Dit boek hoort bij de Coiiectie Van Bucheii

Huybert van Buchell (1513-1599)

Meer informatie over de collectie is beschikbaar op: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

• • de rug van het boek

• • de kopsnede

• • de frontsnede

• • de staartsnede

• • het achterplat

This book is part of the Van Bucheii Collection

Huybert van Buchell (1513-1599)

More information on this collection is available at: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

• • the spine

• • the head edge

• • the fore edge

• • the bottom edge

• • the back board

_^viît nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;««ttp 9 Ittviffl

woaiSttuçoM'jf

Wuv^vanw

•^« ji}f 1) ' üpmicWtÿSeHb^rii ^wlt;tet*a™ amp;aitnu3)i^itl

•«wssi !Sa')«î JWtUll^JLWrWLeiBl

X» nbsp;nbsp;nbsp;„„i,^/ quKÔiWyn^,

d3e^\SH-^C»a !gt;(uHt J ltn’b^Mâ:)nV Jî^

NE VST AD IÎ.

1 5 7 5-

PETRI CARl’ENTERII . FA MELI Cl R ABV LAE. fxuum de retinendis armis

' amp;pacerepudianda confilium, PETRI F A B R l

• quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rejponßa-

LlaDauidis fententia V.C. Lonaani,mihi Epiftolam P. Carpenterij ad te fcrû ptamlcgcnn fæpe in men tem venir,

Quæfiapud aliumvllvi,certè nnnc âpud ce valere plurimû debet. Qnan-ftuâenim nô dubito,quin ea fit ingentf tuj acies amp;nbsp;pcrfpieacia,quç amicum ab aflentatore,amp; mcrccnariamlinguâ ab ingenna amp;libera polTit difcernere,quia tarnen fpeeiofo illopij amp;nbsp;Chriftiani cô iili) noinine qnalî ttlo quoda léthale côfeiëtiç tuæ vulaus infligcrcconaf.cô magis niei duxi eÜeofficij qamp;rc diligo* amp;abomnianimi errorc liberatum elle

4 tccnpio,qualcs hæ'fint infidiaf, breul-tcr cxponcre. Nec cnim vcl illciplcgt; quantumuis veterator, ncgabit quin cum hecfcribitjVelutturdus lumbricô* idcft.mcrcedcrti petat. Et quanquam in numéro piorum ccnferivult^mcmi-niflc tarnen dcfcuirillud, quod habet proucrbium vêtus, Aliter catuli olét» aliter fues. Ergo nee te amici,qualis iftc vidcri vult, nec lurifconiuki amp;nbsp;prudcrt tis hominis, quod fibi temerc arrogat, profcfTio moueat.vt infanis confilijs acquiefcas:fed etiam atque etiam apud te pcrpende confiliumnc potins,quàni lenocinium, admonitioùefalutaris,an non potius pcriculofa inuitatio tora hæciftiusoratio dîccnda fir,illi fraudi non admodum diffimilis qua tam mul tl boni viri illeflijn illara Bartholomç-iam carnificinam inciderunt .Neevc-ró.quis quaüsùe fitCarpentcrius Igno rare potes,cuius amp;nbsp;lingua venalis,amp;vi* ta turpis, amp;nbsp;famaapud bonos Otttnci inaufpicata ab eo die fuit, quo Chrifti non tantîim fc proditorem, fed etiam pcrfecutoremoftcndit,qni cum feab affcntationis vitio longilîimè omniû mortalium

morralium abcffc profîteatur. cum in hac Epillola nihil ad aheuus gratiam, nihil merccdc redcmptum, nihilcuiuf quam imperio vel rogatu indudum fcriphfletam Ibllicitè affirmât, confci* cntiæfuæ ftimulosprodir amp;quidex fu pcrioreipfius vita,amp; niifcrabihilia fua adFranciicum Portum Epiftola rcdc pii chrillianiq; omnes iudicarent,intel lexit. Sedcui perfixadebit lurifconful-tus,neexiiirisipfius regulis femel ma-lusineodemgenere mali praefumatur malus,maximecum eadcm lucri fpes, cadempadamerces,eadcmquç antea plane aucupandx potcntiæ , gratix occafio oblata fit J Equidcm qui re's vtfunt humanæ.apud me antea cogita bam,priori iftius hominis culpæ amp;nbsp;cri. miniacquiorcram. Quanquam enim plerifqucinexpiabile piaculum videba-tur,quod non tantum ècaftris Chrifti transfugafaduseffet,fed ctiam Alci-mum ilium de quo eft in libris Macha bxorumjimitatus, Dei populum infi-dijscalumnijsq; grauiffimis oppugnaf fet, fic tarnen excufabam. Extcrritus metu tanti, tamque repentini periculi

6

Carpét.id fecit:fame malefuadaimpuV fus amp;coaótus pauper lurifconfultus lin guä veudidir. Na, vt air illc,ærumnam multiplex exercitä habet paupertastvbi fcimplcaerit,feq; confirm au erit, eadë irerum non committer. Sed eccc iteru Crifpinus,móftrum nulla virtutcredë ptü à virijs.Adeovtiamdc hominc pla nè fit inter omnes bonos defperatum. Quê in via reduccre nö con3bor(quid enim latcrem laucm)fed cius tarnen ar gumentis quam potero breuiffime.nó illius quidem libri autoritate cornmo-tus (quid enim aliud ille continer, qua toticsiam repetitasnugas calünias, centies depulfas, rccodam amp;nbsp;repofita crambcm,quïE ctiam iftorum furorum auidiffimis hommibus naufeam tamë inoucat?)fed in tuam gratia refpódcbo, vt intelligaSjLomani, quam iuftè in pat tibusnofiris nö tantum fueris,fcd ctia in ijfdem manere debeas.Enimucro mi« hi P.Carpenterq fcriptum volutati minim valdè vifum eft.quód homo tam à bellis alienus.epiftolç Cue prima eamq; longiffima parte perpétua quadâ rrieta phora àreb. bcllicis furnpta,räqui pue nils

rilis quidam amp;nbsp;otiofus declamator per ïcquatur,itafcilicet iura veterüRom.

-■^ccialia omnia,veteres ordines, milita Nomina,habitum,præcepta amp;nbsp;leges ca-ftrenfeSjdeniq; veterë caftrorü metado ru rationem,non eamquidcm diligëti leótioneanimaduerfam,fcd ex Coterel li amp;nbsp;aliorü huiufmodi fcriptorum indi cibus dcfcripta.ad Chriûianâççligione homopacificus traduxit,qui fi belli ti infcftè odit,cur obfecro,nihil nifi bellica vocabula crepatîVtiturnonnunqua fcripturafacra bclloru fimilitudine,erit; ne proptcrca ex Vegetij fcriptis de Mili/’-/^./. tari difciplina cuangeliü explicandu,amp;/gt;4^./p Chriftus calojvel lixa appellandus, Apo ftoli milites prçtoriani,coelum Bellonte dcætëplum nominandû ? Sed Chviftü ita ab hominc transfuga vocari non mi rantur tj qui facrofandû D.N.lefu Chri fti euan^eliu ab eodêThalmud Sabau-diaeû in priori Epiftola diâû memine-runt, amp;nbsp;qui in hac ipfa legunt audiûtqî aetemû Dei filiûGradiuo Marti,amp; Poe tarû Herculi, vt pulcherrimècó/erri.ta , bene fcilicetin Rom.fcholainquanuc verfafjde Chrifto fentireamp; loq didicit

a 4

t

Carpcntcriuî. Mirum verb ni cundcm Chriftum cum Dionyfio amp;nbsp;Baccho cÔ parct.quia amp;nbsp;illc bejla geflit aduerfusr Indos qucmadmodum amp;nbsp;Hercules.

Quid igitur ? Laudcm nominifq; com-xnendationem aliunde captat homo a-ftutus .Cum enim inter iurifconfultos Gallos parum fc probari iam ex illo tricnnio, quo à fide defecit, cognouif-fcr,pcriclitari maluit,numquid plus in jure militari,amp; inter huius ordinis tangt; quamingenij obtufioris homines ob-tincre poflTct, Itaque magnum fedu-cemgt; fed chartaccum Sc imaginarium oftcntat, vfiirpatis Sc repetitis à vcteri Rom. difciplina vocabulis quibufque antiquiflimis. Sedfalleris Carpcntcri. Nec enim iam ilia in vfu funt, ncdum res ipfæadhuc vigcant,amp; quæ fecuta efthominû aetas noua omnia pcperit, Vt arsifta tua ctiam tuis prodeflc iam non poflitamplius. Scd.vt fcias C. Lo-mani,quantum brçui tempore homo antca hominum (idquodomnes no-runt Jignariflimus, profccerit, non iam modo Carpentcrium hominem mili-tarcm habes/ed ctiam arufpiccm,grâ-maticum

9

maticum, prifcorum vcrborum inter-prctem,denique prophcram ctiam,qui quzfuturanobis funt.furorc quodam abrcptus vaticinctur. At qui vercor nc hic idem amp;nbsp;in bona caufTa præuarica-tor,amp;in propria tcrgiucrfator.amp;regius alTentator,amp; Chriftianorum calumnia tor rota fua Epiftola dcprehcndatur, vt omnia amp;nbsp;fit amp;nbsp;fciat, quod videri maxime videtur vclle.Iam igitur ex quo tem porc Carpentcrius Aulicis innotuit,ob fccro tc,Lomani,quis cft Carpenterius

(de quid ilium

'Ejfe fûtes ? ^emuü hominem fecum attulit,at^ efi

Grammaticus Rhetor, Geometres,Pi'' Itoraliftes,

Graculus efuriens in caelu iufferis ibtt.

Qui vtinam exreris artibus, quas nc fummis quidem labris vnquam attigit omiflis,prercrvnam rabulariam àrtem vel Grammatica prçccpra fçlicius didi ciffet.Deniquevt fe nouoregi aliquo nouo fcelereaudaxhomo commenda tctfidquodpleriqj huius xtatisamp; cö-

lo

fcientiæ homines faciunt)3c vt aliqua adParifienfem fenatum viam fibi para rct.ifta eft aufus. Humana funt, leuia funtpro tëpore,amp; tritum iam hoc eft: iter ad opimos magiftratus amp;nbsp;honores in Gallia ambiendos, fi quis quacunqi ratione in homines pios dcbachetiir,(i rebelles,fi pcrfidos.fi athcos,fi nefari-os appcllct.Hçc à fuis zclofisq; mona-chis bonus dcuotufque anditor didicit Carpenterius.quemadmodum ex eorû, ipforum magna mifla elegans illudlo^ quendi genus fingulispcnepaginis in-culcatfi,amp;itaque,fiue,amp; ideo. 5cd age omiflls iftis,rem ipfam aggrediamur,amp; quale fit,quantique momenti hoc irtP us confihum vidcamus. Tota,inquit, res militaris pugna.fuga, pace contine tur. Inepte. Prætertniftum enim eftqd amp;præcipuum eft, ôéfæpius incidir,ni-mirum induciæ. Q^uis enimneget in hello non tantum pugnam,amp;fugam, fed cnam inducias fieri, quæ læpifli-mènccefiaria: (unt,amp;de quarum jure fait homini vniucrlum ius militaretra danci diceud.im? Sed prx term idioms hac fortafl'e ratio eft, quodnullas no-

bifeum

bifcû pacifccndas homo pacificusin* ducias puter. Atqui nec paceni nobi' fcum cflevulr.Curigiturmcminit pacis? Qiianquam amp;nbsp;hoc ipfum ablurdd vidcri potcft.paccm inter mili taris amp;nbsp;bellicærei prçccpra amp;partes niimerari, cum ftatim atq; pax conuenta cftbel-lum amp;mihria efledefinat,ni(i forte par tem morbi côftituat fanitatem. Sed ne feuere nimium,Lomani,cum tanto lu-rifcohfulto agamus(nobis enim forraf-feè fui iuris regulis præfcriberet,inter quas etiam cftilia, Omnisiniure ctia militari definitio periculofa cft.Rarâ eft enim,vt fubuerti nô poflit.)Ergo prç terminis repudiarisqi inducijs, quæcx ipfius côfiho nullçnobifcü lient,ac ne pacis quidcm(cft enim pacis non modo incundæ dilTualorjfed etiam cœptæ perturbator Carpentcrius,tam paru ni mirû patrie metis miferijs tangitur ho mocxtrancis amp;nbsp;peregrinis hominib.to tus addidus.) quid de pugna fentiar au diam’.Ntgar homini chriitiano fas elfe pugnarein pcrlccutionib. qa etli in vc ten teftamëro legûtur armorû ftrepit* amp;nbsp;cuba,que ad bellûamp;vindidâincëdit.

11

in nouo tarnen teftamento amp;nbsp;per Chri fti praedicationem ea filuit. Nee funt il læres à Chriftianis in exemplum tra-hendæ,quia noluit Chriftus fuos praciu dictjsamp; exeplis veterum patrum rem militarem tradare amp;nbsp;vindiftam exerce re.Dcniqiicinearelongum diferime effeinterveterem Mofis amp;nouä Chri-fti legem,quam nunc fequi debemus. Hie nobis, Lomani,paulifpcr confiftÇ dum eft, vt orationis aciem oppona-inus,amp; inrelligatur quibusin perfecu-tionibus pugnare vetitum Gt »in qui-bus non,ex quo infinitorum argumen-torum,quæ ille robuftiftima effe putat. folutio apparebit. Vetat quidem Chri ftus malum pro malo reddere. lubet Petrus vt in perfecutionibus patientes fimus. Quid ergo? Nunquamne pro-pulfandaeririniuriaab homine Chriw ftiano,qu9e illiinferatur ? Quid ft in fyl-* uisàlatronibusimpetatur ? Non lice-bit igitur illi feipfum tueri amp;nbsp;pugnare, amp;nbsp;vim,qua: infertur,rcpelle re cum mo dcramincinculpataetutelaeJ Non nega bit forfitan lunfconfultus,qui idipium in legibus fuis pofitum habet la. c.vn-

dc

’5

dcvi. Nam qui ad huiufmodi eucnta didum Chrifti transferunt,plane illud peruertunt, amp;nbsp;hallucinanturgrauitcr, quando Chriftus in difcipulis fuis non reprchcdir,quód habcrët duos gladios quosin via ad fui tutelâfecum ferrent. Quid (i patria ab bofte opprimatur,an non liccbit Chriftiano fefc bofti irruen tiopponere,atqucctiam pugnare.quia malum pro malo reddcre non debet, amp;cum affligitur iubetur cftc patiens? Quód ft licere neger Carpenterius, nÖ modófc proditorem oftendet, fcdetia in grauifumum errorcm inducer cætc' ros.Non omnis igitur »Lomani, pugna cft vniusgeneris.Pugnæenimnomen latiflîmèaccipimus ,fcd vt breuiter di-catur,eftillius genus duplex. Vnum quidcfnquod priuatæ vindidæ caufla fufeipitur; altcrum quod iuftè vcl no^ ftritucndi.quatenus id leges ipiæ con-ceduntjvel Reipub. amp;ciusin quo ver-famurregionis ôcregni gratia geritur, ideft.inquo publicae falutis iuftadtf-fenfto pofttaeft. lllud igitur prius genus quod eft vindidæ amp;nbsp;Chriftus, amp;nbsp;ApoftoliAuos damnamus. Hoc po-

J4

fterius,quod eft iiUHciæ, amp;Chriftus , amp;nbsp;Apoftoli probarunr,amp;nos quoquc pro bamus, liccrcque homini Chriftiatio defendimus. Cuiiis noftræ fentcnriæ prob3tioncs,fi quis requirat,afFcrcntuf infiniræ. Sed qnidvd ipfe Carpcnre-rius pro fe amp;nbsp;fuis aliud affcrre poteft,vt iuftaeffeeorum arma,amp;vtiple loqui-tur, pugnas demonftret, qiiàrnquod ipfi regni tucndi caufa fc cœpiffe arma, nunc quoquc rcrincrc dicent ? Ergo regni Reiquc publicæ conferuandç gra tia,Carpcnteri, licer etiam Chriftianis hominibiis pugnare,arma fraâare,bcl la fufeipere, amp;nbsp;non modo elypeum, quod (olum ru veris Chrifti militibus reliftum effe vis, fed etiam gladium fu mcrcamp;ftringere fub cuangelio. Ncq; tua inter legis , vetcrisûc teftamenti tempus , amp;nbsp;noui teftamenti Chrifti-que dodrinam diftindio te iuuare po teft, aut noftram hanc fenrentiam con uellefe,nifi fis ex Marcionitarum,Ma-’ nichgïorû amp;nbsp;noftri temporis Anabapti-ftarum hæreticotum grege , qui cum alium veteris, alium noui teftamenti Deuna facerent, ilium bclla homini*

bus

15

bus permififfc, hunc vctuiffe docuc-runt, Itaque prorfus interdiéla cffc Cbriftianis hominibus bella. Idem verb vtriufque tcdatpenti Deus eft, ea-dem Dei mens, amp;nbsp;iuftitia cadem,vtro-quc teftamento iniquitas iniuftitiaq; cadcm (emper damnara. Itaque quæ Deus in veteri teftamento bcllaeflc amp;nbsp;geri concedit, idem quoque fieri in nouofœdere permittit. Atenim,dices, etfi pro rcpublica bella fufeipi poffunt, à quolibet tarnen iuftenon poiTunt. Expeûandus cnim eft Principis amp;nbsp;pore ftatis,cuiilia pare.t, iuffus,quem qui prçuenit amp;.aaricipat excufarinon po-tgftj Cum yel vnb, Manlij filij exempio dqf eamuE nejnhoftem quidem pro-u^cantem in^uflu impcratoris dimia q^fi.dum cffc. Hsec vera lunt Carpen--teri,.vbi amp;nbsp;quando fuis legibus admini ftraturRefp.vt tunc Romana: nec pu-fiticarum Icgum vis amp;nbsp;autoritas oppref fa paucorum hominu tyrannide iacet, cum Regnum,Regnum eft: amp;Refp.ad-huc manet Refp. At cum publicis regni legibus,vbiqj violatis manifefta iniuria

id

pro iurc, fxuiflima tyrannis pro regia adminiftratione graffatur, qualis nunc eft rcrum flatus in Gallia cum nulliho minumordiniexcopafto, quofcpri-mum illi poteflan fubiecit.quodq; lex rcgni dicitur,agcrc licet,tunc veró,quis eius potcflatis, quæ rcmpublicam ip-fam oppreflam,amp; cuerfam cupit ,iufsu velfcquijvel expcdare, fl modo fit a-mans patriæ,tenctur ? Hoc enim dcbui fti ex eadem Rom. hifloria didiciffe, qux Halam Seruilium amp;nbsp;P. Naficam amp;nbsp;alios hoc nomine commcndat, Tune igituripfos Rcip. regnique ordinesvcl vniuerfos, vcl Angulos, vcl omnes, vel corum partelabanti patriz fuccurrere/ ruinamque eius fiftcre legum jurif-que public! violationem (quod faf(gt; tnus)rcpofccrc oportebit,amp;fcad canx partem quifqueciuis amans publiez fa lutis adiungat necefle eft, quanto ma« gis quifq; Chriftianus eft, tanto arden tiusjcitiufq; ad cam partem occurret, conftantiusin ea perfeucrabit, dcniqi pientius fortiufq; in ca parte pugnabir, pugnabit.inquâ.Carpcntcri, quicunq; rcmpublicam (aluam, reftitutamq: co

tta

i7

fra manifeftam alioriinivim amp;nbsp;iniurïS efle cnpit. Hæc quia vera funt,Loinani V. Clar.amp;iam dodifTimorum Theolo gorum difpurarionibus.vt tu non igno ras,confirmata,inijs corroborâdis nó hxreo diutius. Quorfuna cnim certis legibus,certifq; conditionibus fibi quif que populus velvnum.velpaucosvi-ros bonos,vel ipfani totius multitudi. nis autoriratcm impcrare voluit? Q.uoc fum üi quaque adminiftranda publici honainum cœtus forma cóftiruta funr, certa quxdam remédia, ordines,vel ftatus rcgni amp;nbsp;Prouinciac, vel Epho-ri,vclTribuni,vcl capitones.vcl aliono mine,qui eflent public! iuris cuftodcs, nifi quöd ijs legibus violatis amp;nbsp;opprcf-fis.oec rcgnum,nec Rcmp.nec populärem ftatum ede. illud ipfum homines agnoicunt.quod primumfibi delcge-rant: nee iam ede cam poteftatcm ,cui fc primum fubieccranr. Itaque non eft, Carpcnteri, de co nobifcum litigan-dum, Vtrum iuftè,piè,fanâèàChri* ftianis vnius alicuius regnidÀeip.vclpo pularis adminiftrationis ciuibus.popu-lanbus amp;nbsp;indigents homimbus pro pa b .

18

blicisiftis legibus amp;nbsp;pro pado arque iure hoc (quem ftatum regni,quodin eo totius regni falus , amp;nbsp;incolumitas fita fit,vulgo nciminamus)tucndo, con feruandojtepetendo pugncturöc dimi cetur etiam armis, qiiando oronis alia eius iuris obrinendi ratio,aliorum im-* probitatc,amp; potentia pracclufa vcl adc ptaeft.Nccenim fidecare nobifcum contendes, vinces in hac cauffa quan-tumuis magnum lurifconlultum inter tuos haberi tefomnics ,vellicetnobis ex antiquilfimamilitariü ordinum no mêclatura quiduis reponas vinceris,amp; hîc terga illam tuam obfcœnâ, qua dicis,facies,ncc te caftrcnfis.quam vocas, mufica,nec,Draconarij,nec immagini-feri milites tui fatis deffendent. Cades, amp;nbsp;iam non oe pugna, fed de apertifli-ma.quarn alijs confulis,fugaipfc cogi-tabis. Habes igirur,Lomani,cur amp;nbsp;quä do homini Chriftiano pugnarc liceat, vides qua? diftindio adhibenda fit. Quamnifi mefallitopinio,non modo nunc comprobabisjied etiam in perpetuum fequerc. Atque hæc vna Carpen terio oppof ta velitatio rota eius caftra

fundit.

19

fundit,fugàtque,munimcnta eius fub* ruit,aggcrcni eucrtit, vineas confcidit» rnuriceSjCei'uosamp;taleaseuellit, vt ru-' to iam amp;nbsp;inolFcnfo pedc ipfum aggre-di,amp; cum nô modo leur cladc multare, fed caftris ctiâ impedimentifque omni busexucrepoffimus. Scd fortaffe nc-gabit,eft enim vt hominem apprimè noris cffrons.amp;àyaç«« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cat

përeriuSjCu cffeGalliac fine Franciæ fta-tumân quo leges regni oppreffe ,ius il-lud publicum violatum,amp; padailla regni conftituendi cauffa primum con-uenta læfa(int. Vtinam vero,Lomani atqueiterum dico,vtinam. Quis cnitn tarn eft Francorum genti quauisolim* quidcm humaniffim«, nunc autem ex paucorum difciplina,faeuiflim« inimi-’ eus,vt tantum illibonum inuideat, amp;nbsp;tranquillum ftatum noncxoptct,amp;mo rem ilium maiorum in ca regnare amp;nbsp;ob tincrc,non valde, amp;nbsp;ex animo quidem laetctur? quarum Icgum aquitate non modo Franci ipfi aliquädo tuti amp;nbsp;quie-tivixerunt, fed eiiam quarum exera-* plum amp;nbsp;auxilium vicinæ genres implorantes, imo verb ctiam externi populj b a

20

amp; remotilTimifccuti incolnmes perft^ tcriint. Ac fuit tempus illud cùm à Frâ cis noftris amp;nbsp;publicis illis legibus om-nis iuftitiæ amp;nbsp;æquitatis.modcratæ poli tiæ amp;nbsp;humanitatis rcgulae amp;nbsp;exempla ab externis Regibuï peteremur. Nnnc veto quid à Francis ruis.Caipenteii.ni fl truculêtiæ,immanitatis,fetitatiS;pcr-fidiæ reruna omnium perrurbarionis noccntiffimac exem plaamp; præcepra quç ridariûe polTunt r Vnde vert)tanta return amp;nbsp;hunianitatis amp;æquitatis immu tatio in ca genre fada cft ? Non cqui-dem ex publicoillo ftatu amp;nbsp;iure confer uato,fcd violato,non ex antiquis maio rum noftrorum moribus in Rcipnb.no Rræadminiftratione fcruatis,fcd repu-diaris,læfis,oppreiris. Qiiod verum elle vniuerfaipla Francia clamatàmo voci-feratuninquaitaomnia propter ftatu Regni violatum.perturbata, enerfaque funt,vt nulla prifcæillius maieftatis vc ftigia fuperfint . Quod finon fcntisamp; vides,Carpentcri,nihil neque fentis,nc que vides. Quid autem tibi.Lcmani, eiusrei exempla profcram,quam vides ipfcjamp;quam milerrimus Franciæ no-ftrae

21

^ftraeftatus lucemeridiana clarius pro* bat? Deniquc ne tories de ijfdcm rebns dicatur.vcl vnus de Franco2:allia libcl-lusfquemteIcgiffcnon dubito) liquia dó amp;nbsp;abundè rem totam.quam nunc agimus,confirmabit. Itaque vt remin pauca conferam. Cum Franciæ noftrac ordinibus vniucrfis vel corum parti li-ccat fefe paucorum tyrannidi oppone-re,leges patrias amp;nbsp;auitas quibus le tan-quam mutuis paftis amp;nbsp;conuentioni-bus fubieccruntRegibns.cum cas, in-quarajiceat antiquatas rcpctcre,cùm pro ijs violatis pugnare,cùm ins publicum tucri,quis dubitet quin mcritô,lc gitimè,piè, amp;fanâ:ènon modoChri-ftiani homines,fed amp;nbsp;omnes tum indi-genæ turn extranci qui ram florentis olim Regni,amp; nunc tammiferè laben-tis amp;nbsp;vexan (enfu amp;nbsp;mifericordia tâgun tur aduerfus iftos pacriæ parricidas amp;nbsp;pcrduellioncs armentur? Atqui vtinä oculos Dominus ijs darct qui per vim hodie plurimum in Francia polTunt, amp;nbsp;poffent ccrncrc propinquum eius ca* fum amp;nbsp;calamitatcm.camq; mentem in Franciam amp;nbsp;vel nunc faltem tanto ma

b i

lomedcri vcllent, vel ijs quiifta mala proxima vident,cä potentia, vtà Fran corum ceruicibus rantum periculum arcerc facillimè pofient : Certc ijs ma-lis quibus nunc peqe mergimur cri-peremur. Scdtamgrauia Dei iudicia pcccata noftra mercntur:amp; liæc non Deifednoflraeftculpa.itaque cum amp;nbsp;quando homini Chriftiano pugnare fana confcientia liceat dixcnmus,cum publicum totius Franciæ ftatum mifer rimètorbatum docuerimus, cum ius publicum violatum oftenderimus: re-flat vt tc in partibus noftris amp;nbsp;in hoc ip fo bcllo(Lomani) rede effc amp;nbsp;pugnare nobifeum poffcintelligas,teq;in co co firmes.Agevero prçtereanetc verfipel hsiftius rabulæ fraudes à tarn fanda amp;nbsp;piafentcntiaabducant,fingulis eins ar gumentis rcfpondebo-Acprimu quide in tota hac epiftola grauilTimc turpiiïi-meqj hallucinatur,dum quçdepriuata noftrivindida paflim à facta feriptura dida funtjVel quç funt à priuatis homi nibus gefta temere ad nofträ hanccau-fam transfert,in qua non priuata vitro, fed publica Rcip.ialus agitur,amp; qua nÖ priuati

^3

priuati fed partimRcgioru ediâ:orfi au thoritatc fuiti,partim omniö toti’ Erâ-ciç ordinü amp;nbsp;ftatùum iure tuti fufcepia mus.Sedquid faceret Rabula vctcrno-fus,amp; caufidicus famelicus.nifi tcnc-bras ocuUs hominû offunderct,amp; forti ter mctiretur? Atq;hic lurifcôfultus fi tâturpiter tamqûncptè in hamanarû legü interprctationc verfatur,quàtM in diuinarû cxplicatione vanus eft, ne nul li vnquâhomini felurifcôfultû elfe faci Icperfuadebit. Sedilludex more facit, lâ enim eo deuentû eft.vt nô plus pofiit in fyluis audacia quâ in foro amp;nbsp;feriptis jftorü impudëtia.Sed Carpe, audiamus. Chriftusnoluit fuosrem militarë, ait, tradare,etfi veteri teftamento id con-celTum fuit.Hoc autë quid aliud eft.ob-fecro,quàm vt fupra etiam attigit Mar cionitarû hçrcfin tanquâ ius vêtus rcco quere,amp; vêtus teftamentû veile contra rium elle nouo.^Deum legis aduerfantê DeoEuâgclij?Cur igiturper Euangclij præcones inter fidèles piosq; recenfen tur qui effedi funt Robutti in bcllo,amp; Heb.iz. cxercitusin fiigam verterunt? At im quit Carpenteriusjidë Chriftus noluit

b 4

Apoflolos fuosin Samaritanos vind? ââcontcmpriEuangelij cxvrcerc.Quid tniriim^ Quädoquidcm Chriftustunc non venerat vt ludicaret, id eft magi--ftrarus munusin carne excrccret, ied vT'gt;rtfcdicarerur. Itaquenec difcipulos Apoftolofqucminr,qiii Gentibus do minarêtnr,exercitus duditarent, amp;nbsp;bel 1.1 quæ vocat icriptura carnalia gercrer, fed bellorum fpiritualium illi tantum defignati funt duces,per quae omnem fi blimitatemquç aduerfus Chriftum extollitur dcijciunt,non armis carnali bus fed fpiritualibus. Alia verb eft cau janoftramultumque diuerfa ,qui au-thorftatemrcgni,ordinum amp;nbsp;publico^ rumedidorymfcquimur,quam etiam armatamanutueri polTumus.Nec ma ioris eft moment! ilia ratio dumais.Do minum Deum qui in vctcri teftamcn-tovlfionisamp; vindidae fignum dcdic il* lud buccina noui teftamenti interdixif ÏC. Q uid igitur ? Idem Deus per tc, Car penteri, crir fibicontrarius,idcft, incó ftans amp;nbsp;mut3bilis,amp; quæ i p fc ædiiicauit deftruct. Quid verb ? Annon idem qui in nouo teftamcnto dixit, Mihi vindi-da

âa Rom.i2.dixit in vctcri'quotjuc’mihi vindiûaiDeurji. Nam hociplum tcftimoniiim non ex nouijed ex veteris pafti tabulis à Paulo refertur. Eodcni autem animi errore diciturjicuiflejve^ teribus exedidoDci odilïeinimicos. Quistam peruersè leges diuinasdocc tem lurifconfultum aut in iuris inter-pretationc ram olcitantem ferat, qui narrationem à fanâione Icgis diftin-guerenon poiTit ? Narrat cnim refert qye tantum Chnftus quid non quidem Deus lege fua edixiffet, fed quid feribæ amp;nbsp;Pharifæi peffimi, qucmadmodü iftç, legis interprètes attexuiflent. Atqi hâc iplam Phatilxorum (ententiam de ini-micis odio profcquendis tanquam à di utnç amp;nbsp;veteris legis mente remotifli* mam damnat Chriftus. quemadmo-dum enim nouo,ita veteri teftamento iubcmur diligcre inimicos .-.Cur igitur ifteMarcionitacontrarios Deos, contrarias leges,contraria tettamenta có-minifcitur,fingitquc nobis ? Qui tam apertas Dei fcnrcntias t’alfa inrerpreta-tionecorrumpit,quantacum in obfcu'' ris hominum legibus modis illis fuis

b 5

26

Phrygijs commouerc,amp;quotidic pcr turbarc crcdimusïEt tarnen hic feluri^ confukum profitêtur,diuina cum hu-maniSjamp;facra cum prophanis mifcet, vtinnullo non rcrum genere peritus appareat: Dcniqj vtfcà belli confilijs alienilTimum effe oftendat, claflicum in tota epiftolafuriofecanif. Ac for-tafle ifte magna fraude atq; coniuratio necö Matharello initahoc potilTimu argumentum traótandum fufeepit, vt Marharellus quidem impudentiflime fcriptis fuis regnum Franciae negaret perturbatum, ifte vcrö(quaquam per-f nrbatum efle cöcederct)tamen ncque tuendumneque reftituendum cadem mercede conduólus defenderet .Peco-ra nos effe oportuit non homines,vt tamvanisamp;ineptisrationibusvel mo Hcrcmur,vel credcremus, nee ilia facile difl'olueremus quæ de Chrifti pati-cntia Carpenterius fubtjcit.Quis enim hæc ncgat,amp; Chriftumcfle perfedæ patientiæ exemplum nobis ad imitan-dum propofiti/mid quod intclligi-mos ctiam te tacentc , Carpenteri, fed idem ilie Chnftus amp;nbsp;inferiores Magt;' gi (Iratus

if\

giftrariis armat gladio,non nuda'patîgt; enna, quo pugnare aducrfus luris pu* bhci violatores pofTint, amp;nbsp;multo ma-gis I'umtnos magiftratus,interquosprç cipuelunt Regni ftatus amp;ordincs,vt il-lælam Regnici( fi ira loqucndum amp;nbsp;antiqui iuns quo Refpub. continc-tur,authontatem confcruent. Quod CÛ hodic nos Chriftiani facimus.quid à Chtifti praeceptis amp;nbsp;paticntia alio-num facimus.ac non potius quid non cum illius voluntatcamp; iuffu maxime cöfentiensamp; côfcntancumîquum Do minus ipfe IcfusChriftuspcr prophe-tamvæillis denûciat qui opus Dei fee Icruq; vindiäam negligcntcr exequu tur. Nccenim harum rerum toleratia patientia animiq; lenitas,fcd potius fumma negligentia eft dieëda. Sed doler tibi qui patriæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;es,quod no

patienter miferam ipfius ruinam feri-mus-quod earn vitro paucorum homi num tyrannidi amp;nbsp;auaritiæ nö cöccdi* musrquód nó tä bona caufa prçtermif la,tâquâoucs,vt tu loqueris.ad occifio nê mutiducimurïSed id fecimus, amp;ita vixiinus,Carpenteri,cum opus fuit ,cü

U

dcfola rcligionc fidciquc Chriftianæ veritate tuenda ageretur,amp; adhuc etiâ Domino nos corroborante quidlibec patipronomineChrifti parati fumus. Cum priuatim cædcbamur,obmutui-muSjCum amp;Chriftiani tantum affligc-bamur,comburi,diiïccar:,mergi,fufpen di,occidi nos tingulos amp;nbsp;congrcgatos patienter tulimus: quod ipfc quanqua inuirusjeftaris.Sed nunc de Rep. cuius ciues fumus nobis adimenda.nunc to* tins Rcgni Franciç, in quo nos Dominus ipfenafci voluit,ftatu fubucrtêdo, depatria paucorum tyrannorum rapi-nis amp;nbsp;libidini fubmittcnda,nunc deiu-rc politico,non de rcligionc per fc quæ ftioeft.Quaecaula exDciipfiusiufu no patientia, fed vim arcendo: non fugi-codo.vt vis,fed pugnandoabomnibus bonis fidelibufque ciuibus fufeipienda atqueagenda eft. Nam quæ devniucr-fa 1 pi rituali armatura,non autem carna liinduendadicuntur,amp; ampledimur fiCagnofeimus, fed illa locum habent cum ranquam priuati amp;nbsp;non tanquam pars ordinum amp;nbsp;ftatuum Franciæ ac cenfemur amp;cuo Chriiliang pietatis amp;

Reli-

19

ReligionisconfcfTioà nobis tanquant Chriftianis priuatifquepoftulatur, no autcm cum publicælalutis oppreflae ta quam à ciuibus defenfio dcfiderarur. Turn cnim arma carnalia nobis à Chri ftoipfo,qui rcgna conftituit,concéda pièac légitimé fumuntur. Siue cnim publicushoftis intcrius,fiuc cxterius graffctur vi amp;nbsp;armis ab ipfis Regni‘or-dinibus vcl vniucrfis vel eorum ctiam maioreparteilli hofti refifti debet, amp;nbsp;quod ab bac vna ftatuum parte gcrituc iam publica non priuata authoritatc fiericertumeft. Hæc fi nunquamintel lexifti.quanquam es Iurifconfultus,nûc difce,amp; quid Chriftianac fidci profelTio à publica patriæ tuitionc diftcrat .tandem cognofcc. Itaque toto cœlo erras, qui putas Chriftianos homines, pattia fuam armis tueri contra iuris antiquif-fimi violatores, amp;publicos tranquilli tatispertutbatores nonpoflc.quia D. Stephanus fortiffimus Chrifti athlcta per patientiam non per pugnam dirais cationemque occubuit. Erat cnim in ca caufa homo priuatus Stephanus, ncc œagiftratui,quanquam iniquo, te-

fîftcrc illi licuit.Qjiod fi amp;folennis illi-us edidi,quod mêle lanuario anno Do mini »561. promiilgatû cft authoritate, amp;nbsp;magiftrarus cui cura prouinciæ incû bcbatduflii armatus fuifrct,nô tüc pari cntiâ illam attuliffcr.fcd pro legum po tertatetucnda non inuirus fanguincm fuum ctiam armatus profudifl'ct. Cuna ' enim fundamëta Rcgni ruunt amp;nbsp;cuer-tuntur.funt pugnando,amp; bcllâdo,amp; o-mnialiaratione quantû in nobis eft fu ftctanda atq; confirmâda,vt cft in PLts. Ergo tunc de nomine Chrifti confcflîo amp;veritatiscontrouerfia à Stephano ta quam priuato homine traâabatur:nô ilia quçad ftatû publicû politicûq; per tinebant.quxq; ediûis aut publicorum regionis ftatuum authoritate,erant cô firmata,qualis nûccft noftracû vcftris caufa amp;nbsp;difccptatio-ExempIo autë rem patefaciatn quo melius,Carpenteri, no ns.Si à me homine Franco,quid de fœ-difiîmo illo MifTæ tuç môftrofentircm qnærcres,hbcrè quid effet, quamq; in D,N.lclu Chnfti mortem blafphemû, amp;hotrêdum,cxponeië.Si negates, me-» que propterca ad magiftratü trahcrcs»

paterer:

3'

patcrcr,fi damnarcr mortis, quiaChrl-ftiveritatcra profcffus effem, non modo aequo animofcrrcm.fcd etiam laeta-rer,amp;fi ipfum iudiccm aut torrorcm nc mineconfcioamp; fciente, vnoidu con-fodcrc poflem, tarnen eos nc attingerc quidem.ligari me à vobis,duci,amp; occi* di patcrct. Sum cnim in hac caufa pri-uatus,amp; hacc de fola rcligione quaeftio cft.quaevt mcrè totaq;fpiritualiscft,ita conftantia fidccxpeüationc promiflio num Dei gladioq; orisipfius(quae func fpiritualia arma)defcndenda pijsliomi nibus eft.Idcm fi de animarum purgato rio interrogarcs,agerem.ldcm in caete-ris fidei Chriftianac articulis, in quibus vos apoftatç nö modo à nobis,fed àvc-ritatc ipfa , amp;nbsp;proprie cöfciêtiae teftimo nio dcfciuiftis, fi Deus me cöfirmaret, preftarc.At fiquisme hofti vclinterno, vclextcrno patriäprodcre,fi ipsûftatû Rcgni collabcntë dcl'crcre,fi leges rcgni violarcjfifundametaipra Rcip.eucllerc iubcret,primû quiaciuis bonus efl'e cu pio,nö afsëtirer.Dcinde ft cogerct,rcpu gnarë,fi etiä aliquis magiftratus,vcl ali-qua ordinu rcgni pars ad fccuocarct,ad

cam acccdcrem,amp; tunc publica autho-rirate armatus fottiter pugnareiT!,quia vt inquit propheta,fundamenta rcgni collabentiafuntapijs ciuibus fulcicn' da ; optimum enim, quemadmoduni ait illc.augurium pugnare pro patria. Qiiodcxcipis, Atqui illa pars ftatuum authontas publica ccnfcri non poteft, falleris. lam primü enim tarn illa mea pars in qua fto,pugnoque , publica eft quàm tua,quia pars eft ftatuum Rcgni. Deinde quia mea fola honeftam,iuftâ-quefuædcfcnfionis caufam habet,tua verb nullam inuadendi aggredicndiq; occafioncm, nifi quia patriam ipfam peftundarc conatur:fola,inquam, mea pars,iuftè armata cft,tua iniuftè. Itaquc iam non tantum tu mihi boftis amp;nbsp;pcr-duelho es,amp; ego tibi,fed ego folü mei-que milites iufti funr,tu verb tuique o-mnesprædoncs amp;nbsp;latroncs teterrimi; amp;nbsp;bellum meum folum iuftum eft,bellum verb tuum,Carpenteri,mcrum la trociniura cft. Denique quæ animi vir-tus conftantiaque in eo me bello fuftë tat,audcntcmque facitanimi fortiru-doeft. Queautcmanimipertinacia amp;nbsp;obfti-

obftinatio tc tuosquc rctinct.impudês audacia eftdiccnda». Uaque noii ego, ^umdraconarius fatanariusquc mjlgs/ quemadmodum fcnbis,fcd tu potiqs is cs.qui patriæ proditor ncfarius,amp; apo* ftata,fidciChviftianx turpifliaius elTé' maluifti.NamquódD.Petri exemplü adfers.qui tyro,vtvis,noucllus in difti-plinaChrifti gladium ftrinxit,ac 4Jr«-ptcrea àChrifto reprchenlüs cft, nilul, teiuuac.Eratenim homo priuatnsPcx Uus nulla publica fubnixus authori täte.Nee enim tunequäquam pro Chri fto Regum Rege atque duce fao pu-gnarct,rçél:èamp;cx Dei præcepto pugna banVencrat emm tuneChriftus non yt rexefletin hoc mundo,fed vtiudica returnee circum fe apollolos habuit, tanquam prætorianos milites,quod fal 8Öfcribis,qui gladijs amp;nbsp;fcrr.odedfpiriiu oris Dei Euangelij aducrfariosvinccrct

profternerêt, Denique alia eft, quod fæpe diximuSjChriftianæ pietatis pro* bandæ,alia public! ftatustuendi à Deo iplo çonftiiutaratio. 111aenim facris li bns.hæc publicisetiam annis defends daeft Sed noftros magiftratus negas

34 cfTcœagiftratuSjfub quib. legitime pu-gncmus,quia cam fîbi dignitatem vfur parunt.vt tu vis,ab alio verb quoqgt; ma giftratu non habent fibi dclegatlTc ip lum réfutas,dicis enim ipfe legibus ho minumcumcfl’ciuftum magiftratum» cui à populo datum fit imperium.Et rc dc-Reges enim à populo, non populus àRegc eftereatus. Cuius populicùm pars vna caque optima noftra fit,cum noftri duces abca poteftatem acccpc-rintjcùm Rcgniipfius magiftratus,nô tantum Regnifatellitcs fint,per te ipsû veri legitimiq; funt amp;nbsp;fucrunt femper magiftratus,quorum quiiuflTum fcqui-tur,publicam authoritatem fcquitur, amp;rcgniipfius magiftratus fui fadi au* thores habet.Sed fortafle illud multos teque ipfum imprimis monct,quodin partibus vcftns Regem ipfum habetis, led veftris praeftigtjs fafcinatum,amp; adu-lationibus(quæ fortifîîma funt regum vincula) conftridum : cuius aurcs fi quando nobis patucrint,tum fane quae caufîc noftræ fit îrquitas ipfo feden-tc cognofcctis. Quid veto?etiamne qui tot actes,totquc vocabula didicifti, qu^

quxquantaq; differentia fît inter RegS amp;nbsp;Regnum iurifconfulte ignoras ï Vos igitur Regicolæ eftis,at nos Regnicolac: vos Regis perfonâ, nos regni dignitatc amp;nbsp;maieftatemhabemus: voshominc, nos leges ipfas amp;nbsp;Remp.tuemur.Iam vc roilludAriftotelis quisneget effclôgè , vcrifTimujquôdqui hominem rcgnarc^^^; vult,illcbclluâ;quilcgé,inc Deü fibi im?^^^’ perare optât? Quod autë chriftiams ho minibuselypeû folum conçeflum effe côtendis,gladiumautem denegas quë geftent.quoqî vtantur.in co tua te fefel lit memoria. Nega igitur Chriftianum fuiffe regë illum noftrü D. Ludouicum atqj alios imperatorcs,qui tam procul Chriftiani nominis hottes apertis ar-mis petierunt. Die quoq; fabulosû efle qd* de Côftantino fertur»illi aduerfus Maxentiü non fubditu, fed regni cÔCor të idq; Roma.ipfîus epifeopi rogatu pro fîcifcëri diuinitùs ottensü crucis fîgnu his literis inferiptum ƒ» haefigno ’uincei. Necverôcùmà nobis facrofanda veri tas Euangclijpropugnanda ctt, ferro, quod antea diximus , fed yerbo Dei vtimur,illudque fumimus in manibus.

îd quod amp;nbsp;in Pofliaceno colloqnio fc-cinius,amp;fæpe alias,amp; nûc adhuc.ü mo dó per vos liceàt, optamus fieri. Cur cnim nobifcu de Miffa, de primatu Pagt; pæjdc facrificio rcgnoque Chrifti aeterno,non iiirc fed mariu,non placidacol-latione,fed armara acic homines inep^ tifllmicerratisJquafietfinos hello fer-roque viccris idcirco Papam caputefle Ecclcfiæ, amp;nbsp;Miffam facrificium pro villis amp;mortuisoftcrcndum effe perfua-deas. Atcgoexverbo Dcicdoftus di-dicinecoucm,quae maxima eft hoftia, nee taurum, quae maxima eft vidima, nec aliud quicquampro pcccatorum noftrorum rettiiftione Deo iam maôâ dum veloiîcrcndum cfle.Eftcntm fatis vnins Chrifti fanguis effufus vnicoillo, quod ipfc in cruce percgit facrificio, quod irerari fine crudeliifima Chrifti hece immanique blafphemia non po-teft . Quod fl decolendis fimulachris amp;imaginibus ttiam difputandum eft, quasifteCarpcnterius tantopcre lau-dàt »vtetiam fähquam triumphales ta bul JS amp;nbsp;return'^cftafum pidurâs iti ce lûip'fumnosïllatutos efTcfcribatjDei vcrbO;

37

verbo no fcrro totacontroucrfiaà no bis dcfinierur. Sedoperæprecium eft in hac epiftolæ de peplo Græcorum» amp;tabülis pidis parte,Carpcntenumaa dire.quiain ea (c non minus ineptum pidorem.quàm in reliqua vanumfcris-ptoremoftendit. Et fané Lepidus ho^ tno fannioCarpenterius, ne nononv nés fimul artes âttlgifletjCtiam pingcrc didicit.non quidcm res ipfas.quaies gè ftæ luntjfed animi lui,more hominuin furiofoi'um,ph3ntafinata,amp; quæ feelo raipfi non lincamentis quibufdam ad* umbrarunt.fed viuisvarijsque fæuitiae gencribus in noi perperrarunt: Et ramen crudelitatem nobis obtjcisCarpe teri,quannncredibilem tuinon tant! anteà in nos exercuerunt, fed ne nunc quidem port tantum (anguincm ab his pcrfidiflîmc fufum deponcrc amp;nbsp;exuerc potuerunt - An verb Bartholomianae cædisamp;furoris tam citb oblitus es, cuius fl non lualor iuirti.quia homo igno tus amp;nbsp;nihili Lutetiæ degebas, certè im* pudentem arque redemptum prçconé miferabilcmque patroniim te portei præbuifti. Acfortaûcvis vt iexcentas

c )

3S

piorumhominummadationcs dincr-ÎÎS in locis à tuis crudclifllmè fadas, mctnoriter rcccnfcatn.vt Aurelianam, Lugduncnfcm , Tholofanatn, Rhoto-inagcnfem,Bituriccnfem,amp; alias innu-mcrabilcs prouincias profcram,in qui* buspaucorum dierum fpario plufqua óamilia hominum Chriftianorum à tuis carnificibus Içuiïïimèiugulata fuif fc,nc ipfe quidem negabis,adcó vt dele ChriftianiafflidiqueFranci meritó il* lud vfurpare poflint, Quae regio in ter risnoftri non plenalaboris ? Sed copio sè ifta ab alijs cxpofitafunt :amp; quæde rebus in Francia paucis his annisgc* ßis fcribitur hiftoria, luculentcrom* nia narrabit. Cæterùm illud iam fa-* tis mirari non poffum, quid tibi homi niacuto venerit in m entern,Carpente-ri, vtdiccres nos ad diripiendam Gal-liamexternasnationcs cuocaffc. Quap ro igiturcx te, vter cxcrcitus extra«* ncis hominibus amp;mcrcenarijs militi-bus conftet, meusne an tuus.vtri Hel* uetios , Germanos , Hilpanos, Italos in Franciam ad omnia compilanda amp;nbsp;corradenda primideduxeruntJ Vtri certis

99

certis conftitutifquc ftipendqs retinu« tunt,amp; adhuc hodie condados habet amp;nbsp;vndiquecomiocantÏAnnon illi triü Viri qui primum regis puentia abuft funt,amp; dcinceps illi tyranni, qui to-tius Rcgni Franciac ftatuin publicum femel eucrlum clTe cupiunt,Gui(iani dicoamp;ltali, amp;nbsp;ij qui fraude dccepti vel fpe illcdi fequuntur ittorum furores? Nonnevcftrictiam nuneChom-bertum amp;Baffompicrrum in Gcrma-niam : in Italiam autem alios ad coU ligendum nouum exercitum dimifc-runt? vt quicquid eft miferis Gallis . refidui, illud fecumafportaturi reni

ant . Ac ceriè mihl extremum Gal-liæ fatum , miferrimumque ftatum cogitanti, illi non ad lubfidia.fed ad Galliae inuitari excquias videntur.

Sed nos qui à vobis ifta fieri vidcba-mus , habuimos in cxercitu aliquot peregrinos , amp;nbsp;eos quidem optimos cxconfocderaris A liuic Regno lt;andif. me affedis Pnqcipibus amp;. populiSjqua^ les tunc ipfi Angli erant, quos amp;nbsp;pau-cos aduocaiumus,amp; (fanm dinufimus:

40

arque hos etiam ludore amp;nbsp;militari pul uel.c potins quàm rapinis illis plcnos onnrtofqneCquinccdum iufta ftipen-dia actcperinr)cxrra regni fines pacatif fimèdcduxinws. Et quis non œagno-pere lauderacccrfitaciïead Francix^c ftnfionem amitorum tantum princi-pum amp;nbsp;imprimis Germanorutn è qui-biisFranci orti(nmus,auxilia? At vos coniuratos Galiiæ hoftes amp;nbsp;infenfiffîa mos,nempe Hi*panos,etiam poft pace perfidiffimè retinuiftis,Italos in vrbi-bus ptælidiarios infidiofe collocaftis. Quod fi qui in bello vcl in pace rçgnû Eranciæ auarifllmè vcl antca expilarût \ cl nunc depredantur,ingenue faterj\ Carpcnteri,volumus,vclà tcipfo dicen ttir efleilliipfi extranetamp;homincs pc regrini,quos tu in coelum vlq;,vrpro-miftam mcrccdem auferres, laudibus euexifti. Hi vet o îunt, qui nullum non crudetiftimærapinæ genus in miferos Francos exercent,amp; in dies nouum ex-côgitant. Teftaturid Francia vniuerfa, teftantur magno cum gemitu amp;nbsp;dolore amplilïimac amp;. diriftimx ohm ciuita-tes,riuncabitahs exhauftæ. teftatur pu

blicus

4'

blicus amp;nbsp;accrbus Francici populi,qu€ nó totonderuni illi,fcddcglübucrunt, Iqólus .Dcftaturdeni.quercs ipfa,quan do nee alios redituum piiblicanos.ncc rcgiæmonctæ quæftores , nee publici aerarij præfeâos,quam i(tos peregrinos amp;extrancos homines rapaciiïimos in tola Franciaiam cerninius .Nec t uid, qnamquam csinfigniterimpudcns.ne gare tarnen andebis. Ergo fi qua;ris per quos anrea faâû fit, amp;adhuc fiat vt ab cxtcrnisamp; peregrinis hominibiis onv nis Gallia expiletur,pcr ruos non per noftros fateberis id fieri. Nam nos ipft huic ifii ram magno malo quemadmo dum amp;nbsp;cætcris Icthalibus Galliæ vulne ribus mederi conafrgt;ur,vos obttatis. Ita qucneàvobis quidem impctrarc iani poffumuSjVt à Gallis Gallia adniiniftrc tur,amp; ipfa fuis opibusfruatur. Vos pa-triæ parricidæ ad hune vfqnc diem qua tum perdita animi audacia potuiftis, tarnhonefto amp;nbsp;ianüo animi nofiriin patriam ftudio amp;nbsp;conatui refiftitis. Nee nos folihæc optamus reformari, fed optimi quiqueFranci. Denique libera trium Galliæ ordinum amp;nbsp;fiacuum

c 5

fuffragîa poftulamus,quæ audirc furio-fiflimè rccufatis. Atqui fî ilia iampriquot; dem,quemadmodum oportuit atque adcô omnino ncccffariiim cft,audita fuiflcnr, hæc tam faeua hirudo randiu Galliamnon fuxi(Tct,neq; exhaufiffcr.' ncqucctiam tuus illc quem cur Dolo-ncm voces tu vidcris, magnus amp;nbsp;inui-ûiflîmus ilJerégij cxercitus dux, quem appellas.nonànquâ, tandiu iuftas fcclc rum fuorû pœnas cffugifTet, fed prima lege pçculatus interuerfç publicç pccu niæfde quo omnium Francorum voce apud tres flatus aceufatus cft) damna-tusrdcindelege Iulia maieftatis,amp;fcc-leratiflîmæ proditionis,vt qui Regis cÔ filia.Hifpanis infçflifllmis hoftibus iam turn omnia per emiflanos fuos tegeret-Poflea ambitus turpiflîmi conuiûus, vtqui prætcr leges patnas aliénas am-pliflimafq;dignitates inuafiffct,publicum fui fpeâaculum populis læranti-bus,amp; Gallicæ veterifque maiorum no flrorumdifciplinîeamp; fanftitatis exemplum patibulo affixus pra:buiflet. Nec id nouo more, Carpenteri, inter Francos ficrct,cûLuxcmbargum Sampau-lini

43

Uni Conaitem, ScFranciae Concftabliâ patrum noftrorum aerate, propter minora amp;pauciora crimina poena publica grauiflimaq; affedu effe in patrijs hifto rijs legimus. Scdille idem Dolon prêter fuperiora omniacaque capitalia fee lera,addiditillud contra recenscondi-turn Scpromulgarû anno Domini 1561. menfe Ianuario,edidû,quo totius Rei-publicæ falus continebatur,illud,inqua perftdiirimum^mpijflimum amp;nbsp;inexpia bile Vaflianae Chriftianopum iugulatio nis,amp;pene internccionis facinus, qd fcelus non tantum in hominum,fed in Dciipfius(cuius nomen amp;nbsp;pietatem il-li profitebanturcontumcliam ab ho-minefero amp;immanifuit patratum. Itaque vt veredicam non homines,fed Deum ipfura,Carpenteri, habuit vlto-rcm,vt qui ram infignem Domino no-ftro lefu Chnfto iniutiam feciflet, ipfc dignum furoris fui fu pplicium ab eodc pateretur. Quotiesenim piosnoftrof-que affligitiSjillud mcmincritis, quod ait adPaulum ipfc Dominu$,Saule Sau le cur me perfequeris. fuit cnim ilia cç des tarn nefaria totius incendij, quod

44 •

poftea cxarfit,amp; in vniucrfam Galliam larè fparfum,ac ne nunc quidcm extin-âum cft,prima fax, qnæii vclnó acccn fa,fi hnius ipfius inorre ftatim exrinda fuiflct,certètantis,quibus pene con*' fumpti fumus,malis nunccareremus. Scd qui tandtu hominum naanusvi Sc potentia iüafrctusefFugerat,in Dei ma num tandem incidit, vt in medio excr-citUjà fuis vndique icpius.in medijs ip'-fis,qnibus turgebat,amp;quo têpore magt; ximè ad finem fua confilia perduxiffc videbatur.ab hoftcfidquodiu^ milita^ rc permittitjcæfus öC€Ubuit,hoftibuP-que fuis illeipfe Dux, qui abs teinùi-éius appellatur »vidoriana rcliquit.

Quid igitur illi Doloni accidit?certc quod homines etiam propham fcri-bunt.in hominum fceleribus vlcifccn-dis dininavindida lento procedit gra-du,fed tarditatem pœnæ grauirare fup' phcij compcnfat. Scdcui iftade Deo cano? nempe Carpcntcrio,id eft, homi ni furdo qui Euangcltj lacrofandam dodnnam non pluris effe putar quam obliqua Pyrhij Apollinis oracula.

Nam fic Apoftatxfcntiunt Sc loquon-* tur

45

tur. Obijcitur'autë nobis quod in cxer citu noHro iam eos ipfos'habeamus quos prius auerfabamur tanquam ho-ftcSjamp;diris infeäabamur. Quod Car-penterio ncquc placet, neque probari potcft; Sedvt Carpcnterio difpliccat, quidpericulieft? nos tarnen quicau--fam aftionelqueomnes noftras bonis viris approbari cupimus,breuiter re-fpondeamus,eos ipfos primùm non ef fe homines cxtraneos quos belli focios aféiüerim us,quoique ad Franciae deptç datiortem euo£atos,velcalumniaripof fit.velnobis vitio vettere. Deinde cur eOs'nobis aiUicos habere non liccai? i Num quia nunquam nos inimicore* conciliarioportcat.quod ifti nunc Ita-logalli pro fummo prudentiæ humanç, qUahquam eft turpiffimum, praccepto habent ? Num quia turpe fit cos qui prius aberrarunt,in reftam viam reuo caffe ? Sed vt confilium noftrum no-tint omnes (fumus cnim ingenui)ecce tibi hoc,Carpentcri,libcralitercommu nicabimus.vt quandotuis indicaucris, cxploraföris,qualem te femper geffifti, præmium lege militari reportes,hoc

4Ó

rnquam.noftrum in co confilium eft. Il los,quibus prius aducrfari) fuimus,nuc focios habemus,nec,iddifEtemur,quo niam de Rcpub.nunc demum rede fen tirelt;ocperunt,idqucipfa rcrum cxperi cntia edodi didicerunt.Itaq^ comma nem patrixcalamitatem fiftcre, atquc pro viribus impedirenobifcum ftudcir amp;. cupiunt. In quo ipfo vides,Carpcn-tcri, quanta fît animi noftri paticntia»

amor in patriam pcnè incredibilis, quiftatim iilius grana omncscx animo imurias priuatim nobis illatas de« lcuimus,atqucita patriam ciufquc fa« lutem omnibus noftris commodis an-tepofuimus,vt prx ea Icuis nobis vidca tur rerum omnium iadura,modd pa* tria ipfa falua maneat. Sed qux func adhuc inter cos ipfos focios noftros ccrcmonix.quibus vera pictas repu« gnet, i,s neque affcntimur,nequc com« municamus : fed fandum eorum in pa triam animum probamus', quern quis non merito exofculctur , amp;fummo-pere amplcdatur ? Quis non muta-tam in melius mentemijs gratuletur)

Quis

47

Quis non admirctur , amp;nbsp;laudct eoj iam pro patrio iurc tuendo fortiter occumbereparatos? Scdfi qui funt qui hominibus Chriftianis liccre non purent focia etiam cum alterius reli-gionis hominibus arma habcrc,amp; in Vno eodemque cxercitu militare , ij ccrtè falluntur, óz ad patrum cxcm* pla non faris attcndunt. Nam legi* musfeueriflimos fandiûîmofq; Chri-ftianos fub M. Antonio Commodo, qui philolophus didus eft.Impcrato-re profano.cum legionibus Rom. amp;nbsp;idölolatris contra Marcomannios mi-liraflc. Quod idem faditatum cffc fub Conftantino Magno nemohifto-ri£ ecclcfiafticx pcritus nefcit. Nee veröid minus hominiChriftianocon ceffum eft , quàm ciufdem ciuitatis cum Idololatra einem, ciufdem mun dl habitatorem cfle,modó eorumfu* perftitionibus nos Chriftiani abfti-ncamus. Quamobrem non eorum Ce rcmonijs,amp; in Religionc peccatis com municamus.de qua re inter nos amp;. illos nulla focietas contradacft, fed fortia

4«.

ilia pcftora.quae fc pro patrir falutc iï dcuoucnr,quae pro communi Sc publi co regniiureruendo fanguincm luum cflFundere decreucrunt, vt Francica gc-nerofaquepedoraagnolcimus,amp; he-roicos illos virosamamus. Itaquc vt nobisiil cocumillis communis cau^a eft,ita focios amp;nbsp;amicos eos habcmus Sc appcllamus. Quid veftn, Carpentcri, nonncamp; de noftris ahduxerunt quos. promiflisfefcUerunt,amp;qui papiftædici miniamp;cftis,Huguenotes,qui à vobis vocantur.etiam quotidic conducitis mercede ? Turpe aurcm eft in nobis rc prehcndere.quod jpfi tam ftudiosèfaci tis.Dcniqucquis miretur,ciuesctiatn ft-diùerfæfint rchgionis,pro commu-' nis tarnen parnæ dcfcnfione, commuquot; ni intcric confiliovti,çommunibusar mis amp;communi exercitu dimicare, at-que res luas adminiftrarc.fi amp;nbsp;Helucr tios fapientiirimos,amp; Germanos viros fortifiimos.amp;nuper potcntiffimiIm-peratoris Maximiliani Hungaricû exer citum aduerfus Turcam contradum. vident velaudicrit?Sed côqueriturvir bonus Catpenteriiis,qucm omnes in-fignena

49

fignem vanitate virum afpiciunt.perdi tos amp;nbsp;nnprobos homines in milites à nobis confcribi,amp; in exercitu noftro qiioridic verlan. QLialï verb pro patrie tuïela ex difciplina militari ad quam il Ic nos tories reuocat, lerui ad pileum vocari non foleantióc cxternis Keipub. ' periculis vti morbis exterma remedia quæri adhiberique non debeant .Natu ram enim vti optimam corporis noftri cullodcm,amp; prudentem rerum giibcrgt; natricem imitariæquum cft,quæ cor-ruptis humoribiis ad famclici ftoma-chicibumlilulhor défit abutitur: fic ad Rcipub. incolumitatem conleruan-danijvel libertatem reftituendam exuli bus quoque amp;nbsp;huiuimodi hominutn genere vti fummis ducibus vtile amp;nbsp;fiepe neceflariü fuit. Per quos enim Epa-minondas Thebas,pcr quos Thrafibu-lus Athenas àcrudcliflimaferuitutc amp;nbsp;paucorum hominum ryrannidc libe-rauitîHæc prxclara tacinora,fi nclcis, Carpentcri, per folos exulcs amp;nbsp;tœpta amp;nbsp;pcraéfa hint.Cum Camillus , quem tu tantoperc in militari dihiplina fände obleruanda laudas, captam patria d

50

à Gallis repctcret,cum proptcrcavndi-quc cxercKum confcriberet.difperfôs Romanos colljgcrcr,ccqucm hominû delcdum habuiffc tune cum putas? Cerrcvcltehiftoria ipfa rcfutabit,quç docct omniû hominum ctiam cor um quiexules amp;nbsp;rebelles cenfebâtur, genus admiffum ac etiam inuitatum fuif fe,amp;eumipfum Camillumgt;qui huius cœpti tam honcfti dux amp;nbsp;author fuir, tune temporis exrorrem patriam vixif fe. Quid Auguftus Imperatonex cuius legibus tu nos milites contra veterem difeiplinâ legifleferibis?qualis vniuer-JUS illius cum Antonio coniunûus exercirus fuit? quod igitur in tantis amp;nbsp;à te ipfo laudatis ducib. probas, cur in noftris reprehendis?fed âge rem ipfam, vti eft fatemnr,haec eft tëporum calami tas.Ccrtè rei militaris hodie ea eft ex tâ laxa,criâ nobis obnitentibus.difciplina, vr multi cû militant mali effe incipianr amp;eabcllorumciuilium licentia eft.vt multa contra veterem rationem fieri, quemadmodum Sylla rcfpondit,nc-ccfTitatequadam tolercntnr. Quod fi exemplum noftri faâi quarendum eft, habe-

habcmusDauidem etiam ïpfum,dccigt; iusexcrcituqualisfuerit.kriptum Ic-gimusSatn.X2.Sed quid tandiu in co purgando inhxceo ) quod primum negate poiïum.ü velim :amp;vt coftcedanx aliquos in noftro cxercitu effe homines improbädos,ob(ccro, quibus quot qucfcelcratocum, prædonum »parrici-draum gencribus conftat vetter,Cavpê teri,qui lotus nihil plané aliud eft, qui lattonumôc patriae proditorum coUc' ûamultitude? Sedaudiamus,Loma* ni, eut tories cxclamct Carpenterius* amp;nbsp;ram acerbe in nottrum cxcrcitumia uehatur,nimirumquodin tanto mili-tum,quibus exercitus nottet conttabat numéro vifus eft femel Tholofæmanii pulus,qui de rapacibus homimbus arque furacibus ipfius conterraneis con-fetiptus effet. Sed ctiam nos iptt hunû manipulum damnamus.ncc propre* tea ramen totum cxcrcnum. Quan-quam quid aqnx gurtulam,in tanio pâ lago,ôt hominun. mari amaram rmgt;e-niri potuifle miret ut ? qued cerre eue* nifle ram mirum vidi ri cuiquam non debet,quàm rapaces hommes Carpen d X

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5i

terio vafconi homini difpliccrc potuif fe, qui non rnodo vetera nomina non dilloluit (in quo eft manif'cfta fpecies furti)fed etiam mendacns,fraude amp;ina poftura plus quam feruili homo agyr-: tes à quouis pccuniam cruicatamp;emu gitjVt nc Epidicus quidcm Plautinus ieruus fir cum hoc lurifconfulto furace comparandus. Sed ita homoeft,amp; Vt air Plautus,verfutior quam rota fign laris. Et quód Gallos à Gallis in tarn bo naamp; communi caufaadiuuari xquoa-nimoferre nonpoteft, improbuni eft. Sed rede illc.

Eß mijerorum/ut maleuolentes pnt,at^^ tnuidtant bonis.

Deniqj amp;nbsp;poftremo loco (omnia enim corrafit vetera amp;nbsp;noua Carpenterius quæ ad bonamcaufam prægrauâdam, amp;nbsp;malam pigmentis ornandam diet animoquefingi potcrant)quod de Mel da oppido obijcit.amp;fupplicatione tunc Rcgioblata,quisnon miretur potuifle damnari? nam feiunt omnes rem illam toram à regeipfo publico edido, cutn poftea comperiffet qualis fuiflet, com probatam. Ncc tantum Gallis ipfisjcd etiam

55

ctiä extrancis Principibus amp;nbsp;illurtrifs* Eleftoribuseanoftri confilij ratio iu-ftiflima fempec vifa cft : quandoquide non modo fortifTimos milites luos eu noftcis coniunxcruntjfed ipfi,quanq«5 principes effent Illuftrifs, tam durum itineris amp;nbsp;belli laborem fufcipere non re.cufarunt, quo fado demonftrarunt ipfam illam fupplicationem noftrani amp;æquam,amp;Francishominibus omni-no ncceffariam fibi videri. Quos Germania: Principes gcnerofiffimos atq; potëtiffimos Dominos,fi tu homo ne-quaro.tcmeritatis quemadmodum Danos fccifti.accufarc vel etiam dam^ nare audebis,quis leuiffimi hominis Carpentcriijamp;àChrifto transfugæ ca-lumnias grauifs. Scnobilifs. Gcrmaniæ Eledorum iudicio anteponitî Sed hæ lunt veteratorum hominum technæ,amp; caufidicorum artes,nimirum vt omnia quæ ad tenebras offundëdas faciunt su mo ftudio côquirant amp;nbsp;cogérât,vt qnç non poffunt fingula, multa collcdaq; premere vidcantur. Sicigiturqnodde nobis mcniitur prxftat reipfa Carpëtc rius,ftaudibu3 amp;mcndacijsnubcn» bo

54

nis obtjcicns,amp; pro vera hafta frondo-fam thyrfum iam ipfc bacchando ge-ftans.verbis deniqucfuis fucum venta ti faciens,ac turpilTimis mendaciorutn frondibus minus attends hominibus imponens, Ergo quis iam te feret illû conatum, amp;nbsp;illud tam honeftum Fran corum ócgeneroforum viroru deRcgc adeundo ftudium apcrtiilimac Coræ ÔC Abironis coniurationi amp;nbsp;rcbellioni nc fanæ comparantem? inter hæc enim quacnam tandem fimilitudo effe po-teft?IlliDeicultum,quod vos facitis, exanimi fui fententia inftitucrcvolc-lïant: Itaque abforpti funt. At nos veri numinis cultum non cxnoftrofcnfu, fcdcxipfiusverboreponendum conté dimus, Illi benigniflimè à Mofe exaudi Ti non conquieuerunt. Noftri inhuma niffimè femper vel ipfo ad regem aditu prohibit! tantum vt audirentur infta' bant.Illi nulla publica priuataq; iniuria affedi.fcd honcftilfimo gradu retenti vitro feditionem in caftris Domini mouerunt:Noftri omniiniuftitiægcnc re opprelTbßc neteflitate ipfa adaód fup plicationem tantum offerebant. Quid igituf

igitur inter vtrofquc fimilc fuiffe com penes? Quod fl noscum vetcrutn pio tamque aliquot excmplis CQnfcrrc, amp;nbsp;apnffimequidem voles, habes quibus cum compares,Carpenter!. Similes e-rimfiliabus Salphaadfumus,quçcum auitam hæreditatem fibi eripi cöqucrc tentur,piimuro irn.æ funt; poft autem afliduainterpellationeidobâoucrunt, V« Deus ipledc caufa poftulationifq; carum æquitate intcrrogarctur. quarü êccauffatn amp;nbsp;pctitionem.quod effet iu ftilTima, contra hominum*iudicium Deus ipfe comprobauit. Hi funt igi-tur quibus fimilcs fumus,Carpcnteri, non feditiofis illis,non rcbcllib. quoru mcminifti ,(ed optime in patriam, rc-gnum,Regemquc ipfum, fi modoRcx communis effe velit, amp;nbsp;ex præcepto Platonis ,vtranquc partem xqualiter curare,fanûiffime affedis. nbsp;nbsp;Quod

autem nouum ilium Cometam à no-bis in malum regis omen acçeptura fuiffe feribis , quàm verè à nonnullis exiftimatum fuerit rcs ipfa oftendit: faro cnim funftus eft, eoque acerbif-fimo gt;nbsp;vt veftrorum hiftoria narrat.

d 4

5^

Rcxis ipfe,cui tam dira quatdam noui illaftella portcnderet multi præiagic* runt. Ita^iue iuftiffimæ Dei vltionis Si iraecertiflimum fuiffc teftimonium nc garenon poteftis . Arque vtinam ille non effet à vobis demëtatus.amp;fanis no ftrorum admonitionibus paruiffct. Sed quodomnes fciüt.qui nos norunt, ncqueCometas,neque figna coeii ob-leruamus vti veftri,tuque ipfe,qui ex fol.si. arufpicina ncfcio quæ Henrici regis fu turam dignitatem ac fœliciratem prac-dicis. Dei verbum hæcfieri verat,vt to tum hoc, quod de regni regifue exitio ex co Cometa à nobis dcnunciato, ad-dis, tralatitium amp;nbsp;ementitum effe cup deutiffimè appareat. Regni autem Frâ-ciæcuerfioncm catnq; proximam præ*-uiderc,ni(i Dominus ipl'efumma fua mifericordiaillius mifcrcatur, cui tarn difficile Garpcntcri, cxiffimas ? no qui-dem cxvanis vifeerum infpeâionibus, aut cœliamp; lyderum ptognofticis:fcd ex varijs ccrtiffimifque verbi diuinio' raculis quæ fallerc nunquam poffunt. Atque vt ilia noris ccce nonnullapro-fcram,e quibus hoc primum cft;Regnö quod

57

quod mihi non (eruit, ipfum pdibit. Il ào. lud (ecundum,omnc regnum in fe àï-Matt. 12. uifumdelolabitur, Hoc rertium.pro« pter præuaricationcm rcgionis,multi principes eius erunt. Ecce quibus om-nibus amp;nbsp;prædidionibus attendentes de tanto regno pene (peremus, cuius ruentis cafum,quanquam gementes amp;nbsp;inuih,auguramur. Vbi cnim gentium maiorforiiniuftiiia? vbi tot tantæquc non iuftinx fed htigandi viae vcl rcpcr* tx luntjvcl in vfu, quàm inter Rabulas veftros J Vbi tetrior idololatria qua in ter VOS ? manifeûior atheifmus,quainter tui gregis homines, Carpenteri? amp;nbsp;peterc etiam audcs,vt Lomanius V-Cl, fe tibi tuUque adiungaf.Vbi fxuior im roanitas.crudclitafquc maior, perfidia inipudcntior,quam apud tuos ? Cuiuf-modi enim effe putas omnium populo rum de immanibus ilhs cxdibus ludi-cia.quas quid tandem profuit vanifli-mo coniurationis crimine ÓC menda* ciotegere.cum eas Rexiple Icripris ad omnesPrincipcs acpopulos litcris di-Icriè ciurarit? lam verb quo pudore contemptum ànobisHenricum tettiû

d 5

regem fcriberc aufus cs. Quis cnim ne fcit,qua£fucrit noftradeipfocxpcäa-tio?quis in illo excipiêdoanimusîQuae de publica pace accipicnda,totq; finic-dis calamitatibus jpesnoftra fiient^^tc cnim fperarenos omnium voces ipfiuf queliteræ iubcbant.Itaq; fummono-ftrum omnium dolore fadum eit, vt nobis ad ilium tanquam ad cörnunem regem aditus percluderctur,qucm amp;nbsp;fa lutare cupidiliime aucbamus,amp; fauftis folennibufq; acclamationibus cxcipc-rc. Sed vni tantum, parti addidum fa« uentemqueftatim fenfimus, pofteaqj multo magis fumus expert!. Statim c-nim fequuta cd furiofa illa oppugna-tio Pouzini. Inde ardiflima, fed veftris infoelix, Libcronis oppiduli obfidio, que res co magis vifç funt noftris amp;nbsp;dû ræamp;acerbæ,quôd à nouo Rege in iplo ftatim regni limine amp;nbsp;ingreflu (vbi om nia cxêplo Dauidis pacara efle oportu-it)nihil quiequä tale expedabamus. Ec ccrtèimprobi illiveftri rerü sellimato-res,qui huiufmodi belli cöfilia Regi dc derunt pelTime regni rebus conluluc« raut.Vécuscnimamp;verailla fcntcntia

amp;potius

59

amp; potius tunc fuggerenda fuit, Icuîtcr qui laeuiunt,fapiunt magis:fcdad pcr-ucrtendum Regis aniniutn paueorum iftoruin technae amp;nbsp;Icnocinia tantutn potuerunt.vt à fanis confilijs regë ipsû auertercnt,amp;caiTi calamitatem quam iampridem Frantiæ mcditantur,matu ratent. Neque enint illi bonis fupctftiti buSjfuperiores fe vnquam fore exftitna bunt. kaq; omnia fufqj deq;,tanquam inpeveghnafibi regionc ferri malunt, quàm non vt fuacauaritiæ amp;nbsp;libidiniip* fl obfequantur. Ex quibus omnibus C. Lomani intelligis , quàm iuftè fit fufeepta à nobis patrix tuendx caufi fa , quàm iufta arma,iuftumque beU lunortrumfit, à quo cum te Carpen terius, ad fc traducere conatur,ex iufto milite transfugam.è Chriftiano apo-ftatani, quai is ipfe cft , è oiuc prodi-torem faccrc te conatur.

Q_uod autemad fecundumEpiftolæ eaput atrinct, in CO fe incptilTimura Confiliarium demonftrat Carpentc* rius: Namfugamnobis tanquamne* cellanam Ôt decotam confulir, homo

in iure difcîplinaque militari opti -mè verfatus. Sed fortaffe illud Lace-dærnonianorum virorü verè p.c^%ip.uv Si. militarjum erat oblitus, qui vincerc aut moriiubebant: fugerc autem nun quamconceffum effe volucrunt.

Quod n cxcipiet Carpentarius fe fu-gam confulerenobis, tanquam Çhri-ftianis: Primü hoc redè,quöd nos Chri ftianos effe agnofeir, amp;nbsp;confitetur. Sed à qujbus fugiendum nobis efle vult ? A regijs perfecutionibus amp;pcrfccutorib. Arqui in hoc rurfum præuaricator eft tuvpiffimuSjquia eauffam,qua défende re fufeepir, nefariè dit. Si enim nobis Chriftianis à regtjs, amp;nbsp;à Rege ipfo perfe quente Fugiendum eft, fuerunt ergo prete, Carpenteri, maoifeftiflîmè amp;nbsp;Rex amp;nbsp;regq Chriftianorum perfequuto res. Qiio quid in tuos atrocius arque contumcliohus vnquam dici potuit ? Vides igitur in quam inuidiam regem ipfumamp;regiosapud bonos omnes, amp;nbsp;apudexteras nariones fcripto tuo ad^ duxcrisîQuôd fi verafunt.quæ ipfe eo rum aduocatus fcrtpfifti ,amp; in quibus tides tibi meriio haberi debet, certè de

6l

de noftra forte amp;nbsp;cauffa, Lonaani, am« plius dubitati non poteft, quin ca fit tamhonefta, ctiam Carpcnteno ipfo tefte, quam fuit olim vctcrum Chri-ftianorum qui pro nomine lelu Chri-fti patiebantur. Itaque illud in Carpen tcrio expetimur,quod (cribit Plautus, vt imprudens ôcinfeiens plus nobisfe-ccrit boni,quam prudens. Nam dum inter nos noftrofque ageret,nos pro fa tuis habcbatjóc confilia tantum noftra explorabat: fed nunc dum oppugnat, appellat,non mentiens iHe qmdó,Chri ftianoSjóc earn laudem nobis tribuit, qus. maiorem ne optarcr quidem pcfti-mus.Sedeanimirum vis veritatis eft, vt ab hoftibus ctiam fuis teftimonium ferat. Ergofugiendum nobis patrijfq; fedibus abfccdendum cft, forp, vrbe, patria cedendum, quia ita fieri oporre rcccnfet Carpenterius. Imopotiusva niflimi hominis inlanumcft confiliû. Nota fuut enim haECgt;etiam pueris ipfis dccantata.

ai J'çoç TFÇairêt%i{

yi'yvsjcu ovijbQiiÄia,,

Quid verb, etiam ne ^b hofte confiliû

6t.

pctcmusdcretanri mométi: adt àbtfO datum fequemur? Non eft tutum.Eft enimCarpenterius hoftis,amp; quidêinfc ftiflimus, coque fortallc pcriculofîor» quôd falforeligionis ChnÜianæ præte' xtufcfcrurfum homo impiidcns nobis infinuat. Ergo hæ (unr inüdiæ.non cô' filium. Itaque Carpenter! repudiamus. Sed amp;nbsp;Chrifti iplius,amp; Auguftini di-ôum affert,qui fugiendum cfl'e ten-fet. Quid igitur? Eth periti interprètes perpétuaillam Chrifti fententiâ adfu-gam in pcrfecutione accômodari oftê-dunt,tarnen, vt fie accipiatur rcfpondc mus hoc qnoquc loco idem quod fupc rius,amp;eandcm adhibemus diftindiœ ncm,nimirum vt priuati quiq; nulla pu bhea aurhoritatenitunrurabqs diftin guantur.quiiulîum magiftratus fequû tur.vt cauffa Chriftianæ rcligionis ÔC dogmatis à publica patriae tuitione amp;nbsp;propugnationefccernatur.Nâ fi Chri-ftianachdei veritas tantum abijsoppu-gnaretur,amp; priuati folum in hac câul-îaefl'emus» facile ncc reludantcs fu* gercmus,atquc cederemus patria.

ÀedRcipub.ipfius falus à nobis l'ufcC' pta

pra«ft,iuris publici amp;nbsp;patrij authoriras violata vindicatur,publica cdiftoruin vis,Regis ctiam ipfiusfigil1is,ôf omniû Scnatuumconfenfu confirmata dcfen dirur, deniquc publica nö priuata cauf la agitur,amp; quæ ftatus regni vcl om-ncs, vcl corum optimam partem auto-rem habet non priuat os. Hancautem dcfcrcrecumFrancijCum ciucs.cü in-digenae fimus , fine grauilfimoprodi-tionis fcclerc,Carpcnteri,ncc poffu-mus, nccdcbcmus. Nec enim tuis fimiles fumus, qui infideli hominc pe-ior amp;nbsp;durior cpvenitàç amififti, amp;nbsp;dulcilfimum ilium patriae tuæ. ideft, Franciæ amorem turpis mcrcedis le-nocinio captus in te omnino, homo impîjflimc, extinxiRi. Quoilum e;* nim illa tua pernitioù vox ócfinten-tia,pcr quam peregrines homines ci-Vibus amp;indigenis'n btll pacifique aJ» miniftratione pixfércbdcs efi( (cribis, nifi vt omnium ruorum thantatein iamptidcm te dcpofuilTe doccas homo mcrccnarius êc redcmpius?

Quorfium illud tuum ocficcto, plura

74

maiovaque extare peregrinorum ho^ minuminGalliam,quàm ip(orum Gal lorum beneficia ïNum ctiam nobis pc regnnum regem obtrndcre cogitas? Id cnim iam à quibufdam veftris tenta tum eft. Nee dubitari poceft.quin hx voces amp;nbsp;peregrinitatis laudes ex corû confilio in vulgus fint are exparfæ,vt quam lætis animis exciperentur,cxplo-rarenr,amp; inde fibi ad maiora poftea au denda iter corn parafent. Solet enim vuigianimus abiftis vafris hominibus vanjsmodis tcntari.ac quidem primu leniterrdcinde fi prima cœpta féliciter fucceflerint, fortius impelli: denique perfuadcri, vt quod poftea videbitur magna cumcaufa.quanquam nouum ofFcrri.rccufareiam perluafi non pof^ fint. Hæc funtfar feimus, Carpenteri, aftuta peregrinorum hominum , qui nunc pro luonuru vniuerfam Galliam reguni,corilili3,hx artes, hæc pcrcgri-ni Regis commendandi, obtrudendi-que initia , quæ per te hominem Gallû poriu-squàm per leiplos fpargi euulga-rique malucrunr.quo amp;minusinfidio G vidcrcntur.ôc maioris eftent apud

indigC'

6s

indigenas ipfos ponderis. Ncc ccrtè qmcquam in hoc tam ncfario confilio inert quod non pcregrinorum iftornrei atque imprimis Italorum.Franciariain dominorum,amp; dominari in perpetuu. cupientium callido ingenio apprimc confentiat.quodquc non prudenrirti* me excogiratum vidcri portit, fi modo alium,quàm rc,cui fides haberctur,qui que pcregrinitatem illorum commen darcr,oratorem patronumque delcgif fcnt.Neque emm orator elïe potes,qui nee lis vir bonus, Carpcnteri.nec certé dicendi peritus. Cuiautem fidem facies cum fis Aportata ? Apud quos có-mendationem pcregnnitas perteobti nebit,auttua mcrebitur oratio? Ccrtè non inter extrancos. Nee enim allo nommeapud eos,nifi iedere defeüio-neque tua à Chrirto,amp; perfidiae turpilït ma participationc nobiliraruscs. Non apudindigenas iplôsamp;ài^ox‘9'ovlt;e^.Vita cnim àte turpiûimè iranfattalippis iâ arquetonloribus notacft,amp; nullus eft hominum in Galba ordo,qucm nô vd lingua tua maledicentiffima: vd furtis apertiflimis.vcl læuiflâmis confilijs of-

c

6Ó

fenderis. Scd cuni te boni illi kali ho' mines percgrini amp;nbsp;reriim,^quæ funt in Gallia Gallis certiffimæ notilkmacque ignari códucerent,vr ifta fcribercs, tua flagitiavitæquefocdiratem ignorabär. Itaquc fi modo re patronum mutent redius fortafsis iftud de laudanda amp;nbsp;præfcrendaciuibus ipfis peregrinitate confilium illis cefierit. Qnód fi non ac cidcrit amp;quid tëtarenocucnt?Sed iam vos appcllo,Franci, principes,Nobiles Duccs,mercatores,fartorcs,piltorcs,amp; omne genus hominü,quiFranci efiis tantâmneà quoquam Franco homine iniuriävobis fieri patiemini, vt co augt; thorc,pcrcgrini vobisjtali Gallis in media ipfa Gallia,in rerüad flatus vc-ftri incolumitatem fiueinpacc fiucin bello pertinentiö adminiflrationc prçlt; fcrantur? Adeó nc vobis amp;nbsp;flupidi funt animi amp;nbsp;cacca pedora,óc robur omne amiflïimjVt dignitatem nationemque veflram multi aduerfus paucos:ciues cÓtra peregrinos tueri iam nó poflitii? Hoe certècfl quod ifli iamdudö cogiquot; tät,vos fibi prorfustanqpecudcsfubn* ceremos foli quominus id fiat obflam’:

ergo

^7

ergo inantiquâvirtutë viri cxcitcrtiirii repetite débitas vobis dignitates,amp;quç tandiu iâ oppreffa patriç libertas amp;nbsp;ma icftasjcâ Sb externorö tyrannide vindi* catâ P ri Q i no fplendori rcftituite.Hoc et auitaamp;veüravirtutedignu eft,amp;omni no ncccflariCi,nc vobis peregnniin per-petuû ranquâ fernis aut peendibus mu tis crudcliffimè dorninêtnr.Nam quod Chriftianos fugiflefcribit Carpent.tûc faûû cft en erant priiiati,nô ctiS publica iufti magiftratus authoritatc nitcba-tur atq; arniabâtur, id quod nobis fcli-cifllmèin haccaufa accidit. qui ordinu Galliç edida violata,amp; publicam maic-ftarë lçsâ,publicis ctiâ regis edidis man dantibus vindicamus.Adfert autë Carpen, tanquarurba nos oppreffurusmul ta chriftianorüjà tyrânis cæforû millia^ Vtqui nobis ita cuenirc gaudeat amp;nbsp;exo* ptet,fed fruftrà. Noftra cnim vita cft in Dci manu,non in ipfius aut feuiiUmo^ rum hoftiû poteftatc.Illa veto exempli idcirco adhoc argumentû nô pertinët: quia publica authoritatc® quævclinV'' na ftatû regni parte, amp;nbsp;in vnius prouin-ciæpræfedomagiftratu,amp; inpublicis

e 9

I

6i

ediÖis antca promulgatis fitacft,bclla hæcànobis geruntur. Qui fipriuati cf-femus.nccomnia ifta firmamenta ha-bcrerous,qu3E noftram ab illis'conditio ncm caufamque diftingucrcnt, nos quoque prifcorum Chriftianoru excni plaimitati libentiflïmèpatrix,parenti-bus,focis,booiiqueomnibus pro Chri fti nomine careremus.Sed videndum cfinedum fugiendo martyres Chnfti imitari videmur veile, parrix diuiniq; cultus prodirores iudicemuramp; fimus. Quid aurcm fi aducrfus hocfugx coii lilium Tertulliani authoritatëamp; fcri-pta obijcia m?potius veto funt à nobis cxcitandi amp;nbsp;euocandi qui fccurè hodic extra Galliam degentes Galli erga pa^ triam officium dcferunt.vt illi nobifcü coniunéli communibus viribus tantû hoftem à Francia: ceruicibus fortiter rcpellamus. Neque enim intantotu-multu Gallicootiumamp; imraunitas ex vetcrumRomanorum militari difcipli na,cft,inquam,ànobis concedenda. Sed fi viros nos prxftare velimus ,idc{i hofics ipfi intcllexerunt,facilis nobis vidoria de illis parta eric. Illud modo memi'

mcmincrimus,

Su^erando omnis fortunaferendo edl. Itcmamp;illud,

Tu ne cede mails, fed contra audentior ito

amp;fortaffc illud crit, Lomani, T//4 prima falutis

^uod minime rerts , Grata pandetur ab 'vrbe.

Reftat tcrtium amp;nbsp;vltimum Carpenter rianæcriminationis caput, in quo de pace conftituenda nouus Regis Conli-lianus fententiam dicit, atque fortalfc huiuftnodiconfilium eft, vt quia Icni ' tatemanimiamp;patientiam præfefcrt Carpentcrius, amp;nbsp;aliquo communium mifenarum fenfu afficitur.videri non-nullis poftit pacem inter nos incunda fuaderc,minime gentium,Lomani,hoc enim ipftusconlilq ptæcipuum caput eft nulla inter regem amp;nbsp;lubditos ne fun dametaquidem pacis iaci poffc.Quos qualcfque confiliarios fiRcxfibi alci-fcat,quid tandem boni amp;nbsp;fclicis,quid tranquilli amp;nbsp;pacati vnquam in Fianciac regno fperari poteft ?hanc neCarpente ri,Ecclcfiæ,quae tcaliquando cgcnti^m

c 9

70

jiluit,mcrccdcm perfoluis gratia rc-fcrs.vt illi nullam quictis (pem tiio con filio rclinquas? Atqui vel à prophanis hominibus didiciffe dcbucras paccm quaemodo nihil fithabitura iniidiarû quouis bello cfle potiorc ,amp; Chiiftum ipsö,cuius prçccpta totics nobis incul-cas, maxime «i'ç»fi'e7rolt;ÿ{,id cft,pacifîcos homines laudaflc, quos quia in bcato-rum catalogo recenfct,quis dubitat ho mines à pace alienos, qualem tcnunc apcrtèdcmôftras,inter damnatos çter-naque morte multandos mcritb cenfc ri? Sed quac fit tam crudelis amp;nbsp;infelicis confilij ratio audiamus. Turpc erit.ait, publicis tabulis euulgari Gallos,qui rcgt; gi parère vitro amp;nbsp;fine cunûarionc de-bent, leges amp;conditionc5, quibus fefc Régi fummittebant, pratfcripfiiïc, In quo primum illud omnino fimulatum videri potcft,quôd fc nominis Galli-ci honeftæquc coriim famæ confer-vandæ tam follicitum tamque anxi-um iam fingit, quos fupcriorc pagina tanquam in regem ipfum rcbclles,per-duelles, amp;nbsp;perditos non tantum priua-iim füa lèntctia damnauit ; fed icriptis iam

71

iambis cditis proinulgaùit,quafi qui in cos clarigationë (Hane cnim vnam vocemdeiure militari fumptam prx^‘ termifit Carpcntcrius ) pronunciarct: qui cos in patriam ingrates amp;nbsp;fæuos di xit: qui extrancis in return Gallicarum gubcrnatienc poftponendos fcripfit; qnidenique quam peregrines in Gal-liamfuam ammo afFcftos contendit, poteftne, inquam.vidcti Galliçi nomU nis effe ftudiofus?Vidc iam quansCis po lypus,Carpenter!,id eft.varius amp;nbsp;incon ftans,vt qui hie eorum nomen in cœlû ipfumlaudibus cfFcrrc,quos anteacon uitijscalumnqsquc tuis infra imos inferos dckccifti; qui nunc fumme Uilige rctc fimulaSjin quos omniagcauiffi' miodij indicia cuomuifti.SedpunUn-’ ram , quod ex fcriptis tuis apparet, vcl potius affentatoriam artem vt a* lias omncsdidicifti ,vt non minus vub tu, geftu, verbisque tuis varias affc^ Quum formas eflfingere polTis, quam hypocrita amp;hiftrio pcr(onas:amp; pidor diuerfas rcrum imagines, quas ctiam ipfe tacitus (pernit ,vcl non habet.

Hie nunc vir bonus Carpcntcrius « nbsp;4

amp;noftri amantiffimus fcilicct pcrfpicit quanta noftræ Gallicæq; laiidi iniura'-tut in poflcrum labes amp;nbsp;infamia, (i cu rege pacem vllis conditionibus pepige rimus. Sederras. Pax cnim àdeditionc difFertjVti bcllum ciuilc ab cxtrancis. In bcllo ciuili pax omnino ncccflaria cft.quia vtraque Rcipub. pars eft, quae nonnili certis acquilqj conditionibus difcedere ab armis poteft: eft cnim v-traquctanquamtotiusamp;eiufdem cor pons membrum retinenda: in extra-ncis bellis,quæ non cum ciuibus fiunt, fortafîc deditio crit fuadenda, per qua quîs fe viâoris arbitrio totum permit-tir^iullis legibus nullisquc conditioni bçis additis, quia tune cum pcrcgrino amp;’alienohominc, noncum ciue bellû geritur. Certè ius ipfum ciuile,quod tu Carpenreri proficcris, magnum inter ciuilia peregrinaque bella tum compo nenda tum etiam gerenda diierimen conftituit. Nam quæin alqs ius vidons dici poteft,in hoccrudefttas nomi-natur: amp;nbsp;quac noua fubieâio,amp; regni amphficatioin altjs :inhoc alienatorû animorum reconcilutio tantum ap^

peVatur

73

pcUatur.ltaquc ncc triumphi ncc tro' phaea de bellis ciuilibuscx veteris dilV plinæ legibus ftatul potucrunt, quia o-’ mnia IcnilTimèæquinimequc compO' ni in bello ciuili debent. Quod quia fic rinou potctit,nifi certæ conditioncs vtrinque proponantur ,fateatur Car-pentcrius necefle cft,non nifi certis coa ftitutisque legibus atque xquis paftio nibus hocbellum ciuile vnquam diri-tnifinirique poffe. Hoe docent exempla Thralybuli Athcnienfmm Remp. ex longa ciuium inter fc dilcordiain concordiam conciliantis. Hoe M. T. Cieeronis fapientifsimum confilium, qui poll C.Caefaris mortem à diutur-nis bellis ciuilibus in prillinam forma Kemp, ftuduit rcuocare Hæcidem Ger manici amp;ciuilis belli recentia exempla, inquibus omnibus cum fapientifsimi vin inconfilium adhibiti fiiiffcnt, ani-maductlum eft,non nifi certis atque i}f dem æquis amp;nbsp;probatis vtvique parti co ditionibusôc legibus à bellis amp;nbsp;armis ciuilibus difccdi polTciquas fi publicam tranquillitatem diuturnam mancre vc llmus ob(eruari,nunquam autem vio-

e 5

74

lari oportcat .Ergo non erit turpcX^fquot; penteri,ficcrtis quibufdam padioni-bus^ax internos fiat, non eft,inquam« turpc.vel regi ipfi.qui in co prüden' tifïîmi fortiftimique Senatus Romani vcftigiaôc tonfilium fcquctur:vclno-' bis,qui Athenicnfium.Roman, alio-rumq;populorum exempla habcmus, ƒimprimifqucEphraimitarum Beniami tarum ócrcliqiiarumlfraelitici populi tribuum ; vcl ipG etiam quod vereris Galliæ,quia ita fieri oportcrc belli ip* fiusciuilis natura poftulat Sc requirit. At nullum padum inter regem amp;fub-dirosiniriamp; æquo iure pofte conten-dunt, fed omnino,aiunt, fubditum parer« oportet; regem autem impc-* rare. In quo hoc primumfalfilTimuin eft regem cum fubditis contraherc pa' cifeique non poftTe . Nam quotidiç cum pnuatis fubditifquc fuis contra* hit,non tantum quatenus princcps ali quis, fed quatenus rex eft lummufquc totius regni niagiftratus. Quisenim ignorât quanta rex de fuo reditu, amp;nbsp;quod \ ocant Dominip alicnauerit an-tca oc alicnetquotidic.idquc ccrtisIe* gibus

I

gibus à quibus ncutri parti rcccdcre

hcct ; Quod fl à regc fides data pri-

uato fcruanda eft, nifi in turpiflimum

pcriurij nomen incidercvelit, quanto

magis ilia quæ vni totius regni parti

femel promiffa eft, amp;nbsp;per quam non de vnius priuati hominis commodis,

fed totius Reipubl. falutc agitur.qux debet effe regibus femper chariffima? Præteteaquæifta eft honainum affen-tatorum ratio amp;nbsp;oratio, nullum ius inter regem amp;nbsp;fnbditos commune inter-ccdcrc poffe? itaque ncccontraûum, quemadmodum nee inter feruum amp;nbsp;dominum ,quia habet dominus vitx nccisque in feruum fuum poteftatem.

Quafi verb,Carpenteri,par fit fubdito-rum erga principcm fubicdio,qu3E iure ciuilirosnano miferotum mancipioru amp;nbsp;feruorum ad uerfus Dominos eft cö-ftituta, Stamen hie fane nimio pere-grinishominibusaffentadiftudio pro- Libj.Ptl uedus cs longius, quam vel ipfi vellet, amp;■ lib J, in quo non tantum ab ijs refutaberis, fedetiam ab Ariftotclc Philofopho fa-pientiffimoinvarijs fubieftionura generib. diftingucndis excrcitatiffimo-

7«

Vide vcro in quam iam inuidiam reges ipfos apud populum amp;nbsp;proprios fubdi-tosadducasaiK potius trahas.dû haec apud populos declamas , qui fi hoc fcriptum tuû tam pcrniciolum femel legcrintvt intelliganr, reges omnes in perpetuum à fc remouebunt, quorum fe tantum efle villa quaedam mancipia, non autem amplius liberos homines quanquam illiscerta rationc fubditos nolent.Certenullavnquam tribunitia vox,nulla turbulenta declamario, nulla fcriptiohomines magis ad feditionem commouerc poteft.quàm hate tua,quç plané fubditos perterrefacit, quia amp;nbsp;libertärem illis amp;nbsp;vitam vcl fola régis ap probatione amp;nbsp;cleâione adimi polTe do cet. Ergo vllos nc poftea fibiefle reges Vila gens,vcl natio.vel populus vllus vo let «5c patietur.fj quae fcribis vera funt. Er fl ram dura tamque feruihs eft fub-ditorum regi hominum conditio, ccr-• rè neminem in pofterum rcgnarc quif quam ferct, imprimis autem nobiles animolique populi non patientur,quH bus libertas vita ipfa longe chariot eft, amp;nbsp;quam tu régis potcftarc femel rcce-pta

»

67

pta nils omnino tolU cripi^ ue contcn-dis Sedquis veftrorum vel luritconfttl/®A/)» torum.vclThcologorum te tatnfalfa, qU3Efo.docuit,vt nullum lus inter rcgë amp;fubditoscommuneamp;æquabilc elle ccnleasî Eft verb Carpcnteri, atque vt iterum dicam,eft ius quoddam inter re gesamp;fubditos commune;ncc tantum illud.quodcx iure amp;nbsp;more naturali ôc gentium oritur,fed ctiavn ex ijs legibus quas quifque populus,cum reges créât, primum conftituit, quod à regibus ip-fis violari non debet, nam certç leges fieconditiones datæ lunt quibusamp; regia poteftas circunferipta eft,amp; poftea retenta. Ncc enimvlh mortales regi infeleinfi nitam elle poteftatem vnquâ voluerunt, necetum crat a:quura,vt idem regi.quodDomino Deo , in homines licerediceretur. Deus cnimlibe rè, nulla lege, nulloquc addito tempe tamcnto,in nos omnes régnât, cuius voluntaslcniperiuftifTima eftamp; imperium æquiftîmum.'at diuerfa eft regum hominumque ratio, quorum cum voluntas non lemper fit iufta,quia homines funtÇmulti ctiam quemadmodu ait

t.Tet.z. Petrus, fæpè funt difficiles, mukacorâ iufla fçpè iniqiia)liberum omnino nul-loque paâo aiic conditione circum-' fcriptum ius in fuos fubdirosnunqua habiicrunr: quanquam veto amp;nbsp;indicés écregcsDi] in fcriprura nominantiir. Longa tarnen eft inter cos amp;nbsp;Deum ip-fum differentia : amp;nbsp;quâuis dicatur po-* pulusius omne fuum régi ,amp;in regem lege regia tranftuliffc: tarnen tantæ po'* teftatis concelfio non ideocuiquam fa-fta cft,vt ex iufto moderatoque princi* pc amp;nbsp;rege aliquis facuiftlmus tj'rannus Inter fuos fubditos impunc euaderet, vt effet infinita regt poteftas. Reges elt; nim luftosque rerum moderatores fi* bi elcgit quifque populus.cum Regem creauit. Itaqucccrtas leges addidi^inquot; tra quas poteftas illa cxerceretur, quas fi violât amp;nbsp;tranfgreditur, non iam Rex fed tyrannus appellaoduscft. Neeve-ro negat D. Paulus, quin inter Domigt; num amp;nbsp;feruum ipfura, quamuis vile mancipium ius quoddam commune intercédât, quod multô magis intet Regem amp;nbsp;fubditos/qui funt homines libcri,valcrc dctact. Ex quo fit,vc contra

19

ttaquam fcntis.Carpcntcri. contrahc re cum rcgibus fuis, amp;nbsp;certis quidcmlc gibus liccat amp;nbsp;fit conceffum fubditis. Imoveró Deus ipfc fummus amp;nbsp;maxilt;' mus texregumSe Dominus dominan tium, cuius in nos impcrio nulla cuiuf quammonarchiæ dominatio confer-ridebet,nobifeum foedus fc pepigifle fecpctcftatur.fxpe nobifeum conttaxif fc,quomagis homines ipfi quanquanx reges intclligant fe cum fuis fubditia certis legibus paftisque conuenirc pof fc . Q.uinetiamillud,Catpenteri,mains eft, quod non à tc prætcrmiffum eft,amp;tarnen noftram cauflam maxime confirmât, nimirum, quod cum rege non agimus aliquibus de nouis legibus fanciendis , fed de iam anteà pctlatis.quæpaucorum malitia anti' quantur,renouandis amp;nbsp;inftaurandis, vt fua Galliæ libertas amp;nbsp;tranquilliquot; tas, fuus honor amp;nbsp;fplendor fuus dc-nique ptiftinus rcddi rcftituiquc pof-ßt, Nonne hæc ratio arqua eft amp;nbsp;iu-fta poftulatio, vt quibus primvim legibus Reges ipfi regnum à populo Galliae accepcrunt, tjfdem regnate

80

arque viuerc compellantur,amp; quibus ipfi populi conditionibus cis le lurni' ferunt parère tenentur. Aequumius petirur,quod abs re nobis denegari po tuifle miror,qui teamp; confcicnriofum, vt vocanr,fimulcs,amp; tantum lurifcon^ fultum prædiccs. Quôd autem Carolû regem feribis nunquam nifi cum pu lia vcfic etiâ exaâum nobifeû fœdus pepi gilTe facilecrcdimus,quia veftris alTcn-tationibus fafcinarus vobis non fibi vi uebar,amp; triftilîimus tandem rcrû euen tus apertiflîmè id dcmonftrauit. Et for tafsis aliquid diccre6,fi de eo ipfo mo' mento agcrctur, quo pacis cöditioncs conccptæfunr:fcd cum tories torque modisamp;tam lolcnni iureiurando poft arma à noftris depo()ta,fancita fuerunt omnium ctiam parlamêtorum aiitho-rirarc pacificationis edida, quain tan/ dem vim,qucmveiuftum metum prae-texes? Sed clamas ciuitates à nobis red dcndas,quiahoc fit fummum iuftitix præccptunijVt ius fuumcuiquetribua tur.Non rcftèiudicas,Carpenfcri, qui regnum ciuitatcsquc iplas porius régis,quàm totius populr elle arbitreris-

Si

Eft cnim Refp. populi : eft regnum res populi; cftciuitas res populi.cinus ad* miniftratio tantiim ccrtis legibus régi concefla eft, vti rerum gubernatio tu* tori. Quodefle vcn(rjmum,fatisGal-baipfa noftra patrixqjleges docent,iu quibus cautum cft.neliccat Regi rc-gni partem velciuitatcm ,imcgt; vcl vi-culuna vnum finetrium ordinu Sc^fta-tuum confcnfucuiquam vcl indigeux vcl extraneo homini alienate. Itaq; cu patrum noftrorum memoria accidif-fet,vt Francifeus Gallorum tex àCaro-lo Carfare captus, amp;nbsp;in Hifpaniam tra-dudus,illiadfcc dura ilia (cruiture rc-dimendum Ducatum Butgundix de* differ, illiusq; Ducatus ciuitatibus cc-derc vellet,intcrccflcrunt ipfius Bur* gundix ordines amp;ftatus,qui nee Duci-bus nee Regibus vllis conceflum vn-quam effe dcmonftrarunt,vt ciuitarcs, quæ non funt ipforu, (ed populi,diftra* here,venderc.donate aut permutarc nolentc.tepurgantcq; populo poffent. Quæcauffacùm accrrimc à noftris amp;nbsp;Caroli V. Icgatis in pulcbcrrimo omnium Chtiftianaru nationum conlef-f

Sx

fu afta effet,pro BurgQndionibus coö' traCa-farem tandem pronunciatû eft amp;nbsp;regû poteftas quàm arda fit demon-ftratum.Hoc fi ncfcis.Carpenteri.dilcC à tuis. Aderant cnim.fedebantqj in cô cœtu tanquâ indices, pontificis ipfiuS Romani legati. Cùm fint igitur ciuita' tes ciuium ipforum non Rcgis:fint to-tiu»regni, non vnius tantùm : fint fta' tuum ipforum,aut corum partis, quid tibiiniquum videri debet,fi populuS) quodfuumcft rctinctamp;conieruct? Quanquam ifla defenfionobisncccfi fana non eft : Nec enim noftrorû quif quam eft,qui vllam ciuitatem vcl è rc« gni totius corporeauulfam,vcl rcgiC' reptam fibi vendicet.Hoc,inquam,Caf penteri,nemo noftrumfacerccogita-uit.fed quarenda nimirum aduerfuS immanes illas vcftras lanienas amp;nbsp;car-nificinas latibula fuerunt,cx quibus (c-feac patriam iuftis omnibus rationi-bus tutarentur. Hoccine verb eft prae* dari,amp; regias ciuitates occuparc,ac nô porius vos idipfum facitis? Iraq; nihil alicnum habemus.noftra tantùm rctf nemus,vtiamin nobis fumma effe lu* ftitiaî

ftitia,in vcftris autem fummainiqui-tasmanifeftiflïmè apparear. Quód ve* to nulla pacis pignora danda amp;nbsp;confti-tucndafaades, animi tui tcmeritatem prodis,quafi abs tc obfcuro homme confiliü tantis dc rebus petatur. Ccrtè iniquum non quibufcum con-* trahcre licet ab qs pactorum.conucn-torumqs pignora petantur. Eft enim pignus tantû permiiïîonis qui polliceri non metuit, ncc idem, ß modö non fit verfipellis amp;nbsp;vetcrator, fuae promifTionis pignus amp;nbsp;arrhabo-ncm dare non rccufet. Nam fiduciaria illaveftra prima amp;fccunda pax ,id eft, quç tota veftrorü hominum fidci com mifl'afuerat,quàmleuisamp;momenta-nca,iraóverbinfida pax,amp; infidiofâ fucrit, norunt omnes, ÔC nos ctiam noftro malo fumus iam fxpius ex* perti. Quod cnim ad tertiam pacem attinet,CUIUS pignoraciuitates aliquot fuerunt eonftituta, nifi animi noftri manluetudine amp;nbsp;lenitatc perfidifttmi abufi ,amp; magnis iurifiurandi faepius re-petiti lacramentis contra fas oronca vobis violatis nos decepiffetis, casque

84

fraude amp;nbsp;dolo nobis optima quæq; de vobisfperantibus cripuifleris,ccrtèca diuturnè fruercmur.SediIludcft,qnod ipfc commémoras,pace amp;nbsp;bellotan-’ quam moncta vcftra vruntiir , amp;nbsp;cùin commodum cft, ilia retineanc: eadem répudient cùm cftincommodum. At-» qui Dominus nomen illud fuum fa-crofandum à quoquam accîpi in va-num difcrtinîmcvctat,amp;cùm fumptô eftjtantamfibi fada iniuriam vlcifci turfcucriflîmc. Cuius diuinævltionis cùm multa prçclara caq; vetera exempla habemus,tum illud in primis quod recenter in Gallia vidiftis ipfî, quod amp;nbsp;vobis ad fidemferuandam ,amp;rcgibus in pofterum ad pacem colendam magno vfui poterit efle amp;nbsp;documento, quandoquidem vt cft in Pfalmis:

Impio,fallaci,auidô(juc cxdis

Fila mors rump et viridi in iuuentu, Quod autem nobis Henrici Regi« duplexillud diadema Gallicum nimi-rumamp;Polonicû prædicas.iucundum nobis cft, libentcrq; agnofcimus,Car-pentcri.atq; Deum Opt.Max.cx animo precamur.vtilli ipfi amp;nbsp;Gcrmanicuifl

amp;

«5

tic Hifpanicum addat.Dcniquc Monartham vel ipfo Carolo Magno poten-tiorem cfficiat, modo ne te tuiq; fimi-les, id eft, à pacis confilijs alienos,aliènes prorfus homines fibi habcat,atqi adopter confiliarios. Quidenim aliud eftis,qui tales eftis, nifi patriae àÂa.çepef, amp;nbsp;fçüiirimi non tantû Gallicç nationis» fed totius humani generis certiflim« peftes? Nec verb eundë Henricum humani mitisq; ingenij regem effenega-muSjfed quo minus tarn benignü amp;clc mentem experiremur, facua crudeliaq; veftra confilia ad hunc vfq; dicm obfti-tcrunt, quibus quandiu parebit,nec Gallia veftra funeftiffimis incendijs, nec boni Chriftianiqj hommes acer* biflimis pcrfecutionibus,ncc publie« leges audaciftimis violatoribus care-bunt. Hoc tantum fupereft V, C.Lo-

. manijVt quando noftrae caufç aequitas, quae non tarn noftra, quam totius re-gni omniumq; Gallorum communis caufta dicenda eft, adhuc tibi probata eft-.quando nos non priuatæ vindiûac, fed publici iuris retinendi gtatia non bellum lulcepiffcjfcd vim illatam re-f 3

86

pcllerc cocpiflc intclligis : quando noö priuata,fcd publica ipforumqj adco rcgnorum edidorum authoritatc frc-tos nos conucniffc vides,non modo innoftro exercitu conftantiflîmcma-ncas:fed etiam fortiflimè aduerfus pCquot; regrinos homines,aduerfus patnac par-ricidas, aduerfus Gallicæ Reipubli'' t caeamp;inprimjs nobilitatis hoftes,pu-*

gneSjilludque apud te aifiduc medi-teris, quod res ipfa amp;nbsp;iftorum confilia VcriiTimum effe confirmant:

Hum vero fiibuerja lacent cû ciulbuc Oppida non vllo reßituenda diç^ ?

Vt amp;nbsp;Deum ardentiuscolère,amp;cius iufta ftupendaq; iudicia fandius adrai* . tari poifis, vale. Anno Domi.

ni 1 ƒ 7 5, menfe

Maio xxij.

FINI S.-.