Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned In full. The following scans are, in order of appearance:

BONO NI A, fîuedeLibn’s facris in uernaculam linguam conuer* * tendis, Libri duo;

Ktigne iliendozi,refirnm‘ne toruos iîofliuin uultw,mihi qui cruento Et/e tergu^ dilacerMt maligne,^ Vifcerd nudant^

Eloqudr:Scribie,Pharipei,Juddi, CdiaphafjPilatuiiCr omnii orbis iUfLeorum ferdtre me laborant Artedolofa.

Kei tnihi,eheu quàm premor,urgeor^ butocens. fuccurre Pater,mihiq‘ Fcr/’ogo te,fuppetiai,opent^

B O N O N I A, fiuede libn's facrisinucrgt; naculam linguam conuertendis^ Liber primus: A(iFRANCISCVM BOVADIL-

V A£ S T I o'cft diu mub tûcp jFrâcifce Cardinali's amplifsimejagitata,nec fi nita tarnen ufcp: liceat'ne facrasliteras inuernacugt; lam linguâ uerti, nec ne liceat, Vernacula lingua

fie intellige,ut Hifpanis noftrisdiuinælite raeHifpanicé loquantur,Itahs Italicè, Gallis GalltcèjGcrmanis Gcrmanicc,atque ita na-tionibus cæteris deinceps.Magna uero hæc quaeftio eft, atlt;ç baud,fcio an alia cognitio» ne dignior, turn propter cius dignitatê, tum utilitatem,tum ctiam propter incrcdibilem hominum ea dere diflentientium multitudi nem amp;nbsp;uarietatem. Nam ut de dignitatê prb mùm dicam,eum offîcrjnoftri fit,omnes uite noftracadîionesôô confilia adDei uolunta-tem inftituere,nuUa hominis magis propria a i cogniuo

cogni'tiouidetur,quàm ea, quæ diuinSmen tem non folum ftudio ac diligentia inquiïit, uerùm etiam fideliteraperitatquedocet.Et »nonumenta quidem uetcrum phiJofopho^ rum,quaîGraîcis6CLatinis litehs continen tur, nofle, præclarô ducimus,6^ gloriofum: at quanto præclanus amp;nbsp;gloriofius fijerit, tcrnam Dei uoluntatê è facrorum librorum monumcntis eruere, habcrccp perfpedamf Illud quidem uoluptatis eft, hoc fummac cu^ lufdamnecefsitatis. Illud fi negligas, huma-nas praeceptiones negligis: hocuerô fi das, diuina præcepta abijcis. illius quidem Ignoratio aut nihil, aut paru adfert mali; hu-ius uero ignorantia triftifsimam defert cala-mitatem,atqueadeô interitum animi fempi-ternum. Itaque omnis de DeOjdecp eius uo-luntate fufeepta difputatio ( modo ne quid impièjaut fine uia amp;nbsp;ratione difieratur ) ea non poteft non eflecognitione dignifsima. Quid auiem, noftra hæcdelibris facris con-uertendis quæftio,nonne in Dei fententia cognofeenda uerfaturf Verfatur. Nam pri-mum quiequid ab fjs fiaret,qui libres facros inuulgi fermonê transferri debere negent, attulimus : deinde, quaefuerät adducla pro-pofitacp certifsimis argumentis 6C rationib, diluimus;in quibus diluendis,uera amp;ger-mana Dei ea de refentetia apertifsime often ditur. Qiianta uero uülitas illa eft, habere

fndubtjs opinionibus,quiduentati fitcon-fonum, quid f epugnans, quid rednendum, quid rctjciendumf Et in cxteris quidê rebus, præclarisi^ artibuSjque multæ fünf ad homi numutilitatem cxcogitatæ,magnæfunt ÔC excellentes commoditates èc utilitates : fed eaquæindubijs aperiendis,falfiscp opinio^ nibus refutandis uerfatur, tanta mehercules eft,utcumreliquiscomparata, eas longe fugt; perare uideatur. Quod tametfi multis QC magnis firmis^ rationibus hoc loco proba^ ri poteft, tarnen ne longior fim iufto, id ego nunctantû argumentis ab ignoratione de-fumptis,confirmandS putaui.Etenim quum labi, errarc, decipi, fallijturpefithomini, SiC ad priuatas publicas rationes pernicio-fumxonftantes habere SCfirmas deunoquo que rerû generc opiniones, fic^ eas cogno uifle, ut amp;nbsp;omnc fibi dubitandi occafionem alqs adimatjuitetcp errorem,lapfum,dece ptionem: haec inquam animo comprehenfa tenere,ad omnê humanæ uitae curfum, fum^ mac cuiufdâ eft utilitatis.Nam ut rerum igno rantia perniciofifsima femperdetrimêta at-tulit, fie per rerum funtcognitionë egregia înRempub.emolumenta importata.Repete memoria hiftorias QC fuperiorû temporum, quas multas tenes,amp; noftrat etiam ætatis tur bulentifsimas têpeftates pro tua prudentia confidcra:uidebis,certô fciOjOmnem imma-a 3 nemuen*

nemucnfum, omnes tortuofos turbines,oin nes horhbi'les procellas, abipfa illa infcina flare ac rcflare, uerfariac torquert, excitari ac perturbart, Talibus incommodis necefle eft randiu Refp, uexetur SCafficiatur,quarts diu homines habeantuagas, errantes ôtS an» cipites rerS opiniones. Vbi enim quid pro incerto habetur,illîc difputatio effefolet : di fputatio autem (quæefttmperttorum homi num futilitas äC uanitas: exiftimât enim, ccr tarnen fe in difputando pro fama Sgt;C honore, aut fortunis fufeipere ) ftudium habet par* tium, alten'utuincant, alterincuincätur: u* trinc^ certe hoc animo pugnatur,ut euadant fuperiores. Hine exiftunt, feminariö malox rum omnium,diflenfiones, cotentiones, ma ledida,probra,facQiones, fedac,odia,iurgia, pugnæ, cædes, interniciones, euerfiones Sd urbium amp;populorum. Vtinam utinam hîc uanus eflem,nelt;jhancorbis calamitatem 0^ jnteritum uere deplorem. Hunc ego locum fi ornate, ficopiofe fplendide^ traóareue* lim, fingulatimcp omnia ignorationis damna exponere, cinus me tempus,quam uerba dcfecerint. Verum fatis eft perfptei ex pau-cis his, quot quanta^ incómoda ex dubqs bominum opinionibus nafeätur, ut quae, ex huiusmegdifputationis laborc,quiincertas di. U3gas opiniones de hominum mentibus tolliqinferitcp conftantes dC firmas; quae, ingt; quam.

quam,utilitas percipi poßtt, fntelHgatur, Sunt enimrerû toto inter fe genere dilsiden tium cótrarig tributiones ói effecfla. lam ue* ro, multitudo ÔC uarietas hominu de inter-pretandis facrisliteris difceptantiü, quanta eft f Scilicet haec una quaeftio theologorum animos multumexercet angit: haccfecit, ut fæpe in unum locum multi QC graues theo logi conuenirent, difputarenrœ in utramf^ partem, quid èrepublica eflèt Chriftianarc^ tincndum. Nee iurifconfulti huic quaeftioni pepercerQr, necmedici, nee philofophi, nee dialectici,nee grammatici: omnes in hac par tetheologiefleuolunt. Venit etiam in uul* gi fermonem haec quaeftio. De hac fermo ingt; ftituitur inter opitices, de hacdifputatcaugt; po cum aduentoribus, de hac eft interdum contentio fabris inter fe, hanc tradîât infimi quiep óódomi ÔC foris,fiuefedeât, fiueftent, fiue fallend! tatdrj gratia,déambulent. Quici ueró de fcc'minis dicam,^ An nó, ut eft loqua cifsimum animal, etiam cx de conuertendis Bibltjs difputantf Vidi ego Lutetiae matro-nam quandam honeftam, quac me praefentc, cum doctore theologo, amp;SquidêParifienfi, hac eadem de re,id eft,de interpretatione Bi bliorum,multis uerbis contenderet : cui i 11c ne uerbumquidemad ea quæ proponeban-tur,fedillud prorefponfo dabat,Colus Ô6 fa fus arma muliebria.Hic mulier feite SC deregt; a 4 pentê.

pente, inqutt, Ch tella amp;nbsp;capiftrum arma mtr lorum. Hoc ditfto lis finira eft, 8C dorflor â matrona difcefsit. Hæcà me ideô dicuntur, FrancifceBouadilli, ut intelhgas,quoufquc progreflafithaecdeconuertendis diuinis ligt; bris quaeftio, cùm imbecilla ÔC delicata mu* lier, tam cofidenteraduerfus dorflorêtheolo gumloqueretur. Quid f num ij omneç qui* bus hæc quæftio multum in orc eft, idem iugt; dicantf Pr oferflô fi unquâ alias, hic maxime locum habet prouerbium illud, Tot capita, totfenfus. Qtiam ego fententiarum uariegt; tatem hincarbitror emanare, quôd ad arbi^ trium quifcp fuum cùm demultis alijs, tum præcipuède hacquæftione librorum inter* pretandorumiudicet, nec quæ'nam fit Dei uoluntas confideret.Namcum fit Dei mens Ô6 uoluntas una, fimplex, fibi^ modis om* nibus cocordans, earn fifequeremur omnes in iudicando, una eflet omnium hominum fententia,unauox,nectantopere alij ab altjs diflentiremus.Sedrapimur temerario quo* dam impetu ad iudicandû ,nimis fumus no* bis ipfis charijplus fan's fidimusnoftrisuiri* bus,humana non diuinaratione,dubia,fi qua funt, foluimus, examinamus,pondera* mus. Exeo poftea cogimur uariare Qi. quafi fortiti fententias. Sed de hoc fan's : ad uarie* tatem redeamus.Tam uarias arque incertae funt de libris facris côuertedis opiniones, uc nihilo «

B o N o N I A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9

nihilofere plus imperita multftud[o,quàm theologi jpfidubitent. Multaenim in hanc fententiam ab ipfis theologis quotidie difpu tatur, turn priuatim in fermone quotidiano, turn publice in his quos ipfi habent conuen-tus. Nec Galli,nec Itali,nec Hifpani,nec Bri tannifatisbene coueniunt:quandoquidem, tametfi idem iudicent in fpeciem fæpenume ro,re tarnen ipfa difcrepant,quod caufas afFe runt alii ab alrjs difsidentes. Nec fi fingulos interroges feparatim theologos,cuiufuis na tionis fint,eandê tibi redder caufam, quam^ obrem libres facros ad promifcuaemultitu^ dinis ufum non debcre uerti putenuNec lox quorhîcde proletarijs (utita dicam)theo-logis: fed de his, quorum humeris creditur uniuerfus orbis fulciri dC fuftentari.Qyin egt; tiam non raro unum 8C idem theologorum collegium alijs nationibus uerfos infua lin^ guam diuinos libres permiflt, altjsinterdû xit omnino. Retfle'ne id, an fecus, nûc baud difputo:id tarnen fieri folet. Nelt;^ pro minû ma uarietate habenda eft , ilia populi cum theologis repugnantia. Nam cum fiepe fub grauifsima pcena cautum fit nonnnullis in lecis, utnequis libres facros de Latinis uer naculos fades aut imprimeret, aut uederet, aut emeret, aut legeret : populi tarnen certo quodam ftudio fadum eft,ut publice impri^ tnantur, uendantur,emantur, legantur: id^ a ƒ illis

illis fpfis.qui uetuerant, taci'to confenfuapx probantibus ,uelfaltê difsimulanttbus, uel conniuennbus. Tanta eftrei uahetas. Qua: cum tta lint,fiqua eft homine digna quægt; ftiOjhaEcquïdêerûdigmTsima: fi qua habet utilitatem, hxc udlitatê afFerr, QC oblcóano-ncm : fi qua multorum animos anxit,haec quâplurimos male torfit, ÔÔ torquer adhuc; fi ufpiam uariatum efi:, inhacquæftione ua-riatur, nunquam coquiefcitur. Et quantum ego demultorum turn fermone, turn letîlio-neintellexijtres funt hominum opinioncs hacdere conccrtantium, Vna ineptifsima quidem, amp;C hominum imperitifsimoru, qui iudicant diuinas litcras in uulgi lingua uergt; ti nonlicere:nefascp ducunt ac uitiumexegt; crandum, fi quis transferri oportere arbitre-» tur. Altera opinio multo eft quam prima mo deratior,hominum de Repub. Chriftianafo licitorum,iudicantium(^ uerti quidem licc^ rc,modô ratio habeatur ÔC temporis, ÔC loci, ÔC hominum : in qua fententia fcholaSor* bonicaeft, ÔC Louanicnfis.Hiergo omnes qui fecundam approbant fentcntiam,fatcn-tur uno ore,non malum cfle exprimi in uub gai es linguas facram fcripturam; fed quod per fe non fit malum, interdum id hominum uicio, aut loci contagione, aut temporum i-niquitate fieri, utmalCi ÔC fit ÔC uideatur. Ex quo fitjUt uerti interdS non liceat: interdum uerti a-»

uertj' apud alios, legi^ liceat : intcrdum nec uerti nec legi apud alios liceat: üc^ altjs tra,. dutflio bona eft amp;nbsp;frucftuofa, altjs mala ôd perniciofa.Tertia opinio eft corum,qui anû mum induxerunt, uerti facras lireras incu-iuft^ nationis uernaculà linguamoportere, nulla habita ratione neq^ loci, neque tempo ris,nec perfonarum ; quam fententiam non modo pugnacifsimè defendût, fed fecun^ dam etiam conantur tollere, extrahere^ ra^ dicitùs.Porrôautcm de tribus his fententtjs opinionibus^,prima iam diu explofa eft; fecunda Si. tertia magnas habent uires, magna praelidia, multos QC fti cnuos utrintp oppugnatorcs,6lt; propugnatores. Et fecun» da ueró,tametfi magnam habet apud me augt; thoritatem propter eorum dotftrinam admi-rabilcm,qui earn defendunt:tamen tertia mi hi fcntentia multo eft chariot, quod, ntfi me animus fallit, argumentis certifsimis firmif-lîmtscp innixa, ÔC ueritati propius accedere uideatur. Hinc facftû eft, ut in fermone quo-tidiano 8C domi ôô foris, SiC priuatim 06 publice (quoties res tulerit) muftis audienti-bus,ac ucrô etiam reclamantibus,huius ego fententiac caufam defenfionê^ fufcepehm, mecp fuerim unum de ijs profeflus,quino lim earn defertam iacerc, atque proftratam. Quod cùmfepealias , tumfeci præcipuè a-pudBononiam, m'ruminprimis doôû, tibi non

non uulgantcr not«, SCmihiamicifsimum, Nam cum ad cum certis de caufis aliquot Hi fpani ueniflemus, cum multa ego alia in co confeflu, qui erat fads frequens, difputaui: turn conftanter affirmaui, ficrzs literas in u-niuicuiufquc nadonis ucrnaculam linguam werd oportere. Et Bononia adhacc: Non fa,» na,inquit, iftamihi uidetur oratio. Turn go,Iube,inquam, accerfi medicum, qui mor bi caufas 0^ effeëla confidcret, pulfum tentet, medicinamfaciatjfanitatê reftituat. Rur fus ille : Mihi, inquit, fufpedus fuerit, qui* cunep ifta dicat. Hicegoiracundiam ÔClin* guamreprimens (nonenim potcram aequo animo ferre tale refponfum ) quicquid illud erat fcommads QC do0:ori,6^ Reiflori ( eft nim, ut feis, Redor Louanicnfis ) amico condonaui. Et, nemo,inqua,tibi huius meæ fententiæ nomine fufpedus uideri dcbet,6d

9U’de multo minus hcrcle. Nam fiC an* teadam uitâ fie ( Deo gratia ) uixi, ut de me turpe be flagitiofum fufpicari quicquam.nifi maliciofus,pofsitnemo:0^ inea fiim fenten-tia,quac ita uera eft, utfi quae funt huicrepu* gnantes, illæ reijeiendae, hæc mearctinenda uideatur. Turn ille: Non, inquit,à me ifta di-cuntur in cam fententiam, ut tc accufem,auc damnem, aut reprehendam : fed ut uideant reliqui quotquot adfunt, me dbi ifta de fen-tentia opinione^ noconfenfilTc.Ego cnim

nc^ tibi aflentior : neep tu iftam fèntcntiam, (ires poftulet,poterisdefendere»Tanta eft enim magnitude S)C uis argumentorû,quæ animo meo,hoc eodem temporis momento, aduerfus te fententiam^ tuâ occurrût, ut ÔC nulla quâtacunep arte eis refponderipofsit: te mirer in tanta multitudine argument torum(eften{m numerofa) nullum deillis profpexifle. Atlt;^ ego: O' te, inqua, fcelicc, cui tale obttgit ingenium. fuppetunt tibi argt; gumenta uberrimè, ÓC quidem, utdicis,fir* mifsima certè,8i coftantifsima,fcilicet Gor-dianinodi:talcm tefemperfinxi.Noliigitur iftaquaecunep tibi animus abundè fuppedi-tat,nos celare,quod eft inuidix.autmaleuo^ lètiæ; fed nobifeu ilia familiariter cÓmunica, ac potius nos doce, quod eft ingenui animi, ód eius qui charitate teneatur:quod à tetheo logiæ profefsio, in qua tu mihficè ueriaris, fuo iure petit aC flagitat. Qiiod ut facias, SC meo te, amp;nbsp;omnium quicunque adfunt,nomi ne,etiam atque etiamrogo oro^: nemo eft enim ( opinor, faltem conietfturam facio dc me ) quin libentifsime fit ifta de re auditu-» rus: præfertim ex Bononia,cuius nonuulga ris eruditie ex omnibus partibus fe oftengt; dit bis inlibris, quos fuperioribus annis in lucem protulifti. Ad hgc ille: Vtina,inquit, talis fim,qualem mepracdicas,ut pofsim ue^ ftris omnium uotis abundè fatisfacere , SC

tuât de me opinfoni refponderc. Verum humanû eft, ami co honefta poftuland,quxc-quam denegare: turpe,officio non fatisfacc rciflagitiofum, uentatem agni'tam,cùmres SC têpus poftulet, aut tacere, aut celare, aut difsimulare. Hi's igitur, Cæriolane,de caugt; fis 2C uniuerfis SC fingulis adducor, uttibf ueliminpræfentiamorcmgerere. Quare, ß cadem cftuobis omnibus mens, ut dicis , fi idem animus, fieodem defiderio tenemini, accingar protinus ad iftam difputationem. Hîccum rcliquiomnes unauoccid fîbigra* tifsimum futurum fignificafientjfic cftBono nia exorfusiSequar Cæriolanc,tuas de Rhe toricapræceptioncs:totam difputationis no ftræ didionem in partes tnbuam : terminos mihi præfiniam,quib.tanquâ carceribusin-cludar» extra quos egredi tametfi uelim,no pofsim,utô(? mihi certafitdicendiratio, SC uobis audiendi» Nego facros libros , Cægt; riolane,in uulgares linguas uerti oportegt; rc. ab hac opinione tu longe diffèntis. O* ftendam primùm,quamobrê uertantur cau^ fam nullam efie: deinde aperiam, multis magt; gnisep decaufis uerti non debere. Hanc bi-partito fadtam mcar difputationis diuifio-nem,quaefouos ( omnes autemrefpiciebat) memoriæmandetis: nam melius fie quæcun quedicentur,infelligetis, ôdfacilius memoria côfcruabitis.Ego operâ dabo SC efficiam,

wtqtiç duae Cunt à me propofitae difputatio^ nis partes, breuiter ÔC uno quafi anhelitu percurrätur. Nulla eft caufa curfacra fcriptu ra uertaturi'n uernaculas linguas, Quis hoc nouidetf Namnetç addocendû, nctçaddt feendum cófert. Quareifta dteofO^ia doeê darum return diumarû munus amp;nbsp;ofhciû non cuiuis committendûeft, fed his qui diu fc 6^ mulrum in libris facris exercuerüt gt;nbsp;quorö^ fpetftata dotftrina 8C morum integritas , eos, penes quos funt, ornant amp;nbsp;comendant. Sic Chriftus non prius Apoftolos fuos ad do., cendum Euangelium mißt,quam eflento-innia ad tale munus neceflaria, edoói : ÔC haberet eorS dotftrinä exploratam.Et quan-quam Chriftus no opushabcat aut têporis longinquitate, aut exploratione ad difcipu-los uel erudiendosjuel perfetfte cognofcengt; dos;uoluit tarne utruntj^ tentare,facerecp ad infigne exemplu dotftorum Euangelrj crean dorum. Malus eft enim'hoc munus,quam ut in ipfum fit temerè irrumpendum. Hoc i, pfum exemplum fecuti funt poftea Apofto.» li : amp;nbsp;Paulus Timotheum admonet, ut ne quem repente Ôôfubito Euangelq miniftru creet.Hinc eft, quod à primis Ecclefiæ têpo-rtbus ad hune ufque dié durât, ut nemo pof. fit de diuina uoluntate pratdicare publice ac docere,cuius non fuerit antea exploratado lt;fthna ac certa:ne in femente uerbi facienda, loll a.

lolia, tribuli, fpmæ, ahæcp mortiferat hcrbac feminentur. Quorfum haccf'Quiafi de do-ôrina cœlefti nemo nifi qui miflus fit, prædi care poteft, profedô no mi'ttêtur alij, praeter cos qui eius fint nationis literis eruditi,apud quânierintcocionaturi.Quî enim aliter con cionarêturf Ergo quidocêt, uerfionib. iftis, quasinuulgares linguas dicis,nôindigent, quandoquidêfacras literasiam norût: 8(. ita norûtjUteas alqs rcdifsimè pofsint interpre tari. lam qui facras literas addifcût,eas ex ali cuius docloris interpretatione difcunt:quc, utdicebam, non audirent difeiplinae caufa, nifi ea quæ ab illo dicerentur, intelligerent; Vt enim nemo concionatur,nifiapud eos à quibus intelligitur: fie nemo eius conctoni interfit, quem no intelligat. Supereft igitur, utncf^adeorum utilitatê qui facras literas addifcunt, inuulgares linguas fit facraferi-ptura interpretanda, nifi dicas theologiam te cxlibris,quàm exuiua dotfioris uoce mal leintelligererquod quale fit,mecum,quaefo, paululum cofidera. Âpoftoli Chriftum prç-ceptorem habuerunt, Clemens Petrum, Timotheus Paulum, LaÓantius Arnobium, Hieronymus Gregorium Nazianzen5, A« guftinus Hieronymum , alrjcp excellentes theologi alios doëlores audierunt ; tu prae* ceptorem nullum admittesf'nullitédocen-dum tradesfQuid ego de te loquor.^Calcea-rius.

fiuSjfabn,architeÆ,latomij coquf, pi'fcatores,' aun'ga:,nautæ exltbhsperfe diuinamyfteru intelligente Hi fuas artes rudes ôe éraflas nifî longo ufu,nifi longa obferuationejnifi doóo^ ■rcôC admonente âe iuuantc difeere non pof-funt:6C thcologiatn ex libris per fe,proprio, ut dicunt, marte percipienteNû fa ci ius eft theo^ logiamjquàm manuariarum artium praccepta atep opera tracflareeNum humanus animus fa cilius cœleftia, quàm Humana capiteNum ma gis abdita aut exceliêtiora funt homin5,quàm Dei opera e Sed quid ego arguments his utor in re non admodû nccefliària,et in ea quac omnium oculis expofita fîteCircunfer oculos per humanas artes,ôe in his prçftantilsimos quof-que confidera. Plato philolbphorum dodiP fimuSjSe pene Deus, ut ita dicâ, multos annos audqt Aegyptios do£florcs,5C inItahiprofe^ flusjcum iam Athenis in pretio habcrctur,Py thagoræ difcipulus elfe uoluit» Ariftotcles â Platoneeft edoôus naturæ obfcuritatem, SC Theophraftus ab Ariftotele. Qiiid relias phi^ lolôphos memorê e Profec^o nuUa charta fupgt; peteret.fi clTet mihi illorû facienda mêtio, qui fir acutifsimi ôe iudicio excellenti quû eflènt, philofophiam ab alf}s difeere uoluerût. Quid Demoflhenes, Cicero, Qiiintilianus oratorîï præflantirsimi ÔC facundifsimi, nonne in Rhè toricis piæceptorcshabuerunteQiiid, gram^^ b inatica

maTicaquæoitinium minima habetur,nû fine doélore diiaturcErgo ut uidco, grammaticus prarceptorem requirit.dialecfticus doefiorê de* fiderat,philofophus habet opus inftitutore, ex tcricp deincepsiiblus tu cum his,qui tibi côicn ti5t,præceptorem neglignis; Philofophi fumgt;-mijluriiperitiisimi, Oratorcs difertiisimi, dia--Icôici acutiisimijfine precept oris auxilio nihil fibidiieendum putarunt:quî uos thcologiam fine doCtore addifcetiscQuid aliud dicâ,quàiTi illis multomagis cordi ftudium humanarum !iterarû,quàm uobis diuinum eficc' Plus emm, utuideo, hominum illi doôèrinam, quam uos Deiintegerrimam difeiplinam facitis. Quare amp;Chrifti, QC Apoftolorum, præftantium Thcologorum et Philofophorum exemplo,à doôoribus uiuis Theologia tradeda eft, per lios â nobis accipiêda. Quod Ci à magiftris ac-cipcrcnosTheologiam decct,parum profec'îo intereiljimô nullo modo eft opus,utfacra ferP ptura in uulgarem linguam traducatur: nam iemper tu ex magiftri inftitutionc intelliges ea,quaead ßlutem fucrintneceffaria tficep fu^ peruacanea traduefiio uideretur. Quid ergo tantum laboris in uertendis libris facris fume* tur, cuius poftca nullus futurus fit ufus f Tenv pore nihil uelocius,nihil preciofius:patiemûr' nepræterire tempus,dum ifios uertimus, fine emolumento Patiemûrnerempreciofîfsima fie

fee nobis de manu eripi, ut eam,quum maxû inè uelimusjecuperare ncqucamus c' Defidegt;-ratRefpub. noftram omnium opcrä,ad res nobis iingulis dC unfuerfis maxime utiles,ma^ ximetp necelFarias; Sgt;i hanc nos operam ad tes non necciTarias, quin potius inutiles traduce^ musfOfficium delcremus, ut res inutiles com pletflamurfSunt tot hçreics,tot difstdia in Re^ pub. quata nulla fortaOe antca extiterut • Hue hueßudium omnium Chriftianorum couer.-tatutjin his componendis omnis cura 8C cogb itatio noftra, in his fomnus 8C uigilia repona.* tutjin his nocentifsimis procnl auertedis fum^ ma undiep côtcntionc laboretur, non in libris couertendis. Dicat adhuefortafie quifpiam, deberc conuerti libres GcrossUthabeatpopu^’ lus unde uoluntatem Dei cognofcat,mandata eius pcrcipiat.atqj, ut uno uerbo dicam, unde Theologiam diicat.Huic ego iam antea refp3 dijTheologiam ex uiuis dodonbus, turn cælt; terosomnesj turn præcipuè plcbcios ac rudes accipere oportcre. Indiget fortafle populus iftalibrorum tradudionc,quod magna fit pari citas hominum Theologiam docentiumc'nc iftud quidem.Nam ut nihil dicam de colleges dodorumjqui Theologiam fingulis diebus, ftatis certisep horis publice fcholafticis prarle--guntjCcrtè infinitus eft numerus hominû dogt; drisimorum, qui ad populum de fuggefto có' b X c:c‘

ci'oncntur. Quotuideascodonatores difbus feftis amp;nbsp;ante poft meridiem docentes popu Inm, ea qiiæ ad fingulorum falutcm fpedant» Sc adbeatitatem conrcquendamrOuae ciuitas eft^quænonhabeat innumerabilcs conciona toresDiuini ucrbicVfcp eô,ut ft omnes fucrint quotidie concionaturi, unaquæc^ ftxcentos fuerit hibitura. Quod municipium eft fine do dore Lcgis amp;nbsp;Euangeltj Quod oppidu i qut pagusCqui uicusc'quac fere dixerim domus do^-dore Legis indiget ÔC Euangelqç’Si intucaris, tecumcp confideres frequentiâ eorum ac mul.» titudinem,qui deTheologia populum inftitu-unt.non dubito,quin totidem concfonatores, quotfunt, homines reperias» Intra urbes quot I unt ccenobia monachorum^quot item ex trat* ÔC quam multa reperies ccenobia, amp;nbsp;q multos monachos concionatoresc'Sunt huius generis Francifcani multi, Auguftiniani multi,Hiero nymiani multi,de his qui è mote Carmelo no men habent multi:Dominicani multi,ex Migt; nimis multi, ex his qui Cucullati appellantur multi:0(f permulti alq ut ueftium uariarum,ita nominum uariorum, quibus altjOrdinesab alijs differunt,ne confundaiitur. Quid, Pon.gt; tificum quanta eft multitudot' tj etiam popu luminftituunt. Quotfunt Decurioncs fquot Archidecurionest'quorProdecurioncsCquot Curiones f quot Canonici f quot Presbyteria

quoi Diacomïquot SubdiacomïquotVkarqj' amp;nbsp;tj etiam populum doôrina Dei ddigentilsi» mè amp;nbsp;peritilsimè docent: quanquam lupcrio* ribus anm's fuerunt aliquanto, quàm debe^ rentinegh'gcnn'ores, Sed gratta Dco omnes, aut plericp in officio nunc funt,amp; fuas pro uk rilt quifque partes diligenter agit, officiumcp facit.Quac ergo maior eflc poteftTheologiam docentiû multitudoc'ÔC ht quidem omnes pu-* blicifunt doflores, ÔC pubitcè ad fana concioquot; nâtur.'priuatim uero ôf intra parietes fuos qui doceâqquàm multi funtc’ Sunt hi omnes quos fuprà memorauijôtf etiam multo plures, AttU' lit tibi difficultatê locus aliquis ex Mofèc' Con' fulcpriuatim unumde tanta multttudine,aut duos, aut quotquot uoles : difficultas tibi om^ nisadimetur.Facefstt ttbtnegotiû inPfalmis Dauidfiftimet dotfîores auxilium dabunt, nc^ gotiumcp expedient. Scrupulustemalè habet in Vattbusktjcietur iftorum induftria amp;nbsp;dili* gentia.Tenebricofum eft aliquid apudPau^ Ium,apud loannem.apud PetrumfLucem afferent ifli qdem dotfîores, fî eos confulas. Pe^ nés autfîores quatuor, ut uocant, Euangelio* rum,aliquid eft quod laborem exhibeat; uoca iftos eofdem in auxilium,labore amp;nbsp;cura libéra bcris. In legêdis alqs Ecclefiafticis dotfîoribus multa occurrût difRcilia,multa ambigua, mul-ta incerta : de quibus fi cum iftis communtees, b 5 quos

quos multos babes autores,facilcm habebis cq gnitionem,apertam,certam.Confcïentiaitein rioftra,quoties tanquam aculeo pungûur pra^ uèfacflorum,autfccus lufpidonc; quotieshuc atqjilluc cogitanonum procellis miferè agita* tur quoties quaiïàturc' quoties faufeite’ Si uub nus confcientia accepit, unum de tanta multi*: tudine docflorum fi adeas, fanabitur:fi uento* rum tempertate amp;nbsp;procclla agitata fuit, ad hos tanquam ad facram ancoram confugiet, in his portum ôif falutem inueniet : fi quaflata fit, re^ Uaurabitur:fi fatifcat,rudentibus illigabitunri-mulæqj obturabûtur. Quid igitur amplius de* fideres ad Chriftianara inftitutioncmCquid O' ptesfquid requirasÆrgo ubi eft tanta dotfiorS copia, nihil opus eft libris in uulgarê linguam cóuerfis. PIures,dicet aliquis,habebit amato*? rcsThcoIogia, SCpluresfe ad earn confèrent, fi uulgaribus linguis contineatur : nam plures funt qui communibus linguis utantur, quam qui Hebræa, Græca, Latina. Multi entm funt amp;nbsp;pulcherrimi ÔC utiliisimilibri.qui fi commu ni populi lingua loquerêtun ut aut Græcè,aut Latine loquuntur,nondubito, quin populus auidè eos Iegeret,atCp ctiam cum frutftu.Porrq ex omnibus legendi ufibus illc maximus cft,ut lioncftarum rerum lecftione adhoneftatè uir» tutemqp inflâmemur. Mouctenim uirtutis le* 010 8C commemoratio mirabilesamcres fui.

Qtium igltur plures in manibus babebunt, Ô£^ leget libres ûcros, deLatinis uulgarcs faôos, non dubium eft,quin plurcs homines cœlcbis dotfîrinæ amore capicniur. Quid cnim illis meliusc'quid honeftiusc'quid fanéiius cFacilis eft ad ifta rcfponlio : imo ucrô pauciorcs fc ad Theologiæ ftudium traducêt. nam rerum ob^ fcuritate,ôf iententiarum diffieultate ab legen do imperiti deterrebuntur. Nihil cnim peius oderis,quàm quod non intclligasÄ quod op* limenohSjid fæpiCsimè Icgasatqp ames * Non quod legitur nos allicitamp;detiner,fed quod in* telligitur. Curfum cœlorum nemo non uidet; atpauci ineorûexquilitadocfirina uerfantur, quoniam à paucis intelligitur. Maiheraaticæ difciplinae à paucis difeuntur, nimirum quod habeantdifficultatcm. Philofophiæ Platonis pauci ie dcdunt,uidclicet quod ardua fit amp;nbsp;dif-ficilis. Abditifsima philofophiæ amp;nbsp;fubtilifsi^ ma quetp,quum multi poffent, pcrpauci tame adeunt.-credo quod fit ad cam aditus cum la^ boreoperofo amp;nbsp;molefto. Numeros Pytha^ goricos quam multi odcruntc'nimirum quod babeant implicatam ac difficilem cognitionc* Deniepfie ufuomnibus euenit,utad facillima quæcp bbentifsime propcremus, fugiamusep contraria.Quid ueró Tbeologia difficiliusc'qd facrarumliterarû allegorijs implicatiusc'quid rebus,quæ in illis contincntur,grandtusc' pfo-b 4 feóó

feóó fi rcrura l'nTheologia ex pli cat arum, fermonis habeas rationê, nihil eft cum Theo-logiac obfcuritate comparandum ♦ Quis cnim Deû nouit aut uidit unq C aut quts ex his qui è iiitadifceireruntredrjt, qui nos de cœleftibus admoncrctdoceret^y C'Quid difficilius,quàni dercimmenCaagerec' atc^de hisomnibus in .'Tbcologia pertraeftatur. Sermo ita allegoria-' rum plenus, urfæpe nifi excrcitatus ad legen^ dum accedasjtanrùm abeft ut quicquâ difeas, ut etiam interdum nonnihii de tua eruditionc amififletibiuidearis. Continenturenim tali* bus çnigmatibus myfteria ingentia, ÔC Dei ôd return cœleftium,ut quanto plus ca côfidei es, tanto te inmaiorem admirationcm fui rapiâu , Quod quum uideret Auguftinus, fapiêter his ’gt; uerbis loquutus eft: Tanta eftChriftianarum »» profunditas litcrarum,ut in cis quotidie profit »gt; cerem,fi eas folas ab ineuntcartate ufcp ad de^ »gt; crepitam fenc(ftutê,maximo otio,fummo Aus’ dio, mclion ingenio concr addifcerc * Non cp ï’ ad ea quac ncceffaria lunt faluti,tâta in cis per-” ucniaturdifficultatc:fèdnonquiicçibifîdê te* 9» nueritjfine qua pic retfteep non uiuitur, tâ mul 9j tatamcpmultiplicibusmyftcriorum umbracu 9’ lis opaca,intelligcnda proficientibus reftant: ’gt; tanta^, non folùm in uerbis,quibus ifta ditfta 9’ funtjuerùm etiam in rebus quæ intelligendac 9gt; funtjlatet altitude fapientiac : utannofiisimis, acutifquot;

■B o NO NIA. -atutifsinu'sjflagrantifsimis cupiditatc dicendi,)» hoc contigit, quod eadê fcriptura quodâloco » habccCum côfutnmaucnt homo, tue incipit* » Ac fi attendas ad hacc quae dixit Auguftinus, cognoices profeëîô quanta infit in diuinis libris difficultas Auguftinus ingenio preftati uir,ac fingulari iudicio,in plicandis libris facris pcrinisimusjpontifex,fe-neXjprofitetur ic aliquid quotidie noui ex Dt-uina leóione addifcerc,quotidie aliquid uide^ re quod non antea uidiflet: quid hoc aliud eftgt; nifi difficultas Sacrac fcripture eftcAuguftinus difficultate maximopere mouebatur: quid falt; cientpucrijiuuenesiuiri, fenes, omnes rcrurn, ignari, omnes imperiti, nulla difciplina, puP laqjartet' Nonneopprimentur fublimiumôC admirandarum rerum excellentia, altitudinc, obreuritatet Opprimentur fane, amp;nbsp;de talibus rebus aftequendis defperabunt * Quod autem quis defperet,id pro contempto habet,nihili facit: Sc intueri, ft fieri poftet, nolit .Talcs aute funt illi homines,quorum caufa uertendilibri facri,lanioncs,lartores,cauponcs, tabernarq; ergo non modo illos libros,quos facros did' mus,in uulgi linguam uerfos non amabit uuh gusjfed etiâ fingulari odio profequetur.Quod fi ifti ex ifta tua, qua tantopere probas,uerfio^ ne, fumpferunt occafioncm habendi offene fionem St faftidium ad facras liter as: ißis ft tra^ b 5 dutftio

dudîio nulfa fuifTctjfacras litcras no odiGêt:ob eamcp rê theologia nô plurcs,ut tu dicebas, fed multopaucioreshabiturafitamatores. Refpó di tuç obiecflionij uide nû alia etiâ de caufa fa^ eras litcras putes in uulgi fermonê trâsferri portere. An ut faciliores Gntc'feddifficultasno in ucrbis G ta eft,fedin rcb.ipl is.Quæ fuerit ex. fe rcs diffîcih's, bæc utcuncp altjs uel altjs ucrbis explicef, res eadê maner,eadê ergo dtfii'cultas. Nô enim quicquid ea lingua continet, qua tu ucl optime omniû teneas, continuo intelligis; quod etiâ ceteris omnibus eucnit.Multi enim Hebraicè fciunt,amp; Chaldaicè.qui neque Mis choI,necçThaImuth,nccp Rabinos (faciamus hoc nomen confuetudini ièrmonis familiare) neep banc, de qua nûcagimus, facrâ feripturâ intelligSt, Quid,Rabin! nonne Hebraieç lin^ guç crant peritifsimi c' At multa ignorarunt defacris literisf’Multisin locis ali] abalijsdp ferepît, difcordât,dicuntcp plané côtraria.Inter Græcos Græcé Icripferût Plato et Ariftotc les: fed nihilo plushoru feripta populus Athe-nienfis intelligebat,^ fi ignora lingua Gzripfif-fent. Sed gd ego de populo loquor, quû cffica cioribus pofsim uti argumcnris,ôi^ praeftâtiort hus^ Platonis difeipuli SCemuli,in Academia diu multûqj uerfati, ÔC quidem fcEliciter,PIoti nus, Proculus ,Chalcidius,PIutarchus,IambIi eus, PorphyriuSj Syrianus, Origenes docT:or

fîngularis,quâtis diffîcultanb.tcncnt in cxplilt; câcJo Platonef^ muka dubitât;’^ muka ignorante^ tnuka conturbante Quid Peripatetici, Simplicius, Amtnonius, Nicolaus, Philopo-nus.quantu laboris fumpferuntjUt ea intelligc rent,quæ ab Ariftotelefuerant fcriptis comcn data e Sed deus bone,c^ turpiter ifli interdû er rante^ löge abfunt à germana Ariftotelis Icn-tentiaeQuid, ifli 8C JKc^idemici Peripatetici num à Grecis 1 itcris funt alieni.nec cas norûte imó fere omnes Grçci funt, in Grçcia nati, in Graecia educati, amp;Græcâlinguam cum laóc fuxerunt, Graecaeqj locution is etlaudê funt 0^ gloria confecuti. Licet idem in Latinis fcripto-hbus intueri.’quod quoniâ nemo ncfcit,cgo fi Icntioprætcrmittâ.lllud omnes uidêt,magnû exhiberi negotiu et difficukatis plenQ his, qui feintelligendis librisfacrisdcdiderût, fiueHe ► nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;braicè eos.Gïic Grecè,fiue Latine côfcriptos le

gerint:amp; ea lingua legerint,quç erat fibicj^ no tiisima. Id Rabini latent: amp;nbsp;fi neget, quod no negabunt,ipGmet fatis funt argumento, quôd inter fe difcrepêt.Id Grçci authores côcedunt, Origenes, AthanaGus, Bafilius, Chryfofto-mus,Cyrillus,Na^iâzenus.ct Gncgcnt,quod nônegabunt, ipGmet fatisfunt argumento,cp inter fe difcrepêt.Id Latini agnofcunt,Hicro* nymus,AuguGinus,La(Gâtius, Tertullianus, Cyprianus;ÔC fi negent, quod non negabunt, * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ipG-

ipfimct fätis funt argumente, quód inter le di^ ferepent. Diferepant autem hiEcclefiaftici do ôores.nonin rebus ad fidem perttnentibus, fed in certorum quorundain locorum explica none:quiioci hoc uelillo modoexplicati,de nomine potius quàm de rebus ancipitem affe runt dubitationem.Ergo fi authoritate SC exë plo fummorum philofophorum,theologo^ rum^ prçftantiîsimorum teftimonio, difficul tas nô in uerbis,fed in rebus ineft,Theologia, que,ut antea probaui,difïicillima eft, utcuncp uertatur in banc uel illamlinguam, fecum ean dem transferet difficultatem. Non igitur uub garibus linguis interpretata, melior intellecfîu crinatque facilior.At melior erit ad intelligen' dum ♦ Si eandem fecum quocunque ierit de« fcrtobfcuritatem,profeóó meliorad intelli' gendum nunquam erit. At citius addifeetur* Ne iftuc quidem.-quoniam rerum cognitio no lingua,fed labore,temporis fpacio,cura,diligê tlt;a,meditatione amp;nbsp;commendatione pondera' tur»j Vieerunt Latini multi multos Grarcos, in cognitione rerum naturalium,quæ Græcis iP teris cotincrcntur;idcp,quum Latini hi,de qui bus loquor,pcius quàm Græci loquerentur Græcè.Etdehis qui Latine fciunt,et multi angt; teliac fuerunt, hodie^ funt, qui cum inculte, inornate, barbareep loquantur, eos anteccllQt dodlrina ÔC cruditione Latinarum difeiplina«

fumjquorum eloquentiam admïramur.’f^on jgitur ad citius intelltgêdum Thcologiam lins guætradudtjo confert, fed ftudium, led cura, îcd diligentia, fed labor improbus,qui uincit omnia. At ornatior amp;nbsp;cultior erit, fi in uulga^ res linguas uertatur ♦ Num 0^ ornatior amp;nbsp;ele-gantiorfuerit, fi Cantabrice aut Vaiconicede Hebræo aut Graeco aut Latino interpreteturj? num fi in Aethiopum linguam transferaturj? Atqui his linguis nihil incultius jnihil inornaa tius,nihil horridius.Contra Hebrça lingua( ft ludæis crcdendum fit)elaborata,concinna, du!ciseft,atque adeó fanda. Quid Græca ôî Latina lingua copiofius,quidgrauius, quidiu cundius,quid ornatius, quid politius lt;: Prode^ ant omnes quotquot funt ÔC fuerunt linguç,ÔC prodeantin medium à quatuor terrae finibus, Oriente, Occidente, Septentrione, Meridie: decR elegantia,copia, fuauitatc, concinnitatc uerborum, SC fimplicium 8i coniundorS, c3 his tribus contondant uel uniucrfismel fingult; Iis:non dubito quin linguae Hebraea, Graeca, Latina,mcritifsimô primas agant.Quod ucl hoc ipfo adducor ut credâ» quia cum innumca rabiles linguae ita interierint, ut illarum ne ue-* fiigium quidem apparcat.hç per tot fecula,per tot orbisÔC regnorum uici(situdinos,per tot uaftationes di. cxcidia, poft uaftationem amp;nbsp;uerfionem fuarum nationum,exulcs, prolt;

prijs (èdibus cfe(næ,fupcrGnt,uiuant,in hono re fint amp;nbsp;predOjSC à tam multis hominum mU libus amcntur ac diligantur.Sed fac inania eP le,quæàme nunc diijputantur,fac uanaefie, facomnes linguas efie inter feæquales Suf pa^ rcs,nec quicquam his tribus prç ceteris tribua tur.hoc abs te pcto, quid ornamenti, quae ele^ gantia,quicukus magis ornabitfacram fcri^ pturâ, in uufgares linguasinterpretatâ, quam ex HebraeajGræcajLatinaf Nullum profec'îo ornamentum,nullaelegantia, nullus cultus. Ergo nequeuertenda eft facra fcriptura in uu! gares linguaSjUt fit ornatior ôi. cultior. At eric magis commendata populo fcriptura facra, fi uulgaribus linguis loquatur. Si uere antea pro batum eft,multo minus amatum iri facra fcrigt; pturam ficueriam, quod multos ab fe aliéna* bit,rerum celfi'tudine abditifsimarum,dCdi-' (ftionis implicata allegoria .nihil eft quod pro-bem,commendatiorem populo non futuram. nam id cuique commendatum eft, quod dili* git: Sc quod quifque oderit,id commendatum habere no poteft.Quin potius colliges,fi quiet ex fe fcriptura facra coniecuta fitadpopulum commendationis,id ex uerfione fe amifturam efte.Sed perftabis etiam in candem fententia, ÔC diccs:Commendatior populo fuerit, fi uer* tatur in uulgi linguam. Id quale fit, iam ex fu' perioribusintelligerepotuifti.’fed quoniam in ifta

ifta es pcftinadajrem etiam cxcutiamus i ôi. Q poffumus,accuratius cxcutiamus. Commen» «Jantur res nobis aut ex le iph's, aut teftïmonïo cius authoiitate per quem folent comment darûNuncper quos fuericcommendata feri-ptura facraj côfidera. Viri doôi Sgt;C prudentes, philofophifîngulares, ilieologi graues, lun's ugt; triufque confulti, dialecfiict acres, medici c'xi'-mij,banc commendant. Senatores fpkndidiP fimi,confules uigilantifsimi,cenfores grauifsi* rai, magiftratus fummi hanc comendant. Vi* ri generofifsimi, principes ornatil'simi, duces illuftriftimi, Imperatores inuiäifsimi,reges potentiisimi SC ampliCsimi hanc comendanu Genij Dei hanc comendant. Deus ipfe 6C fua ipfius uoce, uatum,2lt; filij, amp;nbsp;apoftolorum, martyrum præclarifsimo teßimonio hanc commendat.Quid ergo commendationcindi get facra feriptura uel maiorc, uel meliore, ueî iHuflriori,uel certiorifSed quid,quaffo,ad häc comendationem addf potefle' Qui fenatus augt;' thoritate,uelimperatons,uel regis commenda tur, huicmaiorcömendatio eße nulla potefl; Diuinæ feripturç tot fenatuum,tot regum, tot imperatorum litcris publtcis commendatæ, quam accipient maiorem commendationemc' De hominibus argumenta hacc fumpta funt,il lud Dei multo efficacius. Si à Deo diuinæ feri pturac commendantur, quid amplius ad com^

mendationem fuam requirent c'Non mehér* cuIesRegum,Imperatorum,Pnnapum,Dugt;' cum, Illuftrïumuirorum commendarionê de^ fiderêt. Quocirca nec fi ucrtantur quidc,com-mendatiores futuræ funt.IamTheologia quid honeftiusc'quid ueriusCquid meliusfquid praci# ftantiusCEft autem rerum honeftarum, uera^* rum,ea natura flC uis, ut per fe fint cómend^* tæjhabeanturcp in precio : ideocp tametfi nuU lius unquam alterius opéra 6C authoritate cô^-mendentur,pcr iè ôc funt,ÔC debent efic comgt;quot; mendatæ.Ergo tametfi nô transfundatur fcrigt; ptura Diuina in uulgares linguas,erit per fefa tis commêdata. Vides, quàm nullius fint pon* deris tua argumentaCSed,ut uideo,etiam cans tas tuam ueterê cantionem: Licet uerti diuina difciplinam in uulgares linguas. Qua de cau' fa Quia magna illius utilitas ad Rempublicâ ueniet.Quac cft illà tandem i Num fi gerendS fit bellum,milites tuis conuerfis libris armabi* musc’num fi urbes excrcitu cingantur,conuer fis libris ôi. urbem defendemus, àC hoftes progt; pulfabimusc’ Num fines impertj amplificabigt; musc'Atqui ubi incidit bellum, ubi aliquis ru* mor nouus bellicum cancre cœpittdeponôtuf Übri de manibus,alTumuntur galcæjenfes,clygt; pei,haftac,aliacp arma,nô quibus dilputcmus, fed quibus bellum gcramus,hoftêdepcllamusgt; terrores imponamgs, pericula intcntemus, âî uulnera

iiulncrà fadamus. tum no uerfionibus agens da res eft,fed fcrro.-non amatur qui polite uer--terit fcn'pturam, fed miles agreftis qui fortiter pugnet. At ft non eft in bello,eft in odo amp;nbsp;pa ce Reipublicae cmolumento» Num ad Senagt; turn regcndum,SC unumquenœ retincndû in offidofVerum non ignoras,die fingulis Rcgt; bulpublicis leges Sd Imperiales munidpa-Ies,quibus négocia procurentur, gubernêtur, ÔC animaduertatur in ibntes,6C in bonos ciues beneficia pro meritis cofcrantur. Et fi quid o* pus eft ex facris literis ad Reijpub. ftatum, uiri funt Latine, Graecè, Hebraice dodi, qui poC-fint ad id refponderc.latisfaccrecp: ac proinde uerfio non eft neceflaria» Eft nc ad mercaturS utilisc'an ad nauigandumc'an ad tributa ÔC pof toria cxigenda f nihil minus» Conducit bead fingulorum augendam rem familiärem r* imd ad minuendam; nam quanta in libres ita ucr* fos impendetur, tantum unufquifcp de re fud familiari detrahet. Conducnne ad ftudia lite^ rarum autinftituenda, aut conleruanda,aut amplificandafminimè. NaminfcholispublL cis optima habetur ÔC laudatilsima inftituendi ratio,quam qui fecuti funt uftp, ad magnu eru ditionis ^honoris gradum pcruenerut: quos multos poftèm recenfere.nifi exiftimarê acque uobis efle illos ac mihi notos» Deritibus,uc quifeg ueierrimus fucrit, ita Optimus cenfetur, , c Ôilhoc

Sc hoc nomine magis damnatur uerfio in uuh garem linguam, quod nouus mos inftitueregt; tur,cxcludereturc^ uetus.qui SC omnium opintone SCexperientiacomprobatuseft. Nun^ quid adhuc rellarcnihil. Ergo fi ncc^ ad docen dum,necp ad diicendumgt; netç ad ornatû, neep domi,ne(pforis,neqîin bello,ncc^inpace,ne' queinociogt;ncqjinnegocioifta Bibliorû tra^ ducQioReipub.côduciqeam inutilem effc,nc« cede eft fateamur. Preme omnes dialccfticae locos, illos diligenter fcrutare, moue omnem lapidem,et uide,nunquid adhuc reftet,quam-obrem uerti debere in linguam uulgi feripturâ Diuinam arbitreris. Tace, race Cæriolane: ex uultu, ex oculis facile coniedo,quid uelis rc-fponderc.’uis mecum teftimonio leripturaru agcre,nempequod lofuae dixeritDeus: Non rccedctuolumenLegishuius ab ore tuo,fed meditaberis in co diebus ac noeftibusi ut cufto dias Sc facias omnia quae funt fcripta in co- Di xitifta Deus,fatcor, led cui dixitc'nSde Ifrae-liticis cuiuis^ num imperitoC nu mulieri :num pueroc'num uniuerfo populo IfraeliticoC nihil minus.Sed dixit ei,qui in locum Mofis fuffe^ eftus fuerat.dixit peritifsimo uiro: SC uni tantu lofuæ dixit,non populo uniuerfo« Quod huic uni dixit Deus, Ponnficibus, miniftris ccclefi^ afticisjôc qs qui populo prçfuat dixit,alqs non item. Probates facile ex iftoloco munus SC ofhei*

öffidum Pontihcum cfiegt;icgcre,tdegcrc,pcr* legere Diuinam fcriptura, eamq) habere pen fpeóifsimamïquod ego tibi libentiGiimè darê. bed age.conccdam non folum lofuic, fed etiS nniuerlo populo illud a Peo diôum efle.-quê^ admodum muln's fçpe inJocis,quod uni popu '.ouelhominidiétûeftjetiamad reliquos tiaP fertur. Qiiid turn inde C Sane nihil concludes: quoniam iilud Dei ad lofuam confilium, no« præceptiun fuit. Si pratceptum datum effet,co omnes ex æquo, tanquâ uinculo teneremur: fed quoniam pro cofilio habetur, minime ob^ ligat : ÔC ab legendac feripturæ facrac uinculo omnes foluti funt,quicunq5 funt extra ecclcGa Rica ordinêconftituti.Moucor autc,ut confia hum elfe eredam,illis ucrbis,quôd di(flum eft,' Non recedat uolumê Icgis huius,amp;,in co me- ci ditaberis diebus ac noôtibus.quis enim potuif *« fet femper habere in ore uerba legisfecquis po tuiÜet ièmper Su de die ôé de node de Diuina lege continenter cogitarec' itaeç uides quant nullius momenti fit locus ifte, quem firmilsP mum fortafic elfe arbitrabaris»

Docui,quod primû pollicitus fum, Cîfcrio-^ lane, caufam omnino, cur diuina feriptura tri uulgi linguam transferatur,nullam efle. Attett de nunc,ôd,multis magnistp de caufis non de* here transferri, conuincam. In quo illûdmè male habet, quôd mide initium fumam,plané c a nori

non uidco.no quod argumentorum copia me dcficiat,fedquôdtantafe mihiin caulamingt; gredicnti mulütudo argumentorum offert, ut ncfciamquid primum,autmediû, aut poftre^ mum fumam. Alqs me de rebus conantem dlt; cere fæpenumero oratio defcrit, laboro in argt; gumcntts excogi tandis gt;nbsp;ôô perturbor uchemc ter;hac uerô de re difputanti mihi uerba abun de fuppetunt,argumenta funt in promptu etiâ nô uocata,Ô!r fmnma cum alacritatedeletfîor* Non enim quæro quid fim diëîurus, (êd quid omiffurus;nec argumenta probabilia confe« ôor»fed defirmis his,quç multa habco,firmiP fima ut à me adducantur laboro,SC minus fir^ ma practermittantur. Singula enim fi ucllcm perfequi,tempus me citius, quàm oratio defca cerit.Qgare non tam mihi dicêdi copia, quàm modus quacrendus eft. Faciamita Caeriolanegt; utnecg tibinecp cacteris longior fuiffe uidear* Vnde igitur incipiamt’ quod primum argumc tum'proponamf Age,fic aggrediar» Non derber uerti facra fcriptura in uulgi lingua, quOd ifio modo uerfa, negligi, uiolari, ÔC pollui ui-deatur.Attretfiabiturenim fordidiisimis amp;in quinatiisimis manibus hominum iceleraiifsi* morum.turpifsimorumcp, quibus hocunSeft cordi,utomnilibidinumamp;^ uiciorum macula turpilsimè notentur. Hancleno amp;nbsp;lena, adulter ÔC adultéra, hanchomicida, hanc publica

nus,Iianc fœnerator,hanc humani' generis pa blicus hoftiSjhanc Dei ôi. (anóorum oiôrjrcii* gionts cçrimoniarS eucrfor,inquinatis ma* nibus Harpyarum more contaminabit: quo quid cûc poteft turpius inquinatiusCFoenc-. ratores publici àChriftianorum communionc exduduntur,prohibentur interefle publias to tius populi cærimonîjs amp;nbsp;ritibus : ÔC nos bis, quos à communitate noftra arcemus, libros fa cros concedemusc'permittemus eos in facra di uiniuerbi leôione uerfari, quos nobifeû efic non patimurf Quidc'publicis 8C faraofis pecca toribus,nonne ÔC aqua ôd ignis interdiciturc’ nonne eofdë faais aedibus intcrdicimusc'non-ne priuamus eos noftra famibaritate focieta*-tc,coniunlt;ftione,colloquio Itâne uerô pluris hominum fodetatcm,quàm Dei uerba col loquiafacimusc'pluris rempli fabricam, quàm Deioraculum uiuum aefempiternû facimusc' Quid uerô cft facraferiptura, nifi fermo Dei, nifi Deus ipfefcriptis nos alloquens,quemad^ modurn olim primisEcclcfiçtcmporibuSjUcr bo cura Patribus Tandis mifeebat fermoncs» Nam, cum eôimpictatis, maliciac, uiciofitatis ab hominibus uentum effet, ut omni fe uicio-* rum généré obftringi non uererentur : Deus, ut inquit Thcopbyladus,non lam homincs dignatus cft fuo colloquio, fed,quod fuis uer« bis agere folebat literis S)C internuncijs nobif* c 5

cum loquitur» Has autcm literas SC mtcrnun^? cics,nosDiuinam fcripturam nominamus* Etmcæteris quidem omnibusfchpfuris,quae multae ab Humana foîcrtia ÔC di'h'gentia profelt; lt;^ac funt, Hominum cogttata ÔC fcnfa explican tur amp;nbsp;apcnunrur: in hac ucro diuina Dei mes nobis, ad noftiâ utilitatcm cxponitunomnia funtdiuina, omnia cœlcftia, omnia ab ipfo Deo proficifcentia,imô uero ipfa uolûtas Dei nobis diuinitùs patcfacfla. Quarc quicûcp Hos inmanusfumit.cogitet fcnôPlatom'saut A' riftotelis dubiam ÔCincertam pHiJofophiâ,fed Del præpotentis diuina Thcologiâôt omniG certifsimam Habcrc.’cogitct fc non librum halbere in manibus, fed Deum iplum præfenrê: Dcum docflorcm,qui in illislibris tanquam in fchola publica philofophiam cœleftem pralc-' gatjdoccatjinftituat.Hocquaefo te,quid certi^ ausCquid ueriusc* nihil fane. Ergo tu cum fàcrâ Scripturam audis.Deum ipfum audis : cum fa cram Scripturam legis, Dei uoluntatem legist cum cam legis,coram habes Deum. amp;nbsp;cum ipfo loquerisicum eo fermonem inftituis:De3 ipfum tuis manibus tratfîas, cum eius uolunta tem in manibus habes : nihil cnim cft Dei, quod non fit ipfe Deus. lam fi hæc ita funt ut diximus.quod ucrè amp;fan(5èdiximus, nonne quicunqjimpunis,immundus,flf inquinatus, facram fcripturam attigerit, is cam tibi conta' min a de

minafTë uidebiturfConftkuerunt fantSifsimi religioülsimicp patres,maiores noftrijncqui extra ordinem ecdefiafticum manus admo^ uerent ad facra uafa templi, aut ueftcs làcras, quôd à talibus homtnibus attredîari ncfas eflc exiftitnarêt: amp;nbsp;nos libres Diuinos abhomini^ bus propbants geftari manibus patiemurc'NS facratior rcs eft,aut Deo gratior,ucftis ôi. uas, quant (ua ipfiusuoIuntasC Num mator religio aut uafis ex auro SC argêto, ÔC nonnunquâ ex argillajaut ueftibus exquacuncp materia faóis debetur,quàm Dei fermonibusc' Nû plus fan* ôlitatis in ueftibus SiC uaGs, quàm in Dei literis ineftt’VafaSC ueftes res funt fluxiles, caducac periturae, uerbum uero Dei uiuct in omnê atternitatem : uafa ueftes humanis operis conftant Ôl fiunt,uerbum Dei ab illo ipfo re^ rum omnium Opince manat ÔC profluit:ua-' fa amp;nbsp;ueftes diuinitatis funt expettia, in Scri^ ptura facra Diuinitas ipfa apparet8lt; relucet. lam illud confidera: Quotufquifcp non ha--beatreligioni,ueflcs amp;rcliquias fanôorû ui^ ror5,qui æterno coelorû aruo pcrfruûtur, pro* prqs tra(5larc manibusc’ Qtiotufquifq; non eas attretflari ab hominib.prophanis perhorrefeat fie deteftcturr’Cur quod in ueflibus tm pe.non item in facris libris cfle ducas;’Cur non item in Diuina uoluntatc prophants manibus attre lt;Handa,ut in Saniftorum reliquijs,pertimefd' c 4 mus,’

mus, 8é contaminan cam putamus cquot; Nonnç maior debetur reuerentia Dci reliqutjs (quae funt cius uoluntasjlitens diuini's teftata)quàm liominû^ Nonne certiorcs Dci funt hæjquàm hominum reliquiæ i Nonne majora commoquot; da humanæ focietati per facram Scn'pturam, quàm per hominum reliquias importata uidi-musc' Nonne plures ducit ad Deum feriptura, quàm reliquiae i Quid i pannus candidus aut preciofus nonne maculatur,fi contaminatis manibus attrecteturfmaculaiur. Quî igitur fi-« nés à contaminatis uulgi manibus Diuinam fcripturam,quae omnium purifsima prccio* fiisima rcs eft, inquinari, SC foedanï Attreôîa-« bit banc cruentatis manibus ficarius, uerfabit lt;ânguinolcntisdigitislanio,euoluethanclutu lentis manibus agricola,fumet in manibus hâc manantibus mel dulciarius,releget banc mani bus pharmacopola, amp;nbsp;pice ue! foetido pharma CO contaminatis,rcuoluet hanc gypfatis mani' bus architeefius. Cætcra fimib'a nolo perfequi, cùm quod infinitajtum quia fine faftidio audi* ri nonpoffcnt.Num non tibi uidebitur inqui nari facra Scriptura, fi ab bis manibus gt;nbsp;amp;nbsp;altjs multo inquinatioribus attretfietur f Quis item aufit tam maculofis, tam putidis SC fœtidis ma nibusueftes regias,aut principis alioqui uiri, aut etiam fuas attingercc’ Quid hoc quaefo eft^ Vcftes regis tangere non audes,6C audebis fa*

cram Dei uoluntatemjlibris tcftatamj'ßis ma* nibus uerfaref’ Prindpis uiri turpe ducercs ue^ ftes tangere, Sc omnium principis Dei fcriptu* ramtutangcsc'Ad tuas ipfius ueftestam forgt;-didasmanusnonaudesadmouere, SCeas ad^ moueread Dei libres non uereris^ Si quifqua edet tarn infanæ mentis, ut facratas facellis uç^ ftes tailbus manibus attingcret, Deus bone,ut exploderetur,ut fibilis urgeretur, ut dcridcre^ tur,ut propbanuSjUt ftultus iudicareturcQuid hoc eft quæfoc'propbanus eft qui ifta faciatÿ Nonne magis prophanus fit,none magis ftul« tus habcatur,quicecp Irfjros facros,tam irrcuc-renter SC fpurce attmgatdube iftos,adeant rç^ gemautuirum primarium quenquam,collof quendi gratia,cum fuis fordidatis ueftibusjre-cufabut, fat fcio, quia turpe exiftimabunt tales fc in régis uel uiri nobilis confpctftum dare» O temtferum,fi ifta nonuides, cum rege turpe ducitur fotdidis manibus, aut afpetftu horrido fqualidocp colloquCcum regum potentifsimp Sc præftantifsimo rege,Deo, parui putabitur, ft quis fe impurum in eius confpedu ponat. Quid eft, fihoc Deum contemnerenon eftî* lam iftos eofdem,quoniam fe regi non audent uidendosdare, admone,utqualesfunt fordi-dati,lutulenti, talcs medijs uqs confpiciendi a populo ambulêt:te(puto)fucrintirrifuri, quod fie in publicum progredi, inhoneftum 6C tur^

pc omnibus uidcatur. O' mentem hominum prarpoftcram. Populo fe homines,fui fimili^ bus,non audent illotos, ÔC fpurcosoftendcre; Si in populum, ut ita dicam, cœlcftis imperq omnium antiquilsimi,ampliiMmi, prodire no uercntur,ubi omnes funt primartj,omncs dult; ccsjomnes principes,omnes potentes,ubi om ncs Sc gratis ualent 8C authoritate.Non audec homo inter populates fuos talis prodire.SC au' debitinquilinus in aliéna republica inter nO' bililsimos,fummos, intcgerrimoscp uiros uei' farijinirefocietatem,colloqui libérée’Qiialcs, per Deumteimmortalem oro,ciues inuenias in ucteri SC nouo Fordere c' Adamum, Semû, Noam, Abrahamum, Ilaacum, lacobum, Io« fcphum, caeterosep admodum uenerandos cF ues:Mofcn,Samuclcm,Eiaiam, leremia, Da^ nielem.caeteroscp uates, qui funt Senaten) or' dinis. His adde loannêbaptiftâ, Pefrû,Paulô, Andræâ.Barnabam, Philipps, cçtexosçp Apo ftolos.Quidpcrfequaromnes omniO ordinS ciucsf Nullarefpub.magis hac floruit,nulla melioribus legibus,aut fancfîioribus guberna' tur.nulla meliores.nulla plurcs,nulla integrio res, nulla religiofiorcs, nulla fanóiores un«* quam habuitjhabebitErgo homOculus ignox bilis, fpurcus, lacer, cum histot tantisepciuF bus,fan(flifsimis integerrimis uiris,audcbit congredi, mifcerc fermonem, qui cum popu-« bri

ïarifuo coHoqui non audebit r’CoHoqui c’fmó nero ne afpiccre quidem. Quid uerô i qui Bi^ blia legunr,nonne cum his omnibus pracftan-tifsfmis uiriscolloquunturc'colloquûtur • Non ne igitur indignum facinus, amp;nbsp;minime tôle* randum clames, quum homines fordidos ac te nuesuideasaudacfler ad facroslibros accede-reC Nonne meritô dicas hominumauthorita^ tem diuinislitehs anteponit’ Nonne uocif^e» nsjfcripturam facram kidibrio haberif Nonne dicas contaminari ? Ita fané uerô. Ad men-' fam item illotis manibus accedere5amp; malum amp;turpeducimus ;nos uerô addiuinam feri-pturamjtanquam admenfam Dei,undepa' nem fpiritui noftro uitalem fumimus, non par cft, ut cum munditia accedamus C Si magnus bonos mcnfç,ubi mappa,mantilc,panis,fercu la apponûtur,tribui folet : quanto maior tribui debet Biblijs, quæ nobis reóa, honefta, utilia, falutaria, genios mundos, fpiritus cœlelles, Deum,amp;Triadcm bcatifsimam nobis propo nuntf Depellantur igitur falfamentarij,coquigt; fartores,fabri,piftores,infe(?îorcs,reliquicp qui fordent: ne accédant ad hasdiuinac feripturæ facras epulas, Sd qualiconuiuium. Sponfalia nobis,ut ita dicam, facit Deus, conuiuium eft paratum, apertæ funt ianuæ,menfæ ftruôæ, rniffus deferStur :fed caueingrediaris immun dus, impurys, fordidata uefte, ne illud conuP ciutn

dum audi'as:Amice,quareïngrc(rus cs,no ha* bens ueftem dignam nupnjs:' Præftat nos pro forïbus expecfîare,u(que dum ueniant conui-* uq ftrucfîores, ô^nobisadïanuam cxpecfîann* bus, de conuiuij cpulis nônihillargiantur, Hi profedô funt Pontifîces,cactencpqui habent diuinï munen's fundionem, per quos uoluit uniuerfum populum Deus acdpere conuiutj fui reliquias.Eft fads cxêpJo nobis illud quod in folitudine fecit Chriftus,qui panes et pifces» quo populum fatiauit, diicipulis fuis diuidenquot; dos dedit.NimirSutintelligamus, fàcram fera pturam, quicibus eftanimi noftri,per manus nos Pontificum, non noftris acdpere cam ôd intelligere oportere ♦ Qiti contra facit iamp;Dei exemplum contemnit,amp;f facram feripturâ con taminat, cùm propter easquas diximus eau-fas:turn ctiâ propterea,quôd fiuulgaribus lin-* guis facrac literac loquercntur, omnium omnis generis hominum,ct uerô etiam Chriftiani no minis hoftium crudelifsimorum libidini im mani impietati effent expofitæ : quo nihil elfe poteft turpius, Tum enim ^ertiisimè conta« minarenturnemo tum poflet ea de re dubita-rc. De obftinatis ludæis, qui ad hune ufque dicm fiium etiam cxpcôantMefsiâ, quotpro' bra,quot icommata, quot ronchos pafsifuni Chriftianif Quàm multa aduerfum nos tenta-runtfut nos lacérante’ ut làfpc fimulachrû ima-ginem^

gtncmcp 8C Chrifti, QC Mariae matris,ud congt;* tpueruntjud flagellarunt, ud per cotumdiam fregerunt,ud côbuflerunr,ud mille alia igno^ miniac genera inuenerunt, quibus Chriftum abfentem,tanquam praeientem turpifsime,ice leratifsimè tradîarentç' Hîc mecum confidera, quid faóum iri à ludæis aduerfum facrumE» uangelium putes, fi in fuam id linguam uer-* fum habeant .Habebuntludibrio quicquid in co inuenientrChriftum fedult;fîorem,quotics il lud uidebunt,toties appellabunt : audores E-uangelij Matthæum, Marcum, Lucam, loan^ nem,Paulum ,Pctrum,Iacobum, omni igno^ minia notabunt; profugos appellabunt,perfid dos, nequitiae miniftros, di. orbis uniuerfi argt; dentifsimam peftem, maximec]^ fugienda. Et quoniam cos autores coram habere non pote« runt, à quibus Euâgelium fcriptum eft, facient etedcntmirabiliainlibros exempla : quç, fi a-» défient, in autftores libêtius ederêt.Quç exen, piaf Maculabunt libres omni fœtorc, omni for de;deniçp,ut nihil faciât, autfceleratis ignibus cremabunt, autinfœtidifsimasdoacas praeci-pitabunt.Horrefco mehercules referens, ói. to to corpore contremifco, Qiiisenim hæcpro^ bra, hæc conuicia, has contumelias in factum Dei Euangelium fine horrore référât f Qum ctiam Mahumetaei, alter iEuageli] hoftcs,nón' ne aut liis fimilia, aut etiam grauiora fccerintC • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Habent

Habcntnos derifui': habcbunt facram Ccrb pturam.contcmnunt nosxontemncnt fcriptu ram.nos confpuuncconlpuent fcn'pturam.la-ccrant nos : lacerabunt fcripturam. Quid rek quos Chriftianæ reipublicç hoftcs memoremc' præfertim cum omncs eins fint generis, ut qui f unumnorit, omnes norit:omriesuellent nos unà cum feripturanoßra extinóios, ôf lundP f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tus deletos* Quid igitur iûi facient noflns Bp

f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;blijs, fl in fuorumlinguam uertantur ç^certè id

ipfum quod ludaci. Populo Ifraêlitico religio crat cum extraneis SC impuris quicquam nc' gotij contrahere,Iegcm communicare,quôd il la Deo grata eße intelligerent:nos uero tant Dei ÔC legis diuinæ négligentes erimus,ut con filia illis,legem, facram icripturam communi* care uelimus c' lubet nos Deus abflinerc illorû colloquio, qui obflinatè peccant conti a om-nium admonitionem:SC nos Iudacis,Ethnicisgt; Mahumetaeis,cætcris^ généré de eodem, qui pcrtinaciisimè ueritati agnitæ refifiunt,et congt; tra earn pugnant, non modo non cômercium denegabimus, uerùm etiâ ultro amp;nbsp;Iponte eos adlibros noflros ducemusC Purgat fè diuus Petrus, quôd inter exteras nationes uerfarc-tur, quôd unà cum illis cibum caperet, quod cum iilis colloqueretur:Slt; qua de caufa fe pup quot;i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gat/nimirum quôd contaminari pollui lult;

Dto tu de tali re ex pi at io debebatur, Itane ue-rochoino poliuitur commercio cxtraneorö,ho mo polluirur et fœdatur, fi cö impuris degat, fi cü impurisuerfet; libri facri nó polluêtur c^No patimur hominescum impuris uiuerc,e£pagt; liemur libros facros cü impuris uiuerc t* Ncpe,’ fi Cliriftianis folis libri uerterentur, ita ut inter Chriftianos Chriftiani libri folQ effent, feren*-da effet. Nam ÓC in ueteri Feeder c tem plu Dei tantæ habitum cft religioni,ut fi à quoqua im* puro uiolai etur,multis id ccremonijs 3^ precis bus procuratum fit .In lege autem gratiar, quac Euangelium diciturjUon omnibus efi facultas ingrediendi tcmpli,quocunque uelit homo tempore, nifi fit pofitus extra famofam amp;nbsp;infi* gncmpeccatiignominiâ, Num qs etiam, quF bus ingreffus in templum prohibitus eft,hbri facri nó prohibebunturfMulto enim praeftan* tior res eff facra fcriptura,quamad templum ingrediendi facultas. Num quibus leuiora de-negamus, qfdemgrauifiimaconccdemus f In têplö fiuulnus alicui fiat, fi humanus fanguis effundatur, fi ftuprum inferatur,nemo 4MbF tat quin templum uiolatum fit, Quid ego au^ diorSanguinis cffufionc,æ ftupro, templum, fanum, facellum, çdicula gt;nbsp;amp;nbsp;quiuis facer locus poliuitur, amp;nbsp;làcræ feripturæ non polluen-tur f cur quo padîoC non enim ifta fan's inteb ligo.Cerièauiego fallor,aui quibus Des fa-num,

num jfjrdcm etiam fcriptura facra contamina* tur. Venict igitur ficariusjamp;^gerens fortafle ( fi Dijs placet ) in finu libres facros, ado -rietur innocentem,uulnerabit,occidct: ÔC for* taffe interdum quem occîdet,in Icgendis libris facris reperiat: nonne hîc effnfio fanguinis lt;fla eftr Quid moechus, adulteram in libris û« cris uerfantem alloquctur,deofculabitur, corn primetCnonhic ftuprum faeflum eftc'Quid? meretrix impudentiisima,in media ledîionc li brorum facrorum dubitabit, dubitabit effrena tac procum libidini pedem tollere c'Non hic etiam fcriptura uiolatur Quid Chriftus t fi in banc uitam refiitutusjconfpiciat fuos libros in tam fceleratorum et perditorum hominum ne fartjs manibus,nonneeos extorfurus fuerit^ nonne fumpto flagelle hos expellet à facra le* c'iione, qui emptores ÔCuenditores à templo ciecerit C Haec igitur tot tantaep mala unde ue^ nient:'ex Biblqs uerfis:quandequidem fi non eflent uerfa, ea tam praui homines non fume* rent in manus» Quo pacflo his malis fiiccurrex mus^fi non uertantur in uulgares linguas:quia fie erit omnis aditus pracclufus * Ergo fi ex an* tiquiflïmis Ecclefiæ ritibus 6C ceremonns,quç funt facrajtacfiu faepe fiunt prophana; fi inqui^ natac manus, qüas res tangunt, contaminant: fi non eft uana templorum interdiéiio : fi ftu^ pro QC fanguinis emifsione uiolenta,fanû Dei pel--

luftur, ß hoftium diuini nominis contagiogt;^ ne fcriptura facra contaminatur, earn quunt in uulgares linguas uertitur, pollui,negligi, uiolaii neceffe eft fateamur Jam uero ft uer-tantur in uernaculam linguam libri facri jillud incommodum fequctur,et quidcm magnumj utomnibus hominibus expofita fit,quæ uix uno aut alteri fere homini, aut faltem foils dogt; élis expofita efte deberct : idc^ propter excel* Icntiam facrarum literarumjamp;^ ctiam authorP tatemMofis.Exccllentia autcm tanta eft,qua-tarn cogitatefacilius,quam uerbis affequi poft fumus; propter amplitudinem rerum,in fcriptura facra comprehcnfarum » Eft enim Deus Optimus maximus in ea comprehenfus, quilii cem habitat, ad quam nemo ne fubtilifsima ƒquidem,ne firmifsima mentis acie penetrate poteft:ob eam^ rem debet efte fcripturä non omnibus ad tracftandum expofita, ut ne-que Deus ipfe à nobis non modo tangi,fed né uideri quidem potcft » Par enim eft, ut reruni amplitudini fcriptura rcfpondeat: amp;nbsp;ut quangt; turn rebus debetur, tantundem earum libris^ quibushe continentur,ttibuatur,Vt enim resi fublimesôCpreciofifsimas non cuiuistradasi fic fcriptura facra,quæ omnium fcripturarurrt prçftantifsima eft,non omnibus patere debet* Regum epiftolæ amp;nbsp;fecreta non in apcrto om* nib us funt gt;nbsp;non ad eius fcrihia omnes admitgt; d tun-

tunttiTjfcd unus aut alter, aut dcru'que partiu« bominum numcruSjCt corum amicitîîmoruin ktHifsimorumep: cur non idem in fcnnqsôiS cpiftolts arcanorû diuinorum faciamusc'Qua« fl uerô maioris momenti negotia legumlite^ rac.quàm Dei habeant. QuaÜ uerô maiores commoditates regum.quàm Dei literç ferann Hocfcilicet cft in caullijhocldlicetdebentef-fc fecretiores regulorum epiftolæ« Hinc fa-ôium eft, ut Aegyptij, hommes à uerô Deï cul tu alteni, q tarnen qui natura duce âf prudent tia duôîijpulchrè cxcogitarent, libres de diui* no cultu,quem fuis Dcaftris exhibebantjfecre tioribus literis tradi oportere, neep eos in om* nium raanus uenire paterentur.Hinc HetruP cinolucruntlibros dereligione fuos,uulgari' buslinguis contineri:fed aut fignis, autfigugt; ris quibufdam; aut allcgorijs Religionem edo cebant,quorum libri tametfi uernaculè loque* rentur, attamen quoniam abqs folùmquiin eis ftud/o ÔC diligentia fuiffent uerfati, didicif-lentcp eos ab alijs', intelligebantur, propterca pro non feriptis uernacula lingua à me putangt; lur.Quid c* Romani concederunt omnibus li* bros facrorum, ceremoniarumep C nontlcd rat en'am horum religion! iuus pontifex, fuus antiftes,fui doôîoresrad quos fi quid de religio ne rogandumefiet, referretur. Sacerdotes illi curam agebantlibrorum làcrorum,ôk religio* nis

his {èruandat.reliqui de populo aut Inimani'c» ribus literis animum applicabant,autcaufasj agebant,aut fttpcndia faciebant, aut Rempli^ blicam adminutrabant, aut in fuis uita; quifep muneribus,prout crat uitac genus,claborabat: nemo religionis décréta 3C libros attingebat» Hinc extitit iJlla Celebris fama ôd laus Tarqui« nii,quiM.TuUium Duumuirum, quôdlibrô fccieta ciuilium facrorum continentem, fuaï cuftodiaecommiflum,corruptusPeiron»o Sabino defcribendurndcdidctsculleoinfutum,in mare abijci iufsit, T antae hitbebatur religioni, libros de Deorum cultu in cuiufuis manus irt cidere. Quid;Augures, arufpices, conieôlo« res, Arioli,quoniam fuislibris diuiniratem tri-* buebant,num cos populo legendesdabantc’ an non abditiCsirnis in locis eos occulebantc' Quidreferam Afsyriorum,Peifarum,GrçcO'' rum, ôi in Gallia Druidum facerdotum de li-bris facrorum occultandis confuetudinemc* Omnes hi mirificè in eo elaborabant, ut à paU fis et fui ordinis hominibus/acri fuonim Dea ftrorum librilegcrentur,abaltisne attingereri tur quidem.Quid autemfan maior rcucrentta debeturfutilibus libris deorum nefeioquorS, imô fcio, dæmoniorum uolui dicere, quant Dci lummi,optimtgt;maximi tlUi falfàc ac nefalt; Tiacreligionis libros infecretiisimaquarqilocä abdebant, neqj folùm cos ab imperita plèbe, X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;da aul

aut patricijs legi non patiebantur, fed ne alpid quidcm ccrtè : nos feremus ab omni homi^ num gcnere non folum legi,rclcgi,uerü eiiam geftari manibus.ac lacerarif Atc^ hæc habui di cere dclibrorum facrorum excellentia, quç ex humana prudentia fumpta funt: illud quod fc' quitur,multo cftpræflantius.quoniam Mofis, uatum excenentifsimi, amp;nbsp;fermone Qi. exem* ploniutur.Isenim tabulas legis diuinæinar^ cam inclufitjin qua feruabantur religiofe:nelt;p dicitur (quantum memini ) earum copiam If-raelitico populo fecifTe, ut ad omnium ufum tranfcribcrentur. Ex quo intelligiturj Mofem uoJuißc, utnonomnes facram (cripturamar tingcrent : aut id uerbo aliquando præcep/lTe, autiàltemhocexemplofignificaiïe. Si enimè Republica effet, libros facros ab omnib» legi: probabile eft,id eum præccpturum fuifle, aut faltcm (quieius erat in Ifraelitas amor)ut trP butim iam defcriptilibri diutderenturjcuratu^* rumfuiffe. Sed neutrum fecittquin potius in arcam eos inclulît, quâ ipfe amp;nbsp;Aharon SC Le-« uitacpencsfeferuabannquafi eo afnigmateim finuaret,librorumfàcrorum cognitioncm ad fôlOs faccrdotcs pcrtinere, eoscp folos habere poteftatcm amp;nbsp;claudendi amp;nbsp;aperiendi, Quod autcm tu, cum uolcs, fiC claudcs 6u référés, id tuum eft ; ideocp legem diuinam reconditam cfle operiere, nec nifi à facerdotibus haben^

dam.DecIarautthoc apertius multo lam iamcg mon'turus MofcSjquum uocatis ad fe faccrdo* tibus Leui prognatis, in omnium Ifraelitarum confpeóu, legem à Ce côfcriptam, icruandam dédit; amp;nbsp;deinde loCuac, facerdotibus, omnicp Ifraelitarum Cenatuiita praccepitlSeptimo quo “ que anno in folennitate anni remifsionis, fe-- “ fto Vmbraculorum,quumuniuerfi conuene» “ rint Ifraelitç, ad comparendG in louæ Dei ue “ ftriconCpedu, in eleÓo ab eoloco,recitatote “ hanclegemcoràmjinauribus omniûlfraelita-' rum,côgregato populogt;uiris,feeminis,paruu’ lis, amp;nbsp;ueftratibus peregrinis, ut audiant,ut dii “ Ccant, ut louam Deum ueftrum uereâtur, om niaep huius legis did!a curent excquendatut «‘ imperiti eorum nati, audiendo difeant louam “ Deum ueftrû metuere,quandtu uiuptis in ter' ra, cuius occupandæ gratia lordanê traiedîuri “ cftis. Hadîenus Mofes.Ex quo intelligis,non “ omnibus turn fuifl'e palàm facras literxs;quan» doquidc præcipif,ut feptimo quoeç anno,omni populo audiente, Lex publice legstirr,ut di' feât emnes omnis çtatis et fexus hom»ne9,mâ' data Dei, eaep excquantur.Dicam audadler et fidenter, fed tarnen dicam, mihi uideri unum tantum legis librû à Mofe relióum efîepopu* lo Ifraelitico : idep ob earn rem (ut opinor) ne populus legem apud Ce refinerct: tanquam ab imperita multitudine legcm tradf ari, nefas ar^

bitrarctur. Necleui dccaufa moueor,3ddugt; torcp in hancfentcnuam. nam Lfiam fudæac s legimus, laccratis indtimentis ingemujllc acflcuüîemonKcr, nullam aliam obcaufïam, niGquôddumm templo louæ Hferofolymis inter ruinas faniliber Icgts repertus cBct, co^ gncunquantopcreipfecum populo uniuerfo a mandans Dei rcccîsiirent. Doluûlaniftus ac piusrex, tantum facinus aduerfus Deum ad-aniiïum fuiiïe,ut eius décréta QC prçcepta in fi-tuÔL fqualoremiferètaccrcnnquorum ignora tione (ut in quarto Regum eft) defitum cratà populo inferuire Dco. Qiiî igitur fieri potefi, lit fi ab uniuerfo populo lex Dei haberctur,te' neretur,lcgcrctur,tanta obliuio eorum cm? jriû animos occuparet, nemo ut feiret manda» ta Dcif Quid plura:quot; repertus efi liber legis,ergo erat pcrditus.In uno I-.bro ut iactura fiat,lex non interit; atqui in co libro lex pcrierat, ergo unus crat tantii liber legis. Quod fi un us, isep penes facerdotes cratilibros facros ex Mofis te ftimonio populus nequaquam uel habuit, uel legit. Qiiocirca uertendi non funtinlinguas uernacubs libri Cacti, iiMofis authoritati quic quam tribuamus. C^nd f annon,fi uernacula / lingua fcriptura facra loquatur,uilis iacebit at' que contempta i Quid ita quia maior erit li-brorum copia, facilius inrclligentur: quorS alterutru quantuinuis cxccllentê preciofamcp

fcm dcpn'mit, multo magis fi in una cadcmcp rc inueniantur,eam depninêt amp;’ quafi concul-cabunt.Ei ccpiæ quidem ea eft natura,ut (atie-tatem creet, fanctas faftidiS:amp; quod faftiditur, ncmini no fordet.Id ita conungete necefie eft, quoniam ft raritas penuriacp admirationê pa^ ht,abundanua,quç€ioppoiita cft,conteniptû gignet. Nam quod quifqj admiratur, id amat: de quod admirationcm nuliam habet, id facile eontemnitur.Hanceftctuin copix tum penu^ riç certifsimam naturâ,licet in rebus omnibus intueri. Nam folis fiC lunæ dcfeóionesjnemo non ftudiofe intuctur, quum eorundem amp;nbsp;io^ lis ôelunæ quotidians cur fum côuerfionemcp aut nemo aut perpauci fpcóêt, Se ij Une ftudio Ct line admirationcmimirS quod alterum per« taro eueniat,aîtcrû et noóu Se interdiu cuiuis fpeûandum proponatur.Micantes ftellas fide raep nemo admii af, St Cometes omnes in adx mirationem rapitthic i ariisimè inicauilic iem^ per,PJuitßnguinc,aut ranis,fit undiep concur fatio ad infpiciendum: at fi aqua pluat,nullum ftudium uidendi.nullacpconcurfaiio eft.Soli--tum fluuiorum curfum nemo admiratur : at fi redundauerintamnesjfi alueu defcruerint,aut mutauerint, multi admirantur: uidclicet quod alterum femperuidcant,alters non item. Mu* lam peperifte omnibus admirationi eft:cur no etiam admiremur,fi cqua, fi uacca, Ci canis pa* d 4 riat:’

nat çquot; nempc quod mulæ parère aut nunquam aut raróobtingatUlliSj quas dixi, animanübus fuos quotidie partus uideamus. An'non in ho minibus talia quoepreperies Nam folitæ ßa^ ïuræhominesnemo miratur: fed fi longifsima aliquem aut breuiisima praeter cöfuetudinem ftatura hominem natum intclligimuSjtanta du cimuradmiratione, ut cum cumßudio uidea^ mus,ueliinusuidere,etinterdum alloqui.Prin Cipes item in Republica uiros, fiue fapientia alijsexceilätj fiucreimilitaris gloria praeflent, quotufquifcp non amet uidcreeuiqj cojutiam huiufmodi uiii foleantdepingi aduiuum,ut omnium uidendi eos auiditas quum no polsit uerOjadumbrato faltem Htftoep afpeCtu exple^ atur ac iatietur.Denique ita natura comparatu cfl,ut et admiremur quæ raro accidunt,et quæ frequenter acciduntncgligamus.Vndecolligi facile potcfljfi feriptura facra pafsim et ubiqj re periatuiseam futuram eße nihili.Iam G omnes diuinamphilofophiäjmanibus tratflct, conen-turep earn difeere fiudio, diligentia,cura,medi tatione.id aflequêtur, ut earn intelligant, nihil cnim nö cemparatur labore; quiequid cum cura difcas,facile aflequaris.Si igitur ab omni' bus feriptura la era intelligaturjnon nc putabis earnabieeflâ uilemcp hominibus futuräc' Nam quæcunq» nö intelligas, ea admiraris maxime: quoniam quuin captum tuum exceßerint, ple

na effe myfieriorum iudicâtur,Qufbus autem myfteria tribuas, eifdem uenerationem quan^ dam» tanquam dtmnitatem,des.Hincueieres philofophi fccreta rerum naturaliS, quae akoquot; quiperledißkikafuntjfabuk's, commentis,tot denicp tamcp I'mplicatis finibus tnuoluerut, ué nulla ex eis lucem,nifi ingeniofifsimi amp;nbsp;faga»-dfsimi quicp acdperent. Volueruntilli fapiena tifsimi uiri cognitionem de rebus cum labore operofo et molefto haberijUt ne facilitate expll cata,rei cxcellentia forderet. Hine Ariftotcles didtur de induftria obicuritatê rerum traóan* darum affetfîafle î ut, quemadmodû ipfe de fc teftatur,qui fe non audiflcnt,non plus lucis ac^i ciperent ad eruditioncm, quàm fi feripta non legiflent. Et merito quidê,mea £èntentia,hanc rationem tenuit Ariftotelesjcum cacteris philo fophis. nam’quum ipfi ea lingua feriberêt, quç populo etiam cômunis crat, omnesomnis or« dinis homines adphilofophiâ aceeßiffenueu' ius adituSjiter.extremû fi arduum nihilhabuiP fetatep difficile,contempfiflènt âC philofophos ôf philofophiam. Sunt enim difficilima quæcp charißima nobistôt^ facilima,pro contemptifsi mishabentur.Qiiid ergodion neplures erunt de theologia libti.SC facilius intelligent Non ne fi plures fint.maior ci te copiatac proinde ut à nobis probatum eft,fordebunt cNonnefack litate ( utphilofophorum amp;nbsp;Ariftotelis exem« d y plo

plo probatum cft)bbrï artcscp difc/phnarum in esm incurrunthomtnum opïnioncm ut abic-' lt;^ac contemptæcp laceantf Quamobrê uertcnx da in uuigi promtfcuam utilitatem ÔC linguam non ell facra foiptura, ne uel propter nimiam librorutn copiam et ubertatem,uel propter ni-iniam fadiitatê, abieóa Sn^ uihs habeatur«Fru-* ftra pratterea uiderentur tot pontifiees, tot ZC' defiaftid miniftri, tot doctores,tot concio^ natores conftituti, G promifeux multitudini Biblia legenda proponantur. Quid enim fagt; cient condones miniGri Dei adpopulumca dere, quaunufquifq^ per fe ex libris intelligatc' Is’um aliunde quàm ex facris libris condona' tores orationum fuarum argumentum rumOtC* Num aliunde probationcs afterunt Agut de Deo, de eius Glio Icfu ChriGo, de Cando Spiri tu,de libera uoluntate,de peccato, de lege, de fide,de gratia 8C Euangclio,de aeterna Gue ui* ta, feu morte, de fupplicijs QC prçmn's: omnia exBibItjs defumunt,omnia inBiblijs confix nentur » ucl aperte Sé plané, uel per anfradus ÔC circuitioncs.Quis igitur dodorem in eo de fideret, quod tu ad manum jibro uberrime

teamur,uel dodores min iGros Verbi diui^ IIIeflefupcruacancos,uelBiblia non elTeab omnibus legcnda.Eft item fublimior facra fcri ptura,quàm ut cam hominespkbeij intellige^ re poCx

rcpoßjntNamutiam ahasncnnunisrationi' bus probatum eft,et authoritare Auguftini cq finnatum, nulla fcicntia eftjnulla^ doÓrina, quæmaiorem ingentj acnmoniam defiderer, ludicium maius requirat, diligcntiam maio^ rem,opcratn, induftham, totum denique ho-' minum deftderat. Quod fenfifte mihi uidcn-^ tur ßntftifsimi illi uin'.Theologi grauiïsimiî quorum alqnemini fcad colloquendum da-' bant,alîj folifudincm pctebant.ut omnibus cu ris negotijscp uacui,amp; melius amp;nbsp;fadlius in li' bris (acris commcntarentur.Atqjhiquidem ( qui multi fucrunt ) hoc unum fua induftria, labore ac dihgcnria confcquuti uidcntur,ut aliquid SC ad fuam et ad populi opinionem,in facris literis profcciftc putai entur,nemo ut ta^ men perfeóam cognitioncm aflequutus dica* tur,Quod igitur fancftiftimi Patres, Thcologi fummiun maximo otio, fingulari ingenio,iu-f dido incredibili, non funt afl'equuti, quo pa^ ÓO homines plebeq aut quiuis alrj,praeter The ologos,fummis negottjs obftriói ac implicati, fine cura,fine labore,ingenio infoelici, amp;nbsp;iudt cio parum confirmato alFequentur f Hos ani' nes ( intellige iftos ad quorum utilitatem tranf ferenda eft in ucrnaculam linguam fcriptura facra))æpe uideas magnis difficultatibus tenc--ri in re facili, Icui, ac nullius momenti. Artes mcrcenarias,quas tra(ftant,nonnifi difficulter

Ç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tem^

temporis lon^inquitate percipiunt:pcrc»* pi'unt autem. imo uerô plerofquc rcpertaSjqui eam artem, l'n qua ad extrcmam ufque fene* ôam funt uerfati, «a norunt, ut nihilo plures fcciiïè uidcantur progrefTus gt;nbsp;quàm fi ad cam nunquam accefsiliènt ♦ Quid tu ad hæc C nihil cftquodrefpondeas. Nonigiturcft quodifti homines,artifices,mercenary,homines negO' lijsimplicati, aut non exercitatiinrerumcogt; gnitione,literasdiuinastralt;fiarc uelint, Neep mihi animaduertifiè uideris,quanta fit theolo^ giacprofe{sioatquedignitas,quum ad fa cros ïibros omnes çquè homines admittendos cen* feas.Qutcunque enim in facris literis diligent ter uerfantur conanturcp in eis uoluntaiem Dei intelligerelhi.meo iudicio, Theologi nox minantur.Eft enim TheoSogia,quod ex ui no minis intelligitur, fermo de Dco: quem qui* cuneptraôant, fi nominis ratio habenda eft, Theologi nominantur. Appellabitur igitur calcearius Theologus, faber Theologus, pu ftor Theologus,lanio Theologus, topiarius Theologus,textor Theologusrgarrula anus Tlieologa dicetur, puella temeraria leuis Theologa nominabitur. Atqui Theologi no* men tanquam onus grauifsimum multi recu^ ßrunt, nee fuis illud uiribus par efie exiftima* runt. Appellabitur igitur infîmus de plebe,5d imperitifiimus homuircio, eo nomine,quod multi

multi, Sc qutdem graues uiri, tanquâ fe maius recufarunt^Fuere de antiquis Patribus nafcen tis Ecdefiac aliquot,qui ex Theologia cognomen fibi compararuntiutbeatusIoannesjSC Gregorius Nazianzcnus ecdefiac Graecacdo óorfingularis.Nonigitnos]pudebit jfanctif-fimum Theologiæ nomen à uulgo imperito te mere ÔC indigné ufurpari^ Auertamus igit tale, pcnè dixcrim,omen,nee finamusperfuperbiä ignaros homines tarn praeftanti nomine abuti* Hoc nulla alia ratione ncqj melius, neep certi^ us efiiciemus, quàm fi fecretionbus literis difei plina fact a contineatur, ut ad cam non omnibus patcat introitus»Quarc ridicule,autfupcr-bè,auttemcrè faccre uidêtur gt;quicuntç facram fcripturam in uulgares linguas exprimi debe-re putant.Et putabis,fat fcio, fruftra tempus ÔC operam confumi in uertendis Bibltjs: quæ ubi uerfa fuerin, nullohominumordinijfexuijgc-neri ufui futura funt, Namut tu dicis (intell ex i enim aliquando ex te,propter imperitoshomi nes uerti debere) homines indoefli ÔC ignari ex lt;nbsp;fits traduc^ionibus utilitatem capient et uolu* ptatem. Quam utilitatcmSC quam oblec^atio-nem ex cis collecHuri Gnt,non intelligotSC iam ego antea probaui,nullam fuiffc accepturostid quod ex his quae fuperiunt dicenda,apcrtiu8 multo intelliges, Nunc tarnen fichabeto,idio-tis Sc imperiiis nihilo plus fcripturam ex una trium

trium Knguarum interpretatam infermoncm uernaculum,profucurâcffc,quàm fi ucHa non fuiflet.Id facik colliges, fi idiotarum hominutn genera, in fuasparies tribuamus: quorum alij pueri funt,aln proucifla actatca'n quibus artatP bus QC feeminae etiam repcriuntur,omnis ordi ms atcßftatus» De his qui proueólefunt actatis, mox; nunc de pueris agamus. Non nc nbi deatur turpe negotijs ad Rcmpublicam fpe*' ôantibus pueros interelîè^Non nepefsimuni dicas,puerum negotia regum prarftantilsimo-rum'uellegercrec'Non ne indigna clamcs,tart tamaudaciam inpucro reperiri,utaufitdere totius orbis præftantifsima difficikmacpdilpu' tarefSed quid ego te ifta rogêî’cum impcritifsi-musquilqj ifta omnia fit concefliirus. Dicent omnes ad unum rem cfle no turpem,aut fiagi-tiofam, aut nefariam, fed planèridiculam. No enim tantum imperitac aerati tribuetur, ut quic quam per nefas amp;nbsp;fcelus faciaf,fed per temcri^ tatem et errorem,quibus multis ilia ætas circa-uenitur atque opprimitur. Quare grauioribus quam pro re uocabulis fum ufus, amp;C res ipfa ut Icuis eft,ita Icuitatis uocabulo nominari debu-it.Itacp ridiculum eftpueritiam in negotijs gra tjibus»amp; his quæiudicij maturitatem requirât, uerfari. Quid hoc,tc per Deum oro, aut rnaius negotium, aut grauius,aut implicatius homini proponipoteft, quam in fcripturis iacris uer-

fanVRidiculutn cft à pucro ncgoda homînum traôari: at quanto magis ridfculum fueritSDci negotium à pucro gcric’ Seis tu magnam rcqui riingeni] uim,amp; iudicti cxcclîentiam, ad rcs quaitp tratfiâdasrqutb. ingentj Slt; iudicq fjcub Utibus cum puert per actatem careant, quî poi* terunt feripturas facras traôarccQ fruôu dmo uerô quî poterunt traôarcc' Legant, rclegant, perlegât interdiunodlutpfacram feripturam, otnne^receffus adeant jUterarum formas nu^ nièrent,habcanttp in numerate, quid tum po-ftcaCAn quæcuncç tralt;5{amus,intenigimus;an quaecunCplegimuSjintclligimuscViris cxerci-tatis,cruditis,nó raro cuenit, ut in philofophia Cæteristç humants artibus multa dubitct,mul-ta prorfus ignorent,in multis fallantur: quid fa tient puen rudes, ignari, Gne ingenio, fine iu^ dicio 1 crum amp;nbsp;cogitandarum et perpendenda rumf Cæcutient omnino,amp; nihil uidebunt. Præclarè AriGoteleSjficut alia omnia, cauit,Slt; ieriptis teftatus eftmon cfle pueris illam philo^ fophiae partem, quaf deMoribus inferibitur, il lam inquam,pueris non cGTc cxplicandam,nift cum per actatem iudicio eflent plané cenfirma-to^ Arilïoteles.ut uides, ab morum inftituedo--rumfchoÏaSd libris pueros rcqcit, SC nos cis li* bros facres roncedemusC'Quarcfipueri nec^ ingeniOjiicqï iudicio ualcnt.et Ariftoteli quic« quam trib uinius, à Thcologia illos arccamus.

Quod de puer is dixi,idem de puellis didS UO' lo, quoniam par ferè in utrifcp ratio eft : quan-* quam in puellis in pucris deterior aliquante? rftj propter cas quas de fœminis recitabimus caulFas, itaep antcquàm ad eos uenio qui grart des funt natu, quicp poffunt per ætatem ratio* ne perfeda uti, de toto fœminarû gencre non* nihil dicamus, neep cas idoneas efle ad libros fa croslegendos oftendamus. Quoddumfaciegt;' mus, abdiuifionehominû à me paulo antcfagt; ôîa minime reccdetur;funt cnim in muliehbus aliae minores natu,quæ etiam fub pueritiæ no^ minecontinenturialiac natu maiorcs, quas ncz mo negat iub altero diuifionis noftræ membro cÔtineri.Foeminis igitur,fiue pucllae fint, quod fub pueritia iam probatûeft : fiuc grâdiufculæ, fîue uirgincs,fiue coiuges,fiue uiduac fint,per/ mittendû nô eft,ut in libris faci is uerfcntrquo^ niam ineptiores funt, ut cos poftint uel leuF ter deguftare. ratio item maxim opère rccla-mat.Primum enim, quod maxime ad legêdas facras literas requirit, iudicio carent: quo fit,u£ ïiihil fint in eis literis intellccfturæ.Hoc autem ita fe habere, ex his colliges, quæ ab eis quotP . die fiuntjSC etiam ex his quae ex memoria an^ tcatftorum fèculorû intelliguntur.Legas cnim * ÔC uideas pafsim, ratio ipfa nos doeet, ipfas cfteadconfiliapraccipitcs,ad rcs gerendas Ic^ ues,ad fufeipienda négocia imprudentes, ad agenda

agenda inccrtas dubxascp, ad pcrfîdêdaucl ni' misfegnes,uelfuprà quàmpar eft diligentes* In perieuKsfaepênon liment, ubi timendfi eft propter periculum quod eminet,ô(S ocioiè fter tuntjnec ullos timorés animo concipiunt. In maljs Içt3tur,in bonis mœrentrneq? (ccundam ferre poffuntjneep aduerfam fortunâ. Sapien* tcr,qui dixitjfiTemcritaseflet fibi depingcngt;' da,quemadmodum Iuftitia,Prudentia, FortP tudo, cæteræcp turn uirtutes, tum his côtraria uitia depinguntur: abs fe Mulierem depidum ni,nulla infcriptione,nunó ornamento, nullisi ftgnis additis. didluros fuilîè afîîrmabat,qui* ciincp tdem imaginem afpexiflentjT emerita« tem bbi uideri fuis numeris abfolutâ atep per-fedam. Hue adde fententiam Ariftotclis grâ uifsimi 5lt; fubtilifsimi return naturalium cau* farum indagatoris,qui dixit,Foeminam eiïe a* nimàl inchoatum 6C imperfet^îum. Prætcrcô ingentem teftimoniorummultitudinem, mul torum feculorum authoritate, amp;nbsp;grauifsimo* rum bominum fententia comprobatâ: qui om nés ad unu, idem quod Ariftoteles æ ego, de foeminis iudicarunt.Et ftatura quidem unis eu focminisccminuniseft:funtparua ftatura foc' minæ, funtctiam uiri: funt ingentimolefe* minac,funtetiam uiri.amp;'quidcmhi quàm tilæ frequeiitius uafiiori cotpore,quàm pro fôlita confuctudinc rcperiuntunquod nonuUis tur* « pè a

pc uideatut-Si fingula corporis lincamenta in unocp fexu contcplerc, inucnicS;profeóó no iolum nihilo fœnunâ uiris inferiorem, led Ion gcctiam fupcriorem.Nam caput,fades oculi, ions brachia,manuSjCollum peóus, cçteracp membra miramhabentinfoeminisintei fepiO portionem:fingula hngulis refpondent,amp;.' mi' nficeconfennunt.InuiriSjUt plurimum, no cli tanta proportio.Ergo fi rem perpêdas, impcr-fetîiio non in corpore,fed in animo mulieris fneft, Itaqjôi^pptcr rationes quasadduximus, amp;nbsp;propter Ariifotelis teftimonium, dicamus non corpore imperfeóo, fed animo imperfegt; ÔO, mulierem amp;nbsp;haben' ôi' ede. Cui autem a^ nimusimperfeóluseft, huic fànitas opinions nulla effe poteft, necß fecum unquam concor' dabic. Eft enim rum fanitas in mente,ut fum* misphilofophisuidctur, cum magna eft opi' nionum concordantia. In foemina uero, cuius animusimperfetftus eft, quo palt;fto opinions cófenfiörcperieturt'Quod igiturinueniemus iudicium infoemina,quod ad libres facroslc-* gendos defideraturt^nullum. Ergo neep ad fa* cram Scripturam admittatur.Quód fl tibi nÿ mis aiperum uidcatur,non poftefoeminas ca^ pere etiam in legendo cam obletftarionê, qua uiri capiunt,}icet per me alios habcant uerna^ cula lingua colcriptos libres,quos lega nt eerj amp;nbsp;tædq tallendi gratia ; fic erit etiam fœminri

te o K o s I tl • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iS-*

fuainlègcndo obleôatio. Eft item focmi'narflf munus amp;nbsp;olficiûj adminiftraie rem domcfticä actamiliarenijcrudireliberosftn quibus rebus tanta efle débet dihgètia, ut fi ucl medioeriter cas traiftetinullû tempus uacu5,quod pofsit iti legendis libris ponerejepertura tueritÀEuôd fi puella adhuc maneat, fitcç in domo paterna* uel alibi; eorû curis diftracfta quæ à parentibus uel dominis imperabuntur, nullû tempus rehgt; quûipfi fuerit,quod in libroS pofsit impedet e* Hoc quû uiderent omnes omnis ætatis hômigt; nés, magna confenfione iudiearunt, colum QC. fufutn arma elfe mulicbria:quo prouerbio ad-' monentur fçminaf,uiad fua fe arma exerceâtj inalienisnegonis,qualiseftlecftio librorû ,né te mifceant.Et uideas etiâ fœmina8,quç uelint faperc,ubimulta legerint, ubi multa uiderint* ubimultaôémultolaboremcditatæcômenta« tæcp fuerintjhoc unû confeqii, per uanitatenl fuam.utquantûSapientiae ftudqs tSporis ad* icccrint,tantum demente fanoep iudicio fuô detraxifteuideantur. Accidit profedlô his, ut exftultis pforfusinfanæ fiant: ficepin illas cl8gt; ganter ÔC ucrè illud quadrat, Fœmina fapiens bis ftulta eft.Qux quumitahabcant,adliteras facrasaccederc eas nemoiudicabit oporterei Ad adolefccntes, SC ad uirc's confirmatae ætagt; tis uenio, quibus tradenda feriptura Diuin t non eftjCÙm quod alq in his non fini prorUis

»donei' ad falcm le/îionem : alf},quod ineptl planetepen intui Sunr en m quidam, quibuS lî tonnamôô delineamcnta corporis adiniaSj cetera cum a umannbus ratioi is cafentibuS communia habeancqucrum , ut etiam Itulto-' rum magnu^ellnumerus HisblibroS faCroJ legendes iradas, niliilo plus agas, quàm (i des operam, quod inquit ille,ut turn rationeinfaquot; nias. Qui enim raticnis baud eft compos,is ad Diuinam philofophiani non eftaptus.-quonid hominibus ilia,non befttjs eft tradenda. Quid autem ali jd eft homo ratione no urens, quant immanisbelluac'tolle nomen hominis ab hu* »ulmodianimantibusjfolabcftia (ubtidla per* Ibna apparebit. Ergo neep ad horum utilitate Scriptura facrauerti debet.Sunt alij.qui ingc' niopollent,iudicio prarftant, memoria exceb lunt.quibusuel inertia,uel incui ia, uel perrei familiaris tenuitatem.ue! per fcclus,uel per for tunar flatus reflatusep. tales tantæcp naturæ do tesautdelitcfcût aut luo ofricio muneie^ud nonqueunt aut interierunt. Hosjtomines,0^ idiotjs Sgt;C inJotftos 0^ imperitosliteratifblent appellare;quibu,s nominibus cmnes omnis gC neris hommes mares acfœminç,dominiaC ferui nobiles 3cplcben,rummi ac imicontinê' tur. Quare duo conftituuntur à me huiulmo-di hominum generaîaltefum idiotarum, alte* rum dolt;ftorum,td eft,eorum qui at «bus dtfci*

pliniscpanimum cxcolucrunt ab hts debet di-» uinaphiloiophidlibrtcp facn perfcefiè eogno' lci,ddci uelad uei bumtab alijs fane ne attingi qutdem Iket.Quare (ie ftatuo, tdtotas amp;nbsp;impe rttos à libris faci is efl'e femouendos hor nomi* nejquód Hudia artium nö coluerint Nó enini potcftTheologia pcrcipiGnebnguarum Hc' brææjGræcæ S^: Latine cognitionetitcmcpli* nenotitia Dialcôticæ ac Pliilcfophiæ • Et de linguisutprimùm agam.earum pernia hocu' num pracftatjUt ambiguas lententias, aut phra fes,quæ unicuiqi lingue peculiarcs funt ac pro priæ perfetflè cognoieamus: quarum ignoran tia,dtffîeultatem parit immenS'am, ô laborem incred'.bilê.Tot funt infacris literis Hebrail^ mi,tot Græcifmi,ut qui caslinguas,unde defu muntur,non norit,fruftra fit in reliquo claboquot; raturus.Facefsit tantû negotij huiufmodi phra fiumamp;normarum dicendiinfolcntia,ut muU tos,ô(f quidem prçftantes uirosimalè plerunqj torferittmultos in errores induxent, amp;nbsp;eosno leues. HincOrigenes dicitur feptem exem-plaria ueteris Foederis de Hebræo Grarce ex^ prellahabuiffe qutp fummolabore maximisep impenfiscompararat, utex codicum uariorS collatione lucem ad illuftrâdas huiufmodi He-bræorum phrafes haberct. Et cum non omni» nofibicainre fatisfieret,uoluit aetate proue-óa.quin pottus decrepita aetate, fenio confe-c nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ôus,

^us,rudnnenta Hebraicarum literarum addi« fcere,utquicquiddifticultatis fibi h'terxfacrac exHebraco attulilient, idomneper Hcbratx linguaecognitionem adiaieret. Cognoi'cebat iiidelicct bonus ille fenex,amp;docflus, ôC falutis publicac amans,quanti intcreflet ad ueram faquot; crarum literarum cognitionemjinguani He^ bræam habere cognitam atqj perfpeótam.Cê-fuit hoc idem Aurelius AugufiinuSjeximius dodîor, ac pene fingularis,qui Origenc iequu ius,uoluit etiam in (eneefiute animum ad l ie-bracarum literarum ftudium traducere. Quid Hieronymusfnónneisper Hebrææ amp;nbsp;Grae^ cæ lingue peritiam, in qua mirificè excellcbat, jplura commoda in Remp. Chriftianâ import-tauit.quàm decem aliorum hominum milliaî' Quis hocinelius facram feripturam cxplicuiti Lege omnes authoresjquicunq; aut in facram feripturam commentaries ediderunt,aut feop fum feparatim trac^anint aliquod argumen tumîconfer cos inter fc,SC quid lînguli praffti--terint infpfce; cognofees certè, quo maiorem quifep habuerit Grarcarum ÔC Hebræarum d» feiplinarum cognitionem,eo in diuinis literis magis floruiire.Necmirum:hlt;(bentenimGngt;-gularquæc|i linguæ quafdam natiuas uircsôd proprietatesin rebu'- cxplicandis,ut in peregri nam linguam transferri nequeantcommode» lit alioqui quemadmodû quo propius à fonte tanlt;

tanquamcapîteaquam fumas,co punor cfle folet; tic quo magisab ca lingua earum rcruni cognitionem pctas, quahæfuerant cxplicatac primo, punor comparaiurnotitia atcp perfc--ôior.De Larina lingua quid dicam C Hæc, ut HcbraeaScGricca, magnas habet commodi* tares utilitäres, lt;làm prcpüÿ fuam excellen--tiam (eftcnim pracftantiisima lingua) tû pro^ pter eorum dignitatem qui animi fui fenfa La tinisliteris aperuerunt.Hisadde, quod muko eft maximunijhuius linguç literis omnê Theo logiam effecomprehenfam, quod omnes ui» dent: acpropterea cfle quafidauern diuinorS fenfuum aperiendorum . Etqucmadmoduni reclufa amp;claufa fine dauc non aperias, quin ferâ frangas aut difturbes: ita proferfîô fine La^ tinaclinguæcognitione, quadiuinac uolunta,-tis fccretaoccludûtur,rcferarcnequcas. Quid pluraCan non inualuitiampridem hacc fenten tia,ut extra trium linguarum Hebrçg, Græcç, Latinæ peritiam,pcrcipi de diuinis literis poL Ce nihil,homines fœlici Ingenio nati arbitrent turf Quare fi Origenis, Auguftini, H erony* mi.SCuulgariturn excmplo turn dirfio mouca mur,fine Hebræa,Grafca. amp;nbsp;Latina lingua,li« teras facras nequaquam cognofei pofle fiatua' mus. Quididiora’,linguarumtrium imperiti rudes,quo p-aefi^o diuinos libros intelligente’ nullo prorfüs. Ergo his Icriptura facra non cft

tradcnda.Iam fine dificrendi rationc»quaf cet' tifsim a eft rerum perdpiendarû ui'a, quid idio* tæ in facn's Iiteris intelligentî'Si reóè pcrpêdas Dialcifticac ufum,nihil fine ea redtc tradi,nihil fntelligiretftepoteft. Nam in omni dilciplina, quæ uia SC ratione proficifcitur, ÔC in quacu«^ rerum dióione,Agt;e icribas^iuc legas, fiue te^ cum meditere,nihil fine argumentis ÔC eorum légitima confiant!^ diipofitione,tradi necbc né potcft.nec intelligi, In diuidcdo is eft ufus, lit per gradus quoidam ad res quafq; uel afcen damus,uel defccndamusiet in his definitie tan tjuam rerum diuifarum extremum » fic rem finit,atq; ita nobis certain tradit, ut nihil poftit cuidentius. Sunt præterea fal læ ÔC litigiofac ar* gumêtationesjquarumfallaciâ fi non tencas, decipiaris nccefle eft,et Qpius 5^ foedius,quam ut hominem deceat » Et fi quid homine indi-' gnum eft,fallacia amp;nbsp;error longefunt indignio res.Sunt i erum finus,funt implicatae propriet tatesjfimt denfiisimæ tenebræ, quibus tota re* rum natura circûfunditur: quas nifi Dialecfti^ ca fuo luminc illuftret,ncceffc eft qui in earum cognitione uerfantur,cæci errent 6C uagentur. Vbimaiores tenebræ» ubi maiores finus, ubi abditioresreceflus, ubi maior rerum implica* tio nbsp;inuo!utio,quam in diuinisliteris eftÆr^

go Dialelt;fticæufum,fi quifquam alius,certè is qui in ftudijs iacrarum literarum ueriàtur,maxime

ximè defidcrat.Quîigitur potent nnpcntus et idiota, h'teras fàcras uerfare ÔC intdligereç' Qui'dc'Theologia poteftne fine philolophia difci i nffquaquam.-quiaeaeftbaGs ÔC funda-mentum di'uinae philofophfæjdeft, Theolo* giæ, per quam fua pn'ndpia Theologiæ con-Hant amp;nbsp;ftant. Nam quecuncp in Thcologia de prudent l'a, de iuftitia,de fortitndine,de mode^ ftia,cgtcriscp uirtutibus,amp;liarum contrarijs ui ciofitatibus diiputantur, ea nifi à philofophia mutuemur,necintclligipoffuntj nec quicquâ deillis P er Cl pi. Quid de animoCnône is Theo* logo cognitus efle debetc’ At in philolophia ius natura,uires,facultatesj afFedïiones expla^ nantur.Quam pulchrum cft, S)C adTheologia necefTaritim, totius uniuerfitatis uircs intcllp gerec'Atin philofophia de unoquocp rerS généré 5C uniucrfè dilputatur,ó(^fingillatim.Dc-umitemjper ca quæ orta funt,utpercoeluni, per clemêta,per homines,per caeteras animan tes,natura quafi digito nobis aperientc, intdli gimus.Quîigitur naturam,Deum fuum infiquot; nitis pene modis narrantem, audiemus, nifi Philofophiae ftudia tratfiemus , cognofca^ muscpc'Oftendit enim philofophia mundi ini-tium,rerum omnium principia ortum, proM grefius,ftatus,mutationcsgt;interitus:quibus niuerfis fingulis datur nobtSjno lôlàm Dei fignificatiOjfedctiam quafi per gradus quoP

damafcenfusadimmenfam Dei maieftatêpa ratur Qucmadmodum i'gitur fi fcalarum gi ax dus demas.non afcenfum feceris,fed in imo lo cocon(iftas:ric qui de natura d(Tputationcm, quç gradus eft, amp;nbsp;quafi fcala ad Deunijaut toi lat,aut ne;ciat,Deum non omni ex parte intel liget. Nefcietenim primum de Deo cogno-lt; fccdo modum,qui eft per res naturales. Qpid motus coelorum cognitione digntusf Etenim fidomum conducerenemo uult.qum eä prp US intueatur,circunfpiciatÖ£^ intus etextraxur non coeleftcm illam domum,in quam fumus commigraturi,antequä proficikamur, uidea^ musjSC diligenter contemplemurc' De patria aut urbe fua cognofcere pulchrum amp;nbsp;iucundS quifcpputat.-depatria omiium noßiüm comgt;-muni pracftantilsima, quod cœlum dicitur, quid ni quanta maxima pofsimus.cognofca'' musf Hæecertètantaf funtiucunditatis, tan-tascp habent commoditates, cum inomnes uitae partes, tum ad Theologiam cognolcen-dam,quantum ne lóga quidem orationc per-fequi polîem, Hocintellexerût, atcp ita effciu* dicarunt,tumuerbojtumrcipfa cmnes fupe' rioris memoriæTheologi, qui nihil de Theo^ logia fibi extra naturalium rerum cognitioné intelligendum putarunt.Quare hi fcholas apc ruerunt de natura rerum, in his adolefcentes detinebantjin his eos rerum naturaliû motus, affe**

afFetfiiones doccbât et propn'etatest à quibus quum difceiïerant,ad Theologtam rclt;flà pi O' hcixebantur.Hæc côfuetudo uiguit ïam ohm Alexandrtæ.ubi fcholam Apoftolï dicûturc-rexifie:amp;; abea pcruniueî fum Chriftfanifmiï manans.ad hune u(cp diem durât ôf retinetur. Hinc Graecae eccleliac docfîores philolophiae pn'us quàm Thcologix ftudia coluerunt: ÔC noftra memonaamp;^auorum,quicûcpl heoio-giamdidïceruntjpnmùin omnium feadphP lofophandum contulerunt. Qin'd Origenes, cui tu tantum tribuis ( ut ex te fæpe intellexi ) quanta nemini de cæten's arrogas,nonne phb lûfbphus fummus amp;nbsp;habitus eft,et futtfnônnc in Platonicorum numero habeturf’ Quid Hie ronymusf'quid Auguftinus'nónne Peripate^ ticis literis imbuti, Theologicos libros in ma-nusaffumpicruntc' Exiftimabantenim uerCtj eonftansjamp; fîrmum Thcologiæ fundamen--tum,Philoi'ophiam eße: ôd Pittoni amp;nbsp;Ariftoquot; teîi huius quafi fabricæ materiam opus eiïe commifTum. TranfeohîcBafilioSj Cyrillos, Athanafios,Gregorios, Ambrofios: quorum longifsima inftitueretur cômemoratio, fi uel-km omnes perfequfqui philofophiæ ftudium cumTheologia coniûxerunt.Qhiocircafi phi lofophiæcognitio utilis eft ad Theologia per« cipiendâ,atq;adeônece(raria,quod ratiogt;-nibus SC amhoritatejÇxetnplocBjfummorum

Theologorum confirmatum efl,fi ilt;Jiotx, quo nomine amp;nbsp;puer fiC grandis natu, tam mares quàm fœminac continentur,philorophiae funt rudes;fi imperiti funt linguarum Hcbrçç Gre cæ,Latinæ,fi ignari funt dialc(fîica£,fine quarS omnium artiumfacultate acßudiol hcologia percipi nequaquâ poteft. idiotæ non débet la* cros libros ad cognitionem Theologiæ in ma nus fumercjlegereq}. Sed quid ego argumêtis histottantisep utor, quum uno tantum argu-men(o,eocp maxime neeeffàrio fenrentiâ pol« fim tuam longé lateq? profligarec' Quid fi prox bem, in ucrnaculam linguam libres facrosnul lo modouertipoffefnonnc funditus euerfam dices opimonem tuamf faciam igitur utintelli gas,fic le rem habere,ut à me propofita eft. Refer animum ad Hcbræam linguam primo, amp;nbsp;confidera quantis diftîcultatibus ea fepiagt; tur.Lmguaeft,quantûexfono ront'jccrepof' fum (quod optimé nofti) uafta amp;nbsp;horrida.quo nomine à paucioribus dtfcitunamp;inquopau^ cibborât idfoletelFe minus cultum,magiscp difficile. Eftpræterealing ta omnium prætcr Chaldæam anriqui(sima(quanquam eaderc adhuc fub iudice lis eft, utra harS fit uetuftior) amp;qucmadmodum deleth'umana omnia Ion* ga dies, fie eiiam antiquifsimas quafq? linguas autdeftruit, aut labcfac^at, autita commutât. Ut longé abac hoc tempore quàm olim fuifleuf deantur.

dcan^ur. Sic uidcasquàm plurimas complu* num nationum amp;nbsp;populerumlinguas itj ex'* tmóias, ut Carum ueftigiu nullibi impreUuin appareat. Quid igitur cenfesm Hcbiæa Ini'* gua hótum clîefquant ;S mutationcs cam accc piüec'quàm imrnutata eft ab illa ueteri f Et ta* mctfi dicamus banc unam alia fuiffc, quàm cae teras,condiiioneji!a utquumreÜquæautma^ gna ex partCjautm totum perietint, hæcuna pcrholics per ignés, pcrinfidiaS, percuerfio* nés fuorum populorum.à quibus colebatur, indcmnis finceracp feruata fittntamcn tantam fccumadfertobfcui itatem , ut intelligi perfe--(Sè nô queat Primùm quod unum idem^ no men duas aut tres quatuor interdû aut quinc^ 6^ucrô etiam decem habet fentctias ; quas quî pofsis diftinguere, nô uideo Dices ru in hanc accipi figniHfationem,ego contra in ill am: hic unum defender,ille alterû: alius denicp aliud, amp;' interdum diuerfum difputabit atcp defen* dct.Porrô autem quid ambiguitate ad intelli^ gcndum peiusf Quid mentis noftræ cxplican dis fènBs ambiguitate nocentius C Hinc fit, uC femper CCI tarnen fibi inter feomnes qui He-* bræam linguam intelligunt,inftituerint,amp;fin-ftituant; quôd pro fîgnificationum ambigu« uanetate, in uocabulo eodem paria contrarrj* in partibus momenta rationum inueniantur, ficq5 incerti de incerta fignificattone incerté al tercanM

tcrcantut.Rabinï pugnant mrcr fctah'us aliucl pro arbitratu fuo detendit,nec (îne ingenti raü tionumapparatu 06 copia défendit. Hic citât ncfcio quar exemplariajille ncfcio quid ex Gagt; balla fuaud eft, ex ea traditione,quam de ma-* nu in manum àmaioribusacccperit.Hicà ra-* dice una (fie enim uerborum themata appeP lant) ille nô nifi ex alia uocabulum de quo am lwgitur,originem traxinecontendit. Défendit (è unus Bibliorû certiCsimo teftimonio, quod pro fefaciaualius ad eademBiblia confugit,c.-tiaminuenitaliquid, quo (e fuamqj fêntcntiâ tueatur. Rïdicula mihiinterdumuideturjôd theatrodigna Rabinorum inter fe concerta^ tio J quum in uno et code loco, unum idemep uocabulum dicant,non quibus afh'citur pun-ôis (fie enfin notas appellant, quibus uocaliCt uis cxplicaturiquanquâ non ignoro efle ctiam Hcbræac linguæ fuas præter punc^îa uocales, quodtjs qui in Rabinis diligenter uerfantur perfpicuum eft) non, fnquam, quibus affici* tur punlt;fîis,fèd alîjs notarf oportere; ÔC id uitio eorumaccidiiïe,qui talcs notandi formas in^ uenerunt.Soletconqucriinfimilibusde pun^ ôorum inuentione, contenditurcp omnê diffî cultatê a foils punóls in fàcra Biblia IrrepfifTe* ConfuleperltilsimosHebraicaf linguae uiros dcaliquouocabulo,autfententla allquantùm'-îinplfcata; uelnunquam, uel quàm rarlfslmè idem

m refponRim accipies: recedes inccftiorj quàmaccefferas.Exhac Hebtææ linguæ ua« rietate,orta eft tam multiplex, tamcf uaria uer forum Bibliorum multitudo, dum ex linguæ uarietatCjUcl difficultate potius,alius aliud nec fine rationefibiuideri contendit, Quaediffi* cultas unà nata eft cum ipfa lingua,quoniâ (ut exmultis ôCantiquiisimis libris apparet) iain olim cum populus eftetqui Hebraice loque* retur,deuerborûô^ fimplicium amp;nbsp;c5iunóogt; rum fjgniiicattone cohçrentia uehemcnter ambigcbatur.Ettemporibus Origenis,qui no ùa multô ßoft Apoftolos fuit,feptem, ut dixf, fueruniexcmplaria,ex Hebiaco Græcè fatfla: quod nunquâ profeeftô tot extitiftent, nifi diftî cultas linguæ grauifsimamattuliftettoties in* terpretandi occafionem In tanta igitur linguç uarietate,quanta ne ipGs quidem qui noeftu interdiu fummo labore amp;nbsp;diligentia in ftudio ciusa'siduèuerfant,notaiit:quî poterit quicgt; quam cerfiexeapercipi C Quod Rabiniipfl nonintelbgunt-quîpoteruntalrj homines ta* metfi doôi intelligere f Ergo tanta eft linguæ Hebrææ uarietas acdifKcultas, utnecintelligi hcc uerti commode porsit. De Græcis autetn literis non opus eft dicere, quoniam notiores funttibisquàm nt de illis quicquam dicendum fit,Es enim in cis diligenter uerfaïus cû CU'‘ ta,quanta fortalic alius quifpiam. Répétéigt* tur

tur animo quantos exhaufehsiaborcs in Grg^ ca Iirtgua edifccda, recognofce ïnfinitas uaric' tatesidiomat5:ÓC ludicabiSjfatfciOjUel ijs qui fœlici ingentOjfingulari ftudio -, S)C cuptdi'tatc difcendi incredibth'jtotum uitæ tempus in ea, confumplcn'ntjtantam proponi difficultatem, ut in pleriicç locis cogantur aut errarc, aut alla cinari,aut diuinare. Antiqua eß querela homi num fiudioibrum, Si de Republica literaria non male meritorunijqui expoflulant eu mub tis interpretibus,qui dodi qua eflènt, Si Grx' cisliterisnon mediocritcr imbutijde Graecis bonis Latinos libres male fecerunt. Horum exempla multalùnt,quorum nonnulla quum deLatinæ linguæ diffîcultate agâjaudies : fin--gula enim perfequi laboris effet immêfî, quogt; niam exitus null us effet. Venio igitur ad La* tinæ linguæ difKcuîtatem. Sæpenumerô mP rarifoleo qui fiat, utcum multi fe Latinæ lin-'z guædedanr,alîj in medijs confîflant, alij infra medios,nemo tarnen ad fummaperueniat. Perueniaîuero tquot; imô multi de his qui fiimma uidentur attingerc, humi,fi attendas, repunu Sut Si in his qui Ciceroniani Si effe S)i dici uo lunttquorumpalatu ita delicatum efljUtpre-» ciofifsimos quolcßjUt ita dicam,orationis præ* ter Ciceronis apparatus, cum fiomacho fafli* diant. Suntaltj,quiquum non ea teneantuf uerboruin CiceronianorG fuperflitione, om^

hem oratiotiis copiam 8)C ornatS abomntaü-: thorum généré fine diferimine colligunt,mô-^ dô eius fint generis âuthores,ut penes ie habe' ant emendâtç löqutitionis audtoritatem ÔC lad dem» Suntaltjjquofum mepudetmeminiiTei quihocuniimaffe(flaffcuidentur,ut quam à fe fieri barbarifsimè poisit, ferifa animi Latinè eloquantur.Erraui,nam quiduispötius quant loquuntur.garriunt, ut uere dicam, grunniöti latrant. Inter hos omnes cer tarn en perpétua iriftitutum eft, ita Ut alq alios defpiciani atep c5 tcrnilant.Vnufqui(eg tarnen in fuo genere bc'’ nèfélóquiputat. Eores iam multisabhincaii nisprocefsitjUt libriseuulgatispro fua quifq^ parte caufam diligenter egerint. Non opus ell de his^quæ in fermone quondianó in hane fed tentiam difputtâur, quicquam f eferre,quonta ctplurafuntj^utbreuiterdici pbfsint, necea uos puto latere: nemo enim eft uefirum j quirl aliquando inter fermqnes in huiiifrriodi diipu tationeminciderit.Quibusde caufishaec fiât, 6Cà me dicantur,uos omnes intelligitismimi* rum ut uideatis, quanta SC qualis fit in hac lin' guadifficultaSjdê qua tot fint opiniones, tot uarietates, tot difsidia » Quinetiam illis ipfis qui primas agere Latinæ lingua? pUtanriir.ma ior eftdclinguæ cognitione inter fé difeepta-' tio ateg contentioÆuius rei illud eft faris argii hierito,quód hi qui de Gratco in LatinQ quip^ f pkairi

piam conuertutlt,alius alio modo gt;nbsp;aJtjs uerhis unam ÔC candem (ententiam transférant-Nec in minimis illud putandum eft, elTe hodic eun dem iibrum fexies aut fepticsLatinislitcris ex Grçco redditum id^ per diuerios interprétés, quorû hnguh cæterosrepræhendût, uel quod Græcam linguà non plane tencrent, uel quod uim Latinar bnguae ignorarenr. Id uidcas refta turn in omnibus Larinorum hbrorum deGi ç CO factotum prætaticnibus, amp;nbsp;eriam in libris aliquot in hanc rem editis; ut oftenderent eos qui ante le Iibrum eum Latinum fcciiïent. Itn^ extat præier cætcros tralt;5ano quædarn breuis loachitni PehonijjôC Lodoici Strcbiri. in qua unus akcrum uchcmenter rcprchendtr, quod in libhsEthiœrum Anftotclïs ccnuci tendis, Latinæ îinguæ propn'etatcm (ut ipfis uidetur* bcenim aker in altcrum inuehitur) ignora^ tint. Quanta fit uarietas ôi. multitudo librcrS de Græds iiepius eonuerforum, cùm muitis ex ali]s,tum præcipuè ex hoc uno Ethicorum Ariftotelis ad Nichomacum libro colligi po^ teft.qui à mukis Græcæ linguæ Latinæcp inftrudifsnnis^tanietri conuerfusin Latinâ fir, defideranttan-.êdoôti multi quandam, utipfî dicunt,interpretisfidelitatem, quam in nullo reperiunt.Sedquales uni hunchbrum iranftu lerunCißoeihus, Argyropilue^ SnebantsSegt;'

puîueda, Pcrionius, ut taccam interim anii^ quumquendam Interpretern, cuius nome auÉ noncxtatjaut mihi non eft notum. Qui igitur loties unum librum uerterint,conuerterint,8C non fine partiû contentione conuerterint, adgt; hucq^ in eo multi SC graues uiri multa defider rent,quîfieripoteft,quin magna ÙtLaünae fin guæ difficultasç' Hae igitur caufae me impelgt; luntjUt eredam,neep de Hebraco,nec^ de Grç« cOjUeq; de Latino commode in uernaculâ lin-» guam iransfcrri pofle. Nec in uernacuîis lin-guis minor eft difftcultas : quandoquidem h a6 fuas etiam habentuarietatesjSCucrborum fint plicium ôlt; coniunélionis, unde dicendi forgt; m'æ pbrafts émanant. Quod inmultispro--barepoflem^idego uno exemple declarabo» Vertaturigit Scriptura facra, exempli caufa* inltalicamlingüam.Hîc Hctrufcus,qui laudc emendatse locutionis, ut pterife^ uidetur, habet,fi earn inLigubardicum fermonem tranP latam uideat,multa male fœdec^ dici,multa ini propriè,multa ineptifsimè contendet. T anturt dem affirmabit Apulus.Quôdfi inHetrufeoa rum linguam transferatur» Apulus 8C Ligubaf duseiTeclamab5t,aduerfabûtur. Quid, quod tiec qui unam ôd eandem linguam Stquot; loquun-turamp; approbant,omnes inter feltali conCcn-tiuntc’Alfi Bocatio fimiles, alfi Petrarchæ, alij Dantio elle uolunU habet quifep ftjas di.xndi f i

formas, Ria lcdta uocabula, quibus adco fibi placcnt.utquicquidad fuam hancloquêdifof mam non fit direôum,barbarum eiïè, impro' prium,contentiofe ôd cum faftidio dament* Vertatur,fi uis in Hifpanicam Iinguâ,ô(f quogt; ntamcum Vaknttno fufceptaeft mihi diipu^ tatiOjin ueftratem hnguam transferatur. SciS non minorem eiïè in ueftrati lingua uan'cta* tem,quàm in Italica. Clamabit igiturCatha-' lonia üniuerfa,male ucrfam efle: quoniâ muP ta,fuo iudicio, inueniet inculta, barbara, im* propria,à légitima Bibliorum fcntentia ali« na plané- Idem dieet Balearis, idem Ebufiust eftenimhorum omnium règnorumcomunis uobifcum ferme lingua, quanquam fono, prolatione,amp; Oris diduôione nonnullis in lo-eisdifferatis.Ncc Valentini ipfi omnes eodê modo loquuntur.alius alia uocabula confetSa turjaliasphrafesîà quibusfi traduôio Biblio' rumrecedat,repudiabitur tanquam barbara ac impi opria. Cæteris nationibus idem eae' nirobeamepeaufam arbitrer Scripturam fa-* cram, no polïè commode acfidclitcr uernaeu Iis linguis commit«, Nec fi fublata effet demelt; dio omnis hæc linguarum uarietas amp;nbsp;diffîcuJ-* tas,uertenda effet Diuina feriptura: nullam a* liam ob cauf3m,nifiquod infini« funt loci fa-» crarum literarum,quos alia quàm Hebrea aut Grteca aut Latina lingua explicari non queât.

Dehoçgencrc illudcft, Non cognouit cam donee pepen't ; nbsp;nbsp;In principio erat V etbum:

amp; maior pars hiftoriac Euangelicæ à D.Ioan^ neconfcDptaeUtemcp patefaóio, quam Apo^-calypfim uocant.Id ita effe, non mihi uni, fed grauifsimis Thcologisjfummis uiris,diu mul-tumcçinTheologiafummacura ÔC diligentia iieriatis uideturiqyibus non habere fidem, tur pifsimum eflèt. Quibus çnim credendum eft, nifi his qui periculum ea in re fccerintc' Quare fi linguarum Hebracæ, Græcæ,Lat)næ tanta cftuarietas amp;nbsp;difficultas, ut intelligi pcrlcûè nô queanttfi, ut aliquid fideliter uertatur,per* fetfîa cognitio utriulcp linguae, amp;nbsp;cius undc transfers, ÔC cius in qtiam trâsfcras,rcquirttt(î probatutneftnonnullis rationibus amp;nbsp;cxcplis, uernaculaslinguas nô efle perfedlè qs ipfis no* tas.quibus funt natiuac : concedamus necefle cftjfacroslibros in ucrnaculamlinguam nullo modo transférai poffe. ßed ô me obliuiofum, qui cius rei fueram oblitus, quam meminilTe oportuit. NónneScriptura facra tribus linguis contineturcErgohuic qui cam uelitin uerna« culam linguam transferrcjquatuorlinguç no-tç elTedebcni. Nam uernaculam in hû edam numeramu«: alioqui cnim nihil transfçretur* Quis uerô eft qui has quatuor linguas norit^ prçfcrtim cum,ut à nobis probatum cft,nemo pofsit cas perfetSè nofeerec' Effet etiam labor f J immen-

ÉmmcnRiSjnec unquam finiendusjfi in ucrna' culam linguam transterri lacrç literç debeanh lSam,uregregiè dixit Horatius,

Vtl'yb^ fonji pronos mutanturin amo$, frmdcad’Miùtaucrborum uetusinterit tetiifi f-t iuuenum rituflorent modo nata,uigciitlt;ii.

Qji£ nunc flint in honore uoca bula,fi tiolet ufia: Quern penes arbitrium eft^Cf uis.ç^- normi loquendi.

Quod ab Horatio de Latina lingua dictum, transterri inomnes alias poteft, quæ populo cuiuis peculiares fint ac propriæ. Fatcoatur e^ pim Cicero tam efie fuo tempore Latinam lin guamjabilla quaR-omulus amp;nbsp;phmi Senato' res loquebantur, immutatamiUt Leges duodc lt;im tabularum uixàfeintc!tigerentur,propter uocabutorum defuetudinem, ÔC dicendi for^ maminufitatamjquæfimul cum ReipublicX fiatucreuerant.mutatacpfuerât.ut ne ab ipFs antiquttatis côïetfiatoribus agnofccrentur. Et (ut de notifsima tibi lingua teftimonium affe^ ram) certè ducentis retro abhinc annis ita Va^« kntialoquebatur,utfiexilla memoria uerbâ aliquod fando in media producas, nihilo ma^ gis intelligaris, quam fi uerbum non fecifics» Idem apparet in Caftiliæ regno, cuius memo* fiam rerum gcfi:arum,aut decretorum Gntfiio numc^ regalium^ab anti(|U!S monumentis

arcbiuispctitam, perpaud hodtc intelligunt« Idem etïam Gallt agnoicuni Sgt;C fatentur: quod neceffe eft euenire ex eo.quia fingulis linguis, utcætcris rebus omnibus fuus fitortusgt;fuua ptogreffus JuusftatuSjfua rene(flus3amp; non ra' ro fuus interitus.Quae omnia exempUs often* derem ampUfîcaremcp, nifi exiftimarem ma-giseffenota.quàm ut probationis indigeant. Ergo fi fingulis homtnum ætatibuSjtanta acci' ditUnguarû immutatio, oportet profeóó tra^ duóiones iftas in uernaculam linguam tuas e* tiam immutariiob eamcp rem non intelligent . tur. niG denuó transferantur. Mutabuntur igi tut fientcp de nouo fingulis feculis iftæ BibliO' ruminierprctationcstquod quanti fitlaboris» nemonefcit. Si perpétua amp;fcmpiterna cadu CIS perituris rebus antecellunt, fcriptura fa* era tribuslinguis,Hebræa,Grçca Latina,quç abinteritu fe hatîîenus uindicarunt, uindica* buntep,quantum multis conietfluris licet intcl ligere: profecflo hoc potifsimum nomine debet in Republica Chriftiana retineri, amari, diligi nec in alicnam linguam conuerti.Quid enim id uei tas in uernaculam linguam, cuius ufus ad centum annosplus minus futurus Longé preftdt.utqusbusliteris interpretata eft ufp d dem eötineatur fcriptura: utquam nos perrotfeciila cxcepimus eandem sdpofleros uanfmiitamus. Longum eflet in prçîcntia er* ( 4 rores

rorcs perfequt,quos ingêtes 5C tetcrrimos Ccrl^ ptura facra p uernaculam linguam uerfa,non fuOjled hominum uitio et culpa pepent.Nam ut nihil factlius homini cft quam errare, falH: ita frequentiisimeaccidit, ut praua hominum »nfticutione,uelinertia,uel malitia,quaeadho« minum imbecillem captum adiûcfîa, ex unius locidetortafententia, uel male intcliecfîa, uel utrocp,peftiferas hacrefes in rempublicäChrk flianam inuexerint.Quod in una complexio-ne euenit.id fi equentius in uno uocabylo con tingere folet. quaî uocabula, ut plura funt, quam circuitioncs:hinc fit, ut plurium errorö pccafionem dent,Slt; quidem pluribus» Quod malum iam olim longé ferpfit,necp id inter idiotas ÔÇrudes,fcdinter eosetianijqui feomni literarum generc cxercuerunt. Hoc uide^ mus Heluidio acctdilTejquiconftanter affirma bat, Mariam matrem lefqChrtfii à partunon remanfifie uirginem : quem erröte multis relt; futauit Hieronymus. Heluidius autem his lo-cis ex facra firiptura maléintelleóïis, fençentiâ fuam ftabilibat: primùm quod in Euangelicis libris feriptumfit, Mariam peperiffe filium pr» mogcniiumtunde fic concludebat, Ergo alios pofi Chriftum natum Virgo Maria peperit* Confirmabatfianceandem conclufionem ex co quod Matihæi duodecimo Chrifti fratrum

^it,utper Primogeni] ôd Fratrum ct Sororum notncn in hserefem incurrcrit. id imperitac pie bimultocitiusfaciliuscp accidet. Adeundem ergo mods quod Ioannis primo capitc, lefus ïoiéphifilius à Nazarcthadicatur, iumctuuU gushominum occafionem in huncerrorê in* cidendi, Chrifto diuinitatêut denegent : que parentibus hominibus,aliorum more,progna turn per errorcm arbitrabuntur, Aut dicent elt; tiam repugn antiam inlibris facrisineffe, cum exmultislocisjqui accuratifsimam requirunt conciliationem,tum ex hocprædpuè.quiom' nibus in facram Scripturam incidentibus OC' currct,quôd Chriftus interdum Iofephi,in« terdumDauidis,interdum Dei filiuseffedica tur.Colliget igiturper ignoranuam rudis ÔC imperitus homOjin facris literis apertam inuc nirirepugnantiam: quod fi deinde animû in* duxerit, detrahet omnem facris literis authori* tatemfidemcB,eascp commenta effe hominS arbitrabiiur- t^id hoc aliud eft,quàm religio* nem tollerec'Apud loannem Chriftus fe mino rem patre appellat:VadOjinquit, adpatre qui maior me eft, qui locus occafionem dabit ho« minumuitio cogitandi, in Triade non efledi« uinitatis acquabilitatemtqua de re multac haerc fes iam olim extitcrunt. Nufquam item non apparent fentêtiç loci illi, unde Manichçus, PclagiuSjAtius, cacteriq^hacreticiradones pcgt;« f J tebantj

bint quibiis fuorum fofnnïorum dcliramentä confîrinarcnt.Quisdubitct, idious tam uiro* quàin fœ.ninas ubï »n taks locos ïndderi'nti hæreticorum fententiæ ud (ubfcn'pturos p^*quot; ignorarjtiam,ud non redamaturos per mak Uam,uel aliquem icrupulum peranimttmbc^ cillitatem habiturosf'Qpod miht admodum d detur ueriGmile penedixcrtm nccdlartu, quiï prækrtim hommes literarû ftudqsita ded«ft,d prouentus mukQ ex eis acceperint,decepti nO raro fmtab untuslod fentêiïa male perccpta, aut uocabulo uno prorfus fibi ïgnoto. Deniif nullus eft feiè locus,nullum uerbum m facris Ü ten's,quin G aliorfum acctptas, quam eft pofi' turn à diuinis fcn'ptoribus,latilsjmum præbcat ad haerefes campum. Nihil autcm frequent tius uideas, quam rapt in contrarias partes, quicquid in uulgi manus perueniat. Nec eft quoddubites jutrum in haerefes aBiblioruifl in uernaculam linguam conuerGonc, impe^ ritum uulgus incurfurum Gt, an nomquuifl amp;nbsp;multi fuperiorum temporum memoria er# tores animo ab ea conceperint, quos prae^ terea cumpariunt, ingentemChriftianaerei' publicac attuleruntcalamitatem : QC noftra haC tempeftate cum multis ex’rebus, turn ex hoc ipfo colligi poteft,quód duobus ahhincan' nis à Decano totoep Theologorum collegio Louanienftum decretum eft aicp fancitum,

Nam cum literas à Carolo quinto Cæfare ac* cepiflemus ( eratn enim ÔC ego una) quibus fignificabat gratifsimum fibi futurum, fi dilP genter examinaremus,utrum eflet rationi cógt; fentaneumgt;facras literas in natiuam ccrtar cu^ iufdam prouinciç,quam honoris caula nomi« natim non appelle,ad cius nationis ufum^ que iam erant uerfæ, retinerinec ne : Eramus ali^ quot Dodlores, eramus aliquot Thcologiac candidati,qui à Licentia nomen habet, barba»» rè Liccnciatorum: erant etiam amp;nbsp;nonnulli de ijs,quos militari Gallorum uerbo Bathalarios uocant,quan ftrenuos milites,qui fortiter cum pugnarint,aut corona,aut muneribus,aut im« munitate,aut uacationc dandi efle uideantur^ Conueneramus igitur frequentes Thcologi, quiubi multa ultro citroep uerba feciffemus, tandêdc cômuni omniaconfilio decretû eft, eamnationêinterdicftamiri debere facrarum literarum iu uernaculâ linguam traduóione î quód uideremus, id quod res eft, decipi eius nationis populum per talem Biblioru ledlio-' ncm,quod apertius erat quàmutnegaripoP ht. Etenirn ab utroep ftatu SC ciuili Sc Ecclefia* ftico eius gentis,cuius caufa couentus habeba tur.idipfumutfieret, quod nos decrcuimus, uehementer flagitabatur:ex quo intelligi po-terat, ciuilem magiftratum,cum ex quotidian nohominum fermone, turn ex miniftrorum Ecclequot;

Eccleßaßicorum rejatu intclligere, hærefc^ quæ tnultae breui tempon's fpacio apud fe orc$ fuerant,ab folis Bibltjs extidlfe» Quod tamctfi dum à magidratu figntfîcabatur, probabilita^ ris multum liabere uideretur:attamen,quontâ idipfum facerdotes approbabant Qi petebant» uifum eft nobis non modo uertfimile, fed etÜ ncceffarium, Videbantur cnïm q,quod uerbo non auderent dicere,td quafi per nutumjdutU magïftratuïaHèntiebantur, apertidîmè loqub fe,ex fingujorum fecretæ confcfsionis patefa* Ôione certo fcire,hærefcs fuç nationis à Biblio rumuernacuIatraduÆonedimanane. Quis cnim melius ifta quàm ûcerdotes non'ntc' Quid opus eft uerljisf’cûmlioc ita efie aperti'f fimè indican'nt Valdenfes, Pauperes de Lüg' dunoquos uocant, Albigenfes, Turelupini, qui inde occafione fumpta, in multos errorcs lapiLplurimosineofdem induxerunt. Quar« dubifarc nemo poteft, quin ex uernacula Bi' bliorum traduéîione ingentes in Republies errores procreentur. Ventum cft ad grauilsP mum omnium argumentorum locum Cafrio' lanernon cft quo fugias,hgt;c te teneo : quando* quidemconccdis,exfacrorum librorû leôio' ne uernacula,harrefes rum elle ortas, turn cria porte oriri. Ecclcfiaftac Ô(S Pontifîcum duo crtc officia 5C munera, non ignoras: alterum, fideliter gubernare fibi commiflàm Ecclelîani mini^

ininiftcno ucrbi diuini; akerutn,arccre falGnt dodrinam fcandala (ut uulgo dicutur) quae fiatuRcmpub.aut locodimoucre poftint. Hoc uidetur Paulus Aóorö uigcfimo, Ephe-fianat Eccleliæ feniores docuifîe,quuin difceP furus Hierofolymam,fic cos alloquerctuf :Ca-uete amp;nbsp;uobis,0C tod ouili,cui uos fancfîus Spt-tituspropofuitcuftodes,utDeipafcatisEcclamp;lt; fiam,quâ ipfe (uo fanguine comparauk.Quici adhaecCæriolanec'nônrie hærefes in fcanda-lis, Sd ut Latine loquamur,in offenfionibus nii mcranturcQuarc lyUogidno, omnium proba donum ccrtifsimaacquifsimacp régula,tecum diiputationem ita concludam : Quicqm'd fra-tris côfcientiam autRempub,cx mala dodlri-na ÔC ex fcandalo lædit aut perturbat,à Pontiff cibus prohibcndum eft : Omnis tradudio in uernacubmlinguam Bibliorum ex mala do-drina per fcaridalunïfratris confêienttamlx-ditjamp;' Remp, perturbât, ut à nobis probatum eft; Ergo omnis tradudio Bibliorum in uerna culam linguam à Pontiftcibus prohiberi de* bet. Complcxio eft uera,infcrturcp ex propo-fiiione ÔC aflumptionc uerxs, aptccM collocatist ergo nihil eft quod de fyllogifmo aubites. Fac fi uidetur omnia argumenta, prxtcr hunefyp logifinum effc uana,effe futilia,efle nullius ido trgt;enti;hac una certe poftrema probatione ad* dud deberes, facratn Scripturam non effc in uulgi

uulgi h'nguas expi imendam. N ec ucli'm ita uerè hoc à me eile didum,ut habeam religiös ni, fi diuinæ literae uernacula loquantur lin' gua. Nam fi ab experienda, confuetudine, (ermonc quondiano,atcp ex fecreta hominuni confefsionc conftarct.prouinciam aliquä pO' pulumue tarn fblidam, ucram, conftantemcp habere de Deo rebuscp diuinis opinioncm, ut nec crrarent, nec errate uclint.tamctfi poP fint: his ego in natiuum fermonem interpre/’ tata Biblia non negarim. Quod dum face/ rem,ab officio boni Pontificis non rccederé, quoniam ubi nulla eft falfa doólrina,necp fcaii dalum,ibi non folum non eft peccatum, Ci Ri' blia permittantur: fed etiâ grarilsimû arbitrof munus,amp;penèdixerim facrificiu Deo offèrri, fi translatæ facræ literæ ad promifcuæ multitit dinis utilitatê concedantur Que fententia,nP fi me animus fallitUta uera eft, ut ab omnibus approbari debeat maxime. Verùm hacnoftra tempeftatc propter tothærefcs.tamô^pcrniciô fasEcclefiæfacffiones.quibus müère perturba tur,fcinditur,amp;in partes uariashominum ne/ quiftimorum turpiisimorum^ nefario icelerê trahitur,amp; quali Ianiatur,non cen(eo,imô con tendo, uerti in uernaculam orationem Biblia non debere. Homines enim fimpüces, ignari rerum cûm ex aliorû,tum ex D. Pauli quam/ plufimislocis fumerentoccafionê noftrorum teni/

umporS opinionibus aflenticndij'ft bis quae de tide,de gratia,de deledlu Qborum,dc uefii-tu,6lt; dcUbertateChriftiana di putant Quod «a ucrutn eft, ui ucrius nihil eflc poGit. Mihi certe fatius uidetur, ut quoniam iam olim La-tinis Uteris Scripturafacra continetur, cadem retincatur;nec uelimus tot cxemplaria tamcp diuerfa habere inEcclefia » NamutDeusu-nuseft, ita par uidetur, utcius uoluntas un a tantumhngua,non pluribus comprehenla cir cumfcratur. Quid,quod humana focietas fe-parari difioluicp uideatur, ft totlinguis Biblia loquanturt* Nam quemadmodum uniuerfus terrarum orbis qui eodem fermone atque ora* tione utebatur,quum in terra Sannara uibem turrimcpcxlatcribus bituminc aedificaret, ubi orta effet (Deo ftc uolente) fermonum ua tietas tantajUtalq aliorumorationcm non in* telligereni, difsipati funt in uarias terrae ora» ac regiones,urbis QC turrisomiffa conftrudiio-ne y ex quo Babylon nomen inuenit î quia ibl permiicuitatcp confuditDeus omnium mor* taliumlinguas, amp;nbsp;indidem cos in omnes ter-tarum regiones diftecit ♦ Quod pcriculuni eiiam Thcologi3e,nifttraduftiouaria prohi-bcatur,certè imminet» Poftremo legum ca eft confuetudo, ut in certa quaedam uetba iudicia fiant, à quibus ft recedatur , iudicigt;-um lelcinditur ; quo nomine non poftwra, non

non deteßari tuam Bibliorum rradudlionfi^’ quoniS quç certa effe deber et fingularû rerui” in diuinis literïs forma,cam in uertendo nô lumnegli^isjfèdetiam confundxsac deflrüis» Quodquam turpc fit, ex eo colliges,quôd tt amp;nbsp;graues uin hoc folum nomine in philofp* phiæ fludijs cxplicandis reprehcrifi fünf,quô« ufitata philofopliandi uocabula neglexeriot» utnouaconfedarentur» Quodiri prophantó difciplinisuitiodatur, nonne maxime in fa* cris literis fucrit reprchendcndumf SapientiÇ'' (îmè,ut alia omnia, Sorbona] Parifienfis RaP mundiLullij Theolôgica opera hac potifsim“ de caufa condCmnauit, quôd ab antiquis uoca bulis recederct, noua ac inufitata fingcrd» Quid quatrisc'Deus ipfe cl ara uoceprecepitad hune modum: Ne quid additote ad id quod t* go uobis praecipio, neue qm'cquam de co dequot; irahitotc. quid ueró iftæ tuac in uernaculâ linquot; guam intcrpretationcs, nonne cum præcepW Deipugnantç'Nônne interpretis eft, ut fideli' , nbsp;nbsp;nbsp;teruertar, quæ pluribus in una lingua fuerant

cxplicata,inpauciora in aliam interdum conquot; trahercÆrgo in uertendo contra Dei decret^ pügrlatur ♦ Nonne interpretis efi:, ut fidei itcf uertatjquæ in una lingua pauciTsimis contint bantur,ea dum in aliam linguam exprimit» uel longo anfradlu, uel multo pluribus uerbis interpretariÆrgo in uertendo contfà Dei de' cretun»

cretumpugnatur. Nonne iufsit Dcus,utnc iota unum de lege fua immutareturC Sc d quid nosfacimus,dum earn in fermonenri cuiuiqud populi natiuS ucrtimusrDeus bone,ut Deunt neghgimus, ui eius praecepta contemnimusi Non unum iota immutamus, fed omncs litC'' larum formas, omnia uocabula, omncs uer^ fus,omnes paginas’.à capuead calccm,nullunt eft de Dei opt. max ♦ uerbis * Aliae funt notae* alia nomina, abac dicendi formx t peril deniep uctuslex,amp;; nos quafi nouam aliam fancimusd Itane üeró. Pi inci pis in Repub.uiH feritentiae nemo audetreclamare : ÔC nos Dei fchtentiae tarn nefarie aduerfabimur i Regum décréta reijcere aut contemncrc non audcmuS,amp;Det landliones rcpudiabimuscCapitale eft, contra regis authOritate uel quicquam bifeere : quan« to capiialius,côtra Dei maieftatem quicquant faceted Quare te,Caeriolane, pro noftira amu citiarogo,proTheologiaf profefsione adhorgt; tor,pro ætatequa te excedo,adniorteô, nbsp;per

Deum obteftor,ut de tua ifta fenietia defiftasi amp;nbsp;in meam nort pcdibus modô, fed totO cor^ I pore cas . Quæ cum ille dixiftet:Bxequutus 1 nbsp;nbsp;nbsp;fum,inquit,duas diuifionis mcae partes,noit

i| quam uo’ui, fed quàm potui per tempus^ ‘I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dihgenter.Nullum enimfpacium

»I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;habui,necpcogitandi,necp

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iudicandi,

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ê

B O N O N I A, Gue deLihris facnsin uer-' naculam lïn^uam conuertcndis, Liber fecund us;

ï X dumfi'nem feccratBonom'a, j quum omnes , quicuncp aderant, j in me unum fc magna cum arten* i none conuertcrunr, quafi me ut J inciperem, admonerent, ie ad audienJum paratos fignificarent » Turn egot Hoc, inquam,fæpenumero msgnis ingenijs ufueuenit.ut quare quid non d catur,quant q rare quid dicendum lît,cKiusuideant. forfp lanquódfuo acumine fie ad uiuû fingula rc' keent,ur plura latei ein abdito rerum,quæ na' tara côfiant receffu pcrfpteiant.quam in fron/ re primoqi aditu promittantur. Iraq; his,qui ta lifuntingcnio prædiii hoc aceidit, ut quanto fint plus per rerum na'uram peruagati, quan* toépaltiusad earn penetrauerint, eo profun'' diorad uciiiatem locus depiimcndus efieuP deatur. Prop'.erea dixit, uimca fert opinio, DemocrituSjlnprofundo demerfain elle uerP

htcm;8ó Arcefilas,ficomnialatêrc in occulto 'cenfuit,ut nihil cerni.nihdcognofdinihilintd bgi,nihil percipi,nihil lciri poffc alfirmaict. Hinc proleda eft illa Socratis cótra omnia dif ferendi ratiOjnihil affirmâdt, otnnia dubitâdî* Academiae prçceptum hinc ctiam extttit,pró-‘ hibentis dc rebus ticri afferüonê, approbation nemcp. His olim tot tantiscp philoiophis cótra omnia,óCpto omnibus difputaré fortafsis lin cuit,^pterea quod in tanta ingentj acrimonia, quanta luiffe iHi perhibentur, certi nihil habé^ bant,quod proHtcrentut,ac affirmarcht. Ego autem qm nec rciQ ufu quicquatn ualeo,Slt; in-* genio parum poflum,fi quid mihi uideatur pO tius,quàm quid non uideatur,oftendero,mir3 nemini uideri debet. Sunt cnim in me omnia minima,quç in iU is fumma fuerunr.aic^ ita md Uel pui gabo,ucl delendam.Quanquam quod me exculem caufa nulla eft,et quamobrem So cratem,cumuniuerCa ueteri Academia culpe acdamnemgt;multæacgraues caufac rcperien:» tur.Sequor enim earn explicandaru reru uiàtn rationeincp, quæ fapientifsimo cuicp ptobari debet maxime : Si cam illi tenuerunt,quae quQ ad breue tempus uiguiflet,in Grecia, ubi fuen irat nata 2«; alta,omni iacuit dcfcrta patrocinió» Nec mirum-.hominum eft Cnim auf ocio abii tentium,autprocaciurn, omnia irt quæftionë ■üericre,contra omnium Centeirfias à pro orrt-g a mbits

nibusdiccre,nihilaffirmare. Legulc/um decentautloquaccm amp;nbsp;petulanterndeforof^ bulam, non artium difdphnarum^ doóïor^» qiiæ ad uitæ communis uüiitatcm inftnuun' tun Quod cnim tempus, quc docium,qui libf' fufFccen'ntad artium difciplmas pcrcipiendas, fi ad iftum modum cxplicenturC Quis,rogOt modus in CO effc poteft, quod cum omnium 1* bidini fit expofitum,uertas ac inuertasjprob^^ amp;(. improbes,quando dC quotics uoksf Liters itemartesep omnes ad humanam referuntin^ focictatem uel augendam,uel conièruandaifl! cuinonuidcojquânam in rc ex literis inftriP ôi emolumento effe pofsimus,fi certi nihilh^ bcamus quodiequamur. Si cnim pro ccrio nihil habendum,nihilcpaffirmandum eft,ro^ gatus fententiamde parricidio,deaduiteno» de pati iæ uiolatione,de uirtute fiC uicqs, niM eft ex Academiæ praeferipto quod reipondc' am utfugiam temeritatem: fit, utleges ra,forum, fenatufeonfuha, prudentum confia lia,artes,opificia, leligio quidem ipfa frti-' ftra,acponustcmerc infiituta cfic uidcantut» Videntur Sgt;C homines priuari omni fenfu, So' cratica ratione Academica illa:ita utnecdijJ cc,aufim affirmareeffe dulce: nec falias uocUquot; las fonum clfeiuaucm, neeniuê albam potius quàm nigram elfe. Quod dum mecum cenfi'’ dcxojn eam adducor opinionem,ut credà,So

erstem (bona eins uenia dixenm, acuero etiä 1 Apcllinisoraculi, quo omniS faptentifsimus 1 nbsp;nbsp;fuit renunciatus) bardum amp;nbsp;ftolidü fuifre,qua

, ignominia kicrat uiuus à Zophyro Phylio^ » nbsp;nbsp;gnomone rcprchenfuSjnotatuscp.T alia enim

ficultates Cuperant,dubia incertacp diftingunt, falfa à ueris difccrnütradmirantur intcrdüjnec

dibiligt;ftupent:caufàs rerû uidcnt, earû effeôa nonignorâuficdeniqtin rerS cognitione uer* fantur,utueritatem ipfam quafilucidifsirautn uehemcntifsimumcp folcm,inftar aquil3cgt;aper lis infixisep in earn oculis intueantur. Latifsi-mèhicpatctlocusînccfinisufquam fcrèinuc^ niïctur,fî uelim aliquantulû per hune camp3

excurrcreîfed ad oiêum inftûutum fâtiseflcot hgi ex Pjucis his quantopere et uctcres ilh phi îo opbhqui nihil plané uerûreperin' pofTe bin arencurs cilauerintrôë quanto tj melius Si ad uicæ rationes unlius faciant,qui certas uolßt elle de unoquoq? i erû genere opiniones, nort incertas Si uagas. Quocirca Si Socratem Si Academiam ucterem cûm proçacitattsgarru* læ,tum tarditatis ac ftuporis conuiôîam rcpü' diemus.et earn lequamurftudiorum artium!^ dodlrinani,quæcej tilsimèacuerifs(mè fuâ in akerutram parte ucl ncgando,uelafHrmandO) fententiam pronunciat. N cep rj fumus, quibus nibil fallum etïe uideaturifed rj, qui ueritatetn ïpfam, quanrumuis cum falGtate coniuntflain ac implicatam,ocio tarnen,meditatione, cura, arte,diligentia,difcerni Qi polie,amp; debere cre^ damusiidenim Qi uita; communis focietasrc' quint ut debeamus:SClabornofter,diligenst5 dilTcrcndi ratio planum facit arque aperturn, wtpofsimus. Quid enim aliud præftat inue^ riiendorum argumentorû altera ac prima dia-' ledticæ pars nifi utper pet^tis atepeognitis turn earum ad quas cognolcendas animû ap/ plicamus tû caufis, tum effecflis, tû adiunôis» turn rebus fubiedlisjtum difler|taneis, tûccO' fentaneis,uctitatêin eis latente prorfusep’abdi tani u'1 diuidendodiftinguamuSîUeldeftnkn

de apta argumenti coHocationc cü qiTæilione præcepta tradir,an non hxcconftannfsitnä tirmiCsimamcpoftcndir ueritatis certifsiïnc a-gnofcendaercgulamf Quxignur uti’itas hu-' ius artisjfi nihil plane certum autuerum affiir^ rnarequeasc' Quidhominiad inflitucnda ap tiumftudiainutilius elTe poteil quam fccS fia* tuerc nihil eerti in ea qua aggi cdiaqartepoße omnino aftirmari ( quid turpius, quam qucd pro uero habere non pofsis.ad id curam,,cogi-tationemcpadiungerec' Equidem ineptifumu femper duxi, ea phtlofophandi uia infiücre, qua nihil habeas certi,qucd fequaris: quod eü inalijs attium diiciplinis turpe (cmper duxi^n Theologia autem longé aibitror effe turpifsi--mutn. Nam cohiberc de rebus alTertionem, quod Academici ueteres facicbant, fortafle philoCophis his,qui ex obferuationc eru pracquot; cepta artium colligebant, licuicutpotc qui niquot; h il habcrent.praetçr naturam duçcm, quod fe^ querentur. Nobis autem quibus uiam prarii Deus, quidefingulisnos uoce fua admonct, qui optimus eft SC fapientifsimus doôorû.no-' bis inquam,intantaluce,in tanta euidentia,ni hil pro certo andere afhrmare, turpifsimû eft, atqî adeô uiciû detcftandû maxime. Tardi eft enim hominis ac hebetis.aut fcgnis, aut imptj, nih 1 inThcologia auderç afh'rmarc,cum in ea nos $ fieri poftit ccrufsfinè de fcntentia fua co

fP4 pionefaciatDeus. In tali entmamp; do^orc,Sd docfirina nihil uerp habere,quod affirmes,ob* tufi eft ingentj:quoniâ certa aut pro inccrtis ha bes.aut non intelligis.mcrtis eft item; quia uel pon attigts philofophiâ diuinâ, uel ofcttanter, quafi per tranfennâ afpicis: que deberct a' tc diligenter uef fari, acintelligi. Quod ft quisea quae à Deo nobis aperiutur,ut funt certa, talia efte intelhgat,nccpro certis ea aufitaf'firmarc, hominis cit de Deo diffidentis, nec fide ci ha* bentis:ob eamcp rem irreligiofi ac imprj macU |a notabitur.Quare ualeat Socrates cu uniuer' la Academia.cedathuiemeae ration! ac modo tudocendi.tSdiicendi; fatiusmulto eft cum in çæteris diCciplinis omnibus,turn inTheologi^ prçcipuèjStOi'çû quam Academics agcre, HaC jgitur nos uiam in tibi rcipondendo Bononia tencbfmus,utquicquidnobis ceitum ex certa Diaictfticæ lege,ac diuina potitsimS uolunta* tc uidebitur.id no timide dubftantcr,fed ault; dadlcr ac certó proponamus,ac uero etiam pU gnaci'isime defcndamus.Haec autê tam multis verbis a me ditfta Cunt, ,pptcr quorundâ homf num tarditatê,qu!' uehementer folêt admirari, Çi non raro habent ofTenfioni, ft quifquâ repc î-iatur,qui quod fibi uideat,id aufit in medium afferretquafinefasfitjCrutaex (âcris librisuc* ritatcm,ab alio quam ab uniuerfoChriftianogt; yum confçfliijin medio ipedandâ propono'^’

Vt cntm non poffum non eorum tcmcritatcm accufarcjqui quod fuo tantum humanocpiu^ dicio mctiantur, id pro cei to atcp adco pro di^ uinouenditant: ita coru induftriam maximogt; perelaudo,atq5 prudcntiam, qui fua amp;nbsp;huma^ narationedifhli, ad Deum omnia'rçferant: öd quicquid ad etuslcgem quadi et id pro uero ha beat, nee illud proHteri ac affirm are erubefcät« Itacß quicquid à me aduer'us tuam oration?, Bononia,diCputabitur, id fi à me proficifceret, ferreus fim, fi uel hiicere anderem: fed quoniâ innitetur teftimonio et exemplo Vatum, Apo ftolorum,fan(fliß.imoiü patrum,atq? adco ipfi« usmet Dei exemplo,propterea audaciuslo«' quartnecmeum id indicium fententiâuedicê* da eft, fed eins,cuius anffioritate confirmatur» Ego enim teftis fqm ; et fentctia, quam aperia, non mea cft, fed eius,cui tribuo tcftimonium. Homo tarnen fum, quitametfi ihtotofcnten-« tiacgenercnon fallar, in parte dccipi pcffumi ideocp fi quid hîc erraro, id ego pro non didlo uclirn,nec ecclefie indicium fubterfugiam un* quâttmôhuic omnia mea fine ditfta, fine fadla, ftuefcriptarelinquo examinanda, in eiusfen*' tcntiafacilimèconquiefcâ,Seddeqsfatis,ad.rc fpondendn accedamus. Quo quidêloco diup num mihi auxihu implqrandü eft,finc cuius o* pc nihil reeftè fufeipi, nihil perfeóè abfolu« po^ teft. T e igit ,ut Statius in Syn cphebis inon it, g y

Cld)iU,polh,logt;obfecro,oro^p!oro,it(ji implora Deum, Ut nes in hac dilputatione à ucro aberrarC non linas: (èd tenebras à noftris mcntibus tuo lumine derjciasjacias^p ut omni dcpoiita con^ tennonc, pertinadacp ÓC fludio uincendi, fob uentjtê Óf confèócmurct alTequamur. NûC quontamdebifas inftitJto noftio.upplican'o^ nesiccinius,diccieincipiam S«dóme impftJ dentem, qui ncc temporis habcâ,ncc auditoriJ rationem ƒ! emporisenim fatis(inftat nanqu^ quarta poft meridiem hora,amp; bruma cft)nofl habebimus, uos omnes defefti cftis, tu ßo'' nonia loquendo,ceien audiendo.Quare Ij ui' debitur, in aliud hanc difputationcmtempuS difïeramus.T um ßononia: Nee feflus fum,in quit,nee, fi firn, aliamàdefatigationcquæratrt obleóationem, quam quae ex tua uniusoratf one eapietur. Etenim in ea tanquam in amoe^ nifsimo dmerlonoplacide conquicfcam. tempore (ubcotc elfe (ecurum: nam quantum lucis fol fua abfentia (ft tarn longe modo dicen do progrediaris) adimet, tantundè noftracacgt; centaefafees nobis redd ent; faciam ne diem ad lucem requiras. Itacp quod ad me attiner. nul* lasuelim fieri moras,mu!to minusprocraftt* nationcstincipequandouoleSjôC utiam uelisgt; teuchementerrogooroep, nrfi id quo min-JS pofsis, auttua funt nob s négocia impedimeu jOjaut cæteri quicunep adfuat, fuorum ftudio* mmac

rum acnegoci'orum curis dirtralt;5li,finem hodi ernædüputatJonis imponi uehnt,rediruricras ubiiiegocqsfatistecerinc. Tunc omncsquia-* derant, una uoc«: Nobis, inquiunt, nulla funt négocia,octofi fumus, nbsp;nbsp;his de rebus audituri

runius,quæ funt etiani fummis negocijs an^ tcponcndæ. Atcß egol Ordiar, inquam,quo-niam uobis ita uidetur,amp; efhciam, ut quàm fie nbreuiisimcpolsit,tota difputatiofiniatur. In quo explicando ita megerâ, ut nihilmihiex-' tra id quod à Bononia propolitum eft, dicen^ dum putê. Sic enim quæftioni,uobiscp omnibus i'atisfaciam, 0^ quæ res agent, altius me-' moriæ iufidcbût. Itacp quas tu duas fecifti,Bolt; nonia difputationis tue paries,eafdem re.pon fio mca habebit,nec ultra progrcdicturlté prç-lt; euntcm fequar,etnfdemquali ueflignsinhftä. Quod antequam aggrediar,tum illud teadmo nep, ut quoniam tu perpétua oratione per me ufus es,r!cme continenter loqui linas, ut nulla inrerrogarioneoratiomeainterrumpaturuurn mihi,quid de te ipfofcntiam paucisexplican-dum eft. De muliorS fermone audij, antequa mihi tecum familiaritas intercederet, te uirum cfle acrem,opcrofùm,diligentem,fiC tanta eru ditione praeditum, quantam admirari multi, aftequi perpauci poftent.Ego,quoniam à fami liaribus tuis, qui te fingulariter diligunt, talia audiebam, arbitrabar nonnihil in eo amicitiae ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;largius

fieri per beneuolcntiam fplendidiora, Sedex quo in tuam me reccpiftiamicitiam multo piti raextcego,quama!ti retuldfent, Dequibus quoniam abas 0:5 plura fe amp;nbsp;maiora dabii dice' di facultas, nunc tarnen illud iudico,de re ini' plicata Sc difficibàtedidû cneacuic,utabho' mincSiculo: grauiter, ut à theologo:contenti' oic et foi titer, Uta dialedico.Agnofco in te pd ftinum ilium Siciliægenium, qui fuaminful^ inaltiorifama ingeniorumpoiuit,quam quo potuerit tota Grae ciajmaximts laboribus,fum' ma contentione peruenire. Declaratid ftatua ilia GorgiæLcontinihonorificentilsima, quS quum aliisexaere,huicuni Siculojpropterad* mirabilcs eiusingenij dotesjaurea creda eft.dß hoc fatis.Tua me difputatio recreauit,0C quod ordinc procedcbat, ÔC quod fententqs pugna/ bat, ÔC quod ornamentis uerborum côfpicua, non illota ÔC deformis apparebat^quales efle (à lent omnes di'putationes Senten tiariorum do 'lt;florum,cx quorum fchola tu nobis theologus cxtitifti. Aquinatem enim, quern fuigregaleS caput ÔCprincipcm Ligubardicae fcholæ faci' unt,quum lego, cxcellentiam in co quandani ingcntj uideoiordinem tarnen rerum cófufuiu 6C pcrturbatuni inuenio,et uerborum foecidif fimas fordes.lllius igitur acrimoniam tu in di' Iputando rétines^ uiam tarnen SC rationem re« rumtra/

rum traâandarum,atcp etiam ornatum ab hu' manioribus difcipltnis mutuaris : ex quo fit,ut rem acute perCpicias, ut ille : trades autem nô ut illc,obfcurè,perturbatè,(brdidè, fpurcè: fed aperte, diftindè, grauiter, polite, ornate. Sed quod in iVo mihi legendo fiepe ufuuenit, idem modôquumaduerfustu me difiputarcs, acci-dit,ut grauiter moleftccp ferrcmgt;tam excellens ingeniû (quod inter nos liccat)in tam leucs fuquot; tilescç fententias incidilTe.Quis enim aequo a-* nimo ferat, te talem uirum, tam perfpicacc, in foie ipfo,quod aiunt, caligarc^Laborafii tu ad fudorem,ut caufam aliquam inuenires,quant-obrem üerti facros libros in uulgi linguam me rito poffe putarcs: caufam nullam de fexcentis amp;nbsp;cô amplius, quæ funt, tu nullam inuenifti* Vbicft tua ilia dialcdicà,exquifita amp;nbsp;admira* bilisCcur non pulfafti omnes locosC ÔC quæ in--ucnifti in eis argumenta, cur non ad {yllogif-mi certifsimam regulam examinafticNe dubi-ta, aliquid promeinucnilTeSjfiteita gefsiffes» Caufam nullam tu inuenis? at ego iibi,dum tibi rcrpondebo,quamplurimas,maximas,gfa-uifsimasep oftendam.Cautfasmcfummacum contentione rogasc’en rcfpice ad me.Vcnit ne tibi in tam longa difputatione religionis nome in mentemt'An non decet omnes Chriftianos elfe religiofosc'decet:quoniam religio.eft opti* musjfandilsimus, pqfsimuscp cultus Dci: que pura,

pura,ct incorrupia mente,et uoce ucner aniuF* Ergodebêc omnes Chniiianî efïe rekgiofi, ne-' mo negat. Qujdcrehgionïs nomê trullra mere diuino tuliut datum edearbitransrminv me.Imiremur igitur hîc (apientes ôtoicos, qu* quare fuum quæcp res nomen (ortiatui jnqui' runt. Quæ eft ergo religionis notatiof ReligiO' fi,inq un Cicero, dicfîi funtex relegendo.utels gantes ab eligendo, qui omnia quac addeoiô cultum pertinerent,diligenter relegerît.Quilt;i ego audiof'non,legerent,inquit; led lelegerciî nec relegerent modo, fed diligêter relegei crin Quidnosfeos'ne putabimus religioibs qift u-” turn abeft ut diligenrcr releganr,ut nec relegât, utneclegant, imônec literam corumquæad eultumdiuinum fpeôiantJegantcMentiturer' goquicuncp le, cum nullos librosaddiuinuffl , cultum pertinenteslegerit,aufit tarnen religiO' fum profiter!. Solum enim titulum nobis uin-' dicamus.arqpeogloriamur, cuius ex pertes rc/ jpfa lumus.Qui enim nihil dediuini«. libtis Ie' git,is, ut ex ui nominisapparet, nec icligiofus cft.nec ie pro religiofo poteft gerere Dccet au; tem omnes elfereligiofos: id quónapaóoaf' fequemur, nifi libres habeamusin earn linguä üerlos ,quaf omnibus communis fit, qua? line dubio uernacula cuiufq? nation-sfucrit, quant cxæquo omnes intelligimus ÓC pucri,e( lene.'?, amp;nbsp;mares,amp; teemina^,ctingenui,etferuit'Qiia»

te écbet diuina (cdptura in uulgi linguam tra* düci, fi religiofi efJe uolumus. Nccpilla uide* turparuacauia,quæ fequitiir, deBiblijsin uul gtltnguam conucitendis ex communiotnniü tereChriftianorum epinione Jelimpta.Nani cunt iain diu hæc agitari iœpta Gt cpinio, (uc^ rintcp multi,qui uerti debere negatcnt, tacitus tarnen Chnftianorum confen'us approbauit, uerti debei e hoe tpfo,qucd Gnc diermine ferê ubiq5tamuerli,ad promticuam plebisutilitatc libriôfimprimantur, amp;nbsp;uendantur jôdlcgant* Habetenim Italia prouidens iam inùiam lin^ guam uerios libros fact os, Gallta pia etiam in iuâ,Germania hœc inferior in qua nos fumus, ctiam in liiam.de Germania fuperiori et Britâ' nia.amp; Dania,de Pannonia,Si Polonia nihil di co,queni3tn Se' pucri Iciunt, multis abhinc retro annis in fuas quanq; linguas fcr ipturam fa* cram côuertüle.Qiiid, Hi pania quae Chrifti-anifsima uult haberi,nonneSi iam olim ab

’5 auorum memoria,ad Gram utilitate habuii di* tiinos libros.fuis litcris loquenteSiSi hodie ctt3 habetcFuitcentu ettriginta abhinc annis,pl us tntnus,ucrfa l'acra fcriptura in V alentinam lin* guam etquadragintaaut circiter abhinc annis iterumqidem Inens clegantius multoimprcf* (at quam populo inierdixit InquiGtoiQ ,quos uocani focietas amp;nbsp;ordo hoc nomine,quod Iugt; dæis aliquoigt;qui de centum Si uiginti miVubus ex Hi'

ex Hifpania cxacfîorum fupererant, dkcreDj» (èintdligere,ipfos,ritus,cafnmonias,ctfaa)h^ candi genus abipfis ßibli]sdefumere,Iia£p3^^ uctitum efte am legi, ut ijs qui originem nuU’ àludxishaberent, legiliceret,alt)s noniten’» Ideminuniuerfa Hifpania cautumeftjiabe^ bantenim ferè reliquat Hüpaniac nationcs«' tiam Biblia, in fuam quarep linguam ucrfaA eunep tarnen fe reshabeat.ièmper habiiifuntH' brilacriin uulgarem linguam uerO'ióC in H**' fpania, ÔC kalia, ÔC Gallia,Germania,ô-Britannia,SC uniuerfa Europa : id^,cum ipkquot;quot; metpontifices ôi certô fcirent,amp;f iuis oculis if'' fpicerent. Quæ opinio, id eft, eaquæafHrinâl libros iàcros uerti oportcrc, tantum abeftvt fuccefTii temporis euanuerit.ut quottdièüC'’ hemennùs SC certiùs multo confirmetur.

dies enim uideas, plures uernaculos faóo^ delatinis libros imprimi, ÔC ucndi, ôé legi, àpluribus etiam expeti,quàm fuerint Stf trum fie noftrà memoria unquam. Taiesbbti imprimunturpafsimin (talia.in Gallia,in Gtt mania hacinferiori: de reliquis nihil dicó,qiiö \niam apertiuseft,quàmutdici debeat. quidem opinio,fi uera non elfet, non tam fc* bilis permaneret, nec corroboraretur diUtuP nirate temporis,nec cum tot fcculis,ætatibuscp hominum inueterare potuiftet. Etcnim opini' ones omnes,quæmultis nos annis præcelÎP runt)

tunt, uidemus temporis diutumitatc euanuif-fe» Quis non Manichæorum, Pdagianorum» ArianorumjCatterOrüm que hacreticorum im-» pias opiniOncs exccreturC Quot commenta, amp;falfæ opiniones deletae funt temporis fucquot; ccfsione ac diuturnitaté, quæ primo magnant authoritatçm habucrunt^ N ec mirum: funt e^ nim ucræ opiniones à Dco,falfe autcm per ua nitatemhominumexcogitatæî atquc hincfit» Ut tempor e hæ deleantur,illæ in hominS m cn-tibusinfideantpenitùs Qi. confirmcntur. Prac--darè Gamaliel inconcilio ludæorum Hierogt; folymis: Si abhominibus, inquit, hoc eft con-filium atque opusjabolebitur : fin à Deo eft, idi abolere non poteftis» Itaquc cumuideamus, banc de conuertendis libris facris in uulgi lins guas opinionem quOtidiè contra multorunt hominum conatusacuircs augcri, ôd confira mari,banc àDeo proHcifci ncceflc eft fatea^ mur. Sedhæ caufac,quamobrem uertendaBi' blia in uulgiItnguam putcm,fortalsis te minus moùeant : Si tametfi graues fint, grauiores tU' præterea requiras. Itane uerôc’nonfatis ifta tibi faciunt, quae contra te paucis difputaui* muslt; non, En accipc grauifsimas caulTas.Ex-cmplorumuimamp; authoritatem nonignorast funt enim tanti roboris öi uirium, ut quod ex,-emplo quis grauifsimo fccerit, id uulgo merigt; to iure fiert putent, Abcxemplorurtt au-h tboritatc

tlîoritatc ortaeftOrdtnum uanctas,utaltj2^ Hieronymi, aüj ad Auguftini, quidam adB^^ neditniregulamm'tam dtngant, amp;finftituanf' l;ƒquccóualet exemplum. Quid egoCquiäli oftendam Dei exemplo gt;nbsp;quid fi conuincaJ” Dei, fuprà quàmdici polsitgrauilsimocxciîî-' plOjbibliainuulgilinguam tranfçribi oporicquot; rec’ Quid igitur iâpientiisimus Deus, num pO' pulo Ifraelitico leges per fequeftrum Mofei” dédit, nouam aliquam linguam finxit, a ut cogitauitt' autperegrinaaliqua lingua locutus eft,quam populusncnintelligeretfminimG minimè, Numrecondita quadam lingua, aul minus uulgari aîioquin leges fanxit ^niinimfi minime. Num ea lingua tabulas fcripfitjquai” folus Moles, Aharon,Sacerdotes, Indices,aüi Duces intelligerent.amp;f populus non itemc'mi'' nimè, minimè: fed proprio digito incîditinta* bulas lapidcas,ealingua leges, quæ erat notif' ft'ma uniuerfo populo Ifraelitico, quæ eratna' turauniucrfo populo Ifraelitico, quæ cratfa' miliaris uniuerfo populo Ifraelitico, quæ état aperta amp;nbsp;facilis æquè populo uniuerfo lira elf tico,quæ erat communis Moli cum cæteri’ omnibus Ifraeliticis, quæ erat communis haroni cum omnibus reliquis Ifraeliticis, quat eratcommunis omnium omnisordinis,æia' tis, fexus, hominum: tulit denique leges co fer monc, quem lèncs intclligcbant, tulit legem

eo fcrmonc, quem pueri inteUigebanr. tulit gem eokrmone, qucm fœminæ æquê ac uiri iiiielligcbant : tulit kgem eo fcrmonc, quein j duces Öd milites æqué intelligebant, fciebant, loquebantui' gt;nbsp;ab incunabulis, 5d unà cum la^» óe luxerant.Quid uis amplius dicamc'noi/nc tibihùc Deiiummi, maximi, fapientiistmt ex* • emplunUatis magnum efleuidetur, ad cenuin ceiidum tacram Ictipturam inuulgi linguaui uertiopoïterec'Aut enim Deus bene turn k-* J cit, quum uernacula lingua kgem populo luo daretj autfecus tmak non potuitiacere, rcftac ' utbeneeumkciflcdicamus. Bcnec'nemodu* bitat. O' rem meis conatibus accommodam* ' nbsp;nbsp;Ô exemplum admirabik.Sed ô nos,Bononia,

exempla öd authoritasjtantum inter homines ualet,ualuitc^ fempcr,ut multi D. Francifci cxemplo canabeis» aut ex corio petforato cal-ceis induantur : ut multi D. Dominici cxemgt;. plo J quibufdam diebus fe cfu carnium, prar^ ter caeterorum Chriftianorum ufum ac confue tudincmpriuêtt utalq aliorum cxemplo, quos habcnt charos ôd fant^os, aut ccs to genctc uc-» ftiendi, autedendi, aut bibcndi, aut accuban.« diutantur: quod hoc fibipotifsimum nomine faciendum ccnfeat^quod hunc aut ahum habu etint fuse profefsionis auihorem Hi igtturho* mines de fuis regulis^el toto uitae genere inters

rogati, ficfolentrefpondere: SicfanxitPatö notier: Sic fol cbatfacere Pater noßer: Skho^ petijtab fummo Pontificc Pater nofier:Eftaii* teiA Pater nofler,fuus cuique regulx ÔC ordii’* author. O' Deus bone, ubi nam gennum.lii* musC D. Baültj, D, Auguflïni, D. Franci' fei, D. Dominici (uttaceam interim quorun' dam recentium nomina) diuorum inquai’’ quorundam exemplo, adducimur ut creda^ m us,quicq uid illi feccrint‘(quod no reprehen' do ) nobis facerc licere: im 6 uero non raro du* cimur in cam fententiam, ut quod illi fecerin'i nosinterdum negligcre fummum facinusti' (e credamus: ÔC nos noh folum Deum author rem cum rerum omnium, tum tradendx ii* cix Scripturx lingua cuique nationi uernaci^ la, non imitabimur: fed ettam cum uelle inK”*' tari de nonnullorum iententia nephas effedü' ccmusflmitamur ian(ßos,cur non potius iwlt;^ tabimur Deum i non deterrentur homines^l’ imitatione fandîorum, cur à fandi^imi imitationcdeterrcbunturf’noncrrant quifao* óifsimosuirosprxeuntes fequuntur : fiC erh' bimus nos, G Deum prxeuntem iêquarnüf' Quid hoc aliud efl,quàm Deo no fiderec'qu*^ hoc aliud cfl,nifi plus hominum authoritatt» quam diurna niti c' quid hoc aliud efl, nifi hdei tribuere homini,quàm Dcof’Quod,quX' iô te, excmplû eft maius et grauius et mehiiSi

Dei'ne,an bominumC Dei. V trum exemplum magis fequcndum putas, Dei, an Uominum^ Dei, Deus igitur proprio digito fcribit uerna-culalingualegemfuam, amp;nbsp;earn populo Ifrae* litico legendam proponit ucrnacula lingua: homines dicuntgt;non earn deberc uernaculo fermone contineri^ V tro te fledias, ad Dei ne, an ad hominum authoritatem C nimirum ad Dei authoritatem. Qui hoc non uidet nihil ui det:quihoc non in^elUgit, nihil intelligit. At dices : Vernacula ludæorum lingua bene po^

teft facrafcriptura contincri.fcd cæterarum na tionum non item. Refpondeo: Ergo nequc Græcorum, neque Laünorum Uteris debuit turn contineri, cum populus effet, quiamp; Græ-cèetLatinéloqueretur. Ergo errarStSeptua^ ginta interprètes, qui uetus Fœdus de Hebrço Grxcumfecerunttunc, quando Aibenætotâ' que Grçciaflorebatjpro^agabatcp ita fuamlin guarUjUtSC in Afia,8lt; Europa,amp; Apbrica in-telligeretur. Errârunt igitur ApoftoU,quiE' uangelium Chrifti Qraccis,prçter ûnum Mat*

thxum,Uteris tr adiderunt,quo tempore maxi* tnè omniumper uniuerfum orbem Grxca lin guaintelligebatur» Errauit ufcçEcclcfta Grç* ea,quçuulgati 8C ucrnacula linguababuit fern perfacram fcripturam. Scd uideo quidh'.c mi.-hiïffpondeas : Quoniam, inquies, Deus uer« nacula lingua ludæorum legem cis dédit,

K 3 Apoftoli,

Apo(lolt;5C Ecdeßa Grçca,fcriptufam facra*” populis qiios doccbant,Euangchum Grçcui” appfobaruntjôC Ecclefia Romana Grarca, amp;nbsp;Hebræa hngua.tametfi uulgariî*^'* queniem fcn'pturam approbauit,proptcreahi5 tantum tribus conn'nen' debent, non alijs naculis, ReiponCum accept à propofito ngt;clt;’ ah'enum’maxime, amp;nbsp;quod fumis proconctl^ fo,id quod nobis in dubio eft,quod uicium ap' pcilat Ariftoteles petition^principij: ÔCqtio^ neque ex ifta tua refponfione mihi ulla ex paf' te iatisfit. Nam,utcunquerefpondeas, femp^i* eo rem deducam,ut quemadmodumDeus,^ Apoftoli, Ecclefia Græca fuo populo dedii fcripturam»uernaculis linguis conferiptamJ“^ ; etiarn alrjs nationibus edamfuis linguis traiil^ criptam,et polTc,et debere tradi eredam,Qui^ ni enim Dei certiisimum etgrauifsimumoin* nium exemplum fequarcNam incommoda il* la, qui bus meurgebas,quôdfacræliferæinuul gi Itnguas uerti nô poflunt, id ego poftea apef* tiisimêrefutâbo,etita refijtabo,ut nihil in eotü poftea defidercs : ideoep nunc tanquam côcef* fb hoc,quod mox probabo, dico bellifsini^ pofte uerti. Turn 8C quôd literis uernaculis côtenta feriptura uioletur, quôd fordeat» quôd homines fumantab eahærcftim occafionem, quôd alia uitia fequantur,quaetu longiftima oratione pcrfecutus es, dico dus effegeneris, qus

quæ falfa à me dicuntur, id quod in fuo quidc^ I loco conuincetur» Sed fac poßeriora bare,ut 1 tu dicis,ncccflaria ctTe, amp;nbsp;ncceffahó licrfio^ ; ncm uulgarcm fequi. Quid tum inde i''Num ) ifta cadem incommoda,non eiant ctiam in po Î pulo Ifraelitico, cui Deus ucrnacula lingua t confcripfitlegcmc Num non erant turn in po-) pulo Ifraelitico amp;nbsp;fenes, Só pueri, 0^ mares, 0^ ' feeminæ, SiC rudes,doóii, nbsp;nbsp;excellcnti ingCquot;

I homicidae, SC infidélités, amp;nbsp;luxuriofi t’ Num noncrant etiam inter ecs qui reuiuiCcentiam ' negarente’ num non crant ctiam IdololatraeC ' Num non et illi ipfi ludsei ad Deaftrorum cub : nbsp;nbsp;tumjàueroDeofæpedefecerantcQuodmale-

; fietj, 8C flagitfi genus de ludæorum gentc non IcgiturÆuoluc quinque libros Mobs, cuoluc 1 nbsp;nbsp;nbsp;omnes regG Slt; îudaeæ, et Ifraelis annales,euo-

I tat facra fcriptura. Si ergo promifeua multttU' 1 dini interpretata nunc,propter illas caufas 8lt; I uiolatur, amp;nbsp;fordet, amp;nbsp;dat occafioncm erroris, ; aliacp quae tu attulifti, cum pares etiam ludæi I nobis inre hac eadem fint, etiam corum mani* I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bus fcriptura tracfiabatur,qui ôC fibi amp;nbsp;Deo ingt;

, fenfi crantjlfta igitur incommoda que tu mub 1 tatetuliftij auimditDcus, aut non uidir.atqui li 4 inDeum

in Deum ignorantia nulla caditxrgo uidit iffa omm'a qualia elïènt, ÔC quæ poterant eucnire« Vi'ditDeus, 0^ tarnen uernacula lingua legeifl fuam tradidit i quid ergQ aliter dicimus, quam melius fieri, quam ab eo factum eft, fieri non potuiflêÆrgo fi Deus ifta incommoda à te ad* dudia ncglcxitjuoluit^ uoluntatem fuam uep nacula ludæorû lingua côtineri : proponamiis nobis in cxemplû cgrcgium Dei faóu, eum^ fine dubitatione fequamur, confetflcmurj' mitemur. Valeant igitur omnesjquicunq?fa^ cram icripturam in uulgi linguain uerti negät. Grauius exemplum adferri nullum poteft, quam quod eft allatum, propter ingetem Dei fconitatem fapientiam, qui nobis quicquid conueniatjCt quicquid utile fit,pro fua prüden fia prouidctjamp;pro bonitatebenignifsimè elaf . git. Scd age, quid fi ÔC Vatum SC Apoftolo^ rum excmplo probcm,in uernaculas linguas facram Scripturam traduci oportereC nonne fdprobatum abunde fuerit,fioftendam, illos ipfos uernacula fuorum temporum lingua ôi concionatos fuiflc, ÔC fcripfifle C Occurrit no-' bis primus omnium Mofes. Quid is, nónnc populo Ifraclitico communi omnium fermo^ ncloquebatur,et etiam fcripfitî'quânam,que* fo te,lingua leges, ô^cæremoniarS amp;nbsp;iudicia^ Ies tradidit,nifi ea quæ omnibus effet comm«' pfSjtwm pueris, turn fenibus, turn muliçribus»

tum uins, tum cactens hominibus omnis acta -tiSjOmnis ordinis, omnis fexus c* Quid Oauid Rex præilâtifsimus, integerrimus, Qi. fanëîiG» fimus,nónncetiam eo fermone Pfalmos de^ ditialucemiquempromifcua multitude pop fet intelligerec'Quid V ates, nonne 0lt; ij tjs Uteris monumenta uoluntatis diuinac confecra-runtjQuæ populus turn promifcuc SCindifFe-rcnterutaudiebatjficetiam intelligebatt' Sic Daniel Syriacè fcripfit, quoniam pop ulus If-raeliticus ex diuturna feruitute Syriacè tum lo’ quebatur^Reliqui item Prophetç,necconcio' natifuntdc Deiuoluntatc quicquam,nifieo fermone quern populus cum laóle fuxcrat:ne-que fcripfcrunt quicquam,niri his Uteris, quae omnium orejamp; publice, ÔC priuatim tereban-tur.Numnoniftatibiô^ uerifsimaôC certifsP mauidcnturc’ Confutelibros facros, facroscp, authoresjôC fuperioris memoriae hiftorias con fideraUnuenies profeóó ita fe rem habere, ut à me explicata eft. Quid Apoftoli i an non hi cn'am ucrnaculalingua Euangelium fuumtra dideruntC Nam Matthaeus quidem primus omnium odauo à Chrifti morte anno hifto* riamEuangelicam conferipfit Hebraicis Ute« ris:amp; id quidem ucrnacula ludacorum lingua, quod ut eft penes Athanafium) ad Hebreos fcripfit,idep Hierofolymis. ContràD.Petrus, quod Romçpraedicauer at Euangelium,uide-h ÿ licet

licet inter eos,qui Græcé fciïent, dcberetqî E'' uangeltûfuam Alexandriæ in Aegypto, Pen tapolijôC Lybî'a cnulgari,propterca Græci's lad,lien Hcbræis ïitchs uoluit continêri.Hæ^: aiitem hi(î:oriaEuange!ica,quam D.Petrus lt;fîauit Romæ, tttuîo diuiMarcicircumfeitur, quôdeam is à D- Petro excepit, exccptamcf inter nationcs Græcarum linguarum peritas cuulgaueritzquemadmodum amp;nbsp;Acfla Apofto lorumjidem Petrus dióauit, excipienteLucä medico amp;nbsp;Apoftolo.-quæ omnia Græcis lite* ris mandatafunt,cùm quod inter genres Gvg' cisartibus ac difcîplinis imburas apparerent» turn quôd lingua Græca eo effet têpore quàm notifsima. Sciebant enim Grtecc tum amp;nbsp;Ro^ manigt;amp; Medijôd Arment), A cgypttjjSf bona pars Afianorum. Itac^ dum jMatthæusamp; P^'' trus qutcquam mandar6tliteris,uernaculalin' gua feripferunt* Paulus item quum ad Roma' nos,quum adCorinthios,quû adTirnotbeum feriberet, Græcis literis eft ufus ; fed ad He* bræos non nifi Hebraicè, ut eft apud Hierony mum.Eadem de caufa Euangelium fuum Gr^ cè confcripfît,quod Lucæ inferibitur, quia ai' dcUcet Doctor exterarum gentium,ealingua uti uoluit,que turn notifsima habebatur.Nci? Iiîcfilentio prætermittendi funt Septuaginta illi nobilcs interprétés, qui rogatu Ptolemæt Pliiladelphi, Aegyptiorum regis, de Hebrato rictus

uctusFccdus Græcum fecerunt, quom'am it' leadquemßibliamntebantur, Hebraicarum Iiferarum erat prorfusignaius. Hebræiom^ nium pn'mij facram Scripturam in percgri* nam Iinguam,non folum uerti pcrmiferunt, fed Ct fam illt ipfi,ut fielet, uiros fuæ gentis peritifsimes, milerunt ad Regem. Vcllcmhîc nonnihil egredi in hoc nobiliisimo ludeorum faâojUt intenigeîeSjBononiajquàm ifti enêt, qut upcrfin’cnc incredibili, ueiG'onêBibiio* rum in aliénant lin nuamodei unt acdctelian-'

* tur. Namfi ludxi omnium nations maxime fuperftitioG,hoc fibi facerc liccreexiftimarSt, ut diuinx literæ ucrnacula Aegyptiorum ôiS Græcorum lingua loquerêtur, quid nobis re^ ligicni eritjhabere fci ipturam uernaculè inter prctatamÆqfi rem pcrpendas,i!!cs,quamob^ rem in uulgares linguas Scripturam facrâ uera tinollent,multas grauifsimasep caufashabuif* fe,quum nos nullam habeamusjntelliges. Illi enim myftcria certajCt quandam quafi diuinp tatem^fingulis literarS fuarS formis tribuunt, in quibus abdiiifsima quædam diuinarum re* rum arcana contineanturtquae, dum in perc* grinam linguam Scriptura uertitur, nec inteti» liguntnr,nec apparent ufpiam.Traclarem u^» bcrius 3C fufius hunc locir, nifi ucrerer ne 1 ongt; gior elTem: fed ad id,quod îagimus,fatis eft ex paucis his pcrfpici, quanto maiorem nos SC fir miorem

miorem caufàm traducendoriim Bibfiorum, quàm illi habucrunt. Inftituta igitur perfe^ quamura'nquoilludmihi grauifsimam affcrt caufatTijUt eredam uernaculis linguis facram Scn'pturam tradi oportere^quôd Chriftus ipfe non alla lingua, cum inter homines ageret, quàm uernacula loqueretur. Prçdicabat enim atcjjdocebatSyriacè, quætum lingua populo Ifraelitico uernacula erat * Si igitur Chriftus uernaculo iermonepopulS docebat, cur nos eandern Chrifti doeftrinam uernaculo item fcr mone legendam proponere aut nolemus, aut pertimcfcemusCNum fi Chriftus comunimul titudinis imperite fermone utebaturjno etiam fi fcripfifletjcodcm fuiftet fermone fcripturus;' Loquebatur autem uernacula lingua, fcripfif' let ergo uernacula lingua.Quod ut eredam,ôi ratio ipfa me docet, ÔC exemplum quod in Aquot; poftolis poftea portêtofé amp;nbsp;miraculofe uideo. Ratioautemhæc eft,quod fi icopus ÔC finis praedicationis dodîrinaecp Euangelicae is eft, ut per auditionem trahamur ad Deum, ÔC ad fidem Chrifto habendam : id profeifto huma* no more,duobus potilsimum modis fieri po' tefttaututomnesomnis nationis homines u* na ÖC eadem lingua utantur : aut fi non utan' tur,ea lingua conciones fiant, libriq? fcribam tur,qua:a natione quacpintclligipofsint. Alf terenimannunciari Verbum Dei nuHo mo' dopo'-

dopoteft.Eccommunemquidem eflc omniS nationum linguam, longé praeclarum eft att^ accommodunijad praedicationem Euangeli) propagandam.Eides enim (ut inquit Paulus) cxauditione; ficbreui fperarem futurum, ut magna ad Remp.Chriftianam accelsio fieret* Qui enim nihil de Chrifto audierunt,quî pote runt de fide illi habenda cogitarec’quî poterût ueram colendi Dei rationem tenereç’Romani tantum in propaganda fualingualaborarunr, ut breui temporis fpacio amp;nbsp;Italia uniucrfa, ÔC Hiipania,amp; Gallia,8C Sicilia, ÔC Sardinia, ÔC Baléares infulæjamp; Graecia, amp;nbsp;Afia minor, ÔC pars Afiac maioris Latine autloquerentur,aut intelligerent. N une fi fieri poffet auxilio ali— cuius principis,aut alia arte,ut eadem eftet cm nibus nationibus\ quas memoraui) Si quw dem alijs etiâ lingua,fiue Latina ilia,fine Grç^ cajfiue Hebræa,fiue quæuis alia effet: campus nobis feminandi uerbi Dei longélatecp pate^ ret.Sedquoniam id aut incuria ChriftianorS negligitur, au t fieri præ difficultatc,ueljnullo modo,uel uix poteft:fupereft,ut id quodpolsi mus,quantum in nobis eft, faciamus * Verta-mus igitur Scripturam facram'in omnem om-nisnationisuernaculamli'nguam, ut ad ont* nés uox Euangehj perueniat, omnium aurib* perfonet;amp;f quibus uerbo Chriftum non poE fumusjfcriptis tarnen nunciemus. Non enim paru a

paru» res cftjuclah'quando de Chriflo audîf^ îcjuel eius mente Icgcndo uteuncp fntellcxi(âêlt; Hts cnim,qui Scn'pturam legiint, tametfi non »ntelligantducem folet afferre Deus/eep pâte-* facit,amp;uiam ad falutem oftenditt quod euenii Aethiopieunucho Candacar Aeîhiopum rc' ginæpracfeêîo. Idciïco Deus hanc Apoftolis liabilitatcm tnbuit,utd;uerfis loquetenturlin guisjnimirumutàdiuerfis nationibus tntclH' gcrentur:quo portentofius effe^mea fententiî nihilpoteli. Itac^hæfuntduæ caufæ, quibm adducor in cam fententiamjUt eredam,fi Clu* ftus fcn'pfiiret.uernacula Kngua fcn'pturû fuil^ fe.Srigitur Chnftus nanua ÔC ucrnacula lin' gua ÔCloquebatutjôt^ fuiiretferipturus^quidni cuam nos natiua cutufqj nationis lingua,li'' bros facros habeamus loquentes^ Ncc ilia funt Apoftolorum exempla parui momenti. Qiiid cninij Andreas frater Petri,cum Scythis,Sog' dianis,Saccisprgdicarct,an non uernaculalin gualoquebaturdoquebatur. Quid, lacobiis Zebedæi filius, cum duodecim tribubus,qir2 erantper orbem terne diuifac prædicaret, an' non uernacula lingua loquebaturCloqucba' tur.QuidjBartholomçuscû Indis tjs, qui For tunatinominantur,prxdicaret, an non uerna cuia lingua loquebaturcloquebatur. Quid, Thomas Apoftolus cum L’anhis, Medis-Pet' fis,Hyrcanis,ßadiisprtvdicare;, an'non ucr

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;B ö N o NI A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1*7

fiacuîalingualoquebaiurdoqucbatnr. Quid, Matthiasjunusde numero Septuaginta difci^ putorutn,i.5quiinlydae Ifcariotte locum fuc--cefsit/umin Acibiopia prædicaret.an no uer nacaJa lingua loquebatur Joqucbatur. Quid, annoncæicriomnes Apoftolijprouteis Spiii tusfaii dabat, ucrnacuia lingua loquebanturï ioqucbantur.Quîdi ueinaculæ linguae uocagt;-bulo quid intelligts t'lumirunbut ciui nationis fermone A poft oh utei entuvjapud quam ccn^ cionabanturIut apud Gallos Gallico, apud Germanos Gcim^nico, apud Britannos Bri^ lannicOjitadeniq;, utubiubi gentium pradi,* carenqintelligercntur.Magno eft buic reiaigt; gumento,illud ex Atftts Apcflo’orum,ubi hu iufeemodt uerba reperiuntur : Igitur eius rci difsipatafama,uulgô conuenhc,ôd confufief* fe,quódeos fua quifque uernacula lingua lo* quentes audiret. Itacp attoniti omnes mir aban tur,ficcp inter feie duftitabant: Nonne omnrs {lt; hi,quiloquStur,GalilacifuntcEcquid eft,quod « noftrum quifq; ucrnaculam iibi Unguam nati* « uamcp audiat. Parthi,Mcdi,Elamitae,Mcfopo a tamiaeincolacjludæxcp 6cCappadociae,Ponti tlt; 6C Afiæ,Phrygiæ dC Pamphyliæ, /\ egypti, amp;nbsp;eius Lybiae partis quae eft fecundum Gyre- lt;« ncm,Ô!'peregrinantesRomanûtû Iudaci,tum c« afeiti, Crctcnfesc^ Arabes, audimus cos re--rum diuinarum ampiiiydincm noftrislinguss « eloquent

eloquentes♦ Hæc in Ââiis Apoftolorum* quibus apertifsimè patet,uariarum linguan^ cognitionem Apoftoloshabuiflc* Nec^hîcti* iputo, utrum Apoftoli exterarum nationui” lingua certè ÔC iierè loquerentur : an cum Hc' braicè uerba faccrêtjhis apud quos fermons’’’ habebantjDeo fie uûlcntc,non Hebraicè, ft“ fuo ipforum fermoneloqui uidcrentur.Situi* cuncp uoles,ad meum inftitutû parum refera: quandoquidem illud mihi femper concedtS) ad audientium fer monem attemperafle commodafiê linguam fuam ApoftoIos,etnoH contra. Illud te rogo, quarc Deus multarui” linguarum peritiam Apoftolis dederitc'nôfl' ne ut multis uarn's^ gentibus ièntêtiam fuai” aperirentjfC mentêc'non ne ut intclligere fent J 6C intelligic' Quid igitur Apoftoli ùcet'^‘ inter extraneas nationcsjuerbi gratia,Bartho' lomæusjfi rogetur ab Ind fs fortunatis per mof tem Chrifti, ut quod uerbo nunciarat Euang^ lium,Iiteris ad memoriam ièmpiternam coi”' mendaret: an Hebræa illud lingua conferibd; iitMathæust’an Græca, ut Paulus^SiDebr^i^ aut GrecèjOperam 1 uG fte Cxiftii-n3bitur,quit^ lingua fcribat,quam Indinonintelliguntipo*' ientep illi conqueri gt;nbsp;quod deiifui haberentU’'' Quis enim tibi, nifi per iocum aut rifum, ris tibi ignotis ea mittat,qucc tua intelligt'^^ maxime interfit : aut ca quæ tibi fignifîcaren^' iunii”®*

ï5 o N o N I A. fummopef'erôganesc'Extremû item {cnpttogt; his Ôl ultitnû illud eftjUt animi fenfa, quac kiegt; tamui ore explicaturijca liten's committamusj cft enim uox ( ut pracclarè inquit Ariftoteles ) mentis intcrprestS^ fcn'ptura, eius fertllonts quémtueramus habituri, fi prçfentesloquere^ mufjnotaôd index.Ergo fi Bartholomaus roquot; gatuIndorûhiftoriamËuangelicaiTi eis con.^ fcripfiflet, Indica lingua ëC nô alia confcripfiP fchQiiihçcuiderit amp;nbsp;Chriftiet Apoftoloruin exempla,rtuilum aliud requiret,rtequemaius» ncc^ meliusîneq^ ad id probandurn,quod ago, efficacius.Sedquoniam non parum folctha^ here uirium, quod argumentum authoritateî Eccleliç nititurtob earn caufam teftimonio Ec deliæ hanc meam fententiam confirmandam putaui. Qiiid Ecclcfia Gr æcat’nônne uctfionë inuulgaremlinguani approbauit cquot; Déclarant hoclibri omnes,quotquot àb ea ad nOs dima-' naruntjqui illisliteris continentur,quæ popu-» lo lunt uniuerfo promifeuê 8lt; indiflerenter co gnitæ. Déclarât hoc ipfum confuetudo üîa, quant omnes in fubnafcent is Ecclefiæ tempos-ïibus confeôlabantur.Tum enim nihil ad terri plum 5 nifi uenracula lingua fcripîS, decanta^ b ïwr Qtii mos ira inualuit,ut (quemadmodiî cft apud Hievonymû) non folumfacrt libri, ’ (ed eti gt;m uii orum preftantiû feripta, à poprp ; lo pubiicè cantarêiur, Inter quos unusgt;Slt; qui.-’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i dem

demdocflusjtanium gratia SC auihontatc us* luitjtantamop efi; eruditionis opinionê conf^^ quutusjutciusfcn'piaprodiuinis in failo blicè per populG decantarcntur, Quanquan* non ignorOjGræcâ linguam,ut nomen ipfun* præfei'ert jCOmmunem ita fuifTein repuHif^ Græca,ut non ab omnib.ex aequo inteUiget^' turrOc tarne ut promifcua multitudo nönulii* in locis eius eßet pen'tißimaj altjs mediocnilt;-’^ crudita,ali}s tametfi non perfcóè intelligetc^ tur, ut plurimû tarnen,intellïgebatur. Id quo^ fadlèintelligifexeo, quia poft tot euerfionti amp;nbsp;cxcidia fuægentiSjamp;T imperij, quod in ftatcmhoftiüChriftiani nominis redatftS efc ad hunc uPqj die Græcè in Græcia loquuntur* Eft igitur cxemplo Ecdefiæ Grçcae confiima' tum,lâcros libros ucl quauis alia lingua uerna cu!osfa(ftoSjethaberietIegioportcre.Pofttafl tarn, tarn uariä, tameg admirabilê exemplotß uarietatê, addam, ft pateris, ülud de D. Hieto nymojuiro fancfti{simo,atcp baud feio Latino' rum feriptorum in Theologia docftiisimo.lse' nim non ueritus eftjad ftiç gentis utilitärem jiß Dalmaticam linguam diuinos libros transfeP re. QiiidÆcdefia Romana nónne tacito quo' dam conienfu approbauitjtransferri in cuiui^ nationis uernaculä linguam Biblia oportcrcï' quod duobus potilsimû ex locis colligo : unOt quôd quotidie in lucem prodeôt cuiœ nationi libri

1 tbriSc uetcris amp;nbsp;noui Fœdens fua uefnacula lingua loquentes.-alteroj quöd dum permilM in Latinatn linguam ucrti,uidetur etiam cauûm meam approbatie Nam aut lufsit transkrri k* bros diuinos de Graccis in Latinum,ut à pluri' bus intclligcrêtur,aut alia de caufa: quam,quac fic,uix inuenias. Reftat igitur ut dicä, Latino» ciTcfaóoSjUtpluribus effent cogniti atep per^ fpeói. Nam nifi id fibi propofuiffet tanquam fcopum.ex Gracco nos eos fonte, aut Hebr;xo quafi haurirc potuiflemus.Quare fi ut à pluris bus Scriptura facra intelligatur, fatfïa eft Lati^ na. à pluribus mehercules intclligctur,fi in cu^ iufep nationis uernaculam linguam interprété tur.Si quæ dubia hîc occurrinît,quæ mihi obgt;-ijei pofsint, ca prætermitto : iubeo te effe fccu^* rum,quoniam fuis quibulcp lotis abundè rc-* fpondebimus. Mihinunc animo tacite cogi» tanti,amp;: quafi me referenti ad ea quæ fupra di^ xijfubit admiratio quædam incredibilis : qut fieri pbfsir,ut qui in alia funt quàm ego de con ucrtendis!ibrisfacrisfententia,utauthæcnon uideant,autnonconfiderent, aut non intelli-gant. Non uidcre,in tanta præfertim Iuce,ex^ tremæ eft cæcitatismon confiderare, hominia eft plus fatisinertis : non intelligere ( bona ue^ niameaudies) obtufi eftingenq.Sed heu migt; fercs cos,qui ifta uident, confiderant, intellù gunt; ôi ueratn fententiam aut tacentpropter

uanum quendam hmorem, qui ncc imbccil'' les aniculas, ucl leniter moueret : aut difsimu' lant propter uentrem: aut,qucd peius eft,fiin' ditus conantur per arrogantiam,5t fcientigoquot; pinionem euertere ac deftruere. Quos ego admoneo, ut : fed nolo quiequam in hos gra/ uiter dici.reprimam me:amp;^ moderate,ami^ ce, blande loquar, Adelle igitur omnes,qui-cunqueinalia ellis,quam ego,hac de re opf nione: amp;nbsp;quid de ea iudicandumfit, amaæ ter, fine contentione, fine rixis conGdere--mus . Diicipuli Pythagoræ in dilputando hanc rationem tenuerunt,utnullä maiorem caufa afhnnandi quid, aut negandi aftert^ poflcnt, quam fi ita dicerent: Ipfeait, Ipfo autem,erat Pythagoras. Platonici in altcP cando pulchrè fibiarmati elTe uidentur,G Pla« tonisauthoritate muniantur. Hinccftcon^ fuetudo illa refpondendi,amp; obqciendi: Diuf nus Plato hocaitjuelillud negat.Porroauteifl Arilloteli fuo quantum Peripatetici tribuant» nemo nefeit: præfertim cumomnes fchol«» omnia theatra, omnis domus ita clamare lt;0-leat: Hoc Ariftoteli uidetur, hocnegat. In^ ter medicos item Hippocratis,aut Galeniau* thoritastantieft.utquicquid ij dixcrint,pio Apolfinisoraculo habeatur. Quid de Theo/ logicis dot^loribus loquarf an non etiam 8C a/ pud hos fua eß hominijm authoritatls uisf Af

fîrmaucn't quid Thomas Aquinas.pro eo pu« gnantDominican! quafiilienecenaucrit,at-que adeOjUt ipfis uideiur,nec crrare potuerit, tanri Kt hominis authoritas. Scotus cxcogitat interdum aliquid,ad dilputandum fubtiliter, ad ueritatem autc cognofccndam minus ali-quando apte, ne dicam iniîiîfè temerè; eum rrancifcani pugnacifsimè defendût, quod Sui crdinis hominc labefaóari, authoritatcm mP nuiarbitrentur*Quid uos,perDeum immor' takm ob'’ecro,quid mihi nunc refpondebitis, fi dicam homuncioliim exemplum ÔC authorp tatem multo pluris quàm Dei authoritatè,ma-»cftatem,dignitatem fieri:’Quis hoc no uidct:’ Philoibphi in ibo quicR gencre ac fecfia,princt pes fuos tuentur ac defendunt’.ÔC nos Dei, Va tûjÇhrifti, Apoftolorû, Ecdeuæ Græcæ, at(Ç adec Latine ctiä,itemqj D.Hieronymi maie^ ftatê, exemplû, SC authoritatênontuebimurc' Sequimur interdum nefeio cuius hominis in edendpjin bibendo, infedendo,ïn1oquendo, in ueftiendo exemplum SC authoritatê.et Dci exemplum nô fcquemur:’ Sc V atû exemplum non fequemur^SC Chrifti exemplû non feque-mur^SC Apoftolorum exemplum non feque-« murfSC Ecclefiæ exemplû non fequemurc Po-tentifsimi alicuius regis princip'isuc uiri exem plum, tantâ in populo habet aurhoritatê ut fia diofe eutn omnes,autpleriqp fummo cû Audio i J imi-

imitcntur : quod cum faciunt, tantum abeßirt reprehcndantur, ut ctmlioi es ex co habeâtur, laudenrur^. nos ue« b præpotctjs Dei, regum Regis ac omniû poictifsimï excmplû cur non nudiofeimifemurjconfeblemurtpflnter Plato nis difcipuJos quibufdam tanti PJatonis autho litas fuit,ut cum ci Gmilcs uideri uellent, ucl lus curuatum dorfum imitarentur. Quid hoc eflfVitiahowiinû,quacfuafunt natura defoP niia turpia, homines cS diligêtia amp;nbsp;arte inii tari conant et pulchrû ducûcnos uero egrc' gium Dei, Vatû,Chrifti, Apoftolorû ÔC Ecdc' ûx longe puIcherrimS faâum, nô folum non imitabimur,fed ettâ non efTe imitandû conten demusc'An non mcrito dicemus plus authoH' tatis hominib ab homine,quàm Deo ab hom* nibus tribuif Scquimur homines, ÔC Deû non fequemur^fcquimur philofophorû exêpia, Vatû non fcqucmur j’fequimur homuncionÔ exemplum, et Chrifti nô fequemurc'fequimut bominû ctfallentiû et falfôrû excmplû,« Apo ftolorû conftansSCfirmû excmplû nenfcque mur i fequimur Senatus authoritatem,excin'' plumep, amp;nbsp;Ecclefiæ excmplû nonfequemur-ScripfitautêDeus ucrnacula lingua, fcripfc' runt Vates ucrnacula lingua, concionatus eft Chriftus u«nacula linguâ, amp;nbsp;Apoftoli feripfe runt ÔCprafdicauerunt ucrnacula lingua,EccIc fia Græca ferip fit ucrnacula lingua,D.Hiero*

nymusfacrasliteras facit loquentcs ucrnacula lingua: cur igitur nobis aut no liccat, aut uitio dabitur, fi iaciâ Scripturain uernacula lingua loqucntêin apertû demus^ Quid^concionato res ueibidiuini,dûad populû orationê habet, nónneuernaculautunturlinguae' Nónnc Scriptuvâfacrametiâhiuertût inucrnaculain linguanieSi malum eft uerti,cur ipfi uertunteft nonpoteft uerti, quî ipfi uertunt e fi traductio inplebeiûfcrmonê occafionê errandidat,'Cur ipfi cam transfer untecur ipfi in ucrtendocau^ famplebierroris affcrunteSidetrahitur de uc^ luminufacrorûauthoritatc propteruulgi lin-' guam,cur ipfi earn uertere non ucrente Si ne-fas eft à uulgo percipi diuina myfteria, ut qui' bufdam imperitis uidetur,cur à concionatori-bus in concionando de huiufmodi populus e^ dpcetureT ale aut nihil ncc huius attatis concio natoresmec fupcrioris memoriæ timuerötrfu'-pereft,uteorû exemple trâsfcrri literas facras in plebeium fermonem ÔC pofte Ôddeberedk camus. Chriftus ad omniû utilitatê mortuus eft,ab omnib.cognofci uult.Hac de caufa uo' luitteftatam rclinquerc mortêfuam,tumfcri.-ptiSjtum ccremoniis ac facramêtis;tum eorum teftimonio ad uulgus deferri ac nunciari, qui* bus Apoftolicæ doiftrinæ cura commiffa eft. Idipfum difeipulis fuis dcclarauii lerus,cùm di ccrefjte ergogt;docete omnes gentes, Profetfto

docen'omncspopuliorbfs tcrrarum non po* lt;erunt,niü aut ( quemadmcdum paulo lupi3 atugi)in «ernaculam cuiufque nanonjs lm'-guam libri faci i conuertantur, aut una fiat oni nium populorum communis linguaraut labo' retur in eo, quacunque fieri pofsit uia, ut Hcquot; Ï3uca, Græca, Latina lingua^ab omnibus po* pulis inteüigantur» Secundum SC tertium ïortalsis regum opera ac folicitudine affequ! poflcmus, præfertim cum uideamus, tantiint commercio fuo urbem Romam,apud cxteras nationcspotuiffèjUtGallfiHifpanijAfrijAfia' nijPaîæftfni, Græcè Latinccp inteUigerenf, £)C loquerentur.Quod una urbs ad fui imperij amplification? potuit,quid ni tot Chriflianogt; »um relpublicæ poîêciisimæ effîciant, fi uelint l'd ipfum comunibus uotis adipifciC Quod Ro mani, ditionis anguftg caufi^fragiliscp amp;nbsp;cadu cæ fcccrôt,multo magis nos propter diuini uet bi propagation?,nullis fcculcrû etatib-peritU* ïam,ôlt; moliri dcbemuSjCt cfficcrc.Sed hæc o' ptanda funt modo, ut uidcot funt enim logea nobispofita, nec quando fient uidemus,nec fient fortalsis unquam. Intérim tarnen dum id nonpolTumusjilIud quod poffumus, efficia' musîplebeio fermone omniû nations ut facra uolumina loquâtür, ton's uiribus enitamur.Sn mus autem omnes ea lege Chrifiiani, ut quic quid uel ad Rempublicam utiliter, uel adD^’

rcUgioncm cômodè,uel ad Chrifti décréta con uenienter Ücri pofsit, id pro ui'rili no foiu cone wur, ueruni cnâ quoad eius fieri poßit, efficp amu$. Qiiumigicnecunafit omnibus nan'o-nibus communis lingua,nec Hebræis,Græcis atqueLatinisliteris fint populi omnes eruditi: cur inpatrium fermonem diuinam fcripturam no fol II in no uertimus;fed etiam,utne transfe-ratiirfic feuere iubcmuSjSC malè)eam transfer-reconantibusminitamur^ Hoc profeóópiR gnare plane eft cum ea, quam profitemur rcli' gionis difciplina. Studiorfj præterea ilia tenê' da uia eft,quae nos ad perfetftam difci'plinæ cOquot; gnitionem ducat.quæcp nos abcrrarenô Gnat. Hine eft dodiorum delecftus, quern ôd fapfcngt; tifsimaî Athenæ, prudens Roma habuit: omnesep nos debet tangere,atq? adeo folicitos habere, ut in doóifsinns quibufc^ doófiorcs ligamus, àquibus doceri óC nos libcros^ no^ ftros uclimus.Platoncm aut Ariftotelcm,fi re-uiuifcant, potius audiremus, quam Philopo-num, autPlotinum. Demofthenem aut Cice« ronem gt;nbsp;nemo nô malit dodtorcm R hetorica'’ rum inftitutionum habere, quam triuialê que--piam,tamctfi opinione populi eruditum. In reliquis artibus idem defideres ; quod apertius eft,quam ut probationis indigeat.Quod fi tangt; ta cura, quantam ex his intelligis, ab hominP bus laboratur,in cooptandis et cligendis huma i ƒ narum

narum artium dotfloribus: quantum nos opt-quot; re,ftudq,curae,diligcntiæ ponere ea in re debt' mus, ut nonquofuis ad docendum nos dediui na uoluntate admittamus, fed eos potifsimùn' eligamus, qui certiisimac dodîrinæ ôé excellei’ tis habeant, non inquam opinionem aclaudi') fed locupletifsimum teftimoniumC Quem igb tur doóoremgt;quem magiTtrum,quem concio natorê uei maiori authoritatc,uel doórina mf liorfuellÏnceriori habebimus, quam ilium i'P'' fum Deum: à quo, ut funt omnia profeóa ,li^ expÜcari ÔC fincerè QC uerè pofluntc' Eteniniä neminc ahcriusienia animi nieliusloqucndo aperiri polïuntjquàm ab eo à quo fuerant enco gitata.Deus nos,quafi icholas aperuifiet, in fa' cris libris cogitata mentis fuæ docet.-quæ à quo melius,quàm à Cc ipfo explicabuntVIs igiturio* ius eft dolt;flor,ô^ perfedîiisimus doôor,qui pc^ fedîifsime omnes omnis fexus Si setatis bomb nes erudite queat. Cur igit ad talem, tantum^ dodlorë non finemus omnes accedere: quem* admodum ad Pontificum amp;nbsp;concionatoruiu aliorum prgledïionem ut accédant,non proW' bemusÆxcellentes dodïores artium habulßoi eoscpqui fuaætatc pracftarent Si excellerenti lümmae; cuiufdam ducimus nobilitatisSCglo^ riic’.quid ueró,Deum habere in Theologians^ giftrum, quanti putandum eftf Si filium docÓ* dum uelis, non nifi dodilsimo tradas : fi ædcs cmendîf

cmendæ fint.aut u:diricandæ,non n iG pchtifsJ mumdrchjtcCtum adcas: ü ueftes aut uafa fad' endac'jres.exercitanûimum cpificem conue-' nias ; fi deniq? equum domari aueas, peritifti^ mum equitandi niagiftrum conuenias, eicf. tra das. Quid hoc rei cftc* pluris iiliorum in huma-' nisarubus inliitunonem,plunsædes, pluris uc fies amp;nbsp;uala,pluris equum, quam animum ïuö, qua'm uitam tuam quam immortalitatê faciscï QuisDcü dcdiorcquis Deo meliorf'quis me' hora docere,quis certiora uerioracp potenid Hunc igttur malim ab omnibus hom imbus au dirfac podusiblum audirnNam ccteri omnes quantuinuis excellant) amp;nbsp;falli poflunqSC falle* reiÜcus ucró neminem decipit, ncc ipfe dccü pitur. Contràjnos propter immerfioncmani.-mi inhanctenebricofam corporis caligincm, nufquâ non crramusin lenebris, quæ utra eft infcitiaamp; ignoratio. Hine tot les nbsp;nbsp;inert ores

incidimus,Êcfcnieldelapfi multos nobiftûin eundem errorem trahimus. ïtac^ hominibus fi des aut nulla,aut minima eft habenda.ld indi» cauitAuguftinus, cum diceret; Quicquidholt; mines,quantumuisdodi amp;nbsp;fandi,finguli feor ‘s fum gt;nbsp;uclconiundîim uniuerfi ftatuerint, tarne noftideouerum credi deberc,quodabipfis ita « ftatutum fit : fed quia quod ftatuerint, certis e^ « tiam feripture facrac teftimonijs atcÿ rationibus « comprobauerunt, Verùm enimueio fi rem pe

V.'- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

nitus infpidamus, cognofcemus regum ex«!” plo, àneminc potius melius nos Dei decret^’ lt;juàin ab ipfo Deo poiïe accipere. Nam quid de regis animo amp;uo!untate,ex alior«)'*^' latu acceperis.non ram id pro uero habendun' cft,quàm quod ab ipfius re^is oreaudias.-fim*'' liter quod de Dei uoluntatepafsim autfoibw aut prædicat, aut quocuncpalio modo ad no* .(Iras aurcs peruenit, non eft pro fana finccracf tiodrina iudicandum. Verbi enim diuinifcæ lt;;îsoncm qui habet, atq? officium, ficutiregun’ H.uniftrijuel ex fauore ftudioep partiumjucl ani bicioncjuel quaeftu,uel inuidia, uel petulantis^ uitfo,uel maleuolentia, heros fuos ue! prodöi) uel Mandant,uel minuunt, uel in turbulentifsi' mas calamitatesintjciSt, ueÜnterdS oeeïduft' Nuiïquam enim tuta fides. Ab homme ueriia^ fàepe., imó propè fèmper uel occultatur, ueldif* 1 fimulatur,uel opprimitur. Ad fugiendam iufmo di fraudis fulpicionem, Vates omnesib lud fæpius inculcant:Dicit Deus,Dicit Dom!' nus cxe rcituum,Dicit loua Deus SebeothjDj cit Dom inus Deus I(radis*Et Chriftus ipfc no rarô omnibus ingerebat,nonfeàfeipffiprO'' felt;flum,fcd mifTum à pâtre : non loqui ex feip'' fo.fed quæaudtjflct à pâtre,et quac mandata aC cepifleL Sermonem denicÇ fuum non efte fiid, fed patris fermonem, Haceadem decaufa,Dlt; Paulus Apoftolatus u'tulum in omnibus ïibris

fuis propontt, profiteturcp fe cooptatum ad uangelq munuSjCt funóionê: uocatû ad ApO' ftoloi um confortium, non ex hominutn arbi« triOjfed Dei fapientitsimi eleóionecEuangelif doârinam fe nec abhominibus, nec per homi nes accepiffe.Hoc ipfum reliqui Apoftoli ubi* queteftantur, quo effugiant hutnanae fraudis fufpicionein'.fciantcp auditores,non dc huma* nis cöfthjs fe,aut placitis,fed de diuinis,quae eft ipfametueritas, audituros. Nolohicpluribus tecum agere.confer tc ad hiftorias ueteruin: ui debis impofturas,Hgmcnta. fomnia uantfsirna, deliramenta ab hominibus efle per fpeciem re* ligionis,inRetnp. inueóa:quibus fe pro diuP nis hominibus iadf itabant, et cum Deo fermo* nem mifcere fe quoties uellent, glortabantur«. Dehocgcnere (unt Romulus, Numa,Scipio, Sertorius,Machumetes. Vtinänec fimiks bis, necjutuerè dicam, multo etiam peiores,Rcf' publica Chriftiana haberet,habuinet:nó enitn in tarn turbulentas tempeftatcs addudla uera ChiiftiEcclefiafuiflet Ex titer unt multi, ôf fa^» nè de his quidem, quibus Ecclefia gubernâda commiffa fuerat, qui pro diuini uerbi munerc acfun(^ione,fuum negotium agere conarenu Hi uel ambitione obcaecati.uel dominandicu* piditate,eô infaniac procefferunt,ut nullum no lapidem ad error cm uulgimouerint. Extiterut altjjqui per malitiam,uel imprudcntiam ac te^

mcntatc, uel côtentionem, falfîfsimoscrrcrf* excogitarcnt, excogitatoscp populo pro diui^ BIS oraculis proponercnt : quor5 ubicpinagf’ cft copia, cum ica fint, quis hominô uei''' bis fidem tribuat, nifî fit aut inlana? mcntisja'’’ plus iatis fîmplex? Nec defucrunt Gngularifr picntia dodorcs,qui ad populum dum cono^* nés tacerent, falfàs opiniones cuulgaiint. Hol' quôd fpfis effet procreandi falfas opinioncsä'' nimus:(èd quôd à fanîtate,quac le in nchtai^ perCæpe in(inuat,decepti,faifa pro ueris pradi' can'nt. Talcs homines unaquæcp habet regi^» quos uideas.utpublicèin hanc partem peccJ' rant,ica etiS in publico populi fpecffaculo coff* gi,uel fcriptiSjUel fuomet ore, quæ antea dix£* rant, palàm tune reprobantiu.Quid^interfan^ ôbfsimos.intcgcrrimos uiros,fummos theolo* gos,Pontifices religiofilsimos, non ne aliquoi reperias,quorum certa placita hærefcos nom^ necondemnentfPapias HieropolitanuspcO'' tifex,Vi(fforinus PidîauicntisJrenæusLugd'* nenfisjOrigcneSjCyprianuSjTcrtullianuSjtf'' raruntinterdum, amp;nbsp;aliquot eorum opinion^ prohærcticis funtrcpudiatæfiC corrdemnatsf; Qçie fi uera funt,utccrtè fiint,quis non malit^ Deo ipfododîrinâ cœleftem inftitui, quam ^1’ bominibust’ Sequamurigitur certifsimnmS^ ucrifsimum omnium dodlorê, Deum,8C efJâ filium IelumChriftû,qui necenarepoHunt.

nee in errores nos induccre.Et Chnftus quidë (f nbsp;nbsp;lumen eft^quo poterimus tenebrasnoitiænic^

bn's uerfariJpfe enim de fe pracdicat: Ego fum clt; luxmundi:qutmefequutusfuerit,nonambu^,« J* labitin tenebhs. Neigitur à luce deftitutijCæci ■' i' enemusautuagemur, in Chriftikimêpotius, quàm in alioiuni incueamur: ipfe eft uera lux, I* fvabipfo caeteri omnes luce ad edccendum E-'' uangelium concionandumcp fumunt;a quo ta I* nbsp;nbsp;nbsp;gitur meiius inftitui polfumusC MiferfijinquiC

' nis placitis audiemusiet lacras literas, quae fon tes iunt, unde illi fuas condones tanquam ri--uulos deducunt, non contemplemur atep infpi ' ciamusc’Quid quod fol us Chriftus debet audi-' ' ric' Pater enim inquit : Hie eft filius mihi cha® I rus,inquomihibcnecomplacitum eftjipfum gt;nbsp;audite. Ex quo loco colligit Cyprianus ad Cc- „ ' cilianum ita;Si Chriftus audiendus eftjncn de I bemus attendercjquid aliquis ante nos facien^ ' nbsp;nbsp;nbsp;dum putauerit:fed quid prior Chriftus,qui an-

• te omnes eft,fecerit,Nccpenim hominis conic ; nbsp;nbsp;nbsp;qui oportet,fed Dei ucritatem. Ex qua Cyprin

I anifententia intelligisgt;nihil elTe à nobis facien* ' dum,credendum ue, quod ex facrorum uolu.gt; •'linumledione non eruatur.Quod aperte no b;s fignificauit Chriftus,quit difeipulis fuis ita præci-'

» 5 cuncß præcepi uobis, Quafi fic aperti'usloquf retur: Nonquoduobisfingulis uidcbituir“quot;' ótQjid populQ docebitis: fed id modo, quódf' go uobis in mâdatis dcdi.Cuius dccreti nóob' 5) liti Apoftolijpofteadiccbant: Qpod uidirnU'' 3) quod audtjmusjdeeoteftamur.Ergo Apoftd' tantùmfunteoxû teftesjquæà Chrifto ipfi^^' ceperât. Si teftcsjcrgo eius erat do(ftrina,à illi acceptam teftabantur. Is autem iôlus Civ*' ftus eft.-ideo^ cum folum audire dcbemus.^, in eius doôrina, placide côquiefcere, Cungquot; talem dodorem nonaudient omnes mortal*** fiue uiri,feufœmine,cuiufuis fintactatisat^*** dinisc' Nû melius nos côcionator nefc/o qv**’ quàm Chriftus, edoccbitC atCbriftus doôo*** cftdodiisimuSjSC ad humani captus intelligt** tiam accômodatifsimus. Num ardcntiorift**' dio concionatores nos inftituent f at in Ch**', fto, qui per bcneuolentiam noftri fuum fang**^ nem fudit,quid amoris erga nos defideras'N inuoluit Chriftus ac implicauit dodrinâ fuafl*i ut non à quouis intelligereturc'at iftud de hoin* ne inuido, malitiofo, autgloriæ auido putan^ dum eft,nô de Chrifto; qua de re fuo loco ag«' mus pluribus, Forfitan dices: HabetconciO' natores poteftatem præcipiendi tn omnes pat' tes,quæcun(^ noient. At iftud falGfs/mütneft quoniam Deuteronomonîj quarto ficinuni* uenun*

«erfum præciptt.Nc quid additotc ad id quod uobi's præcipio,ne uc quicquani de co de-trahitote»Èt Cub Efaiæ perlona Deus nos allo-quiturhis uerbis:Sine caufa colunt nie,n7anda ta Si doiflrinas hotninû docentes. Conn àau-' tem in Chrifto uideas: nam,Data cft mihi, in-' jc quit, omntspoteftas in cœloamp; in terra. Quis if C'gonon debcathuncpotius dû(Sorcm,quàm ■ alium audirec' Neque hæc à me eô dicuntur.ut nihilconcionatoribus fidei habedum purem: fed ut intelligas, quicquid fidei eis habeatur,id otnne nos ipfis uoluminum facrorum caufa, noneorum tribuerc. Vndc fit, ut is qui nun« quam legerit facra uolumina, concionatorunt fcrmonibus fidem cetto Scfinc dubio haberc

non pofsit; quoniam necefle cft dubitCjCx fa-' crorum ne librorum fcntenti3,an fua modo lo* quantur.De co quod tu nunquam legeris» nec uidcris, quicquâ ccrti ftatucre non potes, ucrS nccne fit. Qyî igitur animü induces uera effe, quç in concione dixerit facerdos.aut quiuis a« lius diuinorS mandator um minifter, fi no ha ■« bcas in promptu libros.ad quoru rcgulam à co cionatoribus cxamincnturt' Debet unufquilc^ prouiderc, ne fibi fucus fiat, ne ab hominibus decipiau quod aliter facerc non potcrit,nifi ab huiuftnodi technis Öf fallacies per facrarumli« terarum leäioncm fibi caucat. Cumentm,uC dixi,animoquis comprehendit faUaciaa,itn-«

pofturas, tech nas, dolos, fraudes, quihus rintnó inqua populi duo,uel tres,fed uniucrffS propè terrarum orbts circumuêtus, opprchüS-. ac id quidern no per quofuis uiros, fed eos qü* aut gratia amp;nbsp;authoritate apiidpopulumual^* rent, aut Dei mandata quæ fibi crantcomsnif' faprætendercnttfibitimet,nemini fidit,no*’ plusfidei tribuit,quàm ipfe certiisimo tcftin’ö'' nio comprobarit. Quo pacte tranquülitato” ' animus aifcquet, quo padio in dubio nonutf' fabitur,quo padto fibi fatisfaciet,nifi habeata^l manusfacraunlumina,qua: eum fècurumt*^^ dantc’ Non ne ha’cquænumcrauimus,dodti5 gt;nbsp;acindodïis,plebeijs acpatrieqs, njaribus ac!lt;ï ■ minis negotium folent facelTeref Curnon^ his concedatur fcriptura Gcra, ut dubia ab an*'

. mo depellant, ucritatem plané cognoicant, : agnitam conftanter profiteantdr atque defeæ : dantc'Hancrequietem animorumiconfcienti{ placidam tranquillitatê, quis melius, quàm era lediio,dabitfunde melius, quàm ex libris uinis cô(equamurÆcclcfia,diccs,bis omiüM prouidebit.Fateor id efle cius,praeter aÜæoffi'' ciumtfedhæcnon omnia ièmper uidet(lo^ quor autem de pontificum cœtu) nonomnf bus in locis prçfto adeft,nô in omnibus cond' onibus quid agat uidet.'dequo paulo infra mul to plura dilputabunf.lllud udis nolis coced«, eoncionatores Sgt;C fallt poHe,6d fallcrc; id quo^

tnultis argumentis probatu eft. Scn'pturâ ucio ' facram ncceire eft fatearis uerâ eife, certâ elTe,

j' igitur malles fequi, Scn'pturam ne, anconcio» natoresc' Scripturam. Quur igic Scnpturâ pogt; pulo interdiccs, amp;nbsp;ad œncionatorcs cum aile* gabiscSi On'genes, ucl Balilius, ucl Hicrony *

’ mus in uitâ reuocati,concionaturi prodeSr^an noniios malitaudirepopulus,quàmti iuialcs,

, Chryfoftomum ne aut ?kmbrofiü, an OccaniS aut Paflanautium cocionib.faciendis ptteHaï

’ trariam. Si grauiorem ôé finGeriorern antepogt; nendum putas, quidni Chriftû dotfîorem om^

1 nibus concionatoribus praeponamust'Chrifto nihil puriuSjUihtl uerius,nihil finceriustipfutn

' que, quaks funt cogretfus colloquiacp noftra, ^libriquoslegimus.AccolloquiaquidêôC U'

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;k i mfi

nii'i qiTÔd paruoquodâ inomêto difljngui’'’^ lunt enim coquot;oquia,uej ba QC fèrnio qucm mines inter feot e tol!oquuntur;at Ictfiio iibt'’' tum, fermo eftànobis cum eis quiabiuni/^ fci ipte habitus.itaeg liuc uerbo,fl UC if ripto loquia iùnt, proeodêrcapschabebunt, CoUf fidera nûc omnium omnis ætatis phiJofcph®' rum décréta, uideep cum quibus fermoncifl quot;* iuftituamus præceperint. Scriptum eftiatisa^^ curaté in Græcia olim de amicitiarfcripfei'iquot;’’ item Latini aliquot 5C fuperioris memoriaf^ nofiræ, quibus hcc unum in ore eft,ut amion* non nili cû boqis et probis con(rahamus,qu°“ confuetudine uidclicet,familiarifate,ô[^ utuH*’ uerbo complctftar, (èrmone quotidianoial^ effidamur,quales fint amicitiac,iermon«^ confuctudo eorum, quos quotidie audiaifU^' ït Romani quidem fapientifsimè iuucnibü* prouidifie mihi uidenf,quôd cos cum pretcxl’ ad domum infignis in Repub, uiri dedueen’^’ à quo per fermonê quotidianû, tum mtæ bitatcm.tum fc in Republica prædarcgercn^' rationem fibicompararent.Exiftimabâteni''’ id quod res eft,per uitæ alterius exempluin)^ fermonem, confuetudinc,iuuenturem loU' gc euadcrc nobiliorcm. Hoc idem D. A’’’' brofius in Offices fuis uebementer probat,® Omni Chnfîiano bomini faciendum cen^^'' Quid ego .^rnbrofium f non £C cattcn'oi’’^ ncsqii*'

nw.quicuncp in theolcgia fcripferuntidc ludi (i cant'Quód 11 in colbqiKis fufcipicndu pcrma' ,) gni intereft sd nohram inftiîutilt;'incm,êv uitæ

communis utilitatcm, cum bonis coUoqui : i--dcmcenè inlibhs ftatuendum ac fcruandum jl eft.Ôf eo léuerius, quôd Iibri cum tota Rcpu^ bica fermones ineunt, amp;nbsp;non cum eius aliqua iz parte. Hinc fit gt;nbsp;ut finf facih'us, ôi bi cuiori rem * ,1 péris fpacio mores Rcipubiicç per ftriptionc, ./ quàm percolloquiurri.ccntrarias inp.rtesmel ij in reóani inftiturionem pertrahantur, uei tn

corrupteiam, Hac dc caulfa (ôkbatGrçda Ci -I picnsfeuerifsimeincosanimaduerteregt;quiii« j bros in publicum edidincnt,ex quorum leclio

neautiuucncs corrumpi, aut Reipubüca loco dimoueri police. Confiât multos multoruni libres hac de cauHTa in Græcia combuftos fu' iflcjSCeorum authores avt capitediminutos, J aut caresribus toto uita: fuæ cuniculo deten» .J. tos, aut in longifsimas terras amandatos, aut J interfedos ctiam fuifTc. Quod quoniam tu

baud ignoras, admonuifle fat eft. DeRoma-' )i his illud filentio prætcrire non pofTuni de Ik

bris qui publice Senatus confenfuignibustra-did funt, quod ea docerent, quae ucl honefia* tisparum,uelmultum hdberenttutpitudinis. y Lege hiftorias Romanas, nunquam non oc-'

current hutufmodi exempla. Ouidq Nabnis [. cxilium quis pi'xterc..t Exul auit hie ncc ue^ ii nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fc J niam

niam potuit deli/ît confequi, quod libres Amore^uulgalTct.Ädeo feuere in ecs anims^l j uertebatur, qui aliquid fcripfiflent, ex qiiom' ; tegritas uitæ hbcfactari poifet. Quid nos Chii ftianif annon librosprauadodîrina infeóoSi| fû'emus ccniburerejredigerecp in nihi!um,M polsumuSjita ut ip(i Iibri cum authoribus iunditüsdelcrentur. QC fi nonpoflumus,idßl-' tem facimus quod pofTumus; cauemus fubgi^ wißima poena, ut ne imprimantur, ne ue uen' dantur, neue emantur, ne uclegantur. Id nc' mo nefeit; ÔC tu omnium optimé noßt, quiu^l, Lutetiç, uelLouantj, eorum côucntui fepe in' î terfueris,qui libraiium audîorum è Republia ' Chriftiana propter faliâm docliinam eijcien' ' dorum collegerunt, quod poftea in lucein cni* ferunt. Ex his omnibus perfpicuum efl,talff' nos euadere folcre, quales Iibrifint, quosk'J gendos fufeipiamus. Qui in improborunili' brorum ledîione ueriâtur, improbus : qui foh' i dæ dodîrinæ ueraîcp probatæ libres Icgili probus SxL bonus reddi folet, Quæ leâioaii! meh'or, aut probatior,aut fanlt;flior,quàm diiii^ norum librorum, nô inquam efle,fed uel à nO' bis cogitari potefl; Si authorem fpeôes, DeüS cam eompofuit:fi argumentum,cœlcfiiano^ bisaperit, fummum bonumdocct,Iegembc^ ; nè beateqj uiuendi tiadit.fi authoritatem, nuIH fwbiedîa eft, ÔC omnes ab ea iudicantur: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Regum,pn'ncipum uirorum, fenatuumjhono nficentißimis decrcus com probata, fiutih’taai temjreliquæ ui'tae unhtates, quæmuhæfuntjCÛ ea que ex facrorum uoluminum Icóione per* cipitur, comparatæ, pené dicam inutih'tates di. incommoda iudicabunt. Quum igitur hæcita feie habeant,cur nô uertentur libri (àcri in uer* naculam linguamC Habet promifeua multitu-^ do patrio fci monehiftorias regft di fuç gentis amp;nbsp;exterarum,habet de Philofophia contentio fos libres,{labet fexceta alia huius generisiquæ aut nihil intereft ad Rempub* autcerrèparuni tntcrclt cognofei, Parua querorîfuntfabulæ plufquam aniles incuiufcpnationisnatiuûfer' monem euuigatæ,futilûatis di uanitatis pleng: quae hoc unû inOgniter præftât, ut bona plebis ingénia ôdfœliciter nata. malcexcrceantur in his,quaen6 attigitfc pr.Tfiiri(îct. Pereuntenim et tempus amp;nbsp;bone borg, in leuifsimis rebus col locatx:nccaliuspoßeahuiufmodiledlionis u^ fus ièquitur, quàtn utlegêdo à natiua bonitatc animus nofter expellatur.Quid enim aliud fla grantes libidine adolefcêtes,quid puellæamoquot; ris impotentes, quid lænarGdolofae artes, quid iuuenum parentes fallendi aßutia, quid flu^ pra, quid facrilegia, quid per infidias cædcs di * hominum et populorum,quid aliud uelhis ne* quiora uitia afferût.quàm ut nobis det male fa* ciendi,malè cogttâdi uiâ^in quo cogitando du k 4 animus

animus eft occupatus, interdS delcôatur pr^' uarumrerö medstatione'.mterdum cadêfa«*'^ conatur,quæ m fimilibus libris rcpcrit.inter^'’ peifiicacfronte, amp;niulropeiora pernefasati' initnt.habetenini exemplô,fi non uerQacfC*'* lum, ialtemadumbratûâL nientitum,quodf£^ j quatun Deustaccrei, aututegobîcnientircf» » aut ut taies libri nulquam apparerent. Nolor^ cenfeiepiæftigtas.quæà Phnio incantameni^ nominantur:quibus eadocentur,quaf ncmin* prodcllc,et uniucrfo tcrrarû orbi obefte foknt' Praptermitto deos, falfas^ reljgtones in huiul'' modi libn'srcpertas:quae animis noftris optrt’^ i onem fçpe ingerunt earn,qua perfuafî multijâ veroDeiculfu receftèruni.Actametfihçcin' L commoda Remp CbriftianamnonurgercnG hoc l'olû nomine dcijci ôi côdemnari huiulmo di libri deberent,quôd ea loquant,quæ proftfquot; boni Chriftianar omnino répugnant» TalcsH' hri conccdunfpiebeijs indocftis^rudibusjidio' i tis:nec libri facri concedenturî’Commentah^ ' minô,ct ùnè pcrniciolà quidê habebit impcri-tum uulgus leget,relegennecueiâ DeidoôH' nâ poterit attingcrec' Habet corruptclämoiÖ» euerlioncm populorû,oppugnationes religio' xus nati ua fua lingua côfcriptas: nec habcrepo tcrit moi S correêîicnem, populoiû ftatus ad/ iuuantesôc conieruantes caufas : amp;nbsp;facroruifl ■ diuuiicp cultus defcnfionetn iuftam, meritâ.â^

abomnibus fuCdpicndam (quæinBiblqscft) habere noir poient; Quàm nulla ratione intL niiætnulutudinifacra uoluinina denegentur, üïis ex his quç diximus inteUigere poiuifu: in quibus graues funt,£lt; non uulgarcs caufæ. Ccliigesitêexhoc, denegari populo diuinos hbrosnonoportcrejquôdcumnos ex animo amp;nbsp;corpore confiemusjutrumcjî fuum habet a^ hmcnturn.quo furtenieturamp; uiuat. Et cotpoquot; nquidemabmentaniulta, uatia, laute fplendi deep comparantur,quac nerruni cupienti dcnc gantur.Öi quis eft opibus ÖC di uilijs potensjui« dum abundanter amp;nbsp;copiofe parat cum ßbija reliquis quos charos habet,ut uxori.utliberis, utcognatis jUtamicis. Amicoium nomine e-tiamamp;hicontincntur, quos egeftas infequi^' tut amp;nbsp;affligit,quibus, quod natura denegat a-hment\rm,id diuitcs ÖC ex benignitate lua «xDeipræcepto largiuntur. Hominis ucro altera pars,quç uel animus,uel mens nomina* tur jfuunietiamhabet nuirimenium : quodß qiiaeras quale,amp; quid fit,in promptu cft,nimi' rum id quod ex ueteri Fœdcre defumptû,con

i tratentatoremDiabolûattulitChriftustNon, « inquit,folo pane uiuit homo, fed omni ucibo per os Dei prodcuntc.Hoc idem Petrus tefta* tur,cum diceret;Vt recens nati infantes ratiO'- tc nale ôlt; alienö à fraude lac appetite, ut amp;nbsp;ego, tt grandckcatis ad falutem.Ex quibuslocis appa* tlt;

ret, quod cibus corpori, idipfum animo ueF bum diuinum pracilare. Cibum caperenemi^ ni nonlicet,pueris,iuuenibus,adolefcentibuS) uirisdènibus,fœminis,puGllis: cur alimentin’' animi.quæfacra fcn'pturaeft, ulli hominudt* negabitur'Alimento crefcit corpus, iacronn” Itbrorum ledioneaugefcit animus. Alimcnto fuftentatur corpus, diuinorum uoluminum!^ ótionefuftêtatur animus, Viuit per nutrini^”' turn corpuSjpcrScripturæûcræ Icdtioneffl”' uitanimus, Dcnicpgt; utCbriftusipfe teftatu’) indfget omnis homo Scriprura facra, tâquai” animi alimcnto; id quod ell. Si quis prxcipC'' retjUt non omnibus cibu capere liccrct, annon derideret? Annon huiufmodi décréta pro ni' hilo habebunturc'an non concordibus uotis talemlegislatorem confpirabut omnes,quôil animum inducent, ab co fibi ipfis infidiaspat^ ri,mortem accerhridta ne ueroc’plus hancco'^ poris fragilem caducamcp uitam, quàm anim* îèmpiternam facimust' Cibum corpori non pa timur detrahitSf animo eripi patiemurt^Sd ani' mo uetari patiemur ƒ non uiuitur mortalisuiw fine cibo.amp;5 ipiritualis ilia internacp fine alim^' to degeturf’Circumueniunt nos infinitae hoft'' urn copiæjindiçituf nobis undilt;^ bellum,irriigt; unt holies, excurrut infolenter in noftras pol' fefsiones,praelia moucnt,manus conferunt,lt;o burunt, deftruunfi «allant nos noftrascp c«'” corpotia

corporis tum animi preciofiTsimas pofleßio-' r.es,ÖL)iif dkäjimpcria.A' lateribus,a fron^ tCjàtergOjCalamitatibus mulfis circumucnti te nemurj quas folentimpcrtarc aer, aqua, terra, homines’.fiC ex bis cfiam interdum ann'ci amk cis,parentes hhjs,cognati ccgnatis, affines afn« nibus ,Ma!us genius omni copiaru inftruAfst moexercicu, omni machina, omni arte, omni ßratagemate, omni dolo, dam, ex inßdns, amp;nbsp;nodu ö(^ interdiunos oppugn at: qnemadmo^ dum fpccuîator ille ûngularis, D. Paulus ad,-monet. Nec,tam.etfi foris hoffcs nullos habere mus,domi défunt, quibufeum continentei bei Ium geramus: func motbi.qui nos n-jodohis, modo ilüs in partibus acritcr ac uehemeter ur* géant,quibus medicamentfi ex diuina artefact' endumeftjriumpuntfæpe,amp;nos truculenter inuadunt cffienaia libido, inuidentia, odium, ira.impietas 8é aduerfum Deum amp;nbsp;patriam parentes. Tranfeogloriæcupiditatem,infolcn tiam,aliascp animi perniciefas perturbationes» Côtra tot,tantos,tales,tamcpnißru0tosacmu-' nitos hoßes, qui nullo nô loco amp;nbsp;tempore nos prouocant ad pugnam, laceffunt, (aeiöt etiani uulnera, quibus armis munitirefiftemusc’An Deus hac in parte nos deferuit, incrm es hofti-' bus obiecitf minime uero. fed dédit armafîr^ mifsima:8C fi exemple profane in re non pro-' fana uti liccat, fîrmiora certè,quàm ca fuerunt

quæ Cyclopum arte fabrefaóa, Acneæ Troi^ no Vulcaniis dono dedit : quorum tâta dicïtur luide firmjfas,ut nullislótibus perforari poP fènt. Arma Cbnfti nobi's ad takm pugnain de ditaignorasfaudi diuum PauÏum ad Ephefios cumait.'Galeam faiutis affumice, 0gt;i^ gladiiiin fpiritus,quod eft ucrbu Dei. Si ergo facra ïcip ptura uerbum Deleft,öfhoe noftraarmaifi i'emper perieulum ab hoftibus nobis imminet) fi terrorcs ièmper mcutiuntur. ft deniq?(unn' quit [obus)quàm diu homo uiuit,miliijam gc' nt:an no omnibus oportet cde in promptuim iuCmodi armafSeinper nos oppugnst aduerft' n'us noftcr Sathan,fcmpcr in calamitattbus fu' mus,kmper à nobis ipfts, id eft cupiditate pralt; uis^ appetitionibus oppugnamurdemper igi' tur oportet arma ad noftram dcfenfioncin ba^ beamus. A' pueris aeque ac uiris, ac icnibus, ae mulieribus,omnis artatis, omnis ordinisbci!5 gerendum eftihofti rehftendum eft omni io» co, âf omni tempore: quîquæfo te armabiin-' tur, nifi habeât facras litcras in natiuam linü-uâ tntei prctatasfSic enim tanquâ ex armario div meftico. quotics et quâdo opus fuerit, arma de promenf. (n faerisliteris interdû Dei feruiap/ pcliamur.interdu filij,interdû amici,interdû b niinia.-quas appellationes fi cofidcres, uidebis fine dubio in patrium cuiufi^nationis fermo» ncm facfaß.bha uertendaede. Seruus enim heiilia

hrnlia !u fTa qui capcHer, qui præftabit, nifî abs fe intelh'ganturc Homines qui iniuOifunt, qui improbi.quecuncp mandata Jerm's dant, ea no nifi i'crmone,quern ipfi fcrui intelligant,tradc^ fok't.num Deus integeiTimus,fànôiïsimus, benignifsimus herus,nolit mandata fua ab ho* niinibusd'cruis fuis,ca orationc darb quam in^ tdligant;' lam filioi um hoc maxime proprium cftjUt parentibus pietatcm,rcuci entiam, obedi cntiam trbuant : hanc quo patflo rcdderc po^ tcrSt, fi uoluntatcm parcntum ignorcntcQuae abamicis inter fefcnbunturliceraf, hocnomi* neexararifoIcntjUtcertiores alrj alios faciant de his quar hu intereft cognouifle. Cur quæib Dei liters ab amico ad amicö datæ,non ea lin-. gua contincantur, quae amicis inter fc nota fit, atcp cognita i Amicoró literas libêter legimus, deofculamur^in finu geftamusicur non indem facram (cripturam,ab amicißimo adamicifsi-mos delatam,ample(fïamur, ofculemur,óif in manibus Temper habeamusc’ amp;nbsp;cut non ealin* gua habeamus.ex qua cögnoTccre pofsimus, ut fc eius ncgotia habeant, ói. quæ gcranturt [* nimicitiarum TuTceptarum contcntio ci'im ab omnibus alijs, turn maxime à Deo nobis cala* mitatcm affertatcp interitS. Itaqï cum hocgra* tiam rcconciliemus maxime oportet, fi ncbis confultum uolumus.QuÏpoterimusautemcQ Deo reconcilüri, nifi foederis paciscp conditio nesac

nes ac leges legäturjCognofcanturcpfScd quo' nam paêto ea^quibiis Deo ofFenfioni fiimus, cognofcentur,nifi certo feiamus qua: nos Chri fto concilient, Ô£f quæ aliènent ; hæc enini duo hecelîaria funt illi, qui in alten us gratia uelrc poni uelitjucl conferuari.Dixit DauidjPraecc' ’» ptum Domini folidum illuftrat ocuîosiamp;f, Lus’ cerna eft pedibus mcis uerbum tuum,et lux fc' ” mittsmeis.Tamdiuoffundefhusnanæmenus

caligOjtandiu à tenebris occupabimur, quoad diuinaluccilluftraiinodiem depeilamus. Qui enim in tenebris uerfatur, difeernere colores ” no potelL Vide nunc quid Chriftus dicauQui ” lum inis uuît ufum amp;nbsp;utilitatem confequi, nou ” illud çiccuIrat£Cabfcondït,fedinmcdiumoni’ ” nium adducit, in eo loco ponit, unde homines »’ amp;nbsp;uideant ÔC uideâtur. Scriptura autem facra, ut diximusjlucerna eft,amp;lumen ad eqeiendas tenebras Humana: mentis propofitum: quæ ni fi ea lingua deferipta circumferaf, quæ ab om' nibusintelligi poisit,non mihiluxded tenebrg meritifsimó uideâtur. Qriemadmodum enim fi quis cum candelâ habeat,uelardêtem facem, cam non omnibus palàm finatprælucerejcd in cornu, quod tranfmittere lucem non pofsiG indudatrisperindemiHifacereuideatur» ac fi non luce tradidiffet, debet enim omnibus fpe' dFandaproponiJux (filumen dare uelis) nec cft cuiquSoccuItanda, Similiter «SCq qui facras lit.rus

Üteras non debere ucrti in patn'um cuiulcp na« ttonis fermoncm contcndüt, Gnedubiolumc diuinum occultant: quod quicunq; non ui'dct, caliginccircumuentuntur oblcura.Ab Irenço diuiiiafchpturaba!'is,fundamentum,etcoluin na dïcitur noftræ fidei; in qua quid potent cx--ædijtcari non uideo, nifi pn'us à nobis cogno.^ fcaf.quîs enim eo ad ædificationê utatun quod quaîefitjpïorfusignoretfArchiteôus in ædifîquot; cio ehgêdojin re p uni momenti,fic fe gerit, ut lapides, lateres, ccement3,calcem,materiamcp omnem diligenter explorandâ curer; nos in re omnium grauilsiina(agitur enim de fàlute no* fira) cur idem non Fademus cognofci autê ab omnibus facra icriptura nô poterituiifi ab om^ nibus legi pofsit; ideocp in uernaculam lingua uerti debet.Qjjidt'fcietiac comparand^ non ne duo funt inßrumenta cquot; alterü in audicnüo eft, alterum inlegendo: quibus duobus omnes ho mines in omnibus utuntur artibus,et uitç difd plinarum^ inßitucndis ftudqs,amp; promouen-dist hxc eadem cur nobis in Thcologia ucrfan tibus, ufui efie non poteruntf Dücit Gramma* ticus difciiRhetondifcit Dialeöicus,Philofo^ phuSiMedicus, Muhematicusjuriiconfultus, utriu'i^’.nftrumêti auxilio ufus: cur no Chri ßianus profefsionis fuæ dodrinam,et auditio* neamp;îeâione librorum capiet^ Humana? ar-» ‘ tes hoc fibi uendicant iuris, ut per audiendS êC legen-.

êClegcndumJdifd uelintdiuinam fcr/pturait*p per audirionsm tantum intclh'gt dcbcre (i*'' cenfebssCSi ut muhis locts à te probatû la (cienrfa atq; dotfinna dilBcthorem habetCO'î gnit’oncm,quàm fcn'ptura facra, certè hâcoo* plun'bus modis tentare oportet intcllïgcndaflgt;i quàm rdfquas omnes Dißiciltma cnimqiijl niaxjmam reqm'runt diltgentiam, utpercipijquot; tut. Quemadmodum enim l'n oppidis lus oblîdione cmgûtur, ut quod»^ munitifsintit'''

præfidtjs munitKsimum, tta maxïmèn^' celTariæ funtomnis generis machinx oppugnacioncm.-fic cnam,ut quçq3 d.fhoHif’’,! eft dodrjna,ficquàm plunmaamp;quàmniaxi' ma opus funt nobi's inftrumenta, ut difficult^’ omnis fupcrctur.Itac^ in cxteris difcipli'nanin' generibuSjfî cnnendû eft fuinmo cumlabot^i diligentia, indaftria, mediratione d urna at(j nodîurna: îjfdem nos multô dih'gentius attpd tentiusuti'decet,adfacram fcriprurâ intclligt' dum. Oportebit igitur ei'us eypb'caiienfm alJ htSjpenes quos fumma dodlrinae theologit^^ laus eft,audire ; Sé audita diiigcter repetei e/æ dem^ legende non modo conHrmare, fed ad gere ctiamdîc fier, ut maiorem habeamus ieftisdodîrinac cognitionem atcpadeôcertio' rem. Côftat igitur, cos qui noÜnt far ras î itéras uernacula lingua contincri, tametfi uerbont' gent, rc tarnen ipfa iudicare, ddHcilhinis

buscp rebus paucioj ibus opus effe inUrumêtis, quam alîjs diffîcultatis expertibus» aut fake mi* nus difiitilibus.Quod quum turpifsimü lit, fu« pereftjut Biblia in uulgares linguas interprete« mur,ne non folum audiendq, led legende» että intelligantur. Quidî'an non Sc ad docendü àC addifcendum.utilis eft facroruin uoluminum in uulgi lingua trad utftioc'Eft fane uet Ô; quan* quam tu longe aliter iudicastS^ hoc primo ar* gumeto uidebaris tibiinfigniterarmarus, ad* uerfus me fententiamcp mcamj'ta ut non debe re uerti conuicifte arbittareris. Sed quo modo ifludprobabas^dicä. Attuliftidignitatê eorû, quiconciontbusfaciendisnauant operam c« xcmplü Chrifti cörnemorafti, Pauli ad Timo-theum præccptum non reliquifti, ncc Eccleliac confuetudinem prsctermitifti. V t uno uerbo ti bi ad ifta refpondcam, uera funt quæ comme* imorafti omniatfed eius generis,quae ad couin* cendum ea quac animo deft inaras, paru effent c(hcacia,ne dicam inepta amp;nbsp;leuia- Quid cnim fibi uu'nNon cuiuis permittendû eft, concio« nés faceread populûC Nemo intereft eorû coti cionibus.quos nô intelligif.crgo nô funt G era «olumtna conuertenda. Ö egregiam fyllogif-mifabricam* Argumentum eraità quaeftionc ' nbsp;nbsp;propoftta aliens omnino,nec difpofitiolegiti-

dum 8c docendum utile efle,haben uernaca’^^ hnguis facras Itteras comprehenfastex quot^)' ta ilia argumentatio tuagt;quae omni ex parten^ tatjCorruet funditus.Qui docêt de diuinisW'S' datis populum, g aut didicerunt aliquädo, nö didicetöt, Didiceröt, Autpatn'o fermoa*:' aut peregrino, Theologiam edoefti funt: ne^de tua fentêtia, ex peregrinis litehs inft*“' tieam inteilexerunt:quandoquidem HebrSf^i Græca, et Latina lingua,facri libri cótincntüt' Nurn inaddiicendo peregrinam linguamf' pus efi tcpore,8C labore,etfumptibuSjan no”' nihil fine iabore difeitur, nihil line temporal'” hilhneimpenfa. Ergo ut addifeeret contient' toriile tuusjfiue doiSor, peregrinas iftasH'' guas. multum temporis confumpfit, muliól’' boris pofuit,ingentem pecuniae uim fudit. äl*' ter enim dilci nö poteft.Peto nüc, fi ucrnacül’ lingua diuinae literæ loquerent, nö SC tepof'^ ctlaboriSjöC pecuniarü,quac fitjimpcnGoipr® pter peregrinas linguas intelligendû,é utta tor îereturjnec'neftollereturjquoniâ ex natiuoi^' mone Theologiâ dilceremus, quem nos ul'” latîle quafi lugimus : non ne id in lucris mis poner et ^ita fane ûerô. Tempore,utt«^i' cebas,nihil preciofiusdabor quid fit,nomenip fum præ le fert : pecunias fi pofsis non impf’' dere, SC ad rem domefticam, 8C ad omnes uffj rationes maximopere confert, Deniepfirtd' perpf”'’

pcrpcndaSj quanta fit horum trium, quæ à me rcferuntutjUtilitaSjiudtcabis fine dubio,in omni uitæ curfii maximas elle commoditatesô^ utÜitates, fed banc unam multôeffe maxima. Qui ergo in facras literas per ucrnaculæ tradit âionis opportunitatem, nec temporis tâtum, neclaboris tantum, nec pecuniarum tantû iiv fumit, quanta fi ex aliéna lingua petat Biblioquot; ruin intelligcntiamjprofedlô et ad difeendum, ôf addocendum tradudiio Bibliorum eftuti-' Itfsima. Omitto hîc mu’.taaliajquæ à me addu-ci portent, de linguarum dtfricultateacuarieta te:qux à me aliter, quàm tu dixifti in tua difpu tationc.oftendcrcntur.Ulud tantum dicam,pi trium iermonê cuiq? iiomini maxime elfe co^ gnitamrtdeocp quicquid propria fuæ gentis o-tatione quiiep legerit,id ncccffc eft amp;nbsp;melius et fàcilius intelligat.Quae duo fi uera funt,ut fine dubio funt.traduólio diuinorum librorû confc rettum addocendum, turn ad difeendû; quo* niam amp;nbsp;faciliorem quifcp,2lt; meliorem Biblio-rutn cognitionê tenebit. Quidquôduclperi-j nbsp;nbsp;nbsp;tifsimis quibufep faepe ôccurruntin peregrina

lingua certae dicendi formæ,ccrta quedam uer J, nbsp;nbsp;ba, quæ nifi confulant uocabularia, quæ dicû-

iesjomnia uerba quæcuncp occurrêt,finelcxi-yi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 X corutn

td4 F R r o» F V RI r comm operamtelligantur. Nonnctibihæi®' genres uidentur unlitatcsfAddilccntium o»; cia tria uiilgo peihibentur;ut attentifsiniè au“' ant prxicdiones, ut legant accurate per fe mi, lit repetant quxcuncpaudicrint. Populo' eilt iftianiis dû ad concionë conuenit, nófl'’^ ut doceatur côuenicrfunt ergo difcipuliA^*' concionaniur doëîorcs. Curnon ftnemus,*'' Jii populäres auditores atque difcipuli,pnu2^ ftudio répétant de præceptoribus auditac' Ali' ter enim nos ipfi in cauflà erimus, quo dtlcipuli fùo fungantur munere.Quod in oiiF ntbus omnium artiûdifciplinis, di cipulisnoi' modo côcedimus, lèd etiam omni conatup^^' fuaderc conamur, ut quæcunque à præccpw’^ audicrint, répétant afsiduè ac diligenter» obf' am^ rem fit eis librorum copia, ut præfentih' b’orum letfîioncinmcmoriâ reuocentàpr^' ceptortbus diefiata: car non idem plebcisucib' Diuini auditonbus côccdcmusc' Qiii conttaw ciuntjii mihi hocunum fibi proponere uideO' tur,utno!int, aut non patiantur auditorespf'* letfiioncs meminifle. Quilt;i quôd Capient« pif ceptu eft, nihil ad dotfîrinam eorû qui difeunt» nec ad leuandum infiitutoris laborem mdiiis reperiri pofle, quam fi diligêti auditorum cui’ atep ibiertia fiat, ut quicquid à magiftris auditü ri fint, id domipaulô antèlegant, faciantepuu rium fuarum periculum;fic futurum pollicenG ut mtifu’

utmelkis præktfîionciTi tntelligant, amp;nbsp;utdo' S óores moleftia intcnogationum lil^ercniur» y HacreguUfi metiainur inucrnacukmiluiguS facrorum libroruin tradudlioncin, latcbimur, fat fcio,nó modo unie efïè in Repub. eâ Chi i-ftiana retincri, fed etia m fummè neeeßarum»

, Hxc tu argumenta in difputando nonuiddit: ideocjiconcludebas inÜgnemübmcompIeNi^ onetn.Ergo neep aduti'itatem docentium,nc-. queaddilcentiûouertendifuntin uulgareslin^ guas hbri facri; nifitu dicas,ex libris, quàm ex

’ doâoribus,malle tediuinâphilofophiam in* telligere Probaftieo loco fans mul tis (ut tibiui

* tentus,ad inftitutorum, uerbicpdiuiniconcioquot; ' natorum multitudincm, fermonê tranftuliftiï

ubi uidebans tibi abûde probaffe,plus fatis effe in’Rcpub.concionatorum.Ex quofiebat» tuo

deo ex argutia quadam,te mreum egiffe ac db fpuiaffcgt;nccexfivmis aut prob.-b.libusargu-'

F R I D» F V R I ï mentisthoc nomme non poflum te non uebe^ menterreprehcndere,fententiamcptuam.K^' fpondebo jgttur ad ca,pnmùm quae de concis natorum mulntudme difputafti: hi'nc eam quçftionemjPofsit ne quis per fe diuinai” fcripturam intelligere,nec ne, conuertam. concionatorum frequentia, prorfus tibi diffti’ tioteft em’m tanta eorû penurj'a,quanta pub.maior effe nulla poteft, Nâ quotumqut? de facerdotibus Cardinalibus, auc Pontincj'* bus, aut Abbatum numero, aut Canonico0gt; aut Cun'onum, uideas ad populum cÓcion^n «ernt' côcionantem ueróc quin potius dix er»”’ quotufquifc^eftde ifto Patrum Ecclefiaftico' lum numero, præter pauculos quofdam, T heologiä noritt' Verum licet omnes per fintdodiijomnesin Theologiae ftudioitalint iietfati,utpræftentatcpexcellant,nunquanit^' men concionantur : quid de bis dicendum eft ni'j quodChriftusinEuangelicahiftoriadei^' io dicit,qui comrriilTum fibi talentum aWèoi'^ derattSerue nequamt reliquatunofti.Non^^ nim uult Deus celari à nobis beneficia fua, ff“ ea in lucem proferri,5C docendo, amp;nbsp;confiilef^ do, et cömunicando, Sed quod PontificesnO faciunt, id for ta (sis eorum uicarf) prafftant.-pO' pulum docent,erudiunt,inftituunt. Vfinâ mentirer: nihil certèprœftantminus. Confie* natorum pond in ciuitatibusôC oppidisjqn*^

frequenter habitantur, ßtis abundc eft:ucrùiTi in utas,pagiSj paruis caßrum focietanbusjtan ta eft penuria, quantam fine lachrym is uix re^ ferre poßum.Vno hîc exemplo,autaltero con tentusero,utfirgiam uerbolitatem. Valenria tncajhocuno nomine prçtcr cæteras Hifpani-arumciuitares efferri laudibus folet,quódhacc Una plures et frequêtiores diuinorum manda^ torum eoncionatorcs habcat, quam quæuis a^ lia,noniam Hifpaniarum dicam, iedrotins e-' tiamEuropæ. Nee famæ ac opinion!defè,fa^ óta eins non rcfpondent.Fiuntenim ad popu-lum concioncs diuinæ fingulis feié diebus,per totum annum,non fôîùm icftisjcd etiam ope^ rarqs.utita dicâ, diebusrnecçid abhominibus uulgari eruditione prædftis.fed abhisquiin primisdotfii atq^ infignes,SC funt habentur» Hæ tamen fiunt in urbe ea quç caput eft totius Valentiniregni, aqua nomenip(iregnoindß tum eft. Extra urbem autem hänc^’quot millfa funtpagorü,in quibus tametfi ou cs diuini grc' gis paftores habcanr,ad tondendum lanain lac exprimcndum,nulli tarnen funt àd pafccn-dum,amp;?aquäduin. Sunt enim inter4iös pagos älibapud quos o'tfto cönctoneshabeantur mos dó fingulis annistfeprernsin feptem dominicis quàd'ragefimæ diebufSîet oeftauaïn eius di ui fe-rijs,quasfuorum pagdrurti præfidi^aonfecra.' runt, Atrß has odo conciones qui habcht uici, Î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l 4 frequen.-

frcqucnnTsimos eiïe oportet. intercætcroî rnaxiinè inlignes. Alfj femel quotanms élug' geito doklorcm Euâgelq oranteaudiunt, t’o die quo fuo praelidi facrum loknne faciuiii» buntalij.de qutbushaud fcio an unquam,clt; quo nemen ChiiliodederQt,Euangeh'c5pr2' diCutionem audierint: quorum numerus tl ntorum cft. De Cattaloniae popuh's nihil dP Cjiniqucniam (i maior pars eius concionatorö ad laeiendas cóciones Valentia có proh'cifcufl tur quum fontes ipG fitiant, non opus eft dice^ re. quara tiet bi diutni arefeant ficciiate. Q.uo(f ii doleo, amp;nbsp;uehementer merito^ doleo uier’’’ eiusnationis.quarconcionatoribusomniö fcrtilsima eße, magna eonfènGone iudicaiur'' quid de rcliquis Hiipaniçnationibusdicendii cfk Nonne euidentiisimum eft, magnamelf^ toncîonacorum paucitatem, cgeftatem,penii« riamc Galliarum populis,amp;f bis Germaniæ in' ferions regionjbus,e(iam cft: fua eoncionatorn paueitas.'quanquâ non ita magna^propterop' pidorum ftequenter babitatorum multitude* iK'mrquæcuin p3ult;;ispa(Tuum millibusaliaab zlijs d:ftêt,pagi lt;|ui eireumeirea funt, ad ilia ft' ft.s diebus «olepteonfluere, audiendiuerbi vimcauifa Hçcncbisreôoiudîcio-acftnepe*^ tu;b tioneconbderantibus.uidebunf lançpa* Itoics ou ill's Diuini non opus funtftionis ftieft cet e, ied opes accumulate. Qiiod uftium ufq)

B o N o N I A, eôuctusefiinEcdefia, utdeeoomnesomms • atatis lanójfsjmi uin conquerantur ♦ Nâ Eze--chiel inuehïtur in paftores fuç etans his uerbisî ^Çpaltoiibus lâratlis.quipaiccbâtfèmetipfos, tt Nônnegs'cges à paHonbus pa{cun{ur;''Lacco racdebaüs amp;' lanis coopériebamini, amp;qucd lt;e crafium eratoccidcbatis, gregcm autê rneum te non pafcebatis. Et Efaias dcpiorat eandëhanc «îamitatê.Speculatorcs,inquit,ciüs cæcioin-' ft nef^nefacbaCuniucrfi canes mun',non ua!cn^ “ teslatrare.-uidentes uana,dormicntcs dC aman « tesComnia^âf canes impudentifsinugt;nefcictöt faturitatem. IpG paftores ignoraueruntintcliiquot; “ gcntiam.Omnes in «iam fuam declinauerunt, unufquiîq; ad auaritiam fuam,à fummo ufque « adnouirsimum.Vcnitefumemusuinû, £Cim^ pkatnur ebnetatc.-ct en't ftcut hodie,(îc et eras, « SCmulióampli'us.Et Icremt'as:Grcxperditus, lt;« inquitjfaâuseft populus meus, paftores eorû lt;t feduxcruntcos. Orïgcnes, Athanafius, Gre^ « gonus, Ambrofius, uguftïn us, m ni ris i n locis uïcem dolent amp;nbsp;paftorum amp;ouilisChrifti, ôC in corum negligentiam uehcmentilsimè inucgt; huntur : omnibus tarnen iichementius Cy' prianus, ÔC Bernardus.Quç qùS apertiora fint quàm ut negari pofsint, uidebaris tibi omnia fepircamp;' occulrarc pofte, fiunapenèdixcrini ironia(quid enim aliud interprété)f)itarefpo* diffes ; Ceftaium eft ab his ( loquebaris autê de

Ecclefiæmnn'ftns) fupenoribus tcmporibiÄ nunc tarnen pro uirili fuum qutfq? officium fe* cit. Quod iftud refponfum eftc'quæ excufauo!' Non uidcs quàm faills rationibus^tuam cone'' nsdefendcreoptnionemcCefTatumeftjinquls' quafi uero amp;nbsp;nunc etiâ non ceffieturt quafi non tant ociofi 5C cfcitantes hodie paftoi es ceffinii quàm Patrum memoria celïabât. Pnmûiftu'^ mihtjfi negarOjfortalTe non probabis.Sed âge» dojConcedo: quid tum inde c' Num quódnoU fintitamah'partoreshodièj ut fuperioriætatei proinde dC hi in mail's non habebuntui t'CeH^' runt illi, ceiTant amp;nbsp;hi, utriep ergo in culpa funf^ ÔC licet non in pari, nihilo minus utricp neglgt;* gentig iudicio condemnandi funt. Hate tc non fugiunt,amp;^ tarnen audes diccreilam fuum qui’ que ofFiciS pro uirili facit, Officium' ne tibi fr cere uidêtur hi,qui pro derelióo, imó pro con tempto habentgregem Chriftianum, quem Ie fus Chriftus non auro,non argento, non ueHf bus preciofis, non gemmis, fed fuo ipfius fan^ guine comparauit f Relinquût palantcs oueS) reiinquuntfameenecfîas cibo potucp carent«' fine cuftode:0lt;^ non raro tjdem hi, qui eariloi' râ gerere debebant, pro paftoribus 8( canibusi qui folent gregem defendere, lupos truculcn' tilsimos,rabidifsimosc^ agunt,inuadunt ou«) laniant,lacérant.Si hoc eft officium fuû fàcere, confentio tecum Bononia, omnes officio fati* faCiunt)

faduntjpaftorum ubicp magna cft copia. Necß ignore pcrmukos effe PontiHccs, Abbates,Cii nones,cjuifuum munusdiligêtifsimè obeant; fedhorûparuus eft numerus. Vdnam omnes ff^fntfimiies Reginaldo Polo, Angliæ integer ; dmo Cardinal i: aut Francifeo Mêdozio,Bur-'. genG Cardinaliiaut Martinio Siîicco, Archie^ pifcopoToletanoîauî Thomæ ViHanouanOx Archiepifeopo Valentinornec effet ntfeis tan tadolcndioblata occafio : fperaremus breu,i frre, ut quicquid fuperiori ætate in banc parte peccatum eft , corrigeretur amp;nbsp;emendaretur., Quod ut citius confequamur,Deû Opt.Max. lachrymis, gemitibus, ex animo notftu interdiu oremus,ut uelit tandem tam déplora«, tisrebus opemferre. Dehocfatistadconcio^ natorum uerbi diuini paucitatem redeo, Non* netibi ex bis quædiximus, fatis conftat, quan-, tafitminiftrorum ignorantia, infeitia, Ôl fui of ficij negligentiaC Si ifta te non mouent,fac pCquot; riculum, éc apertius uidebis:uoca priuatim cal cearios, fabros, arebiteeftos, latomos, textoresgt; cæteroscp cpifices: amp;nbsp;bos côuentos interroga, quid cenfeant de Deo,quid fit peccatâ,et quot cius genera, quibus modis Dco inferuiaturî quæ fatfta à nobis exigat lex,quac deteftetur,Slt;î quot modis earn nos præftarc poftimus, qua: præmia conftituta fint î edîè facientibus, 8C pra uèjqu£ fupplicialt; Aut latebuntur fç prorfus ifta igno«

fgnorafe,aut qui peritiorcs de tanta multnudi' ne uidebuntur,ti quidrcipondeantjtareipofl début, utcostacuiircpræüiuïretScd quid ego te ad cpifîces âf mercenaries homines allegO’ intei roga patricios ipiôs -, nbsp;nbsp;nbsp;nobiies : nibiio

plus ab his intelligi ifta cognoiccs, quàm à pk' beijs opificibus: ufeç adeô praeignorantiacfoO liant. Haccigitiir infcitia omniS in Republie^ ordinum,undenifiàpaftorum ncgligètiama^ naïf Quare non eftquod affirmes, magna elTo roncionatorum uim ÔC copiam,ob eamcprein non indigere populum Bibliorum in fuaniüo guam conucribrum. Necfi concedam tantu”’ ciTc numerum,ae talcm turn Pontificum, w’” concionarorum,qualem quantumep effe cefl' tcndebastquicquam inde ucl pro te, uc! contre meadducere queas. Qriodut uideamusiag^ côcedotibijGtis efle in Repub. Chi iftianacoO cionatorum: atep cos tam numeroibs clîccon^ fcdoj Ut fingulishominibus finguli fintcon* cionatores, hi morum integritate TbfO' logiæ doôîrina uel ApoftoJis iplis parcs. Num ex eocolliges, facrasliterasin ucrnaculamiin' guam uerti non debcrc.^'nihil minus.Nam ifo-pus a.Cp extremum conçionatorum omnium is eft, ut populus de Diuina uoluntate doceaG legem Dei teneat, honefta confetftetur, turpis plt;’rhorre;eat. H.ec a' conciomtoribusaudiu, memon’aî mand-rpopulus ; quæ non negobis, tena''

tfnaciusfî^altius infigi, fi fæpiusrcpetantur, quam li femel aut lïerum. Hæceadcm fi non lt;nbsp;olû uerbo ab al»)s a udias, fed etiam in libhs per telegas, facilius mukomemoriaretinebis, an tionfneiîio dubitat. Cur ergo facra uolumina t^onuertenturc' Hâc etiam utilitatem ex tranfii bu'one capicmuSjUt quicquid in condone au« feimusjin id non tâquam peregrini in alïenâ fegioncm, fed taquam ciues in proprias fcdcK pedê pofuifle uideamur : recognoiccmus quae antea cognoramus, nec tan qua rudes return^ impentieaquædicentur, admirabimur: quae quanta litunlitas, nemo nclcit. Nec deeiunt multi, quibus ca folicitudo amp;nbsp;cura anima pun geijUtantcquâad pubîicas côciones ueniant, demi illud caput Euangelfj,quod concionator populo fit ex plicatur us, euoluat atepeonfide^ ret; unde cum praemcditatus acceiïerit, nemo dubitat, quin maiorc cû frudu à publica con-clone rcceirurus fit,quàm fi non præmeditatus accefsiflet. Cur non ergo traduci Btblia patic-mur; Atfuperuacanca uidetur ifta facrorum uoluminum translatio, ubi tanta fit dotflorum abundâtia amp;nbsp;copia. Ifiud iam refutatum eft clt; his quæ dida funt: ô; nûc ira refpondemus, ut fi quarum artium dodtorum abûdèeft, carum libri fupcruacanei putandi funt,non wdeo cor exfeholis omnes omnium difeiplinarum libri « medio non tollamur.In Grâmatica,fiue He* braca,

braca,fiuc Gracca,Gue Larina difccnda fit, no” défunt inftitutores gt;nbsp;Dialedïicæ pratccpta q”' accurate diligentertradant, infimtaeftdo -lt;florum multitudo. Rhetorics ac philolophi*^ ’ftudiofitenean's, numerofus occurret magi' ftrorum grex,qut palrim 0^ ubicp turn publiât tum priuarim earum artium décréta prælegâ” Denicjj nulla eft de tot artium generibus, nüH* eft inquam difciplina, quainnumerabiles n”*' 'gtftri non doceant, Hos fi uelis conferre cun' hts qui Dei mandata ad popuium delata expl'' centjnon dubito quin fis dicturus, muko pl”^ ‘res effe liberali urn artium, qui eas publice intÇf pretentur docftores,quam Diuini uerbt ptg^*' catores.Compara item difcipulos, id eft, aud” toresutrinqjinterie,idipfiimcolliges: nam'” uno oppidOjUerbi gratia Louanq, populö q”’ diuina mandata doceât,paruusÇ” numerus, habitaratione auditorû. Suntenu” uixquadraginta côcionatores,cum hominui” amplius fit duodecim millium. Contra in fd’O lis quàmparuum addifcentium fiucDiak*^'' cam,fine Rhctoricam,fine Philofophiam,!'”^ Medicinam, fiue lurifprudentiam numerui” repcrias i Vix funt ex his qui ad Iuris ciuilis''^ dium fe contulcrunt, mille adolefcentes (quo exemplum uolui aflerrc potius, quamaliu* propterca quod maior pars fcholafticoru q”* Louantj dcgunt,Iurifprudenrix difcipkna co^

Junt) at huius ait is dotflorû, qui cam public^ prælcgât, ac priuatim uis amp;nbsp;numerus magnus eoj li c 11 uelis omnes eosinunum con^ ferre atque numcrarc quos fcholaftici poflunt, 'itifcrupulus quifpiä fuos animos urgeatjCon* feletç,bins quiqi (uos fint habituri inliitutores* brgo ii diuina uolumtna eó non funt in patriû fermonem cuiufq, nationis uertêda, quod fine multi eoncionatorcs, qui de diuinismandatis ’dpopulum condonentur, quum in omnibus omnium artium difciplinis multo plureSjfi au--ditorum ratio habenda fitjpafsim reperias; cur nonpotiushberalium artium libios, quam di-' uinorummandatcrum imprimi probibeas 8C uetesGAtquinemounquam ifiud faciendum duxit, Imo amp;nbsp;uerbis honorificis j SC fuo quifep excmplo comprobauit J nihil magis effe è Rex pub.literaria, quàmeflelibrorumin quoepar^s tiumgcnerc infinitam multitudinem, tametfi dfent carum Infiniti profefTores atq? doóores» Sed hac de re paulo infra agä pluribus, fuo Io-* co. Quamobrem no propterea libri rdjeiendi aiit non habendi, quôd abundè fitdoôorû CO'-pia eaiumvrtium,quasfuerantlibri contenttR ri.Forfitan dicat aîiquis,quod tu dixifti,de quo didurum me fidem dediiîe meminiiNô eft fa* era feriptura fine doétore aggredienda : nemo earn per fe intclîigere poieft. Iftud Per fe,non fatis intelligo Gbi quid uelit; nam netno ferc Chriftia'

Cbnftianorum eft,cui' iftud uerè poßis rc,Per tcdiuinas literas uis addhcereCnamort iiesahquâdodeDiutna uoluntatc ucldomii parencibus, ud fonsà concionareribus ud»' micorum colloqutjs, aliquid deDeo,dceiusk gcaudicruntrquod tutnihinegarcnon poK^ ris,præreriimquum dïcas nullum dîc opptdî) nullum ukum, nullum pagum, atq? adeo nul' lam domum(fic enim côtendcbas) quin Inuin habeat Diuinorum mâdatorum interprcteiu-Quid igitur/iftitui miniftn,interpretcs,magi' ftri,do(fiorcs, edoccnt populo diuinam foiptU ram,an non Dicebasomnesdoccre, dem diligenter certè.Taiesigitur tottantosi^ concionatores,quum ex tua fentenrij omnd popult habeant,qui certis ftatutiscp dicbus S publiée populû de diuina uoluntatc inîÎHU^n'' de priuatim etiam, fi res ferat: quis efi cui iHu^ pofsisuerèdicere. Pertediuinas l'terasintd' ligere nô potes t'A dde etiam, quôd in Repub-bene eonfiituta, à teneris annis lînguli inl^' debenc ôi doeeri de Deo, de peccaro, de legfi dégrada Deûquæ omnia paucis uerlibus, Id? phifiicam deuites,ôd bene doeeri pofi'unrjamp;ltâ cilè diferquod in primis nafeentis Eeeleiiçteni poribus fadlitatum drelegimus,amp;ad longilsl* mum tempus eonferuatum.Sed hominumin/ ertia per 171 egregius ifie moseum alijs quani'' plurûnis ; CO® bonorum Pontincum muiius û' ol“'

amp; officium effet, hunc morem in Rcmpub«. Cliriftianamreuocare, amp;nbsp;componere breucnl aliquamChriftianac profefsionis inftitutionc, ealingua amp;nbsp;ea facilitate confcriptam, ut uel ini V^'itifsimus quifc^ earn intelligcre pofset. Häd ^lioinftitutionem uelim fimplicem, apertamlt; finefpinofaruvn quaeftionum cötenticne progt; ponünec à quocuncg earn proponi,fcd fummS Pontificum induftria prouideti, ut eius com^ poncndæ caufa priuata Synodus conuocetuf in fingulistegionibus, ut eam fui ouilis fingu^ Hs amp;nbsp;uniuerfis ouibus pofsint de comuni omgt; nium îènccntia Sc authoritate tradere. Sic fie-tetjutàpuero omncs inftitucrêtur gt;nbsp;neclocuni illud uPpiähaberet'.Ncmo poteft per fe facram fcripturam intelligcre.Nam bonam theologie pattem haberet fibi cognitam, quicüncp talent inftitutionem percepiilet. Spes eft forcbreui^ utnufquänonhuiufmedi inftitutiones ad pro-* mifcuaEmultitudinisutilitatemhabeätUriprac-fettim qüum iam uideamusboc argument! gd nus,non infœliciter acccfsiffe quibufdam illud tcntantibus^Sc in Gallia,amp; Italia. amp;nbsp;Hifpania« Habet enim multitude populi uniuerfa pro-tnifcuèamp;lindifferêter earumtrium nationutrtj t^uas mcmoro,catecbifmum,natiud (uç gentis loquentem fermonc. Sed deboc fatisfinftituti pcrfequamut.Sine doöoribusdt^lt;ltiiSjnö pof« lunt diuina uolumina intelligi. An ndn amp;nbsp;libri

do(fîores etiam cenfenturc'Quid cnim a.h’udl*' bri côfcripü funtjquàm homincsjqui cû uerbo nos docerenon queant,foïpn'sdocct: bæ docêdi rationes rc ipfa idem funt^n hoc ilia ab hac differt, quod altera uoceutó alterafcriptofiat, ÔCprogrediatur, Vndem^'' nauit illud omnium ore tn'tum proucibiun’^ Libri, doóorcs mortui funt. Qiiicunq; igit^’ libres lcgeruntjhis nemo ccrtè obqciat,nffipf^ ma'itiâ petulantiâ uelle Ce facram fcriptui^) line doc'îorû opera atc^ auxilio intelligere, uiuc uocis magna eft uis amp;nbsp;efficacia,ncmonf' gat.-fed neqj tu hoc mihi negabis,quod concedunt, Volare irreuocabile uerbü: amp;nbsp;OtJ lionêjquamquifc^habeatjuelocilsimèpettf^’' lire.’quam propterca nifi attente audiaSjperifgt;* lum eft, ut nihil ex ea quod in tuû ulum fit, at“? emoluments, percipercpolsis.Libri uêrôqaû niam eadem répétât, quoties amp;nbsp;quando uote manetfemper, in eodem confiftuntloco,nlt;”! fugiunt ut oratio : ob eamcp rem multo maict*' habentad docedum efficacitatem, quatnini’’ uox habeat. Neque eft quod mihi pertinacttd obqc!as,finedo(ftorum opera fcripturâfacrai” pcrcipi non pofTe.-quoniain uerbi funt condO' natores, qui feftis diebus ante SC poft tneridt^) populum diligenter doceant: per quorum*'’* terpretationem quum potifsimum ue'imap®' pulo literas facras haben Qi. intelligi, nemoff'

** Biblia fibi intelligenda putet.Qtiid enim aliud ® liint côcionatores, quàm populi doctores atcp ”1 wagiftri ïquot; Qjjotidie prodit ( ut tu diccbas ) in

’’ ^otet,uoluntatê Dei aperit, hiUorias 6«: ueteris ^nouiFoederis diligenter aperit, modumó^

'■ «onfïtendijó^ orandi, QC ieiuniorü faciendorü, ^Bcviftciorü explanat,locos inter fe cóparat, tiaticinia comprobat,difficultates nodos fol-

” uit,repugnanïiasSlt;difcordias (quæinBiblqs '' nbsp;nbsp;interdum ineffe uidentur,cuni tarnen nullç re»

' ipfafint) tollit, conciliât, an nonc'Ergo is de plebe quitalia nor it,quo pac'ro fua ipfius indu' ftria 5lt; opera libros facros tentât intelligcret’ Quinte nobis penitùs intuentibus, fine dubio 'l quot;uidebitur ob eâ potifsimû caufatn facros libres i nbsp;nbsp;nô elfe plebi interdicêdQS,quôd multi fint uer-*

* iudice nodus incideritt fie fict, ut omnis tolla-' i nbsp;nbsp;tut non foliim ignorâtia, fed etiâ omnis errâdi

v plcbcjfacratuliteraïû fenfus à concionibus in^ '1 ftïuâi,ex diuinislibris etuerc'.in quo fi minus * ïcsfucceffcïit,babebûtoccafionem implorâdi '* nbsp;tutnDei jtum doôorû bominû auxiliûxx quo

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;m t ÔCDco

Deo îionos, SC homimbus etiS rcuacd^t^'^' ’ buctiiru'n akero ad pietatem cxcitabimur,!”^ teroad mutaâhominûchahtatê: quibusexf^'j' bus cota natura rerö ui'uitjaugefctt.fuÜentatiH'' gt;nbsp;Idiota igitur adeptus diumorü fenluum intcHj' gcntiäilüppkci animo gracias Deo opt, maJH' masageCjtÿfibi caligincnimentis kioluiî’*^ iikifti aritU'ogabitcpjUt non minus propitws*quot; reliquis omnibus libi eße udit.Sin minus mï' fteria facrorû uoluminû conicquatur, autp'^' ces ad Deû toto peóore, totoqj animo funA'* (quod enâ uel doóiftimis quibufcp fempct^ ■ ciendû eft)animû no de pondebitJufiinebiiN fdinma ilia promilsionis diumæ fpe : pcute,puliate. aut ad!biteos,pencs quosnodj* uulgaris eruditionis apud populû cxiftimat^''; j bos confulcCjConfilia comunicabitjdifl'icult^'^ fibioblatâ aperienut quod per (c intelligereni’ poterat, id per akcrius opeatqj doôrinâ cooi^ quac.Qjjac quQ ita fine,nemo iure queat dicc'^^ jliud uulgarc dióu : Tu proprio marte fedptquot;' râ facrâ intelîigere no poteris. Nemo eft enii” ad hunc que dixi modSjqui tametfi nullos aH' diat in fchoks publice facrarS litei arû dodorcs» ipte per fe Biblioru maieftatem i ntclligcrc u^h Ic dici polsit,Quidft probe, neminemnopob ft per fe, fine akerius homin is auxilio, dw*”’ fcripturâintelligeretautiàkêquicqd ad beatitatemcB côfequendâ pertineat, fuo

I labere neminem non poße confeqm' c' Tu for^ ijl talsisfieri poHe negabis : ôC quantum amp;nbsp;ex tua i oraiione intellexi, di ex uultu tuo coifdo, con . ftanter negabis. Non te muleis detinebo; ditfiö acpiobatöfaciam,quod me faôurum probatu r nbsp;nbsp;nbsp;’^'Hncp,non itamulto ante pîomifi.în quo progt;-

l', h lîâdùdibcrabo ct'â mcam fidem altcrius diibif ^iHoluendi, qua duobus in locis fupra dedera:

■* uidclicct) no omnia uideriab Ecclefia,non om I* nbsp;nbsp;nbsp;Bibus quæ bunt cam interefre,nccquid agatur

uiderciemper pofie : interdû etiam ne medici« !l| nâ quidê ipfi faccrc licere fui corpoi isjaliquoc *' male affeflis mebris,propter temporQ iniquf.' ‘S nbsp;nbsp;tatem. Quod ut planu facia dC apei tS, reuoca

IJ, legni Valentinijqusbus(utdiccbam) aut odo y cóciones,autuna tantum, aut nulla etiam fiat» ƒ Finge me in his pagis natû,finge me ita cduca-turn(quales illi funt) ut nullam humanarû diict plinarQ cognitionê tcnc5m,Gudia nulla colue« Hm.Duo abstenuncpcto:primü,an hîc pailo^ rwcelTentjôô ab officio recedant c'Dcinde^an gt;nbsp;; debeam ego, tametfi pafferes abutâtur officio '' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuo,nec me doce3t,meû officium faccrc: quale

quo paefto lîcne agendû, quo padto a malo rC'-cedëdum Officiii certè paffores in co déférât, quiapræcipuumeorum officium eft,ut ex onv m 5 nbsp;nbsp;nbsp;nib us

nibus ferè facn's librîs patet,palcere populu^®' ôrina uerbi cceleftis.Hanc igitur paftorum äö ofFicio (ùo difcefsionê, pero utrum EcclefiaiJ*' dear, an nöcLibentißime diccrem,ab EcdeÛ^ cam nonuiden.nam quod exitium populi ui' deatjfî non auertat atcp procuret,id fummçni' ïufdam cfle uidecur impietatis.Ergo no omnia Ecdefia uidet, nô omnibus rebus intereft, n^‘' quidagaturfèmperuidet. Sidicas abEcdefe fllam difcefsionê uideri,concludes ipfcmetjno id quod antea ipfe infercbâgt;(cd illud quod md to ert tolcrabilius, Ecclefiâ interdum dormit^' le.-idcpnonfuo (eft enim maxime de nofw^ commodis folicita)fcd paftorû uitio atc^ pigdquot; tia.SitutcQcp uoîes,uel hocjueliîîo modotho^ tarnen certifsimo côftat,in bis quos mcmoraiii ïocis, per paftorû incuriam,popul5 efte dium^f iioluntatisimperitûac rudern. De meautêcsc-' teris^ hominibus,quibus tS negligens ÔC ign^ uns obrigitpaftor J nemo dubitat quinomn^^ ad unû legem Dei cognitâ habere debeamuSi ut redîà ad eû pergamus : neue, quêadmodum icriptum eft,ucl ad dextram uel fîniftrâ,auter* remus aut flcdîamus. Quo igitur patfto diuina uoluntatêintelligam,bene uiucndi ration? nebo,nifi habeâ apud me diuinos libros inpa' triam orationêcôuerlbsc' Per me aute intelhg^ hominê(qualem mefînxfutinâ no fim)impc' htûjignarû omnis Irteratuiæjudc linguarû, Si , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hebræafj

Hebrææjamp;f Græcgjamp;Latinæ.Diuinâlcgê in' tcüigerCjUt debeo,fic etiam uoloîà quo difcâcà concionatohbus nCjan à libn'sc concionatores nulli funtjibn nufquâ-apparent: quoniâ quod his Iltens cótinetur, quas no intelligo, pcrinde mihi eft, ac fi fcriptS no fuifTet ♦ Sed interpretaquot; tos iam in uulgarê lingua atq) meâ libros pona* wustde eo nûc quæftio eft, pofsin/ne ipfc fine do(îîore,ea quae ad falutê pertinêt,per me ex li' hiis intelligcre, necnc pofsim» Pofte côtcndo: nam fi neminê un^ deferit Deus, nulli aux iliîï fuSdencgatjOmnib-locû dat ad falutê.pia ora« tio eft eorûqui iudicâthûchominê(me fèmpcr intclÜge) fi uelit opéra diuinæ fcripturæ dare, nô fruftrà têpus côfumpturit fuifteiquin potius intellecfturum omnia, quæcunq} ad falutê crût utilia atqt falubria. Ducit omncs animâtes, uel rationisetiâexpertes, ad eûfînêDeus,cuicas deftinarat : an amp;nbsp;hominê nô ducet criâ ad exi' tu,et ad extremû illud,cuius cauffa côditus efte’ Extremû autê eftbeatitas ilia fempiterna,nuno teporis fucceft'u peritura.quä nobis pol'icitus eft Deus, ad qua nos allicit, quâ uult à nobis uniuerfis amp;nbsp;fingulis pofsideri. Sû ego flagrâti ftudio cognofeedae legis diuingtnihil habco in uotis magis,quàm ut ci more gerâjprobitatcm confe(fter,fugiam malum. Concionatorcs me deficiunt, doeftoresqui me étudiant nô habeo: libros tamen habeo, hos lego,rclcgo, periego, m 4 rcuoluo

reuoluo afsidué fiC cum cura,uocoDeumfi'®' quenufsimisprecibus in auxilium ; an cgon^ potero ad hunc modum faci a Biblia intellig*^* ref Si non pofTum, non eft q? de me Deus fuiy plicium fumatjfi non feruahm fuam legem:^ fluod pcius eft, dicam cG homine multo pdf’ s^um effeàDeo,quàmcumbeftijsj quödhas ad ftnemfuum ipfarum pei ducat,ilium nófo'' ïùminuiadcîerat» fedetiam aditum ipfiptf' cludere uideatur*Quid quod mendacij (abljO infimulah poftitSC condemnaiiDeus, quod quum fidem nobis faîpc dederit, nemincm deferendum, qui fe implorant, hac una in fidem frangar: nonenim pctentifapienfia’’’’ ad falutê neceffariam, tribuit. Quod ut euidcgt;' tiusà meoftendatur, afferam aliquot exemple no uulgaria. Auxentius Arianac faólionis pof' tificatum Mediolani tenuit.-cui poftca fuccdsit D. Ambrofius- is Auxentius cumrcliquis wi' niftiis attp æmulis.uirus fuæ fètftæ per MediO'' lanenlèm diœccfim euomebâqinftciebantpo' pulum prauis opinionibns,ÔC docftrina coin^'^ minata. Quid hic facietimperitum uulgust'S* credatPontifici,eiuscpîniniftris,incidet{nhÇ^ reftnftfn minus,quid fcqucturf nimirû côferd fe ad facrâ fçrtpturâ,ex qua dotftrinâ pctetjim* plorata Dei ope. Hic etiam nonne Ecclefia aut non intereft omnib,côcionibus,ncc quid ag^' tur in his omnibus lods uidettaut fi uidct,écrit auxilt;

auxih'umdarc non potcft,propter temporum diffîcultatê^Berillus Bofternæ in Arabia pen* utex, no fuifle Chriftum ullo temporis (pacio, antequam nalceretur,affeuerabat: iimul etiam in eo Dei patris diuinitatem folum habitafie côiendebat.C^uid hîc populus faciccç’ quid Ec^ an non etiam hare aut ignorauit per ali^

9uod tempus» quid Berillus facerettaut eius co iagioni medidnam facere ( quanquam maxis inèucllet)non ita cito potuitc'Paulus Samofa-tenus Antioebiæpontifex,filium Deiècœlis defeendiffe negabat, amp;nbsp;Chriftû in terns à Ma^ ria elfe prognatum affirmabat. Quid hîc pepu lus facial i quid Ecclefia Cannon quid agerct Samofatenus, aut non ita cito intellexit, aut refiftere nonpotuitcMancs, à quo Manicheo-rum feâa nomen habet,duos facit deostunum bonum,alierum malum, utruncp iuxtà æter num. Quid hîc populus faciatC quid EcclefiaC annonaliquando quid ageretur à Manichceis i§uorauii:aut fi fciuit,medicinam adhibere no potuit, quoniam ducêios annos eius feda per# durauitC Arianae faô ionis aîcp hær efis tanta fu* itpotcntia,ut multos turn reges et imperator es potentifsimos, turn pontifices dodifsimos ad fepertraxerit. Elanc enim amplexata eftuni-* ucïfaferèEcclefia quæ eft ad ortum folis,etbo' naparshuiusquae eft ad obitum, quamRoma nam appellamus. Quid hîc populus faciatC au-

diet ne cocionatores/at hi hcrenci funt Queratjinquiesjalios qui nulla fintprauæeii^' ditionis macula notati.Pnmum tales nonrcp'^ nebanturpnncipio J quumiuborta eftlixi^**'! Anana;nam omnes pontifices omnium p^P'* ioruragt;aut exulcs longé à fuis fedibus uagab’î tuisaut in cuftodia publica detinebantui'.’ autj qui nee in exilio, nec in carcere erât, uerbûn’ audebât hiicere.Duo prgftantiisimi ac fand*'; fimi uiri Alexander ôiS Athanafius,prindp**’ ueras Chriftianæ Reipub. partes iufeepenin*' refiftebant hærclijCam oppugnabant. fed all*** mortuus eft ; alter publicatis fuis à Conftant***. imperatore bonis,mortis terrore Treue*’*'*’* uic^ profugit. Quem igitur eligett'D einde q**'* hæc plures annos, quàm quæuis alia duraucf* haerefis, temporis fucceisione,mortuis iam a*' teribus parentibus, penes quos erat folida eta* ra Chrifti doeftrina, nulli nifi fadîiofi ôé perdit* concionatores reperiebâtur. Quem igitur P**' pulus eligett' Ecclefiaitem,tametnfulpicari2* potius feire poteratjquidin locis his,apud qao* degebant Ariani, quid inquam ageretun n*”’ tarnen autperfelt;ftènorat,quales inhocuel*l'° loco conciones habcrentur:aut fi norat,meti*^ cinam dare non poterat, propterea quôd ac**; ter iplà undiqj urgebatur, premebaturjufcp ƒ Ht nerefpirâdi quidem locum haberen Sedh^ cam,fi uolcs,nihil nô feire eoru quæ gereban*)

i EccIeOam omnibus mtereffe omnia fuis ocu-' j l!siuftiare,uidcie,etquafi fuis manibus tradia' t' re;nihi!o plus fcrè profit, quam fi nufquam ad-' lt;nbsp;nbsp;nbsp;effet: tanta rabie ab omnibus in cam fæuicbat»

il Quam Ecclefiæ afflidiionem,atqj adcô exitiS :/ ex lus poteris inteliigere,quç ad hune modum ij ‘Idcripfit Athanafius: Pôtifices uintfii à miliquot; ee 1 tibusducebantur,pupifforum,orphanorumet «« f uiduaiQdomus diripiebanfjirruptioncs in do^ cc j mos agebant,nodiu Chriftiant deponebant,cb a [1 fignabantdomuSjCtfratreseotûquifuntde Ec ce ( clefiaftico ordine, pro fratribus pcricub fünf cc } nebant.EtpaulopèfttAdhçcautccx Aegypto a Il atcpLibyisinexiliûdeportaueruntPontiHccs, ce J AmmoniumjNoniûjCaium QC cxtcïos, quos cc jl tam acerbe per itinera pcpuleiunt,ut quidâeo' ee /; rum in ipfisitineribus,alqueiö per exilia mo^ ce s ( rerent. Oedderunt autê Pontifices plus quàm ce j triginta,habentesftudiumexdccreto Achabi, ce / utlipolfentjtoUerent funditùs ueritatem.Et ae ce ( libiTheodoretus, de calamitatc eiuldem tem^ } ports ficloquit: Vfc^ eô nequitia peruenit Arf H anorum, ut portas clauderent, amp;nbsp;circa fepul-3 chrorûloca uelutidçmones cxcubarent,probi ■/ bentesutnequisfidelium,àChriftodile«florû, •/ humaretur.Vbi tâta er at Ecclefite perturbatio, quum omnia diuina iura liicrcnt/æquitas nub

C la,nullus Dei timor,nullus cultus, nulla r euere I, tia adeffeqexularentbonijpefsimicp quiep pb^ j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cidifsimo

ddiCsimo ocio üuercntar: quiim pontùTccsrt carceicsincludcteiuur,uelad nccein traber'-’’^ ' tur,quQ omncs amp;nbsp;magifîratus et principes uif) tcdefiam uciîent tum extincTtam : quid auxilij poterat Ecclcfia dare, quo pacîlo populû potf' rat edoccrecMibiTct doôores, at hi.pficifdn® auG fuifTcntjaut profedos magiftratus nô pißet. Excepißet aûtciniô ueibcraßet» incriK*^ fuGulüïet.crudeîiter et ncfarièoccidiilet.Qurf f /gicur hîc populiis faciatiT unde bcnc beate^i*'

uendi !cgem accipietc' unde mâdata Dci doc^' biturfEcdeGa nec doôores mittit;ncc fi maxi* me ueiit,poßit:donu'nuüi Gmt. Quidergofjquot; cict C quô fe uertet c* négliger ne cultum eß,falutem fuam,anperietentabituoluntat*^ Dei ex libn's Caevis elicere ac inteiligere^ fcilicet, autfakem ab eruêdo nullum debetin' tcrmittcrc tempus; ponat operam diligente® quantumuisimperitus,ignarus,rudis,idion^ fit.-uocetDeum inauxiliû, aderituocatusDt' usrquandoquidem promiGt nemini fc defu® rum.Populus eft ouile Deit nullam uultoufi” errare,uel perire. quod illufr* il!ocentûouiumexemplo,apud liiGoriâEua” ge’!câ,nos edocuitChrißus. NulliGintpafto' rcs quigregem diuinuin pafcantt'probctpop^ lus,ôt'eoneturprccibus Deum propitium fc uocare, qui Ce ducat in pafeua : interpclb^^® facier,quod nobis fingulis et uniucrfis per

(J j chielc promi'nttEcce ego ipfe requit 5 ones me « as;inuilam cas, (icut pallor inuifitgregefuum, t, inmcdioouiumfuarum dißipatum. QuodG u

' ' Deus cues fuas ducit ad pafcuajfauabunf onv ’ ' nbsp;nbsp;’'«somniuerboeœlcfti, ncciampaftoiumin*

habebûE Diuinö, cumcp qui paftoruomniinn ftprlnccps J ac lolus pnnceps. Oues funt uni^

I uerfus populiis,Ced no rationc carcnt:amp; ex his j, ouibusnonraró pallor es qui ouiliprælînt,cô^ ' ; fiituûtur. Itacphnguh'sChriPdanishommibus, i fobriè piè in facris Ütetis uerfantibus,RÔ décrit * î diuinaprouidcndajquae cos de omnibus, ad fa JI lutctn l'uam peru'nentibusjdoceat. Id enim fa-,1 âurumfenobîsper îoheicmrcccpitDeus, his I uerbis; Effundam de fpiriiu meo fuper omnê c« carnemjSCcrûtomnesdiuinitùsdoôi, Retla «

' ( Ea ipforunr induftria folù m,id elbfine dodloquot; 3 rum opera,faeras bteras non polïe intcSligerc. ' I Dehoc iarn tibi fatisfadlum elfe arbitrabar’. SC fihis quæàmcdiôa funt attendere uoluilTes, cognouillcs profeûô,nihil ad iftius rei proba

* ’ tionem dcfiderari. Verùm quoniâ pertinacia ' tua amp;: uincendi liudio duôus,nuUæ probation ' nes tibi fatisfaciunt,id mihi de intègre proban-î nbsp;nbsp;nbsp;dum cenfeo. V n um igitur exin:imas,ab homi-

q nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ruinbtea

tpô FRID, F V R f I mm Iiterarû doc^hna ponat,an ab eo picratCjHuHo Dei «more, nuIJa hominuffl^'’’ n'tate teneatur;*' Ab Iwmi'ne pio dices, ïâtldlt;’’ fcrïpturam ûcrâ multo melius pofse intell’g'' Dabîs etiam ÔC illudîDcû, ut iplemct dictt, mini fe ulq; ad uniuerfitatis interitum mm. N une abs te peto, utrum populus pet met ipfum fcripturamlacram pofsit ïnrclb'ge^ rcjnecnepofsitc' Sipoiserefpondeas, habeo quod antea negabasibn minus, uidenturpri” cipiailla,de quibus antea conueniebarnus, ab? te negari,at^ tollt. Hue adde deteftandam crationem,quæ tuam iftam rcfponfionê tur, Deum nolle propitium elîeinuocantibys ic,necftarepromilsis. OporteteniinalteruttS fatearisjuel te totius populi animu habere pet^ fj?e(fîum (quod elle non poteft, quoniam foins Deus nouit corda hominum) uel certótcfdr^ ' Deum nolle hominibus auxiîium petentibtis fuppettas ferre : quo turpius nihil excogitafi poteft.Ego de facrorum librorû fententiahoC poftum conftanter afhïmare,pios hominesta^ metfi rudes et tmperttos,pofte arcana Dei my- • fteria facillimèmtelîigere. Etenim Ci, ejaemsè' modum (crfptum eft,tnperuerfum animûnon ' ponit fedem faptêttaî quicunc^ ptetatem cokt, is diuinam fapténttam confequetur.Qui cnim fine ftmplicitate,finec^ uero Dei timoré ad lite xarum dim'narum feftudium côfert, is non fagt; piens,

I diuinis hteris intelligi ab co poise putandQ eft» ‘ De quibus inquit Paulus ad Romanos ;Euax ? ; nucrunt in cogitationibus fuis, ÔC obtenebra^ ' eft cör eorum : dicentes fe eße fapientcs, ftultifaâi funt. Quodquû uideret Bernardus acute amp;: piè his uerbis loquutus eft; Quo ipiri*,j tufoipîuræ faôæ funt, eofpiritu legideiidc; rant, ipfoetiamintelligendæ funt, Nunquam ,4 ingredieris in fenfum Pauli, donee ufti bonac intentionis in leóione eius,ÔL Audio afsiduac

' I nieditationis,fpiritumeiusbiberis. Nunquam „ intelliges Dauid,donee ipfa experientia, ipibs „ Pfalmorn affedus indueris. Sicep de reliquis. Vide ergo de fententia Pauli Bernardi,qu'i-nam illi lint, quibus apcriat Deus faerarurn lite tarumimplicatam cognitionem:nôuniuidc^ licerTheologorum generi (quos uulgari nomi ne fub monachorum dC dotftorum facrarum 1» terarum uocabulo-comprehendimus) fed om' nibusinuniuerfum hominibus gt;nbsp;modo ftudiS gt;neo ponant,amp; in co fobriè,moderate uerfen^ tur. Qirid ergo tu c' dices ne diuina uolumina à populo fua ipfius induftria,Deo adiuuantc,intelligi non pofte C non'ne iftud fit iniuriam di--uinitatifacerec'nam aut detrahis,ut antea dice-bam,omnem promifsionibus Deifidem amp;nbsp;au ftoritatem, quôd,quam ille fidem omnibus fine difaimine dedn,câtuadpauculos quofdâ contrabas:

contrabas: aut audes polliceri, quod temcntî' tis fammæ eft,populum non polîe ex animo«* pièpetere auxilium diuinum,ad ßjbliorun»^ gnittonein.Nonpoteftjinquis, populusper*^ diuinâfcripturâ intelligere* QuidegoaudiO' etiam'ne pergisexecrarifnum nainfacraslii«'' ras îegifti unquatnc'Qui enim cas Iegcrit,iftadi cere nequaquam aufit. Quid enim Gbi aultil' JJ lud Chriftiapud Matthæum: Quicquidpreö'' JJ bus fidenter peneritis,obtinebitis. QC apudto' J» annemiHocuobis etiam atcp etiam conamp;m®' jgt; quæcuncp à pâtre per meum nomen poftulan* igt; ritisj daturum effe uobis. Si paulo poftî JJ Si dabitur uobis:quxrite,etinuenietis:pulGi«) 3gt; amp;nbsp;uobis aperietur^ Qiiid refera alias Deiprc'

mifsiones,quibus ienobis afirinxit itajUtdefi’ ( humano moreIoquor)niG populo intellig^J tiam facrarum literarum petenti daret, med*° Si iure côqueri polsimusc’ Audi üë uerba Chigt; J, fti;Si quis fititmeniat ad me,amp; bibat;5(f, Vcnj* J, entern ad me, non eqciam foras. Nefcis forwl* iè bas elfe diuinas promiisiones: an dubitas,!'' trû Deus populi cl a more interpellatus,expio' milso ei fit affutur use’ Quicunque non credid« rit firmiter atep conftanter,Deum factiinim d' fe omnia,quçcuncp nobis uel per V ates,uelb lium fuum.uel Apoßolos prom iferit, menda' ctj eum uidetur infimulare. Dubitat cnimaC nefcit,num Deus uerax Gt,nec ne:quo turpins Sipcf'

„ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;B o N o N r A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ipî

S^psmicjofiGs cHè nihil poîeft» Deficit me di^ §num tanto fiagitio nomen,nee fcio quo uoca bu!o tantum fàcinus iufiê queam nominarc, Qyantofapientius ac uerius de hac re D.Kie^ ’^onymus iüdicabat, qui in ca erat fententia, ut ^*f£ret,populum aliquSdo per femetipfum fa-'

Hrcras intellecfiurum fuiffe. Cuius uerba ïion poffum nó ex memoria rccitare, funt au-' temdefumptaexciusin Nahumu uatemco^ mentario, qua: fic habent: Semper Diaboli ftu lt;c diumeft,uigilantes animas conibpire. Déniep « inpafsione Domini Apoftolorü oculos gra uifopore premit,quos Saluator fufeitansait: ce Vigilatc et orate,ne intretis in tentationem.Et tc rurfum-.Quod uobis dico,omnibus dico,uigi' c« late. Etquia non ceflat confopire uigilantcs, cc quofcuncç ille dccepcrit, SC quafi fuaui öi per' « niciofo carmine Sirenarû iUexerit ad dormic' c« dü,exci(atfermo diuinus,etdicit;Surge^dor lt;c mis,« eleuare,etilluminabit tc Chriftus.Iti ad tt uêtuergo Chrifti,ôdiermonisDci,etdo(Srinç t« Ecclefiafticç,Ô^ côfummationis Niniuc fpeci' k ofifsimç quondâ mcretricis,eleuabit et propbc e« , tabitpopulus tub magiftris ante fuerat cöfogt; t« -, nbsp;nbsp;pitus,ödibit ad motes feripturarüfibiepinueni' (■(gt;

ptophcias : motes noui Teftamêti, Apoftolcs lt;« j etEuâgeliftas.Etquûadtalesmôtcscôfugcrit, u j ethuimmodi«ionûûfvîCiitleôioncuerfatusgt;U , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n noA

»» neninuencritquieâ doceat (mefsis ta,opcranj autempaud) tuncSCilliusftudiui’J comprobabitur,quia contugernadmontesA

», magiftrorumddidiacoarguctur. Ö prafcl^'quot; Hieronymum. O' ingenium uiri admiraM‘' O' dodrinamfanaiTijÖ^ ucre Apofiolicaffl-^''' dicasnimitö id quod res fefehabet,popuIÖP' benefidum Dei pofle fua ipfius induÜrias''?' labore, diuinorumlibrorö ièntêtiam cóR’i''’ Quapropterfi Ecclefiafticorum concionaioj’ magna paucitas eH,fi Ecdefia non otnnibu’ll dsjntereftifipontificesnecp fempcrfuoü“'quot;, ofiido, neCjtametfi uelint, polFunt : ü nunquam deeftad pia uota Deus, fi pia uinarum fcripturarum adiäJutem cogniU^’ Deus uerax e(l,prgftatt^ profhißajfi Wicrony, mo fapientißimo acreligiofifsimo uiro^^^ dum eß;nemo dubitabit, quin inhnita poP'Jij multitudo j poßit per fe facram ieripturat”^^ ligerc, lam uero curam 6C cogitationê ao'r coeleftem docîrinam uulgaribus linguis ptam.-plures etiam applicabur, id tu neg^sA aio* Neqi id mihi leui de caufla uidef, forcSjUtita dicaæjfacrarum literarS dauiJP^ pterperegrinam linguam, qua illæ conti’’ ingrelîum aditumcp dant his modo,qui linguarum(perlt;inguas fcis quid uelim)t°t’ |; tionetanquam claue accédant. Habebun’^.^,! dauesomnesadunüjfifacra fcripturaiu’’

6 O N O N I A» fcfhioftcm transferatur: ob eamcp caiißam p!u tes in carum condaui'a ingredientijr,qui ne ligt; men quidem fubibant. Patcbiint denicp omni« busîGc fiet, ut p!ures fc ad carum ftudium cbn^ Nemo enirn eo accedat,quô ingredi fe pofl« defperet.Deinde hac ctiâ de caufa à plugt; tibus cdifcentur, quod id cuique in precio efi, quod intclligit:0£- quod intelligitjid quifque in deh'cijs habet,colirjuencratur.Nam quod non intelligis,in eOjUt difcas,laborcm ponas nccef. feeft:labor moleftiam créât,moleftiam nemo nonfugftet deteftatur: ob eamqj rem quod no intelligi facile poteft, humanus animusafpefalt; nat, Sedquamnam ego argumentationêhoc loco grauiorcm aduerfus te afFerre pofsim, quam ft te hoc incommodo urgeam, ut repu-' gnantium aflertionum approbationumcp co* uincarisCCertèpugnâtialoqueriSjquandoqui* dem hic in ea es fentetia,ut crcdas fa era fcriptu tampatria cuiufep nationisorationeloquent 2, minusamatumiri hocipfo, quod difhcultate fua auditorum animos abs fe alienabit. In feeft da autem dilputationis tuae parte contra' fentis, ftatuisep ac iudicas, quod fcriptura in uulgares linguasuerfajacilius intelligetur,propterea co temptumiriuilifsimc» Vide quàmparumtibi confentias, uide quantum tibi ipfi répugnés» Certc ft facilior ad intclligcndum facra fcriptiv ra propter uulgaris linguae peritiam fit,plures n 2 adfe

ad (êfaptct,plures amore fui detinebit« autem lacihor apertior fict,ncmo fanæ lis dubitabitjquoniam nemini ulia quam nati' ua lingua notior eft : ÔC quod patrio fermon^ legas(utid antca oftêdi)facilimèintdbgas.S£“ réclamas tu,ac ita dicis: Difficultas QC cbfcuf** tas non in uerbis, fed in rebus incß: quæ foef’’ res fua natura difficilis, hæcaitcuncp his uelülgt;® ' uerbis tra(fîetur,res eadcm manet,eadem og” difficultas.QuidargutarisBononiafdifficul®' tern foldm in rebus ponisc' quis iftud dicat.n'l* is,qui nulla libiorum leóione animum until’’ excolueritî' Vtide enim tot audores gt;nbsp;ct qui'i*’ praeftantes, qui di olim di hodie etiam cxtan'i quorum opera in folis Btbliorum uerbis lt;Hè intclligendis commendaturc'Nunqua ne” bi in cuoluendo libres, quos muitos Icgiftiiob' tigit, utrem quum perfedîè tencres,in quibrfquot; dam locisjuerba tarnen no intelligerest' Vn«!^ tot uarietates, tot difsidia infacrarum literal” cxplicatione,nifi èuerborum ignorata natural ui,fignificatione,proprietatec' Non eftquóda meexemptum requiras, quum nulla fit charta autSorum eorum, qui in fa cram fcripturamco mentarios ediderunt, quin locuplctiisimiïni’' hi hac de re teftimoniQ reddat. Origencs, guftinus,Irenaeus,altjcj^multi, quoties repreh^ duntur,et quide merito ac iure,a Hici onyinO) quod propter linguae Hebraete ignorantiami

multis in Iods fœdè turpitercp percent i Hane inrellexeriint uerborum difHcultatem,grauifsi ini ac doftfsimi fLipcnon's ætatis ui'ri, qui ut fœ’icius in Theologia uerfaienturjcxemplaria multadiucrfarum tradmflionu Fœderis QC no' uietuetcnsfibicompararunt,quibus uerboriS difilcultatem multo faciliusuincerepotuerüt. Inhocgencrc omnium maximecxcellit Hic' ronymus, cuiintcr Latinos hacdc caufTa pri-inædeferunt,quôd homo amp;nbsp;Hebraeis Öl Grç^ cisSC Latinis perituSjUt hiftoricum Bibliorû fenfuin reflè intdligebat, fic etiam ïcamp;è inter-pretabatur. Rabbinorum indußria,ac interpre tatio Grammaticac fententix', id eft, hiiloricæ (quem fenfum h'teræ uocât)ranti fît,ut fine du' bio amp;nbsp;Græcos Latinos interprètes longé uincant. Ni mirû homincs Hcbrææ Ünguç pc* ritifsimi, nullam in uerbis difh'cultatem habue* runt. Netp id folûm in facris libris explicandis euenit,fed in altjs etiam artibus. N am Platonis

Ariftotelis fententiam,anim5,mentem,afie quutifunt multo melius ij^qui Grecis funtlitC'-riseruditijquàm qui qfdem caruerGt. Hincfît» ut Latinos omnes commentarios Latinorum, Græctaudtores longifsimè luperarint.Qiiis e» nim melius Plotino, aut Chalcidio,aut Procu-lOjfententiam Platonis aperuit.'' QtiiszAriftO' telistenebrofam obfcuritate melius, quam Phi loponus, Simplicius, Ammonias,expiieuitt*

Videlicet quód,quum Grae cas litcras pcrfcóe nolièntjde ucrbis parum foliciti ( quis cnitnin co quod intelligat dubitetc') ad reruui cognitP onem omnem curam cogitationemc^ transfa renttac propt créa omnium confenfu, prçftaiw tißimorum interprets nomen mcruerunt.Nû quafcuncçtu res animo côprehcnlàs perfect tenes, cas fi in aliorum feriptis reperias, protP nus intelligisf'minime. Nam id optimocuic^ cuenit non rarô, quod tibi contigit fæpc (niH fallor) amp;nbsp;contingat ctiam necelïe eft.Itac^ omnium rerum quæ oratione explicâtur, dupto difficultas efl'efolct; altera uerborum altera ac precipua rerum öerbisfubicdarum.QiiaprO' pter ii (ut alias dicSum eft, quod nemo negaO patrius fermo cuieß eft notilsimus, diuinaebfa rx in plebeium fermonem uerfae, no in uerbisgt; fed in rebus faceftent nobis negotium. jgitur facilius f’ quod una ne, an quod duafas difficultatibus teneatur i nimirS quod duabus* Ergo fcriptura facra in uernaculam lingua preiî’a, facilior erit intelleûa^ Quodfi facilfagt; dubitare nemo poteft, quin multo ci'ttus addp fei pofsit.Nam utdiffi'cilimSquidcp cft,itapfa rim urn temporis ei impendi ôi. folct, nbsp;deb^

mcoauteminquominus tempon's poncn^quot; ft £,id citius pcrcipias; atep ita fit,ut diuina pblt;I^ fophiain patrium fermonêinterpretata,cities addifcatur.Necinficias eojdiligentiamjopf*'^'

fnduftriam, ßudium potius quod qui's in qua^ damreponat, quàm fermonis pcntiam quo ea cótinctur. fpecflari oportere, Sed illud, potius, quod dixi,reflè conüdera atcp perpende: nam itaintelliges,etgenus enamjorationis fuâ créa* . ïc difficultatem, faccrccp rem uel dtfficiliofem interdum,ucl apertiorê.EtenJm fi duo pari in-genio,pari labore,pari induftria,per idem (pa* ciumtemporis, in re aliqua operam ponant, quorum alter akero peritior fit.incius linguae elegâtia SC propi ietate, qua res ilia quam uter-' que difcitjtra(fiatur,nemo negabit: quin is qui naiorê habet linguae peritiâ, multo citius earn fitpercepturus.Coftatigitur, diuinasliterasin uulgarem fermonê interpretatas,citius intclle-âû iri. Vbi funt tue rationesc'ubi argumentati' onesfubi firmae tuae icilicet côplexioncs fqui-bus concludebasjttecp plures in facrislibris uul gatiorationeloquentibusopcrâpofiluroSjnec b ponant, aut facilius, aut citius intelleóurosï' I^ugç erât.neniç erât^ac fomnia potius.-ideoep abierût, difcelferûtjCruperûtjeuanuerût. Neqj tu his argutrjs côtentus ab argutâdo defilîis,fed pergis etiâ; Non,inquis,ucrtêda eft in uulgarrs linguas facra feriptura, ut ornatior et eukior Gtî quoniâomniS confenfu Hebræa,Grçca,Lati' nalingua. primas inter esteras obtinêt.lftud ti binon omnes concèdent, quoniâ de eo adhuc ilib indice lis eft ; fed quibus tu rebus ornatum, n 4 culrum,

cultujclcgantiaincp metirisC an ornamcntiW ixrsgeneris ilia funt, uerborum'ne, an fentetia^ rum;’ Si ièntentiarû, omnes linguae in co funt pares, quonia ad fentêtiarum figuras cogùaw mcnnsfaciuntjamp;nô uerbatfuntenim lixcor--namenta mentis, ucl icntcntiœ(undcnomêHa Î3ent)amp;non alicuius linguae peculiares. SiiKt boi û:in copia ne ilia confißunt, an in côcinnf täte ; fi in copia dicas, nihil Hebraealinguaiu' cultius,nihilinornatius:quandoquidemtanu iierborumpenurialaborat,ut tertio quoqniff^ boloqucntê oratio defi'ciat. HocRabbinfin^ tellexcrunt.-uel fi non intellexeruni (faciuntc* nim Ünguâ fuam omniû Iocupletifsimâ)reipl3 ita elTc coprobarunt, quQ in aperiendis mentis fuæ fenfis, à barbaris peregrinis omnio pi'O’ pemodû nationû linguis uerba mutuant. Rep^ rias enim in eorO icripfis libris fexccta uocabil la Latina,fexcenta Gr£ca,fexccnta HifpanicJ» Ganic3,Italica,Gcrmanica,Äphricana,Äfi3it ca. De cócinnitate amp;nbsp;fuauitate dilt;fiionis,quilt;l attinct diccre^præfertim qua multis, ÔC doóis»

fingulari ingenio uiris,hoc nomine Hebtçs lingua fordeat, quod horrido fonitu uafto'qut percreparcuideat. Quid,linguis Grçcæ 6^ D' tin«e,reliqux*ne vulgäres omnes concedStc’fic enim orationê inßituifti, ut esteras omnes hj' fee duabus.atqj ctiam Hebraea inferiores arbi' trareris. Nu omnes nationes pcragraßiCnum omnes

omncs omnium gentium linguasnofiif’ aliter cnim qu! polTes ea de re facere indicium c* Sunt inter uulgares linguas multæ, quætantSabcft ut de copia 8^ fuauitate ucrborum quicquatn iftistuisiinguis, amp;^fortafl'equoquemcis con--cedant, ut uel fibi folis primas dcferri uclint* Interfui ego aliquando multorum fermoni--bus, quicontendercntjGermanicamlinguam fuperiorem tanta abundare ucrborum copia amp;nbsp;ubertate,ut ncmini fit conceßura. Idem con tenduntitalijidcm Hifpani, idem Galli^alisép nationes, de bis quacin Europænumerû repo^ nuntur « De fuauitate autem orationis, nonne cùm Galli, tum præcipué îtali gloriantur f Ht cnim à fe ô(f Latinam amp;nbsp;Grçcam linguam iua^ uiloquentia, fermoniscp dulcitudine fuperatos elTe, meritô aciure arbitrâtur. Actametfi non clfenthaccin dubio, fed conftaret, ornatu, cogt;-pia,elcgantia, fuauitate ucrborum, ôC fingulo-turn amp;nbsp;coniuntfîorum , linguas Hebracam, Gratcam,Latinam cæteris omnibus antccclle« teïortafsis non omnino male iudicarent, qui-cunquc ueiti in uulgares linguas diuinam fcrv pturam debcre putarent hoc nomine,ut orna^ tius fie clegantius loqueretur ♦ Nam fi, ut à me antca oftenfum eft, de multorum fententia Hc bræa lingua horrida eft, uafte^ amp;nbsp;hiulcè fo* nans ac plane barbaraxoncinnior profeeftô ef. fet atque oinatior feriptura facrain certarutn n qua*

qiiarun Ja natfonu patriû fermoticm conücffî* 1 Âdde qp Septuaginta till, qui uctus Fœdus Hebræo Græcè interpretati funt, ÔC Apoßoh ttê ficGræcisliteris (cripferunt, utnufquâ Hc* Frææ linguae ueftigia in Graeco relinquercnt» Homines enirn Hebræi dû Graecè loquereWG normas dicêdi GræcasreliquerSt,ftimpfeiût^ fuasjid eft.Hebraeas, Hinc faefîû eft, ut nouunt Fœdus Hebraifmis ubi(Çrefertum fit : in qfO Græcselinguæfunditùs ornamêtum périt,atlt;? proprieras. An no fi in propriû cuiul^ nado' nis fermonê fideliter amp;C bene ucitat, clegandus ïcripturalàcraloquereturCQuidjdeLatinaift^ translatione,quæ D*Hieronymi titulo circiiæ f«rtur,quiddicâc’an no ÔC haec balbutit foloeJ'* raosjbarbarifinos ƒ an non fœdè turpiterqJo* quiturc'quid fi uertatur in commune popud^^^ mon?, an non eleganttus purius loquetud Hæc à me ideo diéla funt, non ut de antiq'J^ poffefsione fingulariqp gradu dignitatis, b{-çam,Grçcam, Latinam linguam detjeerem: ( fed ut intelligas, quac à te in hanc partem dict^ bantur,non efie tam uera atque cocefia, qua«^ àteprçdicabantur. Ego enim nonleuibusiß*’ rationibus utilitatcm uertendorum Biblioru’” metior, fed alqs multograuioribusî quoriiii’ bonam partem ex meiam audfjfti,amp;deincep^ audies. Omnibus linguis uulgaribus fua eft co' piajiuuî ornatus, fua elcganna, fuus lepos ; ob

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eafftj

eamtp rem fi fideliter, nec fbrdidis uerbi's fcri' ptura mteiprcrctur,nô potcrit non cuka amp;nbsp;orgt; nata apparerc. Satis ornata fcriptura fuerit, fi cam niuki legant, mukum, amp;nbsp;muka curat atq^ itakgantjUtamp;^ fibi Reipub- profint»quan^ qiiam in uertendo ueh’m, ut ne emcndatac O' rationis ac elegatis cura abijeiatur .Quare non motor, elegantior néene fit fcriptura in uulgi linguam ueifa, modo amp;nbsp;folœcifmos 8c barba« rifmos iùgiat, ôi^ ealingua contineatur, qua plurimutn humani generis focietati prodefe pofsit.Quid ad cade commendationCjquid ad cadeeiufdem fcripturacutilitate in Rempub. tibircfpondeboc' Certehuic qui attenté audie.^ tit, quæcunque hatfîenus difputaui, fuperua-canea uidebitur ornnis refpofio: quum ex nul^ lononlocoeorumquæpropoiui, etui facillû mèpofsit,qualia fint ifta quç à te proponéban« tur.Nam quum id cuique commendatum efle foleat,quod facile eft ad intelligendumjCacp de caufa cito addifcatur, fcriptura facra non pote.* fit non eflè commendatior.Erit enimjUt fupra probatum efi, intellecfiufacilis, citoep difcetur. lam cum mukis conuitfium fit, atc^ oftenfiim, amp;nbsp;ad difcendum óó doccndüm diuinas literas in patriuni fermonem uerfas profuturas efle, quod neque temporis, neep laboris, neep fum-ptuum in addifcendo tanta iaóurafict: quèck ifem mck’us fcriptura facra jntelb'gpturtncmini del; urn

dubium cOcpotefl:, quùi uGbus Re/pub-xiïnè in ferme t.Qiiæ duæ cauiiæ ad iuperio*'^^ accédant, quainobrein ucrti debcrc putcif* Sed quid ego moram tàdiu in his ùcio, quum unoargumentojôi^hocomnmm præftantifs*' । mOj firmiisimoep, Ôi. opinionein tuam pofsi'” ' longé latcqr proHigare, 8^ meam fcntentiai” firmitcrftabiîsrcf'quod'namiliudefi: c' Ilitidiii»

9i delicet quod ad lofuam dixit Deus; Non rec^' a datuolumenicgishuiusaboretuo: fedmedi' S5 taberfsincodiebusac nocfb’bus, ut euftodw^ 3t facias omniaquacicriptafunt in CO» Que’’’ ego locum fie intenigo,ut,mea fententiajquod uni lofuæ præccptum eft, id nobis omnibus uniuerfis SC fingulis praeceptum putem » Con* tràtuiudicas,contendisq3 autexhoc ipeo col' Jigi,folishis qui dePontifîcio EccIefjaftiCQiK ordinc funt,u£ iacram feripturam legant, pîæ' ceptum eOeiaut præceptum in eo nullum eflcgt; ièd.quod hbi multô probabilius uidetur, coO' fiüum.Non omnibus praeceptum efl,fed Pon' tificibusjfcd Ecclefiæ miniftris.Qiro argumen' to, quibusrationibus in iftamfententiam ducerisf Nimirum loiuæ illud dixit Deus, uni dixit, non plebeqs, nonrudi, non puero, non fccminae; fed uni inquam, lofuac, quiinMofis locum fubicraqqui populo praecrat. qui omnia gubernabat. Deus bone,quid ego audio f quis iftaferat^ autquis ucl mcdiocriter iaCacrisH'

bnsucrfatus, ifta aufitdkercc’ Tollitiir enim fundnus iftis uerbLs uniuerfa religio Chrifiia« na rquandoqutdcm nihil fere certi gt;nbsp;nihil hi mi intelfigi poteritjOmnia ambigua eruntjuel pO4 tiusomnis difciplina cccleHis corruct, fi ad ifiS modurn omnia examinentur, Chriftus enim cutndifdpulos ad eonfefsionemEuangeli] a^ nimaretjic ait: Ne fotmidate eos qui corpus “ interficiuntjfed animam intcrficercncqueuntlt; quot;nbsp;S^mox : Neformidaueritis igitur. Quid ego, “ quid cæteri omnes, qui neque de ordine aut rontificio aut Eccleiiaftico iurnus , quid in* quam Bononiacputabinnisneiquod dn'eipulis Chriftus dicit, id ctiam omnibus cmnisordm nis Chriftianis hotninibus ditfium cHe, an no? l^etuaiententia, Ôd ex tuo orc refpondebo: Non omnibus^non plcbeqs, non pueris, non fœminis,non cuiuis de plebc.fed folis Apofto-i nbsp;nbsp;lis præceptunr datum efle. Ergo foli Pontifices

. auiEcclefiafticihomines(per Apoftolos enim I hiomnesinteUiguntur)Euangelium profiteri firmitcr conftanterep debent,reliqut non item.

I Chrifti prteceptum illud eft : Si quis me uult “ I fcquijcnuncietiple libiAoUatcp cjucem fuam, “ , me fequatur. Apoftolis id dixit Chriftus, “ Î nonalqstergofoliEcclefiaftici id praeftare de-• nbsp;nbsp;bent,fcilicet. Icfus quum confccnio monte in

i conipctfiu Petri, lacobi, Ioannis transfigu-I latctur, uox patris ex nube extitit ; Hie eft fi- « I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bus

»gt; 11'us meus chanßimus, quimihi acceptusîfi’ »gt; jpfumaudite. Apoftolis uideh'cet du^umcft Ipfum audite,SC non reiiquisiergo Ecclefiaf^i folum homines debent Chrifto morcm gereN ac obedire, neque cxceri itidem . ApoftolÔ

« Chriftus talc promiftiim fecit: Hoc uobiscon/ firmo, fi tantum fidei habueritis quantumd' granum finapis, fi dixeritis huic monti,

gt;j irtincilluc,migrabit:nihilcpnon poteritis.Sd'^ licet hoc facere foli poterunt hi qui funt de !

defiaftico numero,amp;non altj: quoniamfac^f' dotibus illud promilTum ôC non alijs datui'' eft, quandoquidem cum Apoftolis Chrift'’^ turn loquebatur. lefus quum epularetur dircipulis,panemcçpitgt;a(ftis^laudibus,freglt;'i deditcp difcipulis fuis, ÔC ; Accipite.inquiijC^'' mcditedïoceft corpus mcum. Cui dixit, piteSC comeditec'num omnibus C num puer*’’ num foeminis çquot; num cuiuis de plebe r’ non, K“ Apoftolis,ideft,Eccleftafticis; foli ergo Ecd^'' fiaftici coenam Domini célèbrent,fumant;f^ teris non concedatur. Quid hoc aliud nonia,quàm religionem extrahere radiciW illa in lofuae locum interpretatio concedati^ Vides quanta incommoda fiCqualiatuan'*”. terpretationcm confequantur. Itaque non^' ille germanus eius loci fenfus y fed alius rendus eft. Quôd fi ad Ecclefiafticos uiï^^’' ludprxceptum datum fit, pcfsimè agunt

JB O -n o N I A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2Ö7

nes quicunque de Eccleßafiko ordinc funr, kripturam fàcram unquam attigeröt* Scd lt;Wnium peßimc faciöt Principes wri y èi. Rc^ §es, qui Pontifîcatus funóionem Só munus his mandant J qui nee icripturam facram euci^ uerunt, nee euoluere uolunt, nee fimaximc uelinqpofsint » Hæc tu quum uideres, dixifti» iibcntiamp;imè temihidaturum atque conceflu-' rum(nimirum quod negare non potes) omnP bus in uniuerfum,quod uni lofuæ dió um fue-ratjdicßumctiam fuiffeefed illud in confilqs, non in prateepiis haberi oportcre. Confilium eile uis f confilium elfe dico j atque concede, Sed heus tu, qui in aula Cæfàris diu multumcp uerfatus csjgelfcnscp négocia non paruamuni ignoras quac à Caeiäre confiliadantur, illa in mandatorum ac pracceptorum potius numc^ rum referri foleret' Quid ergo dicemus, nili quæconfilia à Deo nobis dantur, ca elTe no* bis in mandatis habenda lt;nbsp;Age, fit confilium, quoniam ita uisicuius eft confilium Egt;ei. Er* go Deus confulit nobis, ut feripturam là cram legamus. Qyis contra prascipit, uc etiam non omnes attingamusC homines. Confer igitur iftaduo inter fe confilia, auóores compara,ui* deep diligenter utrô uelis dcclinare,ad Dei ne, an hominum confilium. Si ad hominum, ergo homini plus fidei habes : aut meliora, aut làlu* brioia, quàm Dc«s confulit, Hoc quicanque fcce*

fcccrit, quid aliud quam de Dei digniWl^’ cxcellentia gt;nbsp;maicftate , diuinitate detr^^'' Platonisj Ariftotelis, aliorumque philofoji'’ lumconGIiain tamo iiint apud hornin« cto ÔC autfîoritate, utquicquid ab eisdióiH’’ fit, id nobis pro certo Sè indubitato habeati*'^'

è Repub, efle centeatur:quid, Dei cofiliuquot;’ ita. contemnetutjUt multo minoris, quampb' lolophorum placita fueritcDeus confulitt incliora côGIia dabitcDeo fic uidetur; quisi”^' liora poterit uidcre c' Neque conccdam tiHi*“ quod antea diiputationis gratia dederam, bailla Dei ad lofuam pro confilio, nee pro cepto haberi oportcrc: cum q? rationes q«’® ad id conuincendu attulifti,inancs erant 0^f**' tiles ; turn quod multas ego habeo caufaS) præceptum effcj non dicam, putem, fed ccrtif fimo eredam.Rationes tuasinlpice. Cófilii^ cß illud Dei ad lofuam,quod dixeritjNonif' cedet ab ore tuo : SC, In eo meditaberisdtesc nodle. Hinc tu inferebas,quoniam fieri no pO' teß, ut lex Dei fiîm per in ore habeatur, feil’* perep amp;nbsp;nodlu ÖC interdiu de ea meditein”' (quod iermone Dei ad lofuä continctur) P’'^'' pterea confilium tibi uideri. Non inteHig’ä (quod pace tua dixerim)formas dicedi äf co®' fuetudinemfacrarum literaru, in quibusioC’S bate uerba,Semper, Vbfq?, T otum, repefi®®^ tur, Nam non fignificant conunêter5fin.co'‘’ ùîter*

i intermißione uel agend^uel mcditâdi,aliquid y fieri oportere (nequc enim in dormiendo, ubi ■'. omnis curarum uacuitas eft ; neque in admi-' •' i niftrationcReipublicæjautrex famiharisjquam ■'l Deusdiligêterhaberiuuk, fcmperinoreDeS ” nbsp;nbsp;habere poflumus, uel cogitare)fed ut multum,

amp; muka de eo cogitemus cüm aliasgt;tum precp ” nbsp;nbsp;puè,quum autnegotqs honeftis uacui erimus,

quot; autubirespoftulabitregulatndiuinarrijadcu-* nbsp;nbsp;ius formam geri debcat : aut, ut quemadmolt;

' ■ fius enim præcepit,Deum ex toto peCtore, ex ' I toto animo, ex tota mente effe diligendumt S1 nbsp;quod non hoc fibi uult,ut nihil aliud quàm de

quot; t)eo cogitemus, fed ut multum amp;nbsp;afsiduè, ac 1 nbsp;nbsp;cum pietatc de eo meditemur. Apoftolis item

1 fetnper orandum effe, nec defatigari oportere» ' Quidnoshîc dicemust' nunquâm ne defiften* l ' nbsp;nbsp;dum nobis effe à precibust'Semper dixit ille o-*

I temporis momento: alioqui enim non femper ( nbsp;nbsp;orandum effet.Quid uocabulo. Semper jinteV

' ligisBononia,nifi id quod ego antea docuit? } Qiiaproptcr quas adduxifti rationes, uanas ÔC ‘ futilitatis plenas necelle eftfatearis.Rationcs ) tncas expetffas, quamobrem in mandatis illud 'I nbsp;nbsp;Dei ad lofuam poni debere eredam » En, ra*’

t( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O uones

tiones adducâ,nonillas quidem de altorum locoruinter fecollationedefumpi^^' qua interpretàdiratione nulla uen’or,ncq-cff' tiof,ne(Ç hncerior eflê poteft.Pi imus locus : Deutcronomio adducetur, in quo Mofes pulu Ifraelûarû uniuerfum his uei bis alioqui^ 5gt; Narrabis filiotuoindieillo,dicens: Hoc® 5’ quodfecitmihi Dominus,quâdo egreflûsfu'” »» de Aegypto.Et eritquafi fignû in manutu^jfl 35 qualî monimentüm ante oculos tuos,amp;f 33 Dominifcmper fit inuore tuo. Ex hoc Mofis® populû fermoneduo cotra teinfcrûtur; altfl* prçcipi à DeOjUt omnes legê fuâ habeantialK' rum,Semper,qug particulauidebaturtibno” ■ quandâ quæ in nofira nô effet potefiate piæf*' pere, à Mole poni intelligicp debere in têtia,quam antea explicaui« îuftit idem Mofo J, populo Ifraeliticoinhuncmodû: Leges ueib^ 5gt; legis huiuscorâ omni Ifraele, audientibuseft 3, Sc inunûomni populo congregato,tamuiW ,, fœminis, paruulisSCaduenis quifunt ini« ,, portas tuas. Quid Petrus C' quû ficloquereiuf; ,3 Para« fcmper adfatisfadîionem omni pofdquot; 3, uos rationê, de ea quæ in uobis eft fide amp;nbsp;fp^' quid aliud dicereuolebat, utomnes fcripiti' rä facrS legerent, ut ex ea inftrudli effent adrc' fpondendum omnibus ad ea quædereligicn^ Chriftiana effent interrogati C Aliter enim poffentrefpôdereç'Aut omnes præceptoPctr' u nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;obedirt

6 O N O tî I À» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id

obcdire debentjaut fecus.Si debent,ergo præ-ceptum diuinS eft, ut (acras liter as omnes onr' nis ordinis ÔC ætatis homineslegani ; quod fa'' cete non poterunt, nifi ea lingua eas leganti quart! intelligere polsint. In quam Cententiam adTimotheum dixit Paulus, Omnts fcriptura « diuiniius tradica, utilis eft, ad docendu, ad ar« guendum, adcorripienduni, ad erudienduin e* iniuftitia, ut perfeefte fit homo Dei ad omne o?- « pusbonum inftruôus. idem Paulus apertifsi- lt;« trié alio ad Cololïenfès locodeclarauit,abom3 tiibuslegéndós effe facros libros,cum fic dice-ret: Verbum Chrifti habitet in uobis abundah £« ter.Quodquîpofsithabitare non uideo.nifi fç' pc amp;nbsp;multum fcriptura facralegatur : in quo Pauli decreto ÔÔ uiri, ôC fœminæ, 8( pueri, amp;nbsp;adulti,amp; fcrufamp;^liberi conttnentur: quonianï hosfomnes nominatim eo loco appellat. Quagt; teapertifsimèconftat, cum exDei ad lofuani uerbisjtum ex alqsjô^ Mofis, ÔC Pauli, Petti teftimontjs, prçceptum hum ano hominum gc ncn'àDeo effe, ut facrasJiteras accurate amp;nbsp;dt^ ligenter, omnes mortales legant • Qtræ quum ita fint,finge ad pundlum temporis nunc mC' cum, Siculistuisfafciculum quendam litera-» rum à Cæfare noftroreddi, quibus huiufiuodi præcepta 8^ décréta demur, ut ea exequi omnes omnis actatis, fexus, atque ordinis Siculi debeant,idéç ea lege, ut eos qui mandata Cacgt;

fan's fecen'nt, maxima utilitas fiimmusqti«^ norisgradusmaneat: amp;nbsp;eos contra, qui data non fecerint, certifsima nbsp;nbsp;maxima «Is'

mitasmaneat. atq; adcó intcritus fcmpitciw'’' Finge item has eaicJcm Ca?Ians literas amp;nbsp;Gcf' manice, aut quauis alialingua Siculis confcriptaSjÖL id etiam in mandatis cflc,ut^| omnesomnium generum,ætatum, mulitf*^’} uiri,iûmmt,medi), inhmilegant: fingcl’q ad Proregis Sgt;C Senatus primary Sicu!orn'''[ manus peruenilTe qui cum eas legercntjUif’'*! tern anirnumcp Ca’Ei ns certifsimè cognonW'l quidhîcProrex, quid Senatus faciet NiWj populum uniuerfum, non folum de uolunt^tj Cæfaris admonebiqfed illas ipfas literas in PM trium Siculorum fermonem uerlas, omnib''* fine ullo difcrimine legendas proponet. ali'C enimneque oflficio erga Cæfarcm fuofatisn'L ciet,neque eas populus (quod Ctefar auet)i^'’ telliget- Nam quodcunt^ his literis mihifig*'' ficaris quas non intelligo, id omneprono'' fcripto habendum arbitror. O' argiimendi^ efticacilsimum, O' efficacitatem argiim^nquot;' infer turnet ex his enunciationibus conclut!“’' nem, fyllogifm.um componcs fiabilemacfr' mum. An non ilia uidesCied quî poteris re,quum folis ac diei luce caream us,quö cubiculûhoc denfis tenebris offundaturiKc“'* -de nobis lumen Bononia, redde lumen 5 i

O' i

n*. i£i

ilt;

gt;'

R !(’ «'{* V' F

!•

nn'Iu'jac potius nobis,quum incipcrcm diccre, promififtt Quæ dö à me dicehâturjBononie pueri J cum ardcntibus tædis ingrefsi, kimê at-tulcrunnSt' ego paululum,refpirandi gratia,figt; lui. Turn Bononiamnefcio quid aduerfus me refpondcre conâtem, in media uoce interrupt acrcprefsi; 0(f,Ego te,inquatn, Bononia attêté benignecp ufque ad peroratione audïjïamp;f idem te, dum ego orarem (uolo enim contincnti uti orationc)faôur5recepifti, iidê poHulOjfidem f«ua. Video,inquam,me in prima difputatio' nisiîieæ parte nimium diuimmoratum, adak terâaccedamus. Reddidi nanqîtibiÇarbitror) àC mu'tas,SC magnas, ôô graues cauCas, quam^ obrem diuinas litens in uernacuiam linguam transferri debere, mcritiisimó putaremus.refu taui quç in primo orationis tuæ m cbro, contra me argumenta ftare uidebanturud quod in hac difputationc quam aggredior, mihifaciêdutn uideo.in confutando nanq; argumenta tua hîc cgo totus ero, quanquam in hac etiam parte maxime caufl'æ apcriêtur,propter quas Biblia inpatrium cuiul'que nationis {ermoncm uerti oportcre uideätur. Adremigituraccedamus« Qpouiq? tandê nobis illudere definemusc' quo uscp nobis ad perniciem noftram abutcmurc* quoufcp humana,ÖC no diuina ratione confilia fulcipiemusf‘definamUS tandem diuagari amp;nbsp;er^ rare extraEuangelium, amp;nbsp;aliquando nostalis o ? nbsp;nbsp;nbsp;error is

errons poenitere incipiat* Sci's Bononia)^”” jrea duigatur oratio, amp;nbsp;quó tcndat. riimjit ex diiiino præfcripto amp;nbsp;exemple pottus, quam ex hominum coniilijs aut cxcin* phs egiÜes. Nam quæcuncp à te difputat^ft”’ in lecundaorationis parte J hominem uert»' piunt,ideft,(q'Jodbonatua ueniadixerim)'^ ; laciaSjibphifmaia, erroresperniciofos: mihi alqs argumentis utendum putOjfiue probemjiue quid improbê:amp; quod mihi pr^' Ïcriphjdê alijs faciêdum cenfeo. ludico eninii ld quodres eft,cüm eçteris omnibus,tumpt^', cipuéThcologis,quos uulgo appelIamuSjti'^'’ i dum effe exeplis amp;nbsp;rationibus, SC Prophet^*® ( ÔC Apoftolicis: quód,fi quæ ucritas in hacuita, ede poteft, in talibus certè 5C fine dubio rep“^' ïiatur.Et Humanaquidêprudentia milliesqt^^ tidie, imó fingulis horis SC fallit Sgt;^ fall/tur, du^ ' fuis ipfius uiribus innititur : at fi Prophetarü^ Apoftolorum fcriptis regatur,nec decipereP'’ teft, nee decipitur. Sunt enim'illi libri ueratt® maxime,fecum deferntutrunep, ÓC auóoritai'® fingularis eximiam grauitatem, amp;nbsp;rationistn' dentiisimæ ac efficacifsimæ pôdus in credibil^' funtenim retfiiisima humançprudêtiæregulai neritatis excellêtifsimæ certifsima uia : quaqu* infiftit, ceniisimotramite ÔC reôà peruenit'’. quocunq3 uolet.Hgctibi difierenti cótra me,» in animû incurriflent,magno mekuafleson^' rcjad' :

re,adueffus te.quod nuc facio,refpohdrendi:amp; tibi etiam ac cæteris^qut adfunt,audicndi. Ma-iuifti enimpiignaie mecQ exhumanisranonis« bus,unde argumenta defumebas, quam ex dp uinisargumëtis.Qiiod cùm ex fupen'orib.qug multa aduerfum te dixi, intelligere potuifti; tS cxhisqua£fequûtur,multo facilius colliges-Ac uthocplan« faciâ SC aperçu,quæ argumenta in fecûdapartepropofueris.mecum recognofce* Nô, inquis, uertêda eft facra fcriptura in uulgt linguam : q? fie uerfa, negligi,uiolari,pollui ui-deaf, quod ut mihi probares, multa attulifti de humanisritibus, mifeuifti multa de hominum inuêtis,multa turbafîi de Humana politia,nullü diuinü argument« autexemplQ affen epotui« fti;nä fi potuifres,attulinès fané. Ego humanos ritus ceremonias,nó omnib, pcimittedi ad-mouere manus ad facras ueftes uafa, ut non improbêîte tarne, q? ill in c argumêta ad me con uincendâ defumpferis, non poffum non uehe-menter admirari.Erât enim ad uulgi opinion? fortaffe probabilia,ad tuâ ucrifimi!ia,ad meam infra c{;modica, ad dialedlicæ leges nulla.Mc' uifres(arbicror) ill is argumetis imperitum uuh gus,me autêuix.ac neuix quid? titillafti.Quê cnim ifta moueatc’ uafa 8C uelfes facras non cuiuis homini licet tagcrc, ergo no eft uertêda diuina fcriptura tn uulgarcs linguas'?' Egrcgia fcilicetcomplexiojôi^ fuis legibus abfoluta atq; o 4 peife

perfeóa. Illuddeponuns4'nqumatis,S(fcon^ tanunaus manibus nfu eft tp dignifsimu. Qui» cuncp cruêtatis manibus,aut nions, autfpurds Bibliaatn'gent(talia enim refcrebas)laciafn‘'' pturä contaminat.Phanfæi(mihi credc)ift3 te, nólex Dei docuit* Nam qui illons manibusad menfam accedere Apoftoiis uicio uerterüt,re' prchcfuriSCgrauiter nosdetcftaturifuenntifi ad facrâfcripturâinquinatis manibus accefsi'' femus : quid fi etiâ tabe aut cruore eâ ex mani* bus infeci(ïèmust'Hacc,inqu3m,fi Phanfeisin' fjpeóatib. fedflemus, excIamaffcnt,certöfciO) uociferaflentingêtibus clamoribus, inquinar*

contaminari fcripturâ Gcrâ, Ego manus uarc, nó folùni duilc eiïe duco, fed etiâfaluta' re:nô attingere quicquâ,praefertim fi fit delica' tû mundû, nifi immôditiem digitornablut^ ris,hominis arbitrer urbani 5C honefti. Nota' me arbitrer nefas efle protinus, fi quis interdô cura ifiâ SC foîidtudinê faciendi mundiciasiid obîitus fitjucl différât,uel quacuncp rationc no fecerit : imo illoru damne intolerandâ morofi^ tatê,qui talia nimis ieuerè exigût: SC qp interdit ob eâ cauffàm nolint librû in manus fumerc,$ manus no laucrint,fuperftitioiès iudico,ôi eos qui nefeitât q uibus in reb. Deo inferuiatur. enim corpoiis exteriorê mundiaiâ amatDni$ 6C flagitat, fed animi : neqp has corporis fordes odit,iêd (lias animi internas detefiatur,eas uult ablui)

tolli. Vndcd qui puro animo ^fojde ad Deü acceflentjquocunqj tempore, ploco gt;nbsp;ÔC modo accefîcn't, fine legendo, fiue ^æendûjfiuemcditando èC commentando, 5'cnullæeruntapud Deum fordes,nullûfafti 'unijnullaimpuntas.'licet totum huic corpus, ^finguia membra,non fol um imputa QC (ordi V'^jUerùm etiam faniefœtidilsima horrenquot; ^lt;:ontabefcant. Quod quo magi's confidero, f°iiehemctius admiror tuam illam dcmanuu ®''dibuslongifsimam difputationem.Videris '’'•mmihicorporatum quendam Deum,amp; fa ^WuminRcmpub.Chriftianamadducere, ^cutn tollere quem Vates Apoftoli nobis ’^•’’aculole depinxerunnSpiïitum uacantê cor ^Q^fjinitem, omnes adfeuocantem extcquo, ƒ f difcrimine amantem homines, fiue fordi-fiué mundos, modo labem animi abfter^ Si enim eft fine corpore Deus, liberatus ‘Omnicontagionis periculo:nullæ eum for^ '^inulla lues,nulla eum macula notabit, mulquot; ’’’•nus contaminabit.Quî igitur intelligatur ?''tîminari Dcus,nifi nouS tu Deum fingas, J?quem iftæ tuæ maculae cadentcs pofsint in^ DicesiNon Deus,fed eius icriptura ni '^“fima,fimilibus foeditatibus contamina tur* '°*'taminaturc’ O' fi iftud,Contaminatur,quo '’'odo quando intelligeresjquàm aliter fetiquot; ^’Tum,niihi crede,contaminatur fcriptura,

quum ucl Humana libidine, uel ambi'tione,'’^ (pe piemiorutn adduâj,uim ipfi adiungini“^’ cogimuscp cam ad noflram uoluntatem luptatem loqui: atcp ad id earn omnibus maflj niSjOmni arte, uel inuitâ maxime ÔC répugna* temtrahimus.Tum c5taminatur,quuni agn** fam infcripturafacra ucn'tatem, ubi res,loc^s et tempus poftulent,eam nos diisimulamus/j (pró dolorem)interdum ita denfi's ÔC mukis“* faruminterpretati'onum tenebris eamobfcU' ramus, ut ne eius quidêfcintilla appareat No' fti l'uxtà ac ego, Abrahami atqp Ifaaci cum Pal? iiinis de puteis concertationem.Cauauit Abra hamus altifsimos puteos ufque ad ucnas aquï uiuæthos Palæflini præ odioSCinuidiaterra compleuerunn Ifaacus filius dcmiflbsàpatf^ puteos,06 à Palæftinis completos, iterSrellaii' rat,ô6 nouos etiam deprimit.Hîc rurfus cotro' uerfias mouent Palæftini,nec^ finunt ullam tj' fe aquæ uiuac uenam,quin terra obruatur. militer, mihi crede, omnes quicunqp iurgia^ bellaindicuntaquilegibus uen'tatis Prophet*' ex ÔC Apoflolicac, uel qui'cuncp uenas iam re' portas ueritati's uel obturât, u^l cœno falfarunt înterpretationum feedant, tf fîne dubio facrani feripturam contaminant. Hæc fi tecum attente cogites,non dubito,quin fis pro tua prudentia cogntturus,qui,quomodo,06quandofactasli ferascontaminet. Relinquamhæctuo iudido

B ö N o N I A» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;itp

examinâda, intérim rathê ïnftituta pcrfequar, nullis iordibus, nulla impun'tate (acram fciî pturam contaminari poUè conuincam: ideocp nullohominum genen' quantumuis fordido, quantumuis barbarOjquâtumuis crudeli, quâ-' tumuismaioj quantumuis impiOjdenegandâ elle atep adimendâ/Fu côtrà didSjôC ab homp pibus ifnpuns,ut inquinari afiirmas, fie earn egt; tiam procul remouendâ elïe cenfes. Age,quos appellas impuros,fordidos QC turpes feos ne qui corporis fordes amp;nbsp;maculas, an qui animi la , bem centraxerunt^ Vtrofq? neccfîèefi dicas, quoniamutroiqt in exemplûattulifti. Preba^ boigitur primo,qui corporis labe contaminad lunt,eosabfcripcurafacra nonefle arcendos: deinde, ncqi eos quidem qui uicio et animi labe inquinentjefie facralediione prohibendos. Age,dicimpuro corpore quos homines cflè di dsfputo ægrotos, tabidos, claudos, fordidos, fqftalidos, cæteroscp genere de eodem: itemcp foquosjfartores, laniones, piftores,8C fimiles» Quid,quælbte,macu!æ contrahet feriptura faa cra,finianibus huiufmodi hominS attredlefc* Sipontifex,fi abbas, fi quiuis denitç ex Efcle--fiafticis alius manibus fordidis, corpore langui do, tabefeente, amp;nbsp;fupra quam dici pofsit male affeôo facroslibros uerfaret, num clamares ui olari feripturam facramc’Qiiotufquifcp aut mt' tatur,aut conqueritur nefas elïe,ab huiufmodi homp

homtnibus earn legt ; Legefupenoru artatutn memoriamjquæ uarqs fcbns cötinetunuidebis PondKces languidos JmbeciiloSj tabidos, non folum non à lecfîione lacra abflinuilTe, fed etiä in ea fuiffe diligenter et afsiduè uerûtos.QuH crgoc'fi corporis iinbeciliitas, ualetudo, fanics, fordes/cripturä côtaminantxôtaminarêtpro' fedîo omnitêporejonini loco,et in quoeût^jho minû fpurcoru genere,fi in eiufmodi homines libri incidilïent» Vereor ^pfeóó ne kuiter face' reuidear, qui tam fatuis argumêüs relpondeâ; refpondendum tarnen eft. Num eostu lotos, nitidos,amp; mundos eftè arbitraris,qui profpera ualetudine utuntur, neqp ex fpurcitia fordeni^ minime. Nam Chriftus totius mundi fapiêtif' fimus, ac potius fapientia ipfa, quum iam oni^ ni urn Apoftoloru pedes lauiftet, efsentep offl' neSjUt loannes dicit, loti, Chriftus ludamini' mundum fignificauit,5C lotu non fuilse. Hinc fit,ut non ab externa haccorporis autmuRdb cia aut fordib.lotus quis et fpurcus effedicatur! fed ex ilia animi uel macula uel mundicia, qua'' rum hæc mirificè lauat, ilia horende inquinat, Sed quis unqua miratus eft, fumiinmanusho minum male corpore affc(florum,aut fordido' rum,fcripturS facramc'Licebit,utuideo, àtaih bus uiris,manib. fpurcis uerfari facra uolum** na,0(: legi non licebitc’ Imprimuntur fæpcÜbrt fa cri per homines aduerfa ualetudine laboran* tcs,pd

tes, per homines piofanos/anguinarios, per homines non iolu manibus, fed eriasn toto cor pore inquinantifsimos: uendutur fepe per ho' mines eiiamianguidos, tabidos, côtaminatos* emunturitem ncni aro per homines febrienâ-tesJ languidos, Itrtidos- Quid hoc rei efl: patP mur amp;nbsp;imprimij amp;nbsp;uendi, ÔC emi libres facros abhominibus corpore inquinatis, Qc Icgi non paticir.urîQuidc' an né ufu receptum eft,apud certas nationesjur fubpuluinari hominiSjCX ciuccunq) m'orbi generc laborantis,ab ipfis Ec elefiafticis hominibusjfandîifsimû Chrifti Ea uangelium reponaf, fakitis recuperandæ gra-ba^Qyî igiturlicebit iftud facere,fi abhominia bus inquinatis fcriptura facra contaminatur^ l^eliquiasitem fanflorfi uirorû, qui ex hac uP taiecefferunqdeofculandahominibusfpurcis inquinatis (quos uocas)facerdotespropo* tiunt. Deusbonc: reliquiae non contaminätur C'culis,anhelitu foctido,manibus fpurcis,hbqs fimieinterdûmadentibusiamp;filegaturfcriptu-^ m à fimilibus hominibus,contaminabic; Quid ueró^non'neChriRuslcprofosdanguidos.xac^ cosjdaudos a tfig.it d Quid igitur caufîae eft, cur nonabhislegipatiatur, quos ipfemetfuisma^ nibustctigit,attrciRauit,ucrfauitfNum fi,ut di cis, ab buiufeemodihominibusDeuscétami--narctur,his fe Chriftus tangendû dediffetc Er--

l go ft ab EpiCcopis foididis ôlt; inquinatis, ft à I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quouis

quoin’s homme fordido et inquinato (îbri imprimunturjuenduntur,emuntur,fi ab tis qui è moi bo in letftis detinentur,omnió feniione meritö tangi putantur, fi Chrihusno uehfus eft quenquam hominum fanótibisïi’^ fuis manibus attingere;facros hbros etiam languidis hominibus concedamus,nec eos^^ dariuana fuperftitionearbitremur. lam udO fi confideres animi labem,ólt;f non corporis,dP CCS à ludæis 5 à Mahumetæis, â finiulatoribuSi ab adulterisjà fœneratoribus,à ficarqs,ô^,utiiquot; no uerbo complelt;5iar,à peccatoribus non uiô' îari Sgt;C fœdari diuinos libres,fi ab eis legantuf' Nam ut eleganter et uerè difuum cft ab Aiigiï' (lino : Nulla medicina falubrior elt ad anwi* morbos,quàm feriptura G crania m exhàcpe^ tes præfentflsimum remedium ad omnemof' bi genus, atq; taie remediû, quale alibi nufquî rcperias.nec mirum.Eft enim in ea medicusl^ pientilsimus Sgt;Comnium maximus,Dcus, omnes morbos âf eorundë caufas perfeôifsi* mènouit.ÔL remedia certifsimauthabet,itac^ tiam nobis «adidit.Quid igitur dicàm rann^ i Iudæi,Mahumetæi,Ethnici,latrones, bomieb dæ,adulteri,cæteriqî peccatores,grauifsiruoaquot; nimt morbo affliôanturc'an'non certißimahis medicina atqi curatio in libris facris parata cßf cur igitur eos à curatione arcebimusf Stultunt uideatur, fi, quiim c morbo grauifsimo quiTp$’

pcriclitetiTr,huic et medicus et medicina inter-dicatur: cö igitur hominib. tu ex animi morbo laborantib. icripturâ uetas, quç amp;nbsp;medicina amp;nbsp;medicus cft, non neftultcfacereuideansC Nu quiiftis (quosmemoraui) morbis detinentur, medicina nó egentc’egêt.Annôinfummouitç periculouerfancurïucrfanf.Curïgitur eosfcri' pturæ facræ leóione prohibebimusc' Si conta^ minari ab huiufmodi hominibus fcripturant Deus uidiffetj nunquâ profecfîô earn nobis tan quam medicinam animi propofuilTett nam cC-kttale rcmedium, ut cç cum maxime opus eP kt,otnniû minime utiliceret. Vide item quid dicat PaulustScripturajinquitjUtilis eftaddo' lt;e tendu,addeftruendS falfasopiniones, QuiSquot; a namjogo te,magis opus habcnt doflrinæ fo-lidx inliitutione, 6C erroru corredlione, quam

1 igiturhosadfcripturam facramnonpatiemur accederet’ An fi Deus ab huiufmodi hominib»

I alioquin enim doôrinâ earn haberemus, qua I folihi qui minus indigerent, legerent ac difcc^ I tent. Imitemur potius ChriQum ipfum, qui,ut 1 ipfemetteftaturgt;nonuenituocatum iuftos,fed

I peccatores : ob eamcp rem cum publicanis 8lt; 1 , peccatoribusunà cibû fumebat,id quod ei Seri ' 1 ^ïôCPharifeiuûiouerterunt.QuidhocChrv » I fte quacfo eft;’ poieris uerfati, colloquifamiUaa '» I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;titer cum

l iter cum Publicanis ÔC peccatoribus,necpaH' cris ab ijldem legic' Patehs unà cum public^' nis Sc peccatonbus conumium dé cpulaslui”^ re, nee patiehs ab ijfäe legi^ Cum Samariiani Chhftus non ne mifeuit (ermonemrnonnec’ docuitueram orandi Deurationemc'Sedqu^' lis mulierf Audi, ipfe Chhftus dieet : I uocató 3j inquitjuirum tuum,et hue uenito. Non habt*’ n uirû,inquit ci refpondens mulier,Et Ieius:R^' 53 tfte dicis non habere te uirum. nara quinep“'' gt;5 ros habuiftitnunc quern habes,nó eft uirtuuamp; 33 iftudueredixifti. Haec Chhftus Samaritan^’

Non nc hie Chriftus impudicam mulietew/ contaminantem fe uaga libidinis cupiditatc?' loquiturf Non ne earn tametfi peccatricem/'' ut tu dicis, fpurcam dC coinquinatam,inftif^*' de orâdo Deoc' Cur ergo adultero, aut fi'carrö aut flagitiofb legi uetet fcripturam fuam, cvi” fe totum ijfdem non ncgaritCMagdalenafclt;’'' turn famofum fuit ; at huicfuos pedes ïauandos dedit. Curigiturnon finct ab legi fcripturam fuam, cum fe ab fcorto tangi attreeftari paftTus fitc' Chriftum docentemhlt;”'’J nes nequam audiebant, homines flagitiofi ƒ' diebant, adultcri, ficartj, nepotes, homio® impotentes,Iibidfnofi,inuidi,maliciofi,tnic^’’ ïatrones, infidcles.ac inftdêtes,imptj, honii^ deniep omni uitiorfi macula notati audiebi®^ alloquebantur, Chriftus Iios omnes erudi^b^'’

^oquebat, tangcbat, nee ab le excludcbat î euf Hosputâbiïnus.abs lîmtlibus cotû horninibus no'ie Chriftû inhbris uidcri,audirtjtaiigic'Scri bat, Phaniæijtvrannide oppn'mcbant Êcclefiâ t)ei: hos Chnftus adijt^^ bis interrogatus perefpondit, bis fe nô modo uidendû, fed ctia tangendum dédit. Quid luda Chrtßi ptoditO' rclceleftmsc' quid inquinatiusf atq; ab boefe

«iä ofculari. Quid plura pc.rfcquarc' quid mo*' tor in re plus fatis apertac’ Si C bn Hus uol uit ui-dcri,afpiiigt;tangi,adii i ab hominibus perditiisi mis 5lt; fccleraiifsimisinon denegabit feriptura fuam(qux uilior ies eft quàm ipfe Chi iftus) clt; tbmbominibus quantumuis flagitiobs-LcgaC igitur fcripturam facram coqul, iai tores, fabri, piftoreslt;arehitedi,caleearq: legant feripturant uenefici,adultcri,boinicidæ patricidæ.fratrici^ dxdóroricidsejtaptoresj 6lt;facrcrurn omniurtt acreligionisboftes accuerforespcriculSenim ttuHum eft, ut à talibus bom in ibus d iuinae lite* ïæuiolentur. PergisdeindeBononia,atep co tendis, non debere in uernaculâlinguS tranP ferriliterasfacras,ne omnib.exporuç fintmam ; nbsp;nbsp;omnibusexpofitas eftc mtpe ducis, turn pro^

cxcmplG.De exccllentia 8lt;f dignitate quæ funC 1 abs tc difputat a, i'll a omnia protanorum homi-I num ÔC à uero Dei cultu aberrantium teftimo* 'I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;p mo con*

nio confirmafti : quae tah'a funt.ut refutatH nis non tndigeantjamp; quod profana lunt,^-quôd humana ratione, ÔC futili quadam fupô, ftinone nnantur* Nam quid fibi illud uufc' Si Dcus immcnfus eft, ôi ncquc tangi, ncqtK uideri poteft : par eft, ut cius iferiptura non al’ omnibus legatur,necomnibus pateat, AtU' te, fcilicct, condufum eft. Quin potius dudâ ego et uerius ÔC firmius ex tua ifta prop*’ ; fitione,fcripturâ facramaut nuUâefleopcric''. re, aut nemini nccp dotfto neque quantuiwi” ûntfto uiro afpicere earn liccrejmulfc^ tangere. Deû enim nemo uidit unquâ, ideo^ nec^ eius fcriptura à quoquâ uidenda eiîfi’l'’ quemadmodum tu dicebas, quod Deotnb”'' muSjidem fcripturæ cius tribuendû fit, Qu'”” ifta tua régula diuinas res mctiaris, quarc no” ïta condudebasf Ergo fcriptura uidenda no** !

J cft.quare non ita concludebas ergo feripn’’^* 1 nulla de Deo efleidebet. lam fijUt inquit P”''' ( lus» omnia ad noftram utilitatem fcriptafuf^' ca fi Icgi non deberent, quo pa cto ad noftr^'”, utilitatem feripta eflentc’praefertim quumf‘l’1 quiduellentjintelligerenon poflemus. prædaras complexiones ex tuis et pj opofitio' ne fie aftumptione facerc debuiflcs:amp;' noniîb^ tuas,de non omnibus,iêd certis quibuldanih'’ minibus feripturam facrâ permittendo. P**quot; gnafti mécum eo loco ôtS Aegyptiorum,6if an' I ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eurun’’

güfum, amp;nbsp;arufpicum, QC ariolorS, fimiltumc^ auôoritatc;quos miror à te homine theoîcgo, ôlt;quidemnonuulgari, addudos fuiffe, Progt; hibuitenim Dcusjne cum iftis commerciQ ha^ beremus, ne iftos conluleremus, nctftis fidem tiibueremus,quôd uani effent acfutgt;les,homi numcç dcceptorcs ♦ necp tuueritus es taltû ex-* cniplo SC aucfîoritate fententiain tuamftabÜM teï fequeris igitur,eorum confilium,quod De* usfacereuetuit. Homines autê illi propter ua-* ’iitatem, utfoîi fapere uiderentur, nolebant IP brosfuosjdeuano euhu Deaftrorum,etreruni futurarum pracfentionCjin uulgus emanate:nc aut ipfi populo forderent,aut libilis ab oppidis explodercntur, aut depoffelsionc rerum muP tïrum quibus pracerant erjcerentur,fi ipCoruin fdfæ artes populo innotuiflent» Deniq’,occub tabantillilibrosfuos, ne fi populus eosintellc^ ^iffetjpfisjtotoép ordini (uo pereundum eflet.

l î'tnic^ ilia omnia per fraudem, per feelus, pcï I ^â§itium,per deceptionemagebantur. Num , igitur uolcs ut (ubeat animû èC meum 6^ alio-*

ïum ctiam fortaffe fufpicio, taies uos effe theo^ logos, talescç libres ueftr os, qualcs Aegyptiogt; ïura,augurum,arufpicû,amp; Grçcôrum, ôCHe* ttufeorum, ôd Romanorum extiterunt ï Deug prohibeat ÔC aucr tat tantum fa cinus; uclb 1 tft etiam prouidere,nc quippiam taie cuenia t, V ide igitur quibus argumentis tnccum con=*

autcontodeie aut profligare. Legenda quiu‘ eft facra Ici iptura,ne tal» fuipicio cnatur.fi® ! omnibus legenda^ne uel animus humanusM cum libi fieri putet. Quod uidefur Chnftus**' gnificarc, quuni dicerccQui maléagitjodifi''' ccm:nemo enim honefta occultatjquinpoti*^ ea in confpeôiu omnium proponit.Ex quo'^ CO apertißime colligitur de (entenu'a Chiw bros la cros ab omnibus confpiciendospref*’^ ni oportere, quôd amp;nbsp;boni fint, amp;nbsp;honefii)”^,^ propterea lucempertimefeant. ConnafibfJ^' amus, non deerunt qui dicant, inbenefian^^' fe icripturam facrammon iàcram cllc,icd fanam:non piam,fed impiamu'dcp tefiimo”“ Chrifti addudfi affirmabur, quoniam eaffl vÇ’ occultare conamini, neep ab omnibus afpid**quot; nitis. Vult Deus omnibus patefierijuultoi’’''^ buspotentiâ fuam innotefeere, uult boni^î fuam ab omnibus perfpicnnecf aliam ob«quot;*' fam hancraundi ingentem mokm fabrtoîô’ eft, nifi ut in eo opifteio Deum, utinquiif-* uid,amp;' Paulus,intelligeremus..Deditinoxit'^'' pturâ facram ut eum conditorê ÔC quafi aifl’*' • teélâ, totius uniuerfitatis agnofceremusjfl^l eum merifo honore fraudaremus, Poft’O*'* mifit filium fuum lefum ChriftumjUî in quam libro uel imagine,Dei bonitatemjif^'*^' ftatem, fapientiam,potcntiâ, apertifsime^^S^

remus, æ quafi ad uiuû cxpieiTas afiantes uir* tûtes,non iain ammo, fed ocuhs ipîis cernere-mus, Ita neueiôc'Tot modisuoluiï Deus nc^ bispateficn'jqtiotad homt'num captum o{iengt; dipotuttîetnos Deum prohibebimus luum fi-ncmconfequi, dum fertpturam facram bomt* nibusinterdtcimus i Quid entm aliud eft 1er»-* pturamalicuiinterdicerc, quàm uctareDeum inftitutGfuum côfequi;'quàm iubere, ut Deus qui per literas facras omnibus patefadus eft, ne omnibus patefîa tc Scripturam,quæfo,nôn^ ne tradidit Deus omnibus ex æquofnon ne d tradidtt,ut ipfum omnes ex æquo peretpere-musç'Cur igitur non omnes, eam æquè legantc* curigitnonin ea omnes quicuncpuelint, Deu patelaiftum poîsintintucric' Donum, autmu^ nus,autpoflefsio,quaî in multos ex gquoti (bu endaeftjncminidenegaturaspicienda omnes ineaidem ius habet: iniuria betet, fi alicui dc-^'■^^arctu^•. Quid iciiptura facra, nonne donü ^f^SimunuSjquod pro fuabenignitatc uniuer ^bominSgcncri elargiturDeusfnon'ne poP fefstoeft, in quam,quoniâ ad omnes pernnet, tantundem iuris omnes homines ex æquo ha-bentc’Curigitur non omnes fcripturamlegêtî’ curnon omnes ad poffelstonê accedentc'Aua^ ïiîtæeft,munera omniû cômunia in rem pro-priam conuerterettyrannidis fummæ,iuftos hxredcsapoffcfsionc bonorum aut prohibe-

re, aut deturbare. Tribus,ut ante dixi, modiJ Deus nobis iè patcfecit: primo per mundip«^ fediisimam fabricâ, deinde per facras litcras, pôftpcrfuumfiiium lefum Chriftum :inqui' bus patefaôionibus,prima amp;nbsp;ultimaomnibuJ ex æquo communes funtxur igitur non tiam conimunis fecundat'd prima 8C tertiane-' jno excluditur, omnibus ex æquo patent loif «gitur à fecunda certi quidam exp!odenfrCûgt; lum,folemjaftra,aercmgt;aquamjterratn,ôifqu? ex his giguntur omniaiomnibus One diferimi' ne patent,omnes in his Deum reuelatum,qiii' çunc^ conG'derare uolunt, agnofeunt. ChriftS uniuerfus orbis communem et Gbi cxpofituiquot; liabuit.-ipfum adiré potuiffcnt,quicun(Çcollo' qui uoluiflênt.Quid ni iàcras litcras,qui cundus eG patefadlionis modus, fine difcrii”*' ne omnes intueamur)tralt;fîcmus,!cgamust'M maior eG,aut melior, aut fandîior libellus qui' dam ex charta amp;nbsp;atramento,quàm mundusU' niuerfusc’ Num maior eft, autpræftantiorÜbd lus chartaceus atramentarius, quàmChU' ftusfiliusDei uiuentisc' Non igitur probabü^ eft,ut qui totam mundi machinam,ct filiu'” ctiam fuum omnibus hominibusGnc diferiu’* ne utendos dederit, ijfdcm non etiam feripW' ram Gncdiferimineproponat. Sed obftat,iu' quies, MoGs exemplum amp;nbsp;teftimonium. Egu uero arbitf or Mofem fandîifsimum uinin»,P

fine myft crio tabulas legis in ar cam inclufifle* primùmnimirû, ut populus Ifraeliticus ( quo^ niam durât ceruicis erât) illareligione ccremo nia^ exteriori feruandarum tabularum, quaß wanu, craflbcç modo intelligeret,fic eas in ani « intrinfecus feruari oportcrcj ut extrinfegt; cusferuabanf. Vel ut intelltgeret,quâtilex Del facieda cRet, qu3 tantus honor tabulis gt;nbsp;in quas Iex ipfa incifa crat, à Mofe tnbueretur. Vcl ut tacite infinuaret gt;nbsp;legem ipfam ( dicam fortaffc nimis audadler, fed probabiliter,amp; ad ea quae de Chrifto dicuntur inEuangelio accommo^ dâtè'Jclaufam eirc,nccrcrerari oportcre,niri ab coqui,uteftapudloannem, claudit, amp;:nemo 3pcrit:aperit,ctncmo claudit.ficcp ducerentur ludaei in fpem uenturiMefsiæ, qui,utteftimo^ nio omnium Apoftolorupatet,ipfelegem ape ruitinfermone illo potifsimû quem ad turbas ^abuitjcum in montem concefsiffet, V el ii\uol tiimyftcrium ingens de lege gratiac, quam co« f^^uutui i crant homines per ChriftumDomi-noftrum,dum ilia tabularum in arcam in dufione,per çnigma ludçiCaudeamus aliquid, tametfi duriufculè') admoucrentur, fe inclufos effe per lege, amp;nbsp;liberandos aliquando efle pet fidem Chrifto habendam, quemadmodûfcrk ptum eft'.Omnesfub peccatum incluftt,ut om- «t , niummifereretur. Necpeftquodtibimiröuv «« ! nbsp;nbsp;nbsp;deat, ft tot myftcrqs inuoluta effc legis in area

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P 4 inclufiO'

induGcncm äMofe putem, quum Agn-'* * qui inFefto Pafchgcderctur,Chriftum dclmi'i' reUquod Humana mcs,nifi ab Apoüolis expl** catum fmTsetu'ntdligerenunquam potuifect,. Later enim ingens myftenoiö altitudoafprO' iunditas in his omnibus,quæ Deus per Molf’ populo Ifraeliticollgnificau/t. In quibus apt^ ricndis,ÖL multi multum fibi tribucrSt, utOri' ; genes,lit AuguftinuSjUt Hieronymus,u£Ggt;'^' | gorius,tacco etiam multos alios: qùibus quo“ ' in Hanc pattem facere licuit, puto etiam milid* i ecre,modö ne quid impièjaut longé translatSi aut nimis duré afieratur: quod cft uitium detCquot; ftandum.Scd ubi piè, candide, accommodate) clegantcrcp potcftænigma aliquodueterisFoe • dens ad Chriftum accommodari,id non eftr«' cuGndum,præFertim quum Chriftus ipfedefe dicaiîScrutamini fcripturas,quoniam

5, monjuinredduntmihi. 3d Paulus clametjOrn-' j 9, nil annquis Patribusper asnigma contigÜse, fui'dtóa- Habet item locum in Euangdio cxpHcatin cius generis, quæ in laudem Dei eo uertatur,ut Chrifti teftimonio apparet. Iraque non uideocurmihi nonputcm illudMofisdc area ita cxplieari, ut à me didîû eßtquod fi ad* mutas, fatis abunde tuæ quæftioni opinionie^ iatisfadîum fuerit, Sedpugnabisadhuc,con' tendesep, tametfj itafe reshabeat,utàmccx' piicaium eft, nihilo-tamen minuslegêpopulo

SMo^CjUtIran cnbcrctur ad cmni'um ufum, permilTum non fuiflc. V crùm cnimuero fi con lideresjubi turn Moles degcret^quum ifta face* let, non dubtto: quin credas, iftud per tempus amp;nbsp;locum fieri non fuiflc pcrmlffurn : nam erâc tum Ifraelitæin folitudine, uagabantur ôi er--rabantincertißfedibus hucilluc, bclloundicp pctebantur, neenotflu, nee interdiu quiefce^ bant. Quód fi in tantis angufttjs, in tantis peri^ culis, in tanta incommoditate, in tanto errorc iftud non fecerunt, temport adfcribendum eff, nonMofis uoluntati .'Nam de cius uoluntate illud conftäter aflirmarem (quod ex multislo* cis colltgitur) nihil ipfi optatius fuiflc, quam ut non foiùm omncs homines dcfcriptam apud j felegemDei haberent, uerumetiam in cordi« I busimpreflam. quodpatctexqs quæipfcmeC , l dixit : Narrabis filio tuo uerbalegishuius ♦ l bexDomini femper fit in oretuo : amp;,Leges “ I n«balegishuius corä omni Ifrael.Quin etiam “ ipfeMofcs,unà cumïfraelitico fenatu, populo præcepitinhuncmodumt Conferuatotc onv «e ncmdoârinam, qua ego uoshodie inftituo» « Ac quo die contingct uos traiedo lordanc, in « terra ucnite, uobisà loua Deo ucftrodatamgt; lt;« erigitotcfaxaingentia,eiscp gypfoincruflatis « infoibitoteinipfo ucftro tranhtu omnia uct^ « ( balegishuius. lubet crigi faxaMofesboclo^ “ cOjUtuidcs, ad tncmoriam kgis fempitcrnam:

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;p S eccrigi

ôf erigi l'ubet in loco apertifsi'mo, in confpeôu, in omnium oculis, ut ab omnib” Icx uidcrctur,SC legerctur fine perfonarum ® fcrimine.Quid hocc' qui talia fecit,legem cuiquam legendam denegaflèc'Siigiturpr?^^^ pitMofes, ut Icgem Dei omnes legerent, in faxa ob omnium oculos incifa ponereW*; nihil minus cenfuit, quàm quod tudicis, omncsicgem apudfehabcrentMofenuolU“' fe.Itaque illud de arcæincluGonc, aut fuit,aut humanum confilium,utubi res poft'’' laret, ex certo loco petcrentur ♦ Alicubi rabulæ in quibus digito fuo Deus fctipfeta’jft'^ iiandæ erant,nec ubiuis rcponcndç, quoni^^ in manus Dei incidcrant. Itaque cas comnft“' facerdotibus, tanquam hisquirerum diuin^* rum curam præter cxteros agcbât : quanqua*” ut in Deuteronomio eft, etiâ cas populo cor”;' mifit,quatcnusinauribus facerdotum, tis dixit,ut carum etiam ipfi cura agercnt. Qquot;'’ drca prarcipuam curam faccrdoteslegishab^' bant, ut Deiminiftri;fccundam autemamp;^'”'* nimam,populus uniueifus,tâquamhiqugt;^J’ fcrui effent,ad quos Dei décréta pertinercf* Quod autem icptimo quoquc anno rccitarift' gern in omnium auribusMofesprafCcpit,?''”'' pter ceremonias 6Critus,in quibus anifflU*”®' ' ftet adDcum excitatur, nonquodputa’’^’’^^ gein Dei ab hominibus propbants óf

ïegiho deberCjpropterea Icgi cam l'uGit. Nam tjuum ipfcmet, ut probauf, præceperit populo utinfaxis infculptam legem omnibus fpedan damatqiie legendam proponeretjfipercerC'-»nonias feftiRcmifsionis ludicaflct, quod tu dicis, â populo Icgem nequetangendamefle, neque legendamhpfe plané fibi contradiceret, dkerctqü contraria ♦ Nec moueor commemo---tationeillalibrilegisab Helcia Pontifice ma-' ximoreperti, delati ad lofiam Regê: quoniam ilia non modo non contra me, fed pro me fa-' tiunt. Fuerit, ÔC fuerit unus tantum legis liber lofiæ temporibus : illud peto, ex præccpté ne MoGs , aut uatis alicuius unum tantum librum Reges illi habueruntjan ex propria uoluntate, arbitriob fuornon ex præcepto Mofis, ut pro» batumeft: ergo neque alterius cuiufpiam ua-Gs. Nam fi alius quifpiam de Vatibus contra MoGs décréta,aut confilium ftatuilîet gt;nbsp;effet in conGlfjs diuinis repugnantia,quod nemo fang ’’mentisdixerit. At dixerat fortaffe aliquis Va' Cedo,quis nam illec' nullus. Ergo fi neque cxMoGs decreto, neque Vatum aliorum fen' tentiaunus tantùrn liber habebaturîreftat.ut ar bitratu fuo, ac potius uano ftultóque iudicio, unum illi tantum librum habuerint, fiuerint^ cacteros omnes, qui plures fortaffe fucrant, in* terire.Neque mirum.nam ex quo Solomo Da uidis filius non una uxore, Pharaonis filia con tentus

tcntusfuit, animumappuh't ad mulicres ati'c^ nigenas, Moabsüdas, Ammonitidas, WU' tnaeasjSidoniaSjHettgasîtamalîcnatofuitani' moàDeicultu à^rcligionc, ut ingrauefccnt^ ætatc, deaftrorum cultum Hierofolymanun^ duxentjin gratiatn Sé uxorum.quas Icpnngci^ tas habuit : SC concubinarum, quæ fueranttre» ccntar.Hincfaclum cft» ut Aftorethum Sidoj niomm, Chamofum Moab itar um, Melcotnî Ammonitarû fequerctur, hïscptcmplum con--fecrarct. Infcquenu'poftca aîtate, quotnagis receHumeft à Dauidistemporibus, co mag« ad idolorum ncfas accedcbatur: ufqueeô,ut infySuiSjin lucis,tn locis publias et priuatisnC' fascokretur.'ôd fiunquam alias proftratusia^ cuit uen Dei cultus, lofiae quidem actate fundi* tus euerfus erat. Quid igitur mecum ex hoffli' num fceleratiisimorum flagitiofifiimorunic^ exemple contendist’Quid mihi conaris ex ho' tninû perditiisimoium abufii, opinionem tua probate Non habueruntifti,quorum exem-' plum afFerebas,nifi unumlibrum,Fateor,quip pe qui deferuerant Deum fuum. Non habuc' runt nifi librum unum ♦ Concedo, quia Dea/ ftros confetflabantur. Non habebant nifi libr« unum * Doj quia religiofifsimi fcilicetfuerant, ut qui unum quem habuerant librum de reif gionc, tam bené curaucfint, ut cum perireita permiferint, ut quum maxime eum uellent,

autnullomodo inuenirc, aut difficdlimê poamp;' fent. Cur tgitur tahum homtnum exemplo confirinanfenteniiam tuam putabascPerpen^ difîes iftud excir.pJum intellcxiffesfacilccon« trateüarejàmccpfacere.Nâfi penuiia amp;pau^ citate librorum iacrotum cc uentum eftà lege bei,ut penitùs (gnoraretur: abundantia libre* rum amp;nbsp;ubertate tutior erit ab'iinteritUjatque fcquot; curior.Deinde fi(ut tuo ifto exemple patet) u*-bieftàDcoalienatioaniniiJbi parues libre* rum numerus elTefoleUprefeÓonecefl'ceftfe--quatutjut ubi maior fitlibrcrum copia diuino* lunijillic ardentius multo atque flagrantius ftu diumDcicolaïur, uenereturep. itaqueexabu* fu ,cx incuria, ex fegnitia, ex negleôe cultu beipracpotcntis, illapaucitas librorum lofiae temporibusextitit. C^are non illam motor» Sequor magis exemplum ludatorum cius seta-« lis , in qua poft abieêlam uanitatem atque dc^ mentiam colendorû dcaftrorum,Deum (ùum homines ftudio ac diligentia fequebantur: ac ne fim longiof in percurrendo ftngulas lu* dïoïum æiates, eo tempore quo Chriftusbugt; manamnaturam'induit 5 quis fucrit librorum facrorum dC quanîus ufus, conlideremus. Ka-'' buit ea xtas Scribas, Pharifaeos, Legifpcritos, aliosq, doflores, qui libres facros uerfabant, I nbsp;nbsp;legcbantgt;relcgebant. Neque ifti folum inlibris

cunquc cos legere uoleluant ; quod ut crcdaiD, amp;Chriftus facit, ÔC Eunuchus Ae£hiops,Can' dacæ Aethiopum reginæ præfeâus : quorum illc duodecimo attatisfuæanno, apcrto libre, cum docfîoribus legis diiputabat; hic uerôm curru ledens, Efaiam uatem legebat, quem nonintelligebat, uteftin Aôiis Apoftolorum» Si igitur libri lacri ætate ilia non omnibus pet' mittebantur , cur ludæi ferebant pucrulum Chriftum, non folum legere diuinam feriptU' ram, fed etiam aperireacdocere, quum in eo diuinitatis nihil fufpicarentur P cur Eunuchus facrarum literarum ignarus ac rudis, Efaiam in manibus habebaic’Chriftus item intenEuo-' »gt; ce uniucrfo populo dixit: ScrutaminifchptU' jgt; ras, quoniamillædcmeteftantur.Sipopulus icripturam non tratfîabat, aut legebat, quarf dixit Chriftus populo, ut feripturas ferutarem turcquot; Eft item hodic receptum more interIir dæos,utuel pueris infantibus quidemuetus Foedus in manusdent, utpaulatimafTuefofll fcripturac phrafi,Hebraco fermoni, haurian^ . ex ea diuitias orationis : fie una quafi Hdelia, I duosdealbantparietes, ut amp;nbsp;linguæ Hebræs ' puritatcm,amp;ucrumDei cultumeadernopem addifeant, Hosfi interroges de fuaconfueW-dine, dicuntj per manus fibi efte traditam, nol' lecpfeilli renunciare. Quid i Septuaginta im terpretum oblitus eram » Quo tempore hi de HebrïO

RebrSo uctus Fœd us Græcum fecerunt jU ôn* * nbsp;nbsp;ne fciïptura facra à quouis traôabatur Qiiid

«la? quia fi religio fuiifet à populojàplcbcijsho minibus legi, neque mehercules in Græcam ’ ^inguam Septuaginta Hebræum Fœdus trän-* fiuliifent,nequcSenatusindacorum transferri ' nbsp;nbsp;permififfet.Et ad quorum uium pcrmifitCnem*

Permittunt ludati ab Aegyptqs legi facram feri ’ pturam,amp;: non pcrmififteni à plebeqs fue gen« ' lis legi f Apoftoli item nemini denegarunt ’ l'btosfacios 5 neminem eis interdixerunt : cc-' ’ défia Grçca omnibus æquè icripturam facram ' tradidit. Ergo fiMofis exemple amp;nbsp;teftimonio ' neminem leâione (acra priuare debemus fi ' I incutia negligentia multos annos ufque ad ’ I aiatemlofiae liber legis delituit, ex quo idolo-’ I latTiamanauit;fi per librum repertum cotrcâi ' I fnntpopuU Ifraclitici errores: li erant doôorcs

I ^'?}s ; li Chnftus puer, feripturam legebat : fi ’ I Punuchus, homo Aethiop's, difciplinarum ' I ignatus, Efaiam legebattfi uniuerfa multitudo ' l ludaica promifeuè in libris facris uerfabatur; fi ' I Septuaginta interprétés ad ulum Aegyptio-' ' l tumuetusFœdus Graccumfecerunt: fi ludxi ' I adhunc ufque diemuel pucris feripturam fa^ ' I cnminmanustradunt,librosfacrosâquou»8 'I bominelegipoffeiudicemus. Abûdè tibi fatis

l bäum eft Bonouia, ad ea quæ de excellentie 'I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diuino

diuinonrtn librorum, 0( Mofis exemple gutabans : quæ quam eHenc infirma xti, nec uni Iiominum generi (acras liK^^ fed omnibus indifferenter conccdendas cü*' ligere potuiffi. Veriirn quoniain uolo,i’^ quis te maneat fcrupulus, ne quid duWf^ eu'am probare tcntabopluribus. üeram Icrt* pturam omnibus deberc effe expoifiatn, ita u* quicunque uelit, earn polsit legere, Quodj* meliusintelligas uelim paulifper animuniaW deorum antiquißimis ceremonqs auocesqigt;^ , tametfi contra me non lunt.nec pro te iafiunti folent tarnen fuperftitionem in noffruinan’' muminuehere, liillas fine luceEuangcli)’”^ tueamur.Faciem ilIiMofispræ luce qupbill’ cfîluebat, afpicere non poterant : nosCbi^^ ftum lefum, imaginem Patris, intuiti Vidit enim mundus Chriftum in terris no more uerfantem. Sic olim inter ludæosP^' fas erat, nome ex quatuor literis compolitui’’’ ÏO V A,profcrriînunctarnennemininonli cet,ilIudufuÔ£^ fermone conterere. Simihf^ ludæorum fuit, celàrepopulum fua qui in umbn's uerfiibantur : Euangelica qualem nos per Dci ingens beneficium nac^ fumuSjOccultari non (mit palam ommbusdK uult, ab omnibus confpici defiderat. In pen^ traie tem pli,in làndîius ßcrarium ( quod San' । duarium, uel SanÓa Santfforum uulgo did'l

(tir) foil facerdoti ingredilicebat: at in Chrifti morte, ubi uclum tcmpli fciliùm eft in duaS partes, ad ipfum Chriitum, qui ucrè cit (àn-dius facrarium, nemini non patet introïtus, Hxcàme ideo dicuntur, ut Dei fummum begt; neficium agnofcamus, qui £lt; nos à feruitutd cæiemoniarum, grauifsimo onere, (taceo in^ tcrimbeneficium reconciliationis) in Iïbertagt; temuendicarit.ôCab umbris ac quafitencbris in htccm dcduxerit. Nec fateamur autcogigt; temuspoftChriftimortcminumbrisnos uergt;

1 brijcffet eniin deDei amp;nbsp;Chriftidignitaïc imgt; l minuerc aliquid : fed credamusjquæ per aenigt;’ I gmata loquutus fuerat olim Deus per uatcs, I ta omnia in uno Chrifto tanquam fpeculo ( ut I ' inquitPaulus')nobiseiïcreprcfcntata. Itaquc I iam non umbras, fed uerum fimulachrum ha^ u bomus. Qiiapropter fi quæ fucrunt olim cnri^ M moniae, occulundi uel myllcria , uel libres

I latros, eas abolitas ( quod reuera funt) putc^ \ mvis,amp;: eas in exemplum ducerehoctemporc

trubefcamus. Poftquam enim fe nobis per tv bum fuum patclecit Deus, quid nos celabit^ poftquam filium nobis fuum dedit, quid de« ntgabitt’quod antiquius cbarius habuiqbc' nignitsime nobis omnibus élargit us eft’, quid dt, cur non omnibus facros libros legendos permittat'; Certè Deus ad omnium Va’utem li'* bros facros reliquit : Slt; baud Vcio, cur ab ibis

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'^l popuks

pcpulus impchtus excludatur. Nonuniho' minuin genen,aut ordini, aut aftati Biblia tra-ditalünt, fed docfïisamp;indoóis, fummisad' mis.plebi'acfènatui'j plebeioac patricio, uiïo acmuhen', feruo ac libero, puens ac adultiï quideft, curnon ab omnibuslegi patiamui; Lycurgus, Draco, Solon, Numa, nullus kgii' lator quantumuis tyrannus ac crudebs cto quod omnium effet ut à paucis pofsideiciuri autuoce aut feripto iànxit ; Ôi. nos Chrifiiam homines, qui prcbitatê.acquitatem, iunidan’i ueram denique religionemprofitemur, àfa* cris libris,commun! omnium poffeisionCjOni' nés femouebimus, praeter pauculosquoldam. qui communi uocabulo aut Monacbi. au' TheologinominanturfR-epugnatSChunianâ! 6l diuinærationi, id cuiquam dcncgarcqu*’“) fitfuum. eftautem omnium communis faclt;^ feriptura, cuream nos populum legere musfludæi malicia, odio,maleuolctiaoccs-C^ j tiiuam omnibusomnisordinis, çratisac ' hominibus (cripturâ legendam tradunt. Qpilt;i Mahumetaeifan non amp;nbsp;bi idem ctiam faciunV' faciunt. Quideftigitur quod nos prohibeaj. quo minus 5C nos omnibus Chriffum proh' tentibus diuinam philoiôphiam concedamus* Auguftiniani, Benedicffini,Francifcani,to' rum audîorum traditiones SC régulas nenfo' lùm amp;■ habent omnes, ÔC legunt fine dilcito*' i

neomncSjfed ctiam Si eas addifcerc coguntur omnes, finSccrtis turn hebdornadum lingular-rum, turn omnium annorum diebus cas le* guntaudientibus omnibus, idcp finecxpltca^ tioneac commcntario» Si cum cxplicatione; dcniquc quicunqueeaslegcrcuelintjbtlatifsP ma copia, Societatibus hominum (quae Fra« ternitatesnominantur) luac funtleges aclàn--óiones, quas quicunque defocietate, amp;nbsp;qui» dem ctiam q qui in ca non funt, ft uelint, pof« fintlcgere,relegcre,per!egere. Faber, calcea-rius,piftor, alutarius, coriarius, tcxtor, fuarum inftitutionum ac fanóionum leóionc nô pro* lübenturiomnes ad unum fandîionum fuæ ar-tisiuraaddifcunt,omnes memoria tenent; nee fidemhabentSocietatis capiti aliquade re de quaambigatur, nifiproprijs oculis eamcxli« bro Sanâionum legendo finierint, ac direme« tint. Hanc rcgulam ac lententiam quum te-* neamus,quideftcurucrcamur, nediuinas iF r«asnon omnibus ad legendum dem us c' Pa« ßoris Chrifti omnes oues uocem ( ut ipfernet spud loannem clamat) fequi debent, fugereep aliorum; quem, non uidco, quî polsint fequi, nifi ipfum Chriftum in feriptura lacra uocife-rintem,clamantem,admonentem,loqucntcm Omnes audiant, Omnes Chriftus in facris lue« tis alloquitur,omnes appellat,omnes uocat,â^ marcs Sc fœminas, Si pucros, Si adultes : cur ' q i non

non omnibus liceatinterpelîatis ad Geros H* brosaccedere ChnGïani nominis piofe^s*^’ ufus,amp;^ utiliras omnium cornmunis eß-LotiOi id eiij bapdimus omnium communis eft: W' cramenta omnibus communia funt: ten',plu”’ omnium commune eft : denique pra'iniui” beatitaiis immortalitatiscp,idcm omnibus pr”' pofitum eft y idem omnibus conftitutum efc idem omnibus patetjquicunque ad lîlud ufli”’ contendere : cur fola Biblia non omnium ci”’ communia, fed ad pauculum Chriftianorum numerumea ablegabimus f NumquæDcuj communia etîe uoluit,homines priuatamcH”’ ô^iurcfaccre poteruntfnum quæDcus nignitate ÔC munificentia fua largifsimè oiu' nibus utenda dedir, ea nos homunculi adpaUquot; culorumufum ardîabimus,ac contrahemuS'. ’gt; Clamat Petrus,öfdicif, Vtparatifimusadftti’ »’ faciendum ijs,qui mouerint nobis quafftionö }» deeareligione,in qua uiui mus; nee nes atü” gemus libros diuinost' Omnibus' ne illud prs' cepit D,Petrus,an none omnibus quidcmfci'' , te. Qui poteruntomnesrefpondere sd ea fuerint interrogari, de profelsione Cbriftd””;

„ RefpondehitE).Paulus:Omnis dodirinadiul' ,, nitùstradita,utilis eftaddocendum, adredai^ ,, gutionem, ad inftitutionem quæ eftiniuftfii”gt; „ ut integer fit Dei homo, ad oninc opusbe* „ num. Nonifta praeftaredcbentotnncsij.q’”

nonuerbotantum, fed reueraChnflianino' minanturfitafanè. Num, fi bom'uni efhpræ^ cfpta deæquitate,deiuftitia,dcfortitudine, de modeftia tenere î ent etiam multo magtSjdiui' nam philofophiam cognofcere , quæ mu!to plus homini eft neceffan'a f lila cnim ad huma' nam communitatem pertmet, hacc ad diup nam amp;nbsp;humanamnlla corpon tantum confei t, liæcunique,ÔL animo Sdeorpoti: fine ill a ru' ßieeöd incommodé uiuitur, fine bac impie. Peregrinihominis, non ciuis eft, leges fuæ ci' nitatis ignorare :nos ucrô ,qui in Chriftiana J^cpublica utuimus,cur non ciircs quàm pere' ?;nnieffemalumusc’SapicnterRcmani.utalia pieraque,leges ad omnium ufum aüatas, oni' nibusinfpiciendas, in publico fitas cftcuoluc' ’■nnt. Plato fcripfit (Hieronymus in explican* doPfal.gö.inquit) in fcriptura,fcd non icripfit populis, fed paucis. uix enim intelligunt tres fiomines lftiuerójid eft principes Ecclefiæ, SC pnitcipcsChiiftij-non feripferunt paucis, fed iJniuerfo populo.Cur,rogo te,ego inquam, tut quæ omnibus fcriptaiùnt, nonabomni-busIegipofsintc'Qiaçloquunturlibri facri, cm nibus conueniuntad omnes fpeeftant; ctgo ab uniuerfohominum gcncrclegipolfunt.A' Ic^ lt;^ioneteftamcnti nequehcresjueque cohærc' desproliibentur:par enim eft, ut æquèomnes teftatoris mcntcmôd uoluntatem in feripto co-q 5 gno*

gnofcant: cur nos omncs omni's ord/m's ho^ mines,qui Dei hgredes,et unà cum Chrifto^u^ Paulus inquiQhæredesfumuSjà Icgendo leftæ mentö Dei(quç facra fcn'ptura dicJtur)arc£bP i mur c* Extat enim uolunias Dei duobus uoltf* | minibus quafitabellis teftata, Si nota, qtiiW | uuIgoTeftamenti nomen facQumeft: inalijS’ i quod prima uoluntatis diuinae fententia conti' tineatur, Vetus t in alijs, quia fuprema SCult^* ma, ideo T eftamentum Nouum appellatur-^* ad arcam Foederis, in qua Mofes legis tabtb las inclufit, animum referas, iudicabis cerW fcio, facra uolumina potiusuocabuloFœdtt*^ quàm Teftamenti nominanda elfe: id quod i alijs ex locis patet, Si multi hodie elegant^’' Sii nevi fic Latine uerti debere comprobant hoc igitur nomen retineatur. Idîa ueró fœder^ utrinep, Si ab eö qui conditioncs dat, qui accipit, proponi, uideri,audiri,Iegi) r^' legt, diligenter folent, quæpofteaultro citfo* que examinata Si comprobata, aiïeruari lo' lent ad memoriam initi fœderis fempiternaïf' Quid Deus, an non pepigitcum toto hoini' num genere fœdus de remifsione peccatorß) Si dus conditioncs Si padîa in librum hutut contulit, cui ab effedu nomen Fœderis turn eft i Hic percutiendi Fœderis confuetu^*' nem retineamus, utrinque diligenter legau* j turôf examinentur conditiones, StfabacOquot; (

picnte S' dante Qui fùnt ij quibufcum fadlum eftfœdusc'anMonachïlblumc’an ij quipecu^ liah nomine 1 hcoiogi nomi'nantur lt;nbsp;an Ab^ bates folumfan Curiones folume’ an Pontifices folum t minime herclè uero : fed cum coquis, cum falfamentarrjs,cum fartoribus,cum textoa nbuSjCum topiartjsjCum lato mis, cum baiulis, cum uiris,cum fœminis, cum feruis, cum libe^ tis, cum dominis, cum famulis, cum fummis, wedijs,infimis padîiones fecit Deus, cum env nibus omnis loci, aetatis ac ordinis hominibus paâionesfecitDeus « Cum omnibus;' maxime. Cur ergo non liceat omnibus padîiones bgere; His rationibus adduôus acutifsimus ac Græcorum praeftantißimus Origenes,cùrn wultisaitjslcîcisjtum præcipuè Homeliaduo^ décima in Exodû, admonuit populum, amp;nbsp;ad--bortatus eft ad fludium facrarum literai um* Verba autem eius fie habent : Qiiidergo eft n conuertit' Sihisomnibus terga uertamus (lo- te Çuebatur autemdeconuerfionepeccatoiis ad lt;e Deumjamp; ftudio,amp;opéré,mcntc folicitudine, t« uerboDei operam demus,Ô£f de lege eius die lt;e acnoefie meditemur. Omifsis omnibus Deo lt;lt;nbsp;uacemus,exerccamurin teftimonijs eius.Hçc te funt uerbaOrigenis: quæ fapientifsimus uir non ad doctores, non ad Pontifices ôf Abba« tes, amp;nbsp;Theologes, (qui uulgo nominantur) non ad monachos, fed ad populum in con* q 4 clone

Clone publica in omni» auhbus habuit. QuM Chryfoßomus,quum adplcbem concioncsta' ccrct, nenne amp;nbsp;is eti’am omnes oinnisfcAUS £C ætatis hominesjad facrorum Bibkorum Ic' óionem adhorcatus eft;'DecIarauit hocin Ho melia tcitia, quarticapin's in loannem, ubiHs 91 ucibis loquutus eft: Pudeat iggt;'tur nos,^ dæ 9j befcamus, quum quinque uirorumniulierS: i-, Samaritana tantam indifeendo adhibuic lt;!gt;[*' 9gt; gcntüni, ut ne quid diei tempore, ncquealijs 9j occupaticnibus ab lefudodtrina abduccrctur. a Nos UC1Ô, non modo nihil ad diuinarumK' 99 rum eruditionem inquirimus, fed in omnibus 99 fccurè Cd ecdem modo afficimurî propter^^ 99 .omnianegligimus, Quis quæfonoftiûm,ubi 99 fe demum receperit, aliquod Chriftiano lt;ib 39 gnum opus aggreditur^ quis feripturarum 99 fus perferutatur i nemo fané, fed alueolosô-»gt; talos frequenter inuenimus, libros quamra^ 99 rifsimos : quo fi babent, ac fi non haberent, fiaufos in fcrintjs feruant : uel omne fuumftu-99 dium in membranarum tenuitate, in liters' 99 rum charaócnbus quam pulcherrimis 99 fumunt; no/iutlcgant,nonutufumindcalb 99 quem conièquantur, fed ut diuitias, utaw^ 99 bitionem oftentent, in his ftudent» Tanta cft »9 uanitas ói Icuitas-Nullum ambitiofumaudioi 59 qui kbrum inte'ligat : fed aureas tantum If »3 tcras admiratur . Quid quaefo hcc

Non proptcrca nobis icripturæ dataefiintjUt ct ialibnsdantaxatliabeamus: fed cordi infcuk tc pamus. liaque hgc librorum pofselsto ludaicæ lt;c ambitionis eft,qu{bus in lapidcis tabulis præce, ce ptadaîa fum: nobis no ita, fed in tabulis cordis« carncis.Ncnautêlibroscomparariprohibco, « fed admoneOjamp; maiorem in modum rogogt; ut tc eos comparemusUta tamenjUt literas SC fenfus tc frequêter animo repetamusjuthoc pado mun cc dusefheiatur. Cui haec Chryfoftomus i an uni otdini^ an uni hominum fexui C an dodiis tangt; tùmC anThcologis tantumc' minime gentium: fedpromifcuæ éd infinitæ multitudtni dixit» Ergo fi his tot tantisep rationibus,amp; hominum grauifsiinoru teftimonio ct audloritati aliquid tribuendum eft, diuinos hbros omnibus legen dospermittamus, ncmincm â facrorum uolu* tninâledlione aut deterreamus, aut prohibea' mus. Sequitur quidem de contemptu locus, in quetn-exiftimas facram fcripturâ.fi uernacu Elingua loquaturjincurfuram.Quam fenten-fiam ijs duobus argumentis cÔfirmas: Ôd quôd magna erit librorum copia, quæ in omnibus lebus contemptum parit : Sd quod inTheolo» gia (.fie enim interdum libros facros hbet appel I nbsp;nbsp;lare) nulla addifeentibus difhcultas proponev,

I cercarbitraris,atq;côtemptas. AcutadeaC|uç I ûe copia dixifti, primùm tibirefpondeam, ui' 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;q 5 devis

dens mthi homo alias perfpicax, laïc non animaduertilTe, quid inter admiranoncniaicF diiccdi ftudiS auiditatemcp interfit:nec qua de caufa difciplinarum ftudia colantur,pcrrpe^gt;^* fe.Omnis enim admiratio cum ßudio uidendi difeendi coniunóa eft, nec contra difcendj ftudium ex admiratione manat, aut cum eaco tundîumfuapte natura reperitur. Ducitenim uel optimus quiftp ad ftudia artium, non admi ratione earum quas non inteHigit, fed utilitatiJ fpe adducftus,ac præcipuè honoris ac gloriçf^ piditate* quodquoniam Idleipfoeftilluftrius ÔC clarius,probandum non putaui-Itaque non quae admiramur (ut tu contendebas) fed amp;nbsp;i'la etiâ difeimus ÔC amamus, à quibus aliquidud «tilitatis, uel honoris iperamus: folet autemÄ honos ÔC utilitas eos fequi, quorû induftriajn (acris literis excelluit'cocp no poterit non di ci, amari facra fcriptura, tametfi librorum ma-' gna fit copia. Ac ft rê penitus infpiciasjcogno* ices ab rerum copia Sgt;i ubertatenon femperfa-ftidium gigni. Nam nemo unquam tantis fuit copns,facultatibus,diuittjscp,quin ft aliqua ret ad opes fuas accelsio, magnopcre lætarct-Hucadde, quod ft ex frequentia amp;nbsp;abundatia côtemptusrebuscrearctur,nulla res magisef let hominibus offenfioni, quam ipfi fibi ipfis mutuô. id eft, homines hominibus. Semperelt; ntmôdubicj magna eft hominibushorninum frequen-;

frcquentia.Quid ego tot argumetis utori Pau* pei tatenijinopiâ nemo no fugit, tanquam ma^ lum; ergo coptam etubertatcm confedlabitur, utbonû.Quôd fi uelis adpundS temporis co^ gitationem referte ad utilitatenijquç pct libro* rum mukitudinem amp;nbsp;frequentiam in humanç focietatis communitatem importatafit, nemo eft quin fateat,in Repub. Chriftiana complu« res kbros facros reperiri, efse quam utilifsimS, Identm nemo non uidet. Nam fuperiori actate pnafquam arsTypographica inueniret,quód ■ ubiep fumma librorum penuria laborarct,pro' pterea pauci admodum et ad ftudium liberaliiS attium (quas uocant) amp;nbsp;ad facrorum uolumiquot; num.animum adiunxerut ; amp;nbsp;ex his pcrpauci fuerunt, qui in abditifsimos quoftp literarû re.-ceflus penerrarint. Verfabantur omnes in call* gincjomnes cæci erât: amp;nbsp;ftquis lufeus inter eos amplius quàm cacteri uidere potuiffet, is ocula-bfsimus, ac pro rege potius habebatur. Atqui lis hominum dodrina atep eruditio, in folis ié-nibus, authominibusaetate proueda reperic-batunnamiuucnes 8lt;uiros aliquos progref-I fus in artium dtfciplinis fecifse, prodigq inftar crat. Nunc uero ubi pafsim occurrunt libri, u-bi tanta eft copia librorum, quanta nunquam I nbsp;nbsp;fortafsis anteatnon modo fen es ôd uiri,fcd ado

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;utex-

Ut excellant,Qijare non cft quôd dicas,non C' portere librorum magnâ eHê copiam. Debet« înateartium quod attuliüi argumentuin, eius generis eft, ut à doeftifs. quoqj debeat maxin'e improbari. Nam fi nemonôlaborem l üoluptatem Sequitur; profeefto facilitates tap' | quam uol uptatem fequatur nccefte eft, ob' feuritatemfugiattanquamlaborem acdoloré. Eft enim inlabore propter eius qui agit pet' peisionem.quidam dolor; dolor auiem intnä' lisponitur. Nec me AriftoteÜsexeinpIûnio/ uet,qui(utrpfemetteftatur)obfcurKatê in tra« dendts difciplinis uidet affecftafre,quô eaq«^ fcriberetjin matoriet precio amp;. honore haberc tur. Fateor iftud fuifle Ariftotclis confjliû,aiç ctiam cæterorum penèaucftorum, qui Graced iiteris fer/pferuntsquos ohincs’non pois um no uehementer reprehendere. Nam quum ilb*! omnibus conftetjomnes artes, omniaqjdilcb plinarum ftudia, eô referri oportere, utfocit^ tas hominum ad gerendas res cùm priuatas,W publicas inftriicftior euadat.ineptè facere uidó turrj,qut non fuis feriptis quantam poftunth' cem adhibentifed tenebras de induftria offuP’ dunt. Nam pro alleuamento.curam amp;folkib dinemmortalibus hominibus inijciunt,quos Omni Iabore,quoad eius fieri pofsetdeuarcdC'' buiftênt.Mihi certè quicunq? tait a faciunt, inv manes erga hiimanam focietatem, êC Reipub- i

pernkiofi uidentur : propterea quod naturam omnium rcrum ducê pareniê frußrantur luo fine, quæ ca nos conditione genuit, ut alq alijs pro uiriîi commodaremus. N cc uideo cur obfcuritss a quoquam hominum approbctur, quum nemo nefciat, plus temporis, plus labo* ris,plus impenfç difricillimis quibufcp tribui fo kre. Vnde hæc dctrimenta in Rcmpub. inue-' hunt, ut amp;nbsp;homines multû temporis perdant, multum laboris fruRrà infumant, multum pCquot; cuniai S dilapident: quç pmnia propter libroru obfcuritatemdifficultaiemq} necefieeft ponâ* tur,confumantur:pei dantur. quod non eft par uumRcipub.detrimcntu. Qiiiditem opus eft longifsimis commcntarqsidipfum explicare, quodtupaucifs. fenarqsuerfibusaperire plané 8C aperte pofsisc' Nee Ariftoteles ipfe non th prater cæieros de obfeuritate, quam de in-duftria confeiftatus cftjuehementifsimè repre-hendendus : quod in eo non folum humanam kdetatem fraudarit, fed fibi etiam ipfeturpiCsi maminconftanticaclcuitatisnotam inuBerit» I Natn idem ipfc reprehendit 2lt; damnat trade-1 darum difciplinarum obfcuritatem,in libro il-1 lö qui de Analyfi inferibif,et in libro Litigioftc l argumentatiönisgt;alqscp inlocisobfeuritatisui 1 liumuerborépudiâtaedeteftatur. Nonigitur l tft quod mc uelis tarn inconftantis hominis e-' I Kcmplohacinïccôuinc€rc»Teneamusigùur ’ 1

ras,nec côtemptui habendas. Sed age,q'^°^^ uel oblim'onc, uel alia de caufa facere nolu» ’gt;

cxcmplo làcrorum autflorum conhrmar«,’ I cgOjUt pro te faciâ,in prxfèntia adducopûr^' | gorius in Ezechielcm libri primi homelb fo' tajicloquif; Magnat uero utilitatis eftq'pl^^

,, fcuritas cloquiorum Dci,q«ac exerceticnli^”’ „ ut fatigatione dilatetur exerdtatus capi^’ quodcapcrcnonpotcTlodofus. Habet

,, adhuc magis aliud.quia icripture facræ intdli' ,, gentia,quæ fi in cundlis eflct apcrta,uîlefcci^'’ „ in quibufdam locis obfcurioribus tanco maio' 5, ridulcedincinuentareficit,quantomdoril-' ,, borefatigat animum quacfita. Quæ Gregor!) uerba apcrtifsimè demonRrant,hoc obfciiito' tcm in diuinis litcris neceflàriam clïc,nefordt' ant. Netp praetermittâ Aureltj Auguftinbfan' ôiisiiTiict dotfîifsimi uiri tcftimonium,quih2ü cadcm de re idem quod D.Gregorius iadicih

» cum ficdiceret:Ea uerô quæin myfterîjsocciil » tat(loqucbaturautem defacra fcriptura)ncü » ipfo eloquio fupcrbo crigit, quo nô audeataP ï» cederemêstardiufcula SC incruditajquafipaii' 35 per ad diuitêtfed inuitat omnes humili fermo/ »5 ne,quos non folùtn manifefta pafcar,fcdcnaiii ,» fccreta excrccat ueritatCjhocinprôptisquod inrccon’

in reconduis habês. Scdnc apcrtafaftidirent, «lt; eadeinrurfus apcrta defiderantur,defidcrata « quodammodo renouantur, renouata fuauiter intimant.Ivccitaui metnoritcr haec duo ôc Gre ** gonj Öl Auguftini teftimonia, quæ pro te ma-Ximéfacerc uidcbanturtqutbus quid refpou' dcamjaudt.Egouciô ôC Gregorium ôt^ Augu ' I ftinum ut fandiisimos uiios ueneror, ut Théo ' I logos publicæcp inftiiutionis ChriCtianat infi-gt; I gnesôd fingularesmagifliosaudio/uipiciOja* 11 mo, colo’. attamen nullam mihi Cententiâ progt;’ l| bâdamduxiuvlGregori]ucl Auguftini, quia JI Gregorij aut Auguftini ea fit : fed quia uel fir-» *1 niisrationibusinnixa,ucl facroruin uoluminiî ) 1 teftimonio addu(S:a comprobctur.ldcm de cac

I teris ault;ftoribu.s ditS5 uolo- Homo fumgt; id eft, 11 dialcâicuSjqucm nondcceattniudicio derc* j| busfaciendo ucritatem autftoritati bominum » I pofthabere : ueritas enim omnibus longé præ-* •! I penderat.Sit Gregorius,fit Auguftinusproxi /I fecundum ApoftolosPetrum 6CPaulS ( Y inïhcologia excellentes-.fiquid his reóius in'« , I firraus qudpiam de plebe dicat, erranti Grego 11 rio amp;nbsp;Auguftino impcritum amp;nbsp;uilifsimû ilium CI de plebe benéfentientem longé preponâ, Vin f 1 cat enim fandifsima ueritas; ÔC huicuniom-V1 niumhominum,dacum,Tegum, imper atorû, f 1 principumôC fapientium uirorum auûoritas (11 cédai,fafccs demittat.ld enim ôt CvprianusjCt i 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T crtuV

Tcrtuüt'anusjô;’ Hieronymus SC qnotçjnot aH ‘ fcn'pfcrunt finein Tlieologia, fine cxna, m’' gno confenfu approbarunr,nec hc tninum air ôon'tate quenquâ flecîi uclueruat.Quod An guftinus omniu maxime fecutus cft,utexliii dus locîs poten's coHigere. Is cnim in quadain JJ ad Fortunatum epißolaÜcaitiNcc^quorui”' l'.bct difputationes, quanquam cathoh'coröS^ jj laudatorumhommSjUclutfcnpturascanonr 3y cas habere debemus, ut nobis non h'ccar,/alu’ JJ bononficcnri3,qug ilh's debetur hominibuS)^' 3i liquid in feriptis corum improbare atiç fdpn^' J» rCj ûforte inuenerimusquod aliter ItniW jj quàm ueritas habctjdiu/no adiutorio abah'S 5, intellccfîa ucl à nobis amp;'c,Talis ego fuminfer'' J, ptis aliorumjquales uolo elfe intelkâoresniC' orum» Idem Àuguftinus in liten's quibufda”' jj ad HiercnyîTiû, his uerbis loquitur; Ego cniquot;’ JJ fateor charitati tuæ,fob's eis feriptutarum JJ qui iam Canonici appellâtur didici hunctimC' J» rem^honorcmcjidcfcrrejUt nullum eoruffl^u JJ tfîorê feribendo aliquid erraffe,firmißimclt;'''j JJ da. Aut fi aliquid in cis offendero literis, JJ uideatur contrarium ueritatiinihil aliiidqu^'” JJ mendofum elfecodicem,uel interpreten!n”quot; j JJ aHequutumdîèquoddicfîum cft.uelmenn'fi*' ’j mèintellexilfe,nonambigam. Aliosauteffi'^ JJ lcgo,utquantûbbetfan(ftitatcdo(fîrinacfP^^ JJ polleantjXionideo uerumputem, qu«ipfi“’

«nfcruftt : fed quia mihi ucl per illos audlores canonicos,uelpfobabili ratione quodaucro non abhoweatperfuadcre potuerunt. Idem e-tiam in cpiftola quadam ad Vinccn£ium,ad • huncmodumfctipfit: Noli ergo frater contra diuinajtam multa,tam clara,tam indubitata te^ ftimonia colligcre uellc calumniasexEptfco^ poïumfcriptiSjfiucnoftrorum,ficutHilari]:fi' ucantequâpars Donati fepararctur ipfiüs u-hitatisjficut Cypriani ôi Agrippini. Primo quia hoc genus literarum ab audloritatc cano* tus-diftinguendumeft. Nonficleguntur,tan^ , nbsp;nbsp;quatn ita ex eis teftimonium proferatur ut có^

I tià fentire nonliceat, ficubi forte aliter fapue.-I tint,quàm ucritas poftulat, EtinlibroRetra^-1 äationumficfcripfit: Negatenopoffum J nec I debco,ficutinipfismaiohbus,itamultaintam 'I tnukis opufculis meisquae pofluntiuftoiudi-I'l cio ÔC nulla tcmeritate culpari .Hadi cnusAu^ :i*| Ç,uftinus.Exquoeuidcntifsimumeftid,quod -tfl paulo ante dicebam,folam ueritatem charifsi« 11' I nbsp;nbsp;tnatn nobis elfe debere,ncq5 hominum audio*

e I titati plus fidci elfe tribuendum, quam ipfi fibi li I argumentis certifsimis coparare poterunt.Ho ((11 nbsp;nbsp;tnincs enim turn à DcOjtum à dialcdlica fic ad*

iV I quam principum decrctis ueritatem ftabiliant* 1» 1 fidfitmifsimajcertifsimaac maxime indubita-i/1 ta fyllogifmorum régula, cui maxime crcdert^ iiM nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r dome It.

■ dum cfl.Rationes igitur 8C Gregorij et Augi^' * ftint, quibus adduóli exiftimabantobfcuritat^ facrarum literarum fierijUt nehominibus foiquot; derentjCÖlideremus.Leuifsimas eas (pace tai’ torum uirorum dixerim)leuiß.inquaineasra* ( tionesreperiemus; quod quoniam nemini no i pcrfpicuumeftjidegomihi praetcrmittenduin | putaui. Adde quod^lî attenté con fid craft i eorii opinionesjdum à me proferebantur, tibi exifi* mo effè quam notifsimas,nelt;p te hacinrerwl’* j non conceffurum, Quanto nos ad rdigionem Chriftianam ÔC commodius ôé fandiusamp;ucquot; rius iudicamus,qui tenebras fiC difficultateinia crorum uoluminum in earn fententiam inter-* pretamur,ut QC in Dei lionorê,ct ad hominu'® cxcitandam charitatem cedatCNon enimuob it Deus tenebras ofFunderc fcripturisûiisjf/ (ut Gregorio Ô£^ Auguftino uidetur)hocipl^ quod apertae eiïent, forderent; fed ut exercef^ ftudium hominum apud Ic gratioforunijpt®' rumcptfimul ut magnitudinem fuorumcrga homines beneficiorum teftatâ relinqueret,2t^ commendatam.Nam dum altjs quædâperb' neficium aperitjalijs patefaefîa non uulttij bus darius Spiritus fanefb lumen illuxit, hab’t in quo Chrifti talen ta augeant,fratcrnæcptl’^' ritatis officium prscftcnt.Ét ijs qui non tanW'’' demhabent lucisjcaufa daturconfugiendi^ diuinâ opem: ÔC ad eos, in quibus cognit’O®^ iacranim

fi o N o N I Ä» facrarumIiterarûuiderfnt,adeiind(,coHoquen dijcôfuicndijrogandi, communicandi. Sic fit, ut Deo honos reddatur, amp;nbsp;homines commuants Ofiicrj Si meritorum cauiïa, ament inter le: quæ duo funt Deo quàm gratilsima-Harc mea elKentcntia, de obfcuritatc facrarum literatû, quaaudloritatiD. Gregorij diuiep Auguftini nôdubitoanteponerc. Eftenim magisquàm illorum piajUt quæ ad Det honorem omnia rclt; ferat.Quarc retineamus tllam quam cgo pria -cipiopofuifententiam.-quo faciliores eriitom-nes omnis genet is i!terc,ac potifsimum facra*, hoc in maiori prccio habitö iri:colentur,dtfcê tur,amabuntur. Neqt eftcurcredas, fruftra in Kepub.Chrift/anadodlores Euangcltj 3c con cionatores afîuturos, fi in uernaculam lingua Biblia transferantur. Non enim quicunepea legunt, protinus intelh'gunt : nec fi intclliganr, omnes in dodios SC Ipcdlatac dodîrinac uiros ptomoucntur.Qiiemadmodum enim de mul-tishts qui fcholas publicas Frequentant, no oni nesquipublicasprelcdlionesaudiuntunuirots dodlos abeunnita necp hi qui in facrarum Iite-* rarumleóioneafsiduè continuo labore uer fantur,fic omnes proficiunt,ut nullius opera ec auxilio indigeant.Sunt enim multa (fatcor)in facris literis.quac lucem öd prgeeptorem masi« medefiderant, quæ non nifi ab excrct'tatts in-' tclligi pofluntrfsd ea eins Func generis, ut ad fa r a lutem

lutem humanam parum conféranttnawqux funt ad lalutem pertinêtia ea ut res ip.a doccG et Auguftinus iudKat,facilh'ma funt ad »nicW' gendum Eft item natura humana incôiinualt; tione ÔC (crie quadâ fempitcrna ira utfemptf homines tncurfu perpecuo fuccefsioncalij nafcantur/alq intcrcantralq pucri,aIijiuuencS) aln uiri, altj fenes, alij alîus ætatis Ont.

metfi omnes qui per ætatem poterunt,facrauô lumina penes fe habeanrnon tarnen eaomnw intelligent, quoniam non eruntin ea fatisuct'' fati: ob eamcp rem alterius ope indigcbunt. quo fi't,ut Temper dodîores in Ecclelia requis* tur. NeCjqüamuis omneslcgantfcripturaiH) ficuti anteadixi, omnes earn pcrfccftè dilccnt: ita demultis dubitabunt,mulra pro incertoba' bebunt, in multis fallentur* Poffunt multî lcgeregt; niulta di'putare, modo pie amp;nbsp;dtf’ curioGtatemrpoffùnt de fingulis fcifcitari, «ii fas acciperc arquereddere. Et ut non omnùii” ciuium eft pofte de fingulis iuris quæftïonibus refpondere.ea enim funcftio furifconfultonn’' eft;at ignorare leges quibusuiuendum eft,ô! prima eius iuris capita quocumciuibusun'f-; porter,peregrini, non ciuis eft, autignari Tant amp;nbsp;itnprobi ciuis^ Tam paruum uolumêfaoo^ rum !ibrorumgt;in quo continetur fcientiabcnc beate^ uiuendi,in quo etiam traditar uerafO gnitio Dei,nemo quamlibetàliterarûfiudtis

legere amp;nbsp;uerlarc no. debetî fi no quo^' ‘•‘liCjdicbus fahem feftis legere debet. Excacca deplorati ludçi fiudfofe iftud faciunt; quis ’giturfcfcgniorem Detcultorêdeclaret.quàm populuni huncreiecfiuni, ac extrema caccitatc pfrculfumC Si omnes effent ca doetnna Chri^ ! Hiani homines,ut per fe fine alterius auxilio di Ulna uoluminaintcUigerent, effentep plane do lt;^oris uocabulo digni,quid turn indefnum fa^ pientes omnes efle noccrete'effemus fimiles bo Uis genijs» Vtinam ifto nos malo amp;incommo' ^ourgeresjuteapotifsimu re,quod omnesin 2^pub,Chriftiana homines (aperent,nec do' yoribus indigcrent ad docendum, prohiben-UielTet facrarum literarum in uernaculam lin« §uamtranslatio. Ifiud'netibiincommodu uP deturc'iftudne tu tantopere formidasc'iftud ti-' ^ts^ Quorfum in Republica docfioresc’ quor^ ‘umcócionatorcsc’annó ut omnes promifcuê ^indifferenter imperitiam quafi cxuant,indu fapientiamc' Si omnes intelligercnt bene uiuendi rationê, fi omnes diuina uere faperêt, non effet opus côcionatoribus, nec magiftris, nec doâoribus, utpotc qui tailbus inftrumengt;' tisad fapientiam non egerent. An paruis fum* ptibus Rcfpub.alleuareturt’ ftipendia nulla eP (ent,non tot domus,tot agri,tot homines uedli gales propter fiudiaartium eonferuanda: nec homines in perdifeendo tot fumptus, tot labo-' r 5 res, Sc

2^Z nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FRID» F V R I I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

res,et fnterdtu et noc^îu ponerent. Quod fi hoc ' nomine doóores Thcologiæ fruftrauidebunt tibiinRcpub.conftnuti, quod lam non erito» pus inftitutore ad pcrdifccnda Bib!ia,ß uerna- ( culaloquantur lingua, quanquam idqualefu^ turum fit,iam Gtis aibitror explicatum; tarnen aduertequàmdiffcntanea rationiloquans,qui codem iOo argumento omnes omniumartiû libres c uita tolli debere concludas. Nulla eft ej nim artium facultas,nulla dtfciplina, quamno doceant infiniti propc magiftri cum priuatirn, turn publice. Sed de hoc fatis;ad aliud argumc' turn,quod eft de obfeuritate facrorumjuolumi num accedamus. In quo mihi uideris ficration nem infiituifle, ut diuinam fcripturam diffidflj ineintelligi pofïèarbitreris. Bgouerolonger te difTentiOjatep in ca fum fententia, utcrcdafli diuinaslitcras Eicillimas efl’e intcllcóu: quan' qua non ignore cfTe quædam loca,quæ à paUquot; cilsimisjuel ànullo potiusintelligantur, EaaU tern funt paucula quaedam uaticinia, quæho*^ ipfo obfeuritatem amp;nbsp;caliginem habcnt,quólt;l nulliea patefiunt antequam euentum confer quantur,nifibisquos fingulari beneficioftio Deus talia uaticinia uolueritaperire. Inucterf igit Fœderc, quæ hint édita uaticinia de Chrfi fto,de gratia, de Hicroiolymorum cuerfione, de Synagogç deftruóione,dc regno fatanç,de i EceleOa: or tu, fucceflu i Sgt;i. alt qua parte cxitus:

quoniam omnia funt fuum exitn confequuta, ca nemini non funt data amp;nbsp;aperta, fi uel me* diocris opera S)(. labor ineo ponatur. At quae nondum fa (ft a funt, ÔC fieri debent fub quartac Monarchiae temporibus, qualia funt quae à Daniele uate in fine undectmi capitis dicunx tur,amp;: à D. loanne in PatefaóionCjCa non prius abhominibus intenigentur,quam ad ext turn perducatur.Etenim prophetiæ otnnes uel ipfum Satana latentjdonec confiant, ficut De^ usadMoien ait: Faciem meam uiderenon po „ ten's,pofterioraaut tergum meu uidcbis.id«ft, „ Vbi abfoiuero atep perfecero quod uolo, turn poterisuidere poft me, hoc eft, quid fecerim» Verùm faciem meam,hoc eft, quo tendam ÔC quid uelim, quid adlurus fim, id nemo morta^ lium dum in uita manet,uidere poteft.Itacp hu iufmodi locos æquè detfti ac indoói, aequè iàx pientes ac infipientes,æt]uè boni ac maft, çquè tiinacfceminç nefciût, ignorant. De his igitur tiôeftquod in præfentia loquamur, fed de alfjs locisjid eft.deuniuerfa penè facroiQ uoluminû ledione,quç,meo iudicio,omnibus facilis eft, omnibus aperta taut fi quid habet difficultatis, ideius generis eft,ut turn opediuina, turn me-' diocri hominum labore,facinimc poisit fupera ri. Nam Deus femirè ad noftrum captum at'' tempérât, amp;quafi demittit. q jod patet ex hoc ipfo,quôd Chrifti doftrina fimilitudinibus, r 4 exempliscp

2^4 FRID* F V R ï r cxemplis^ rcfcrta fit 8C ouium, irinearum, ÔC aratorum,ôd agricolaruni,^’^, minum,quibus nihil habemusin uita ad hoi”* numopinionê qilius* Nam tam abicóshi”^ ( loquor autem de quorundam hominem o^' nionc) ut aulicus non aufit talia exemple parabolas afferre, tanquam ft indignas:!”quot;* enim ex ftcreta Sé recondita ui atc^ natura hef barum, lapidum, aquarum, fontium quam^ tam era fs is illis explicandi formis quicquai” perire defumpta fimilitudine.Hucacceditho' minum cômunis opinio, quac ita ftatuit, 9”°** à fimilitudine ducitu rargumentu,illud adho' mines craflbs 8é rudes efle aptu attp accomoda turn- unde uililsimum omniû arguments rfe perhibetur. Qua uia amp;rationerer3 explicaU' darûjCum femper 8é ubicp utatur Chriftus, uo' luit nimirum fe ad nofirum captum demitteiCj ■ ut quac fublimia Sé difficilima ex ft fuatp naWlt; ra elftntjCa per exemplorum Sé fimilitudinui” craflam explicationem,nonfolùm intclligor^* remus, ftd quafi manu tradîaremus. Vndf 35 Chriftus ipft Nicodemo dixit:Si,quum terre' 55 ftria uobis dixerim tarnen nô crcditis,quowo-» do fi dixcrim,uobis cœleftia credetisc' Loque/ bat afit Chriftus de ftcSda hominisrenouatio' ne,de fideipfi habêda, Sé uûa fempiternaîquse très di:'putationcs difïicillimæ in Théologie çenfentur. Has iudicat Chriftus terrcftrcs,id

eft,faciles ; uidelicet quod per fimilitudines eaquot; rum traâationem breuiter eflet complcxus» Quod ii très illæ quaeftiones de fentêtia Chrifti faciîes funt,quid de alijs iudicandum eftc Mihi fiuidè fola Dei cognitio diftkillimâ omnium quæfiion» uidçtur habere tradationcm, cùm propter Dei naturam,quern humana més non capitjtu quod de co ac de rebus cœleftibus om nesauótores Foederis amp;nbsp;ueteris ÔC noui pau' ctfsima literis mandauerût. At hæc,quoad eius fieri poteft, hoc eft, quantum humana més ca* perepoteft, facile ex locis multis colligitur atep intelligitur, ciim exrerS creatarum ordine, ÔC numero,5Ccxcellentia,2Cuarietate,£lt;conftan tiaitum ex his qug per diuinam patefadionem ftriptis nobis teftata funt.ltacp fi in his, in qui^ bus maxima obfeuritas efle deberet, nulla eft, riuid quaefo de cæteris omnibus iudicandû eftequot; Quis melius excellentifsimo Dauide ifta no-* nitfat in hanefentêtiam is ita loquutus eft:Do* tftrinaDei fimplex eft, teftimonium Domini folidum eft)fapicntes reddit etiam rudcs»Quid opus eft uerbisfCertè indotfti hominis, aut in^ temperanter ocio abutentis, aut malitiofi, aut fanatici impoftoris eft,quum profeffus fis tc tra diturum legg bene uiuendi, Deumcp colcndi, amp;leßem ad omnes pertinentem: fi cam fcribis adeóambigue,implicite,intricate, obfcurè, ut non facile cam quiuis polsit intclligere ♦ Indox r y óus

ôus enim, per infcitiam nee ordincm nee (uo rem loco n adat,nee exemplis iilußiäi-ex quo difficultas omnis manat. Ocio item qu* abutuntur,ut tempus leui obledatione trän**' gantjfacillima quæcpturbant,amp; ueritatemtan quam Minotaurüm in impUcätum Labyrin' dium Sc macandros inaccefsibilcs includußi' utquemadmodum ea mcditationcmalètem' pusipficollocarint, itaSCcasteri omnesoper^ tempusep perdant,habeantep crucem, qua ma' lè torqueantur.îtaçp hi quae poflunt clarè,diln' cidè,planè,apertè;ea deinduftria obfeure/o*’' fufèjperturbatêtradunt. Qui malitia laborant» ij omnibus inuidêt omnia: eacp de re Gt]uid fponte,uel uoluntaria ut, in Rempub-conK' runtjid ea uia atque ordinc cxplicant, ut !»lt;ƒ nifi paucifsimorum quorundam hominS p®'' fttufibusinieruire.Impoftorcs autem, utcait' tiùs, iccurius, ÔC faciliùs imponant picbi, oi”' nia fua dióa, omnia fcripta, omnia fada, taf' quam plena religionis myfteria inuolucrisjat*' fratfbbusjCircuitionibusjSC ut uerè dicam,pfi' ftigtjs quafi in altifsimam terram cxcaiiantat'î occultant.Quid horum Deo tribuemusdniû' nâm nee* at eft ipfa dodrina,icientia, fapientt^' An malitiamc’at efl ipQ bonitas. An præftig'^^ dolos^at inDeum ifta cadere non poßnnt» quod ipfe fit confufio 3^ deftrudio errornn^’ uia errantioim,lux ipfa lucidifsima.Ita«^

hoc Spiritui ianCto, bonorS omnium largito' ri bcnignifsimo, tribuat, cQ edidifle nobis V a* turn amp;nbsp;Apoftolorum libros obfcurosjimplica' tosjambiguosjincertos, exccratiofuerit imma nifsima. Quare non eft fcriptura facra ( quod tibiuidebatur) obfcura SC diffidlis : iedclara, aperta, facilis, Qiiid dicam de illo alio argu* mento, Achille fcilicet inuitfto, ut dicere fole^ tis: Superbum eft, SCnon quouishominc di^ gnum, Theologum dici uelleC Quid ego au^ ^iotVtrü cftmaiuSjChriftianùmne, anlbco-' logumdiciCChriftianinimirumnomen nemo ncgat ÔC maius, melius, amp;nbsp;excellentius efte: turn propter cum à quo nomen iftud in nos degt; riuatur, qui eft Chriftus, caput, fons,origo, Sd softer falutis noftrç;tum quod Theologiae no toêinufufueritiam olim apud populos à Dei cultu aliènes, homines prophanos, homines I contentiofos,côtumaccs,pcrniciolbsnon fuac I ^eipublicæ modo, fed uniuerfo etiam orbit 1 ‘lunheologiac uocabulumufurparunt,Theo' I logicpnominabantur. Cbriftiani autem tiiulo I omnes homines infignimur t eo appellari ne« , I fas non folum non ducimus, fed etiam lauda« 1 bile efte amp;nbsp;piuarbitramurtquid eft, curTbeO'-j • logiæ uocabulum no cuiuis imponendum efle I oanafuperftitioneavbitremurc'VcraTheolox ’ I gia nihil eft aliud,quàm D eum cognofeere, ÔC ’I tiusfiliutnlefumChriftum jhabere® rcgulam 4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bene

FRID» F V R I I benebeatêquc uiuendi ; quam qui'cunquc^’^^ bent, nci'cio quid fit cur 1 heologidicinopo'quot; fint, À t Platonis, Ariftotelis, Epicuri, placita quicunque tenent, hi nomen fuæ gratiofè uiui pant, id quod nemini dencg^t^'^' Mahumctaei, quoniamMahumetis dogw^« Si legem feruant,ab eo nominâtur. Quod his hominibus conceditur in hominum præccp“^ cognofcendis.fiC falfa rcligionc obleru5da:q^' fitjUt nobis Dei legem profitentibus, amp;nbsp;ucr^i” religionem profitentibus,Dei cognomineho'' neftari ÔC decorari nequeamusC Seruantho^ Auguftiniani,BenedidinijFrancifcani,B^* liani:feruant item milites inbello, quumadU^ cc fuojcui nomen dederunt, nomen geftani' cur nos,qui Dei fermonibus ôi^cognofcen® amp;interprctandis, ô^eiusmandatis excquci’J dis operam damus, cur inquam nos fumpto duce noftro uocabulo gt;nbsp;non eo honeftabimi*'' an non omnes Chriftiani unum Deum pw lemur c* an non cum cognofccre debemus non omnes dccet bene uiuendi rationem bere cognitam atcp perfpecflamc'decet, Si q*’*' dem uehemcnter decct^ Ergo licet omnih Chnftianisappellari Theologis.Dcibencht*^ fumus,uiuimus,mouemur, ftamus, bonis an*' mijCorporis,8d fortunæ abundamus’. nos amorc amp;nbsp;beneuolcntia à feruitui^ rannidx Satang,cui mifcrè inferuiebannJ$gt;S^

tuîto Itberatt lumus.Hjs de caufsi's Deum prae* ter oinma atnare ac dilïgere ex anrmo,totis uiquot; ribusjt'to pcôoi c debemus : cius legem, le-* gern mtae arterna’, quæ nos ad falutcni dtifcre poteft fempûernam tulit;ob cam rem, uulla ÿfelsio magishomini propn'a effe debet,quàm 'I hcologiæ. Hîc mecum ccnfidera hominum con uetudtnem, Qiii argentartam faciuntjar^ gentartj:qui piratïcâ,piratæ:qui mcrccnariam, inereenarriîqui militiam exercent, milites: qui grammaticar operam nauant,grammatici: qui dialeôticæ dialeóici nominantur : atque ita de teliquis deinceps. eut idem inTheologia omnibus facere non liceatc'prçfertim cùm,ut à me oftenfumeft, onmes Chhftiani inTheologia uei lari debcant, Sgt;C quemadmodum Chrifti no men, tta etiam Thcologiae acciperedebeantî' Süpeibi, inquis , eft, agnofccre 8é profiteri (ftenquarn tantum titulum tantamcp legis di-uinæcognitionem. ItâneuerôeSupcrbum eft, çnod tu debcas gcrcre munus, il lu d profiteric* Sifuperbum eft tali titulo infigniri, id nemini non erit uitio uertendum, fi tantum nomen, tantum titulum auGtufurpare. ErgoThcologi nulli hominum aut dici potuerût, aut poftunt, autpoierunt quantuinuis morum probitate et uitæ iantftimonia præftent atque excellant.Er-ras,mihicrede, fi fantftifsimum conatum, fandiifsimam profeßionem Theologiæ, cuius

nomen pictatis plenum eftjfuperhiæ titulofo' des,ÔCmacules. Laudabihbus ài. glonolisre«' busturpiaimponisnomina. Nâ reuerapiuni eft, omnes quicunque Chriftum profitentori cos Theologos nominari: SCnon nominal impium atqueirreligiolum ♦ Primùm propte^ rea quôd uidcantur erubefcere,atc^ adeo ipW pudere Theologiæ fanóifsimt nominis : quononfua, fed Detcaufagloriarideberent' Deinde quod,dum tale nomen formïdant,ui' dentur tacito quodam confenfu conficeri, nèbeatecpuiuendirationem, id eft, legem uinam non tcneretac propterea à talinomin^» cut no fint ipfi pares, quum nihil minus quam cius offictj munus expleant.fugcre.Pofiremûi quôd uideantur beneficia Dei,quæ oporteb’* omnibus aperta fieri, celarc fiC occultarei''^ quo Dei gloriam oblcurant, quo nihil milquot; magis uidetur impium . Nam quum oml^ quodcunqueprædarum à^excellensin noquot;' fitjidperChrifti beneficium habeamus(nquot;quot;' dicinofl:rum,utprobatD.Paulus,nuliomO‘ poteft ) fi quum feientiam 8gt;C doefirinamb^'' uiuendinacfiifuerimus, quæ ueraTheolo? eft, nec Theologos nos profiter! audcai^’’ quid aliud eft,quam ingentia ac fingulariaL'^j beneficia uel negligere.uel non agnofeeroquot;^ difsimularc, uel occultare c' Decetaiiteomn^ nos Sc bene uiuere ôé bene uiuendi

it ii J

1 j

( ( 1

» t

)

'i :1

■}

lendi tenei e ( quibus tota Theologia comprc^ henditur) ergo omnibus licet uocari Theolo* gos. Quæ hadîenus contra te difputauimus, fa tataluce caliginê tuam oppleuerüt,ut maio--’^finnuliam (arbitror) capere pofsint. Faciain utintelligas, non minorem lucem bis quae ilt» pcrfunt ailatam effe fatearis. In quo illud mihlt; bfu dignifsimum uidetur, quód iudices, imo ucro quod probes, ôi conuinccre multis argues Mentis tentes, hominibus idiotisamp; impentis ^acram fcripmram non efle concedcndam* yuüd quamobrem d!cas,nulio modo pofliim inielligerc. Nam 11 quód imperitifint) propte* •^faipljs interdiccnda eft facra fcriptura, non uideo cui earn pofsis legendam permittere* f^oticnim quifquam admittetur pofthac, nee sntca admitti debuit ad facrasliteras:quum nc' ”10 adfaeraslitcras animum applicet,quin an^ ^farudis ear« ÔC ignarus eflét. Quis enim non ’§''oratTheologiam,an(cquâ ad ciusftudium animum appulerit c' An nafeimur dodîrinis fuditiç’nihilminustnam nemo, quod ucteri prouerbio dicitur, nafeitur artifex, omnibus faligo lucubrationum eft imbibendajOrnnF bus cft infumendus labor : omnes debemu« interdiu 8ô nodîu fumma openiti ac dili* ?,cntia,fi aliquid uolumus in difeiplinis artium profîcere. Quid tuiudices, ex his cognofee: non

non cnfmtradluis facram fcripturaw^offitói qui idiotx non fint: idiotae ucro omnesftint) antcquam difcant: ergo nemintea concedcn* daeft, Hæcnonuidcs^hæc te nonpudetdi' cere horiim te nonpigetc'Mihi qujdcmnquot; mo fflagis accederead tacrarum literarumk' lt;fiioncm debere uidetur gt;nbsp;quàm homo ïmpt’f* tus, amp;idiota. Namquumomnesartes, ncslibnfi:ripti,quacunque de te funt lcriplt;fi CO tendant, eô dirigantur, uthumanum cium acuantj, ignorantiam dehominumtn^^ tibustollant, mores hominum forment, honeftatem dirigant: profetftô qm'cunque*'”* peritos homines à ûcra leôione femou^”'’ hoc mihi facere uidentur, ut impen'ti ignorât tiam nunquam deponant, fed in errorib'; femper uerfentur, falfa'quc opinionumpr^ij täte« Quodperindeefi:,acfi' abusamp;;potiû1 denegetur, qui fame fitimiferècrudan''''^^ Nonne imperiti homines dotfirinamjP'^ fertimmorum formandorum, quæ omnlt;*ç praeftantifsima in facris literis explicatur,ii''^^’ ÔC cfuriiintc'maximc.Cur ergo his fcriptui^ era denegatur i Nudum ueftire hoc ipfo nius,quôd nudus fit: nam fi ueftes habetft’’' j fiimentis non egeret. uos uerô idiotasjqui» di iunt Omni difciplina cœlefti, cur nonfiii^ ueftiri facram feripturam^ quo indumentö^ animus non eft indutus, æftate caîori

aduritur, amp;nbsp;in brum a frigohbus concrefdt,SC quafi in durum lapidcm rigcfdt. Hæc tugt; ut uP den's,non animaduertiftijUt QC alia multa. Ra* tiones porro J quibus ad id dicendum duceba* tis.fi placet, confideremus* Idiotarum tria fa-ciebas genera,quantum ex multiplict tua per-fonaruin diftinóione colligere potui : ut alq pucri fintjin quibus ÔC puellæ continenturialie niulieres, alt) perfeóa aetate uiri cenfeantur: quos omncs longe à facris uoluminibus able-gabas.In quo non poffum no uehementer à tc difientire atque difcrepare. AfFcrebas enim ra* •iones futiles, amp;eas quæinterdumtacitûmiht tifutn mo ueant, S ed qu ibus argum entis in ifl 3 ftntentiamtrahereris,ex orc tuorcferâ;qucnv admodum tu ilia attulifti, eodcrh ordihe cgó dlis uniuerfis Ô6 fingulis reipondcbo. Suntgt;in-quisjpueri nulloiudicióvnullainduftria: ob

caufas cenfeo ineptos omnino elle ad i'a* ^'atum literarum intelligentiam. Quid fi di-^^’’'iplusfapere noftra ætate pueros, quam fu-P^rioris ætatis memoria faperêt uiri, ne dicant lenes C Prudentiamihicrede, atque iudidum, nonannisamp; tempons longinquitatc compa-tatunnamuideas odtogenarios pueros pierun que, amp;nbsp;fenes qui non plures fiipputent deccrri annis.Etfitempus afferrcthominibus matu-Htatemiudictj atque prudcntiam, SC ad perci-fiendasres quafque habilitatem gt;nbsp;nunquani s protcóö

profectó délires fen es uideremus, nccincpto^ ôi indociles Ariftotelcm,cuius exemplo lan® armatus contra me tibi uidebare, quodputf'^ philofophiam de Moribus interdixerit, no'’ poflum non maximoperè reprehenderc;c]ii2'’ doquidem nulla xta^ offîctj muneribus uac^^ debet.Qiiid aliud eft morû phüofophia, quai” morum reôè inftituendorum certa quïdai” magiftra, ac rcdla régula Quod fi hæc morts format,corrigit,componit: ubimaximeeftpquot;' riculum corrumpendorû morum, ibi maxiwf moralis philoibphia requiritur ac defideratun Eft enim morû medicina. Vtrimagismedid* na indîgênqui proipera'ne,an g aduerfa utun* tur ualetudinefutris herum medicus acccrfcn^ dus eft, hisnequiimbecilli funt corpore Si2quot; groto,an his qui robufio ôi. firmoc'ccrtéagro^ fis medicina adhibêdaeftgt;ac proptereaadhos maxime iunt medici accerfendi,côuocandif Ethica morum imbecillitati, a'gritudinicpn’t'' dicinam facit, ergo quicunque earn pucnsRtquot; gant quafi medicinam maxime omnium !!ƒ' ceftariam eorum faluti negant. Ex quo latilsi' mèpatet,quantopere Ariftoteles lOa inrenon inquam alfucinetur, fed plane caecutiarSedlf j ceiit Ariftorelcsj dixerit que id fuo aibitraiu (quod ego non probo) pucris tarnen egonon modo libres facros non negarim, fed ctiamob' 1 truferim : idcp multis magnis^* decaufis. Pu* ir.ùiîi»

tnumjquód hi incipient habere charos cosh'« brosjquos à pueritia Icgent : amp;nbsp;quod tu amcs à tcnerisannisgt;id adextremam ufque fencCtU’^ tem penes tcrctincrcuelis,ncc abs te uHo mo-» dofeiungt panaris. Deinde, recens,feruabit adorent

Rdiqua tu nofti : eacp re optimis quibuftp de' bctpiieniia alTuefieri, quod qui mores puer! imbiberuntjcosperomnem uitam conferuâr, tämetfi malos ÊC perniciofos: nee fi hntillis de« ^ifccndi Ôl exuendi,facile id præflare polTunt: dtiusfrangantur,citius intereant,quàni mores ticteresdeponant» Quem ego locum fi'jeiiin fuisornamentis illuftrare acdilatare,nullu.s fo' Kiexitus. Mox,quia fibonisô^ofîicioltsre--buspuerifint aflüefaciendi ( quod omnes uno Ote fatentur amp;nbsp;approbant ) quum nulla res, tiulla docîrina , nulla cognitio non cédât de nobilitate,de cxcellentia gt;nbsp;de utilitate literis di« uinistQ alijs libris pueri debent afliiefcere, om^ nium maxime diuinis. Neque eftquodmihi il!a obqcias, pucros non efle idoneos ad talcm tantamép Icdlionê ; nam ego cos rationis compotes uideo,qui ÔC acute ratiocinantur multa cxcogitantpreclarèjSC mu! ta iudicant mature: tes rebus comparantjfacilé difeunt, Âffidcliter retinent quicquid memoriæ commendarint, inquouuisilla ætas maxime antecellit. Quid;

Gratntnaticam ScLatinæ linguæj à'GræcJfi QC Hebrææ: adde ctiam DialeCticam,ôf RbC' toncam, Philofophiam , quæilla ætaswpit) intdligit î quid ni eriam 1 heologicos libres pofsit intelhgerec Quæflioncs ipinoiâs, obW' ntateimmcri'as, contentioncs infinitas phdo fophorû, ÔC rebus amp;nbsp;uei bis inter ïcdifncpan' tium uidet,intelligit,difce)nit,iudkat; quidni etiam in facris literis idem pra-ftent f Quo loto maxime reprehendendus cfl Anftcfcles,quo' niam quum uidcict fuæ memohæpucrcsani^ inMathematicisdifcipIinis crudiri, quàffl alias artes accédèrent: non dubitauittamenaf' firmaie, cos cfîèà philoiopbiamorumfcffO' uendos.Quid quæfo difficilius,philofophiani' nemorum, an mathcmaticas cognofceretnc' modubitat, quinin mathematices literis tri'' fccndisôf plus ingenrj, ôfplus memoriæ,^ plus ludict) requiratur. Ergo,ut uideminitü cumtuo AriftotcIe,diHîcillima quæque digns pucrorum cognitionc iudicatis: öiccntrsl^' cill;ma,minimè. Difeunt pucri anilcs blxl' las, icommata,aliasrcsrurpes, quas non op'is cft commemorare: quid cft cur non liilb' riam Euangelicam poßint interigercfquanili non perfet^è, attarnen uteunque inrelligcnt: præfenim quum non debeant contendere,cb' mare, Ôif rixart, ut in fchola 1 heolcgi: ßd fint ita animandîjita inftituendi, ut finnitn cie' । dant,

dant, quxcunque in hiftorqs ÔC ApoGolids ÔC. Prpphetids legennt.ea omnia ucrifsima eflcî lic(iet,utucritatis omnium fuminè facris lire* n'stnbuaiaudoritatem, amp;nbsp;ut una cum aerate fognitio Icgis diutnæ crefcat amp;nbsp;augel’cat » Has obcaulïas tudæiHlijs fuis mox ab utero natis, amp;^proponcbanto]im,Ô^ hodie ctiam propo' ' nuntlibrosfacrosedifcendos: iia ut maiorcm ueriorem legis fuæ cognitioncm duodeci^ moætatis anno pueii haberent, quàmnoftra ïtate fenes grandæui fuæ. Vtinam hîc imitare^ ■Burludæos, qui Chriftumlefum, quum nihil 1 ^dhuc diuinitatis in eo fufpicarcptur, puerum I tarnen de diuinis litcrisiècum diiputarepatic-' bantur. ludæi homines fupeiftitsofi, 8C de Dei cultuacreligioneadmodum foliciti, non ægré I frrebant puerum difputantem de libris facris, quin potius attenté audiebant: amp;nbsp;nos Chrp i ftianihomines, pueros feripturam facram le^ gerenonfinemusï aut iudicabimusadhuiuf-tnodileâionem noneffeeosidoneosc' Pharis fei,fcribç,pontifices,facerdotcs,legcm Dei te« nebant, ac de ca gloriabantur : interrogati de loco,ubi'nam ChriGus nafceretur,teftimonia ucra ex facris literis adducebant : fed tarnen Chriftumnonagnoucrunt, quum eumpueri amp;nbsp;citius SjC melius agnouerint, ac ei reddentes iuftum ac debitum honorem,Hofanna Daui^ J didc clamarent. Vides ergo,quç non intellexe , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s 5 rint

Fint totmillia uirorumjêC qui'dem doôiiSi‘’’‘î^ Tum,hocunumpueros intelIexifleCpro bus Chriftus agit gratias Deo patri, Grao^^^* go tibi pater, quod ifta celaueris adultes, uelaueris pueris. Itaque pueri ctiampolîoi’' cœleftia myftcriaintciligere. Apoftolosrcpij henditCliriftus,quôdpuerosprohibcrent2® re fe ; Sinite, inquit, pueros uenire ad mel’’ lium eft regnum cœlorum.quos quuminul'quot;’ accepiffet,donauit fuofpiritu, 5Cin nurnerin'’ dileôorum repofuit. Chriftus eos ad fe Chriftus eos penes fe efte uult, Chriftus doneos diuinorum myfteriorum elfe id quod nonnullis rationibus à nobis conht' matum eft;quis ergo aufit dicere,in pueris nCquot; elfe habilitatem facrorum uoluminum piendorume' Harcde pueris. Qiiidtibiadf“ quæ de mulieribus dixiftfrefpondeborFc«’’'’ nis, inquis, nullum eft indicium ; ÔTideofa'* eft, fi Oti] récréandi gratia alios libres kga^ diuinosnon attingant. O' egregius morum. Legat alios libros, ucl prophano'; riam, modo ne facros. Cur non dixifti, wd' ribus (fic enim argumentabaris) non iramO' tum ludicrj fuppetit: uolo ut hoc quanruloj^, cunque habent, perdant; cjuid enim aliud«*’ prophani faciunt cquot; Excitant ad libidincfflX uent perniciofas cupiditates, uanis errori^ dccipiunt mortales.adhortantur ad odium,3 inüi'

inuidiâjadmakuolentiam, ad omne genus fia ^itiorû. Intalibus ergoUbris uisfœminas ex er ceri.noninfacrisjin quitusformâtur animiad probitaiem, acquitatemgt; iuftniamgt; fortitudi-nemjeligionem, acpietatcm . In mulieribus autem nihil effc iudici], nullam iuftitiam gt;nbsp;nul-' bmprobitatem;nefcio qux'nam philofo.phta teiftas opiniones edocuerit. Iltenim uni £lt; fœ

1 tninæ aequè confiant animo ÔC corpore: ca^ dem materia unique fexui communis, amp;nbsp;ani^

I tnusæquè perfecfius eft: quid ergo tu: quid A.* i nftoteles dicit de mulierum imperfedionc:

animus ne mulierum perteôus, an impetfe^ ftuseftcfi perfeiftus, conuitftus plané crube^ fees,tecppudcbittuac tam talfæopinionis: fin impcrfeâus, aduerlaberis cùm omnium phi' loibphorum fcntentqs, qui animo hominis 8C uiri Si faminae nihil pericâius efte , magna omnes conCcnfionc iudicarunt : turn Deum . ipfum rerû omnium atchiteôum atcp parêiem. l tnendacq argues atcç conuinces, qui lua ipfius i uocedixerit, Omnia quæcunq: ahfefucrâita^ 1 hTicata,caomnibusnumerisahfolutaeffcatq$ 'lt; ^4 çerleéla. Corpus porto ex uvdè dementis con H ftav.idcm calot,idem humor ,idcmfiigus, ca' U dem ficciias, matetiam in pavtium adhæfi one

lumenta caufarum, omnes mutationcs pares in mulierum ortu, ac in uirorumfun'' Vnde igitur impcrfectioncm muliebris W arguisf undeperfetfïionemuirorum colligit Tranfeo hïc eorum opinionem (quinonoi” nino male iudicant)dilputantium, externa nquot;*' poris lineamenta animi affeóioncs fequi : q''* ex re cogcremur mulieribus perfcdionemif'' bucrc: atque earn perfeÆonem animi, qi»*® in maribus nullis, aut perpaucis rcperiatü'' Sunt enim mulierum partes inter fe magquot;' confenfiorie fibi reipondentes, quum inl’'’'i minibus (ut turn ctfatebaris) longèinterfcP'' tesdifcordent acdifcrepent♦ Numtibipro'’' bile uideatur, ut cum exteriori hac corptquot;’ barmonia mulieres confentiant,in animonquot; ta fit difcordantia, quantam tu fac/ebas cluderes potius ex fententia philofophorquot; çorum, quorum mentio à me fiebat, qnaquot;'' perfeóiiores fint mulieres externa corpquot;'” pulchritudine, tanto ciïe SC animi etiam'quot; cellcntia pleniores atcp perfeóliores. non iftud earum didïa, non iftud car urn ff declarant* Si mulierum dióa uirorum componantur,non dubito quinquot;' gna fuerintin utraque parte momentarquot;quot; num; quandoquidc quantö boniuiriin^^j pub.attuleruntjtantundê et mali ctiamaM' nnportatum eft. Mulierescommodadtü^

rfetnmcnta etiam inuexerunt: funt ergo utricç pares. Qiiid fi etiam fuperioresamp;laudabilio-' res uiris inuenianturc' nemo nefcit,multo acri-usperuiros tuiireorbem terrarum uniuerfum afi!iâum,opprelîum,fra(flum,proftratum: ob eamcp rem fœminç uidebuntur (plendidiores» Sed raorofaeft.ô^ faftidq plena hgcmeadilpu* latioicui ego facile fuperfediirem,nifi tu me iti cam lacelsiffes.Ne diutius hîc immorernuble* ge omnes omnium ætatû annales ÔC hiftorias: cognofces fœminas caftas, pudicaSjUerccûdas, benignas.iuftas, fortes, modeftas, confilio ua.-Ientes,fagaces,aftutas, cautas, prudentes, gra' «es, tnoderatas, acutas, pias acreligiofas : quæ itainomni uirtutum genere excelluerunt,ut inuhâ hominum millia fexcentis palTuum mil* libus anteuerterint. Nolo recenfere Semira^ tnim,Lucretiâ, Corneliam Gracchorû, Otfta^ «iam Antonij uxorem, Cleopatra, fexcêtascp alias uitæ integritate, morum probitate ac fan« ftiinonia,côftantia,fortitudine, quouis bomi-ne fi non fuperiores, faltem æquales ac pares* Tranfeo Amazonas,Sibyllas, quæ etiam meç difputationis caufam ftabilirc poftent, amp;nbsp;tuam infirmarc.Quid tibi multa millia uirginumjôt^ coniugum,amp; ui4uarû memorem, quae ingen« tesacintolerabiles pro Chriftiteftimoniocru* ciatus atcp tormêta fortiter perpeftac, Martyrtj coronam gloriofe funt côfequutæt'Num hç s y tibi

tibj fine iudidOjfi ne iTiente,præcipitanterf'’^' rc,ac temerè uidenturc’ Non neen’â Deusnquot;*' lieres uaticinandi afflatu inftigauit,uffutti'' procul animo cernerêt,Sc homimbus preniU’ ciarentc' En'am amp;nbsp;hae tua fententia nihilioält;^ babuerunt.Chn'ftus Phanfeis,Scribis,Pon^ cibus, non fe fïliû elfe praepotentis Deieft fus ; ÔC uni Samarkanæ non iolum orandiD^ raiionem aperuit, fed etiam uerum Ce efleMd fiam Patribus promiffum. Scilicetftuliæi^W rcuelauit myfteria Chriftus.Sc ftulta Samarit^' na Hdem ei habuit. Quid Marthac'quid Mag' dalenadudici) nihil habuerunt, ftultaeerafli^''' omnes fatentur, fcilicet. Nolorccenfereiquo* quantacep mulieres Apoftolos cætcroscpuirf’® Chriftianos amanterSC fände pecunip adi*’ uennt,patrocinio defenderint, hofpitalitatef' crearint. Haec enim nemini non funt nota,amp; go has ftultitiæ condemnabimus^ Videsquaiquot; abfurda ÔC quàm àratione aliéna dicas;nolotlt;: uehemêtioribus uerbis urgere plus fatisterô fpfa urget. Quanto redius D.H/eronymi*^ qui 5C Paulam,SC Euftochium,mulieres délité tas, iàepe ÔC mukum ad facrarum literaruml^' dioncmadhortaturn'dem etiam cenfetfado^ dum 8C puellis,ôf coniugibuSjôC uiduisiquf’''' es 6C quando in talem düputationem incidit Has tu prædaras rationes aut no curas, aut«’ uidifti î fed in tua fententia,SC potius opinioquot;^ per

pcrtinaciter manens, addis amp;: illud,Mu1ierum officium ede adminiftrare rem domcfticam,et liberos erudire, Quafiuero idipfum ÔC uiri SC theologi non debeant facere.Prudentis matio ne eft,bené liberos educare,benèrê domeftica gerere.Sed heus tu,quæ fe ipfam non bené re* ^erit,quï poteritrem familiärem bené guber-nareÆultus Dei cuiep fit chari(simus,ei omnium primus'.poftea reliqua uite munia exequatur, inelius enim fie omnia fuccedent. quod Omnibus faciendum Chriftus ipfe,ÔC Vates,ÔC Apoftoli,2lt; reîiqui fcriptoies facri gt;nbsp;atep adeô profani ctiam iudicarunt. Si ob earn caufam, quódliberos educate,ôd familiam gubetna-ic Quifpiam debeat,ob id non debet facras litè-

nus hominum uoluminu diuinorû ledlione» Nam nemo eft in hac mortali uita,quin multa,

I magna 8C ncceffaria négocia habeat, quibus I cxpedicdis ipfos intcrefte,ad proprias faculta^ I nbsp;nbsp;tesremcp domefticam utile fit ac ncccflarium,

I ad pubhcaslaudabile,0^ adhominum opinio-I nbsp;nbsp;nem gloriofum.Ex quo fieret,ut fi quifpiam a-

I lius, ordo Pontificius minus'deberet fin facris 11 nbsp;nbsp;uoluminibus euoluendisuerfari. Debet cninx

1 binon folùm familiam gubernare, fed etiam alioru res domefticas » quo ad eius fieri pofsit, gubernare confulendo, admonendo, fuaden-

, i do,exhortando,Debetitcmcominunihomi-l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;num

nû faluti proutderc,diTsidia tollere, mores cot^ rigeretotius populÉ De reliquisordmibusn'’ opus eft dicere,c3 nemo nefeiat, fuas eiîecuitf ordint 3Ç (niilcits,ÔC magnas, et gra ties,amp;: occupariones.Ergo hts omnibus,id eftjuniuf^' fis hominibus, de tua ièntentta libres diuinû’ interdicamus.Quanto recfïius, quanto us quicunqp dicunt certas quafdâ boras ab 00' ni omnis ordinis homine eftèindiuinislifti® coUocandaÿ,tum propter infinicas caufaSjtui” praecipuè propter unam hanc, quôd pturafacra nos ad pietateminftituat,fit^ult;^f^ probitatis régula,ea rc ut quifep diuina uolui^* nafrequcntiisimè 8C religiofiftimè legeriCiii^ ad gerêdas res fiuc domefticas amp;nbsp;fuaSjfiuepJ' filicasjçrit maxime inftrudlus, maximecpi^l“’^ neus. Quare non idcomulieribus libridiiiW denegandi runt,quôd cura rerum domefticâi'’ amp;Iiberorum educandorum implicatæ clTe de' beanttfed quôd talem curam gerant, Jioc prï' cipué feripturam iàcram ÔC notftu interdm debent legere ac relegere. Quis tu5 ill ud fto'quot; ma, ac potius conuicium ferat ; Coins 5i fow’ arma muliebria i Diclum iftud è media fumptum cft: quo homo tu minime popular^ Utt non debuilTesî id quod tua eruditio,fuoiu' re ac merito a te petit ac flagitat. Num D.

», lus.quum diccret, Vigilarc,quoniaminii’i“^^^ », uefter diabolus tanquamko rugicnscircuH)

quaetens qucm deuoTet:nutn uiris, inquâ,tan' lt;* tum illud,nccp dixit fixminiscDicit alio locoû dem Paulus, Armanoftrauerbö diuinSeffeî quidnoftraCuiforum'netantumjan etiammu-lierumfmulterûetiam quidem ccrtè.Namom « nes,utinquitlobus,quandiubanc mortale ui^ lt;t tam agitnusjandiu in militia fumusjtandiu bei ^uo cum promifcuè 5C uiri amp;nbsp;mtiliercs ccr-

amp; pugnam aduevfus dçmonctn,aducr^ ^usmundü, aduerCus proprias cupiditates fufil '^eant,quibus fe armis uiri ,ijidem mulictes tUquot; 'atidcbentacdefendcre. hacpiam noncolus Slt;tuCus muUebriaarma iudicabuntur modd,

ftdetiamÇfi Paulô crcdendum eft^diuinafcrP Ptuta. En tibi aliud argumentutn tuum, id eft,

4 luperioriquàmfimillimum-.Mulier quacfapit, ' t bisftultaeft.Curnotrdixiftigt;autcurmibi dice

1 'enöliceat, Vir qfapitgt;bis ftukus eft; quidnii ' V au non lunt in utroq; paria momerrta ratiotrûi ' V Num fapientia depeÙit bumanum animum à

V îimaeft;aiauæcumnibûfapit,ftbiuidctuïfa^ ' \ Vttc,eabisftulta eft.Sapientiae auteiu catratu^ ' V »aeft,utncmrnem no on\et,comn\eudct,ct ad uharuiusrcddatmeUorè atq^aptiorcm. Quod

Î8lt;ÿ FRID» F VR IT fcuèôif indifferenter mares amp;foetni'flaS)* pucros SCadukoSjamp;^heros ôCferuos adfacr°' rum librorû lecflionem adhortabantur, ctiamôC fœminis facra uoluminaadlegcn^'* côcedantur, Adidiotas eos,qui Ôdper fiCpcringenijaciudicq facultatem poffentü' cram fcn'pturam legere, fi tarnen diiciphnis'^ fcientiarûartibus animû coIuiffent,ueni3niiiS' quos tu non alia de cauffa à facris librisdcpd' Iis, nifi quôdjtametfi ingenio ualeant, iud/cilt;’ polleant, non tarnen debent ad diuinos libres accedere, quôd neep in linguis Hcbræa, Grae-' cajLatina,ne(^ in RhetoricæpræceptionibÂ neep in Dialeifficæ praeceptis, neq; in Philû!°’ phiæftudijsoperâ pofiierint. Egoueroftato® omnes, qui îe ad facrorum uo’uminumle(?îi® nem conférant, eos non parum luminisfecinquot; attuliffe, fi ad ea ftudia diuinæ PhilofophiX^' tiamhumanarumdifciplinarum cognitione'J fecQ tranfportarint. Sed tarnen iudico tanictl* quis nullis humanioribus difeiplinis ÓUS, ad diuinos libres acceflerit, huncmlub'' minus eos intelledîurum. Contra tu itidtos* Ego (èntentiam tuam profligabo,et quod dix* facile obtinebo. Sunt enim tua argumentaaa banc rem confi'rmandam deblia, uacillanua, nutantia. Nam fi nemo poteft fine hutnanto'' tis ftudijs ad perfeefîam diuinaruin licerarum cognitionem peruenire(ut tu dtcebas)pan u**^ nicinolt;

memoria autnulli, aut peipauci theologi cxtP terunt. Linguas enim amp;nbsp;Hebracam ÔC Graeca nemo norat : de Latina nihil opus eft dicerc, ^uutn res ipfa loquatur, eos nihil minus quam Latine autlciuifse, autintellexiftc. Aftmentû ot^ Prodeat Petrus Ligubardus ,fons ÔC origo fcholæ Theologicæ : prodeat Albertus Magt; j;nus,prodeat Aquinas uefter cum fuis mena' I this, qui dcThcologia aliquidfctipferût : pro* I deat Scotus, Bonauentura, Richardus : pro^ I dîant O c camm i,B r uxelle nf es, Alexâdti, D Ux tandi, 6Ó reliqui omnes prodeant : nemo de ' tanto numero feiuit Hcbraicè, nemo Graecè, A nemo Latine. Ac fl uis pcTpcndere,qualibus 1’ I Lbctoricx,Diale(ftic3c, Slt; Philofophiae ftudqs ÎI ornatiiftituiauâores adTheologiam accefte lt;nbsp;\ rmv.pïimùmRhetoricâcontemnebanf.inDi* i I alefrica uero.pro ueris ÔC Iclidis eiusattis adquot; ' I wonitionibus £lt; pr3eceptis,habebant cenfuftquot; \ I onem il\am,ipfo chao perturbatior em, ampU* A anonum,fuppofhionum, reftriôronum, infoquot; ' \ Lhillum, terminorumt ucciferabantur deUOquot; \ dhus,uociferabanturderebusiundcalqbatquot; ■ I harilsimouocabulo,id eft, fuo, alqReales, alq ' \ bsommalesuocabantur. Clamabant,uoci{era \ \ bantur-rixabätur de ai tis fuac uocabulis, ufum elus nuWumbabcbani.ufum autemïimó nuWâ ' nbsp;nbsp;debiialeôicis præccptû babuetuntgt;imô ne pr i

\ tsvls\abqsDia\cCdcatnurcp.üde§aftatunt.L)c A nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;çbftofoquot;

philofbphïa autetn eorum quid dicamc’præ^^f tim cum Iibri quibus eorum philoibphia conc nebatufjita hommibus nunc fordeantjUtph^' macopolis, ungucntari]s, dulcianjs, uetulis bene noti fîntjUtpote qui mcrces fuas ilhs iol^' antinuoluerc. Itacpfihumaniores difdpiw®'

Dialedîica,Rhetorica,Phyfîca, amp;nbsp;Moralisp'quot; lofophia neceffariç funt future Theologo:^^' us bone, quàm paruus numerus Theologe'^ fuit olim in Gallia,in Italia,in HiTpanM:'^ Germania J amp;nbsp;hac inferiori, ôf^’illa lup«'^*' Sed quàm paruus numerus hodie Thcolo^ rû ad iftârationê inuenietfllli ipG q primas g^' fere uidenf,illi ipfi omniS impcritifsiiniTli^'^ logiç et crût,et merito erût.Quotufquifop^**. nim de fenioribus Theologis, extra quofdâ, qui ifta artiS ftudia, quae neceflâris efle dicis,coIueritc’Non ero hîclongiobt'^^r là,ut ante dixi,fatis fuper^ loquitur pef*^ tametfi nullus loquar. Ego uerô ü'cftatudî»* ifta difeiplinarum cognitione, quas aniea'^^ morabam, poffe quemuis hominum ftantifsimum Theologû promoucre atcpP ucnire.Oftendani igitur,Iinguarum Heb' ’ Græcac, Latinæ peritiam non efie

îofophiæ ftudta quicquam Theologo coüdua cere. Acut de Unguis pn'mùm agâ, hæ omni» confenfuliihil aliud funt, quàm infttutncnta, quibus cogitata mentis expUcamus. Haec aute animi fiue ienfa,fiue cogitata, quacunc^ lingua uelloquendo exprimi polTunt,uelicribendo. HincÛtjUt que altjslinguis feripta fuîrt’Jn aliaâ lurfus interpretemur,ut ab his intcllig.ant,qui« bus étant implicataetincognita proptet alterid tislinguæ ignorantiâ.Sic de HebræOjde ChaV ûïOjÛc de Græco, fie de Arabumlingua raub ta ÔC uaria opufcula cùm olira,tum maxime hô dietransfetûtur ud in Latinum, uel aliamlitv guamuernaculam Jtidem etiamlingUae uulga tcsaliæalqsfibi auxilio funt, dura quæîtaUcê tôfçtiptain Gallicam uel Hifpanicam lingua iwetçretamuT,aut ab bis uicilsim in illam uer^ tiïT.us. Denicçnullarescfttam exquifita, tant ïecondita,et tara obfcur a,quin ex una in aliani linguâ expreffa SC quafi transfufa fideliter, be-trèpofsitperfedlecp intelUgi. Aut igit quæ Hegt; btïisiGrçcisjLatinis literis continent, uerti in ' ' üulgaxes linguas fideliter poffünt, aut non. Si ' \ poffunt(utcertèpoffunt,etraoxfuolocopolfe

conuinca^ucVtanV.habcbû popukis diuinïcuo knxaüs co^nitionc per patri» fetmonêacVu», , treeco^nitiotrium Ûnguarunt ( quasùoeant) çrituçccft'aria.Si noftpo'iVcntftdebtcr uerti, t» ' , uaatamp;tfenmiatuajöCiudicatetrt üttettiutn U nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t tftatuav

tpo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FRID, F V R 11 iftar um linguarum pen'n'a di'utnas Iifcraspetn pi'nonpofle. Ni'miumteexemplo Ongenis» Auguftint'jHi'cronymi oftendebas comouen, Qd hîcHebrai'cè, Græcè» ÔCLati'nèfci'uerK,i!l* »n extrema feneefîa Hebraeam Jïnguam didic£' n'nt. Hoc unû foies tu cum nus fiinihbuscgr^quot; giè præftare^ut exemplo uos contra aduerlar*' os ueftros mum'an'sjaudtoiitatctp hoininû moueamïnùnô fcquami'ni ueritatem, fcdhui^ quancunc]p auôon'tatem anteponatis.

go non dixerim ueritatem inucfiigarïj fed ■ tatem poti'us obrui. Ratio antiquilsimacu($ S)C charißima fit: audîoritas atqj exempluw^“ ueritatem tanquam ftateram examineturîô^»' quid uidetur babere l'ufti ponderisjetineaW^' fin minus, e medio etjci'atur. Sciuit Latiner'no.Ergo neq;TheoIogo cognitiof^'' tinælinguæeftnecefîaria;fic enim conclude,| etiampotes,fiexemploOn'genis córnou^’®* i Hucadde,quôd omnes ecclefiæ Grarcædi^ ôoresLatine l'gnorarunt. Quid Auguftif^ | et Hieronymusr'non ne hic Dalmaticè, ilUç friceloqucbaturfCöcludo igiturJinguasP^' maticam atqî Africa côduccrehis quiadtli^®quot; logiam fecontulerunt, Aliafèxccnta eiü^^ ' generis ex bis quæ dixiftiinfen em, nifi aib'^ rer cx’paucis bis facilè,quam abfurda tiatua,intelligi. Itaqi rem ipfam no hominum audîoritate» fed exuen''afisicg'-''j

mcnfurati. Redeo ad Origenem SC Augufti^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«

nuiUjquorum tu exemple» potifsimum niteba* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

tis'.annonhiinfenecftute Hebraeam linguam addiiccrcientarunt^tentarunt. Duo nunc abs tepeiozptimuman, feiuerint ifti duo Hebrai* cè.alurum an,priufquam Hebrçæ linguae ftu^ dMctUjtheologiam icirentjUec ne: Conftat,ut tu etiam dixifti,eos tarn fenes addilcere Hebrç otum linguam uoluiffe, led non addtdiciUe;

, \ ni doftoïis ofhcio, lchoUs aperuerurvt, om* . 1 mum lux xtaüs pracftantifsrmi theologi ha^

\ Utilunt. Quid releram,dodlores excellent , \ tónmos Lcclehæ, tum Græcæ, tum Latinæï A quovum lingularemgt;ÔC quàli diuinam de fa*

\ ramurzut Athanafium,C7tillum,lïen3cum, , \ Ra'zianzenum, C^prianum, Tertullianura, A a\io4 que his limiles t qui Vdebtaieas liter as i* \ Vgt;nnraruntï trgo fine Hebrxx lingux péri* , tiadiuinaphilolophiaintelligireôè potcft.ldê I ^eGrxcisliteris ccnlendum eftiqnoniamfcrv \ \ W,pharifati,pontih.ees,laeerdotespopuliV.lra

cUtici, Bibîia fntelligebant, fingula ' rimabâtur, adeô ut Rabinis explicandaeß’^quot;' orum fententiæ primas omnes homines rantgt;quum hi Giçcè neiciuerint-Tranfeo ƒ■ tos alios dodiores theologes,qui et hodfeiup* Si ohm etiamfuerunt fine Graecarum cognitione. Aeç, hoc idem fuperioribusanfï^ à Sorbona Parifienfi iudicatum efi,cum ip*’ dccretum fuum interponeret eiufmodijiiidi*^^ ret, Grçcam lingua hacrefum elTe icminariuiF' eoc^ Si illi tunc, amp;nbsp;hodie etiâ complures, magni(fi dtjs placet) theologi non lôlû iudit^' runtaciudicant,linguam Graccam nihilpj^'' defie theologiæ,ucrùm etiam maxime obeigt;^' Itacp theologia difei fine Gracca lingua potd'’ Neep eft quod idipfum in Latinis diiciplinis^ lim probare: quandoquidc fi, ut antea multum diefiû eft,amp; Græci Theologi Si lud^* orum Rabbini,fcribae Si pharifaci,lacrorûü®' luminS prçclaram cognitionê habuerunt nihil minus quam Latine fcirêt.apertifsimtf'’ ftat,nô cfteLatinâlintyuâ future theolcgoo^' cefiariâ. Lrgo neep Hebræa, neep Giæca,nf$ Latina lingua addifei ab his debet,qui uelim®' perâ in là cris libris collocare.LinguÇjqucnia^' modum initie docui,nihil aliud fiint,nifi inter* prêtes humanac mentis, quibus ea quæ funt’” animis noftris reclufa, référant acaperitinrui-quae ut fadas, non refert qua lingua loquaris: quando'

quandoqaidemæquèomnes linguæ jdipfum præftât,utamp;loqucris animû apcnantjöC audi* toribus cogitata mentis cius qui aut feribitjaut loquitur,edoceät. Quare uides,quàm irrita ar^ gumentade linguis cognofcëdisadiierfusme propofucris.Sed ô me paru perfpicacê: qui no illuduiderim, quodomniSocuh's maxime cx^ pofitum eft, neepà meprætermilïum oportuit. Tres ne iftas linguas iudicas necclTarias efle ad theologiam, quod eis tanquâ thefauro quoda diuinæ literæcôtineantur,an nonc'ucrtanf’ igi-turinuernaculas linguas, nec illarû ufu indige bimustquoniâ quod illæ ad humanâ intelÜgé--ttam faciunt, idê uernaculæ linguæ præftabût. De linguis fatis : ad Rhetoricæ amp;nbsp;Dialedticac difputatianê ueniarous. In quo uidet mihi fu^ peruacaneû eflé de Rhetorica quicquâ dicere, quumnullârem theologinoftrac actatismagis offenfioni habcât,quàm ornatS orationis, atep pompâ.Quo nomine,id eft,propter cótamina tam Sc omnibus modis fcedatâorationem fuâ, ttafibi placent, ut hoc excellentior theologus quifephabeat quobarbarius.inculfius.inorna-tiusuerbafaciat.Scd quoniâ multi hodiefunt, qui ad meîiorê mente rede«t,adhibentcp quaii tûpoffuntnitoris 2C ornatus inlociuendo:pro* ptereade Rhetorica aliquid diccdû fuit,ut om-niumuotis abundè fatisfieret. Hancigit dico non elfe neccflàriâ ad Theologiæ cognition?, t 3 cùm

feparati fint, nec trâigredi eos nos oportcat, ne artiû fines confundantur.Hinc fit,ut omnis facultas, omnis ars, omnis difciplina fuis ipfws prgceptis côtenta fit,intra termines fuos confi' flat,extra non progrediat: aliter enim qqûunâ addifcêda cft difciplina,fimul cçterçomnesalt;l difeendæ forent: quoniâ earum ufusinagêdo» noninpraccipiendo miieerifolet. Tumquôil Rhetorica nihil aliud fit,quam imago quçdam innatac nobis certæ cuiufdam cogn!tionis,qii3 duce, nos ipfi fine uila arte, fine ullo doâorC)^ ornate loquimur,ô(^ ad eorûqui audiuntuoluo tatê accomodate. Sunt enim artes omnes imi^ tatrices atc^ acmulæ naturalis noftrç facultaiisi quâ non ex arte, fed à natura accepimus.Qpii' potius fiquid habet artes,ß quid docêt,id bis acceperunt: quoniâ exemplar quoddâiH^ funtnatiuç noftræfacultatis,quam innofiro’' nimo natura parens inièuit.Non enim aliqu*^ quod in nobis non fit,procréât ars ; fed eaqnï funtin nobis orta,äuget, alit,quemadmodSlt;^ Cicero ÔC Plato iudicanint. Quod etiâ ita fpicuû eft, ut negari nulle modo pofsit. Nai” pueri infantes,hocipfum quod ex arteeft, arte praeßant.-ob eamcp re eße in nobis omnt^ artes natiuas infitas, necefle efi fateamuf* Qiiid quod,quS ex omnibus uttlicadbus Rbc-’ toricaî ilia maxima fit, ut orationê ornamen“^

B o N o N I A, quaG luminibus illuftret: haec omnia uius Io quendi quotidianus abundè fuppeditabitjfi in uernaçulâ linguam diuinae literæ transferâtur: Öótametfinó transferanturjpuritatê 5Cornat3 pamæ linguae unufquifcp ex obferuatione cae^ terorumaddifcit, tamedi nullus de ea quicquS tnoneat, His igit de cauisis iudico,fineRheto ncæpræccptis Theologiâinfîgnitcrdiici pof-fe. De Dialectica nûc.ls qui ea quae de Rheto rica diâa funt,cognorit, n5 opus habebit refu' Utioncautrefpôfione aliqua aduerfus ea quæ deDialccGica difputaftitquoniâ par eft in utra-que ratio,eadê funt momêta rationû. Eft enim etiâDialeô:icaincorûnumero,quenobifcum nafcunt.b^arntamlatèpatet Dialectica, quàm rationis uCustid quod etiâ eiufdê Dialetftice no mineOgnificaf, q à Græcis indiffcrêterjuel dis aleflica,uel logica nominat. eft aût hom o ani/-mallogicûjid eft,ratione utês, ipfa ars ab eo quod eft rationc un,nomê inuenit. I n qua fcn^ têtia eftdiuinus Plato,phüofofihorû paterjatep adeôdeus. Quid ergo c'cxiftima.Vne homines rationisefiecopoteSjOecne exiftimasc'funtfa^ nèrationis participes,rationis cêpotes.ratione ututyr, ratione ualent, tamctfi Dialecfticæ artê nó nouerint.Ergo Dialectica:,id cft,artis Dia* leâicac cognitio, nó eft Theologo neceftaria: quia nemomortaliûper feno eft Dialecticus* Veniatnus ad PhilofophiâjatcÇ cquis animis et t 4 fine

fine cÔtennonc ucniamus. Mira tibi uiderisdi xiüe in earn fententiâ.ut probates,Theologes Philofophiæ ftudio maxime indigere: quonia, ut tibi quidê uidetur,ea fit tanquâ fundameniS Tbeologiaî,amp; Ariftoteles et Plato quafi ardif ^etfîûfic enim eos appeîIabas.Ego uerô nô pof fum no te uehementer admirari, qui ifta aufis dicere: nâ D. Paulus alia,quàm tu,Theo!ogia: iaeit fundamêta. Is enim ad Corinthios feribés dicinPundamentû folû elle lefum Chriftû, cuJ dcbeamuslblûinniti.nâ quicuncp fuprahunc çdiiiciû erexerit, is côftruet firmiter et in omne çuû perm anfurG çdifîcium. Chriftus ipfe apud loannê dixit, non acciperc fe lueê ab hominf 5gt; buSjfedà pâtre fuo, à quo uoccaccepiuEgoif ?gt; luftrauite,5^illuftrabo.Quî igiturluméà Pia^ tone Sc Ariftotele acdpiet i3,çj à folo pâtre bet lucê accipere^Non eft aliud fundamentiiiigt; extra Chriftû,fupra quod nos quicquâ ædifica-rc poisimus ; ôi diuinâ theologiam in philofogt; phia fundabimu|fCôftruendi,erigendicp ædf fteia ilia folet eftè ratio,no iblûm omniû cofeO' fu approbata,fed etiâ necelTaria, ut h'rmifsin'^ fie alte fundamêta iaciantur; fie durabit tota brica^uitium eft, pulcherrimum çdificium leui fundamento inniti. Quid uos,qui fundamen' turn Theologiç philofophiam facitis:anfton haice pulchrè côftruendi rationes paturbatis, ateg deftruitisî' Nihil Theologiatnelius,nibil nobiliiis»

Bobiîms,nihil antiguius : Si^ uos earn in philo^ Ibphialundabftisc'Sumptuofiisimi nimirum et omnium prxlhntifsimi ædifici], uile 00 abiegt; ûiim fundamentum ftatuitis. Mifit tot V atcs, tot Apoftolos, tot concionatores, mifit ctiain filium unicum fuum Deus, quantos Sd quales netnoneicitjUt fabricamTheologiac in hac return uniuerfitate molirentur ÔC cfficerentt nec uos pudebit dicere, 2lt; nominare architcdfos ÔC opifices tarn excelletis fabricæ, Ariftotelem 2lt;Vlatonem? Quid hoc aliud eft,c|uàm V atû, tjuirn Apoftolorum,quàm Chrifti opus, mu-

I Bus,officium,bcneftcium, pro merit um tollere I de medio, Si eiiceref Pefsimè cum idiotis ÔC iV I litetatis hominibus ageretur, ft ab his folum I Theologia dilci poftet,qui philolophiac aut cç^ I terarum ariium difcipl ini» operam nauaffent: 1 lt;\uoniamhi certo lcire poftent uei ä, xternam, \ hübilemcpD ei fentêtiam, in quo omnis noftra \ Icelicitas conftftit.Voftcmus item dicere,nemi-nemmoïtalium minus facraTheologianr per-\ ccpiffc,quàm Apoftolos*. quoniam hi infimi e-1 tantdeplebe,pifcatoresgt;nauicularqgt;ïudes ÔC a^reftcs,utcxl;uangelicahiftoria facillime pa-tet'.ÔCD.Paulusnonnùffis infocishoc nomine ffheologiamcômtndat, quod non aphilofo-phisfummis,autuiïis opibus facultaûbusa-bundanühus,acpotêtihus,Çeàà uffiVsimis om-ti^tSC pauçetïitnis annunciatetur » SicCclfus.

Porphyrins, Iulianus ( ut eft apud raum)religionem ChrifttanamludibrioW^ bantjderidebant, ustuperabant: quodnonW'' beret hacc uiros difcrtos, diakóicos acres, pn* iofophosgraues, omnidifciplinaruni genera cxercitatos.-quod iplis uidererur,Theolognn’ bominumautftoritate, id eft, humanaranon^ philofophica commêdari oportcre.

crâtintuaopinione,utquoniâ hominesni’' difciplinarû erudittone, neq^ linguarS,qu35fi* treslacis, neap dialelt;51icæ, necprhetoricæ,nf^ philofophiæerantpræditi, nihil eos fcircpol'*' arbitrarentur.Errarunt illi, âf tu etiâ in code® uerfaris errorc. Quid de Maria matre Icfu^ bæciftas,quas tu requiris, difciplinasdidk'J' minime, quemadmodum neque cas Apolî^ * didicerunt » Non oportet infpiccre quantaI0* bcatquifquc humanarum,quas uocant,di(d' plinarum cognitionem, ad intelligendam u' cram fcripturamîfed quantum fidei, quanW’quot; fpei, quantum offteq, reÜgionis ac pietatisl'’ beatthunedonabit fpiritu fuo Deus.præfc'''’’' precibusprouocatus, ut diuina myfteria uid^' atjCognofcat j'ntelÜgat. In qua fentêtia, ut no” fta multo antè probaui, Bernardus efi, exoro 1 D*PauIi. Nec ficeft huic opinioni corrobof^” dæ exemplum Apoftoforûjqyinoncadecati^ fainThcoIogia excelluerunt, quod hiimanâ^ f difeiplinas fuiftent cdo(fîi( nam nullas didioo^ ran')

rant^fed quoniam per uiuam'SC conftantem fi* dem,quam Chrifto habucruntjdiuinitus eranC illultratiatque eruditijd quodetiam ÔC Eunu--cho iili de quo mentio fit in Aóis ApoftolorS, obtigtt. Ad hanc regulam fi intelligcntiam fa* croru uoluminum metiaris in hominibus, co* gnofcesuetulamilliteratam (ad hominu opi-ntonemloquor)rudem,ignaram,uilcm,multo maiorèpoHe de thcologia coniequi nogtiamgt;

illos ipfos quos admiramur egregios phigt; Wophos.Neque enim theologia humanis di* fciplinisinnititur, autin animis omni difcipU* narum genere cultis infedit:fed in quo plus pie

I tatis,plusreligionis, plusfandlimoniæreperit, I nbsp;nbsp;ibi Cedes fibi confiituit,atq^ habitat. Hine illud

1 eft, quodhomincs idiotac amp;illnerati citiusad I Buangelq cognitionê perucnerint,quam philo ' I nbsp;fophvlmo uerô ne($ maiores, necç acriores ho

1 ftes ÔC ttuculentiorcs profeffio Euangelica ha* \ buit,quàm eos qui fuetant uar qs difciplinis or* ' \ uad ÔC commendati.ScïibaCjPharifæi,Pontifi*

1 dotes Chïiftum odio habebât, infelt;fiabanturX \ quumhûc pifeator es, penè dixetim mancipia, ' \ ipfum Çequeïëtuï,eius doftrinâ caper ent,fau*

\ daïêt,appïobaïêt.Nec pueti nô Chriftû agno* uetût, que dodfifsimi quin ncc agnouerut,aut tognoVeet e nbluerût .uolucrût uerofimo omni machina,Omni do\o ,omni atte,pet (as atcç ne* (as,

faSji'pfutn fnfeôiabâtur joccidere tentabant,o^ ciderunt tandê. Ex quo facile colligfs,non ïiorê hoc quenq^ theologû futurG, quo fibi humanarûdifciphnarum cognitionêco parant,ob eamcp rem, amp;nbsp;etiam quod ilh'teratos in maximos theologes promoui uideam us,ljteras humaniores non elfe theoW* go neceflarias iudicâdum eft. Nuüa lux mag’ illunrÿ, magis illuminât, magis relucet, quæ ex diuinis literis manat: fi quidlucis exh manis difeiplinis ad fugandasnoftrçmennsii’ nebras proficifei poteft, ilia cum Euange“'’^ luceßconferatur, denfilsimâ caligo proeuW’’^ bio fuerit.Quî ergo tcnebrçlucem potcnini’ luftrareÆx tenebris tenebrae,n on 1 ux uideu’ Iet:quo igitur patflo philolbphia, quae tenebi' funt,theologiâ,id eft, lumen illuftrabutgOji’’ alterûilluminetjid eo quod lumen accipit,«’’’'' ri us efle folet, Sè perfpicacius : atqui theoleg’’ quumlux fit, amp;nbsp;philofophia ipfa tenebræ, poteritabhacilla illuftrariC Redeoad mentum.Si humaniores difciplinaefundain^ turn eftêt theologiac, maximasgratiasamp;ag^i^ Si habere carG inuentoribus deberemus,(]i’° cas artes cxcogitarint, fine quibus non po’’ diuina difeiplina permanere diutius. Sedquot;^ nobts, uæinquam nobis, quibus pereunda'” effet,fi ifteartes interirêt.Ex quo fieret, ut fön'' mo in pcriculo interitus tlaeologia uerfardth'

^uod probabilenó cfbpreptcrca quódtametfi ^ulla effet philofophia, thcologia tamê èC effèt, permaneret.Nä dïuïna uoluntasjà qua pen* detnoftra falus,nen tftis rcgulis tanquam uin^ culisilligatur.Muiti Óc doói A graues, amp;nbsp;fan^ ^igt; religiolicp uiri cüm fupcriorum temporurn Biemoria, tö noftra,libres aliquot in apcrtum dederuntîquibusphilofcphiâ Platonis, amp;nbsp;Arlt; ßotelis alij reprehendebant,ahi accufabantjalq oppugnabant, alp funditùs conabantur euer-^«te.Talia quiaudercnt aduerfus fundaments thcologi3e,amp; eiufdcm arcbitcóios fcribcre,mc' ntóód iuredc tua fententta haerefeos nomine nonfolùm fufpcäi efîe deberentjUerùm etiam publico totius Reipub.Chriftianç iudicio com detnnati.Nam qui amp;nbsp;fundamentum amp;nbsp;archi-teâosdemolitur,dcftruitAoppugnat:isaedi-ficium, id eft, religionem Cbnftianâ funditùs euertit.Qui enim finefundamcntopoisitcon* Rare domus c quî enim fine architcôo moles ædificq erigetur c* Atquiuidemus, de bis qui i conttaPlatonem aut Ariftotelcm uel fentir'èt, I uel (cribeiêt, neminem effe autimpictatis, aut, 1 quod minus eft, malæ ac pernitiolæ dotftrinæ ' condemnatûi ex quofit,ut autEcclefia male fc ccritjaut tua opinio futilis fit gt;nbsp;5^ err orS plena * Mihiduabuspotilsimumdccaufis uidetur n3 lolum non efie fundamentum tbeologire philo I fophia,'ed etiam diuinarum literarum eucrfio

JOÎ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f R I R P V RII atcp défini(^io ludicatur, cùm quôd homincJ afîuefiani per philofophiatn contentionibus, tum quod dC nihil certi philofophia doceat, humanis rationibus theologia probari nô pof-; fit,atque confirmari»Quæ li uera funtjUt facile obtinebo, tuam opinionem uidebis expugna^ tam,amp;perditam« De contcntionemihinóefl dicêdum, pracfertim cum omnes norinttotani philofophiatn nihil aliud efle, quam litigiofani quandam difputationem, plenam opinionum à dubitationum 4 Nam quotfuntphilofopl’b totfolentefiedc rebus naturalibus opinionesj quas pro fuaquiic^ parte aut tuetur, autoppu* gnat. Hine fit, ut qui in tali difciplina uerfefl' tutjhi afiuefcantcontentionibus ; quonianilt;l*^ quo dubitatur, de eo ambigi folet. Quæ dubf tatio quam noceat theologiæ, ucl hinc apci'til'' firne patet, quod in theologia nulla debet ha' fieri nifi côftans» firma,ftabilis^ fcntêcia. Qp'’ nô uidet dubia elfe et incerta omnia, quçcun'T in philofophia doceâturfNolo hic fetfias Acs' demiæ amp;nbsp;ueterisamp;nouæ, nolo Peripatetico’ rum,nolo Stoicorum, nolo Epicureorum,Cr renaicorum aliorumcpfedtasrecenferc, funtpropè innumerabiles : in quibus tanto^ abeft ut aliæ fedlæ cum alrjs concordent, ut il» ipfi qui eundem auefiorem fequuntur acpfOquot;* tentur J maxime inter fediferepent. Quoru”’ cxempla qui nolle uolet,reperiet apud

chum compcndiolo quodam cxpîi'cata amp;nbsp;in Ciceronis libro de Tufculan/s quæflionibus, de Fine bonorum 6C malorum.SC in Academi CIS quæfiionibus.Si ifta uclis uberius Si cumu-latius nolle,ex Socratis contra Sopliifias difpu tationibusintell/ges.itemcp ex Plotino, Procu lOjChalcidiOjSimph'do, Ammonio, Philopo* no.Quare his RipcrfedebimusUantum dicam, in Platone amp;nbsp;Anftotele nihil eflede philoib' pliiacerti,quodfequaris:omnia denfilsimis du hitationum renebris obrui,SC occupa«. Quid cnitneertiapudhos reperias del erum natura-' bm principtjs, de motu, de ftatu ac quiete,de ortuamp;f interitu, dénatura elcmentorum, de a* ntmo,de fenfu,alpeóu, auditu, olfaóu, guftaquot; tUjtaftu Alia principia ponit PlatO) alia Ari^ ftotelcs : ahum ordincm rerum procreâdaruni illeftatuit, aliu progrefsum, alium ftatu, alium exitum,atque Anftotelcs fta tueritu'dœ n on fo-lum inreru naturalium explicanonc,fed etiant in his locis, ubi mores hominumbencÔC fe^ fundum naturam formantur acirißituuntur* Non ignore,multos-in eo operam pofuifle, ut hofee duos grauifsimos audtores, philofophiac principes,inter fe concilarct,idcp kriptisîlibris: in quibuspræter nomen conciliationisgt; quod 1 principio in libri titulo ponitur, praeterea con-■ cihandieosneliteraquidemappareat. Placet i Übimagnificisütulis^quibuspofteanecfatisfa* ciunt.

Clôt, ncc fi uelint,pofsint ♦ Quis enim atracun* candidis pofsi't côdliareC Quanquâ nonigno* ro plerifque in Ions difcrepan' ab 1ns auôorP bus inter fe,non toto rerum genere, led uetbis duntaxat ♦ Redeamus ad incerta philofophi^ tradîationem, Ariftotelcs multa rnifcetderefH initrjs, quae nec ordine ullo diftinguunmr,ntC uera funt omnino.'uerûm funt eius genensoi” nia quæcunque dicit,ut fi fundamcnta quæ illo ponuntur, ad fuam fententiam connrfflS’’ dam negentui'jtota eius dilputatio corraain^' ceflefit. Naturæ item definitio fie tradita ƒ Ariftotele efl:,ut quid ea fit, nullo modoexA' rifiotelis féntêtia intelligi pofiit. Et fi rem templeris,quam naturæ attulit explicando^i^' finition?,ea animi uidetur elle propriaî ex apparet, Ariftotelem ipfum naturâ rerum^'î intellexiiretuoluifle^ de re incerta,incei tôlt;‘*^ fuam aperire fententiam. idcp ex cautione?quot;* bitione,aftutia,fraude:ut cum nihil non uideri uellet.crucem potius lectori quàml?quot;^ rantiâfatcri,proponeremaluerit4 Hinc Philoponi amp;nbsp;Simplicq loquacifsimaconct’*^' tio, de naturæ definitionegt;’apud Ariftotele^' hinc ilia Græcorum cum Latinis interpretih^ eadem dere litigiofa difeeptatio : hinc en quot;nbsp;omnium omnis generis interpretum,qwlA ftotelis libros de Principijs naturçcommen'J, rijsinuftrarunt;perpetua contentio, quu*” j

5lt;îniatenam,altj adformam,ali} ad alias res ce« team Ariftotclis deHnitionê molliunt,fleôûc, UenuntJormant.Hui. Ariftotelcs in portu im-' pingisChui,natura quid fitoignorasCquî poteris aliquid de ea pro certo tradcre i Quid referain 8lt;lociamp;' temporis Ariftotclis traôationem, in qua quum multus fit in deftrucndis aliorum o^ pinionibus,potius quid non fit, quàm quid fit locus 8lt; tempus cognofcas. Debts quae ille dP xit de motu, eiusc^-, gcncribus, quid attinet me dicetcfpræfertim quum libri ipfi lint in pront-ptu'.quos fl conféras aclegas,perturbâtes uidc« bis, ÔC dubitationum plenos. V oluit ctiam Ari ftotcles in cœlum afcendere, uiderecp corû dp uiuatnfabticam3motum,afte(ftiones,corpora» oïdinem ^nuntct um gt;nbsp;conftantiam tfed bom o ta bum tantarumcp return ignarus,ita eorum tra* ûationem uidetur perturbaft'e, ut ueterrimum Chaos iterû in otbem induxiffe uideatur.Non tgohac,fedtesipfaloquitur. Côftdera omnia quçcuncç Ariftoteles de codo dixit,ÔC fine pre* iudicioamp;C ftnc cententionû auidis animis con-bdera-KficferêbaberCjUtcgo dixi, certo per-Ipicies. Quid de animo uefter Ariftoteles, fortaffe quequc mcus.tradiditï an nottincer-* tioïemkôorê dimittit,quàmaccepcratï quod tùm in a\qs o mnibus.tum præcipuè in ca qux* bionclecit, qua fit ne animus mortalis, necne i bt, apctUe debutftet ♦ Sic cnim in co tncntetn.

V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tt fqatn

fuam cxplicat,fentcntiamcp docet, utquidipfe fcnferit, eruerenulioinodoqueas. Quofaóó , cft, ut|Simplïcius ÔC Philoponus perpetuum inter fe fufcepcrint certamen5cum unus multis amp;nbsp;magn is rationibus conetur probate,de Ari' ftotelis fententia,animum ede mortalcm; alter magno apparatu, magna argumcntorum ui, ctiam iilud obtinere conatur, ut ex eiufdcm Ariftotelis fententia conuincat, animumelie tnteritus expertem amp;nbsp;bberum » De ea doctrina morum quæ Ethicenominaturjnefcioquidla borem fumam, ut oftendam in eer tam cHejdU' biam,ne dicam errorum plenam Nemo enim cftuel mediocriingenio, uel paruo tempoos Ipacio in cis uerfatus, quin in meatn fit dilêeuu i rusfèntentiam.Errores pernidofos,amp;irel| ninoftræplanè contrarios, demundiortu» ' mteritu,de prima omnium efficiente caufa,“^ , imiucrlitatis có(èruarionc,de dtjs, amp;nbsp;id gen'll i alijs opinionibus,uelerronbuspotius:hlt;etgt;^ ' quam omnia prætereo,quæ ex philoföphia^' riftotclis cæterorum etiam percipiuntur,®' fcuntur, contra Dei citjs\]ue legisdecrctui”' Quid Plato, quid, inquam, Plato pro ucrO“^ certo in libris fuis tradiditCquum homo ticus,quae à præceptore didiccrar,nullam del ' fis approbationem faccre confueueratt' Platonisdifputationesfereomnes ex Sona fermonib.iullitutæ, in qwb.maeisgdead^

muita.Cenèft compares feniêiiasphUofopho« wm inter fc, perpendascp qvûd deunoquoquc return gencte fenfaintintelligcs, non modo afiosabafqsdifVentireôCdifcotdarc, fedetiam

\ eoseamfcrennâaufosfuiffc» cuicum nonpoP tentfaiisfaccTe,mafuetunt err ovibus pcrturbaai rciquàm iuaminfcliiam agnofccre ac iateti.

I ^rtedarè Âu2,uftinus,2lt; uetc,EpifioVa ad Mc^ \ Wium quapiam, pbilofophiam appellat nu» \ §as,Visucrbis‘æftenim hic fandiusfrater Ct col «« \ le^a nofter P ofsidius, per noftru mimherium ct \ rronliictisilUSiquasuatiarum fauilihidinum « hhctalcsuocaidedDominieonutritus, quauquot; te tumeipotuit pcvnoftras anguRiasdifpcnfari. «« Quidenimaliuddtcendum eft,eis qui quum « î'ritiniquiSlt;imp^,liheralitcr(jbi uidenturcru u ditit nifi quod in litcris ucrc liberahbus legû « naus,SiuQs f.liusliberauerit, tuncucrclibcri te ciitistNequchabentcongruumlibcrtatiinifi

1 t|uodhabct congruum ucritati. nde ilk ipfc « i filiustBtuevitas,inquit,libcrabirucs. Non cr-- lt;« go illx innumerabiks ÔC impisc tabulae, quit us « uanotum plena funtcarmina poctarum,ullo « modonoftraeconfulantlibertati. Nonorato-* « ruminflataamp;fcxpolitamendacia, nondeniqj «lt; ipforum philofophorum garrulx argutix, qu* k

sgt; uel prorfus Deum no cognouerunt: iielqiniW ïgt; cognouiflent,non fjcutDeumglonficaucrût, 33 Abfiromnino,utiftorum uaniratcsôtinfania: gt;î mcndacesjuentofænugæj acfupcibus cnor» »J retfîèliberales litcrænominêturjbominumfcP îgt; iicct infodicium qui Dei gratiam per lefuin 33 Chriftum dominum noßrumjquafola libera# » mur de corpore mortis huius, noncegneue* JJ runtjnecineisipG'squacuera funt fenferunt» Haôenus Auguftinus : ex cuius uerbis, amp;nbsp;mea fatis longa difputationc, longe lateqj pa* tetj quàm incerta amp;nbsp;quàm dubia in philoio# phia precepta dcntur.Quidtliumanâ ne ration ne theologia aut inniîi poteritjaut prcbanïEx incertis quid quæfo probari poteft i Sunt aU/ temincertapropemodumomnia, ut antcao/ ftendimus quæcunque in philolôphia traâan' tur ; uide igitur quàm aliéna, à ucritatcaix horrentiaiudices. Vera theologia nihil aliud rft,quàmdiuina uo’unras nobis diuinitôs pa# tefaóta : quamnilî Deus per benignitatefuam nobis aperuiiïet, earn nullomodoinrelîigei'^ potuifîem us. Eß cnim cius generis, ur hunia# num captum prorfus excedat. QuidmultardP uinitus patefadia eft ; ergo non humanaraho-ne, non humano labore, induftria, excrcto' tione, ftudio, earn confequi potuilfcmus. Quod utfaciliusagnoicas, agedum faciamii’ periculum, num'namhumanus aniniuspf^^^’ id

id eft, humants rationibus, quae philofopht'a eftjtheologiam polsit aftequijÔ^ cius prindpia confirmarc* Qiu's intelligitper fc, aut probat humants rationibus, Deum optimum maximum efle,ut ita dicam,animal tricorpor,ex tri' bus pcrfonis conftans, quumunafit omnium natura atque diuinitas ƒ Qiiæ philofophia,quæ Humana ratio îftud mihi probaucritî' Aftum^ pfitFilius, dC induit Humana naturamdUapfus diuinitùs in uterumMariæ matris: natus eft, utxithumanam uitam, amp;nbsp;uerus homo, Öl uc« tus Deus: fittjt, efurtjt, fleuit, rifit; mortuus,ut exteri omnes:quæ nam pHilolbphia,quae nam Humana ratio ifta mihi probabitcOtiid de Spi* titufando, quiddeeiusmunereSCofticio af-flandi hominibus honeftas ÖC pias cogitation nes, eiuCdem donationem, eiufdem naturam, conferuationem Ecdefiæ,uitam quam iempin ternamfperamus : quæ philofophia, quæ hu* mana ratio mihi probabit i Produdionem uc* toamp;^fabricamtotius uniuerfitat!sgt;quæ à Mofe amp;nbsp;fapienter ÖC uerè deferipta eft, quæ philofon pHia, quaehumana ratio mihi probabit f Chri^ ftum fuiftepro deh’dis humani generis in crun cem fublatum, ita mille folus, amp;nbsp;alius nemo, poftet nos in gratiamponereapud Deum pa-tremtqux philofophia, quae humana ratio mP hi probabit cquot; Vfum facramentorumgt;qaibus homo (nifi ipfemet fuerit impedimento) ab u 5 acternts

arternis fupplicqs,ut m ernerat, libcraturt philofophia quæ Humana ratio mihi proba' bit cquot; Licet per humanam rationcm, omnetn fidem detrahas omnibus amp;^Vatibus,amp;^ApO' ftolis, QC Chnfto etiam ipfi, quoniam quæ' cunque infacris litcris continenrur, ea omnia nulla Humana ratio miHi probabit : nec mi* rum. Eftenim Humana mens contagioncpco cati primi parentis in tantas tenebras coniC' lt;fla, ut plané quid tenendum fit, non uideat omnino. Hine fit, utfi in alijs rebus allucina^ tur,in diuinis prorfus cæcutiat : ôC qualist^ ipfamens,nccene eft etiam Humana philofo* pHia eiufdem fit conditionis, quandiufumiis in Hac mortali u/ta, Quod tametfi nullusmo^ neam,resipfa abundèloquitur: quum uidea' mus niHilHomini else magispeculiare aepro' prium, quàm errare, labi, decipcrc,SC deeip' Quisunquam pHilofophorum, uel ardeniil* fimo ftudio, labore incredibili, ocio abun* dantiisimo potuit cofequi, quid'nam efset, cuf Magnetes ferrum ad fe trahat ; SC ft adiit masjuires fuasMagnes ita remittat,aut perdat» ut ferrum traHerenulIo modoqueat i Leo di* citur âf gallum, amp;nbsp;currus fonitum, qui rotis edi folet, ucHcmenter pcrhorreicere, f ta, ut quadrupedum animal fortiisimum que generofilsimum, cum caeteras animants non fblum nontimeat, fed etiam contemnaG

gallum tarnen imbelkm , uili'fstmum, ti' meat, ac fugtat • Salamandra dtcttur in igne uiuere: amp;nbsp;quum facpe comburi uideatur,nun^ quam tarnen uritur. Remora, pifciculus mik nutifsimus,nauemdkitur contra æftus, con^ tra ucntos» contra quamuts tempeftatem fo-' lereÖftere,atque in unoloco tenere ftrmam, immotamque. Tranfeo infinitas alias certa-rum quarundam rerum propn'etates, quas oc« cultas phtlofophï appellant, ex eo, quód qua-* te fuas habeant affecliones ÔC propn'etates, Undejamp;quo modo, omnesignorent. Siigi« tur res eas, quæ amp;nbsp;fub fcnfum hominis ca^ dunt, Sc de quibus profitentur phüofophi fe abundanter ÔC copiofè diduros , idcp ut e£-ficerent,omncm laborem , omnem operam, ómnem induftriam pofuerunt , nee tarnen quiequam intellexerunt : quï potent huma-' naphilofophiaâC Humana ratio,eaquae funt extra naturae ordinem , QC à fenlibus noftris remotifsimaintelligcrec' Quemadmodum fin' gulis rebus certi quidam funt limites, extra quosegredinon pofTunttut fenfus nihil prac'-ter ea , quae fub fenfum cadunt, intelligere poteft: ita Humana mens SC philofophia, ni^ bil nifi quod à natura proficifcitur, inteiligit: in rebus denique naturalibus conSiftit, uftrà non progreditur, tametfi maxime uclit. Hinc D, Paulus epiftola prima ad Corinthios fic u 4 ait:

,, ait î Animalis autem homo,non capit „ funt Diuini fpiritus, qqippc quæfunt eiftul' „ tiria ; itaqas non poteft ea cognofcere, ut ,, qiiæ fint ipiritualiter examinanda. Quafi a-perdus fie D, Paulus loqueretur : Diuingt; rum rerum myfteria, Prophetarum uaücP nia , Apoftolorum teftirnonia ■gt; promifsio^ nés nobis multas ÔC magnas à Deo faôas, nemo mortalium humana ratione poteft af-fequi, nulla philolbphia poteft aflêqui, niH eceliiùs Diuina luce illuftretur, quod lit ptt fidem. Hinc eft omnium religioforum Iw' minum, fanôilsimorum'que una Si cadem fententia: Diuina myfteria Si philoiophiaiij Si humanum animum latere tandiu, quoad diuagantiir extra ueram religionem.

nifi ita effet, fruftra prædicaretur ac laudarC' tur meritum fidei, Si per hanc quafiianuai” fruftra effet nobis in coeleftem patriam ingt^' diendum. Hacc quum uideret faruftifsiiflU’ Paulus, profitetur ie nonhumanisrationibus Si philofophia , fed diuino quodam afflaWt quem per fidem confequebatur, dum h is qu^ uiderat Si audierat credebat, coeleftem fe pl’*' lofophiam intclligere, Sunt autc haec eiusu^f' 5? ba:Sapienîiâ autem loquimur apudperfeâoS’ gt;, fapientiam inquâ nonhuiusfeculi,necçpt’?^ ,, cipum huius feculi, qui abolentur: fed ,) picntiamarcancloquimur,abditam,qua’^^^(

(linauitDeus ante fecula,ad noftram gîoriam, t« quâtn nemo principum huius feculi cognoutt. t£ bienimcognoui(ïènt,nunquam gloriæ Domi ,« nutncruciHxüTent.Sed(qucmadmodum lcri-' te ptumeft) necoculus uidit hominis, nec auris tt audiuitjUec animus coglt;tauit,quæ præparauit lt;c Deusfuisamatoribus.Nobis autem Deusfuo t« fpiricupatefecit.Spiritus enim omnia rimatur, « «iamDeiabditifsima. Namquishominûfcit cc botninis négocia, niCi hominis fpiritus, qui in toeftd'icDei négocia nuUus(cit,niliDeiipiïi- i«

I Us, biosuctonomundifpiritum accepimuSj ic I fedprofeftum à Deo fpiritum»ut inteUigamus tt I qu3Enobislargitus Deus eft:quç etiam eloqui ce 1 ïtvui:noneruditishumanæfapientiæ,federudi ce 1 üsfanâi fpiritus fermonibus.fpiritualibus fpi^ et 1 riiualia côponentes. Hæc Paulust ut oftendc- ce 1 ïet,quibus rationibus debeâthomînes diuinas l fctiptnras intelligere, dum uiderent le tahbus l terminisinduVos. Verùm nos mhü minus cu' \ ramus huiufmodi Dci confilia,fi non uerbo, \ reuera tarnen negfigimust no examinamns 00 \ pondcramusdiuina décréta, ÔCres coeieft.es ad t îiciuoiurtiatcm, quae infibris facris leftaia eft» \ tedhumana ratione amp;nbsp;phftofopbiac praeceptis \ imbuti, omnia noftro captu metimur t arripi^ mus infoienter cenforram notam ac poteftatê, \ rr'biV non rentamusbumanis r ationibus feue* \ tfeimèrudrcaxc,Sum rubis a\qgt;qur quonrâbu \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;u 5 manrs

514 F R r D. F V R [ r mam's rationibus aiïequj non poHiin^id quod femcl intenerit, in pnltinû ftatum reünui pot fcjpropterea negentcorporum rcfurrcâionê: in qua fèntcnua erant Cht iftï temporibus Sad ducæi.Aliisnonuideturprobabile,quumcor' pusj'nnihïlum redacftumGt,animûfuperelb; ob eamcp rem animS moi talem faduntqudiquot; cantqj rchgioncs omnes, tam ucram noftram, quàm Dcaftrorum falfas,adimperiforumhO' minum errorem futffe excogitatas,fimulut tus Rcipub. tranquille SCpacatèferuarcturJ^' reUgionis metu unufquifcp in ofhdoremandquot; ret. Tales hommes den'dèt uancinia, mi'racu*

Ia,prodigiajp3tefa(fliones,gratiamDdjfidci’’i fcnpturam facram, Deum, ChriGum, Spinf^ fancfîum.EccIeGam, ÔC eius membra ßndift*' ma. Siaudiuntquempiam dediuinish'tcrisß'' lt;Gè,piè,amp;^ crudité loquentê: eum appellantin' fanum/anaticumjfuriofum,ueldgmoniacin®' quod in Chriftum didlum fuit. Si literatumali* quem âf uerédoóum audiât,dicuntprot(nnS' hicautebrius eft, quemadmodû Apoftotsp^'' contumcliam diiftum fuit : aut prxnimialijf* rarum eognitione infanit,quod conuidumw' lt;ftum eft Paulo.Si forte impcritumCutiplis*quot;'' dctur)a[iquem ôC ineruditum audiât,protfe''’ dreunt; Qiiî potcftiftealiquid fdre, quinu*®^ audn't prçecptorcsCqui in fcholam nunquâdc^ fcêdefi£éPauperi,egeno,miièro (humano

ß o N o N r a; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jtjr

rcloquor) dedfutna uoluntate aliquiddicenti, continuo obijciût illudjquod cxco nato (ut eft apud Euangeliu) Natus es tu tn peccatogt;5C uis medoceret'Hts ergo amp;nbsp;fimilibus rattonibus in folenter confidentcr humana ratio adeo fu* peibit, utnihil libi putet ncgari debere, in om-nesresdominariuuk, omnibus populis leges ad arbitrium fuû ferre unit,nemini coHum fub' dit,parem neminem fert,fuperioreftelaborat, atqi contendit.His rationibusphilofopbitumi ^i.turgidicp criftas attollebant, prædicationem Euangelij infetftabantur, Apoftolos aut deride l^ant, autueiberabant, aut miferè torquebant, autcrudcliternecabât. Adcofttnper humana ratio Euangel io aduerfatur.Hçc cadem huma na ratio fuit nobis olim per ftrpentc ilium gt;nbsp;qui primos parentes noftros in pcccatum allexit, fuis colohbus dcpicia, quum blandis uerbis illecebris Adamu amp;nbsp;Guam ad efum pomi non folutnfubornaret,uerùm etiam ut uefccrêtur induceret. Hæc eadem fratricidam Chainû fe«' ctt,amp; setate Noac uanis opinionibus decepit æ niuerfum orbê,cum fpcm facer et,fore ut mun* dus inundantibus aquis non fubmcrgeretur* Hxc cadem pcrfuafit hominibus ut in unum conuenirent,aedificandaE turris cauffa, cui a co fufioneBabylonisnomen impofitum eft.Hgc cadem Pharaonem Aegyptioru regem tranP uetfum diutius egitjita ut omnibus modis Dei

præccpti's rclifiercr ac rcpugnaret. Hxc eadeffl impulit populuinlfraeîittcü in eum cnorcni) ut de Deo fuodetfaherent, dcferrcntc^hono' rcs diuinos uitulo ex auro, quern ipß Hnxcrât: ÔC idololatfas tanta cah'gme offudit, ut putaiét fibi pro uero Dço deaftros effe uenerandos. Hæc eadem magnitudiném Ôl execllcntiâad’ iTu'rabilem ingentj QC ludicq Scîotnonisdc gradu fuæ perfec?lionts deiecitu'nduxitcpciu’ patrein fapientJl's.Dauidê,ac perfùaOtjUt VrP am occideret. Hcc eadem fnfequuta eft uftpad mortem Vates, ÔC Apoftolos, QC MaityrWi ôC omnes fancîos iitros,qujcun£ç fueruntohi” tempore weteris Fœden's, amp;nbsp;etiam hoc noftra noui Fœden's. Vide quanta,quamq5 ftuliaA mensjtemeraria,præceps,tncon(ùlta fit/ueri'i erit Humana ratio,quum CHriftû ipfum,prohlt;' tatem ipfamjbonitatem ipfam,fapientiâipfa'’’ in crucem fubegerit: qui Chriftus in cruce p^'* dens,Deo patri quum fumma fapientia uidfa' tufjCoIi humançrationi.ut inquitPaulus.ftu!quot;' tia uideatur. Hcc eadem inuexit in Rempa^’» CHriftianamfimulat!onê,fuperftitioneni,dt’a’ ftrorum cultum, aliasep uanitates : quæomni^ pietatis ipeciein homtnû opiniones,n'tiis,niO' rcs amp;nbsp;ceremonias infinuauit. Erat Rcfpublit^ Chriftiana quafi cœleflis quedam politia,(]U^' diu (implex slla fîdes.uera, QC Apgt;oftolicapri’a^ , cipatum tenuit : ubi non humants rationib^’ lcd

ß o N o N I A* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;317 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jfl

honorât, Nulla pcGis tantam attulit un^ ^uam orbi cahmitatem, quantam humana ra^ tio : nulla ignoramia atcp infcitia tâ nocuit un^ ciuâReipub.quàm philoïophia amp;nbsp;humana ra.* tiolegiÈuangelicae obfucrunt. Hacdecaufa PaulusadtnoncbatCo’offenfes,utabea hbi ca ueicnt: quonianijut eft apud Efaiam, ipfa folet homines decipere atque fallcre. Quod ucrum tffe,exhis muftis quae ante diximus, fatifsimc patetifedex eo ctiam, ôu quod ut quifepexcels \lcntifs.philofophus fuit jta difficillimè religio^

nem Chriffianâ profeflus eft quodfemper philofophi omnium primi inEuangclium tn* ueâifunt. Hi enim humana ratione adduce^

J credereuolebant;mifcebanîcœfumt£rræ,me* , 'usChTiftianisfiOminibusingerebant,crrcïCS , , hngehantjfeâascxcogitabâtatqîhçrefcs.Prç-* daté

dare D. Hieronymus philofophosfbiebatap' pellare archihæren'cos. ôi uulgoetiam cmnia ore trits prouerbiS eft : Magnus philofophus, magnus hçrcttcus.Et T ei tullianus libro de Prj fcriptione hæreticorû, dephiloibphis taliar^* gt;gt;nbsp;fereProuiderat iam tunc Spiritus iandusto' ,, rum in uirgine quadam Philomene angelum ,j fedudionisj transfigurantem ieinangelumlu ), cis, cuius fignis ôi. præftigqs Apelles indu^ »gt; lt;ftus,nouam haerefim induxit.Hæ funtdodH' )} nae hominum dgmoniorû,pruriennbusaii' sj ribus natac de ingenio Gpiêtiæ iccularis: quani s) Dominus ftultitiam uocans, ftulta mundi,cofl jgt; fufione etiamPhilofophiæipfiuselcgit. Eadgt; )gt; materiaiàpiêtiacfecular/s, temcrariainterpffS 9} dtutnaenaturædiipofitionts.lpiædentc^hær^' j3 fes à philoibphta fubornantur. SatisTertuIH^' ne J fan's fuperep eft ; conftat enim amp;nbsp;ex tuo^^ Pauliamp;Hieronymi ÔC uetcrum PatrumteW^ monio, SC ex argumêtis quae multaattulinuJ’’ eos eftc ex tremae ftultitiae condemnandos, qt'* Theologiâ inphilofophia fundancconftatcc^ non in rupe aut firma pctra,fed in arena, tenu* Si trifti fblOjThcoIog/am exçdificarc.Chnft'” eft folus (ut inquit ad Corinthios Paulus) «Ec clefiæ amp;Theologiae fundamentum, nonph*' lolbphia.-Chriftus eft eius folus architeduS'Ä^ non Plato ucl Ariftoteles.Quocirca fi nosexfi tat philofophia ad contenttonem,quf contf'’-'

tio,quoniam ex dubia rerû opinicnc manat, sd dubitsndû nos mouet, idcô Thcologiae no-cecliinea nihil ccrü traditur, quum inThco^ logia quicquiddocetur,conftans amp;nbsp;fiabilecffc dcbeat : li per philoibphiae cognitionem cœlc--ftia inyfteria intelligi à nebis non pofïuntTi di uinalimitcshuoianæ métis exçedunt; fi à phi-lolcpliia hærefes ingentes funt oborcæ gt;nbsp;philo-' fophiamThcologiæinutilcm cfTe ftatuamus, Quamobrem fi neep triü linguarum,Hebrææ, ^jræcæ,Latinæ,necp Dialet^icæ, ncqjRhetO' heae, neque Philofcphia:: cognitioThcologiae fftnecefiariaiidiotae acilliteratihomincsdiui« nashtcraspertcétè poffuntintelligcre. lam ue idquidadeatibi refpondebo,quæde lingua* »umncnlolumtrium (quasuocant) feduulga

1 Nam eô rem adduxifi:ilt; ut non modo tres ifias I linguâs, fed ne uernaculas quidê intelligi pof* \ f«iprohareuelleuidercris- Quid hoc aliud eft, I quam neminemloqui pofte eötenderee'Sed ad 1 id quod tu ad hnem huius difputationis de lin^ l ?,uaiü difhcuhate pofuifti, mthi ptimum om' 1 itiumrefpondendum eft: fic enim melius pro« 1 gtedietur oratio- Quicunq;uelit, inquis, facra 1 fnipturam ucrnacula lingua exprimere, huic epus eft, quatuor ad minimu linguarum per'

i tóaCQgniuone'.trium,Hebræac-, Graecae,La-' I tinte-, quanae, eins in quä transfetat» unam aU' \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t:nt

tem, amp;nbsp;earn quidem patnâ, uix ah'quK gtt,quï potent quatuor perfeóè tenerefO' p“ beum pugtonem.primüm enim funtinnvm^^ rabiles uiri,qui non modo quatuor,fed ncue^ aut plun'um etiam h'nguarum cogninoneJ^^^ beâtîcuius generis hominesmulioshabctW' lia,multos Hilpania,multos Itah'a,multos ûd maniajmultos Britannia.Qui quum tarn®*quot;’ tas, tamcp uariaslinguas cognofeant, quantur, fine dubio quatuor linguas fine ull^ propemodum negocio intelligent.Deindcn® neceffe cft quatuor ifias linguas pcrfpeôas beat ôif cognitas, is qui uelit Biblia in uernat*^quot; lamiinguam conuerteretpropterea quôddiin* modo duas tantû linguas intelligat,amp;^ cam ufl* de,5lt;r earn in quam transfert, id fatis fupcrt^l* crit» Vno exemple rem illuftrabimus.factll^ quendam Gallumjqui ÔC Gallice Latinèu' turn fciatjCæterarum linguarum nullam noult;;^ rit.huic nihil décrit addiuinasliteras in paid'' fermonê interpretandas, modo libres iaUf^ Latine loquêtes inuenianquales funtilli, iuperioribus annis Caftalioedidir,ncn fei’quot;'' barbares,non femigræcos, nonfcmihebracoS) qualis eft ilia traduÀ'o,quç D-Hieronymoa“ feribitur; is inquam Gallus, fi diligentia in tf/ uertendo adhibuerit,non poteritnen bene, deliter, Biblia Gallicis Uteris exprimere. Idem etiam de eo diäu nolOjquiGræcasliterastan* tùm

tum norit, amp;nbsp;patrîum fermoncm in quem Bi^ bliatrâsfcratîquod cnm mulns altjs rationibus, quas mox ponam, ut credâ adducor, tum,hoc potifsimumjquód aut Giæds litcris fidcïitcr fa crafcripturajCt Latinis exprcflaeftjaut fecus; it ndeliter cxprefla cft, nihil facili us quàin in pa^ trium fermonem cam transferre ; fin fecus, er^ gouniuerfaRefpub. Chrifiiana miièrè amp;nbsp;ipia decepta eft, amp;nbsp;nos decipit, qui earn credamus nobis facras literas male amp;nbsp;infideliter uerfas* pro ueris SC fidelibus tradidiflê. Gratia Deo, florentifsiraû eft hoc noflrum feculS, fi quod-piamaliud;noncedetnecpPlatonis, neep Ari-ftotelis,necpCiceronis, Varronis, Pomponij, PlutarchfSenecæjUecp diuorum Bafiltj, Chry foftomi,Hieronymi, Auguflini aetatibus, in quibus diciturliberaliumartiSamp;facrarum flu dium longé floruifle. Vt de ingenijs, iudieijs, præclanslaboribuSjôC cgregtjs inuentis homi-num noftrae aetatis nihil dicam: certe tantum la boris, curæ, diligentiæ, Audi] in linguis pere^ griniscollocatur,utSd in Italia, 6C Hifpania.SC Gallia, 6d Germania permulti fint non modo uiri,uerùmetiâadolcfcentes,Hebræç,Grçcæ, amp;nbsp;Latine lingue iia eruditi, ut eruditiores elTe non pofsint. Quid igiturdefideras cognitione linguarum ad uertenda Bibliac'quafi uero non in omnibus ferèdixerim pagis uiri reperiâtur, quiifto négocie abundèpolsintfatisfaccre ; id

Ij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eftjCoIlatis inter fe SC Hebræis Sc Gtxds amp;nbsp;Lj

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ucrnaculam linguam eleganter, politè fidC''

! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;liter iacras literas conuertere. Acfiunusid

prçftare non queat (quod certè prarftarc cull nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mulatiisimè potcft) boni pontiHcis officium

ciïet atque munus, undicp conuocatos trium ff nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;linguarum peritifsimos ui'ros in unum locum

R nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;congregate, ut ex eorum communi collatione

!! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S)C eruditione Biblia in uernaculum feinio^

” nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nemtransferrentur.HocIudæiingratiamPhi

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ladclphi regis fecerunt: nos ChriftianthomP

'i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nes,propter ffiluteni Reipub, Chrifiianæquid

ni etiam idem faciamusç' Scd pcrgis uideoi dicis,maiorem elTe trium linguarum (ids quid ,, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dicam ) uarietatem amp;nbsp;obfcuritatem, quam i!J

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;facile intelligi poßint,atqueuerti, Mfhicerie

U nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoc uno ridicula eft ( ignofce ) fentcntia tua,

fenfione fcholac apertac funt,in quibus iftç tres linguæ docentur cum frutftu amp;nbsp;utilitate. ftrum profecfto, ueftrum inquam quiThcoIo* fgt;i cftis,munus eftet atque officium,tales fcho-las aut claudere, aut deftruere, ne iuuentus, Rcipublicæ feminarium, tempusperdcrctO' peram luderet, amp;nbsp;animis fruftra cruciareturî

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quodmagnus eft in Republica nonfokim^'

ror,fcd etiam detrimentum, Quis ucffium» quiiana eftet inentc, talia aufit diccre^nimi' rumqudd

tum quod certó fdatiSjCas linguas poffe ad-diffiatqueintelligic' Quid multa Cfuntqui Io-* quant amp;: Hebraicc, 3C Graecc, amp;nbsp;Latinridcp ccpiofe, ornatè, eleganter, propriè ; ergo poi^ funtamp;difcijSCintelligi, Qiiis hocnon uidet^ Quód fi propter linguæ Hebrææ difflcuka' tem Sd obfcuritatcm nonpolfet quicquamcX ca bene hdeliter inaliam conucrti, Scptuaa ginta interprètes Biblia ex Hebræq peisiæè in Gtæcum tranftulerunt, quorum tradücîi-cnem in eo quod tanquam fidcliter uerfani (quemadmodum eft)tcclefia uniucrlaconv pïobauit, propter ea,fi tibi credendum eft, fœ* de 8d turpiter eft decepta. Qtiid fHiftoriani Euangelicam quam D. Matthæus Hebraicis literis confcripferat,nonne dicitur D.Ioan-nés (ut eft apud Theophyladlum) Graecam feciffee' Dicemus igitur banc pefsimè amp;nbsp;inti-deliter àD, loannc,fan(ftifsimo uiro,cfte tra-duâamf nihil minus* Dices fortalTccumD*

l Hieronymo gt;nbsp;incertum efte à quo uerfa fit ex IHebrxo, nec à loanne cfle conuerfam. Ad ine,meum'que inftitutum parumiftud refert: quia à quocunque uerfa fit, necefie eft altes rutïumfateatis gt;nbsp;nimirum aut fideliter efte uer* fam, aut contrà ; fi fideliter, ergo ex Hebraco uetû in aliam linguam bene fideliter po« teftt Ûn minus, ergo Bcclefia uniuerfa de-*

hil poteft. Quare ucrti ex Hebræo in 3I12W linguam amp;nbsp;beneamp;fideliter poteft. DeGfX'' co item aliquid peregrinfs uerbis cxprimi n-deliter poteft: id quod experientia quoii^i^ uideas. Nam à Laurentio Valla Ihucy^*quot; .dis ÔC Herodoti, aPogio FlorentinoDioHo^ ri Siculij à Politiano Herodiani hiftoriajJ loachimo Perionio libri Ariftotelisomnesdc

Dialelt;ftica 6C Phyfica SiC Philofophia morum» tarn infi'gnitcr, eleganter, fplendide que uct' fi funt in Latinum, ut nihil neque eleganti' us,neque hdclius bis uertipofsit. QuotBHquot; dæus , quot Erafmus, quot Thomas eer, quotinnumerabiles alq uiri doôiôfgtæ ues,ex Græco Latinos libres fecerunt^ id in philofophia modo,fed inRhetorica,^ Dialecftica, in Medicina, in luriiprudenw» inMathematicis feccruntt’ Quidde Tbcolo' gie libris^an eos omnes qui infiniti propc font) ex Græcis literis in Latinas inferprefatos,ipfcj cu interpretibus condemnabimusf Deusißu“ auertat. Nam noui Foederis in Latinum ccn' uerfio ifta uulgaris,quam nonnulii D.Hicro' nymo attribuunr,fi ucrti nullo modopoflèi^'^ Græco in aliam linguam, ut tu dicis, conden^ nanda eftet^reqeienda » tanquameaquæal^^ nobis facram feripturä proponerepquàmpfO* poni debeat. Vbi enim quid cxpiimi nonpo* teftjibi imminutio uel additio efle fokt,in

B o N o N r A* uel afiquid additur,uel detrahitunficcp hgc có^ mum's trâsiatio, de qua loquor, no deberet no rcijct è Rep. Chriftiana. Vide quo fpedîêt tua argumenta: uidequid concîudant. Hæc enim tuâopi'nionêneccirariô eonfequunt. Cypria* nofuaefttràslatio, Auguftinolua, Ambrofio fua, Hilario fua, Tertulliano fua ab omnib.dé ucrfa (quod facile apparet ex locis his iacrarû li terarû, quos in fuis libris ipfi attulerSt) Ex quo apparetjolim nôunâ folûfuifiè cômunemtfed autplures fuiiïe ( quod mihi quidë probabilius Uidctur)autun3quenq5 eos locos quoscitare uellet, Latinisliteris quantû poterat exprefsif-fc.Nû igitur cenfendû eft,aut illas trâsîationes, quasuariashabuit Ecclefia olim, aut quos locos fancfîifsimi patres, theologifummiconuer.« terûtdeGræco,omnes effeinfideliter uerfoscquot; Si hoc dicendû nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uerè dicendS fit,quod di*

cereperhorrefeo, condemnentur fimul cû Ec-délia fandilsimi religiofifsimiqj uiri, Reipub* Chriflianae decus ornamentum, qui ea no^ bis e Grçco tranftulerunt,quæ uerti nullo molt; dopoterant. Bafilq opera lanus Cornarius La tinafecit. Gregorij Nazianzeni cognomento Theologi opéra Latine fatSa uidemusàBiîL bildo,Rufîîno,SC Mofellano. Diui Clementis de quo meminit Paulus ad Philippenfes, opu^ feula extant in Latinum uerfa per Ruffinû To ranum. Faber Stapulenfis Damafceni opera:

Dionyfius Romanus, Conon NorimoflW' nus, Gregorij NiffcnüPorfcna,Pohtianii^i pnfo, Athanafii èGræco interpretati iunt-V Cyn'Ili opcribusaliquot’ uertitin LatinS peruntius.qucmadmodS ÖC D. Hieronyn’^® aliquot Origenis opufcula tranftulit*

• Chrylóftomiopcra,non ne Latina deditnob* Francifcus Aretinus, Vuolfangus Brixianust’ Ergo hi omnes quos Eccleßa aP'' probat, laudat, tu fine dubio reijciendoscfl^x Quid de Caftalionis translatione dicamï'ann^ bic omnes interprètes quicöq^ libres fa cros Latinum conuerterunt.ita uicit,utfoliipfiP'^*^ mæ merito deferri debeantC Gerte huiusog*’ ijiriinduftriam,laborem,diligentiam,quaingt;5' conuertendis Biblijs pofuit, tanti facio,utqnj ad manus meas eius translatie perucnifléti potuerim mihi teperare, quin in eius laudt*'' iiofce facerem uerficulos:

ISleßio ijttii utterum uoluit,ßrnione Ldiifi» 'Sibïia cum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ut loquerentur auk.

JE^ußbiiu tentAuit idem, tentauit ErAßnsui FrußrA Oper A cÜ. pAntur PibliA barbAri((gt; F Azinus tentäuit idem co^omine SdnBti'

Frußra opera e^l.Fantur 'Biblia barbarice. EntibiCaßalio tentât,ccelo attlßicejidipluw:

Si nemo unquäfuifTet aliquid de Græco perc--grinis uerbis perfequutus,ubi huius uiri tranP Utionem uidilTet,non dubitarct ccno fcio,an è Grçco eleganter,fideliter uei è in alia lingua uertipoffct.Omitto infinites libros,qui uerfi funt in kalicam,Gallicam amp;nbsp;Hifpanicam lin--guam de Græco, qui penè tot funt,quot aucflo ttsGrçcè fcripferunt.Ex quibus patet,uanam cffeamp;futilem tuam diiputationê de eo,quódli btiGræcinô pofeint fieri Latin!, aut in uulga-* teslinguas conuerti. lamlibres Latinos in'uer nacui am linguam eleganter,ornate,uerè ôC fiquot; deliterueitipoffequisnegetc',Nulla enimna« tio eft, quin aliquid de latinis liter is in fuam lin , guamuerterit, Lt Plato quidcmtamcepiofe, I tam eleganter, tarn fideliter Italica lingua, id 1 cft,populi,qualis nunc eft,loquitur, ut fi cOquot; I nbsp;nbsp;piam fpedes,ne Græco quidem cedat : fi ft de-

Platonem ipfum, fi halicè fcripfifiet,totidetn uerbisferipturS fuiffc. TiiuLiuium cade ego lingua uerfmn legt; ÔC omnes fere bifioricos

cpm Græcosjtum Latinos in eandem conuet' los linguam reperiaszut omittâ intentn dephi^ lofopbia, medicina, theologia ôd mathemaii' cis difciphnis confcn'ptos Iibros,qui etiam nöc ferc oinnes ItalicisïiterisèLatinoconucrfilo^ qui didirerunt. Idem in Gailia amp;nbsp;Hifpaniart' pcrias, fed Itaïia in hoe genere longé præfot. Quid mukist'nullus eft audîor de omnib. Ht' bra.’is,uei Grecis, uel Latinis clarus iiluftns» quinltalicisaut Gallicis aut Hilpanicislited® oi naté,copiofc, fplendidecploquatur. Ilîudtt rogogt;utrum difficilius exiftimesjfoluta neort' tionc,ancarm!nealiquid de Latina,aut quault;^ alia lingua in alia uertereÆarminc dices, prO' pter iyliabarum uarietatem,0(f numcroru difit« cultatem,aepedum.Si multi tranftuieruntcaf' mine £C bene amp;nbsp;fideliter in aliam linguam autlbluta oratione, autpedibusdligata conik nebantur: quid eft quamobrê dubites, an liter uerti in uulgares linguas de Latinopofsit-luuencus HiCpanus hiftoriam Euangelicaw^' àMatthæo amp;nbsp;à Marco amp;a Luca Ôôàloann*^ hexametris uerfibus(ut eft apud Hieronym«) pene ad uerbû tranftulit: ôlt; Hieronymus Vb da Cremonenfis, quâquam difsimili modo, i* dem tarnen præftitit. In quo gencrc etiam aïq multi fe cxercuerûtfted praeter omnes,ni^‘’ iudicio, excellentius unusFlaminiusineapt' raphrafi, qua carmine reddita Pfalmos cxpl*' cuit*

cuit.Simtliter extât SC D» Pauli epiftolæ à quo' dampiouirouerfuuni menfuris coftnöts atcç illigatæ.SuntValentina lingua omnia Euâge^ l'cæhiftoriæ capita, quæcuncp in oibê toto an* noadpopulum decantantur,eleganter QC fide-liter uerlaïque niCi effent ftdeliter trâslata,nun' quant elfctper Pôtificesô^ Inquifitores Hifpa* tiiarû conce(îum,ut imprimerctut t utpote qui inhuiufmodinegotqs diligentifsimi funtgt;fcue* rifsimi, penè dixcrim fuperftiiiofi maximè* Vidictiâaclegi cpiftolasPauli carmine inter-pretataSjtum mca, turn Caftellanica,ut uocât,

i lingua » T alia pleracp inuenies apud Italos, ôd \ inGallia item, quod cxlibris Wlarotti 8lt; Bor-

1 bonqpoetarumGallicorumintclligcst quorû \ nbsp;utercçÔCex Ouidio ÔC Virgilio, amp;nbsp;ex alqs qui

1 tum loluta oratione,tû carmine fctipferunt,illi l eadetn pedibus ÔC numeris alligarunt.Quid tu 1 nbsp;nbsp;adhxc^tacesc’ meritô taces ; quoniâ nemo non

1 (atctuïjuera elle quæcuncp dixi. Quid opus eft \ uerbis^annô Si fcbolaSorbonica.ôC tua Loua 1 niêfisjuidetdiuinoslibtos in uulgareslinguas \ nbsp;Gallorutn ÔC G crmanorû effc trâslatos lt;nbsp;Quid

1 iftx duæ fcltolaeï r cprobât nebuiu(modi tranV-1 lationcstminimètucrùm no folum conniucnt* \ feàeüavn ipVimct approbât taies translationes I nbsp;nbsp;Eàeliter effc expreffas: in quibusboc unû iplis

\ dtfplicet, quod fumât inftnita multitudo per 1 nbsp;nbsp;tas occafioneta err andi, amp;nbsp;non quod male ac

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X 5 inff-

infideliter uerfæ fint, Etfiuerti inpcrcgt^J linguas fcn'ptura facra no pofietCintclhgeicfp' per aptè,propriè,fi'delitcr)omnitimpefsnnéh' ciiint concionatores,qui in docendo populum Chriftianunijfacram fcripturam in pathaniier monem interpretantur. Hæc tu fi non animad uertiftijhumanum efidormitare, non omnia poflumus omnes, ac propterea ueniam mere-risifinautemuidifti, «t nuncuides, necmeï lentennæ cédas gt;nbsp;nulla ratione exeufari poicsi atque defendi. Nam locos illos SC ex D.Ioan^ nc,amp;f ex PatefaâionCjô^ ex alrjs diutnarumli' terarum libris quofeunep attulifii, ÔC quos non attuliftijlicet difïicultatem habeant,eiustamtn funtgeneris, ut commodepoCsint Si. fidehW interpretari.Eft enim omnis difficultasinuc^ bis,autfimplicibus,aut coiundis. Simpliciuni uerborum propria eft fignificatio, cuiquidin aliéna rc(pódeat,uerbigratia,in Latina lica lingua,reperias, fi non uno uerbo, faltoin duobus, autetiâpluribus.quoditaucrumeft utucriuselFc nihil pofsit. Inconiundioncan/ tern nulla eft complcxio, atque ambitus, qnin propriè, ac fidcliter uerti pofsit: id^ uel totidO) uel paucioribus, uel pluribus uerbis. Atdiffi* i cillimum id uidetur, Videtur fané, Si eft difliquot; cillimum, maximeep operofum omnibusin^ fantibus, balbiscp: fed no eloqucntibus,autlns j qui emendatsc locuuonis nitorem Siornawm

confeââtur.Namuerba,phra(ès,ci'rcuiti'oncs, «tcuncp ponantur, fententiam aliquâ effiiciant necefleeft:quæfcntentia fadllimèpotcftjfi ucr naculà lingua teneasjoqueftdo cxprimi. Peto igitur,numiftorum locorS quosdidsfide'iter ueitinonpolTe, aliqua ßtfententia certa ,con-ftansA firma,nccne fitrSi nulla fit,ridicule uû deturDeusfeciffe, quum ea nobis fcriptis man darit,quæ nihil fibi uelint ; fin certa ell fentêtia, quid facilius, quàm cam uernacula lingua ex'-primere. Atuerô funt multa ambigua ♦ ambi^ guaiftapcrpaucafunt,ô^ quæ imperitis,nô do dis ambigua cîïe uideâtur.Ncq;cnimiftæ tuç ' l«uesrauoncs(ignofcc quacfo) D.HieronymS litterruerGt, quo minus Dalmaticè fcripturam bcramcôuerterct. Qiiid ego D.Hieronymûc' num Apoftoli ueriti funt propter iftas rationes amp;nbsp;tuas, tum Hcbraicè, tum Græcèilla populis kgêda proponerc,quæ Chriftus fuerat Syriacè i loquutus i Valeat igitur ifta tua opinio 1 amp;nbsp;nos 1 tnelioribusexcmpiis, amp;nbsp;Apoftolorumfilt; fan^ I dorumuirorûjtumrationibusfirmis addult;Si, 1 «edamus litcras facr as in uernaculâ linguam I déganter,uerè)Commodè,fidclitcr ueriipoffe» 1 Scdhcm,mancBononia: ctiamnônibilrcftat 1 nbsp;nbsp;de tua in banc fententiam difputatione, cui r e^

^ponfum oportuit.Obliuifcor intcrdum:fed ita \ obfiuifcor, ut me reuocem facile, ÔC ita inftv 1 tuta perfequar, ut nihil intatSum iclinquam» i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Duo

Duo argumenta(quantû mcminOprætof®*^’* akerum deuuigariutnh'nguaruni uan'ctateul* terumdc uocabulorutn mutatione, quæquO' tjdie(ut cx Horatio attukfti) alia oriuntur,algt;^ intercunuQ^iod de uarietate dixifti,id talc eft» ut in eicgantia amp;nbsp;ornatu conGftat : nó quódtó ucrnacLilis linguis cam dilïicukatem pariatjUt iegeatibus negocium facelTat, Nam uccun!^llt;’ quatur Hetrulcus.uel Apulus, ( utor enim tu® exemplo)uel Ltgubardus,bene inter fetntclli' guntrnecp de co contentio inter ipfos cft, quoj non alius alium bené ÔC perfeólè intelligat, qüódunus alium tâquam minus elaboratöd^ cukumreprehendat: unufqufCqï fibi elegantis locutionis palmâ dari uult. Q^iare quód ad in' lelligêdum id quodferiptum iftis Italicis liceró fuerit,attinctjnihil intereftufta uarietas lingu^' rum,ab omnibus Ïtalis bene inteiligetur.T«' duciturautem in uernaculam lingua fcriptun facra,ut ab omnibus eius populi hominibiis,ii' cuius fermonem uertitur, inteiligatur: eacp nullo nobis impedimêto ifta uarietas fuerit-Ac fi iftam confideres uarietatem,uixin centiïno' minibus eft, quæ hoc ipfo qgt; non omnis Italist communia funt,omnibus pene funt nota. Sed quid ego iftâ uarietatem curc; efïne ex uetn^' culis omnib.linguis ulla quç tot habcatuatiw tes, qjGræca.’’ aliter loquitur Atticus, aliter illî qui cômuni Cermoneloqui dicitur,aliter Dof“'

ß o N o N ï A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3JJ

fusjah'terlonicusjaliter Aeolkus* 5^ in his aquot; liusnouafadtSCinufitata uocabula, alius im* routât uocalcsjalius conibnantesjalius additja' liusdctrahitfingulisuocabulisquâtum SiC quo uultmodoîquæmaioruarictas eße poteflfÂt-Çui ApoftolinôdubitatSt Græcè fcribeiCjquû ifta pcnitùs uiderêi,pci feôecp intclligcrêt. Er^ goneqjnosiüâ uulgarê linguarû uarietatem, quâtupertimefcisjmcramunfitquâtacuncçfit uarietas linguæ uernaculæ, in eâ ego fcriptui S beram côuertam. Quod autem in uno Italicæ lingux exemple de uarietate oftendi, id ôi de Gallicæjôd HifpanicaCjSC G ertnanicae, caetera» rumcptiationum diôQ uoîo. HaÔenus de ua^ ïietate.V ocabulorum potr ó in uulgaribus lin* guisortusamp;interitus magnus eft, quistiegct^ an quod alia uocabula oriantur, alia inter eant, ptepterca nihil eft feriptis mandatrdum f Ergo neerleges,neep inftituta,neq^biftoriç,neep an^ Hales, netp tabellionû inftrumenta uulgaribus linguiscontineantur: nihil uernaculis linguis i nbsp;nbsp;roadetutjauttranftuiitatur pofteris, Haec enim

1 tuatnfentcntiâneceftario confequuntur:quod 1 omnium fapientum uirorum non folum præ-quot; I nbsp;nbsp;ceptisjed etiâ faôis amp;nbsp;côfuetudini répugnât,

Num Plato, nû Ariftotcles, nû uniuerfa Giae^ cia ablcribendo deftitit,quod orirentur amp;nbsp;inte

1 tiiëtuocabulac’num Cicero, num V arro,num l’hniuSjnumQviintüianuSjnum cæteri omnes Romani

Romani faibendi curam abiecerSt, quodoH'* rentur ÖC intenrent uocabuhcN û Hebrxi pterca nihil fcn'pferunt fua l/ngua,quod oru« ” lur ÄSinterirentuocabuIac' Adifiam regular omnium ineptißime fecer unt Apoftoli y uî Græcis litens cogitata fua, uel Chrifti potiïiJ mandata perfequuti fint,ea icilicethngua,qua5 omntû abundantiisima quum fit, ludit fingen' dis nominibus,noua uocabula quotidicfingi^ »dep ad arbitriû et uoluntatè,non ad neccfeîMî^ loquentium.Tantâ enim fibi licêtiam Grædm fingêdis nouis uocibus afTum unt, ut ubi maxi' ma eft ueterum copia, nouitate deledîentur tto cabulorum. At uerô(utdicebas)eruntfingJ'® feculis nouae parandæ translationes.-quoniai” nifi tollâtur ea. uocabula quæ in defuetudin^quot;' abcunt,amp;rcponâtur noua ôi ufitata,uix,ac/'^ uix quidcmfcripturaintelligetur.Eftojfitutdi' cis,quid turn inde lt;: ut mutabitur lingua pattni mutetur etiam Ôi. facrarum literaruni trâslatfe modofidelitcr: neepidmodo omnibus feeufe fedetiamfirespoftulct,decimo quoqueanno» Comitia certis quibufdâ annis ad leges udab'' rogandas,uel confirmandas,uelrenouant magna cura ac diligêtia habentur: quid eft) tnï ad legem Dei conferuandâ in patrio fermonCj certis amp;nbsp;ftatutis temporibus, aliquid laborisflO impedamust’ Hoc fine impêfa fit, illud magnis fumptibus: hocunus aut alter homo præ^J^

poteft, illud non nifi totum rcgntim in unum cenuocatum; huiuscura cur non fuftipietur, cum iiltus femper habcatur f Quae quS ita finr, neq5uanetas,necp nouitas linguarumuulga'-I'um debet eiïè nobis impedimêio, quo minus diuinxliterç in uernaculam linguam interpre' tctur. Ventum cfttandê ad firmifsimû tuum argumentum, quodtuuidebaris mihiBono* nia ica munire ac tueri, ut in co quafi totius caufæ tux praefidium collocares. Non debet vetti.inquis, in uernaculam linguam fcriptura bcra,quódmultiluntloci, quostu numerafti to loco, ex quibus arri pient imperiti homines occafionem errandt. funt autem loci innume-rabiles(uttudicis) amp;nbsp;inter eos funt etiamhi: Oculum pro oculo, dentem pro dente» amp;, Si oculus tuus fuerit tibi offendiculo gt;nbsp;erue eum. Audio. Omitto hîc fubiiles interrogationes, quas multas poffem facere: refponde mihi fis,

, Ruicognofti per iftoslocos,quos afferebas, in' \ cideieimperitammultitudineminerrores atep 1 haerefes: Sunt loci qui facile poffuntdecipere, 1 ptæfertim tlliieratam plebem. perge, FefellC' 1 runt multos, non folùm illiterates, fed ctiain 1 doflos. de liter ads pafsim funt exempla ’» illite' 1 tatosnolliV aldenfes,PaupercsLugdunenfeE, 1 AlbigenlesjT urelupinos, nunquid practerea^ \ Collegium thcologoruna Louanienfium iudi' \ ^ïuit, uanslaiionera in uernaculam linguam.

certain quandam nationê,quam honoris cau^ fa nominatim nó profero,in hçrefes induxifTc nûquid aliudfreliqua tu noftf amp;nbsp;noui, SiC reäe inemini: ideocp ad ifta tibi nGc tria, de reliquis mox» Ac primum nô te fugit, ex eo quodquis poßit,non reéiè inferri, id eum faôtnum eflo Ilotes enim tu eraspaulôantemeridiemBrult; xellam perueniremec propterea fequitür,eôte ad prædiôam horâmigraturum.Acdefuturis quidcipræièrtim his que in hominû funtpoK' (iate, uelle quicquâ pro certo ßatuere, id nihil aliud eft, quam aut inducer e in Rcmpub.Cbrlt; ftianam fatalem rerum ordinem ; autarrogaf^ fibi tantum, ut animos hominum pofsitena® corum perfpetftos habere, qui nondum funt if’ rerum natura, quoru akerum iam diu hçrcfei^ damnatum eft ; altcrum,hominum efttemert' riorum,qui præcipitâter SC temerè in iudid^^ ruannquoduiciumab omnibus fugiendadh ac prçcipuè Theologis.Deus nosiubeta Kf’j' rarioiudicioabftinere, cohiberecp fempt’“^ futuris rebus, quæ ab hominû uoluntafc deant,noftrâaftèrtionem : nec nos definemus male de his, qui forte nondum nati funt, coggt;' tarée* De fecundo quod dicis, fortaffe non oj^'' nés tibi a(rentiantur,quod Valdenfium. AæJ,' genfium,ô^ Turelupinorû principes capita,multi putentnon fuiffe lirerarffignat^f' fed haberipro imperitis, quod non

terarum facrarum ftudqs ita din uerfatijquerti^ admodunr ali],ut Montan uSjUt AriuSjUt Pela« gius.utSamofatenus, ut SCciufdê genens alij. Acdubitabunt fortafsis non pauci, num,quod ‘ftiquos illiterates nominas, in errorcs incide« tint.proptercaôdcæîcii omnes iliiterati autin f o.^dem aut alios etiS fint incurfuri.Sed de dua* bus his propofitionibus quid fcntiä,cx h's quae paulo poft diccntur,pcrfptdcs. Nunc ad tertia uenio.Collcgium theologorû Loiianienfium, inquis,aduerlus certam quandam nationcm iu dicauit per translations in patrium fermonem» honexfcjfedhominu uitio errrores procrcari. Horrctldö quidê eft,ac tcrribile, nome ipfum bxrefeos,cuius crimine quepiam aceufari fine fcrtisjfirmis, amp;nbsp;ucris caufis impiuin iudico, ac ®’‘ecranduin,quid dicam condemnanïquid di ^smuniuerfam prouinciam hærefeos nomine ^odemnaric'Magnas igitur oportet» Ql multas

I ^graues caufias habucrit coliegiG Louaniefc, takm fentÔtiam ferret aduerfiis illam re* ^oîienij Cuius nomini honoris caufia paras* ^aufldsn.ememora. Verum dic,quomodo fei 'JCfitjperintCrprctaüonem Bibliorû in uulga-tem fermonem, regionem illam in haerefes in* ddiffcific enim §0 c aufas référés, nbsp;nbsp;compedio

®iagisdelcäabis. Qùo modo fciuitc'diuinittis : nbsp;nbsp;nbsp;*ccepit lt;: an ex libris faais intellcxit tquot; an conie*

gt; 1 fiura nitebaturfSi diuinitus, uox nulla de coe« * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y Io ex-

Io extkit, prodigia ac miracula nulla extiK' runt. Si ex libris facrisj nihil tale in ipfis repc^ rias. Siconieóura, turpequidcm(a»bitror) faciebat, fi ex coniecfîura ibliim uniucnam prouinciam hacrefecs condemnaret. Nemo tam perditus fuit iudex,tam à Deo alienus, ut fola coniecflura ad damnandum duceictur: quid de Collegio dolt;5iilsimo ÔC prouidcntiisP mo Louanien!i,num dicemus hoc in iijdicam do temerarium fuiffc i Atenim conieóuia ib ia par erat Syllogifmo ei, quam Arilioteles Demonftrationem nominat. Cedö, quæ nam eft ilia Sacerdotes, inquis, eius nationis (po.-nam enim maximum aigumenri robur) idf' pfum cum magiftratu petebant, nempe ut libi in totum translatio interdicerctur. Quodta'' methj dum à magiftratu iïgn'.fic3bdtur,proba' bihtatis multum habere uiderctur ; attamcn, quoniam id ipfum facerdotes approbabanG 0£f pctebant, uifum eft nobis non modo uerifî-' mile,fed etiam neceftarium. Videbâturenim, quod uerbo nonaudetent dicerc, idquali pct nutum,dum magiftratui aftentiebantur, aper* tiisime loqui:!e,ex lingulorum fecreræ confef“ lionis parefacftionecertó /cire,ha?refes fuæna^ tionisàBibliorûuernacula tradudîioncdima-' nafîe.Hæc eft ccniccfturajacpofiuscônftantif ftma ratio. O' me craftum amp;C rudem; quiiftaffl ueftram dialedîicamnon plané norim, Crai-horx

fieri quadam Mtnerua ifthaec, non fam fub* tili examinemus . Certe ego latentem iftius coniedurac uim prorfus ignore. Nam opor^ tuit facerdotes hærefcos macula fuae nanonis aut à maculatis iplis, id eft, hacrcticis in confix Undo accepifle, aut ab aiqs qui nulla client laa benotati.Hærctici,quorfum de cofacerdoti confitebuntur, quod ludicantnoncllepecca-tumfRurfusaltj,ideft, hi qui nulla lunthao icfeos macula infe(fti, quorfum de alienis peca fatss confitebuntur Ifta non euro, dices ; ue^* rùmilludquodantea dixi, quum ueibo non auderent,quadnutufacerdotes fignihcabantK lllo peius dici nihil poteft 1 nam detrains de fa-cerdotumfidc ÔC probitatc, ut qui fccreta coiv ftfsionumuobis apcrirent, de quibus nehilccj ’■equidem deberent» An cxiftimas folum ucr-bo autferiptis fenfa animi explicariC Ilie qui nitdato corpore oftendens cicatrices, quum Uerbum null urn faccret, populo Rom ano per-fuarit,quoduolcbat,annon aliter quàm uei' bisloqucbaturt’Anmuti, quum petunt quiclt; quam,nöfincucrbisloquunturCergo ÔC nutu, gcftu,8lt; ex pctitionis contentione etiam co gitata animi cxplicatur : ob esmep caufam ft ex nutu ôd geftu facerdotum, aut modo pctitionis i intclligebatis,cos caufas hxrefeos fuorû popu-* ' Iorum,BibIiorS tradutftioniacceptasreferre: gt;nbsp;nbsp;nbsp;«tiam6Cfecreta confeCsionis palàm fadebant*

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y i quod

quod negate non poteftis, prxfettiin qunm w herum pcririone non folumnos conieâuram capcrcjfcd en'am conftantem rationcm dicatis, N on ita aperte (dices)fignificabant,fed nos*« interpretabam ur,u t prindpio dicebâ'.ergo eo-* dem reuolueris,aut ut tcmere uos indicium fe* ccrms,aututex coniedîura, non ex conftanti rationerem póderaucritis,exain*naucn'tis,de' creueritis, Hxc eö dixi,quo iniclligasnonme hominum audîon'tate ad iudkandum, fedra^ tionum pondéré commoueri : fimul utcogno^ fcas,nonprotinus quicquid hominibusuidea' tur,id pro uero ac certo habendû effe.Sed age» utdtius quo uolumus peruenfamus, concede» do tresillas tibi rationes quas fupra pofuift* locis facrorum uoluminum : côcedo amp;nbsp;muIæJ c(îclocos quibus multi adfuamperniciêabulj fint, Sc etiam abun' pofsint m ulti, atœ illiteiat* omnium maximè.-quid tum poftead Num pro pterea iacrae literæ idiotis non concedentur-Cenfco,inquis, propterea non efle concedtn' das.ego contra fenrio. Quid itafquia ifii eiroquot; rum morbo,qui ex uernacula traduc'iioneor*' ripofiunt,inpromptumedicina eft,quam^a' ciamus. Curabimus imprimi Biblia cuman' notationibus uel ad margincs,ucl ad fine prio' cipiumue omnium capifum,quibuslociamb*' gui,incerti,amp; ad eiroiêeccafionem dates ül**' ftrentunapcriantur.-fic animus käoium

cultatcm fuperabitjapfum fugictjamp;T in una uc* ntate côquiefcct. Idipfum in gratta dodorum hominSfacimus:quid ni ad utilitatê, acpotius nccefiitatê illiteratorû faciam us C An quicquid pîrabufutn hominS hominib.detrimcnto eflc lt;olct.id protinus é uita eft aut tollendû, aut uc^ ündûC Cibo ÖC potione ita ft multi ingurgitât, utuelquatuor côtinuos dies crudittatê rudêt, inddant que in morbos, Sgt;é fibi fid rei familiari perniciofos; nû propterca ÔC cibus amp;nbsp;potus uc* tandus eft, aut prohibêdus,aut côdemnandus^ Magiftratus, Reges, Imperatores, Prætores, Tribunijomnes denilt;^ quicunq? imperium in Renipub.habueruntjhabêtjper abufum officq ftidetiimenta multa in Rcmpub.inucxerunt: tiumpropterea munus ôt: offset um corum qui K-cmp.gubernant è uita tolletur,aut uitabiturî' So!e,luna) tenebris, luce,die node^aêre,igné, aqua,tcrrajaurOjargentOjUcftibus,templis,acdl bus quo nôt’ denicp ÔC religione ipfa, amp;nbsp;homft oes hominibus abutuntur.num propterea qug dixi omnia é uita tollentur, aut uetabunturtmi nimè,minimè:rcsipfçmaneant,quandoquidê in fuo quçcp genere bonæ ac perfede funt,atqp adeo cômuni hominû focietati utiles: fed abu* fus quicunq; fuerit, is arguatur,reprehendaiur, caftigctur,pun!atur:amp;' ne in Repub.diutius hç rcatjfi camforfttan occuparit,caucndâ cft. Sin autê cauere nobis,toti^ hominû (beietati à de*

tn'mento abufus auemus, cautiones habcâtur, aditus prçdudaniur,per quos pofsttRcmpub-inuadere, Quare certifsimû remedium toilêdi errores,qui per Bibiioru loccs malèintelleóos poBunt Rêpiib» praui's opinionibus inhcerc, hoc unum eß: ut locorum ambiguitas Si cuîtasbreuiiîjimis uel cômentariolis uclannoquot; lationb, explicenturSif üluftrentunGçentiftw eircribus prouiiumjÂquot; iapienter prouiTum. Iti qna .fentcnua maneo, Sgt;i itaccnfèofadcndiiro» Quod f( m lucê fcnptui a fine huiufmodi anno tanonib.uei û m uernaculam Iinguaemittcre' tur, nô eß,ppterea prohtbêda atcp uctâda; idç proprer rationes,.quas mox audios. AtpôiG ficûmunus parrcsqj (unr,arcere cßenfioncsA' quêadmodumtuuocas, fcandaîa. Farepr,quis negate Vcrùm heus ru,duo efle oG'enfionûgC'' nera nô ignoras:.Uterâ data uocant,altéra accf' ptâ, banc nô debêr Pôiifices,imo necmortaliS quifqiiâ arecre : illâ omnes ad unS^hiberede^ bcintis.Nî Ci accepta fcandaîa arcereCbriüU' norn hominû eflet.nihil boni,honefi5aclauda biîr f tcere uel audei ent, uel deberêttimôuero euinis Dei, ôi eiufdêprxdicatio atcjtdolt;flriri3 elfer nobts deierenda, ^prerea qi edâ olïm ChriGum àf Apoftolos feribx, Phan'fefPon^ tihces audirent, offendebanrur.Etpod Clnidi^ palîîjrn, Ethnici hominesadhirncufcpâtêfadl dium habenr,arq; ofTcnfionc ad Euangelkam , dodrf (

B o N o N r äJ ^oârfnamt nee defunr Chriftianis Iiomini'bus alilt;iuof,q rerû honeftè pi aecîaiè,laudab(hiercp geftarû glona, honore Ôé uehtatcperrurbêtur. Quarc nô debet homines accepta fcandala fu-* garearcere. Nuncabs te illud peto utrQ cen ^fasoffenfioncs quæ ex praua Ihbliciûopli^ cationconrifoleant, datas'nc^an acceptas eflej? L)aw nulio modo eflè poiTunt, quoniâ in diuû nislitens nulla eft falfa docHnna : ergo in acce^ ptis numerabfitur.Quid hoc Bononia,gd hoc quaefo te^ ex cuânâ Theologia didiciftijPontP ficû partes ehe accepta fcandala, quxaut oriri polîunt, autiâortafunt, ifio modo amp;nbsp;ratione amâd.irci.ppulfarejauerterec' Ai, inquies,nihil prohibet,quo minus Pôtifex ifta aut faciat-,au£ facere debeat.Equidènihil minus ad Pontificê arbitrer pertinerc : neep in eo falior. Primùm, propterea q? de iftis nullû extat certû, qutn po« tiusnullum ehj'n diuinis literis prçceptûtdein' de,quôd fi cuitâdi eiufmodi ofTenftoncs caufa, feripturæ facre leôione prohibeat infinitâ mul titudinê,uideatur côtra Dci uoluntatê facerc: quandoquidêjUt antea4?bauimus,iubet Deus uniuerfis amp;nbsp;fingulis hominibus ut pmes œ ha beâtlcgê ruâ,uideât,legant,perlegâc Pôft.quia deberent rpoliare hommes Omni porcftaîe,om niaâionererum uel quantumuis excell en tilsi-marû.Si enim domo egrediar,ô[r caulà iuftiiSp maegrediar,ôd cauflaconferuâdÆ Reip, egre* y 4 dur,

dur, ÔC caufla cÓmodandi fratri mco cgfcdi'ar, »dcp propter ChriftS ut fadam,egrediar: nemo dubitat,qm'n hominum odio,inuidia,maleuO' |ctia,{celerej ofFenfio accepta ex mea egrcßjp' nc in ah'quos pofsit permanare : quac egrefsio quoniä habet ut uides offenfionê, edam a Pon tificibus uetari deberet. Similiter ex ßipequä quis pauperibus irrogetjcx pupillorum defen' Cone,ex honeftis laborib» cx lioneftis utàîtjs» cx omni honeftarum reru adîioneafta onenüo accepta manare poteft. Vnde coHigeres omnes adîiones à Porxtißcibus effe uetandas. TöpIa,GcrificiajCeremoniXjCOcionespublicx uerbi diuin},res deniep omnis quantumuis eX' cellens,quantouiEjhoncfta quant« iiis pü, fan^ ^am fitjfi hominSprauitatê fpedes, nufquani nö dabûtoccafionêcrrâdt, uelnospotiusabib ' h's offenfionê accipiemus: propter quas offenquot; fioncs ex tuo argumêtodcbcrcnt Potifiçcshçc omnia, facrifîciagt; têpla, cætcra^à nobisdicîlîi uetare ac jjhibcre* Quidc’nonne per feriptur’ (âcrâ à quocuncp hominS Icgaf, uel dodo, «el impcrito, ac rudi, offenfionê in animfs capers poffunt hominesr Ergo ut hufufmodi offenfio tollatur à Potificib. ex tuo argumêtofcriptur^ facra in to tu uetetur atep prohibeat.Quç Theo )ogia,quü Theolc^us,gs liber fang mentis ift’ doceat c* nulla profeêîô Theologia, nuIlusnftF Thepîogus.nccp liber: quoniam, ut iiides,nil’‘l

poffentaut deberent homines in tota uita face Rep. gubernarc, neep priuata gercre, neep augcrc rê domcftica honeftis rationibus, ’^îcpdcmoegredijne«^ domife continere^nec ^îïequidc,necfedcic.Sederc autemt'imo nçc ‘^fercquidem,nccpedere, neep bibcredebe^ ’■‘^nt,propter uiranda iftä^quam tu’dicis,offen« fionem, Valeatigitur ifla tuanoniam dixerim opiniOjfed anflis Ôl uanafpacc tua dixerim) ffi pwßitio. Dccipiantur, quicunep dccipiantur, pftuernaculam Bibliorum translationem,mo 'loper fuam prauitatem decipianrunnon ideo lôtiptura facra prohibenda eft. Vitium enim ßud non fcripturae, fed bom in um eft. Quod ft Uelis hoc uno remedioeuita tollere offenfio^ nes,fi feriptura in manus hominum qui errare polfuntjUon perueniatmon uidco, cur eâdcm utione non tollas è uita pccunias, opes, poflcamp; fioncs,domos,uefteSj aurum, ferrum, aquam, cibum 5 potioiicm, cæteracp quæ in hominum uharepcriûtur gt;nbsp;atep adeô ipfam ctiâ religionë, Nec uidco, cur eadê ratione nô ctiam uelipfis met theôlogis literæ facræ interdicantur, quâgt; doquidem nemo eft quin pofsit per cas, fuo w pfiusuitiojingrauifs.hçrciès inciderctquod ui dcmusmultis,magnis,grauibus,amp; exccllenti ingenio,iudicio,0C cruditionc uirisjtum cede* fix Graccac, turn Roman» obtigiffe. Quod ita îpertum eft,ut nemo ncfciat.Ex una ct eadem y jt herba

herba paftu fumuntRanimantes hæqaæw^-' ncno infifiunt, R hae quæ ui'rus nuüuni habet: an herba haec uni/q? communisproptcrea ctndetur, quod in (Han'tftomachumillapfain uenenum cöuerft fite'minime. Snniliterctiam defacrafcnpturaiudicandum eftjqiiænonfX fefùacp natura, fed prçpcftero ac potiusprauo hotninum iudicio inateriam folet afTcnehare' fumarq; errorû. Vidit, ac uidithuiufinodiho nn'niim errores ecclcfia Gracca:nectamèdeiiii unqiiam iacram feripturam ucrnacula lingue conicriptam in temphs ad populum decàtarc. Quid ad hoc eccleh.aE Giatcac cxemplumfanii b’ non probatur lt;: an dicis apud earn nonfuili^ haerefes'Siprimum negligas, Eccleftaie’if’’’' plum negIigis:R eius Ecclefiæ, quæ, eopre^^' tim têpore,caput Reipub.ChriftiançcffcuoI^ bat: amp;nbsp;quæ nobis peperit præftanti^simosthe'' ologorum,uirosiingulares,Arhanafiuin,C’tgt;' genem, Cyrillum, Gregoriû,Chryibflûætt'^’ aliosep generc de eodem. Sin hærefes apudrt' clcliam Græcam non fuüTe dicas, nuHanatif neq? plunbus, neq; magis perniciofis baefclib. abundauit. Ergo G ecclehaGi æca literasditiP naspromifeuæ multttudini nonnegauitjUff eft cur eas nos populo interdicamiis. QuidD» Paulus, quid D. Petrus,quid D-MatthætiS’ quid rcliqui omnes fcnptores SC ueteris ui Foederis qu3 uoluntatê Deifcriptistrßat^

’■f!inquercnt,num uiderunt exfcnptis fin's Iig-' pollc '.ubcririfuidcr unt. Viderunt, ncc ta ’iifn iè ab fcribendo abftî'nuerûi : cur ergo uos ^'^refum timoré,infinitam Chrißianorömulquot; ^Kudinefacraledîioneprohibebitisc'Qind De* *^sipi''ccnö illc norat, ex ßcris libris hærci'cs per ^loniinum prauitatem eHe manaturas c*norat* ^orat, nec tarne libres facros fenbt uctuit: cur wgo hærcfumtimore uerri in uernaculam lin* guam prohibebitcCertèmihi caufas diligenter btucnti.qiias tu in banc fentetiam dixiiti,illud. ^•^pe in animurn uenit, nulla lingua, nec He-lt; f’i'æa, nec Græca, ncc Latina facras literas co-tinen oporterc, b hoc in uernaculam linguam fasucrtinon decet, quöd multi fumant erran-dioccafiùnem.Nam quocunque fermone illae cxprimantLir,modö intelligi po{sint,femper et ubiep errandi amplam facilitate dabunt, fi perturbatio humani animi uelit eas in malam parte aut intei pretari, aut rapere, aut cogere. Quid quodS;: plurima, 8i maxima, SxL perniciofifsi-wa commenta religionisjfalfæcp dodîrinæ in Rempub.funt importata per homines, qui aut CiaKC, autHebraicè,autLatinefeirent. Lege omnes annales Öihiftorias corum quiferiptis hærefes omnes perfequuti funtlamp;^ uidebis orr» ncsarchihæreticos auttribuslinguis, Hebrça, Græca,Latinataut duabus, Hebrça amp;nbsp;Gratca, Hebrxa SC Latina, uel Grxca QC Latina erudites fuiiïc»

;49 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FRID, FVRII tos fui'Hc.Ergo quiim amp;nbsp;plurcs maforcshï' rcfcshaóenus excogitatat fuennt abho!ningt;' bus qut facrorum uoluminS cognitionêpcrl*' terasHebraeas,Grccas,autLatinaS}nopcrucf nacuïas capcrêL-fupereft, ut aut n ccp tribus ilH« Iinguis fcriptura côüncri debcanaut edäueraä culo patnocp fermone poßninterpretari. Sw obftat forta(sis tua egrcgta Dcmonftratio; Quicquid fratris confcientiam aut Rempub ex mala dotfïn'na ex fcandafo lædit turbatjà Pontifidbus prohibendum eft: Omnistradudioin ucrnacuJam LnguamB'' bhorSjCX mala dodrina SCÏcandalo frairis lt;!0'' (cientiamlaïdtt, amp;nbsp;Rempub. perturbai: Ergo omnrs ttanslatio Bibh'orum in uernsçi' lath linguam, a Pontifidbus probiberi dcbd' ElcgantifsimèjfdlicetjCÓdufifti atcp coftantct* afluriipti'o enim ommueft,qttascgoutdo'^‘’’’ falfißima, Nam quum (candalu quod rcfes qug à facrislitcris on'Stur, hominibus^? tur, no ei'us generis fit ut ponatur in earumo'' leniionum numero quae datæ uulgo nomin^'' tur:hincfi't, ut fcandala Bibliorum nondcb^’* a Pontifidbus arceri, Nam ut antea fatisj^°' bis oftcnfum eft,non fcandala accepta.fcolcafl dala data (utor enim tuis uocabulis) à Pon^ ' cibus prohibcri debent. Sunt autemoffenbo' nes quae ex fcriptura manant,non datç, ceptac, Vis cognoCccre quam malefynogm”

Quicquidfratrjsconfcienna autRcmpiib. ex ^^adodhna amp;Cex fcandalolæditac pcrtur^ ^làPonnficibusprohibendum eft, ^Jnnis feriptura facra,quacuncp lingua conti-' •^fatutjcx mala docîrina ÔC feandalo fratris cô* ^tntiam Içdit amp;nbsp;Rempub. perturbanid quod ^exemple ludæorum Si hærericorum Grat-' Romanse Reipublicæ confiât :amp; ex eo ^tiatn,quod nerno non poteftfacrislitcrisab-''d,quemadmodum fuprà oftenfumàme eft pluribus uerbis:

^/goomnisfacra feriptura quacunque lingua ^ottneatur,à Pôiificibusprohiberi debet» Ri-“Wfamp;meritô quidemrides:crat enim fyllogi-•pus tuus plané ridiculus. que fi ego fuis colo« flous uelim nunc depingere,nullus dicêdi eni' efijipfum mendacq Ssi diitatis coarguiffe, Qiiodaddisad finem: Si wcxp^j-æ^tjg nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fermonequoti-

^'3no, atlt;j ex fecreta liominü confefsione con f’tct, prouinciam aliquâ populunr» uctam fo-“dam, ucram, côfiantemtp habere de Deo re-diuinis opinionem,ut nec à uera fide er-fïrèt, nec errare ucllcnt, tamcîlî poflent: his e« goin natiuum feitnoncm interpretata Biblia ^nnegarcm, O' fententiam Paulo dignam» xyis hicrifum leneai ç* quis nam ifie populus^ quis'nam

quis nam quæfoeftc' ub/nam gcntnimrcpfH'’ turn'n coehs latum, credo, nam quicunqjmot talem hanc uitä degi'mus, homines (ümus,hiP manafapimusiid eft, fallipoflumus,drallere. Vbi igiturinueniespopulû.inquem iftaora^ tio tua iure cornpetat, acmen'tó r Clamant Va gt;j testOmnes errauerunt, nôeftquireCtetàciat, gt;5 noneft,neunusquidem. Sepncslabiturô^e^ » rat luftus quotidie : ôi. tu dicis, Si popuius elfe qui nccuagarct amp;nbsp;erratet à uera fide. Dauid) unum aut alterum hominê fine errorenonrc' peririin hacuitaqueritur: quo'nam paôottJ prouinciam uniuerfam aliquam, aut oinncm populum aliquemperfetftèamp;conftantcrinue ra fidereperiast' Nufquâ talem popuiumjnuf quant uel repetita fuperiorum temporum,u£l noftra memoria, nufquam talent populum rt' perias.Quo tempore Chriftus homointerliO' mines uixit, erant Sadducæi, qui mortui'tu'’’ refurrecfîionem negabant : Petro Paulo terïscp apoftolis negotium faceftebant,mult3^ multorum falfæ opinioncs atqp errorcs, ufqu^ cô,ut loanncs Apoftolus coatftusfuentEuan gelicam hiftoriam confcribcre,ut eorûfana^ ticum errorem condemnaret,qui ChriftidiVi^ nitatem negabant. infequenti autem temport nunquâ nô fubortæfunt hærefum inlinitæmy riades.Qgando enim Refp.ChnftianaàcôiK nuis hxtdibus cöquieuitfNulIa ora

in Europa,uel Aphrica,uel Âfia,quçn3 3‘gt;4iiâdo hçrefcos labê atcp inacuîâ côtraxci it, *“*’Slt;turpopulö ilium tuum, qui nee errant, ’'^cerret, nee uelù en are, tameili poisit, inue' ^i^musc'St loci ambigui,n loci dilhciles, iï loci 9^1 aliud fronte aliud inrecefiu habet,errandi anerStoccalioncatcp materiâ,nô eft cur debe^ 8s,cur uelisjfacrasliteras in uernaculälinguam ulquäinterpretari : quandoquidëqui populus (ex tua fententia, do enim qualê tu fin gis, talé populo inueniri)in Chriftianicis perfedtus eft» 'spoterit in haerefès inctdcre, per uernaculani tunslationê, an nonfid enim ipfum multis tu locisoftedifti. Quare nô eft quoddicas, Sipo' pulus qui nec erratet,nccerrareuelletjcpenre tur;utcun{^ enim dicasjnecefte eft côcludas ck tualentctia, niinquâ feripturam faerâin patriû lèrmonê uerti dcbcre.Si populus qui nec erra:« tet, ncc errare uellet, lametfi poiTet : quis talia unquâaudîjtî'quis unquâ potuit,pGteft,potcrit afiirmare,fe cettô feire efte quendâ populû,qui necerrarit, nec errare uclit, tametG polsitf Èx côiuetudine,inqesgt;colloquiis,iccretacôfefsiôe facile pcjpi poteft,atq5 intelIigi.Quafi ueiô qc^ quid in corde claufum, idc apertû in cre geftët homines : quaG uerô hæretici uelint de pecca* tisfuiscôfiteri omnes: quaGuerohominesho minûcogicata poftint per iè ipfos rimari, feru-' tariüc,ut ea certô cognofeant. Adpopuîum tftuni

([turn tuß redeo. Cedo, ubi'nam is cßfnußiu^ apparct,nulquam eft. Quid ergo aliud eft, wU populum fingere,niu aperte afrirmarCjnulftrJ tionéjatqjnunquâ Biblia in uulgarsslingua« efte interpretanda. Floc cum cxtuaaigumen' tationc necetïarió inferatur, quod maius córra te argumentum excogitarï poteft, qufin quod tu aduerfus te attuliftif dicis cnim aduerfa,cofl traria, ÔC ftefi maxiinè diftidentia. Itacp tuote g’adio fugulas:atcp ego amp;nbsp;ex tuarcpugnantiai amp;nbsp;ex Ecclefiac Græcac, ôf ex Vatum ÓC ftolorum exemplo, SC ex eo quôd offenfione« acceptæà nemine Chn'ftianorum funtfugieu* dae,condudâ âf obtinebo, tametfi hxrefcspcf translationem uernaculam (acrorum «olunii* num fuboriantur,nifiilominusefle faciendÜt Par (inquis)eft,ut quemadmodu unus eftD^-us, ficeius uoluntas fcriptisteftatanôpluribu« qua'm una lingua contincatur: ca^ de caufifa crx literæ non funt patrio fermone interprétât dç.FIahahe,ridcamusaffatim hîcomncs.ÂW Bononiameum hune n'fum boni confule.cft enim hoc tuum arguments ei'us gcneris,ut ud Catonë ipfùm ad rifum prouocaret, turn pro* pter Clus leuitatem, (bono animo accipe)tuni propter ciusdodîoris audîoritatê, undeipfuni defumpfifti. Et uidi,amp; iâepe iftud ipfum argiit mentumlcgi,apud Gerfonem. Quarenoiam tecû mihi, fed cum Gerfone ipfo rc efte uolo.

AdfismagiRet noftcr (fïc entm oportet appel-lïtidoâorê Parifienfem. 06 quidem ctiâ Can-fdhrium.ut uocant, idcp litcns grandioribus) Adfis inquSmagiftcr nofter. VnuseftDeus» debet elle una tantS Trtadis perfona, no Vnus eft Deus, ergo utius tantum bcnus ê^nius* Ól unus ttê malus effc debet. Vnus cft Ueus, ergo unus tâtum fandlus uir clTc debet* ^nuscftDcus. ergo una tantum Relia elle de« ^ftiVnus cftDeus. ergo unû tantum clcmcn-' 'utn.Vnus eft Deus, ergo unum tantum naui R'um elle debet. Vnus ell Deus- ergo una tan* ciultas elle debet. Vnus eft Deus. Ergo u' ^ustantum homo elTe debet. Vnus eft Deus*

unus tantum oculus, unumbrachiumjU« nus digitus, unus pes,unus densjunus pilus cf-ftdebcttdcnicgquidnonfimiliter concludes^ Si utDcus unus eft, ftc eius fcriptura una lin-» ^3cxprimidebet,cur tribus linguis Hcbraea, CtçcajLatina continetfQuid hoc magifter no uertqdhoctuo argumeto Icuiust'quid futilius^ ^uidftultiust'DiCsiparet(^inquis')focictashoml ï'û, atcç adcó theologiaipfa, ft facra uolumina linguas couertantur t uarietas eni

‘inguatûÇutcxemplo nobis eft BabYlon^homl i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diftiot, atcç alios ab alqs aliénât. Ifta rogo

lone accidithumano gencri,cx uarietate nelin »an quod aiq aJdos no intclligerentgt;acct« \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;z ditv Non

ditCNo uttc^ ex uahctatc.nâ G l'pG inter lexifsêt q dicerent, tamctGuarijsîinguis loque bant, ab incepto opéré nô deftitiffent: èC hodic etiâ reipfa côperinms cos amare inter £c,g quû uarrjs linguis Ioquantur,mutuô amp;nbsp;intelÜgaut, amp;nbsp;intelligantur. Quare uera difldlutio hócfa^ (fia eft,quôd ca quæ loquendoaperirentur,iO' telligi non poflent. Itaq^ uera copulatio atlt;^ a-' nimorum coniuncGio tune exiftet,quum cog^' tata mentis,praefertim honefta amp;',relt;Gaaboni nibus promifcuèpercipiuntur, Ô^intclligûiui'* Scriptura «ero facra in ucrnaculamlinguâuet fa (quæ certifsima eG bene uiuendi régula afcj lex) quo à pluribus inteIligetur,eopIuriuniM minum uoluntatem atq? amorem inter fe coU'' ciliabit,alet,augebit,funentabit. Namfi diuef’ ßritusSCleges animos iblent hominumalio’ ab altjs alienare:profe(fïó eiufdem Icgiscómu* niogt; atqjidê uGis coniungetó^ copuIabit-Qpa re fcriptura iàcra patrio fcrmoneinterpréta», non modo non diiïoluet humanam fbcietateî fedetiamconciIiabit,ftabilicf,cónrmabit.Me^ riar,ni hoc argumentum ex Gerfone liet : ölet enim ac fapit eius dotfîoris Gngularem eruditi' onem. ah memini,memini,ipGus certeeftamp;^l' brSjUnde defumpferisjretfie memini.Nöqu't* aliud habesàGerfone^Prodeâtifia Gerfonea* Fieri, inquis Gerfon, diuinorum uoluminu^ inuerGonem mutatione, dum in uernaeu»

lïnguâ transferuntur.Fateor,aliter enim tranfi* latiofieri nullo modo poteft : uci um quid turn ittdetan in certa quaedam uerba fcriptura illiga tur, extra quar egredi non queamus nihil miquot; nus.quandoquidc non quibus uerbis^nce quo ordine(modo ne barbare loquaris)fcriptura fa crauertaturjfed quam fidditerucrtatur,confi-derandS eft.Exprimantur quacunep uolcs lin^ guadiuine liccrç,idcpfidelitcr;tantuinabcfl:,u£ tum mutatio fiat, ut eedem,qu2e femper fuerât, liicræ repcriantur. Mutatio cnim rcrum in uer ttndofug)cndacft,nonuerborum.. itaeç quae inuerbis accidit mutatio ac uarictas, ea pro nigt; fiilo(quod admutationem aqinet) habetur* Hacde caufla Septuaginta interprètes non da bitarunt in Grarcum de Hebræo Biblia cóuer* •wetnec Apoftoli amp;nbsp;Hcbraicè ÔC Gracce, ca t]ttæChriftus Syriacè loquutus fucratjintcrprc tari. Necç D. loannes ueritus eft tftam mutati-otiem,quum Euangelicam D. Matthaci hißogt; tisrnGræcam faceret de Hebræa.Quid Refp* Chriftiana ufe^t’ antimuit, ne non mutatio ifta tJfrborum eueniret,cum pafla eft diuinam fcrlt; pturâ Latinis literis exprimi t* Quid theologiî^ anproptereain faciendis concionibus abex^ plicandis facrorum uoluminum locis abftinêt, quod animum induxerint, in uertendo in pa« triumfermonem,diuinas literas immutaritnP fitl minus. Siadiftamrationem perpendas a tep

examines Ligubardicâ thcologorum fchola, utinpermuïandisBibliorum uerbjs,quôdmii tutio eorum tîat,eo (ci iptura contanunetunni' bii Ichola ifta tua eflè poteft ineptius,nihülur--pius nihii inquinaiius, nilni Iccieratius, nibila uera theoîogia alienius. Habet enini iexcêtas uocabulorum Hcfîorum myriades. liôorû au' tem.'imô obloletorum,imô jnuiitatorunijïnio barbarorum, eorundemcp ncc penes facrâlcrt pf xrain, nec penes antiques theologiædoôo' res repertorman mention'’ nulla pagina ueft’O ruin dodîorum,nulla linea,nullus lenariusucf fuseft, quin fimilibus uerbis conflcturatqii^ conltet. Q.uare ualeat ifta tua de uocabuiorui” mutattone lucHis opinionidiculaenimeft,2^ fuperftitionis plena. Ex quo fit, ut fermoill^ »» Del : Ne quid additote ad id quod ego uobü »gt; præcipio, ncïie quicquâ de eo detrahitote:^^»

quod tu dixifti, ne Iota quidem unum dckg^ DeiefTeab hominibus præterintttcnduffl,3igt;^ imin utandû: id non de uocabulis, ied derebus in fcriptura faera explicatis eft inteipretandff. Nthil enim minus quàm uerba curât modo res maneanteçdê,atqirconfient'.idqult;’‘' ex bis intelligi poteft, q«ac ÔC in Leiutico,^ Deuteronomiojficpopulofuo prçcepitDeusî jgt; Omnia mca inftituta iura^ feruatore, ôfeispî »J retote.S^Jnftituta mea feruatore, eisep » te.à^pCôièruatc prçcepta Iouâ Dei

cgopmipiouobjs.amp;.Seruatotebancdifcipli ce nâni5inftiiutagt;iuragt;quæ ego uobis hodie tcnê-' ce dapræcipio, Quidhisinlocis Deus, an dlius lt;« luac iuperlutionis uerborum nonmutandcrö ^acitmentioncmc'minimè.fcdrerum, fed uiHr tutorum,fcd præceptorum. Qjiare locû ilium, ï^equid additote,£lt; ilium alium de lota no tol lendo acminuendo, aut mutando, no ego, fed Dpus ipfe in cä lententiâ accipit,ut res no mu« tail à nobis debei e, iuheat ac imperec Quod ^ùmexfupradiôislociSjtum maxime ex hoc patet,qui ell in duodecimo capitc Dcuterono*

I Kii^’.Quicquid ego uobts praccipio.cvnatotc ut ' idfaciahsmecpquicquamhuic uel addaiis,ucl s Ûîtïahatis.Quocirca apagete tu cum tuo Ger^ \ font, QC unàfimul cum ueftta ifta cxplicaiio' \ ne’.tïalàtitia cnim,3tcç adeo facris litcris-cotra^ \ th eft.Vim enim affert, ôd cam cogit adgeftrâ, \ tioDciuoluncatemloqui- Oftendiexnotad* \ One teligionis,8lt; ex comuni ac inuctctaia no' \ tninum opinionc, uel côfuetudine potius, qui \ libtos îaeros uetnacuVa lingua exprefios lern'-\ pCThabucïûv.tum ex Dci,V atû,Chvifti,Ano'-\ ftolovûjEccleftç quûl-atinçuû poîtfsimû Gvx \ ceteftimonqs, qui omnes plcbcio feim on e ucl ' biblia conferipferunt, utl diuina mandata ad \ çopulum exçiicucYuntfinter quos eiiavp nbsp;nbsp;ex,

\ t).Hieton^miexemple oftendt) diuinaslite--\ tas uulgatibus Vinguis effe pertequendas atcç \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2 3 inttt'

întcfprctandas. Quum autem Chn'ftus abom nibus cognoki uelitjamp; eius cognofcendi ab u» niucrfoorbe mdïorac promptior uiaacratio excogif an' nuila pofsi't, quàm fi in omnium na tionum uernaculam linguam Biblia transférât lt;ur:quumép nullus doótor, nullus concionator ßCuerius ÔC melius polsit nobis mandata Dei explicare,quàm ipfe Dcus(homines cnimfaf laces funt,amp;decipiût acdecipii3tur,quodànû' bis fatis multis cxplicatû eft ) propterea couid) | patrio fer mon efacra uolumina efie exprimé' da* Id ipfum demonfiraui ex eo, quodtalesf^' | penumero euadamus, quales libricffe quos legimus, fcrmones corumjquibuffU^ loquimurtSC ex eo,quia literac diuinac anini*® cuntur alimentum, ut ôi cibus potiocp co^P^ j listamp;^ ex eo,quód diuina lecffio ex fententd j Dauidis ÔC Pauli J arma militiæ noftraîfü'’'^ quibus nos amp;nbsp;à malo genioict m5do,amp;b^'J , na cupiditate defendimus ex eo, quo“,. mines Dei 8gt;C fili), amp;nbsp;ferui, amici, fumus: Si ex eo, quôd fcriptura facra buui?? . mentis lux lucidilsima fit:amp; ex eo, quod, i‘ i næo credendum eft, literac facræ funt rcllt;g j nis Chriflianæ fundamentumu'dipfumjlu^l ’ I demonftraui. Quos igitur libros aut quos fcrmones maioris pietatis commodiores leget infintta multitude, q“ facrosf Qui alimentum corporidetrahat»”!. , u'scaiJ

tiscaufam afferre folet : fimiliter QC is quicunc^ diuinam Ichpturam animo adimat, morte uû detur animi optare fempiternam,Extorquen-turetiamin eo arma de manibus imperitç mul titudinis gt;nbsp;quibus fe, uitamcp tueri debebat, Sd inimicos non propulfare modo, fed etiam fu-gare ac fuperare. Præduditur itê aditus ad pa^ trem noftrum cœleftem, quandoquidem filq t)u5,Ümus mandata cius audire non polsimus ab eiufdê ore:nec,fi ferui fimus, iuiïa eius exe* qui: nec, fi amici fimus,eius négocia gerere: aiec fi inimici fimus,eius reconciüandac gratiae facultas datur» Quis filium, aut amicum, aut ff ruum uetet ad parentem,amicum, ad herum accedere, ÔC ab ipfius ore de rebus communia f’us et ad fe pertinentib.interrogarec'Quis uult ^ösintcnebras cÔijcere,quis uult nos fine fun* damento ædificare, nifi is qui facra nos Biblio* ’’um ledione priuet i Artes omnes ÔC audienquot; do, amp;nbsp;Icgendo percipi folent: cur non etiam i' dent intheologia patiemur, quû omnes Chrp hianitheologieiïe debeant^ Âtque hoc un um ftiam eft de his argumentis.quæ tulimus. Do' ^ui præterca,uulgar i oratione interpretata Bi* hlia emolumêto effe omnibus theologiam SC docentibus 2C difeentibus: itemcp magnam ef-concionatoium paucitatcm,qui conciona^ •®res tametfi numcrofils. eflênt, nihilo tarnen *^nus multis de caufis non eflepopulum à fa*

craleô/oneprohibêdum, ÔC contendirnust^ obttnuitnus. Quumcp buic uni rei illud rctur obftare, quod iublimior eflei diuina if'i' ptuta, quàm ut ab ilîiteraus Si idiotis intdlig’ polîet, ctiam hocimpcdimentum amouim^si Si cam ab idiotis multo abfolutiusjatquepcr'' fctfîius intcrdum, quàm abhisipfis (quip^^^ fiari uocabuio tbcologi nominantur ) intellig* poiTe probauimus. Deinde fîlt; qoudTbcclo' giæ P lures opcram dabût,ô(S quód faciliorfcf^ ptura fict, quód citius addifcctur,óiquo® populomagis cómendabitur, amp;quódinoi”^ nes Rcipub. partes utilis ent ac fruóuofa,facr2 fcripturam propterca exprimi debere natiuo cuiufepnationis ièrmone apcrtiftimèdemon'' (rrauimus. Poftca ifcitauialiquotèfacrisbi' blqs locos, ex quibus coftitit, Dei præccpw fc, ut omnes omniö ordinum,æt3tum genny» fortunædociép homines diuinam Icgêaudifdi legerenr rdegerêt.ideoqp uertendacflêBibli^r ut hoe Dei decretü omnes arquè iufciperêt,fo' parent,exequerentur.Hincmeconucrtiadt^ qua: contra me tecum ftabantrplanumcpfef’’ Si aperrum, facras literas à prophanishomin^'' bus non contaminari, qucmadmodumtupii^' pbasifimulcp probaui,ab omnibus cas faqd as, no n modo I egen d as: eafdcmcp nô ea r« çôtemptûiri quódfacüiusintelligcrenf,patn^ prationc explicate, Pofteamultis argument* fuinu/ns,

B o N o N I A» fum ufus ad proband» non cfle fupcniac ancos in Rcpub.Chniiiana dolt;fîores,fi uulgariû lin* guarum Icrmone Biblia loquerentur.Dixij'a-' croslibros non habere diBitiles cxplicatus: di' xi, non modo nihil fupcrbiæ inTheoolgiiio-cabulo ineiïèjfcd etiam nome ipiuin eße piuin acplenum fantflitatis.Literas prarterca huma-« niores,linguamHcbrcam,Grçcam,Latinam, t)iâl(âicam,Rhetorîcam,Philofopiüdm piOquot; bauimu'tis Ôl magnis argumentis non elle ne^ ceflariashomini theologiam diièere cupicntiî obcamcpcaufam àpueris,mulieribus,uirisib literansamp; idioiis, cam perfed^c-, quantum hu' »îiana ratio lert,intdligi pofie, Poßca demon* $^Taui, facras litcras in ucrnaculam l^guam fi* deliterueiti poffc'.nec, quia multi crrandi ab ea occalionemfument, prcpterca uetandaseße« Poflrcmó confutaui Geriónara tua, cuius tant fejua erat opinio,ut naufeam mihi uel eius no-’’icnfaciat. Nuncdifputationemcatäquam caufla peroratajf cs ipfa exigere uidetur, ut uos ad meam fententiam adhorter, excitem, atque inflatnmem; fed ißa fint ornamenta alias in promptu.nuncprætermittantur.Ncque enini tanta tamcp magna,quanta hæc eft, colores fllos defideratmetç uos tj eftis, ut fuis in meant ffntentiàtrahcndi potius,quàm ducendnneep snguGiæ tempon's,id ut faciam concedunt.

Bononia: Habeo,(nqui't .fententiam tiram,WÇ eamadinodumafpernor. Ncqjenim cgocbi prorfus alTentiar antè, quàm iüa de fentenda amtcos mcos atqîæquales.ornatifsimos uiros, dûcftifsimos theologos Louanienfes conuene' ro, uelïncademeHefencentia uniuerfamEc' clefiam intcllexero. T um ego fubridens: Hd Bononia, inquam, ut te mea pai um mouitO'' ratio.prouocasjutuideoj ÔCadaliumiudiceni caufam defers. At ego uno te iudice contentus efTemimagis enim idoneum^quàm tu es, ad h* nicndam hanclitem inuenies neminem. Ita di fputatione peracfîa, Bononia remanfit: in fuam qutc^ domum diiceisimus.

Hacc habui,Francifce Bouadilli, Cardinal'» amplifsime^quac de libris facris in ueinaculaquot;' linguam côuertendisdiceremtquacfunt à mC) utuides,duobus libris difputata. in akero,4' accurate potui ac diligenter pro his dixijqui'quot;' dicantjucrti facra Biblia nó debere: quameg® cauflam fub Bononiarperfona egi.inaltcro,£' go ipfe propria perfona, propriocp fermon« ufus,contra Bononiam dixi, SC quaecuncptr^' ab CO propofitarefutaui:co^ rem deduxi,utIk bri facri in patriam cuiufcç nationis oratione transferendi effe uideantur. Quôd fi cuiniiry uidcatur,eas me Bononiar partes dediflè, ea'? in re,quam ipfe forfitâ tratftarc noluiflèt ihunc egoadmoneoj ut miraridefinat,putetcfnon temcif

B o NO N I Ä, tcmerçidàmcefTefadum, fed conGIio atquc ratione;habui emm in eo amp;nbsp;mcæ facultan's ra* tionem,amp;Bononiæ dignitatis, Nam ficeft in priori libroinftituta difputatio, eo ordinepro* greßa,tV eo nitore,ut me mei laboris non poe-nKe2t;6C res in eo difputatas,quoniam theolo* gicxflint, fermone cuiufuis principis, uiri di* gnas iiidicabis.Literaria difputatio quouis ho' mine digna eft : haec noftra multo erit dignior» tjuippequç fit amp;nbsp;literaria Sc theologica.Etqu« infrcquenti illo côfeffu,cuius initio primi libri fecimentionem, ipfc Bononia à me hacdere difcreparet» S)C quafi mcrcprehenderet, quod uettidtuinoslibros in uulgareslinguas dicerêî ^ille naihi occafionem,ac potius grauifsimam hac de re fcribendi cauffam dedit, ÔC ego miht cum alio quam cum ipfo difputandum no pu' taui.Par enim erat, ut ci qui me publice accu-farat, 5C adoris perfonam SC primas darê par^ tesiego mihi tanquâreo,patroni partes,SC eaP dem fccundas fulciperem. Itacp nihil eft in hac partem peccatS. Ineofortaffe uidebor alicui reprchcndendus, quod eafaciamloquentcm Bononiam, quæ tantum abeft utipfe aliquan* doautiudicarit,autdixerit, utne inmentem quidemipfi unquam fortafle uenerint* Huie ego refpondebo, à Bononia me, quum de hoc generetoto inter nos difputaremus, nonnifi unum aut alterum argumêtum, ÔC illud parum effieax,

eftfcax, quodab ilioftarct,audijflej'dcocffi qjidegoautgrauius efîicaciuscp, autlocuplc' bus pto liîo ex cogita ui. quàin pro (e ipleillcfc citbnhoc, Ôlquoniameiusfentcntiamreturn ÔC uerborum pondéré acgrauitate ftabilio, ha» bendaiH ab il'o mihi gran'am puto, ÔC cius corn mcndan indaftn'am,ingenij(^ achmcmapiæ' d.-ari arbùror. Eundemenim quenquein lo' qucndû hngimus , quem eiïe cxiflimamus. Qiioarca fi qd acuiè,grauiter,fublimè, iplen^ didecpfub Bonom'ac perfona à nobis di.putatit cftn'dipfum ego exiftimabam ,fi Bononia coU' tra me (cn’pfiflet, didînrû fuilTe, ob eamcp eau» fain,q'JÎcquidhuiurcegenen'sin primoIfhro reperictur,idegoBononiæ aicribiuoio. Sin autem uel mediocre quid, uel nimis tritum ac populäre reperiasitllud meum ducito : hoepu^ tabis ab ima plcbe de induftria petitum fuifie, ut nihil intadlutn relinqueretur, omnibus ogt;nnium artatum, ordinum, ingeniorum hœ minibus abundè fatisfieret. Nobisenimtalcm quaeflionem abfolutè, perfetfteep traclarccu' pientibus,non quid uni hominum gençri, fed q uid omnibus uideretur, confiderandum fuit: in coep laborâdum,ut fummis, medfjs,imisre» fpondcrcmus.Etfummis quidem itafatisfaflu puto çficefïàt arrogantia ) ut non fint atnpiiut mearh ineo quæfituri induftriam: nec medi] SC infiini noftram defideratm i operam, quan» quam

quam media Äf tenuia a!gumenta,qu?r contra niedicipoterant, multa confulto pixtcrmifi: quódamp;; eflèntnimisminutagt; amp;eius generis, utuelimperitis negodum nullum queant ex* hibere. Firmifsima certè, amp;nbsp;fumma quætf gumenra, quæ contra nos facerent, diligenter perfequutilumus. Itacp Bononiaiânon iûam modo,fed 6C meam, fed amp;nbsp;popularium etiain hominumperfonam fuftinei;atque ita me tue--bor» Deîècundo autem libre,atque adeè de toto opéré quid ftatuendumfît, id tu pro tua ttudttiöne intelliges,, pro acrimonia ingenq proipktesjprotuafingulari prudentia ludica' bis aeftatues. Cenè hoc nos la bore noftro con» fcquuti uidcmur,ut rê per fe diffîcilem,planam ô^apertamfacercmus;utrcm contentionis pie nam,à côtentione uindicaremus : ut rem fum* me utilenr, quæ in abditifsimo locotanquam thefaurus.pcrpræftigiasaltifsimé folTa délité-' fcebat,tâdem in apertiïgt;fub omnium afpedum poneremus.Opus fané arduutn,amp; laboris pic* num’.dixiflém ctiam literatum, nifi me mode-* Ilia mea tali uerbointerdiceret. Dicam igûur nunc,literarium ôi. literatum appellariturn li^ lt;ebit,quâ tibi probari intellexcro. Mihi nancp ‘udicium tuû pro centû millibus fuerit, Vale:

Vlt;t2.i7.uer[.7.ficilius 47.lt;S.Nf5«e nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

lii 104.1}. ducitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Aeg^ptij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;so Apoßolorit praceptör ehrt-

etatis fwperioris defcriptio. fit« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ilt;î

Apojlotos «eniacttla lingua

13! tradidijJeKuangeliwm.iit

RmbTopiK kuxentij fuccef-(oT nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tS4 Aquiiii«. 137* EigubardiCdC

R0iTei«4poftolult; quibiMpo fcbola princeps tos

pul«,lt;yqU!llmg«xpTacli ArcefiUs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;99

taucTW nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ATcbibaTcticiunicoirti 347

ilrchiteilicur4tn lediiicio eri artium do^rin4t}K£felt;]X(ii' genda nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;da nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;o»

Arifloteles cjuare chfcurita- artium pr/ecepta exrerSob' tem a^éiauerit. $7. 131,. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feruationecollegil^e philo

quare reprehêdendui,i$3. nbsp;nbsp;nbsp;fophos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0^

. »74. quonwdo dererum artiü doâoref, qMin uerbi, initijs doceat.304-' item de nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;plures effè

amma nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;303 AthanaCiin mortii temre

chiteéîi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^6 Atbanaflus de Eccle/tie affli'

fophiie principes,nthil cer Athanafî/ opera Graea qKgt;lt; titradutih joj (17 interpretatm

Ariflotelis mentein qui me - augures quare libres fuos 1» liiM affequuti flnt s^7 nbsp;nbsp;nbsp;uulgusemanareuoluctuit-

nonmteüexiße. 304. wj D. AagK/ÎJniw.î;. xpo-*?'-coelum uoluijje afcendere, nbsp;nbsp;nbsp;quem pratceptorein bubut

30Î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rit

Ariia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J} 7 AuguflinüifeniocÓfldutbtt

peruenerit. 187. quan- Auguflinut quare ab HÙiO' ta flierit potentia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i8r nymo reprehenfus

arma muliebria qu£ 67 Auguüini de Biblterui» ob' ars quid in nobis agat nbsp;nbsp;ip nbsp;nbsp;nbsp;jciiritate flmentia. ts4'

ptasiacere nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;58 nbsp;nbsp;nbsp;nugasdicit _

194. ^Komodo percipi- 24» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

antur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Auxentiat Arian«

Btnlli Boftertife mj Arnbù Cdfttlt« regnwirt pontificis de ebrijto dog- Catalonioïpopuli ma nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;18? Celfus quare Cbri/lianamre-

Bernardi,quo ppiritufcnp- CbriftHsfo[HsaHdicndus.i4t turie legend« (ïnt, fetiten- Cbrifti« quale lumen ibid» lia. 191.198 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(4? Cbrifli« doólorum doólij?t-

ritradita nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i i Cbnflt« Miquare pt imitan-

Bibliauertenti quot lingu« di« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ui

{ufjiciant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;310

Chri^unt in creandis Euange Clementis opu/culä ^tiis Uff' lij doâorib. exemplum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;terit

ciße nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iS calumnoßrapittrii

Chrißu uerntfculd, nepeSy' coelorum motum paucisiittel riacaltnguidocuiffe 124. nbsp;nbsp;nbsp;ligi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;u

Chriüum docencem qui au- condones in ttnno tantum O' dierint nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1:4 nbsp;nbsp;nbsp;dohaberiinaliqutbuflo'

Chrißumin fdcris librisom' nbsp;nbsp;nbsp;cis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tér

Cfcrz^MJn ab omnib. ueUe co' cocionatoresßripturS uerte gno/ci nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3; 8 re in lingua uernaculÙ. 13}

inchriß0,uelutitibro,quid concionatores priecipiemii legendum nobisßt ats nbsp;nbsp;nbsp;quteuolunt poteßatemhi

ae-j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;condonatorum quanta p(n»

Chrißiani omnes tbeologi ria nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;léé

30S.Z7O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;condonatorum fcopm quit-

’ Ciceroniani nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;80 Cyriüi aliquot opera à qua

hortatio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;24.3 Damafceni opera quit '

Chryfoßomi Opera qui Latt- üulerit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

tiadedermt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;32s Dantelquare Syriacè/cftFr

I N D

Woîf(îtlt;îmt ixi ßfCidii Louanien/i! dçcretü.

^^^‘phnon (cripturie,fcd ho' ninumeße 34?

^entocrili feiitêtia de ueritd' te nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^8

^emofihenes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17

Deibenignittii ergii nos ont^ nés celcbranda 141 Deicognitio quare omnium ^uafiionu diffictlma. 16 f Dcm in fcriptura habitare.^9 De«i» beneficia fua à nobii celarinoüe reâ Df»m «tniiMrfnf« omnes ai deüinatum finëducere.iSf

omnium rerumopißx. Deum non femperinore ha 3g dodor perßätßimui- beri poße nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xo?

Dti« folus nouit corda ho~ mi mundiciam amare. xiô minum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Deum fe adcaptumnofirum

ïxj.ixy nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diabolißudiumquale 193

Dcwquot moJKHolweritKo didledliae ufus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tt.

bispateßeri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dialeëiiclt;edoëlorummuttitU'

DcwqudlccKinbominib.foe- nbsp;nbsp;nbsp;do nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17

DfwqHidtHbMtdekge nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nccejprim nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19 r

343 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dülediiciint cx eoru numero

iitndum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;no di^cukdequomodoinuerbis

ejjeconfequcndam 143 ptlt;t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X6.196

Utwr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;isr di^utatio prior« libri quo-

Germmiiie mßr:oris penuria liebr(ealingua,horrida.iot. concionatorunt 168 nbsp;nbsp;nbsp;ei'i« dijjicultas ey anttqui

Gorgi£Leontîni {iatua. to8 pne Hebr(e£ lingu£ peritia ngt; Grammatica non deepe ill' nbsp;nbsp;diuinain pbilojophiam in-

ßitutores nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t-js nbsp;nbsp;nbsp;telligi pope i^t

GtifcorMi« licentia in pngen ex Hebrao in alias linguaf disuocib. Î54- nbsp;nbsp;fcripturambcneuertipof

Greca ^cclcpa. 34«?. quos nbsp;nbsp;fe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;323.324

ffteo/ogojrtoBtspepcrertf. Hebr£os primùm fjcr£fcri' ibid. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ptur£ucrpon€perinippe..

intcileäa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H7 Hetrufeus ferma unde laude^

Gr£calinguitpn]inariumh£ nbsp;nbsp;tur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sf

reßm iudicata nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hieronymus quo pr£ceptore

Gracie lingua: di^îcultctf. so nbsp;nbsp;nbsp;ufut nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;36.130197

iQi, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'i.’jt

ionchitnusPerioniui.Sz. Î14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chrijlianire'

ioMitcscuangeliHa jij ligionem deriferit 198 loiinm ^Marc ad Euangeliu ïurifcofultorum fitniüio. iso [cribendumcoaiïus sfo iurisprudcnttant florere LO' ioliitsguiirefleuerit $ unnij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;174.

10H4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;240 in Labore dolorer iwolcftw.

llaliam habere «erfos facros Latinoruin commentarij gult;t libres nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ni nbsp;nbsp;nbsp;rc à Griccis'fuperentur^

Wits quomodo wnmwndi« Latinos libros in Kernaculai« diäu« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;no nbsp;nbsp;nbsp;ling«à elegàter uerti pof~

iKdaornmtnturia in Cbriflia Latine gu£ nationcs bretii dt nos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;44-4? dicerint nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ny

iHdaorHtnmos inadmittêdts Laurentius VaHa 31 pHcrisadfacra 258 ledlioncmdiuinamannanù-ludaos.nefcripturaiMalienâ liiiienoßrierlJe 358 linguauerterctur, uarias Icflionuinufus qui maxint«« obeaufasimpedirepotuif- 11 fe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;125 Iconis tiiniditas 310

I N D pracepfitlegi 2J4 legis u/ium tMtîf librum reti tiere untie conßitutu ijj legem ad omnium ufuttt trangt; fcriberenonco(iceßum.i3i legum confuetudo yj librum legis unicum à Kofe reliélum,quart libri confcripti librifacri quare tranfßrendi 147. omnibus coU' g)iciendi. xz8. quai'e laii-nifiiîi

libri,doAores morUii 17 s Itbri prophani quid ßciant, (zrz libri facri languidis cocedèdi. Ubrorumfacrorum cognitio' nem ad facerdotes tantum pertinere nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ft

Chriüi qualis cr quantus Ufus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tî7

librorum obfcuritate temporis multum i^umi zif libros propter doâorumco-piamnonreijciendos eße. tri

iif Libris facris repugndtiam inelfe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8$

l-igubardica theologorufl’^ la

Lingua uernacula qua genda.3. tiufdandifficul' tas.Sf.deq^ eadent quaß^ nis dignitas f lingua tuilibet [uas e^e uitli' uas proprietates

qua Lingua Deus perMofem legem dederit ”4 lingua non peritura qua- S7-qua primas agant. 24 quo omnesßnt pares ’o®

lingua quid. 292. peritia adquidutilis. uarietdsubiorta

linguarum peritia quare A' pofiolisdata

linguis omnibus fuam eße c0-piam

litera facra Chrißiana reliai onis fitndamentum ssi

ad Literarum facrarum ledio nem accedere qui diguiha beantur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;trt

Lodoicus Strebaus 82

Louanij auditorum quantiis numerus »74

Louanienfis fMa.3i?- igt;u(' dem de libris uertendisfen' tentia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»o

Louanienßum theologorui« collegium 5!7

M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;montes fcripturarum ^uî. t t

^ê^lt;t'ena fcor(unt nbsp;nbsp;nbsp;«4 M.ofes qua lingua legem dede

^^“gißrimßitutione necef rit. no. quare tabulas k' l^‘‘‘‘idfalutemdifcipof'

gis in arcam ineluferit. aji Mo/ij excmp/um. si.eiufdein admonitio de cußodicnda lege. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Si

mulieres non corpore, fed a-nimo imperßäaseße

f^Parißenß dißiutatio.j WiKroBie prudentis officium.

ï8j

^^^i^aus.34.g,quttndo et qui

lt;nu lijeris Euangelium fU' tlt;nt cofcripferit. m. i quo ‘^(^racuinßifluin 313 Miitbi« in Aethiopia prtC' ^‘^‘tifgt;qua lingua ufus ßt.

'^7

tntiicina ad animi morbos ^'‘•^fitluberrima m humana tenebrte, j t o

MePi4iIfgfn,npej-«if at w»»’«itnon4cj,j io

Montww

mutatio in uertendo non uer borum, fed reruffigiéda. iff

mutiquomodo inteßigantur.

339

NrftMfrfrerMm quib. conßet.

t8o

natura omnium rerS dux cf“

parens nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i$j

n4t«rlt;e humante conditio.

^■f7

naturie deßnitio quomodo ab

Arißoteletradita Î04 nomtndlet cur quidam diéii.

»S7

n«d«« cur ueßienduf 27^

nuMefûf Pjifhgoricot plt;tßoresdiuiit(gre^ifgt;opesc» rc multi oderint nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mulare

Occomtinni nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;287 ttPaßorumnegligentidqiMti

offinßonuingenerti duo. 34.1 omnium ordinum inßiM opiniones deuertendif libris dimunet i7’’ fdcrii io,ii.ïi2 paternoßcr

tx Opinionib. dubijiqu^na patres quofdam ex Theolo' fcanturmnlit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6 nbsp;nbsp;gia cognomen ßbicomptt

oralionis genu^ creare diffi- D. Pauliis.34.6. quib.popu^ ( cultiltem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ip? nbsp;nbsp;nbsp;lis Grace fcripferit m

de OrationisfuMitate qui po Paulus unde didicerit calejië tißimumglorientur zoi nbsp;nbsp;nbsp;philofophiam intelUgere.

Origcnes.6^. i4.7-iSr. Pauli ad Timotbeumiimo' in Pldtonicorum nu' nbsp;nbsp;nbsp;nitio. 13. it cm ad Ephefwi.

70 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pecunia utilitas

PalaHinorum de puteis con^ tum ij dem tribuant, Ari-certatio cum Abrahamo fioteli crifaaco. 21s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(14.1 petitio principij

Gr£cè cuuJgäucritfuré E- philofophorudyrogttnfidun-uaitgdium ni.uz denatd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jif

Pilriu Ligubardtu fchohe the pey Philofophiä homines ologicafons nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2S7 nbsp;nbsp;nbsp;fuefieyi contentionih. jox

dioit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j;o nbsp;nbsp;nbsp;fopfcor«mpiJffr,DeKi.ir.

i2t Phto guomodo fcyipfeyit, PliitrdoAegyptoyum yex.jin Platonisqui^cy ([uales difci-fhiläJelphus rcx Aegypti. puli

5« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Platonis fententitim qui me'

^hilofophia lt;quid oflemJat.y^s lius ajfequuti fbilofophiaba/ts theologtie. Platonisdi/putdtiones nbsp;nbsp;joó

7J ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;platonemçyAriftotelemphi

P^ilolophiamoyüquid. 174. lofophitc pyincipes nihil fbdol'ophtatenebyie.^oo.diui ceytityadeye joj /urum liteyayum eueyßo Politidnus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3x4

^««»•fiKdicafjijd.joi. 30X pontificis officium.i3.c)z.i76 f 1)110)0pbitf Platonis quare 322.342

pducifededant 23 pontificisnoneßefcandalddc P^ilofophiic dodyind omnis ceptapyopulfaye 343 il«5w.joï.t)jcfrt(ttyaéldt pontißces,Deipyomicondi, . ’°'’'

P^iïofopbiMtfcrfj.jy.drcÏji. populus, ouile Dei 188.189 heretici ab Hieronymo di populus Romanus ab aliquo 31s nbsp;nbsp;ftneueybis quomodo

*0 ßnt precio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;208 Poyphyyius quaye Chyiflianä

derifetrit »9 s Pojfidiut nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;307

fine Praceptorum auxilio ne minem doéium fieri 18 Pmcjp« qua in re peßime agant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zo6

Promifiionib. Deinocredës, infimulat Deumcdacij. 191 prudentiam annis no coinpa' rari nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;173

Ptolcm^ut Philadelphia izi pttcrj ad [cripturam inepti, ^73

pueri optiinif munb.iinbuen' di

pueros cœleflia pofieinteÜi' gcrc myHeria

puerii nihil magni committè' dum

pueril cur libri facri nottnc'

gandi

Pythagora: difcipuli quant in dißgt;utando rationem tenu erint

Qtilt;£flio de conuertendif U' bril in quo uerfetur. 4. 4 quibui agitata fit

quiefiionii de uernacula lingua dignitat

in du,lefiionéomniauertere, quorum propriunt

Ci^intiliartuf 27

Raimundi Lulli/ theologielt;i opera cur dàmnata ratio dißercndi ri rationem huinanaw Euange-lie fimptr aduerfari. }‘)gt; ipfiui incotnpda, ibidem.

birîifficultiKclupîex.t'8 Itnguli!fut limitef 311 ’’^njfublicif fingulh fua Ic'

33 '^i‘ticurcrundediâi »87 rkitiifica ^’‘^^hetoricieutilitatib. gua ix^xima ibid, f^ttoricam noflris theologis tSrnjiont effe 2^3 ’'^ftoriciun non eße neccffa-

fo.243 fcandata tju/e debeant prohi' ^uos libres igmbus nbsp;nbsp;nbsp;beriäVontißdb. ibid.

^‘Sitcerdofum fdeguomodo detrahatur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;339

f«r4 docendi muntts guibus tommiitendum 13 ^’ittamentaommbus continu

c . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^44

Hijjf liberctur

fcriptura in uulgi fermonent translata plures in concla uia fua admittit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2^3

19S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fcripturam (dcrdnt

ndtdfùturafit 20J fcripturammmiaentperf^''^ fcriptura^udndo contamine' ttüigere

tur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;217,1'ie fcripturamconuerftintßdli'

fublimitat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f8 dam.tio.tii.omnibiif(lf(

fcripturd tefidmentum Dfi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;219. nuSihoniiiiK

a8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4ntmi labcm bubentibm

fcripturd facra quando in Va fcripturdm fdcram qui iitqui' lentinam lingua uerfd. Ill nati legere debeunt »i fcripturd: argumentum, i^o. fcripturamalicui interdicert authoritdf,cr ipßud uti- nbsp;nbsp;quid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;w

Utdt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;til fcripturdm S. potiuf foedut

dudienda nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i^o nbsp;nbsp;nbsp;naripoße 14^

fcripturd implicdtam cogni- fcripturaminuerndcuhiinlin tionemquibüi Deus ape^ nbsp;nbsp;nbsp;guam couerfam,tioit co«'

riat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;191 nbsp;nbsp;nbsp;temptumiri 149

fcripturd quomodo à plurib. fcripturam clardm eßt, lOr-edifcipoßint nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jpf nbsp;nbsp;nbsp;mentis lucerneffe ai

fcripturd leilionem omnibus fcripturam ex mala doärim ßcilemejje nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;263 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;confcientiamfiatrisleilt'

, IHfiHitlainfirat ^^riptura quid nobis expli * ^(fiptura neminem decipi, '’‘‘ißedeceptum

^i;) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;templum Dei quanta religio

•«W nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;10t lhfo/ogi4 «jo.ï^yJwx.jöo.

igt;fti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quib.rebusnonqueatper'

tbeologùfùnd4mentinn phi- ex Tritdu^liont^tli lofopbia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i^î i7î

lui commendet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Valentia , À condoltiltoriiiii

theologiambumMiidifciplt- frequentia lauduti nû non nitt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uafd ueiies quid V

ad Tbeologium intcÙigendà uate$ in ueteri fcederefeiuto i quid confirai nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rij ordinii 4‘

»« Theologo quid milicien- U ai es quibm literif diuiii’im dugt;n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;z^3 nbsp;nbsp;nbsp;uoluntatein prodideriai-

uaticinia ueteris faderin^i theologi fuperioriimemori£ uaticiniaqui deridcM quid siacuer'mt 74 uaticintorum quorundjino^ theologorum penuria iSs, nbsp;nbsp;nbsp;feuritofunde

officium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;JJ 1 uerbum Cbrfit quomodo ia 1

9 uerbi fùndionem hubenni j theologis,rationibus prophe nbsp;nbsp;nbsp;quomodo fint aßrdli 14’ '

Theophralîus Ariflotelis di' ucrborumfimpliciumftgnfi j fcipuîus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;catio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rgt;^ nbsp;'

qualingualocutus nbsp;nbsp;nbsp;iz6 nbsp;nbsp;nbsp;tari nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘4’’ nbsp;i

Thomas Linacer nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ueritatem omnibus charde/lt

Titus Liutui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j2y quiincludant

. , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INDEX.

gt;'o»cmfcripturie minuere

^^i^ßmilittrent jj

’’'^oneni proprium cuihbet

‘^orintit Pi^auienps ponti uox ^uid