntiqui-bus tandem populi multitudine , ipfi quoque occafione aliqua expulfi, Demo cratiæ occafionem darent. Eccnim populus Oligarchia expulfa, amp;memorin-iuriarum quas accepiffet cum à paucis hifce praepotentibus, turn ante ab vnius Tyrann! libidine,ipfefibi imperium te-tlnere,neC quicquam PauCorum præpo-tentium,auteciam principis Vnius arbi-trio fubiicere volebat. Democratiâ ergo inftituta.in principio,perinde vtin reli-quis Reipublicæ formis,res bené amp;nbsp;pac-catè adminiftrabancunquandiu i Hi fcili-cetviuerent quorum opera hæc libertas fuiffet comparata. Sed defunftis hifce, ftacim in eorum pofteris nimialiccntia tranquilitatem corrumpebat : quod nemo quemquam mctueret, nequc priua-tumnequemunus aliquodaRepub.gc-c nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1»

»8 Dispvtationvm Nic? renrcm, fed quifque fuomodoviueret î ex qua re feditióes fubinde oriri, amp;nbsp;alios ab aliis iniuriis fæpifsimè affici oporte-bar. Inquibus conftituti calamicatibus, nccefsitace quadam tandem compelle-bantur rurfus,aut certè ad vitandum hoc malum ab excellenti aliquo amp;nbsp;fapieute Viro mouebantur,vt vnum aliquem prin cipem eligereiit eique omnes parerent, EtadMonarchiam quidem hac ration« reuerfijiifdcm,atque prius oftendimus, caufis amp;nbsp;occahonibus, temporis fucccf-fu,denuo ad alias atque alias Reipublicç formas dcueniebant, donee adeandem Populi licentiam reuerterentur. Hie eft mutdtiimes pe ciicuitus, quo Retumpub. fotmas com-nculofi. murantur : fed non facile accidit tarnen, vtjin his mutationib’, ille multoties ab-foluatur, amp;nbsp;falua vrbe, fæpe redeant eæ-dem il 1 æ Reipub. formæ, quæ prius fue-rant.Perfæpe eniminhis mutationibus perturbata Refpublica amp;nbsp;confilio Viri-bufque deftituta ab alia aliqua vicina, quæ melius inftituta fir, opprimitur amp;nbsp;' fubiugatur;quæ res profefto fi non obfta ret,fieri polfetjVt forma reipub.vnius vr-bis.fecundum eum quern oftendimuscir cuitum,infinito temporis fpacio conuct tcrecur amp;nbsp;commutarecur. Quæcùm ita fint.

fintjneceflum eft, omnes eas formas Re-, lumpubl. malas pronuntiare,quasiani commemorauimus, cùm ob breuitatem temporis, quo durare pofliint tres illæ fa lucarcs, turn obmiferiarum mulcitudi-nem, quam fecum alferunt tres détériorés aliæ.Quam rem cùm legislatores viri fapientes fecum animo perpenderent:o-mnes has formas Reipu.fingillatim rc-iccerunt: amp;aliamquandam delcgarunt, quæ ex Monarchia, Ariftocratia amp;nbsp;mocratia compofita quodammodo fet,amp;omniumtriumtemperie quadam conftans, mutuo Vnius ad alteram rcfpe

' ÛU firmiorvideretur. Inter cæterosautê legislatores, maximam laudcm exhuiuf modiReipub.Inftitutione,confequutus eftLycurg’: apud Spartanos: apud quos italeges inftituit vt Regibus lua digni-tas, Optimatibusfua potentia, amp;nbsp;Populo légitima libcrcas conferuantur, atque ita Rempublicam ordinauit, vt ad odin-gentosannos finevllis motibus fclicif-fime duràrit. Contrarium accidit Soloni apud Athenicnfes : nam cùm eius leges ad Populi libertatem folam fpeftarent, amp;nbsp;meram Democratiam inftituerent: mi nimè diuturnam Reipub. formam confti . luit,itaquidemvtantequamipfc ex hac

vita difccderetjPififtrati tyrannidem vî-deric. Et quouis quadiagefimo an. poftgt; eius hæredes expulfi fucnnt, Atheni-enfes recuperata libertate, priorem De-mocratiam, fecundiim Solonis leges,re-ftituiiïent: non eam tarnen conferuarefu pracentefimum annum potuerunt.Nam ctiamfi Solonislegibus, non paucas alias adiecilFent peineeeffarias, quibus amp;nbsp;perpotétium ciuiu infoictiaj dcplebeio-rum licentia refrenaretur: quia camé Democratic cum Ariftocratia îk Monarchia non mil'cucrunriongèbreuiori tempore durauiteorum Refpublica,quarnLace-. daemoniorum. Sed ad vrbem Romam ve niamus;cui etfi Lycurgus aliquis no con tigerit, à quo potuerit ftatim inprinci-pio femel ira accurate inftitui,vt diutif-fimè libera conferuaretur: taméidipfum eipoftea paulatim cafu quodam conti-gilïe videtur; proptermultas lediciones interSenatum amp;plebem orras.Quibus faftum eftjVtid quod vna vice obtinere non poruit,temporis fuccelTu confequu-tafitjamp;exnouis legibus,quibus fubindc noui motus occafionem dabant. Sed ne-que prima ilia Romanæ reipublicæinfti tutiojtâtùm à refta via aberrabat : vt pcr-

MACHlAVELtl. Lib. I. îî Reges permultas præclaras leges tulif-fent,quibus etiam viuendi ratio libera conleruabatur. Quia tarnen illi regnum formate conftitnerant, non Rempublicä liberam : idcirco pofteaquam ea vrbslî-bertatem confequuta ellet,multailli de-erant adhuc eorum,quæ adlibertatem tuendamrequiruntur, de quibus à priori bus regibus nihil ftatutum fuerat. Præ-terea cùm Reges ij , propter caufas à Liuio commemoratas, regno pelleren-tur:amp;ineorumlocum ftatim bini Con« fuies crearentunRegium quidem nomé, fed non regia poteftas Roma fuit expul-fa. Itaque cùm iam illic bini Confules cu Senatu, rcrum patirentur, compofita e-rat forma Reipublicæ ex Monarchia 8c Ariftocratia: vnum hoc dcerat adhuc vc h« cum Democratia commixte tempe-rarentur, Atque hinc faftum eft,vtNobilitas fucceflu temporis infolentior 8c nimis arrogans reddita, plebemaduei-fusfefe concitauerit; quib. inmotibus, ne imperium totum amittcrent Opti-mates amp;nbsp;Confules, Populo quoque coa-öi fuerunt fuas inRepublica partes con-cederenta tarnen vt iis nihilominus con ueniens honoris amp;nbsp;potentiae gradus có-fecuaietUK. Hinc ergo oita ratio tribunoc b j

plebis creandijfirmiorcm Rempublicam reddidit, amp;nbsp;ex omnibus tribus polytiae formis ritecompofitam. Fortunatiq; cei tè fuerunt, quod in lis mutanonibus,ne-queRegiam potctiam plané fuftulerint, vt earn Optimatibus confcrrenr.necpo-ftea Optimatibus omnem ademcrintau toritatem,vt earn populo traderent : fed conceflafingulis tanta potentiajdignita-tejamp;libertate.quantam iufta proportio requirere videbatur, Rempublicam for-inarint perfedam,ex omnibus tribus po lytiæ formis conftantem.

Quimotui Rom^ in cnufdfuerint^ vt Tribuni-plcbii crearcntur : vtq, Rtipublit^efor» tna ptrfcHiore^etl

ƒ«•«« aritm. v^yita ciuili diflcruerut, ex variis ex-emplis,quibus hiftoriae omnes prope re-fertæ funt, denionftrariit, eum qui Rem-pub.legibus informare amp;nbsp;inftituere re-ftè velit, tales illas fancire oportere, ac fi homines in Vniuerfum omnes natura praui fint,amp; ad facinora: quæque perpe-. tranda, oblataquacumq;occafione,pro-raZrtei- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Il quæ Vitia in Republica

Machiavelli. Lib. I. aj tam hominu bonitare, quàm ob id quod iis nulla manifefla ant commodaocca-110 data fuerit.'cùm temporis fucceflii tarnen, vtomnis generis occafiones ofFe-runtur,ita omnis generis mala perpecra-ri videantur. Hnic lei documento Roma eft, in qua, pulfis tarquiniis maxima vi-debatur elTe Senatus amp;nbsp;populiconcor-dia,ipfiquc nobiles, abfqj vllo faftu, mites populäres elFe putabantur: quo-niam enim nulla libera occafio erat, pie-bemgiauius traöandi: quandiuTarqui-nij fuperefsét-.eam fauore amp;nbsp;officiis pro-fequebantur, ne forte ab ipfis acerbius traâata,adTarquinios denuo deficeret. Sed poftquam interiiflent deinde Tar-quinij, necvllum abipfis periculumno-bilitati amplius impendere videretur: cæpit ilia ftatim aduerfusplebemfaeui-re,amp;venenum.quod prius pedore con-ditum habuilTet euomere. Arque id fatis manifeftum Argumentum eft, eius quod paulo ante diximus,Homines non fe rede gerere, nifi necefsicate cogatur: quo-niam li liberum iis fit vti licentia,ftatim omnia iura perturbent: quo fit vt rede di cifoleat,paupertate5£ fame induftrios homines, legibus autem bonos effici: QuQdfl quilponte (uaredcagant,iisle» b 4

ge opus non eft : fed vbi definunt fponte officium facere, hïc lege opus eft,vt ço-gantur. league fublatis Tarq0iniis,qui, metu fui,patricios in officio continebât: neçeffumfuit excogitare aliquid, quod idem,atq;illorum metus, præftare pof-fetiatquehincratio inuentaeft, creandi Tribunes plebis : qui poft motus illos Sc feditiones inter plebem Sefenatum or-tas, ad conferuadam populi libertatem, Untis priuilegiis amp;nbsp;dignitate creaban-tur, vt efte pollent veluti Ai bi tri quidam inter fenatum amp;nbsp;plebem,Scnobilitatis petulantiam refrenare.

Difcorditu, inter plehem ZJ Senatum Ro« WiC fuerunt,in cdufifuijfeyVt ea ReJ^ubli» (4 libera (îmul er pote»! ef= ficeretur,

SEd neque filentio prætereundi nobis funttumultus illi atqueturbæ, quæ foft expulfos Tarquinios, Romæ diuer-fis de caufis extiterunt,antequamTribu-ni plebis legerenrur, Quod hoclocö im/ probanda mihi videatur quorundam fen tentia, qui Romam äiunt tumultuofam vtbemfuiHe Senequaquatn leAèinftitu-lam;

tam: vfq; adeo nimirum, vt nifi tanta for-tunæ profpeiitas iis contigiflet in re mi-litari:quacunque alia Repub.inferiorem fuifle futuram.Ego equidem negate non aufim , quin Pop. Rom.Fortunæ profpe-ritas amp;Rei militaris virtus Imperium pe,gt;„p pererint : fed id rurfus concédo,peritiam rei militaris, non nifi ex bona difciplina oriri:amp;vbi hçcduoiam fint,vix fieri pof-fcjVteanó etiam fequatur Fortunçpro-fperitas.Quod autem tumultus illosjqui inter plebem amp;nbsp;Senatum extitêre, atti- , net:eos qui accufant, id mihi videtur damnarc amp;nbsp;vituperate, ex quo prima occa-fio5c ratio,çonfcruandæ Pop.Romano libcrtatis emerfit: magifque infolentes turbas illas fpcâare, quam effeâus illarû falutares intueri.In omni Republica, di-uerfumfempereftPlebis amp;nbsp;Optimatum ingenium, diuerfaque ftudia : ôc quæ leges ad conferuandam libertatem con-duntur,eæ origincm habent,ex eorû dit— cordia:ficuti monftrant exempla Roma» 'lîorum. Sed neque poft X^rquiniorutn interitû ad tempora vfquc Gracchorum, annis plufquam trecctis, tanti fucre motus illi Romæ.vt fæpe exilia aut cades pç pererint. Quoniam toto illo temporis fpaciojvix odo autdeccmciuesinexi-

lium mifsi fucruc,cæfi paucifsimi,amp;pau* ciores pecunia mulftaci. Non debemus autem æftimare,eam Rempublicam male inftitutam fuiHe, ex qua totpræclara virtutum fpecimina edebatur: quiahæc, non nifiex bona difciplina originepof-funchabere:difciplina bonis legibus ni-titur:atque hæ dépiqué,ex iis motibus fempcr orcæ funt, quos à muleis ineptè vicuperari docuimus;fiquidem neccæ-des,ncccxilia,necvllum Reipub. detri-mentum pariebant, fed leges amp;nbsp;ftatuta conferuandæ publicæ libcrti falutaria. Quod fiquis autem,hanenó fuifleveram rationem conftituendæRcipub.conten-dat, nee légitima media leges bonas im-petrandi:quonia pcriculofum eft amp;nbsp;pro-pè horrendum, cernere,in eadéciuitatc, f’opulü cum Senatu,amp;Senatu cum popu o rixatem:concurrere plebem: tabernas per vrbé claudirpopulü vniucrfum deni-que Roma cedere:huic ego refpódeo.fin gulis vrbibus fuos quofda modos conti-giire,quibus arnbitionem potentiorem amp;nbsp;infolentiam optimatum reftinguere potuerint. Quod eo tempore potifsimu apparuit, quo in rebus arduis, populi o-pera opus fuit. Romani igitur fuum etia modumhabwçrunt.nowalUfucaamp;lcgca

Machiavelli Lib. I. vf ceflaiias à Senatu impetraiidi: vt vel con currerent vndiquaqj, vel, quando milite opus erat, nomê imperatori dare nollet, autaliquid aliud fimile conaretur. Quitus in tumultibus, fi Senatus populum fibi reconciliare vellet, neceffum habe-bat ei aliqua ratione fatisfacere.Nec funt vfqueadeo periculofi, liberi populi motus iquoniam tunc demum excitantur, cum opprefsi fuerint homines aut oppri mi videbantur. Et fi fruftra id metuerint, facile remedium tumultui adhibetur,per viros bonos amp;nbsp;prudentes,q^ui in publica condone demonftrent fallam elle amit-tendæ libertatis fufpicionem, propter quam tumultuentur. Nam ctfi populus ignorantia laborer,tarnen capax eft veri, fl id per aliqnem probatæ fidei virum, ei aperiatur. Iraq; minimèvituperanda eft Rom.reipub.inftitutio, fed cogitandum potius, tot res ab ilia præclarè geftas, non nifi ex bonis caufis originem habuif fe.ExTribunoru eleftione autem, fum-mam laudem mcruerunt, quod ea re« no modo Democratia optimatum amp;Con-fulum potentiam temperaritifed ad con feruandam tori Reipub. libertärem,plurimum conduxeiir: ncutiin fequentibus oftendcmus.

Vtrttw Libertatù cußvdiäoptimitibM ,cinpo^ pulo tutiut committatur : vtrum item maioreitt caufim tumultuandi hibcant ij fCjui confer-uare res iam ante partas cupiunt, aut c/ui nouas acquirere

QVi Rempub. prudenrer conftitue-runtjid inter caetera maxime curan dumfibi exillimarunt»vtlibcriatishin« damentum quoddam ab initio ponerét: quod quidem earn tantô longius confer uare folct.quantô firmius fucric conllitu tum.Qiioniam verb ex optimatibus atq; Plebeis hominibus conftare folentRef-pub. quæfitum eft non immerito, vtrum bis an verô illis hominib. tutiushoc li-J’crtatis fundamentum euftodiendû có^ WCTt4/K4/»lt;/nriittatur. Et apud Lacedæmonios qui/ v«wtej Ro. dem olim,nortraverôætateeriamapud tnanoifiysfar Venetos cemimus, jd patriciis elfe de-mandatum : Romanos autem feimus è contra , plebem euftodiendae libertati praefecilTetltaquc nobis quærendum c-rit hic, vtri prudentjus fuerint ? Quod lî Argumenta igitur expendamus, quibus moti vtrinque, taies libertatis euftodes deligendos cenfuerînt:non deerunt in vtiamquc

Machiavelli. Lib. I. 1» vtramlt;|ue partem rationes. Sedeuentus ipfos fi intueamur. Magnates ad hoc ma-gis idoneos eiïe æftimabimus, quoniam diutius durauit libertas inVcnetorum amp;nbsp;Laccdæmoniorum, quam in Romanorû Repubiica. At Romanorum quoque con Illium interim, hifce argumentis probare polTumus: quoniam vnaquæque res, ei quam lutifsimè cuftodienda tradatur, qui earn fibi vfurpare minime cogiter, Cernimus autem,in Plebeis hominibus, hanc vnam inelTe cupiditatem, ne fcrui-tute opprimanturiimpcrium fibi vfurpare non cogitant: quia id fieri non porte fa eile intelligunt. Jn præpotentibus magnum eft dominadi dcfidcrium,maiorq; Ipesimpetij confequendi, quam in Pie« be.Exquo fequitur.tutius Plebem quàm Magnates cuftodierldæ libertatipræfici porte,quæ nequeearnopprimere cogi» tat:ncqj fi cogitaret, illam inuadere poffer :cùm in hifce magna infit cupiditas dominandi, neque exigua confequendi Imperij fpes. Qjii verb Spartanorum amp;nbsp;Venetorum inftitutum laudant,eos arte-runt, qui cuftodiam libertatis nobiliori-bus demandant,duabus de caufis reöius agere. Nam amp;nbsp;illorum dominandi cupi-ditate, aliqua ratione fatisfaciunt : vr ca

inteUigant fe inReipublicæadminiftrai tione Plebem hacratione fuperare,tali prærogatiua acquiefcant.Et Plebis incó^ ftantiæ eam adirnût potentiam, qua mul tasReipublicæ perturbationes excitare poteft, cum alias, tùm etiârales, quibus Optimaces ad magnum aliquod facinus tandem impellere poflet. Quarum rcru excmpla, abundè nobis Romaluppedi-* tauitjin qua vrbe, cùtn Tribuni plebis ad cam potentiam eueéti fuiflent, non fatis efl'e duxerunt, fi vnus ConfuI Plebeius effetjfed ambos voluerunt: atqjhinc pau latim ad Cenfuram,Præturam,amp;alios di gnitatis gradus afpirarunt ; tandemqjeo dementiæ peruenerunt, vc fi quos patri-ciisinfenfos elFe, autaptos adillosinfe-ftandosjcognofcerent, eos ad cœlum vf-queeueberent: quæres amp;nbsp;filarij potentiam peperit.amp;Reipub. ruinam. Hæc eu ita fehabeant, dubium profedô videri poteft ei,qui rem in vtramlt;^ue partem dt ligenrer expenderit, vtri potius liberta-tis euftodiæ fint præficiendi ? præfertim fi nondum conftet, An qui res fuas ad partamiamantea dignitatem conferua-re, autquæadea,quænondumhabenr, confequenda afpiranc.magis Reipub. no xij finc?Mihi fanèjci qui confiderarit rem

Machiavelli Lib. I. jt omnem ita pronuntiandum videtur:vc in hac libertatis cuftodia, diuerfa racio fit iis obferuanda:qui Imperium compa-rare, quam iis qui præfenti rerum ftatu contenti ad maiores opes amp;nbsp;dignicates non afpirant. Nam priores illiRomanos debent imitarirponeriores hiVenetoru ScSpartanorum confilium hacin re,fe-qui debent : veluti id proximo capite à nobis oftendetur. Adeamaute quæftio' ne,qua dnputatur, num ij pernitioli lint^,4rt4 yolum tranquillitateReipub. magis, quiacqui- ‘»m maiores leK quippiam defiderant,anverô qui res ”’ot«sittf,e-partascupiutconferuare?C0feret nobis^quot; * M. Menenij exemplii.Qui cum Plebeius ipfc Difl:ator,creatus effet, cum fit Follio magiftro equitum , itidem Plebeios ad inucftigandam coniurationem quæ Ca--puæ aduerfus Rempu.faâa fuerat:fimul-4ue mandatum à plebe accepiffet, vtin eos animaduerterct etiam.qui Romæ lar gitionibus Scambitione ad Confulatum cæterosque honorum gradus al'pirarent: in Parriciorum inuidiam incidit.Nam cii ij exiftimarent, hoc mandatum imperiû« que,Diftatori,aduerfus fefetraditum à plebe fuiffe:conqueri cœperunt, non No biles eos effe.qui perambicioncm ad ho notes afpirarentffed plebeios,quos,cum

Di s P VT A Tl o N V M Nie* J neque maiorum fplendori, nequeprö'» prise virtuti confidere polTenr, oporteret largitioneamp;malis arcibus eó eniri. Atq; hascalumnias cùm in Didatorem præ-cipuè coniieerent, tantum vtique «ffecegt; runtjVt Diélator Concione aduocatâjCÔ* quereretur de calumniis patriciorum» depofitamque Didatura, fe populi ludi-cio fubmitteret.In cuius caufæ traftatio-ne,eiufdem huius quæftionis mentio fa-fta eftjpfe tarnen fuit abfolutus. Cum au lemamp;eius qui patere, amp;nbsp;qui parta tueri cupit, deGderium, permagnos niotus irt Repub. excitarequeat:maior tarnen eft vis eorum qui iam pofsident: nam amit-tendi metus eofdem impetus in iis excitât, arque in aliis acquirendi ftudium. Necvidetur cuiqua,quod fatistutó res fuas pofsideat, niß eafdem fimuIaugerC queat. Quibus accedit quod propter po* tentiam,maiorem vim habent Rempub. turbandiramp;largitionibus fuis,in tenuio-ribus excitant varias cupiditaces variof-queanimi motus.

\tYum Romlt;e potuerü tctlisReipub.forittH »«-/iitui, gua dtfcordiit iüj; cr inimicitilt;e 'm-’ ter pitres er plebemi tol-lerentur.

QVid perpecuæ illæSenacus,popu* lique contentiones Romæ effice-renc, iam diireniimus. Sed quiaillæad Gracchorum tempora vfque perdurarût, amp;nbsp;tandem amittendæ libertatis caufje extiterunt ; meritô quærere quis pof-sitjiium Roma ad tantum faftigium e-uebi potueritj alia aliqua forma reipu-blicæ , qua huiufmodi Senatus ’popu-lique dimicationes euitari licuilTet? Cui quæflioni fatisfaciemus , fi infpcxeri-mus formâm Reipublicç earum vrbium, quibusamp; longo tempore frui libertate contigitjSc huiufmodi contentionib, tarnen atque difsidiis abftinere :fimulque conGderauerimus, nùm Romæquoque tabs forma reipub. introduci potuerit. Exemplorum loco eGe nobispoterunt, ex Antiquis vibibus Spaita; Et recentio-rib. Venetiæ : quarum ante quoque feci-mus mentionem.Ac Sparta quidcm à rege amp;nbsp;Senatu exiguo gubernabatur. Ve-netiis^qui Reipub.præfunc, à cæteris ci-uibus fenatoris vocabulonon diGingun tur:fed quotqnotinvniuerfum ciuibiTS licet ad Reipub. gubernacula afpirare : ij vno nomine omnes appellatur Nobiles noWi'«»» Ve-VenettCui appellationi occafionem de net»rum

)4 D I s P V T A Tl o N V M NiC» dit cafus porius quam pfudencialegisla-torum.Nam ciim ad cos kopulos, in qui busea vrhs nunc fira eft, permuki conuc nilîentjob caiifasà nobispriuscomme-morâtasûique l'uccefTu temporised vf» queaudi eirentjVtabfquelegibus pack ncèviuete non pofrent; formam reipub. inftituere coafti funt. Qua de re ciim fæ-pè conuenirent,ac deRepub.confulta-rent: tempus obferuarunt quando eö vf« que auóti efle vidcrentur,vtadlibertatc conféruandâ, amp;nbsp;rcplendâ ciuitatc fuffice rent:actunc fancitalege,omnib.reliqui» qui porrô ad eos habitadi caufaperueni-rét.aditû ad Remp.capefcendam perdu* ferut. Iraq; cum téporis fucceiTu deinde {»ermulti ali; eo perucniflent, quib. non icebat ad remp.afpirare.vt antiquis illis ciuib. autoritas aliqua côciliaretur, eos oranes Nobiles Venetos nuncuparût:cæ teros qui pofterius acce(sifsét,populi no mine inGgniuerunt. 3^45 hæc cmiûdi-ftindio amp;conftitui, amp;tonleruari fine tu multu potuir Nam cùm priniùmprædu dereturaditus ad rempub.iis quiporro eJfent eô venturi : nemini eorum qui tîic illic agebanr, fiebat aliqua iniuria, cùrr» ex çquo omnes ad reipub.gubernationé admitterentur : Qui poftmodum eo corn

MAÖHiAVÉLLii Lib. t. ƒ! fnigrarunt.cum talem reipub. forma iant inftitutamjConfirmatam^ueinuenirentj ïicccaufamneeoccafionem tumultuan-di habebat. Nam caufa illis dcerat, quod iure cóqueri nó pofsent, ipfis qui nondû îilic fuifsétjin tali Rcip. côftitutionc ali-quid ademptü éire.amp; quoniam ab iis qui prçerant reip.gubernationi,in officio câ tinebâtur, nec vfurpabaturillorû opera in rebus,quib. aliqua autoricas ipfis poffer cóciliari,omni tumultuadi occafione deftituebantur.Arque id quidem iis tan» to minus contingere poterat, quod non eflent numero fuperiores anciqüis iis, qui Rcmpubl.poterant adminiRrare 8c Nobilesvocabantur,fed aut æquales,auc inferiores; ob has igitur caufas Veneti, ta lemReipub.formam conRituere,eamq; fine tumultibus diutifsimè côferuare po tuerunt.Spartani vtprius monuimus,à Rege paücis Confiliariis Ripatoguber-nabantur: amp;nbsp;pacem diutifsimam habuc-runt,primö qd exiguus eifer eorfi numc-tus.fimulcj; jjhibuifsétne quifquâpcre-^rinus in ciuiû numerû coopearetur: deinde à Lycurgo leges cû fingulari quada Vcnerationeacceperât,ex quarum præf-criptoviuétes.omné tumultuâdi occafio oé cuitabâr.Nam cû perpauca officia Lylt; c. *

curgns conftituiflet quibus qui præfî-«renturjCæteros gtadu dignitatis antc-cedercnt : æqualé verô fnigalitatem omnibus præfcripfiflet; ambitionem è plebe fuftulitmam perpauci erant qui munc rib. publicis præficiebantur, iidcmque procul à reliquorum hominutti conlor-tio viuebant, nequeplebeminiutiisla-ceflcbant,Reges item in medioConfilia-riorum fuorum conftituti, nullam tuédi fui rationem meliorem habebant, quam fiplebem ab omniiniuria defendercnt; namfichebatvt neque imperantes vllo modo metuerent,neque ipfi imperare cu , perent:atquehacratione omnisæmula-tio inter nobilitatem amp;nbsp;plebcm euitaba-tur.vt longo tepore pace,ac traquillitate frui potuerint. Itaquebinçpotifsimum fuerunt,longæ Spartanorum tranquilli-tatis caufç:exiguus ciuium numerus,qui à paucis régi potuerit: Scquodperegri-nos non cooptarent in vrbem, quibus vel aliquidin forma reipu. immutari,vel ciuitas tantopereaugeri potuilTet, vt à paucis illis régi nequiuerit.Quæciim ita le habeant, cernimus nonpotuilTeRo-eao/a tumul nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;legislatores aliter inftituere

flebutt talem Reipub.formam, quæ difsidiis ac ^7quot;»/» tumultibus carerent, quàm fi aut Vene-

tos,aut Spartanos iraitarcntur: amp;vel fic-utiilli,opera plebis in bellis non vcercn-tunvel Gcuti Spartani peregrines nullos in vrbem reciperent:cùm autem neutres imitati fint,occafionem dederepopulo vt amp;nbsp;quantitate,amp;viribus augcretur:quç proinde caufa fuit, vt perfçpè tumultua-retur.Quo loco cernere cft,populii Rom. non potuiire magis quietum tranquillû-que effici,nifi fimul etiam fieret imbecil-lior: quaratione deinde præcludebatur ei aditus perueniendi ad id falbigium, ad quod peruenit.Itaque ficuti Rom» acci-debat,vtl'ublatis tumultuum occafioni-bus,fimuletiam tolleretur ratio augendi imperij : itain cæteris rebus humanis,fi quis rem diligéter perpcndcre volet,có-pariet fempereuenire,vt fublaro vno ali quo abfurdo, aliud deinde confequatur. Nâfigentem aliquâinftituasprçclarèin difeiplina militari vt eius opera ad acqdi rendu imperium cémodèvtiqueas ;vix earnpoftea exanimi tui fententia guber nare,ac doraare poteris.Sinverô,vt ex a-nimi fententia ei imperare queas, non patiaris illam viribus, ac militari difcipli na augeri : facile amittes fi quid per earn acquifiueris imperij : amp;nbsp;eris præda cuiq; hoftium qui te adorictur. In omni ergo

jS Dispvtationvm Nic. deliberatione, quæ de rebus politicis in* ftituitur, confideiandum vnde maiora aut minora abfiirda confequi pofsintiid* que confilium pro optimo dcligendum, exquopauciora niala confequi queaiit, nequeenim taleinuenies , quod omni malo careat. Potuilfcnr igitur Romani Lacedæmoniorum exemplum imicari, amp;ita Rempub.aprincipio inllituere, vc Regem eligerent, eique paucos aliquot confiliarios adderent : fed cum ad earn Imperij magnitudinem nirerentur, non potcrantimpedire populi incremetum: Iraq; neq; Rex ille exiguo confiliarioru numero llipaius , ob folam concordiam ciuium eledus.illis multum prodefle po luiffct. Siquis igitur denouo,ReipubI. formam inftituere velir, ei peipendendu eft, nùm illam ita inftituere cupiat.vt au' gere vires, amp;nbsp;imperium acquirerepofsit ncuti Roma;an vt fua forte contenra, fu-isquc limiribus fe tranquille amp;pacificè contineat.Nam fi copias vtcrefcat, amp;im perium acquirat,Romanorum cxemplu imitari oportet, 6c tumultus ciuium quàm fieri poteft modcftifsimè ferre, cû abfquemagno numero benèornatorum ciuium,amp; in re militari præclarè inftitu-rorumRefpub,neqjçicfçete, ncqj fi cre-

Machiavkhi. Lib. I. ï9 n-critjconferuari poterit. Quod fi eampa dficamjamp; paruam efficere velis.Veneto-riim, ScSpartanorum exempla lequio-portebicfed eædem hæ refpub. cum im-becillæ lint.non nifi magno cum pericu-loimperium acquirunt: itaque fi diucina paceeas fruivelis, in id maxime incumgt; bendum eft,vt prohibeasne ditioné mul tam acquirant, quâ periculofum n.fit im perium reipub quæpopulumhabeatim tgt;ellem,apparuitcùm in VenetisjùmLa cedçmoniis:quoriim hilce.cùm vniuerfa Græcia paréretrftatim dcficicntibus The bisauthore Pelopida,reHqnæ ciuitates idem exemplû fequutæ fuiit,vt vno qua-fi momento vniuerl'a çcium Refpub.in-lenerjt.Veneti quoque cum magnâ Ita-liæpartem acquifiuilfentjidq; pecuniis amp;nbsp;aftu magis quàm bellica vircure:pe«r riculum faSuri de fuis viribus, vno præ-lio omnia amiferunt. Id credo Reipubli-cæ quam plurimùm prodelfe pofle, ad longifsimam pacem conferuandam , fi primuminftituaturadnormâReip.Spac tanorumjautVenetorfiîdeinde vrbs ipfa, loco nacura admodum munito , qui-que difficillimè expugnari qucat, condi-ta fit:denique fi non habeat tantas viles, quæ vrcinis fini formidabiles. Nam

40 Dispvtationvm Nfc duplici de caufa folent hominesReipub» cuipiam bellum inouere : vt velipfi earn occupent, auc ne in illius imperium ipfi redigantur; Quod fi igitur eo quo dixi-mus modo initicuta fuerit aliqua vrbs, vtriq; caulæ belli repugnabit: quoniam öb difficultatem eius expugnandæ nemo facile illara adoriêtur ; amp;nbsp;cùm intra fuos limites fcfe contineat, ita vt expc* rientia conftet,eam imperandi cuptdita-tenon teneri : nemini formidolofa elfe poterit, necerit qiiifquam qui ei bellum moucat, ob merû ne ab ipla occupetur. Hæc omnia autem tali Reipub.loilgèfœ liçiiis contingent, fi légibus quoq; in ea caueatur.ne imperare cupiant. Quo mo-do’cquidem, fi quævrbs inftitueretur adhibita diligentia confçruaretur: eam verçfœlicem forecrederé, quævera tran quillitate frueretur. Verùm cnimuerô eu res humanæomnes fintin perpetuo mo tu,necquicquamfit in iis nrmum atque durabilemccefieeft, eas omnes aut incre mentum,aut decrementû'accipere:mul-taque perfæpè, ipfanecefsirate vrgente facere cogimur, quçratio omittenda elfe fuadebat, Quofitvtetfi talcm Reipubl. formam conllitueris, quæ imperium no âmbiendojtranquiilitate fruatur:pofsit tarnen

Machiavelli. Lib. L 4t tarnen occafio quædam occupaudi ali— cuius impcrij ei contingere.quam negli-gerc ncqueat: atque hoc ipfo eidem euc-nire, vt lianquillitaris fuæ fundamenta labefaaet.amp;interitum accélérée. Quin e-tiamfi eidem Reipu.contingeret tâta cœ li dementia frui, vt nunquam bellum ha beret: poteftilli nihilominus euenire.vt ex otiociues effœminati,autetiâ dilcor des euadant,quæ binæ caufæ amp;nbsp;coniun-ftæhngulæ feorGm, fufficientes funtad illiusruinam promouendam. Hæc cum itafe habeantj amp;difficillimum fit huiuf-modi rerumpu. coftitutionem ad amuf-fimmediam conferuare,quæ omni amp;in-uidia,ßc ambityne careai: dandaopera vtique fueritin conftituenda Repub. vc id quod honeftius eft femper præfera-mus; quamobrem eô fpeftarc oportetvc fiperoccafionem contingataliquod im.» perium ^dipifci,id quoque Refpub.con-ieruase queat. Quamobrem vt eo redea-mus vnde fumus digrefsi,melius inftitui pofle Rempub.fentio ad exemplum Ro-manorum,quam velVcnetorum,velSpar tanorum: quod viic pofsit nredius quida modus inter extrema inueniri,aut con-feruari : tumultus quoq; illos Populi ad-Uerfus Senatum,ferre oportettanquam

4» Dl s P VT A TI O N V M NiC* abfurdum aliquod, fed tale, quod in Populo qui ad tantum imperij faftigiû fit e* merfurus.euitaii nequeat. Hçc de prçfen ti quæftione dixifle fufficiat. Deinceps de Tribunitiæ potcftatis necefsitate pro conferuanda libertatc Reipub.amp; vtilita* te accufationum quæ coràmTribunoià-fiituebantur,diiïeremus.

Q«i(m ncccffian confcrudndjm Reipub, hbertaient, vt ltbelt;'epoßif aliqucnt aceufare.

Ils qui euftodiendæ libertati RcîpuKi præficiûtur,nihil çquè çurç elTe debet, quàm vt poteftatem habeantdues,qui contra libertatem aliquid deliquerint, libéré aceufandi coram populo,magiftra tu,auraliaaliquaconcione.ld enimRei-pub. duabus de caufisplurimû prodeft. Nam primùm non facile quis contra libertärem aliquid tentabit, metu ne accu fetur:amp;fi tentauerit quippiam,poterie fine magno motu facile reprimi. Deinde eadem hacracioncinftiruirur modus ex-tinguendi odia , quç in vrbibus fenfim contra dues quofpiam accendunturî quorum leftinguendorum fi non extec ratio

Ma CH IA VI t L I. Li B. I. 45 tanoaliqualegitima:ad medici quedam abfurda confugiunt homines, ex quibus perfçpè Rerumpub. ruina confequitur. Quamobremexiftimare oportet, muitu intereiTe ad conferuandam Rempub. vc ratio quædam legibus conftituatur, qua odia ilia reftingui, ac fatiari queant. Id permultis exemplis demonltrare pof-fem: 8c præfertim Coriolani de quo fcri-bitLiuius. Cum patiiciis ajiquando non admodum bene cum plebe conueniret, quoniam ex Tribunorum creatione vi-debatur nimium aufta elle eius potétia : magnam Annonç caritatem Romç or-tarn elTc. Senatum itaque ftumentum è Sicilia aduehi Romam curafle : Sed Co-riolanum, occaGonem adefTe ratum, pa-puli nimiam licentiam caftigandi.fuafif-fc patribus ne frumcntum ei diftribue-rét.Quod cùm Populus intellexiffet ma gnoperè indignatusCorio)anum Senatu egredietem perfeditioncm opprefsiirep, nifi eiTribuni plebis fubito ad dicedam caufam dié dixilTentiQuocafu manifeftè apparuit.quantu interfit Reip.vt ratio ex tet, quaPopuli iracudiaaduerfus alique côcepta.fecundû leges extinguatur.Quç fl no extet:confugitur ad inotdinata quç dâmedia, quorû cuenius muhôpeiorea

funt. Ciim enim modo Icgib. præfcripW ciuis punirur, non impédet magnü Rcp pub.periculum,quamuis illi iniuria fiat: cùmexequutio non fiat, neque feditio* sèperpriuatos,neque exterorumhomi' numauxilio, ex quibus libertatis amit* tendæ periculum maximé foletimpen' dere:fed autoritäre publica,amp;fecunduni jçgçs. Quid enim, ne à Coriolani exem-plo difcedamns,li is per leditionem à po pulo fuiflet interfeftuSjRomç accidiflet? videlicet multç priuarorum olFenfiones, metus vindidæ,coniurationes,atq; hinc denique Rcipub.ruinaïquç omnia intet' ueniente publ. autoritäre , euitari po* tuerunt. Hike omnib. confentiunr,quae noftra ætate fieri cerrrimus : quâtas enim Vranàfii Va- mutationesFloreiitiæ pepererunt Fran* cifei Valerij faftiones,quæ caueri omnes potuiflentjfi légitima quædam ratio in repub. extitilFet, qua populus potulflet reftinguere odium, quod aduerfus ilium conceperat. Erat enim is veluti princeps ciuitaris, itaque in multorum odium in-dderat.qui eum ambitiofum efie çftima-bant, quod m'agnanimitate, amp;C audacia fua, ciuilem viuendi rationcm excedere veile viderctur. Itaque cum non extaret in Repub.alia eum coetcendi ratio, qua

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fadione

Machiavelli Lib, I. 45 faâione,quæ illi contraria effet, cœpit i-pte fibi clientes,atquc fautores concilia-rc,quibus defendi poffe fperabat. Aduer fa verôillius faâioidem centare coaäa eft;itaque ad arma ventum eft : quibus accidit.vt valerij potentia(quæ folo ipfi* damno, fi légitima ratio eins efficiendi extitiffet,reprimi potuiffet)non nifi mul torum nobilium ac præftantilT. ciuium internecione opprimi potuerit. Hoc idé comprobauit Florentiæ etiam excmplû Petri Soderini,cuius caufa coca ab eo pé» Vetrmsoderi-debat, quod non effet in Repub.vfitata”’quot;' aclegibus confticuta ratio quædampræ-potentium ciuium ambitionemaccufan di.Nccfufficitvt coram oâoiudicib. pr^ potétem aliquem accufare pofsis : quod vbi pauci indices funt, facile à paucis cor rumpi amp;nbsp;in fuam fententiam pertrahi queant.Quod fi igitur talis ratio accufan di Florentiæ tunc extitiffec : tunc clues Soderinum turpiterviuente accufaffenc, necopus habuiffent Hifpanorum exer-citumaduocare: Quod fi idéSoderinus reaèvixiffet.non accufareilium aufi fuif fent,quod metuendum fiiiffet,ne vicif-fim ipfi quoque accufarentur: atque ita euitari potuiffet ilia æmulatio, quæ toc malorum caufa exticit. Quo ficvcquan-

do cernimus àfaâione aliqua in vrbert* externum exilium aduocari, id pronuU' tiare pofsimus fieri propterea quoded Reipublicæ forma male infticutafir,nec habeaclégitima rationéfedâdi huiufmö di ignés qui in ilia accendutur. Quib. o* tnnibus rebus remediumadhibetur, fi ri tio inftituatur accufandi coram multis iudicibus, magnæautoritatis âtqjpoteH tiæ. Hi fee rebus ergo profpexerant Romani tam bené, vt tot patrü plebisq; dil-fenfionibus, neq; plebs, neque Senatus, fieque alius quifquam externum auxiliu defideraritjCÙm domi haberent remediä eorum malis præparatnm. Superioribus exemplis polTumus amp;nbsp;illud ex Liuio ad-dere, qui narrat,cum in Clufia, quæ tunc tafwmo wobiliiT“ Tufeiæ ciuitas , à Lacu-Ar»«#. monc quodam Arnutis foror fuilTet vi-tiata ; nee is, propter illius poterttiam, polTct iniuriam vindieare, ad Gallos có* fugit,qui tue earn Italiæ partem tenebat, quæ hodie Longobardia nuncupatur, eosqueimpulit,vr lecum Clufioni profi' cifeerentur ad iniuriam vindicandam.* quod certè nunquam feciffet.fi domi pet leges ciuitas id facere potuiHet. Verùm enimuerô, ficuti iufta accufandi ratio in Repub.falutafççft lib««a(is lemedium;

c )

Machiavelli. Lib. I. 47 îtaCalumniç occafio pernitiofa eft: ficuti proximo capice difleremus.

Vi iufli accufindi ratio Reipuh. ftlutarii eft: itapernitiofe funt calumnundi occafiones.

’ Vamuis FuriJ Camilli virtus,libca ’ Virata à Gallorum obftdione vrbe a« ' pud ciues Romanos itainnotuiffet,vt cç ' lerorum nemo effet,qui illi honoré quo-» uis loco deferendum effe non exiftimagt; I nbsp;nbsp;ret:Manlius Capitolinus tarnen,hue ho-

I norem illi atque gloriam magnopere in-I uidebat,pucabatque fe conferuato Capi« • tolio æquè bené atq; Camillus de Repu. : meritum ,neque eciam virtutc bellica il-lt; nbsp;nbsp;lo effe inferiorem. Ea inuidia commotu s

• ergOjCiim apud patres ilium in inuidiam , vocarenon pollet,adplebem fefe con-I uertit,amp; apud cam de Camillo cæterisqj , r pacrib.varia conquer! cœpit: inter cetera , i autem afferebat,Aurum quod ciuitas có-' nbsp;nbsp;ttibuiffef vt à Gallis fefe redimcret, Gal

lis rurfus adcmptum,3pud primores pa-; irtim conferuan.quod quidem firecupe-raretur, fufficere ad liberandam ære alle» «roplebem, Hifçc verbis fidçs a muliitu-

dine p op liI i habebatur,augebaturq; Maquot; Ji; exirtiinatio.vt ad ilium iam concurfus lièrent, libereque per vibem tumultuaf* inciperet. Quibus rebus cu Patres vehc' menter commoti eflent,ac fufpicaréiut ne quid inde grauius oriretur,creato Di' ftarori mandat,vt cognita ea caufa,Man' Iij impetum cühçrceret.Diftator viatorî adManliuin miiro,illi diem dicit:compâ ruitille ad tribunalingentipleblsagmi' ne comitatus:Cumque iam conuenifseG Senatusque Didatoiem, Plebs Manliurn vt ducem fuum iaComitio intuerentur: Diftator lilentio fafto, ex Manlio^quæfi' uitapiid quern exPatribus thefaurus ill« cuftodiretur ? Senatu enim æquè atq; PU bem id cognol'cere velle.Adid verb cùm Manlius nilcertirefpóderet, fed fubter* fugia quærendo,airereret,non elTe opus, vt ea quæipfe fciret publice aperiret:à Diftatore in vincula duci iulFus eft. Quo loco fatis ccrnere licet, quàm perniiiol® lint cùm in liberis, tiim aliis Rebufp.ca-lumniçad quas euitandas, tollendasquC nullolabor! parcere oportet. Euitantul autem calumniç, commodifsimè,fi liberum fitvnumquemque accufarernanrvt liberaaccufandi ratio Reipub.prodeft:i' la nocenc caiumniæ. Differunt accufa' tiones

Machiavillt. Lib. Ï. 49 tlonesàcalumniis , quod calûniare poL-fit vnufquifque quemcunqjamp;. vbicunqj volct:neque ad id probandum,quod im-pingit aduerfario, probatione vlla aut teftibus vtitur. Accufari autem légitimé non poteft vnufquifque : quód in accu** fationib.opus fit probatione,teftibus,cç terarumc^; return circunftantiis,quibus pateat id quod accufator impingit. Præ-tereanon folent inftitui legitimæ accu» fationes nifi coram magiftratib. aut con« Clone totiuspopuli. Calumniæ nullum Certum locum habent ; qiiod vcl in foro, Velhinc indé per plateas,atq- tonftrinas de hominibus fparganturzac plerumque locum habent in Rebufpub, male inftitu tis,amp; in quibus no ordinata quædam ac-cufandi ratio extat. Quô fit vt qui Rem-pub.reûè inftituere velitjin id praî cæte-ris incumbere debeat,quo liberum tutu-que fit legitime ciucm quemcurnc^ue ac-cufareiatqueid vbi legibus conftitutum fuerit Î ferri non debent calumniæ vllo . tnodo, fed puniri feuere; quod cum lice-j teteum quern calumniltur,legitime amp;nbsp;finefufpicione accufare; idnonfaciat ca J lumniator, fed clandeftinas caliimhias fpargat. Quodfihifce rebus non reâè in Repub. profpe^tum fit, multamalapa-

trantunquoniam locus calumniis datuf» quam ciues non calligant, fed commo-jkecußitionum uent,arque perturbant,ira vt quç de i'plis tsrCaZMwnw- fparguntur non metuant fedcalumnia-profequaHtUr. Hifce de rebus Tlertntitin- præcUra ftatuta habuére Romani :Flo-Hitnta. rentininequaquam,quô faäum eft, vt fi' cuti Romanis ilia reftè inftituta multuin

profuére,ita à Florentinis negleda plu ri« mum nocuerunt. Nam hiftorias horuifl

intuenti, apparet facile, quantis calumniis obnoxij fcmper fuerint, quicunquî è Florentinis ciuibus aliquid magnipro Repub. gefterunc. De hocenim fparge' bant,quod pecuniampublicamin fuos vfus conuertifler: de illo alferebât, quod corruptus muneribus hoftem non vicif-fet:amp;de aiio quod o b ambitioné hoc aut illudperpetraftet : arque exhifcevnde-quaque clandeftina odianafcebantuneX odio faiftiones: arque ex hifce feditiones atq; tumultus quib. pelfundabatur Ref-pub.Quç omnia euitari potuilfenr,!! Flo rentiæ ftatuta quædam arque leges exti* tift'ent, per quas légitime aceufare reos, amp;nbsp;calomnias vitare licuifler. Nâ qui accu fati fuilfenrrei.fiue damnati,fiueabfolu-ti eflent, Rempublicam non eiiertilfcnr: neque eriam tutum fuilfet tot inftituc-te accu-

Ma CHI A VÉL LI. Lib. L fi re accufationes, quot calumniæ de va-riis ciuibus fparfæ fuerunt : cum Accufationes argumentis egeanc, calum* niæ clanculum fpargantur: Qui bus ac-cedit hoc etiam, quod in eadem Repu^ blica per calumnias multi indigni ad fummam potentiam euedi fuerunt: ad quamcumafpirarentjfautores fuos ha-buerunr, qui in populi multitudinecos calumniabantur , qui ipfis refiftercnt. Harum rerum multa exempla adducc-re poffemus : fed tarnen vnum tantum proponam. Gutn Florentinorum exer-citus loanne Guiciardino duce Lucam obfediflet : accidit vel ob rem male amp;nbsp;imprudenter adminiftratam.vel obad-uerfam fortunam, vt earn occupare ne-quiuerit. Sed quacunque de caufa id ac-ciderit, de Guicciardino fparfa fama fuit, quod àLucenfibus corruptus,vr-bem expugnare lubens noluerit. Quæ calumnia ab eius aducrfariis auda,arque approbara : Guicciardinum furi-is propemodum exagitauit. Nam etfi feipfum in vincula tradere vellet, vt le purgare à crimine quod impingcbatur poflet: tarnen earn fufpicionem de fea-mouere non potuit, tantum quod Flo-d «

Dispvtationvm NfCi renrîænon effet ratio quædam legitim^ audiendarum defenfionumac accufati' Gnum:amp; puiiiendi calumnias. Icaqj orr* odiâamp;indignationesinter eins familii' Tes(quierant omnium ciiiium potentif' lîmi)amp;eosqui calumnias, rerum noua* rum cupidi, fpatgebant: eô vfque procel ferût J vtcùrrt obhancrem,tùm aliaquç' dam fequuta fit Reipub. ruina. Manlius îgiturRomæjCÙm hæc quæiam narraui-mus, de patribus fpârgebat, non eratac-« cufator,fed calumniator: eoq; exempllt;gt; præclarè docuerunt Romani qua ratio-nc calumniatores punire oporteat.vidc' licet vt ill o s cogamus ex calumniatoribgt; accufatores fieri, amp;nbsp;liquidépublicèpro' barequeant id verum efle,quód clancU' lum impingebant ; vel præmio afiquO, vel certe nullo damno afficcre.fi probate nequeantificuti Manlium punire.

QzjaW multum intetßt, in inflituentfa Repuh plané noua,vt omnh potencia ab vno folo di:penâcatf CAP. IX.

VIdebitur cuippiamedeRomanoro rebus toiaque Reipub, inftuution« plurahîc difputafle, quam oporteret : ci de

de ipfius vrbis conditoreamp;legislatorc.i-* lemq; de legibus ad religionis cultû, ac * difciplinam militaretn pertinentibus, * prius differerc decuiflec: Nó differemus igitur ampUus leâorem: fed banc rem

•' iam aggredietnur.Quo loco primùm oc-lt; curric confiderandum, quod multisvi-detur mali fuiffe exempli, Romulum pri mum vrbis conditorem, ftatim ab initio, 'ƒ Remum fratrem inceremifl'e : amp;nbsp;pauló '' poft in T.Tatij Sabinijquem regni fociü '' nbsp;nbsp;elegera«, cædem confenfifte. Potuiffc e-

nimeius pofteros id faâum imitari,8c •* cum ad principacum afpirarent,fimili ra-lione aduerfarlos fuos aut çmulos intet« ficere. Quod quidem ctG probabiliter di

gt;■' catur, neccffc ramen eft conGderare fco-pum.qui Romulo in hac fratris cæde pro

’gt; poGtus fuerit.Arque hïc primùm pro eet . to ftatuere oportet, nullam Rempublica

acnullum ctiam regnum, Gueàprimis i-nitiis reftè inftitui: Gue ia ante male for/ matû amp;inftitutû,nouis plane legibus re-ôè emendari pofte : niG huius rei poten-tia ab vno folo dependeat : ex cuius ani-mi fententiaomnes or dînes ac leges no-uæpromulgentur. Quicûque igiturpru dens eftjidemr^ue itaRempub.inftitucrc qu'amG-

® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;d 3

54 Dispvtationvm Nic. bi profltjamp;patriæ tori potius qua fuis pö fterisûn id incûbere debet, vt folus pocé-tiâ habeat nouas illas leges amp;ferendiamp; rogâdi. Neq; quifquâ prudens, quempia facile accufarc debet,qui vt folus Remp. aliquam refte inflituere pofsit, infolens aliquod faûum patrauerit : aut fi maxi' mè faftum ipfumdamnet,amp;ipfofcopo tarnen amp;nbsp;fine qui inde confequitur,idem îpfum excufet. Nam bonus euentus , vc qui ex cæde Remi fequutus eft, fadunt femper excufat : neque is qui benefacieii dijfedisquimalefaciendi caufa vimin* fert, reprehenfione dignus eft. Sed intC' rim permultum intereft, vtille idem qui fibi hancpotentiam vfurpat, virbonus fit,neque illam pofteris fuis hæredita-riam faciat : nam cum homines ad malum magisquàm adbonum natura pro-cliues fint, facile accidere poterit,vt qua potenriam quis fibi boni public! caufa vfurpauit, eandem eius pofteri ad malos vfus conuertant. Præterea, etfi Rem-publicam vnicus reûè inftituere pofsit: cuftodia quæ ab vno homine benè re-deque inftituta funt, nonvnifed pluri-bus committenda eft : quod plures fi-niul.idquod optimum eft inReipubli-ae inftitutione, ob diuerfas fententias

Machiavelli. Lib. I. rj apprehendere certè nequeantifed iidcm fi iam optimas leges fancitas, omniaque rede inftituta elTeintellexerhit : non pa-tientur facile de iis quicquam aboleri. , Ad Romulum vero vc redeamus: dici-mus eum, quod fratrem interemeiit, 8c inTatij cædemconfenferic.excufaripof-feieoquod id non ambitione,fed boni public! caufa fecifle videatur: neque e-nim alias fubiiô Senatum creaiTet, cuius confilio in rebus agendis vteietur. Nam fl rem diligenter confideresjcomperies Romuluin earn tantum poteftatem fibi foli ferualTe.vt patres conuocaret amp;nbsp;cum iidem communi confilio bellû alicui faciendum fuafiffent : ipfe elTet exercitus imperator. Neq; cum fuccelTu temporis, eiedisTarquiniisjciuitas libertaté confe quuta fuilfet abolira fuit ea potentia qua fibi Romulus cófetuauerat, cû in locum Regis biniCofules fuiflent creati:ex quo apparetRomulu ab initio in inftituenda Reip.forma, magis Remp.libera confti-tuere voluilTe, qua ad Monarchia,autTy rannidé afpirafl'e.Poffemus hoc loco etiâ adducereexépla multorûaliorû,M.ofis, fc.LycurgijSc SolonisjQ omnes boni public! caufa,foils vfurparunt fibi potentia CeieiidaipjSccQnftimed^Reip.qnoiiora d 4

f6 Dispvtationvm Nic» funt,quàm vt de iis difputare fit opus. V' num hocfilentio non eftprçtereundum» quod Agides Spartanorum rex,cófidc«« rans quantum fuis ciuibus de antiqua virtute decçfsiiTct, obid quod àLycurgi legibus recefsiflent ; decreuit Rempybl. emendare,amp; in Priftinum ftarum reuoci re:fed cùm fdmoliretutjabEphorisin-teremptus eft, tanquam fi idtyrannidis occupandæ caufa facere conaretur. Cle-omenes qui illi in regnu fuccefsit, Agi-dis confiliojfcriptisque inftitutus, idem tentauit. Sed cum interim facile intelli-geiet,fe non pofte patriam fuam tato bo no afficere.nifi denuata ad fe vniuerfa po rentia : quod vel paucorum ambitio ob^ ftabat,quo minus publicum hoc bonum promoueri poflTet : idcirco arrepta occa* none, cùm Ephoris, turn cæteris omnib. quos fibi impedimento fore timebat, in vnum locum conuocatis, ipfeLycurgi Ic gcs leuocauir, amp;nbsp;populo propofitas de nouo confirmauit. Quæ res vt Spartanorum vires, virtutemquereftaurare, 8C ipfi perinde vt alter! Lycurgo gloriam conciliate facilepotuiftet, nifi Macedo-num potentia nimis auda , amp;nbsp;caetera-rum Græciæ ciuitatum vires tantopere 4ebili(atæ fuilRnt.Nam cùm non longo poft

Machiavelli. Lib. I. ff poft tempore à Maccdonibus inuadere« tur,amp;adhuc infirmior efret,quam vt ipfis rcfiftere poftet, nec fuppetercnt aliunde auxilia,fuperatus eft, antequam ex 1 egü Lycurgi ilia iufto confilio fufcepta reno-liatione, dignum labore fruftum pcrcc-piftetQuæ cum ita fe habeanf.concludo quod inpræclatè inftituenda aliquarei-pub. forma, necelTe fit potentiam feren-darumlegum,penes vnicum hominem exiftere,amp;Romuli facinus in fratrisfo-ciisque cæde patratum,cum e6 fpedarir, cxcufarijiionvituperari debcrc.

Vt bude digni funt tjuicunlt;J;itut Rrgni dut Reipub, rtlkxiiM iu/hfundimenta ponunf.ita vicißim ^ituperandos effe guicunque infli-tuuntTyrannidem,

TNterviros excellentes illuftresq;fum'^^^^®”’”^*^ I ma laude digni funt, qui Religionis cultum rede conftitucrunt. Sccudum lo-

i cum tenent, quicunque Reipub. aut Re-gnialicuius fundamenta pofuerut. Tcr-tium exercituum duces,qui fua virtute velfuum ipforunijVel Patriae imperium

L. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;___________________________________________

5® Dis P VT ATI ON VM Nic. diorum diuerfitatem finguli fua laude ce lebrandi.Denique ex infînica reliquorû hominum iTiulcitudine,quibufcunq; at-lis quam exercent prçftantiaautlongus vfus aliquam nominis celebritatem cô-parauit. Excellenribus hifceatquelllu-ftribus viris ex aduerfo refpondent ob* fcuri,aut etiam infamesnnter quos fum-mopere vituperandi funtReligionis cô-iemptores,amp; corruptores ; deinde qui Régna arque Refpub. deftruxerunt: de-ïiiquequivirtuti,literarumftudiis, cæ-tcris ingenuis artib. quç humano generi voies honeftæq; funt, inimici fueruntiii quorû numero funtimpijjfeditiofi,igno râtesinertes,defides otiofi Scinutiles.Ec quamuis ita natuia comparatum fit, vt ex vniuerCo hominum genere, nullus fit, fiue ftultus.fiue fapiens : fine bonus fine malus,qui ex iam propofitis binis excel* lentiumatq; obfcurorum hominum dif* ferentiis, non laudetexcellentes,amp;ob* fcuros vituperetmihilominus tarnen pie rique,nefcio qua falfa boni fpecie, aut i* nani gloria decepti, relifto excellétium virorum ordine, adeos defcendunt qui vituperio dignifunt: cumcjueininftitu-cndaRepub.iis,magno cum honoreac gloria, vel regnum, vel liberam aliquam Rcipub*

Machiavelli. Lib. I., jgt; Reipub. formaminfticuere liceret:Ty-rannidem efformant : nec animaducriiic interim, quantam gloriam,honoré,trän« quillitatem, arque quiecem amittentes, inpericula,vituperia,infamiâqjincurrât. Nec dubiû eft, quin omnes homines,qui cunquevel priuatam vitamdegunc, auc quos fortuna principes fccit, liquidem hirtoriæ rerû antiquarû cognitioné ha-berét : non malint priuari quidem in fua Repub.Scipiones efle, qu'am Cæfares,8c Principes potius Agefilai,Timoleonces ac Diones haberi, quam vel Nabîdes, velPhalares autDionyfij:cum cernere fit illos fummacum laude celebrari, hos ve rô fummoperè vituperari.Præterca con-ftat etiam Timoleontem, 8c cæteros illi fimilesjin fua quemq^Rep.non minuspo tuilTe quâ vel Phalaris vel Dionifi*,fed in terim th:quietè8cfine omni metuvitârra duxiffe.Neq^vero eft vc quifquâ,nominis celebrirate deceptus, Caij Cæfaris fœli-citaté,admietur,ob id quod eins laudes à muleis fcripcoribus decâtare audit: id.n, jppteripfius potentiâfadum eft, fub qua etiâ qui vixere feriptores : no aufi fuerût, quæ de illo fentiebat, verbis exprimere; Quodfi viris ingenuis tutum fuilTet, ilia omniade ipfo fcxibetc,quæ fentiebant,

€o Di s P VT A T1 o N VM Nic« procul dubiô deillo perinde vt de Carl* îinàfcripfilTentjquô Cæfar tantôadhuC deteriorr fQic,quancô peior exiftimandus qui facÎHUs parrauir,eo qui id patrare de« liderauit. Quod vt ira fe habereintelli'* gas, conhdera quanris iaudibusBrutuin Cæfaris hoftem cxtollantinam cum Cae* farem ob potentiam vituperare non lice* ret,aulî funt tarnen eius hoftemlaudarc. Poftquam vero Romanorum res in vnius Imperatöris potentiam redaélæ fuerunt: ft confideraueris quanta cum laude impe rauerint principes boni,qui feipfos legibus fubmiferunt,amp; ex earum prçTcrip to vixcrunt:comperiesTitum,Neruam,Tra ianum, Adrianum, Antonium,amp;Marcü charos omnibus fuifle,ncqueadfuicu-ftodiam opus habuifle vel legionib. mul tis,vel praetorianis militibus,quodipfo-rum boni mores, populi Senatusque bç-neuolétia ipfos defenderet, atque cufto-diret.E contra verb Caligulam .Neroné, Vitcllium cæterosque fceleratos Impe« ratores, opus habuifte geminis exerciti-bus, partim ad Orientem,partim ad Oc-cidentem inftruAis,quibus ne defendi quidem potueruntab aduerfariis, quos malis moribus, amp;nbsp;fcelerata viuendi ra-Vioneftbi cotnpatauerant, Quæ quidem ftie«

Machiavilii Lib. T. et fî reûè confiderentur,omni p ri n ci pi do-cumentô effe poffunt,vfqueadeô,vt ex illorum rebus geftis, totaque vira; ratiogt; nem confequendæ veræ gloriæ atq; taudis intueri,amp; vituperij truculentiaeque vitandæ modum habere facile pofTcnt. Quid enim magis memorabile effe po-teftjqu'^mquodex xxvi.lmperatorib. qui CaiumCçfarem ad Maximinum vfq; fequuti funt xvi.truculcnta morte in-terempti, foli autem deeem, fecundum communem naturæ legem ex hac vita migrarunt? Quod fi qui etiam ex bonis, cruenta morte interierunt, vti Galbæ Sè iPertinaci accidit, id faftum eft propter malitiam prçdecefforum,qui milites pra uis morib.corruperant:amp;fi quibufda ma lis ac fceleratis, contigit fecundum natu ræ legem ex hac vita migrate, veluti Se-ucro'.id rurfus vel fortunæ piofperitati velalicuiqualicunq; tandemvirtuti de-bucrunt.Ex eadem ha c Ro manorum im-peratorum antiqua hiftoria cognofeere licet, quæ ratio fit Monarchiæ bonæ cor» ffituendæ : cû videamus omnes Impera-tores, quiconque hæreditario iure fuc-cefferunt in imperium : fceleratos homines fuiffe, vno Tito excepto : qui verô e« ligebantur, viri boni erant, freut cernerç

efl in iis quinque, qui Neruam ad Marcfi vfque fcquuti funt.Rurfusque poftquarn ad hæredes imperium rediiflet, cœpit in peius mere. Reftè igicUrfeceris in infti' tuedo principe,fi tempora côtuleris,quÇ inter Neruam amp;nbsp;Marcum fuere, cumiis quç Sian te fuerûr,amp;pofteafequutafunt: eiq; optionem dederis, malitnehis.aut illis temporibus regnare. Videbitenim, quo tempore boni Imperatores regna-runrJeos interfuos fubditos tutos pace ac tranquillitatefrui:Ius exæquo omnibus dicijMagiftratus omnis generis in honore haben : viros virtutc præditos fuislaudibus illuftrari) omnes ciues in / vniuerfum, res fuas fine periculo pof-fidere. Sublata verb populi licentiajam-bitione,nullas efie faftiones neque fe-ditiones: Aurea efie fecula, quibus tu-to licear de quacunque re in vtramquc partem dil'purare, principem fua gloria, populum pace,ac tranquillitate omnin applaulu frui. Quod fi tempora iam in-grediaris reliquorum Imperatorum , ea-que diligenter confideraueris:fceleribus amp;nbsp;atrocicate plena comperies: tot bcl-laciuilia, tocfeditioncs , tot principes ferro intcrempros, Iraliam miferrimèaf-hiftam , tot calamitatibus vndiquaque opprel-

Machiavelli Lib, I. tfj oppieflam, eius vrbes partim dirutas, partim fpoliataSjRomam toties incen-îam, Capitolium à propriis ciuibusdi-rutum* templa antiquifsima deftrufta, Religionis cultus prophanatos , adul» teriis totam vrbemrepletam: Mare ex-ulibusplenum, fcopulos vndique fan-guine confperfos ; in vrbe infinita fce-lera fumma crudelitate patrari ; maio-rum fplendorem, opes, honores, ipfam dcniquevirtutem pro vitiis haberi:Ca-lumniatores præmiis affici : feruos contra dominos fuos inftigari : liberos contra parentes infurgere ; amp;nbsp;fi qui-bus hoftcs defint, eos abamicis oppri-mi. Quæomnia fi quis fecum diligenter animo contempletur , non poteft j nifi natura Humana plane cxutus, non ab omni immutatione horum tempo-rum abhorrere ; aliorum autem de fide-rio accendi. Quæ cum ita fe habeant * nulli principi maior occaCo confe-quendæ fummægloriæ conringerc poteft,liquidem vir bonus elTc velit, quam ei, qui cum ad principatum euehitur; fubditoium mores corruptos depre-» Rendit, vt eos componar, amp;nbsp;Rempubli-cam dirutam nonvt C. Cæfar plané d« ftmat ,fed rurfus leftauret, Romulus

lt;4 Dispvtationvm Nrc* inftituat.Quod fi quis ad principatum i* uedus, nonpofsit corruptam rempublt; bené inftituere , nifi amilfo principatu: excufationem aliquam meretur quodi«^ tion facianfin amp;principatus dignitatem retinere,amp;nihilominus corrupta Remp-emendate pofsitjnecfaciatns nullo iurï excufari debet. Quibus igitur dij huiuf' modi occafionem dederunt, ij cogitai« • debent, duplicemfibi viam efle pateft-ftamjalteram qua benèRempub.inftitu» entes, tranquillam vitam degant, amp;nbsp;poft obitum,honeftam nominis fui comme* morationern pofteris relinquant : altera quamalè rem adminiftrantes, in perpe--tuis moleftiis viuant, nee vnquampoft obitum,illorum honefta mentio fiat,

QVamuis à Romulo Roma primant originem traxerit,eumquevtfilia pattern meritô agnofeere debeat : nihil-ominus tarnen videront dij immortales, leges à Romulo latas amp;nbsp;inftitutas ab eo ordine,ad tantum imperium acquirent dum nonfufficere. Quamobrem, eo hâc vira migrante Senatum mouerunt* vtei

VteiNumamPompilium fuccelToré eli-gerent: vt is videlicet ea fuppleret quæ Romulo neglefta fuiffent. Ciim is ergo ad Imperium perüeniflet, populuni Ro* manum ad belli artes inftitutum,ferocé-^ue deprehédit : qu6m cüm ad pacem amp;nbsp;ttanquillitatem inftituere cuperet,ad re-ligionis cultum inftituédum, örniie ftu-dium conuertitjquemtam præclarèin-ftituitjVt multis feculis, nufquam gentiü tantus timorDéi extiierit,quanius apud Romanos, ex Numæ infiitutióne erat: quae res omnia ilia inflicuca permultum promouit. Atque hæc quidem ita fe habere intelliges:ß eorum res geftas Gngil-latim perpenderisjCum publicas, tu quæ à quibufdam etiam priuatis patratç funt, quos magis iureiurando, quam legibus permoueri folitos houimuB,ob id nirni* rum quod diuinampotelltiam pluris fa-cerent, quam humaiiam. Id in Sei pi oniâ

J amp;ManlijTorquati exemplis euidentif-j lime apparuit.Quorum ille poft Cladem quam P.Romanus ad Cannas acceperau ciim permulti nobiles iuiienes L. Cæci*

J iio Metello duce, tanta clade pauefaâl îtaliam deferere,amp; confcenfis nauibus âdregemaliquem trahsfugere decreuif-feneftriéto ferro cos coegit iuraie: quod

S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«

patriâm defererenolIent.L.Manlio aute qui poftea Torquatus fuie diftus.à M PomponioTribuno plebis dies diftus e« fat:quodcumrefciuiiret Titus eius filiüs Pomponiuni adiuit, ftriftoq; ferro ne* cem minât’ eft, nifi iuraret le à patris ac* cufatione defiliere veile :quodcum illé mortis metu facere cogeretur: tantoperö iufiutandum veneratus eft,vtamp; odium vêtus quod illi cüm pâtre interccdebar* amp;recenter acceptam à filio, mortem minitante,iniuriam neglexerit,amp; caüfæ di* ftionem remiferit.Quemadmodum etil nobiles illos iuuenes, cum neque patriae amor,neq; leges in Italia rerinerent,reti-nuitiufiurandu quodvi coafli præftite* rac.Qiiæ omniaàReuerédo illoReligio-nis cultu dependebant , quem Numa Pompilius Romæ inftituerat. Tantum fcilicet populo Romano profuit cultus religionis, cùm ad frenandam militum licentiam, tùm ad plebem reconcilianda amp;nbsp;omnes in vniuerfum viros bonos in officiocontinendos,amp;peruerfos à ma-litiadeterrendos. Vfqueadeö, vt fi quis argumenta in vtramque parteir' ponde-rans, quæratcui Roma plus debere vi-deatur, Romulo ne an Numae Pompilio? credo hunc plus laudis msruifle : quod

J Vbi religio hominibus inert, illicetiam difciplinamilitaris percommodè intro»

beant.adeamnunquam reftè inftituun« tur.Romölus ctiam ad Reipub. inrtini-, nbsp;nbsp;tionem. Senatum conrtituendum, amp;a-

* fuit:ob quas caufas fingebat fe cum Nym pha confuettidinem habere,amp; ab eac-j nbsp;nbsp;doceri ilia omnia,quæ populo Roma

no præfcribere oporteret : quod quidem obeacaufam faciebat, quonia ad nouas leges de cultu religionis fanciendas,non exirtimabatfuam autoritatem apud po-

’ pulum fatis ponderis habere. Idipfum quoque ab aliis faditatutn legimus, quotcunque plané nouas leges in Rem-publicam introduxeremeque enim alias

• potuiflent perfuadere hominibus vt il-las amplefterentur; Quamobrem fi qui viri fapientes tale aliquid moliuntur, datoperamvt iddiuino inrtinftu facere videatunquemadmodum Lycurgum Sc Soloncfecifle nouimus.Pop. Romanus

, igiturNumæ Pópilij bonitatéfimulatq; fapienûa admirationi habebat,amp;quic-

quid ille cóüiluiHet ampleâebatur. Se^ neq; hoc ilJi parum profuit,quod iis tent Îioribns effent homines natura magis re* igion,atque fimplices, quihus quæcun-que oportebat,perfuadere facile poterat Nam fi quis etiamnum quaerat, qui hom* nes faciliores lint,ad ampledendam no-uam Reipub. conftitutionem optimis le gibuis inftruäam ƒ Refpondere oportet hmplices illos,quales funt qui loca mon tana ihcoluntmam qui in vrbibus habi-iant,corruptis moribus funt,amp; quç igno rare debebant, nimis peruerfæ fciunt. A' priores funt igiturSimplicesilli vt rede inffituantur,amp;bonam difciplinam am-pledantur, quemadmodum etiam mar-i mof rüde, amp;nbsp;nullo modo dolatu, aptius eft ad fufcipiehdam ffatuæ formam, qua id quod à malo artifice dolatum,amp;cuili' neamenta finiftrè impfeffa fuerünt.Quae cum ira fe habeant, concludo cultumre« ligionis à Numa Pompilio inftitutum,V'lt; nam eprimariis caufis extitiffe,proptel quas Romani in rebus gerendis tarn feil ces fuerint. Namvbi religio eft, locü halt; bent bonæleges, ac bona difciplinam éi quibus fortunati, felicesque rerum euen tus,inexpeditionibus præfertim belli' cis nafcuntur. Sicuti è contra etiam, fub' lata

Î4tareligione,corruere Rempub. opor-i tet:quoniam fublato Dei timoré, fequi-jÿ turimpietasjcxeaque ruina imperiorû ; y nam etfi princeps ipfe fortaffe pius fit, amp;nbsp;y fubditorum impietatem virtutefua ali-}( quo modo compenfet; quia tarnen is eft 51 mortalis, amp;nbsp;forré etiam vitæ breuis, ue-y cefle erit, vt eo moricnte, virtus qpoquc I« quæ fupercratfenfim vna cum imperio j( labatur. Quæcunq; enim imperia vnius 45 lantumhominisvirtutefulciuntur, diu-ÿ turna efle nequeunt, quod rarifsimè con 0 nbsp;tingat,vtiliaeademvirtus innouofuc-

jlt; mare debemus eum fortunata,felicemq; ÿ Rempub.inftituiffe,qui illam ita otdina-.lt; uit,vt quandiu ipfe viuit, reftè fub fuo v-nius imperio gubernetunfed fi quis eam

Huiufmodi verô formamreipubl. plané Il nouam: etfi difficilius fit perfuadere ho-igt; minibus ciuili vitæ quocumque modq

7® Dispvtationvm Nic. afTuefaais.quàm Simplicibus,amp; fparfim montana loea incolentibus : non tarnen pronuntiamus plané impofsibile efle, quinamp; illieam amplcftanturiFlorenti* nuspopulus certèneque fimplicem,ne-que ignorantem fe effe arbicratut : atei-ocmhuic Hieronymus Sauanarola mo* nachus perfuafit,fefe cumDeo colloquia habere.Quod non in eum finem dico, vC verum ne, an falfum fuerit? pronuntiare aufim : ncque enim de tanto viro aliter quàm cum quadam reuerentia loquen-dum exiftimo. Sed affirmo infinitos homines Florentiæ extitifle, qui id pro eer» to crediderint: quamuis abiilo nihil mi» raculofiim patrari vidiffent : quod vitae fanélimonia: dodrina,amp; re« ipfa quam traftabat,omnia talia erant, vt fidemei adhibendam teftarentur. Quæ cum itafe habeant,non debent, qui bona fanâam» queReipub.formam inftituerc cupiunt, defperare,nc fint fincm fuum confequu* turi.cum id aliis perfæpc cótigerit : quo-niam homines, vt in prœmiohuius

libri docuimus, Temper iifdem naturæ legibus oriancur, viuant, amp;nbsp;intcr-eanc.

Machia'vtllu Lib. L 7t Qijirttum interßt ad conferuandam Rempub.vt l'rttjo diuajt chUim tft^«e Re'igionw hibeatur : ZSquot; ^nod ta m Italia, propter Romitnitm ealee flam, deßciente, ru'ma imperij fcquutaßt.

QVicunque Principes atqucRefpub. femetipfasconferuare cupiunt, in id vnum præ cætcris incumbere debent, vt verum religionis cultum reftè inftitu-ant,amp; vt vencrentur ; nee certius inditiü de regionis alicuius ruina atque interitu vnquam habere poteris, quam fiin ca, diuinû cultum defpeâui haberiac fper-ni cognoueris.Id veróvt ita fe habere in-telligas ; obferua cuifundamento,Religio inniutur eins loci,in quovnufquif-que nafcitur:quod omnis cultus religio-fus alicui fundamento infiftat. GentiliS leligio innitebatur refponfisOraculorû, Arufpicum,amp; conieûorum, ex quorum inftituto omnes cæteræ ceremoniæ,atqj facrificia dependebant. Nam cùm crede-rent,eum Deumquitibi velfauftumvel infauftumquippiam præfagire nouiffet; idiplum quoque tibi poffe largiri :tem-pla Jfacrificia,acfupplicationcs illis de-CKWeruntj quitus «os varias ritibusve-e 4

71 Di s P VT AT 1 o N V M NiC, nerabantur: arque ira fiebatvt OracuU Delphicum,amp; louis Ammonij,in vniuef fo propè orbe, hominib. timori amp;nbsp;venC' rationi clleu. Sed poftquam eademhæc oracula cœpere imperiosè refpondere: animaduerterûc homines dolum fubefls nec modô vllam illis fidem ampliushA bucruntjverùm eciam impij exeare faûi funt, amp;nbsp;ad omnia perturbandaprompth Iraq; in id diligenter incumbere debent, quicunque Reipub. aut regno alicui im* f»étant, vt eius Rcligionis quam ipfi colt; unt, amp;nbsp;venerantur,fundamenta farta te* ûaque conferuent : qua quidem re ciueS fuos pios, deiiotofcjuç efficient,amp;aptoî adconcordiam colendam. Quæcunque ergo in Repub.eô fpcftant,vtad fideiT» fundamentis Rcligionis eius concilian* dam facere videantur, ea omnia fapien-tesReipu. gubernatores fouere debent, etfi non vfqueadeô certa veraque forte fuerincquod quidem tantô magis etiant curare debent, quanto magis fapientes amp;nbsp;rerum naturalium periti fuerinc : cùm îd à fapientib.viris obferuatû elfe noueti mus: ita quidé vt in falfa quoq; religions miracula approbarint falfa, cû eô fpeda* rent vt hominib.Religio quçdâac pietas jmprimerctur.Huiufmodi apud Romanos

5 I i

(

gt;

I ( » i

pos milita extiterunt: veluti çum Veien» turn ciuitatem diriperent, amp;nbsp;çorum ali-quilunonis templiimingrefsi,eius Gmu lachrum interrogaffent,vellet ne cum illis Romam ire f tune vifum eft quibufdâ annuifle; quibufdam verô etiam verbis idipfum affirmare.Quæ omnia illis con-tigerunt,quod templum fine tumultUjfic fingulari quada deuotione animi ingref-fi funt, vt apud Liuiuni legere eft : itaque cum tanta veneratione interrogaflent; vifum eftipfis taie refponfum audinifte, quale fe audituros prius fibi polliceban-tur : nec earn opinionem ex illorum ani« miseripere voluit autCamillus.aut cæ-teri viri principes: fed earn cófiimandam Îmtiuscenfuerunt. Quodfihæc tam di-igens cura diuini cultus,àReipub. Chri ftianæ principibus obferuata effet,fecun dum primam inftitutionem.amp;præcepta cius,qui illam nobisp’timùm tradidit: longe maiorifœlicitate,ac pace in orbe Chriftiano fruerernur Nunc cùm nufqua minus vel pietatis velreligionis fit, qua in iis hominib. qui Romæ viciniores na-bitanf.eaqueÇhriftianæ religionis caput cenfeatur: facile coniieerepotes,Chri-ftianum orbem magnopere periclitari. Quodfj quis etiam diligenter confideret

Dispvtationvm Nie» eum religionis cuhü, qui noftra ætâte in vfu eft,eu mque conférât cumPrima Chri ftianæ religionis inftitutione ac^veris fundamentis : is non poteft vel illius in-lericum non metuere, vel diuinam vltio-nem non foimidare.Et quamuisnon de* fint quiopinantur, omnem quamitalit habeat fœlicitatem ab Ecclefia Romana dependere: tarnen contrariam fententia quis vcriorem cxiftimauerit: confideran do eos quiinRomanaecclefianequaqua fecundum Chriftianæ religionis præce* pta viuuntj fed ea adultérant arque corgt; rumpüt.Quibus hoc etiam accedit,quo J eademhçcRomanaEcclefiain caulaeft, cur Italia in partes diuifa, diucrfis prin-cipibus pateat: cum tarben nulla regio verèfœlix fit,niftfub vnius lîue Reipubl. fiue Principis imperio pareat, vc no-ftra memoria Galliæ , Hifpaniae accidie. Cuius rei ratio eft, quod cum non modb inresfacras, fed etiam in res hu-manas imperium ftbi vendicauerit Romana Ecclefia : non habuit ilia qui-dem tantas vires vt vniuerfam Italiam cccupare potuerit : fed neque inteHm tamdebilis fuit, quineuocarepofljetad fe aliquem præpotentem principem ad-uetfus cos,quQmm potçftûaiUiin Italia foimi’

MaChiavilh. Lib. I. 7» formidolofa videretur. Idmultis exem-plis patetjCÙmvetuftis tùm recentibus. Nam 8c Caroli magniauxilio Longobar dos expulit qui propemodum tori Itali^ imperabâf.8c patrum noftrorum memo-ria Gallorum auxilio Venetorum poten-tiam fregit ; eofdemque Gallos poftmo-dum Hcluctiorum copiis ex Italia eie-cit.Ecclcfia Romana igitur , cum neque tantas vires habuerit.quibus ipfa potucgt; rit,vniuerfam Italiam occuparemeque e-tiamalter!, vt earn occupafet permife-rit ; caufa fuit ne fub vnius imperium re-digeretur,fed in varias partes diuifa mul lis Principibus parère cogeretur,: exeo accidit,VIdifcordiæ principum debilia lata, non modo Potentum atque Barbarorum principum,fed cæterorum quo rumcunq;,qui illaminuadere aufifunr, libidini in prædam cefferit ; quod qui-dé nos ItalifoliRomanæ ecclefiæ debe-mus.Quod fl quishæc omnia,que de Ro mans curiæ deprauatione narraui,ccr-to expcrimento cognofcere vellet,eum tarn potentem elfe oporteretjVt illam ad Heluetios, qui foli noftro tempqre veterem religionis cultum 8c difciplinam militarem conferuare videntur,ad ha-buandumablegarc polTet ; conceflailU

•}6 Dispvtationvm Kiç» videlicet eft hic vera potentia,quS in It^f lia habet : Nam certumeft, fi id fieret, brcui temporis fpatio, illorum quoque hominum mores,huius Çuriæprauitats tantopere corruptosiri, quantopere id illis , ex vlla alia caufa contingerc vnlt; quamqueat.

Romanos perfepè Rcligionis (jujdam f^ecie \gt;fo$ e^èfCÙtn ad mflituendam Rempub. turn ad fufcipienda beUaJcdandoi^ feditio-nes, at^i twmultutt

NOn abs re faflurum me puto,fi pro* pofitis exeplis oftenda,Romanos ope Religionis fæpe perturbatam temp. inftituifle,amp;expeditióes quafdâ fufcepif fe.Huiufmodi exempla cumapud Liuiu multa fint, ego tarnen pauca hæc tantum, adducam. Poftquam Pop.Romanus tri-bunos plebis confulari poteftate creaflec iique omnes,præter vnicum »plebeieC-fentiorta eft eodem anno Romçpeftilen tia grauis,atque annonæ caritas, præter* ea aliaquædam portentofa apparuerût. Hine igitur Patrieij fumpta occafione, aflerebant has calamitates Pop. Roma-jno à düs immoitaUbus immiflas, ob abu fumma«

Machiavelli. Lib, I. 77 luna maieftatis Imperij, amp;nbsp;male vfurpata tribunitiapotcftatc,neqjeos placari pof fe aliter, qua ß légitima tribunitiæ pote-ftatis ratio reftitueretur.qua re pauefafta plebs, tribunes omnes exPatricioru or-dine creauit. InVeiorumobfidionelon-gifsima etiam,cùm milites taedio pertæ-fi Romam redire vellent,religionis quo-dam prsetextu ad obfidionem cótinuan-dàm'a ducibus retenti fuereiNam cùm

Albanus lacus excreuilTet : Oraculum A* pollinisita funt interpretati,ac fl ilia a-quarum innundatio, vrbem eo anno ex-pugnatam iri nuntiaretiadhibitusque ad Albani huius prodigijprocurationem,8c placandos deos Vates qui Rómaecapti-uus tenebatur. Quibus omnibus miles perfuafus,patienter belli moleftias tole-lauit-.atque inde faaum,vt Camillus Dia ûatorcreatus vrbem expugnarit.quam Pop.Romanus toto decennio oppugna-uerat. Quæ quidera Romani nunquam tarn fœliciterperfeciflent, neque tribu-niciam poteftatem ad Patriciosreuoca-repotuiffentjnifireligionisprçtextuad-iuti, cùm milites, turn plebem in officio !• feiuiflent continere. His cxemplis fimi-le eft, quod accidit, tunc curaTerentil-ius tribunusplebis legemTercntillam,

de quapoftea difleremus , promuIgarÄ Vellet :nam etiam tune ad fedandos illos motus.quos ea res pepererar,vfi funt patres religionis quodam prætextu, du-plici ratione. Primum enim Sybillinos libros per duumuiros adiré iufferunt: at' que inde nuntiarunt periculfi immine-re ciuitati, libertatis eo anno amirten-dæ,nifi feditionibus abftineretur. Quod etfi Tribuni criminarentur, à patribus fi €lum ad impediendam legem ; plebis a-nimos tarnen vt'que adeö permouit, vt Tribunos tanto ardore non amplius fc-queretur. Deinde, cum pereofdem tu* multus Appius Herdonicus quidam o-pe exulum atque feruorum, quos qua* 1er mille amp;nbsp;quingentos fecum habebar, noauCapitolium atque arcem occupa* tiiflet,periculumque effet,ne fi aut Aequî autVolfci Romani nominis hoftes per* petui aduentaffent, vrbem effent expu* gnaturi i ncc definerent tarne etiam tum tribuni, legis promulgationem vrgerei affererentqueid quoquea patribus (ida cffe,vt legem impedirent; tum èSenata egreffus P.Valerius conful, vir grauis atque difertus,minas argumentismifeens* demonftrauit populo, quæpericulavrbi eb Capicolium captum imminerent : Si quam

Machiavklh . Lib. I. 79 quanti inTempefliua ilia effet legis feren-dae occafiottantum effecit vt iurameto 0/ inneB aftringercntur,fe z Confulis volun täte non difceffuro« ; Eutn ergo fequuta plebs Capitoliurn recuperauic. Sedcum in eâ expugnationc P.Valetius fuiffet in/ terfedus, eique.L. Quintius Cincinna-tus in Gonfulatu fuccefsiffec : ne plebi ocium rclinqueret j aut anfatn præbc-ret eandem Terencillam legem medi-tandi; atque vrgendi, in Volfcos amp;nbsp;Ae^ quos legiones ducere decreuit. Sed cum id Tribuni eludere conarentur, quære*gt; l'enroue quonam paöoexercitum edu-fturi Confules effent , quod deleûum habere Tribunorum nemo paffurus eG. feVTum Quintius, nobis verb nihil de/ kftu opus éft , rnqtrit , cum quo tem» pore P.Valeihis ad recipiendum Capi-tolium arma plebi dedit, omnes in verba iuraucrinnconuenturos fe iuffu Confulis , nec iniuffu abituros: edicirtius itA-que omnes qui in verba iuraffis, crafti-na die armati ad lacum Regilium adfi-ris. Quibus diftis erG Tribuni reGfte-ient,plebemlt;^j exoluere Religionc cona teneur,quod id iuramenm non Quintio, qui tunepriuatushomoerat: fed Cófuli plUfiffcnt.Sed plebs pet tnota teligionis

to Dr s P VT A T 1 o N V M NiC* rcuerentia, maluit confules fequi, quant videri iulîurandumvlla racione fefellifle: vfqucadeôfcilicet fœliciaeraut ilia tem pora,amp; homines minime mali: amp;nbsp;vtLi* uiusinquit:Nondum hæcquænuncte* netfeculum negligentia deûm venerat, necinterpretando fibiquifqueiuramen* tum,amp; leges aptas faciebat,fed fuos po-tius mores àdeaaccommodabat.

Hifceita conftitutis cumTribunicet' nerent, fe non pofle refiftere ColT.in eo* rum voluntatem amp;nbsp;ipfi defcenderunt, metu amittendæ dignitatis i paàumque vt toto annifpacio,neq;iplidclegeTe' retltilla quicquam agerent, nee confu* les plebem ex vrbe ad bellum euocarent« Arque hîc quoq;cernis,Senatu religio* nis opej turbülentos hos tribunitiæ po* teftatis motus fedairc,amp; præfentes diffi' eultates fuperafie : neque eas fine illafü* perarepotuifle.

RoWitnor mterpretiirifolitos dußficiit, itd vt iUorum mpitutum dtgue voluntdtem dccommodd^ rentur: Qjiod ß qudndo Religionem nebligere cO» gebdntur, prudenti gudddin expUcdtione fe tdtn obferudffe ßmuUbdnt.Si (]uis tdmeit tüdtn temerè contempßjjet,

ERant apud Gentiles Auguria, vt antê diximuSjteligionis quam illi cole-bant fundamentum: apud Romanos au-tempermultum ad res bené gerendas e-tiam confetebantiatque hinc ficbac, vt il lorum potifsimam curarti haberét: narri amp;incomitiis confulatibus iis vtebätur, amp;iil fufcipiendis expeditiortibus,amp;in præliis committendis, amp;nbsp;omni denique Aâiôné quæ magni momcnti clTet domi militiæque:nec vnquam expéditionem quampiam fufcepiflent, quin prius mili-ti perfuafiflentjid deorum immoriäliünl înRinQu à fe fieri^qui viftoriam Pop. Romano promififlent. In exercitu autem va riorum aufpiciorum vfus erar,8cintercç tera, genus quoddam habebanr,quôdà Pullis Pullarium vocabatur, eoquc ante-qUam prælium committerent temper v* tebantur : ac Gquidem pafcerentur pwlli, bonis aufpiciis fe prælium committer« putabantztiil minus,à dimicatione abtli-nendum iudicabânt. Quæ ratio Aufpiti-Orum,etßtalem fignificationem haberô putaretunli quando tarnen euidentes ri tiones dimicandum efle fuaderent.id fa-ciebantperfæpèetiam contra Aufpicio-tum ptæfagia; fed interim eadem prsefa*

gia,contra communem fignificationcrtt, dexcreinterpretabantur, nc fe contrail« lam quicquam feciffe, aut religionem co templilTc vidcrctur.Tale quiddamprae^ ftitit Papyrius conful.in prælio, quod a-pud Aquiloniam contra Samnites maxi-mu.n cornmifit,amp;. quo vires iliorum qua Iji»««« W.io.maxime fregit. Nam cum ad pugnadum ipfe arque in exercitu omnes prompt! paratiquc elTent) Sc ex prælio viftoriam certam fibi pollicerentur; pullarium in aufpicium milit.Sed cum pullinonpaf/ ccrcntur,amp; tarnen Pullariusiplc, Sc qui cum illo erant nouiirent, quam prompti ■ paratique effent cùm ipfius Imperatoris* tùm cæterorum omnium animi ad pu* gnandum : ne iis rei bene gerendæ occa-jionem præriperent, aufus eftPullarioiU primarius auipicium mentiri, Setripu-dium Soliftimum Conluli nuntiauitjac bonis aulpiciis prælium committi poffc indicauit. Qnibus ita cognitis,Papyrius aciem fumma diligentia inffruit. Sedin-terimdum hisintencus effet Imperator, altercatio inter Pullarios orra dcaufpi-cio eius dieiiexauditaqiieabEquitibus Romanis, qui rem baud fpeinendam ra-ti.Sp.Papyrio fraciis Coniubs fiiio, dec-ius diciaufpicroapullariis ambigi renii-

tiarunt; quod cum ille inqui/iuiHec, 8cré ira le habere incellexiireCjad Confulé de-lulit: CuiiliCjTu quidemmadevircuce diligentia^; erto : Caecerum qui aufpicio adeft,fi quid falfi nuntiat, in icmctipfum religioné recipit: mihi quidem tripudiu.

, nuntiatum, Pop. llt;omano,exercituique egregium aulpicium eft. Quç cum dixif-fetjVt euentus fuo præfagio refpondc-ret.mandauit ccnturionibus vtPullarios inter prima ligna conftituerent. Itaque dum figna promouercnc aduerfus holtes priul'quam clamor tolleretur,amp; concur-rereturjCmilTo réméré pilo idus Pulla-rius ante lïgna cecidit,quod vbi Confuli nuntiatum elliRefponditiam omnia bo nis aufpiciis fuccelFura , cum Pullarius fuointeritu mendacium expialTet : iam-que deos placatos exercitui adluiuros. Quo loco cernis manifeltè,Papyrium ia ra interpretatum efle aufpicia , vt nee pugnandi occafionem omiferit, contra quamillaviderenturfuadere: nee tarnen quis illi poflet^etiam obiiccre, quod aufpicia,amp; religioné contemplilTet. Cótra-riu accidit Appio Pulchro, cu primo belle Punico in Sicilia plium cómittere vel Ictnapoftq Pullarij rcfpódilTent.pullos nópafchyideamus, inqr, nu fortè bibcre

velint? amp;nbsp;in mare conieéiis pullis,cû hd^ ftibusmanus conferiiit : fedcumviólus co confliftu fuccubuiffer: Rom^ damna-tus eft, non tam ob aduerfam fortunam, quam quod aufpicia temcrè conteinplïf-fec.Papyrio veró, quöd prudenter aufpi* ciorum fignificationemfuiffec interpre-tatus,honores decreri tuerunt.Eó autem fpeélabant huiufmödi auguria omnia,vc miles ad dimicaridunt alacrior reddere-tunexqua alacritate vióloiia vtplurimu fequebatur. Filitqué hçc aufpicandi ra-tio,non modó Romanis vfurpata, fed a-liis quoque gentibus, cuius exemplum capice fcquentifubiicicmus.

Samnites ad Rdigionem,ceu ad extremum re^ medium f rebtu affliHit, con-fugerunt.

SAmnires à Romania perfaepè praelio fuperati. amp;demum in Thufsia i'» milfo exercicu ac ducibus militarib. pla-huiitf hh.io. nè frafti efle videbantur, cum neqjàTu* fcis, Gallis,aut Vmbris,qui focij iuerant amp;nbsp;vnà cum ipfis erant fuperati, auxilium cxpeólare poflent.Eoque iam redierat il-lorü fes, vt de illis Liuius dicat ; Ncc fuis neC

Machtavîlii Lib. I. »lt; neccKternis viribus iam ftarepoteranc* tarnen bello nGabftinebant,adeônein-fcliciter quidcm defenfæ libertatis tçde-bat;8( vinei quam non tencare vidoriam mallebant. Ad huiufmodi anguftias ad-dufti, cum extrema quæque tentare de« çreuiflent, ße intellicerçnt tarnen fe vin-cere non pofte, nift obftinatifsimos habe tent ad dimicandum militum animos: adReligionem ceu extremum remediü confugerunt.Nam exlibro vetcre, facer-doteOuio pacio,homine magno natu,fa crificium ex antiqua Samnitium religio-ne petierunt. Sacrificie perfedo,eorum Imperator per viatorem iubebat acciri nobilifsimum quemque. Apparatus Sa-critaliserat qui animum religione per-fundere poftet. Nam locus erat cratibus confeptus in medio caftrorura, puteisqj aclinteis conteftus, patens ducentos pa titer pedes in omnes partes:In medio o/ ræ,vidimæque circayæfæ,amp; ci reu n liantes centuriones ftridis gladüs.Admoue-batur aitaribus miles vt vidima magis quamvt facri partieeps:adigebaturque iureiurando, quæ vifa auditaque in co lo co eftent, non enuntiaturum : deinde iu-tare cogebatui diro quodam carmine,in cxcciaiionem capitis familiæque amp;nbsp;ftii-f j

pis compofito,nifi ifletin præliumquS imperatores dixiflenc: amp;nbsp;fi autipfc ex a-cie fugiiret.aut fi qucm fugicntcm vidif-fet,non exréplo occidiflct.Id primo quidam abnucntcs iuraturosfe,obtruncati circa altaria funr, iacentes deinde inter ftrages viftimarum,documento cæteris fuerunt ne abnuerent. Hoe 1'acramento aftriftoSjVt maiore religione tenerentur, variis etiam fignis ornauerunt: nam eX quadraginta millibus quos collegerant, mediam circirer partem veftimcntis al-bis induerunt,iisóucarma,infignia,amp;cri ftatas galeas attriouerunt, vtintercæte' ros eminerent:tandemque ad Aquilonia confederunt. Sed aduerfus eos taméPa-pyriusConfiil dimicaturus.ea omnia pat uifecit,amp; fuos ne huiufmodi rcligiofo facramento tenerentur,alloquens. Non, inquit.Criftas vulnerafacere, fedper pi-da,atque aurata fcuta tranfireRornanum pilnm,amp;candore tunicorum fulgentem acicm,vbires ferro geratur,cruérari. HjC omnia denique in illorum caput tranfi-tura,cHm nephando facro hominum,pe-cudum^ue cædem mifcuerint,amp;ob fra/ fta tories fœdera deos, ciues, atq; hoftes aduerfusfefe irritarinr.In ConfJiâu tandem vicére Romani, quod illorum vir-ius,ma-

Machiavïili Lts. L tus.maiorcm Samaitibus metuin incuf' , filFetjob memoriamtoties accepts cla.* dis quam iis religio porueric vel virtutis vel pertinacis ad pugnandum infynde» re.QuodetGita fit,videmus camenma-nifellè,quod rebus tantopere afflidlis,ad. religionem tanquam extremum reme-dium confugerunt: nee in vlla alia re tan tam fpera recuperands virtutis pofue-lunt : ex quo intelligere licet, quantum prsfidij quis in vers rcligionis rc--öovfu habere qucat. Itaque de hacte, hoe loco dilTerendum putaui, tanquam de ea,qus ex maxime neceflariis Roma-ns Reipublics conftitutionibus de-pendebac.

Si (juii popidut confueuit fubPrittcipü impe^ no viuere y ttonpojjeeum Itbertate friUy neceamconfertMreft maxime iü Urn cafu dliquo dc ■ ^utrrret.

SI quîs populus fub Prîncipîs împe-tio viuere confueuerit, amp;nbsp;cafu aliquo acquirat libertatem, vt Romanis accidit poftquamTarquinios expulilTenf.ei difficile eft libcrtaccm confeiuare *. vt hifto-f 4

ricis exemplis quamplurimis probart potçft.Nequc caret hæc res fuis caufis,ô£ rationibus : nam plebs habet fimile quid dam cum fera, quæçtlïfua natura in fyb uis paftum quærere,^latebras fuas habere foleat: u quae tarnen captiua à tene-ris annisjn carcere nutrita fuerit:ea dein de n in liberos campos libera dimitta-tur,neque paftum quaerere,nequelate-bras in quibus fçoccultet inuenire no-uit:itaque facile rurfus incidit in caffes cuiufq;, qui ilia deinceps venari conabi-tur, Idem accidit populo, qui confueuit fub aliorum impcrio viuere,amp;ad nutum aliorum gubernari. Nam etfi cafu quo-dam libertärem confequatur:tamen ne-' que rationes nouit quibus fe defende-re, aut alios offendere pofsit ,nec cum Principibus vicinis aliquam notitiam habet,' per quosauxilium aliquod fpe-rare queat ad conferuandam libertärem , fpontè redit fub idem iugum aut etiam deterius quam id, quod modo ex-cufTerat: idque illi accidit quamuis non lit omnino corruptis raoribus. Quodß plané corruptis morib. fuerit,tûc ne pau xillum quidem temporis poterit fruili-bertatervti pollea docebimus.De co po-puio ergo noHia fit inftituu oratio, in

Machiavilli. Lia. L quofi nonomnes, attamen maior pars viriboni fuerint.Nam amp;nbsp;in eoaliaquç-dam amp;nbsp;quidem præcedente maior ditfi-cultas Içfe offert; Qüoniam exculfo iugo iyrannidis,fi quando libertas acquiritun non fieri poteft, quin hoftes fi mul acqui-rantur, quorum intereft ne libertas du-ret:è contraautcm non acquirunturami ci,quorum interfit vt illa conferuetur. ld itâ intelligas velim. Quiconque durante tyrannide Principi familiäres crât,amp; ngt;u neribus ab eo præfeûi illius opibus frue bantut : ij omnes ægrè ferunt, l'e,cxcuflb tyrannidis iugo,loco motos efle : qxiam-obrem opeiam dant,fi quæ occafio fe of-feratjVtin priorem dignitatem reftituan tur,atquç italibertatis hoftes,ad tyran-nidem rurfus afpirant. Amici verb, quorum interfit vt libertas conferuetur, qui-quetantoftudio earn tueantur, excufla tyrannide,non acquiruntun quoniam iu liberaRepub. honorcs,officiaque iis tri-buuntur, qui vel fuavittute,ac benefa-ûis erga Rempub.vel alia aliqua honeft* ratióe eos meriti effe videntur. At fi quis id quod videtut meritus efle, à Rcpubl. obtinet: nihil fingulareei deberelepu-tat,quoniam,id fuis meritis,nonRcipn. libcialitate,aut gratia æftimat.Prætetc« f 5

nemo elietiam,qui communemillamb* bertatis vtilitatem ex aequo ad omne* redundâtem,reftéagnofcât;quique reâè aeftimet,quam bonum iucundumque fit» vt res tuas Jiberè pofstdere,fïne cuiufqiiA metu pofsis, amp;nbsp;vtconiugcs.liberosque tuos ab omni iniuria tutos conferuarc queasmemocnim eft qui -e fateaturquic quam ei debere à quo non lçditur,eô ip* fo quod non Içdacur. Quae cum ita fint: nulli conciliantur nuper partælibertati taies amici, qui purent tantum intcrelfs fui.vt libertas conferuetur:quantum pu* tant intereffe fui hoftes illi, qui exculfa tyrannidc fuis muneribus priuati deie- ► ftique de illo dignitatis gradu fuerunt^ Quod fi rationcm quçris,qua pofsit quis in Repub.quæ forte ex cafu libertaté ac* quifiuit, remedium opponere iis mails* quibus libertas amitti queat per huiuf-modi doniefticoshoftes?Adidegorefpô deOjRomanorum exemplum imitario* portereiquiBniri filios necauerût, quod ipfi vnàcum aliis quibufdâ èfummano-bilitate aduerfus patriam coniurafiTent: eôquod fub Contùlû impcriononlice-ret ipfis frui ea licentia, qua durante Tat quiniorum regno fruebantur : exiftima-rentque populi Romani liberutem in fuafli

fuam feruirntem vertilTc. Quod G quis et I go Populum quempiam gubernare cu-piatjfiue ita vt liber fit, liuc vt fuo impe-riopareat : inidpræcipuèftatimàprin«

; quos exiftimabit huic fuo imperio ho-j ftes cffe: alioquin enim neutiqua diu re-. gnabit. Sed interimneque hocignorare , oportet,quod is Princeps infœlix fit, qui J id non polsit aliterfacere,quam percæ-i des,amp;homicidia;nam cum populo inui gt;nbsp;fum fieri certum eft : amp;nbsp;quo maiori cru-, delitate ad fui dcfcnfionem vti cogitur, tantomagis infeftam femperhabebitpo ,, puli multitudinem:amp; hoc ipfo infirmio-, res vires habebinnec vllum maius reme-I dium efle potcft imperij confirmandi, , quam vt’tibi populi bencuolentiam con cilies.Et quia ex difputatióe de Rep. pet , occafioncm ad Monarchiam digrefsi fu-mus,nc opus fit alibi dehac re diflererc: , hie quoq^ oftendam breuiter.quid de pti I mailli’ inftitutionc fentia. Quod ft quis , nbsp;nbsp;nbsp;patriæ fuse impcriu forte obtinuerit,cu-

; P’Atq; populu qui illi offenfus fit,recóci-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;liare,fibiqi beneuolu efficereiis cofidera-

{ re debet, quidna fit quod is populus ma-, nbsp;nbsp;nbsp;ximèappetat. Deprehedetauté eu duas

I res maxime defiderareinâ amp;nbsp;vindiûâ ad-I Uetfus illos qui atnittédç libertatis caufa

f» Dispvtationvm Nrc. fueruntjOptabit, amp;nbsp;vt in priftinâ liberca* tem redituatur. Horum alterum populo largiri poteft,eumq; vod plané compote efficere : alterum ctfi non pofsit omnino concedcre , poteft tarnen eius aliquant fpecicm dare.Priorisexéplum inprom* pru eft. Clearchus Heraciienfium tyran-nus femel in exilium pulfus fueratzfcd cum ciuitasrecuperata libercate intefti-nis fa^'onrbus laboraret, cernerentque optimares fe à plebeis vinei: coniurado-ne fada.vrbem ereptapopulo liberrate Clearcho tradideninr. Clearchus occu-pato vrbis impeno.cum fe in media ciinl plebeiorum,tùm opdmatum turbacon« ftitutum cerncret,fimuIqueanïmadueC reretfe,cühorumimmenfis cupiditatib* fatisfacere:tum illorum rabiem,quï amif fæ libertads dolorem conquerebantur, fimul non polTe fedare': decreuit fpreta optimatum fHperbia,plebem fibi conci-liarc:arreptaque necafione opdmates o-mnes tnterfccit : eaque in re præclarè fa-tisfecit iracundiæ plebis, quam ob amif-fam liberratem aduerfus opdmates con-ceperat. Alteri plebis defidcrio, quoin priflinam libertatem reftitui cupit, cum Princeps per omnia fadsfaccre nequeat: caufas ccrtcexpcndcre debet, proptet qua»

Quas id plebs expetat: quæ quidcm duæ fereerunt. Quidam enim,ledperpauci, id petétjVt ipiis dominari Scpu blicis mu neribus prçficiliceaf.Cæteri omnes non nifipropterealibericlTe cupiunr, qu'am VC rebus fuis tuto amp;. paccate frui queant. Expriorum numero perpauci efle foléc, cumin libera Repub. raró pluresquam quadraginta aut quinquagiuta elTe foie-ant,qui return potianiur, quamobrem fe aduerfus has munire poterit priucëps, partim eose medio tollendoi partim e-tiamillorum operamin adminifttandis rebus vfurpando. Pofteriores longé pluies funt,quibus fatisHeri poteli, li leges ferantur quibus amp;de Principis potentia, amp;nbsp;plebis fecuritate eadem ratione cauea turîldeilimGPïinceps fecerit,neq; dein, de hafce leges vllo modo violauerit: effi-cietbreui tempore, vt pöpulusfe tutum elTe intelligatj amp;nbsp;pacißce quieteq; viuat. Exempló nobis éfle poteRGalliæ regnû, quod öb eas caufas paccatum eR, quia Reges eius multis legibus ad conferuan-dam populi fecuritatem obligatur: Nam a principio ita inRitutum fuit hoc regnû, vt reges Scredditibus pro arbitrio frue-rentur,amp; quæ ad rem bellicam pertinét piolibito adminiRrarent : de cseteris ni-

hil, nifi fecundum leges difponerenc. Si quis Princeps ergo, aut Refpublica, non ie ftatimaprincipio aduerlus huiufmo-di pericula muniuerit: tune faltcm id fa* ciat oportet, qd Romani necatis Bruti d' liis fecêre,prima quoq; occafione; cam fi quis neglexerit, feram pœnitétiam aget. , Populus Romanus certè expulfisTarqui niisjoblatamlibertatem non nifi iisra^ tionibus.de quibus iam dilTcruimus, có-feruauitiad quamrem illi pJurimü pro-fuitjquodnondumclTent corrupti ciuiü morcs:quod fi corrupti fuiflenr,neq; hif-ce , neq; vilis aliis remediis id faccre po-tuiJrct.Nam neque alibi id fieri poteft,vt capite proximo dilTeremus.

difficile ßt vt popultu, qui cnrruptos ino^ res habeat, partam nuper lügt;:rtatein

Nifi Reges ftatimfuilTentcxpuIfi Ro ma,neccire erat, vt mihi certè vide' tur,vrbem debilitari,amp;priftinam virtutc roburq;amittere. Confideraenim quam prauis corruptisqjmorib.elTentiam turn leges illi.^Quod fi eadé corruprcla ad ter-rium vfq; fuccelForé propagata fuinec,fa ‘ cilcfcrpfiirccctiâin populum, coque in-feâo,

Machiavelli. Lib. I. ft fefto, niinquam potuiflet ciuitas rcftau-raTi,0cvireSjVirtutemq;fuamrecuperare. Sedquoniam pernicies hæc occupauc-r«t quidem Reipub.caput, membra cæte ra nondum infe Aa erantzpotuere, fubla-toprenitiofo illo capite,rcliqua mébrx fanari,amp; parta libenas cóferuari. Pro ccc to enim ftatuere oportet, ciuitaiem earn quæ principis impeiio cófucuerit part-re,amp; in qua mores hominu plane hut dc-prauati,non poffe couferuare libertatem fi cam occupauerit, ne quidem fi vniucr-faeius principis familia extirpecurzfed fubinde nouis dominis parère cogetut qui fe mutuo expellcntzablquc principe verb nunquam fubfiftetznifi vnus aliquis forte in ea ciuis extiteritz cuius cum vir-tusheroica, turn bonitas illam aliquan-diu conferuet.Sed ncque id quidem diu-tiusdurare potcrit, quam vita cius qui illam conferuat z vt Syracufanis accidif-fe nouimus z qui Dionis, amp;nbsp;Timolcon-tisvirtute diucrfis temporibus libertatc côfcruarût z fed iisvita fû Ai Sjfub antiquu. tyrânidisiugû rediertitz fed omniii euidé tifsimû eft exemplû Romanorû, q eie Ais Tarquiniis,ratioiié conferuandç liberca-tis ftatim apphcnderût z fed interépto C. Cjfare, fublatoqiC.Caligula, at qjNcronc

vna cum cota Cæfarum ftirpc, nec confer «are libertärem,nec einsaliquodprin* cipium introducere potueruntxuius di-uerlitatis ratio ex eo tantum pendebat» quodTarquiniorum tempore non effent corrupti populi Romani mores , ficuci poffea C.Cæfaris.Caligulç, atque Nero-nis temporibus erant.Idautem vclexeo colligere potes,quod tiinc,ad conferuan dum populi aduerfus tyrannidem ffu-dium,fulHciebatiu(iurandum, quo iura-uit nunquam fe confenfurum vt quis Rn mæ regnaret : fed interfefto C.Cæfarc, nec Bruti auroritas,atque feueritas, neq; legiones ad Orientem difpofitae populu permouere potuerunt,vt libertatem quä ad primi illius Bruri imirarionem in vr-bem introduxeratjConftanti firmoqüeä-nimo defenderet. Tanta fcilicet corru-ptelainfeäiiamerant pöp. Romani mo res.præfertim eorum qui Marianæ fadio nis fuiffent: in qua cum C. Cæfar princi* patüobtineret,plebem fibi Conciliauit fenlimque fubiecit, tanro artificiö,vtiil* gumquod ceruicibus eorum imponcbi tur,non fenrirent. Hoe Romanorum exemplum propofitæ difputationi conue-nientifsimum eftifed neque défunt exempla eorumpopuloium,quibus idem

Machiavelli Lib. I. 97 quod Romanis,noftraquoquc ætate accidie. Nam Mediolanenfes amp;nbsp;Neapolitan!, quocunque modo fcruitutis iugolt berentur, libertatem nunquam confer-uare pofTuncidque illis accidie ob depra uatos corruptosq-, omnium mores ; Mediolanum ipfum moituo Philippo vice-comite libertatem confequutum erat, e-iufqueconferuandae rationem introdu-' cere voluit, fed conferuare non potuit. ’ Romanis ergo fauftumfortunatuq; fuit, ' quod eoru reges mox infolefcere amp;nbsp;de-’ prauatis moribus elfe cœperint : nam ita » faâum eft,vtexpul(ï fuerint, antequam » nbsp;nbsp;nbsp;ilia morum corruptela etiaminpopulû

populi declinate verfus interitû incîpîf» eamquoque reilaurari nonpofle often-dimus.niiî fortefingulari aiicuiusciuis virtute,qui bonas leges in vfum reuocetJ idipfumnon diutiiis durare monftraui-mus, quam idem hic vir luperftes fit : eO vita funâo redeunt denuo omnia in antiquum ftatum.-ficuti Thebanis aecidiflô legimus,qui Epaminondç auxilio,atque virtute Rempub. reftè inftitutam confet uarût tandiu,quandiu iJJe vixit:fed poft' quam ille ex hac vita migraftet, ad anti-quam morum pranitatem redierunt. Ratio eft,quod nemo tâlongæuus elle pol-fit,vt malismoribus logo tempore aflue-tam ciuitatem, exuere queat eamorunl pfauitate,amp;aiiis bonis moribus afluefa-cere.Oporteret enim eum qui taie quid-dampræftare conetur, longifsimæ vit« elfe, aut certeplures eadem virtutefibi mutuo fuccedere;quod vbi non accidar* ad interitumrurfus omnia tendere opoE tebiunifi quis multis cædibus,atqiie pe-riculis in huiufmodi deprauatam ciuitatem,plane nouamReipub.formam,eam-que melioré introduxerit. Sine magnis enim motibus nequit reûè inftitui ciui-tas, ad conferuandam libertärem, quas adidipfuni obprauos populimores,in-epta

Ma CH IA VT Lil Lib. L tpt-a crar.proptereaquodin eafoleacef-fc magna diftribuiiuæ iuftitiæ inæqualigt; tas, quæfine magnis motibus acvehe-mentibus rcmediis, emendari non po* teftïamp;perpauci funcquiiisreâè vti,auc velintaut nouenHt,qua de re alio loco dilTetemus.

ItterfciHiUte, cuitw populw corruptos mores itat.fl occaßo libcrtatis fe offirat, qua ratio» tte quK eamvelconftruare prafenurntVel ab/entem arrip{re,atque injiituea rc queatf

NOn ab re mihifaccre videor, Giia quç haften’ à nobis difputata funt» quæftionem adiungam qua quæritur numinciuitace:quæ corruptos habeat ci uium mores,vlla ratio fit conferuandæ li i)ertatis,fi qnando ex aliquo cafu illi con tingeret^autfi illanon fponte feofferat, num aliquis eius comparâdæ modus ef-fe queat? Hac de re ego certè pronuntio* vtrumqjpropofitæ quæftionis mcmbrû difficillimumeffeiamp;quamuis in re ta du bia, difficultercerti quippiâ confticucre queamus, quod in moribus ciuitatis cor tuptis,eiiâ magnû difcrimen fitfecundû g *

magis amp;nbsp;minus confideratum; ramen cu de cæceris omnibus fubtilicer dilputare decreuerimus,neque hocproblemane/ gligere decreuimus. Quod G ergo corru-ptelam morum ciuitatis fummam efleî tanto quoque maiorem difGcultatem co Gteri oportebit,adid quod propoGturrt eft conlequendum : quod vix vllæ leges fummam populi corruptelam frenare queant.Nam neque boni mores, in ciui-tateablque bonis legibus ; neque bons leges nib per benèmoratos homines co-feruantui. Sed nequeleges, quæin ipfo orru Rcipub.a bonis viris latæ fanciræq; funt, fufGcientes vtilefquefunt adeosci ues frenandos,qui in eadem Repu.à ma-iorum vircute degenerarunt amp;nbsp;praui fa-öifunt. Quibus deinde hoc etiam acce-dit,quod etii leges in Repub quandoqj mutencur amp;ad prçfentem necefsitatcm accommodantur,anriquæ ramen confuc tudines arque ftarurararifsimè immuran tur : eoque Gr vr leges nouæ minus pro* defte queant, adrollenda viria quae re-gnanr.Quæ vr reftè inrelligas,lic arcipo. Romæ anriqua confuerudo anriquumqj ftarurum erar, quo Relpubl. in Senatum arquePopulum diuifaerar, pendebatq; omnis poreftas vel à populo, vel à Sena-iu,vei

tu,vel à Confulib. vel denique à iribunis plebis'.ratio item creandi magiftratus fe» rendarumque legum antiqua quadam conluetudine dependebat : Hæ confuc-tudines in Repub.ex nullo vnquam motu vel cercè parum omnino immuiaiæ funticertæ leges lubinde fixæ amp;nbsp;refixæ fuerunt,proutJ quæ lubinde groflaban-turvitia.idipfum poftularevidebantur. Atque hæc ratio fuit legis de Adulteris, Sumptuariæ,Ambitusatquealiorûhifce Cmilium,quæ fubinde fercbantur prout occafio id poftulabat. Quæ tarnen non poterant in tanta morum corruptcla,fols bonos ciues efficere:quod eos tune nôahterad frugem reducerc hceret, qui fl cum nouis hifee legibus etiam antiquç illæ confuetudines atque ftatuta immu. tara fuiffentjSc noua plané forma Rcipu. introdufta.Nam quod antiquæ illæ confuetudines non amplius ex vfuReipub, effent,cum ciuitas in tantam morum cor ruptelam incidiffet: id ex modo creando lummagiftratuummaxime, acferenda-tumlegum ratione manifeftumeffepo-teft.Quodenimnecconfulatus neq; te-, liquæfummæ dignitates cuiquamcon-ferebantur, quinonad eaexprofeffo af-piuietjca^ue peteiet: id antiquitus qui-

dem reftè vfurpabatur:neque enim quit quam indignus ad ilia officia afpirabatî amp;nbsp;fi qui digni ilia petiilîent, non facile patiebanturrcpulfam,quod cum boni ci lies eflent,non ea ignominia quemquam afficerent.Sed hæcipfa cofuetudo, poft-quam corrupt! fuilîent ciuiû mores,Rei-piib.nequaquam amplius falutaris aut v* tilis erar.nam hinc fiebat, vt ad hos magi ftratus afpirarent.non qui virtute fed qui potentia, amp;nbsp;gratiareliqiios fuperabant : qui tenuiores étant,quamuis virtute ex-cellerér,huiufmodi honores peterenon audebant, metuentes repulfam. Atqjhic ’ creandorum magiftratuum abufus, non fubitôjfed fenfim, vt amp;nbsp;in cæteris rebu» euenire folet, irrepfit in Remp. Na poft-quam domaffenr Afiam, amp;nbsp;Africam, to-ramqueferé Græciam infuam poteflatc redegiffennfecuri eirevidebantur,neque hoftesfe habere purabantàquibus liber pafTettHæc ipfa autem fecuritas,amp;quies «ffecir,vt in creandis magiftratibus,Pop. Romanus primo Confulatum non ram iis coferret qui virtute excellèrent, amp;nbsp;ho fies fuperare pofTent, quam iis qui gratia valcrent.quique homines præhenfare,amp; eorum beneuolentiâ fibi conciliate no* uilTeni, Secundô adbuç in pcius ruenh

Machiavilli. Lib. I. togt; eundemconferebatillis qui potentia va lerent-.ficque paulatim faftum eft, vt vir-tucis nulla ratio habereù In ferendis au-tem legibus licebat Tribuno plebis ßc cæterorum quoque ciuium vnicuique,le gern , quam ex vfu Reipub. elfe putaret, Populo difputandam proponere,vt om- rum lei^um n.» nes acfinguli ciues, quid de ea fentirent ’n-wi»«!'»-publice pronuntiare poflent, an te qu am ilia fanciretur. Quæ confuetudo olim.

cum dues omnesviri boni beneque mo rati erantjReipub. vtique proderat : cum interfit, vt fi quis eft cçteris prudétior,id pofsitin commune ciuiû vfum conferre, q, nouit Reip.vtile efte:amp; refert etiâ non paru, vt de eo quod publicé rogandû Gr, vnicuiq; fententiâ dicereliceat, vtj)lebs auditis omnium fententiis,optima qua-queeligere queat. Sed poftquaciues de-prauati,amp; in tanta moru corruptelaiapG font, no vtilisjfcd pnitiofa fuit Reip. cade confuetudo,q, foli potétes leges pro. ponere änderet, amp;nbsp;cas quidé tales, quib, magis ipforu potentia conGrmari, qua li berças publica cóferuari poftet: nee aude bat etiam cótra bafee eoru leges quifquâ difputare, q, illorü potétia formidabilis eftet: atqjita Gebat.vt eas populus in fua ipGus pcmicié amplcûeieî. Haec vnica g 4

ergo ratio erat, qua Roma in ranca moru corruptela libertärem potuilfet confcr-uare; fi amp;nouis legib. vitia q grafiabatut Tubinde emédaflent;amp; legü fundamenta ipfasantiquiiT, ferendarû legü creando-rcnnq; magiftratuu confuetudines plané immutaiTcnt Sc præfenti tépori at cónio-daflentineq; enim poffunteadé funda-mentalegum conuenire eiRepub. quæ ciues habet male moratos, malofque vt conueniebant ei, quæ ciues bonos ac benèinftitutos habebat .quod contraria üibiefta non debeant eodem modo tra* dari. Sedquoniam huiufmodiantiqua-rum confuetudinum mutationem,necef feeftvelfimulac ftatim fieri, poftquam cognitæ fuerint præfenti temport non cóuenireiaut fennm, paulatimquç ante-qua ab omnib.id animaduertatundicoV' trumque difficillimum efle.Senfim enim fi mutenturhuiufmodi antiquæ confue-tudinesinecelfe eft id ab aliquo fapiente ciue inftitui,qui èlonginquo videat, qua lint futuræReipub. periculofæ. Sed qua facile rurfus huic fapienti,fe ali; ciues op ponere poterut,* quibus non perfuadere poteritjid quod ipfe é longinquo cernit. Prætereaomnesita fumusalFeûi, vt ab antiqua viuendi confueiudine non 11«

MaChiavïlli. Lib. ï. tot benter difcedamus.Quod fi emendandç finthæanciquæ cófuetudines tunc, cum iamconftat casReipub.inutiles pericu-lofafque effe, amp;nbsp;proinde fimul tollendas è medio ; ne id quidem fine magno peri-culo aique difficultate fieri poteft; quod ad earn rem non fufficiant media legib. confentientia, quæ neque ipfa quidé pc-riculo vacant: fed confugiendum fit ad nouas quafdam rationes,adeoq; ad arma ipfa veniendum'. Nam antequam Reipu. fotmam plane innouare pofsis, eamque exanimitui fententia inftituere; necef-fe eft vt ipfe.vel pervim,imperiïi eius ob-tineas.Sed quia is qui Rempu.ad liberta tem confetuandam inftituere informa-req;vult, virbonus effe debet ; Vrbis im petiumveró occupare per vim, non effe lolet viri boni officiumiidcirco vix inue-nietur qui propofiium Habens tam bonii Reipub.benè inftituendç finem,vt id effi cere queat, eius imperium per vim occupare conetur. Neque etiam facile inue-nies,eum qui imperium vrbis malisarti-bus fibi comparauit, poftea veile hanc fuam potentiam,quam male quæfiuit,ad populi falutem vfurpare. Ex nifce caufis omnibus ergo dependet difficultas,pro' pterquara ciuitas corruptis deprauatis-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g f

lotf Di s P V T A T I o N V M Nic. que moribus, libertärem vixconferuare, ac mulco minus etiam comparare eam pol'sit. Qiio^bautem vlla ratio extetid eflîciendi : ad earn exillimo plurimuin conferre,fi Rcipub. forma ira inftituatuï vt ad Democratiam vergatmam hocniO' do fortalTe licebit infoientiam ciuium. quæ legibus frenari nequit , propofita refcio qua potcntia,quæ 11lis regia vide* bitur,corrigere, amp;nbsp;in officio contincre. Quod fi quis per vim id tentet, nequa-quam effugere poterie crudelitaris no-tam. Nam etfi Cleomeni , qui Ephoros interemit,amp; Romulo, qui fratrem Re-mum, aepoftea etiamT. Tatium Sabi-numèmediofuftulit,res bencfuccefle' rit,quod benè, amp;ad Reipub.falutem po- ( tentiafuavfi fuerint:tamen id obferuarC oportet, quod neuterillorum ciues ha-beret ea morum corruptela imbutos, de :

qua hie dilTeruimus ; eaque caufa fuit vtpotcntiafuabcncvti:8c crudelitatem bonitate euentus excufare

Si Pr'mcipi,qui excettenti animo,cr \gt;irtute fuity fuccedat if lt;jui ei virtute inferior fit: po/fe (iwn ftfitre : fedfihuic rurfut aliuf fuccedat, ijui i.

SI virtutem Romuli quis diligentet contempletur,amp;vitæ rationcm item eorumquieifucceflerunt, NumæPom-pilij, Tulli nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aliorum, no potcft

non admirari, quam fortiinata Roma iis regibus fuerit.Primus fcroxfuit,amp;cbelli-cofus.Secundus tranquillus,amp; religion! deditus. T ertius primo fimilis, belli po-tius,quam pacis ftudiol'us.NecelTe qui-dem erat Romanis, vc ad politicamvi-Uendi rationcm à principio vrbis infti-tHerétur,quod Numa præftitit: fed tame nifi reliqui reges poftea, Romuli virtutS imitati fuiffent, eodemque belli Rudio flagralTentjcfFœminati fuiflent ciuium a-nimi,amp;vrbs alicuius vicini principis prç daextitiffet.Atquehîcobferuandum eft, fl præpotenti,ferocilt;^;principi alius fuccedat,qui no fit tâta virtute vt an tcceffot erar;poire eu tarnen vel fui prædccefloris virtute imperium confeiuare. Sed fivel

jpfe diuturnioris vitæ fuerir, aur poft ilium alius fuccedac,qui noninfiftat vefti-giis pnmi,eiufq;virtutemimitctur ; ne-celle erit eius imperium ruere. Quod fi veróècontra biniexceilétivirtutc ie mil ruo confequantur,quam plurima præcla rè præftare polTunt, vt corum nominis glorialatifsimèextendatur. Dauid pro-culdubiovir fuiccùm doftrina, tùm rei milicaris peritia amp;nbsp;prudentia infignis: lantaque fuit eius virtus, vt deuiftis omnibus fuis vieillis Regnum Salomoiii fi-lio pacificum quietumq; tradiderit : qui id pacis non belli artibus conleruauit, ob pateniæ virtutis memoriam.qua frui-tus eft.Non potuit tarnen id regnû Rho« boamo hlio calereiinquere, qualeipfeà pâtre acceperat: nam cumis neque eiuf-dem cum Auovirtutis effet,nequeeadc vteretur fœiicitate quam pater Salomon vfus erat : vix fextam eius regni partem pofsidere pocuic.Baifettus SultanusTuC cicus etiam, quamuis pacis magis quam belli ftudio deledaretur : potuit tarnen imperiû,quod à Machomete pâtre,principe bellicofffsimo hrmifsimum accepe rat, conferuare: fed nifi filius eius Sely-mus, qui noftra ætaterégnât,Auiarte» denuo fequutus fuilTctjColiapfum fuiflet eiult;

Machiavîili. Lib. I. 109 eius impenum:fequitur autem hie aut e-tiam fuperataui lui gloriam. Itaque vel ex hifee cxemplis colligere licet, quod poll principem bellicolum atque exccl-lentem,imperium conferuare pofsit etia fuccefTor pufillanimis:fed 11 eundem pu« fillanimum atque infirmum fequatura-lius fimilis.is non poteft imperium conferuare nifi forte, vt in Galliæ regno cer-nimus,antiquæconfuetudines atque leges id muniant atque defendant. Infir-I mos auté dico efle omnes principes qui I belli artibus non funt exercitati: tantain

autem fuilTe Romuli virtutem amp;reimi-• litarisperitiam, vtqui eum fequutus eft INumaPompilius, pacis artibus vrbem

permultos annos prædccelToris fui be-neficio gubernare potuerit. Numam fequutus eft Tullus Hoftilius, quieadem I cum Romulo ferocitate atque animi ma

gnitudinCjidem quoque nomé apud ex-f teros mox fibi comparauit. Huie fuccef-fit Aruus qui amp;nbsp;pacis Sc belli artibus pol lebat Sed cum primo pacis ftudio fede-didiffet; animaduertit fe à vicinis conte-1 mni : amp;nbsp;pro effœminato homine haberi: * oportere ergo ad vrbis imperium confer uandum Romuli potius quam Nams fe I ftigiisinfiftere. Atque hie licet excmplö I 1

»19 DispvtATioNVM Kie» defumcre omnibus Piincipibus vtilcî quicunqiie enim exillis Numæ veftigiis infirterevoleiiEjij aut conferuabunt, auE non conferuabunt imperium, prout for-» tunaillis fauerit; Sed quiRomulum imi-tari potuericcum armis, turn prudenciaï is femper imperium conferuabit, nifi fummum aliquod infortunium eum op-primat.Certum eft etiam, quod nifi Ter-tius Romanorum rextalis extitiflet, qui fibi armis autoritärem nomemque Ro-muli comparaffet : vix vnquam potuifieC ca vrbs ita emergere,vt tot tantasque res patraret.Quadiu.n.Regib.paruitjtandiu obnoxia fuitpericulo, ne fub aliquo auC infirmo, aut pnitiofo regepeflundaret*

QKod ßhini PrincipesexccUcntivirtute,conti' nut ferie in iinperiam fuccedxnt : poffè edJ mulU prlt;tcliirlt;t fdcmoTti pr^lhre. In Itbetis cjuogue Rf-buJpM. neceße effe ad lüiirum faelicitAtem augmentum^ imperif,vt contmut ferie

POftquäm Reges Roma puifi fuifTenf« liberata eft vrbs iis periculis, de quitus ante diximusme fi quis autinfirmus aut infœlix, pcrnitiofusq; fuccederct,rui nam paceretut;nam fumma impcrij ad

Confulesredaaaeft,quinec iure hærc« ditario,nec malis artibus aut ambitione, fedliberis ciuium fuffragiis maturocoa fiho eligebâtur; Cum ergo illi elTenc fern pervin virrute præftantes, non difficile fuit vrbi RomæjVt eoium virtute innixa, adiuuante ctiam eorum temporumcoti ftitutionc,quæ illis fortunataeflevide-batur:tanto temporis fpacio,quanto fub Regibus fuilTet, ad illud imperij faftigiû afeenderet. Quod fi enim binorum prin-cipum virtuteexcellentium cótinua fuc cefsio, vt Philippi amp;nbsp;Alexandri magni* orbis propemodum tocius imperium oc cupare potuit ; mulco magis contingere idipfum poteft taliReipuo. penes quam efteligere,non binos fed infinitos prin* cipes virtute excellentes, qui fibi continua feriefuccedant:cuius reicura inRe-jub.beneinftituta præcipua effe debet.

Vituperdndumejjeitlum Principe« atgue earn Rempubl. c]U£ non poßit proprio milite vthnequeciuesadmibtumido-neos habcAtf

QVi Principes arque Refpub. hoftro tempore imperant, fi ad fui def «n-1 fionem,aut etiam cum aliis bellu'^i infe-xcndmneft,non pofsint pt^Opriomilice

vti, ncquefuis fubdicis confidereaufint-cosmerito pudere debet. Nam ScTuH* HoRilij exempjo cognofcere licet,qnod eins rei caufa non à fubditis pédet,quoil vbique gentium nafcantur homines apti ad arma traftanda : fed ab ipfis magiftra-tibus, qui populum militari difciplina inftituendum nó curauerunt. Nam cun' Tullus inregnumNumæ fuccefsir,pace habuerat vrbs annis quadraginta , neC quifquam ciuium erat qui vnquam in bel lo fuilfet: nihilominus tarnen cum bcllü gerere decreuilfet, neque Samnitum o-pera vti voluit,neque Tufciorum.neqiie vllorum aliorum quicunque tandemcf-fent, quamuis in armis perpetuo fuifsét: fed vt erat prudentilf.propriis ciuibus vlt; ti voluit; itaque eos etiam difciplina militari ita inftituit, vt breui temporis fpa* cio præftantifsimos eos effecerit milh tcs.Ex quibus facile intelligis,verifsimO elfe quod proinintiaui prins,ficubi homi ' nes fint iuepti ad arma traflanda:id neq; | à loei natura,neque vlla alia caufa, quàm Principis negligentia pendere, qui non inftituit difciplinam militarem,quafub-diti exerceantur. Huiiis reiextat exemplum aliud adhuc recens Nam omnes icimus Regem Angliæ, fuperioribus an

Ma CHI A VE Lt I. Lib. I. nj tils cum Galliaeregnum inuafiflet, nullo alio milite quam Anglico vti voluifle: quamuis Angliæ regnum trigintaannos pacem habuilFet, nec extarec in eo quid quam aut miles autdux, qui in militia fuiffet: cum è contra Galli tunc in bellis Italicis diutifsimè verfatijamp; exercitati ef fent. Quæ omnia facere all fus fuit tunc Rexprudétifsimus, quod fciret feitaregnum fuum inftituifle, vt etiam pacis té-pore belli ftudia traâarentur,amp; difcipli-na militaris exerceretur. Pelopidas etiâ atqueEpaminondas Thebani, liberatis Thebis exferuitute Spartanorii, quamuis clues haberent qui feruire,amp;:imperio aliorum parère confueuilfentjacproin-de elFceminati viderentur.itaeos tarnen difciplinamilitari inftituerunt breui té-pore,vt illorum opera prodire in campii amp;cum Spartanis congredi,eofcjue vin-cere potuerint. Quo fadum eft, vt occa-fionem dederint fcriptoribus, id de ipfis prædicandi,quod fatis fuperq; monftra-ueriQt,non tantum apud Lacedçmonios nafci milites:fed quocunque loco nafcu-tur homines : illic quoque milices nafci, fi modo extet qui eos difciplina militari inftituat : ficutiTullum Romanos infti-tuiire legimus: quam rem Vergilius prae-

Quidpotißimiobferudtidum in hißvriadetrini'^ Hordtierum Roindnorum,cr trium Curid“ tiorum Albdnorum confliÜu,

COnueneratinterTulltim Romano-rum regéjamp;Mecium SulFetium di-liitius lib.i. ftarorem^Aibanorum, vtexbinispopu-lis is alccri imperaret,cuius tres ciues, quorum iam memininius, alios tresvi-ciirent.Ciiriatij Albani tres omnes inter-ierunt : ex Horariis Romanis vnus viäis interemptifq; Albanis omnibus , euafit: acque ita faftum vt Populus Albanus fub imperium Romanorum redadnm fuerit-Ciimautcm Horatio huic vidori invrbc redeûtijforor,quæ vni ex Cuiiatiis Albagt; nis del'ponfata fuerat, ante portam oc-currilTet,amp;fponfi mortem cognouiflet: fparfiscrinibuseius nomen flebiliterin-clamabat:quod ægrè terensferoxiuue-nis, earn verbis fimul increpans gladio transfigit. Quod faäum patribus plebi-quearrox vifiim eft : itaqueDuümuiris ad indicium traditus eft,à quibuscum ad populum

Machiavelli. Lib. I, iij populû appellaflet, patris praacib.ac re-cenci merito,virtutis admirationc magis quam iure caufæ fuit abfolutus.In hac hi noria autem tria funcquæ obferuari de-bcnt. Primum eft, ne omnes noftras for-tunas in periculum adducamus , quod non omnibus eûam viribus propulfare queamus.Alterum’ quod in Repub.bene inftituta non debeant benemerita fcele-ribus compenfari.Tertium deniq;, ea pada nequaqua fapieter pacifcamur, de quib.dubitari pofsit,ne no obferucntur. Nam cum tantum interfit, num Refpub. aliquaprçclara al te ri imperet aut pareat: nóexiftimare debebat quifqua,eos Reges atque Populos, Fortuna ilia Contentos fore, quam ipfis trium fuorumciuiu dimicatio peperifler.Quod in Metio fta-timapparuit.Nam etiamfi,vi(ftis fuis Cu riatiis,Romanis fc dedidilfet, eorumque imperio parère ^pmifilfet : tame in prima expeditione , quam aduerfus Veientes fufcepcruntjTullu decipere voluit:vide-licet quod eum ferôiâ pœnituilfet eius, quod cum Romanis imprudenter paftus fuiflct.De cçteris duobus quçin hac hiftoria memorabiliafunt, fe-quentibus binis capiti-bus differemus.

tt(S Di s P V T A TI o NV M Nic. [ No» debere nos omnes fortune noßriM adducf» J re intAletililt;juodpericulum,(]uodnon{gt;oßimus o- j mnibtu viribiu noflris propulfare : ob eandetn^} j caufamperfepepericulofum cfje, cum angn~ ßiif locorum praclußs, tranfltus ex-

IS nunquam iudicari debet fapiércrfe-' ciire,qui omnes fuas fortunas in peri-culum adduxit tale, cui nequeat fe oppo , nere omnibus fuis viribus. Id cum pluri-busmodis fieri queat, præcipuètarnen accidit, fi quis Tullum,atq;Metium hoC loco imitetur: qui tot prællantifsimorû ' virorum,quos vterquein exercituhabe- i bat, virtutem.ipfamquepatriamvniuer- ’ fam, fortunæ commiferunt, quæ exfola ; ternorum vtriufque exercitus virorum lt;nbsp;dimicatione pendebat.Neque enim ani* j maduertebant, fe hac ratione irritos fa-cere omnes maiorum fuorum labores, quibus defunfti fuerantin Repub. ad libertärem inftituendam: acpoteftatemft cere ram paucis viris ea omniaperdeildi, quçmaiores fui fummo labore peperif-fent:vt non abfurdius quicquam videâiV tiirvnquam biniilli principes confuluil-fe. In idemabfurdum autem vidcnturij etiam incideie, qui aduenientibus hoßi-

Machiavelli. Lib. I. 117 bus fe opponunt, præclufis itinerum lo-cis anguftioribus, quæ res, fiquidem ne-queas id omnibus viribus tuispræftare, fempei periculofaeft: quodfi quælocorum anguftiæ tales funt, vteas præclu-dere queas, adhibitis riceque difpofitis omnibus copiis tuis:eas non incommodé præcludcs ; fin loca fuerint afpera, in quibus præcludendis nequeas adhibere omnes vires, periculofum eft ea interci/ pere veile. Hoc vtitapronuntiemmouec me exempla eorum, qui cum regionem montibus circundatam incolerent, tarnen cum à præpotente hoftebello pe-terentur ; non exiftimarunt fibiin locis afperis,amp; anguftiis montium cum illo elle dimicandum : fed aut vitra montes progrefsihofti obuiam profeâi funt,aut eum domi in planitie intra montes expe öarunt.Cuius rei caufa eft,quam iam có-memorauimus-.neque enim in huiufmo-di montium anguftiis multi homines ho ftem prçpotentem expeâ:aro,amp; fe ei op-ponere poflunt ,cum neque loca multos caperequeant.neque commeatus mul-tishominibus ob montium afperitatem fuppetere. Hoftiautem potentipereaf-dem locorum anguftias tranfire, magno etiam cum exeicitu non eft difficile,cum h $

non in iis hærere:fed tranfire quam citif-fimècontendat. Ei quihoftem expeftar, difficile eft in huiufmodi locis magno cu exercitu hærere,cum ilium expedare co gatuijHcque fciatquando fit venturus; atque interim comeatus deficere foleat. Quo fit vt cum vel exhuiufmodi necelsi tate.ealoca deferere cogunturin quibus maxime confidebât : magno timoré per-cellantur hominum animi, vfqueadeo, vteorum virtutem amplius experirine* queas ; atque ita exigua parte tuarum vi« riu.adducis omnes Fortunas tuas in fum* mum difcrimen. Quanta cum difficu hate Annibal tranfiueritalpes ,quæ Gallia cifalpinam à tranfalpina diuidunt: atque eas etiamquæ cifalpinâ GalliamàTuf-ciafeparant, omnes nouimus : Romani tarnen illi non in eorum montiumangu ftiis occurrerunt:fed expedarunt in pla-nitie, femel quidem ad Athefin Huui-um: deinde in Campis Aretinis: acma-luerunt exercitus luos vel occumbercin planifie : in qua liceret virtute fuam de-monftrare: quam eos in Montium angu-ftias adducere.amp;locorum afperitate con fumere. Idem faditatum eflecomperies ab omnibus præftantibus ducibus : cunt ob rationes quas iam adduximus , turn

Machiavelli Lib. I. 119 quodetiam plures viæinueniri queant, huiufmodi montes tranfeundi, quæ ho-ftibus ab incolis demonftrari lolent, vc ne fic quidcm tranfitu probiberi queant. Huiufmodi exemplum recens extat, nä cum Anno falutis noltræ m. d. x v.Fran cifcusGalliæ rex in Italiam tranfire ad* Galliam cifalpinam recuperandam de-creuiffetiqui fe illiopponebant.fnramu præfidiumin coponebant,vt Heluetij lo corum montanorum anguftias illipræ-cludercnt, acttanlitu prohibèrent. Sed moxapparuit quam vanum hoc confiliü. fuilTet ; nam rex dcclinauit per alia loca prius incognita, iis quæ cuftodiebantur præteritis,ac prius in Italia fuit, qu'am ij qui loca cuftodiebant id animaduertif-fentiquæ res fubitô tatum timorcm omnibus incufsitjVtexercitus omnesMe-dionanum felereceperint : ipfæ verb ci-uitates Mediolanenfi imperio fubditæ ftatim Gallis fefe dediderint ; poftquam fe videlicet fruftratos elTe intellexiffent eafpe,qua putabant Gallos in alpibus tranfitu prohibitos iri.

QUiC Rejpub.benè '»ißitutlt;e funt.cie (y bonif prlt;e-fAMjCZpcenam makfdäii feorßm conßitutd habet, ne^ue (»kfrtwn altero compenfant.

PRæcIarum erat Horatij de Republ. meritum,cumfua virtute Curiatios fuperaflet:fed amp;nbsp;facinus eius atrox erat, cum fororem fuam interemifiet: idque vfque adeó Romanis difplicuit, vtretés meritum non curarint, led Duümuiris eunijVt perduellionem fecundum legem iudicarent, tradiderint. Quod quidemli quis fuperficietenusconlideret, videbi-turingratitudinis populi Romani exem plum effe : at fi rem diligéter intueamur, amp;expendamus quib.legibus inRepub. nosviuere deceat:comperiemus popip lum Romanum ob id potius vituperio dignum, quod ilium abfoluerit, quàm quod ad indicium rapi eum curauerit. Ratiohuius rei exeo pendct, quod nulla Refpu.bene inftituta,cuiufquam faci-nora, eins qui ilia patrauit beneficiis at-que meritis compenfare,atq5 tegerede-beat:fed bonis operibus præmia feorfim conftituta habere ,amp; fcelcribus itidem feorfim pœnas : amp;nbsp;poftquâ præmiis qué-piam benemeritum alTecerint,fi idépec-caritjpunire. Hæ rationes lï légitimé ob-fepuentur, conferuari poteftReipubl.li-bercas: fin alterum alceri mifceatur, cor-mere eâ oportet. Nam fi quis ciuis cgre-gium

Machiavelli. Lib. I. «» gium quippiam proRepublicapatrarit: ac eo ipfo non tantum prœmium,atque laudem ob rem banc præclarè geftam, acquirat:fed audaciam quoque,atque fo curicatem,vt exiftimet fi quid praui com miferitjfe non punitû iri : efficietur info-lens, atque petulans, atq^ ita tolletur ci-uilis æqualitas. Neceiïe eft profeftô, vc vitiafuis pœnis iure afficiantur,præmiis quoque virtutem donare: quodRomæ certè obferuari folitum videmus.Et quâ-uisRefpub.tenuis fit, conuenit tarnen vc de ilia quoque tenuitate, bene meriti ci-ues præmiis donétur : qui fi egregij funt, etiam exigua dona pro magnis meritis boni confulunt, amp;nbsp;eo ipfo fe honore aife étos efle exiftimant. Nam vt ex hiftoria nouimuSjHoratius Codes, amp;nbsp;Mutius ^‘***^^*-Scæuola de Repub. præclarè meriti erat: cum ille folus dimicando.hoftes in ponte Tybridiseô vfque fuRinuifiet, donee pons poft fe fraótus, deiedusque, omné tranfeundi poteftatem illis ademiflTetial-terPorfenam regem adoriri cupiens, ac proeo feribam, errore quodam necans, dextram fuam coram rege , vt Roma-norum virtutem,conftantiamque tefta-tam faceret,exufsit. Sed eadem hæc tam præclarè mérita Senatus agro remuncra-

uit. Manlius Capitolinus pulfis Gallis» qui noâu Capitolium occupauerant, e-gregium viitutis fpccimenediderac : ei' dem verô vniucrfi milites quivnàcumil lo obfefsi étant, felibras farris,amp; quarta-rios vini, adædes eius quæin arce étant contuletunt.Quod munus;vt le tune ha' bebât Romanorum tes, nequaquam exh guum æftimabatur.Cum autem idé Man liuspoftmodum feditionis apudpopu* lum autotfuiflet,amp; tegnum inuidia motus affeftaflet: nulla habita fuit tatio pri-otis metitijfed damnatus, amp;nbsp;de eodé Ca pitolio ,quod ptius magna cum glotia conletuauetatjdeieftus in ptæceps : vti-demlocusinvnohomineamp; eximiægio lias monumentû.amp;vltimæ pœnæ fuetit.

Si (}U{6 dntiquim ^cipub. formant innouarc rcÜt' gue informare vdif.eum oportere, vel vmbraJi^ faltem antiquarum kgum retinere,

QVi Reipub.fotmam innouatevult, in id incumbatnecefle eft, fi hanc innouationem non ingtatam populo ef-fe velit:vt fi tes ipfas,ficuti ante étant, no retinete queat, eatum faite vmbtamte-tineanfiç enira cffiçietm Vt plebs non pu tet ^ui«-

Machiavelli. Lib. T. 123 tetquicquam efleimmutacum : quamuis omnia re ipfainnouata fine : nani popn-lus non folec res profundius intueri, fed quç videntur amp;nbsp;foris ita elfe apparér, eas perinde ac fi reuera ira fint accipit. Ani-maduertere id Romani cum puHis regibus libertatem comparalTent; itaq^in locum régis binos Confules fuffecerût: fed ne duplicatus terror videretur, vt virus tantum fafceshaberetvolucrunt, qui-dem totidem numero, quot reges vlur-pare foierent.Et qui-r etiam quædam publica facra per ipfos reges faftitata crant, nccubi regum defiderium effet: regem fa crificulum créant,qui hifee facris præel-fetjidque facerdotium pontifici fubic-ceruntjiieadditus nomini bonos liber-tati aliquid officeret. Qi}o quidem modo effeceruntjVtplebei,nehifee quidem facris quicquam ademptum elTe libi per fuaderent, ncque caufam vlla haberent reges expetendi. Exemplum iis omni/ bus imitandum qui aniiquas leges fta-tutaque abolere, ac nouani plane libera-que Reipub.forma introducerccupiunt. Semper.n.in reru mutationib.eô Ipeââ-dum, vt antiquarû rerûvmbra aliquare-tineafcSe quauis, exépli gratia,magillra-V qdam plane noui creenfjplaneq, noua

»14 Drs P VT ATI o N VM Nic, munera hominibus imponantur : funtU men ilia eadem nominibus antiquoru ciim magiftratuumjtum munerum infi' gnienda,vreademcum illis eflepucen-lur. Quod Cum in omni Rcrumpub.mu-tatione fit obferuandum, tarnen abillo non ita funt confideranda, qui Monat' chiam, quam aliqui tyrannidem vocant, inrtituere in animo habet, in ea enim res omnes innouare oportet,vt proximo ci' pire diiïeremus.

St guis Pr'meeps noUttf dut vrbem dut regiouem ä* liqudtn occupet,ei Reipub.formdm plané noudtn mfiituenddm elje.

QVi vrbis autregionis alicuius prin' cipatum occupât,quanto feviribus infirmiorem eile intelligit ad imperium conferuandum,fine legitime regnando fiue liberam Rempub.inftituendo; tantà magisinid vnicè incumbat oportet, vC heuti ipfe nouus princeps eft,ita infuo principatu omnia innouet: nouos magi' ftrarus nouis nominib.infignitos creet, ad eosque eligat nouos homines : bona opnlentorum hominum paupcribusdi-ftribuât,eofque ditet; ÔC vi de Dauide rc' gefet-

Machiavelli Lib. I. nj ge fertur,ficde illo dici queat.Efurienres impleuit bonis,Scdiuites dimifit inanes. Eidemhuic nouæ vrbes condendæ,an-tiquæ diruendæjhabiratores transferen di de vno loco in alium-.adeoque ita omnia erunt innouanda,vtneque opes,ne« que honores quifquam in ea prouintia pofsideat,qui non cogatur confiteri fe ilia ab ipfo Principe obtinere. Exemplo nobis efle poteft Philippus Macedoniae rex Alexandrimagni parens; qui hifce ra tionibus totius Græciæ imperium com-parauic, cum prius exiguum regnum pof fedilTet. Crudelis eft hæc dominandi ra« tio,amp;non modo Chriftianæ,fedhuma-næ quoque vitæ aduerfa-.quamobrem ab Omnibus fugienda, ac longe magis præ-feienda vita priuata, quam vt cum tanto hominum difpendio,acque calamitace regnare velis.Qiiod etiamfi itafit,tameiL fi quis eft qui alia ratione imperium con-feruare non pofsit, nee tarnen id amitte-re velit: cum felicem viuendi rationem ingredi nequeat, in infauftam hanc inci-dat, oportet. Multi ignorantes mediam viam ingrediuntur, nec plane boni,nec omnino peruerfi eftevoluntzquod illis nequaquam profpere fuccedit.

ttiS Di s r vt A TI o N V M NiC. Kurum quiddam iffe vt horna fgt;o/?ic aut omitin^ prMM, aut omnino bonus effe.

IVlius Pontifex eins nominis fecudiis» aiinofalucis m. d* v . ßononiam exeP cicum duxitjVcBentiuoloium familiani» qiiæ eins vrbis imperium centuiaman-nos tenuerat, loco mouerec. Eademqjin expedicionc eciam loannem Pagolum Baglioneum tyramum Perufinüfua fc' de expellere decreucrat,vt cætcros item qui vrbes EccleGç per vim tenerent.Eius rei caufa cum ad Peruhnam vrbem accef fifctjamp;notum iam omnib. effet quid in animo haberet: tarnen impatiens morse, noluit exercitum expedare, fed inermis quali vrbem ingreffus eft, in quam loan. Pagolus defendendi fui caufa,non exi-guas copias contraxerat. Is autem, eod® furore quo res fuas adminiftrare foiebat, vnà cum milite, cui cuftodiam fui corpo ris demandarat,fefe in Pontificis potefta tem dedidit:à quo abduftus eft, reliduff que alius qui Ecclefiç nomine vrbem gU bernaret.Hac ipfa in re magnopere adtni rati funt viri fapientes, qui Pontificéco-mitabantur, cùm Pontincis ipfius teme^ ritatem, tùm abieâum,vilemqueloaiin.

Machiavelli. Lib. I. 117 Pagoli animum:nec caufam intelligebac ob quam permotus idem Pagolus, hoRé fuum incrmen (quod illi cum perpétua nominis fui memoria facere licebat)non fubito opprefferit, amp;nbsp;tarn præciofa fpo-lia dirripuerit? cum Pontifex vrbé ingref fusfnilTet Cardinalibus tantum fuisRi-patus, qui prseciolifsima^ quafque fuarû return fecumhabebant.Neque enim crc-debatur Pagolus à tanto facinore, vcl lua bonicatc,velanimi confcictiaabRinuif-fe;quod in hominé fcelcratû, qui amp;nbsp;propria Camp;rore vtebatur, amp;nbsp;confobrinos,ne-pote’.q; dominandi caufaè medio tuRu-lerat.huiufmodi pijaffeétus cadere non vidcrétur.Cum igiturhac de re variæ effent Sapientû virorû fentcntiæiconclufe runt tandem id ei accidiflcgt;quód ita com paratûfitvt homines neq-,honeRè praui eRe queantjueq^ perfeûè boni. Praui ho^ neRèelfenequcunt, proptetea quod vbi taie quoddamfcelus cR, inquoaliquid magnifie!, ac generoh infit, id patrate nonaudeant. Nam cum Pagolus ncque inceRum prius horruiR’etjiiequc Parri-cidio abRinuiRct : tarnen cum oblata effet occafio, praui quidem, fed memora-bilis, atque æternæ memotiæ facinoris patrandi ; id attentate non aufus fuit:

»i8 Di s P V T A TI o N V M Nic« cum id fine infamia præftare licuifleC* quod rei magnitude omnia priora fcele« raobcegere pocuilFct, amp;àpenculo con* feruare. C^iibus accedit, quod illi gratu-lati fuiiTent etiam quäplurimi quod primus aufus efset Pontificibus monftiare, rationem dominadi, totiufque human? vitæ vfum,ab illis nimis parui pendi.

Q«4 caufi Roitiiini erga fuos dues minus in-gruti, gudin Athenienfes er^t fuosfuerint^

Ras confiderat, fubinde exempU quædam ingraritudinis earum,ergafuos eines deprehendet: fed pauciora tarnen Romæ,quàmvel apud Athenienfes, vel apud aliam aliquam Rempub. Cuius rei rationem fuifseexiftimo, quod Romani caufamnon habuerint toties luos ciueS fufpedos habendi, quoties Athenienfes eandem habuerunt. Nam poft exadoS reges nunquam amifit Romalibertateni vfquead tempora Syllæ ScMarij ; itaque neque occafionem habebat de ciuibuS fuis fufpfcandi quod quilquam eoruni lyränidem aifedaret; amp;quia deeratfuf-piciO)

Machiavilli. Lib, I. itj (picio no habebat occafionem in quem* quamquicquam durius patrandi. Con-trarium accidit Achenienfibus, quosin ipfo flore Pififtratus opprefsit,amp; fub fpc ciæ luadâ beneficientiç iis libertaté ade-mit.Itaqjpoftquâ liberraté deinde recu-peraifent, memores erât iniuriarû atq; i-pfius feruitutis qua perpefsi fuerât:amp;vcl exleui occafione de fuis ciuibus male fu fpicabancuncumque feueri libcrtatis de-fenfores elfe vellent, non delifta ciuium folûmodojverumetiam dcJidorum fufpi cionem, perfçpe puniebât.Hinc fadû eft vt tot viri excellentes partim exilio partim etiam morte fuerint mulftati. Hinc leges OftracifmiSc aliarum muldarum, quibus populus aduerfus optimatcs vte* batur, natç funt:Nam vt iideni fcriptorcs tcftantur, populus qui libertatem recu-pcrauir,feuerior eftillius vindex.quàm is quieam àmaioribus fuis acceptam cô feruauit. Hæc fi quis diligenter confi-deretzneque Athenas obhafce resvitu-perandas , neque laudandos R.omanos intelliget : fed damnandas eflefolumo-docaufas, quæ Athenienfes ad tantam aufleritatem permouerunt : quæ fi in vr-bem Romam incidiflent, non magis qua Athenæ, erga fuos ducs aut pia, auc mi-i

fcricors extitiflct. Id exemple Collacin* amp;nbsp;P.Valerij conftac, quorum ille ob Soln Tarquiniorum nomen,quo vocabatuO in exilium mifliis eft: cum ramen expel' lendis regibrs ftrenuam opcram imp«' diftec.DeP. Valerio autem, malefufpica' ri coeperunt, ob id quod Conful cum ef* fee domum in fumma Velia,loco vrbisC' ditiori, extruere decreuiflet: ob quamK parum abfuic,quin eodem modo vc Col-latinus puniretur.Quæ cum ira line, du-bium non eft,quinRomali eodem modo ' quo Aehenæ.fcnlilTeealiquos fuorumad tyrannidem afpiiare,auealiquoeies aba* liquo opprefla fuifler, ergafuos ciuesnó fealieer quam Aehenæ gefsilfee. Sed de hac Rerumpub. erga fuos clues ingraci* tudine,fequcri capitc copiofius agemus.

Vtrum po^ulM,iin principes ergd fubditos bene* meritos, magii ingr4ti effe foleantl

QVoniam hanc dcingratieudinedi-fpucacionemingrefsi fumus; no ab re mihi facere videor li quæramus porrô, verum populus, an vi ri Principes ergäbe nemerieos, magis ingraeiefle foleancfid VC cómodiu* expücare queamus, obfeP uare

Ma c HI A VI L L I. Lib. I. »n nareoporrer, Ingram.' fol ere homines ef fe,autauaritia,aurùifplt;ciôe,Njm fi quis autPopiiiuSjAut Prill ceps quempiam in-figni virrute virû,gcicdo aiicuJ hello, exempli gratia,prçficiarjfqjid præciaré có ficiac,eaqjreamp;iibigloria,amp;piincipi auc Magiftratui fuo honoré atq; virrutem có parer J dignus eft qui ah code aur Principe autPopulo,pro re henè.fœliciterq; ge ftâ remunereL Quod fi aût illi ncc gratia référant, fed auc auaricia,aut aliqua fufpi cionc mod, eii vel deshoneftét,vel offen dant, veietiädebitüftifpendium dene-genringradtudoeftperpetuis contume liis damnada.Quod ctfi omnes itafc habere confiteacuf,nQ defunc tame pcrmul ti,qui à tâto vitio abftinere nequeut. Na, VC Cornelius Tacitus inqt,Procliuius eft iniuria qua bcnehcio vicé expédere,quia gratia oneri,vitio in quæftu habedQuod ft aurnonauaricia, fed fufpicione aliqua motu.s aur Princeps,aut Populus, bene-merituciué remunerationis loco offen-dâtffufpiciôeipfa aliquo modo excufan/ rurzmultaq; admodir iuueniutur huiuf-modiingradtudinis exépla.Nam fi quis militaris dux fingulari virtute hoftes de uicerit,amp;imperium domino fuo pepc-Kcit, fimulque militem ditauedr,tunc

tanta eiïe folet eins nominis celebrirai* cùm apud hoftes, turn apud fuos,amp; vni' uerlbs fui Principis fubditos, vt vidlorM principi non tarn grata deinde cJTc pof* fit; quoniam fuægloriæ aliquid detrahi videtur, ob honorem qui viäori militi attribuitur.Quibus etiam accedit, quo^ cum natura fimus omnes aliquo modo ambitiofijSc facile item fufpicahfolea-mus;nópotefthuiufmodi militaris diix, poft partam tantam gloriam, nó augere, aliquo dido aut fafto coceptam fui prin-cipis, defefupicione : ex quo dein de fe* quiturvtPrinceps muniendifuirationeJ meditetur, ac cogitet de illo vel è medio tollendo, vel faltem minuenda illius au« teritate,quam apud exercitumarque«' lios omnes acquifiuerat : in quem finem fpargere folent hinc inde,quod huiufmo di vidorianon tarn ipfius virtute amp;indu ftria,quam fortunæprofperitate, autho' ftiummetu,autaliorum militariumdU' cum,qui illi adfuere,prudentia,parta fu«

Exemple nobis elfe poteft Vefpafi«' gratituda. nus, qui cum effet occupatus in bello ludaico, à fuis militibus imperator eft lenuntiatus: Peridem tempus Antonio« primus cum exercitu erat in Illyrio, Vefpafiani partes fequutus,in Italiam jecif

Machiavilii. Lib. T. tjj îeck aduerfusVitellium,quiRomæiain dominabatur:fraâifq; binisillius exer« citibus, fingulari vircute Romamoccu-pauit : vt cumMutianus Vefpafianiiuffii ad hoc bellum conficiendum eo perue-niffetiomnes difficulcates Antonij virtu-te l'uperatas inucnerit.Sed ingrata fuit e« ius virtutis remuncratio:p,rimû enim ex* ercitû ilti Mutianus ademit : deinde fen-fim eô reduxit vtpriuatus Romæ viue-ret : cuius rei caufa,cum ad Vefpafianum inAfiam profeûus effet, abeo itainhu-maniter tradatus eft, vt breui tempore ab omnibus publicis muneribus remo-tus,propè defperabundus ex hac vitami gràtit.Huiufmodi exéplis pleni omnes luntlibri. Nemo eftquinefciat, quanta cum virtute.noftra memoria, Confaluus Ferdinâdus regnum Neapolitanûexpul lis Gallis Ferdinâdo Arragoniæ régi com paraueritffed pro tantis meritis cam mec cedem retulit, quod Ferdinâdus Arrago nicusNeapolim appellens'.primum exer citum,deinde loca munira præfidiis,illi ademerit: denique ilium inHifpaniam fecum abduxerit, vbi abfquc vllo publico honore viuens,mox deinde obiit. Vf-queadeo fcilicet procliues effe folentvî-1 »principes, ad male fafpicâdum de illis ‘5

qui illorü nomine ali quid magni acprae* clari patrauerinrzvtgraros fete erga iplo« exhiberc nefciant. Quod fi ergo ab hoc virio abftinere,neque Principes viri pof-fintmemininiirumvideri debet,fi ab ço-dem Popul* cauere fibi ncqueat. Is enim in libera ciuitate dupliccm finem habere foleCjVt amp;nbsp;fines dilarare,amp; liberracé pof-fit confcruare ; vtrumq; autem nimio de-fiderio ab illo cxpetitum,efficit vt in hoc ingracitudinis vitium incidac. De fini-bus dilatandis alio loco dicetnus.Liber-tatis verb conferuandæ nimio amore, pcrfæpèeos 1 çdit, quos prçmiisafficcre deccbat,amp; quibu* confidere debebar,de illis male fufpicatur. Quae res incorru-ptaciuitate rampernitiofa eft.vtquan-doque benemeritos , qui fuis præmii« fraudantur, ad Tyrannidcm inuaden-dam impellat, vt Romæ C. Cæfari acci-dit,qui fpontèfuaarripuitca,quæ fibià Pop. ingratitudine negari exiiUmabat. In ciuitate, qua mores hominum integri funt,perfæpè etiam folethic ingratitu-dinis metus ciues cohercere,amp; in officio continere, vt minus mali,ambitiofique fint, 8c libertas diutius confeructur. Ex omnibus autem Repufpubl. quae am-plum imperium poffederunt^Romïmi-hiab

Machi AviLLi. Lib. I. tn hi ab hocingratitudinis vitio, maxime videtur abliinintle; neque illius vllum a-liud exemplum fingulare extarc puto, quamidquod aducrfus Scipionemedi-derunt. Coriolanus enimamp; FuriusCagt;L;^;^j,'j,.,i, millus exilio iure mulftati fuerunt, propter iniurias quibus plcbem affeccrant: Et Coriolanus quidem hoftilem aduer-fus Pop. R-omanum animum conferua-uit, nec proinde invrbem rcuocaripo-tuit. Furius Camillus non modo reuo-catus ab exilio, fed per reliquum vitae tempus lingulari in honore habitus fuit. Aduerfus Scipionem ingratifsimi fuerunt :idque illis acciditproptetea quod de illo nefcio quæ fufpicarcntur, propter rcrum abillogeflarum magnitudi-ncm,amp;fingularem beneuolentiam ho-norcmque,, quam illi apud omnes fua virtus conciliauerat : quæ omnia tanta erant, vt ipfius autoritas etiamfenato-ribus ipfis formidabilis vidcretur. Hæc cum prius Roms inufitata fuiflent, multis fapientibus difplicebant, vfque adeô vt M. Porcius Cato.vir tantæ auto-ritatis ipfius Magnitudinem allatraui folcret : eoquc autorc hahcntur Scexi-ftimantur Ttibuni Sc viuo diem dixiffc.

amp; mortuo rogationem promiilgâfTe : af-ferebatenimiseam Rempublicam libe-rameffe nonpolTcjinqua vniusviripo' tentia etiam fenatoribus ipfis formida-bilis eflec.Huius autoritärem lï Pop. Romanus fequutusjidaduerfus Scipionem patrauit, aliquem vtiqueexcufationcm meretur: quemadmodu etiam viros prin cipes venia quadam dignos efledocui-mus, cum propter fufpicionéergafuos ingratifunt. Sediamvt finédehacquæ-ftione diflerendi faciamus:dicimus,cum amp;nbsp;principes, amp;nbsp;liberipopuli erga bene-meritos ingrati cfle foleant, partim aua-ritia, partim fufpicione : Populum propter auaritiam, in hoe vitium inciderc nunquam :propterfufpicionem veró C' tiamlongèrarius quamPrincipes loJeat: quoniam eas lufpicandi caufas non ha-betjquæ principibus contingunt, vtpau lo poft oftendemus.

Q«lt;lt; rations viri principes Rejjiui.ingräti-tudmis vitium euitare poßuit. Et beneiKehtt duts itcm,atquc duces militares, ne ab eadem op» priinantur,caueref

Machiavelli. Lib. I. i;? num occafiones euitare velit, ne pro bc-ncficiis erga fuos ingratus effe cogatur : eû oportet ipfummet rebus gerendis in-terefTe: quemadmodum p.rimi Romano-rum imperatores olim , amp;nbsp;noftra ætate Turca, cæterique infigni virtutc principes facere folent.Nam fi præfentes lint amp;rem præclarè fœliciterque gerant, ad eos omnis laus atque gloria pertinerSin ipfi abfentes, per a'ios rem benè gerant : tune quia videtur l'umma laudis penes eum elle, qui negotio interfuit, non pu-tant te parta viftona ex animi arbitrio frui polie, niG extinguanc laudem illius, per quem res tam benè gefta eft; atque ea ratione iniufti ingratique euadunt. Et quâuis ipG Gbivideâturlaudélucrari co-rû,quos hoc modo oflendût'.tamê G quis rem diligenter expendat ; compciietil-los plus amittere quàmlucran.Qiiodct-fi ita littamen Geri non poteft , quin in huiufmodi errores incidat, quicunq^ aut perimprudentiam, aut negligentiam do miotioG manent.rerum adminiftratio-nem autem aliis ducibus fuis demandât: nccvllaratio eft eos iuuandi quo minus eô,quô naturaipfosducit, ferantur. Qui EtntanJi verô duxmilitarismepræclarè gefta^eui-tare vult fui principis ingratitudinems

ciuorum alcerum faciat oportct.Na pod-quam vidoriam obtinuir,anc ftatini, ex-erciru tradico alteri, ipfe fein fui princi-pis clienrelam fupplex committat opor tec, fibique ab omni fuperbia,atque am-bitione temperet; quafola rationeprin-cipis animum demulcere potcrir, ne de illoquicquam fufpicari quear, fedcau-fam manifeftam habeat ilium præmio afficiendi.nonautem lædcndi. Autfifa/ cere non velit, feiat tarnen ingratum principem fe habirurum : vnicum habet prasfidium fe aduerfps ingraritudincm tuendijh viâoriam partant fibirefcruet forti animo, nee cam ad principem per-tinere oftendat : militum amp;nbsp;præcipuoru exercitus ducum animos vel fibi concilier,vel fi quos nequic benigné cóciliare, cos muniendi fui caufa è medio tollaticu vicinis populis amicitiam contrahat,Io-ca munitiora fubinde occuper,prçGdiif-que confirmer; hacenimrationeingra-to domino vicem rependerepotcrit.H« folæ funt rationes quibus benemeritus ciuis cauere poteft, neabingrato domi« no opprimatur : fed quiaita comparatü eft,vt homines nefciant efle vel plané bo ni,vel excellenter mali : ’taque ncq; poft viaouampartamçxçicitum ftafim red-dciP

dcre nouerunt,necmodefte atq^humili« ter (e gerere:necexcellenti ac magnifica quadi malitia vtifcifit : itaq; dubij intet duo extremahærétes opprimûtur.Libe-ræ aût Reip. non præfcribi poffunt eæ c-uitâdæ ingratitudinis rationes, quasiâ viroprincipi præfcripfimus, q, in eane-ceffe lit,vtciuis aliquis ad côficiendû bel lûeligaturûtaq^hocvnû illi fupereftre-mediû vtRomam imitetur eo ipfo, quo illâ oftédimus cæteris ciuitatibus minus ingratâ fuifle ergafuos.Id totü à Rcipub. forma depédebatmâ cû in militia vteren tur Omni genere ciuiû,fiuenobilesfiue picbei effentinec à bellis quietem vnquâ haberent: facile accidebat vtexafsiduo armorum excrcitio.fubinde excellentes virtute viri multi orirentur,variiq; deco-rati viftoriisicumq; eorû tot,tamq^multi effent,qui fe mutuo obferuarcnt-.non ha^ bebât Populus occafioné quicquam de illis fufpicandiiipfimetenim caucbâtne ambitionc aliqualaborare viderétur: vf-qucadeovtqui illorum vclad Diûatu» ræ laftigiû confcendiffent,ii plurimû lau dis inde reportarent, qui rebus qua citif-fimè côpofitisjlele mox caabdicafsét.ob quas caufas neq; fufpiciôib.locus dabaù neqjex fufpidôe ingraiiiudo fequebai:

Romam igHur,ceu optimurrrexempluin ad imitandum fibiproponantomnes il-Jæ Refpublicæ.quæcunque cauere lîbi cupiuntjiiein benemeritos dues ingra-ti efle cogantur : eiufdemque vrbis ci-ues etiam intueantur, quicunque de pa-tria benemeriti,ne pro gratia référant in-gratitudinem eaque opprimantur, cauere cupiunt.

RoWiittoriMW exercituiMH dûtes,non vehementer puniri foUtos, guainuis itliguando m retus agcndis capicndis^ conßliis errÂr'mt: ne tunc guident quM do eorum mala confilia Reipub, damnum aliquod peperiffent.

ROmani non modô minus quam cæ-teræ ciuitates erga fuos dues ingra-ti fueruntjVtprius oftendimusifedinpu niendis etiam ducum militariumerrori-bus,magis dementes amp;nbsp;confiderati, qua vilæ aliæ Refpub. Nam fi qui malitia fua quippiam deliquiflentjcos puniebât elementen Siertor ex ignorâtianatus effet: non modo non puniebant, fedpræmiis potius, perin 4c ac fi rem benè gefsilfent, affidebant.ldque non fine graui confilio faciebanenam permultum interelïe pu-(abaiu,

Machiavelli. Lib. I. 14t tabant,vt qui exercitui præ ficerentur,ab omni metu liberi effent, amp;nbsp;return agendarum confilia ex ipfis occafionibus arri perentmechaberent quod formidarent. Reienimquæ perleardua atquediffici-liseft, aliæ difficultates atque pericula adiungenda non funt, ne virtuti impedimenta obiiciantur.Nam fi quern,exem pligtatia,autin Gtæciam aduerfus Phi-lippum Macedonemiaut aduerfusAnni-balem in Italiam: aut aduerfus alios ali-quos populos, quos vicêre iam olim, cû cxercitu mifferunt,ci cura iam incumbe-bat eorum omnium,quæ ad rem benè ge rendam requiruntur: quæ cum fint pet fe graues atque difficiles: nequaquam a-liiscuris autpericulis aggrauari debue-runt.Nam fi præter harum rerum curam, is dux etiam ante oculospofita habuif-fet, exempla eorum,qui ob rem minus profperè geftam, àSenatu grauifuppli-cio affefti fuiffent : nequaquam tot cutis periculisq; circundatus, rem fortiter ag-grediaufus fuiffet.Quæ cum itafe habe» rcnt,exiftimârunt eos qui fortunæ aduet fitaterem minus fœlicitet gefsiffent,ip-fius rei dedecore atque pudore iam fatis punitos, nec aliis pœnis effe deterredos. Eorum qui malitia potius*qu'am igno*

14* Di s f VT A TI o NV M Ni Ci rantia rem malègenerût, exemplum eX-tac Sergi),amp; Virginij.Nam cum ad Veios caftra habercnt, Scexercitumitapaitici inter feie fuiirenr,vt Sergius ex viia parte adTufcos luftinendos cum luis confe-dilTet : Virginius ex altera parte caftra metatusclfctiSergius fortèàFalifcis ali» ifquepopulis oppugnatus, non prius au xilium à Virginio petiitquàmamiilo ex-ercitu infugamfe conieciiret. Neq; Vir» giniusillifpontèfuppetias tulit, led ma luitRomanorum exercitum cumpatrite ' dedecotcfraftumvidercsquam ei qui nó fupplex petiilFet auxiliari. Memorabi-le lanè exemplum, quod fi Refpublica non puniiftet, argumenio ftiiiret maguæ corruprionis morum. Puniti ergo fuc» runt ambo,fed non nifi mulda pecunia» ria: cum hocdeliftumabaliquaalia Repub. facile capital! ftipplicio fuiflct af» feftum. Romani mitiores in hifce efle vo luerunt,non quod ckliftiim maioré pœ-nam non mereretur:fcd quod nihil face-re vellen tprçter confuetudinem,quæ a-pud ipfos multis rationibus approbata vidcretur. Erroris in bello perignoran-tiam commifsi, euidens ac memorabile zi.exemplum eft Varronis in pugna Can-nenli, cuius temeiitate Romani ab An» nibale

Machiavblli Lib, I. 145 Tiibaleviûi,tancam cladem accepcrunt, vtindifcrimen amittendîelibertacis ad-duûi fuerinc.Sed quia tarnen id non do-lo malo fed pet ignorantiam ei conti-gilTct, Romani ilium non modopunire noluerunt, fed honore pocius afficien« dum cenfuerunt: quamobtem aduenicn tii'iliprocefsit obuiam Senatus vniuer-fus, si cum ob rem bene geftamilli gra-tias agere non poffent: ob id tarnen cum laudarunt, amp;nbsp;gracias cgerunt, quod rebus eorum tantopere affliftis, non def-peraffet, fed invrbem rediilTec. In ean-dem fentenciam, cum Papyrius Curfor Didatordc Q^Fabio magiftro equitutn fupplicium fumcrc vellec, quod contra luum mandatum cum Samnitibus di-micaffet : Fabij pater inter cætera argumenta , quibus Didatoris furori refpon-debat,affcrebat populum Romanumad cum vfque diem »nunquam tales poenas, ob rem male geftam,a quoquam cx-egifle, quales ipfe à Fabio, qui ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, fœliciter pugnaffec,

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exigetet.

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Viroj

vins Principes or Per um pub. gubcrndtniti nondebere bencjicia, c}ult;c jahditii pnelhre voluntf t'o vfquedtjferre,donee videitntHrneceßitdCe compuljî ped priefiitijje. Cap. XXXII.

R Omanis fœliciter fuccefsitliberali' cas ilia,quam plebi declararuntpoft regis Porfennæ aduencum : qui Romaifl liiHmlib.2. cum infefto excrcicu venerat, vc Tarqiii' nios reges relbtuerer. Tunc enim fena^ tus metuens,ne pies Romana metu per* culfa,receptis in vrbem regibus , paceiH cum fcruitute acciperec: multa ei blandb menta dedit. Annonæ imprimis habita cuia,fali5 vendendi arbirrium jqiiod itn* pento prçcio venibatin publicum, om* ni I'umpru ademptOjConceirumiportorh ‘ is quoque Sc tributo plebeliberata:paU* peres enim facis llipendij pendcre,h h' beros fuos Reipub.educarent.Quæ om- ' nia in eum finem fecére, vt populus adfc renda belli onera promptior efiet. Sed hoc exemplum nemini ita cenfeo imi-tandum, vt beneficia ilia, quibus conci-liatur plebis animus, eô vfque differan-tur,doneeeapræftarecoafti videantur: neque enim alias tarn fœliciter fucce-detjVt hoc loco Romanis fuccefsit. Nam qui beneficia à te, in tanta necefsicace

Mach/avelLi. Lib. t. 14$ ?[uàm aduerfario tuo, graciam debere fe-c putabunt:metuentquenej poftquairt necefsitate liberatus fueris,quicquam ampliùs illis fis largicurus. Quod autem Romanis profperè fuccelTerint tarda ilia blandimenta plebi data.caufa manife-fta eft. Noua enim erat adhuc ilia ReipUè forma, nec dumconfirmata,amp; fenferae antéa quoque populus leges quafdan ferri , quibus autoritatem fuam aügeri cenfebat ; veluti crat lex de prouocatiô-he ad populum : atque ob has caufas pu-tabant à Senatu fibi hçc beneficia confet ri, non tam mètu nouihoftis, quàmbe-neuolentia, qua ipfos complefterentur. Quibus hoc etiam âccedebat,quod recés adhuc effet expulforum regû memoria, à quibus multis iniuriis affeûi fuiffent. Sed rarum eft,vt tot caufas concunentes amp;nbsp;coadiuuantes quis,inhuiufmoditar-dis beneficiis habeat; quamobrem debét omnes magiftratus amp;nbsp;principes, ftatim ab initio confiderare tempora amp;nbsp;cafus, quos fortunæ aduerfitas parère illis pof-fit ; amp;nbsp;aduerfus ilia ira fe munire,vt cogiter quorumhominum opera iis tempo-ribus opus fit habiturus:eofque fibi conciliate mature, amp;ita cum illis viuere, vc adueniente necefsitate promptos eos pa

ratofque habeat. Nam qui magiftratus amp;nbsp;Principes præfercim aliceragunt ,exifti' mantque ciim Necefsitas vencnt,feeoï beneficiis fibi cóciliare,quos longèpriiK ofFendcrant:non modo bneliio frullra-buntur,fed ruinam, incericumquefuum accelerabunt.

Siffuodmaium '^cldomiin Repub. ïgt;eladuerfid Rtmpub.forii vehementer auäum jit:llt;itim ejfe id ferre al(qMndtu,lt;jUM m id eniti v( »to-lenter exurpetur,

CVm Romana porentia crefceret, vi-cini populi.qui parum ab initio có-Iïderaueranc,quantum noua hæc RefpU« fi caput extuliffetjipfis nocere polfet: et-rorem fuum tarde agnouerunt. Gui curn remedium adhibere vellent, fœdus inter fcfeaduerfus Romanos,quadraginta fe* rèpopuli pepigerunt. Sed Romani peri-culo cognito, præterea quibusantevtl folerent ,nouum aduerfus hocmalûex-cogitaruntremedium. Diftatoiem eniirt create decrcuerunt, cui poteftatem dagt; bantjVtexanimiarbitrio confultaret, quæ ex vfu Reipub. fore putaret, abf-que impedimento exequéretur. Atqu« idipßs

Ma CHI A Vît LI. Lib. L »47 id fpGs, amp;nbsp;ad præfens periculum fiipe-randum, deuincendofque populos illos omnesvtiie fuit; amp;feqiientibus tempo-ribuSjCumaudum imperium fuic,in muP tis procellis fcdandis, amp;nbsp;fuperandis dif-ficulcatibus falutare. Quæ res nobis do-cumento efle debet, vtG quod malum, veldomi in Republ.vel aduerfus Rem-publicam foris, tantopere auftum fuc-ritjVt timorem incutiat : tunc falutis efle idaliquandiu ferre,amp; occafionem cxpe« ûarc : quam vt nos fubitô ei magna cum violentia opponamus, amp;nbsp;extirparc co-nemurquoniam fi extirpare id fubitô c-nitemur : maius incendiumefficiemus, amp;nbsp;id quod ex illo male metuebatur, ple-runque promouebimus. Huiufmodi incendia perfæpè in Republicaaccendun-i tur, amp;nbsp;quidem ab internis caufiscitius Il quam externis : veluti cum permitti-musvt vnius ciuis potentia, plufquam ; ex vfu Reipublicæiît, aiigeacuriautlc-’ ges aliquæ paulacim aboieantur , qui-bus libertas innitebatur ; quod malum , aduertente nemine eô vfque increm.en-tum accipit, vt fatius fit ferre id poft-■ nbsp;nbsp;ea,quam extirpare conari. Tantoque fa-

morborum initia obferuare, quantô mà-gis optimiis quifq; nafcentibus rebus U uereconfueuir: præfertim cû honeftçvi' deantur,amp; i iuuenibiis patrencurjin quP bus aliqua virtus enitere videatur. Nam exempli gratia, fi in Repub. iuuenis ali-cuius nobiliftjue viri virtus emergere vi-deatunin eum omnes homines intentes habent oculos, fauereq; eius ftudia pro-fequuntur: quod fi ille clàm ambitiofus fîr,eo honimum fauore ad tantum fafti-gium afcenditjVt antequam errorcm fuû agnofcantij,quitanropere ei fauebant: non amplius extet rcmedium, nimîam il lius potentiam minuendi : amp;nbsp;fi quis ad-uerfus earn quippiam tentârit,augend® illiuspotius, quàm minuendæoccafio-nemdabit. Huiufmodi rerum permults exempla in medium produeere pofTem.' fed vnum fufficit exnoftramet Florentina vrbe defumptum. Cofmus Mediceus, àquoMedicea farnilianobilitatis amp;po-tentiæfuæoriginem traxit,ob prüden-tiæ exiflimationem, cæterorum verô ci-uium ignorantianijtantum fauorem omnium fibi conciliauit, vt eius potentia Reipub.formidabilis eifet.-atquehincfie bat vtamp;periculosû videretur aliquid ad-uerfus ilium tentare, amp;nbsp;horrend um fiil-liuspo-

Ma CHI AVI LL I Lib. I. 149 lîuspotentiænon aliquod frenum inii-cerecur.Viuebat per id tempus Nicolaus Vrzanus virprudentilsimus,0ccuius au-, toritas plurimum valebac: qui cum pri-mum errorem fuum cæterorumque ci-uium agnofceret, quod nimis tarde ob-feruaffent, tanto hominum fauore nimis auftamiriCofmi potentiam: alecundo, cette errore Senatum rctinuit, nec quan-diu ipfe vixit, vnqua permittcre voluit, vt aduerfus eum quicquam tentaretur^ quod præuideret, fi quid tale fieret, ruigt; turam iri Reipub.libertatem.Eo vita fun ftOjdifcefsere reliqui ab illius præcepto, amp;nbsp;colleûis viribus Cofmum Florétia ex-pulcrunt. Sed non longo tempore poft, quiipfius faftionis erant, hanc iniuriam ægrè ferentes, eum ab exilio reuocarunc amp;nbsp;Florentiæ Principem effecerunt ; ad quem gradum nunquam afçendiftci, ß hanc aduerfus ilium fedicionem,prius ciues non concitaftent. Idem Romanis cumÇ. Cæfare contigit, cuius virtqs à principio,cùm Pompei) turn aliorum fa. uoreadiuta,poftmodû illis terror! fuit» Sednintistardé,vel Ciceronis teftimo. nio,cùm cæteri,tùm Pompeius ipfe,Ce. farem timcre cœpcrunf.nam cum poftca deminuendaeius potentia cogitaflent, k »

CÔ ipTo Reipubl. ruinam accelerarunr. Quæ cum itafint,acdifficile fithuiufmo di morborum initiaobfcruare :quod rc^ rum omnium principia dubia fint : melius eft, auâos iam eô vfque hoice morbos vtagnofci pofsint, ferre.amp;commo-dam aüquam occafionem expeftare.qua eos fubitô oppugnare : quod temporis fucceftii fieri queat, vt vel (ponté cxrin-guantur, vel certè vt hac mala non tam cito crumpant.Idautemvel imprimis vit îi principes obferuare debent.ne fi cuius vieilli nimiam potentiam fupprimere co nentur,occâfionem dent il 1 i, vt maius in crementum accipiat ac, femet ipfos in diferimen adducant. Metiri igituropor-rebitte, vires tuas fimulatquehoftis : ac fi te hofte fuperiorem eft'e certôcogno' ueris, forti animo ilium adoriri licebit; fin minus tutius eft eum relinquere, ne tibi idem contingat, quod iis populis, qui vicini populo Romano habitantes, fœdus aduerfus eum pepigerant:quibus vtexeuentu apparuit,longé fariusfuif-fet à bello abftinere,amp; pacis artibus illo-rum amicitiam conciliate, quam auftam jam illorum potentia irritate,amp;ad exco-gitandas nouas artes bellicas impellere. Nunquam enim Romani ad tantum fa-ftigium

Ma c HIÀ V r. L L I. Lib. I. m ftigiumita fubito afcendcre potuiffenc, fl ilia coniuratio illis occafionem non dediffet extrema quæque expenundi, 6c Diûaturæ rationem inltitueiidi, quæ res illos fucceffu temporis,à quam plurimis difficultatibusliberauit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Diôtaturæimfteritim Pop.Romano vtile : attjue falutare fuiffe : negut folere p cm it loßm effcRei.-pub.eum ciwitw« potentijM.guam kgitimè per fitf-fiagia acguirunt ; fed illam, guam ßionte ty

EXtitere quidam fcriptores qui repre» hédêre pop. Romanûob introdudä creandi Diàaroris rationem : exiftima-lunt enim ex ea faccelfu temporis oriam efletyrannidemiamp;primumeorum, qui vrbis imperium fibivindicauit,fubDi-Aatoris nomine imperalfe; ncc potuif-fçC.Cæfarem, liDiftaturæ nomen non extitiflet, vllo honelto trtulo tyranni-dem occuitare.Sedid ab illis minus pru-denter diâum cenfeo : neque enimDi-datura vrbem feruituti obnoxiam Fe« cit : fed aucoritas ilia quam Cæfar diu-turno imperio fibi apud dues côciliaue-wt.ôcfl Dirtatoïis nome defuilTct, aliud

IP DISPVTATIONVM NlCf ^liquod inueniri facile licuiflet:cum non ex nomine potentia, fed ex poccntia nO' men facile concilieturamp; innenitur. Di* daturaquandiu expraefcripto legum v* furpata fuit.nec earn quis propria poten^ tialibi alTumpfit: femper Reipubl. pro* fuit. Nam qui magiftratus præter Icgunt præfcripta inuad unturpj folent efie per* nitioliznon autem qui iecundum leges hominibus conferuntur: idque expeiien tia ipfa Romæ comprobauit: in qua vrbe Pidatores tanto temporis fpacio nil nu* quam nocuçrunt. Sedneq; rationes de* Hint. Primùm enim eis,qui Didaturæ ti* tulo imperium inuadere voluiflentjin vr be libera,in qua mores hominum nondii corrupt! eflentzingentibus opibus opus fuiflet:amp; quamplurimis clientclis,amp;; qui confîlÿ elient participes z quæ in libera eluitatCjUemini fimulomnia contingut, quandiu leges obferuantur.Prætereanô »/-dicebatur Didator, nifi vrgente aliqua necefsitate, nec durabat eius magiftra« tus diutius, quam eo vfque, donee earn rem confeciflet, propter quam didus fu-iffer.In qua conficienda poteftatemha-bebat abfolutam atque liberam,cùm fon tes puniendijtùm confultandi,amp; eaquç çonfwlîaflçt çxpediendi, nçç a Didatore vlU

MaChiavtlli. Lib. I, tÇi vlla cuiquam prouocatio dabacur. Sed ad alias res non fefe extendebat ipfius pocentia : quamobrem nihil eorutn face-re poterat, quæ ad immutandura ftatuni r Reipub.facerent: non antiquas leges ab-rogare amp;nbsp;nouas condere, cu non Senatu maieftaté minuere.Quæcum ira fe habe-rcnt^ac Diftaturæ potentia cerro tcporc, certifque limitibus circumfcripta effet in populo moribus integris : nunquatn fieri potuiffet, vc Diftator extra fuos fines egreffus tyranidem inuafiffet. Diöa-turaergo reâè vfurpata popu. Romano femper profuit: vfque adeo vt inter fum-rnaReipub. prçfidia connumerari debue ritjCe ad eas caufas referri.quibus ad tan-tarn imperij magnitudinem alcédit.Sed neque in magnis vrbibus, abfq; tali præ-fidio ex vrgentibus periculis prompt^ vnquam euadere licet : cum nullus ciuiu fir,qui folus imminétia pericula auettere pofsit: fed referenda fint omnia ad tnul-

1' fa funt,amp; longo tempore opus habet ad deliberandum, antequam inter eacon-ueniaf.quæ rçs,cumimminentiapeiicu-lâ celcritate indigeant,læpe plurimu de-trimenti afferent. Qiiamobrem ex vfu

15^4 Dispvtatmonv Nic» | ad uerfus fubita pericula, remedium Di' dâcmç fimile conftiturum habere.Vene' ti certe,quorum Refpub.hodicrno die ce leberrima eft, paucis quibufdam talem Vieiatura. quandam pofenciam atcribuerunt, vtin fubitis vehemencibiifque periculis, foH dcliberare, amp;. quod fado opus illis vide-atur,exequi pofsiiic. Nam vb( rale reme« dium in ciuitare deelt, neceffeeft, fi in« gruant lubita pericula, vc velantiquuW modum confultandi fequentes , vehe^ i menter periclitemur : vei cum tune vt' genre necefsicate immutantes, occafio' nem demus etiam alia, non fine detrim® to Reipub.innouandi.Neque enimpet' fedè inftitutaeftea Refpub. quænond« I Omnibus aduerfis cafibus, quicunq^n» ■ cidere queant, certis legibus profpexe' i rir. Etin vehementibus periculis neceff® । eft earn ruere:fi non veladDidaturam» I vel ad quid aliud Didaturæ fimile licea^ I confugere. Romani verö.non modovc Diflatfrit eZfDidator fuo tempore crearetur,profpe-xerunt; fed modum ilium eligendi per* commodum conftituerut.Nam cumiflä-ieftas confulum, Didatura quodammo* do iniminui videretur,quod ipfos quoq; Didatori, perinde vt cæteros ciues pare' rc oporceret : idcircö Didatoris eligcnlt;i*

Machiavilli. Lib. T. içç Ïioteftatem penes ipfos Confules effe vo uerunt, ne caufam haberenr ægrè feren-di regiam illam poteft4^^tem,quam ipfi ad pericula euertenda, ex vfu Reipubl. effe exiftimaiTent, ac ciuicuipiam côntulif-fenr. Nam natura ita fumus afFcûi om-nes, vt minus doleam’ ab iis rebus,quas ipfi nobis fecerimus, quam ab illis quat aliunde nobis contigerunt.Sticceflïi rem porisautem, perfæpè tradirafuiietiam ipGs Confulibus regia ilia Diélatorum poteftas, quando nimirû Senatus in hâc fententiam decernebat. Vident Conful ne Reßgt;ub. quid detrimenti capiat. Quæ cum ita fe habeant, cernimus eos populos qui aduerfus Romanos coniurauerant ,eö i-pfo quod illos opprimere conabantur, potentiam illorum excitaffe, fortiorefq; effeciflecùm ad defendendam,tiimaU' gendamRempub.

. Qÿa de caufa Hecemuiratuf apud Romanor pu» blicit libertati noxiuf fuerit, civm tarnen pu-blicis fuffragiis eligcretnri

’ ÇL Vperiori capite docuimus,illam po-' O tentiam,quæfecundum leges amp;nbsp;ipfa populifufFragiaalicui confctiur,Rçipu,

Ifg Di s P VT A TI o N V M Ni C, periculofam non efle: fed illam qua quis nbi pervim arripiat. Cui difputatiói ob* ftare videturDecemuirorum cleftio,quJ à populo Rnm. ad condendas leges fta* tutaque Reipu.eledi.pauló poft,fua ma-liria,imperium Reipub.occuparuntji* bercacemque fuftulerunr. Icaque limitan dum eft id quod pronuntiauimuSjhaben daqiie ratio dim modi, quo potcntiaiil in aliquem conferimus, tùm etiam tern« poris, q, ilia duratura fir,vtrum inlongu aut breue tempus alicui concedatiir?na quæ iniongum tempus concediturfum« ma potentia, vel in vnum annum faltem, periculofa eft, amp;nbsp;ad tales effeiftus produ« çendos accommodata,qualis eft animus । eorum, quibus conceditur. Erat autem Decemuirorum potentia longé maior, quàm illa.quæDidatori tribuebaturina ' eledoDiftatore,ftabatnihilominus Co- ! fulum atque Senatus Maieftas,amp;potentia tri bunorum, quibus fcptum quafi vi* debatur Didatoris Impcrium.Etquam-uis Didatori liceret quempiam vel Cen-fulatu remouerc,vcl à tribunitiapotefta-te dcponere : non poterar tarnen is in v* ninerfum vel Confules, vel ordinem Se« natorium, vel Tribunitiam poteftatem aboleic Si nouam ReipubJ, formamin« trodu-

Machiavelli Lib. T. try troducere:fed cum horum omnium ocu-losintencos in fele haberec : cogebatut velnolens ea tantum traâare.quç ex vlu Reipub.forent.Sed diuerfa fuit Deccm-uiroru ratio, quod in hos omnc P. Rom-imperium translatii fuilTet, fublatis con fulib. atq; Senatu,amp; confopita quafi,ctia Tribunorumplebis potentia. Iraq; cum effent creati fineprouocatione, folique omne imperium obtinerent,neque quif-qua alius magiftratus effet,quiillos ob-feruaret ; facileillis fuit,vtaltero,poft-quam creati fuiffent,anno, Appi; Clau* dij ambitione commouerentur,amp; in tan tarn infolentiam inciderent Quæ cum ita fint, earn poteniiam fecundum leges amp;nbsp;populi fuffragiacoilocatam, dicimus Reipub.pernitiofameffe non poffe : quæ iuftis de caufis tribuitur, quaeque fuis li-mitibus ac certo temporis fpacio termi-naturmon earn quam PopUlus, vellargi-tione,velfuaimprudentia perfuafus,ab-foluram amp;nbsp;nullis terminis circumfcrip-tamjlargitur,cuiufmodi illafuii, quam pop. Romanus Decemuiris conrulit. Id itafe habereintelliges, fi commémora-tas iam caufas cxpenderis, propterquas amp;nbsp;Didatores bene,amp; DecemuiriRem-publicam male adminiffrauerint.Et mo-

i(8 Di s P VT A T1 o N V M Nitf. I dum etiam obferuaris.quo aliæ benèin-» fticuræRefpub. magnam potentiam fuiä attribucrintivcluriSparcani fuis Regib* amp;nbsp;Veneti fuis Ducibus tradiderunt: vtti* que enim limites eoium potentiæ con^ ftituerunt , amp;nbsp;cuftodiam quandam ilü præfererunt.ne fi mali effent,poflcnt po-tentia fna in pernitiem Reipub.vti.Nelt;}J enimfufßcitli huiufmodi potentiain vi' ros bonos conferatur: quod vbi fiimmä potencia eft, ibi facile corrumpantur bo' ni moieSjContrahanturque amicitiæ ,olt; pes acquirantur,clientelç comparentut, amp;nbsp;in fini ta alia eins generis breui tempo' ris fpacio oriantur: quemadmodum ei Decemuirorum hiftoria apud Romanos fatis fuperque apparet.

Si qui dues fummos mdgi/lratu^ gelJcrunt, eot ttolf debcrcpoHmodumaJpcrnitrimmores. j

MArco Fabio,amp;C.ManilioCoff.prÇ' claram de Veientibus,Hetrulcif' que vidoriam populus Romanus obti-nuit:fed in eo confiiftu ocenbuit Q. Fabius Marei Frater,qui fuperiori anno co-fulfuerat. Quo loco fefe offert præclara occafio,admirâdi prçclaram Rom. Rcip« formam,

form am, ftatutaq; ad imperium augen-dum quam maxime aecômodata: à quorum iniUtutis, quo magis reccdunt Rei-pub. qu«noftro tempore Horent, tancó magis eas aberrare cercum eft. Romani dues certeetfi gloriæ quam maxime a-uidi effent,non dedignabâtur tainé quâ-doq; iis in exerciiu parère,quib.antc ipfi impeTaffent,ikineo exercitu quandoq; ftipédio mereri,cuius ante duces fuifsét. Huicreiaduerfantur noftro téporehomi ircSjVl'que adeô, vt Venctiis etiam publi-cislegib.quisrecufarepofsit munus ali-cjuod in exercitu, G prius cum maiori dignitatis gradu militauerit. Quæ res etft adpriuatorühominum dignitaté tuen-dam facere videatur,Reipub.tamen inu-tilis eft : Primumenim ei qui maius ali-quod munus adminiftrauit,facilius au^ débit Refpub. minus demandare : qui ei maius committere,qui non niG in mino-libus fc exercuerit.Nam iuueni, ac nouo homini nô tuto comittuntur res tâti mo menti,niG ftipati fuerint viris virtute cô-

• fpicuis, quorû coiiGlio eas adminiftrare pofsint.QuodG apud Rom. idéq,Vene-

' tiis,amp;in aliisRebufpu.obfetuatû fuiffet: nec quicquâ qui femelConful fuiffet, aliter q vt Conlul militate voluiffet •• multa

»lt;fo Dispvtattonvm MlC. îis accidifrenf,qiiibus libertas periclitart pocuiirer. Prærerea fi noiiis hominibus tantum imperium folis fuifTec demadä' turn’, nec ij fecum habuiflet qui fæp® âliis muneribus praefuifFertt,quos obfet' uare deceret : mulca in reipub.pérnicieni perpetrate facile potuiflenf.

Legem tigrarum populo Komttno multM feii' iilione! turbtuq; peperi/fe : femperq; periculofu/l^ effe Reipub. ß quti legem condut antique confuctudini aduerfitm^ Cap. XXXVIÏ.

OBferuätumeftabantiquis feripto-» j ribus homines ab aduerfa fortunä afHigi folere,fed à profpera deindeoc-cæcari : amp;nbsp;ab vrroque eofdem poftmodü affeftus dimanare folere. Quandoenirrt homineji nulla necelsitas ad pugnamini pellit,ambitione impelluntur : quæ tan* tum poteft in hominum animis, vt ad quemcumque gradum afeenderis, nun* quam tarnen contentus fis,fed altius ferrt perenitaris.Atqueidhominibus prste* rea accidit, quod natura omnes apti fint ad appetédas res quafuis.fed non ad eas confequendas : cumque maius fi defide* rium,quam vis comparandires defide* latas:

Mach! Avi LL I Lib. Î. téfi ra ta.sinon acquîefcit animus iis quæ iant pofsidemus. Hinc nafcitur deinde om-nis fortunæ varieras ; nam cumfempcr plurâornnes appétamus liidemqueetiâ mëriiamUs hcillaquæ iam pofsidemus, àmiteere queàmusiin fufpiciones incidi-müs atq^ hinc in inimicicias,ac funèbre bellüm defeendimus ; ex quo ruinaRei-pub. confequitun Hæc in eurn finèm di-fpHcauimus, vt meliu* Romanæplebi» naturam contemplarèrisiquæ necefsita-te quadâ impülfa fefe aduerfus Patritios, Tribunitia poteftate,munirè coaftâ fuit. Sedpoftquambocobtinuiiïet, ad quod appetendum necefsitas vrgebat : ambi-tionc ipfacoffimota,honoribus Stopî-buseriam cum Patriciis certare’voluit: ex qua re feditiones ortæ funt de lege A-gràriàiacdemùm Reipub. interitus. C«-terùrn quia neceife en vt in Repub. reftè inftituendâjratio potior habeatur publi-cii quart! priuati boni : non potuere Rô-tnàrtij iniisquæadhanclegem^ertine-bantjUOnetrafTekprincipio vibis: quod illam non talem conftirüeiinc,vr deçà fuccelTu temporis non opus elfer rot al-tercationibus dimicareinifi forte prouû-tiare velimus : reftè quidem à principio omnia,quae ad illam pcrtinebant,confti-

I«» Dispvtatmonv Nie. turaefre:fcd teporis fuecefTu fuiircoblH terata.Vtut fc res habeat^Roinç certè nfi' quam fada mcntio eft huius legis, qnii* magnæ controuerlïæ arque turbæ fequu tæfuerinc. Duoautem étantiJlius capi' ta. Primum, ne cuiquam ciuiû Romano* rum,licetet pofsidere amplius,quàm cet tumquendam iuger,orû agri nümerum. Alterum vtagri qui ex holtibus captieb fentP.Romano vjritim diftribuerentun ytrumque autem patrib. aduerfabatut: namcumplerique plus agri pofsidcrét, quàm hæc lex illis permitterer: publica« banturhoc plebifcito illorum fortunæ* amp;cumviritim diuidcndi agri elFentqut gt;nbsp;exhoflibus caperentunauferebat iifdeni patriLoccafio, quo minus diteleere pob lent. QuÄ cumita eflentatjque hæc leit patrum potentiæ tantopere aduerfare* tunnunquam eius mentio àtribunis fie* bat, quin iis patres fcle magno conatU opponerent.tanqiiam pro aris amp;focis di micaturi: Cæterum tribunitiis furoribu« prudentia occurrebantmam cum earn ro gacionem promulgate vellent : patres vt impedirepoirenc,expeditionem fufcipi' ebant, exercitum confcnbebant.autpeï aliorum tribunorû intercefsionem, eotU q^uirogationem ptoniulgaircnt potefta» tcm dif-

Machiavelli. Lib. T. tgj tcm diffolucbanc : aut nouas Colonias deducebat. Quemadmodu accidie tunc, cum Antium Colonia deducevetur: quo temporc quum in magiio AgrarioiûPa-irûqj certamiiie, hoc remediû vnicû pacis inucntûfuiffet :perpauci taméfuere vtLiuiusinquit, qui ad accipiendum a-grum nominadârcntjVtad explendum numèrumGoloni Volfci addcrentuncæ-tèraenim mulcitudo pofcerc agrum Ro-mæmalle, quam alibi accipere. Subinde tarnen rcpullulabant huiufmodi agrari-orum contentiones, vt côgerentur, earü fedandarûcaufa,cxercitus ad extremas italiç oras,atque etiam extra Italiæ fines educere'.ita enim àccidebat, vt cum agtt qui exhoRibus caperentùr,procul ab vr-be diRarent,nec plebi eorum coléndoru ratioaliqua, nifi difficillimafupereRet, fopirentur Agrariorum legum rogatio-nes. Cæperunc etiam mitiores effe Romani in muldandis agro hoRibus : Sc fi qui tarnen a^o fuo expellerentur ; tune eô Golonias deducebant. Hifce artibus illas contentiones fopiuerunc vfque ad Gracchorum tempora, à qui« bus de nouo excitatæ ,Reipub!icæ eau-fam præbuerunt, amittendæ libcrta-li» • Nam cum firmiorçs iam elTcnt

1Ä4 Dispvtationvm Nic» Patriciorum vires : tantum inter eos amp;nbsp;Plebcm certamen cffecetunt, vt ad arma perueniretur ; quibns cum Magillratuî obuiam ire non pofletj amp;nbsp;partium ftudia exardelcerent:3Ô vlque vé.itum eft,vtvgt; traque pars de eiigcildo (ibi principe co-gicaret. Plebs ergo Marium libi delcgir» emuque quaterCoiiiiilan iecit:arque il* le deinde auftus imperio,amp;potentia,rut fus feipfum tcrconfulem crèàuu. Aduer* fus huiufmodi incendium, cum pàtreé non aliud remedium haberent, ad Sylla fefe conuefterunc,quem cum fuarum par tium ducem creafTcntj bello ciuili exarfit Refpublica, ac varia forturta -, fæpiuf^ué multo fanguine pugnatum eft,dôhêcpà tres fuperiores cuaferunt.Vltimó deniq; cadem ftudia. C. Cæfaris Sc Cn. Pompei temporibus excitara ruinam Reipublicj pepcrcrunt, Nam cum Marianarum par* tium C. Cæfaf, amp;Poniperus Syllanaruifl princeps elfetivicit Cæ('ar,amp;piimUs fuit qui tyrannidem Romæ occupauit, poft cuius tempora,nunquam amplius libertärem eavrbs confequi pontic. Hiiiufmó di fuit contentiomum de Agraria legei* nitium, huiufmodi eriam finis ruit, qui* bus repugnare vid»rur ilia diiputarid, quacapite quarto huiuslibri toncendi-

mus.jdifcordias, quae Romæ interple-bem amp;nbsp;Senatum, fuerunt, ad augendum Imperium 8c. conferuandam libertatem conduxiffe, cum fubinde occafionem da rent bonis legibus lanciçndis,quæ ad li-bertaterapopüli conferuandam face-rér. Ad quod ego rcfpondeo:Nil impedire le gis Agrariaeexitum,quo minus verafint quæ eo loco dilTeruimus: tanta eft cnim magnatum ambitio, vt nifi ilia variis mo di8inciuitatefrenetur,mox fiteius im« perium occupatura. Et cû viderimus A-grarias contentiones graftatas efte tre-centos annos,antequam Reipublicæ libertatem euertere potuerint : exiftimare oportet, Patritiorum ambitionem earn logé citius corrûpere potuifle, nifi Plebs ei, cùm hifee Agrariis, tùm aliarum rerû contentionib.frenum inieçiflct.Quo loco obferuare oportet etiam, opes ab ho-minibus magis in pretio haberi, quàm honotum gradus : nam patres Romæ cû dehonoribuscum plebe certatent^ fine vehementi motu cefterunt. Sed cum de opibus certari cœptum effet,tanto cona-rueas defenderunt, vt maluerint adin-cendiaillaperuenirequàm eas amittcrc. Eorum incendiorum caufam Grachife-lè fuppeditarunt,quorum vçluntas 8lt; ftu

jtfÄ Di s P V T AT I o N V M Ni ci dium erga plebem melius, quàm prudé-tia laudari poteft. Nâ extirpare veile ma* lum aliqiiod,quod longo tempore inRe* publica durauit, amp;nbsp;fancita lege tempora emendare dudum præterita,res eftperi-culoplena, amp;quæ ad id malum augen* dû potius, quàm tollédum facere queat: quod 11 verô id patienter feratur ,nô tam citô ad extremam pernitiem peruenire folet, amp;nbsp;quandoq; etiam fpontè aboleri*

Krß)ublicM debiles plerumjue conßlio de/itut^t ßscifitdafibi dteernunt^adne* eeßUtUe magts ^uàm prudenti conßUo mptüi.

CVm Romæ pcftilentia olim graßa« re£, exillimarût Volfci amp;Aequi ob* latâ fibi occafionévrbis opprimédç,quâ* mobré coniûais viribus Hernicos Lati- ' nofque inuaferunt in fefto exercitu.Id iP li populo Romano fignificarecoadli,au-, xilium ab ipfo petierunt.Scd Romani pe ftilentiaafflidi refpondcrunt, feilliseo tempore fubuenirenon pofle: datent i-gituroperam vt ipfimet fefe defenderct, Quo loco admirari licet,SenatuSjPopu** lique Romani Sapientiam.atquc prüden tiam, qui ipfemet quidem ftatucre voluit

MachiAvr.LLi. Lib. I. i6f luit de iis, quæ fieri oportet, quicunque fortunæ ftatus eiïet, fed interim non de-dignatus eft, fortunæ aduerfitatem moderate feiens, id confilium arripere,ad quod ilium nccafio duceret.quamuis no videretureffe ex fua dignitate Nam cum iifdé hifee populis alias interdixiCTent, nc ipfimet arma capeiêt, acfefe defends ret : potuilTent eis vidcfi,nifi præfentem return ftatu confideralTet, quod eo ipfo, quod illis defendendi fui poteftaté face-rét,de fuo iure cedere viderentur.Ac populus imprudetior Siiuinus cófideratus adhafee caufas id illis non permifilTet: fed Romani prudenti confilio omnia ad miniflranteSjid malu quod altero minus effet,necefsitate coadi.tanquam fi bonu. effet admiferunt 8c acceptarunt.Nâ cum neqj exipfotu dignitate effet,q, fubdi-tosfuos ipfidefendere nequirét.neque Reip.commodUjVt iidem fubditi jjpriis viribus fefe hoftib.opponerentitamé cu ïntelligerét fore omnino,vtopprefsi arma caperent, ac fe defendere etia iniufst conarentur. Id confiliu, quod honeftius etat,atnpuerunt 8c permiferfit ipfis vt at ma caperct,faltem vt pop. Romani iuffu id facere vidcretur.neq; alias jp fuo arbi-trio aut libidine idé auderet téntare p fe;

Id confilium per fe bonum,ctiam rale vN detur, vt qujUbet Rcfpublicç inhuiul-modi cafibus illud fintamplexurae : fed qiiæ debiles funt,amp; confiljo fapientu vi' rorum defticutæ, ramen id ncfciunt am-pledi. Cum Valentinus Borgia oçcupaf» fetFauentiam» amp;nbsp;Bononiam eô compu» liflec, vt fecum pacilci cogerçtur : Roma reuerfurus perHetruriam,aFlorentinis petiit, vtlilacfibi rranfitum cum exerci« tu concederçnt. Id Florentini permitte* re noluerunr, eaq; in re Romanorum ex» emplum nequaquamfunt imitati. Nani cum haberet tunc fecum Valentinus in* ftruûifsimum exercitum, Florentin! ault; tern plané inermes clfent, nonpotcrant ilium tranlitu prohibere,quamobrem hQ neftius illis fuilfet, vt permiflu ac volun« rate fua tranfire videretur, quàm per vim fibi tranfitum patefecilfe, ficuti illismagno çum dedçcore accidit. Sed hsceH inconfultarum Rerumpublicarii natura, vt non nifi ad ea, quæ præfens neççlsitaS vrgetjoculos intentos habeant,amp; neccf-fitate magis,quàm prudentia ad deliberandum impcllantur:quo fit,vtfi quidil* lis etiam prol'perefuccedat.non fuæprU dentiæid, fed fortunçattribuere debcat, Huiufmodi confultationum binaadhuc wraflt

Ma chi a VIlil Lib. I. 1(^9 extant in noftra Republica infignia exe-pla.quæ nortra memoria illi contigerut« Anno falutis m. o.cum Ludouicus xij. Galliæ rexMediolanum occupaffet, pa-ftus eft cumFlorentinis.feillis Pilas r«-cuperaturum,fi quadraginta millia au-reornm illi foluerent-.ob eamque caufatn verfus Pilas cxercitum fuum mifitBoc-montio Gallo duce, cui Florentini no pa rum conlidebant. Hie cum inter Calci-nam ôePifas iam effet,amp; ea quæ ad expu gnandam vrbem pçrtinerent.inftrueret perucnêre ad eum Pifani Oratores,$cob-lulerunt Boemontio vrbem, fi regia fide promitteret.quód ea ante quatuor menfes npn effet Florentinis traditurus. Sed cum hoc paétum Florentini non admifiG fent,vrbemobfedere fruftra,amp; tandem abobfidipnc cumfummp dedecprcdif-cederc coafti funt. Rcfpuerunt autem id faöum Florentini, quod de Regia fide dubitarent.quamuis necefsitate coa4tigt; fe in illius Clientela dedidiffent, nec interim aduertebant,facilius effe regi vt Pifas ill i s traderet,fi ilia s pofsideret, qua promitterefe cas traditurum quas non«' dum occupallct: quibus accedit, quod G conftituto temporc eas non retinuiffer, cerium argumentum habuiftent regiae

crga fevolunratis,nec promifsiones eïui t.uica pecunia comparaflent. Itaque longe magis è re Florentinorum fuilFet, vt Boemontium pafsi eflent Pifas quacun-que taudem condicione occupare,quani vrcapada refpueient. Idque experictia . ipfa tertio anno pollcomprobauit.Nam | cum Aretini defccillent, rex Gailiæad eos fubigendoslubaltum quendamFlo- । rentinis auxilio mififleCj poftquam is ali I quandiu cos obleJiiret, cæpit cumillis de deditionc confitia traâare. Illi igitut Ecrinde vc Pifani fubcercis condirioni-uslubalto fe dedere cupicbant, quod

etiamfi Florcntini denegarent, lubaltiis tarnen Floreiirinorum imprudentia ad-miratus, fuafponteac nelciis Fjorenti-norum legatis, cum Arctinis vtpotutt tranfegit, confeftifquc paäis cum cxer-cirufuo Aretium ingrelTus, Florentinis fignificauic, eos efle imprudentes amp;nbsp;reru bellkarum imperitos, quod fi Aretiii habere vellentjidà Regepeterent, qui ipfis illud iam, cum ineo exercitumhabeat, melius traderepofsit,quam ante cum illud foris obfideret.Florentini etfi à prin-cipio lubaltum calumniari non define-rentitamen cognouerunt tandem, quod fi Boemuntius lubalto fimilis fuilTet, Pi-

Ma CHI A vî LL I. Lt B. I. 17» fas quo que ficuti Arctium fuiffent reçu« peraiuri. Hæc igkurillis, ficuti cæteris quoqj Rebufpublicis, quæ infirmæ funt, ob confilij inopiam acciderunt, nunqua enim bene confultarc poffunt eç, ncque confiliaaccepiarejnquibusaliquid fem pulofcvidetur ineffe, nifi fcrupulus illls externo quo dam cafu eximatur.

SI quis præfentcs res conférât,cû prac-teritis,amp; quæ iam olim gefla funt, cû iis comparare volet,quæ fubindé fierivi-demus is facile intelliget eadçm amp;nunc Çiolim vitia regnaie,cafdem cupidita-tes.cofdern dcnique furores hominum animos cxagitarc.Quèfitvtqui in Rei-publicæ adminiftratione, res aliquas diligenter examiner, facjlè queat de futu# ris prouidere, amp;nbsp;futura pericula iifdem remçdiis auertere , quibus vetercs vfi funt.fiquidem ilia in promptu fuerint; autfipon fuppetant deiiscogitate queat, Sed quia negligitut hæc contem-flatio, autcertc ab iis quires antiqoas egunt, non intelligitur ; ab iis vetd

r7» Dl s P VT AT I o N V M Nic« qui Renripubl. adminiftrant planc'nçfcî* lur : idcircàfic, vcfubindecademince* dia, eademque mala vc olim oriantur« AnnoSeruatonsnoftrti4 9 4., amiferant FJorentini magnam imperij fuipaitem, cum inter cçteraPifas quoqueamifirsct, j idcircó vc id récupéraient,bellum gercre cogebantur: fed quiapraepotentes eianC 1 hoftcsjàquibushæcillis t’uerant ablata» magnos iumptus faciebant Florentini» nec tarnen quiçquam præclari gerebant. Sumptuum magnitudo populo grauis erat,3cquc ilUnc inultæ quærelæ orieba-tur aduerfus Decemuiros, qui antiqua confuetudine inRcpublica Florentino» rum rebus bellicis præfedi crant.quçres ' eô vfque auâa eft, vt publiceomnes au* dereni in Decemuiros referre caufas amp;nbsp;j belloruna amp;nbsp;onerum, quæob bella feren da eflentiaftererentque fi hicMagiftratuS , è Republica tolleretur,fore etiamvt finis j bellorum.fequeretur. Hine accidit,vtcil tempus eftet Decemuiros eligendi, nub los prioribus fubrogarevoluerint.fed ret quoque bellicæ curamSenatui commi» ferine. SedhocipfumReipublicæ taper» nitiofum fuit,vt non modo finem bellis imponere,vtvulgopucabatur,ncquiue» ; fit, verumnouas bellorum caufas pepe* rerit»

Machiavelli. Lib. I. *7t rcrit. Nam fublatis iis qui prius bellum prudentia quadam , ac rei mihtaris pcri-tia adminiftrabanr, præter Pifas.eciam Aretium amiferunc, amp;nbsp;muka alia loca: quamobrem agnito fuo erröte Floicnri-nus populus J amp;nbsp;animaduerfo quod ca mala, non ex medico, fed ipfo febris in-cendio nafcerenturdntermiffum deccm-uirorumMagiftiatum reftituerunt.HuiC cafui fimilis alius fuit Romas, cum fus Cófules Plebs odiollagrare ccepiffet.,';«.»,^!!.,. Nam cum illic quoque lubinde ttoua belgt;’'‘««.«ö'flt;«-la repûllularentjVt ne tefpirandi quidern’’^!^quot;’^^' faciiltas dari viderctur:exiftimare debcj/' bant id acciderc fibi propter ambitioné vicinotùm, qui eos opprimere conaren-tucfedipfi caufasin Confules reiiciebat amp;nbsp;Patrlciorum cupiditates, tànquamfî ij jCumRûmæ plebemTribunitiapote-ftate munitam vexarefatis nonpoffent; earn extra vrbem edncere,Sc fubconfu-lum impcrio fatigare,vel plané opprime re vèÙfent. Iddrr à neceffe eife aut tolli confulumimpetium.aut cette legibns i-ta limitàrijVt neque domi,ncque militiæ

1 plebimoletlum elfe poffet. Qui primus I èade re legem rogauit, fuitTerentillui 1 Ttibunus plebis,qui fuadebatvt quinq;

lum poténatn.Ob earn rem quamuisp^^ tres vehementifsimè indignarencur, imperij maieRatem imminucam eontei’ derenCjG fua dignitas ipßs non alicercO' feruaretuntamen vicitTribunomm pef' tinacia, vt extingiii eonfulum nomen porruerit.In quorum locum cum tnbuni confulari poteftatecrearentur, conlulis appellationem odio profequebantur, r® i * ipfam acque potentiam retinebant Tub . alio nomine : idque eô vfque obferuatu^

lt;lonecerrorecognito,ficuti Fiorentini I ad Decemuiros, ita illiad Confulesre*' ' dierunt.

Qjia futrit ratio Üecemuiratui komlt;et in co meieorabilef Et ^»antum tale guoddam inßi* tutum {gt;oßit,cum ad opprimendim,tùm ad «onferuandamKempublicamé ,

DÉinceps differemus deiis,quæDe‘' cemuiracus Romæpcpefit motiblt; quod vtmelius facere queamus, modum amp;nbsp;caufas enarrabimus,quibus permotus populus Romanus ad Decemuiros imperium traduxcrit. Deinde quid in eare memorabile fit,amp; obferuandumjCÙmab iis qui patriç libenatean conleruarecu-piunc,

Machiavblli. Lib. L i7lt; plunt, tumiis eciam,quioccupandæty-lannidis defideiio renentur. Nam multa ac memorabilia exempla in hac hiftoria continentur errorum, quos amp;nbsp;Senatus PopulufóueRomanus publicæ libertaci pernitiofos,amp;: Appius Claudius Decem-uirorum princeps ad tyrannidem afpi-ransjinftituio Cu o aducrlos commifcrût. Poft multas varialquc patium ac plebis concertationes, vtfinem tandem cctta-minum facerent,amp;Rempublicam huiuf-modi legibus formatent,quæ vtrifque v-tiles amp;aquirédæ libertaticommodæ fo rét:mifsi legati Athenas Sp. Pofthumius Albus , A. Manlius, amp;nbsp;Sulp. Cametinus, iufsique inclytas Solonis leges defctibe« ie,vtadillarum norma ipfi quoqjRem« publicam formate poffent. Poftquam ij cum legibus tediiffcnt, delibetatum eft de iig , qui has leges intueri, contempla-ri(^ue deberent, amp;nbsp;ad illorumnormam Romanas condere, ad quam rem , de cem ciues elegerunt, ßc inter eos Ap-’ pium Claudium nobilem , fed inquie-tum hominem,vtanni fpaciohas leges Iconderent. Quod vt maiori cum auto-litate ab iis præftari poftet, voluerunt ne quis alius eo anno magiftraius effet vllus, eofque fine omni prouocatioue crcarunt, quo ficbat, vi vniuerfum vrbis

vji DISPVTATIONVM NlC* împeriû penes ipfos iâ eilet,cum neq; co fuies neq; cribuni illi iam extarct.HçccU iufe habeiéc,Reginién totius Magillrâ' tus iam penes Appium erac tauore pie* bisjis enim nouum ingénium indueraci vt plebicula repente, omniaquc auræ pO pularis Captator euaderct, pro truce fs* uoque infedore plebis. Per cætera tarn« fummaæquitace erga cæteros omnesv* t«bantur,modefteque fefe gerebanr, faf* ces non nifi duodeeim erant quæ ei prs* ferebantur, qui turn cæteris præirer, ad* eoc|ue vnius rei exemplo,licet èorû mo* dorationis argumerttum fufficienterde* fumere:Nam cû fine prouocationc creati elTent tarnen cum homicidam quendani deprehendificntjei apud populum dient dixerunt Sc populu id iudicare volucrfic, Scafttequailläs fancirent populfi in coiv cloné aduocarut,cuius ipfi legitimiiudi^ tabulis copreheilde* runt,quod fœlix fauftumque fit Reip.amp; ipfis liberifque eorum,ire amp;legere legeä propofitas iufierejfequantum decého* minum ingeniis pronideri potuerit.orit' nibus lummis infimifq- iura inâ£quaiîlt;igt; plus poliere multorum ingenia, itäquÄ perpcnderenrfinguli, quid in vnäqüaq; re plus minulue elfet, eas leges pobulS

Machiavelli Lib. I. 177 Romanum habiturum, quas cófcnfus o-mnium inuexilfet, neiul'siire latas ma-gis.quamtuliffe eas videretur. Scd cum hæ leges fatis correâç viderentur,peila« tæqueefl'entjVulgaturAppij Claudij arte per vrbem rumor,deeiTe adhucbinas tabulas,quib. adieftis abfolui pofsit vel-uti corpus omnis Romani iuris. Ea expe ftatio cum dies Gomitiorum apprxjpin-quaret, defiderium decemuiros iterum creandifecit: cui rei plebs facile alTenfit cum amp;Confulum nomen perinde vt re-gium odilTet, neque tribunitium aüxiliii defideraret, cum decemuiri ranta mode-tatione vei viderentur. Itaque cumiam Decemuiris creandis comitia indifta el-fent,magnaexarfic inter primores patrü ambitio, vfque ade» vt honorem quem ipfi priusimpugnafrent,'a plebe cum qua contendere folerent, vndiquaquc fnppli ces peterent. Sed inter omnes Appium Claudium maxime ftimulabar cótinuan di magiftratus defrderium, quamobrem vtcandidatus potius, quam Decemuir infóro verfabatur,cum infimis quibufq; feplebi venditans,eamque vndique pre-henfans, vt eius collegç,qui prins illi ad-diftifsimi fuerant,nihil in eo lynceri lui-picaientur,neq; enim gratuitam in tantâ m

»7* Dl s P V t A T I o N V M NiC» fuperbia cömitatetn efiefolere.Itaque vC eiusinftiüucum impedircnt, ipfihabcn* doruin comitiorum munus iniungut,nc ipfe feipi'um crearepoHer, neq;cnim có vique quemquarti id aufiihi fuifle.Sedil' leprooccaiïone hocilloriim impedimé-tum arripuir, amp;feimprimis DecemuiiU trcauic, non fine magna omnium bono* rum admiracione,neqiie enim quifquarn id aulurum crediderat.Hifce pcradis.cç-' pit animaduertere populus Romanus e£ rorcrh fuum, Appio enim iam finis erat ferendæ aiienæ perfonæ, fuoque dein-ceps viuere ingenio crepic,amp; nouos col-legas, priufquam inirent magiftratumin fqps mores forrtlare. Initio igiturMagi-ftratus, primum honoris diem, denûtia« tioneingentis terrcnis infignem fecctût: Nam cum itapriores DecCmuiri feruaf-quot; fent, vt vnus faites haberet,amp;hocinfi* gne regium in omnes pcrorbem iret:ipfî l'ubito omnes cum duodenis fafcibus prodicrercentnm viginti Liâores forum implcuerant,amp; fafcibus fecures illigatas præfercbant. Arque hic terroraliquadiil adæquatus inter omnes fuit, paulatim vettere in plebem cœpir.Si quis ab vniuS Decemuiri redditum fibi ius,collegæap pellationem corrigi pctiilTetjVt priores

MaChiavelli. Lib. I. 17)1 Öccemuin permileranr, ab eoadquem ventrac,itâ lt;lil'cedcbat,vt pœiiireret.non phons detreto ftenffc. Hint lâ circûfpc-âarc patriciorû vukusplebei inde lia benatis captare auiâgt; vnde feruiiutétu mendo in eum ftatum Rempub.adduxc* rant.Phmorcs patrum Decemuiros ode*. rant,nccprobabant iliaquæ fièrent,fed haudquaquam indignis plebeis eaacci» dere putaoât, cum auidè ruédo adlibcr-tatem in fernituté fcfe præcipicafsét: gra tas etgô illis efle eas iniurias.vt tçdio prç fcntium Confulcs duo amp;ftatus priftinus indefiderium venirenc.Iam procefferat maiorparsanni amp;duætabulælegum ad priorisanni dccé tabulas crant adieûæ, fed nondiim tarnen centuriatis comiiiis perlatç. Decemuiri comiciorû nullâmen tionem faciûtefcd quiphus tribunitios homines circum fe ollentauerât plebi pa tritiis iuuenib. iam fepferât latera.quib. bonacorum donabâi,qui ab ipfis fuppli-cioaffedifuifséc: quameicede luuencus nobilis corrupca nô modo Decemuirorû iniuriisnô ibant obiiiâ,fed piopalâ licen tiam fuâmalle ,quàm omnium libertaré affirmabant.Hçc cum ita agharentur,Sa bini amp;nbsp;Aequi magna manu incurhonem i in agrum Romanû feccrunt. Deccmuiii î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;m a

quid fado opus fit confulrant, agnofcut' que feinter patrum amp;nbsp;plebisodiadcfti' tutos-.nam abfque Senatu bellum ritèfu fcipere non poterant,amp; Senatum conuo cates imperiüfuum amittere videbatur. Necefsitate tarnen coadi Senatum con-uocant:is varia adiierfus Decemuiroruni tyrannidem difputauit,præfertim L.Va-leriOjScM. Horatio autoribus ifublataq; tuncfuifleteorum potentia,nifi obftitil-fet odium piebisiNam Seniores ac Con-fulares ab refiduo tribunitiæ poteftatis odio,cuius dcfideriü plebf multoacrius, quam Confularis imperij efle rcbantur, malebant poftmodum volötate fua De-cemuiros magiftraru abire, quàmillorû inuidia exiirgcre plebem rurfus,fpera-bantq;fi perinterualla,amp;interiedis.beb lis res leniterad Confules rediüTetjpoflc plebemin obliuionem tribunorum ad-duci. Silentio parrum ergo tandem edu-citiir deledus, edudique gemini exerci-tusDeccmuirorum duftu, Appius Clau dius ad componendos vrbanos motus reliduSjVirginiæ plebeiæ Virginis amo-renephando captus cfl,quam,cumper vimfibi vtferna adiudicaflet, Virginius pater tuendæ pudicitiæ caufa necauit. Arque hinc ortus tumultus, cùmRomæ.

M A c H1A V11.11 • Lib. I. t8i tùm in exerciiu, elTecit vc plebs in facru montein feccderec, à quo difcedere no-luit,donee cteatis Cólulibus SéTribunis plebis jKefpubliea priftinum ftatum amp;nbsp;antiquam libertatem recuperairet. Hæc eft Deeëuiratus apud Romanos hiftoi ia fumraatim comprehenla, in qua obfer* uare oportet Pop.Romanum ob ealdem ferè caufas lub huiufmodi iiigum inci-diftie, propter quas amp;nûc multis Rebuf-publicis cotingit in feruitutem prolabi. Huiufmodi funtnimirum libenatis de-fiderium in plebe, nimiaque dominandi cupiditas in patriciis, ob quas caufas, ft quando altercantur, vt non cóuenire intet eos pofsit, connertuntur vtriufq; ftu-diain vnum aliquem cui vtrique confi-dunt, atque ispoftmodum tyrannidem occupât. Decemuiros crearunt Romæ tanto patrum plebifqueconfenlu,tanta-que cum potentia propter odium quo il-liTtibunitiam poteftatem,haec verb con fulare imperiu profequebatur. Vbi crea-li fuilTent,fimulauit Appius fe populäre effe,amp;pro caufa plebia ftrenuum futuru, itaque plebe facile hbi conciliauit.Quo-tielcunque autem in vrbe populus eb adducitur, vt extollat euehatque euni, per quern aduerfarios fuos puniri pofte

18» Dispvtationvm Nic« ) fperât.'tunc fi hic induftrius gnauufq; eft, imperiû vrbis occupare poteft. Nam po-puli auxilio optimates opprimet,amp; fub' laris optimatibus, populumquefiibiu-« gum feruicuris regidere poterie, cum nô habeatiam ad quem deficere queat, aut cuius auxilium implorare pofsit. Ante-quam autem optimates extinxeric.nun* quam fe ad opprimendum populum cô-uertere debet. Hacrationevfifunr, qui-cunq; cum quadam induftriapatriæ ty« rannidé occuparût:quam fiAppius fequi potuiflet,non tam cità male partum imperium amifiiret, fed is impotentia quadam anîmi.contrariam viam ingredi voluit: nam cum retinere tyrannidem de-creuilTet, nil tàm ftolidc ab illo fieri po-terat,quàm quod populum,cuius fa no re earn occupaucrat amp;nbsp;cóferuare potuiflet, ; opprimere conatusfibi infenfumreddi- j dir:amp;patres qui neque cam iHi concede-re.neque conferuare potuiflent placare, , amicos fibi facere eos voluerir, qui amici elTc nunquam potuifient. Nam etfi o-ptimates arque nobiles libenter impe-ritentSc tyrannidem exerceant : tarnen cumtyrannusaliquis vrbis imperiû per vim occupatituncquorquotjllorumpar ticipes elTe nequeut fruftum tyrannidia, neqi opima munoia adtniniRranda obtv

Ma CHI AYE ILLI Ln. I. 18» nentji omncs tyrannû cane peius amp;nbsp;an-gue oderut,neq; pocslt etiâ heii,vt tyran nus omniû volûcati atnbitioni amp;.auaritiç fatisfaciat, cum neq; câtæ opcs.neq-, ho-norû gradus fuppetant.Hifce accedic, q. necelle fit eu,qui vim faccre velir,forcio-réclTeeoquc opprimere nititur. Itaq; fi quis in retinéda cyranide populo amicû, optimates verô infenfos habueritzfortL ortutiorq; erit,quâ is qui populû infen» fum,amp;optimates aniicos haber,niaiores enim femperfunt populi quânobiliû vires in ciuirate,vttyrânus Colis iisabfque cxternis auxiliis Ce tueri queac.Id in Na-bide Spartanoru tyrâno apparuit, qui cû amicum haberet populû, paucos autem optimates hoftes.Sublatis optimatibus, populi fauore Ce aduerfus pop. Romanû VniuerfamqjGræciâ défendit,q,nunquâ facere potuilTet fine populi fauore. Qui verô optimatib.ftipatus,populû habet i-nimicum abfq; externe auxilio fe tueri né poteft,quaiTiohré St Satellitib.indige bit ad cullodia fui corporis, amp;nbsp;milite ar-mato, amp;nbsp;deniq; aniieitia vicinorum prin cipum ac populorum.quoium Clicntcla defendatur.Hifce tribus inftrumctis forte feipfum defendeie potcrit.Scmalèpar lum imperiu côfçruate,quâuis plcbÇ ^d-uerfam habuerit, fedAppi’ cû nihil horü

184 Dispvtationvm Nic« fecerir, aut facere potuerit,in primo ty* rannidis initio llatim corruit.Sed neque minores tuére Senatus Populiq; Roma* iii errores, qiios aduerfus libertärem in creandis Deccmuiris cómil'erunt. Nam ccfi prias oftenderimus, cum deDiftâ' tore diirerebamus, eos tantum magiftra* tus libcrtati publicç pernitiofos eile, qui ipli pervim imperium occupant: nó eos qui populi fuffragiisjac lecundum certas leges eliguntur : necclTe tarnen eil, vt cu Populus nouos magillratuseligit,ratio-nemfimul excogitet, neij facile pofsint ad tyrannidem degenerate. Romani au-tem cum Decem viris cuftodiam quanda præficerè debuiflent,ne li forte cuperent tyrannidem cxercere,liceret,iis potiusli centiç occafionem dederunr, cum illos folos eo anno imperare uoluerint,fubla-tis omuibus cæteris Magiftratibus : quæ quidem oraniaadmifcrunt quod occæ-cati client nimio defiderio opprimendi fe rnutuo.cum amp;nbsp;patres tribunitiam po-reflarem,amp; populus imperium confula-re tantopere fublatum cuperet. Accidit igitur Romanis hoc loco id, quod Fer-nandus Arragoniæ rcx fæpè dicere lole-batjHominibus perindèaccidere cum fe mutuooderüt,vtacciditauibus dûprç-damma«

Machiavelli. Lib. I. »8$ dam magna cupiditate pcrfequuntur.na. minores aues inprædam incitatæ, non obferuant alias maiores ceruibus fuis im minenteSjà quibus æquè cito dilaniandç fint.Sed hæc iam fatis à nobis lunt difpu tata,de malo confilio Populi Romani, q, ad Decemuiros conferuandæ libcrtatis caufa impcriii traduxerif.Sc Appij Clau-dij ftulcicia, qua male partumjmpcrium amifit.

biwjiilis jlattin fuperbiM fif.ty cum ctiam,qui fiatiin exbono crudeltf fit fine

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mitermcdiw. '

ÎNtercætera quæ Appius,poftquaoc-cupatam tyrannidem conferuare co-nabatur,imprudenter cgit: no parui mo-mentifuit lubita eius niorum mutatio. Aftuteille quidem,amp;callide fevtpopulärem , à principio plebi venditauit,ide-nim ad tyrannidem occupandam cómo-dum erat:quemadmodum etiam modus quo effccit, vt Decemuiri in alterum annum crearétur, ad fuum inftitutum prç-clarè faciebat : nec imprudenter fecit, quod præter omnium optimatum expc-m 5

ftationem.fcipfum Dccemuirum crearî» fïbióue cales collegas, quibus confiders poiïer,adiungere aufusfuit. SedpoftquJ hæc omnia perpetrafiet, ftultc egit quod mores ram fubitó mucauit, plebilt;^uc eX examico hofté fedeclarauit; Quod fiiJ tarnen facere dccreui(ret,non tam fubito fieri oporrebar, fed fenfim, ne dolus patefieret, vtque aliquas eius mucacionis caufas redderepoffet Nam qui boni viri fpecicm aliquandiu præ le tulit, decre-uitque prauus efle : is banc mutationeiïJ inttituere debet fecundum occafiones, vt antequâ amicos perdas.qui tibi piius vt bono viro fauebat,alios hifcccontra' rios malefaciendofènfim compares. Na fi hocneglexeris,acftatim nequitiam tu-am patefeceris, omni amicorum auxililt;) deftitucus, peribis.

DIgnum obferuarione cft etiamhoe, in hiftoria Oecemuirorum:quam cilehominum mores mutcnturamp;in có' trariam quafi naturam degenetent, qua-uis boni prins ac beneeducati fuerinc. Cum intelligamus nobilesillos iuuenes quos Appius fibi adiunxerat,muneribus corruptos tyrannidi fauere,^ licentia ip lam fuan)

Ma CH IA VE Lil Lib. I. »87 îamfuâ qua publica libertaté malluifle. Q^Fâbium auté virum optimû interfe-cundos Decemuiros, ambitionc quadâ SiAppij malitia perluafum,Appio fimilé ciFeâû.Quæ res fi diligenter obl'eruétur legislatamp;rcs monere debcnt, vt hominû cupiditates frenét legibus ne quilquani qui Retpub.gubernandæ præficirur,fpe-rate qucat le impunè laturum, fi quid taie deliquerit.

Eos f//c bono{ lt;tc fidos milites cfui gloria 4c hu~ difcomfgt;4rindlt;eüudio dwiicant.

EX eademhac Decemuirorum hifto-ria animaduertere licet,quantum interfit ad rem benè ac profperègerendâ,vt militû animipaccati fint amp;nbsp;parati addi-micandû pro gloria cóparanda.non auté inquicti, amp;C pro cuiufuisambitione pu-gnare coaâi.Nam cum cxercitus Pop.Ro maniCôfulûimperio duftijlempervifto riam de hoftib. reportare confueuiirent: fub Decemuirorû infignib. fempervidi cæfiq; fuerût. Atq; hinc etiâ cognofcere liçet,quâparû tutu fit mercenario milite vti,qné nil aliud ad virtu té incitare po-teft,quâ8xjguû illud rtipendij,q,â te fpe-rat:Id aût nô tâti moméci cil, vt eum tibi Û fidu cfficere qucat, vt morte pro te op-

petere velit.Nâ in quo exercitu miles, er ga eum pro quo militât, non fingolari quadam oeneuolentia affedus eft, vfque adeövt particeps efTe videatur vidoriæ quae comparabitur, is holli præpotcnti vix vnquam refiflere poterit.Hinufmodi âût amormilitü crgaimperatorc,nonef fe poteft.nili tunc,quädo fubditi pro bo-no principe,aut legitimo magiftratu.aut pro aris amp;nbsp;focis diinicant. Itaque neceflc eft earn Rempub. aut priucipcm qui fefe fuaq; tueri veiit, fuofmet fubditos difci-plina militari inftituere, vt corum opera tiito vti pofsitjCum opus fuerirftdque ab omnibus iis vfurpatum elîe nouimus, quicunque in re bellicapræclari quippiä præftitcrunt. Inerat ccrtè P. Romani ex-crcitibus eademvirtus fiibDecemuiris, quam amp;nbsp;olim fubConfulibus declaraue-rant : fed quia non itaergaDecemuiros alFedi erant,vt erga Confules amp;nbsp;patriam prius : idcirco non eadem virturis fpeci« minavtolimedebant.’Sedpoftquamex* tinfta fuiftet Deccmuirorum tyrannis,SC patriae libertas recuperata: tunceodem vt prius ergaRempu.animo affedi, eadem iterumvinutis fpeci-mina edidcrunt.

Machiavelli. Lib. I. 189, Populi miiltitudmeßne duHorettilproßccreinee oportere ei minari,4 quo fis quippiam petiturut.

CVra plebs Romana,cæde Virgtnîæ excirata, in Sacrum montem. arma-tafecefsilTet,Senatus mifsis ad illam bi-nis confularibus luis, quæfiuit quid fibi vellent, quodarmaci Auentinum oble-diirent, defertoque bello patriam fuam cepiflentfTantum autem valebat apud plebem Senatus autoritas,vtcumnon-dum ducemhaberet, nemo relponfum dare audcret: amp;nbsp;vt Liuius inquit:Non der.iuiw fuit quid refponderetur : deerat quire-fponfum daret, nullo dum certo duce, necfatis audentibus fingulis inuidiæl'e offcrre.Quoloco obferuare decct, quam parum proficere queat populi multitu-do abfque certo duce: idq^ iam turn, cum à cæteris, turn Virginio præcipuèobfer-Datum eft:quamobrem curauere tunc, vt exipfisvigintitribuni militumcrearcn-tur, qui furnmæreturn præeirent,amp; cum Senatu de iis agerent quas poftularcnt. Cæterùm cum ante creates hosviginti tribunosa multicudine conclamatum ef fct,nondaturos lcrefponfum,iiifi ad eo5

»56 DlSPVtATIOf4VM NiCi mitcerentur Valerius atq; Horatiiis; Pb-« ccbar Scnatui Valerium Horatiumó; in Aucntinum irerled illi negabant fe aliter ituros,quam fi Dccemuiri deponeréc in-fignia magiftrat’ eius quo anno iam ante abiirent. Quod cum Decemuiri poft mul tam concertarionem facere coadi fuif-fcnt: Valerins Horariufc^ue ad Plebé pro-* 1'cdi inrellcxêre, id earn veile vt tribuni-tium anxilió fibi rcftituciecur! praeterea vt deinceps ab vno quoq; magiftraru li* Ceret ad popqlum appcllarc! Deceniui-ros dcniq; fibi ad luppliciü tradi quos vi «os igni cremaruros minabatur. Ad quaï Legati,placere hbi csetera poftulata.eaq; vltró illis auferenda.-vltimum damnarût: nam crudeiitatcm, inquiunt ad plebéle-gati,meriiicisj crtidelitatis odio in crude litatéruifis : Si. priufquam liberi fitis do* tiiinari iam in adu«rrarios vultis.Non o* portere ergo nunc eius rei facere métio* nem, cumrecuperaris magiftratibuslc* gibnfque, iudicia elFent penes cos futu-ra:ac tune de vniufcuiuiq) capite atqjfot tunis,prouTcaufa fucrit conftituerc pof-fe.Hïc veró obleruare oportet,quam ftul tè agac,qui cum impetrare quippiam co* nantur: antequam idobrineant,often-dunt in quos vfus cam conuertere dccre-uciinc,

Machiavelli. Lib. I. 191 uerint, præfertim fi i Hi futuri fint formi-dolofi. Perinde enim eft ac dicas, concede mihi armavt te iugulare queam;fatis eft arma folum poftulare, cum ea obti-nuerisjfacere quod iibcbit.

M4li exemplîremeff'eyflLegiflitor fdm ^uant ipfc tulit legem non firuet : prteterta admodum pe-riculofum eijc vrbir moikratoh, ß antiqiM odù »ol(K iniuriisfub'mde

COmpofitis motibus qtiicxDecem/ uirorum tyrannideortifuerant, amp;nbsp;reftituta in priftinam libertatem Repub. Virginius Appi© diem dixit. Cumq-^his patriciisiuuenib. ftipatus,in forumde-feendiffet: Virginius eum in vincula conitci iafâif.Appius ad Populum prouocat Virginius negat eum, qui iura prouocan di fuftuliftet.prouocarc poftemeq; fidem illius populi implorare, cuius omnia iu/ raobtrilTet. Appius ècontra, implorare leges de prouocatióe eo ipfo anno latas. Contra eaVirginius.vnû Appiù Claudiu legû experte amp;nbsp;ciuilis amp;. humani iuris effe aicbat.lnici bas çôtcntiôcs Appi” ia

,9t Dispvtationvm Nie; carceiem coniedlus, amp;nbsp;antequam dies lü dicijadeflet mortem ipfe fibi confeiuit. Acq; Ilic proniitiare oportet,Pop.Roma* num leges iam iam ab feie latas,ne in Ap pio quidem violate debuiire,quamuis e* iusvita omni genere fceleris cótamina* ta fililTet.Nihi 1 equidem tarn mali cxeni' pli in Repub.cfle credo,quam fi leges nil per lacæ non obferuentur, ne ab eo qui* dem qui illas tulit.Cum Refpub.Floren* tinorum anno Domini xc 111 i.inpriftb num (latum reftitutafuiflet,auxilio Hie* ronymi Sauonarolç monachi,cuius fcri* pta de ipfius fapientia,do0lrina,atque a* nimo fatis teftantur : ifque legem obti* nuilfet magno labore adciuium liberta* tern defendendam, qua prouocare lice-bat à Senatu,amp; Oftouiris ad Populiiaic* cidit paulopoft, vtquinque clues aSe* natu damnati ad populum prouocarent: nec tarnen iis id permiflum fucrit. Qu« res Monachi huius autoritärem vehementer imminuit.Nam li exvfuReipu. eratlexillade prouocatione, nunquam pati debuidet, vt contra illam ftatim de* linquererur.'fi non ex vfu Reipubl. erat: non debuilfet prius earn tanta conten* tione obtinerc. Atque id in ilIoMona-chotantómagisfuit obferuatum,quod

Machiavilli. Lib, I. »jj concionibus, quas habuit, poftquam in earn legem peccatum fuerat.neque vn-quam eos reprehendit, qui in cam pecca ucrant,nequecxcufauit : tanquam fi id peccatum, quod tunc in ipfius commo-dum cederet.excufare no vellet : quæ res eum ambitionis inGmulauit, autoritäre imminuit, amp;nbsp;deinceps multas moleftias pepcrit.Pcriculofum cftctiamReipubl. cumnouis fuppliciis veterum iniuriaru redintegratur memoria: quemadmoduû Romæ faftum eft,cum plebs, Dcccmui-ris deieâis ,tribuniiiu auxilium recupc-raflet. Nam amp;nbsp;Oecemuiri omnes,amp; clues infuperalij accufati fenftm damnati-que fuerunt, vt ingens metus patres in-ceflerit,neque tribunos iam aliter, quam prius Decemuiros formidarent.Quae res magnum Reipub.periculum certè pepc-riflet, nifi M.Duellius tribunus plebis, inhibito falubritet modo nimiæ potefta-tisjGncm fuppliciis impofuilTet ; is enim cdiûû promulgauit, ne eo anno cuiqua amplius diem dicere,aut in vincula que-quam coiicere liceret, caquc modcratio-ncPatribus metum dempfit, Atque bine cognofeerelicet, quâmpericulofumfit, cum in libera ciuitate adminiftranda,tü gubcinanda monarchia,G fubditorum a« n

»94 D I,S P VT A T I o N V M Ni C. nimi perpetuo fuppliciorum meru folU-citi fine: quod hincad varias cogitation nés atque confilia,dc conleruandis fe ac rebus fuis moueantur : audacefque fiant, minufque horreant etiam grauifsimafa-cinora patrare. Quod fi ergo huiufmodi motus aliquando oriantur, eos fedarc O' fiortsbit, aut abfque cæde amp;nbsp;fanguine vl o;aut fi plane fieri nequeat, quin de qui-bufdam fupplicium fumendum fit: in id certèincumbcndum,vt fimul ScfemelpU niantnt omnes quos punire oportet, Sepofteaquieti operain dare,vtplaccn' turhominum animi, tutiqueà pcriculis cflc videantur.

Homines fub'mde magis rnttgüg- imbitiofos ficrii primo enim eö fjgt;e(ldre ne db dUif opprimdit-tuTipoUed eö etiam eniti vt ipß alios oppriniere poßmt.

POftquam Populus Romanus reçu-perata libertäre in priüinum flatum rediiflet, tantoque etiam maioratuendi fui fundamenta pofuifier, qiiantô pJures leges aduerfus patriciorum potentiam obtinuiflet:occafionem habere videba-twr quiefcendi,amp; concordiam colendi:

Quod etfiita fit,taméfubinde noui mot* oiiebanàquarû reru caufasamp; rationes cû Uuitulik-i. Liuius mihi videatur præclarè exprimc-re :‘nó ab re fore putaui,fi fummam eoru quæ de hacre dilputat hoc locorccen-fcâ.Alter fcmper ordojinquit,grauis akc rius modeftelfiæ fuit ; quiefcenti plebi abiuniorib patrûiniuriæ fieri cœptç.Vbi tribuni auxilio humilioribefséc, imprimis parUjpderat:dcinde neqj ipii quidé inuiolati erât. Seniores cótra patiû, vt ni mis fcrocesfuoscredereiuuenesjita mal le,fi modus excedendus effet, fuis quam aduerfariis fupereffe animos. Adeo moderatio libercatis,cum æquari veile fimu lando, ita Ce quifqj cxtollit vt déprimât aliû,in difficili eft : cauédo ne metuât ho mines vltio metuédos fe efficiût,amp; iniu-liâ à nobis repulsâ,tanquâ aut facere aut pati necefle fic,iniungimus aliis.Hçc Li-uius,Nos veto ex hifce colligere iâ polfu mqs.caufas diuerfarûconfultaiionû quç in ciuitate inftituûtur, eô quod homines fubindè magis magifq-, ambitiofi fiât. Vt verifsimû effevideaf q,apud SalulUûC. Cæfar inquitiOmnia mala cxépla ex bonis iniiiis ortaeffe. Nâ quiciuesinRep. ambitiofi funt,ij primum muninedi fui rationes tales ineunt, ne ipfi vel ab aliis

(96 Dispvtationvm Nic» ciuibusveletiam ipfis magiftratibusläB-di amp;nbsp;iniurta affici queant^ ob quam rent amicitias bbi acque clientelas compara^ ciirn largitionib. tùm variis officiis.Quat res quia cum virtute coniundæ vidétur» idcircô tolerabiles funt:nec quifquam ef le loict qui fe àprincipio hifee hominib. opponere velit: quo fit vt ad tantum fafti gium quandoque afeendant, vt amp;nbsp;priua* tis hominibus poftmodumîterror! fint, amp;nbsp;magiftratib. iplis formidabiles. Poft-quam ad tantam potétiam ambitiofi ho« mines pcruencrunt,neminc corum prin Cipiis obftante : pcriculofum eft eos oplt; primereconari, propter caufas de quib. fupra cap.n.difputauimus.Nam tunceà res rediit,vt neceffiim fit,aut magno cum periculo huiufmodi homines opprime* re,autlubillorum feruitutis iugumperpetuum reduci:nifi fpes aliquafir,fore vt morte fua olim fponte intereat ipforum potentia.Interim verb dum durat.nopii* ne audentevel illos.vel ipforum cliente* las attentare:faciie iHis eft de iis, quç coram ipforum tribunal! proponuntur,eX fuianimi lentenriaSc pro libito pronii-tiare, Sc quos volunt.pro animi libidine afficere iniuriis. Iraque imprimis proui-dendum Reipub, ne clues quidam beneficent!«

Machiavelli. Lie. I. 197, ficentiæ fpecic aliqua, mali quippia mo-liantur, aut autoricacetn aliquam fibi cógt; parét, quæ nocerc libcrtati queac.Sed de nacre fuo loco dilTeremus.

QKamKK populuf de iii qute genentim dißfutat, male perßepe raciocmrtur : tarnen cum ad ßngulat res nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;errat.

COeperatiamConfulumnomena« pud Populum Romanum in odio. 1 e|re, ficuiietiam ante mcminimus : quæ res eo vfque procefsit, vt rogationcm no uem tribuni promulgarét, vt populo poó^“'*’*’^-*’ teftag effet, l'eu de plebc,feudc pattibus vellet, Confulcs faciendi.eorumque po-tentiam limitandi.Sed Patres è contra, fi id fieret, non vulgari modo cum infimis, fed protfus auferri à primoribusad ple-bemfummumimperium credebant.Pcr hæc confiliaeô deduûa res cft,vt tribu-nos militum confulari poteffate, promis fcuè ex patrib.ac plebe creari finerent, eoque content! trilsini, contenta plebs fuit,quod exifiimarent hoc modo extin-ûam iri Confulum potentiâ, fi ipfe quo-que huiufmodi honorum participes fie-leat.Cumautcin cieandis hifee uibunis

199 Dl S P VT A T I O N V M NiC. confulari poteftatecomitia indicia fuif-fent: populus omnes patricios creauir» contenrus eo, quod ratio habita pie be i-orum effet. Atque ita docuitcorum co-mitiorum euentus, vtLiuius ait, alios a* nimos in contentionc libertatis digni* tatifcj;alios fecûdum depofita certanii-na,in incorrupto effe.Cçterùm dum me-cum animo verfo, quid in caufa fuerit,vt cum tantacontentione obtinuerint,vtli eerethos tribunosdeplebeis quoqjcre-arcîtamen patricios portea omnes crea-rint : Inde illis hoc accidiffe exiftimô» quod cumPopiilus de rebus generalibus 'diffcrit, errare vtplurimum foleat : fed cum *ad fîngularia accedit, non facile aberret. Videbarur fibi Romana pleb«, dum rem generatim, amp;nbsp;in abffraâo con-fidcrabat, æquè digna effe confulatu,atque effent patricij : cum plures plebei quam patficij in vrbe effent, præterea cum ingerendis bellis hoftiumvim ipß fuftinere cogerentur, adeoque ÿ ipfi effent,quorum opera Romani imperij po--tentia augeretur , Ic libéré conferuare-tur. Itaque fumma contentione obti-nuitjVt tribuni illi qui confulari potefta* tecreabantur, tam explebeis,quampa« rriciis eligi poffent. Sed cum iam ac-cenden-

Machiavîlli Lib. I. 199 cedendum effet ad fingulos plebeios, vt de iis iudicaretur , quinam ad hunc honorem cirent euchendi? agnouic fuos homines parriciis inferiores eiTe, vfque adeóvt ciiodmunus plebs ipfavniuer-fa mereri videretur , ad id fuftincnduni nulium plebeium hominem idoneum inuenirent : itaque ad patricios fe con-uerterunt, amp;nbsp;ex illis tribunos illos o-mnes elegerunt. Quam iudicij æquita-tem Liuius luo tempore admiratus his verbis extollit, Hanc modcftiam, æqui-tatemque Sc altitudinem animi , vbi nunc in vno inucneris , quæ tune po» puli vniuerfi fuit? Huie exemple fimile eft illud Paciiui) Calauij Campani, quiHi. poft cladem Cannéfem, cum afftifta Italia vrbs quoque Capua ad dcfeólionem inclinare videretur, ob difeordias quæ inter plebem. Sc Senatum erant : decre-uit imperandi defideriojationem quan-dam inire, qua Senatum fcruaret. Sc fi-bi plebique obnoxium faceret. Senatu ergo conuocato , periculum quod im-minebat, aperuit, plebem cnim eô fpe-ûare,vt per cçdem Senatus vacuam Rem publicam pœnis traderet ; eo fc peri-culo liberate eos pofte, G fepcrmitiant ftbi. Sc certaminum in Repub.,obliticre-dant.Cu omnes vifti metu permiitctent.

»09 Dispvtationvm NiCî claudam in curiam vos,inquit,amp; tanquâ amp;nbsp;ipfe cogitati facinoris parciceps,ap-prooando confïlia, quibus nequicqnani aduerfarer, viam faluti veftræ inueniam» In hoe fidem, quam vultis, ipfi accipite. Fide data egrenus,claudi curiam iubet, prælîdium in veftibulo relinquir.ne quis adiré curiam iniuHu fuo,néue inde egre-dipofsit.Tnncvocatoad concionem po pulo.Quod fæpius inquit optaftis Cam-pani, vt fupplicij fumendi,eximprobo ac deteftabili fenatu, poteRas eifec : eam nunc, non per tumultum expugnantei domos hngulorum cum fummb veftro periculo, fedtutam habecis aeliberam. Claufos omnes in curiaaccipite, folos, inermes: Ac ne quiequam fortè aut terne rè faciatis : vobis de hngulorum, capite ïus dicendæ fententiæ faciam, vt quas quifque meritus eR pœnas, pendat. Sed ante omnia vos itairæindulgere oportet, vtpotiorem irafalutem atquevtili-tatem veRram habeatis. Etenimhosfe-natores odiRis quidem, fed fenatum tai men omninó non habere nó vultis: quip pe autRex, quod abominandum eR,aur, quodvnum liberæ ciuitatis conhliueR, fenatum habere oportet. Itaque duæres Rmul agendæ funt vobis, vt veterem fe-

Machiavelli. Lib. I. lot natum tollatis amp;nouum cooptetis.Ci-tarifingulos fenatoresiubcbo, de quoru capite VOS confulam, quod de quoque cenfueritis, fiet. Sed priùs in eius locum virumforcemacftrenuum nouum fena-torem cooptabitis,quam de noxiolup-plicium fumatur.lnde conl'edit, amp;c nomi nibus in vrnam conieûis, cicari quod pri mum forte nomen excidit, ipfumque ex curia produciiufsit. Vbi auditum eft nomen, malum amp;nbsp;jmprobum pro fe quifq; clamare, amp;c fupplicio dignum.Tunc Pa-cauius, video quæ fentétia de hoc Gt da-ta:ciicitur pro malo atque improbo : bo-num ergo fenatorem amp;nbsp;iuftum eligite. Primo filentiû erat Jnopia potioris fub-iiciendi:deinde cum quis omiflaverecu* dia quempiam nominaflet, multó maior extemplo clamor oriebatuncum alij ne-garent nofcc, alij nunc probra, nunc hu-miiitatem lordidamque inopiam,amp;pu-dendæ artis,aut quæftus genus, obiice-rent. Hoc multo magis in feciido ac tertio fenatore fadum eft, vt ipfius pœnite-re homines appareret: quern autem in e-ius fubftituerent locum, deefte vidcbat ; quianeceofdem nominari aicinebat,cu ad nihil aliud quam ad audicnda probra piius nominati vide[encur,amp; cæteri mul n 5

tó humiliores, obfcuriorcf^ue efienr. Fra dilabi homines cœpeiunt, notifsimuni quodcjue malum maximètollerabile di' ( cenrcs. Atque liinc Pacuuius occafione fumpra, quiaintereft vr Senatum habea/ risjinquit, eoque omnino carere non vul tis:ncc tarnen in antiquorum Senatoru locum meliores fubftituere potcRisrfa-tius erit cum iis in gratiam redire. Nam amp;ij hoc piculo perculfi, vobis deinceps bcnigniores crût, quam fi nouos in eoru fubftitueretis iocum. Hac arte Pacuuius ■ plebi,imprimifq; fibi reconciliauit lena-tum:quo loco rurfusapparuit,quomodo plebs generatim dilFercs de rebus erret: led ad indiuiduaaccedés errorem agno-fcat.Exiftimabat indignos elTe eohono' re illos,qui tue fenatores erat : fed cû fin-gillatim deliberâdum elTet,qui noui qui* bus antiquis fufficiendi cfiTent: animad* ucrtcriit pofteriores fore illis détériores. Errat etia populi multitudo generatim de rebus difierens, cû ex aliis caufis illas oriri putat.quam verèoriantur: quas rur-fus particulatim intuens,amp; animaduer* tens agnol'cit.Anno feruatoris lt;nbsp;4 9 4.pul fl erat Florentia principes eius Reip. nec erat vllaæquabilis reru moderatio, fedli cencia qu^da popularis, qua omnia in pe

MaChiavîlli» Lib. T. »oj ius rucre,amp; minari ruinam videbätur.Ea de re plebei per plateas amp;nbsp;torü curfitates difputabär,amp; potentifi ciuium ambitio-né accufabât, tanquâ fi il li hos inordina-tos morus nucrirent in eiim finé,vt candc Remp.ex fuo arbicrio cóftituere,amp;: publi cælibertati quamplurimü detrahcre pof fent.Hæc dilïerétcs quamplurimos calu-mniabantur,fimulq;minabatur,fi ad gu-bcrnacula Reip.peruenirët, Ie hos dolos patcfaâuros,amp;fontes punituros.Sed interim perfæpe accidebat in eo ftaru Rei-pub.vt aliquiillorum adfummos magi-ftratus pcrucnirét. Ac tune cum eo pcrue niflent, ac rerurti caufas vidèrent,cafque confiderarent : agnofcebant fepriuser/ rafferneque enim aliquorum optimatum ambitionem, fed temporum eorum diffi cultatem, eos motus,eaque pericula parère : iraque alios animos induere, amp;nbsp;aliter fentire quam prius folebant. Sed cae-teri interim qui eofdem hofee prius de Rep. differétcs audiueranr ; cum eos mu laffe fententia, ócreliquis finiiles faftos intelligerét: 'a cæteris corruptos munerp bus cffe,Hon rerfi ipforfi petitiores fados putabant. Hæc verb cü permultis eueni-rct :abiit res in proucibiü tandé,vtvulgó dicerétur ij, quiad Remp.adhibebatur.a-Uö animü in foroócaliü inSenatu habere.

Quod fi igitur hçc omnia perpendamus.' ùiueniemus hanc eHe rationem, qua er« rantem plcbem pofsimus eôperducere. vterrores animaduertat: fi illamàgene-ralibus amp;nbsp;rerumabftradarum à materia difpucationibus, ad particularem rerum lîngularium incuicum reducamus : ficuti vidimus Pacuuium Capuæ,amp;Romæ Se» natum fecifie. Qnibus hocetiam adden« dum puco, neminem fapientem debere fubterfugere populi iudicium in iis rebus,quæ particulates funtjVeluti quæ ad honorum diftributionem, 8c coliationé magiftratuum pertinent : quod inhifce folis populus fanum iudicium habere fo leat;amp;fi quando ilium errate contingai: id tarnen vfque adeô rarum fit, vt perpau corum obftinationi potius,quam cômu-ni populi iudicio attribui queat 8c de-beat. Quæcumitafehabeant, deinceps oftendemus quem modum SenatusRo-mæ obferuare foleret, fi quando plebein in vniuerfaiibus deceptam,ipforum par-ticuiarium experientia agnofcere erro^ res cuperent.

Q»i vidt cauert ne KigiflrtUut in bumif« {gt;tr* fotuu fy vilts conferafwr; eum in id eniti debere,rt etd illum cfuirent fimul ey fumme nobilitattt vin/inu (OHditionùbominef.

QVando Patres Romæ metuebant, ne tribuni, qui confulari poteftate eligebantur,explebeiorum qrdine crea-lentur: duorum altcrum facere folebanc ad eius rei prscautioné.nam aut efficie« bant vt primores pacrum cummagiftra-tum peterent:aut certè vt rcliquisple-beis câdidatis, viris, egregiis,alij feie im mifcerent,itidem plebei candidati, in(igt; mæ fortis ac conditionis homines. Alte» toenim eftïciebant, vt populus honoré petitum denegare non auderet : altero vt puderet in huiufmodi homines fordi» dos confcrrc. Atque hæc omnia eôfpc-ûant, vt intelligas reâè à nobis pronun« liatumeffe, plebem de rebus in genere differentem aberrarc:lcd de lîngularibut nequaquam.

Si vrks ^ult;e 4 prima origine libert fuerunt, tarnen difficnlter Icgrs confelt;]uutur,lt;juibut libertés carum tonferuetur, vt in vrk Roma apparnit : neceffe propemodum effe,vt qu^ à principio aliorum tmpcrio obnoxia fuere,libertatemnon poßmt confeqiù.

vt in conftituenda Reipublicæ formä» omnibus iis prouideacur, quibus liber* lâs.tcmporis luccelTu, labefaftari queat: id exemplo Romanorum fatis manife« ftum elfe potefl. Nam etfi eoriim liberta* tilegibus profpedum elle vidererur, cû à Romulo primo condicore, tùmàNu-maPompilio, Tullo Holblio, Seruio,8£ dcniqueà Dcccmuiris qui ad leges con-dendas creaci luerant: ramen in ipfo rerû vfu,tubinde apparebat aliquid defidera* ri eorum,quæad conferuandam liberta' rem facerent. Hinc quoqueortacftceiv forum creandorum ratio , qui libertati quam plurimum profuere: nam cum mo rum arbitri quidam elTeiit,prohibuerunt nemorum tanta corrupteia in Rcmpu* blic. citoirrumpere potuerit. Et quam* uis àprincipio non fine errorellatutum efletjVt in quinquennium crearentur:tarnen Mamerci Didatoris prudétia,port-modum fublatus hic error fuit, ac con* ftitutum, vt non nifi in odfodecim menfes crearentur. Id quod eos Cenfores qui tune erant tam malè habuir, vt pollmo' dumab illis fenatoria dignitate remo-ueretur, non fine fenatusac plebisindi* gnatione. Qi^io loco admirari licet, vtru niftorici negligentiaomifla fit illiiisde-fenfio?anverôperleges non potuerit fi

Machiavïlli. Lib. I. tor contracenforcs defendere? Iniquum e-nim eft,cum qui legem publicæ liberta-lifalucarem tuliffet, ob eâ ipfam caufam, poftmodum ea iniuria affici pofte, nec habere defendendifui inftrumenta. Sed vt redeamus eô vnde fumus digrcfsi, ex eiufdem huius Cenfuræ inftitutione di-cimus manifeftum fieri pofte ; quod fi iis ciuitatibus, quæ à prima origine libéras fuerunt, difficile eft fefe calibus legibus infticutifque communire, quibusîiber-tatcm,conferuarc amp;; pacificè viuere que- ' antmeminem debereadmirari,fiquæ à principio aliorum imperio paruerunt,id lucceffu temporis ex quoennq; tandem cafu aflequinequeât.Huicrei documéto efle poteftRefp.Florentinorû,q à primis rimntinorii initiis Rornan. imperio paruit,amp;ab exreRn/wfc.on^. ris hominib.gubernata, longo répore de libertate ne cogitauit quidé. Pcftmodû cum refpirandi facultas quçdam data cf-fetjfuis iegib.viuere cœpit: quæ antiquis ftatutisadferuituté potius,quàm liber-tare comparais mixtæ cum eircnt,nô po tucre firmû ponere liberutis fundamen-tû. Hoc modo loo. ferè annos cóftituta, imperiû tn nullû fub ditione fuahabuir, quantum quidc exhiftoriis eius colligî potcft.Eafdem quoq; difficultatcs per-peiræ funt omnes illæ ciuitates, quæà

log Distvtationvm Nic. primisinitiis aliorum imperio fubied« fuerunt.Ecquamuis Florcntiæ pcriæpè cô vfq;peruentümfit, vtpaucisquibuf* dam plena poteftas concederetur,nouai plane leges condcndi,acnouam Reipu» formam inftituendi : tarnen pauci illi nô tàmcommunem omnium libertatemac publicum bonum,quàm proprium vfum । in ferendis legibus fpeftârunt: exquare non ordo amp;nbsp;çquabilitas libertatis in Re-pub. fed ataxia orra eft. Nam vt de cætc-ris in præfentia taceamus, hocccrtèvel imprimis in Repub. obferuare oportet, in quorum poteftate rerum Capitaliuffl iudicia, amp;nbsp;ius fupplicium de ciuibus fu« médi conftituatur. Gui rei Romani prç-clarèprofpexerantjcum à quocunq; tan* i dem iudice liceret ad populum prouo* 1 care: amp;nbsp;fi quando prouocatio, propfcf ' exequutionis moram,Reipub. periculu create potuilfer : remedium ei malo ipsa diûaturam excogitauerant, quà fubitô ! mandabatur res iudicata exequutioni.* nec tarnen ad id remedium vnquam,nifi vrgentenecefsitate veniebant. SedFlo* ' rentini cçtericjue omnes, qui aliorumim j perio fubditi funt, non in fuis ciuibus, j fed exteris hominibus, banc poteftatem pofitam habebantj iis nimiium quos Im

Machiavelli. Lib. I. xo, perator illorum gubernationi præfecif-fet. Quam confuetudinom etiâ poft par-tamiibertat^m,feruarunt,cum haberenc cxterumhominem reium capicalium iu diciis præfeftum, quem Capitaneiim ap pellabancieaque res periculofa erat,cum à potentioribus ciuibus vnius hominis indicium facile corrumpi poflec. Succef-fu temporis deinde,vt folent omnia mu* tari, fuccefleruntin Capitaneilocumo-ÖO viri,rerum capitaliiim iudices : quat mutationon modo vtilior non fuit, fed prioriftatulongé deterior: femperenim pauci return gubernationi præfefti.opti-matum miniftri efle folent, contempta populi multitudine.Huic rei Veneti Ion gèmelius profpexerunt : Nam etfi De-cemuiri apud illos poteftatem habeanc qucmcunque ciuiumfine prouocatione puniendiitamen quia ad potentiores ci-ues puniendos vix fufficerent : fubfidiii habentin aliis poGtum magiftratib. ma-ioribus,vtquos Quarantios vocant, amp;nbsp;ConciiiuPraegaium,quifummus eft ma-giftratus : in eum Gnem vt ad frenandam potentiumciuium libidinem, neque ac-cufatores.neque iudices deeffent.Quod fiigiturin Repu. Romanorum,quç à priais principüs libera fuit, ôctottam^ue

4Î9 DiSFVTATIONVM NlC! fapientum virorum conGliis inftitutaS* legibus formata eft: tarnen ipfovfureru vrgentej'ubinde opus fuit noua quçdam ftatuta excogitate , tanquam libertatis præfidia: nemini mirum videri debet/i in cæteris vrbibus id fieri oporteat, qu« nequea principio ftatim liberæfuerunr» neque tot fapientibus viris inftruâæ,qui omnibus quæ témpus afferre poiretin* commodis,prouiderepotuerinr.

tiuSi migißrdtui tditUm poteßdlem attribut debtrc vt confuctas Reipub.funüio^ nes jiftere queat.

T. Qiiintius Cincinatus,amp;C.Iuliui Mentus Confuies,cum exortaintel eos difcordia Reipub.nocerent,nec quic quam eorum expedirent, quæperipfos fieri opor/ercc,iamque omnia iura filerec cæteraque omnia negligerentur : Sena-tus hortabatur eos adDiftatorcm creaii dum,per quern Refpub.rurfus conftituc-returamp; eorum difcordiæ modus impo-neretur. Sed Confules in cæteris rebus omnibus difcordias, in hocvnoconue-niebant, neDiftatorcrearetur: ob quatn caufam pacres^cum aliud lemedium non effet,

MxchiAVtLLi. Lib. I. lit elTetjtribunorutn opem implorarunc, Sc Confules ad creandum Didacorem coc-gerunt. Quo loco rurfus apparuit tribui, nitiæ poteftatis auxilium, non folùm ad patriciorum aduerfus plebem infolen.. tiam frenandam vtile ; verum etiam ad compefcendam inter optimates ipfos altercationcm amp;nbsp;ambitionem falutare. Atque hie obferuare oportet,quod in rc-publica maxime cauendumell: nepau-ci quidam qui rerum potiunturj confuc-tas necefTariafque Reipublicæ Aûiones aüt fiftere aut tollere queant. Itaque fi qui præficiuntur difttibuendis honorU bus aut conferendis officiis, autadali-amaliquamrem expediendam : fimul e» tiàm illis necefsitas quædam exequen-diofficij eft imponenda, aut remedium quoddam conftituendum, quo, G négligentes fuerinc, cogi pofsiuf.id enim ni-11 fiat, nequaquam bene conftituta elTe poteft èius rei adminillratio : vcluciex eodem hoc Romanorum exemplo cer-nere licet: ex quo facile apparet, fi tri-bunorum auxilium Conlulum difcor-diæ opponi nequiuilfcc : quampluri -maReipn.negotianeglefta fuiire.ln Ve-n«corum Rep.penes fenatum,quem magnum Conlilium vocant/ica e 11 poceftas

,lii Di s P VT A T1 o N V M Nie, diftribiicndorum honorum, eligendö* runique magiftratuum, qui ciirn inipf« vrbc, tùm foris per iplorum imperium ad rerum gubernacuIaaccedant.'Äccidc' bataurem quandoque olim, vt SenatO' rum multicudo ex occafione aliqua indi gnara,aut iracundia commora,nec domi neque foris fuccefforcs, iis qui magi lira* tibus abiilfenr, crearet; ex quo non fine magno Reipub.periculo accidebat,vt ci* uitates fuis iudicibus ac magiftratibuJ carerent,idque eö vlque durare lolcbar, donee aliqua ratio inuenirerur eofdem fenatores placandi. Qiiæ resfuccefluté* poris Reipub.plurimum detrimentiaf» ferre potuiiret: nifi à fapictibus viris huic malo remedium cxcogitatum fuifletiqui arrepta occafione legem obtinuerunt, ne quifquam magiftratus feudomi,fiue foris per ipforum ditionem,ab fua fede ßcofficij adminiftratione difcederet,pri-ufquam nouus inipfius locum fubfiitu-cretur : qua lege fublataeftiam occafio, ne Senatorum multicudo, exaliqua cau-

fa incirata, remorariqueatea, quæ fine damno publici boni cefla-re in Republica ne«

St quid inRcpuû.dut Imptrio tuo fucere cogerif : fimukiditir. effe, /Jroiite lud id facere te, quodneießitdificerecogit.

SApientes Viri gratiam fibi comparât etiam ex iis rebus, quasnecelsitatc fubfintm.

indudi præftant ; quæ res à patribus Ro-mæ eleganter obferuata, magnam bene-uolentiâillisapud plebe cóciliauit:in co prqfertim negotio,quo decreuctut mili-tib. ex publico çrario flipédia, qui prius cogebanturpropriis fumptib. militate. Namcumdiuturnabellaante oculospo fita cernerent, fic oportere etiam exerci-tusfuosadeaconbcieda procul apatria duci : facile intelligcbant,niß ex publico ftipedia toluerétur,nihilhoru efhci pof-fe. Itaq;necefsitatevrgenteSenatus ftipedia militib.cx publico decreuit: fed id tanta induftria fecit,vt ex eo quod neceC-fitas facerc cogebat, magnam fjbi bene-uolentiam compararit : nam id præftitit, antequam vel à tribunis,vel a«plcbe vlla eius rei mentio fada elTet. Itaque nihil acceptumvnquam aplebetantogaudio traditurxoncurfum enim ad curiam efle, prehenfafque exeuntium manus,amp; pa/ tres veié appellatos: effedumque efte, vt

«»4 Di s r VT A TI o NV M Nic. nemo, pro tam munifica patria, doneC quicquam virium fupercffet, corporiaut fanguinei fuoparcerer. Sed tribuniple-bis communis ordinum lætitiæ concor-diæque foli expertes, negate tam id læ* tumac profperum confilium fore quam ipfi credcrent:id enim fpeciciam melius efle.quam vfu appariturum : vnde enim eampecuniam conficipoffe,iiifi tribute populo indido? ex alieno igiturpatres cflelargitos querebanrur. Scdquicquid illi dicerent,plebi id gratifsimum fuit: quod vt patres perfeueranter tueripof-fent; cum exfenfufummafide contulif-fent, de fuo primi contribuerunt: poft quos primoresplebis nobilium amici ex compofito con ferre incipiunt:quos vtamp; àpatribus collaudari amp;cà militari, ætate tanquam bonos clues confpici vulgus hominum vidit, repente fpreto tribuni-tio auxilio, certatim inmilitariaftipen-dia conferre cœperunt.

Eamvnicitm effclutitn rutionem, reprimenJ^ nimilt;e ciuinlicuiui potenti£ dtfjut 'mfo-

EX fuperiori difpucationelicet obfcr uare, quantambcncuolétiam patres fibi apud plebem concitiarint, cu ex de-creto de militari ftipendio, turn modo contribuendiin publicum,vtllip'endiû folui poffet.Itaq; fi deinceps eandem be-neficentiam declarairent populo in cæ-teris rebus dubium non elt, quin eum fi-bi tatopere deuinxilTent, vt omnium tu-multuum ac feditionum tribunitiorum caufas luftuliffentzquodin patres potius quam tribunes falutis fuæ fpempotnif-fet-.fublataq; Tribunorum apud plebem* autoritatCjlublata fimulfuiffet eorûad-uerfus Panes potétia;vt tot tantalq; pro-cellas excitare ampli’ nequiuilTent. Ne-que enimvlla tutior meliorq; ratio eft op primendænimiæ ciuis alicuius potétioe atq;ambitionis,quafi impediments ob-iicias rationibus amp;nbsp;inftrumentis,quibus illeadeam potentia peruenire conatur: idq; maxime tunc faciendu cum mores hominS in Rep. corrupt! fuerint. Quam viam fl ingrefsi fuiflent,aduerfus CofmS MediceSjFlorentini qui illi aduerfaban-tuf.longe plus pr^ftitilfent^qua dum illS vrbe per vim expulerSt.Oportebat enim populifauoré,quoille niteba?,bencficiis

ad fefe conuertere:quafola ratione exil* lius manibuK pocentiam eripuißentjfine tumultu,amp; abl'que armis.Petrus Soderi* nus peridem ferâtempus collacis inple* bem beneficiis,magnamfibi apud popu-lum autoritatem conciliauerat: vt ab om nibus vndique publicæ libertatis defen« for,protcftoique habcretur.Qui igituril li inuidebant ciues Florentini/utius Ion gè Ie illi oppofuilTent, fi eadé quaille V-tebatur,ratione plebem beiieficiis (ibi conciliaïïenr, quam quod fuuni ftudium atque operam Mediceo Sodcriniaduer-fario conferentesrin caufafuerüt,vt Ref* pub. tota cuerteretur. Nam fi populi fa-uoréinfefe cóuertiflent beneficentiaali qua,potencia, cui ille nitebatHr,fine ftre* pitu,amp; abfque armis mininflent:amp; in fc-natu deinde aperte eius fententiis con-tradicere, amp;c abfque vllo populi metu re-fiftere potuiflent. Quod fi quærat hic ali* quis,num eadem rationeSoderinus ipfe, aduerfariorum inuidiæ obuiam ire pogt; tuerit, impedimenta obiiciendo inftru-mentis quibus ab ipfis oppugnabaturf Ad id ego refpondeoipotuilTe ilium qui-dem id tentareifed neqj honeftu nee facile fadu fuifle.Nam qui Soderino aduei fabantur, vtebantur Mediceorum opera, quorum

Machiavilli. Lib. ï. *17 quorum auxiliocum tandem opprefle* runt : non licebat igitur illi, qui publie» libertâti conferuandç prefeQus eflcf.de-reîiita publicæ libertatis defenfionead Mediceorum partes trâfirc.Quibus acce ditquod neqj Mediceorum fauoremfi-bi tam fubuo amp;nbsp;clanculuin côciliare po-iuifl'et,quin populus eius ret certiot fa-ûuSjbeneuolentiam, qua eum ptofeque batur , in odium conuerciflet : atque ita aduerfariorum impetum minus fuftine-re potuilTetmam quicunque fe Mediccis fauere quocunque modo oftendiflet : i» ftatim in odium plebis incidebat.Necef* fecrit igitur in rerum gerendarum dcli-beratione, occaflones rerum confideiare Sc diligenter perpendere, quantum vna quæque periculi,aut vtilitatis fecumaf-ferat: amp;ea confilia vitare quæ plus peri-culi,quàm vtilitatis continere videntuK quamuis ad feopum nobis propofitum facerc vidcantur: ne idem tibi contingat quod M. Tullio accidit : qui eo ipfo I auxit M. Antoni) vires,quo illas frangere ; conabatur. Nam cum ab Senatu Anto-( nius hoftis Reipub. iudicatus fiiilTet: amp;nbsp;1 nbsp;nbsp;magnas copias tarnen fecum haberct, ex

’ iis militibus qui Cæfaris caftra fequuti , fuerant : fuaflt Cicero vt Oétauium cum

nouo exercitu ipfis Confulibus comïta-rum aduerfus Antoniummitterent:fice-nim fore, vc quamprimum Antonij milites Odaui/ nomen audirenc, adipfumgt; qui Gasfaris nepos effet, amp;nbsp;iam fe Cæfa-rem nuncupabat,deficerent : amp;nbsp;Antonin inermem facile opprimi poffe.Sed ea illi praeter fpcm eucnic;nam Antoniusco-gnito rei periculo Oftauium in fuas partes pertraxit, relidifque Tullio amp;nbsp;Sena-tu, coniunöis viribus Rempub. oppref-feriinr. Optimatum vcró potentiam plane fuftulerunt. Quam rem i principio có ieâuris apprchendere opportebat aut Cæfarem ipfum, qui tanta virtute hoftes be occupauerat,aut eiusâgnatorü quem-quam pro publica libertate aliquid prae-' clarigefturumfuiffe.

Perftepe accidtre vt Populiu quddam ßgt;e dt-cepttu, fitdtn ipfiut ru'mdtn dtque interitum appetdt : eum enim rndgnii promif-fiottibm fdciOime moueri.

Machiavelli Lib. I. 21p da eô parte vna pop.Romani cenfebant-, que partim Senatiii partim plebi babi- W f, tandos VcioSjduafquevrbcs communes Reipublicæ incoli à Romano populo polfe ; cum pulcherrima vrbs Vcij, agcr-4ue Veientanus in confpedu pofitus, v-berior ampliorque Romano agro eflet: * Vrbem quoque cùm priuatorum turn pu blicarum teâorum magnificcntia ac fi-tu cum Romana conferendam aut anrc-ponendam.Quæres optimatibus ita di-

- fplicebatjVtmoriturosfe potiusincon-fpcâu populi Romani dicerent,quant* paifuros, vt quicquam earum rerum de-cerncrctur : Nihilominus tarnen hæc tan toardore amp;tam fœdis certaminibus inter patres amp;nbsp;plcbem ada funtivt nulla res alia manibus tempcrare plebem co-geret.quam quod vbi rixæ committcn dæ caufa clamorortus efletjprincipes le-natus primi turbæoirerentes,fepeti : fe~ riri atquc occidiiuberentiabhorumæ-tatibus dignitatibufq;amp; lionoribiis vio-landis dum abftinebatur, amp;adreliquos fimiles conatusiverecundia irç obftabat. Quo loco obferuare dcbemus.PopuIum fæpcdccipifalfaquadam boni rpecie,amp; fuumipfius appetereinteritum.-eamque récaufam exilierepoflc multorü rnalor«

inRepubl.nifi plebs abaliquo.cuiipfc confidat,erudiatur,amp;ab errore fuo reuo-ceturad fanumiudicium.Qiiod fi quan-do plebs prius autiifdemrebus,autho-minibus decepta, bené in præfenticalu monentibus confidere non aufit,aut no* lirtu fato quafi in pernitiem fuam trahi-tur : ex quo accidie illi, veluti Dantes de Monarchia loquitur, vt pcrfæpè interitu fuum clara voce expetat: falutem abhor* rear. Hineperfæpè eriam accidievtRef-publicæ in deliberaeionibus,faniora con Jilia coneemnant: ficuei Veneeis accidie cuiTijVeanee docuimus, à eoe hoftibus fi« mill impeeereneur: qui eunc nûquam au-fi fune eeneare, fi quempiam ex hoftibus in luas panes pererahere poflene,rcftieu-endo iIla,q 112 aliis per fas amp;nbsp;nephas adfl* milTene , amp;nbsp;quorum caufa bellum illis efteeindidum,aneequam abillis oppri-merentur. Quod fi raeiones ineelligere cupis,quibus, fuadcri ne aliquid populo pofsie an non? cogno feere queas:inido* culos ineeneos habere oporeee, ve obfer-ues : id quod fuafurus es, fit ne veile an non: deinde videaeur ne honeftaeé quan* dam arque animi magnieudinem præ fe ferre an verô rurpirudinem?Nam fi popu leproponas rem,quæprimafronrevei-

Machiavelli. Lib. T. ak ' liratem Sclucrum præfcns videatur con-tinere:itemque animi magnitudiné quidam : facile illam perfuadebis, quamuis rc ipfa amp;nbsp;penitusintrofpcfta, nec vtilis nec honefla fit.lt;Zonira autem, fi quid re-ueraReipub.vtilCjSc falutare fit:tamen fi id non itaeuidens fit, vt omnibus mani-feftè appareat'.nunquam fine fumma dif-ficultate plebi pcrfuadebitur.Hæc pluri-mis exemplis probare pofTemjCÙm anti-quisjtum recentibus,domcfticis amp;nbsp;perc-grinis. Hine Rom£ tot olim de Fabio Ma ximofufpiciones.quiPop Romano per-fuadere non poterat, fatius effe cunftan-do fenfimq; progrediédo amp;nbsp;Annibale di ftinere,quamvtrubitô vniuerfus exerci-tus periculum fortunæ fubiret.Quæ qui-dem propterea illi accidcbant,quod Populus Romanus turpes exiftimaret elTc illas cun£tationes;nec quam vtilcs Reip. forent,reétaratione metiretur. Sed neq; Fabio argumenta fuppetebant , quibus eonfilia fua populo perfuadere poffet. Vfque adeó enim cæci quandolt;^ue funt homines, cum laudis atq; gloriç præmia propofita efle videntur: vt tunc Populus Romanus Magiftro Equitum poteftat fecerit,contra Didatoris imperium, di-micandi: quaoccafione prælium femel

comittens , in fummum dilcrimen rerrt Romanam adduxiiïetjnifiDiiflatoris pril denria malo confilio remedium inue* niffet. Atqui Varronis Confulis cxenv ploeos edoccri opörtebatjquicumvn-» dique perplateas publicis locis promic-tcrer fe Annibalem vióturum, fi ei pote' ftas fieretcum illo dimicandiitandemail ror fuie cladis ad Cannas acceptæ qua Romanumimperium propemodiiminférât. Huie exemplo fimile eft amp;nbsp;illud M. Cencenij Penulæ Centurionis, qui poftqiiam Annibal decern iamannosin Italia bellum gcrens,rotRomanum ftra-ges cdidiftcciin Senatum venir amp;àpa-fribuspetiit vti fibi quinque millia mi-litum darcntur, fe peritum amp;nbsp;hoftisSc regionum breui tempore operæpreci-umfaâurum. amp;quibus artibus Romani duces amp;nbsp;exercitus ab Annibale capti 8c cæfi elfcnr, iis fc aduerfuS eum qui illai irtuenilTct vfurum. Q^iod etfi ftolidèab eo promirti Senatus intelli^cret:metue-battamen ne.fihocilli fui Her denegatS, populus infenfus lîbi redderetur: fatiui ergo elfe perieuîo committere illos, qui cum vel fponre fequerentur quam vt no-uam aliquam difeenüonum interplebe fenatum, caufam præbercnt. Itaqj pro quinque

Ma ch 1 A VS LU. Lib'. I. iij quinque oûo miliia concefsit,quibus ex agris accefferuni amp;nbsp;alij voluncan);colle-00 ergo eo excrcitu M. Centenius, qui magna ex parte tumultuarius ac femier-mis eratjAnnibalemfequutus eft,eumq; ftatim adortus præmitium eomifit, amp;nbsp;cû omnibus fuis interiit.Apud Athenienfes Nicias vir grauifsimus ac prudentifsi« musjdiffuadere populo non potuit,quin Siciliam inuaderent : itaque fufeepta eft ilia expeditio côtra lapientum virorum confilium:amp; fimul Athenienfium inte-ritus caufa fuit. Scipio quoq; (Aim Africa Conful fibi delignarià patribuspeterct; Carthaginemque delaturum fe elTe pro-mitteret,nec ciSenatus, Fabij Maximi fentetia permotus vellet afl'entiti mina-tus eftjfe id Populo propofiturumiquem feiebat huiufmodi magnis aufis gauifu-rum.PolTumus etiamcxemplaadducera ex noftra Florentinorum vrbeineâdeni fententiam:cuiufmodi illud eftHcrculis Brenticoli,qui cum effet exercitus noftri imperator,amp; ab Antonio lacomino adiu tus Bartholomeum Aluianum ad S.Vin-centiû fuperaffet:perfuafit militi fe Pifas quoque occupaturum, ad eamque obfi-dendamfeaccinxit,contra quam multi fapientes ciuesilli fuaderent : populus cniin magnis illius promifsionibus oc-

1»4 Dispvtatmonv Ntc. cæcatus,quin illi afTentiretur impedirt non poruic. Arque hinc facile vidcmus» eam vnicam efle ac facilem viam augen* dæ Reipub.fi quis populuin eius, qui li-ber fit amp;nbsp;alicuiusvirtutis, in re militari perpetuô exerceat, facile enim parebit cum ilii aliqua gloriæ, amp;nbsp;vtilitatis fpss propoficafuericineccontrarium fuaden^ ti obtempéra bit. Quod fi au tem in huiuf modi rebus gerendis fortuna aduerfetut : vtReipub.ruina fequ3tur:tunc vel iinpti mis periclitanturilli,qui fuafores huiuf-modi expeditionu, aut duces militares fuerunttneque enim tunc cum res mal« fuccefsit, infortunæaduerfitatemcauà lefertur J fed in imperatorum ignoran* ciammaliciarnquerquo fit,vtcosvt plu rimum , vel in vincula coniiciant, vel necenr,velin exilium expellant:quod multis cgregiis Carthaginenfium duci* busaccidilfevidemus.Necloletinhuiuf ( modi cafibus ratio haberi earum rerum» ! quæprius bené præclarequegeftæ,gra* tiam meruilfe videntur. Sicuti vidimus Antoniolacomino accidilfe, qui cum,vt i fefafturumperfuaferatpopulo,Pifasex* ; pugnare nequiuilfet in tantum populio' dium incidir,vt non fuis meritis priori- I bus, fed gratia quorundâ qui pro illoin-terccfleruntjvitamconferuarit. QHa/i- i

I-« X eadem hac P. Romani difpuratio-•*^nc ôc de tranlmigrandum ad Veios côcertâtione,dignum obferuatione eft, quantum viri gtauis autoritas apudpo-pulum valeatad tumulcus. fedandos: vt nonimmericô Virgilius cccinetit: T««« pùfjtcgrit«™ ac tuerais fl forte virum quent

Suaferim autem ei qui mentis acvir-tutc excellens , forte ad huiufmodi tu» multus fedandos accedendum fibi elfe videbit, fiuc domi fiue militiæ fucrit, vt habitu ipfo corporis eciam atq;infigni-busfequam maxime poterit rcuerendû efficiat. Erat ante paucos annos Floren-tia vniuerfa in binas faûiones diuifa: quarum vna à Monacho Monialis, altéra àrabiCjqua furerevidebatutjRabiofavo-cabatür.Vcntum eftad arma amp;Moniales viâijinterquos erat Paulus Antonius So derinus viriis temporibus fummæ auto titatisiadeius çdes dirripiendas cum mi les contenderet : forte domi habuitfra-trem fuum Francifcum Volateranum Epi fcopum, qui nunc eft Ecclefiæ Roman»

*t« Dl s P V t A T I o N V M NlÖj Cardinalis.Is audito tumultu.ËpifcOpa« lihabituindutus ipfamque Poncificiant mirram in capite gcftans.armato milici obuiamiuit, Si cumvultusfuireueren« tia, tum grauitate atqiie eloquentiacum continuit ne domum fratris dirripcret, non fine magna toriusvrbis admiration ne.Nihil enim cftad fcdandos tumultuJ accommodatius vtiliul'que,quam grauit alicuius viri autorirasHdcJuctummaxin mè apparuit, cum plebs Romana furore concitata Veios tranfmigrare conabatur: amp;nbsp;aduerfus Senatum, qui refta ratione metiebaturdetrimetu-m quodindcRei' pub.nafci poterat, pcrmoca,arma capere ToIcbat.Nulla enim res tune alia pleberrt à manibus temperate coegit,quam quod vbi rixæ committendat clamor oriretur: folcrcnt principes Senatus primos fefe turbæ ofFerre, feque peti occidiacferiri iubentes : à quorum ætatibus dignitati« bufque amp;honoribus violandis dum abftinebatur, amp;nbsp;ad reliquos fi« miles connatus verecun« dia iræ obftabat, atq;

Ma CM IA VII tl. Lib. I. tty tticile adm'mi/frari poffe R(/}gt;ub.in ^uibui motet homiimm probati atijue mtegri fuerivt : nelt;jue Homechiitm mtroduci pojft tjumdo «rijuabilita« qintdam utter ciuif exifiif.tia Ari/locratum, vbi rutUj eJi æquAlititi,

CVpraanobis difputatumcft,quidde Ocorruptisciuium moiibus fperari in ciuitate queat, cui difputationi adiun-gcndum puto Fiirij Camilli iniHtutum, quo poft expugnationem Veiorum de-crecum eft,vt décima pars prædæ Veien« tanæApoliini facraeflet. Eftenim inca rc admodum memorabile, quod cum po pulusillam prædatxi iamhaberer, amp;de ta, ynufquiCquc tancum, quantuminter dirripi«tidum cuique fortiinæ-attulifiet ; audebac tarnen fenatus deceinere, vt v-nu^uifque decimam partem eorum quf fuiftet prædatus in medium conferret. Nam etfi Senatus poft modum cuitandi odi/ plebeiorumcaufa, aliam rationem inuenerit,qua fc religione exoluerct:de-^bemui tarnen exiftiraarecum,non oba^ Ham caufam id decrcuiflc, quam quod certôconfideret reiigioni ciuium.quos Iperaret omnino decimam partem omnium eorum quae cuique contigiftent,

collaturos in medium.Scd nequc huic«' dido eines fraude obuiam ire decreiK' runtr.juum polfent tanto minus confeP re,ne iplis ilia concribucio onerofa foret: fed apte indignaii.Principes ipfos amp;Câ' milium præcæreris Veienranam præ(3* publicando facrandoque ad nihilumre-degiffe qucrebancur.HocigirureXemplu vnà cum aiiis iam ânee à nobis adduftis, eo pertinent, vtincclligamus quam inte* gri fiierint ciuitatis mores iis temporib. «jtKîm icügioli homines amp;nbsp;quantadeip-frsfpes iam turn concipi polfet. Neq;eft quod in prouintiis quæ noftro rempote tantam habenr hlorû corruptelam,quic-quam raie quis ,vt iam turn depop.Ro' mano, fpcraïc aut expedare debear. Su* ma cofruptcla morum eft ætafÿ noftrt in It3lia:Gallia,amp;Hifpania,Italiç proxi* mæ funt : nec ram hominum bonirate (quæ apud ipfos propènullaeft) quant regum fuorum imperio amp;nbsp;antiquis corn regnorum legibus continentur, quomi* nus tot tamque infigrtia rurpitudinis at fcelerum eXempla committânt,vtinltâ' lia cornmitti arque patrati quotidic vi-demus. In fola Germania extântadhuÂ antiquæ illius Romanorum vinutis arque bonitatis infignia quædam exerrtplt

quo fit VC multæ in ea vibes libercate fru-antur. Bonarum legum eniin cam ftii-diofi funt.vc cares Iola illos cóleriiet, ne * * feruituteopprimancur. Quod li Argume turn aliquod infigne habeie cupias de probitatc quae etianjnum apud Geinia-» nos viget; exemplum adducam fimile ei Romanorum decreto, de qiio paulô an-» te dilTeruimus. Si quando enim pecunia opushabentadvfus publicos : tunctri-butum indicunt : iubentq;vnum quem-que prouc ditior aut min’ diucs eft, plus auc minus foluerç,videlicet centefimam vnam aut duas fuorum bonorum partes. Qua re per magiftratus ita conftituta ; vo cantarlinguli amp;iutamento ptimum aftri 0i,fe tantum foluturos, quantum fe de-bereintclligant,pro quanticatis tuarum opum rationenn arcam illud coniiciunc quodfe debete putant; nec quifquam te-ftis adhibeturad probandum.quod iufte foluerit,tantum, quantumeius opes rc-quirant, quam cuiul’quam confeientia: ex quo facile eft cognofeere, quantum in hifee hominibus antiquæ pietacis amp;nbsp;mo lumbonitatis adhuc infit ;Neque enim dubium eft quin finguli iuftam portio-nem foluanc: quod alioquin totam lum-

te oporterer, quam alias effe folerecatq; i Ui n c patefafta fraus,aliam indicendi cd ligendique tributirationcm fuafiflct.AC' que hæc morum integritas rantömagi» admiracioni cfle debet, quod noRra aîta* te in Iola Germania fiipcreffe videatur« Idq; ei rcgioni contigiiïe propterea cen« feo, quod à commcrciis amp;nbsp;ncgotiationi-bus abRinueritinecconuerfati finceiu« incolæ cum vicinis regionibus corruptif fimis'.fiue Gallis fiue Italicis autHifpani' cisil'ed domi manscrc contcnti iis cùm ci bis,tûvxRimétis,quæillorum terra fup* peditat.necperegrinos mores didicére* Prærcrca quæ ipforum vrbes fruuntur,in iiseR ciuiumacquabilitasquaedam:nec tulére eos nobiles, qui nobilium Italorü more viram degunt,ex redditibus Riis fa Rum pompami^ue præ fc ferenre$,nullilt; vtilibus negotiis occupât. Nam qui in Germania tales Rinr, ij ab omnibus odio habenrur, tanquam principes omnis cor ruptelæ morum, ob quas caufas perfæpc inliberis ciuitatibusè medio tolluntur.

iitMet bt- Vocamusenim Nobiles in Italia eos ho. lamm. mines, qm ociofi Rint amp;nbsp;ex fuis proucn-ribus viöum fufficicnrcm habentmeque vllis negotiis vtilibus, liue mercaturcü* uc agriculcur« Rue aliis operam nauant:

Ma CH I AVI Lt I Lib. I. iji cuiufmodi Reipublicæ plané inutiles funt : amp;nbsp;inicrreliquos omniunt maxime pernitiofi ij, qui non modo prouentus illos fufficientts habent, verum eciam fubditos quofdam obtinenr amp;nbsp;arecsat-quevicos po)sident,quibus pro animili bidinc imperant. Plurimi autem huiuC* modi nobiles habitant per regnum Nea-politanum,Latium J Aemiliam ,Flami-niamatqueinfubriam ; quo fa dum eft vt in iis regionibus nulla Refpublica cum quadâ æqualitaie iuris inftitui vnquam potueric: tantum fcilicetaduerfantuthu iufmodi homines politicc viuendi rati* onibus: nec vllus modus exiAit in icgio-nibusiam commemoratislegitimam po litiæ racionem inAituendi, quam fi fub vnius monarchs imperium omwes tedi' gantur. Nam cum tantopete corrupii lunt moreshominum,vtadeosfrenan-dos leges non lufficiant : neccAe c A vim quandam adhibere Se Regia potcAate Îotentiorum hominum libidinem Seam itioné cohercere amp;nbsp;in ofhcio contine' re. Hæc verà quæ ia diximus ica fe habe* te,velHetruriæcxéplQ quis difeere que-at,in qua regione minime ampla,ircs am plifsimçRefpub.Florentia,SenaSeLuc* ubertâtem diutifsimè conferuarût Se cç-

tcræ eius ciuitates etfi impcrio partant aliorum, hoirines ramen habcnrquito» , to animo libeicatem amant,amp;JegibuJ ' itidem inHruôtæ funt, quæ eodem fpe- • âant. Quæ omnia ob cam caufamhuit prouinciæcontig^int, quod in eapaU' cifsimi nobiles lint, excorum nume* ro nulli, qui arccs amp;l'ubditos pofsideâr; , fed magna incohrum æqualitas, vfque adeôjVC lî illis fapiens aliquis vircontin-geiec, qui fingiilari rerum antiquarumamp; ‘ iuris cognitione polieret, facile eosad veram politiæ rationem reducere pof- ' fet,amp;ad libertatcm conferuandam inlli i tuere; Haâenus ramen ram fortunati cet tc non fuerunt, vt talem quempiam viru habereaut ex fcfe produccreporuerint. Nobis verô ex rota hac difputationehoc colligerc licet:quod fi quis liberamRem* pub.illicinftituerevelitjvbi permulti po rentes nobiles habitant: ei neceflc eft vt omnes holce opprimatpriufquam quic-quam operæprccium prçftarepofsit:Sed nequeMonarchiam introducere licet eo loco, vbi eft magna æqualitas ciuiutn : h * raque nccelTe tunefucrit ambitiofes lio- j mines ex æqualitate illaad altiorcmgra dû euehcre,eofq;opibuspotiusquâno-mine ipfo nobilitare Sc potentia augere, î

Ma CHI A VE Lt’« Li». I« *rt vt Monarchiaillis ftipatus tutus eiïe.fic ipfi fub Monarch« tutela ambitionis Sc libidinis fuæ habenas taxare: Cæteii verb deinde illud leruitucis iugum terre co gantur, quod vis amp;nbsp;potentia principis impofuit :atquehæc gubernationis forma co vfq; durarefolet, donee iuftapro-portio Imperaniium potentiæ cum tub-ditorum tolerantia fuerit lublata. Difficile autem eft, liberam Reipub. formant introducere in earn gentem, quæ fub irius Monarch« imperio viucte confue« uif.ficuti etiam è contra,illam gcnié quç fuis legibus vixit liberaq; fuit, fub vnius imperium reduccre;amp;opus eft ad id prç-ftandum fingularis ingenij atque autori-tatis viro:quo fitvt multi id tcntârint.fcd pauci ad felicem finem perducere potue lunf.fed ipfa operis magnitudine aut op prelsi aut terrefaâi, in iplis ptincipiis deftitere.Sed ad id quod pronûtiauimua hoclocomon pofte liberam Reipub. for-mam conftitui in iis locis, vbi multi no« biles habitant ; obiici polTc videtur Ref» pub.Vcnetoium , in quahonores ma. giftratus folis nobilibus conceduntur. Verumfi reftè confidercs, nihil id ditpu-tationi noftrærepugnarc côperics:quod Veneti,nobilcs fint nominepotius qui

DlSfVTATIONVU Nfe. re ipfa : cum neq; arccs finguli,ncq; fub^ dito«,nee iurifdidionem vllam habeaiUi fedprouentus colligantcxMercaturaamp; rebus mobilibus,inquib. litæ funtfund- । mæillorum opes. Eil enim Nobilitas a* pud Venetos honoris amp;nbsp;dignitatis appd ratio, fed quæ nulli earum rerum inliRih propter quas in reliquis ciuitatibusno* biles viri nuncupantur.Nam vt in caete-risvrbibus, ciues dißingui in quofdani ordines cernimus: ita tota Venetorum« uitas diuifa eft in Nobiles amp;nbsp;plebeio«: quorum illi apti funt ad Reipub.adminh ftrationem amp;c ad honores quoslibetad* eundos, plebei ad nulla munera publics adhibentur. Id verô Rempub. nullo molt; do perturbât,proptercaufas fupraàno» bis commemoratas.Itaque cumhæciu fehabeant,necefte efteifpeflarePolicu gt;nbsp;hominem, vtliberam Rempublicamii* iocis inftituat quibuseft magna æqualh tas incolariim: Monarchiam verô in quiquot; bus multi funt præpotentes, amp;reliquilt; longé fuperiores:quod h contrariam viam fequetur, Reipu. formam inftituetminimédugt;

Mlt;g«oj mofi« pr,edici folei e, cùm m vrbibutf tùm proumau nbsp;nbsp;nbsp;ßgnii guibu/d^ m aut

VT caufim facile confitcbormc igno rare-.ita rem ipfam ciim ex antiquii nimnouis excmplis agnofcere oportet, amp;nbsp;conficeri omnes magnos motus, quiconque aut vrbi alicui aut regioni eucne* runr.vel à coniedoribus, vela reuclatio-ne aliqua,prodigiis aut cæleUibus fignis prædiciacprænuntiari folerc.Etnepro» . cul petttis exemplis hoc demonflrar« veile vidcar: domefticis vtar. Noutmus omnes Florentiæ, Caroli viif. Galliæ re-gis aduenrum in Italiam, ab Hieronymo Sauanarola longé ante prædiftum fuifle; fiieundemperHetruriam multisaliis (i* gnis praefagitum,amp;intercætera, lupra Arctium vifos effc cxercitus prçlium co-mittentes.Quid deinde notius efl.quam paulo ante obitum Laurcntij Medicei, quifapientia lua Italiam in pace confer-uabat.taftam elfe cœlefti igni, fupremam partem fummirempli, amp;. maximum ci ædificio derrimentum inde ortum. Q,uis ignorât prætcrea antcquam Petrus So-derinus Florcntini populi fignifer loco

mouercrur, amp;nbsp;vrbe pellererur : præroriû Jgni cœlefU perculTum cfle. Pollem hu» iufmodi rcrum pluiima alia exempla ad- , ducerc : fed vnum ex vctcribus tantum i adiiciam. Narrat Liuius anteGallorum inltaliam aduentum,a M.Cæditio homi ne PJebeio nuntiatum rribunis,fein noua via per noäis filentium audiuilTe vo-cem clariorcm Humana, quæ magiftrati« busdiciiuberet, Gallosaduentare.Hu-iufmodi rerücaufasabiis explicari pof-fe credo, qui return naturalium ac lupra naturaliu cognitione infignes funt:qua me alienum eile fatconnifi forte cum phi Jofophis quibufdam pronuntiandu cen-feamusjaerem plcnu ipiritibus amp;intelli gentiis elTe, quæ res futuras præuidétes, gt;nbsp;amp;cafibus humanis condolentes,easho«', ' minibus per huiufmodi figna prçnun-^ tiétjVtfeaduerfus eas tempeftiuius prç-^ ) a ra re Sccommunire queat. Vtvc fe res labcat.Expericntia certè compertum ha gt;emus,talia figna fequi folere magnos a-iquos mocus.

er (imidos. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

Poft clademà Gallis acccptam.coil-celTerat multi Romanorum Veios ad habitandum contra ediftum magiftratu-um; Scnatus itaquc publico mandatoiuf fit eos omnes intra certum dierumfpa-cium redire Romam, ne vrbs deferta fo-ret.Sed illi primum magiftratns iulTa cô-temnere ; poftquam verô conftituta dies adeffet, obedire omnes magiftratuivo-lucrunt amp;nbsp;vt Liuius eo loco inquit, Ex fe rocibus vniuerfisjlngulitnetufuoobéi, dierttes fuére.Quo loco pcrcommodè li -Céi plebis naturam obferuare : quævni-uerfa fimul ac primo impctu audaxeft, vfque adeôvtetiam principum decretis contradicere aufit: fed poftmodum eu ni ante bculos pofitos poenas vident, non fidunt finguli fmgulis, fed dilabuntur Ôc principum mândatis obedire metuipfo coguntur. Habenda ergo ratio eft eorum quçâplebeiaôantur,quando,quomodo amp;nbsp;quo tempore dicantur?amp;vtrum pro te an aduerfus tefaciant? Etfiprotcfa-ciuftt, eodem fauore vt porrote profe-quantur prouidendum : fin tibi aduerfen tutjCauendum à primo impetu, ne obru-aris. Idque velimprimis confiderandum eft in iis motibus, quos populus excitât.

vel dolore amifiæ libcrtatis, vel amor« pulG piincipis fui,quem voicediligere iolcrecinam hi motiis præ cæteris omni' bus maximeformidabiles lunt, nccfiii« magnis remediis fedari qucunt Reliqui populi tumultus non magnopeie me' luendi funt, præfertim lî plebs nullum ducem habeat. Nam ctfi nil propè horri' bilius elle videatur,plebe fine ceno dues conciiata: tarnen idem ille furor exiguas vires habet,amp; facile cuitari poccft,fi mO' do facultas deturprimum eiusimpetum effugicndi.Poftqueenim primus iracun-diæfuror ille deferbuit; cogitate folent fingiilijdc falute fua fuifque fortuniis cói' fcruandis:icaque pacifei cum hofle cogi' tant ali qui, nonnulli dilabuntur,alii alio aliquo modo fibi cófulunt. Quod fi qui» populus crgonecefsitatealiqua excita-* tus, operæpretium quippiam præftare vclit: ei prouidendum ab initio ftatim fucritjVt ducem aliquem habeat cuiu» duâum fcquatur amp;nbsp;in officio continea' turzid enim nifi præftiterit.pcrinde eiac* cider atque Romanis iis qui Veios con» tra Magiftratus ediftum tranfmigrauC' ran t, quodLiuius inquit, primo impetu feroces fuifTe : fed paulo poft ex ferocib» vniuerfis, fingulos metu pœnç obedien« te»

tes fuilTe. Id autem præclarè animad. Uttriit plebs poftca , cum Virginiæ cæ-de exci tara, Sacrum montcm occupai' feriibi cnimvel Virginio ipfomonente ftacimviginti tribunos militum creauit, penes quos fumma rerum effet.

INconftanTem,variam, ac mutabilem cffe populi multitudinem,cumLiuius muleis in locis, turn cætcri fcriptores te-•ftanturvno fere ore.Nam ex rcrum geffa' rum narratione confiât, perfæpe accidif. fe, vtquiaplebeconcitatadamnatus Sc morti traditus fuir, paulà poll ab eadem fiimmopere delideretur amp;nbsp;expetatur ; pop Romano accidit in M.Manlij Capi-colini caufa : quern ob affeftatum regnû damnauit amp;nbsp;de Saxo Tarpeio deiecit; Sed cundem populum , breui poflea-quam ab eo nullum periculum crat, de-j^ , uderiueiustenuit.In fequentib.libris de inde cu motus enarratSyracufis ortos ob caedé Hieronymi regis, qui Hieronis nepos effet : inter cetera de incôllâtia vulgi

Hxc inquit, natura mulcicudiiiis eft:auf humilicer feruit, aut fupeibc dominatut. Quæ cum ita fe habeaut,nelcioanop«' ræprecium fadurus fim ,quod hociocO contrariam quafi partem defendendaiH fufceperim : fed cum id ratioiiibus, nort vi præftarc conftituerim : vitio mihi noii dcbereverticxiftimo. Itaq;quodhacd« gt;nbsp;re fentio eft.Varietatis cius öelncöftanti? cuius vulgus hominum vbiq; accufatur: omiKs fingulosq; homines accufandoä efte, amp;nbsp;viros principes imprimis : quod horû unus quisq;,fi iegibus folutuslit» exiisdem caufis permotus, codemhoru vitiörum exeinplaedet, uti ftulta popuH muititudo. Quod ut planum facere que' am,hinccxordiar. Exeorum piincipunt numero, qui legibus foluti fuerunt,plu' rimi mali, boni auté perpauci ex(iterelt; ld utintclligas: diftinguere oportetpriU cipcs legibus folutos, ab iis, quibusâb initio imperij , leges adminiftrationiJ formam præfcripiciunt amp;c Irenum eo* rum cupititaci iiiiecerunt. Huiusmodl erant antiquifsimi reges AegiptioruiU amp;Spartanorum, qui ex rcceptarumianl eófirmatarumq; legu præfcripto adinini ftrabant regnfi. Noftra çtate umilc quid' dâinregibus Galliæ ceinerclicet,quod id tc-

MACHiAVïtLià Lib. L gt;4* îdragnum antiqüas easq; bonas leges j præcæceris habere videaf, Qui igiiur reges amp;nbsp;principes fubhuiülinodi legibus nafcunturjSc ex eoriun prçfcvipto viuere coguntur : i) non confeiendi lunt cum multitudine legibus foluta amp;nbsp;concitata : vt itaéxpèndas, in quibus inconftâhtia rnaior dominetur, Sed confercndi lunt cum populo iuftis itidem legibus ftatu-tisq^nftruftoiqualis erat populus Ro* manus ante ruinam Reip. quern facilè Cómperies, neq; feruire humiliter con-fueuifle,neq;fuperbe dominari ; fed cum quadam feueritâtc gradum dignitatem* que fuam,magiftratû fuorum opera tueri voluilTe. Si'quado necefsitas pollulabat) aduerfus ôptimatis alicuius nimiam po-tencia infurgebat, eamq; ftcnabat: quod Manlio,Decernvirisjamp;aliis quibuldam accidilTe nouimus,qui opprimere liber-tatem publicamconabantur; Interim ta men, prout decebat, Coufnlibus atque Diftatorib. fuis, pro falute publi ca bene confulentibus, patere rité nouerat. Nec mirum videri debet, quod Manli) dcfide tio,poftquamcondemnatus fuilTet.iene tentur. Id enim eius viitus merebatur, ' quam tantam alii« in rebus declarauerat, Vt ob earn homines illi merito condolere q

»4* DispvtationvmNiCj deberénr.Idemqjacciderepotuitvelop* t timoprincipi:qiiando, ex omnium fcrP fitorum fententia,vinus inhofte quoq) audabilis fit.Quod fi tunc,cum maxime defidcrio eiusRomani ccnebantur,Mam lius à mortuis refurgerc potuiflet : verifi* mile cftjà populo eodem modo fuifle ac-ceptum.vt prius cum vinftü enim ex career e liberauerac : nam libertärem ex vin* culis,cum alFeAaci regni conuincereturj de Saxo Tarpcio deiecerunt.Necdefue* lunt etiam fapientes principes, qui eoru lummo defiderio caperentur, quos veli» pfi interfcciflent, vt AlexandroexCliti cæde, amp;nbsp;Herodi ex morte Mariani acci-dir.Non igitur earn multicudinem Liui’, autferuire humilitcr aut fuperbèdomi-nariaireiit,quælagibus inftrudaeft, vt f»op. Romanus : led illam quæfolutaefl egibus 5c effrenata, veluti Syracufanain.^ iis cumuicibus,qui morte Hieronymi ma J gis excitati fuilTent: in quibus periode f» gefsit* vt folent homines quoq;cæteri» ' quandoiracundia Sefuriis concicantur: i vt de Alexandro Sc Herode pauló ante docuimus. Non igituraccufandamulti-tudinis magis quam Principum incon* fiantia aut furor :quando vtrifqueex«-quo errarc ac furore etiam contingit,pr?' fertiin

Machiavîlli. Lib. I. 245 fcrtim cum nullus pœnæ metus fubeft. Cuius rei tor extant exempla apudlm»-peratores Romanorum , reliquos principes arque tyrannos gt;nbsp;vteosmaioris in-conftantiæamp; morum varictatis accuCa-repofsis quam vllam plebeiorum mul-titudinem.Quamobrem aflero ego,contra communem fcriptorum fententiam, Populum concitatum amp;nbsp;pcsnas nullas metuentem, efle quidem varium, incon» ftantetn atq; ingratû : fed cadem hæc vi-iia,inprincipibus adhucmagis regnare. Quod fl quis,exæquo,amp;Principes amp;nbsp;po pulimultitudinem huiufmodi viciorura caufa accufet : is non procul abcrrat : fed qui principes alienosabhisvitiis putar, is veheméterdecipitur.Popul’ enim gu • bernationercru præfeâus.fi reâclegib. inftiturus fit,conftas crit, prudcns amp;nbsp;minime ingratus; pcrinde vt quifqua vcl fa-piétifsimus princeps efl'e queaT,8c fapie. tifsimos etiam fupcrat. Q^iod 11 c contra* princeps quifpiam legibus folutus fit-.efi non minus inconftantem imptudentem ingratuq; deprehédes, qua vel icuilsimâ plebé.Eü G quae diuerfitas eflharû rerü in Principibus ac populo : ea no ex diucrla vtrorumq; natura depédet,cum ex æqiio «mncs fint hifce eu vitiis^tu vircutib. ob-• r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

x44 Dispvtationvm Nig.-noxij,nifi quod populus femperâliquirt lô melior cftprincipibus: fed prout ma* gis aut minus hi aui illi obferuances tue* rint legurn earum, exqiiarum præfcrip* to illis viuendum fuerit, Pop.Romanu certè fi rede confideres : deprehendeJ quadringentos integros annos tyranni* dis,adeoque etiamRegiæ potenciæ,ho ftem fuiflezgloriæ verb arque laudis cupJ difsimum: boni publier ftudiofifsimum! idque abillo quamplurimis exemplis ef fe demonllratum. Q_uodfi obiieias mihl ingratitudinem erga Scipionem decla* racam.ad earn refpohdeo idipfum,quolt;l fuprà copiosède Principum atque Re» rumpublicarum erga benemeritos ingra titudine cap. i?. dilferuimus: quoloco oftendimus principes fæpius eo vitiola-borarej quàm populum. Isenim perfe confideratus prudentior magifquecon* ftans eft,quam Princeps:vt non immeri* toPopuli beneinftituti Vox,DiuinaeVo ci fimilis videatur : quod fingulari quada viraute.eum res futuras,cùm fauftas.ti'im infauftas præfagire fibi fæpe intclliga» mus. In pronuntianda de rebus dubiis fenrentia,rarô côperies populum errate, fi binosdeeademre in contrariam partem diHeientes audiat, qui æquales tint in difpu*

Machiavelli. Lib. I. 24$ in difputando ; eft enim capax veritatis quam explicari audit. Quod li iniisreb, fufcipiendis quandoque errat, in quibus lausquædam fortitudinis propofitaeffe videtur,aut præmium ; errant etiam prin cipes cum in hifcejtiim aliis rebus, ob va rias animorum perturbationes, quibus magisobnoxij fnnt,qu'am populus.In e-ligendo autem dcxterior ert populus, quam princeps.Ncque enim nunquam perfuadcbis populo,vt ad fnigularem ho noris gradum,euehat hominem infamé, ôcqueraconftetcorruptis moribus elTe: cumidPrincipi vcl mille modis perfua-derequeas. Quodfi quampiam tempo-’ pulus vehementer odio profequatur, ea-dem in fententia diutifsime durabit ; fed princepsfententiam facile mutât. Quibus omnibus rebus argumento elfe po-left populus Romanus: qui tot fcculis, vixquatcrincreandis confnlibus auttri bunistantppcre aberrauit,vt ilium fafti pœniteret ; Regium autem nomen tanto odio femper ell profcquutusjVt nulla vir tus.nullaque mérita Reipnb. declarata, eum à dcbitis pœnis liberate potnerir, qui quocun^ue modo regnum affeftaf-fet. Hifce acccdit, quod ex hiftoriarum leftionc cognofcere licet,Eas vrbes qu«

84^ Dl s P V T AT I o N V M Nie. libercatem habuerunt, maius increment tum actepiireSiimpcriû acquifiuiire,qua quç Principis imperio paruerfir: ld euini vel Romans vibis exemplo apparebicji conféras cius incrementü pollexpullüS Reges, CÛ ilia quod fub^Rcgumjmperio habuit.ldem^; Athenienlîbus contigifls videbis, portquâPififtraci ryrânidelibe-rati fuerunt.Quæ omnia inde oriri oportet,quod meliot fit adminiftrationisRci-pub.ratio, quæ à libero populo inftitui-i;ur,quâ illa,quç ab vnius principis poce-llateac voluiitatc dependet. Neepoteft Liuij oratio,paulô ante,de SyraculanorS leuitate ad Juâa,hanc noftrâ fententiim impugnare. Nâ fi quis omnes percurrac populi errores quofcunq; fecitvnquam aut facere folet:iifq; deindePrincipuni virorû dciida ex aduerfo opponat ôccon । terat: longe vehemétius errarc principes quàm populos côperietiEt fi ejcôtrà.prç-clarègeftas res àliberis populis conféras cum ns quas Principes virigclTeruntjnia ioremrurfus çlTe illorum quàm horû glo riam laudemlt;|; intelligcs.Quod fi inagis induftria efie videturprincipû quapopu lorû opera,inRebufp.rcâèinflituédis,amp; legibus,quæ ad ciuilé vitâfpeftcnr,con« deudisiPopulus deinde^iu conferuandis

Ma.chiXvïlli. Lib. I. »47 ils quæ femel rcftè funt inftituta, Princi» pes fuperailôgo interuallo. Prætereacû amp;Monarchias inuenias, amp;nbsp;libéras R.efp. qlongo tépote durarûtmeceffe fuit ficU' ti illas,ita hafcc bonos quofdâ legû côdi tores habuiffemâamp;princeps vir legibus folutus perfæpè ineptit:Sc Populus dilTo lutus nullam legum rationé habés,nôr* rô paru fapit.Si confcrâcur igitur Principes ex præfcripto legum imperantes, cû populis certis legibus inllicutis: plus in bis quàm illis virtutis deprehédcs:Sin v-trof^; legib. folutos inter fc côparare vo-les-.inferioralôge minoraq; côpcrics Po-puli quâPrincipû delifta. Quib.accedit hoc etium, quod ad lanâdos morbos tu* multufc^-,illos populäres, faciliora ma. gifq;prôptafempcr remédia fuppetunt, quâad principum furores fedandos, Cû feiamus pop.feditiones velvnius graui* atq; eloquétis viri oratione,fæpe effe cô-pofitos:fed iracundus princeps neminé audit, folo ferro ira extingucrc folet. Ex quare no leuc argumétû lumere licet: cû de populi tùm Principû malitia amp;nbsp;boni-late-.cû illi’ iras fola fedare queat oratio, horûexcâdefcctia nôniG ferrû poftulet. Maiores ergo funt illi morbi,quiveh«mé ûorib.remcdiis cgçnt.Prætctca côciiato

4C tumulcuante populo,nontaiwopert formidolofi eflefolent eius, quos perfe-dicionem committit, errores:deipfoe* uentu tantum folliçiti efle folemus : ne inde quisoccafionem C3ptans,tyranni» flem occupée. Concrariû accidie in Prin« cipc qui corrupeos prauofque moresha-beae : cuius præfcntiam omnes horrent fonnidaneq; ; de fueuro eemporc omnes meliora lperant,exiflimancque fore vt a» liquado fublaeo eo libereas recupereeur; veipfo quoque præfeneium fueurarumqj reruni difcriminc, bonieas malieiaquecii prrncipum eiirn populi diftinguaneur. Poke populi muleieudo eeiam, nonniH ineos crudelieaeemcxercerc, quosipfa mceuic, quique bona publica inuadunt: fed Principes in eos à quibus ipfi metu* uneur : amp;nbsp;quibus id quod illorum priua-tumbonum efl,adimunc. Sed quod de Populi muleieudine ram mulra vriaque iadaneur,in caufaeft, quodliberius (ite-ius vieia q Printipu paeefacçre De princi pib.n.nemonifi cummeeu quoda dicere audee quicqu5:Sed iam hæcà nobis fans copiose explicaea elTe videneur.Superefl hoc vnum nunc veoccafione ex fuperio-ri difpuraeione fumpta , porrô diflera-mus de fcedeiibus quae fluntvelcun H' bciis.

bcrls populis ac Rebufp. vel cum Princi-pibus:amp; quæramus ex hifcc qu^nam ma gis aut minus tuta fint.

Q^ibuifaederibui mdgw confidcre lt;iußs,iis ttf cH«i Rcipul». liberii, an cum Prtncipe «liufHcrint?

QVoniam perfæpè accidit vt amp;nbsp;Priiv cipes cum Principibus amp;nbsp;Refpubl. liberaeinterfefe amp;nbsp;cumPrincipibus foe. dera percutianc amp;c contrahani amicitia: non ab rç fore putaui, fi hoc loco difqui-ramus,quotum fides cffcfitmiotfoleat, Principumne anRerumpub.amp;vtris ma. gis côfidçre quças? Quam rem dum me-cum ipfe diligenter confidero : videor cerneremultisin rebus, fimilitcr ciirni principibus tfim Rebufpub. feiuaii fran. giquefidemiin quibuldamaliquod elTe dilcrimen.Primum enim quæ vi cogente promittütur,eaneutris feruantur. Quan do ctiam imminet periculum amittendi imperij, ü pafta initaque fœdera fernen. tur:tuncnec principibus necRebufpub. confidete tutö qucas, quod vtrique amp;nbsp;fi. dem bangere amp;nbsp;ingrati erga benemeri« loseife (oleant. Demetrius Poliorcetes

«ro Dispvtationvm Nic« Achenienfes infinitis bcneficiis afFece* racfedpoftquam viâusabhoftibus, ad cos tanquam amicos amp;nbsp;confœderatoi confugiflet:repulfus eft nee in ciuitatein admilïus : ex qua re maiorem fenfir dolo' rcm,qiùm ex ea forcunæ aduerfîtatequa j. imperium fuumamiCflet.Pompœuisau-tem à C. Cæfare inTheiïalia viéïus, ad ■ Ptolomæum Aegypti regem confugit, quem Jongo remporc prius in regBum refticucrat : led ab eodem interfeftus eft. In binis hifce exemplis videtur vtrobi* que eadem ingracitudinis caufa : vehelt; menrius tarnen Princeps Ptolomsus, quamAthenienlium Refpublica in bene* meritum peccauit:vtutfit,cumpericu* lum imminet, neutri fidem feruat. Quod IÎ quis Princeps autRefpub.etiamcuni interims fui periculo, fidem aliquando feruare conetur: idipfum quoque iifdem decaufis faccrefolet. Accidit enimqua* doque vt Princeps potentioris alicuius amp;amici Monarchæ partes fçquatur.qua-uis videat eum in præfentia defend! non pofte acimperiofuo pulfumiri : fed id fa cit,partim quod fperet eum poftmoduin d leftitutum iri : partim quodexiftimeefe « cum illius hofte in gratiam redire non pofte, Tale quiddam accidie omnibus™.;

Neapolitani regni principibus, qui GaU licas partes fequuti lunt.Ec inter ReCp.a* lîquiû hisprincipib.fimilc perpeflç funt» blimSaguntUB in Hitpania, cuius dues vltimrm inreritumfubire maluerûtqui à fide Romanorum deficere, amp;nbsp;anno Ser-uatoris noftti m d x i i. idem propc-modum paffa eft Refpublica Florentino-ïum , vt in fide Gallorum permancret. Quæ omnia fi mecuni paulo altius lepe-to, amp;cogico quid faduræ fint cùm Rtf-publicç’.tùm principes,fi fidein feruanti-buspericulumimpendere videaturnd V-num diferimen compctio,quod Refpub. paulo firmioies fint atq; conftâtjoies,vel ob’motus tarditatem. Nam magis lente progrediuntur amp;nbsp;diutius délibérant : at-que ita mora quædam interiieitur an-tequamfidcm irangant. Qiiando autem folius vtihtatis caufa fœdera frangun» iur,tunc Rcfpublicç In fide feruanda longe conftantiores funt quàm princi.« pes. Qnarum rerum exempla non de.» funtmam confiât quandoque principem exigui lucri caufa fidem hegilTe: Rem-publicam verô à fide difccderc noluif-fe vcl maximo praeniio piopofito.1 ho-mifiûcles, cum aliquâdo in Concione fis

confilium dare pofle Athenienfibus vti* lifsimuin dicerct : fed id non pofe palàm proponi,ne cogniro eo rei gerendç occ» fio tollerccur :ij Arifti Jem elegerunt,cui confilium aperiretunvt prout illi viderez tur, dceare confukarent. Themiftoclcs ergo Ariftidi oftendir,totius Grçciç claf fem eo loco elfe conllitutam, vt facile ab Athenienfibus opprimi poJfet, atq; inde Græciae imperium comparari. Sed cu eadem Græciæ clafsis le prius infidem Atheniefium commiliflet: vifum cfthoc confiliiim Ariftidi vtile cfTejhoneftumau tern nequaquam : Iraque cum Athénien-fibus id retuliflet: nolueruntilli vtilitate honeftati præferre. At fi eadem occafio Philippo Macedoni fefe obtulilfetjaut a-liis quibufdam principibus: nequaquam tantam habuilfent curam honeftatis, vc pafsi fuiflentjrei tarn benègerendæocca fionem è manibus fuis elabi: Nam con-fueuerunt ij,amp;Philippus præ cæteris,fi-dem fallendo, rerum gerendarum occa-fiones captare.Hæc de propofira quæfti-one à nobis difputata fufficiant : nam de fœderibus qiiîe fißis de caufis renunti-antur (vr cum à confœderatorum ali-quo pafta non obferuara fuerintj hoclo-ço nihil dÜTereie conkituiinusded de iis

.Machiavelli. Lib. I. »jj tantum in quibus fides data fall!tur : qua in re Principes viros magis errate,quam Populum atbitramur.

Ad Confulatum c^teros^ ntJgiftrdtM euthifo^ Utos Clues Rominos,nuUa habita ra-tione dtdtis.

NOuimus ex hiftoria Romanorum : poftquam Confulatusimpcriu con fequendi, plebeis quoque poteftas fafta fuiffetieueäos elTe ad id munus, cçterof-que magittratus, ciues Romanos, nulla habita statis racione,aut generis : fed v-niusvirtutis refpeftu,fiue ilia in iuuenib. fiue effet in fcnibus.Idque in Valerio Cot uinoapparuit, qui annum agens vicefi-mum t’ettium.Conful creatus eft; ob qua Caulam militem alloquens, dixit, Gonfu latumpræmium effe virtutis.non fangui nis.Sedvtrumid ab iisreftcfaâum,am-bigerequis poteft. Generis atqueNobi-litàtis familiæ,non habendam effe ratio» ncm,in euehendis ad tantos honores ho minibus:necefsitas ipfa perfuafit Roma-nis.'idemque obferuari oportet, vbicun-quc ptopofiium fuerit augcreRempub.

vt illi fecerunt: qua de re prius quoqjeft à nobis dilpucatum. Neque enini ad cer-rum quendam Icopum contenduntho* mines.nih illis prçmiurn proponacur: amp;nbsp;fublatalpcconlequendi præinij, non ad fcopum tanto conaru amplius conten-dunt. Aequum ergo erat, vt plebcis quo-que hominibus fpespropoiieretnr,con* fularis imperij confequendi: quafpeloil go tempore nutriti, tandem rem iplatn quoq; eos habefe oportuit. In qua enini Repub.picbs ad nullas aótiones adhibe-tur, quæ aliqua fingulari laude dign® flat,in ea faciliuscompercituramp;damna-turilla, vtin principio huiuslibri difpu* tatumeftjedRefpub.quæ imperiumau gere cupir:Romanorum exemplum imi-tari debet amp;nbsp;plebi habenas aliquantè la« xare. Temporis quoquenonhabendain elTe rationc autætatishincconllat.Nan vtad infignem magiftratum quempiam cligaturiuuenis:ncccire eft cuminfigni aliquo virtutis fpecimine populo inno-tuifle ; quo in iunenili homine I'enilem prüdentiam demonftrarit.Qua re ita co--ilituta,amp; concelTo eo, quod luuenis cum fit,tarnen fingulari virtutc excellât : per-nitioCum efiet inftirutum, fi obætatem

Ma CHI A Vil tl. Lib. I. 1« non lieferet ei,virtHtem fuam in Reipub. vfus conferre : fed expedandum forer, donee animi vigor ille eófenefeeret cum ipfo corpore:necReipu. in ea state pro-deffepoflet,qua Valerium Coruinum, P. Sçipionem amp;c C. Pompeium patriae tantopeiè profuiffe nouimus, vt triumphos fumma cum laude merue.

fern per: prlt;efenti4 tcmporii accu-fant-.it non vhiij' iuRif de ciujist vti mihi quidcm videtur.vfquei' deo enim rerum anti^uitrum /lu^ diofifuntfVtnon folum,e^uref, gue literarum monumetif celebräturjed lüat lt;juot giielaudibM effirant^quoi ipft iam /encf^oltniiit iwaentute viderunt.Ego verb hanc lUorum op'mio-««w pirppe jilfam ejfe exiRitno'.varijsq- dccaußs ad duct eos,vt ita fentiant. Primù'n cnim abfolutiHf '(ftußarum rerun cognitionem affequi nequinuu-ÏI tm plersmq} fit m rcb itf enarräd!S,vf^]ue turpi' tudmn qutpptj/n continent, ßlentio pretereantur'.

MACHiAVttLi. Lib. It. »jf q«ie cm firtttte coniunUi funt cy ftfudrw mcrcn-tur,e4z^ diligenter enarrantur ç; amph/icantur, Vflt;]ueadecienimmullMnattribuere fo'ent fortunte yiiiorum Hiilorici,vt dwgcnd^e iUorum laudif grrf tin y non foliim res ab ipßs præclarè geftiu amplifiant,fed hoftiwm (juocjue faH.-t tantope) é lUufirent: vt pofleri deinde e4 i longmqMo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$, caufitn

habeant antiqua iUa tempora, cbomiHion,qui tuncvixerunt.virtwtcm «tdiKinndi atgueamandi, Uifcc accedit quod cmn aut timoré rfut tnuidù lt;-Iic-Bm virtHtem odio profequifoleam'ot: cr neutrum horum i« rcbtu antiquitùf ge^lif officere quicqtiam poj?it;dMlt;e fummte cauflt;e deefje videntur, in vetu-ftate quicquam reprcbettdendt; cm neque ampUut nocerepoßint’.nequc inuid'lt;e cuiufquam obnoxii« ßnt. Contrario modofe habentres præfenies : mum hitqualcs fi!',tvniuerf£,cognofcuntur: «cc quicqui bdbent fine boni flue mali quod latere p oflit. liuquc ticcidit,\gt;t quoniam vuicm virtute praftantiaqf rfrmqM£KHncger«ntur,»itûcttjmirtdfnijM;co-gimurquodamracdo eat antiquif iUii quirum foht *trtus apparet, vittd latent poHponere, quaniKM perfepèpriicIlAntiores flnt.î^cquchiec intellègivo-lo de Artium pukherrimarum pr^eftantia cr perfe ftionc, qu£ tanta eft, vt temporuw: wutatio par«»» illis aut addere aut adimcrc queat. betnoritm ko-minum loquor zr vita ci«ili,t« quihui non tàm tn-ß^nidfirtutisexempla lt;etate noflra apparent, »t

»$8 Dl s P VT ATI o NV M NiC, apud veleres fiti/Je videntur. Non 'miuria ergo datur vetuflM-.fed nelt;jue lure vituperantur quæ ictdte neftra geruntur^c^ veluÜK lUif detcriO' ra putantur-.pcrinde ac nunquam fuK trroribut Ttrent. B.cs hwnanæomnes in perpetuo motu exi* flunt,or necrjfariè ant crcfcunt, aut fenßm dilahuli tur. Ctrndi vrbem aut regionem qu.impiant,ß^ guorxceUenti viro ftmclre{iè 'mjlitutajuerit,iiU-geri longo tépore, virtute,opibu',,cr impmo.Qÿ ig’tur homines in caproumcia naßiuntur, interiei dttm omnu ertfeunt, ßquidtm res vetulias eiußfi^ rtgionis recentibus prteßrant, tttas laudent,ht6S ri' ■ , tuperent : vehementer errant, er error is ßii caufif babenieaf,lt;iuas iam commetnorauimuf. Qjtirtri tn lüa tempora incidunt, gtubiu ad interitum vergunt omnia : ij neijuaquam errant ß antiqua indent,erpr^fentia vitupèrent. ttlt;ec dum mccum diligenter eonßdero, lAundum vniuerftim cxißm«gt;t femper ßbt ßmilem fuifje,er tantundem olim atqiK nunc boni maliqj eontmuiße:fed permutari ertrif-ire de vna regione in aliam h.ec bona malaq,, itä rl i« qua longo tempore vtrtus regnarit, poßmodtiH virtutibue pulßs,fequantur\aliis temporibus vitia» Jdextranßnutatione regnorum crlmperiorumt-uidens cffepotiß : qutcprout komm um mores ku-tabantur, itaipfaquoquede vna prouineia in alia transferebantur. lAundiu ipfe idem permanehat, ed ciui pr.eciptta virtue, femel quidem apud^ßy-rioi \

Machiavelli. Lib. II. »59 rZos mt : Pofimodum tramferebdtur ad Medotz turn (id Perfdf.deitique in Itdlidtn dd Komdnos per-ucnit.Po/i Roniiinor!«» imperium,ji nullum ddhue txtitit tdmfirmum, vt totiui Mundi virtui in eo federn hdbuiffe iuredicicjuedt’.tdmen cddcm virtue ^ult;e prim in Korndno imperio fitd erdt,pofl ip/iut tMtentwm, l^drfd cß i« vdri’iw regiones O' prouin-cids:dti]tte tiliwc nlt;tt!Mn regnam Fr^Bcoruwi: Re gnu Turcicum'.RegnumSultdnicum. Impen'tMn Ger-Wdnoriiw: Sttmcenoriww item Seéld, (juæ olim tot regiones o prouincids occupduit vaßauit^ vt op-prefferit imperium Orientdle. in brc rcgnix diwif* f^drfdq; imperij Rauiinoru« virtui,ddhuc obtinet dliqttiddedttliquo iüo fitlgore, quod non ßneiufli cdufd gt;nbsp;dliter dpud ditos IdUiûh poteß de debet. Quibus itd confiitutis,ß quis nutus in iis regionibus quibut Rotwdni imperij vis diduüd diuifaq; vide-tur: prlt;efentid tempord vituperet, Idudet uutem e-iufdemregionis vetußds incolostis fdcilè errdt. At /ï quis itt itdhdbdltitet, nee Gertndiius, Turedd,ut cx aliis Gcntibitsßt, quibus dUqud Ronidtioruw vir-tutisportio coiwt»«nicdtd videtur : is non iii:racriià vetußdtemfummis Idudibus effirre, prafcntid tempord vituperdre poteß. Nam i» iüd ddtnirdbilem ^»dnddiitvirttttei« intuebbur: t« hifce teinporibus otnnis generis ritid deprebendet : tJKÜdi» rcIigionM rdtionem hdberi: nuüdin milttdrem difei-gt; pltttamobferudridegum iuris dtque iußuid; cttitum^ * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r X

ttfo ’Dlï P VT A T I G N V M NiC» contemni'.omnia denic^ue vd'^io turpitudmis gentrt infcâiC! commaculataelJe. omnia t^nto tn^ gu vttuperanda deteüandaci; funt, quantomagif in iji vigent, qui pro tribunali jtdentes aliis impe* tant V ipß adorari cupiunt.

Sed(vt (à vnde digreßt fumui redeamul) obücift nobif non immeri ô qu'jp'ânon dcbu'ffe fenesviroi tantopcrè aberrarc,m conßrendif prtefentibiurc^ bui, cum iis^quM in iuucntutegfilaf Diderunt :ß* quidein error tUe priefcntia damnandi, vctu/li^ tan nimù extoHendi^cx caufa nobif pauio ante co-memorata dependet.Nam Sena ex ,equo inteHgt’ repotuerunt, amp;' ea qua iuucnes olim videruntfCf ilia qult;e iam fieri cernunt : non autan in hii quide leirtutem fi nul gy vitia contemplantur in vciuHit id folum quod cum virtute contunâum eil noUC' runt. Cui rei n /fiondco, Homines non idem fentire ac iudicare femper ne de vna eadem^re quidi mjli turn lt;etate mutari iudicium, mutari animi a/feâM atquecupiditates. Itaque mutatis animi affeâibt» (yrationali anima aliter nunc quam prius con/Htit^ ta:alitcrdc rebua iudicamui^quamuis tempora ipfi non mutentur.nam quomodo poßmt e.edcmresho minibui miuuenttt ecyfenili gtate placereeodoH modo ac di/filicere, cum diuerßßima fint vtriufqut ictatif iludia ctreupiditates. Ham vt aeteraomit-tamui quanto vires corporis fenefientibut desre-fcunt,tantô augetur prudentia iy ratio reâèderea basin'

MACHiAvtiLi Lib.’ll. »lt;i iuf iudtcanditat^ue hinc fit vt gute iuuenibiu toüe-rabtUa\gt;idcbaniur,fcrnbui d/filiceant-.^uapropter «0» tempora accufare oportebat,fed falfum agno-fccre iMdictuw potiu!,cjuo re j mahu, tunc bonate fife exifümabant, efUAt nunc ptudenttoref^faâi milat effe intcIIigttnL His omnibiu accedit hoc^etiä guod hominum cupiditates immeaf,efiuntnecfiaiiari pof funt-.cr natura ipfia apti fiumus ad appetenda qui-plurima^cjuafiortunapofieafingulis denegare fio-let'.atquehmc fitpoilcà,vt fuis tjuifiejucrebusmi-nus fioleat e]Je conten!us,lt;juas dum faflidit, pnefien^ tiatemporavelabfi^uevllarationedamnat, pne-trita huiat,de futuris optima quteq, ffierat. Cijtt (um ita fint, neficio ego fianè, an ex eorum num fro forte cr ipfie firn,qui m hifice m is d /putationibus, nimiùm laudem Lmpora illj,cr dntiijuosRomuno-rum mores, noflra autem vituperem, Eniinuerofi non e/fiet igt;irtus,quie in its homtnibus flucebdt, luce meridianaclarior : vitia autem qute tetate noflra omnisgeneris doinmaniur,nobilißima‘. paulô mo-deratias loquerer,ne in id vitium i«c«rrercm,(jMoii in multis ùnt accufiaui. Sed cum I).ec turn euidentia fint audaäer dicam quid de nofiris cz antiquis iüis temporibus fentiendum putc,vt iuuenu animi hifice nofirisficriptis admoniti, euitare dificant vitia,qua nuncgrafiantur,fieq; praparareadvirtutetu iDii»« antiquorum imitandum. vt fifortunaalicuiocca-fio »cm offirrettin fua Repub.ad antiquorum nor-

«4« itißitnenJi ,exJo^r!itii er ivßitu^ tionenoßra dptiorßt.tüenim viriboni ojßcium, Coherentiä vt gult;e velfortUM iducrßtitte,tcl temporum

^c'iuî prj’jhrcReipub.nonpotuißi:fd'temalios tcun- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßguando fxplurimis vnui fctUciatii}uo

ßdere cxcitatus, id pricfiarc ^ueat.Quamobreiit abfolutisiis,quæ fuperiori libro di^utauigt;)iM,d( RomanorMn mßitutif Vrbanis, guæj; domi inpa/ tt adRcinpub.fælidtcr m/iitncndam pertinebant, demeeps aliutn Itbrum fubijeiam, in eoq; dip ftrain d( iis (}Ute forts à Pop. RoWit-

MxcHiAVTtLi. Lib, II. ilt;Jj Virtûfne an fortune maior caufa cxtikrit Ro-wanw «cquircndi tanti Imperij^

Xiftimarût multi.amp;inter cætc-H ’‘°® Plutarchus giauilsimus au-u nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;acquirendo

tantoimperio maiore fortunæ profperitate,qBàm virtuievlum clTeidq;, vel ipfiuimet Pop.Romani autoritate cô ftare.Neq; enini fortunæ tot templade-dicaflet jiiiiî ci vidorias tuas acceptas tu-lilTet.Nam Romç nulli deorum,deatüm-uetot étant pofna templa,vtifoitunæ. Eidéhuicfentéciævidetur Liaius quoq*, fufFragarijCO q, in rccitâdis orationib. im peratorû nunquâ folius virtutis mentio-né lacitjfed fortunæ auxiliû adiûgit.Ego vcrô contrariû fentio,rieq-,Plutarchihâc opinionc defendi pofTc côtendo.Nam fi nulla extitiiRel'p quæ tantû Imperiû,vti Romaacquifiuit; curid fortunæ potius quâ bonis ipfius legib.ôcinllitutis tribu-amusfVirtus excrcituû,amp;imperatorû fin gularis induftria, imperiû Romannm pe pererc : res auté partas conferuarunt bona Reipublicæ inftitutio , reûaquc gu-bernandi ratio à primo legislator« confti tutaivcideinccps copiohus diffetemus.

Obiiciunt,qui contrari um fenciunt, for» tunç fuiße non vircucis Romanoru,quod nunquam geminis magnisac difficilibus bellis,fimulimpliciti fucrint.Neqjenim cum Latinis bellum geflerunt,donee Sa» mnirum vires fregifient: ncque cum Tu» feis dimicârunr, donee Latinos fubiugu redegiflent, Samnitefque plané oppref» niTent. Quod fi à binorum horum popu-lorum,potcncifsimis exercitibus fimul petiti bello fuilTentjdubium no eft,quin infummum diferimen Romanorumres adduâafuiiret. Vtut res fe habeat, hoc certè conftatjcos nunquam geminis ma* ximis ac difhcillimis bellis ftmul fuilTe occupatos : fed fub finem vnius alterum cœpme, Scprincipium fecundi priori fi» ncmimpofiiifle. Id ex feric conftatbel* lorum ab ip fi s geftorum.Namvt de iis nil dicamus, quæ ante captam à Gallis vrbé confecerunt. Interim certè dum bellum cçfsêre cum A?quis amp;nbsp;Volfcis, non ha» buere alios hoftes, quandiu horum virei hrmæ fuiftcnt.His perdomitis,ortum eft bellum cum Samnitibus ; quodeefi primo non plané effet confcâum, eô vfque tarnen perduâum état, cum Latini poft» eà bellum mouerunt,vt ad Latinos com-pefeendos auxilium Romanis tulerinn

Latinis fubiugatis redintegratum eftbcl contra Samnites : Fraétis Samnitibus or-tumeftbellum cum Tul'cis ;Rebus cum Tufcis compofitisjtevio redintegratum cum Samnitibus bcllum ,Pyrrhi in Italia aduentu. Pyrrho Italia pulfo, cœpit pri mum bellum Punicum:Éo confcfto,Gal li amp;nbsp;qui trans alpes amp;qui cifalpcshabi-tabant, omnes nmuladuerfus Romanos coniuràrunt;Viüis iis,ac magnaftrage inter Pifas amp;nbsp;Popoloniam, vbi nunc clt Turris S. Vincenti), cælis, pacem viginti propè annis habuerunt, quibus nil iingu gulare geftum eft : tantùm Ligures amp;nbsp;re-liquiæquædam Gallorum in Gallia Ci-falpina deletæ.Pofteà ortum eft Iccundii beilum Punicum, quod Italiam tr.annos afhixit.Confeâo hoc bellomagna cu lau de,ortu eftMacedonicum : fubieftis Ma« cedonibus ortum eft bcllum Ahaticurn cum Antiocho ; Vifto Antiocho nullus extabat iam amplius aut Princeps aut Refpub. quæ vel fola vel cum aliis con-iunfta, Romanorum potentiæ refiftere poffet. Ante vltimam hanc viftoriam cet tè, fl quis feriem bellorum 'aPop.Roma» no gertorum diligenter intueatur. Sc mo dum progrediendi ab eo obferuatû con-

tgó Di s P VT AT I o N V M Nic. deprehédet fingularem virtuté,amp; rcinn-ii caris peritiâ, ex qua feiiciû fucceffuuni caufam potiùs defuinere,quäin vna toi' tunam omnia rcf«rre malim. Poltquaffl enim Monarcha aliquis, autliberaRci' publica, ad tanrampotenciam peruenit» vcvidnorum,vel principum,velRcruni' publicaium nulla ei tola bellum mouC' reaulit: tunc libetu temper erit Monif' chç iili.ac potentifsimç Reipublicæ cum quocunque volet fuorû viciniorum^beb lum gererc.cæteros in amicitia cótinere: quod il 1 i potentiam cius formidances,amp; b la n dici is deliniri,amp;facileplacari queat. Qui veto logins illincabfunt Monarchy, autRefp.tanquali eares ad fc nihil perd-neat,parum curant quid ifti interfeagar» permanentlt;|;in eo errore,donee malum adiplos quoq;fenGm pueniat. Cumin; eendium ad ipfos vfq; peruenit, non nil' propri is fuis viribus reliftercpoflunt: at-que hæ fi non fufficiât.potentiæ illiusre* liftere nequeunt,amp; ipfi quoq; opprimun tur.Nil dicam de Samnitibus nunc,quo* modopafsi fintVolfcos amp;nbsp;AequosaRo* manis luperari, taquam fi ea res ad iplos nihil pertineret, ad Carthaginenfcsaccc dam , quorum potcntia magna erateo tempore, quo Pop. Romanus cum Sam* nicibus

Machiavîlli Lib. II. »^7 nitibusamp;Tufcis,bellum gcrcbat. Nam vniuerfam Africam iam tùm polsidebat: Siciliæpræterea, Sardiniæ ,amp;Hilpaniæ imperabant. Eadem bac fua potentia deccpti, amp;nbsp;cum procul aPopulo Romano abeffent,nunquamin animumindu-xerunt tune dc bello ei faciendo , aut fuppetiis Samnitibus, ac Tufeis feren-dis : fed Çvt plerunóuc faccre folemus in rebus nouis amp;nbsp;fcnfim crefcentibus ) fa-uore potius Sc amicitia cum profcque-bantur, nee errorem fuum animaduerte-luiit, donee Populus Romanus fubiu^ gaflet omncs intermedios populos, 8c iam cum ipfis de Siciliæ 8c Hifpaniæ Im perio contendere cœpiffet. Quod Car-thagincnfibus accidit, Gallis quoque e-uenit ,Philippo M.accdoni,8c Antiocho. Namhorum iinguli exiftimabant,interim dum Populus Romanus aliis bellis effet occupatus, fore vt vincerctur: 8c temporis adhuc fatis fupereffc, vtle defendcre vel armis, vcl aliqua amicitia poffent. Q^æ cum itafint, verilimile mihi certe videtur, eandem fortu-næprofperitatem contingcre poffe cui-cunque vel principi vel Rcipublicç, quæ , ' eadem virtute Sc induftria vti nouerit, , qu4 Romanos vfos effe feimus. Atqnc

gt;lt;9 DlSrVTATlONVM Nie. I hîc non incommodé etiam dicere poffe* mus,de induftria qua aliénas prouincias inuaferunc : nifi de eare copiosè differu* I ilFemus inlibro dePrincipum inftitutio-ne. Hoc tarnen filentio prætereundum non eftjPop. Romanum temper operani dedifle vt inalienis prouiniiis amieuffl quempiam haberet, qui ad iilain inuadc' dam aditum patetaceret, amp;nbsp;ad illam con feruandam poftmodum auxilio efTet.Sic Campanorum opeçain Samnium ingref /ifuntiperCamertinosin Tulciamipet ' Mamertinos iii Siciliamiper Saguntinos in HifpaniamiperMalTaniiram regemin Africam : pet Aetolos in Græciam:p«t Eumenem amp;nbsp;alios quofdam principes in Afiam: perMafsilienfes in Galliam:amp; aliorum denique amicorum auxilio iit' dicioque in alias regiones amp;nbsp;prouincias ingrelsi funt : Si poftquam cas occupaf-fentjCtiamrctinucrunt.Hancrationemfi diligenter obferuetur,talem efle compe-ries, quæ fccum fortunæ profperitateni adiundam habeat. vt non opus ßt fortu« nam illam deam implorare. Vt autem hanc difputationé magis illuftrare quea-mus : amp;nbsp;demonftrare quod longè plus pofsitvirtus quam fortunaadImperium comparaadum dilTexemus capite fequc' tide

'ti de Populorum natura,quosRomani bello fubegêre, amp;nbsp;quam pertinaciter ii-dem libertaiem fuam detendere cona-lentur.

CwmtjMtliiwGfn'itiMRöwutK dimicändu rit, er nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ob/lmaic itii Iibtr'iJtem (uam

Dlfficilcm arduamque de Vicinis 8c aliis quibuldam populis viftoriam, fecit Pop. Romano amor conferuandæ libertatis,qui tunc multis gentibus infi-debat, quam tant© ftudio defendere co-’ nbsp;nbsp;nabantur, vt non nififingulari quadam

I virtute vinei amp;fupcrari potuerint.Cuius rei argumentum babes tot periculorum exempla,quæ adiré eius defendendæ ac recuperandæ caufa voluerunntottamq; ï borrenda fuppliciade iis fumpta, qui il-1 lius amittendæ caufam præbuiflent.Scd gt;nbsp;neque obfcurum cft ex leftionc hiftoria-i rum, quanti facienda Gt libertas,amp; quan i turn amp;quàm difficile Gt Populo iugum feruitutis. Aetate noftra vnica gens fu-pereffe videtur, in qua liberæ ciuitates : nbsp;nbsp;fmc:olim per otnnes mundi plagas exta.

»70 Dis P VT ationvm Nic* J bant populi libcrrîmi.In Italiacertéirt* ter Alpes, quæ Galliam Cifalpinam^ Tulcia diuidunt, amp;c extremam ItaliæO' ram,multi liberi populi habitabant, T“' fci,Romani,Samnites amp;nbsp;alij: nec menti® I Êz vllorum Regum, qui tune imperârin' in Italia, prætcr Reges Romanorum, Poi fennam. De cuius ftirpis excidio.et'i hiftoriæ nihil memoriæ prodiderint'! confiât tamen 'ï'ufciamjCuiPorfennaii” peraucratjiberam fuifle eo tépore, qu® Romani aduerfusVeios bellumfufcepC' runt, Sclibertate quidemtantacumvO' luptate vfam, tantoque odio Monarchist appellationem habuiiïe, vt cum Vei/dC' fendendi fui caufa legem creairent,amp;a®' xilium à Tufeis contra Romanos petiil' fent,Tufci re diu deliberata, tandem ce® fuerint non ferendas iis efle fuppetias» donccRegem haberentinequeenirnde' ‘ cerç, iisauxilium ferre, qui patriam v* |

, nius viri imperio fubiecilTent.Sedneque fine caufa infidet populo omni libercatH amor.Teftaturenim experientia nullam ciuiratem fuos ciues ditarc.nifi tempore liberratis, neque etiam imperiumconi- . parare,autpublicas opes quocunqjmo« | do augere.Admiratione fiimma dignum

Machiavelli Lib. IL *7» eft Athenienfes Pififtrati tyvannidc li-beraios, centum annorum fpacio, vires atque potentiam fuam tantopere augere potuiffe.Et longé magis ftupendum ad-huc,RomanorumRempublicam, expul fi8Regibns,ad tantum faftigium perne-nire potuilTe.Eueniunt autcm hæc omnia,quoniam non priuatorum opes,fed quæ publica communiaque funt Rem-publicam augent ; neque habetur ratio boni public!, niG inlibcris ciuitatibus, in quibus id, quod ex æquo prodef-fe poteft omnibus, autqu'amplurimis, Temper dccernitur, nec habetur ratio paucorum quorundam , quibus noccre forte pofsit id, quod vniuerfis prodcft. Contra quàm accidit in iisciuitatibus, quæ Principisalicuius impcrio parent. Nam in iis plerunque fit,vt quod Prin-cipi prodeffe poteft , vniuerfis ciuibus noccat. Quo fit, vt ft libera Relpubli-ca fub tyrannidem alicuius rcdigatur, inter leuifsima detrimenta , inde ftbi orta , hoc numerate queat, quod iam I neque opibus , neque imperio ampli-1 us augeri queat : Sed decrefcere etiam paulatim incipiat. Nam etft conceda-mus Tyrannum hunc,fub cuius impc-

«f* Dufvtationvu Kid. perium rcdaftaeft, virumeflcinduftriu amp;nbsp;bcllica virtute præftantcm : tarnen idj quod ille comparât, in fuum priuatuni commodum.non in vluspublicoscon* । «ertit.’cum nequeex fubditis fuis, qui* bus tyrannicè imperat, deligcre aufitex* cellcncifsimos ac prçftantilsimos quof que,vt eos præficiat rebus gerendis,nie' ru nimirum vindidæ.Quod fi quas prçte rea vrbes occupabit, non certèhuictri* butarias faciet : cum tyrannifcopus fit) non augerc potentiam fubditorum : fed fubditarnfibi conferuare,amp;vires,quibus aliquando iugum excutere queat,oppri‘ merc.Quade re multapræclarcapudX« nophontem,in libro de tyrannide,leguii tur. Quæcum itafehabeant,neminimi* rum videridebet, veterestantoliberta-tis ftudio HagrafTe, Setyrannorumnome tanto in odio habuilfe.-vt cum nuntius o* lim ad cxercitum perueniflet, de interfe* ftoHieronymo Hieronis Siracufanine* pote, ac milites omnes fremerent aduer-fus coniuratos : tarnen cum pauló poft nuntiaretur,proclamari libertatem publice Syracufis: depofitairacundia contra coniuratos,de modo conferuandæli-Fknit trifu bertatis deliberate cœperût. Ob eafdem Utrutu. caufasingentibus fuppliciisperfæpcaf-feâi

Machiavilii. Lib. II. *7ï ^éfti funt ij,quiamittcndæ libertatis autores efle voluerunt. Quorum exempla cum plurima extent, hoc loco vnum tan turn, idque horrendum amp;nbsp;mcmorabile adducam, quod in Corcyra accidit,tempore belli Peloponefiaci. Näm cum tunc vniuerfaGræcia in binas faûiones' diui-fa efl'et.quarum vna Athenienfium, altera SpartanOrUm amititiam retinere cona. batur:amp; in Corcyra optimates fuperio-res faâi,populo libertaté femelcripuif-fent: faftum cft poftea,vt populus, Athenienfium auxilio âdiutus denuô öpti-màces déüicórit. Itaque feruitUtis iugo excuffo, optimates omnes in magnum quédam carcerem incluferunt: ex co deinde denos fingillatim educentes, tan-quam li illos in exilium mittere vellent, variis luppliciis afficiebat. Cuius rei tandem certiöres faâi reliqüi in carcere: de-Creuerunt, quöcuhqué modo fe à tam fee dis fuppliciis defendere: fafto igitur im-petö in éosjoui carceres ingrediebantur, illos repèllébant, amp;nbsp;aditu prohibebant. Sed ea ré cögnita populus, concitato tu-ttrültUjtabulatum carceribus impofitum apêruit, amp;nbsp;ruina murorum vniuerfos fi» mul fuffbcauit. Huiufmodi crudelitatis'

plura quoquealiaeuenerunt; fed niaiO' ti tarnen cum impctu folent homines e-rcpcam libcrtaté vindicare, quam in cos, qui cam criperc voluerunt ferri. Sed non immeritô pofsir quifpiam hocloco ad' , mirari caufam, curantiqui illi longe ma-gis laboraffe videantur, pro libertate publica, quàm id ætate noftra fieri videa-mus,ego verô ob eandem caufam id fief* puto, propter quam ijdem illi ctiamfor* tiores viri erant,quàm noftri : atqueill» maiore ex parte pendere exipfaeduca' tione, religionis illorum noflræquedi uerfitate. Nam cum exrcligionc noftra veritatem rerum intueamur: difeimoseX ilia ftacim honores amp;nbsp;pompam huius mundi contemnere. Sed Ethnicihæco-mnia magni faciebant, amp;nbsp;iniis fummutn bonum fitum efleputabant: quaproptet promptiores ferociorefque erant huiuf-modi return defenfores. IdexmultiseO' rum inftitutis apparet:namfi velcorum facrificia cum noftris conféras : in illi* magnificentiam quandam horrendani, ' in noftris delicatam quandam molli* ciem cernes.

In illis pompæ Sc magnificentiæc®* des multorum animalium adiungebaft-tur, qui terribilis afpeöus homines etia fcro*

Machiavelli. Lib. IL »7$ ferocesTelt;idebat,noftra his omnibus cA' ret.Ethnicorum religio non reddebat ho mines beatos aliis rebus, quam gloria Sc daude virtutis,pro rebus bené fœliciter-que’ift belloaur pace geflis : ex noftrae religionis inftitucionc bcacioresputan-tur humiles Sc qui rerum diuinarum con templationi dediti funt, quàm qui res magnas gefférunt. Summum præterea bonum üatuitin humilitate amp;nbsp;concern-peu rerum huius mundi. Erhniciomni* contrario modo le habere credebant ; nam fummum bonum exiftimabant i» magnitudine animi pofitum effe, 8c corporis viribus cætcrifqueomnibus, quæ àfortifsimis viris fierifolent. Hæcvitæ inftitucio Chriftianum orbem imbcllem feciffe vidçtur , vt fcelcratis ac perfidis principibus cerca præda elfe foleat. Nam plerique mortalium fpc vitæ beatæ cogitant potius detolerandis iniuriis,quâ deiifdem iudicandis : tanquam fi opor-leret cœlum fine armis vllis folo ocio comparare': fed non caret errore ifta Rc-ligionis noftræ explicai:io,8c qui illam i-tafunt interpretati abieûi homines fu-ere , quibus otium pociùs quàm^virtus cordi fuit.Nihil cnim rcligioni Chiiftia-njadHcrfaturpatriae defcnfio,impcriiq;

eins per legitimum modum audioipef' mictiruromnibus Patriam amare.inho' nore habere j amp;adillius defenhonemf«' præpârare.Sed incpta ilia educationisri tio efhcir,vt fi per vniucrfum orbem «M' te Aoflra pcrcurras, neilriquam totpopU los liberos,totliberas refpub. vtolime* rant.inuenirequeas, nec homines libef' tatis amatores, arque eiufdem acres de* fenl'o'res.Equidem Romani imperijmJ' gnitudo.non parumetiam ad id fecir, cfl pervniuerfum orbem libéras Refpubl« fubfuumiugum fubiecerirrfedneq; de-ftrudoimperioRomano, tarnenpoiue-repriftinam libertärem reci!perare,nili perpaucae quædam.Quo tempore augC' barur Romanum imperium, iiiuenieban tur in omnibus regionibus multi libe^ populi, multæliberæ Refpub. praeclare inflitulæ: amp;nbsp;libertaris defenfores acerri' mi; nec prOindc à Populo Romano abfq; fingulari virtûte vinei,ac fuperâri poiut-rufit.ExempIo eflepofluntvelfoli Sam* nites: qûosLiuius teftaturtarnpotertt« pace ac bello fui/Te, amp;nbsp;ta acres libertati* defenfores,vt quadraginta fex annos bel lum cum Romanis gelfcrintjUecvincifl'. mninopotucrint, ante tempora Confo' ! latus Papyri; Curforis, qui Papyri; prigt;’’gt;

fiiius fuit : quamuis infiniias ftragçs per-pcfsi fuiffent. Quo magis mifcratione di gnum eftjfiquiscamrcgionem æcateno ftra pi opemodum defolatam vtdeat, quç olim à tot liberis hominibus inçoleba-tur, tot liberis amp;nbsp;præclarè inftitutis ciui-tatibus exornata erat.Quæ omnia diuer-fitatjs fuæ caufam habent, ex libertate 8c feruitute.Quæçunquc enim ciuitates ac regiones libertate fruuntur, augentur o-pibus,8cimperio,8c hominum multitn-dine. Quis enim non libentiusprocteet homines in iis locis, vbi matrimonia, 8c

Gpçs libera funt,qu'amvbi metus eft,ne fl quid laborc tuo ad educandos liberos çomparafti, id tibi à ly tâno aliquo aufe-tatur? Vbi libertas eft , non modo tibi polliceri potes, liberos fore non feruos quos procréas filios.fcd liquidem virtuti operam dent,ctiam ad Rcipub. guberna lionem adhibitos iri.Augentur opes hîc, non exagriculturamodô ,verum etiam ex omnibus aliis honeftis artibus ; quod omnes ita affefti limus, vt eo loco libeiv teracquiramus,quo fperemus,rebus par tis tutô frui polie ; In nuiufmodi locis o-mnes certatim, cùm publicotû, tùm pri uatorum commodorum rationem ha. bent, caque augere conantui. At vbi fer« « î

»78 Dispvtationvm Nic, uitutis iugo opprefsi funt homines, con trario modo eueniunt omnia, idquc tan* tó magis, quantô duriorfcruicusfucrit. Durilsima videtur feruitus earum ciui' tatum arque regionum, quae irnperioli* beræReipub,parent. Primum cnim diu-tifsimaeirc folcr, vt nulla fpcs confequé' dæ liberracis propofita fit.Dcinde folenc liberæRefpub. augendarum fuarum vilt; rum gratia, fubieélarû imperio fuociui« tatum potentiam imminuerc, amp;nbsp;fuccum omnem propemodum exugere , fecus quam folent principes non omnino bat bari, quales funt ætate noftra orientales omnis ciuilis vitç cortuptores, Cæceri humanisartibusinftiruti, æquioreseffe folenc, amp;nbsp;fubditos diligere confucue-runt,permitcuntnon foliim, vt confue-tis artibus rem faciant:fed flatutaantP qua amp;lcges relinquuntintegras.vtfiob hanc fetuitutem incrementum amplius accipere nequeant : conferuare tarnen pofsint res prius à fepartas. Et hoc qui-dem loco de principatu loquor, qui ab extero homine occupatur; de tyrannid« quern patriæ ciuis inuadit,fupra loquuti fumus.Quæ omnia fi diligenter concent pleris,haud mirumvideri debet Samnites,co tempore,quo libcrtatc fruebatur, ad cantaffl

ad tantampotentiam peruenifTe: amifia ilia ad extremum fuilVe redaftos. Qua de re Liuius in bello punico inquit, Samnites vnicaRomanorum légions apudNo-lam,vfque adeô opprcfTos fuilTc, vt legatos ad Annibalem impetradi auxilij cau famktere'coafti fuerint: Legatos etiam de fuâ milctia apud Pocnum conqueftos, fs effe illos,qui propriis viribus cum Po. Romano centum annos gefferintbcllü, ôcfæpè binos exercitus Confulares fulU nuiffemunc eó miferiæ rcdaftos,vt vnica legionem fuftinerenequcant.

Rotnitnlt;e vrbir magnitudo orU eft partim ex rKi« nd viciwitnwn vrbiwm, partim qwod pertgri-nos homme J dd bortoruw gradi« m 'pt/ bt facile admiftrit.

CRefeit interea Roma Albæ ruinis, inquit Liuius. Nam qui potentem vrbem quampiam efficere vult, aptamqj ad imperium occupandum : in id vnicô debet incumberCjVt earn magno ciuium numero tcpleat,fine qua re nunquam ad faftigium aliquod peruenire potcrit.Idi-pfum duobus modis praeftabit,quorum vnus facilis iScgratus,alter violentus efie videtut.Ptimuseftli aditumpatefeceria omnibus petegrinis » vi luió in vrbem

»So Di s P VT AT I o NV M Nic» tuam commigrarCjamp;ilJichabitare, amp;31I fine, amp;nbsp;libérer velini.Violerjtus alter e(^ fi vicinas vrbes deftruxeris. Ira enim pelles earum incolas in tuam vrbem co-migrate.Vtrumque modum obleruarunt Romani, quamobre tàmcjtô creuitRef’ pub. vt Sexto illorum Rege imperantC( oduaginca millia ciuium illic habitarct, qui ad arma ferenda apti effent. Violen-tus ille modus fimilis eft ei, quem agricO las in excolendis arboribus vtnntur. N» vt Plantæaltius confurgant, firmiorefqj bant,arque fcecundiore?,amputare folêt primos ramos, ftolones omnes,videli ce t vt fuccus in fuperiores plants parte? vberior feratur, planta maior foccun-diorque bat. Neceffarium autem effe 14 inaugenda viribus arque imperio Repu* vel Spartanorum amp;nbsp;Athenienbumexein plum documento effepoteft: quæ vrbeS etb munitifsimæ effent, amp;optimislegibus inftitutæ.nôpotuére tarnen Roma-nam potentiam adæquarç, quamuis Roma minus bené inftituta videretur, ob tot patrum plebifque contentiones.Cu-ius rei ratio eft, quod Roma vtrumqjmo du in augendo ciuium numero feruans, poruitexfuis ciiiibus ingentem exerci-tum producere: Athenienfes amp;nbsp;Spartani contra-

Ma chi Aviiii. Li®. H. »S» CPntrariam viam in grc Tsi, nun quam po-cucie plus, quam viginti milia ciuiû luo* rum finguli proferre.Neqj enim artribui debet id.diucrfitari fiius locorum, foliuc fcecunditati,fed caufis iam expofitis.Lycurgus enim, Spartanoiû legislator,nulla re facilius abrogari polTe leges fuase-xiftimauitjquam peregrinorum hominû aduentu. Itaque omnia in Repub. eo di-lexit, ne ciuibus fuis occafio effet, cû ex-Cerishominibus conuerfandi, autnego-tiandi. Ob quas caufas ne peregrini reçi-perentur interdixit, amp;nbsp;matrimonia,quæ cumexteris contrahcrentur, prohibuir. Sc ne occaho exteris mercatoribus dare-tur, mercesfuas eôcomportandi, man-dauitjVt moncta ex corio vterétur, quib, ornnibus de caufis,nuquam potuit Spar-tanorum çiuium numerus vebementer augeri.Sed cum res humanæ,quçcunqne aliquid artifieij continent, naturam imi-tari debeant,nec fieri pofsit,vt planta tenuis, ponderofosac magnosramosfnfti neat ; nequaquam exiftimare debcmus, Rempub. exiguo ciuium numéro con-ftantem, poffe occupare, autfiquando occupauit, conferuarç, vrbes maiores Sc frequencioies,qu'am ipfa fit.Nam fi quan do tale quiddam eicontigerit,exleuia-

llqno motu rurfus omnia perdet, p e rinde vc tenuis piâta, pondcrofioncs ramos Habens, exieui vento eófringitur. Qain-obrem Spartani,etß Græciætotiusimp« ! riiim occupaflent,tàminepti fuctuntad idconferuandum : vt dcficientibusThc-bis,reliquæciuitates fimulomnesdcfc' cerintiamiflToque vniuerfo imperiOjper« inde affefti crant, vt planta fine tamis. At id Romanis non contigit, quoniam do-mi plantam habebant hrmam, quæ vali-dos illos ramos facilefuftincret.Hæcpr? cipua caufa fuir magnitndinis Romani Imperij, quamLiuius, vt ante diximus, præclarèexprefsit, inquiens : crefeitin-icreà Roma Albæ minis de cæteris, quæ etiam eô faciebant,inferius dicemus.

RErum antiquarum hiftoriamobfcr-nanti,très modi apparent, quibu» Rclpub.in vniuerfum vfæ depræhendun tut, ad imperium comparandum, exiis primus cft,quem Tufeî olim obferuarût, qui inito fœderc inter fefeiquo æquali aignitate eorum ciuitates comprænen-derentur, fubindèplures infuamfocîe-tatem,dicionemqjpellicieban(^perii)de vt fi*

‘MacHiAVttÏT. Lib.’ll» vtfaciuntætate noftraHelueti), amp;olira in Græcia Achæi,atque Aetholi; Quia au tem multum negorij fuit olim Pop. Romano cumTufcis hoc molt;5o inter le con fœderatis'.explicanda eft aliquantôco-piofiushoc loco illorum Reipub. ratio» de quaetfihiftoriarum monumentis nil fingulare proditum fit : nouimus tarnen, q, ante téporaRomanorû Tufei potentif fimifuerint terra marit^;. Qnorii potétraç argumentum eft, quod in Marc fuperum AtriamjColoniamnobilifs.deduxcrunt, ex quo Mari Adriatico poftea nomen ex ipfa impofitumremanfit: vnius tandem literæ mutatione intercedente, eorum impcrij limiter erant ab ima parte.Tybe ris Huuius, ab altera ,fummæ alpes, qua: Itàliâ à Germania diuidöt. Sed aoa.annis taméjantequâcrefcerc InciperétRomant Impcrij vires,accepereTufei à Gallis ma gnâ clade,qui Bellouefo duce, fine n^Ccf htate quçrendarû fed û coafti.fiucloci fet tilitate mori, fuperatis alpib. cam Italiæ parte occuparût,quam vocamus Longo-bardiS, amp;nbsp;à fuo nomine ei Gallia Cifalpi nânûcuparfitjcxpulfifq^prioiib.incolis, multas in ea ciuitates extruxerunt, qua» poiTederut eo vfq;, donee ipfi qq- poftea Romanapotéciadomtti,pcllcrcn£.HæC eras Tulcoru nuptiadi ratio,cóptehenfis

gt;gt;4 DISPVTATIONVM Ni C« æquali foedete eorum ciuitaiibus , q«# duodecim numero crant, amp;nbsp;Clufiuni,Ve ij, Fcfolae, Aietium, Volaterra, inter e-s præcipuæ.Sed non potucre tamenilliuj opc, Italiç limites exccdere:neq;Itâlii vniuerçâoccuparc.proptercaufas, quas poftcà commemorabimus. Alter impc’ randiamp; acquirendi impcrij modus eftgt; ficiuitati tuæ plurimas ciuitates focias adiûgaSjica tarnen, vt tibi imperij nome, amp;poteftasremaneatjCÙm adfufcipicn* da bçlla,tùm in eos,quos fociorum auxi» lio deinceps occupare,amp; fubigere potue. ris.Quæ ratio à Populo P.omano obfer* uata eft.Tcrtius eft, quo vfi lunt Spartam amp;nbsp;Athenienfcsjij enim non focios fîbi vl los adiunxerunt : fed quofcunque occult; pârunt, omnes libi fubdttos fccérc.Qu» imperandi amp;nbsp;acquirendi impcrij ratio, omnium imbecillima eft , vt in iifdcm hifccbinis praeftantibus Rebufpub. ap* paruit. Neque enim tàmcito, obvllant aliam caufam deftrudæ fucrunt, quant quod Imperium,fuis viribus maius,com parâflent. Eft enim res per fe ardua, atq; di fbcilis, imperare per vim, amp;iis præfet* tim, qui prius libcrieflc confueuerunt* Quod fi ergo,neque maximum habeas et uium numerum, neque focios adiungas, quOlt;

MaChiavillt. Lib. I. »9f quorum auxilio imperij pondus fuftine-rc pofsiSjVix domare imperio tuO fubdi-tos poceris. CumaUtem Atbefii’enfcs 8c Spartani neutrum horunl fecerinr,neiTri ni mirum videri debet, fi ifttptam elTe di ximus.eorum impcraUdiratiöUem. Romani vtrumque fecerunt-.neccxtarc pu-to memoriam vllius Rcipubl. quæ tali modo impcrandivlafueth.Qnamobrem creuitetiam illorum potentia, plus qua vllius vnquam Reipub. Mulcos illi fibi per vniuerfam Italiam focios adiunxe-rant, qui iifdem legibus,vt ipfi viuerent: exceptisitnpcrij infignibus, quorum Cedes Romæ collocata erat : fed itafiebat, vt iidem foci) fenfim fuifque laboribus, femetipfos magis magifquePop.Roma-no fubiicerent. Nam poftquam is Italia egreffus,régna in prouincias reducer«: neque ij, qui viQi effent difficulter parèrent, cum alias fubRegibus viuere con/ fueuilfeni: neque prætereà à fociis,fed i-pfomet Popu. Romano fupcratos fe effe putarent ; nullum præter Pop. Romani dominium agnofccbant.Quo faftum eft, vt omnes focij, quicunq-, in Italia effent, atot Romanorum prouinciis, quæ fe eo-rum imperio plane fubiecerant, Scvrbe munitifsima ac poientifsima oppiefsi:

DispVtationïm Nin« errorem fuum tardé nimis agnoucrinr» quod nulla iam ratio effet,comm poten* tiæreliftcndj. Nam fi quiillorum aduer* fus Romanos coniurarent, brcui tempö' । rcopprimebantur,amp; exfociis lubditifi« bant. Huncadminiffrandi acquirendiq; ïmperij modum folus Po. Romanus ob* feruauit,nec vlluseo præftantior inue-niri potaft, vel ipfa experientia atteftan* te. Pofthunc,fecundum locum obtinet iK,quem à Tufcis Achiuis atqueAetho* lis obferuatum olim docuimus,amp;abHel uetiis etiamnum obferuari.Nam etfinon magnum imperium facile fit cófequi pof hunc:quod Refpub. difiunâa inplures ciuitates eodem fœdere comprælieiifas, non tàmfacilè de rebus gerendis conful* tare qucat,nec tàm cupidos habeat dues acquirendi imperij, quod in tot partes poftmodum diuidi oporteat: tarnen ob has ipfas caufas duplici nomine prodef* fefolet. Primum enim,fi quid femel eft occupatum,illud diutilsimè retinerefo-lent: deinde non facile bellis fcfcimmif* cent, amp;nbsp;pace felicius vtunturi diutiuse-nim de omnibus iis,quæ occurruntcon* fultare coguntur, amp;nbsp;lentius mouentur, quam vbi vnisin mœnibus omnes com-praehenduntur. Solet prætereà hæcinr*

Machiavelli. Lib. IT. *8f perandi ratio,certes fui increment! limit teshaberc,quos non facile exccdit.Nam poftquam duodecim, aut quatuordecim vrbesfefeeodem fœdere coniunxetunt: nonfolentplures reciperein fo«ietatem quod fatis le elfe, arque fufficere exifti». ment ad fui dctenfioneor.neque magno» pere quærunc,vt aliis imperent, cum pa^ rùm fingulis imperiû illud prodeffe que-at-.plurium verô fociotum multitudo, confufioncm potiùs quant defenfionis auxilium allaruraelTc videatur. ltaq',cu eô vfque accreuerit fœderis eorum focie-tas.vttutieffc videantur ab exterorum incurfionibus, amp;nbsp;fufficientes ad fuide-fenfioncmibinos feopos fibi proponut. Nam aut vicinas ciuitates ôc regiones in fuam clientelam rccipiunt, ceriofti-pendio dato, quod inter ipfos facile di-uidunttaut modohnic, modo illi prin-cipi operam nauant in bello. Idt^ue cùm ab Heluetiis nunctùm olim ab aliis fa-ûitatum elfe nouimus. Quamobrem nat rat Liuius , cùm aliquando Philippus Macedoniæ Rexpræfente Aetholorum prætore cum Tito Quintio Plammi-nio differeret ,obicûa elfe illi præcori Aetholorum auaritiam,)! Philippoiquod noneoï pudent militem fuppeditate v-

Alt Dl S P VT ATI OK VM MtÓ. trique hoftium , vt in contrariis caftr!» fçpè Aetolorum figna cernerentur, vt «1 ex hoe exemplo, videatur ifta admini' ftrandi,acquirendi4ue imperij ratio,fem pérfibi ffmilis fuifle. Alteram vero.qui fubditifolummodó parantur,vtolimin-commodam minimeque firmam fuilT« conllat : Ita noftra quoque ætate Italici» ciuitatibüs parùrrtfalutaris fuie Sola Ro mänorum ilia adrriirabilis fuit, cuius exemplum neqjanteà ab vllöpöpulo, ne-que póft vfürpatû efte nouimus. Tufco-rum,Aetolorurrique Rempub. imitancut ætate noftra foli Heluetij, amp;nbsp;Sueuoruni confœderatio.Quae tumitafint, actàm multa Populus Romanus domi,rriili[is' que praeclarè inftituerit, ad augédani, amp;nbsp;ad conferuandam Rempub. falutaria, quæ à nöftris hominibus necconfideraii tur,necadimitandum proponuriturimi-nim nemini videri debet,(i eó resnoftr« îA'ftalia fedierunt, vt præda fimus cüiül-cunque,qui nos inuadit. Nam, vt de cs-teris caceamus,Tufcos certè noftros de-ccret, fi non Romanorum illam difcipli-nam militarem, amp;augendi imperij rati-onem imitari fe pofte confidcrcntiéanl faltem imirarentur, quam antiquifsimi ilÜTufci excogitàruntiquaftnon magnu amp;nbsp;Rom»-

KIachiAVîiLi. Lib. II. »89 ^Romanorum fimile imperium compa runt; tarnen in Italia potentiam acquifi-uerunt,quantam ilia adminiftrandç Rei-pub.ratio permittit :eamq; cum fumma laude, amp;nbsp;æternafui nom.inis memoria, poffederunt longo tempore : donee ea primum'aGallis labefaftatar, amp;nbsp;denique à Populo Romano opprelTadcletaque, funditus caderet.vfqueadeô, vt ætateno • ftratantiillorumimperij vix vlla extent veftigia. Atque hæcipfaratio fuit,vtfe-quenticapite difputare conftitucrim de . nbsp;nbsp;Caufis,propter quas tantarum return me

Mutitionem rciigionis,ti«gM4ruw!qj, D iluwii item (ttgj peflikntium efficere, vt iiiagnarum re-riw« memoriit abolcittwr.

• obiici polTe credo j oblitcratam rerü an-lt; nbsp;nbsp;tiquifsimarummemoriam.Neque enim

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

*90 DisrvTATioNVM Nic'. abolcri pocuic, qiias dum mecnm confia dero,partim ipfahominum natura,par« rim excœlorum iriHuxu dependerecen* feo. Ex hoHiinum natura abolecurreruni magnarum niemoria ob niutationemre-ligicnis amp;nbsp;linguarum. Nam qui nouum religioiiis cultum inlbtuere VLilt,impri' mis opcram dat,vt quæpriorieligiocon tincbat,omnia delcanrurjVtquefuæreli. gioni tidcm concilier. Quod h illi igicur, qm hancnoiiam religionem inftituunr, eciarn uouam linguam introducannfaci« le Illis eil omnes res anciquas abolere amp;nbsp;eorum omneni,dcierc memoriam. Id iw fe habere intelliges ex Chriftianæ religi- f onis inflitiitioiieicuius primi aurores in id vnice incumbebanr, vr omiiesEthni-corum cæremoniæ llatutaqueeuerteren tur Sc dclerentur. Quod autem remaiilK tarnen aliqua memoria Ethnicorum reli gionis 8cveteruminl'tituiorum:id fada eft ob linguam non mutatamniatnChfi' llianam nuindin religionem Latina lin' gua expiicaniui[:quod li .Harn cumnoul aliqua lingua in trod ucere potuinent:fa. eile aboleri potuifler omnis Ethnico-rum diuini cultus memoria, VfqueaJeó euim diligentes afsiduique erant primi illi Chrillianæ Religionisinllitiitoresamp;

Machiavtili. Lib. It. 291 tttoêeratores, in extirpandisEthnicotû fuperftitionibus.vt ôcPoetas amp;. Hirtoii-cos quibus aliquid lale contineietur có« burendos iuraient. Idola deiicetent, Sc quicquid fuperftitioncs illas aliquo modo redoleret, id omne in vniueitum tol- . lere conarcntur. Cui illorum diligentiæ finoua penituslingua accel'siffet, facile potuiffentantiquæ illæresin oblinioné omnes trâfire, Quodigiturfecifl'enoui-mus Chriftianæ religionis patres in ea conftituenda aduerlus Ethnicorum fii-petftitiones: idipfum veriGmile ell ab iis

I Etquoniam quinque aut lex annoiû mil , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;libus,fieri poteft,vt religio bis aut ter pla

I neimmutetur-.nonmirum eft Geum ilia mucatione, return quoque antiquarum i nbsp;nbsp;nbsp;memoria aboleai, vfq, adeo vt li quid ea-

i ru ad pofteros peruenit,jp fabula habeaf: , pinde vtacciditDiodori Siculi hiftoriis, » nbsp;nbsp;nbsp;quæ pollicentur narrationé rerum ante

. iniuria jp fabulis habetur, Ex cœlorû in-, nbsp;nbsp;nbsp;fluxu petit return antiquarum memoria,

ipi D I s P VT A T I o N V M Ni C» rym nam qui ex iis conferuätur,fereeli« folenc homines monrani,hiftoriarumSi omnis antiquitatis imperiti: necproin' de pofteris luis vllam earum cognition« relinquere poflunt: Quod fi quis confet' uatur literatus amp;peritus antiquitatis:vt fibi nomen amp;nbsp;autoritärem apüd poft«' ros reliquat,ex animi fui fentétia pOtius, quàm vtres verè Icfe habuerinr, fcriberc folet. Neque verb dubirandum cenfeoj quin flatis tempofib. huiufmodi pertes fames arque Diluuia per orbe terrægraf' fentur, cùrâ earum mentionis pleniom* nés fintlibri hiftoriàrû ; tùm etiamquo^ abolitam rerum antiquarum memoria» tanquam certum eorum effeftum intelli' gamus.His accedit quod rationi confen' taneum fit, vniuerfum mundum quan» doque expurgari oportere , perindevt finguli homines expurgantur. Namin his quoque, auftis omnibus humoribus fupra modum: natura fi fortis fuerit, ex-cretionem eorum molitur, fine quain-retire hominem oporteret.ldem cenfen^ dumdeipfo vniuerloznam cumomnes regiones terræ, incolis plenæfunqnec vfquam nouus habitandi locus fuperclTe poteft: auftainfuper fuerit fupra modu malitia hominum : necefie elf purgari mundutii

Machiavelli Lib. II. »9ï mundutn aliqua magna clade :vc homines numero piimum imminuti, deinde præfentis cladis incuitUjConfternacijmc' liotes reddantur. Quæ cumicafint,non mirum eft,fiTufcoium res,olim tarn belli,quam pacis gloria célébrés, à Romana . potentia opprimi potuerint,amp; vfq; adeo aboleri, vtvix vlla amplius extent illa-rumveftigia.

SVperiori capite difputauimus de modo acquirendi,3dminiftrandique im-perij,quemPop.Romanus obferuabat: deinceps dilTeremus de ratione geren-dorum bellorum : vt intelligatut quantii prudentia cæteros homines fuperàrint, vtque mothodo Temper vfi fint quadam, adtantam imperij molem comparanda. Qui bellum gerit pro animi arbitrio, nul la coaótus nccefsitate,propofitum finem proculdubio habet, comparare imperiu, amp;nbsp;partum conferuare, non amittere: dilate patriam, non ad paupertatem redu-cere.Ex quo fequitur,rationem habendâ effe fumptuum,nenimis magni fiant: o-t Î

mnium horum nacuramPop. Romann« vnoqiiafi fafcecomprehendir,dumbel' ]agcrenda elfe ftatuißet magnis viribûs, vt breui temporis fpacio conficerentur. Itaquc magnis copiis in campum prod^ banc,8c holb obuiam profefti ftarim di* micabant.Viftis leges amp;nbsp;pacis conditio« nibus permittebanc, auc eô Coloniatn, quæ cfl'ecRomanorum finium cuftodia, deducebant: ex quo fiebac, vt breui temporis fpacio bellaconficerentur,amp;abfq; magno etiam fumptu.Nam interim dum aperte bellum indiceretur, fufficiebanc Coloniæ ad fines eorum impexij tiican« das : bello publice indi Ao, magnis cum copiis prodibant, pugnabant amp;nbsp;viAis grauiorcs,quam priiis conditiones, piæ« Jcribebantiatque ita fenfim eorum pote-tia augebatur, amp;nbsp;hoftium vires imminue bantur.Hunc gerendorum bellorum mo dum fcruarunt, donee peruentum clTet ad Veiorumobfidione.'tunc enimaudî Repub. ftipendium ex ærario militibus conftitueruntjVt diutius bellum protra« here poflentjquæ res ante necelfarianon erat,cum bellacum vicinis proximisge* rerentur, eademque breuifsime confice* rétur.Id aûtfoluendorû ftipendiorû infti tutu, etfi cô pcrtincrct vt bella,quæ procul ab

MaChiavëlli. Lib. îI. xçr cul ab vrbe gercbanriir, melius confie! polTent, amp;nbsp;exercitus diutius fufficeret ad illaconficienda: non tarnen delieiunc in id maxime eniti ; vt ilia quoque qciam fieri poflet citifsiinè abfoluerentur, Sc vt viftis hoftibus cô Coloniæ deduceren» tur. Nam præter communcm Populi Romani confuetndinem , efficiebac e-tiam Conlulum ambitio, ut quàm citif-fimèbelia abfoluercntut ; quoniam an-nuus crat eorum niagiftratus, nec trium pbum ducere poterant, ni priùs confe-ftum bellum fuilTet. Vt deducendarutn Coloniarum ratio conferuaretur , effi-ciebat vtilitas ,quæ exillis ad eines Romanos dimanabat. Hæc progrcdiendi ratio igitur à Populo Romano perpe-tuo',obl'eruataeftinbellis gerendis,nec quiequam immutatum, præterquàm in præda diftribuenda, in qua libcraliores àprincipio fuerunt,quàm pofleà, idquc ob earn caufam fecêre , quod cum lli-pendia militibns foluerentur, magisæ-rarij publici, qu'am priuatorum vtilita-tis rationem habendam putarent. Vt fi ærarium ditefcerec,ftipendia loluipot-fent,tribute ciuib.noindifto. Itaq^hilcc rationib.faûû eft.vtRom.Pop. ex bellis ditatus fuerit,nonad paupertatem reda-

ftusicæteri principes amp;Refpu. quçPop» Romanum imitari nefciunt,nô raro plu-raamittiint quàm acquirunt. Tanta erat aucem Romæ dirandi çrarij apudomnes cupiditaSjVt eô redadta fuerit rcs,ne cui-quam Côfuli dncere licerec triumphnm, ni fimul magnam auri,argentiquevim, amp;aliamprædam multiplicem ærarioin-ferret, VniuerfumigicurPopuli Romani inftitutum eo fpeélabat, vt bellum breui tempore conficeret, hoftem aut vince-rec, aut excurfionibus amp;præliis fatiga» ret amp;nbsp;ad conditiones pacis petendas im-pelleret, ipfe verb lubinde magis, magiG que ditefeeret,

Quantum (tgri diflribuere folerentRontMi fingulif, qui in Coloni4t d(-duccbantur,

QVantum agri Pop. Romanus fingU» lis Colonis diuidere foleret : vix memoriç proditum elfe credo i verifimle eltautem aliquando plus, amp;aliquando minus cuiq; afsignalïe : prout locus ma* gisautminus férciliseffet,inquemColonia deducebatur : nCc tarnen vnquam id valdè liberaiiter ab eo faâum, cùm

Reip.intereffet, vt multi in lingulas Co-loni'as deducipoflcnt, qui aduerfusho-ftiumincurlus, tutandis finibus Romani Imperi) præfidio client. Deinde cum te-nuiter viuerentij Clues, quiRomæba-biiabant : vcrifimilc ell eos noluilTe, vt qui in Colonias deducerentur, vebemen ter opulenii forént. Exemple pote ft elTc Colonia Veij, qua poft captos Veios de-dufta, diftributa fuere fingulis Colonis terna iugera amp;nbsp;feptem vntiæ agri, Liuio telle. Exiftimabât enim non tarn magni-tudinem agri, quambonatn iplius cultu-lam ad viftum luppeditandum condn-cere.Pafcua certe ScSyluas eos habuilïe opbrtuitjCÙm ad pecora nutrienda, tùm ad ligna ignibus amp;nbsp;ædificiis fuppeditan daifine quibus Colonia leétè inftituinô potuit.

' QHÎbiw de c4«/îs populi (iuidtim,rdiâo folo patrio,alii« regiones («»adere foleant?

I do acquirendi conferuandique im-pcrij,8cdeTulcorum antiquifsimorum t nbsp;nbsp;nbsp;Repub. a Gallis euerfa, fequi videtur, vt

efle Genus. Alterum enim ex principum ac Rerumpub. libidine fiue ambitione pendet, quodij,augendi imperijgratia cnni x'icinis bella lulcipere foleant. Hu-iufniodi fuerunt bella, quæ amp;nbsp;ab Alexi' dro Magno amp;nbsp;à Pop. Romano etiamgc' fta flint,amp;alia item,quæ etiam stateno-ftra principes amp;nbsp;Refpub. inter ie gerere foienr Periculofa ilia quidem, fed huiuf-modit.imenvt omnes incolas ex regio-re bello deuaftata expellerenon foieat. Vidorienim fufficit^vt viftos infuampo teftatcm redigat, amp;nbsp;cogat imperio fuo patere : quod vbi obtinuerit, non graua-tur, il maxime antiquis legibus f orrôv-rantur. Longé difficilius magifque pe-riculofumelt alternm belli genus,quod inferri folet à gentibus exteris, quat vni-uerfae,cum liberis Sc coniugibus.fiuebel lofiuc fame coaftæ,priores fedesdefe-runt,amp;aliénas regiones inuadunttnon vt imperctiis, qui iamillic habitant, fed vt iilis autinterfeftis, aut expulfis,ipli cas pofsideant.Horrendû eftautéhuiul-modi bellum vt Saluftius fub finem belli lugurrini præclarè oftendit.Narratenim illi'c quod viûo lugurtha. Galli in Italia tranfire volncrint: accum caetcrisgentb bus à Pop. Romano de Imperio tantum

Machiavîlh Lib. II. »9» fuiffc dimicatum:cum Gallis de fingnlo-rum hominnin falute pugnatum elTe. In * cæteris enim bellis vidori luflîcit cos re-mouiffe aut fuftulifte,qui imperabant,in hilce agitur defingulorum hominum ta-lute Nam quç genres aliénas prouincias inuadunt,veteres Colonos omnes expel 1ère Scinterficere contntur, vt ipfæ eorû bonis fruantur. Huiufmodibellahabnic Pop.Romanus terna.Piimum à Gallis il-laium eft,qui vrbem occupaiûr,amp;Thuf-cis iam ante Galliam Cilalpinam ademe rant.ïd exbinis caufisortum tcftaturLi uius.Nam fama ac dulccdine frugurnjtna ximeq',vini noua turn voluprate,capram eamgentem, alpes tranfiiffe agrofq; ab Hctrufcis ante cultos polledilTe. Deinde vcidipfuin auderent,effeciffc,abundantem hominû multitudiné, quæ vix regt polîe videretur.Quamobrcm eorumRex ambigatus, exonerate regnum prægra-uante turba hominum cupiens,Rcllo-\ welum acSigouefum l'ororis fiiioSjmiffu-rumfein quas,dij dedilïent auguriis Iodes oftendit;quantum iph vellent nume rum excitent, ne quæ gens aducnientcs arcere polïet.Tnm Sigoucio fortibus da» ti Hercini) laltus Bellouefo latior in Ita-liamvia'adiisdata, quifupciatis alpibu»

Imbrium agrum,haud procul Ticinoflu« ' minCjOccupauic, vniuerfamque eamre» gionem, quæætate nortraLongobardia appelJacur,arque inde fucceffu temporis ab iifdem Gallis ortn eft bellum Romanis piimum. Alterumcum Gallis eiulde generis liabuere Romani,poftprimunt bellum punicum,in eoque ducentamil« lia,Gallorum, inter Pilas ôcPlombinum commiftb prælio necauerunt. Tertium inrulerunt Germani ex Cimbria Cherfo-.nelo, qui Italiam ingrefsi Pop.Romani exetcitus fæpè fuderunt, fed à Mario tau dem vidli, dcletique Euere. Quo loco ob-feruare licet antiquam Pop. Romani vir* tutem, quæ tria hæc tam periculofa bel-laconfccitamp;hoftes deleuit. At poftqua antiqua illa virtus abolira fuifiet, non pO tuere eiufmodi gétibus, quæ Italiam iii-uaferant,reGftere.Nam cum VandaliSc Gothi adueniftent, vniuerfum occiden-tis Imperium occuparunt, nee quifquam eis refiftere potuit.Caufæ aurem,quæhu iufmodi genres excitare folent,vt relict ris ledib fuis,aliénasinuadar,partimàfa me partimà bello pendét, quib.in patria oppreffi,difeedere cogûtur,vtnouasfe-des quærât.Quod fi igiêingentihominû numero fufeipiant huiufmodi expedi-tiones:

Machiavtlli. Lib. H. 3°» tîones : aliénas regiones inuadûr magno cumimpetu J incolas priores expellunt Scinteramp;ciunt ; opes illorum dirripiunt, nouum tegnum condunt, regionijquam occuparunt nomen nouum imponunt, quemadmodum iam olim a Mole, amp;nbsp;po. fteaab iis populis taftum nouimq^, qui Romanum Imperium deftruxerunt. Ne-que enim aliunde funt nouæ illæltali-carum regionum appellationes, qua ab iis populis inditç, à quibus ilia oppreifa, ac deuaftata eft. veluti hodierna dieeft Longobardia,quæ olim GalliaCilaipi-’ navocabaturiFrancia'aFrancis,qui illam occuparunr, quæ priùs G allia Tran fal-pinadicebatur, Schlauonia, quæ Illyria prius appellatur: Vngaria, quæ ante erat Pannonia ; Anglia, quæ fuit olim Britannia, ôiMofesludæam appellauit illam Syriæ partem,quam cum populo Ifraelis occupauitamp; multæ aliæ eodem modo, vthæ,houis fubindènomlnibus infigni-tæ fuerunt : quas recenlere omnes nimis laboriofum foret.Cæterum eorum popu lorum,qui bello è fuis fedibus pulfi,alie-nasregionesinuadere coguntur, amp;nbsp;earû incolas rurfus expellere, exemplum elTc poffuntMaurufijSyriæ populi,nam cum hideHebræorum aduentu certiorcsfa-

jot Dispvtationvm Nic. ûi fuilTcnCjncc exiftimarcnt le eorum vp ribus relil'lerc poiïc : facius elle pucarinit, rciida rcgioiie fc fiiaGj; res mobiles,quâ' tas fecum auterrc poflenc cófei u-ire, quî 1 omnia periculo commitcerc.kaqjrelid» I patria in Atricam tranfierunt amp;nbsp;pulüs ’ quib^fdam populisj'edcs fuasillicpo-fuerut.Nec caret admiratione^eos qui pa triam detendere non potuerunc,aliénas regiones pocniire expugnare. Procopius inhirtoria belli contra VandalesaBeli-faiio in Alrica gefli, Icribit 1'ein coIum* •nis quibut'dam legifTc, iis locis,quitus Maurulij ilti conic Jerant,hçc verbaiNos Maurulij (umus, qai tugimus à facielefu Latronisfi't; Nane. Videlicetvtappare» ret caufu corum,ex patria dilcelTus.Cum igitur extrema nccefsitate pullicogan-turhuiufmodi pnpuli fedes relinquere, horren Jus ell illorum aduentus: necnili ab exccllentivirtutc luftinétur,fi magnis viribus veniant. Sin cxiguus lîtillorûnu . mcrus, non tantam vim infetre poirunt. Itaquc arte quaJam tunc folent locum quempiam occuparc,amp; contrafto cum vieillis fœdercjilifi cófcruarc:vtfecilTele gim’Aencâ.DidonéjMitsiliéfeSjamp;alios qui vicinorum auxiiio amp;amicitia ea,qu2 occupallent loca conferuarunt, Qiiipo-puli

MachiAviLLi. Lib. H. î®» puli autem è fuis fedib.maxiruo hominû numéro egrefsi funt,fuereSyri,dcieriaSc frigida eius regioins loca incolentesiqui cum aufti eüentnumero tantopete,vt vi ûum non baberent, coafti funt fæpè Io-* camutare Inrra quingentos annosnon audiuunus aliquem populû hoc modo migvalTc,videliccr quod illæ regiones vu de difcedere folent, vehementer fint eua cuatæ tunc, qtiando illorum^aduentu op prefl'um fuit Romanum imperium.Dein de excultæ funt nunc illæ Germaniæ ma gnæ amp;nbsp;Angliæ regiones, ex quibus olim • migrate folebâc.ita vt commode illicha/ bitare queat, nec opus fit illinc migrate. Quib. accedit, quod qui in exttema Cer-’ marna habitant,Poloni,Cimbri amp;nbsp;alq vi* rifortifsimi perpétuas habent dimicati-ones cù Scythis acTartaris Barbarilsimis 1 hominib. eofqj prohibét ne tranfeant amp;nbsp;t initaliam venire queat, qua de te non im merito etiam gloriantur, quod nifi ipli refifterent jfæpè foret vtRomanaEccle-fia ab illis nationibus peteretur.

QKtbiw ex citufls nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;foleant inter prm/

^04 Di s P V T A T 1 o N V M Kié. principes amp;inagiftratusirricareconlné* uic,line ilia cafu line ex infticutopédeat eins qui bellum mouerecupir. Samninj belli caula fortuica fuit, neque enim con ftitueranc Samnites, cum SiJicinis bellu mouiirencjetiam adGampanos venireSC ex Campanis bellum Romam.trasferre, VC cum Pop.Romano, cum quo amicitù amp;nbsp;fociccas vécusintercedebat,dimica-rent. Sed aCcidit præter expeftationem ciim Romanorum turn Samnitu,vt Cani panus populus à Samnitibus oppreffus auxiliiim à Pop,Romano pereret, amp;ciini idaduerfus Samnites veteri federe vin-dosaliter impetrarenon poffet, fefein Populi Romani ditionem poceftatemqj dederet. Iniquum eile vifum eftpofulo Romano tune» Campanis vc fociis auxi« lia ferre,eolque aduetfus Samnites vecu' ftiori amicitia vindos armis defendere.' ledpoftquam fe dedidilTent, turpeetia videbatur, fi dcdicitios fuosnon defeii* derenr.aut fi occafionem darentaliis.qm forte codem modo, fe effent in ipfonim poteftatem dedituri.dubicandi defidei* pforum.Id enim ei fcopo magnoperère-pugnabat, qui Pop. Romano à primo vr-bis initio propofitus fuit, ad glotiam amp;nbsp;Imperij magnitudine perueniendi. Ea-demcau'

Machiavt.lli. Lib. Î I. )oj dem caufa feré etiam priraum bellum Pu nicumexcitauit,quöd aduerfus Gartha-ginenles Romani forte McfTanenfcs in Sicilia defendiffent. Scd nofortuitafuic fecunda eiufdem belli occafio-.quod Annibai Carthaginenfium imperator de in-dufttia Saguntinis Pop.Romanifociis in Hifpaniabellum mouilTcf.vt exciti ad il-lorum dcfcnfionetti Romani, occafioné pœno datent in Italiam traijciendi. Eftq-, vfitata admodum ifta ratio arripiendarû belli occafionum. Nam vt fides non vio-lata effevideatur, quæcertis paftis diu firma fuit, nonbcllummouent aduerfus confœderatû ipfum.fcd ipfius amicû,aut cliente,certôfore fperâtes.vt adipfi’ de-fenfioné fefe accingés,ipfis quoq; cû illo dimicandi occafioné prlt;jbeat:autfi dien . téSc amicû non defenderit.manifeftè re-1 prebendi qucat perfidiæ, atque hac quo-i que rationcjfacilem ad oppugnandum , fefehoftibus aditum exbibeat.Singularc î autem eft amp;nbsp;præ cæteris illuftre exem-plum Campanorum, cum ad belli fufci-, piendioccafionesintuendasSc confide-, randas.tùm ad cognofcendaarripienda-, que extrema defenfionis remédia: vt cû ( manifeftè cernis, te hofti in prædam cef-/ futum,inalteiiuspotenti8principis po-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;U

jolt; Dispvtationvm Nie« teftatem te dedas, à quo defendiquey» vt Campani fecerunt.Quorumexemp** Florentini imicati, cum Caftrucij S? nenfis impetum ipfifuftinere neqwWj' fentjucque cos vt amicos defender«*quot;'' let Robertus Neapolitanorum rex: in W' lius ditionem fefe dediderünt.vtabiH* tanquam domino defenderentun

QVia facilèeft cuique bellum mout' rc:atnon quifque conficere poteft id quod mouitûdcirco decet vt vires no' liras reâaratione metiamur, antequaiu expeditioné aliquâ fufeipiamus. Sedo-pus eft hicprudcntiaquadâ,neautfub(li torû beneuolentia, aut fitus locorSiUt quæhifce lîmilia funt id tibi perfuadt' ant , quod armorum tuorum robore efficcre nequeast Profunt ilia quidem olt; mnia,(i cumllrenuorum militum virtU' tc coniunâa fuerint:at feorlim vires tuas parum augenr.Sine (Irenuorum militum virtutc nil profunt thefauri ingentes,nec fitus regionis natura loci munitu8:bene-uolentia fubditorum non diutius durât, quam illosdefendere potes. ,

Machiavelli Lib. II. jot iocamunnifsitna peruia fiunijnifiviris fortibus defendantiir. Pecuniæ magna vis,non tnodô nequic te fola defcndcre, fed maiori pexiculo adhuc te exponet : falfaque eft ea fententia,quç dicit, Pccwai tffcneruHtn belli. Pronuntiauit cam primd Q^Curtius, in hello Aiuipatri Macedo-nis, contra regem Spartanorum videlicet quodSpattani pecuniae inopla dimi-carecoafti fuerint, coque præno fraûi, quod fl protraher’e bellum potuilTent : fû turumeraCjVtnuntiatapaulo poft Alex-andti morte in Græcia, viftoriam fine fanguine obtinerent. Sed quia pecunia deetat,metuebantque Spartani ne miles diflueret; ob idque praslium committe-rc coaftifuccubuerunt idcirco dicit Pecunia elfe neruum belli.Quam fententia , âetatenofttaomnes principes inoreha-I benf.at non vti mihi quidem viditur fa-j pientcr.Nam huicveluti fundaméto in-, nbsp;nbsp;nbsp;nixi,exiftimantthefauros fufficeread fui

dos.Darium potuifle Alexandrum fupe-rate: Romanos à Grçcis vinei •. Scnoftra memoria Heluetios à Carolo Burgun-' dico fuperari. Et ante paucos dies ,Pon-tifex cum fuis,turn Flotentinnrumviri-ii nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

bus, no ranta difficultate apud Vrbinuffl debellaflet FranciCcum Mariam IiilijH* Pont. nepotem.Sed omnes ij quosiani commemorauimus, ab ijs vidi funt.qui in fortitudinemilirum potius quamp«* cuniapræfidiumpofuere.CrœfusLydo' rum rex Soloni Athenienfi monftrauit ingentem thcfaurum: quæfiuitquequid de tanta potentia fentiret? Cui ille, belli geri amp;nbsp;prælia comitti fcrro folcre.non auro.reipondinac fieri polFe vt is thefau-rus ei ferro eriperetur.Poft Alexâdri Magni interitum, traiecit in Græciam Gal-lorum exèrcitus quidam, amp;nbsp;ex Graecia poftmodum etiam inAfiam:tandemniil fis ad Maccdoniae regem Legaris,cuinil' lode pace agere cœpit. Rexvtillostef-reret, amp;potcntiam fuam demonftraret; thcfauros fuos oftendit : quos cum Galli confpexifient, magno defiderioeorum flagrantes, nil amplius de pace agere vo-luerunt; amp;tàndem eó ventum, vcperea ipfainquibus præfidium omnedefenfi-onis ponebat, vidus iifcjue fpoliatus fuJ rir.Et Veneti,antepaucos annos,cumin' genres thcfauros cumulaflent, flatimv--niuerfam ditionem perdiderunt.niladiu uante vcl auro vel argento.Contra com-munem crgovulgi opinionem pronun-

tïo. Non Pecunïam fed militum virtute effe neruum belli.Nequc aurum fufficere ad ftrenuos miliies comparandos : led per hos aurum amp;nbsp;argentum comparari polfe. Quod fi Pop. Romanus non ferro magis quam auro bellum gelsiffet: tam magna ac difficiliabella,ne vniuetfis qui demmundithefauris confeciflet. Sed cu fcrro non auto dimicaret, ne auró quidé caruit : quod illud in caftra vfque afferrc-turabiis, quiRomanorum armametue» rent. Quod fiSpattanorumrex.obdefi-cientetn pecunïam fortunæ periculuin fubire Scinfoeliciter pugnare coaél’ fuif, accidit illi ofe pecuniæ defeftum.quæ ex aliis etiam caufis contingere potuilfec cùm illijtùm aliis. Sæpc enim accidit, vc déficiente commeatu, aut pugnandum fit,aut fame moriendum: Sc folent in hu-iufmodicafibus prudentes Imperatorcs, in earn partem inclinare, quæ honeflior eft,amp;vbi aliquantum fpei vélinfortuna ipfa pofitum effe queat. Accidit nonnun

J quam vt cum Imperator intelligit,ho-ftibusfuppetias allatas iridélibérée, la-tins ne fitiam fortunam pugnando cx-(I periri, quamfi auftus viribus hoftisfuc-tit,maius periculum expeftare. Contin-, nbsp;nbsp;git alrquando etiam, vii Aldrubali in Pi-

J»o D I s P VT A T I © N VM Nie. cœno.conrra CiaudiumNeronem Seal-terum ConCulemRomanum bellumge« renti,vtaut fugiendum fitautdimican dum:amp; rutius in hoc quoque cafu cxifti-mat,cum periculo pugnani fiibire.quam fugiendo omnia certô perderc. Quç cum ita tînt,multas efle videmus caufas,qus ïmperatoremincommodam pugnamlu birecogunt, interquas,fi quandoPecU' niae defeftus reperitur : no eft quod prO' ptereaexiftimemus ,Pecuniam elTenet» num belli, magis quam rcliquas, quibu« idem efficitur.Nó eft igitur PecunianeP uus belli,fed ftrenuorum militum virtus. Requiruntur quidem ad bellum pecu* in®, fed non vtprimuminftrumentum: eftque earum indigentia falis, quam ftr® nui milites faepe vicerunt: nee folentnifi larójdeefle ftrenuis militibuspecuni«, quod ipfi eas fpontc inueniantamp;coni' pai ent.Hæc ita fe habere,teftanturmill« Hi locis hiftoriæ. Pericles Athenienfibus friaferatjVt cum vniuerfa Peloponefo bel lum gererent : idtjue ipfos induftria fugt; potius,quànlt; aut viribus autpecuniaco-hccre potfe. Quam expeditioncmi/ful^' pientes,induftriailiafuaaliquadiu pro* fpcrè rem gefteiunt. fed tâdem apparat plus valere Spartanofû milieu virtutein,

Machiavïlli. Lib. II. ju quàm induftriam aut pecunia Aihcnien-wûT.Liuius nobis hancquæftionépul-«herrimè omniû decidit.ineaducû com paratione, Qua fcifcitatur,fi cü Alcxan-dro Magno Eellatû foret, quis euentus P-omanis rebus futurus fuerit f Plurimu, inquitjinbello poliere vidétur militû co • pia amp;nbsp;virtu8:ingenialmperatorû:fortu-na per omnia humana, amp;nbsp;maxinvè in res bellicas potens. Vtrum igitut in horû fin gulis P.Romanus an Alexander plus po-tuerit? confiderat : amp;nbsp;ex ea confideratio-ne propofîtam quaeftioncm foluif.Pecu-niæ ne mentioné quidé vllam facit. Cre/ dibile aût eftPopulü Campanû, de quo prioricapitc diximus,cnmSidicinis ad-iierfus Samnites fuppetias ferret, vires fuas pecuniæ mulcicudine potius, quàm militam virtu te metitu effe ; fed eidem accidit,vt in re duplici prælio male gcfta fefe inPopuli Romani ditionem potefta lemque rçddere cogeretur.

Nonjîfri prudenttr lt;»b iû fœd«« iwf «nt lu prm (iptb.quoru potcntù minor fit, quint rffe putttur.

quot;CRraruntSidicinivehementer, quod ' ' Juaduerfus SamnitçsCampanorum au ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xiliumimploraffent:quiobdomcfticnm

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;U 4

Jtt Di s P VT A T I o NV M NlC. luxum imbelles eflcnt, amp;nbsp;ad illos iü' uandos inepti. Vehementior adhuc fuit error Campanorum,qui imbellesfeef' fe non intelligerent, amp;putarenü fe Si* dicinos defenderc poiïe.VtrumqueerrO' rem Liuius his verbis exprimit. Campa-ni magis nomen in auxilium Sidicinora quam vires ad prçfidium attulerunt.Nos verôhocloco fœderum ineundorumra-tionem obferuare dcbemus: nam quæa- ‘ micitiæ contrahuntur feriunturque lœ-dera cumiis principibus : quiauc oblo-corum diftantiam,autexiguas vires,aut alias huiufmodi caufas , fuccurrere nfi' queunt, plus habet exiftimationis amp;n0' minis quam præfidij. Idque reipfaconi' perti funt etiam Florentini noftri, Anno Salutis i489;cum eos Pótifex amp;nbsp;Rex Nea politanus inuaderent.Näetfi eflenttunc cum Galliæ rege fœderc iunûi, tarnen eX ea amicitia plus nominis quam virium præfidiiquehabuerunt.Idem continge« re queat aliis quoque Italiæ principibus, fi vel cum Maximiliano Imperatore vel aliis Monarchis procul hinc diftantibus amicitias contraxerintinam omncshæ, necefsitate v’rgente.perinde vt Campani Sidicinis, plus nominis quam virifipra;* fidiiqueafFcrrc folent, Quemadmoduni igitut

Machiavklii Lib. II. î«» igitur erraffe nouimus Campanos ,quod cum ne feipfos quidem defenders pof-fent, non dubitabant tarnen Sidiciniorff tutelam defenfionemque fufcipcre: ita etiam eos omnes errate exiftimandum eft,qui Campanorum exemplum iinitan tut. Huiulmodi fuerunc etiam Florentini, qui auGfuntfe interpoliere inter Samnites amp;nbsp;Romanos vt pacem inter vtrii/ que populum conferuarent. Nam cum oppugnaret Samnites magno excrcitix Pop. Romanus : mifere Tarentini Legatos ad Confulem qui SenatusTarentini nomine indicaretiTarentinos veile pace habe.e inter Samnitium ScRomanri populum amp;nbsp;arma aduerfus ilium fumpta-xos, qui primus pacem violaffet. Sedad ea Conful re potius quam verbis refpon-dens,iufsit clafsicum fonare vt amp;nbsp;prüfen tibus legatis praelium iniretur amp;nbsp;often-deretur quo loco habenda effent Florentinorum poftulata.

Corn mft«M ne teßo petdris: fatiuf ne ßt prteuenire priiK hoßtm adoriiris, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iüe tef

SVperiori capite difputatumeftdeüs quç reâè aur finiftiè fiant in fufcipic-

da amicorum ac fociorum dcfcnfiontf nunc difleremus de modo, quem in «!lt;' fendendis nobis ipfis vfurpare cóuenür-Fade re ego petfaepe virosreimilicaris peri rifsimos,differentes audiui : erat^u’ Tocius difputationis caput hoc: Si bin* fint Principes viribus squales quorum vnus alteri bellum indixerit, Vtrum 6' tins fiteijCui bellum indicium eft,hoft« domiexpeftare, anipfius fines ingtedi» amp;nbsp;veluti præuenicndo prius ilium donu fus adoririf Argumenta funt in vtrafflÿ partem.Et illi, qui exiftimani fatius eff® præuenire, amp;nbsp;hoftium fines ingredi, qu* domi illos expeâare. Crœfi confiliuid-ducunt Cyro regi Perfarumdatum,cum Maffagetarum gentem inuaderet. Nam cum Thamyris Maffagetarum regina,au dito Cyri adueniu, ei fignificaret opti*' nem fe illi dare, mallet ne in regnum fu® ingredi,an fe foris expedarefSi enimyC' nire mailet,paratam fe effe domi eius im petum fuftinererfi non veniret; feprodi* turamipfi obuiam. Qua de re cum inQ ri caftris difputaretur,fuafit CrœfuscoU' tra aliorum fententiam, ipfam Reginam inuadendam.Nam fi illaproculafuore-gno vinceretunpoffe nihilominus regnu ip(i conferuari,Sc exercitus npuo«com* pMUtb

parati. At fi intra regni fui fines id fierct: neque fugæ nequc nouarum copiarü vl-lamfuperefferaiionem ‘.atque itaregno exuipoffc. Ineandem fcntentiam aitint Annibalem Antiocho fuafiffc.fi Pop.Ro-manum fubigerc vellet, bellum in Italia transferrer : nequc cuira aliter eum vinei poffe quam erepta Italia, in qua nouorû praefidiorum penum quendam haberent perpetuum,quandiu extra Italiam effent ac bella gererent, Oportere igitur primo omnium Romam inuadere-.deinde Italia poftmodumad reliquas eorumprouiiu» cias veniendû. Agathoclé ctiâ, cura Car» thaginenfium impetum domi fuftinere non potuiffet : bellum in ipforum fines tranuuliffe Stillos ad petendam pacem compuliffe, Scipionem eadcmprudtn-tia militari, bellum ex Italiain Africam tranftuliffe. Sed qui contrariam fenten-riam tuentur, aiunt non poffe commo. dius labefaôari exercitus vires, quam fi procul à patria abducatur , idque vel

, Athenienfium cxemplo notum effe poffe, qui, quandiu domi hoftes expe-j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ûarunt, femper vicerunt t at poftquatn

. procul a patria bellum gerere cœpif-; fent amp;nbsp;exercitus inSiciliam transferre,

amp; libertärem amp;nbsp;cçcera omnia amifecunt’ Huepertinere etiam Ancæi Libiti regi* fabulam. Antæum enimab Hercule A«* gyptio petitum,tandiufuine fuperioreî quandiu eius impetus domi funinerei« atpoftqua Herculis aftutia extraregnifi nes prodiiiret, fuccubuit : vitamq; cu regno amibt.Id enim fibi veile quod Poet? deeofabulanturiquod cum efletTenS filius, quandiu terræ hæreret, amifias vires inter dimicandum exmatre refume-ret : fed cum ab Hercule in altum proie* dus fuilTct.ne matrem eontineerettviftO _ , £gt;

ene.Exemplapræterea rerum, quæpî* trum noftrorum noftraque etiam memo ria geftæ funt,idem arguere.Nouimuso-mnes quanta fuerit FerrandiNeapoliu-ni régis prudentia, ciim in bello, tùm io pace. At idem cum biennio ante obitum cognouilfet Carolum viii. Galliæregem aduentare, amp;nbsp;multos apparatusfe difetiin morbum incidens, ante obitum Alfonfo filio, quiin regnum fuccefsit,iii mandatis dedit,vt hollem intra Regnifines expeflaret cum omnibus fuisvirib. nec vfqua prodiret cum vllis copiis. Sed ab Alfonfo poftea cum nonelTet obfer-uatum patris præceprum,vt quiin Infu-brraiii exercicum kolli obuiaoi præmi-

CîTcc ; accidit vt vniuerfum rcgnum fubi-ïo amp;nbsp;abfque vlla dimicatione amiferit. Præter hæc quæ vtrmque adducuntur at guméta.obiici fol« hoc ctiam, quod qui hoftetninuaditaudacior fortiorque elfe folet,quam qui eum cxpcftat domi : quo fit vt qui exercitusin eum fincm produ-citutjinaiorcs vireshabeat. His accedit, quod is quihoftis fui agruna inuadit.mul tis eumincommodis afficiat,quæ ipfi nô euenirent fi ilium domi expeûarct. Nam cum agri deuaftantur, bona fubditorum diripiuntur : nec corum opera tuto vti queas, nectributumindicere abfque ma gna difficultate pofsis •. atquc ita exicca« tut fous ille vt Annibal dicebaf.vnde bel li præfidia raanant.Prætcrca fi tuos milites in aliéna reglone habucris: magis vr-gebunturpugnandi necelsitate Sc proin de fortiores audaciorefque effe cogen-tur.Sedhilce rurfus refponderi folct;ho-ftemcommodius domi expeftari pofTe, quamvbi fit inucftigarhcum ôc commea tu amp;nbsp;omnibus rebus necelfariis ifthic te pofsis fine periculo munire. Ptæterea cû fitus locorum peritiamhabeas’.eius con-filia facile impedire amp;nbsp;impedimenta fuis locis obiicerelicet.Deinde cum omnib. viribus tuis, fimul Sc femel illiprogredi

Jl3 Dl S P V t A T I O N V M Ni CJ obuiam amp;nbsp;cum illo pugnare : quod certJ extra fines tuosfacere nunquam licebit» In prælio etiam,fi res minus profperè gc rereturrplurcs fibifugacófulcre pofTeni: atque inde facilius eilet vires reftaurare quam fi omnes aut plurimi periilîent.Tt' 3'ue res omnes fummatim comprehend atur.Si domi hoftem expedeslitaciinr eopoteris dimicare.vt etfi omnesvires tuas fimul in perieulum adducas,nontagt; men periculo fortunae omnia tua com' mittas : cu exinfeliciquoq, pugnaqua-plurimi conferuari queant in pacsia. At fi foris pugnandum fit, non licebitidface* re omnibus viribus,quamuis fortuiiçpe' riculo fimul omnia tua commiferis.Ego vcróhis omnibus diligenter eonfidera' tis,non puto eandem cfiTe rationem vbb quehoflcm aut domi expedandijautfo' ras ei obuiam progrediendi. Sunt enim quaedam regiones munitifsimXjCumna tura locorum,turn robore virorum,amp; vt' bium : quemadmodum erat olimitalia amp;nbsp;Roma præfcrtim : ætate noftra autem Heluetiorum amp;nbsp;omnium cçterorumqui eodem fœdere continentut ditio.Quçda è contrà.ncc locorum natura nee robore vallorum ac multó minus virorum for-cifsimorum copia munitae Punt : cuiuC' modi

MachiA.VKLLI. Lib. IL sip modi erat olim fcarthaginenfium regio» Scnoftra ætate Italia ScGallia fere vniuec

i fa. Q^odfiigitur regio tua tails fit, vtne-i I nbsp;nbsp;qucvirtutifubditorum, ncquelocorum

Îiroculàpatria arcetehoftem oportet: a-i'asenimomnem conficiendae pecuniæ I modum amines, Sc ftatim opprimeris. • nbsp;nbsp;nbsp;Exemple fint Cartbaginenfes,qai ex red

» ftri, cum domi bellum illis faceret Ca-» nbsp;nbsp;nbsp;ftruciusLMcenlis,non potuereillius im«

JtO Dl î P vT AT I o NV M ï4ic* ftra Confœderatorum regio : tune tanró difficilius vincuncur eorum incolæjq^^' tôfuerint patriae propinquiores : quO; hoc modo.vires coniungere amp;nbsp;vel nwS' mosimpetus fuftinerc qucant:quosccr-tè extra patriamhoftes inuadendo, iH'’ inferre non poflent. Nec memouethiC Annibalis autoritas, qui Antiocho fui' debat vt Italiam primum inuaderet.ld^' nim vtilitatis fuæ fuorumc|ue Carthagi» nefium caufapotius dicebat,quamquod Antiochoid vtile futurum eifet. Nam» pop. Romanus ternas illas clades quas ab Annibale accepit in Italia, eodeui temporis fpacio extra Italiam accepiflef hue in Gallia, fine alibi; periifleteorunl res vninerfa. Ncque eni’m potuiflentcS‘ fi exercitusreliquias colligere; vires rê* ftaurare, amp;ad bellum denuo fepræparv re,amp;tantisrurfus viribus fehofli oppO' nere.Non exiftimo extare exemplû ex« citus pop Romani,ad occupandam pro-uinciam extra Italiam mifsi,cuius num«' rus quinquagintahominum millia exes deict : fed ad defendendam patriamar« tnarunt in Italia contra Gallos odode-cim centena millia. Neq; eodem tanto ac ram magno exercitu,eum hoftem que inHetruriaviceruntjin Gallia Cilalpina vinceis

vincere potuiffcnt,quod tantç vires pro« i nbsp;nbsp;nbsp;culàpatiia educinequeant. Cimbri co-

I runt: fed poftquam in Italiam veniffent» gt;nbsp;rurfuscæfi dcleti^ue fuerunc : quod iis * magnis copiis in patria fe poffent Ko« t nbsp;nbsp;nbsp;maniopponere. Heluetios extra patria

. ifthic centum millia armate queant. Ita-l nbsp;nbsp;nbsp;quecumres itafehabeant,depropofita

VEtum effe compctio,quod aut nun-quam aut certè rarifsimè foleât ho« f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mines, exhumili foriuna ad altum fafti-

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X

Dis fVTATIOUVM Kié» gium confcendere,abfque vi aut fraude’ dummodononveliurehaereditario j vel donatione aligna partum imperiumfue' rit. Et vim folam ad id tufficere.vixcom* peries: fraudem folam plurimum profu-ifle cóperies,fi vel PhilippiMacedonis, vel Agathoclis Siculivitam infpexerisï praeterea aliorum miiltorum, qui ex hu* mililoco ad magnum imperiumafcen-derunt. Hanc fraiidis necefsitatem expH cat Xenophon in vira Cyii ,amp; in prima prçfertiin eins expeditióe,quaaduerfiis Armeniæ regem fufeepit, fraude amp;nbsp;dolo plenam : qua rationepotius, quamviri* bus ei regnum extor!it:cx quibus omnibus,id mihi fignificare veile videtuïXe« nophon, quod neceffaria fit ars quædam decipiendigt;fi adaltum fafligium afeen-dere, amp;nbsp;infignes aliquos progreiruseffi-cete velis: neque eiiam Cyrum ad tanta Imperij magnitudinem potuifie perue-nire, nifi per hoc decipiendi artificiura, quo amp;nbsp;alios amp;nbsp;Medorum Regem Auun-culû fuum imprimis fefellit. Non exifti-moetiamfuilîe quemqnam, qui per fola ingenuamque vimexhumililocoadma gnumimpcrium pcruenerit:fed foiafrau de cripuit Io. Galeatius Mediolanenfe Imperium Bernardo Patruo fuo. Quem-admodumautem fraude vti videmus vi-

Ma fc HIA VIL11. Lib.’ II. jv tos prfticipes.in imperionitn fuorum in-itiis confirmandis:ita fa'ciunt etiam Ref-pub.amp; quidem necefsirate ipfa cogent«: donee res fuas tantopere confirmarinr, vtapertam ingenuamqjvim inferre que-ant.Romæ habita ratio eft omnium eo-ium,quæpoftentad Imperij magnitudi-nem comparandam fpeélare: fine id forte, fiueexciuili quadam prudentia ei vr-bi contigerit. Itaque neque hæc decipie-diars àPopn. Romano neglefta fuit. An nonenim infigni dolo conftabat ea ac-quirendi imperij ratio,quamvfurpàrunt, amp;nbsp;de qua cap. 4. huius libii docuimus. Nam quos æquo fœderc in focietaté ad-mififfent,eos fenfim fub imperium fuum redigebant.iis id non aduertentibus,donee feruitute plané opprefsi elfenr. Hu-iufmodi fneruntLacini amp;nbsp;alij vicini po-puli:quorum armis amp;auxilio Popu. Ro- , tnanus hoftes fuos fijbegit, qui circû ha-bitarent:quib. fubaftis, auda eft Roma-norumpôcentia tantopere,vtlbcios iam nonvt confœderatos, fed vt dediricios tradarent.Neque animaduerrerc potuâ-re Latini fe falfo focietatis nomine, fenfim in Popu. Romani ditionem redigi: doneevidiftentSamnires du'plici piçHo c«fos,adPacempetendam coadosefîâï

114 Du T VT A T I O NV M NiC. quae viaoriavt infignis fuit, ica etiamP-Romani gloriam apud exteros Rcge» Principes vehementer auxit,amp;illuftrt' uit,Ex qua re Latini cæterique focij inui* dia,ac mecu etiam eius quod ipfis impf'* dere cernebant, commoti,vnà cum quj* bufdam Coloniis Latinis amp;nbsp;Campani» etiam,qui non longè prius in Romanotu ditionemfcdcdidcrant, coniurarunt bellum Pop. Romano inferre decreuf* runt. Id verô mouerc coniurati fecund« artes illas, quas cap.9. explicauimeq; nim bellu dirreaèindixerütrfedSidici' nis aduerfus Samnites auxilia tulerutjC« quibus illipermilTu amp;C voluntate Pop«* Romani bellum gerebant.Nequeverôvl la alia de caufa tuncaduerfus Romanos coniurarunt focij illi, quam quod incipf rentiam dolum fubolfacere, Scintelli* gcre,fe paulacim,falfo focietatis nominf inferuitutem redigi. Quod quidemAn* nius Setinus prætor Latinas habita ad fuos orationehis verbis præclarè expt“ fit.Nam fi etiam nunc fub vmbra fcedeiif sequi, feruitutem pari pofiumijs:quidolt; bertquinproditis Sidicinis,nonRoni*' norumfolum fed Samnitiumquoquedi-ftopareamus? Quae cum ira fe habeant, manifeftè cernimus Populum Romanu

Machiaviiii. Lts. IL inprimis Impcri) incrementis, eadé fraa de vfum effe, quam neceffariam effe pu-tamuï omnibus, quicunque ex paruis i-nitiis crcfccre amp;nbsp;ad magnum quoddam faftigium confcendere conâtunquæ tan-tô minus turpis tft, quantô quis magis il lam poteiit occultais, honcdo aliquo ptæiexcu tegere,

Multi decipiuntur dum fub qudditm bomilitittic vmferu fuperbiam euiture coauntur.

SÆpe fit vt modefliaatquehumilitas» non modo nil profit, fi tibi agendum fit cum infolcntibus bominibus,ôcqui te inuidia atque odio profequantur, verum etiamnoceat plurimum.Cui rci argumé-to effe poteft eadem confultatio Romano turn, de confetuandis in pace Latinis, aquibus bellum illatum iri fibi metue-bant.Nam cum quçrercntur Samnites in ScnatUjfe'aLatinis bellopeti';: Senatns neipfosiamfuafpontead bellum com-motos magis irritaret Sc ab fealienaret: tefpondit in fœdere Latino nil effe, quo bellare cum quibus ipG velint prohibe, antur. Ex quo refponfo Latin! non molt; 4q tccociliatiaonfunt ^ed fecociores fa

dit VC per fpeciem belli aduerfus Samni« tesparandijCrebris confultationibusbel Ium Romanum mediiarentur, amp;paulà poft manifeftè fe hoftes eße profiteren-tur.In quam fententia idem Annius præ/ tór apud ipfos fic loquutus eft: Tentäftis pacientiä Pop.Romani, negando milité. Quis dubitat exareiße eos ?Pertulerütta men tune dolorem.Exercitus nos parare aduerfus Samnites fœderatos fuos audie runtjucemouerunt feab vrbe. Vndehaec tantamodcftia,nifi ex confeientiaviriS amp;nbsp;noftrarum amp;nbsp;fuarum?Hæc Liuius. Vt hinc manifeftè cernere pofsis,ea Pap.Ro mani modeftia amp;nbsp;parientia, audam fuif-fe Latinorum arrogantiam.Quamobrem rationem honoris amp;nbsp;dignitatis fuæ degt; bent habere principes omnes, nec facile quiequam aduerfatioperinittere.cxquo infimulari queas abiedianimi,atq;timi' di. Satius eftetiam bello aperto aliquid amittere,quàm vt metum belli id condo naffe videaris. Nâ perfæpè accidit vt mul ta condonanresauertendi bellicaiifa,id potius aduerfus nos excitemus,quam ar ceamus,ob maiitiam aduerfariorumvidelicet, qui vbiintellexerunt temeticu-lofum abieâumque efte, fubinde alia arque alia poûulabunt,Quib,accçdit quad ncquc

Machiavelli Lib. II. ivy neque amici quidem prompti enint ad Te iuuandum, vbi te tam cimidum cfle co gnouerint.At fi cognita aduerlarij cui in-iquapetitione, ftatim re ad defcnfionem præparare coneris: no ira audader te iw-tiadet : quamuis potentior fit quam tu ; promptiorefq;amicoSjatque defenfores femperhabebis. Et hæe quidem ita intel ligi debent,fi quidem vnicum hollem ha beas qui à te poftulet quippiam : fin pluies fuerint qui te inuadere volent , pru-dentifsimè facies, fi multi condonando amp;promittendo, ex eorum focietate ali-quem difiungere,amp; ablltahere coneris,

Rtj^ublicM infimitu, (y principes minM potrtt' tes dubios e/Je folere mi captundis conßliis: tardiu autctn confultationes tffe minimi faluttires.

EX iifdem hifce, belli interPopulum Romanum amp;Latinos orti,principiis amp;córultationibus, obferuare debemus, cum de rebus dubiis diireruimus:tutifsi-mû eire,fi ftatim de ea ipfa agatur, in qua totius controuerfiæ cardo vertitur : nec fufpenfa tenere fuffragia oportere, fed decline quid faciendu fit citifsimè. Cui

rei documento efle poteft.EorundéLa* tinorum cófilium tunc temporis captu, . . , nbsp;nbsp;CUm de fufcipiendo aduerfus Romanos

***** ■’* bello agerctur. Nam cum Romani defo' ciorum defeftione fubinde magisma* gifquefufpicarentur, eo quodaduerfus Samnites fœderatos fuos bellum gete* rent: tarnen tamquam de Samnitibus,no de fe curam agerenr,decem PrincipesLa tinorum Romam euocaueiunt, vrcum iis agerent de pace conferuanda,vt fi quç ratio effet, illos abfque armis in amicitia retinerent. Latin! baud dubijfuperqua re euocarentur,concilio habito,quida. ftum iri fecum credant? quid ad ea re-fponderi placeat, referunt,amp; cum alij a* liud cenferent: tum Annius corum praetor inter caetera hæc dixit. Ad fummam rerum noftrarum pertincre arbitror vc cogitetis magis quid agendum nobis, quam quid dicendum? facile erit expli» catis conßliis accommodate rebus verba. Hæc vera eft confultandi ratio vt ad fumma rerum capita fpeâemus amp;deiis ftatim decernamus, amp;nbsp;propobta effe de. beret hæc Annij fententia , omnibus qui magnas res traâant.Ncqucenimcô. uenit dilputare de verbis, quibus agendum lit Si aduefûriia iclpondcndum.

Sed quid facere veils aut debeas,hoc con ftiiuete oportet; quo fado non poflunt verba deeffe. ExIllimani autemhçc Anni) verba hue transferenda, propter tot ertores, quos commiffos effc noui, ob Confili) ambiguitatemamp; fufpcnla nimis diu de rebus iudicia'.non fine magno da-mno.cùm aVrarum/iim noftræ imprimis Flotentinorum Reipub. Eft enim iftnd peculiare vitium cum Rernmpub. turn principum omnium, quicunqueparum prudentia viribus confilioque valent ,vt inconfultando nimis tardieffe lolcant; quæ res tunc imprimis periculofa eft, quando agitur de fuppetiis ferendis aut oenegandis iis.qui aut vt amici aut vt ho ftes traftandi funt. Siuc fufpendanturhu iufmodi rerum delibcrationes inopia co filij 8cvirium:ftue odio eorum quibus au xilia decernenda fint. Et qui boni patriæ crues effe volent ; neque eas deliberatio-nes debentimpedire, quibus videant au xilia decerniiis, quos odio priuato pro-fequantur.fempcrenim publica priuatis anteponenda.Cum intctfcûo Hienony-mo Syraeufanorum tyranno,bellum el' fetinter Carthaginenfes amp;nbsp;PopulumRo manum : diuerfæ crant Syraeufanorum (aûionzs’.quodalij inRomanotum atni-

dtia perraanere,alij feGarchaginenfibus adiungere vellent: iamqiie ciuitas diuef-fis ftudiis diuila.nil cerri deccrnebat,S«lt;l Apollonides principum Syracufanorum vnusjoßendit illam confilij ambiguitatf pcrniciem ciuitaci accelcrare; liue igitul ad Romanos, fine ad Carthaginenfesin* clinentomnes, gratum fortiinatumqu* fore : fin alios aliô trahat res.neccerti quicquam conftituantjbellum, quodin« rer Pan os amp;nbsp;Romanos eflet, ad Syracu« nos rediturum, amp;nbsp;opprelfam iri ciuitaté-Idem periculum quod ex ambiguitate cófilij Syracufanis impédifie LiuiushoC exemplo oftendit: etiam quibufdamLa' tinorum fociis Lauiniis præfertim inci-ditinam cum Latini in bello aduerfusRo manos, auxilia abiispetiilfent: Lauimi randiu deliberarunt.vtnon priusdecet' nerent auxilia, quam Latini cæderentur. Iraq; cum iam extra portas Milonius eolt; rum prætorcum auxiliario militeprofi' fceretunacnuntiaretur Latinos iamcs-fos eflc : refpódit exiguum illud itinetis quod confeciffent, vt fociis fuppetias fel rent à P.Romano magno prçcio redime* dum fore. Quae quidem illis accidebant ' ob nimis diu fufpéfam dclibcrationeni:

M A c H I A V r L L1. Lib. ï I. îîi nam fiue auxilia illis fuppeditare, fiu© dcncgare vellent: cito decernere opottc-bat'.atque ita fi ne gaffent, Pop. Romanû nonoffendiffent; n decteuiflent adiume to effepotuiffcnt,ne cæderentur,diffe-rendopericulum cuitare non potuerût, «juicunque tandem effet rerum euentus. Hoc præceptunijcito de rebus huiufmo« di decernendi.fi fequuti effent Flovent?-ninoftri; nüquam tot clades acccpiffent, exLudouicixi 1. Galliæ régis adyentu. Nam cum is aduerfus Ludouicu Medio-lani ducem expepitionem rufcep!ffet;cü. €orum oratotibus egit,ne ipG h;uiç hello fefeimmifceiét; ita enim veile te illos in çlientelamfufciperCjamp;apericulis delen ' dcre.Hæç pafta régis cum oratorib.fuis, Florentini menfis vnius fpatio aut appro bare rataque iubere , aut iis renuntiare , debebant.

Sed illi, ob quorundam in Ludoui-cum ftudia , tandiu fufpenderunt iudi-cium fuper illa re, donee rex viftpriani , propè iam comparaffet : Et cum paOa illa tune approbate vcllent ; amp;.a rege hbi confirmari eacuperent.

paâa reiecit, amp;nbsp;Florentinos ingcnti pj' cunia muldauit: idque non femel canif» fed aliquoties iis accidit. Tantô detei’®! autem fuit ilia confilij ambiguitas, qu® dum fufpendercntiudicium.nequeL®' donico duci Mediolanenfi fuppetia«*®/' re potucrûtjquas, fi forte eorum auxili® viciflet, longé melius quam rex remuni' raturus fuiflet. Dehac tarditatcamp;ambi'

guitate confilij primo quoque librohU' ius opcris difpurauimus capite jS:fcdc® fe hïc rurfus illiüs occafio offcrrct :rep®' tere non piguitid quod inomniRepu^’’ obferuatione dignifsimum eft.

Latinis comniifit.T. Manlio Torquato amp;nbsp;Decio CofT. maximum atquedifli* cillimnm fuit omnium eorum,quævllo in bello faâa fucrint. Nam ira fe res tunc habebantjVt ficutiLatinis ex eo feruituJ, Romanis dominium comparatum eftd-fa fi Romani nonvicilTcntiipfiferuifafli 8c Latini illorum comparaflent impetin. 'ljftïut lA.t. Nobis cum lenticLiuius,quiinquii,nihil

Macmiavilli. Lib. H. tn hilapud Latinos ab Romana Repub.dif fonum fuiff«;fiue militum virtutcm,vin-cendi dcGderinm, fine modum eiia fpc-ftesinftrucndiaciemzfolos duces feciffe difcnmcn,quod incaftris Romanorum præftantiores fuerint. Ita vt inter omnes Latinos Romanofque, qui eius pugnae memoriam pofteris tradiderunt, facile conuenerif.virius partisT.Manlius dux fuiffet.eius futuram baud dubie fuiffe vi-Aoriam. Id vcrô in ea pugna fupra modu memorabile fuit,ex binis Confulibus, al icrum conleruandæ militaris difciplinæ caufa,filium,quod extra ordiné pugnaf. fet.fccuri pcrcufsiffc;quamuis dcnofte viAoriam obtinuiflet. Alterum fc pro po pulo Romano deuouiOe amp;nbsp;in volunta-xiam mortem tradidilTe. Nambellandû erat aduerfus Latinos, qui, vt Liuins in« quit,lingua, moribus, armorum gene-' ie,amp;inftitutis militaribus ipfis congrue bant. Milites militibus jCenturionibus centuriones, tribuni tribunis,compares collegæque iifdem præfidiis fæpelt;^ue iifdemmanipulis commixti erant. Qu» ' cum ita fefe haberent, amp;nbsp;in cæteris om-nib. conuenirentinecefTe erat aliud quip piam efle, quo animi militum ferociores ’ pertinacefq; magis fierét ad vincendu ho I nbsp;nbsp;nbsp;fté, ex qua Iola fiue conftatia frue perti-

’Dl s P Vï A TI.O N V M Nie» nacia poreft vidoria comparati. Na qiiai* diu ilia dimicanciû peftorib. inert : nun« qua de fuga cogitât : fed ad viftoriâ ant« oculos ob obucrfante cotendünVt aur« tue firmius Romanorü qua Latinorups« öorib. inhælerit, effecit partim fortunä» partim virtus Cófulum: quæ tâta fuit,vt exiis Manlius conferuâdç difciplinænii litaris caufa,filiu morti tradiderit, Deci’ pro P. Romano femetipfum deuouerki tantus fcilicer erat ardor illæcomparan« dæ viftoriæ. Eodem pertinebant ftudn rerum benè adminiftrandarumiamp;ordn præfertim ad inftituendam aciem obier* uatus.invtroque exercitufimilis:dequô non ab re fuerit difputare,amp; quid in ea,» noftris hominibus peccetur,inquitere‘ Quantum igitiirexLiuio colligerelicet» hic eratinftruédiaciem modus. Vniuet* fus exercitus in tres ordines diuideba* turprimus in fronte crac ex pubefeentin iuuenum Hore confticutus, qui cercismî nipulis diuifi Scinteruallis difi:antes,ho« ftas gerebant amp;nbsp;ex eo haftati appellabaii tur. Alter deinde erdo cocidem contine-bac VC prior,amp; in rotidem manipiilos di-uifus erat,qui iuftis fed maioribus quant primiinteruallis diftabant: qui exrobiP ftiori aetate,amp; robore virorii cóftituti, vO cabâtur Principes. Tercius ordo omni“

Machiavslli Lis. 11. 3Js maximuSjtotide ferèhabebat, quot ambo priores. Cuius maior pars coRabat ex veteranis fpeûatç fidci militib.qui Tria-rij dicebanf.Diftabat hi quoq j certis, fed. adhuc maiorib.interuallis.q in priorib.

I binis ordinib,Singulis quoqjhis ttib.or-, dinib. ccrtus equitu numerus addeba£, I quiaddextru finiftruq; latuscófticutus, i alarum fpecié præbebac vt ex eo nomen • deduftfi fitjVnde Alæ equitû dicebantur. : Hi tres ordines diredè fe mutuo amp;nbsp;prçce t debar amp;nbsp;fequebatur:fed qui in primo col I locati erât Haftati, anguiUorib, fpaciis à J feinuicé diftabat.vt prima pugnaineutes • hofté melius fuftinetepolTent. Quieosa ) tergo fequebatur Principes, maiorib. in-1 tetuallis à feinuicé abetât : vt fi Haftati ré ( min’benégererét,aut cedere cogerétur: ininteruallahui’ordinis recipi poflénr, '» acie integra amp;nbsp;ordinib. nullo modo per-ƒ turbatis. Maxima deniq; eratTrianoru, i nbsp;nbsp;tertij ordinis intetuallavtin ea recipi pof

lt; dendfi.Vbi his ordinib. exercitus inftru-H nbsp;nbsp;ÛUS effet,haftati omnium primi pugnam

gt; pofsent, pede preffo eos retrocedentes, d ininterualla ordinum Principes rccipie-r bant : tiim principum pugna erat, hafta-i tifequcbantur amp;nbsp;principum ordinibus Û

tiS Dis P VTATioNVut Nie» permixti vnacum ipfis dimicabant.Si^ pud Principes quoque baud fatis profp’ rè elfet pugnatum : à prima acic ad Tri*' rios fenßm refercbanturivnde re adTri* rios rediifle,cum laborator proucrbioii’ crebuit.Triarij confurgentes, vbi in in'* terualla ordinum fuorum Principes amp;nbsp;haflatos recepilTenr, extempto comprd fis ordinibus velut ciaudebant vias,vnO' que continente agmine, nulla fpe pej* relifta, inhoRemincedebant. Id fornu* dolofifsimum hoftib. erat, cum velut v*' dos infequuti,nouam repente aciemeX' urgentem auda numero cerncbant.Hçj veterum Romanorumeft, inftruendii^ pugnam exercitus ratio, quam planen«' gligunt noftra ætate, ficuri cætera quoiJS veterum inftituta militaria.Plurimumä'* tem intcreft, vt rede inftrua£ ad pugnäH' dumacies.Nam cui dubiumeflepoteft) quin longe melius fit, earn ita effe inftrU' dam, vt ter refici vires exercitus queant» amp;nbsp;toties foRunam experiri liccat,qu3n’ vtin prirao conllidu omniapericliceii' lur? Quiconque in primavelitacioneV' niuerl'um exercitum fortunæ pericul® committit (vt ætate noftra in orbe Chri* ftiano fieri cernimus ) vehementer pefl' clitaùquodexleui aliquo cafu,autper* turba*

4 t.

tl II

0 i' i'

Machiavslli. Lib. II. uj îurbata acies, aut aliquid aliud inierue-niens,aut mediocris hoftium impetus,a-mittendæviûoriæ occafionem præbere poteft. Necvlla alia ratio eft, cut noftris ducibus necefle fit hoc periculum fubire quam quod neglexcrint veterura ilium inftruendæ aciei modum,itainftitutu,vc qui in prima acie dimicant, in interualla fe feruatis ordinibus recipcrc queant eo-rum,qui loco poftetiori funt.Etenim qui ita inftruit aciem, vt folent state noftra, prsetet confuetudinem veterum, facere: ci ex duobushis incommodis, alierum euenire neceffum eft.Vel enim in vtrum-que latus extendere oportebit plurimû ordinatorum militum feries: quod fi ac-ciderir, infirmior erit acies, cum à fronte vfque adpoftremam aciem tantô minus fpacijfitiOrdinatoad pugnam milite re-plcti; Scab hofte facilius perfringipo-teft.Sin exercitum minus ad vnumq^ latus extendas, firmiorem habebis aciem, cumdenfius futurum fit agmen, diffici-liuf^-, ab hofte penetrari queat : fed cunt iam non ita conftitutæ fint ordinatorum militum feries, vtanterioresrecipereIc pofsiniininterualla pofteriorum: facile accidit,vtvel leui aliquo impetu pulfus primus ordo,fecundum impellat, 5cle-y

j}8 Di s P VT A TI o N V M Nic« cnn dus tertium,nec pofsint in fubitiof' dinum perturbatione,quipofteriorilo' to lunt.progredi amp;nbsp;cum horte dimicareî ex qua ordinum perturbatione accidit) vt alij aliis implicati,fe mutuoobruaiK« In prælio quod adRauennam commif“ fumertamp;in quo Foiflc’princepsGallb carum copiariim durtor occubuitutâsd pugnam inrtrufti eranc cù:ti Gaiiici.tùni Hilj-xinici exercicus,vt(ficut.i remporuni noitrorum confnetudo fcrt)iion malèel« fetin vtrumque latus plurimum expot« refta acies , quod campi illic latifsimèpl terenc: idque in vtroc^; exercitu,ob eanij quam iatn cominemorauimus caulam» fiebat, ne retroducendo ordines pertuP barentur.Sed cum locus angurtior eftjn id periculum Temper incidunt^quodUn' oftendimus.-nec quifquam crtquicogi* ter de modo,quohuicmalo remediiini adhiberi queat. Attantô magisdebebat cordi erte harum rerum confidsratio, quod cadem pericula quæ in conflirtuO'' riii polTe docuimus,inconficiendisiti' neribus quoque amp;nbsp;excurfionibus con-tingerc foleanr. In bello quod Fiorenti' ni nortri cum Pifanis, port Caroli Galli« rogis aduentum, geucrunt,ebipfo‘ rum

Machiavelli. Lib, II. îj» ïnm rebellionem , pugnatum eft ad S. Regulmn, amp;nbsp;aliis in locis : viâit^uc fue-re Florcntini, quod cquitatusnofter in prima acie conftitucus, poftquam Pifa-norum vimfuftinere non potuiffet,amp; re-trocedere cœpiffet, peditum ordincs, tiui à tergo erant, perturbauit, fregit, Sc in fugam coniecit ; vtCriacus Borgens peditatus noftri duCtor conftanter mihi confirmàrit, copias noftras pedeftres no nifiatioftris cquicibus fraitosefte, Hel-uetij id animaduerterût, vti cætcra quo-que præ cætcris diligenter obferuant, quæ ad difeipUnam milicarcm faciunt. Itaque (i in Gallorum caftris militant, fempetâd alterutrum latus collocarivo-lunt,nefiequiribuscedendum fit,abiis percurbenturamp; frangantur.

Hæc facile intelliguntur,nec vfquea-deô videntur elTe difticilia : cum tarnen exnoftris ducibus nullus fit, qui ilia ob-feruare, antiquam confuetudinem imi-tari, ôc errores noftrorum hominume-mendare conecur.

Nam etfi vniuerfo exercitui præcur-fores quofdam præmittant, fpeciriandi caufa, amp;quofdamàtergorelinquant ; id lamé,non nili ad loca commoda capien-

114® Dispvtationvm Nic» da pro metandis caftris conducit, iTiicaduni cum vniuerbs viribus nilpr®/ dert.Non defunc qui cpntcndanttornif' torum bellicorum vimobftare.quoi”'' nusvetercs hifcein rebus imicariqut^' mus : fedquiaid mihi non irafehabere vidctar:de eadem hac quæftionc ti capite difpucabo.

Qudnti fdcere oporteat in excrcitibtu biHi' ftu noßri temporif mdchmdf.e^vtrum tiit' tarn vim hdbceint,(iuinttm vul^o putdntur habere,

præliapopuiusRomanus, tocoe® tempore commiferit, quo Imperium co* parauit:non abrc facere vidcor,fihocle co paulö diJigetius conlideremid.quo^ vuîgô putatur,Pop. Romanum nequa* quiin tantas ramqué^præclaras res ger«' re poruifTe.fi tune tormenta beJIica in v* fu tuijrcnr,quæ ætace noHra vfurpanruri H;senim impedimentum obiici virtuH hominum,ne veolim ca vires luasexei^ cerequeat:quod periJIapraeliadiriman' rur, amp;nbsp;prohibeantur homines cominus pugnare : vt verifimileiit,futurumteni''

MaChiavilli. Lib. IL 14» poris fucceflUjVt vniucrfa belli ratio ex tormcntorum bellicorum vfu pendeat, Idvtrumitafehabeatdeinccps inquirc-mus,initio lumpto 'a prima ilia quæftio-ne, qua quæritur vfqueadcô ne ducum militarium virtus rormentis bellicis im-pediaiur, vt Populo Romano ad acqui' tendum imperium obftaculo effe potue* tint? Qui bella getunt, aut defendendi fuicaula, aut lædendi alterius gratiaid faciunt. Vtris horum tormenta bellica inagis prodelfe queant, difputari poteft : needelunt invtramque pattern atgume-ia:fedmihi tarnen longé magis prodeffe Videntut adoffendendumjqu'am defen-dendum. Nam qui le tormentis bellicis I nbsp;nbsp;nbsp;défendit, aut in vtbe ell, aut alio aliquo

, loco munito. Vrbs effe poteft vel magna , vel anguftadolent autem cùm arces ^ùm I nbsp;nbsp;ptopugnacula alia, etiam in magnis vr-

bibus anguftaeffe. Difficillimum autem J nbsp;nbsp;eft,ex angufto loco fe aduerfus tormenta

bellica deffendctc, quod nullus mutus tam ctaffus fit, quin panels diebus a tor-j mentotum impetu dituatur.Eo diruto-, fl défit intrinfecus fpacium, vt cedendo vel fofsis vel nouis aggetibus reparate J propugnaculanequeas: ftatim ab bofte , viftus eris,neque vllo modoillius impe« y ’

,4» Dispvtationvm Nic. tum fuftincre,aut tormentis tuis,quowgt; nus per loca diruta ingrediatur in tuâ propugnacula, prohiberc poteris. Certo enim efthoc,amp;experientiaipfaconfip matum, eos impetus, qui denfatoagmi' ne magnaque cum violentiaac celeritatc filmt ijtormentis bcllicis prohiberinon pofi'ciquo fit vt in Italia, qui dcfenfioni vrbium prçficiuntur, Germanorum illo* infultus tarn violentos ferre ncqueant. Italorum oppugnationcs vtique fufti' ncnt.quod non denfato agmine tanto-que impetu nitantur: fed leuibus prælin dimicare confueuerintinecpofsinttoi' mentorum vim ferre. Sed qili itaruunc denfato agmine, vtpofteriores i mpelläc priores magno cum impetu: iiomnialo' ca diruta penetrant nifi aut fofsis autno' uis aggeribus prohibeantur. Ex tormen-lis perçût aliqui, fed nó tot vt de viflorii periclitentur.Hoc ita fc habere compro« batexperientia: idque vidimus nos in I« talia, cùm in aliis locis, tum in expugna-tione Brixienfis vrbis. Nam cum illa à Gallis ad Venctos defeciflet; arxipfafo* Ium adhuc à Gallis teneretur: Venetiad-uerfus impetum qui exerce à Gallis in vtbem irrumpere poffer, locum circum« iacentem vndequaquc tormentis belli« cis mu«

Machiavmlli Lib. 11. 34j cis muniuerant. Scd Foiffeus princeps haéc omnia parui faciens, denlato agmi-neexarcein vrbempcr media tormcnta bcllica defeendit 8c vrbem occupauit: nec raemorabile derrimentum aliquod animaduertit,quodex tormentis acce-' piffet. Quo fit vt pronuntiarc oporieat, ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eumqui feaduerfus totmenta bellicain

' locate exbumili enim fiicla coniicias, • in bodem, facile aduerfus illo fo commu * nite potetit.ln altum locum neque mul-ta,neque tarn vebementia, attollere po-• teris, atque is vtitur, qui foris tc oppu-* gnat’.cum buiufmodi alta loca aggeres ' effc foieant minores ,quamvt in iis tan-* tæ maebinse traftari queant.

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y 4

Et ß quç in tam alta loca attoilantur,diF' ficulterconfcruari poffunt; cumhoftisj qui te foris oppugnat, amplilsimumlo' turn habeatjamp;prouidere facile pofsito , mnibus iis, quç in vrbe ex loei anguftiäi difücultatem pariunt.ltaque fi hoftis qui te foris oppugnat,tormentis bellicisJ' bundet: neqjinalta loca machinas tuas attollere permittee, neque fublatas cou' feruare. Vnicumhocergo fupereft,vtvr« bes virtute militum defendantur,quem' admodumolim fierifolebat. Cui reietfi paruorom minutorum tormentorumv-fus nonnihil conférât ; tarnen æquareno polTunt damnum illud, quod amagnis iormentis,ab holle in vrbem contottis, accipitur. Eaenimmoeniaquatiunt, di» ruunt.foflafque replétivt cum ferro poft' modum res gerenda eft,longè maius da* mnum ex hoftium machinis fenferintin vrbe,qua foris holles,ab vrbanis. Ex quo fequitur verum efle id,quod antepronö' tiauimus , machinas bellicaslongèplus iis prodeire,qui foris vrbes oblïdent op* pugnantque , qua iis qui illam intus de* fcndunt.Qnod fi non in vrbe,aut propU' gnaculo aliquo te defendas, fed locum quempiam occupaueris, naturaautarce munitum , ex eoóue hollem tormentis belli'

bellicis fuftinere cupias, nc citius qu'am exvfu elTe videatur,manus conferere co^ garis-.tuncquoquenonmulcô plus pro-dcrunt dbi ad defenfionem tormenta, quàm invrbe. Nam fi hoftis tormcntis fuis locumakioremoccupauerit,aut a-li'as te adortus fuetic priufquam caftra ag geribus amp;nbsp;vallis muniueris : facile te coget illinc difcedercjamp;manus conferere. Idenim Hilpaiiis accidilTe nouimus, an-lequam prælium iuxta Rauennam com« mitteretur. Nam etfi iuxtaRoneum ttu-uium,qui olim Bidefus dicebatur, caftra muniuifl'ent : tarnen quia aggeres non ti altos,vt oportebatconftruxerant,amp; Gal li altioris collis opportunitatem nafti e-ranf.tormétis Gallorum pulfi, caftra de-ferere, amp;nbsp;ad prælium committendum in aciemdefeendere coaäi fuerunt. Quod fl locum caftris etiam maxime opportu-num occupaueris: eumque optime mu-

1 men non deerunt illi cædemillæratio-nes te ad pugnam prouocandi, amp;nbsp;cogen» di,quæapudveteresinvfu fuerunt, an-tequam tormentorum bellicorum vfus vllus extarct'.cum excurfionibus agros tuos vaftare, prædas agere, commeatum intercipcre,Scmultis aliis incommodis,

,4® Di s T VT AT I o N V M Nie» damnifquc te afficcre pofsitiad quæoitt' niaauerten.da quam miniinè proderuflt tormenta.Quibus itaconftitutiSjCxpen' depoirö Bella Po.Romani,vtrumdefcn-fioiiis potius caiifa, quam ledendi eripi' endique aliorumimperij graciafufceptî videantur.Nam fi conftat,eoa occupaiid* orbis caufa belia gefsifle: loiigc commO' dius faciliuicjue id, igneis hike fulmini' bus adiuci.prçllitiflenr, quam iifdemde' fticuti. Ad id quod multi obiiciunt,fubU tarn elfe hifcc machinis viri virtutem: i^' fpondeo magisequidem periclitaremi' litem nunc, quam olim: u vrbs qu«pgt;* inuadcnda cxpugnanda admotifquefci' lisjalüfiie huiufmodi machinis,confc«i’' dcnda fucrint mœnia: Duces quoquein* litares,nunc in longe maiori periculo vd fari concedo : cum torméti iäu peti qu*' ant, quocunquc locofuerint; necquiC' quam profit quod egregiis militibus ftlt;' pari, hoc aut illo loco collocati fint. Se** idem ego contendo, exhuiufmodipef*' culis, haftcnus nullum memorabilc di' mnum excrcitibus euenifle.Nam amp;iiR’ piendis vrbibus obfidione longavetei^ more potius, quam expugnatione vue® lueuerunt;amp; fi quæexpugnantur.nond men mulcô maiori periculo idficrivide' mu**

Machiaveili Lib. H« ?47 mus,quam olim fieret.Habcbât cnim vc-tcres quoque fua tela, quibus viebantut in defendendis vrbibus;quæ fi non étant tam violenta, vt totmentanoftra, ita tarnen in hoftem torquebantur, cum mce-nibus appropinquaret, vt non minorcm hominumftragem edetent, quam foleat igneæ machinæ. Ex ducibus militatibus certe,pauciotes intetiilTe ctedo viginti quatuorhifceannis, quibus Italia tot tâ-que difficilibusbellis afHiaafuit; quam, antcquameffent inuenta toimenta,vel decennio folo intentent. VnusLudoui-cus Mitandulæ comesEcttariæ,cumca Veneti ante paucos annos inuafiffent, i-gnei totmentiiftu petiit, amp;nbsp;ptæter eum Nemaufij dux ad Gitiniolathis exceptis neminé hoc mortis gcnerc intcriiffeno-uimus.Nam Foiffeus princeps apud Ra-uennam,noniftu tormcntorum,fed gla-diorum vulneribus occubuit. Quæcum ita lint J non tarn ob tormcntorum vlum impediri vittuté militum prontitiamus, qua ob militate difciplina,inexcrcitibu.s J nbsp;nbsp;nbsp;minus reftè inftitutam,conferuatamq-,;

J4® Di s p vtationvm Nic. hafcemachinas, quo minuspugnare,ac manus confererc queant/ucurumtj; tandem,vcviiiuerla belli ratio ab iis folis de pendeat:id nequaquam vcrum cflejCon-ficebûcuromnes, quiconque deaiitiqu» militari difciplina, vel paululumquip-piam deguflâruiir. Neque enim firmum . cxcrcitum habebis vllum, prætereum qui congredi cutn hoftibus confueuit) qui gladiis vti nouit, 8clacertorumrobo ic:ob quas caufas peditatui longe magis etiam, quàm equitatui confidere queas. Nam fi pedites habeas expeditos, amp;fp6' datæ virtutis, minori periculo hoftem tormentis bellicis inftruûum inuadere poceris, quàm olim potuifles cumEk-phâciamp; currus falcati in vfu effent. Quod fi ergo Pop. Romanus aduerfus tantaini pediinenta remedium inuenire potuit: aduerfus tormentaprofeftô etiaminue-niffet : amp;nbsp;quidem tantô facilius,quantô minus diu durare poffunt fulmina tor-mentorum , quam Elephanti ôc falcati currus durabant. Hæccnim vbipugnaa-cerrima erat, mediam aciem penetrabac amp;nbsp;ordines perturbabant; tormentaante initium pugnæ fulmina emittunt; eaque à peditibus vitari poffunt,partim fi lo« natura aliquo modo tegantur; parrimfi fe intC'

fe interim dum ilia emittûtur,humi pro-fternant : quibus accedit, quod magna tormenca facile aut iiimis in ahum tor-queantur,8cneminem tangant; aut dum humilia,ÔC terræ fuperficiei vicina cmii-tuntur,in terram cadant. Poftqua comiquot; nus pugnare cœptum fucrit, définit om. nistormeniorum vfus. Namfi ante ptimam aciem collocentut,capientur Ra-timin primo congrcffu ; fi'a tergo relin-qnantur, non emitti poierunt in hohem quinprius fuosproprios milites contiit gantifi ad latera collocentur, lutfus capi poffunt. Huius reifi exemplum cupias, id tibifufficiet.quod anno Scruatoris no ftti M D xii i.abHelueciispacvatumclh lienim Gallorum cxerciium tormentis bellicis, amp;nbsp;equitatu, munitifsimam.abf-que tormentis,8c equitibus,iuxtaNoua. nam inuaferunt,8c cahris exuerunt, ncc à tormentorum fulminibus vllum me-

cuftodiazncceffumque habent foists, mu ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ris vallifque communui, alioquin hofti.

JfO Dispvtationvm Nic. Veteres vfurpabantiir fundæ amp;a!ia teh! quæ extra aciem collocabantur vt feor-fitn iSi extra ordines hoftes lederéttquod , fivelab equitatu velalio aliquo impctU turbarentur: recedebant retró legionï’ vtabiisprotegcrentur. Hic tormentoril vnicus vfus cffe, poteft inter dimicandn; qui iis aliter vti vult,plus iis confidir,quä re ipfa poftmodumexperiatur fuiflet”'’ hdendum, Türca certc tormentorübeb licorum ope, de Sopho amp;nbsp;Suitano viftO' riam aliquoties obtinuit:fedid illimä' gis accidit, propter metum cquitib.eO' rum,cxinufitaro fonitu incuffum, qua*« quod tormentis vllam ftragem ediderit. Tunedemum igitur-ßngulare quiddaai in exercitu præftant tormenta bellica, cumineodê militesfuerintfpcftatævit tutis : quod fi machinæ illæin manusib lorum incidunt,qui timidi ineptiq; bi'f» aducrlus potentem exercitum nihilfi”' gularepræftarcpolTunt.

eStm PopuU Rontiini âutoritdte, tù.n excmpfii^^ antiqui difciplmd militari pctitis,probaripoljtt pcJites in bello pluris (ffefacieti' dos,quàm Equités.

PErmultis argumentis exemplifq; o-ftendcre poffumus, P. Romanum no t modó pluris æftimairecquicibus pedita» tum ; led in omni cxpcdicione, roboris , belli ci fundamentum, in codem conlU-tucum habuifle.Excplo elïe potefl,inter cætcra.prælium cum Latinis ad Regillu lacum commilTum, in quo ccdentciam I excrcitu,iuirere équités ad pedes defcea ' nbsp;nbsp;nbsp;derCjVt fefsis fuccurrerent quo modo re-

nibal fummus imperator fuerit: non debet tamen'illius autoritas pluris æftima-1 li, quam tot Romanorum imperatoruni t virrute bellica excellcntium fententiæ, ipfa experientia tories comprobatæ. Sed neque défunt ramones, quibus idem '» comprobari poteft. Pedes enim multa

locapénétrât,adquâeques nequitp^^ U cuire : præterea amp;;ordinem feruâie, '* CO pcrturbato.rurfus inordinemtC“^ nouii: Equités non nifi difficillime uare ordines poflunr,amp;cum ij femelp®'^' turbati fùerint redire in certas ftation'® arque ordines plané nefciunt.Præt^'^** vt magna eft interhomines diucrfitas,iquot; ta amp;nbsp;interequos: quod alij generofi, dacelque fint,alij viles, ôc timidiipsi^’^' pè verô accidit, vt audaci equo timi^us virinfideat,amp; virfortis equo timido:'^ qua re multa incommode arque inordi* natè fiunt. Pedites in acicmritè diftribu-ti, longé facilius equitum ordines p*r' turbant ac frangunt,quam ipfi abequiti' bus perturbari ac frangi queant. Qu”** non modo experientia ipfa, Stexempl* quotidiana comprobant, verum etiarn legislatores, amp;nbsp;quicunque deRepub.ah quid fcripferunt. Oftendunt enim iUb bella primum equitatugeri folita fuiffC) quod nondum certaratio extaretvfupa' di pediratus : at poliquam innocefcere cœpitvis pedeftrium copiariim,pe(liti-tum equitatui præferendum cenfuerût. Hæc vero non eô dicuntur,vt inutiles prorfus exiftimem’ inexercitu équités. Nam neccflarij l'unt illi quoque,cum ad prote»

Ma chi AViiii. Lib. IL j« gendos pedites,tùmad excurfioncs, 8c prædas agendas, ad fugiétes hoftes per-fequendos,atqueetiamad fuftinendum

I hoftilemequitatum.Sedroburipfius cx-ercitus tarnen in peditibus confiftif.quo faûum eftjVt noftræ Italiç principes,hoc ipfum parum obferuantes, fummoperè deliquerintjoccafionem^ue prçbnerinc exteris principibus, illius imperium ingt;

L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2

kiiem exiHimacionem conciliare polîi viderenrur: ncc camen lumptus caïuire* quiicrenrur ad illos l'uflentandos, quin ab egregio mediocriceropulencoprin cipelolui poiî'ent. Hocvtmelius oblef' uare amp;nbsp;porrô obnnere polTent, nulhni aaitteif-e exiguamucioiiem peditiimin exeicitu habucrunt, etiam tunccumbel laingrueient: utin niax!moexerciru,e' xiguus femperpeditatus fuerit: quæKS) cuni aliis viciisgt; quæ ætate noftragralïan rurjcóiunóta, vfqueadeô imbellemjtaliâ • eftecic, vrab exceris omnibus vndiquâq» fit dcuaftaca. Maior igiturp'*ditâtus, qui cquiracusraciofempci habenda eft.Idqj ' apud Romanos icaobferuaii folitum,eul • demifsimè patet vel ex eo quod in Satri' culæ obfidione apud Samnitcsacciditgt; Nam cum illic ex Samniri’^us imperator ex Romaporum excrcicu Magilter equi* turn occubuifietmec ad ducû cafumpef' culfa magis quàm irritaca omnis multi' tu do efl'et; extempload pedes defcéfurn ab Romanis eft: coaftiqueidernSamnites facereivt commodioris defenfîonb caula, in vtroque exercitu, equeftrispu-gna in pedeftie prælium fit commutata-Eiiidentifsimè igitur patet bine, Populu ’ Roniannm peditatui longé plus quan ■

' Machiavelii. Lib. IL »çf equltacui cribuiße. Nam cæteris in locis îuflereConfulcs delccndere cxequis fel-foreSjVt laborancibus pedicibus lubuc-nirent : hîc ecfuites cum equicibus pu-* gnabant, amp;cumcxiftimarentnonpofle fe viftoria fic obtinere: exequis vtrinq; defcenderut,vt hinc nonimmerito pro-nuntiemus, pcdicatum egregiunijacbene inftruftum,firmum eße in bellis præ-fidium, nec fuperari poflc, nifi difficüli-mè. Graßum amp;nbsp;M. Antonium Romanos duces,iegimus per vniuerCum Parthoru Imperium excurrifle,exiguo cumcqui' tatu, (edpeditatu firmo:nec quicquam iis obeffe potuitvniuerfus Parchorum e-quitatus.Nam etfi regio plana effet,mon tibus carens, à mari procul fita vndiqua-que, fluminibus quoque minime abun-dans: tarnen ita fe tommuniuit Antoniusvt virtuti pcditum Romanoruin nullum impedimentum aParthis equi-tibus obiici potuerit.Craffus interiit do-lo magis,quam virtutc hoftiü,quod eoiü promifsis confidens, tandéadcofnmea-tus inopiam extremamq-, miferiam reda ftns fuerit, Sed quid opus eft exempla ta longé petita adduceref extant recentia argumenta çxempUq;,quibus manifeftè

9fg Dl S P V T A T I O N V M NlC» oftcnditurjogcmaiorernvirr peJitattHi quamequitatui ineiTe.Noui.-nusHelu®' riorum peditum nouem millia, apudNo uariam iniialifle,amp;: prælio ijperafledec^ millia equicum, amp;nbsp;totidem pcdices. Ab equitibus enim nullum periculam mC' tuebant: pedires parui facienant, quo® elTent Vafcones,amp; minus beneinftiuß* homines. Cernere licet deinde, trigiut® fex millia itidem Heluetiorum pedirum. iuxta Mediolanum, FrancilcumGallic Regem adoriri, qui fecum viginti milli* equicum,peditum quadraginra milliali/ bebat, amp;currui bornbardicis machini’ onuftos centum.Nam etfi Regem hîcvin cere non potuerinc:cum eo ramen perbi duum ftrenuè dimicârunr :amp;poftquângt; fraifti fuilTcnt, mediam exercitusparteiu nihilominus conferuarunt. M Attiliu^ Regulus non modô equitaruni,fuop«' ditatu fuftinere fperabat,fedElephantos etiam : idque illi fi non ex veto fuccefslG non impedic ramen quin de peditatuC' gregio, fumma quæque nobis pollicert debeamu.’ivfqueadcô, vtnon nifi abah® maiori ac fortiori vinei queac. CumcliiH aduerfus PhiÜppum Vicecomitetn M«' diolani ducem,fedecim milli.:HeluetiO' rum peditum in Italiam deicendilfent' cilqu’

Ma CHI AvtLLi. Lib. II. 357 eîfquc Carmignolus cum mille equiti-bus Scpeditatu exiguo ©ccurriffet, igna-lus artiumbellicaium, quibus ij vtcren-tur, putauicfe illos ftatim in fugam con-iiceie poffc.Sed cum inftaCtum robur eo-rum animaduertiffet, vt erat magni con-fili) vir,f«bitô retrocefsic, atTumptifque pluribus pedlübus, iulsit catapbraftos quoque équités ex equis defcendere; at-queitaHeluetiis obuiam faûus,illos op prcfsit.Nam Catapbraûi atmis ieûi,Hel uetiorum ordines fine damno penetra-t bant.eofque penuibabant.cx quo faftû, t ’ nbsp;nbsp;nbsp;vt omnes fint cæfi,prêter cos folos,quo8

I Carmignoli benignitas conferuauil. Cte i do equidem muliis notum effe, quanta l peditatus fit equitatui præferendus ; ni. l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nilominus tarnen eaeftinfœlicitasnoftd

lt; Si q«« compitritntttr beHo 4Rfpub. md’è MijK* tutd, ed potiiu dd mteritum iHitu perù' ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nere.qwitn lt;td imperij nwgwtwdi-

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ticmMmpitriiBddm.

HViufmodi falfç opiniones, de equi-tatus peditatufque vfu, amp;nbsp;differentia, in hominum animis vfqueadeoinfi-xæflint,amp;pefsimis cxemplis confirma* tæ, vr nemo cogitct.de modo emendan* dorum noftrorum errorum,amp; introdu-cédaveterum confuetudine. Q^iisenim intra viginti annorum fpacium,Italo ho* mini potuiflet perfuadcre,fieri poffevc decern peditum Heluetiorum millia,cu decern millibus cquitum amp;nbsp;totidem pc** ditib.dimicaret,eofq; prçlio fuperarent? quod ad Nouaria omncs accidilfenoui-mus Quamuis enim exempJispJeiiiom-nes fint veterum hiftoriarum libri: iiemo ramen exnotlris hominibus, autfidem vereri bus adhibuifienautcrediflet, idem nue, quod olim,fieri poffe. Omnes enim obiiciunt,melius armari équités iiuncgt; quam olim:amp;pofle noftrorum Cataphm ftorum equitum agmen, nonmodôpe-ditum infignem numerum pellere, ver« rupes propè ipfas loco moucre.At confix derate oporrebat, Lucullum exiguope' ditaru, quadraginta millia equitumTi* granis fregifte,interquos non paucieraf armis eodem modo tedli, vt noftri hodie fliuniuntur. Idem Luculji faâum vide-musifl

Machiavelli. Lib.M. 359 mus in halia, nouo Germanorum exam-plo corihrmatuin ,vthominum noftioru erroreshinc tacüè patefisri quear.Ad ve-terum ergo difciplinam militavem redc-undum eft.fiqrndem Rclputlicç reftè gu bernari debeant,curr. in comparando im peiro qualicuuque,tunL in coni'eriiandis iis, quæ 'a maionbus parta acceperunt. Vrbemliberisbominibus rcplere ; vici-norumamicitiamfocietatemqne conci. Rare ; Colonias dcducere, vt fines parti imperi) defendant: prædas ex hoftibus agere : excurfionibus eorum agi os vafta-re : præltis potius cum iilis dimicare. quam obfidionibus eorum vrbes cinge* re ; publier potius quàm priuaii boni ra-tionem habere: militaribus ftudiis bomi nes exercere:hæc vera eft augendarum Rerumpublicatum acquirendique im-' peri) tatio.Cæteræ omnes acquireudi ra tiones,ad Reipublicæ perniiicm potius, quam falutem amp;nbsp;inctementum pertinent. Itaqne ft qui funt, quibus hæ non placeant : ij dcuitare debent omne ftu-dium comparandi, foli defenfioniope-ram dare ; quemadmodum faciunt Gcr-manorum Refpublicæ, quæ hoc modo, 5. pace amp;nbsp;tranquftliiate longifsimo lenv-potevlxfune.

,tfo Dl s P V T A T I o N V M Nie» Sed veut conemur à bellis,inferendifqu* iniuriis abftinere, non poflumus tarnen fenipereorum occafioncs euitare,amp;pi-cc perpétua frui.Nam fi maxime abftine» , as abiniuriis,non deerunt tarnenalij qui te lædcre conabuntur; vt hinçdefideriûi acnecelsiras quædam, bella fufeipiendi, 6c aliéna rapiédi perfæpe oriatur, vl'que-adeo certa, vt fi hoftes peregrini defue» rintmon deelle foleat domcftici:ob multipliées iniurias, quibus in Repub.ciues magni afficiuntur, aut affedi’eire putan* tur.Germaniæ vrbespace diutinafruun-tur,ob diuerfam quandam naturamciim hominum,tùm ipfius regionis.quamvix alibi innenire llceat. Nam cum effento« lim Romano imperio fubieétæ , veluti Callia 6c Hifpania : libertatem tamenab Imperatoribus Germanis,poffquamin' ffgnia imperij ad eos translata fuiffent, fenfim fimplici quadaminduftria,rede-merunt : referuataimperatoribus annua quadam penlione folümodo; quædam verô Auftriacorum ducum ppouintiç pb ne defecerüt:amp; libertatem nadæ, vfque* adeö Opibus potentiaque creuerunt, vt non modo reduci ampliusfubiugumfei uitutis nequiucrint, fed terroriiamfint omnibus vicinis populis ; cuiuünodi eft

Ma CHI A VILLI Lib. II. jSt I Gens fœderatorum. Hine faftumvtvni-» . uerfa Germania state noftra diuifa fit in ' nbsp;nbsp;Heluetios,libéras Impetij ciuitates.Ptin

‘ ' cipeSjSclmperatoretn. Imperator etfi no ’ Kabeat magnas vires, ell tarnen in maxi-' ma exiftimatione apud omnes, vt fi quæ I inter eos aut lires aut difeordiæ interce-( dant,ab ipfo facile componantur. Atque ' bine fit vt pace ac tranquillitate fruâtur, ' nec vllius belli memoria extet apud ip-' fosnunc, quam eiusquodHeluetij gef-gt; I sere cum Auftriacis.Et quarauis Auftria-' i ci duces, imperij fafees multis iam annis ' 1 nbsp;nbsp;habuerint ; non potuêre tarnen banc fees

' 1 deraioiû gentem domare,quamuis fum-• I mis viribus idattentarint. CæteræGet-I manisvrbes ac principes in boc bcllo, 11 aduerfus Heluetios Imperatori auxilia gt;nbsp;ferre noluerunt, partim quod libertati ' communi fauerent: partim quod cum i-I pfi non effent admodum potentes, non ' nbsp;nbsp;nbsp;libentervidercnt nimium Auftriacorum

• ' ßimetu vicinorum'.boftium,'acontrouec Ifiis ac litibus abftincant, Quod fi res Get

Dl s P V T A T I » NV M Nie» manorum aliter effent affeftæ, cogeren-turipfi quoque bellis operam date,amp;nf ipfi opprimercntiir,aliis bellainferre:^! cogitarede ratione augendi imperij. In aliis regionibus, quibus non eft tanta, laiTiqne exafta moderatio,aut proportie 8c æquabditai; porentiae, cùm vrbium,!“ principum pax confei uari, vt in Germâ' nia non poteibquo fir,vt potentibusRS' bufpub. cogitanduiTi fitdeil’a augsnil* impeiij ratione quam apud Roaianosin vl'u fuiffe docuim.js. Aliam quicunqus ingredi volet, non tam întreinentûquJ luinam Rei pu. molierur.Quod mille nil) disoneri elfe lobant recenterpartaini' periaipiæfertim lî cum iplîs, nonllmuf etiam vires augeantnr, ad res nupetpaf' tastiiendas; quemadmodum fierifolet» tuncquandocunq; plûtes fumptusfaci' endi funt, in acqtiirédoaliquodominio, quamvfus frudos illius,deinde compel) fare queat.Id Florentinis noltrisacVene tis etiam accidit, quorum vires cumbi Gdlliæ Cifalpinæ, illi Hetruriæ imperil) acquifiuiircnt,imbecillioresexcitére,qua prius.cumalij Maris Imperio,alij exigus ditifji.e content! erant.Ômnes ad imperium afpiramus, de modo illius compu-lâdi,confcruâdiqi nequaquâreftècogi-(amus,

tamus.Id autcm lurpe eft.Nam cum Roni anorum exemplum imitari liceat, ne-queid præftaïc fciamus, quomodo abf-queexcmplo, verum legitimumque mo dum ,vt Romani fccerunt, deprehende« re amp;nbsp;inuenire queamus ? Præleriim li co-gitemus quantum periculi afferre quan-doquefoleat, etiambenc inftiiucisRe-bulpublicis, recens parta prouinciaali-qua, autvrbs J delitiis amp;nbsp;lortunæ indul-gentia abundans : ex qua cortupti homi-, num mores, per contagium quafi ad no-ftros tranfire ac ferperc poffuni. Veluti Pop. Romano acciditcumprimum Ca-puamoccupaffent; öcpoftmodum etiam

I Annibali. Tantu certe piculiinde immi-nebat, vt nifi Roma, quæ nequaqua pto-culaberac J remedium infolentiæ miliiû

' attuliffetjpotuilTetvelinde principium oririruinæ atqae interitus Reipublicae.

' lam turn enim.vtLiuius inquit, minime ' falubris militari difciplinç Capua, inftru mentum omnium vcluptatum, dclini-tos militum animos auertit a memoii* patriæ.Solent cnim huiufmodi loca, tot delitiis abundantia, fine cæde ac (angui-ne,peculiar! quadam ratione vlcifci, pœnas de iis fumere/a quibuamp;occupatur.

Nam cum eosprauis moribus imbuanh cfFœminatofôuc rcddanc : facilè taies «t' ficiuntjVtpoftmodum facile à quouisoP priinantur.Idluuenalis præciarèexpf“' fitjCum inquii ex conuerfationc cunip®' regrinis hifcehominibus, RomanoruiP animos fuifle immutatos , vt quipn“* parce ac duriter viucre folerent, pofl®’ Culç.luxiiriçtjjfefe tradiderinc.NamiH'

Romano etiam,ad dilciplinam milité' rem ram egrcgiè inllituto , periculof^ fuiJfe quarundam vibium ac prouinii*; rum recens occupata imperia : nemin* mirum videri debet, fi cæteris principi' bus acRebufpublicis, quæ Romanorui® virtutem nullo modo polTunt exaequ** retidem conringere poffe pronfitiamus-præfertim tune, cumnonpropriisciu'* bus in bello, fed mercenario militevU coguntur.

Ktijue principe! ,n((]ueRe/jjub. fine pcricuhi’tl poffe anxiiiirio,ac mercenario milite^

Sf non alio loco difp .tifietn exprO' felFo,quantum interfit Reipub,ne vcl merce; j

,1, hiercenario vel auxiliario milite vtico-ƒ( garis, fed tuorum ciuium operam vfupa-ii reaufis,ac pofsis,lor.gius de eadem hac f. quæftione hic differendû foret : fed quo» {lt; nbsp;niamdehacre copiosè alibi docuimus,

,, hybernanduin Capnæ reliquerant prçfi. (( dij caufa,vtcommodius Samnitium cx-curfioncs arcerentur. Sed idem is miles, J qui præfidio vrbi efle debebat, Campa-norum voluptacibus deliiiitus, cœpit a» J nimum à memoria patriç aucrtere,amp; cô-, filia in hybernis agitate , de adimenda j Campanis Capua.Cur enim potius Cam

J fuatutari poffent.quamRomanorum vi-ftor exercitus, qui fuo fudore ac langui-ne,inde Samnites depuliffet? Sedhæc a-gitata occultis coiurationibus confilia, antequamperficcrentur, Conful fingu-latiprudentia impedi»it,vt oftendemus

tune,quado de cóiurationib. diireremflt; In prætentia hoc dicimus,qiiod Auxiliä' riorû militum vlus.omniû maxime peri-culofuseire foiear. Piimum enimcum* te neqne duces neque Itipendia accipiat» fed ab ilio aut Principe,.iiitRepub. àquJ tibi auxilio mifsi 1'unc ; falces tuos atquä Imperiii paru ciirar. Deinde confefto bel ]o,prædæ opera dant, eamq;non eftho' ftib. folü, verum etiâ ab iis colligût, qub bus auxilio mifsi funnfiiie id facerefole^ ancparcim j^pria libidine fiue dolo prin cipis,à quo mittûtur. Non equidéeoani mo prælîdiû iflud Romani reliquerâtCa puæ quod quicquâmali in animo habe-rétifed miles ipfc ramé, cû exlocioppoï tunicate, tû effœminatis Campanorû aiH mis,quos facile opprimi poffe credebât, occafioné (îngularisfacinoris fumpferat, amp;opprcfsis illis,vrbé decreucrat occupé re. Huiufmodi exépla plurahucadduci poifent: fed quia hoc euides cft,eo côcen ti effe polfumiis. Acq; hinc inferrelicet, cû rcs tô deuenit, vrnon nifi huiufmodi auxiliis defendere te pofsisJongè fatiiis efi'e cum hoftepacifci,quocunq; tandem modo.Semper enim colerabiliorcritco* dirio,fi cû eo pacifcaris,quâ (i huiufmodi réfugia quçlîueri»«Quod lî enim cû vete

MaChiavïht. iï.L il JÖ7 Mjtùni recétiâ exempla intueans:deprc-hendesjfi quando humlmodiauxiliares copiæfemel profuerôt^mulcories poflea ' nocuiffe.Ncqucenim vllam commodio-I ■ rem occafionemhabere poteft ambiiio-, fusPiinceps,autauara ahquaRefpub.ie i oppritïieiidi, quam fi iis fupplcx fias vt 1 te defendant, amp;nbsp;auxilia ab iplis poftules, i nbsp;nbsp;quibus tutus effe qneas.Quod fi quis igi/

- tureôdemcntiæ venerit.vt nô modo au-I xiliarcscopias pro fui defenfioneexpe-tat ; verum etiamvt bellum aliis inferre . pofsit'.is eô côtendit, quo peruenire ne-i quit.Id appétit quodnô potelfcoferua-re,fi maxime acquirat. Namis, qui illiea cômparat,etiam potcfi.auferre.Q;iæ om. nia ctfi itafehabeant, tanta elfe lolet tarnen ambitio hominum, vt id quod ante oculos eft, folum incueaniur,dc futuris nilcogitent,præfenticupiditati fatisia-«te conentur, de præcauendis tuturis tnalis folliciti non fint.Aivcterum exem plis commoueri oportebat, bc obfeiuate liberalitatem, quâ vicinus tuus tibi tam magnifiée déclarât,non ni-fi irritamentum elfe, vt te in fuos caffes pelliceat.

}lt;9 Di S P VT AT I O N V M Ni«» Pop. Romanum (jUiidfmgenttßmo tandêiin.polf-' quam beüd gereret, fubditii protores mit' tere cœpiffe, Campanis priinum fviffic datum.

POpuIus Romanus, vt ante fæpè à no' bis oftenfumoft, in gercndis bellis* «cquirendoqueimperiojplurimumàno ftrishominibus differebat. Nam fi quas ciuicaces occupaflent, quas non deltrue-rent, cas fubditis libéras peimittebant, ( amp;nbsp;vt Cuis legi bus porro, vti prius,vteren-1 tur,nonfociis tantum, fed iis etiamcoti' cedebanr,qui bello capti eflent. Signa fö lummodopopuli Romani,imperiumqj agnofcere cogebantur, fub certis condi-rionib’, quas fi feruabanr, tuti fubipfiuS tutela, dignitatem priftinam obtinebat» Hunc imperandi modum fequuti fiinr, doneeeorum potentiaextra Italiæ fines caput exereret : vt Italia cgrefsi Régna in prouintias reducere incipetent.Exent plo elfe poteft Prçtor primus,quem Poplt; Romanus in quampiam prouintiam mi-fcrir,qui non ambitione amp;imperandicii piditateabipfo milTus: fed flagitantibus fubditis , ad eorum res componendas, concelTus. li Campani fuere, qui intefti-

Machiavelli. Lib. II. }^9 nis difsidiis laborantes, necelTarium fi-bi foreexiftimaruiit, ciuium Romanoru quempiatn fecum habere : vt illius auxi^

I lio,amp;nutu,pertuibataillorumRerpub. conftitui poflct.Eorum exemplum poft-eà fequuii Antiares, Sc iifdem ferè caulis permotijPrçfeûumipfi quoq^petierunc quod iam.vt Liuius inquit, non folum at

, profuit ad Imperij incrementum.Na quç , j vtbes aut genres libertäre frui confucue-, 1 runt,amp; propriis legibus vti:eæ longe æ-/ quieri animo tollerant tale imperium , I nbsp;nbsp;nbsp;quod procul abelTe videatur, quamuis

dicundo.aut puniendis deliétis, grauius } feueriufq; fiunt; ea minus aggrauant eu I principem,qui libéré permittit fubditis, I vt fuis legibus viuant : quam ilium, qui , per miniftros fuos hæc omnia exequi-, tur'.qubfityt hoc eodem modo caufatol J latur,concipiendi vllius aduerfus prin-, cipcmodij.Huiusrciextat, ætatenoftra, i recens in Italia exemplummouimus Gal , 1 Uæ regem, Cenuéfem vrbem,aliquoties » l

occupafTe : Sc cum prius ad illam gubef» nandam proregem ex Gallia mieterefogt; lerennunc ipfa rei cuidcntia edoâus, v( ciuium beneuolentiam niagis^fibi con* ciliare pofsitdiberè ipfis permittit, vtvt' bem gubernent, amp;nbsp;proregem ex fuis ci* uibus.quem voluut ipb eligant.Nemoe* nim cft qui dubitet pofteriorem höc mogt; dum, GenuenGbus magis gratum efle: atque hinc Geri» vt iIloru animi, hac qua* Glibertate deliniti,Regi feplus debere, deuinftolque eile magis fateantur. Nam omnes homines ita atfeâi funt,vttantó magis coGdant, fefec^ue totos tradant, quantó minus metuunt, ne oppriman-tur; tantó minus autem vnumquemque vel principem, vel Rempub. metuunt, quanto maioremcorum amp;nbsp;humanitaté» amp;nbsp;beneuolentiam experiuntur. Roma* norum erga Campanos coniitas amp;nbsp;bo* ncuolentia cffccit,vt Prætorem ab iis pe* terent.Quod G aufteriores,feueriorefque erga Campanos Romani fuiflent; nó mo dó non petiiGTent præfeftû Gbi dari Cam pani, fed omnibus modis eorum impe» lium cxcutere conati fuiflent. SedquiJ opus eft exempla à Romanis Campanif* que petere, cum habeamus non minuse* uidentia Floreniiæ , (ocaóue Hetruria*

Slouimus Piftolam ciuitatem artte multos annos , fponte fefe in Florentinorum hoftrorùm potcftatem dediffc. CumPi-fanis verô, Lucenhbus, ScSenenlibus, plurimas inimicitias fempeY exercuim*. Nequc id propterea cuenit, quod Pifto-lènfcs minus charam habeant libertäre, qu'am vel Pifani vclalij :autquodetiam le, arque vrbem fuam minoris æftiment, quàm illi:Sed ex eo orra e(l bæc animorU. diuerfitas, quod cum Piftolenfibus amice femper fc gcfsêrc.Florentini, arque be neuolè,quaproptlt;r fponte fefubillorü imperium fubmifetût: aduerfus Pifanos, Luccnfes, arque Senenfesjboftilem anr-mum perpetuó dcclarârût: quamobrent hon modô fponte fededere nolucrunt, fedomnem lapidem mouerunt,heinil-lorum poteftarem vnquavenircnt.Quod fl Florentin! amicè magis fefe cum vicL-nisgefsilfent, amp;nbsp;illorum amicitiamfibi conciliaffentjnoninferendis iniuriis ta feroces cffcciffent; dudumHetruriae imperium comparalTent.Non nego,quin ar mis quo que vti cogamur, fed beneuolen tia prius tcntare omnia oportet, arma tan quam extremum rcme-dium exiftimare.

ly» Di s P V T A T I G N V M Nié» Qt^antum perf^pè à veritate aberrent hotilt* numopmionesjde rebut menti conceptte.

QVàm fæpé errarefoleanthomineS) cum de rebus magnis diflcrunt:n(’ uerunt omnes.quicunq; huiufmodicoH' filiis intereffe confueuerunt. Inhilce®' nim nifiadhibeanturexcellendum virO' rum indicia,facillimè aberratur. Perfæp' verôeciam accidit, vt fummiviri.pads tempore, in mulrorum odiumincurrat) aepropê negligantur.incorruptis prae* l’ertim ciuitatibusiquamobreminftituû« tunûc deliberationes de fummis rébus taies, quæ fauoris arque gratiæplusha-beant,quam quod adpublicam vtilitate fint accommodatæ. Patefiunt autemhi errores pollmodum, adiierfis tempori-bu8,inquibus necefle eft plerunqueaJ eorum confilium confugere , qui pacis tempore negligebantur. Inciduntetiain inter deliberandum accidentia, amp;nbsp;cafus quidam, propter quos facile labimur,lii' fl fingularem rerum experientiam habei mus,quod apti finr probabilitate quada hominibus id perfuadere,quodipforent euentu fall'um elfe poReà oRenditur. Ai' que

Machiavelli. Lib. IL j?» quehæc in eum finem dico, vt cxpenda-wusNumifij Latinorum Imperatoris câ filium de renouando bello cum Romanis , poftquam cæfi fuifTcnt: atque etiam id,quod multi fore opinabâtur, cum ante paucos annos, Francifeus Galliæ Rex, ad recuperandum Mediolanum aduer-fusHeluetios ininfubriam proficifeifta tuiffet-Nam cum Ludouico x 11. vita fun ÛOjFrancifcus in Regnum fuccefsiflet, amp;Medioiancnfe Imperium,ab Heluetiis paulô ante occupatum , Galliæ Regno reftituere decreuidet: opcram dabat, vc auxilio lulijji i.Pontificis,aliquos fibiin Italia conciliaret,per quos facilior fibi a* ditus effet ad illam expeditionem. Cum igitut amp;nbsp;Venetos ante, Ludouicus in fu-as partes pertraxiffet: amp;nbsp;Florentinorum animos iam pertentaret, Leo decimus itnpediuit, quo minus illi affentirentur, quod nimis ficilem Regi fore aditum pu tarer,ad id Imperium occupandum ; prae fettim cum amp;nbsp;Hifpani Regis Gallici nomine iam Infubriam ingrefsi effent, amp;nbsp;Imperator iam Verona perueniflet. Per-fuafus enim erat à fuis, fi neutram parte fequerctur,certam habiturum viftoriam. Neque enim ex vfu ccclcfiæ Romanic cf-fe,vt præpoicntes ali qui in It alia régna»

,74 Diîfvtationvm Nic. rentjfiucRexfiue Heluetij : vtroftjueef' goeiiciendos efle, vt in priftinamliber-ratem Ecclefia poflet reuitui. Sed cum fimul ambo fuperari non poflent, neque ctiam finguli, vt tunc res fefe habcrent, expedandam occafionem commodioré: foreenim vr H interfe Rex, amp;Heluetij» prælio dimitarent, alter eorumfuccum' beret : alter verb etfi vinceret, tarnen it« cæfum amp;nbsp;viribns imminutum iri,vt tunC à Pontifice facile deleri poiTcr. CommO' difsimam ergo illam occafionemfactam co melius earn arripi pofTe, quod Pontifex tunc inflruâifsimum exercitumnon procul ab Infubria haberet, qui illic, fub fpecic defendendi Ecclefiae vrbes,hçrés, cuentû pugnæ expeâaret .* quam craétif fîmam fore oportcrctjobvtriufqueexei“ citusjliuc virtutem,fiuc pertinaciam ôis autem vtriufque cxercitus viribus» fsofse deinde Pontificcm, eorû reli qoias ine diffîcultare delete,Infubria potiri,® in vniuerfa Italia proarbitrio dominai' HæccrantPontificiorumconflia, amp;lt;1* rebus,quæ tuncgerebantur, opinion«®^ fed quam vanæ Rultæque efscnt, euern tus ipfe docuit.Nam cum diffcili prælio Heluetij vifli cfsent ; viftorem Gallum inuadetc,nonrnodô aufinon funi,nec

Pontificij.neqj Hifpani : fed ad fugam o-mne« fc præpararunt-.nec potuifsent illa fuga conferuari, nifi accefsifsct Galli hu-manitas,auttc«;tèfegnities,qua faftfi vt prima viftoria córcntus, aliam nó appe-ticrit: fed cum Pontificc paeem ceitis có ditionib.fecerit.Nitebatur tamé quibuf-

damrationib hæcPontificiorû cóG1 ia, q , fpcciéquandâvcri præ fc ferre videban* tunreipfavanæerât. Raro enimaccidit, vt qui hofté prælio vincit,multos de fuis j amittat, quod in fuganulliperirefolcât I exviftore exercitu, fed inter dimicandû folfimodo,necpugnadju foleat durare.

’ doqjdiu durare,amp;antequâviftoria in al terutrâ parte inclinareincipiat,plurimot vtrinq^ interfici pofse: tarnen hoc turfus ’ côfiteri oportet, viélotiâ, tanta exiftima» ‘ tioné afferre fecû ei, qui illa potitur: ho» ’ nbsp;nbsp;nbsp;ftib.verb tantu incutere terrorc.vt dam-

penfetur.ltaq; veheméter errat is,qui vi-'' âoré exercitu facili’deleri pofse côfidit, , eôq^incôparâdavlAoriavires imminue

1 dideris ftultè faciès: quod is, qui femel viftotiam ohtinuk , exercitus hoç ipfo

», nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4

97^ Dl $ F VT A T I O N V M Ni Cî amp;fortunatior.amp;fortior eflc folcat. Ap* paruicid quoquein exercitu Larinorutn cuius pauló ante fecimus mentioneni. | NamcumNumili; Imperatoris confilÜJ pcrfuaGjCrcderent Latini Romanoruni exercitum, à quo viâi fuerant, eo prælio vehementer fraftum fuifle: vt viftoriç no men tantum penes ilium effet:fortunam vtratn^ue aciem æquali cæde afflixifle: atquehæctoto latioiaâarentui taliaef« fe, vt fi cum infcfto exercitu denuô redi-rent,Romanos nil minus,quam prçlium . expédiantes,perculfosinopinato aduen tu , facile oppreffos iri.Sed falfa.vanaq; fuiffeeadem hæc confilia,docuiteuen' tus, Poftquâ enimcolleâo exercitu eos redire Romani cognouiffent, obuiâ pro-grefsijillos prius oppugnarunt ac debek larunt,qualocumcaftris caperepoffent. Idemque fibi polliceri ponunt quiçun* que eal'dem occafiones arripere, amp;nbsp;jéxei' citum viâorem inuadere audent.

Machiavelli Lib. II. J77 cutn Romanis prælio dimicaffet: vt ncq; bellum, neqne paccm pan poflet : id no« in genere obferuantes, pronuntiare debe mus atque exiftimarc, cum mifcrrimum efle reru datum, cum Princcps aut Refp. quæpiam eô deuenit, vt neque pace ferle,neque bellum pati pofsit. Id tunc con lingere folet, cum vidisnimis duræ pads conditioncsproponuntur.-vteas do-lore permoti afperncntur: ad bellum au-tem tollerandum vires cum non habeat, ab iis auxilia implorare cogatur, in quo« rum poteftatem mox venturi fint.Caufç, quibus ad talem return datum adduci-mur, ex mails conßliis plerunque depen dent,vtcumbella fufeipimus, autalias res maiores, quam pro ratione nodraru virium.attétamus, nec vires nodras me. timur. Id in Latinis apparuit, qui Ro-manorum pada 8c pacis conditiones ad/ mifere tunc.quando non oportebat: bellum veró indix4re,cum pacem conferua-re,acquæreredecebac : vt illis ex aequo pax atq; bellum nocuerint. Vicerat illos primum Manlius ,Torquatus ; eofdem podmodum F.Camillus Sc dcbellauit,8c plane afHixit, Nam omnes eorum vibes occupauitjpræfidiis muniuit : reuerfufq; in vrbem,Scnatui nuntiauit, vniuerfungt;)

J7t ÜISPVTATI0NVU Nie. Latium in Popu. Romani poteftate eff«. Qyiaautemmemorabilisadraodum, amp;nbsp;obferuatione digna eft Senatus, de Pop« | Lacinorum tune lata fententia : idcirco copiofius deilla hie dilTerendum puta« ui,vtinfimilibuscafibus exemplumha« beremug ad imitandam. P. Romanus ia ; decernendo, nil medium apprehendic, ' femper ad extrema fpedauit:quoditaiifl perandum cenferet, vtlubditi, vcl noa poflent nocere, vel non vellenr. Nolunt autem tune,cum beneficiis fe affeäos in* lelligunc, ita vt Fortuna nullam fuse præ-ponant. De populo Latino Camillus ad Senatum his verbis tulit.Dij immortales ita VOS potentes huius conbli; Fecerunt, vtfitLatium, an nonlicdnveftraman» pofuerint. Itaque pacem vobis, qnodad Latinos attinet,patere in perpetuum,vel fæuiendojvel ignofcendo,poteftis. Vul» tis crudelius cófulcre in deditos vidoP lt;|ue? Licet delete omneLatiu. Vultis e» cmplomaiorumaugererem Romanam, viâos in ciuitatem accipiendof Materia crefeendi per fummam gloriam fuppe* tit.Certè idfirmifsimum imperium eft, quo obedientes gaudent. Sed maturato opus eft, quicquid ftacueteplacet, ficil* lorura

Maghiavjlii. Lib. II. J9r lorum animos, dum expeâationcftu-pentjpræoccupare. Hæc cum coniulita propofuiffetjSenatus fecundum eins (en tentiam de fingulis Latij populis decre-uit,pro cuiufque meritoûca tarnen,vt nil mediocre hîc fieret: omnia extrema Ium-maque effent. Quibufdam enim non mo dó pepercerunt, fed eofdem etiam mul-lis beneficiis affecertint, ciuitate dona-runt,amp; multa alia iura,amp; priuilcgia con-cefferuntjVt nulla caufam haberent,vcl rebellandi, velalias , quocunque modo, res nouas moliendi. Qnibus parcere no-laerunt, iis amp;oppidadiruerunt,amp;om. nis generis pcenas jfupplicia^ue impo-fuerunt.Nam dirutis mœnibus, eos agra fpoliarunt, depulerunt, atque difsipa-runt, vt bellum amplius parare nulla ra-tione poffent.Hoc fuit Patrum de Popu.. lo Latinorum indicium,omnibus fapicn tibus principibus amp;nbsp;obfcruandum , amp;nbsp;imitandum.Quod fi idem Florentini no ftri feciffent,cum anno falutis m d ii. Aretium cum tota Cianenfi valle re-bellaffet : imperium fuum confirmaf-fcnr, amp;nbsp;Rempublicam vehementcrau-xiffent. Adieciffentenim Florentino a-grmn ilium , qui vnus deeffe vidçtur,

ad viâum fufficicntem ciuibusfuppedî-tandum. Sed illi mediamviam ingrefsi func, qua inhuiufmodi iudiciis,fempei pernidofa effefolet. Vrbem enim confer uaruntiprimates loco mouerunt omnes, amp;nbsp;andquis dignitacum gradibus deiece* luniialiquos in exilium expulerütinon-nullos condemnarunt. Quod fi qui tune fuadcrenc, dicerenttjiie vrbem elfe euci' tendaiTijdeHruendaiTiqueiiis refponde« batur,quod id non fine dcdecore, Floren tinæ vrbis, fieri poffer : quod eo fpeâare videretur,ac fi Florcntinorumpotcntia tanta non effet, quæ ad tutandam com* pefeendamque Aiethinam vrbem fuffice ret.£rat autem hæc ratio ex earum nume ro,quæ videntur veræ effe, fed non funt» Nameodem argumento probare pofeis, ne parricidam quidem fupplicio afficien dum,quoniam eo fpedare videatur, ac fi princeps,aut Refpub.quç fupplicium de illo fumit, non eum alio modo cohere«* re queat. At cogitate oportebateos, qui dehuiufmodi rebus itaiudicannCumo* nines ac finguli ciuiratis alicuius dues, tarn grauiter aduerfus principem fuum delinquunt,tunc,vel vtexemple aliis ef fe queant, atque ita frenencur,ne ampli* us nocerc queant, vnicum reraedium ef* fe,vt

re,vc totaciuitas euertatur. Id^ue tune principi honeftifsimum efle.fi ita punire nouent earn, ne amplius nocere pofsit: nonaucem ut mille periculis illamcon feruare conatus fuetit. Nam quicunque princeps, cos qui aduerfus fe tam vehementer peccant,non ita punire nouit, vt deinceps nonpofsint amplius peccare: isftultusSc ignorans elTe meritó credi« tur.Adidcmid, quodiam docuimuscó- . probandum.pertinet amp;aliudPop. Ro- l'***^^*-mani indicium,quo de Priuernatib. pro-nuntiarunt. Ex quo non modo difeere polTumus, ad extrema in huiufmodi iudi ciis fpeftare oportere , amp;nbsp;fubditos tarn grauiter dclinquentes, vel plane tollen-dos,vel bcneficiis afficiédos efle : verum ctiam quod magnitudoanimi,amp;liber-tas orationis,coram viris fapientibus, in huiufmodi caufis plurimum reis prodcl-fe queat. Cum in Senatu de Priuernatib. caftigadis deliberaretur,qui defecifsét, amp;per vim rurfus fub Imperium redafti fuiffent : amp;nbsp;prout cuiufque ingenium crat, aliis atrocius,aliis miiius fuadenti. bus '.turn ex Legatis vnus interrogatus à quodam, qui triftioris fententiæ auioi erat, quam pœnani memos Priuernates cenferet^ Earn inquit, quam merétur qui

jit Di $ P vt A TI o NV M Ni Ci fc libertatc dignos cenfent. Ad quodrw Iponfum Gonlul, vc mitius ab to excor* queret aliud.Quid fi pœnam, inquit, re* । mittimus vobis, qualem nos pacem vo* ' bifcum habituros fperemus ? Si bonam dederitis,inquit, amp;nbsp;fidam amp;nbsp;perpetuami fi malam.haod diuturnam.Tum verb, et-£i quidam hæc aliter intcrpretarentur, melior fcnatus pars ad meliora refpon* fatrahere, amp;dicere,viri,Sclibcrivocem auditam. An credi polTet, vllum populS authominem,diutius,quarrtneceffefit) ' inea, cuius eumposniteat, canditione, manfurum? Ibi paeem efle fidam, vbi vo‘ luntarij pacatiunt: ncquc eo loco, vbi feruitutem efle velint, fidem Iperandairt efle. Inhanc fententiam cum amp;nbsp;Conful, amp;principes fentcnciarum confulares,iri* clinarent : eos demum, qui nihil praeter* quam de libertäre cogitarent, dignos efi l'e afl'crcbant,qui Romani fièrent. Itaqué amp;nbsp;in lenatu caufam obtinuerc, amp;exau* toritate patrum,latum ad popülum eft, vtPriuernatibus ciuitas daretur.Vfquea-deö fcilicet egregiis, ac fapientibus viris placuitjliberrimum ingenui viri refpon* fum ; vt qui facile intelligerent, fialitel rerpondiiret,non quod tarn res ipfa erat i fuiflediâurumiquàmquo^piælentire*

MaCriavilli. Lib. It jS« mmftxtui, fortunæque fefc accomtno» däre voluiiTat. Id eniin ceitè de hominU buifencire oportet, qui aliter in huiuf* modi cafîbuSjSc dicere,amp; promitrere fo-llt;nt,quàm vitæ iliorum conditio, amp;nbsp;con fite tu do ferat:qua rc decepti, qui cum ik lisfaderaamp; amicitias contrahunt, per« fxp« multis motibus occafioncm præ« bent. Quæ cum itafint, id quod in prin* cipiohuius difputationis propofuimus, ex vtroquc adduQo iam cxcmplo con-firmamustcum de præpotente aliqua ci« uiiate,populo, aut principe ftatuendum efttnon mediam viam ingiedi oportere, fed ad extrema cnitendum: amp;nbsp;aut bene-ficiis eos afficiendos,deuinciendofque effe,automninô opprimendos. Quiali« terftatoat, erraffe demum fefe inrelliget: perinde vt etiam Samnitibus accidittqui tet dues Romanos ad Turcas Candinaa conclufos, ac propemodum vinâos , c5 kaberent.-neque eos necarunt,neque be« nefidis affecerunt, quod tarnen prudens illefcnex faciendum fuadebat : fed mille confumeliis alFeâos, armis fpoliatos ôc fub iugum miffos dimiferunt.Ex quo fa-0um,vt paulôerrorc fuum agnouerinc nonfine magno detrimento,vtfue loco docebimus.

Arctt, üquot; loei muniti, i« gentre confiderM, nocerefitif iutoribut quim prodrjfe.

MIrum forte cuipiam vidcatur,cunl vifti debellaci^ueLatij populite-fics rebellarent : cur Pop. Romanus,ad eo8 in officio continnendos, compefce-dofque , non arces aliquas, aut Priuerni auc in aliis eorum ciuitatibus, conftruxe rint:fecus enim certc feceruntjquamFlo rentini noftri faciendum purent, quiexi ftimant Pifas, cæterafque ciuitates, arci-bus compefcendas elTe. Equidem fi Pop. Romanus , noftris hominibus fimilis fuilTet.perindc fcciflet.vt noftri.Sed qui* in co alia virtus,alia potentia,amp; aliud d« rebus indicium inerar, idcirco aliter fa* ciendfi putauitmec libera exiftente Rt* pub, vnquamvel ad vrbes compefceii* das, vel ad prouincias defendendas, af* ces aliquas extruxit ; ex iis tarnen qua« conditas ab aliis occupauit, aliquas con* feruauit.Quæ cumitafint, aclongèali* terfentire videant ur noftri téporisprin* cipesüdcircó non ab re fadurum putaub fiquærerem hocloco, vtiléfne,aninuti* les fint autoribus fuis, tantæ moles ? Cu* ius difpucationis hoc prineipium efto, quod

MachiAvittl Lib. II. 39| quod arecs extrui foleant.vel adarcen-doshoftes, velad fubditos compefeen. dos,amp;in officio continendos.Ego verô pronuntio,ad priorem vfum eas neceffa-rias non cfle, ad pofteriorem inutiles, Sc noxiasexiftere. Ad compefeendos fubditos noxias arces exiftimo, quoniâre-belliûnis periculum,quod metuitunori-lifoleat ex odio fubditorum aduerfus dominos concepto;odere autem principes, dominofque fuos fubditi,propter acceptas iniurias ; principes iniuriis affi-cere folcnt fubditos, eofdue male trafta-re tune maxime, cum fe illis pro arbitrio dominari, eos domare , ac compefeere proanimilibidine poCTe fperant. Id verô lune potifsimum cogitant fperantq^.cû in medio illorum ingéti moleextruâas habuerint arces munitifsimas : quod aduerfus cas neminem quicquam aufurum credant. Quæ cum ita fint, non inutiles modo funt arces huiufmodi, ad conti-nendos in officio fubditos,fed etiam no-xiæ'.cum iisjplus quamconneniat, confï dentes principes, fubditos male traftan-di pleûendique occafionem arripiant, eolt;^ue odiû illorum aduerfus fefe conci-tant:ex quo rebelliones cædes, amp;nbsp;infini-ïamala dependent. Sed neque, cum bel-

Ja ingruunt, tantam vim habent arces, qiiantam illius attiibuerc homines 1«-Jcnt.Duo eiiim folû Inntmodi.lubdiros per vim in officio continendi.compefcé-diqj.Altervtin promptu habeas exerci-tum egregifijVt P.K.oman’ habefeat, qoo motos liceac compcmere Hu-âus.AlterVT rebelles plane deleas cxtirpel^;,ncam' plius dehcere, autarmaaduerfus tecape reqiieant.Nam fibonaillorum diiipias; fpoliatis arma fupcrfunt. Si armaquoq; ademeris; furorarma miniftrat. Si ducib. interemptisjcçteris vitç vfum concédas: renalceiKurlnbindc alij duces,velutiHy dræLerneæ capita. Si arces babueris: répore pacis audaciorem ,iniquioremque tc crga lubditos efficient: bello aduenié-te,cùm abholhbus, tiim 1'iibditis tuis op pugnabuntur; nec lieri poterit.vt vtrifq; refillas. Qjiod fi vnquam inutilesfuere arces ad compelcendos fubditos :noftra profeâoætate non inutiles tantum,fed etiam pernitiofæ funt.; propter bellicaru machmarum vfum, quarii impetum ne-que arccs.neque vlla loca exigua fuftine-re poffiintiquod ad illas fullinendas fub indererrocedere oporteat.amp;ruinasmu-ronim ab iis faftas. nouis fofsis intrinfe-cus aggeribufquc compenfare. Hæc cuni ica

MACHtAVELLI. LiB. IL ïÊgt; ^ehabeant, expende porró,num per Int-lulmodi arces compelccndus fit pepu-lus,quiiam ante ditionis tuæfueris, ail quinuperinipcrio tuo fitadiedus?Certè cuim 11 principatum à maioribus acce-ptumpofsideas:arccs, ad fubditos in of-ciocontinendös, nqn proderunt: prop^ ter caillas iam ante cxplicatas ; cum daciorem amp;nbsp;te amp;pöfteros tlios efficiant^ adinferendos populo iniuriasiacproin-deexponat tc illorum odiö : nee pofsint lepollrhodum defendere: propter hal'có ergo caufas,amp;ne vel ipfe, vel eius hærej deSjOccafionem habeant, tyranidem ex-ercendi, fedpopuli beneuolentiam fibi eonciliare conentur, fapiens princeps at ees nunquam extruere debet. Quod fi Francifcus Slorria, qui vir fapiens fiiifTe exiftimatur, occupaco Imperlo Medio-laneiifi,tarnen arcem condidit : non pro-ptereain carefapienter fccit : quod illa arxpofteris cius pernitiofa fucrit. Eac-nini fe tutos elTe poifc fperantes , eines variis iniuriis aftecerunt : ex qua te, tantum fibi odium conilarunt, vX primo hoftis aduentu,'principatum a-miferint. Qnamobrem belli tempore * illos ab impetuhoflium defendere noil potuit : pacis tempore illos infolentes

l8l Dupÿtàtionvu Nic« iniquofq; fecit, amp;nbsp;odio populi cxpofuilt;lt; Quod li lila arce cariiiffent, amp;nihilomi* nus infolcncia illa vfi eflTcnt ergafubdi' tosdongeprius experiri potuinentquO' rundam ciuium, iniuriä arfedorumjlflä'« leuo!entiam,quàm omnium odiürriinf* concilialTent: atque ita cognito errore» meliores fieri potuiirenc, amp;nbsp;fubditoruffl animos reconciliare.Quod fi conciliatoi fibi fubditorum animos habuiflent Jonge melius Gallorum impetum, abfqueil ce fuftinüiirent: quam infenfis ciuiumî' nimis,ea ad propellendum hoftem iüua-ri poruerint.Flis acCedic quod arces facile amittantur,vel fraude eorum, qui illilt; firæficiuntur,vel hoftium vij vel fame,amp; onga obfidione.Quod fi amiflam quaffl* piam vrbem,arcis ope, qu» folainfid* permanfcrit,recuperatevelis : exercitü nihilominus opus babes, perinde, acfi arcem non haberéS) Sc quidemtancomi iori.quanto verilîmilius efl, ciues mâgis infenfos tibi elfe ob iniurias ex arceacce ptas, qua fuifient futuri, fi arce caruifles« Experictia ipfa docuit, Mediolanenfem arcem,neque Sfortianis, neque Gallis, tempore belli,quiequam profuilTe.'pacis tempore vehementer nocuifle : quodv* trique tanci operis inoli confideces,non cogi-

MachiAVELLi. Lib. TI. jSj çogitarînt de humaniori aliqua rarione conferuandi illius principatus. Guido Vbalduscenè,FœdericîVrbini ducis filins, rei militaris péri tifsimus: poftquain imperio pulfus fuilTet, à Cæfarc Borgia, Alexandri vu filio idemq^poftmodum excafuquodamrecuperafl'et omnes ar-ces atque propugnacula irnperij fui de-molitus eft. Nam quia beneuolos fubdi-loshabebat,adeoscompefcendos iiso-pusnon habebat: aduerfus hoftes, illas fineexercitu defendere fe non polît vi-debat. Iulius Pontifex pulfis Bononia Bentiuolis,arcem ibi côdidit: cuius prç-feftuscum partim Pontificis iulfujpaT-titnpropria malitia,^ nullis iniuriis ab-* ftineret; Bohonicnfem populum vfque* adeô irritauitjVt rebellant,amp;arcem quoique ilHademçtit. Nicolaus Caftcllanus, VitelUorum pater,in patdam,qua pulfus 'a Ponttficibus Piterat, reuerfus; binas accès, quas Sixtus ’ll'! i.Pont.ibi cxtrMxif-fèt.demolitüs eftiquod éxîiftimaretpo-puli beneuolentiam fore.Gbimunitifsi« «nam arcem, ad principatum conferuan-dam.Idvetô tic recentifsimwm,amp;cuidé-tifsimum exemplum eft ad demonftran dum,inutilem effe arcium ftrufturam, ninameatundcmvtilcm: quod Genui

jpo D I s P VT A T I o N V M Nlfl, accidie, ante paucos annos.Nouimus «• nim poftquaeavrbs,an.falutis m d vi, à i^udonico Galliæ rege defeciiïet : ifque cmn magno excrcitu ad earn recuperan-dam in Italiam veniflet: recuperata vtbe, cçndidifleRegem ingentis molisatcem, quantani nullam eo tempore fuiflecon-ftat. Nam amp;nbsp;loci natura, amp;nbsp;arte jnexpU' gnabilis videbatur; Godefç promonto* riofupermareeminentijinfidebat, vtil-lincportus vniuerfus, telis feriii poffet, amp;magna etiam vrbis pars.Nihilominuü t^meUjCU deinde anno Domini m d x 11 Galli omnes Italia pellerentur, Genua quoque arx nihil formidans , ad Ofta-uianum Fregofium dcfecit, qui illam ob« fidione çingens, fcdecim menfium fp*' ciojfame coadam, ad editionem compu lit. Poftquam eamFregoGus occupaffet, omniumconfjliis, qui fuadebant, veilla tanquam refugium quoddam çonferua-retjcontemptisjfunditus diruendam cu-iauit:exiftimauitque populi beneuolen' tiaiTijVirtutem^ue fuam, melius fore fun dameutum imperij eius, quo etiamnuni potitur, quam vllas arces.aut propugna.i cula. Neque verb fpe fua fruftratus eft, Nam cum ante Genuenfes, mille peditu bus adiuii,faepc ad alios,atque alios pria çipes

Wach IA VIL LI» Lib. M, cipes defecerinria FregoGo vt rebellarer, neàdccé millibus cogi potucruc.Quam-obrem manifefté licet hinccerncre, Ar-cisillius dellruftionem, Frcgoiio nil no« cuiffc: ftrufturam, GalliæRegem defcn-derenequiuiire.Cum cxercitu enim ,an-tequam arx conderetur, amiiram vrbem-heile recuperauie;poflquâarcé condidif let, eamque firmo præGdio miiniuiirct, vrbem tarnen abfquc exerci tu, folins ar-cis auxilio, recuperare no potuiuex quo fequif, fumptuofam illius arcis rtruftu-ram,Regi fuifle ma-gna cum infamia a-miffam, amp;nbsp;àFregoGo eandem Gngulari virtute occupatam demoiitamqnc. Ea-dem ratio ell earum arcium quoque, quç condere folent Refpublicæ in vrbibus nuper occupatis, ad crues illos in otG-ciocontinendos. Id enim G ex addudo iam Genuenlium cxemplo , minus Gt Bianifeftura, ex Florentinorum Pifano-rumque arce notins euadet» Nam cum Pi fastotiesrebellantes Florctini vidiflent: oxiftimarunt extruda arce fe illascom-pefcerapolTerparû animaduertétes, earn vrbem quæ libera elfe confueuiiïet, Florcntinorû nomini Temper infefla fuif fuilïet, non polTe aliaratione in ofGcio-

39* Dl $ P V T A TI o N V M Nic» contineri,quain fi Romanorum more,e» aurin focietatcm fuam recepifienr, aut plané deftruxiflcnt. Ar quid arces illis profuerinrad inftirurum finem,exCaro« 11 Galliæ Regis aduenru apparuit: cui Ai tiarradiræ funr, fiucpræfeâorumperfi« dia, fiue maiorismali meru. Si illas Flo“ rentini prius non condidiirenr,neque il* Iis ranrum rribuilsenr, vr per illas con* feruari vrbem pofse purarenride alio vti* que modo cogiral'scnr, quo vrbisimpe« rio non ram facile à Rege fpoliari potuif fenr.Ex quibus omnibus colligimus, ar« CCS,ad conrinendum in officio parrain imperium, pernitiofas efsc : ad compef-cendas vrbes, nuper bello comparatas, inuriles. Sufficereaurem deber nobis P. Romani auroriras, qui fi vellet vrbes ali« quâs perviracompefeere,arquefrenare nil nouiiniliis extruebar, fed amp;moenia illorum, amp;nbsp;estera propugnacula dirue« bar.Quod fi quis nobis obiiciat,aut olint Tarentumiaut State noftraBrixiam, ar« cis operarecuperatam, poftquam incol? iiiùu4 W. 25.defcciirent. Refpondco adrccuperandû Tarentum arcem nequaquam fuffecilfe: quod ad id occupandum Fabius con« fulcummaximo cxercitu mifliis fuerit: cum quo proculdubio id expugnare po« tuüTet,

Machiavilii. Lib. II. »» tniiïei. Etfi nulla arcem illichabuiflent. Quid igicur arx Pop. Romano profuit, fi nihilominus exercitu cofulari opus fuit, ad vtbcm recuperandamf Capuæ nullam habebant arccm Romani ,eandem tame vrbem exercitus virtute recupàrunt. In Btixienfis vtbi s rebellionc.nouuro ac ra-rura quiddam accidit.Nam rarô accidere foletjVt déficiente vrbe, quiinarccfunr, ac in fide permanent, vicinum habeanc exetcitum-.cuius opem implorare queat. Dcficientibus Brixianis , erat Foiffeus princeps Bononiæ cum exercituregio: caque re per celeres nuntios cognita, fta tim fe itineri accinxit ; ac tertio die eô perueniens,arcis auxilio vrbem recupaa uit. Ergo neque Brixiaperfolamarcem recuperate potuit, fed regio exercitu o-pushabuit ; necfieafola recuperaripo-tuiffet : polTet hoc vnum exemplum j I tot veterum contraria exempla infringe-Ire.cum fciamus’,velætatenoftra, propc-modum infinitas arces captas, amiitas, rurfufque occupatas,non maiori difficul täte aut fortunçvarietate,quam alia quç-libet loca.Sc occtipantur, amp;nbsp;amittuntui: idouefaftum effenouimus pcrGalliam Cifalpinam,Aemilliam,regnumNeapo-1 litanum,vniucrfamqjItaliam. lllæ arce^ l V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;B ,

^94quot; D gt;nbsp;ï P V T A T I o N V M Ni Ci I autem, quæ ad propulfandos exterosho ftes excruuntur, amp;nbsp;ad populi Imperiiqu* tui defenfionemine illæ quidem funt nC' ceiraiiæætfi viris fortibus acftrenuis mi* libus abundes, non modo neceflariæno funtjfed prorfus inutiles.Namfineexer- , citu nil profunt : egregius exercitus abf* quearcibus te defendere potcft.Idexp«' riencia ipfa fatis intellellexetunt,quicuii que vel in politicis, vel bellicisartibus excellueruntjveluti Romani, Spartaniq; 1 fueruntiquorum illi nullas arces nunqui edificarunc:hi ne mœnia quidem circavt bes abfefe occupacas, habere volebanc: folam militum virtutem, propugnacul» eflecredebant. Quo faâum,vt Sparta-nus quidam inrerrogatus, num Atheni' enfis vrbs pulchris mœnibus inftruâavi dsretur? rcfpondir, pcrinde ac fi à mulie* ribus habitarecur? Èicrgoprincipi, qui bonum habet cxercitum.prodcfleque' ant folummodo arces aliquæin finibus imperij ,locis prafertim maritimispofi* tæ,ad fuftinédos hoftcs per dies aliquot, donee exercitus inftruanturifed nequ6 hæ quidem ei neceirariæexiftunt.Sicâ« j reat forti exerciru,arces in finibus impe-* rij âut nil profunt, aut ctiam nocent. Nam facile amictuntut ; amp;nbsp;vbi hoftwil-losoc* ,

Machjavslli. Lib. II. wç los occupauerit, aduerfus te iis vtetur. Quodfiquas tam fortes munitafquç artes elTç concédas, vt occupari nequeant: pergit tarnen nihilominus hoftis , hilce poftfcreliftis: quodpotèntifsimi exerci tuSjhoftium fines inuadant excurrant-que,nulla habita rati one velvrbiuin, vel atcium munitirsimarum , quas à tergo relinquant. Lt confiât hoc ita fe habere, cum veteribus tuin nouisexemplis: Fraacil'cus Maria antepaucos annosvr-binum inuafit, nec quicquara curauiç, quod poft le d(?cem vrbes, omnes fibi in-feftas rçliquiffet. Quicunque ergo prin-ceps potentem exercitum habet, facile çarere poteft arcibusiqui eo caret, non debet arces extruçre, fed vrbem in qua. habitat, quam maxime poteft commu-nirç, Scciues aimisinftructeivtaducn-tançium hoftium impetum aliquandiu faltem pofsit fuftinere,donec vel cum co pacifcatur,vel exteros in auxilium ad-uocatequear. Quæcunque praeterea æ-dificantur arces, ac propugnacula, pa-I cis tempore nimiis îumptib. aggrauanc i nbsp;nbsp;nbsp;çû principes, tùm fubditos : têpore belli

I nihil ^funt.Vtigiêcæterisinrcbus,fum-maptudétia SenatusP.R.omnia admi/ i nifttabat, ita hîç quoq-, fapiéüer fççit,

jgt;lt; Dl $ P VT AT I o NV M Nic. 1 vidos debellatofque Latinos, acPriuer-uernates,non arcibus quibufdamcom' pefcendos exiftimauit, fed alia commo* diori,ac virtuti magis confentaneaiacio' ne,in officio continendos.

Vr(em intefbnM dißidiit bborantem 'niMdirtt atgueoccuparc veOe dubiumeffèac riculofum conßUam.

CVminteftinisdiffidiisRefpubl.1»« borarct,ob pacrum cnm plcbe con* tenciones ; Veientes cæteri^ue Hetrulci oblacam fibi occafionem putabant, op-primendi populi Romani, colledifqu« quam maximas pocerant Copiis, agios Romanorum excurfionibus vaftabanti Senatus itaque multis iniuriis, oppro* briifque lacefsitus ,cbm plcbe in gratia fcdiirinitaque concordia, aduerfus Ve* ientes Gn.Manlium amp;M. Fabiumimpe ratores delegit: quipoftquamadeoscu exercitu appuliflcnt, prælio comilTo il* los vicenjpt.frcgeruntque.Quo loco de* cet obferuare, quam procliues effc folea* | mus ad errandum, in return magnatum , confultationibus, arripiendifquc occa-fionibus, atque confiais. Exiftimabant

Veientes.fi Pop.Romanumjnteftinis dif fidiis laborantem,inuaderent,poffe eutn vinei,atque deled : fed hoc ipfo confilio, eius difeordias fuftulerunt, amp;nbsp;infenfos ciuium animos reconciliarunt.Neque id immedto fané, quod otium plerunque difeordiis ciuilibus óccafionem præbe-* te foleai : belli metus, concordes ciuium ànimos efficiat. Quod fi prudentiores fuiffent Veicntesjà bello abftinuiirent,8c Rempub. difeordiis ciuilibus laborante, non armis, fed aliis artibus opprimer« potuiffent. Modus autem qui in huiuf-modi cafibus feruari folet,talisefi,vite Velut arbitrum interponas ad concilian» das difeordias, amp;nbsp;vtrique parti fauere te fimules,donee ad arma perueniant.Cum ad arma ventuin fuerit, parti, quæ debi« lier videtur,lenta quædamauxiliafup« peditare,amp;ne difeedât ab armis,fed ma» gis magif^ue fefe mutuo conficiant, au-xiliorum fpe fubinde fouere, magna au»

1 xilia neutri parti fuppeditate,ne forte do I nbsp;nbsp;lutnfubelTe animaduertant. Hæc res dili

t feâo te facile deducet. Nam felTæ tandé I partes, arbitrioacvoluntatituæ fefe cô» mittent. Hifce artibus rediit inFlorenti-sorum noftrorum poteftatem ciuitaaPi»

3^9 Dl S P VT ATI O N V M Nié» ftola, dequâantequoque fecimusmelt« tionem.Namcuminreftinis difsidiisU' boraretj vtFlorentinimodo huic,modô illi parti fauere viderenriir, neutri tarnen moleftiam crcarcnt : eô deduxcrunt,exi' guo temporis fpacio,dues illius, vt per» tæfitot difcordiarum, moleftiarumque, fpontefefe,ambæparres,in Florentino» ' rum poteftatem, tradereiit.Senenfiunici uitas, nunquâmReipub.formammuta» uir, ob inteftinadilsidia^nifi tune,cum | lentaauxiliorum fpe,partes àFlorenti' nis fouebantur: fi quando firma auxiliâ. in prompru efle cernebant: moxinita cô cordia vrbem muniebant. Vnum adhuc adiidam Sequidem euidentifsimnmex» «mplum PhilippusVicecomes Mediola» ni dux, Florcntinorum Rempub.intefti* nis difsidiis laborantem fæpe bellope» tiit, fperabatque iifdem hifee difeordiis ciuium.pofleeamàfeopprimiifed nun-quamilli res ex animi fententia fuccef | fitiquade caufa,cum fæpe cum amiciscô ; quereretur: dicere folebat.fe ineptiis Fin rentinorum addudum cô, vt viginti cen-tena millia aureorum nummùm fruftrà expéderit. Quç cum ira fint, fie exiftima* redebemus, vt quemadmodum Veien» ie«,Hcnufcefque falfos elfe videmus, eô quod

Machiavklli Lib. II. jJ» quod Romanorum Rempub. ab fefe op-primi poffe putabanr, ob inteftina ciuiu difsidia:ita cæteris eucnire prænuntic-mus,qui fimili de caufa opprimi,aui Répub. aut populü quempiäjpoffe fperant.

G Vmmæ prudentiæ officium æft.imo,{i 'J'a minis iniuriilque abftinere queas, præfertim iis, quæ verbis contumeliofis fiunt.Neutrum cnim borû, debilioié ho/ ftem tuum efficere poteftrcum tarnen mi næ eundem cautum magis, contumeliæ Wenfum.ferocemqj rcddant,ac vindiûç cupidifsimû.Id ira te habere, vel exéplo Veientiumconftat, de quibus fuperiori capite difputauimus. Nam cü non lolum UmiMlib. inferendo bellum,faceient iniuriam; fed contumelias etiamacprobrainfupet in* gcrerent; itaRomanum militem inflam-

1 marunt,vt quipugniprius detredaret: ï cótumeliis lacefsitus, nolentibus ducib.

1 dimicare voluerit.Eft autc hoe,vel imprl 1 mis obferuâdum,fapienti lmperatori,ns ' Velipfe, vel fui, opprobria in hofté ingc-

400 Dispvtationvm Ni éi rant, aut cum contemnant:quodhacrt* tione eum non lædant, fed ad vindica»' dum inflamment. Videntur enim contO' meliæ tela efse quæ aurores |fuos maxime feriant. Memorabile eft huius rei eX' emplum,quod inAfia accidit,cuni Mid^ àGabade Perfa oppugnarctur. Poftqu’ enim diuvrbemobfedifset,necquicqO^ præfticifset,decreuerat ab obfidionedit' cedere : fed cum illinc cum exercitu iaiquot; caftra moturus efset: amp;nbsp;Oppidani id co‘ gnouifsentzomnis generis contumelias» amp;nbsp;opptobria in eum ingercbant.Ob qu’ caufam,Gabades irritatuSjConfiliumnquot;* tauit, Sc vrbem grauius,quamvnquanl obfidens,eam paulö poftexpugnauit^^ milicibus in prædam concefsit. Idempb ne Veientibus accidit, qui cum armaPo* Romano inferrent : fimul etiam ei expr® brabant ciuiles difcordias : amp;nbsp;vfqueao vallum porcafque caftrorum accedentes» probra ingerebant.Hifce vero quid aliud eftecere, quam quod militum animos» prins aducrfus patricios inflammatos» adnerfus fefe concitärunt? Vfque adcd fcilicet, vt qui prins,neque patribus,ne' que confulibus fuccefsum vellentzin eO' rum pernitiem poftea iurarintatq; pfO' pugnauerint?Neq; in Repub.igiturne-

Ijue tn bello, ferre debent prudentes mó deratores .huiufmodi contumelîas, fine inhofteSjfiue in ciues iaÛéntur.In hoftes cnim conieûæ,patiunt ea quae diximus iucommodanu clues adhuc funt détériorés, quod non deturtalis vindiaæratio intertUos.vt aduerfus hoHesdatur. Idobleruarilohiuma Pop.Romanono-uimus.NanicuniLejfiones illæ,quæ Ca puæni hybernis rcliftæ àduerlus Rem-pub.coniuralTent, à Valerio Cotuino pla catentut:caütutn fuitjntercætera, etiam hoc ; necuiquam eorum iftud vnquant OpprobriO obiici peiTet. Tiberius Gracchus feruorum, quos Refpub. ob acceptas ab Annibale clâdes, armare coge-batur, dux eleftus : ftatim interdixit cæ« teris nlilitibus fub magnâ pœna,ne quiC. qüam iis feruitütem exprobraret: vfque-adeôinidincubuerefemperRomani,ne cuiquarrt contumeliaé, amp;nbsp;conuiCia obii-j ccrentur, quod nihil fit, quo hominum animitantopere offendaniur, fiuciocO| ’ fiue ferio obiieiantur. Nam vt ille ’ \ inquit.Facetiæ afper3e,quando

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;telinquunt.

4-0* Dl st VT A T to N V U Ni «j j FrKJrnks imperatoret, (y ReriMpitl). Wût/ersM' reSfContenti debent effi viétoria, nonftuidt' do »M »iâoSfiHiits /ruâttm perdere.

GOntumeliæ in hoftcm ingcri folent ab iisjquiinfolcntes funi,obfalfani viftoriafpcm, quæ tantopercfol«homines inHare,vtnon diûis modó,fedre-bus ipCs quoque fæpe vehementer délinquant : vfqueadeô, vt propterincetu : fpem boni,præfentis boni certam occâ- I Conem negliganr,magno cum detrimen to. Hac autem in re, cumfæpenumeto pecceturabhominibus : exemplis cum antiquis turn recencibus explicandóex-iftimaui,quantum interßt Reipub. vtK'' rum benegeftarum,gerendarumqueoc-caGones nonnegligantur. Annibal,poll LrwwZ/i.i). nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pugnam.Magonem fratrem

Carthaginé miferac, vt res ab fefe in Italia geHas Senatui nuntiaret, peteretq; vt fuppleraentum copiarum, quæ eflent in co prælio imminutæ,mitteretur, cum pe cunia frumentorj; in Hipendium militib. tarn bené de nomine Punico meritis. Cu igitur inSenaiu difpucareiur de eo,quod fadu opus effet. Hanno vir fenex, gra- i uii,acprudens omnib. modis fuadebat, vt Cat-

MaChIAvèlii Lib. IL 4®» Vt Carchaginenfes huius viftoriæ ocCa-fione vtcrentur, ad pace tum Romanis, æquionbus conditionibus, faciendâ-.ne fl Fortuna pôftmodum variaret,iniquio-tib.eâ petere cogerétur.Sufficcre.n.dcbe re CarthaginenhbuSjfi bac tanta viftoria oftendcrintP.Romano, talia effe Punica arma,quæ ei refiftere atq-, eum oppugna-repofsint; contentos tali vidoria effe o-potterc : ncqj maiotis alicui’ incerta fp e, bancinpericulum adducédam effe.Hoc côfilium Carthaginenfib.nó placuit:fcd poftmodû cum variante Fortuna,ipfi à P-Ronjano vifti, ac tributarij Fadi effent, errorem fuum Facile agnouerût. Simile acciditTyriis,quorum vrbs olim opulen tifsima,ac celeberrima erat, in mari ipfo fita,perindc vt noftra ætatc ciuitas Vene-lorû. Nam cum Alexandri res geftas in-lelligetét, Scvniuerfum Orienté abillo occupatû fcirentdegatos ad illû miferût, vtpaceabillopoftularét,certis conditi-onibus: inter quas ilia quoq;erat,ne vel 1 nbsp;nbsp;ipfum Alexandru,vel élus milité,in vrbé

bi aTyriisportas claudi, quas vniuerfua I propè orbis aperuilTet iTyrum obfedit. \ S^cd cum vrbs munitifsima clTet, 8c com-

404 DISPVTAtlONVM Nie* meatuinftrufta, veiorigam obfidioneiH facere polFet; decreuit Alexander quarrt obWionis menfcjCum iis pacilci, cogt;' ditiones primum fibi oblatas accepui«’ quod cerneretplus temporis in vniusvt bis expugnatiönc infumendunij ad gloriam fui nominis illurtrandatn/’^ exvlu effe vidéretur. Sed Tyrij inanifp* viâoriæ dcccpri, nonmodö padaacc«' ptare ampliüs notuerunt quæ ipli primquot; Alexadro obculilfentifed contra iusgem tium,legatos qpi de pace agerent, ned* runt. Ob quamrem indigna,rus Alexam der,vrbem maioribus virib. obfeditjC^' pugnauit, aefunditus deleuit. GæüsO' mnibus qui in caeflent. Anno Seruaco* risnoftri m d x ii.ingrefTus eftFloren' tinorUm agrum , Hifpanorum qüidâeï' ercitusjà quibufdam Florentinis condn« äus, ad Medicos reftituendos amp;nbsp;mub dandospecunia eines. Cumautemiidquot; Florentinijà quibus condudus erat, pro« mififlent,fe moxarmacapturosinvrbe» poftquam eum in propinquo efTecogno uilTentmec tarnen id ab illis praeftaretur: decreuit hic exercitus cum Florentinis pacifei. Sed ij fuperbia quadam inflati, condiriones propofitas acceptare nolue runt;ex quo fadum,vt Hifpani magis in» ftanw«»

îlantcSjPratum occupannt,amp; deinde in-; teritum totius Reipub.accelerarint.Quf I cumitafini, nuUa in re grauius peccant I principes, quam fi renuant omnes pacis çonditiones,tunc, cum bcllopetuntut 1 nbsp;nbsp;ab aliquo longe potétiori,quamipfi fint:

'• prtefertim fi deferantnr ab aduerfario. I ’ Nunquam enina tam iniquæ conditio-' nes deferuntut, quin aliquidbonihabc-1 ant, amp;in quo,tum viciffevideriqueas. gt;nbsp;I Tyriis lutficere debebat, quod Alexan-I drum, tantum Imperatorem eó adduxif-' fentjVtconditionespriusfpretas admit-« teret ; in eoque aimis fe multum præfti-lt; nbsp;nbsp;tiffe.ac viciffe.Florentinos quoque con«

lt; exercitum compuliffent, vt de iis quæ fi« ' bi propofuerat jemittere quædam coge-' retur. Cupicbat ille amp;Reipub. formam ' nnitare, éc ab amicitia Gallorum vrbem ! abftrahere, amp;nbsp;pecunia mulftare ; quod fi, 1 iniispaüis.primumfibireferuate acde-

1 liquid concefsiffent-.honefta paftioncfic Vrbi Si cxercitui ptofpcüum fuiffet. His

( ÇpejOmnes fuas vires in fummum difcri-men adducere : quod id nullus lapicns fa

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C 5

'4oÄ Dispvtatiomvm Nic, ciat,niß vrgente fumma necefsitate-Lon gé prudentius ccrté Annibal,cum exiM' lia Carthaginem vocarctur.egit.Namet' 1Î fedecim annis fcelicifs.bellum in Ital’* gel'siire:,muliis viftoriis potitus fuiffet: talem etiam exercitum fecum Haberer, qui integris viribus 3 Sc præftantimilit« conRaret: tarnen cum videret frados phacis, arque Afdrubalis exercitus, Nu' midiæ regnS amiffumrCarthagines m«* nibus propemodum claufas, amp;nbsp;çxercit» fuum,vnicum eflc patriæ,extrcmumqDe refugiumrexiRimauitprius de pace,cum Scipionefibi agendum, quam cxtremu illud refugium fortunæ periculo cómit' tcretur.Tunc dcmumcnim,cumpacem impetrare non p offer : ad extremum hoc remedium veniendum efle, vt fi quae fop tuna afpirarct, vincere : vel Faltern dimi* cando fortitcr, occumbere liccrct.Quod ff igitur Annibai,tantus Imperator,anie-quam praelio dccertaret, pacem taléeX' petiuit,quaPatriælibertas amittebatur: quid faciendum eflc exiftimamusiis,qui nec militari difciplina, nec experiencia, ncc viribus, Annibali aequales funt? Sed haec etfi omninö ira fe habeant: homines tarnen incerta , atque inflnita quadam (pcjdccipifolcnt, Sead res fperatasani* mum

QUiWJtuw interßtReipub. vgt;t ininrw punùit-tur,ßue pttbliceßue priujtiia «Dd-flt;e futrint^

QVibuscaufismagnopere indignen tur homines,amp;ad vindiäam accen danmr.-apparere poteft cx iis,quæ mano contigere,poftquam tres Fabij, co trains gentium,pugnaiTentaduerfusGal los.Nam cum Galli cùmcæteris Hetru-leis tùm CluGnis maxime pararét bellû : amp;hi auxiliumà Romanis petiiffent: Ic-gatitres MTabijAmbufti filii.mirsifunt, qui Senatus populique Romani nomine agerent cum Gallis, ne ClufinosPo-puli Romani focios, à quibus nullam iniuriam accepiflent, oppugnarent. Le-gati poftquam mandata,in confilio Gal-rorumedidilTcnt: nec iÿin ipforum prae* fentia,a pugna abftincrent,ipfi quoq; arma capiunt,amp; cum Hetrufeis coniunöi, Gallos fortifsimcoppugnannvfq', adeè, vt eoram vnus, Gallorum ducem,feroci-terin Hctrufcorum fignaincurfanté,ha-ftaoccidetit.Sedcû legétem fpoliaocci* fi,Galli agnouifset effe Legatfi Romana:

lt;08 Dispvtati®nvm Nie» Jdqueper vniuerfam acieiri innotuifletl receptui cecïnere.odiumque, quód eo yl que cxercuiflent aduerfus Clufinos, vni* I uerftim in Romanos conuerterunt. IdO' diumdeinde tanto magis crcuir,quP9 cum Legatos Galli Romam tnitteient) queftum deiniuriis,poftulatuque,vtpro jure Gentium violate,Fabij dederentui: non modó id præftitum à Pop. Romano non eft : fed iidem Fabij, de quorumptt' na agebatutjtribuni plebis,confulan po teftate,in fequentem annum creati funtgt; Quo fa£to,haud fecus,quam pareiat,inlt; fenG Galli, bellum aduerfus Romanos propalam fufceperunt, Çcftibito vrbeffl vniuerfam, folo Capitolio cxcepto, oc« cuparunt. Ex qup fçquuta Reipub. ruina eft,ob vnicam illam çaufam, quod Senalt; tus, illatam Gallis, contra ius gentium, iniuriam,ab legatis fuis, non modo non puniuiftct; fed præmiis affeciiret. Eftigi* turvel imprimis obferuandum.inguber-natione Reipub. ne iniuriæ inferantiir, vel publice, vel priuatim, amp;nbsp;fi quæ illai« funt,ne impunitærelinquantur. Nam amp;nbsp;priuatus homo, cui magna iniuriafada eft,earn vindicate conatur: nifi abiispu-niatur à quibus puniri debet. Vfqueadeo autem natutas hominum infidet, h;c vin didae

Machiavklli. Lib. IT. 4®gt; diftæ cupiditas, vt conentur iniurias vin dicarc, vel cum patriae ruina, fi in libera Repub.viuancfi degat fub Imperio prin-cipis alicuius : etiam cum propriæ vit® periculo idem tentant: Arque id ij maxime cordihabent,quotcunqueanimi ma-gnitudine quadam excellunt.Apparet id luculentifsimè, velex Philippi Macedo-numRegis exemple. Incuiusaulaviue-batPaufanias.nobilisiuuenis, amp;nbsp;forma præftantifsimus , cui per vim ab Attalo ftuprum illatum eratjPhilippus cum Pau faniam.fçpius de hac iniuria conqueren-tem,audiuiffet : Attalum verô, non cafti-gaffetjfcd fummo loco femper haberet, ac tandem etiam, prouinciæ cuidam gu-bernandae,præfeciffet:in odiumPaufa-niæincidit. Is enim, curr» videret à Rege in honore haberi ilium, qui ob tâtam in« iunam,pœnammeruiffet,necfuas devin I diâainiuriæ preces,nunquamexaudiri potuiiTe: tandem innuptiis filiæRcgiæ, quæ AlexandreEpiriregulo nupta erat, in templojPhilippum regé, coram fpon» fo,amp;Alexandre Magne filio, interfecit. Hoccertèexemplum iniuti®, priuatim illatæ,cum exemple publico, Romano-i ruin Legatorum coniupûum,omncs in t vniuerfum Magiftratus monere debet, î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C 5

410 Dis PVTATiow VM Ni»» j ne inulus rclinquant iniurias, quasr«! publice vel priuatim iliac« fuerunt:n« ; quiiniuria atFcfti funt, ipfimagnocufl I Reipubl. periculo de vindida cogitirt [ cogantur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;|

SI rerum vicifeitudinem contemplt' mur , comperiemus multa accidere exfato itavrgente, vt iis obuiamirene» mo polsit.quamuis in promptu remedii fuerinc.Et (i Pop.Romano talia quædam acciderunt, in quo omnis generisvircU' te» enitebanc, amp;nbsp;religionis impcimit, H rei milicaris ftudium vigebac: cui miruin videri debet,fi aliis Rebufpub. prouinri* ifej; etiam eueniant, in quibus null; ham virtutufn tantoperè clucent? Imprimis igiturhabenda ratio eft earum ceru,quz fitoipfo, feu aftroruminfluxu.euenirn videncur : amp;c quibus vt refiftamus, Fortuna non permittic. Quarum exemplulu* culenrifs.eftid,qnod Pop.Romanus, in liiuitf Clade Gallicaaccepit.Nam cum fatisvr- | gentibus, tanta moles maliinftaretrpri* mam occalionem , ad illam acceleran-dam '

Machiavelli. Lib. II. 4« àam dederunt tres Fabij,Legati,qui cum agere debuiffent de pace, inter Clufinos amp;Gallo8:contraius gentium,pro Clufi-nis,aduerfus Gallos,prælio decertarunt: arque ira Gallotum iram, aduerfus Po-pulutnRomanum prouocarunt. Et quo minus Gallis refifti poffet, iifdem fatis profpeftum iam erat : eo quodFurium Camillum tantum Imperatorem, vt fo-lusbis malis obuiam ire potuerit, Popu. Romanus Ardeam, in exilium mifilTet. Adaeniente iam Gallorum exercitu,ci-uitas, quæ aduerfus Fidenatem,amp;Ve-ientem hoftcm, aliofque finitimos populos, vltima expcricns auxilia,Di£ta« totem multis tcmpeftatibus dixiffet ; ea tuncinuntato,atqueinauditohofte,bel-lumcientc, nihil extraordinarij impctij, I aut auxilij quæfiuit.

I Ttibuni, quorum temerltatc bellum I contraftum erai , fummae terom præe-1 rant : deleftum nibilo accuratiorem, I quam ad media bella, haberi folitus c-1 tat.famam belli exténuantes,habcbant; \ denique cum in ptopinquo hoftis effet, I tumultuario exercitu raptim dudo , vix 1 ei advndecimum lapidem occurrerunt, i quoloco, Allia humen Tybetinis aquis I raifeetur.

4l» PufVTATIOMVM NlC» E6cum penienïflTent.Tribuni,non lof® caftris antè capco, non præmunitovak lo,quo receptus efTet, non deorum falte» j fi non hominunr memores, nee aufpica-tó.neclirató inftruuntaciem,eaniquein • comuadiducunt, ne circumuenirimul' i tirudinehoftium poflent; fed interim ; cam didneunt, tantoperè exténuant, vt vixcoherenremmediamaciem haberét, ■ amp;vtfummatimrem comprehendamus, nee Imperatores, nee mitires hïc quit-quam prseftitere, quod ex dignitatePop-Romani eiïet.auteiufdem difciplinæmi litari confencaneuni. Cum iampugnan« dum effet,fimul acclamor auditus eft,i' gnotumhoftem prius pené quam vide* rent, non modo non tentatocertamine, fed nee clamore reddito,integri inrarti^5 fugerunt. Maxima pars Veios peruenit, vnde non modó, non præfîdij quicquam fed neque nuntius cladis, Roma eft mif* fus. Reliqui omnes Romam petierunt, amp;C ne clauiis quidem portis vrbis,reftàin arcem confugerunt, amp;nbsp;cum neminem ft pereffeamplius putarent,prætereos,qui ; Romam aufugeranr,comploratis omnibus, vrbem lamentis compleuerunt. In defendenda arcetandem, cum res iam dcfpcratæ effent,confilio vfi funt aliquo.

Nam commeatum ex vtbc tantum, quart turn atxpetere polTetjinCapitoliütran-ftulerunt; iufferuntquc eodem confcen-dere cum coniugibusgt;amp; liberis luuentu-temmibtarem,óc fenatus robur.vt exlogt; comunito Deos penateSjhominefque, amp;Romauum nomen, defenderent. Cai--teram multitudinem plebciotum, fcnu, mulierum,ac pueiorum, ne inopiam ar-maiorum oneraient, partim in vrbe Gallis in piædam reliquere, partim,vt in V i-cinas vrbes aufugerét, permiferüt.Qnod li quis igituranimo comprehendat, tes à Pop-Romano prius tam ptæclarè, longo annotû numero, geftas ; iifque hæc conférât, quas aduerlus Gallos geilere ; tam diuerfas elle comperiet, vt non ab vno eodcmque, fed diuerfis Populi3,geft^ cC-fevideantur.Vfque adeó fcilicet, occæ. cat Fortuna animos hominumi ait Liuius j cumvimfuam ingruentem refringinon 1 vult. Quo fitvt qui in perpetuis pericu-i nbsp;nbsp;lis vetfantur,minus vitupetari debeant:

1 amp;minus laudari qui continua fœlicitate 1 nbsp;nbsp;fruuntur.cumScillos amp;hos fata eó trabe

4'4 Di s 1* V t A T I o't4 VM NiC. ti mediis. Nam ad res magnas patradâi» non nifi viris cgregiis vtuncur, qui obU' tasfortunæ occafiones arripcre queani! | amp;nbsp;fi quae magna moles impcndeatmî' | iorum, prius quam cucniant foleteos vi' , ros,qui conßlio iis obuiam ire ponent, âutabolere,aurcertèita afHigere.nerefi' j ftcre vllo modo pofsint.Cum vrbi Roni{ | tanra Imperij magnitudo faralis effet,op I primi, ac vchementifsime affligieamo' portuiCjVC deinceps cautior, prudentioi' que fieret, ad tantam Imperij molemat-quirendam: deleri ramen plane, non de-buit.Icaque vt omnia haecitafuccedercf, Fara Camillum in exilium mifere, non necauerunc. Vrbe à Gallis permifcreoc-cupari.non Capitolium: Vtque commO' dius occuparivrbs poffer, cffecere vtmâ ior exercitus pars, ex prælio non Româ, fed Veiosfugcrer.Etvt omnia vno quafi fafce compreliendam,elFeceruilt.vtad auertendam à Repub. tantam maloruni molem, nihil à Pop. Romano prudencet fapienterque fieret:ad dcfendeiidum Ci pitolium amp;nbsp;recuperandam vrbem iam captam, omnia commodifsimèinftruâa effent. Cum amp;nbsp;Camillus Ardcæexcrci» tum haberct, amp;nbsp;idem innocens omnis culp«effet,tcrummale geftarumamp;pa.

Machiavilli. Lib. IL 4gt;lt; ftipræcipuè auri,pro vrbis redemptio-ne;amp; alius infuper exercituiVeiis Camil lum cxpeaaret,vt coniunûis viribus,ma iorem impetû in Gallos faccrc poflenc. Poffemus huiuCmodi fatalis foitunæ va-lietatisjecenria quoqœ exempla addu-cerc:fed id.quod hoc loco piopofuimus» àPop.Romano,in Gallica Cladc,acce-pcum.faplentibus viris fufamp;ccrepoieft, Hocvnum pionunriabo de fortunæ viribus, Stfati neccfsitate,quod hiftorias omnis generis percurrcnti,facileappa-lebit, homines fati necefsitatem euitare non poffc ; fed faciliorem euentum iis, qu» ab eo impendent, efficete, eum^ue I piomouerc’.adeo«^; paicarum tclas texe-( re,non retexeic, aut rumpete. Quod ctli itafehabeat, non decet tarnen ,vi animû abiiciamus,nofquc plané committamus fato,fed,quacunque forcuna afpirante, bene fpcremus,diligenter prudenterque lebus noftris prouideamus : quod fatoiû . viæ,amp;c rationes producendorumef-1 feûuum,obfcuriores fint,quam I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vt à nobis intelligi

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;queant.

CApicoIinus exercitus ftationibuSi vigiliifquc feffus, fuperatis omm*’ i malis, vnam famem fuperare nó ' diem de die profpeöans,ecqiiodauxugt; àDiaaroreappaferet poftremô (peq“*^ que iam,non l'olum cibo, dcficieatäi v* detfife, velredinii,qnacunque ration*«i iufsic- Colloquio traiifada res,amp;mil‘* pondo auti,prætium pro obfelTorum i*' demptione,conftitutum eft. Sed diiq;^ homines prohibuérs, redemptos viuer® Romanos.Nam atitequam infanda mt*' ces perficeretur, propter altercacionenii nondumomiii auro appenfo,quodGal' li iniquapôdera attuliftent: DiftatorO' millus interuenit,aurum auferri è iubet, armifque Gallos ex vrbe ceder® coegit.Quæ res non in hoc tailtum cafe fed vniuerfa Romanahiftoria méitiorâ' j bills eft:nunquam cernes earn Rcmpub aut pacem ab hoftib.aut agrum,vrbemqS aliquam pecunia, comparalfe : omniaai' misatque virtuteparabant : idque huiÇ Reipub. peculiare fuit, præterquamvll* ' ali/, auc Reipub.aut RegnocontingeK potu«^ j

I potuerit. Euidens autem argumentum I eft de Imperi) lui potentia, (i obferues, quarationecum vicinis viuas, quam pa-cemhabeas?Nam fi talem te præftiteris, j vtvicini à te argento pacem redimant,fir ) nbsp;nbsp;mumeffeImperiumtuumoportet:fin è

J contra ipfe aliorum amicitiam ai^ento J1 comparare cogaris: imbellem tc efie cer-

I turn indicium eft: prçlertim fi non modo J »lagnorum principum, verum etiam par uorum amicitiam,ea ratione ambias.Hi-ƒ ftoriam Pop. Romani fi diligenter intue-aris’.deprehédes Mafsilienfes, Rhodios, Heduos, Hieronem Syracufarum Rcgé,

J Eumenem, Mafsiniftam, amp;nbsp;alios Reges vicinosRomanorum jVtamicitiam coru retinerent,auxilio femper in bellis iis ac-tulifTe ; necquicquam pro eare pctiifle, qu'am vtin eorum clientela conferuaren

Icui rei fatis argumento e(Te poteft noftra Florentia,quç I'uperioribus temporibus, etiam tunc, cum eius opes maxime célébrés effent,omnibus propè Aemiliæ Fla-M miniæque Regulis annua ftipendiafol-jî uebat:açpræterea etiam Perufinæ ac Ca-

I ftellanæReipub. ciuibus. Quod fi belli-j cola fuiffet noftra vrbs, amp;nbsp;militari virtu-

te excellens: contrario modo accidiflent hæcomnia.Oinnes cnim viciniciusami ciciam argéco comparare conati fuiffènt: nec quicquam prætcrmififlenc eorû,qui' bus oeneuolentîam cius deinereri po-tuiirent. Idem hoevitium, amp;nbsp;eademâd res bcllicas inertia,non in vrbe noflratâ' turn, fed in Venetis etiam, amp;GalIoruni regeapparet. Nam hic, cum tantum Rc' gnû pofsideat:tamcn tributarius eftHe^ uetiorumamp;AngliæRegis:obeamnimi' i rum caufam, quodfubditos imbelles,Si ! admilicarem difeiplinam nequaquâre* ftè inftitutos habeat, videturq; 8c hicreX amp;nbsp;cæceri.qui eum imitantur, præferre tri buta, 6c magnas exadiones à fubditis extortas, quibus fucatam tantummodo pacem, quictemque àvicinis redimant, quam militarem difeiplinam , qua ve* i ram quietem , ac pacem iuftam in perpetuum impetrare polTenr. Longum effet enumerate, quotics Galliæ rex, Veneti , 6c Florcntini , pacem ab hofti' bus pecunia redemerintiquoties id per-pefsi fint , quod Populus Romanus ß femel tantum fubire coadus fuilTct.mâ-gnæ ignominiae futurum fibi putalTet. Longum eflet etiam recenfere, quotop-pi da, cum Florentini, tum Vencti,pecunia e-

nia ernennt. Sediidem pofteàvidenint» quàm inepte à fc faâum fit : cum cerne-rent.quæ auto comparata e fient, ferro có feruari non pofTc.Pop. Romanus, quangt; diu liber fuit, femper huiufm odi magni-tudincm animi declarauit,pofiquani fub Imperium Cæfarum reduftus fuit,amp; Cæ fares détériorés effe incipercnt,mallent-4ue in vmbra domi latere, quàm militan dojfolis ardorem, cætcraque incommoda ferre :cæpit ipfequoque pecuniapa-C8in,quandoque à Parthis,quandoque iGermanis ,aliifque populis redimere; atque hoc fuit labafccntis Imperij Ro-tnaniinitium. Acciduntautem hæc omnia huiufmodi hominibus propterea, quodfubditos habcre velint,nimium di-ûoobedientes: amp;c proinde inermes cos effevolunt, nec vlla militari difciplina leftèinftitutos.Atq; hinc fit,vr, cû arcere boftesncqueâtàfinib. Imperij aliter,tri-butû vicinis Rcgulis, populifm pendcre cogâtur:quod cû àfubditis fuoindecx-

1 torqueât, eofq; magis magifq; extenuér, atq; imbelles leddat : minimû roboris in cétroimperij fui conferuant. Itaq^hoftes

' infinib.imperij aliquâdiu fuftinét : poft-quâfinesingrefsi fucrint, neutiquârefi-ftere pofiunc.Ssdfiniftrèfiûihçc omnia.

Qucmadmodnm enimnaturainanima* libus partes principales maxime müni-uic,non extremitates ipfas: guod abfque hifce, viuere corpus polsit,nne illis non pofsic,itain Imperio, centrum quam ma ximè munitum,iïrmumque efle oportet, ld vero male obferuatum à Florentinia noftris,erfecit,vt poilquam hoftilis quif' piam exercitus , fines imperij noftripenetrant, acpropiusad vrbem acceflerif» ei amplius nemo refifiat. Idem Vene» tis accidilFc vidimus , ante paucos ani nos : quorum vrbs, nifi tuncaquis vndi» quaque circundita fuiirer, facile occupa* ri deleriq;potuinet. Gallia haAenusnil tale perpcfiTaeft,quod Regnumamplif-fimum nt, amp;nbsp;omnes vicinos longé fu* pcret. Quod etfi ita fit, tarnen cum anno Seruatoris noftri M D xiii.Anglie* am inuafiftent: magno tremore vniuersii Regnum concuftere : vfque adeó,vt omnes tunc exiftimarent, fi Angli vcl vnuni prælium fœliciter commiflent, Regem imperio pelli potuifiTe. Contrario modo fefe habebant omnia apud Romanos. Nam quo propius ad vrbem quifqueap-propiitquaret, tanto firmioraeorumar* ma def rehendebat. Idquevel vnius An* nibalis inlialiam aduentumapparuit,!

Machiavilli. Lia. IT. 4X1 lt;juoetiamfi cernas maximas clades acce piflent, Sc tot præclaroslmperatorcsa-•nifilTentitamen amp;nbsp;refiftere, potuerunt, amp;nbsp;confefto vniuerfo, beilo, viâoriam in-gentern obtinuerunt.Vlque adeô fcilicet firmurn erat Imperij centrum, Roma ip-fa, Populi Latinorum, Sccæterævrbes, Pop. Romani fociæ,atque Coloniae ,ex Suibus ingentem numerum, prsftantif-morum militum conbciebant. Intelli-gebat præclarè iftud Hanno, Carthagi-nenfis vir egregius. Nam cum poft Cla-dem Cannenfem, Annibal MagonéCat-thaginem mififtet, atque is res à fratre in Italia geftas vehementer extoUeret: quç-fiuitHanno, ecquis Latini nominis populus ad Carthaginenfes defeciflet? An Romanorum quifquam ad Annibalem iransfugifTet ? Num quos Legatos de pace mirinent^ Atque hæc omnia cum Ma-go negaret, Hoftium quidem ergo adhuc multum fupeteft,inquit Hanno, amp;nbsp;bellu ram integrum habemus, atq; habuimus, qua die Annibal Italia eft ingreftus. Hsc omniaigitur.fi nobifcG perpendamus,ec cófideremus quantû hominesnoftriave terû difciplina militari difcefterint, ne-quaqua mirari debem’,tantaImpetiorû muiationénoftra^tate fieri. Name»vit-

4** Dispvtationvm Nic. tus milicaris ram cxigua fit,omnia fortu-næ cafibus aguntur,qui cum varij fint, va rias quoque rerum mutationes pariunt; durabitque hæc tanta rerum in imperiis vici fsi tu do, donee extent aliquiegregij, arque excellentes homines, qui antiqua virtutem exufcitent,amp;veterum difcipli* nam militarem leftituant.

NOn abs re mihi faccrevideor, fio-ftendam hoc loco, quantum interfit in rebus gerendis, ne fidcs exulib.feni per habea£: præfertim cû videamus eorû operas commertiac^ue'à virisprincipib. perfæpè vfurpandas efie. Huiusrcimc' morabile extat apudLiuium exemplum* libro ab vrbe condira odauo. Cum enim Alexander Magnus in Afiam traieciflet: Affinis ipfius arque auunculus Alcxan-derEpiri rex,aTarentinis vocatus in Ita-liani vcnit:habebatque iam Cecum ducé-tos Lucanoru exules, quos fidos fibi ere-debar vfquc adeo, vt corum opera capi Lncanorum vniueifam prouinciam pof-fc fpcrarer. Sed iHi cû fortuna fidem mu« wbilexn gerentes, poftquam Regem à Luca-

Machiavelli Lib. II. 41» Lucanis clades aliquot acccpilTe cernèrent : nuntiis ad fiiosmifsis pafti funt, fl iis reditus in patriam permitterecur, fe Alcxandrum , aut viuum aut morlt; tuum , in ipforum poteftatem traditu-ros ; arreptaque occafione,ilium Achc-ronta fluuium tranfeuntem ex infidiis adortifane,verutoque transfîxerunt.Id igitur documenpo nobis «fle debet, vt agnofcamus, quam parui faciendælint huiufmodi hominum , qui patria pulli funt, promifsiones. Nam fi Fortuna alia quampiam occafionem iis ofFeratin patriam redeundi, nequaquam fidem fcr-uabunt, quicquid tandem tibi promi-fcrint. Nam quia Patriæ dcfiderio tenen» tur, mulcatibi promittentvtillosrefti-tuas, multa ctiam præftare fepoffepu-tant.fedpluraetiam adiunguntiex qup bus omnibus fi tufpe rei benègerendç pecmoueri te finas , facile eo deduce-ris,vc ingenti fumptu tuam ipfiusrui-nam,intcritumque expetas.Quod fi pr^ -cedenti exemplo alia adiungere cupi-as.Themiftoclemvnum intuearis.Is e-nim cum ab Athenienfibus dcfccilTet, Scconfugifiet in Afiam ad Xcrcem : cum multis promifsionibus eô impulitvt ad-uerfus Græciam expeditions fufeiperec,

fed cum ei res minus profperè fuccede-rent,videretq; fc Regi eanonpoflepræ* ftare, quæpromifilTet, veneno mortem fibimet procurauic, nc vel Regi ingratus videretUFjVelpatriæ autor tantæcladis exifteret. Quod fi igitur Themiftocles lantus vir.pluca regi promifit, quam prç-ftare aut volucrit aut potueritiquid de c{ tcris exulibus fentiendum putamus, qui Themiftocleæ virtuti nil fimilehabent? Itaque non eô facile dcfcendum fueric viriPrincipi, aut Reipubl. moderatori« bus, vtpromifsionibus exulumpermo* ueantur ad bellum fufcipiendum, quod huiiifmodi expeditiones rarôfœlicese-uentus habere foieant.

CVm Pop. Romanus rei bellicæ Audio torus deditus elTct: omnia dili-genterpcrpendebatjquæcunqueadpro-pofîrum linem facilius confequenduni, aliquo modo facerent ; hue fumptuû,fi-uealiarum quarumcunque rerumhaben da efTetrario. Hine faâum vtraró cona-renturvtbem aliquam obßdionecapere: quod

Machiavelli. Lib. II. 4*1 quoJ hæc tot fumptibus conRarc folear, vt eos ncc fuperare.nec plerunque etiatn Squarequear vtilitas,quæ inde redun. dat.Atque hæc ratio eR, quod in vniuer-fatoi annorumhiRoria, paucifs.exempla liceat inuenire vrbium, quæ longa obfidione ad dediiionem compulfæ tue rint : exiflimabant enim quacunque alia latione, commodius capi vrbes poRe, quam longa obfidione.Itaque expugna-lefolebant vrbes, aut alias deditione eas capere. Iniis expugnandis vtebantur vi aperta, quandoquc fola, quadoque cum fraude quadam ac proditione coniunda. Aperta vis eratjCum vrbem eximprouifo adoriebantur, ôcvndique oppugnantes magno cum impetu, fcalis coronaque eâ capiebant: muros non frangebant, fed fcalisadmotis confcendebant, deieótif-que defcnforibus , vrbem occupabant. fisc omnia magna cum fcRinatione, at' que impetu fiebant, vfque adeè,vt quan-; deque vno die vrbem etiam maximam Î caperennquomodo Carthaginem noua ! Scipio occupauit. Quod fi primus impe Ijui'm f tus minus profpere fuccederet, ad fran. I gendos arietibus muros fefe conuerte-bant. Cuniculos quoque agebant, pet quos vrbem ingredientes, illam occupa-

veluti in Veiorum expugnatione accidit. Turres eciamligneas amp;propU‘ cnacula foris cxtruebanr, au t valium vt' bis naoenibus incuinbens, vt in alto loco conli(lentes, eos qui intra mœhia effent, omnigcncre telorum ferirepoffent.Qui vrbem intus defcndebanr,maxime peri-clitabantur in primo impetu, cum fcalis corona^; oppugnatio tentabatur. Nam moenia vndiquaquc defcnforibus ihdi-gebant: quod fi igitur,aut non fatis muP toshaberent milites :autnon omneseX aequo vrbem faluam e/Té cuperent : facile euenire potcrat, vt vel vnoaliquoloco defenfores pulfi , aut fponte cedent«, occupandæ vrbis præberent occafioné: atque Eine fiebat, vt multas vrbes hoc modo Pop. Romanus occuparet. Quod fi primus impetus non fuccederet, raró inftabant eodem hoc oppugnationis ge nereiq, magno cum periculo vniuerfum cxercitum extendi oportcret, vt corona vrbem cingeret,camqj omnibus locis li' mul oppugnaret tneeproinderefiftipo* tuiffet.fi per vnam aliquam partem vehe menseruptio fuiffetà ciuibus attentata; quod milices vehementer fatigarentut. Cnm muri arietibus frangebantur : tunc qui in vrbem crant, defendebant fe codé modo,

Ma CH IA VF. LL I. Lib. II. 4îy modo, vraetare noftraaducrCus vim tor-mentorum bellicorum, retrocedcndo c-nimJoca fraâa reparabant Cum ageban turcunicub'jcontraiios alios agcre cona-bantur, vt per eos egrcdientes, vel ferro velarce aliquahofti Icfe opponerent, amp;nbsp;intercætera cunicuios hoftium ,inieAa materia, quæ igné concipcret,oleopræ-fertim amp;nbsp;plumis obftrucbant, vt igni, fumo, amp;nbsp;alio aiiquo fcetore.eos aditu biberent. Turres etiam, quae foris exrru-ebantur,amp; aliahuiufmodi propugnacu« la igni diruebanr, amp;nbsp;valla , quaemoeni« bus incumbcntia ab hoflibus crigeban-tur,perforatis mûris minuebât, fubinda tâta terra ablata,quanra cóferretur ab ho ftib.Neqjverohifceoppugnationis mo-dis,in longu tempus vtebäturifcd cum non fuccederct difeedebant abobfidio-ne,amp;alias rationes inibant,Exemple eG. lepoteft Scipio, qui Africa ingrellus vti-tæexpugnationem tentauiefed cum vi-deret ilia minus exanimi fcntétiafucce-dere.abinltituro difcefsit,amp;ad dcledos Carthaginenfiu exercit’ omne ftudifi co Uertit. Nônunquâ oppugnationé in obfi dioné cóuertebat, vt apud Veios, Cartha giné, amp;Hicrofolymâaccidifle nouimus. vi'coniüdacû fraude occupàrût Romani t’alçpolim: qua exprincipib.ciuitatis ali

qui, initocum iis confîlio.tiadideruntf ' Etfi autcm fæpe cum à Pop. Romano,ta nbsp;’

aliis gencibus, atcencatus fit hic modui ] occupandarum vrbium rarô tarnen fuc* I cefsit.Nam Clandeftinaconfilia ex leui lt;nbsp;caufa impediuntur : quod coniurationes ' citius pacehanc, quàm perficcre pofsint i id,quodpropofuerant: cum obdifficul* I tatemrcrumpropofitarum/jumobcob ' loquia quae habere oportet cum hoftib. BiWwliL ).quocumqjtandé prætcxtu teâa. Quod I fi etiam fecrcto omnia conferuétunmul« ' cæ tarnen difhcultates incidunt, proptec , quas Clandeflina confilia minus pro^c rdfuccedunt : autenim tardius citidfue conueniunt, quam indiâum fuerit : auc alias error aliquis auc ftrepitus quidam «x improuifo ortus, confiliumprodeic folet: veluti Gallis accidit ex Anferutn firepitu, cum ad occupandum Capitolia accindi efient.Hifce accedit, quodcum per noâis tenebras tradari foleant hu* iufmodi confilia ; multum terrerisincu* tiunt iis,qui illatradant, exquocunque impediméco pcrcnrbara: prçfertim quod amp;nbsp;ficus locorum, amp;nbsp;hominum ignari efle foleantmilites, qui ad haiûfmodi faci« nota patranda ducuntar:amp; ob id ex quo' cunqucmotu, aut accidente peicurbaci, infu«

Machiavehi. Lib. II. 4*^ mfugâconuertuntur. Inhuiufmodi frau dulentis confîliis traâandis, plurimutn poterat Aratus Sicyonius ; fed idem ipfe inaperto confliâu pufîlanimis fuifledi-citucvt naturali quadam vi ad ilia potius quàm ad hæc traâanda, natus elfe vide., recur. Sæpè igiturtraâantnr huiufmodi furtiua confilia, fed eadem rarô benè fuc ïedunr. Per deditionem occupantur vr-lgt;es,partim cum illæ fponte (e dedunt, partim cum ob aliud mains periculum, lededere coguntur.Capua enim Pop.Ro itianafededidit,metu ne inSamnitiuin poteftaté veniret.Scd Mafsilienfes,Rho-dij,amp; aliæ quædam ciuitares fponte fua, fedediderunt, pcrmoci fola fpe quam có tepcratjore vtlegibus Romanis fœlici. 'isviuercnt,amp; meliorem formam Reipu. inftitucrent. Multæ veto ciuitates fein alicuius aut Populi aut Principis pote-ftatem dedere eoguntur.ob id quod ipfæ ferner ipfas defendere nequcant: præfer-tiiTicumvellongis obßdionibus fatiga* rægt;aut alias excurlionibus p ræ li is ac pogt; pulatoribus vexatæ fuerint : qua ratione f’op.Romanus plurimas vrbes occupa-tiit, præfertim à principio vrbis ; quod lt;iuadringentis quinquaginta ferèannis, hoc modo cum viciais bellum gelferic.

Etfi enim cæceris quoq; modis omnibut occupandarum vrbium vfus fit: tarnen quia in cæteris plus laboris temporis, fumptuuraque requirebatur, hoe quàm il lis vti malucrunt. Accidebat enim quan docjue,vtexprælio,vno die fœliciter có-miflb,Regnum occuparent; cum in obfi' dione vnius pcrtiiiacis vrbis,aliquot an-ni quandoque, cum dubio euentu confu meren tur:in expugnanda ca per vim,pe' riculfi inges deprehederctur: in occupait da eaperproditioné.nil cerciluccederet. Populin Rof»4«iM liwperrftoriamp;a« in bellum profil cifcentibiu^liberiiin adminiflriindi beRi poteßitem Hciebant.

H'lftoriam Linianam cum fruftu le-■gere volenti,pcrpendendascirecégt; fco, fingulas P.Romani aäiones, amp;nbsp;pro-grcdiédi modosiniis obferuari folitos. Inprimis auté memorabilis eil. Summa illa potellas,quam faciebantConfulibus acDidatorib.in bellum profcduriSjVt proanimi arbitrio omnem belli rations adminiflrarent.Poftquam enim ex Sena-tus autoritäre Populus femel bellum de-creuilfet.eius adminidrädi poteftas Con fuli tradebatur, aut alteci cuipiä Impera-tori.

Machiavelli. Lib. II. 41t tori, Senatus Abi confirmâdæ pacis auro ncatê tantûmodo referuabat,amp; iusalia Mlamouédi.’cçteraomnia abimperato tis autoritäre pendebat, penes que pote« ûas erat dimicâdi, aut à pugna abftinédi, hancaut illâ vrbé expugnâdi, obfidendi, aut ab obßdióe liberâdi, ÔC cçtera omnia belli munera,pro arbitrio obeûdi.Hæci» tafehabere poHemus quâplurimis exem plis demóftrare: fed ex omnib. vnû fuffi-«et euidétifsimô.Cû bellû aduerfusThu fcosP.Romanus gereret, viftisapud Su-triûhoftib. deliberabat Cóful Fabius de lranfeudaCiminiafylua,vradHetrufcos pcruenirctmecin re tâ piciilofa, qua bel-lüinaliâregioné trasferri videbaf, fena-tûvllo modo vel côfulcbat, vel inRitutt fui certioré faciebat. Quâti mométi auté efletilla res,fupcrquanócéfuitcófulen-dûfenatû, apparet ex fenatufcôfulto ea-dé de caufa à patrib.fado.Nâ cû horribi« lesefsét faltus Giminij, recés extarec Caudinæ cladis memoria: fenatus cogni taviàoriaFabij,quâad Sutriû obtinuif« fet,legatis ad eu tnifsis mâdauit,ne Cimî nium faltû trâfiret.Scd eu i 1 li ferius venif séqqvthoc inftitutii Fabij irapedire po-tuerint, quod is amp;faltus illos ia tranß« aiiret,amp; latèdepopulatis Hecrulcormu

agris, fuGfqneiis,iam rediiflet VidorlO Caftra,nuncij nouæ vidoriæ Romam re* dierant. Hoc Pop. Romani inftinitum li qui penicius conrcmpletur: prudentifsi* mè ab eo fadum concipiec,quod tarn ani plamadminiftrandi belli poceftacem Inr peratoribus conceflerit. Quod fi cnini Senatus confuli fe abimperacoribus de fingulis rebus arque inftitutis voluilTec: minus circumfpedos eos efFeciflet,ma* gifquelentos ac^deßdes : quod Vidorise gloria non illorum propria, fed cum Se* natu communis fuilTe videretur. Praeter-eaintelligebacfacileSenatus, varia efle belli fortunam, amp;nbsp;præcipites rerum ge* rendarum occaßones fubinde oriri,quas folus is amp;nbsp;intelligit, Sc arripere poteft, qui præfens rebus agendisadeR. Itaqne n ipfe confultare voluiflet de rebus,qua* coram cernere non poterat, multis mo-dis errarepotuiflet, quamuis ex viriscollaret reimilitaris peritifsimis.Itaq; Imperator! poteftatem facicbat, omniapro arbitrio adminillrandi , eidue vidoriae gloriamvniuerfam concedebat, vt elfer llimulus arque calcar, adrcdepruden-terque omnia adminiftranda.Cenfui au-tem hocloco difputandum de ifto Pop. Romaniinftituto,vt oftenderem Refpu.

Machiavilii. Lib. IL 4)t lt;iuæ noftro tempore célébrés funt.hac in pane plurimum errâre.NamÇvt de cstegt; ris taccâ ). Veneti ac Florentini certè, fin gula,quæ ab Imperatoribus Hunt, amp;nbsp;co« gnofcere,amp; confilio moderare volunt,vc ne tormenta quidem bellica illi ad férié« dam vrbem aliquam vel alio loco.vel ali« ter collocate aufint » qu'ain in mandatis babeant à Senatu. Sed hæc omnia talia lunt, vt non aliam lâudem mereantur, S'ûm alia quoq; huîufmodi Rerumpub* confilia praua, quibusadillumfta« torn,in quo iam funtÿteduâat ilia* nouimus.

Qui cupit vet Rempub. velftiiitm fudtn diutuf^ Mm effe^eum pcpt corrigtrt debet,vtl^ uti ttd prima fua prmäpia rrHoc4re.

Væ in hoc vniuerfo conti* ncntur,ea omnia certo vit« fpacio terminanrur: idq;fifl gulis ex peculiari quodan iideruminfluxu contingir:

fingulaquoq; infitam vim quandamac* que deßderium habent femetipfa con» feruandi, ab interiru abhorrendi, amp;nbsp;mu« taciones noxias fugieadi, faiutares ap« peten*

Machiavelli. Lib. ift. 4;$ ^etendi. Inter cæteras veró vniuerfi res, Præcipuæ funt Refpub.atque Seftæ,qui/ DUS falutares funt illæ'mutationes,peà lt;iuas corriguntur,cmendantur, amp;nbsp;ad pri-mam fdamoriginem , principiumqjré-tiocâtur. Qüod fi quæ igitur vel feûa,vcl Refpub.certis légibus inftitUta fit ad hu/ iufmodi emcndationem certöannorum fpaciö fatiendam,întroducendofqj antiques morés, amp;nbsp;confuetudincsieæ diu-turniores effe folent quam illæ,quæ nôrt nifi ek accident!, amp;nbsp;cafu quodamf einen-datiönem admittunt. Si nunqüam e-incndentur,diuturnæ effe nonpoffunt, quodfenfimomnia in peius ruant, do-necplanè eûettantur. EmendandæReî-publicæ.feâarumque ratioi optima eft, vtadpfincipiafuareuotentùr, itanimi-ium,vt primi illimores,amp;antiquælc-ôes atque confoetudines rurfns intro-ducantur, amp;têùocentur in vfum. Prin-cipia enim cùm Scdarurri, tùm Rerum-publicaruni atque Impcriorum omnia aliquid boni habent, velcx ipfa neCéfsr-tatéiadcniùsnôrmam fi poffmodum rtiendentur,récupérant antiqùâdignita-j lem, amp;nbsp;autoritärem ; fi nuiiquam corri-i gantur,ita fenfinSinpciusruunt omnia.

4?^ Du PVTATIONVM NiC. ' cogantur : perindeque iit acddit,vtJc corpore humano loquuntur Medici,i» quo (îngulis diebusaggregatur aliquid, quod curatione indiget,amp;nifi tollâtuf, �tnf»b. tandem morbos lætales parit. IpfaSigi* turRefpubi. quod attinet ; dicimusea» corrigi,amp; ad principia fua reuocari, par« tim ab externis accidentibus, partimin-trinfeca prudentia,vel viri alicuius fingii L('»(w hb virtutis,vellegis,dercformandaci* uitatc per ccrta interualla, lat«. Priori» generis funt, quæ fato quodam cuenire, arqueaccidere videntunquale eft, quod RomæexGallorum aduentu accidit.£o enim modo reuocari priflinos more», antiquam virtutem èc. religionis cultum exufcitari oportebat, quæ paulatim om« niaRomæ collapfa erant: vtfatisappa* retexhifloria,quaillorum apparatus ad' uerfus Gallos defcribitur. Namcûpriu» aducrfus finitimos bellum gérés ea Ref* pub.tamen vltima quæque remedia, au« xiliaque tentare foleret:tunc, vt erant ci« uitatis mores, ne in hofte quidam inufî« tato, atq; inaudito, quicquam extraordi narij auxilij quælîuit: tres Fabios,qui le* gati cum effent, contra ius gentiumpU' gnauerant, non modo non puniuit, fed Tribunes côfuiaripotcftate creates belli fum«

lifummæ præFecit: Quidporrô dereli« quisRcgum, ac cafterorum fapicntifsi-iBorum virorum legibus,arque inßituiis cxiRimare aliter debemus, quàm fopita «â,negledlaq; iacuilTe ? Iraq; fuperueniéc txtrinfecus ilia clades,eHecit.vt monita, quafi expergcfafta ciuitas, antiquas le gts rurfus in vfum reuocaret, reiigioné «oleret.iuftitias operam daret,benemcri-tisciuibus honorem, præmiaqiie defer* tcc,amp;virtutis corum rationem haberet. Hæcenimomnia perbellè fucceflerunr, poftquam captam à Gallis vrbem Camil li virtute recuperalTent. Nam cum con* temptos ab fe dees eïïe putarent, quiara tionem non habuiflcnt præfagij,de Gal-lorum aduentu moneniii.idcircoexpi-sndæ eius rei caufa,templum,cuiloquugt; ti O nomen, condidêre,amp; cætera, qus ad teligionem pertinebant,magna cura tra* ûâtunt.Fabiorum facinus punierunt,Ca milli virtutem deinceps tanii fecerunt, vt poftpolîtis ptiuacis iniuriis,eum fum-wæ rerû præfecerint, vt ab illo tota Rcf-publ. pendereviderctur, præfertim vbi quod bellici terroris ingrueret. Vfque deô fcilicet profunt huiufmodi aduerli catus, fl reûe ab iis accipiantur, qiiibus

411 Dfï P VTATIONVM Nie» nem hominum focietatem quandoqui emendari,amp; verfus fua principia reuoca» ri:fiucpcrho« externes cafus,fineexinf ternis caufis fiat. Intern« caufæ cmeii', dandi Rempub.partim funt leges publi-catjdemorumcéfuraccrto annorum in* tenj4llo inftituenda, amp;nbsp;corrigendis ri' tiis,quægrairantur:partim exempla patt ticularia quorundam virorum, qui fingu lari virtutepræditi, cæteris documenco effie volunt,ad mores benéinftituendos» amp;nbsp;vitia corrigenda: tantundemqueprs* fiant in Repub.atque leges.Cçterum qui huiufrnodi legumftatutorumq; munere fungebatur in Hcpub.Romanonim, craC Tribuni plcbiSjCenfores, amp;nbsp;quaecunqufi aduerfus ambitionem infolentiamq; ei* uiqm præpotentium decernebâtur. Quç omnia nihil profuiflent Reipub.nili fub* inde extitilTenc aliqua heroica ingenia, quaeexemplisac re ipfa præ/liriHent il* la,quæ effent legibus præfcripta. Huiuf-modi fuére ante captamà Gallis vrbcni, fupplicium de Bruti filiis fumptum, Pœ* nae Pecemuiris impolîtæ, Spun; Mali; cædes,amp; ffmilia.Pofl captam vrbe, Man* lijTorquati poenade hliofumpta, eói;^ pugnaffet contra Imperatoris mandatii, f^abij MagillriEquicum accufatio^Papy

Ho curfore inftituta, eô quod præter Digt; âacoris imperiû pugnam cômififlet, Sei pioni dies di£ta,quæ omnia, quoniam e-rantvalde memorabilia,amp;horrendi pro-pemodû exépli, ideirco homines omeij commonebanc,vt ex legum præfcripto viuendum libi efle inrelligerent. Quado autem huiufmodi exempla rariora eiTe cœperuntzoccaGonem dedére homiiiL bus VC détériorés client, vtque hæc vi-tia maiori cum peticulo punirencur. Nam cum toto decennio nullum ftatui« tut exemplum pœnæ delinquentiuni,o« bliuifcuncur legum homines,amp; tot func, qui aduerfus cas peccant, vtnonliceat quemquam fine magno pcriculo punire. In hanc fententiam eleganter dicerefo-lebant.qui Florentinam noftram Remp, gubernàrunt ab anno Seruatocis noftti uccccxxxiiij.vfq;adu ccccxciii^. Oportere Gngulis quinquenniis redintc glare forma reip. alioquin enim no polTe difciplini cóferuari. Vocabant(|; Reipu. tedintegrationé,cum hominibus incuti* tut idem metus poenar«, qui fuit à princi pio,cum cæde typnorum, amp;nbsp;pana corn qui male fe gefsilTeut, libertas compara-' recur. Nam cum is in obliuionem abit, nihil non audéc praui homines accécaie.

4.4* Dis»vtationvm Nic. Plurimum etiam faciunt ademendario. nem Rcipub. çamq; verfus principia fui reuocandam,exempla virorum Gngulaii virtute jlluftrium, qui nullis coaftilegi' bus, fed fponte fua, ßngularia quædaeX' cmpla vinutis edunt. Excitant enitn illi bonos viros ad imitandum, Stmalps* vitiis dçhortantur.Huiufmodi apud Ro. manos fuere, Horatij Coditis pugna* Scaeuolasad regem Porfcnnam oratio amp;nbsp;audax facinus: Fabritij, Reguli Attilij, aliorum quorundam memorabilia diûa faâacjue, quibus tanquam legibus qui* bufdam,ciuesfuos ad reâèagçndum vp uendumcjue impellebant. Ç^od G GngU lis decenniis, vel huiufmodi IpontaneO' rumvirtutis exemplorum vnum aliquod euenilTet, vel fecundum leges,ex fupe* rioribus aliquod in delinquentes HatuiG fent: nunquam tanta morum corrupted potuiHetciuium animos occupare.'Sed quia vtraq; rara efle tandem cœperunt, auöa tantopere eft morum corrupteU» vt remedium nullum adhiberipotueri'^« Poft M.Reguli enim exemplum, nullum caleextitit vfquead tempora Catonuni! itaque tantopere iam vitiis fcatcbat o* uitas,praefertim tempore pofterioris, vt exemple fuo ad ceformandoshoiTiiquot;”quot;* more«

Machiavelli. Lib. TH. 44.1 mores, paru aut nihil proficcre poflenr. Ad conferuandas etiâ Sofias neceiTeell, »dhibere idem remedium,vt illæquafi Xenouentur,ad principia reuoccntur, ÔC emendentur.Quod nifi aliqui viri Sanfli, in Chriftiana noftra religiore præflitil— lent,præfertim D. Dominicus amp;Franci-fcus, dudum periilfet vniuertus iliiut Cultus. li cnim in paupcrtate viuentes, «que humilitate Chriftianæ vitæ exemplum hominibus propofuerunt, quo tail lum certe elFcccrunt, vt quæ religio Epi-fcopotû cæterorumqj noftrorû Ecclelia-ftârum prauitate vitæ, corrumpi plané potuifTetæa etiamnum fubfiftat: çum vi-deamus homines religiofo quodam mein,illis etiamnum delifla fuaçonfiteri,in honore eos habere, vitia ipforum non da mnare.fed Dei arbitrio cômendare. Pef-fimèenim viuunt femper omnes,quicun que neque vitiorum pœnam vilain no-iunt,nequc experiuntur, Itaquc fubinde propofitis exemplis ncceflc eft eà l'pe-ûarc, vtReligionem quoque noflram e-mendemus.fimilemq; reddamus ei, quæ aprincipio erat:aliàs plane peribit.ldem in conferuandis Imperils regnilque faciendum eft,vtantiquæ Içgcs , amp;nbsp;conl'iie ludinesin vfum ieducantur:ex eoiumq;

44* Dispvtationvm Nie. præfcripto vitia punianturiquodqui^* Galliæ regno haud parum prodeft-NaiH , id,præ cæte*ris,legibusgubeinatur,quâ* nun cuftodes funt ScnatuSjperRegnun» hincinde difpofiti,amp; præfertim ParificB fis, quihadenus grauitcrdelinquenteJ» feueré femper puniuit. Quod fi impuni' tas longo tempoiç concedatur, vfque deô augentur vitia, vt fine^periculopU' blico deinde, nec puniri nec extirpatl queant.Quæ cum ira fint,pronuntiate ogt; portée,nullam efle commodiorem ratio' nem conferuandç vel Reipub.vclRegni, velSedæalicuius,quàm fi fçpè cmendé' tur.fimilefquereddantur Icmeipfis tali' bus,quales in primis initiis étant. Idqus vt fieri queatjCertia legib. ftatutif(J;prO' uidendum eR : ne opus fit per vim pere* grinam idem præRare.Nam etfi illaquo^ quenonnunquam falutaris fir,vtcû RO' nia àGallis capiebatuntamen vfqueadeô periculofaeR,vteam merito formidare hocarguméto tertiohocli mutual. nbsp;nbsp;hro dilTerenius, Sii. onendemus quantum

Reipub.profuerint, fingularium quorun dam virorum exempla amp;nbsp;res præclarège næ:in quarû numero etfi recenferi queât AÜquç ab regibus ipfis patrat« ; (amen ♦ pau-

Machiavelli. Lib. I IT. 44* pauca quçdam tantum de iis difleremu« fuo loco:nunc veto à primo Confule Bru lo exordium fumamus.

Cap. II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiitimbk ».

\T Vllusvnquam exticit vel Sapientia, 4-1 vei prudeniia tanta, vt earn laudem niereripotuerit,qmcrueritinlunio Bruto ftulticiç fîmulatio.Nâ etß Liuius ob eâ lantû caufam id ab illo faftum tcftari vi-deaf, vt tutus effet ipfo côtemptu:verifi-mile tarnen eff,itaeiusanimû inffitutû, prçparatûq; fuiffc,ne obferuareturàRe-sibusded opprimendæ tyrannidis occa-iionem captare cômodius poffet:amp;fub obtétu ftultitiçjliberatorille Populi Ro mani animus , aperiretur tempore fuo, Huic tel argumente eft, ipfius prudens Qraculi interpretatio. Nam cum apud Delphos feifeitarentur Tarquinij iuue-nes,ad quem eorum regnumRomanum effet peruenturum, Sceximofpecured-dita vox effet :ad ilium ipforum fummû Imperium peruenturum effe , qui prir mus ofculum matri tuliffct. Tarquiniis de ofculo matri dando , cum Romam

444 Diîpvtationvm Nie« rediiiïent, cogitâtibus, Brutus alió ratui fpeftarcPythicam vocem: veluti fiproU plus cecidilTec, terram ofcuio contigu* (]uod ea communis mater omnium mot talium eiret. Et poHea cum Lucretiæpi' ter arque vir Indu occupati elFentjOcca« fîonem adiieniOe ratus vlcifcendætyraO nidisrcgiæjcultrum ex vulnere Lucre* lise primus extraxir,eumque manantein cruore præ fc tenens,iurauit ikipfe.amp;cî terosad iutandum coegit,quodTarqui' nios cum omni liberorum ftirpe , feno atque ignçexaduri cirent, nccpafluri,vt quifquam amplius Romæ regnarct. Hh* ius igitur exemplum imitari commod* polTunt, quicunqueprincipis fui tyran-nidcm iniquo animo fçrunt.Sed ira âgé-dum,vt vires fuas metiantur,amp; fiquideni fufficiant,aperte fefc hoftes déclarent,a-pertoque marte dimicent; quod quidem ôctutiisimum amp;nbsp;honeftifsimumell. Sin minores vires habere fe intellexerinti quam vt fe illi manifeftè opponereque-ant:in id fummo Audio incumberede-bcnt,vt familiärem amicumque fibi fa-cianttyrannum, iifdem ftudiiscumillo incumbere, eius dida fadaejue omnia ap probarc,laudarc,imitari. Nam hac ratio* ne primum tutus cris ab omni fufpicio* neifrue*

»îîfrueris îpfius fortunis opibufque: Sc occafionem captare poteris.tyrannidcm fuo temporc vindicandi. Non dcfuntta-tnenquiin huiufmodi cafi bus,alia quan-dam viam praefcribant,opörtere enim o-peram dare, vt neque ita coniunftim cû huiufmodi tyrannis viuas.vtfiilliforte opprimuntur, tibicumillis intereundû fit;neque ita procul,quin oblata occafio-nt,illos inuadere amp;nbsp;opprimere pofsis. Optima quidem ifta ratio ell, Scmedia quodammodo inter bina exirema:fed ea non potell ab omnibus obferuari, cum tohabitandum perfæpè fit cum huiufmo dityrannis, necqueaseorum conuerfa-tionem vllo modo euitare. Itaque rurfus adakerum extremorum confugiendum fuerit. Nec fine magno periculo degerc polfunt, quiconque opimioris fortunae

I viti, fub tale tyranno vixerint, nifi alteru I hotum fecerint. Nil prodcft enim veil!

folitariam vitam agere coneris,abofh-ciis muneribufque alienam: vel ficon-temptis honoribus quieti operam dare Velis: quod velnolens trahendusfis ad ofßcia publica : nec Iides vnquam tibi ' habeatur.G tc omni ambitione carere, aut fimulaueris , aut verè afbrmaueris. luqucinhifce cafibu i ad Bruti confilia

44lt; DupvtatiöiIvm Nic4 veniendumeftjDiftacjuefaftaqueomnÏj tyranni comprobanda, eius ftiidiis oble-qucndum,obremperandumq;, doneccoi modaoccafio fefeoffcratvîndiftæ. BrU' tiiscertèjVtfuicprudens ftulticiæ fimu* lardr, doneeliberandae parriæ occafioß obtüliflcnitafeuerOs deinde fuicliberU' tisdefenfor:de qoa feuericace proximd capite difTeremus^

NEceffaria fimul atque vtilis fuitBrd ti feuericas,quam in conferuandalt bertarenupef parta adhibuit:memora-bilenimirum in omnem poftcritateme-xemplum: patfem ccrnere,qüem‘,cümà fpeftaculo amouendus eflfet.fortunafup plicij exadorem liberïs faceret. Sed ira comparatum eft, vt poft mutatam Reip; fortnam (fine mutatioillain meliuS,fiud in deterius fada fir)necefiefit, femel ab iis accerbum fuppliciurn famefe,qurcurt 3ue fehuicmtitationi'oppofuerintjfimo ó nouutn huncReipub. ftatum confer-uare veils. Vtque rem pacis comprehend 4affl;frcproituntio ; Qui tyrannidem ocj cupar^

Machiavelli. Lib. III. 447 cupac, confetuare cam no poteft, nifi fu^ klato Bruto : qui, pull'o tyranno,publica libertatem récupérât, illam conleruare nequit,niß tollanturè medio blij ßruti. Qua de re multafuperius diiTeruiivtnori opusfitpluribus eadem rcpetere. Vnum tantunaadiiciam exemplum exiis,qu® InnoftraRepublica geftafunt. Petrus So derinus Florenti® cum publicamlibet-tatemrccupcraffet: putauit fe patientia amp;nbsp;animi moderatione deuincire pofle îorum animos, qui filiorumBrutifimi-les effent, amp;nbsp;ad antiquam tyrannidcm ffpirarent-.fed vehementer errauit. Fuit-^uetantó deterior hic error illius, quod 'tfi, (vt crat virfummaprndentia) intel-ligeret, oportere cos è medio tollit, à tlüorum ambitione tantopere oppu-gnabatur : nunquam tarnen idpræftare ''oluit. Nam praeter quod fpcrabat, quo-i^ndam maleuolentiam patientia fux ^pipoffe : quorundam animos benefi-1 ^mhonoribulquc reconciliari ,vtfæpe amicis differendo oftendebat : il-I Itul etiam vehementer horrebat, ne al ^otnpefeendos opprimendofque ho* I ft»» fuos, extraordinariam quâdam vim, ^violentiam plufquam ciuilem adhi-b«teoportcret.

Sed rurfus fi illam adhibuiflet, populi certè multitudinem tanto affecifletter« rorc, vt poftipfius obitum, nullum am« plias euexilTenc ad Signiferi magiftrats iummu jiisconditionibus, vt per cotant vitam eum gererct. Quam rem etfiRei' pub. falutarem, SiC in ea confcruandani Eu caret : non fapienter tarnen abillo fic' at, quod fpe futuri boni, præfens main toll«raret,quia ingens erat,amp; longé fu p« rabat fpem futuri boni. Eo igituf fpeftn* re ilium oportebat,vt exitus illius vindi' ftæReipublicæ falutaris tandem app*' rerenvtque fucceiforibus fuis præclud«' ret viam,tale quiddam in Rcipub.perni' tiem perpetrandi,quod illi pro ipnus lute necelTario faciendum fuerat. Dece« ptus igitur fuit bonus vir prima ilia fu* opinione,parum inteiligens,quod honit num malitia neque longa patientia,nelt;]; munerib.placari,fedariqucpofsit.Quo^ fi Brutum imitari potuiflet : amp;nbsp;dignitate fuam in Repub.retinuiflet,amp;àfepartâfl conferualTet libertatem. Sed neque nil' noreßetiam diflicultas,in confcruand* regia potentia,in imperio nuper acquiii* to, quam in conferuanda publicalibel* cate.vtfequenti capite docebimus.

Prwccpi 'm pirtonuper imperiotutiu elfe non poteHftjtMudiu iUi viuunt,quos co im-pcrio ßgt;oliituit.

TArquinij Prifci cædesab Anci Martij nliis procurata, amp;nbsp;Seruij TulliJ iiiteritus Tarquinij fupcrbi dolo acfce-lete paratus,facile omnibus exemple ef-fcpoflunt.quod periculofum fit,eum regno fpoliare, qui poftmodum fuperftes ‘Uturus fit:quamuis eum vel maximis be neficiis rcconciliare, ac deuincire tibi co neris. Tarquinius exillimabat le regnû iure pofsidere,cum amp;nbsp;à populo,amp; Senatu regnare iulTus eirctmec putabat in Aiv cifiliis maleuolentiam, atque indigna-tionem tantum polTe, vt quiequam ren-tareauderent aduerl'us SenatusPopuli-(Jue autoritärem. Sed in omnibus hifee etrauit.Idemquc Scruio Tullio contigit, qui putabat fatis fibi deuimSlos Prifci Tarquinij filios, eo quodmeritisacbc-neficiis illos affecilTet.iifque filias in ma-trimonium tradidiiret. Ex priori igitur

• exemplo difeere debent omnes princi-i pes , quicunque principatu quempiam I fpoliäruntjfe neutiquam tutos elTe,quä-diu is fuperftes eft, quem fpoliärunt. Ex

4Çlt;» Dis F vtAtionvm Nic» poftcriori animaduercere poflunt cm' nés in vniuerfum præpocentes,lt;]uodve-« tcres iniuriæ nouis bcneficiis difficilli* mè extinguantur: præfertim fi beneficia iniuriis minora cxtiterint.Gertum eftau tem.peccafle vehementer SeruiumTub lium, amp;nbsp;imprudenter exiftimafle, con^ tentos fore Prifci Tarquinij filios ü g«gt; neri cirent eins Regis, cui ipfos impera-re,amp;impcrioregere conuenicbat.Tanc» eft enim hominum ambitio, tantaque vgt; bique imp cran di cupiditas, vt non eoiû rantum animos occuper, ad quos régna iurc aliqiio fpeftant,led eorum ctiam, ad quos nuJlo modo pertinctivelutiinTub lia Seruij filia, Tarquini) coniugeappa-ruit : quæ tanta cupidicate regnandiar« débat,vt non contenta eirct eo,quodRe' gis filia erat, fed maritum-aduerfuspattern incitauit,vtilli eum regno vitam e-tiam eriperet. Quod fi Tarquinius Pri-feus ScSeruiusTullius aduerfuseos fecô munire nouilTent, quos regno fpoliarût: nequaquam regnum cumvita amififfent, Sed Tarquinius Superbus regno pulfij» eft eo quod non infifteret maiorum veftigiis,amp; veterum regumin»

MaChiavSlli. Lib. III. 4fT Ex quibus cttußs regnum hæreditârio iure partum amitti gueatf

TArquinius fupe;bus vidcbatur regnum tutô pofsidere p ofTcjCum fu-blaco Seruio Tullio, nullus ex illius ftir-pe fupcreflet mafculus hæres : nec quic-quam proinde ei mctuendum effet eoru* quj vel patri,vel focero nocuiflent.Qua-Uis enim extraordinario quodam modo,amp; per vim regnare cœpiiret : tarnen fi maiorum veftigiis voluiifet infiftere, inftitutat^ue corum feruare: nonincur-lilTet in tantum Senatus Populique Romani odium, vt de expellendo illo vn-Suam cogitalTent.Nec credere oportet, upturn Lucretiæ à Sexto filio illatum, prascipuam caufam illi fuilTe.rcgni amit-lcndi:fed tyrannidcmpotius, quam ex-ercuetat, cum in Plebem, tùminfenatû* Nam contra antiquas leges, amp;nbsp;maiorum confuetudines, omnem Senatus autori-iat€,potcntiamq;ad fc vnum traduxerat, Vt quæ prius ex Senatus autoritäre pu-blicislocis traâari, decidilt;^uc folcrent: otnniaindomo regiapriuatim traftaren tut,magna animorum offenfione ; quod cmnesanimaduerterent, vrbé Romani

omni illa libcrtate iam fpoliaram efle» quam habuilFct, amp;nbsp;conferuàfi'ecfub anti-guis Regibus.Nóigicurpatrum anifnoJ folum offenderatifed plebis odium quo-que aduerfus fcfc co n ci eau c rat: cumilU veereeur, cum ad cioacas conficiendas tum alias mechanicas operas obeundaJ» plané diucrfas ab iis operibus,quibusab anciquis regibus Populus Romanus ad-hiberi foleret. His arque aliis crudelica« lis fuperbiaeque cxemplis, omnium ci-iiium animos offenderat, amp;nbsp;ira aduerfus fefe concirauerar.vrpræparariiam effent ad rebellionem.quandocunque iis feoc-cafio aliquâ offerret,Et fi Lucreriæ ftuprû non inreruenifiet , ex alia aliqua caufa iidem motus orti fuiffent, quæcunqjtail dem fealiquando obtuliffet. Quodfie* nimTarquinius more inftitutoque ma-iorum regnaffer arque vixi/Tet : Brutus amp;nbsp;Coilacinus Sexti filij eius facinus abi-pfomet punir! cupiuifient, non vindifl« caufaad Populum confugiflent. Ex quo vtique excmplo difeere polFunt, acde-bent omnes principes, quod femperpe-riclitari incipiant de amictendo princi* paru tunc,quoriefcunque ab antiquisle, gibus amp;nbsp;confuetudinibus difeedere, amp;nbsp;casabolereconantui* Quod fi amiffoc-

Machiaviili. Lib. III. 4,lt;j tiam principatu, obferuare poflent infoc tunij lui caufas, amp;modum quo ei obuia irepotuinent,vt(|ue imperia hæredita-ïio iure parca, facile bonis conlîliis con-feruentunproculdubio non in alios, fed infeipfosomncm culpam refcrrent. Facile eft enim.vt bonus fi fueris, à bonis a-meris amp;diligaris;Iegib prçtereafacilius cftobedire,quam imperare. Quibus omnibus accedit, quod exempla intueri licet bonorumjac fortunatorum principS, eaque fine labore imicari. Nam fi vclTi-nioleontis Corinthij, vel Arati Sicyonei, Velalterius hifce fimilis vitam contcm-fderis: cancam depreheiides elTe beneuo entiara,ciimprincipum erga fubdicos, turn fubdicorum erga fuos principes,ran tam(|ue vbique fecuricaccm , vc fi fan« mentis cópos fis, ad eos imicandos fum-mo ftudio enici cogaris, præfercim quod id nequaquam difficile fic.Quam enim a-liam libertacem optec fibi homines, qua Vt bene gubernencur? Nullam fané. Iraq; velnolentes coadi func regnare bini illi, quos iam memorauimus principes,cum fubditi facile incelligerenc, fe à nullis a-liiscam bené gubernari pofiTci Sed quia lam incidimus in banc difputacionem, (emelque fada eft mentio odij, quod ali-

4f4 Dijpvtationvm Nic. quando concipiunt homines aduerfui tyrannos, amp;nbsp;coniurationis filiorum Bru* ti,amp; eins etiam quæ aduerfus Tarquiniu Prifcum, amp;Seruium Tulliumfaéla eft: tranfibimus ad ipfas coniurationes.vt eX profelTo difleramus de omnibusjquæ in illis obleruarione digna cfle vidcntutt rem certé principibus viris vel imprimis conßderatione dignam.

NOn negligendam hoc loco exifti» maui difpucationem de Coniura-* tionib. quod eæres ßntmagni admodû momenti,amp; periculofæ cum priuatis, tu principibus virisivfqueadeô, vt per hafte plures imperio vitaque fpoliati fue-tint, quamaperto hello. Cuiusreiratio eft,quod aperto marre cum Principe di-micare pauci poftiint: fed aduerfus ilium coniurare,quibuslibet licet. Quod etfi i-ca fit,tarnen nihil eft in hoc vniuerfo tarn periculofum homini priuato.pernicio-fumq; qua fi coniurationib.fefe implicu-erir,atque mifcuerit.Non quocunq; modo illæ traâentur, tarnen periculis vndi-quefcatent maximis : Atque hinc ht vt muh«

'Ma c« IA VIL11. Lib. III. 4« multæquidem fiant coniurationes, fed paucifsimæ fortiantur finem propoficu. Itaque deillis copiose difputare decre-uihoc loco, cum vt Principes difcanc ca-Uere fibi, ab earum periculis: turn vt p ri -Uatihomines minus audaces fint,ad con iutationes attentandas.magifquepatien terferant feruitutis iugum,quodcunque Fortuna illis impofuerit. Verifsimum e« nimcftjquodinquit Cornelius Tacitus, Respræteritas fufpicicndas,amp; in honore habendas effetPræfentes fercndas,Bo nos principes expetendos : fed eos qui iamimperant,fcrendos tollerandofc^ue effe,qualefcunque fucrinr. Qui fecus fa-ciuntjperfæpè in caufa funt, ciim fui tijm Patriaeinteritus.atque ruinæ. Hane igi-rurdifputationem aggrediemur nunc:8c primo aduertemus, quod vel aducrlus Patriam, vel contra Principem coniurarc homines potifsimum foieant : nof^ue e-tiamdeduplici hoc geflere potifsimum difputabimus. Nam de iis coniurationi-l)Us,quibus velvrbs aliqua obfeifa hofti traditur, vel fimilequippiam perpetra-tur,anieafaris difputatum eR. Quæ ad-uerfus Principem attentantur,variis de_». nbsp;nbsp;. ,

caulis herilolent, tea inter omnes alias, roaximum momentum habere fol«t./tn».

Populi odium aduerfus Principem con* ceptum. Nam quern Populus vniuerfus odir,eii necelFe eft multos laefiftc, amp;niul los habere, qui cum vchementeroffenli lint,de vindiâa cogitent ; quorum cogi* rationes magis magiftjue confirmcntut,

ex communi totius Populi odio. Itaque ad euitandahæc pericula, cauerelibi delt; bent principes à Populi odio, ßteiusbe» neuolentiam ftbi conciliate iis arribus.

de quibus alibi dilputatum à nobiseft* Quod ft à communi plebe diligantur, nó . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;facile quicquam patientur.fi vcl maximê

aliquos ofPendeiint.Neque enim homi' hes tanti facere folent iniurias phuatim acceptas, vt propterea fe tantis periculis cxponere vindiâæ caufa, autvelintaut pofsint: et ft maxime id attentate cupe» rent, tarnen metuuntcommunemillaffl populi bencuolentiam erga principeWi eaque in otdcio continentur. Cæterùin quæpopulo inferuntur iniuriæ à Princi. iniunt ƒgt;„» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;odioprofe

fhc” quatureælæderefolenrfubditorumaut vitam, aut honoré,aut opes.£t vitae qui* dem lædendæ false minse principum, plus odi/ concitanr,magifquepericulof{ funt, quam ft eorum exequutioinftitua* tut.Nam qui c medio toiluntur, vindica* reiniu'

Machiavelli Lib. HI. 4^7 Kiniuriam nequeunrquiin viuis eft, fî. ^uidcm minatus illi princeps fuerit.ne» tefsitatc ipfacogitur, vel deinferédavel de patienda iniuria cogitare : itaque prin tipi fuo fit maxime foimidabilis. Secun« dumdeinceps locum ©btinent fortunæ fama : quæ fi lædantur, homines ad vindicandum vchementifsime excitant, haque abftinere decet Principcm ab hif-te.Neque enim qucmquam vfqueadeó nudaie fortunis poteft, quin illi cultela lus ad vindicadum remancat: nec qucmquam poteft tatopere dehoneftare, quin illi animfi ad vindiftam obftinatum re-linquere cogatur. Exiftimant autem homines,tunc maxime læfam fibi effe famâ à tyrânisjcum vel mnlierum violatur pu-dicitia,vel ipfi aliquo vitu pcrio afficiun-tur, amp;nbsp;contemnuntur. Hæc enim caufa fuit,quæPaufaniam aduerfus Philippû Macedoniæ regem excitauic,amp; multos alios aduerfus principes fuos armauit. Âetate noftra coniurauit Iulius Bellan-lius, aduerfus PandolphumScnenfium lyrannum focerum fui)m,Gb nullam aliâ caufam , quam quodfilia ilium fpolia-uiflet,quam prius illi in matrimoniîi de-diffet.Pazzij Florentiæ coniurârunt con/ tra Mediceos, ob ademptam fibi Ioannis

Bourthomei hæreditatem. Præterhafc« caufas, moiientur etiam nonnulli ad con îurandum contraprincipes,defiderioli' berandæ patriae,qiiæ per vim ab ipfis oc* cupata fît : quo quidem modoBrutus8£ Cafsius ad Cæl'arem percuticndumexci tati fuere.'amp; multi al ij aduerlus Phalarin, Dionyfios, aliofque tyrannos commoti: necvnquâ tuti efle pofTunt tyranni,abhu iufmodi coniurationib nifî renuntiétty' rânidi : quod cû pauci facere velint: ple-rifquc etiam euenic rriftis euentus, vt eX iuuenalis fententia.Ad generum Cereris fïnecæde 8e fanguine pauci. Defcendat reges amp;nbsp;ficca morte tyranni. Sed qui con îurant,tarnen ingentia pericula fuoeunt: quod amp;nbsp;clandellina ilia coniuratorum confilia,amp; eorum exequutio, 8e quç poft «xequutionem confequuntur, vehemen ter formidolofa fînt omnia. Quod fi vni-cus fit,qui tantum facinus parrare decre-ucrit : coniuratio dici non poteft, fed firma quçdam efl animi difpofitio, 8e cogi-ratio, de Principe tollendofolumquee-periculo caret: quandiue-eantuwit. neminicommunicatur,principiin-notefcere nequic, quod penes eum fo* lum con fi flat, qui id perpetrate cona-tur ; fi ad exequuûoncm yenicndum eft, occur-

Machiavelli. Lib. III. 4Çgt; occnrrunt eadem pericula quæ coniu-latis. Poffuntautem huiul'modi confilia tadere in quofcunquc homines, nobi-les,ignobiles,familiäres principi, aut i-gnoios : quod nullus tarn humilis fit, SUiiiilli occafio dari queat aliqua prin-tipem alloquendi : Et cui poteftas fit lo-Suendi cum principe, ei non deeftocca-» fio occulti odij ignes euomendi.Paufa-»ias certe Philippum Macedoniæ Re« gem ad templum euntem. ftipacum mil-learmatis faiellitibus, medio loco inter filium amp;nbsp;generum confiftentem , neca-^it. Erat autem ille nobilis Sc familiaris Regi.Sed Hifpanus quidam, infimæ abieâifsimæfortis homo,aufus fuit Fernando Hifpaniæ Regi cultrum in collum elcfigere : quod vulnus etfi no fuerit pro-fundum, neque mortale : tarnen indicio *lfc potuit, ab huiufmodi infimæ lorris bominibus polfe etiam facinora tanta patrari.

Deruifius etiam quidam Turcicus facerdos , in Baifetum Imperatorem Tiircicum , eins, qui nunc viuit , Im-peratoris pattern , tclum contoilit, ^Uod etfi non fetiit ; oRendit tarnen ' a tali quoquc homine , poffc tantum 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fcelua

fcelus rencari. Nee dubiutn eft quin plu* rimi extent fubinde, qui de tali vindiû* aduerfus tyrannos fecum cogitent,cam* que fummoperè cupiant : nonaufifuni

tarnen prodire, amp;nbsp;exequi, quod volunt, nifî paucifsimi : iidemque ferc omnesin pereunt.Scd de hoc pertinxiv* num etntra nius hominis confliio hæc fufficiaiit. Ad

fniKiftm. coniuratione« iamvenicmus:dcquibuJ hoc primutn pronuntiamus, quod ills Nonnihàmagnis atque præpotentibui viris, quique Principibus notifamilia* ïcfque fint, fieri foleant.Cætcri ànimnil taie tentarc aut poflunt, aut audent, niû plané amétes fuerint: quod omnibusle* bus deHituantur, quibus coniuratioad propofitum finem perducatur. NequeC' nim clientes habent, aut alios fidos ami* cos,quibus pofsint fecreta communica* re confilia: quod omnibus rebus priuen* tur,quibus homines ad fubeunda magna pericula incitantur:itaque quamprimu pluribus communicatum fueritilloruiu confilium, detegitur coniuratio, amp;ipli pœnas lucre coguntur. Quod fi quando* que etiam tam fortunati effent, vt fecreta conferuare confiliapoffent: tarnen cum ad patrandum facinus veniendum eft» (antam experiuntur tel difficultatcm, eu princi'

Machiavelli. Lie. HI, ^g, principem libéré adiré nequeant,vtip(a ftupsfaâi inter agendum pereant. Quod fienimmagni amp;nbsp;praepotentes viri, qui. tuslemper patet aditusad principem, Unta rei difficultate tarnen opprimun-tUnnon dubium eft,quin eadem res, ho-■quot;inibus tenuioris fortunæ, infinicis mo ditmagis ardua,difficilifque euadat. league cum tantam rei difficultatem profpi ciant homines Idiot;, abftinent à tarn pe ticulofis facinoribus, contenti^j Tunt interim malediftis,quæ in Principem fub-indeiaftant, expedanres vt alij poten-tiores tyrannidem vindicét. Quod fi qui huiufmodi tenuiorum hominû,aliquan-do contra tyrannos coniurâiïe deprehen duncur.-corum ftudium amp;nbsp;voluntas ma-gislaudabilis eft, quam prndentia. Ple-tunqueigitur magni viri funt, qui coniu Uîionem aduerfus principe faciunt, amp;nbsp;^uidem ei familiares.Ex quibus permul «„(rj fnnd-1 tiadid faciendum,non minus beneficiis/’«mc»lt;»M»»«* I acccpcis,quaminiuriis impelluntur:vel-

Uci Percnius aduerfus Commodii: Plan-* tianus contra Seuerum :amp; aduerfus Ti-beriumSeianus. Nam hi omnes ab fuis tinpetatoribus,ad tantas opes,honorûq; gradus euedi erant,vtipfis nihil dcelfe vidcrçiur, praeter folos i nperij fafccs:

4^* Dispvtationvm Nic» quos vt etiam comparare poflent,aduê^ fusfuos quique principes coniurârunt! fed habuic eorum omnium coniuracio exitumcanra ingratitudine dignifsinm* Patrum ramen noftrorum memoria, ms'« liorem fiueni forcira eft Perri Appianico tra Perrum Gambacurrum , Pilanoru«. principem, coniurarioià quo cum amp;edu cams, amp;ad mulros honores eueûus ef* ferieum ramen pollmodum imperio fpo liauir.Secus accidir Cappolo, poftquain aduerfus Ferrandum Arragoniæ Regenl coniurafler; nam cum eius quoquepo-tenria iam ranra forer, vt «ililliprætef Regis nomen deefTcr: Id quoq; fibi corn* parare commorus’, vitam cum omnibuä forcunis amifir. Videbatur aurem huic velimprimis debuifle inftiruri fuirario' nemfuccederc, cum tanta exiftererilliuJ potentia,vtRegi propemodum æquat«' tur,ac proinde facile exequi poHer,quic' quid facere decreuilfet. Sed cupiditai dominandi illos occæcat, non modovü tanta facinorafufcipereaufinr, verum e* tiam, ne id quod femel facere dccreue* runt, rede canteque tradare pofsint! quod fi ifthæc fcelera prudentia qua* dam tradare nouilTenr, non polfec illia non

Roneuenire id, quod propofuerant. Ira-quc difcerc hinc debent principes, ad e-Uitandas coniuraciones, eos vel maximè fibi meiuendos, in quos plurima beneficia conculeront : quod hi magisformi-dabiles fine, quamqui plurimisiniuriis affeâi fucre. Nam voluntas in vtrifque ' Cmilis eft , potentia in his qui beneficia acceperuiK maior exiftit: maiorquefuror eft indominandi cupiditate, qu'am invindicandæ iniuriæ defiderio. Eóau-tempertinebit, ne amicorum quemqua nimium extollant : fed curent vt inter-Uallum quoddam fit ab eo gradu,quern quifque tenet,vfque ad fummum imperium, ne fl quid amplius appetant, ad Imperium ipfum immediate afpirenr. Sedad inftitutum nunc redcundumeft, 8c inquirendæ caufæ variorum cuen-luum.qui huiufmodi præpotentibus vi-1 lis fœliccs infœlicefque cucniunt, cum 1 aduerfus principes fuos coniurant.

IEtquiapericulum impendet, cumin confultando, turn in exequendo, amp;nbsp;poft cxequutionem : itaque rarifsimè fit vt o-mniatria euitari queant,paucifsimæque funtconiurationes, quæ ad feliccm cxi-rumperduci queant.

4^4 Diipvtationvm Nicj incapïédig confiliis decóiuratioiie,ftint« nia amp;nbsp;omniû maxima pericula exiftüt, 4 ’ tMiti/4. nbsp;nbsp;nbsp;nicautcprudecerqjcraótecur,facile dete« '

gantur: (lue id Hac per cóieduras aliquas, ' auc indicio alicuius coniuracorum, qui * vel perfidia,velftultitiafuamocus,con* ’ filiaconiuracorum aperiaramp;prodatjve- i ’ hementer4ue metuendaefthæc fociortt * perfidia.Neque enim confilia commuai* care poces cum quoqua alio, quarn cum iis,quivel tibi fine fideles tacicurni.adeo« ' lt;Jue prompt! pro te morte obire, veleer* * tè qui Principi vehemencifsimè fint in* ' fenfi. Tam fidos taciturnofque amicoï fiaucifsimos inuenies : nee potes coafi* iumplufquamvniaut duobus comma* nicare.Naminfignem oportet corum et* gateamoremelïe, ne mctupericulide* terreantur.Quibus accedit, quod psrfs* pe errare liceac,vt exiflimemus nos ab a* micis magis amari, quam re ipfaame* mur.Nunquam enim de iilorum fingula* ri amore erga te certus elfe potes,niü experientiam, eademq; inhifce quident rebus pcriculofilsimaeft. Qnod fiina* liis,qu» leuiorafunr, comprobeturpef experientiam fides amicorumniil proh* ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bet quin in negotio longe difficiliori»

i deinde nos fallat.Quod fi ctiam expil^^ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rive- I

Machiavilli. Lib. III. 4«ç tivclis cuiufquam erga principem odiû: neceiïe eftvtîimulilli tuum quoque déclares animum : quo cognitOjiJle ratiogt; nem habebit vt Principi rcconciliecur, teque ilii prodat: à qua re ilium nihil de-tinerc poteft, nifi aut pnncipem vehe-meinifsimè oderic : aut te fïngulari amo-reprofequacur. Quo fanèfit, vtplurimae ftatim aprincipio decegantur amp;oppri« maitcur: amp;nbsp;ß quæ coniuratio multis com manicata, diu teâa, fopieaque confer-Uetur, miraculi loco habeatur : cuiufmo-difuit Pifonis contraNeronem, amp;coii-iuratioPazziorumaduetfusLaurentium ficlulium Mediceos, in quarum ßngulic coniurati circiter quinquaginta fuére: neepatefafti funt,donecadipfumfaftü ie exequutioiiem confiliorum peruen-tum eft. Per imprudenciam deteguntuc toniuratorum conßlia etiam , ß minus Ciutc de hifee rebus loquantur,vt eorum vel feru i vel clientes animaduertât: qué-admodum accidit ßliis Bruti, qui in tra-ftandis conßliis cum Tarquini) legatis à feriio obferuati,delatique fucrunt. Idem euenire folet,ß leuitate fuaconiuratoru quifpiam vel mulicribus, vel adolefccn-tibus communicauerit, quemadmodum kcUDinus ; qui poftquam vnà com Phi-

lota adiierfus Alexandru Ma gnu côiuràî-ConitSluru fec,Nicomacho puero,qué aiTiabât,con(t aperiiit :ifq; Ciballino fratri, atqjhiC deniq; Regi idé detexit. Per coniefturas detegif coniuratio eo modo,quo patefa* da e(t Pifoniaiia,cótraNeroné fada.ScC' nîn» enim coniuratoru vnus, pridieeiu» die, quo Neroné inrerficere debcbit, te* ftamentu fecit: perMilichiu libertS exa-euere curauit antiquii quendâ pugionä feruos omnes in liSerrateaircruit,pecu-niaq; donauitiamp;fafcias deniqjad deliga* da vulnera,pparauit:quib.cóicftiiris Mi» lichius ré animaduertcs,dominû accufa* uit. Iraq; cóprehenfus Sceninus,amp;Nata« lis vnus itidéexconiuratis vnàcûillo(lt;^ præcedCnti die, loco ab arbitris remoto, hos fimul longum fermonem habuifle compertum foret ƒ cum noninmentem venilFct ipGs colloquium,quod fufpicio' nis caufam præbuerat, aperte confitett confilia coniurationis coadi lunt, cunt omnium coniuratorum exitio. Sed neq; plané fieri poteft, vt ab omnibus conie-duris caueamuSjScfignaillaomniaeui-tentur,quæ vel imprudétia.vel malitiaa^ liquainterueniéte fufpicionéparerepnf^ funt.fi modoGoniuratorû numerus qua^ ternariû fuperârit. Quod ii deinde ex Co iuratis

luratis capti fint plures , qua vnic’,necel feefteâpatefierijCum feorfim interroga-tijnequeantad cundé modii fingere ora-nes. Vnicus fi forte capiatur,atqueis vir fortis,ac conftans fueri tj cælarc vtiq; po-teft confilia:dummodo reliqui coniurati nietu periculi non percellantur,autfu-giant. Nam fiue is, qui captiuus detine« tut.fiueij, ^i liberi turn,indiciumali-quod præbuerint, aftum eft de omnibus ïonfiliis. Memorabile admodum eft exemplum, Coniurationis in Hieronymu Syracufanorum Regem faftæ, ex cuius UwwW.14-coniuracis, cum Theodorus captus ef-fet.Sctorturæ fubieftus, de feipfofaffus eft,confcios cælauit : amp;nbsp;cam demum in-tolleradis patientiç humanç cruciatib.la eeratctur,viftû fe fimulans,auertit ab có-ftiis in infontes indiciu,Sc Regis amicos îccufauit.Sed neq; confeioru quifquam, quadiu focius cófilij torquerei,aut lacuic îutfugictantû illis in virtute,ac fideThe odori fiduciæ fuit,tantû4j*pfi viriû.ad at tana occultanda. Tanta funt igitur in tra ftädis huiufmodi cófiliis pericula : ante, quaad fadS perueniaf: ad quæ euitanda tria in vniuersu remedia extat. Primu .i-«emq; etu opiimu clt,ne fpaciu cocedas tôiuraiis,quovelfcmutuoindicate,vel i.rmiJiMm.

aliis confilia communicare queanr : felt;l cuneprimum illos tibifociosadiungas, cum facinus patrandum fucrit.Quamra' cionem quicunque obferuarunt, euitâ-runt prima pericula, quæ in rraftandi» confiliiscadunt,omnia, amp;exaliisquo* quepermulta: vt pleræque talcs coniu-rationes ad feliec fine perduftçfint.Exé-pla duoadducam. Nelematus, cum ty* rannidem Ariftotimi,Epirotarum tyran* ni, ferre non poiret,conuocauit in domS fuam cognatos,amicofquc multos,eofqj hortatus eft,vt vna fecum ryrannum adi' rent, eumque necarent, acpatriamlibc' rarent.Sed cum eorum nonnulli tempus pcterent deliberandi, Icquepræparandi; Nelematus claufis foribus, ne quifquam difeederet, omnibus indicauit, forevC quicunque non iureiurando promitte* rent, feiam iam fecum ituros ad tyran* num occidendu, Ariftotimo capitiui tra* dcrentur.Quo metu permoti omnes fine moraprofedi funt,amp;Nelemati mandata felici fuccelfu expediuerut. Cum Magus ille per dolum regnum Perfarum occu* palfet, eaque res Orthani, vni exprinci* pibus regni innotuiflet : conuocauit illf fex alios principes,confilio habitode modo, quo regnum è Magi tyrannidee-

Ma CHI A VILLI Lib. III. 4^^ tipiendum foret, cum deliberandi fpa-cium aliqui peterent, Darius vnus è fex, quos Orthanes conuocauerat,airurgens, automnes, inquit,iamiamvnàmecum ad necandum tyrannum venietis, aut e-gotyranno voscaptiuos tradam. Itaque profefti vna omnes,rem vti propofuerat, perfecerunt. Similis propé fuit modus, quem Actoli obfcruarunt ad Nabidem^quot;“’*^^ ’^* Spartanorum tyrannum enecandû.Nam miferc illijVeluti praefidij loco.Alexame-num cum triginta cquitibus,8c mille pe-. ditibusiei^ue foil in mandatis dedire,vc exoccafione tyrannum opprimcrct; cae-teris id vnicum fub pœnacxilij iniunxe-mnt.vt Alexameno parcrentinomnib. Isigitur cum Spartam perueniflet, nec cuiquam conGlium aperuiHet, antequa fcoccafiooffctretreibene gcrendæ, tyrannum commode opprefsit.Hoc modo euhârunt ifti prima coniurationum pea ricula, 8c ne confilia eorum aperirentur, ' I effecerunf.hos quicunqueimitaripote-

1 lit,cademeuitabit.Pifonicertè, cuisante fecimus mentionem, facile fuiflet hos imitari. Nam erat ille vir magnae apud Neronem autoritatig,0cNero icp« ad ilium in hortum veniebat, 8c cibum capie

470 Dupvtationvm Nic. bat,autoritäre, viros fortes audacefq;(iBi conciliate, amp;nbsp;cum praefens occafio eflet, cos verbis ad patrandum facinus adhor* tari,nec fpaciu cuiqua conccdere,velde-liberadi pœnitédi. Quod certè fi fecifler, no potuiflet no obtinere id,q, propofu«' rat. Idemque multis aliis contigifTec,fi hos imitari voluifl*enr,autfciuiflent:fe(l hæc eft in rebus humanis calamitas,vC cum alias fimus imprudeBtes,amp; imperi-ti rerum liumanarum : in hike arduisamp; extraordinariisnegotiis, planécæcutia* mus.Taciturnitate igitur opus eft. net cuiquam vnquam communicandaconfi lia,nifl vrgenre neccfsitate, amp;nbsp;cum nego tium iam patrandum fuerit. At ficuiqua impertiendaneceftariô fuerint.vnicota-turn indicctur, de cuius fide perlongam experientiam ccrtus efte queas, autque cognoueris iifdem caufis permoueri,at-quetu. Facilius enim vnum quempiam inuenire poreris talem.quam multos:nii nufque periculi in appellando vno,qua mulris.His accedit, quod etfi vnicus ilk fallere te cupiat, no deeft remedium de« fenfioni tuæ, contra quam accidat tunc, cum coniurati plures fuerint. Nam vtfa* pieter quida olim diccbaticum vnico tu^ tè cómunicari omnia poflunt, quod etli te fall«'

Machiavelli. Lib. HI. 471 te fallere cupiat : tantum tarnen valebir^ C tu faftuni negabis,quam fi ille affirmeu nifi forte vfqueadeô incautus fueris,vc propria manu tale quippiam fcripto có-prehendas. A qua vtique re, vnicè cauere debes.quod nihil fit,quo ram facile con-uincatis : arque propria fcriptura.Plau-tianus cum Seucrum Imperatoré, amp;. An» toiiiumeius filium tollereveilet, dédit id mandatum Saturnino,cribuno milieu. Sed ille cum accufare mallet eum, quam didoobediens eße: pcriirfibi id mandatum in fcriptis dari. Plautianus ambitio-ne ipfa occæcatus, mandatum propria manu fcripfit: itaque aTribunoindica-tus,amp;,ppria manu couiäus eß:q, fi id nó feripfißet, euadere vtiq; potuifi-et vfq;a-deô ccnßater negabar: vt hincmanifeftè difeere iiceat,tôfiliacû vnico cómunica laaliquaratiôecçlari,n€gariq;pone Erat inConiuratione Pifoniana,Epicariamu lierNeronis olim arnica, confiliorum o-mniurn particeps: quæ cum ex vfu cf-fe exiftimaret, Coniuratorum nume-roadiicere quendam triremium præfc-ûum:appellauit eum, coniurationem a-peruit : fed coniuratos cælauit. Itaque cumperfidus ille earn fefelliiret,ac Ne-loni indicalfet : tarn conftanrei negauic

47» Dijpvtationvm Nie« fœmina,vt Imperator ftupefaâus,cam üi miferit.Quç cum ira fc habeantjtantum* modo hæc pericula impendent ei, qui confilia vni foli impertiit, ne vcl te fpou' te accufct,probareque pofsit faâum:vel coaftus indicet, fi forte ob indicium ali-tjuod ipfe capiatur, amp;nbsp;torturæ fubiiciâ-tur. Eftque remedium aiiquod aduerfu» vtrumque ; quod id maleuolentia, atque odio pcrmotus fecerit:vel ccrtè crutiati* bus impulfus, vt falfa fatcretur. Itaque fummæprudentiæfuerit, confilianemi* ni communicate,donecad fadumipfuni veniendum fic:amp; imitari exempla quae iam antè propofuimus. Aut fi omnino communicanda tint, ne plufquam vni fo li impertiasiqua in re,etn periculum non défit: longé pauciora tarnen funt, quàm fl negotium communicetur plurib.PrO' frmtJiMm. ximum ac fimilc præcedentibus exeni' plis cft;fi quando tyranni violentia te co git, vt tu illi id inféras,quodipfealio* quin tibiillaturusfuerat:necvllumde-tur vel fpacium,vcl occafio, qua vtrumq; hoceuitare pofsis. Nam bæc nccefsitas plerunque bonum finem fortitur: vtiam exemplis manilefium euadet. Comme» dus ImperatorPrçtorianismilitibusLç» cum Eledumque duces præfccerat, qui» bus

Machiavîlli. Lib, in, 47} îgt;us familiarifsimè vtcbatur: amp;nbsp;Martîam Wncubinam præ cæteris dcligebat. Scd quia iidecn hi vira» fuæ turpitudinem quandoque reprchendebant: decrcuit c-Os omnes amp;nbsp;alios quofdâ vnà cum illis è JUedio tollere,quos omncs ordine in fe-dula defcriptos habebar.Quam cedulam cum Puluinari fubieciffet, eamque puer, illi familiarisjin cubili Indes, manè inue niffet: Sc ex cubili egrelTus, Martiæ, qnæ obuiam forcé occurrebar/radidifTet: Accidie vt ilia vnâ cum Læto arque Eleöo, cognito inde, quod omnibus immine-bat,periculo, fequenti node Commodu oppreflerit.Antoninus Caracalla etiam, cum in Mefopotamia cum exercitu effet, amp;nbsp;Macrinum copiarum fuarum duftore fecum haberet,hominem politicum ma. gis,quàm militaremzaccidit illi,quod cæ terisquoque tyrannis euenire folet, vc metueret, ne, quod maxime merebatur, aliquis imperium inuideret, aut inßdias ftruerer. Itaque datis ad Maternianum, amicum fuum,literis,rogauit eum,vt Ro mæab Aûrolt^is expifcarctur,num quis eo tempore effet, qui ad Imperium afpi-raretjidcjue adillum præfcriberet. Ma-ternianus igiturrefcripfit, Macrinum ilium eflc,qui eo tempore afpiraret ad Im-

474 Dispvtationvm Nic. perium.Eæ literæ.cum prius ad Macrinl, quatn Impcratoris minus perueniffent, certiorcin eilm de peiiculo, quodimmi-jiebar,fccerunt; itaquc cum autmorien* dum Obicernerer, auc occidendmnAii-toninum, antequam aliæ literæ Romaïf fcrrenturiMartiali amico certo, cuius fra trem ante paucos dies imperator neca* uerat, negotium demandauit, qui ilium è medio cómodifsimè luftulit. Eft cnin» hæcncccisitas, quæ nullam morampâ-titur,fimilis Nelemati côfiliojdc quoan* tè tecimus mentionem. Sed interim ob« feruatione dignum eft, per eademhæc exempla, manifefte comprobari id,quod principio huius difputationis monui« mus: minasplusnocereprincipibus, amp;nbsp;vehementiores cxcitare coniurationes contra ipfosiquàm iniuriæ ipfæ, vtfem« percauendum ab iis fit. Homines enim bencuolentia conrinendi funt in officio: quæ fi non profit, itapuniendi funt, ne amplius nocerc qucat ; nunquam autem eo adducendi.vt videantvelfibipcreun« dumefte,velalium tollendum. In exe« quendis confiliis coniurationis,impen-Stcttnaumpt' j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;। r t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;\ r f.

«wMMhc»».vel ordo, vel mcthodus agendi immu-(âdafitinipfo adu, ex aliqua occafione: vel

Machiavelli. Lib. IIT. 47^ Velfi percuflbribus animus deGt: velfiii-déperimprudentiâerrét: aut G non om-nes interimatur, qui necâdi fuerâc. Nam primû quidé quod attinetjCxiftimare de-bemus nihil plané effe, ex quo humanæ aûiones tantoperèimpediantur, qua ex fubita mucatione ordinis , ac methodi quæ ad agendum iam dudum concepta animo, atquc conftituta fucrat.Et G vf-quam nocet,in rebus certè bellicis, quæ-queiis Gmiles funt, pernitioGfsima eft. Nam ad patrandum taie quoddam faci-nus,nihil magis neceirarium cxiftit, qua Vt Coniuratorum finguli, iam ante longo tempore defuo ofGcio cogitent, vc quifque fciat.quid, quo loco, quo tempo ie,amp; ex qua occaßone agendum. Quo Ht Vt poftquam in certum quondam mo-dum agendi oculos diu intentes habue-tint:atque is fubito mutandus Gt; conG-lia omnia periditentur,ac perturbentur. Itaque etG occaGo requirere videatur aliquant ordinis mutationcm:longè tarnen melius eftjfacinus fecundum præfcriptâ prius methodum perpetrate, qu'am ordinis fubita mutationcjtotpenculafubi-le. Quod G tempus fuppetat, mutari amp;nbsp;ordinari omnia pofliint : fed murationes fubitæ vehementer periculofæ funt. Exempla nota ell,ex Coniuratioc Pazzioiu

47^ Diîpvtationvm Nic, contra Laurentium amp;nbsp;Iulianum Medp ccosûn qua hæc erat à coniuracis præfcri ptamethodusagendi: vt CardinalemS. * Ceorgij prandio exciperent,amp;in eo con • uiuionecarenr,quos vellent:erantq;iant * dillributa coniuracorum officia,amp;con' : ’ fticutum qui pcrculTorcs efie deberent: ' qui occupare paiaciuna : amp;nbsp;qui excuriere pervrbem, adpopulumconuocanduni| amp;publicam libercatem denuntiandam, Sed cum inftarec tempus patrandi facû noris, ac coniurati in fummo templo fot tè facris interclTent, vnà cum Mediceis Florentiæicompertum cft,Iulianum no» folitum prandere : qua re cognita coniu« rati, fubito conuenerunt, amp;nbsp;quodptius conftituerant domi inter prandendum facerend intcmplopatrandum cenfae* runtiquae res vniuerfam Methodum per* curbauit.Namloannes Baptiffa deficco monte, in templo cædis particeps effe noluitiitaque alium illi furrogare, gulis officiis nouos miniflros aptarcac querere oportuit: qui in agendo tantopc reerrarunt, vt coniurati in ipfoaftuoi»' prefsi fuerint. Percufsoribus deeft animus, quandoque ob maicftatem vultus eius, qui necari debebatiquandoquc ob timidiwt«m,percuffbriinntam,Namtaii

Machiavslli Lil. III. 47f Ufolec c!Te maieftas, ac grauicas vukus, in quibufdam principibus,vtpcrcuffo-tem vel mctu fubito pcrcutiant, vel alio-quin eius animum humanitate aliqua, à Unto facinore detcrrcant. C. Mario,cum iMinturnenfibus capius tcncrctur, im-miffus fcruus.qui ilium nccaret,tâta vul-tus ipfius maieftate, amp;nbsp;nominis recorda* tione perterritus fuit, v t vires ad perçu* tiendum declTent, Itaquc fi tantum po-tuit autoritas, amp;nbsp;grauitas vultus homi*’ nis captiui, Sc tanta fortune aduerfitate vexati:quid fcntire dcbemus de maiefta-ttliberi prinsipis, qui magnilico illo cü ipparatu, multis fatellittbus comitatus ingrediatur ? Poteft profeftó hæc vel au-dacifsimum qucmquelerrere, Sccrude-lifsimum milericordia permouereFuérc quidam, qui aduerfus SitalcemThraciæ Regem coniuràrunt, ac cum fimul elTent 1 iamomnes in cum finem congregati, vt I ilium necarent: nullus quicquam in regem tentareaufus eft: fed cum fe mutuà tantum intucrentur,Regcmqueafpice-tent, reinfefta difcefferunt ; nec caufam i intelligcbantjcur nihil faceve potuiffent: patefaftaitaqucconiurationc,poenas fol Uerunt pro illo fcelerc,quod,cum decre-UilTent, patrare nolueiunt. Aduerfus AU

47® Dispvtationvm Nic* foiifum quoque Ferrariæ ducem coniu-quot; rauerant bini ipfius fratres, amp;nbsp;vtebantaC opera Ioannis presbyteri mufici ciusiqui etfi Diiccm, vt portulan eran t, fæpe ad i* pfos deducerer,ampla illis poceltasQpe Foret ilium enccandi: non aufus eft ram« eoruni quifquam id perpetrareiex quare faftum, vt aperto tandem eorumconß' Iio,méritas pœnas malitiæ, ftultitiæque fuæfoluerint. Nequc verô alia decaula iis hoc accidit, quam qnod vel perterre* fadi principis maieftate, vel illius ali qua humanitäre ad mifericordiam common fuerinr: videntur crroics hi dependcre, velextimiditate,velimprudentia,acftu pore quodam,quibus pcrrurbati Coniu-ratorum animi, aliud quiddam faciunt, acdicunt, quam debebant, arque vole* bant.Hunc ftuporem del'cripficLiuiusin Alexameno,cuius ante fecimus mentio-nem.Nam cum occafio venilFet patrandi aduerlus Nabidem facinoris ; confilium-que fuis iam communicairet,tunc,vtLi' uius ait, colligit amp;nbsp;ipfe animum, conta* fumtantæ cogiratione rei. Soientenim etiam viri forces,quique armatraftarecô fueuerint,in ram arduis crudelibufqjne-gotiis perturbari : quo fit vt percutiendi partes, nonnifiauditifsimo cuique,amp; cuiui

•Machiavelli. Lib. III. 47j» cuius animi ciudeliras per expeiientiam comperta fit, demandari debcant. Nam tanta vis eft illius animi peiturbationis, vt vel arma ex raanibus exeuterc tibi qaeatjVel verba quædam proferre, quitus totum negotium prodaturamp;oppri-inatur.Lucilla,commodi f oror, Quin/ tiano prouintiam interficiendi eius dc-mandauerat.Is igiturcommo^dumexpc-ftauit præ foribus Amphiteatri, atq; hie cumftrido pugione ilii obuiam fadiis: hunc,inquit,tibi Senatns mittit.Sedhoc eloquutus , comprehenfus fuit priuf-quam pugione: vulnus inferre polTet. Antoniu.s Volateranus , cui in Pazzio-tum coniuratione datæ partes erant ne-candiLaurentij Medicei, cum ilium iii/ Uafurus eilet, Prodicorera magno cum clamore eum noniinauit : quæ vox emif-fa,Laurencio falutis caufa extjtit, conin-tatis veropernitiei. Sed neque perfedè exequi licetconfilia coniuracionis,quo-i tiefeunquein plures: quam in vnaim con ‘ iuratunquod propemodum fieri nequir, I vt vno eodemque tempore , in dincr-fis locis, idem tacinus perpetretur: di-uerfaveiô tempora expeâari non pof-'unt,cum facinusvnoloco parratam,alre tumfacilèimpedire^ueat.

Quod fi igitur contra vnum principem fafta coniuratio,res dubia eft, pcriculofi amp;ftulta:quæadiierfu3 duos fit, planète» meraria exiftit. Et nifi Herodiani autotb tas mihi perfuaderetur, nuni 'Uam crede» rem,quod ille narrat de Plautiano,quod is Saturnino Tribuno prouintiam de» mandârit necandi amp;c Seuerum amp;nbsp;Anto» ninum, diuerfis locis habitantes : quod hçc rcs rationi plané aduerfetur. luuenes quidam Athenienfes coniurauerantad» uerfusDioclem amp;nbsp;Hippiam,e0rumTy« rannos:cum ad fadum ventum eft, Dio» clem interfecerunt. Sed Hippiæpœnas luerunt fuæ temeritatis. Chion amp;Leogt; nides Heraclienfes, Platonis difeipuli cô iuiârunt contra Clcarchum amp;nbsp;Sacyrum Tyrannos:Clearchum occiderunt,fcdâb alteropuniti fuere.Pazziis quoquenon fuccefsitconiuratiojcum Iulianumtantum fuftulilTent, Laurentius pcriculofe cripuiiret. Itaque ab huiuiinodi coniura» rionibus vehementer abhorrere debent omnes bonizquod iis neque patriæ,neq; fibi quicquam profint.fed plurimum no-ceant.Namqui periculum effugiuntty» ranni.pofteà longe crudeliores fiunt:vt fatis apparet vel ex iis exemplis, qu® iî adduxiiaus, coniurationum Fiorenti«, Athe»

AtheiiisjatqueHcradeæ faûarum. Iraq; idmirabilt s magis videri debet Pelopidç coniuracio, contra patriæ l'uæ tyrannos, lt;luodilli non vnus.l'ed decern occidendi «ffentipraeterea cum clFet exul, difficilli-tnus illi patebat ad tyrannos aditus. Sed ille tarnenI'uperatis omnibus hifce diffi-cultatibus, amp;. Thebas venit, amp;c tyranno# hecauitjamp;patriam libcrauit : Curionis videlicet cuiufdam opera vfus, qui tyran nis familiaris confiliarius erat. Sed eft hoc exemplum nemini imitadum, quod ptamiraculi loco celebrctur, ob fupera-tas tantas difficultaics. Accedit hifcerf ^uod impediri etiam poteft exequutioquot;*’''“*”^*”’ Corum,quaîin cóiuratione décréta lunf, Cafu aliquo,ac fortuita quepiam fufpiei-One: cuius generis illud fuit, quod Rrutii fociofque eius commouebat eo die, quo inSenatu Cæfaremnecare decreuerant.

Mam cum Caefar in Senatuiturus.inci-diffctinCn.Popilium coniurationis ' fcium, Sccumeo longo tempore collo» quutus fuiflet : raetuebant cæteri coniu-tati,qui id obferuairent,ne forte Popilius Cæfari rem aperiret. Itaque in earn fen-teutiam adducebantur, vt eo ipfoloco impetum in ilium facerenc:idque omni-nôfaâuii ecant, nifi colloquendihneni

fecifTent, amp;nbsp;di fee den ces àfe mutuo,nulgt; Ium periculifignnm oftendiifent. Pluri* mumautempolTunt huiufmodi fufpici-onesiitaque habendaveique fueritearu ratio, tantó accuratius, quacè facilius eft fufpicari iis hominibus, qui confeij fibi funtfuorö fcelerum.Nam qui rales funt, quofcunquevidentcolloqui, defefe lo-qui putant:poteftq; facile euenire,vtvoX aliqua in alium finem emifla, ipfis fufpi» cionem moucat, tanquam fi de aliquo coninrationis negotio pronütiataforet; ex qua re vel per fugam confilia patefa-ciasivel maturando excquutionem,ina' liud aliquod abfurdum incidas,præfet' tim cum plures fuerint coninrationiscó

• Cafus etiam fortuit! confiderandi funt, quod ij perfæpè aftiones coniura-torum impediant,de quibus etfi nilcerti doccrequeas : propontis taméexempli® documétum quoddam, atquecautelam præbere polfumus. Iulius Bellanrius Se* nenfis,vt fupra meminimus, Pandolphu focerum interficere decreuerar : quod ß* liam,quam ei matrimonio iunxerar, ad* cmilTet. Ad idautem peragendum,hanc methodü præfcripferat:vtquiaPandol-piius lïngulis diebus,vißrandi amici eu* iufdam,qui ægrotabat,caufa, domum lu lij prae»

MacöiAvttLi Lib. III. 4®J lij præterirecconiurati intra portam domus,eum armati expeflarent, amp;nbsp;in fupe-tiori ædium parte quendam conftitue-rat,qui perfencftram obferuaret Pandol phi aduentum, vt cum portæ appropin-quaret, figno id casteris fignificaret. Sed cumPandolphus iam venirct, amp;nbsp;fignurn coniuratis dareturab illo, qui per feue« ftramobferuabat aduentum eius, fortè aceiditjVtantequamad por a lulij per-ueniffct, amicus quidam obuiam tadus, turn falutando aliquantum detineret. Itaque egrefsi cum impetu coniurati,an-quam perucniflet ad portam : coniurati-onem armorum ftrepitu prodiderunt. Quo faftum vtPandolphus pcriculum e-uitare potuerit:Coniurativerb fuga exi-lioque fibi falutem quaererc cogerentur. Hoc igiturfolo cafu fortuito impedita, atque irrita faAafunt omnia lulij confi-lia,amp;Pandolpho falusqfita. Superfunt eapericulanunc, quæ poft patratum faci ‘’’fwi« »ƒ«»« * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ 'ri-'j bertcmoru con

( filij.auï alij côfanguinei, ad quos princi-1 patushæreditarioiurealiquâdopuenire • ^ueat'.fme illi côiuiatorû negligêtia,fiue

484 Dispvtationvm Nic» alio aliquo cafu pcricula euadant, ac fu* perftites manearit: vr de Coniuratis pœ* nas fumanc. Qiiemadmodura accidifle nouimusloanni Andreæ Lampognano, qui vnà cum aliis quibufdam coniuratis, Mediolani ducem fuftuJerat;fcd cumfu-pereirenc bini eins fratres, amp;nbsp;filius vnus, non dcfuic vindida luo tempore.Sedne-que poifunt coniurari prouidere omnibus cafibusj quibus aliqui conferuantur. Nam fi per negligentiam tales quofdam inviuis relinquerent; vehementer erra-reiic,ac omni vicuperio digni elFent.Fuê-re quidam in foro Liiiio coniurati ,qui Girolamum comirem»propriumdominum I'uRuleruntiCatharinam coniugem cum libei is infantibus in vincula conie-ccrunt.Sed cum arcem, fine qua tutos fc elTc non putabanr,occupare eriam cona-rentur: ncq; præfedus illam tradere vellet : perfualît illis Catharina ex vinculis, vt retentis liberis pro obfidibus.infear-* cem intrô mitterentiita enim eiFeduram vtarx ipfis traderetur. Sed cuminarcem ingreiTa fuifiet,mariti cçdem illis expro-brauit,minataque eft coniuratis feuerara vindidam: Acnemetu liberorumamit-tendorum,putarentabfterritam iriàviii-dicando: membra genitalia illis perfe* neftrani

neftramoftendit, aflerens fibi modumeC fe adhuc alios liberos procieandi,li forte impias manus ab illis non abftinerent. Coniutati igitur tardenimiuin fuæ im-prudentiæ moniti, pcrpctuo cxiliofibiJ met pœnas tcmeritatis fuæ ininnxetiit. Scd maximum vindidæ periculum tune impendet Coniuratis,cum populus pria cipem amatjin cuius caput fafta eft con-iuratio. Tuncenim vindifta euitare nun quam polTunt, Exemplo efle poteft C. Cæfaris cædes. Nam cum is populû Ro-manum beneuolum habuiflet, vindicata ab illo eft,8c pcrcuffores omnes vtbe pul fi,8c diucrfis in locis necati.Qiiç verô uetfus Patriam fiunt Coniutationcs, au C0Mra f atria. torib. fuis longé minus periculofçfunr, quam quæ aduerfusPrincipes tyrannof-quefiunt'.Namintraftandis eorumcon-hliisparumpericuli eft: in iis exequen-dis tantum,quantum in iis quç fiunt con

1 traptincipesipoft patratum facinus,nullus amplius fupereffe pofcft metus. Parti periculi eft in confultando, quod ciuis viresfuasfenfim augete,8ccopias com-parare fine fufpicionequeat.fenfimque fe præparare ad facinus ipfum perpetran

4®^ Dispvtationvm Nic. impedimciiio fit tuis conatibus: differri illi in aliud tempus polTunt, donee com-modior occafio dctur.Sed hçc omniain-telligere debemus,ita fieri polTe in iis fo» lum Rebufpub. quibus ferpere iam cœ* pit corruptela morum. Nam in quib.in-corrupti adhucfunt mores hominumive rifimile eil nullum ciuem huiufmodi filia traftacurum.

In corrupta autem Republica multæ patent viæ , amp;nbsp;rationes ad principa-tum abfque vllo fingulari periculo af-cendendi : quod magiftratus tardemo« ueatur ad reilinguenda huiufmodi in« cendia,amp;longé minus cauti fint, quàm principes : reuereri etiam folent fuos eines potentiores.ex quareillis deindeau daciamaioraccrefcit. Nota omnibus eil Catilinaria coniuratio, à C. Saluilio de-fcripraifedeadem deteftaiam erat, cum Catilina non modo in vrbe tutum fe ef-feputabat, fed in Senatum venire, amp;pa-tribus confulique maledicere audebat? tanrum fcilicet foiebat ea Refpublica ciues fuos reuereri.Quin etiam tue, cum vrbe excefsilTet Catilina,amp; eifer in exer« cita, nequaquam capti fuiifenr Lentulus, cæterique Coniuraci,niiitens,eo-rum

Machiavilli Lib. It I. 487 lUmproptiis manibusfcriptis, conuifti fuiffent. Hanno potentifsimus Cartha-ginenfium Reipublicç ciuis,afpirabat ad tyrannidem : cuius aflequenda caufa,de« creuerat in nuptiis filiæ Senacum vniuer fum veneno tollere. Ea re cognita,Sena. tus non aliter profpexit huicmalo, qua quod lata lege nuptiarum fumptibus modum pofuit talem, ex quo cius cona-tusimpediretur: tanti huncluum ciuem facicbant.In exequendis contra patriam coniurationis confiliis, magnadifficul-tas.magnumque periculum eft. Nam ra-rôaccidit,vtvnicus ciuis potentiatanta fitjquæ patriam fubiugare queat:cum Inc aduerfus multos pugnareoporteat : ne-que etiam fæpe accidit,quod contigit C.Cæfari, Agathocli amp;nbsp;Cleomeni, vt in promptu habeas inftruftifsimum exer-citum ad patriam fubito occupandaoK Sed cum vires coniuratis défunt, tunc arte aliqua Scdolotentant, aut extero-rutn implorant auxilium.

Doloartificiali vfus eftPififtratus.Nam cum viûis Megarenfibus magnam fibi apudplebem beneuolentiam comparaf fet-.prodiit domo fua,quodam die mane, in publicum,vulnetatus,amp; coram popigt;-

lo qucftus eftdeiniuriis, quasabOpn* niatibus acccpiHet : peciitque vt liceiel ad cuftodiam corporis fui armacos al'-quos fccum habere, ex qua rc concefli , per imprudenciam, paulacim lurnmum imperium per tyrannidem occupauiti Pandolpho Ferruccio,cum ex militia Se-nas cum aliis quibufdam rediilfet, fena* tus cuftodiam fori demandauic,reni qu$ tunc cótemptui eflcc ; fed ille,operafuo-rum faceilitum, tantam conciliauit libi autoritärem,vcprincipatum vrbis, breui tempore occupauerir. Alij alioquodain modo,ac diJigenti induftria idempraefti teriit, fine vlJo tumuItu.Sed quipervjm, autauxilia peregrina patriam occupaie conati funt, varies habuerunreuentus, prout illis Fortuna magis aut minusafpi rauit.Catilinacerrè occubuit,Hanno, de quo fumus loquuti paulo ante,cum pro* pinandi veneni occafio ijliereptaefler, multos clientes, aliofque fuæ faâionis homines armauit, amp;nbsp;cum iis omnibus oppreftiis eft.Thcbani quidam ciues.c» aduerfus patriam coniuraircnt,aduoca. to in auxiiium Spartanorum exercitu,vo ti compotes Faóbi funt,amp; patriæ impeiiu occuparunt. Omnefque a'deo coniura* tioncs contra patriam faâæ, aut fuccef ferunl

MachiAVBLLi. Lib. III. 48gt; ferunt fuis autoribus,auc in ipfo fafto op preffæ funcdum tradabantureorum co* filia,nil fenferunt pcriculi. Poftquam pa/ Iratum facinus fucrit, coniurati voti compotes faâi : non eft aliud periculum metuendum vllum,quam ea ipfa,quæ cû lyrannidealioquin coniunôa elïefolct; de quibus euitandis iam ante à nobis di« fputatum cft.Hæc funt quæ de iis coniu-ratiouibus docenduin putaui, quæ ten o ad piopofitum fiuem teudunt; de iis quç Veneno vtuucurnildixi,quod iifdé prin-cipiis innitantur, eademq; mcthodo pro grediantur. Magis veró cciam periculofç elfe folent coniuiationes, quæ vtuntut Veneno, magifque de luo exitu incertæ: cum ob cam caufam quod communicarc neceffc fit confilium cum iis, qui veneni naturam nouerunt, quique eius propi-nandi commoditatc habent, turn quod multis de caufis fieri queat, vt venenum fumptum, tarnen non cnccet.Tale fuit poculum, Comttiodo Imperatori propi* natum. Nam cû id vomitn reicciffet : nc-cefle fuit coniuratis, fi fublatum ilium vellcnt, vt ilium laqueo interficerent. Principes certe viri.fummam peftem ex-Iiftimarc debent coniu rati ones,amp; ab ilHs fummopeie cauere. Nam cum femel in

490 D I $ P VT AT I O N V M NiGJ principem coniuratum fueric: aur ipfi pC reundum ell, auialias cum quadaminFa mia viuendum. Si enim res Coniuratis ex animi fenrencia fuccedat, interficitur princeps: fin detegatur Coniuratio,amp; fupplicium de coniuratis fummatuctuc cadit princeps in crudelicatis fufpicio» nem,amp; pucatur fæuitia fua, autauaritia, ininfontes feuiifle, non méritas pœnas de malignis acperfidis hominibus tum-pfifie. Monendos autem cenleo omnes principes acRefpubiicas : vtfi quando aduerfus illos coniuratum fuerit : diligenter expendant Coniuratorum vires, antequam ad illos puniendos accédant. Namfi magnos illos efle compertifue-rint, nihilapertè aduerfus illos tentan-dum, fed difsimulanda omnia, donee au xilia compararint, ad extinguendum hunc ignem fufficientia. Quod fi aliter fcccrint, exitium fuum accelerabunt. Nam coniuratijcumdetefta elfe vident confilia fua, metu periculi, extrema quæque tentare folent. Exemplum igi-tur licebit imitari populi Romani. Nam cum is aliquando binas legiones Capus in hybernis reliquiflet, vt præfidio effent contra Samnites, atq; eorum duces contra Campanos coniurâïïent : is re co-gnit’,

5 I t 5

1 t I I

J 1

Ma cHiAVELLi. Li B. in. 491 gnitâjRutilio Confuli demandata, euul-gauit fore, vc iidem milites fequêti quo-cjueanno iRhic hybernaturi effent. Con-iuratiigiturlpacium fe naâos putabanc coiifilium, quando vellent, exequendi, atque ita fedata quieuit in præfentia feditio , donee Confuli fpacium dare-lur,Coniuratorum præcipuos quofque, tanqaam id ob alias caufas fieret, àcæ-tera turba fepatandi, atque ita Coniii-latorum robur minuendi, vt cum poft-«à exequi decreuiffent iiiRituti fui ra-tionem, vires ad id deeffent. Singulare profeûo exemplum omnibus ad cogno-Rendum ,quam lente progredi foleanc tes humanæ, quando nullum in mora pe ticulum videtur: amp;nbsp;econtrà quam fefli-narc foleamus, cum in eadc mora multû peri cu li effe exiRimamus.Hçc igitur ptu dentifsima ratio fuerit,coniuratos fufpé dcndijVtcófili) exequu ionéinalia tem pora différât,tibiq;fpaciû ad occurrendû concedâf.fiquidé illis fucatâ quandâ oc-cafioné obiicias,qua alio tempore com-inodius,quam nunc, voticompotes fieri poffevideantur. Qui aliter Coniuratio-nibus fefeoppofuctint, interitum per-1 fiitiemque fuam accelerabunt : perin-devt âceidiffe nouimus Duci Aiheneo,

amp; Guli'elmo Pazzioiquorum ille, cu äJ' ueifus le fad am coiiiurationcm intelk' xilFet.re non aliter confiderata, ex comquot; ratisvnum cœpiticçreri cognito,quoili' pfisimminerer.periculo, fumptisarmis» comicem imperio fpoliarunt.GuHelmus autcm Chianæ vallis præfedus,annoDo mini m d i. cognouit Aretij coniura* tionem fadam,vteavrbs,Florentinise' repta, vitelliis tradererur. Iraq; Areciiin' ingreffus, deconiuratorum viribus nihil cogitauitjfed coniuratorum vnuminvin cula coniecir, confilio vfus Epifcopi, h' lijfui:qua re permoti cæteri coniurati, fumptis armis vrbem occupâruntamp;Cquot; lielmum præfedumin vincula coniece-nint.Cum inlîrmæ ac debiles fuerint cO'

t; d

h t ii

iuratorum vires,optimum eft illas quaifl primum opprimere:neq;imitandafunt exempla vcl Athcnei duels,vel Dioni* Syracufani.quorum ille einem quendaffl À quo patefada coniuratio fuerat,interfi' ciendum curauit,vt cæteri putarent eum nihil fufpicari,acproinde beneuoli ill* ficrentiDion autem, de quorundam erga fe animo,amp; voluntate dubitas, CalippOi cui plurimlim confidebat, in mandati» deditjVt Gmularetfc Coniurationemel' fe fadurum contra fefe, aç viderct, qalt;” in earn

t t

1 I

gt;

i Machiavelli. Lis. HL 49t ' 'n earn fententiâ pertrahere poffct. Vter-i'iue autem horum vehementer crrauit.

• ficeretur.Nam CaVppuscamnadusoc-!gt; tafionem,abfque vlla lufpicione Dione * I imperiofimulScvitafpoliauit.

1* I Qttieratioßt lt;}uodRtipub.forma tjutmdo^ß-1 ’'ef«ng«i«r,qMandoqj magnis ctedibuf mutetur : fi-

gt; l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iOam tranßtui fiat.

' On immeritö quæret aliquis nunc, lt;nbsp;1 IN quibus de caufis formaReip.quan-1 1 doque abfque tumultn mutetur, amp;nbsp;fine t j eæde. Sc fanguine; quandoque verb non » l quot;ifi tanta cum difficultate, ac tot cædib. i \ üuemutationc illatranfitus fiat a liber-gt; 1 late ad tyrannidem, fiue à tyrannide ad li 1 l^ertatem. Tanta enimdiuerfitashuiuf-t tnodimuntionum eirefoIetjVtnifi hifto » liædeiis teftarentur, vix credere poffe-, nius.CumRomanum imperiumaRegi-1 \ lgt;us ad confules transfcrretur,foliTar-^uinijvrbe pulfifuntjcçtcrorum nullus

4jgt;4 Di s P VT A TI o NV M Nid* vel minimam iniuriam palFus eft. liialii* mucacionibus longè aliter cuenilFe coni' peries. Ego veró aufam huiulmodidi* uerficacum petendam elFe credo ex mo« do,quoacquifitusfuicilJe ftatus Reipngt; qui mutandus fit. Nam fi per vim partus fuerit,non line multorum iniuriisacqui' ri potuit : itaque neceffe deinde eftinil* lius mutatione,vtqui iniuriaalFeâifunt, earn vindicate conentunex quo vindiftÇ defiderio cædes, tumultufque nalcôtur. Sedcum populi confenfuSc voluntatti fenfimad eum ftatum perueneritRefpu. quiiammutandus eft:non exiftitcauû alium quenquamlædendi.quamPrimi' rios illos, qui fuo ftatu, atque principatu deiiciendi funt. Huius generis fuit muta tio Reipubl.Romanæ, cum imperium, pulfis Regibus ad Confules transferre' rur:amp;Reipub item Florentinorum, cum anno falutis m c c c c xc i i i i.Medicei vrbe pellerentur. Nam cumilliquoque populi volûtâteadeam potentiamper* uenilFentjnon opus fuit in illis loco mo-uendis.quemquam præterillos ipfosiu' iuriaafficere. Non funtigitur admodum periculofæ taies Rerumpu. mutationes, fed illæ funt amp;nbsp;periculofæ,amp; formidabi' les, quç non nifi cum vindiâa multaruin acce*

Machiavilli. Lib. III. 4.9, I acceptaruminiuriarum fieri poffuntzcu-iufmodi exemplorum plcni omnes func hiftoriarum libri, vt non opus fit aliqua hue adducere.

' Q^i vult mutitrefortnjm Reipub.rationem hii-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bere debet ipßtttfubieäi.

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C A P. V 11 I.

'TXlximus'ipaulô ante,malumciuéin » -Lx Repub.bene inftiiuta,non poffc ef-ficerCjVt confilia fuapraua euentumfor-tiantur, quandiu ciuium mores integri funt. Id verb ita fe habere demonftrare

J pofsitjVel ex Spurij Cafsijjamp;Manlii , Capitoliniexemplis. Nam cum Spurius J 1 ambitiofus effet,amp;fingularemquandam , ’uRepub.autoritärem fibi comparare co naretur:ob eamq; caufam plebem benefi , tiis fibi vndequaque conciliaret, agrofm I illi diftribuerec,qui ex Hernicis capti ef-i fent:nó tulcre earn ambitionem patres, 5 1 fed populo fufpeflam reddiderfitvfque-, I adeOjVtcumilli Cafsiuspræciûoffertet , ' diuentitifrumenti,quod ex Sicilia allatû , ' etat'.noluit id populus accipere,ne liber-I latemfuamvendereco prçcio videretur.

Quod fi corrupiis moribus fuiffettunc , ' pop. Romanus, nequaquam repudiaöéc J pecuniam illam, fed ea accepta, aditum

Calsioad occiipandarn tyrannidempä'* tetecilFcc. Longe veió magis memorabi-Ie eftetiarn exemplum Manlij Capitoli' ni, ciuus inlîgnem virtucem pro patrii hello Gallico detlaratam, amp;nbsp;toc mericâi Viiica ambitio ac dominandi cupiditas obfcurauit, delsuitque. Inuidebat is Furio Camillo cum honorem,quem ciuicas illi deterebat:icaque eo infaniæ rediit,vc nulla habita racione ciuium, quiadhuc incegris moribus elTenfjiiiepciqj.vccor-rumpi pollenc : tumultus contra Seiiatü, amp;nbsp;leges pacrias excitare cœpic.Quo loco cernere licet, quam bene i-nftitura ill» Refpub.foret, amp;nbsp;quam præftans materii «iTctjex qua conllaret,ipfi fcilicet mores. Nam etfi patres coniundifsimi fempef fuerint.fcque aduerfus plebem fempef mueuó defendere folerent:in eius tarnen motibus nullus exftitit,qui vel fauereil* lius inllitutisjvel pugnare pro Ülo volue rit:Et cum alios reos, multi in Forum nobiles,lugubri verte comitari folerent,vt ad mifericordiam iudicem rnouercnc,amp; beneuolentiam iis conciliarent : Manlin nemo commitatus eil, Tribuniplcbis vä rOjCtii cæteris in rebus nobilitati aduCf* fare;irur,amp;pro populo aduerfus campö gnarentjin eo motu tarnen cumpericuln

Machiavelli Lib. lit. 497 publicum animaduertcrent, cumpatri-ous fefe coiiiunxerunt, vt communem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

pernitiem à Repub.amouerent.Populus Romanus eciam,cum alias fuis commo-dis auidifsime operam daiet,amp; ciirn Malic,turn omnibus lis fauêrerec, qui nobi-

I litatem oppugnabant:tamén eu rri à T ribunis plebisManlium dies diûafuifler, 1 lam iudicandum fibi elfec, de eo negotie,nullo animi moruperturbatus, for-lifsirnè (‘entennam dikit.amp;Manliû mor-ti adiüdicaüit.Quæomnia,fi quis diligé-ter c0tcmpletur,taliäfunt,vt facile inde tognofeerC liccat, fumma tune fuiffe om uiu ciuiu dmoeratione, æqüitàtemq;, vt qui patriæ,ac iüftitiç amóre longé magis ' permouerentur, quam omnibus M.Man lij bèneficiiSjCum erga fingulos ipfos de-clarata,ttimetiampublicè exhibita pa-triæ:quæ ccftc tanta fuörurttjVt de iis Li-tiius in hunc modum ptonuntiet :

I fttùiwn hdbuit vir, niß in librrd ciuitate Hdtui effet, I tHfmorabilw.Duoigiturfuntjquæhincdi-fccrcdcbemuSjacpoffumus.Gloriam at-que laudem aliis modis , ac rationibus

i Comparandam elTein libera ciuitate, in I quahominü mores integri ac bonis legi-1 bus inftituti funt,quam in illa,in qua h?c

42S Di J ? V T A T I o N V M Nic. excellentes viii in adionibus, inftitntiC' que fuis teniporum habeant rationem» Öc fefe tempori accomniodenc. Nam id qui faccrenequeuntjiis nequaquamres cxinftituto fuccedunc, nee proinde in a-dionibus fuis fœliccs elfe polTunt. Nam 11 hilloiiam reium antiquarum intuea-miir,facile colligemus, fi Manlius in tem poia Siillæ incidilTctjaut Morij ipotuifle idem illuni præftarc, quodiph præRite* rc:Etfi rurfus hi in Manlij tempore inciquot; tlilfcnt: primo niotu intenre illos opor-tuiflcc.quodP. Romanus nondumadil-lain morumcorruptelam tuneperuenif-letjVt vel ManliuSjVelalijs quifquamam bitionis luæ formam,in talem materiam irtiprimere potuerit. Suffïcit quidam v-nius viri ætas,ad côrrumpendam aliquâ-tumpopuli multitudinem. fed noneóvf que vt fuæ ambitioni plané obediat; amp;1: maxime quis id effici polfe contendat: tarnen rurfus obllant nimiæ cupiditates ambitioforum ciuium, qui nonexpeda-re pollunt occafioneni temporis, ad prO' politum (copum pcruenire queant : fed antequam materia ht piæparata,ambiti-onis luæ formaiTi introducers fiuftiaco-nanturjatque ita opprimuntur. Nam qui tam ayibitiofi funt,nccmotamfenc,ne-que

1 qneexpedarepofTunttemporis occafiö-t nem ; led cupidi'atibus fuis in præccps aguntut. bion polfunt autem ambiciolî homines magnain fibi cömparaic àuto-ritatem potentiamqucinifi horninn mores priusfcnlim conupri fuèrinr, vt do-nisambiciofoium hominum, permoueri queant, amp;nbsp;percrahi in illorum (encentia. Cortumpunrur antem mores hominum feorfimjrteque obftare qiiis potell huiuf-modiconnptioni.nifi fubindc einenden turvicia,qiiægtafranturin Rcpublita, eä adprimafuaprincipiafubinde leiiocan-do. Quod fi Manlius igitur àptos hominum mores iiuienilfer^ amp;nbsp;accommoda-losad obedicndurti fiiæ ambicionirrcs V' tique maximas prællitiUct.Nam eô fem-perfpeftare oportct eum,qui in Rempli.

• quippiam innoiiare cupitJÎHe vclibertas publica conferuetur, fine vt rVranllidi eu iufpiam inferuiatiir.Cum emm homines forte fua conrenti flint, amp;eoftatucùm Reipub.tùm reriim fuarum delcflahnirl hequaquam facile peimouentur ad res nouas attentandas : quod etiam qui fubtyrannideviueré cenfueue-runt,non facile ad liber-tatem afpirare pofsint,

DVmfæpe multumque ipfe mecum cogito.de forcunæ diuerfitatc,qu« aliis fecandam^aliis aduerfamfeineoru aélionibus.inftitutifquecxhibeiihance* iuï caufam inuenifle mihivideor, quod vtdiuerfi luncagendi modi,aliisabfqjâ-lüs hominibus confueci,ac naturales: ita aliæ arque aliæ fiint temporum rationes, occafionefque. Quidam in rebus geren-dis, adminiflrandifque ferocia quadam vtuntur, amp;nbsp;omnia cum impetu agunt. Quidam,è contra,lentè caucet^ue progrc diuntur. In vtroque agendi modo terminus quidam eft, que non pofliimus tran-lîre fine errore : nec pofiunt homines ab-rtinere,quin mediocritatis limites tranf-grediantur, fiuclcnrè, fiuccumimpetu . agatjCX quo accidit vt omnes errent : fed minores femper erunt crrores,fortunatç magis eorum aftiones : quibus feofFerut huiufmodi rationes temporum, quæeu Ltiumlib.zz. confueto agendi modo congruant.Cun-dationemFabij omnes nouimus,qui per loca alta agmé ducebat,modico ab holle interuallo, vt neqj omiteere t eû,ncqj cô-gte-

Machiavelli. Lib. III. rot grederet caftrisiiifi quantövs’neceffarió cogeret.Hæcverô progrediédi ratio,etfi vidcrctur virtutiP. Romani cófentanea no eflc:rali erât tarnen ilia tépora, vt có-modifsima ac profperrima tunc fuerit. Namcumnuper initaliam veniflct An-nibal, viriuucnis.ferox, amp;nbsp;qui fecanda fortuna vfus, Populum Romanum dupli ci clade vehementer afHixiflet.amp;vfquca-deó tcrruiiretjVt fumma difficultate eorû omniumlaboraret.quæ ad difciplinam tnilitarem, gerendumt^uc helium requi-lebantur: nullus imperator Reipub. for-tunacior contingere potuir, quam is, qui cunâatione, Sclenta,cautaque progre-diendi ratione , hoftem fuftinere,arce-leque polTet. Neque Fabius lua CumSta-tione, vllacommodiori temporum occa Hone vti potuit, quàm ilia ipfa,quæ talé autem in Fabio erat ilia cundatio, non expræfentitemporum llatufumpta: id enim vel eo ipfo fatis declarauit,quod cu Scipio in AFricam poldcaad conhciendû bellum traiicere vellet:Fabius ei vehementer refiftebat,amp; omnibus modis im-pedire canabatur : vt qui natura fua ma-gisad cunâandum,arcendaque præfen-lia pericula ferretur, quam ad alia maio-I lafubeunda. Itaqueper Fabiumnonfte-

pt, quó minus Puiiicum bellumabfolu} finiriq; non pollet, quod is nonanimad? ucrterec,aliaiam temporaefle, amp;aliam belligercndi lationem commodam exiliere. Quod fi folus rerum potitus fuilTet, vitloriam de Cartingincnlibus obtinere nequiuilTer^quod belli gerendi rationes, temporum diueifitati nelciijiiret accom» modare. Sed ciim in ca Repub. toteireiic iiifigncs Imperatores, ac rei militates pe ritilsimi homincs.voluit Fortuna,vtficu-ti ditficilibusilli.s tempoiib. Fabius bellum fuHinere,ac pcricula arccre,itapoft-ea commodiori rcriim flatu,Scipio id có ficere 8c viftoriam obtinere potucrit. Hincigiturdcpcndetratio, quod Arillo-cratiæ ac libéra; Rcl'pub.diururuiores ef-fc foleant, quam quæ vniiis principis lm perio gubernatur.Habent enim illç mul-lipliciaingcnia quæ temporum occafio-nibus melius accómodari pofliinr.Prin-ceps f ó natura fua ad certó quendâ agen di modü Fertur, êü murare nefcit, quaiiis temporü diuerfitates ld maxime requi-rat.Petrus Soderjnus, cuius alias ctiâmé tionem Iccimus.n.a lira humanus erat,amp; patiétia (ua multas iniurias Fcrcbar, quæ resfalutaris FuitReip. fimulatq;ipfi,qua diu tépora clemetiora FucreiSed cü teni-poruin mucacionc, Ferrca quædà çtas ad-

Ma cH 1 A VI L L 1'Li B. 111, »oj eiïet, quç feucritaté poflulabatiatq; illc à conl'ueta fiiapatiécia amp;nbsp;bonirate difce-dere nefcirct, femetipfum fimul,arq;pa-triâpcrdidit.Iuüus 11 .Porttif. Maximus, totoPontificatus lui tépoic,cum impccu acfurore quodâ Rempub.cærerafq;aâi-ones adminiftrauir, eaq; res illi fœlicitcr fiiccefsit, quiaralia erât ilia tépora , quæ huiufmodi adminiflracioné poflulabac, Qnod fl tempora mutata fuifTent amp;alia confiliapoftulairentmefciuilTetille fe iis accômodare, iraq; necefle illi fuilTec fuc-ciimbere. Non folemus autem naturales inclinationes, longafq; confuetudines: primû cnim quo natura ipfà ducimur, id rclinquere nô poffiimus,deinde cû certo aliquoagédi modo,diu féliciter rem gef-ferimus, nô polfumus nobis pfuadere,vc ab illo difcedainus : atq^ hinc pendct va-rietasin vnoeodemqihomine.q, nefciat cûtemporü mutationib, mores fuos, ac vitæ côfuetudines immutare. Ex eodem quoq; principio pendét Rerumpinteri-tus.Nâ cum temporô mutationib. immn tarileges oportet: quod fi nô fiat, multis malis occalîo præbetur.vt prius dilTerui-mus.Tardius autem iftç legum mutacio-nés in Repub.euenire, poitulariqi folét, quod in ea omnia lento motu mutentur.

1)04- Dispvtatxomvm Nie» Nam non nifi longo tempore, tantpperj immutari porcft Rcipub.ftatus,vtaliislc gibus opus fit; diueifis autem progredi* end) modis vti perfæpè oportet, quodin bellis Fortuna facile ac fçpè mutetur. Sed de Fabij cunflatione diximus aliquid, deinceps quçremus ex occafione,vtrum bonus Imperator prælium fcniper detU darc queat?

Prtlium ab \mperiitore euitari non poffe, cw» ho» ftis dimicare omnibut modif cogatur.

CNeus Sulpitius Didator aduerfu« Gallos inquirLiuius, bellum trahe bat, nolens fe fortunæ committere ad/ uerfus hoftem, quem tempus détérioré indies, amp;nbsp;locus alienus faceret. Quo Io* coerrorem noftrorum hominumfæpèà nobis reprehenfumjurfus animaduerte' re dainnaret^ue licetiqui à veterum difci-plinamilitari, in rebus fummimomenti tantoperè difeedunt, vt non imméritéâ nobis fæpc reprehendi debeant. Accidit autemiRud on eâ maximecaufam,quod amp;nbsp;Principes, amp;nbsp;Pverumpub.moderato* res,pericula euitare cupientes,totamtei niiiiiaris cuiani aliis hominibus deman* dare

Ma C H I A V K L L I. Lu. HI. rM d»rç foieant: nee bellis vnquam fefeim« gt;»ifccant. Quod fi quis efijm aut Rex, ^utalius monarcha, forte aliquando in txetcitu apparet ; nil tanien laude dignu pitrarefoiet, fed magnificentiamtantü îcpompam quandâ declarare: nee quic-^Uamaliudexercitui præRat eommodi, ^uam quod Imperij Maieftatem penes fe tetinendo, quæin caftris aguntur non-ftiinquam infpieit Scobfctuat.Sed longé Oïagis adhue errât hac in re, in Italia prç-lertim,Rerumpub. moderatorcs,qui om tgt;em belli adminiftrationem peregrinis ducibus demandant ripll ad bellum nec ptofieifeuntur, nee quiequam intelliguc *orum, qu« in eo fiunt vel reftè, vel per-P«ram: amp;nbsp;interim domi eonfidentes, de iisdélibérant, quæ fieri ab fuis Impera-toribus velint, tanrum vtipfi gubernarç belli rationem videantur. £a autem in re,eos infinitis modis delinquere neceC* film eft,amp; in eo maxime etrare, in quo fa

I pientifsimos fielfe exiflimani. Idenini prudentifsimum efle putant præeeptû, quod ducibus fuis, ni bellum profieifeen tibusjimperantne prælium committât; tamquam fi hoe modo Fa bi j Maximi prn deniiam imitarentur , qui eunûatione fua Rempublieam conferuauit : paruin

interim animaducrcentes,hocpræceptu nec pofTe fsmper obleruari, nec, fi obier' necur,lempervtileelle.Nam hocprocet to ftacacre oportcr, Prælium à duce de* traftari euitarique non polFe, quandoho flis id omnibus modis committerc de-creuit. Arque hincfir, vc qui prohibent ' Imperatoribus fuis ne ad pugnam veni-anrirancundem faciuntac fi iifdeni man-denr, vt tune tandem fortunam experiu-inr, quando earn non nifi cerco pcriciilo experiri polfunt. Nam qui in caitris exi-ftens prælium detredlac: is aiit abeffeab holle cogitur , ad minimû perquinqua» gincapairuum millia

fubinde cum obfcruare, vt côvenicine cedere lt;jnear, aut certè in munitis aliqiih bus vrbibus contineri.Vtrumquchorum periculofum efl. Nam cedendo, agruin hofti deuallandum concedis; fatiusaiité fuerit fortunæ periculum fubire, qtiam raiito cum detrimenro tuoriim, piignam deuitarc. Qiiod fi minuris quibufdamvt bibus te conrinejs, manifellum fubispe ricuJum. Nam obfidebit te hollis, atqiie itr rebus necclTariis dellitueris, fameJa-borabis, ôcipfa nccelsitare ad deditio-pem compelJeris, Fabium aucem imitari non

MachTAvîlli. Lib, IT I. lt;07 Pon poteris,ni ran- forten cxcrcirum ha huetis, vt tehoilis ii^ locis adoriri noil wfitjquibus tu, nunicodi tui caufa coii-fedilb.Nequc enim cumflando prælium detreftabat , fed occafionem querebaç commodam pugnandi: Q^iod fi iis locis cumillo congredivoluilVccAnnibal,quitus ille fe continebai : nequaquam pu-gnam detreftalfet. Sed id fibi pcriculo-funi effe cernebat Annibal: itaqueeum non inuadcbat : neque Fabius ab iis locis difcedebat, quibus fe tutiorcm efl'e cernebat. Itaquç fiebat, vt neutra pars præliuni vrgeret : quod fi cnini vel Anni* bal vel Fabius omnibus modisconarus fuilTet dimicare : nulla cxtiriffet ratio derreftandi præiij, quam vel cedendo, velmunitas vrbes occupando, vclplané fiigiendo.lditafe habere apparuirbelloA-'“’** Macedonico, in quo Philippus,cum ali-quoties fortunam tentalfetiCaque res illi minus profperè fuccefsilfet deler- r quidam loca occupauit, fperans Romanos

Sed cum illi fequerentur, amp;nbsp;Macedo-nas trepidosjcxftationibus, prçfidiilduc ' deturbalTcnt; cum reliqua exercitus par-1 tefugetecoaftuseft.

Hoc periculo cdoâus, cognouit fepUquot; Pt gnandi ncccfsitatem euitarc nonpofle» «juandiu Romanum exercitum propin* ’h ^uum haberetJraque longé ab ilîo caftr^ fua habere, amp;nbsp;cum is vnam aliquam regi' oneminuaderet,ipfe aliam ingredic«' pir. Quam remcumcerneretfibiitide«!^ incommodam eirc, amp;nbsp;fuasconditiones fubinde dereriores Heri,tandem cumRo manis prælio decertare coaâus, fuccU' buit. C^ae cum italînt,tunc demiim cun ûâdum fuerir, cum eædem rationes nos mouebunt, quæ Fabium,amp; Cneum Sul-picium impellebant: (Î modo exercitum (alem habueris , quern hoHis non auGt quouis loco adoriri. Nam ß hoAistuos nnes nuper ingrelTus^nondum muicalo« caoccupauerit, nec commeatum percb pereadnucqueat: proderit vtiquene te ibrtunaeaduerfus eumhoAem commie* tas,quem tempusdeterioremindies, amp;nbsp;locus alienus faciat.Aliis ex caufis A prÇ' lium euitare coneris, non Ane damno,ac vituperio tuorum id facies : Nam cedendo vti Philippus, videberis antequafor-(unam experiarii, faélus eße : nec enita-bis pericuIum,A hoAis te confequi volet. Annibal certè fummus Imperator fuit, fed idem cum inAfricam aduerfus Sci-pionem

«11 »1 if Cl fi

i Ma CH TA VI Lt I. Lib. Ï 11, jaji I pionem reuocatus effet, bellum protra.* nendum effe non cenfuit, cum tarnen ca inte Fabium imitari poiuiffet, ob infi» gnem,quem ducebat exercitum.Quicun ^ueigitur belli dux infignem habet exec citum, ftulcè agit fi non fortiinam expe-natur,ancequam ei vel pecunia,vel com-' meatus deficiat, vel ex alia atiqua caufa, »ut miles difluat.aui focij deficiat : quod inhifce accidentibus certifsimum peri-Calum fit, in pugna non deelTe queat vU

I tisfortibusaiiquaviaoriæfpes.Illudvei' lt;6 imprimis etiam fpeâare debemus, vc glociam atq; laudcm comparemus ; quae , Cette maior cnt,fi fortiter dimicando fuc cubueris,quam fi ex alio ertöte fueris op pteffus, antequam periculum fortunx Centaucris.Verifimile eft etiam, Anniba« letniifdemhifcecaufis perinotum, cum Scipione congredi voluifle : neque enim Scipioni periculum vllum incumbers cernebat, vt vel pecunia dcfficeret, vel commeatus declTec, vel iniquo locofe. cum congredi cogeretur qux Fabium in Italia,vt cunftarecur mouebant.Nam Sei pio Siphacem iam prælio vicerat, pluri« mas vrbas occupauerat, amp;nbsp;exercitum tu-tum iam in Africa habebat, perinde ac ft inlcalia effet. Qui veiô infefto exeicitu

tlo Di s P V T A T 1 o N V M Ni Ci externum hoftein inuadit, multoadhuä minus detredare prælium poteft , cuni neçcflatiàpugnandum fit cumiis,quite aditueius regionis prohiberc conantnr. Idquc vel imprimis fieri oportet tunc, cuinad obfidendam aliquam vrbcmca-Ara ponuntur. Nam ei rei coniunlîta eft perpétua pugnandi necefsitas ficutiap* paruit cum Carolus Burgundiæ duxMo ratuni Heluctiorum oppidum obledil-fet. Nanj tunc ab Heluetiis præliopeti-tus fuccubuit ; Idcmque accidie Gallis Nouariam obfidentibus , qui abiifdcm Heluetiis fufi funt.

Q«i äduerfM multos b (Hum gerit, for faperitrepi te)i qu-imuK '^inbut inferiorßt, ß modo fU“ fr, lere ijueitt primsim impetum. -

MAgna erat visTribunitiæ potefta» tis,inRepub.Romanorum, vfque/ adeo in Venatui quoque formidabilis ef fct. Sed eodem quoqj pernecelTaria erat adhenadam ainbitionem Optimatum, qua necelfe iuilTet corrumpi earn Remp* longe prius quam corrupta fuit. Sed v't cæteris quoque in rebus accidir,itahic

quoqi'c cueni»-, vt in re optima, StReip* Vtiiifsima » formidabilc quodda lateret jnalum

Machiavelli Lin. III. st* niaiuinicui vel legibus, vel alia aliqua ra-tioneobuiam cundem fuit.Na cantaefle cœpit tribiinorum plebis infolcntia, vt tenori ciret cum patiibus, tùm vniuetfæ ciuitatiiex qua re uatum eilet proculdu-kionialum aliquod, pubiicælibertati có trarium,uili Appij Claudij prudentiamo dum inueniirst,quo temperari, freuariq; iileruinimpetus,fuiorelcjiie polFentjpet collegarum incercefsionem.Deligebanc «nim aliquem ex Tribunis, quern vel pa.* iiiciorcm an;öre,vel patriæ rcucrentia, Vel alia ali qua I'pe, facilius pmoueripof-fefperabant, eiq; an tores erant, vt G qua togationcm proponere conareinur cae« teritribuni, quæ patrib. aut bono publi-toaduerl'ari videretur, ipfe illis Icl'c op* poneret,eamquc impedirct. Quæ res ad Genandam illam petulentiamTnbuno-^uni plurimum profuit,amp; Reipub.longo téporc extitit falutaris.Nobis veto docu gt;*ieiitoellcpotcRad expendendos diuer l^orûhoftium conatus, ik vtrum plus pof Cnt plurcs, qui coniunâis viribus infe« tunc bellum vni alicui, ar» vnus aduer-Gis pluresf Certum eft enim pluies illos, I lt;luorü coniûftæ vires peri'æpe fupcranc I Vnius potentiâ,min’tamé efricere l'olerc, îuâ vnicus,quâuisilie longe.inferior Gt*

Nam vt cætera omittamus, quæ apparà* tus ab vnius voluntâte confilioque pendentes , faciliores redderc poflunt iis* qui àpluribus pubernantur: hoc certéin in huiufmodi:nue fœderibus,fiue conio-rationibus fummi momenci çftimari debet, quod qui vnicus eft, fiquidempru-dentia aliquantum polleat,amp; primosim pctusjvel leuiter fuftineat: facilepofsit fœderatorem aliqüem irt fuas pattes pet* trahere.atque ita pluriumilJorUm poten tiam frangere, vt ipfe fuperior cuadat. Huius rei exempla ab antiquis petere non opus eft, quamuis muIta apudillos extent.'tecentiaenim magis mouerevi-dentur.Anno Seruatoris noftri m c c c c ixxx 1111. coniurauit àduetfus Vene-tos vniuerfa Italia.Illi veto prirtii impetu opprefsi, veheméter afftiâi.vt né pto-ducere quidem in Campum militem au-dcrent:paulô poftLudouicum, MedioU nenfem præfeftum , muneribus corru-ptum,amp; in fuas partes pertraxerunt:quo fado , cum cæteris coniuratis ita padi funt, vt non modo recuperauerint om* nia,quæ prius amiferant,fed Ferrarienfi* quoque Imperÿ partem obtinuerifitriti' que quidem vt qui paulôantebcllofuc-Cubuiftent: poftcä conditionib. pacis cx tcri«

teris fuperiores extiterunt. Ante paucos »nnos, contra Gallos vniuerlos propè Chriftianus orbis coniurauitJed nihil0-minus, antequam id bellum perficcrcr, Hifpani à cæteris coniuratis ad Gallos dcfeceruntÖccu iis tranfegerunt: ex qua defeftionG,reliqui coniurati,a propolito dcfillerejSc cum Gallis ctiam compone-recoadi fuerunt. Ex quibus, facile con* iicerepofiumuSjquotiefcunq; à multis coniuiiftim,bellum contra vnum aliqué Principem aut Rempub. motum fuerit; loties vnicum ilium,fi modo primes im petus tolerate queat , luperiorem eua-lurum ; fed fi tantas vires non habeat, vt primos impetus tolerate polsit, multis periculis oonoJtius eric: iicuti Venetis, Anno VII i.accidifie vidimus:Nam amp;ij, fiGallorfi primos impetus luftinerCpo* tuiffent,amp;cun?lado cbviqj bellum pro* duccre,donee coniuratorum aliquem in fuaspartes pertraxifi'enr: ruinam illam, quampafsi funt,faciledeuitâtlcuf.quam vtiq;,ea folacaufadeuicare nequiuerut, quod non habuiflent eas vires,quibus primos hoftiumimpetus excipereaefu-ftincre potuifieut. Cui rci arguméto eft, quod Pótifexprimum,ftatim illis,poft. quam res fuas recuperaffet, rccóciliatus

cR: Cuius exemplum fequutus eft etiam Hifpanus deindo:amp;: ft vlia exticiftet occa fto zmaluiftec poftmodum eorum’vter-que, Longobardiæ imperiû Venecis con feruatum eire,quàm à Callis fuifte occu-patum: videlicet ns Gallorum vires in P taliacantæforent. PotuiHentequidem tunc Veneti imminentibus malis occur-rcre, ft aliquem Impcrij fui partem, ante motus bellicos, hoftibus tradidilTent, vt reliquum poftent conferuare : fed ea res, vt prudenter-antequam arma contra i-pfosfufeepta fuiflent, fieri potuilfetuca interipfosmocus bellicos,nequaquant lionefta fuilTct.Scd pauci erant Venetiis, qui ante motus ipfos,talia pericula prae-uiderepotucrint;amp;adhuc pauciores eo-rum, qui morbi eiusremedium cernere, autfuadcrepotuiftent. Finern ergohuic difputarioni facicns,pronûcio: ftcuti Ro manis olim falurarc remedium,contra Tri bunorum anibitioncm, fuit ipfa mul titudo Tribunorum,obquam fempera-liquis eonam, in partes Reipub.pcrtrahi pocuic:ita femper remedio efte poftev-nicuiqjPrincipi, cùm multi boftes con-rra iilum nunc coniurârunc,ipfam ho. Ilium mulcitudinemtft modoprudcs fit^ ÿi conuenienti modo,aliquos exconiu.

MacHIavblli, Lib. Illi htisad defedioncin folicitarc,amp;in Tu-’‘pjrtcs percrahere pofsit.

^gt;'KJentem Imferàtfretu lt;gt;f(ratn dart debtre^vi fnu »itlitibuf pugaaiiäi aeceßttatem tmponat: bißt bus veró imaem pitgnsi neußi-

r\Stendirrtus alio loco,quam vtilis fit Neccfsitas ad humarias Adiones ex Pedicndas.-fimulqj monfirauimuS,nccel ßtate co ados homines, fçpe res gcfsilTej Seibus ad gloriam fingiilarcm finceuc-di. MöralesquoqjPhilofojjhos prodia ^ilîCjLinguam ScManus,quamujs per fe fiobililsimafint inftrumenca: nunquarrt Urnen res Humanas ad «am, in quo nuc iunt,perfedionem dignitatem4ue,pro-biouere ac producer^ potuiflc ; ni nccef-Htasquædam ipfas coegilTct.Que res,art tiquis Imperatoribus, cum ignora non «flerjiiq- facilè intelligereht,animos mi-licum necefsicate coadós ad dimicanduj

I fortes Scobftinatos fieri:in id maximè ; HicumbèbâtjVt fuis necefsitatem pugnç taptara quauis occafione imponeret; ho itibusvcrbeandemde induftria adimc-rent. In quern vtiq; finem,perfæpe hofti-t«» tranfitumpcrea itineraapcrucrunt^

çtd Disp vtationvm Nic. quæ cuftodire facile potuilTent; amp;nbsp;fuisi-terclauferunr, quod facile poruiflenta-perire. Quicûqjergo cupitjîucciues Vr-bis alicuius fortes,audaces amp;nbsp;obftinatos ad fui defenfioncm efficere:fiuc alium e-xercitum fortem amp;nbsp;pertinacem ad pu-gnandii in prælio reddereâs fummo ftu-dio in id incumbere debet, vt necefsita-tem huius rei ipfis imponat, autcertèvt eorum animi perfuafi fint, talem fibi ne-cefsitatem incumbere. Ex quo fequitur etiam hoc, vtqui expugnare ciipitvrbe aliquam,amp; quam facile difficileq; fit hoc ipfum delibcrat:ex fola necelsitate iftud pofsitmetiri,quemhabentciucsfefede-fendendi. Qnibus enim ciuibus magna impofita ell necefsitas defenfionisjij gra uescaufas habent ftrenuè pugnandi:ÔC proinde forti ter fefe dcfcndentmec facile illavrbs occupabitur.Contrariumau-tem euenict, quotics nulla fingulari ne-cefsitate cogentur. Hincfit,vr qui femel rebelles faâi, à fuis dominis defcceraiit: longédifficiliùs recupercntur,quàmqui prias nunquam defecerant: illis metu-enda eft pœnarebellionis, fi recuperen-tur: amp;nbsp;proinde grauem caufam habent fefe defendendi, ncinpœnam incidant. Cùm c contra ij, qui nunquampriùs de-fecc-

Machiavblli, Lib. III. 517 feccrant, fi maxime à nouo hofteoccu-pentur, non metuunt pcenam deliâi tails , quia idipfum non commiferunt. Ec hæc quidemvc plurimnm hil'cede cau-fis ita cucniunt : tarnen folet ctiam ob-ftinatos hominum animos ad dcfenfio-nem cfficere, naturale quoddam odium, quo Ie mutuo profequuntur Rcfpubli-cæ liberæ amp;nbsp;Principes,præfertim qui viciai funt: nimirum ob imperandi cupi-ditatem, quæ Principibus folet inefreifc libertatis amorem,qua flagrant Relpu-blicæ liberæ: ficuti in Hetruria præcipuè cernere licet; vbihæcipfaæmulatio,val-depertinacestam Principumquàm Re-rumpub. animos ad defenfionem fem-1 perelFecit.Hincetiam fadum,vtFlorcn-tini, quamuis in rem bellicam longe plu res fumptus fecerint, quàmVeneti, ne-quaquam tamé potucrint tantùm impe-1 tiumcomparare: quoniam vicina loca, I oppidaq;omnia Hetruriæ femperliber-taté fuam acerrimè defenderint, necvn-I quamaliorumimperio parère confueue 1 tint. Sed Veneti nabuêre in circuituvr-bes,feruituti iamantè alTuetas,quibus \ perinde fuit parère illorumimperio, at-’ queeorum,qui ipflspriùs imperalTent,

ÇiS Dispvtationvm Nic. PrincipiSjVeiReipub. Imperio viuere:ij nonmagni faciûtdoraini mutationem, fed fponce quandoque illam cxpctunt, prælercim fi durior videatur eflc fcruituJ illiusjcui nuncparent.Habuenintigituf Veneti potentes quidem vibes in circui-tu fitas, fed quæ parère aliorum imperio femper confucuiflcnuFlorentinorum vi cinæ vrbes, quamuis exiguæ fuerint, ta-, men libertate fruebantur, féru i tu ri affu® fcere nefciebant, necproindccxpugnari P O tu er tint abfq; funima difficultatc. Imprimis igitur fapienti Imperatori proui« dendumeftjCÙmvrbemaliquam occu-pareconatur,vtdematciuibus necefsita tem ilJam, quæ eos ad defenfionem tam obftinatos efficit. Quod quidem effice-re poterit,partim promittendo impu-nitatem criminum, partim oftendendo, non violâtam iri publicam libertatem, fipdpriuatos tantum quoldam ambitio-fosloco rnouendos efl'e. Et huiufmodi promifsiones permultum fæpc value-runt.Nam etfi lapientes virianimaduer-tant,quidfubhifce latere folcac,amp;fub dulci melle venena recondita videani: populi multitndo tarnen pacis præfen-tisqjboni cupiditate tantoperc permo» uentur, vt dolos lub tantis promifsis latentes

tentes minimè obferuent: ob quam cau-fim permultae ciuiutes publicam liber-tatem amifcrunt,qucmadmodum Flo» rentiæquoqueante paucos annos contigit. Et M. CratTus,quamuis lufpica-recurvanas fore tanças Parthorum pro-mifsiones, milici fuo tarnen perluade-re non potuit,vt eas contemnerent amp;nbsp;ftrenue dimicarent,itaq; captus eo do-loiliius excrcitus, vna cum Imperatore fuointeriit. Samnitesambitione quo-rundamfuorum,paccm cum Romanis paäam violauerant, Sc prædam cx eo-rum agro egerant: fed cognito pericu-lo quod inde immincret, fœcialcs Ro-tnam milére, qui amp;nbsp;prædam Sc rcbel-iionis autores dederent, amp;nbsp;pacem dc-nu6 poftularent. Sed ciirn Icgati, iiifeda pace,Româ rcdiilTcnt,Pontius illorum imperator,hoevno argumente tuosad fortitcr dimicandum hortabatur, quód necefsitas defenfionis ipfis incumberet: Romanos enim bdlum veile,nó pacem; itaqj neceflarió pugnandum : luftum au-lemeffebellum, vbi neceffarium: amp;pia arma,quibus nifi in armis fpes cft: atque exhoe fundameto certam viftoriæ fpern pendere. C. Manlius conful cùm aduer-fm Thufeos pugnarct, Sc Thufeorum

po Dispvtationvm Ni«, Veientiumqjmanus exacicincaftraRo. manoruniirrupiflet, eaquc oppugnaret: oppofito praefidio ad fingulas portas ca, ftrorum,hoftib, viamrctró redeüdi clau ferat. Sed eadclpcratio Thnfcisrabicm magis, qiiam audaciam acccndic. Nam cùm i ncurfantes, quocunque exitum o* ftenderce fpcs,vano aliquociçs impetu ißent : globus iuuenum vnus in ipfum coiifulcm infignemarmis inuadic.Con-ful morrifero vulnerc iftuscadit, fufiq; circa onines,Thufcis crefeit audacia, Ro manos terror per tota caftra trepidos a-git: amp;nbsp;ad extrema ventum foret, nifi le-gati rapto Confulis corpore, patefecil, lent vna porta hoftibus viam, vt eâ e-rumperentjamp;cfFugcrepoHent. Atqjhîc præclarè licet cognofccre. Thufeos taii-diu fumrao cum impetu dimicafl'e,quail diu nccefsitasillos cogebat; fed cùmfu-giendi occafio fefe obtuliflot, rclida pu-j4w,/;4.4. gna aufugcruiit. Simile eft amp;nbsp;illud exem plum,quod acciditPopulo Romanoad-uerfusÆquos Volfcosqjpugnate. Nam cfimVolfci à Romanis circumucnti,in magno diferimineuerfarentur: idqjVe-dius Mefsius eorum Imperator, virinli-gni virtute,cognouiflct;oftenra nccelsi* rate, quæ ip fis incûbcxctifuos ad pu^nâ-

Machiavilli, Lil. in. 5x1 óimficliorucus eft: Ferro via facienda «ft, hac qua me pr.Tegrcirum vidcritis. h-gite qui vifuri domos,coniuges, libe.. tosque eftis,ite mecumuion murus, nee vallum, fed armati armatis obftant : vir-cute pares, necefsicace, quæ vlcimum 2.C maximum telum,fuperiores eftis. Itaq; cernimus hicNecefsitatem aLiuio fum-mum,atq;vltimum telum appellari:qua quidemrem, cum Furius Camillus prae-clarè intelligeret, edixic militi fuo, ne qucmquaminermcmlçderet: idquepa-lam,audiencibus hoftibus,inVeiorum expugnacioneimperauit, ne de fua falugt; le dclperantes,nccefsitate aliqnaad refi-ftendum impellerentur : qu« res illi tarn facilcm reddidit ciusvrbis expugnatio-nem, vt illam line cædibus occupauerit.

f tram plusprtßarepoßit linf erator errei 'iiu (um exiratu infirtng, X» vero egregius exerci-tustfub hnperito inept 0^ duce^

^Vm Martius Cariolanus Rome dam natusjcxulatum in Volfcios abiilTer, collcftoque cxercitu rediiffet,patriae in-feftuSjVt vindicarct iniuriam nbi à ciui-bus illatam:foiis precibus matris tadem viâus,abinlUtuco dellitic. Ex cuius cci

5« D13PVTATIOMVM NlC. cccafione Ffiftoricus inquit, Apparui/Te jllincjducibus validiorcm,quam exerci-tu,rcm Romanam elle.quod Volfcij vice rint Cariolano duce Romanos tune,qui fempcrvinei priùs confueuilTcnt. Sed non défunt tarnen in cótrariam partent exé^la,quód excrcitus P. Romaniper-fsepe viâis occifisq;ConfuHbus, fortifii contrahoftem,\quot;el ipfo Liuio tefte,dimi cârinr,qnàm dum viuos adhuc duces ha bercnr.Huiufmodi fuit pugnailla, qus binis Scipionibus ducibus inHifpania commiffa eft,in qua,intcrfefto vrroqjdu cc,tanta tarnen extitit virtus militis, vc feipfum conferuâritjviftoriam obtinue rit,amp;P.Romani prouinciam defenderit. Quç omnia dum mecum animo reputo, exempla extare cenfeo, cùm eorum, qui abfque ducibus,fola virtute militum ho ftem fudcrint: turn ducum,qui fua forti-tudine tantum præftitêre,quantum inte gri excrcitus vix præftare potuiflcnt.At-quehinc omnibus manifeftum efled«-berc,quod alteramaltero opushabeat, Nam amp;nbsp;miles Imperatore eget, amp;nbsp;Imperator excrcitu.Sed hocobferuatione di-f;num cenfemus,cùm magis formidabi-is effe debeat infignis Imperator, mi« nùs Hano excccicu,inftruâus,an veto e«

Machiavelli, Lib. III. 515 Eus exercitus fub impcrito iiieptoq-:ratorc?C.Csefar lane vtrumque par ui faccre foiebat. Nam ciim in Hifpanu am aduerfos Afronium Peireiumq; pro-ficifceret, quorum exercitus firmifsimi erant,nullam difficuitatem mctuebat, quodircfcdicerctad excrcitum line du ce;Rurfus autem,aduerfus Pompeium fufcipiés expeditioncm inThcflaliam, Vado inquit,ad ducem fine cxercitu. Re linquitur ergo vt expcndamus,num exercitus præpotens,ac firmusegregium ducem facilius efficiat:an verb prœftas egregiusquc dux cxercitum inftitueie, acdifciplina militari ita cxcrccrcpofsit, vtbonus,fortisq;euadat?Sed huic quae-ftioni facile refpóderi pofle credo, quod multis praeftantibus Viris,quiinbono exercitu contincntur,facilius fit vnum aliquévirum fortem ex fuo numero de-ligere,cumquc inftituerc co vfque, vt cæ-leris commode pofsit imperare, quam vtvnuialiquis,velpraEftantilsimus Imperator, totum exercitum inftrucrc for-maret^uc pofsit.L.Lucullus,cum aducr-fus Mithridatem Imperator eligcretur, planeadhucimperitus eratrei militaris: quia tarnen præftantem cxercitum habe bat,qqi multis foitifsimis virisinftcu-

äus erat, mox cuafit egregius Imperator. Sempronius Gracchus ctiam,ciim Rcipubl. cogeretur magnumferuorum numerumarmarc, cosicaexercuit ofli-«iis milicaribus, VC breui temporis fpa-cio,praeRantifsimos milites cncccritJ’c lopidas atque Epaminondas, poftquam Thebanos èleruituce Sparcanorum libc räßcnCjCos dil'ciplina milirariinftitue-runCjVcmox viri fortes cuaferint,quitus Spartanorum vires fregerunt. Pari-gitur vtrinque facultas fimui,ac difficui-taselTevidetur. Nam egregius quoque exercitus, amiflolmpcratorejlafciuire, atque inlolens fieri confucui t, quod ac-ciditTe nouimus excrcituiMaccdonico, fgt;oft mortem Alexandri,amp; Veteranis mi itibu$,in ciuilibus difcordiis fempcr.Vt plus confidi pofle exiftimem egregio Im pcracorijfi tempus habcat ad inftituen-dummilitcm,quam firmo fedinfolenti exercitui, cui tumultuarius aliquisdux præficitur.Quæ ciimita fine, eos duplici modogloriamracruifiTe cenfemus, qui non modo hoftem vicerunt : fed ad vin-cendum ilium, praeparare fibi priùs

Machiavelli, Lib. III. 51^ peßiHt inter dimicandum autftratt-gemnu, aut alias voces aliqua prater {pem emtffa.

Vodfummimomennperfæpèfiot prçliisjvel leuifsima accidentia, fluæ,aut exemiffa vocealiqua, autcon-ipeda aliqua re,oriuntur,multispate£ cxemplis. Quirftiu» certèConlul, cum aduerfus Volfeos pugnarct amp;nbsp;ccrneret alterum cornu exercitus fuiccdere : vehementer vociferatus eft, faosque hor-tari ad dimicandum cœpit, acaffirma-te quod in altero cornu vidloria iampe-nes fuos eflet:quo vtique clamore amp;nbsp;fuis animum addidit ad pugnandum, amp;nbsp;hoftibus terrorcm tantum incufsit, vt viftoriam obtinuerit. Et in exercitu tu-mulcuario,minusque reftèinftituto,Ion gèmagis adhuc pofl'unr huiufmodi ca-lus,quódiis tanquam vento quodam o-mnia moueantur. Cuius rei memorabi-leexemplum eft illud ,quod ætateno-ftra apud Perufinos accidit. Nam cum eaeiuitasciuilibus difcordiis laboraret, totaque in duas faftiones Oddorum amp;nbsp;Balionum diuifa eflet,quorum hi poten tiores fa^i, illos in exilium expulerant;

Oddi exules imicorum operacxcrcitu « cöllcgcrant,amp;nodcquadam Pcrufiam 1 ingrefsijdancuJum ad occupandum to- I cum conrendebanc. Sed quiaßngtils 1 plates catenis tranfuerßs prsmunic^ j ) jineavrbe,cquicibus tranfitumimpedi- i । untjpræcedcbat eos quidam c-um mal- i leo f^erreo, qui feras catenariim effring« 1 bat:iam(|ueperfrads eranc catenæom- 1 ncs,prçtcr cam folam,qus ingrelfum ill ( ipfom forum claudebat; quam dumi- nbsp;nbsp;;

cafus exercitum in fugam coniiccrepoi fit ; atque iifdcm hifce de caufis, inutilis bello elTc folet mukitudo feruorum,inu lierum^ue.Namexquocumquevel le-uifsimo motu in fugam coniicitur,amp; cjb teris metum incutere folet. Itaque vel imprimis hoc curare debcbit prudens Imperator,ne tales aliquse voces à le,vel fuis in alium fincm cmirtæ,male intellc'' ûæ,motus alicuius caufa fiantipraeftabit autem id fi militem alfucfcatne curetcu iufquam diûa mandataque , quàmeo-tum,quieipræfc£li funt,amp;. abillorum imperiOjVt totus pendear,vulgares illos Cueclamores,fine ftrcpitus planécon-temnat,neque lisvllomodo tcrrcatur: quôdalioquinexlcui cafu magnum o-riri malum queat. Ex iis verb quæ inter dimicandum confpeika,terrorcm aut au daciam akerutri excrcituum atîerre fo-lentjamp;ad viâoriam compar3ndam,aut

i amittendam,magnum habere momen-' turn : funt illa,quæ prudctia quadam Im peratorum excogitantur, §cvclininfi-dits collocantur,vel alias opportuno ali quo loco ponuntur, ad hoftcm terren-

( dum. Cuiufmodi illudfutt quodSul* picius aduerfus Gallos excogitauin luf-fit enun mulis detrahi kt»ta, binis tan.

tum centum culis reliftis, iisquc agafd* Hcs impofuitarmis captiuorum tumque ornatos:His mille effedis, een' tum admifcuitequitesjamp;noûuluperci ftrainmontem euaderc, ac filuisleoc-cukarc iufsit,ncque inde moueri, priüt-quam ab fe acciperent lignum.Vbi dilu-xitjinftruâo vani terrons apparatu, eX' ercitum cduxit ad pugnam, èc ciiina* cerrimè vtrinquc piignarctur,iis qui in monte crant,fignum,quod conuenerat, dedit.llli aurem nouo fublato clamore, ad caftra Gallorum, obliquo monte,tedere videbantur: Quod cùm Galli exim prouifo vidiffent, mctu nc excludcrcn-tur,omifl'apugna,curfu^uc effufo ad ca-ftra fcrebantur,a quibus cum impediren tur, ad montes filuasq; vertunt fugam, atquecæduntur. Sed prudentcrin nifee ftratagematibus prouidendum eft fapi-enti Imperatori, ne fucus illc hofti pate-fieri queat;8c fi ab hoftibus talc quiddam excogitatur jvtipfe idobferuet,amp; Inis patefaciat,antequam terroraliquis inde oriatur.Semiramis olim aduerfus Indi» regem pugnatura, Camclis ftrataqu«* dam impofuit,quibus Cameli Elephan-ti efl'c videbantur, vt cùm tex tantum E-lephantocum numerutn cerncret, terro-

Machiavelli, Lib. III. yij fe afficeretur.Sed com rex vani huius ap paratuscerciorfierccpion niodoprodeL le Scmiramidi vllo modo non potuic, fed vehemeter nocuit. Fidcnaces quoq;, cÙmàMamerco Diftatorc oppugiiaren Lïmuihb.4^, tur.intçrea dumacerrimè pugnabatur, ex vrbe dcrepente cmifcrunt magnum numerumpcdiium,qui in hallisigne-as faces præferreni, vt Komani nouç rei fpeftaculo cerrcrentur.Sed in omnib.ht fceapparatib.obfcruandum eft,vtficuti ini,qui tenons vcri quippiam continet, hofli patcficri polTuncnta fi qui planèfi-ßivaniq;fueiinc,celariomnino debet, neinnotcfcant, aut plané ornitti. Eaq; eaufa fuit,vr Sulpicius Agalloncsfuos procul à pugna collocate voluerit,amp; cû fignum iis dater, non accedere ad præli-uiTijfcd obliquo itinere ad caflranofliii teiidere,neid hofli patefaiftnm,efncetec vcfuo fine ftuftraterur.Quemadmodum Scniiramidi acciditamp;Fidcnatibus,quorum apparatus non modo inuciiis, led peniiciofus quoq; fuit. Ethenim ignés Fidcuatuprimü occurfu, Romanani a-ciemaliquâtum turbâlTent: tarnen cùni Diftator milites hortarctur,ne fumo fü-gari fe tamquam apes paterentur,fed Fi-üenatesquos beneficiis placarenonpô

5J0 Di»fvr^rtoNVU hfic» tuiiïetjfuis ipforum ignibus delcreW*’ Vidi fuerunt.

Z^VmFidenates defcciflentCoIonob V./ que Romanorum occidiflcnt,crea* tifiintRomæ quatuor Tribuni milieu, Confulari poteftace, quoru vliusad vr-bis euftodiam rclidus, cæteri delcdn hâ bito,adcoticiendumid belJum profeóli func.Sed iidem hi,cùm diuerlïs lentéciis agcrentur, lociihofti ap cru cru nc ad rent bene gcrendam. Nam ciim alij figniï da* rCjalij receptui cancre iuberent, mili* tes incerti vtris obrempeiâdum,à Veien tib.pulfi,in vicina callra Icreceperütpia vt ignominiæpJus, quàm cîadis accepc rint.Ob qnâ cauiâm mœlla ciuitas,odil* fcTribunoSjDida tore pokere J in eoqj fpempofitam habcrecœpit. Atq;hindi cctobferuarc^quam poriculofum fit,vt plurcs Imperacorcs cxercitüJpræfician-tur, fîucdomi patriam defendere , feU foris bellum gerereoporfeat, vt rede Li «lus de hac redixerit: Très Confulari poteftate creati Tribuni militiim,docu* mento fuérc,quàmplurium imperium belJo

MACHIAVfLLIi Li». III. çji bcllo inutile eiret.Tendédo cnim ad luA quifque conhlia,aperuerunt ad Occalioi ncm locum hofti.Scdrecencibiis exem-plisidemcomprobari potelK Ludoui-cus XII. Galliæ Rexj recuperato Me-diolano, Anno Seruaroris noftri M. D. exercitum mifit Fiorentinis auxiiioad Pitas rccuperandasi Ei ciim bini ducèsj toannes BaptiRa Rodolphus Si L. ucas Antonius Albizius præficerentur ; hîc iunior ciirn etTet, alteri honorem déféré bat, amp;nbsp;omnia pro arbitrio admijiiftrare permittebar. Sed interim hocipfo ambl tionem fuam I'atis dcclarabat, quod nul lö modo coliegam iüuaret,amp;ad omnia, tjuæcunquc ille faccrct, tacebat,pcr-inde ac fi rei bellica: plané impetjtus effet. At cumaliquailtô poft Baptifta Hoi rentiamreuocareturjdc, Abizius totunt Imperium iam penes fc haberat : tîtçdc-miim induftriam , vivtutemt^uc fuam declàraüit; quae orrïnia , præiente collega, ambitionc quadani permotui, dci inonftrarcnolcbat, ne fruûumfuæ vir-tutis ci communicate cogerctur. Huic 1 exemplofimileeft,qüodLiuius aliolo (O dixit, Populum Romanum aduerfu» ' Aequos olim Qiiintium, ScAgrippam impcratoics dclegiffe. Sed Agrippam

551 Dispvtationvm Nic. voluifle vt omnis belli adminiftratio penes Quintium eflec. Saluberrimum enim cfle dicebat, in adminiftratione magnarum rerum fumniam Impehj a-pndvnumefle. Secus autcin faciuntæ* rate noftra cùm Principes, tum Refpu-blic. qui ad gercnda bclla, plures Impc-ratores,æquali poceliate, dciigerecoii-lueuerunt, non hnemaximo liio detrimente. Equidem liquiscaufas conli-derare velit, tot cladium,quas ætateno-ftra, cùm Itaiici tùm GaJJici cxercitus acceperunt: ex plurium I mp era torn m ditcordia,maiorem partem earumeue-nidecomperjet. VtJatius ellevideatiir, vnum eligercimperarcrem ad conficien dum bellum, cum mediocri rcimiJita-ris peritia : quam plures præltantifsi-mos,qui dignitatis gradu eodem iin-perent.

I train virtutem in futntniiâ'ffuultaribustantin» afparere: tùin tcsjccu'idt/uni, non virtutis inß-0pum,fattttiiaruiH, ai gratis ralit-netn haben [olere Ch P. XVL

SEmper ira comparatum fuir, erirque porrô femper ira , vt qui excellenci virtute in aliqua Rcpublic.præftant; if pi.

Machiav f ni. Lib. IlL 5^J pacis tempore J rcbusque fecundis ne-gligantur. Virtutem enim noir modo laus, amp;nbsp;gloria conritaciir, fed Inuidia quoque lacque hinc fit, vt multi non æ-quarc modo aufint fe illis, qui infigni virtute excellunt, fedetiam antepone-te. Exemplum, quo probareiftud com-modifsimepofTumus, fuppeditabit inter cæteros Thucidides, Græcuslrifto-ricus. Nam cùm bello Peloponefiaco Athenienfium ciuitas Spartanos lub-egiflet, ae ferè totius Giæciæ Imperium comparafl'et ; ad tantum falVigium euedaeft,vtdcoccupando Siciliælm-perio cogitarct. Quæ res cùnr in de-liberationem veniflet, Alcibiades, non tarn publici boni, quàm fuicommodi rationem Habens, earn fuadcbat : quod futurum omnino fpcraret, vt ipfe Imperator ad id bellum deligeretur. Sed Ni-cias, qui fumma virtute apud Athénien fes excellebat,hoc bellum difluadebar. Et vt Populus certó confiderct, fe non tarn priuati commodi, quàm boni publici caufa id facere : afferebat, in Pace Athenis multos clues cflc , qui ipfi præferrentur : In bello fe primarium fore. Vt hinc cerncrc liceat, antiquifsi-mumcffehi|ncmorbum,quo Rcfpubl.

omnes laborant.Sed hinc fieri etiam fo-1er, vt ijdem illi, quorum virrus pacis lt;empo/enegligitur; indignentur, amp;i-niquè ferant, cum aut æquari vident ß-bi,aut ancepoui illos, qui virtute func inferiores. Ex qua re multa faepe ma^ la oriuntur. Kam qui negligi virtu-tem fuam vident, atque contemnr,ob, tranquilli rarem publicam,reslt;juc nimi-um fecundas, Rcmpubl.pcrturbareper-iæpè conatifunt. Sed quaratione me-^eri bifcernalis öportcat, etfi fæpè niub tum^uccogitärim : ramen id vnumre.-medium praefentifsimum mihi videtun Primo!fi non patiaris, vt ciues admo-^um ditefcant,ne forte opes fine virtute quempiam nimium extoHanr. Deinde fi ratio quædam Ht bellum perpetuó, fjerendi, vt Viris viijtute excellcntibus iceatexcrcere fortitudinem fuam : ve-lutiRomani fecerunt, inprimispræfer-tim annis.Nam cùmjîerpetuis bellis ini plidti elTenc, Hngulisfacultas dabatur, gloriam laudem^ promercndi,pro vit tu ris fus rarione: hecquif^uâ indignus ad gradum aliquem dignitatis iniîgne ira euehi poterat, quin rèi indignitas Ha tim appareret. Cxtèrx vrbes atque Reß publiç. quaeraröbcUumgeruntjabhoe

in»lo liberç efle non poiïiintûtaque fem per etiam formidarc debent, nc concern tarn virtutem vindiaafequatur:præfcr-tim fl ij, qui negliguntur , vindiftae cu-pidifint ,amp;clientelas aliquas habcant. Roma ctfi aliquandiu hoc morbo libera fuerit : tarnen eademipfa tandem, con-feftis bellis Punicis, amp;nbsp;dcuifto Antio-chojCÙm nullus metus lupcrcffe vide-retur ; multos deligebat exercitus du-CCS,non tarn rationem virtuiis corum, quam gratiacaqua apud Populum vale-rent. Paulus Acmilius certe aliquotics Confulatum petens , rcpulfam palTus eft,ncque ad ilium gradum pcrucnire po tuit,ante Macedonicumbcllum:quod cum arduum, atqj difficile vidcrctur,om nium confcnfu ci demandatum fuit. An no Scruatoris noftri m.cccc x tun. cùm noftra Refpublic. multis bellis oc-cuparetur, nec quifquam noftrorum ci-uium fingularc aliquod virtutis exen^ plum edidiflet,tandem forte in Antoni, um laçominum incidit, qui fingulari rei militaris peritia præditus , modum oftendit exercitibus imperandi. Et cx-celluit illius virtus tandiu, acdifficilia ilia,atq*,periculofabella durarunt; nulle cjterorumciuiumfe illi per ambitio-

liem opponenti. Sed contâdisiis, cùnl alia faciiiorajeuioraque belJa gerendâ eflencrfempermultos habebat compe-' ticorcs; vfqueadcô, vtcùm treseligen-di elleiitduces,qui Pifas ob(idercnc,i-pfe ex illorum numero vnus elle non poruerit. Ex quo errore, ctlî nemo ob-leruârit,id profeftô fequutumcft, vtPi-fæ, quæ Antonij Indulbria ad deditio-nem facile compelli potuill'ent,aduer-fus liofceimperitos duces le tam forti-ter delenderinr, vt à Florencinis non ni-fi pecunia emi petuerint, Sedintérim fingularis fuit Antonij humaniras, amp;pa tientia, qui de vindicandohoefui con-temtu imuriaq; nunquam cogitauit.

tum ciuem,qîi't gratii iniuria affeiluf t^,non dcltre adhiberi ad magnuKi im-fertant.

T Llud quoq; in Repub. diligenter pro« j*uidendum,ne ciui, qui inligni aliqua iniuria affedus fit, demandetur prouin-cia adminilîrandi rem magni momenti. Claudius Nero,qui ab exercitu,quem Annibali oppofitum habebat, difeedens clanculum cum parte copiarum,ad Li-üium coJlegamprolcdus elf, vt coniun-dis

Machiavelli, Lib. III. 537 Gis viribus cum Afdrubale pugnarent, antequam ille fratri Annibaii ie coniun-gere poflet: prius Hifpaniæ Imperiû for-ricusjcum eodem Afdrubale infeliciter bellum geflerat. Nam quamuis occupa-lis falnbusquibufdam,iuxta Iberum Hu uium,Afdrubalem in tam arâum locum coegifletjVtipfiveliniquo loco pugnan dum,vel famepereundum fuilïet-.tamé ab eodem deceptus fucrat fraude Puni-ca,ita vtfub fpecie conferibendarum pacis conditionum, Afdrubal aliquot die-rum dilationem nactus, interim nodu clanculum exfaltus illius anguftiis exer citum deduxerit in tu turn locummon fi-ne infigni Claudij ignominia. Quae res Romam perlata,Claudio magnum vitu-periumcùmapud Patres, turnapud Plc-bem pepererat. Sedidem hïcpofteaCon fulfaftus,tam audax conßlium arripuit, vcrclidoexercitu fineduce,folo Anni-balis errore confifus, qui eum abire igno rarctjcum exercitus parte c Lucanis in Picenum, ad Liuium collegam, quantis potuit itineribuSjContenderitjVt Afdru-balem, à quo priùs fallacibus pacis con-ditionibus elufus fuerat,opprimèrent. Quæ res vfqueadeó follicitam reddidit Rempub.vt vniuerfa ciuitas in ludUjter-

rorcq; fuerit,donee nunciumrei benègo ftæaccepiiïec. Fcruiitautem Claudium incerrogacum poftca,qua dc caula tam audaxeonfilium arripuilTet,quo publica libertaSjtotaque Refpub. in fummum difcrimen adducebatur? Refpondifle eu, fe id propterea fccilïe, quód lcirec fore, li faccedereceiusinftitutirario,vc macula ilia delerecur, quam ad Iberü fluuium ob cius Afdrubalis fraudem accepifler. Si non fuccefsiflet, vindicatu iri calum-nias,quasin immeritu fe tune Pop. Romanus eoniceerit. Itaqueciim hæcitafe hâbeant,amp; videamus in ilia Repub.qu« nondum tanta morum eorruptelalabo-rabat,quantanoftraætateomnium holt; minum mores oeeupauit, tantam fuilTe, in egregio ciue,vindiftæ cupiditatem:fa eile intelligere debemus,quid de noftris hominibuSjli quando magna iniuriaafß ciâtur, fperare,aut cxpcftare debcamus. Maxime vert) fi conlîderemus, hifeema« lis nullo remedio obuiam iri polTe.

Summa laudr dignum ejfe ilium Imperatorem, qui hollù fui cogttatiwehctufiliaqj prtui. dere, acpracogntfctreuouit.

bat, quàm fi hoftis fui deliberationes, çô filialt;|; prænpfceret. Quærescùmperf« arduà,atq; ditïicilis fit: prudentifsimutn ilium cffe oportet, qui coniefturis id all fequitur, quod certis i u d ici is haberi ne-quit. Neq;verôconfilia hoftium tacùm «ifficulter iniclliguntur,verùm etiam a-ôiones:amp;Aftidnum non illç folum quç dandeftinx funt, verùmetiamquæ co-I'amfiuntin exercitu. Nam fæpcaccidie vtcùmpugna ad multânoftem vfqj durârif.is quivicir, viftum fe elle puta-Uerit:amp; viftus viftoré fe efle errore quo-dam exiftimauerit. Exquo faft«,vtcon-liliafæpèinitafint, plané autoribus fuis perniciofa.Tale quiddam accidit Bruto limulatq;Câfsio,quide euentu pugnæ tnalè inftituti, côfilia inierunt faiuti fuae çontraria. Nam cùm viftoria penes Bru-ium effet,in iüo Cornu,cui ipfo præcrat: Cafsius inaltcro cornu viftum Brutum effe putauit, amp;nbsp;in fugam verfum illius e-xerçitum;itaq;de falute fua defperan», fibi mortem confciuit. In prælio quod Galliæ Rex cum Heluetii8,adS.Cæci-liam in Infubria,xtate noftra, commifir, cùm pugna ad noftemyfq; protrahere-tur: cxinimârunt Heluetij illi, qui inte-gtii oïdinibus ruperfuerant,fc clïe vifto

res : neq; de iis qui cæhproHigatiq; tuil' lenr,quicquam feicbant: eaq;caulafuii, vcl'aluci luæ non conlulueiiuc^quod exi ftimarenr, hbi dielcquenti proHiganJ'*’ elfe hoßium reliquias. Tancusq; tuiiift® error, vtPontificium Hilpanuniq;,exer-citum in fammuni dilcrimen adduxe-ric:quód ij conhdences viétoriæ,quam penes Heluetios efl'e putabant,Padum rraiecerint,acin Gallorum manus pro-pcmoduminciderint. Tale quiddanie-tiain,inRomanoru Æquorumqi caftris olim accidie, cum ducc SempronioCon fuledimicaflenr. Nam cùm varia Fortuna ad noftem vfq;acricerpugnaretur:lu-perueniencenode grauiter Jæfi erantv-triq^ exercirus:itaq; de vidoria vtriq;ds-Iperances non in caftra redireaufi luiit, fed vicinos colles occupârunt,inquibus fe tucos fore confidebant. Sed Romano-rum exercitus bifariam diuifus,partim Sempronium Cófulem fequutus eft, pat dm Tempaniii Centurionem,cuius fin-gularis vircus in illo prælio enituilfet.ac propemodum fola obftidiTet, quo minus vniuerh eo die dclcrcntur. Poftero die cùm 24 Sempronius penes Æquos el fe vidoriam crederct,S4 Æqui penes Romanos, difceflêre vwiq; Sempronius Ro

Machiavelli, Lib. III. 54.1 Inam, Æqui alio, amp;nbsp;caftra deferuerunt. SedTempanius,qui Romani exercitus partemfecumhabebar, care cognita,in caftraRomanorum rcdiit, ea conferua-uit,amp;hoftium infupercaftra fpoliauit, Romam«^; magna cum laudc, be opimis Ipoliisrediit. Cuius rei occafio ci ex v-triufq; exercitus crrore cognito oblata fuit. Atqjhinc licet intelligcre, quod facile contingerequeat interdimicadum, vtvtrinq^laborenrexercitus iildem dif-ficultatibus:amp;eum femperviftoriam re-portaturû, qui ci tins animaducrtercpo-tiierit hoftiu difficultates. Huius rei eui-dentifsimum exempli! eft, quod accidie Anno Salutis noftræ m. ccccxcviii. quo tempore Fl orentini noftri Pitas ma-giiiscopiisobfidebant. Cum enim Pifa-niobfidionc cinfti mulris difticultatib. laborarent,Veneti, in quorum cliétclam ij feie dediderant, non aliter auxiliaad-ferripofle putabant, quam fi bellum a-uerterent,amp; in alium locum transferrer: amp;nbsp;magnis copiis imperium Florentino-rumalio loco inuadcrent. Iraq; Lamo-nam vallem ingrefsi,occuparunt Morra-dum vicum,amp; Caftalioneam arcem,in al to colle pofitam,obfederunt. Florcntini interim aboblidione Pitana non ditce-

^4^ bisi^ vtatioNvm Ni Ci dendum putabancquamobrem colleâd iiouo excrcitu, cum lacobo Quarto Ap* pianOjamp;Rinucio comité Marliano, du* cibus, Marradiisln auxilium milerunt* Cùm coperucniiientiVcnetiis exercitus rclida arcis Caftalioncæ obfidione,Mat radium ipfequoqjfecontulic. Sedçùm iam per aliquot dies vicini fuilfent bini exercitus,magna commeatus penuria v-trinq; laborabant, amp;nbsp;cçteris quoqjrebus neceflariis indigebant, Itaqjcûm neuter aiterumad prælium prouocareaudereq nequeintelligcretquæinalteriuscaftris fièrent,aut quibus indigerent : délibéra-tum conftitutumq; eft in vtroqj exeicitü eodem dicjde iiiouendis inde caftris. Et Venetus quidem Bérzigellam , Fauen-tiam(^jverfusflederedecreuerat:Floren-linus Colàliam Mugelliumq; ducérc vô lebat. Cùm dies mouendis caftris con* ftitutus adcirct.amp;impedimenta expedi-rentur,fortèin Floren tinorum caftraad^ uenit mulierquædam, vetùla paupercU' la, è vico Marradio, vt cognaros quolda inuiferet, quos in Florentinorum caftris fc habereputabat. ExhaccumFlorcnti-rii duces cognouiflent, Venetum quoq; iam caftra Marradio inouerc: audaciores ftâi confilium mutâiuniamp;côftirerunt:

literis^; Floréciam mifsis, fignificârunr, fecoegirtehoftcm inde difcedere,amp;vi* öorianlobtinuiffe.Cuiusrei bene geren dæoccafio, ex fola ea re ipfis contigir, «]uód priores animaduertinent hoftium difficultares. Quod fi idem nutius priii« ad Venetiim quam noftrum exercitum perueniflet:idem iisvtique prœHiciffet, quod praeftititFlörentinis nollris.

Epübl.mulciplicibcUoaillidajdclea quot;»•Vifti Imperatores eranr Appius Claudius amp;Volumnius Coniules, illciii He^ truriam,ifte in Samnium. Appius homo fuperbusjamp;durus Imperator, multapræ lialocis,amp; temporibus iniqiiis comiht, Uihil fcitè aut fortunate gelsjtr amp;nbsp;iâ props crar, vt neq; dux mili tibus, rtec mili-Ksduci fatiaconfiderent.Volumniushu •nanus,amp;erg4 militem benignus,rem tarn félicitergefsitjVt cÿ fua piouincia Appio in auxilium vocaretui . Quæ lt;^ùni ira fint,plus ad giîbcrnandâ populi mul* titudinem prodclïevidctur humanitas* ^bencuolentia, quam crudeliras . Sad Corneliu» TacituSjSc al ij etiâ aliqui cün

trarium ('entire vidcntiir,quod aiant: In inuititudineregéda plus pœnani, quàni obl'equiuin valere. Ego vero cenleo di-fiinäionequadam opus efTelucßc quan doq;feueritatemgt;pœnamque magisefle neceßariam : quandoq; oblequiuni pro-dcß'e. Namfigubernandafic hominum multitudo,quæalioquin tibi fubditanó fit, fed exciuibus tuis conftec, quales c-rantciues Romani,quieodemcuin Pa-triciis iure vtcbancur: eam benignitatc potiùs,atq; obfequio gubcrnarc deccr, quam pœniscoliercere,amp;cogere. Nee decebac igicur Romanos Imperatores, quibus Imperium ad certum tempus de-mandabatur, ciuesfuos tancaacerbirate trà£lare:neqjfiid conarentur,commodèi vtiliterqj faciebant : nifi excellcns alicii-iusvirtus canca «ITetjVt eins fcuerifsimis Imperils omnes obediendum cenferent: vtcum Manlio Torquato faftum noui-mus. Qui fubditis (uis imperacin exer-citu, ei ratio habenda eft, ne inlolcmes fiant, amp;proindepæna tunc, quàm obfè-quium,vtilior: quæ tarnen interim ici moderata elfe debec, ne odium cóciliet: quod odium fubdirorum Principi nuii-quam prodcirepofsit.Euitabicaut.eni o-dium,maxime quidem, 11 à rapinis abfti-

Heat, ncfanguinem prop ter rapinam fi-liiflcvideaturi Nam cum alias cædespec fePrincipibusingratæfint, extra magnî neccfsitatem: obprædamrapinamq; ad huiufmodi crndelicacem permoueri pu-tanturjUtq; ira incidunt in odium fubdi-torum. Vt bcneuolétiæ fumma ratio ha-benda fit ab Iraperatoribus.curandurn-»qucjvt ab hoftibus étiam humanl,boni-queefleputemur.

Üum/tiiitat il wimm txtoiftlum xd falifies ofCM. fandût flm fitituit quant ma^nt vira.

CVm Furius Gamillus Fâlifcos aliquS diu obfediffetjamp;commifsis aliquot prçliisjVOti compos fieri won pofletiaci ciditvt Magi fter quidam,cui dcmandati erâtPrincipum ciuitatis aliquot libcrij eoscxercendi lufuscaula,a-ntcvrbem,vt pacis temporeconrueueratjprodiixcritk Quos vbi variatis fermoiiibus;lufu(|ue à portalongius folitoabduxiÛct:vbi re» dédit,prOgrclius inter hoftium Rationes,in caftra Romana ad præterinm Ca-milli perduxit. Atq; hîc Fâlifcos fe in ma Hus Romanis tradidifl'c, inquit; quando eos pucros, quorum parentes capita ibi return fint,in poteftatom dediderit.QÿÇ

vbi Camillus audiuit,non ad fimilenigt; inquic, tui necpopulum, necImperato* rem fcelefle venifti,cum Icclefto hoc tuo muncre. Denudatumq; eum,manibui poft cergum religatis,reducendumFile-rios pucris tradidic:virgas eis,quib.pro' ditorem in vrbem agerenc verbcrantes, dédit. Ad quod Ipeétaculumconcurlu populi prïmum falt;fto,deinde à magiftra* libus derenouavocato l'ennru,rotamugt; ratio animis iniedaeftjVt qui modo cf-ferati iraodiecjjaduerfus Romanos cU fent,legatos vltrô ad pofccndam paccm dedcndam vrbem ad illos milerint.E-gregium fane exemplum , quo difcer« queamusjiuftitiam fidemq^ aliquando magis commouerchomiiitb, quam vl* lævires,autbellicæ machinæid polsiiit præftare, vt vrbes quæ tanti.s viribus oc-cupari ncquiucrinc,humaijitatci)deque hoftium permotæ,porcasvlcro aperiie-rint. Neq;veró delunt in hiftoriis ilii quoqj;huiuünodi exempla.Namcum e-tiam Pyrrhus armis Rotnanorum ex Ica-liadepelli non polîetjFûbriri; Jiberalira-terccefsit,poftquam nimirum oftcndii-fec,quantam pecuniam rcpudialfer, qiias oftarebacurabPyrrhi familiari, vtiliu ve neno tolleret. Scipioni Afrrcano quoq;, nequa-

tiequaquam peperit uritam gloriam Gar thago noua lubicô occupaca,quàm quod tapcam Allucij Cckiberoium Principis fponfam, inuiolatam fponfo reftituir. Nam ad illiiis réi nuncium, vniuerfa l4i-fpaniaconiniöta ell, amp;.P.gt;lt;omani lufti-ticiam, fidemqjcolere ccepir. Eftenini apud omncs genres ira comparacum, vt viri rnagni,atq; excellentes,lufti ciae cul-tum ament, libcralitatem fidcmq; expei tant: quo fit vt philolophi in dodrina dé rnoribus ,amp; vixæ Politicae inftitutione, eadem hæc fcrriper inculcent : amp;nbsp;in de-icribenda Principumvita, Hillorici hoc Vnum videnturante oculos pofitum habere, vt fl quera landarevelinr, euni iiir lt;lem hifccvirtutibus exornatfi fuilfede-nionllrent. Xenophon fané in eo maxi-mè laborauit,vt oftendci et Cyrura multas viâ-orias hnmanitatc amp;nbsp;f.imilfarira-tcquadam natuiali comparàfle: amp;nbsp;qu^d 3 fupérbia, luxuria, crudelitate, aiuiitiaj ’cæterisq- huiufmodi vitiis,quæ huma-nani vitam contaminate loltnr, abliinucrit.

VHdefaclum fit vt Annibal in Italia,vitiis,Sct‘ pionii virtuti C9ntrariü,tdem prafiiterit, atijj Scipio in Hilpanta?

HÆccùmitafchabeanr,admirari licet eos Imperatores,qui contrario modo vixcrunt, tarnen ad eûdem finem peruenifle. Nâhinc fequsvidetur,quo(l neq; ab humanitatc nequeiuftitiavifto-riaîpendeant:cnin ex contrariishabiti-bus, liceateandemlaudem atq;gloriani comparare.Neq; verb loge petitis exem-plis opus eft. Ille idem Scipio,de quo paulo antediximus, Hifpaniam ingrel-fus,fide, iuftitia,humanitäre, acliberali-tate, vniuerlam cam prouinciam in fui admirationcm,amoremq5 compulit. E-contràautem Annibal,poftquam in Jea-liam cum excrcitu aducjflilet, vitiis virtuti Scipionis contraiiis,eadem præfti-lt;it,atq;illeinHifpania.Nam crudclitate fua,perfidia,rapinisqueeffecit,vt breui temporis fpacio,vniuerfçltaliæ vrbesad ilium deficerent, Quæ omnia,dum ipfe niecum diligentercogito, cxvariis cau-fis oriri videntur. Primiim enim viden-turhomines rerum nouarum cupidielfe, non i) tantum qui fub tyrannidevi-uuntjvenim etiam ilHj (]iii feJici itc tran-

’I

V f, t, tl

Ï I

t I I t li

t i

I I I

Machiavelli, Lib. MI. 549 quilla pace fruuniur. Verum enim eft, I quod alias quoq; monuimus, homines I Vc rebus aduerfis afHiguntur,ita rurfus fecundis rebus luxuriari. Atq; hoc nouigt; tatis defiderium, portam aperire folec v-nicuiq;, qui forti aliqua manu regionem quampiam ingreditunvt eum,fi peregri-nus fit,adeant : fi domefticus, etiam cir-cundent, foueant, amp;nbsp;eitis vires augeant, Parumvidelicet curantes,nurn huraani-tate,iuftitiaque,an crudelitatc,in geren-disrebus,utatur ? His accedit, quod homines non minùs mali metu mouean-tur, quim boni cupiditate, ac fpc :atque hine fit, vtnon minus ei obtempèrent, quem metuunt,quam illi, quern diligut: videnturque etiam magis difto obtempérantes elle illi, quem timent, quam ei, quem diligunt. Quæ cùm ita fint, nihil I intereftad laudematq; gloriam compa-randâ, hóene an illo modo egregius Im-' peratorviuat. Namficxcellentivirtutc præditus fit,magnam apud omnes exifti mationem fibi comparabir, qua dele-bunturvitiainvtroq; extremorumab illo commifla.Huiufmodi fuitvirtus cum i Scipionis turn Annibalis: qua obfcurati, deletiq;funt omnes errores, quos com-niiterunt,altervtdiligerctur atq;amatc-

tur:akcrveróvtab omnibus timeretuf, Im vtroq;cnim imperandi modo medto-cntasquædâeft,^ termini quidam ob-rcruandirquos fi quistranfgrcdicur,vehe meneer errat, vl'q;adcó,vt ex iildemhi-fce caufis vehementer periclitati queat. Nam qui in id nimium incumbit,vtame tur,amp; facilisjhumanusq^ habcator: con-temptui hominum facilefeipfum expo-fu»rit. Qui terrori effe vult omnibus,in odium inciTrrit.Mediocritatem qui in v-iroq; feruare potuarit, is veró fapientifs. aeprudentifsimns haberi debebit. Sed quia id ditficileeft, infigni virtute opus eritinlmperacore,vtea delcantur, quæ-cunq; in vtroq; exrremorum commifla fuerint vitia. Qiiçecfi in Scipione fimul, atq; Annibale eflet: non potuêre tarnen, neilli quidem Temper cauere,quinveini mia facilitas ei, vel huicextremafeueri-tasaliquandopericulum crearet. Namà Scipione defecerunt in Hifpania,cùm a-mici multi, tùm magna exercitus pars, obvnam illamcaüfam,quôdcùm faci-lis, atq; benignus eOct, en nemo metuer ret.Nam ita comparatum eft interhomi-nes, vtaccepti beneftei; pauci recorden-tur: itaq; fi quæ occafio le ofFcrt,qu« vti-lis elle vidcatur; obliti bcneuolétiæPrin

Machiavïlli, Lib. Ill, 5p cipis, ambition« fuain præccps agûtur. Quod cùm fibi euenifle Scipio tunc ani-niaducrteret, vel noies coaftus fuit, earn feueritatem adhiberc, quam prius ftu-dio,acdiligentia euitare conaretur. An-nibalcmvcio fi quis putet,non dedifla pœnas nimiç crudelitatis.is cogitare debet, Neapolitanos, amp;nbsp;alios quoldam Ita-liæpopulos,metu eius perfidi3e,ac tyran nidis folum permotos, teleilli cum cæ-teris dodere noluiflc,led in fide Pop.Ro-mani permanfiflc.Eadem verb i p ßu s cru delitas,atq;pcrfidiaeftecit,vt -um P.Ro-manus tanto odio profequeretur, quanto nullum vnquam hoftem profequuti funt.Quod vt ita fe habere intclligas,ex-pende an non Pyrrhum cum exercicu Ita liam vaftante,monuerint periculi, quod ab illo impendcbat, qui eum veneno tol lere cupiebat?Sed Annibalem Temper o-dio profequuti funtetiam inermem,amp; tandé interitus eius caufa fucrunt: quod impium ilium, per^umt^ue cenferent. Hæcigiturilli experj^dia, amp;crudelitate mala euenerunt: led cadem hæc crudelitas, militem fuum in officio continuit, vfq;adeó,vtquamuis exercitum habe-rct ex diuerfis gentibus cópofitummun-quam tarnen memori^ proditum cft,ali-M 4.

Disp VTATIONVM Nic, quam in infiscaftiis,velfeditioncrn,ve| rebellione fuiffe : quod infignis eins vir-tus,cum illafcueritate conianda, effice-retjVt Omnibus rerrori eflec. Quæ cum i-tafintjconcludimusad laudem amp;gloria «omparandam, ex rebus præclarè ac for-titergeflis,nih!lreferre,an infigni huma nitate hdeq; Imperator omnia tentet, an verô fcueritatem atque duritiem adhi-beat: dummodo infigni virtute,amp; rci mi litarisperitia excellât. Namillâ tegutut «rroresin vtroqj extrcmorum cómifsi,

M4mI^ Tertfuatt durititnifiir humanitatem Contint,tandem vtrig^^loritm feperiße.

Bini fueruntper idem tempus Rom« infignesImperatoresT.MaliusTor-quatus amp;nbsp;M.Valerius Coruinus pari glo ha amp;nbsp;rerum geftarum magnitudine: ho-ftibus quoq; pari modo terrori erant, amp;nbsp;virtute eadem aduerfus illos vtebantur: fed in exercitu contrario ferè modo Im-perabat. Manlij imperia dura erat, quod neq; delida vlla condonaret, neq; à labo re vnquam quiefcere militem permit-teret, Valerius humanus erat, benignus, familiaris militi, amp;nbsp;ad ignofcédum faci-

lis; vtq; tanto magis obfeqnencem cum, acque bbedientem haberet, ncmincm vnquam læfic : cum, econtra,Manlius LiftimfU.t. filivm fecuri percuffcrit, vt reliqui milites metu pœnæ magis eflent obcdicn-tes.Sedin tantaanimorum diucrfitatc, par vtrinque gloria parabatur adRcm-pubLeadem redundabat vtilitas, amp;nbsp;ad-nerfusholieseadempatrabantur facino ra. Neutri miles vel pugnam derrefta-Uitvnquam, velquocunquemedo,aut lepugHauitj-autdcfecit. idque in Man-Iio magis admiratione dignum vidctur, ciimtantafuerit eius imperij leueritas, Vtnonin præfens modo horrenda,fed in pofterum quoquc triftis exempli foret,ex qua faâum, vt Manliana Imperia inprouerbiumabierint. Quæ cumita fc habeantjvidendum nobis eft,quæ Man-lianç feucritatis caufa fuerit?Quid Valeriu™ ea vtentem facilitate ad res gerendas adiuucrit? Cur idem præftitcrint? eC vtrum fatius fuerit huncan ilium imi-tari? Manlium fi reftè, vt ab hiftorico defcribitur, expenderis : natura fortem virum fuiflecomperies, erga pattern ac patriam pium,amp;religiofum. Nam pattern à Tribuno plebis accufatum, vitæ fuæpericulo libcrauit:amp;cum Gallo fin-

1^4 Dispvtatiokvm Nic. gulari ccrumine pro patria pugnauit: nee tarnen id extra ordinem iniullu Im-peratoris facere voluit: led, ciïm vaft« magnitudinis illc Gallus inpontépro-diilïetjó: Romanum prouocaret, ad Di-ftatorem pergens, Iniuflu tuo, inquit, Imperator,extra ordinem nunquampu gnauero,non fi certam viftoriam vide-am.Pcrmittcnte Diólatore pugnauit, amp;nbsp;hoftem vicit.Tantus autem vir, fi quan-do ad Imperium euehitur,omnes reli-quos fimilfts efiefibi cupitj amp;nbsp;quia vir fortis eft,res quoque fortes, arque ardu-asimperatjVt^ueilJæ fiant, fieu timpera-tæ funtjâdhibita feueritate eflicit : quod resmagnæatquearduæ,nonnifi leuero imperio perficiannir:Vtigiturobedien-teshabeas eos,quibus tu imperas,reâè imperare oportet: amp;nbsp;in reftè imperando id Ipeólare, vt proportionem obferues, quae eftvitæ tuæ,arque eonditionis ,ad vitam naturamquelubditorum amp;proil lius modo metiaris rerum,quæiubcn-iur,magnitudinem, ae paruitatem : Ica quidem, vtfieafirproportio magnitudi nis tuæ, erga fubditorum eonditionem, vtiurchoc illis imperare po(sis,impe-res:fin minus abftineas.Rcâcenimacfa pienter quidam pronunciabatj tarndia

MACHiAVBi.tr, I,TB. HL pervimcóleruari Imperium pofle, qua-oiu vis Imperatis maiorcflct,quam co-rum,quibusimperatur. Nam cùmpro-porcio hæcloluitur,mai-oresque eïïein-cipiuntfubditorum vires, quàm Impe-rancisrpericulum imminere,ne Imperium iftud amircacur. Res igitiir magnas atqiiearduas imperare non debec is, qui non eft vir magnus,ac forcis : Er arduas huiuimodi res ii imperâric; nequaquam credere debet,fubdicos humanitäre ac facilitate Imperatoris, motu iri vtimpe ratafaciant.Namfcueritateopuseft, amp;nbsp;metu pœnæjVt res arduç,atque difficiles ebferuenturà qua feueritate quiconque alienum fe effe vider, cauere debet ab o-mni extraordinario imperio. Nam miles deliftorumpœnæ legibus attribuun tur, fed atroce« ab ipfius Imperatoris na turapendere creduntur.Manlium igititr cenfere debemus ad earn feueritatem,na turæfuæ duétu, compulfum elle, quæ in Rebufpublic.perfçpe neceflaria eft,ad e-médandos ciuium motes,Sclegesquo-dammodo renouandas. Quod fi quæ Refpublic.tam felix elTct,vtftatistem-poribus tales quofdam viros fortiretur,! aquibusvitia publice graftantia emen-^arentui, leges renouarenturantiquæ,

amp; tollerentur ilia omnia, quæ eam cor-rumpunt amp;nbsp;ad inrericum ducunt:perpe-tua ellepoflet.Valerius Coruinus natura facilis eratjiiec curabat,vt miles quic-quam aliud faceret, quàmca, quæiam longa confuetudine in caftris vfitata el-fent. Ea veïô quia amp;nbsp;falutaria erant,amp; minime difficilia, non vrgebant eum ad atrocespœnas infligendas: amp;fiquipu-niendi eflent,ij ob ipfasleges,nonlmpc ratoris duritiem, puniri Icfc putabant. Exquibus omnibus accidebat,vt apud militem beneuolcntiam fimul ,amp; autoritärem fibi compararet. Ex quo faftum eft vt quamuis diuerfis vitç inftitutis, arque Manlius,vteretur, ad eundem ramé finemperuenerit: quodvtriquemiles ex aequo obfequens efler; alteri proptera-trocis pœnæ mçtum, alteri propter mo-deftiam,amp; humanitärem, qua omnium illi conciliabantur animi. Et fi quis lio-rura alrerum imitari defiderar, hoc vnû ante oculos pofitum habere debet, ne vel in eos errores incurrat, in quas Scipi nem fuprà i n cid i ITe docuimus^aut illos, quibus l'eAnnibal conraminauit. Ad quos euirandos delendosque,vnafingu laris vîrtus cjondacet.Hifceiuconftitu-tisjfupercftvt confideremus nunc,fa-tiüs-

Machiavelli, Lib. III. $5^7 tiiisne fit in Impctatore,vt Manlium,an vero vt Valcrium Coruinum imicctur? Quaderenon detune in vtiamque partem argumenta.Nam qui fcribunt de vi-riprincipisinfticucione, Valerij mores Manli; moribus anteponunt: vt apud Xenophontem cernere licet, qui Cyri humanitatcm,totiusquc vitæ rationem talemdefcribit, qualem in Valerio Li-uius commemorat,prçfertim tuncicùm aduerfus Samnites Conful profedus fu iflet.Nam cùm milites adpugnam blanda admodum, acfacili orationehorta-tus fuifletjita de illo loquitur hiftoricus: Non alius militi familiarior dux fuit, inter infimos militum, omnialiaud gra-uatemunia obeundo, in ludo præterea militari, cùmvelocitatis yiriumque inter le æquales certamina ineunt, comiter facilis: vincereaut vinei vulcueodé, nee quemquam afpernari, parem qui le offerret: fadis benignus, baud minus li-bertacisalienæ,quàm fuæ dignitatis me mor:amp; quo niKil popularius eft,quibus artibiismagiftratuspcticratjiifdpmgere bat.Scd idem hicLiuius ramen,qui Vale rij facilitate tantoperè laudauitjde Man-lij feueritate quoq- lioneftè amp;nbsp;fciitit,amp; fcribit. Aflerit enim acrocitatemillara

5$8 DisVvtàtiônÿm NxCi pœn«e,filio irrogatæ, obedicntiorem fes cifi’c duci militein: vtque vigiliæ, cufto-i diæjSc ftationum ordinis intentior cura elfet.Profijiire quoque cam leucricatcni tunc,quando in prteiium dclcenlum eftj vt facile conuenent inter omnes Latinos, atq;Romanos,, qui eiuspugnæme-moriam pofteris ttadiderunt,vtnus partis T.Manlius dux tiiilTet,eius baud du-bièfuturam fuilfe vidoriam. Qiiæ cùiri ira fintjdifhcile cft pronunciare, vteral-leri fit præferendus?Scd nobis tarnen de bac quçrtione fiepionunciandum vide-tur,vtdicamus : Éum Imperacorem,qui ciuj.s ell liberæ ciuitatis,melius facere,li Manlijjquâ fi Valeiij Imperiaimitetur, quod ilia omnia publici boni caula ira adininiRrentur:ad priuatam vtilitatem verô minirtièreferantur ;atque hinc,vt hequeclientesfibi pararequeattalisIm perator ad opprimendam Rempublic. ncque fui dues de illo quicquam taie lu Ipicaripofsinti Quæ atitem imperandi ratio publicum bonum maximèpromo net: priuati commodiquàm minimam racionem habetiea amp;nbsp;Reipublic. maxii mè falutariseft :vt Imperatori ipfi,qui virbonus,f^Reipublic.amans fit,vtilifa fima,cû vacet ab omni fufpicione. Coni

trario modo le habenc Imperia Valerij* Namecfiidemexijsfrudus ad Rempu-» blic.redeat : muka ramé fufpic ni folent homines,de magno ilia miiitu erga Im-

cainReipublic. detrimcncum,pernici-k pemq; referatur. Valerio ipli cercc nihil tale contigit,quod in vrbc nondum cor luptielTent ciuium mores , nec proin-deconfuetideluis Imperatortbus male fufpicari. Præfertim fi non ram longo »empöre exercicuipræellcnt: Qjódfi autcm exercitui isimperec, qui alias et-; iamPrinccps Gt , vt apad Xenophon-

tem Cyrus crat:cum Valerio quam Man Iio fimiliorem elle decct.Nam co Ipcdla-re oportet Principem, Gue domi, hue in m il i cid Gt, VC luos habeat 8c obcdicntes,

1 amp;nbsp;lui amantes. Obediences eriinc G il-him vidcant eße egrcgium,rtrenunm,le g'-im ac dilciplinæ militaris imprimis obl'eruantem. Amorc verb cum prole* qucntur,G fuerit facilis in conuerfatio* nc,atquehumanus jCætcrisque virtuti-bus pollcat, quibus Valerium Gmul, amp;nbsp;Cyi um excelluilTe nouimus. Ncque vn-quamcuiquam nocereporeft hec bcnc* lentia militum erga ilium Imperarore, quialioquincll coruuiprinceps. Nam

^60 DtspVTAT1Olt;lt;V1lt; Nie» com vnusillercrumpotiatur, vnnmil-lum amp;; amaredebent,amp;vniilliparerfli Sed aliter fc habet res enm isincxercito ' impcrat, qui alioquin ciuis eft eiufdem vrbis,cuius ciues lunt amp;nbsp;lui milites.Na hunc decet iifdem legibnsacmagiftra- I tibusparere,quibus amp;ipfipatere cogui tur.In Annalibüs Venetorumlegimusj cùm eorum naues aliquando appulif-fent,amp; magna orta elïctinterremiges, Ccpopulum difcord!a,vtad manus pu- ! gnamque iam rediillet negotium :nori I potuin'eillam fcditioncm,velpcr liüoi

res,vel ciuesjvel vJlos alios magiftratus fcdari:folö aduenru Petri Lauredaoi tas dem,qui anno fupcriori illorum Impera torfuillet,fedatam e/Tejquodciusiuflu rcmigesapiignaquieuiircrtt. Sed ean* dem illatn oBcdientiaoiremigum, tari-topcrefufpedum Laiiredahum Senatui reddidiire,vtmecu,ne quid aduerfus Réi pub.moliri conarctur, cum poftpaucos diescarceribusincltil'um mortislupplp cioaffeceiint. jeaque cùmhæcitalchai béant,ei Imperator! imitandafunt Vale-lerjj Imperia, qui alioquin etianiéxtrâ militiam Princepscft.Illi veróquialicu ius Rcipublic. ciuis cft , nequaquam; quod nccfibi, neque Reipublic. laluta-ris

M ÀCHiA VBLLi, Lib. in. fSi ris fit. Reipubl. falutaris effenon poteft hæc impcrandi ratio,lt;]uód per earn Im-peratori aditus ad occtipandam tyran-nidem præparatiir. Imperatori quoqué perniciofaeflcl'olct. Nam etfi nil mail cogitct, feipium tarnen rëdditfufpëdû, Stinpericulum coniicit.Sed Manlij Im peria viro Principi iiequaquam conue-niunt:Ciui obeflë non Iblent, nifi rarif-fimè, amp;fifortë ihfignisillafeueritas,cû lantæ virturis exiftimationeconiunifla fiiërit, vt nimiàm inuidiam pariai, qué-adinôdum Fürio Camillo accidit.

Vod fuperiori capite docuimiis; V^Valerij Cbruihilmperja,nequePa triæ,neq; Imperatori falütariaefle-.Man liana autem Reipublic.quidem vtiliaâ-pfi Imperatori nonnunquanî ob inuidiam nocere : id Furij Camilli exeniplo, i-tafehabere iatis commode demonftra-. tur. Eratenim is Marilio, quàm Valerio fimilior, vt milites cius viftutëm admi-rarenturfirtiuliitque odio profequeren tur,Liuiô atteftartte.Nam magnanimus trat,prüden«, in obcundis omnibus of-

ficiis milicaribus diligcns, amp;nbsp;rei milita« ris peritifsimus:quæ omnia efficiebant vtmilici admiration! eßet. Sed odium illi,apud pJcbem præi'ertim, concilia-bat rurlus, quod feuerior in puniendis militum delidis foret, quàm remune-randaillotum vircute.Veiencanamprx* dama milite,poft expugnationemeius vrbis capcam, æftimare coegit amp;nbsp;deci-mam eins partem in publicum , ad vfus fact o s conferee. Triumphû deinde du-xic,fupra conluccum modum, ci'im in vrbem curru ^equis albis iunóto , inue-dusfuerit. ld enim populo nonmodà cioile parum videbatur, fed ne huma-num quidem, Diftatorem louis, folisq; equis çqiiiparacum:vcclarior,quàmgra-tiorille triumphus eftcc. Quo loco cen-fere debemus , maximum momencum i apud plcbem habere,ad odium Priiicipi ' conciliandumjGabillo fraiidecur emo-luraento aliquo infigni,iuftoque. Nam qui femel re aliqua vtiii fpoliacus fueric, nunquam deponere folet eins incuriae memoriam: praefertim cum,ob necel-fttatem , fubinde admonoamur rerum vtilium ,quas lemel amiferimus, easq; । magno cû direpcoris odio expetamus. Secundum locum obcinetfuperbia,(|u;t

MàchiWEtLî, Lib. lit. ^6^ liberis hominibus vehementer odiofl elïe l'olet. Nam etli nemini noceat, ferre tamé earn non polTunt liberi homines: Itaqjabea cancre debent viri excellentes , perinde vtà Icopulis in mari, quod odium pariat. Nemo aucem lapienso-dium adnerfus le concitare debet, lîné infigni aliquacaula.

quot;Q Eipub.Romanorum formam,fi quie ■^^accuratèintiieatur,is deprehendec primariam illius interitus caufam,ex A* grariis côtentionibus, amp;nbsp;magillratüunt prorogatione ortam elle. Quibus mor* bis,fi in tempore profpeftum fuiflet; di-Uturniorelïcpubliealibcrtas potuillet, magisiß pacata. Nam etfi ob prorogata imperia , fediciones Romde ortæ nul!» videantur:coriftat tarnen eosjquib.pro.» rogati füere magiftratus, ad tantam au-toricatem,potentiamq;peruenifle, qu» publieç libertati perniciofa fuerit.Equi* dem fi omncs,quibus aliquando ,conti-nuati magiftratus funt, L.Quintio fimi-Icsfuiflent; nullum ex earc periculuin creari publicæ libertati potuifter. Nam

cùm interPlebé ac Patres contentiöne» eirent,amp; plebs eoldem Tribunos (quód aptosillos ad refiftendum pacrib. puca-rent) in fequentem annum refecilïet : Patres ob candem caufam Quintio Coii lulatum continuare vellent: rcRitit ille vchcmenter,nec palTus eft vt Patres ple-bem,inrequæmâli exempli elîet, imita rentur,magnaq; contentione obtinuit, vt noui Conlules crcarentur. Hune fi cæ teri dues Romani fuifi'ent imitati, ne-quaquam pefsimo exemplo, antiquum de continuâdis magiftratibus Senatuf-conlultum foluifient: ncq; etiam ex hac magillratuum continuatione,adproro-gationélmperij ventum fuilFet, quæres perniciemReip.attulit. Primus,cui Im-fterium prorogatii eft Romæ fuitP.Pht-o.Nam cùm is Palçopolim obfiderct,amp; fub fine Cenfulatus lui, videretur in ma nu viftoriam habere;nullum illi fuccefi-forem miferunc,led prorogaro Imperio eum Proconfulcm rcnuntiârûr. Sed hec res,etfi public! boni caul'aà Senatu décréta fiiilTetjtamen lucccfiu temporis in pclsimum exemplum abiit,amp;Reip.ty-rannidem induxit. Nam quantomagis procul ab vrbe bellum gerendum erar, lantà magis necclFaria videbaturiftalm

pcrÿ prorogatio: Hineautem faftum,vc pauciores eines Romanian re bellica ex cellcrcpotuerint, cumpauciores Impe-ratores ficrentjornnisque belli gloria ad paucosquo(dam,quibus Imperia proro gabantur,rcdiret.Præterea facile poterat isimperatorjquiegregio cxercitui longo tempore imperabat, eum fibi deuin-cire,vt SenatusP.QJ^omani quodam-modo oblitus,folos Imperaroris fafees agnofeeret. Nam obhafcecaufas faftum cïl,vt 8c Marius,amp; Scylla exercitum ad-uerfus Remp.cóparare potuerint,amp; Caius Cæfariplam Remp.inuaderc, amp;nbsp;oc~-cuparc.Quæ mala nunquam accidifienr S. P. Qi Romano,fi ilia magiftratuum, amp;nbsp;Imperiorum prorogatio non in vfu fuiffet. Quod (Î obiicias, no potuilTe res tâtas gcri à Populo Romano, in locis ta remoiis ab vrbe,nifi continuati fuiflent Imperatorib.magirtratus : Ad id ego re-fpondcojtardiùs quidem tantum Impe-rij faftigium forte potuilTe occupari:fed idcmilludpofteadurabilius fuilTe; nec tamcitópotuilTeMonarchiS, fub-

latapublica libertate, in-; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;trcduci.

ALio loco à nobis difputatum , amp;nbsp;o-ftenlum eft,ad publicam libertatem in Repub.conleru4ndam,plnrimum in-r tcrcire,ne ciues opibus admodum auge-antur. Id,vtrum aliquoftatucoRomae cautum fuerit,aucquodnam ilJud eflet, ignorare me fateonprçfcrtim cùm leges agrarias toties oppugnatas elle noueri-jnus.Sed hoc tarnen confiât, circa aiinn quadringentefimum aconditavrbe,plu rimos Romanorum ciuium pauperes fu ifTe. Necverifimile eftaliani huius cau-fam,quam quod ilia nemini obftarct,ad honores amp;nbsp;magiftratus quoslibet adeii-dos.Virtutis ratio habcbaturloliim,eaq; expetebatur in deligendis magiftratib. amp;nbsp;muneribus diflribuendis, quacunquo tandé feu domo, feu cafa habitaret.Quæ rescfficiebat,vtopes diuitijeq;contem-ncrentur.Hæcita fe habere, vel vno hoc exemploapparuit. Cùm MinutiusCon fuladuerfus Aequos belJum gercns,ah iiscircumuentuSjamp;obfe/Tus elfer : tan-laqueiamin vrbe Roma trepidatio fo-«1

ret,ac fi mœnïa obfidcrenrur, ad id rcmlt; dium vcntumcft,quod rebus affliftis r-nicumhabebant ; vt Diâatorem L. Cincinatum, confenlu omnium dixe-rint. HÎC verè,vtLiuius ait,operæprcci-iim cft audirCjqui omniapræ diu iciis hu mana fpernuntmeque honori magno lo cum, ncque virtutiputanteffe , nifi vbj cfFusèaffluant opes, Spes vnicaimperif P.Romani L.Q^Cincinacus, trans Ty-berim quatuoriugerum colebatagrum.

innixuSjfeu cum araret,operi certè agre-ftiintentusjfalute datainuicemreddita-que;rogatus, vt, quod bencverteretipfi Reiquepubl. togatus mandata Senatu» audiret: Admiratus togam propere è tu-gurio proferre vxorem Raciliam iubet, qu3,fimul abfterfo puluere,ac fudore, vC bi velatus proccfsit, Didatorem eum gratulantes cófalutant:in vrbem vocar, amp;qui terror fit in exereitu cxponunt.il-lein vrbem venienSjColledo mox exer-citu,Minutiumliberauit,Aequos,aqui-bus obfidebatutjfpoliatos omnibus rebus,nudos fub iugum mifittprædam io-gentem fuis tantùm militibus diuificj Confularcmexercitumipfumq; Confia lernincrepans. Carebis,inquit,prædae

Di« gt;nbsp;VT ATI OS VM Nic. parte ex co horte, cui propèprædæfuû fti: amp;nbsp;tu Minuti, donee Conlularem ani irium incipias habere,nonconluldein-ccpSjfcd Legatus hislegionibuspræe-ris.Idemhîc Diâator, Magirtrum equi-tumin hac expeditione dixit, L.Tarqui-nium Patriciæ gétiSjfcd qui,propter pau riertatem rtipendiapedibus fccirtct,bel-o tame primus Romanç iuuétutis eflet. Vfqucadeó non obrtabat iis temporibu» Ite M 18 virtuti paupertas :vtviro forti,atq; cgre ‘ -gioQuintio CincinatOjfufficcrctadvi-äumquatuoragriiugera.M. Attilij Reguli temporibus,ctiam fiiifle videturci-uium Romanorum eadem paupertas. Nam cùmis in Affricacontra Garth.féliciter bellum gcrcrct,pctiit à Scnatu,vt liceret fibi redire in Italiam, amp;nbsp;villam, quam mercenarij deuartârtent, rertaura-rte. Earn igitur frugalitatem P. Romani admirari debemus,qui non opes ex hello, fed laudem atque gloriam quxre-bant rprædam in ærarium conferebant. Quod rt ex bello opes quærere rtudu-îrtent, parum curaflet ille ^qui in Affrica jnilitabat, num agri illius Romæreâè colerentur an nonlModcrtiam autem,amp; Magnanimitatem ciuium Romanorum, quis non euchat ad ccelum vfq/qui cum exer-

cxercitui praeficerentur, maiores fe quo-litct Regcccnfcbarit. Non reges illos, Donpopuli aut Reipub. vllæ terrebaiit. öomurn rcuerfi,acacpofito magiftratu, deinde humites erant,parci,ad rem atcen |i,amp; exiguorum prædiorum afsidui cul-iores:magiftratibus obfequcbantur,ma-lores fuos in honorehabebat,amp;reliqua modeftorum ciuium officia tarn diligen terobibant,vtquis magnopereadmire-tur, in iifdem animis tantam mutation« eÜepotuiflc.Durauit hçc ciuium Roma-Uorum frugalitasjvfqjad tempora L.Pau liÆmilij: quævltima fuit aetasReipub. felix,faufta4i« Nam idem comparatain-gcntipræda,aerariumdirauit:parumcu-rans, fi interim ipfe cófueta fortunacon-tetus eflc cogeretunvl'queadeo enim nul lus ob paupertatem contemptui habe-jbatur.vtcùm generum, qui ineobello præclaram operam Reipub. nauâftet, ar-genteo vafedonalTetiid primum argentum fuerit, quod in illam domum print vnquam peruenilTet. Quo loco non incommoda occafio fe ofFerret, de pauper-tate dinerendi,amp; oflendendi, illam lon-Î;c vtiliorem humano generi, magisd; fa utarem extiti{re,quam opes:quod ob illam mulic praeclare artet inuentae excu-

IcæcJ; fuerunt : quas opes amp;nbsp;luxus perde-« re confueuerunt. Sed cùm de eadem hac re,à muleis hominibus alias quoq; fit di-fputatum:hocloco earn nonampliusî^ lingcmus.

APud Ardeates femel orra ciuilis di* feordia eft, inter PJebem amp;nbsp;Optima» ies,eó quod Virginem plebei generis,for ma maxime confpicuam bini peterent luucnes : Alter virgin! genere par, ad id tutorum opera vtebïtun alter nobilis,fo la formacaptus,quern adiuuabant Opti-matum ftudia:idem hie matris iudicio fuperior erat,quç fplcdidilT.nuptiis iun-gi puellam cupiebat. Cùm difeordia intra parietes componi nequiuifTer, in ius ventum eft. Poftulatu audito matris, actutorum,magiftratus fecudum parentis arbitrium datius niiptiarum. Sed tu-tores de iniuria decreti palam conciona-tiin foro,manu fada virginem ex dome matris rapiunt. Aduerfus quos infeftior coorta Optimatiii acies, fcquiturincen-fum iniuria iuuenem.Fitprælium atrox. Pulfa plebs,aimata ex vrbeproficifeitur,

Machiaveili, Lib. III. $7’ 8ccolle quodâ occupato, in agros Opci-matium cum ferro,igniq; excuriiones fa cic-.euocataq; opificum mulritudinead fpemprædæ,vrbem obfidet.Parum vcri-que parti domi armorum belliq; vifum I eft.Optimatcs Romanos ad auxilîum vr bis obfelTij,Plebs ad expugnandam Vol-

I Icos exeiuêre. Priores Vollci vencruc,amp; mœnibus hoftium vallum obiccerunc. Eospaulo póft fequuti Romani,tirmiori monumento circumuallârunc,quàm ipfi

I vrbem. Viâi tandem Volfci,à Romanis ' fub iugum mifsifunt, amp;cArdeaeres com-pofitæ,principibus eius feditionis fecu-ripercufsis. Quo loco obfcruare decet, memorabileexemplum turbarum,quæ mulierum caufa excitantur, quod multa talia inRebufpub.fubinde amp;nbsp;oriantur, Scdudumorta fint,quæà paruis initiis cœpta,magnas turbas tandem dederunt, amp;quandoq;amittendi Imperil caufaex-titcriir, veluti ftuprum Lucretiæ illatum Tarquiniis, amp;nbsp;técata Virginiæ pudicitia, Appio,cæterislt;j;Dccemuiris. Animad-uertit Ariftoteles quoq; id in Politicis,i-taq; inter primas caufaseieftæ tyranni-dis, cenfet referendas efle iniurias, quae mulicribus uclper ftuprum,velperadul lt;erium inferuntynde qua re nos quoquc

DlSFVT^TtONVM NlC, fuprà docuimus, cùm de Coniurationi- j 1 busdifputaremus. Itaquc vel imprimis ; ' prouidendum erit in Reipub.gUDcrna- . ' tione,ne quid cale oriarur: amp;nbsp;fi quid caie lt;nbsp;' iamortumfitjVtei remedium adhibea- ' tur, ancequam morbus tam altas radices nbsp;nbsp;'

Qua rat tone comf onen Ja fint ciailes difiorJu? e(Çe quod quidam dicunt, meUut fiib imperto tuo confieruari poffe ciuitatem feilt untb tu labor antem,quam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

IN reconcilianda ciuitate,difcordiis ci-uilib.laborante,imitari dcbcmus Con fuies Romanos,amp;modu obferuarc,quo ' Ardeacum res, feditione tiirbacas,com* pofuerunnprincipibus eius raocus fccu-ri perçu fsis,amp; eorum bonis inpublicum redadis. Tres enim in vniuerfum funt modi, quibus componunturin ciuicace res,feditionibusciuilibusturbacç: quod motus principes aut è medio tollendi lint, vtapudArdeates fadume/l:aucin exilium pellendi : aut ad pacem cum ada uerfariis faciendum cogendigt;amp;indift'lt; pana,

Machiaviili, Li«, III. 57^ pœna,nofe mutruo lædanc,prohibendi. Sed ex omnibus tribus deterior, aut faneminus vtilis eftpoftrcmus:quod om-nino fieri nequeat,vcpartes, quae multi« vtrinque cædibus, i ni uri i slt;q j exacerbatæ funt, pacem earn fcruet, ad quam coad« funtpervim. Namcùm fingulis diebus fefe mutuoamp;videant,amp;audiantjamp;:inter fefe cohuerfentur, ab iniuriis abftinc re non polTunttcum fubinde caufae quæ-dam incidere foleat,quibus ad iram,virt-didamqjpromouentur.Exemplo fit nobis ciuitas Piftola,qüæante quindecim annos tota in Panciaticos amp;nbsp;Cancella-rios diuifaerat, ita vtarmis quoq; intec fefe geminæ hæ fadiones certarenticot^j tandem rcdiitres vt ncq; à cædibus,neqj rapinis abftineretur, fed domos ctiam a-li; aliis diruerent.Florentini igitur,quib4 curæ erat, vt eorum res componcrcnturj tertio modo vtebantur, amp;nbsp;pacem inter partes faccre conabatur:fed interim ma-iores vtrinq; iniuriæ fubindeinferebàii-tur, donee experientia ipfa edodi, fedi-tionum principes partim in exilium mit tere,partim carceribus mancipare incipa rcnt:quo modo fedati funtmotus illi, amp;nbsp;paxin hodiernum vfquediem durauit. Sed longé fatius fuifiTcc proculdubio,fi

ftatim à principio,principes ilJorum nid tuum lùttuliflenc : Neqj vero vllaaliad® cauia,aut tune ànoftra, aut alias abalii» Rebufpub. negligiturhæcratio compo-nendarum feditionum ,quàm quôd Ix* ueritatem quandam, amp;animi magnitu-dinem requirat: quæ in infirmis Rebul-pub.non facilèinuenitur; Sedhifunter-rores principum virorum, qui difeeptan dis huiuiinodi controuerfiis praeficiun.' tur:cx eo vtiq; depédcntes,quod ad mores,amp; côfuetudines antiquorum, parum in huiulmodincgotiisrefpiciât. Vfque-* adeo enim funtpufillanimes,obprauani quâdam educationem, vt exiftimentvC-terum exempla au t crudelia elle, aut ni* misdifficilia. Etàveritate difeedentesj inprauas qualdam opiniones inciduiiq ex quarum præfcripto de rebus arduis poftea iudicât, non line magno Reipub« detrimento. Talc eft quod per idem teni pus Principes noftræ ciuitatis iadabant, oportcre vrbem Piftolam fub Imperio noftrocófcruare,per ciuium difeordias! quemadmodum Pifanam,perpropugnâ cula,amp;arces. Vtrumq;autem abl'urdum eft. Et de arcibus quid fentiendum ante docuimusi Nuncdicimus,fadiones ei-UiumnequaquamprodelTe,neq;mode*

MaCSiavslli, Lib. III. ratonbusvrbium,nequePrincipibusac , dom ini s earn m, ad illos meliusvelcom pel'ccndos,vel in officio concinendos. Primùm enim,ciim natura hominibu» infica fit quædam inconlHtia: nunquam fieripoteritjVtquæ fadiones à te nunc pédencifemper codem modo erga te fint affcdfac: cùm modo hue modó ilium fau-torem,patronumque expetant. Quodfi qua lunt igicurparteSjin ciuitate fadio-nibus laborante,quç non tibi confidant, I aut à te læfas efle le purent; cæ prima bel j li occafione ad hoftem tuum deficient, I caufatj;erunt, vttotam vrbem amittas.

Si ea ciuitas quæ fadiones habet, lub im perio fit libéra: alicuius Reipub. longé maiora adhuc mala orientunquód fingu læ fadioncs,fuos patronos in Repub. , quç illis imperat,quocunqj tandem modo prchenlare, muncribus corrumpere, autaliis olficiis fibi deuincire conabun-tur. Exquoidcertèconfequetur,vt in Rempub.quæ imperat, etiain fenfim in-ttoducantur difcordiicciuiles : quse fub-i«dc cum magiftratuum commutatio-ive,de vno ciue in alium ferpent: vt neq; lubdita ciuitas vnquam verè arnica elTe pKifsit ci, fub cuius Imperio continetuK neque ipfius imperantis Reipub.ciu.es,

Î7lt; Dupvtatiomtm Nic. vnquam vera certa^; tranquillitarc fru» an cur; Animaduercit id Blondus in Hi* ftoria Florentihorum noftrorum : quo»; inquitjdumPiftoIcnfiumres fedicionib. lurbatascornponerevoluerunt, in fuatn Rcmpub. difcordias ciuiies tranilulilTe. AnhoSalutis noftræ m. d.i. defecerati noftra Repub. Arctium:amp;VallemTybe-rinam Cianamlt;|; vriiucrfam occupaue-rantVitellij fimul,amp;Valentinus dux. I-taq; mific in Itaham Galliç rex Lantij do minum,vt Flofentinis hçclocareftitucn da curaret. Is verô Vt erat vif Tapies, cum fingulalocaobequitando.vbiq- inucni-rct quofdamqui fé Marziocæ TaAionis eiïe dicerent : vehemcter TaAiones hafce vituperabat:amp;nuriquam latiirumJGal* liæ Regeni afferebat,vt in aliqua vrbe cities aliqui feneRegiæ quidem TäAionis e/Tepronuntiarent.Nam li qui fintRegiç faAionis; Tequituralios elTe Regi aduer-farios. Non vult autem Rex aliquos fibi aduerfarios , fed omnes amicos, Si. cha-. roi cfle, cum fibi,tum in fefe, necpatitur vllas efle faAiones. Quod igitur quidam principes exiftimant,aliquas Imperij fui vrbes, non polTe domari, nifi per faAiones ciuium:id certum eft eorum imbecil licacis indicium. Nam cum per vim cas compc-

Machiavelli, Lib. III. 577 compel'cerencqucinc,ad halcearces fe-feconueriuc; quae pacis temporealiquid profuntji'edcum Bella iiigruunt,plane iuncpernicioki:.

Obfcruandxi e([ecif{!uni AclionerqHandog^ enitn jubjpcciepijuliiHiKsoJfiitj.htcre tpait-mdu iirinctpiuni.

CVmaliquando famcciuitas lahor^-ret, Sp. Melius ex equefti i ordine prçdiuesjem vtilem pefsimo exeplo eft aggrelFus. Frumenco nanq;exHcrruria, piiuata pecuni.i cocmpto, largitiones e-ius faceic inftituic, plebemq;hoc mune-iedelinirc : vt eamjqu.icunq; inccderet; lupraiiwdfi hominis priuati, feciim tra-heretjhaud duhium Cól'ulaium del'pon-dcntejji.Ec quoniam Cóliilatus eiipien-dus cflet inuitis Patribus,deregno cogi-tar«, quod id vnum dignum tanto appa-ratu coniilioiu præmium foret. Sed cum patefadum iam eilet,tela in domum M« lij conferri,cumq;domi conciones habe re,acnon dubia regni conhiia clleLScna-tus Diftatore elefto, eiu,s vim, confiliaq; opprelsit. Memorabilc cjcmplfi,vtob-fcruemus, perlæpè eueuire ponc,vtqua; bona ,piaq; officia videantui, ca in Rci-

578 Di s P V T A 1'I o N t* M Nie. piib.perniciem conuerti pofTe, nili remê dium in tempore adhibeatur. Non pol-fent equidem Rcipub. ncque gubernari, neq; confiftere, abfq;præpoteiitium,ac magnorum virorum auxiiio : eadem ve-ró poten[ia,amp; exiftimatio virtucis , irt-ftrumentum effe folec quibufdam ciui-bus ad tyrannidem occupadam. Quam-übrem diJigcnter prouidendum in Re-pub.vccùm magnates,ciarosq;viios halbere oporteat, non nifi ex iis rebus ciiics potences exiRimationé, Jaudemq; com-pararepoisint, qiiæReipnb.vtiles,3C fain tares eße quean c. Modi igitnr expen-dendi func.quibns autoricacem ßbi,amp; e-xirtimationem comparare potences eines pofllint,amp;prouidcndum quinam a publicis ofiiciis, muneiibiisq; depende-anc?antpriuataambicione nicancur?Ex officio publico laudem comparanc fibi ciucs potentes, ciim ad munus aliquod publicum adhi bi ci, id beneadminißrac^ amp;publico bono bene confulunc, fiuein bellojfiucinpacei es gcrancur. Quæ ve-ró au tori tas, amp;nbsp;cxißimatio his modis có parantur,Reipub.fall!cares funt;debcrq; non modo non prohiberi quifquam,ab hav ratione Jaudis, Sc gloriæ comparan-dae: vcriim eciam propofitis potiùsprT-

'miis militari. Iliaverô exiftimationent formidare in Rcpub. oportet, iquàmpri-uata ambitioneaclargicione arteólare Id lent ciues aliqui , qiiemadmodum Sp. Mclium fccilfe niodó docuimus ; amp;nbsp;alij quidam prçpôcétcs atqjambitioii ciues, etiamnum facere coniiicuerunt,qui vc clientes habeanr, perquos (no tempore innoiiarc,ac percnrbare Rempub.poC-iino, naultis beneficiis pJebem fibi deuirt tiunf. ftaquelegibiisinftituclt;irri,muni-tarnq; Rcmpub.etreopottet, quibiis i.m-ped 1 a n tu r, arce 1 n til I q ; h 11 i li I m o d i am b i tioiorum honiiniim conarus : F.t econ-trà, piæmia iis propofità (mt,qui ex re benegcfta aiirorirarem, dcgioriam meren tiir. Romæcertè iis,qui in hello lebe ne gclsilîent, triumphi pro amplilsimo præmio conccdcbantiir J amp;abj item honores alii' dabanrur,pro rarionererum ah ipfis geftarum. Ad compefcendam ve rô ainbitioiicrn eorwm qui Rempribli-cam qùocunq; modo pcrriirbarc cnna-rentuf. lumnium reinediilm crat in pii-blicis accufationibuspolitû, qiiod diem dicerc coram populo liceret.ciiiq;, vclpo tcntilsimo ciiii : Et (i minus liiiiiifmodi accufationcs aliquando l'ufhccrcnt, ob plebcm largiiionibiis corrnpram: ad Di-

datons a’bfolutnmjfummumque Imperium confugicbant, qui rcgia quadam potentia holce motus compefcebat,amp; tranquillicatem Reipub.comparabat: vc in eius Spurij Melij caiu fadû eft, dequo paulo ante docuimus. Quod fi quando eiiim huiulmodi fiue conatus, fiue faci-noraimpunèferantur,ita commouetut Refpub.vt vixrcftituijfanariq;pofsir.

A riri principes nequaquam inique fer-re debent delida fubditorum,aut iis grauiterinfcnfi cfie propterilla: fed exi-ftim irefe caufam elfe eorum : fiue propter negligentiam exigenJæpœnæ: fine quodiiidem viciis ipfiquoq; contamina ti fint. Neq;verô opus efi longe petitis exempbs jætatcm nortiam intueamur, ôiconfidiremus,qui populi ob rapinas ac laciocinia maxime célébrés fuerint: videbimus eniin eoiû principes lildem vitiis contaminatos fiiilfe. Antequam è Flamminia,Æmi!iaq;pelJereiirurab Ale xandro 1. pontifice reguli ij, qui illam fubImperiohabebât;eranteæ regiones latrociniispIenæ.Nam amp;: cædes,amp;rapi-

Machiavelli, Lm. III. 581 næ quotidie hci^uentifs.erant. Quæres nequaquam ex naturaloci, vcquida per id tempus putabant, led principum ma-licia onebantur. Nam ciim e iTe 11 c paupe-res,8lt;. nihilominus fplcndidè, ac magni-ficè viuere vellenc ; omnis generis præ-dasjiapinasq-, excogicabant. Nam vc de cæterisarcibus taccamusdiçcinfignis e-ratillorummalitia,quod cum lata lege quippiam publice incerdixiircnt:ipli deinde primi crant,qui in latam ale legem peccarent,vt cætcros inuitarenr. Ncque etiam cæterorum , qui in eandem legem deliquiU'ent,quenquam puniebant, donee ellec magiiLis illoriirn numerus ;ac tunc demum, non iuftitiæ conferuan Jæ caufa,fed prxdx dulccdinepei moti,pœ-nasab omnibus fimul grauifsimas cxi-gebant. Ex qua re hoc lequebatur abiur-dum,vtexpilaciafsiduis illis muldlis ho mines,ad paupertatem redigerentur: at-quchinc impellerentur ad vexandosa-lios,quib.exiftimarent fe viribus elfe lu-periores:quo quidem modo vitia non c-mendabantur,fed ad ea hornines inlli-tucbantur:dcpendebantq; hçc omnia ex prauaeorum Regulorum natura, Hilce limile eft quod Liuius narrat, de legatis P.RomaniadferédumApollini donum, O 3

expræda Veienuna mifsiâ.Nam cùm hi, naui JongaSiculum herum praBtcruefti,^ in piratas Liparenles incidiirenr. Lipa-ras deucfti, ex more eins ciuitatis, taii-qiiam res publico iatrocinio parca, diui-dendi erant inter ciues vna cum dono, quod fecum ferebant: nili Timafitheus quidam, quieo anno in fummo migi-ftratii crat,Romanis,qyam Liparenlibus fuis,fimilior,Legatoriim nomc,doni in-que,amp;Dtum,cui mirteretur,amp; doni cau fam, veritus effet ipfc, amp;nbsp;multi tudi/iem, quærcgéti fcmperfimilis eft, eadem hac religioftc impieuiffct,Iegarosq; rutatus cum præfidio,Delphos vlq; fuiffet pro-fequutus. Nam hlc quoq; euidcntercer-nis, ciuitaremLiparenfium rapinis, cæ-dibusqj fub prioribusmagiftratibus af-fuetam,Timafithei tarnen autoritatem fcquutam,a facrilcgio abftinuiffe : vt ve-rifsimum fit,quodLaurctiusnofti» Me-diccus in ore habere folcbat,ex Orato-

Ârcendtcn ej/e inuidt»in,fiquit auterttate fuam Rtmpiib.l/oni quifpiam introducerecupit Et qute fa ratio vrbeni dejendendi adr-uerjiu hoHes.

P Oft captam à Galli's vrbem, eandém- ràu.lii.ii queCamillivirtuterecuperatam.'de-

ficranciam vlla concemni Bella. Itaque ciim LatinijVolfcijHernici,Antiares,He truriaquc omnis in arniis eflec: Senatus diis gratias agcre, quod Camillus in ma-giftratu effet. Didatorem nanq; eum di-cendum fuiffc,li priuatus effet. Sed cum forettribunus militum confulari pote-ftate; quinq; illius collegæ,tateriregime omnium rerum, vbi quid bellici tcrroris ingruat, in vno viro effe, hbiq; in animo deftinatum, Camillo fubmittere Imperium,nec quicquam defua maieftatedc-traftum credere, quod majeftati eius viri concelsiffent. Camillus pro tanto colle-garum oblequio,amp; talibus fenatus de I'e iudiciis gratias egit:annifurum fe vt con ceptam tanto ciuitatis conlenlude fe o-pinionem,conftantem efficiat. Circum-federi vrbem Romanam inuidia, amp;nbsp;odio finitimorum : itaq; pluribus exercitibus opuseffe. TeigiturP.Valeri,inquit,fo-ciutn Imperi/cum legionibus aduerfus

584. Dispvtationvm Nic. hoftem (luco. Te Q^Seruili,alcero exer-ci CU inftruéto paratoq;, in vrbe caftra habere placer, incentum lîue Hctrulci, hue Tacini,aucHeriiici le mouerint, Tercius excrcicus ex Caulbriis, lenioribusq^fcri bacur à L. Quincio qui vibi mœnibusq; præhdio fic.L.Oracius arma,cela,frumen tum,quæq; belli alia tempora pofcent, prouideac. TeSerui Cornell præfidem huiuspublici conlîüj, cuftodein religio-num, ccmiriorum,Icguin, rerumq; omnium vrbanarfi facimus.Parres ciim Tribunes militum cernerent ram concordi bus animis iundos , vc parère iuxca arq; imperareparati forent, oprirnè de bello, pace,vniuerfaquc Rcpub.lperare. Nobis verb ex hoc exemple dilccre licet, quan-tu Reipubl.prodellequeat, vnus aliquis virexcellenti virtuteprçditus,h ea canta fueritjVromnem inuidiafuperarequeat. Prçccrea non pofle cuiufquam Virtutem tanram elTe, que raultum Reipub.profit, vbi oblfatinuidiillius conatibus Regions, euitandarri igitur, extinguendainq; inuidiam illis qui patria? vehementer prodelTe cupiunt, idi^ue duobus potilsi-mum modisfieri poße dicimus. Namin redifficili,atque arduaprimum,vbi om-nes periclitari fe ccrnunc; depofica omni

Machiavelli, Lib. III. 58^ ambitionc,ad eiim confugiunr,eique fponteobediunt,cuius fpeftata virrus iuuarepolTe videatqr.S'icenim Camülo accidilie vidimus, qui cùm terpriùs Di-ftatorfuilTetjfemperq; Ie egregium Im-peraiorem amp;nbsp;Reipublic.amancem often differ : fui verb comipodi racionem non habuifte,amp;publico bono tantum incu-buifle videretur, talem de le opinionem fuis ciuibus præbuerat, vt Imperij ipfius magnitudinem,arque potentiam nemo formidaret, nemo inuideret, ncc quic-quam de fua maieftate detraftum credc-bat,quod maieftati eius viricôcefsilîent. Alter extinguenda? inuidiæ modnscft, qui fitfublatis inuidis tuis,fiue fato na-tu[ali,fiuepcr vim.Idt^ue vfurpari lolet tunc præfertim,cùm cernis tantam eife inuidiam,vt conatibus luis obftare nun quam definant, quamuis ij Reipub.maxime falutares futuri fint.Non delunte-nim,qui tantainuidialaborentergavi-ros excellétes, in vrbibus iis prælertim, quibus corrupti funt mores ciuium,vt malint vel patiiæinteritum cerneie,qua virtuti amp;nbsp;gloriæ eorum fauere, per quos ilia conferuari poftet. Neque vllum aliud efte folctremedium aduerfus tantam inuidiam,quam fublatis huiufmodi ho-

^6 Dispvtationvm Nic, minibus inuidis. Quod ii igitur lam foE ïunarus eirepofsicqiiilpiam, vt natural! fato illi tollantur,qiii obRancfuæ vircu-ti: is finecædibus,aliisquc vllis inoci-bus tantum malum euinccie poteft, Sc fuæ virtutisfpecimina edcrc profalute patriç.Si tam fauftus fortunatusqucefle fiequeat;dealiarationccogicandum eft. qua impedimenta virtutis tuæc medio tollanturiidquc longepriùs faciendum, quam vllum iingulare virtutis exemplu edcre pol'sis.Hæc ita fehabere vel exfa-cris hilioriis comprobatur. Nam an te» quam Mofes Dei optimi M, iulfu leges fuas ratas facere pofl'er, amp;nbsp;id expedite, quod ille in mandatis habebat,infinicos homines fublatos efieoportuit, quiin-uidiacommoti,eius obftabant conati-bus.Hancnccefsitatem præclarè agno-Icebantcùm Hieronymus nolbcr Saua-narola,tum Petrus SoderinusFlorentiç. Sed Monachus earn euincere no potuir, cum illi autoritaSjamp;potétiadeclTettne-queab iis lacis intelligeretur,quiilli au-xilio elle amp;nbsp;potuiflent , amp;nbsp;debuillent: Nondefuitilletamen officiofuo, vtex ipfius Concionibusapparet, quibusin-Hchit entra fapientes hui us fcculi. Nam hoc modo nuncupat inmdos illos, qui

Machiavelli, Lib. Ilf, çS;* j ipfias doûiinæ,Scviræ inftitutis obfta-. bant.Soderinus vcro forelperabat, vcbc iieficiis aliquado, ac reóla viuendi ratio-nehosfcopulos fuperaiec,præfertimcû Sc iuuenem fe adhiic eiTs inteliigeret, Se nouos fubinde client:es,amicosque con ciltaii fibi cci neicc:ltaque ab omni vio-Icnco motu cauebar,ignorans,quód,vbi tançahominum malitia obftac truilra cxpeftatur commoda rerum gerendarS occafiojquod maligniilli homines nullis neque donis, neque officiis placari pofsinc, Vcerque horumigitur inceriit tandem, alter, quod inuidiam lupcrare nequiuilTet : alter quod earn, vci conue-niebatjOppugnare in tempore nefeiuif-fct. Hæcin Camillo obferuari hocloco oportet; quéadmodum etiamratio,qua in defcndeda vrbe obferuauit, non in a-j lium finem proculdubio exprelfa abhi-ftorico,quam VC exemplum haberemus ad imitandum.Voluit Camillus exerci-tumafeconlcriptum,in vrbe caftrahabere,ad einscuftodiam. Quamuis eniiji ciues illi aliâs homines bellicofi ellent, amp;nbsp;imminence necelsicate arma capcre potuilïenc: facius ramen pucauit tantus Imperator, in rebus præfertim afflidis, vtancequatn ex vibe exercitum cdude»

rec in hoftem,domi omnia parata effent feriptique milites,quitus nouafiquæ oriicntur,pericula propelli liceret:nec concedcndunijVt tandem, cùm necefsi-tas vrgeretjumultuariè homines ad arma vocare oporteret.Id enim fapiêti Im peratori vnicè cauendü, ne ad vrbisde-fenfioncm,tumultuaiio quodam modo dues vocare necefie fit : fed prouidendû longèpriùs, vtfinguli ad certa quædam munia obeunda,ccrtislocis arque tem-poribus decreti conftitutique Gntxæte-ri verb omnes intra fuas ædes contine-antur,casquelolas defendant, cæteris a-ftionibus lele nequaquam immifeeant. Nam qui fecus faciat, vrbeaduerfus ho-ftem,eam oppugnantem, nequaquam commode defender.

Rejpublic potentes, vires exceSentes,ßbißtn-per Jinnies ejfe, ejuasunique tandem

INtercætera, quæà M.Furio Camillo, ceu virtutis luæ certa argumenta,di-fta faftaquemcmoranturhllud etiam fer tur,quod milites ad prælium hortatus, dixerit,Romanos femper eofdem efle, ic fi^çiics fui ; fibi verb neq; Diâaturam ani-

Machiavelli,Lib. III. ç8lt;gt; animos vnquam fecifle, neque cxiliurn ademifle. Nobis igiturdil'ccndumhinc, quod viri excellétes femper eodem modo atfedti fine,qiiacunque tandiii Fortuna fruantur. Neque enim auc lecundis rebus efferunturjautaduerfis magnope-redetcrrencunvcFortuna in iisnihUhabere dominij videatur.Contrario modo agunt pulillanimesviri,atqjviles.Nam rebus fecundis vfqjadeó fuperbiunt, Sc e(Feruntur,vtinebriati profpera ilia Fortuna videantur , exiftimaneque tantam elTe fuam virtutem, vt amp;nbsp;hanc Fortunam pepereri t,amp;; alia hinc fimilem femper pa rerequeat: Sed cùm aduerfa tempeftas oritur, tantopcrc terrentur vt omnem Fpem abiiciant,ceu viles abieftique plané homines. Atque hæccaufaeft fubitæ eorum mutationis Fortunç.Nam qui viri Principes ira affedi funt,ij magis de Fu gacogitant, in huiufmodi aduerfitatib. Fortnnæ,quàm vt defenderc fe fuosque tonentur: proptcreaquod fecundis rebus malevfi funr,neque fefepræparârur, vtaduerfis venientibus ventis,forti animo rcpugnarcpoflcnt. Hæcnaturarum diuerlitas,non in fingulis hominib. tan-tum,fed in vniuerfo populo, amp;nbsp;ipfis Rc-bufpub. deprehenditur. Quod vtitafc

habèreintelligamus, conferamusintff Je Romanam illam Rempublic. quælub ConJulib. luis bcllum gerebat, cum Republic. Venetoium. q’iepacrum noftro-fum,ac nolira eciani memoria Horec.Ro mani illi nulla aduerfitatefortunæ tan-topere rerrcbantur, vt animum defpon-dersnt, nequeJecundis rebus vnquani tantopere iiiHaci eranr, vt vcl luperbi, vcliiilolenie« fîcrcnc.Ciades ad Cannas accepta,P.Romano vehemens,arque tet aibilis fuit.quùd tertiaeilet eorum,quas in Icalia maximas accepilient.Sed eâne-quaquamtantopere territi i'unt,vcquic. qnam cominilerint,quod antiquæ l^.Ro mani dignitati repugnaret. Nam de bel lo continnando cogitarnnt,nouos exer citus conicriplerunt, captiuos ex iiollej contraantiquain eonluetudincm,redi-mere nolucrunt,p3ccm autem nequeab Annibale,néqueà Carchaginenlibus p« tierunt:fed feruos, amp;nbsp;leniojes quoquej con'.inuandi HeîJi c.iuLgarmârunt.Qua-rum rerum omnium ccrcior fabius Haii-nojoftendit in l'enatu Carthaginéfiurrij quàm parum fiduciæ ipfis in ilia vidoria ponendum eflet.Romanosigiturcerni-mus rebusaduerfis nunquam magnope re terreri folitos.aiic animos minuere:

' vllomodo, quod viftis Regibusacpo-pulis magno femper animo ignolcere lolerent. Vnum verb eorum animi mo-

1 deracionis argumentum eflepotetlpaxi cum Anciocho fafta. Nam cùm,antequâ prælium committeretur,Antiochus per nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î7‘

luos legatos pacem à Binis Scipionibus petiiiretjamp;impetrallct cam quidcmjed iniquioribus, quam cam adm• ttendant cenferetjcouditionibusxommillo præ-liOjvidiis Antiochusdenuo pacempe-tiità Vidoribus Romanis: eamq;iildem conditionibus à Vidoribus impctrauit, auam prills repiidiâlFct. Edi enim Zcii-fisjAntiochi legatus,a VidoriBus,iufiu

wndem conditionibus veniam,paccmqne impetrareco-naictur: Romani tarnen tanta vidoria neutiquam elatianimo,perScipionem Africanum itarelponderunt : Romani j lumus,amp;a diis immortalibusanimos habcmus ,qui noftræ métis )unt,quo(q; cofdem in omni iortunagcfsimus,geri-musijue;ncquc eos îecundæ res extule-

592 Dispvtationvm Nic; cercusque belli euentus,de pace vobi« agentib.quas pares paribus ierebanius conditioiics, eafdem nunc viftores vi-disferiinus. Sed longe aliterfaccrefo-lentVeneti. Secudisenim rcbusvlquc-adeo efteriitur animis;vc Galliæ Regeni olim S.Marcifilium nûcupauérint, tam-quam fi virtutefüa,quæ nulla eft, tacum imperium pepeiiftent:femperq; id eodc modo auéluri,amp; tandem Imperium, Ro manoolim fimile,paraturi eilent. Vfqus adeó 1 cilicet omnes Italiæ Principes, i-pfamqueEccleliamRomanam præ Iele contcinnebant. Sed iidem illi, cùm ali-quando aduerfa tempeftas orra, cladcm quadam iuxta Vailamattulift'et.vtà Gal liæ Rege cæfos aliquot luorum arriilil-fentrimo propcmodum die vniuerluiri Imperium amilerunt:partim deficicnti-bus eorum lubditis ad hoftes ; parriin quod ipfimetjimpetrandæ pacis gratia; cùmPontifici,tum Hifpaniæ Regi mul-la tradiderint.Tantaquc fui t corum ani-mi confternatio ac metus , vt literis ad Cæfarem perlegatos mifsis, tributiini annuum illi promilcrint, ScPontificem ad fui mifericordiam Heäere, tanta ani-mi fubmifsione conati fuerint, vtillo-rum timiditas,amp; pufiUaniraitas illinc fi

Machiavelli, Lib. III. ƒ{gt;} tile apparu cric. Ad ran cam vcio calami tâ lem quatuor dicrüm Ipacioperueneiût, corumcxcrcicuvno inpræho vix dimi-diàparteconfumto. Namcùminterred tedendumcispügnandum eilet: itaopi prcfsi i'unt, vt multi tarnen cüafciinrj quôd vnicuseorfi Imperator, Veronam cum vigintiquinq; millibus incolumis jîeruenerit. Vtii quæ virtus in ea Repu-blic.acrei miiitarisperitia luiflet, facile potuiflentcolledo nouo exeicicujicifti rurfusfeleopponerc: que fi vincère ne« quiuiirent:potuifienc tamen,au t melio-ribus conditionibus pacem impenarej autfaite maiori cumlaudeluperari: Sed tanta fuitéorUmpUfillanimitas, màlaqj inftitutioad militarcm difeiplinam, vt Vno eodemque die amp;nbsp;Imperium, 8c Vi^ res,8c Animos aaiilerint. Ncque vero fie ri poteftjVt alicei iis cueniat, qui fecun-dis rebus taritopére fuperbiunt,8c aduer fisterrenturiquôd hæccohfuctudo oria turexpraua inlUtutione,qUa homines ineptifiuntad quameumque fórtunarrt moderate ferendam. Qjiódfivcró rede inftituantür à têneris, vt rerum humanarum variétacem obferuare dilcant^for iiores,mèlioresqueciUes fiunt,vtnequê prolpericati fortunæ nimium cófidant^

nee aduerfitare perturber!tur. Ex fingu* üs autem ciuibus bene aut male inllitu-tis confiât Refpublic.amp;firmior, aut im-becilliorredditur, pro u t ill i melius, aut deterius inftituti fuerint. lamantè autem à nobis iJepè oftenlumcft, amp;nunc repetere non piget,Imperiorum omnium fundamentum,elTcin militari dilci-plinapofitumjqual'ublatanullæ nccle-geSjiiecinflitutain ciuitate falutaria elle poflunt,ad noftri defenfionem.Eaau* tembonaeft difeiplina militans , quæ multis exercitiis confirmaturritaq; con-ftare militiam oportet ex nolbis ciui^ buSjiion alienis,acfbpendiariis liomi-nibus ; Quomodo enim exerceri queat domi,nifi confletcx noftris ciuibus? Sri pendia enim peregrinis perpetuô lolue-j e,vt eos penes te habeas, inflituasque; idpotentifsimis quoque Rcbufpublic, graue eft. Camillus certèin eaexpedi-rionc,cuius paulóanrè lecimus mentio-nem,cùmperrurbatos fuorum milirum ahimos comperi fier, propter multitudi-nem hoftium,in equum infiliit , Scancè lignaobuerlus in aciem, ordines intere-quitans , eorum triftitiam , amp;nbsp;culida-rionemreprchéditjamp;cummultaa-d ex-ci candos corum animos in rem prælen-

tem dixifTct: tandem rem vno qnafi fa* fee comprehendens. Simul concurrice, inquit,quod quifquc didicit ac conlue* uit,faciet:Vos vincetisnili fugient.Nam exhoclococernerelicet, Irnpefatorcm in prælium defeendentem tancundem dixifle, ac fi nihil noui faciendum mili-tibus iam foret,quod non priu3,cumdo fni in paCe , tùm in bello tacerc amp;nbsp;di-dicifrent,5i colueuilTent; amp;nbsp;proinde ex* ercendos milites ad oFlicia militaiia,ion gcpriùs quàm inacièm dèlcédanc. Nam qui nihil Ifrenuè didicerût, nil ardui attentate confueucrunt, iis, ne fi Annibal ipfe i mperetjConfidere polsis, quod rem præclarègefturi finc.Nam dum côminu« pugnatur,non potclf Imperator omnib. îoeis ipfemet præféns elfe : quo fi t vt ne* tcfl'ariôilli fiepereundum, nili locis fin-gulis taies habeat milites, qui in acicm diftribuci, mâdatalmpcratoiis exequaiL tur,8c virorum fûrtium officia faciant, Qu» cùm ita fe habeant, Romanorum ddeiplinam militarem decet imitarijqui dues füos officiis militaribus cùm do-mi in pace, tum foris in bello, perpe-MIO cxerceba'nt,taleslt;Jue efficicbant,vt tùm in aciem defeenderentad pugnan-dumjnihilnoui, nihiltj^ue non conluè-

tl faccrc vidcrcntur : Arque hincaccî-debat, vt quæcunquc tandem fortunl afpiraret, cofdem tarnen animos fem-per gcrcrent, nihilquc vnquam face-rent , quod dignitati P. Romani repu* gnaret. Quae autcm Refpublic. ciue» luosinermeshabet,ncc officiis milita* ribus eos vcl adhibct, vel exercer i cant fortunæ varietati obnoxiam eflc oportet, vfqueadeo, vt aduerfis tcmpcftati* bus ortis , nulla virtiitis exempla edc-re qucat,perinde vtde Vcnetisantèdo-cuimus.

DEfccCruht à P. Romand Circei li* mul, atquc Vclitræ , Coloniae, ei fpe dufti, quod à Latinis putareri t fc con traRomanOrum vim polTe defend! : Vi-diSautcm Latinis cum fe fpe fua fruftra-toscerncrcnt : dcliberabant de mitten^ dis Romam oratoribus ad vcniatri pe-tendarri. $ed qui autores ipfis fuCrant rebcllionis , huic confilio refticerunt, quid fore putirent, vt pœnæ fibi fobs eflent perfoluendae. Hocautem vt com-modius perficerent, omniaqj pacis con-filia

Machiavelli, Lib. III. 597 filia perturbarctjconcitata muliitudine, in agios Romanoru excurrerunc,amp;prae-das inde abegerunt. Horn igimr inftitu-lum fi fequi volesifacilèomnem Ipecon fequendæ pacis iniercipies:quôd is,qui ul e quoddam facinus patrauit, ab eojn quern deliquit, fupplicij mein, nûquam pacemfit petiturus. Principem igituf tuum auertcre poteris, amp;nbsp;impedire, quó minùscùm alio aliquo pacem, aut fce-dus ineat; fi curaueris, vt magnum ali-quod facinus aduerfus ilium perpetret. Sic enim, ne fiofferantur quidçmcsn-ditiones pacis æquç,accepcare illas,con fcientiafcelerispermotus,audebit. Poll primumbellum Punicum,pacefaâarc-dieriitin AfricamPœni quidam milites, quifub Carthaginenfiumimperioin Si-cilia,ac Sardinia milicauerant ; cùm iis ftipendia à Carthaginenfibus non fol uerentur ; arma aduerfus illos fumpfe-runc,amp;MathoSpendioqueducibus,a-liquot eorum vrbes occuparunt, ac diri-puerunt. Carthagincnles ne pugnan-dum effet, Afdrubalem, cuius autoritärem apud ipfos multumpoffepurabat, cùm in bello priùs illorum Imperator fuiffet,Legatummiferunt,vt de pace cn iUisageret.Spendiusautem,amp; Mathut

598 Dispvtationvm Nic.^ impediendæ pacis hal'cc rationes inufrr neriintjVt amp;nbsp;Afdrubalem, amp;nbsp;alios quoi-cunq; habcrcnc Çarthagincnfium apud fcjinterticercntamp;diris fuppliçiis bccra rent.Cui facinori hoc quoq; fcclus adie-ceruntjVtiurciurando omnes adigercn-turj'c nonpafluros quemquam Carcha-ginélîum viucre,qui iniplorurnmanus vcnircrfcd omnes iifdem fuppliciis affe fturos.Acqjhoc modo Scirricam fccerûç pacis tradationc, amp;nbsp;militem contra Cat thaginenfes cxacçrbârunt.

àil vi3orlam ex pralic obtinendam ,oportere mi-t Utes audaces ejfe, amp;nbsp;cum fuie propriü viri.

Ad vincendum , Sc prælio fuperan-dum hoftem ,ncccne eft vtexcrcitu habeas,qui hoc fibi perfuadeat, fe faâu-rum eflc,ac facere pofte. Confidentia ay tern ilia oritur ex bona militari difcipli-jia.Scconuenienti omnium return appa ratu:interquæ hocetiam requiritur,vt cognolcant fe milites,tanquam IÎ enutri ti quah fimul lint. Imperatorem veto im primis talemefte oportet,vt eiusexiftir matio apud inilitem (iiagna lit, amp;nbsp;taljs

Machi a vflli, Lib. JIT. 525» vtdeilliusvirtiice ,prudentiaque nullo modo dubitarepofsit. Vt autem earn fi-bi comparare pofsir,prudenter omnia adminiftranda funt amp;nbsp;accurate, vt vel i-fis teftibus tua virtus enitere videaruru Imprimis veto cu rand um, ne fruftrami-j litem laboribus fatiget, aut deliéla præ-fertim grauia, impuni ta relinquat : quæ vcró promittit,feruare debet,amp; victorie viam facilcmoftendere,quæqueei ob-ftarevidentur, aut planecelarc, aut fi pa tcfiantjCorum vim minuére verbis, amp;nbsp;extenuate. Quæ omnia fi reftè obleruen tur,permagnum pondus habent,cùm ad autoritärem Impcratori comparandam, turn ad vidoriam obtinendam. P.Roma nus ad bæc omnia religione vtcbaturj Itaqucaufpicato amp;nbsp;ipfos Conlulcscréa bant,amp;. dclcâus militumhabebant,amp; exercitus educebant, 8c prælia commit-tebant: nec quicquam horum à lapien-te Impcratorc vnquam faftum , quin priùs aufpicia conlïilerent; vt deorum Jmmortalium voluntatc atqueiuflu bel lagerere vidcrenturexquo fiebar, vt in-i les certam,atquepromiflam à Diis vido riam fore confideret.Quôd (1 quis Imperator côtemtis aufpiciis infcliciterpræ-iio dimicâflct : cas pcenas luebat,quas

Li»/ii Claudius Pulcherfoluerecoaólus eft, CU aucs (juæ nou palcebantur,iufsiiretim-incrgi. Huiufmodi excmplorumpleni flint oés liilloiiæRomanæ Jibri : èquorum numero li euidentifs. aliquod habe recupis , Appium Claudiun^ audi contra Tribunitiampoteftatem in huncmo dum dillercntemiEludite nunc religio-nem,inquit. Quid enimfipuUinonpa-fcentui ? fi exçaueatardiùs cxierint? fi pccinuerit auis? Paruafunthæcifedpar-ua iRa non contemnendo, maiores no-ftrimaximam hancRempubl. fecerunt. Ob cam nimirum caufam, quód coniun ftam cùm habeant religioncm, animos militum in ofhcio continerent, confi-deiitesque efficcrent: Neceffe eft tarnen, çùmhac CQnfidentia virtutem coniun-öani eiïe,quod ad vidoriam comparan-dam Cola nequaquam fufficcret. Êxem-p 1 o clTc p o iTu n t Præn c fti n i, q u i ad u erfu s Romanos bellum gefturi, callrapofue-runtad Alliam tlumen, vtexeoipfolo-co agium Romanorum pppularcntur, quoilli priiis à Gallis fufi,amp;in fugacon icfti effen cfatalcm fevrbiRo.mælocuin çœpiffeiaâantesilimilemque indepauo rcm,ac fugam futuram,guæ bello Gallico fucrit.Nam fi dicm cotaâumreligio-nc

Machiavelli, Lib. JIL ne Romani timcant, quanto magis Al-lienfi die, Alliam ipfam monumentum tancæ cladis reformidare eos oportebit? Sed ciim inanium return cogitationes, ac fpes fecum animo voluerent,amp; fortu-namcx locopendereconfidetcnr. Romani econtra, vbicunq; effet Latinus ho ftis, 1'atisfcicbanteum iplumeffe, quem fæpe ante dcuiciffent. Virtutemq; fuam talem effe, quæ nullis locorum dicu 1— tatibus fuccumberet. Itaque ad fuos CincinatusDiftator ficloquutus eff-.Vi-detis Præneftinosjloci Fortuna fretos,ad Alliam conftitiffc ? At nos freq armis, a-nimisq;, cócitatis equis medium aciem inuadcmus.Etrcftc quidem. Veraenira virtus cum militumrobore,amp;difciplina militari coniunfta, multis viftoriis con-firmata, leuibus huiufmodi hoftium mo I nbsp;nbsp;metis,nequaquampcrturbatur. Nam amp;

temcremififfent, amp;nbsp;interim ab hoftibus obfiderentur diuerfis in locis omnes : e-uafêre tarnen nulla ducum prudériâ, fed propria virtucc : vt deiis rcftc Liuius di-

cat, Militum ctiamline Redore, ftabiHs virtus appariiit. FaSi) vero induiliia, aJ confidentiam milicibus excitanda, fum-ma luit: cuius vnum exemplum memo-rahilc exrat. Nam cum inThufcos,no-uos hortes pugnadum efler: adduxit milt; litibiis varias rationes, cjuibus probabat vinei holies polle:amp;præterillas omnes, vnumadhuefibi argumentum elle dixit certilsimæ vidoriærfed id tale eß'e, quod nondurn publice cxplicari op.orcerec,m forte hoftibusinnotefeeret.

O'/c veces. ofiniotuia^ Ciui (uip'tjni apuj litmfaitoretn coni. Hi are (ole ant ? vmim Hie,a» veto l‘rtneeps honores tneliiudt'sbtj/uere Mouerii?

J Am ante à nobis oftenfum eft,quara-tioneT.Manlius,quiTorquati nome poRca ohtinuit. Pattern aduerfus Marcfi Pomponium Tribunum plebis défende rit,qui diem iili dixerat.Ea verb ctfi violenta, amp;: extraordinariacffct: quiatamcn cxiufto filij in pattern amore,ac picrate dependebat,amp;cumquadamanimi for-titudine coniuntla efle videbatur: ma-gnam illiapud PopulumRomanum gra tiam, amp;nbsp;cxiftimationcm conciliauit; vf-que-

«lueadeo vinon modo non reprehenlus, iquoquamfueritjob cantum facinus: vq rum eciâ mox ad honores eucdus. Nam, ciim pan 1Ö póft creadi efient tribuni mi-litumjipfe vnus fadus cft,amp; lecundus in ordine renuntiatus. Quo loco Ic oppor-tuna occafio offert, obleruandi modum, quern fequi folet Populus, in honorum diftributione, eligédisq; magiftratibus'. Si verum redè à nobis priùs diftum fit, meliùs bac in re populum,magisq; confl derate,quam Principes facere loleant, iu dicare folere. Sequitur enimvulgi opi-nionem,vt de vnoquoq;itaiudicet,ficu-ti de eo fama fertmifi virtuiis fuæ memo rabilealiquod exemplum ediderit, quo fibiSc famamjamp;exiftimationemcompx rauerit.Tresenim in vniuerturnmihivi» demur efie res, per quas cxiftimarionem aliquam apud Populum comparare pof-fis;amp; earum quidem primum locum ob., tinentMaiores tui,exquibusprognatus es: qui fi viri fortes, atq;excellentes fuc., nnt,fimilemdetefpem,atqj opinionem apud homines excitabut : i'oletq; eoufq; durarehæc de illis opinio, donee re ipfa contrarium oftendant. Secudum locum obtinet vitae tuæ ratio : Iraq; no nifi cum viris egrcgii§,amp; virtutcprædiiis conuer

lt;îo4. Dispvtationvm Nic, fari oportebitjVC fimilé de te opinioneiH excites ; cùm talen te homines efle opi-nentur,quales ijfuntcum quibus con* uerfaris. Neccffumtjjquodammodovi-detur, vt fimilitudo aliqua ht inter eos, quifubindefimulfunt.Summum deniq; : inftrnmentum côciliandæ tibi autorité- | ris, atqj exiftimationis eft, fi aliquid vcl publicè vel prinatim patraueris , quod honeftiim fimul ac memorabilefit.Lon-geqne certiora funt indicia,quæ ex hike argumentis defumuntur,quàm quæ ex ' binis prioribus dependent.Nam quç fu-muntur ex parentibus argumenta virtu-tis,adniodum dubiarunt,amp;iæpè homi-nibus imponunt: necquicquâ certi continent, donee res ipfa luo tempore tefti-monium fuppeditet. Quæ ex vitæ rario-iieamp;amicitiis,quas colis,fumuntur,ali-quanto hifee certiora funt, nondum tarnen tam firma, vtquæexaAionibus amp;nbsp;rebus geftis colligûtur. Nam omnis quæ dcaliquo concipitur fpes,amp;exiftimatio virtutis,fiue propter eins maiores,fiue propter homines,cum quibus conuerfa-tur:fola tarnen nudacj; opinione nititur, donee re ipfa mem orabile quippiam pa-trauerir,quodocumentum fuævirtuti« edat.Plutimum jgiturpolTunCjad conci-

MACKÎAVEtii, Lib. III. îîandamvelbonamvelmalAm exiftima-tionem apud populum,quæ principid ftatim «utis à te memorabilia pairatur, fiüe bona,fiue mala:vlqueadeö,vc nee facile aboleatur earum memoria, aliis con trariisqjaftionibüs. Icaq;in idftudium vnicèincumberedébcnt^qui in Repub, emergere cupiunt ; vt prima ætare alicu-ius fingularis virtUtis documéta edant. Romç id certèitafaftitacum eftà multis: quamobrem folebant aliqui vel legem aliquam rogare,quæ Reipub.faluraris fu turavideretutiautpotentem aliquem ci uem, qui in leges Uelinqüerct, accüfare: aucaliquid aliud facere,dequo necelfe eiïet fermones apud multos haberi. Nec femel tâtùm fuerit taie quiddam pacran-dum, fed iterum atqj iterum,nouis virtu tum documentis, rerum iam ante gèfta-rurri mcmôriarenouanda,confirmaiida-lt;|ue, vt præclarè de te feUtiant homines. ItaqjT.Manliumhîc licebitimitari,qui cum pattern primó defendiflet forti ani-mô,amp;pietàtis fuæ egregium documen» turn ea in re edidifl'ct:paucos poft annos fïngülari certaminc cum Gallo pugna-üit, cum vicit, amp;nbsp;detrado torque ex eius collo,Torquati nomen eft adeptus. Et cùtnad maturamxcaccmperueniflecjlu.

igoS ÜISPVTATIONVM Ni Ci ftitix atq; leuericatis documenta,in quoq; edidit ; quem, qiiod adiierlus cdi-ttuin l'uuni, in hôfterti extra ordincmpû gnâflet,fccuripercufsit;qiiâüis hoftem,i quo prouocarils crat,interfcciflet : vide* licet ne pofteri haberen t exemplum fol-uendæ militaris dtlciplinæ. Quibus terj-nis fuæ virtutis documerttisjantam no-minis cclcbritatcm lîbi côpâfauit,quantum illi nulli triumphi^aut viftoriæ cont pararepocueiunt. Et meritô fane: ncquô «nimvnus ille fuit,qui viuloriani egre-giam de hoftibus abftnlit:fed milltosha-buit ciues,qiii illi in liacrc amp;pares,amp; fu-peiioies fuerüt;fed in ternis hifee exem* plis,aut nullos,autcercc pauciisimos fi-niileshabuir.Scipionem quoq^ non tant celcbrem fccêrc tor præclaræ viftoria:gt; àcq; trillmpbi,quàm excmpla pietatis iU patrcm,pairiamq; dcmonftratæ.Nam pi trern ad Athcfin Huuium défendit: amp;iiu uentutisRomanænobilifsimosquofq;, poRCannenfempugnam, pervim iura-niento adegit,nepatiiam defercret, cùrrt tantæ cladis inetu ex Italia ad Regunt quempiâaiifugcre dccrcuifî'ent.Hæcna-q U e e X c m n ! a V i r t 11 t i s i n P r i m a e t a t e e d i * tâ,aditiim'illiad rcliquas Hifpanicasamp; Afrk'anas vndtwias aperucrûu In quibus

kbinde aliquid præclari gcrcns, conce* pum de virturc (ua opinipnem,magis confiante efheiebat. Tale quid.-datii fuit, quod in Hilpania filiam parti, amp;nbsp;fponfam viro incorrupram reflicuit. Ncq; veto in Repub.lolùm, Sc inter eol-dem clues,debet efle hocftudiii coparau dæautoritatis,in ipfaætate tenera,per aliquafingulariavirtutis documeta : fed miilro magjs in Principibus,Si Regibus, vta fubditis in honore habeantur. Nihil I enim elle poteft, quod principi maioré apud fubditos autoritatern concilier, quàm fi in teneraRatiin ærare, diftis fa-ftifve exemplum edant alicuius praecla* ræ virtutishuftitix præfertim,magnani-mitatis,libera1ita'tis, al iorum hifce fi», milium. Nam in prouerbium etiam abi-refolent,apud fubditos,qnæ àprincipi-bus memoratu digna aut hunt aut dicun tur.Hçccùm itafe habcant,PopuIu.s,qui in diftribuendis Iionoribus,rationemha bcic foletternarum rerum, quibus dixi-mus exiftimationem ciuibus compara-riuiequaquâ ineptè iudicat : maxime veto fi nitatur continuis virtutum exem-plis.Nam hæc nunquam decipiunt;amp; in iuuenibys documento funt de reliquae vitæratione. In iis veto qui ad maturam

I aecaté pcrucncrunt, amp;c vicç fuæ rationenl pcrlongam expericnciam teftacam lece-runt, minus etiam érrare folec populus, quàm Principes, ß ad ófhcia quædani no üarnagnatjjadhibendifint. Namqiii cr^ korespopulo incidunt,plerunq; cucnire folcntob falfam exiftimationem, quam de hominibus coHcepit; quod,tama ip 1 â feduftus, rês maiores gefsiire illos exilU met,quàmrévéra gelîerintràquo erroi rcPrincipesliberi elle folent,propterea quôd certiüs de virorum magnoruril rebus auc beneaut male gcftis erudiri ib-lenr.ScdinRebulpub.beneinftitutiSjVi dctur etiam ratio quædam inuenta cJÏe à legislatoribus, quo populus redè erudp ri,doceriq;pôfsit, devirtutibus acviciü eiüs,qui ad magnarii aliquam rem admii tiiflrandam eligeridus efl,per concione» publicasjquçcôcéH'æfunt omnibus,qui vcIinJaudem, vel vituperium éiuS dices révolunt, quiadmagnum aliquodrrtus nusadminiftrandum fiteligendu^ild vc ro Romæ obleruari folitum fuilfe, docét oratio Fabij Maximi, quamaduerliis Ti Odlacilium habuit.Nam cùm popüli RO mani fuffragia in cum inclinarentjFas bius,econtrà,graui oratione demonllra-bitjcum non elle tâtum virum, qui Con-fulatunl

Machiavelli, Lib. III. rulatum,ex digni täte P.Romani iis tem-poribus adminiftraret, quo Rel'pub.Pu-nico belio i rrtp li ci ta foret. Quæ ciim ita fint, popülum dicimus, in diltribuendis hónbribusniti argufnentis,quæex cu-iufque vita per famam, amp;nbsp;figna quædam tolliguntur: amp;nbsp;fi confultores iri hifcere-bus bonos habere poteft,vti Principes plerunqj habeht,longé miniis delinque-re,quam Principes. Fauorem auterhpo-puli coinrhodilsifnè fibi conciliabit,iii primaætateciuis egregiüs,fi document ta alicuius exccllehtis virtutis,didis, fa-ftisq; declarauerit;vtT,Manlium imitai ti veile videatur.

pericula ïii incumbere foleant.tjtii conßly altcuttu autoresJunt,praferthn tn reiiu ar dun, atq^ periculofis?

Nlmis longum foret, fi exprofefio dif putare vellemus,deiis omnibus qui in rebus magnis atq; periculis,Reipub. àutorès funt alicuius confilij, amp;nbsp;ortende fequâto illi in diferimine verfentur. De iis igitur folomodo difputabimus hoc loco, qui ciim fintautPrincipis,autReii pub.confiiiarij,mordiciis fententiam ai liquam tuentur, amp;nbsp;contra muliorum rtif

fragia euincunt,vt ex fuo ipforum fuafu, horcatuq;, magnum aliquod negotium fulcipiatur. Primùm enim obferuare o~ porter, ex rcrum euentu folcre homines iudicaredeconhliis:quill infaullus lïr, arq; infortunatus in vnum conlilij auto-rcmrcferrur. Siveró felix, fauftusq; fue-ric,laudaturille quidem etiam,fcd longè minus,quamvituperari loleat,cùm res malcfuccedunr. Is, quiærate iioftra regnat, Turcarum Imperator Suitanus Se-iymus,cum praeparallct le ad expeditio-nem in Syriam Ægyptum(|;; confilio v-fus vniuscuiufdam luorum prçfeftorum militiae, quos Baflas nuncupant,fentcn-tiam mutauit,amp;aduerlus Sophum Peril a; Regem infefto exercitu contendit. I-regionem ingreirus,amp; maiori ex parte deiertam , aridamque ac fluuiis caren' tcm,pefte fimul arque fame maximam partem exercitus amifit : ob eafdem dif-ficultates,proprerquas olim quoqjmul-ti Romanorum exercitus penerunt. I-taq; iracundia permorus Imperator, au-lorem huius conlilij trucidauit: vt à fide dignis hominibus, qui ex iis rcgio-nibus ad nos venerunt,accepimus. Le-gimuseciam,cùtn olim mulei dues ex-

KlACHÏAVEtLI, Lib. ni. (ft» peditionis cuiufdam aurores fuiflenr; amp;nbsp;tes minùs felicirer fucecfsinet, eos om-hes exilio fuifle miilftaros. Simile fuit amp;. illud quod Romæ accidit, cùm magna plebis contenrione uix obtinere-tur,vtèplebevnusConful fieret. Nam qui primus ex plebe creatus fait, cùm înfeliciter pugnâffet, tantum periculum crcauit autoribus eius confilij, vt nifi tanta vis plcbeiorum,conrentioc|^ue ob-ftitiflet,pœnæ ilHs baud dubiè loiuen-^æfuiflent. Itaqjinhifce difficultatibus I verfantur côfiliarii virorum Principum, àc Rernmpub.vt fi non fuaferint libéré id quod ex vfu elTc videatur, officio Itio definf.fi vero id audaftcrfecerint, pericu lum fubire cogunturcùm vitæ, rum for-tunarum reo quod hæc fit humanarum Terum natara,vt ex lolo euenru confilia, ’bonâne,an malo fuerint, iudicari loleâu ■Quæ dum mecum cogito,hoc vnum ha-beo præceptum, quod illis præfcribam: vt moderatè vtrunq; extremorum inrue-antur. Quod exiftimauerint faciendum efle,libéré illi quidem fuadeant, fenten-tiamqj fuam argumétis,quibus earn am-i pleftuntur,tueantur:fed hoctarrraani-mimoderationc faciant, vtqui earn fe-■quunturautPrincipes,autRefpub.non

iriagis tuo inftinftu, fuafuq; id fecifl'e vi* deantur,quam fuo ipforum libera volurt rate. Neq^enimverifimile eft,fi quis Prin ceps lubens,volcnsq; in tuam leiicédam pedibus iuerit, eumpoftmodum pœnas a teexigereveile,fiminus fortunatus e-ucntus fueritiquemadmodii id alias fieii folec,fi quado aduerfus multos cum per-tinaciaquadâeuiceris,vtPrinceps tuum confilium anipledatur; eo quod multi il li tunc,cùm rei cuctusinfelix fuerit, con iundimteoppugnare,acperdere cona-buntur. Etquamuis confilium eius,qui id cii ilia moderatione, de qua diximus, fuafit, nequaquam tanta laus atq; gloria confequatur,rebus bene fuccedentibus, quam fi magna contentione fuiflet obren turn,aduerfus multos cotrarium fua-dentes ; ramen fi res deinde male fuccc-datlonge tutius eft: adeoqucduplici de caufa alteri præferendum.Primùm enim in malo rei euentu , caret eo periculo, quod eos mauerefolet,qui maguacótcn tionefuaferur. Deinde fi Aduerfario tuo cólilium,quod aduerfus fententiâ tuam moderarepropofitam euicit, infortuna-tè luccedat: non cxigua laus ad te, atque gloria rediidabit,ob conlilium bonum, quod repudiatu fit, non fine magno ma

Machiavelli, Lib. III. dij loReipub. Nam ccfibonus ciuis expu-blico malo laudeni quærere non debeat: ncq; ea,quæ fponte inde cucnit,magno-pere gaudere: tarnen cum res iam fafta eftjfatiuseftapprobari confilium tuum etiam ab hoftibus tuis, quam te ob idip-fumpcriclitari.Aliterigitur ciim Princi-pum,tum Rerumpub.cófiliariis, nequa-quam exiftimo, in huiulmodi arduis rebus, quam cum moderatione quadam confuiedum. Tacere enim omnino quæ faciendacenfes,nequaquam decet.Nam idnon pertinetad promouendam vtili-tatem publicam : Deinde non poteft e-tiam ille periculocarere,quiea fitentio premit,quæ vtiliaforeiudicabat. Nam i'ufpedus propedié reddetur,perindcq; illipoteriteuenire,vt Perl'ei Macedonü Regis confiliario. Nam cùm is à P.Æmi-lio vidus, ex prælio tuga faluti fuæ con-fuleret,Sc ex amicis,inter fugiendum, quidâ illi obiieeret errores,propter quos in tantum periculum incidifletzRexæ-grè fercns,nimis tarde hæc fibi iam pate-neri,atq;obiici : confiliarium ilium gla-dio confccit. Itaq^ non immeritô pœnas luit, eonfilij non exhibiti fuo tempore: quód fi priùs cùm prodefie poterat,ea qua decebac moderatione propofuiliet,

lt;lt;«4- Dispvtationvm Nic, lîbi lîmuljjtq;Regi luoprofui riculum iftud cuitâflcc.

Qttihuf de caufit Gaüi t» primo conftiäuferetos ejje putentur? Paule poÜpufilianimes timidicp videantur? C kP. XXXVI.

quot;T'Erocitas Galli eius,quiin Pontena A-* nicnis fortiil.quenqueRomanorum prouocabat ad fingiilare cerraméamp; pau-1Ó póft àT.Manlio torquato interfcâus fuir, admonct me hoc loco, vc expenda-musid,quod àT.Liuio aliquocies pro-nunriatur:Gallos in primo congrefl'u fe-rocifsimos elfe: paulo póft timidos pufil lanimcsq; fieri.Qua dere multi düTeren-tes rpronunrianc tandem, huius rei cau-fam,inipforum peculiar!quodam affe-ûu naturae cóCftere. Ego veró facile confiteor,hâceorum naturam elle: fed idem contendojcam pofte emédari,ita vt qu# ferocitas à pugnæ initio apparet, cadem vfqjadexitum perdurer. Cuius rei dc-monftrationem bineexordionquôd tri,-plexomnino fitExercituum diferimen, Quidam enimExercitus audaciam fero-ciamejue coniundam habent, cum ordi-ne amp;nbsp;difeiplina militari: ex qua difcipli-na militari 6c ordinependere videtur fc-xocitac

rocius amp;nbsp;audacia. Ac tales erant Exerci-tusRomanorum,vt ex omnibus hifto-riis facile conftat,in quibus,per longam rerum experientiam, fingularis dilcipli-naintroduftacernebatur. Nil in iis nifi certo ordine, amp;nbsp;Imperatoru iuffu fiebat: non pugnabantjiion edebant, non eme-bant,non dormiebat, nifi certo quodam ordine,amp; interueniente Confulis dccre-to. Hl foli ergo Romanorum Excrcitui, qui virtu te fua totum propeorbem fub-iugarunt,nobis ad imitandum exemplo encdebent. Qui aliteragunt, male faci-unt:amp;quamuispræclari quippiam ali-quando patrent;id tame non tarn virtuti iliorum.quam fortunætribuendum eft. Sed vbi audacia ferocitasq; cum ordine Scdifciplina militari coniûfta eft : durât Exercitus roburvfq;ad extremfi,animi militum eriguncur,amp; vidoriæ 1'pe confir mantur,perfiftuntq;tandiu,quandiu or» dines aciesq; conleruantur. In quibu« Exercitibus autem audacia amp;nbsp;ferocirai militum ineft, fine ordine amp;nbsp;difciplina militari:quales tunc erantExercitus Gal lorum:in iis contrarium accidit. Nam fi non vincant primo impetu, fcnfim defi-ciuntjCo quod non fulciaturvirtu te qua-dam ordinata j cui pofsint eorum animi

Dispvtationvm Nic. infiftcre, amp;certam viftoriæ fpemconci-pere. At Romani dilciplinae militari amp;nbsp;ordiniinfiftentes,devidoria non dubi-tabant, amp;nbsp;eadcm virtutc à principioad finem vfqucdimicabant: amp;armorum v-fu magis ad pugnandum acccndeban-tur. Tcrtium Genus eft eorum exerci-tuum,inquibus necaudaciavlla militi-bus natura ineft,necordo necdifcipli-na militaris : quales funt hifce tempori-bus excrcitus noftriin Italia, plané inutiles. Vt fl illis Fortuna non obiiciat ho-ftem Iponte fugientem, nunquam fint potirurividoria:quam quidem rem,v-nufquifqjex iis qtiæ quotidie apparent, facilecognofcet. Sed ageLiuium ipfum audiamus, nobis explicantem, qualem habere oporteat difciplinam militarem, amp;nbsp;qualem rurlus ceu perniciofam euita-re. Adducitis Papyrium Curforem, qui Fabium Magiftrum equitum his verbis reprehendit:Nemo hominfi,nemo Deo-rum verecundiam habeat; nonedifta Im peratorum,non aufpicia obferuenturfi-ne comrrieatu vagi milites in pacatoamp; in hoftico errent:immemores facraméti, Iiccntiafola,vbi velint exaudorenturun frequetia deferantur figna: neq; cóuenia turad cdi«ftum:ncc difcenutur interdiu, node.

Machiavelli, Lib. IIL 617 ^oâejæquOjiniquolocOjiniufTu impera, toris pugnetunnonfigna, non ordines feruencur : latrocinij modó, cæca^ for-tuica,profolenni amp;focrara militiafir. Hæc Liuius. Nos autem fi confiderc-mus noftri temporis militiam, façiièvi-debimus,fir ne vtilla Vetcrum, folennis amp;. facrata: an fortuita amp;nbsp;cæca? Quantum item différât à militia Veterum Roma-norum,in qua erat virtus amp;nbsp;fcrocitas mi litum iufto ordine infiftere : vel à Gallo-rum,qui fi maxime ordine amp;nbsp;difciplina militari carebant: tarnen audaciam amp;nbsp;robur obtinebant:

Antetfuam totius exercitu! vires praliocommit-t4Htur,ßntne leiies ilia pugna addignofcen-dam noui hoßie naturam tieeejfit-ria^annon?

IN rebus humanis, ficuti alias quoque . diffcruimus, cernimus mala fæpè ira elle vicinabonisjVtquod bonum cft,fi-ne aliquomaloaffequinequeas. Quod quidem ita manifeftc deprehendemus in omnibus Aâionib. humanis ; vt hæc ipfa caufa fit, cur bonum tanta cum dif-ficultatecomparetur. Etnifiinfigniali-quoprofperæ fortunae auxilio iuueris, 0- 5

lt;fi8 Di s P V T A TI o N VM Nic, fînealiquo malo , Bonum ncquaquant âflequipofsis. Cuius rei memoriamrc-uocatmihiManlij Torquaci monoma-chiacum Gallo: de quaLiuius italoqui-tur: Tanti ea dimicario, ad vniucrfi belli euentum momenti Juit, vr Gallo rum exercitus/eliftis trépidécaftris, in Ti-burcemagrum,moxin Campania tran-fierint.Ex quibus ego concludo, Impera tori imprimis operam dandam efle, ne quid permictat in cxcrcicu fieri, quod parui mométi cum fit,tarnenpofsitma-gnam mutationem parère. Huiufmodi eft,fi quis praclium committal,non ad-hibitis totis viribus : amp;nbsp;tamépcriculum fubeattotius fortunæbellirid enimpla-nècft temerarium : ficuti priùs quoque docui, dim de itineribus cuftodiendis, amp;nbsp;prohibendo tranfitu difputaui, Sed i-dem ego interim non ignoro, prudenti ïmperatori in id quoque efle incumben dum,vt ciim in nouum hoftem,qui fit a-licuiuscxiftimationis, incidit ileuibus praeliis priùs fuos cumhoftibus commit tat,quam praelio totis viribus dcccrtct: ldq;ob earn canfam, vthoftinouo quo-dammodoairucfcantjamp;tiraorem deco conceptum deponanr. Quae res tanti momenti cft;amp; vfqucadco ncceflaria, vt

^uicum horte ignoto tori« viribus de-, certat, antequam de cius virtutefaciat periculumün manifertum diferimen fu.» um exercitum addueerc videatur.Exem plo nobis fit Valerius Coruinus, qui Se-natus iuflii exercitii primus contra Sam nitesduxit,antequam priùsnunquam, alter alterius arma amp;nbsp;vires fuiflet expertos. HÎC ergo etiam Romanos cum Sam-nitibus leuibus præliis commifit,priuf-quamad pugnam veniret, vt Salurtius inquit,ne eos nouum bellum, ne nouus hortis terreret. Sed eadem hæc res dubia exirtitjamp;multis obnoxiapericulismam verendum ert,ne fi tui militesinleuibus his pr«liis fuccumbant, corum animi metu perturbatijhortem vehementiü« formident: adeoque contrarium plane artequaris eius, quod animo intédebas: Vtbîc quoque bonum tam vicinum fit malo,vt alterum pro alicro appréhende re facilepofsis. Ego igiturplanècenfeo caucndumprudentilmperatori ab omnibus,quæ pofsint militi terrorem incu tere: Incipiunt autemmilitum Animi tune maximè fibi timere, quamprimiim cernuntaliquos ex fuis amitti. A leuibus præliis ergo quatum fieri poteftab-rtinendum eftmccea ,nifi commodifsi.«

maoccafione, amp;propofita certa vido-riae fpe,admitterç.Similicer neque angu ftias aliquas itineruin cuftodiendæ iis lociSjvbi ornnes tuas copias habere ne-queas :] Nee magno conatu vrbes vllæ muniendæ, prætcrcas, quæ amifiærui-nam exercitus tuiminantur :amp; fi taies fint muniendæ, ita tuerit idipfum infti-tuendum,vtaduerfus hoftem, qui te il-lincexpellere amp;nbsp;expugnare volet, om-nes tuas vires opponere queas. Cæteras vrbes finepræfidio fatius eft. Namctfi amittas aliquam à te defertam:exercicus autem integer fit: ramé nec cxillimatio-nem,nccvidoriæfpcm amittis. Sedfi quæ tibi ab hoftibus occupetur, quam defendebas, aut quam defenfuram te o-* mnesputabant: turn veröde tua exifti-mationemultum decedit : ita quidem, vtreparui momenti, totius belli euen-tum in diferimen adduccrc queas, ficuti Gallis hoc certamine accidit. Philippus Macedo Perfei Pater, Virmagni nominis amp;nbsp;rei militaris peritifsimuSjCÛàPo pulo Romano peteretur bello,plurima locafuæ ditioni fubditadeferuit amp;nbsp;de-uafiauiL,cóquodexiflimaret,ea à lede-fendinon polTe. Satiusenimefleputa-bat,amp; ad conkiuandam nominis fui exi

Machiavelli, Lib. III. tSa ftimationem v ti li u s;fi paterctur ca locâ, tamquam à fe ncglefta occupari:quani ft illorii defenfionem fruftra tentarer. Romani quoque , rebus poftcladem Can-nenlem valde afHidis , muleis fuorum fubfidiancgarunt;Iiberumque illisper-miferunc,eo quo polTenc modo, fefe de-fenderent. Eftquehæcconditio longé melior, quam fufcipcre delendendaea quae noftris viribus lupcriora func:quôd illo modojtannim iaftura fietfociorum amp;nbsp;amicorum: fin defendere conemur, quæ defend! à nobis non polTunt:amp; lo-ciorumamp; copiarum viriumq; iafturam facereoportear.Adleuiaprælia ergo re-deuntesjdicimus ,fi quandoeaadnoui hoftis naturam cognofcendam,necefi'a-riorequirantur: debere prudentem Im-peracorem,obferuare occafiones,amp; non nificommodifsimascaptare,in quibus certafpes fievidoriæ. Qua in re Marius nobis exemplo efie poterit, qui aduer-fus Cimbros homines terocifsimos,quî in Iraliam incurfiones faciebant,exerci-tum ducens:vidit fuum militem Cim-brorum ferocitatem amp;nbsp;multitudinem formidare,eô maxime, quod priùs alter Romanorum exercitus,abiis fraftus fu-iflet.Itaque necelfum fibi cHe duxit, an-

cequam prælio cum iis totis viribus dt» cerraretjCentare qnippiam, ex quo fpera ret,fuos illo metu liberacum iri, amp;nbsp;confi dcntius poftmodum coiigrefluros. In quemfinemlocaquaedam munira occu pauit aliquotieSjper quæ amp;nbsp;iuxtaquae Cimbris trnafeundum föret : Vt nimi-rum cùm Romani illos propriis ocu-lisinruerentur,amp; mulcirudincm inor* dinatam ,amp;ncquaquam conuenientib. armis inftruftam efle ccrncrent: concc-pro mctu liberarcntur, amp;c auidipUgnae fierent.QiiodquidemMarijexcmplum, pcrfaepc imicari conucnit,neineaperi-€ula,dequibus priùs diâum cft,incida-mus: amp;nbsp;ne nobis contingat idem, quod de Gallis didum eft: qui ob rem parui pondcrisjtrepidi in Tyburtcm agrum amp;nbsp;inCampaniamtranfierunt. ScdquiaVa lerijCoruini iam fecimus mentionem, idcircó exipfiusfententia nunc diflcrc-muSjdc modo eligendi Imperatoris.

Romani hoftes, exercitu eduxerat. Vt^î ■ animos militum fuorum contra eos coa ürmaret : non tantiim cum iis, Icuibu« præliis deccrtandum putauit,antequant ad pugnam cum toto exercitu acced«-ret:fedin concionem etiam prodicns, vehementer hortatus eft fuos, vt cótcm-nerent hoftem,propriæ verO virtuti turn exercitus , turn ipfiulmet Imperatoris confiderent. Quo iocoobferuarelicet^ illius Oratione, quæ apud Liuiumcx-tat, Impcratorem Temper deligendura eftc talem,cui miles confiderepofsit.In-ducit enim Liuius Coruinum fic inter caeteraloquentem : Turn etiam intueri, cuius duâu aulpicioq; ineunda pugna fit. Vtrumqui audiendus, duntaxat magnificus adhortator fit, verbis tantùm fe rox, operum militarium expers. An qui ipfe tela tralt;ftare,praeccdere antefigna, verl'ari media in molepugnæ feiat. Fa-fta mea,non difta vos milites fequi vo-lomecdil'ciplinam modàjfed exempla etiam à me petere:qui hacdextramihi tres Confulatus lummami|; laudem pe-peri.Haec Liuius, nos verb ex hifee facile colligimus,qua ratione ad Impcraro-ris militaris officium gradum^ue con-kendere opoiteat;£tillos,qui adhunc

giadum alia ratione euehuntur, fiueid hatambicionc:fiuecalu Scforcuna;tem-poris lucceflureipfapercepturos, fehoc iplo plus oneris dcdecoiisq;, quam honoris,laudis acgloriçconlcquucos:Nc-que enim honorum gradus, homines ineptos illuftrancfed ipfi ah cxcellenti-busvirturevirisilluftrantur. Scd iieqiie hoc fuerit ficco pede tranfcûdum,quod, ex hac dirputatione,cernimus canti no-minis Imperatorem , cciam exercicum qui ex Vcceranis conftabat, confirmare, ante congrefl'um cum nouo hofte,volu-ifle:idq; magno ftudio amp;nbsp;noua qiiadam ratione conatum efle. Quæ res fipru-denterab eo fafta cenfetur : quanto ina-gisincumbendum elle putamusei Duel, qui excrcitum ex neotericis colledu habet,vt antequam pugna decertet,fuo-rum animos ad ferocitatem, propofita certavidoriæfpe, exciter arque confirmer. Quod fi enim nouusamp;inulitatiis hoftis,etiam Veteranis milicibus formi-dabilis ell,tyronib. amp;nbsp;inufitatus amp;qui-libetalius hoftis,terror! eflepotelK Vt-cumque autemhæcreshabeat:non dc-fuerc tarnen Imperarores, qui fingulari rei mill taris peri tia, omneshas diificul-tateslupcrarunt, amp;ccum exercitu nouo ex

Machiävelli, Lib. ÏIL ^2$ fextyronibus conftan ce,magnas Vecera-horummilitum copias euicerunt:fregè ruhtcjue. Huiüfmodi fuicapudRoma-hos,inter càeteros,Gracchus: àpud Græ-tas EpaininondasThebanuSjdequibus alio loco difteruimiis. Præparabant i/ fexercicum,aliquot menfibusjäntequarrt pugnà decertandum foreCj milices rur* matim ïîiftis præliis cornmiccences j lîc-quceos amp;ad Ordines eonferüandos amp;nbsp;ad mandata Imperacoris excquéndaal-fuefaciebant;iisquepoftmodum cohfi* deneerFerio in cerraitiine vcebavur.Narn qui rci rnilicaris pericus eft, fi modo vit Forcis ac ftrenuus efie voler, quandiu ho minibus abundat, femperpoceft fibi e* gregium parare éxèrcicum. Ëcquîcum-quePrinceps,cùm viros habeat,fibi milices egrcgios parare nequitjnon imbe* cillicari l'iibdicOrunî caulam eiusrei cri-buerédebcCjfcd pociùs fuæ ipfius pigrî» tiæamp;ignoranciæ.

INcer càétera quæ Duci militari rèquî-» runcurjprimarium locum obcinec co-ghitio LocorUm amp;regionürn:nongene ralis tantùm led parcicularis amp;exquifi-

ia; fine qua vixquicquampræclari geri repotcrit. Cumque omnes fcicntiæ v-fum Scexercitationem, ad lui perfeftio-nemrequirant: Locorumcognitio im* primis iifdemhifceamp;nicitur amp;c perfici-tur. Quôdfiautcmquæras,quovfuauc qua exercitatione ,Locorum noticiam compararepocifsimèpofsis ? Refpon-deOjCrebris Venationibus maximè afl'e-quuturum re efle quod velles. Arque hincfadumeße,vtHeroesilli, qüi anri-quirusMundum lub Imperio fuoobri-iiueruntjin fyluis enürriti elTe perhibe-anriir; amp;perperuis Vcnarionibus cxerci tari. Nam Venariones, prærerquod logt; coruminfignem cognicionem fuppedi-tant: fimul eriam mulra oftenduntjis quæ in bellis eueniunt, fimiJia. Sic vri-que Xenophon in vita Cyri, doccr, cùm is aduerfus Armsniæ Regem bellum fu-fcepilTet, cùm fociis difleiere 1'olitum de hac expeditione, amp;nbsp;omnia quæ in ea cx-pedienda forenc,ad caquæ ipfispriùs in Venationibus cueniflent, comparatio-nequadamretulifl'e. Eos enimquiedi-tos colles occupabant, iis cófefebat,qut ictia tenderent feris: Qui in planirie ex* cürfiones faciebant, fimiles cfiTe dicebat iis,qui feras exfuis Ipeluncis expellunt

MACtiïÀVELLi, Lis. ttl. lt;îi7 amp;nbsp;in rctia agunt.Quç omnia amp;nbsp;hil'ce alia fimilia, in eum finéadducic Xenophon, Vt monllrcQi Venationes, effigicm quan dam rcrumbcllicaiôexprimere; oBquâ caufam liluÛribus amp;c Magnifias viris nô honeftæmodà font : Verùmetiamne-ccflariæ.lmprimis ob earn caulam^quod Locorum amp;nbsp;Regionum,in quibus exer-ccntur,nocitia perfeäa polsic ex iis coparari. Vbi autem vnius cuiufpiam Re-gionis fitum,pcrfedecognouifti:ad nouas regiones earumcjue fixus cognofcen dos,maiori compcndio accedes; Quod videanruromncs Regiones habere ali-quid fimilc inter fefe , amp;nbsp;proportion« quadam affeâ:um : ita vt vno cognito, pofsitadalterius nofitiam vnufquifque poftcacommodiùsàccedere. Sedantc-quam vnius alicuius regionis fitum per-^eólè fisafleqnutus,fi nouas regiones in-grcdians :difficuitcrinueftigabis cogno fcesqueeorumfitus. Cum econtra,ex perfedavnius notitia, facile ficpercun-iftandojfpedado amp;nbsp;alias Infinitis modis perquirendo, cognofcere per compara-lionem, in regione igrrota, quónam, c-xempli gratia , hæc vallis fefe exporri-gat? Vndehuius montisradices incipi--ant? quoufquehsBcplanities fefe exien-

dat? amp;nbsp;cætcra hifce fimilia obferuare. Hocautem icafcfc habere,intclligemus facile,fi Liuium audiamus ; qui Publicu Decium tribunum militum, in exercicu Cornelij Conlulis, aduerfus Samnites: hocmodo introducic Confuiem ipfum alloquentem:poftquam nimirum Ro-manorum cxercicus in Vallemquadam incidiflent, in qua à Sainnitibus claudi potuiflet: Vides tu Aule Corneli(inquit Dccius)cacuméilludfupra hoftem? Arx ilia eft Ipei 1'alutisq; noftræ,fi earn (quo-niamcæcireliqucrc Samnites) impigre capimus.Nam vtpauloantè loquiturLi uius.P.Decius tribunus militum, vnum editum in faltu collem,imminentem ho ftium caftris,aditu arduum impeditoa-gmini,expcditishaud difficilem confpe xerat.In quern, ciirn à Conlulc, cùm tribus millibus expeditorum milTus fuit, reliquum Romanorumexercitum con-feruauit. Et cùminde,conferuandi fui quoque caufa,proxima node difeefTu-rus eftet Decius :tumfuos iterum hoc modo alloquitunltemecum, dum lucis aliquid fupereft, vt quibuslocishoftes prælidiaponan t,quàpaceathinc exitus, expIoremus.Hæc omniafagulo milica-. li amidus,ne ducem circuirchoftes no-

M ACHI A VELLI, Lib. III. 61^ tarent,pcrluftrauit.Hæc Liuius. Nos veto,fi hæc cius verba diligenter expenda-musjcognofcemus quam necelî'aria fit lmperatori,perfeda ficus locorum noti-tia. Nam ni Decius tali notitia imbutus fuiflet, haudquaquâilium è longinquo profpicere potuillet, amp;nbsp;profpeftum diiu dicare, eflTét neaccelsibilis annon?Etcu ilium occupatum tenuiffeteoque exer-citum conleruâflenncquaquam fine fin-gulari cognitione fitus Locorum,vias profpicere,amp; obferuare icinera, per quæ ad Confulemredeûdum foret,l'ciuiflet.

QVamuis in cæteris aâionibusom nibus, deteftabilis fit vfus fraudis: tarnen in bello gerendo,dolo quis fum-ma cura laude vti potericmecminùs glo riofum eft, hoftem dolo,atqueviribus amp;roborefuperare. Cui rei atteftanturij quifummorumlmperatorum,amp;cætero rum illuftrium virorum,ducum maxime militarium vitas hiRoriâ comprehé-derunt. Namlaudanteos ob huiufmo-diRi-atagemaca,quæ dolo nirunrur:amp; intercætcros Annibalem maxime, qui

Dis P vTATiöNVM Nie. in iis excogirandis l'olertifsimus fuit. Cuius exépla, cùm plurima pafsimex« tent:non volo hiciniis recitandisim-morari.Hocvnum filentio præterirc no lo:quôd ea fraus,quæ fir in re militari,fi-dem frangendo ,pafta non conferuado: nequaquam gloriofa fir: Nam etfi per hanc qiiandoque imperium comparare pofsis,vtantèdifleruimus:aclaudécertè gloriamq; ex hac nüqiiam acquiritur.Dö cafraude dolo^;Ioquor,quæ in ftrjitage matibus confiftit, qua hoftem, qui aJiis tibi minimècófiditjdecipere dcceptüm-que vincerepotes: Huiufhiodi fuitiliud Annibalis ftratagema , quo ad Lacum Perufinum fugam fimulauit, vtRoma-num Conlufem exercitum in angufti äs locorum coniieeret. Etid quo auuer-fusFabium Maximum vfuscfl:,vt in tu-tiorem locum fe fuosc^; recipere polTet: quando faces amp;nbsp;farmenta boum corni-bus alligata noftu accendit,amp; armen-tum in ea loca egit,in quae cupiebat hoftem fefeconuertere. Qiiibusfimilefuit illud Ponti; apud Samnites , per quod Romanorum exercitü in Caudinas fur-cas impulit.Nam is,cùm in faku Caudi-narum furcularum, copias fuas occul-fäJTetrmilites quofdamhabitupaftoraii^

qui armencaper planitiem agercnt,dimi fit; ij à Romanis comprehend, amp;intcrro gati de loco vbi Samnites forêt ? relpoa derunt omnes,vt in mandatisà Pontio habebant,Samnites Niiceriam obfidere. Quod quidem,ciim Romani propter CÓ-lenl'um omnium credidifTent ; iterper Candinas furculas,vtNucerinisfubfidi-umferrent,fufeeperunt : Ineasautem cam femel fuiflent ingrefsi: deprehende runtfc vndique àSamnitibus feptos cf-fe.Potuiffetque hæc vidoria fraude com paraca,Pontio magnam gloriam parère, fi ea vti potuiflet, SePatris fui confiliis obtemperare. Qiii luadcbat,automnes Romanos fine vlla ignominia, liberal! animo conferuandos;aut omnes ad vnu tollendos:mediamautcmviam,quç nc-queamicos parac,nequeinimicos tollit, nequaquam ingrediendam.

CLaufi erant Confules cùm Exerciti bus Romanorum, intra faltus Gaudinos,amp; à Samnitibus obfefsi. Hisciitn Samnites iniquifsimas conditiones pads proponcrent amp;nbsp;maxime ign o minio-

Dispvtationvm Nic, fas: ncmpcquod oniiies fub iugum mit* tere,amp; incrmes Romam remittere vel-lent: Conlules dubij, totusque exerci-tus de eo quód faâu opus effe iolli ci eus acpropèattonitus erat. Itaque in tanta rcrum difficultatc,amp;cùm omnium ani-mi terriri effent: Lucius Lentulus vnus exLegatis, magno animo luafit, nullas conditiones reiiciendas, dummodo Pa-tria conferuari poflct.Et cum rotates Ro mana ab huius exercitus, qui turn obfef fus effet,falute pendcret:eum ipfum qua cumque tandem ratione conferuandum efleafferebat. Patriam enim defend! o-portere jfiueid fiat cum honore amp;nbsp;gloria,fiue etiam cum ignominia, Hlcvero, 1Î cóleruaretur ifte exercitus, fore vtRo-mafuo tempore hanc ignominiam ab-oleret,reb. præclarè geftis.Quôd fi idem intcriret,eoquefingulare fpecimen virtu tis cderet: Roma tarnen cum ipfo peri turam, amp;nbsp;libertärem amifl'uram. Cuius confilium cæteri fequuti funt : fimult^uc nobis occafionem dederunt; obferuan-di quod in Republic, cuiufqucciuis.qui Reipub.benc confultum cupit,officium fit.Ncmpe vt fpedet ad conferuandam Patriæ libertatem:de qua cùm agitur,ni-hil effe débet,quôd animos nollros in a-liam

liarn fententiam pertrahere qucat:Neq; ab hoc fcopo auertere quenquam deber, iufti, iniufti ,crudelitatis aut mifericor-diæ,nondeniquelaudisaut ignominiæ nota. Galli certè videqtur obtinereali-quid,quod ad præfens inftitutum faciat, in dcfendenda Regis Maieftate 5c Regni honore.Neq; enim eius vocem ferre vllo modo poffunt,qui vel de Rege vel de Re gno ignorainiofi quicquam pronuntier. Sed quacunq; tandem fortuna Rcxvta-tur;quocunq; modo dcliberet:quicquid agataut patiatur:hæc omnia Regia elle pronuntiant.,

POftquamRomamreuerlî funt Con-fuies cfi exercitu,ex Caudinailla clade,inermes amp;nbsp;ignominia affefti: primus in Senatu Conful S.Pofthumius,luafit nonferuâdam elfe pacem illam ram turpem cum Samnitibus faftam:Se enim Si çæteros,quihuius fœderis vnà fecum au tores fuiflent, iis padis amp;nbsp;côditionibus tencri.Populumvcrô Romanumnequa quam. Poflcautem Pop.Romanum iis padis plané liberaii,fi l'cfe caeterosrjue.

qui vnà fccum,id fœdus fecilTcnt cum Samnitibus captiuos in Samniummir-terentjCosq; hoilibus traderent. Tanta autem concentione in Senatu défendit hanc fentétiam Conlul : vt Patres illi al* fenferint: amp;proinde iplum cæteroslt;^ue huius pacis aurores, captiuos in Sam* niummiferunt:fimulqjSamnitibus in-dicâruntjfe tradcndo pacis ignominiofç autoreSjiis paftis liberos efle,neque3m-pliiis tencri, Pofthumio Cófuli, ca in re, Fortuna tam profpera fuit:vt Samnites eumreiinerenoluerint. Itaq;Romam i-terum ieuerfus,maiorein autoritäre fuit ob rem ad Caudium male geftam:Quam Pontius apud Samnites ob parram vido riam. Hïc autem duo funtjquæ inprimis obfcruatione digna cenfeo. Vnumeft, quód laudemamp;gloriam ex qualibct a-dione compararepofsis. Viöoriacom-muniter laudem Scgloriam apudomnes parat. Econtraautem,fi ipfevidus fis:i-terum laude tua non carebis, fi móftres, quod accidit infortunium,non ex tua culpapédcre;autfiacccptum damnum, aliqua re præclarègefta, iterum compen faueris. Alterum, quod fi quæ per vim promifla,nonobleruaueris:id finedede-corefaccrepofsis. Q^ascunq^cnimpro-

«nifia publico nomine pervim extorui' ea omnia,vbiceffauerit vis ilia quçprius eogebat,irrita fieri folent,amp; quidem fine ignominia eius, qui non feruat, quæ per vim coaftus promiferat.Huiufmodirerfi exemplorumqj plenæ funt Hiftoriæ : amp;nbsp;in quotidiano rerum vfu alia infini ta oc-currunt quotidie. Cernimus eniminter viros Principes nullos effe,qui feruenc ea quae per vim coafti promiferunt,poft-quam defiitvis i Ila quae coegit.Imo ncq; reliquapromifraferuant,quando caufa, quae cos promittere fecit,non amplius eos mouet. Quaequidcres,sitneinPrincipe digna laude,an non ? hoc loco non amplius difquircmus : praefertim cum in traâatu dePrincipis inftitutione,copio-«è de tali materia (lilputaucrimus.

los qrtt in eadem regtone nufcuntur, femper re-tinerealiquidtnaturx eiut regiontt flt;tmtlt»re.

quot;I ƒ Etus didum eft, quod fapientifsime ’ pronuntiatum diligenter obferuari debet: Res futurasex contemplations præteritarum coniici cognolciq; pofte. Quaeeunq; enim per vniuerfura orbem hue,habueiût olimaliquid fimilc, quod

6^6 Dxspvtationvm Nic. codeni modo antiquitus, amp;nbsp;ex iildem caufisjVthæcquæ nunc videmusjfaétum fuit. Ratio huiusrei hinc pendct, quôd omnia ifta ,quæ indiucrfis temporibus fimilia cerni dicimusihominum opéra funticumqjvnalit Humana natura omnibus feculis: ncceffe eft vt fempereoldc habearpafsiones amp;nbsp;affeéliones. Hocv-numintereft, quod aliis Icculisaliæ regiones magis abundant hominibus vir-tutepræditis quàm aliæ;amp; aliis iterutn alias : quod ipfis pro diuerfo educationis modo euenic:quia ex forma educationis, primavitæ initia fumuntoriginem. EÖ magis etiam videris,expiæteritis,fu-turarum rerum ftatum pofle coniieere: quia videmus certis quibufdam regioni-bus pcculiares quofdam affeftusinfitos, amp;nuncamp;fcmper ferèeodemmodo fuif fc.Sicauaritiam quibufdam populis fern per fuifle familiärem nouimus: aliis frau dcm:aliis aliam aut virtutem,autvitium infitum fuifle feimus. Florentiam noftra intueamur,eiusqjresgeftasex antiquis monumentis erutas,cum praefentibus conferamus : fie enim deprehandemus, earn ab exterorum amp;nbsp;barbarorum homi-nu m auari tia, fuperbia, ferociaq; fempel pluritnum fuilTe paflam.Ecce enini,quo-tilt;s

Machiavelli, Lib. III. 6^7 ties Carolus v 11 i.Galliærex, acceptai noftris ciuibus pecunia, promifit illis re-fticuerearces quas tenebac Pifanas? Sed nunquam reftituit. Omittamus hæc ni-mis recéda,videamus antiquiora.In hello quod gefsit noftra Rcfpub.Fiorentina, aduerliis Vicecomites Mediolani duces : cum cæteris auxiliis deftitutaforet: cogitauit de Germanorum Imperatore inltaliam euocado,vtautoritateamp;pon-tcntia fuaLongobardiam inuaderet. Im peratoreorum petition! aflenfit, promi-fitq; fe cum magnis copiis véturum, bellum illud contra Vicecomites perfedu-rum,Florentiamq; defenfurum,fi illi Flo rentini foluerent inipfo expeditionis i-nirio, centum milliaaureorfi nummûm; Sitotidem ftatimvbi Italiam fuifiet in-grclFus. AflenferuntFlorentin! iiscon-dttionibus,amp;(bluerunt primam pecu-niæfummam primo,deinde etiam alteram.Sed Imperatorpoftquam pecuniam recepiflet, no vitra Veronam progrelTus, de reditu cogitauit,re plané infeda:hanc vnam fui reditus caufam prærexés,quôd ipfi pada promiffa, non fuifient ferua-ta. Florentiaergo nifi necefsitatecoada amp;perturbara fuilfetzamp;ex antiquis mo-numencis fiBarbarorum gentium natu-

ram indagere voluifl'et : nequaquam to* tics muläataeffetJcaenim potuiffetha* rum Gentium naturam, femper fibi fimi lem deprehédere. Guiusrci Exemplumgt; de Gallis certè valde manifeftum legi* mus in hiftoria Hetrufcorum ScRoma-» norum. Nam cumThufcis lyelliidiutur* num aduerfus Romanos fuiffei : iamque ipfialiquotics à Romanis caefi amp;nbsp;infugi conueafi, agnofccrent le Romanis, viri* bus pares non effe, Gallos,qui in Gifalpi na Gallia tunchabitabantffipendio con duxcrunt,vt coniunâis viribus felcà Ro manis defenderc poffent. Sed Galli tuc, Jjecuniam aThufcis quidem acceperutî red cótraRomanos arma pro Thukis fet fe nolucrut: aiebantlt;J; fehancpecuniam iThufcis accepiffc,nó vt opem ipfis ferrent: fed tantummodojVt ab cxcurfioni-bus in eorum agrum abftincrcnt.Quó fa ftumeft,vtThufcifimulamp;pecunia mul dati, Sc auxilio quod fperabant deftituti fuerinu Nos veto ex antiquifsima hac hi fforia, facile coniicemus eandem olim Thufcis naturam fuiffc, quae nunc eft, SC in ipfis maxime Florctinis ccrniturcun-demlt;|;exterarum gentium animum créa iplosjiam olim fuiffc:qucm adhuc ho cic experimur.

Ä4/»f fieri,vt impetu quidam atq^ audacia obti^ veatur td,qued legitime progredienti iiun-quamcanngijfet.

ERant Samnites à Romanis obfefsii neq; apcrto prælio cum iisdecertare audebant,quod le viribus inferiores cfle agnofcerenc.Icaqj aliud confilium incun tesjVrbibus per Samnium vndiq-com* munitis,exercicum in Thufciam,quae Pop.Romano confederâta erat.duxerutj vtprælencia fuaThufeos ad defeaione amp;ad lumenda contra Romanos armav-nà fecum impellerenc: quam rem cùnt prius per legatos tencâlïent, impctrarc nequiucrant. Eb cùm perucniirent partim, expofitis rationibus,ob quas, amp;nbsp;ip-fi contraRomanos armafumpfiirent,amp; Thufeos idipfum facere oporteret:quód quepax 1'cruicntibus grauior, quam libe ris bellum foret : partim exercitum præ-fentem eorum oculi s obiicientes, impe-traruntquod voluerunt. Quo loco ob-feruaredeceti SiquisPrinceps abaltero quippiam impetrare cupiat,cuius muitu interfit: tunc fæpc commodifsimam elfit cam occafionem,quæ ei à quo petis,nullum deliberandi Ipacium concedit:fed potius ill i refpondendi fubitam necelsi-

«4-0 Dispvtationvm Nie* larem imponic,amp;prçfenspericulum dó-monftratjfi negeturid quod pecitur : aut etiam fi deliberandi Ipaciû petacür.QuO confilio præclarè vti pocuic hoftra me-moriaïulius Póciiex cum Gallis:amp; Foil-feus Dux curn Mantuano Marebione. Iii liusquideiTijCum Bentiuoloruin fami-liamBononiaexpelIere decreuiflet,élt;in eo bello intelligerec fibi opus efle,v£ Veneti huic bello non fe immifcerent.Gal-li autem etiam fubfidialua ipfi mitterét: cumq; idipfumper legatos à lingulispe-tiiirctamp; dubia Variaq; refponfaab vtrilq; accepiirct:decreuit nouo hoe confilij genere; amp;nbsp;nullum deliberâdi l'pacium con-cedendo, vtrunq; in fuam fententiaper-trahere. Itaqjcolledis tantis,qnatas per id tempus potuit copiisjBononiam vef-fusiterfufeepit: Secx itinere Venetis ma dauit vtab armis abftinerent. Gallo autem vtfibi auxiliamittefet. Vterq;illo-rum,cïim præfentem necefsitatem cer-neret, certi quippiam relpondendi : nee vllum fuperelTe tempus deliberandi : ac metuerent Pontificis indignationé ambo,cius poftulatis alTenlcrunt, amp;nbsp;Veneti quidem abllinuerunt ab armis,Gal-lusautem mifitei fubfidia. Foifleus verb Galliae régis dux militaris, cùm efiet ali-

Machiavelli, Lib. HI. lt;Î4t ijuandoBononiçciiméxercitu Gallico, amp;nbsp;intcllcxiflct Brixiam à Rege defeciHe: ad cam recuperandam proficifci cupie-! bac. Duplex autem erar via eo pcrue-niendi. Vna per ea loca, quae Galli tenc-baiit,longa amp;nbsp;tædiofa.Altera rnulto br6-uior per ditionem Mantuani Marchio-his,perqj locaquædam palùdofa, 8c ah-güftias arcibus communitas,inc|uibus Man'tuanushabebacpræfidia. Cùm igi-rurFoifleus breuiori via ingrediendum fibiefle cerneret; amp;cuperet Marchioné Mantuanum liberum tranfitum fibi coti cedere:idipfum ab eo hocconfilij gene-re impetrauit. Nam mouens cum cxeri. cicujirer pereademlocadirexit :8c exi-tinere Mantuano madauir,vt fubitó cla-ues earumarcium, quæ eas locorum an-gurtiasmuniebantjipfi mietetet. ïtaquè ' ' Mantuanusprçfentis periculi necefsita-te coaiRus, cum nullum tempus delibci. rädi fupêreflet:claues illi mifitrquas huh quam milTurus fuiflec, fi Foifleiislentib’t cxtitilTet. Propteramicitiam himirüm^ quarh femper cum Venetis 8cPohtifice Romano coluerat: quodej; per idem tern pus filium inpontificis poteftatehabè-ret. Sed fubitanecefsitas refpondendi; petitioniaHentiendi autinprçfensperî-

lt;^4^ Disp vtationvm Nié. culumincidendijcfFccitapud cum,vtlî* herum iter permitteret. Eodem plané modo,quo Thufcos præfentia Samni-tüm,impulicad arma contraRomanos capienda: quæ alias nequaquâ cepifTent.

Vtrum in frulii fatiusfit, hoflis impetum exdft^ te, exceptum^ fu^inere amp;nbsp;oppugnare; an ver'ohoHemipfitmcitm inipetu in-uadere.

CVm Decius amp;nbsp;Fabius Confules,cunl binis Romanorum exercitibus Sam nitcs Thufcosq; bello petiiflentnamque prælio decertandum vcriq; effet: memo* rabile amp;nbsp;dignum obferuationc fuit, quo modo quifqjex Confulibus, hoftemin* uadendumputaueric?amp; quisagcndi mo dus præftantiorhabendus?Deci«s in ho ftemimpetum fecitfummis viribus.Fa* bius autem ipfc non inuafit hoftem, fed impetum facientcm cxcepit luftinuitq;: exiftimauit enim fatius cffe, in primo cô flidtLi Icntius agerc,amp; impetus vehemen tiam eo vfq;refciuare,doncc hoftis pu-gnando primum feruorcm amififfet. Arque ilJic cernereeftjFabijconblium fe-liciorcm habuiffe fucceffum, quàm De-c^f,. Hic enim cùininprimi impetus vc-hementia

MacHiaveLli, Lib. HI, lt;f4j liémentiavires propè amififlecrobferua-üitfliOSlalTös ens, ócdefiigaporiiis qua deviétoria cógitare . Itaqj cùm hoftem vincendo non fpefarec gloriam Ie affe-qui'poirc: ad Patris fui imitationé, lêpro legiônib.RomanorumdeuouitjVtquàrti laudé vincendo allequi nonpoflec:nior-te afTequeretur.Quod Decij fadum poft’» quam Fabius intcllexiflel^ vt non mino-Tem laudem viucndo compararec quant Collega morte fua füiflet confequutusï totius cxercitus vires, quas eo vlq;Con* leruauerat,excitauit amp;nbsp;aduerlus hoftem impulitfummo cum imperu , amp;præcla'‘ rarrt inde vidoriam reportauit » Ex quo Videturis modus hoftem adoriendi, que Fabius feruauic, eommodi'or tutior^; elle,quam ille,quem fequucus eft Decius»

On modo diuerfarum vrbium Re* * gionumi^j diuerfi funchomiiw moires Sicon lu etudines : folentij; aliæ alios homines pfocrearc,mollitie,duritie, ma fuetudine ac ferocicace difieréces : fed in

eadem vrbe,plerunq; familiæctiam in-ucniuntur codé modo differentcs.Ciim« que vbiq; exempla extent : fatis manife-ftè tarnen idipfum in Romana hiftoria li cet concemplari;in qua vrbe cóftat Man-liosomnesfuill'e leueros amp;duros homi nes. Publicolas benignos ac populäres. Appios ambitiofos luperbos amp;nbsp;plebi« aduerlarioSjamp;aliarum deniq; familiaru, alios quofdam peculiarcs moresamp;ani» mialFedionesextitifTe. Qnæ res certe, non poteft tatummodo ex temperamen ti diuerfitatc proucnire:quod id pro Ma-trimoniorum varictate immutari necef» fefit. Sed magispendet ex diuerfo edu-cationis modo, quem habentfingulæ fa miliæ. Plurimum enim intcrcft,vt à tenc ris annis, hike aut illis morib. afliiefcas: amp;dcrequapiam bene aut male fentias. Nam quç in ipfa tenera aetate imprimun turanimis opiniones de qui bufq; rebus, cæ folem ad extremum ætatem vfq;pcr-durare;8cex eo,quo in teneris annisim» butus fuerit animus, lolenthomines rc-rum naturas meriri. Quomodo cnima-liäs fieri potuilTer, vt (quod Liuius tefta-tur)Appij omnes eodem modo alFcdi, iifdcmqjcupiditatibus agitati ambitio-fitjue fuerint ? Ex vlcimis eins familiæ v-nu*

Magmiavelli, Lib. III. Ä45 nus fuit,quicéforcreatus,exaais x viii. menßbuSjlecundum legis praefcripcum, fïvnàcum collega Magiftraru abdicare noluic: fed anciquam cenforia quandam legem proferens,contendit, fibi per earn legem,quinq; annis licerc eo Magiftratu fungi. Etquamuis multa aduerfus cum publice in concionibus dicerencurimul-tae fupcr eare orirencur feditiones arque iumukus;refifteretq;ipfi amp;nbsp;plebs amp;nbsp;maiorpars Senatus: is ramen cenfura fe no-luir abdicare. Ob qua caufam Pub.Scm-pronius tribunusplebis,orarionehabita, demóftrauit Appiorum genris fuper-biam Sc infolentram,contra reliqnorum ciuiumbenignicarematqjpiecatcm.

CVm aliquâdo Marius Conful,aduerfus Samnites bellum gerens, vulnus inconfliduaccepiflet:nccproinde mu-nerefuo fungi polTet: Senatus vt proui-deret,neexercitus aliquid ex Confulis morbopatcrcturmali: dxrcuit ei fuccef forem mittere,Papyiium Curforem Di-datorcm. Huncipfumautem per lege« Of onebatnojainari aFabio, qui in Thu

ftiaexercitui præerat: eumlt;j; Senatu« cö gnolcerct,quæinimicitiæ interFabium amp;Papyrium intercederent:metuebat ne Fabius huncDidatoré defignaturus non cflet:i taq; per legatos Fabium rogauit,vt poftpofitis iniuriis priuatis,Patriæ caufa huncDiftatorem defignare vellet. Cui Senatus pctitioni Fabius, permotus patriae aæore,afl'enfit:quamuis,ad mul ta interrogata tacendo, amp;nbsp;aliis infuper fi-gnis manifeftè declararet, difplicere o-diofamq; fibi efTe huius Diftatoris ele-Aionem, Atqjhinccxéplumfibifume-redebenradimitandum,omncsqui boni dues effecupiunt, vt contemptispri.» uatis inimidtiis,publia bonirationem potifsimè habeant,

CÙm hofletn cernimtit aliquid agere, quoi plant viâeatur tmpruâenter aßum, (^abhorrtre a ra-

IN belloaduerfuiSamnitesgeftojCum e-x Thufeia Conful, ceremoniarû qua-rundam caufa Romam profeftus, Fuluiu Icgatum interim exerdtui præfcdffet: Tnufei vt Romanos dolo adorirétur, in-(idias illis ftruxerunt non procul ab illo* rum

Machiavelli, Lib. HI. ifv rum caftris:vtq; Romanos in ipfasinfi-dias pellicerent: dimiferut milites quof. dam, qui habitu pallocali armentum pa-Icerent in ipforum confpeftu : videlicet vtprçdæ cupiditate irretici Romani, pro direncamp;ita inciderent ininfidias. Sed , legatusjhanctemcritatem primiim ad-miratus: deinde cœpit cogicare dolum fubeffe : quern poftquam fingulari indu-ftriainueftigaltcnirrita fueruntThuico^ rum fraudulentaconfilia. Ex quare,oc-cafionem fumere debet prudcns Impcra tor,cogitandi:ea qoæ ab bofte quandoqj 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;imprudenter faifta vidcntur,perfæpc do-

[ rationi confcntaneum non fit; tam Roli-dum eflc hoftem, vt taie quiddam faciac, ** fine occulta quadam ac fraudulenta cau-fa.Quodccfiitafit,amp;cogitari facileque-at : tanta folct ramen elle cupiditas vin-cendi, vt ea tantum quæ ante oculos ocgt; currunt amp;nbsp;pro nobis facere vidcntur, fpe Aemus,deoccuitis eorum caufis nequa-quam cogitemus.Galli certc,cùm ad Al-liam Romanos prælio vicifrent;amp;. ad vr-bcm accedentcs.inueniftent portas aper tasamp;finecuftodibus;toto eo dieamp;infu per noûe fequenti ingredi noluerût,me-tu înfidiaram ; quôd nûquam exiftimaf-

Dispvtationvm Nic, fcnt Romanorum animos tam viles aut vfqueadeó mecu percultos, vt patria mi-Terando fpeftaculo delercrenc. Sed anno Salutis noftræ m. d. viii.cum Florcn-tini Pifana vrbem obfediflentjCaptiuum lenebanc AlphonfumMutolum Pifanû: qui promifit le efFelt;aurum,fi eum vincu-lis foluerent dimi tterentqpVt vna ex por tîsPifanæ vrbisjipfis tradéretur. Is dimif fus, fæpe vnà cum Icgatis Pifanorum ad Florentinos redibat, tanquam traftatu-rus de modo,quo portam tradere ipfis vellet: amp;remotis caeteris Pifanis,cû quitus veniebat,clàm cum Florentinis de hoccófilioloqucbatur. Quiaigiturnon clàm ad Florentinos: fed aperte vnà cum Pifanorum legatis veniebat; coniicicn-dum crat Florentinis,non habendam ef-fe fidem Alphonfi promifsis. Sed obti-nendæ vrbis cupiditas,tantopcrè Floren tinorum animos occæcauit,vt Alphonfi mandata fequuti, ad Lucenfem portam, tanquam earn apertam accepturijaccefle tint: ibiq; per infidias cæfi, magnam cla-dem acceperintjamp;primarios fuos duces militâtesamiferint. Quaeomniai-pfis, duplici Alphonfi fraude, acciderunt.

Rejpub. Itbertatem tueri vult ifubinde get uouis infiitutu:^ qua de caufa, Rabiut

ACcidicncccfsitatc quadam naturae, ficiiti ante quoquemonuimus,vein magna vrbe fubindc noui quippiam eue niat,cui tempeftiue occurrendum me-dendumque fit,ne ciuitas corrumpatur. Èt quanto maiora hæc Accidentia fue-rint : tanto magis exquifitaegent medicina. Romæ veroimprimishuiufmodi extiteruntmotusmulti,noui,inopinati amp;nbsp;quandoque plané terribiles. Cialis intercæterosille fuit,cùm vifæfuntMa tronæomnespropemodum in Marltos coniurâfl'ecamp;plurimæiamfuos veneno fuftulcrannpiures venenum coftum pa-ratumque habuerunt. Quàm fcelerata âutem fuit Bacchanalium illa coniurau tio Bacchorumque Sacra, quæ bello Ma cedonico deteftafunt? Quibusmulta hominum vtriufqjfexus milliafefepol-luerant, 8c nifi in tempore remedium adfuifletrpotuifletRcipublic.perniciem afFcrre. Quo loco etiamadmirari licet, quanta eiusvrbis, in puniendis fcelera-tis hominibus fortitudoacMagnanimi iasfuerit;ex quoRcipublic.potentia ac

virtus emicuintan.a l'cilicet,vtquando* que integram legionc mortis pœna lup-plicioquc afficcre auderet,aliquando ci-uitatem quampiam totam cuertcre: nó-nunquam ofto aut decern raillia in exilium mitcere,iisquc graues inluper to-lerandi exilijconditionesiniungerc: fi-cuti iis accidic,qui infeliciccrad Cannas fiugnaflent:quos Pop.Romanus in Sici-iamrelegauic,vetuicquenc vibem quâ-piamingrederentur ; fedmorarenturin agris. Scdpræ cæceris omnibus rerribi* lis horrcndaquefuit pœna, qua dein ce-gris quandoque exercitibus,decimüm-que quenique ad fupplicium forte po-fcebant; Quo quidcmgcncrc fupplici^, nullum credo inucniri magis formida-bile,ad puniendam hominum multi tu« dincm.Eo quód,fi quando magna homi num multitudo vehementer deliquit, neccognofcaturis,qui autor caufaque mali cxtitictunc omnes ad mortem po-fccre nimium eft: aliquos necare,amp;a-liquos impunes dimittere, iniuftum e-xiftit: fimulqueoccafio præbcrcturhis, iterum peccandi. Sedcumomnes cxæ-Î[uo deliquerunt , decimum quemque orte ad fupplicium pofcere : iis quo«

Macmiavelii, Lu. fîl. «îyt eæteros quoque metus fortis terrer, amp;nbsp;fuadcràdeliétis cauendum,ne quando ipfiquoqueperforcempofcantur. Scd Veneficasamp;Baccharum l'acerdotes om-nes conuenienti meritoque fupplicio at fecerunt. Cæterùm ecfi huiufmodi motus, quales fuerunt Vencficarum amp;nbsp;Bac-chanalium,multa mala in Republic, pariant: tarnen ftatus Rcipublic. formam nondum tam facile ponunt immu tare: quod fatis fpacijdetur adeosfodandos emendandosque.Sed qui motus eo fpe-élantjVtReipublic.formamutetur.ij ve-Fo maximefuntpericulofi amp;fubitô au-xilioindigctcs, alioquin enimperdunt Rempublic.Exemplo nobis fit:quod Ro mæ olim accidit. Cùm efTet ea vrbs libe-ralis inlargiendo iure ciuitatis homini-bus exterisjco tandem rcs deuencrat, vt in tanta nouorum ciuium copia, multi-tudo fufFragiorum,Impcrij vim,ab anti-quis ciuibus, ad Inquilinos trâsferre vi-derctur. Quamremanimaduertens Fabius CcnfOr,imminentibuspericulis maturèprouidit, ôcomncshofcenouos homines in quatuor peculiares tribus digefsir:ne,in tam anguftûfpacium rc-dufti,ampliùs Reipub. formam corrum perepolTcnt. Quôd quidcm ranci malt

remedium falutare,vtqueadeô P.Roma no gatu fuit, vt Maximi agnomenindc fît confequutus.

HOcmunus vobis mitto,Viri Clarifs. quod fi non tantum eft,quantum vc ftra mérita poftulant: attamen tantum exiftit,quantum à Nicolao Machiaucllo offerri potuit;Exprefsi enim in hoc quic quid fcio,amp; quicquid diuturna Icdione amp;nbsp;longo return vlu potui compaiare.Et cùm neque vos, necquifquam alius,à mcplus requirere debcar,quâ idipfum quodpoHum amp;nbsp;habeo: contenti hoci» plodebetisefle. Poteftis equidédemea lenuitateconqueri, amp;nbsp;dêingcnij imbegt; cillitarc, quæ multis in rebus difputan-dojintricetur amp;nbsp;fallaturt quod etfi ira fît: nefcio ramé an hacdecaufa,ego ma gis de vobis conqueri debeam, qui fcri-bendi prouinciam hanc,humeris meis impol'ueritis, quam fponte nunquam fufccpiflcm:an vos de me qui veftræ ex-pedationi non fatisfecerim. Accipite ta men hoc munus à me^eo animo, quo ab amicis accipere decet omniaritanem-pe,vtnon tammunus ipfum fpcdetur, quàm

Machi AVELti, Lib. in. tfyj quïm voluntas eius qui id offen. Hac ccnè in re falcem , reâè videor fcciffe: quod VOS iplos elcgerim , quibus hofcc labores meos, hasqjdifputaciones com mendarem. Ciimobeam cau(am,quótl fpercm,meproacceptis beneficiis, ali-quam gratitudinis fignificationem de-claracurum: rum quod recedendum cC. fe putaucrim à Communi confuetudi-ne fcriptorum,qui monumentafuajnô nifiprincipibus viris dicare lolent;eós-que dedicationifcus iis , ambicionis amp;nbsp;auaritiæ gratia, laudibus ad cœlum vt que cxtollunc j tamquam fi virtutibus pollerentjCÙm ipfos ob infinita feeler* pocius vituperate oporteret. Itaque ne ego quoque eodem modô errarem, vt plurimi faciunt : eos eligendos putaui patronOs mearum vigiliarum,quinon fint quid'em Principes:proptcr virtutem infignem tarnen,Principatu digni forêt. Et qui,fi nequeant meopibushonori-bust^ue exôrnare: cuperent tarnen idi-pfum mihi exanimo præftare.fi poflenr. Non enim ex ftatu fortunæ, metienda vircus hominiim eft:fedexanimi dotib. amp;qualitate; Quarum refpeftu præftan* tiorhaberi debet is, quiaptuseftad re-gnâdum,fi maxime carcat regno: quam

is qui regnar,amp;interim regnandi fitim.» pciitus. Atquehinccciamfaftum cft,vt magis laudarerur Hieron Syracufanus ctiam cunqcnm priüatam vitam ageretj quam Perleus Macedoniim Rex, co iplo tempore quóregnabat.Hieroili enim vt Rex eilet, Regnum folomodô deerat. Sed Perleus nil Regium habebat, praetet foium rcgnum. Fruimini ergo vos labo-ribushifcemeis,qüalefcurnq;iinr ; cùm ipfi eorum caufafueritis.Equidem fi in-tclIcxcrOjhæc mea iludia vobis probari-, daboopei am vtquod reliquum eft Hi* ftoriâî,compleam:fccundùm quód