Dit boek hoort bij de Collectie Van Buchell

Huybert van Buchell (1513-1599)

Meer informatie over de collectie is beschikbaar op:

http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

• • de rug van het boek

• • de kopsnede

• • de frontsnede

• • de staartsnede

• • het achterplat

This book is part of the Van Buchell Collection

Huybert van Buchell (1513-1599)

More information on this collection is available at: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

• • the spine

• • the head edge

• • the fore edge

• • the bottom edge

• • the back board

Jurispradencia Theorcdca

Octavo rd. 6^.

DE regno AVT QVOVIS Principatu rede amp;nbsp;tranquille adminiftrando.

LIFRI TRES,

ÎN Q_yiBVS ORDINE AGITVR De Confilio.Religione amp;Politia, quasPrinceps quilibet in ditione fua tucri amp;nbsp;ob-ïêruarc debet.

IN MACHIAVELLVM.

O quantum tüii,prettixe fojfeii Oifantum MachiautUe fauftitatii ! QuamfeJU tibi candidique fila Ful^ertntjtuafi dies in ifias J^itie temfctra Fata difiiHJJint! Quiffe bint lilia Gallidmque nofirOin y eftris conplqs regi -videres: HitK alto Furiam throno fidentem, Dantem iura ■viris,amp; ^ulicorum Tumasfanffiine Plebis ehnanteni;

fluris faeisns tuns furores., Quam -vefanns amans fuos amures, Mores bk lufa fingit amp;nbsp;refin^it. O quot milita bafial ionum, si te,nsntHa,nonlibrosfiaberet^ Qÿàm te plus otulu fuis amaretl Ifec mirum.macula pares ytrifique Impreffe refident,nec eluentur. fmmo plurima funtgemella yobis: _Ambofiedifragi,pngt;fani,amp;amba Inffhs fata dira monfira calis Terra inperniciem fuique ficcli.-Xt tu pangere fiis libros tyrannis, Iflijacfintere liberos tyrannos. Quam yobis bene conuenit duobitsl Et^o ills aßiduus comes laborum Secretssfirifs,ieclfjUe,rerHm Cunilarum arbiter, ynus intereffes, Poélor, confiliator tys' fidalis, ^Iter denique pene Cardinalis. Imm'o ex bofpite G allia tyrannus {Quantum conric{o)breuifuturus, Quam tu nunc quoque mortuus oubernaf.

NON M I N V S PIETÄT Egt;

MODESTIA, CETERIS E virtunbus,quam genci-e,ornati{finiis iu-Ucnib.F R A N c I s co de Hastings? amp;Edvvardo bacon, s.p.

W M Theljtin ÇgenerofîJJimi tuue~ namp;s) tragœdiam titncprtmitm inpubfi-cum eicntem agentcm S»lonJpeElaf fèt-, eum mox fttb ludos conuenit qudcßuit ^ue, Ecijutd tpßmpuderetin tanta corona tanta mëdaciaprofirre. Enimuerb taperludum dicoeantfiicere,no ef/eindignum, refiondttThe^ii, dite Solon terra grauder baculo percujfa : ^t brem {in^Mit')epti nuneprobann« nbsp;nbsp;ampleSitmur hune la-

dum, reperiemui earn in contraEltbm negotiie no-flrù. Vtditnimirum vir mXniK^^fpttblicam ma rum dtfiiplinam per iocum fimel tent at am atcjue aße -Ham,mox reipfi labefiiElari aedißa/ui : corrupno-nem,a ludtcru initio fdclo,infiria defi'iere. Er^o Ta-citus moree Gerrnanorum fiii temporif meritb laudat, apud ejuos vitta non rtdtrentur, N am ex publico dedecore rifiuematenam captantibtte, eum mox reum ac tudum fiebila breui damora excitare neceffe efi. Hmm reinon minus vttle documenrum omnibus ata~ ttbus aegentibiU e^uam triHe fieHaculum hodiepra-bet Çallia, ^nmim enim/tatim ab ipfi renafeentis Euangelij exor[u,Satan vt migts ^ludss occuparet ho minum ammos, ne ad ver am fàpientiam attenderent, y

EPISTOLA.

Satrroi ç^'moriones aulicos excitauit, ^uißpohlifjuis frcefiü tnft)tuando,m Regnm Principum anlis tn coatiiuiis.ßrmoriibw, mbx etiam librt-s ^fraittterio^ cando omnia ReUgionü zj ^PohtiA principia conuelle-reKt. .Neijae defiiere i^Hos vel natnrii fimiUtudo vel ingeniorum vanity, in cu?» Indnrn raperet: zlr pübut aterna Dei vtritafttiwtptiimfabuladnterßio! rifut ef /([.Sedeiu-s cohort/^' facile antefignani fiieruntapud GaUos ‘R^belay(its, apud Gennanoi nfdgrippa ■' ijui non F. Hange hum tantiim ipjhm , /êd. ejuidejuid vfijucttn efl bo'narum artium, finrrtlibns diclenis mcefferent-,* Societatis humane findatnenta Sanntona iibi non-dum apert'e (ùbruebant: deridebant tantiim, ßd talet Cyclopumrtfùs ßijnentifiin malorttm prefigiazlrpor-tenta erant.N am paulatim ijua. primo ioca vide ban-tur^tn ßrta:z^ verba in mor et verier e. nbsp;Hif ßperue-

nerunt Poeta notii y^eiiKfcydç'Bpie,ijHi pronofjùa jfgt;onte tn luxuriern animai bl an du mipudicarum aurium Ule-cebris delenitos,tt) acri vobtptatum muitamento, in o-mnem libidinem Ac mollitiem incenderent. Quß hlcvi tiis ftl flagitiu tnodumfueret, tjue fumma for tuna zf-ficrmna Itccntiafieri amantivbi ea non tantum riß ex-cipi,ßdetiamaccipi pro egregiU zfr laudari, cerner et? ßPhtanebant tarnen adhuc morientii Honeflatù prificimortsvelligia.Etfienimficreta^ule male aif-direnr-,patam ramenpuderfiagitia nbsp;nbsp;dedccora in oe-

cultn?Priniipihw aliejua fides;leges fitu bona in vß: uPPtagHFatibue fiia autoritas amp;nbsp;reuerentta non dee-rat^.Omniaqutdemtn oFbentationem tant dmamp;fie~ ciemcompofita, fid vnde tarnen extrernamperniciem non metueres. Sicjuidem turn perfinatus Satan inter Gallos mmtim ejuemdam hdarem^velComoediam age

bat:

Ë P I s T o L A.

hat.fêdctii MOX 7 ragœdtafùccederet.Hii trgo iamft fitbus corrnptii (^r affebin- no^Trorum hominmn animü ac vergtnte trt (èmum dtfcigltna, ventre in mAnm li-bri Machiauelli fpurciffimifiriptorü: i^ni non ^bli^uè 0quot; ii‘ftim, vt prtora iUa, ßd aperù cÿquot; continuo valut impatu non banc aut illamßd omnesßmelvirtuta ex-fcinderent : t]ut Trincipibttsfidem, legibua maielta~ tem,populo libertatem, omntbmpucemf^concordium Çvntcaprxßnttu rnalorum leuametaßrtperent.NarA ijutd de ReUgtone dica}n?quam ne vllum Aiachiautl-ltt£ huberent pridem proutßtm efl:nobii vero vtextor-gt; tjueretur haüenus htboratum ; ejuinetiam hodiepotria • dcficii per iniuriapulß,de ari-s tante adhuteertamut»

Porro Satan vt inter not peilißrum hoc inde vfijue ab Jtal.avirus ßargerer,insirumentum in Galliisperido-neum nallus efl, Reginam matrem : t^ua APa«hiattelli ciutsßißcrtptatn tantum honorem (ir dignitatem ad-duxit,vt nemo hodie in aula Gallica illi Medea accepts ßt,lt;jutn Adachtauellumltalice, Gallice, legal, terat,edißcat:^utn eius pracepta,vt jlpoUinie oracula, mmorcftfr in negotia trantferat.Jta^ue mtrum ijuan-tttm noxia iHaßgapaucos intra annot cret4erit: ^lum iÜa in lt;^ulanentoprobitate,nemo boniaartibus,iam-dtu certet : atque vnum firè ad honora opa iterßt^ iHitu '^mpoHorü placttta ft;/ huius P.xct^a fitriia obß-tjui. Öj^tia auteingt;vt mepaulißter à conffeEbt tot Gat hacalamitatttm auertam, ad circumiacenta regiona ochIos ammwncjue conuerto (^contierto autem omnea fire dies Qr nolla) toties nollrü ma!ts iUaer^mans, vesbra ^Ucitatt gratulor : ldlt;^ue in primis ^uod in tantis rerumprocellis re ipfi,vt titulo,Serinifiima re-gina Dei dono vobii vhttgit, tanto omnium optima

E P I s T o L A.

jHAnto noïîra omnium dtterrimA.lUa «fiim no-ftra e^uum Gatliam belln externis vel intabiam vol de ftnflamreperijfetyCtutltbm impleuir: UeFtraprocello' fit Anglidttemporibits principatnm ad-ptatra omni A vultu conßltoßrenauit.vt non ciuiltt dtfcordia, non tXternavtSyOtiuTm:^ ijHietem vobit per totannot,tot pTitßrtim ctrcttm^lrepenttbut bellif,exemtrit. Noilra pro tudicro jfeblaculo habet,tnnoxij ßngninü rtMis,in~ fipultorum cadiiuerum aceruis.vrbtum captarumflnm mis AC rninuycrud'les oculospafcere : Vesira adeo ci~ tn!IS in^onttsßngxinispAgt;umßtiens efl,vt eti m li-bens anoxioß(jnapoJßt,Absltnrati.. Noiîra,ejuumpo~ tentiam perfidta ^fcelere t}H£pram y bonts ambus txercerenonpoßety ^utd aUudhan^enns e^it qui:m vt Plebem tributts y P^obihtatetn bellis y veram Eccleßam profcripttonibm attereret'Keitratarn A’juabtlt tempe-ramento tantam tnter omnes Ordinespacem concor dtam ßuityVtmento ‘Plebi iuxtà ac Nobthtatt carißi-maßslas inter jiiortim voces nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;omnuim acclu--

mAtinnes Angltam fuam perambulet. I Un tgitur T’a -tri£ parenstNoslram contra.vtfrcem belloru,didecus temperum,humani generispeshm acßrtam y itejut tgj-inifui exßcrantur, Dentqute ita contrants tin tb tu tlla Jüegnurnthec Tyrannidemyexerctt:vtßctl'e credos hos du ts 'iRyeginasßndiis ac mortbus tantum inter ß dt~ ßaresyßtto efuoda adfingulare Clemetto ^Sauuia eer tarnen in eamdem atatem cemparatas : alteram om^ nium vitiorumyalteram omnium vtrtutum,exemplar, Ceterum res nolTras alijuando refpiciet Domintu : vos vero o quamfortunatos enm tah Regina, tum tjulidpe~ ßtiens Alachtauelltca doUrina affiattss in ^^gliam teonpenstrarit.'zAc ne eb penetraret ßme a ttdoto amp;

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prtßnt

E P I s T o L A.

pri/inn remedio, ejuo prémunit a tam noxif vim vent, ni repellat, fedul'o htc à me curatum dr laborattmpu^ hofce Comment artet Gallüprimim acproprt'e a don:ijjimo prudentiffimo vire confcri-ptof.cumceterisquotj.gentibut (intantaprajertimrerum actemporum communicari frs dr ^(ptum ducerem,hanc operam haudgrauate in me fufiepi, dr fufceptam tjuafideattpue induibrtapotui,peregiSPubli ca igttur vttlttati meum hunt tjualemcumtjue laborem, ficuti dr tnemetipßtm totum, done dedico,confiera, In-ficripfiautemproprie nornmivellro.tu vt, ejuamtpuam ipfi Angliam numpuam vidertm,gratitudinem tarnen meam erga vesiratx pignore alipuo teSiarer, tpuorum fingularif erga fiatret meat propter Euangelium exfii-lantes humanitae me communtier omnibut piis Anglis priuatim vohii, ohitrinxit:tum vt vos huius ipfius li-bri,fid in primis earum artiumvirtutumque ejua fin~ guließre eius verbis commendantur ,fiudiufifiimos, ad eafdem toto peibore arrtptendos colendafipue, id efl, id ipjum agendum ejuod agitis, nbsp;ipfihortando accende-

rem.Neepue entm juper omnis oui exemplhpue docu' menta tpua htchabetis,auita dr dome^tica virtutum i-magines,lt;pua{ multas dr nbsp;nbsp;nbsp;illan:res intueripote^lis,

tranjfirreantmwm alio drfladiumvosfinurve. Tftigi-tur miF rand fee inter tot tnfignia Re^ni veSlri lumina COMITIS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;NGTONItÆ

patrui tut,illui'lriflimi dr non minus T^ietate ac ceteris vtrtuttbus tpuam ampltflima frmtlisi Nobilttate ac flilendore conflicut vtri,veiltgia infipuere, vt dignum tali pat rue,tall loco,tepraïbes ; tu verb mi Edvvarde, D.NICO LAI B A C O N, patris tui, ALa-gni zA^gliit figilli cu^rodis, viri amplijfimi,prudeH-

T iiij

EPISTOLA, fiam,ßnFlitatem,integrit4tem,iinitando affe/jui ent tere: vt ad optanam indolent :juam ab opitmo parente haufi^lt .paternarurn etiam ^trtutum effigtem fùrnma cura exprejjat^ adtungas. Eaßßmiltarta amp;nbsp;vtrique ttotißimaexempla,cuMet veternm paria, diet no-Qeßjue animo verfibitii,nulltvobü acrioret ad Hone ßum ftimulijtuUa hortamenta vehementiara,eßepote-runL,. Heum vere ipßprecor vtparentwn ^proptn-tjttorum de vobis ^jiet, ve'sbrißueadeb opHmis flndtü, benedicere etiam atejae etiarnpergat : vtpatria, publica, Ecclefia, ipnammaturißme 'vtHu, quam-diutißimeintolume^, ßtis. Kalend- e/iugnïti. Anno ^al. Ct 3 IO Lxxvii.

ELENCHrS r HEORSM^rrM feu Axtomattirnlt;fJ^achtauellt,eju£ hts Com-tnentaritó' refellunttar.

Prior numerus Theorema, poftcrior paginam, defiguat.

Theoremata i. Commentary , inlt;^uo agitttrde Con-filto ijtio Princeps vtt debet.

I Bonum Principis confilium ex iplïus prudentiï nafci debet: fi ftcus fiat,bono conlïlio vti non poteft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

Princeps ne ab affentatoribus circumueniatur, edicerc debet amicis amp;nbsp;conliliariis /ùilt;;,nc quidcjuam ipfi fuadeant,n^-vc vlla de re cum ipfb colloquantur, nid de qua fermo infti-tutusfucrit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;59

j Extcrnisliominibusfidere Princeps non debet. ic?

Theoremata 11. Commentary, in tjuo agitur de Re-Ugione Principi obferuanda ef colenda efi.

I Principi ante omnia optandum eft vt pius videatur, e-tjamfinonüt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;159

t Princeps,fiquidin Rcligionefalfieft,idconfirraarc debet,dum id fouenda; Rebgioni profit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xjt.

• 3 Religio Etbnicorum animos illis excelfos , S: ad magnas resfortiter fufeipiedas audaces, faciebat: Cbriftianorum veto Religio,mentes in nimiam bumilitatem deprimens, in-dolcm omnem débilitât, eófquc iniutiæ ac prædæ opportu-nos reddit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’8$

• 4 Düftoies Religionis Cbriflianæ pcruicaci propofito omnem bonarum littciarumamp; antiquitatismcmoriamabo-lere conati funt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ipi

• 5 Pofteaquam Homines abEtbnica religionedefciuciut adcocorrupti Cunt.vt neq; Deoneq; Diabolo creJerent. lot,

• 6 Romana Eccleüa omnium Italiæ cajamitatum cauf-faefti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÎI1

• 7 Mo/cs nunquam leges fuas fanftas Si inuiolabiles prat-ftarc potuilTet, ii cf vis Si arma defuiflcnt.

• 8 Mofcs pc.inJc ludæam occupauit, vt Gotthi partem Imperij Romani vfurparunt.

• 9 Religio à Numa iiiucda præcipua fuit caufla Romana: fclicitatis.

to Felix eft homo quamdiu Fortuna illius ingenio amp;nbsp;naturae indulgct.

Theoremata, tertio Commetitario refelluntur, in agitur dePolitica Reipttbl.adrnmißratio-ne quis. it Principe infiitnenda efl-.

I Bellum'iuftum eflrquibus neceflàrium: amp;nbsp;pia arma.qui-bus nulla niii in armis fpes elf.

• 2 Princeps, vt animum penitus à defiderio pacis abftra-hat.infigni aliqua iniuria violate adueriarios debet. X90

J Princeps in prouincia fubada, prarfcrtim in locis natura aut manu munitis,CoIonias collocate debet,acque inde Veteres incoLs expcllere.

• 4 Princeps in prouincia nuper vifta cos quibus mutatio grauidamno eft,omnes (iibuertere debet : atque corum qui prills in ea dominabantur fainiliam ac fobolem ab ifirpe tollere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;30J

• 5 Qui fine vlla dimicatione ciuitatem aut prouinciam vlcifci volet,earn mails moribusimplcat.

• 6 Stultum eft exiftimare apud Principes nouisbenefaftis vctcrum iniuriariim obliuioncm induci.

• 7 Princeps debet fibi proponere ad imitadum Cxfarem Borgiam.filium Alcxandri vt. Pontificis.

• 8 Princeps fæuitiae famam ncgligerc debet, dummodo fiibitdiosin obfequio contineat.

• 2 Vtilius eft Principi.metui quàmamari.

• 10 Princepsamicitiæ hominum fidcre non debet. 388

II Piinceps.quum morte adficerc quempiameupit ,fpe-ciolum aliquem praetextum adhibere debet ; neque vlla inde inaidia aut infamia fequetur,fi bonorum hereditatem illius li-bcrisrclinquat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;393

• II Princeps Leonis Si Vulpis ingénié imitari debet : non alteratrius feorfim ab altcro.

• « 5 Crudelitat quæ hudabilera Ënem fib i propo»it,rcprc-benJi non debet.

• 14 Pi inceps fæuitiam exerccre debet vno vclutiiélu at-queimpetu.-beneficentiam paulatim.

TyrannusftrenuusÂ: vittute præditus, vt Tyrar.nidis opes firn)et,alerc fadioncs inter lùbditos, amp;nbsp;boni pubhci a-♦ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niantes tollere,debet.

Princeps non minus virtute quàm vitio odium iibi Conciliarcpoteft.

• 17 Princeps aliquem fcmper aduc farium in Ce alerc debet, vt eo opprcffo potentioi Scterribilior videatur. 45^

• 18 Principi peierare, fallere amp;nbsp;difsimulare, fine vlla du-bitationc licet.nam decipicndiarnfex fcmper aliquemfrau-diopportunum nancilcitur.

• 19 Princeps feue bominum animos vcrfaredcbct,vt cos fraude circuniucniat.

xo Princeps qui,velutco3dus, dementia amp;nbsp;Icnitatc vti-tur,pernicicm fuam accélérât.

XI Princeps prudensfidem feruarc non debet fidanino ei cft,amp; occalioncspiopter cjuaseam dédit fiiblatr lûnt. 4s5

XX ] ides, dementia , libcralitas, virtutcs finit damnolæ Principùfed opus eft tarnen vt earum fpecicm aliquam præ fc fcrat.

xj Princeps ingenium verfiitile amp;nbsp;arte vfiique fadum in fxuitiam amp;nbsp;perfidiani liabcre debet, vt re ipfa talem fe præ-' ftet quotics expcdierit.

X4 Princeps paccracum finitimo padam amp;nbsp;iureiurando firmatam violate cupicns, amico eius amp;nbsp;focio armainfcrrc debet.

• 1$ Princeps ad temporis auram amp;varios fortunæ caiùs - animum circuinagcrc debet, vt virioquoque (dat vti, fi les poftulet.

• xö Illiberalitas laudabilis in Piincipe cft,5; fordiJi exifti matio dcdccus eftablquc nialcuolentia.

• X7 Princeps, fi exaótè vir bonus efTc vult, diu inter bo-1 minesagerciioii potcll, intot inipioboruincolluuie. 561 ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;x8 Homines nec liininie boni ncc linn nié mail effe, neq.

Crudclitatcamp;iniuftavipcrfcdèvtiiiorunt.

xÿ Qui vin boni perfoiiani (èmper gererc confiicuit, vultque fieri impiobus gt;nbsp;vt quo cupit nciueiiiat, cam muta-

tionem ffcciofialiquacjufTi velare debet.

jo Princcps , fi pacis tempore difcidia inter fubditos fo-ueatjfaciliusijscx voluntatevtetur.

51 Ciuiles feditioiics ac dilPenliones vtiles funt : minimè Vero damnandx,

Subditiinpace,Concordia 5f fide,facileretincri,amp; pro-hiberi à motu ac rebcIlionc.pofTunt.fi inopia cohibeätur. dot

Princepsfibi à fubditismetuens.arces exftiuerc in di-tionc fua debet vt eos in obfequio amp;nbsp;fide contineat.

• 34 Princepsea ncgotia, quorumexiècutioodiovelin-üidiæ obnoxia cft,altcri delegare debet: ea veto fibi feruarc qüae ab ipfius gratia pendent.

Princeps iuri reftè reddendo, magnum ludicum nu-merum ftatne re debet.

• 36 Nobiles viri qui arces amp;nbsp;iurildidliones pofsident,libe-ris Ciuitatibus inimicilsimi funt.

• 37 Nobilitas Gallica R egni datum pelTumdaretjnifi cam Parlatnenta metu amp;nbsp;pœnis cocrccrcnt.

TUcitJat quainter ImprimenJuni triitit aut detortù litteru txcidcruutific emrndiito.

Pag.24t.in Annotatione.Sat.7.Icge Sat.io. 393.linea12.autn legcautin 4oi.i8.hacbrc l.habere 4o8.7.in nonnullis ExcmpIar.Homicidiis 1. Homicidis 435.4. in nonnullis cxcmpl.tetibilior 1. tetribilior 487.8. multisl. mutuis 497'ti.Clcmcntia LClcmcntix 543.27.Iiberalitatsi.Lli-beralitatis. 607.in Annot. priatosl.priuatos 667,1.1. hlaximij I.Maximi,

COMMENTARIVS PRI-

M V S, IN QJV O A G I T V R DE CONSILIO, Q_y O Princcps vti debet.

7 F I O.

ccterfque pbilofo-docent, quod amp;nbsp;ipG experientia

jd return cognitionem perucniri.V-na,quuiii àCaufsis amp;nbsp;Principiis ad Eft'eda Sc fpccies vltimas perducimur. Altera, quum Effe-ftis amp;nbsp;confequentibus cognitis adcauirarumamp; Principioruin notitiam progrcdimur.Verbi gr^ tia. Simulacterram viridefcere amp;nbsp;arbores fron-dcfcere cernimus, co ftatim effeéto Solcm (ca-rum rerum cauffam ) ad nos acccdcre colligi-mus : moxctiam cxco Principium hoe extun-dimus, Solem calorefuo vim terræ frugifcram imtnittcre. Ac vicifsim , pofteaquam ca Caufla nobis reperta cft,cffclt;âi ftatim cx ca confequen-tis notitiam adipifcimur ac concludimus : Sole ad nos acccdcnte, breui terram ex fefe frudus ac fruges edituram: rccedentc,veluti comprefla fœ cunditatCjfundcredefituram. Earum porro Mc-thodorum prior, Mathematicorum propriè cft, qui propofitis primum quibufdam Principiis amp;nbsp;communibus fententiis, quæcommuni om-

Z nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P R Æ F A T I o.

• nium iudfcio amp;nbsp;fufFragio approbantur,adTlico rcmaturn amp;nbsp;Problcmatum fuoriim deniüüratio-ncs vcnhint. Pofteriorc rcliquæ teic artes amp;nbsp;fa-cultates vtuntur, Fhyfice, Medicina , lurjfpru-dentia, Ethicc , Politicc, amp;nbsp;cctcræ, quæ ad re-rum feientiam pcrcipicndam amp;tradcndam or-dineAnalytico ab cfFeélis ad cauflas,à fmgulisad vniuerla, procedunt : quamejuam iftæipfæ di-fciplinæ vtramqucad rcs inueftigandas docen-diviam rationc'mqucadhibent.

c^Pilncî' 11’ A Qjf fi ars Politica (de qua Plato, Arifto-pia minus teles, amp;nbsp;aliquot alij pbilofophi, feripferunt) in rebus traflandis vtramq. amp;. ipfa Methodu fcqui-

petuü liÀ* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;. J * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A

bct. tur.Nain amp;nbsp;ab cftcélis adminiftrationis Politicæ amp;fingularibus rerum cuentis negotiiTq. ad ipfa Principia amp;nbsp;Axiomata perueniri potcftrvt côtra ab Axiomatis amp;nbsp;Principiis ad cognitionem cfFc-ëlorum. Itaq. vbi prauos ôc perniciofos Politici regiminis exitus cucntûfq. cernimus,ad ciufdem generis Principia amp;nbsp;Canones deducimiir; atq.a bonis effedis ad fimilia quoq. Axiomata pcr-iicbitnur.Ncc minus vicifsim à bonorum Thco-rematumamp; Principioru cognitione antegrefla ad fimilium effedorum notitiamprogredimur. Cetcrum quamqua artis Politicæ Principia amp;nbsp;ge neralcs Canones ad publicuftatum (feu Princi-pitus, feu bbcræ Ciuitatis) reftc adminiflrandfi aliquid coferre pofsint: multum tame à Problc-matu Mathcmaticorum ccrtitudincabfunt. Ni-fienim adcafuum quotidie occurrentiiim varic-tatem amp;nbsp;rcs ipfas potius accomodentur Principia Politica quàm rcs adPrincipia, baud dubiè per-

P R Æ F A T I o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J

pcrniciofa fiint. Etcnim quum ea quæ rem ante-cedunt,aut confcquuntur, aut circumftant, fæpe diucrfa,immô ctîam contraria, fint; quamquam duo ncgotiafummam nonnumquam fimilitudi-ncm inter fe habeant, cadcm tamcn minime via traétanda, aut pari régula mctienda funt : fdque propter circumftantiarum difFcrentiam. Quip-pe amp;nbsp;ipfa expericntia docct,cadcm in rc quod a-liquo tempore fakibrc cft,mox alio efic noxium: quodq. his gentibus conueniens fit, illis eflTe in-commodum.amp; fie cetera.itaque qui Rcmpubli-cam capefl'unt, non tantum Politicæartis Prin-cipiatcncrc couenit, fed ctiam follcrs ingenium iudiciumque adhiberead res accurate confide-randas,amp; omnes carum circumftantias atquc ad-iunéta cxpcndenda:quo generales cius facultatis Regulas ad fingulas rcs amp;nbsp;negotia quæ crunt in manibus prudenter accommodent, immo etiam inflcâ:ant,vbicumque res feret. Hæc porro facul tas amp;nbsp;virtus,quæ propofito ncgotio,circumftan-tias omnes amp;nbsp;quæcum que rebus annexa funt,diligenter examinât, iifque Régulas amp;nbsp;Axiomata Politica dextrè aptat, fingularis quædam ars cft: fed eadem rarifsima amp;nbsp;pcrpaucis concclfa. Eum enim qui eins feientiæ peritiam aliquam confe-qui, amp;nbsp;in rebus traftandis opcræprccium facerc, cupit, primum naturali iudicio fano atquc incor rupto clfenecclfc eû : mox ctiam mentenon in-fipienti,fcd placida amp;nbsp;perturbationibus prauifq. cupidiaibus libcra:atque omni adeoftudio,præ-terquàm boni publici,vacua. polFremoexpcricn tem amp;nbsp;longo rerum vfu cxercitatum amp;nbsp;tritum

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P R Æ F A T I O.

cflc oportet,Quod quidem confequi non poteft, nifi negotia ip(ctraélaucrit,aiit tradantibus ad-fiicrit,autlcdifsimis quibiifquchiftoriis attentp amp;: accuratcpcrlcgcndis,indicium acueritaeper-poliucrit.

scopuîfcti- iTÄCiVE minime promifeua eft aut vulgaris hæc facultas: ncque cuiuisobtigit vt publica ne-^ gotia dextre ac prudenter adminiftret : imtno neomnes quidem qui de iis feribere aut dicere inftituunt, ea fatis commode aut pro dignitatc cloqui polfunt.Hîc ergo fiquis ex me roget, An mihi vni tantum fumam , vt omnium optime amp;nbsp;accommodatifsime hoc argumentum perfequi me pofte exiftimcm:Huic ego rclpondco, Nihil minus, neque mihi quidquam talc hîc efte propo fitum. Quippeme id vnum fpedarc vt doccam Nicolaum Machiaucllum,Florentins olim Rei-publicæ(nunc Ducatus) publicum Séribam,fiue Sccrctarium, vt vocant, Politicos prorfus igna-rum fuifterac falfa quædam Principiaamp;' pcrüer-fa Theorcmata fumfiftc, quibus artem non Poli-ticam fed Tvrannicam imponcrct.Hic mihi feo pus,inquem omnia dirigcrc inftitui. Nimirum non vt Politieen enucleate amp;ex profcfl'o trade-re aggrediar Quius tarnen baud vulgaria præcc-pta, vt opportune amp;nbsp;fuisquæqiiclocisoccurrc-rint, attingereuonpigebit) fed vt abfurda Ma-chiauelli dogmata rcfutcm.Eo mcfccundo cur-fu amp;nbsp;Dco afpirantc peruenturum ita confido, vt in quorum manus hæc mea feripta vencrint, pcrfpicuè vidcant Machiauellum Politicos plane rudern idvnumegifle vtTyrannidis inftituen

P R Æ F A T I o.

dæ vîam rationcmq.traderct. Neq. iftiprofcfto Scribæ ca feu naturae fcuinduftriæ inftrumenta adfuerunt, quæ ad cam feientiam confequendam ncceffaria efle diximusi Nam quem rerum ifte v-fum affequi potuit,qui nihil fermé fua ætate,ni(i forte aliquas Ciuitatum amp;nbsp;minutorum Italiat Principum rixas,ac Florentinorum quorumdam ciuium confilia amp;nbsp;fadionc$,Vidit. Hiftpriarum quidem nullam ctiath, aut pcrcxiguara,notitiam habuirtcjphiribus arguinentis docebimus, amp;nbsp;pu-dendam illius «r/ç-of»«'«» vel in paucis ilHs quas fcriptis fuis afperfit hiftoriis palàjh faciemnsJu-dici) vero naturalis firmi amp;nbsp;folidi ne ynciam qui dem ei fuifle,incptæ amp;nbsp;infipidæcius rationes qui busTheorcirtata fuafubinde confirmât, perfpi-cuè demonftrant. Nam quafcumquctucandis amp;nbsp;éxornandls flagitiofis iftis fuis præccptis argu-tias adhibet,quis phaleratas elfe nugas, cafq.not» - tantum vanitatis fed extremæ dementi« nequi-tiæque plcnifsimas t qui propius infpcxcritynon iudicet ? Mirabuatur Aulici amp;nbsp;aulicorum non difsimiles homines me Machiauellum fummiim MâchiauelW corum Pythagoram,tam inurbane accipere; eu-ilis libros quid prohiber quominus Alcoranùm lanu». Aulicorum naerito numcupemus, quando eos ni hilo minore in pretio habent quàm Turca: Alco-ranumamp; fomnia Mahumetis? Sed iftos omnei oratosvelim mihi vt «qui fint,patianturquc me ita de eohomine loqui,cuius nequitiam', impie-* tatem amp;nbsp;ignorantiam, vtmihi comperta cft, ita omnibus planam amp;nbsp;manifeftam faciam : ac tan-tifpcr indicium fuum amp;nbsp;fententiam fafpcndant,

t

6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PRÆFATIO.

dum mcas hafcc Commcutationes pcrlcgerint.

I A M vcro vt facilius intclligaturqiiidnam fit illud quod traéiandmn fufccpiinus , primùni fciendum cftqiiis hicrit Machiauellus , amp;nbsp;quæ-nam fint cius fcripta. Machiauellus igitur fuit à tabulas feu Sccrctariusfvt vocantjFlorentinæ ci-uitatis,Caroli v 111. amp;nbsp;Ludouici x 11. Galliæ remuai, temporibus ( Romanam fedem tenentibus Alcxandro v i. iV lulio 11. ) quotemporc libros fuos Italicè confcripfit, amp;nbsp;fub initia regni Fran-eifei i.in lueem emifitrficuti vel ex ipfius feripti» colligi poteft. Dceius vita atq. obitu née quid-quam certi habeo quod dicam , née vcftigarc li-buit: quando fœdi hominismemoriamæterna obliuionc fepeliri prxftat, quim rcuocarivll» mentionevcl litteris prodi. Hoc tantum dico:fi vitam doétrinæ fimilem cgit (vti probabilceft) vix puto vmquam extitifle hominem omnibus vitiis magis rcfpcrfum amp;nbsp;contaminatum quàm hic fuit. In præfatione libri, cui titulum fecit de Principe, videtur fignificarc fc Florcntia in exi.-lium pulfum fuific.Conqucritiir enim apud Lau rentium Medicem (cuius nomini librum fnum infcripfit) de iis quæ immerito amp;nbsp;iniufiè , vt ipfe dicit,patitur. Aliis locis fc modo in Gallia,modô Romæ,modo alibi, efle comriicmorat, minime legati vices obeuntem (ncque enim rcticuifict) fed vt crcdibilc eft,profugum amp;nbsp;cxulcm. Vtcum que ca fint, liber illc (quem Laurentio Medici dcdicat‘;Principatus inuadendi rationes exfequi» tur, nihi'lqiie fcrc habet præter Tyrannidis infti-tucndxpræccpta rquemadmodum cxpro^refTu fufee-

P R Æ F A T I o. 7 fufcepti àmcopcris liqucbit.Cetcrum an Medi-CCS traditis illolibro præccptis vfi fucrint, cqui-dcm aftîrmare non habco. illud quidem conftat, illos ex eo Florcntiæ principatu occupafTc, amp;nbsp;libéra? Ciuitatis Ariftocraticum ftatum in Duca-tiim vertifle,immo in apertam tyrannidem.-vtiis compertum ertquihodiernum Florentia? ftatum amp;nbsp;regimen non ignorant. Præter hune libruni De Principe,fiue de Principatu, feriplîtctiam Machiauellustrcslibros Commentationum Gue Enarrationum in primam T. Liuij Decadem: qui huic alteri de Principe libcllo illuftrando veluti Commentary loco funt. In hifee Com-mentariis lacera 8c minuta quædam fragmenta ex Liuiotemerèdccerptafubindeafpergit: neq. hiftoriam integram vndc eafumta funtcxponit: atque ca etiam ipfa præpoftcrè,vt libuit,accom-modansjfæpenumero ad abfurda amp;nbsp;fixda opinio num Ggmenta conftrmanda dctorquct.Iis admi-Icet Ciujtatum amp;nbsp;minutorum Italiæ Principa-tuum exempla, ne digna quidem quænarrentur, nedum vt proponantur ad imitandum.NiG fortè ci culpæ huius gratiam ficere libet, quôd melio-ra non habucritrnec G habuiftet, dubitandum Gt Îiuin ca fuerit allaturus , vel ob id vnum, vt fuis criptis gratiam amp;nbsp;autoritatem conciliarct.Por-roÿxduobuseius libris. De Principe videlicet amp;nbsp;Commentationum in Liuium, quæ propric il lius funt excerpta,in breues ConcluGoncs, Gue I Axiomata, collegi, amp;nbsp;in tres partes deferipG. Id autem faccrc coadus fum , vt Gngulis rébus ad certa quædam capita reuocati$,fuo quamque lo-tt ij

g nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PRÆ’FATIÔ.

CO accurâtîuscxcutercm. Ncqtie enim Macfiia-uclkisfineula ordinc amp;nbsp;rnoeodémaue loco per-traélàt, fed plurihus difpcrfa locis bona amp;nbsp;falu-bria t^uædam noxiis admifcct : baud multo fccus certè àc vcncfici, qui fpilfos venenofi pulucris grumos patinis non infpergunt, ne vitro frausfe ipfaprodat: fed qüamfollcrtifsimc fieri poteft lautioribus quibufque cibis infcrciunt amp;nbsp;permi feent. Itaque quum mihi inftitutam ab eo emvi-fÂiar fequenti multa ter fa qiiatcr iteranda elTent, fummam eius doéirinæ amp;: præceptorum in Pro-pofitioncs quafdam,fen Theoremata,rcdcgi:ra-tionibus ctiam additis quibus ca confirmât, amp;nbsp;notatis eins librorum locis, vnde ca fumta funt: vt mcam in eo fidem amp;nbsp;diligentiam omnibus probarem,ncu vidercrquidquam illi alienumtri buere, aut omittere aliquod feu argumentum* feu teftimonium , quod ad illius placita confir-mandaconfcrret.Qua in retantum abeft vt cuiuf Sûam iudicium aut rcprchenfionem rx;formi-em ,vt eius ctiam fæpe argumenta multo illu-lt; ftriora quàm ab ipfo édita fint protulille mihi vi dear.Iniuriam à me illi fieri forte dixeritaliquis* qubd arfimaduerfis notatffque fœdis ac vitiofis quibufque feriptornm eius icntentii$,finccras amp;nbsp;probas fcics prjcteriero.Ego veto in eius feriptis quata quâta funt,nihil boni aut finceri elfe,quod verc ipfius fit, dico amp;nbsp;alTeucro. Præckaros cqui-dem T.Liuij amp;nbsp;aliorum feriptorum locos iis in-fperfos etTe non ncgcm:fcd præterquam quhd.vt alienos,fibi vendicare non poteft,cos ctiam trun cos amp;nbsp;mutilos profcrcïiSjita fuis feriptis airuit,vt fide-

P R Æ F A T J o. 9 C deform! aliciii monftro fpcciofain laruïmin-dutrct.Deniquc,quum iisfcrèabutatur,vt vene-na velut mellc illita porrigat : quæ a nobis illi gratia debetur, fi qua: vfquam egregia habet, ea yetçres feriptores vt fua repetunt : amp;nbsp;quæ apud cum lacera,apud illos integra amp;nbsp;incorrupta, le-gimus.Dc lis verô Militia: præceptis, quæ libris ctiam fuis inferuit, vt noua amp;nbsp;^b fc primum in-uenta,quid dicam,nifi ea vel ipfo vfurcfclli,amp; a-pudrcimilitarispcritos pro antiquatis amp;nbsp;obfo-Ictis haberi? Q^ale illudeft quo vetat Princi-pem peregrinis auxiliis amp;nbsp;conduâo milite vti, amp;nbsp;ditionemfuam arcibus Se præfidiis aduerfus externum hoftem tutari:fcd tantum aduçrfus fu-ditos,fi fortè ab illis fibi metuat. quippe contra-riumquotidie fieri amp;vfiirpari cernimus. Fuiti-gitur iniftohominc fupçr cetera infîgnisteme-ritas,quum Scriba vilis,amp; forenfibus lurgiis po-tius quàm proeliis afluetusjde Re militari feribe-rc aufus cft,amp; cm s præceptatradere. Peripateti-co illi Phormioni pcrfimilis:qui, quura Annibal Carthaginc cxpulfus Ephefum ad Antioçhu ve-niflet cxfuhprôquc co quod eius nomen erat magna apud omnes gloria, inuitatus elfct ab hofpi-tibus fuis,vt cum philofophum,fi vellet,audiret: quumque fenon nolle dixifietjoquutus efle dici-tur homo copiofus aliquot horas de ImpcratQ-ris officio amp;nbsp;de omni re militari.Tum quum ce-teri qui ilium audicrant, vehementer eflent dele-lt;âati,quærebant ab Annibale quidnam ipfe de 11 lo philofopho iudicarct. Hic Poenus libère re-fpondifle fertur, Multos fe dcliros fenes fepc VJ* tt iij

lo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P K Æ F A T I o.

diffeifed qui magis quàm Phormio dclirairet, vi-diirencmincm. Idem plané de Machiaucllo iu-dicaturos non dubito Militaris reiperitos homines, fl eins feripta legerint, diólurófque cum CW ßißf^ley KvßtfitiSf, vel (quod Gallico prouerbio fertur) de arm is vt Clericum niigari. Sed iis qui res beilicas callcnteam curan’gt; delego,ncque mihi hîc Machiauclli de Arte militari præccptaex-cutere cohfilium eft.

Ce tbrvm cx CO quod ante dixi,Machiaucl-«C CK lt;^UO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-I

cempote lum Caroil v 111. amp;nbsp;Liidouici x i i. Galliærtgu ^ichiioelli ætate vixiftc,ac peruenifte ad priera Ffancifei i. GaUUctie- temporajiamabhinc quinqiiaginta ant fexaginta briuiem a- annos prodüfle in lucem cius fcripta colligcre facile eft. Iraqlie ex co fiibire animos admiratio pofsit,qùî faftum fir vt Francifeo i. régnante nul la Machiauclli aut ciusferiptornm mentio fama-ve in Gallia fuerit : Henrici vero ctiam tempore tenuis adhuc amp;' perobfcura.Verùm hunc nodum folucrc magni opens non eft, iispræfcrtim qui non ignorant quónam modo res in Gallia ab cx-ceflu Henrici t t. adminiftmtæfuerint. Nafnamp;* eo régnante amp;nbsp;fnperiorum Principum tempori, bus Gallia Gallicis moribus ac legibus,id eft ve-tcrum Galloru veftigiis amp;: inftitutis, gubernata: exindeperègrinis arbitriis,id eftplacitis ac prar-ceptis Machiauclli, regi amp;nbsp;agitari cerpit. Itaque exeotcporc Machiauelli,ve!ut prudentifsimi ôc rçrum politicarum peritifsimi viri, nomen cclc-bie amp;nbsp;in hominum orc fuit:amp; libri eins non minore in pretio habiti apud atilicos Italogallor, qu^mvcl Sibyllina oracula apud Ethnicos , vtl Alcoratius apud Tureas.

P R Æ F AT I o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H

M IR ARI aiitcm nemo debet, (î peregrini ifti Machiaiiellita: (qui præcipua Reipubl. Gallicæ munia amp;nbsp;giibernacula tenent) veterum Gallorû jnftitiitis fpretis Machiauclli 7raXlt;T««K inGalliî inucxerc. Primiimenim omnts initituta fcrc Se. moi\-s patnos alienis amp;nbsp;externis anteferre con-fucuimus. Adhæc Machiaucllus, iftorum columen amp;nbsp;doéior, Galliam SeGallicæ Reipubl.ad- c»p.gt;.de miniftrationem qualis fuaætate inftituta crat,ita commJi*»-falfc deridet amp;nbsp;damnat , vt facile difeipulis fuis i.c»p perfuaferit Gallicæ politiæ formam in Machia-uellicam Se peregrinam vertcrc. Quippe iaftare audetjfe aliquando apud Nannetcs,regnante Lu-douico XI i.cum Cardinale Ambafiano(fingula- Calomni* ris fapicntiæ viro) de negotiis quibufdâ publicis jY’n colloqiictem,illi aperte ac libéré dixifle, Gallos fcpopuiuia rcru traâandaru ( quæ vulgôNcgotia ftatiis ap- ®**’'*’ pcllant)planè rudes atquc imperitos elfe. Neque vno ctiam loco Caroli vin. amp;Ludouici xii.

Galliæ regum, regimen faftuofc reprehendit. I-mo eô impudentix progreditur vt egregium ilium Principcm Ludouicum xii. mendacij amp;nbsp;perfidix infimulct; quü diciteum vocatuVenc-torum in Italiam tranfgreflum , Alexandre v i. Pontifici contra eorum confilium ac voluntatcm auxilium tulirtc.Interdum Reges noftrosHeluc» tiorum amp;nbsp;Anglorum ftipendiarios nominal. Nam de Gallis ferê quoq. contemtim vt de bar-barisbominibus, auaritiaamp;perfidia coopertis, Joquitur ; ac ne Germanos quidem ipfos afper*. gère eorumdcm vitiorum infamiaparcit.Num-quid, »bfccro, hæc tam axnpla Se egregia mérita

Tt iiij

IX nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P R Æ F A T I o.

fatis dignæ cauflæ funt, cur Machiauellum tant! facial Gallia,cuius Reges fuggillat, cuius populo rerum Politicarum impcritiam, auaritiam, barbariem , perfidiam , vt vera probra obiedat? Sed ferri vtcumque poterat, nifi ighapis maledi-dis atrocia amp;nbsp;perniciofapræcepta coniungeret. Iraq, quum iftius confiliis prxceptiTquc prifeum Gallicæ politise ftatum inperegrinam amp;nbsp;deformem tyrannidem verfum videamus (vnde certu totius Rcgni interitu cqfcqui nccçflc eft,nifi pro pedie Deus tot malis obuiam cat) nunc nunc tc-pus eratjVt cxcufta fegnitic omnib.neruis niterc-mur Regnum in antiquum fptedorcm redigere.

Itaqj^e quando hie locus admonet vtnon minus neceftaria quam tepeftiua orationc Principes amp;nbsp;Nobiles Gallos expergefados officij fui commoncfaciarh:Qu^id vcftrûm omnium co munis parcnSjfi vobifcum loqui polFetfo Viri il-luftrcs,qiribus ad libcrtatem tuendam nihil deeft prseter animum) quid dieeret ? Hrccinc prsemia jj patri? perfoluitis Co filij mei) vt impunc à pcre-j, grinis cam terram violari patiamini qust vos genuit amp;nbsp;aluit ? amp;nbsp;in hoc me patriim vertrorum , curavirtufque fouit amp;nbsp;traxit, vt comm poftcros partim patrise hoftes,partim aliçnigcnis feruien-tes,vidçrcm.No pudet pati vt in quo Regno lus. Fas ac Pietas ftorucrcjin eo Impietatis atq.Iniu-ftitiæ ludum aperiant? Iteiam Sc Reges veftros Chriftianifsimos vocatciquando in Aula amp;nbsp;paf-fim profano Dei contemtui, Athcifino, abomi-iiand? veneri, perfidiæ ceterffquc id genus pefti-l^us, amp;nbsp;çarum aütoribüs peregrinis, hoQ’iMum,

P RÆ F A T I o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJ

quod ne tutuin quidcm ac liberum dcbuiftis.bo-norificumpræbctis. Eos qui lurifconfulti vocan tur dicere aiunt, cum homicidij rcum tencri qui perfonam cui alimenta amp;nbsp;vicium debet, fame ^:ontabcfccre amp;nbsp;cmori finit. Quanto grauio-rum criminum , cædium, bcllorum, quibus ob-ruor, VOS rcos in omnia fccula offertis, amp;nbsp;veftra obnoxia capita pro tot fcelcribus iræ Dei obiici-tis, nifi patria* pcreunti opcm , quam poteftis ac dcbctisjfertis?Athcifmi certe amp;nbsp;tyrânicç violcn-tiæ furiis nemo vos libérât,nifi Machiauellum c-iufqucpolitiam, propaginé, amp;nbsp;quidquid vfquam Machiauclli cft,ê Galliis abcruncctis.

HI c ficui libcat quxrcrc, quibûfnâ argum^n-tis Galliam Machiauclli doéirina regi hodic dc-prehendamus : huicrcfpodcrc obuium amp;nbsp;prom-tumeft. Nam confiliorum cuenta perfpicua amp;nbsp;return præfcnseffedus nosadcauffas amp;nbsp;princi-pia deducunt: fiquidem amp;nbsp;h«ec vna eft return co-gnofeendarum via amp;nbsp;ratio, quum ab ctfedis amp;nbsp;confcqucntibus ad ipfum caput,id eft ad fummas caufTas amp;nbsp;Principia,cóicenditur.Mox fi Machia-uelliThcorcmata cum fingulis rerum eucntisamp; politicæadminiftrationis effedis componemus, cui vcl cæco non apparcat iftius Axiomata apud nos ad vnguem vice Icgu obferuari, amp;nbsp;eius præ-ceptionibiis hodic regi Galliam ? Nam quiho-die inGalliafigillorum publicoru cuftodesfunt? Machiaucjlitæ. Qiiinam Edida componunt amp;nbsp;cuduntPMachiauellitx. Qiunam litterarum arbi-tros agunt amp;nbsp;prxeipua return intra extraq. Regnum agitant?- qmnam amplifsima itegni mu-

14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P R Æ F A T I O

nia,fumm.is prxfcduras,amp; Dominii(vt vocant) rcgij rcdcmturas exercent ? Machiauellitæ Itaii vel Jtalogalli. Qui vfqucadco àhoftris moribus aWiorrent vt ne Gallicum quidé idionia,ac præ-fertim Iuris Regiorûmqiie edidorum vocabula, fatis tencant. Egregi-) fcilicet leguin euftodes amp;nbsp;qui casobferuandas curent, quaruin ne iententia quidem amp;nbsp;terminos (vt vocant) calitnt. A;ikarc quis in Gallia adeô hofpcs tft vt nefciat Machia-uelli libres abhinc quindecini annos baud minus afsiduc Aulicorum manibds teri, quàm Bre-uiarium à facrificis?

P O R R O quantum interfit inter veterem Gal-licx pplitiæ formam (quæ ad prifea patrum no-ftrorum veftigia, mores amp;nbsp;inftituta, compofita crat) amp;nbsp;hanci.'ouam nuperex dodrinaîk præ-X teptis Machiauelli conflatam amp;nbsp;inuedam , ex frudibus cfFcdis iudiciu facile cft ferre.Qujp pc antique amp;nbsp;Gallico more j Regnum difeidiis inteftinis vacuutn;pacc,tranquillitatc, amp;nbsp;libero commercio florens, fnb prifearum Icgum tutela amp;nbsp;imperio incolume ftabat : amp;nbsp;fubditis fuæfor-tunxjdignitatcsjiura nbsp;nbsp;priiiilcgia,integra amp;nbsp;in-

nocua præftabantur. 'Nunevero vbiperegrino amp;nbsp;nouo more régi cœpimus, antiquis Regni le« gibus opprefsis , atrocibus bcllorum incendiis materies ignifque fubditur, fœdera fiunt fub-indc violantur, populus afsiduis miferiis confu« mitur.'Commercjaturbantur.Denique in tantam rerum omnium «SÇ/af'vcnimnSjVt nemini quid-quam fuiim dicereiiceat:bona miferorum ciuió, quafi hoflilis przda,impunc diripiantur, ac fxpc ali us

P RÆ F AT I o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJ

alius colat amp;nbsp;ferai, alius metat amp;nbsp;colligat. Quæ quamquam ipfa per fe fatis veterem Regni poTi-tiam præhacnoua defiderabilem faciunt ; nngu-lis tarnen dcinceps in Theorcmatis pcrfpicuis cxemplis docere conftitui,Maiorcsnoftros fum-mo in Galliea Republ. conflituenda amp;nbsp;gubcr-nanda iudicio amp;nbsp;lingulari fapientia efle vfos : I'dque diuerfa prorfus à Machiaiiclli præceptis via.

Neqj/e vtorationi mcæfidcm atque auto-ritatem concliiem , exemplamutuari libet à mi-nutis Principibus ac tyrannis repentè velut terra natis amp;nbsp;obfeuris (vti Machiaucllo mos eft) fed illuftribus monumentis documcntifque Galliæ Regum, Cæfarum , vetcrum ducum amp;nbsp;Princi-pum Romanorum,amp; ipfius adeo Senatus. Quip-pc duohæc Imperia, Romanum amp;nbsp;Gallicum, velut cximia amp;nbsp;præftantifsima, Icgi, vndcexempla fumere infignia amp;nbsp;digna qux Principi adi-mitandum proponantur; pauca ex vetuftipribus Monarchiis, Perfica, Affyria,Græca,dcccrpens, qubd eæ tantum àmoribus amp;nbsp;inftitutis noftris quantum atemporibus remotæ,etiam quod ad rcrum adminiftrationc attinct, nobis minus no-tæ funt.Ex Hiftoricisvero principes A quafi pa-triciorf^dclegi ; cos præfcrtim qui fui temporis rcsfcripfcrc,amp; quarum maximam partem fpcôa tores ipfi amp;nbsp;aótorcs fiicre.Eiusordinis inter Cal-licæhiftoriæfcriptorcs Frolfardus, Móftrelctus, Cominæus, Bellaius : inter RomanoS Salluftius, Tacitus,Suetonius, DiojHcrodianusjLapridius, Çapitolinus, lofephus,numerantur*. Non pauca

16 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PRÆFATIO.

ctiam baufi è noftris Ann^ilibus, Paulo Æinilioj TfLiuio , Tiiucydide, Xenophoinc amp;nbsp;ajiis, qui pcipetuo fupcriorum ætatum confenfü gra-|iium fcriptorum farnam amp;nbsp;autoritatcm confo. quuti,i\;rum gtftaruni locuplctcs telles amp;nbsp;fidc di gni funt.Jn primis autem fpero forevt quod im-pudtfiter Machiaucllus dixit amp;nbsp;fcripfit, Gallos vidcl.rcrum Politicaruni plane efle rudes,nô tan tùm propofita Politiæ à maioribus noftris infti-tutæ forma amp;nbsp;rebus ipfis rcuincam,fed vcl exem-plis folis réfute,quç ex Philippe Cominæo profe ram, Equeftris ordinis viro amp;nbsp;cubiculario Ludo uici XI. qui Maçhiauclli ætatc fuit, amp;nbsp;rcrum am-plifsimi Regni traâandaru rationem melius cal luit quàm iltc Scriba tenuißimi municipij aut pa gi.Qiiamquam çcteroqui Machiauellum Tyran., nidis inftitucndæ amp;nbsp;tucndæpcritifsimu omnium quos legtrim fuilfc hand negé ; adeo ne minimu quidc ad eâ rem idoncû præceptu omifilTcautï-gnorarte vidcf.vt ex ipfius Theorematis parebit.

C E T E R V M fiquibus forte locis de Italis du-rius loquor, egregios cius gentis amp;nbsp;bonos viros pratosvclim,nemeafcriptaaliorfiun quàm à me intellignntur interpretari velint. Equidem in Gallos probris amp;nbsp;contumeliis minime abfti-nuit Machiaucllus,amp; multam malcdicendi cauf-fam matcriemquc præbuit, û diéladiélis vlci-fei vellem. Sed præterquam quôd mihi cum vni-uerfa gente nulla lis publice fufeepta eft,etiam pudoris non obliuifcar, Se ftqua alia re, mo-deftia certè ac temperamento linguæftyliq. Gai lus Italum viccro.Præclaros vero amp;nbsp;fingulari vir tute Italos,à Machiauelli doftrina amp;nbsp;fedapror-

P R Æ F A T I o. 17 füs alienos (quoi amp;nbsp;in Italia amp;nbsp;extra Italia haud pænitendo numéro cxiftcreccrtû habco) lauda-rc magis quàm Istdcrc feu verbo feu fcripto para tus fum. Iraq, fi vno forte aut altero loco Italos (vt Gallos etiam fæpe)afpenus nomino ; non o-mncs.non honcftos amp;nbsp;probos,Italos:fe(l impios pcrfidosjMachiauelli difcipulos, amp;nbsp;ipfius etiam Italiæae terræ dcdecorafà quibus quidquid Gallia malofùm hodie videt, onum eft) defignari a me mature atque apencfignifico acteftor.

S E D qua fronte Machiauellus Gallos Pcrfidix amp;nbsp;vanitatis infiinulare aufus cft?quâdo amp;nbsp;hoc ex ipfius præceptis vnum tft, A Principe fidé ferua-ri non dcbcre nifi quantum ipfi commodum eft: amp;r fanéFa'ntfidem haberefepenumero elfe perni-ciofum.Equidem cum Machiaucllo impudentia numquâ certaucro, neq. ncgauero multos hodie Gallos parum veraces, parüfidei memores,cfle: fed vbl hæc vitia haufcrunt, nifi in ludo Machia-uclli?At Caroli vu i.Ludou.xii.Francifci nbsp;nbsp;nbsp;i-

pfius Machiauelli,temporib.amp; fuperiorib.etiam feculis, Gallicam gctem Pcrfidiæ vitio laborafle nego. Neque exftintâi funt hodie omncs veri amp;nbsp;gcrmani Galli(Dei beneficio)qui Perfidiam toto animo exfccrantur,qui fcelerum contra publi cam amp;nbsp;priuatam fidem à Machiauellitis pcrpe-»ratorum amp;nbsp;confiliorum participes non funtiqui quàd Gallicam gentcra hoc tam fœdo vitio pol-lutam amp;nbsp;infamé vidcnt,in finu taciti gemunt: amp;nbsp;tamdem fpcro illos auitæ virtutis memores alî-quando annifuros vt veram amp;nbsp;antiquam Gallis cxiftimationem famamq.reftituant. Sedqua:in-tcmpcrix agitarunt iftun},quumGaUis Auaritix

18 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P R Æ F A T I O.

ctiain'notam inureret? Nam ad hanc dicm Galîî liberales, cornes, beirgni, etiam in peregrinos amp;nbsp;ignotosjvulgôhabiti funt. Atque vtinam, in eo ingenij amp;nbsp;moris fui obliti, non tanta atûmi a-lacritatc peregrinis, nifi longo vfu fpeddtis atq. exploratisjprodefic ftuduiflcntrncqiie ix ^tn'etdn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;incidiflent. Non peregrinos

in Galba rcrum omnium arbitres: Non arden-tem ciuilibus incendiis patriam (quæ ifti ftudio-sè alunt, quum in turbido minus perfpicuum fore putent quidquid moliuntur) Non exbauftam tri b ut i s plcbem, a:rarium pccuniis,ad cxplédam profundam iftorum auaritiam amp;nbsp;libidinem, vi-deremus. Ecquæ veto tandem in orbe terrarum natio crt,quædc Gallorum auaritia nrttîtocon-queri pofsit? quæ non illorum potius munificen tiam quàm cupidinem fit experta? Quin potius ilieltalornm fiii fimilium auaritiam accufat,quç nos pecuniis amp;nbsp;fortunis omnibus exuit?Quippe ex peregrinis iftis MachiaucHitis alij Publicani portoria,cx vcélura,ex fcriptura,amp; falaria anno-na vcdigalia,Dominij regij i cditus,amp; cetera pu blicorum fruftuum exigenda quamminimo pre tio volunt, conducunt. Deniqiie redemtuns amp;nbsp;exaétionibus agitandis pecunias ita caHidè in fe trahunt intcrucrtûntquc ,.vt nulla carum vcl minima portinne in Reipubl.vfus conucrfa,fumma publicê rei nummariæinopia, regiasfibi priua-tim opes publico pcculatu cumulent. Alij digni-taribuSjofficiis amp;nbsp;facerdotiis, in prædam corre-ptisj ea via ingentem vim pccuniarum in fuos lo cnlos auertunt.Nonullietia quosà Rcip.muneri bus

P R Æ F A T I o. 19 bus fordcs deterrent,celcberrinias per Gallix vr beis menfis publiée pofnis immenfo fcnorcple-bcm obn,unt,amp; quidquid reliquum eft fangui-nis Si fortunarum exfugunt. Ætate Machiauclli nondum in tantas calamitatcs demerfa crat Gallia : iam turn tanien iftorum aiiaritiam experie-bamur in bellis qua: Regesnoftriin Italia, Infu-bria amp;nbsp;Pedemontio , gcrebant. Quippequum non tam ad militari* ftipendium Sc bellum alen-duin,quàm ad infatiabilcm iftorum auri fitim re ftinguendam,immcnfç pccuniæ trans Alpes mit-tendæeîîent, fæpenecefte crat grauiora tributa populo indiccre:quæ paulatim in tantam molem cxcreuerc,vtmiferæ plebis frutftuu femiffem cx-ftipcrent.Sed peregrina ilia auaritia,qua turn Ma chiaucllitæ in Italiam Gallicas opes percunicu-los cliciebant,mcrum mcl erat, præut ifta eft qua nunc Alpes tranfgrcfsi,in medio Galliæ finu,Of« ficiisjbcncficiis, vedigalium redemturis amp;nbsp;ver-furis exercédis,graflantur. Hine omnes iudicent quo pudorc Machiaucllus cum fuis Gallos auari tiæ infimulet : quail pariim eflet fpoliafle, nifi ad iniuriamludibrium adiungerent. Nifi forte id e-git ifte, vt Gallos Auaritiæ pafsiuaraccufarct ; id eft, eius quam à peregrinis exercer! in fe patiun-tur, qui Auaritia adiua non tantum reipfalanas amp;nbsp;fortunas noftras attondent, fed nos quoque pe corum ritu iugulant, laniant amp;nbsp;dcglubunt. Hoc fi fic interprctemur(vti arquum eft) certe vel ipfe Machiaucllus docct, nos verc elle ignaua pe-cora,qui tara proiedaamp; fcruili patientianos peregrinis lacerando* amp;nbsp;arrodedos permittamus.

20 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P R Æ F A T I O.

Stolidètamen ctiâ in aliéna vclignauîavel paticntia nimiû fpei aut fiduciæponunt. PofTc c-nimoliin accidcrevt rapinas auidios hauftas e-uomcrc cogantur, ncq. rarô illicita^exaétioncs venerc in pcrnicicni,cogitare debucrant. Nam, vt ait Soph. 5^5« omflt ex re lueru oportet cttpere.

T^luret e»im turpibus ex lucris Damno offeros vtdeoi ^uamfernatot.

Qy o D ad Germanos attinet,quos Auaritiæ amp;nbsp;Perfidiç ctia ifte notatjânnon in co Cynicâ mor-dedi libidine perfpicuè prodit?Nam neqdn Ge^ mania, ncque in iis Galliæ vrbibus, vbi Gcrma-ni negotiandi caufTaverfantur, immafles illas amp;nbsp;fœdas vfuras exercent, qiiales agitafi folent ab iftis:fcd ciiiiliamp; légitime fuper ïortem pecuniar friißujid cft,quincunciario, femûneiario, aut vt plurimùm beflali fenore, contenti funt.Italis ve-ro fcjé centeni litimmi quinqliagerios annuos, aut etiam centcnos,pariunt. In Aîercatura porramp;’ nullos nee candidius nec fincerius Germanis age re vulgèi notnm cft.Ncque enim mcrces interpo lant aut adultérant : neque callidc alias pro aliilt; fubdiint : nequepluris-indicant quam quantise-ftimari debeant : neque lucrum fordidum ca^ ptant ex corum fimplicitate qui mcrcium pre«* tia ignorait. Pcrâdiam autem efiam adlt;*o exfe-crantur,vt nullum grauius co vitium cxiftithenft atque vbi quis fidem amp;nbsp;promilTum femel fcfcllit vcl minima in re,cu deinceps pto honefto amp;nbsp;pro bo viro no habcant. Sed quis mircnir Machiauel lum tarn impudeter Germanis càvitia affinxifle, qui multo etiâ abfurdiora effutiucrit:Vt ex ipfius verbis liquebit? Itaq.rcm ipfa^n aggrediamur.

I. THE

I- theorema.

Tnncip, cwßlmm ex ipßu, pruJen^ tia nafci debet : ßfecwßat.bono conßlio gt;ti non^oteß.

E R T V M cft axioma amp;nbsp;perpetuus caoon ( inquit Machiauellus) bo-num confilium ex ipfius Principis mente ac prudcntia nafci debere: non contra, prudentiäPrincipis ex confilio bono. Quippe Principem nifi ipfe per fefe fapiat, falubri confilio vti non poflc. Nam fi ad regimen rerum vnum duntaxatadhibeat, vix copia illi futura eft eins viri,c.ui amp;: magnis ne gotiis pari amp;nbsp;virtutc fpedato fccreta Pf inci-pis inniti poiTinc.Atque vt talis iorte reperi-ri queac, periculum eft ne is Principem loco pcllat.rcgni enim cupido nulla virrute coer^. ceripotert. Sin vero Princeps minime prüfens plures in confilium vocauerit, baud dubiè difcordibus ipforum lludiis contra-riifqucfcniciusperpecuodiftranetur, quas

2 COMMENTARIVS I. conciliarc nequeat. Intercaipfius confilia^ rij ,rcimagispriuaræquàni publicæ memo res, luis commodis feruient : ncque ea mala Princeps vcl nofle vcl arcerc poterie.

oc Theorema tic.Principe primo fpe-ciem aliquam veri vidctiir præ fc ferre: fedvbiattenteaduerttris,no modofal-fum eft, verum ctiam ptrniciofum. Ni

hil equidem Vtilius, nihil optabiliiis populo rci~ fu«'’rquot;o'uc P'-'blicævcaccidcrc poteft.quàm vtPrincipem ha UpienL beat qui fuopte ingenio fapiat. Ac præclarè Plato, e|uum diccret cas demum felices ciuitates fore, in quibiis vclphilofophi regnent, vcl qui régnent , fint philofophi, id eft ciufmodi Principes qui non aliéna fed fua prudentia vtantur. Quippe philofophi quondam nomennonIudibrio,vt vul gö hodicjfed in pretio crat : amp;nbsp;M. Antonino,prin cipi certèfapicnti ac bono,impofituni Philofophi cognomen, fummidecorismonumentû fuit. Neque in re tam perfpicua pluribiis argumentis Vtar non ncceffariis. Nihil enim clarius cft, quam incolumitatem publici ftatus in co fitam clTc fi extiterint turn qui bene impcrent, turn qui bene pareant : ex quorü confcnlu concentus adeo có-cors amp;nbsp;congruens efficitur, vt ex co fummam v-tilitatem voluptatémque vtrique capiant. S'cd is demum refte paret, cui rcöc amp;nbsp;fcientcr impcra-tur: reifte autem impcrandi ratio amp;nbsp;via,impcran-spatHifittt tis prudentia conftituenda cft. Seite igitiir Seuc-fc seueio. rus Imperator:qui quum æger pedibus bcllu mo-raretwr,fdq.milites anxiè ferrent, atq. cius filium

Bafsianum

DE PRINC. CONSILIO. j Rafsianum qui vnà crat Auguftum fcciflcnt, tolli fe atque in tribunal fcrri iuf5it:adcfle deinde o-mnes tribunes, centuriones, diieesj amp;nbsp;coborteSj quibus autoribus id acciderat : mox fifti filium qui Augufti nomen acceperat; Qyumque anim-aduertiinomnes aurores faâi,præter filium , iu-berct, rogarctûrquc, omnibus ante tribunal pro-ftratis, caput manu contingens, ait. Tandem fen,, titiseaput impcrarc,non pedes. Itaquercé'tum imperium ab imperantis prudentia proficifei de-’ bet: qui in pedibus lacertifve fita non eft, fed in bcnecompofita mente, quam bona indoles, ma-turitas ætatis atque vfus adiüuant. Prudenter auté imperanti obfcquium negari nonpoteft.Etcnim quum Princeps prudens imperia æquitatc ac ra-tione , non libidine, definiat, eaque ad commu-nem vtilitatem référât, heeclle eftfubditos cùm vi æquitatis cogi,tû dulcedine vtilitatis allici ad parendum. Ae fiqdi forte bis ad obfcquilim flcôH non poterunt j mouebuntur tarnen vel aliorum excmplo, vel pœnarum metu, quæ fiint in manu Principis. Principum autem fapientum autori-tati libcntifsimè paruiffe femper homincs,ac lub taliimperio floruilfe opibusamp;omni rcrum cot pia regha amp;nbsp;ciuitatcs, pluribus exemplis docerc lortgura cflet: vmim aut altcrû dcccrperc de muU tisfateriti

Rex fuit fapicntifsimus,idemquc infignis phi i.chüji. lofopbus Salomon : quippc cuinulla carum artiû quæad l'es bene adminifirandas pertinent ignora effet, fed plantarum ctiam animantiûmque na-» turas ccteraque philofophiæ arcana, ira exaâète*

A ij

4 COMMENTARIVS I.

rtcrctjVt admirationc fcicntiæ amp;nbsp;fama omnia co-plcrtt. Rcgibus quotjiic finitimis hæc illius fa-pientia adeo vencrabilis fuit, vt ipfius amicitiain vitro appctcrcnt. Porro per omne regni tempus tanta pax amp;nbsp;tam alta quics cum omnium bono-r-um vbertate manlit, vt apud Ifraclitas argentum quoque ipfum inftar lapidum vilcfceret. Ipfc for tunæ Principalis infignibiis cctcróquc habitué!; apparatu rt^io adeo confpicuus fuit, vt nulli lu-ptriorum lequcntiûmve Kegum aut Impcrato-rum magnificentia ceflerit.

C A R o L V s Sapiens regnum Galliæ initurus, multis malis amp;nbsp;cladibus attritum reperit: quum Aquitania tota, pars Normaniæ amp;nbsp;Picardiac ab Anglis occuparentur. Res illi erat cum rege longe omnium,quicumque in Anglia rcgnarunt,fc-licifsimo amp;. fortifsimo,Edvvardo 111, quiq. pau-cis antèannis Gallos magnis procliis duobus fre-gcrat. Prioreenimad Creciacum confliduad« uerfus Philippum Valefium Galliæ regem ccci-derantvndecim Galliæ principes, mille ducenti equjtes , amp;nbsp;militum triginta millia : Alteropcr principem Cambriæ filium Si legatum fuum in Pidonum agro loanncm Gallorum regem vicc-rat amp;nbsp;ceperat vnà cum Philippo filio ( póft Bur-giindiæducc) multjfqueprincipibus, qui in An-giiam tradudi funt.His tot exercituum ftragibus regni opes adeo attritæ crant, vt iam fuis viribus niti non polfet. Acccdebant ad hæc mala ingéniés feditionum procellæ commotæ tum Lutetiæ, tum aliis in Galliæ locis. Sed Carolus ita prüden ter dextreq. munia regni tradauit, amp;nbsp;quum Dcl-phinus

DE PRINC. CONSILIO. 5 phinus patris in Anglia captiui vice obirct, mox ctiam Rex dtfignatiis, vt primum fopitis intcfti-nis difsidiis, paiilatiin Anglis cripcrct quæ ditio* nis fuæfccerant • Ncquc tamcn aiit patri loanni aiitauo Philippo,militiçartibiisparcrat:fcd quû Vtriimqucprtidcntiaantcirct, plura cSfilio quàm vi gcrens, nihil temcrc,nihil improuidè(vt illi, duin tiinidi vidcri nohint) nihil nifi confiiltum amp;nbsp;cogitatum agcbat. Rarô arma inducbat, fed v-bi opus effet, amp;nbsp;belli artium riidis non crat,amp; vi-ros idoncos ac ftrenuos legere norat. Ergo rex Edvvardus.qtium eiusfollertia videret armorum fiioriim aciem rctundi, amp;nbsp;labcfaélari viftorias fuas; En (aiebat)cccui rex alius vifus eft, vel ma- “ gis armorum infolens gt;nbsp;velqui mihi maiorem re-rum lafaorûmquc molcm ftriicrct?Totos dies do “ mi fedens cpiftolas diârat: at me grauius incrmis “ armatum Interis fatigat,quàm patris amp;nbsp;aui ipftus “ arma copiæquc fcccrint. Adcopollcbat prüden- “ tia Carolus,vt illi banc laudem hoftis tribucrc nô dubitaret. Quippc non modo illc poptilum, ege-ftatc^ prius ac miferia perditum , primùm pace, deinde larga opulentia, rccrcauit : verùm tam intentes quoqiic cumulauitdiuitias, quas rcliquit hlio,vt.mde nontantùmSapicntis cognomen,fed ctiam Diuitis, ferret. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prudentî»

Itaqve minime ambiguum illudcft,pr«-magU necef clarcaçi cum populo, cui Princeps obtigerit ita r«gt;»‘neô-genitus, ita cducatus, vt alicni ingenij non egens fponte fuafapiat. SedMachiauelli conclufio,Nô 'pCa. poffe igitur Principcm , nifi ab fc vno, confilium vtilc capere, ca demû falfa eftamp; pcrniciofi esem-

A iij

6 COMMENTARïVS I.

pli.Etcnim Principcm non vfqueadco cæcare débet propriæfapicntiæppiqiojvtalienam afperne-tur. Ipfc Salomon amp;nbsp;Carolus Sapiens fapientes viros in confilium adhibere co'nfucucrant. Neq. illi tantum aliéna confilia fpernendanon funt;ve-jum danda etiam opera vt omni depofita perti-naeia,proprio iudicio diffifus,aliorum fententiç. Capitol.in .vbi opus erit, libenter accedat. Adbu»c modurti , M-Antofi. M,Antoninus Philofopbus,fapientifsitnu$ Impe-ratôr,femper cum optimatibus nonlolùm belli-cis de rébus,verumetiain ciuilibus, priufquam a-diquid ageret, confultabat. Ac fi forte inter deliberandum ( vt fit) diuerfum aliquid ab illis fonti-ret(illi autem crant,Scæuola,Volufius MetianuS, Vlpius Marcellus, ali/quc graues amp;nbsp;confulti vr-rî) tum, Æquius eft, inquiebat, vt ego rot amp;nbsp;ta* 3’ lium amicorum confilium fcquar, quàm vt tôt amp;nbsp;’’taies amici mcam vnius voluntatem fcqilantur. ” Huicpræclai'o Antôàini dido fuffragaturvulga-

tuni prouerbium, Plures oculos clarius vidcfC quam vnijm rtum experientia docet prudentiora «itutioraea cffeconfilia quæ tradanturà. pluri-BionyCdi boSiquàm quæ vnius mente agitantur. Atqueis hc.iib.i. .fuit mos Romanæ Reipublicæ , hodieque , yt quondam , idem inftitutum vfurpaturin ciuitati-bus benc conftitutis,vtiplurcsdcfumriiâreruin comrrtuni cônfilio délibèrent , ac demum per-rogatis'-pcrctnfitifque fententiis id ■ rjtum fit tquod maioriparti placuerit. Equidem quo majore fapientia pollebit Princeps , eo modeftins rdtifefe.fepFiet,libcntiiifouepatietur fe acresfua.s (id lt;/l,jpublicas) fui fenatus confdio.prudcii-^ ti’dquc

DE PRINC. CONSILIO. 7 tiaquc rcgi. Sin verô ( vt nullis fcrè ftoHda fa-* picntiæopinio majores fpiritus fubdit, quàm iis qui n:h!l fapiunt)hoc axioma Machianelli Prin-cipijfuo iudicio prudenti, fubicccris, Non pofle videlicet ipfitm à quoquam vtilius confilïum câ-pere qiiàm à fcipfo: Rempub. turius adminiftrart domeïlicis confiiiis , quàmalienis : age, fpedi-re libctquorfiim hæc ftolida prudentia cuafuri fit. Vbi cnim hoc in animum induxerit, fuo V; niusconfiliopofle ftarcres fiias,non fe i. quoquam monei i,non àtcmerè incepto reuocarj,pi tietur:dcnique fiipcrbæ aures,côtcmtus omnium hominum, aditus difficiles etiam prudentibus a-micis,omnia in exitium præcipitia,ipfiim amp;nbsp;tei-publ, ftatum peflumdabunt. En præclaros Ma-chiauellar philofophiæ fruftus. Itaque potius a-nimilm inducat Princcps,in rcpnb. adminiftran-da, aliéna fipientia vti ,fuam fulpeôam habere. Etenim fiin confultandofentcntiam rcip.faluta-rcm dixerit Princcps,facillimè illi accèdent Con flliirij, qui Principis opinionibus minus rciflis eupidius qiioq. aflcntiuntur : fin ab eodiflèntiâf, cogitare is debebit aliquid aut iniufti aut ab-fiirdi inefle fuæ fententiæquam repudiate cogan-tur.Quôd fi adeo imprudes fit Prineeps (nam Im prudentem amp;nbsp;Principe efle infociabilia no funt) vt cofulere ipfc quid in ré fit no pofsit,obtcpera-rc tarnen in animii induxerit bene cSfulentib.ità melius haud dubiè principe locû amp;nbsp;rép.tuebitur, qfi fiio tantû ingenio vtatur.In primis autc opor tet viros elfe idoneos,probos,amp; fpeélatæ virtutis quos in confilio habeatiidq.deftinatû habere aïo,

A iijj

8 COMMENTARIVS I.

vt Principis cömmodis, id eft publicis, feruiant. Illi enim fi vitiofi funt, res Principis, fine illc fa-piens fine infipiens fit, faliiscefle non poftunt. Quippe fapientem quoquc multafugiüt,amp; eatan turn Ccire cogitur, quæ Confiliarij, rerum omniü arbitri 3tlt;^ue interprétés, refcrunt : qui fi prauo ingenio fucrint,dabunt enixc operam nequid eo~ rum quæ geruntur intelligat,nifi quidquid ip fis vi fum nierit, vt minore negotio incautum in fiiam fenrentiam fledât. infipientem vero multo etiam facilius mali Confiliarij adarbitrium verfabuntj lecordiaqueillius pro libidine abutentur.

A M o B R E M hoe Axioma pro certo vetci res tenucrcfmultu ab ifto Macliiauclli placito dif fidens) longe præftare ad reipubl. falutem, mali Principis bonos Confiliarios, quàm boni malos, tx ftere. Sèd quonia ea de re infignis extat Lam-pndi) locus,cum propter fingularcm elegantiam ïidficfiberc vifum cft. Hæc enim funt ipfius verba to- ad'Conftantinum Magnum in Alex. Scueri vita: Soles (inquit) quærere Conftâtinc Maxime,quid » fit'quod hominem Syrum amp;nbsp;alitnigenam talem prineipem fccerit,quumtot Romani generis,tot j, aiiarum piouinciarum, reperianturimprobi,im-}, pin i,crudclcs,abie^ii,iniufti,Iibidinofi. lam pri-„ fnùm 'polfum de bonorum virorû refpondere fen 5, tcntta,pôtui(renatura,quævbiquc vna mater eft, gt;gt;nbsp;bonum principcm nafci:dcindetimorc,quód pef 1) fimus eft'et occifusjhunc optimu facftum.Tcd quia gt;, verum eft fuggcrendum,clcmentiæ ac pietati tuæ » leóla refcrabo. Notum eft iilud pietati tuæ quod J, in Mano Maximo lcgifti,meliorcm efle remp. amp;nbsp;t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;propc

DE PRINC. CONSILIO. 9 propc tutiorem, in qua Princcps malus cft, ca in “ qua funt amici Principis mali. fiquidem vnus ma “ lus potcft à plurimis bonis corrigi : multi autcm “ mali non poffunt ab vno,quamuis bono, vlla ra- “ tionc fupcrari.Et id quidem ab Homulo ipfiTra “ iano diftum cft, quum illc diccrct Domitianum “ pefsimum fuiffe, amicos autcm bonoshabuifl'c: “ *atque adeo ilium magis odio fuifle qui rcmpub. “ pcioris vitæliominib.cômcndaucrat,quiamclius cft vnum malum pati quàm multos. Et,vt ad rem redeam , Alexander quidem amp;nbsp;ipfe optimusfuit “ fnam hoc nemo vult nifi bonus) amp;nbsp;optimæ ma- “ tris eortfiliis vfus cft : attamen amicos fanétos amp;nbsp;“ vencrabiles habuit,non malitiofos, non furaccs, “ non fa(ftiofos,no callidos,non ad malum confen-ticntes,nôn bonorum inimicos.bon libidinofos, “ non crudelcs, nfen circumucntorcs fui, nô irrifo- “ rcs, non qui ilium quafi fatuum circuraducercnt: fedfanftôs, vcncrabilcs, Continentes, feligiofôs, amantes Principis fui, amp;nbsp;qui dbillo ncc ipfi i^idc-rCnt,ncc rifui efle vclicntzqui nihi'l vcndcrciitjni-hil mentirentuf,nihil fingCrcAt, numquam-dCCi^ “ perent exiftimationcm PrintîpM fui, fed amai^. Hue accedit qtiôd Eunuchos nee in confiliis ncc in miniftcriishabuit, qui foli'principes perdunti dum eos more gentium ant regum Perfarum 'vo-lunt viuere: qui à populo ctiä amicifsimum Prin- “ cipcm femouentjqtli internuntij funt,aliud quam refpondeturfEpe rcfercntes,”claudcntes princi-pern fuum amp;nbsp;agentes ante omnia ncqtdd feiat. Q^i quum emti fint, amp;nbsp;praui fucrint, quid tan “ dem poftiint boni fapere ? Erat dchiqtie eius i-

IO COMMENTA RIVS I.

,, pfiiis fcntcntia , Ego de præfcélorum amp;nbsp;eonfu-Sj lum amp;nbsp;fenatorum càpitibus mancipia asrc emta iudicarenonpatiar.Scio,Imperator Conftantine quo periciilo ifta dicatur apud Imperatorem qui », talibus feruit: fed falua repub. pofteaquam intel-», Ifixifti quid inali clades iftæ habeant, amp;nbsp;quem-,, admodum principes circumucniant, amp;nbsp;tu eos co », loci babes vt ncc chlamyde vti iufleris, fed ncccf-„ fitatibus domcfticis delegaris. lam illud infigne »» quèdfolum intra palatium praeter præftdum , amp;nbsp;J» Vlpianum quidem,neminem vidit: necdedit ali-u cuifacultatcm velfumorumvcndendorum defe, »» vcl fibi de aliis male loquendi, maxime oceifo Tburino,qui ilium quafi fatuum amp;nbsp;vecordem fae-

gt;» pc vçndiderat.Hisacccfsit,quôd amicos.amp; paren ij tes Alexander ft malos reperit, aut puniuit, aut ft »gt; vcfus amicitia vcl necefsitudo non ftuit puniri, »» dimifit afttjfliccns, His carior eft mihi tota refp. »» Et vt feias qui viri in eius confiliofuerinc, Fabius )» Sabirius Sabini ihftgnis viri'ftlius, Cato temporis ii fluï OO'mit.iji.s Vlpi^nus iuris peritifsimus :Æliu$ Gßidianus » Gordiani Imperatoris pater, amp;nbsp;ipfe

»» rlt;mcravirinfig.nis : Julius Paulus »uris peritifsi-mus,ÇlaudiusVenatusl©ratordrfiplifsimus;Potn à» ponius,legum poritifsiriius,Alphcnus,Africanus, ii Florevnus,Martianus,CaIliftratus, Hcrmogcncs », Vcnuleius, Triphonius,, Metianus, Cclfus, Pro-„ culus, Modeftinus, (bi omnes iuris proftHores »» difcipuli fuere fplcndidifsimi Papiniani, amp;nbsp;Ale* », xandri Imperatoris familiäres amp;nbsp;focij) Catiliuî

Çeuerus cognatus cius, vir omnium dodjfsimus: jfÆlius Serenianus, omnium vir fandifsimus:

Quinti-

DE PRINC. CONSILIO. n

Quintilius Marcellus, quo meliorcm riæ quidcm continent. His tot atquc aliis talibus vins quid mali potuit cogitari vel fieri, quufn ad “ bonum confcntircnt ? Et eos quidem malorumf* cohors dcpulcrat, qui circumuencrant Alexan- “ drum primis diebus : fed prudentia iuucnis' hh « malisoccifis atquedcpulfis , amicitia ilia faafta“ conualuit. Hi funt qui bonum principcm fuum “ feccrunt:amp; item amici mali,qui Romanos ” pcf-fimos, etiam pofteris tradiderunt fuis vitiisia-Jjquot;*“^“' borantes.quot; ■ Hii Lampridij verbis nouum iftud Machiaucllf'do'gma oonucHi quis non videt ? ac perfpicùc doceri , bonos Principis familiäres poHc ipfius amentiæ obutam irtr, ac regere effre-.'nes eins appetitus : led i boiio Principe malos Confiliarios vix aC ne vix quidem corrigi pofTe, .quibusfollcmnceft Principcm mendaciis fumff-•que pafcere,premendo quidquidipfum fcire rci-publ.intcrerat? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

’ I tgt; pldnius etiam fieri poteft eorum prirtcî- . . pum cxcmplo , qui virtutis ingcniiquc medici, mod^'ot^ta prudentiuTO tarnen virorum confilio vfi , rem'-^publ.regrcgiè adminiftrarunt. Quum Gordia-joni^ffJquot;'^ nius junior, Vndccim annos natus, Cæfar ap-cats.temp-pellatos e/Tetj'plcriq. puerile imperium,vt cille.afpCPnabanturïfed quum Mifithci,fapientifiï cipitoi. «n mi virtsfiliam duxifiet vxorem, focerfq.confiliis**'’quot;^'*“quot;* adiuihiretur ,multa praiclara domi,multa militis? gcfsit/Apudicutn certc aliquando conquefius cfi, -Mifcrum eflclmperatorcn» apud quem vera rctï-ccantur: qui quum ipfc publiée ambularcnom

n COMMENTARIVS: 1.

J, pofsit, ncccHe eft vtaiidiat, amp;. vcl audita vel à plu rimis relata cofifmct. Res quidem Romana tam-. dill ftib (.jordiano incoluniis amp;nbsp;valida ftetit,dum vixit Mifithciis.' • ?.

I o A s regnutn Iphuda feptem annos tantum natus iniit : fed ipfiiis pucritix redtor cdiicatór-- qiK auiinculiis Ichöiada, vir fapientifsinius, erat. ciiion *gt;' Ergo quamdiu is vixit,tantifper regnum prçclarc adminiftratum eft.

CaROL Vs VI, tredccira aniiornmpuer , in-fuper imbecillx mentis,regni Gallix heredita-te;n adiit : Reipiib. tarnen procuratio à tribus i-pfius auunculis, Andium, Biturjgum, amp;nbsp;Burgun-djx ducibus, ad pubcrem regis ætatem bene amp;nbsp;Ca.-pienter eft gefta : neque, hoc vno excepto quod pccuniam auidius de publico fumerent, quidquâ in eis defidcratum eft. At cquidempaullo poft, quum idem rex iam regnipotens repentino erro-rementis aftedus çftet, amp;nbsp;ad eofdem dclata eftet Regni adminiftratio , non (imiii modeftia egert: fed æmiilatione,amb!tu, auaritia, vlicifcendi libidine, vecordes, interregnum illuji.fuum infeftum fcceiunt : fed, vtidixi, dum regis impubecis re-* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tutclam gcrcrcnt, neminem temporis illius

pænituit.

Annale» C L O T A R .1 V S I 111, amp;nbsp;GhtlpcricUS I I, Gal-GaiUx./n Jiæ reges, anim'o ingenióque fccordcs,pcr im-prudentiam inertiamque Regni muncribus perfe obeundis imparcs crant : fed regimen rcrum penes Carolum Martellum , fortifsimum virum, c-rat : qui regnum illud nS modo incolumc præfti-tit,ftd ctiam ornauit iiifignibus vidoriis.

M E M o-

DE PRINC. CONSILIQ. rj

Memoria noftra Carokis v, puer admodu Bç'iaîuj

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T-»l r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rllb.l COHgt;

a pâtre Philippo amp;nbsp;auo , non magis regnjoriim qiiàm fummarum difficultatû hères, relidusefti neque fpes trat à puerotantam amp;nbsp;tam contufam rcrummolcm poîrcfuÜincri. Ergo profpiciens

' animo pater Curatoris fapientis amp;nbsp;fidi egerefi-lium, iliius cdiicationem ac curam Ludouici x 11 Galliarum régis fidei commifit, cuius integrita-tem pridem expertus crat. IIlc, etfi hæc procura-tio proferendæ ditionis materiam non difficilem præbcbat, quum tarnen ci tanta vtilitatc fides an-tiquiorelTct, cam fincerè adminiftrauit. Caroli cnim pueritiæ redorem appofuit Caprcnfem.vi-rum nobilem , egregium virtutc ac fide: cuius confiliis præceptifque inftitutus Carolus, tantam de fc hominû opinionem amp;nbsp;exfpeftationem corn mouitjVt ci vigefimum agent! annum Imperij dignitas deferretur.

Domiti AN VS Impcr.non modo démens vc rùmctiam crudclis fuit. Sed forte contigit vt -Sgt;o. CO imperante magiftratus 8c prouinciarum præ-fides intégré amp;nbsp;abftincntcr Tefc gelèrent. Érgo turn Rom. Imperium non infeliciter adminiftra-tum eft: priuati tantum aliquot fæuitiam amp;nbsp;cetera vitia eius fcnfcrc.

Carolvm VIII pater,trcdccimannosna- AnniLcat turn,Gallix regem rcliquit: ceteraegregiu prin-cipcm, fed neque viuido ingenio neque prudetia infigncm. Regni tarnen orâinibus Turoncs conr uocatis Reip.procuratio certis viris in ce Conci-lioledisamp; probat’.s mandata eft; caque fap’cntcr abiisadminiftrataadjuftain Regis ætatem ictfi

J4 COMMENTARIVS I.

turn quoque vcxabatur Gallia difsidiis intcftinis, per cos concitatis quos publiei Status rcruin cura demoucrant.

Alex AN DR 1 Scucri exemplum iterafenori libet qui(vt ante diftum)prudcntium amicorum fideli opera amp;nbsp;eonfilio vfus, bene aóti principal tus decus perpetuum tulit. Poflem plura Gallias rçgum cxemplajpofTcm Rom.Impcratorum pro -ferre:quorum alij quum bonarum artium plane rudes eflent, nonnulli inluxum amp;nbsp;deliciasrefo-luti, aliqui fæuitia tantum aut belle infignes (cu-iufmodifucre,Philippus,LiciniusjDioclctianusy Maximinus,Carus,Carinus,Galkis,Conftantius» AurclianusjGalicnuSjLco, Macrinus, Zeno, lu-ftinianus, amp;:c.) leges tarnen ipfi quoque amp;nbsp;iuri çiuili condendo, amp;nbsp;Imperio comporiendo, falu-berrimas fcripfcrunt.quodcxCodiceluftinianeo cuiuis colligcrc promtum eft. Earum porro Ic-gum autorcs fuilTc non dubitaucrim fapientes amp;nbsp;dodos virosquos illi in eonfilio habebant. nam corum quidem quoçum nomifiaedidiy quotuf-quifquelitcras norat(exccpto Maerino)vtpræcla ras leges taan accurate condcret? Quamobrem aduerfus Machiauelli dogma concludo, Remp* à Principe minus per fc fapicte, cctcru obtempérante fidcliu amp;nbsp;non infipientiu amicorii confiliis, commodè ac falubriter adininifirari pofle.

tc bonis SvPF. REST tamcn hoc loco minime fpernen Confiliariis Ja quæftio;Qua ratione videlicet Princeps,cui in præfidij ell,fideles Confi-dw- liarios nancifei pofsit : quod vel prudeptifsimis principibiis arduum eft. Hie ego ingenue fate-bor^

DE PRINC. CONSILIO. 15 bor,vix quitlqüam difficilins efle Principi,aut cii ræ migis ancipjtisjquàm intcrnofle quos Icgcrc, quos arcelTcrc in partem curarum amp;nbsp;confiliorum debeat. Q^iippe mortalium plcriquc falfi, occuU ti,callidi,turpcis animos fubdola modeftiatcgfit, * nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;quos intcgros multi crcdidcrant, alios cflc ma

giftratus prodit, vbi quæftus aut quælibet alia fpcSjCxcutiendæ virtutis ingenio matcriam præ-buit. Tam vcrum quam vulgatum proucrbium cftjHonorib. mutari mores, multos enim videas in priuata fortuna faciles amp;nbsp;comes ergaliumilli-mum quemque, mox vbi ad honores afcendcrc, co fupcrbiæ venire, vt vix ctiam familiari vfu notes agnofcant. Digni profcétó quos c gradu arro g'antia deturbet, in quern fimulata modeftia cuc-xit. Neque hoevitium in Principis tantum ami-cis odiofum eft, fed in ipfo quoque Principc,qui non vt diadem a amp;nbsp;purpuram, ita faftum induerc debet. Mcrito quidem ca de re obiurgatur Agamemnon à Mcnclao fratre in quadam tragœdia Eutip. Jni-° phig.inA» Euripidis: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ude,

•îc« ‘juando cupiebia prafict Grttck ad Iliunu, Jn lj:eciem non peteni.,jed animo volenst (^^m httmilis eras omnem dextram attingens, tanuoi hahens non daufis volenti ex populo, ]Et dans allo (juium ordme omnibus etiamU ^is non volebatgt;:

oJ^iortbtss sfuarem mercari honorem è vulgo. deindepolhjuamporitus es mperio.mutansmores, i/4micis non ampltus fidli-i priortbus ßcut atfte a-rnicus,

‘Difficilis aditu intra elau^ra rsirus.

KJ COMMENTARIYS I.

eXttjui virnm non conuemtprailantenu n/iuEluro rebni magnü mores mHtnre^

Ifta igitur morum inconftantia, quæ multofiim ingcniis infna cft , rem' per fc difficilcm difEcil-limam Principi facit , laboranti ne aberret in deligendis viris quos in confdium adhibeat. Vc-rùm , ctfi facile non cft doccrc quibus illos notis difcernat,quibus quafi veftigiis fequatur ac repe-riat, operæpretium tarnen eft difpicerc ifto loco, quid in Principis amicis probandislcgcdifve fol-Icrs antiquitas obferuaucrit. pbft ad inftitutum rcuertemur.

P RIM V M tres veluti leges ad cam rem oppor* tunas à veteribus Gallis vfurpatas fuftfe compc-rio. Vna erat, vt Principes regiæ ftirpis confilio regio fempcr interelfent. Etfi enim pleriq. illo-rum ncq. animo intrcpido,ncq.artibus ad remp. gubernandam neceffariis inftruifti funt , costa-men , quum regem ipfum fanguine contingant, excludifasnon eft, nifi ob infigne flagitium aut fcelus.Quippc ex eo (ficuti fæpius vfuucnit) graues offcnfioncs, iræ, difsidia, faftioncs , nafei fo-lent,quæ mox in publicas calamitatcs amp;nbsp;bclla ci-iiilia crumpunt. Altera,vt nouus rex vetercs ami-cos demortui regis, qui bene remp. adminiftraf fet,in miniftcrio rctincrct,cos præftrtim qui pro-bitatisamp; fidci cxiftimationcm confequuti effent. Tertia lex crat,vt Regni Ordincs Icétos régi mo-dcratorcs amp;nbsp;confiliarios attribuèrent, vel quum is per xtatem fuæ tutclæ non effet, vel mente forte effet captus: cuius vtriufquc rci exemplum in Carolo VI Galliarumrege,editum cft. Has leges«

DÈ P RING CONHLIO. 1'7 gesjficuti nemo iure,vtlcucis aut temére à maïo-tibus inftitutasjrepudiaucrit: ifa facile qüiuis ani-ifnaducrtcrit non vfquc£Tualt;}uc elfe idoneas ad be ne conftituendum Conulium Principis. Fieri c-nim poteft vt iiift« ætatis Princeps paucos aut nullos fuæ ftirpi annexos procefes habcàt, qui Ibngo fefum vfüprouiderc reip.didiccriut; turn, Ÿt cortfiliarij veteris aulx, vcl fâfo ConcclTcrintj vclimjjfobi cxiftant,vel negotiis imparcs. Hxc fi éafuContigcfint,quid fupcreftnifi vt nouoslc-■gat, amp;nbsp;quidem alia via quàm qijx bis legibus præfcribitur? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Qvamobrem mihi luculcntum ac îmîtanquot;-dum V^ctur exemplum AlcXändri priii'cl^'is, at-^ücinftitutum quo in Gonfiliafiis amp;nbsp;mdgiftrati-bus Icgcndis’Vti confucuerat. Primum cnim prx-fidesjpiróconfulcs, amp;nbsp;lcgatós numqium ad benefi cium faticbatjfcd ad iudicium vel fuûm,vérfcna-fus. Atqucadcon'on nifi honeftos amp;nbsp;bonxfam^ homines, amp;nbsp;fi aliis in miincribus fui Ipccirncn der diifent,ad honores admittcbat.Itaqu'c vbi voluif-fet aliquosvcl redoresprouinciisdare, vclpfxt pofitos facercjvel procuratotes, ideft rafi'ónaïcs^, ördinarc,nomina edrnm pföponcbat,hortans Po pùlùm vt fiquis quîij haberet criminis,mani/t'ftis rcbiïs pfobarct : dicebätque graue elfe, quumjd Chfiftiani Sc ludxi faccrent in prxdicahdis ta^cr-dotibtó qui ordinandi funt, non fieri inprótiin-l çiahrfn ddoribus,quibusfortunæ ho'minu coni^ mittef€tui‘,amp; capita.Honores praitefea iurisglà-di) vendi numquam pafTirs cft,diccns. Ncceflc cR tt Vt qui emit, vciidat. Ego nonpatiar mcreatô?cs (r

B

18 COMMENTAR,IVS I.

„ potcftatum:quos fi patiar, damnare non poflum. ,, Erubcfco cntm punirc ilium hominem qui c-„ mit amp;nbsp;vendit. Idem fufpeôtos fiabebat cos qui vitro honores ambircnt, ncc tantum inutiles fed c-tiam perniciofos rcip. cxiftimabat : contra pro-bos ac prudentes virps, cctcrum quictos amp;nbsp;à pu-blicismuncribus abhorrcntcs, vt fufcipcrcnt co-gcbat. Sic quum aliquando qucndam præfcdum præt.dcfignafletjffq.nc ficrct,fugiflct,illum retra êlum à fuga Imperator ca dignitatc, quamliis re-ludantem,ornauit,dicens, Inuitos, non ambientes, in rcmpubl. collocandos. At Ouinium Ca-millum fenatorem tyrannidera alfeôantem non illcpidè corripuit.Ei cnim in palatium accito gra tiasegit, quod curam rcip. quærccufantibus bonis imponerctur,fpontc reciperet. Idem num-quam fenatorem fine omnium fenatorum qui ad-erant confilio fccit,,ita vtper fententias omnium crearetur, amp;nbsp;teftimonia dicerent fummi viri : ac fi fcfclliïïentjvcl tettes, vel ij qui fententias dicc-bant, poftea in vltimum reiieerentur locum, ci-liium condemnatione adhibita, quafi falfirei ap-Equot; robati, fine vllius indulgctiç propofito.Scilicet æc illis inurebatur culpæ cogrues nota, nam qui indignum hominé illicito more prouehere niti-tur,dignus eft ipfc qui ordinc amp;nbsp;loco moueatur.

G A L LIAE noftræ Annales hune Alcxandri Im per. morcm à Regibus quoqucnoftris vfurpatum quondam fuilTe, in Icgendis fenatoribus amp;nbsp;ma-giftratibus, memorant. Nam veteribus Senatuf-' confultis (quæ in publico Statuû concilio, quod Aurcliæ habitum cil anno 1562) de integro fancita funt.

DE PRINC. CONSILIO. 19 funtjfed poftea male obferuata) cauebatur ne Of ficia publica aliis dcfcrrentuty quàm üs quorum nomina cæteri magiftratus, Confules ciuitatum, aut Pracfidcs prouinciarum,apud Regem profefsi eflent : qui vcrè tcftari poterant quàm fanftc in-egiflent,amp; quàm idonei eflent ad mu-nus publicum, i) quorum nominaedebant. Magiftratus autem vénales iampridem in Gallia cf-fe,iifdem ex Annalibus facile liquet. Philippus quidem Cominæus narrat quo tempore bellum, comlnJik Boni public! vulgôdiétum , gereretur aduerfus Ludouicum x i. Galliæ regem ( circiter annum 1454) iam tum Parifienfes publicam auftionem I amp;nbsp;mcrcaturam Qfficiorü inftituifle; quam etiam prat ceteris Gallis cupidifsimè excrccât. Videre^^ eft (inquit) qui Magiftratum, cui nullum ftipen-dium de publico attrjibytum eft, oftingentis co-ronatis licitctur,; videaa etiam qui Ofneium pu-blicumtantircdimat,yt plus precium quindecim annorum ftipcndiafuperct. Mihi tarnen Comi-nzusjdum caufam exfequitur quae Parifienfes vitro magiftratuum adco appetentes efficiat, fco-pum non videtur attingere, Ea enim germ ana vi-detur efle caufa, quod Parifienfium moribus amp;nbsp;inftitutisnon liceatpatrifamilias plus relinquerc ex hcreditate vni liberorum quàm ceteris, neque vlla re ilium audiorem facere,praeterquam Offi-cus:ac proindc Parifienfes,qui liberorum quem-piam prx ceteris cximium habeant,iliiq. amplius confultum velint, ad Officiorum mercatum co-gi. Vcrùm vtinam potius liberumfuiflct Parificn libus legare quantum relient ex bonis,amp; cuicun*

B ij

to co MM'ENTARIVS Î.

ijite vcUtntj'niiain abbrt fada ifta Rcip. mullc-rnm nundinatio ùï noftros mdrcs efl'ct inucfta. Mrrum qliidcm ccite eft quod adiicit Gominæiis, iam Ludouici xr. temporibiis Scnatiim ipfuin Parificnfcm autoritaw fua'iftudcomintrcîitfn,vt licittim ,prol-)airc : ttfi non apcrtt (ignibcct ijiiar «ürfi Officia vcnum cxpóni betret. Ncque c-Aiiwv'erilimile eft à Sen-atii tolcratam fuiire luri-dicialiurh ofhcioriiin emtionem : fed forte Ac~ tCcnforum^-Çaftellalionjm, Eiftoriitn , Slotario-rumjmunera',lt;2îiæfturir,Ædditàtes, Aqrtahirh amp;nbsp;lihianurrupixjcwf'atiîï^tt vocant) amp;nbsp;fimiîid'/t'fhcii-bantiiD: non prpiîdunl Côtlfiliariortirti ,l^Aetö-Tuni,gt;Indicum5''^JHérefittl'l'ortilnSTrrùriia. Nam ex Aiaïianbus cölligerö 'licbt Ludbtiîéûrrt x 11 (qui Pater populi cognominatus cft) Vf'popuïo parcorvr^grandc æs alienum à Carolo vi 11. ton-tra(äumgt;diifolucrct,amp; Ducaturh Mediolancnfcni j rccupcrarcty primnm Rcgin (quævôcant) Offi-fiainftiiuilfc vonidttc t luridicatantum fion atti-gi/Tt.‘Scilicet memorabilis'bie Princeps, quiihr cogitarct ita poflö populum onêribus ac tributis !eiiari,non pawius fi bi licorc cxiftiniauit h.TC Officia pro fuo iurevendere, qiiàm iis (juibus ca colla taefl’cnt:qui(vtdixi)capàJam,tolerahte amp;nbsp;per-mittente Senatu,prctioaddiccbatit. Sed möxfc-quciiti tempore licentiæ huius cxemplum yfiifq. adcavaluitjVt, ne luridicialibuj* tjuidem offictis exceptis, omues dignitates non'alittr qulm vo-cipræconis baftar^. fubieftx promifciiê vénales cflent. Neque ui populi fubicuandi gratia fieri bo die,vvquönda£n,prKtexi poteft. Nam à quibus a-

uidms

DE PRINC. ÇONSILIO. « uidius plebs arroditur,.quàm ab iftis OffiçiorHn* mangonibus,qui quum rem familiärem iis emen . dis cxhauferint.aliciinde Ucunas f'ias cxplerevo-lunt^rdtjue non fine aliquo colore: fi quidem vc-rc ab Alexandro Imper.diétum eft, Qnidquid e-ini poteftjid etiam poiTe vendi. Ctterinn quïm-admodum Alexander Imp.(vti diximu$)in legen dis magiftratibus eos qui Reip. munia detrecta-rent vitro ambicntibijs pr^^poncre confueucrat, itaidabregibusnottrjsfaétum non femel ^c*-'*^* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

pimus. Sic Carolu? Sapiens Coneftabilis d'gP’- cap. 260. tatem generofq çquiti Bertrando Guefe'lino de- i-cap tulifle fertur: multqm reeufante Quelçlino, ac te-ftante.fibifitisfuperquc pflcfiEquitis locum im-,ann.,^oi. pleret: Coneftabilis faftigium munûfquc adeo in excelfo eftc,vr oui co digne defungi velit, non in-fitnisinagis quam proccribus ipfis imperare de-beat: id vei b fortunam ac rnodeftiam fuam ferre non poflc,vtfratribus ipfis amp;. confobrinis Regis imperet. l'um Rex: Carie putes, inquit,Bcrtran- “ de.valituram apudme cxcufationcmtu.im.quip-“ pe mihi nec frater, nec cognatus, Coméfveaut “ Raro,inboc regno eft,quin tibilibcnsparcat:ac “ qqi feçus egerit,autoritärem pieanr tu^mque pc-riculp ftiq fançict. His prgo viiâiis Gueftlinus, munus illud fufeepit. Tempore Carplivi (biç filins Carpli Sap. fuit ) in Galliis crat pruden-tia faélis amp;nbsp;ftirpis nobftitate longe clarifsimus equcsCucius, quifatpedomi militiæque Regno acRegiegregiamoperam nauauerat. Huic tali amp;tantoviro idem illud |nrinus iniungere tpmm vellet Càrolus is verecunda præfationc vfiis, fp

R iij

xt COMWENTARIVS I.

,, tantæ moli parein non eflc:Oliuarhim Cliflbncin f, (inquit)Rex habes, quem mihi ego vitro antepo-,, no,virum fortcin,ftrcnuum,fapicntcm , amp;, quod „ caput eft,militibu$gratum, Sedqucmadm.Oli-uarium Cuciusfibi prçponcbat.velutdigniorcm, ita Oliuarius Çucium. Tandem, quum diutius inuicem modcftia ccrtaretur inter parcs, finiuit rex ccrtamen, amp;nbsp;OHuarium cocgit fubirc illud munusrquo fumma cum laude dcfïinólus eft. Lu-douicus quoq. Sancerranus, Coneftabilis locum quum morte fua vacuû feciflct, amp;nbsp;à Rege in illius locum fubrogaretur Carolus Albrctius comes Druydenfis, nonprius tarnen eo fe perducipaf-fus eft, donee cum Rex autoritäre atque imperio compulit. Vbinam extant hae ætate fimilis mo-deftiac exempla? Vbi reperias qui ad Reip. munia fungenda alios quam fc aptiorcs putcnt?Vbi prir fca illa fecula, quibus non alij honores in pretio erant, quam qui virtute eflent parti? Vbi üipien-tifsimi illi principes,qui neminem dignitate or- , narent nifi dignum amp;nbsp;virtute meritum? dignos autem amp;nbsp;idoncos ipfimet legere norant ? Incidimus plané vel in Aureliani Imper, tempora, qui-vopifcosin nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tum videlicet labente Imperio) digni-

Aurel. tates non virorum , fed diuitiarum , crant : vcl in Cæfaris amp;nbsp;Pompei) ætatem , qua Romana Refp. PlucinCïl*. interiit,amp; verfus eft ciuitatis ftatusrqua leges,ma giftratus, amp;nbsp;fuffragia populi,ambitu,gratia,pecu nia,poftrcmovi,turbabantur:qua honores Â^præ mia virtutum fobs potentum clicntibus ,amp; quibus vcllent, patebant. Hæc à me commemorata €xempla,ctfi nihil nifi exempla funt, poflent tarnen

DE PRINC. CONSILIO. xj men vim autoritatémq. legum habcrc apudnos, «ifi pigcrct Alexandrüm Scucrum imitari,qui o-diofis illis amp;nbsp;ambitiofis bonorum pctitoribus ho norcs non mandabat,fcd modeftis amp;nbsp;qui non ap-peterent:qualcs, Gucfclinos, Cucios, Cliflbnes, AlbretiosjGallia quondam tulit.Nam qui magi-ftratus anxiè amp;nbsp;dubitanter adcunt, eos f’crè maio g ri fide ac prudcntiajquàm qui cupide fufcipiunt, gercre folcnt.

IA M, poftquam ftriftim docui quae in compo- Bo««m «olt; ncndo Principis Confilio amp;nbsp;legcndis magiftrati-^?'^«!** bus ieruanda, quæcontravitanda, lint : paucis i-tûitut. tem cxfcqui ftatui quàm boni ac prudentes Con-filiarij Principi vtilcs Si ncceflarij exiftant. Scitè enim Plato cctcrique philofophi fummam Prin-j-“^’“ *** cipispoteftatem contulifle videnturdiurno Solis Curriculo, quo dies naturales conficitramicorum Tcro ipfius prudentiam, annuo ciufdé curfui,quo plenum annum abfoluit. Vt enim folem Mathematici non eodem motu volui ac cælum pnedi-lt;ant,ncque prorfus aduerfo tarnen amp;nbsp;oppofito, fed obliquam atque leuiter inflexam curfus for-mam tenendo, lentum, flexibilem amp;nbsp;fequacem efficere amfraftum, quo vniuerfitas conftat, atq. optimam accipit temperaturam ; itafifummum Principis imperium,perfcviolentum amp;nbsp;formi-dabile,æquitatc amp;nbsp;prudentia fidelium ipfius ami-Corum temperetur,inde exiftet falubris ilia amp;nbsp;dc-leâabilis in Republ. moderatio , qua raundum quoque ab ipfo Deo régi perhibent, non violcn-tia,fed lepôrc amp;nbsp;rationc inducendo, qua feutras necefsitatis leges leniat « Hoc igitur imperij 8c

B iiij

COMMENTARIVS I.

prudentiæ tcmpcramcntuin ita vtilecft, vt finç eo Rqip-flatus diuturnus elfe no pofsit. Cuius rei nimiummulta documenta extant in principibus imprudentibus inçonfultis. quippe çontinuq licentia prinçipatus cqrrupti,fimulatque potefta-têm iq liDidincm, Icgitimqm imperium iq tyran-nidem verterunt,in omnia fimul dedccora aç fcc-^ lcra velut frenis exfoluti prorumpunt. quæ vb^i antccefferc, exiguo mox intcruallo grauis ipfo-, rumamp;prinçipatus ruinafcquitur. Vcrûenimil-gt; lud eft, Vim ac mçtum, ipalum euftodem diutur-nitatis effe.

^nunTrun' J^mcritaPrinçipatus ftabtltt, bcncijoicntiajn Sc dctus ôbfcquium fubditorum Principi conciliât, yieit concihat. ßmq. Prînçipcm fubclitis, vt fub eiusfidc bcatç ac trapqijillp yiuant. Atquehicnon mcdiocris cft boni Con/îlij fruâus : fed Sc ifte quoquc prscçla-rus , quod Principi bonam famam laudemq. c^-parct. Etfi cnim forte Princeps ipfc pruden.î non fit, vulgo tarnen habebitur, fi prudentibu? vtetur Confiliariis. Quippc folent plcrqmquc præçlari rcrum exitus Principi tribui : vt viâqriæ laus in bçllo, quod,quamquain ipfius aufpiciis,lçgatoru tampn amp;nbsp;ducum præcipuc induftpia geftum eft: in pace,cdi^orum Icgumquc amp;nbsp;çcterorum quæ a4 Rcip. incolumitàtcm fpcâant. ^taReip.bcne adminlîlraridæ labor amp;nbsp;cura, pru4entium viroru cfi',qtii Principi adfùnt ; bcnc açjmiqifit'atæfania Sc gloria, Priricipis. Prætcrca fiepi non poteft vt princeps (fimodo plane hcbcs amp;plumbcus non frit} afsiduo fapientum vfu fc ipfc non acuat atq.

perpo-

DEi PRINÇ. ÇOÎïîSÎL 10. nbsp;nbsp;^^5

pa'palüit ad res cognofccçdas amp;nbsp;gcrtdas.Vtcum quccnim rerum pçritçsamieos naólusfitgt;non de Ijitt tarnen coufquc omnes eui’as in cos rciieerc, v,t ipfc nullam carum partenj attingauNcquc ab-furdc à Çorainæo diâum cft, ius munûfquc lio- Comin. nu. norificum Principatus non idcirco àDco inftitu- ' tum cflc, vt ci beniæ illudant. Facetc quoque illc amp;nbsp;meritQ deridet Principes, qui de re feria com-pcllaqtibusrpfpondcrc folcnt, Çcnefeire literas: fc dus generis negotia eorum fidei ac curæ com-mifilFc quos in confilio habcant. Vbi hæc dixe-rc,properantad ludicra. Nam G a pucritia ( in-quit) bene cducati client, bpneftioribus ciuflîs velarcnt ignorantiæ dedccus, 8^ præ fe ferrent le non elTc à fapientia amp;nbsp;yirtutc alicnos,

P R. \F. T r UFA bauddijbiè Princeps, quem fa- ^0,1 ma tulerit fanis confiliis morem gcrcrc,apud ex- liiiam pnn-tcros admirationé fui, apud holies tormidincm, mouebit : ncqjte inimicis ex fc crefeendi potc-f'rmidAbi-Hatcnï vmquamfafict.Sic AnnibaJ Romanos du-CCS captos amp;nbsp;prudentes multo vehementius me-tuebat quhn féroces atque fcruidos.Itaqucquum Sempronium amp;: Flaminium, promt! amp;nbsp;rapid! ingpnij impcratorcs, Roman! aduerfum feniifif-fent, gaudebat Annibal : ac quum fcrocius quim confultius rem feirct gefturos, corum tcmcritati jncfçandxIcuibus aliquot prçliis Gnebat fe vinei, atque id damnum haud œgrè paticbatur, vt cauf-fam iuft! certaminis cum illis contraherct. Deinde quoproniores clfcnt in vitia fua , cos focioru çrdibus atque incendiis irritabat Pœnus. Illi fuum dedccus rati pcr,mcd!am Italiam Pœnum

COMMENTARIVS I.

impuncvagari, pugnandi confilium cepere. It* dum præproperè vniucrfopcriculo fummam return committunt, infignibus præliis duobus ab Annibale viéti funt. Sed diélator Fabius longe a* lia ratione bellum idgefsit. Nam confiliomagis quàm fortunæ confidens, itineribus fumma cum curaexploratis,ad hoftem ducebat: ncque quo-ties Pœnus in aciem educerct, faciebat pugnandi copiam. Ea follers cunélatio Fabif Anntbalem non mediocri cura folicitum habebat, quod çum duce haudquaquam SempronioFlaminiôquc fi-mili futurafibi rcs efTet: cerncre'tque eum tandem militiæ magiftrum dclcgifle Romanos, qui bellum ratione, non Fortuna,gereret.Ac prüden-tiam (juidem illc non vim Didatoris metuit, co-ftantiamq. eius hauddum expertus, agitare ac ten tare animum, mouendo crebro caftra, populan-doque in oculis eius agros fociprum, ccepit : Je modo citato agminec confpeélu abibat,modô repente in aliquo flexuviæ, li excipere degredurn in æquum ponet, fubfiftcbat. Fabius per loca alta agmen ducens,modico ab bofte interuallo,vt ne-que omitteret cum,nequc congrcderctur,car-pens agmen palantcfque cxcipiens, in cafum vni-uerfæ dimicationis, quam omnibus artibuspete-bat hoftis,non veniebat. Quumq. aliquandoFabius viftoriam ex Minutio hoftiextorlifl!et,Anni-balem ex acie redeuntem palam dixifle ferunt. Tandem cam nubcm, quæ federet in iugis mon-tium, folicitatam procella imbrem dedifle : amp;,A fc Mtnutium, fe à Fabio, vidum. His igitur arti-bus Fabius fedendo amp;nbsp;cundando magis Annibale m,

DE PRINC. CONSILIO. 17 1cm, quàm vllis viribus, frcgit.

Non abfimilehuicfuprà cxcmplümEdvvardi Angliprotuli: qui dicebat fe longe magis Caroli Sapientis epiftolis terreri, quàm ingentibus aui patrifq. ipfius copiis vmquam territus cfletrfuaq. deftinata frcqiicntius fedendo iftum amp;: didlandis litteris fruftrantem eludcrc, quàm illi armis fre-gifl'ent. Hæcrcgij conlilij prudentiæque ellogia eo plus fidei merentur, quôd duorum celebcrri-mi nominis imperatorum teftimoniis compro-bata funt, qui multo vfu didiccrant, quantum vis amp;nbsp;arma polfent. Perfpicuc certè conftat ex hifto riis Romanis, plura confilio quàm vi gerentes, ctfi vtroque pollcrent, fubegifle orbem Romanos. Neque illo cclcbri Varronis diélo, Romanos fedendo vinccre , aliud fignificatum puto, quàm vencrabilcm ilium Patrum coetum , confi-dentem in fenatu, ca cura, ca prudcntia,de rebus confucfTedclibcrarc ,vt nullius vmquam incepti eos pænitcrct. Eadem bac arte Veneti hodie non tantîim Rempubl.fuam tucntur,vcrùm ctiam amplificant, etfi rei militaris rudes propemodû fint atque imperiti. Itaque fiquod forte bellum incidit,peregrino amp;nbsp;condufl:o milite gerunt; ce-terum tantum illis follertiæincft , vt quantum bumanis ingeniis prouideri poteft, belîa déclinent : fiquæ fufeipi neceffe fit, ca quauis alia ra-tione potius quàm prQeliis,vrbium obfidionc, ce-ten'fque belli incommodis -, reftinguant. Rcapfc igitur illi multo maturius aftu amp;nbsp;confiliobcjla fi-niunt^fv^c ne vifo quldcm bofte , cpàm Principu potentifsimi ingentibus copiis amp;nbsp;armis.

,28 COMMENTA RI YS I.

H A c T E NV s de afsiduo amp;nbsp;intimo Prinçipi's Confiliocgimiis, qiiod inRorpano imperiocon-dinurn'iïmi^ftorium PHncipis diccbatur : Galli noftri Rc-htudo. gis Confilium priuatum appcUät. Nuncfiipcrcft vt amp;nbsp;aliquid dicamus dc augiiftiorc illo çonfilio, quod foHcnne erat Romanis |mpcr. amp;nbsp;rcgibus Galliæ confulerc, quoties maiora ncgotia inci-dcrant:veluti quum Icges, conftitutiones, cdiéèa aut fcnatufconfulta,çondcnda amp;nbsp;fcribcndacrant. Id confilium Romanis Scnatus, Gallis Parlamen tum numcupabatur: fedvctuftalingua,follenne Si publicum conçilium trium Statuum, Parla-comin.Iib. mentum quoquediftum çft, qucmadm. cx Co-E minaro amp;nbsp;vetcribusGalliæ Çhroniçis çolligi po-tcft.Porro confucucrant quoque Reges nonnum-quam cum fenatu fuo afsiduo amp;’ ordinario ccrtti Prælatorum amp;nbsp;Proccrum numcrum conuocarc, quibufcum dc rebus com.munibus delibcrarcnt: atquc cum conucntum , Magnum confilium vo-cabant. Sed Parlament! nomen poftcrioribus fc-culis in tum fenatum amp;nbsp;ludicum ordinem tranf-latum eft , qui caufsis audiendis amp;nbsp;fine prouoca-tionc finiendis præfunt. At quod nonnulli iftum fummorum ludicum confeffiim, feu Parlamcntu, fenatui Romano non abfimile elfe indicant, in co magnoprrc fallutur. Romanus cnim fenatus ncq. caufias difccptabat,ncque litigatoribus opera da batifed dc üs conlultabat,quæ ad flatum imperij, qiiictcm Vrbis,amp; fummam Rcip.pertincret. Ita-que Trium ftatuumfeu ordinüGalliç concilium ad fimilitudinf Romani fenatus propius accedit, quam noftra Parlamcntarquæ ludicüs centumui-ralibus

de PRTNC. CÖNSXLtO. 29 ralibus aut PrTttduris Prit, reftilis coftfePri^pot fcnt. Parlamcriti ergo VÓ'Cabblüin loge aliter die vfurpatur quam olim : fieïit Öc'Magni conïlïij nomen. Vcrüm,vt ad remIcdéahi’, Bonfjlmpcray tores,Gqua res maior inciuicret,ad fchâtiim refeg-■rc confueucrant, Nam’ etfi.à C.Gi'ÛfeRcip.ft'atu cucrfo.fcnat'us'autoritas nt/n lncdiói?:‘ït£l*Ïabefa-data effet : nullus tarnen Ic’qüèfttium prirtcij'uhi i;natum'tühdi,fus eucFtcfé’-^^Titlls tÏt : quihetia ad firmadas iWperiJ o|5e^ iapicntcsirn'p’ql'at'ót'cs quot;nbsp;cius autótitafd hebantur. PoiifO nöi’l abblctldi'' fenaUs ca Caüffa Vrincipibusltóm.füiffevidctur^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„

qu'odRcgialegc.Xqua Monarchiæ ftatus Romx nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

conftitütus cft ) tranfiata tteafin Principcm mâ-leftaspo'puli, noh âiitôHtaS feriatus. Quippe vi-gentc Kepubl.^rópè iqbalis etatSenatus po^u-liq. poteftas ; nee minus Scnatufconfulta quani Plcbifcita valcbaht. itaque Principes, qui in Po-puli ius amp;nbsp;póteftatem tantïim fuccefferant, Sena-fum cxucrc omni autotitatc non aufi funt : ctfi id nonnullis in animo fuit, vtNcrohi, Caligulx , amp;quot;nbsp;fimilibus. Nam boni Ïmpcr'at. illüm ordinem ftu diofè tutabantur , amp;nbsp;confiliis cius möre getchdo ƒ populo vtebantur obfcquentiorc. quippe amp;vfüs hoe döcet, libentius parère homines legi multó^ fû fcntentiis in fenatu agitatæ, quam edido adv*- ih iiius vcl paiicorum libidine confiato.Huiufmodi éxtitit Alcxâdcr Scuerus qui nullam lege confti- . tutionemve fanxit fine viginti lurifperitis, aliifqj dodifsimis ac fipietiff. viris no minus quinqua-ginta,vt no minus.in cofilio efset fcntentiæ,quàm icnatufconfultû cóficcrct;amp; ld quidc ita vt ïrctur

JO COMMENTARIVS 1.

per fingulorum fentcntias, ac fcribcretur quid quifquc dixiflet: dato tarnen fpatio ad difquiren-diim cogitaitdumqucpriufquam diccrcnt, ne in-cogitati cogerentur dicerc de rebus ingcntibus. cdekgquot;^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Theoâôfius Impcr. qui Unxit, ne

Vila noua lex promulgaretur, nifi quæ ab omnib. antca tarn proceribus Cæfarei palatij, quâm à Patribus confcriptis tradataefrct,amp; turn vniuerfo-rum confcnfu, turn Imperatoria autoritäre confir » niata. Bene etenim^inqnit) cognofcimus , quod cum vtftro confilio fuerit ordinatum, id ad oca-» titudincm noftriimperij amp;nbsp;gloriam rcdundare. Au’quot;amp;quot;Ti- E’u^demmodi fuit Auguftus Cxfar, quern quum Senatus legum vinculis dccrcto libcraflet, nquas tarnen leges condcret, non fuo ynius confilio fed populi confcnfu fcribebat,atq. omnibus quipof-fent emçndandi faciebat potcftatçm. Pra^terea cpnfultabatdc roultis rebus cum confulibus amp;nbsp;o-ptimatibus: amp;nbsp;quum fibifcmcftria confilia forti-ri inftituilTctjCum iis de negotiis ad frequentem fenatum refcrendis ante traftabat.Habebat in co confilio quindccim fenatoces, mox ctiam viginti forte duétos: fed inter cetcros cminebant dodri-naycl vfu rerum infigncs,Trebatius iurife. Agrip paipfius gencrjamp;dodorum præfidium,Mæccnas. Ita regnumAuguftus falubri tempcramento cum T Rcpubl. mifccbat. Tiberius jCtfi ipfius vi'rtutcs in^entibus vitiis fupcrabantur, pauca tarnen primo per fefe vcl potius nihil faciebat : fed de pu-blicis negotiis amp;nbsp;minimis quibufquc rebus rcfc-rcbat ad fenatum,amp;ciim co comunicabat omnia, amp;nbsp;confiliarioSjVt Auguftus confucuerat,capicbat.

DE PRINC. CONSILIO. 51

Hoc exemplo fequcntes laudati Principcsfqualcs fu€re,Vcfpaf.TitusTraianus,Adnanus, Antonini duo,amp; fimilcs) fcnatui ac magiftratibus maiefta-lejn priftinam conferuarunt-; vt nequetam magnum quidquam neq. tam paruum puBUci priu^ tique negotij cflet,dcquo non ad Patres confer. rcFerrctur:ipsiq.Iinperatores non fe dominos fan natusjfed tantum præfides ferrent. Scclcrati contra principes(cuiufmodi extiterc CaligulajNcro, Cômodu$,Baffianu$,Maximinus,Heliogab.amp;c.'Ji tanto odio in fenatû exarfcrc,vt præftantifsimum quemque Patrum intcrimcrcnt:rati fc, fublatis il li$,veluti fuarum aftionum arbitris amp;.obttcdia-toribusjlicentius aduros. Sed amp;nbsp;illorum propc perpétua félicitas, amp;nbsp;horum triftes cxitus,fatis do cumento funt, ab jpfo Dco cumulari omni bo^ norum genere principes qui fanis confiliis aures animûraq.commodant, qui fenatoria prudentia Rcmp.adminiftrant : iftosvero,, bonas artes amp;nbsp;quicquid vfquam eft prudentiæ f^lubris afpernau tes, in medio ætatis flore violenter exfeindi, ni-hflquedc fe pofteris prætcr infamem memoriam relinquere.Quis enim dubitet pçqfperos fuccef-fus bonis principibus, calamitatcs malis, cælitus miftiîBonum enim confilium (vt inquitRcgumPfO“ «? !^ fapientifsimus) qiium à Dço proficifeatur : qui^quot;'*^’^' Dci fingularc donum refpuit, numquam fatiatur ira cxleftis, donee multipliées in eum poenas, ex-petiuerit.

C E T E Y M Galliæ quondam reges,Rom.prin cipum exemplojTrium ftatuum Concilium fæpc dndicebant, vt in foUenni lt;onwemu de rebus gra-

3î CÓMJflÈ^TARÏVS K eoncilijOr-uibus commlmi confilib deliberarcnt. Tribus âü ccnduiM tem potifsimum cfe éauffis(quantàm c? nôllris hi tauft*. ßoriis cöIligcrcpofriimus)pubHcüm iftiid con* citfutn côgifôlcbat.Primhm,^ù'um Interrcxj'vxi Rc^rtimbdcfatotjdtfignandus erat. Defignabsr , tur abt'cfn örÜintiHi fùffragiis j qirotics Rexipft,

Vcl fqæ tntclæ liöft'düm cópos, vel in amcûtiam la pfüSjVCl abhbftibüs captus,effet. Dcirfdc',qunm Rcgni ftatus coi'rigendiis erat, coercenda magi-ftratimm-vitid,-amp; rcs âdpriftinum fplendorem re* tioéàndæ. Quipffé tum Reges Ofdinum comitia ihdiccbaht, vt Èçjgatis fingiilarum ciùitatum ex ptrmrbus’RcgÀi p'mibiis coaélisjReip.vuIncra morbos ex pro'piilpafo’infpicerenf : turn morbis amp;nbsp;morbóruin dnifÎK {^nitis,ad quærénda rem? ■dia'incumbcrcnt.Teftio/coircfoJtbant Ordines^ qtroties populo tbria p’edurtia tfibutinomine im. peratida erat. IbiTegatijfcu Deputati, vt vocant fqûi totius pôpüli petfonam fiiftincbanT») quid Regis Rcgniq. ratib’hes ât'qj. vfiis pôfltTflftronbj c.a doçebantur;ac rogâbatur popuhjs, vtfuis opibuS Regis inopiçlfubuentu vellet.Ideô quidquid ReX a Statibus iinpefràb'àt ^blàndis-tttfn vocabulis, Subfîdij,Snbucfltiohis;Auxiliorum,Mancris,nod durhiffbus illîs, quot;Tributi, Vcôtigalinm, Itnpofl-tionufn,nôinin'abatür.Harum olniùum rcrum tc-fHîiiônîrpïofercmùs. Prima cauffa CoDCiliJ hu-idsSfdic'éndi efat, vf Regni ac Reip.adminiftra-/fijI i tioniprolpicerctur.Huius exemplumextititjCum ann. hMq. amp;nbsp;Côfnîtia Lùtetiæ habita furit poftmortem Carq-Finii. hb.i. jj.y, quibus- Gafliæ ^4ai‘bo'nenfis procuratiO ûo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jyçj pijjrdia: amp;nbsp;Normaniafy duel

Burgun-

DE P RISC. CON SI LIO. 33 Burgundiæ:reliquiRegni adminiftratiojduci An dico mandata eft;Regis autempucri tutcla amp;e-ducatioducibusBiturigiim S: Burgundiæ com-mifta. Ita dccretum eft in foUenni Ordinum con-cilio, tametfi aliter Carolus Sapiens teftamento Cauiflet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Mort VO Rege Ludonico x i. Concilium Annibfa qnoqueTuronib.habitumeftratqiie in coRegni procui-atio duodecim viris,communi omnium! c»p.i8. confenlu probatis amp;nbsp;ledit,Commifla cftiqui Regis nomine Regni negotia tradarent. Caroli au-' tem’ V n qüém puerurn Ludouicus moricns re-liqucrat, educatio amp;nbsp;cura Anni ipfius forori tra-’^it’eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Froff.lib e

cty V M Carolus v 1. cognomcntoDilcdns, ad iuftam adminiftrandi ætatem perucniffetjcxrcgij c.44. Senatiis leritentia abdicarunt fefe magiftratu amp;nbsp;Regni guberriatione Regis patrui. Sed quum ca-fujfeu mórbö, imminuta illi mens effet, Ordinum autofitatc decrefum eft, vt donee Rex con-ualuifl'et, Biturigum amp;nbsp;Burguridiat ducibus Regni procuratio deferretur.

Anno M.ct'c.Lvi,quoRcxIoannesinfigni Aninan«; ab Anglis prope Pidauium prxlio vidus, atque i»Ttf.ScFroflC in Angliam cum filio Pbilippo (poft Burgundiæ '‘'’•‘•=•‘7®-duce) abdudus eft, in Gallia erant tres Regis fi-lij, Carolus Delphinus amp;nbsp;Normaniæ dux, Ludouicus Aridium,amp; loanncs Biturigum ddccs. RegeVaptö,Regnum interrege feu Modcratorc egebatinemc) tarnen illorum Regni gubernacu-ium pro fuo iure fponte arripere aufus eft. Itaque «omitiis indidis, deledi funttriginta fexproba'^

C

54 COMMENTARIVS I.

ti virî(fiuc,vt noiuiulli,quinquaginta^ex quorum fcntcntia^ Delphinus Rcgni adminiftrationem gc rcrct.Qui primo fc Prorcgcm,fcu Icgatum patris poll Moderatorcm,fcu (vt uoftri vocant) Regen tem,numcupauit.

Monftrel. A N N o M. c c c c. I X. Carolo V i.Galliarum lib.i.c sf, rege, Lutetiæ conuentus Ordinum habitus eft,ad caftigandaRegnivitia amp;nbsp;inftaurandam difcipli-nam. iblque fancitum vtomnes Quæftores , qui ærarij public! amp;nbsp;fifei regij curamhabucrant, ad-miniftratæpccuniærationem redderent. Et hac quidem diligentia,omnibus refiduis pecuniis cx-aâ:is,magnavisargcntiinærarium inlataeft. In aliis quoque Statuum conuentibus ,monctæabu-fus corredus fuit, eâq.ad probam matcriam iu-ftumque pondus redadacil.i Memoria noftra in Concilio Ordinum Aureliæ habitomultapefsi-mi exempli correda funt, præclarx conftitutio-nes latæ de fublcuandis populi oneribus, de refor mandis ludiciis, de corrigendo beneficiorum amp;: ludorum abufu,luxuq.veftium. Sednefeio quo fa to fit vt falutaria inftituta amp;nbsp;bonæ leges plerumq. irritæ aut fine frudu vanefcantipraua exempla e-tiam ferpant in icquentis æui pcrniciem.

Postrema cogendorumStatuumcaufla rat, vt adfuftinendam publici ærarij inopiam, Sc ad extraordinarios Reip.vfus, pecuniæ à priuatis Annal, annî confcrrcntur.Huius rei exemplum fuppeditat an-Fro(r.nbTi. nus 1554. quo tempore confenfu Ordinum , Regi «P 'IP loanni pecuniæ vis ingens crogata eft, in fumtas belli quod aduerfum Anglos fufceptumerat,ma-iorem turn Regni partem occupantes.Paulo póft quutn

DE P R INC. CONSILÏO. jî tjuum in prœlio captus Rex amp;nbsp;in Angliam abdu^ ôus effet,ab Órdinum quoque concilio Carolus Delphinus Galliæ magnam pecuhiæfummam im petrauitjvnde pretium perfolueret,quo Rex loan nes ôcPh il ippus vnus ex fil its eius rcdcmti dîmitte rentur. Ceterû hoc quoque mcmorabile,quod in hiftoriis noftris legimus, vniuerfum populum, præfcrtimNarbonenfis Galliæ, adeo ægrè Rrgis captiuitatcmtuliire,vt eiusprouinciæ Status com muni confilio decreuerint, vt,nifi Rex hoc ipfo anno liberatus effet, omnes viri pariter ac fcmi-næ,vcftesverficolores,diffeâ:as, auro argcntovc prætextas, ceterûmque lætioris fortunæ cultijni, ponerent:hiftriones,mimi,tibicines, ludis agen-dis amp;nbsp;fpeélaculis cdendis abftinerent: vt nemo in tanta Regni Regifq. calaroitate mæroris expers effet. Deniquc,vt hoc abfoluamus,certum eft ante Carolum vu. cognomento Vidorem, nulla tributa aut fubfidia (vt vocant) impofita fuiffe populo,nifi ex Ordinum féntentia. Quod idco ab regibus ficbat, vt populum in obfequio liberali, non cxtorto, continercnt, ne've ea res materiam turbis ac feditionibus præberct. quod non femel contigit. Ac tantum abcft vt Status ob eas caufas coaôli,quidquam quod aliquàm modô honefti amp;nbsp;æqui fpeciem haberet, denegarcnt Regibus, vt longe plus illis comodarcnt ac conferrent, quàm velpctere vel fperareaufi effent.adeô Galli vitro in Regum fuorum obfequium amp;nbsp;venerationcm proni funt.

IA M vero quia fubfidiariæ illæ pecuniæ eroga- comjp,1tb.y bantur fercin fumtus bcHorum,par erat,Yt inquit '

C Ij

36 CO MME N TARI VS 1. ’ Cominæus, vt de Bellis inOrdinum concilia a-gcretur, quorum arbitiij cfiet, iuftâne an iniufta cirent,confiderare. Neque cnim Principi belldrh vllum abfq. illorum confcnfu cflefufcipicndum. Æquum cnim cflcvt quorum pecuniis amp;nbsp;fumti-bus bellum fuftinetur, eorum confcnfusamp; con-filiumquæratur. Imrno (inquit) ccquis in orbe j’tcrrarum RcxautPrincepscft, cui ius fittfibu-’’tumvniustcruncijfubditis fuis fine ipforum con-” fcnfu amp;: voluntate imponere, nifi violeiitia amp;nbsp;ty-ïj rannide Vti Velit ? Scd quia, fortafsis hune locum Icgentibus videri poifef Cominæùs Regiâpotc-ftatem nimiùm in ordinem cogère atque angu-ftioribuscircurnfcfibcre terminis, nonalienum crR iiuic loco, vclut interpretando quæftioncm banc illuftrarc.

Prindpi's po P R IN c IP IO igitur fummi Principis duplicê ^'1« ^'soiuu poteftatem vel ex ipfis lurifconfultis confiât. amp;nbsp;ciiiilis. Vnam Abfolutam, fiuc Solutam, alteram Giui-1cm appellant. Soluta, feu libera, eacftquæ nullis legibuS circumfcripta eft, fed omnia fine di-fcriminc complcélitur : cxceptis tarnen Dci Nl-turæque legibus,atq- üs quibus tamquam funda-mentis Principatusfaftigium amp;nbsp;flatus innititur* Quippe Dco fuperior non magis eft Prinèeps, qiîam vcl patrono clicns,vcl fcniorc fuo vafallus: immo ipfius imperio amp;nbsp;poteflati fubiedus cfl,ne* dum vt illi diuinas leges abrogate liccat.

Principi quoque fundamentales principa-tus fui leges antiquare minime licet.Nam abole-reea iura, quibus flatus Rcip. atque ipfius falus contjnetur, quid aliud effet quàm feipfum vitro pefl'um

DEIPRINC. GOWSILIO. 37 pcfliimdarc ? Sic Galiiarum Rcgi,ncclegcm Sali-cam,ncc triuni Statuum conucntiim , ncc Icgcm de non alienandis Rcgni.partibvis pröiiinciis quæ in ipfius Rcip.dominio pofite funt,tollere licet.Qnippc tribus bis capitibus,vtluti columnis, Regis Rcgnfque incolumitas fuftinctur. lura quoq^natiiralia,otnnium gcïitium confcnfu rece-pta,amp; connrmata fcnfti communi^efigerc Prift-cipilicitumnon cft. Scdbis duntaxi^t exccptis,ad. cetera oainia pertinct amp;nbsp;fefe pdrrigitliberate fo ' lutapoteftasPrincipisrqui omnibus legibus fu-, peiior cas pro arbitrio raws vel irritas reddere potcft:atque in corpora amp;nbsp;foiturasfubditorum^ ius^habet, nullis legumvinculis aut exeeptionib. conftriétum. Poteftatis quidem iftius foliitat tem pcrandum eflc vfum æquitatc pofterioris, id eft j • ciuilis, poftca dicemus : fed fiinfinitam illamli-centiam ciuilis amp;nbsp;moderatæ vfu definite reeufet, illinihilominus ex Dei mandato parendura cft. ' Vcriim priufquam de Ciuili poteftafe agami«, * quæ paulo ante breuiter attigtmus , accuratius cxplicanda funt.

Qv o n.adpriinum attinct ylndcfinitxPrinGi-pis poteftati Deum non fiibiici,apcrtius cft qiîàm vt multis verbis egcat. 'Ncquevlli prinçipesr(aut fanè perpauci) adco vccordcs cxtiterunt, vt iura i diuina luæ libidini fubiiccre vcllcnt. Caligulæd certc amp;nbsp;Domitiani aincntiæ qui id moliti funt,!') àferiptoribus cthnicis pcrpetuæignominiæ nota inuftaeft. Hæc cnim etiam inuiolabilisikx cft a- '■ pud rheologos, Dco potius obtempcrâdum cflç quàm hominibus: quæ adeèrfanfta omnibus fccu-

C üj

58 COMMENTARIVS IJ lis fuitjvtab eaviri boni (qui Dei quoqueipfius ore in Scripturis laudantur) numquam difccffe-rint. Cuiiiunodiextitere,Danielamp;,ciusfocij , A-poftoli,veteris Ecclcfiæ Chriftiani: multlquehac tenipeftatc.

âïmTntilerquari leges illas, qui bus fublatis Principatüm Sc pnoeipituj flatum Ècip. mere necefle fit.quod Sc ipfum per-»ogawnon ^Kuum eft. Quijjpe filicerct Principi poteftatis !gt;«lt;•• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;luæ fundamenta fubruere, lion poflet Reip. ftatus

éftè dlutùrnus,amcrrtium Principum libidini fem pcrobnoxius» Quemadmodum fi in Gallia Rex aliquis potuifletlegem Salicam abrogate,amp; mU-liercsadregnthereditatem admittcfe,iamdudum baud dubiè corruiflet Reip. Gallicæ ftatus.Reges eriim,qMi filias tantum fupcrftites reliquerunt (vt Philippus Longus,Carolus Pulchcr, Ludouicus x il) legem Salicam violaturi fuifle videnturfi-liarura gratia,fi modo earn violari fas cflet,iifqùc teftamento Regnum , velut dotale, reliéluri. Ita contrahendis affinitatibusjRegnum paulatim ad cxtcros,moxin ruinam, lapfum eflet. Extern! e-nim principis Gallica giens præter omnes intp-lerantifsima eft: ncque dlim, quamquam Romanis armis ppprefta;, pcregfinum dominatum diu tulit; fed jam imperante Tiberio rebellione mo-lita, paulo poft aNerone defciuit,donec penitus obfeqbium exilieretamp; prima prouinciarum ab Impçrio Romano defiçiens commun! confilio armaHihä'tatislrecuperand® caufa caperct. Qua-obreni nemo repertus eft qui earn legem violate audcrç^prtctcrC’aroIu'mvi. Is,hortanT'e Philippo rd . ■gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Biitgiin-

DE PRINC. CONSILIO. ^9 Burgundiæ cluccjCathariftæfiliæ,qüam RcgÎAn-gliæin matrimoniutn collocaucrat, Gailiæ re-gnum in dotcm dédit, prætcrito Delphine filio: quem,propterealt;juod Ioannis Bürgundiæ ducis’ intefimendi autor extitiflet, fuccefsioni minime idoncum amp;nbsp;Regno indignum pronuntiauit. Sed hæc donatio quum legi Salicæ aducrfarctùr, irrita fuit; atque ipfe adeo Philippus dux (qui earn Delphini odio procurarat) poft Caroli v i. mortem, Delphinum Carolum vii.pro Rege amp;nbsp;Icgi-timo Rcgniherede fe habere profell'us eft. Nam is fe Regno indignû,fcu incapaccm,non elfe facile omnibus probauit; quippc fno iulTu quidem, fed iure,cæfum fuilfcloanncm ducem , illûm.que interemti ducis Aurelianenfis magis feras quàm immeritas pcenas luilTe. Qu^îa tarnen ratione non légitima pcenas à loanne expetiuerat, pcccatum^ in eo fuum agnouit, nbsp;nbsp;fatisfecit Philippe.fteuti

fufius exfcqucmurfuo loco. Stetititaque lexSa-licahaßcnus immota, vna ex tribus columnis amp;nbsp;munimentis Gallic! Principatus : quum maiorcs noftri dominatum muliebrem pati nulla ratione vellcnt.

St AT vvM quoq.cogcndorum mos,eorùmq. autoritas ( quod er at firm amentum Principatus de tribus alterum) adhæc tempora ab ipfa Regni origine vfque viguit :vt fine hisRefp. incolumiç effe non pofte videatur. Nam fi forte Rex vcl pro pter xtatis imbccillitatem ,vel mentis errorem, vcl captiuitatem, Regni adminiftrandi potens namp; fit, vcl Regnum vniuerfali ccnfuraamp; reformatip-ne opus habeat, cogi Statuum concilium ncccf-

C iiij

GOMMENTARIVS I.

fe eft,vt Rcip. profpiciat; quam,his vel opprcfsis vel fublatisjinterirc ncceflccO:. Nifi fortafl’cquis dixerit, regiæ ftirpis Principes, aut Senatum re-gium, rebus confulcre poflc abfquc Populi con-çilio : fed is nihil dixerit. Fieri enim poteft vti-pfi quoque Principes impubères fint, aut captiui, aut amcntes,aut fufpeéli, aut alia quacupaque r2~ tione adttiiniftrandæ Reip. minime idonçi.Con-filiarios verb item amp;nbsp;ipfos tum mori , tuin abdi-cari, turnob fuipicion'em aliafye caufas ineptps ïudicari,nonnumqu,am eontingit.Qiiid faciethïc Refp. quum tam infirmis amp;nbsp;paducis fundameijtis tuto ncqueat incumberc ? Omnipo concilium Ordinuni longe firmius cftpræfidium acpropug naculum Reipubl. quam Prinçipum duntaxat ac Confiliariorum aliquot ccetus. Quippe illi (vti diximijs)eapi,corrumpi,de ftatu mentis deturba ri, queunt : Publici vero concilij corpus, ex pru-dentifsimis Srlcilifsimis totius regni viris con-flatum,nec imbecilliætati,nec impotentie ani-mi, nec captiuitati, obnoxium cft. Illos, vt priua Cos,partim temporum,partim fuiquemquecafus abfumunt ; Regni ac Reip.vniuerfitas, immorta-lis eft. Qmocirca dubiis Reip. temporibus amp;nbsp;ea-fibus repentinis , ad cam tuendam Statuumcon-filiü atque autorités omnino ^dhibepda cft, quo-rumpcriculq resgeritur quorum maxime in-tcreft:pr.Tfcrtim fi Rex ipfc,propter caufas paulo ante commemoratas, ad'cam adminiftrandam tort futfcccrit. Quo dctcftabiliof cft peregrino-. füirt impiidentiajqui hodicGalliam pro Jibidinc vci'faht,amp; palanadiçere audcnt,rcos eile læfæ ma-.....\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ic-fta tis

DB PRÏNC. CONSILÎO. 41 ijcftatis,qui de conuocando Statuum concilio ver ba faciunt. Sed quanto iuftius huius criminis illi çulpani fuftincnt,qui contra iiis gentium amp;nbsp;mo-rem maiorum prxclarum illud communis Con-cilij habendi inftitutum ,præcipuum Regni ro-bur amp;nbsp;fii mamcntum -, fumma vi conueUcre mo-liuntur? ycritifcilicctnc in fc aliquando vibre-tur hoe telum, quo nullum præfentius remedium eft tot corruptelis, tot calamiiatibus , Gmandis, quas peregrini homines,publicæ libertatishoftes ■ amp;nbsp;nouifsima excjuplamcriti, in Remp, noftram inucxerc,

Idem deca lege fentiendumeft, quacautum Froff.lih.i. cft,nc prouineias aut agros,qiii in Reip. dominio funt, alienarc lifcat. Earn fiquidem legem , pro-pterca quod ex tribus illis quibus tamquam co-lumnis Regni ftaius atque incolumitas fuftine-tur,cft vna, abrogari à Reg-e nefas eft. D uobus e-xemplis id probaftc fuffieiet, quibus facile intcl-ligipotcrit qon folitm in hat lege firmifsimum Rcip.præüdium efte collpcatum , fed ctiam Icgi-timo Statuum conuentu Regni ftabilitatem ftdu-tcmq.contincri.

I o A N N E s GalliæRcx,quum ab Anglis pree-lio vi^us, .captus, amp;nbsp;in Angliam trauectus clfet, paccmfcrp? legibus çum Anglo pepigit.Eas con ditioncs,quüd minus æquæ amp;nbsp;Reip. detrimento-fc eftent, Ordinum çoncilium ratas non habuit. Id renuntiatum,Edward! regis animum adco ira amp;nbsp;dolore incçndft, vt deicraucrit fc nullum prius ; finern faéturum,quà.m quidquid in Gallia priori— j bus bellis fupetfucrat, id totinn ferro inccndhfq.

4X COMMENTARIVS I.

vaftarct.Nequc fegnius cxfccutus éft:amp; infcfto e-xcrcitü Galliæ fincis ingrclTus, pcrpauca cjuidcm oppida cepit,fcd late agris villi'fq. ftragem intu-lit.Monebatdux Lanclaftriæ,frater eins, paccm cum Gallis tum maxime faciendam efle. Écquid ita arma bellumque circumferens,pcrplana cam poriim,latrocinij veriiis quim militiæ more, præ-dabundo agminc incedcrct ? quid fruftra ingenti fumtu, nullo digno præmio , fe 3lc militem tcrc-felt;t? Ad ca præ impotent! iracundia claufæ régis aiires crant:amp; nihilo fecius propofitum peragens vitra ódiis amp;nbsp;ira tcndcbat,ni Deus Galliæ miftr-tus furenti obuiam ilfet. Quippe imber infoliius grandineamp; fulmine miftus, tam ingentibus pro-celliscffuditfein caftra Anglorum,vt tentoriis dificólis cquos virófque obrueret. In rebgionem ac miraculum ca res apud Anglos vertit; amp;nbsp;follen-ni voto fcipfum obftrinxit Euwardus, fi tam fœ-dam tempeftatem tranquilla ferenitas excipcrct, non vitra cædibus atque incendiis fæuituriimin Cbriftianum Galliæ popiilum , quu crederct bæc à Deo infefto atq. irato immitti.Quinctiam poft bæc de pace fecum agi pafltis cft : quam tarnen ita commodis fibi conditionibus amp;nbsp;èrefuafccit,vt, præter tricics centenafrancorum millia, qiiæpro Kegis redemtione penfa funt, Aquitaniæ, Arme-niacijAlbretijCommingiarum, Marchiæ,Xanto-num,Riipellæ,amp; propè totius Galliæ Narbonen-fiSjfeu LinguæOccitanç,fummum ius amp;nbsp;liberani polTefsionem obtinercttquum cæprouinciænum quam antca in ditione ac poteftatc Anglorum fuif lept. Hanc paccm (qnæ Bretiniaci non procula

Carnutum

DE PRINC. CONSILIO. 4^

Garnutum oppidofaâa cft) quum carum rcgio-num incolæ Galli comprobare nollcnt ,ncquc in Angloi um nomen ditionemve conccderc,his ar-gumcntis pugnabant: Non magis fe auelli ab Regno, quam à corpore membra, fas efl'c, neque id liccre Rcgi: fibi vetera iura, fi bi privilégia efl'c à ■ • Carolo Magno concelTa, quibus diferte cauerc-« ’• tur,ne vllo tempore à Rcip. Francicæ trunco , ne ■ à nomine Gallico,polTent abfcindi.Scd rex Ioan-nes (per cosdies,datis obfidibus, in Galliam re-uerfus) miffo ad eos loannc Borbonio,rcgiæ Ilir- t pisprincipc, fubcgitcos ins nomenque Gallicæ civitatis cxucrc, amp;nbsp;veterem ftatum mutarc domi- , natu Anglico. '

Pr AE T i-.R cctcros conftantiaRupcllanorum memorabilis fuit:qui integrum annum du'raucrc, minis ftix-priufquam Anglos in vrbem admitterent. mum rati fe excufationibus qucrelis aliquid confccuturos, nratores ad Regem miferunt. Illi quum Lutetiam perucniflent, amp;nbsp;in regiam effent introdufti, cum precibus amp;: lacrymis ad Regis pedes acciderunt, amp;nbsp;in banc ferme fententiam lo cuti funt : Hue ad tc (o Rex) à Rupellævrbis tuxtlt;' ciuibusmifsi fumus ,oratum vt eorü tc mifercat. « Quid cnim iis miferius effe poteft, qui quum iam lt;t inqeà patribvs atque auisimperio tuo amp;nbsp;maio-« rum tuorum affueuerintinunc exteris hominibus, clt; quibus non lingua, non mores, non inftituta ca- sc s-dem fint, pare’re cogantur ? Si Dcum vfejucadco scquot;-pcccatis noftris infeftum habcmus,vtnos à patriæ st’ i impcrio,tanquam à matris vberibus ac coplcxu, •« abftrahi neteifefit, amp;pcrcgrinoprincipifubiici, cs

COMM-ENTARIVS I.

„ cam equiJem duram,fed tarnen tolerabilcm,coil ,, ditioncm non deprccamur.Scd in quo de tc,quæ-jj fo, tarn male meriti fumus, vt nos populäres ac „ (uBditos tuos vitro hofti tuo noftróque dcdaSjÄ: „ huic quidcm gcnti quæ tot per annos tantum no-3, fèri fanguinis naufit : vt quorum confpcélujn æ-j, quo animo pati non polfumus, fupcrbum impc-3, rium feramus? Te quidcm cum Anglo,qùibus vo 33 luit legibus,pacifçi coaótum fuiOe non ighora-33 mus3 amp;nbsp;noftram çiuitatem in eai’um vrbium cfle 33 numero,quæ illi ex fœderc tradi debet. Scd fiqua 33 fpcs eftjpoffe nos è tarn iniqua lege cxcipi 3 nullis 33 nequc laboribus ncquc pecuniis parcemus. Ita-que ad cam rem conficicndam , omne argentum 33 præfcns, quidquid public!, quidquid priuati eft, 33 Maieftati tuæ oftcrimus : amp;nbsp;dcinceps in ftipcn-33 dium dimidiam partem frmftuum qui ex fortunis

noftris proucnient daturos fpondemus. Quam-33 obrem, te , Rex, per venerabile Dei nomen, per gt;3 ea omnia quæ bominum generi cara amp;nbsp;fancia 33 funt, obfccramus 3 vttc vrbis ac fortunæ noftræ, » paulo ante florentis , nunc affliélæ, mifcricordia 33 capiat:neve ciucisnoftros, liberos acfubditos 33 tiios, qui adhunc vfquediem Maieftatem tuam gt;nbsp;funinia obferuantia colucrunt, qui nunc in fidem 33 clientclam tuam fcmctigfos ttadunt, qui ex te 33 vno pendent 3 crudelifsimi hoftis arbitrio obnor 33 xiam animam trahcre finas : anxiam certe ac tri— 33 ftem perpetuo in fqualore vitam aeturosjnift fub 13 tc principe vixerint. Sub hæc rurfum flentes ad

Regis pedes procubuerc, amp;nbsp;apparebat Regem mifcricordia fledi. itaque refpondit, fe non aliter

DE PRINC. CONSILIO. 45 tcrqüàm vifcera fua fec'antcm Rcgni parte fe-mctipfiim multafl'e:vt pacçm ncceflariam magis quàm æquam,vcl hôncftam,rc(limcret: fed aliter tarnen fieri non poflc,ncque iftud iam îibi effe integrum,qiiandopaftis ftandum clTet. Hæc poft-qiiam renuntiata Rupcllanis Icgatio cft,tantuà repente mæror ciuitatcm cepit, adeo publicèae priüatim omnia luélus oppleuit,vtvrbem non Anglis ex fœdere traditain, fed vi captàm, dice-rcs. Paiicis poft diébïis quum à legatis regiis co-gerentur portas aperire Anglis, audita vox fer-tureorum qui a'utoritate inter fuos facile principes erantjSe quaiido temporum necefsitate amp;nbsp;Re gis imperio cogerentur Anglis parère, verbo amp;nbsp;fpccieparituros: fed fatfta, confilia, animos,fem-per fibi foreGallorum.Ceterum quüm fecurè Ru pclla ceteiifq. prouinciis quas memorauîmus,po tirétur Arrgli ex fœdere, rex Edvvardus iis filiuin natu maximum Cambriæ principem cum imperio prçfccit.Is ftrenuus quidé princeps,fcd quem-admodum erga fuperiores fummifte, fie aduef-fum minores fuperbè fe gcrchs, Burdegalç regiç fuæ fedem quum colloca(fet,fingulis familiis tri— butuni annuum indicefe aggreftus eft, amp;nbsp;eo non paruo initio ins 1 ibertat is minuere.Huic tam nous feruituti oihnes ferè illarüm prouinciarum Ba rones,Primores, nobiles amp;nbsp;cordati viri, obnixe interceftete: ih his Coinites,Armeniacus, Pctra-goriusjAlbretiiiSjCommingius, amp;nbsp;complures a-lij: qui vna Ltitetiam profefti funt, vt in Curia, feu concilio, Parium Francis, quos appellarant, prouocatione certarent aduerfum Phneipem.

^6 COM MEN TARI VS L

Ibi, quum de co negotio Carolum rcgcm adif-fent (loanncs ciiim vita cxccflerat) is fubfrigide amp;nbsp;molliter rcfpondit, Paccm Brctiniaci iis legibus faólam eflc, quam ipfe quoque iurciurando fanxiflct: amp;nbsp;loanncm patrcm fuum,fuo ac rcgum fequentium nomine ciuraflc 8c tranftulifle in An-glum quidquid iuris ac potcftatis in cas prouin-cias habcrctifevero turn his conditionibus, turn facramcnti rcligionc impediri quo minus pacem cum Anglo faftam violet. Comités amp;nbsp;Barones illi contra multisargumcntisdoccbant, Rcgino licerc femctipfum abdicare fummo Jure ac pote-Rate quam obtincat in fubditos, abfque confilio amp;nbsp;confcnfu Prælatorum, Baronum, Ciuitatum, deniquc corum quorum de libcrtatcac fortunis agitur: (dq. tunc primum apud Gallos nouo more, nullo excmplojficri: fe, fi illi difceptationi pa cis intcrfuilTcnt , numquam fufFragiis fuis rem tarn abfurdam fuilfe comprobaturos,vt Rex fuin mo in fuos impcrio cedcrct. Itaque fc vehementer Maieftatem ipfius orare, vt prouocationem fuam admittat,amp;’ miflb accenfo (Huyflcrium vo-cant) Principi Cambriædicm diciiubeat, quais fc fiftat Lutctiæ, atque co præfcntc fcnatus autoritäre abrogetur noua ilia tributi collatio. Rcgi-bus vera audirc infuetis libcrior ea oratio vifa effet,quam quæ apud regem eflet habenda. Sed rex noftcr (non tä dclicatus quam ifti funt qui de Sta-tuum concilio conuocando verba facientesMaie ftatis criminctcncri vociferantur, vt Machiauelli difcipulos facile agnofcas) ncq.potcftatem Prin-cipis iui circurnfcribi (quod fas non effet) ncque

aiSî

DE PRINC. CONSILIO. 47 afta parentis fui rcfcinlt;li,conqueftus, rem totam confidtandam ac difccptandamdoôlis viris com-mifit. Quorum Icntétiis vt ea vera effe comperit, extcmplo,procerum illorû ro^atu,Principi Cam briædiem dixit,qua fefc Parium Franciæ iudicio fiftcrct. Secundum hæc, Comités illi amp;nbsp;Barones domum reuerû, facile populäres fuos ad rebel-landum concitaucrunt: ita prouinciæ illæ exter-no imperio folutæ, regno Galliæ reftitutæ funt. Rupcllanijciedis ex vrbe Anglis , arcc per de-ditionem recepta, frbimctipfi libertatis autorcs fuere. Slt;.'d quum dux Bituripm',regis frater,cura modico prçfidio ingredi vrbé vellet,portas ei apc rire fibi non expedite caufati, priufquâ legatis àd Regem mifsis,priuilcgia quædam confequuti ef-fent:publicæ fidei pignus, vt eo fxbi tuto ire lice-rct,ab eo pctiere,amp; impetrarût. Itaque duodecim communiconfiliodelediciues quum adRegsm perucniffentjci fignlficarunt,fc iugum Anglicum quod inuiti accepiflent, fua fponte excufsilfe; ce-terura fibi elfe in animo , quem ipfi legitimum ac naturalem fuum Principem agnofcercnt,fub eius imperio viucre : poftulare tantùmvt fuæ ciuitati priuilegia quædam amp;nbsp;iura concédât.Quænam ilia eflentquumRexpeteret: Primîira abs te fin-« quiunt) impetrare cupimus, vt Rupella finéfquc « eius tam arélo vinculo Réip.ac Regno Galliæ lt;t peiixiio confocicntur,vt nullis vmquam,aut pacis,aut ex- « terni connubij, aut fœderum,conditionibus,aut lt;c vllis Galliæ cafibus, àr nomine Galjico auelli queat. Deinde arcem folo æquari petimus , fine «t qua vrbemfidçji nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“

i

43 COMMENTARÎVS f.

manfaram præftamifs. His poftulatis, vtæqiiis animum vcrc Gallicum teftantibus,Rcx hand grä uatè affcnfus cft,amp;r quxcumquc pctcrcnt properi fo animo concefsit. Ita turn Icx ilia de non alie-najido Reip.patrimonio, magno Régis Regniq-commodo, perop'portunè vfurpatä éft. Vcrùmi forte hoc loco quæfierit aliquis, Cùr Eodic Rù-pellani regno Gallia; tam infefti fint,quod patres corum tam ftudiosè colucrunt. Nihil ad foluen-dum facilius:Nulla in parte videlicet Rupellanos dégénéra (Te à maioribus fuis ; neque minus ger-, manos effe Gallos,cos qui hodie Rupeflat viuunt quam qui turn vixcrint: immb’ in co maxime pa-trutn fuoriim fidem ac conftafttiam imitari,quôd quemadmodam illi niillum labórcifr feCufarunt, ne Anglis parèrent r ita hi hodie peregtirtü, id eft Italicum,imperium ferre non poflunt. lam ad al-tcrum exemplum pergamus.

Bfiliïus bb. F R A N c I s c V s I, Gallix rex,quum eum bel j.coiïiin. lo captum Carolus v.in poteftatc haberet, fœdus cum coin Hifpaniapepigit: cuius cixm aliæ leges crant,tum hæc maximi moment! : Ducatüs videlicet Burgundiæpo(refsioncamp; iure cclTurum, id-’ que traditutum Cæfari:dcinde vt earn cefsioneni fua autoritäre confirmarent eitis prouinciæ Status omni opc arinixufum.In cas leges ido fœderc C.tlar Regem Baionam vfque dcduci iubctjibiq-eum per legatos rogat vt Madritiani foederis con ditiones de integro fanciat amp;nbsp;confirmer, quo va-lidiorcs fint,neve captiuo pervirnaut metum cx-tortae, fed libère ab ipfo vel oblatat vcl acceptaevi dcantur. Rex ad ca refpondit, Illùd potifsimuin foederis

de ERÏKC. COKSILIO. 49 fœdcris caput,in quo de Ducatu Burgundiæ agë-retur,rtonpofleab fe pro ccrto amp;nbsp;explorato con-firmarijincôfultis fubditis, quorum rcs agerctur. Ncque enim abfque confcnfu amp;c autoritäre popu-li alienati ius illud fas cfïè : fed Vt de voluntate e~ lus certiorficfetjfc primo quoqüc tempore Or-dinum ciuspfouinciæ concilium indiâurum.Ne que fcfellit : fed quum Status Burgundiæ coegif-let,alienationem illam,vt iniquam,non probaue-fe. Id quum Cæfari Rex fignificaflctjfatis ille ha-buitjfi promitterct Francifcus fc primæ virilis ftirpisfoboli, quant ex Leonora coniuge, fororè Cæfarisjtollcrct, Ducatum ilium Burgundiæ hc-feditatls iuredaturum. Itaquc lex illa de non a-lienando Regni dominio turn quoq. non ïncdio-criter profuit. Huic vcro ctiam fuffragantur îurif confulti, quorum eaeft opinio. Nihil return Im-perij alienati pofle à Cæfare:immo augeri amp;nbsp;ain-plificati ab éO dcbere,quoad eius fieri poteft. At-» queexcofonte(fcdineptc:quaniquam ad rem pâ turn interfit^ nomen Augufti ducunt ; Ihdc fcili-cet Impcratores dici Auguftos, quod Imperium augere amp;nbsp;propagate,non minuerc,debcant.Idcm porro dè aliis ptindipibus at fegibus fentiendum elfc:quippe rationc prorfus fimili.

Qy A mob REM nemo eft (opinor) nifi fottd communis fenfus expers,amp; moris omnis ignarus, qui mecum non agnofcat tres iftas feu leges , feu inftituta amp;nbsp;mores Gallicæ gentis, Legem videl. Salicam, Legem de follcnnibus ordinum comi-tiis. Legem de non alienandis ipfius Regni ac Reip. ditionibus, tres elfe velut Monarchiæ GâL-

D

50 COMMENTARIVS 1.

lier columnas, quas labefaélare nefas fit. Neque cgOjdum hoc dicOjvim ac ius Rcgiæ poteftatis vl la ex parte minuo,aut nimiùm anguftis terminis circumfcribo. Etcaim fi valentisacpotcntiscft, vt eft , fe ac principatum fuuin prohibere à lapfii, amp;nbsp;ftabilcin tucri: fummæ contra imbcciilitatis at que impotentiæ argumentum , in præccps darc R- ac rcs fuas : an non validus illc demum cil ac diuturnusRcip.ftatus, cuius fundamenta prorui non pofiiint? imbccillus vero amp;nbsp;caduc,us,in quo li cet Principi iura, quibus falus ipfius continctur, pro libidine foIuerc?’Si ædes improuifa ruina pro ciderintjfiquis fe à lapfu fuftincrenon potuerit,!-fta infirmitatem produnt : fin grefl'u firmo atque conftanti réélus incefierit, ea integræ valitudinis amp;nbsp;bonihabitus non obfcura indiciafunt.Ita fatis validæcrunt Principis opes, vt virium mcritôpæ-f nitere non pofsit, Itconfilio magis quàm vi, be-'■ ncuolentiapotius quàm metu, perpetuis nixum legibus imperium,fullentct.

lexMturi- Natvrae qiioquc iura amp;nbsp;leges nobifeum r'rVnci'pe ne- aiitiquari à Principe ncqucunt.Exillat Prin-que i quo. cçps aliquis qui ftupra,inccftus,furta, cædcs,amp; fi-quam.anti. quibus natura abhorremus, ex illicitis li-cita faciat; Reclamabunt omnes, neque tanti fa-cient profani Principis autoritärem quàm iudi-Tieit.An. cia naturæ.Quum inter Claudium Cæfarcm amp;nbsp;A” Ml-lib ii. grippinam raatrimonium paélum eflet, celcbra-refollennia nuptiarum non audebant, nulloc-xemplo in patrui domum deduéta fratris filia.Sed ille in Senatum ingrclfus decretum poftulauit, quo iuftæ inter patruos fratrumque filias nuptiat

«iam

ÜE P RING. CON SIL I O. 51 Ctiam in pofterum ftatucrcntur,quæ ad id tempus inecftæ habebantur. Ncquc tarnen reperti funt, 5““ 'quot; qui exemplum lcquercntur,cxccpto liberto quo-dam,amp; altero primipilari, quos plcrique Agrip-pinæ gratia impulfos ferebant. Adeo omnes vulgo àtalibus coniugiis abhorrebant,quæ ratio comunis amp;nbsp;natura répudiant. Ac ne Claudio qui-dem iftud profpere cefsit.quippcfe ac domum in ceftis iftis nuptiis amp;nbsp;adoptione cxitiofa peruer-tit.Nam ab Agrippina veneno fubUtusêft,vtNe ro rerum potirctur : mox aNerone Britanrficus naturalis Claudij filius, ne patris aliquando imperium pro fuo iure repcterct. Ij fcilicet eueiitus 1 fuere illiciti Si naturæ repugnantis coniugij. In-ceftisquoque nuptiis animum adiecilTe Bafsia-numCaracallam legimus. Quum enim nouerca ipfius Iulia quafi per negligentiam fe forte maxiu macorporis parte nudaffet, dixilTe'tquc Antoni-nus,Vcllem,{i liccret:rcfpondiircillafcrtiir,Si li- “ bet,licet. Annefeis te Imperatorem efle Sc leges dare,non accipere? Quo ille audito, in inceftarn libidinem eXarfit, nuptiafq.eas celebrauitjqiAsjft leges dare feiret, vcrc folus probibere debuerat. Etenim Priheipem equidem dare iura fubditis de cet,fcd ea quæ ncc naturæ,nec-communi fvnfu' re pugnent.Itaque PapinUnus, vir infigni inter lu-rifconfultos fama, quum BafsiaftUs occifoiràttè Geta mandaret illi, vt amp;nbsp;in fenatu amp;nbsp;apud popu-lum facinusillud excufaret : ttialiiit mbrtem O(p-pcterc,quam vt tarn immane facinûs verbis amp;nbsp;iü-ris fpecie velaret : memorabili tarnen priuste-fponfo «dito, Non tarn facile paricidium excufa-

D ij

51 nbsp;' COMMENTARIVS L

ripofteLquàin fieri. Næ Papiîirôniis, cthnicus ho-■ nio', fuo cxcmplo multofùm hacætatc niagiftra-' nbsp;nbsp;nbsp;” tuum ac iuriiconfultoriim irr.probitatem coar-

guit.Is enina qiifi cognofircret hoc fcclcrc violari oraneisnatiiræ legcs,illo, vcl ipfius Cæfiiris iu/Tu, niunqiiain ftfe obfirinxifTetjCiii commiflb patro-cinaù hoiuit'': ilH verb non modo confilium, pa-trQfijnium,linguain, exeufandis csdibiiscotra o~ -inneius Se fas perpétra,tis,fed operam.quoq. per-■plt;;tra,ijdis facinoribus, accommodant. Sedqnum de Soluta Principis pocellate fatis multa à nobis dilata fint, nünc de altera agamus.- j'

ciuilis Ote nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Poteft.'is(quam Ciuilem appellant)

ftis suiutâ ratione temperata, iuris amp;nbsp;æqui finibus erreum-teniperat.; ftnbituf. Ea vcllc vti Principcm pcrpctuo,exifti-mâiidum ert.nifidifertccdixerit fe hoc vel illud veile,iubere.jfummo imperio: cuius ratio nemini præierquam ipfi coqftet. Ea confilio amp;nbsp;prudentia

• rcgitur,amp; priori ilji, ideft infinitæ Principis po-^ îçlrati,yiolcntæacrapidx‘, fefe adiungens j earn non fiytus.ac annuus folis curfus diurnum^lalubri qu.-fdam comitate temperat , amp;nbsp;quodaminodô

' nbsp;manfuptïorem reddit.Neque vlla adeb resRegniS

St Imperils magis falutaris eft quàrp intpr'dupli-cem illam poteftatem fociabilis iftaconfortiçjea qui çarucre,feftirpeinq.fiiam,doinos,re.gna,.fun-ditiis euerterunt. Itaquç imperium illudliberjim ac folutum raro exereuere boni Princîpesi neeni fi quum forte Maieftatem fuâ confpicuam .yrC' nerahilçin facere vellent : ciuili yerp in omnib. ferè aéhionibus ita'vfifQnt, vt aiitoriratdni'fuam legibus Si tatipni fqbiiçe,rent. Ac tantüçi, abeft

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Yt

DE PRîNC. CONSILIO.

vt niniis faftigiumfuum fiimmitterc, amp;alicjuid fuadignitatc infcrius agcrc, ic arbitrarcntur, vt contra principatuiT) diuturniorcm auguftiorcm“ que cfTcexiftimarcnt cius qui fummam potefta-tem non licentia, fed æquitatc amp;: iurc, metitur, quàm cius qui legibus folutus poteftatem infini-tajn amp;nbsp;effrenem exercer. Sic imperafle bonos Principes Romanos hiftotiæ teftantur: ac de ea i-pfa re legem nominatim fcripfit Thcodofius, quâ taie ipGus verbis infcram:Digna vox(inquit) ma t.dignavox ieftate regnantis, Icgibu? alligatum le Principcm profiter! : adeode autoritate iuris noftra ptndct autoritas:amp; reuera mains imperio eft fiimmitterc Icgibusprincipatum.Et oraculopræfcntiscdiéti, quod nobis liccrc non patimur, aliis indicamus. Datum Tii. Idus lunias. Rauennæ, Florentio amp;nbsp;Dionyfio c o s s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

CXy A M O B R E M 5 Vt ad id' vndc deuertimus, ïcdcamus, Cominæi locus quem fuperiusprotu-limus,non de liberal: foluta Principis poteftatc fed de ciuili debet intelligi. Quippefummi iirius imperi) iurebclla fufeipere, tributum imperavo fubditis,abfq. illorum fonfenfu Princeps ppteft. fiquidem lege Regiapopulus Rom. idem ins im-pcriumq.in Principcm tranftulit, quod arttea pc-nesfe erat, vtfolutus legibus quæcumqucvellet facerct,amp;abiisquæ noUct abuirtcrct. Ergo (vt ftit.piine. inquit Vipianus)quodPrincipiplacuit, legis ha-bet vigorcm : vtpotc quum lege Regia, qnæ de imperio cius lata eft, Populus ei Se in cum omne fuum imperium Se poteftatem conférât. Hoc i-dem Imperium folutum lege diuina Regibus amp;

D iij

54 COMMENTARIVS L

fummis magiftratib.attribui vidctur.Nam difer-i.Saui.s. tè cdicit Deus reges Ifraclitici populi in bona amp;

perfonas fubditorum omne iiis habituros.Verum Deus Principes,velutlegatos amp;nbsp;miniftros fuos,ca lege cum liberoimperio ceteris mortalibuspræ-fecitjVt illud Ciuili amp;nbsp;moderata poteftate defini-ri amp;nbsp;tempcrari velit.Tantum enim ab'feft vt Prin-cipem velut pro fuo iurc fubditorum fortunis abutiiubeatjVtne clientem quidem yclit à Principe cogi, vtilli fundum aut prædium fuum ven-jï.Reg.ii. quodNabotbi exemplo perfpicuumeft. Minime vero omnium, fummo illi regum amp;nbsp;princi-pum principi Deo,cordi cft vt fummo illo impe-rio,quod ipfi acceptum refcrrePrmcipcs debent, adiniuriam,vim,feuitiam,amp; fimilia fcelera, abu-tantur:fed quemadmodum iuftitiæ fuæ vim in pu-niendis malis,clemcntiamin bonis tucndis.excr-çet: ita vuk hoe fuum exemplum Prinçipibus pro lege elfe, amp;nbsp;in co maxime laborarc vt adillu4 quamproxime accédant.

Q^a RE, vt aliquando hanenoftram in tefti-monium illud Comihæi commentationcm finia-mus,quum minime ambiguum fit, Principcm li-bera;poteftatis iure,fine fubditorum confenfu. Si belia fufciperc, amp;nbsp;ftipendia imperare poife, longe tarnen melius fibi amp;nbsp;fuis opibus confuluerit,fi . légitima amp;nbsp;ciuili poteftate Remp. adminiftret.

Taan quo'd adtributum attinetinrepentinos 81: traordinarios Rcip. vfus quæfitum (vulgô Subfi-dia amp;nbsp;Anxilia vocant) de quo ibi agit Cominæus, non défunt qui dicant id hodic non pro arbitrio Principis tndiçi ,fed earn voluntariam collatio-ncin

DE PRINC. CONSILIO. . 55 neincflc,nec fine confcnfu pôpulifieri.Huic opinion! matcriam præbuit, quod Carolus v 11. lon-gis amp;nbsp;grauibus aduerfum Anglos bellis implici-tus,quum Ordinum concilio indicaflet publicas necefsitates, ncque ftarc poffc Remp. nifitributo nouo fumtus fuppeditarcntur, ab illis impetrauit vtpriuati ex ccnfu annuum ftipendium extraordi narium penderent: nequc propterea ncceffe tlTct quotannis concilium cogère,tum ne Rcfp.graua-retur impenfa,tû quia tamdiu manfurum erattri-butum,nuamdiu cauffa tributi iniungendi manfif fet. Sed noc decretum commuai confenfu Ordinum ad tempus propter bella Aiiglica faftum, fi-nitis illis abrogandum erat. Diutius tarnen dura-' uit publie! iftius confenfus amp;nbsp;tributi exemplum, quàm cauffa. Régnante Carolo viii. Statuum conuentus Turonibus habitus cft, turn vt Regni adminiftrationi ob pueritiam Regis profpiccre-tur,tum vtReip.necefsitates priuatorum pccuniis fuftentarentur.Eam nouam pccuniç collationem baud grauatc Status decrcuerunt,quanquam turn populus continuis bellis amp;nbsp;tributis exhauftus effet.Quo loco Cominæus docet nihil Regi vtilius cfTe quàm vt Ordinum comitia conuocet ; quorum confenfufi omnia egerit, facilius ceteros o-bedientes habiturum. Sed queritur extitiffe fua ' xtate hominesjindignos'honoribus quos obtine-rent (quales hodie multi funt) qui omni ope im« pedirent quominus populi Concilium habere-tur : quippc magnos hominum conuentus refor-midare, ne quales funt taies agnofcantur.Scilicet illi,Caligulæ,Maximini,Commodi,amp;c. non dif-

D iii^

50 nbsp;nbsp;» COMMENTARIVS I.

fimiles crant, qui Rom. fenatum non ob aliud o-derant, nifi proptercaquod fapientcs viros, velut magiftros amp;nbsp;caftigatorcs morum fuorum,tolerate non poflcnt.

conGtium N V N c ad Machiaucllum rcuertamur.Is axio-exmultiscó ma fuum(quod argumentis amp;. exempljs fatis mul-eonGiiop'tzco’^Eitauimus) duplicitatione confirmateni;-titur. VnaeftjPericulofum cfle j fi Pnnceps cum vpo duntaxat icrum curam amp;nbsp;confdiacommuni-cct, ne is principe deiefto principatum inuadat. Refpondeo.hoc timeri merito pofle, fi,quemad-modum olim fæpe Imperium Rom. fiç hodic mi-litaribus fuffragiis principatus vcnales vdut in au ^ionc licitantibus addiccrentur. Sed ha,c ætate Imperia vel hereditario iurcpoftcris cedcre: vel grauiqm fapicntiumque bominum iudicip ac fuf rragiisdeferri.Ego tarnen Principemnón laudo, qui vnius tantum amici confilio vtetur:amp; qui hoc fccerc olim,male fibi amp;nbsp;rebus fuis confuluerunt, ficuti póftdoccbimus.Ncque Ycrofieri poteft vt vnus tam accurate Reip. caufas vel negptia infpi-çiat atque expediat, neque difficultatibusacpc-riculis ita maturç obuiam eat, quam plures con,-fociatis confiliis amp;nbsp;curis. Itaque non ijnmerito Prou.n. fapientifsimus rcx Salomon có^lium ex pluribus conflatum comprobat.

DiGinGo Pos T I RIV s argumcntijm , quod ad copfir-fententiarü niandum fuum dogma Maçh.adhibctjhoc eft:S’ci fccpu?n licet in coplïlioex pluribus conflatp plcrupiquc fljntiunt.pi certari fentcntiis, 3c dum ad fua quique ftudia di-ti^uiofa ucifitcr,Jmjf^fisnatum in partes diduci.Sed i}uàm fjpe firmum cft ? Certatur in confilio fententiis.

ergo

DE PRINC. CONSÎLIO. 57

ergo prudentium confiliû fpcrncndum cft.Quàm mukis espcrimcntis quotidie probatur,bonos ac prudentes viros in fenatu alios ab aliis difsidere verbis ßc argumentis, rebus vciô ipfis amp;nbsp;fenten-tiis con£entire?Ncque verb hæc,(i fortê inciderit, opinionum diiTenfioReip.noxiacft, modoom-ncs reélàin eumdem feopum , Rcip.videlicet dignitatem amp;nbsp;falutem, colliment. Eiufmodi fottd fuit nobilis ilia C. Cxfaris amp;nbsp;M. Catonis in fenatu dUïenfio. Nam patefaéha coniuratione Catili-næ,quum fenatus propc vniuerfus in facinoris fo-cios vltimam ftatueret pœnam ,Cæfar per municipia in euftodiis habendos, publicatis pccuniis, cenfuit. Quinamp; .tantum metum iniecit afperiora fuadentibus, vt D. Syllanum non piguerit fenten-tiam fuam, quia mutarc turpe crat ; interpreta-tionelcnire: obtinuiffetq. adeo, tfaduâis iâ ad fe pluribus,nifi labanté ordinc cbfirmaflet M.Cato-nis oratio.Long,èfinquit illc)miibi alia mens cft, Patres cofcriptijamp;c.Igitur Gato Cæfari reludâs, 'SaU.inc»-fortiamp; vehementi orationchabita,magna cum''^' laude fenatum in fuâ fententia traxit: ac de coiu-ratis fupplicium fumtum cft , ficut ille cenfuerat. Itaq, permagni intereft exifterc in fenatu Cato-ncs, Appios Claudios, 8( ftlorum fimiles viros,qui prifcafcucritate molles aliorum fententias cafti-gent. Neque cnim défunt vlli Rcip Poplicolæ, Mencnij Agrippæ, Seruilij, Pompeij, vtl Çæfa-ris, fimilcs,qui nimium diffolutc ac leniterin fenatu fententiam dicant : fed pauci Cato-nes, Appij, Cincinnati, funt, qui libéré ac forti-ter cenfèant. Etfi enim graues illx feueræque

5« COMMENTARIVS I.

fentcntiæ vinccre femper non debeant : interie-ôlætamenaliisjiucundum in Senatu exdifsimili-bus iudiciis, velut ex diftindis fonis, concentum efficiunt,nequeparum ad confiiiura capiendum profunt. Guius rei phirima exempla T. Liuius fuppeditat. league in Principis Confilio iudicio-rum illa fententiarumgue difsimiiitudo non ad-modum metuenda eft.

Qjare Machiaucllidogmati dogmaverius opponojPrincipem videl.gui confilio virorum probitatCjvfu rerum amp;pruacntia,infignium mo-rem geflerit, féliciter rernp. adminiftraturum:eü vero gui fuis vnius confilits fretus, temerc rerum flucti bus fe commiferit, merfurum (e ac fpes fuas. guemadmodum ab Horatio elegantifsimc feriptum eft:

'Uis conflit expert mole ruit{ùa : nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

quot;Uim temperatiOfi di quotjue prouehunt»

Jn mMM : lidem odère vires

Omne nefts animo mouentur

ÏEO^,

IL THEOREMA.

Trinceps, ne ab affentatoribua circumuenïa-tur^edicere debet amkis amp;coßliariifßtis, ne ijuidtjuam ipfi/ùadeant^ né^ie nbsp;nbsp;nbsp;de re

cum ipjo collo q^antur, niß de (jua yltro ab ipfifermoinßitHtuißiierit.

Bssentatoribvs , qui princi-cjp^ pum avives obfident.ôc gratiora di-’’“quot; du magis quam vera ingcrunt, vt femel feie libérée Princeps (in-quit Mach.) mature fignificec fe abhorrcrc à mendaciis:vcritace,ôô ea libéré dida, dele-dari. Verum quum in ordinem nimium vi-deatur cogi, fi cuilibet vera diduro conue-niendifui copiam fcccrit, tertia illi amp;nbsp;media quædam via fequendaeft. Icaquevtile erit Principi vt familiäres habeat prudentia ÔC virtuic infignes, qui veré liberéque de rebus fententiam dicerc audeant, quas cum iphs communicarit : ceterum prohibeat ne de vlla're verba apud ipfum faciant,nifi de qua fermo ab ipfo oitus inftitutufque fucrit. De-inuæ, vbi fententias ipfotum audierit,folus fecum ipfe confilia voluter, quæque fibi po-tiora vifa fucrint,ea deligat.

io COMMENTARIVS I.

Imvlat verbo Macliiauellus fe vtilc confilium vcllc dare Principi,nc videli-cet .afTcntatoribus aurcm commodet: cetcrum reipfa nihil aliud agit nifi yt Principe doccat qua ratione fe regendû illispcr-mittat, QuippenonL,alius adulator cxitiofiqr eft, quim is qui,quamquam res Principis fui in detc-rius labi vidcat, tarnen feiens prude'nfque difsi-mulat. Prudentis enim fidclifque confiliarij prç-cipuum munus eft,aperirc Principi, quoties o-pus fuerit,quæcumq. vel à magiftratibus in Rep. princepsni- priuatis pcccAUtur, vt admonitus iis mature hil coruin profpiciat. Certe expeftarc donee ipfc Princejjs ^'arin'e4? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fctüs dc rcbus amp;nbsp;ad Remp.pertincn-

pii. nfiiquj tibijslacclfat, vanum eft :ncqueis de negotiisa-nlftrir Fui- potcftj^quæ ncfcit: nequ'e vel domi inçlufus, »udit. vel magno comitatu cindus , cafcirc aut curare quæad ipfumnon perueniunt ,nifi quantum iis videtur, quorurq in poteftate funt Princ'pis adi-tus. Itaqucmcrito de aulicis afi'entatoribusque-rcbatur Dioclctianus,qui veritate rerum fuppref fa Principem fumis pafeerent- Sed ipfius verba, Vopife. In quia mcmoratu digna funt, hicadferiberc libct, Auiehano. Q^æritur (inquit Vopifcus)quæ res malos prin-” cipcs faciat.lam primùmnimia licentia,deinde ” rtrum copia, amjei prætercaimprobi, fatcllites ” deteftandi, cunuchi auarifsimi ,aulici velftulti vcl dctcftabilcs, amp;nbsp;( quod negari non poteft) re-” rum publicarum ignorantia-Sed c^o à patre mco ” audiui Dioclctianum principem, lam priuatum, ” dixiffe,nihil effc difficilius quam beneimperare. Colligunt fe quatuor vcl quinque, atquevnum confilium

DE PRINC. CONSILIÖ. lt;?t confilium ad dccipiédum ïmpçratorcrfi capiunt: ‘‘ dicunt quid probandum fit. Imperator, qui do- “ mi clauîus tîl, vera non nouit :,cogitur hoc tan»-tîiin feire quod illi loquuntur : facit iudiccs quos “ fieri non oportet, amouct à rcpuhb quos retins?- “ le debebatk Quid multa ? vt Dioclttianifs ipfc di “ ccbat, B onus,cautus,optimus,vcnditur Imperator. Hæc Diocletiani verba funti quibus appa-ret ipfum.quod doler et fe turpitcf ab aulicis fc Le temaevidentem decipi,tædiolmperij fccefsiffe in priuatam vitam , vt Salonis hOc eft in patria fua, olufculafcrcreti Plcriquc hodie, quos aulici aflentatores, pefstma principatus inftrumcnta, démentant,Diodetianum vt ftqlidum amp;nbsp;infanfl rideant, digniorémque iudicent clitoris quant Principis fortülia. Verùm fiquisGalbæ,Commo dijBalsiani amp;nbsp;aliorum principum,quos adulato-xes amp;nbsp;feruorum deterrimi in exitium traxerunt, triftes exitus reputet,Diodetianum ametem fuif fenontcmcrc iudicaucrit, quod, abicdislmpc-rij curis, rei rufticæ indulgere amp;nbsp;fibi aliquando yiuerc, quàm in principatu vitam ferro amittere, maluerit. Portalfc quidem mcHus Rcip. confut-luiffet potius abegiffet à fe examen illud adula-torum,quàm fife abdicalTetlmperio. Nam fipc-riculum erat tantam mutationetn vno impetu amp;nbsp;aperte molienti jpoterat paulatim talcs fucos à fua confuctudine depellçre, afeitis ad fubfidium dominationis in eorum locum bonis amp;pruden-tifiusviris.

A T T A M P. N vel hoc vnum Diocletiani exem plû fat is dedarat iHud Machiau. dogma gcrmanu

dz COMMENTARIVS 1.

aflcntatoriæ artis piæceçtum cflcrncq.vllum pcf-niciofius adulatoriim eflc genus, quam qui Prin-cipi eorum quæ gerütur quæ fcire ipfius inter-eftjverè nihil apcriunt. At fi Princcps, veri amp;nbsp;re-éti amans, fideles amicos fibi adiûxerit,qui Reip. caufas amp;nbsp;negotia, fiquæ forte ipfius curam amp;nbsp;au-toritatem dcfiderant,ad cuin verc fynccre'q.référant : velccrtènon audebunt fimiæifiæ aulicænu gas amp;nbsp;putidas fuas fabulas impudenter obtrude-rePrincipi,nefuo indicio femctipfos prodant, præfertim quum illi impunè illudere non liceat: vel fi quæ forte intermiîla veris falfa fefe obtulc» rint,ca,ficuti nebulæfplendorem fojis,ita veri taris lueem non ferent.

Enimvero is qui coniurationis aduerfum Principem initæ confilia fenfcrit,ca occulta habe re non debct.Nam eanifipatcfecerit, Icgibus reus Maieftatis tenetur. Ergo quos in familiarisa-micitiæ iura Princcps cxtulit,quos arcanis fermo nibus amp;nbsp;confiliis adhibet,qui Principis fui mini-fterio prætcr cctcros fubditos fidem obftriétam habct,nonnc hoflcs amp;nbsp;proditores iudicandi funci fi ea reticent amp;nbsp;premunt, quæ ad ipfius propriè curam amp;nbsp;prouidentiam pertinent? Siquis cnim obicccritjca quæ à Principe curarioportct,etiâfi omittantur, non continuo in exitium vertere» næ haud ille mecum fentit. Quippe etiamfi hunc errorem non extcmplo fubita ruina confequitur, ferctamen euenitvt, dum rerum opportunitates ignauia corrumpuntur, amp;nbsp;negligentia ( vt fit) mngis magifquc indulgendo, in confiictudincin vertit, Reip. fimûlquc ipfius Principis ftatus nec opinato

DE PKINC. CONSILIO. (Jj

opinatolapfucorruat. Atqucvt ab extreme di-*

ferimine minime periculum tarnen Princeps

ipfcReip.gubcrnaculisafsidens,rcrum curam ci

peflat, reiix ipfc amp;nbsp;fubditi rinertia, præterquam quod fœda cft, etiam ipfi ac Reipubl. detrimen-toeft.

Hoc loco quæftîo occurrit minirnè prætermit xaulitore» tenda,Qui fiat vt quum fideles amici tam necefla-eut Ptmc»-rij fint Principi, alTentatores tam peftiferi, Prin-P'*’“’ cipes tarnen magnam affentatórum vim circa fe habeant: bonos confiliarios,paucos.Eius reicau-Comin-fam Cotninæus fatis follerter cxfequitur': quippe’’“'^’*^ Principes ferè eos fibi folcre adiungere, qui fiio animo maxime adlubcfcant:cetcros , quamuis e-gregios atque vtiles,afpernari.Itaquc(inquit)qui « cum Principe à pueritia educati funt, quibusdiu« affueuit,qui focictate vitiorum ilium fibi obftrin-« gere, qui voluptatibus eius obfcqui,norunt, pri-lt;t mum ferè locum ac vim in ipfius amicitiaobti-« nentjcos prxcipuè cxtollit,honoribus ornat.Nc- tt que feit Princeps viros probitate amp;nbsp;prudètia fpe- cc ólatos legere j donee vix tandem Icró didicerit, « quantum ilUs egcat. Ita fit vt illis fæpe vti coga-tc tur,quos anteafpernebat:quemadmodum comi- tt ti Carrolenfi, amp;nbsp;regi Angliæ Edvvardo àccidifle «c memini.

V ER V M nc fic quidem expedita eft hæc qiiæ-ftio. Quxri enim bic rurfum poteft, Quibus arti-bus affentatores ad gratiam amicitiamque Prin-cipum validiores fint quam prudentes viri.Plutar chus mihi videtur hunc nodum dextrè foluere: »mie. quwm dich id ex co oriri, quôd natura homines,

COMMENTARIVS 1.

ac potîfsimû principcs,feipfos immodicè ainartt. Qj^ippe cæcus rioftri amor facilém aditum ape-piï aflenÉatori f efficftcj. rt eorum quæ apperimiis amp;i amamus indices sequi amp;nbsp;incorrupti eflcnc-q.ucamus.Itaquc li adulator PrinÄpcm laudibus, Dion Haly. q'-’amquam falfis, afpergatfacile is dulcc'dinc lail lib.s. , duHi capitur,quum multa in fc cotnmendationö

dignj eflè fibi perfuafcrit. Etcnim callidc aulicus iilluft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vitia pro veris animi

Citih Ijpni^ prcedicansjPrincipi fæuo rfiagnanimi, pro-»

• n .u(„,digo libcralis ) libidinofo hilaris 6i humani, no-^ afftngit. Sic vitia virtutum vocabulis incru-ftarisjdctraclo peccatis pudorc, Principcm in o-rnncdedccus amp;nbsp;flagitium corrumpit* IdemquC „cuiuflibct rei fimulator amp;nbsp;difsimulator, vitiafuâ vicinarum virtutu adumbrata fimilitudinc^ quantum ppteft, velat: atque aft'eftus fuos in aJtum re- ‘ fondcns,ne ailibitiónem nudct, fimulat fc ftudio Rcip.dqci:auri cupido immenfaobtcnttim habet

j quaii Principis fajnx confulat. quippc id minimi J bqnorificum Pfincipi, habere leruos inopcs. O-' dió atque vltionis cupidinc incenfus, fingitfe fui anxium non ólfcjfcd quo animo graues pro Principe, iqjmicitias fufeeperit, eodem exercere. Ad I)unc rnodum cefcra.Quæadco apud potentes valent, vt fi fc adulator per omne obfequiu in quant-.maxiiii.amp;familiai;cm vfum Principis infinuaucrit, fallacil^ps eiufeemodi blanditiis tantum caliginis menticiusolfundat, vt quibus maxim^ laborat titiis ca,diligat provirtutibus. At fi vir grauis amp;nbsp;fapicns Principcni errantem admonitionc libera inyiamreduxeritjnonperinde illi iucundus crit

Ytquî

DE PRINC. CONSILIO. 6$

vt qui omnia ad gratiam loquitur. Qnarevulga-«

turn illud.quia verum crat,in prouerbium venir,

ObfcquiumamicoSjVeritatem odium parère.

A T T A M F. N boni viri glifeente adulatione de-officiumbij

terrerinon debent, quominus amp;nbsp;Principibusamp;| ?. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amici Serai-

ceteris,quotic,s expedit,vera cloquantur.Qujppe „iftti m

(vt inquit Plato) ea fpccics, ca pulchritudoiveri Wincipem. | çft,vtnongratiætantùmautamicitiçcuilibct,fed '

rebus omnibus humanis, anteponi debeat. Poli-

ticus igitur homo,veri reétiq.amans,Q^Capito-T.Lîw.lib.j. linum imitabitur: qui quum ob perpétua patrum ac plcbis certamina, populum ad concioncm vo-cauet, eum graui orationc increpuit, quod lafei-uiret otio,amp; ptopternimiamlibertatem Patrum imperium fpernendo , perpétua ordinum dif-çordiaexvnaciuitatc duas faeerct; turn ad extre-murn addidit,Hisego gratioradiôiu aliaéfle feioî «« fed me vera pro gratis loqui,etfi meum ingenium « non moncret,necefsitas cogit. Vellctn equidem-cc vobisplaccre, Quirites : fed multó mälcrvosfaU‘f uos t{fc,qualicumque erga me ahimo futuri eftis. « Raro alias tribuni popularis oratio acceptior ple-bi,,qnamtuncfcuerifsimi confulis, luit, adeb fuit efficaxillanudèoculis fubicéla vcHtas ad fleâen-das hominum mentes, amp;nbsp;conciliandam ordinum concordiam. lam verb ne Principum quidem e-tiam auribus parcendum, quominus vera dican-tur; ac ne nimium pronis ahimii laudum fuarum præconesaudiantjmatutè monendifuntjeum qui quemquam coram amp;nbsp;in os laudauerit, adulato-rem ellc.Memoràbilc eft Alex.Scueri inftitutum, iimpt în A Si dignum quodimitentur. Oratores enim ille 3c

E

«6 COMMENTARIVS 1.

poetas qui fîbi pancgyricos amp;nbsp;præconia laudum fuarum recitarent non libcnter audiebat : fed qui aut oratiortes i àut clarorû principum amp;nbsp;virorum täte, in Pe- fafta uarrarent. Pcfccnij Nigri excmplo id facie-bat : cui quum imperatori fafto quidam panegy-ricum recitare vellet,ci dixifle fertur. Scribe lau-” des Mari) vel Annibalis,vel alicuius ducis optimi ” vita funâi,amp; dietjuid ille feccrit, Vt eüm nos imi ” temur. Nam viuentes laudare,Iudibriüm eft: ma-I nbsp;nbsp;” xime Imperatorcsjà quibus fperatur, qiii timen-

” tur,qui poflimt neCarc, qui proferibere. fè atitem ■” viuum placerc veile,mortuum etiam laudari.tloc

didum exemplum Pefeennij ita memincrat À: fequebatur Alcxandcr,vtprüfens à quoqua fe lau-dari non ferret. Salutantes quoque iubebat abfti-ncre ab inanibus titulis(verbi gratia,Dii tuam aü guftam amp;nbsp;facrofandam Maieftatcm, tuam Cle^ mentiam, feruent) qui poftea inoleuerunt. Salu-tabatur autem nomine tantum, hoc eft, Aue Ale-xander.Siquis caput flexiiret,aut blandius aiiquid dixilTet, vel vt adulator abiiciebatur, fiperfonac eins ratio patereturivel ingenti rifu exCipicbatur7 fi propter dignitatem grauiori contumeliæ fubii* ci non poffet. Immó edido monuit neqüis fe fa-lutarct vita probrofus amp;nbsp;opertus infamia. Praî-tereaveromonendifunt Principes, nihil invita magis homini parandu, quam vt femetipfum norit, quippehæc fui notitia, præterquam quod animos ad Dei notitiam deducit,nofrræ quoque nos imbecillitatisadmonet: cfficitq.ne Principes ni-mia fortuna clati homines fe elfe obliuifcantur. Qui autem probè fe hominem elfe meminerit,

DE PRÎNC. CONSÎLIO. «7 cft,eum qui labi,peccare, deterrima quaequcpo-tius quàm reéla amp;nbsp;profutura ample6ti,foleat,is o-mnifuperbia vacuus, vanas amp;immodicas aifcn-tatorum laudes,dotneftico animi iudicio facilli-mècompefcet.

S E D quemadmodum Principis familiäres ci li-berè ae ingenue proloqui decet, quæ ad iplîus Sc Reipubl.vtilitatem fpedant : fie verectindia qua-dam lenicnda cft admonitionis Vel reprehenfio-nis afperitas:neque probanda intempeftiua illaamp; impudens Cynicorum libertas, qui neminem do-cere aut obiurgare norunt,nifi fimul conuicien-tur ac mordcât.Eiufmodi fuit Diogenes,qui per-indc impudenter cum Alcxandro Magno nugaba tur ac cum Athenienfium vilifsimo. Callifthenes quoqucphiloloplius,quem Alexander inter ami-cos afciucrat,odiofam ci CeteriTq. fuam confuctu dincm propter nimiam aufteritatem reddidit : 8c pridem inuifus régi quum eum ab adoratione de-terrere vellet,femet ipfeperdidit, quod vi extun-dete id magis Alexandro quàm rationc perfuade-re niterctiv. Quapropter modeftia amp;nbsp;quadam co mitateverborum condienda eritlibertas,præfcr-tim fi cum Principe rcs erit, quem arnica amp;nbsp;Icnis admonitioplerumq.fleâit, triftis amp;nbsp;acerbaob-iurgatio exafperat.Ncquc tarnen proptcrca gra- gt;4ul»torU uitas aut libertas feurrilitate mutanda cft, fed afsi due inculcandum Principi feitum illud Pbocio-Piut.inph» nis quod Antipatro dixit. Nam quum is forte ali-“““®' quid à Phocione minus honeftum contenderet. Non potes, inquit, me fimul amico amp;nbsp;adulatore quot;nbsp;Yti. Etfi entm Amicus amp;nbsp;Adulator multarum re- “

E ’j

' COMMENTARIVS I. nim fimilitudinc conncxi fint,plurimum tainc inter fc différant. Amicus Printipem diligit : Adulator,fcipfum. Amicus,Printipis pra;fentis Sc au-dientis vitia comiter amp;nbsp;vcreciliidè caftigat,virtu-tes abfentis prædicat: Aflentator in osplenis buc-cis Principis virtutes in tælum tollit. Si quidem vitia pro virtutibus:aucrfum,ludibrio habet vt fa tuum Si feruorum imperiis obnoxium. Amicitia in vtraq; foftüna præfto eft: Adulatio,vbi res ver-terunt, mutata vefte auolat. Amici, Principis dignitatem,opéra,confilio,omni ope,ad extremum tuentur: AfTentatores non familiastantîim nobi-Ies,fcd régna quoq.ac imperia fubüertunt.

Minime tarnenidco quicumquePrincipigra turn facere ftudent, affentandi gratia id agunt. Suntenimingenuæamp; conccflævoluptates, ac libero homine dignæ,quibus Princeps cum amicis fcfcobleófarepotcft. Equitare, iaculari, venari, pila, curfu, cum æqualibus certare, longePrinci-pi honeftius cil, quàm fi fe luxui aut inertiæ cor-rumpendum det : vcl folus amp;nbsp;nullis voluptatibus auocatus mœftum otium amp;nbsp;malas curas exerccat. Hue pertinct quod in Alcxandri vita Icgimus-Eius aufpicia,quum in Afiam tranfirct, fequuti e-rant Hcphæftion amp;nbsp;Craterus, amicorum eius facile principes. His cetera propè æqualia, fed di-uerfi mores inerant. Nam Cratero ingenium durum,attcntum,afperum,cura amp;nbsp;confilio vigebat: Hcphællioni decora indoles, ingenium baud ab-furdum,fed omnis curæ,prçterquam vnius,cxpers erat,vt regis animum lufu Si iocis laxarct. Quuin igitur Alexander fiibada Perfide barbaricam vc-ftem

DE PRING. CONSILIO. 69 ftcminduifletjVt incolarum animos fibi conciltà-rctjHcphæftion ad ipGus inftitutum fefc accom-modabat, Cratcruspatriis infiftebat moribus : vt hune maximo in honore haberet Alex.ilium vni-cc diligeretjCxiftimans amp;dieensHcphæftionc A-lexan(^iamantcm,Cvaterum regis,cffe.Quapro-pter exiftebant inter eos, vt æmulos,crebræ offen fioncs. Semcl in India etiam ad manifs venêre di-ftriâis enfibus. Subuenientibus vtriq. amicis ac-currens Alex.probris increpauit Hepha’ftioncm, propalam ftolidum euni amp;nbsp;amentem vocans.Pri-uathn quo que Craterum corripuit amarè,reftitu-tâqânter eos gratia,per Ammonê iùrauit, quam-quam ftbi fupra omnes mortales cari effent,fe am bos nccaturum.fi itentm eoncertarent, aut eum à quo initium ortum effet. Vnde ne pej iocum qui-dem deiheeps aï^er altcrum vllo diâo vel faâo lacefsiuit. Princeps igitur, Alcxandriexemplo, non tantum fibi adiunget Crateros , qui confili j copiam præbcant : fed etiam Hephæftioncs, qui.-bufeumper honeftas voluptates amp;nbsp;lufus animum exhilaret. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

Iam veto quia non vnum genus Adulantium cft, quo facilius à veris amicis internofei pofsint, coruiU quad familias vel ordines pcrcenfcre hîc libet. Omnibus certè hoc commune eft , vt ftu-diofe dogma iftud Mach.obferuent,rcrûmq.vcri~ tatcm,ne innotefcatPrincipi,perfido filétio clau-dam amp;nbsp;occultam habeant. Sed vt fuis ac propriis generibus diftingui pofsint,eos üfdcm illis voca-bulisfignabo, quæ à maioribus noftris accepe-runt. Primi generis Affentatpres, vetcres Galli

E iij

70 COMMENTARIVS I.

feftiuo vocabulo,Ianglerios,id cft,fcurras,nnga-tores, amp;nbsp;blateroneSjVOcabant. Eiufccmodi funt, qui nugis fuis gratiam potentum venantur:qin fu cata Principum vitiapro virtutibus extollut: qui bene amp;nbsp;compofitç dicendo vanos homines ine-briant, amp;nbsp;ex ftultis infanos faciunt. Eius generis aflentatorcs, régnante Philippo Augufto in Gal-liis, extra aulam pulfi funt, quod mores corrum-pcrent, quod à principibus immenfa dona caperent,quæ noneftius in egenos crogarentur.Rex i-pfe, vt cetcros exemplo fuo moueretjibllenni vo-to femet obftrinxit, Se quidquid ipfe ac fuperio-res Reges in feurras eft'uderant, id omne in poftç-rum pauperibusdaturum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t ;ji

Dion * NIH 11- ifto gencre hominum peftilentius eft. Tim.inCxf. Nam dum Principem immodicis cncomiis cælo Cifca' j^^QUarepituntur, eofuperbiar prouehuntvt gra-7,. uiore lapfu proçidat. Quod lulio Cæfari contigit. Quippe L.Cotta,Cornelius Balbus, amp;nbsp;fimi-les feurræ, fuadere cceperuntvt Qmntilem men-fem, lulium ex fuo nomine appcllaret ; pratterea templum, facrificia , cæleftes honores , amp;nbsp;cetera humano faftigio ampliora,patereturfibidecerni: Regium nomen amp;nbsp;diadema vfurparet. Quum ad-euntibus fe Patribus conferiptis forte adfurgere „vellet, ab alTtntatoribus retinebatur. Quid? (aie- ' ,, bant) non mcminifti te Cæfarem, amp;nbsp;Reip.prin-„ cipem eflepnumquamne patieris te pro tua maie-ftate coli ? Hxc amp;nbsp;fimilia,quamquam répugnante Cæfarefieri vidcrentur, inexpiabileilli odium Senatus atque inuidiam mouerunt.

CA 1Vs Caligulaaliquanidiuboni Principis fpeciem

DE PRINC. CONSILIO. ^71 fpeciem habuit;fed abhuiufcemodi affcntatorib. loftph-corruptus è Principe in monftrum verfus eft. quot;jp’.'îp ' ’ Quippe amp;nbsp;pi), amp;nbsp;Caftrorum filij, èc Patris ex-crcituum, amp;c Optim.Max.Cæfaris, amp;nbsp;ceteris hoi-porum cognominibus ccrtatim in ilium congc-r ftis, ex tolerabili Principe crudelifsimum tyran-num feccre. Quum diademafumere, amp;c fpcciem principatus in regni formam vertere vellet, ab aa licis admonitus principum èc regum fe cxcefr fifle faftigium,diuinam ex eo maieftatcm alTeretc fibi cœpit. Tcmplum etiam nuroini fuo propriu, amp;nbsp;facer4otes amp;nbsp;leftifsinlashoftias, inuituit Jn templo fimulacrum ipfius aurcum ftabatîamicic-batûrqueveftc quali ipfe .vteretur. Intcrdiu cum Capitolino loue fecreti) fabulabatur, moJoin-fufurrans ac prçbens inuicein aurcs,modô clarips nec fine iurgiis: donee exqratus ( vt refcrebatigt; amp;nbsp;in contubernium yltroihuiutus effeuEnquo in- o faniæ adulando perdu^lus fit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

Sed ne affentatoribus quidera Ipfisludifica-^g““*“^** tio Prinçipis impunèctateiigin facile à ftultiamp;ad infefta amp;nbsp;12uatranfgrqdicamp;,amp; ludibriaferiis per-mifeere fqlitus, fua exempla in confultores ver-tebat. Memorabi|e eft inter ccteros exemplum Macronis, qui oppreffo Seiano praepotens, vt gratiam Caij Cæfaris foueret, Enniam vxorem fuam immittendojiuuenem amore inlexerat. S#d poftquam Maçrpnis amp;nbsp;Enniæ beneficio princi-i patum adeptus eft ,Maçrani leui de cauffa infen-fus, ilium nimia iam Fortuna fecordem amp;nbsp;nihil minus exfpeftantem , r vltro mortem oppeterc coegit ; quum cum præter cetera lenocini) accu-faffet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E üii

7Ï COMMENTARIVS I.

• ■gt;' Nihilo mitior fuit duoruhi exitus, quibus ‘ j *'/ pro intempeftiua aflcntationc cruenta mors pcr-folutaeft. Natn quum Publius Afraiiius Potitus, homo pieheiusjuülta' quadam adiilatione , nort mqdovolens fcdctiam adhibitó iureiurado'pro-miftflctjfi Caius cönualefceret, fv libenteritiori-turum: qiwxnque A'frftnius Secundijs,^ucs,dixif-Qit Ce obcaindem càufam vcllè in fingularc certain cndefccndçrc,ai»bo$ propecunià'quam fcfpc'-•Tananb-accepturöSV'quód pro Caio vita'm pro-üindonapärah fijjflent^Ocgitpromifla faecf c,ne •jifiierarcnt. qwidqüam dignum laude,hoc vho exccptci, fcck tnfanus illcprinccps. na'quod adpœham tfiumiifhjrumattinetjwftifsipia flirt hæc defotmis obfcqnij ‘ftie.rccs ! amp;'dignf efan^, 'xjuondó ilium ad infanwm redcgôi'St, qui tales ck ipfius’infaniafrudusrpfcrtent. ' u» ;,r. :

Dionîn Ne t q««b quenTadttioduGôlac^S ifti erga Prin-cipcm præfcntcm ntihiftiè làbdu‘m''^S:'horibruih

■■ paici £ünt f;'ficgt;abfeptlt;?fn'ridént Sc probrislâcc-ràntiiTcridatcs'frit^rVologcfi PaFthhl'fi'rn’régis, quum Rbtùami mbgnô t'ômitatu v^ni'^'êy fom rriit ‘tensfeadpedes'NtiqrtïsVacJmanfùsiid cdlûtch-ïfdws, veneratii»:-Dbi1i!nhm àji|içllaüîthtgô ^in-,, qui0 domine, Arfaci nepô'h'Volôgcfî amp;lt;‘Ps(cÔvi JJ reguni frater, tUus'leruus* fuWi\'ÿ^rtfqvVt téUcû Ai ,i/sieum, nonfcciis ac Mithram,i’dtftftilcth, colc-}, irj8mi.Eqnidem ii cfO quem tu me fato quodam cf jjfirictJ.Tu eniinifauffAimeum es amp;nbsp;fô'tttina. Huic jj.Nero’itarcfponditi'Tu quidefti quhdhuc véne-gt;. ris l’cqtè fitciftijvt præfens pra’fentemefruereris-„ Nam quæ neque pator tuuj tilgt;'i rOliqyit, neque

Il nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fratres

D'H PRfNC. CCNSILIO. 75 fratrcs qui dcdcrant fcruaucrunt,ea ipfc tibi nüc“ do,téque rcgcm Armcniæfacio ,vttu atquc illî “ fimul intclligatis in mca pôteftatecflc régna da-“ re amp;c adimcrc. T um T cridatcs fc ad Ncrönis pc- “ des abiccit, eîqùe Ncrô'diadema impofuit. Sed ■çam dicm Omni lÆtitiægcnercvt célebraret Nt-ro,citharapublicè cccinit, currjufqtie viridi vcftc indutus agitatiit^ Hîc^ Feridates in hofpitium tc-uerfus Neroncm vilcm haberf ac deteftari, anri-jgâmamp; ci'tharœdumvocaildoVqüeni paulor ante Dominum aedeurt falutaucrat. Scilicet prdtali 'opera'rtïefeba?:ur is adulatoHj'vt ab Ncronc rè-gnuth acciperct?

N E ç minor adulator Yerid^c Prufias Bith^ nbsp;nbsp;ub. 4^.

hiæ rés^poft Perfea à Paiilt» Æmilio dAgt;ellatun'i,ti'’ius 11.50. Röitiatri VCniï.ls magrio comicatu vrbcrtt ingref-'füs,ad dorüth’ir'porta'trîb'îinàltpQ^Caffi) prttoris ^crrèx?t?8? dcos q6i vrbcm Rbihiam inColctcnt, Senatum pôpulûniq; R.CilutatumTc dixit vendis. Polybius. QuûrnÉpih dùtiàin v'crnffc?t',fiimmifit fe,ofetilô'U-rritri'curiié'cón'tigit', dcosferuatordS fuos Sena-ftüm-äppcllhfit, àliamq. ôrâfloncm non tim ho-norilîcànitauiiientrbus quim ifibî deformem hâ-buit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prrofmnhi ettam Romani vertiretpi-

* l^aïus capitfcràfq Içgïtiii'.'ôbùiim ibit, libertum ’popüli-Kóipadi ïta palam ft'feréns,vt inlîgnia ot-''diniseïtii g^rértt.ïtaqnc qùütn tanti noininisma

îeftâtenl fëtrtîlïbus blanditiis fœdarct,a'Nicôin’l-'dcfiliofimuPregno Sevitaprinatuseft. gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

•’'’‘E ir s c E Mb D ï feutra fuit L. Vitellius,VitcVsuct. invi-''lij Impèrat.pater, mîrî in adiilando ingcnlj. IstelUoca;, 1 primus C. Cæbtrem adoraVi vt ’deum inftituit ;

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«

74 COMMENTARIVS I.

quum reuerfus ex Syria non aliter adiré aufus effet quàm capitc vclato, circumuerte'nfque, deinde procumbens. Claudium vxoribus libertifque addiâum, nequa non arte demercretur,pro maxi mo munere à Mcflalina petiit,vt fibi pedcs præbc rçt excalceandos : detraélûmque focculum dcx-trum , inter togam tunicâfque geftauit afsiduc, nonnumquam ofculabundus. Qmdfacias tam fœ dis mancipiis?

TAM dcformisferuitij exempla in ipfo quoqlt; Senatu extiterunt:amp; tempora ilia adeo infedaa Tae. Annil. adulationc fordida fuere, vt non modo primores ciuitatis, quibus claritudo fua obfequiis prote-gcnda cratj fed confulares quoque ipu amp;nbsp;fpnato-rcs, certatim in Principes fceda amp;nbsp;niraia çenfe-rvnt. Memorixproditur Trbcnum, quoties curia egrcdpretur, nunc in modum elpqui folituin, ,O H O M I N E S A D, 5 h R V I T V T E M gt;nbsp;V A R V T o s fcjlicet etiam ilium qui libertatein publjcam polletjtâ proicâ^Ƀeruicnti^m patien-tiæ tædpbat. Ergo quum ipfo imperantc lex Ma-icftatis acriter excrccretur ( cuius, nomine non fada tantum, vtapud veteres, feddida quoq- amp;nbsp;ea pcrfæpe lcuia,_in iudlcium veniebant) L. Ennio equiti Romano crimini datum'tftq'uod efii-giem Principis promifcuum ad vfum argcnti vef tilfct. Eo fado quum Maieftatem fuam nulla cx parte violari Tiberius videret , recipi inter rcos vctuit:palam afpernante Attcio Capitonc,vno ex togatis illis mancipiis,quafi per libertateip : non cnim debere Patribus eripi vim ftatuédi,ncq-Mn turn maleficium impuncnabendum : fanèlentus

DE PRINC. CONSILIO. 75 in fuo dolore effet, Reip. iniurias ne largiretur. întellexit hæcTiberius vt erant magis quàm vt di cebâtur, pcrftititq.intcrcedere. Capito infignior infamiafuit : que d hum an i diuiniq. iuris feiens, egregium publicuin,amp; bonas domi artes dehone ftaufffet. Hîc attendere operæpretium eft quod annotât Cominæus, Literatos viros, fi probita- Comin.lib.t tem cum doftrina iunxerint,Principi ad res con-**’’*** fultandas pcropportunos:fin mali funt, ptftilen-tifsimos effe. quippe tanto fplendore verborum orationem fuam veftire, tot Icgum atque cxem-plorum , quæ perpaucis nota funt, argumentis munire , vt multa ex ip forum fententia temc-rc ac perperamdccernantur. Sed adeem redco.

HVIC Affentatorumgeneri merito plerofque Poetarum nouorum accenfeam,qui minime gra-tuita mcndacium laudum vanitatc Abbatiam, autpræpingue aliud facerdotium,vcnantur. Poe-tisequidem inexomando aliquo plus aliquidli-cerc quam vel oratoribus vcl niftoricis,facile pa-tior: (cd fl immodica ilia encomia non tarn hono ‘ , ri eius qui laudatur quam dedccori vertut, ccqids fuper mcndacium tantam impudentiam tolctet^, . ■Nequeprocul documenta quæfiuero.Epitapbia multa inCaroluro ix.Galliæ regem nuperferipta * funtamp;Lutetiæexcufa.In eis Rhapfodi ifti canünt Carolum tanta ciuium amp;nbsp;fubditorum cæde perpe trata, plura monftra exfeidiffe quam Hefculcm. Quemadmodum Samfon columnas quasiample-XUS erat, ædémque illisimpofitam, moricns fub-uertit: italuftitiam ac Pictatem , duas Regni columnas, Caroli morte concidiffc: Galliam illi

7(J COMM ENT ARIVS I.

noucrcain cxtitifl'c. In fe omnium artiiim , ctiam mcchanicarum^ofEcinam habuiffe. Ei Hcnricuni III. fucccfsilfc, vt Polluci Caftorcm , amp;nbsp;Diuum Diuo. Pro Ciirifto martyrium perpeffum effe^at-qiic inuocandum cfTc pro Sanfto. Vtrum hæ gc-ncrofo amp;. verè poetico fpiritu atflatorum bomi-num voces, ac non potius fciirrarum aflcntandi Rudio amentium clamores habendi funt?Certè fi rediuifccrct Carolus, putaret fe ludibrio haberi: neque cgregius vllus princeps jneptas amp;nbsp;indcco-ras laudes admittir: quemadmodum de Augufto fcripfit Horatius,

- nt/ï iextro tempore, Flacà

seiin.sjt.i. nbsp;nbsp;l' er ba per attentam nombunt C «ijarts aurem^^

‘y. Ctamaleftp.iJpe're recalcitrat vtiai^ite tntm.

•Nam amp;; opuinj quique viri, ctftlaudari fenon je-gre tcruntvanas tarnen Si immodicas laudes, non raiïfùm vt.prægraueis fpcrnunt,fcd etiam ex-fe crautur;quod confirmant hi Euripidis verfus, luripiiî .R ^mrnlandanrur boni,altquo modo

*quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Oderunt eor ejnt lattdant-fiijprtdtcent immodice.

Vtinam nom jftt Pott e,prnifquam Epitaphia edcrent,'Vergilium ac Horatium cuoJnilltnt.Cc-cjrm'td ^ebrant illi niultis verfibus Augufti laudes, fed f.if. quaslautquomodo? Laudant ilium quod cunfti d fcordiis ciuilibus fefia compofucrit, quod pa-ccin vbique reftitucrit, quód lus integerrime ad-min'ftrarit,amp; aureum fcculum reduxerit. Laudât qnoque quod Cantabris Si aliis populis fubadfis ai xctit imperium : fed quotl arma in Antonium accepta,in Remp.vcrtilfct, quodßrutum amp;nbsp;Caf-fium opprefsiffet, vt fine vitupcrio itafine laudc,

filcntio,

DE PRÏNC. CO'MSILIO. 77

filentio tramittunt.Nam triumphus(vt tarchus)cxpatriæcalamitatibus amp;c ciuilii'angui-nepartus,fœdus Sc acerbus cft.Ab illis igiturno-ftri Pfcudopoctælaudandi exempla filincrede-bucrât, netam putidè amp;nbsp;inuerceundc feriberent. Scilicet Carolus,inftarSamfonisjIuftitiam amp;nbsp;Pic tatem, ftatus fui columnas, morte fua peffumde-dit:atque ita baud dubic Henrici hodie domi-nantis regnum Impietatis amp;nbsp;Iniuftitiædamnatur. Quod contra cft. nam ius fâfq. ac religio perinde vigent in Galliahodie vtCarolo régnante , amp;nbsp;in eo ftatu funt, vt peiore efle amp;: in deterius mutari nonpofsint. lam veto nonne grauis iniuriaeft, Galliam noucrcam in regem dicere, quæ regum imperils indulgere adeo infucuit, vt tyrannos quoque tolcret? Obfequium exuGre rebellauc-re nonnulli in regcm,inquiunt ifti.Scdilli negant fe rcbcllalTe , neque vllos fe obcdicntiorcs fuifle, dum fœderibtis atque ediélisfidcs non defuit. E-gregiam porro laudcm,afsignare régi officinam artium omnium,etiam infimarum: quafi compin gere arculam, aut cucurbitas pingcrc(quod in A-drianum iaétum eft) inter regias artes amp;nbsp;præci-puas Principis virtutes numeranda fint.AtVirgi-lius multo aliter de principibus Romanis agens,

Excudent alij JpirMtia mollins £ra: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Æa.s.

Credo ee]utdem,VM05 ducentde marmore valtiu: Orabunt catt^lru mtliits,C£lte].meatM Defcribent radio i^furgentia fîdera dicent^.

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jT« regere mperio populos T^omane memento,

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;( Ht. tibi erunt artes)pactfi .imponere morem-^

härtere fubieSlis,ttl debeilarefaperbos,

78 COMMENTARIVS I.

Principes fcilicct non vult eas artes fcire quæ ma* nu traâ:âtur,feci vincerc,impcrare,parcere,gcnti-bus a fe domitis iura amp;nbsp;leges darc.Illud vcrô pro fanum de Caftorc amp;nbsp;Polluce amp;nbsp;Diuis quorum alter alteri fucceHerit,quàm alienum eft ab auribuS Chriftianisî Si hodic tam fatui eflent principes,vt ifti profani amp;nbsp;impij funt.iuberent fe in templis cf figie numinum facrari amp;nbsp;coli: quemadmoduCa* ligula inter ftatuas Caftoris amp;nbsp;Pollucis fimulacrû fuum collocauit.Scdde hoc genere Affentatorum fatisegimus.

I» htores fe 1 A ad Dclatores veniamus, qui veteri Gal-cundum ge-lorum lingua Marmofeti diÄi funt,fortaflc à muf BUS »duian-niurando,quafi Sufurrones:qui fortuitos aliorum fermoncs,amp; plcrumquetacendos,in aurcm Prin-cipis leni murmure infufurrant. Longe illi Scur* ris periculofiorcs funt. nam obfequium fimulan-tesin Principcm,fingunt fe egregiam illi ope-ram nauare,odorando amp;nbsp;fpeculando abditosfen* fus amp;nbsp;voluntates inimicorum eius, ne ab illis for-Corn lib I nbsp;nbsp;nbsp;incaiitus opprimatur. Principes vicifsim, quia

eap.^.u. (vt ait Cominæus) fufpicaces corum animos iragt; metus , cetenq.tales affeftus ex rumoribus amp;nbsp;de'' lationibus orti,facillimè penetrant,criminatori-bus crcderc amant : immo etiam promittunt, quidquid ex ipfis intcllcxerint,idtcdum firoccul turn habituros. Quod fummum in Principe vi-tium eft. Nam præterquam quod communitcf omnibus L-ri^eepfA,âigt;if illud tenendum eft, ne R-vos AT Q^v E A R T V s ESSE SA-PIENTIAE non te MERE CRE' D E R Ej hoc Principi proprium elfe débet,Vt au-

rcJ

DE PRINC. CONSILIO. 79 rcs aduerfum accufationes clauJatrnifi delator pa lam nofei veilt,ac,fi falfum eius indicium efle ap-parcat, nullam pœnam reeufet. Sed potifsimum in caufsis magni moment! Principi cauedum eft necrcdat,aut præproperc ad vltionem feftinet, nifi prius eo audito cuius nom é ad fe delatum eft. Sin leuiscauflaeft,amp; verba tantîim arguuntur,vcl per ludibrium,vel per irâ,vel inter pocula (vt fit) temcre iaéla in Principem, ea fpetnat ; amp;nbsp;fi fpre-Ucrit fponte exolefcent. Nemo linguam adeo in poteftate habet, vt non illi aliquid perperam di-ftum excidat. Eum morbum homines in homi-nibus tolerate vtique debent,fed maximè Principes,idque duabus de cauffis.Primum quod non ad alium quemquamplures criminationes deferun-turquamad Principem : quibus fi patienter aut libenter aurem commodet, perpétuas inter curas amp;nbsp;formidines anxius aget. Deinde cogitate dc-bent Principes , fe omnium oculis amp;nbsp;iudiciis cx-pofitos elfe,amp; de ipfis plus homines quam de pri -uatis loqui. Quis hîc linguas hominumfrenauc-rit? nam fi interdido alligaueris, eo intemperan-tius loquentur. Itaque verba in fe temerc amp;nbsp;in-confulteiadaPrincipem dato animo defpicere, amp;nbsp;omnibus vtile amp;nbsp;ipfi honorificum eft. Neque aliter Auguftus Cæfar confueucrat. Quum enim quadam cognitione Æmylio Eliano Corduben-fi inter cetera crimina vel maxime obiiceretur, quod male opinari de Cæfarc folcret, conuerfus jj adaccufatorem,commot6que fimilis, Velimfin-quit)hoc mihi probesrfaciam feiat Elianus amp;nbsp;me linguam, habere, plura cnimde co loquar. Nec

8o- C OMMENTARI VS'I.

quiduuam vitra aut Hat im autpoftea inquifiuîf* Maue”' *quot; lapicntia M. Antoninus Pius, cgrcgius prin^ ceps, ciufccmodi fvcophantarum caluninias ref-puebat. Ei aliquando Valerius Omulus, qiiwrn forte Lucillam Marei itiatrcm in viridario vene-» rantem fimulacrum Apolliftis vidifl'ct, infufurrar » uitjilla nunc rogat vt diem tuum claudas amp;nbsp;filius, 3gt; imperet. Sed apud Antoninum ca calumnia non valuit : neque quotquot extitcreboni Principes, Traian’jNcrua, Alcx.Seuerus,amp;c. DclatoresCge mis hominum publico exitio rcpcrtum,amp; pœnis quidem numquam fatis cpcrcitum) ferre pötue-runt:nedum vt præmiis alliccrent.

vet temetc S E D, Vt paulo ante dixi, minime omnium dc-iida «“^'picct Princinemtcmerariæ amp;nbsp;inconfultæ vocisnb amp;nbsp;ictiican nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.-r r 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1- o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r

non debet, mium mcmorcm elle,led negligerc amp;nbsp;pro non dl rro(tlib.4. éta babere. Qua dcre indicium nobile quondani “P faófum in confilio Caroli v r. Galliarum régis, vt non alienum , infcrerc biclibct.Petrus Cortc' næus inter équités Anglos longe acerrimus erat, is aliquando in aul-a reg is Gatliæ Guidoncm Tri' mulium,cquitem inter Gallos nobilcm,adfingu-larc amp;nbsp;ludicrum certamen prouocaucrat : vt pu-gnæcucntus oftcndcrct vtcrequeftri gloria clfct fuperior.Ncquc detredauJt ccrtamenTrimuliusi amp;nbsp;prius fcifcitatus régis voluntatem,eius amp;nbsp;duels Burgundiæ ipfiuspatrUipermiflu, in medium at' matusproccfsit.Confluxcrant adfpcftaculumBu îiispugnæ multi procefes, amp;nbsp;Rex ipfc intcrcrat: qui,poftcaquam femel hallis concurrilfent, cet' tarnen autoritatc füa fini it. Anglo ex ea re often-fioncm nalt;flo,prudentcr tarnen difsiniuIanti,Rclt; abeundi

DE PRINC. CONSILIO. 8t abeundi poteftatem fccit, cique comitem attri-buit ClariumjequitemGallum,quieum Calefium vû-jiie prbfequerctur. Dum iter peragunt, cupfdo forte incefsit Anglo vifendæ Comitiflæ S. Pauli, quæregis Angliæ foror crat, amp;nbsp;Lucenij com^ morabatur. Ab ea perhumaniter excepti, quum variisfermonibus (vtfit) tempus tcrcrent, fortè per imprudentiam Anglo excidit: Se,quum iudi-^ caflet Galliam viris fortibus amp;nbsp;ftrenuis abundare nullum tarnen in ea naftüm effevirum cum quo congredi poflet.Td diétum,quo nobilitatem Gal beam occulte perftringebat, alte in Clarij peftus defeendit : is tarnen animo tamdiu conditum te-nuit donee Calefium peruenilfent. TumClarius tc Anglo, Q^ando ( inquit) te in banc vfque vrbem lt;« deduxi, Cortenæe , régis mei mandato dclundus lt;c fum; nunc fide mea plcne exfoluta, velim tibi ve-“ tc niat in mentem fermo ille quern apud Comitif- »t fam habuifti,quum diceres te neminem rcperiflctt in Gallia cum quo armis de equeftris virtutis pal lt;c ma contenderes. Age(inquit)faxo vt non procul cc tibi quærendus fit quicum décernas, fi vir es, me- cc cum,quibus voles armis,Gongredercifcdpriusim cc petraabbuius vrbispræfeéto vt regis tui nomi- cc nc nobis eiusrei poteftatem faciat. Nulla mora cc ab Anglo faâa eft.itaque permiffu præfcôi arfna capiunt: inteftis cquis concurrunt: pluribus locis vulneratur Angluj. Eius rei fama quu ad Regem ' amp;c patruum eius perlata effet,Clarium arcefsi iu-bent, is diccbat eo à fe faftum vt Gallieum nomen,quantum infe effet,inuiftum præftaretimul-taque alia afferebat, cur id fibi non magis fraud!

i

82 nbsp;. GOMMÊNTARIVS I.

quàmlaudi eflcdcbcrct. Sed rc ad Confilium rc-gium rclata(cui intcrcrant,Dux Biirgundfæ,Co-ncftabilî$,FranciæMarcfchalli,amp; multi alij pro-cercs) Scnatufconfulto dccretum cft vt Clariiis certum ad tempus in cullodia habcrctur , Rex in eius bonapoflcHum mitterct: cctcrii,quamquant mcritOjCxilij pœnam rcmitti. Paulo poft tarnen, dcprecantibus DuceBorbonio amp;nbsp;Comitifl'a S« Pauli,Rex ignouit Clario, eique turn dcclaratum cftquamobrem ConGlio regio ca pœna dignus vifus elfet,quod videlicet voeem Icuem amp;nbsp;temerê iaélam familiari in colloquio pro feriavltus eflet-quot; Si tanta eftethuius Decrtti autoritas apud nos quanta clFc deberet, non ita anxiè amp;nbsp;minuté omnia momenta decoris atquc exiftimationis pon-deraremus, vt propter leueis contumelies, amp;nbsp;in-cauta verba, in iras atroces amp;nbsp;in lites prorûperc-mus. Scilicet Augufto amp;nbsp;ceteris principibus egre giisjfua fama,fuum dccus.vilia crant.Non minus equidc ftudiofi illi ftiæ exiftimationis erant quart nos: fed non ita infirmam ncc parais rebus mobilem mentem,ncc aurcs tam ofFcnfioni pronas, gerebant : amp;nbsp;voces inconfideratè miftas velnon animaduertebant, vcl fi animaducrtercnt,cxcclfo animo afpernabantur.

ftoa.iî. V E R v M equidê eft illud Salomonis cllogiurt, Criminatoris verba elfe inftar occultorum vulne-rum,quæin vifccra vfque pénétrent. Vtenima-pgftcmata amp;nbsp;vomicæ quæ in inteftinis amp;nbsp;intra corpus nafcuntur,lcthalcs ferè funt : vulnera externa remediis vincuntur. fie apertæ criminatio-nesjYcl purgandOjYcl fatisfaciendo, dilui, vel redit»

DÉ PRINC. CONSILIO.

ditu in gratiam diflbluijpofTunt: fed qui ocGuItis calumniis amp;nbsp;libellis Principis crcdulitatem amp;nbsp;crudclitatem explorant, perniciem aliis ac po-ftrcmiim fibi inueniunt. Quod multiscxemplis planum facerc non difficile eft.

Cl A vDi V s Cæfar coniugum imperils obno xius Meflalinam, omnium fiiæ ætatis fcminarum intemperantifsimam, vxorem habuit. Ea quum Appium Svllanum,nobilifsimum virum , pcrditè swetnn.M amaretjUque cius confuetudinem afpcrnaretiir, ftatuit cum NarcilTo libcrto eum quacumq.ratio- jj, ne perdere. Itaquc diuifis partibus alter ante lü- ciaad. ccmfimilisattonito patron! cubiculum irrupit, affirmans fomniaife fe vim ci ab Appio illatami altera in admirationé formata, fibi quoquecam-dem fpcciem aliquot iâm noôiibus obuerfari rc-tulit. Nec multo poft ex compofito irrumpere Appius nuntiatus(cui pridie ad id temporis vt ad effet præceptum erat) qua G plane rcpræfentarc-tur fomnij fides, arcefsi ftatim ac mori iuflus eft. Nec dubitauitpoftcro die Claudius ordincm rci geftæ proferre ad Senatum , ac liberto gratias a-gère quodpro falntefua etiam dormicnscxcuba-ret. Sic ergo ftruftafallacis fomnij feena amp;nbsp;fabula Appium ad mortem, Claudium ad vecordiam, egêre. Quippc amp;nbsp;hoc inter ceteras aulæ artes dc-latoribus iftisfollenne eft,mentcm Principis, me tu, ira,aut quocumque affc(ftu,turbarc;vt ci velu-ti cæco pro arbitrio illudant.

Se V ER VS Impcr.duos filios Bafsianum amp;• Ge tam, pari imperio Remp. adminiftrare vôlucrat, sta«o. . exemplo Pij,qui Marcum amp;nbsp;Verum Antoninos

F ij

§4 COMMENTARIVS I.

per adoptioncm filios Rcipiibl.reliqucrat. Nam amp;nbsp;poftea duorum vno tempore Impcratoriim ali quot exempla cxtitcrunti Sic Diocletianlis cum Maximiano imperium communicauit, Maximus cum Balbino, Tbeodofiiis cumHonorio, Cori-ftantius cum Iuliano,ValcntinianuscumValcdte, amp;nbsp;alijnónulli:quibus exemplis ofl-enfum eft fum-mæ poteftatis cofortium pprpetuo infociabilc no clfcjfiadfit fraterna vnanimitas. Hoc ergo ftatuc-r jictod in se pat Scucrus : cupicns in primis vt Roma fuilibefi ucfoi'i’ J- gQijjj moribus inftituerentur. Sed ca omnia Fru-ftra erant. quippe illos adolcfccntes adliuc,in ipfo ætatis Feruorc atque in fumma licentia, volupta-tum omnium irritamentis corruptos, efiam adu-latorum minifteria diuerfos trahebant : fciJicet qui non modo illorum obfequerentur cupidini-bus atque flagitiis, fed noua femper aliqua exco-gitarentjvnde alteri gratum fieret, alter ofFende-retur. Mortuo veto parente, ctiam infidiari inter fc,moliri omnibus modis,eamodô habere in animo vterque, quibus alter dolo capcretur. Ita inter cos odium in dies amp;nbsp;difeordiæ glifcebant.Scd quum infidiæ minus procédèrent, ex Læti adula-toris confilio ftatuit Bafsianus aperte graflari-Q^arc per fpcciem rcconciliationis Fratris Geta: cubiculum ingrclfus, cum in compleiu matris confodit- Quo Fado cxilit ftatim,ac per mediana vrbem currens clamitatfc vix diferimen impro-uifum amp;nbsp;paratas à Fratre fibi infidias effugifle. Ccterum quum fenatui cædcm illam inuifam elfe non ignorarctjPapinianum cclcbcrrimurn lurifo qua Scuero amicifsimus fuerat, tentare impuden-

ter inr

DE PRINC. GONSÎLIO. 85 ter inftitit, vt oratione compofita in fenatufaci-nusilliiddiluerct. quodquum illc ncgaflet,rc-fpondiflcttj. Non tam facile exeufari pofl'c pari-cidium quam fieri, ipfum quoque fecuri pcrcuti iufsh.Scd vtfenatus ac populus crederet pænitere ipfum fratris intercmti,amp; tam atrox facinus mails confiliis impulfum perpetraffe, Lætum, quo fuaforc GctâobtruncaratjmifCovencnoad mortem compulit. Continuo tarnen (incertum odio, an nequid aduerfus ipfum molirentur ) nccari quoque iufsit domefticos omîtes atq.amicos Gc-tæ, qiuq. inædibus liabitabant quas illc incoluc-rat: ntiniftrofque item vniucrfos,fic vt ne ætati quidem infantium parcerctur.Qiiæ rcs, obfecro, tot cædibus naateriam præbuit, nifi vna peftilcns adulatio miniftrorum vtriufquc, qui certamina inter fratres amp;nbsp;inimicitiasaluerant? ■

Memorabilis quoque hiftoria cft Gom-modi,cuius initium, ordinem, finem, quia huius pi, in cotn-paulo tufius exfequar. Com-

modum magna diligentia curaque pater Marcus Huoi.Ub.i. cducauit,accitis vndique viris doélrina claris,ma ximaq.propofita mcrccde, vti mores pro fe quif-que filij ingeniumque cxcolcrcnt. IpCc verb litc-rariim amp;nbsp;fapicntiæ ftudium adeo præ fc tulit, vt magnum fapientium virorum prouentum ætas illafunderct. Soientcnim(vt inquitHerodianus) pltrumt|uc homines vitam ôc mores Principis i-mitari. Ceterum in confilioltabebatoptimos 8c fapientifsimos viros,quos Amicos amp;nbsp;fideles fuos vocabat ; quod vocabulum hodie quoq. rcxGal-liæ in diplomatibus vfurpat. Sedipfe morbo atq.

¥ ii)

36 COMMENTARIVS I.

ætatc confedus,quum vitæ fi bi linem adcflc intel ligeretjCoram amicis orationem habuit, quafi-lium adhuc adolcfccntem He rcrum imperitum magnopcre illis cómendauit. Igitur Marco mor-tuo omnia, fed breue fane ad tempus, paternis a-micis autoribus gerebantur: neque illi officio, confilio vel opera , vllo loco deerant. Sed paula-tim dcinceps irrepfere nonnulli ex aulicofamu-Jitio, qui lætè illud ingenium ad præci^itandum in omnia vitia acceperunt. Nam identidem illuni vrbis deliciarum admonentes, nunc rerum omnium copiamf'crenteslaudibusjfacilè adolcfcen^ tis animum alabore belli adlibidinemamp; enpi-dinem voluptatum tranftulcrunt. Itaq.fpreto pru dentium amicorum confilio, paccm à barbaris turpiter auro redimens, Romam advoluptates re uerfuseft. Mox fuadentibus aflentatoribus, pri-moresfenatus amp;nbsp;paternos amicos,variis crimini-bus circumuentoSjintcremit. Sed inter cctcros a-dulatorcs præcipuc eminebat Perennis, in quent abiefta omni rcrum cura, vniucrfum Irnperij regimen tranftiilerat. Is auaritiaflagrans, honores amp;nbsp;dignitates vcnumdarcjlocuplctifsimum quem-que corriperc, vetcribiis Commodi amicis dolos amp;nbsp;calumnias ftrucrc,vt in corum bonainuadcrct. Qi^ibus artibus breui effcétum cft vtexegentif-fimo ditifsimus cuadcrct. Sednon hæc illi félicitas diuturna fuit. Nam quum , fublatis è medio quos Commodus hdelifsimosamicos amp;nbsp;falutis fiiæ fludiofifsimos habcbat.orbum confilio auxi-lióque imperium in animo habcrcc muaderc,pa-tcfdéii fraude,^ militibus ipfluCommodi cum li-beris

DE PRINC. CONSILIO. 87 Ecris iiiterfcélus cft. Ilii baud paulo dctcrior af-fentator Clcandcr fucccfsit,quiexferuo eoauto-ritatis amp;nbsp;potentiæ proueftus cft vt fuo arbitratu fenatoriam dignitatem daret ; nec cam folùm vc-nalcm haberet, fed officia quoque militaria,pro-curationcs, imperia , ac poftrcmo rcs omncs.Sed quum magna eflet inopia rei frumentariæ, ifquc plurimam vim frugum occlufam tcncret,concur-rcre plebs in palatium ci pride infenfa, amp;nbsp;Clean-drum ad pœnam flagitarc;dum Commodus in al to feceflu, infeius omnium quæ gcrcrentur,volo-ptatibus indulgeret. Tum repente globi cqui-tum in populum immifsi funt Clcandri iuflu, ob-uium quemq.protercntes:doncc îadilla Commo di foror,accurrcns ad Cæfarcm, Clcandri faftio-nem amp;nbsp;ciuilem tumultum nuntiarct. Ita Clean-dro quoque obtruncato huic terror! finis impofi-tus.Sed quum bine fcurris,binc adulatoribus,T)b-noxiusjfana confilia monentium ncquid principe indignum molirctur,ferre non poftet, confcripfif fétque in pugillaribus quofeumque vno quafi im-petu tollere deftinauerat, forte quadam is libellus in manus Martiæ concubinæ amp;nbsp;La:ti vniuscx alfcntatoiibusincidit. Quoquum funefta conti-ncri ac fe primos peti intellexerunt, amp;nbsp;paternos Commodi amicosquifupcrcrant,nc illorum cen fura eius flagitia impedirentur: occupare ipfi fta-tuunt, amp;nbsp;quum venenum minus validum vomitu eieciftct,immiferequendam magna mercedequi gulam illi frangeret. Ita Commodus,minime natura malus aut vafcr,optimi Principis filius,fum-ma parentis cura cducatus,amp; ftirpis nobilitate,8(

F iiij

88 COMMENTARIVS I. ætatis flore,amp; corporis fpccie, infignis,dum fc a-diilatorum illecebris amp;nbsp;deliciis corrumpi finit, infamem vitam inhonefto cxitu fœdauit.

Alexander Scucrus Imper, familiärem In buit qucmdam Vetronium Turinum , quivuitu probitatis fpeciem præferret,reipfa omnium adu latorum deterrimum. Isfæpe in caufis ab vtraque parte dona capiebat : quum bis amp;nbsp;illis euentus iu-diciorum, aliis adipifeendorum bonorum ius, amp;nbsp;Principis munera,vcnderet. Ita igitur illelplcn-didè mentiendo amp;. fingendo omnia vendiderat, vtAIcxandriquafiftulti bominis amp;nbsp;quem inpo-teftatebabcretjinfamaret imperiumrperfuaferât-que omnibus nutu fuo omnia fieri. ld vbi cogni-tum Alexandto,atque omnesTurini fraudes ema-nauefe, bominem palo alligari iufsit, amp;nbsp;fumo eii ftipulis ôc lignis bumidis raâo necari rpræeonc ” inter bæc diccnte,Fuino punitur qui fumum ven-” didit. Si in omnes bodie Vetronios, qui gratia amp;nbsp;fama Principum ad quæftû abutuntur, taie exemplum ederetur, ex tanta rcrnm caligineamp;fumo clafiorem lueem baberemus.

N VN c,quando de principum Rom.adulatori-bus fatis multa dixifle videmur, ad Gallicam au-Jampergamus. Régnante in Galliis Carolovn ingentes inimicitia: exortæ funt inter Ludoui-cum dueem Aurelianum regis firatrem , amp;nbsp;loan-nem Biirgiindiæ duccm. Earum aurores hiftorisr non memorant : tantum dicunt per vtriufquc familiäres ac miniftros fuifle excitatas. Namadu-ktores ducis Aurel.afsiduê diccrc (amp; quidem no fîlsèj) Ipfumprimü cfl'c rcgiæftirpisprincipcm, vnicum

DE PRINC. CONSILIO. 89

vnicum Regis fratrem,non minus annis amp;nbsp;conG-Ho maturum quàm Burgundiæ duccm; itaq. pati non debere vt in rerum adminiftrationc dux Burgundiæ ipGim anteirct. Qiiippc Rege per id tempus mentis crrore affefto,Regni curatio ad Principes amp;nbsp;Confilium tranGata crat. Contra ducem Burgundiæ fui quoque adulatores incendebant: IliumPariumFranciæprimum amp;nbsp;principcm eiïe: plus poliere opibus quàm ducem Aurel, propin-qua alGnitate Regem contingcrc(quippe is Dcl-phino admodum adolefcenti Hliam collocauc-rat.) proindc nulla rc duce Aureliano inferiorem feexiftimaret: fedcumdcm locum gradùmq.tuc-rctur, quem tenucrat pater eins Pnilipptis, qui, dum viuerct,Regnum ac Regem in manu habue-rat. Hisfuriisinilindtusloannes ducem Aurelia-num,qui vnus fpei fuæ obftabat, quouis modo toi 1ère ftatuit. Ac quum in id vnum omnes cogita-tiones intenderet, latroncs quofdam minifteriis talium facinorunt affuctos ad ipGus cædcm fub-ornat.IUi duccm Lutctiç,quum reginamex pucr-periq ægrotantemnoâu forte inuiferet, aggrefsi conGciunt.Vtinam ipGus poftcriÇnam ex ipto qui hodic regnant in Galliis paterno matcrnôq. généré otti funt) exemplum nefandæ huius cædis reconderent animo,calamitatumquc quæ indç na tæfunt:vt fimilibus malisobuiam irent, qua: vfu-uenire confucucfunt,quumciufccmodi cedes iin-punitatc aluntur. Nam quum Toanni non modo facinus illudimpunè hiiflet,fcd nad'tus quoque cl-fet qui Ludouicum iurc cæfum contcndcrcnt, amp;: multos in partibus haberct, ciuilc incendiumex-

90 COMMENTARIVS I. cîtauitjCjuoGallia per duasætates cxarfit.Eobd-io multi mortalcs confumti, Angli regno imminentes magna Galliæ parte potiti funt,plebs cge-ftatc,miferia,cladibus,cxliaufta cft. Quarum cala mitatum vt auaritia,ambitio,vltionis cupido, miles animorum pertes,caufæ fucrint,ducis tamê Burgundiæ adulatorcs præcipuam mali culparn fuftinent. llli enim ignitabulum fdicc fcricntcs (quod infignefymbolum fibi loannes non fine o-mincfumferat)flammam clicuerc,qua multos an-nos Galliæ rcgnum arfit, amp;nbsp;Burgundica domus conflagrauit.

Msftfci.lib. Franciscvs dux Armoricæ (Britannian» bodic vocant) Galliæ regem pari rtudioacfidc colcbat. Is Egidium fratrem habuit, qui ad partes Angli abrtraftus, dum Gallis bellum inferret, ab co equeftre decus Si infigne Fafciæ, amp;nbsp;Cone-rtabilis dignitatem, accepit. Qua re dux grauiter oft'cnfus,perfecit vt corpore cius potireturreom-prehenfum in curtodia habuit. Ac quamquan» eum, quod grauiter ipfi fuccenferet, non inuife-reticam tarnen curam domerticis quibufda, quorum de fide non dubitaret,mandabat:fed illi falli, perfidi amp;nbsp;proditorcs erant. Nam quum aliquam-diu in curtodia fuilTet Egidius, ac per otium co-gitalTct fc clientem elfe regis Galliæ, nihil fibià fratris rationibus ac fortunis fciunftum elfe dc-berc: decreuit abieôla Angli focietate fe fratri aC régi Galliæ iungere.Itaque fratris domefticos ro gauit vt ci fuis verbis renuntiarent: Quidquid hums cgiflet id nolle faólum elfe, ergo fratris erro-ri ignGfccrct:fe,rcmifsis ad Anglum equeftris or^ düiis

DE PRINC. CONSILIO. 91

dinis amp;nbsp;Stabuli comitatus infignibus, fortem om nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

nemfortunæ amp;C. dignitatis fus cum ipfius rebus immifeere vclle.QÎud fycopbantæ ifti agunt? Re-nuntiatit ducijEgidiuin totum Angli elfe, neque vllis aiTiicorum monitis poffe ab eafententiade-moueri.Dux cofdcm fæpe remittit ad fteftendum fratris animum. illi peiora in dies referre. Quid multa? Dux,poftquam fratrem videt obft.inatc,vt putabatjin ea fcntcntiapergere,veritus ne,fi eum viriculis cxfoluifl'et, Anglos in Britanniam acci-ret, dat iis mandata vt eum in carccre ftrangulct.

Sed(vt Deus faeinorum vcl occultißima fuo tem pore in lueem profert) temperate fibi non po-tuere delatorcs ifti quin omnia ipfi ,vtgcftaerât, enuntiarent. prancifcuspoftcaquam falfum ipfo-rum indicium fuiffe comperit, amp;nbsp;omnemordi-nem facinoris intellexit J pænitentia temeritatis fuæamp; fratris dcftderio anxius, criminatores illos cxquifitifsimis pœnis aft'ccit. Hune exitum ha-buit Egidius: banc perfidiæ fuæ merccdcin accu-fatorcs tulerc. Hoc verb cxcplo monentur Principes , ne cuiquam de qüoquam temerè credere velintjfcdpro feloquendi amp;: fui defendendi rco poteftatem faciant, præfcrtim fi de capite agitur, ne inauditus amp;nbsp;indefenfus pereat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t. j. 5 tiem

A P V D Adrianum Cæfarem quidam Alexander Dinus.D.dc Aprum aceufabat,neque criminateftibus fed feri-' ptis tantum teftimoniis probabat. itaque Adrianus aceufatorem amp;nbsp;reum ad luniumRufinum Ma

1 ccdoniæproconfulcm rcmifit,rcfcribcns fe tefti-bus non teftimoniis crediturum. Verba cpiftolæ

I ad banc partem pcrtincntiabæc lunt : Qi^dcri-tt

Pi COMMENTARIVS 1.

mina obiccerit apud mc Alexander Apro, amp;nbsp;quii non probabatjiicc tcftesproducebat,fedteftimo-niis vti volebat, quibus apud mc locus non eft, (nam ipfos telles interrogarefolco) curemifiad prouinciac prxfidem, vt is de fide teftiu quærerct: amp;nbsp;nifi impleflet quod intedccat.relegarctur.Hoc Adriani Impcr.rcfcriptum lurifconfultis dignum vifum eil interlcgcs refcrrctur. Hæc igitur ratio tenenda eft quutn de hominum capitc agitur: ncquedelatoribus amp;nbsp;calumniatoribus , immone feripto quidcm,temerc credendum eft:fed rei au-diendi, tcftiüm fides diligenterexaminanda cftgt; amp;nbsp;explorandum fintne boni viri neçnc. contra quam hodie fieri folct. Nihil cnim fcre hac ætatc vilius habent plcrifquc locis magiftratus quam fangurnem amp;nbsp;vitam hominum.

SEQjKIT VR hiftoriæ tragicæexemplum me-morabilc. Rex AnglixRicharduSjPrincipis Cam briæ,ftrcnui amp;nbsp;fortifsimi viri films, admodum a-dolefccnsjfed trium patruorum, ducum Lancla-ftrij,Eboracenfis,amp; Cloceftrijjprudcntia Si con-filio fubnixus,regnum féliciter aliquamdiu admi niftrauit. Sed comes Suffolciæ (quem rex poftea ducem Kibcrniæ defignauit) adeo regem omni gencrc obfequij deuinxerat, vt ei quidquid vellet pcrfuadcrct. Itaqueperplcxis primo fermonibiis regem tentare inftitit, quædam obliqué de ipfius patruis laciens: Ipfis regni curationem pulchram videri, donee opportunitatc oblatailliusiusac pofl'efsioncm inuaderent : mox aperte criminan* do tantum eftccit vt eos amp;nbsp;fenatu amp;nbsp;rcriim admi

niftrationc rex dcmoucrit. Q^d ita grauitcr ab omnibus

DE PRINC. CONSILIO. 9? omnibus, fed præfertim à Londinenfibus, acce-ptum ertjVtmanu non tam aduerfus regem quàm Hibcrniæ dueem comparata populum ad arma conciucrint. Sed c|Uum inftrutdæeflentvtrinque acics in pugnæ diferimen,Hibcrniæ dux , exerci-tus régi) duélov,animo dcbilitatus,acic excédons in Belgium traiccit. neque poftea in Anglia vifus eft. Excrcitus duce amiflo difieftus cftrpatrm régis amp;nbsp;Londinenfes eines rege ipfo in poteftatertt fuam redado,nouum fenatum cooptaucre,ex cuius confilio rex Remp. adminiftraret. Poft aliquot annosjfecundùm dueem Hibcrniæ, alius a-dulator (comiti Marefchallovulgb nomen erat) in interiorem regis amicitiara irrcpfit. Eiquura aliquando cornes Dcrbicnfis in familiari collo-quio fortè dixiffetjCognate, quid fibi vult rexîan lt;c conftituit nobilitatem Anglicam penitus extin-« guère? nam pauci iam fuperfunt, amp;nbsp;facile appa- lt;£ rct incolumitatem huius regni non fatis æquo a- ‘c nimo eum ferre. Hoc autem dicebat, qnod rex multos nobilcs expuliffet,multos mon coegiffet, atquc in iis Cloceftrium dueem,regiæ ftirpis prin cipem; quippc metui volebat,amp; ex popular! motu conceptam iram vltionémque cxplcrc. V erùm ad hæc cornes Mar. nihil refpondit ; fed in animo recondens,hæc paulo poft iifdcm verbis aut verfa in deterius régi rctulit: vitro ctiam pollicitus fc cum comité Dcrbienfi congreffurum , vt proba-ret iis verbis regiam maieftatem violari. Rcx,ac-cito comitéDerbienfi, calido magis quàm regia maieftatedigno confilio, ambos arma capere amp;nbsp;• congredi iubet. Sed regis confiliarij.rcm pefsimi

5gt;4 COMMENTARIVS I. , exempli rati, fiproccrcs controuerfias fuas fcrïo finirent: ncq. Marefchallum cius pretij aut for-tunæ efle vt comiti Derbienfi vlla rc æquari pol-fet.'cenfuerunt magis ère publicacfle firex comi tem Mar.perpetuo exilio ciamnaret,quócl temerè comitem Derbicnfem regiæ llirpis principem ad certamen prouocaflet : Comes vero Dcrbicri-fis in deeenniuin regno cedcret, ob ea verba in Principem fuum prolata. Rex fenatus fui confilium fequutus eft, modcratione tarnen adhibita in Comitis Derbicnfis pœn3,cuius exilio quatuof annos detraxit. Comes igitur Derb.populo mul-tis lacrymis difceflum ipfius profequente, in Gal-liam traiecit.Intereadux Lanclaftrius ciuspate«“ moritur. Rex ,quo maturius periret, ipfius pccu-nias in fifcum fuum redegit, quod earum heredi-tas ad comitem Derbicnfem pertinebat : quo fa' óo magnum in fe odium nobilitatis amp;nbsp;populi conduit. PoftremoLondinenfes, coniurati.on« aduerfus regem inita, comitem Derbicnfem fe-cretis nuneiis cxcitum in regnii accepturos fpon-dent. Ncc promifsis fides defuit. Angliam ingre^ fus copias Londinenfium infiruôas repcrit: af-cem quamdam in qua rex crat nccopinata obfi' dione cingcre aggreditur. Arce tandem ac rege potitus , regni Angliæ ius cum abdicate atquc in fetransfcrreiubet.Intcrca regem in euftodiam coniicit.'is mifcrabiliter, quii annos viginti duoS regnaflet, in carccre amp;nbsp;vinculis exfpirauiti Ita Is Hiïrkus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tranquillum comiti Derbienfi , paulo

1 iii.diaui ante exuli, reliétum eft. Comes MarcfchalluSj «ft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qui Vcnctias cxulatum abicrat, hoe nuntio acce

pte,

DE PRÎNC. CONSILIO. 9$ pto,menteinfurorem verfa, pcriit. Talcmcxi-tum habuit hic adulator, quutn principem fuum in graues cafus præcipitem cgiffet, quibufdam co mitis Dcrbicnfis verbis cnpidius relatis. Quippc is Quum in eas voces erupiiret,non vt regem infa-mia afpergerct, fed quod ægrè ferret remp. ab i-pftus fainiliaribus premi,neque ca dixerat quæ il-le excepta vulgare deberet, adt rex adfc relata in deterius interpretart.

Hero de sJudæorumrcXjCxMariammeduos filios Alexandrum amp;nbsp;Ariftobulum fufccpcrat.Ei foror erat Salome, fax omnium difeordiarum quibus ea domus exarfit. Nam ea ciuum implaca-bili odio à Mariamme difsideret, ü.ibmifit fubor-natumàfcpincernam qui indicarctfolicitatum fc a Mariamme vt régi venenum mifccret. Itaq.hu-ius excetrx furüs amp;nbsp;calumniis inftindusHerodes primùm Mariammcn dilcâam fibi coniugem,amp; omnes fuæ ætatis feminas formæ venuftatc fu-pergrcflam,fuftulit: mox cius peremtæ defiderio vfque ad infaniam flagrauit.Sed Salome feroxfcc lerum,amp;quia prima proucnerant,volutarc fecum quonam modo Mariammes liberos peruerteret; quippe non defore mortis illius vltores fiillivi-uerent. Igitur contumaciam eorum infeftari amp;nbsp;criminari apudHerodé : immincre ipfi magnum diferimenab adolefcentibus , palam iaftantibuS nonimpunè laturos qui matrem intcrfeciflent. Ergo Romam duétos coram Cæfarc aceufauit in-folentiæ amp;nbsp;tentati veneficij:fed caufa ab Augufto cognita adolcfcentes patri rcconciliati funt.Pau-i lo poft tarnen Salome cumaliis calhdis aujæcri-

56 COMMENTARIVS h minatoribnsjnouas illis calumniasftruxit,amp;- tam ïmplacabile Hcrodi liliorumodium iniecit,vt cosncqueinfidiarum patri ftrudarum conuiélos, ncqucvllis argumcntis tam impij conatus deprc-henfis, cgregiis corporis aliirniquc dotibus in-fignes iuuencscxfcgcnitos ftrangulari iuberct. Antipatrum quoq.fdium,fcelerumSalomcs par-ticipcm amp;nbsp;adiiitorcnijiion tantum fratricidij fed patricidij quoquc rcum,pofteain vincula conic-cit. Inter hæc valitudinc aduerfa corrcptus, amp;nbsp;do-mcfticis malts,amcns, poft graues Sc diutnrnos corporis amp;nbsp;animi cruciatus, miferam animam e-git.intcrfcólo prius Antipatro,quia morte fua la:* tatum audierat. Quis Hcrodi tantum vccordiï iniecit, vt manus patrias filiorum fanguinc con-fpurcarct?Impiaifta Salorhc,qu£ mulicbribus in-ccnfaodiisnouisquotidic calumniis aurcs régis implebat. Igitur cam pro tantis crga fc mcritis, amp;nbsp;propter pcrpctuam inconculfamquc bencuo-Icntiam, rtx cgrcgic ditauit, nc videlicet impu-nitatcm tantiim fed præmia quoquc fcclcruin ferret.

confiliarij P R AE T E R Adulatorum gcncfa duo, quorum applauden- Scurræ^alij Dclatorcs dicutur.tcrtium quod-tes, tcnium , ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

aücntaritiû dam clt longe pcrniciolilsimum : coruiB videh-pcniis.vui- ect qui erauitatcin profefsi, bonarum artium amp;nbsp;go Conlilia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■.gt;••• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• n i „ •

loadidem. conliii) Ipccic Principis autoritati illudunt. cm comin.idi.inalo vtobuiam catur,præceptum in primis Co-Jib niinæi fequendum cenfeo : Vt fcilicct PrincefS Confilio babcat, neque vni rcrum fum-mam committat ; tum vtamicospari iureaedi-gnitatc,quoad eins fieri pofsit,contincat.Siqucm cüim

i)E VRtNG. CONSILIO. 97

etiitniionorc fuper alios cxtulcrit, is in ccteros

imperium vfurpabit : ceteris vel libéré fententiac

dicendae potcftas nori eritjvcl ftudio amp;nbsp;iudicio e-

ius animaduerfo,vitro ei aflcnticturjfeu,quód ma

gnæ fit autoritatlSjquodam yeluti præiudicio de-

çepti:Gue quod eö ipfo placcre ftudent amp;nbsp;gratiG7

cari ci que vident illuftri in loco pofitum. Quare Tac. ABnlt; ■ RomjE in quadam cognitione,quum Lcpida,mu-’‘^ ‘

lier nóbilis, maieftatis poftularetur,Tiberius (a-

lioquin in iis iudiciis excrccndis feuerus) exemit

Drufum confulem dcfignatum dicendæ primo' lo

co fententiæ, ne ceteris aflentiendi nccefsitas Ge-

ret. In riön difpari caufa,quum Granio Marcello

obiicerctur ftatuam cius altius quam Cæfaris fi-tafti,Cn.Pifo primus fententiam rogatus^Quo lo « co (inquit) cenfebis Cæfar? fi primus , habebo lt;c quod fequar: GpoftomneiSjVereorno imprudent lt;£ diffentiam. His permotus Tiberius abfolui reuna criminibus maieftatis paffuseft. Multo verci ctia ciuilius Aiiguftus »^fententias de maiore negotio, non more neqtic ordine,, fed prout libuilfct pra?-ro^abat, vt pcrinde quifquc animum intcndcrctgt; ach tenfendum magis quam alfçntieridum elfet.

PoiTo dubium non eft vnius duntaxat confilium confiKor-pcriculofum effcprincipijGuc quod natura bomt-nes à bono amp;nbsp;séquo priuatis ftuàiis abdueùntur: lofàta?''*quot; ' Gue quiajnemo omnibus boris Gipit, 8c Vt corpó^ rum Geanimorum vices,funt,ae fapicntiamp;iniî.qui que 111 abfurdas ineptafque ôpiriiones nonnpm^ quaqi imprudentes incidunt. Excmpluip infi-gnec.xt4tapudGominæura.Garolus vltimu^Bur gundix düx,pacc turn L codiis tada, D inantqrn.

58 nbsp;- COMMESîTARIVS L

qiiod eft in Leodiorum finibus oppidfi, obfidiO' hécinktt. Dinantiis i.im expiignatis fcrum auxi-' •lium Ÿeriit Leodiorum maniis, contra datatn Ca* •rolo fidcm. Carolus viétoria clatus în LcodioJ exercitum ducit. Scd vitro citr6lt;)ne'tnifsis nun-cîisbis conditioftibus itaintcr coscohuchît, Vt anniïnptrioris paftibncs fcruarcnt: Vt trtccntoi obfidcs dirent ante boram oétauam infccprcntiJ dkû: cörum nomina fcripto édita funt. lam mul* tus'èrat dies, qüum obftdes nondurn dcdiflcntiCa rôluiperquiritfententias,quidfit agendum. Bur* gundiç Marefcballus,amp; ci proximus Cotjeus,fcn’ tcntîatrt rogati cenfucrunt in eos dcbcrt'impc* turn fieri, quandodatam fidcm fefclliffent. nequc vllo tempore pùlchriorèm occafioncm ofFcrri pofie.Comes S.Pauli contra fuadcbàt, fi illos ad-oriretur, fore vt cxiftimationis iaftiiram fubiret: tàntam hominurii'rrtultitudincm,in hc tarn ardua, non poflctam facile ftatuerc : mittehdurri’icaquc legatïim, qui de voluhtatc ipforum cognofeat. Vîcit in confilio fententia mitior. Itâquc mittb tuf legatus ; ei in itincre obfides fiùntobuij. Si Marcfchallum amp;nbsp;Contæfi lolos habuiffet in con* filio Carolus,quanta(öbfecro)Lcodioruni cædfS faélâcflet, qui obfidcs ex pafto tradere quideffl vôlebà’ftt, feef id nOn potuerant intra* dofiftitutuin fpatium præftare? Mox tarnen illi,etfi öbfides df' lt;liflcnt,pacem itafaftam violarunt. Itaqué Carolus bonuocato confilio délibérât quid deobfidi-biis ftatuendum fit. Dicebant aliqui necandosef-fc, Contæus in primis, præter more amp;nbsp;ingenium j crudelis. Scd Imbercortus Ambianusjvirnobilis '

iCÛÜ'

DE PRINC. CONSILIO. 99 acftngulari fapictia,cenf«it, in primis caucndum effc neDcus aîiquo federe offenderetur.Sibi vide ri dimittendos efl'e obfidcs, qui fuorû fidé fequuti pro falute patxiæ in diferimen venÜfent.Hæc fen-tentiaquum in confilioviciffet, Uberatifunt ob--fides : nequç multo poft mortuus eft Contæus, quum in obfidcs adeo atrocem fententiam d.ixif-fet. Optinuim igitur eft vt Principes multorum audiantfententias. Sæpcenim accidit vt prudentes etiam viri labantur amp;nbsp;errent in dicendis fen-tcntiisjquando vd gratia,vcl odio, vd æmulatio-nc quadam, impulfi, diuerfum ab aliis fentiunt.. Deinde nonfemper fumus eodem animi vigoi^. nam quæ fiuntàprandio confultationes,inssr décréta referri non debent. Ideo in magno ddibe-rantium numero hoc boni eft quod aliqui femper exiftnnti qui quod ab aliis pcccatum eft emen-.dant.amp; fabant.

S c X PIO Africanus conful defignatus , quumr-îu 'ib.** bdlum aduerfus Annibalem cteptum non aliter finiri pofte diceret, quàm fi ipfe in Africam excr-citumtranfportaffet: Scaéturum fe id perpopu-lum apertè ferret, fi fenatus aduerfaretur : Q^a-bius Maximus fententiam rogatus, oratione ad tempus parata deterrere fenatum amp;nbsp;populum ab eo confilio conatus eft: Natura quippe prius efle tua quumdefcndcris aliéna ire oppugnatum : ne-que in Africa prius bdlum gerendum quàm in î-talia pax effet. Deinde magnum impenderc peri-çxilum fi, exercitu in Africam tranfueélo , vidor Annibal ad vrbcm ire pergeret.Poftrcmb vni cpn. fuli, in cuius capxte periçlitçtur tiffpubl. amp;nbsp;exer-

G ij

loo GOMMENTAËÏIVS

citui adiicrfus duos extra Italiam dimicatül’ö, for tiïnam publicam amp;nbsp;maicftatem ifn^crij komnliü--ïcndam non efTei Scipio ädiitrfus hæc rcffOndit» Satins éfle ardcrc An'icam'bcilo' '^uirn'Italiam» coaótum iri à'fc Annibalcm pugnaVeirt'fiia’t^tt’.T. denique ad dignitatem populiRôm'àhi amp;nbsp;famam pertinere , non ad deftndendam fn'ódó ItaJianj', fed ad inferenda ctiam Africæ atmâb vidt'ri Rb-manis animiim efTc. Ad fiimniam fiæc A' alia ita -fidentianimo dixit, vt quarnqiiam’Fab'itis aiitöri-täte amp;nbsp;inueterataprudentiaî faina magnam fena-tiispartcm amp;nbsp;feniores maxime moiiiiTtty Scipiö* nis tarnen fententia vincertt^ Ac rtiplu qtfidÓB -Fabij fententia turn multó dctcrior crat,qöemad-modum cuentus dociiit. Nam patïlo poft Icgati ab Carthaginevcncrunt Annibalem vocantes ad ftrendam pacrijeopem: eftmq. quum, ficuti prat-dixeratjcx diutina Italiæ poflefsiofie dctraéium) cii L? propc manu con/crta,reft;iiantem ac tergiuerfan-

tem,in Africam Scipio traxiftet, nou modbprœ--lio fed ctiam bellö,vicit. Itaquc coniiliö'amp; virtu-tc Scipionis hüic.tam:ancipiti bcllo fthis impofi-tus cft, amp;nbsp;pax Italiæ rcddita,quam hbftibus amp;nbsp;ar-misyacuam ,Roinani,viuo Annibale,vifliri non c* ,rant-Quippc nee is Italia cxccdcrc^ficqiïe illi poft cladem ad Cannas acceptam preelijfortunam ex-peririftatnerant. Quamobrcm,vc aix'i,etfi gloria rcrum geftarüm amp;nbsp;prudentia ceteros 'ciuitatis principes Fabius antcirct: tarnen,ftuc ætatis vitio, fine cunéèatione iplius ingenioinfita , fiucobtrc-öationcatq. inuidia aduerfus crefccntcm indies ] gloriarn Scipionis,peccaret, ciuy;tum fententia

ncqne '

DÇ PRINC. CONSÎLIO. xoi ncque confiUo ncquc vfu valuit.

Prydentissimos quoftjuc non fcmpcr gt;nbsp;rci^çfentire , paucahæf.' exempla fatis pcrfpicuç doçent. Sed prætcrquam quod pcriculum cftnc Princeps, fi vnum duntaxat ad confultandum ad-hibeat, noxia confilia pro fanis accipiat, Crpc ç-tiamvfuucnit vitales confiliarij, poftquam tan-tas fuas opes efle intelligunt,fummæ poteftatis ar bitros agantjiplumque adeo Principetn infultan- . tes, Ss.cum 8f feipfos peffumdent.Tiberius, præ-rup^ iam amp;nbsp;vergentp dominationc (quippe ali- Ann.iib.ç? quamdiu médius inter bonum amp;nbsp;malum princi- DioninTiU pemegit) Seiataum copfiliarium ac miniftrum in rébus prrinibus cepit. Ilium adiutorem imperij, collcgam in confulatu,moxquoquegenerum,a-fçiuit.Seianus verô,dum Tiberius Çapreis in rœ-das libidines prouolutus,omneis curas, omnia vr bis militiæque muncra, in eum tramittit, Romse vnus omnia poffe, Imperatoris munia folus obi-re,clientes fuoshonoribus aut prouinciis ornarc, facilîTiberio atquc ita prono, vt focium labo-rum non modo in fermonibus fed apud populum amp;nbsp;pattes celcbraret : çoliqpc per tneatra amp;nbsp;fora effigies eius,intérque principia Icgipnum ,fine-rct. Ergo inde Seiano adeo arrogantia aufta cft: Vt fe Imperatorem fæpe dicerct,Tiberium infulæ in quam fe abdidiffet Pxæfcftum tantum, viderj; deinde omnib. diftis faélifq. viam fibi ad poten-tiam ftrucret amp;nbsp;ea mqliretur quibus regnutn pa-raret. Quæ vbi cognita Tiberio,vix eum tandem aftu magis amp;nbsp;dolo ciuàm vi amp;nbsp;autoritäre fubucr-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tit. Ac turn adeo verfa fortun a eft,vt qui paulo an-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G iii

loz co MM ENT AR I VS I.

tè publice natalem Scianî celebrabant, amp;nbsp;imagi' nes aureas vencrabantur,ipG inludcrent, ciüf'juc ftatuas comminucrent : donee ipfe quoque iufïu Tibcrij cum liberis interfeéluseft. Poftremó in Sciani amicos Ïtafeuitum, vt qui eius amicitiain pe'r dedecora quæfiuerant, cam exuerent metpj quum pro fummo criminc effet Seiano pfopin-quum vel amicum fiiiffe.

Sue».iftC*I- S E R VIV s GalbaImpcr. multa egregij princt-pjj documenta dedit : led regebatur trium arbi-trio, qui odio flagitiorum cum inuifum reddide-runt. Hi erant T.Vinius,Cornelius Laco, amp;nbsp;IcC' lus libertus, quem annulis donatum cqueftri nomine Martianum vocitabant. His diuerfo vitio-rum gencre graffantibus,adeo fe abutendum pcr-mifit, vt vix fibi ipfc conftaret, modo acerbiot par ci Ar modo remifsior ac ncgligcntiof quàm conneni'ret principi clcfto,atq.illius ætatis.Nihil non per comités illos atque libertospretio addi-ci a’ir donari gratia paffus eft, vedigalia, immu-nitates.poenas innocentum, impunitatem noxio-rum. Qbinctiam populo Rom. dcpofccntc fup' plicium Haloti Sc Tigcllini, folos ex omnibus Neronis emiffariis vel rnaleficcntifsimos incolu-mespræftitit. Per hæc propê vniuerfis ordinibus pftenfus,amp; vel præcipua inuidia flagrans apiid wi litesjfcptimo irriperij fiii menfe pcriit.FcliciorciU exitum habiturus, nifi hiantes in fumma fórtuin amicorum cupiditates ipfius facilitas intendiffet: •iiitfi ineliorum fapicntiorûmquc confiliis

St D 'in co quoq. Galba, quqdHalótum/vnuni quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;çxpnr-

DE PRINC. CONSILIO. 103

ex præçipuis libidinum Ncronis magiftris, fuper impunititcm procuratione quoqucamplifsima, quo vçlutipræmio fcclcrum, ornauit,ccteris Principi bus dqcumcntum cft.Nam qui bono modcratóq. ab ipfius fus Principi fucccdit, amicos amp;nbsp;cofiliarios quibus iV «ffo« I r n • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■' nendi non

le Vins çft rctincrç dcbet;qui vcropoilPrincipcm inuifum amp;nbsp;cuius imperij paînitct,priricipatum ac ccpcrit, is veteris aulæ miniftris abieftis probos amp;nbsp;expertos afcifcat.Quippc licet quidquid inRe-pubbadminiftranda peccatur, id omne Principis amiçisafsignavi foleat, culp^ tarnen in Princi-peni rciieitrir : fibi pcfsimç confuluit Galba quumHalotum ScTigcllinum miniftrosHecqnis populo ad füpplicium flagitanti non dédit. Nam Romani eadem nouæ aulæ mala æquè grauia pon xquè exeufantes, amp;nbsp;fe in tempora Ncronis rquo-lutosrati, Galbæ imperium afpernatifunt. Nec minus Otbonis: etfi contra fpcm omnium non dcliciis neque dcfidiatorpcfceret, amp;nbsp;difsimulata luxuria cunâa ad dccorcm imperij compofita effent. Nam quum Ncronianis miniftris vteretur, ep plus formidinis afferebant falfæ virtutes amp;nbsp;rc-ditura vitia. Itaque bonis admodum fufpciftus, amp;nbsp;viftus à Vitellio,manu fua cecidit.

Contra Ludouicus x i,quum regni Galliæ com.lHgt;.t'. bereditatem adiret, minus confultè récit quum veteris aulæ confiliarios amp;: paternos amicos exau toraret.cuiufmodi erant cornes Dunenfis, mare-fchallus Lobeacus,cornes Dammartinus, Carolus AmbafianuSjCaumontiusjBuelius 9 amp;nbsp;alij aliquot , quibus vfus erat Carolus v 11. ipfius pater, Quippe reputans fc fucccdcre fapienti rcgi,ôf qui

G iiij

Ï04 eOMMENTARIVS I.

regnî optime adminiftrati laudem tuliflct,fidclcs miniftros, quorum iriduftna prudcntiaq. patrcm vfum efTc fummis in rcrum difificultatibiis memi-I nerat,abiiccrcnondcbuit,ScdhpncLudouieicr rorem pænitentia ftatim confcquuta eft : amp;nbsp;boc intercius virtutcs vel maxime numerandum clï, quód,alienus à fuperbia, vbipeccatumvelmpni-tus vel iponte animaducrtiflct, inaturè corrigc-tet. Itaquepatris amicos priftinæ dignitati refti' 'tuitj amp;nbsp;inco culpæ nomen cflfugit in quo per im» prudcntiamdeliqucrat. Nam vt ait Sophocles, snphoej.in nbsp;nbsp;Hominibm omnibui commune efldelinejutre;

Ani'g* Po^tjuam verb deliijuerit,ille non ampltufefi vif.

Jnconfitlttuneijueinfilix,lt;juicumtjueinmalumj '^Lapfus medetuf,neijue immobilii extiterit. FertinacitißqtndemfiultitU obnoxia efi.

Quod à fuperbis pontràfit. quippc nequc illi cr-rorcs follcrtia emcndare, ncqué prudentioribus parère,in animum inducunt.ac fi forte moneas,in deterius interprctando,ftultitiæpcrtinaciam iun-gunt: vnde'illi$ ccrta pernicics. Huiufcemodi in-genio fuit Galba, qui quum de quibufdam Rcip-partibus male adminiftratis admoneretur,contu' maci arrogantia confilia amp;nbsp;remédia rcfpuebat: indignum tanto faftigio reputans, Pripcipcm fc' ncm aftibditis doceri,

Qy ö p verb de mutandis lùperioris Principh vonfiliariis dixi, id in Gallia fæpe ad concilian-dospopuli amp;nbsp;nobilium animos faélum eft. Chib dericiis Merouei filius quii malis conhliariis vtC' retur à Frauds regno cxpnlfus eft.-fed idem rcuo-çatus,mutato Confilio,regnuni fapiçntius admi-niftrauit-

DE P RISC. C ONSI L10. nbsp;nbsp;105

. nîftrauit.ïdcm fcrc accidit Cavolo Sapiéti,quum Delphinus effet: idem CarolovijCarolo vu, ôc Lùdouico X i,multifque aliiS, quorum hiftorias pcrcenfere longum clfct. Sæpenurncro equidem ciufccmodi mutationcs magis accidêrc inuidia amp;: æmulationc procerum aduerfum ignobilcs amp;nbsp;obfcuros-, quos Princeps ad fummos honorum gradus éuehcrct,quàm iuftam ob oaufam. îtaque vt talibus odiis ac faftidiis obui-am cat Princeps, itahumiliorcs attollct, vt nobilitatc amp;nbsp;hOnorib. infignes non pellat. Tcnucs veto, loçi ac fortunx prioriï mcmorcs modeftè fcfc gererc, nobiliorcs obfcruare amp;nbsp;colcrc,dcbent. in pi imis tarnen dc-cus pubiieum amp;nbsp;fidem erga Principem caram ha berc. Si verb cafu in odium Populi vcl Nobilita-tis inciderint, multo fatius cft eos honore exuen-do , amp;nbsp;abftinendo publicis muneribus, inuidiani

: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;reftingucrc, quàm vt pcrtinacius retinendo Rép.

* in diferimen a^ducant. Rex Carolus vu. fidos amp;nbsp;Annsl.în I fapientes amicos in confilio habebat,Tanncguiû »nn.i-p«. ' Caftcllanum equitem, loanttcm Lupetium Pro-' uinciæ pracfidem , Epifcopum Claromontanum, • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;aliquot item alios mediocris loci ac fortunæ,

' qui pluribüs in negotiis, amp;nbsp;quum Delphinus amp;

quum Rexeffet, de ipfo bene meriti crant. Per

' cos dies bellum gerebat Carolus ciuili fimilli-mum bello aduerfus dueem Burgundiæ,cuius par

1 tes fecretb dux Britanniæ foucbat.Id bellum Rex ' quouis modo finirc cupiens, cum ducibus vitro egit.illife haud grauatc pacis mentionem admit-

' tere dixerunt : fed conuenire non pofTcjnifi abdi-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;catîs confiliariis quibus vtcrctur, alios afcifccrct.

ICÖ 'COMMENTARIVS I.

Hoc vbi didi cóGliarij intcllcxcrc, rcgi dixcrunt fc pacem non moraturos; ac ne bono publico ob-ftarentjdomum non inuitos concedcre. immo vt , rcx bis legibus pacem accipcrct ipfi cenfucrc.Ne que fibi iniuriam fieri aut rcgi fidos miniftros elt; * ripiqucfti funç5, amp;nbsp;fc in regia vclut in rcgni arce gt;nbsp;ac præfidio collocatos, inde abfcedcre pro fua fide non poflc. Quippe paratum eflc rcfponfiim nonignorabant: An fciliçct tantum fibifumcre vellentjVt exiftimarent in toto Galliæ regno alios pari fide ac prudcntia rcpcriri non pofle.

S E D,vt ad rem rcdeam,fi vni tantiim Princeps rcrum curam commifcrit, prætcrquam quodfc i-pfe in pcriculum ingcns certumque coniicit, mi* gnasexeoin Kepubl. t;urbas tcmpeftatc'fq. orid neccfle eft. Quippe hoc fuctum hominibus , vt pofiquam honores amp;nbsp;dignitatcs adcpti funt.fe-cundamfortunam,cui nihil dccft nifi ciusmodc ratio,bene ac fapicnter Ferre non pofsint. Scuc-_ , rus Imper, ex parua humilique Fortuna Plautia-sparc.in »nm ad taiitas opesproucxcrat, Vtillclmpcrato-seucro. ris.Scucrus PrxFedijloco eflcvidcrctur. His ita' que ille opibus amp;nbsp;liccntia abutcns,non modo ni* hil crudclitatisautviolcntiæin ciucs omilit: verum Impcrij quoque occupandi S: Scucri cum duobus filiis obtruncandi confilium iniit. Sedo-mncm rem Saturninustribunus mil. totius con-iurationis gnarus, ad Scuerum dctulit. Itaqueii* palatium accitus Plautianus, Seucro beneficia amp;nbsp;honores mollius cxprobrante, iuflii Antoninifilgt;j eius interFedus eft.

N E cty E tantum honorum Fplendore morta-lium

Dt/PRINC. töK'SïLlO. 107 lium animi præftinguuntur , fedpriuatum quó-quemodumfupergrcflæopes amp;nbsp;himia potentia ! homincs pcriculous inuidiæ fluftibus inuoluunt merguntauc.Recnantc in Gallia Philippo Pul-chrojEnguerrantius Mangnius, comes Longue- j^n. iji^. uillæusjomniapropcmodumregni ac regis riëgô- «uio-tia adminiftrabat fed inprirnis régi) ærarfj amp;nbsp;pccunïæ pubdicæ curam gerebat’. Èius Opera Bafilica regia, fenatus habendi locus, Lutet-iæ 'opère magnifiçocxftrmäacft. Sed mortuoPhi-

’ lippo à Carolo Vàlefio cius fratre rCpe'tundarutn poftulatus cft. c^üuiïiciue is amp;nbsp;t'égîæ ftirpis prin, ' ceps effet, amp;nbsp;apud Eud.Hutinüm Philippi filium autoritäre amp;nbsp;gratia valeret, tanta vi inEnguer-

I rantium (cuius poft mortem Philippi fraétapo-‘ tentia erat) incubuitj vt ilium pcculatus damna-tum Lutetiæ in patibulum agerct.Nimi« ei opes, nimiapotentia, inuidiæ; inuidia tam foedi exitus, caufahaud dubiè fuit.Quippe multorum quidem criminii aceufatus,fed nullius capitalis reus pCr-actus cft.Immo(ficut noftri Annales memorant) quum ne ipfi quidem fui purgandi copia fierct, tanto impetu in cum ferebatur Carolus, inaudi-tus amp;nbsp;indclenfustamquam innocens pcriit. Sed pofteaquam ipfius morte inuidiæ flammareftin-fta eft, amp;nbsp;odium refedit, turn demuin pxnitentia duci Carolus,amp; occultis pcéloris tormentis cru-

( ciari cœpit. Inter hæc valitudine aduerfa corre-, ptus, ratus Enguerrantij iniuftc aceufati amp;nbsp;pcr-i cmti pcenas abs fc diuinitus expeti, per omnia piaculorum genera,miffas amp;nbsp;clcemofynas, illius ’ manes placare ftuduit : fi forte amp;nbsp;cruciatus finirc

1 ■ » I

loS C O M M E V T A R 1 VyS ï,. quibus animus laccrabatur amp;nbsp;mcliuj habcrc pof-fet. Scd paralyfi tandem confumtus eft,Quamob-rem Enguerrantius ipfe quidem fôKunæ fur mO' le amp;nbsp;pondéré corruit : fed Caroli quoque exitus docuit quàm noxium fit çonfcicntiæ.vim afferve », vt prauis cupiditatibus morcm géras. Quum c-nim confcientiam (ideft, rcâum rationis iudb cium, quadifcrcti à belyis proxime ad Dei fimili' tudinem effigiemque accedimws) in omni re do* minari fas fit,qui camaffedibus ancillari cogunt, , præpoftcrefcruisdominamfubiiciendo,

, conftitutum ab ipfo Deo ordi-ncin Icgemquc peVr.

I

' . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;top

.1

hominiens ßdere Trinceps non debet.

c^vi patria pulfu^ eft (inquic Ma-Comment, chiaucllus) etttigtat ad Principem^*'’*'**^ ’*' qui ei tutam federn atque hofpî-S^tiumpracbec» non amorcautftu-dio in ilium,fed vt necefsitati ac tempori fer tiàt. Quûmquc fola vtilicatis fpe moucatur,' fimulacque alius Princeps ampliorem con-ditioriém illi obculcric,PrinCipcm à quo pri mùméxceptus cft prodec ac déférée, quo-cumquc vinculo, promiflb vel iurciurando, fidem fuam obftrinxerit.

T V D Machiauelli dogmirefcllere animo non cft. verum enim elV, qutdem ex ipfius mente interpretari 1» Ijçt. quoniam eius difeipuli fecus eo vtuntur,atquc aliter accipiunt,illud prætcrmittc-re non debui. Illi ergo ita interpretantur: Princi-pem peregrinis fiderc hon debere, fed popula-rium 8c fuæ gentis hominum fcntper ffi fieri poÇ fit) opera vti, ctiam in peregrinis prouincijs àd-miniltrandis, fiquas forte in ditionc habest. Sic Anglix reges,quum;Aqüitania,Norinania,Infula

up COMMENTARIVS I.

FrOTCÎæ,amp; Picardiâpropè tota,polircntiir,iispfO iiiriciis non Gallos fed Anglos prociiratorcs amp;nbsp;præfcdos in)pópebant»i Sic rçx'Hifpaçiæ f quum BclgiunijBurgûdiæ comitatum, Mcdioiancnfcni dticafutn, régna Siculnm NcttpdJitannm,cxtra Hifpaniam pofsidcat, cas prouincias fçrèHifpa-nis mandat.His igiturcxcmplis forte addufti Ma chiqiti. feélatortfs concludunt, Principi peregri' ■nosÇi.lt;^cft,qiiicommuneni cum Principe patriam amp;nbsp;gentem non habeanc^ad nullam Rcipubl. par-tèfti àdhibcndoi clTejCtiamfi alioqüin Rib eins im per'id ac ditioné vinantiEgo coiitrà dôcere,quan-tumip'otéro ingen'Kx'aflbqui, nitar, PrinCipcm in ^’cpub-adminiftrandafubditis fuis, etiamft diuc'' f£F gémis fint, vti dçbcrc : atquc a:deô prouincias qxtcrnaa fuæditiopis, eiufdem illius gentisprar feAisamp; magiftratibus committere , quoad cius fi'éfîpôfsit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

' Q^vm cnim Irbmincs naturâpatrîam cai'aW babcant,fimagiftratu$lt;àdem ilia genre, cui im' pofitus cft, ortus fit, baud dubiè ilium omnes vt fui dôrporis multótafiorem quàm externum ha-bcböhti Atquc is pOpulumjCui fponte acccptusamp; gpatusèft, facillimèôbfcqucntcm præftabit Prin cipi /fi’qüidctn vcfà-ttftâque öbediontia bcncuo-lëritiâ’magis ^ttàmvi-W mefu quaîritur. AdhacC c[Uùm' hccelfc'fic yt 'mag'i'firatos -eérum gentium qülbüypræfartV IngcnfJsftfc accommodent, fi iH* ^eftgiini fuhtjlpcrcgrinismoribus ixnpares,diucr fa à fuis inftitOtà fuïh'ete vcl hcqueunt, vcl dedi' griaritur.NeqoCtàrtiénfentionon alios redores, pöpülódaiid'dsqirà’iwqui'vcleodem êxoppjdo, vcl

DE PRîNC. GONSILÎO. m

Veleadem prouincia,origiriem duxèrint: fedfatis ertc, £ commune gentis nomen cum fubditis ha-beant. Ego cnim Romanorum amp;nbsp;veterum rc-gum noftrorumïnftitutum probo, qui ncminenv paticbâtur in càproüinciain quanatuscflctjpræ-feéluram gererc: quiafcilicct periculum cratne gratia dcprauatus cognatorum amp;nbsp;amicorû com-niodum officio fuo ac fidei antefcrreti Deinde quod propter veterem confuetudinem amp;nbsp;familiärem vfum miàor futura eflet cius autoritas, qui inter populäres fuos magiftratum gercret. Sed ne illud quidem incommodum fore arbitror ’ ■ fi PrinccpSjCui peregrinæ dltiones obtigerint, in * iis amp;nbsp;Præfidem amp;nbsp;arcium praefeftos fuæ gentis * habeat: indigenas tarnen quoq. muneribus Reip. ’ nbsp;nbsp;nbsp;admoucat, ac fæpe ipfe prouinciæ rcélor de nego

' , tiis cotnmunib.eosadhibcat in confilium. Nam ’ ' nbsp;nbsp;quum ekPrinCipis legitimq ac moderato impe-

rio,populi,qui in eum fuum ius tranftulit,incolu-' ; mitas pendeat, fubditorum magnopcrc intereft ' vt Remp .prudenter habeat. Itaque, quum dete-t rius adminiftratæ ficut dcdecus ad Principem, ita ' damnum perlculûmque ad populum pertineat, Ï mirum non eftficiues fcire appetant quomodo O fefe gerat Princeps, ac,fiquibusille partem ali-quam Reip. commiferit, obedientius omniä fa-ciant. Sin vero fe à Principe fperni amp;nbsp;à Repi pro-culhaberi intelligant, atque'onuiia muniaintcr peregrinos diuidi, mirum quantum eareoffen-dantur. Quippe ex co colligunt Principem ipfo-ru fidei diffifum externa præfidia quærere:quûm-que fufpicentur fe ab eo non diligi, «um non dili-3) ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- ■* “

eil

Ill COMMENTARIVSlt;;1.-

gunt. Mox inde incepta, motus, faftiones, defé* lt;Siones,nafcifoltnt: quando fubditi cum Princi-pis caritate obfequium fimul exuunt. Prajterea na tura omncs fere glori^ 4tque honoris auidi fu-musmequeeacupiditas per femälä aut damnafi-da eft, quum ij quihuâyVïrtutis ftudium eft, deeuî ac laudcm non propter femetipfos, fetiquaft vir-tutis præmium, exoptent. Itaqup , quum externss proumciæhominibus viam ad honores Princeps pbfepit, bonos quoque ipfosvehemens iniuriJS dolor ftimulat ji quum non habeant vbi virtuS fua chitefccrc poftit: atque in afteéius ab cetera vitæ inftituto ingcnióquc diuerfos impellit. Arî-' ftotelcs quoque amp;nbsp;Hefiodus verc dixifTe Tidcfl-tur, Naturæ legibus ita comparatum efle, vt qui ceteros animi dotibus âc ingenio antcçeIlit,cctc-‘ ris imperet: qui minus indüftria valet,meliori pa-reat. Quam ad legem etfi fumma imperia non di-rigantiir,pröptcr ancipites eligendi cafus, bæret tarnen hominum mentibus infculpta: vt quifeno indignos honoribus exiftimant,ægerrimè ferant, fidcterioribus afeitis rcpulfam patiantur.Quam-obrem, quotics à Principibus in Rcip.procura-îione prælati funt indigeoisaduenæ, ab animis contumclia inccnûs magnas offcnfioncs, tempe' ftates amp;nbsp;turbas,orras Icgimus.

1168^ Anno ç i o C. l x v i i i, Güilielmus Sici' cîceiiarius'Aiæ^^’’^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;® Gallîa oFtus) CanccUarij «ü'

peregrinus gnitatc no Siculum,fed Gallunj hominem, amp;nbsp;qui pubiicx amp;: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tanti muneris capacem, auxit.Regni proct'

pronjiicuæ'^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(Cf

exdi in Si-rcsjindignatiperegrino tantum m lua terra etw ûm p*3i' poteftatis, tantûmquc magiftratû.mandatum elfe

i)E PRINC. CONSÏLIÖ. hj noüo amp;nbsp;extcrno hótnini^eam contumcliam fcrro ’ arccre ftatuunt. Ncquc Gancellario modó,fèd Sc omnibus G^is lt;Jui in Sicilia,‘Apuüa, Calabria, crant, perrticiem machinantur. Ergo fccfetis nuii . ciis per omnia öppida amp;nbsp;mühieipia JTfnifsis po-lt; pularcs amp;nbsp;confcios cófiiutatiönis, qüos omnis gc ' ncris fibi afciuctant, hortatur vt in Gallos bmnes pro fe quifquc figno dato irruaht. Itaqucvnali- * terarum figniflcatiónc per vftiuerfam Siciliarti, , Apuliatn, Calabriam , Galli vno die omnes foeJ \ dum in modum trücidati funt. Hxc Gallis in Sicilia calamitas conti git, cjtiod aduenx mandata ef fetCancellarij dignitas: qudmcjtiam alioquin ifti in Gallorum odinm ac cædem proni fcmper fue-rint. Nam amp;nbsp;anno c I □ CC* lxx x ii. coniu-. ratüm item eft à Siculis adnerfum Gallös,ac cdn- i' filium initum Vt ad primufn lignum campanx, qüo vefpertinx preces (Vcfperas -^ocarit) fignifi- vefp«* cantorjpeftötam Siciliabi hofpes hófpitcm Gal-^ sisuU. lum intcrimcretjfdque diefbllcnni Pafchx. Ncq. eatantum cxdes cupidè patrdtâ eft, fed ab odio i-raqóe fnrentium latronum' Si cafnificum Siculii muhéribus, quas Gallorüm comprcflu grauidis efle füfpicabantur, cxfeóti Vterij fœtus folo allilï, funt,néquid yfquam Gallic! fanguinis fupcfcftet. Hanc horribilera cxdefn, Vefpcras Siculas nüm-cupafût»Hocluncftùm exemplum Italögalli norf in Sicilia,ïed. in ipfo Gallixlinu,fcqtfuti, anno' ’* CIO ■ 13' LxXii. pernobilifsimasRegnivrbd!^ ing'cntemi ftragem cdfdcrc. qua magna mortal ' liura viEs xirilis mulicbr'ïfque fexos,fcncs,iuueric’tfi pueriqubque, confumti flint.! Atqóe vttant rrrfi*

H

ii^ nbsp;nbsp;nbsp;COMM, E,MT A RIV S I.

Ma^iuinargnij viôtoriæ monumctum extaret, Matutinafütrt ti un nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nomine incmorabilcm feccre. Bel-

laïus^ùoqiie inCoramentariis mertiorat, fccun^ diim Papienfe prælmm , quo Galli à Cæfarcvi-di funt, plnrimps milites, qüi pugnæ fuperfue-rantj amp;nbsp;in G,alliani rcliquias infclicis belli traliC' hant, incrmçs, feminudos laborc ac vulneribuJ £çflbs,palatoa pafsim per ^ros,pcr itinera,ab Ita lis cæfos amp;nbsp;confêâpsFuide. Ea videlicet illoniirt hominum fuit indolcs amp;nbsp;generofus animus ■, vt déni aut viceni vnu.m , armatinudos amp;nbsp;faucios» aqdaôtcr inuaderent. Sed me domcfticanim ca-lamitatum rccordatiolôngius tulit. Nunc ad in* cçptum ,id cft, cas turbas quæ peregrinos ob ma-giflratus oriuntur,rcdeo. gt;

I n .T. E R loanncm Galliæ amp;nbsp;Edvvârdum An' teges pax ita Bretiniaci conue'nit, vt loan-amp; Ccq. Paul, ries fummum iu^ impierjumquc AquitanirinE-Thiî'^Audi- dvv^cium tr^nfferret. Quum ^itur Aquitaniain «.Platinain ditioncm Edvvardi éoncefsiflet, cam Principe Mattino4. Q2jyjjj|.jæ niaximo filiorum pofsidcndam tradi-dit. Is quum Burdegabc regiæ fuæ fedem lotaflct, cô certatim confluxerç prinaôrcs Aquifaniac Vafconumnobilifsimi* eùm vt hominiaci amp;nbsp;fr-dclitatls iufiurandum præftarent, turn vt fc ci pcf omne officij genus gratos acceptôfque redde-rent. EosPrinceps (cui multa dexteritas amp;nbsp;h'*' manitas incranO benigne ac comiter quidem allô,qui ôlt; in confuetudinem admittere : verum di' gnitatibps amp;nbsp;pra^fcifturis vrbanis ac militarîbu$ folçis Anglos,quos frequentes fecum habebât,oi'' nare.Illi quum cupidini amp;nbsp;fumtibus modum non faccrçnb

DE PRÎNC. CONSILÏO. «5 faecrent, nequc minore comitatu, cultu, paratu, quàm indigenarum potentifsimi cofpici vellent^ liccritiüs alienovtcbantur.kaque quum amp;nbsp;nobi-liws aWirjnorum aditu aTcereturjamp; à magiftrati-bus Anglismulta libidiniSamp;auaritiæ cxcmplain plcbem amp;nbsp;oppreffos chics cderentur: quum infu-per ctiam Princeps nouum tributum indicerc vel let! omnes Aquitaniævrbcs, alia: aliarum exemplum imitatæ j ab ipfo defecerunt. Ita brcui An-glus ditioncm illam cunétam amifit, (Juia, quüin aduenasindigenis iusrcdderc amp;nbsp;pixclfe æquum cenferetjtædium fui moueral.

lOAXNEs minoris Britanniæ duXj quum ex Anglia vxorem duxiflct, Angli partes fnmmaope ea pi.amp;jtv fouebatjidque aducrfus Galliæ regem principem fuum. Id cunda nobilitas Britannica pcrmolcftè ferebat. Ergo tali animorupi habita trestbtiuS prouinclænobilifsimi(Clifro vidclicet,Lauallhlt;s Si. Rohanus) quum ilium àdi{fent,in eam fentén-tiamloqoutifunt : Plane ignoramus (Prihçeps) u quidtib.iin mcntemŸencrit,quamobrcm adeoie- lt;€ nixè Angli parte» tuis'.opiibus udiutas velles. Mi-«- te nimc te fugit nos eflc clientes regis GaUwe(! ;amp; lt;e Btitanniac-ducatüm à regrto nomine'Gälliöo « pendêre. Quamobrem te Tchcmenter oratunl W «t lumas;, vt tœdcce ac üiidio in Anglum ex aniteio te tuo cieélo , Gallicam focietatem ampleftacis* te

I Quodfttibi pcr{ùad«rcnonpo{fumus,ncgt;stuiolgt; tt fequium’potius quàm iprincipi» noftri-Galli» fé-1» gis cxuenius.His diftis duxinccnlhs^ctfi dolötem t« vultu«prenjicrct,;tempcitiretamen fibi non pofuit quin crupipcrct inhæcveibagt;!- Erepta Aquittoisi

H i)

nd COMMENTARIVS t

grauem à Gallo regi Angliæ iniuriam fieri. NeC longo intcruallo inttricéto , diffifus populafiuni fidci,niiniftros fibi ac domcfticos cxAngliaac-ciuit^iim ejuos prækéhifis vrbariis amp;nbsp;militaribuJ-orniret. lis ab Anglö'mifsis, Britannia? procc-res a.c nobiles indignati ftidrh fiderti fufpedam cf-fe, amp;nbsp;iibianteferri Anglos, priufijuam illi appel-krent,maturandiiin rati,vrbes,arccs, amp;nbsp;loeornm inuhitilsiina, priores occupant. In casangirftias dux rcdaótus, patriacxcedcnsin Angliam traie-cit.iltaillc Britannia? dux foliim vcrterc tOaóliis eft,quod feipfum amp;nbsp;muniapatriæcxtcrrtispotius quâm popular! bus crederet-

■ nbsp;nbsp;. ,I N c R E D 1 B I L E eft quanta celcritate Caro-

CotninlJb. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vT ,• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

7.cip.H. lus VII I, Ncapolitanum rcgnuin propcifiodum fine vlla militum iaftura fubegcrit ; amp;nbsp;quahtl la?-titia Regem cxccporint Neapolitani, longa amp;nbsp;da ra tvrannlde Fcrdinandi amp;nbsp;Alphonfi regum defef fi» Mintmo negorio pbterat Rex, quamiiis adolc-feeos (ft k'ótos öc idoncos homines, quibus defti-tutus cratfin confiUp habuifiet^nobiliftimum il-Jujd^'Cgnlun in obfequio retintre, quando omnij vitro riiobilitas acpapultis déficientes ab Arago« nica^domofe in Regis fidem ac clicntdam tradc-bant.Maxima igiturcratomnium hontihnm gra-tulatio ac lætitia propter dcpulfam ife tyrannk dem. Sed tot fecundarum rerum vberrimus pro-uentus hreui (patio cuanuit,raagnoRrgîs ac rcip«' detrimenjo. Qujppe noftri, repcntinafelicitatc incautiusamp; Iiccntiusvfi,nobilitatem indignétra-üarc eopperunt : eos præfertim qui Andeg^uen-fis domus partes foucraot, à qua Rex omnem if

diOIKin

DE PRINC. CO.NSILÏO. ûf (ftioncm atque Qmne jus bflli acccpcrat. D.cindv Rcx ipfe,nulla habita ratione 'Ncapolitanç aôbl-litatis,omnia munia,omncs dignitatcs, Gallis at--tribuit: pafsimquc conftituit prxfcftos, c quibus plcrique cupide amp;nbsp;auarç, nonnulli etiam paruin bona tide,rem adininiftrabant.ltaque nobilibus, quos oftcndcrat, cetçros ad defeétionem impcl-Icntibus,mature regno illo çxçidit. nbsp;nbsp;nbsp;. , : ru

M V L T o etiam infelieius cclsit Gallis, quura rron.fib.j.' in Hifpania de loco amp;nbsp;virtute cum Hifpanis eer-tarunt. Rex Caftcllæ loannes Dionyfio Lufitano-rum regi bçllum illaturus petiit à rege Galli®, cum quo tibi fœdus ardifsimum intcrccdebat,vt focia arma feed lungeret. Ei Galli® vex cqueftres pedeftréfq.copias egregie inftruâas tn fubfidium. mifit. Illuc quumVçnjlftnt Galli, comiter à rege accept!,ab co fummopcre contenderunt vrin prima acie çRlloçarcntur: ibi fe ante parta decora nopa gloria cumulaturos. At vero Caftcllani ®-gre fervcjfuam virtutem adeoGallisdefpeftuicf-fe, vt locum fibi debitum prærcptum irent. Indi-gnando tarnen amp;nbsp;querédo nihil egerunf.rex Gallos,vti voluerant,in fronte conftituit.Itaque Ca-ftellani, quum dipifis çopüs. viftoriam hoftibus nondiffiçilemîConiunétis, fchoftibus pares for« poflent cxiftimarc,nifi ira inuidiaque occæcalfent animostYióoi'iam nulla ope adiuuarc ftatuunt.ï-rent Galli, amp;foli profper® pugnxgloriam, vel aduerfx dcdccus, ferrent. Itaquc iGallispugna acriter cœpta, amp;nbsp;primoçonçurfu adeo xquis viribus res gefta cft,vt ft paulum modo annifieffent foeij qui inyltima acic crant,viétoriain manibus

H iij

n8 COMMENTARIVS I.

cflct : fed à Caftçllanis de induftria cefTatum eft? Sc Galli propemodum omnes,nullis fubfidiis ful-ti, vcl in acie cæfi vel capti funt. Sed multo maxime miferabilis fuit mille equitum clades, in qui-bus erant noncmdccim Proccres.Nam quum LU fitanifa quibos illi capti crât) fiifis Gallis nouuni ftbidcintegro prœlium aduerfus poftremam 2' ciem fuperefte cerncrent, captiuos omnes interfi-cere ftatuunt, ne vcl euadcrent,vcl auerfam fuam ' aciem ab tergo adorirentur. lugiilatis captiuis, adueifus integram Caftellanorum aciem procc-.dunUft-d illi qHoquc,dimidiaquippc virium parte detraôa, facillimè opprefsi funt. Nifi Gallos rloris cupido immodica tranfuerfos cgiflet, vt fupra indigenas honore fe attolli dignum duce-rent,tanta non accepta cflêt clades.

».RfÉc.jo. OcHOtiAS rexjuda, Athaliæ, Samaritana: ».chr».c.«. niulierisjfilius, Samaritanis, matris fuafu, præci-pua regnimunia attribuit,pra:teritis probis ac fa-pientibns'viris quos in regno habebat/Itaquc ^uum Samaritanis(inuifis hominibtis amp;nbsp;qui perc' ^rinis atque incefti's facris ritus patrios mutäuc-rant) yterctur potius quam ludæis amp;nbsp;indigenis, tnatnram fibipernieiem eonciuit. Nam quum Ic' hu Achabi fratris Athaliæ domum fubuertcrct, propinquos eiusquoque amp;nbsp;amicos, atque in his Cchoziam vniuerfa propemodum cinn ftirpcj fuftulit.’’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

Efthfr.cix As s V F R V s, Pcrfariim amp;nbsp;Medorum rex,Ama-7.S.8CC. num,minim? Perficæ ftirpis hominem fed MacC' donem mtcrpraicipiiösamicosaliqiiandó extu-krat. Is quum ojgt;ibus amp;nbsp;gratiaapud rcgcnl pol-(• H nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Icrct)

D E PRINC. CONSILIO. 119 lerct,non modo MardochaeQm,cui propric itïfen-fus eratjfcdomnes’quoqueludæos, impctrato à rege funcftö cdiÖQ, tollcrè deftinaucrat. Vcnim pofteaquam rex intellcift Mardôchæum fæpede fc optime meritutn cflc,noni modótam crudcle é-diélum antiquauit, fed Amano qûoquc (qui tót viélimas fæuitiæ fuæ immolate decteucrat, amp;nbsp;ro-gnum fanguine innoxio contaminate) laqueo gu lam ftangi iufsit; ipfius opibus atq. honotibus in MardecnæumttanUatis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Alexander tex Ep«rii qunmdn îtaliâm' âb Tarentinisaccitus effet,multafquc Btutiotum amp;nbsp;Lucanôtum cepiffet vtbes, duçcntOs fetme Lu-canotum cxfules citca fe pto fidis habebat:vt ple-raque cius genetis ingénia funt,cum fottuna mu-tabilcm getentes fidem. Nam quum a^, fuos ci-r uesnuncios mifi(fcnt,pafto reditu, promiferunt, regem aut viuum autmortuüm in poteftatem di-tnros, Ttaque quum ad Acherontem amnem pet-ueniffet, cuius forte pontem ingens vis aquæ ao-ftulevat,cümque inçerto vado tranfmitteret, iam prop« egteffum, eminus veruto Lucanus exful tranffigit. Lapfum inde'cutn inhærente tclo eöt-pus exanime detulitamnis in hoftiu præfidia. ibi feeda laceratio corporis fafta. Hunc Alexander Ep«rcnfis,quum peregrinæ fidei nimium crede-ret,triftcm euentum babuit.

?2Q COMMENTARIVS I.

Nouefiana. Com item yero Campoliaohiura qui' dringcntis equitibus prscfcccrat. Is qUoniam An; dcgaucnfis familip:partes, quæ bellum Ncapob gcfsit, fcquebatur, profcripttts amp;nbsp;omnibus bonis exutusjii) Galliam (c rcccperat, amp;nbsp;honorific^ ex-ceptus fucrat à Carolo Burgiipdiæ ducc, muh* prætcrca cum po Jtali. Ab co autem in Italian! milTus vt cquitatum cogcrct,tum primnm in iti-,ncre conucrtit Ce ad plandcftina confilia. Quipp^ rcgi Galliæ fæpe pollicitus eft,fc vel capturum il' . Juin, vel intcrfcdurum, quum cxercitum luftra' rct;eóquc npmipc petebat viginti aureopum mil' lia Ar ditioncmaliquam in Gallia idoncam . Ad-Jifç.c fiquando bcllinp çommittcrctür,il}p dcfcrto Cc tranfiturum ad regem, modö ipfc conditiones ipuijcem præftarct. Earn improbitatcm atq, per-fîdiam ^cx ægrè tulit,amp; Fabricium imiratus,omnia per Contæum Carolo cnunciauit. Ille,quiî boçpiitabat fieri captiosè, ci fidem non babuit, idomçfticum prpditorem multo maiori bene-polcptia qpàm priys complcdcbatur. Prætcrcî ^quum pjaximpm in.caftjçis adNanecium aptorita-tcrn'l^abcjrct, prppiiferyit Lotharingp Ce pipram dllaturum obfidioni^nçrficâurum vt ad pppii' gnatipncm nccelFariaHcfiderarcntur. Quumque nqbilcs aliquot.Lotharingi, ôc in iis prouipçialis quidam Ciironius, ip pppidum obfeflum cona-jentur ingredijCaptus eft Çifronius, qpp;t^quam intcrnûtip amp;nbsp;interprété vtebatur Camppbachius ad Lptnisringum in iis quæ euip ipfp çonimuni-card. .Cifronium captum quum fulpcndi iufsif-, iinuniriari Carolo iubet, Ci ßbi cum eorcnio-

DE PRINC. CONSÎLIO. ni

CO rcmotis avbitris colloqucndi potcftas fiat, quædam diéturum ci quæ ad ipfiusfalutcm p.cvti-neant. Tum tort^ quurn adcffct Campobachius, diligenter obferuabat omnia, metuens ne prode-Fctur. Carolus ilium deprecandi fupplicij caufa colloquium pctcrc dixit ; fimul quid vellet iubet fibi per alios nunçiari. Cifronius ait fe nemini prætcrquam ci folidiclurum.Quum perfifteret in fententiaCarolus,inter cundum multos illc obte-ftabatur vt Principcm moncrent. Et ftexerat ali-quos;fcdbi denuo inter pellaturi Carolumcxclu-debantur 'aCampobacbio , qui pro foribus cubi-(Culi vcrfabatur,amp; adituprohibebat omnes, afiàr-mans mandatum effe Principis vt c medio tollc-.. retur : fimul tribunum militum vrgebat vt acce-

Icrarctfupplicium. Itaqueillc fufpcnfuscft,fum-moeum detrimento Caroli. Sed Deo ita vifum cft,qui tenebras eiufcemodi menti Caroli circum fuditjVt ex proditoris Campobachij fcntcntia,o-mnium deterrimum confilium fcquutus, fortu-nam prcclij pcriclitaretur amp;nbsp;in acic occumbe-ret. Hic fiut exitus potentifsimi Principis (cujus ditiohes,vcluti fpolia,finitimi Principes inter fe diuiferunt^dum pcrcgrinam'amp; incxp«rtamfi-dcmdomcfticæamp; cognitæanteponit.

G O RD i A N V s iunior, quum côfiliis Mifitbçi CapîtoUn foceri vterçtur, imperium féliciter belli domiq. adminiftrauit.Quippc amp;nbsp;Perfarum rege fummo-to.Antiochiam, Nifibin, Carras, quæ omnia fub Perfarum imperio erant,rccepitteffccitq.vtPcr-fæ qui iam in Italia timebacntur.regni fui fe finib.

. contincrent. Sed rebus ita fuper vota fiucntibus

KZ COMMENTARIVS L

,malus quidam genius inuidit. Nam magno amp;nbsp;Rcip. amp;nbsp;Gordiani damno extinftus eft Mifithcus optimus amp;nbsp;fapientifsimus vir;in cuius locu quum præfcétus cfletprxtorüs cohortib. Philippus quidam , Arabs , amp;nbsp;quidem humili gencre natus : is ftatim Gordianura imprudentem dolis amp;nbsp;infidiis captauit. Nam primiim naucs frumentarias auer-tit: deinde in ealoca milites deduxit, vbi annonje amp;nbsp;commcatuum copia non effet. His ergo arti-bus milites infeftos illi reddidit : rumore ctiant fparfo,adolcfccntem efle Gordianum, neque ina-perij capaccm. Militibus fame iam antè vidi is fa-cillimum fuit perfuadere quidquid vellet. Itaquf militaribus fiiftragiis imperium Philippo mandatum eft,iuflumqucvt cum Gordiano,quafi eins tutor,pari iure imperaret. Sed Gordianus Augu* • ftorum hcres,quumæquatumfibi imperium cum ihominc ignobili amp;nbsp;imprdboægrè ferret,fperans po-fl'e Philippo imperium abrogari, procefsitad -tentandosmilitumanimos. Sedeos Philippusa-dco promifsis amp;nbsp;donis onerarat, vt ipfius totieffent. Ergo quum ob faäionc Philippi minus va-leret apud milites , petiit vt æqualefaltem inter eos effet imperium,nee impetrauit.Dehinc petiit vt loco Cxfaris haberetur,neque id obtinuit. Pe* tiitetiamvtpræfcftiloco effet Philippo: quodA: ipfum negatum eft.Vltimxprecesfuerunt vt eum Philippus pro duce haberet, amp;nbsp;paterctur viucre»

' Sed quum iHe cogitaret fieri poffe vt deferuefcef te militum frarpopuli Rom.amp;fcnatus ftudio, imperium reftitueretur Gordiano, clamantem antf tortfpeftum ducijfpoliariamp;occidi,iuf$it. Quof* cinort

de PRINC. CONSÏLÎO. Iij cinoie quid immanius, quid cxfccrabilius, vcl in cxtrcma barbaria pcrpctrari potcrat? Eantiam Principes, amp;nbsp;ciufcemodi pcrcgrinis rcrum fum-mam amp;nbsp;fcipfos committant.

Romani vctcrcs(quorum fapicntia documcn .jy. Annal» to effc debet) non modo percgrinos fed ne fo-Vb-n-cios quidcm ipfos ac propç confanguineos Lati-ni nominis in fenatum admittcbant : immo illis petentibus vt fcnatus æqua pars ex vtraquc genre eflet, amp;nbsp;confociato imperio alter conful Roma alter ex Latio crearetur, bellû quàm cam pacem malucrc,in qua peregrinum fenatum,peregnnos confides,Romæeffentvifuri. Poft cladcm Can-penfem , quaconfularcs aliquot, prætoriiquc amp;nbsp;ædilitij amp;nbsp;L X X X prætcrca fcnatorcs,ceciderant, quum rnaximafolitudo in curia effet, 6c tantum fenatorun?! aduerfæ pugnæ,adboc fui quemque ca fus,per quinquennium abfumfificnt, de ca re M. 'Pomponins praetor ad fenatum rctulit. Turn Sp.

Caruilius, quum longa oratione non folùm ino-piam fed ctiam paucitatem ciuium , ex quibus ih patres l^erentutjconqueftus cfftt:explcndi fcnatus cauffa, 8f iungendi artius Latini nominis, pro magnarefc'fuaderc dixit, vtexfingulispopulis Latiiiorum bimsfcnatoribus,quos patres Roma-• ni cenfuiffent,ciuitas darctur:atquc in demottub -rura locum ip fcpatum Icgercntur. pam ftnten-tiam baud'æquioribus aniniis quàm ipforu quon-■'darti poftùlatupi Eatinorum,Patres audicrunt.amp; , nbsp;nbsp;nbsp;- quum frcmitiis'lndignantium tota curia effet : amp;

, pricipuè'Manlius’, Effe ctiam nunc ftirpiseius virupa diccrctjcx qua quondam în Çapitolio cOn-

M4 -COMMENTER I VS R fül minatus effet, quem Latinum ip cufia vidifTct, cum fua manu ft- interfefturum : Q^pabius Max-pumquam rci vllius alicniorç tepiporpmcntio-nem fadam in fenatu dixit, quajn inter tam fu-dpenfos fociorum animos inccrtamq.fidcm id ta-éhû qupd infuper fpllicitaretcos. Eä vnius hominis temeraria voecmfilentio’omniü cxftingucii-dam efTe: amp;nbsp;liquid vmquam arcani fanäive ad li-Jendumin fnriafucrit,id omnium maxime tegen dum,occulcndum,obliuifcendum, pro nop diâo habendum,efle. Ita eins rci oppreflamcnpo eft' fed ex co maxime aduerfo rumorc Caruilius fuit, quod peregrinos in fepatum inducendi autof ruifTct.

S E D quid vetcrum Romanorym exempla 0^ folcta æuo quaerimus? Minima: hpdic quæqucci' uitates pari modo ac iure rcmpublicam fuam ad' ininiftrant. Venetiis equidem,Genua:, amp;nbsp;in alift Italiælibcris vrbibus,Argcntorati,NorimbergÇi Auguftæ, Frapefordia;, Magdeburgi, inque ató Gcrmaniæeiuitatibus, amp;nbsp;trcdccim Hcluctiorum pagis, mos hic rcligiofifsimè obfcruatur : Ne ad muuia Rcipublqicrcgrini admitt^nturJmmo pft riquc aduepis apudfe habitandi poteftatcm non faciunt. Durius id quidem fortafsis amp;nbsp;iphuma' ,nius, quando ip/A9^«w«pDeustoticscommendati co nos natura ducimur.Pcrcgriniverq ipfi piouincia aut vrbc quapiain humanitcr excipi:^' ïpr, co contcnti efle debent, ncquc temcrp Reif-ncgotiisfcfc imniifçcrç, aut honOfcs appctcrc,«^ tandem (vt fcrè fit) ipdigcnaqim aducffumfco-dia inuidiamque concitpnt.Callipa gcnspra: cct^' ris hl'

S

DE P RING. CON SIL IO. 11$ rishabetur^lxô^Hôç,amp; in Galliaexterihomines; cum indigents propc pari iurc vtuntur. Anglos ta [ men nimia fortuna luxuriantes noh tulerc patres noftfi J quum omnium Aquitaniæ dignitatumÔC offieiorum foli potiri vellcnt; Similia exemplae-derefortèpotcritnoftraxtas, neque plane incrc^^-dibile eft,quæ aliquando euchcrunt,canunc quo-quepolTc ficrii nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ;

Lex Salica(quæ in Gallia amp;nbsp;Germania obfer-uatur) noh tantum feriptaeft ad mulieresRcgai hereditate arcendas,fte videlicet propter infirmi-tatem confllij fummaih impcrij obtincant» quip-pc amp;nbsp;ih maribus fæpc par eft indignitas. Sed ob id potifsiraum lata videtur, amp;nbsp;perpetuo omnium ætatum vfu confirmata,ne per connubia amp;nbsp;affini-tates perejrini ad Regni fucccfsioiiem fibi adi-tum faceret.Intolerabilius cnim multb effet Gal

lis externi regis imperio fubiici^quam Gallica: ftirpis rcgihæ.adcb pcregriria dominatio Gallis inuifa eft. Deinde latihs ferpithoe malum, laam Princeps externus fuos honoribus augere quanx indigenas mauulc,-amp; ca re offcnfispopularium a- * nimis, turbæ, feditiones, bella, nafçùntur.

non tantum Reip. detrimcnio, amp;nbsp;populi fangui-ne, fed ctiam ipfius Principis nontuimquam per-' nicic,expiantur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ann»lir

Insigne amp;3ömefticum eins rei cxemplunv.inMo;' Annales noftri fuppeditant. BrunccbildisHlfpa* na mulier , Gallix regina vidua, Langobardum

' quendam,Protadium nomine,quern in deliciisha gdn'^is jquot; ' bebat, Palatij magiftrum , feu Præfcétum (id eft, g»quot;’.* totiuj Regni procuratorcm) conftituit. Isvbivi-i

nö COMMENTARIVS Î.

dct co fc regûiæ gratia proucdum. Principes Si proccres Regni præ fe defpicerc,atque vitro va-riis artibusIudificarijCœpit.Tum inexhauftaaurl cupidine ardcns,manubiis amp;nbsp;r.ipinis miferos Ga^ les adeo excrrüit, Vt nobilium iuxtà acplebis O' dioflagraret.Eofortctcmpore Thcodebertusamp; ThcodoricusjBrunechildisfilij, de imperio amp;nbsp;o-pibiis ccrtabant: qiios in concordiam.redigerc procercSjVtriufque vaflalli, fumma ope quum ni' tcrcntur, Protadius obnixc impedicbat. Itaqu« quum illi iaôura vnius adiicnæ, qui vnus pacein jnorabatur,bcllum inteftinum finite, quàm totv* ros nobilcs mutuis fcfe cladibus attercre, fatiuS ducercntjProtadiumobtruncant. Huius Lango-bardi cxitusiLangobardis,qui hodicGalliam pro libidine verfant,fi fana mens effet,documento cf fe potent. Ludouicus Pius,Caroli magnifiliu») régi) Prasfcxâi dignitate Berardum quemdani) Hifpanum,ornauit. Quem immodicc fcfe eiferen tem,quum tres régi) aûolefccntes, Lôtharius,LO douicriSjPipinasdmpatientesannuiijfcrrc no po* fent, in ipfi«nTegcm-amp; patrcnsiiiam conuertuni' Itaque coniurati aduerfus patrctti fiUj captum Lquot; donicutn,amp; Sqcßiones dudunijiabdicai't fc Gn'' liæ rcgno,amp; Germania: Italixq. imperio, coegf'

.runt. Sedeum Galliæ amp;nbsp;Gcrmam«procereseï -.P ..8.'Marei Suefsionenfis monafterio cduâum, gt;® quqd abdicato magiftratu, vehit in cuftodiami i '-f/ conditus crat.filüscum pâtre in gratiàm reduâ*’ , 1. r;priftinæ libertati amp;nbsp;dignitati reftituerunt. Vc' rùm tarnen tannuTi diferimen dcdccûfque nuni' - nbsp;nbsp;nbsp;: quam adiilfet nobilifsimus Rex atquelmpcratof^

DE PRINC. CONSILIO. ny niiîjiiimia facilitate amp;nbsp;imprudcntia lapfus, pere-grini hominis faftigiumfupra populäres amp;nbsp;indi-genas extuli/Tet.

IA M, vt huic argumento fînem imponam, te- Commeofr ftimonium locuples Martini Bellaij,cquitis aura-ti, viri prudentia atquc vfu reriim præftantifsimi, fuperioribus adiungam.Is dicit, Francifeo t. in Galliis régnante,rebrus Gallicis multo plus illatum cllèdctrimêti à peregrinis qui ab ipfo atlho-P'«r'quot;«*^ ftem defciuerunt, quàm ab vlla vi,aut alia In iis autem prxeipuenumerat, Epifeopum Leo- p«gt;nK dienfem, Principem Aurengium , Marchionem Mantuanum,Andream DoriamGenuenfem,Hie-ronymum Moronem (qui Mediolanenfcs ad de-feftionem impulit) amp;nbsp;aliquot item alios. Sed ca, quia memoria noftra gefta funt, fufius exfequi fu-perfedeo : turn pluribus cxénwlis validffquc ra-' tionibus abundè mihi docuifle videor (aduerfus Machiauelli fcholam)Principem baud alia ratio-ne rcrum incolumitati melius confulere pofle, quàm fl prouinciarumfuçditionis munia,carum-dem ciuibus atque indigenis fungenda permi-ferit. Subditorum enim mores atq. ingénia multo facilius a notis amp;nbsp;fui corporis viris quàm ab inquilinis ttaélantur:deindc nihil odioßus populo,quàm f» fumma quæquc ofßcia,facerdotia, di-gnitatesjab externisoccupari videat.vtaitComi natus. Equidem Officia perraro in Galliis ad pe-regrinos delata legimus: niß qubd paucis abhinc annis ad amplifsima quxq.afpirareauß,in quam-libet alturn raftigium nefeio qua arte ereplcruht.

Nam olim centurionatus forte üUs tribunatut

JI«: nbsp;nbsp;COMME'NTARiVS I.

inilitum mandabäturjvt eo nomine plurcs in fuii tefri« milites Regi feriberent. Beneficia verodi-tifsima Si maxime opima pridem in GalliisItaH • occupaucrunt,ab Rom.Pontifice impetrata; ncq» is Regibus noftris animus erit vt contra ire aude-rentw'Dedit tarnen eafiundinatio Garolo vi. oc-cafioncmjVt anno 1565 edido vetaret ne Galliæ fi cerdotia peregrinis conferrentur : quod Si antea L i.'.’a«i'£gpfcamp;fequcnti tempore regiis Edidisfandum 5?A'^anfirmatum eft. Eoriim obfoletum vfum re-uocatiæquum çfïtt.'fed huiusmalinondiim matd ra corredio eft.quando ifti omniaterfent.

QLY AMOBRÈMhîc tcros omneis amp;nbsp;germa-nok)Gallosobtcllor,vt attente confiderent quàm pcamp;in»è de femet ipfiçonfulant, quàm in iniurii fuàmpllés ae leàoti fintj Annon pudet ignauiæppi' ti irtàipatriæ cuItu ß: Rcip.muncribns procul ha-bitijn fua terra pro'alicnigcnis æftim!entur?Nani Italijit'upotius Italogallijqui Gallicæ réip.gubct ijacula tenent,iftud Malt;chiauclli placitum , Haud t-emere peregrinis fidchdum.eflc, ficuti verujm eft ita pro vero vfurpant.Itaque nullos, nifi fuæ geß' tis homines,autîbrtèGallos quofdam degcncresgt; quos ita in obfeqniuna fuum formarüt,_Yt illoruB* quàm fui fimilcsiefio mahnt,foçios federum, mi' ftiftcoslibnlinüm ,ad honores amp;idignitatcamp;prp' uehuitt; Gallici'veto non magis fangtiints quiD* anûiki virds àb omnibus Reip.partibüs i iri pert' ßttiiidt amp;nbsp;fufpciäoStätcent. En quo rccideritpri' fia patrum noÛrorum virtus, qui Afiac intulerc af ma kiqui tcrrorc nomihis fui Orientera implciiC' fUiKfgt;a]iii Gotthüsjamp;Saraccnos Gallia, Germ»'

i)E PRINC. CONSILIO. u? nia, Hifpania, cxpulerc. Quantum intcrcft inter maiores noftros,fortifsimos yiro^, amp;nbsp;nos pofte-ros eorum?Illi Europam atque Afiam per ftragcs barbarorum penetrantes,magno maris tefrarûm-quc fpatiö difcretas prouincias a'rmis fubegeruht: nos in fcdibus patriis non omni tantum amifla di gnitate, fed libertatc quoque per ignauiam pro-dita,al5’ alieriigenis fub iugum mittimur. Illi magnas Italorum copias parua manu in Italia fudc-rc : nobis adeo fegnitia atque fecordia animus corruptus eft, vt a paucis Italis in terra noftra patiamurnos colu,fufo,calamis,vinei. Anno eós per omnia clandeftina latrociniorum ac venefi-ciorum fcelera graffari eernimus?dchiq.id vnum moliri, vt, ncquidfuæ libidini obftet, fufpcâam ïîbi nobilitatem in Galliis, ac yirtutem omnem, cxfcindant?Exfpeftemus dum Hæc flamma,qHam cunftando alimus, fingulas per domos vagata, v-niuerfum regnum corripiat. Immôcgo hîenott tantum Gallorum turn qui in Gallia obnoxij,tum qui extra Galliam cxtorrcs,vagantUr, fed omniû quoque gentium fidem mifericordiamq. implo-ro,yt communi ope ad commune iftud incedium reftinguendum accurrant.Quippe ad nos pericu-lum,ad omnes dedecus amp;nbsp;exemplum,pertihet.E-quidem, fi nos auitæ virtutis memores, vires no-liras non ignorabimus, exteraos iftostyrannos ceruicibus rioftris depulfos, ablegabimus in fuas terras, nequevltrà eos tiraebimus, quibus nos terrori cfic deeet*

I

COMMENTARIVS SE'

C VND V S, DE RELIGIO-• NE, Q_V Æ P R IN CI PI obfcruanda eft.

T F AT I O.

libro de Confilio Prind pis fatis fuse à nobis traftatum eftrnfic ^y^opportunum elTc videtur de Reli^io' nc quoque agcre, quam in fua ditione Pi inceps inftituerc amp;nbsp;conferuare debet. Etcnii’' de hoc illi ante omnia confultandum eft, vt videlicet vera Religio priraùm ab ipfo, deinde à fub' ditis, coIatHr. Hîc Machiauellus, plane Dei contemtor , longe aliter fuum Principcni inftituit. quippe non vult Principem laborare.vc râmne an falfam Religioncmhabeat : immofr uere amp;nbsp;indulgerc mcndaciis iubet,fiqu« forteiH' çrunt. Præterea eôufque prouehitur exfccrandus nebulojvt Ethnicam fuperftitionem Chriftianï religioni fine vllo pudore anteponat. Huic tamequot; tali libro Sorbona indulgens parcit,nequc vt hî' rcticum notât. Verùm priufquam nefanda ipüquot;? dogmata refutare aggredior, quid in ea rchaU“ dubitater Princeps Icqui debeat paucis exfequaf' Principio ergo iftud axioma vt iwriviçw cotiquot; felTum pono, Principi Chriftianam religion^quot; colendai”

colendam efle : quippe folam veram fedamq. fi-cuti ex ipfius vctuftate, finceritatc, amp;nbsp;præûanti dodrinajConftat. Primùra enim quisneget om-nium religionum,quotquot extiterunt

nullam eaantiquioremeffe? Quippe innixaDei promifsis de Cnrifto,atque ipfius ore Patrum vc-tcrrimis ab ipfo rerum initio tradita, mox litera-rum monumentis à Mofe mandata, per manus ad pofteros tfanfm. Porro inter omnes dodos amp;nbsp;pios confiât,nullum Græcum vel Latinu-m fcri-ptorem niû multis poft Mofem annis futflêâllûm-que multis feculis fcripfifle ante Homerum, He-fiodum,Berofum,Mancthonem,Metafthcnem,amp; ceteros qui vetuftifsimi fcriptorum habentur. Præterea quû ^lofes defcribit gencalogiam Noe, amp;nbsp;omnium gentium originem deducit ab ipfius filiis(quorum nomina pleræque etiam hodiere-tinent) nonne fatis perfpicue probat, fe ab ipfis mundi primordiis hiftoriæ initium duxifle?Nam quum ab ipfis eorumq. filiis ac ncpotibus nomina fumferint gentcs (vt a Madai Medi, ab lauan lofeph.Ar.-Ioncs,a Dodanim Dodonæi, àRipbat Riphæi, aciq-Ub.*-TarfisTarfenfesjà Canaan Cananæi,à Sidone Si- quot;•’‘j' ’ donij gt;nbsp;ab Elam Elamitæ, ab Afiur Affyrij, à Lud Lydij, amp;L ceteræ eodem modo) quis ambigat ab iftis amp;nbsp;aliis nepotibus Noe,veluti è radicibus aut truncis, enatas amp;nbsp;propagatas omnium gentium ftirpes? Adhaec fiqujs Gentilium facrificia amp;nbsp;ceteros facrorum ritus cum ludaicis contulerit, is facile intelliget ea ad facrificiorum imitationem

1 nbsp;nbsp;nbsp;compofita cfle,quæ Deus per Mofem præfcripfit.

Nam Iphigcniac facrificivm quod a Græcis ad pgt;

i?i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PRÆFATIO.

lt;pxn;dtuin impctraudam Aulidö pcradurh eft-, ;quid aliud fuiffc videtur quam præpoftcra imita*-lio l€phthæ,qui {emctipfiim voti damnans ftliain ■ * Deo immoiauit? Quid? quum Galli quondam

Æfo amp;nbsp;l'cutatijKartJiaginienfcs Satuiwo, huma-nis Iioftiis litai'cnt,nónnc Abrahæ facrilîcium cc-teraque expiandis peccatis inftitutafacra à Deo, rcpræfcntarppraua religionc conati funt?Quam-obrcni qiiuni Religio a Mofe dcfcripta,ficuti fola vera,ita prima amp;nbsp;princeps fit,cctcræ velos diftor-' tæ, amp;nbsp;ex prima ilia temerè cxprclfte aepertaerse adumbratæ imagines : Chriftiana rcligiocx ora-culis amp;nbsp;promifsionibus Dei pendens, quæ à Mo fe primum litcris proditæ funt, non tantum omnium rcligionum vetuftifsima eft^fed ipli quoquc mundo æqualis. Nam peruerfam MachiaueHiamp;-' aliquot philofophorum opinionem quiMundom principi) expertem faciunt, rcfcllere quum mH’* operænonlit,eos Empedocli,Platoni, amp;nbsp;ceteris, qui contra fcnferc, rclutandosdclego. Philofb-plios quidem illos minutes in co erraftcnon • ror,quando in tarn ardup amp;nbsp;præcipiti afeenfu Hamana ingcniafuftinercfeàlàpfu vixpoirunt:amp; lb bros Mofisi-lli numquam vidciant: fediftius, qni amp;fcriptaMofislegcrat, amp;nbsp;profanam bancopj' nioncm vitro amplexus eft, impictas cxcufabiH^ non eft : quum rerum omnium ignarus ^Script*'' ram tarnen feuiriliter eludcrc audcat, amp;nbsp;fingub' ris alicuius feientiæ inanem famani affeftet.

chriftianac C P. T F. R V M Cliriftianæ rcligioiiis finceiit^^ leiigionit ftmplicitafquc ex cp apparet , quod nihil de àrp’’uritM* Chriftiani nofle voli»H,nili quantum ipfe pateft'

P R Æ F A T I o. ijj cit:nequeVcrbo circumdatos libi limites teme- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

rariaaudaciatranfilirc; Ncquecnim fibipermit- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

tunt,cthnicorum philofophorum more, dcDci effentia difccptarc, qui cnriôfius Dcorum natu-ram inueftigâdo in abfurdos errores inciderunt*. Alij enimyniucrfumhoc Deum efle arbitraban-tur:alij,Animum efle per oinncm rcrumnaturam intentum amp;c commeantcm,amp; veluti mundi men-'tem: alij folçm, Deum elfe exiftimabant. Præ-terea4c ipfius potentiaiÆtcrnitatc, prouidentia, ratiouibus à natura petitis ita difputabant, vt mul to omnia incertiora o[uàm açcepiflcnt relinquc-rent. Requis cnimadeo ainens-cft vttantam, tain infinitam,naturam mente amp;nbsp;cogitationefc pofTc çomplcûi confidat?ltaquc Chriftianus pro cetera fidei modeftia, nihil de Dco vltcriusfcire appétit, quant quatenus is ab bominibus nôÉei po-teft.Hæc enint ycra Dei notitia cft , quæ circum-feriptos flbi à Peo limites non egrcditur:nmnis yerq de Peo feientia quant vetcrcs Philofophi præfc tulcrunt j vmbratilis amp;nbsp;perfonata fapien-liafuit.

I A M doélrinx quoq. prjeftaittia quàm fit com^ mendabilis Chrift.religio,quisnon videtiqui roo dó pcrfpeftum babcat, quibus ilia fundameiitistcligionis. infiftat? Chi iftiafli cnim Deioraculis amp;nbsp;promif-f's innixi,quç ïam ab initio Patribus comiflafunt, iamp; de Dei amore paterno etga fe perfuafi, vitam ab eo ætcrnajfn ptopter Cbriilum cxpcftant.Quo quid in tarn jtreui æuo, in tot bomanis laboribus, vt ne brutis quidem animatttibus cunt mortaliunt vita fortuna fua cóntutMtda fit,æternitate demta,

I

ÏJ4 P R Æ F A T I O.

lt;juid(inq^uam) fuaiiius? quid felicius cft?EtHnici lt;juidem ianiores,quumnon interituras cum cor-porib.animas fibi pcrfuadcrent,amp; optimi cuiufq» animus ad immortalem gloriam nitcrctur, ma-gnos domi militiçq.Iaborcs libcter fufcipiebanf, qui ad pofteritatis mcmoriam propagarentur: alij literarum monumcntis immortalitatem fe af fecuturos fperabant: nonnulli, quum vtique cre-' Cîc.ins8n.lt;lerent pioram animis beatas à Dûs fedcs afsi“ Scipionis, gnari: malos diucrfo itincre à bonis, loca, tetra, inculta,formidolofa,haberc : ad diuinum illud a-nimorum côcilium proficifci cupicbant. Ita dum animis fuis requiem quacrerent, fpem aliquam æ-ternitatisjfed incertam,fouebant. Quippe ita vt-Cümque argumentabantur: Credibile non eflc ho minem, pratftantifsimum animal, à Dco fummc bono ad miferiam elfe conditum.Futurum autcm , longe omnium miferrimum,nifi hanc rnortalem

vitamFélix amp;nbsp;immortalisexcipcrct. Deinde,id fummæDciiuftitia» conucnire vt pios'abimpiis præmio amp;nbsp;pœnadifoernat:crgo alteri ritaélocuffl foie, in qua præmia bonos , fupplicia malos,fc-quantur. Sed quum hæ rationes infirm lores fint quam vt iis animus tutó amp;nbsp;folidè âcqüiefcere pof ififjChriftianus longe aliis mimimentis innititur. Quippe cx Scriptïirisdidicit, Deoltl ex iltifsimo màieftatisfuæ domieilioegreffum^vt ita loquaf) confociato Cum Patribus fæpe fermonc, caritati» fu« erga genus bumanum plcnam fidetn fecific. Deindepromifsiones æternæfàlutis i veremonüs adurhbrat3s',inCh»iftoConfignatai,rnu!tis amp;nbsp;Fre* quentibusoraculis iteraflc, doncc rcipfa exhibe-pen rar.

P R Æ F A T I o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1J5

rcntur.Itaque quum tantæ rci notitiaamp; fides non cieiunis aridifq. philofophorum rationibus, fed ex ipfiusDei,qui mcntiiinon poteft,oraculis hau ftafit: canaque fidem in nobis generct atquealat Chriftiana doélrina, quideapoteftefTcpræftan-tius ?

P O RR O in Ethicis (id eft, iis quæ.ad agendum amp;nbsp;vitam bene inftituendatnfpeftant) multa gra-uiaA vtilia eleganter accuratéque à philofophis difputata funt, multa officij amp;nbsp;morum prxcepta ab iifdem tradita : fed quid hxc ad Chrift. difei-plinam? De iuftltia,temperantia,prüdenti.a,ami-citia, ceterifq. virtutibus,bcnc ac compofitè dif-ferucrunt.quis negat ? Neq. verb adeo abhorrent Chriftiani ab ethnicorum libris,vt eorum feripta legere,faâa ctiam nonnulla imitari, nolint. Sed quanto hxc cadena plenius,ncruofius, diuinius,in Scripturis traftantur? Eirei argumento effe pp-teft célébré illud diftum Platonis,Nos nobis non « tâtîim effe natos,fed partem ortus noftri patriam, “ partem parentes,partem amicos, vendicare. Ni-lt;« nil argutiusdici potuit, fed fi hxc fententia cum dodrina Chrift. conferatur, ieiuna amp;nbsp;mutila re-perietur.Docct enim fatis multis verbis Plato,o-ptimè focietatem hominum feruari, fi vt quifaue erit coniundifsimus itain cum benignitatis plu-rimum confereturmeminem atitem magis homi-ni hominem coniundum effe, quàm fe fibi ipfi. Deinde plures effe gradus focietatis humanxnan-guinis coniundione deuinciri propinquos, amicos morum ftudiorumque fimilitudinc : fed nullam artiorem, nullam cariorem, effe focietatem, 1 iiij

15^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P R Æ F A T I O.

quam cam quæ cum patria vnicuiquc c/Te defect. Ergo cari nobis fint familiarcsjcariotes parentes amp;nbsp;libcrijcarifsimapatria: fed quo loco, quonu^ mero, paupercs coilocas Plato ? cofne, qUos to-.ticsDcus commendat, cxhominumfocictatcamp; coniumâione exterminas ? Sibi ergo confulant inoprt,qnando ad cos non pertinet caritas,quarn magiftro Platone difcimus.Ncquc vero turn qui-dem multum aliter viüebànt homines. Namfi; qiiis alicnæopis egens amp;nbsp;adcgcftatc^m redaftus cfict, nullum ccrtius præfentiûfvc remedium ha-bçbat,quo fe pofict aduerfus inopia tutari, quant lifcipfum vertumdando libcrtatcm deformifcr-uitio verteret. Si dee,rat emtor, miferam animant trahendo cruciarieum necefle crat^nifi forte mi-fericordia motus aliquis inopiam eius folarctur. Sed neque publica apud Ethnicos holpitia crant, in quibu's benigne accept! paupercs,publica mu-nificentia amp;nbsp;cura fuftentarentur : neque Principi-bus fui Elcemofvnarum crógatorés,qucmadmo-dum apud Chrifiianos funt.Multo vero etiam cru dclius,rcccns natos infantes cxponi,fi forte debiles autdiftorti cflcnt:qupdnontàntîim Spartæfic-Dionyf.ni- ri folituni, fed de co qùoquc Romæ Icgcni'latani tie.lib,i. à Romulo Dionyfiusttiinnqfa:t. Nâm feruos qui' dent ærc cnitos quiim ttôn'multo pluris quam iu-niénta faccrent,pro arfeîtrio,amp; fæpc Icui de cauf fa,riccabaht.Vcdius Pf)llip,cqucs Rornanus, mu-ft'oquot; ihpifcinîshabùit,qux carnibushuntanisve ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fccrentur,cffquc ferùos inutiles,aut de qnibus fiif

plîcium fumerc vellet, obiicerc folcbat. Gladia-toriunimuhus,quod â potcntib.populô dabatiir, non t

P R Æ F A T 1 O. ‘ ij7 non tantîim familiare oculis fpeftaculum fed gra turn quo(|. eratmecj.magis fufushöminum cruor amp;nbsp;mutuis vulncrib. concifa corpora,fpcéfatovum animos mouchant quàm fi gallos gallinaceos de-pugnantes vidilTcnt. Adeo illis turn feruorum li-bcrtorûmque fan guis infana voluptateviliorcrat. Sedne ipfi quidem philofophi in multis officio-rum morûmquc præceptis quidquam depaupe-rum cura praicip'iuntmequc tot Scnatufconfultis, plçbifciti's, cdiiâis, de inopum necefsitatc fublc-uanda quidquam cautûlegimus: quamquamho-sninern homini opitul^ri debere natura ipfa di-ftet.Nam amp;nbsp;cllosjium illudinfienc.Qvor» t i-

amp; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;» nbsp;’ — nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Alex.

BI FIERI NON VIS, AI.TERI NE FE-CERis, quod AlexanderScucrusvfqucadcodi-iexitjVt in publicis operibus præfcribi iuberct, cum naturæ fenfu optime conuenit: amp;: Icx illana-turæ, dum prohiber ne qucmquam violcmus iniu ria,fimul quoque præci^.tt,vtquemadmodum no bis bénigne fieri volunThs,fic alteri façiamus.Scd ' ad hue otehis refti offici j fontem, quamquam n-mnes co natura duce vehimur,cthnici non pcruc-ncre : nequch'anc fententiam Alexander à profa-nisphilofophis, fed à ludœis vcl Chriftianis (vt Lampr.inqu'it)didicerat. Qiiamobrem Chriftia-napræccptadc moribus muftum Ethicis philo-fophicis atquc cthnicis præftant,quando hîc nulla pauperum cura,nulla mcntio,aut parua: illic in 1. primis comrhendantur. Adhæc Ghriftiana religio ingenij humani faftum peccati fcnfiMciicit: Éthnica ftolida opinionc virtutis attollit.illa cul l pampa:namq.amp; naturæimhccillitatcmapcricns,

138 P R Æ F A T I o.

ad Deum confugcrc doctt;hæc hominem in cofl fiderandis naturæ fuæ dotibus rctincns, Dco bonorum opcrum laudcm rcddcre non finit. IJlaad qiiæuispcrfcrcnda, amp;nbsp;infirmitates aliorum inui-ccm æquo animo tolcrandas, érudit : ex hac Eth-

«ici amp;nbsp;odiacxerccrc, amp;’ iniurias

vlcifci, difccbant. Quamobrem Chriuianam rc-ligioncm omni ex parte Ethnicapotiorcm habc-mus: id eft, omnibus rcligionibus quotquot exti-terunt cxftantvc, excepta ludaica, ex cuius vctcrl Si purafeaturigineChriftiana doftrina fluxit.Cc' terosomneîsj TtTurcas, Saracenos, barbaros, quotquotncc Vêtus nec Nouu fœdus agnofeunt) ’ pro Ethnicis amp;nbsp;profanis ducimus.

RcUgio Ci- S ED hîc mihi noua oritur quæftio,Vtra vidcli-Reformatr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chriftiana nominanda fit : Catholicâ-

conniiaci nc,an Inftaûrata,fcu Reformata,vt vocant. Hîc e-poreft. gQ rcfpondeo, non vfqupàdeo difsidere ilïas, vt conciiiari,vcl potius in ynum rcdigi,nôn pofsint. Etfi cnim in plerifquc, îiïquc pra^cipuis doiftrinï Chrift.capitibus inter fe diftêntiant, concordant ► tarnen in multis.Vtraquç enim Chriftum,etfinon ’ æqualitcr,acnofcit:vtraq. articulos Fidei amp;nbsp;fyro-bolum Apoftolorum approbat, vtraque TriniW' tis cultum,Sacramenta Baptifmi 8c Cœnæ,ampl^ aftitur. Itaque quum in multorum capitum fen/u atquc explicatione ita difcrcpent,vt communi ta' men vocabulo numeupentur, amp;c ambæ Chriftum fe colère profitéantur, duas iftas religioncs, ctß pugnantes,plane contrarias tarnen non voco.SetJ quum fanta rcs maiori commentatione digna fit, opcræpretiû hîc erit excedere paiilnlum ad enar-randui”

P R Æ F A T I o.

randum i quodam de ea re hahitum fcrmonem, inqucm forte incidiquum LutctiaBafilcam pro-ficifccrcr.Riusfcrmonis eafiihima crat, Catholicos cum Ruangelicis nó tantum nomine, fed rc i- . pfa quoq.amp; doâ.rina,confcnticntcs cfrejVtcumq. aliter Sophiftæ fentiat. Quæ mihi opinio ctfi pa-rum probabilis videretur , amp;nbsp;ab ea iudiciu meum abhorreret, itâ tarnen cam verbis fententüfq. ve-ftiit,ita muniit argumentis, vt quodfibi ipfe per-fuaferat, aliis quoejue videretur veile perfuadere. Nam qüumfub cxitiim ccenx forte de Religione fermo inter conuiuas ortus effet, ffque nonnihil de duarum rcligionum confenfu inter alia ieciC-fet, rogatus eft ab omnibus vt fuam ca de rc fen-tentiam paulöfufius explicate vellet. Itaqqc , fi-Icntibus aliis,amp; conieftis ineum omnnim oculis, ille inhüc-modum exorfus eft: Ego etfi huic meXjf opinioni cônErmandænon omrteS quæ meditanti orferrc fefe poterant rationesjmaximc tarne pro lt;4 babiles atque iildflÇa's,affcram. Conantur Sophi- 44 ftx perfuadere Catholicis , nosldngèdiucrfamàtt faadoftrinam profitcriffedpotifsimum difsidcrc44 in facratoéhto’Cœnæ Domini, fiu'c Altaris(vt vo lt;4 cant) amp;nbsp;in argumento Bonorum operum, aliifq. aliquot cäpitib. Ego certevt inter Sophiftarum lt;t placita’noftramquc dodrinam ^haud parum in-ti tereffc non inuitus agnofco,ita vicifsim affero So lt;4 phiftarum dógmata à plerifque Catholicis non approhari,acncintelligi qujdcm;quod magna coc 44 partedpinofts amp;nbsp;perplcxis fyllogifmis,tum voca- 14 bulis barbaris A ambiguis^conftcntaccircq,quü 44

, I nbsp;nbsp;nbsp;ea obfeufiora fint quàmvtarudivulgocapipof-44

140 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P R Æ F A T I O.

„ fe vidcâtur, perfuadcnt doôtorcs Scholaftici nih ü admodum interclTc populi vt ca enucleate pcrci-„ piat : modo in vniuerium vera effe çredat tjux ,, ipfidc Articulis tîdçi difputant. Quod illiFidcm ,, implicitâ vocant. Mihi verohic pröpofitum non J, eft deSophiftarum doélrinaagerc : fed de iis Rc' „ ligionis ChrilF.capitibus, qworungt; qualcnicumq-3, notitiam Catholici, vel folo comniuni iudicio i, fenRiq. magiftro, confcquiiti funt.Nam in iis, amp;nbsp;3, quidem præcipuis, Catholicos idem propc nobh }, feum fentire iudico,vtcumque contra cauillentijf 3, Matæologi.Quod vt planum fiat,fumrna quæqu« 33 capitaChriftianæ religionispaucispercurramus-33 P R 1 M V M (i quæfieris ab aliquo antiquæ fidef 3, amp;nbsp;vimitisCatliolicojAn credat,dum §acramcn' 33 turn Cccnæ fumit, fe dentibus Çhrifti camera amp;nbsp;33 oifafrangcrc:RcfpQndcbit,idfe minime crcdci'O 33 amp;nbsp;ab eius rei commemoratione aC cogitation« 33 animiim fuiim abborrere. Jii interrogare perre-33 xcris, Annon Sacramentum porcipiendo, credat M fe fpiritualiter Chrifti corpus amp;nbsp;Jaijguincm aifu-33 mereaRefpondcbitjEam ftbi elfcfidçm, JnterrO' jj ges vlterius, An credat fymbolum Corporisfu' „.mendo àfefimul Sanguinis fignum pçrçipi pff 4, Concorhjtantiam.-nequealium elfe vium Califif ’33 ex quo feorfum'bibit,quàm vt os abluat.Dicct,!« 33 nihil talc credcrc, 8c quid fit Concomitantia ne-33 feirerhoc fcircjSe Panem fumendo façramcntur» „ Corporis acciperc:c calice Vinum bibcndo,fym-3, bolum Sanguinishaberc.Percontare.eti^m porto J, Credatnein facramento TranfitibRantiatipneni 33 aliquam fieri ; Megabit : ac fortç addet fibi fuQ»«' dum

P R ÆF ATI O. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14t

öum effe pcregrinû illud amp;nbsp;prodigiofum Tranf- « fubftantiationis vocabulum, ncmpe à Sophiftis “ conflatum ad obfcuranda quæ per fe claracrant. “ Iftam enim Tranfclcmentationem,quamquam ea “ nihil abfurdius cft, nihil ab omni humanitate amp;nbsp;“ communi fenfu alierlius, Sophiftæ fummaope ni-» “ tuntur optimis quibufque Catholicis perfuadcrc, câmq.vt validifsimo argumcnto,quodam Cano- “ ' ne confirmant,cuius talc carmen eft: Ego Beren- “ garius indignus ccclcfiæ S.MauriciJÂndegauéfis “'eng»i^us aiaconus,cognofcensveram amp;Apoftolicâfidem: “De confe anathematifo omne hærcfimjpræcipuc eâ de qua haâicnus infamatus fum; quæ aftrucre conatur.pa “ I, nem amp;nbsp;vinum quæ in altari ponuntur,poft confe- “ cratione folummodo facramentû, amp;nbsp;non veruin “ corpus amp;nbsp;fanguinem Domini noftri Icfu Chrifti, “ cffc.Confcntio autemfanélæRomanæecclefiæ amp;nbsp;“

apoftolicæ fedi, amp;nbsp;ore amp;nbsp;corde profitcor de facra “ mentis dominicæ menfæ earn fidem me tcnere,fci “ licet panem amp;nbsp;vinum quæin altari ponimtur poft “ confecrationc,non folùm facramentû,fed ctia ve- “ rum corpus amp;nbsp;fanguinc Domini noftri lefuChri “ fti effetóe fcnfualiter no folùm facramentû, fed in “ veritatc manib.facerdotûtraétari,frangi, amp;nbsp;fide- “ lium dentib. atteri.Vla:c eftluculenta eius Cano- “ nis doârina,cuius vt Catholicis fidem facial plu- “ rimum fudant Sophiftæ:fed in fexcentis vix vnum ‘‘ reperias cuitâimmitismaducatioprobari amp;nbsp;per- “ fuaderi pofsit.Quippebumanacarne vefci nôho-minu fed immaniû Cyclopum effe , qualis extitit “ Polyphcmus:de quo itaapuàVirg.Achçmenides:

f^ifceribns mtferarumffrfiingtiinevefiitur atro, “ An.lib. F'idi egomtt cIho dt pum^o ijuum corpora noflro.

ï4i P R Æ F A T I O.

„ Prtnfam/UJumagtM, medio refitpinus ia Mitra Fran gerat oÀfaxumyfatitetjue affKrßt natarent^ f, Limma.vidt Atro tjuttm meraterafluentta tabo

Adanderet,!^ tepidt tremerentfnb deatibus artus.

Nam ijuomodo adduci pofsint Catholici vt ci „ Canoni fidcm habcant, cuine ipfi (j^iiidcm faccr-„ dotes credant ? Quippc,G crederét krió,nüquani „ Vcncris,autaliisiciuniorum diebus, vulgares fa-,, CTifici,ncqucvllotemporcCaithuliaiii amp;nbsp;Cck' ,, flinijMiflaseclebrare vcllent, ne carnc vefcefcil-„ tur. Effugerc certetantam abfurditatenequeunt, nifi manducationem iftam Ipirituali aliqua intcr-„ prctationc Icniiierint.Vtcumque intcrprctenturi „ hoc certè perlpicuum eft, id ne miflariis quidem „ faccrdotibus,quod tarnen MifTxfundamcntu eft, „ fatis perfuafujn efle. Sed (forte dixerit veftrüm r liquis) Catholici Miflam audiiint, cämq. appro-„ bant. Id fieri longo vfu cxiftimo, potiusquàm „ quod aliter de Sacramento fentiant atq. diximiis-j, itaque quum in præcipuo capite à nobis non dif „ fentiant, podet nnc magna ipforum iaélura Mifl^ , relcgari ad Cyclopum infulas aut Polyphemi an-,, tro includi, donee ipfa prorfus carerc paulatim i toff lib. j, edifcerent. Clemens vi, Papa, olim omnibusfa-i’Cap 47. cris interdixit Flandris,quodaducrfus GalliærC' ,, gem rcbellaflent, feucreque edixit pœna mortis ,, ætcrnæ eonftitiita,ncfacerdotcs vllam raifl'am cc ,, lebrarent, neve vlla facramenta Flandris admini-„ flrarcnt, donee illi a fe Excommunicationis vin* „ culofoluerentur. Flandri primo Mifsis ægrcca-,, rentes (nam à fuis facerdotibus impetrare nullas 3, poterant) feripfere ad regem Anglrx, qui ipfos adre-

P R Æ F A T I o. 145 ad rebelljutn conciucrat. Anglijs rcfcripto mo- “ nuit,ne animum defpondercnt:fc facerdotes pro- “ pedicm ex Anglia cmifläirum. Illis tarnen vt tra- “ iicerent perfuaderi non potuit, Pontificis fulmi-na in fcjG id audcrent,vibrata tormidantibus. In- “ tereaFlandrisjdurn exfpeélant,dies quotidie mif-“ farum dcfiderium minuit, amp;nbsp;illi paulatim iftam “ inediam leuiter ferre aflucuerunt. Multæ quidem “ hodieprouinciæ,Anglia,Scotia,Dania, amp;nbsp;magna “ Gcrmaniæpars,noninuitæMifsis. amp;nbsp;mifsificis ca “ rent; neque Galliam detçrius habituram puto, fi pacis amp;nbsp;concordiæ caufaMflTæ templis excede-“ rent.Ccterum nos Sacramenti vfum iuxta Chrifti “ inftitutionem retincremus: prxtcreaEpiftolam, Euangelium , Sc quæcuraque ex Pfalmis vel Pro-pbetis excerptafunt: quæ quidem multo fidelius “ exfcripta exfignataq. repcriremus in Bibliisno-“ ftris quam in Breuiario vel Miffali. Cetera no tan “ ti funt,vt retineri dehcant.Nam quod ad velles at tmet,quis fani iudici j bomo ignorât cas nihil no- “ uæfanÎElitatis Miflæ adiungerc? Deinde Gallo's “ pro fuo ingenio amp;nbsp;arbitrio veftium formam fub- * ■ inde inuertere ? Itaq.quamquam vulgo, quod fo- “ la externa fpecie ducitur, detrado follenni cultu, “ Miffa parufplendida poffet vidcri,(vt fi cam Cu- “ rio in thorace aut tunica,fine toga vel ftola,cane-ret) verum tarnen iftnd eft,nullam Mifsis autori-“ tatem fplendore illo veftium conciliari, vt pro- “ pterca retineri debcant. Quippe fi Veftes Miffam “ fanftiorem redderent,quo illæ pretiofiores eflent “ eo Miffaquoque auguftior meliórq. effet.ita mif-( nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;diuitura miftis pauperum , vrbanæ paganisgt;.‘*

144 P R Æ F A T I O/

j, præftarent : quando in pagis facrificæ illarvcRc* j, plerumque viles funt, aut laccræ.Iam vcro,fuper-i, ßuis iftis amputacis, amp;nbsp;eicâa c Galliis Mifla, ce-5, tera Religionis exercitia nonne propemodum pî », ria cum illis,aut non admoduni difsimilia, hab«' 3, mus? Illi preeum caufa in têpia cocunt: nos cam-„ dem ob caülTàm conuemmus. Illi vt facram con-

eioncm audiant,vt I’falróös canant, vt infantes ad 5, Baptifmum oft'crant , facras ædes fréquentant: 3, nos propter eadem ifta facros conuentus cclcbra-5, mus.Dicctis,multum tarnen,internos atqucilloS j, interelTc.quippc illos Latine orarc, nos Gallicè:

Catholicos Êontionatores aliam , aliam noftros, J, doftrinam prædicarc. Ad hæc refpondeo, Nihil „ intereffe quo idiomate prcccs concipias, modo ,, quid dicas intelligas : de ceteris videmur conci-liari poflè,quando in præcipuis religionis capiti-,, bus amp;nbsp;fundamentisvtCum que inter nos conuenit* j, Neque nccefTc cft nos Thomæ Aquinatis aut Bo' ,, naücrituræ, aut Scoti,acumen amp;nbsp;fubtilitatem af ,, fcqui:ncque,etiamfiTran{rubftâtiationisamp;Con' ‘ ), Comitantiæ vocabula , Naturarn quidditatuffl,

Subfiftcntiarn accidentium fine fubicélo, EfFcdi „ fccundarum intentionum, motum Chimæræ i^ „ vacuo,amp; fimiliaMatæologiæverius quàm TheO' „ logiæ fpcCuIatricis fomnia amp;nbsp;portenta, ignore-' „ mus,proptercadamnabimur. Quodad Fidem amp;nbsp;,, doétrinam attinct, vtrique Scripturam facram* „ Vêtus amp;nbsp;Nounm tcftimcntum ,.admittimus. D« „ Baptifmi fubftantia non pugnamus.adminiftrart' „ dum elfe videlicet in nomine Patris,Filij, amp;nbsp;Spi' „ ritus fandi, adhibitoaquæfymbolo : de ecremç^

PRÆFATIO. 145

fins nonnullis tantum inter nos controuerfiacft, ««’ de fputOjfale,amp; exorcifmo dæmonum,quos infan ‘‘ tium corpora obfidentes inde à fe cxpclli facerdo “ tes Cathqlici vcnditant. Quippchæcomnia, vt‘‘ hominum commcnta;réiicimus: ncq.dubito Ca-tholicos baud valdc rcpugnaturos lt;juin hæc vt i-nania tollantur:quum vix naufeam teficant, dum “ fœtidos facerdotes defpucte in ôra infantium ccr nunt, amp;nbsp;falinfpergere : neque Credant infantium “ corporaàdæmonibus occupari vt cxorcifmisne-çcffario fit opus. Surit amp;nbsp;alia nonnulla, funt ritus Jk ccremoniæ aliquæj de quibus lis mouctur : fed tantine hæe efle dcbent vt inter duas iftas Reli- “ gioncs,quafi plané contrarias,immortalcs inimi- “ titiasfoucant?Francifcani,Dominicani,amp; ceteri“ monachorû greges,quàm difsimiles ritus j quàm differentes cefemonias' Sc régulas,habentî illita-“^ men, quamqüarn plurimis reb. différant,nomine “ tarnen coriueniunt j amp;nbsp;ömnes vnius Papæ ihanci- “ pia, immoChriftiani, appellantur. Itaquc quum ‘‘ ( ftiulta minime inter nos controucrfa fint,- amp;nbsp;cote- 5^

ra Conciliari pofle fpes fit, æquumnc eft propter “ ynum Canonem,Ego Berengarius,amp;c.C3nnis,fi- ‘‘ ftulisfcrteis,,bombardifquc,omnia llfepcrc,folo “ xquari oppida amp;nbsp;ârces;poftrema armis,inccndiis quot;nbsp;ßcfanguinCj Vrbesatque agros complcri? Nain‘^ propter vnuriiliupc Canpnem oppugnamuf, cui quot;nbsp;tarnen né illi quidem ipfi crcdunt,qui nos vi, me-tu,armis i fubigere ad credendum volunt. Scd v-rium etiam caput cft,quod in præcipùis poni fo-“”

• y lct,.inquodifcordcsfumus:nimirum,dePap«au-“' I ioritatc/crii nos nihil deferimus.Vcrum ne ipfos“^

146 P R Æ F A T I o.

„ quidemCatholilt;^os iliû multo pluris faccrc quàm y, nos exiftimo: ncquc tanti certè efl'c debet vt pro-„ptcrca contendamus.'Facilè carucrunt maioreS Froff.Iib. JJ noftri Papa- cur nos non carcamus ? Régnante in Gallia Carolovr, duos Pontifices Papatusha-

,, buitjVrbanum amp;nbsp;Clcmcntem: VrbanusRomæ, Monftr. „ Clemens Aucnione,fedebat. Principes Chriftia-lib.i.c jc.j^ j^i ciuitatcs vtrum altcri anteponerent nefcic-jj bant.Itaque difccfTiim in partcSjamp; alij Vrbanuni) J, alij Clcmcntem,vencrabantur.Galliæ rex cum to „ to regno diu Clementinus fuit:fcd quum,moricn ,, tc Romæ vcl AuenionePapa, incius locum fuffi' ,j ccrctur alius,amp; multas ætates in Ecclcfia bicipiti ,, duraturavidcrctur -Pontificum pluralitas, Rcxelt; „ fui fenatus confilio vtrumque nortatuseft,vtin „ poteftate Concilij Icgitimi elTe vcllent, cuius au-„ toritatc ca controuerfia finiri polfct. Sed ab iH’’ „ impetrare non potuit, præfertim ab Aucnionenü j, qui Romano ctiam obftinatior erat. Rex igituG jj quando hac via non proccderet, Academiæ Pari-„ fienfi, ac præfertim Sorbonico collcgio,cam rci” „ deliberandam ac confultandam permittit.

„ tum Lutetiæ dodor tbcologus loanncs Gigcæ „ curtius,vt co tcmporc,dolt;ftifsimus, qui aflereba' „ Ecclcfiam Catbolicam facilè Papa cariturain a-„ liquamdiujimo in perpetuum, amp;nbsp;multa huic fen-,, tentiæ confirmandæ afferebat.Ad fummam,exA' ,, cademiæ fententia decretum cft, lus fàfqucelï^ }, vt Rex fe ac regnum fuum vtriufque Papæ obf' „ dientiæ eximeret, donee exifteret aliquis lcgitlt;' ,, me amp;nbsp;ordinc creatus Pótifcx.FacilcfeintcreaP^' ,, pa carituros, quum beneficia amp;nbsp;facerdotia ab of' dinafi’^

P R Æ F A T I o. 147 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

dinar iis collatoribus conferri, difpcnfationes amp;nbsp;« indulgentiamp;E à Galli« prælatis excrceri, polfent. îtaque,vt Academia cenfuerat, ediâo Rex vetuit, “ ne fubditi, cuiufeume^. ordinis effent,altcrutrum “ pro Pontifice Icgitimo agnofeerent, néve Ro- “ mam aut Auenionem excurrerent ad beneficia, “ difpenfationcs, bullas amp;nbsp;diplomata impetranda: “ graui multaconftitutaquifecys faccret.Ediftum “ triennium valuit, amp;nbsp;totos tres annos facile Papæ quot;nbsp;eclipfin tulit Gallia.lSIam poftea quum in Conei quot;nbsp;i.c.}yjib, lio Pifano defignatus effet Papa Alexander v, eius “ obedientiæRexfeacregnum reftituit. Sed totos “uo. ’’' illos quadraginta annos,quibus fchifma iftudPon “ tificium dürauit, multi Principes ex duobus neu- “

I trum agnouere: in iisRex Aragoniæ,ComesHan “ I noniæ , Dux Britanniæ, Refpublica Leodienfis. “

Cur ergo nos magis «grè Pontifice careamus “ i quàm illi olimî Ncque ego adeo Catholicos tam “ i cupide Roraam cquis remis properantes video, “ , vtPontificis crepidam ofculentur, vt indulgen-“ tias emant,quàm folebant antehacrneqüe adeo a- “ i licno animo à nobis effe iudico,vt de capitibus ad “ falutem neceffariis facile inter nos conuenirc non ■ pofsit.Hæc quum ille loquutùs effet, magnam ab omnibus gratiam inüt ; fed inter ccteros nobilis quidam vir Catholicus gratias illi egit multas, dixnq. fc quidem numquam aliter credidiffe atq.

• ille efl'et eloquutus : ceterum idfibi mirum no-’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uûmq.accidiffe,quod intellexerittantum Catho-

' licis cumEuangelicis plerifquc in rebus confen-’ I fum effe.Tum ille qui fermonemfuperioremba-' I buerat, Domini mei(inquit)cffe'tne alienum fer-

K ij

14« P R Æ F A 11 O.

„ moni fcrio amp;nbsp;graui iucundum adiungerc? Kon jomncs rcfpondciunt,amp; rogarunt vt diceret. Ergo rurfiim eiufccrnödi orâtioncm cœpit : Di-j,xidc me inter ceterd mcmini,Miflænihil J)rorfus tepidahi j^fanéiitatis conciliari à vcftib.Qiiod idem de per-veflimen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dicei'e exvulgari prouerhio,HJ

tisFran- bitus, feu veftis,monachum non facit : nifi hanc quæftionem crebris per quinquaginta annos ccr-taminibus inter Francifcanos celebratam amp;nbsp;3gi' yy tatam intclligcrcm,quü inter eos de colorc;men-„ fura amp;nbsp;forma, veftium fuarumnon fatis coniichi-j, ret. Nam gloriofus beatus Fraricifcus inter ali’ ,, Regulæ fuæ capita vnum tali forma fcripfcrat! ,, ordinti monachi •vilibtù exiguipretij J, mentù indnantur : nejue plut vna tunica cum capuMi ■^yfeu cucuUa, nbsp;nbsp;alterapne capniio^habeant^ : neejue cilSi’

cea ment a p or tent: necjue in éejtto iterfoctant,.

„ Interpretatio fententiæ huius capitis magnatâ-' ,, diuturnas contentiones inter Francifcanos pepf' ,, rit. Itaqne in generali Capitulö cöhgrtgati hoc „ certametl finite conatifunt,amp; bmlies dd v/ianl „ camde'mqlie veftis formam reuoèarc. Alij efiini J, hoc colore, alij alio,delelt;flabantur : hi breuiores ,, veftes,illi longiores fcrebant,prorfus vt diiicrli of „ dinis efle viderentiir. Itaque hoc capite in difeO' ptationem vocato, de pofteriorib. membris duo-

,, bus in eoCapitulo breue certamen fuit.Na quun* cquitarc prohiberentutj deercuerunt aut pedibus itinera facerc:aut mulis, afinis etiam, vti. Neque ,i afiho iumentum vlliim vililis,aut minoris impen-jj fejcfTe. De Calccis ita ftatuerunt,fc maximainff „ gumenti parte refefta, lora duntakat qdædam tf iidiuros, quibus foies pedibus innedli Sc aptad

P R Æ F A T I o. 14, pQÛcnt. Ita fencftratis follerter calceis, fe non ‘f ver£calçcos,fedfoleas tantùm,laturos. Grauifsi- “ mum ccrtamen fuit de Caputio amp;nbsp;Tunica. Nam “ trc5 hîc quxftioncs à Francifcaqis aciitis commo- “ tæ funt. Prima de Colore,altera de Menftira, ter- “ tiadeForma.In Colore deligendo fententiis quo “ que ccrtabatur:quum Franciffus de Colore nihil quot;nbsp;nominatim cauiîfetjfed taptum ftatuilfet vt fuive ‘5 ftimenta tenuis pretij ferrent. Hic ergo fpci^tan- “ dum crat quis colorum vilîfsimus eflet. Nonnulli quot;nbsp;Viridem colorcm vilifsimum elfe cenfebantzidco tenuis fortunæ homines(vt aiirigas,nauicularios, S)i eius flafsis eeteros) plerumquc covti, eôque, vt yilifsimOjVeftimcntaduplicari.Adhaec nullam “ parabiliorem materiam clTcjquàm earn ex qua ex- ‘‘ primitur viridis color: herbis,foliis, baccis,pan- *ƒ num autlinteum eo fuco infici pofle. Alij Fuit- “ ginofum,fiue Furneum, colorcm anteponebant. ; quippe candidam lanam ad fumum fufpenfam ■ cum colorera fponte trahere.Tcrtia opinio(amp; ea ; quidem maxime omrjium probabilis)corum erat ‘5 1 qui ceufebant nullum elfe yiliorem, nec qui ma- 7 1 gis fuum ordinem deccret, quàm cum qui vellcri ! fua fponte proueniret. Vclleribus autem natura‘5 ; albis aut nigris animalia ipfa tegi, càmquc fuifl'e ■ Francifei mentem, vt ipfius pccudis colorcm na- 7 ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îiuijm geftarept, quo patientiæ amp;nbsp;humilitatis feu ''

I modeftiæ admoncrcntur.'Deinde in aliis colori- ‘5 ! bus fumtu labore opus efle : hîc prorfus nuHo. 7 ! Itaque fibi videri Francifeanos colore albo ycl 91 ' gro commode veftiri poffe. Labantem ordinem ' Sf. bis ratiopibus cominotunn, retinebant ij qui 7

K iij

i

150 P R Æ F A T I o.

,j priores fententiam dixerant- Quippe aicbant co-„ rum fententiam qui natiuum pccudis colored „ prætulcrant, pecuinum amp;nbsp;craflum aliquid fapere ,, (quod tarnen ipforum bona venia amp;GapituIi di-j, dtum vellent)qiium ipforum incerta amp;nbsp;anceps ef ), fet conclufio, dum inter album amp;nbsp;nigrum ambi-„ gerent. Deinde fecum ipfam perfpicuè pugnare, 3, quando res adeo contrarias,id eft, album cum ni-,, grojin vnum confunderet. Prætcrea non poflcfe 3, fmefufpicionefuperbiænatiuis ouium coloribus J, indui:Supcrbiam peccatorum mortaliû elfe gra-3, uifsimum, quo Lucifer è cælo ad inferos præccpJ v adtusfit. Polfeetiam dici de fc, qubd veniantin 3, veftimentis ouium, intus autem fintlupi rapaces' „ amp;nbsp;haberi pro Pfeudoprophetis. Adhæc, à ceteris ,, Mendicantiûordinib.occupâtes iam elfehos co-,, lores, quippe Dominicanos exteriores veftesni-,, grasjinteriores aibas,gcftare,Carmelitas contra: ,, Sc in vniuerfum monachos omnes qui Regulas „ Auguftini,Bernardi,aut Benedidi, obferuant,al-„ bis aut nigris vti. Pofljremo, fi Nigrum colorcin „ Francifcani cligant , multas effe regiones in qui-bus null« aut paucæ oues furuæ fint,vt apud Bitu-« Lemouicos, Narbonenfes. Itaq. in iispro' ,, uinciis coaäum iri Fratres care nigri cöloris pal’ „ nos emere, amp;nbsp;id qujdem non modo contra Fran-eifeanæ Regulæ leges, quæ iubent eos vilifsim* „ pretij veftimentis vti ,’ftd etiam aduerfum fuaiü' „ ra amp;nbsp;priuilegia, quib. cauetiir vt quamminimuni pfomcrcibuspretijpcndanttquoniam argentum ' illis traéiare ncfas:cft.’quot;Sin ipfi Albo veftiri rna-j’jlintytfTc vicifsim regiôïies in quibu$ nüllæ aut ra-:•lt;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ræoucs

P RÆ r A T I o. 151

r« oucs albæ funt, vt in Hctruria Sc aliis locis. er- « go eadcm fequutura incommoda. Quàmobrem V fe in fentétia pcrmanci'e, vt Viridis aut Fuliginei “ coloris vcftibus^cetcris.difccrnercntur.Hacora-*^ tionequum ij qui ipfius.pecudiscolor«mptQba-‘* rant, pcrftringi fcfc fentirentäta rcGxjnderunt vt “ diccrentnihil«a opinionç effe abiurdius. Nam“ (aiebant) Viridis color, numquid ftultorû color “ eftî Scilicet qui alios ad fapiçntiam hortantur, “, moriones amiélu referent? Deinde in regionibus,“^ in quibus vclleratantùm furua proucniuntl quo-/f-modo furuumviridi apt fumofo,tinges? ltatnca-‘“ Icfccbat çertamen interFratrcs,amp; apparebatrem “ ad pugnos venturam, nifi aliquot Patres fcniorcs;“ Fratribus filentium indicerent. Itaqye dircme-‘S runt illi certamcn,amp; dixerunt quæftioncm cÏÏc ar ‘A duam amp;nbsp;quæ à fe diffolui non pofTct; aciproinde “ ad Papam reiieiendam. videri. Papæ nomiric au- “ ditojomnesprotinus conticucrunt. m i a i “

Secvndvm hæc ,Patrum natumaximus“ alteram quæftionem de tribus ad Capitulum retu “ lit,ncmpe dcMenfuraveftium,Longæ'ne an bre- “ ues, fufæ an arâæjefle deberent. Multi ex primis “ fubfclliis fententiam rogati,ccnfcbant ftriôas amp;nbsp;breuesmagis decere. Nam (inquicbant)^ciufte-*‘ modi veftes fufis amp;longisviliorcsfunt!amp; ydibtus quot;nbsp;vti leges noftræ præfcribunt. Prætcrea gloriofus S.Francifcus autor Sc fundator huius ordinis^uf-fit nos elecmofynis viuere.Nequeexfpcélandum ‘5

I vtftipcs vitro nobis hue ftertentibus congeran-*? 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tur: nifi efurire velis, quærendæ funtj Sc quidem “

, I procul nônnumquam. Itaqucjquacumque anni‘*

K iiij

P R Æ F A T I O.

J, tempcftate,fcu fercna, feufœda, percgrcnobis eundum eft, præfcrtim Qùadragefimæ amp;nbsp;Adueii-„ lus tempore ad concionandum.Peregrinantes au ,, tem parcæ amp;nbsp;expeditæ vertes nonne multo magis ,, quàm long« amp;nbsp;fluxæiuuaot? Hancfentcntiam po ,, ftcfiorcs nbi abfurdam Sc ridiculam videridixe-„ runtjquippe Fratres,fi artè vertirentur, moJitori-„ bus quart! monachis firniliores foré : atqucadeO „ cos Fratres qui tali forma vcrtiurri vti iam infti-„ tuificnt, ad omnium ludibria expofitos, Francif-3y canos Curtos vocari.Sed fibi loge boncftiorcs ef-„ fc vertesJôngas amp;nbsp;fiifas : atq. id intcllexiflc Fran-cifcum,quum in co Regulæ articulo vfus efletTu „ nicæ voéabuloi Eo cnim longam veftcm fignifica iy rii Pratcrca religiofós viros dccere longuni vèfti-„ mentum,breuclaicosiac monâchis talem cultiim plus venerationis amp;nbsp;autoritatis apud homines ,y coneiliarC.'Quid caufe elfe quare à cctéris mona-,, chorum ordinibus vèftiuhi menfurà différant ? C' molîto-

3, rum 4uf mxHtum inrtar veftiti fuggeftum con-s, fcendercmus?Sedqui priores fentétiam dîxerant, 3, contr^ aid amp;■ propofitum defenderè.Se à S.Fran-3, cifeôhumilitatcm amp;nbsp;animidemifsionem didieif ,y fcrfteic propterca vfurpandas longas vertes, vt ab ,, bominibuÿ Vcncratioftcm amp;nbsp;honorem captarent. 3, Ceterum Tunicæ vocabulo non verten» vfqucad ,5 talos demiffamgt;fed fagum aut ephertridem, fign' j, ficâri,neqe!jd-ex Didiónario fratris Ambrofij Ca-,, Icprni-Cqiiii Frantifcânus fui'Qprobari porte T»' î, nicartiiprb longorvertitnêto vfüppati. Id cnim To « gam dici. Itaqueprq fo fpfius Regular Verba face-

P R Æ F A T I O. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;155

|e.Nam quod cctevi monachi longiori vcfte vtan “ tur,co fc reâius brcui vfuros,vt ab aliis internof-cantur.Cuculla vcrô(aicbant)nos à Laicis amp;nbsp;vul- “ go diftinguet. Nam ne ipfa quidcm veftium Ion-gitudo fatis eximcre nos poteft à eommuni amp;nbsp;po ‘5 pulari vfu, quando in Laicis,prQcuratores, aduo- “ catos, confiliavios, medicos, atque ipfos etiam “ mercatores in fuis tabernis, togatos amp;nbsp;ftolatos “ cernimus. Non ignoramus id veftis genus primo “ afpeél'u nouum amp;nbsp;peregrinum vifum iri : fed quæ “ prius noua erant, vfu amp;nbsp;tcporc inucterata in con-fucttidinem vcvtunt. Etgo Patres , quum perpe- “ tuis certaminibus extrahi dicm vidèrent amp;nbsp;alia ex “ aliis nafci, Fratres ,vt primo, filentium agerc iu- “ bent,amp; tam difficilem controucrfiam Papæfi-“ niendam rclinquerc. Ceterum conandum effevt poftrcmam faltem quæftioncm de Veftium for-“ mainhoc Capifulo expédiant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“

H v I c primariæ quæftioni multæ fubcrant,nê-.pe,Vtrum veftes fimpliccs fieri anduplicari debe “ rcnt-.Vtru collaria amp;nbsp;manicas habcrc,an fecus:V trum pcnduUs amp;nbsp;fluétibus manicis,nécne:Vtrum “ cucullam acuta,vt Carthufiani gerût, ao rotunda, quot;nbsp;vCccteri,elfcoportcret. Ac deins omnib.multùm “ atq-acriter in co Gapitulo dilceptatum cft.Non- “ nullis vîdcbatur, manicas demiffas ac pendentes“ indecorasdatas tarnen amp;nbsp;patentes,ncc inboneftas “ nec incommodas, forc.quippc ad condendas fti- “

J ipes vfum perç aut facci præbituras.Nâ quû bonus “ parés ndfter S.Frâcifcus(inquicbant) iuffcritnos “ •mcdicato pane viucrc:alio veto Rcgulæ capitc vc “ ' tuerit ne faecu aüi perâ geftemus, facile rntelligi ‘‘

„ potcftcius liane fuifle mtntem, vt grandes mani-jj cas ferrcnuts.Nam vbi,extra manicas, cnitndica-j, tas ftipes conderemus ? Alij contra fentiebantj ,, Latas cariores cHc fti iélis: ac proindefuæ Regu-J, læ répugnantes. Cctcrum circutnduci pofle à Fra „ tribus feruulum, qui in facco aut pera collecias c-„ Iceniofvnas condat, imnio ctiam pccunias, fiquis „ largiretur.

JJ M V L T A alia acute admodum amp;nbsp;fubtiliter in JJ hoc argiimcnto difputata funt. Ac vidcbatur non-jj nullis forma cucullæ Carthufianæ decora, argu-jj ta amp;nbsp;digna quam vfurparent: quippe cam allcgo-jj ricc fignificaturam ipfos clîe acutô ingenio : ita JJ breui, parta fubtilitatis amp;nbsp;acuminis fama, fuas t) concioncs célébrés amp;nbsp;frequentes forc.SedScniO' jjres,quum nihil in eo Capitulodifbniripoflt in-}, tclligcrcnt, amp;nbsp;Papam de tribus iftis fimulqua:-ftionibus adeundum Se confulendum cfTc deeve-'

JJ uiffcntjconucntum dimittunt.

3J Ali QjfA n r o poft deled i nonnulli commu-JJ ni confiiio ordrnis Romam profedi, Nicolaum quTftmî'”’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LXXX.adcuntquot;

nat.j. De gt;j Ei exponunt omnem grauem illâ controucrfiam) verb gquot; ” nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autoritäre aliquando finiat obfe'

gnit'.infi. 3j crant. Papa cum Cardinalium collegiojfuperiD' jjtcl'edu amp;nbsp;obfcruantia Regulæ ordinis Fratruni » minorum,non minushæfit quàm in fuo illo Cafl JJ tulo Fratres cordigeri. Ex fententiatamen Car‘i‘ jjnalium conftitutioncm ad dcclarationem ipfi“® » Regulæ illis coneefsit,qua fanxit vt quod ad amhi JJ guitares illas omnes attinet,id ftridè in pofterui” JJ übferuarctur,quod inter ipfos Fratres in gênera’'

P R Æ F A T I o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;155

li vel in prouincialibus Capitulis ftatutum effet. “

Ea tarnen lege, vt fem per in eis corum adibus “

paupertas fanfta reluccret : pront ipfis ex eorum “

régula inuenitur indiéla; Sed hoe eVat in altiora “

certamina eos demergere quam antea.ltaq.qnum “

ex dccreto Papæ mnlta Capitula eins rei cauffa “

conuocaffcnt,nihilo facilins quam antca commu “

ni confeufu aliquid certi ftatuere potuerut. Qua- “

obrem multis fruftra colloquiis habitis amp;nbsp;diu al- “

tercando fefsi,Papam rurfus confulere ftatuunt. “

Er lt;io trigefimo vno anno poft primam illam “ generalem difeeptationem dcledtos quofdam ex “ fuo corpore ad Clemente v.mittunt (qui tum,an “ no videlicet cio. c c c. x 1, Vienna; Cocilium habebar)cique exponunt fe ex mandate öc decre- “ to Nicolai Papæ eins prædecefforis nihil non ten- “ taffe vt fe ex tot actantis difficultatibuscxpcdi- “ rent.Nccpotuiffequidquam adexitum perduce-“ re, emergentibus fubinde nouisaliisfuperalias “ quaeftionibus in Fratrum animis.ltaquc fe ad cum “ confugerc,vtlutoraculum veritatis,quifciret Si poffetfoluerebmnes difficultatum nodos, amp;nbsp;plu- “ res alios. Papa re àd Cardinalium , prilatorum, “ Doftorum , amp;nbsp;cctcrorum qui Concilio interc- “ rant, collegium relata,non minorem omnibus in “ quæft'ionetam arduadubitationcm iniccit,tjuàm Nicolai amp;nbsp;Cardinalium ante fuerat. Ne tarnen Fratres cordigeri inanes amp;nbsp;fine oraculi refponfo “vc'b flgn' i abirent, oraculum vere illis editüm eft, id eft,ob- “‘n clem, i fcurum,anceps amp;nbsp;ambiguum,réfponfum,quo Pa “ 1 pa, ex Concilij fententia, huiufmodi vilitatis , “ ' I nbsp;nbsp;nbsp;formx,coloris,quantitatis, veftium indicium co- “

■

ï56' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P R Æ F a T I p.

5, rum miniftris amp;nbsp;puftodibus,feu guardianif,comr 3t mittcbat (quum non poflet determinatus vnuî ,, modus quoad regiones ppnes in talib. afsignari) 3, eorum fijper hpe ppnfeientias oncrabat.ita ta- , 3, men vt ferjuarent ybique vilitatem in veftibus. J, Q^amobrem, omifsis in pofterum omnibusam-j, bagibus amp;nbsp;totlabyrinthis argutiaru, fuorum mi-j, niftrorum, cuftodum,guardianoru, iudipiis pbe-33 dienter ftarent. Dcdedi ergo bullam illam fecum 33 domum refcrunt : fe4 nc illius qui^cm autoritäre .

33 controucrfias fuas finire,amp; veftimentis certam Ic gem ftatuere,potuerunt.Ha;rebat cnim temper 3.-:

33 liquis fcrupulus in fententiis iudiciis Guardia-33 norum,de quo praties litem moucrcnt.imm^ di-j, ccbant audadter illps mçntcm legiflatoris non te jgt; ncre,neque Patis attenté benedidi S.prancifci re- ■ 33 gulam Icgiflc : eflcpecudcs. Jn eo Fratrum ad- ;

33 uerfusGuardianps Sc pcperales fuos miniftro? ;

33 altcrcantium ijjrgip, re tarn integra quam ipitio I jgt; fuerat,multi anni confumti funt.

33 TA ND EM anno co- ccc. xxril.Guardû'| ni amp;nbsp;Prælati ordinis loannem x x 11. Papam adie- I

33 runt, conqucrcntcs fuis fupcr hac re determina-

5gt; tionibus amp;nbsp;iudiciis (declaratione amp;nbsp;bulla Cie- ' 5, mentis Papæ fibi commifsis) multos plus quaiu 33 oportet fipercvolentcsnoi^obtcmpcrarc.Itaque i 33 eius finftitatem fc rogarc,vt ci malo mederi yeb

33 let. Papa vt cam cauflam rite amp;nbsp;ordinc tràftaret, 33 cis fcpugnatcs fratres audire voluit.Itaq.:|d iftps 33 q.ni Guardianorum amp;nbsp;fupcriorum fui ordinis 33 fententiisHare nollcntjfcribityt fuasrationescx-gt;5 ppßtum vcniant,aut dcfcriptas mittat.Mifcrunp pap»

P R Æ P A T I ö. 157 papaèüm Cardinaliucollegio cas ih fconclaui co “ ram fe legi iubet. Quid multa? vniucrfo Confifto c.Quo-rio ita fubtiles ik acutæ vifs ftint, vt quid inrc “ tampcrplexadcccrncrerit, hon inucnircnt. Papa “fignif.u tarnen, vt aliqua rationefcrupulofamiftam cali-gincm detergeret, rcfporidere aliquid ftatuit. taque bullam amp;nbsp;declarationcm edit, qua dccla-rationes dcccfforum Riorum Nicolai amp;nbsp;Clemen- “ tis Rimmopere laudat, ac mifari fe dicit qudmo-do covurh dcterminationes folidæ,lucidæ 8i mul- ‘‘ ta matutitàte digeftæ, nonnullis non Rd’Rccrent. ‘‘ Deiiide déclarât amp;nbsp;dccernit.vt vilitas veftium ad confuetudinem vel conditionem patriæ cxiga-tur, amp;nbsp;huius vilitatis iudicium miniftris amp;nbsp;guar- quot;nbsp;dianis relinquit. Eorumdem iudicio committit '' determinate,arbitrari amp;nbsp;præciperc, cuius longi- “ tudinis,amp; latitudinis, grofsieiei amp;nbsp;Ribtilitatis,for mï Rue figuræ, atque fimilium accidcntium,cfle *ƒ debeanttâm habitus ipforumquecaputia,quàm ihtefiotes tunicæ, quibus Fratres omnes minores difti ordinis induuntur. amp;nbsp;Riper his corumdem “ miniftrorum, euftodum amp;nbsp;guardianorum,con- “ Rrientias brierat.Poftremô ftatuit amp;nbsp;diftriftèpræ cipiendo mandat, vt in prædiftis amp;nbsp;cis fimilibus eorum arbitrium, determinationcm , Rue iudi- “ cium, præciRs omnibus argutiarum amp;nbsp;obieftio- “ num amfraftibus jFrattts Ôtnncs amp;nbsp;fingulifequi “ per omnia illis pare're feneantur.

H AE c in Rimma continet bulla Ioannis : vnde “ apparet nihil ab eo,autàConfiftorioPontificio, certi Riper ea re conftitutum effc,nullàq.præfcri-

I pta legis formulafinitam fuiffe eam litem. Qua

158 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P R Æ F A T I O.

}, ratîone in concordiam poftca rcdierint, ncfcîo-' J, cxeotamen colofcm album cum nigro vfurpa' J, runt,qualisfponteproucnit,amp; tcrtium qucmdani J, (qui amp;nbsp;ab ipfis Gris-fratrcs nomen accepit) eX J» duobus iftis in vnum confufis feccrunt. Denique, 3, ficuti hodie videmus,amp;dcmiflas ad talos veftes J, grandes cucullasgerunt: amp;nbsp;præterquam manieb 3, cctcro cuitu inter fe conueniunt. Alij cnim etiam « hodie patulasjalij fubftriftas amp;c colleâ:as,gefl:ant. JJ Hæc habui quænarrarcm vobis de certamineob JJ cultum,leu nabitum,inter Francifeanosorto j amp;nbsp;33 tribus Decretis à totidem Pontificib.ob earn reffl JJ cditisjquorum poftrcmum ficuti Extranagans no JJ minatur , ita re ipfa eft : nec cetera etiam minus« JJ Hanc hiftoriam rogo vos vt bonam in partem in JJ terpreteminimeq. profeâo co à me commemo-jj rata cft,vt quemquam offenderem veftrumifed vt JJ hafee aliquot horas vobifeum fallerem , dum itb JJ neri tempus opportunum adeflet. Ille abfoluit: nos CO acroamatCj lepido certè amp;nbsp;nobis non ante audito,mirificccxhilarati, quôquemque fui vfus ferebant diuerfi difeefsimus. Sed omifsis amff' nis diuerticulisjMachiaucllum audiamus.

I- THEOREMA.

Trincip ante omma oftandum eßygt;tpus }gt;i~ deatur,?üamfi non ßr.

So MI N t s ferè (inquit Machia- Cap.i8.dc ucllus) externa tantum fpccie du- f“quot;''?'. cuntur,amp; omnia fada non ex eau ßs fed ex euentu æftimanr.Itaque fatis eft Pcincipem externa fpecic pium ÔC religiofum videri, etiamfi ex animo non ftt. Tametfienim nonnulli, qui propius ilium notunt, fidam eius pietatem nudent : communi tarnen iudicio vulgi repugnare non audebunt, cui perfuafum eft verc efte pium Principem.

Axiomate Machiaucllus plane aôtoç Principem docct,Deum amp;nbsp;omnem rc-^^^Ikligioncm contemnere,amp; fallacifpccie i^ÄÄKpietatisexiftimationem fibi apud homines quærere. Ceterum eiufccmodi fimulationis nullam pcenam reformidat Machiaucllus, quum Dcum eflenon credat : amp;nbsp;curfum fobs, lunæ, derum, tempeftatum vicifsitudines, plantas, ani-malia,tcmcre 8c fortuite» fieri vcl nafei exiftimet.

röo COMMENTARÏVS II.

Nani fîMacJiiaucIlus crcdcrct hæc à fuprcrha äb' (/icuti fcnfiJS communis Dcumaii- ’naturæ iudiciiim,Piatonöm, A'riftotelcm, ThcO' q'jcm cfie phraftum,amp; cetcrós faniorcs philofophos coegil^ ■ ' ' faîcri) firtiulcrcderct Dcuin efle à quo hic mun-dus rcgitur amp;quæcuinq.in co funt.Porro fi Dcuö cfle crcdcrct, dredcrct quoque ipfumnolleludi' brio fc haberi à fuis creatufis : fed illi, vt fummo, tegi ac modcratorijpium ac iuftum cultum deb« fi. Ergo Principem ciufeemodi præCcptis non imbucret: Nc videlicet fit pius,amp; vclittatncn hä' beri. Nam quid eft Deum ludificari, fi hoc non eft? Hauddubic talcs Cyclopés,aütGigantcs,qn* Vecordi audacia Dci patientiæ illudunt, fenticiit tandem rliqii.ïndo Deum federe in cælis iudiceni-^ ; Infclicifsima quidem vcl hoc vno nominenofträ j eft ætas, quæ talibus monftris infefta atque infa' ; mis vfqucadco impictatc amp;nbsp;Dci contemtu infe-lt;fta eft, vt quo quifq. inteftabilior amp;nbsp;irrcligiofiof Athcivulgô'cftjco apud aulicos gratiofióffit. ^^uippc aulicn

Alaftorcs,ftrcnuivi' ri, alaercs amp;obfequcntcs,vocantur:qubd exculb omni pictatc,amp; IctftisMachiauclli libris,nullars Ij^ione impediuntur qiiominus qüiduis audeant« hibc. veneno aliqüem aggrcdi,aut iugälarc: vcnc' na fpargcrc amp;nbsp;ficas diftringerc.drdiccrunt. I«' bc Vt Catholieoshoneftos ipolrcnt: adco cupide rd’agunt, vt nc ab Ecclcfiafticis quidem ms-nus abftinCant. Sacerdotia militari habitu amp;nbsp;pnl-liati occupant, neque in iis vlla Ecclcfiaftici mu-ncris pafte defuMguntur : mulgcre , tondcrc, de-glubere, prima illis amp;nbsp;fola cura eft. Immo nibÜ vfqilani

DE R E L I G I O N E. iSi vfquâ fæuitiæ,nihil oneris,nihil tri b ut i, reliquunt faciunt,quod no excogiviït vt mifcræ plcbîs Fortunas amp;nbsp;Uneuincm cxfueant. Nupcr veâigal in Athemoye' lites impoluerantin Gaina, néqùe cuiqilaiTi bat cwm quoquam iureexpcriri 8i fuum obtine-t“«’* Te i quin partem fummæ de qqa litigaretur, tam-quam vcétigal, pendiflct : fed illud fublatumeft, Machiaucllitis fruftra renitentibus, à gcnerofo Principe,Felicis mémoriæ,Condæo.Inuenta quo* que ab illisfuntnoua portoria amp;nbsp;tributâ,in char-tafn,inhofpitiâ, quï hofpitcs amp;^iatorespende-renù prætéreâ immunhatem accipicndortlm mi-lit«ni,tutclarum,cufàtionû,præfcâ:urarum, con-fulatuSjCeterorûmq. ciuilium munerum,quæ non nifiab impiis amp;nbsp;nulla patriæ Cafitate affeftis, rc-eufarî poflunt, vcrialcm amp;nbsp;ftipendiariam (ecere. Nouainuentioparuifig'illi lt;juo contraftus obfi-gnantur, nonne ex eorum officina prodiit? Niß Euàngclici querclis Sc clamofc omnia implef-fent(qui foli ad hanc diehi aduerfus iftas hirudi-' nesliberatn. vocem inittere aufi funt) iam cude-bantur edifta,quibus imperareturtribntum in fin gulos infantes qui baptifarcntur,amp; exigeretur dô’ tium viccEma,eâ:que pecunia præfcns numerare-tur. Quid ? luridicorum muneriim venditiôricnl nonne in vfum reudcarnnt, in concilio Statuunïj quod Aureliæànte.aliquotannos habittfm cft, a-bolitam ? Q£is officia Confiliariorum ßipendiis carentia ad conflandas pccüniàs inuenit ? Quis præter eos,magno Reip.dctrimento,auxit per ho-fceannôs augerque pretium pccuniæ? Poftquam rcdcmtur:^s yConduâionib.mcnfis, magnam vim

ld C.OMMENTARIVS II.

CapJtatorum coUegcrç,; augent corum pretium in vcrfura,amp; diftrahunt:deinde collcólis corona-

' • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tis,pretiiim quoquc.eoruinintcndunt:deniqucO'

■ ”, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ninis generis monetææftimâtronc exaggcrata,pe

cunias nouo gen ere fenoris autâitant. Interea nemo queritur, quia priuatim nulla iaótura fit ; amp;: qiiibus nmhnii hint,crtfctrc.videntur.’fcd tandem iiquidoapparcbit (f'ortiiTc fcro) materiâmagriis turbiseam rem præbituram eflesquemadmodum ctiam aliquando fnnilem ob caufTam ortæfunt. Ceterum ifti pacis mentionem nullam admit-tuut,qjiia rebus turbidis liccntius amp;nbsp;maiorc pr^-mio,minorc metu, rapinas amp;nbsp;fcclerum reliqua c-xercent. Habent in peomtij Maebiauelliplacita» jgt; qucis pacein morentur. Princcps(aiunt)fubditos » nactucontinere potiusquam bcnCuolcfitiadebet' )) Si pax, qualcm ifti rebellesflagitanc,conccderc-5gt;tur,videretur rex timerelubditos,quem ipfisfor-gt;j midini cflc dccet. Padem^quidem quæ nobista-Icm viftoriam de iftis iponderct, qualcm S. Bat-

gt;’ tholomæidtc tulimus,noninuitidarcmus. Naft amp;nbsp;hoe altcrum cft ex ipforum dogmatis,Principi fidem amp;nbsp;promifta fcruanda nó cflc, niftquantuW poftnlat ipli'js vtilitas:deniquc non minimam ef-fe Principis dotcm,ingcnium pro arbitrio amp;nbsp;tem pore feite fingcre , vt more Vulpis quosvoletin infldiaspclliciat: pcllciSos inftar Leonis iügulct' Athei in o-Miramur cos qui tam impurcloquantur, tamfla* ™”*o{uun' viucre? 8c nihil elfe libidinis , nihil fwti^ tur.quii Deidis, nihil kelens, quod ifti non moliantur-: quh iudiciü non fmßum Dcum fihi pérfuafcrunt, qui de tot fc^ Icribus ac flagitiis pcenas aliquando expetat? M'' ramiir

DE R E L I G 1 O N E. kJj ramur Galliæ vaftitatcm, parentes liberis, fratres fratribus,quæ in pace cara amp;nbsp;fanóla funt.ciuilib. difcordiis infenfa 8c confufa, Ecclcfia collapfam, plcbcm perditam,nobilitatem propemoduin ex-tinélam? Nos Dei iufta ira,nos noftra impietas,in difeordiam egcre. Àlij impium animum palam geruntralij, quo? ire obuiam nafcenti malo dccc-bat, difsimulando tantam peftcm alunt.Ergo nos Deus merito eadcm pœna inuoluit ; ncque vm-quam horrendum illud Impictatis crimen Domi- dT^s'cuc-nimanum amp;cœlcftcspœnascfFugit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;msvltot,

C-Calignla brutoDci contemtu infignisfuit: Suet.inCx-ÏS ergo exfequebaturftudiosc quodhic Machia-'^Rquot;^-“P^'^ nellus docet : fingcbat fe cum loue fabulari, fe ugX. cum Caftore amp;nbsp;Polluce veluttcrtium fratrem fa-miliaritcr verfari : immo aliquando ctiam coirc cum luna.Ita non tantum fibi pietatis opinioncm inhominumanimisjfeddiuinitatis quoq.famam, conciliaturum çxiftimabat. Eo tarnen ncmodi-uinitatem omnem audacius fpernebat : fed idem, quum deosomnesludibrio nabcrct, admirtima tonitruaamp; fulgura coniuere,caput obuolucrc,ad maioraverbproripere fe è ftrato,amp; fublcftum fe condcre,confucuerat. Vnde id,obfccro,nif( quod confcicntia, fonoraeius vocc quern dcridcbat, territa,mentem commotam vaftabat2Expeditione quidcm Germanica aducrfus barbaros mina-£ifsimus,quum trans Rhcnum inter anguftias den fumque agmcnitereffcdoFaccret, dicentc quo-dam non mediocrem fore conftcrnatione ficun-de hoftis appareret, equum illico confcendit, amp;nbsp;aufugit.Sed ficuti pauidus/ta crudelis erat:amp; has

L ij

164 COMMENTA RI VS II. qiudcin virtutes , fæiiitiam fimul amp;nbsp;pauorem , in Machiaudli difcipulis plcrumquc animadutrtas.* Caligiilain vcro ita Diui.nitati illudcntcin pcÉna non dcferuit. Nam à Gafsio Chærea amp;nbsp;Corn^ Sa* bino tribunisprætoriæ cohortis confoflus eft; ac lero tandem intellcxit fc dcum non elfe. Dion fcribit nounullös ciiis mortui carncm dcgiiftaftc» forte vt experirentur an dcorum care» iticundi poris eflet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,J

Tomp.tæ- Ph I n p p V s (qui Imperium tenuit in ipfs tuiinPiui. chriftianx* Ecclefiæprimordiis) Arabs erat amp;nbsp;in* piger ; ceterum nullus in co Dei metus, nulla fi-dcj,nulla religio. Quo tarnen callidè fcclera vc-larctjVt fi Machiaucllum Icgilfet, ita agebat; ciil-tum nominis Gliriftiani fimulabat. Sed Deus hoc profani hominis ludibriiimdiutiusno tulit.Nam quum quinque annos impcraflet,cum filio à mih' tibus intcremtus eft. '

IV LIA N y s, cognomento ApoftatajRcligio-luiuno? ’1C Chriftiana aprimis annis imbutus eft.Sed qu« Amm.Mar Libanium profanum Sophiftam, amp;nbsp;MachiaucU’ gcrmanumjprxccptorcm habuifletjdeoru amp;d£C' monum cultum amplcxüs eft.Vt tarnen omnes a»! fui fauorem inlicerct adhærcre cultui Chriftia* no fingcbatjà quo pridem occulte dcfciucrat, at' cauorum participib. panels, aritfpicinæ auguriifquot; que intcntus.Sed yt hæc interim celarentur,feria-rum diebus in Ecclefiam Ghriftianorum ingref fus follcnnitcr orabat. Vbi veto Lutetiæ Augu-ftus falutatus eft, amp;nbsp;qua: verebatur fublata fun’» ûdeffe fibi liberum tempus faciundi qux vellet ra* tusjarçan? pcóioris nudauit,amp;: plane abfolutis dç' creth

D E K K L I G 1 O N E. 1^5 crcüs aperiri tcmpla arifque hoftias admoueri,amp; dcorum cultum rcparari, ftatuit. Ac quamqnam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;|

aperte Chriftianam rcligioncm non aboïcret, clanculum tarnen cam variis artibus fubucrtcre molicbatur : quum litcrarum ftudia amp;nbsp;militiam Chriftianis interdiccrct, Sc plcrofque præmiis amp;nbsp;illecebris à vera pietate auerteret.Ergo talis Prin ceps a9*aç 8c Apoftata , annum akcrum óc trigcfi-mum agens, quum Perfis bcUum inferret, fagitta traiisfixusperiit. Memoriæ proditum eft a nqn-nullis, enm in nefariam voeem cvupiflb , Vicifti Galila^c. fic enim Cbriftiim per ludibrium etiam turn appcllabat.

F F.RE quidem vfuuenitvt ciufcemodi profani homines, Deo ncglefto ad dæmonum præftigias defleftant. Eos enim quum alicuius numinis im-perio fubiicijvclint nolintjUcccfTc fit,vbi Dei ob-fequium exuere, Satanæ vti dominofefc manci-pant. Sic Caracalla, Dei audacifsimus contem- Dionin tor, maeicis facris amp;nbsp;vencfieiis animum adco ap- Ant- Ç««.

1 z nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• Hçiod. lib»

piuitjVtdeorum dæmonumc]^. ctiam nman area-na vellet,accitis vndique magis,aftrologis,arufpi cibus. Quumque aliquando vt occultis morbis mederetur multorum manes cuoca(fct,in bis animas patris amp;nbsp;Cómodi : ex iis nemo ei quidquam refpondit prxter Commodum (vel potius caco-dxinoncm)qui ita dixit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S'ln^^éiwv: Perge ci

to ad fupplicium. Expeditione inMefopotamiam fufeepta, fcripGt ad Maternianum qucmdam,cuï rerum fuarum omnium curam invrbe crediderat, amp;nbsp;confcium omnium fecrctorum habebat, ma-

i güs vndique optimos conquirat, atque euocatis •'* ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L li)

COMMENTARIVS II.

minibus de fine ipfius vitæ confulat, amp;nbsp;an quif-quam impcrio infidietur. At Matemianus naua-ta Principiopera, fiue id reuera manes fignifica-uerant jfiuc alioqui Macrinum pcrofus (is cum Audentio exercituipræerat) rcfcribit Antonino, Macrinum elle qui infidietur impcrio , cumquc.c medio tollendum. Has litcras,vt mos,ell,cum re-liquis obfignatas,dat ignaris quid ferrent tabula-riis.Eum litcrarumfafciculum Antonino reddût, in quibus ctiam erat Materniani funefta Macri-jjo epiftola : fcd is Audio iam omni atque animo ad aurigandum intentus,impcrat Macrino vt ipfc literasfeorfum infpiciat, ac fiquid maioris mo-: jnentifit,renuntiet:fin minus,ipfc de more fuum, id cftp.ræfeéli, officium exfequatur. Ipfc deinde ad ftudium perrexit: Macrinusfeorfum folutis o-mnibus epiftolis, etiam in cam incidit quæipfi pcrnicicm afferebat. Ergo gnarus Antonini tru-culcntiæ , amp;nbsp;metuens ne iterum iifdem de rebus Maternianus feriberet , maluit ipfc ocenpare quam exfpcélando pati. Itaq. fubtrada ca cpifto-, la , MartiaJem quemdam centurionem , aliis de caufis Antonino infenfum, ad cius cxdem fuhorr nat.Is captato tempore Antoninum ad cxoncran-dam aluum fccedcntem amp;nbsp;aucrfum, pugionc tra-licit.Hoe Impictatis amp;nbsp;Audi) infclicis Antoninus ^ræmium tulit, Cui cnim non apparct Arnélts ei a Satana cas infidias fuiife, amp;nbsp;Macrino propofitu vitæ diferimen, vt fegnem alioqui amp;nbsp;timidum ad tarn audax inceptum impellcrct?,,,

Mraifitd. Anno cm. ccc c.xl , Rezi in Britannia minore dominus,Marcfchalius GalJiæ,vt adfuni-mos

D E R E L I G I O N E.

mos quoftjùc honores alcenderet, dcuotionibus ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

magicis amp;nbsp;Nccroir.antiæoperani dédit. Inter a-

liajinfantium fanguine , quos plurcs interlîci eu-

raucrat, ad conferibendas inuocationcs dæmo-

numabtitcbatur. Denique diaboli ope faftigiunt

fuum adeo extulit, vt dueis Britâniæ iuflu captus, 8e cognita.caufl'a iydicio damnatus fit, ôe in San-

netenfium foro exuftus.

P O s s E M cnumcrarc multos effrenatos Dei 8i Religionis contcrr.torcs gt;nbsp;quos Deus acerrime cft vltiis:8e cxemplorû veterum,rccentium ctiam,co pia eft. Memoria ncdh'a îodcllius, tragœdiarum fçriptor,tragicumexitum inücnit. nam luxu, ga-nca,ftupris,cx Epicureorum difeiplina,patrimonium quum confumfdfct, miferrimo gcnerc mor tis fameinteriit. Lignerolius aulicus,qui vt in-duftriam Se dexteritatem fuam probarct, in Aula palam Atheifmum piobtebatur,quomodo periit? Vndc fc auélum iri fperabat, ibi pcrnicicm inuc-nit. LandiuSjBifsius Vafco, Si alij quorum nomi nibus parco (propter propinquos, quorum ho-nori 8e famæ id à me datur)nônne,poftquam Religionis cultum abieccrant, infelicem vitæ exi-tum naéti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sed ne in re tam pcrfpicua dîutius

immorer , nobile vnum tantum exemplumadii-ciam,corum videlicet qui zeli 8e ftudij ergaccclc F»ifiZelntz fiam fpecie, patriam difcordiis amp;: bellis lacérant: quumque prætexant le Rcligioncm Patrum inte- pijscctudc-gramferuare veile,nihil inter cædes 8e rapinas meditantur quàm vt fefc fanguine ac vifccribus Reipubl.cxpleant.

1 loSEPHVS ClaudijImper.tempore complu-tofeph.ie L üij

1^8 COMMENTARIVS II.

belloiua.u. j-çj in ludæa motus coortos cfTe fcribit. Etfcdu-g.cap iâ'sc âoies multos fpecie Religionis nouis rebus ftu-fcq. sc toto dentespopulum circumduxifle: turn magos amp;nbsp;la-troncs exortos, qui,plebc ad libertatem vocata, omnia incediis amp;nbsp;ferro mifeerent. Donee aperta rebellio fubNcronc crumperet, à quo Vcfpalîa-nus ad ludæam perdomandam cum imperip mif-fus eft. Confluxerant inter ccteros Hicrofolyma pmnium ludæorumncquifsimi, qui quum fc aui-tæ religionis memores Templum amp;nbsp;ritus patries tutari vcllc dicerent,Zelotasfenominabat:quum nihil fcelcris omittercnt.Illi quum à Vcfpanano, îofcpho quoque ipfo intcrnuncio (qui eius belli hiftoriam fcripfit) ad pacem accipiendam folli-citarentur, ifque polliccrctur fepatrios illis ritus amp;nbsp;ccremonias reliôlurum , omne tarnen pacis commercium pcruicaciter abnuebant. Igiturex furiofoifto zelo co amentiæ prolapfi funt,vtÿ Templo ignem iniiccrent, cuius tutandi caufa ve ncrant: amp;nbsp;Rcligi'oncm eucrtcrent, propter quaffl arma ccpcrant: feque, amp;nbsp;Hicrofolyma, atquein-numcrabilem vim imbcllis populi, fpccic pieta-tisCqua prorfus vacui crant)miferabili amp;nbsp;lugiibn exitio inuoluerent.

Pr I ncip em igiturplanc diucrlum animihi fcitum affcâiimque inducre dccct, quam ifto do-PictittDeus gmate præcipit Machiaucllus. Qinppe feipfum vt ^rneiici(gt; fcrióDcum mctuat,ciquc non fimulatum obfc-quiumac cultum prxftct, Chriftianæ religionis ' cxcrcitia muniaqucobcundo, affucfaceredebet. 1111 turn bcnedicct, illumquc omnibus profpcris doipi amp;nbsp;foris rebusavgcbit,Dominus.NeqitCflc-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;funt

D E R E L I G I o N E. \6lt;)

funtciusrcicxempla:fcdpaucis amp;nbsp;iis maxime in-

fignibus contenti erimus.

Q_y V M Marcus Antoninus, cpgnomcnto Phi- xiphil.nio- I ■lofophusjbcllum aduerfus Marcomannos amp;nbsp;Q^a

dos gcrcrct, Romanufquc cxcrcitus ar dove ac liti

laborarct, ^d cum confilij plané inopem prætc- “‘°’ I élus prætoriis cohoitibus venir, ciq. fertur dixif-fc t Nihil effe (puod ij qui Chriftiani nominantur, precibus impetrare non poCsint. habebatautem in cxercitulcgionem vnam Chriftianorum mili-tum. Qua re cognita,Marcum pctiiflc ab iis vt Deofuo fupplicarent. Quodquûfcciflcnt,Dcum cos exaudiiffe fubito,pcreuEiiïéque boftes fulmine,acRomanospluuiarecrcaffc.Romani,ad Chri ftianorum prcces largo imbreper Chriftinome impetrato,omncs in cœlum fufpexcre,vt non minus hoc miraculum oculis animifquc haurirent, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\

quàm fitibundo ore aquas : deinde Icutis galcifq. fubicélisforbcrentlargitcr, equifque ad biben-dum datent. Interea crebvi fulminum igncs aqua amp;nbsp;grandinc mifti tantum terrorem barbaris inic-cerCjVt eiusbelli viftoria,prætcr fpem,pcnes Romanos effet. Certè tantæ miraeulo rei attonitus

Gbriftianos honore affecit,ipfâm que legioncm ad perpetuum monumentum Kt-feujvofoXov appellauit.

' Const ANT IN VS Magnus, primus Chri- fompTi A* T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iws in Lici

llianus Imperator, pvætcrquam quód Licinium n.oamp;con amp;nbsp;Maxcntium,Chriftiani nominis holles,fregif. multaquoquc bcllaaducrfus Sarmatas.Gotthos, SCYthas,amp; alias bqrbaras gcntcs,felicifsimè con-fccit, quodDci metuens Chriftianam rcligionem

I

170 COMMENTARIVS IL fludiosè colcrct. Simili felicitate amp;nbsp;profpcrorc-rïim curfii vfi funt, Thcodofius,Iuftinianus,amp; ce-tcri Chriftiani Principes.

E A D E M profpcritas comitrata tfl Galliæ pios !• -,j- rcligiofos Principes,qiiales fucreClodoucus i, iguinjrfus Carolus Martellus, Carolus Magnus, quiaiobilcs m Câioio viflorias ex SuCtiis , Saxonibus, Frifiis, Gotthis, Hunnis, Langobardis amp;nbsp;Saracenis, tulerç, qui tum fercethnici amp;nbsp;alien! à fide Cbrifti crant.Nc-que cæ viéloriæ ipforum viribus aut indifftnæ îf-fignandæfunt:quum hoftibus amp;nbsp;multitudincho-ftiinum roborc militum inferiores client ; fed eius dccoris integram laudem amp;nbsp;in folidunvfibi vcndicat Deus, cui finceic amp;nbsp;minime fimulato obfequio placcre ftudebant.Vtinam hodie noftn auorum faltcm pictatem imitentur, nc fquodafl' tê non extitit^intcr Galliæ reges Caligulas amp;nbsp;Ca racallas impietatc infigncs dcinccps fiiftoriæ me-morent.

D A VID E M non alia res omnibus bellis fupe-riorem amp;nbsp;tot viótoriarum compotem fccit,qujni quod rcligiofus crat, finccrüfquc Dei amp;nbsp;pietatis cultor. C^amdiu S A L o M o N cius filius verüni Dei cultum rctinuit, Deus eum larga opulentia amp;nbsp;aha pace beaviit. S'cdpofteaquam Machiauclh i.Rcg.c.ii. doólrinavti infiituit,amp; Rcligionislaruam amp;fpc-eiem inanem quamdam pro vera amplcdi, wni emerfere üh hohes Adad Idumæus Sc Razon,qui illius quietem turbarent.Ad eum modum Dominus regit us ludæ amp;nbsp;Ifraclis, piis amp;nbsp;rcligiolis profpcros rcrum fucceffus dcditihypocritis amp;: p’f tatem cmentientibusjinftlicifsimos. _

IaM

D E K E L I G I o N E. 171

Iam, obfcicrp, confidcrcmus ^quo ärgumcnto Machiaüclkfs fuum Axioma fulciat. Cj^oniam (inquit) populus cxtcrnapi tantum fpccicm in-tuctur,fatis cft fi Princcps extrinfcciis aliquod pic tatis ftudium oftcntct, etfi intuspius nonfit. Igi-turRcligionis liic crit præcipuus vfus,vtfccnæ fcruiamus amp;nbsp;quæramus plaufum poptili ? Nonne hue pot'ius tcndcre debet vt nos Deo gratos amp;nbsp;ac-ccp.tosreddat? Nam quomodo Deus,qui penitif-.fimos cordiiun rcccflus intuctur,ncque patiturfi-bi mendacibus fucis illudi,Rcligionemtuam pro betjfi fióta amp;nbsp;fimulata eft? Præterea falluntur Ma lt;hiauclH difcipuli fihominesexiftimant adcohe-'betes efle, vt corum fucos amp;nbsp;hvpocrifm non dctc gant.ïtaque fi,fpccio{a Religionis lama dctraâa, qualisfituitusPiinceps apparuerit, quamvcla-pudhomines ipfos exiftimationem confequetur? Nónne in contemtum amp;nbsp;ludibria omntü incidet? Sin excuflb fuco palam Atheifmum profiter!fine ylladifsimulationc cocpcrit, impium Dei amp;nbsp;Rc-ligioniscontcpatum exemplo fuo,vclut autoritäre publica,comprobabit. Quippe homines, præ-ter infitum ingçnio mali potius quam boni ftudium, æmulatio Principis, omni 1lt; ge va:lidior, mouebit. itaque Principem Impietàtis autorem amp;nbsp;figniferum fequuti,cb certatim ruent.Hos igi-tur vbitam de.tcftabilis'do^rina frtnäus fuderit, quid nobis tandem çxfpcftandum eftinif» vtDciis nominis fui amp;nbsp;rcrum ômniûfaerarum ludibrium

; feuere vlcifcatur? Quod illornm potius capitilpus 1 fit,qui apud nos tarn perniciof r difciplinx ludum I apcrucrc,nifi maturè reftpifeant.

ßrmare debet, ditmidßiiteniLe Jteligwni

® prudcntM jÂç^^'poIlenc (inquit Machiauellus) miracula eomproblc , quiä »4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;augenda* populi pietaticon*

Arque in co Chriftian* Principes imicari Romanos vetercs debc' rent,qui tum ^cuendis militum animjs miracula Si oracula cælcftia admouebanti tum vt populo übfequentiore vterenviif' Quippe in vulgus cdebantfcvel librosSi' byllinos infpexilTe, vcl Delphos ad oracu' Ium Apollinis fcjfcitatum miüffc, aut egre giaaufpicia efle.ItaquepopuluSjquumeaV^ rè à Düs ipfis dcnunciari crederet, libcnu^' firne luffis magiftratuum 6i imperils ducuUgt; obfequebatur, nec Iccus aefi Dij ipfiimp^' raflent. Imperatores veto ipfi foli norant' quantum iftis commenté tribuendupa fet.

DE R E L I G IO N E. - nbsp;nbsp;175

pofTc videbatur ad impieta-? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuperioris dogmatis, quo Machia-

K nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Rcligionis laruam proRcligione

çoipjy^çndat Principi. Hic tarnen non tantum cctcros fed feipfum quoq.fu-perat.Vcritas ccnè vbique commendabiîis, prô-priè tlmcn inRcligione fpcdâdacft.Nam quum Rcligionis vinculo nos fibiDcus religct(iuxta ve fociAri non tcrum interpretationé) quo nam modo nos men-P°‘'^‘* dacij Vanitas religareatquc vnircDeopoffetjqui non tant'ùm vcrax eft i lcd ipfa quoque veritas? Quid commerci) clTe potcft tenebris ,cum luce? quidvmbris cum folcî Itaquc banc, fententiam vctcres Ecclclîæ doôtorçs pro axiomate theolo-, 3^ gico habucrc,Satius cfTe fcadalum accidere quàm Rcg luiis vcritatem defcri. Q^am fententiam, ftcuti Ponti- *quot; ''b fices Romani infuos Canones retulerunt, vtinam quèque obferuaffcnt. Sedquoniam iftum cancm veritatt oblatrantem eiûfque difcipulos Scriptu-ræteftimoniis refellerefupcruacuum,ncque njihi in animo , eft (ne res facras porcorum pedibu? -proculcandas obiieiam) fuis illi mihi àrmisdc-bcllandi funt, quibus inftauratum à fe Lueianif-mum propugnant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.11 ; ci, !'

Nam quum rationis bumanæ acuminç)amp; pro-fanorum Çcriptorum autoritäre , vt firmifsimis praBfidiis,nitantur,ca corttra eos àdeo faciunt, vt iis quoque Religionem Chriftianam probate me poffe profitear* Nam fivclminip»lt;»n)-quam-' ' lt;^uc creaturam fpcôtemus,£iûfq.effcnnaf eaufas ac curate inueftigemus, ea nos àdDeiftQtitiam,gra-

I, nbsp;nbsp;nbsp;datim quafi manudeducet.lntupam^wtoçnriçam,

I mufeam ; quæramus quæ bis animalculis motus

174 CÖMMENTARIVS II.

caufa fit : caloris amp;nbsp;humoris-vi, quibus duabus qualitatibus quæcumquc viilunt foucntur, id acd dcrc comperiemus. Altius confccndamus, amp;nbsp;Tel'll temur,quare tarn minutis infeólis duæ eiufee-modi qualitatcs infint, ftatim obuia crit caufaj Cunifla videlicet animalia ex quatuorhifeeprin-cipiis,igrie,aëre,aqua, tcrra,conftarc: quibijs bi$ binæ ilia: qüalitates inditæ fint, Calor, humor, fri-giditas,ficcitas.fi calor cum humore fuperct,cor' pora viuere : ü vincat cum ficcitate frigus nature inimicum, interire. Porro vlterius enitentibus aC pcrcontantibus qualitatum illarum caufas , oc-curret vitro,Solem calori's,Lunam humoris cau-fam cflcjficuti fenfus ipfi Si experientia teftantur. Poftremo fi quærere pergaraus cur Sol calidus, Lutia'hümida fit,amp; vnde illis ha-qualitatcs,necei-fario ad fummam amp;nbsp;princîpem caufam,nimiruni ad Deuin perueniemus. Quippencc Sol necLuna (nimirum finitæ rcs amp;nbsp;corporeæ) diuinâ natu-ram aiit efientram habere poflunt,quæinfinitacftgt; ïtaque vel itiinimum animalfolanaturali luceac ratione Impiorum amentiam coarguerc poteft-Quanto Validius, fi Cetera infpiciamus, atquc iu primis mirabilem humani corporis ftrufturam? în qua tahtä'cft fymmetria,tam exquifitum artifi-ciufn'àfii'niiifto vertiePad pedes , vt ob earn prï' ftaritifsimlis Si ingeniofifsimus cius artifexiuiü-Ciiri debcat. Nam vllane eft ciuitasjin qua meliof au« ctMifônantior fit harmonia, quàm in humano । Corpore? Priricipià in Homintr Mcntem intufiti 1 icet,qui vetut füblimi in folio fedens, principe- i tum in cetera obtinct.DeindeCor, fedes amoris, .-b- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' lt;,;j -, clcmentiit

• DE R E L I G I O N E. 17s clcmentiæ,magnanimitatis, amp;nbsp;cctcrarum virtu-tum.præfcfti vices amp;nbsp;muniaobitiHabctquoque inuidiam,odium,ambitioncm, ccterafque prauas cupidincs,üi3E poteftati fubicétas: fed illæ Mentis impcrio amp;nbsp;nutu frenantur. IainquodHcpati,vc-luti annonæ præfeôi:ô,ea cura incumbit vt per vcn tritülum,venas,cetcrôfquc meatusjciborum fuc-ctim amp;nbsp;fanguinem per omnes corporis partes dif funîiatrceteraque in hominc membratam confen tlenter minifteriis fuis fungantur,nonne vel inuî-tos agnofccrc cogit, Deum tam ingcniofi operis afchitcctum amp;nbsp;molitorcm effe? Igittir bare natu-falium rerum confideratio veteres philofopbos, Platonicos, Peripateticos, Stoicos, ad Dei amp;nbsp;i-pfius fingularis prôùidentiænotitiam adduxit.Nc que vllaolim feéta philofophorum extitit quæ in hoc non confcntiret,exccpto TEpic; qui quum involuptate corporis fummum bonum col locarent,per omnes obfcçnas libidines, fuum mo te,volutabantür. Exea fcbola, vel potius luftro, prodiere Machi.aucllus eiûfque difeipuli, quibus quüm nihil penfi fit prætcr quàm deliciis amp;nbsp;vo-luptatibus fefe explere, neque literas curent, huius impij nebulo;ris Placita pro oraculis fer-uant.

- I AM quodadilluddoélrinæ caput attinet, quo Trinitatem credimus , fatendum eftidphilofo-phisnumquam venilfe in rnentem , neperfom-nium quidem ; neque nos fola rationc naturali 1 poffeadilliusnOtitiam adduci. Sed Deus verbo i fuo myfterium iftud nobis patcfecitjquantum qui demnofirafcirc iiïtcrerat. Hic mini propofitum

GOMMENTäRIVS il

Doörinidenon cfteûls rei tcftimonia proferre : fed tantirt' hamini'a- doccrehanc doftrinam rationi amp;nbsp;iudiciohuma-tioninome no non plané repugnare, ctfi philûfophi in P“gquot;«- vfquc adyta non penetrarint.Nam vel ex ipforum placitis copftatDcunijfpirnum cflcættrnum, infinitum, minimç vllis qualitaribiisaut ateidenti-bus obnoxiùm.Ita quidquid accidentalc cft in ho tninibus(cUiufmodifunt, bonitas,amor, pruden-n tia,ôf cetera: qualitates) efTentialecfiinDeo. His. poiitisjconfequiturinfinitarh illam amp;nbsp;mirabilcm Sapicntiani,qua Deus fçipfum nouit,efientiam c( fc,non qualitatem,in Deo, immo eiufdem eiim i-pfo cfTentijac r fiibfiftcntiam tarnen feu hypoftafin ab ipfodiftjnfl:a.m;quumSapiensôc Sapientiafine diftinôlionecffe non pofsint. Hæc igitur picntiayfçcimdi Ti'initâtis perfonacft,quam S'eri ptura Verbumvel Filium vocat. Neque magisà ' ratione liumana alienum cft,dn;eic düas in vna cf fentiaperfonasmutuam 8c infinitam Intelligen-tiaminuicembabere. Quæ Intclligentia pariter cxvtraquc perfona Pafris amp;nbsp;Fiiij pröccdcns,ctfi eiufdem cuin illis fit eifentia:, non poteft tarnen vnà confundi : quandolntelligens ablntelligcn-tia diftingui debet.Hæc Intclligentia, tertia pcf' fonaTrinitatiseft, quam Scriptura SpirituinfaiH étuni vocat, Quum bac rudi dcfcfiptioncTrini-tatis mrfbcrium adumbramus(non fecus ae quurp Gcometræi,,tribus vel quatuor lineis carbone il? tabelia âuftîs, orbem terrarum uculis fubiiciu?) cam delcriptioncm ratiobumanavtcumquc pçf' cipit. In eo tarnen myfterio extutiendo, long® (mco iudicio}magis fapiunt qui bîc fobriè amp;nbsp;wo dératé

î) £ R E t î G ï Ó N È.

i'cfafc philofophantur, amp;nbsp;fidei nacnfura contcn-ti, nihil vltcrius de Dei elfentia inquirunt quànr lt;juôd Scripturadocct; quà'm qui menti amp;nbsp;ration? humanæ nimiùtn indulgent. Qjùa tarnen mihi nè gotiütti' Cum Epicureïs erat,qui Scripturam hidi-brlo habent,paucis docere volui vcl iudicij huma' ni fuffragià doétrinæ noftræveritatcfn confirma-ri. Sed pergamus ad cetera.

C O M M V NI s fenfus amp;nbsp;ratio ipfa diélant, V-num elle Deum,cûmque pcrfcftiftimùm.Ex quo' fequitur.fum perfcdciuftum ac p'erfeftè miferi-corderiaeffê. Quüm fumfnè iuftuvfit, ex régula fumihæ iuftitiæ vnîuerfum genus huniahum ah co' rciici debét ; fîquidem peccato obhôxiû eft,quod dafnhatiônein hicretur. Si vcro omnes hominès daifitîàretjidrepugharct mifcricordiæ ipfius, qùir fumhiaquoque ipfa amp;nbsp;pcrfefta effé debet. Qbid igitur? dicenius Deum fumme iuftùmamp;fummè mifcricordem fîmùl éffenon poffe? Abfit : fed di-citnùs vél flatùrali ratione duceÇnifi plahè cH:-ci effemus)polfc nos velüf i marth ad Mediatorcm duci. In qùo vno Deùs-vnà cademque open lum-’ mae iuftitiæ fummæ^c mifcricordiæ exemplum ediditi Quippe fummeiuftus apparuit, quuiti abf CÖ hiftas pcccatofum noftrorum pcenas expete-ret; ihîfericors, quum illius fatisfaâiohe recon-ciliatüs fiobis ignofcerct. Itaque hæc dcmonftra-tio Certifsirhîs Si euidehtifsimis principiis niti-tur: Deus vnus cft, ergo perfeiftus : Si pcrfcftus, perfefte quoq'. iuftus ac mifcricors. Vtromq.au-teih iri eo fimul confiftere nequit, nifi adfit Media tor deus amp;nbsp;homo^ Ergo qùando Deus vnus eft, ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M

178 ÇOMMENTARIVS It. , vnunr quQquc Mcdiatoicm Dei amp;nbsp;hoitiiniinb Deunixjuoque ipfum amp;nbsp;hominem, cxiftçrçné-ceflecftt Nihil pofsit certiiw demonftrare Eucli-dcS:Vcl Archimedes.

I s autem Mediatorgt; quem Deus mifitin mun-dum yt fummam fuam mifcricordiam amp;nbsp;fiim-matn iuftitiam patefacerct, Sapientia Patris eftamp; ï’ilius iph coxtcrnusrqui ah origine mundi fidcli-bus promifl'us ett. Ex porro promifsi.onçs totics iteratx^unt, vt non tantum propric Dei populo not^ efl'cut, fed ad Gentesquoque profanas iftnis Vefpafquot;pcruenirêt. Suetonius quidcm(alioqui Chriftianorumhoftis A'qui Scripturas niimquani lc.geratïl.dc Vcfpafianó agcns,vtderc peruulgata » ioqiutur,Pcrcrebrucrat(ihqujtJ0ricntc toto Vc-i gt;’ tus amp;nbsp;conAans opinio, ede ih fatis vt eo tenypi^rë rerum potirentur. Ncquc^idtft ‘ ^lit:f:;r,Tacitus,horrcndaiprodjgia quæejtfçidiaiin ,, id^qrq^ojymitanuin præccqerc defcribens, Pltiri' „ bu5(iiAqiqt)pcrfuafio incrat,antiquisfaccgt;-dQUini ,, litçris contincrijcq.ipfo tempore fore vt valcfcci rç^Oriens, profcélique ludæa rerum potirentuf-lÉs teftimoniis non obfcujrè apparct promifsio-pem de Mefsia mundi dpminatore, vulgo nötaiB fuiire.Scd non Ethnici tantum, verum ipftquoq» ludæi, hanc prophetiam de terrena domination« iofeph lib interpretabantur. Itaque non tantum duo illi fed y.cap.ii De ptotcs, vcrum etiam lofephus ludsus, boceeJe' beitiudaic. Mefsia yaticinium ad Vefpafianum traxC' runt: qui Imperator falutatus eft, quum in lüdï» bellum gcreret. Sed tam inepta amp;nbsp;violenta inter-pretatio excufari in lofcpho non poteft, prsefer' tim quum prætcr prophetic« dodrinæ cognitie-

D E R E L I G i o N E.

hem, futurorum quo que fcientiam fibiarroget. QuippeProphetæ perfpicuè vaticinantùr nafci-turum Mefsiam ex ftirpe Abrahæ, ex tribu luda, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\

ex familia Dauidisûmmb difertè lociim vcluti di-gito indicantjin quo effet nafciturus,nimirum in Bcthleem , oppidulo tribus luda. Sciebat lofe-phus Vefpafianum neque in Betbleem ortum effe, neque ex Dauidis ftirpe:itaque quum hæc de Mef fia oracula ad Vefpafianum falso detorquet, vindicate fe ab affentationis fufpicione non potcft: quandoVefpafiani, à quo multa beneficia acce-pcrat, fefuili mendacio gratiam qùærere maluit, quàm ita vti fentiebat,fcribere.

T A c IT V M veto 8c Suetou.Euius propbetiæ fi dem Vefpafiano potius quàm Chrifto attribuiffe, mUïcuIi mirandumnoneft,quando Chrifti amp;nbsp;Chriftiano- dpib^'s^'n^-rum nômén odiffent : ficuti ex ipforum libris li- b“«-quet. Eadcm fide illi fcribunt,quemdam cæcum oris excrementOjaliûmq.item manuçgrum pedis contaélu àVefpafiano fanatos fuiffe. Hæc enâm Chrifti miracula illi adV efpafianum trabut.quod pif.cip,?. vel cxipfoTacito colligipottft. Quippe is fcri-bit,cæcum Vcfpafiani genibus aduolutum,reme-diüm Cæcitatisexpopofciffe gemitu,mônitu Sara pis deiîcùius origo (inquit paulo póft) nondum noftrisautoribus cclcbratacft : dicitquc à multis deurii ilium pro Æfculapio habitum effe, quod mcdeatur ægris Corporibus, amp;c. NamEthnici {qui Chrifti Chriftianæ'vereligionis nullam nifi obfcuro cxrumore notitiam habebant)Sarapin à Chriftianis adorafi putabant. Quod ex quadam vopîfc !

1 Adrian! epiftola ad Scruianum confulcm intelli-i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M Ü

i8o COMMENTARIVS II.

gi licctjCiliiis hæefunt verba apud VopifcumrlH* tjui Sarapin coliint,Clniftiafti funt;amp; dcuotifun^ Sarapijqtli Ie Chrifti cpifeopös dieunt. Itaqiic Vfl exTaCito ipfo appartt,aititorcin liiiius miraculi fuiflc Deiim ilkim quem Chriftiani adorabant, non Sarapin ilium quidcm , fed Chriftum. Sclt;J qiiemadmodum rcrum procul geftarum veritas ï narrantibusplcrumqucinuertifok’t : ficcelcbri* cratper totum orbein fäina iniraciiloruin qiiÆ® Chrifto amp;nbsp;Apoftolis faâa crant: led ca multis putidis mendaciis inquinata ; quum eóriim laW vt'1 idolis, vel profanis homirtibus, afsigrlarctur. Eiufdenimodi eft quod Spartianus in Adriatic fcribit, quum illeægrotarct fupcrueniftc quaW' dam muliercm ejuat diceret fomnio Cc monitam vt fignificaret Adriano nc fe occidcrctiquod efl'et be ne valiturus : quod quum bon fecifl'et efle Cxci' tarn. lullam tarnen iterum Adriano cadem diceif atquccius genua ofculari.-reecpturam vifum fiid rçciflet. Ergo quum iniomnio parunlctgt;viium d reftitutum cfTc.Idem fcribit,veniflequemdam ci cum ad fébricitante Adrianum,cûmq.quum coil* tigilfet oculonim vfiim rcccpifl'c,amp; Adrianiim fe brem reliquiflc. Quis no videt ca miracula ttim t Satana elfe confifta vt veris quoquefidem dcmC' rct,tum à profanis hominibus Principum nomine Vulgata, vt illis apud homines diuinitatis inanem fam am circumdarent ? Vtcumque ea conti-gerint, fatis conftat promilsioncs de Melsia ven-turo célébrés Sgt;c pafsim notas fuilfc ; ficuti nequf ipfius aduentus Ethnicis ignotus fuit. Nam intd «alTbaquot; lt;^cteros Tacitus fcribit Chriftum Tiberio impf' rante

D £ K E L 1 G î o N E. i?i

* tante à Pontio Pilato procuratorc ludææ fuppli-! CIO clTc affeftum. Itaquc præcipua dodrinæ no-J ftræ capita non tantum mentis humanæ iudicio, i fcdprofanorum quoque fcriptorum tcftimoniis, ’ nbsp;nbsp;confirmari polTunt.adco longe amp;nbsp;late lucis fuæ n

dios fparfit fpargnque veritas. Qiiamobrcm fi vl-, nbsp;nbsp;tro fibi oculos cft'odcrc velintimpij, neDeum amp;

I ' Religionem Chriftianam in tanto fplcndorca-. i gnofcant,neque vllis Scripturarum neque Ethni-.1 corum tcftimoniis moucanturjab illis tamquam i ;! defperatis ac dcploratisabftineamus : donee eos vitro magis ac magis in exitium pergentes Deus ’ !, iufti iudici’) voraginc abforbeat.

N V N c ad inceptum rcuertimur, ac dicimus, . ! Mcndacium in Rcligione toucre(quod iüc prxci pit) amp;nbsp;Dcum cum omni pictate pedibus calcare, cadem aut paria efle. Veteres quidem Romani falfa oracula(quamquam ca propriè non ab horn inibus ex compofito fifta, fed à Satana illudcn-te hominibus profcfta,non dubitem) turn fatales Sibylla: llbros,auguria,aufpicia, amp;nbsp;fimiles nugas probabant: verym quum veræ Rcligionis notitia' deftitucrcntur,amp;; fuperftitioni, falfis ppinionibus amp;nbsp;vanis ritibus implicit!,feruircnt ; quid minim eft fi mcndacium fpccic veritatis amiélum pro vc ritatc amplcxi funt ? Quqties tarnen prauis amp;nbsp;ex-ternis ritibus Religionem fuam inquinari depre-hcndcrcntjciufcemodi facraopprimcbant.Ekem pla apud Liuium multa exftant, fed hoc omnium maxime infigne. Qræculus ignobilis, amp;nbsp;occulto-. i rumfacrorum antiftcs,RomamprimùmBaccha-

I nalia inuexit, Primum illic faeva feminarum tan-.1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M iij

j8i COMMENTARIVS II.

tum crant, nequc eo viri admittcbantur : dtinde vbi vulgari capta funt.pcr viros mulicrefquc,alt;l-ditæ quoque voluptatcs religioni vini amp;nbsp;cpula-rum,quopluriü animi inliccrcntur. quum vinuin animos, amp;nbsp;nox,amp; mifti fcminis marcs, ætatis tc-nersE maioribus, difcrimen omne pudoris exftin-xifTcnt. Nee vnum genus noxæ: ftuprapromifcua jngenuorum fcminarumq.erant.multa dolo,plc-raquepervim, audebanturroçculcbat vim, quod præ vlulatibus tympanorumque amp;nbsp;cymbaloruin nrepitu nulla vox queritantium inter ftupra amp;nbsp;cædes exaudiri poterat.Eius mali indicium quum ad fenatum pcrueniifet, quæftioncm extra ordi-nem ca de re Confulibus mandauit. Itaq. multO' rum delatisnominibus , quidam cx iis viriacfc-minæ mortem fibi confciucrunt : multi compre-hcnfiamp; in vincula coniefti, plures ctiam necati, funt : quum fupra v 11, millia virorum ac mulic-rum coniurafl'c dicercntur. Poftrcmo datum Con fulibus negotiö eft, vt omnia Bacchanalia Romï primùm,deinde pertotam Italiam,diruerent.Fï-cilc videlicet Ethniciilli, folonaturæfcnfu amp;iu-dieio cdoóii,notant, Rcli^ioncm cam veram efle non poûrc,quæ capitales fraudes admitterct. Acfi cctergs,quoque fuæ fupcrftitionis errores amp;nbsp;vitia nolFent, pcrinde vt iftud fublaturos fuiiFc non du-bito,quidquid dicat Machiaucllus. Verum quum dcRcJigionc agitur, quid dixcrint aut fcccrint Romani veteres,morari non debemus; ni/iforte vitro libeat intenebris lueem quærcrc.

id. IX ('viginti circiter annos antcquàm Bcrnaà Papatu defeifeeret) Bernciif« Domini-

de REt IG IONE. 1?} Dominicani noui miraciili commcntö populi ftu dii infê traherc conati furit.Scd fapichtifsimacv viitas,rcpudiata MachiauclH doftrina,ca fibi' nun data prodigia impoRorum fupplicio cxpïatlit. Hoc fcilicet erat comprobarc amp;nbsp;fancire confióla m'iracula.'

Anno cio. io. xxiVjSenàtusPatîficnfisi-sieia« licjtiotFrancifcanos Aureliancnfcs damnauit,quB‘b.s. animæ cuiufdam fpcftrum apparerc comnicnti erant,poftulantis vtfrequentibus mifsis è.purga-torijfiammis liberarctur. Quippc cô^nittim eft éam tecbnam fimplicitati bominum incfcandæ confiâ:am,amp; iftos dus fabulæ choragos,dfe.

M V L T A quoq. cxftant Arcfta amp;nbsp;décréta Cu- Papon.în riæ Pavificnfis, quibus Rcliquiarû(vt vocant)fal- s^nitufc.'' fitas tradufta eft amp;nbsp;vctita. Erat Lutctiæ in offici- lib.i.ùM. na piftoris cuiufdam vêtus tabula, atquc in ca pi-fia imago Virginis ; quam pro fpcciminc fuæ ar-tis vulgô proponere pifior folebat. Eampaucis nümmis emit cuiufdam vicini pagi curioiduo'fo-ramiba ad oculos imaginis perforât, iifquc , quo tempore lacrymant vitcs,viridium palmitum rc-fcôiosramositafollcrtcr accômodat, vtcfHgics plorare viderctur. Quid multa? tantam vmdiquc peregrinantium frequentiam , tantam donorum copiam conciuit, vt miraculi quoque inter alios pifior famapommotus eo cum vxorc viferct. Sed caresdolum aperuit.Nam iUi,tabellaagnitaqux

1 tot annos in fua taberna iacuerat, fabula omnem diiuilgarunt. Itaque Curiæ iudicio curio capitis damnatus cft.tabclla confrafia.

1 Sep idem tamen illc Senatus nonnumquam S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M iiij

?S4 COMMENTARIVS IL

/îxcmpla edidit quæ à doârina Machiauclli non plane abhorrçrent- Forte cpntroucrfia incident Lutetiç inter Canonicos ædis Mariæ virginis,qui dicebant penes fc eile capuf D. Dionyfij, amp;nbsp;Abr tgt;atem monacbôfquc Saodlonyiîani cccnobij,q,ui contra pertinaciter defendebant fe totius corporis ciuspotiri.Ea lite inCuria difeeptatajpronun cianitSenatus Sandionyfianos Fratres integrum corpus D. Dionyfij Athenienfis habere: D-Marix Canonicos,caput D.Dionyfij Cçrinthij.Itavtrif-qiie fatisfaiïluni : etfi antea Dionyfij Corinthij ne nomen quidem audiiTent, Sed de co anxij non P' rant,dum lucrum non minucrctijr. Si Ratifponen fes fcfc huv liti immifcuiilènt, 914t difiîcillirnum fuiffetcoscovciliarcjauttcrtius aliejuis Diony-fiiis quærçdus. Nam amp;nbsp;Dionyfij corpus integrum Ratifponenfes fc habere glqriantur, amp;nbsp;fententiam Papæ,quæ id declarer. Sed hos nodos foluerc hoc loco non conRitui : cuinccrcmihi fufHcit,cxi-tiale eiTc fcclu3,Mcndacium cïim in quacumque re,turn in Religione potifsimum, fouerc: ac tali? ïlt;cligionis non alium autorem ciTc quam Di^bo-ïum,qi}i jnendacij pater cft.

III- THEOREMA-

Religio Etl^nicorwn anivios lüts excelßs, amp;nbsp;ad marnas reißrtitei^Jufcjßendai ' ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ceS;fi'

135

f« yßiciebat ; ChrißtanorumVero religio, mentes in nimiam httmilitatem deprimens, indolent ontnem debilitat,eójque iniuria 4C pr^edce oi!portunosreddie.

SOMMENTANTi jTiilij qujfierctComin.lib.1 * vt minus infignes eflenc virtutc“^ ‘‘ Fs 8c gloria rcrum gcftarum Chri-ftiani quam vetcrcs Grxci amp;nbsp;Romani, non alia eins rei caufTa probabilior vi-facft (inquit Machiauellus)quam quod Re-ligionedifférant. Quippe Chriftiana Religio gloriamhumanain abiicit ör defpedui habet: Ethnici contra,qnurn gloriampro fummp bono fibi appetendam ducerent, a-lacritatc audaciaque incredibili omnia ag-j nbsp;nbsp;nbsp;grediebantur 8c ger ebant .Præterea Religio

I * Ethnica nemini fclicitatem pollicc_batur,ni t nbsp;nbsp;nbsp;fi iis qui ftrenuè pro Principe,pacria,republ.

; nbsp;nbsp;nbsp;ad extvemum cerrantes,egregia fibi decora

l nbsp;nbsp;amp;gloriamimmorralc inter mqrtalcs qux-

I nbsp;nbsp;nbsp;rerent. Gh ri ftian a ex ad u er fo d cm i 1ÏOs, con

' tcmplationideditosamp;Lhonoru huius mun-di négligentes,ad beatitudinem vocat.ltaq. co imbccillitatis amp;nbsp;ignauix nofttos homines pcrduxic, vt Ghtiftianum nomen bar-baris Sc impüs pvæda: fjt. Atque Ulis iam im-

iS6 COMMENTARIVS II.

punè Chriflianos pro libidine ver fa re, vin-cere, fubiiigummittcre, copia eft: quum coSjVt cæleftis vitx compotes fiant, ad acci-piendampotiusiniuriam quam adinferen-dam aut propulfandam paratos intclliganr. Neque vlla res rnagis Chriftianoruin animos efFcminat, quam quod quictum otium amp;: vitam quamdam philofophicam virtuti viuidæ amp;nbsp;aduofæ anteponunr.

facrilegus iftc Cyclops, fi denfos fumoscuomcrct, Pictatis Iplcn-dorem obfcuraturum fc ratus , oninia fnolitiirvt Chriftianam Religioncm itj contem-tum adducat. Sed vtinam tafn facile cirettot mails,qiiæ craffiis ifte Rcligiohis contemtus in Rem-pubi; Chriftianam, præfcrtim inGalliam,inuexit, remedia nanclfci : quam promtum eft nebulas i-ftas difciitere, quæ veritatis lucein, tarnquam fo-Icm,nQn ferunt.

Religio certc ChriftianaDeum rcucrcntcr amp;nbsp;fuppliciter adiré nos docct. Peccatorum enim nobis confeij iram dci dcprccari debcmus,periode vt rci qui Principis genibus aduoluti pacem amp;nbsp;' veniam petunt. Præterca Sc quæcumque nobis lunt animi corporifque dotes, Dci beneficia efle agnofcerc. Sc cum proximis comiter ac modçfte ' agcre,dccct. Sed an Chriftiana base modeftia ge- ' nerofam indolem débilitât atque imbcllcs ani- i inos reddit ? Velim mihi dican't MachiaucUipo- j pulares, qui Euangclicos oppugnatum in Gal- i liam I

liam vencrunt, an piis Gallis adco humilcs fra-ôôfquc animos cfl'c expert! fint, vt non amp;nbsp;valide pugnarc amp;nbsp;fortiter ferire didicerint.Si pudet eos faterijhoc teftentur albentes ipfornm ofsibns cam pi. Præterca,ncglcfto ifto nugatorc, cnôlnamus, fl libet, hiftorias amp;nbsp;récentes amp;nbsp;prifcasifacilc con ftabit Principibus Cbriftianis non tantum ad pro pulfandos Ethnicos,fcd ctiam oppugnandos, fa-tis animi, fatis virium, fuifle. Conftantinns Ma-gnus vfqueadco fefc demifit,vt in cam partem pee amp;nbsp;tegeschti caret: fi quidem verum eft quod nonnulli nugan- ft'»quot;' ’■-'ft'“ tur,illurnPontifici cquum infeenfuro ftapedamte aotes. nuifle. Eicinium tarnen illc confortem impcrij, .Cbriftianis infcftum,bcllo viéium impcrio fimul exuit. Prætcrca SarmataSjGottbosj Scytbas, amp;nbsp;a-lios multis procliis fclicifsimc confeftis reprefsit. Tbcodofius Cæfar adeo bumilitcr fefc deprefsit, yt quii ab Ambrofio epifeopo ob cædcm Theffa-lonicæ perpetratam iure communionis priuatns effet, fefe omni ornatu Impcratorio cxuerct, coram Ecclcfia procumbens cu gemîtu amp;nbsp;lacry-mis veniam oraret.Hictam.cn tali in'genio prædi-tus RomanumImperium Gottbicis armis attri-tum priftinofplendori reftituit, adeptis illuftri-bus viftoriis. Valcntinianus amp;nbsp;luftinianùs Cbri-ftiani principes,Gottbos, hie in Italia amp;nbsp;Atrica, ’ ille in GalLa,fuderc. Carolus Magnus multiquc alij Galliæ reges,Icni àc mafucto ingenio, multas

I de barbaris atque cthnicis inftgnes vicl'orias tule-I runt. Carolus v, noftra memoria frpe in Africa, I nupcr Vcnctorum atqiie Hifpanorum c^crcitus 1 nauali pTælio, Turcantm copias fregit. Dcniquc

i88 COMMENTARIVS II.

viûoriarü noftrarû dcGotthis, Scythis,Tartaris, Saraçeniç,Turcis,plcnæfunt hiftoriæ, plcni cxem piorum libri. Nam fi Macliiauclli difcipuli dixc-rint hodic Impios Si Chriftuiii blafphcmiis lacérantes animoGus pugnave » quam qui Nomen i-pfius auguftum feuerenter vfurpant, cos nimîùni impudcntcrliberq mendaciq abutentes ad expe-rientiam rcmitto.

Annai.în SEquum mccum taçitus reputo, vndeMa-caroloMa-cbiaii.tam profanum Axioma hauferit, mihi per^ fuadcrc non pofium qiiin illud ex Aygolandi bi-ftoria didicprit.Is fuit regum Africæ potétifsimui Mahumctanæfcâ:æ,quiCarolum Magnum variis amp;nbsp;longis bellis cxercuit : femper tarnen co infcT rior. Itaque vt æquiorcs pacis leges à Carolo ac-cipci'ctjci rcnuncian iufsit fc Chrifto nomen dare amp;nbsp;baptifari cupcrc. Carolas co nuncio dele-élatus,hominc comitcr domum inuitat-Ibi qutnn clfetjtredccim pauperçs mendicoi-iim habitu, hii-ini acCubantes amp;nbsp;vcfccntcs fijic lintco confpica-tus.fcifcitatus cft à Carolo quinam illi effent.Scrr ui dei funt, inquit Carolus (foîebat autc illc paur pcrcs dorni aliquot alcre, vt paupertatis imagine ante oculos polira , funimæ fortunx moderari, Cbriftrq.amp; Apoftolorum meminiffe, infuçfççret) ” Turn Aygolandus,Enimucro E)ei tui(inquit)fer-” nos fqualorc amp;nbsp;fordibus obfitos, tuos nitentes èi ” fplcndide vcftitos,ccrno. Cupido me incefferat ” vt Baptifmo initiatus Dei tui feruitio memetip-”pfum traderem , fed mihi longç alia nunc mens ” eft,quando Dei feruos tarn male acçipi yideo. Iti A y^olandus,abicÄo feruorum Dei ftatu offenfus, IChri-

D E R E L I G I o Ti E. 1S9 à Chriftianx fidci profcfsionc abhorruit. Ad culn modum Machiauellus Chriftianam Rcligioncm vt nimium abicfta amp;nbsp;humUem afpcrnatus,Aygo-landifupevfthionem adollit, proptcrea tpuoà ca magnos excelfófquc fpiritus faciat.

1 MP VDÈN T 1 s verd infcitix quoque cft,qubd chiiftiin» dicit nullis Euangelio fclicitatem promitti nifi otiofis contemplation! deditis.Quippe nos amp;nbsp;tiu»motio-Chriftus operari, amp;nbsp;fegnitiem fugerc, amp;nbsp;Voca- “ßit“ tionis fuæ munia fungi vnumqnemqüe , docuit. NaUa etfi fint inter Chriftianos ftildiis littcranim dediti homines ,vt cetcros doécvc queant : minime tarnen otiöfam monachorbm vitam, amp;nbsp;nulli rei nifi delifiis 5c fomhiis eogitandis intentam, Chriftiana religio approbat. Neque litteratos ho mines fegnitia aC dcïidiabonum otium conterc-re,fed poftquam aliquamdiu in ftudiis priuatis dc lituerc, quod didiccrunt inlucem atque in opus educcre, iubet. Deniq. fiuePaftorcs,fnie Dodo-res fuerint,Gue ad aliud munus vocentur,non tam tum contemplandojfed aliquid agendo,commu-ni omnlüvtilitatifernirc. Qui fecus agunt, Chri^ ftianæ religion!^præceptis minime obfequuntur.

Qyoo dicit Religioncm Chriftianam homines ad iniuriam ferendam quàm ad propulGindam aptiores reddere, non nego Chriftianis omnibus interdidam efle vindiétæ'cupiditatem. Sediürc experiri amp;nbsp;magiftratus ope ad iniurias propul-fandas vti vetitum non eft.Nam qui priuata autoritäre iniurias fuas vlcifcuntur , inducunt inRempubl. amp;nbsp;Magiftratui ius fuum eripereftu-dcnt,qucmDeus publicx honeftatis ac innocen-

190 COM MENT ARIVS IL

tiæ protcólorcm vindiccmquc ftatuitjcumq. gti-dio armauit vt innocentes tucatiir, amp;nbsp;impiorum vleionismi audacîam compefeat. Sed qitid hæc ad Magnitu-nimè appc-dincm animi, fine qua Bella geri non pofliint?. »quot;nusî^r. Nam ctfi quis nec litium cupidus, née vltionis ap jnanimi pettns,luerit,nihilo tarnen fecius egregiam Prin* aligt; ‘■’P* patriæ operam in bellis nauabit.Qua in rc ctiam ebriftiani Ethnicos yno fuperant. nam quum fiBi Bene confeij fint ƒ le non nilî iiiflum Bel lum gcrcre, multo minas vitæ fuæ parcunt quant Ethnici; qiiùm certo perfuafi fmt febac caduca vt ta defiinctos æternam affcquuturos efle. Scribit Cxfar vçtcres Callos bellicofifsimos fuifl'e, quod immortalcs efl'e animas crederent. Quanto for-tiorcs elle Cbriftianos dccct,qui non modo de A.’ nimarmn immortalitatc non dubitant, fed certo quoque fciunt a Deo fclicem quietem fibipara-tam cllc in caTis? Idco Gbriftiani, vt vitafn hanC feliciorre corn mutcnt,pro patria,pro pictatc,Bel-lagerere amp;nbsp;mortem oppeterenon dubitant.Ma-cbiauelli difeipulis non is animus, quippc, quiini Deunt amp;nbsp;cælum oderint, ad minimam mortij ntcittioncm contremifeunt : vtqirc ad infidias in-, crmefque hominesopprimendosfatis aiidacesji-ta ad prælia fegnes funt.

chtiibâiio Post RE Mo, quum nos Honorum contem-no'rcsquot;àp*pe-Cbriftiana religtone dicit Ma-«ere honefta cbiauçllus,impudcntcr mentitur.Secerncnda ccr-lationelicct nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vicina virtuti vitia,ne

fimilicudinequadant nob.îs imponant. Nam Am-bitio ipfaquidcm imitatiir bonæ famæ amp;nbsp;exiftit mationis .appetitum qui in omnibus Bonis elfe debet.

D £ R E L I G I O N E. 191 debet. Siquis ergo ad honores vi, pecunia, ambi-tu,graffctur,eófque adeptus,fupcrbè aut ita gerat vt priuati potius commodi quam reipubl, ratio-quot; nem habeat,cum grauitcr pcccarc^ófquc ciufcc-modi bonorum viam fugcre, profttemur. Sedo-mnibus honeftis amp;nbsp;concefsis rationibus bonam cxiftimationem tucri,amp; ad dignitates,quibus pares eiTe poirumus,afpirare,vt Deo amp;nbsp;Rcipubl.Vti-Ics.ftmus, id veroDeiVerbo prohibitum eßene-gamus. Denique nihil antiquius aut carius eft Ghriftianis quam Vt confeientiam Integram co-ram Deo, dccus amp;nbsp;bonam famam inter homines, conferuent.

'Lvdovicvs-xi, (ficuti fcribit Cominæusj cômin.Ub.i quiipfius cubicularius fuit) cuku corporis crate»?. 10.amp; admodum fimplici,amp; fermone dcmiffo.Quûmq. * errores fuos agnofeere feiret amp;nbsp;mature fanare, hac induftria ex magnis rerum amp;nbsp;diffictiltatum , vndis eraerfit. Quippe hoc fere diftuin infigne ha bun in ore, dogmati MachiaucUiplanecontra-fintniQ^oties præitfup€rbia,ignominia cum de-teimento fequitur.

N E Qjf E vero exiftimandum eft, Modeftiam, comlfatem, mankietudincm j lenitatemVpatien-tiam,ceterafque mitisamp; liberalis ingenij dotes, Magnitudini animi répugnantes efle. Nam Ma-gnanimitas quid aliud eft, quam conftans amp;nbsp;pçy-petuavoluntas quæ refta amp;nbsp;honefta funt penc' j quendi, fugiendique contraria ? Ergo, placabi-'i lerifjlenem,tolerantem,facilem ad ignofcendum, alienum ab vltionis appetitu, efle, Magnanimufta i decent ; quando hæc honefta funt. contri, fuper-

191 COMMENTARIVS II.

bumyafperum,vindiéiæ cupidum,fæuum cfl’e,par-' ’ ui amp;nbsp;imbeeilhs aninii figna funt:fiquidcm hæc in vitiis numerantur. Magnanimitas cnim vitia re-pellit.-folas vinutes ampIeftitur.Si exempla quai-' rimus , quislenior, quis ad ignofecftdum prom-tior,Scipionc Africano.Iulio Cæfafc ƒ Alex. Ma' gnogt;Cn.Pompeio,htit? Nemo tarnen forritudinc animiqne altitudinc cum illis iure contcndlerit. Similiter Caralus Magnus, Philippus Auguftus,’ Ludouieus cognomentoDiuus.Carolus Sapiens, Carolus VII, Ludouieus x 11, Francifeus r, Henricus IT, amp;nbsp;complurcs alij Galliæ reges , maxinii animi paritcr amp;nbsp;Icnifsimi f’uere. Sed de his accu-ratiorem fermonem fiio loco reddemus.

IIII- THEOREMA.

oll or es ^eligionis Chnlitanne peraicaciffO foßrlt;f omnem bonarum Itterarttm amp;nbsp;anti-' ^uitatis mtmoriam abolere conati/knt.

E 11 c I o Chriftfana (inqiiitno* Diagoras) Ethnicam Reli' abolefe tali arte inftituit^ •-^^■^’''‘Prînïùm omnem rituum amp;cerc-moniarüipfius »tuni prifcæTheoIogix mc' pioriarn,deleteconataeft. Pcinde Poeta-runi

DE R E 11 G I O N E. 195 tüm fctipWjhiftorias, literas omnesquibus tes gcftxdacorum virorum continercntur» Siqüzjcutnquc vfpiatn erant vetuftatismo' numenia cxl^inguere, ümulacta, ûgna, (la-tuas vctercs, frangcre, aut ßquiä aliud vf-quam veftigium fupcriorum ætaïuin cxta-tec. Bonas tarnen litcras penitus abolerc non pocuit.quum cnim lingua Latina vti cö geretoï ad nouam legem fcribendana gt;nbsp;dus linguae adminiculofaftuna eft vt aliqua mo-numenca ingeniorum anciqua manerenc^ Nam fi Chnftiana religio nouum idioma fingerepotuiffet, paocts annisl'ublataeffét omnis antîqukas. Sed Gregorius 9c çeteri huiusrcïigionis doftorcs, qui tam peruica-Citer Ethniçorum litéraSinfeôtaci funt,Latine quoque fcriberc ipû cogcbaniur. Ita^Rc-Ugio, ethnicaidem paffa cftqood ipia exoi riensfuperiori Religioni fçcerar : Nam Rek* gionum fefta» quinque aut fex milleanqo-runa fpàtiobis aut ter immutant'ùr^ïc pqfte-tiormemofiam fuperioris ejcftinguic;aut fi-quaeforçè.priorum veftigia.Sc monun^chta Icmanenhea prp fabulis dueuntur-.neqiic il 1 nbsp;nbsp;nbsp;lis fides magis habetur quam hiftoriæ Dio-

' dotiSiööliiqutäquadraginta autquinqua*-gintti triillibus annorum rerum geftarurn fiafrationém rncipic.

iP4 CO.MM EXTAKI VS II.

I tibi cum pucris.aut yctulis rcs ciTet Mlt;i chiauelle , auderéfn^.fœdius mcntiri? Dcplorat^quidcm ujipudcntiæ Si paris ignorantiæ eft,ca nofFris fcriptoribus af fingcrc tjuæ nc per fomnium quidc ipns vmquam

in mentem vcncnirït. ItàZj. baric calùmniam non Doûorei verba mea quàm rcs ipfa rcfcllct. Tantum e-chtiftùni nim abtft Vt noftri bona^ ftrtçs, hiftorias , poçta-fah'lîbdt fcripta,amp; cetera vctciAim moniimenta.tollc.; tôfmiric. rc conati fint, vt üy.quQ.ÿjc firjt vfi àd conuirtccn-. dosËtfihicæ fupçrftitibnis crrorcs. Ethnici cniin vel naturx iudiciisvcl ft/Hptorum' fuorum tcfti-monil^j-refcllendi erarit,^^pHim Scripturariimaud torkate nontmoucrentitr. Qh,iamôbrem’ è prôfa-nidautqribus noftri,hanftatcftjraonia librjs fuis £ubiqdeinfcrciunt.Lrgit,^qçii vplct,libres Augu-ftînidç Ciu.itate D,ci,amp; inftitutiones Chriftianas L'aéianfij.Pcrfpicüemtcirig'et nihil illis aliud efle prbpôfitüm quàm vtÉtbnicörum rcjlgioncm fuis ipfiJnim libris falfiratiy^cbaf^latit, Si corhpro-chtiftiini beHüitoftram.Nonnumtp»4m certê liscùos corum njpncntxjue ClffiftiaKos vtrorum fcrii môai-èVtfc pU;fqbriè amp;icum Hjd/cift^rident nçyojis adeo debeMquot;°quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vt .negligpn|jScripturàs. Q^æadmoni-

' tÎQhôàrcquoq. fiimmppcrcncceftâciaeft. QÎjOr tiliqffifque enim fc|5C*ritpr, qui^ripnliBentiusni-ftôr'tàsÇpôetanim rrogàr, ffliilcfophtis, medicos, ilirifcâftfultoi,légat amp;nbsp;àridîat, quàm qui a'd filu-tem'3: confoliitiontm aiiimarum pertinent ? g^,pars,Sk:ripturarum Icélioncni faftidit,pleriq. iilud'ftudium,vtgrauius,maiori otio,amp; maturio-ri ætati feponunt. Interca fenedus obrepit,.Â* vita

D E R E L I G I o N E. 195

vitacxcedere-çoguntur priufquam abiedispro-

Fanis adfacraftudiafe conuerterint. Meritoergo

monuerunt boni Patres, ne nos adeb profanis li-

teris dedamvB vt Salutis feientiam afpcrncmur,

tanto illis præftat,quanto Deus hominc. Ve-

rum inter fcrjptores cthnicos,nonnulli tarn fpur-cc fcripferunt, vt non tantum adhibito iudicio le-gcndi,fed ex adolcfccntiû eyuoque manibus pror-fus excuticndifint. Quidhaurirc pofl'unt çx Çatul lojTibullo,Martiale,amp; Amatoriis Ouidij carminibus,adolefcentes , nifi quodteneros ipforum a-niraoscorrumpat, Si ad obfeoenas libidines im-flammetP'Facilis igiturjimmb vtilis,efict iftprum iaduraiac quoniam intam breuis æui vita benac horjE nullo pretio penfari pofl'unt, paucos in vna quaquedifciplinai fed optimos quofque,libros noftudiuque verfare amp;nbsp;bene intclligcrc, operæ-pretium foret.

Sf. D vt MachiaiicUum. afnrmantem dodores ebriftianæ Religionis bonas literas abolere vo-luiflc, aperte impudentis njendaeij rcuincam, age audiamus quodnam fuerit ea de re ipforum con-fllium , qtudve de fcculardum (vt vocant) libro-rum ledione fenferint. Dodor Bcda fquemad-Diftlnäl »7. modum Gratianus inDccreto cómcmorat)fcri-'’^'“^“' bit eos qui Cbriftianos adolefcentes ab Ethnico-rumlibrorumlcdionearcent, eadem opera de-terrerene animum ad Scripturarum ftudium ad-

I iungant.Humanioribus enim litteris ingenia quo dammodo perpoliri amp;nbsp;acui,vt Sacras literas faci-lius intclligant.Denique Mofls amp;nbsp;Danielis exem-plo (qui Ægvptiorum amp;nbsp;Chaldxorum difciplini$

N ii

196 COMMENTARIVS IL

cruditi fint) nos doccri ne à Gcntilium Iktcris ,) plané abhorreamus.Scd ipfa cius verba hæc funt: jjTurbat acumen Icgcntium amp;nbsp;deficerc cogit j qui jj-eos àlegéndis fccularibus libris omnibus modis gt;5 exiftimatprohibendos. In quibus fiqUæ inuenta » fintvtilia,quafi fua, fumere licet. Alioqui Moyfes gt;3 amp;nbsp;Daniel fiipicntiaamp; literis Ægyptioruin nonpa 33 terentur erudiri: quorum tarnen fupcrftitiones fi-33 mul amp;nbsp;delicias horreblnt. Ncc etiam ipfc magi*

fier Gentium aliquot verfus poctiirum fuis vcl JJ fcripturîsvcldiéiîs iftdidiflct. Ciir ergo legi pro-JJ hibeantur, quæ tam rationabiliter legendapro-33 bantur?-Sed feculares litteras quidam Icgunt ad JJ Voluptatem, poctafum figmentis, verborum or-33 natUj'dt’lcéiati. Quidam veto ad cruditioncm eas JJ addifcunt,vt errores Gentililun legendo deteften JJ tur5amp;vtilia quæin ciî inueniünt, ad vfumfacr« 33 eruditionis deuoti vertant. Talcs laudabiliter fc-jj culàrcs litteras addifcfitn Vnde beatus Gregorius JJ ouerndamepifeopum ndn reprehendit (juod cas jj-didicerat, fed quia cotraepifcopalc officium pro JJ leftio'nceuangelicagrammaticam populoexpo-nebat. Hæc dcftuaiôamp; leâionclibrorumEtfi' nicorum huîusdoélorisfontentiafuit. Atnbro-fius quoque fuper Lucam 'cadem de re ita feribit: JJ Legimus aliqua,nencgligantunlcgimus ne igno JJ rcmiisr legimus non vt tencamus » fed vt repudic-mus: Hieronymus in epift.ad Titum,Gramma-ticen amp;nbsp;Dialedicen ad bene diflerendum amp;nbsp;ve-ra à falfis diiudicinda,artes ctiam Chriffianis vti-les elfeiudicat ; eâfque fi mcliotcs invfusadhi-bcanturjplurimum eriam ad bcnc viucndum pro-de/fe»

D E R E L I G I o N E. 197

dcffc. Itaque (inquit) fiquindo cogimui littera-“

rum fecularium recordari, amp;nbsp;aliqua ex iis difccre “

quæ olim omifimus,non noftræ ell voluntatis,fcd

(vt itadicam) grauifsimæ necefsitatis, vt probe- “

mus ea quæ à fanftis prophetis ante fecula multa

prxdifta funt., tarn Grxeorum quam Latinorum “

ÔC aliorum Gentilium litter is contincri. Augu- “

ftinus aduerfus Manichæos huic fententix fuffra-

gatur; Siquid veridc Dco(inquit)Sibyllavel Or‘- lt;«

pheus ali'ive Gentilium vates aut philofophi præ-

dixifle perbibentur ; valet quidem ad reuincen- «

damPaganorum vanitatem , non tarnen ad ifto-«

rum autoritatem complcäcndam. Quantum e- «

nim diftat de Çbriftiaduêtu inter prxdicationem « Angclorum,amp; confefsionem dæmonum:tantum fainter autoritatem Propbetarum, amp;nbsp;curiofitatcm « faci iicgorum. Bafilius in eo libcUo quern de legendi Etbnicos libros rationc fcripfit, corum le-étionem tantum abeftvt damnet, vt bortetur e-tiam ebriftianos adeos cuQlucndos,amp; quæcum-quelegerint referenda ad verum fcopum , ædifi-cationem videlicet fidci amp;nbsp;rcligionis Cbriftianac. Poftremb in quadam Synodo decretum fuiffe Ie-gimus, vt ludi litterarij vbique inftituerentur, in quibus adolcfccntes bumanioribus litteris atque artibus crudtrentur. Eius atticuli feu capitis De-creti (ficut à Gratiano commemoratur) exem-

1 plum tale eft: De quibufdam lociï ad nos refer- «tc.dequ!-tur neque magiftros ncque curam inueniri pro ftu

i nbsp;nbsp;nbsp;diollttcrarum.ldcircoabvniuerfisepifcopisjfub-« ‘

i ieftis plebibus, amp;nbsp;aliis locis in quibus necefsitas te ' nbsp;nbsp;nbsp;occurrcrit,omnino cura amp;nbsp;diligentiababeaturvt lt;(

N iij

COMMENTARIVS IÎ.

„ magiftri amp;nbsp;dodores conftituantur, qui ftudia li-j, tcrarum libcraliumqiie artium dogmata afsiduJ 3, doceant ; qniain his maxime diuina manifcftan-tur atquc dcclarantur mandata. Eat nunc fyco-phantaifteMachiaiicllus, Ôc dicat üoftorcs Chri ftianæ Religionis Gcntilium hbros'amp; bonas litc-rasopprimere ftuduiflc. Hieronymus , Ambro-fiu3,Auguftinus,Gregorius,Bcda,Batilius,doélo-rum' Ecclefiæ Cbriftianæ principes, facile cauf-f.mfuam omnibus probabiin^, vinccntqueirtum libero mcndacio de fe abufumeifc. lam fi co aC' céfierit Concilij autoritas ( quæ vniuerfalis Eccle fiæfuffragij àc tcftimonij vim habet) quis ine-ptum iftum feribam à fumma vanitatis îc impu-dentiæ nota vindicauerit?

N V N c igitur libens ex te, Machiauclle,quæ-fiefim, quonam modo tot veterum ingenioruni monumenta à Doclorum amp;nbsp;Patrum Ecclefia; temporibus perierint. Nonneea bibliothccis amp;nbsp;libds-vâftitasjà Gotthis barbaris,cthnicis, litcra-rum hoftibus, irrumpentibus in Italiam,Gallias, Hifpanias,illatacft? Quis noftra ætate bonas îite-ras Grjtcis êc Latinis Ethnicorum libris compte benfas inftaurauit? Turca fortafsis. Illcqoidem plus quam ethnicus, fed quo litera? capitaliorem hoftem nónhabeant- Itaqüc honeftæ difeiplinx hodie fuum fplendorcm non Ethnicis fed Chri-ftianis acC^ptum ferunt.Nam Græcæ,Latinæ,Hc-braicæ, linguariim notitiam alij forte aliis locis, Ftancifeus i.ccrtc tn Galliarn inùexit;ac cum lin-guariim ptritia liberales quoque feientias vcluti poftliminio rciicncrc. Neq.vlJares adScripturas intclli-

D E R E L T G I o N E. 199 intelligendas præfcntior aut efficacior fuit. Idq* magno vfucognitum tam vtilia inftrumcntane-gligi à nobis non finit.

Qv A M o B R E M miror qua fronte dicat,Chri-ftlanos omnem antiquitatis memoriam cuellcre tentaffe. Scd(vt ille dixit)eum qui femel verecun diæfineistranfilicrit,nauitcr impudentem efle o-portct.Quippc quum Hebrat! antiquitatis princi* patumteneant,eorum libros primurn à ludæis, deinde à Chriftianisjtranflatos 8c fumma curafcr uatos, hodieterimus amp;nbsp;verfgt;mus. Ethnicorura veterrimos Homerum,Hefiodum, Mufatum, Be-tofum, amp;nbsp;fiquos forte alios, quis ChriftianOtum I cxftingucre molitus cft? quod de Caligula fertur, qui de Homeri carminibus.Vcrgiliique 8c T.Li-uij fcriptis,abolendis cogitauit. Immó eos affer-uarunt amp;nbsp;commentariis quoque illuftrarunt Chri ftiani. Euftathius qui in Homcrum commetarios fcripfit, Chriftianus erat, amp;nbsp;quidem epifcopus. Sed nediutius in re tam pcrfpicuaimmorer , cius impudentiam vel pueris ipfis caftigandam dc^ lego.

MoLiENTiBVS (inquit)Chriftianisbonrs« artes abolere,nonfatis procefsitjquum cogeren-tur lingua Latina vti.O « BolLtne cerebri Felicenij! a Ecquis,obfccro Machiauclle,cogebat vctcres Ec 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;clenat Dodorcï vt Latinè fcriberent? VetusSc

I nbsp;nbsp;nbsp;nouumTcftamentumHebraiccprimïxmamp; Grac-

» cè fcriptacrant. Itaque potcrant Patres his idio-

m atis vti. Sic Chryfoftomus, Atbanafius,Bafilius, Cyrillus,EufebiuSjGræcè fcripferc;ncque,Vt (tri ptoresco idiomatc effent vfi, pro^tcrea minus N üij

COMMENTARIVS II.

Latine cum Latinis,Gallicè cum Gallis, Germa-nice cum Germajiis, paftorcs cgiflcnt. Ecclcfia; tarnen amp;nbsp;plebis intererat, Scripturas in vernacu-1am linguam transferri, quemadmodum ab Am-brofio,Hicronymo, aliifque Eeelefiædoétoribus in Latinum fcrmQnem,qiiod turn familiare idio-ma erat, verfæ funt, vt Cliriftiano populo confu-Icrent- Neq.vt omnia Ethnicorum monumenta perii(rent,propterea intercidilfet per omneis turn vwlgatus Latina: orationis vfus. Sed quid fibi ve-lic,quum dicit Chriftianam rcligioncm abolitu-riîn) fuilTe Qmnem memoriam antiqiiitatis,fi no--pum idioma fingerepotuiflct:cgo nefeire me fa-teor.ac ne ipfe qjiidem fortafsis. Quisenim fan-do.ymquao) audiuix extitifle vllam rcligioncm quæ nouum idioma fingeret? quæ pofTet intelligi iiC peicipi,fifcrmone incognito amp;nbsp;peregrinov-teretnr? Itaque ft turn Chriftiana religio, nouo i-.diom^tç induâo, Latina feripta conaretur exftin guere , quis familiari vnlgato fermoni infoli-J;i«n amp;nbsp;barbarum antcponerct 7 fi Latinam linguam vfurparet, quis eorum fcripta negligcrct, , quorum ilia verbis yteretur? Quamobrem fiue il-la Latine,fiue barbare amp;nbsp;înufitatè,loqucretur,LJ 'tinos libr.Qs obfolefaçercnon potcratrac proindc JbfEC^Macbiauçlli çommentatio inepta, ridicula, -nec caput nec pedes habet.

-Rk ligi o n e s (inquit)amp; feâæfpatio quinq* J.’ ant fex mille annorum bis terve mutantur, ac po-Rçrior fupcriorem cx(î:inguit.Eugc,bone vir,vn* ' dc]hoc aut vbi expifeatus es ? Vnde potuifti re-jrgn) ante Mofem gclUrum hiftoriam,nifi ex ipfo

.... nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Moff J

D E K E L I G I Q N E. zo» Mofehaurirc?Scilicct voluit hoe fplendido com-mento Machiauellus impium amp;nbsp;profaoum ani-mum perfpicue nudarc, necui dubium cflttjcurrt nee Creationem mundi, nee veram Kcligionem, quam inde vfque à Mofe ducimusjCredcrc.Quip-r pe nónne ex Scripturis colligimus,nondum à con dito mundo fex millia annorum fluxifle ? Nónne indidem didicimus cam religioncm, cuius idem fubftantia fit amp;nbsp;autor Chriftus, ab origine mundi Cœptam,nullafuperRitionum aut fcétarura vicif-fitudinc oppreffam fuific ,fcd conftantcr manhfle acmanfuram ad confummationem vfque feculi? Ethnicas quidem fupcrftitioncs brcui fpatio fæpc interpolatas Sc immutatas hifl-oriæ docent. Romulus, qualifeumque religio illa elTct,facra diis a-Uis Albano ritu, Hcrculi Græco, vt ab Euandro inftitutacrantjRomæfaçiebat, Earn religioncm Numa immutauit,amp; alia facra,alios ritus,monitu Egeriæ fuæ inftituit. Deinde alius cultus dcorum Nnmæ ceremoniis fucccfsit,percgrinis multis fa-cris invrbcm c Grxcia inucétis.Nam quum quin gentts ferme annis poft cius mortem in area 1 api— dca ipfiuslibride Iure Pontificio reperti client, Icgentibus apparuit Religioncm à Numa inftitu-tamprorfus ca ætatc obfolcuiffc.Adfummam,Re ligiones ethnicæfubindc ritus amp;nbsp;ceremoniasmu tabantrin hocvno(iam inde aCaini poftcris ,tjui àvera Rcligione amp;nbsp;EccleGadefciucrant) fibipcr , petuó fimiles, quod a Satana proficifccbantur, mendaci) amp;nbsp;fuperftitionum omnium autorc. Ita-que quum Scripturar veritatem vfqueadeo defpe-yitjVtveram Religioncm inconflantiæ aceufaret,

lot COMMENTARIVS II.

quid aliud molitus eft iftê DiagoraSjoifi vt hic,ve lut illiiftri in monumcnto,Impictatis fuæcllogiu immortalc fufpcndcrct amp;nbsp;confccrarct ? Nam amp;nbsp;impiisætcrnitatis pcrpctuæqiie famæ cupido, fed SuctJn Ngt; inconfulta, cft. Sic Nero fratre, matre, connige, interfcctisjvrbc inccnGbaliifquc prodigiofis faci-noribus innotefccrc voluit,amp; iminortalé fui mc-moriiin rclinquerc. Sic Caligula queri palam de temporum fuorum conditione folcbat,quód nul* lis publiciscalamitatibus infignirentur : fui obli-uionem imminere profperitate rerum. Atquci-dentidem exercituum cædc,fame,pcftilcntia , in-cendiisjhiatu aliquo tcriæ, principatum fuum me morabilem fieri optabat. Adeo inteftabiles fiint ciufccmodi homines amp;nbsp;diabolico ingenio prædi-ti, vt fe infignibus vitiis amp;nbsp;flagitiis æternam fa-mam confcquuturos fperent. Iniisergo, amp;qui-dem inprimiSjMachiauellum cum Aretinofoda-li amp;nbsp;æquali fuo collocabimus,qui æternandæ me-moriæ Pædcraftices encomium fcripfit.

e2a'3S9!asa3Ssilt;3Ssf.5Ssisamp;!i

V- THEOREMA-

hommes ab Ethmea religione dejetueruntyadeo corrupttßtnt^'Pt neq.^Deo nei^ue T)iabolo crederent.

Ethnici

DE RELIGIÖSE. loj’ ^ssss^'th N I c a religio (inquit Oraculorum rcfponfis

0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Auguriis pctifsimùm pofita c-

w?a«s^rat. Atq. vt profpera ligna vel rc-fponfa elicerent homincs,templis exftrudis roagnificè, follênibuscercmoniis facra Diis faciebant. Itaque louis Ammonis, Apolli-nis Dclphicigt; amp;c. oiacula,mirapietate omnium peâoraimbucrant. Sed poftquam pa^ tefafta fraus, amp;nbsp;cognitum Deorum facer-, dotes corruptosadarbitrium feifeitantium amp;pecuniam largientium refponfalbrtium cdere,tum fperni cœpta funt oracula, Deo-quefimulac Satanæ fides detrahi. Exindc homines eö nequitix lapfi funt(,vt non fecus ac mancipia ergaftuljs foluta, omnia per-dendi ac mifeendi libidine, ius, fas, rcligio-nemqueomncm» exuerent. Itaque Piinci-pibus danda eft opera, li fubditos in officio continere cupiunt, vt ii s lemper Religioms metum ac reucrentiam iniiciant.

I MachiaucUus ex compofito Satanæ o-pcram locaret,amp; ab co inirc gratiam vel let, potcratnc melius Ethnicifnii iadu-ramdeflcrc? Nam quum Chriftianæ religionis lux Paganifmi tenebras difcuflerit : quid bis verbis lignificatjuifi male cum rebus bumanis aftum tflc,quum Ethilica religio fublata efi ? Quippe

104 COMMENTARIVS IL

Chriftiananos facile caritiiros fuifle. Pigcret mc ifta vel abominantem refcrrc,qua: Chriftianas au rcsamp;pios animos vtcumque vulgata offcndunt, nifipcriculiim efTet ne nicndaciorum mcntione femel opprcffa fimulproderctur veritas.

Atheifmus Pr OP R lo tamcntcftimonio femetipfe coar-f°mmü™é”S^it’9“um dicit homines, Ethnicæ fupcrftitionis quitUfafti.erroribus in lueem prolatis, fummam innequi-gju.ndedu- ruiflc. Nam fi homines,rcligionefublata, vt exfolutifrenis, infcclera prorumpuiït, curergo Machiau. Atheifmum crafliim Chriftiani cul

tus contemtuVn palam inueherenititurPAn vt nos ad Paganifmum reducat ? at falfum efle confitc-tur. Nihil ergo aliud fibipropofuit, quàmvt homines (praefertim Principes, amp;nbsp;fummos quofquc viros,qiiihus libros iftos conferipfit) à pictatca-ucrfös, in fummum ncquitiæ faftigium cuchcrct. Sed vbi coperDci amp;nbsp;rcligionis ludibriiim çnifi fucrint,quis tandem cxitus, hifi vt fc ac fummam rcrum fuarum præcipiti lubrico in loco fta-tucntcs,quo altius afeenderint co grauius cadant?

V ER V M, vtpropiuscongrediamur,certumeft oriente Euangclio amp;nbsp;paulatim per orbem radios fundente, Ethnicifmum paulatim quoque cUa-nuiffc. Actum nonnullos extitifl'e, qui difeufsis errorum tenebris, veritatis tamcn luccm intueri nollcnt. Quos ficuti abheorum cultu, vt vano, in Epicuri caftra migrantes, cuafifle détériores minime dubitaucrim: itaplurimos extitifl'e compcr turn haben, qui non tâtîim Ethnicam rcligioncm abiiccrcjfed Chriftianam quoque nofle atque am-plcâi, vellcnt. Vndc paulatim faótum eft vt om-

•. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ncs

DERÉLÎGÎONE. 20$

nes ad Chriftam tranfirent : exceptis paucis Por*

phyriis amp;nbsp;Lucianis, qui nulli neque religioni nc-

que fuperftitioni dediti effent. Qÿcmadniqdunx

amp; hac noftra tempeftate, plcrique vevam religio«.

nem prudentcr ac fcieöter ignorant, nc foedas i-

pfornm libidines coarguat, néve ipfos cæcis tor-

mentis amp;nbsp;confeientia fcclcrumexagitet.

C E T P R V M quum MacbiauellusOracula dicit fuilfe icfponfaquïtdam à facerdotib. ïpfis pro ar-*' bitrio cnida amp;nbsp;adbonaincsfailendoscpmparata» in eofe hiftoriarum amp;nbsp;rerum valdè ignarum pro«gt; dit. Non nego facerdotes nonnulla. faepe admi-feuifle de fuoïfed itavtoraculaipfâà Satanapro-ficifci minimè ambiguum elict. ls enim Pythiam; vel vatemfpiritu afnatum infpccu, quidc^uidU-bcretcogebateffari : pleraqüe'oracula vecfibusj caque ferè ambigua aut anciphia, fandens. Nam quomodo antiftitac illæ vaticinatrices,finc vlla lit terarum difciplina, fponte verfibus refponfa ede«« re poCfent? qua rationc ca appotitè accommodart adres tam varias , Si quidem ignotas, dciquibus oratorescprocul difsitis rcgionibus fciamp;itatum mifsi erantï Qui vel minimum yettrum fcripta at tigerunt, fatis intelligunt earn hoininum,'»olt;;cnt non fuiflc fed dæmonum,qui ab Ktbnicis {ub no-minibus Iouis,Apollmis amp;nbsp;eiufmodi dcorumico* lebantur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ii. r; n

PlvtaRCHVS inlibelloDeoraculorumde t nbsp;nbsp;nbsp;fedu,fatis perfpicue dcclarat oracula non fuilfe à fcft«.

I facerdotibus aut Pytbiis fponte conflata;fed in ca I quæftionc,quænam caufla oraculorum filentij effet, foluenda valdc feipfum torquet. Nam Plutar«

go6 COMMENTARIVS II.

chi ætitc (impcfcante- videlicet TraianoJ amp;nbsp;ante ipfius ætatem oraculä per orbem terrarum exta-bucrantiltaqi^ quoniam Si confideratione digna | tjuæftio eft., amp;nbsp;.pbilofopbus ilie ex ca non fatisïé expedite pQtuit, agetpaulifper hîc immoremur. Etft enim Plütarclius cam (jiiæftioncm , vt homo cthnicus,tra(ftatamp; foluitmarrationestarnen qiiaf dam admiftctj qux nos ad veram ciusdefeólus ‘exuflam vçhitmanu ducant. Is ergo de deorum naniri difputahs, genus quoddam inter homines amp;nbsp;dcos inteciediim eiFe dicit,qui à veteribus He* roes,Semideilt;LtrcSjamp; Gcnij,di(fti fint.IIlosptrf* roiquurn ck déqruln amp;-fcminarum mortalium cîoncubituoirti fint,mortalcs quoqiiecflc, quam?-quami|ongif$imiarui'i vt qui decies Phœnicisan-«''OSlt;filprront',vtaitHefiodus.Vêtus enimfuperfti-«O crodiditOcos aliquado in terras dcfcenderc.vt tnulieronrcompiexupotirentur:ac fcpe co com-ifihncö'iHuftrcs iéîhmæ, adultcfij dedecus vela-■biiiir,cpMn«jlt;JeiiS!tulpic autorhoiocftior cfTct. Ita-

I’iotfarchtnq étfi banc opipioinem pro certa «iW.-nttpldótitdiveó tomen mclihat vt exiftimeti-ft(XsqtwDoUjDrJ]ih«,amp; aliis locisitefponfa cde-htiiïr^jei'Oögenoitifera ideorum fuifie: ac pcoinde ijwîttamp;'vit'Jedx.^letoefle mortuos, atque ex co C-entretfiffc perorbem terrarum oracula. Sedvt paucos fore arbitror qui tam abfurdæ opinioni attj.'àvcca; Dei nötitïa alicnæ hodic aftcntiantur: oi ftaimcrnorabilcm .ill-am amp;nbsp;cognitu diguifsimani ftiftoriam eiTciMdico,quam inter cetera comme-riioratï|Uibus-illor«m dæmonum mortalitatcm iJj’Àni ' probate uititur.Scribit igitur Epitherfen quem- 1 dam

D E R E L I G I o N E. 107 dam grammaticæ profefforcm narrare folhum , Quum aliquando Italiam coghans nauigium eon-feendiflet, quod non folîim mcrciuixi magnam vtmfed vedorum ctiam magnam turbam krret, fub vefperam ad Echinadas penitus flaturn filuiC-fc ,nauiquc in falo fluitantc , amp;nbsp;tandem ad Paxas dclata, plurimis turn vigilantibus, multis ctiam poft coenam compotantibus, c Paxis repente vq-cem audham elle cuiufdam Thamum inclaman-tisjitavt admirarcntur.Erat autemThamus Æ^y-ptius gubernator, multis qui in naui crantnomi-^ nqignotus. Bisigitur inclantatum filuiflc, tcr^ / tium vocanti paruiffe rillum maiorc vocis con-tentione impcraflc vt quum ad Palodcs peruc-élus effet,Pana magnum mortuum efte nuntiàret, Hoe audito Epitberfes, conftematos omnes fiu-porcdicebat: qtiumquedclibe^arcpt,qModimpc-ratum crat faciendum «ftev n^cne, bac de re fie Thamum cenfuiffe, fi flatus fpirarct,filcntio præ-^ tcruchendum effe ; fin à ventis effet co loco tranr I quiUitas,quod audierat,effc ptædicandum.ïgitur ad Palodcs petUtis, quum. aura nulla effet nee vU-da, profpeöantem e puppi Thamuri) in terra,nj, cxclamanc vtaudicrat, Pana magnum cfle mortuum t continuóque quum v.ixdùm finiffet fequur turn effe ingentem nonvnmsfcdrnultorum gqmt turn admirationc mixtum : ,amp; quód multi am'uif-( nbsp;nbsp;nbsp;fent,narrabat rei famam eclerritnè difsipatam ef-

n nbsp;nbsp;fe Romæ. Mox Thamumi à Tiberio Ca:farc arcef-

I fitum,Tiberiumque huic tc-i vfqueadco fidem ad-‘ nbsp;nbsp;nbsp;iunxiffc vt quis iUc Pan effet,interrogarct 8c quap-

rerct, podos autem hommes, quos circum fç

108 COMMÉNTARIVS IL frequentes habebat, cenfuifle, Panacum efle qtil Cx Mercurio amp;nbsp;Penelope natus eflet. Hæc de Panis motte Corrimemotat Plutarchus, amp;• multos turn çxtitifle qui illud dcÆmiliano iam fcne,Epi-fhcrfis'illiüs filiô, audiuiflcfe diccrent. Sed huios hiftorix circunftantias fi fedulo expcndamus,cô-jlericmus earn vociferationcm,quamdam fignifi-catiohem fuifle mortis Chrifti, qui amp;nbsp;oracula Si-omnem Satanæ potentiam eucrtit.Nequc abhor-fet à vcrojgcmitus illos ad Palodes auditos, fuifle queftus amp;nbsp;platiôlus dæmonum , qui nihil sgrius audire poterant quam Regni fui interitum. In cam fententiam multa congruunt. nam amp;nbsp;ea Ti-bérij tempore contigeruht, quo quidemimperafl te pàfTus eft Chriftùs:amp; de Chrifto feifeitatum ef-pl'.adue* TibCTiüm conftat, cflmquc ahruinciafa fibi eX fis génies. SysiïPâlâ^ftina quaî veritatem diuinitatis illiustc ftartntiir, detulifle àd fénatiim Cum prærôgatiui fdffrù'çij fui.Scnatiitn rerô , quia non ipfe proba* ùcràtp’’rcfpùifle?Pf-a(tçreâ qiliim fama miraculo- j î’umipfiuspafrtn'i^ëëlebris effet, facile adduce-■bihtufEthnici Vt déüm eum efle crtdcrct, quunl âlïos niiilto minotibus de caiifsis pro diis habe-rcdt.Q^ûniqucipfe fe'Paflorèm efle dicerct,pro' habile eff Etlirikö^ donieftura qilàdahi in Panî '4ëctrà{re,qucm^denmi'Paftoriim ferebant. Adhæe ‘tjüttnidiccret Çhrifttis, fc à Dco pâtre htifliim vt ipfius voluntatcmhbminibus annunciarét, Mcr-'cuiij quoquênomenl ill'i nonnumquam tribuif-fe, querh'Iouis nuncium amp;nbsp;interpretem finge-bant. Quod quidëm ert quadam Dionis hiftoria coniici poteft, Siquidem iUc fcribitM. Antoni-

num

DE R E L I G I O N E. 209 îium bellum aduerfus Quados gcfentem, rîo illo qui eft in aërc iniiocato, pluuiam c cælis co. cxtorfifle.Capitolinus eamdem hiftoriam attin-gensjdicit Antoninum peregrinos ritus quæfiiflc, Marcomannico bello.Itaquc quum inter Roma-' na numina Mcreurius percgrinu.$ non effet,intel-ligcndum eft illud Dionis de alio quodam Mercurio, quem quum non noffcnt hoc tamcnnomi-nc dcfignabant : quia forte accepcrant ita Chri-ftum dicerc folitum , Sc à Patrc miffum in terras Interpretern amp;nbsp;præcone ipfius voluntatis.Quam-obrcm,quum doóli illi,quos fecum habebatTibc rius, ingentia Chrifti miracula fama accepiffent, facile addufti funt vt diuinitati ipfius affentiren-tur. Quod Summum paftorem Chriftus fe ferret, cum Panaeffe interpretati funt: Quum intelligc-rent, ilium Præconem amp;nbsp;internuncium effe l^a-tris,amp; ex virgincnatum,probabili mendacio fin-Xerunteum ex Mercurio louis nuncio amp;nbsp;Penelope ortum,quæ licet non virginitate, pudicitia tarnen,nobilis fuit : quia fcilicet credibile non erat * quemquam ex virginc nafei poffc.Itaque doéli il-* fi viri (vel indoûi potius} his conieôuris collatis in vnum,Tiberio refpondcrunt, eum «;uius mors turn fignificata effet, Pana effe Mercurij amp;nbsp;Penelopes filium .\detortis quæ de Chrifto audierant aaeommentitiosdeos. Nobis verô vel hæc vna ethnicahiftoria fidem facerc poteft Chrifti morte flexiloqua ilia oracula cxftinâacffe. Nam ex hiftoriis colligi poteft poft Chrifti mortem ecle-berrima ilia amp;nbsp;vcnçrabiliagcntibus oracula fine dignitate amp;nbsp;gloria iacuiffe. Sacerdotes quidem l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O

210 COMM LNT ARI VS II.

’ quiim vidèrent fc à dcô fuó amp;nbsp;lucro deferi, rcquot; fponfaipli quædain fpontç fundcbant:fcd dctcóia ipforumfraudcjamp; rcligioncChrifttanapropaga-ta, clauGTquc gcntiiim templis, in totum delèrta Necone. negleôa oracula filuerunt. Nero quidem doli gnarusin Cirrhæarcgionc, fanum Apollinis p.xylaov dclcuit, faccrdotibüs ad os ipfiim ex quo fpirjtus dæmotjis 'cmittcbatur,intcrf-cdis.

chtini ad- Déni qjt e, quemadmodiim oracula ilia Cbri ô'dnain- ° fto adlicntanti, fient tenebræ foli, ceflere : ita

rientc Euangelio cetera quoque in melius verfa funt. Nam ipfc primo,mox ipfins miflii Apoftoli purifsima per orbem terrarum diffeminata do-lt;ftrina,Homines vereri Dcum,Proximum dilige-re,à malo abftinere,caritatem in omnes cxerccrc.

docuerunt.Ceterum IulHtiam,tcmpcrantiam,rc-liquafque virtutes, non ore tantum aut externa fpccicjfed intus amp;nbsp;ferio animi affeâ;u,colcrc.Etîi Ethnicorum alia morum via cratrneque vt boni eflent la-viriutes po- boTabant, dum pofTent vidcri. Id Cælaris, Pom' ter^tin- pcijjCicçronis, amp;nbsp;aliorum, ftudiaamp; fafta dccla-tùm. rant ; qui non Dei colendi ftudio , fed adipifeen-dæ gloriæ cupidinc,virtutis iter ingrefsi funt.Ca* to ipfie Vticenfis(cui non tam decoris quàm virtu tisftudium erat) cur vim vitæ fuæ attulit? AnVt Deo placcret ? At hon ^norabat ex bac vita tam-quam ex præfidio iniumj Dei fummi imperatoris nulli cmigrandum elfe. An vt confeientiæ fuæ fa-tisfacerct ? At fibi confeius non erat vllius fcclc-ris,quo meritus effet vtde fc ipfe confuleretgra-uius. rcs igitur cum commouit? Dedccus fcilicct metucbat.Si paulum modo faftigio ac for

tunæ

. D E RE LIG I ONE. in I tuhæCæfaris fe fummifi!Tct,potcrlt;it ems bencficio

vitanijfortunas,dignitatem,omnia falua,habere.

Sed quum Cæfari fupplicare fine fummo dedeco-

re poflc non vidcretur , ei debcre incolumitatem

non fuftinuit. Itacjue pracftantifsimi quique inter

Ethnicos non illuftrandæ Dei gloriæ, fed fuæ,

ftudio virtutcm colucrunt. Chnftus verb docet

nos,non virtutis aut bonorum morum famam inter homines in primis quærcrc;fed iis animos no-ftros intus ornate, amp;nbsp;ad Dei voluntatem vitam noftram componcre. Praetcrea quanto vtrius, quanto pcrfeftius. Ethica amp;nbsp;præccpta morum Chriftianadoétrinaquàm Ethnicadifciplina tra duntur ? Qua igitur fronte audet ifte Sophifta di-cere,homincs ceifantibus oraculis in omnem’nc-quitiam e(fc prolapfos?Si vmquana Ecclefia Chri ftiana vitæ amp;nbsp;morum integritate toti muhdopræ-luxit,illó maxime tempore accidit, quo euanue-runt oracula. Nam amp;nbsp;ij quoq. qui Ethfitcani fa-perftitionem non abiccevant, Chriftianorum e- fix nafeea-xempUs.amp; didis dodiorcs amp;nbsp;meliores ficbant.

*1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i*i*^*/* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Olis in u 1 %

Qui leget icriptaSenecæ,Plutarchi,Plini) Vecun- chiiftianis di,qui nafeenteEcclefia vixerunt, multas fchten-tias pias animaducrtet,quas ita feite velutiemble mata fuis libris includunt, vt attentus ledor Chri ftianas elTc amp;nbsp;a Chriftiams acceptas facile depre-hendat. Vndc enim hxc.quando ncqùç apud Pla-tonem, neqâe Ariftotclcra, neqdc aliquem vetc-rum philo{ophorum,leguntur? Exempli gratia.

1 Quum Phitarchus de tranquillitate anitaiÿdü co -hibenda iracundia, de vitanda-vfuf a, de vt^Utate cxinimicis capienda, d.e iis qui tâiMc'à nun^inc

. H nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ü ij

.au COMMENTARIVS II.

cornpiunt«r,amp; aliis «juæftionibus, diflerirjthultfs pUnè Chriftianis fcntcntiis vtitur,quæ eorum qui ante Cliriftum vixcrunt ieiunam inancm plii-lofophiam nulla ex parte redolent. Scnccæ qut-demlibri tam multis Cbriftianæ doftrinæ flori-bus quaficonfpcrfi funt,vt earn ob caulTam Chri-ftianum ipfumfuifle amp;nbsp;Paulo familiari vfuno-tum,nonnulli conieccrint. Quàm redè gt;nbsp;non di-coîfed fine Paulum de fua îLla Joftrina, cuius no-witaÿamp;famaofnnium ànimoserigebat, perron- ( tatus fit (quod in homine dolt;So , ncc incuriofo, plane incredibile non cft) fiqe minus : multata- j men ilium à Chriftianis acccpiflc 8c in fuoslibroS ' infcrciftc haud ambiguum cft. Cedentibus igitur idolis acoraculis,amp;longe latequc fefe fuodente Euangclica dodrina, non détériorés (vt vult Ma-chiaucllns)amp; effrenatis mancipiis fimilcs,fed me liorestum Chriftianitura ipfiquoque Ethnici f:i' di funt. Extitcrc quidem amp;nbsp;ilia tempeftate ali- , quot Lucianici homines (qualis ifte fuit) qui

gt; mnem religioncm fcurriliter i‘idercnt:fcd cii. dua^ ' bus vcl tribus indoinitis beluis an totunaorbci» | «ftimabimus? i

. VI- THEOREMA-

i-

KomanaEccleßaomniHm caldmitd' tumcatijßf eß, Romans

DE R E L I G I O N E. 2ij ccclcGa (inquit ö chiauellus) caufla eft cur ïtana(flo-

ScSiamp;^perjjprQuincla') hodie in minutes principatus difcerptxûc 0£ lacera ta. Quam-obrem ilia quaeolîm ceteras gentesiroperio fuo fubiicereamp;debellate folebat, peregri-nis omnibus Principibus ad prxdam expofi-taeft, quibus infefto excrcitu eius fines in-grçdiliber. Ac quämquam omnium Chrb ftiani nominis prouinciarum ccclcfiæ Ro-manæ maxime finitima fit, nulla tarnen eft quas minus religionis habeat, quoniam fan-(ftiflîma ilia Romana curia perpétuas ibifa-ûionés amp;nbsp;difcoïdias feritamp;alit. Eamqui-dem Italiæ omnium calamitatum caufl’am effe facillimè probat! poffet, fi aliquando tranflata in Heluetios fede, vbi fumma quie * te amp;nbsp;Concordia viuitur, Roma emigraret. Nam ibiinaioresturbaspaucis diebuscon-citura effet, quàm quanta nunc çft tran* quillitas.

i

SJ pluribus vitiis Ecdefia Romana inquinata cft,iUi tamen hoc loco falfum crimen itnpingit Machiaucllus. Nam v-fu ptidem didicimus,ta multo plus Ion- fea« isgin-ginquis quam finitimis noccrc, amp;: plerumque di- ifnitA tare locum vbi ftdcm coUocat. Auenione Icptua- mis nocct,

O üi

214 COMMENTARIVS II.

gintaferê annos fedit. Itaquc vrbis illius opcs amp;nbsp;diuitiæadço crcucruni;, propter imxncnfam v,im pecuni^E co vndique affluent jj,yt priftljix qpufch-tîæ reïiquïasnon pænïtèhdas ctiam nunc’ConrcT*’ uet.Hcluefi'ós quidem pcrirïültos cxiftcrc non du-bito, qui EcclefiæRom-anæredem habçfc'in fuik finibitó magno æftimenti Quippe ita,maghli-jrtM'b argenuque copia co quotidié afftuente, locuplcta riregionem fuam libentcr yiamp;ros , amp;eas-pcçu-i nias^Iuris faóluros quàm irtdujgenti^s Papæ.jNe-^ queproptercaturbas ibi orifi ncceflccfllt;À;nçquc magis ilia inter Heluetios dißidia fcictct, àûani olim Aucnióncaut vicinislô.ti!s'gt;NafaftiotièspàV' tium in Italia magis adeà ex irtgenio iftiiis quàm vlla alia ex cauflaInafcuntiir..; Quippe«ai» difeordiarum iuidam , fereiidaruip «lïfi/jcfm»' cfTençn ta^ltum domi inter/uos, fed inaliis quo^ que gentibus,m ifcris Galliæ ruinis fatisfupc'rque probàtùrh cft. Cetcrum.ncq ipfi quidem RpjnjÇ-nenfes Macbiauelloafrcrtfftirt'rar,, ncc qucrtinWi Röfnaham’curiam fibi•d'ettiment'o HTe. Initio quidem magni illius febifmatrs iPontificif-^ fatw^' dcclararunt quàm metuerent ne alió transferrctüd fedes.Nam qmjrn tiinerçnt nçÇa^'dinalcs ÇaUvnV Pontificcm deflgnarent, qui Aucnioncin migr40 rctjvbi curia Rom.tamdiu manfcrat, vi,çlàmoreî cpnuitio,perpülcrc Cardinales vt Papam fui corporis amp;nbsp;gcntis crcarent. Adeo yt Romæ pafs^m per vicos amp;nbsp;pr/aco Ipco in quqiq Cardinales'Pon-; tificis fubrogapdi ca.ufla cpnuéactWif » iplebs cir-cumfufa filarplarct, Ro manulp, Plt;Mii|ifi|Cçm ,aü£, eer toItalum,v.ôiumHs./^3qUe;Ç.ârdii)BlcsRomanum

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dcdcrunp

D E R E L I G 1 o N E. 215 dcdcrunt.Quod ciuibus adco gratum fuit,vteuni fuis humcri?; impofitum per yrbem tamdiu cir-cumferrent, donee turba clifus exanimatufque inter ipforumnranuscxfpirarcvMpx tarnen deo il- gt;nbsp;' lo fuo terreno mortuo,alium flagitauere,amp; CaE-dinalcs vi amp;nbsp;clamore plebis fubafti Italum Papara crcarun;^.fed raoxiÀuçnipne,de,clararunt 4- ' ■/, lium,qui cuaiRomano.de Papalis dignitatis iura ( certauit. Itaque inconfulta Romanenfium cupU ' do Pontifiçiæ fedis ad fc trabendæ,ingcntis fchif-mat’is Pontilicij occafionem attuli't : ex qiio qua-r draginta propeannos innumeræ calamitates or-tæfunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,_,p n,,t 11 i ■ nbsp;nbsp;nbsp;'-^ib

• I AM quoddixi,longedifsitismagïs nöccie fere Curiam Romanam quàm vicinis, probare non difficile eft.Nam quumdecimis,eruciadis,bullis, iudulgentiis, magnara vim pecurtise cxlongin-quis prouinciis(Gallia,Gcrmania, Anglia,Hifpa-n.ia, amp;nbsp;aliis);Pqnt,ifices.eliccre folcrcnt, tota ilia amp;nbsp;tamingens pecunia,[in Vrbem Si Italiam in-fluebat. Itaque feite didum eft a quodam dofto-rcluris Canonici, Curiam Romanam plumbum in aurura ca arte tranfmutare. Qiqo jiinil follcr-rius CHymiftæ amp;nbsp;Paracelfi difeipuli moliri aut excogitare poffent.Ergo Romanenfes illafua ar* te immenfum audios, nitidos amp;nbsp;fplcndidos incc-dere: bos, fortunis amp;nbsp;patrimoniis flando cuerfis, fqualidos,fcntos,amp; mifcros,videmus-

S AF, p E tarnen Gallise,reges Pontificum.auar’i-tiæ oKuiam iftc, ac vetuiffe ncquas pecunias è re^ gno, Annatisjdeciniis,bullis,alnfque artibus ,ä1w ccrcnt, Annales noftri mcmorant. ficuti Bonifa-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O iiij

u6 COMMENTARIVS II.

Monfticl. cij VIII. Bencdifti x i. lulij ii. amp;nbsp;11 l,tcmporibus tib.i.cap «7-dctcr-Ttes limita nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quxanno c I o. c c c c. X. à Sorboiia;

tiones, qui dotäoribiis amp;nbsp;Academia Parificrifi in earn rem fa-ilii in generali coniicntu in Bernardi fapx pote norum ædehabito,dccrcucrunt,nullo iurcobftri-’^^n'l clTeEcclefiam Gallicamvt Papæ pccuniaî in Gallia pe pendcrct, nifi quantum iubcrct caritas illi fubfi'* drcura7cti- diumfcrre, I'dque tribus tantum in cauffis : Pri' bunt. mum quotics pecunia opus c/Tct ad rccuperan-dam fanélamtcrramrdcinde ad conciliandam inter Latinos amp;nbsp;Græcosconcordiam: tertio ad prï dicandum Euangelium omni crc.ituræ. Quibiis cafibus, feu necefsitatibus j tantum diccbant fc ad fubfidiiim illud caritatis Papæ fuppeditandum ob firingit Ea tarnen ctiam lege,ne ipfc nummos il-lostraôaret; fed EcclefiaGallica deligcrct quæ-ftores qui earn pecuniam adminiftrarent atque er rogarent in diélosyfus, non alios. Si dctcrmina-tio ifta magiftralis obfcruarctur,papam forte of-fcnderctifed quid turn, dum regno melius confu-IcrctiirHmmoliomnesChnftiani Principesfinie decreto fubferiberent,plane i’mplcretur quod frater loannes dé Rrtbefeilfa aduerfus Papam fua æ-tatc vaticinatus cft.Qnam ego hiftoriam,quia Ic-pida eft amp;nbsp;minime aliéna ab boe loco, quambrcr uifsimc potcro expediam. '

ytoiTlibi. Anno cia c cc. lx,quumecclefiaRomana “P ^”■’'’’•1 Anenione confidcret,quidam monaebus (ei loan Ties dé RuptfcilTa nomen crat) aduerfus fuper-bram,!uxum,libidines Papæ amp;nbsp;Cardinalium,dcifl de Prælaforum amp;nbsp;eeterorum Ecçlcfinfticoruni * tl! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vitia#

DE. RELIGION E. 117 vîtia, poftrcmó in ipfos quoque Principes, qui fubditos fuos fyrannicè opprimèrent, conciona-ri ccepit.Porro locu fcrè aliquem Apocalypfeos interpretabatur, cumq, aptè,Pontifici,Cardina-libus amp;nbsp;Prælatis, qui tu Auenione erantj aceom-modabat. Annales noftri dicunt tuide doétu vi-nim,amp;Ioannis Galliç régis captiuitatem prædi-xifTc : fcdinnoccntium v i.Pontif. ipfius coneio nibus offenfum, coniecifle hominem in vincula, quum metutret (vt aiebat ) nC ingentis feientise vi homines inerrorem infleéteret.Scilicet bonus illcPater ignoratiaab erroris periculo vindicari homines amp;nbsp;doótrina in errorem abduci exiftima eóndo ft»-bat. Sedexmultis Ioannis concionibus memo-rabilis maxime illa cft qnæ iHi caufa vinculorum præcipuafuit. Is ergo in concione adpopulumr*pa»-inter alia ferme itadifferuit:Eliftoriamvobis in- “ fignem cuiufdam rei, vt quondam in cœtu auiu “ gefta cft,narrare volo, iis plané con'ftmilem quæ “ Sanftlfsimo Patri cuencrunt 8f dcince|Sscucntu- “ ra funt. Forte quadam olim anis inter ceteras e- “ nata £ft,ornniuna conceffu pulcherrima, féd im - “ plumis.' Earn mox cetera:'certatiibvifunt : atqiHgt;*‘ ças cuni'^dniirationcpulchritudinis miferalÏö fi- “ rtiül incefsit, qubd illa inopia pennarum cum a- “ liis votare non pofTct- Quid fit ? ceetus auium 'tó “ gitur, deliberatur qua rationc confulefetur illi, ne inopia amp;' nuditatc interirct. Itaquefït dècró-tum,vtfmgul£Eilli de fuis pliimis aliquot larg'ti^“ rentur : largiunturhaud malignè;quo magis'illa quot;nbsp;plumis fefe veftiebat, eo tormofior crät. itaque “ nbsp;nbsp;nbsp;'•

ceterx plumas eertatim confcrebilt. Sed peftca- ''

xi8 COMMENTARIVS II.

» quam ilia fe fat is decora, ab ceteris auibus coll 3, fenlît, fuperbire, infolefccre, reliquis aQitrnari: 55 nçquedcfpicçrctantùm fed roljlro ferire ipfe-igt; étari cœpit. Indignatæ a.ucs concilium conuo-cant.-conüJiuincunt quid de aiie tam ingrat? amp;

55 fiipcrbaftatuçndum fibi clTet. In co coucilio fen 55 tentia vicit quæ ccnlebat,optimum forc.lî fingn-55 Jæ plumas fuas répétèrent,,quæ tâtos ilii fp.iritus f} fecifl'ent. Extcmplo igitur ad auem ülam conup 55 lantiçeteræ : fuperbiam amp;nbsp;ingratitudincm cxpi'0 55 lgt;ranij plumas quæqucfuas cuellunt, amp;nbsp;nudam S) relinquunt. Ita vobis (inquicbatjPîpam amp;nbsp;Car-55.dmales alloqucns) hauddubiècucnict. Nim.vbi ’ Cæfar ççterique Chriftiani principes eripiicrint . 5» Vûbis.iftas opes diuitiafqucjquas ipforum libcra-- .’I 55 IjtatQ-congcftas, per luxum ac turpicudinern cor

»5 fnmitis ,nudi reftabitis. Ecquis vcftrum diccrc 55 andcat-RçtEiim ««ut Syiucûrum.2'jo.aut ^co^cqui-turn turmaftip.atuuiiçcçfsjfle ? quippcillifimph

55 Cii cultuviiâûquc Çomæ çlaufi amp;nbsp;oolcuri manc-■ b-ant-H^p atquc taUa.rnagno aflcnfu.populi au-lt;

3 dicb|pV*K;ap^’^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Çardin.etfi yçra pudi-

-»reqtjVv^Hft? Vfpcn o4v‘in pariebat. Ltaque fratcç '..loârtnes lin euflodiam ’cpuicdlus., fata an morte -gt; illawji3ftvrtum, in vinculis pcriit. Sed,vnantc ■ dlxijô.Principes omnes Cnriftiani Deerctû Sotquot; iibpnæ.^ Academiæ Parinéfisfortiter exfequeren ■ tur., idein plane SanóljiCsimó Patri obtingeret, 5-quod fr-atris Ioannis aui contigit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,,

' • K t nonca tantum pfumbi in aurum rtocf.bb.ij. iofiginquis prouincias vrit Pontifex, fcH '1*^1'o.' interdiafiisxiuqq. amp;nbsp;excommunicationum fulnu ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nibus.

D E KE-LEG I O'N E. zig nibus. Orto febifmate illo intet“ Papas ( de quo ante diximus) Romanus Pontifex VrbähuS bul- Be,l»Pr5ncU las ad Riebardum regem Angliæ mifit ( is auteni totus Vrbani .crat') quibus mandabat vt bellum pim. .

vt ab Ecclcfia Anglica pccunias ad’KdlWrfi ret, ius ac potcftatchi üab^t. Prætci'éa otnnfbüâ qui ad id beHu num mós benigne’fupp«iitarcnt, tantarn vim iadaîgcntiaruln begiebatur, vt totû Purgatorium exliaudirc yelle videtetur. Qùippe Qiftnibus licc^at patras,aubs, prnawös,Mios,‘nc-pótes.,amp; quoüibetpiopinquos,’inddft)luerc'; d3 aes mcapitapendencncildçm'fiinftè protnitte-bat fe curathruin vt itorum anim»’qtii eö bdlo' caderent, autpbcwiiiis coÜfttis coarino deoedc-r.entjtefti in Hadadiftim doduccrènturj ncyc Hbs« necefife effet defieftoleà. reöxvia veper Purgk^ torium aut Lin»bas.iranfircnt'.'quot;Vbs|lt;h3mulga^ tis in Angliibidlisÿtoptumcvworicndi'rtlo.anno,» -■gt; ’ amp;: pccuniæ confcrtöd^ tcBt:\mc» inicéhim cIl,S vt breuivicilt;ss quinsies ccntena mitliafrianco-» r^m coufiabifiütilEjiua'peèunix’pars - Bpifcopo • bóndinenfi daiaieff,,vt in Hilpani« brllû aduer-T’ fusClementinastgorertJtîaltcra'^îopdwicènfi E-’ pifeopo attributaeff-cnexcpcitus parte qua bel-! Ium Galli« iiifcrrct, quaaClcracnós partium c*J i nbsp;nbsp;nbsp;rat-f^tqueilli'qqidcnf!cxcrcitus ihwltutn dam-;

j nbsp;nbsp;nbsp;ni.euro.Hifpantx tumiGalliaairttu-ler.o.quot;Scd Epi-.«

fcopusNordvrtccnfis, adolcfcehsamp;c indofultusp

j qikuRV; temcràiiniiFlaiîlt;|riam imppgiflet ■ i Vrbano ftudebat,tantos apparatus vno momen-^ 1 toteuertit-ÎNara cuntjrcxlt;paUtx,quiiccntura mil

210 C.OMMENTARIVS II. liaarmatorum habebat incxercitii,proeliofu-fum, redire in Angliam fummocutn dcdccore compulit. .. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f'

Anno gi3. lo. xin.mnltograuiusdamnü regibusGalliac amp;nbsp;Nauarrç Pontiheis cXcommU nicatio intulit. Eam Iulius 11. ftilmin'arat aduef-fus onmçs Principes qui ad Concilium Pifanuni legatos iniferâtjcorumq. ditiones amp;nbsp;agros prar-dæ cxnofucrat.Itaq. Maximilianns Cxlar amp;nbsp;Web uctjjhac.occabonc artepta Ludouicum xii.coe'*

gecunt Medi«Iano Sc ditionibtis quas in Italii hab.cbatjfccderc.DiiiCirfa exparte Angius in Gal-liam prædæa Iitlio expofitam ciimtriginta mH-i\bus armatorum irrupit. Intcrea (Deo Gallias miferantc ) Iulius moritur : ita abrogato inttr-diftopax cum Anglodaélacft. Ferrandus quoq. pjpaautoxf. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inteïdidi fpecie «ad Galiise di-

uarrr vriis r«pt)onclWprofgt;erarc iimulans , regnum Nauàf' heredibus e-Tx dc intprotiifo adoftus j nccopinantc lóannc bpitur. nbsp;nbsp;nbsp;Albrettotcge,occupât. Q^d adnnc veris donii-

nis amp;nbsp;hèredibus ereptum ipfios poftcri ctiam bo die tenerit : quqntumlibct iili fc Catholicos aut TcrcatholScosmincupéti PolTcm buc aliamulta' cxèmpla congcrtfrecalamitatum ƒ «jnarum Pèn-tificcs longinquis proirinciis aittores fucre : po-tiisimiim'Gcrmaoix » qyani difsidiis bellffq'. inter Cæfaré ac Germanos Principps aeccnlïs»pe*’' diu vcxaucrc.Séd'fupcriora hxc fatis fupdrq. de-clarantj'Papam illis terris quas infcdit multuin cinolumcnti j rcmotis plurimum dctrimcnti, âdfcrrc. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Mentitvr ergo putidcin coMachiaucl-

Jus;

1ms ; fed quum addit, Nullam effe rceionem ’/W impî«»«'* qua minus ht religionis quam mitaha , inhoc„ij,ptidcni non cft fui fimilis. quippe vcrifsimc id dicit. Sed »peitus. quid fl nunc reuiuifeeret ? Quanto magis hoc di-ccrct,quum tatos ab eo progrclTus feétatorcs fui fecerint, vt difeipuli magifttum fuperent ? Hoc quidem minim« ambiguum eft,omncm Religio nem, atquc in primis Romanam , in Italia pride à Machiaticlli difeipulis fperni. Luculctum eius rei exemplum ex Cominæo afferam. Ludoutco* XI. régnante in Gallia, graues inimicitiæ Floren-tiæcrant inter Pacenfem Sc Mediceàmfamilias.

llli, quum niterentur amicitia Romani Pontifi-cis amp;nbsp;Fcrrandi regis Ncapolitarii,coniurarunt in caput Laurentij Mcdiccr,acomnis ipfius cliente-læ.Et quum ab co aberraifent, fratrem tarnen e-iuslulianum 8c alios ex eius clientibus in prima-ria vrbisædefacraintcrficiunt. Laurentius graui vaincre affcftus in.veftiarium templife receprt. Commiifumfuit hoc facinus , dum peragiturfa-crumcxmorcîamp;interconiuratos’de figno con-ucncrat : co videlicet momento quo facerdos, cancreinciperet,turn cædis fa-ciundx tempus vehifle. Qui tam audax facinus rufccperunt,an,obfecro,credebant Miffæ ? Si iam ante centum annos Italia ita profanis Dei amp;nbsp;religionis contemtoribus fcatcbat, quantum exeo tam noxiam frugem creuiffe exiftimamus?

Déni lt;xy e (vt aliquando abfoluam) ab Italia, Roma, Papa amp;nbsp;eius fede, tamquam Atheifmi fcaturiginc,manauit quidquid vlquam impiétatis çft.Nam ctfi ecclcfia Romana tucndæalicuiusrc-

nt COMMEOTARIVS II.

ligionis hodic quoquefpecicm pratbeat, nihil tâ-; ■ ! men aliud agit qiiim vthominnm oculos fpccio-fa larua pcfftringat. Iciiinia quadragefimæ amp;nbsp;vb giliarum diligenter indicit : fed eftne vfpiam locus vbi maiorc licentia iciuniorum leges violen-tur quain Romæ ? Callitatcm facerdotibus com-mendat.at quæ terrarum pars eft/ijxiæ vrbs,in qua Cardinales amp;nbsp;.presbytcri plurcs concubinas amp;nbsp;concubinös habcant, quàm in ca quæ a lupa ori-ginem duecns totain lupanar vtrfa eftPSimoniam prohibetjiVetat bcneficiorum , feptilturæ, indul-ccntiarum,facranientorum, commercia amp;nbsp;niio-uinationes; fed vbi apertnis ca font venalia qnàni Romæ ? Nunc de conftitutionibui tantum ago, ipuas Romana ecclefia à fc Idtas, impudentcr tarnen violât. Nam d de Dciâp/uis legibus àgcrc veilem, maturius the tempus quam res ipfadefe*-jeret.Nam omnibus Dei prafceptis fecurc negle-is,nouis ipfalegibus Chnftianas confeientias oncr.at, quasae digito quidenl noliä ifta Phari-Ccorum natib,vult attingcre. Immb traditionum ccçjcfiafticarum vincuiis, quibus cetcri eonftri-fti teneptur . Papa Romanos amp;nbsp;Italos exfoluit. Denique(quod vnumVere di'C'it Machiauelliis^ nufquara minus leges quoque Pontificiæ obfet-uantur, niifquam audaciusomnis religio iuxtàac Apoc.is.4. fuperftitio calcatur.Exitoergoox ca^inquitDo-minus) populc mipie participes litis peccatorum eius,amp; ex plagis cius axrcipiatis. Nam accumula-ta pcccita eius pertigerunt vfqucin cælum: amp;nbsp;re-cordatus eft Deus fcclcrum-eius.

VII

vil- THEOREMA.

^ofei numquam leges fuas fantas inîiiolabiles praitarepotuijlèt, ß « quot;pis ^rma ^eß^ijßnr.

N T E R prxftantißimos viros (ait Cip j-ie Machiaucllus) qui non fortüna’“quot;'*'^’ (cd virtute principatutn adcpti funtjMofcs,Cyrus,Romulus,The feus,amp;. corum fimiles gt;nbsp;iuhiftoriis comme« morantur. Nam fortuna tantum ipforum, virtuti materiem amp;nbsp;occafionerh præbuie multo ante moUens vt Mofes ICraelitas in ÆgyptO captiuós feruituti obnoxios of-fenderet; Cyrus, Perfas fupctbxMedorum dominationi infenfos:Romulus veto iam in de ab ip fo ortu Alba amp;nbsp;regno auito eiicete-tur:The(cus in Athenas feditionibus amp;nbsp;tut* bis plcnasincideret. Sinequibus occafioni-bus, ab ipfa fortuna (ubhratis, corum indoles atque virtus exire in lucem per feipfa nonpotcrattqucmadmodum (me virtutc d-læoccafiones parum profuiffent. Portuitae igicur iftç occafioncs fortunatos cos viros fc cerunt'.tum eorum exccllens virtus occaGo-nibus bene Sc dexcre vti nouic.

gt;44 COMMENTARIVS II.

lÄON fatis habuit Machiaucllus Scii’ptu-ram dcridcrc in finu, nififuæ impictatis SiK omnes teftes faîerct, tot aliis fiipcr alias cumulatis blalpbcmii9:quarum hæc ma* xime infignis,Mofcm propria virtute amp;nbsp;armis He

lt;5tum amp;nbsp;coaélum fuiffe à Deo vt tam difficile mu nus fubiret. Mox fufeeptum infignibus miraculis fanciuifle : populum manu Dei valida ex ÆgVpto detradum, intcrdiupræcuntcnubis, noduflam-fnijCoîumna per auiasfolitudines dedudum fuif fcrRubVum marc in partes difeedétibus aquis populo vacuum amp;nbsp;nouum iter dedifle. Ac nihil co-rum Mofem priuata autoritäre aut potentia, fed I)ci iuirujcxfcquutum efle. Qiiaigitur fronte au-fus eft ifte impoftor tam putida^ blafphcmias cuo mere? Scilicet potuit ex alio aliquo feriptoredi-fccrc quibus artibus Mofes ad principatum per-iicncrit. Ethnici quidem feriptores parce ca de re loquuntur, Se quidquid de Mofe incorrupt^ feri-bunt^vcl ex ipfius Mofis libris,vcl corum qui Mo fern Icgcrant, id haufifle cos ncccflc eft : quando is tanto temporum intcruallo fuperat alios om-nes fcriptorcs.Quum igiturnifi ex ipfo Mofe Mo lis hiftoriam difeerenon potucrit, qua impudea-'tia contraria'amp; Mofi Rrveritati ipn feribere au-ftis eft? Nam qui Mofem dicit Hebraic! populi principatum armis adeptum efle, nonne is fimul ncgatMofemàDeo illi genti dueem impofitum efle, amp;nbsp;quidem inuitum ? Ifraclitas Dei potentia jnirabili libcratoj efle è manu Pharaonis: M^”

• ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;carlo

Ö E R E 11 G I O N È. quot;nbsp;ïis Cælopluiffcadipfos alendos? denique quæcum-que per Mofem diétaüit Spiritus Dei, nónne is in dubium rcuocat, amp;nbsp;Dcutn ipfutn falfitatis accu-fat? Itaquc Lucianicum iftum hominem, quando Scripturam omnem vt vanam defpicit, nón Scri-pturæteftimoniisjfedipfis Ethnicorüfn libfiS re futare aggredior. Trébellius Pollio de Mofe ita TreKPollio reuerentcr loquituv^vt fölum Dei tahiiliarcm vo- cUud. €ct. Cornel. TacitusJ cMi ludaiÉath religioncm * quantum poteft óbterats fateri tarnen vtcufnqiie «ogrtur,orta per Ægyptum tabe,-quæ corpora fœ-daretj ^gypti regem Hebraicam gehtem , regno fuo eieö:am,auehi alias in terras cürafl’e.Philofo-phiquoque amp;nbsp;poetæ ,qliixth‘de Mofisdoftriria amp;

, fcriptislöquuntur, nonnumquam Sacra OractiH vocartt;quo ellogio fatis perlpicuè fatentur fàfta amp;nbsp;feripta Mofis hon ab eius virtutc, fed à Dlt;^ D pfo,manaffei '■ nbsp;nbsp;gt;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

Deikblt;• quid venitifti in mcntem,qtium Mopiut in fern Cum Romulo amp;nbsp;Thefeo profanis hominibüs'^’''^quot;’' componerct? Qjuid ifti cum in vita tum in morte communebabent Cum Mofe? Thefeus amp;nbsp;RomU-lus/ambo fpurij, ambo fcroces, ambo raptores, quorum älter ftatrem i älter filium, quantum in feftiitjinteremit. Hic à fuis Ciuibus difcerptuäjib k à fuis patria eiedus eft. Quid fimilc aut iftis mi lis afhhe in Mofe ? Sed ilîiiis qüóqiic turpem

1 «»rçspan'êtv faxo vt videänt omnes. Vnde didicit . ifte Thefeum principatum Athenis obtinuifle, ’ quod ciuitatis ftatum feditionibus perturba-tum offendiflet, Fortuna videlicet ita viam virtuti

' eins fternente ? (Nam jVt obiter hoc dicam, iftis 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P

COMMENTARIVS IL

Epicureisfollcnne cft Fortunam Prouidentiæ deï loco fublbtiierc.^Conftat cnimThcfeum in prin-cipatum Athen arum collocatum cflc,quód Æçci Icgitinai régis filius amp;|fucccflbr dcclaratus cflet^ amp;nbsp;fublatis pafsim prædonibus qiiibus Attica amp;nbsp;fi-nitimæ regiones infeftabantur, Athenienfis popu-li gratiam iniflet. Immocnni,conftituta Repubb dominatumdepofuifle, Homcrum teftari fcribit Plutarchus. De Athenarum autem ftatu tum per-turbato,nemo(quod fciam)prætt rMachiaucllum haâenus fcripiit. Ceterum quumeam fm'fleoc-cafionem Romulo principatus adipifcendi dicit, quód Alba amp;nbsp;domcfticis penatibus inde ab ipfo ( matris.vtero eiedus fuerit, nónne in co magnum acumen iudicij ofteudit? Nam quis fani iudicij homo dixcrit, ei ici patria, deftitui à parentibus» pro fpurio exponi, ali inter paftores amp;nbsp;pecudes# occafioncs eflc aut viis quibus ad principatum quisperueniat, vrbes amp;nbsp;ciuitates condat? Si ita eflet, multis equidem facultas abundè fuppcterct ad principcm locum obpnendum : immo multo plus eflet Principum, quam fubditorum.Contrà, ad id fällig ij perucnilTe Romulum Icgimus, quid virclïêtllrenuus manu amp;nbsp;impiger, quicollcft» feruorom atque cxulum multitudine,quibus om-nis fpes in manu amp;nbsp;audacia elfet, illos fub imperium accepit: mox vrbem condidit cumRemo: eumquc poft vt folus/egno potirctur, intcremit» i £n tyrocinia amp;nbsp;rudimenta prxclara Romuli.

VIII’ !

VUL THEOREMA-

•Mofei ferinde ladteam ffccupauit, Vt Cotthi fartem ïmperij ^onMniygt;jHr^4runt.

vv M populi (inquix MachiaucLComai lib.C lus) famc,bclk}, autferuitute.in“^ ’ pairia infeftancur,plcrumqu€ no* uas fedes quæfitum eunt, qmbus noua indunt nomina. Sic Hebrxorum po* pulus feruicute oppreflus ab Ægyptiis, du-ccm Mofem fequutus,partenj Syria: infcdic, cui ludææ nomen impofuit : ficut Gotihi âc Vandali Imperium occidentis occuparunt. Similiter Maurufij, vetus Syriæ gens, quum Hebræos valida manu ex Ægypto aduenta-te fcnGflent, n«que fe illis parcs fore fatis fî-derent-.rcliftis fuis terris in Africam concef-fcre,vbi pulGs incolis nouas fedes nadi funt. Quod ex Procopio probari potcft,qui in vi* ta Belifarij feribit fe in Mauritania regione Africa; quafdam columnas hifee literis in-fculptas vidifle,Nos Mattrufij, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;àfa-

(K leßt latrontSjIil^ Naw.

ij

»Î8 COMMENTARIVS iï.

* male cccpitjcum mirurrt nort eft ma-ißel^lofcm vi amp;nbsp;armis populäres inüaliflcinunc gra-jKteÄÄJ? J^ üIq fa(C{o porro pcrgit,amp; fuadere ni-tituf cum,manu contrafl:a,latrocinij vcrius moré lt;juàm belli alicriam rcgionem pceupalFc, nc^iic alio iurc ludæam bbtinuifïè quàni quo Gotthi amp;nbsp;VandaliLiguriarn , Hifpaniam , alias Impcrij Roftl. prouiucias,potiti /înt. Pigct inc pænitctq. fvti iamantcdixi) ift'ortim tædici fatigarc lc?cn-num'animosjiGdheqitc tâm pùtrcs lacunæ i^ouc-* ri pofliint quin fœccant ,■ ncqüe purgari qtiin mo-ueantur. Deinde Aulicis minuenda quoquc fiia o-pinio eft, qui in rebus politicistraétandis libros iftos tant! faciuntj vt quidquid moliutur ad iftam norinam.vclut ail Cvnofuram aliquàm, dirigant. Agèefgo Augiæ Rabulum iftüd pufgcmus. Pri-mùm feimus Iiidæam prius Canaàh diftam eiïc, à Ganaanc filio Cham,fili) Nüâbjci ciiius ftirpe Ca nanæi vctcrcs illius regionis incolæ orti funt.Dc-kfeph.Ub.i. indcportion! quoque eius, Palaeftinæ PcliftliæoS nomen fccifTcjqui a Pelifthim vno ex filiis Canaa his gerius Sc appcllationcmducentcs,Cananææamp; j'I^fi gentls acnominis crant. Ccteruih ea etiam il llifs pars ludæa diéta eft, quam luda , qùæ fupef ecteras tribus dignitatc eminebat, Cananæis de-Ictis, occupaucrat : nomine dedufto àludaftirT pis autore amp;nbsp;Patriarcharum principe. Sed nuf-quam Icgihius ætate Mofis ei région! Syriæ nomen fiuilc.aut nomine Syriæ Cananæain compre-henfam efle. Nam turn ca regio,quam Syriam di-xcruntpoftcriorcsjAram vocitabatur (abAramo filio

DE RELIGION E. 129 filioScm filijNoah) cuius metropolis erat Da-mafcus. Quamquam poftcrior ætas Syriæ appel-lationc AfTyriam quoque complexalit, quætum Alfuris vnius cx filiis Sem nomen gerebat. ltalt;j-‘ non minus Geographiæ amp;. hiftoriæ ignorationè quam pietatis odio labitur,quu£n dicit Syriæ par tem à Mofe fubaftam çffe, cuius tum ne nomen quidem erat inuentum. Sed vndc hiftoiâas aut a-liquid libcralioris difeiplinæ difccrc potuit ifte feriba Florentinus,qui nihil fcrc traûarct prætcr fehedas forenfes,aut aliquas forte tabulas amp;nbsp;coin mentavios Rcipubl.îtaquc fua ifta præclara theo temata non excmplis înfignioribus Græcis aut Latinisjfedtenuibus amp;nbsp;obfcuris (putaèGenuen fi aut Florentina Kep. Pontificibus, Ducatu Me-diol.amp; minutis ïtaliæprincipatibus,petitis) ferc confirmât amp;nbsp;illuftrat.Nifi quod nonnullaèTi-to Liqio obiter fpargit;fed,Dcu5 bone quàm inepte ! Cctcrum non ex Machiau.fed cx Mofe di-feimusterram Canaan fæpc à Deo Abrahæ amp;nbsp;i-pfius ftirpi promilfam fuiflcâbique Abrahamum poftcrofque eius tam diu habitafle, donee Iacob cum familia ex Canaan fame dcpulfus in Ægy-ptum Dei veluti manutraherctur. Quum igitur HebræijDci mandate, Ægypto egrefsi, patrum fuorumfedem repetiuerunt, fibi à Domino to-ties amp;nbsp;pofteris fuis promiffam , an iniufte aliéna inuafcrunt,vtGotthi amp;nbsp;Vandali? Immbnona-licnafedfua pro fuo iurc vfurparc illislicuit, at-que inde expellere Cananæos, vt iniuftps amp;nbsp;ma-læ fidei polfcfl'orcs, à quibus bcreditatc fibi à Deo attribwta (qui cæli tcrræque dominus eft)

P iij

2J0 COMMENTARIVS î I. iamdiu fraudarentiir.

^a^nonês* QcX® dc Mautufiisattcxit, mcra cft fabula.. rii’iutPhœ Nomina vidarum à fegchtium Mofes amp;nbsp;lofuc nKi*,otiun- fedulo enumeraut: de Mauruftis mirum filctium.

'■ l^eque apud vllum probatum fcriptorcm Maurufios vllos in Canaan babitafte legimus.Mauros veroillos fiuc Maurufiosqui Africæpartcm pro ximc Hilpaniam occupant, non c Palcftina fed è Sill in Media tranfueftos efte, Salluftius,rcrum Roma-tugurth. florentifsimus autor, mcmorar. Sed nomen eorum paulatim Libyas corrupiflc,barbara bngua Mauros pro Medis appellantes. Ego Sal-luftio ita fcribenti potius quam ifti beluæ cre-diderim.

Qvo d ad titulum ilium,Nat AÎMrusij,infer; ptum columnisattinetjfcribitequidc Procopius

ibJtjue duas columnas è lapide .candido crexifl'c cum ciufccmodi titulo Phoenicum littcris infcul-pto.Procopius tarnen cum fc titulum nee vidifle ncç lçgiflcrçfert (quod de fuo addit Macliiaucl-lus^ neque vcrifimile eflet columnas c lapide tc-ncro amp;nbsp;candido duo mille quingentos annos amp;nbsp;amplius(qui fluxerunt ab ætatc lofue ad tempora Procopijjduvarc potui fie. Immo ctiam fi c filiee ertept aut quouis lapide durifsimo, inter tot Bella amp;nbsp;calamitatcs quibus Africa concufla Sc totus orbis xerfus eft , tot annorum tabe côrruptæ amp;nbsp;confumtæ eftent.Deinde nee alij feriptores anti-quiorcs amp;nbsp;grauiores Procopio,quum de rebus h-fricæ aguntjcius titulimentionem vllam faciunt: i3f paru crcdibile eft Maurufios fuæfugæ, vt mc-morabiljs

DE R E L I G î O N E. jji morabilis fadi , famam ad poftcros propagate voluiffc.Scd mirarî nemo debet fi Prqcopius,qui 8c Sophifta amp;nbsp;Rhetor ScGræcus crat,Hcentius in CO fingcndo fibi indulferit ; qvnim codcm loco fcribat MaurufiosjPhœnicia» gêtem, metu lofuc amp;nbsp;lfraclitahim,relidapatrta in Africam migraf-fe:câniq.jnultitudincmexIcbufçisjGergefa’isamp; aliis popults qui in Bibliis mcmoratur, collcdî fuifle. Verumàfadrahiftoriarcfcllitur, quæne-^^j^ , que lebufæos, neque cetcros Cananços qui cladi^,''*^'** fuperfucrant, èpatria eicdos fuifle narrat, fed tributarios Ifraelitis fados. Itaque nec Machia-uellojac ne Procopio quidem ipfi, qucm ille au-toreinlaudat, magiseade rc crediderim, quant fomniis Rabinorumqui Romanos ab Idumscis, Germanos etiam à Cananæis, ortos elfefabulati

flint.Quodquidem ita à me didum accipi vélim vt aliis in rebus autoritärem Procopij non immi nuam, quem ceteroqui fide dignum exiftimo: præfertim in iis hiftoriis quas de bellis

amp; rebus fua ætate geftis à lufti- ,,. niano Cæfare amp;nbsp;ipfius le-ga«s,Belifario,hîar- , f«c , amp;nbsp;aliis, confcripfit. '

P iiij

7-

..IX. THEOR'EMA-

Religio à nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;priicipua ßtitcati'

JJa ^oman^cfelicitat is.

o^w LV i (inquit Machiauellus) ^per omne rcgni tempus Romar nos armis amp;: bcllo excrcuic. Icaq. cfFeratis militia animis , illepo* pulus,Martius,ferox,horridus,fanguineus, ómnis humanitatisamp;cioilitatisexpers, ef-feéius erat. Numa Romulo fuccedenstra-ólari’ ferocem poppjum, nifi mitigatis ci-‘cufaxis pace animis,quum viderct non pof-fe,exclt;^itandam nbialiquam Religionen! racuseftjfplendidiscercmoniis ornatam amp;nbsp;vencrabilem : quüm fine Religione poli-tiam aliqiiämamp;focictatem tuepi inter homines impo/filjileenciudicarct. Icaquefi-mulatque regnum adeptus eft, facris infti-tuendis amp;nbsp;faccrdocibus creandis aniniuW adieeit.Ea fe omnia ab Egeria dea accepif-fe fimulas. Quod ita p'rolperè ccflîtjVt raco iudicio(inquit)Religio à Numa inftifuta Romanç felicitatis vna prçcipua caufla fue rit. Quippeearesin bello militum animqs fpc atque audacia iraplebac : ordines ferua-re,amp;

D E R E L I G I o N E.

fc, amp;nbsp;in caftris quietos conGftere:domi bonos tuerijimprobos euertere, plebis motus fcdare,amp;r; cam in obfequio officiôquçpror-fus continere jdocebat.Porro cauenduiu pft Principi nc quod Numa potuit id fe af-fequi poffedelperet, névcaninaum defpo« dear, quod imper et hominibus perfpicaci-bus amp;nbsp;acutis, qui non facile patiantur fe in. nouam fuperftitioncm induci. Nam vcrc teftarjpoffum (inquit) Flotentinum popn-Jum impcritumamp; rudern noncflc:petfuafic tarnen frater Hieronymus Sauanarola, quü Florentiac concionaretur, deccm milbbus Florentinorum,fibi cum Deo arcanos con-greffus cffe,S^ fibi ab eo reuelarijquç publice pronunciaret.

M P V R V S iftc Atheifmi doftor,amp; Lu-quidquid pietatis eiecit cxaniinq Princi-

ReU.igtonun^ animai no^' cxfilutre ptrgeni, Deum omnetn ipfius cultum afpernari do-cuir •• nùnc tarnen vt ipGus ftatum firmet, ad cx-cogitandam nouam quamd^m concinnam amp;nbsp;fpcciofam Rcligionem inftruif, cpicmadmod. à, Numa faâum eft : minime quidein vt illi fiJem adhibeatjfcd vt fubditos,inieóto Rcligionis me-tu facilius in officio contincat. Excudi porro ’nouü aliquod Rdigionis fpcörum difficile non

ÎJ4 COMMENTARIVS II. e/TcjSauauarolaî amp;nbsp;Florcntinorum cxempîo probat. Ccrtc miruni effc non dcbct, iftum Luciani difcipiilum omncs rcligionespari'audaciadefpi-ccrc ,amp; cx eins ofricina nihil prodire quod dia-bolicam impietatcm non ßpiat : fed minim eft ilium Icgifle Numam præ ceteris, cuius exemplu inrcligionc fabricandaimitadum Principi pro-poneret. Nihil enim maius Numa religion! ad-djdit, quam quod Fidci erexit tcmplum amp;nbsp;folkn nc inftituit multis cercmoniis vcncrabile, vt po-pulum ad fidem tutandam amp;nbsp;pcriiirium fugicn-dum inducerct.Legem quoque tu!it,vt qui de re aliqua inter fc ambigerent ad ædem Fidci con-ucnfrcnt;ibi'’q.controuerfiam omnem, aduocatis viris bonis,amp; fanólifsimo fidci iureiurädo prçfti-tOjComponcrcnt.Prstcrea quum I'erminojtani.-qua luftitiæ amp;nbsp;Pacis præfidi, teplum amp;nbsp;facra in-ftituiftet, populo pcrfuafitjcius caput qui alicno-rum agrorum limites transferre aut tollere aufus effet, düs inferis facrum amp;nbsp;deuotum effe ; vt fui« content! cffe,al!cnis afiftincrcjaffucfccrcnt. At contra Machiaucllus quibus præçcptis Princi-pem inftituit? Neque Principi ncque vlli fidtin vfquam feruandam eile, nifi vt i 1 i tat is fuat gratiat Principi artem fallend! notam efle oportcrc,ne-que vlla rcligione dcberc cohiberi, quominus,fi Opus cr!t)pe!crcvSi prouinciam fubegerit,colo-nias crigerc, amp;nbsp;vctcrcs cultorcs ex auitis polfef-fionibus pcllcre. Atqui, Machiaucllc, hæc Reli^ gioni à Numa inftitutæ c diametro repugnant, Sed quum hæc videlicet capræfcribi ignorarcs, earn imprudens amp;nbsp;aliud agens laudabas.

de K E L I g I o N E.

N F- lt;xy 1 s tarnen exiftimct Numæ rcligionctn à me proptcrça vfqucquaque probari,quod iion-.nuUabona amp;nbsp;iton pænitcndacontinerct (qualia erantjFidem fcruarc, Periurio abftinerc. Aliéna non inuadcre)hoc addo, non idcirco approban-dam cffc.Quippc rcs bonas malarnm amp;nbsp;falfarum adrniniculo,præfertim inReligionc,inucherc no licet, Laudabilc crat homines ad fidcm fcruan-Ham affucfaccre : fcdTidcm pro numine habcve, ei templum erigcrc, facra inftituere , id veto quum inDci dcdecus verteret, ferendum non c-pat.Itaqne parum Chriftianafuit oratio Capclij aduocati Rcgij in Senatu Parifienfj,quam habuit Papon.lib.t. annociO' 1 xxx v.Nam quumFrancifcum'''quot;^'*quot;^*^* 1. Galliæ regem laudarct, quod Religionis cu-ram gcfsifl'ct, inter cetera dixit:Eorum Ethnico (c rum C|uifuam rcligioncmftudiosc coluiflcnt,re- „ gna amp;nbsp;ciuitatcsfecüdorcrum curfu amp;nbsp;bonorum „ copia floruilTc.Licct cnim in errore amp;nbsp;tenebris lt;c verfarentur,quia tarnen cam, veram amp;nbsp;bonam cf« fc rati,rcuerentcr amplcftercntur,profpcrc age- « bant. Etfine fuperftitionis quidem ftolidæ ludi-brium approbat Deus, orationc tarnen parum à Machiauelli doörina abhorrenti Capeliusvfus eft, quum dicerct,Ethnicos fecundis rebus effe vfos quod falfam rcligionem colcrent.

1 V ER V ^t vt Machiaucllum de re plane inco- t'u.Ann» ' gnita indicium ferre doccam , vcluti cæcum de ‘ i nbsp;nbsp;nbsp;coloribus ,hic opportune luculcntam hiftoriatn

1 inferam. Anno i □. i.xix. ab Vrbc cond. P.

' nbsp;nbsp;Corn.Ccthcgo,M.BcbioTamphilo,cos s.in a-

gro L.Pctilij feribæ fub laniculo , dum cultorcs

COMMENTARIVS II.

agri altius moliuntur terra,duæ lapidcâ; arcac itt’ ucnta: funt,o cas (jiium ex

fet,quæ titulum fcpulti regis habiierxt,inanis in-uenta, fiqc vllo veftigio corporis humani aut vl-lius rci, per tabem tot annoriim omnibus abfum tis : in altera duo fafccs candelisinuoluti fepte* nos habucre Iibros,non integra modô fed rcccn-tifsima fpccie : feptem Latini de iurc Pontificio crantjfeptem Græci de difciplinafapicntiæ, quæ illiusa^tatis cflepotuit. Primo ab amicis, qui in re præfenti fuerunt, libri leéli. mox pluribus le^ gentibus quum vulgarcntur, Q^Pctilius prætor vrbanus ftudiofus legendi cos libres à L.l^tilio fumfit. Leélis rcrum fummis,quum animaducr* trfTct pleraque dinblucndarym religionum ciïe, L.Pctilio dixit, fefe cos libres in ignein conic* éiurum cfTe.prius quàm idfaecretfcci permitte-re vti, fiquod feu ius feu auxilium fc baberc ad cos libres repetendos exiftimarct, experiretur: id integra fua gratia cum fadurum.Scriba tribunes plebis adit,abtribunis ad Senatum rej eft rc-iedia. Prætor fe iufiurandum dare paratum efle aiebat, libres cos legi feruariquc non oportere, Senatus cenfuit fatisKabendum qued prêter iut iurandum pollicerctur.libros primo quoq.tero* porcinComitio cremandos elle. Itaqueincon-fpcdtupopuli crematifunt. Nunc libenter cx Machiaucllo quæficrim , qui libris Numæ num-quam infpcftis cius rcligionétantifacit,ytriim verius indicium de ipfius doârina ferfe pofsit quàm Petilius aut fenatus Rom anus? Sed quid iftain

DE RELIGION E.

îftim beluam moror, cuius non magis cft de Re iigionibus fcntcntiam diccre^quàm afini de ton-ccntu mufico?

P O R R O inHicronymo Sauauarola Domini* com!n.ll.8. cano nontantûeffc momcntivt cOs in nouara rc ligioncm perduccrct, Florentin! rc ipfa docuc-runt; Ncq.is aliam illis rcligioncm quàm Romà nimprædicabatmifiqubdvitia incrcpans vltio-nein amp;nbsp;pœhas cælitus Venturas minabatur: inter alia prænunciabat Regem Galliæ ih Italiam ven turum vtitaliæ tyrahnos multaret. Adhæc diui-nitus libi patcfaftum elle dicebât, oportere fta-ftum ccclcfiaftîcum per vim armorum cmenda-ri. Plerique rcrum houarum cupidi bæc pronis animis audiebant:alij contra. Interbæc Carolus VI II. expeditionem Ncapolitanàm fufcipit.tum omnes Hicronymum laudibus ad cælum Ferre, amp;nbsp;diuinam eiusfapientiam àdmirari.Sedincoper incommode id accidit, qui^d Rex ncqbc tyran-nos fuftulit, neque quidquam tantO appar^tu di-gnum cgit.Tum non tantùm bominum de Hic-, ronymo concepta opinio minui cœptaçftj, ve-rùmetiam nonnullis fubefle tlolum ortafufpicio eftivt impoftoremefic amp;fceleratnm, atq. in Humen præcipitaildum,piilam diccrcnt.Vcrùm tan taerat ipfius ad vulgus autoritas, yt nemo quid* quam aduerfus ipfum mbUrctur.Scd quû nihil de priftina libertatc remitterctjdicerctq.Forc vt rex «cru in Italiâ rcuertcretür amp;nbsp;negotiû HbiàDco

1 commiffum perficeretmifi faCerct,impêderc illi ' nbsp;nbsp;nbsp;grauifsimas poenas, ea res Potiheis amp;nbsp;Ducis Me

diolancnfis animû vehementer ofendit. Quippe

ijS- co MM EN T A RI VS IE periculnm eflc ne Rex his vocibus folicitatus ite-rum in ItaliainirnimperctjquDdfummopercihe tuebant. Iraq, crebris littcris inftant amp;nbsp;hortan-tur Florentinos vt de Hieronymo fuppIiciumfiT-mantjVt de hærctico amp;nbsp;impoftorc. lt;

S E D inter alios qui Hîeronymû aggrefsi funt, fubmifliis eft,vt multi dicebant,mortachus Fran-cifcaBus(Francifcanis autem immorralcsinimp citiaefunt in Dominicanos) qui cum illo coepit rixari, amp;nbsp;fado conuicio hærcticum vocabatac impollorem, qui cum Deo fingeret fibi eflc col-' Controner- loquium.Ea contcntio lie exarfitjVT diccret veile n“™d,fcTp. fc dcmonftrare,efl'e hominem ncfirium Sc hære-larepaiati ticum : nifi faciat,non recufare flammas Sc vlti-monachi. niampœnamiatquchæcomniacoram magiftra-rn dicebantiir. Quum autem Hieronymus flam-matW atquc fupplicium rcftigcret,quidam eiusfa miliaris paratum feefle dicebaf,ipfius caufla pe-riculum fubire : amp;nbsp;ex Francifeanis inuentus eft, qui idem profitcremr.'Ad Conftituta diem quuffl । amboVenilTehtjRipati fuiordinis monachis,Do- | minicanuS prælek'cbat mänibus azymum pai»cnl confeet*atinm,quod Corpus domini vocant.Fraii cifeani aütcm àé magiÄratUs vrgebant vtà fede-poncret : il Ie pertinaciter recufabat.itaque re in-reda domum rcucrterunt.Paulo poft tarnen Hic ronvmum cum duobus fociis, mandato à Ponti- I fice a'ceeptO vt de caufa cognofccrcnt,Florcntini ! creihafurtt.Neque ajia fupplicij caufifuit, quàm , quod motus amp;nbsp;diffenfiOrics in Republ. excit'afle, Ar quidqiiid de rebus futurisprxnunciaftet, id ex fcnatorjbus,fuis ainititcoguouilTe diceretur.

Adeiun I

DE RELIGION E, ïjsgt; Ad eum igitur modum Florentini Hieronymum aeceperût, qucm cum Deo familiaritcr colloqui crcdiderant, vt inquitMachiaucllus. Nonnullis id forte initio ^crfuafum erat : fed paulo pofl; eum rvon vfqueco autoritäre vel induftria valere docuerunt,vt illis vel Keligioncm Numæ, vel a-liam quamuisjpcrfuadcre poffet. Quippeplerif-que corum nec Yeræ nec falfx rcligionis ftu-dium erat.

X- THEOREMA-

Felix eil homo quamdiu, Fornma tlliusith-• genio ^naturainJulget.

o K T V H A (inquit Machiauellus)

magno alicui amni confetti po-commUbZ ,*3!left,qui fl violcntiusinundauc-**'’*’’

tit, cum fttagc obftantia quxquc pert umph'.Gn veto aut fuo fluminc feratur, autlcnibus tantum ftagnis extralipas effix-fus fit,molibus,aggcribus,ÔC icliquis ciufee modiobiicibus,cocrceri poteft. SicFortu-na aliquando tam violcnto impctu exun-datjVtei nulla virtus obGftçre valeat; fed malis quæ rapidior ifta vis intulic medeti poft Vittus poccftztum etiam modcratas ne que nimis violentas Eotcunx vires fuftine«

240 nbsp;COMM ENTARIVS IL

re; Itäque Principem feliccm nidico,cui ilt;l obtigic vt naturam, mores amp;nbsp;inftttuta tem-pori congruentia habcata'nfcliccm contra, qui res fuas abter gerit, q'uàm fatio temporis patf poflic. Quippc diuerfitas temporis éfficic vcduodiucrfisartibus amp;viisad eunl dem ftnem cuentum perueniant:duo vc ro contra iifdem rationibusamp;adminicuHs' vcentcs contrarios exicus aflequantur.Itaq. qui confilio amp;nbsp;ratione vtcrur, fi in id tempus forte jnciderie vbi \Mrtute fit opus,' profperè bauudubiè ei cedent omnia : fin m’utetuf tempus, feipfum peffumdabit, m'fi mores amp;nbsp;inftituta'fiiis cohçtaria inducric. lulius Pontifex omnia impetu Sc ccleritate V * funima'gcrébat,amp;quid'em cüentuprofpe-ïo: hlültis cöUtraprjeceps féfthfïtio infau-, fta cft.Itaqvféïic ftatub^Homine« ramdiu cf I fefelicesquamdiuFortunh ipfórum itigC' nio Si. nratóri^ indulget: fèd fimulatque dif* fidcreihHpit,cönfeltim éx fdmmo faftfgiö’ ad irfiUrn detioluï. Ceiefurtt 'tjuoS èuer-tere ft’aiüir, excaicarefotet: Sc féit legere P doricos Eomfhés, quoi ad arbitrium in vö' gt;nbsp;lubiliillofijóglobo verfer. Fcrè autetn ad fuuenes fe appIica't,mfnUs confultos,Sc fe^’* üidosnncoirigcniumfèminarum imitans» ; qnæ adoFcfccntibus fcrè magis deleóhantui!'

DE KE LI Gl ONE. 241 qnxque calcaribus potins quam blandiciis admocis ad obfequinm impellendæ funx.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r •

R O F A N A M iftam thcologiam, quani ex Poetarum fabcllis Macniau. haufit, vti vcfam cfl’c fibi perfuafit, ita quoque ceteris perfuadere hititur. Nugantur

poetæ Fórtunam deam quamdam efle , quæ res fecundas amp;nbsp;aduerfas pro arbitrio difpenfet: . juuenii; TefAcimus Fortuna deÀm calóq^ locamus, inquit sat.7. ille. Atque, vt id ab ea inconfiderate amp;nbsp;temcrc fieri fignificent, linteo caput illi obuoluunt, nc dignösab ihdignis diferimine vllp diftinguat. Deinde propter lùbrîcam amp;c ancipitem inconr ftantiam p'ilæ verfatiliinfiftcre cogunt, vt; iiùC-quam firmo gfadu confiftat : vti cecinit Horat.

FortHnafiuohttanegotio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,, jHor.odJ -

Ludum infokntem ludere pertinax, _ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-,

Tquot;ranfmutat incertos honorer^

Nune mihi nunc altj benigna^ t-as nugas nobis obtruditMacbiaucllus, fciliççt vt credamus bona vel mala contingere homini-büs,próütFoftuha ipforum naturls ingeniffve scr -qua aut inlqùaeft. Deinde qùum adólefcentibus înconfultis 8i rapàdis faucat,deberè homines in-cofideratæ amp;nbsp;Cæcæ temeritati plus quàm rationî fiderevtFortunam in manu habeant. Quorfum fixe omnia, nifi vthomincs'femcl accepto in ani dlum Dei amp;nbsp;paternx ipfius prouidentiæ Contem fUjOmnérn ipfius cultüm'amp; ôbfcquium exuaht? Nam fimulac quis profpcros fiiccefius nohefte., DeibciTediftiones, fed Fortune beneficia; cala- •

24» COMMÊNTARIVS It mitâtes cotrà non Dei iudicia,fcd Fortunæ tcla, efTe fibi pcrfuafcrit,amp; cæco eins impetu volui aC reuolui rcs Iiumanas,c|uid fupercft nifi vt omncm Dci amorcm mctûmque abiiciat? Huchuciftc, Lucianicæfcholæcolumen,Principcs ac ccteroS Omni ope adduccre molitur.

Sed multa aducrfiis cam pcftcm alcxiphar- ' macahabcmus in Scriptijris,quibns doccmurm hil fineDci prouidcntia contingcre.Immô afBi-élioncs ipfas nobis falutaria cflci‘cmcdia,ne ni-mio fecundarû rcruin flatu clati præcipitcs rua-« mus.Dcniq. niliilvcrcmaliàDco patrc clcmcn-* tifsimo nobis infligi polTe. Scd qmim mihi pro-fanum hominem profanistcftimoniisconuince-öeusfum- rc propofitum fit : Primùm illi faniorcs omnes omniâ Philolophos Oppono , qui nihil tcmcrc fieri,fcd jcium cauf- omnia ab aliqua caufla efficiente cotingere,ccn-’’ nbsp;nbsp;, lt;nbsp;■ fucruntjCtiamfi plcrumquc alla nobis fit incogni-

ta.Diftinftionc quidem hîc vtuntur, dum Deum Primam amp;fummam cauflam elfe dicunt, arbi- | trum amp;nbsp;moderatorern cauflarum inferiorum»' ' quas Sccundas vocant. Quibus ctfi malta tri- * buunt, quæ fummo autori afsignari debucrant, rerum tarnen omnium cauflam amp;nbsp;fontem,media te feu immediate^ ad Deum ipfum referunt. For-tuna: quoque^ aliquando amp;nbsp;ipfi vocabulum vfur- , pant, non quod aliquam dcam co nomine velint . intclligijfcd ne à vulgari loquendi vfuabhof* j f cantjca quorum ratio in Dei confilio latct,For- ! tuita elfe amp;nbsp;Cafu cuenire dicunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

deFoiti«« . S ci TE vero in hanc fententiam Plutarchusj |

Po'ctas magnam iniuriam Fortunæ faccre dicit» quiun 1

DÉ R E 11 GI O N E. 24? quuöi cæcam illam amp;nbsp;temcrariam vocant,qüæ vi del.hominibus fè applicet, priufquam iUos norit. Nani(inquit)iïos ipficïBci utmus , neque eam nouimus : quum Fortuna nihil aliud fit quàm cuentuum cauffa quam nos ignoramus. Itaq. Stöici,quum fccundas omnium return cau-fias non magisnoficnt quam ceteri philofophi, propriis tarnen vtebantur vocabulis , amp;nbsp;omnfa ad ProuidentiamDcireferebant,quam vocabat' Fatum.Multu quidcm aberat Stoieorum dogma dcFato à vcra cognitionc ProuidentiæDei, qui nosprofitcmur. Alligabant enimDeum Stoici cauls is (ecundis, vt fine ilïis opcrari non poITct: quot;NosDeum conftituimus itavtentcm caufsis in* ferioribus, vtnuUanccefsitateid faciat : immó citra illarum adminiculum liberrimê quidquid decrcuit, exfequi pofsit, illàfquc nonnumquam, quando vifum fuerit,mutarc.

Timothevs Cononis filius,quum res ipfinsP'« »0 cgregiè geftas aemuli afsignarent Fortunæ,atque in tabulis dormientem pingerent,Fortunam au-tem vrbes reti implicantem : ægrè id tulit, qnafi ab obireékatoribus fpoliarctur return geftarum laude fibi nonFortunæ débita, itaque quum ali-quando in concionemprogreflusres geftas mul-tis verbis expofuiffet,ad extremum addidit,Nul- “ Ilam earum return partem (ciues) Fortuna fibi “ vçndicarc poteft.Huictam importunæ ambitio-“ ni Timothei (inquit Plutar.) di) fuccenfucrunt.

Itaque nihil deinceps infigne gefsit, fed aduerfa ei omnia ccciderunt ; donee tandem ab infefto populo in cxilium pulfus eft. Ex ea hiftoria col-

»44 COMM ENTA RIV S fl.

ligj;rc poffumus, vetcrum Ethnicorüm idfiiilïtî confiliuHijVt quod yulgôtribui Fortunæfolebat, id totupa, reipfa dcorum fauori amp;nbsp;gratiæ afsi-gnarcnt : 'tantum abcft vc illam pro numine co-Içrcnt..

Comin.lib. CoMiNAFvs doConcftabiliComitcS.Püii-4.cap.ix. li agcns,cuius quamquam magnæ opes craht,tri-ftiisiipps.tame.cxitiis fuit, quæftioncm inbgncm mouçtj^amquc non tantum dextrè fed ctiam piè fortutiifi- diirolüit:Quid hoc loco('inquit)diccmus de For gaientuui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t i t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. p .

poeticuni. tunarVinllcarcem habcbatmunitilsimam,amp; rc » bus omnibusinftruéiam.-ingcnio amp;nbsp;rci militaris 3, fcientiavalcbat:CarolumBurgundum amp;nbsp;Ludo* ,, uicum xulongoamp; familiariduodecim anhorum 33 vfvi npucrat.: iii ingentem vim auri pofsidebät. JJ Statuendutn igitur exl Fortunam illam fallaceni 33 ci repçntè infepCim amp;nbsp;aduerfam cxtitilfc.Scdre-33 liera hæc à Fortuna non proueniebant, neq.aliüd 33 çjft Fortuflfi quàmfigmentum pocticum; Quin jj poti'us ita ûidicandum eftiratum cifuilfeDcUm, 33 quod pfir oijancpi vitam totus in eo fucrat vt per-33 petuum inur duos illos P.rincipci bellum alcret. JJ Quippe in copolitam effeputabat materiam ä« jj yciuti. fegetem fpæ dignitatis. Etgo extremæ i-jj gnorantiæ clTet, credere Fortunam adduxifle vi-jj runkLonge prudentifsimum codementiært cos 33 Principes aduerfum fe concitaret,qui tanta étant JJ ftudioiura voluntatum difsimilititdine, Vt to* JJ to _vitæ tempore npllam vmquaminram vrioâ-jj putto confeiifcrint præterquam in ipfius mor* JJ tcm.Non tâtùm probabile fed ccrtifsimum.quO' JJ que eft, non ali^m fortunam,manum liîcatiT,^

de R E L I Gl'ON E. 145 uiffc præter Dcùm,cuius gratiam amiferatuHætf? {uritCuminxi verba de ifta ipfaFortunivlóqucn» * tisî quæquidem non minus probum ôdGkôiftiaJ-,, num nominem redolent,quàmMachiauellido- •: nbsp;quot;

^rina germanum Porphyrij difcipulum, veLE-picuri porcum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-j'*-

1A Mannon extremiingenij eft c|uoddiçicFor- tiu.A.nn»lgt; tunam temerariis amp;nbsp;inconfultis taaiere ? Legc*^‘'’'*‘' rat force illud, jï«de»ffj;Forr«;z4 proba-; uerat;fed iftud Liüi) tnulto verius, Euentu doce^ rifortcsïortunamiuuare::nûnkgerat,nec)vtdc-rat prudetifsimum illuntferiptorem ab ipfo ditl fentire.Iscnim de clade adThrafimcnumtacun» acÆcpta feribens, dicit eamnuUa alia.caufli ma-. gis aceidiffe quàin temeritate Flaminij conamp;ilis, 4uam ingenio eius infnain Fortunaprofpàro di-i^ilibus bcllicifque rebus fucceflu lUicrati ïtacjue iam -ante ipfumprceliumfatis appvebàt/fetocé amp;nbsp;rapidtun in confdiis , necdcos'nec.bpmincs confulcntciTijternerc omnia amp;nbsp;præproperc aftu-rum.Hæc cladcsfiuitattcni ad diÂatorem dicen-dum compuiit QjFabium Maximum , qui ca ra-tionc bellum adminiftrauit, vt tutafemper cali-dLs.Sc temerariis confdiis anteponcrct. îtaque, Romam forte facrorum cauffa rcuocatus , non imperio modo fed confdio ctiam ac propè pre-

l cibus cgit cum magiftro equitum Minutio,quê I legatum ad excrcitum rclinquebat, vt plus con-1 fdio quàm fortunæ cofideret, amp;nbsp;fc potius ducem l quàm Sempronium Flaminiumquc imitarctur, 1 Haud paruam rem eflè ab toties viftorc bofte \ vinçi dçfiflç, amp;nbsp;ab çontinuis cladibus rcfpirafle.

COMMENTARIVS IL

,,Temeritatem,prætcrquam quod ßulta ,,ccm adidlocorûfuifle. Et alio loco.C.Scn.pro-„niusConful (inquit, de Volfco bello agens) cui lia.Annal- eaprouinciaforteeuen,erat,tamquam conftantii

fimærci Fortunæfretus, quod viéloris populi cxcrcitum aduerfus.yiâos quxilTetjOmnia teme-ireacnegb'gcnter egit.crgo Fortuna,vtfæpeaüâs virtutem fequuta cft.Ita igitur fenfit Fabius Ma-xnriusjitäLiuius ; longe Fapientius intoiudicio quam ifte Sophifta, qui nobis perFuadere cona-turTcmcritatem prudentiæ anteponendam efle, lt;1 Fortunæ Fauorem conFequi volumus. Qu’Ppe euentUs omncs,quosFortuitos.vocanius,a Deo i-pfo dantur, qui Prudentiam, quæ ipfius quoque donum cft,potius quam Tcmeritatem fccundat. Nam ûqüando Forte Deus Fanis confiliis aut pru- [ dentiæ noftræno bcncdicitjid adeè ex co oritur, i

quod ex ipFo non pendcmus,qui omnis Fa

r pientiæ Fons eft,amp; reriim bene ge-

ftarum gloriam Follerjiæ

' noftræ, non ipfi, '» iribuimus.

J

• ... I,,,.-

€ O M M E N T A R I V S T E R T I V S, IN QJV O T R A CTATVRDE POLITICA

Reipubl.adminiftratione,lt;juæ à Principe conftitu-enda eft.

T Ji r Ar / O.

HRiORiBvs libris Machiauclli rJy^^Theorcmata (^uæ ad Confilium amp;nbsp;Re ligionem pertinebant,ordinc digefsU abunde docuimus non alium eins doftrinx fcopiim elTe, quàm vt Principem doceat priuatis confiliis Rempubl.adminiftrare, de fua vnius fcntentia omnia gercrc ; ceteris qui aut co fill j copiam prxberc,aut vcra monere poC-fint, aures claufas nabererdeindepietatera amp;nbsp;rc-ligionem omnem exucre. Nunc tertiam partem aggredimur, qusc de Politia eft , Sc multa capita in fe complcctitur. Continet enim Theoremati de Pacc,bcllo,fide,promifsis, iurciurando, dementia,GEuitia,liberaUtatc,auaritia , conftantia, cetcrifquc virtutibus aut vitiis qux in illuftribus amp;nbsp;politicis viris in vtramquc partem confidcran tur.His de rebus ita fcribit Machiauellus,vtfatis appareat cum nihil aliud agere quam vt tyranni-cis artibus Principem imbuat.Earum quidem a-deo fe peritum amp;nbsp;confultum cffe rcipfa oftendit, vtBanolum quoque fupcret. Nam Bat^lusin

Ï48 P R Æ F a T I o.

co traâatu quem de Tyrannide fcripfit(etfi iufis ojmnis humani copfultifsimus) fingula Euiuj quæftionis capita non tani accurate perfequU-tusjcft vtiftctquamquanl aJioqui.exBartolo opti mam partem Tyrannies iftiusfeientis haiiftam in contrarium detorfit. Siquidem Bartolus de i-ftaTyrannidis oceupandsamp;exerccnds arte ita difTcritjVt crimen intcftabilc atque omni ope ar-cendum putet. Sed paucis, fi libet, vtrumque fi-mul conferamus, vt itjde liquido appareat quod Bartolus merito ad iniuftitiam amp;nbsp;nialitiam Ty-ranni retulcrat id a MachiaucJlo compiUtum, amp;nbsp;ad iufti Principis officium tranflatum, cf-Bartolus dpas fpccics Tyr^jn'norum ftatuit, quarum vnam Juris, feu tituli : alteram Excccitij fiuc vfus, voeàt. Tyrannus titulo, is eft .(inquit)'qinfine vlTo iurc, aut iniquo minime kgitimo titùlo, prinei'^atym inuadit. Tyrannus exeficitio fiuc vfu, is eft qui legitimu qüidem ius ad pfincipatum habet,-fed cum iniufté amp;nbsp;contra llt;ges cxercet.Inde aâionum decern Ipccies enu-TyMunidis mci'at, quibusisfe Tyranrium prodit. Prfmo, quum potentes amp;.infigncisviros nbsp;nbsp;médio tollit,

ne adu'erfus tyrannidem infurgant. Secund6,quä vexdt atque opprimit fapivntcis amp;nbsp;prdbos , nc vitia ipfius vulgo enuncient aenudent. Tertioj quum literariim ftudia abolct,ne fapientia edifci qucaf.'C^iarto, quum cœtus amp;nbsp;conuentushone-ftos licitofque prohibet, metu nequid adticrfiis fe inotiantur. Quintb, quum cxploratorcj amp;nbsp;e-niiflarios pafsim habet, fihifiros hoininum fcr-inonlt;?fl(de fc veritiis. Sexto , quum iiitpr fubditos

P R Æ F A T I o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;149

difsidiaamp; parteis fouet, vt alij alios mctuant ,amp; ncutri aducrfus ipfuin confpircnt.'Septimo, quû fubditos in fordibus atquecgeftatc continere ni-titur,vtlaborcoccupatis quidqtiam machinari non vacet. Oé'tauô,quum bellum alcreftudct,vt fubditos quotidic magis ac magis atterés,fuas o-pesviribps firmet. Nono,quuni cxtcrnis magis popularibus fidens, peregrin a cuftodia femeti-pfum fepit. Deçimô, quum difsidcntibus fubdi-ris, vnam in partem potius quàm in alteram inclinât. Has decern aélionum fpecies Bartolus argumentis èiurefumtis ccrtifsimasTyrannidis notas cfie probat : fcdpræfcrtim bis tribus Ty-rannum prodi docet,quû difsidia inter dues alit, quum eos pauperat, quum in coriim corpora amp;nbsp;fortunas feuit. Itaque demiim ftatuit ciufcemo-di tyrannis obfequium nondcberi ; fvdcmagif-ttratu deturbandos effc. lam et bis dccem Ty-rannidis notis, nonne totidem Tbtoremata pli-cuit Macbiauellus? Nonne Principem fuum ex iis érudit, vtv.irtute infigneis viros amp;nbsp;patriæ a-raantes tollat, fadione? amp;nbsp;difeordias foucat, Aibditos in égeftatem redigat, bellum alat , amp;nbsp;cetera edat, quibus Tyrannum Bartolus agno-fei prodidir?Minimè dubium igitur cft quin Tyrannum informare cogitauerit, fed ita vt quæ ex Bartolo compilarat, multo ampliora auéliqri-que rcdderct. Nam ex fuo addidit ; Non debtre Principem alio vti confilio quàm fuo , ncque pati vt quis rerum veritatem ipfi referatrnon iuf-i nbsp;nbsp;nbsp;iurandum, non'fas, nôn fidcm,non religioncm,

I nbsp;nbsp;nbsp;habcrc:fvd femimjVerfipeUcm, pcrfidum,immi-

250 ÇOMM£NTARIVS IIÏ.

tem,extrema nequitia in/îgnê, cfle oportcrc. ïta Rai'tolum Macliiauellus in arte l'yrannicatra-dendi multùm poft fc reliquit. Ncquc lioc vtriuf que inter fc coparandi caiifa à me d.citur.Quip-pe Bartoliis eo fcripto Tyrannidcm nudarc amp;nbsp;damnare voliiit:cam vcro in lucem atq.invfum eduçcrc, amp;: ipccicofficij Principis Tyrannicam artem traderc, Machiauello conftiiumfuit. Sed neqiieBartolus Machiaucllo , ncque lurifconC præftantifsimus vili fcribæ aut chartulario Florentino, conferenduscft. Nuncad inftitutpni P erg am us.

I. THEOREMA-

bellum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eiuibus necej^arium : amp;

' fia armanulla nißin armisßfes eß.

ACHiAVELLVs Laurcntio Medici fuadens vt principatum Icaliæ inuadat, hoc illi Axioma proponif.Docetenim Icaliam ad nouumPrincipem fufcipicndum paratifli-mamcflc,propcerea qiiod in extremasca-Jamitatcs incidcric, quæ vel mifcrrimam Hebræorurn in Ægypco feruiturem fupe-rcnc. Sperafleinfelicem illam prouinciatn fe hbevacum iri à Principc(CaroIum v 111. defignac

D E P o L ï T I A. ist tjcfignat) quem fibi à Deo miflum efle cxi-ftimaret : fed teip fa amp;: cuentu apparuifle ilium à Fortuna reieftum amp;: dcftitutum cffe. Itaque nullam ei iam rcliquam fpcm efle, vcaliquando vmdicetur in libcrtatem, nifi in vna illuftri Medicum domo; quæ fub-nixa ope Eccleßae cm prxfidct (Leonern x. fignificac) fréta fua virtute fortonäqtie Dciprxfidio fulta, tantum opustutôamp;i fi' dentcraggredi poflit.Ipfûmqueadeô Lau rentium magnificum amp;nbsp;illufttcm viruni id facileaffequuturum, CæfarisBorgixamp; A-gatbolis exempla imitantem. Itabam qui-dem nihil nifl res nouas fpeäare ; Italos viribus, amp;nbsp;corporis animiqtie alacritate,cete •• ras genres anteirc. Attamen(mquit) quum proelio decernendum cft,numquam mter-funt-.fed in ignauia amp;(ecotdiaimperato-rumeiusxciculpaeft . quippc rei miliwis peritihaudlibenter imperinrn cuiufquam patjuntur , amp;nbsp;omnes pcritos fe efle putant. Poflremo Laurcntium monet opportunam fllioccafionem oflFcrri occupandx ltalix,vc

I eammifera feruituteoppreflam liberec. ll-j lud porro inceptum iuftiflimum fore : bellum cnim iure fnfceptum vidcri, quod nc‘ ceffarium fit : armaque légitima pia efle, vnde,alia omni fpe incifa,falus pct'en’da eft.

25t COMMENTARIVS III.

c vno MachiaucIIiTbeoremate,tam-j quam face, c-xtcrna amp;nbsp;ciuilia bcllapcr poflunt. Nam fi j^Qj. Principibus pcrfiiafum fuerit, Heere alium aggredi propterea quàd fubditos male babeat,numquam illis bcllorum feges amp;nbsp;caulfa: decrunt.Nulla igitur iufta caufla L aurentio erat yfurpandæ Italiæ propter Principum amp;: tyran-norum fæuitiam . Quid enim aliud foret, malum malo amp;nbsp;tyrannidem tyr^nnide pcllcrc? quum nullum ius Medicibus effet addominatum Italix.Tyrannos enim non tantiim vocarunt an-tiqirijCaligulas'jNeroncs, Commodos , 8c cctc-ros, qui fubditos crudcliter tradarent : fed cos quoque qui Republica occupata, 8c oppreffa li-bertatc, eines tarnen moderato imperiorege-bant: cuiufmodi lul. Cæfar, Hicro Syracufanus, Trigintatvranni Athenarum ciuithti à Laccdæ-fnoniis impofitî,fuct'c.Itaq.alicna; regionis prin cipatfi inuad'cre Princeps no poteft'àd tjuem nullum ius Iiifi vim habet,quin tyrafiftidis opinionc noijie'hq.fubcat: vteumq.dicat fetum incolis 8c indigenis çlemqtcr agerc yclle.Qómunis tarnen focietas 8c iiiftitiajaonprohibet, quominiis frin cipi, cui iure tyrannidem coercere Hccat, auxi* ïîumfupped)tct:quia PrincipcsPrincipibus com fnuni offició obftrifti funt, vt iis opem ferat qui iure ac Icgitimo ordine tyränidi fefe opponunt. Kemini,«i- R o M A NI multis cxcmplis id verü æquûmq. fi iurtis de effe c,onfirmarunt:quu fc alicnis bellis iminifeCf' '■cnollcnt fine iure öf Icgitimo titulo. Samnites debet. (gens opibus armifq.vaUdajquüm Çampanosaq uerfó

tgt; E P o L î T1 A.

iièrfo prœlio fregirtcnt,coegerunt ad petcndum

Roma auxiliu, quia nulla propinquior fpcs crat. ' ‘ Iraq. Icgati infcnatum introduéli multis verbis

docuerunt,quam vtilis foret Romanorum rebus

Campauæ focietatis accefsio:quantum vrbis am

plitudine, quantum agri vbertate, ceteris fupe-riores effent : ea omnia Romanorum fore, neq^ vllam fore coloniam quæ Campanos obfequio amp;nbsp;fide erga ipfos fuperatet.Itaq.fc à Romanis a* micitiam in perpetuum,auxilium inpræfcns,pc-». tere. Hæc amp;nbsp;fimilia quum oraffent,, nihil tarnen k Senatu impetrare potuerunt, nifi vt legatos ad Samnites foéios atque amicos Romani mitte-* rent, precatum ncqua vis Campanis fieret. Ad ea princeps lcgationis(fic enim domo mâdatum attulerat,inquit Liuius)Qiundoquidem,inquit, noftra tueti aducrfiis vim atque iniuriam iufta vi non vultisjveftra certè détendetis.Itaq.populum Gampanum,vrbémq.Capuam,agros,diuina hu. manâq.omnia,in vcftrâ,Patres Confer.populfq. Romani ditiOnem dedimus: quidquid deinde pa ticmur,dedititij veftri pafluri. Tu in Senatu iam fides agififa,deditos non prodi:bellümq.aducr-fus Sainnitesfufeeptuna cft,quodfine iuftotitulo Romani a Campanis in fc numquam vcrtiflbnt.

Mm MORA Bins certc eft Martiani Cæfaris pomp.i^-fententia, Donec licerct in pace viuerc, non de-ccre Principem arma fumerc. Qmppc neq.arma

’ inducndaPrincipi,nifi vt patriam potiusdefen-' dat quam vt aliéna oppugnatu eatrneq.bellum fu feipiendum cft,nifi prius iuftum fit nécne mature çonfiiltatum fuerit. Bella enii» ( ait Cominaus)

jj. .

254 COMMENTARîVS IIL

iaccptu amp;nbsp;prima fpccic læta funt, cxi'tu pcrdifn-' rlorui cilia. Iraq, priufquam tcrtium amp;nbsp;vltimum bel-* lum Punicum fufeiperetur, in fenatn Rom. diu multumque tanta t'es agitata eft, atque inter M« Porcium Catonem amp;nbsp;Scipionem Naficam fena-tusprincipes(quorum alterfapientifsimus vir in ciuitatc habebatnr, alter optimus vir ctiam à fc* natu iudicatus erat)variis Icntentiis certatu. Cato fiiadcbat, vt bcllü indicerctur Cartbaginicn-fibus,qui exercitum fpccic cotra Mafaniflam regem, reipfa contra RomanoSyComparatum infi-* nibus haberent. Nafica contradicentc, legatos mitti Carthaginem plaçait, qui fpcculaicntur quid agerent,caftigato eorurn fcnatUjqiiod contra fœdus exercitum amp;nbsp;naualcs matenas haberent.SedGifgo Amilcaris filius,homo feditiofus qui tune in magiftratu erat, ita fenatum bellum aduerfus Roni, luadcndoconcitauit, vt legatos quominus violarenturfugacxplicucrit. Idnun-ciantes, infcftiim iam fenatum Carthaginienfib. infeftiorem fcccrunt.QjJiim Cato fuaderet vt iis j bellum indicerctur: Nalica, nondum iuftam fibi cau/fam bcllandi videri, amp;nbsp;nihil temeVe facien-dum:Catonisfententiapcruicit, vt cum Cartha-ginicnfibus, quod contrafocdusnaucs haberent, Är extra fines exercitum eduxiflent, quódcp Ma-fan'ife focio arma intuliß'ent, bellum gcrcrctur. Sedbello indiftodiucrlis quoqiie fententiis in- I tcrcos certatum cftdetollcndaantferuandaCar thaginc.Cito delendam elfe ccnfebat,quod gra- 1' uis ad'uerfaria amp;nbsp;priftinis cladibusctudita iinmi-ncret Romæ, amp;: fiibindefidcm frangcrct. Nafica fuadebat

DE POLITIA. 255-fuadebat rclinqucndam, tum vt metus hoftilis in bonis artibus ciaitatem retincrct : externum ti-morem maximum cocordiæ efle vinculumt tum nc Romanæ iuuentutt deeflet materia acuendat virtutis. Medio inter vtrumque temperamento Senatui placuit vt parcerctur Carthaginicnfibus, fi primum armis traditis, deinde claflc exufta amp;nbsp;rclida vrbc, mox procul à mari x. millibus ncc «inus remoto loco oppidum codercnt.Id quhm Confutes in Africam tranfuedi ex autoritäre Pa- * trum imperarent, indignitate rci Carthaginicn-fes ad bellandum compulerunt. Itatertium bellum initum eft. Si Carthaginis ipfius exfeidio terminatum.

M t. M o R A T V quoq.digna eft fententia Can-cellarij Rupcfortij,qui régnante in Gallia Caro-lovtii. eum magiftratum gerebat. Confilium dabant multi Regi adolefecnti vt aduerfus Fran-cifeum vltimum Britanniac ducem bellum fufei-pcretjciufqueDucatum armis inuaderet.Cancel larius monebat, iura quæ Rex ad eamditionem obtinendam babcret,nondum bene certa effe at-que cxplorata,8c accurate effe infpicienda priuf-quam bellum indiceretur. quippe Tyrann! efte alicnam ditionem vfurparc. Itaque ex eins fententia mifsi funt legati adDucem, qui monerent vt deligcrentur vtrimque arbitridofti amp;nbsp;rerum periti homines, qui de Regis amp;nbsp;ipfius iure difee-ptarcnt.Id faftum: fed inter hæc Francifeus mo-ritur:Rcx Annam ipfius filiam amp;nbsp;heredem ducit.

i ita finita eft controucrfia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ano*t.ia

IPEM illc Rex Carolus, priufquamNeapoli-

COMMENTARIVS III.

tanam cxpcditioncm fufcipcrct, Præfidcs Parla* rtientorum , cum Canccllario amp;nbsp;Prlnci^ibus re-* giæftirpis,in confilium aduocauitjiifsitq. difpi-cerc,an aliquid iuris habcret in Siciliam amp;nbsp;Nca-polim. Illiinfpeiâaprofapiaamp;ftirpercgum Si-ciliæ ac Neapolis, corumquctcftamentis,ftatue-runt corum regnoriim hcrcditatcm ad Regem pcrtinerc. Itaquecxco rclponfo fufccpta expc-ditio eft. Vndc apparet Machiauclli vanitas, qui Üngit Cafolo conlilium fuifle occuparc Italiam, ni fortunainuidilTet.Quippc ncque boe deftinar rat animo,ncquc vllas Italiæ vrbes cepit.nifi qux ad tranfitum opportunæ crant : fed ca fpc ac lege vtrcddcretjficiiti pofica reddidit. Potcrat quidc, fi,vcilct,multo fpcciolîorcm titulum Italiæ vfur-pandæ prætcndcrc, quam Laurentius Mcdiccs: quando illam olim Carolus Magnus Galliærex in ditionc habucrat. Sed non ca Regibus noilris confuctudojditionis alicnæ dominium iq fc tranf aut quidquam fibi adiudicarc,finc iuftoti-

Carquvs v.cognomcntoSapiens, crcbris no-bilita^samp; plcbisAquitanicæprccLbusfatiga;

prouinciam ft'cipcrc vellet quam tun} A’jgJi tenebant: noluit tarnen cam rem nificoH' fvUù Itaque à prvdcntibus amp;nbsp;pcritis rc-rifpji yiris iufsit infpici eonditioncs pacis quxin* pptrem fuum Sc regem Angliæ faóta erat, j.jujppefibielfe fignificatumnonnullaab Anglo conti;;i, fœdps.fajfta cRe. Ncqiic fitis habuit id i-plc certo amp;nbsp;cxploratc feirc, fed fubditos quoque firosT- c^ruqi præfij'rtim regionum incolas qu.^ tum

t) È POLITIA.

tûm Anglicç ditionis erat, ea de re doccri voluit; Itaquc circura Oppida amp;nbsp;præcipuas vrbes Aqul-taniæ concionatores cum iis mandatis dimittit.

Illi pro fuggeftu iusKcgis exponunt, amp;nbsp;iuftarrt cauflam cur casprouincias ab Anglis occupataS vendicarc fibi amp;nbsp;regno vellet.Id tantum valuit,vt paucisdiebus plurima caftella , fcitaginta vrbes amp;nbsp;amplius, ab Anglo ad Galium deficcrent;

Qt.amobrem Princepsditioncfn in quaru nullum iushabetjfpccic pellendç tyrannidis,alle rcrefibinullopafto debet.Sedhïc moiieri pofsit “quæftio : An liccat Principi pro Rcligione bel-quam armis lum fufcipercjid cft,vthomines in fuam religio-nem cogat.Ea facile diflblui potcft,fi res çquita- fcipiendam te definiatur. Quum enim Religio in iis appro-bandis fitafit, quæ ad Dei cultum pcrtincnt:ap-probatio autem ex perfuafione amp;nbsp;fide oriatur; perfuadcri homines armis amp;nbsp;minis non poflunt, fed docciido,moncndo, argumentis amp;nbsp;teftimo-niis,quæ paülatim ad affentiendum illiciunt.Sed fiquis mâlit cam quæftionem maiorum exempîis expedire , ea in vtramque partem occurrunt.

Kam (vtexnoftris Anualibus paret) Clodoucus AnnaUti t.Carolus Magnus , amp;nbsp;aliquot alij Gallic reges, ’ non aliam ob caufl'am Sàracenis Ethnieffque arma intulifle videntur,quàm vt Chriftianos effe vi amp;nbsp;malo fubigerent. Itaque vifti belle, amp;nbsp;nulla 1 adhibita inftitutionebaptifati,fimulatque rebcl-j landi facultas obucnerat, qua facilitate Chriftia-I harn religionem induerant, cadem exuebant. Id. 1 confirmât Icpida hiftoria Rabbodi Prifi.e dücis. i Is cnim quum iam veftes-exuifTet vt baptifaretuc \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;R-

258 COMMENTARIVS lïL

amp; altcrum pedcm iu baptiftcrium mcrfiflct, pet-* contatus cft ab Scnonenfi Ardiicpifcopo , vbi-nam plures baberct propintjuos amp;nbsp;amicos,In Pa radifónc an apud inreros, Archicpifcopus,Apud inferos,inquit, quQXiiam maiores tui baptifati non funt. Turn ille pedcm aquacduccns, Ergo jj (inquit) ad inferos ire malo cum propinquis amp;nbsp;amicis, neque tanti mihi cft baptilari vt ab illis fciungar. Ita profanus homo baptifmo rcpiidia-to abiit.Atqui tü ad Chriftianifmi profcfsionein । fufHcere viciebatur exterior baptifmus, amp;nbsp;co amp;-pc armis, veluti obtorto collo , trudebantur Etbnici.

Fto(riib.4. Itaqje vctcres noftri reges crebras expe-‘»P » j?. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jr, Orientem amp;nbsp;Africam aduerfus S’ara-

cenosamp;Turcas fufeeperunt amplificandat reli-gionis, atque vt mortis Dömini noftri poenas ab infidelibus expeterent. Aliquando tarnen ab illis didicerunt, inconfulto zelo ciufcemodi bclla abs fe fufeipi. Quum enim Carolo v i. régnante, Dux Borbonius cxcrcitum Qallicum in littora Africxexpofuilfet, vt bellum aduerfus barbares amp;nbsp;infidèles gercret : Saracenorum imperator præconem ad Dueem mifit fcifcitatum,cur in ar mis aduerfum fe, qui'dvepctentes,venifl'ent.Dux Borbonius, primoribus conuocatis, quum earn rem ad confilium retuliflet : refpondcri placuit præconi, Eó venille vt vlcifcercntur mortem Chrifti fil ij Dei amp;nbsp;veri Prophctæ,quem maiores ipforum iniufto fupplicio afFcciffent.Hoc renufl ciato Saraceois refpófo, remifere extemplo præ-csiuem ad Dueem amp;nbsp;proceres, ipforum querelas defcren-

DE P O L I T I A.

dcfeVentem: Se immerito accufari amp;nbsp;ad pcenam cxpofcijcos male auditum accepiffe,qui crcdidif fcnt ad fuam gcntem fcclcris eius Gulpam perti-ncre J quippc non Saracenos fed ludæos Chri-ftum cruci affixiffczaC (îæquum effet pofteros maiorum pcccata lucre, cniniucró îudæos vlcif-cerçnturqui inter Chriftianos viuerent.Noftri quüm ad hæe quod apte pro tempore refponde-rcnt,nihilhaberent,nihilotamcnfcgnius bellum gcfferunt : fed quum pcftilcntia in ekcrcitu orta cflct,nulla re mcmorabili gcfta,amp; magna copia* rum parte amiffa,domum redire coafti funt.

An no c I 3. c c c c. lui, Papa pcrtotum Monftrfl. orbcm Chriftianum bellum inTurcas publice^*quot; indici iufsitadvlcifccndam Chrifti mortem Turcas in rtligionem Cbriftianam cogendos. Sed eumlitcrismonuitTurcarumprinccps ern-cifixum fuiffe àludæis Chriftum : fe vero non ex îudæorumfcdTroianorum ftirpe genus ducerc, à qua Itali quoque fe ortoS ferunt. Itaque fuum amp;nbsp;corumpotius officium foreTroiæ ruinas re-parare,8c Heftoris fui aui cædcm in Græcos vlci fci,quam inter fc bello ccrtarc.Sc quidem id iam aggreffum magnam Græciæ partent in potefta-tem fuam redegiffe. Cetcrum credcre Chriftum magnum Scnobilem Propbetam fuiffe;fed num-quam imperaffe (quantum quidem intclligcrct) vthomines adfufeipiendam fuam legem vi amp;nbsp;ar mis adigerentur. quot;Neque fe ptofefto quetnquam sogere vt Mahumetis Icgi credat/Fall ptopc for malitcrasTurcaadPapamfcripfit, multo certc æquiorcs quam buUas Pontificisi Quippe non ’j

16Q COMMENTARIVS IIÎ.

violcntia armoriim Chriftus, fed prædieatioiî^ amp;nbsp;doftrinaiEnangclium fnum tradi voluit*

Qy VM propter Schifmapontificium Chriftia-naRcfpnbl.dilccfsiirct in partes, aliis Vrbanuni aliis Clemcntein fe6tantibus:alij alios (vtverih-mile eft)extfa viam falutis efle eredebant, Si in-iiieem (liciiti Annales memorant) canes, incre-dulos, inHdeles, alij alios vocabant. Quando c-nim(incjuiebantj nonnili vnum Nuinen in cælis cftjiion plus vnoin terris quoqueefl'e decet.Q^ii Clementis erant, Clementem verum Numcn il-lud terrellre effe contendebant. Vrbani fitutö-resjClemcntinos ficuti à vero Deo ita à Fide aberrate aflirmabant. Itatum Fides (vt Hiftori-ci noftri, qui communi errore implic-iti étant, fcribunt)cóeufla amp;nbsp;labcfadata,parum à ruina a-bcrat. Nam amp;nbsp;prætextu hiiiusdifsidij Rex An-gliæ, qui caufl'c Vrbani fauebat, regibusGallix amp;nbsp;Caftellæ,Clcincntinis, bellum inferre aggref-fus eft. Qui Clementis fedam fouebant, nihilo minoribus animis Vrbanianos infeélabantur: immo ipfum quoque Vrbanum Perufix obfede-runt,amp; cepiflent, nili is fuga fc eripuilfet. Gallia! Rex in Italiain irrumperc dccreuerat, vt Vrbani partes hello frangerettfed mutato conGlio Schif raati potius Hilem imponcre ftatuit.Itaque con-uocato follcnni Rhemos conuentu, cui Sigif-inundus Cæfar ipfc interfuit, decretum communi confil in faéliim eft, quo Papx ambo monc-icntur VC fe nouç Potificis creationi fubneerent: fuum illis ius «onferuatum irifi parère nollent, fore VC Principes Cbriftianicorumq. fubditiv-

DE P O L I T I A. 261 tfiufquc obedicntiæ fc fubducercnt. Itaq. quuin ncutçr in Concilij potcftatc cffe amp;nbsp;parère huic decrcto vellet, vtrique potcftas abrogata tft, in Concilio Pifano, Cæfaris amp;nbsp;Regis autoritäre, amp;nbsp;nouus Pontifex diéfus Alexander v. Ita bclla Religionis ergo intra cum finem coercita amp;nbsp;prorfiis exftincta funt.

C t T E R V M iftius forte Schifmatis tempore iroff-lib v difeeptanda crat quædam controuerfia inter Gal“P?)-lix Regem amp;nbsp;Ducem Britanniæ.amp; cius rei cauf-faTuronibus indiftus crat conuentus. Ibi Ducem nonnulli c Confilio regio fummonuerunt, minus cfTc obfequentem Regi, quod diuerfæ ab co religionis effet(Rexenim Clementis,Dux Vr bani cauflx,ftudebat)ncquc dcccrcvaflallumdi-uerfam à fuo Principe religioncm fequi. Ad ca Dux prudenter refpondit : Id ncq. Rebcllionem ncqucinobedientiam iurcvocari poflc,nequcfe quemquam confeientix lux arbitrum , prxtcr Deum,habcre:ccterû'Vrbano Papa iianiti, qubd ante Clcmentcmdcfignatus elfer.Plcrique Con-filiarij Rcgis,fed tenuiorcs,in diferimine illo Rc ligionishxrebant: fedBiturigum amp;nbsp;Burgundiæ duces non tanti effc illud iudicarunt,vt foedus cu Duce impedire poffer. îtaq.CTi eorum fententia, non tantiim Rex fidem futurx cu Duce amicitiae (anxit, fed domefticum quoq. foedus publico ad-iunxit,pafta filioDucis in matrimonium filia.

Hoc exemplum Chriftiani Principes imitari dcbcnt,neq.piopter difcrirncn religionis imjicc difsidcre-.fed eius rei fummu arbitrium ad Deum ipfum dcfcvrc.Ncq.ab its ad vlla rcligione .armis

R iij

2^s COMMENTARIVS HL

adigcndi fubditi, fed molliorcs via? tcntand^p funt, enodandi errorcs, amp;nbsp;cx Dei verbo via re-éiior aperiendaeft. Sed præfcttim quumhærc-fcöis conuifti non funt, etiamfi adulatorcs jnfii-gent, numquam tarnen bello funt perfcquendi, d^MoXc’ Mt^nioratudignum eftcxcmpluraLudouiçi x jr, franc.ru Iff cui Patris populi cognomen impofitum cft. ïn-cendebant cum Cardinales amp;nbsp;Êpifcopi aliquot aduerfus Merindolanos amp;nbsp;Cabrerienfes (rcli-quias videliçct Albigenfium Cbriftianorumjqui olim propter Chrilïum din multumquc vexati funt) qiiippc veneficos, inceftos, hæreticos, aC proindetollendos, efle. Mcrindolani amp;nbsp;Cabre-rienfes fubodorati qua; Cardinales amp;nbsp;Epifcopt in fe confilia coqucrcnt,mittunt ad Regem legatos, amp;nbsp;innocentiam fuam tutantur. Eos legatos aditu régis Cardinales probibere conabantur, Kegcm monentes nc illis pro fe dicendi apiid fe poteftatem faccret: lure CanonicO prohiberi nc quis cum hæreticis cömmunicet. 1 urn Rex, E-tiamfijinquit, mihi inTurcam autdiabolum bel lum fufeipiendum tlfct, cos tarnen prius audirc vellcm.Dignum prorfus Regerefponfum.quip-pe inauditum amp;nbsp;indefenfum quemquam damna rcjfceptro amp;• iure abuti eft.Ergo accitos legatos Ludouicus introduci iubct:illi reuerenter txpo-nunt, Merindolanos amp;nbsp;Cabrcr.Euangclium,Biblia,Symbolum ApoftolicunijDci pra:ccpta,Sa-cramenta, agnofecre atque amplefti : cetcrum nee Papx nee ipfius doiftrinæ credere.Si fccus cf-fe Rex dcprclienderet ,fc nullum fupplicium rc-.eufare. Ea itgne fe liaberent an fccus Rex fcire vp luit,

D E P o L ï T I A. i6^ luit. Itaquc cade re Adamo Fumæo libellorum fupplicnm magiftro,amp; M. Paruo Dominicano, qui illi àconfefsionibus crat, quæftionem mandat. îlli ea in loca profefti, amp;nbsp;quæftionibus per-fçftis reuerfi,ad Regem referunt, illis in locis In fautes baptifari, articulos Fidci amp;Decalogam doceri, Dominicos dies rcligiofè coli, Dei verbum cxponi : vcneficiaamp; ftupraapüdeos nulla çfTc. cctcrum fe in ipforum templis neq. imagines neque ornamenta Mifiæ vlla rcpcrilfe. His auditîs,Rcxcôfnc præcipiti iudicio damnauit? Minime; fcdiurciurandoaddito,Me,inquit,amp; cc tero populo meo mcliorcs illivirifunt. Ad hune modum Principes aduerfum fycophantarum ca-lumnias protcgcrc eos qui errorum conuiôi no funt amp;nbsp;patienter tolcrarc debent.

Nvnc ad inceptum redeo. Superiusenima me diôtum cft,Non facile ncc|uc temerè Princi-pifufeipiendaefle bella,contra quàm fuadet Ma- mut»odi px chiauellus : immofiqua forte eoadus inicrit, mnibus acquis amp;nbsp;honeftis conditionibus quam-quot;quot; ' maturrimè fieri pofsit finicnda.Quippe nonnumi quam Princepsqui æquas pacis leg es bduciavi-rium reeufat, aut mox pænitere, aut in détérioré fua fortunapaeem facere,cogitur. Nam modiei fæpe duces potentifsimos Principes amp;nbsp;magnos exercitus parua manufudere,

Instrvct is vtrimque exercitibus in Pi-

ôonum agro Angli amp;nbsp;Galli flab ant ineius pu-rrofftib.i. gnæ cafum quarcxloanncs captus eft: fed priuf-quam acies manum conférèrent, Princeps Càm-,,jj. briæ progrcffns ante figna , colloquio petito, P. iiij

2^4 COMMENTARIVS III.

æquifsimas pacis conditiones tulit:Se yidel.quæ-' cumq, ex quo Burdcgala profeftus erat, oppida çcpcrat,ipfafquc adeomanubias amp;nbsp;omnem à fuis captam prædam reftituturum, Rex contendebat vt Princeps amp;nbsp;quâtuor præterca totius excrcitus nobilifsiini fe ipfiuspoteftati pertpitterent. Pria ceps potius quàni fe vitro Rcgi dederet fumrno cum dedecore, proelij fortunam experiri maluit. Itaq. parua Anglorum inanuaduçrfus maximas Çallorum çopias contendcns,Rcgc ipfo multiT-que aliis proceribus captis aut interfedis, infi-gnem vidoriam tulit.Ea ejades regnum adeo vi rib.amp;r pecuniis exlAufitjVt coriacca moneta cla-uo argenteo transfixa in vfum adduda fit: amp;nbsp;multas præterca calamitates in Galliam iqucxit.Que non euenilfcntjfi Rex maluiifct miti amp;nbsp;facili exi-, tu ci bellp fioem imponcre, quàm fe ac regnum jn vnius horæ diferimen dire.

Annal.in nbsp;nbsp;nbsp;Prvdentivs ci'go Carolus VIT, qui Aqui-

à«n.i45i. taniam amp;nbsp;Normaniam Anglis cripiens, nullam vmquam eonditioncm,nuliiim feedus^abnuebat, 34- Quippe fuorum fanguini parcens fua rccipcrc fine bello malçbatraçfi Angli iuftam paeem æquis Içgibus dediflept, non rccufaflct.Sæpe cnim illis Aquitaniam aut Normania obtulit,aum fibifum muiTi iuî in cas prouincias rplinqueretur: fed qua id Angli pcruicacitcf abnuercnt,8; fub eius çlitri tela viucreaut eialiquid in fc iuris cffcnollcnt, expulfi vniucrfa Gallia, cxccpto Calefio.dfi omnia teuere vcllcnt omnia amiferunt. Itaq.dum rex jllcfapicns moderato confifio amp;nbsp;l atiouc potius quàm impetu amp;nbsp;armis bellum adminiftrat, adec? v'erfa fortuna cft vt oppida,caftclla,arecs,vitro in çiusfidc amp;’potcftatc ycnircntrac multo plus Icifi

D E P o L IT I A. . xJs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

ilia viabveui profecit qiiàm tres Reges conti-nui perpetuis bellis confequi poflent. Quare fæpe dicebat,veile fc fempertentare an pax com-poni poffetjpriufquam arinis dcccrncrct:vtDco propitio rem gcreret,

P L E N AE flint eins generis cxemplis Roma-næbiftoriæ.Nam quæ res maximeCarthaginien fçs,Peifca,amp; Mithi idatcm, fubuertit? quid An-tioçhum Afiæ, amp;nbsp;Philippum Maccdoniæ, reges deprefsit,nift quod æquas amp;nbsp;honeftas pacis leges aRomanis oblatas in mtliorc fuafortuna non acceperunt, malucruntquc experiri quantum lure nixa vis pofset ? Modica cnim vis æquo amp;nbsp;iure fréta magnas fæpe vires,fed iniuftas,cucrtit. Çuius rci ca ratio effe videtur, quod ij quibus ins Se bonacauffgpia ac iuftaarmainducrunt,quum 4b aduerfariis fiduciavirium elati5,vcl çquifsimis latis conditioïiil-)us,pacem impetrare nonpof-fint, ab dcfpcrationc verbs in furore animis longe acrius pugnant, quàm qui in aciem folam fu-pcrbiamferunt. Sçd ea maxime caufla elf, quod Deus, viéloriaruni arbiter,plcrumquc bclloruin exitus fccundum ius amp;nbsp;fas dare confueuit.

VeRVM ante omnia Principi ca potifsimum bclla fedandafunt,quæ in ipfius ditionc vclifub- oomcrtici ditis vela peregrinis moucntur. “Nam externa quidcm amp;nbsp;longinqua beila frpcnon modbnon misPihurp noxia fed etiam vtilia funt,vt iuucntus, quæ otio fed»nd» amp;nbsp;voluptatc corrumpitur,pcr laborem in c.iftris vfu militia difcat. Qjaain rcpotifsimïim fpecta-

I dafunt popularium ingcnia , an, ficuti plcraqifc I Gallorum , adbtUumfua fponte amp;nbsp;natura pro-1 pa fint. Tum cnim ncccffariö armis occupan-\ diamp; uxcrcendifunt,quo natura cosdueit: ne ex-

COMMENTARIVS HL terni belli inopia fcciim ipfi deccrtcnt. Etcnim fi (quemadmodum ait Salluftius) Rcgiim atque imperatoriim animi virtus in pace ita , vt in bel-lojvaleret, æquabiliiis atque conftantius fefe res bumanæhaberent: ncqucaliud aliófcrri neq.mu tari ac mifcçri omnia cerncres, Itaque bellis ex-ternis fubditorum animos durarcamp; neuere non modó Principi ac Rcipubl.falutarc cft,fcd etiam nccelTarium. Domcftica vero aut inteftina bella opcomni cxftinguCnda funt:quum ciuibus amp;: pa tnæ bellum inferre,non fccus ac vifcera fua lace» raiitemjfit contra naturâ.nam v: ait Homerus:

HQDi.nia.l 9 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Flagiüoßts Ù eß',fceleratus,tfMtilis,excars,

amatpopulis betla inteibinamoMire, Om mala tanta fer»ntficnm,caufâflt;j.malorum Innttmeras finefinefierunt ciHilibtis armis.

Adhæc , Princeps cogitet ciuilia bclla multo periculofiora efle peregrinis , amp;nbsp;ciuium inter fe difsidiisplus fuas amp;: Reip, opes atteri vno anno, qüàm triginta annis per externa bclla.

Legere in cam fententiam iuuat infigncin tiu.Annïl. orationcm Icgatorum Rom. ad Marcium Corio Hal. I^rium, qui iniuftè Roma pulfus in Volfcos exu-iib.8. latum abicrat. Quum cnim vrbcm obfidcrct, mifsiadeum quinque oratores de pace effent, omnes confulares, amp;nbsp;ci ante exilium gi atifsimi, M.Minucius vnus ex legatis,conccdentibus col-lcgis,itaexorfuseft:Non ignoramus, Marei, al-fcétum te iniuria à plcbc, apud quam nefarij cri-minis reus peraélus iniuRè c patria pulfus csmec miramurfi indigne fers hoc infortunium.Sic c-nim natura comparatum cft vt læfusci quife Ix-fitin

D E P o L I T I A. 2Ö7 fit infcnfus fit. Illud rr.jramur, non difccrncrc te inquos vindicate dcbcas , nee moderate pœ-nas exigerc : fed codem loco habere innoxios Ik r.oxios,amicos amp;nbsp;inimicos, moiictcq.naturæ leges immobiles,amp; cofundere fa$,netuiquidcm ipfius memorem,quis aut è quib.natus fis. Vcni^ pus à Kcp.lcgati è patriciis natu maximi,ttiiquc ftudiofifsimi, afferentes violati iuris expoflula-tionem mixtam precibus, accepturique vicifsim conditiones pacis quas vclis renunciari populo: fimûlque monituri quid in rem tuam fore putc-mus. Ac primhm vt de iure dicamus, confpira-r uit in te plebs à tribunis irritata , conatjque funt teindemnatum necarc ij quibus terrori eras. Id ne fieret nos fenatorcs pronibuimus. Poftea à tri , bunis dies tibi ad populum difta cft, quèd in fc-natuplebimalcdixiflcs : reftitimus bjc quoque, j nec pafsi fumus te vcl fententiæ diéfae vcl oratio-I nbsp;nbsp;nbsp;nisbabitæ pœnas lucre.Pofiremo quû de te iudi-

1 f ium populo pçrmiO'uiTi effet,tune quoque fena-! tus tibi adfuitjir.ultis pro te fufis precibus. Quid 1 cfg® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fecimus nos patrieij?Cur nos bel-

1 lopetis, quorum tantum fatiorcm intuacauffa 1 expertuses? Immb neplebcm quidem vniucr-l fam te expulfiim voluiffe fatis apparct,quando o-I mnium fuffragiis damnatus non es. quamobrem I ne bis quidem iu're effe hoftis potes,à quibus ab-• foluebaris. Scdvtnosomncsodio apudtedigni 1 fimus, quid de te meritæ funt feminx ac pueri? 1 nbsp;nbsp;nbsp;quam aduerfum te eoneionem babucrunt ? euius

COrum fuffragio cieétus CS ? quibus nunc immi-nctpcriculumcaptiuitatis aliarumquc miferia-

268 COMMENTARIVS III.

lAim quæ folent eucnirc vi captit vrbiBus. Deinde qua iniuria laccfsitus monumeta maiorujn, a-ras dcorum, tcmpla, delubra, quonam mcrito i-pforiun ofFcnfuSjfpoIiasjCxurisjfubucrtis? Equi-dein indigiium arbitror viro cui qiiantulaciini-que yirtutis cura eft , vcl amicos cum iniinicis c.onfundirc , vejiram in dclinquentes implaca-bilem gercre, cos præftrtim qui iam. fans pce-narum lucrint. Prætcrca tuum cftprxfcnti po-tcntix’fauorenuniinum adiutæ modcrari, cogi-tare'q. quam mutabiles fintfortunxviecs, quam nibil in rebus humanis ftabilc. Licet autem tibi nunc honeftifsimis coditionibuspacem compo-nxfc, in patria totics armis abs te defenfam rc^ uerti ; atquclioncftifsimam nominis tui memo-riam rclinqucrc.Quodfi fimultatc excrccrcpcr-gas , autfruftra laborabispopuli R.potcntiam prxfertim Volfcorum ope fubucrtcrc:aut fi voti cpriRpos cuadas , habebcris omnium mortalium mifcrrimusimatricida diccris , filiorum intcrfc-ôtor,patriæ malus genius : nec ad facra,ncc ad e-pulas, nec ad domefticu larcm,admittct tc quif-quam juftus ac pius: ac nc ip fis quidem carus cris in quorum gratiam ifta ftccris.Hæc amp;nbsp;alia repu-tans Marei reßpifec, define meminiffç acccptæà patria injuriæ, amp;nbsp;lætus rcucrtcrcdomum ad amplexus matris gratifsimos , officia coniugis fua-iiifsinia,falutationcs libcrorum dulcifsimas,tc'q. ipfum reftitue ornamentum inges patriæ, quætç tantum virum educauit amp;nbsp;genuit. Hæc Icgatj adMarcium. quiquû eins animum noflexifient, pcfuiccrc matronae vt mater cius amp;nbsp;yxor, duos parues

D E P o L I T I A.

paruoscx Marcio fecum filios fercns,in eaftra i-rcnt, amp;nbsp;quam armis viri dcfcndcrc vrbcm noh poflcTit, tnulicrcs prccibus lacrymifquc dcfcnde-feiit. Vbi in eaftra ventum eft, mater,yxor ac It-bcri amplcxijflctufquc ab omni turba mulicrum. ortus , amp;nbsp;comploratio fui patriæque, fregere tamdern vifum. Complexus inde fuos dimittir; ipfè retro ab vrbe eaftra moucns, bellum patrix inferre dcfiit.

Cetf. R V M vetera exemplacalamitatum quæ ex bellis eiuilibus accidcrunt proferrem, nifi re-centia effent, nifi nimium ipfi expert! effemus, quantu ea reipublicæ iuxta ac priuatædetrimcn-tum affcrant. Quo deteftabilior eft iftorum im-pietas qui in patria oppugnada amp;nbsp;vexada pergut. Pudeat eos Coriolano cthnico homine détériores effcjqui etfi iraru plenus amp;nbsp;exilio irritatus effet,flexit tame animû,amp; patriæ,quam oppugna-tû venerat,aliquâdo placatus cft.lfti cotràpicta-tis erga cGmuné parenté immemores amp;nbsp;laxantes frenaodiis,propinquos,amicos,vicinos,patriam vexant, lacérât: dcniq.id agunt vt Remp.quam à. maioribus ftorentem acceperunt, effœtam pofte ris amp;nbsp;cneéiam relinquant. Attamen , quafi hoc vnum défit malis,nos etiam (fi Dco placct)viola tæ patriæ accufamur.Sed an ij quæfo,qui nihil a*-lienum,nihil nifi fuum,poftulant,qui Regnum de , integro legibus ac moribus conditum amp;nbsp;prifti-nofplendori reftitutum ciipiunt,hoftes patriæ ap pellari debent? Quid porro iurc magis homini-bus fuum eft.quàm fua cuique cofeientia amp;nbsp;vita? Et (dieet aliquis) vitam vobis tutQ degere licet:

iço COMMENTARIVS lit infupcr offertur confcientiæ libertas. nam de rë-' formando amp;nbsp;corrigcndo Regno verba facere* Maieftatis erimen cft. At quæ'nam nobis fides datiir nos tutô viéfuros ? Quos manus ciuili fan-guinealitj quos adnouaparicidia ihuitat prio'“ rum impunitas, eorum feilicet, ficut ones lupo-rum,pi;cfidio actutelæcomraittimur. Quæpoi? ro confcientiæ libertas offertur ? Nempcvt li-ccat Machiaiielli religionem profiteri, id eft fine fcligionc, fine picrate j fine libero amp;nbsp;vero Del cultu, fuum more viiicrc.Id vero nos non libertärem,fed maximè fcriiam feruitutcm,vocamuslt; Quod fl de finandis Rcipubl. vitiis et morbis verba facere,Maieftatis crimen eft :eos qui publi cum bonum procurant, Maieftatis rcos ellene-ceffe eft: contra quàm amp;nbsp;ipfa ratio Sc omnes leges pronunciant.Scd fi forte qui hodie viuuntbonii-ncs.boftes patriæ cos efl'c iudieent, qui nihil niß incolumitatcm illius amp;nbsp;confeientiarum liberta-* tem omnibus votisexoptant: at Deus amp;nbsp;Veritas vincent,amp; fuum cuique dccus aut dcdecus repert der pofteritaSi

V f. R V M ctfi bclla ciuilia exfccrari, tot malis quæ nvftrahæc ætas vidit amp;nbsp;videt, iampridçm didieitntis, duo tarnen maximè infignia exempla flut.iaSyl- è lucmoria antiqua rcpetam.Ciuilc bcllum inter, la* Mario, kal ium amp;nbsp;Syllam exortum vrbcm Ôc vniuerfam Italiam ciuium fanguine impleuit. Nam quum inuiccm vterque Roma potitus cfl'ct,fœdum in modum alter in altcrius amicos viéforiam exer-cucre. Ita rpulti innoxij atquc illuftres viri pro-feripti Sc intererati funt.Scaintçrca quæeo bel-lo conr

DE P O L I T I A. 27t

Io Contigerunt maxime memorabilc amp;nbsp;lugubre fuit,quod proelio,quo apud laniculum aducrfum Cinnam pugnatum cft,ignorantes concurrcriint duo fratres, alter ex Pompeij cxcrcitu, alter ex Cinnæ. Pompciailus vidor c|üum occifum à fe hoftem fpoliarct,agnitofratre, ingenti lamenta-* tioneédita,rogo ci exftrudo, ipà- fuprarogu fe transfbdit,amp; code igni confumtus cft. Sed multo etiam plures mortalcs Omni gencre calamitatis abfumfit funeftum illud inter Pompeium amp;. Cæ-farem accenfum bcllü:mox abTriumuiris,Olt;ftay'^'“^, uio. Antonio amp;nbsp;Lcpido,aduerfus Brutum Sc Caf fium continuatutn : demum inter Odauium amp;nbsp;Antonium finitum-Triginta duos annos durauit hoc bellum,amp; tam late fufum cft vt totum prope orbem,quam longepatebant impcrijRomani fines,commouerit. Tantam certecladem infli,-xit,vt ab initio cius vfque ad tjuartum C. Cæfa-ris confulatum , centum feptuaginta millia uium Romanorum confumferit. Et quota hæc fuit pars eorum qui poftca,qui per reliquam Ita-liam atque omncsprouincias,cxftinéli funt? Ita turn bellis ciuilibus tantum fanguinis perditum, tot hominum millia perierunt, vt eorum numerus iniri non poflet. Sed in primis atrox amp;nbsp;inte-ftabilis focietas fuit quam iniit Oftauius cum Antonio amp;nbsp;Lcpido,qui feTriumuiros Rcip.con ftituendx cum fummo imperio in quinquennium rcnunciarunt.Nam quum profcriptioncm ac cædem inimicorum ciuium edi vellcnt.vt ini— micos vlcifccrentur.amicos quoque prodebant. Cæfar quum pro Cicerone cxcipicndo aliquam..

ï7i COMMENTARIVS III. diu ccrtaflctjcum tamdcm deftituif, ft fæuitiæ amp;nbsp;odio Antoni) gratificarcturxjuum ci vicifsim Ari tonius L. Cæfarcm auunculum fuum, qucm O-ftauius oderat,tondonarct:Lcpidus Paulum fra trem. Qua pcrmutatione quid immanius fuitgt; quum non fccus occidcrcnt quostradcrct, quant quos accipicbant? Ea igiturprofcfiptionc,Tri-umuirorum iuxta amici ac inimici,plurimi cquigt; tcSjC X X x.fenatorcsjintcrcmti funt.Scd nc Antonius quidcm tantam immanitatem,cuius præ-cipuê autor crat, inultam tulit. Nam eontraólo nducrfus Oftauium bcllo, nauali prœlio ad A-«flium vidus, feipfum gladio tranfcgit: fæuitiarrï in Ciccroncm amp;nbsp;alios fepiuscxpcrtam in fcmcf-ipfum vcrtcrts.

J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P o R R o triginta duos annos intcftinis dil-

cidiis laccratiim Imperium Romanum nemo mîrabitur,qui legerit inter duas in Gallia fami-lias Aurclianenfem amp;: Burgundicam,totos fexa-ginta annoSjduas propc hominum ætates,pcrpe-tuis bellis certatum.In quibus nihil fæuitiæ omif fum eft,præfcrtim à Parifienfibus, qui Burgundi partes fouebant.Illi Coneftabilem , illi Canccl-iarium Galliæ obtruncarunt:amp; vtritifquc corpus plurimis ludibriis vexatum pafsim per vicos ra-'ptarunt. Illi multos præterca, Proccres, Archic-pifcopos,Ep!fcopos,Abbatcs,amp; tria ferme milita illudrium virorum cuflodiis extraéla, crode-iiter maftirunt.üux fæuienti turbæ Capiluchiiis fefe obtulit,Parificnfis carnifcx.Sed carum qoo-qUe partium fautores,crudclitatc nondum cxpltf ta,Anglos Hi Galliasn vocarunt, qui ca propèpo titi

t) E P o L I T î A. J 2^’ titi funt;Carolum v i,aduerfus filium,Gallorunr altcros in alteros,armarunt.Immó, nequid inau-fum relinquerentjfupplieia quoque in defunélos compofuere. Nam extortis à Papa Bullis, Aurc-liancnfis Sonaus elientcis cxcommunicationibus. atqdriterdiélis mortuos iuxta ac vinos perfeque-bannir. Nam ficnins Aureliani,fcu is morbojfinc in prceliojfcu in vinculisgt;mortuns effet,corpore potirentur Burgundici, fepultiira prohibebanc: Itaq. in exquilias infcpulta cadaucra lupis amp;nbsp;fe-ris abiiciebantur. En præclaros frudus bcllo-rumciuilium , quæ vbi femel cfferatis odio ajtii-mis inmorem vertêrc,in fcelcra quamuis imma-nia amp;nbsp;ntfanda prorumpunt.

Qjr AMOBRp. M fapiensPrincepsnuUincque rci nequelabori pareet vt difsidia inteftina mature fopiat:atque eainre exempla Caroli v 11 amp;nbsp;LudoUiX I. prudentium Galliæ regum,imitabi-tur. Carolo^v 11 adlmc DelpKino, loannes Bur-gundiæ dux (vir ambitiofus 3c vltioni properus) iib.x”quot;p.iyf LudouicojCaroliv I regisfratre, perinfidias in- gt;7« gt;8o i8i. terfedo,Kegnum armisperegrinis 3c ciuilibus ‘g‘’ impleucrat:Kegcin (cui propter morbum mens aliquantum immutata erat) cum reginain potc-ftatem fuam redegerat ,vtDelphino bellum in-ferret. Hæ Gtis iuftæ amp;nbsp;idoncæ cauffæ vita: funt.

Delphini familiaribus vt aduerfus Ducem audax -aliquodfacinus molirctur, (dque adolefccnti ladle ab illis perfuafum eft. itaque Carolus nun-tium ad Ducem mittit,vt colloquendi fecum po-teftatem façeretffe quidem pacem optareffupcr-effe,ft ea illi quoque eordi fit, vt locum amp;nbsp;tern-

Z74 COMMENTARIVS III.

pus opportunum dclig3nt,quo congrcdi amp;nbsp;de ps cis couditionibus fimul agcre pofsint. Itaq.mu-tuo confenfu dies finitur, locus dcfignaturrMon» tcrcllum (^oppidum fitum adYonæ amp;nbsp;Sequanaî confluentes) venit Dux, quum fidem àCarolo accepiffet. Ibi quum Dclphinum falutarct, ab eius comitibus circumuentus amp;nbsp;cum nonnullis clicntibus trucidatus cft.Eius filius Philippus fee dam partis cædem adeo indigné tulit, vt exeo tempore omnia moliri cccpcrit quibuseam vlci-fcerctur.Itaq.iam ante cœpta bellaciuilia in Ion Çum trahi: Angli per fpccicm alienæ perfequéda? iniuriæ,in Gallia res fuas agcrc:Normaniam,Lu tetiam,Picardiæ magnam partem, fibi adiunge-re. denique tantum progredi vt Aureliam quoq. obfidcrent. Inter has return moles Carolus v i. moritur. Carolus v i i.regni hereditatem adiens» fed eins magna parte exutus,Regulus Biturigum per ludibrium vocitabatur. Sed is fapienter cogi tans fore vt breui,fi longius bell a ftrperent,cete' ra quoque amitteret, totus in pacis fludiuni ver-fus, omniopc tentauit vt cum Philippo in con* cotdiam redirct. Itaquemifsis ad cum legatis, Coneftabili, Canccllario, amp;nbsp;amicorum præci-puis,nunciati iubet: Se vitro ab eo paeem pete-re,agnefcerc abs fe prauo confilio pattern ipfiuJ loanncm perfcelus interemtum ; u catum pru-dentia effet qua nunc polieret, aut id infeftun , reddi poffet, numquam fc tantum nefas admif-furum autpermiffurum fuiffc.fed turn deterrimo confilio vfum amp;nbsp;adolcfcentem fuiffe. Ceterum fc,quacumquc ratione vellet, fatisfafturum illi»

mul-

I

1) E P o LI T I A. 275 multimquc quam is dicerct, fibimct irrogatu-rumriminopetiturum ab eo vcniam gratiamque tanti fcelcrisper legatos,qui vicem eiusobirent. Prætcr hæc fe dono dare illi Comitatus,Matifco nenfcm,Altifsiodorenfem,amp; Bolonicnfem,oppi da S.Iangonij, amp;nbsp;Barij ad Sequanam, multafque alias ditioncs : turn ipfi ac fubditis officium amp;nbsp;obfequium perfonalc,quod fibi, tamquam vaflal li amp;nbsp;clientes regni Galliæ, debcrcnt,id quam.diu viueret rcmittere. Sineret ergo fc propter Cbri-ftum exorari , ac concordiam rcddcrtt. Tanti Principis ta demiffa amp;nbsp;fupplici orationc ac prc-cibus Philippi animus adeo mollitus cft,vt de pa ce fecum agi fineret,quæ tamdcm in Attrcbatum oppido fafta eft. Eo omnium Chriftianorum principum, Concilij Bafilienfis amp;nbsp;Pontificis Ic-gati vénérant,ad quatuor milliaequitum. lis o-mnibus æquæ amp;nbsp;honeftævifæ funt leges quibus Rex paccm pctebat. Itaque ipfius Icgati fDux Borbonius,Comes Richemontius Coneftabilis, Archtepifcopus Rhemenfis Canccllarius, Fayct-tanus Marefchallus, amp;nbsp;aliquot alijproceres) in confpcâu omnium nomine Regis principis fui gratiam perpetrate cedis, amp;nbsp;patris cius contra fas amp;nbsp;ius gentium intcremti, à ducc Burgundiac petiucrunt:amp; fafsi Regem id iuucnili tcmcritate amp;nbsp;prauo confilio impulfum admififlejorarunt vt omni depofito odio fmcerè cum co redire in gra tiam vellet. Dux Burgundiæ pronunciauit fe o-mnem iniuriam Rcgi condonare, turn propter venerationcm mortis amp;nbsp;pafsionis d. n. lefu Chrifti, turn quia plebis Gallicæ mifericordia

S ij

COMMENTARIVS III.

cum capcret:tum ctiam vt Concilij amp;c fapæ Ss Chriftianorum Principum monitis morcm ge-reret , qui merebantur vt hoc ab fe impetra-rent. Scd prætcrca Duei datum eft vt in eos a-nimaduertcrctur qui pattern ipfiusinterfecifTent aut quorum conblio Rexetiamtum Delphinus, ad id faeinus impulfus eflet. Regem ipfum datu-rum operam vt quærcret cj: noxæ affines amp;nbsp;in po teftatc haberct. Ad hiuic modum ergo Carolus V11, tempeftiue fummittendo animos amp;nbsp;culpam xgnofeendo domeftica bcllafuftulit:ex quo tern pore omnia ei adeo prolpere cucneruntjvt exter-nis aduerfum Anglos finem quoque imponcret. Quod à Deo hand dubic profeâum eft , qui pk-rumqwebumiles ac demiiros attollit, amp;nbsp;deiicit fuperbos.Neq.fe infra decorum fummittit Prin-ceps aut in ordincm cogit, fi Maieftatis fuæ gra-uitatem facili comitate amp;nbsp;modeftia temperet, quæ(vt Plutar.in Phocione inquit)omnium con ccntufi maxime concinna amp;nbsp;dclclt;ftabilis tempc-ratura eft. Nam fi Rex turn eiufeemodi horn iocs habuiftet in confilio, qualcs pleriquehodie funt Regum confiliari),quid dixiifent? Enimuoro infra vaftallum fe demitterc lt;nbsp;gratiam deliéti pcte-rc, debitum obfequium ei remittcre, indccoras Regiresefle. Nullam Principi cum fubditopa-cem faciendam cfl'e,qua non integrum fuum de-cus conferuct : cas pacis leges dedecori elfe : omnia potius extrema patideberc, quam vllampa-cem admittcre, nift qua fubditi G prorfus ac fua omnia illius fidei aepoteftati permittercpt-.Nani quomodo idnon dicertt,quum hodic vociferari all lint

1. DE P O Lï T l'A. j XTi aufiiit, paru décorum €oreîRegi,fipræter excrci-tium Rcligionis amp;: inftaurationcm luftitiæquæ-dam pignora fuæ fidei dct fubditis, vt pro certo habeantfetutôvifturos? Carolotarnenvii o-mnes Principes fuæ ftirpis»Regni primores,Prin cipum externorum legati,fuaferunt Ÿt muho du-riores amp;nbsp;iniquiorcslçgcspàcis acciporet, amp;nbsp;ac-cepit.Scilicet inter tot amp;nbsp;tamilluftresyiros,quo rum nonnulli eruditifsimi(vt qui à Concilie, ab-Academia Parificnfi, amp;nbsp;Parlamentls deleöi fue-^ rant) omnesvfurerum periti crant, nemp adco prudentia amp;nbsp;ipgenio pollebat vt ifti,qul nihil fe, rcprætcrMachiauellumtenent, i.r,' nbsp;nbsp;nbsp;j;,

Lvdovicvs XI, initio Kcgni, «raouit a cap.lt;.amp; muncribus Reip. amp;nbsp;dignitatibus prbceres Si micos Caroli VII patrisfui,quimultisfæpclocis belli domiq.remGallicam forti ac hdeli opera iuuerant; ac vltimæ förtis homines extulit. Inde bellum (vulgo Boni publiçi appellatum) exot-tum eft.quercntibus iis à quibus bellum illud bo po publico fufeeptum crat,perditam Rcip.adnil niftrationem,proptereaquöd Rex probivamp; illu-flribus viris reieftis, extremæ fortunat amp;nbsp;nullius virtutis homines proucherct. Sed brcui Regem pænituit.Itaq.vt errorem mature corrigeret, benigne adfe accitos proccres amp;nbsp;vetetespatris fui amicos beneficiisreconciliareinftituit: eospri-Rinis lionoribus,aut amplioribus,ornat.denique illis Boni publici curatoribus, quidquid publicè autpriuawrn petiueruntyConccdit.SiMachiaucl- ' , Utas inzconfilio habuiffet, dixiffent, minime de-Ctre Regem pacis conditiones à fubditis accipc^ rr.'.noiiib nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S lij

iyS COMMENTARIVS III.

rc, aut iis qui aliquando inimici fuiflent fidcrf, multo minus dignitatibus réconciliâtes augerc. Hoc tarnen illi profperè euenit, amp;nbsp;eorum quibuf cum pofthoftiles inimicitias in gratiam redie-ratfideli opéra deinceps vfus eft. Immô feribit Cominæus, Ludouicum bac prudentiaamp; mode-ftia è fummis rerum difficultatib. emerfum, fe ßc Regnum ferualTe : quod forte amifliirus crat, fi ineptis amp;nbsp;infipidis Machiauclli confiliis ac ratio nibus vfusefl'et. Quippe omnes adioncs nonne ex fine aeftimandæ funt ? Quod dedecus eft Prin-ciptjfi qtiantumuis parua amp;nbsp;bumilirationc »placide f.ibditos in officio cótineat, ie ftatum fuum firmet ? Quid intcreft vtrum in fuperiorem locum gradIbus ligneis an lapideis afeendas, dum càperucnias? '

Ve R VM ne illud quidem fatis eft, fi Princeps ^’^fn’^jjftftd'ulMncumbatvt Pacem rcftituatpatriæ.Quip pe faéla,religiosè feruanda eftmifi forte pace in-fidiofäjtamquam reti,vti volumus, quo incautos amp;nbsp;fecuros capiamus.Sed qui in ea fententiafunt, (vt tota Macbiauellitarum natio)næ illi venera-bile Fidei nomen baud magni pendunt:aducrfus quos alio loco dicemus. Nunc vt Paxfirmèamp;^ conftanter feructur,vtilcm amp;nbsp;commodam iis elfe oportet quibufeum fafta eft, vt earn non tan-tbtn libenterfcdftudiosê ctiam colant. Durant amp;nbsp;perniciofam cordati viri diutius ferre non pofltlHt. ■

tfu Ann»!. Qjva in re Rofn. fenatus fapiens moderatio memoria dignaeft. Priuernatesab Romanisob-fefsi^riufquam vltimavis adbiberctur,fefcin de ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ditionem

D E ’p o L I T î A. i7Sgt; ditîoncm Confuli permiferunt. Itaque eorum le gatos ad paccm petendam Romam ire placuit. In fcnatu quum ipfaper fc res anccps effet,prout cuiufque Ingenium erat, atrocius mitiufve fua-dentib. turn incertiora omnia vnus ex Priuerna-tibus Icgatis fecit, magis condition's in qua na-tus effet,quam præfcntis necefsitatismemorzqui interrogatus à quodam triftioris fententix auto-re,quam pœnam meritos Priucrnates ccnferct: Earn,inquit, quam merentur qui fc libertate di-gnos ccnfent. Caius cum feroci refponfo inic-ftiores faétos viderct Conful eos qui ante Priucr natium cauffam impugnabat, vt ipfe benigna in terrogatione mitius refponfum clicerct, Q^id fi pccnam,inquit,remittimus vobis,qualcm nos pa cemvobifcum habituros fperemus? Si bonam dederitis, inquit,amp; fidam amp;nbsp;pcrpctuam ; fi ma-lam,baud diuturnara. Turn veró minari, nec id ambigue,Priuernatem, quidam: pars melior fc-natus ad meliora refponfum trahcre, amp;nbsp;diccrc vi ri amp;nbsp;Uberi voccm auditam. an credi poffe vllum populum aut hominem dcniquein caconditio-ne,cuius turn pænitcat, diutius quam neceffe fit, manfurum? Ibi pacem effe fidam, vbi voluntarij pacati fint:neque eoloco,vbi feruitutem effe ve lint, ibi fidem fperandam effe. Inhancfenten-tiam maxime conful ipfe inclinauit animos idcn tidcm diccdo,eos dcmum qui nihil prætcr quam delibenate cogitant, dignos effe qui Romani fiant. Itaque amp;nbsp;in fcnatu cauffam obtinucrc, amp;nbsp;ex autoritate Patrum latum ad populum eft vt Priuernatibus ciuitas darctur.

$ iiij

i8o COMMENTARIVS ÏIÎ.

cionyfHi- Nec mirfcs memorandaT.JLargijinfenata fentcntia.deToedcre cu Latinis renouando,quod .tarnen ipfi fregcrant,amp; viéti à Romanis fuerant. Is enim moderate fortnna vtendiim ccnfuit,pra3-eipuam laudem diccnsjvt fingulorum,ita ciuita-tum,non corrümpifelicitatibus,amp; bonafua fer-reæquo Sc modeiba animo.Omnes enim profpc ritates inuidiofas encjpræfertim quæ à proftratis amp;. obnoxiis iniuriam non abftioeant.Ncque for-tunæ nimis eredendum , cuius verfatilem incon-flantiamfuomalo bonôve totics expetti fintrnec cogendos aduerfarios ad extremum periculum, xjuod plerumquc inuitis^ex dcfperationc addat a-nirnos. Verendum etiam ne publicum odium fi-.bi contrabant omnium in quos afferent impe?-riumjfipeccantibus afrerbos fepræbeantatquc implacabiles. obliti quibus artibus ad tantam idaritudinem euaferint; Omnibus:prastercaho-minibus innatum libertatis defiderium: neq. inr dignandntn fi libertati atq. imperioafluetipopu li veterém dignitatem rctinere cupiant.Quôdfi rcrufn bonaram cupidos, deinde fua ipe fruftra-..tos, malum immedicabile mancat,breui omnes bomincs mutuis cladibus interituros. Optimum deniq. amp;.firmifsimum efle imperium, quodfub-ditos bcneficio magis quàm pcena in officio con tineat.illius enim beneuolcntiâ, buîus timorcm, efie comitcui-quidqüid autem timcatiirjd natu-jralihecefsitate exofum efTe omnibus. Poftrcmo ad cgregiamaiorum.cxemplaimitanda eosbor fatus eft,qui clcmenter potius confulcndo viftis, l (juàm vidoriam acerbe cxcrccndo; amp;nbsp;captas yr-... nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bcs

i D E P o L IT I A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î8i

besnouis colonis frcquentando quàm dirucndo, imperium ex paruo magnum fccilTcnt. Sunima fcntcntiæ fuit, cenfcre vt renouaretur pitftinum fcedus cum Latino nomine,abolita omni-præto ' 'tcrîtarum oft'cnfarum memoria.Hçc Largij fcn-tentia,Serti.Sulpitio,qui poft cum rogatus eft,amp; ceteris propè omnibus aŒcnticntibus, in fenatu vicit, vt omnium falubcrrima. Atque ça ratio,non libido,hodie in rebus humanis domi-narctur,dux S£. magiftra Principi eife poliet, dolt;-ceréque fi firmam amp;nbsp;tutam pacem effc vclit,çani demum dandam eife quæ lubenter ab omnibus^ feruetur.Seruabitur autê, fi cum ea æqua amp;nbsp;moderata libcrtas , idoneisfidcipignoribus adiun-ôis, conceffa fucrit.

Ckterv M vctcrescxtcrnis bellis,pacis fidu- rach fila-cias amp;nbsp;pignora.Oblidesdarc folebant: fed artif:quot;’öjjP‘' fimum vinculum pacis Fides publica erat amp;nbsp;luf-, iurandum,dc quibus alias agemus.ln feccfsioni-bus amp;nbsp;difcidiis inteftinis fedandis alia quædam pratter fidem êc iufiurandum adliibebant. dsam vt'omnibus fatisficret, inter vtrofe|uc jmimia Sc

i dignitatcs æqualitate quanta maxima potcrant diuidebant.^ Q^od Komæ fepe faófurn eft, quQ-

I ties plebes a nobilitate opprefl'a fcccflcrat.Quip I pc turn Patres Cófulatum,Ccnfuram,Pfxturam, I facerdot!asamp; cetcras dignitates cum plebe com-I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;miinieando.ciufcemodi motus fedabat. ItaRo-

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mat plcbeiis iuxta ac nobilibus honores prörni-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fcui.efleiecëperunt,nullum.q.faftidicbatut genus,

I nbsp;nbsp;nbsp;in qqoirvtus cnitcrct,doncc à potentibtis fuffra-

1 nbsp;nbsp;nbsp;giamrxtiwixorrumpcrentur. Neque cnim mirum

1 nbsp;nbsp;nbsp;eftdipincorurnarbitrio belli domiquc Refpubl,

x8î COMMENTARIVS III.

agitetur,amp;parti ciuium ncq. fpes ncq.aditus ad honores pateatjOinniaodiis amp;nbsp;fufpicionibus mi* feeri amp;nbsp;duas ex vnachiitatcs fieri. Namquibuf-cum in rc publica nulla honoru focietas eft, quas-nam in priuata amicitiæ cfTe potci ? Iraq. Romx ■** quum plebes in Sacrum montem fcccfsißet, amp;nbsp;à Patribus mifsi elTcnt de concordia rcconcilian-da oratores , qui publica fide amp;nbsp;iureiurando interpofito cauerent nccui fraudi fcccfsio clTet, fl plebs redire in vrbem amp;nbsp;in concordiam vel-let:quidam L.Iunius Brutus tertij ordinis nomi' , Be illis ita refpondit : Plebeius ordo non dubitat ,, quin Patricij qnas fertis concordix conditioncs feructis, neque plura promiflbrum amp;nbsp;conuento' rum pignora quam fidem amp;nbsp;iufiurandum vefiru poftiilat. Vcrcmur tarnen futurum tempus amp;nbsp;tyrannicos quorumdam animos ne iras feruent, quas per occafioncm in plebcm effundant. Vna porro cft fccuritas omnibus qui potentiores ti-mennfi certum fit, ctiæmfi Ixdcre illi velint, no-cendi poteftatem eis deforc.Quamdiu enim mails lædcndi facultas rclinquitur, illico fimul ad-eft voluntas, itaque conceditc nobis crearcan-nuos magiftratus aliquot noftri ordinis,qui nullam aliam poteftatem habcant, nifi vt opprcfsiï iniuria picbeiis amp;nbsp;vim patientibus fuccurrant, nec patiantur qucmquam fraudari iurc fuo. Hoc à vobis prccibus contendimus prætcr illaqux vl tro dediftiSjfi non verbis fed reuera de pace agi-tur. Æquum hoc plcbis poftulatum Patribusvi-fum cft: concclTumqucin conditioncs, vtpjebi fui magiftratus effent : neve cui Patrum capere cum magiftratum liccrct. Hanc origincm habuit

D £ P o L I TI A. iSj tribunicia poteftas : quamdiu ea bene tribuni vG funt J Rcipu.vtilis ac falutaris;vbi ca abuti ac in libidincm verterc cceperunt , pcrniciofifsima. Quod ceteris quoque magiftratibus ac potc-ftatibus vfuuenire folct.

S ED pacem Gdam amp;nbsp;diutnrnam efle non pof-fe,fi viais fuperbe ac duriter imperitetur, Sagun tini fuo exemplo docucrunt. Oppugnabantur ab Annibale acriter,neque auxilij ab Romanis,ncq. obGdionis fuftinendx diu fpcs erat:amp;: triftes con ditioncsvtab irato viftore fcrebantur. Alorcus Hifpanus , publice Saguntinis amicus atqueho-fpcSjfe eius pacis interpretem fore pollicitus,Sa-guntum ingreffus eft. Vbi inter alia : Pacem ad “ VOS, inquit, afferomagisncccfTariam quam æ-“ quam. Vrbemvobis Annibai, quam ex magna“ iam parte dirutam,captam ferè totam,habet,ad-imit, agros relinquit locum afsignaturus in quo Bouum oppidum ædiGcctis:aurum argentûmquc omne publicum ac' priuatum ad fe iubet deferri, SiC. Hæcviaor hollis imperat,hæc,quamquam funt grauia atque acerba, Fortuna veftra vobis fuadet. Eqnidcmhaud defpero quum omnium poteftas ci a vobis fafta Gtaliquid ex, his rebus remiffurum . Sed hæc patiendacenfeo, potius ' quam trucidari corpora veftra , rapi trahiq. ante ora veftra coniuges ac liberos, belli iure fina-tis. Vcrùm quum Saguntini pacemquaclibcrta-tee'tucretur iniquifsimam iudicarent, mortem pritulerunt , potius quam vtviuiin Annibalis poteftatem venirent.ltaq. primorcs, priufquam refponfum darctur, argentum aurumque omne

284 COMMENTARIVS III.

ex publico priuatóquc in forum collatum, in i-gt; gnem ad id raptim faélum coniicientes, codein plcriquc femetipfos præcipitai'unt. cctcri, vrbe capta, nullum ante finem pugnæ quam moricn-tes feccrut.Ita viri fortifsimi miferrimo gcncre leti abfumi malucruntj quam libcrtatem feruili pace mutando cum dedccore viucre»

raxtolcta- Sed qucmadmodum Pax iniqua amp;nbsp;fcruilis noil debitquot;itamagnopcrc peccant qui commodam amp;nbsp;tolcrabilcm frangunt.Eacet tè res florentem Si præpotentcrii Carthaginien-, lîum ciuitatem pclTumdedit. Nam quum à Romanis fepc vióti, fæpe fidcm-fallercnt amp;nbsp;fcedeti cum iisidaviolarcntjtamdcm dclctaeftCarthi go. MouitearcsmaximcRomanos, quödtoties focdcra violantibus credcre tutum non cffct;præ-fertim quum non duriorcs pacis conditiones,fed ças tantum accepißent, quibus cauerctur ne re-bcllarc aut orefççre poflent.

t!u.Annal. SEoquàmreiigiofèbonaPaxcolcndafit.Phi-l.b.jj.amp;iib, jippi Perfei Macc'doniæ regum exempla in pH p^u inp. mis documente funt. Philippus Ætolis, Ronu-Amilio. norum amicis amp;nbsp;fociis , arma infercbat, Euni Romani,midq primijm Læuino,deinde Sulpitio in Macedonian! compulcfc. Mox quum biennia res ncgled* in Græcia fuilfent, Philippus defer-tos ab RomanisÆtolosjCui vni fidebant auxiJio, quibus voluit conditionibus ad petendam amp;pa-cifeendam pacem fubegit : amp;nbsp;paulo poft cum Pgt; 5cmpronioRom,impcratorc congrcßus,paccni cum Romanis fccit. Sed quum Philippus focios populiRopaniarmislaceirerçt, Sc Pcenosho-ftçs

DE P O L 1 T I A. 285 ftcs ciufdcm auxiliis amp;nbsp;pecunia iuuiflct : pieces quoquc Athenicnfium , quos agro peruaftato in vrbem compulcrat, Romanos cxcitarunt ad rc-nouandum bellum. Scd aduerfis aliquot prœliis fraôtus Philippus pacem à Rom. petiit 8c im-« pctrauit. Éamque quamdiu vixit ita coluit , vt bis in die Icgum cius pacis capitalegcret,amp; obe-dienter omnia faceret aduerfus Romanos, nequâ mouendi belli cauffam præberet. Nili quod iam eo viuo Maccdonici vltimi belli femina iafta I funt : fed dum Romani belli confilia fccrctó agitât morte interce^tus eft,amp; Perfeo regnum reli-quit,qucm infeftifsimum effe fenferat Romanis. ïtaq.Perfeo hereditatium bellum tradidit, quod illc mox alcre amp;nbsp;foucre omnibus confiliis eoepit. Habebat inter intimos amicorum Oncfimum. quemdamvirum nobilem,qui pacis Temper au-tor ei fuit, monuitquc, ficut pater cius Philippus inftitutum vfque ad vltimum vitædicmfcruabat quotidie bis in die foederis itäi cum Rom. pçrlc-gendi, vt eum morcm,fi non femper,crebro tarnen vfurparet. Poftquam deterrerc cum à bello nequiit, ptimbfubtrahcre fc per alias atque alias cauffas,ne intereffet üs quæ no probabat,cœpit. poftremo quum fufpedum fe effe cernerct, amp;nbsp;proditionis interdum criminc infimulari,ad Ro manos transfugit.Poft hsec Perfeus magna vi pe-«uniæ contraria, 8c præter Macedonum copias , . x.millib. mercenariorum militum conduä:is,fin gulas fœderis leges paulatim violate amp;nbsp;fumma vibellum parare cœpit.Itaq.quum id bellum L. Paulo Æmilio conf.mandatum effet,is in Mace-

x8Ä COMMENTARIVS III. dontam profcélus, Perfcumacie vicit, MaccJo niam in poteftatcm Pop.R. redegit, 8c bellum quindecim diebus perfecit. Rexquoqucin Sa-mothracum tcmplo cum liberis captus , amp;nbsp;in triumpho à Paulo duftus,in cuftodia exftinßus, cft. Hic ergo fuit exitus Pcrfei, in quo Philmpus Ä: Alexander magnus Maccdonum reges cffulgc bant , quum Romanorum vim bello experiiU quam fidem in pace maluilfet : id^mque finis in-clyti per Europæ plerumquc atque Afiam om-nem regni.

EQvID EM Princepsqui feduloreputauerit quantum in Pace boni fit, earn quoad eius fiert pofsit, certcin fuis finibus,feruabit. Quippe res omnespacccrefcuntamp; florent, bello acdifcor-dia dilabuntur. Anton. Pio imperante,quum ille pacem adeo amaret vt malle fc vnum ciuem fer-uare quam millehoftes interficcre,diccrct, Pro-uinciæ ornncs non taritum omni rcrum amp;nbsp;bonorum copia , fed virtute quoquc 8c bonis artibus, florebant. Tum erant in honore litteræ, ac Iuris prudentia in primisrneque ca tantum doccbatur, fed rcrum quoquc præfcnseffcélus amp;nbsp;fummav-biquc iuftitia erat. Præterea amplifsimis operi-bus cxtruendis Pius dcledabatur.nam amp;nbsp;Amphi thearrum Ncmaufi, vnde oriundus erat, (quod bodic Arenas vocant) amp;TcmpIum Adrian! pa-tris honori dicatum, amp;nbsp;fcpulcrum eiufdem , ex-citauit; amp;nbsp;Amphithcatrum Romæ, templum A-grippæ,pontcm fubliciHm,multaque aut vetufta-teconfumta aut incendio haufta reftituit. Mul-tasetiam ciuitates pecunia adiuuir,vt opera vel noua

r

D E P O L I T I A. 2S7 noua facerent, vel vetera inftaurarent: Traiani munificent!am vcrèregiam Si Principe dignam imitatus,(|ui multa eaque apprimc ncceffaria æ-dificauit,vias,portus,ædificia publica, pontcs:amp; Pomtinas paludcs lapide tternendas locauit: bibliothecas inftruxit,multaquc alia fecit quibus immortalem nominis fui famam redderet. Quip pe ciufccmodi pacis edendis operibus Principes non minus cjuàm viéloriis amp;nbsp;triumphis diutur-nam ad poftcros,magis certe profperam,fui mc-moriam relinquunt.Francifcusi (fclicis rocmo-riæ Princeps)inftauratis in Gallia literis plus lau dis adeptusclt, cjuam quilibet auorum bellis Sc tropæis.Nam(vt inquit Horatius)litteræ,

‘Per(}ttaifpiritus vita rtdit ionit

*P o]t mor tern dacibut, -

cam de fe bene mcritis gratiam rependunt, vt cos ab obliuione, tamquam à morte, vindicent: cctcrorum,qui litteras nullo honore dignati funt inornata virtus,velut inertia,filctur.

Î A M fiqua; comparatio amp;nbsp;contentio facienda eft magnificiftatus amp;nbsp;paratus,quem Princepsirt . pacetueripotcft,cum eo quern belli tempore in-duere necefle eft, tantum intcreft quantum inter lucem amp;nbsp;tenebras. Eius rei luculentum exemplum Philippo Valefio régnante apparuit.Nam quum longa pace florerent turn Regni opes. Phi lippus quatuor aut quinque reges fiepe in comi-tatuhabuit, qui ilium ob magnificentiam cole-rent,reges Boemiæ,Scotiæ,Aragoniæ,Nauarrx, , Balearis infulæ maioris,mult6fqueDuces, Comités,Barones,amp; Prælatos, quibus fumtum fere

288 COMMENTARIVS IIL

omnibüs præbcbat, vtre ipfa oftcndcret Gallia; rcgem vcluti Rcgum rcgcm cfle. Ccrtc vt tanta; rcgij paratus magnificcntiæ fufficcrct y ingtrttes fumtus faciebat:fed ipfe lafguï animo, amp;nbsp;quum diues longa pace populus munificentiam Regis æquarct, par etiam opibus crat. Ea tempeftate Angliæ Rex in Galliam traiecit, vt Philippo bo-minium amp;nbsp;fidelitatis iufiurandum præftarct propter ducatum Aejuitaniæ, quern diu Angli bene-licio Galliæ regum feudi iure tenuerunt. Anglus fpcâ:ata aulæGallicæopulcntia,amp;Rcgcm tot re gibus!, ducibus, comitibus amp;nbsp;proceribus, cin-âiHii miratus.fidem atq. bominia ci fine vlla du-bitatioue præftitit, Sc longe quidem alifer quant animo deftinauerat; In Angliam reuerfos palam dicebat,nullum exifterefuo iudicio Impcrato-rem aut Rcgcin , qui tam magnificam principalis faftigij fpccicm tucri pofict quàm Rex Galli« falei'ct-. Vbi-nunc aurea ilia tempora ? Quàm diuerfo itincrepergimus ? quantumabfumus ab iilis ? EÖ certenumquamnos bella ciuiliafedu' céntjfcd bona amp;nbsp;fanéta pax, luftitiac Sc omnium Ordinum amp;nbsp;officiorum rcformatio:quæin tarn deformem ftatum lapfa fiint, vtnifi aliquando eari igantur, populum perpétua miferia vrgcri Si arrodi ncccfic fit.Populo adinopiam rodaâo qua? aut Rcgi, aut Nobilitati, aut Ecclefiæ,opcs diiritia/vccflcpoflüht? Nam Regijdominij fru-«SiiSj'tributorum collatio, Nobilitatis Sc Eccle-fi-æ cenfus ac rcditüjs, denique Rcgni opes, vnde nifi Plebis laboribus fuftentantur?

HI s fatis fuperque agitatum boe de Bello dogma

ID K r o L I T I A.' ' ' : nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A

gmaiudico syiictjuc vcl piinótum quideiR addc-i-em,nifi operæprecium effet Icpidum iftius fcri-bæ ftylum ingcniumque artender^. Nam ih po-piiUrium laudes incurrens, quibus obcgregias corporis df ânimi dotes eximium dccus thbuere veile vifusfuèfatiillîs repente, vélutdèihduftria ’ ’ ' pratuaricans, grauifsimam ignauiæ ftcordiæquc kqtam inurit, quuro dicit eos prceliis numquam intcrcffe. Sed cauffa qua mos tantum dedecus vc lare prof crat,étiam cetcravincurquumadditc-'. lus rei culpami incrtiæ imperatorum afsignan-* dam cffc. Perindc ac fi diccfct,omnes cotum im pétatores imbelles, timidos amp;nbsp;ignauos,effe, qui militum animis formidinem pptiiis quàm virtu-tem iniiciant.Quod quàm verum fit.npn laboro.' 1 Hoc ccrtc confiât, ex omnibus Tranfalpinis du-çibus, quotquot in Gallia per bofcç quindecinx a*nnos bellum geflere, nemînem pfæçlari fac^no-ris aut^bellitæ vif'tutis glôriam manu trteruifle'. Magna quidem îlli inanium.fpelt;ie9ramp; magnifico' appàratu : ac fi bellum gereretur gcfticulationi*- ' bus amp;nbsp;verbis, beliatores primi : àprceliiS|iamcn amp;nbsp;vrbibus obfidendis in vniqerfum abflincnt. Hoc illis teftimonium virtutis graüis in primis autor amp;nbsp;locuplcs’reddit ip£c Macbiauellus.

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' -! - 7 , e

f

1 ïi-‘theorema-

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^enitus à (leßderiopa^'

290 COMMENTARIVS III.

cis absitahat J inßgni alic^a iniuria vio-^ lare aducrfirios debet.

y vM natura homines (inquit Ma ) vlcifci eos ament a

licuiiniuriam inculcrunc, præfcr-' tim fi ea infignis eft, ci vix vmquam poffint fidcre. Omnes cniminimico recónciliato diffiduntjScdb eo fibi metuunt. Itaqucne Princepsanimum ad pacem vmquam inclinée , névcicupido cum inceflacreconci-handæ cum aduerfario gratia::fuadcndum ci eft vt infigni aliqua iniuria aduerfarium violet, nam eo fafto numquam aut feilli credere,auc,ciï,m,ço.redire in gratia,volet.

ON magisouum ouofimilc eft, quàm hoc confiliiim eius geminum quod A-chitophtl Abfalomo dedit: vt nulload pænitcndum regrcflii, immortaliu cum patre inimicitiarum cauiram contrahcrct, amp;nbsp;fpc 1 pacis incifareghum perpetuis difeidiis amp;nbsp;turbis ' mifccrct. Is enim fuaferat Abfalomo ,vtpalàm Dauidis patris coniiigcs inccftarct, quo probro riuliiirri foedius-imponipptcr^t, vtipfe amp;nbsp;quic- i ius fciftam fcquuti eifent, ftimtis ab dpfpcrationc ; animis , inexpiabilc bcllum adticrfiis Dauidem gcrcrcnt. Sed quern cxitum.hab.qit,tam fœduM ineeptum? Scilicet confilij h'ûîus'artifex amp;nbsp;autor

Achitû

DE P O L I T I A. 291 Achitophellaqucofibi ipfe gulain frcgit:fcu ani wum cius obruerant ira amp;nbsp;rabies ob confilium fprctum, feu metus ne Dauid ab co pœnas cxpe-tcret.Breui c[uoque opprelTus Abfaloin adco nc-fandi cupidè accepti cofilij tam maturum quàm mcritum fuppliciunv luit.

SiMiLEM propè cxitum inucnitTolumnius Rex Vcientium, t|uo impulforcFidcnæ colonia Romana ad Veicntes detccerant. Nam vt maius

defcólioni fcclus adiicerent, legatos Romanos, caulTam noui confdij quærentes, iufluTolumnij interfccerubt. Quippe is obftringiFidenatiura populum,nc rcfpicere fpetn vllam ab Romanis poflet, confcientia tanti fcelcris, voluit. Itaque cum Fidenatibus, ab cauffa tam nefanda bellum exorßs, atroxprœlium gcftu eft.Erat inter équités tribunus militum A. Cornelius Coflus, qui quum Tolumnium tota acie volitantem cogno-uiflet:Hiccinc eft,inquit,ruptorfœdcris humani » violatbrque gentium iuris? iam ego banc mifti lt;lt;nbsp;tam viftimam legatorum manibus dabo.Calca-ribus fubditis, infcfta cufpide in vnum fertwr ho ftem,quem quum iftum equo deiecilfet,cufpide ad terrain affixit. turn exf^angui detraéla fpolia, capûtque abfciflum viétor fpiculo gercns,tertore cæfi regis hoftcs fudit.

Camp a nor v m maiorcs quum reccptos in tia.Ann»!, fidem aduerfus Samnites defendilfent Romani,^‘'‘'‘'’'*‘’^' amp;nbsp;cum ipfis ciuitatcm quoquc Rom. communi-caffcnt ; illi tarnen fuperbi atquc inbdelcs focij poft cladcm Cannenfem Romanum imperium adco fprcucrunt, vt earn calamitatcm in rem

T ij

29i COMMENTARiVS lit fuam vcrtcrt'ft ituerint, Si fœderciélo cum AH* nibale Italiæ imperium fibi dcfpondereaüfi fint; Sed primum Romdm le{|atos mittünt,poftuHa-tesvt fi rem Romanam adiuuari vcllcnt, altc^ conful Campanus fieret. Iiidighatio inde ih fc-natu orta : fummoueri à cüria iufsi funtjmifTùfqi llâor qiii ëxvrbc cduccrcf coS af que eo die nia-nere extra flrics Romanos iiibcret.Itaque ingeni inde ira fupcrbæ fuopte ihgenio genti orta : nec tantum ad Annibalcm ab Romanis dcfetcre,’fed aliainfuper cdidciunt facinora. flam jiræfcéfos focium ciucfquc Romanos aliós, Jilebs repente omnes comprchcn(os,velut euftodiæ cauffa,bak neis includi iufsit : vbifctorc atque æftu anïmà interclufafœdum in modum exfpirarent. Capiiä paulo póft àConfulibus Rom.fumma vi obfidefi cœpta eft. Prius tarnen quàm vrbem circiimnal-laflentjConfulibus litteræ à P.Cornelio prætofd miffæ,vt priufquam claüderent Capuam öperi-bus, poteftatem Gampanis faccrent, vt qui corum vcllcnt.cxircnt ab Capua fuäfqtlc res feeliiri auferrent. liberos fore fuaque Omnia habituros? qui ante idus Mattias cxifTent.poft cam diem qui que exiflènt quïque ibi manfi(lent,hoftium fütu-ros numéro. Ea pronùnciata Campanis, atqùc i-ta fpreta vt vitro diccrent contumciias minaren-tûrque. Annibal ad Capuam obfîdiOnelibcran-dam,Rômam , capüt ipfum belli, peterc ftatuih Neque tarnen propterea inde abfeeffum cft:amp; hi bilo fegnius Capua ab Romanis oppugnabatiin Digreflo ab Roma Annibale,ediéfum Procónfü lis ex s.G.propofitum amp;nbsp;vulgatucftapud Gam-panos,

D E’P Û L ï T I Alt; o 2p}

p^nos, vt qui ciqis Campanus ante ççrtam dicin

tranfiffet.fint fraude cffct.Nullatamcö faûa trän

fitio eft, metu magiscösquam fide eontinentc: nbsp;nbsp;,,

quia maiora in dcfciftionc deliqueralit quam qui , ' ,

bus ignofei poffet. Vocato tarnen fcnai;u, qnUm

çcteri de Icgatis mittendis ad Imperatores Romanos agcrent: Vibius V irius,qui defeiftionis ab

Romanis autor fuerat,populi Rom.clçmçntiam experturum fe negauit,.ncquc enim fibi plaçabi-les fore , aut Capux Romanos parfuros,cui iqfç-ftiores quam Cartliagini, cflcnt.ltaquc feipfum e.cterofquc qui idem fentirent, ab audiendis vi-dendifque omnibps açqrbis amp;. indignis quævi-ftos mancrçnt hone fta morte vindiçatprum, Vi-bjum Vitium feptem St viginti ferme fenatores dpnuim fequuti funtjcpulatiquc cum co amp;nbsp;quan's tum faecrc potucrunt alicnatis-fpcntibus vino ab iinmincntis mali ft*nfu, venenum omnes fumfe-runt. Inde miflb çonuiuio dextris inter fe datis^ vltimoque complexu collacrymantes fpum pa-triæque cafum,omnes antequapt aperirentur Ro manis ports exfpirarunt, Tam miferabile fpeéta^ çulum nonpe fatis doçumcnto eft quàmncfan-dum Sc pernicipfum fit Machiauelli confilium, ■Exfccrabilis videlicet amp;nbsp;implacabilisodij cauf-famquærere? Requis Princeps eft, cui non ali-quando neccfic fit, cum aduerfario vel inferiore ingratiam redircî Acßrcconciliatio numquatn’'’*“l“*°r* npn tempeftiuaatque Qpportuna,immo ncçpffa-^*'“''*quot; ria, eft,cur impius ncbulo hie omnem ciusfpem mpntionemquc exftingui atque opprimi vult? Ncquetcmcrc fuccenfeo. nam quihuius confilij

T ii]

i94 COMMENTARIVS III. vfum atque f fFedum lugubrem in Gallia non vi-derunt,nihil vidcrunt.

L V c IV s Catilina, vir ingcnio malo prauóq. opprimcndæ Rcipubl. confilium ccpiflet, multos Romænobilcsadolefcentcs, atque alias' fui fimilcsjin familiaritatcm illc\crat. Sed cogi-tans coniurationem fibi firoccdcrc non polTcjni-fi participes eins cönfilij mulros faccrèt, pericu-lumque effet ne re inter mtilfos vnlgata omnia emartarent : populäres fceléris fui hórrendo ali-quo iureiurando fibi obnoxios fidófquc reddere ftatuft. Itaq. oratióhe vniücrfos cöhortatus,human! corporis fanguinem vino permirtum in patcris circumferri iufsit : inde qtiu poft cxfccta tionem omhes dc^uftàfTcntjdiçitur ^cruiffe co~ filiutn fHum,atq.eo id faftumdiâitafiCjquè inter fc hiagis fidi forcnt,alius alij tanti facinoris con-fcij- itaque mirtim quàm inter participes coniu-rationis taciturnitate omnia cohibita iint.-donec Fuluiæ mcretrici nobili QJCurius, Fukiia Cice-ronijConfiliaCatilina; prodidit.Mox quoque per Allobroges, quos in eius belli focietatem pelli-cere Lentulus tentaucrat, coniuratio omnis pa-tcfa(fta,amp; deeoniuratisfupplicium fumtum. Ca tilina ,quum belli fortunam tentafl'ct, pugnans cum fuis cohfofTus eft. Denique omnium qui ca Machiauelli doótrina vfi, nefando aliquo fcclcre diremtis belli commereiis, fpcm omnem con-co»diæ gratiæque abruperunt,tragici amp;nbsp;borribi-lès fempcr fücrunt cxiuis.

III.

III. THEOREMA.

^rinceps tnprouinciapr^efertim, in locis natura aut ma mim unit is, colchiaf

collocare dehet^atijue inde^eteres incolas expellere.. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ” nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

VLLVM prsE’fcntius confilium eft Machiaucllus) vt prouin-ßß^g^^cia aut a ger recens captus feruc-tur, quam fi in eum Coloniæ de-ducantutjvcterib.cxpulfis incolis, amp;nbsp;miffis co habitatum nouis colonis, qui fubditiSC clientes fint Principis.Natn ita Ptinccps fa cileeius pofleffionem retincbit,vtneq.mul tofumtu , neque przfidiis proulnciamo* neret : neque qucmquam oftendct,prætcr indigenas quos fuisfedibusciecerit.Sed nc inde quidem quidquam metucndumcrit. nam illi pauci, quippe minima incolarum portio, inopcs amp;nbsp;extotrcs, nullam noccn-di facultatcm habcbunt. Ceteri qui in pa* tria remanfcrint,nihil noui molientur, ve» titi ne propter rebellioncm cum reliqui» ciiciantur. Nam quum vel conciliandi fint homines fpecie quad am clemcntiae, nimii$

COMMENTARIVS HL oncribus ppprimi non debent quiinpro-uinciarclinquuntur: vel quum pem'tuse-uertendi* ßnl, eiici peJÏidebbntincolx fïorum locorum irt quibus ftatuuntur Colo niæ.;QuTippe iniuriæita Eominiinferenda: fqht,vt nihil rçliqui fiat,Vndç vitionem me tuas.' Hog præcepcum ftudiôsèolim obfer-uabant Romani, nam quufn in oœnes pro-uincias à fc domicas Colonias deducerent, ’èarum adminiöulóira tenufores fouebant, vthon pâterèntùr creCcercj potcnciorum verô opes rfèbibtarent.

y f^c t'A bondrorri'âc renim pro* quif^üe fortunarum fua-P’^^^ilbcfinecontro-uïffia efle 4çl?et,lcgibup natiiræ ac iurç ;g,entjjirrj in^ituta cft,qqæiubcnt vtfuuni vnicui-Prpprietïs'que redHatuf. Ea'porro diftinviio commcrcia amp;nbsp;ÿ„°”'’J,“™fjCoh'tralt;3:4?‘vcn4itï,emti;porriiTiodâti,locati,maft jisert. nbsp;nbsp;nbsp;dati,^ fîmilia, iiAerbotnines fouet,qiiævincula

funt focictabis iiurn'dnæ. Quippe ea cX commun! Yitafubl4tfl5intcrir.ctDmnis cômerciorû vfus in-(ter bommçs atque omn js confociatio. Etfi eniin pQCtæ amp;nbsp;nonnylli philofopbi promifeuam bono rum comiminitatem Se aurea Saturni fecula cclc brant: OUÏS (amen , fi paulum modo iudiciova-Fcit, nóp videt, nihil inde fequi pofTe nifi vt in-duftfia laflguefcat : fecordia, ignayia, difeordia A' pipnjpmrerum pcrmifl:io,in Rcmpubl.irrum papt? fiçiiti doçct luçiilcnter AriR. in Politicis.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Itaqué

D E P O L 1 T 1 A.

ïtaque nis illud naturale rcligiofèobferuandum .eft amp;nbsp;vnufquifquc in fortunarum fuarutn poflcf-fione retinendusjmmó ius illud ita fanélum gc-nerihumano efledebet, vtncPrincipi quidem. yiqlare illud aut abrogate liccat. Atque cara il-lius autoritatera amp;nbsp;fanélimoniam ius diuinura aftirmat, quandoÙei verbo daranatur Achabus rex Ifraclis,quodNabotbo , quarauis fubdito amp;nbsp;clicnti,auitara vineara extorUrit. Huic rei quo- i.kej que Iuris fiuilis rcgulæ concinunt, quibus præ- gt;nbsp;fpribitur ius naturale amp;nbsp;gentium nullo ciuili iure violari aut antiquari pofle. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■.

Ex quibus apparct quam abfurdum amp;nbsp;ini-quum fithoc confilium , quumfuadet Maebiau. Principi vt ciues fuis vrbib.patresfamiliäs fuis ç-dibus, incolas auitis agris amp;nbsp;fedibus cxpcllit, at-.quc corum fortunas nouis colonis attribuât, vt ÇO præfidio noui principatus opes confirract-EIoc enim fi faceret Princcps,primùm contra o-mne,fas ac ius gcntiumpçcçarct.Pcindc indige* narum aduerfus fc concitarct odia, ita breui do-minatum dhione'mq. amitteretjn voluntaria cr nim qlîçdiçntia beniuolctia ciuium Principis flatus incolumitasamp;firmitasfitacft. Nam dice rceos tantum infenfos forc, quiciefti clfcnt, ce-teros metu quicturos, nugatorium cft. Quipp^’ quod altcri contigit, quifque nc itidem fibi cuc-niatjformidat. prætcrcanonfolùm inepmmoda ^autiniurijE quibus ipfilædimur : fcdçx quoquç quibus parentes,propinqui, amiçi,cctcriq, qui-bufeum nobisaut patriaaut rcjigio comrpunis pft,afhçiuntqr,magnoperc nos offendunt. Ter-

tçS COMMENTARIVS III.

tio certum eft,quos Princeps pcnatibiis eicccrit, inexpiabili aduerfus cum odio incenfos, num-quam quicturos donee aliquam vlcifccndæ ifthi-riæ opportunitatem inuenerint. Ncqiic arbitre-tur Princeps nihil ab cxulibus Si mifcris fibi ma-li metuendum efle.nullus hoftis,quafnuis tennis, contemni debet. Quàm à paruis initils creuit Plut.în Set- Sertorius ? Eques illc Romanus,fine autoritaté, Oaflo%lo imperio, quum partes Marijejuibus ftude-fusl b’)» ' bat, accifas in Italia fcntirct,in Hilpaniam-co«-n î*. ccfsft.ïbique proferiptorum, cxulum, Hifpano-rum,aliorûmqucquos fimilis fortunæ cafus con-globauerat, manu contraéla, bonam Hifpania: partem oceupauit. Aduerfus cum Sylla Q^Metel-lum confulcm mifit: quiàSertoriofæpeelufus, amp;nbsp;multis preeliis fatigatus cft. Itaque quum is aduerfus Q^Sertorium impar viderctur, à fenatu Cn. Pompcius in Hifpaniam cum imperio con-fulari miffus cft : vbi à Sertorio bis prœlio vidus amp;nbsp;propemodum interfcâus cft. Itaque Pom-pcius(quem Sertorins per ludibrium Syllæ difei-pulum vocabat) potius à Sertorio quim illeà Pompeio dclctus effet, nifi à fuis interfedus effet Sertorius. Attamen illc gregarius propè miles,quum neque ærarium,ncquc pccunias ex publico, neque imperium nifi voluntarium, habc-rct, magnus dux cuafit, amp;nbsp;aduerfus duos impera-torcs Pompcium amp;nbsp;Mctcllum frpepar , amp;fre-ejuentius vidor,non Romana virtuti fed fuorum fraudi fuccubuit. Qms crat Spartacus ? Paftor, Thrax,mox feruus,qui ergaftulo frado amp;nbsp;colle-dagladiatorum manu , florentifsimas Romani impe-

D E P o L I T I A. 299 impcrijopcs iaceffcrc aiifus cfl. Itaqnc quum is multos prætores amp;nbsp;proconfulcs prcelio vicifTct, id bellum CralTo, poftremo Pompcio , mandatum cft.Quis Eunus amp;• Cleon? Scrui quoque ipfi lt;jui contraéta agreftium fcruorum manu ad Lxx. . millia, copiis iunélis contra popukim R.bellum fæpe geflerunuQuis Viriatus?Primùm in Hifpa-nia ex paftorc Venator, ex vcnatorc latro, mox iufti cxcrcitus dux quocpic faftus, Lufitaniam v-niuerfam occupauit,fanfumq. terrorem is boftis intulit, vt coqfiilari amp;nbsp;ducc amp;nbsp;cxercitu aduerfus cum opuscfTct. Is Ijuum dolo non armisaprodi-toribus, Seruilij Cæpionis confilio, intcremtus e(rct:ca viftoria.quia emta crat,a fenatu non pro bataeft.Scd ne ip(ius quidcin morte difieétus ex-crcitus,à Romanis vcnîaimpetratà, agros ctiam fertiles,quos coltrct,cum Valcntia Hifpaniaï vr-be, neinopia coaftus adlatrocinia vcrtcrctur, obtinuit.Noftra memoria Philibertus Aurengiæ princeps, Antonius Lxua, Andreas Auria, Mar-chio Mantuanus , amp;nbsp;cetcri dequibus alio loco, qui a Francifeo i.dcfcccrc, num plus illi nocuc-runt quàm vires Caroli v.? Illi tarnen ad Regem collati, multo co inferiores crant. Quamobrem Princeps fapiens nullum vmquam hoftem par-uum aut fpernendum putabitreauebkq. ncquern quam iniuflc laidat , nc aduerfum fc inimicos concitet.quippc inimicitiæ, ctiam non arcefsitæ aut quæfitæ,vitro facillimc parantur.

Cetervm Romaninon co confilio dedu-Liu.Annal, cebant colonias, vt tamquam arccs aut præfidia 'g vidarum à fe gentium ccruicibus imponcrent.

5,50 COMMENTARIVS III.

(queinadm. ait Machiaudlus) fed vt cxundajî-t tem mpltitudinc Vrbcm turbida amp;nbsp;feditiofafa:lt; cee;xba,m'irt‘nt. NaniCqucniadmodum M. Valero amp;nbsp;Q^AppuIeio epss, açcidiflç Liuiys memo rat) Romæplcbçm quietpip ße cxonei'atain dc-duóla in^olopias miiititudo præftabat. Cetetun. noui.colpni quïdein m agrosbcllo captos qui Kom-p.ppigt;Ji ii0icrant mittebantur: vetcres tarnen coloni fcdibiis non pel,lcbantur,ncqucfor-tunis fpoliabantur:red Romani indigenispermi-. Ri cum jllisbabitabant, in tedis quæ avt ipfi çx-Rruebant,aut quæ publica populi Romani falt;Ra trant,,1'ropagabant quoq. illi colonias nonnum- । tjiiam ftjfpisaugcndæ cau.fla, non vt iis velut ar-cibiiSjaut miinimcntisimperi.um firmaict. Nam neque j'n omnibys prouinciis,ncqMç in locis mu-nitifsiinisjcas collocabant,fed.frequentcr in fet-tilifsijnis, Immo ncipfæ qui^cm coloniæin fide amp;nbsp;obfequio fejnper manetant : vtpoft eladcin Cannenfem ac.cidit;qup tempore duodeejm ço-loniæ Rom, èc mqncramilitiæêçimpçvipra Ro- ' manorpm 4etrcdarunt, amp;nbsp;quantum in fc fuit i prodidcrunt Annibali.Rcipfa enim ciups in alias 1 fedcs tradiidi facile dégénérant J amp;nbsp;mores eins regionis quam cokint induunt. Sic Alexandria in ÆgyptOjSelcucia in Afiyrij,Babylop in Mefo* nbsp;nbsp;'

potamia,coloniæ Maccdo.num,Tarentum,coIp' nia Laccdæmoniorum , brçui in mores amp;nbsp;ingénia indgciiarum verfï’amp;oblitæ fuæ originisj in * inj Annal, luxum amp;nbsp;rnolliticm dtgenerarunt.

hb.40. p hoc loco memorabilis Philippi Maf’f-donum regis calamitas prætcrmittinoi» debet, in quam

tgt; £ Ô L 1 T 1 Agt; '• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;301

^quaöb'id maxime incidit c|uod maritifnarum Macedoniæ vrbiû ciücs cüccrc amp;nbsp;transferre alic» aggreffuseft. Is enim iamtum eonfiliadc bcllo Rum.fecum ipfe volutans, primum omncm fcrè multitudincm ciuium ex niaritimls ciuitatibus turn familiis fuis iti Ematbiatnlt;ràdüxit:Thraci-bûfqiie amp;nbsp;àlHs batbaris rrbes tradidit habitan-das:fidiorabiec gcliera fore ratus in Romano bel lo.ïngentem ea res fremitum in tota Macedonia feGit;'rtlinc|uente'fquc pénates fuos cum coniu-gibus ac libcrispaucitacitüm dolorem continc-bant: exfecrationcfquc in agminibus proficifcen tium in regc,vinccnte odio metum, exaudieban-tur.Viis fcrox animus,omnes homines omnia lota fufpeéiahabcbat, poftremó negate propalam cœpit, fatistutum fibiquidquam effcjnifiliberos eorum quos interfeciffet, eomprehcnlos in cu-ftodia haberctóc tempore alium alio tollercti Ram erudelitatem foedam per fe foèdioremv-nius domus clades fecit. Herodicum principcm Thcffalorum mültis ante annis occidcrat, generös quoque eiüs poftca intcrfecit.in viduitatc rC liéfæfibæjArcho amp;Thcoxena,filios paruosha-bcntcs.QijaruTheoxenafuperftesforori, quum fuum fororffqüe filios in cadem cüra hiberct, pofteaquam regis ediéfum de comprehendendiS liberis eorum qui interfefti effent accepit , ad rem atroeem antmum adiccit, aufaquc efl dice-re,fe fua manu potiüs omnes interfedura, quain in poteftatem Philippi venirent. Poris cius vir mentionem tamfœdi facinoris abominatus, A.-thenas deportaturum cos ad fidos hofpites dixit, comitcmq.ipfum fugx futurü cfle.lta nauim co-

pi COMMENTARIVS I II.

fcendunt; fed regij qui præcrant cuftodiæ portff Icmbum armatum ad pertraJiendam tam nauira miferunt, cum graui cdiâo nc rcucrtcrcntur fine ea. Quum iam appropinquabant, fcrox interim femina ad multo ante cogitatum rcuoluta faci-nusjvcnenum diluit,fernimqucpromit,amp; pofito in confpcftu poculoftridtifquc gladiisjMors,in-,, quitjvna vindifta cft:viç ad mortem bæfunt;qua quemq. animus fcrt,effugite fuperbiam regiam. agite iuuencs roei,primuin qui maiores eftis, ca-piteferrum:authauritcpoculu, fi fegnior morj iuuat.Ethoftesadcrant amp;autQr.rr.ortisinftabat. alij alio Icto abfumti, femianimes cnaue præci-pitatur.ipfa deinde virum comitera mortis com-plexaj in mare fefe deiecitrnauc vacua dominis regij potiti funt. Huius facinoris atrocitas no-uam velut flammara régis inuidiæ adiccit,vt vulgo ipfum liberófque eius cxfecrarentur : quæ di-ræ(inquit Liuius)brcui ab omnibus diis exaudi-tæ vt fæuiret ipfe in fuum fanguincm effccerunt. Nam paulopoft legitimum nlium Dernetrium principem) fdfis criminibus ab altero filio, fcdpellice orto, Perfeo, circiini' uentum veneno fuftulit.Moxquum Demctriuin à Perfeo fraude amp;r infidiis petitum cognoiiif-fetjamp;’ Perfeum regni hereditäre dcpellere vellet: curis amp;' vigiliis, qiiumidentidem vmbræ amp;fpc-cies infontis interemti filij eum diris agitarent, cum exfecrationc alterius exftindus eft. Perfens, quum regnum fcelcrc partum inuafiflet , bcl-lumquc aduerfus Romanos inouilTet , ab il-lis vi(ftus , captus , amp;nbsp;in triumpho dudus eft, . amp;nbsp;in

D E P o L I T I A. 305

tn cuftodia mortuus. Ita horribiles illæ di-r. ræ cxfccrationéfque,quas multitudo fuis pcnati-bus amp;nbsp;agris eieéta in Philippum ieccrat, cffie-étuin habuere.Hoc vno cxcmplo audito,nónne borrefcere comas oportet Principi, quotics de pellcndis fuis fedib.incolis apud cum mentio fit? Non défunt tarnen bodic Machiauelli fratcrcu-11,qui palam diccre audeant,vcrosGalliæ incolas nonnullis faltcm locispelli in rem fore,mifsis in eorum locum bonis acfidelibus (putaltalis amp;nbsp;Langobardis) colonis. Immo quantum hodie abcft, quin Lugdunum coloniaItalica fafta fit? Nam præterquam quod maxima pars ciuium I-talici funt,ceteri quoq. incolæ ad eorum mores, vidum,cultum,linguam etiam, fcfepaulatim ac commodant.Neque aut vix adeo vllum velvilif-fimum opificem in ea vrbc reperias qui non ianj Italicum idiom a meditetur amp;nbsp;garriat. Quippe Magnifie! ifti Machiauellitae neminem intucri vel audire folent, nifi qui fermonc ipforum vti didicerh; itafcilicet Si fibi amp;nbsp;lingua: fuæ autoritärem parantes. Sed nobilifsimæquoqucvrbcs, Lutetia, MafsiUa,Gratianopolis, amp;nbsp;complûtes alise,nonne iftis Magnificis plens font?

• • IIIl- THEOREMA-

• * * nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;k » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

' Trincepsi/tprownetanuper ViBa eosqut-bw n^taào ^raui damw eßtomnes ßtbuer-^

3d4 CO.MMENTARIVS III. tere debet,atque eorum quifrius in ea do-^. minabantur familiam acjobolem abßir-^

’ (irtquitMachiauelliis) w lubenter dominos mutant, rati n^y^^fëmclius fore.itaque hæcfpeseoS defedionem impcllit: fed fæpius fruftratur, quum nihilö mcliorem conditionem fuam eflecxperiantür.Quare vt dcfcdioni obuiam eat Princeps,quos ob graue damnum acceptum mutatione offert di animaduerteric, omnes tollere debet., Nam omnibus faniiudicij hominibus pcr-luafum effeopinor(inquit) vllum Principis aut Ciuitatis ftatum diuturnum cffe non poffe,riiÖqUiilliinfcfti furtt obingcnsde-trimentum.in rerum nouatïone acceptnrn, de mpdio tollantur. In quo raalè rebui fuis Con fuluit Rcx Galliæ Ludóuicus x i i, SC tam brcui fpatio ducatumMcdiolanenfcin amiiitquàmpriusfubegerac. Quippc Me-diolancnfesopinione fua decepti, fc fru-ftraticomraodis quæabipfo fpeöabant.fu-perbum noui Principis dominatum ferre nonæôtuerunt. Pcccauit ergo in eo5*qüi9d non eo5 fuftulic quibus ea mutatio detd:* mento

DE POL IT I A.* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;505

knento 8i ofFenfioni erat:tum quod non ftit pemomnem Sforciarum cxftinxic.Sed non iuCxfar Borgia. Nam quum Flaminiam OccupaCfct, Seniores öinobiliiUrnos quofq. quos opibus 8£ bonis exuetat, quotum po-tiri potuit, morte adfccit: pauci diferimert cfiiigcrunc. Itaque pczftac Borgiz quam Ludouici régis exemplum imitari. nam o-pcimorum imitatio non Temper profperèc-Hcnit. QuippePertinaciÔd AlexandroSc-ucroclettieniiam amp;nbsp;bonitatcrti Marei Antonini reprzfentarc cxitiofum fuit : amp;Ca-racaUz,Commolt;lo,Maximino, ctptcfliffc Seuerum.

EQ51S dubitarethocMaçkiàueliîeflc confilium,vt tyrannum informer, no vt Principem bonis artibus imbuat,tyran-nicum hic præceptum tradit, illi plane °7.ui3.4. comparquod à Thrafybulo Milefio Periandro ’ Corinthiorum tyranno, amp;nbsp;à Tarq. SuperboRo-manorum rege SextoTarq.datum eft. Nam Periander , quum principatum Corinthi inuafiffet, ad quern nullum ius praeter vim habebat, occultas coniurationcs veritus, nuncium ad Thrafybu

lum Milcfmm familiärem fuum mifit, orantem vt ipfi confilium darct quónam modo firmum fi-bitutumque principatum præftare poifet. Huiç nuncio Tnrafybulus nihil rcfpondit.tantùm iuf-fum vt fe fequeretur, in fegetem farr is mefsi m»-

30(5 C OM‘M ENTARIVS IIL turatn abiit, ibfquc inambulans fpicas cminen-tiorcs vellere amp;nbsp;manibus tcrcrc cœpit : nequc a-lio rcfpoiifo rcddito nuncium ad Pcriandrum rc milit. Periander facile intellcxit quæ eflet illius mens : Corinthiorum fcilicct potentifsimo« qui miitatione ftatus ofFendcbantur,vt quifquc maxi tiu.Annil. mé eminerct, eiicllendos amp;: tollcndos efle. Ea-dem arte Sextus Tarquinius Tarquinij Snpcrbi filius Gabios cepit: Nam quum vi capi non pof-fent, fraude ac dolo aggrcfius eft, amp;nbsp;patris in fc fæuitiam intolcrabilem conquerens, Gabios ex compofito transfugit. Benigne ab Gabinis ex- i cipitur; vêtant mirarifiqualisin ciucs, qualisio ! focios, Tarquinius, talis ad vltimuni in libe- | ros eflct:fibi veró gratum eius adiicntum eflTcjfu-turumque crcdcre breui vt illo adiuuantc,ab por tis Gabinis fub Romana mœnia bellum transfe-ratur. Indeinconfiliapublica adhiberi cœptus; dux ad vltimum belli legitur. itaque poftquani fatis virium collcftum ad omnes conatus vide-batur.-tum cfuisvnum fcifcitatum Romam ad pi trem mittit, qufdaam fe facerevcllettquando-quidem vt omnia vnus ipfeGabiis poffet ei dij dcdiflent.Huic nuncio nihil yoce rcijjonfum eft-rex,vclut deliberabundus in hortum ædium trailer, fcquente nuncio filij. ibi inambulans tacitus fumma papauerum capita dicitur baculo deeuf-fifle. interrogando cxfpeftandoque refponfu» nuncius fcfl'us,vt re impcrfcéia redit Gabios. Sex to vbi quid vellet parens, qui'dvc præcipcret taci tis ambagibus paruit, primores ciuitatis , crimi-nando alios apud popiilirm, alios fua ipfos inui-dia op-

D E P o LI T U. 307 dia opportunes interemit.Eminebat inter çete-ros Antiftius Petro fuæ ciuitatis facile princeps. cum oblato falfo critnine infontem opprefsit. quippc arguebat coniurafle cum cum aliquot conlciis, vt remGabinam amp;nbsp;fefcuviuum feu mortuum Tarquinio régi traderet. A.c fiiper cetera falfas literas ad Antiftium figno adulterino Tarquini) regis fignatas, in ipfius domum clam illatas, protulit. Itaque Antiftius, atroci in eum omnium inuidiaorta, àGabinis lapidibuscoo-pertus cft:ceteros qui initæ cum Antiftiofocic-tatis accufabantur.Scxti libidini permittunt. Ita multi palàm interfefti, ali j in exilium aéli funt, abfentiùmque bona iuxtà ac interemtorum di-uifafuerc.Largitionis inde, prædxquc amp;nbsp;priuati dulcedine commodi, fenfus malorum^ublico-rum adimi; donee orba confüio auxilioque Ga-bina rcs régi Romano traditur. Verùm tarnen tandem 8c hoc tyrannicum facinus amp;nbsp;cetera quæ nefaric aliafuper alia aufi funt, Tarquinios Romano regno amp;nbsp;publicis ceruicibus depulerc. Ita dum ranam pifcantur,murænam amittunt. Neq. vero multo felicius euenirc folct ceteris,qui con taminata amp;nbsp;nefanda Machiauclli difeiplina vti volunt.

N AM flconfidcremus quônammodorcspræ-claras geflerint, non minuti ifti tyranni Borgiç» fed ætatis fuæ maximi Principes amp;nbsp;imperatores, Cyrus,Alexander Magnus, Cæfar, Carolus Magnus , longe aliis artibus pacis amp;nbsp;belli vfos efle comperiemus , quam quas Machiauellus docct. Quippe nihil fæuitiæ aduerfus fummos aut infi-V ij

So8 COMMENTARIVS Ht mos, nifi quantum ius aut ncccfsitas belli pofce^ rec : fcdriiäis populis clcmcntifsimc vtcbantur, ftatum publicum immotum, omnia quieta amp;nbsp;in-tegra,religioncm,rcmpublicam,libcrtatcm,mo res amp;nbsp;iura,fincbant : quum fibi fummum tantum ius amp;nbsp;Principum nomen honorémq. fumèrent, itaque multi vitro fine vllo tertamiriefemetip-fos illis dedebant. Q^amobrem Ludouicus rex regio plane amp;nbsp;gencrofo confilio illorum Prin-cipiim clementiam imitatus eft,quum Mcdiola-no potitus cft.Nam quod poftca amifit,ex co or* tum non eft quod à fieuitiajquod aftirpe Sfortia-riim tolicnda, abftinuit:fed ab inconftantia Mc-diolan. populi, amp;nbsp;occultis lulij 11. Pontificis ac Venctorum confiliis amp;nbsp;machinis, quum tantum Principem fibi vicinum eile nollcnt. Id ita fc ha-bcreGallicæ amp;nbsp;Italicæhiftoriæteftantur.

gt;» O P T IM oRvM Principum imitatio(inquit) ” non femper profpcrè cuenit. Itaque præûat fcclc ratdimproborum facinora fibi proponcreadi-mitandum.Quid hoc monftro vcl imperitius vel nequius fingi poteft ? Nam edoccre Principem vt Icclcra imitctur,quia féliciter cadunt: quid a-liud eft quâm hortari vt mercatores amp;nbsp;prætcr' cuntcs,prædonum more iugulct, quoniam prï-dones ex fanguine amp;nbsp;præda qUJtftum faciunt? S* Machiaucllus de profpcro impiorum fucceflu ab exitu indicium facerct, ânnon vberem ilium amp;nbsp;fauftum omnium rcrum prouentum, nihil ali»lt;i elle cerneret quàm iter quo Deus illos ad exi-tium trahit? ficut alibi pluribus cxcmplis de-monftrauimus. Sed in cxcmplis quoque citandis

DE POLITIA. 309

«piàm craflum amp;nbsp;non nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fed oyixèr ipjfrt-

p.a. prodit? Caracall2B(inquit)Commodo amp;nbsp;Ma» ximino Seucrum imitarinon profuit.Euge çuge Lyfitelcs , iam palmam feres. Commodus (opi-nor) ante Seuerüm imperauit (quippe Commo-do PcrtinaXjPcrtinaciSeucrus fucccfsit)nec for-tè Seuerum nouit,Afrum hominem amp;nbsp;humili lo un» amp;nbsp;c»-CO ortum, quem ergo Seuerum imitari poterat? “'**• Caracalla amp;nbsp;Maximinus fola Seucri vitia amp;nbsp;nul- • Jam eiuldçm virputcm imitati lunt.Itaquc mir;in dum non eft fi fæuitiam c.ius exprimere illis exi-tiofum fuît. Seucri quidem plurimæ virtutes ex-titerunt. nam amp;nbsp;is bonarum artium ftiidiofus fuitîvitos doétos fouit amp;nbsp;auxiùbonas leges con» didit : ius populo incorruptè reddidit : barbaros domuit,pacatam Kempubl.reliquit. Earum yir-tutum Caracallaeius nlius nullam habuit,quan-tumuis eins virtutes extollat MachiaucIlus.Neq. vllum çius laudabile fadpm fpriptorcs mepio» rant.nifi quod à pucritiamilitarivitæaffuetus» dcliciarum minimè appetens, labpfis patiens, c-rattcctcrum inteftabilis amp;nbsp;omnibus vitiisrçfcr-tus. Maximinus Caracallam plane retulit, nifl quod Caracalla nobili generc ortus erat rifte fe- tetUn. mibarbarus Homo amp;nbsp;qyü pucritiaopiliofuif-(ct.Pcrtinaci amp;nbsp;Alexandre» Scuero imitari Mar- HetolUb,^ ci Antonini mores noçuiffe quum fçribitMa-çhiaueUus,eory m hiftorias vcl non legit vcl non attendit. Nam Pertinaçem à militibus occifum, quodparcior Si illibcralior effet:amp; Alexandrum propter matris Mammææ auaritiam, fordes amp;nbsp;P^rcimoniam erg» milites, inuifum amp;nbsp;interft’

O

JIO COMMENTAKIVS III.

Miuo’ referunt. Q^ibus vitiis Marcum Antoni-num laboraflc nemo fcribit: fed libcralem,ab a-uaritia alienum amp;nbsp;ea ifi re, ficut in ceteris, verc philofophum cxtitiffememorant. Itaque melius fibi amp;nbsp;fuæ fam« confiiluiffet iftc fcriba Machia-uellusfi tabulis Fiorcntiætraâandisopcram po-tius deduTet, quam tarn incpta interpretationc inquinandis £i corrumpcndis hiftoriis.

THÉÖREMA.

ftn^ylla dimkatione cwitatem autfgt;ro-Mnctam 'plctßi }folet,eam mala moribns fmpleat.

I' ƒ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ijrJ

XVI t At M s autprouincixbcHo viftjc (inquit Machiauellus) miri' fico vfcifcuntur viâ:orcs , quum eos comiter accipiut amp;nbsp;malis mo*

ribus corrumpunt: quippc eos taliartead viótoriara hofti ex fc tradedam préparant. Quemadmodum Capua: Annibalis militi* bus accidit. Nam otium diUturnum amp;nbsp;vo-Tuptates iinmodicæ ica eorum corpora amp;nbsp;animos cneruaucrunc, vt deinde nihil prarclarumgeiTcrint. Hæc dcprauatio vfu-uenirc fçlec, quum corrupts genres fre-qucnti commcrcio yfu fcfe aliis immi-fccndo

»

J DE POLITIA., 5« fccndo, intègres populos externotum Sc malorum morutn velut contaéhj inficiunc* Itaque natio Gcrmanicä intègre Sc con-ftanter mores pairios Icruaüit. quippe tara ilUs cum finitimis commercia: migrare'in aliéna,aut exteros in fuas fedesacciperc, non confüeuerunt:fed patrio femper viüu, cultUjfortunis fuis Sc moribus contenti, im-portatis nonvruntur. Ita Hifpano rum, Gal lorum, Italorum, quibus nullæ genres ma-giscorruptæ funt,confuetudine vitara, corum mores Sc vitia non didicetunt.

eft hoc Tlieorcmi quàmvel-1cm, ncq. refellendi animo hic inferui. Nam, vtvcteraomittam, eius rei quo-tidic exempla cernimus. Quippe Gallia noftra in mores,ingénia,vitia, peregrinorum tota verfa eft , quorum arbitrio Rcfpubl. belli domiquc agitatur: qui foli cum fuis magiftratus amp;nbsp;dignitates abaque omnia tenent. Ncqucplu-ribus tantum Gabis mens adeo frada eft, vt ex

ternes animorum habitus induant, fed vt lingu^ quoque Gallicamfaftidientes,peregrinam medî tenturamp; garriant. Sed fihanc vlcifcendi artem quam Machiauellus hic doect confiderabimus, tum iis qui ea vtuntur, turn iis aduerfum quos c-xcrcctur,perniciofifsimam elfe deprehendemus. uu.Ann»!. Capua ipfacxcmplo fit. Nam Campani quidemVib.ij. excrcitüm Anaibalis nimiis bonis amp;nbsp;deliçiis ef-

V iiij

jii COMMENTARIVS IIL

feminarunt : fed ipfiquoquc eadem opera fibï-» metipfis exitïum pepcrerc : amp;nbsp;Perfæ qui Alexan-dri Magni mores pcregrino fucco infcccrupt), ne ipfi quidem fibi magnoperc confuluçrunt. Nam dégénérante in mprçs Perfarum Alejandro,inuifi Macedonibus quibus ca res odio crat, pofV ipfiusmortem(^quam ex Pcrfica intcmpcran tia contraxerat) calamitatis quam feuerant fru-óum ipfi tulcre.Sic eos qui Principum amp;nbsp;popu-lorum mores quacupiqwe arte corrumpunt, partem eius mali caperc, çuius ipfiautores fupt, fi-cuti æquum,ita propc afsiduutn cft, Çîalli poftri teftari pofliint quantum illis profuerit Neapolitan« gentis confuetudo , quum expeditionem Neapol.fufcepit Carolus v 111. nam inde Vario-lam (quam lucm Indicam vocant) cgregium I4-faoris pretium tulerunt. quse inter eos ex eo pcr-picacitcr manfit. fed eius tarnen morbi ne ipfi quidem Neapolitan! ccteriq. Itali exfortes man* fcre.QuocjrcaCvt paucis verum abfoluam)able-^andaeft ad inferos bæc Machiau.doéirinarabii* pendaomnis vkifcendi libido:amp; bonorum con fuctueiine vtendum eft, ficuti præcipit Paulus: quum non tantum bonos mores mala commer-cia corrumpant,fedctiam malos inférant.

CetE R y M Germanps quoque ipfos(de qui bus agit Macbiauellus) in Galliam frequenter commcarc,ncque inde tarnen malos mores hau-pre, cernimus. Quod Gallicam gentem inter corruptiftimas numcrat, negarenon polTumus: fed Machiauclli difciplinam, amp;nbsp;cius firnilium fonfuttudincm, çjus maji caufam elfe teftamur.

Nain

T) E P O L I T I A. SB Nam ynde Galli Atheifmum, præpoftcram V e-Herern, perfidiam, fæuitiam,ft‘nçbrcs artes,amp; fi-milia vitia,hauferunt, nifi ex Machiaucllo amp;nbsp;Ma chiaucllitis ipGus popularibus?Itaq.pro fuo iure iaftarc inter fuos poffuntjfe bclla à niaioribus no (Iris ItaliïE illata praeclarc vltos clTe.

VI. THEOREMA.

Stulrum eß exi^timare apttdTrinctpesno-uis benefan:is Veterwniniwiaritmobli^f ^ioneininduci,

K K Borgia (inquit Machia-Alexadro Vbpon-tifice,patrc fuo, principatum Ela-i.'.s.Ä^r.^sßr. xniniævfurpauit,qu3c dominij Ec clefix eft,Sc dux Valentinus eft numeupa-tus .Ea vfurpatio,quam fauore amp;nbsp;autorita-tc patris fubnixus aggreftus erat, mulcos Cardinales offendit, in us CardinalemS.

Petri ad vincula,Poftea tarnen mortuo Ale xandro cofenfit vt is Potifex dcfignarctun vnde mox eu pznituit, Na nouus iftc Papa (quilulij II nomefumfit)fumtiscxtcploar ipisgt;recupera?e cœpit q Borgia occuparat;

jr4 COMMENTARIVS III.

quamquam is ipfius eleSlioni fauilTet.Quod numquafti facere dcbuerac, neq.pati eum Ponfificc dici qui ipii effet inimicus. Quip' pe noua benefafta veccrum iniuriarumo-bliuionem numquam inducunt. Itaq. Borgia,qui in ceteris rebus egrcgic fefe agita-ucrat, in creationelulijturpiterlapfuseft, amp;ipfefibiad exitium viam ftrauit. Haud diffmili via errauit Scrnius Tullus Roman. rex,quum duasfiliasduob.Tarquiniis iun-xit,qui de regno litem mouebant, ôd iada-bantabeoiniufte viutpari. Nam non mo-do ifta affinitas inuidiam, quæ aductfus Ser URim eos ftimulabat,cxftinxit, fed alteram quoquc c filiabus ad moliendam patri ne-cem impulit.

V AE hic de Borgia à Machiauello nar rantur ,paulum àvcro vidcntur dcflc-dere. Nam SaEcIlicus fcribit, quum a-gcrentur Comitia lulij ii, conclufum fuiffc in arce Pontificia Borgiam , vtinimico-rum impctum cffugcrct. lam parum crodibile eft, cum cui vclut in cuftodiadclitcfccndum c-rat, propter magnam vim inimicorum quam fi-bi conciuerat,multumhabuiffcautoritatis inc-Icdione Papæ. Sed demus ita effcjA lulium Bor giæ gratia fubnixum ad Papatum afeediffe: mox veterum iniuriarnm rccordatione quasi Borgia acceperat eius benefieij mcmoriam obliteraife.

D E P Ö L ï T ï A. 315 Q^orfum hæc ? Ncmpe (inquiet aliquiscxMa-chiauelli fartiilia) quum omncs Principes co-dem exemple agant, illis fidendum non cfTc.En dignam Principe doftrinam ! Siqucmquam of-fendifti,ne illi vmquam fidito. Si te aliquis of-' fenderit,nc illi vmquam rcconciliator. Quidfi in concordiam amp;nbsp;gratiam rcdicro? Caue tibi vlla gratia,vlla pax,aut amicitiæ fpecics,ilium ti bi fore fidum perfuadeat. Exfccrabilis plane doftrina;dcbcre adco altas radices agercodiavt nullis neque officiis neque bcncficiis euclli aut eruncari pofsint.Sed Machiauelli proprium hoe dogmanen eft; Machiaucllitis omnibus boe in-fitum .quibushonbrificum videturordia impla-cabjlia amp;nbsp;inimicitias immortales gercrc.Ncque vlla re ferè magis dclcélantur quam vltionis libidine explcnda. Si corpore inimici ad pœnam potiripoffuntjfœdum amp;nbsp;barbarum in modum trucidant,trucidando iniuriam ab coacccptam muliebriter exprobrant : lacerat omnib.probris amp;nbsp;contumeliis, vt animum fimul amp;nbsp;corpus vc-xent:ac nonnumquam os amp;nbsp;manus ipfius cruorc oblinunt: eumq. adcbfubigunt dcuoucrc femet-ipfum Satanæ,vt corpore maéfando anima quo-que, quantum in fc cft, perdant. Vtinam mifera noftra Gallia (quæ nimiùm iam peregrinis mo-ribusamp;Tranfalpinisvitiis inquinataeft) bac im mortali amp;nbsp;incxplcbili vlcifcendi libidine num-quamardcat. Nam quæ pax aut concordia cfCe pofsltvel inter propinquos 8c affines, fi offenfæ nullare,quà.m vltione,reftmgui pofsint? Pudeat Chrillianos homines non tantum barbaris vcl

COMMENTARIVS III.

iibiïoUa'

pbeabiljs, mitioics efle. Canis an hominc læfus , fi pancm i iurinaiuta. porrcxcris,mitefcit, amp;nbsp;ciquoq.blandituràquo iconuana. eft.Equus, tautiis,etiaoififtimulaucris aut !

vtrbcraris , fimulaç focnum apponis placatur, , Jtaquc qui vltipncm iure natural! licitam efTc defcndunt, vel belli is ttftibus refclluntur. Do-cct quidçm naturæ ipfc fenfus hominem cetera.jue animalia, vt quum vis vitro infertur, vim vi quantum poflynt propulftnt : vprum minime 1 præcipit , poft vim illatam quxrendas efte vlei- | fcendi opportunitates ad compenfandam iniu-riam.Quippe hoe nó eft repcilcre iniuriam, quas * iam illata propulfarincquit, fed nouam inferrç. Imo ins quoque illud naturale,quo vim vi rçpcl-lerc licet,ex çquo amp;nbsp;bono interpretfri debemusj nempe vt eo tantum vtamur quum nulla alia ra-tionc vis arceri poteft. Qua in rc vel ferarum i-pfarum exempla intucri licet. Nam lupus, apcr, Vrfus, qUamdiu locus ipfis ad fugiendum patet, Venatorum vim vi propulfare non folent: fieç vix vmquam, doneçin anguftias çogantur, Itaqué vltionis appetentiâ iure naturali veile defcndcrc impudentis ignorantiæ eft.quando illi pcrfpicue répugnât, ac potifsimiim implaçabilibus illis o-diis,quç nullis nouis benefiçiis cluipofliint.For-tè mihi dieet aliquis ex lanifta» iftius ludo , Ma-

chiauclliim hjc tantum agcrcde Principibusamp; fummæ fortunæviris, apud quosnouis bcnefa-« dis vctcrcs iniuriæ aboleri nequeant : cui fuffra-gatur illud Homcricum,

To-pstHQ mttuenMi efiiu

Ó É P O L IT I A.

btlémtjtu mo.

leftam

Cenco^wt iamp;pœnarU prtfent in tempui omittif, ^on tarnen imbihiu fimel obUmfcitur tra: SHpflifio dumfitEtagraui commijfa r^endat.

Scd demus iras atque odia altius dcucndere in peéioraPrincipum, ac diutius ibi hærere quàm in priuatorütn amp;nbsp;tenuium aniniis ; an propterca fcquhut Principem inexorabilcm efle debcre,8£ nullis ncq. officiis neq. bencficiis poffe placari^ Ne ipfe quidem Homer. inPrincipum ingcniis aliud annotarc voluit, quam quod iniurias tam-diu difsimularc amp;nbsp;premerc norunt, donee vlci-fcédi opportunitas cucncrlt. quod quidem a mul tis fæpc Rt amp;nbsp;fæpe faâum eft.Sed illud non dicit, nullis obfequiis,nullis prccibus, nullis fuppliciis veniam gratiamque à Principibus impetrari poffe . Practerea illo loco Homerus de Regibus iræ impotentibus agit,qui animo amp;violentis af-feftibus imperare ncqueunt : qualem ibi Aga-memnonem dcfcribit.Nam bonorum amp;nbsp;fapien-turn Principum exempla non défunt, qui quum ues »4 i^ao. violentos animi motus amp;nbsp;appetitus ration! pa-rérecogèrent, perpetuam vlcifcendilibidinem non modó non patiebantur diutius in animo fuo confifterc fed iniurias quoque vitro obliuifcc-bantur. Quippe iudicabant immanes iftos affe-âus,prçterquam quodanxium animum crueiant præcipuac quoque virtuti Principis, Clementi« videl.ac bonitati,prorfus elfe contrarios: virtuti (inquam)quæ non modó tutum verumetiara gra tum Principis ftatum praeftat : qu« potifsimum

518 COMMENTARIVS III. «minere ac clucere debet in priuatis ofFcnfis, lt;juemadmod. luftitiain publicis ; ficutialio loco fufms diccmùs. Quamquam amp;nbsp;in publicis in-iuriis nonnumquam vtilitas publica à Principe impctrare debet., vt obliuionem earum amp;nbsp;Cle-mcntiam adhibeati

Qy A in re Q^Fabij Maximi fapicntifsimi vi-ri fententia memoria digna eft.Quum cnim poft Cannefcm cladembomanareserigi amp;nbsp;reficicce-pit, multi fociörum qui ad Annibalcm dcfecc-rant quód de impcrio defpcraffent, ad Romanos rcdierunt.Inter ceteros Cafsius Altinus Arpinus in Rom.caftra cla node vcnit,promittens,fifibi præmium foret fe Arpos proditurum eflc.Quiini earn rem ad confilium retuliflct Fabius conful, Q.Fabijfilius: Altinus pro transfuga vcrbcran-dus necandi'ifquc videri,ancipitis animi,commw-nis hoftis:qui poft Cannefcm cladem, tamquani cum fortuna fidem ftareoporteret , ad Annibalcm difccfsifletjtraxilfdtqucaddcfcftionem Arpos: turn poftcaquam res Romana, contra fpem YOtaque eius, veluti refurgcret, turpius vidcatur nouam refcrrcproditionem. Contra ea Fabius confulis pater , Temporum oblitos homines in medio ardorc belli, tamquam in pace libera de quoqiic arbitrari amp;nbsp;agcrcaicbat;quum illudpo-tius agendum fit, fi quo modo fieri pofsit, nequi focij à populo R.dcfcifcant.Qtiod fi abire ab Ko manis liccat,redircadcosnonliccat,cuidubium effe quin breui deferta ab foeiis Romana res,fœ-deribus Punicis omnia in Italia iunólavifurafit? itaque eum reditum approbandum , amp;Arpiiios in fo-

D E P o L I T I A. 319 înfocictatemrecipicndos,fibi videri. Fabio ab omnibus affcnfum cft,amp; Arpi finevllius,prætcr- • quam vniuspcrfugæ amp;nbsp;proditoris, clade Romanis rcfthuti funt- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

S E D ne inter ipfos quidcm Principes amp;nbsp;fum-mosviros implacabiles inimicitias effe dcbcre,Ub.4'»« illuftre cxem.plum ex Liuio referam. Inter M. Æmilium Lepidum amp;nbsp;M. FuluiumNobiliorcm nobiles inimicitix erant fæpcmultis amp;nbsp;infenata amp;nbsp;apud populum atrocibus celcbratæ certami-nibus.Scd quum illi Ceforcs creati cifcnt,ad co« fenatorum principes cum agmine ciuitatis vene-runt, inter quos Q^Cæcilius Metcllus verba fc-cit-.NonoblitifumusjCenfores, vospauloantè tg abvniuerfo populo R.moribusnoftris præpof-,t tos cffc:amp; nos à vobis admoneri amp;nbsp;régi, non vos à nobis,debere. Indicandum tarnen eft, quid o-mnes bonos in vobis aut offendat, aut certè mu-tatum malint. Inimicitias per annos multos vobis ipfis grades amp;nbsp;atroces gcritis;quæ perieu- , lum cftne exhac die nobis amp;nbsp;Reipubl.quàra vobis grauiorcs fiant. Has vtbodic fini at is fimulta-tes , quæfumus vosvniucrfi; Sc quos coniunxit fuffragiis fuis popul.K.bac etiam reconciliatio-ne gratiæ coniungi à nobis finatis. Non modo C-multateSjfed bclla quoque finiuntur: ex infeftis boftibus plerumq. focij fideles, interdû etiam eines fiunt.Vulgatum illud,quia verum erat,in pro A.mUitI« «erbium venit: Amicitias immortales, inimici-lias mortalcsjclfe debere. Illi de iniuriis alteri ■ab altero illatis quefti : tarnen ambo fignificarc, fi alter vellet, fc in poteftatc tot Principum ciui-

jlö COMMENTARIVS llL tatis futuros. Omnibus inftantibtii qüi aderant, • dcxtras fidcmqucdcdcrc, mittcrc vcrc ac finire odiuin : deinde collaudafttibus cunäis dedudl funt in Capitolium : amp;nbsp;cura fiiper tali re PrincK Jjuni,amp; facilitas Cenforum egregie comproba-ta ab fenatu amp;nbsp;laudata eft.

• IT A lt;iy F. boni amp;nbsp;honefti viri rion eft odia irf perpetuum recondere, Vti Machiauellus docct, fed facile sc libenter in concordiam redire. Ne-que tantum ad reconciliandam gratiam proni aC faciles efle debemus, fed odifle quoque vim ad vlcifcendumparatam,tamquam illieitam amp;nbsp;in* decoram ei qui boni viri exiftimationem quæ-” rere ac tueri cupit. Immo (vt inquit Salluftius) ’»bono vinei fatius eft, quam malo more iniuriam jarih?vincerc,amp; viööria cx libidine fua vti.nam ca res plerumque magnas ciuitates peflumdedit, dun» alteri alteros vincerc quouis modo , amp;c viélos a-cerbhis vlcifei,volunt.

Deinde non tantum apud Principes egre-giosnouis bcnefaäis veteres iniurias delerio-portet: fed récentes quoq.offcnfæ plus qu.àm an-tiqua mérita valere no debent. Exempla eius rei multa fuppeditat Liuius ; bîcvnuminferemus» lin Annab C-critcs,Romanorum focij, Tarquiniéfibus iun-’ óii per populationem Romanos lacefsiuerunt-'I'arquinienfibus viólis, Cærites, quibus bellur* indiiSnm erat,quum pænitcrct populationism lo' ' gatos Romam ad petendam erroris veniam miquot; fcrunt. Lcgati ab fenatu reicéii ad popuhim, dcos rogarunt , quorum facra bcllo Galliéo ae* cepta rite proeuralfent, vt Romanos florentes c* fut

t» E P O 11 T I A.

fui mifcricordia caperct, qusefc rebus affcdis

qüondam populi R.cepiïfet. Eanc meritos, ere-

deretquifquamhoftcslt;epentefinecauflafaétos?

aut fiquid hoftiliter fcciflentiConfilio id magis

«juim furore lapfos fecifle, vtfua vetera benefi-

cia,locâta præfertim apud tam gratos,nouis cor-

rumperent maleficüsîltaqùe Cçre facrarium poJ

puli R. diuerforium facerdotum j ac receptaeu-

lum Romanorutnfacrorum, intaüum inuiola-

tûmque crimine belli, hofpitio Veftalium tül-tifque diis darent.Mouit populum non tam cauf-fà præfens,quàm vêtus meritû,vt maleficij quam bencficij potius immemores eflcnt.Itaq.pax po- Vems meH-pulo Cæriti dataîindutiàfque in centum annos fa das in Senatufconfulta referri placuit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exftinguit.

E A D ï îA anitni möderatione vfus Francifeus Beiiiius uv». liGailiæ rex,Rupellanis pcperclt,anrio 154t. Ru- ’ pellani altquos Regios miniftros tributum im-pofttum faii exigentcs,violarant. Sed pcccatuox agnofeentes, à Rege fuppliceS vehiam peticre. Rex oratione grauiamp; Gnriftiano Principe di-gna admonitos, iti gratiam accepit. Isergoita difleruit : Officium fubditorum crgaPrincipcm “ tanti mometi eft,ciucs amp;nbsp;fubditi mei(nam quan- “ do errorispigetiure ira Vos appellat e pollum) “ vtqui illud violant, Crimen non tantum fcelere “ fed exemplo etiam pcrniciofum admittaht.Quip pc omnis aut Monarchiæ aut Reipubl. ftatus his tindieco-duobus maxime continetunLcgitîmo videlicet bedientet Principis imperio in fubditos,amp; Fideli obfequio fTdendi^f-fubditorum.Si alterutrum fuftuleris.vt in homi- '““ü* ne nifi animus imperium corpori, corpus ammo

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X

jii COMMENTARIVS III. fcruitium præftet, vitam interirc : ita publicum ftatiim corrucre, ncccfle cft. Dcum ego fupplex oro,eui Rcgni ius acceptum debco ac refcro , vt milii impcrij legitime erga vos cxcrctndi men-tem det ac facultatcm, Poflem ego in vos pro , mco iurc animaducrtcrc , nifi laus quæ clemen- . tiarn fcquitur magis quàin feiicritatis decus Prin cipcmdcceret. iraque quum amp;nbsp;veniain petatis fuppliccs, amp;nbsp;maiores veftri fidclifxpe opera fu-; periores reges adiuuerint y recentis malcficij ve-, ftri obliuifci malo quam nicritoriim veterum.-Nonlibetmihi erga vos ca exempla ederequa: Cæfar in Gandauenfes ftatuit: quorum ccruicib. arcem cum pr^-fidio impofuitjquorum fanguine, manus fœdauit. Ergo illc Riorum bencuolcn-neæëia™. tiam amifit: ego bencficio amp;nbsp;clementia potitis mis fubdito quam malo amp;.pœna vos continebo.Vtinam tam cipTm^bcne” VOS obliuifcamini eorum quæ in me aufi c-tialcnciam ftis,quàm ego non meminero : n vos erroris ve-re pxnitetjlatis Ripe'rq. pœnarum habeo. Dcum jgitur rogo amp;nbsp;obfecro vt vobis eius R:cleris gra-tiam faciatmam qqod ad me attinct, ego finccrè ignofco , amp;nbsp;vos non pœna tantiim fed criminc quoque libero. Sub banc orationem tam mode-rati amp;• dementis Regis,vniuerfa plebslacryma-rum plena clamorem tollere amp;nbsp;faufta omnia iHi precari:Viuat Rex; Deus nobis tam bonum Prin cipcm diu incolumem præftet.Mox Regis ipfius imperio,campanæftrcpcrc,tormcnta fulminarc, ignes pafsim,lætitiæ figna,cxcitari cœpcrunt.

tantum abeft vt boni Principes ad vlci-gnïiïndX fcendiim feftinent, vtfiquam vltionis libidinem priuati

D E P o L I T I A. J13 priuati haberent, cam prorfus dcponant Princi-odiu»gey| patum adept!. Sic Adrianus quos in priuatavita^,^^{^ inimicos habuerat, Imperator tantum neglexit: xueredebet, vt vni quem capitaltm babuerat,fadus Impera-tordiceretjEuafifti. Ludouicusx ii,dux Aurc-Annal iii lianu5,priufquam Rex eflet, multis difficultari-^’J^'^^^' bus confliólatus eft. Régnante Carolo v 111, ve-com.Ub.i. ritus ne Lutetiæ in euftodiam traderetyr, in Bri-tanniam coneeßit. Aduerfus cum ôt Ducem Bri tanniæ qui cum protegebat, exercitus mi flus cft: prœlioinito adS.Albinum Regis copiæfupcrio-res abeunt: dux Aurclianus captusprimô Lui!-. nianum,indeBituriges,dcducitur. Demum om-nis illalimultas cxftinguiturrpoftremôillc ad Re gnum peruenit. Qui illi fugæ amp;nbsp;laborum comités fucrant, fuadebant vt vlcifccrctur inimicos qui ipfi cmentito Regis nomine atquc autoritäre,bellum intulcrant.Quippe cas iniurias non illi à Carolo,turn adhuc pucro , fed ab ipfius tuto-ribus atquc cducatoribus, ortas elfe, Ludouico Trimulio,amp;fimiIibus.ScdLudouicus,vt princi-pem Chriftianum decebat, mcmorabilc rcfpon-fum illis edidit : Minime dccct Regem Galliæ (inquityillatas duci Aureliano iniurias perfequi.

P HILI P P V s, coenomento Audax, Galliæ 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1- ïnn.u;»

Rex, Icni ingento luit,pacis amans, racilis ad 1-gnofeendum. Çomes Fuxius arma in ilium mo-uerat : rogatu tarnen generi cius Comitis ci bonus illeRexnonfolùm veniam dédit ; ditioncm quam occuparat,reftituit : fed infuper cum in c-queftrem ordincm amp;nbsp;inter domefticos afciuit. Itatum feilicet illciaexftin(ftaodiaamp; immorta-

ji4 COMMENTARIVS III.

les iiiimicitias alebat. Poflem hue Augufti Car-faris, Traiani, Marei Antonini,Conftantini,Ga-roli Magni,D.Ludouiei,Caroli Sapientis, Alexa Magni, Cyri, amp;nbsp;fimilium, exempla doniicere. Nam quidquid vfquam egregiorum Prineipum fuit,ita Clcmentiam , eommendabilem in Principe virtutem,amplexi funt, vt vleifeendi libidi-nem fiigcrcnt. Sed ca quæ adduxi fatis fiipe'rque probant,nihil minus Prineipem de cere quàm im plaeabili odio vltioncrn appetcre.

Exempla, quibus Maehiaucllus vtitur, ty-rannoriim funt amp;nbsp;improborum hominum.A qui bus vt ipfe eaueri monet, ita cauendum quoque cenfeo.Nam,vt iram aliquamdiu eallidc difsimu Ient,illam tamc,fimulac vleifeendi opportunitas oblata fuerit,haud dubienudabunt. Sed non o-mnes Principes Tarquiniorum aut lulij 11, quos pro omnibus eXemplis fumit Machiauellus,fimi-les funt. Nam Tarquinius,qui Scruij Tulli foce-ri fui patrieidio fc inquinaiiit, vt regnum oppri-mcret,co faéto amp;nbsp;aliis fc tyräfthum prodidit. Er go tarn fœdis initiis fimilcm exitum nabuit.nam regnoamp;patriacum libenj pulfus, cxtorris,c-gens, in exijio mortuus eft. Iulius i i,jn tyranno-rum quoque amp;nbsp;perfidorum numerum rcfcren-dus eft. Nam is inter alia,Ludouici k i i. facilita-temludibrio habuit. Eripuerat bonus illc Rex Bo oniam Bcntiuolo,multaque alia oppida quat ab tyrannis iniufte vfurpabantur, eâque in ius amp;nbsp;ditionem lulij reftituerat, quod ex EcelefiæRo-manæ poffefsionibus effentjulius, vt dignam co bcneficio gratiam redderct,prom»ilgatis bullis

excom-

D E P o L I T I A.

excommunicauit amp;nbsp;omnium piædæ cxpofuit Galliæregnum, fimùlque agros amp;nbsp;ditioncs fo-ciorum cnis. Ira loannes Albretius rex Nauarræ regnum amifit, rex Ludouicus Mediolanum, amp;nbsp;quidquid trans Alpes pofsidebat. Earn Ludouicus beneficij apudtam impium amp;nbsp;perfidum Pon tificem locatimercedemamp; gratiamtulit.ltaque turn Roraæ conferiptum eft in lulium Pontifi-cemfeftiuumcpigramma(quod innoftros Anna les inclufum eft)qHO Pafquillus eius Sanétitatem fic compellabat:

Genuii Citi fiatrtmfgfnitricm Çréciaypartum^ PontM tfr vnda nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bonm ejjepote/l?

Suntvani Ligurehntend^' eJtGr£cta,ponto NuUußdei: in It ßn^nlnfilm hnhtt.

VII. THEOREMA-

‘Princeps dehet ßbifroponere adimuandum C^firem^or^iamjiliwn^exandri'vu ^ontißch.

it on polTum (inquit Machiaucl-lus) vlla meliorapracceptatradc-rc nouo Principi, quàm fi illi pro-ponam imitanda gefta Cxfaris ■Borgixjducis Valentini, filijAlexandri v i, Pontificis.Namctû qnæorfus erat non pro fpetè cefl'ere, non tarnen idprotfnsipuus

quot; ‘ Xiij

jîd COMMENTARIVS III. culpa faótumeft, fed inuficata quadam i' niquitarc amp;nbsp;malignitace forcunx. Primutn igitur, Pontificis patn's fui opera, omnes I-taliæ ftatus turbare inftituit, vt eos aut ccr- -tc aliquos commode opprimcrc polTer. quod facillimè pcrfccit. bijminipulfuPa-pæ amp;nbsp;Venetorum Ludouicus x j i, Gallix rcx,in Icaiiam tranfgreflus,fimulac Mediolanum aXtigit,auxilia Papæ fummifit vt Fla miniam in poteftatem iuam redigcret:qua: breui in ditionem B-Tgiæ conccflit, propter famâ Gallici norainis.Sccundó,qiium Romæduæ faótiones oircnc Vrfina amp;nbsp;Co-lumnenfis, vtraque opibus valida : veritus ne fimul iunâia: ipfius inceptis obftarenr, Vrfinam blandis pollicitationibus in fe tra xic, eiufqueamp; GallorumopeColu'mnen-

proftrauit.Quo fado, nobiles vtriufque partis viros adeo illexic, benignè fumtus præbcndo, munia domus fuar, vrbium p ræ* feâ:uras,amp; alias amplas dignitates^ illis lar-giendo,vt cuiufque meritum crac : vc breui Vrfiniamp; Columnx, vtriufque fadionisdu ceSjfinccomitatu relinquercntur.Mox co-miterappellando, donis amp;nbsp;blâdis alloquiis, fpeciearhicitiæ, VrûnnsSenogalliam inui-taios, pofteaquam in poteftate habuit, in-teremit omnes. Icaque vtraque fadione op prefla.

D E P o L 1 T 1 A. Ji? preffa,pofteaquam nuUo aducrfanteElami nia tota Sc V rbini ducatu potitus eft, mctu conciliando amp;nbsp;reprimendis ininutorutn c-ius prouincix tyrannorutn iniüriis, ei ptæfe étum Retnirum Dorcum,hominem fxuutn àc acrem,fummo cum imperio Sc libero im pofuit. Hic accibè in populum quxftionib. Si fuppliciis faeuiens,totam prouinciam me tu inquiété Sc obfequio coniinuic.Quid interim Borgia ; Qtiè pet fuaderct earn pœna rumaccrbitatem fuo neeiulTu neeconien-fu inftitutam fuilte, deimprouiló Remirum iftum capite plefti publicè iubet. Poft haec, Gallis diffideiis, eorum fubfidiodeinceps Vti noluic ; fed vt aductfus eorum vires fuas opes fitmaret Hifpanos fibi fœdere iungit» qui turn in regno Neapol. bellu gerebant» Sc qui,quodlongius abeffent, minus ei no-ccrepoteranc, quam Galli, qui Mediolanum tenetët.Praetevea primores omnes Sc nobiliflimos quofq. quos læferat, vnâcum omniftirpe Sc cognatione paucis exceptis exftinxitmc nouus Pontifex, poft ipfius pattem,per cam cauftam bellum ipfi inferret, vt nobiles illos, aut corum propinquos, in fuas fortunas reduccret. Quos veto nulla iniuria offcnderat,propè omnes fibi aiUun* xit,VI eorum ope nouuin Papam deterte-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X iiii

Jig COMMENTARIVS III.

tet, ncquidaduerfum fc molirecur. Defti-jiabatanimoprincipatum Hctruria:, mox etiam totius Italiæ,inuadcre. lam Pifam in fidem amp;nbsp;clicncdam rcccpcrat : Sena amp;nbsp;Luca ipfum fpcdantes nutabanc. Inter hxc Alexander Pontifex pater cius moritur, SC eius fpem immature dcftituic.Itaque domi-nacu,qui adbuc velut in aerte pendens Sc in choatus tantum erat,à lulio 11 .Papa facilli* mcexutuseft. Borgia fortunam (quæ initio multum arriferat) repente inuidam Scad-uerfam cernens,çgritudine correptus extra jnum vitæ diem claufit. In ledulo morti proximus dixit, Sc aduerfuS omnia pericu-la qua:cumquc ßbi eucnire poflept, multo ante remedia quæfilTe, præterquàm aduer-fus mortem, quippe numquam cogitafle fe ppi citpmopturum.

c a E GIA M yerp vitam, amp;c vitæ conuC' imitan-c*r« ot nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;proponant Principes ! Eft taincn

jiâexem-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;nonnulla huius hiftoria; vtilitas, vt

jl»r iudicij perfpicuaDci indicia aduerfus intcftabilcs tyran Î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nos,qnalis hic fuit, animaduertamus- Poftcaqua

enim prjncipatum flagitio amp;nbsp;fcelere quæfitum malis artihus aliquamdiucxercuere , Dcuseo-rum deftinata amp;nbsp;conatus repentino ilt;ftu abrum-pitjVt ipfampm vitam pefsima morte finiant.Nc-‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quC

DE P O L I T I A.

que ca tantum pœna defunguntur, vt inter omnium cxfcçrationes tædio lucis vita cxccdant:fed quum adeo fcelcrum vfu occalluerint, vtnulliujs ^ot rci magis pænitcat, quàm quod plura non perpetrarunt, huius vitæ pœnas in illis ætcina fupplicia excipiunt. Sed ex infclici illo Borgia, (qui moriens cofelTus eft nihil fibi aduerfus mor tem prouifum de quanonantè cogitafletjan po-terimus difccre,Nos id pride meaitatum habcrc «portere Migrandû efle hinc vt nos inDci conf-peôum fiftainus ? Vel ipfeHoratius profanus pocta,docct nos futuro innitendum non elfe,h is vcrfibus,

*Prudens fiftttri tempurii exitum no^epremit 'Deus:

T^détefue fi mortalis vitra F as trépidât.quad adefl memento Comptmere £auus.ceterafi.umirtts quot;Ritufiruntur— amp;c.

S to vt omnes intclligant quàm idoncum fithoc exemplar Principi ad imitandum , quoi ifteproponit: Eiftoriam Cxfaris Borgte paula altiusrcpetam. £vat is fpurius Alexandri v i.fed SibeU.tn-cum(vtprobabile cft) inlcgitimorum übero-rum iura afciuit. nam fi,iuxta Papx canoncs, fa-cerdotibus ortos ex nothis Icgitimos Pontifici rcdderc licet, cur non ex fe genitos? Eittspatcr Mexw3n Hifpanuserat, qui ante Papatû Rodcricus Bor-gianominabatur ; fed pbft Alexandri nomen af- bui. fumfit, vt duorum clarifsimorum Principum A-* lexandri amp;nbsp;Cxfaris nominibus ipfe amp;nbsp;filius inli-gnesjfama amp;nbsp;terrorc nominis fui terras amp;nbsp;maria

3JÔ COMMENTARIVS III.

implercnt. Pcrueniflc ad Pontificatum inagicis artibus, amp;nbsp;cum cacodæmone (qui habitii amp;nbsp;forma Protonotari) ci apparuit}pepigiflc,à noniiül-lis proditfi eft. Al ij corrupiflc cum pecunia Car-dinaliufti fuft'ragia fncmorant.Comina?us,æqua-lisiistemporibus, fcribit emifle ilium pecunia cam dignitatem, cui concinit hoe louiani Pon-tani epigramma:

TJendit Alexander facrametayaltaria, Chrißnm: ëmerat tUeprins vendere iure uote/l.

Sed vtro modo(quum vtroque potucritjeó per-ucneritj’non magnopcre intcreïL Cetcrum Ro-dcricus extra Cæfarcm multos prâetcrea habe-bat fpurios:amp; in iis vnum qui Romæ interfeftus eftquum noélupcrlafciuiam graflarctur, eiuf^. corpus facco inuolutum in Tybcrim proiedum cft , amp;nbsp;craftinaluce inuentum : neque facinoris autor reperiri potuit. Habebat amp;nbsp;Ipuriam Lu-cretiam nomine, quam quum vnicxfpuriis fuis 'iunxifTct (fine quàd cam pro fuanon agnofcc-het, fine qua alia de cauifa) incefto tarnen polluit.In cam hoc Adij Sannazarij legimus epita-phium:

Hoc tac et in tumulo Lucretia nomine-.fed re Tnats liAlexandri.filia,lponfa, nurits.

Sed prætcr ceteros fpurios vnicc dilcxit hune Ci’larcm Borgiam . Icaque Pontifex defignatus Cl Epifeopatum Valcntinum in Hifpania dédit; cûmque moxrubro galcro infignitum,Cardina-lem Valetinumvocari iufsit.Sed nouus ifte Car-dinalis, nimia iam fortuna inflatus, maiora mo-liri cœpit. Nam amp;nbsp;Ecclcfiafticum ftatum abii-ccrc

D E P o L I T I A. jjt cerevtLaicum induerct, amp;nbsp;arma capcre, vtHe-cæ*»'’'”« truriam, mox ctiamitaliam,occupa ret, immo iam animo amp;nbsp;fpc defpondebat fibi om-niumcarum gentium principatum , quseimpc-rio Rom.fubicftæ fucrant tempore lulij Cæfa-ris. Itaquerubro galero abieéto pro Cardinal! Valentino dux Valentinus dici voluit: amp;nbsp;mails artibus dolifquc quictamouere aegrcfTuscft.Ac-ceperat prohcroico fymbolo , caesar avt nihil: quart diccrct. Sc pro nihilo habere mi-norcm eflelulio Cçfare.Atqueillitamdcip con-uenientius fuit hoc fymbolum quam putabat. quum cnitn ad altcrutrum tatiim afpiraret.ncm-pe vt Cæfar eflet,aut plane Nihil, vtrumque fuit: Cæfar nomine,amp; Nihibre ipfa.Ceteriim quibus artibus dcftinatacxfequiinftituerit, Machiaucl-lus ipfe fupra narrauit:fcd hiftoriei præterea cius dolos amp;nbsp;confilia primo fufpcéta , moxnudata, fuifle fcribuntiomnc'fquc Itabç principes ex pri-mis velut lincamentis dcprchendillc,omnia cius amp;nbsp;Alcxandvi Pontificis inccpta non alio fpeda-re quam vtltaliæ dominatum inuadercnt.Itaque eins conatibus matmè obuiam ifle. Pontificc quidem eius parentemortuo,ab omnibus ftatim defertum , vix tutas vfquam latebras perculfum amp;nbsp;fraólum inucnifle.Nam quofeumque offcndc-rat,amp; in primis Vrfini,eum ad cædcm quacrebât. Tabius Vrfinus Pauli filius (quem Borgia occi-derat)quum obuium fortehabuilfet quemdam è Borgiæncee(rariis,enm atrociter laniauit amp;nbsp;eius cruore lauit rtbi, vt fcrtur.manus ora. Sed infi-gne de Borgia Sabellicxtcftimonium iudiciûm-

SP COMMENTARIVS III.

„ que hîc adfcribam:Subit^inquit)nunc ilia repu* J, tatio, quod raro in aliquo homiHum maius vitx documentum cxtttit, quàm in boc Borgia. Po-tuit is fccundo à Pontificc contentus cHc loco, tam amplis facerdotiis pollens, quam cius ordi-nis in quo fuit nullus quod feiam alius :in diuitüs amp;nbsp;dignitate amplifsima vidunis. Ceterum fui oblitus, dum Fortunam vt matrem niinis indulgentem fati'gat , faîuameft noucrcam expertus-In amplifsimo ordinc effe noluit,vt in nullo dein um clTctrfed nihil certe eft inconfulta félicita* te brcuius:fummafaftidiuit, vttriftia amp;nbsp;calami-tofa optaret. Enimuero inter fæua hominum dia deftitutus, quia incolumis aliter eflenon po-tuitjbeneficij loco pofuit,quod in pontificia ar-ce Et cuflodiri iuffus, quoadnouus Pótifex crea-rctur. En indicium Sabellici, eruditiferfptoris, de vita amp;nbsp;geftis Borgiæ,multum diuerfum à Ma-chiauclli lentcntia.iNa Machiauellus fuadet Prin cipi vt Borgia; confilia amp;nbsp;adioncs imitetur: Sa-bcllicus diffuadctjdocctq.cius hominis exitu do' cumento efle deberc hominib.nc illius cxcplum imitari velint.’ne fimili ruina pratcipites abeant.

Diss EUERE hoc loco plurib.de dolis,pcrfi-dia , fa:uitiiamp; fimilibus artibus,quas Borgia ad res gerendas adhibuit,vt vita; eius exemplum fu-giendum cfleapparcatjnimis longum amp;nbsp;fiipcrua cancum eflet.Namvelfenfusipfe communisdo-cet adeo nefanda elfe ca vitia,vt quibus ea place-bunt ficuti placuerunt Borgiç,haud difparé quelque exitû iuueniant.Primùm, quia tyiannis hanc ferè mcrccdcmDeus perfoluerc confueuitrdeiii-~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de quuni

D E P o L I T I A. 335 de, qini homines publico omnium odio damna-tostyranos,non fccus ac feras immanes horreat, finguli folos cos aut inermes captando,amp; publi-cæ faluti madandojde humano gcnerc bcnemc-rcri ftudent.Quare nemo tarn exitialc confdium dat Principi,vc Borgiam imitetur, nifi qui cum in fummum faftigium tyrannidis peruehcrc niti-tur. quod vnum agit Machiaucllus.

S E D quod dicit Borgiam RemiroDorco,mt niftro fuac crudelitatis, ccruices abfcindi iufsiC- i fe, id vnum cum bene cgiflc agnofco amp;nbsp;fatcor. Nam fl Remirus nihil ex his ipontc à fc fufce-ptum, fed Borgiæ paruifle, defcndcrct, ca caufla non valuiffct. Quippc fatius erat dignitatem exuerc, qiwm ea fcclcra contra omnc ius amp;nbsp;fas committere. Nam leges quoque ipfæ vêtantE-diftaPrincipum, quibus cacdem aliquam impe-tantjobferuari ante trigefimu diem, vt eo fpatio rei,aut eorum neceffarij, aut ipG quoque magi-ftratus, reoru innocétiam Principi probare pof-lint : atque interea defæuiat amp;nbsp;dcferucfcat ira principis. Legem ca de re à Gratiano, Valenti- ƒ; 4“ niano amp;nbsp;Theodofio,Cæfaribus,latam,quiamc-Bi»-moria digna eft,hic adferibam: St vvitlieMi in a-

feuertM contra no/tram tonßtetudinem

CMtJfii intfiitn iuS^erimatt nolmwißatim tot ant ßtbi-re panam autexcipere fenttntumt fid per diet tri-ginra fiper fiatu eorum firt firtnna fitffinfi fit, fine excipiatvinridt^ueei^odia, excuhiis filiertA.'t/i^ilanteroifiruet,Data'X-i.Kal.Sept.VerO‘ Hit Antonio amp;nbsp;Sjx^ff/coss. Ergo in Remi-rum , Yt hominem nimis promtum çxfcquendx

5^4 COMMENTARIVS III.

' fæuitiæ, iure animaducrfum cflc, vel ex hac IcgC apparct. In Gallia quidem fi locus huic legi nu* fet, ncqucrcpcrti eflenttam properi carnificcs, amp;nbsp;Rcmpubl. mclioie ftatu haberemus, amp;nbsp;faci-liorcs ad paeem vias.

Cf.teRvm fi Princeps vnum aliquem eut' mium proponcre fibi ad ijnitandum vclit,multcS rcpcrict, qui non minus virtutcinfigncs cxtitc-Qusnara e-runt quàm Borgia vitüs fuit. Vci um , quoniam bi'àd irai* pfæftantifsimi quique homines, homines tarnen tandumptofucrunt, idcft, non omnibus numeris abfoluti, ^au’tin-' aliqua fui parte debiles ac vitiofi; proponere «tft. fibi potius clarosviros quos imitctur,in vniuerß debet: deinde quod maxime commtndabilc eft in fingulis, id feorfum quoque intueri. Exempli gratia. Inter Principum Ethnicorum virtutes, fpeftabilis eft amp;nbsp;imitatione digna CIcmcntia lu lij Cxfaris,qui viiftoriæfuæ ita moJeratvs eft, vt eius vim nemo nifi armatus fen/erit. Potent quo que Princeps imitari Ciuilem animum amp;nbsp;mode-rationcm Augufti in Rcpubl.adminiftranda,tuni eiufdem diligtntiam , quam in pace confiitucn-daadhibuit. Nam nihil omifit vt orbem bellis ciuilibtis feflum pace amp;nbsp;otio rcficerct : amp;nbsp;tanta modcrationeegitvt non Monarchiæ ftatus Ro-mæ fed Rcipublicæ elfe viderctur. Prætcrcao-peram dabat vt incorrupte Indicia cxerccrcntun neque tantum falutarcs conftituendis iudiciis leges condebat, fed ius quoque ipfc afsiduc dice-hat.Adhæcdoélos virosomni gencrehonoris amp;nbsp;numificentiç fouebat.Eæ Augufti virtutes dignæ funt quasmoiibus Princeps exprimât. Tiaiani quoqiie

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E P o L 1 T I A. 555

I quoquebonitas amp;nbsp;Icnitudo : Pacis amor in Pio:

Sapicntia, humaniias, facilitas ad ignofccndum, amp;nbsp;bonarum literarum ftudium,in Marco Ar-tonino,iiotari debent à Principe,vt ad eafpecula ( mores fuos coponat.Scd nc in Ethnicis nimium A immoremur,fatis multi Chriftiani Principes, c« 1 tiam inter Galliæ Reges, fefc efferent Principi, I non indigniquorum vitas infpiciat vtadeotum 4 exempla mores fjos limet ac perpoliat. C a r.o-

L V s Magnus, non minus fortis amp;nbsp;bellica gio-I ria elarus quam Cæfar, etiam in bonos benignus amp;nbsp;munificus fuit,contincns,lcnis, lacilis vcniægt; pius ac lgt;ei timens : Bibliorum Icdlionem amp;nbsp;li-f brorum S.Auguftini cupide audiebat, multos \ domipauperes alebat, C|uibus ipfe quoque ac-• enmbentibus miniftrabat nonnumquam.L v n o

V 1 c V s, cognomentoDiuus ,pius ,fapiens, iu« j fumma æquitate redde bat« Sæpc in prouincias 1 mittebat qui quærerent de auaritia,libidine amp;nbsp;r* I pinis magiftratuum,amp; quos culpæ qbnoxios dc-prebenàerat,in eos feuere animaduertebat. Non y prætermittcndum videtur hoc loco quod de co Annales noftri memorant: porte quum aliquan-do ex pfalmis Dauidis precum formulas conci-peret, interuenit aliquis quifupplicaret vt cui-dam reo capitis pœnam remitterct. Rex quafi a-liud agens annuit. Sod mox quum incidiffet in verficul.Pfalmi loô.ibi, Bettti ijutfiiciumiuHttiam i» Omni tempore: tum rcuocari iufsit cum cuigra-tiam conccfferat,amp; cam irritam fccif. memora-biliédita fentcntia,Principcm qui punirc crimen poteft nec punit,non minus effe reum quàm

J3lt;S COMMENTARIVS III.

fl ipfe id perpctraflet : pium cfTe opus, non cra-dclc,Iuftitiam faccrc.Eratpræterea caftißimus* amp;nbsp;alienus ab vlcifccndi libidine. C A R O L V S Sä piens Icni amp;: modcfto ingcniofuît,qui nihil te-mere amp;nbsp;calidc , nihil nifi deliberatum amp;nbsp;conful-tum,agebat: fubditorum corumque tranquilli-tatis amans. Dei vero ctiam metuens, Bibliis lo-gendis obleôlabatur.'eaquoque legi à populo,amp; vt legerentur in Gallicam linguam transferri, voluit. Si tres tantum illos Reges fibi proponat Princeps »habebit verum amp;nbsp;propemodum abfo-lutum exemplar omnium carum virtutum qnï in Principe Chriftiano eluccrc debent.Inlpiciat crgotamquam in fpcculum vitas corum,8f ex ii* cxcmpkim fumat:non ex ifto lpiirio,profanifa-derdotis filio,monftro amp;nbsp;omnis nequitiæ exem-plari.

S P V R IV M voco, proptcreaquod nec diuino nec humano iure legitimus erat : quamquam a-lioqui lure Canonico legitimes reddere facer-dotum fpurios,akC proindc fuos, Papa poteft, vti - _ f. fupra diximus. Hæc tarnen quæftio videtur in An papa ipu * . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* r r

rKis fans Ic- dubium vocaripofle, AnPapaipunosiuosiegi-pofsit. Ratio dubitandi ea eft, quod I“* etepo It. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;efleaftum amp;c crer-

citium iurifdiftionis. Atqui axioma baud ambi-guum eft, Nemini licere iurifdiélionemexerce-re quum de fua re aut fuo faÄo agitur. itaque vi-dctiir, Papæ non licere Icgitimarc fuos (purios. Sedquandoin eum fermoncm forte incidimus, rem paulo altius rcpctamus : vt fihanc quæftio nem, arduam fane, plane dccidcre nequeamus, aiiimi

DE P O L-I T Îgt;A. jjÿ

ânîmi umengratia vtcumquc. cxpcdirc,,CQiije-„ mur. OjiippC) vt præcipit Cato, interdum îocactiam mifcendafunt,. , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;nbsp;nn.'

Im earn igituT quæftionetn, AnVapæ fpurios €xfe ortos legitimare liccat, multa in vtramque paitera amp;nbsp;luculcnta argnmcma occurrunt, tum ex iurc ciuili tum ex Tneologia pctita.Pro afiiç-matiua parte huiüs qttæftioniy hæc adducuntuct lurç naturali datum eÇTc Jiörnini vt fui'funilcm Ptoqeçtûta quumDominus Papa dat çpçfamlq DÇQi creandis,nihil iflrcqfacit quod iuù nat^ç^ Ijp^on fit confcntancum. Setuqdo,, PaparyoxâE|i. pjtÉcs, ac.proindc ncxeüc ctfcvt jiabca^ qvippe Patris amp;,.Filij qQUnina cïTe relata. Tx;nip, Ganonibqsamp; copftitutionibus ponti^ii$,lt;ufç|^ UX^^tbportcre.’vt Papa membris i'nft'rilftds.lit ;alioqpi,f9rc,inbabilcna amp;nbsp;,in(;^^T cernhuiujkdignhatis. Itaquc fiquo îjaga forte Eunuchus dengnarctur, quæcuinquç prq.roMngtç agerçtjC» puAnja irrita amp;.iniùiluplf, ’pfws bj^lbe, c.oIl^tiones‘b|Cnçbçj,Q,-î r\jjjt^lfpenfæ,fulminatïoncs^'aggrauaÿoçfSp^ ^5^PÏ,^=^’^gWtnatiôncs,amp;'fimiliaaàa-çqui4r auam.Y.'il^rent.quiaeflent aiîlntcûatoi Quody^-

las irtj^as nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PP^uJs Papx potf

ipjCnis teftibus pcndcrsbSedcius rei ratic^em ^qwPd £unuchi,amp;.çyÂ’‘-'^'^if5^5?

ctfç:^inati.funt, neque Xjaji amp;nbsp;pptepîti4l’édit)

.quîjntçgri hotlines'. ïfa mirum non cilcTi Car

O-’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ ^UO amp;nbsp;pck

iÂÇ*iti»

JJ» COMMENTARIVS III.

non placet, diéunt Canones hîc vim amp;nbsp;autoriti-tenir Iurispofitiui habcte: rationcm vero omnium qjx lurepofitiuo conflitutafunt reddi non póïu\ Itaque fatis eflc debcrc quàd fie dcctctum cft,Oporterc vt P^a habcat tefticulos, neque vl tenus cius rei cauflam effe quxrendam. Si tarnen ncceflecfleteius conftitutionis rationem edi,di-cendum potius efie, id fiufle inftitutum vt ita ia« nua amp;nbsp;aditus Papatusocclndatur Papifsis,qu« a-libquinexeo auficfuiffent in Sandam fed cm ir-rcpere,ficuti fecir Papiflaloanna.Iam ex illado* driha Canonum,Papam videlicet debcrc effe tc ftibus inftrudUHijdiicuntür Corollaria confe-qucntlæ quæ mirificè adiuUant amp;nbsp;confirmant af-nrmatiuam partem noHræ quarftionis. Nam fi (in^^uiunt Canoniftse) netcUitate neccfsrtatiua requkitur vt Papa genitalia habcat, fequiturid érte propter aliquem finem amp;nbsp;vfum. Ahfurduni enïm effet diccre.IureCanonico aliquid effe icon ftïtutum, quod non fit ad aliquem finem. nam 0* ftines adiones humanx fiunt propter aliquem finem amp;nbsp;vfum ; ergo multo magis conflitutiones Juris Canonici debent ad aliquem finem tende-fê. Atqui Genitalia ad nihil prodeffe poffunt qiiàhi ad gencrandum : ergo fcquitur quod Do-minlis Papa debet illisvti adhocopus.Siquisvel let direrCjPapam debcrc illis vti ad gentrandum in Aatu matrimonij.refpqnfio in promtu eft, O-mnes Ecclcfiafticos (præçipuc Papam, caput il-lorurh) votum fccifTcpcVpctui éxlibatus. Ergo quattdoquidem non licet Papx, ex voto Ecclc-nx Catholicx 'Roman«,dtiterc vxorcm : amp;nbsp;lt;» confti-

DE PO LI TI A.

conftitutionibus Canonicis necelTeeftvtEabeat genitalia (quae habere non poteft nifi propter ali quod opus ) necelTario fequittir ipfum pofle amp;nbsp;debere gigncrc nothos amp;nbsp;noth as. Hoc argumcn turn poflet reduci fub primum moduna primz Figure fyllogifmorum,videlicet in Barbara:cjuz funt(ficuti dtcunt Dialedici) omnium optima amp;nbsp;concludentifsima argumenta. Suppofita ergo hac conclufione(inquiunt) vt clara amp;nbsp;bene probata,Papam, difpofitione luris, debere gignerc nothos:facile veniemus ad partem affirm atiuam noftrz quzftionis. Nam fi libcri legitimi vocan-tur,qui conftitutionc ac pcrmifsionelcgis amp;nbsp;iuris procreati funt, Papz nothi iam indeapro-creatione legitimi effe comperiuntur ; ergo mul to magis quando infuper ipfe Papa (qui poteft omnia in omnibus)ipios légitimât. Nam iftale-gitimatio eft aftus fupcrabundans,qui vtique o-mnino prodeffe, amp;nbsp;numcpiam notere, poteft; quia quod abundat non vitiatreliqua, 8c omnis adus ad aliqucm finem 8c Öperationem vtiletti ferri debet.

Qy J negatiuam partem hüius quzftionis xu— tantur,argument a alia 8t contraria afferunt. Pa-pafinqu!unt)fefc obligauit, ficuti ceteri Ectle-fitolicijVOto generali Ecclefiz; itaque obferuare illud votum debet vt alij.præfertim vt ceteri fa-cerdotes exemplum ab illo fumant.Nam fi Pap* (qui plctumque fenex cft)ftbi permittathabere nothos, 8c frangcre votum caftitatis 8c coûtinen tiz quz requiritur in ordinc facerdotali:quale e-xcmplum przbebit iunioribus facerdotibus 8c Y i)

COMM-E'^'JARIVS;iII.

çit|ÿÇs?. Na^tnram .dtjdjfjc hoTjiinibus genitalia ?4 ?IP(fveruin cA (inquiunb).fo(i-ijs iq igatraitiönio.vti (Jeect.Nam iijlioc pramifciiè va lçfçt,q‘^o luituOT ciltt omnibus presbytcris vo-r contra cft veritas.

ijcmoi^iiimdebet Hcripccsbytcr^ncquchuic vo~ lÓ.Acie obftijingcre , nÜi'npucrit fe pofl'c illud ppfcruarc.Papas yçrç vocari Patrc?^ etjain illud ycVijrn cft : led Payes (piptiixles cflc intclligcn-». noi^ Patres^carnales. Quod Canonicis qcctóï^.conftitutum cft, Papam gtnitalibus in-ftruift^mvcftc oporteve, ift fit vt apparaat Papani nomincm amp;nbsp;qui omnibus mem-tris pra^itu^ fi^, ficuti par eft. Scd quandp-boe 4lt;3:tctum, f4(ftMip..cftji»9n eft 'dmclluium ipfum amp;;..cxcipi.à’votxa vniuêîdaÙ ciiî fci^pp^otftriiftijis manct.,Niim iu’ rq jÇanpniçô ,V.api?fiqnjUpeni poicft djrpcnfate 5çgt;ji^^'yJl,ui|)’fta^iiMJ^»:clefiæ vniucrlalis, Itar ÂnipcE na-Icgitirnafç iuftè potc'rt,quia non fiêct illi iurifdiétroqcm inpro^ tf tioncs çôrqnj qu* partetn {jegarni'arnLuius qu^ftioni^ ƒ ajçi«Hr tarnen qûoƒJuc\^i Papam.pqfte jcgb/' Iç.ô'nos. j:^Jpaitult;üne potcjîatisj 'oçijtp^ expr^fie lt;îclt;;ùraLlp^ta^ycIfc plena. amp;nbsp;ab-ƒó.lutft poteft^tç;.(^’dnib9^‘npps.Câ^nift« con-„fçiKiÜqt^.N|m nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pqtcftatis

'^p;ï ajimti.lo,^Hpntur tamqqaïuï ç^ jngcntl

iJ‘(5?îVôS^^S5^'quot; S^PFP^44

.1 D E P Ö E ' y ^41 ClAqu'àVtim voràginc. ’Ç!^fgt;J,«_aflcuerât effo infinitam,quæ nedfincm not ^mcipïum, nee rU pam^ncefundum, neé'fdtBiriuùi nec inVtHn,»ec medium peo cxtrcmuiriiRàboàblllatamrfh'ftoWs hïc alKpiantum fcrutondi eft:vciùm ita vt heqtté-ip4i'nimi^m akè in iftïW-Chöfybdin'nos'Mhmer gamui; fed laxandi animi gracia ccmfideï^mü» quàm-fcitède illa egérinfedtwâor^sTheologie» , nbsp;,

facultatisi, qui iti ifto aVgutrtçnto cum C?«ioniM „ 'ó ftis êk Decretiftisnonfatis Confe»ti«nt. qiup-A gt;nbsp;-»

S T'A T VF,ND v'M crgo p'lttiumtft,MetcDÖiUi quamdam eflv quiftionem/quaf nondum cipedi-c'^JJ'^or tafit'pc’iuiria iudicis »ut^idoneiarbiicri:- Vtrins teft»«. videlicet maior fn autoritas, Concilij, an Pap»;» Sæpc multfirftquc agitatieft caquæftio,fcd do«» dum vUus fatls idoncus iwdcK cxritit quPeam di( folucrct.Nam quis höcfibi fumferet, dfc Papa^iaii dieuxm ferre^quando Regus amp;nbsp;Imperatorciftin^' ipfius fubditi amp;;.vafraU'l,fic«tilt;kiçit,6i7dcbatt próü officio frenum amp;nbsp;ftapedam tenere , quunrt îpfçx equum infcendit.Subditus amp;nbsp;inferior non potefti iudex cffcfiipra fuumSeniorem amp;fnpcrïoram. Itaque nullus ncque Rex pcqu^ PriivcepS inuen» tus eft, qui änderet fuo iudicto finire hawc hïcrógt; quæ eft inter. Papam amp;nbsp;Concilium nergo ^dhult;r fub iudice lis cft,ncc propè eft vt finiaturj i-nteri-a ca tarnen donee lis pendeuyCanoniftae firmiter tenent, Papain fupcr.ioreinelfc Cojjçilick': Jlo-ôorcs facult.Thcologici mordicus quoque foi opinioncin tuentur , Concilium videlicet plus poliere quam Papam. Çanoniftæ nituntitrdpe-cioûsVationibusiPapa amp;nbsp;Conçiliumfinquiunt)-

• . ç • • * • • V iij t;'

J4i COMMENTARIVS III.

Deum amp;nbsp;Ecclcfiam rcprarfentant:ita quemadm. DeusfupraEcclcfiam eft, fie Papa fupra Conci' lium. Prætcrea Concilium compontum eft ex hominibus infpccic (Difcrtè dicolnlpccie,vt occurram obieâioni, Pofte videlicet continge-revt Concilium conftaret ex bcftjis ingcnio fciétia)Atqui Papaaliquid amplius quàm homo eA:crgofupr3 Concilium.Nam Papam eftc am-ïïm^d« * pftus quam hominem , de co ambigcndum non ttaDfl»(.e. cft.qmpoe lus Canonicum aliquot locis cxprel-fè amp;nbsp;dilertê hoe affirmât. In quo Canoniftæ tc-.rtent, Papam ncque Deum neque hominem eftc:, ipa tarnen vt Beftiam cfTe nolint diccre, fed ali-quod intermedium animal quod fit plus quant Homo amp;nbsp;minus quam Deus. I crtio Canonift« 4icunt,Papam referre magnum amp;nbsp;fummum pa-ftorem,amp; Concilium minutos paftorcs : aepro-iade Papam debcre ftatui fupra^ Concilium, fi-euti pecoris magiftrum fupra paftorculos qui ipfi Uibicdi funt. Quartum argumentum ipfo-* rum eft * Claucs calorum datas fuiftc Petro, qui ill« fuis fueceftbribus Papis reliquit, non Con-cilto: adeo vt(inquiut)fi Papa vellet feuere cum Goncilij Patribus agere, neminem eorum fine-reoiingredi in csclos. Nolle tarnen ilium fuoiu-rcaducrfiis eos vti^ etiamfi ilium multismodis prpuocent,quum fe co fuperiores diccrc audent. .D,o.gto'RE$ Theolog. facultatisvt contra probent Concilium efle fuperius Papa, vtuntur fiibtilifsimis amp;nbsp;acutiftimis argumcnti$,qua»qui-uisj aflequi non magis poteft quam oculqs for-lt;ttlt;arum,proptcr minutas eorum amp;nbsp;fubtilcs ar-gutiasj Nara quum ea de re agunt,dicercs cos in

DE POLITIA. 545 puluçrcni tam tenuem quam funt atomaEpicu* ri redcgilfe omnes Thomas Aquinatis amp;nbsp;Scoti fubtilitaus, amp;nbsp;ex ns in balneo defiillatis quinta «(Tcnuam elicuiflc. Primum diftinguüt Papam à Papatu : deinde elle Papatum fpiritualcm amp;nbsp;Pa-patum poteftatiuum, ic ea duo non femper con-currereamp; fimulclTc in eodem fubieäo Papali. Nam Papatum fpiritualcm poffe deeffe in fubie* öodcfe«äufcicntiac:amp; Potcllatiuum, defeduc-Icdionis. Poftea multis terminis amp;nbsp;multis regu-lis dupViccm hunc Papatum circumferibunt, Sc adeas debere exigi amp;nbsp;componi dicunc potefta-tem atque adiones Papx- V erum ne tneipfum implicem arque induam in tarn minutes argu- . mentorum nexus.ea tantum attingam qux à me» diocris ingenijhominibus comprehendi pote-runt. Primo, dicunt Concilium poteftatem habere creandi amp;nbsp;abdicandiPapx, ficuti Gepe fa-ftumeft, ac proindc fupra Papam cfCe. Nam quidquid alterius componendi amp;nbsp;dilfoluendi vim habct,eo plus poliere necelfc cft.Sccundà af ferunlConciVium tencre locum Ecclcfiæ vniucr-falis.qu« in ftde errare non poteft: Papas verb Ge Îecrraffe circafidem, prohxreticis Conci-iorum autoritate fuiffc damnatos. Adhxc fecun-dum Canones, Papam non poffe folum décréta faccre de ariiculis Sc quxftionibus fidei : fed hoc penincrc ad Concilium.Qu_artb,Papm,etiamG Coneilio pracGt,vnicum fuffragium habere perin de vt quemuis Epifcopura. itaque corpus Con-cilij amplius effe quam Papamrucuti corpus Cu» ri* ParUmenti plus eft quàm quilibet vnus Pwe-Y iiij

544 COMNfENT'ARIVSt III.

fidiim.QuintàX^tjl'iftüni qftium promffît'fVdatu^r rum claries cælôrumyita-dikiffejEgoVôbisd^bo flaues rcgni cælorum.In quo notandum^ft ,*îp-‘ £imiiiimeiFopluraliv'f«r»gamp;, quiim ad plures fefinonerri diriger et ; ftctnpie ad omncs Âpofté-î los,non ad Petrut» lb4om f-iffaquc eUni-de pluris bus rlauibus agercj -qu« 'pawciofcS duabtïs'tfl'é »oh poifuntjquando plurali numero vtituKPor-ro duarumearwm clàirium alteram clauiin Scîèh tiae, alteram Phtcftatis dici, amp;nbsp;priórém propriè ad Gonéilium pertinetc,(ctiamfi Papa pro-infi-gnibas vtramque prrfcrat) amp;: fine ca Scientiaï claüiiaiïeram nihil ^rodefle, neque portas cselö' rumpofic aperire, propter ancipites feat flesi5i? amp;egt;ccultospeffulps,qui’nullapratterquam Seien tix-clauÄreferari queant. itaque, quum primaria clauis penes Goncilium fif ,ièqui illnd Papafe pctius efle. Hæc funt prœcipua DöélofUm argil-BiciM;a,qüornm quidem ttiemini. . nbsp;nbsp;nbsp;« j- n '

’bS Etx lis quoque argiimentis adiungendai^^r JBsiei'prÄisjficuti obferuitaeft tUm a’Rrincipl: böstum ab Academiis , à quibus itre iudicatunj cftiConcilium fupra Papam cfic. RegUantein Mn.iis«- GaHiisiPhilippo Pulcbro.Papaßonifädiis Viiri

Ifecrotoeditoinrerdixitiimnibus RtgibusyC«^ laribus'Sc Principibus Cbrillianis nc tributaab Ecdleilafticis cxigcrcntiConftituta’pflnia-cacDTO municaponis äb^que ÿlla mora iÇ loiigiorico-ghitiotïcjftciirrendæ.Rcx,hoc.'fuis piiniïegiis aJ uerfàBÎ qH,cftus,cx fcntchtrâ-fîiiÇortfilij^I^tiFlato-rJ4qilt;Galliae»amp; fhcologoram faciritatis Parifiefl» fi^Uigcsruocauit à Papa velut inferiore ailpi’i’d'* , . e nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mum

DE POLITIA. 545 lùum Cohcilium j tamquarri fuperius. Simili c-xcmplo,quum Alexander v. décimas exigere vel let ab Ecclefiis Gallicis, decretum eft e.xfcnte'n^ tia Vniucrfitatis Parif)cnfis,vt aTi eo eins biiîld ad proxitnum Concilium generale appellarciit, Quinetiam Theologia» Doftbres fioc ^xiothSi pro certo amp;nbsp;probato habent,Concilium Papafu periuâ amp;nbsp;mîitK effe; immo nônnidli'eovlvi-’plo- • ^'â.ifunr'vtdiëercnt,EccleGatn tapil« Papa quo quc.in tottrm caritUrarrt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• •;

•' Ex fupfcriôri\il(putâlt;:ionrfâlt;jilè appareiDo-ftores Thêôl.faèuUatts’‘infinnal^ ilfem pienitui-•incm poteftatK Papar’volüiffe cïncumicriben^ âc ne nimium'luxMriar'rt Cèriéill)- Mrtoïitfltehi. eijtamquarn'fttnum^inîeci’lTe. ^éd illis quoqUB rhtionibus pbteftatem IlliiM' coertere ■a^refài^,°pV' fvnt.Nam'primùm rcgulæ UH vriiuerfali,P4p4xc ftinia ^gt;9r^,addiderunt ckcvptiöHcMljC^fe^*®* '**'• VMte. Q^îf eyéeptio lepadac’ft,^ hbn miîius prô ptrAodutn patCt, quàm ipfa regula.î^Iam fi exert-fevclibeatbulbs amp;nbsp;conftitutîones Papt.nuUfr têpeiflctur qUtt non aliquidiuri repugnans con-««eat.Earft repugnantiam Papa facit iure aiitvi fiiæpô'tèfta'tls i’Sé quia ita ilii liber. Ira, luxfa iP-lam àThèolô|iis adieélam conditiohem, eiufet** modibqlVas irritas cfTe amp;nbsp;nullius momenti diçi' potcft,quia lutt repugnant, adueïfuS quod Papa-nullam vïrti'kafeêt,^uVtâ llludr/rtHe non mó maximam partem Canonum Ar Die ref o rum I bae exccptioiie/ùctti amp;nbsp;abtegari^ ■pYoptcrca- , I quod vel luri dbrino, vol xqUitati natutali r^»/ I tioni, dCTpgôit'/vel aliqufid addttmètripturÿr,-

COMMENTARIVS III.

quod Deus prohibuit. Itaquc, claue Pontificnm multis locis vei attrita Sc obtufa (ficuti quotidie atteritur)velfrada,n hil admodum bonifupcrcf fet in iis quæ à Pontihcibus vei olim décréta amp;nbsp;gefta funtjvclhodic gcrun ur; immo omnia penaria potcAatis irrita fieri amp;nbsp;refcindi ncceflc effet.

• S E D amp;nbsp;alia quoque ciufdetn Regular reftri-óio feu exceptio e(t,quam Thomas Aquinat mordicus défendit. I’apam enini iile omnia pofi fe dictt, prarterquam nouos articules Fidei con* dere.Qua:exceptio late patet, amp;nbsp;multum immis nuit de Papæ poteftate. Nam fi verum eft, ei noM liccfe noua Fidei capita cudere, indcfcquituf nullis Papxcommentisamp; traditionibuscreden-dum cfle quas ad Dei verbum de fuo addidit. Quamobrem ex IimitationeThorriX,quarcumq« prxccpta Pontifex ad Dccalogum appofuit reu-eienda fuot, vt lilud 77

Sc ceten eiufdcm furfuns. Atque in vniuerfum quxcumq. Seripturx teftimoniis aduerfätur,pro nouis Sc faifis Fidei capitibus repudiabimus: quando amp;nbsp;omnes in genere amp;nbsp;fingulæ vtriufque Tcftamcnti fententiarpro totidem Fidei articu-lis habendæ funt.Quarc vniuerfa Papx dodnna, qux ved minimo Scripturarutn apici répugnât, pro adulterina refpuenda eft.vei ex ifta interpre-tationcThomat.qux nouos fidei articulosadmit« non patitur.

3;.. PR AI T ER fuperiores leges quibus Papxpo-=io. ■ teftas circumfcribitur,cft Sc quxdam alia fheo-logis Sc Canoniftis communis. Quippe in eo

COM

confcntiunt Papam hsreticum nullam potella-tem habere, netjuc illi obedientiam vllam debc-ri. Qua: Icxfæpe ad cocrccndam Papæ licentiam profuit.quum enim nimiiim ferocirct,hoc velut inieöo freno cogebatur in ordinem ; accufaba-tur hxrefeos, amp;nbsp;tum fine vlla dubitationc ab o-mnibusdeferebatur. Quemadmodum Aucnione Benedido x ii. contigit. Nam quum illc bullas promulgalTttjquibus Regnum amp;nbsp;Regem Gallix «xcommunicibat, quod Rex pccunias regno cx-portari amp;nbsp;Auenionem ferri non fmcrct : Rex ad Academiam Parificnftm,præ(crtim adDoftores Monfttd.«. Thcol. facult. caulTam omnemretulit. Illi Bc- A.nnil.in nedidum indignum Pontificia dignitatc amp;nbsp;hævc m* ticum pronunciant: ac proindc illius bullas nullius momenti elTe. Itaque ex co magiftrali decre tOjbulla: Bcncdidi confeiffat funt: amp;nbsp;obedientia ei negata. Forte quxret aliquis.in quo fidei capi-te crrarct.vt haerefcos daninari poAct. Id nefeire mefateor, neque eins rci Annales noftrivllam mentionem faciunt.Propius verum eft,ilium ex compofito eo crimine circumuentum efl'e,à quo tarnen multum abeffet. Nam quomodohacreti-cus effet,qui nc nomen quidem Hxrctici quid fi-bi velletfcirct ? Thcologiam numquam attige-J rat:Biblia ne infpexerat quidem , nifi qux forti exBibliis cxccrpta in Breuiarium amp;nbsp;Miffalc in-ferta funt. In iure Canonico,vt eo tetr,pore,fatis eruditus:itatarnen vt nihil nimis. Eiufdem Aca-demiz decrcto Bonifacius v 11,, bzreticuspro-nunciatus eft,minime id quidem quod in fide er-rarct(dc quan6 magnopcrc laborabdt)fcd quod

34« COMMENTARIES III.

priuikgia Regis vioUrje aufiis eflet.-Eins quiScm præiudicij tanta vis iaitvtfimulac tiærcfcos darn natuni eHeinnotuitjvniucrfum GalMæ Regnum öiusobedieoti^ fe'/ubducorct. lulium Hihære-lws quid^;m TbeoJogica facultas non damnauit, quum vifum cifec mtdius fqre fi de eo iudicium' fctHCtur in generali Ooncilio, quod indiccrctur in Italiam,vt Italia quoque ip fa cinspoteftati ft' fybtrahcrct. Itaque cius rei caufia,inuitO'Papa, Concilium Pifæ babitum : amp;nbsp;prope erat vt quæ-. l|ipnlt;?peraâa danmaretur bærefcos,ni liante iu-’ wdicijdicra finem vitæ fcciirct. DeijiqHéeaolim

‘ 'erat çertifsiina amp;nbsp;præfentifsima.rationcftrcriiS Papat Ubidinis cC)ercendæ,fi pronunciarctur ba;-re(icus. Hærcticum vcro magiftri noftri tum de* finiebant gt;nbsp;Eungt; qui.aut faCto aüt ôpisione do-' ^rinam Eccltfiæcontra iret. Itaqiie iAosPonti-£lt;^Jiærctiç«;pi;aii}Uti5,coiiuincer-c,tlon.diffici-kiÇOiî, tapiçtfj.eip.Hibp-iP'oncs «ontrarias fidei Çatholicæ Roman^'non defenderent, multa ta-ijj^Hiadmjttqbant eiidQftrjnæ contrôla,,JEt in. M iP| ify gt;5 cifa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feuer it ate t a lo alitj« i d eg if-

Hmen amp;nbsp;dartmationemfat erat. i

-n^/îiP d^ut^l,l7|a5Ila.Paplt;iE amp;nbsp;Concilij CQntçouer-amp;.quilgt;Hfr fttiblis Conciliorufh failtorçs

Çapanvcriftisideainifsis incedere cocgcrint» fatis liVi ca'' expofuimus : nunc viciftim quomodo ib 5v.i)7.bb.5. los àliquando tandem pulcbiè vltus fiç Papa,nar-. cap.y.ioj. randum quoqueeft. Anno 1437.Coi.iciUumBafi-

Icatbabitum eft, cuius autoritäre Eiigeniu« tunl Papa dignitate abdicatus eft, amp;nbsp;in c,iVs kaeum A-Sicdæus Dilx Sabandiæfubrogatu^j Pigpl Fcli» dici

, , P o 111741 Ar 3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;145)

8£ omnes di-i tipncs (uas in liiiujtntranftiilc^at, vt priqatusRi-p3|iam,adiacium Lcmannum,inercmum cqnjïe-derer. Aducrfus eum Eu genius, fulminare, buUas promuigare,amp;; anati)ema vltimum minarbfi IMé pæ nopicn vfurpare pergcver. Felix nihilo fccjus Papæ muniaobibat, c^uuinliaberet Corifüi^pi in partibps,quodBafdcaGcncuam tranfl^in cft (qua in 'ciuitate Vontifi5a,tusifui federn infti-t uiit)amp; fpernens Eu genij tQni^Çüajbtdlas quoqftç amp;Julmina ih eum torquebauQ^nnctiam fpes^r rat fupetiorcin in eo ccrumine tuturmn, faltem per Cifalpin^s prouincias, fi Auenionom migraf fet, quæex duabus Paparas fcdibus babçsetur ap tera. Sed quum Geneuæ federet ,Rcx Galli« algt; Eugenij poteft;^tc fu|)^pcerc fp nofuitiqiuquapi ^ioqui in Çonçilii^jB^iûlippfç inclinareXa approbaret décréta ibiifad.a.C£tarum tamë^lt;«^ fçcit yt Antipapam Feliçpni-;Çgt;^;Papa Nicplaç Èugeuij Xuçccflbre in conpordifun redigecet, ai^no i44.7i.ltaque dclt;im»^of^çf-eationcrti( apn» Fçb.x dignit,a,te fç ab(iicaHiî(„V4VD fe.ç.QW^ÔF tuna fore^eftaïus ,fi perpetuus, Papae vid^riwhs in^abaudiae{revamp; ■Nicolaum,ytvcrum Papm ycneratu^cft.^qpodexeiupluiia imitaitjfuot'i^ îclicem defignauerant, amp;nbsp;cum eo Geneuæ pasi-nebant, Itaque ex eo tempore,Geneu« nullus fuit Papa , ncque GcneucnfeSfyllurn Pap^ip in ci,uitatcm fuam admittere volunt, ficgti' audîA-Porro quum Pragmatica fanctio(idcft,quaçdat}A legesjÇeu ÇgnAnes de Bcncf^çüy jp lt;^;Qqh«jlio d^creti)reditus Papæ, bqlliftai^raq. ft qotttto-.rui;n Roman« cùri« qu«ftum,inultum minucret

COMMENfARlVS III.

numquam quicuit Papa donee cam in Gallia ab-oleret. Qua in re quiim Attrebatenfis cuiufda e* pifcopi,qui Regi Familiaris erat,opcra vfus effet, eum rubro galero rcmuneratus eft. Turn igttuT Pragmatica Fintftio,quum triginta fermc annoJ viguiflet, fublata eft, magna nobiliû amp;nbsp;diuitum oftenfione: qui non poterant ita facile amp;nbsp;commode abuti bullis indulgentiffque Ponttficiis,vt in fimplici tonfura Epifeopatus, Abbatias, amp;nbsp;plura fimulbeneficia,occuparent, quemadmod. antea folcbantamp; nuncqiioque folent. Tenues quidcm ctiam turn clericos calumniis amp;nbsp;litibus à facerdotiis abfterrebat:amp; iuridici homines ve-hemetius pecunia potentum quàm inopum fcic-tia mouebantur. Quippeparu decorfi videbatur, miferu alique magiftrum àrtium, aut baccalau-féum,aut Doôorem thcbl.augere tam pingui fiefteficiojEpifeopatu vel Abbatia decern aut vi-ginti millium librarum: neque tarn opimis facer dotiis pares eftc tenues homines qui neque in triuialibus phrontifteriis neque Sorbonae Epi-fcoporum aut Abbatum in morem epulari con-fiieflent. Itaque ex «qui amp;nbsp;boni régula, quar tenues amp;nbsp;humilci ab immodicis opibus dignitati-bufque arcet,ne niniio luxu diffluant,Iuaices ifti Parlamentarii,magiftros aitium, fcholares.bac-«alaureos, lieentiatos 8c dodores in Theologia 8c in lure Canonico, pinguifsimis quibufque amp;nbsp;ftliaribus facerdotiis excludcbant, non obftante Pragmatica fanélionc.Curias tarnen,vicariatus, capellanias, 8c ceteras viles præbcndas modici reditu$,iilis non inuidebant.Acprofcftoea in re miri-

D E P o L ï T ï A. 551

mirïGcaerat Parlamcntorum cum fapicntiatam x'^uitas. (^uippe prudentcr confiderabant nihil magii coiTumpcndæ vinutis, nihil magis igna-uiz conciliandx efTciquatn nimia bona 8( immo dicas Toluptatestnihil efle homine fupcrbius qui cxhumili Fortuna repente opes amp;nbsp;honores con-fcquutusßt. Itaquc fatius cflc exiftimabantam» pla amp;nbsp;lauta beneficia confcrrc in diuites amp;nbsp;no-biles quant in fqualtidos Sc viles ludimagiftros» Sorboniftas, vcl Dccretiftas. hi cnim ne nimia fortunaluxuviarent,pcriculum e{Fc:illos veto ad faftutn amp;nbsp;corruptionem veterem nihil adderc vofTc. Quarc (vt femel finiam) Pragmatica ift« lanftlo jtriginta annosvtcumqué in Galliis vfut pata,tatndem il Carolo v i i.antiquata eft. Imm6 eam paulo poft Pius 11 (qui ante Æneas S^luius) Papa, cauff«cognita,publica- ignominia Ro-tnz damnauit, ita vt amp;nbsp;Concilio quoque ipfi, aquoinPapzdetrimentum fanda fucrat,pcr- , petuum dedecus inureret. Natn fententia ad-tjcrfus eamlata, peromncsvrbis vicosraptata amp;nbsp;plurimis ludibriis vexata eft. ibi omncs Ro-xnana: curiz Rabulz, Datarij,Bulliftz,Copiftz, Notarij, faltare, ridere amp;nbsp;omnibus modis mife-tx illiPragmaticz illudcrc, quo vltionem tot damnorum amp;nbsp;longum odium expieront. Tum prorfus Concilio ingensvulnus inftidum eft , amp;nbsp;gt;ppaTuit Papam,quando illi übet,Concilio fupc riorem amp;nbsp;potentiorcm cflc : quantumuisMagi« ftri noftri, Occam , Gingencurtius, 8c Gerfon, cum vniuerfaTheologica facultate, coatràfcngt; ftrint amp;nbsp;fcripferint.

35* COMM ENj-AHIVSn UK

li/P-CV ,vçr^ Upturn maiorçraiûlïj qui^n CoO'i olioguforit^etn-Papa vendicat, fçd.fq (juQqi^ fupiça Gæfar-cSjRcgcî amp;nbsp;Principes tcrr^ attpilii,. tjiiemadnioduni ex pluiiinis Ganonibu?amp;dcere, USjgt;ontiûcüs litju€t« Sed vnam taiu.uijQ.lnqocçn_ Ufi IL Vjamp; iiiipQ^aJQrij cuiufda Gonftapfinçpoîi. wni hiftQrianyçiuspçi teftem pj,-odqcaip ; qpi aûf num cjrcitcr lyaç rcgnabant.Is^outifexadlm-prrat. na feripCepat, vt ciim tartiquiiipj f4p»-i ù»nj.Qbiurgafety Iippçrator mqdcftc nefcrjpfit» Mifari.fc quomocla tam iniperiof/c.jid fiiperio-, nom pQtcftatt'i;nilt;itii(çrct : longe aütcr prarferi^ pftina vfle iPtt;tp,'qui inbet oantx;s fy|)ioé^o$ clTft Rpgivt fiipdrcçif^içn^5, Aum mjgiftrajibus qult; jjf* eum miwuptur.. Iis verbis Jnud perplexe in^ ijwêiSi P^papyhirpçratori fubjcâjupt^iJqdcbcrC« ac proinde igt;oncuippp,tamquam/ywi-inferjpro é/Mâ^ar” »’plCi’‘^«i*i»oe.entiii^i|la.auddiu.njQraua^,ita redpoi^ U obedient, ditpMt€,au ,, û'fuçriiinusjiJ^Q^^s iitqrisinfrcp.ajb-lHuic au-„ tem-tur adnjiraxhoni^noncaud'am^r i^occafioj ,, ttoM ,;,praEbi^it, .q,4od Icgiil.i bpfitqrp Pç|trum Aj poft-olarnm'Priqifipeçn iiy ferjp(!die;.5«W;fcgt;y?a^ téwnni ihnmatfA ereatttr^proprer Tteunf , fine tagt;n^S;frefiilieut^fi:u ^t6dgt;w,tMnquâ.^e»Tn^i^^

maltfa^erujn. lMtder/fJ^er^.^fi^tprnt^,Ó!'(}

Jlt;Igt;^ielgt;,-u«A,nfjvjip;i9quutioni^^jijÙgcintû/%?fr tjon çxpiLédUUes talitey^4 jeuîaoD Sttiibc.baf. fiaim i^poûcdqf fu baif ■5« ibs aj buji^iürfUii PiC/ùg ,pr9jtmÇji^»y,t^., autcin fcquitur Régi tamqnamfriiÇf^fîitt •y?9P ^IÇ* gamus

gamus (juin præccllat Imperator in temporali-bus illos duntaxat qui ab eo fufcipiunt tcmpora-lia.Sed Pontifex in fpiritualibus antecellit : quæ tanto funttemporalibusdigniora,quanto anima præfertur co’rpori. Prætcrea noflc debuerat, ,, quod fecit Deus duo magna Luminaria in firma mento cæli;Luminare maius, vt præcflet diei:amp; Luminarc minus,vt præcffct nodi:vtrumq. mä-gnuni,fedalterum maius. Adfirmamcntumigi-P»p» (ésoù tur cælijhoc cfi. vniucrfalis tcclcfiæ, fecit Deus duo magna Luminaria,ideft duas inftituit digfii f»iei LûnîÈ’.' tâtes, quæ funt Pontificalis autoritas amp;nbsp;Regalis poteftas. Sed ill a quæ præeft dicbus, id eft ip tr i-tualibus,maior eft: quæ vciA carnalibus, minor: vt quanta eft inter Solem amp;nbsp;Lun am , tanta inter Pontifices 8r Reges differentia cognofcanir. Ad bunc modum Innocentius, vt fuinmam poteftas tem pro fuo iure fibi affertre vidcretur,lepida Sc profunda allegoria Impcratorem Conftantino-poiitanum elufit. Circiter ilia tempora ereftæ fnnt in Ecclefia duæ validæ columnæ Papalis po-teftatis amp;nbsp;doiârinæ,Mendicintium videlicet or-dines amp;nbsp;Dccrctalia.

S V P E R t ST Pontificiarum opum 8: tam ex-l celfi faftigi) vltimus veluti gradus, quo Papæ, 1 ConCilia^Rcgna amp;nbsp;Imperia fup Tgrefsi, pofirc-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mùmannifisût.u'ccoGcorgivs Bucbananusdo

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftifsimus porta luculentifsimè fcripfit : Primos

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;videlicet Românæ ciùitatis Principes , Reges,

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Côfules,Diéiatorcs,Cæiares,terras amp;nbsp;mariafub-

egifTc. Sed hoc nihil efle ad Pontificum Roma-norum viétorias, qui Romæ pofterius dominatr

Jt

554 COMMENTARIVS IIL iunt.Quippe priores Epifcopos Rom.pietate amp;nbsp;fanditatc vitar cælorum clTc potitosrquod multo amplius eft quam terræ amp;nbsp;mans imperium qtix-fiife. .Sedpoftcriores Papæ, Gregoriusvi f, Bo-nifacius V 11 i,SilutAer i i,Iulius i i,Ioannes xxir, Alexander v i, Cæfaris Borgiæ pater,A ceteri de gcncrc hoc, return geftirum magnitudinenon inodofuperiores Pontifices, fed veterts quoque Reges,Confides,amp; impcratores Rom.vicerunt. Nam Acherontem quoque ipfum perrumpere aufi fijnt,amp; Plutone cum copiis ftrcnuè profliga to inferorum regnum domitum fuo impcrio ac poteftati fiibiecere. Ita Pluto iugum acc'pcrc,amp; Papam dominum agnofetre cogitur : ft- vciói-pfius vaflallum amp;nbsp;clicntcm,amp;; carccris Pontificij veluti commcntarienfem.Itaque quum Papa hul las Indulgcntiarum aujtCruciadæcmittitperor-hem tcrrarum(ficuti Leo x.fecit)mandat Angelis cælorum vt vinöorum apud inferos animas, perfolutopro illis prctio,liberatum cant:Pluto-ni veró amp;nbsp;eius clientibus impcrat vt eas extem-plo vinculis foluant amp;nbsp;abire finant. lam veró quis iftum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;adeo contumacem amp;nbsp;im-

pudentem exiftimet, vt vel minimo Papæ nutui repugnarc audcat,cuius amicitiam tanti facit, vt cum omnibus obfcquiis demereri ftudeat ?Sed ipfius Buchanani verfus elegantifsimos præftat hïc adferibere:

arrnh terrM,ratfhHfejue fubegerat v ndat, iidtm fines or bis amp;nbsp;vrbis erantj-

'f^ilabitt c/tlum,Jedes perfie^it Olympi ‘JPonttficum veterum reUtgsofa cohors.

cAtbo

DE P O L I T I A.

boMpoHeritM^außs ne cédâtM tn^ Tartara practpùt tendit ad imagradM.

VIII- THEOREMA.

^rinceßs ßtuntie famam nebligere deber, dtimmodo ßtbdicos in ob/èijuio contmeat, AK s A R Borgia (inquit Machia-ucllus)quum fæuus haberetur, fæ uitia tarnen in ius amp;nbsp;ditionera fuam rcdcgit Flatniniam tocam.

QuarePtinccps nonadmodum defxuitix fama amp;nbsp;exiftimationc laborare debet:dum hac rationc populum in fidcU obfequio contineat. Nam feucræ il. crudeles Princi-pis animaduerliones priuatim tantum ali-quibus officiunt, quos metuete non débet. Senitnia Ptincipuin clcmentiorum Icnitas innumeraniaia,cædes,latrocinia » iniplo-rumditionibusgignit. Adeô Principisin-dulgcntia quàm inclementia publice no-centioteft. QuodSeueri exempleprobari poteft. Is enitn quum atrox effet, Albinum Nigtûmque amp;; eorum ami cos maximam partetn fuftuliffet,concedentibus omnibus in eius fidem ac poteftatem, Imperium pec diu quictum ac ttanquillum tenuit.

2^ Ö

co MMÈT^TARIVS III.

Baes AR Borgia, ficûti antra vidiimis, quum intcflabili fijuitia onincs propc Italiæ principes ex amicis inimicos fe-tum fuum inipofùit, vt pâtre Papa amiflb,a’b ini-micis circumuentus, abamicis dtfcnuj,ereptis ditionibus quaS per iniuriam occupaïicrat,immi nentem peftem. latebrk vitare coatftus fit. Hic tam tragicus exitus pUirimum abeft ab ppinionc Borgte A. Machiauelli.Netjuccnim fenitïa , rui facile ob» Icx.Pontifi filli poterat,quictam Flaminiæp'rtiïrfsioucm ob ftu°?ènVpater ipfius mcttxbatur,quum o-xusfaftigiu pibus viribufquc Gallicis ad arbitrjüm vteretiir extuht.non pro fuij amp;nbsp;Chrift aiiis princioibus. fui forjuidi-ftuitiifua. r , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r ' n. * 1 rgt; ■ • '

'• nem iniiccret. Nam cq tfÇmpelratenudæ Ponti-fîcis bullç multo vehementius timcbântur,qiiàm hodie vcl claucs Petri,vel gladius Pâiïti, vcl fül-mina,amp; anathemata, amp;: quarcumque hominibus terrendis ludibria inuenit. Nam quisfiodir baïc curaret,quæ Romani ipfi rident ? Ija^ie mifiiin noncft,inranta Papæ autoritatc,.fi:ÇæfariBor-giæ, Mexandri pontificis parentis fui ^ratîq S; vi ribus Galliæ fubnixo , Flamiriiam occupare li-cuerit. Atqueciuspotiundæfclicitatcrn nonexfi lii fæuitiafcdfauorepatris ortàtn indeàpparuit, qubd fimulac fauor rlle cuanuit,fpecibfà illafor-tunæ ingentis moles tot.i repente corruit.Qiiarc Machiauclli dogiifati plané contrarium oppo-no, alTcucrôq. Nullo vitiq citius cçrtiulq.quàm Sæuitia euerti à flifpc principatus, nulla virtutc melius firmari quà'rti iquitatcac cleilSéntiâ.'

Id pcrfpicuis ratîoriibus probate p^rfàcilc eft.

,D E P O L I T IA. 557 eft. Sæuitiam çnimvocarc folcmus quidquidin pçrfonas* aût in fortunas , fine vlla- iuris forma, contrafas,montraæquù.tn amp;nbsp;bonupi, perpetra-tuçiVnde fcquitur quemadi-nodum vis iurj amp;nbsp;æ-quiuti copt^rariaeft, ita Sæuitiam iuri cfle con-tranaOT,qcq,ialiud cfle $æuitiani quàm vim nu-nifeftam. Atqui vclcx Philofophorum placitis. Quidquid violentum tft quuni diuturnum cfle nequeat, quæfpcs diuturiiitatis cfle poteftinco ûatu, qui violenta amp;nbsp;innuanicrudclitate funda-tus aç nixus cftîPrætcrcaOmnibusbominibus o-dio cft inhumana crudclitas: quæ tamctfi ad om» nçs non periicniat, ij tarnen quoquç à quibus illx iniuriam abftinet inetuunt, amp;nbsp;exempla inpro-pinquos amp;nbsp;necefl'arios fuos édita adfc quoque pertincre amp;nbsp;in fc verti pofle exiftimant. Metus verb carum ^mittendarum rerum quas nos primas ducimus, vltae, fortunarum aut decoris, ingens odium paiitiSceorum quæ odimus-nontantum cxfcidinm optarc fedmoliri confueuimus. Itaque quum omnçs Tyranno , id eft fæuoPrin-ciptjcxitium ftruunt,quônammodo is vitabitnc alicûde pernicies ingruat, amp;nbsp;quos fingulos fper- , nit,quarationcvniuerfos cflugict? Nam fifortè Dei indulgcntiadiutius viuat,quarc tanfam feli-citatem ,amp; fecuritatem Deus illiprxbct, nifivt quo elatior cft cofœdius corruat?Nam ’Pyranni viuaccs amp;nbsp;longçui(ficutiinTragoçdiisçcrnitur) quid adud egerunt per totum vitæ tempus quant vt fibi refteis nederent, patibula dçfigerent,pu-giones gladios acuerent, amp;nbsp;v4iena mifee-rent, quibus repente alius alia Icti vrc fua ipfi aut

Z ii)

558 COMMENTARIVS III. aliéna manu exftingueretur ante ora populiplan dentis amp;nbsp;merito fieri clamantis ? Ncque tragici tyrannorum cxitus pro fabulis aut poctariimfi-cmentis habendi funt. Permulta eiufccmodi ca-fuum in fæuos ac fanguinarios Principes exempla hiftoriæ non minus vera quàm lugubria me-morant.

IsTVD quidem plerumquc vitium, quodex uM.pierum- impotcntu cofum animi oritiir qui iracundiæ amp;nbsp;queumidi. vlcifccndi libidini moderarinefciuHt,numquam in exccifam amp;nbsp;generofam indolem fed ferè in na turas timidaSjignauas amp;nbsp;dégénérés,cadit. Itaque r n, quurn Mauricius admonituseflet infomnis, vt inMiuri™’ ab occulta confpiratione caucret,cuius dux cfTct Phocas : ctque Philippieus gener diceret fe nolTe cum hominem , neque talc facinus vmquam au-furum :quuni,etfi improbus,timidus tarnen clTet. Propterea (inquit MauriciusJmihi cauedum clK nam qui timidifunt , poftquam fcelera incunt, parcere nefeiunt amp;nbsp;fæuius agunt. Eiufccmodi Amm Mit- t^'uculentiam (vt inquit Marcellinus) vicus e/Tc 0ei1.iib.17. animi diuturnum,interdumqucpcrpctuum,pru-„ dentes definiunt, nafei ex mentis mollitie confne „ tum:id aiferentesargumentoprobabili, quódi-racundiores funt incolumibus languid! , amp;nbsp;fe-minæ maribus,amp; iuuenibus fcncs, amp;nbsp;felicibus x-riimnofi.Et de Valentiniano agens, fcribit, cum quum natura in iram vehementius efferuefeeret, ad pauorcs tarnen irritos aliqöoties abieftius pal Icrc folitum ft- quod nufquam crat inconfidera-tcmctucre. H.cc quidem ira feruidior illi mortis ctiaqa tamdem caulTafuit : quum jnQuado-rum

DE POLITIA. 559

rum legatos vehementius excaduiffet. Quare, vt

nullius rcirationemhabeatPrinceps, prætcrqua

valitudinis,rcfpicere tarnen feipfe debet,nee vm-

quam iræ autfæuitiæ affuefeere. quippehæcvi-

fccribus torrefaétishaud diuviuerc Principem

finunt.Sed prçterea is cositare debebit bis vitiis

famam magHiamp; gencron animi inquinari , qui Princ'ipem decet. nam plerumque ita incidit vt amp;nbsp;fæui iracundi Principes, molies quoque atque ignaui fint : gcnerofi amp;nbsp;fortes , Icnes amp;nbsp;bumani.

Ad bæCjfæuos Principes,numquam fere bono miti obitu vitam claudere : Deumque itamerl-tb{latucre,quum nemo pofsit bumano fanguine luderc , quinlus diuinum inprimis violet, quo cacdes probibentur: nifi quæfiuntà Magiftratu, fccleribus puniendis Dei iudicium cxfequente. Violât præterea Crudelitas luïa naturæ, t^uum bomohominem 8c fui fimilem interimit, quan-do is quoque inftinélus fcris à natura datus eft,ne in fuum genus fæuiant; amp;nbsp;è Iuris naturalis price ptis vnuin hoc fit,Altcrum non lædere.T ranfgre ditur ctiam ciuilc lus, quo caedes amp;nbsp;bomicidia vctantur,pa:na caphis conftituta.Quis ergo mi-retur fauos amp;nbsp;fanguinarios Principes tetrum dirumque fincm vitç babere,quiomniaIura,na-turalia,diuina atque humana,violcnt?

C AI 0 Caligulavixaliusaut immanior, aut Ca. timidior, fuit. Nam in expeditionibus adeo tre-pidabat metuvt adfolam boftium mentionem i»-coborrcfcerct. Forte aliquando in Germania paucos de cuftodia Germanos traiici occulîque trans Rbenum iufsit: ac fibi poft prâdium quam-

Z iii)

COMMENTARIVS IIL tumultuofifsimcadefle holtcm nunciari.Quo fiquot; lt;fto proripuK fc cum amicis amp;nbsp;parte ctjuitum Prætorianorum in proximam filuam,truncatif--que arboribus amp;in modiim tropæorum ador-natis, comitesSe participes vidorigrnonogene-re coronarum donauit. Annon erat hoc ftrenui ^egcnerqfi frincipis facinus ? Alia vice, quafi bellum perpetraturus, direftaacic in littoreO-ceahi, ac balliftis machinffque difpolitis, ncmi-négnaro 8c opinante quidnam coepturus clTct, repente vt conchas legercnt, galeafq.amp; finus re-plerent, imperauit: jpolia Oceani vocans Capi-tolio Paiatiqquc df bita : 8c. fcripfit procuratori-bustriumphum appararent quamminima fum-ma,fcd (juantus numquam alius fui/fet, quanda In omnium hominum bona ius haberent. Egrc-giam verolaudem amp;nbsp;fpoliaamplareferensfcili-cet,ad triumphum meritum feftinabat, truncata filua leólffi^uc oflreis 8c conchis. Degcncris 8c i-gnaui animi hæc figna funt:quæ fcquuntur, fæui» Militem dccollandi artificem habebat, quifepc in confpcdluprandentis vcl comeflantis quibuf* cumque c cullodia capita amputaret-Multoruin adharc illuflriiim viroruna mortes amp;nbsp;fiugiilatiin crudelitcrfada eins exequi Jongum amp;molcftuni cfTet. Sed ita bacchantem graliantemque, poft-quamper triennium illufiflêt impcrio,cqniurati aliquot confudcrunt.

S'jtt.itiNe- Im MANIA Ncronis facinora, quiAgrippi-loadcap.Ji? nam matrem, Britannicum fratrem , Odauiam coniugcm,Scnecam educatorcm, mqltófq- piæ-tcrca iiluftres viros,amp; ex fenatorio ordine, uul-lodc

D E P o L I Tl A. ?6r lo deleétu aut modo adhibito , (uftulit, notiora funt quam vt à me fufnis exponi.dtbeant» Scd non minor in co ignauiaquàm iæpitia fuit.Neq. enim vllam cxpcditioné adiit.vtrùm omnia mill tiæ munialcgiti ftrcnui ac fortes fane viri admi niftrabat, duin iftc cithara ludiernm in modmn canens,amp; inter hiftriones aurigafque pudorevul gato, publicis theatris fc imperiumque dedecorat.Cctcrum, feu numine exterrente, feu facino-rum rccordatione,numquam timorevacuus. Fi- ‘ ” nis eiusnouus amp;nbsp;prodigio fimilis tuit. Nâ qnum ab omnibus defertus, circumfpiciens latebras* Phaontis liberti fui fuburbanum petiiifet, vno-quoq. bine inde inftantc vt quamprimum fe iin pendentibus contumeliis criperet ; modo Spo-rum hortabatur vt lamcntari ac plangere incipe retimodb orabat vt fc aliquis ad mortem capcl-fendam exemplo iuuarct : interdum legniticm fuam incr.cpabat, Scd cquites apprppinquantcs fentiens, ferrum iugulo adcgit,iuuante Epapbro dito àlibeUis.Quain morte bocvaldc mirum eft quod qui tot bominibus ncccm intulerat, repçri re neminem p.otuit,c^uum maxime opus erat^cu-iusmanu pcrirct. Notabile quoque fuit, quod qui perbdiam afsiducexcrcucrat,fidcm fibi vio-latam eife fupremas inter voces epnqueftus fit. Quo magisTyrannorum fccordiam irridcrc li-1 bct,quiquum fldem erga orancs frangant, cam-dem fibi feruari debere cxiftimcnt.'Nam contra, I Tyranni fidem atque obfequium cxucrc,cumquG 1 defcrcrc, nibil aliud eft quam patrix debitam fi-1 dtm officiûmqucpræftarc.

362 COMMENTARIVS III.

I NHVM A N A M criidclitatcm.amp; fœdosCom-modi Bafsûni juccxitusjPrincipum ignaiiorum amp;nbsp;iinmanium, alio loco nicmorauimiis. lis ad-iungi pofliint Didius Julianus, Hcliogabalus, G alicnus, Maxcntius, I’hilippus, Phocas, Carinus Zcno,amp; alij Iccordis ingcnij Principes, qui nulla re mcmorabili édita , ob crudclia fatfta vitam Ferro aut alia vi amiferunt. Herodis quoque c.. • i’duerfus lilios immanitas,amp;Tibcrii triftis Fæui-«UCtilJlTlD» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;••■I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1«

çiap.ïi. tiaeoconnciantur, qui mon voleiitibus viucndi vim adhibebat, amp;nbsp;quibufdam cuftodiætraditis, non modo fludendi folatium adimebat, fede-tiam lcrmonis amp;nbsp;colloquij vfum. Hue addantur etiam Otho, Vitcllius,Domitianus,Macrinusamp; fimilcs, velut exemplariafæuitiæ ac degcncrisa-nimi,qui paucos inrra dies amp;nbsp;ferro ornnes exftin cii flint. Sed quia Domitiani mors inter paiicas infignis eft, vt appareat Tyrânos iuftam numinis mic.tap.io vindictam ettugere non polie, earn paucis com-plcftar. Primùm igiturtyrannus ille complurcs icnatorcsjin lus aliquot confulares,intereinit:e» qiiibus Ciuicam,Cercalcm,SaluidicnuOrlîtum, A cilium GIabrioncm,quafi molitores nouanim rerum : cctcros leuifsima quemque de caulfa: queinadmodum ex Suctonio cognofei licet. Sed vt fuis quoque vitiis amp;nbsp;fccleribus,velut egregiis, reucrentiain conciliarct , vecordi arrogantia, quum proctiratorum fuorum nomine formalem epiftolam didaret, fie incipiebat, DominM ü) Dem noiler fie fieri inhet. Tandem per hæctcr-ribilis amp;nbsp;inuifus cunftis,cupido cû incefsit feien di quis fe exitus mancrct.Ergo quum percontan-tiamp;

D E P o L IT I A. 565

amp; rimanti fata rcfpondiflct Afclctarion ma-thematicus eumrerropropediempcriturum; il-mitiinicKt lunt interrogat an (ua quoquc fatacompcrifl’ct.tu».

Turn ille Artis(inqiiit)mca: fcientia præfagio fo rcvt bteuilaccrcr à canib. Domitianus vttcmc-ritatem art is coirgucvct, intcrfici tu fine mora^ amp;nbsp;accuratifsirnc fepeliri iubet.ld quuin fitrtt, c-ucnit vt rcpcntinatempcftate dcicfto funcre, fc-miuftum cadauer difcerpcrent canes : idquc ci cœnanti inter ccttras dici fabulas rtfcrrctur.lta-que hoc Afclctarionis rtfponfo cafuq. commo-tus, turn etiam Chaldxorum prxfagiis, qui illi pridcm annum diemquc vltimum vitæjboram c-tiam amp;nbsp;genus mortis, prxdixcrant,pauidus fem-per atque anxius minimis etiam fufpicionibus prætcrmodum commouebatur. Tempore quo-que pcriculi fufpefti appropinquante,foUicitior indiesjporticuum in quib. fpatiari confucucrat, parlctcs phehgite lapide diftinxit; è cuius fplcn-dortper imagines quidquid à tcrgoficret pro-uideret. Quo die pcriit boras requirent!, pro . quinta quam metuebat, fexta ex induftria nun-l nbsp;nbsp;nbsp;ciatacft.His,velut tranfafto iam periculo,lxtum

I nbsp;nbsp;nbsp;feftinantemque ad corporis curam Parthenius

I cubiculo praepofitus conucrtit,nuncians effe qui ■ magnum nefeio quid afferret ncc difftrendum.

1 nbsp;nbsp;Itaquc fummotis omnibus,in cubiculum fc rcce-

1 pit , atque ibi occifus eft. Nam ea ipfaliora Ste-; nbsp;nbsp;nbsp;phanus quidam,finiftcriore braebio velut ægro,

Ianis fafciifquc per aliquot dies ad auertendam ' fufpicioncm obuolnto, profeifus confpirationis indicium, amp;nbsp;ob hoc admilTi’s, legtnti tradifum

364 COMMENTARIVS III.

abs fejibtlluni amp;nbsp;attonito fufl'odit ingiiipa.Sau-ciuni ac rcpiignantcin adorti libertt amp;nbsp;doincfti-ƒ prum intimi,qui çpniurationis partiçipes crat, vuincribus confodcrunt.Exemplum hoc infignc cfl,null.'i human 1 priidcntia aut prouidttiaDeû in.pcdiri pofleqeominus in tyrannos iudicia fua bxfçquatur.Ac fiquis foi tè rogct, qiiónammodo Domitiano mortis quoque horam Chaldxi Sc mathetnatici pratdictrc potuerint : Refpondco, coi neqye ccrta aliqua arte nequc fcipm'a id prænuntialTe.-fcd Satanam hgnificalle coniuratis vapa diuinatione fatalem Domitiano horain» c|uo ilüs fubderet animos ad tantum fufcipien- * duni facmus, crcdercntq.aftra amp;nbsp;cælum ipforuin çœptis faiitura. In primis tarnen Deum ipfuin (qui ad pcragenda iudicia Eiaquilpufcumqucli-bet i.nllrumentis vtiiur)cflicaciam erroris dcdif-fç S itanx. Idem propè eucntus vaticinium mortis Caracallx-fequutits eft. Nam id Macrinum ad matu'randam eius cædem impulit,cui ca res non ante in.rnentem vcnerat,neque ventura crat, nifi ’ ca diuinatio ilium eo pertraxilTct.

Neqve hîc omittenda cft infignis hifloria quain ftia ætatc accidiflt Cominæus memorat. [ Alphonfus,Ferdinand! filins,Neapolis amp;nbsp;Siciliæ fex erat,patris pcfsimi proies pcfsima.Erat enim Ferdinandus Alfonfi Arjgoniæ regis filius illcgi timusjtrueulento ingenio,nequc magnæ tantum fed amp;nbsp;callidæ inopinat.cquc fruitiæ. Nam amp;nbsp;in- ' tcrcpulas quum hilaritatem præ fc ferret, iubc- I bat homines comprchcndi,amp;: incautos opprime bat. Deniq.nihil crat in co humani,nihil æqui,ni hil

• D E P o L ITî A. 565

Eil mîfcricordiæ ergapopulumincq.tantùm pro fundæ auafitiæ crat,fcdctiann fordidæ. Patrisiin-* genium rcferebat AlphonfuSjnon minus quàm il le criidelis,libidinofuSjimpius.Ab eius pati'eho-bilitas prope omnis defecerat,padlo ante Caroli V 1 n.expeditioncm ; qui quum extremum àuxi-lium diu Iruftra exfpeétaflent, in gratiam redie-re, amp;nbsp;ex ipfis nonnulli, quum'Ncapolim teuer tiflcnt,perfidem circumucnti , ab eo circiter vi-gintiquatuor capti funt. Eos à Ferdinandi morte Alpbonfus necauit omncs, Si in bis Rhofanæ principcm,qui Ferdinandifororem in matrimo* niohàbcbat,amp; iam totos viginSjuinq.annos fue rat invinculis, quo contra fidem datam à Ferdinando conieélus fuerat. Crudelitatis eius admi-niftcf erat quidam ‘Numidajhomo barbarus amp;nbsp;fc rus,quem perpetrata cædc domum dimifitvtfa-cinusilludinocculto manerctè îtaq. Cominæus non dubitat affirmare mifcrabilcm vtriufq. exi-tum poftNeapolitani rcgni iaéturam, fuiflepla-gamîllisàDeo infliâ;am,vt rcliqui Principes o-mnesiplurnreuereri difcantj-fic eius praîceptis obfequi.Ferdinandus enim (inquit) quum Vide— ret à Gallis impendere fibi tantu diferimen, ma-gnopere angebatur animo,amp; coVchcmctius,quo magisdefuafiliiq. turpitudine côgitabat,amp; quo iuftiorem populi erga fc offenfam norat. itaque pericnli magnitudiné intelligCs,pcr legatos Re-

1 gé retinere in Gallia,amp; ab eo paeô impetrârc,o-gt; l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mni opetêtauit : l. aurcorum millia ih veétigal

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;annuû poUicitus ; paratus etix fidë amp;nbsp;iufiurandu.

1 præftare, Sc regnû eius bcneficio accepta ferre.

COMMENTARIVS III.

Scd quuni vidcrct omncm fpcm pacis incifam» amp;nbsp;papuJariuri) in feodia, morbocx ægritudi-nc animi correptus fuprcnmm dicm cxplcuit. Alphonfus autcip, qui per omnem vitani adco immanis fuerat, Si adeo magnum armorum v-fum habebat vt de toto bcllo paulo ante con-tcmtim loqucretur, fua fpontc priufquam Rex Romadegrcdcretur, adminjflrationcm omncin depofuit : tantùfque cum timor incefsit, vt noólu perpetuó exclamarct , audirc fe aducntantes Gallos, amp;nbsp;non homines tantum, fed arbores e-tiam amp;nbsp;faxa, namen Gallicum fonare. Filio itaquc Ferdinand , qui populo acccptior erat, ! rege inaugurato, fugam in Siciliam adornat.

Et qux tanta fubitæ confternationis cauÏÏa ? Ne- I mo crudclis (inquit Cominxus)vir fortis Sc animofus tlTe poteR, vt in Neronc amp;nbsp;aliis tvran-nis vidcre eft.Erat autem tarn cxanimatus vt fo-cru tridui fpacium ac moram pctcte ad res colli-gtndas , rcfponderit, nifi patcrctur fe difcedcre eicduriim fcfe per fcneftram ; Et,Nonne auditis (aicbat) omnes inclamantes nomen Gallicum? Sic pertcrritus cum paucis profugit,rclilt;äis omnibus fortunis, amp;nbsp;preciofifsima fupellcÄiii in arcc Neapolis : nequc quidquam fccum afporta-uit prxter paucas pecunias, amp;nbsp;malam'confcicu-tj.im, quæ ipfius animum dies npéiéfq. vexabat. I labebat in animo migrate in Hifpanias amp;nbsp;Va-Icntiæ quoddam vitæ monafticaquot; genus amplc-fti , fed calcule grauiisimè conflidatus paulo poft vita cxcefsit. Interca nobilitate amp;nbsp;populo a Ferdinando dtficiente,Carolus Rex intra paucos dies

D E P o L I T I A- 567-dies Ncapolitano regno potitur , ncquidhuic tragœdiæ detfict: cuius cxtremus aétus fuit Fcr-dinâdi minoris mors,qui fcbrc amp;nbsp;diarrhoea cor-reptus aliquantopoft intcriit. Ita vix expleto biennij fpatio , très Ncapolitanos Reges, Al-phonfum amp;nbsp;duos Ferdinandos, propter fæuitiâ, pertîJiam, impictatem, amp;nbsp;feritatem erga fubdi-* tos,Deusfcucrifsime vltuscft.

Similes pœnas exegit Deus iuftus fcclerum vindexà Richardo Angliæfaruoamp; immiti rcgc,'BciiiiujIi.i. Edvvardi 111 i.fratrc. Edvvardus cnim quatuor c»®“* liberos,duos marcs,totidem feminas,paruos ad-modum moricns quum rclinqueret,iis educato-rem tutorcmque Richardum ducem Cloceftfiç, fratrem, teftamento inftituit. Is quo fibi ad Regnum per fcclus viam facerct,duos nepotes virilem fratris ftirpem interimit, rumore fparfo in vulgus illos ex ponte quodam præcipites flumine abreptosperiiflc.Fratris Alias monaftcrio in-eluditjfpurias efle cauflatus;quód(vti aiebat)pa-ter earum Edvvardus non potuerat iuftum amp;nbsp;le-gitimum matrimonium cum earum matrecon-trahere. Quippeipfum antcpromifdrcfcduftu-rum nobilem quamdam fcminam(quam illc no-minabat)pr,rfcnte BafcnG cpifeopo, qui ita efle teftaretur, amp;pa(fl:a promifTaque inter eos in fuis manibus faófa efle diccret. ItaRichardus, fubla-tis Edvvardi libcris, viribus amp;nbsp;opibus fubnixus, Angliæ Regnum inuadit. Ac quum multi procc-rcs de tam atroci fæuitia(vt fit) quefti cfl'ent,no-uus ifte tyrannus quofeumque libero conqueftu voces aduerfum fe actyrannidem mififle intdlc-

j68 CO MM ENT ARI VS IIT.

xit ,’Cosdiucrits luppliciis cxftiniir. Ita fundato ftatu.quictcm tamé quam fperabat, diu non ob-tinuit.Deuscnim illi cxcitanit 3ducrfarium,Co-mitem Richcmontiiim, qui Ebofäccnfi ex familia erat, paruis opibiis , nee viribus nee pecunia inftruéi:um,amp;. paulo ante inBritannia captiuum. lllum aliquot Anglirc proceres occultis nuneiis cohortati funt : veniret intrépide in Angliam; û poflet duobus aut tribus millibus militum portuin aliquem tenere, populum vniuerfum illius futurum,regnumque Angliæ in ipfius manus da-turum.Comes Carolum vin.adit; impctrat,amp; C' ius permiflu conferibit inNormania milites.Ita-que lt;ribus ferme millibus in naues impofitis,por turn Dubrenfem petit,vbi cum quadraginta mil-liqm excrcitulioftis aduentum Richardus exfpe-^iabot.Scd non fine Dei numine,qui omnem ex-peditionem regebar,clafsis vento abrepta amp;nbsp;Ca-lefium delata eft. Ibi copia: ornnes fine yllo tu-multu,niillo iinpediétc,in terram expofita: funt. Biduo port,Vulgata ipfius aduétus fama, qui cuin acciucrant,viribus cum co iunâis Londinum rc-étàirc ftatuunt.Richardusèdiuerfo, quadraginta aut quinquaginta armatorum millia trabens, in hortem pergitiei'que Londinum tendeti, cum exercitu fit obiiius. Quum tam propc effent actes vt manum Confcrcre poirenr,plurimi c Ri-cbardi exercitu ad Comitem transfiigiunt. Rex tarnen (quinullâ tuendi fui ftatus nifi in vidoria fpcm habebat)pugnæ fortunam experiri ftituit, À: in co ccrtaniinc occubuit.Cornes vidoriapo-titiK , tyranno interfedo, Londinum pergtt : ê

mon a-

DE PO LIT I Ä. jtfÿ inonaftcrio Edvvardi Regis filias extrahit: amp;nbsp;ma lore in coniugem duda, Anghae Rex dcfignatur. Is fuit Henricus v 11. fercnifsimæ Anglorum re-ginæ Elifabethæ auus.

A LPHo NS V s xijCaftclIjE Rex(qiliregnum iniit annoijio.amp; quadraginta annos rcgnauit) regni Hereditäten) reliqüit Petro filio leg it i mo, amp;nbsp;Henrico ex concubina otto.Petrus, quum fæ-uo ingenio elfet, multanefanda admifit : Bian-cam côniugem,rcginæ Galliæ fororcm:tum fra-tris Henrici matrem , necauit: poftremo multos Caftellat proccres quofdam cxilio quofdam mor tc adfccit. Quibus facinoribus in odium omniû fubditorum amp;nbsp;finitimorum incidit. itaque Henricus,iure légitimi filiifamilias à Papa impetra-to nobilitatis Gaftellæ impulfii amp;Caroli Sapicn-tis Galliæ Regis ope (qui illicgregium cxcrci-tum,dudoribusloannc Borbonio Si Bcitrandcf Guefclino, in fubfidium mißt) Petrum Caftellæ regno expulit.Eum princeps Cambrix,quum in' regnum reftituilTet, hortatus eft vt omnibus qui aduerfus cum arma tulerant ignofeere vellet,cle mentiaqucvti erga fubditos. Isrecepitfe faftu* rum : fed iniuria amp;nbsp;cxilio efferatus odium amp;nbsp;vl-tioncm cxplere ante promifla habuit. Intcrca; Henricus RcgisGalliæ openouo confcriptoc-xcreitu, in Caftellam improuifus irrumpit : Pc-( trus, cum paucis amp;nbsp;incompofitis in aciem pro-greffus, prope Montelium magna parte copia-

I rum amifla funditur,amp; ab Henrico ipfo obtrun-1 catur.Quo faélo,quietum Henrico regnum Ca-J I ftellæ tclidum ; Petrus fjtuitia pcruicaci prar^ 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Aa

57« COMMENTARIVS III.

ceps datus eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'' •

• T o T cxeniplis,quæ commemorauimus, cdo-ceri Princeps potcft(nifi plané iudicij expers fit) quàm exitialis fit Machiauellidoôtrina quæ Prin cipem ad fæuitiam érudit.Quippe ncque Principes truces diu poil'c regnare, neque iudicia Dei vmquam truculentiam dcfcrcrc, fed'pcr violentas mortes amp;nbsp;omne pœnarum genus in cam graf fari, omnium ætatum cxpericntiadidicimus amp;nbsp;3uotidie difcimus.Machiauekconfirmandæ fuæ oftrinæexemplum Seucriaffert, quiimmitis

amp; fanguinarius, rei Romanæ tarnen arbitrium duodeuiginti circiter annos obtinuit, amp;nbsp;in Icftu Dion.in Se-loplacida morte defundus cft. Sed (vthæc ego rercllam)Scueri crudelitatem rcrum temporûm-' que ftatus aliquâtum exeufat. Quum cnim com-petitorcs haberet Albinum amp;nbsp;Nigrum,nobilio-rcs,Sc quib. plurcs amici eflcnt:neccftario,vt eo-rutfi opes frangeret, amicos eorum tollcndosfi-bî effe exiftimauit. Plurimis tarnen Albinianis peperc!t,amp; cos fibi rcconciliauit. Prætcrca mul-ta fænc afperéque cxcrcuit vt Pcrtinacis optimi pn’ncipis mortem vlcifcerctur. Cæterum quun» multas haberet egregij Principisdotes, odium fscuitiæ virtutes eius dcprccabantur. Nihilo tarnen mitiorem exitum quàm ceteri fæui prinCJ-pesnaélus eft. Nam (vtferibit Herod.) non minus mçrorc quàm morbo confumtuseft,quôd fi-lios capitalib.odiis inter fc difsidétes in concor-diam rcdigcrc non pofrct,amp; Bafsianum natu ma iorcm patricidij manifcftum tolcrarc cogerctur. Prætcrca in co DcusjSeucri crudelitatem feuere . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vltus

vltus eftrquod quum omni gcnerc fæuitiæ funda turn Imperium firmum fuæ itirpi traditurum fe fperaretjfpefuadcceptus cft. Sinuidem ex duo-bus eius Êliis alter alterum interemit : ncquc Bafsianus diu poft Getam, amp;nbsp;à Macrino interfe-ôus, nulla ftirpe relida, interiit. Q^are neque Seueri exemplum Machiauelli doftrinam latis iuuat : neque eo vnico innumera alia caque contraria vinei dcbent. Quippe nonexeo quodrarà contingitjfed ex pluribus amp;nbsp;frequentibus exera-plisjCerta régula conftituenda elt.

Non tantum fœdæ fed exitiofæ quoque cru- Monftret dclitatis fuit facinus,quod aufus cft loannes Bur- lîb.i cap.jj, gudiæ dux aduerfus Ducem Aurelianum vnicum »•quot;*• Régis fratrem.Nam ea multos mortales in Gallia , poftremb ipfum quoque autorem, exftinxit, cadem ratione qua Ducem Aurelianum fuftule-rat. Sed quod ipfo facinore prodigioftus fuit,au-fuseftDuxdefendereiure à fc cam cædcm elfe faftam:immègt;doftoremThcologum reperit (ei ïoanniParuo nomen erat)quitbcologicis argu-inentis facinus illud pulchrum, laude ac præmio dignum efle,fine vllo pudore contenderet.Habcc equidem noftrahæc actas multos eiufcemodi do-ôoreslagcnafios, patronos amp;nbsp;dcfcnforcs fccle-rum. Sed vt is tamdem mendaci] amp;nbsp;calumnix conuidus , ôc eius -Stirw; hærçfeos damnatæ funt, itaDominus fimilia hodic aufos fimili exitio in-Uoluet. Vcrùm , vt afinum ex auriculis agnofea-mus,eius orationem innederc infra libuir.

ÎOANNEs ergo Burgundiæ Dux, quum Lutetiæ vi amp;nbsp;armis plus poffet, vt cædcm abs Ce

Aa i)

y}t COMMENTARIVS IIL

fiäam purgarctjconuentum habere ini lit ui t. El conctlio interfiicrcjDclphinuSjSiciliæ rex. Car* dinalis Barius, Bituriguin, Britanniæamp; Lotharingie duces, plurimi Comités,Barones, Proce-rcs, Rcftor Aeadcmiæ Parificniis, amp;nbsp;multi cum eoDoétorcsjdoéti viri,amp;: ciucs» Eo introdudiis peracccnfum magiftcr loanncs PariiusDodor theologus, in confpedum totius cœtiis produ-élus eft vt Diicis Burgiindiæ iuftificationes expo ncrct. Silentio igitur ab omnibus faóto, eiufee-üoeîsTheo orationcm exorfus eft : Dux Burgundiae logi.iniu- Princepsmeus(præftantifsimivin) Comes Flan-def^dehth Artehj, bis Franciæ Par amp;nbsp;Parium Decanus, Regiam Maicftatem fummum fuum Pririci pem adiit, vt ci cum omni rcucrcntia fidem St obfeijuium cxhibcat : ficuti quadruplici obliga-tione ei præftare tcnctur, vt Dodorcs 1'hcolo-giæ,Iuris Canonici amp;nbsp;Ciuilis, vulgo definiunt. Earum obligationum prima eft, Proximi erga proximum : altera, Propinqui aduerfus propui-quum:tertia, Vaftalli erga Seniorcm amp;patro-num:quarta,non modo vetat nc fubditus Princh pern otrendat,fcd iubet quoqUe vt iniurias ilH la- i das propulfct. Sunt amp;nbsp;aliæ obligationes que ilium Rcgi dcuinciunt, nempc quod Rex tantum Duci Burgundiætribuerit Vteiusfiliam Delphi-no filiofuojfuam quoquefiliam Michaclam eius ftlio,iungi volucrit. Et vtdicitD.Gregorius, jQuH7n crefeunt dona, crefeuntranonts donarum- Hs omnes obligationes Ducem Burgundiæ mouc-runt vt Aurelianum ducem nuper mortuum tol- I Icrct. Quippehoc facinus fummo Regis ipfius*

libcrorum

D E PO LI TI A. J7J liberorum eius;amp; totius Rcgni bono,perpétra^ tum cft:ficuti ego ka perlpicucdemonftrabovf mc omnibus fatisfaóurum putcm.Dox enimBur eundiæ mihi expreflo mandate onus hoc impö-fuit, iufsitq. vt iuftificationcm fuam vobii expo-nerem. Quod quidem duabus de caufsis illlne-garenon atifus fum, Primo propter iufiurandum lt;|uo ante tres annos opcram mcam illi obftrinxi. Secundo, quia annuum ftipedium bonum amp;nbsp;opt mum mihi attribuit, quoftudiamea fquerem: quum confideraret mini tenuis admodum redi-tus facerdotiuni obtigifTe. Sed quutnircm ipfam mccum rcputo,dc qua coram illuftri hoc catn agcre inftitui,toto animo contremifeo. Nam a-gnofco me effe cxigui ingcnijjimbeçillae mentis di-nullius memoriae,immo quidquid etiam iudie eij habere confueucram,id totum mé deferuit.I-taq.nihil ad cam ré video fupereffc conClij autre medij nifi vt Deo crcatori,gloriofae ipGus matHgt; amp;nbsp;domino meo R.Ioanni Éuangelikæ , thcplo-gorum principi,meract commendem. Forte au-tem mini dixerit aliquis non effeTheologi fed luriCconfulti di ft am iuftificationcm pcragcre. Cui ego refpondeo ,Mihi quidem hoc non con-uenirc, qui nec lurifpcritus nec Theológus furo, fed imperitus amp;nbsp;iudishomo,qucm ingenium amp;nbsp;memoria deficiunt: pofte tarnen defendi,Dofto tis theologi eftc munus, domino amp;nbsp;patrono fuo patrociniri,amp; verum profitcri. Nemo igitur mi rari debet,ft quamuis impcritam linguam meam Principi amp;nbsp;maecenati mcocommodo, quimp fouit,amp; Deo fauentc,porró etiam fouebivNani

Ai iij

J74 COMMENTARIVS III. difficillimo ipfius amp;nbsp;maxime ncccflario tempor re hanc ego illi opcram do, vt fiqui cam ob rem meaceufent, mini valdèipfipeccarevideantur. Qupmobrem vteam luftibcationem ordiar,the ma amp;nbsp;argumentum mihi defumam ex eoquod dicit D.Paulus.omnium malorum Cujnditat autdn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uppttentet errauerunt, àfide.Wxc 'fcï

ba habeneur i. ad Tim. fexto. Poflet hïc mihi opponijSuperbiam omnium malorumeirc ra-dicem,quiaomnum pcccatorum primumeft, amp;nbsp;Lucifer ambitionc è cælis ad inferos præceps da tus eft titiim quia lo. cap. Ecclcfiaftici fcriptum cù.tImtiMm omnù peccati/uperbiu. Poffet igitur ex eô loco argui, Cupidicatem non efle radi-CJcm.Scd rc(pondeo,tres effe Cupiditatis fpccies: Vftam Honorum,altéra Diuitiarumitertiam Vo luptatum. Atqui prima Ipecics Superbiam com-plcôituriiErgo, amp;cgt; îfta Honoris cupiditasva-oam ctiam glôriam,'iram,odium,inuidiam, in Ce continet- itaque qui ca libidine ducitur,vana quoque glorii ardet Sc ira aduerfus dominum fuum, cuius locum tenere ƒ eilet : fimulquc cum odioamp;inuidia profequitur. Ea omnia crimina fimul colligata,qua: aCupiditateoriuntur.quum aduerfusPrincipem commifsafunt,iæfæ Maicfta tis vocantur. quo criminum gencre nullum gra-uiuscft.Hocprimiim caput nt mei thcmatis,Do minamcupidttatem radicem effe omnium malo-rum. SccundbjHomincspcrfidosreddit. Nam dominandi libidine,contrafidem facram'en-tum, quiduis moliuntur in Principem. Porro vt luftificationem Doçiini mei Ducis Burgundia: ordinc

• DE POL in A. j75t ordtne amp;nbsp;via q^ua dccet exfequar , locum ilium de Gupiditatc lt;^ucm citaui pro maiori propofi-tionemihifumam-.indcadminorcm feu aflutftr tioncm veniam,poftrcmo ad conclufionem; ’ quot;nbsp;Qvo facilius Maiorcm probemi fubftcrncre mihi libet Odo vcritates principales,vcluti fun-damentatotius deftnfionis:iis adiungere oSo a-lias conclufiones tamquam corollaria,quibusje lut columnis, innitatur Domini mei Duels iufti-ficatio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

Prima Veritas eft, Om'nem fubditum atk vaffallum qui cupiditate addudus machînatur pcrniciem Rcgi amp;nbsp;principii fuo vt iHum impcrio amp;nbsp;vita exuat,lçfaE Maicftàtis crimine tcncri amp;nbsp;du plici morte dignum effe,prima videlicet amp;nbsp;fecun da.ldexcoprobo,quodömnisfubditus amp;nbsp;diens fidem frangent Principi, peccatum mortale ad-’mittit. Ergo,amp;c. ItemproboexD.Gregorio, (inquit) ejlfrojnrii tjui non dominw rtftt-t4tMr,nen nbsp;nbsp;nbsp;printipatur,aKt non fmmpMH decora^

'tur.ltem cxD.Ioannc Luang. .Qw vttiit (inquit) «0» morietur.,n»e Udetur à morteficMnda:ià eft, qui Cupiditatem amp;nbsp;tres cius filias,Irani,inimicitiam upid* amp;nbsp;inuidiam,vicerit,numquam æternùm damna- s'«®»-bitur.

SeCvndaV critas, Quo in crimine vaffal-lus aut fubditus duplicem mortem merctur,vaf-fallumtarnen maiori fupplicio dignueffequatn fimpliccm fubditum:Baronem maiori quam fim plicem vaffallum , Comitem quàm Baroncm, Ducem quàm Comitem, amp;nbsp;Regis propinquum quam Externum.ld ex co probo,qnibd inter mul

Aa iiij

COMMENTARIVS III.

tas grqdus maior cft obligatio Ducis aut confaa gw'neiRegis prga Rcgcin,quàm vel Comitis,vel RaronisjVel VaflaÜi. Rrgo crcfccfe quoquc debet fupplicium. nam quiim gradus obligatio-num amp;nbsp;prærogatiuæ rcfponflcant gradibuspœ-narum:quo illæ majores funt, ha: quoqucgrauio res effe debent. Sed amp;nbsp;alio ^gumento enuntiar .tqm illud prpbo.’Maius Gâdalum c.ft, qiiiim Dux aiiquis aut rcgiæftirpis Princep5,pcrnicicm Regi aut ipfiiis ftatui molitui’, quàm fi idem tenta-4£t vilis fubditus. Ergo quo maius eft offendi-■ CulunjjÇo atroçiorem poenam efle ©porter. Tertio ,.quum maius pçticulum ipipai/)çat à potenti quarti ab humili ; ergo rcmedium , id eft, fuppli-.ciu^,tnaiu5.cflç.deÆct,vt cohibeantut-nobiles Sc poteptes neSataipT amp;nbsp;Çupiditati ftrujant.

I T e R I a verkas prit, Qu^um vafii^llus Maie-ftatisrcus.duplicis pqrtis poena: fcfc qbftringat, .fteere vnicuiqpe fubdko, ex legibus moralibus, liaturAÜbqs de diuinisgt;abfquc vllo mandate per-fidum ilium bominctn intcrficerprncquc tantùm id licitum efle, fed'etiam honcftunj amp;nbsp;merko-tiun|. Hanc vcritàtem x i,i; rationibus confirme, jnhonorem facrofân\ftæ Theologiæ. Prima eft tîodiofis qui in fccundum librum MagiftriSen-Jicat^fic fcripfit, ad libertuionem p^ri^Ty-\annnm ocçidit gt;nbsp;pramium acçipit, facit opta latt'' dibtlc tt} tncritoriurnj. Sccunja aqtpritas eftDo-ôorisSalccbra:, qui in libro fuo Poliçratumfic ^i cit,a//w»eô adulari non lice/ fid awrem tyranni nul ^re licttum eß.yttia et licet adulari cjuem licet oecide-rcç Tcrtia eft multorum Thcologorum, quos in vnum

D E P o L I T I A. 377 vnum aceruum colligam,nc trium numerum cx-cçdam , Richardi videlicet My villci, Alcxandri HallenfiSj amp;nbsp;Aftenfis, quidictam conclufio.ncm tuentur. Maioris confirmationis çaufTa adiupgo autoritatem D.Petri qui diçit, Suhdttte^ett ‘Kfgi ^uafipTitcelltnti. Tres poftcriorcß meæfationes nituntur autoritäre trium Philofophorum mo-ralium.Prima, LicitumÖquot;-lautLtbile eflcuilthetßth-ditorum Tyramum eccid^re. Sccunda eft M. Tqlli) qui fcnbit in Ofticiis, lulij Cæ.faris intctfefto* res dignos elTe laude, propterea quod is Romæ principatum per tyrannidem inuafiffet. Tertia Poccaci) cftjquidicit Licerc coniuraxionemt’»-ccre amp;nbsp;armacapere aduerfus Tyrannçm, §^ rem efle fanftifsimam amp;nbsp;ptaximc ncceffariammcquç Tyranpum Regis aut Pripcipis nquien mçreri; pecTyranpi cæde vRum Deo -gratius cfle facri-ficium. Huic fubiungam autpritatem lurifcotv fultorum. Sed quia ego non fam Lcgifta , leges ipfas non proferam , fententiam earpm tantum exponam. Nam duos tantum annos lurjfiuili 8c canonico dedi opcram,idquc ante viainti an»-nos:itaquc ppn nifi pauca ytdmodum dilcere mi,-jii licuit,amp; paupa cüam illalongo temporis fpa-tio effluxerunt. Pripaa autor'was c luro jciuilibæp cftToflciurcoccidi equeftrisordinis militiç defertores. C^uis vero defertor mjlitiae iuftius-vo pandus eft quam qui Regem defer«,qui fummus cquitum amp;nbsp;militiæ imperator èft^ Sccunda,Licp I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fe cuiuis graftatorcs necare.qui itinera infeftant.

1 Ergo Tyrannum intçritncrc , qui afsiduè infi-l ^iatur Icgiiimo Principi? Tcrtia, Liçerclaxrq-

378 COMMEKTARIVS III.

ncm üüöu domi fuç dcprehêfum occidci'c.ErgO multo iuftius Tyrannü,qui dies amp;nbsp;nodes Phnei-pi cxitiu ftruit. Venir» nuc ad tcftimOnia Scripts ræ.Primam autoritatem fuppcditat exéplum Mo fjs,e}ui fine autoritäreÆgyptium fua mariü inter fecit. Tum cnim Mofes nullam ludicisaut Ma-giftratus autoritatem habebat in populum , quæ illi quàdragintaannispoftillud facinus dataeft. Secunda petitur ab excmplo Phinecs,qiii fine vl-lo impcrioocciditduccm Zambri,qüod cum Sa-raccna ftfc mifeuiftetrex quo fado præmium tri plex adeptus eft,videlicet Amorem 'Landern amp;nbsp;Diuitiâs. Tertia autoritas ducitur à S. Micliacle Archangelo, qui fine Dei mandato aut alterius cuiùfquam Luciferum tyrannum ihtefcmitjDco principi fiio infidelem, amp;nbsp;ipfius principatum in-uaderémolientem'.îtaquc StMichacltriplici pri mio liberaliter décoratus eft j Honore videlicet, Arbore,amp; Diuitiis. Amorc, quia ilium Deus fu-pra’cefcros Angelos amat. Honore,quia Deus il îum cæleftis exercitus perpetuum principem con ftituit. Diuitiis, quia Deus tantas illi opes largi-tus eft quantas babetè voluit, amp;nbsp;efferre potuit. ItacrgO'Htc pfô’bataeft tertiamca Veritas,S£ xonfirmata x i i.ratiohibus in nomine x 11 Apo-ftolorum: quarum rationum tres à Tbeologis pe tit.T fuptjtres à philofophis Moralibus, très àlii-rifconfultis,trcs poftremæcScriptura. itaterna: femper inceJunt.

Qj; A R T A mea Veritas tab's cft.Multo magis meritorium amp;nbsp;boneftum eft Tyrannum occidi à confanguineo Regis quàm ab externo:amp; à Duce quant

D E P o LIT 1 A. 579 quam à Comite:amp; àBarone quam à Gmplici vaf (allo. Ita enim mclius elucet interfcdoris obc-dientiaamp; caritas erga Principem;amp; magis bono rificum cfl Reg?,dcfcndi à nobili quam ab obfcu ro amp;nbsp;tenui homine.

Qv IN T A mea Veritas, Pacificationcs,pro-miffa,facramcnta,fœdera,non debereferuari ,fi ex iis Princeps aut Rcfpubl. detrimentum acci-piant: quippe ea feruando leges morales amp;nbsp;diui-nas violari. Earn fic confirmo.Quoties duæ obli gationes contr-ariæ concurrunt, maior fcruanda cft amp;nbsp;abiicicnda minor. Atqui in cafu propofito, obligatio erga Pvincipem amp;nbsp;Rcmpubl. maior cft omnilurciurando,promiffo amp;nbsp;focdcrc.Ergo, amp;c.ïterum fic arguo. Quotics aliquis melius amp;nbsp;amplius aliquid facit quam quod iurauit fc faftu rum,pcriurij non tcnetur.ficuti difertè dicit Ma-giftcr Scnt.vlibr.diftinft. vltima. Atqui in cafu propofito, fatius eft occidcre tvrannum , ctiamfi quisiurauerit non occifurum,quam vitam ei con cederetficuti fuprà demonftratum eft. Ergo ne-que improbi ncque periuri hominis eftTyran-num occidiffcjetiam contra promiffum , contra iufiurandum aut fcedus cum co iéium.

SïXTA Veritas. Si forte ciufccmodi pafta, conuepta, promiffa, fœdera, vni ftipulantium damnofafint, non tenctur iis fcruandis. Hanc ita ^onfirmo;Finù ffrdcepti,ejf CharitM, inquit Apo-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftolus. Atqui prima Chantas incipità nobis. Er

go præceptum fidci in promifsis amp;c. fcruandae ncgligi debet, fi contrarium eft charitati quam dcbeinus habere crganofmctipfos.luxta id quod

j8o COMMENTARIVS III.

vu I go fcrtur, Frangtntifidem fidei ß-an^ätw eidem’ V 11 Veritas. Licitum amp;nbsp;meritorium efl cui-que fjbdito Tyranum dolo amp;nbsp;infidiis nccarc^aC öifsiinularc vt id factrepofsit.Quod primuni tc-flimoniofupcrius citato Boccacij probo.Adhçc cxerripio rcgis Ichu.qui fimulauit le prqbare re-ligioncm Baalis,vt facerdotes comprehcndcrctt amp;nbsp;ex co laudatur.Item cxempio loiada, qui per infidias Athaliam intcrfici fecit: vndc etiam co-mcdatur.Prætcrca faôo ludith, qux Holopher* ncni difsimulando amp;• illccebris irretiuit : amp;nbsp;lau-dis premium tulit.Nullus fane conuenientior amp;nbsp;dignior tyrannis poteft contingere cxitus, quàm i- dolo amp;nbsp;infidiis tollantur.

VIJ I. Veritas.Quicumq.fubditus,libidine in-uadendi principals, Principi cxitium machina.* tiir adhibita Necromantia amp;nbsp;dxmonum inuoca-tionc, fldem Catholicam corrumpit, amp;nbsp;duplici mortCjprima amp;c fecunda,dignus eft. Namf vt D» Bonaucntura lib.s. diftinft.ó.fcribit) nutnquam Diabolus jftorum hominum voluntati obfequi-ttir, quin primùrn idololatria amp;nbsp;infidelitas in iis miftæ fint. Q^madmodum cnim diuinorum nii raciilorum operationcm fides multiim adiuuat: itaad diabolicorum opcrum tft’c(5tiop.çm infidc-iitas ncccflaria eft.

Octo VcritatcsjfeuVcracnunciata.fatisfu-^ perque à me confirmatafuntifequuntur odo Co* rollaria.Primum eft : Siquos eiufccmodi dæmo* num inuocatorcs, proditorcs amp;Rcgi infidèles in vincula con'edos, aliquis particeps fcelcrum aut mipifter libfret gt;nbsp;paft cum illis poena pnp’’quot;^

DE POLÎT IA. 381 debet,mortevidel.primaamp; fecunda. il. Omnis fubditus qui eum altcro pacifcitur,vt Principem fuum vcncno tollat j etiamfi effeétus eonfiîiuni nonfcquatur, Capitali tarnen pœna dignus eft. 111. Omnisfubditus qui per fpeciemludicri ve-ftibus Principemfuum induit, amp;nbsp;ignem iniieit Yt eum exuratjduplicem quoque mortem merc-tur.i 111.Omnis fubditus qui îœdus facit cum ca pitalibus Regni amp;nbsp;Regis hoftibus , capitis reus eft.v. Omnis fubditus qui clanculum.inter Regem ac Regina fimultates fcrit,Reginç fuadês vt cum libcris Regno excedat, quafi Rex earn odio habcat,amp; fuam ea in re operam offerens, eapite pleiRi debet.v i. Omhis fubditus qui Papæ talfa fcribit,atq. illi fuadcre conatur Principem fuum minime regno idoneumeffe, ncqueadeó ipfius filios poft eum, morte quoque dignus eft. v 11. Tyrannus qui concordiam Eccleliæ impedit, amp;nbsp;Cleri confultationes ad vtilitatem Ecclefiæ, pro bærctico amp;nbsp;fchifmatico puniri debet, amp;nbsp;dignus eft cuiterra dehifcat,vt eum abforbeat,ficuti Co re,Datbam amp;nbsp;Abiron. v n 1. Subditus qui vene-ficiis mortem Principi amp;nbsp;liberîs eius machina-tur,capitis pœnam quoque meretur.Poftremum hoc erit: Omnis fubditus qui militibus immifsis populum vexat amp;nbsp;agros Principis fui popula-tur; quique pecunias exigit amp;nbsp;erogat pro libidine,amp; iis abutitur ad feedera cumhoftib. Principe fui facienda,puniri debettamquam tyrannus morte prima amp;nbsp;fecunda. Atque hîc maioris mex finis fit.

N Y N c Yt minorem mcam declar em,demon-

381 COMMENTARIVS IIL ftrandum nu in cft , dthindum Ludouicum nu-per ducem Aurcl. adeo fuifle accenfum cupidi-tatc honorum amp;nbsp;diuitiaru,vt conatusfit, inftin-du Diaboli, Regi fratri fuo amp;nbsp;filiis cius Princi-patum Galliç crngt;ere.His autem artibus vfus cft. Quum naÄus cuet monachum apoftatam magi' cx artis peritum, ei dedit annulutn amp;nbsp;enfem, vt ea confccrarct Diabolo. Monachiisin folitudi-nem profcdus,abicftis ponc rubum vcftibus,fo-la interulatcéliis Se in genua procumbés, dæmo-nas inuocare cœpit. Confeftim apparuere duo dæmones fufco fubuiridi amifti, quorum alter Hernias, alter Eftramanus, dicebatur. Illis tap-turn honoris amp;nbsp;venerationisexhibuit, vtnemo maiorem Deo ipfi deferrequeat. rum eorum al* terannulum arripuit, alter enfem : deinde cua-nucrunt : monachus abiit. Aliquantopôft eum* dem in locum redit, amp;nbsp;annulum reperit qui co-lorem rubrum acceperat, amp;nbsp;enfem: quibus DuX regem cxurcre cogitabat. Sed Dei auxilio amp;nbsp;Bi-turigumBurgundiæ'que ducilTarum ope Rexpe-riculu euafit. Præterea Dux Aurel.foedus iniit cû duce Lanclaftriæ, qui amp;nbsp;ipfe dolos nedebat Ri-chardo regi Angliçprincipi fuo,quos ad exitum perduxit. Adhxc molitus eft Reginam amp;nbsp;eius liberos capcrc,vtpoftquam in fuum ducatum Lu* xemburgenfem deduxiflet, deiis pro arbitrio ftatuerct. Sed Reginæ id perfuaderc non potuit. Idem venenato pomo Delphinum tollere cona-rus eft : fed quum illud puero cuidam commifif fet, addito mandate ncidvllipræterquàm Del-phino trader« : forte puer illud pomum vni ex

Ducis

D E P o L n I A. jSj Pucis Aurel.filiis obtulit:lt;iui cx eo mortuus eft. Idem fempcr Pape fault in cxportandis è Regno pccuniis:vt videl.'Papa in eins gratiam pronun-ciaret Regem amp;nbsp;cius ftirpcm minime efle ido-ncosadrcgniadminiftrationé: amp;nbsp;adeumRcgni hereditatcmtrasfcrrct. Idem i^.aut i^.annorum fpatio milites diuerfis locis habuit, qifibus nihil pcnfi erat quam populum vexare, rapcre,prxdas agcre, feminas amp;nbsp;virgines ftuprarc. Praeter hæc, multa alia crimina amp;nbsp;fcelera admifit, quæ tempore amp;nbsp;locQ opportuno dux Burgund.exponct.

Qv A M o B R E M indc fatis confequitur Dom. mcum Ducem Burgundiac ànemine iure pofle accufari ob cædcn» ducis Aurel. Immó dcberc hoc faftum itaRegi probari, vt illud ratum au-toritate fua effe iubcat,quantum opus fuerit.Ad-hæc quo^ue triplici præmio remunerandus eft, Amore vidcl.Honore äc Diuitiis,ficuthonorati fuerunt S.Michacl Archangelus,amp; vir fortisPhi aees. Hoc eft (quantum cgorudimcoamp; craftb , ingenio caperc poffum) debet Dominus nofter , Rex multo magis quam anteaDucëBurgundiæ I diligere , araplcfti amp;nbsp;multo magis honorificc I de co exiftimarc: ac de earc promulgate litteras I per vniuerfum Regnum. Deusvtinam itafaxit, I nbsp;nbsp;nbsp;qui eft benedidus infecula feculorum. Amen.

1 Haec eft in fumma oratio venerabilisiftius 1 nbsp;nbsp;nbsp;Doftoris(cui ne verbum quidem addidi: detraxi

, tantiim nefeio quas longas allcgationes amp;nbsp;odiose repetitas) ex qua facile apparet quam craflum fuerit animal ifte Magifter nofter, pretio condu-ftus addefendendum amp;nbsp;iuftificandum tarn exfe-

3^4 COMMENTAKIVS Ht crabilefaciniis.Cctcrum quum tam elcgans oratio Epifcopi Parifienfis, Doéioriim Sorbonicx faciilt.amp;.Inquifitoris fidc!,examini fubicâa cfTct frqnentes Conclufioncs bærcfcos notatæ funt. Tvrannus poteft à vaflalld amp;nbsp;fubdito interficij abfque impcriomagiftratus. S.Michael Lucifc-rum intcrfccit fine Dei mandato. Phineesocci-dit Zambrij abfi^-Dci iufiTu. Mofes tFucidauitÆ-gvptium abfd.Deimandate.ludithnonpeccauit quum Hölopnerni blandiretunneclehu , quum fingeret fe veile colerc Baal. Periurium non fem-per cft,quum quis facit qiiod iurauit fenon faótu rum.Hos articulos quum didi cenfores hçrefeos notaffent, cremaiidos publtcc cenfuit magiftra-tuscum öfsibus magiftri Parui, fiam is tum Hcf-dini mortem obierat. Cremati ergo fiicrunt publice articuli : fed Parui ofia haberi nçn potue-runt,qUod dux Burgundi?e Hefdino potiretur.

P ft o o IGI ö s V M plane amp;nbsp;deteftartdum eft C' xiftcre homines, qui fimilia fcelera Ôicafdesei compofito perpctratas,finc vlla iuris fpccie,phj leratis rationibus tueri audeant. Quid eft enim, tenebras lucem vocarc,ncfanda extollere, omne honefti amp;turpis,iufti amp;nbsp;iniufti, à Deo amp;nbsp;natura jpfa fixum difcrimen cucllcre,fi hoe non eft?

N V N C pofte.aquam abundè docui Sæuitiam femper exitiofam elfe Principi,quidquid contra nugetur iftc: opportunum eifet vicifsim demon-ftrarc , Clementiam 8c bonitatem veras efle artes q'uibusPrincipis ftatusfundari amp;nbsp;conferuari pofsit. Sed quiaalius crit commodiorde co dif-ferendi locus,properemus ad alia.

5^5

IX. THEOREMA-

Z^nlita e^/Trincipi, metw quam amari,

(inquic Machiauellus) vtta'çiy’i;’/*

i K nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;arbitrio,metunnt veró

arbitrio Principis. ïtaq. Princeps, Q fapiat, eo nici débet quod ex i-

pfo, nori eo quod ex aliis,pedec.Si Ptiuceps poffet vtrumque fimul affequi, metui videlicet Sidiligi,melius hauddubie ita eilet. Sed quum fitdifficillimum vtrumque comple-cli,multo timeri quam amari tutius elV

® Theorema non aliunde ortum eft ex vctcrityrannorumfcntêna,quæ proucrbium NcrnttOierintiummetH-

‘ «»f.Tragicum illud verbû Caligula lub- in Ncton.c. indeia6ta.bat.itaquc per totnmimpcri) tempus tam atrociter illud rcîçfa cxercuit,vt non aliumfine co-fcquutus fitquam quopcrirc folct ciufceniodi Prin cipes,qui metui quam diligi malunt.ficud alio loco tradidiraus.Tiberius cius prouerbij afpetitatem ita mollire conatus eft, vt quum metum fui non pro-barct, odium tarnen minime deprecarctur. Idcnti-dem enim dicere confueucrat, Oierint dwn probent. Sed is perpcram videtur odium cû probatione iun-x'lffc. Nam quod homines oderunt, baud libenter probant-.necquod probant,odcrunt. Cctetum eiuf-Piodi diâa,O derint dum mctuant,amp; ,Odcrini; dum

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ '“ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Bb

î8(î COMMENTARIVS III.

prob?nt,fymbola funt Tyrannis attribuiferè folita» ab illis re ipfa vfurpata. Ncro,quum propter im-manitatetn omnibus terrori cfl’ct, inflatustantisfuc cefsibns negabat qucmquam Principum feifle quid fibi liccret. Verùm tandem tam cxfecrandæ licentiX pœnasexfoluit/feroque didicit fummam potcRa-tem in libidinem verfam, odium ingens abutenti p4 rere,ex odio perniciem atq. exitium nafci-Idem Ci ligulxepcnitjideml iberio.idem éucnitatquecuc-niet omnibus qujmctui potiuscûôdioquàmcum beneuolcntia voient.

3» Princeps(inquit Macbiau.)proarbitriofuo 3) amp;nbsp;libidine timetur. id fi verum cfl’ct, præclarè age-rctur cum tyrannis. quippe ita metui ab omnibus vcllent, yt nemo eorum imperia contra ire, nemo corû iuffa afpcrnari,audcrct. Sed contra vfusdocct, baud diuturnam efle pofle fubditorum obedicotiâ» fj Prinçipis imperiainiuftacfic vidcantur. Itaq.cos quibus acerbe imperatur, opportunitate oblatijob-fequiiim exuere, ncc diutius imperiû tolerate quàm necefle fit. lam quum nulla vis ac necefsitas diutur-na elTc pofsit (nihil cniin violentum natura durabi-le eft)impcria quoque afpera amp;nbsp;iniqua non diu fer-ri certum cft, amp;nbsp;obedientiam metu nixam pa-rum fidamamp;llabilcm efle. Nam æquitasamp;iulU-^?ü'netùî» tiainiperijneruuseft : Sc quemadm. fineneruiscor pus moucti quoquam non potcft,nifi forte in prï-ceps vt lapis : ita edidum propter iniquitateminfe-HÛamp; inuifum fubditis, vfu valere amp;nbsp;obtinere au-toritatem nequit, nifi breue ad tempus amp;nbsp;in ipfis f tantum initiis.

Q^o D dicit Machiaucllus difiicillimû elfe Prin* cipi

c’ipi Gmularnari amp;nbsp;mctuiTalfumclb.ncq.quidquatn rrinceps ».

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iJinui

PrincipiracHiust|uain vtrumque obcincrc.Pnnccps mnui p» enim qui fubditis pacem amp;nbsp;quittem amp;nbsp;tuta liberaq. commcrcia præftabit; quiinpertutbatorcsboni pu bVici animadueitct,qui nouatributa amp;nbsp;oncra non imponct, qui vt ius vnicuiquc reddatur, iudieia iu-incorruptc exerccaniur,curabit : quisdubitat quin bcncuolcntiain ciuium amp;. fubditorum parct ? Óaritatem veto vitro fequeturmetus. Nam fimulac pcrfpclt;äum erit cumius Gnccrè ftucreque dicerc, iion pretio, aut gratia,aut vUo alio affcótu,perrum-pi,non nimislentum effe in Reip.iniuriislargicdis, non mollidifl’olutâq.indulgentia criminum amp;nbsp;fcc-lcrumgratiamFaccrc,nifivbiratio autæquitas iu-bent : non fuos tantum fed ctiam exteros in fui vc-recundiam amp;nbsp;formidinem adducct. Exempla fatis multa fuppeditant vctercs egregi j Ptincipes,Augu-ftus, Traianus, Adrianus, Antonini duo, Hi ceteri, quos fimul verebantur amp;diligcbant fui. Veteres quoqucGalliæ reges eius rci teftes laudarc potfçm, qui propter reétam Iuris adminiftvationem non tantum fubditis fed etiam finitimis terror! crant. Immo tanta cratapud exteras genres ipforumau-toritas amp;nbsp;iuftitiæfama, vt ctiam externi Principes fl quid controuerfiæ haberent, idinterdumCuti^Par riumFtanciæiudiciopcrraiitcrcnt. Nam quôdiu-

1 dicia feuere exercèrent, an putamus cos inuifosSc ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;odio babitosfuilTe? Minimé.nc ab improbis quidc:

qui virtutem, à qua plurimum alioqui abhorrèrent, tniraritamen in illis amp;nbsp;diligere cogebantur. Quo* ntodo cnim boni illi Principes fubditis cari non effent , quum Galli co ingenio fmt, vt Regem fuuitt

j8S COMMENTARIVS IIL quamlib^t conuptum o'Jiifc non pofsint: fcréquc Principis vitii potins miniftris confiliariis cius tjuàm ei afsignent? Qnippc reuera fi Principes probes amp;nbsp;honcfttts viros fecum fcniperliabcrent,num-quam ire in vitra præcipitcs portent, faltemeinn Rcipubl. detrimento. ItaqueRcipubl. adminifira; tionicritô potius côfiliariis Principisquàtn ipfi im* putatur : quemadmodum alioloco dixinius.

X- THEOREMA-

^rinceps amicitM homïnumfidere non debet.

oMiNE s (inquicMachiauellus)fefè i 1 ingratitudine laborant,•niucabili in-genio funtjfimulacores, periculi fti-gicnees amp;nbsp;lucri cnpidi. Quamdiu tecum res fuas agent,vcéris illis arbicratu tiio : ofterent tibi vicam, fortunas, quidquid pofsidcnt, quum non opus eft. Sed vbi necelfttas vénerie, ftatim mutata vefte diffugient. Itaque Princeps qui co munimento innitetur,ad primum impetum corruct. îæmô illumfa-ciliusoffendeut,quumIcnitereis vti volet, quàm Cl afperè agendo terrorem iliis incu-tiat. Homines cnim minus vetentureumIx dere qui amove concrliare fibi ftudet, quàm cum à quo ûbi mctuunt : propterea quôd a-micitia

de P o L I T I A. 589' rnicitia obligaiione tanrum aliqua nititur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

quæ facile abrumpi potcft : metum verb for mido pœnæcontinet, quæ hominem num« quam deferit.

a Y R A14 N IC Vwquoq.boc prçccptum cd, non minus quàmfupcrius Theorema, naiù vt inquit AEfehylus,

J »ift' fito cjnddam modo tyrannidt iße nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Æfchyi. ia

Afor/'Mf,vtfidem non habeantamicû, Eiufmodi fuirD«onytius,quiquumparumhdcimbeneuolcnr Auira. Mar-tia ciùium fuorum reponéret, cubicubrem Icétum, *lt;’ perinde vtc31ha,lata fofla cingebat; amp;nbsp;foflæ tranfi-tü ponûculoligneoiùngens,eius dificftosaffercs amp;nbsp;axtculosfecum iriftratum âbienstransterebat, quurtr fotem cubtculicxtrinfccus à euftodibus opcttamdb-tcfiorc clauftro ipfc diligenter obferalVct. Idem collum tonfori committcrc non aufus, tondere fi-basfuasdocuit.Sed Commodus miiltoctiam follet tioriquï tonforum metu candentibus iuglandium putaminibas,cômamamp; bathana fibi ipfe adurebat. infeliecs plané homines quibus ficinora ftagitiaej» fus adcoïn fupplicium verterit, vt confeientia fcc-lerum omnium hominuna odio dignos fc ipfi iudi' tarent, diffifique omnium fidei perpetuo in metu amp;nbsp;rerrote verfai'cntur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Salluft. !

S E D multum abeft âb bac MschiauelVi doélrina lusuuU. oratio, quâm MicipfaNumidiæ rex paulo antemor tem ad îuguriham amp;nbsp;filios habuit ; N o N cxercitus « neq. thefauri prçfidia regni funt,verùm amicliquos « ncque armis cogéré neque aura parare queas, oifi- “ cio amp;nbsp;fide parantur.Qni^sautctû amiciorquàmfta- « \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Bb iij

390 COM MENT AR I VS HT.

jî ter fratri? aiitquem alicnum fidum iniicnics fituilt; JJ hoftis Fucris? Equidcmego rcgnutn vobis trado fir-» muiïi,li boni eritis;fin mali, imbccillum. Nam ton-n cordiapariiæres crefcunt, difcordia maximæ dila-)) bâtur. Breuis hortatio,fed plena nernoriirtiîqualu-culcntcr docuicquantû in bonis amp;nbsp;fidis amicis præ-fidij ficjquantum profit bcncnolcntiam amp;c fidem inter propinquos fouerc. Similis fuit oratio Syllæ ad ,, Bocclium Mauritania' regem ; M ag na nobis (in-,, quit ) lætitia eft quum te talcm virum Dij monuc-j, rcjVti aüquando pacem quàm bcllum malles.Popu-,, lo Rom.iam it principio inopi meüus vifu m cft, a-,, micosquàm feruos quærcrc: tiitiûfqncrati volcnti-}, bus quàm coaiftis impcritarc.Tibi verb null.i oppof ,, tunior amicitia noftra: primiim quod procul abfu-,) muSjinquooffenfçminimum cft; gratia par,acfipro J, peadeft'emus: dem quôd parenteis abundc habc-mus.Amicorum ncque nobis ncque cuiquam horai-)gt; num fatis Fuit.

Bbnevolentia quidem ciuium amp;nbsp;fideles amici, quos Prîneeps iuftoimperio parare fibi debet, adeotuta firmaquePrincipatus præfidiafunt, vt nulla fatcllitum militumvc euftodia illi opus fit. Dion inTra Sic Traianus, quû amari à populo quàm coli mal-lano. Ict.'boftfquc formidolofus, ciuibuscarus,cft'ct, fæpe veniebat in amicorum ædes nulla feptus euftodia. Hic quoq. fuit mos vetcrû Galliæ rcgum,qui pere-grinisamp; fclopctariis ad præfidiariam cohorte non vtebantur, vt hodic; ncque alios fatellitcs aut ftipa-tores circum fehabebantpræter aliquot nobilcsfo-lo enfe accinftos.

cic.ln laKo A MI CITIA M quî è vîta toHunt (inquit Cîce-“ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ro)folcm

D E P o L I T I A. î5)t i:ó')rolcm c mundo tollere vidcntiir: qua à Deo im-mortali nihil melius habemus, nihil iucundius. Ita-que fl excmcriscx natura rcrum, c focictatc homi-hum, bencuolcntiæ coniunftioncm ( quam Machia iiellus è Principum anitriis ciicerc conatur) nee domus vlla,nec vths,flare poterit,ncc agri quidtm cul tus permanebit. Quumenim amicus fit tamquam alter idem,amp; qui amicum intuctur,tamquam exemplar aliquod intücatur fui, iucundiffimum eft habere quicum fecundis rebuslætari, quicum aduerfas partiri, pofsimus. Itaquc fi cius amici copia fit,irt cuius finû ægritudinem animiSc queftus libéré amp;C familiaritereffûdere poffimus,maxima doloris parte leuati amp;nbsp;exoncrari videmur.Prçtcreaquum in no-ftrisferè rebus paru perfpicaces hmus , amici fiqux à nobis pcccantur animaduertunt,comitct monen-do nos in viam rcuocant ; amp;nbsp;confilia fæpc fuppedi-tant, quç nobifmctipfi dare non potuiflemus. De-niq. vitaincultaamp; defcrti ab amicis, quid aliud eft quàmtriftisquçJam orbitas,præcipuçfuauitatis ex-pers,qua nulla dulcior 6x focictate comrauni perci-pi potcft’queinadmodum Cicero, Plutarchus,cete-riq. philofophi præclarè diiferüerunt. Q^re fiquis Vtilitates 8i cômodaquæ ex Amicitia oriuntur, co-piofius fcirc cupiet, cum adiftosremitto.

Havd negem multos eiiifcemodiamicos exiliere, qualcsdefcributltur aMachiau. qui amicos fc effe fimulant,quamdiu aliquam à nobis vtilitatemfe confequuturos fperant, amp;nbsp;nobis omnia vitro polli-ceantur atque ofterantquum non opus eft ; mox in lebus aduerfiSjfefe aucrtât.Sed quis bonos verófque wicos propter malos dcdignctur,aut amicitiamin-Bb in j

39Î COMMENTARIVS III.

famct, propter vitia aut incommoda quæillam co-mitantur? Nam amp;nbsp;in fegetibiislolium,amp; inter falu-breislieibasnoxiæ amp;nbsp;venenofæ pullulât: propterca tarnen nequctriticum ,ncquc olcra innoxia, afper-namur. Itaque conandun'iin eo nobis eft , quoad cius fieri pofsit, vt bonum à malo, falubre à noxio, fecernamus. in rc fimilis eautio adbibenda eft Suït.în Au- eiquam Auguftusindcligcndisamicis vfurparecô-guft.c.6Æ. fucucrat.Nam quû amîcitiastcmcrè non admitteret fimiliariii fidemamp;ccterasvirtutcsantè probabaî. Qi^osprobos, veri minime difsimulantes (qualis fuit Mæcenas)munia quæ imponeret intégré obeun tcs,dcprehcndcbatjtalcsin amicorum numerum ac-cipiebat. Sed quemadmodum amicitias non facile neque inconfultè admittebat, îti quas admife-rat, conftantifsimcrctinebat. Rebus quoque in aduerfis veri amp;nbsp;fimulati amici fpeétantur. namfi-mulac aliquis in calamitates ex rebus fccundisinci-dit, veri conftantermanent,auolant falfi. Præclarè

, , . „ ieiturEuripides:

lutip.in ° r J ‘ r' I I ■ r -/r • €ub». nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in aduerits rebw bom Juntcernßimt

t/imict ;fecttndA verb ijnMet habent ttmicost

XL THEOREMA.

^^inceps,quummorte adßcere quemßia cugt;. pit, ßecioßtm aliquemprtetextum adk'i-bere debet : netjue 'vlla inde inuidia aut in~ famia fèquetur, ß bonorum hereditatem lUiui Uber is relwjuat^

■ V V M Princeps (inquic nofte® Tytänodidafcalus) ftruerealicuf pctnicicm amp;£- mortem volet, id a-liquaiuftitiæfpecicdebebit velare: 8i co nccato, ab ipfius pecuniis publican dis autn fifcum rcdigendis abiUnerc.Nam liberi qui fuperfunc, mortem patris facilius obliuifcuntut, quam patriroonij iafturam. Adhoc nihil cft quod maius odium Pnnci-pi concilier quàm fi aut bona aut coniuges fubditorum attteftet.

amp; hocTyrannicispræ-Tyrannis hic quoq. mos clt, caiumnüs amp;nbsp;criminibusfaUis circumucni-“ ’ * requoscapiteplc(äunt,nonnumquam ante »interdutn fecundiim , fuppliciuin illatum. Dc Üomitiano antè vidimus,qui multos finatorcsSc ptincipcs ciuitatis Rom. leuifsima queq. dc cauffa, luftulic : quippe fibi fufpedos, qucmadiu. tytannU

?94 COMMENTARIVS III.

illuftres amp;nbsp;præftantcs viri ipfis ferè fufpcfti clTe folent. Talisfuit Tiberius qui initio principatus (vt Tacitus)neq.eminentesvirtutes fcâabatur» amp;nbsp;rurfum vitia otlcrat:quum ex optimis pcriculutn Tibi,à pcfsimisdcJecus publicum,metuerct.Scd po-ftca in omnia fcelera (imul ac dedecora prorupit, poftquam re in o to pudorc amp;nbsp;mctu fuo tantum inge-nio vtebatur. itaquequum viros virtutcinfignes o-diflet, multoshac'MacIiiaucIli arte amp;doóiiinafu-ftulit. Cremutius Cordus nobilis hiftoricus ab ipfo mori adaéluscft, quod cditisannalibus M. Brutum - amp;nbsp;Cafsium laudafret.AEmilius Scaurus,quód in tn geedia Agamemnonem vttyrannum probris lacef-fiuifl'ct. Multi item ali) damnatiabeo quaefita iuris fpecic, quo tyrannidem vclaret. Simili impudentia Won.inNef^'cfQjtnatrcintcrfcfta» litterasad fenatum fcripfit, Ziiion. ca- ’n quibus præter cetera commémora bat, ab ea infi' «»ff. dias fibi tlTe fa(âas,atque in co deprebenfam mortem (ibi confciuilTc. Haud difpariarte Caracalla»

, Geta fratre interfedo, progreflus ad milites, cxcla-marc cœpit, contra fe faftam efl'e coniuratione, amp;nbsp;fe maximum pcriculum eftugifle.Deniq. hoc perpetuum tyrannorum inftitutum eft,vt fpeçiofo aliquo prætcxtu fæuitiam amp;nbsp;vitioné expleät, vt præfcribic Machiauellus. In cam rem memorabiliü Sc quidcn rccetium cxcmplorü tanta copia eft, vt fiquis ca col ligerc vclit, amplum commentarium in hoc Theorema poffit fcribcrc. Parificnfis ftrages quæ D. Bartholomæi dicm infignem amp;nbsp;ncfaftumfecibmox iniufta fupplicia, Bricomaldi, Cauanij, Comitis Mongommeri), Mombrunij, fortiffimorum viro-rum, amp;nbsp;fimilium, falfis ad cum modum criminibus teda

DE P O L T T I A.

tefta amp;nbsp;colorata funt à Machiauellitîs,amp; iniquîsiu-dicibus eorinn mancipiis,ficuti omnibus notum cft.

Qy^o D dicit filios iniuftè cæforum mortem pa-rentum Icuius ferre quàm iaâuram bonorum, in co paucosÇni fallor) confcnticntcs habet.Q^uisenim, cui modo viri boni indoles, decus femper amp;nbsp;vkam antefortunas ponit. lmb fi hcres,filiusaut propin-quus, defunéti iniuftè czft vltionem licitis amp;nbsp;IcgitU mis rationibuspcrfcquincgligit, famam amittit, legibus fucceffionc indignus cft. Ad hoc,iniuria parent! oblata,filtoquoquefaûa exiftimatur, amp;nbsp;contra: acfipropinquinoftriamicive læduntur, lædi nos atbitiamur. Quamobrem eiufcemodi iniufta fupplicia omnifortunarum cladeduriora funt; ani* môfque corn quibus decoris exiftimationlfque ftu-dium cft,amp; qui plané nonfunt in fuos «ç-i)pgt;o»,mul-toacriusquàm ceteraincommoda amp;nbsp;damna,vulnc-rant. Ac quamuishomomortuus non mordeat aut bcllum gerat ( quod Machiaucllitis pro ccr-to axiomatc cft) mors tarnen fæpe hominis ingentium cladium caufta exiftit. ficuti alio loco fufius trademus.

j9lt;5

T

-fff*. ugt;»*iajiSV-lt;lt;y

XII. theorema-

^rinceps Leonn nipts ingeninm i'fM' tan debet: non alt ernt rins feeA'ßm ab al-' tero.

eftfinquicMachiancb rnnc*pc!' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;apiidho-

mines, nerape auc iure amp;: lcgibus ^ÆDcnÂ-« quum res racionctraéhantur: auf vi. Prior ratio honiinnm propria eit, qui ra-tione vcuntur:alterabeluarum, quæ ratio. heamp;iutficiocarenr. Vernm quum prior ad fouendosamp; in rerum fuarum polfelTionc luendos homines non fufficiat, liepc neccf-fecft vcad poftcriorem ,id cftad vini,co(a. giant. Quare opus eft vt Princcpsbeftiain fi mulamp;: hominem agcre norit : qucmadmo-dum vcteres præcepcrunt,quum fcribercnt Chironcm Centaurum, fcmiferum homi

nem,Àchilli heroi attributum educatorem fuiffe. Hac ambage lignificantcs, Princi-pcm hominis amp;beftiæ natura limul indue, re dcbere.Quum igitur feire cogatur bcftia feite imitari, inter omnes bcftias Leonis Si Vulpis fimul naturas cligacoporrct,non al-terius feorsu. Vulpesenim fatisaftutia pol-letvt

D E P o L IT I A. ^97 let vt ab infidüs amp;nbsp;retibus caucat, fed imbe-cillior cft advierfutn lupos : Leo contra fans viriumhabet vt luporu vim arceat, fed non lantunr foUertixquatumopus eftadvitan-dasplagas. Vulpem igitur cffc oportet, vt fraudes prçuideaf.amp; leonem,vt viribus edi-tior fit ÔÏ terrcat lupos. Didius lulianus lin-pev.dextre vulpem egit, vt Imperium obti-nerct.vim enim magnam pecuniarum pol-licitibus milinbus, vtipfum Imperatorem appellarenf.poftquam appeUatus cft, vulpi-na arte illotu fpem elufit, quum multo minus daretquam prornifcrat. Sed leonem fi-mulagerencfciensjbreui fublatuseft, Quu eniip Sçuerus qui vtroque pollebat cum valide exercitu aduentaret, lulianus à fui corporis cuftodibus interfeftus cft,amp; illi ad Se-uerü träficrunt. intereaScuerusvt Albinü in Gallia,Nigru in Oriente,qui validis legio nibuspræerât amp;ipsû nobilitate generis an-teibâr,verbis inefcaret,nc ipfilmperiuoçcu pati obftarcntjVulpë agere ftatuit.Multa er-

1 go illis Si præclara pollicituseft, prxfettim Albino, que fociu imperij amp;nbsp;Cxfarem ap-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pellauif.pari iure Si honoris titulo quo cft q,

■ hodieRcxRomanorudicitur.Nigri veroli-' beros, fpecie honoris, penes fc vt obfides habebat.ideo eu metuebatminus. Poftca-

39« COMMENTARIVS III.

quam vulpino aftu Albinum amp;nbsp;Nigrum nc-gligctiorcs reddidic, prouidit ip fe per quie-tem VC Imperator appellarctur. Pofthæc, ad Ingenium Leonis reuerfus,in Albinum amp;nbsp;Nigrum, vires couercic : amp;nbsp;vcrumque de-leuic. Ita Leonis öi Vulpis partes peritêa-gens, 1 mperium fibi tutum amp;nbsp;fecurum, fine vUo æmulojpræftitic. Côtrà Maximinus po-fteaquàm àmilicibus Imperator appellatus eit, ne vna quidem Vulpis techna vfus, fed tantum Leonem agens , diu non manfif. Multi enim aduerfuseum exorti func, ne quieto imperio potiretur; donee à militibus quoqueincerfeà:us eft.

O N D v M vllum Machiauello dignius a-croama audiuimus. Quippc Inc inftituit

I Pnncipcm,quanamartc beftiam expri-mere pofsit. Parûmne eft, obfecro,(ioce-

rcqiiarationeinhomineimiteris beftiam? Dirent mihi hoc loco eius difcipuli,bîc aliquid arcanæ phi-lofophîæ latere : ncque hoc fentire Machiauelluni, vt Princepsquadrupedum more pronus cat,aut pet foliriidincs Arabum erret, aut in fpeluncas fèrarum fe abdat, fed vtaftutiam Vulpis amp;nbsp;vim Leonis iun-gat, corûmque adiones imitetur. Ego illis Icnfuffl hune allegoricum vel moralem baud grauatè concede , amp;nbsp;facile patior iftum aliquid lingularis Si noui voluifle docere. Propius igitur infpiciamus. Quum (inquitj Princeps co modo qui propriqs ell hominiî»

D E P o L I T I A. 599 Hominis, id eft ratione, ccrtare non potcft, bcfua-rum more dcccrtarc debet, id eft vi aut aftutia vti. Egobuic breuiter ita refpondco : QoumPrinceps litem mouet aut res ab alio repetit, id lurc aut iniu-riafacit. Siiniuria, fufeipere bellum iniuftc non debet; quando omne bellum iure amp;nbsp;ratione nitide-cet, ficutialio loco demonftrauimus. Siiurcid a-gat Ptinceps, amp;nbsp;is quicum illi negotium, jus pcrfol-ucrc recufat, turn Pvinceps vt ius fuum adipifeatur, poteft ilium vi amp;nbsp;armis piis ac iuftis cogéré. Neq. hoc leonis autbeluæ ritu pugnarc eft, fed hominis tatione vtentis more, qui vires corporis, robora c-quorum virorumque, arma amp;nbsp;muros, adhibet, vt quod ratio iubet pie iuftéque cxtorqueat.Qi^re vis Icgitimo vfu amp;nbsp;more traftata, rationis amp;nbsp;iuris mi- vistatîonj* niftra eft, illiufquc imperils morem gerit. quot;Nihil ergo ea in re beluinum eft, amp;nbsp;qui vim ita adhibent beftiam non imitantur . Quod ad fraudem attinet, licere quoq.inbello dolis vti aduerfus hoftem có-tendo',dum nec tides necbclli iura violcntur : ncq. hoc vulpinutn aftum fed militarcm follertiam dici debere. Itaque quum in bellis dolo, fraude, militari follcrtia (narahicvocabula honamin partem ac-(ipi potfunt ) vtimur, ncq. beftias eftingimus neque vulpinamur.

S E D Machîauèllo longé alia mens ; Principcm videl.oulla iuris aut fidel aut promifsi rcligione ob-ftringi debere, quominus nunc vi nunc fraude vta-' tur, vtquaeque maxime idonea erit ad incepta perfi cienda. Namfidei, iurifiurandi,promifsi, nulla \ métio inter Machiauelli difcipulos, nifi vt ludibrio , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;habeant eos qui eiufçemodi vincula humanx focie-

400 COMMENTARIVS III.

tatis fanâa amp;nbsp;in prctio habcnt.Scd quæ ad fidcm SC proTiifla pertinent fuo loco rcddemus:nunc tantùni mihi confilium cftdocercj dolos aftufquc, quales hic intelligit Machiau. numquam profperc fuis autoribus ccdcrc,immó eos tn caffes quos tenduntfx-pius incidcre.

ifu. Annal. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Annibal Marccllii Imperatorcm Rom.

infidiisintcrcepifVetjßc cius annulo cum corporc effet potitus, nomine MarccIIi amp;nbsp;ei' figno obfignatas literas mittere ad Salapianos (amp; proximc crat Sala-pia) ftatuit : fc noóle quæ diem illû fequutura effet, Sdapiâ vcnturum:paratl milites effent, qui in prs’ ftdio crant, fi quo opera eorum opus effet. Crifpi-nusalterconfui, metucs cius figni errore ncqui do-Jus ncdcrctura Pocno , circa ciuitates proximas nuncios miferat, occifum colicgam effe, annuloq? cius boftem potitumzne qui bus literis nomine Mar celli compofitis credcrcHt. l’auloante liic nuncius confulis Salapiam venerat, quam literæ ab Annibale allatæ funt. Itaque circa portam qua venturuui hollem rebantur,quod roboris in præGdiocrat op-ponunt: oppidanos per muros vrbifquc opportun? loca in ftationibus di fponunt. Annibal quum ad vr-bcm acceflifl'et,perEjgas Romanprum, qui amp;nbsp;Latine Ioquebanturamp; arma Romana habebant,in primo agmineire iubet.Ij vbi ad portam eft vcntuni, excitant vigiles: apcriri portam iubent, confulcm adeffc.Vigilcs, catara(3;am iq tâtum altitudinisfub-ducunt vt rcâi fubire poflcnt: qqum fexcenti ferme intraffent, rcmiffo fune qpofufpenfa crat, catara-âamagnofonitu cccidit. Salapiani perfiigas inua-.^unt amp;nbsp;trucidant, Ica ipde Annibal fuamet ipfe

fraude captu s abiit.Quippe omncs illius Vulpis in-gcnium norant.Itaque fuis eum artibusfæpcclude-bant-.ficuti à venatoiibus capiuntur Vulpes, quurn retia in contrarium tcnduniur. Ac pi oRfto eiufcc-modi fraudes,quæ perfidiam redolct,baud fatis feiè féliciter cueniunt.Nam (vt præclarc Aibenienfes di xcrunt quûmonerent AEtolos ne temerc Rom.fo- Aftuticon-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,-v nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s filia, petic«.-

cietatem cekritate nimta conhhorum exilèrent) lof».

côfilia” callida amp;nbsp;audacia,prima fpecic læta,traâ;a- «/.«Uiia. tu dura, cuentu triftia,ferè funt.

1N hac quæftione de fraude 8c perfido aftu me-moratu digna eft fenatus R. fententia. Quum enim bellum Macedonicum in cxfpcftationc clTet,nihil tame fatis paratum baberent Romani ad id gerend û prster animos, primùm legatosmitti ad Petfeum placuit,qui res repctcrent,8c fcifcitarctur an pro in-iuriispop.R.illatis fatisfaccre vellet.Illi,quum eum praiparata atqueinftrudà omnia haebre cernèrent; amp;nbsp;fuo maxime tempore, atquc aliène bollibus,bellum inciperc poffet, ni vanafpes pacis eius confilia occæcaflct,aurores illi fuerût mittend ç Romam Ic-gationis, quum prætermittendam nullam fpcm pacis cenferent. Intcrca indutias petenti Perfeo concédant, vttutum itctciuslegatis effet. Martius amp;nbsp;AttiliusÇilli Icgati Rom.etant)Romam quum venif

I fentjlegationcmita renunciarunt, vt nulla re ma-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gis gloriarétur, quàm decepto per indutias amp;nbsp;fpcm

1 pacis rege. Ita per fpccicm reconciliandæ pacis cx-1 nbsp;nbsp;nbsp;trahi tempus, vt fpatium ad comparandum militem

I babcant.Hæc ,vtfummarationeaâ;a, magna pars l fenatus approbabat : vetcrcs 8c moris antiqui me-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3iorcs,negabant fe in ealcgationc Rpmanas agno-

Cc

401 COMMENTaRIVS iil vcrfutïz à fccrc artcs.Non per inlidias,amp; nofturna prelia,ncc Romanis - nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

lepudiac«, limulatam rugam , improunolquc ad incaucumha-ftcmreditus, ncc vt aftumagtsquam vcra virtute gloriarentur, bel la maiores geffifle. InJiccre prius qpàm grrere folitos Bella ; denûciare ctiä»intcrdum locum finircin quo dimicaturi eflent. Eadem Hdc indicatum Pyrrho regi mcdicum vitæ ciusinfidiaii“ tcm:cadcm Falifcis vimäiim traditum proditorcni libcrorum regis. Hxc Romana efle,nó verfutiarum Punicarum, neque calliditatis Græcæ : apudquos fallcrc hoftem quam vifuperarc gloriofius fucrit. Intcrdiim in præfcns tepus plus profici dolo quàm virtutt : fed eins animum in perpetuu vinci,cui con-ieffioexpreffa (it,fe neque arte neque cafu, fcdcol-latis comminus viribus,iuftoacpioBello tflcfupc-ratum. tire fcniorcs, quibus noua hæc minus pla-ccBat fapicntia;quorum antiqua amp;nbsp;prudensautori-tas.dum Punicos amp;nbsp;vulpinos alius afpernatur, plu-risapud nos effedebet,quamcentum Machiauelli-Froff.lib.i. Anno gio c. lxxxiii dux Andium,Caroli Sa-cap.88.83. pientis frater,expeditionem in Italiamfufcepit, vt regnù Ncapolitanfifubigcrct. Inter cetcros principes qui fefe expeditionis comités vitro adiunxe-rant, Comes S.ibaudix erat cuminftrufto equita-tu. lam pcruencrant in Apuliam amp;nbsp;Calabriam, nullo obuioarmato turn fermone inter cos forte or to de loris munitioribus quae tranfitum morari aut prohibcrc polfent : rcnunciat aliquis Andium duci validiKimum totius regni locûelle arcemOui,qu3f Ncapoli in mari ædificata efl:, quam Carolus Pa-ecus, qui de regni Neapolitan! iurc contendebat, prxfidioinfedillct.Acquum Dux derationibusar-cistani

DE POLITIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40J

cis tam munitç potiundæ cófuitarct,intcrucnit Magus quidam qui pollicerctur, fc tam facile are cm in manus ciustraditurumquam tradididet CaroloPa-ceo qui tum cam obtinebat. Qua via? inquit Dux. Ego(inquit Magus) denfam nubcm è mari fublimè attollam,quæpontisfpccîem refcraf.ita rei tantæ miraculo attoniti hoftes vitro raetu in deditionem venient. Dux; V erb, inquit, poteruntne per hunc pontem armati fupcrftâtcs ad arcé fncccderc?Haud equidem hoe aftirmem (inquit Magus)nam fimulat-que fubcuntes crucis figno fe munient, aut alioqui manus vel crura deeuflatim compofucrint gt;nbsp;cuanc-fcentomnia.SubrifitDux; amp;nbsp;comité Sabaudiæ ac -ciriiuflit.Is vbi venit,ciDux omnia refert, ciûfquc ca de re iucheium amp;nbsp;conGlium exquirit. Tum Comes, Kogo te, inquit, vt hominc ad me mittas.llbct enim per otiu ex co quæ dicis feifeitari. Poftcra die Dux Magum ad Comitcmmittit.Ibi Comes ita in-r fit: Heus tu, polliccris te rtobis traditurum O ui ar-j cem? Polliceor(inquit)quippceam CaroloPaceo gt;nbsp;tradidi, qui nunc ca potitur, amp;nbsp;me plus quam vllas 1 vires ractuit. Comes; At ego ilium ca cura metuque libcro:ncque patiar drei, à tot amp;nbsp;tarn ftrenuis cqui-tib. Paccum tarn imbccillum hofl;cm,dcbellari non potuiffc,nifi vniusmagiopcra.Hem carnifex, ades, Schuic impoftori ccruiccmincidito. Ita iulTuCo-mitis carnifex cum anipuit, amp;nbsp;fecuri percuffit: quû is præftigiis amp;nbsp;arte magica vinccrc nollet,fed vera virtutc. Ac gcnctofi profeâb pcöoris homines ta-les aftusamp; calliditatcs afpernantur ; quæ etiam diu valere nequeunt. Namfimulac Principcm aut du-cemiis YÙ famadiftulit pan arte declinari folcnt:

Cc ij

404 COMMENTARIVS III. ac tumqiioquc quum fine doloamp; candide agunt» dolos fcinpcr machinari putantur. lis vti vtSeucro profpcrc ceflerit, non tarnen omnibus, aut femper» aut plerifq. féliciter cuenit. Imonc Scueri quidem fraudibus,pfoptcrquasaducrfo rumore fuitjfcdaliis cius virtLitibus.fccundum rcrum curfum tribuo.

Sf. D malitiamnc anfupinam ignorantiam ap-pellcm,quod de Chironeille dicit? Apud que legit Chironem bomine amp;nbsp;beftiam limul fuilfc, amp;nbsp;attri-butum AchillijVtartcmiftamedoccrct, iungendx fimul cum liomincbcftiæ? Xenophon fcribit Chironem fratrem fuilie Iouis(adeo ilium fupra cctcros attollic)homincm bonarum 3rtium,virtuti,iufl:iti£E, pietati.dcditum. Adhæc, AEfculapium,Neftorem, Amphiaraum, Pclcum, Tclamoncm,Thcfcum, V-lyn'em,C3ftorem,Polluccm,AEneam,Achillcm amp;nbsp;ccteros heroas, quos Græcia in dcorum numerum rctulitjvirtutcm ab co didicilTe,qu£ immortalem il-lis gloriam amp;nbsp;diuinitatis opinionein famamque cir-cumdedit. Cetcruni Chironem non vixiftc Achillis æuo,fed aliquot ante feculis ; vcrùm quum cius di-fciplina Achilles cruditus fuilTet idetreo Achillis præccptorem habitum clfc.Eum quidem poctç Cc' taurum vocant, quod cquis agitandis venatude-Icétarciur, ftudiis Principe dignis : (cd quamqunm ad cquos amp;nbsp;equeftre ftudium animum adiunxilfet, iiumquam tarnen beftiæ ingenium fapcre vifusefti diuinitatem potius, propterinfignes virtutesqua: hominem Deo adiunguiit, remouent a beluis. Itt-que hic beluinam malit â prodit Machiau. dum gc-ncrofi amp;nbsp;ftrenui prinetpis Achillis cxcmplo pcr-ucrfcabutitur, quoperfuadeatPrincipi vtbeftiarii morcrti

DE POLITîA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;405

tïiorem fequi non dubitct : qnando Acliîllcs à Chi-ronc Ccntauro inftitutus, in hoininc beftiam imi-tari didicit. Qnîppe mcra clt fabula; amp;nbsp;Chiron di-uinitatcm quàm bcluinam feritatcm propior,nullis ialfi hcroicis difciplinis amp;nbsp;virtutibus AcbiHcmcru-diit; ncqnc cum itaeducatura vulpinas veifutiasaut magnanimo Principe indignas artes vfurpaHc vm-quam legimus.

V E R V M quum tantopcrc laborer ifte vtpcrfiia-deat Principi Iconem amp;nbsp;vulpcm inntati,quin fimul fuadet vt duorum iftorum animalium imagines ex-prclîaspro infignibus geftet? Multi Iconum figura, in fcutispræferuntÇquippc hoc animal gcncrofum cft)fed neminem videmus qui in elyped Vulpcm dcpingat.Gcncrofa cnim indoles amp;nbsp;virtutis amans» aftus,fallacias, 8: vulpinum ingenium,odit.Machia uelli fcâatores, qui décorum Principi cenfent, vt vulpis amp;nbsp;leonis naturam induat ( vt fua ipfi difcipli-nam probent) gerant in infignibus Vulpcs. Sed quo faciliusfimplicitatcmhominum captent,nu-darc feipfos nolunt,ncquc qualcs funt taies agnofei, nelarua detra-

ôa tamquam Vulpcs cxfibilcntur à populo.

Ce iÿ

40(5

mmwamtéætmeW

XIII- THEOREMA-

Cr U délitas quce Ltudabdem ßnem ßU nir,repre(jendi non dcber.

80 MVLvsCinquitMachiau.) regni initio Remum fratremintcremit. Etaliquato pôft in mortem Tatij Sabinorum regis confcnfîc, quem in ciuicatis amp;£. imperij focictatc acccpcrar, vtin.vnam ciuitaccm duo popuU,Romani Sabini, coalcfcerenc. Plerifque rudibus parum acucis hominibus videri polFec Ro mulus male inchoafle regnû àcæde fratris: amp;facinus fuifle peffimi excpli. Verum qiiod admeattinet (inquic cruentusifte dodor) longèaliter fentiq. Nam axioma perpetuu cftjRcipublicæ ftatumnouis legibus redè condi amp;nbsp;componi non pofle, fi plurcs iuris conditores amp;nbsp;rerumarbitri exiftant. Vnius cnim tantùmhominisingenio omnia pro-uideri amp;: conftituï oportet.Itaque Princeps qui eôeniti cupit, reprehenfione digmis no critjfinouoamp;inufitato facinore id aflequi parer. Vis enim ea q^ic omnia euertit amp;r dc-let magnopere culpanda eft : at non ca quæ ad tes melius componendas comparata eft.

Quare

DE P O L I T I A. 407 QuareRomulus Lautlc dignus, tjuod fratrê ipfe intcrfecit, amp;: Tacitim confortem impc-rij inccrimendum curauk, vt foluscommo-diusRomanæciuicatisftaciim formarcr :fi-cuti pofteafccit, infticutoSenatu, quern de omnibus ncgotiis pacis amp;; belli confulcbat: ôi: multis prætcrea egregiis legibus ac mori bus vrbem condidit.Par quoquelaus Agidi Spartæ regi debetur, qui\juum corruptum lacedæmoniorum ftatum inftaurarc cupe-rct,amp;: Veteres Lycurgileges invfum redtv cere, veritus ne Ephoti ipdusdeftinatis ad-» uerfatcntur,eosoccidiiuirit.Quo fadto ma-gnufibi decuspcpetic, immo prope mains quàm ipfe Lycurgus, primus earum icgum lator. Agis quidem qux animofe inchoauegt; ratabfoluere non potuit, propter infaufta Macedonum arma, qui eum prcclio vicere. itapræclaraciusineepta adirritum cecidc-rnnr.

vmquam cædcs, nullû fcclus com 3 miiTum eft, quod fpeciofo aliquo nomine

prætcxtum non futrit. Alij lunitiæ fpecic vêlant; qu® fcccrunt, iurc amp;nbsp;æquitate niti; amp;nbsp;magirtratum nihilo fcgnius anim-aduerfurum in cæfos quàm jpfi feccrint; fc comperj diaria via idem affequutos , quo longo iudiciorum amp;nbsp;qvæftionum amfraftu vix tandem peruenturi e-lant judiccs. Ita fepro prædçnib«? amp;nbsp;ficariis, lodi-

Çc iiij

4c8 comment ARI vs III.

riorum compcndiirios contraftorcs, impudcntcr ferre audent. Nam cos cur puderet, qiium forenfis iurifdiâio hodie multis in locis ita peruertatur, vt cædibus amp;nbsp;latrociniis obtentui fit : vulgoquc qui vcl confcicinia ftia tefte federate agunt, luris ac iu-ftitiæ nomen vfurpent,vt fe bene agere aliis perfua* dcant? Homicidis ac ficariis licebit iiipoftcruns abfq. vllo pudore iaftare,fc pœuas iudiciis débitas anteucrtcrc, amp;nbsp;multo breuius de reis ftatucrc quàm magift atus, quum Indicesipfi amp;nbsp;magiftratuscadc via graflentur, nee minus iniqua facinora per alios perpètrent. Vtriquefane (iuxta hoc Macbiaudli præccptum) laudabilcm fincm prætcndunt fuis fcc-Icribus , iaftântque quidquidagunt, iurisamp;iufti-tiæ exercendæ efl'e. Alij alio fine, nempe bono publico , fæuitiam fuam vclant, dicuntquc fe ina-ioris fraudis vitandæ caufi'a occupafle facinus, quï timerctur ab iis qui iure cæfi effent. Alij pacis amp;nbsp;tranquillitatis laruain induunt , amp;nbsp;fuadcre conautur cxdes ad motus fedandos amp;nbsp;paccm {la-bilicndam cfl'e perpetratas. Deniq.(cx hac Machia-iiclli doótrina)nulluscxiftct tam importunus tyran-nus,tamimmanisficarius, qui non abfolui, lauda-ri,præmioctiâdonari,debcat. quippeomnibus cx-dibusamp;paricidiis honefius femperfinis prxtcndi poferit,ncq.dcerit acerbiffimis carjiificib.fplëdidus colos, qao exfccranda fcclera fucarc vtcumque au--dcant. Vcriim, arceffitis iftis coloribu$,penndc vt Czde» fem- (fuco mcretrtciojtâdcm clutis amp;nbsp;larua dctra6Ia,patc-perexdeseft, cxdcscçdcs,latrocinia latrocinia,impij impij, ?n fiaera'fiat. vcris vocabulis appcllatur. Q^ntülibct callidè dig agant vulpcs, tâdcm tamé pro vulpibus agnofcun-tur:

DE P O L I T I A. 4oÿ ttir; atq. vt multos impune fcfcllcrint pnufquam effent agniti, Pœnastarnen fraudum poffcacnm fe-nore exfoluunt.Quippc nemo illis crcdcrc aut fidc-re vult, etiam quum candide amp;nbsp;bona fi le agerc in animuminduxerUnt.Omnes enim quûillos ex præ-tetitavita çftimct,infidos, vcrfipclh»,quels nullurri fas,nulla religio,fit,mutati in melius animi fidem fa cere nequeunt. Hoc ergo iam primum amp;nbsp;non leue malum oritur ex bac Macbiauclli difeiplina: quod qui cavtuntur pcfllmè fibiipfi confulunt,amp; omniu in fe Ijominum odia concitanj,

S E D amp;nbsp;alterum quoque nibilo leuius incommo- dîdoîûm’^ dum ex hoc præcepto proficifeitur. Nam fi Prin- quitatépo. ceps, fpecic laudabifis propofiti, tædes faccre fibi permiferit, omnem æqui iuris, iudiciorum, pœna-rum,morem ordinémque peruertct,amp; ftatum fuunj ac rcip.in periculum adducet. Nam fi ludicia male exerccantur, cetera quoq.peflum ibunt: fiiudicia vigeant, cetera fimul florebunt. ficuti alias copio-fius oftendtmus. AdV.æc iniuftæ cædcs numquam diuinultæ manêt; fed Deus fua illis præmia amp;nbsp;mer-cedem perfoluit.c|ucmadmodum contigit Romulo (cuius exemplum profett ifte) qui ficut iniullcfia-trem amp;nbsp;focium cxciderat ita vicifsim caefus cft.Eius rei complura exempla vid it noftra xtas, amp;nbsp;plura c-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiam ( vt fpero ) vifura eft in cos quos Dei manus

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nondum adepta eft. Porro extra hxc mala amp;. fup

1 plicia qua: fere licariorum Sc latronum veftigix 1 vrgent, amp;nbsp;vfque ad fcpulcrum comitantur ; piæ-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;térquefuriasjtciroresScocculta tormcnta,qvæclt;' -

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feientia (cclerum mentes corum affiduè exagfianquot;;

I poffem liic rcfellendo huic dogmati mtmor. 1 bO' '•

PaulifenKnûamprofcxKCjîaùenda non cUe ir

410 COMMENTARIVS III.

vt eueniant bona. Sed iâ aJio loco teftatus fum nolle meScripturam , rem tam finâam ac pretiofam, confumcrcinrcfellendo profano ifto amp;nbsp;itnpio ho-mine : fed fuis eum telis configere * id eft Ethnico-riim teftimoniis ; qui hac vna in parte eum referunt quod Chriftiani non funt. Nam cetera prorfusab eo diucrii, turn in hoc arguHiento procul abfunt ab exfecrabili iftiusdoârina.

T A R Qv IN i V $ Superbus quum propter atro-ciafaôtain caritate ciuiumfpci nihil rcponcrct,mc-tu regnum tutari ftatuit. Itaque vt eum plurilyis in-cutcrct,cognitionesc3pit.aliumrerum fine confiliis per fe folus cxcrccbat : perque cam cauffam occide-re, in exiliû agerc, bonis mukarc,potcrat no fufpc-ôos modo aut inuifos « fed vndc nibil aliud quà'A prœdam fpcrarc poflet: idqucpcr fpccicm firman-di principatus. Vcrùmquàm rede tirmauit ? Tantum confcquutus eft hac Machiauclli dodrina ob-feruanda,vt omnium infc concitatis odiis, abroga-to rcgnojcxtorris cxfulquc intcrirct.

Veteres quidem Romani tantum à fæuitia abfucrunt, vt ab acerbioribus etiam, quamquaffl iuftis, damnatorum fupplicîisabhorrèrent, nedum libenterinnoxio fanguincludcrent. Teftis ciusk-nitatis eft MctiusFufctius,qui propter proditioncm diuerlîscquisdiftraduscft. Nam ctfi tam atroci pœna dignuscrat, Romani tarnen adcohorruernX, vt auerterent omnesà fœditate fpcôlacuti oculos, amp;nbsp;primùm vltimûmq. illud apud Roman.fupplicin exempli parum memoris Icgum humanarum fucrit.

Displicvit quoque Romanis quod non-nuUj iiiniorcs çx PatribusGenucium fcditiohfsiinu tribunum

D E P o L I T I A. 4« tribunum pl. domi necalTent» quia plcbctn concio-nibus amp;nbsp;agrariæ legis ftimixlis inccndcrct. Si Gc-nutio ^es diäa effet, fatis forte materiæ erat ad cû damnandum. luri quidem obftabat facrofanâa ciusmagiftratus au tor it as, nequelicebat tribununi plcb.rnanu aut verbo violare donee magiftratu ab-ilfct. itaque aut alia via eîus aôionibus refiftédunt erat, autaceufatio dift'erenda doncc ptiuatus effet. Hæc fpeciofa caufa effevidebatur,curîs iure an in-iiiriatolleretur*,atqucita obuiatniretur tribunitiis' proccllis. H çc tarnen vis peffiraique exempli viâo-ria nonplacuit» multffque poftca feditionibus ma-teriam præbuit.

Qv,oD feribit ifte Romulum Tatij, quem in re-î nifocictatemacceperat,mortemcuraffc,vtremRo- . manam faciliusffuolato çtnülogt;componcrct,falfum cft. Nam teftantur biftorici,eum hoc edito facinore infolefccntem, multa fupcrbè amp;nbsp;in fenatus contu-mcliam egiffe,Itaque in templo Vulcanijfeu ad Ca-, præ paludcm,Patrummanibusdifccrptumcffe, amp;nbsp;t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diffefto interfefticorporepartem quemquein finu lî« Annili

extuliffe. Moxfollicitaciuitatedcfidcnorcgis,fub- ï'iûi’.in ornaffequedam quidiccret cum fublimcm raptum »“1°. abiiffe in cælum. Atquc boc mendacium adiuuiffc Patrcsjamp;Romulum, fada fide immortalitatis, rc-tuliffe inter dcos. Quamobrem illi iniuftâ Rcmi amp;nbsp;Tafi) cçdcmRomuli cæde vlti funt. quippebic fe-rè perpetuus canon eft,vt qui alios iniuftè c çcidcrût vicifsim ipfi cædantur : paucilïimas quidem cxcc-ptionesbabet.

D dicitvniusingenio atq. autoritäre Reip^ ftaHum cçnftitwendum effe^yfij ipfq xefclUyu.

4IÎ COMMENTARIVS IIL rnimRóïnafii libertati æquandæ amp;nbsp;Reipubl. con-flitucndæ leges conderc vellet,duos Cofules Ç quod tune fummi imperij nomen crat ) huic mu.ncri non fufïcfturos rati, reliquis abrogatis magillratibus, tranftulcrc imperium ad Decemuiros, qui ex pa-triis moribus amp;nbsp;pcregrinis legibus optimas felK liu. Annal. gcntcsamp; reip. maxime vtiles,iura pop. R. confti-Dion.Itaq.abillis xir tabularum leges fcriptx iib.io. pcrlatx funt, quas nc vfus quidein longo tempore poft corum xtatem experiendo arguit: Si nunc quoque aliquæ cx illis leges obferuantur. Natura: quoqueiudicium id confirmât: quura pluspollcant multorum ingcniaconfiliaq. legem multorum fen-tentiis deliberatam Si verfatam prxftantiorem efle, quam qux vnius arbitrio fit condita. Sed bac de rc fatis copiofè alibi.

C E T E R V M quod de Agidc narrat Machiauel-lusjlongè aliter apud Plutarchum Icgitur. Namis fcribit Agim fuiffe placidifsimis Sc manfuctifsimis moribus,ac conatum cfl’c Spartanæ reip. ftatum cor rigerc amp;nbsp;vetera Lycurgi inllituta rcduccrc. Cùmq-Ephori ipfiuscóliliis obftarét,cffeciri'c vtLyfander Si Agefilaus, qui Audio eius fauchant, Epbori cre-arentur. Sed vnum Agefilaum auaritiaviâum hoc præclarum Agidisinccptumamp; Sparta dignumcon-uulfiifcatq. vertiffe.Hæc de Agidc Plutarchus.qui slut, hxe nó’,ab eo nccatosEphoros, fed ab Ephoris nccatuni trib°u7t'non Agim , fcribit : ncq. de Maccdonum expeditione Zgidi.in Cie aductfus Agim verbii vllum facit, ncq. (vt opinor) fcriptor alius. Itaquefplcndidumhocmen-dacium ab fe confidum ncmini de

bet Machiauellus.

xml- theorema-

'Princessfteuïtiam exercere debet vno'peltiti t^uatq. impeta: beneßcetiam,panlat un.

BV I principatümaliquem inuadit C’P”de ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ 1 • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;11 \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;riiaupe.

(inquitMachiauellus J quæcumq. (æuè amp;: acerbe fieri expedit » ca ----primo ftatim impetu exlequi de-bel, ne fæpius omifTa repetere neccffe fit: quo fubditos poftea manfuefacere leni amp;nbsp;moderato imperio poffit. N a iniuriæ femel ôivno velutidu inferri dcbcnt, vtquora-

riores fubditis illatx fuerint, eo minus irritent.Contra veto,beneficia fenfim amp;nbsp;paula-tim côferéda funt, vt fæpiusiterata animos eorum qui accipiunt vebcmentius imbuâr. Plurimi quidemextitere qui propter Içuitia tranquillum principatumdiu obtinere no potuerunf.led id proptcrea euenit, quia fæ-uitiam dextrè non excrcuerant. Quæ vero fxue fieri debent,dextrè fient, fi femel tran-figantur ,vclut per neceflitatem fitmandi \ fui ftatus, vitandi maioris incommodi ,SC \Reipublicæamplificandæ. Agatbocles Si

culus , hac difeiplina vfus , ad Syraeufa* ruen regnuin ex humili ôi fotdido genere

4’4 COMMENTARIVS III.

peruenit. Quippe in Sicilia patrc figulo na-tus, non honeftiorem pueritiam quàm principia originis habuic : amp;nbsp;omni vita cur-pis, viciis tarnen magnitudinem quamdam animi adiungens, primo gregarius miles, mox centurio amp;nbsp;tribunus militum faótus, tandem Prætor Syracufanorum cóftituitur, In co magiftratu, Syraoufarum imperium occuparequum vellet, veluti Reipubl.fta-tum formaturus eflet, amp;nbsp;magnum aliquid communi confilio*deliberadum relaturus, fenatum amp;nbsp;populum in concionc vocari iu-ber.Sic compoficis rebus, immiffis militi-bus populum obfidet, fenatum amp;nbsp;ex plcbe Jocupletifsiraos amp;nbsp;promtifsimos quofquc trucidât. Ita nullo impediente, Syracufan^ vrbeamp;imperio potitur. Itaq.qui Agatho-clis prudentiam confiderauerit amp;nbsp;magnitudinem animi cius in tanta re fufeipienda cxlèquenda, nihilo eum inferiorem quouis alioduce aut imperatore iudicauerit. MC' moria noftra,régnante Papa Alexandrov b Oliuarius Firmanus à pueritia educatuseft à loanne Foglianoauunculo fuo.isillum, ürnulac ætas militiæ patiens fuit,ad bellum mifit, vtftipendiis faciundisfub Paulo Vi-tellio imperatore,militates artes difceret,Ô2 lad honoris aliquera gradum perueniret.

Oliuarius

D E P o L I T I A. 415 Oliuarius manu promeus,impigrôq.atquc acri ingenio, poltquam aliquamdiu grega-riLIS miles fuit 1 tam humile vitæ genus per-læfus, ftacuit Firmam, patriam fuam, quorumdam ciuium fuorum ope de improuifo aggredi,amp; ea potiri. Vt confilij compos effet,literas ad loanncm Foglianum auuncu-lum componit:in cis fcribit, fe quum per-diu àpattia abfuiflet, propinquos amp;nbsp;amicos vifere aliquando cupere. Sedve fui dues noffent ipfum decus aliquod bcllo quæüifc, quamhonorificcntiflimè fieri poffer vrbeni veile ingredi,centum equicum,clientum amp;: amicorum, comitacu inflïudum .Darct opc ram ipfc vc dues fefto apparatu obuiam ve-nirenc : id non tantùm fibi honori tore, fed. etiamipfi auunculo ,aquo effet cducatus. loannes eo nuntio non mediocriter exhila-ratuSjOmniaenixe parat quæad fororisfiliu cxcipiendum honorifice poterat. Itaque clues, quum omni rcrum verborumque honore quanto max imo poterat celebraffent eiusaduentum, eumquoquc in publicasa:-des dcducunt. ibi aliquot dies quiefdc,dum incerea parantur qux ad exequenda deftina Uftruxcrat.Tandc -ifplendidum conuiuiu inftruit, ei auunculu amp;nbsp;nobilifsimos ex ciui-bus adhibet. Sub fincmconuiuij, de rebus

4»f COMMENT AR I VS III. feriis amp;nbsp;maioris momenti fermonem iniicc' re cœpit, de Papa Alexandre, de duce Va-lentino eius filio j eorumque confiliis amp;nbsp;dc-ttinatis. Ad ea quum eius auunculus nonni-hil refponderet:cum Oliuarius renidcns fcr-mones de rebus eiulcemodi fecretiori loco ' habendos cfle dixie. Ac eueftigio, quafi ali-quid occultioriscoiilij eis apercurus,in ab-dicani ædium partem eosleducic, remotis omnibus arbitris. Vix eo loco confederant 'gt; eius auöculus ceteri illuftrcs ciues, quuna ecce irrumpunt milites quos prope eum locum abdiderat,amp; auunculum eiusatquea-liostrucidant, lisitageftis, Oliuarius cum fuorum gJobo per vrbe volkans, Magiftrâ' tum in palatio oblt;idet:deniq,omnes fubigk vt eius imperium accipiant. Ita principal | in ea vrbe adeptus Reip. ftatum compofuif» omnibus interemtis qui mutatione offendi amp;nbsp;nocere ipfi poterant.Ac paulo poft, ciui-iis amp;nbsp;militaris difeiplinæ legibus conditis, non tantvim Firmanum principatum fibi tutum reddidit,fed finitimis quoqueterro-rierat. Perincommodeamp; infeliciflimeac-ci^dit, quod à Cæfare Borgia imprudens de-ceptus eft.Borgiaenim quum perblandis benignis diótis eum Scnogalliam pellexif-fct,cóprehcndi amp;nbsp;fufpedi iuflit .Sed aifi mala fors

DE POLITIA.

lu fors inuidiffct, magnas res baud dubiê sefturusvidcbatur.

Achiavell\ s vtPrincipetyranni-ca dil'ciplina perfcdè imbuat, hoc loco e-docct qua ratione populum rcccns fuba-dum manfucfaciat, eiûfquc gratiam fibi

L.Princcps (inquit) magnam aliquam ftiagë primo amp;nbsp;vno impctu cdat,fufpedum fibi quemque intcrimens.Cetcros qui fupercrunt, fibi comitate a-micos reddere amp;nbsp;beneficiis paulatim vinccre potc-rit.Sedquiseft, obfccrojtam communis fenfus ex- ingens impers,quin dodrinam hanc abfurdam iuxtà atq. im- “»“«« «

* rr • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;... nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i\ • r • rt^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' animis deU

piam clkintelligai? Quicnim hcri polkt, vtPrin- rinequi^ ceps, tambatbaro Si immanifacinoreperpetrato, fubditorum animos fibi conciliarct, quum boni quique Principes omni généré clemcntiæamp; beni-gnitatis vix hoc confequâtur? Nulla eft tam effemi-nati animi, auttam proiedæ ac feruilis patientiæ, natio,quæ nô malitcëtics mortem oppcterc,quàm Principisà ciuili fanguine principatum inchoantis iugum imperiunique fubire. Quod fi vis cogat fre-nû accipere, diuturnior tarnen quàm vis ac necefli-tas principatus elfe non poteft.Id vcl Oliuari) iftius îirmani excmplo doceri poteft, quibreui fublatus eft-.neq. multo aliter ipfe Cæfar Borgia, qui iifdcm artibus Romandiolæ principatum occupauerat; fi-cuti alio loco didum cft. Sed quid crudelius aut dc-teftabilius excogitari poteft, quàm quod de Oliua-rio narratMachiauellus?qui fpecie amicitix propin quos amp;nbsp;dues fuos,à quibushonorificè cxccptus fae tat, per Cummum fcclus intcrfecit. Proponit tarnen

Dd

418 COMMENTARIVS III.

exemplum tale Machiauellusimitandum PrincîpJ, ficuti antea Cæfaris Borpia:. Açathocles veto (quemaam. Suidas amp;nbsp;alij feriBunQtyrannidem qui-dem Siciliæ inuafit, Syracufarum principibus per doliim inceremtis.Scd dignum igiturfceleribusexi-turn habaic. Nam,quafi anguftioribus infulætermi-nisclaudcrctur, fpc amplificaiidi regni,c Sicilia in Italiam traiecit. Sed quum.corum quos in partes amp;nbsp;confiliorum focietatem attraxerat immutata voluntate, omnia ei in Italia afperafœdaq. euenif-fetjirrito incepto regredi coaâus,segritudine aninii amp;nbsp;morbo confumtus eft. SuHtnc bæc indicia Dei» qui tyrannos eadem via peflumdat qua graflari paflus cft?Agatboclem tarnen,quamuisin'ànicm vi-tam inbonefto exitu claufcrit, audet Machiauellus fummis imperatoribuscomponere, exemplarfcili-cet imitandum Principi. Nequcbuic impio aliud propofitum eft, quam Principi perfuadere vt avir-tutibusad vitia trasfugiensTyrannianimum amp;nbsp;mores induat. Vcrùm de cfFeétisamp; frudibus Sæuiti« quum antea fatis copiofç diflcrucrim,plura hîc non addam.

Sed operçprctiû eft attendere quam lepide probet, pcenaruniacerbitate femel defungendum efte: nc videl. fi fepius amp;nbsp;repetitis velut iftibus fubinde iteretur, acriorcm fui fenfum memoriamque relin-quat. Quafi verp crudelitatis vulncra co tâtùmmo-mento fentiantur ac dolcant, quo funt illata. Nam contra ex indigna multorumcæde vchemens dolor tam alte in peeftora propinquorum amicorum-que defeendit , vtcius memoriam per omne vits tempus feruatam, hereditariam fæpead pofteros,in tertiam

D E P OL IT I A. 419 tcrt'iam vfque ftirpcm, tramittant. Atrocia veto fa-da quæ iteratis vicibusamp;pcr ititeruilla cduntur, quamquam repctitis amp;nbsp;continuis iniuriis anitnoS cxulcerant, baud ita acritcr tamcn vulncrant, ncq, tam pcruicaciterinfiduni mcntibus bominum.Scn-fibus quidem noftris multo focdius bortibiliufquc fpcdaculum cfle liquet,ingcntestrucidatorum corpora aceruos,quann duo triivc cæfa,cerncre.Dcin-de quis fperct principe, qui tam fer ali introitu prin» cipatus initia confectaucrit, dcinccps melius adu» rurUjVtcumque ûmulatis amp;nbsp;quaefnis blandiûis clc-mentiæ fidem facere ftudeat? Vbi cnim fcxnel tantæ atrocitatis imago occupauit animos,ita pertinaciter bçret,vt inde quamlibet longa bumanitatis demon-ftrationc eluiexferivc ncqueat.

XV. THEOREMA-flrenutfs ^'pirtute rannih opes firmet,alere fa8:iones inter fibditos, amp;gt;boni pMci amantes tollerç» elebet.

AEPiNVMiRo vfuuenit(inquitcon™. ve. nouus ifte Philiftus) in regionibuSj^Tp^i? quæ ab vno regûtur, vc quod Prin cipi vtilecft,daninofum lit fubdi-

tis ; vicifsi,mqucquod fubditis commodum

’j

4iö COMME.NTARIVS III.

eft,id Principi fitincomodum. Quæ res fa?* peex Principibus tyrannos facie, quiirniP li fuam vcilicateni fubdiroriim commodis anteponanc; fed fubdicos quoquefapenu- ' mero aduerfus Principem concitat,cuius tyrannidem amp;iniquum imperium diutius ferre nequeunc. Itaque Princeps vt coitio-nibusfubditorumobuiam eat, impediarq-neaduerfus tyrannidem coniurent,fercrc alerç(jueodia óófaiftioncs inter cos debet. quippe earatione fibi inuicem diffidentes, amp;nbsp;metuentes nc alteri alteros accufent, nihil audebunr in eum machinari. Adh^c quotquotlibertatis publiciqueboni aman* tes,amp; tyrannidis inimici, erunt, eos necan-dos eurer. SiTarquinius,rex vltimusRo' manorum,hocpræceptum vfurpaftct,BrU' j tiimq. interemiftet, nemo aufus clTct quid-quam aduerfus ipfum moliri ,femperque, nullo aduerfante, tyrannidem pro libidine cxercuiflct,

VIB V s artibus paretur Tyrannis, fseuitia videlicet,impktatcamp; iniiilHtia, exemplis Cæfaris Borgiæ , Oliuarij Firmani amp;nbsp;A.-gatlioclis, ante docuit Machiauellus-Nüc

qua rationc adepta confcructur, aperit: fouendo ] nimirum difsidia öi.partcsintcrfiibditos, amp;rcipu-bli-ae amantesnccando. Nemo cnim public« vti-liti)cis

I«

bE P o L I T I A. 4«

Îîtatis ftudiofus cffe potcft,quin Tyranntdis inimi-cus fit; nemo c contrario tyrannidem probarcj quin idem public! boni fit holtis. Qmppciyrannis Tyunhi «-omnia ad fe rapit, fubditos bonis amp;nbsp;commodis c-xuit,vt ea fibi adiudicet ; alicnis pro fuis,comm uni-bus velut propriis, abutitur. Q^mobrem qui pro-priis Tyrann! commodis feruit, fubditorum eius vtilitatem negligit: qui publico fubditorum cmolu mento ftudet, priuatis Tyrann! rationibus aduerffe tur nccffle eft. Hicautem teftorme detributisaut vetbigalibus non loqui,quç iure à fubditis exigi pof funt.Qonm cnim i] fiut legitim! Ptincipu reditus* ea impcrare colligcrc legitim! Principis opus eft.

Hk verb de opcribusTyvannorum propriis agi*

ITiUS.

StQjA profedo ratio eft fouendïTyrannidi idonea,ea eflevidcturquamlncdocct Machiaueb lus; nimirum vtdifeordia amp;nbsp;partes foueantur inter fubditos.Nam (quemadmodum aiebatT.Qvfintius Grxciæ vibcsad mutuam concordiam coboitans) aduerfus confentientes ncc rex quifquam fatis va- Lhi.AnaaJj lidus ncc tyrannus eft ; dil cordia Ô: feditio omnia oppoitunainfidiantibus faciunt. Q^amobrem ingenue fateor, neque me hoc negate pxpetientia i-

1 pfd patitur, Machiaucllum hac in re fummum elle 1 tyrannidis doólorera, neq, ad earn tutandam quid-1 quam veriusaut conuenientius his præceptis porte I tradi ; nempe vtqui libertatcm 8c vtilitatem publi -cam amant intcrficiantut, 8c inter cetetos clues difeordia feratur . Nam amp;nbsp;ea tyrannidis natutam prorfiis redolent,8c ex eodcm.impietatis Sc iniuftip tisE inteftabilis fonte baufta £unt.

4iï COMMENTARlVS III.

V ER V M tarnen neque hæc ncque fimilia praece-’ Tyranniim-ptatyrannicadiu tyrannumaut tyrannidem tutari pijfunc. poffunt, Nam Dei dccretum,his Macliiauelli prxgt; ceptis validiuSjTyrannidi aduerfatur,ncque diutur nam cfTe paiitur. quemadin. excmplis Neronis# CaliguIa’,Domitiani,Caracallæ,amp; aliorum, docui mus. Nam vt inquit Sophocles.

Sopkocl. in Tyrannumpium ejfe hand efif^àte.

AiacFlagell. Itaquc quum ryranni impietateamp; crafloDei con^ temtu abundent, Dcus,cui proteruè illudunt, iufte amp;nbsp;feuere in cos animaducrtitjcflii nqiie vt ferro aut quacumquealia vi pprc3nt:amp;5 telle luucnali,

^yidgentrum Cererisßne cxde nbsp;nbsp;vulnerepauii

Defcenduntregei (jrficcamortetyrannt.

Sed prsEtcr tragicos amp;nbsp;lu£tuofos cxirus, quos Tyrann! iufto Deiiudicio fortiuntur, quamdiu ctiam viuunt, furiæ dirx'q. vltriccs impurum corum ani-mum, Deo hominibufque infeftum , ita cxcarnifi-Tacit An- cant,vtnequc vigiliis necquietibus fedari pofsit. »al.lib.f. Mcmorabile eft quod de Tiberio Tacitus narrat.

Qm quum ad fummum tyrannidis faftigium pcrue nilièt,atque in infulam Capreas fefe abdidiflct,lite-ras aliquando ad fenatum fcripfit, quibus fæuitia: 8c fcclcrum confeientia mentem exagitatam vafta-„ riquafi fcmetipfcpcrtæfustcftarctur.A dcôfacino „ ra atq. flagitia fua ( inquit Tacitus ) ip G quoque in ,, fupplicium verterant. Neque fruftra præftantifsi-,, mus fapicntiæ (Platonem intelligit ) firmare folitus f, eft, fi recludantur tyrannorum mentes, poifeafpi-„ ci laniatus 8c iâus : quando vt corpora verberibus, ,, itafæuitia , libidine, malis confultis, animusdila-„ ceretur. quippe Tiberium non fortuna,non folitu-dine»

DÈ POLITIA. 4ij dines ^rotcpcbant, quin tormcnta pedonsfuiCquc TyrSnotum ipfepdenasfaterctur.Q^d? Dionyfuun Siciliæ ty-rannuttiquo animo vixill'e arbitramur? qui nee fa-tniliarium, nee fiViarum , nee vxorum, nee cuiuf-quatn, fidci crcdebat. Qnamquam hie quidem ty-rânusipfcindieauitquàm eflctbeatus. Nam quum cic. Tufc. quidam ex cius alTcntatoribus Damocles comme- k inoraretin Lrmonc copias eius, opes, maieftatcm dominatus.rerumabundantiam, magnificentiam ædium regiarum, negat/tque vmquam beatiortra quemquam fuifle; ViCnc igitur(inquit^ó D.amoclc, “ quoniam bæc tc viia deleftat,ipfe eandcm degufta* “ tc,amp; foitunam expetiri meam ? Q^m fe ille cupc- “ tedixiff t,colïocari iufsit hominem in aureo lei^o»

flraio pulchertimè tcxtili ftragulo,magnificis upe-libus pido: abacóCque complures ornauit argento auróque relato. Turn ad menfam eximia forma pueros deleöos iufsit confiftere, tófque ad nutum illius intuentes diligenter rainiftrarc. Adcrantvn-gucnta , coronæ ; inccndebantur odorcs ; menf» conquifnifsimis cpulisexftruebantur. ïortunatus fibi vidcbatur Damocles, In hoe medio apparaux fulgenié gladium è lacunari fêta equina appenfum demitti iufsit» vt impcndcrei illiusbeati ceiuicibus. Itaq. nec pulchros illos adminiftratotes afpiciebat, nec plenum artis argentumnec manu porrigebat in menfam ; iâipfæ deflucbantcoronx. Deniq. ex-ôtauit tyrannum vt abirc liceret, quod iam beatus nollet elle. Scilicet didicitiftctyrannoiù vitâ,cuiu« fplêdoré tâtopere admirabatur,tenui filopcndcre.

1D? quo cruciatu timotis angi fol it um Nero- snet. in N*, netncéfemusî qui pcrfcamp;a matris cæde, fæpe con-'““**?’« ' ~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dd ni)

414 COMMENTARIVS IIÏ.

feü'us cft,fe materna fpccie exaqitari, vcrbei*ibufc{» furiarum ac tædis ardcntibus.Quàm iucundâ vitarrt '’’y’quot;'?' eeid'c Caliquot;ulam Si Caracallam pntamuspqui areas vexiotut. variorum venenoru plcnaslccum circumrerebant, turn vt aliosjtiimvt feipfos veneno tollercnt,(i forte cfTct opus , nein ma nus inimieorum viui incidc-rét.Qmd Hcliogabalü?qui funesferi(oamp; coccoin tortos paraucrat, quibus, fi nccclt;rcc(kt, laquco vi-tam Hniret. Paraucrat amp;nbsp;gladiosaurcosquib. fe oc-ciderct (ï aliqua vis vrgcrct. Ncq.profcéfö inter artes tyrânicas vllafollcrtior videturquam vt mature prouideant tyranni vt morte in potciiatchabcant, fiquid immineatgrauius. Sxpeenim illis fupremd illud auxilium creptum ert,quum maxime co cgct: fïcuti Neroni contigit,qui nee amicü ncc inimicuib Inbuit cuius manu pcrirct. Adiuuitquidc cius mi' nü Epaphroditus à libellis,vt ferrü iugulo adigerct, fed neq. is ncque alius foli id tentase aufi fucrat. Si fcriba illeà libellis ludii fenbç iftius Machiaa. fre-

qucntalfetjhauddubiè ad cardem fuilietaudacior.

C E T KR V M quemadmodum bis præceptisMa-chiauellus fibi hoc vnum proponit vt tyrannu in-formet, ita nobis pro tyrano habédus elt qukamq. Tyrannidis hçc in praxiu atq.in vfum vertit.Qiüfquis igiturin-“oquot;’« ter fubditos difsidia óc fimultatcs touet: qui/quis pcrniciê ftruit iis qui reip.incolumitatcm amp;nbsp;inftau-rationem procurantdsprocómuni hoftcamp; tyran-no cenfendus eft.Sut amp;nbsp;a li ç Tyrannidis notç.cuiuf Dionyf. lu- quot;1°^' eæ quas fupra ex. Bartolo protulinais: amp;nbsp;lyc.lib.4. quas fcriptorci in Tarquinio Superbo extitiffè me-morant. Hic enim contemta plebe fimul amp;nbsp;patrib. confusifquc legibus ac moribuspatriis,amp; omni decor© cçrrupto quo çiuita« fub prioribus regibus

DE POLITIA: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41^

floruerat, principatum in manifeftam tyrannidem vcrtit.Acptimum fatellitio fc llipauitaudaciffimc-rumhominuna exterotum amp;nbsp;ciuium; tuna ncgotia publica donii plerumquc tradabat cum amicis in' timis.pauca veto in furo: controucrGas quoquc li-tium non ex iurc dirimcbat, fed ex fuis moribus, Prætcrea multos illuftrcs viros capitalibus crimi-nlbus inuoluit, primùm inimicos, póft etiam alios quibus putabat molcftam cffe mutationem ftatus public!, præcipuè diuitcs. Fuerunt amp;nbsp;qui clam ab tointerficcrentur,quorum ne cadaucraquidem vf-quam teperta fünf, itafublata per mortes exiliaque fenatus parte maxima, fenatum ipfe alium confti-tuit. Adbaec imperatis contra veterem morcm tri-butis plcbem grauiftimè afftixit. Habcbat poftre-mo paffim fpecnlatores Sc inquifitores tam diéto-rum quàm faftoruna occultos plerofquc, qui mifti confabulantibus,amp; intctdumdetyranno male lo-quentes, pertentabant animos ftngulorum ciuium; deinde quos fcnüfl'cnt prxfentem rerum ftatura moleftè ferre, defercbâtadPrincipcm'.conuidi au-tem pœnasaceibas dabant. Hifunt colores qui-bus hiftorici Farquinium depingnnt, poftquamcx rege legitimo tyrannus éfttdus cttzfimû'q. ex font notæ amp;nbsp;fignaquibus tytanni deptclendi poflunt, Ncque in brmandis tyrannidisopibus quidquatn videtur omififleTarquinius,Koc vno cxttpto quod [ Brutum non intcrfecit : qui error in arte lytanni-ca commilïus(vt dode annotat Macbiauellus)per-\ niciem illiattulit. Sed cius rei caufa fuit , quod 1 Brutus,ne auunculofufpeduseffet,conten.tu tu-1 tüs cfle ftatuft » ybi » wv« par^ prsUd j

COMMENTARIVS IIL amp;acl ftultitiæ imitationcm dcinduftria faélus cft; Qnjppcfoli fapientcsamp; probi viri Tyrannis fiifpe-ótiamp;inuifi:llulti,fatui,luxuriofi,pcrditi,a£iulatorcsi lcnonis, (icarij, notiarum prædandi cxpub!icoamp; priuato anium inucntorcs, amp;nbsp;ciuCdcm notæ homines, ilhsacccptifiimi func. Ncque tarnen continuo 'i yrâni extra pcticulum. potcft cnim inter Itolidoï amp;nbsp;Euuos cxoriii aliquis Brutus, qui uecop'natutn iilis cxitium üruat. Itaquc corum vita tenui fem-per filo dépendit : ficutidictbat Dionylius tyran-nusiiciliæ.

E X E M p L V M Hicronymi,Siciliæ quoq. tyran-ni, rcferrc boe loco iuuat.Is Hicronis,(qui ctfi nullum iusad principatum haberct^amp;proptcreatyrau-ni nomdn tulerit, bonis tarnen artibus partum fir-inatumq. rcgnum fumma iuftitia exerccbat) is ergo Hieronis boni amp;nbsp;modcrati Principis nepos crat:par BUS admodum quum auus morcretur. Itaquc Hiero tutores quindccim puerorcliquit, in iis Androno-dorum amp;nbsp;Zoilum generös, amp;nbsp;Thrafonem quem-dam,priinos;quos prccatus eft moriens vt fidem et-gapopulum Rom. quinquaginta annosab fe culta inuiolatam feruarcnt; iuuenémquefuispotiffimum Vcftigiis infiftere vcllcnt,dikiplina?que in qua edo-âus effet. Poft hæc mandataquum cxfpirallet, An-dronodorus pucro in concionem produâo (erat au tem tune x v ferme annorum ) vt nomen rcgiutn penes pucrum,regimen return omnium penes ie,effet, ceteros tutoresfummouetnuuenc iam effediâi tans Hicronymum,ac regni potcntcm:deponendo-quetutclam qua: ipfi cum pluribus communis erat in fè Vnum omnium vifes conuertit, Atque vtfc ipfum

DE POLITIA. 427 îçfum fub regisiuutnis autoritäre metuendum effi* Ceretjpurpuram illi amp;nbsp;diaderaa ac fatelVitts armatos citcumdcditgt;4uadiigifque ctiam alborum cquotum ex regia proccdentem, more Dionyfij tyranni, o-ftendit.Atque vteum prorfus abHieronis inftitutis aucrtcretjbunc tarn fuperbumapparatum babitum-que conuenientes fcquebantur mores •, contemtus omniumbominum » fupcrbæ aures, contumeliofa difta : aditus non alienismodö fed tutoribus etiam difficiles; libidines noue gt;nbsp;inhuma na crudelitas. Ita corruptis ab Andronodoro adolcfcentis moribus, eoniuratiointyrannicaputfafta;moxindicata,mi-rabiliter tarnen adexitum perdufta eft.Nam quum ab indice nominatus inter coniuratos Theodorus ?•»««». tjuidam torqueretur,vi(âum mails fe fimulans,aucr-tit ab confeiis in infontes indicium, Thrafoncn amp;nbsp;alios quofdam ab laterotyrâni nominans. Ita ftoli-dus amp;c futiofusiuuenis, ex Andronodorifententia, cuius deftinatis illi obftabant » prxcipuos amp;nbsp;maxi-me fidosamicos ad fupplicium tradidit. Qnarc pau lopoft tyränus, pofttjUam fe amicorum fido pvz-fidio orbaucrat,a coniuratis in viæ cuiufdam angu-ftx tranfttu multis vulneribus confollus eft. Intetfe

1 do tyranno, Andronodorus amp;nbsp;infulam amp;nbsp;arcem ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;alia quæpotcrat,quæ'i|.opportunacrant» præG-

fidiis firmat. Sed in pracfcniia tempori cedens, pau-lopoftj quum necjuicquam palam atque apcite pc-titum regnum, clam amp;nbsp;dok' affcÔarct, in curia in-

I tctfc(äuscft,ipfc,vxor eius amp;nbsp;vniuerfa ftirps tyran-l norum , tarn innoxijejuam quicriminiafi nes Ciât.'

Hicplerumque clKritq. iuniorum principum cxi-tus, qui intyrannos dégénérant ; fimulque corum

418 COMMENTARIVS lïf.

lt;jui Î1 los in prauos mores amp;nbsp;vitia præcipitant.

P o s T R F, M o hïc quoq. præteruolandum nort cft profani ncbuIonisfcclus,qinfuMato omni bonï amp;nbsp;niali diferiminc,ftrenui S’ virtiite præditi nomen Tyrâno attribuit. Nó eft hoe pcrinde vt fi tenebras claras.vitium honcftiim,ignorantiam doétam , ap-pcIIarct?Scd dc induRria amp;libcnsfacrilcgus ifte im-poftor ea dicendi genera vfurpat, vt exfecrabile o-diumTyrannidis,quod mortalium animis ferè in-fculptuni cR,quoad eius fieri poffit deleat: camqufi Principi gracam ac concupifccndam cfficiat.

XVI. THEOREMA-

Trinceps nonmïnm quamvitio ßbi cpncîliare poteß.

E R TIN A X ( inquit Machianel-lus) Imperator appellatus cft ad-uerfamilituin volutate,qui Cotn' modo imperitante, vitiihôô volu-

pcatibusdediti, licentiusviuere confucuc-rant. Itaque Pertinax princeps bonus amp;nbsp;fa-piensmiilitibusodiofuic, veritis ne militare difeiplinam veterem reducere vellet.Simili cafu periit Alexander Seuerus, adolefcens muleis egregiis dotibus inftruâus. Ex quo a-nimaduercedum eft,malcuolemiam homi-

num non minus virtutc quam vitio quxri. x Qiiare fi Princcps rerum fuarum ftatum tu-tari vult, eorum ingeniis aquibusdamnum aut iniuriam metuit, fefe accommodec:co-rumquc vitiaamp;quamuis corruptos mores imitetur.Quippe virtus amp;: honclU aótiones illic aduerfæ aique exitiofæ funt.

I Qj ID forte bonæ indolis fupcrcrat g^jj^inpiincipejfiquodfernen ingenuitatisin ^^^inimo ad virtutem propenfo latcbat ,id ’”*^ totum nunceucllic Machiauellus. Hand

wulto fecus ac(i dicerct, inter vitium ac virtute nihil efle difcriininis:ncque multum referre vtrum fe-quacur, dum quod maximè rebus fuis commodurn crit id potiflimum deligat. Potius tarnen vt vitio vta tur,Ptincipifuadct, quodfouendsetyrannidi aptius eft. Nam iiquis dixcrit,vitia malcuolcntiam bomi-num,fubditorumetiam,parcre: no minusvirtute o-diaquærirefpondct. In eamfcntentiam,Pertinacis Sc Alcxandri Scucri exempla coniicit, qui propter virtutes ( vt ipfc interpretatur) militum in fc odia conciuerint, Quis cacodxmon magis peftiferum dogma excogitate pofftt ? Siomne virtutisac vi-tij diferimen euertimus, quantum inter nos amp;nbsp;bru-ta animantia intereft?Nihil planet tantum quod co détériores amp;nbsp;vitiofiorcs erimus, quo humanum Ingenium in vitiafceletaque follertius eft natura bc-

1 ftiarum’. Verùm amp;nbsp;naturae iudicia, amp;nbsp;fenfus com-1 munis,amp; quotidiana cxperientia,demonftrant Ma- Boni Prinei-' çhiauellum hîc, vtin plerifque,impudentcr menti- P“ quot;‘S'“***

D’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;folum bonos amp;nbsp;egrcgios principes fubdiUi,

4JO COMMENTaRIVS III. bcniuolentia, fed malos quoq. amp;nbsp;vitiofos omnium odium fcquitur,ni(i forte aflentatoru,qui tamdiu a-morem fimulant,quamdiu aliquamex tyrannisvti-litatem fe captures fpcrat. Qma tarnen alio loco v-berrimè de Adulatoribus, eoriimq. fimulatabeni-uolcntiajdiflerui, hoc loco aótum agcre mihi confilium non eft.

Sed idem mortalibuscirca eminentes virtute« vfu venire exiftimo,quod lippis accidcre folet, quu folem intuentur. Nam vt hi fulgorcm folisfcrrene-queurit : ita nulla aut exigua virtutc homines,excellentes virtute viros pati non polTunt.Sic olim Athe-nienfis populus,quum iis qui virtute amp;nbsp;gloria emi-nerent ftipra ccteros ciues offenderetur , exilium dccennale (cxoftracifmon appellabant)principum , . alicui per interualla irrouabat. Sed inuidiæ giorise «i»ók Akib. aut Virtues cius prætexcbat metu tyranmdis. Qmp-pe fidei baud abfonum crat in popular! Reip. ItatU (qualis turn erat Athenis) magnum aliquem viruni amp;nbsp;multis virtutibus infignem captatofenfim fauore populi, principatum in ciues amp;nbsp;fummam autorita-tem in Republ. verfis in fe vnum omnium viribus, occupare poife. Ergo Athenis ij fæpc quorum con-fpicua erat virtus amp;nbsp;maxiroæ in ciuitate opes,a populo ca lege ab vtbc amoti funt; in lis Ariftides, Thcmiftocles, Alcibiades, amp;nbsp;alij magni virialiquot. Nulliustamen facinoris illud cxilium pocna erat, fed fpcciofum nomen habebat, vt autoritatis Xxiliumho- amp;nbsp;potent'ae grauioris diccrctur deprcflio.Na quuni Athen^isquot;' magnorum virorum virtutes admirarentur, fufpe-lt;äas tarnen habebant, ncque eas magis in compara-tione fui tolerarc,quàmlippi folem,poterant. Erat

D E P o L I T I A. 4îi

igkur amp;nbsp;aliqua cius pœnæ dignitas, ncquc vilis 8c

obfcurus in cam vUus incidcrc foiebat : donee irro-

gatione inflate decennalis cxilij Hyperbolo cuidi

fordido amp;nbsp;impvobobomini, cctcrum ex audacia 8c

popularibus concionibus opes naflo.bçcmulta in-

ftida eft. Qjmm enim co ad vexidosfugillandofq.

principes populus vteretur, atq. huius impulfu exo-ftracifmus Alcibiadiaut Niciæ ( qui ca tempcftite ciuiumpotétiffimicrant)imminctct,fiuc confocia-tisab Alcibiade faftionibus, fiue quód ciuitas prin-cipibus illisviris ægrè carituraerat, damnatio in ipfum Hypcrbolum vcrtit. honore, quum ob improbitatem fimiliter ac fummi viri multatus cftet, nunaquam illi in vita maior obtigit.

B. o M XE quoque hoe Catoni minori vfuucnit, piut.ïnCat. cuius quum probitatem , iuftitiam , fcucritatem, vaccines admirarcntur , gratis tarnen pkbi moribus praïditus ipfc non cflet, Confulatus repulfam tulit: malebatque populus mcdiocri virtutc præditishonores mandarequàna Catoni,cuius tarnen antiques mores mirabatur ôc laudabat. SicFurijCamilli,Pau liAEmilij,8cScip’,onisAfticani,virtutesadcælum

, latas, fufpeftas tarnen 8c calumniis petitas, Liuius ,,b amp;nbsp;hb.* 1 fcribit.Neq. illis accufatorcsgrauiusquidquâ obü-I cere poterât, quàmin eos nimiûgloriæ,nirniùm ho

norû congeftum cfl’c,quosilluftrib.viftoriis 8c ma-( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gnificistriurnphis belli domiq. pepcriflcnt.Pctilius

Scipionis African! aceufator, nihil propc aliud ei ' obiccit quàm non ad aliam rem in Aftam cum fra-1 nbsp;nbsp;nbsp;treprofcôtum,quàm vt quod Hilpaniæ, Galli3e,Si-

\ ciliæ,Africæ,iampridcm pcrfuafum cfl'ct,hoc Grç-1 çiæ Afix'q. amp;nbsp;omnibus ad qrientem ver fis rc gibus

4P COMMENTARIVS III. gentibûfquc apparerct vnum hominem caput colü' iiicnq. impcrij Romani cO'c : fub vmbra Scipionis ciuitatcm dominam orbistctrarum latere: nutuse-ius pro decrctis Patrum, pro populi iuffis,efle. It» infiinia intaftum, inuidia qua potcratvrgcbat.Ad ea Scipio nihil rcfpondit» quum huic accufationi re* fpondcri nihil poiVctrniG forte diccrctjVirtutcm fi-* bi inuidiæ amp;nbsp;fraudi elle non debere. Sed quum cam afuistiuibus tolerari non pofl'c profpiceret, Lintct num conccflit, amp;nbsp;ruri vitam cgit fine dcfiderio vt' bis. Quamobrcm ex his colligi poteft, præclaros viros propter eminentiu virtutum claritudinem fii* fpeótosamp; iniiidiofos (populo prçfèrtim deprauato corrupto)non inuifos aut contemtos, reddi.

virtntM»- Sed apud Principem ciufeemodi inuidixio' ïî'ncîprru- cumefl'enon decet : qui virtutc fpedabilcs virus fp eixeffe amarc amp;nbsp;foucre debet. Nam prxtcrquam quod vit' non debent, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alien ç laus,amp; rcruni ab eius miniftris bencgC'

ftarfi gloria,ipfi Prin cipl affignari folctjcxigua: vit-tutishominum opera rebus in magnis vti non po' teft. Qmppe egregia faâa virtutis effefta fünf. amp;nbsp;quemadmodum ex rubis vux aut poma dcccrpinf-qiicunt, ita Princepsa vitiofis aut modicæ virtutis bcminibus fumma laudc digna officia frufira cxfpc ét et. N q. vlla Principi iufta occafio effe poteft,cut præclaros viros fufpeftos habeat. Primùm, quia e-jufeemodi, multo carius dccus habentquam tenuis fortunæ homines, ncquefacile adducunturvt ali-quid foedum inceptu aggrediantur. Secundo,quum fe à Principe diligi fuamque virtutemcnitcfcereamp; bonorari vident, ca res bene agendi ftudium accen-dit. quod prauisconfiliisamp; inceptis aduerfum eft-Deinde

D E P o L I T I A. 435

Deinde exccUenti virtutc homines,magno amp;nbsp;gene- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

rofo animo funt ; ftruerc autem bono Principi infi-dias,quod pcrfidorum cft.magnitudini animi répugnât . Poftremo quum hic ætate Régna amp;nbsp;principals non tumultuaria amp;nbsp;violenta cledioneaut arabitu, fed hereditario iure vel Icgiiimis populi fuf fragiisdeferantur , amcntcsilli effent fialtiusfafti-gium aftcâtando quàm quo afpitare liceat, amp;nbsp;mo-liédorcsnouas,pro tutis,ccrtisamp; olim partis,noua, aaabigua, amp;nbsp;ancipitia,mallcnt. Si prætcr hçc virtuti adiumäa fit pietas, numqua in animum inducct vir bonus amp;nbsp;Dei metuens,vt vim aot dolu ncétatPrin tipi, quern coli amp;nbsp;obfcruari Deus in primis iubet.

Itaque Principi rcfiftcrc, cum Deo ipfo bellum ge-rere eft. Ac quum ciuilcm poteftatcm Dcusfua autoritäre fanxerit, danda in primis Chriftianis opera eft,vt fidele amp;nbsp;voluntarium qbfcquium Principi præftcnt, quamdiu is legitimi amp;nbsp;boni Principis locum tuetur amp;nbsp;parteis agit, ncque aperte in tyran-num dégénérât.

Cetervm quod Machiauellus Pcrtinaccm capitoUn fcribit propter virtutes odium militum in fc conci- tÓa.ub,s'.quot; uifle,perfpicuè falfum eft. Quamquâ enim ille Prin

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ceps multas ob virtutes commendabiliserat,tarnen

I propter fordeis amp;nbsp;auaritiâçquas inter virtutes Prin-I cipis poft Machiauellus enumerat ) male vulgó 1 audiit. Puit enim adeo fordidus amp;nbsp;lucri cupidus vt \ mcrcaturas exerecretiam Imperator per homines fuos.non aliter quam priuatus folcbat.Et quü quan-tulacumq. parci fenis liberalitatc conciliari militum animi potuiffent,aliraentaria ctiam compendia q^x nouem annprum exinftitutoTraiani debebantur, ..... _ _

434 COMMENTARIVS III, obdurata vcrecundia fuftulit. Itaque quum ex iïs ifi contemtum fimul amp;nbsp;odium militum veniffet, ab üs intcrfeftus eft. Alexandrum Scucrum quoq. ob matris Mammeæ fordcsnimias parfimoniamquecrg» legioncs inuifum.fui milites cum ea interfccerunt, quemadmodum Herodianus æqualis iis tempo-ribus fcribit. Perpcram ergo à Machiauello profe-runtur exempla Alexandrjamp; Pertinacis, vt probet Principes ob virttitem , inuifos reddi. Deinde etfi milites, à quibusinterfeftuseft Pertinax (qui licen-tiæ luxutiæ'que à Commodo ita afluefadi erant.vt baud minus vitiaPrincipum amarent quàmolini virtutes verebantur) amp;ij aquibus Alexander (qui fub Heliogabalo omnibus vitiis fefe immerfcrant) etfi,inquam , illi virtutis hofteseffent, ex iistarnen excmplis perpétua lex aut régula conftitui non debet. Latrones amp;nbsp;iicarij iudicia amp;nbsp;magiftratumode-runt; quis tarnen inde colligit Principemplus fibi inimicitiarum quam beneuolentiæ ex co quærere, | quôd iudicia feuerecxcrcet?Q^re hçc amp;nbsp;fimilia e- I xempla pro exceptionibus regulæ vniuerfalis ha-benda funt,cui,vtcunjque aliter interdum cadat,fuâ fempertarnen confiât veritas. Quemadmodum haec apud philofophoscnuncîatio, AEftatem calidam, hicmemfrigidam,clic,ctfi nonnumquam hiberni nonnulli diesæftiuis nonnullis çalidiq-

res lint, vera effe propte-

rca non definit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

' r ' xvil. 1

435

XVII- theorema-^rinceps aliquem ßmper aduerßir 'wm in Je alere debet, gt;f eo oppi'fjjo j^otentior teribdior'pideatur.

RIN c 1 p E s {inquit nouus ifte A-

kfl I 1 J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/* z* t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Comiti.dc

naxarchus) crclcere folent, quum ptindpe ® moles amp;nbsp;difficultates fuis dcftina-*^^®^^tisobftantes fuperant. Itaq, Prin-ccps fapiens ingeniofa quadam follei:ciaagt; liquem infeaduerfarium foueredebet, vc illius opprcffioneac ruina fuas opesampU-ficet. Talis cnim aduerfarius magnitudi-nieius äugend« materiam præbebic ,acve-luti gtadum quo akius afcendat.

notxboc Theorema cuiusfu-

% periora ilia, non alio etiam fpeôat quam fj. © nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Princeps omni ope inetum fui potius tit fenipet

^^‘■■^quam bcneuolcntiamparet. Scd Principe qui ex Machiauclli praeceptis a^ere decreuerit, mul turn laborare non necelTe eft qua ratione inimicum

fibi comparet.Qmppc ea via numquam dcerunt illi hoftes, amp;nbsp;inteftini amp;nbsp;externi, imo etiam domeftici.

Scd fore vt eos opprimât,quo fui foimidinem incu-tiatomnibus,nemo eft qui pracftet : credidcrim ego potius, amp;nbsp;die hoc pro certo habcat, futurum vt iUi f _ ... nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;..

43lt;$ COMMENTARIVS 11T.

T*c Annal, cum tandem fubuertant.Quum Milichi indicio Ne-ro grauem coniurationein aduerfus fc faâam co' gnouiOet, illi ad hxc pcragenda quæ bic Machia-ucllus docct diligentia aut fæuitia non defuît. Ergo quum agmina conturatorum ad fupplicium ipfius iulïu trahcrentur,tantum fuiterrorem iniecit, vtfo-»» lum NeronisnomenformidabileefTet.Ita fimul(in-» quit Tacitus) compleri vrbsfuneribu», Capitoliuffl » viâimis:alius filio,fratre alius,aut propinquo,aut a-j» mico',intcrfeâ:is,agcrc grates diis, ornare lauru do-gt;» mum, genua ipfius aduDlui»amp; dextram ofeulis fati-»» garc.Nec minus in fenatu, cunlt;âis,vt cuiq. plurimû iy mæroris, in adulaiionem demiffis, décréta dona amp;nbsp;gt;gt;nbsp;grates diis:propriûrque honps foli,cui crat vetusx-” des apud Circum in quo facinusparabatur, qui oc-,» culta Conturationis numine retexifleti decrctutn e-tiam vt templum Saluti exftrucretar, eo loci ex quo ,, Sceuinus terrum promferat. Atque idNcrogau-diumcredeos(quodgaüdij tantum imitamentutn e-rat ) omni fæuitiæ gcncrc graQ'atuamp;clLmox fatiatus pœnisamp; vltioncfatis expiera feCurus, de publico mçrore quaft prorfusdebcllatishoftibustriompha' bat. Sed multo aliter euenit. nam hisaliis fuper alias cædibus ceterifque fcclcribus j tantum in fc hoffli-num odium conciuit,vt omnes prouinciæ ab co de* fi^crcnttdonec ab omnibus dcllitutus, priterquam à quatuor aut quinque libertis qui ilium fiigicntcffl profcquuti funt,fu3 ipfe manu caderet. itaque Ne-ronem follicitum elle non oportebat qua ratione inimicos in fc pararct : qucmadinodura hic docet Machiaucllus. Ncquecnim iismoribus deede ilK vmquaminimjci Poterant. quemadmodum amp;nbsp;fatis

D E P o L I T I A. 4J7 I multi Temper exiftunt qui ceterostyranos odcrint.

N A M quomodo tyrannis inimici non eflent, quando cgregiis quoqiic Principibus exoriuntur

aduerfarij?Sed liac de re prxclarum Philippi Comi

næi cllogium hie inferam, qui lib. Hift.5.cap.i8.in oeus euiqu» ' banc fere fente nt i am fcribit ; In rebus humanis ita comparatum eft, vt nullusferè fit populus, nullus um aiiquc« Princeps,nulla ciuitas,cui non æmulum aliqucm amp;nbsp;aduerfariû Dcusexcitarit. Gallis oppofuit Anglos, amp;nbsp;AnglisScotos.Lufitani Caftellanisoppofitifunt;

Granatenfes Lufitanis.Inter principes Italiç amp;nbsp;po-tentiorcs ciuitates perpétua fimultas intercedit. lie cetera Régna amp;nbsp;principatus inter fe diffident.Nam liqui Princeps aut fiquæ ciuitas fccura fine vllo mctu hoftili viucrct,luxutiantibus otio animis,prin cipatus in libidinem amp;nbsp;tyrannidcm vcrtcrctur. Ita Deus dum fingulari prouidentia Principib. 8f ciui-tatibus excitât æmulos,iUisvelut quofdam ftimulos fubdit, vt alijaliorum metu modcftè amp;nbsp;tcmpcran-ter fe gerant.Neque vil a res eft quæ Principem me-lins in officio contineatquàm aduerfarij metus.Ne que cnim Dei metu,aut caritate proximi,aut ratio-nis imperio(qua: tnaximam partem Principes negli gunt)aut legum reucrcntia(quarum vinculis folutos fe elle putani)a libidine amp;nbsp;ceteris vitiis deterrentur, fed fola hoftis formidine . Et aliquanto póft Co»^”''‘'P“

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* V 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;decaicntes,

minxus, hac quæftione cxpedita, aliam huic anne- Ddmetu xam aegreditur.Quatnicaufia eft(inquit)curPrin-1“°‘lu' cipes in rapinas amp;nbsp;Icelcra prorumpant, Iprcto dim- „j næ poteftatis amp;nbsp;iuttitiae rcfpeélu ? Incredulitas hoc “ efncit,inquit.Nam fi Principes amp;nbsp;ccteciomncsccr-« to ftataetent Dcum effe qui fcelus nullum finit im-

‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ec iij

45« COMMENTARIVS Ilf.

,, punitum : horrendas amp;ætcrnaspœnas mancre ÏJï'* ,» iuftos amp;nbsp;iinpiosïcredibile eft neminem fore qui vilt;y ,gt; lentcr aut auarè aut crudeliter aliquid ageret. Om-ïj nia igitur mala amp;nbsp;calamitatcs ex Fidci defedu pro-ficifci perfpicuum eft. Cui rei argumento vel ipfi

)gt; PrincipeseHc pofliint. Nam quü ah hollePrinceps yj aliquis captiuusdetinctur, quid habet in rebus tam y carum aut pretiofum quod pro fui liberatione non yy dependat? Quidquid tam c fuis quam è populi fa-y, cultatibus corrogare poteft, hoe có totum confert: „ quemadmodum accidittemporibus Ioannis Valc-yy fijy Galliarum regis, quicaptusab Anglisapud Pi-yy élonesy dépendit eis trie ie s centena francorum mil-yy lia,amp; limul dedit Aquitania.id eft tertiam lêrcGal* f, liæ partem : quz tune ad extremam inopiam reda-yyfta, corio cui clauus argenteusinfixus erat y loco^ i, pecuniae vtcbatur.Hæc omnia ille prorecupcranda yy libcrtate perfoluit y Si vt nihil plane dediffet, Angli yy tarnen non erant eum interfeduri : atque vt id fecif-yy fent, quota tame fuiflet ilia ( quæfo) pars cruciatuu yy inferni,qui poft hanc vitam impios manent?Cur au-yy tern fe y fuos liberos, amp;nbsp;populumy hac pecianiarutn yy collatione exhaufit? ideo fané y quod certo fciiet ft yy non alioqui è captiuitatceuafurum. Qmduisigi' yy tur i II e fee it vt è vinculis expediretur; at verb vbi re-yy-perias Principes qui pofteaquam femel aliquid per yy iniuriam,aiit quocumque modoy occuparinty relti-yy tuereillud vclint. Itaque ncq. ratio gt;nbsp;nequciuriliu-jy randi religio, neq.mctusdiuini numinis, neezqui-yy tas vlla,ncqucinferni cruciatus perpcniiy fleftereil-yy los poftu nt vt quod alienum eft, quod à fe mala li-'»» de poffidcri feiunt, id reddant vitro. Id ergo nub

( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jaextc

D E P o L I T I A. 4jÿ ■ U ex re adeo fit quàm incrcdulitatc. Qidppe no crc- «

dunt Principes fore vt Deus aliquando ab ipGs fcc- «

lerum pœnâs cxpetat,amp; pro fabulis habcnt quæ de lt;«

înferis dicuntut.Certiffimum taméeft fore vt Deus «

in cos non minus quàm in alios anima ducrtat,fi nô «

inbacinvita,tertcinfutura.Verùm(dicetaliquis) u

tjuisde potentibus quæftionem liabiturus eft? quis »t illos coram indice accufabit? quis pœnarum er it cxa i* ftor?Certè querimoniæ Si lacrymæ miferorum bo- lt;t minum,quos crudelitcr vexarunt, viduarum ôc pu - « pillorum fufpiiia Si gemitus, quos parêtibus amp;nbsp;ma- lt;e ritis inhumane orbarunt : breuiter eorum quos for- lt;t tunisomnibuseuerterunt,lamenta Sc voces,pro ac- lt;t cufationeeruntiquamilli omnes coram fupremo Deitribunalififtent.Qui màgnitudine fcelcrum of- lt;« icnfus,non femper concedit diuturniorcm impuni- «« tatem, fed illos aliquando prxfentibuspœnis ver lt;« lgt;erat:amp; quidcm ita euidcnter vt dubitari non pof- « fitipfum iniquitatum efle iuftum vltorem. Scdquo « priuatos homines altiusfupcreminentPrincipcs,eo ‘t etiâgrauiusôi peritulofiuscadunt. Præfagiumauté « jpfonim ruinât nullum certius,quàm vbi Deus me- signiamp;pre lem illis ita imminuit, vt, fapientum conûliis repu-diatis,prouehant homines nouos, ftolidos, vecor- inneipU, des,amp;affentatoresqui omnia ad ipforumgratiam “ faciant amp;nbsp;loquantur. Nam ftmulatq. hacc eueniunt “ Principi, îpG à DeoruinamSe pcrniciem immine- “ teftituerepolfumus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“

H AE C in fumma fententia eft clariffimi amp;nbsp;fa-.

bientiffimi viri Philippi Cominæi, iifdem ferè vernis ab eo feripta, de cauffa propter quam Deus ad-Herfaûos Principibus commoueat. Quæ quidera Ec tiij

440 COMMENTARIVS III. germane Chriftianaeft, amp;nbsp;ab bominis vfii rerun! tralt;ftandarum pollentis prudenti iudicio profecta. Cominæus enim totos triginta annos à rege Lu-douico X I, amp;nbsp;Carolo v ii i eius filio , Icgationi-bus obcundis amp;nbsp;fummis negotiis gerendis adhibitus eft. Ncq. cum eo vlla ex parte conferendus eft Ma-chiauellusjvilis fcriba amp;nbsp;tabularius: cui quum nulla vmquam grauior res co mi Ila fitquam vt Floretin« Reip.rationes referret in tabulas, ab bis rudimentis orfus,aufus eft fefe Regum principumq. negotiis in ferere, atqueeos docerequænam lit optima Reip. adminiftrandæ,aut verius tyrannidis moliendæ,ratio. Siquisvero præftantiHimi biftorici Cominxi Annales lcgerit,in iis multa luculcntaque præccpta comperiet, ab eo longa experientia rcrum diligenter colleéta amp;nbsp;notata,ncq.minus idonea bono Prin-cipi formandojquamTyranno Macbiaucllica.

P o R R o quia infignis inter multas eius ifta fen-tentis eft, quam fuperius protuli, Deum videl.alte-narc mentem Principis quern pcrdcrcconftituit: ad cam confirmandam veteris cuiufdam fapicnscllo gium admnEam,cuius meminit Sophocles:

Soph.in An- Sapienter (inquit) ex tjuodam^ tigoae. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ce lehre ditlum profeElum eft,

fJMalum vidert ali^uando honum-, ^lli ejfetcuiuf

'DtM agtttn talttmttatttfLj.

xvin.

Trincipi peter are,fallere,amp; Jißimulare,ß-Tie ^üa âu^itatione heer, nam decipiendt artißex Jemper altquemßatidt opporett-nnmnancifittur,

RI N c E T s(inquit Macbiaucllus) amp;sitnperii fi-^c piindu! nes prorogate vult, artem fallen-di edifcat neceffe eft.Hac arte lo-annesGaleacius ducatum Mediolanenfem Bernardo auunculo fuo eripuit. Romani quoque per nomen fimulationcmque fo-cietatis ac foederis Latinos populos ita imprudentes circumuenerunt , vtpriuseosin fuam poteftatem ac feruitutem rédigèrent quam lUihoc fufpicarentur. Magnae quide adfallendumfimulationesjdiffimulationes amp;periuria adhibëdafunt-.fedPtinceps qui ad id natura amp;nbsp;arte faélus erit,profpctos sc-per ince^torum habebit exitus.Homines e-nim fereadeo fi m plie es paru cauti funt temporlq. ac præfentibus ncceifitatibus a-deo feruiût, vt fallendi artifex fraudi fëpcr aliqué paratum atq. opportunum repenat. Poisé inhâc fentétia innumera exépla foede rù,induuarû,ptomiffotû,referrc,quçàPtin

COMMENTARIVS lit.

cipibus violata felicem euencuhabueruné» Recens tatùm eins rei teftimoniu profera. Alexander vi.Pontifex nullam vnquaaliä arcem quam impofturam excrcuic, nequfl ad aliud ftudium animum adiunxic ; nequc vllus vmquam excitic,qui aut promifla ma-gis exfecrabilibus facramenciscofirmarct, aut qui ea minus fanda haberet.Fraudes ta men illiamp;periuria bene cciTcrunt. quippc hic hominum ingenia tradarc amp;nbsp;vcrläre nouerat.

■ HE ORE MA hoc nihilaliud eft quàm amp;nbsp;amplificatio fupcrioris il-lius.qua Machiauellus docet Principi es-pedire vt Vulpemagat. Siquidctn nunc cxponit quid fit Vulpem agcrc: Fallere videl.dif-fimulaie amp;nbsp;pcierarc,atque his virtutibus Principe^ ornatum efle oportcre contendit. De Fallaciafcii aftutia paulo ante abunde diflcruimus : de Perfidie amp;nbsp;pcriuriopöftaliolocoagemus. itaq. paucishoC tranfigemus, nefæpiuS itercmuseadem. Ncq.tam cxiguae mentis vllus eft quin agnofcat hanc dodri-nani non Principi tantùm indecoram, fed amp;nbsp;cuiuf cumque fortis homini,efte. Immo fi eius rei AEgy-ptij illi erronés j amp;nbsp;circulatorescircumforanci cetc-rique eius generis asrufcatores,iudiccs caperentur» baud dubitem ipfos dogma hoc vt imprum amp;nbsp;exfe-crandum damnaturos.

Qv^oD feribit, Impoftore,femperaliquemftail di opportunum nancifei tnon nego femper exifte-

DE POLITIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;445

re fatuos amp;nbsp;incautos homines qui ah eo imprudentes dolo capiantur, immo ctiam nonnumquam acu tos amp;nbsp;fagaces:fed nemo tarnen adeo ingeniofusimpoftot gt;4 failcndi artifex eft quin fæpius ctiam ipfe fallatur. Vus wpuiu. Nam fimulatque patucre cius fraudes, nec negotij, nec commetti),quidquam cum co habere volunt homines : aut fi cogantur, ne ipfi irretiantur,occu-pare amp;nbsp;dolos ci ncéterc ftudent.Ncquclicitum mo dó fed laude dignum quoque putant Crctiflare ad-uerfus Crctenfcm. itaque fieri non poteft quin de-ceptor, multorum infidiis appetitus amp;nbsp;fuistentatus Mtibus, faepe in fuasipfc pedicas,quas aliis ftruxe-ratdneidat. Qo'ppe Si nemo vnus adeo huius artis impoftoriæ peritus eft, vt alios fe dodioresreperi-re nonpofsit; amp;nbsp;multorum follertia vniusverfutias facile eludit. Ita non raro cuenit vtfallaciainau-

torem vertat,amp;(ficuti prouerbio fcrtur)cornix cor» nicieffodiatoculos.

N E c\y E cius rei longius exemplum peta quam ab ipfo Alcxandro V i,cuius earn rc peritiam com-mendat Machiauellus. Quo enim fpeftabant cius fraudes ac pcriuria, nifi vt Csfarem Borgia fpuriu, fuum, regem Italiæ, mox totius Chriftiani nomi-1 nis, fi poifet, facerct ? Sed confiliorum ac incepto-1 ru cius tragicus fuit cxitus, ficuti alias expofuimus. ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ccterum qux fuit caufa cur toties ille Pontifex prin

cipes Chriftianos, in iis Ludouicum x 11. regem GaUix,impune falleret? Quia nimirum ca tempe-i ftate adeo vehemens bullarum Sc fulminum Papa metus occupaucrat hominum animos, vt Icgatum 1 nbsp;nbsp;nbsp;Dei in terris vulgo credercnt,omniàque eins verba

I habercnt pro totidem oraculis, H«c restum Pap*

444 COMxMENTaRIVS III. impoiluris,famam amp;autoritatem circumdabat: quum cius hodie fomnia pucri quoquc ludibrio ha-bcant, nihil cft iam quod talibus illccebris homines incfcarc fpcrct.

Q^o D dicit Machiaucllus vcteres Romanot per nomen amp;nbsp;fpcciem æqui fœdcris ac focictatis rc-Socïj acfcc-degilieinferuitutem Latini nominis populos,fabu norm'i^fcTu^'ä nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Q^ppe(vtiex Hilloriisparee)omnes

nonttanc. diucrfis tcmponbusfubegcrunc.Ita tarnen cum illiï pacem Si amicitiam pacifcebantur,vtquumtanqua bcllo viftis leges diccrent, cas fibi paulo commo-diores quani illis darétrneq. id iniuria. Nam quuni iure gentium vidi vidoris fcrui fintjamp; omnia ei quiarmis plus poteft dedantur,multo magisipfe iusamp; imperium aliquod in vidos obtinere debet. Imperium autem hocinfubados populos penes fc retinebant Romanian omnibus foederibus : Ne vidcl. focij amp;nbsp;amici cuiquam bellum infèrrc pof-fent finefuoarbltrioamp; confenfu : deinde vt ad Ro mana bella milites ex formula datent. Cetcrum ve' terem libertatem, priftina iura, fuas leges, religio-« nem, magiftratus , Si cetera immota popults relin-quebant, ncquenoua vlla tributa illis imperabant. Ea conditio, fcruitus dici non debet »ficuti nomi. nat Machiaucllus ; aut fi ca fcruitus vocanda eft, nulla hodie Chrifliana gcnsexiftit, fiuccarum qux fub Regibus viuunt, feu qux Optimatum confilio aut Populi imperiorcgûtur,quç duplicisamp; quadru plicis fcruitutis iugum non ferat.

Iam quumMachiaucllus dicatArtcmdecepto riamPrincipi notam cfle debere, quaeri hïc poflet cautionisadhibertdjE gratia ,quænam finteiusartis praecepta

D E P o L I T I A. 445 præcepta.Huic quæftioni pro Machiauello rcfpon deo,ciusret nô poffetradi prçcepta fingulari3,qux ■vnicuique ncgotio accommodcnturad caucndam„ . , rirj nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r ■ nbsp;■ . f . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pnndpi» »B

tcaudem; led gcncraba pnncipta lea axionrata cius ùs impofto-attishæc effc, Audaciter pcierarc,CaUidè difsimu-“*’ latc, Inûnuare fc in animos amp;nbsp;cos pcrtcntarc, Fi-dem amp;nbsp;promiifum frangcre , amp;nbsp;cetera cius generis, quæ partim iam expofuimus, partim exponemus. ScdÈîc diligenter animaduertendumeft: Ingcnio-fo verfutiarum arcbitcéto non pafsim ncq. ci g a o-mnesFrangcndæ fidei præccptum vfurpandumef-fe.Nam fi vbique amp;nbsp;femper violarct, pcccarct in a-liamlegcm quæ iubet Callidè difsimularc;amp; quuni debeat boni viri orationem Si mores imitari, no-darctfci^fumamp;fubdolum animû palam omnibus côfpicuumfaccret. Itaq. vt omnia fimul artis prin-cipia obfeructjtidcm in paruis rebus feruabit, vt in Uu. Annal, magnis amp;nbsp;grauib. frangat, Qupd vtcauerct Scipio-^^'’-’'®'-néFabiusMax.moncbat, traiieerein Africam cum exercitu parantem: AnSyphaciNumidilq. credis (inquiebat) fatisfu,femel creditum, nonfemper te- “ méritasfelix cTliSi Éaus fide in paruis fibi pf çftruit,“ vt,quum bperaprccium fit,cummcrccdcmagna

1 fallat. Hbè'éonfilium Fabius vir fapientifl',S-ipio-1 ni iuuent imperatori dabat.Qua igitur via fidei fallt cis infidias cludemus, qu ç paruis in rebus çonftans^ in magnisdeftituitî Id plané agéddjquod foaéluru

, Fabio refpodit Scipio; Syphacisamp;Maffanilïï regû (inquit) fidei ita jnnitor, vt veriturus perfidiâ fim.

S ED amp;alia cautio cft adücrfus verfipcllcsiftos ‘ homines, fimulandi amp;nbsp;difsimulandi artifices, qui 1 nbsp;nbsp;nbsp;multa ptotn'ttunt , amp;nbsp;nihil minus penfi habent

1 nbsp;nbsp;nbsp;quàm vt promùïa F'^g'cndi cnim funt

XIX. THEOREMA-^rinceps ßire homïnum animosygt;£rßire bet,ygt;teoifraHdecircttmuemat.

Comment. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;R I N c IP e $ (înquit MachiaucL

Îmcptmcw nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noftra vidit, qui quum

hominum animos aftu tcadaro ôc pertentare noflenc, magnas res gefferunc, côfque vicerunt qui fimpH-cemamp;nudam fidem colebant. IdfitquU I Princeps vitium auc virtutem eius quem cir cumuenïrc vultjdiligentcr notât,amp;: ad cum • incfcandumillecebramnaturæ'ciusidonea

offert. Sic Appius Claudius, vnus Decern- lt;nbsp;uirorum qui Rom« creati funt, quüm fum- ! mumin vrbe imperiû amplexus perpetuo teuere vellet,potentifsimos quofque ducc-re in partes amp;nbsp;fibi conciliare ftaruit. In his * quumQuintum Fabium,egregium antca lt;lomi militiat que virum, honoris cupidum elfe cognofcecet,dignitatcs honores pol- !

licendp i

DE POLITIA. 447 licendo eum labcfecit, atquc ita tnutauit vc A P pij quàm fui ûmilis cffe mallet. Præterea quum nobiles adolelcentes RomanosÇalio-quin ingenue ôôliberalitcr educatos) diui-tiarum cupidine ex aetate flagrare intcUigc-ret,ad explendas libidines, largiendo polli-citandôq. ica obnoxiosfibi fidôfque fecic, Vt eorum fempcr circum fe,tamquam ftipa-torum amp;nbsp;miniftrorum tyrannidis, cacetuas haberet.QuatePrinceps qui eaartc homi-num animos verfabit, eos baud difftculcer

Galli nimium fimplicesl Vidctlsrc-a Sc laqucos quibustoties implicanûni ? Vos fimulationum nefeij libéré quæ fen-titis eloquimini, ftolidas voces amp;nbsp;incon-fuiras iaciùs, Macbiauelliüs iftis peôora amp;nbsp;affe-ôus nudaüs ;iUi Gmplicitatem veftram callidc captant, fpeculantur abditos fenfus vcftros, amp;nbsp;arcana eliciunt. ita vos incautos ininimo laborc illaqueant. Ipfi verb IcntijCunétabundi, taciti, occulti, fenfus fuos penitus abdunt: deinde fufpcnfa femper 8c obfcura verba : neque illis quidquam tcinerè ore excidit, quin multo ante cogitent quam in partem interpretari pofsitis,idquc ita in incertum 8c ambi-guum implicant,vtin contrarium plane fenfum «luàm quem vos fufpicamini diâa inflcâant. Neq. Verbbocquidemoccultum habent. Gallrifti(in-«

K

^48 DE P O L I T I A.

Infupcr fimul loquendo verba alij aliorumpræpe-diunt , amp;!ingua infreni omnibus cogitationesfuis apcriunt.Hüc certe nobis ingenue fatédum eft,nullius gentisquæ Gallis vicina (it animos amp;nbsp;volunta-tes tam facile introfpicipofl'equam ingenta Gallo-rum. Itaq. hoc Cabals Machiaucllitarum TuLiay dogma eft , neque alio magis vtuntui adres Gallis pro arbitrio verfandas.Sed ft banc corum at tem Galli cludcrc poflcnt»vna opera omncscorum conatusamp;confilia in’ringcrcnt : quibus paulatini omnes fibi fufpcäos autformidabiles fubuertunt, quo ceteris Turcicamin feruitutem detrufis, fecuri Galliascoloniis Ttalicisoccupent.

S E D hoc prsceptum varie vfurpatur rnimirum tarn vitiis hominum quam virtutibus animaducr-fis. Namfimulatquc alicuius Ingenium ambitione flagrare intelügunt, dignicate oblataperliciunt hominem , mox ampliorem pollicitando, eovtuntuC vt libet.Itaintrofpefto amp;nbsp;captato eius animo, euiu in fuam naflam attrahöt, vt nihil fit tarn feedum aut

iniquum in quo fuam illis operam non commodet. Sall-inCa- Nam(ficutiSalluftiusfcribit)Ambitio,quod vitium Ambitio in- pfopius vircutcm cft quàm auaritia, multos morta-gentium tna les falfosfierifubigit:aliud claufumin pc!äorc,aliult;l otum fax. lingua promtum : magifque vultum quàm inge-quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nium bonum,haberc.Itaquc infana illa honoris cu

pido multis Içpc ciuitatibus cxiti j caufTa amp;nbsp;omnium malorû quafi materies fuit. Quippe multis veterib. amp;nbsp;nouis excplis liquet, vecordi ambitione fspe in* cefos homines in partis pernicic coniurauiflc.Qn® tabes hodie nimiùm multorum mentes occupai ^ui obliti Ce omni iure diuinO) humano amp;nbsp;natur«h, ....... nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■quot; adpa:

COMMENTARIVS III. 445 ad patriam conferuandain obfttingt, earn tarnen féque at dues Gros obftinatis animis perditum eût, vt honoris fpedem inahem amp;nbsp;fumutn quemdam fortunarum,vitç,amp; animarum fuarum pretio emât. Verum quid facias talibus mancipiisambitionc oc-lt;çcatisamp; ebriis,quorum animos ifti pro libidine a-deo agunt trahuntque vt eos fuifmedprorum vitiis, velut hamis,inuncent?Eodem modo li aliquemMa chiauellitae ifti in venercm pronum elTc côpcrcrint, merctrices aulicas elegantes amp;nbsp;comtasfummittunt, quæbreui ilium fua libidinc,tamquam vifeo, impli. cent.Si cuius auaritia nudauetint, dono aliquo, for tè facerdotio aut alio munere, fibi deuinciunt, amp;nbsp;maiorum fpe ac promiftis onerant.Ita hominis cor rupto animo facile potiuntur. Siquemprobum, in bonoamp; fid« conftantem dcprehendetint,conantur ab eo promiftum aliquod elicerc, atque ex eo dolos illi neftunt.Sialtertusingeniumboni publier amas perfpexerint,munus illi aliquod anceps amp;nbsp;dolofum mandandum curant, vt ca via pellici in infidiaspof fit.Deniquepercontandis amp;nbsp;explorandishomihum ingeniis, amp;nbsp;Icrutandis corum virtutibus, vitiis,affci âibus, tnorbîfq.amp; perturbationib. animorum,vn-dique machinas fabricantur,quó cos in poteftate ha beant: fiiievt eos penitus tollat, fine vt in fuos mores formatis ad deftinatafua cxequenda abutantur. Ceterumcautiones,quibus eorum dolifraudéfq.vi-. nbsp;nbsp;nbsp;tentur,nó admodu difficiles funt,attentis quidem amp;

1 fapientibus. quippe,quum ciufeemodi exploratores ingeniorum latis hodie noti fint, vtin fuas ipfimet infidias précipitent,contra explorandi funt.

4^0

XX. THEOREMA-^rinceps qui,'fielet coa^t^, dementia amp;nbsp;lent täte quot;igt;titur,perntciemßtam accélérât.

IX vmquä cuenit(inquic Machia-uellus) vt comitas amp;nbsp;indulgentia qua Princeps in fubditos vtitur, quumrebellionis aut alioquouis metucoaótus id agit , grate ab illis accipia' tur. Populus cnim beneficia à Principe fic in fe collata grato animo nuquam fere am-pledituriimmo potius accepta ilia fert iis qui Principcm co neceffitatis inùitum trâ-xerunt. Atq. id populum fæpius ad quxren das rationes impeliit,quibus Principem in eas anguftiasdoti;qdaf, Quare numquam Princeps extremam illam neceflitatem ex-fpcäraredebet, vtfubditos comiteramp;libe- i raliter habeat. quippe adeo nihil opis in co crit, vt exicium quoque eins maturct.

gS A V D dubic longe honeftius atquc vtiliuî ' Principi eft, vtfubditorum obfcquiuni J bono amp;nbsp;moderato imperio anteeatî quam vt vim exfpeiftet, cogaturque aut fummum lus rigorémq. laxare,aut frangi. Confiliu ■ tarnen hoc Machiauelli plane impium eft, amp;nbsp;eiu/^ cemodi

DE POLITIA. 45t cemod't vtcxeo Princcps nihil nifi certam pcrni-ciemfuiacrcrum fuarum fpcrarepofsit. Quume-nim Piincipi fuadet vt fubditos duriter amp;nbsp;inclcme-tcr habere obfirmato animo pergat, ctiam quum necefsitatead clcmcntiamtraliitur: fi is defumma fcucritate nihil rcmittat, etiamfi infefta mukitudo NlmuPtin-non procul feditione abfit ,perftétque in inccpto immitis animus ; quid inde fequi potcft »præter i- »dobfequîû pfius ac reipubl. ftatus interitum? Qu3 gisnititur ftatusPrincipis quamconfcnfu amp;nbsp;vna-nimi obfequio fubditorum ? Si ergo obftinato amp;nbsp;inuifto rigore ac fæuitia fubditos co perducat vt i« pftus obcdicntiæ fcfe fubtrahant, nonnc cum cum principitu corrucre neceffe cft?Nam,vtluculenter Sophocles,

-HurA nimium mentei

Cainnt muxime ; amp;nbsp;durijftmum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;sophod. m

Ferrum aj/atttm ex i^nefirmtjjimum, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,,

FraUum ruptum plurim'um videM.

hoc Machiauelli confilium,quo rigida amp;nbsp;indexa pettinaria aduerfum fubditos tcndcrc Principifuadet, non minus ccttris regibus perni-çiofum eft quam Roboamo fuit, qui populum tri-butorum amp;nbsp;onerum Icuamcntum orantem obftina tè amp;nbsp;fupcrbèrcpulit.Q^ppe pje rex confillumlfti nimis compar fequutus, inclemcter populo' rcfpoii ditjfcduriusafperiufq. patrefuo ipfoshabiturum, nedum vt quidquam de oneribus folitis amp;nbsp;fuo iurc

1 deminueret. Itaqac tamminaci amp;nbsp;contumaci rc-fpöfopopup animos itaoffendit,vtmaximamrc-gtli partem amitierct.

Jam quoddiçic,populo ingrata effe bcnefecia

451 COMMENTARIVS III.

Benefieiiex- q^æ Prjnceps ncccfsitatc coaftus confcrr, vel cxpe* omni vtili-ncntiaipfarcfcllitur. Nequeenimadco acuta clt plebs, vt multumlaboi'ct in vcftigandiscaufisqust Principem ad hoe vel illud iubendum cdicendümT ve irnpulerint : fed eiufcemodi conftitutionum bo* nis perfruens, (quorum gaudium omnium aliaruni rerum fenfum præoccupat) non prarfenti tantum lætitia cfFufa, fedpcrmultos dies gratis, amp;nbsp;cogita-. tionibiis amp;nbsp;fermonibusrcuocata, ftuftis omrnibus

Eius rei paces Gallicæ,quæ Bella ciuilia exceperût, fatismuka exempla fuppeditant. Has enim pacis leges Euangclici ab inuito Rege extorfifle vider! poterantîamp; Rex contrariis ediétis, quum bella in-ftaurabantur, pcrfpicuc id dcclarabat. Nam inter alia Editäoanni 150 8,teftatus ell fibifcrqper cum animurn fulfle vt Religioncm illam Euâgéliçorum tollcretxam tarnen fe aliquamdiu tolerafle vtnecef* fitati ac tempori feruiret.Quarc Aulici earn per ludi brium Religionemtoleratam vocabant; Catholic? Romanam veto, Rcligîoncm rata amp;nbsp;a’pprobatam. i Qinmquâ igitur haec pacis ediâa Rex inaitus con-cedéret, nihilo tamcnftcîus populux ergaRegem gratus, eum vt boni publie! amantem laudabat gt;nbsp;pro ipfiusincolumitatc Deum qrabat.Sed f.ngamus , quod vult Machjaucllus, beneficia vi aut necefiitate 1 extorta à Principe gratiam omnem apud fubdito? 1 amîttere:an propterca fequitur clcmentiæ Principb in fubditos nullum fruétum extare ? Qmppeeore-medio populiquerimoniæ fedantur,rebellionum feditionùmq. materies,fiqua erat,difcutitur.Id Ro-niæ ïkpe accidifle pluribus excmplis ex Liuio pro-

' ' baripo- ,

b È P o L I T I A.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;455

bsripoteft. Nam quumRomæ atrox aliquod cerumen plebis aduerfus patricidsortumcrat, fimu-Ijitque ilia à patribns obtinuerat quod pctcrct,quie-feebat. Nori deeraril vtique inter Patres non minus ingenio confilioquc pollentes quàm Machiauellus tquales erant Appius, Coriolanus,C^æfo, amp;nbsp;ali j nonnullij quifuâdereni;, nihil feditionum amp;nbsp;turba-rum metu plebi conccdendum efie ; immo recupe-rarida iura quæ extorta fecefilone ac vi patribus effent; difeordiam ita magis accendi quàm dirimi,ne-que vmquamdefuturam certaminibus raatcriem, d peffimo exemplo feditiones non tantum impunitas fed pratmia quoque fcquerentur. Vinccbat tamcii in fenatu fencentia meliortPlebem per çqûa per irii-qua patribus reconciliandam elfe, ac potiuscederi-duttt popularibus procellis quàm refiflcndum efle. Sæpe in Gallia propter noua veiäigalia impofita po pularcs motus exortijfublatis veâigalibus exftindî funt. Quippe iri omni rc fi cauffam fuftuleris, efFc-âusquoquefitnul pereat neceffe cft. Nonnegoîd contra nàturam feditionis cffcjvt ex ca aliquid boni oriatur gt;nbsp;neque propterea feditiones amp;nbsp;rcbellîonci pefsimo cxemplo ciendas; fed viciffim cogitandùm éft, populum nutnquam fmeiüfta aliquàamp; graùi cauiTa in feditiohem exardefeere. Itaque üFuman-tem feditionem mature nonopprcflitPririceps,ac-tenfam reftinguére , amp;nbsp;quamuis fero remedio ne-gligentiam corrigerc,ne dubitet. Nam in ira amp;nbsp;fx-üitiaperfeuerare, irritatifq. antmis ignés materiém-que fubderc (quod Machiauellus docet)exitialc efl; riiulto tutius honeftiâfque omni contentione depo-ûta, mollire animosiquoties bqnum publicum prî-

Ff «j

454 COMMENTARIVS III. uacûmq.fuadct:qucmadmodum Phœnix apud Ho-mcrum Achüli præcipk;

'Uerum age^vince animum ipfe tuum fortijfime A' chille,

Uinct tram,fera corda dornamepeElorefaw EJfe ahù videare atqne implacabitis ira, lt;2^od minime decet at^ mdtgnZ efl-laudibns if^‘ ne^j fmt tales,^ttoniamplacaHturzftpfi

quot;D^ßtpertSic. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

ineptæ Mi- quominus id qiioq. obftniarcntboniPn’n^ chiaueiliti- cîpcs, Machiaucllicis diftinâîonîbus numquain in’ funt, Subditum prio' rem fupplicitcr dcberc veniam amp;nbsp;pace orarcrQnp^ Princeps conccflurus fit fubditis, ipfius arbitrij here eff ,ne vidcatur legesaccipcrc ab iis quibtist^'' cere debetmeq. cum iis feedus ex æquo fatcre. D-' decus fore Principi fiquid inuitus amp;nbsp;coaftus fg^' rit : amp;: alia ciuf tmodi. Prudentes cnim Principf’ (quantum ex hiftoriis colligcre licet ) tarn fubtil** ren'i diferimina amp;nbsp;vix pucris dignas ambages nu’”' quam feruarunt: fed pcrindc vt falus fubditorü'” amp;nbsp;fui ftatus incolumitas flagitabant, ita fi Cc aftn’” modarunt. Neque confilium falutarc inboncftui”»

ncq. conditioncs iniquas arbitrât! fiint,qUH bus integram popùli beneuolentiam amp;nbsp;obfequium fcruare

pon-cn,. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;

45î

XXL THEOREMA-

rinceps prüfens ßclem fertiare non debetj fidamno eieß,amp; occaßones proprer quai earn dédit,ßtUataßinr,

K V D E N s amp;nbsp;acutus Princeps ( in- ,, a* quit Machiaucllus) fidem lan-Ptincip-amp;

X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rgt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Il Coin.hb.J.

fte lcruare ncc potell nec debet, quum talis obligatio ipfi dam-iioeft,8ioccafioncs ncccflîtatcfq. quæillû ûd dandani fidem impulerunt,prætetitæ ôc cxftinétæfunt. Siomnes homines boni effent,ptæccptum hoc vitupcrari poffet •• fed. in tantahominum malitia,quum ipfi fidem non colant, Princeps quoq. fuam illis prx-ftatenontenetur. Ncq.metuendum eft vt Ptincipi defmt fpeciofæ cauffæ, quibus hâc fideiviolationem velet. Præterea proroiffa vi extorta poffe frangi cogitandum eft (præ fertim fibonum publicûagitur ) vbi vis aut neccffitas praeteriit. Cuius tei quum multa exemplalegantur, noftta ætate quoque id. quotidiano vfu confit mari ccrnimus. Nam non tantum ptomiffa coatta àPrincipibus ■Violantutîpoftquam VIS deceifit : fed cetera quoque non feruantur, vbi eorum occaûo« nés feu cauffæ fublatæ funt*

“ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;~ ' ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T£ iü)

COMMENTARIVS III.

B T s I in fupcrioribus placitisMachiaucP lus omnium qui funt 8c qui fucrut impie-tatcm ncquitiamq. fuperct,liîc tarnen nó tantum alios omnes fed feipfum quoquc vielt : ncq. inter ea quidem dogmata qua? homioö in homines officia fpeftantj vllumhoc deteftabi* Hominura lius cft. Nam fi Fidcs illàq. in diäis promifsiTquc conftantia ex hominum vita fublata fit ( ficut Mafia« confidt chiauellus tollere nititur ) omnes contraftus, cotn-ciuilem iuftitiam, 8c hominum inter fe focictatem amp;nbsp;communionem, fimul abolerî Dccefleeft, quæ finefidei fanftitateconfifiercnc-qiieunt. lam fi düToluto fidei vinculo, omnia ven-dendi, emendi, permutandi, commodandi, Corti-mercia, ccten'que contraftusSe omnis negotiatio, iuris æquadeferiptio , certaque viuendi difciplina, leges ac mores, difsipati intcrirent, quantum inter nosamp; bruta animancia interellet? Paullum admo-dum,nifi quod détériorés cflemus. Nam fublatis commcrciis necefie effet difperfos homines,in a gris beftiarum more vagantes, fine vrbibus, fine pagis» cultu 8c viäu ferino, in diem rapto viuerc. Quare qui è rebus humanis Fidcm cxpcllit (quemadm. Machiauellus) in filueftrem amp;nbsp;ferinum vidum rur-fum redigit homines, cófquc fpoliat omnibus com-modis amp;nbsp;vtilitatibus quæ ex hominibus percipiun-tur, omnib ufque illis artibus quibus exculta morta-lium vita tantum dillitit à vidu amp;nbsp;cultu beftiarum. Qnpd fiquisMachiauclli difcipulus refpondcat.eius con(ilium non cffc,Fidem fundituse commun! vita tollere, fed earn tantum violàre, quum ex ea re ali-qua capi poteft vtilitas , eôdemrecidere vtrumque contend»

DE P O L IT I A.

Mntendo ac propc paria cfle,pidem penitus tollere amp;, Earn emolumcnti fui caufla frangere. Nam qui pannum emit »amp; pcpigit fe pretium perfoluturum» vbi mcrccs acccperit,potcrit dicere fe pêdendi pretij fide amp;nbsp;paâo hac régula abfolui, quoniam fibi v-tilc fit amp;nbsp;pannum 8e pecuniam babere. Cui aliquid cotnmodatô vel mutuô datum eft,dieet fe àMacbia uello liberari commodativelmutui reddendi pro-miffo, quia fibi fcilicei commodum fit id retinerc. Similiter in omnibus contraftibus 8e commerciit fidei vioîatio quamlibet fœda vtilitatis vélo tegt Voterit s atque ita paulatim fides penitus ex bominû vitaeiiei. Haec funt effeâa 8f. frudus peftiferaehu-ius dodrinæ.

E.I veto refellendat,vel malotum quæinde fc-quuntur coniedura cuidensjvel infignis abfurditas, quæ vel imperitiffirais quibufquc obuia eft, fuffice-re poffunt. Sufficere quoque poteft Scripturæ facræ vnicum illud teftimonium, quo iubet Deus vt fidc 8c promiffa,etiam cum incommodo noftro coniun-da,fände obferuemus, Sed profanum iftum Hominem, ficutiantea'jEthnicorum teftimoniis refutate mihi confilium eft, atqueoftendere quàm male ne-gligentérque T.Liuium Icgcrit, in quem commen-tationcs illas fuas ignorantiæ iuxta atq. impictatis plenas fcripfit. C. Licinius 8c L. Sextius tribuni pl. leges aduerfus opes patriciorum amp;nbsp;pro commodis plcbis,promuIgaucrc5Vnam de çrealienojVtdcdu-do eo de capite quod vfuris pernumeratum effet» id quod fupereffet, trlennio æquis portionibus per-folueretur: Alteram de modo agrorum, nequisplus quingenta iugera agri pofiideret.Ad bas rogation«

45« COMMENTARIVS III.

difluadendas Appius Claudius Craflus expatritiii proccfsit, docuitque inter alia, hac dulccdincex a-lienisfortunis prædandi illici populum non dcbcre ad iniquas leges iubcndas : qaarum altera folitudi-nesvailasin agrisfieri,pellendofinibusdominos: alt. t fidcmabrogari,cum qua omnis Humanafo-C''rastollitur. Oratio Appij ad id faltcm valuit vt t '. mpusrogationum iubcndarum profcrrctur. Poft a fcmunciarium ex vnciario fcnus faélum, in pcnfione.s æquasin trienniuin,ita vtquartapræfens cflct,folutio æris alle ni difpenfata eft.amp; fic quoque parte plebis aftetäa, fidestamen publica priuatisdif ficultatibus potior ad euramfcnatui fuit.Sxpe quoque ab aliis tribunis Lex agraria promu1gatacfi,ne que vmquam fine niaximis rcrum motibus, fcditio-nibus ciuium cædibus, agitata. Ex quo apparet violationcm fidci publics perpctiio fecum calami-tates magnas amp;nbsp;malorum Iliada trahere.

liu. Annal. Rom AE, fccundo bcllo Punico,quum adeo æ-‘ rarium inops clFct vt ftipendium ex publico ad cx-ercitum Hifpanienfcm mitti non pofiet, re ad fe-i natumrclata,plcbinouumonus iniungi nonpla-cuit. quippe ipfum tributum conferentium numc-rum magnis exercituum ftragibus imminutum:tuni quifupereflcntpaucijfimultiplici grauarentur fii-pcndio,alia perituros peftc. Itaquc,quii neq. plebs tot per annos tribute eShaufta ftipendium ex alFe-âa re familiari pendere poftet, neq. pccunis quid-quam in atrario effet, nifi fide Refpubl. ftarct, opi-bus non ftaturam.Prodeundum in concioncm Ful-uio prstori efte, indicandafq. populo publicas ne-cefsitates, exhortandofq, qui redemturis auxiftent patrimonia,

DÉ POLITIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45lt;gt;

patrimonia ,vt rcipubl.cx qua cfcuiffcntjad tempus

commodarent ; conduceventq. ex lege præbcnda,

quæ ad exercitum Hifpaniefem opus effent; vt quu pecunia in ærario cfl'ct iis primis foluctetur. Hxc prætor in concione edixif.qua die veftimenta, fru-mcntum,Hifpanicnfi excrcitui præbcnda, quæque alia opus effent naualibus fociis, effet locatutus. Vbicadiesvenit, ad conducendum tres fociciates aderantbominum vndeuiginti.quotum duo poftu-lata fucre. vnu, ne co triennio alij publicani effent; altcrum,vt quæ in nauesimpofuifl'ent, ab boftium tempeftatifq. vi publico periculo cffcnt.Vtroq. im-petrato,conduxcrunt, priuataq. pecunia rcfpubL adminiftrata eft, amp;nbsp;quemadmodum conduéta a-mnia magno animo (unt, ftc fumma fide præbita; nee quidquam defidetatum, acfi ex opulcnto æra-tiojVt quondam, alercntur. Si de fide Romana du- ( bicatum effet, non tarn facile repcriffent in tanta return difficultate qui priuatis opibus rempublicaru fuftinerent ; fed quibus conftans diftoium amp;nbsp;pro-mifforum veritas non dceft,dccffe quoque non po-teft quicum contrabant.

Perse vs rex Maccdoniæ bellum in Roma-fj^J^i. noscoparans, quu Græcarum ciuitatumfollicitatis animis,in primis Acbæorum gentis conciliandæ fibiviam quæreret, literas ad Acbæos fcripfit. lis recitatis, amp;nbsp;plertfque benigne amp;nbsp;moderate fcriptas i effe cenfentibus : Callicrates ex iis qui in eo verti 1 falutcm gentis credtrent, fi cum Romanis inuiola-' turn fœdus fetuaretur : Parua ( inquit ) aut medio-i etisres, Acbæi,quibufdam videtur agi ; ego maxi- n ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rac grauifsimam ornni^ gt;nbsp;non agrque tantùm ar- «lt;

4(îo COMMENTARIVS lit „bitror,fed quodammodo aftam cflc. Q^scm’iri „non vidct viam rcgiæ focietatis quæri»qua Ro-„ manorum fœdus, quo noftra omnia continentur» ,, violctur ? His amp;nbsp;multisaliis prætcrca rationib. Callicrates Romany focietatis amp;nbsp;fidei publicçcauflaril agens, impcdiit ne de Perfci amicitia accipicnda de-cretum ficrct:amp; pcruicit vt Acbæi,Romanam focie tatcm , vnamtum interns vcl viribus vel fide Habilem,fouentes,ne legatos quidem aiit nuntios régis admitterent,per quos aliquorura ex ipfis animi fol-licitarcntur, ncearesfidcm fuam Romanis fufpe-âam redderct. Huicconfiliofuffragatur præclarû hoc M.Antonini Cæfaris ellogium, Nihil grauius amp;nbsp;calamitofiuseflcquam fidem nullam in homini-

bus cflcjcamque violari ab amico: fine qua nulla a-micitia,nulla virtus,tuta efle poffit.

C KT E R V M quum famæ fidei damna maiori fint quàm qua» æfiimari pofiint,n5 tâtùm fidei vio-latæ crimine fed fufpicione quoqucj^uôa'd cîus fie* !«hnec per- ri poffit, carendum effe Fabius Maximus mcmora-einne iCpèi- bili exemplo docuit. Annibal omnibus belli cladi-i/Ja' 1 Italiam vrens, quumei àperfûgis monfiratus lib.ü. ' agcrdidatofisFabijeHetjOmnib. circa foloæqua-tis, ab vno eo fcrrû ignémq. amp;nbsp;vim omnem hofliû abflincri iuffit, vt occulti alicuius paôica merccs vi deripoflet. Fabius verb care inuicfiam' fibiquxri

profpiciens, qnum tunequoqüeargcntum proca-ptiuisdebitum , quoniam non confuluiflct patres, ïardiuserogarctur, necui fua fidcs fufpeda effet,in-uiolatum ab hoHe agfum miflo Romam filiô ven-didit, fidémque publicâpriuatoimpendio cxfoluit. Ac nihilprorefto in hominum viû focialifide ad ■* ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;extré-

D E P o L I T I A. 4«i

cttreÄum confiant! gtatiuseft,præfertimquum fo-ciorum affedisrcbusinuiolataferuatur. Itaq. Ro- Lia. Anntt man! arnicorum amp;nbsp;foci or um numero habcbant, 8c bene defe meritos exiftimabanticosqui ipfisbello implicitts focialem fidem colerctSc fidclium focio-tum ofricio nondceffent. Secundo belloPunico quûPtolemæus rex AEgypti in fidemanfiflct,pcr-aftobellolfgati tres ad eum Roma mifsi funt ■, qui annunciarét viâum Annibalem Pœnôfquc,amp; gra-tias agetent regi,qu6d in rebus dubiis,quum finiti- « mi etiam focij Romanos dcfererent,in ftde manfif-fet-.amp; pcterent vt priftinum animum erga populum Rom.çonferuaret.

A T T AL V 8 rexPercami virtute fua ad regiam J' • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. P ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• T • • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lib.jj.8i 17.

dignitatem petuenit. Huic viroÇinquit Liuius) præ- « ter diuitias fortuna nibii dederat ad fpcm rcgni.bis fimul prudenter, fimui magnificè vtendo effecit pri ,« mû vtfibi.dcindcvtaUisnonindignusvidcreturrc gno.viâisdeinde ptæliovno Gallis,rcgiûadfciuit « nomen, C4iqs magnitudini fcmpci animum arqua-uit, fumraaiuftiûa fuosrcy.it, vnicam tidem fociis n prxftitit:amp; qaum in Roman.amicitiam venifl'et, câ « perpétua amp;nbsp;conftanti fide ad extremum finem vitæ perdusit. itaque regnum Eumeni filio adeo ftabile ac firmû reliquit,vt eum Romani adiefta regni An-fioebi parte ftorentifsima præpotentc inter Afiæ rc ges fccerintiquia partis veftigia ingreffus (qui P. R.

I focietaté maxima filio bereditaté rclinquere fe mo-i riens dixerat) non animû duntaxatbonum ac fide

lem præftitiffet, fed etiam omnibus bellis pro ipfis arma tulilfet.

Quondam profeftóRomanisadeovcncra-^lis amp;nbsp;fan^la erat fides publica yt cam pro nuroiae

COMMENT AR I VS 11 T.

coIerent. Iraq, a pud eos follcnne 8i facrarium erat inftitutum Fidei, in quo pacis leges, fœdera, indu* tiæ,iureiurando confirmabantur, vt eins qui ca vio-larecfacruni düs infer is caput edet. Nequeinpri-uatis contraétibus fanélius vllû iufiurandum quàm fideirpnblicæ veto tanta autoritas, tâta exiftimatio» Vt nemtni tutius pecunias credere quàm Rcipubl. priuati arbitrarentiir. Bcllo Punico fccundo,quum forte Ccforcsobinopiam ærarij feiamlocationib. ædium facrarû tuendat û,amp; fimiliiihisrerum,abfti-ncrent, couenerc frequentes ad cos, qui hafti huius generis aflueuerâttbortatiq.Ccnfores vt omnia per-indc agcreiit locarçntque aefi pecunia in acrario effet: neminem nib hello confedo pecunia ab æra-rio petiturum effe. Pecuniæ quoque pupillarcs primo,deinde viduarumjcceptæ conferri:nufqu3m caî tutius fandiûfq. dcponcre credentibus quidefere-, bant,quàm in publica ßde.

Scipio Africanus pofteaquam in Siciliam ve-lîu: Ann»i. nit,vtin Afncam cum cxcrcitu tranfiicerct,Syracu-lib.t3.8c lib. fas nondum ex magnis belli motibus fatis tranquib las venit. Graeci res à quibufdam Italic! generis ea-dem vi,qua per bellum ceperant, retincntibus,con-ceffas ßbi ab fenatu repetebant. Omnium primum igiturratus tucripublicam fide, partim cdido,par-tim iudicils,ctiam in pcrtinaccs ad obtinendam in* iuriam,|rcdditis, fuas res Syracufanis refti tuit. Non ipfis tantum ea res,fed omnibus Siciliæ populisgrata fiiit,coque cnixius id bellum adiuuerunt.

M, Valerio Læuinoamp;M. CI. Marcello coss, bellum gerente in Italia Annibale, quum Romanis ad chffem oroandatn amp;nbsp;militutn ftipendia pccu-quot;■ * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' niain

DE POLITIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^6i

nia in xrario non effet,confulibus autoribus voluntatis pecuniarum collatio à priuatis faéta cft. Non-dum pcrfeâo co bcllo, fed in Africam verfo,ca rcs à M. Valerio Læuino ad fenatum relata cft ; qui à priuatis collatas pecuniasfeac M. Claudio Con-îulibus , reddi tandem æquum effe dixit.ncc mirari quemquâdebere,in publica obligata fide fuam prç-cipuatn curam efle.Nam præterquamquod aliquid proprièadconfulem cius anni, quo coUatæ pecu-niæ effent,pertineret, ctiam fe autorcm ita eóferen-di fuiffe,inopi attario, nec plebe ad tributû fufncicn tc.Grata^a patribusadmoniiio fuit.iufsiCque referre CQtdlilibusjdecreueruntjVt tribus penfionibus ea pecunia foluerctur : primam præfentem ij qui turn effent, duastertij Si quinti Confulcs,numerarcnt. Qw,m tertj?e penlionis tempus veniffet, ptiuaii frequentes,quibus ea debebatur,fenatum adiprût-.quia Côfulés,.quum ad nçuum bellum amp;nbsp;magnasreipu-blicæ riecefsitatcsviXi^rariumfufficcret, negauerât effe vndeVk in præfcntia foluerctur. Quum amp;nbsp;pri? uati æquum çoftularent, nec tarnen foluendo aéré,alicno ^efpublica eflet : quod medium inter qUum amp;nbsp;vtileeratjdecrcuerunt;vtquoniammagna parscorum agros vulgo vénales effe diceret, fibimet cmtis opus effe: agri public! qui intra quin-quagefimumlapidem effet,copia iis fieret; Côfules agrû çftimaturos,amp; in iugera affes velt;5rigales,teftan di cauffa publicum agrum cffe,impofituros;vt fiquis quum foluere poffet populus,pccuniâ habere quàm agrum mallet, reftitueret agrum populo. Læti earn eonditionem priuati accepere.

1 P 9 RRO ea in fide fanâè feruanda integrUas no

4^4 COMMENTARIVS UL în Romanis tantum publicè,fcd in fingulis quoqu^ priuatim,adeo elucebat, vt nihil untopere fugeren^ quàm quidquam contra fidem facere. Scipio in A-rrica bellum gerens cum Pœnis indutiasfeceratjVt legatos Romam ad pacem petendam mitterét.Nó' dum rcuerterant ab Roma legati, neque feiebatur qux fenatus Rom. de pace aut bcllo fententia effet: needum indutiarum dicscxierat,quum Afdrubal c c onerariasjx x x longasnaues,ex Romana claL fc, tempeftate difieäas captas Carthaginem ab-duxit. Eoindigniorem iniuriam ratus Scipio, ab iisqui petiffent pacem amp;nbsp;induttas, fpem pacisamp; fidem indutiarum violatam effc, legatos Carthagi« nem extemplo mittit. Qui quum multitudiniscÖquot; curfu propcviolati effent, nec reditu multotutio-rem habuiffent, amp;nbsp;alio fuper alio federe hauddu« biè ruptx indutiae effent, legati Carthaginienfes ab Romafuperueniunt. lis Scipio, etfi no.n indutiaru modo fides à Carthaginenfibus, fed etiam ius gen-tiu in Icgatis fuis violatum eilet, tarnen fe nihil neC inftitutis populiRo. nec fuis moribusiniisfaäu-rum effe dixit, itacos iure belli liberos, inta(Sosamp; inuiolatos,dimifit.Qtnppetuin vulgatum Canonh j ftarum diderium nondum in vfu erat, fidem,fidfffrangatur eidem. Inter Catfaris virtutes minima quoq.hxc nö fuit, quöd quum mods apud Ilerdam deditionis conditionibus, quum, afiiduo inter vtrafque partes vfu atque commercio, Afra- ! niusac Petreius deprehenfos inter caftra lulianos fubitapænitctia intcrfeciffent, admiffam infeper-fidiamnon fuftinuit imitari. Naturalis quidem ra'’ tio hoc diäat, qux vida aut fcclcra in aliis damna*

wu»,

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE POLITIA. 4(55

mus» ca nos non dcberc imitari : nec (fient dicebac L. Q^ntius Cincînnatus ) qui excmplo aids effe debemus,aliorumexcmplo peccarepotins,quàm alij noftro rede faciant.

P R AE T ER EA vctctibus Romanîs tanta rcli-gione colebatur Fides, vt non tantum violari cam crederent fi aliquid contra facerét,fed ciiam quum paterentur fieri aliquid ab aliis quo fides Izderc- liu. Ann»)-tur. Pofteaquam Annibal Saguntum Hifpanix bem fociam Romanis,cepit amp;nbsp;exfeidit, nô tantiun ingens mæror, mifericordiaque (ociorum perem-n torum indignè,amp; pudor nonlati auxili),reccnti cia de,fed,quum iam rcs profpcrx in Hifpania effent, verecundia Romanos cepit,Saguntumoppidum, cuius ciues ad vltimum fidem ipfis præftitiffent, quintum iam annum fub hoftinm poteftatc erte. Ît taq. (fidem agi in co fuam tati ) id oppidum vi pul-fo Punico præfidio receptum, cultoribus antiquis quos vis belli reliquerat, reftituerunt. amp;nbsp;T urdeta-

1 nbsp;nbsp;nosquicontraxeranteiscumPœnisbellum, in po

I nbsp;nbsp;nbsp;teftaiem redaftosfufi corona vendiderunt, vrbém-

i que eorum deleuere. Bellum in Hifpania propter ipfosfufceptuoa, quatuordccim annos tam perti-I naciter geffetunt, vt Cartbaginienfes ex Hifpania expulerint : per omnem Hifpaniam Saguntinos ci., ucs venumdatos, dimifsisqui conquirerent, ex fer-« uitute in libcrtatcm vindicarunt. deniq. nullo tem-

1 pore deftitcrût qux Saguntinis commoda, quæque aduerfaipforum boftibus effent,facere. Adcbpvae-clari illi amp;nbsp;antiqui moris homines omnibus teftatû facere ftudebant, quanti fupra ccteras res bumanas

puWicatn làdciQ faccjcnt.

lt;^5

commentarivs IIÏ.

SâJluft.ln Ivgvrtha rexNumitliæ,quumduosfratrc$ lugutth»., fuos pro fummum fcclus intcrcmiflct, Mafanif-fx nepotes, filios Micipfæ, qui rcgnum illud tutn libcrisfuis tu lugurtha: filiofiatris ab fcadoptatu reliquerat; Romani,qui Mafaniflam viuentcmdi-Icxcrant, eins nepotes à lugurtha tam fœde patrio regno pulfos amp;nbsp;ihterfeâos indignati, coruin mortem feuere vindicandam cenfebant. CauÜam tamé diccre amp;nbsp;faftum purgare parantcni Roinam venire pafsi funt, interpofita fide publica. Is Romam vbi venir, largitionc magis quàm cauffa fretus, homines nobiles fiftiofos magna mcrccdc parat, quorU autoritäre amp;nbsp;opibus, quæcumque deliquerat, cotra ius munira fore fpcrabat.Ihi quoque Bomilcar quidam,mandatu lugurthæ, Mafsiuam Numidia; regno imminentem, obtruncat. Ergo fit reus, magb ex æquo amp;nbsp;bono quàm ex iure gentium, Bomilcar cornes eius qui Romam fidc publica vencrat. At lugurtha manifcftus tanti fceleris, non prius omifit contra verumniti, quàm animaducrtitfupcr gratia atq.pecuniam fuam inuidiam faâi cdc. Itaq. clam in Numidiam Bomilcarc dimiH'ojquamquam vifus eftcommilifl'e vtmeritopœna affici pofl'ct,vtta-men in rcgnum rcmitteretur vicit fides publica.

. f Nerv a. quum Imperator appellatus oratio-uæquot; ‘ nem haberet, qua moderati imperi) fpem dabat, ad extremû iurauit nullum è fenatoribus fuo iuflu in-terfedum iri. Gratifsima patribusea vox fuit,quia paulloantèà Domitiano tnultorum fenatorum amp;nbsp;confularium cædibus , Icuifsimis de caufsis iuf-fis,Rcmpub.æxhauftam memincrant. Scdaliquan-to póft quum aliquot fcnatorcs in Ncruam confpi J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ralfcntj

DE. POLITIA. 457 raffcnt/mfiurandum tarnen inuiolatum feruare ma-îuit,^ fenatores grauifsimi fceleris manifcttosiüfto fupplicto adficere. Qjdd hoc loco diccntMachia.^ uclli fraterculi, qui contra fidem publicam eos etia interimunt,qui nihil dignumfupplicio admifcrunt? SE D à veteribus amp;nbsp;cxternis excplis (quæ omnia pcrcenfere nimislongum cflet ) tranfcamus ad do-meftica.Anno c i a. 1 □. v 11i.rex Ludouicus x n. ' (qui tum ducatu Mediolancnfi poticbatur ) faftio-nem amp;nbsp;focietatem cum.Maximiliano Cçfare amp;nbsp;lu-lio I i.Pontificc Camcraci iniit, vt commun! opera amp;nbsp;impenfa Vcnctos continenti arcerent, nimi-rum ditiones Imperij,Ecclchæ , 8c ducatus Medio-lancnfis, iniuftè occupantes. Itaque cóuentum inter cos, vt fcquenti anno finguli cum fuis’ copiis iis locispræftoeffent: amp;nbsp;ditionibus illis fubaétisqux àVenetis pofsidcrcntur,vnicuique quod fuum effet reftitueretur. Rex Gallix ex paéto cum cxerciui multifque principibus amp;nbsp;proccribus Gallis maturè i adfuit ; Cxfar veto amp;nbsp;Pontifex non vencrc. Gallus j tarnen quum faûsftbi vitium elfe crcdcrct, V enetis j pugnandi copiam facit, eorum exercitum fundit, i amp;nbsp;viginti millibushominum fttatis,ducibus captisi 1 itacunétos exterret, vtomnespropp^vrbes quas in \ nbsp;nbsp;continentihabent, in deditionem venerint. Qmd

ibi Rex? Quum foci) paótum non obferuaflcnt, quæcumque folusbello ceperat, pro fuo iure vt fua I tetinerc poterat. Vitro tarnen Cæfari, Vcronam, Vicenüam, Patauium, amp;nbsp;cetera Impcri) Rom.op-pida, reftituit ; Pontifici,Ariminum , Pauentiam, i nbsp;nbsp;Çeruiam,Rauennâ,amp; reliquas Ecclefiæ vrbes,red-

1 Tandbonus illc Rexintegram amp;nbsp;finccrana

Qgij

4^8 COMMENTARIVS III.

fideiobferuationem facicbat. Si aliquam fi audi fpc ciem iuris imponcre vellet amp;nbsp;Machiauellicas ambages fàllendæ fidci cxquirerc , an deerat color aut caulTs quibus cam irritam faceret ? Non potcrat dicere fidcm abillis fuiffc abrogatam?ncquefe vllo vinculo obftriftum elle vt f jo fumtu amp;nbsp;laborc alie-num ius pcrfequerctur ? Non liccbat ci Papam fuiÿ canonibus oppugnare,amp; illud tritum iaccrc,frlt;j»-gentißÄem,^c^ Sed quum verus,candidusamp; fince-rus clfetj eiufmodi fophifinata amp;. oftucias afpcrna-batur. Itaque cum Machiaucllus pro fuo iurc repre bendit, quod fraudibus amp;nbsp;dolis graflari nefcirct, ficuti Alexander amp;nbsp;Iulius pontificcs.

Incentivm 'bellorum quæ Carolus v.

Seli.Comm.Francifciis i. inter fe gclTcre, memoria nondum exoleuit, Sc quàm fæpe vulgatis fcriptis alter alteri perfidiam exprobrarit. Qurcumq. tarneninuJcei« quafirixantcs obieótaucrint,caquam vera effent, cuentusdocuit.Annoenimcn. ra. xxxix,quum Catfar fide à Rege accepta per mediam Galliam in Flandriamcontendit vt Gandauenfium motuscS-pefcerct: nonne amp;nbsp;fibi amp;nbsp;aliis fatis perfuafiffe vifus eft,Regem ea fide cfl'c vt ei tuto fcmetipfum crede* ' re poflet, vtcümq. inter cos fimultatcsgrauifsimïj ) odia amp;nbsp;Bella exorta,necdum fopita,eflcnt? Quippn fi vej minimum de Regis vci;itate ac ridedubitaffet» numquam co amentix veniflct vt vitro in perfid* Principis amp;nbsp;Iioftis 3queosfcfeinducrct,dumarcc ( Gandaui exftrucrc properat. Sediaftain Regend probraamp; verba fa óf is refèllcns, non minus reipfs veracem cum compcrit,quam ante credidcrat: neq. Rex Cefari tu turn modo cranfitû,fcd lætû fefiùraq.

' . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Si omni

D E P o L 1 T I Ä. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45s»

, amp;nbsp;omni genere honoris celebrcm præbuît. Cae-

far vt tranfitum jmpctraret vitro promiferat Regi,

aut vni ex eins libcris, ducatum Mediolancnfem

d3turum,ad qücm ins Icgitimutn Rex haberet. Sura

ma opportunitas Regi oblata erat y li Machiauclli

præceptis ad violandam fidcm abuti vellet j Caefa-

risin Gallia retinendi, donee is Mediolani iure ac

dominio in ipfum tranflato promifsi fidem implcf-

fet. Verum generofus ille amp;nbsp;fäpicns Princeps,

fidem publicam puram i miniméque interpretat.o-

nibus exceptionibufve callidis corruptam aut adul-

teratam, præftandanl gnarus ( quum etiam fuper ingenitum candorctp Coneftabilis Mommorentij, prudentifsimi à Machiauclli fuco abhorrentis vi-ri, confilio vtcreturlpromiffum pro virili patte fin-ccrè amp;nbsp;candide feruare voluit. Itaque quamquani Csfar ipfe, pofteaquam in plandriäpetuenit, fidel

i paru memor Regem verbis amp;vaiia fpe laftaucrit»' l hemo tarnen fani iudicij homo Regis faftum re-1 prehcnderepoteft.Natfij vttum violatiö fidei fiu-I étuofa illi effct,diuturnus tarnen is fruöus cfle noh I poterat : nihilque intentatum omifillet Caefar, vt 1 quod hbi ea arte extortum fuiffet, quacumquç vi 1 aut via poftet recipcrct ; totumque Imperium fecu 1 in partes traxiffet. Rexquoque alioquin»aducrfó rumore apud omnes, rupt* fidei fibi perpétua no-; tarn inufliffet : nunc vetö^conftantiac amp;nbsp;veritatis in 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ptomifsis feruandis decore parto, finiftram famam

! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exiftimationémqueaduerfarioreliquit.

1 Pidem honos^quæ cómoda, fequantur vi- petftdu ne-i dimusmunc Perfidiæ mala amp;nbsp;incómoda audiamus: 1 nbsp;nbsp;nbsp;Primum qui fidem violant eammercedem referut»

Cg iij

470 COMME NTARI VS III.

vt nemo illis in poftcnim crcdcrc aut fidcrc vclif/ lYb“j. Simnitcs,quum faepc fidcm fœderum amp;nbsp;fpcm pacis turbalTent, feu fintm feu dilationcm belli quærcn-tcs,Iegatosdcpacc Romam aliquandomiferunt.il-lis fupplicitcr agentibus refponfum eft : Ni(i fæpe bellum parantes pace pctiflent Samnites, oratione vitro citroque habita , de pace trâfigi potuißemunc quando verba vanaadid locoru fuiilent,rebusftan dum elTc. Confulem cum exercitu breui in Samnio fore:cum,ad bellum pacemne inclinent animi,falli non pofle: comporta omnia fenatui relaturum: dc-cedentem ex Samnio Confulem Icgati fcquerentur. Itaque quum pacatû Samnium exercitus Romanus benignè præbito comeatu pcragraß'tt, feedus antiquum Samnitibus redditum.

, An N IE A L, quum Carthaeinis cladcm fibi à Liu.Annal. . r ■ r- -or quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• i i.

aulbus luisalsignan amp;nbsp;Icvnum petiab Romanis non fallcrct, patria profugus ad Antiochum Syriæ regem concefsit. Quum quum Huduantem adbuc animo , incertumquede Romano bcllo repcrilfet» haud pariium rhomentö animo tius ad molienduin attulit. Accertèregi Antiochodiudc eo bcllo con filia volutanti, nemoaptior fupcrtalire fermonis particeps cfl'c poterat.C^ippc amp;nbsp;implacabilcm cius viri animum efle aduerfus Romanos 3pparcbat,amp; neminem ca xtate peritiorem ducc, nee quem Romani magis timerent, effeconflabat. Rex tarnen Punicum Annibalis ingenium veritus, ncquecum in con filiu adhibuit,ncquc tanto impcratori maio» ris alicuius rei gerend ç in co bcllo facultatcm mate-n'cmvc prçbuit. Qmppc,prçterquam quod Anniba lern) numquam antca Üdem fcruarc, nili commodo iuoi

de P o L I T I A. 47t I fuo,folitum) vile fufpeftümque ad omnia regi per-

Rdia facicbat, ctiam verebatur Antiochus ne,Gquid

profpere cuenirct eo beilo, Annibalis ea gloria ef-

fet non fua-.neve conciliatis militum animis Punico

aftu ipfi pernicièm ftrucret, nec modà gloriam, vi-

ftoriç ptæmium,fcd regnum quoque habere vellet.

Itaque non tantvim eo duce ad bellum vfus non eft,

fed ne contiliis quidem,quæ is non tâtùm vtilia,fed adtotius belli adminiftrationcmfalutaria, dabat, paruit.Hæc iufta eft perfidi hominis mcrces,vtfem per calllditatcamp; perftdia vti vellc videatur, etiami quû confiliarij Si amici fidelis officio fungitur.An-tiocho viftoiquum Annibalcm ante omnia Roma-hi depofeerent, ad Pruliam Bithyniae regem profu-git. llle non minus perfidus quam Annibal, eius in QElaminini,qui eo legatuS vencrat.poteftatcm tra dendi confiliû cepit. Itaque Annibal poftquanun-Ciatûeft milites regios in vcftibulo, amp;nbsp;omnia circa claufa cuftodiisdifpofitis elfe; exfecratus in caput tegnumq. Prufiæamp; hofpilales deosviolatae ab nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g,

fidei teftesinuocans, venenum haufit. Quo in cxe-diam tandé plo animaduertendû eft, perhdos plerumque in fui‘P^ limiics incidere , à quibus cogantur pertidia Ipfam deteftari, qua anteà omnium fuaru virtututn vnam maxime diligtbant.

Bassianvs Caracallamultaperfidiaeexcm-Dion inca-pla cdidii,fcd in his tria maxime infignia: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

feCtum eft vt nullä ci fides baberetur. Priiflùmjquü. ad eumtamquamad amicû Augarus rex Ofioeno-tum venillet, ei fiderh lregit,côprehenfûmque con-iecit in vincula, amp;nbsp;Ofroenen rege deftitutam cepit.

Jn co liccbatei Machiauellidodrina I’cclus velare,’

Gg iiij

47Î COMMENTARIVS III.

amp; latidabilcfacinus cfle contendere quod cum vtP ' Iitate comunftum cüct.Scd ei infidiæ aduerfus Ar-mcnium non pariter proceflere. Qm' enim Arme-niorum regem à filiis difsidentem -, ad fe per littcras amice vocaflet, quafi concordi.im inter cos recon-ciliaturus, iis quide eodem modo quo Augaro vfuJ eft : fed Armeni j, fccleratam cius perfidiam peroft, arma caperc quam ad cumdefreete malucruat.

Skd multo ctiâ fœdiorc perfrdia Artabanum re gem Parthorum,fpccic nuptiarum,dcccpit. Parthici cnimcognomcn aftedans, littcras ad Attabanuna mittit, in quibus fcriptu cratfe vcllc eius filiam du-ccre in matrimonium: principcm fc circ amp;nbsp;principe natum.quarc baud d’ccorii priuati cuiufquam amp;nbsp;tenuis fieri gencrum, fed regina ducerc potius filiani* que magni regis. Duo maxima imperia efl'c Ronra-num amp;nbsp;Parthicum, quibus affinitate ilia iir vnuis eocuntib.vnâtantùm potcntiâfadum iri,nullis cx-pugnabilem viribus. Parthus primo quidem abnuc-re, negafe barbarum matrimonium Romanofati» conucnire.quam enim fore cócordiam, heque voce fatis congruentibus, amp;nbsp;vidu habituque inter fe di-ftantibusPHçcigiturprincipiô rcfi.ribens,conditio-nem afpernabatur.Scd infianti Antonino, donifque amp;nbsp;iurciurando ftudij fui ßccaritatis vxoriæ fidcni facicntijcredidit barbarus ; ac pollicitus daturum fi-liam, gencrum iam ipfum appcllitabat. Ergo Antoninus,quafi ad fponfam petendam irct, prohibente nullo fluuios tranfgreflus, ac iam Parthicam regio-ncm quafi propriam peragrans.facrificantibus paf-fim vniuerlis, iupraque coronata altaria odorcs in-ceadcntibusjlgtumfe honore illo barbarorum ma-gaopere

gnoperc Gmulabat.Poftca vero quàm magno itinc-refafto, ad ipfam Artabanî regiam appropinqua-bat, occurritei rex, nouum nuptumgenciûmqué fuumcxcepturus.Scd vbiomnis barbarorum multi-tudoconfluxitlt;ac relidiscquis, pharctnfq. amp;nbsp;arcu-busdepofitis , inter libamina amp;nbsp;calices agitabant, colleâiquein vnum quamplurimi,inordinati amp;in-compofiti,nihil mali fufpcftâtcs, conftiterant:tum figno dato Antoninus militibus imperät, impetum cædémqueinbarbarosfacianti Illi falutationetam infueta amp;nbsp;tioua perterriti^ cædentib. fauciantibù'q. Ronianis,,perinde vtin prœlio, turbam inermem, terga obuertût. Ipfe Artabanus à fuis ftipatoribus raptus,atq. cquo impofitus, vix ægréque cum pau-cis fugiens clabitur. Ita in hmulatis illis nupiiis læ-tiùa multis in luâum vertit. Artabanus tantæ fœdi tatisgraues pœnas expetere decreuerat; nili Macri, nuscü ilia cura liberaiïct, Antonino intcrfcéto,qui temerato iureiurando amp;nbsp;feederibus apud omnes in-famis état.

C E T E R V M pra^terquatirt quod mendaci amp;nbsp;fee- Perfidiapet I difrago nulla in pofterum fidesbabetur, hoc quoq. it'îoèar I malum ex perfidia oritur.quod perfido non tantum I dedecusjfed pcrniciemquoque, adfcrt. Exemplum 1 ipfius Annibalis documëco elle poteft.ls enim par-l ta perfidiæ fama, primo omnibus fufpeétus faÓus, l nbsp;nbsp;mox in fui fimilé incidit, à quo contra hofpiti j tide

1 proditus vim vitæ fuæ afferre coaétus eft. Huic eiii i loco conuenit Virij Campani ftnatoris amp;nbsp;viginii 1 feptem aliorum trillis exitus çde quo antcà egimus) 1 qui, quum Annibale in Capuam accepto teedus lU 1 Komanis iôtum yiolaffentjvcuiam Bagitijdcfpcran

474 COMMENTARIVS lit. , tcsifemetipfosnccarunt. Sed præcctcrisinfignecft SyphacisrcgisNumidiæcxcplum. IscümSlt;ipione h'b nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fœdusamp; focivtatcm,

30. inicrat aduerfus Paenos.Rarthaginiciifcs,vt Sypha-cem (ibi adiuiigcrcnt, cum nuptiià Sophonisba:, fi-liæ Afdrubalis, cuius forma crat infignis amp;nbsp;floren-tifsima çtas,pclliciunt.lila virum fcccnti amorcac-cenfutnjomnibusdelcnimcntisadcoaucrtitatquea- j licnauit ab Romanis,vt publicum quoq.fœduspri- I uato adiiccrctur. Itafocictas inter populum Kar- ! tbaginicnfcm amp;nbsp;rcgcm , data vitro citroq. fide,eof-. dem amicos inimicofquc habituros , iurciurando afbrmata cft. Scipio, qiiamquam magno momento rcrum in Africa gerendarum, magnaque fpc,dvfti-tutus erat,maturate tarnen ftatuit, ne fimul cutn rege amp;nbsp;cum Karthaginicnfibus foret bcllandum. Ita-que cumexcrcitu in Africam tranfiicit. IbiSyphai proKartbaginiéfibuS aduerfus Romanos prœliuin cicr-s, equo grauiterido cffufusopprimitur capi-turque, amp;nbsp;viuus ad Scipione pcrducitur. Quum cï CO Scipio quid fibi voluifict quærcrct, qui nô focie-tatem folùm Romanam abntiiflct, fed bellum vitro intuliUct ; tum ille peccafle quidem feCc atque infa-niflefjtebatur; fed turn demum quum arma aduerfus populum Rom.ccpiflct,cxitum fui furoris fuitfc non principium: tunc fc infanifle quum hofpitia pri uata amp;nbsp;publica fœdera omnia ex animo ciccerit: quum Kartbaginicnfcm matronam domum acce-perit.Illis nuptialibus facibus regiam confligralfe fuam: illam furiam peftemque omnibus Wanditib animum fuum immutalfc : ncc quicuilfc donee îpfa nMnibuS fuisnefaria ftbi arma aduerfus hofpitem atque

DÉ POLlTlA.

atquc amicumindüerit.Hic rexpoftca à Scipione in triüpho duftuscft,amp; in euftodia mortuus.rcgnum' que eius in populi Romani poteftaté venit: cuius o-pulentifsimam partem Mafaniffç dedit altcri Numidia: régi,qui fidem amp;nbsp;dextramdatam non fefcUe-rat.ltaque Syphax regnum amp;nbsp;vitam petfidia amilit. MafanilVa, prætcc fummum derus feruatæ conftan-ter fidei, non patrium modó recuperauit regnum, fed,parte ftorentifsima Syphacis finium adicöa,e-tiam ampiificauit.

Carolvs SimplexGalliærexRoSertumdu- Anmt.in cem Aquitaniæ armis perfcquens,inSucfsionum a- ‘““•»’«ï gro affequutus prælio vicit.Robertus ipfc in acie ce-cidit.Eam cladem adeo ægrè tulit Hebertus Comes Viromanduus, fororius Robciti, vtinfidias parare ftatuerit.quibus Regem caperct. Itaque Regem,pet fpeciem amicitiæ,Pcronam ad foUenne conuiuium inuitat'.co conueniunt Rex amp;nbsp;multi cum co principes ac proceres Galli : cos omnes nihil tale fufpe-dantes, comprehenfos in arcem Peronæ includit.

I nbsp;nbsp;nbsp;Principes pauio poft liberos abirc paffus eft, padus

1 tarnen ne vmquam aduerfus fc arma ferrent : Re-, 1 gem verb captiuum detinuit. Is quum biennium in 1 cuftodiafuitTct,vita excefsit.Ludouicus i i i, Caroli

1 filius, in ipfo ftatim regni initio pœnasde Heberto I palam expeterc aulus non cft,vtritus nc tius propin 1 qui,amici amp;nbsp;clientes,quos multos in regnohabebat, 1 tutbas amp;nbsp;tumultus concircnt.Sed magnifico inftru-do conuiuio, ci principes amp;nbsp;regni proceres, in iis

1 Hebertum ciufque amicos,adhibct. lis epulantibus, I curfot Anglus intcruenit (totam fabulam ita compo I fucrat rex Ludouicus) amp;. ocrcatus petafatufquc att-

47lt;î COMMENTARIVS III.

lam ingfediiur, procumbehs in genua Régem falw-tat,amp; regis Angüæ literasregi Ludouicotradit.ReJf acceptas (quo mîmum omnern melius ageret) funi-mifla voce Cancellarium legere iubet.Vbi perlcétae funt, Rex fubridensclara voce adeo vtomnescon-)) uiuat exaudire pofsét,itn infit: Vel hoc fatis probat » lt;_p vulgodiciturvcruefTcjAnglosparii faperc.Qjip J) pc cognatus meus rex Angliæ ad me feribit, repef' »» tumefTe in regno fuo vaiTalIumquemdam rufticuni ï» hominem , qui quum Seniorem fuum ad epulas in-uitaflct,donii fuæattinuit amp;nbsp;ftrangulauit. Portofei-,gt; feitart fc vellc ex Principibus amp;nbsp;proceribus Gallic quid fupplicij meritum iftum cenfeânt. Ille fupet jgt; hac rc refponfum à me txfpcétat.Qinre rogo vt feu »jtentiam de co veftram dicatis. Qiiid tibi videtut, Cornes Blefenfis? (iseratnatu omnium maximus) Turn Cornes, Rufticum ilium capital« pcena digna fibi videri rcfpondit. Hutc iudicio ceteri aircnl!! amp;. Cornes Viromâduus quoqUe fententiam rogatus alfenfit.Tum Rex fermonem cxcipiens,Cornes Vi-romanduc , inquit, te ore amp;nbsp;iudicio tuo capitalcß» fraudem fccifle ftatuo ; Pcllcxifti domum tuam pet fimulationem angt;icitiæ acconuiuij pattern rneum: amp;nbsp;domi tuæ in euftodiâ traditum fœdè ad mortew compulifti. Itaque quum tua etiam confefsioncCa-•pitalem noxam nocucris, tibiextremum amp;nbsp;infame fupplicium iudico. Sub hçc diâa,Rcx corripi homi nem amp;nbsp;laqueumirtiiei iubet. Itaque Cornes Hcbet-tus fraéla laquco gula fuomet ipfe iudicio periit : amp;nbsp;earn perfidiæ mercedem tulit.

yrefT-Ub. I. Edward VS 11, Angliæ rex, Spcnferonim o-••pt'j-u. conßlioadmodum vtcbaturrqui traâisin fe omnibus'

D E P o L I T I A. 477 omnibus Keipubl.muniis, proccres rcgni nobilifsi-mos viros prae fe afpernabantur. Forte accidit, vt quum rex aduerfo prcelio aduerfum Scotos dimicaf fet, ea clades Spenferorum confiliis vulgo afsigna-retur.Illi rati Anglix proceres,apud quos fua auto-ritas amp;nbsp;gratiainuidiç cfl'et,eum de fc rumorem fpar-fiffcjeam ignominiam plcno perfidix fcelcre vlcifci ftatuunt. Ergo regi pctfuadent vt proccrum cœtû foUenncm conuocetiVelut cum iis,t3mquam in publico Ordinum conuentu de Rcipub, fumniis nego tiis dclibcraturus. Regis mandatu Principes amp;nbsp;pro-ccrcs conueniunt. Edvvardus (cui Spenferi perfua-fcrant,proccres moliri occulté confilia quibus ipfu regnopeUereot)nibil tale fufpicantes comprebendi amp;nbsp;in cuftodia rctincri iubet.Mox viginti duos fum-mosviros,principes Anglix, indifta cauffa, capitis pcena adficit. In iis fuit Thomas dux Lanclaftrix, rcgisauunculusjfapientifsimus Princeps, qui poft mortem in Diuorûnumcrum rclatus eft. Tam fee-1 da perfi(lia,tot fæuitix cxcmplis cumulata, tantum I nbsp;nbsp;nbsp;omnium odium inuidiamq.in regem conduit, vt ei

1 nbsp;nbsp;nbsp;Statuum autoritäre imperium abrogaretur,amp; priua-

1 tus in cuftodia vitam Hnirct; Spenferi verb perfidio 1 nbsp;nbsp;nbsp;fl facinoris autorcs,exquifitifsimis pœnisafficcren-

1 nbsp;nbsp;tur. Illisenim,vbiarcximpofitiamp;circumomncs

1 nbsp;nbsp;Erfordix vrbis vicostrafti effent,pudenda primum

1 nbsp;nbsp;exfeda, mox cor auulfum pcäorc, ßc in ignem v-

I nbsp;nbsp;ttaque conieda funt; deinde capita amputata Lon-

dinum, cetero corpore in quatuor parteis difeiffo, trunci in quatuor vibes delati amp;nbsp;patibulis aftixi. Infigne documentum omnibus, quam deteftanda petftdia didos procercs, fgecie regix autoritatis.

478 COMMENTARIVS III. accitos,contra fidem publicam rcgis fæuitiæ prodi-dilÏent.

Comïn.iib. NIHIL O meliorem cuentum habutt Caroli vl’ j^cap. I2.amp; tJnij ßurgundisE ducispcrfidia , qui quum Comiti Annai.in S.PauH Concftabili Galliæ, fidem dcdiflct vt eili-»““•i47ï- ccrct fine vlla periculi fufpicioneFe adiré, captum in euftodia rctinuit,amp; Ludouico xj Galliæ régi prodidit:à quopaullo poft.cognitacaufla, Lutcti£e capicalifupplicio adfeftuscft. Grauifsimc quidem ille vtrumq. oftcndcrat,amp; totus in co femper fucrat vt inter duos illos principes perpetuum bellum ale-rct.Caroli tarnen fplendorc maxime indignum fiiit» quod eum cui fidem dcdcrat,quem arcefsiuerat,có-prcbcdit:ac deinde no tam metu quam auaritia im-pulfus ad certam ncccm velut in manus carnificis tradidit. Quippc cogitaucrat Comes,nifi deceptus effet à Carolo,in Gcrmaniam cum pecuniisprofü-gerc;vnde lenito Regis animo cum co redircin gra tiam potcrat. Sed duciç Burgundiæ.in cuius præfi' dium Montium Hannqniæ oppidum confugerat, fluxa fidecircumuentuseft. Quæ perfidia eofcc' dior fuit, quod cupiditatc Sanquintini, Hanij, Bo-banij (quæ oppida Comitis crât) potiundi,eam dc-itituit,amp; régi tradidit.Sed tam pudendum flagitium diu iniiltum non fuit. Namquumad Granfonium amp;nbsp;Moratum re infcliciter gefta,obfidio quoq. No-uefianaei non procefsiffet, amp;nbsp;amiffo infuper duca-tu Locbaringiæ(quam iniuftèoccupauerat)aliæfii-per alias calainitatcs obruiffent cius animum, in æ-gritudinem incidit : neque ex eo tempore corporis aut animi valitudine fatis profpera vfuseft. Itaque imminuta mente amp;nbsp;popularium fidei difamp;fus, pere-griftis

DE P O L I T I A.

grinisfubfidiis vti voluit. ErgoComitcm Campo-bachium Italum inter domcfticos habuit, cui negotium dédit vt Italos præterea multos adduceret, t^uorum opera vtcretur.Atq.bic fuittragediæ fimul amp;ipfius vitæ extremus aftus. quot;Numquam enim ex eoquicuit Cimpobachius,donee cumduci Lotba-ringiæ prodcret.Nâquum CarolusNanccium ob-fideret,coque Lotbaringuscum exercitu veniflet vt cum ad oblidionem foluêdam cogeret, prceli) for-tunam inconfultè expertus cft, amp;nbsp;à Campobaebio defertus amp;nbsp;proditus, cum multisinfcliciter cecidit. Jtaque quemadmodum ille contra fidei amp;nbsp;iuriliu-randi rcligionem Coneftabilem ccpcrat,ciûfque caput ac foriunasvendidcrat: ita pertidia amp;nbsp;proditio-ne Campobaebij cui plurimû tribuebat, vita amp;nbsp;for-tunis euerfus cft ; eiufquc domus, Cbriftiani nomi-nisjfecundùmGallicæ domus opes,florcntifsima, diruta amp;nbsp;dilsipata.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L o N G V M cftet enumerare omnes calamitatcs, r'orus '*'’-

l quæ ex Pertidia ottæ funt.llla Cartbaginem, æmu-’* ’ ' I Um Rom.imperij,flofentifs'.mâ quondam ciuitatû, 1 breai momento euertit. 111a Corintbum ,Tbtbas, j nbsp;nbsp;nbsp;Cbalçidcm,trcs Græciæ nobilifsimas ciuitatcs,folo

1 nbsp;nbsp;3Equauit.lllaHicrofolyma amp;nbsp;omnem ludçamdclc-

l uit.Deniq. nulla ferè inlignis clades vmquamvrbi-1 bus,aut ciuitatibus,aut regnis,aut gcntlbus,incidit, 1 nbsp;nbsp;nbsp;cuius pertidia caufta non fucrit.Etli enim auaritiam

I fæuitiam, amp;nbsp;fimiles peftes fecum trahit; hxc tamen . illis ad omnia mala dux amp;nbsp;quafi magiftra cft. lila 1 paccm amp;'fœdera tutbat, bella ciuilia amp;nbsp;externa rc-1 nbsp;nbsp;.nouât,gentes lt;quictasfollicitat, regnorum opes có-

1 minuit,ius amp;nbsp;æquum peruertit, facraomi^ia profa-

480 COMMENTARIVS III.

nat:pietatcm,iuftiti3ni amp;nbsp;Dei mctum pcllit,auJac5 rcligionis contcnitum inuchit : omnem amicitiatn, patriarqiic amp;nbsp;fanguinis refpeélum, tol lit : ordinetn politicuin, leges, iura omnia, abrogatamp; conucllitlt; Dcniqucqiiid vel in terris vel in inferis mali cft, PerCaia fu monftrû hoc non vfurpet? Quæ Alcäo,c]US riale setarta furia cxitîofior Pcrfidia,nupcr ex ipüs tartarisexci-reuiu mon- ta ad concutîcndû amp;nbsp;mifeendum orbem terrarum» in primis vero regnumGalliæ? Verùmquia deferi-ptio furiac Aleâûs ( firuti apud Vcrgilium Icgitur) amp;nbsp;iracmidi ç lunonis, quat eam ad cxplcdam animi fui libidinem amp;nbsp;vltioncm ab inferis exciuitjcalamb to fi huiiis temporis perfidiæ appofitc accommoda^ ri poteftjliccat mihi cam hic veluti wapaj'ar:

Ktx bene compefitû rielerti Concordia bellis t^ulcebat diibis antmos facém/fueferebaibt Litaque concordes iungebant fœdera Galli : fiendens vetertßjue memor Saturnin hcllit T^nma t^uod in finEtospro quot;^ficrûgejjeratarit* Et duro atemumßrttansfié peElore z/ulnus, SPacemtgr'e aß)iciens,ftettt acrifixa dolore: T urtf ejnajfans caput hac e^uditpeblore diElar Heufltrnem mwfdm iiquot; frtts contraria noflrii Fa:a, vtrûm ! num Xantonieis occumbere camptit 7^ um cap fi potuere captlnumfauior haußt Flamma vtrosEmedias actes medwfejueper igntii ^nuenere viarn?j4t credo mea nutnina tandem F effd iacent, odtis autexfaturataejuieui? ^Mnetiam patrta exeußbs inßßa fub armû ^ufaßcfuty^ profitgts toto me oppenere regno: tAlptmta tn Qalios vires regnique Faplt;t^gt; J^dßattdes, ^utdçafira mthit ^ftidßammap^ vrbtùt

D E P o L I T I A. 4?t

•vrbeis

*Proßtit?optato comf/ontintfœdere motut Seeurtbelli ati^ue met pacémgne reportant^,

ego tot ‘É^gitta vtrum, nil Itnijuere inaufntttj potui inßltx,qua memetin omnia, verti, Vtncor ab exulibui.quod fi mea numina nonfunt ^,^agnaßtü , dubttem haudequidem implorare quod vßjuam eft:

F legiere finetjueoßiperotf^cheronta mouebo.

^Ffon dabnur ficritÇefbo^fuperare Latinù, t(jue immot a manet certü pax aurea ftitit: i/lttrahereatcf^morM tantü Ucetaddere rebuu, tAt licet ambarumpopulos exfàndere legtm: Hoc lata coeantmercede infoederagentct. ^Mgutne ill'^fbriiarntam dot aber e virgo. Ft Bellona manet tepronuba:necfira tantum quot;Bella actéfcjut viris tt^ant,fed pace cruenta, Funefla Gallts media intergaudta teda. Hacvbi dtila dedtt,terrât horrenda petiuit:

, ‘PerfidtomnigradtrarumabfedefirorunLj y „fèrnif/ue ciet tenebrùicut triflia bella, fra^infidiafj crimina noxta cordi. Oditc^ ipfe pater Pluton, ödereßroret T artarea, monfirumttot feß-vertit in ora, f amfaua facies,tot pullulate atra colubris. QMm I uno his acuit uerbisiac tahafatun Fiunc mihi da propriu vrrga ßta Nolie laborentj, Hane operamtne nofler honos infiailave cedaC. Fama loco da connubiis amhire tyrannuni^

. H ugonoti faciles pojfint:ac noUe propimjua Sternemihißßs,^polluefaedera cade. £rgo illaattodensfirtdentes anguibus aloft

Hh

4Sa COMMENTARIVS III.

^rotinm in Gallos flygiùfi concitat zmhris, Bella manu letùmsjuegerens,eornûefue recurttt Tartaream intendit vocem:ejuaprotinus omntt G alita eontremwt: hellicjuâ bucanafignufru *Igt;ira dedit,raptu concurrifur vtndtcjue lUa firent arma arma tnnat:difirtmine nulle Cade na-ant vrbes,atane omnts fiernttur atai* ^nttrea^dum fie nutu lunonü eunt res, ^pfi fidet -vUlnx ac tot ficura malorum^ quot;Ifiidet, aternùm conutdß pace triumphant ^nter bellafibt matfaros fiondet honora.

Qy_OD dicit Mâthiaucllus , numquam d/fore j tusipudvi-fpcciofa nomina amp;integumenta ad vclandans vio' n°uUiusmo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fidci,id vcró apud probos amp;c hóncftos vi-

menti. ros nullius momenti eft, qui exiftimant ciufccniodi vclamétisjtamquam malitiofis dolisgt; perfidiam dc' liu.Ann»!. teriorcm rcddi Karthaginjcfcs primo Punico bello nauali prceltoapud AEgates infulasviftis pax «lata cft,amp; feed usi'lis cii Romanis àLutatio confulfi iftum.In eo focderc difcrtè additum crat, Ita i«! f®' turn forcjfi populus ccnfuidct.Itaqüc Romani)«!'!!® nequc autoritite patrum ncc populj iufl’u rat)ncgaruin lc cotcncri.Qugrc aliud de întegro f® duspublico populi Rum.confilio cum Afdrubal« Pcenoi'ü impcratorc ictum cft, in quo difêrtc vtro* rumquc fociis, nominatim Saguntinis, cautum cft* ld fœdus diu vtrimquc obfcruatum eft, amp;nbsp;viuo Af' drubalc ) quamquam Karthaginiêfibusinfciisilliquot;! iccrahmultorum annorum tarnen filcntio compro-batü.Aliqyot póft annis Annibal nó tam fuoquàni publico confilio Saguntum obfcdit amp;nbsp;exfcidit.Ro; mam legatos inAfricam mifcrunt ad pcrcunftaii' dosKar-

t

DEPOLITIA.

dosKanhaginicnfcs,fur contra fccdcra Saguntinos

Komanorum fociosoppugnaflent.Karthaginienfes

iam tum Machiauellica inftituta fcruantes,rem fpcr

ciofis nominibusornarc conati funt : quum diccrét

Afdrubalis fxEderc, quod Gnc fua autoritate iétnm

effet,obligari non potuiffe; ncc minus licerc Gbi il-

lud non comprobarc,quàm Lutati’) fœdusRomani

abrogaucrant. Videbaturbic color aliquifpeciem

præfeferre, fed propius infpicii.ntibus fjcilèerat

fiicum amp;nbsp;fallaciana deprcbendere.Qjuim enim Pœ-

nitotannorum lilenttoamp; rcipfa Aidiubalis foedus

îtaratumeo viuohabuifient, vt ne mortuo quidem

autore quidquam mutarent ; etfi vcibo non appro-

baffent, antiquare tarnen illudiam integrum ipfts amplius non erat. Neq. in Afdrubalis foedere quidquam taie cxceptü fuerat, quale in feedere Lutati). Itaque Rom.lcgatt, callidasKartbaginicnfium ath-bages nihil morati, neque de fœderum iute verbis difeeptandum rati cutn iis qui rci)^t a fœdera violai uerantjbeUumanpaccm mallct,petiuerunt. Qmitn

1 àKarthaginienhbus, datent vtrum vellent, fuccla-I matum effet,Romani bellum dederunt:amp; viccrunt.

1 Ita id de quo verbis ambigebatur, vter populus fee-1 dus rupiffet: euentusbelli, velut acquus iudex,vndc l ius ftabat,ei vidoriam dedif.amp; Pœnis fpecièm co-\ lorcmque pertidiæ inducere infeli citer cefsit.

1 Eivscemoci colorumamp; fubtilium diftin-t'“-\ nbsp;nbsp;ôionum lepida hiftoria exftat apud Liuium. Antio'^^’*'

! chusrex, quum Romanos Græciæ omnis liberan-1 dæ cauffain Afiatniam tranfeendentes pertimcfcc-1 Tet j eôfque frbi amicos quàm inimicos mallet, le-l nbsp;nbsp;galoç ad T. Qmntium lM«at qui Rom. amiciùaia

484 COM.MENTARIVS III.

petercnt. Mcnippus amp;nbsp;Hegcfianax principes regiï legationis erant. His verba fine fide rcrum iadantl-bus, nihil iam perplexe (vt ante quum dubise res in-I columi Philippocrant)fcd aperte pronuntiatum vt

cxccdcret Afiæ vtbibus, quæ aut Ptolemæiaut Phi-^*PP* regum fiiificnt.abllinerct liberos omnefq.Grs cas:anteomniadcnuneiatû,nein Europam autipfç tranfirct,3ut copias tranfiiccret. Ex iis Mcnippus i-gnorare fe dixit quidnâ pcrplexi fua legatio habc-rct, quum fimplicitcradamicitiathiungendâmq.fo cictatem venilfent. Elfe autç tria genera fiœdcruna» quib.intcrfc pacifccrcntur amicifias ciuitatcsrcgcf que.Vnumjquum bcllo viétis dicerctur leges, Ahe rum,quu pares bello æquofœdcrein pacem atq.a* micitiam venirct.Tertium elfe genus,quum qui hO' fies numquara fuerint, ad araicitiam fociali foedere iungçndâ cocât.eos neq.di«crc ncq. açciperc kges. id enim viâoris iSc.v iót l tirc.Ex ço gencrc quû Antiochus çHet,mipri fc,quôd Rom.æquum cenfeant ei leges dicerc,qüas Afiæ vrbiû libéras amp;nbsp;immunes, quasftipcndianas, elfe velint, Adea Quintius,qui ,resdifccptarcamp; dâftingucrçgladio.mogisquàmver J» bisnoucrat: Quoniam vobis diftinetc agcrchbet » (ijjquit) amp;: gepcraiungendarum am-icitiarum enu-», aicrarc,ego quoqiie duas cpnditiq nés ponam, ex-gt;, tra quas nullam elle régi nuncictis atpieitiiE. cum po •i/ypulo Rom.iungcndæ.Vnam,finosnilfilquod ad ’»» vrbes Aliæattintt curarevelit, vtiSf ipieoroniEu-» ropa abfiincat. Alteram, fideilfeAfiæ,.fiifibus non »_contineat,amp; in.Europam tranfeepdat, vtamp; Roma »nisius fit Afiæciuitatumamicitias amp;nbsp;tucriq,uashaar .béant, amp;nbsp;nouas complcfti.Populus quidcm Rom.

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;fufeeptum

DE PO LT T IA. 485 I füfceptum libertatis Græcorum patrocinium non “ defererC) fidci conftantiæciiie fuæ cffc ducit. Ad ca “ quum Icgati ( qui tam arguta diuifionc plurimum fc affequutos fpcrabant) baefitarct, nee infitiari pof-fenthoneftiorem cauffam libertatis, quàm fcruitu* tis, practexi titulo; nihil tarnen pacifti vcllent, quo Antiochi regnum minuerctur : neque remiffa vUt re neq. impetrata, æquè ac vénérant omnium in-certi redierunt. Tandem tarnen Antiochus diftin-dionemQ^ntt) conditionéfque ab co latasacci-pere, id eft Europa abftincrc, amp;nbsp;omni Afia quæ cis montem Taurum eft decedere, coadus eft, itaque ciufccmodi argutæ calliditatcs amp;nbsp;fpcciofi praetex-tus, vbidepace amp;nbsp;fidcfcruada agitur,ridiculi funt. Qmppe res humanæ folido iudicio neq. à commu-ni lenfu abhorrente tradari debent, non argutiis futilibus , dirtindionibus amp;nbsp;fubdiftindionibus, quæ ad fophiftas amp;nbsp;logicos in fcholis rixantes dele-gandacfunt.

Etv sCEMODI fophifmataplacuiffe olimGræ cis nimio plus quim par cfTet.fummo Græciæ detri-mento, eorum amp;nbsp;fcripta amp;nbsp;exempla demonftrant. Sacpenumcro enim quumciuitatesfuas argutisma-gis quam' folidis confiliis regerent, in magnas cala-mitates præcipitaucre.Infigne vnum exéplum pror- ThucyA.lii fcram. Belli illiusPeloponncGaciCquodThucydi»- i-lt;icbello desfcripfit ) quo Græciæ ópes per viginti odo an- ’’''“P“quot;“* nosattritæ amp;nbsp;propemodum confumtæ funt, quæ-nam fuerunt cauiîæ propter quas ruptis fœderi-bus ad arma itum eft , nifi fubtiles quædam amp;nbsp;vix

I puerisdignæ ambages? Quum enim ea tempeftate I Athenieidcsamp; Lacedæmoni) Græcarum ciuitatum I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hh iij

I

4^5 COMMENTARIVS Iït.

principatum tcnerét, cetera: in earum comparand-ne parux/ocietatc ac fœdcre duarum aiccri fefe ad' iunxerant : paucisexceptis, intjuibus Corcyrcnfe* ncque Athénienfiiim j neque Laccdæmoniorum/ fœderibus adfcripti crant. Eratautem addituinin Laccdæmoniorum amp;nbsp;Athenienfum fœdere, Siqua Græcarum ciuitatumex fœderatis non efTct, ei licc' re ad vtros vellet accedcre.Quarccum CorcyrrnfcS aduerfus Corinthios Laccdæmoniorum fociosbellum gererent, difh fi viribus domefticis Athenas legatos mittu nt,orantesvt ab Athenienübusin ami-eitiam amp;nbsp;focietatem accipiantur; doféntque id fee' deris communis legibus difertepermitti. Corinthij contra (qui ad cam focietatem impediendam legatos amp;ipfi Athenas miferant)docent,quod in federe additum fit, Licerecuilibctnonadfcriptarüfe-deri ciuitatum ad vtros vclit Ce confcrrc,non ita diet vtid fiat in pernicicm partis alterius : necdeib debereintelligi qui ad inferendam aliis iniuriamau-xilium amp;nbsp;amicitiam peterent.Itaq. Athenienfesad-nerfus fœdera faâuros, fi cum Corcyrenfib. amicitiam inftituerentyamp;receptosinfidcm aduerfusLa-cedæmonioSjCorinthioscctcrôfque fœdcratos,ar-misdcfenderent.Qnippc ita licerc ex fœdcrenouas 'I focictates alfumere,vt id fine veterum fociorum de-

‘ trimento fieret. Corcyrenfes rurfum dicerc, fedua «umLacedæmoniisiâium non violari ab Athcnic-fibus, quum fe qui neutrorum foci j effent in amicitiam acciperent : ncque cautum efle fœdcre, ne no-uos fociosiungerc, amp;nbsp;aduerfus vim atque iniuriam iufiisarmisdcfendcrc, licerct. Athenienfes autem Corcyrenfibus(qui vitro eorumfecietatem appete-rent

n E p o LITI a; 487 jent) inturiam pafsis, nó infetcntibus,opcm latnros. Athenienfes, vtrifq. au itis, ncgleâis Corintbio-rum rationib. amp;nbsp;falubri foederum interprctatione cjuam edebant, Coreyrenfibusfefc iungerc amp;nbsp;au-xilium ferre ftatuût.Altera parte Lacedæmoni j Co« lintbüs opitulari, vti fas erat; atq.co initio duae po-tétilsimæ ciuitates, Corcyrenfibus amp;nbsp;Corintbiis la-niftis i contraâis diuturni belli caufsis, multis cla-dibus fefe amp;nbsp;omnem Grçc iam attriucre. Accenfutn cnim inter Athenienfes amp;Lacedçmonios certamen rcliquas ciuitates in partes traxit, amp;nbsp;Peloponnefia« cum iUud bellum, longum, funeftum, ac vniuerfæ {iropè Græciæ interneciuum, excitauit. Huic au-temincendiomaximamfaccm mateiiem fubdi-ditfallax captiofâq.interpretatio quam Corcyren-fesilli fœderis capiti afhnxcrunt.

Nie minus pcruiciofa fuit etiam ipfis autoribus atguta amp;nbsp;fubtilis difceptaiio eorum qui Pompeij ’’““’P''*' interimendiconfilium cepcre.Pompeius acicPbar-falicaàCæfare vidus, cum vxorc amp;nbsp;amicis con*-feenfo nauigio in AEgyptum profugit, ratus fe à. Ptolem^o rcge,quetn n;ultis erga eins patrem bcnc-

1 ficiisfibi dcuinftum babebat,benigne ac comitet \cxceptûiri.Quum AEgyptoappropinquaret,præ-tnittit certos, qui aduentum fuum régi fupplicibus verbis nuntient,amp; rogent vtiUius opibusin ca’ami-tate tegatur.Erat admodum adolefccns Ptolemæus: amp;in procurationc regni erant,propter cius çtatcm,i

( très eius amici,Pothinuseunuebus, Achillas præfe-1 nbsp;nbsp;nbsp;ôus, amp;nbsp;Theodotus rhetor. T res ilVr,fumm3E reruttt

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;d'gni fcilicet arbitri,capita inter fe confcrunt,amp;cô-

1 nbsp;nbsp;nbsp;felium ineunt quid Pompcio faciendum effet. Al»)

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hh iiij

483 COMMENTARIV^ ï 11.' I'ciicicndiim , alij voranHiim amp;nbsp;recipiendum,ccnfe* bant. At 1'lieodotus facûdiam intcmpcftiuc often-tans,neufrurn tutum elle dixit. Quippe fi cum rcce-pilVcnt, Cxfarcm hoftem ipfos habituros, amp;nbsp;Pom-pcium dominum : (in abegilfent,in culpa futurosa-pud Pompciuin, quod ipfum repulcrint: apud Ca;-farem,quôd non (int perfcquuti.Optimum ergo fa-ótu eflcjvt accitum intcrficiant.Siquidcm amp;nbsp;iHi rem gratam faóturos,amp; hunc non formidaturos.Adiccit tarn atroci fententiæ ludibrium,Mortuum no mor-dere. Ita in fententiam mercenarij rhetoris itum eft, amp;. huius funefta garrulitatc interfcéius eftmagnus Pompeius, vt ipfe glorians fophifta iaâabat . Sed baud ita multo poft perfidi*, fopbiftica fubtilitate Tiixæ,pœnasdederc. NamCæfarmox in AEgyptu veniens, non tantùm cum qui caput Pompeij (ibi obtulit vt dctcftabilcfn auerfatuseft, fed Achillam quoqueamp; Potbinum intcrfccit. Tbeodofus Cæfa-ris quidem turn vltionc dcclinauit, fed ita vt omnibus exfccrabilisobfcuram,inopcmamp; vagabundam, vitam agerct. Eum tandem Brutus intcifcétoCæfa-rc Aliam obtincns repertum ibi, atq. omni crucia-tus gencrc affc(ftum,necauit. Hie fuit cxitustrium có(iliariorum Ptolemæi, qui paulo póftprauisco-rum conftüispræcops datuseft. Nam bcllo Alexa-drino,quod ifti conflaucrât.à Cæfare vidtus, quom ex caftris fugrilct, receptusin nauem , mukitudme eorum qui ad pioximas naues adnabant demerfo nauigio , pcriit. Vtinam quotquot bodic tresilte coniiliarios imitantur,dcliberandis csedibus amp;nbsp;mo-licndis in(idiis contra fas amp;nbsp;fidem , fimilcm mcr-cedem fcrant. Sed ne hoc quidem diu deberi ilJis poteft.

D E -P o L IT I a; 48? ’poteft.quippcDeum,ctfi paticntcm, iuftum tarnen erte crcdimus.

ScvRR ILF. quidem didcrium Tlicodoti per- “ pctuó in ore habent purpura« ifti carnifices, Mor- “ tuum nómordcre. atq.cotrHcidandicófiliaconfir- F? mant.Ethuius amp;nbsp;iftius(inquiût)pœna dcfungendû “ cft;minusmulti fupcretût. Homomortuus bellûnô i gerit. At homo mortuus,etiamfi bellum non gerat, c bellorum tarnen caufTa efl'c poteft. Qins id neget quod amp;nbsp;quotidiana expcricntia amp;nbsp;hilloriac perfpi-cue doccnt?Ludouicus dux Aurclianus, Caroli v r. frater, à loanne duceBurgundiæ intcremtus, arma quidem ipfenon mouit,fcdin Gallia tarnen com-mouitbellaciuilia, quae 6o.annosdurarunt. Pom-peius cæfus ctG bellum non gefsit, luduofi tarnen 8i diuturni belli ciuilis caufla fuit. Leuitæ cuiufdam vxori poft ftuprum mors illata , nonne atroci bcllo facem fubdidit, quo fexaginta hominum millia amp;nbsp;amplius cecidere.Eorum qui V afsiaci trucid ati funt anno cio. io.lxi, indigna cædes quanta amp;nbsp;quam funefta bella conciun?Qm anno cio.io.LXXii.ma-gnisin Galliçvrbib.fœdè opprefsi amp;nbsp;maétati funt, nonne hæc incendia excitarunt quibus ctiam nunc ardemus? Quamobrem quiea opinionc ad iniuftas amp;promifcuas cædes fufcipiendasimpcllütur,quöd , iftud, Mortuum hominem non certarc, tarn vetum quam vulgatum exiftimant,neq. fceleris exemplum euentumq. confiderant, non modo impie fed c- sp»tt!an. tiam inepte amp;nbsp;ftolide faciunt. Sedinhanc fenten» tiam infigne eft Getæ principis refponfum,quo Se.-ucti patris fui fæwitiam compefeuit. Quum enim i nbsp;nbsp;ftatucret Scuerus eos qui Albino amp;nbsp;Nigro fauerant

I tollere ; amp;nbsp;inter fuoï dicerct, Höftes vobis-eripio;

490 COMMENTARIVS III.

' con/èntirétq. vfqiieadeoBafsianus, vtcorum etiani liberos,li (ibiconfuleret,diccrctoccidendos; Gctl interogalFc fertur, quantus cfl'ct intcrficicndorum numcrus:quùmq.paternumerumcdidinct:illeaddi* dit, liti babent pa rentes, habcntpropinquoi?quuni ,, refponfum efT.t habere complures:Plurcscrgo (in-„ quit) in ciuitate trilles crtint quàm læti quod vici-j, mus.Pcrindeach dicereti Plures nobis inimicosre-linques quàm eripies.Hociuuenis amp;nbsp;mâfucti prin-cipis refponfum adeoSeucri peéluspercufsit, vtin-genitafçuitia abftinere llatuerit. Et obtinuifl'etGe-tæ fententia, nifi Plautianuspræfe6lusamp; luuenalÎJ în ftitillent fpc profcriptionum,ex quibus ditati fuiit.

I T AQ.taies tyrànorum miniUri amp;nbsp;carnificcs pro certo habcantpro vnocaefodecein illis inimicos e* nafeituros. Ncquchacvna pœna fperent defiingi. Nam ad vltimum vitæ finem,fup£r memoriamfce' Icrum,fpecies vmbræq. infontiû interemtorumeos diris adeo infeftèagitabunt, vtnullispiaculispro-pitiari pofsint. Atq.haud dubitc magni illius Ami* raüj vmbram Gallicarû cædium autoribus noélcs diéfq-obuerfariiamp;quibufdâ veluti fàcibusarmatani fomnos amp;nbsp;vigilias infeftasinquictafq. facerc, quah tumulo cius talcs planétus aiidirentur, tib.4,. ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^-ße;uar atrif i^nibw ah/enr.

Et tjuum fhgtda mors anima ßd 'xeritartus, Ömntbusumbra locii adero:dahü improbe H AE c de bellis pœnilq. quihus Uiiniieosiinulte CæG vicifeuntur, aduerfusMaehiaucllitarum diâe* rium frigidum , Hominem mortuum bellum non 1 mouere,obiterattingcrevifumoil. Nuncvndcde-flexk oratio, cô redeattnimirû ad verfutas argutiasi I . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qnaÿ I

quasin rebus traâandis ad velandam perßdiatn v-furpari numquatn dcbere diximus,

A N NIB A L poft profpcram ad Cannas pugna, tjo AnMC pecuniæ egens capciuis Romanis fut rcdimendico-piam feck . Itaque placuit decern corum fuffragio eligi,qui Romamadfenatumircnt;nccpignus a-liud fidei, quàm vt iurarent fc rcdituros,acceptum. ' Q^m egrefsi caftriscfl'ent,vnus ex iisjvclut aliquid oblitus,religionisfoluenda: cauffa quum in caftra rediiffet,ante nodcm comitesaffequitur.Q^um illis à fenatu trifte rcfpófum» Non rcdimi captiuos.rcd-i ditum effetjceteri ad Annibalem rcucrtcrc.Vnus ex iisdomum abikj quodfallaci reditu in caftra, iure-iurandofeexfoluiffet. Sed vbiid innotuit, decreuit fenatus vt iUe vetcrator amp;nbsp;callidus minime Romani ingenijhomovinélus ad Annibalem dcducerctur. Neque cnim graues amp;nbsp;fapientes illi viri (qualesfue-re Romani vetercs) ingeniofas iftas callidiiates Sc. prztcxcndæ perfidiæ inuolucra norant aut proba-bant : qux tarnen Machiauellus Principi, tamquam prudentiam,fuaA(t, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;\

H A V D abfimilis (bit dolus Philippi v 1. Galliæ enim iufiurandum dedillct (ficuti fere feg. fuperiores Galliæ reges) numquam ditioncm vllam Imperij inuafurum, amp;nbsp;Theoduno (caftrum Came-raco vicinum eft) à quo incommoda multa acci-piebat,potiri cuperet,Normaniæ ducê filium fuum fummo cum imperio exercitui præficit, amp;nbsp;caftrum obfidere iubet: quum ipfeveluti vnus ex gregariis militibus nullum imperatorium munus obiret. Hac

1 aftutia iurciurando fe liberatum Philippus putabat, I fed faftebatur. Nam qui aliquid alterius opera exfe-;

491 COMMEKTARIVS III. quitur,période eft vtfiipfe faceret.Ac ncipfe quids dolus ci fatis ex fcntcntia amp;nbsp;féliciter cefsit. coaâus cnim eft dux Normaniæ obfidioné folucre, amp;nbsp;ah' quäntopoftRcx magna pugna ab AnglisadCre* ciacum viftus eft.

Amm. Mar- V A L F N T I N I A N V S Cæfar j OUUm in fuppli' cnsitrogadis jmmitis edet, multos miniltroslui ir miles liabuit.Tn iis Maximinu quemda Romæ,prx-feftum annonæ,quæritorc amp;nbsp;cognitoré cauffaruin capitalium conftituit.Isquumreos pertormétain-terrogaret, fitcri hortabatur ic confeios ederc, ad-iefto iurciurâdo promittes nullum fgni vcl ferro ff puniri iuffurum.Scd promilfa impunitatecorruptos Sc fæpe Confedos quæ non adrtiiferant, plumbfis contundi amp;nbsp;clidi iubebat. Itaque Maximinus fuh Gratiano miti principe capicc plexus fæuitiæ amp;nbsp;perfidiæ pœnas cxfoluit., Ncq. raro vfuucnit vts-jufmodi atroces iudiccs, qui fæôo Prineipi dtligen-tiam fuâ probarc conati funt,a fequentibono Prinquot; cipc opcrarum præmia référant.

liu. Annal. N A BI s Laccdæmone per vim imperium inuâ-

. , nt amp;nbsp;tenuit , tyrannus læiiilsimus Se violentiisi' mus in fuos. AEtoli (audaces amp;nbsp;temerarij homines) magnû fibi decusforeratijfi tyrannû quoquo modotoilcrent:amp;quifpoliatum maritimisoppidis à Rom. tune intra mœnia ctiam Laccdæmonis ab Achæis compulfumi Ofcupaftet occidere, cû totius gratiam rci apud Çræcos, præfcrtim apud Lace-dçmonios,laturum;illum dplo capere ftatuût.Cauf-fam mittendi ad eum habcbant,quôd fatigabatpre- ; lt;ibusvtauxilia libi,quum illis autoribus rebellaiict, mitterentur. Ergo Per fpcciem amp;nbsp;nomen focieytis

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mille

DE ,P o L I T I A.

mUlepedttcs amp;nbsp;triginta cquites duce Alexamcoo aid cum miitunt.Iis dcnunciatûgt;quidquid Alexamc-num resmouifletfabici colilijcapere.ad id,t],uamuis inopinatum,tcnierariû, audax,olgt;cdicnterexfequc-dutp parati effcnt.Cum his ita præparatis Alcxavnc-nusadtyrannum venir ,qucm adueniens cxtcmplo fpei implcuit : eiq. perfuafit vt quas haberct copias non hncrct fub tcétis marcefeere otio,fcd cduccret. Si in armis dccurrcre cogens, fimul animos acucrct amp;nbsp;corpora excrccrct. Educi indc frequeter ante vr-bem in campu cœpcrc. Quû dies patrando facinori ftatuta veniffet, Alcxamcnus tyrânum procul fatel-liiibus adortus transfixo cquo dcturbat.iacentcm e-quires confodiüt.Alcxainçnus cum omnib. AEtolis citato grady ad regiaoccupandam pcrgit.Necmo-uilVet fcquifqqä , fi cxtéplo pohti® armis vocata in concionem muliitudQ.clVcc, çr^rtio habita tepori côueniés-.freqiucçcs'inde;i)ftiçti in armis AEtpli line iniuria cniufqga. Sed,vt oportyit in confiliofraude cœpio.» omnia in maturrtdAUiipexnicié,cord qu\fe-ccrat funtafta.Dux regia inclufus diun noö^ in fcrutandistyrânithefauus.cQnfunvlit-ÀEtpiiarclut capta vrbcgt;quam Ubgqiifc ,vidcti,vokbant,in pïçda vcrfiiSimul indignitas rei,fimul côtcmtus,Eaccd^-.

i mopiis (alioqui tyrani ca^de lætis) animos ad coeû-1 duifi fccit.It^ue armis acccptisAEtolos vagos ppx I vrbem cædui)t: turn regiam inuaduntnbi Alcxamc-' nunicürti paucisrcfiftcntcm obtruncant.ccterijcô-1 prehenfi à niagiftratibus,fub corona venierunt.

1 PostheMvm huiusargumcntiiexcmpludabitt S»“’'*-*» loabus, apud Ifraelitas Conertabilis dignitate amp;

l Dauide auûculo infignis,cui fidele forteraq. operâ

4Sgt;4 COMMENTARIVS III.

domi belliq.prçflitit.Dauid tarne fupremîs mâdatîj Salomon! 61 io iniunxit, vt loabum mérita morte ob pcrfidiâ adbceret.neq.is,vt Dauid fuprcmum dient explcuit» exfcqui cunâatuseft. Abnerumenimamp; Amafam (duosfumtnos imperatores) doloamp; fpe-cie amicitiæ incautos intcremerat. Videbatur loa-bus excufandofacinort fatis iuftas caulfas habere. Qnjppe Abnerus Afaclcm loabi fratrem interfece-ratrncq.fieripotcratvtfiaternæcædis memoria ac dolor loabi animum non pungcret. Abnerus prX' terea Saulis domum amp;nbsp;opes aduerfiis Dauidem tu-tatus er»t:Amafa verb etiam rcbellionisfcdition/q« in Dauidem commotæ particcpsjAbfalomi parteis iuuerat.Itaquefi loabus Machiaucllicosiudicesha-buifiet,non tantùm illi eum omni noxa amp;nbsp;pcena li-berafTmt, fed Abnérj quoq. amp;nbsp;Amafæ fôrtunarutH parte opima, tamquam præmiojdonaffent.Scd me-morabdcillud indicium Dauidîs, quod extrernas inter voces aduerfus filium forofis ptonunciauit, » quo mültis magnfftj.imeritis amp;c ofliciis auâüseratj fatis arr^bmento cft quaritôjkre perfidiam exfecra-tn^ fit.' Aécj.hçc Dauidis autoritas' Principibus Chrh ftianis 'ferè pro dócurticnto habenda eft,vt fapien* tifsimi ac fanftifsiini regisexcinplum imitentunCU-îuï ore docentur fidèi promifsi rcligionem, vel cflTuo damno,feruare. Q^doôlrina feetidisMâquot;' diiauelli placitis prorfus contraria efi.

' D EN I lt;x_fixû hoemaneat, Perfidiam fcclusefle adpoi^fi Deo amp;nbsp;hominibus deteftabile, vt feedb *■' 'fragos amp;nbsp;perfidos Deus nûquam impunités relin-r y;i.i quat. Ncq.fcmpcr eorum fupplicia poft mortem differt gt;nbsp;fed fæpc anteuertens etiam in hac vita eos

D E P o L I T I A. 495 feucro ac inuCitato modo vlcifcicur gt;nbsp;hora: momcn-to coniuges amp;nbsp;liberos eocum vniuerfainq.fobo- , 1cm aftirpe fubuertens. Qucm.adinodum apud Ho* merum Agamemnon Tioianorum fraudes ac per-iutiadiuinitus vltumiri pronun« iat:

Etß periuro s violate fœdere T root nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4-

^uppuer e calisprafenti baud puniatira. At (juanio^juegraues magno cumfinorepœnoi

Ht cum coniugtbui tota fltrpe repenaent.. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

XXII. THEOREMA.

Fides, dementia fliberaliias i 'pirtates ßent damnoße Frincißi:fed oßHS eßtamenygt;t: (arumßeciem alijuàm ßrafeferat»

lANCI p EH necefle non eft (in-c»p.«8Ho ö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•XI nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\ 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' Pciacipc*

omnibus

virtutibus efleinftrudumj fed ta-men expedic vc earum fpeciem

amp; opinionem habeat. Quippe fidentcr hoc dicam ,fiomnes earum leges omnibus locisferuet, forcvtplunmùm illinoccant: Contra veroearum frmulatiooem amp;nbsp;adum-braram imaginem non mediocricer profu-turam.Nam (Geuti quotidiana experiencia çonfirmat) fxpius Princeps ab omni fide.

496 COMMENTARIVS III. caritate, humanitate amp;nbsp;religione,difcederc cogicur, vc quod fuum efttueaturacdefcn-dat.quod reipfa protinus amiccerec, fi vellet cxaétê omnia virtutum momenta librare, propter quæ homines probi amp;nbsp;honeftiha* bentur.

virtutibuSjFidci,Clementie, L’bcralitati,reipfa femel valcdicerePrin-

Machiauellusiubct. Si pofsit tamc

• carum laruaseffigiclq. politifsimaartcaJ viuScxpreflas aliciidc nâcifci,cas vtinduatturpenó ccfct; merctricum plané ad moré» quæ boncftarum matriimfamilix'iCültu afcito, probasSe caftasEnii' naslibéccr emcntiuntur. Scd aducrfus putidum hûÇ dogma inuehi neq. mihi operæ ncq. Icgcntibus vful eft. Nam quis adeo bebes ac plübcus, \ t iió pcrfpb cué incelligac Machiaucllum hïc bruto ftuporcamp; fcurrili arrojatia cxcclletißimis intcrhomines vif'

»0 'J rj: tutibus illuderc ? Qjmd attincc ad Fidcm in cómuDi | ' bominum focictate colciii^am (nam de ca fide quit

Dcuin rcfpicir,nihil apud Machiaucllum) fupcrio^ reiriThcorcmate-cgimus: de Libcralitate qiix potciaint fuo loco rcddemus. Oemcntiam ergo ag-■grcdiamiir conlidcfemus vtrùm virtus ha:c p'-'fquot;, «iciofa Gt Principi nécne.

• C) V A M non folum non damnofa.fcd vtilis Ckquot; norabilis ei mcntia Cl (1C, in qucmcumq. diuinitusca dos coiw' jnquoeft. ta cftjnóaliundc melius quamcx contrarij vitijfó- ’ tcncione deprehendi poccih Nam fiSxuitia(oppo-■’fitum Clemcntiæ vitium)fæuis exitium adfert,quo“ -multis ante rationibus probatum cil; quid ex CJe*

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;----- nacntia

D K P O L I T I A, 497 mênûa proßcifci potcft præter vtilïtatctn amp;nbsp;decus? Quum enim bæc virtus fpontc fua fit amabilis, q-ptinium hotn'inum fauorem, gratiam, amp;nbsp;bcncuolcn-tiam,ei conciliât in quo eft; ncque hi aft'cétiis aut o-tiofi cffc,aut à fuis cfteâis magis fciûgi, quam ignis à calpre aut lux à fplendorc, poffunt. Quarc dementia amp;nbsp;lenitatc ornatum vitum (prxfcrtim Pfm-cipem) fuper laudem, amicitiam amp;nbsp;vencrationem, Omnium, vitro ctiam omnimetu libera fccuritas Sc fumma animi tranquillitas confequcntur.Scd priuf-quatn vtilitates quas cx demétia adipifei poffumus exfequi aggtedipr,moneo mc ita dementia voca-bulum viqrparcjvt quum latifsimc patet, ac no tantum mifericordiam erga errantes, fed amp;nbsp;bonitatem quamdam naturae,manfuctudinem morum,facilita-tem populärem, aequitatem in fubditos, humanitär tem affabilem amp;nbsp;comitate officiofam erga omneis, compleäitur. Omnesenimhx virtutes animum à natura bene informatum amp;nbsp;compofitum mcllita l quadamfuauitatc amp;nbsp;dulccdine condiunt ; qux fua-l uitas vno dementiat vocabulo defignari potcft, ct-1 nbsp;nbsp;nbsp;fi cx variis effeftis officixfq.varia mutuctut nomina.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N ATYRAL1 s ergoillabonitasÇquae Clcmcn-

: fta dicitur) ingenita Principi, fontiuna poanas mi-\ nuet ac nonnumqua,m in totum remittet, pro ratio-l ne faäi aut perfonarum. amp;nbsp;hüc quafi ex ft piimum 1 (ruftum fundet. Pjinceps cnim accurate confide-' rare debet quando, quomodo,cui, amp;nbsp;quamobrem, 1 criminis gratiam faciat. quippc quum princepsia-ftasfceletib.pœnasirrogatc pofsit ac debcat,nec fa-, çiat,eanonclcmentia»ftd crudelis quædam miftri-

1 coidia vçcanda eft ; fteuù dicebat P^ex Ludopiçijs \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;li

498 COMMENTARIVS IIL cognomcro Diuus. Scd cjuum AEqiiitas vclut tun« anima fit, cadcmq. fæpe Icgum feucritati rcpiignet, Princcpsclementiam in confilium adhibcrc debet, vt ad moderandas Icgum pœnas fummum ius 2' «juicatctemperet. Verum fi nulla ncq.æquitasncq. ratio molüendam Icgum duritiem fiiadcat,tunc pro magnitudinc deliâi pœnam ab co ftatui par cft:ni-fi pro mifericordi fæuus haberi, amp;nbsp;fc rcum cius cii' minis fubderc vclit,quod impunitatc alit.Q^ain re Principcm fapientia amp;nbsp;vigilantia fumma vti dccct, ne ab dementia In crudclitatc lapfijs,odiofis rcmif-fionum amp;nbsp;gratiarum flagitatoribus circumucnicn-dufe prçbeat.Itaq.pericuü huiusancipiti metufevt liberct,qiium facinus mali exempli eft, amp;nbsp;rcipubll' cæ intcrefl, Princeps malcficium condonarc non debet,nifiadhibito confilioamp; accuratecauflaco-gnita.

Capit. amp;nbsp;M A R c V s Antoninus fapientifsimè omnium in Dion m nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Marco. cogriftionc cnnunum Icucritatcin dementia con-Vuk. Gal- diebat. Erat enimilli mos omnia crimina mino-AuidioCaf- rcfupplicio qiuiTilegibus picóh foîent punircjU Icuiâ dient, nee pkiiibus noxisrei fe obftrinxillcnt; fed nonnumquam cótra m3nifcflosamp; grauium criminum rcos inexorabilis permanebat. Sedin fuis potifsiinùm iniuriis lentus erat amp;nbsp;ad ignofeendum facilis: quod in Auidij Calsijdcfeftionc reipfa pali apparu't. Cafsius quum in Oriente nuncium dcin-tcritu Marei acccpillct , Impcratorium nomen v- ' lurpauit. Et qiiamquam non ita multo poft verum rcfi.-iuir,tamc quod fcmel motum feccratdcfcntcn-tiadecedendum fibi elle non putauii. Itaqucnon [ iam libero regreflu, amp;cxitiuni mctucns, fibi imperium

DE POLITIA. 499

num armisparare ftatutt. Quod tarnen mctucbat effugere non potutt. Nam aliquot cius centurioncs, vtMareigratiam inircnt,eum iter facientem ob-truncarunt, amp;nbsp;abfeirto eius capttc, ad Impcratorcm profeétifunt. Marcus vcr6, capite Cafsq vifo,nQn chtus eft ; fed doluit ctiamcrcptam fibielTe occa-fionem mifericordiæ, quum dicerct fc viuum ilium voluiffe capcre vt illi cxprqbrarct beneficia fua, eumq.feruaret.Dcnique,quum quidam dicerct,Sed “ quid flille vicifTct? refpondiffc fertur, Non fic dcos “ coluimus,nec Gc viuimus vt nos ille vinccret. Enu- ‘‘ mcrauit deinde omnes Principes qui occifi effent; babuifl'c cauffas quib.mercrcntur occidi,ncc quem-quam facile bonum vclviftum à tyranno vcl occi-fum,dicens; mcruiffeNeroncm,Caligulam, Otbo-ncm amp;nbsp;Vitellium,ncc imperare debuifte. Nam de Pertinace amp;nbsp;Galba paria fentiebat, quum dicerct, inimperatorc auaritiam effc acerbifsimu malum, Denique non Auguftum y non Traianum, non A-drianum,non pattern fuum,a rcbcllibus potuifle fu-l perari'.qui cgregio principatus temperamento pares I habueriit exitus. Etin quadam ad Verum epiftola;